Guía

Lingua 5 PRIMARIA

Obradoiro
Santillana

130903 _ 0001-0039.indd 1 22/7/09 08:42:47

 Í

A Guía didáctica de Lingua 5, para quinto curso de Educación Primaria,

é unha obra colectiva concibida, creada e realizada no Departamento
de Primaria de Edicións Obradoiro, S. L. / Santillana Educación, S. L.,
baixo a dirección de Ana María Guerra Cañizo e Henrique Juan Redal.

Texto e edición: Ánxela Carril e Afonso Toimil

130903 _ 0001-0039.indd 2 22/7/09 08:42:47

 Índice

Introdución
Proxecto A Casa do Saber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV
Educación Primaria. Finalidade e obxectivos ....... VI
As competencias básicas no currículo . . . . . . . . . . . . . . VII
Recursos para o quinto curso ..................... VIII
Recursos para o sexto curso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . X
Contidos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XII
As competencias básicas na área
de Lingua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIV
O programa de Estudo eficaz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVIII
O libro do alumno. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XX
A guía didáctica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXXII

Guía didáctica
PRIMEIRO TRIMESTRE

Unidade 1. O lobo e mais o can. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Unidade 2. O coiote e a árbore do diñeiro. . . . . . . . . . . 20
Unidade 3. Adelaida é tremenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Unidade 4. Pobres fantasmas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Unidade 5. Meu pai e as estrelas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

SEGUNDO TRIMESTRE

Unidade 6. A pedra da area. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

Unidade 7. A bici ................................... 90
Unidade 8. Cuarto sen xanela .................... 104
Unidade 9. O xaguar e a chuvia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
Unidade 10. As bromas do río . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

TERCEIRO TRIMESTRE

Unidade 11. Un mal negocio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

Unidade 12. Manuel de Paderna . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Unidade 13. O colar de Sabela ................... 174
Unidade 14. O monte Medulio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Unidade 15. Antes da xusta ...................... 202

130903 _ 0001-0039.indd 3 22/7/09 08:42:47


Un proxecto ben fundamentado
A Casa do Saber pretende unha educación de ca-
lidade que facilite o éxito escolar dos alumnos.
É froito dun longo proceso de investigación e
debate. No seu deseño participaron profesores,
pedagogos, psicólogos, editores, deseñadores,
ilustradores e moitos outros profesionais que ache-
garon o seu bo facer e os seus coñecementos. O
seu traballo e a longa experiencia de Obradoi-
ro/Santillana fundamentan a solidez deste pro-
xecto.
Os profesores, os alumnos e os pais poden depo-
sitar a súa confianza n’A Casa do Saber.
IV
130903 _ 0001-0039.indd 4 22/7/09
A
c
o
Unha casa para todos O
A Casa do Saber pretende a equidade na educa- A
ción, de maneira que todos os alumnos encontren •
unha resposta apropiada ao seu ritmo de aprendi-
zaxe e ás súas condicións persoais.
Para lograr a equidade, o proxecto promove unha
auténtica educación en valores, con especial aten-
ción á convivencia, ao coidado do medio natural e
a outros valores que promoven a construción dun
mundo mellor para todos.
Este proxecto pretende tamén que os alumnos re-
coñezan e valoren a diversidade cultural da socie-
dade en que vivimos.
A Casa do Saber é un espazo en que cabemos
todos: alumnos, profesores, pais…
•
08:42:47
 A Casa do Saber, o novo proxecto de Obradoiro/Santillana, é un espazo edu-
cativo en que os alumnos poden adquirir as capacidades que necesitan para
o seu desenvolvemento persoal e social.

Os piares do proxecto nicativas en que se ven inmersos, utilicen os

seus coñecementos matemáticos para resolver
problemas da súa vida diaria e se vallan dos con-
tidos aprendidos para comprender e tomar deci-
sións sobre o seu contorno natural e social.
• Contribuír ao desenvolvemento das competen-
cias básicas que deben adquirir os alumnos. To-
das as áreas favorecen o desenvolvemento das
competencias que os alumnos necesitan para
desenvolverse na sociedade actual:

Competencia
en comunicación lingüística

Competencia
matemática
- A Casa do Saber apóiase en tres principios:
Competencia no coñecemento
n • Promover unha aprendizaxe eficaz que permita e a interacción co mundo físico
- ao alumno desenvolver satisfactoriamente as ha-
bilidades que ha de adquirir no terceiro ciclo da Tratamento da información
a Educación Primaria. Trátase de garantir unha e competencia dixital
- aprendizaxe sólida dos contidos curriculares fun-
e damentais propios deste ciclo: lectura, escritura, Competencia
n números e operacións básicas, comprensión do social e cidadá
contorno natural e social máis próximo...
Competencia
- Para logralo, ademais dunha elaboración rigoro- cultural e artística
- sa dos libros do alumno, apoiamos o proceso
de ensinanza con múltiples recursos para expli- Competencia
s car, repasar, reforzar, complementar e avaliar para aprender a aprender
os contidos fundamentais.
Autonomía
• Aplicar o coñecemento á vida cotiá, de modo que e iniciativa persoal
os nenos e as nenas poidan actuar satisfactoria-
mente na súa vida diaria. Así, pretendemos que Adiante! Este é o voso proxecto. É a vosa casa.
os alumnos se desenvolvan nas situacións comu- É a casa de todos e de todas.

130903 _ 0001-0039.indd 5 22/7/09 08:42:47

 Educación Primaria
FINALIDADE E OBXECTIVOS
Segundo a Lei Orgánica de Educación, a finalida-
de da Educación Primaria é proporcionar a todos
os nenos e nenas unha educación que lles per-
mita afianzar o seu desenvolvemento persoal e
o seu propio benestar, adquirir as habilidades
culturais básicas relativas á expresión e com-
prensión oral, á lectura, á escritura e ao cálculo,
así como desenvolver as habilidades sociais, os
hábitos de traballo e estudo, o sentido artístico,
a creatividade e a afectividade.
Os obxectivos xerais da etapa, que a Consellería
de Educación propón son:
– Adquirir en, polo menos unha lingua estranxeira,
a competencia comunicativa básica que lles per-
mita expresar e comprender mensaxes sinxelas
e desenvolverse en situacións cotiás.
– Adquirir habilidades para a prevención e para
a resolución pacífica de conflitos, que lles per-
mitan desenvolverse con autonomía no ámbito
familiar e doméstico, así como nos grupos so-
ciais cos que se relaciona. Fomentar a práctica
e o respecto de normas cívicas, e de aspectos
de educación viaria, asumindo comportamen-
tos que incidan na vida saudable, o consumo
responsable, a seguridade e a prevención dos
accidentes de tráfico.
– Coñecer, valorar e gozar o seu contorno natural,
social e cultural, as interaccións duns con
outros, así como as posibilidades de defensa,
mellora e conservación deste.
– Coñecer e apreciar os valores e as normas da
convivencia, aprender a actuar de acordo con
elas, prepararse para o exercicio activo da ci-
dadanía e respectar os dereitos humanos, así
como o pluralismo propio dunha sociedade de-
mocrática.
– Coñecer e utilizar apropiadamente a lingua gale-
ga e a lingua castelá e desenvolver hábitos de
lectura e de respecto á diversidade lingüística.
– Coñecer e valorar o seu contorno natural, social
e cultural, así como as posibilidades de acción
e coidado deste.
VI
130903 _ 0001-0039.indd 6 22/7/09
A
N
– Coñecer e valorar os animais máis próximos ao
ser humano e adoptar modos de comportamento
que favorezan o seu coidado.
– Coñecer, comprender, valorar e respectar as di-
ferentes culturas e os seus patrimonios, as dife-
renzas entre as persoas, a igualdade de dereitos
e oportunidades de homes e mulleres e a non
discriminación de persoas por ningunha causa.
– Desenvolver as competencias matemáticas bási-
cas e iniciarse na resolución de problemas que
requiran a realización de operacións elementais
de cálculo, coñecementos xeométricos e estima-
cións, así como ser capaces de aplicalos a situa-
cións da súa vida cotiá.
– Desenvolver as súas capacidades afectivas en
todos os ámbitos da personalidade e nas súas
relacións co resto das persoas, así como unha
actitude contraria á violencia, aos prexuízos de
calquera tipo e aos estereotipos sexistas.
– Desenvolver hábitos de traballo individual e de
equipo, de esforzo e responsabilidade no estu-
do, así como actitudes de confianza en si mesmo,
sentido crítico, iniciativa persoal, curiosidade, in-
terese e creatividade na aprendizaxe.
– Iniciarse na utilización, para a aprendizaxe, das
tecnoloxías da información e a comunicación
desenvolvendo un espírito crítico ante as men-
saxes que recibe e elabora.
– Utilizar diferentes representacións e expresións
artísticas, desenvolvendo a sensibilidade estéti-
ca e a capacidade de gozo das súas diferentes
manifestacións e iniciándose na construción de
propostas persoais.
– Utilizar estratexias persoais e variadas para ob-
ter, seleccionar, organizar, transformar, repre-
sentar e comunicar a información.
– Valorar a hixiene e a saúde, aceptar o propio cor-
po e o do resto das persoas, respectar as dife-
renzas e utilizar a educación física e o deporte
como medios para favorecer o desenvolvemento
persoal e social.
08:42:47
 As competencias básicas
NO CURRÍCULO
A Lei Orgánica de Educación presenta unha im-
portante novidade: a incorporación das compe-
tencias básicas ao currículo.
Así, no texto legal afírmase que «coas áreas e ma-
terias do currículo se pretende que os alumnos e
as alumnas alcancen os obxectivos educativos
e, consecuentemente, tamén que adquiran as
competencias básicas. Non obstante, non existe
unha relación unívoca entre a ensinanza de de-
terminadas áreas ou materias e o desenvolve-
mento de certas competencias. Cada unha das
áreas contribúe ao desenvolvemento de diferen-
tes competencias e, á súa vez, cada unha das
competencias básicas alcanzarase como con-
secuencia do traballo en varias áreas ou mate-
rias».
E, sobre o mesmo asunto, a Lei engade o se-
guinte: «O currículo estrutúrase arredor das
áreas de coñecemento, é nelas nas que han de
buscarse os referentes que permitirán o desen-
volvemento das competencias nesta etapa. Así
pois, en cada área inclúense referencias explíci-
tas acerca da súa contribución a aquelas compe-
tencias básicas ás que se orienta en maior me-
dida. Por outro lado, tanto os obxectivos coma a
propia selección dos contidos buscan asegurar o
desenvolvemento de todas elas».
Que se entende por competencia
básica?
Enténdese por competencia a capacidade de po-
ñer en práctica dunha forma integrada, en contex-
tos e situacións diferentes, os coñecementos, as
habilidades e as actitudes persoais adquiridas.
O concepto de competencia inclúe tanto os coñe-
cementos teóricos coma as habilidades ou coñe-
cementos prácticos e as actitudes. Vai máis alá
do saber e do saber facer ou aplicar, porque in-
clúe tamén o saber ser ou estar.
130903 _ 0001-0039.indd 7 22/7/09
As competencias básicas ou clave teñen as se-
guintes características:
• Promoven o desenvolvemento de capacidades
máis ca a asimilación de contidos, aínda que
estes sempre están presentes á hora de con-
cretarse as aprendizaxes.
• Teñen en conta o carácter aplicativo das apren-
dizaxes, xa que se entende que unha persoa
«competente» é a que é capaz de resolver os
problemas propios do seu ámbito de actua-
ción.
• Fundaméntanse no seu carácter dinámico, xa
que se desenvolven de maneira progresiva e
poden ser adquiridas en situacións e institu-
cións formativas diferentes.
• Teñen un carácter interdisciplinar e transversal,
xa que integran aprendizaxes procedentes de
diversas disciplinas académicas.
• Son un punto de encontro entre a calidade e
a equidade. Por unha parte, con elas inténta-
se garantir unha educación que dea resposta
ás necesidades reais da época en que vivimos
(calidade). Por outra parte, preténdese que
sexan asumidas por todo o alumnado, de ma-
neira que sirvan de base común a todos os
cidadáns e cidadás (equidade).
As competencias clave ou básicas son, pois, os
coñecementos, destrezas e actitudes que todos
os individuos necesitan para a súa realización e
desenvolvemento persoal, para a súa inclusión
na sociedade e para a súa incorporación ao
mundo do emprego. As competencias deberían
terse adquiridas ao final da ensinanza obrigato-
ria, e terían que constituír a base dunha conti-
nua aprendizaxe ao longo de toda a vida.
VII
08:42:47
 Recursos para quinto curso
RECURSOS PARA OS ALUMNOS RECURSOS PARA O PROFESORADO

Libros Guías didácticas R

• Lingua 5 • Guía didáctica Lingua 5 – Inclúe CD para M
• Lingua castelá 5 o programa de Comunicación oral
• Matemáticas 5 • Guía didáctica Lingua castelá 5 – Inclúe CD
para o programa de Comunicación oral
• Coñecemento do medio 5 M
• Guía didáctica Matemáticas 5
• Música 5
• Guía didáctica Coñecemento do medio 5
• Educación plástica 5
• Guía didáctica Música 5 – Inclúe CD
• Relixión católica 5
con cancións, exercicios e audicións
• New Sciences 5
• Guía didáctica Educación plástica 5
• Drawing and painting 5
• Guía didáctica Relixión católica 5
• Lecturas de aquí e de acolá 5
• Guía do Novo dicionario da lingua galega
• Lecturas 5
• Teacher’s Book New Sciences 5
• Novo dicionario da lingua galega L

Cadernos
• Lingua 5 (1.º, 2.º e 3.º trimestre) L
• Lingua castelá 5 (1.º, 2.º e 3.º trimestre)
• Matemáticas 5 (1.º, 2.º e 3.º trimestre)
• Música 5
• Ortografía
R
• Números e operacións
• Problemas de Matemáticas
• Actividades con mapas
• Tarefas de Ciencias Naturais
P
• Cálculo mental

VIII

130903 _ 0001-0039.indd 8 22/7/09 08:42:47

O

Recursos para a aula Recursos para avaliar

Mapas mudos interactivos • Recursos para a avaliación. Lingua 5
• Mapas murais de España, de Europa
• Recursos para a avaliación. Lingua castelá 5
e do mundo, con nomes de quitar e poñer
• Recursos para a avaliación. Matemáticas 5
Material manipulable para Matemáticas
• Recursos para a avaliación. Coñecemento
• Corpos xeométricos: conos, prismas, cilindros, do medio 5
esfera, cubo, pirámides...
• Desenvolvementos dos corpos xeométricos
• Panel para traballar fraccións Recursos para atender
• Figuras planas a diversidade
• Instrumentos para o encerado: regra, compás,
• Fichas de reforzo e ampliación. Lingua 5
transportador, escuadro e cartabón
• Billetes e moedas • Fichas de reforzo e ampliación. Lingua castelá 5
• Fichas de reforzo e ampliación. Matemáticas 5
Láminas de Matemáticas
• Fichas de reforzo e ampliación. Coñecemento
• Clases de cuadriláteros, clases de triángulos,
do medio 5
corpos xeométricos, polígonos, círculo
e circunferencia, ángulos • Máis recursos. Lingua castelá 5
• Traballar con mapas
Láminas de Coñecemento do medio
• Láminas para traballar o corpo humano,
mapas de Galicia, de España, de Europa…
Recursos para traballar
Láminas de Lingua e Lingua castelá as competencias
• Modelos das conxugacións verbais
• 100 propostas para mellorar a competencia
en comunicación lingüística en galego
e en castelán
Recursos dixitais • 100 propostas para mellorar a competencia
matemática
• CD Recursos didácticos
• 100 propostas para mellorar a competencia
• CD Documentos curriculares
no coñecemento e interacción co mundo físico

Programa de Estudo Eficaz

• Manual para profesores

IX

130903 _ 0001-0039.indd 9 22/7/09 08:42:48

 Recursos para sexto curso
RECURSOS PARA OS ALUMNOS RECURSOS PARA O PROFESORADO

Libros Guías didácticas R

• Lingua 6 • Guía didáctica Lingua 6 – Inclúe CD para M
• Lingua castelá 6 o programa de Comunicación oral •
• Matemáticas 6 • Guía didáctica Lingua castelá 6 – Inclúe CD
para o programa de Comunicación oral
• Coñecemento do medio 6 M
• Guía didáctica Matemáticas 6 •
• Educación para a cidadanía 6
• Guía didáctica Coñecemento do medio 6
• Música 6
• Guía didáctica Educación para a cidadanía 6 •
• Educación plástica 6
• Guía didáctica Música 6 – Inclúe CD •
• Relixión católica 6
con cancións, exercicios e audicións •
• New Sciences 6 •
• Guía didáctica Educación plástica 6
• Drawing and painting 6
• Guía didáctica Relixión católica 6
• Lecturas de aquí e de acolá 6 •
• Guía do Novo dicionario da lingua galega
• Lecturas 6 L
• Novo dicionario da lingua galega •

L
•
Cadernos
• Lingua 6 (1.º, 2.º e 3.º trimestre) L
• Lingua castelá 6 (1.º, 2.º e 3.º trimestre) •
• Matemáticas 6 (1.º, 2.º e 3.º trimestre)
• Música 6
• Ortografía
R
• Números e operacións
• Problemas de Matemáticas
• Tarefas de Ciencias Naturais
• Cálculo mental P

130903 _ 0001-0039.indd 10 22/7/09 08:42:48

O
Recursos para a aula
Mapas mudos interactivos
• Mapas murais de España, de Europa
e do mundo, con nomes de quitar e poñer
Material manipulable para Matemáticas
• Corpos xeométricos: conos, prismas, cilindros,
esfera, cubo, pirámides...
• Desenvolvementos dos corpos xeométricos
• Panel para traballar fraccións
• Figuras planas
• Instrumentos para o encerado: regra, compás,
transportador, escuadro e cartabón
• Billetes e moedas
Láminas de Matemáticas
• Clases de cuadriláteros, clases de triángulos,
corpos xeométricos, polígonos, círculo
e circunferencia, ángulos
Láminas de Coñecemento do medio
• Láminas para traballar o corpo humano,
mapas de Galicia, de España, de Europa…
Láminas de Lingua e Lingua castelá
• Modelos das conxugacións verbais
Recursos dixitais
• CD Recursos didácticos
• CD Documentos curriculares
Programa de Estudo Eficaz
• Manual para profesores
• Esquemas de Lingua, Lingua castelá,
Matemáticas e Coñecemento do medio
130903 _ 0001-0039.indd 11
Recursos para avaliar
• Recursos para a avaliación. Lingua 6
• Recursos para a avaliación. Lingua castelá 6
• Recursos para a avaliación. Matemáticas 6
• Recursos para a avaliación. Coñecemento
do medio 6
Recursos para atender
a diversidade
• Fichas de reforzo e ampliación. Lingua 6
• Fichas de reforzo e ampliación. Lingua castelá 6
• Fichas de reforzo e ampliación. Matemáticas 6
• Fichas de reforzo e ampliación. Coñecemento
do medio 6
• Máis recursos. Lingua castelá 6
• Traballar con mapas
Recursos para traballar
as competencias
• 100 propostas para mellorar a competencia
en comunicación lingüística en galego
e en castelán
• 100 propostas para mellorar a competencia
matemática
• 100 propostas para mellorar a competencia
no coñecemento e interacción co mundo físico
XI
22/7/09 08:42:48
 Contidos QUINTO CURSO

UNIDADE OBRADOIRO
COMUNICACIÓN ORAL GRAMÁTICA ORTOGRAFÍA LITERATURA
DE ESCRITURA
● COMPRENSIÓN: Recoñecer A comunicación Repaso de c/qu, ● VOCABULARIO: O uso A linguaxe literaria
1 ●
sentimentos
EXPRESIÓN: Expresar mediante
o ton de voz
c/z, g/gu e gü do dicionario
● COMPOSICIÓN: Preparar

a escritura dun texto

● COMPRENSIÓN: Recoñecer erros A linguaxe Repaso de r e rr ● VOCABULARIO: Palabras
2 ● EXPRESIÓN: Mellorar
a pronuncia
e as linguas
●
sinónimas
COMPOSICIÓN:
de ideas
A chuvia

● COMPRENSIÓN: Identificar varios O substantivo Sílaba tónica ● VOCABULARIO: Palabras Prosa e verso
3 ●
tipos de textos
EXPRESIÓN: Intervir nunha
conversa
e acento gráfico
●
antónimas
COMPOSICIÓN:Cubrir
un cuestionario
● COMPRENSIÓN: Recoñecer O adxectivo Normas ● VOCABULARIO: Familia

4 ●
técnicas para improvisar
EXPRESIÓN: Improvisar un discurso
de acentuación de palabras
● COMPOSICIÓN: Describir

o protagonista
● COMPRENSIÓN: Asociar voces Graos Acentuación ● VOCABULARIO: Campo A medida
5 ●
a personaxes
EXPRESIÓN: Interpretar
personaxes
do adxectivo de ditongos
e hiatos ●
léxico
COMPOSICIÓN:
un suceso
Anunciar
dos versos

● COMPRENSIÓN: Seleccionar Os O acento ● VOCABULARIO: Palabras

6 ●
información
EXPRESIÓN: Presentar a alguén
determinantes.
O artigo
diacrítico polisémicas
● COMPOSICIÓN: Un conto

con dous personaxes

● COMPRENSIÓN: Seguir instrucións Os pronomes Contraccións ● VOCABULARIO:
Palabras A rima

7 ● EXPRESIÓN: Dar instrucións persoais dos pronomes

átonos
simples e compostas
● COMPOSICIÓN: Contar

unha experiencia persoal

● COMPRENSIÓN: Localizar lugares O verbo: raíz Escritura ● VOCABULARIO: Prefixos
8 ● EXPRESIÓN: Sinalar onde
nos atopamos
e desinencias de contraccións
●
e sufixos
COMPOSICIÓN:
un lugar
Describir

● COMPRENSIÓN: Identificar a idea O verbo: Signos que ● VOCABULARIO: As estrofas

9 ●
principal
EXPRESIÓN: Explicar a lección
número
e persoa
pechan oracións As expresións
● COMPOSICIÓN: Escribir

un texto expositivo
● COMPRENSIÓN: Detectar erros O verbo: tempo A coma ● VOCABULARIO: Os sufixos

10 ●
de concordancia
EXPRESIÓN: Evitar as repeticións
e modo aumentativos
● COMPOSICIÓN: Mellorar

o estilo dun texto

● COMPRENSIÓN: Adiviñar obxectos Os tempos O punto e coma ● VOCABULARIO: Os sufixos Clases de poemas

11 ● EXPRESIÓN: Facer preguntas

para adiviñar un obxecto
verbais diminutivos
● COMPOSICIÓN: Escribir

o texto dun cómic

● COMPRENSIÓN: Escoitar con atención A primeira A partición ● VOCABULARIO:

12 ● EXPRESIÓN: Usar palabras

de cortesía
conxugación de palabras.
O guión
Os xentilicios
● COMPOSICIÓN: Argumentar

● COMPRENSIÓN: Reconstruír un texto A segunda A raia ● Outros tipos Os recursos

VOCABULARIO:

13 ● EXPRESIÓN: Conversar conxugación de sufixos

● COMPOSICIÓN: Escribir

un informe
literarios

● COMPRENSIÓN: Situar no tempo A terceira As parénteses ● VOCABULARIO: Os prefixos

14 ● EXPRESIÓN: Contar feitos pasados

seguindo unha orde
conxugación e as comiñas de situación
● COMPOSICIÓN: Resumir

un conto
● COMPRENSIÓN: Recoñecer ditos Clases Os dous puntos ● VOCABULARIO: As siglas A comparación

15 ●
e expresións coloquiais
EXPRESIÓN: Facer un debate
de verbos ● COMPOSICIÓN: Escribir
diálogos
e a metáfora

XII

130903 _ 0001-0039.indd 12 22/7/09 08:42:48

O SEXTO CURSO

UNIDADE OBRADOIRO
COMUNICACIÓN ORAL GRAMÁTICA ORTOGRAFÍA LITERATURA
DE ESCRITURA
● COMPRENSIÓN:
Avaliar a recitación O grupo O uso ● VOCABULARIO: Palabras Os xéneros
1 de poemas
● EXPRESIÓN: Recitar un poema
nominal das maiúsculas
●
primitivas e derivadas
COMPOSICIÓN: Adaptar
textos ao destinatario
literarios

● COMPRENSIÓN: Recoñecer Os Repaso ● VOCABULARIO: Os prefixos

2 ●
variedades lingüísticas
EXPRESIÓN: Chegar a acordos
demostrativos da acentuación ● COMPOSICIÓN: Describir
lugares desde
diferentes posicións
● COMPRENSIÓN: Identificar recursos Os posesivos Acentuación ● VOCABULARIO: Os sufixos Os textos poéticos
3 ●
da narración oral
EXPRESIÓN: Captar a atención
de ditongos
e hiatos
● COMPOSICIÓN: Redactar
un texto a partir dunhas
notas
● COMPRENSIÓN: Deducir a identidade Os numerais Acentuación ● VOCABULARIO:
As palabras
4 ●
dun personaxe
EXPRESIÓN: Explicar a propia
biografía
e os indefinidos diacrítica (I) onomatopeicas
● COMPOSICIÓN: Escribir

unha noticia
● COMPRENSIÓN: Identificar causas O verbo (I) Acentuación ● VOCABULARIO: Os eufemismos Os elementos
5 ●
e consecuencias
EXPRESIÓN: Aprender a facer
preguntas
diacrítica (II)
●
e as palabras tabú
COMPOSICIÓN: Cubrir
impresos
da narración

● COMPRENSIÓN: Anotar todo O verbo (II) Casos especiais ● VOCABULARIO: As palabras

6 ●
o que escoitamos
EXPRESIÓN: Explicar unha gráfica
de acentuación
●
homónimas
COMPOSICIÓN: Redactar
normas de seguridade
● COMPRENSIÓN: Interpretar opinións O verbo (III) Uso do b ● VOCABULARIO: As palabras As partes

7 ● EXPRESIÓN: Expresar
preferencias ●
parónimas
COMPOSICIÓN:Expresar
a opinión sobre un tema
da narración

● COMPRENSIÓN: Entender a orde Clases Uso do v ● VOCABULARIO: O campo

8 ●
dun traballo
EXPRESIÓN: Explicar
o funcionamento dun aparello
de verbos
●
semántico
COMPOSICIÓN:
instrucións
Escribir

● COMPRENSIÓN: Obter información O adverbio Uso do h ● VOCABULARIO: Palabras Tipos

9 ●
indirectamente
EXPRESIÓN: Facer de guías ●
individuais e colectivas
COMPOSICIÓN: Explicar
unha ruta
de narradores

● COMPRENSIÓN: Identificar diferentes Os enlaces Palabras con x ● VOCABULARIO: O sentido

10 ●
versións duns feitos
EXPRESIÓN: Crear unha historia
colectivamente
●
literal e o sentido figurado
COMPOSICIÓN: Facer
unha reclamación
● COMPRENSIÓN: Memorizar A oración. Palabras ● VOCABULARIO: O diálogo

11 ●
información
EXPRESIÓN: Dar argumentos
O suxeito con -ct- e -cc-
●
Os neoloxismos
COMPOSICIÓN: Elaborar
un anuncio publicitario
na narración

● COMPRENSIÓN: Reter O predicado Porque/por que; ● VOCABULARIO: Palabras

12 ●
información
EXPRESIÓN: Participar nun faladoiro
senón/se non
●
doutras linguas
COMPOSICIÓN: Escribir
unha crónica
● COMPRENSIÓN: Detectar erros A estrutura Signos ● VOCABULARIO: O diálogo

13 ●
de expresión
EXPRESIÓN: Improvisar diálogos
do predicado
verbal
que pechan
enunciados ●
As abreviaturas
COMPOSICIÓN: Comentar
un espectáculo
e as anotacións
teatrais

● COMPRENSIÓN: Detectar erros Clases Os puntos ● VOCABULARIO: Uso culto

14 ●
na información
EXPRESIÓN: Pedir desculpas
de oracións suspensivos
●
e uso coloquial
COMPOSICIÓN: Elaborar
un folleto turístico
● COMPRENSIÓN: Facer o esquema O texto Outros signos ● VOCABULARIO: Os vulgarismos O obra teatral: acto

15 ●
dunha explicación
EXPRESIÓN: Expoñer a partir
dun guión
de puntuación ● COMPOSICIÓN: Contar
desde diferentes puntos
de vista
e escena

XIII

130903 _ 0001-0039.indd 13 22/7/09 08:42:49

 As competencias básicas S
na área de Lingua o
n
c

S
DESENVOLVEMENTO DA COMPETENCIA r
EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA o
d
d
Para adquirir esta competencia, o alumno ten que…

Ser capaz de comprender No terceiro ciclo, grazas ao programa de Comuni-

e producir mensaxes orais
que expresen feitos, coñecementos
e opinións.
cación oral, os rapaces aprenderán a expresarse
S
oralmente con corrección e a comprender sen di-
d
ficultade mensaxes orais procedentes tanto do
l
ámbito cotián coma dos medios de comunicación
social.
A audición e comprensión de reportaxes, fala-
doiros, anuncios, noticias… xuntamente coa ex-
presión de opinións, a realización de descricións
e entrevistas forman parte do desenvolvemento
desta competencia.

Ser capaz de participar
activamente en intercambios
comunicativos orais respectando
as normas que os rexen.
S
e
Ao longo do ciclo, os alumnos afaranse a comen-
l
tar, a debater e a negociar diferentes cuestións
expresando a súa opinión e incorporando nela os
razoamentos e as achegas dos demais.

Ser capaz de comprender Durante o terceiro ciclo, os alumnos desenvolve-

diferentes tipos de textos escritos,
incluíndo neles os de contido
didáctico, os habituais
en situacións cotiás de relación
social e os procedentes
dos medios de comunicación.
rán a capacidade de comprensión lectora enfron-
tándose a textos narrativos, informativos, tea-
trais, poéticos… Ocupan un papel destacado no
S
ciclo os textos procedentes de páxinas web e da
p
prensa, así como os textos literarios.
c
Identificar a información principal e secundaria, r
realizar inferencias e definir o propósito do autor
e
son estratexias que os rapaces e as rapazas de-
berán desenvolver a partir destes textos.

XIV

130903 _ 0001-0039.indd 14 22/7/09 08:42:49

 Ser capaz de poñer en práctica
os coñecementos e as estratexias
necesarias para escribir
correctamente.
O estudo de todas as clases de palabras e das
normas de puntuación e acentuación, xuntamen-
te con outras normas ortográficas básicas, contri-
buirán significativamente á corrección dos textos
elaborados polos alumnos.

Ser capaz de escribir textos
relacionados co ámbito académico
ou con situacións cotiás
de relación social, así como textos
de información e opinión.
Durante este ciclo, os alumnos adquirirán unha se-
rie de técnicas de redacción que poderán aplicar a
calquera escrito (escribir diálogos, suprimir a infor-
mación irrelevante, empregar conectores…). Ade-
mais, aprenderán a redactar diferentes tipos de tex-
tos e a utilizar elementos gráficos e paratextuais.

-
e
Ser capaz de ler e comprender Neste ciclo, os rapaces acostumaranse a ler e a
- comprender moitos textos literarios, textos repre-
de forma autónoma textos
o sentativos da literatura, pertencentes a autores
n
literarios en prosa e en verso.
de todas as épocas.
Trátase, ademais, de que os alumnos valoren os
- textos literarios como vehículo de comunicación,
x- fonte de coñecemento e recurso de gozo persoal.
s
o

Ser capaz de comprender Durante este ciclo, os alumnos deberán coñecer

e utilizar a terminoloxía e utilizar os nomes dos tipos de textos (narra-
- ción, descrición, poema…), de todas as clases de
s
lingüística propia do ciclo.
palabras (substantivos, adxectivos, verbos…) e
s dalgúns mecanismos de formación do léxico (de-
rivación, siglas…). Esta terminoloxía servirá para
reflexionar sobre o que aprenderon en relación co
funcionamento da lingua.
-
-
-
o
Ser capaz de manifestar interese Ao longo do ciclo os alumnos comprenderán que
a as súas producións orais e escritas son instrumen-
pola lectura e pola escritura
como instrumentos para tos de relación social que nos permiten interactuar
, cos demais. Doutra banda, tomarán consciencia
relacionarse cos demais
r de que a lectura e a escritura son as ferramentas
e para aprender.
- básicas que calquera persoa ten que dominar para
mellorar a aprendizaxe.

XV

130903 _ 0001-0039.indd 15 22/7/09 08:42:49

 CONTRIBUCIÓN DA ÁREA DE LINGUA C
c
AO DESENVOLVEMENTO DOUTRAS
COMPETENCIAS BÁSICAS
Competencia Establecer a secuencia temporal dunha historia. O traballo
matemática con textos é un recurso moi útil na área de Lingua para con-
tribuír ao desenvolvemento das competencias. Por iso, en
cada unidade, selecciónanse textos para traballar de forma
específica unha das competencias básicas. Utilizar conecto-
res lóxicos na escritura é unha actividade que contribúe ao
desenvolvemento da competencia matemática. Así mesmo, o
C
coñecemento de determinadas clases de palabras, como os p
cuantificadores (numerais e indefinidos), constitúe outra das a
achegas da área de Lingua ao desenvolvemento das habilida-
des relacionadas con esta competencia.

Competencia Na área de Lingua ofrécense unha serie de textos informati-

no coñecemento vos relacionados co mundo físico que permiten coñecer me-
e a interacción llor os elementos da natureza e a influencia e as relacións
que manteñen os seres humanos co medio en que viven.
co mundo físico
Ademais, a través do traballo con mensaxes de carácter pu- A
blicitario, contribúese á creación de hábitos de consumo e
responsable. p

Tratamento A área proporciona destrezas para a selección, comprensión

da información e transmisión da información. As actividades de compren-
e competencia dixital sión dos diferentes tipos de textos, as relacionadas coas
imaxes ou coa análise de cuestións tipográficas contribúen
favorablemente ao desenvolvemento desta competencia.
Doutra banda, en moitas das actividades que se propoñen pre-
séntase a posibilidade de levar a cabo tarefas utilizando ferra-
mentas informáticas axeitadas á idade dos alumnos.

Competencia social A lingua é un instrumento básico na comunicación humana,

e cidadá desde a área de Lingua resulta moi fácil contribuír ao desen-
volvemento desta competencia, entendida como un conxunto
de habilidades necesarias para a convivencia. Neste senti-
do, que os nenos aprendan a comunicarse cos demais e a
comprender o que outros nos transmiten é fundamental pa-
ra formar a súa dimensión social. Ademais, a lingua tamén
lles permite aos nenos tomaren contacto con outras realida-
des diferentes da súa e facilita a erradicación de prexuízos e
imaxes estereotipadas.

XVI

130903 _ 0001-0039.indd 16 22/7/09 08:42:49

 Competencia Desde a área de Lingua contribúese ao desenvolvemen-
cultural e artística to desta competencia mediante a lectura e a valoración de
obras literarias de diferentes épocas e culturas. Ademais,
o traballo a partir dos debuxos e das fotografías que acom-
pañan os textos permite desenvolver habilidades propias da
o educación artística. E tamén, nesta guía inclúense propostas
- para realizar actividades de creación plástica a partir dalgúns
n contidos lingüísticos.
a
-
o
o
Competencia O uso correcto da lingua é unha das ferramentas básicas da
para aprender aprendizaxe. A lectura posibilita o acceso ao coñecemento, e
s a escritura permite a reelaboración e a asimilación. Aspectos
s a aprender
como a mellora da velocidade de lectura ou a comprensión, e
- tamén a correcta expresión dos coñecementos, contribúen ao
desenvolvemento desta competencia.
Doutra banda, as actividades relacionadas co programa espe-
cífico de Estudo eficaz apuntan directamente a esta compe-
-
tencia básica.
-
s

- Autonomía O traballo cos materiais da área de Lingua preséntase de

o e iniciativa maneira que poida realizarse autonomamente. En todas as
persoal unidades, no apartado Es capaz de..., os nenos teñen que
demostrar o que poden facer cos coñecementos lingüísticos
que adquiriron deica agora.
n Así mesmo, as actividades que obrigan os nenos a poñerse
- no lugar dos demais ou a decidir entre diversas solucións pro-
s moven o desenvolvemento desta competencia.
n

UNIDADES
e- COMPETENCIAS
BÁSICAS EN LINGUA 5
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Competencia ● ● ● ●
matemática
Interacción ●
● ● ● ● ● ● ● ●
, co mundo físico

- Tratamento ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ●
da información
o
- Competencia social ● ● ● ●
● ● ● ● ● ● ● ● ● ●
e cidadá
a
Competencia cultural ●
- ● ● ● ● ● ● ● ● ●
e artística
n Aprender
● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ●
- a aprender
e Autonomía ● ● ● ● ● ● ● ● ●
e iniciativa persoal

XVII

130903 _ 0001-0039.indd 17 22/7/09 08:42:49

 Programa
de Estudo eficaz
O proxecto A Casa do Saber pretende, no terceiro ciclo de Primaria, preparar
os alumnos para que afronten con éxito a ESO. O programa de Estudo eficaz
é unha ferramenta para conseguilo. Con este programa pódese adestrar os
alumnos no uso de técnicas e habilidades que lles serán de grande utilida-
de na vida académica.
Este programa consta de catro compoñentes:
1. Manual para o profesorado
Contén reflexións, estratexias, suxestións didácticas e fichas fotocopiables.
Comprende tres grandes apartados: técnicas de estudo, preparación de ava-
liacións escolares e presentación de traballos.
Subliñar
Subliñar desenvolve:
A atención.
A concentración.
A capacidade
de análise.
O material necesario
Un libro en que
non importe marcar
(ou unha fotocopia).
Un lapis e un borrador,
para poder rectificar.
Buscar información
Nun libro de texto encontramos a in-
formación ben diferenciada de todo o
que non o é.
XVIII
130903 _ 0001-0039.indd
PROGRAMA DE
ESTUDO EFICAZ
PRIMARIA
Manual para
profesores
Recursos para o profesorado
Reflexións, estratexias
e actividades para traballar
as técnicas de estudo,
a preparación de avaliacións
e a presentación de traballos
Obradoiro
Santillana
Técnicas de estudo
Técnicas Técnicas de estudo 3
de estudo
Este apartado inclúe diversas habilidades que lles per-
1. En que consiste subliñar
Subliñar implica detectar o que resulta importante dentro dun texto. Pero, impórta-
nos sempre o mesmo?
miten aos alumnos, a medida que estuden un tema, E
Dependendo de que obxectivos nos interesen, podemos realizar distintos tipos de su-
bliñado. É posible que só pretendamos localizar uns datos; talvez busquemos a
consolidar a aprendizaxe dos contidos: M
idea esencial e as ideas secundarias; mesmo pode ser que queiramos examinar o
texto polo miúdo.
Segundo o obxectivo que nos propoñamos, resultará pertinente subliñar máis ou me-
nos cantidade de texto. Técnicas para seleccionar a información n
2. Para que subliñamos
Subliñamos palabras clave para xerar marcadores mentais. • Subliñar. M
Este tipo de subliñado resulta de especial utilidade para aprender conceptos e
para explicar despois o seu significado.
• Inferir as ideas principais. t
Preparación d
• Detectar ideas antes de ler.
Na dixestión participan varias partes do
aparello dixestivo: Aproveite este tipo de
Na boca, os alimentos esmigállanse
cos dentes e mestúranse coa saliva,
producida polas glándulas salivares.
subliñado para elaborar
esquemas.
de avaliacións
Así, fórmase o bolo alimenticio.
escolares
boca
dentes
bolo alimenticio
Técnicas para sintetizar a información
• Resumir.
glándulas salivares
Dixestión
…
Preparación de avaliacións
…
Subliñamos partes do texto para identificar as ideas principais.
Repasar procedementos
Este tipo de subliñado resulta útil para estudar un tema e despois desenvolvelo.
• Organizar graficamente a información: esquemas e
Na dixestión participan varias partes do
aparello dixestivo:
Na boca, os alimentos esmigállanse
Aproveite
Repasar este tipo de
1. En que consiste repasar procedementos táboas. 4
procedementos
subliñado para redactarO alto contido procedemental da área de Matemáticas xustifica que se dedique un
cos dentes e mestúranse coa saliva, garante:
producida polas glándulas salivares. resumos.
Comprender o que
apartado específico para reflexionar sobre as estratexias e as técnicas que son pro-
Así, fórmase o bolo alimenticio. pias desta área. Non obstante, algunhas das suxestións que se inclúen son igual-
se está facendo.
Establecer rutinas mente válidas noutras áreas de aprendizaxe.
de autocontrol.
Os alumnos con poucas habilidades estratéxicas non repasan un procedemento de
Preparación de avaliacións escolares
Verbalizar procesos
mentais. xeito espontáneo. É importante tomar conciencia deste feito para planificar as inicia-
Tomar conciencia 7 didácticas que se emprendan.
tivas
dos procesos
de aprendizaxe. Se un procedemento ten éxito, o neno non se vai cuestionar se o fixo ben ou mal.
Bástalle co resultado.
Se un procedemento fracasa, o neno repetirao mecanicamente; e se segue fraca-
sando, talvez desista, talvez probe outro procedemento e..., volta a empezar.
Polo tanto, a acción docente debe dirixirse a inculcar nos alumnos hábitos de re-
O segundo apartado do programa está dedicado a traba-
flexión e actitudes de interese polo traballo ben feito, para que tomen conciencia
dos procesos de aprendizaxe dos que son protagonistas.
llar unha serie de habilidades, que o alumnado necesita
2. Para que repasamos procedementos
O obxectivo último de repasar procedementos é ter a certeza de que unha tarefa para preparar as avaliacións: E
está ben feita. No terreo práctico, isto tradúcese nunha dobre seguridade:
Presentación de traballos
Estar seguros de que non se cometeron erros.
Estar seguros de que se empregou o mellor procedemento posible.
c
Para que repasamos Exemplos de situacións matemáticas en que o alumno
Repasar contidos e
os procedementos repasa procedementos
1. En que consiste buscar información
Para comprobar resultados
Buscar información é unha tarefa planificada quePara
vai detectar erros a un fin.
encamiñada
no resultado
Non dá por terminada unha división ata que fai a proba (cociente 3 divisor 1 resto).
Na clase, durante a corrección dunha serie de porcentaxes, ve que ten mal un cálculo.
En lugar de limitarse a copiar o resultado correcto, recalcúlao no momento e anótao ben.
Repasar procedementos
Antes de comezar a buscar información, cómpre:
Para detectar erros Á súa compañeira sáelle outro resultado distinto no problema e compara os pasos
1.º Saber ben o que se busca.
no proceso
Para mellorar Que busco?
procedementos
que seguiron un e outra.
Para calcular 2/3 de 150 antes realizaba todas as operacións (150 : 3 e 50 3 2).
Cando automatizou o procedemento, calcúlao mentalmente e anota o resultado.
Reflexionar sobre a propia aprendizaxe
2.º Sopesar cal é a fonte máis idónea. Onde o vou buscar?
3.º Aplicar a estratexia máis eficaz. Como o vou buscar?
2. Para que buscamos información
Os alumnos buscan información puntual para:
Resolver actividades concretas que lles encargaron.
53
Presentación de traballos
Resolver dúbidas e adquirir coñecementos polos que se preguntan, xa sexa de
forma espontánea ou por encargo.
Ademais, no terceiro ciclo de Primaria, os alumnos inícianse na busca de informa-
ción sobre un tema monográfico para:
Neste apartado inclúense varias habilidades, necesa-
Preparar e elaborar un traballo escrito.
Preparar e presentar unha exposición oral.
rias para planificar e elaborar de forma organizada tra-
3. Estratexias: Elixir boas fontes de información
Os alumnos de Primaria aínda non dispón de capacidade plena para distinguir entre
información e opinión. Tampouco poden discernir de xeito autónomo as informa-
ballos escritos e exposicións orais:
cións veraces e contrastadas das que non o son.
Para elixir correctamente as fontes de información, é necesario ter en conta tres
variables:
Información Opinión e interpretación
Buscar información
Veracidade Imprecisión, intención tendenciosa ou recreación subxectiva
Realidade Ficción
Elaborar traballos escritos
Nun documental televisivo, sobre todo Nunha novela encontramos ficción,
se está avalado por unha firma de pres- aínda que pode ser unha ficción verosí-
tixio, adoitamos encontrar veracidade. mil.
Presentación Presentar exposicións orais
73
de traballos
18 22/7/09 08:42:49
 Gramática A comunicación 3. Debuxa un sinal de circulación que haxa preto do colexio e explica o seu significado.
1
2. Actividades nos libros
Amigo can, que
tes no pescozo?
A comunicación
As persoas necesitamos expresar o que pensamos e sentimos. A
4. Identifica os elementos da comunicación na escena seguinte.

Escoita, Rafa,
imos ao parque?
●

●
Emisor
Receptor
▶
▶
......................
......................
do alumno
comunicación consiste en compartir cos demais as ideas, as opi- ● Mensaxe ▶ ......................
nións e os sentimentos.
● Código ▶ ......................
Hai moitas formas de poder comunicarnos: mediante os xestos
(dar a man para saudar), os sinais visuais (as liñas continuas que
indican a prohibición de adiantar nunha estrada), os sinais acústi-
● Canle ▶ ......................
Nos libros do alumno propóñense activida-
cos ou sons (a sirena dunha ambulancia) e a linguaxe, a máis im- 5. ESTUDO EFICAZ. Completa o esquema.

des –identificadas coa etiqueta ESTUDO

Eu? Nada!
portante de todas. XESTOS
...................
ELEMENTOS
Elementos da comunicación A COMUNICACIÓN
pódese realizar
SINAIS que poden ser

EFICAZ– en que se traballan estratexias

mediante
DA COMUNICACIÓN Nos actos de comunicación están presentes os elementos seguintes: acústicos
● O emisor ou persoa que envía a información. ..................
Emisor
● O receptor ou persoa que recibe a información.
Receptor

Mensaxe
●

●
A mensaxe. É a información que se comunica.
O código. É un conxunto de signos (un idioma, o código de cores
6. Clasifica as formas de comunicación utilizadas en cada caso.
● Un amigo chíscalle o ollo a outro. ● Os viandantes esperan a luz verde do semáforo.
para estudar e repasar os contidos básicos.
do semáforo…) que tanto o emisor coma o receptor coñecen. ● Soa a sirena dunha fábrica. ● Unha compañeira ergue a man para pedir a palabra.
Código

Canle
● A canle. É o medio que se emprega para facer chegar a mensaxe
ao seu destino. Por exemplo, o teléfono, o papel, a Internet, o
aire…
● Soa o teléfono da casa. ● Na praia hai bandeira vermella e non se baña ninguén.
Ademais, nas guías para o profesor, ao ini-
SINAIS VISUAIS SINAIS ACÚSTICOS XESTOS

A comunicación é a expresión de ideas, opinións e sentimentos.

Podemos comunicarnos mediante xestos, sinais visuais, sinais
cio de cada unidade preséntase a relación
acústicos... pero a forma máis importante de comunicación é
a linguaxe.
Os elementos da comunicación son o emisor, o receptor, a men-
saxe, o código e a canle.
7. Engade un exemplo máis de cada forma de comunicación anterior.
destas actividades e das estratexias a que
AUTOAVALIACIÓN se refiren.
1. Responde. Marca a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2,5 puntos.
● En que consiste a comunicación? 1. O asubío que fai o tren cando entra na estación é un sinal…
● De que xeitos nos podemos comunicar os seres humanos? a) Acústico b) Visual

2. Explica que se quere expresar con cada xesto. 2. A persoa que recibe a información chámase…
a) Receptor b) Emisor PUNTUACIÓN

1 .......
3. A canle utilizada na clase nunha conversa cun compañeiro é…
2 .......
a) O papel b) O aire
3 ....... 1
UNIDADE 1
4. Cando nos comunicamos podemos expresar… Traballo
4 ....... sobre a lectura
Comunicación oral 
!.


$!"


TOTAL ....... 
#
 

a) Ideas e opinións b) Ideas, Obxectivos
opinións e sentimentos !
 !
Obxectivos
Os personaxes As causas Comprensión auditiva
Solución: 1a, 2a, 3b, 4b. r Comprender un texto narrativo. 1. Contesta. 6. Le a seguinte oración do texto e explica. Recoñecemos os sentimentos de quen fala. Moitas veces r Comprender un texto oral.
sabemos que unha persoa está contenta ou enfadada non
r Explicar trazos e comportamen- ● Quen son os protagonistas do relato? r Recoñecer os sentimentos polo
tanto polo que di senón por como o di: o ton de voz, se fala
tos dos personaxes do texto. ● De onde provén cada un deles?
11 máis amodo ou de présa, se berra, etc. Saber os sentimentos ton de voz.
10 ● Que tipo de vida leva cada un? de quen fala axudaranos a mellorar a nosa comunicación.
r Identificar a estrutura do texto ● Que lle propón un dos personaxes



r Interpretar diversos tons de voz
#
,

#
"!


narrativo. ao outro? Por que? 
!& 1. Di cales das palabras seguintes se refiren a sentimentos. para transmitir sentimentos.
r Recoñecer no texto trazos pro- 2. Relaciona os seguintes adxectivos
● tristeza ● altura ● indiferenza ● medo
● memoria ● afecto ● sorpresa ● alegría
pios da fábula. co personaxe do relato ao que cualifican. ● Por que motivo lle pregunta isto?
● enfado ● saúdo ● satisfacción ● silencio
Suxestións didácticas
● famento ● rexo ● Que lle responde o can?
● gordo ● melancólico ● Cal é a reacción do lobo ante a resposta Comprensión auditiva
Suxestións didácticas ● relucente ● fraco do can? Por que reacciona así? 2. Escoita as audicións e intenta adiviñar como se sente cada unha das persoas
r En cada unidade, no apartado
que falan en cada situación.
r As actividades deste apartado de Expresión oral presentare-
LOBO CAN O tipo de texto SITUACIÓN 1 ▶ No patio da escola, falan Héitor e Antía.
axudarán a analizar o texto ini- mos técnicas para mellorar a co-
7. Investiga e di o que é unha fábula. SITUACIÓN 2 ▶ Na rúa falan Sabela, unha señora maior, e Xaime, policía municipal.
cial desde diferentes puntos municación oral, desde o punto
A estrutura SITUACIÓN 3 ▶ Á entrada da escola, despois das vacacións, atópanse Carme
de vista. Ademais desta análi- ■ Explica, achegando datos do texto, se este e Vicente. de vista da comprensión e da
3. Completa o esquema da historia coas relato se pode considerar unha fábula.
se, proponse facer unha ficha SITUACIÓN 4 ▶ No parque, Carlos atopa a Uxía, que pasea o seu can. expresión. Os textos orais que
respostas ás preguntas seguintes.
de lectura, que se repetirá en A túa achega se inclúen no CD analízanse no
EXEMPLO Situación 1 ▶ Héitor séntese ..... Antía, en cambio, séntese .....
PRESENTACIÓN ▶ 1. Que contaba apartado de Comprensión auditi-
todas as unidades. É impor- o pergameo? 8. Imaxina e narra un día na vida do lobo
tante concienciar os alumnos NÓ ▶ 2. Que pasou entre como animal doméstico. Expresión oral va e han de servir como modelo
da importancia destas fichas o can e o lobo? Expresámonos mediante o ton de voz. Se utilizamos sempre o mesmo ton de voz, para levar a cabo as actividades
para lembrar todas as lecturas DESENLACE ▶ 3. Que pasou ao final? Rexistro de lectura tanto cando estamos contentos coma cando estamos enfadados, á persoa de Expresión oral.
que nos escoita resultaralle máis difícil entender o que lle dicimos. Por iso
que fagan e poder así definir os 9. ESTUDO EFICAZ. Elabora unha ficha sobre é importante saber utilizar o ton de voz axeitado para expresar cada sentimento.
As accións a lectura con estes datos: Expresión oral
seus gustos literarios.
3. Practicade en grupo a expresión de sentimentos a través do ton de voz. r Para que a expresión do sen-
r Aconselle que, cando vaian facer 4. Explica os consellos que lle dá o can ao lobo

3. Suxestións nas guías

o resumo da ficha de lectura, te-
ñan en conta as respostas da ac-
tividade 7 e intenten enlazalas.
Pida que fagan a narración da ac-
tividade 8 de xeito cronolóxico.
para o profesor
r- Solucións

r Un lobo e un can. r Da mesma
familia r O can vive cos humanos e
, o lobo anda libre.r O can proponlle
Estas suxestións son a ponte natural entre o ao lobo que vaia vivir cos humanos,
para non pasar fame. 2. Lobo: fa-
mento, melancólico, fraco. Can: gor-
do, relucente, rexo. 3. 1. O pergameo
Manual para o profesor e os libros do alum- falaba das orixes comúns dos cans
e os lobos, ata que un día decidiron
separarse. 2. Un can atopouse no
monte cun lobo famento e propúxo-
no. Inclúen propostas concretas para utilizar o lle ir vivir cos humanos. 3. O lobo
decidiu non ir cos humanos porque
iso suporía perder a súa liberdade.
4. Adulalos, lamberlles a man, deixar-
Manual ao longo do libro do alumno. Presén- se humillar por eles. 5. Tratar ben ao
de aspecto rico e mal ao pobre. 
r
Pola marca do pescozo. r Non lle dá
importancia. r Foxe, pois non está
tanse nas columnas de suxestións didácticas disposto a perder a súa liberdade.
7, 8 e 9. Resposta libre (RL).
de cada unidade. 8 9
e
4. Esquemas de Lingua,
Lingua castelá,
Matemáticas e
Coñecemento do medio
a-
a p en
Estes materiais recollen os contidos impres-
cindibles da Primaria presentados en forma de
esquemas.
a-
a-
130903 _ 0001-0039.indd 19
para facerse amigo dos humanos. 

 timento sexa correcta, cómpre
que imaxinen ben a situación
Título:
5. Contesta. Como 1. Dividide a clase en grupos.
debe comportarse Autor/a: que se propón en cada caso. Pa-
2. Cada grupo escollerá unha situación que demande a expresión
o lobo cando entren
Resumo: dun determinado sentimento. Por exemplo, o encontro entre ra iso pode ser moi útil lembrar
na eira estas
os amigos despois das vacacións (alegría); o aviso por parte experiencias persoais en que
persoas?
dos profesores de que este ano serán moi esixentes con nós
(temor); a noticia de que unha compañeira moi querida
tivesen estes sentimentos.
Opinión:
non virá este ano con nós porque está enferma (tristeza); etc.
Fai a túa ficha nunha cartolina e gárdaa
3. Escribide un texto relacionado coa situación escollida e lédeo
en voz alta intentando expresar co ton de voz o sentimento
Competencias básicas
8
nun ficheiro co resto das fichas de lectura
do curso.
axeitado.
9
Competencia social e cidadá
Aconselle que manteñan unha ac-
titude empática ou, en todo caso,
respectuosa cos sentimentos do
interlocutor.
Programa de comprensión Máis información
Actividades 1, 2, 4 e 5. Obtención de información. Identificar os per-
sonaxes e as súas características e comportamentos.
A comunicación non verbal. Unha mensaxe non soamente está consti-
tuída por un conxunto de palabras, senón que hai diversos elementos
non verbais que axudan a configurala e a darlle sentido. O ton de voz,
Solucións
1. Tristeza; indiferenza; medo;
afecto; sorpresa; alegría; enfado;
Actividades 3. Comprensión global. Resumir as partes do texto na-
satisfacción. 2.
r Situación 1:
rrativo.
Actividade 6 e 7. Elaboración dunha interpretación. Recoñecer trazos
do subxénero narrativo, a fábula, e analizar os comportamentos dos
que traballamos nesta unidade, é un destes aspectos; ademais, tamén
cómpre ter en conta os xestos das mans, a cara, as miradas e a postu-
ra do corpo. Explíquelles que, por exemplo, nas entrevistas de traballo
non soamente se analiza o que di o entrevistado, senón que se valoran
Héitor: tristeza; Antía: indiferenza.
r Situación 2: Sabela: enfado; Xai-
me: tranquilidade. r Situación 3:
personaxes. Carme: alegría; Vicente: sorpresa.
Actividade 8. Expresión escrita. Transformar o final do conto.
Actividade 9. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.
moitísimo os aspectos de comunicación non verbal e, de feito, dáselles
máis credibilidade a estes ca ás palabras, xa que se considera que son
máis espontáneos.
r Situación 4: Carlos: medo; Uxía:
burla. 3. RL.
PROGRAMA DE ESTUDIO EFICAZ
PRIMARIA
a
Esquemas de Lengua
Prueb
orial
editara castellana
exam
Recursos para el profesorado
Los contenidos imprescindibles de la Primaria
resumidos en 19 esquemas
material didáctico se entregará
gratuitamente en CD Santillana
XIX
22/7/09 08:42:50
 O libro do alumno G

COMO SE ORGANIZA O LIBRO

O libro Lingua 5 consta de 15 unidades, agrupadas en tres trimestres.
Ao final de cada trimestre inclúese unha dobre páxina con actividades de repaso
que permiten consolidar os contidos estudados.

Lectura
As unidades comezan coa lectura dun texto narrativo
1 O lobo e mais o can
–Seica estás melancólico? –inquiriu o can.
–Estou, ho; a fame sempre foi moi dada ás grandes cavilacións.
pergameo: documento
escrito en pel de ovella
Este inverno é moi cru, a neve acocha por completo o monte e non
atopo mantenza por ningures.
–Pásalo mal porque queres, lobo amigo. Eu veño dunha caste
curtida e preparada.
trasfegar: pasar unha
cousa dun lugar a outro.
ou teatral. A calidade e diversidade dos textos, así co-
que noutros tempos andaba ceibe por estas montañas... Un día,

mo o interese que poden espertar nos alumnos, son al-

os meus devanceiros decatáronse de que era conveniente facerse zangonear: non traballar;
amigos dos humanos e baixaron á vila. Desde aquela, xa ves que bo lacazanear.
pelame temos. adular: gabar moito
–Non é malo, non; vese polo rexo, gordo e relucente que andas.
–Pois ti podías estar o mesmo.
–E de que xeito?
–Facendo o que eu fago. Déixate de rillar os dentes pola noite, que
tanto medo causa a todos os animais, e faite amigo dos homes. Os
a alguén con algún fin;
loar.
solermiñamente: con
cautela e malicia.
gunhas das características esenciais destas lecturas. O
bordón: caxato.
humanos, en verdade cho digo, son un fato de lampantíns. Adúlaos
canto poidas, lámbelles a man cando vexas que che van mallar o
lombo e verás que regalada vida tes en troques. Modo de servilos?
Pouca cousa tamén. Cando na eira entre un señor con boas vestiduras,
debes menear o rabo de dereita a esquerda, dar dúas voltas á súa
Nestas páxinas inclúese un breve glosario con pala-
beira e despois déitaste no chan ollando solermiñamente. Mais
cando algún desgraciado cuberto de farrapos, vello e arrimado a un
bordón pida esmola, ou supoñas que nada pode dar, ládraslle canto
podes e fíncaslle os dentes nunha perna. Tratar mal os pobres está
bras do texto que poden presentar algunha dificultade
moi ben visto entre os animais que se moven sobre dúas patas.
–Non me parece mal –respondeu o lobo cheo de alegría–. Rógoche
que me leves contigo.
–Pois, imos indo.
e tamén unha breve biografía do autor da lectura.
E en santa e amorosa compaña comezaron a camiñar cara á

VAS APRENDER
1 Lectura
O lobo e mais o can
2 Comunicación oral
● Recoñecer sentimentos
● Expresar mediante
C
onsta nun vello pergameo atopado nos cimentos dunha pi- vila.
Cando xa estaban preto desta, parouse o lobo e preguntou:
O AUTOR
rámide exipcia que aló, nos comezos da Historia, os cans
non existían ou, mellor dito, os cans e mais os lobos eran unha –Amigo can, que é o que tes no pescozo?
mesma familia, que andaban polos montes e as fragas, como ver- –Eu? Nada.
dadeiros foraxidos, comendo cando podían e gozando dunha liber- –Fáltache o pelo todo arredor. Manuel

o ton de voz dade natural e completa.

–Ah, iso! É o sitio do colar con que de noite me prenden onda a Lugrís
Mais un día, cansos de trasfegar polo monte, dous daqueles ani-
3 Gramática porta. Freire
A comunicación mais, macho e femia, baixaron a unha vila dos humanos e acepta-
–Non saes fóra? –dixo o lobo, sentando sobre as patas traseiras–. Manuel Lugrís Freire (Sada, 1863 -
ron os costumes da nova vida, feito que, segundo o vello pergameo
4 Ortografía Non corres libremente cando che dá a gana? - A Coruña, 1940) foi un escritor
Repaso de c/qu, c/z, exipcio, é a orixe do can. e galeguista, director e cofundador,
–Non sempre... iso que importa?
g/gu e gü Despois de moitos anos, un forte can de palleiro, tataraneto dos entre outras institucións, da Escola
animais foraxidos, sentindo saudades pola liberdade, deixou a vila e –Tanto importa, que nin todos os privilexios e larpeiradas que Rexional de Declamación, da Real
5 Obradoiro de escritura Academia Galega, das Irmandades
foise zangonear polo monte. me brindas nin canto de bo hai na Terra, non o quero a este prezo.
● O uso do dicionario
da Fala e do Partido Galeguista.
● Preparar a escritura Na revolta dunha congostra atopou un lobo famento e fraco E o lobo, coma alma que leva o demo, botou a correr cara ao Cultivou todos os xéneros literarios
dun texto coma un asubío. Olláronse fite a fite e, medindo coa imaxinación as monte. e escribiu tamén textos ensaísti-
6 Literatura súas forzas, decidíronse a non loitar. E desde entón afirmouse a diferenza das castes, que endexamais cos, xornalísticos, do ámbito políti-
co e, ademais, a primeira Gramáti-
A linguaxe literaria –Boas tardes, señor lobo. puideron entenderse!
ca en galego.
–Moi boas, señor can. MANUEL LUGRÍS FREIRE, A carón do lar. (Adaptación)

6 7

Traballo sobre a lectura

O
e Comunicación oral
1
Traballo sobre a lectura Comunicación oral Un señor
ben vestido!
Hai que facerlle
A partir dos textos iniciais formúlase un traballo de
as beiras!
Os personaxes As causas Comprensión auditiva
1. Contesta.
● Quen son os protagonistas do relato?
6. Le a seguinte oración do texto e explica. Recoñecemos os sentimentos de quen fala. Moitas veces
sabemos que unha persoa está contenta ou enfadada non
tanto polo que di senón por como o di: o ton de voz, se fala
comprensión lectora en diferentes niveis: literal, infe-
De onde provén cada un deles?

rencial, valorativo, creativo…

● máis amodo ou de présa, se berra, etc. Saber os sentimentos
● Que tipo de vida leva cada un? de quen fala axudaranos a mellorar a nosa comunicación.
Amigo can,
● Que lle propón un dos personaxes que é o que tes
ao outro? Por que? no pescozo?
1. Di cales das palabras seguintes se refiren a sentimentos.
● tristeza ● altura ● indiferenza ● medo
2. Relaciona os seguintes adxectivos ● memoria ● afecto ● sorpresa ● alegría
co personaxe do relato ao que cualifican.
●

●
famento
gordo
●

●
rexo
melancólico
●

●
Por que motivo lle pregunta isto?
Que lle responde o can?
Cal é a reacción do lobo ante a resposta
2.
● enfado ● saúdo ● satisfacción ●

Escoita as audicións e intenta adiviñar como se sente cada unha das persoas
silencio
Doutra banda, o programa de Comunicación oral ten
● relucente ● fraco do can? Por que reacciona así?
que falan en cada situación.

LOBO CAN O tipo de texto

7. Investiga e di o que é unha fábula.
SITUACIÓN 1
SITUACIÓN 2
▶
▶
No patio da escola, falan Héitor e Antía.
Na rúa falan Sabela, unha señora maior, e Xaime, policía municipal.
por obxectivo desenvolver as destrezas orais, expresi-
A estrutura SITUACIÓN 3 ▶ Á entrada da escola, despois das vacacións, atópanse Carme

3. Completa o esquema da historia coas

respostas ás preguntas seguintes.
■ Explica, achegando datos do texto, se este
relato se pode considerar unha fábula. SITUACIÓN 4 ▶
e Vicente.
No parque, Carlos atopa a Uxía, que pasea o seu can. vas e comprensivas.
A túa achega EXEMPLO Situación 1 ▶ Héitor séntese ..... Antía, en cambio, séntese .....
PRESENTACIÓN ▶ 1. Que contaba
o pergameo? 8. Imaxina e narra un día na vida do lobo
NÓ

DESENLACE
▶ 2. Que pasou entre
o can e o lobo?
▶ 3. Que pasou ao final?
como animal doméstico.

Rexistro de lectura
Expresión oral
Expresámonos mediante o ton de voz. Se utilizamos sempre o mesmo ton de voz,
tanto cando estamos contentos coma cando estamos enfadados, á persoa
Para traballar as actividades de comprensión, aché-
que nos escoita resultaralle máis difícil entender o que lle dicimos. Por iso

As accións
4. Explica os consellos que lle dá o can ao lobo
9. ESTUDO EFICAZ. Elabora unha ficha sobre
a lectura con estes datos:
é importante saber utilizar o ton de voz axeitado para expresar cada sentimento.

3. Practicade en grupo a expresión de sentimentos a través do ton de voz. gase un CD que contén varias situacións comunica-
para facerse amigo dos humanos. Podedes facelo así:

5. Contesta. Como
debe comportarse
o lobo cando entren
Título:
Autor/a:
1. Dividide a clase en grupos.
2. Cada grupo escollerá unha situación que demande a expresión
dun determinado sentimento. Por exemplo, o encontro entre
tivas.
na eira estas Resumo:
os amigos despois das vacacións (alegría); o aviso por parte
persoas? dos profesores de que este ano serán moi esixentes con nós
(temor); a noticia de que unha compañeira moi querida
Opinión: non virá este ano con nós porque está enferma (tristeza); etc.
3. Escribide un texto relacionado coa situación escollida e lédeo
Fai a túa ficha nunha cartolina e gárdaa en voz alta intentando expresar co ton de voz o sentimento
nun ficheiro co resto das fichas de lectura axeitado.
do curso.

8 9

XX

130903 _ 0001-0039.indd 20 22/7/09 08:42:52

 Gramática
1 O programa Gramática promove a reflexión sobre a lin-
Gramática A comunicación 3. Debuxa un sinal de circulación que haxa preto do colexio e explica o seu significado.

Amigo can, que

tes no pescozo?
A comunicación
4. Identifica os elementos da comunicación na escena seguinte.
● Emisor ▶ ......................
gua e a aprendizaxe dunha terminoloxía básica para
As persoas necesitamos expresar o que pensamos e sentimos. A Escoita, Rafa, ● Receptor ▶ ......................
comunicación consiste en compartir cos demais as ideas, as opi-
nións e os sentimentos.
Hai moitas formas de poder comunicarnos: mediante os xestos
imos ao parque?
●

●
Mensaxe
Código
Canle
▶
▶
▶
......................
......................
......................
que os alumnos poidan conceptualizar as súas obser-
(dar a man para saudar), os sinais visuais (as liñas continuas que

Eu? Nada!
indican a prohibición de adiantar nunha estrada), os sinais acústi-
cos ou sons (a sirena dunha ambulancia) e a linguaxe, a máis im-
portante de todas.
5. ESTUDO EFICAZ. Completa o esquema.

XESTOS
vacións. Así mesmo, sempre se presenta a aplicación
...................
Elementos da comunicación
ELEMENTOS
DA COMUNICACIÓN

Emisor
Nos actos de comunicación están presentes os elementos seguintes:
● O emisor ou persoa que envía a información.
A COMUNICACIÓN
pódese realizar
mediante
SINAIS

..................
que poden ser
acústicos práctica das aprendizaxes gramaticais.
● O receptor ou persoa que recibe a información.
Receptor ● A mensaxe. É a información que se comunica. 6. Clasifica as formas de comunicación utilizadas en cada caso.
Mensaxe

Código

Canle
●

●
O código. É un conxunto de signos (un idioma, o código de cores
do semáforo…) que tanto o emisor coma o receptor coñecen.
A canle. É o medio que se emprega para facer chegar a mensaxe
●

●
Un amigo chíscalle o ollo a outro.
Soa a sirena dunha fábrica.
Soa o teléfono da casa.
●

●
Os viandantes esperan a luz verde do semáforo.
Unha compañeira ergue a man para pedir a palabra.
Na praia hai bandeira vermella e non se baña ninguén.
O programa céntrase, basicamente, no estudo das prin-
ao seu destino. Por exemplo, o teléfono, o papel, a Internet, o
aire…

A comunicación é a expresión de ideas, opinións e sentimentos.

Podemos comunicarnos mediante xestos, sinais visuais, sinais
SINAIS VISUAIS SINAIS ACÚSTICOS XESTOS
cipais clases de palabras: substantivo, adxectivo, arti-
acústicos... pero a forma máis importante de comunicación é
a linguaxe.
Os elementos da comunicación son o emisor, o receptor, a men-
saxe, o código e a canle.
7. Engade un exemplo máis de cada forma de comunicación anterior.
go, pronome e verbo.
AUTOAVALIACIÓN
1. Responde.
●

●
En que consiste a comunicación?
De que xeitos nos podemos comunicar os seres humanos?
Marca a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2,5 puntos.
1. O asubío que fai o tren cando entra na estación é un sinal…
O verbo estúdase detidamente, ao longo de varias uni-
a) Acústico b) Visual

2. Explica que se quere expresar con cada xesto. 2. A persoa que recibe a información chámase…
a) Receptor b) Emisor PUNTUACIÓN
dades. Trátase de que os alumnos comprendan os tra-
1 .......
3. A canle utilizada na clase nunha conversa cun compañeiro é…
a) O papel b) O aire

4. Cando nos comunicamos podemos expresar…

2
3
4
TOTAL
.......
.......
.......
.......
zos que definen esta clase de palabras e que sexan
a) Ideas e opinións b) Ideas, opinións e sentimentos

10
Solución: 1a, 2a, 3b, 4b.

11
capaces de conxugar os verbos regulares e algúns irre-
gulares.

o
o-
-
Ortografía
a- 1 No programa Ortografía deste curso repásanse as con-
Ortografía Repaso de c/qu, c/z, g/gu e gü 5. Escribe os seus nomes. Fíxate en se se escriben con g, gu ou gü.

e De seguir isto así,

sen mantenza por
vencións relacionadas coa representación de determi-
● Para representar o son k escríbese c diante de a,
ningures… vou
o, u e qu diante de e, i. Exemplo: acabar, queres.
acabar mal!
● Para representar o son do z de grazas escríbese
z diante de a, o, u e c diante de e, i. Exemplo:
mantenza, cimentos.
6. Forma o plural destas palabras.
● rapaz ▶ .................. ● feliz ▶ .................. ● aprendiz ▶ ..................
nados sons, as regras de acentuación, algunhas regras
● Para representar o son do g de gato escríbese g

●
diante de a, o, u e gu diante de e, i. Exemplo:
amigo, ningures, seguir.
Ponse diérese (¨) enriba do u dos grupos güe, güi
● luz ▶ .................. ● noz ▶ ..................

7. Escribe unha palabra en cada caso que cumpra as condicións propostas.

● nenez ▶ ..................

ortográficas produtivas, a aplicación de contraccións e

para indicar que o u se pronuncia. Exemplo: pin- ● Que teña o son k ante e. ▶ .................. ● Que comece por gu. ▶ ..................

Pásalo mal
porque queres,
amigo lobo!
güín. ●

●
Que comece por z.
Que teña gü.
▶
▶
..................
..................
●

●
Que teña c ante i.
Que comece por g.
▶
▶
..................
.................. as normas de uso dos principais signos de puntuación.
8. ESTUDO EFICAZ. Explica, en cada caso, por que se empregou a grafía destacada.
1. Busca na lectura O lobo e mais o can dúas palabras que conteñan os sons ● coche ● quilo ● gol ● ungüento
propostos e subliña a letra con que se escribiron en cada caso.

Son k Son do g de gato Son do z de cesto

● guisar
EXEMPLO
● pingüín
coche ▶ porque representa o son k ante o.
● cenefa ● zume
Este programa tamén inclúe un cadro de Dificultades
9. Ditado. Prepara o ditado para facelo no caderno.
2. Localiza na sopa de letras cinco palabras que conteñan o son k e clasifícaas.

T S B A R C A H E C
Fíxate nas palabras destacadas.

Unha futura bióloga ortográficas, que ten como obxectivo fixar a escritura
H T R A Q U E T A U ESCRÍBENSE CON C A miña curmá Águeda de Sigüeiro estuda bioloxía. E é que,
F
G
C
Q
N
O
U
P
L
Í
O
O
M
Z
R
I
N
A
C
G
D
A
M
O
X
E
X
R
S
O
ESCRÍBENSE CON QU
de toda a vida, lle encantan os animais! De pequena collía
formigas, mosquitos, vermes, eirugas, caracois, etc., e xogaba
con eles. Pero sen facerlles mal ningún, eh? Porque, como ela
di, todos os animais, por pequeniños que sexan, son moi
correcta dunha serie de palabras de uso frecuente nas
3. Completa cada palabra coa grafía que corresponda.
c/qu sa.....o a.....udir .....alor .....eixo .....iosco
importantes. E quen o vai saber mellor ca ela!

DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS
que os nenos adoitan cometer erros ortográficos.
g/gu au.....a a.....ia .....ante .....erra a.....osto 1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías correspondentes.
c/z ca.....ador .....ine a.....ucre .....oqueiro re.....eita
●
✱en✱ida ●
✱e✱á✱ono ●
✱inte ✱ un
benvida
2. Arrodea os erros e corríxeos.
4. Le en voz alta e arrodea as palabras segundo o código. hexágono ● benbida ● exágono ● binte e un
● bilingüismo ● regueiro ● lingüeta ● vemvida ● heságono ● vinteún
vinte e un
Soa o u. ● aguia ● antigüidade ● piragua
● Sigüeiro ● figueira ● Águeda 3. Escribe unha oración con cada unha das palabras traballadas.
Non soa o u. ● seguimento ● lingüista ● aguillón

12 13

Obradoiro de escritura
Este programa contén unha páxina de vocabulario e
1 outra que está dedicada á produción textual. O apartado
e Obradoiro de escritura Composición de textos
Vocabulario Preparamos a escritura dun texto. Escribir é un traballo que necesita tempo e dedicación.
As persoas que se dedican a escribir, como os escritores e os xornalistas, fano seguindo de Vocabulario pretende dar a coñecer algúns dos princi-
e- informe
unha orde: primeiro planifican o texto, despois redáctano e, finalmente, corríxeno
e edítano, é dicir, preparan a presentación. Para escribir bos textos é conveniente saber
noticia
carta

sinxelo
os pasos que hai que seguir en cada momento.

5. Escribe o paso que falta no proceso de escritura dun texto e numéraos do 1 ao 7.

pais fenómenos léxicos e semánticos.
correcto
interesante PASOS PARA ESCRIBIR UN TEXTO

redactar
resumir
Penso como de longo será
o meu escrito e canto
Selecciono e organizo
nun esquema ou guión Unha escena inicial formula a explicación do concepto.
n
tempo lle dedicarei. as ideas que me resultan
responder
máis interesantes.

1. Elixe unha palabra de cada grupo e describe a escena cunha soa oración.
Busco información sobre
o tema e un modelo de texto Unha vez corrixido o texto,
pásoo a limpo tendo coidado
Despois, propóñense unha serie de actividades gra-
- Que fará o xornalista?
para aprender a facelo.
da letra, das marxes,

duadas para traballalo.

da presentación, etc.
2. Escribe a palabra da lámina que corresponde a cada definición. Penso o que quero escribir
e para que o quero escribir.
● Contestar a alguén ▶ ...................... Corrixo o texto que escribín,
Facer máis breve unha cousa que se dixo ou escribiu ▶ ...................... poñendo atención á ortografía,

?
●
.........................................
● Simple, sen complicacións ▶ ...................... ao vocabulario, á orde
.........................................
das ideas, etc.
● Escrito en que unha persoa se dirixe a outra ▶ ......................

O USO DO DICIONARIO. No dicionario aparecen as palabras ordenadas alfabeti-

O programa de Composición de textos ten un dobre obxec-
é- camente letra por letra. Á hora de buscar, tes que saber que os substantivos
6. Di que pasos da actividade anterior corresponden a cada unha das fases do proceso
aparecen en singular (informe e non informes); os adxectivos, en masculino sin-
gular (correcto e non correcta nin correctos); e os verbos, en infinitivo (redactar e
non redacto nin redactará, etc.).
de escritura.
PLANIFICACIÓN REDACCIÓN CORRECCIÓN
tivo. Dunha banda, que os alumnos produzan textos de di-
- DO TEXTO DO TEXTO E EDICIÓN DO TEXTO
▶

3. Subliña, en cada palabra, a primeira letra que sexa diferente. Despois, escribe
as palabras na orde en que aparecen no dicionario.
● libreiro – lírica – libraría ● camareiro – cámara – camiñar
7. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa no caderno un esquema coma este cos pasos
ferentes tipos a partir de modelos. Doutra, preténdese que
● suceso – suceder – subtítulo ● fotografía – fotocopia – fórmula para escribir un texto.
EXEMPLO libreiro – libraría – lírica / libraría – libreiro –lírica

4. Elixe a forma con que vas atopar cada palabra no dicionario.

PLANIFICACIÓN
1 Penso o que quero escribir .....
2 .............................................
3 .............................................
os alumnos adquiran unha serie de técnicas básicas de re-
papel feliz escribe irmá

dacción que poidan aplicar a calquera escrito, por exemplo,

PROCESO 4 Selecciono e organizo ............
DE ESCRITURA REDACCIÓN
papeis felices escribir irmán 5 .............................................
DUN TEXTO
estudará axenda contenta le 6 .............................................
CORRECCIÓN E EDICIÓN
estudar axendas contento ler 7 .............................................

14 15
como comezar un texto ou como organizar a información.

XXI

130903 _ 0001-0039.indd 21 22/7/09 08:42:53

 C
Literatura (unidades impares) L

1 O programa de Literatura desenvólvese nas unidades

Literatura A linguaxe literaria 4. Escolle. Cales dos textos seguintes son literarios? Xustifica a elección.

A Máis de 2.000 persoas encheron

onte a praza da vila
B Nada por alí e nada por aquí.
Eu quero ser unha maga así.
impares do libro. O obxectivo deste programa é que os
Don Outono ri para protestaren contra Sen trampa nin cartón,
N
Don Carballo chora landras
na amencida.
E don Outono baballa
a nova lei de urbanismo.

C Para facer unha crema de cenoria,

saco un ovo do meu blusón.

D O paraugas é a flor da chuvia.

alumnos coñezan algúns conceptos básicos relacionados d
néboa fría.

Don Labrego, de sombreiro,

aplaude a don Castiñeiro
primeiro tes que fritir cebola, pataca
e cenoria con manteiga ata que collan
cor. Despois férvese todo ata
que coza e, finalmente,
O paraugas é a bolboreta
do inverno. No verán,
no seu letargo coas súas
ás tristeiras, encolleitas, ergue
co texto literario, a métrica e a rima.
con variña de abeleira.
esmiúzase e engádeselle o pescozo no paraugueiro
E a don Ourizo da Chaira, un pouco de leite. coma un periscopio no deserto.
landra: froito do carballo.
como non se ten coa risa,
cáenlle dentes de castaña.

HELENA VILLAR / XESÚS RÁBADE

baballar: caer chuvia fina
e espesa. Tamén segregar
baba. 5. Utilizando a linguaxe habitual, explica o que di un dos textos que escolliches
A exposición teórica acompáñase dun ou varios textos li- Il
na actividade anterior.
abeleira: arbusto alto que
dá o froito das abelás.
6. Busca un texto literario e un texto non literario relacionado cun destes temas
e cópiao.
terarios axeitados á idade e aos intereses dos alumnos e r
Nas súas obras os escritores utilizan as mesmas palabras que empregamos nós
OS PAXAROS AS PLANTAS AS MONTAÑAS
unha serie de actividades de análise dos textos. Nestas c
habitualmente, pero fano dun xeito especial. Este uso especial da linguaxe que
fan os escritores é o que se denomina linguaxe literaria. Os textos escritos utili- d
zando a linguaxe literaria son textos literarios. OBRADOIRO LITERARIO

1. Le o texto seguinte e despois completa.

Escribir un texto literario
actividades, os alumnos terán a oportunidade de poñer d
1. Marca. Cal cres que é a intención dos autores do poema Don Outono ri? O mar
Describir, de forma real, como é unha paisaxe típica de outono
para que a poidamos recoñecer.
Describir de forma imaxinativa unha paisaxe de outono en que algúns
O mar é unha enorme masa de auga salgada que existe
desde que se formou a Terra, hai millóns e millóns de anos.
en práctica algúns dos conceptos aprendidos.
No seu interior habitan unha morea de seres vivos diferentes:
elementos da paisaxe mostran sentimentos coma se fosen persoas.
algas, corais, peixes, moluscos, etc.

2. Escribe, a carón de cada oración, o número que corresponde (1, 2, 3) segundo

a estrofa do poema a que se refiren.
● O ourizo ábrese e saen as castañas no interior. ▶ ●
Cando se produce unha forte tempestade ou tremor submarino,
o mar pode ser moi perigoso e provocar grandes catástrofes.

Se o mar fose unha persoa, pola súa idade sería unha persoa .........................................
En cada unidade ofrécese tamén un apartado de Obra-
Se o mar fose unha persoa, os seres vivos que o habitan serían os seus .........................

doiro literario, que inclúe actividades para que os alum-

●
● O labrego varea o castiñeiro para que caian as castañas. ▶

● Esta mañá de outono hai unha néboa fría na paisaxe. ▶ ● Se o mar fose unha persoa, provocaría grandes catástrofes cando estivese ......................

3. Compara a linguaxe que utiliza o poeta coas oracións da actividade anterior 2. Escribe o texto anterior falando do mar coma se fose unha persoa.

16
e di que diferenzas atopas.

17
nos aprendan a usar a linguaxe literaria.
P
d
d
p
Textos para traballar as competencias básicas (unidades pares) q
n

2 As unidades pares do libro inclúen este apartado.

TEXTOS PARA TRABALLAR AS COMPETENCIAS BÁSICAS Análise e comprensión
1. Marca onde cres que se atopa a información 4. Explica as características máis curiosas

Rafflesia
que liches.
Nun libro de Coñecemento do medio.
Nun libro de natureza para nenos.
da Rafflesia.

tamaño peso olor floración

Trátase dunha coidada selección de textos, interesan-
Rafflesia arnoldii

tes e variados, a partir dos cales se traballan sete

Nunha guía de plantas.
5. Indica cal das ilustracións seguintes pertence
2. Responde. a unha Rafflesia.
Explica en que te fixaches para responder.
M Que nome ten a flor máis grande do mundo?

competencias (exclúese a competencia lingüística),

M En que zona do mundo crece?
Flor de grandes dimensións constituída por cinco As flores, que exhalan un forte M Cando foi descuberta?

pétalos.
A Rafflesia arnoldii crece nos bosques húmidos
do sueste asiático, en Malaca, Borneo
e Sumatra. A Rafflesia arnoldii é a flor máis
grande do mundo, é dicir, a de máis diámetro.
A Rafflesia foi descuberta por primeira vez en
Sumatra en 1818 polo naturalista Joseph Arnold.
Foi bautizada co nome de Rafflesia en honor de
sir Thomas Stamford Raffles, gobernador colonial
británico que era experto na clasificación
das plantas que se ían descubrindo.
A flor da Rafflesia arnoldii pode ter un metro
de diámetro e chega a pesar deica os 11
quilogramos, dimensións que a converten na flor
máis grande do mundo. Trátase de flores carnosas
de cor cobreada ou alaranxada e de cinco lóbulos,
que se manteñen abertas só entre cinco e sete días.
Como pasa con outras plantas con floracións
O
olor fétido semellante á carne putrefacta, son M Quen foi o seu descubridor?
capaces de emitir calor. Crese que ambos M A que se debe o seu nome?
os mecanismos lles serven para mimetizar a calor
e o olor dun animal morto e así atraer a atención
das moscas da prea, que son os insectos que
3. Escribe (V) verdadeiro ou (F) falso.
M A planta da Rafflesia...
unha en cada unidade.
non ten raíces. ▶
as polinizan. O froito é alimento para as
realiza a fotosíntese. ▶
musarañas arborícolas e outros animais do bosque.
A planta da Rafflesia non ten follas e, polo tanto,
non realiza a fotosíntese. Tampouco presenta
M A flor da Rafflesia...
consta de cinco pétalos.
dura tres semanas.
▶
▶
Un artigo, unha páxina web, unha reportaxe periodísti- •
gromos nin raíces. É unha planta que parasita
as árbores: crece sobre as raíces destas e delas
obtén os nutrientes necesarios. Unha Rafflesia está
formada por unha flor de cinco pétalos e unha
rede de fibras celulares que se atopan sobre todo
COMPETENCIA TRATAMENTO DA INFORMACIÓN
ca, diferentes textos expositivos… serán obxecto dunha •
entre os tecidos da planta hóspede ou formando
un órgano retorto e subterráneo denominado
rizomatoide.
Esta planta pertence á familia das euforbiáceas,
1. Le estoutra fonte de información e tira as túas conclusións.

www.gemmablog.net
COMENTARIOS
análise exhaustiva orientada ao traballo da competencia •
de grandes dimensións, estas soamente as teñen
cada varios anos.
que inclúe tamén a flor de Nadal, as campánulas
irlandesas, o ficus de caucho, o rícino e a iuca.
Anónimo dixo...
Ola, son de México. Esta flor pola que preguntas chámase Rafflesia, pero non crece onde ti dis, senón en
Sumatra e Borneo. Cando eu tiña dez ou doce anos, tiña na casa un libro de marcas e quedoume gravado que
esta é a flor máis grande do mundo. Por certo, cheira a cadáver descomposto e ademais ten a curiosidade de
correspondente.
•
que, unha vez que nace, se mantén cos pétalos abertos soamente cinco días.
11 agosto, 2009 22:25
Clasificación científica
Reino

Clase
Orde
Plantae
División Magnoliophyta
Magnoliopsida
Malpighiáceas
M Onde cres que é posible atopar este texto?
nunha revista
de plantas
nunha enciclopedia
dixital
nunha mensaxe
a través de Internet
•
Familia Euphorbiaceae M O comentario anterior, achega información ou soamente unha opinión?
Xénero Rafflesia
M Para facer un traballo sobre a flor máis grande do mundo, onde buscarías información,
Especie Rafflesia arnoldii
á parte de nunha guía de plantas? Razoa a resposta.

30 31

I
Actividades finais 1

Actividades
1 As páxinas finais de cada unidade conteñen os elemen-
1. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade. LEMBRA E REPASA
14. Escribe tres palabras en cada caso.
tos seguintes: 2
● O son k escríbese con c diante de ………… e con qu diante de ………… 10. Explica cada concepto. Despois, pon exemplos.
CON BR CON BL CON MP CON MB
O son z escríbese con z diante de ………… e con ………… diante de e, i. oración palabra sílaba

●
O son g escríbese con ……… diante de a, o, u e con .…… diante de ………
Ponse ………… enriba do u dos grupos güe, güi para indicar …………
A linguaxe literaria é ………… Os textos literarios son …………
11. Copia unicamente os grupos de palabras
que conteñen un substantivo.
15. Di polo menos dous dos apartados en que
– Un resumo incompleto dos contidos fundamentais da
se divide unha carta persoal.

2. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema.

●

●
o sofá branco
este amigo
as formigas
●

●
máis rápido
unha canción
debes traballar
16. Escribe o tipo de dicionario onde buscarías
cada información.
unidade, que os alumnos teñen que completar.
1 2 3
A COMUNICACIÓN
12. Nomea as clases de palabras que coñeces Dicionario Dicionario Dicionario

pode establecerse por medio de

xestos ............. ............. .............

presenta en cada acto os elementos seguintes

............. ............. ............. .............

e pon un exemplo de cada unha.
EXEMPLO adxectivo ▶ listo

13. Completa con x ou con ll.

xeral de sinónimos

O significado de woman.
bilingüe

Unha palabra de significado semellante

– Un esquema para completar sobre algún dos conceptos
visuais
que poden ser

.............
●

●
pare✱a
a✱uda
●

●
cu✱o
coe✱o
●

●
lente✱a
bara✱a
a fermoso.
O significado de congostra.
estudados. 3
3. Explica que tipo de sinais se empregaron 6. Risca a palabra que non segue a orde en que
en cada caso. se atopan as palabras no dicionario.
planta ▶ planicie ▶ plantación

7. Copia substituíndo o símbolo ✱ por g, gu ou gü,

▶ plantar
ES CAPAZ DE…

1. Un espía escribiu dúas mensaxes nun código estraño. Observa a primeira mensaxe xa descifrada
Descifrar un código
– Actividades de repaso da unidade.
e descifra a segunda tendo en conta o significado dos símbolos que coñeces do código.
o símbolo ❤ por c ou qu e ❤ por c ou z.

– Actividades de repaso acumulativo, sobre algúns dos

▶

Un ami✱iño do río ■ ✔ ✖ ▲ ✖ ✦ ■ ✗ ❚ ● ✤ ✔ ❚ ♥ ❚ ■ ♠ ✔
S O N U N E S P Í A M O I L I S T O
Un domin o de a osto✱ ✱
illerme e o seu ✱
▶

❤ urmán Xa ❤
ín foron fa er pira ismo. ❤ ✱ ✔ ■ ✗ ● ■ ♠ ✦ ❚ ■ ● ♠ ✔ ✗ ● ✖ ■ ✦ ✖ ✔ ■ ✔ ♠ ✔
Mentres nave aban ✱oa embar ❤ a ión ❤❤
4. Di cal é o emisor, o receptor e o código
utilizado nesta tarxeta de felicitación.
trope
❤
❤
aron cun animal pre
oncho ou tartaru a de río.
ioso: un sapo-
✱
e sorte!
❤
❤ 2. Escribe estas palabras utilizando o código que descifraches.
contidos que se traballaron en unidades anteriores.
8. Ordena do 1 ao 3 as fases do proceso ● pano ● sesta ● mes ● lapis ● alta
Por moitos anos, Sabela!
de escritura dun texto. pita son sete moito mel

– A sección Es capaz de…, en que se formula unha acti-

● ● ● ● ●
Que este sexa o mellor
aniversario que teñas. Corrección
Redacción Planificación
María e edición 3. Observa as palabras do cadro, escritas noutro código, e relaciona as palabras seguintes
co seu significado.
9. Clasifica este texto como literario ou non
voral ● ● galo
5. Escribe. Con que forma aparecen estas
palabras nas entradas do dicionario?
● pintaba ▶ ........ ● funís ▶ ........
literario e xustifica a elección.

Pasa unha fila de paxaros

e fai a raia no medio do Sol.
CÓDIGO
masto
masta
mastal
▶
▶
▶
pombo
pomba
pombal
vora
voro
●

●
▶ ●

●
galiña
galiñeiro
vidade xeral relacionada co desenvolvemento das habi-
● xenes ▶ ........ ● vermella ▶ ........

18 19 lidades lingüísticas.

XXII

130903 _ 0001-0039.indd 22 22/7/09 08:42:53

 COMO SE DESENVOLVE CADA UNIDADE
Lectura de textos

s
s
2 O coiote e a árbore do diñeiro
–Que pasou nese conto, avoa? –pregunta Martiño intrigado.
Daquela, a avoa Pilar comeza a contar...
«O coiote tiña pouco diñeiro, só un par de dólares, e púxose a
receosa: que desconfía
de alguén ou de algo.
pensar de que maneira podería cambiar estes dólares por algo de sacudir: mover unha cousa
Número e título máis valor. Daquela viu que polo campo se acercaba un grupo con forza dun lado para Dicionario.
s da unidade. de buscadores de ouro con mulas, cabalos e coas alforxas cheas de outro.
provisións. Ao coiote ocorréuselle unha idea xenial: colgou os car-
tos das pólas dunha árbore situada á beira do camiño, sentouse
decatarse: darse de conta
de algo.
Significado
enriba dunha pedra e quedou mirando fixamente a árbore.
Cando os buscadores de ouro chegaron onde se atopaba o coio-
dalgunhas
te, preguntáronlle: palabras
i- Ilustración
–Que fas aquí?
–Contemplar esta árbore. É moi especial –respondeu o coiote. do texto.
–E que ten de especial? –insistiron os buscadores de ouro.
e relacionada –Esta árbore fabrica cartos –afirmou moi convencido o coiote–.
E para coller os cartos tan só cómpre sacudila.

s cun momento Ao oír estas palabras, os homes riron moi a gusto. Daquela o
coiote sacudiu a árbore e deseguida caeu un dólar. Isto comezou a
destacado interesar aos buscadores de ouro. Texto narrativo
r da historia. –Véndenos a árbore –propuxéronlle.
–De ningunha maneira –díxolle o coiote facendo coma se aque-
ou teatral.
la proposición o indignase–. Esta é a única árbore do mundo que fai
diñeiro.
Os buscadores de ouro insistiron:
–Dámosche todo o que temos... Os cabalos, as mulas e todo o

a- demais.
Pero o coiote continuaba rexeitando a idea todo enfadado. Os
buscadores de ouro non paraban de insistir unha e outra vez. Final-

H
VAS APRENDER
m- 1 Lectura ai moito tempo que Martiño quere unha bicicleta. Lévaa
mente, o coiote fixo coma se o convencesen.
–Moi ben –dixo–, vendereivos a árbore, pero cunha condición.
O AUTOR
O coiote e a árbore –Cal? –preguntaron ansiosos os buscadores de ouro.
pedindo milleiros de veces. Pero seus pais sempre lle din que teña
do diñeiro –Vedes aquelas montañas de alá? Pois tédesme que prometer
paciencia que, cando faga os once anos, se se porta ben, lle regala-
2 Comunicación oral que esperaredes ata que eu chegue alí. Se sacudides a árbore antes,
rán unha. Pero Martiño non ten paciencia ningunha. Se aínda fal-
● Recoñecer erros
tan seis meses para o seu aniversario! El quere a bicicleta xa. non caerá nin unha soa moeda.
Presentación ● Mellorar a pronuncia

3 Gramática
Por iso hoxe está tan contento. Hoxe, Brais, un rapaz da escola Os homes estiveron de acordo. Así, pois, o coiote cargou unha
Frederik
Hetmann
mula coas mantas e as provisións, montou nun dos cabalos e mar-
dos contidos A linguaxe
e as linguas
máis vello, fíxolle unha proposta incrible:
–Se queres, cámbioche a miña bicicleta pola «gameboy» que le- chou. Este escritor alemán (1934 -2006)
chamábase en realidade Hans-Chris-
Información
Cando o coiote chegou ás montañas, os homes sacudiron a ár-
dos diferentes 4 Ortografía
Repaso de r e rr
vabas o outro día. É que nos mudamos de barrio e meus pais non
deixan que leve a bicicleta á casa nova; din que non hai espazo bore e das pólas caeu un dólar. Era o último dólar que o coiote aga-
tian Kirsch. Escribiu gran cantidade
de libros de literatura infantil e do autor.
chara. Despois, continuaron sacudíndoa, pero foi inútil. Daquela, xuvenil, sobre todo contos, novelas
programas 5 Obradoiro de escritura
● Palabras sinónimas
para trastes. Se che interesa, xa sabes... –dixo Brais chiscando o ollo
antes de irse. os buscadores de ouro decatáronse do engano, pero o coiote xa es- fantásticas e biografías de grandes
personaxes. Ao longo da súa vida, Breve biografía
que aparecen ● A chuvia de ideas

6 Texto para traballar

Martiño non o pensa dúas veces e corre cara á casa disposto a
facer o cambio.
taba moi lonxe.»
Martiño quedou pensando unha anaco. Á fin, dixo:
Hans-Christian percorreu moitos
países: Estados Unidos, Xapón, e fotografía do
na unidade. as competencias básicas
A flor máis grande
Ao chegar, atópase coa avoa Pilar e, emocionado como está,
cóntalle o que lle pasou.
–Avoa, creo que tes razón. Será mellor que espere o meu aniver-
sario. Non sexa que me pase coma aos buscadores de ouro e quede
China, España, Inglaterra... En
1997 creou, xunto coa súa muller,
un premio para promocionar os autor do texto.
do mundo –Amodo, Martiño –díxolle a avoa, receosa, despois de escoitalo–. sen bici e sen «gameboy». escritores novos.
A ver se che pasa coma no conto do coiote e a árbore do diñeiro. FREDERIK HETMANN, Historias de peles vermellas. (Adaptación)

20 21

-
e
,
Obxectivos
- • Coñecer os contidos que se estudarán na unidade. acabar, pode pedirlles aos nenos que fagan unha
a • Perfeccionar a fluidez lectora e a expresividade. lectura en voz alta e en cadea. Este tipo de lectura
a • Solucionar problemas de comprensión do léxico utili- garante a atención dos alumnos, especialmente se
zado na lectura. non se segue unha orde prefixada con anterioridade.
• Formular hipóteses de lectura a partir de elementos 4. O vocabulario da lectura que aparece na parte su-
paratextuais como a ilustración e a información so- perior da páxina da dereita pode traballarse antes,
bre o autor. durante ou despois da lectura.
5. Centre a atención no apartado da información sobre
o autor. Diga en voz alta o nome dese autor e deixe
Ideas para a clase que os alumnos expliquen se lles resulta familiar,
1. Pídalles aos nenos que lean en silencio o apartado que obras cren que puido escribir ou escribe, que
Vas aprender, que aparece á esquerda do texto. outros datos coñecen sobre el… A continuación,
Despois, coménteo con eles. propóñalles aos alumnos que lean a información
n-
2. Solicite que os alumnos observen detidamente a deste apartado.

a ilustración e que a describan con detalle. Intente

que formulen hipóteses sobre o contido do texto a
partir da ilustración e do título.
s
3. Pode propoñer diferentes tipos de lecturas do texto.
Por exemplo, primeiro, pode suxerir unha lectura in-
dividual. Comprobe, neste caso, que ningún neno
s
move os labios ao ler e que non segue as liñas co
dedo. Outra opción é que faga unha lectura en voz
i- alta de todo o texto ou dunha parte. Así, os alum-
i- nos dispoñerán dun modelo de lectura. Poña aten-
ción sobre todo nas pausas e na entoación. Para

XXIII

130903 _ 0001-0039.indd 23 22/7/09 08:42:54

 Traballo sobre a lectura e Comunicación oral G

2
Traballo sobre a lectura Comunicación oral
Había
unha vez unha
Vocabulario 6. Copia cada información na parte do esquema Comprensión auditiva «arbre» que...
que corresponda.
1. Revisa o cadro de vocabulario da lectura
e marca unha palabra sinónima de cada unha.
M Un trato co compañeiro.
Recoñecemos erros. Cando falamos, moitas veces, sen nos
decatar, cometemos erros de moitos tipos: comemos sílabas, Programa de
M receosa ▶ desconfiada celosa
M Martiño desfai o trato e decide esperar
o seu aniversario.
cambiamos sons de lugar, introducimos palabras doutras
linguas, etc. Se somos capaces de identificar estes erros Comprensión
Actividades de M sacudir ▶ pechar axitar
M Cóntalle a historia do coiote.
noutras persoas, resultaranos máis fácil corrixilos.
auditiva. E
M decatarse ▶ notar vixiar
comprensión M Unha bicicleta.
1. Escoita a narración deste conto e, cando oias unha campaíña, subliña a palabra en
Inclúe d
que se cometeu un erro.
lectora, O marco PRESENTACIÓN Que desexa Martiño?
Que fai Martiño? actividades g
2. Marca. Onde transcorre cada historia? A tartaruga e a lebre
agrupadas Na casa.
NÓ
Que fai a avoa?
Había unha vez unha lebre que sempre se burlaba da lentitude dunha vella que teñen que
segundo A de Martiño ▶ Nun camiño. DESENLACE Que pasa ao final? tartaruga. Un día, a tartaruga, farta de oír cada día as mesmas burlas,
retou a lebre a unha carreira. E esta, convencida de que gañaría, aceptou. realizarse
Na escola.
os diferentes No campo.
7. Completa o esquema coa historia do coiote. Como era de esperar, en menos do que se tarda en dicilo, a lebre plantouse
co soporte
case na meta cando aínda a tartaruga apenas avanzara uns poucos metros.
elementos A do coiote ▶ No mar. PRESENTACIÓN Que desexa o coiote?
–Ha, ha! –riu a lebre–. Que lonxe se atopa aínda a lenta
dos textos
Na cidade.
narrativos: NÓ Que fai para conseguilo? da tartaruga! Sentareime á sombra desta árbore a agardala.
Así poderei gañarlle diante dos fociños e mofareime máis gravados
personaxes, Os personaxes DESENLACE Que pasa ao final? a gusto aínda.
Confiada como estaba, a lebre quedou durmida. Cando en CD.
3. Completa o esquema cos personaxes
secuencia, de cada historia. A túa opinión
espertou, levou unha sorpresa enorme: a vella tartaruga
estaba a punto de chegar á meta! A lebre correu
estrutura… PERSONAXES
HISTORIA DE MARTIÑO 8. Escolle e explica o que pensas. desesperada, pero era demasiado tarde: a tartaruga,
lenta pero constante, gañáralle a carreira!
C
DO CONTO Martiño actuou ben facéndolle caso
HISTORIA DO COIOTE
á avoa porque .............. r
Sería mellor que Martiño fixese o cambio 2. Escoita de novo a gravación e explica, en cada caso, en que consistiu o erro.
4. Escribe. Quen o fai?
porque ..............
M ............. propón un trato, pero .............
non o acepta. Expresión oral
Rexistro de lectura
M ............. propón un trato e ............. Melloramos a pronuncia. Xeralmente, falamos sen fixarnos demasiado en como o facemos.
acéptano. 9. ESTUDO EFICAZ. Fai unha ficha sobre
a lectura con estes datos.
Pero se poñemos atención á forma en como nos expresamos, decatarémonos de que
cometemos erros de pronuncia que podemos corrixir facilmente e, así, mellorar a expresión. Programa
A estrutura e o contido
3.
de Expresión
Actividade 5. Marca. Que esquema representa mellor
Título: M
Escoita estas palabras e, despois, leas en voz alta imitando a pronuncia.
velocidade M teléfono M oxalá M instituto oral. Contén
a estrutura do conto? Xustifica a resposta.
orientada Historia Historia
Autor/a:
M ósos M reloxo M proxecto M pexegos
actividades
transporte xardineiro ningunha terrestre
a mellorar de Martiño de Martiño Resumo:
M M M M

para mellorar
Historia
as técnicas do coiote Historia
do coiote Opinión:
4. Constrúe unha oración que conteña, polo menos, tres palabras da actividade anterior
e día en voz alta prestando atención á pronuncia. Os teus compañeiros avaliarán as habilidades
de estudo. a túa pronuncia.
expresivas
22 23 orais.

Obxectivos Obxectivos O
• Comprender un texto narrativo ou teatral. • Coñecer as normas básicas da comunicación oral. •
• Facer una ficha do texto. • Desenvolver habilidades de expresión oral. •
• Coñecer algúns conceptos relacionados co tipo de • Comprender diferentes tipos de mensaxes orais.
texto. •
Ideas para a clase
Ideas para a clase I
1. Solicite que os nenos escoiten en silencio a audi-
1. Solicítelles aos nenos que resolvan as actividades ción e explíquelles que se teñen dúbidas ou non 1
de comprensión. A maneira de resolvelas (de forma entenderon algunha cousa, teñen que esperar ao
individual, en grupo, oralmente, por escrito…) de- final para facer os comentarios. Lea as liñas expli-
penderá da natureza das actividades. En todo caso, cativas e, despois, pídalles aos nenos que resolvan
convén que as actividades de valoración se fagan as actividades.
sempre de forma oral e colectiva.
2. Comente cos alumnos o obxectivo do programa de
Procure revisar ou corrixir en voz alta tantas produ- Expresión oral da unidade. Para iso, léalles vostede
cións dos alumnos como sexa posible. mesmo ou pida que os nenos lean as liñas explica- 2
Así mesmo, é conveniente poñer en común as solu- tivas que aparecen diante da etiqueta de Expresión
cións para corrixir as actividades. oral.
2. As actividades conclúen coa realización dunha ficha 3. Pídalles aos alumnos que fagan as actividades pro-
de lectura. Trátase dun traballo que os alumnos re- postas. Unha vez resoltas as actividades de expre-
petirán en cada unidade e que lles permitirá interio- sión, pregúntelles en que situacións da vida cotiá
rizar unha técnica (facer a ficha dun libro) moi útil tiveron que facer algún exercicio semellante. Déixe-
na vida escolar. Axúdeos sobre todo nas primeiras lles tempo para que intercambien impresións e ex- 3
unidades, especialmente para completar os aparta- periencias.
dos de Resumo e A túa opinión.

XXIV

130903 _ 0001-0039.indd 24 22/7/09 08:42:55

 Gramática

2
Gramática A linguaxe e as linguas 3. Cubre esta enquisa e pásallela a cinco persoas máis.

1. Cantas linguas sabes falar? 3. Con quen falas galego?

A linguaxe con ninguén cos amigos
«Gameboy»? unha dúas
e En que lingua está
esta palabra?
Os seres humanos comunicámonos de varias maneiras: cos xes-
tos, cos sinais, coa linguaxe… A linguaxe, constituída por sons, le-
tres catro coa familia cos compañeiros
4. Adoitas escribir en galego?
Actividades.
2. Que linguas falas normalmente?
n tras e palabras, é a forma máis utilizada e a máis completa, porque
é un código que nos permite emitir unha cantidade infinita de men- galego castelán nunca ás veces sempre

. Explicación saxes. En cambio, con outros códigos, por exemplo, o código de inglés outra 5. Convén aprender cantas máis linguas mellor?
cores do semáforo, só podemos emitir unhas cantas mensaxes. si non non o sei
e do concepto Hai dúas formas de linguaxe: a oral e a escrita. Cando falamos, utiliza-
mos a linguaxe oral e, cando escribimos, utilizamos a linguaxe escrita.
s gramatical. 4. Clasifica a linguaxe que se utiliza nos casos seguintes.
A lingua M Unha mensaxe electrónica.
LINGUAXE ORAL LINGUAXE ESCRITA
e Cando empregamos a linguaxe para comunicarnos, utilizamos unha
M Unha entrevista pola radio.
A LINGUAXE lingua ou idioma. Cada lingua está formada por un conxunto de Unha lista da compra.
e
M

sons, palabras e regras propias. Para poder comunicarse, tanto o M A narración dun conto
emisor coma o receptor deben comprender a mesma lingua.
e Oral

Escrita
Hai moitas linguas diferentes no mundo: o chinés, o inglés, o francés,
a un grupo de rapaces.

s o castelán, o catalán… O texto que les agora está escrito en galego. 5. Copia o nome de cada Comunidade Autónoma ao lado da lingua que corresponda.

s A linguaxe é o medio de comunicación máis importante entre

os seres humanos, porque é o máis completo. A linguaxe pode
COMUNIDADE AUTÓNOMA Valencia País Vasco Illas Baleares Murcia

D. ser oral ou escrita.

A lingua é o conxunto de sons, palabras e regras que compar-
LINGUA catalán castelán éuscaro

te un grupo de falantes. Todos os seres humanos utilizamos a 6. Escribe o nome de polo menos un país onde se fale cada unha destas linguas.
linguaxe, pero cada grupo de falantes emprega unha lingua
Cadro distinta: inglés, chinés, castelán…
Se che cómpre, busca información.
M portugués ▶ ............ M galés ▶ ............ M finés ▶ ............ M francés ▶ ............
resumo. M sueco ▶ ............ M árabe ▶ ............ M inglés ▶ ............ M chinés ▶ ............

1. Responde. Que forma de comunicarse é máis completa: os sinais de circulación

ou a linguaxe? Explica por que.
AUTOAVALIACIÓN
2. Observa a imaxe e contesta.
Marca a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2,5 puntos.
a What time will the Perdón, pero 1. Nos carteis publicitarios emprégase a linguaxe…
Autoavaliación,
next train leave?
n non o entendo… a) oral b) escrita
con preguntas
2. A lingua é un conxunto de…
n M Que tipo de linguaxe utilizan a) sons, letras e regras b) sons e letras PUNTUACIÓN
tipo test para
s estas persoas: a oral
ou a escrita?
3. Mediante a linguaxe podemos crear…
a) un número reducido de mensaxes b) un número infinito de mensaxes
1
2
.......
.......
que os alumnos
r M Utilizan a mesma lingua?
Que lingua usa cada unha? 4. No mundo fálanse…
3
4
.......
.......
avalíen os
s M Cal é a causa pola que a moza
non entende a pregunta?
a) moitas linguas diferentes b) poucas linguas diferentes TOTAL .......

coñecementos
s Solución: 1b, 2a, 3b, 4a.

adquiridos.
. 24 25

Obxectivos
• Reflexionar sobre a lingua. 4. Antes de facer as actividades, lea en voz alta o ca-
• Identificar as principais clases de palabras e outros dro resumo coa información principal. Solicítelle a
conceptos lingüísticos básicos. algún neno que a lea tamén e suxira que todos a
copien no caderno. Insista en que é importante que
• Favorecer a aprendizaxe da terminoloxía lingüística.
traten de memorizar esta información.
5. Ao facer as actividades, non esqueza repetir o no-
-
Ideas para a clase
me do concepto ou contido gramatical que se tra-
n 1. Pode presentar o tema gramatical que se desenvol- balla, para que os nenos vaian familiarizándose
o verá nestas páxinas e explorar os coñecementos con el.
- previos que del teñen os alumnos. Seguramente, a En canto á forma de resolver as actividades, pó-
n maioría dos nenos xa estudaron con anterioridade dense seguir diferentes opcións, dependendo do
algúns dos conceptos que se presentarán ao longo tipo de actividade e das características dos seus
e do curso, e con tal motivo podemos solicitar que alumnos. Non obstante, resulta conveniente, en xe-
e expliquen o que saben sobre ese tema. ral, pedir respostas escritas, que lles permitan aos
- 2. Lea a información gramatical que hai na primeira alumnos reflexionar máis detidamente sobre a ta-
n páxina deste programa e aclare as dúbidas que refa que teñen que realizar, e tamén revisala ben
poidan xurdir. Se o considera conveniente, pídalles antes de corrixila.
o- aos nenos que lean eles mesmos as epígrafes in- Se nalgunha unidade observa que os alumnos co-
e- formativas. Para comprobar que todos comprende- meteron un gran número de erros ao resolver as
á ron a información, pode formular algunha pregunta actividades, convén volver ler e explicar a informa-
e- relacionada co que acaban de ler. ción gramatical que corresponda. Ademais, tamén
x- 3. Dependendo do nivel dos alumnos, aclare, explique pode resultar útil presentar máis actividades de re-
ou amplíe a información que se ofrece. Non esqueza coñecemento e produción relacionadas con este
traballar os esquemas que hai na marxe esquerda. concepto.

XXV

130903 _ 0001-0039.indd 25 22/7/09 08:42:55

 Ortografía O

2
Ortografía Repaso de r e rr 4. Escribe onde corresponda a palabra a que se refire cada pista.
F
PISTAS
Henrique,
seremos os homes O r pode representar un son forte ou un son suave.
L
O
M

M
Máquina con aspecto de persoa.
Rir coa boca pero sen facer ruído.
L
máis ricos
da Terra! Exemplo: ricos seremos R M Árbore das olivas. e
Norma o r soa forte o r soa suave
E
S
M

M
A persoa que traballa co ferro.
Lugar en que se fai o lume na casa tradicional. v
ortográfica. M
Para representar o son do r forte escríbese r ao princi-
pio de palabra e detrás de consoante, e rr entre vogais.
M Erro que aparece nunha obra impresa.

Exemplo: ricos, Henrique, Terra.

M
Para representar o son do r suave escríbese sempre r. 5. Ordena as letras e escribe a palabra resultante onde corresponda segundo o código.
E sen facer nada! Exemplo: seremos, facer. stroraad M Meu pai fixo un ................ con chícharos moi rico.
o z r a r M Gústame almorzar ................ con marmelada.

roat M Vicente saíu a ................ polo parque da vila.

1. Risca as palabras intrusas de cada grupo. M Estragóuseme o ................ do ordenador.
erorcr
Teñen o son r suave cara enredo mariñeiro amor ritmo area

Teñen o son r forte rosa parra cereal río zapateiro ferro

6. Busca na lectura da unidade un exemplo de cada unha das regras de uso de r e rr.

7. Ditado. Prepara o ditado para facelo no caderno.

2. Localiza no debuxo polo menos tres palabras de cada caso. Fíxate nas palabras destacadas.

Un recuncho cheo de flores

Henrique e Carolina viven no campo. Como teñen un terreo
enorme e lles encanta a xardinaría, fixeron un parterre E
na parte de atrás da casa. Alí cultivan xeranios, margaridas,
rosas, hortensias... A verdade é que se nota que lle dedican
Ditado. s
moitas horas: é un recuncho precioso!
fe
Actividades le
de ortografía. TEÑEN O SON R SUAVE TEÑEN O SON R FORTE
DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS s
ESCRITO CON R ESCRITO CON RR
1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías correspondentes.
M su22en2ión M
2er2i2ida M e22austi2o
subvención
3. Completa con r ou rr. 2. Arrodea os erros e corríxeos.
herbicida M suvención M erbicida M exahustivo A
Cu2so de Flo2a típica A vexetación
xa2dina2ía das te2as do da 2ibei2a
exhaustivo M subención M hervicida M esaustibo
s
2ápida Medite2áneo do 2ío Lo2 3. Escribe unha oración con cada unha das palabras traballadas. fe
Programa
lé
Dificultades
26 27 s
ortográficas.

O
Obxectivos
•
• Coñecer a representación correcta dos sons e as Para a preparación do ditado, en primeiro lugar, lea
principais normas ortográficas. en voz alta o texto e asegúrese de que os alumnos
coñecen o significado de todas as palabras que •
• Proporcionar criterios de corrección para os textos
aparecen. A continuación, pídalles que volvan ler o •
escritos.
texto en silencio, que se fixen ben na forma das •
• Usar a canle visual na aprendizaxe da ortografía.
palabras e que digan en cales cren que fallarían.
• Garantir a corrección ortográfica dunha serie de pa- Pídalles que as copien varias veces ata asegurar- •
labras de uso frecuente. se de que as saben escribir correctamente. Para
acabar, dite o texto.
Ideas para a clase 4. O programa de Dificultades ortográficas pretende I
que os alumnos fixen a ortografía dunha serie de
1. Lea cos nenos o recadro informativo que contén a
palabras de uso frecuente, en que adoitan cometer 1
regra ortográfica. Pode propoñerlles que copien as
erros ortográficos.
definicións e as regras ortográficas nos cadernos,
que engadan máis exemplos de cada unha… Como método de aprendizaxe, neste caso, utilízase
a repetición e a memoria visual. Trátase de comple-
2. Solicite que os alumnos resolvan de forma individual mentar o sistema clásico de memorización e aplica-
nos cadernos as actividades de aplicación que se- ción de regras cunha aprendizaxe baseada na me-
guen á formulación da norma ortográfica. Durante a moria visual como estratexia máis adecuada para 2
corrección, escriba no encerado a solución destas procesar a información ortográfica. Os nenos terán
actividades e solicítelles aos nenos que comparen que memorizar a imaxe correcta das palabras.
as súas respostas coas que escribiu vostede.
3. Como actividade final de aplicación da regra estu- 3
dada, pídalles aos alumnos que preparen e fagan
o ditado.

XXVI

130903 _ 0001-0039.indd 26 22/7/09 08:42:55

 Obradoiro de escritura

2
Obradoiro de escritura Composición de textos
Escribimos un texto utilizando a chuvia de ideas. Ás veces temos que escribir un texto
Vocabulario sobre algún tema e non sabemos que dicir. Nestes casos, moitos escritores utilizan a chuvia
de ideas. Esta técnica consiste en anotar, en pouco tempo, todo o que se nos ocorre
Lámina póla sobre un tema determinado sen pensalo moito. Despois, escollemos de entre as ideas
anotadas as que nos parecen mellores para escribir o noso texto e rexeitamos as outras. Información
cogomelo
e escolla de matogueira sobre os tipos
5. Escribe un texto relacionado co tema Plantas estrañas empregando a técnica
vocabulario. sorprendida da chuvia de ideas.
de texto.
admirada
PLANIFICACIÓN DO TEXTO
espantada
a) De que vai falar o meu texto? Para decidilo, fago unha chuvia de ideas.
nacer
EXEMPLO
enraizar
 As plantas máis grandes do mundo.  As plantas do deserto.
florecer
 As plantas máis pequenas do mundo.  As plantas sen follas.
 As plantas que saen nos contos.  As plantas carnívoras.
 As plantas acuáticas.  Etc.
1. Explica o que pasou coma se foses a rapaza e utiliza as palabras da lista.
2. Copia e completa cada oración cunha palabra da lámina. b) Escolle a idea que máis che guste da chuvia de ideas anterior e fai outra
M Na primavera, a roseira comeza a .................. e énchese de rosas.
para decidir que aspectos do tema escollido vas explicar no teu texto.
Actividades de
EXEMPLO
M

M
Detrás dunha .................. había un coello agachado.
A planta que transplantei secou porque non puido ..................
TEMA ESCOLLIDO ▶ AS PLANTAS CARNÍVORAS elaboración
M Ana descubriu .................. que o bosque estaba incendiándose. 

Como son?
Que son?


Como atraen as presas?
De que cor son?
dun texto
PALABRAS SINÓNIMAS. Algunhas palabras significan o mesmo ca outras. Por
 Que comen?  Como se reproducen? seguindo
 Onde viven?  Etc.
Explicación exemplo, comezar e empezar teñen o mesmo significado. As palabras que teñen
o mesmo significado chámanse palabras sinónimas.
as fases do
. sobre un 3. Copia o texto substituíndo as palabras destacadas polos seus sinónimos.
c) Selecciona as ideas que che parecen mellores para a redacción do texto.
proceso de
fenómeno Unha boa tenda
REDACCIÓN DO TEXTO
d) Organiza nun esquema as ideas seleccionadas.
escritura.
lexico- Na tenda de Alberte venden todo tipo
de froitas e verduras: pementos, leitugas, cultiva pexegos
e) Escribe o borrador do texto dedicando un parágrafo a cada unha das partes
do esquema. Comeza o texto cunha oración que sirva para introducir o tema.
semántico. cenorias, melocotóns… Bótaos el mesmo
no seu porral. Por iso deben ser tan bos
horta económicos EXEMPLO Unha das plantas máis curiosas da natureza son as plantas
carnívoras.
clase comercio
e baratos. Verdade?
CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO
4. Completa cada oración co sinónimo máis axeitado. f) Revisa o texto poñendo moita atención á adecuación e á organización
M O piñeiro .................. tanto que xa é máis alto ca a casa. das ideas seleccionadas mediante a chuvia de ideas.
Actividades aumentar
subiu M .................. a unha escada para podar a maceira.
EXEMPLO 1 Que son?

sobre o medrou
ascendeu
M O prezo dos tomates .................. moito o ano pasado. AS PLANTAS
CARNÍVORAS
2 Como son?
3 Que comen?
M Uxía .................. e agora é a encargada do almacén.
fenómeno 4 Como atraen as presas?
a
léxico-
s 28 29
semántico.
s.

Obxectivos
• Coñecer e comprender algúns dos principais fenóme- 4. Faga que os alumnos resolvan as actividades e co-
a
nos léxicos e semánticos. rríxaos en voz alta, con toda a clase.
s
e • Ampliar o vocabulario. 5. Teña en conta que, en moitas actividades, o diciona-
o • Adquirir soltura no manexo do dicionario. rio será de grande axuda para os alumnos. Procure
s • Producir diferentes tipos de textos seguindo as fases que se afagan a utilizalo.
. do proceso de escritura.
6. Cada unidade traballa un tipo de texto. Despois
r- • Aprender técnicas básicas de redacción que poidan
a dunhas breves notas informativas sobre o texto en
utilizarse na creación de calquera tipo de escrito.
cuestión, adoita haber un modelo claro e sinxelo.
Léao en voz alta e pídalle a algún neno que o lea ta-
e Ideas para a clase mén. A continuación, faga que os alumnos resolvan
e
r 1. Presente o fenómeno léxico-semántico que corres- a actividade que se presenta sobre este texto.
ponda e explore os coñecementos previos que teñen 7. Propoña a realización gradual das diferentes activida-
e os alumnos. Pregúntelles se oíron falar do termo, se des e fágalles ver que se agrupan segundo as fases
e- saben o que significa… Se o considera oportuno, po-
do proceso de escritura. Explíquelles aos nenos que
a- de propoñerlles varias definicións do fenómeno para
se trata de elaborar un texto semellante ao que se
e- que escollan a correcta.
presenta como modelo. A continuación, deixe tempo
a 2. Solicite que os alumnos observen a lámina que suficiente para que realicen a actividade.
n acompaña a información, xa que lles proporcionará
os exemplos en que se basea a explicación e que Lémbrelles aos alumnos a importancia da presenta-
constitúen o punto de partida. ción e dunha caligrafía coidada nas súas producións
escritas.
3. Lea ou pídalles aos alumnos que lean a información
e aclare as dúbidas. Despois, pode facer preguntas 8. Solicite a algúns nenos que lean en voz alta os escri-
que permitan reformular o concepto. tos que elaboraron.

XXVII

130903 _ 0001-0039.indd 27 22/7/09 08:42:56

 Literatura (unidades impares) T

1
Literatura A linguaxe literaria 4. Escolle. Cales dos textos seguintes son literarios? Xustifica a elección.

A Máis de 2.000 persoas encheron B Nada por alí e nada por aquí. T
onte a praza da vila Eu quero ser unha maga así.

Don Outono ri para protestaren contra Sen trampa nin cartón,

in
Don Carballo chora landras
a nova lei de urbanismo. saco un ovo do meu blusón. Actividades d
Texto literario. na amencida. para traballar e
E don Outono baballa C Para facer unha crema de cenoria, D O paraugas é a flor da chuvia.
néboa fría. primeiro tes que fritir cebola, pataca O paraugas é a bolboreta o concepto v
e cenoria con manteiga ata que collan do inverno. No verán,
Don Labrego, de sombreiro,
aplaude a don Castiñeiro cor. Despois férvese todo ata no seu letargo coas súas literario
que coza e, finalmente, ás tristeiras, encolleitas, ergue
con variña de abeleira.
esmiúzase e engádeselle o pescozo no paraugueiro estudado.
E a don Ourizo da Chaira, un pouco de leite. coma un periscopio no deserto.
landra: froito do carballo.
como non se ten coa risa,
cáenlle dentes de castaña. baballar: caer chuvia fina
e espesa. Tamén segregar
HELENA VILLAR / XESÚS RÁBADE
baba. 5. Utilizando a linguaxe habitual, explica o que di un dos textos que escolliches
na actividade anterior.
abeleira: arbusto alto que
dá o froito das abelás.
6. Busca un texto literario e un texto non literario relacionado cun destes temas
e cópiao.

OS PAXAROS AS PLANTAS AS MONTAÑAS

Nas súas obras os escritores utilizan as mesmas palabras que empregamos nós
habitualmente, pero fano dun xeito especial. Este uso especial da linguaxe que
fan os escritores é o que se denomina linguaxe literaria. Os textos escritos utili-
zando a linguaxe literaria son textos literarios.
Presentación OBRADOIRO LITERARIO Escribir un texto literario

teórica 1. Le o texto seguinte e despois completa.

1. Marca. Cal cres que é a intención dos autores do poema Don Outono ri?
do concepto Describir, de forma real, como é unha paisaxe típica de outono
O mar
O mar é unha enorme masa de auga salgada que existe
literario que para que a poidamos recoñecer.
desde que se formou a Terra, hai millóns e millóns de anos.

se estudará.
Describir de forma imaxinativa unha paisaxe de outono en que algúns
elementos da paisaxe mostran sentimentos coma se fosen persoas.
No seu interior habitan unha morea de seres vivos diferentes:
algas, corais, peixes, moluscos, etc.
Obradoiro
2. Escribe, a carón de cada oración, o número que corresponde (1, 2, 3) segundo Cando se produce unha forte tempestade ou tremor submarino, literario,
o mar pode ser moi perigoso e provocar grandes catástrofes.
a estrofa do poema a que se refiren.
● Se o mar fose unha persoa, pola súa idade sería unha persoa .........................................
que contén
● O ourizo ábrese e saen as castañas no interior. ▶

● O labrego varea o castiñeiro para que caian as castañas. ▶ ● Se o mar fose unha persoa, os seres vivos que o habitan serían os seus ......................... actividades
● Esta mañá de outono hai unha néboa fría na paisaxe. ▶ ● Se o mar fose unha persoa, provocaría grandes catástrofes cando estivese ......................
para practicar
3. Compara a linguaxe que utiliza o poeta coas oracións da actividade anterior 2. Escribe o texto anterior falando do mar coma se fose unha persoa. a linguaxe
e di que diferenzas atopas.
literaria.
16 17

Obxectivos O
• Mostrar interese polas obras literarias, especialmen- so, aproveite as unidades de Literatura relacionadas •
te polo xénero poético. tematicamente, para preguntarlles aos nenos polos •
• Coñecer algúns conceptos básicos de teoría literaria. conceptos que xa estudaran.
• Coñecer autores representativos da literatura na no- 4. Pida que memoricen o cadro resumo. Fágalles ver ca- I
sa lingua. les son as cuestións básicas que teñen que lembrar
da unidade. 1
• Iniciarse na análise de textos literarios.
Ocasionalmente pode preguntarlles se engadirían
Ideas para a clase máis información ao cadro, tendo en conta o texto
1. Pode ler o título do programa de Literatura e deixar que leron.
que os nenos falen intuitivamente sobre o concepto 5. Faga unha lectura dos enunciados das actividades
en cuestión. en voz alta, aclare as dúbidas e decida, en cada ca-
2. Lea o texto, ou os textos literarios, que se presentan so, se as deberán resolver individualmente, por pare-
2
ao inicio da unidade. Unha vez lidos, deixe tempo pa- llas ou en grupo.
ra que os nenos pregunten as dúbidas. A continua- 6. Para acabar, formule a actividade do apartado Obra-
ción, pode pedirlles que conten a primeira impresión doiro literario como unha actividade lúdica que se po-
sobre o texto: se lles gustou, de que cren que trata, de facer en grupo e que valora a creatividade.
que sentimento lles esperta…
3. Pídalles aos alumnos que lean o cadro informativo
que aparece na primeira páxina. Pode propoñer unha
lectura individual en silencio ou ben unha lectura en
voz alta por parte de varios alumnos. Asegúrese de
que todos entenden a información. Resolva as dúbi- 3
das que se presenten. A medida que avance o cur-

XXVIII

130903 _ 0001-0039.indd 28 22/7/09 08:42:56

 Textos para traballar as competencias básicas (unidades pares)

2
TEXTOS PARA TRABALLAR AS COMPETENCIAS BÁSICAS Análise e comprensión

Textos 1. Marca onde cres que se atopa a información

que liches.
4. Explica as características máis curiosas
da Rafflesia.
Actividades de
informativos Rafflesia Nun libro de Coñecemento do medio.
tamaño peso olor floración
comprensión
s de temas Rafflesia arnoldii Nun libro de natureza para nenos.
Nunha guía de plantas.
do texto e de
r e estruturas 2. Responde.
5. Indica cal das ilustracións seguintes pertence
a unha Rafflesia. análise dos
o variadas. M Que nome ten a flor máis grande do mundo?
Explica en que te fixaches para responder.
elementos
o Flor de grandes dimensións constituída por cinco As flores, que exhalan un forte
M

o. pétalos.
A Rafflesia arnoldii crece nos bosques húmidos
do sueste asiático, en Malaca, Borneo
e Sumatra. A Rafflesia arnoldii é a flor máis
grande do mundo, é dicir, a de máis diámetro.
A Rafflesia foi descuberta por primeira vez en
Sumatra en 1818 polo naturalista Joseph Arnold.
Foi bautizada co nome de Rafflesia en honor de
sir Thomas Stamford Raffles, gobernador colonial
británico que era experto na clasificación
das plantas que se ían descubrindo.
A flor da Rafflesia arnoldii pode ter un metro
de diámetro e chega a pesar deica os 11
quilogramos, dimensións que a converten na flor
máis grande do mundo. Trátase de flores carnosas
de cor cobreada ou alaranxada e de cinco lóbulos,
que se manteñen abertas só entre cinco e sete días.
Como pasa con outras plantas con floracións
de grandes dimensións, estas soamente as teñen
M
En que zona do mundo crece?
Cando foi descuberta? estruturais
olor fétido semellante á carne putrefacta, son M Quen foi o seu descubridor?
básicos.
capaces de emitir calor. Crese que ambos M A que se debe o seu nome?
os mecanismos lles serven para mimetizar a calor
3. Escribe (V) verdadeiro ou (F) falso.
e o olor dun animal morto e así atraer a atención
M A planta da Rafflesia...
das moscas da prea, que son os insectos que
non ten raíces. ▶
as polinizan. O froito é alimento para as
realiza a fotosíntese. ▶
musarañas arborícolas e outros animais do bosque.
M A flor da Rafflesia...
A planta da Rafflesia non ten follas e, polo tanto,
consta de cinco pétalos. ▶
non realiza a fotosíntese. Tampouco presenta
dura tres semanas. ▶
gromos nin raíces. É unha planta que parasita
as árbores: crece sobre as raíces destas e delas
obtén os nutrientes necesarios. Unha Rafflesia está
formada por unha flor de cinco pétalos e unha
COMPETENCIA TRATAMENTO DA INFORMACIÓN
rede de fibras celulares que se atopan sobre todo
entre os tecidos da planta hóspede ou formando
un órgano retorto e subterráneo denominado
1. Le estoutra fonte de información e tira as túas conclusións. Actividades que
rizomatoide. www.gemmablog.net traballan as
Esta planta pertence á familia das euforbiáceas,
que inclúe tamén a flor de Nadal, as campánulas
COMENTARIOS

Anónimo dixo...
competencias
o
cada varios anos. irlandesas, o ficus de caucho, o rícino e a iuca. Ola, son de México. Esta flor pola que preguntas chámase Rafflesia, pero non crece onde ti dis, senón en
Sumatra e Borneo. Cando eu tiña dez ou doce anos, tiña na casa un libro de marcas e quedoume gravado que a partir
esta é a flor máis grande do mundo. Por certo, cheira a cadáver descomposto e ademais ten a curiosidade de
do texto.
•
que, unha vez que nace, se mantén cos pétalos abertos soamente cinco días.
o, Clasificación científica
11 agosto, 2009 22:25

n Reino Plantae
División Magnoliophyta M Onde cres que é posible atopar este texto?

s Clase
Orde
Magnoliopsida
Malpighiáceas
nunha revista
de plantas
nunha enciclopedia
dixital
nunha mensaxe
a través de Internet
r Familia Euphorbiaceae
Xénero Rafflesia
M O comentario anterior, achega información ou soamente unha opinión?
Para facer un traballo sobre a flor máis grande do mundo, onde buscarías información,
e Especie Rafflesia arnoldii
M

á parte de nunha guía de plantas? Razoa a resposta.

.
30 31

Obxectivos
s • Traballar as competencias básicas. Trátase dun traballo que permite afondar no estudo
s • Comprender e analizar diferentes tipos de textos. da Lingua como elemento para obter información.
Os textos propostos neste programa teñen diferentes
a- estruturas e o traballo adáptase a cada unha destas.
Ideas para a clase
r Ademais das cuestións relacionadas co contido do
1. Pídalles aos alumnos que, cunha simple ollada ao texto (información principal, tema e subtemas, deta-
texto, digan de que tipo é. Se lles resulta difícil, lles…), as actividades apuntan algunhas das caracte-
n propóñalles diferentes opcións ata que escollan a rísticas formais que os definen.
o correcta. 4. Unha vez resoltas as actividades de análise e com-
Convén que, antes de ler o texto, comente cos nenos prensión, pídalles aos nenos que fagan os exerci-
s os diferentes elementos gráficos: fotografías, recur- cios relacionados coas competencias. Trátase de
a- sos tipográficos, organización en apartados… actividades que permiten o comentario con toda a
e- clase e a resolución oral, malia que nalgún caso
2. Pídalles aos alumnos que lean o texto. Quizais é reco-
mendable unha primeira lectura en silencio. se solicite que os alumnos elaboren textos breves.
a- Pode formularse cada actividade e deixar uns minu-
A continuación, anímeos para que comenten o que le-
o- tos para que os alumnos as pensen e as respon-
ron. Pregúntelles polo tema de que trata, pola opinión
dan en voz alta.
que teñen sobre el, polo aspecto ou comentario que
lles chamou máis a atención… Insista, sempre que sexa posible, na relación que
manteñen os diferentes ámbitos en que se desenvol-
É importante que se cree un clima favorable para que
ve a formación: as aprendizaxes lingüísticas, o coñe-
os alumnos expresen libremente as dúbidas e as di-
cemento sobre o medio físico, a cultura e a arte, as
ficultades.
matemáticas, a consciencia social e cidadá, o desen-
3. Pídalles aos nenos que resolvan as actividades que volvemento da autonomía persoal, a capacidade para
aparecen baixo a cabeceira Análise e comprensión. aprender…

XXIX

130903 _ 0001-0039.indd 29 22/7/09 08:42:56

 Actividades A

2
A
Actividades
1. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade. LEMBRA E REPASA

9. Inventa unha oración con cada palabra. 13. Explica en que forma se atopan estas clases
M A linguaxe é a forma de ………… máis utilizada por ………… porque é
a máis ………… A linguaxe pode ser ………… ou ………… M pergameo M trasfegar M adular de palabras no dicionario. Actividades
Actividade para A ………… é o conxunto de sons, palabras e regras que comparte un grupo
de …………
M solermiñamente M zangonear M bordón M substantivos M adxectivos M verbos
que repasan T
completar M As palabras sinónimas son as que ………… 10. Pon exemplos de canles de comunicación. 14. Copia e completa coa letra axeitada. os contidos d
Con c ou qu
un resumo 11. Define os conceptos seguintes. de unidades p
2óbado ba2allau e2ipo
dalgúns 2. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa os esquemas. emisor receptor
2eixo 2uncha Ra2el anteriores. s
contidos O son do r forte

escríbese
O son do r suave

escríbese
mensaxe código
Con g, gu ou gü c
da unidade. 12. Clasifica as formas de comunicación
utilizadas en cada caso.
fi2eira
a2osto
2itarra
peitu2a
a2ia
bilin2e
e
Con r a principio de .............
Con rr entre ............. ........................
e detrás de .............
15. Escribe o plural destas oracións. Fai
d
Actividade de 3. Escribe tres situacións en que se utilice 6. Escribe os seus nomes. Todos teñen r ou rr.
os cambios necesarios. re
M A vaca pace.
elaboración a linguaxe oral e tres máis en que se utilice
a linguaxe escrita.
M A alga verde cobre a rocha. n
dun esquema 4. Arrodea as dúas palabras sinónimas de cada
M

M
Encheu o bocoi coa axuda dun funil.
A eiruga está enriba da póla.
a
serie.
cos conceptos insuficiente escaso abundante feroz ES CAPAZ DE… Evitar repeticións
estudados delgado gordo fraco redondo 7. Completa con r ou rr e arrodea segundo o código. Actividade
1. Volve copiar o texto evitando as repeticións.
nalgún dos rápido prudente veloz sinxelo Son do r suave Son do r forte
que esixe
Unha distracción célebre
programas amable contento feliz enxoito
M Teño fotog....afías da se....a do Xu....és.
Louis Pasteur tiña fama de ser moi distraído. Unha vez, Louis a integración
M Vivo no ba....io que ....odea o me....cado
da unidade. 5. Copia o texto substituíndo as palabras da fei....a.
Pasteur falaba nunha comida sobre os beneficios de lavar
os vexetais antes de comer os vexetais e para demostralo Louis de diferentes
destacadas polos seus sinónimos. M O mé....co....es tomei a....oz para xanta....
Pasteur introduciu un acio de uvas dentro dunha copa de auga.
elixir valgadas retiñan M
e f....oita de sob....emesa. Que sabo....oso!
O ....omeu é unha planta a....omática.
Cando finalizou o discurso, pouco antes de finalizar a comida,
bebeu a auga dun grolo!
coñecementos,
mozo cumes extraviar
8. Contesta. Podes facelo así:
actitudes,
A planta máis valiosa
Un rapaz quería atopar a planta máis
M Que é a chuvia de ideas? 1. Le o texto e localiza as palabras que estean repetidas e que fan
que a redacción presente un vocabulario pobre ou soe mal.
destrezas… e
M En que fase do proceso de escritura
valiosa. Foina buscar aos picos e aos vales,
pero non sabía cal escoller. Ata que un
se pode empregar? 2. Escolle en cada caso o recurso máis axeitado para evitar as repeticións do texto. que lle permite
Actividades día se perdeu no deserto e sobreviviu
grazas á auga que conservaban
Planificación
Redacción

M Utilizar un sinónimo M Suprimir unha das palabras repetidas

3. Copia o texto coas correccións que fagas.

M Utilizar un pronome
demostrar
de repaso os cactos. Esta era a planta! Corrección e edición ao alumno
dos contidos 32 33
a competencia
da unidade. lingüística.

Obxectivos
• Reforzar ou avaliar os contidos da unidade. solver as actividades, cales foron os problemas,
• Repasar contidos fundamentais de unidades anteriores. como conseguiron superalos…
• Facer partícipes os alumnos da súa propia aprendi- 3. Antes de realizar as actividades da sección Lembra
V
zaxe. e repasa, pode recordar cos alumnos os contidos
• Poñer en práctica de forma integrada saberes e ha- gramaticais, ortográficos ou léxico-semánticos rela-
bilidades lingüísticas. cionados. Desta forma, terán menos dificultades á C
d
hora de se enfrontar á resolución das actividades ir
Ideas para a clase propostas. m
f
4. Cando chegue o momento de realizar a última acti-
1. Antes de facer as actividades, convide os nenos a
lembrar todo o que viron na unidade. Pídalles que a vidade da unidade, é dicir, a correspondente á sec-
folleen e fágalles preguntas relacionadas cos dife- ción Es capaz de…, lea en primeiro lugar o título
rentes programas; por exemplo, pode preguntarlles da proposta de traballo e explíquelles aos alumnos
polo concepto gramatical que estudaron, se lles en que consiste. Tamén pode pedirlles que sexan
gustou a lectura desta unidade ou se lembran a eles mesmos os que expliquen coas súas palabras
norma ortográfica que traballaron. o que teñen que facer na actividade.

2. Pídalles aos alumnos que fagan as actividades 5. Para motivalos, pregúntelles polas experiencias
da primeira páxina de forma individual. Despois, persoais sobre os exercicios que se propoñen e se
corríxaos en grupo. Valore non soamente que res- cren que lles resultará fácil ou difícil a realización.
pondan ben a actividade, senón que o fagan ta- Deixe o tempo necesario para que os nenos poidan
mén con claridade na letra e con limpeza na escri- resolver a actividade, corríxaa e comente con eles
tura. Durante a corrección, anime os nenos para se cumpriron as expectativas polo que respecta á
que expliquen se tiveron problemas á hora de re- facilidade ou dificultade da tarefa.

XXX

130903 _ 0001-0039.indd 30 22/7/09 08:42:57

 Apéndices

Audicións

s Audicións Audición 3 –Por iso non se preocupe, señor. Podemos chegar a un –Si, é unha iniciativa estupenda, xa que así resulta máis
acordo e pagar en prazos de moi pouca cantidade. Todo fácil e cómodo reciclar.
n Transcrición UNIDADE 1
Aínda que, a primeira vista, a araña poida parecer un
insecto, non o é. Se nos fixamos na súa anatomía, é cuestión de falalo. Sería unha mágoa que a súa fami-
lia, e especialmente os seus fillos, non puidesen gozar
–A pesar diso, aínda hai moita xente que non recicla.
decatarémonos de que as arañas teñen oito patas, en Que medidas tomarías contra os que non reciclan se
s das audicións Audición 1 lugar das seis que caracterizan os insectos, e que lles desta fantástica e única colección de libros de aventu-
ras só por cuestións económicas...
foses o alcalde da localidade?
faltan as antenas e as ás propias deste tipo de inver- –Mmm... Puf! Non o sei. Quizais... Puf! Eu que sei...
s para que
–Mira, secou a planta que estivemos coidando o ano
pasado...
tebrados. Audición 8 Aumentaría a vixilancia durante as horas en que se
Audición 4 –Aínda que as cualificacións non están mal de todo, si adoita tirar o lixo e poñeríalle multas a quen non reci-
. se poidan
–Puf! Pois levamos outra. Se todas son iguais...
Audición 2 Boas tardes! Os veciños do barrio das Fontiñas tiveron que notamos que o seu rendemento baixou respecto do
curso pasado.
clase.
hoxe a visita dun turista inesperado, o tigre Sandokán, Audición 3
–Isto é intolerable! Todo o santo día a beirarrúa chea
consultar de coches! E vostede, señor policía, non fai nada. Ei,
dígame por onde temos que pasar os viandantes, díga-
que escapou do zoolóxico esta mañá. Afortunadamente,
os coidadores do zoo reaccionaron rapidamente e pui-
–Pois é estraño, porque na casa continúalle dedicando
as mesmas horas ao estudo.
–Ola! Estou facendo unha enquisa para a revista munici-
pal. Poderíasme contestar unhas preguntas?
deron apreixar a fera antes de que atacase algún veci-
en caso de mo se pode ser...
–Non se preocupe, señora, agora mesmo aviso o guin-
ño.
–Ao mellor aínda non se adaptou ao curso.
–Eu penso que o problema é que non atende na clase
–Si, sen ningún problema. Cando queiras...
–Cres que reciclar o lixo é importante?
Audición 5 e que, por iso, aínda que estude na casa, non lle que-
dúbida ou para dastre para que leve os coches mal aparcados...
Audición 3
Atención a todos os condutores que viaxen cara a dan claros os conceptos. –Si, sen dúbida. É fundamental se queremos salvar o
planeta.
representalas –Vicente! Arre demo! Pensaba que non nos volveriamos
ver!
Cabeza de Manzaneda! A estrada OU-325 foi cortada
ao tráfico a causa das fortes nevadas. O acceso ás
Audición 9
–Avó, avó, sabes que mañá iremos co colexio a plantar
–Pensas que o concello tivo unha boa iniciativa aumen-
tando o número de colectores de reciclaxe na localida-
localidades de Trives e Chandrexa de Queixa só se
na aula en voz –Carme? Ti tamén cambiaches de colexio? É incrible! poderá realizar, con uso de cadeas, a través das estra-
das comarcais C-15 e C-23. Se queren máis informa-
carballos ao monte?
–Pois vai amodo, a ver se che pasa coma a Martiño, un
de?
–Creo que foi unha iniciativa acertadísima e que facía
Audición 4 rapaz que viña comigo ao colexio. Sabes que lle oco-
alta. –Que... que can máis... máis bonito, Uxía... En... encán-
ción, poden telefonar á Dirección Xeral de Tráfico.
Audición 6
rreu?
moita falta.
–A pesar diso, aínda hai moita xente que non recicla.
tame...
Que medidas tomarías contra os que non reciclan se
–Si, si, xa vexo que che encanta... Queres tocalo? A cigarra e a formiga
UNIDADE 4 foses o alcalde da localidade?
O inverno chegara e a cigarra tiña moito frío e moita
Audición 1 –Alégrame que me fagas esta pregunta porque penso
fame. Pasara o verán cantando e divertíndose moitísi-
e UNIDADE 2
Audición 1 (No libro, páx. 23)
mo, pero agora estábao pasando moi mal. De súpeto
pensou na súa veciña a formiga. Ela si que vivía quenti-
–Ola! Estou facendo unha enquisa para a revista munici-
pal. Poderíasme contestar unhas preguntas?
que hai moitas cousas que facer neste sentido. Por
exemplo, organizar cursos gratis para concienciar e

e Audición 2
ña no formigueiro e seguro que tiña comida de sobra: é
que pasara o verán xuntando granciños de trigo e outras
–Naturalmente. Dispara.
–Cres que reciclar o lixo é importante?
ensinar a reciclar; fomentar a reciclaxe nos colexios
mediante premios ou crear unha policía do lixo que vixíe
velocidade, teléfono, oxalá, instituto, ósos, reloxo, pro- que cada bolsa se bota no colector correspondente.
n xecto, pexegos, transporte, xardineiro, ningunha, terres-
cousas! Decidida, chamou á porta do formigueiro e,
cando a formiga abriu, preguntoulle:
–Si, penso que é fundamental facelo.
–Pensas que o concello tivo unha boa iniciativa aumen-
tre.
s –Amiga formiga, teño fame e frío, poderíasme dar abrigo
e alimento?
tando o número de colectores de reciclaxe na localida-
de?
UNIDADE 5
Audición
–E que facías ti durante o verán, mentres eu xuntaba
s, UNIDADE 3
Audición 1
comida pouquiño a pouco e construía o formigueiro para
previr o frío?
–E tanto! De feito, creo que o deberían facer xa hai
moito tempo.
–Mira ti, que idea... ir deica o lago para ver a posta de
sol! Agora, pola túa culpa, ao mellor temos que pasar a
s, Non sei se vos decatastes, pero cando chegan as
rebaixas a xente vólvese un pouco tola: ve ofertas e
–Cantar! –dixo a cigarra con naturalidade.
–A pesar diso, aínda hai moita xente que non recicla.
Que medidas tomarías contra os que non reciclan se
noite no bosque!
–Que? Pasar a noite no bosque? Dilo de broma, verda-
–Pois agora baila, amiga cigarra; quizais así aprendas a
e gangas por todos os sitios! Hoxe mesmo, sen ir máis
lonxe, cando subía ao autobús para vir aquí, á radio, un
ser máis previsora –dixo a formiga.
E, dito isto, pechoulle a porta nos fociños. Daquela a
foses o alcalde da localidade?
–Que que medidas tomaría contra os que non reciclan?
de?
–Non vos preocupedes, que o campamento non debe
Pois obrigaríaos a traballar gratis recollendo lixo ou nunha
e home diante de min preguntoulle ao condutor:
–Escoite, canto custa o autobús?
cigarra decatouse de que a formiga tiña razón e prome-
teuse que nunca máis ningún inverno a collería despre-
planta de reciclaxe, durante unha boa temporada.
estar moi lonxe. Ademais, non me diredes que non
valeu a pena a excursión. Ver a posta de sol, a saída

r –Un euro e vinte céntimos –contestou o condutor.

–Pois que baixe todo o mundo, que o merco!
vida.
Audición 7
Audición 2
–Ola! Estou facendo unha enquisa para a revista munici-
das primeiras estrelas... Foi unha marabilla!
–Que foi iso? Non o oístes? Ai, miña nai, a ver se é

o Iso si que é mercar barato, eh?

Audición 2
–Esta é a colección de libros de aventuras máis comple-
ta e mellor editada que hai nestes momentos no mer-
pal. Poderíasme contestar unhas preguntas?
–Se non son moi difíciles... Adiante!
algún animal feroz...
–Tranquilo, home, que fun eu. Ei, mirade alá, aquelas

a Cada vez hai máis xente que quere o televisor VEXO-

TEBÉN. VEXOTEBÉN non é soamente o televisor máis
cado. Fíxese vostede en que nas librarías custa 200
euros e eu ofrézolla por soamente 125. Élle unha opor-
–Cres que reciclar o lixo é importante?
–Por suposto! Se o facemos todos, aínda poderemos
luces! Debe ser o campamento! Xa vos dicía que non
debía estar moi lonxe.

. barato do mercado senón que, ademais, ten unha defini-

ción de cor e unha calidade de son insuperables! Merca
un VEXOTEBÉN e verás o mundo doutra maneira!
tunidade única!
–Síntoo, pero este mes tivemos moitos apuros e non
nos vai ben agora gastar tanto diñeiro.
salvar o planeta.
–Pensas que o concello tivo unha boa iniciativa aumen-
tando o número de colectores de reciclaxe na localidade?
– Non, non debe estar moi lonxe! Uns tres ou catro qui-
lómetros soamente! Ai, quen me mandaría a min facer-
che caso, quen?

216 217

a
Verbos irregulares
s
- Os verbos irregulares
á Conxugacións O VERBO ESTAR O VERBO HABER

dos verbos Formas persoais Formas persoais

s irregulares
MODO INDICATIVO
Pretérito Imperfecto Pretérito Perfecto
MODO SUBXUNTIVO
Pretérito Imperfecto
MODO INDICATIVO
Pretérito Imperfecto Pretérito Perfecto
MODO SUBXUNTIVO
Pretérito Imperfecto
Presente Presente Presente Presente
(Copretérito) (Pretérito) (Pretérito) (Copretérito) (Pretérito) (Pretérito)
máis eu
ti
estou
estás
eu
ti
estaba
estabas
eu
ti
estiven
estiveches
eu estea eu estivese eu
ti
hei
has
eu
ti
había
habías
eu
ti
houben
houbeches
eu haxa eu houbese
ti esteas ti estiveses ti haxas ti houbeses
frecuentes. el
nós
está
estamos
el
nós
estaba
estabamos
el
nós
estivo
estivemos
el
nós
estea
esteamos
el
nós
estivese
estivésemos
el
nós
ha/hai
habemos
el
nós
había
habiamos
el
nós
houbo
houbemos
el
nós
haxa
haxamos
el
nós
houbese
houbésemos

- vós
eles
estades
están
vós
eles
estabades
estaban
vós
eles
estivestes
estiveron
vós
eles
esteades
estean
vós
eles
estivésedes
estivesen
vós
eles
habedes
han
vós
eles
habiades
habían
vós
eles
houbestes
houberon
vós
eles
haxades
haxan
vós
eles
houbésedes
houbesen
Pretérito Pluscuamperfecto Condicional Pretérito Pluscuamperfecto Condicional

c- eu
(Antepretérito)

estivera eu
Futuro

estarei eu
(Pospretérito)

estaría
MODO IMPERATIVO
eu
(Antepretérito)

houbera eu
Futuro

haberei eu
(Pospretérito)

habería
MODO IMPERATIVO

está ti non ten formas de imperativo

ti estiveras ti estarás ti estarías estade vós ti houberas ti haberás ti haberías
o el
nós
estivera
estiveramos
el
nós
estará
estaremos
el
nós
estaría
estariamos
Formas non persoais
el
nós
houbera
houberamos
el
nós
haberá
haberemos
el
nós
habería
haberiamos
Formas non persoais
vós estiverades vós estaredes vós estariades vós houberades vós haberedes vós haberiades

s eles estiveran eles estarán eles estarían Infinitivo

Xerundio
estar

estando
eles houberan eles haberán eles haberían Infinitivo

Xerundio
haber

habendo

Participio estado Participio habido

n
s O VERBO SER
Formas persoais
O VERBO TER
Formas persoais

MODO INDICATIVO MODO SUBXUNTIVO MODO INDICATIVO MODO SUBXUNTIVO

Pretérito Imperfecto Pretérito Perfecto Pretérito Imperfecto Pretérito Imperfecto Pretérito Perfecto Pretérito Imperfecto
Presente Presente Presente Presente
(Copretérito) (Pretérito) (Pretérito) (Copretérito) (Pretérito) (Pretérito)

eu son eu era eu fun eu sexa eu fose eu teño eu tiña eu tiven eu teña eu tivese
s ti
el
es
é
ti
el
eras
era
ti
el
fuches
foi
ti
el
sexas
sexa
ti
el
foses
fose
ti
el
tes
ten
ti
el
tiñas
tiña
ti
el
tiveches
tivo
ti
el
teñas
teña
ti
el
tiveses
tivese
nós somos nós eramos nós fomos nós sexamos nós fósemos nós temos nós tiñamos nós tivemos nós teñamos nós tivésemos

e vós
eles
sodes
son
vós
eles
erades
eran
vós
eles
fostes
foron
vós
eles
sexades
sexan
vós
eles
fósedes
fosen
vós
eles
tedes/tendes
teñen
vós
eles
tiñades
tiñan
vós
eles
tivestes
tiveron
vós
eles
teñades
teñan
vós
eles
tivésedes
tivesen
Pretérito Pluscuamperfecto Condicional Pretérito Pluscuamperfecto Condicional
Futuro Futuro
. eu
(Antepretérito)

fora eu serei eu
(Pospretérito)

sería sé ti
MODO IMPERATIVO
eu
(Antepretérito)

tivera eu terei eu
(Pospretérito)

tería ten ti
MODO IMPERATIVO

ti foras ti serás ti serías sede vós ti tiveras ti terás ti terías tede/tende vós
n el
nós
vós
fora
foramos
forades
el
nós
vós
será
seremos
seredes
el
nós
vós
sería
seriamos
seriades Formas non persoais
el
nós
vós
tivera
tiveramos
tiverades
el
nós
vós
terá
teremos
teredes
el
nós
vós
tería
teriamos
teriades Formas non persoais
eles foran eles serán eles serían Infinitivo ser eles tiveran eles terán eles terían Infinitivo ter
s Xerundio sendo Xerundio tendo

Participio sido Participio tido

á
220 221

XXXI

130903 _ 0001-0039.indd 31 22/7/09 08:42:57

 A guía didáctica
Presentación da unidade D
Nestas páxinas ofrécese a programación completa de cada unidade didáctica. A
o

 O lobo e mais o can &TRVFNB
EB
VOJEBEF

6/*%"%&

5
Texto narrativo Gramática Ortografía Literatura

Programación O lobo e mais o can A comunicación Repaso de c/qu, c/z,

g/gu e gü
A linguaxe literaria

1 Obxectivos
r

Ler un texto narrativo poñendo coidado na entoación.
Contidos
Comunicación oral
Comprensión auditiva: Recoñecer sentimentos
Obradoiro de escritura
Vocabulario: O uso do dicionario
r

Recoñecer elementos básicos dunha narración. Expresión oral: Expresar mediante o ton de voz Composición de textos: Proceso de escritura dun texto
r
O

s elementos
r

Identificar estados de ánimo polo ton de voz. da comunicación.
r

Usar un ton de voz diferente segundo a mensaxe r
A

s grafías c/qu, c/z, Es capaz de…
Actividades
que se quere transmitir. g/gu e gü Descifrar un código
r

Recoñecer os elementos que interveñen na comunicación. r
A

s características
r

Escribir correctamente palabras con c/qu, c/z, g/gu e gü.
r

Aprender a manexar o dicionario.
da linguaxe literaria. Recursos
r Láminas da aula. r Recursos para a avaliación.
6
r

Coñecer as fases do proceso de escritura. r
L

ectura dramatizada r Caderno de práctica. Primeiro trimestre. r CD Comunicación oral Lingua 5.
r

Identificar as características dos textos literarios. do texto O lobo e mais
r Fichas de reforzo e ampliación. r Manual do programa de ESTUDO EFICAZ.
r

Descifrar códigos de comunicación. o can.

2 Criterios de avaliación
r
Identificación


da narración.
de elementos Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ 7
r
Interpretación

dos aspectos r Redactar un resumo: actividade 9, páx. 8; actividade 1, páx. 18.
r

Le un texto narrativo con boa entoación.
non verbais dun texto oral. r Elaborar esquemas: actividade 5, páx. 11; actividade 7, páx. 15; actividade 2, páx. 18.
r

Recoñece elementos esenciais da narración. r Repasar procedementos: actividade 8, páx. 13.
r
D

ramatización de diferentes
r

Identifica sentimentos polo ton de voz.
situacións comunicativas.
r

Utiliza o ton de voz axeitado á mensaxe que transmite.
r
U

so do dicionario.
r

Recoñece os elementos que interveñen na comunicación.
r
P

lanificación, redacción Previsión de dificultades Suxestión
r

Escribe correctamente palabras coas grafías c/qu, c/z,
g/gu e gü.
e corrección de textos.
r
I
dentificación dos trazos r

Iníciase o programa de ortografía coa revisión
de temporalización 8
r

Manexa o dicionario. da linguaxe literaria a partir das normas ortográficas que adoitan crear
Setembro
r

Coñece e aplica as fases do proceso de escritura. do poema Don Outono ri. dificultades entre os nenos, debido
aos desaxustes na correspondencia entre Outubro
r

Distingue un texto literario dun non literario. r
T

raballo con códigos.
fonemas e grafemas. Os erros que se adoitan Novembro

3 Competencias básicas
Ademais da Competencia na comunicación lingüística, esta unidade
r
A

ctitude atenta cando
os demais falan.
contribúe ao desenvolvemento das competencias seguintes:
r
V

aloración da importancia
Autonomía e iniciativa persoal, Competencia social
da comunicación.
e cidadá e Aprender a aprender.
r
V

aloración do dicionario
como ferramenta eficaz
de soporte á escritura.
producir baséanse na substitución de grafemas
que corresponden a un mesmo fonema.
Cómpre fomentar nos alumnos o descubrimento,
Decembro
Xaneiro
interiorización e desenvolvemento da regra.
Febreiro
r
A dramatización de sentimentos que se propón
no apartado de Expresión oral pode resultar Marzo
incómoda os primeiros días de clase, de maneira
Abril
que se o considera conveniente, pode formular
a actividade en grupos reducidos para que todo Maio
o mundo se sinta cómodo. Xuño

6A 6B

4 9

1. Obxectivos 6. Recursos 1
Conxunto de obxectivos que se pretenden conseguir Material da aula e complementario relacionado coa
co desenvolvemento dos diferentes programas da unidade.
unidade.
7. Estudo eficaz
2. Criterios de avaliación Relación das actividades da unidade en que practi- 2
Criterios que permiten avaliar o grao de consecución can os contidos do programa de Estudo eficaz.
dos obxectivos propostos.
8. Suxestións de temporalización
3. Competencias básicas Calendario proposto para o desenvolvemento das
Relación das competencias básicas que se desen- diferentes unidades.
volven a través das actividades e dos contidos da
unidade. 9. Previsión de dificultades 3
Comentarios sobre as dificultades que poden atopar
4. Contidos os alumnos na unidade e suxestión de actuación pa-
Contidos que se abordan nos diferentes programas ra os profesores.
da unidade. 4

5. Esquema da unidade
Representación gráfica da estrutura da unidade.

XXXII

130903 _ 0001-0039.indd 32 22/7/09 08:42:57

 Desenvolvemento das unidades
As páxinas de cada programa ofrecen propostas didácticas para traballar adecuadamente
os contidos da unidade.

1

!.

UNIDADE 1
Traballo sobre a lectura Comunicación oral 
$!"

1 Obxectivos
r Comprender un texto narrativo.
Os personaxes As causas Comprensión auditiva

#
 

!
 !
Obxectivos
r Comprender un texto oral.
1. Contesta. 6. Le a seguinte oración do texto e explica. Recoñecemos os sentimentos de quen fala. Moitas veces
sabemos que unha persoa está contenta ou enfadada non
r Explicar trazos e comportamen- ● Quen son os protagonistas do relato? tanto polo que di senón por como o di: o ton de voz, se fala
r Recoñecer os sentimentos polo
tos dos personaxes do texto. ● De onde provén cada un deles? máis amodo ou de présa, se berra, etc. Saber os sentimentos ton de voz.
● Que tipo de vida leva cada un? de quen fala axudaranos a mellorar a nosa comunicación.
r Identificar a estrutura do texto ● Que lle propón un dos personaxes



r Interpretar diversos tons de voz
#
,

#
"!


narrativo. ao outro? Por que? 
!& 1. Di cales das palabras seguintes se refiren a sentimentos. para transmitir sentimentos.
r Recoñecer no texto trazos pro- ● tristeza ● altura ● indiferenza ● medo
2. Relaciona os seguintes adxectivos
● memoria ● afecto ● sorpresa ● alegría
pios da fábula. co personaxe do relato ao que cualifican. ● Por que motivo lle pregunta isto?
● enfado ● saúdo ● satisfacción ● silencio
Suxestións didácticas
● famento ● rexo ● Que lle responde o can?

2 Suxestións didácticas
r As actividades deste apartado
●

●
gordo
relucente
●

axudarán a analizar o texto ini-
cial desde diferentes puntos
de vista. Ademais desta análi-
se, proponse facer unha ficha
de lectura, que se repetirá en
todas as unidades. É impor-
tante concienciar os alumnos
da importancia destas fichas
para lembrar todas as lecturas
que fagan e poder así definir os
seus gustos literarios.
r Aconselle que, cando vaian facer
●
melancólico
fraco
● Cal é a reacción do lobo ante a resposta
do can? Por que reacciona así?
2. Escoita as audicións e intenta adiviñar como se sente cada unha das persoas
que falan en cada situación.
Comprensión auditiva
r En cada unidade, no apartado
de Expresión oral presentare-
LOBO CAN O tipo de texto SITUACIÓN 1 ▶ No patio da escola, falan Héitor e Antía.
mos técnicas para mellorar a co-
SITUACIÓN 2 ▶ Na rúa falan Sabela, unha señora maior, e Xaime, policía municipal.
7. Investiga e di o que é unha fábula. municación oral, desde o punto
A estrutura SITUACIÓN 3 ▶ Á entrada da escola, despois das vacacións, atópanse Carme
■ Explica, achegando datos do texto, se este e Vicente. de vista da comprensión e da
3. Completa o esquema da historia coas relato se pode considerar unha fábula.
SITUACIÓN 4 ▶ No parque, Carlos atopa a Uxía, que pasea o seu can. expresión. Os textos orais que
respostas ás preguntas seguintes.
se inclúen no CD analízanse no
A túa achega EXEMPLO Situación 1 ▶ Héitor séntese ..... Antía, en cambio, séntese .....
PRESENTACIÓN ▶ 1. Que contaba apartado de Comprensión auditi-
o pergameo? 8. Imaxina e narra un día na vida do lobo
Expresión oral va e han de servir como modelo
NÓ ▶ 2. Que pasou entre como animal doméstico.
o can e o lobo? Expresámonos mediante o ton de voz. Se utilizamos sempre o mesmo ton de voz, para levar a cabo as actividades
DESENLACE ▶ 3. Que pasou ao final? Rexistro de lectura tanto cando estamos contentos coma cando estamos enfadados, á persoa de Expresión oral.
que nos escoita resultaralle máis difícil entender o que lle dicimos. Por iso
9. ESTUDO EFICAZ. Elabora unha ficha sobre é importante saber utilizar o ton de voz axeitado para expresar cada sentimento.
As accións a lectura con estes datos:
Expresión oral
3. Practicade en grupo a expresión de sentimentos a través do ton de voz. r Para que a expresión do sen-
4. Explica os consellos que lle dá o can ao lobo
o resumo da ficha de lectura, te-
ñan en conta as respostas da ac-
tividade 7 e intenten enlazalas.
Pida que fagan a narración da ac-
tividade 8 de xeito cronolóxico.
Solucións

r Un lobo e un can. r Da mesma
familia r O can vive cos humanos e
o lobo anda libre.r O can proponlle
ao lobo que vaia vivir cos humanos,
para non pasar fame. 2. Lobo: fa-
mento, melancólico, fraco. Can: gor-
do, relucente, rexo. 3. 1. O pergameo
falaba das orixes comúns dos cans
e os lobos, ata que un día decidiron
separarse. 2. Un can atopouse no
monte cun lobo famento e propúxo-
lle ir vivir cos humanos. 3. O lobo
decidiu non ir cos humanos porque
iso suporía perder a súa liberdade.
4. Adulalos, lamberlles a man, deixar-
se humillar por eles. 5. Tratar ben ao
de aspecto rico e mal ao pobre. 
r
Pola marca do pescozo. r Non lle dá
importancia. r Foxe, pois non está
disposto a perder a súa liberdade.
7, 8 e 9. Resposta libre (RL).
8 9
1. Obxectivos
a Inventario dos obxectivos que pretenden conseguir-
se co traballo realizado en cada unidade en relación
cos diferentes programas.
- 2. Suxestións didácticas
Explicacións sobre os contidos do libro, propostas
de estratexias didácticas para explotalos e reforza-
los, e comentarios das actividades, da maneira co-
s mo se poden orientar e das dificultades que poden
atopar os alumnos.
3. Competencias básicas
r Propostas para contribuír ao desenvolvemento das
a- diferentes competencias básicas.
4. Solucións
Solucións das actividades propostas no libro do
alumno.
130903 _ 0001-0039.indd 33
para facerse amigo dos humanos. 

 timento sexa correcta, cómpre
que imaxinen ben a situación
Título:
5. Contesta. Como 1. Dividide a clase en grupos.
debe comportarse Autor/a:
que se propón en cada caso. Pa-
2. Cada grupo escollerá unha situación que demande a expresión
o lobo cando entren dun determinado sentimento. Por exemplo, o encontro entre ra iso pode ser moi útil lembrar
Resumo:
na eira estas os amigos despois das vacacións (alegría); o aviso por parte experiencias persoais en que
persoas? dos profesores de que este ano serán moi esixentes con nós
tivesen estes sentimentos.
(temor); a noticia de que unha compañeira moi querida
Opinión:
non virá este ano con nós porque está enferma (tristeza); etc.
Fai a túa ficha nunha cartolina e gárdaa
nun ficheiro co resto das fichas de lectura
3. Escribide un texto relacionado coa situación escollida e lédeo
en voz alta intentando expresar co ton de voz o sentimento
axeitado.
Competencias básicas 3
do curso.
Competencia social e cidadá
Aconselle que manteñan unha ac-
8 9 titude empática ou, en todo caso,
respectuosa cos sentimentos do
interlocutor.
Programa de comprensión Máis información
Actividades 1, 2, 4 e 5. Obtención de información. Identificar os per- A comunicación non verbal. Unha mensaxe non soamente está consti-
Solucións
1. Tristeza; indiferenza; medo;
4
sonaxes e as súas características e comportamentos. tuída por un conxunto de palabras, senón que hai diversos elementos
afecto; sorpresa; alegría; enfado;
Actividades 3. Comprensión global. Resumir as partes do texto na- non verbais que axudan a configurala e a darlle sentido. O ton de voz,
satisfacción. 2.
r Situación 1:
rrativo. que traballamos nesta unidade, é un destes aspectos; ademais, tamén
Héitor: tristeza; Antía: indiferenza.
cómpre ter en conta os xestos das mans, a cara, as miradas e a postu-
Actividade 6 e 7. Elaboración dunha interpretación. Recoñecer trazos r Situación 2: Sabela: enfado; Xai-
ra do corpo. Explíquelles que, por exemplo, nas entrevistas de traballo
do subxénero narrativo, a fábula, e analizar os comportamentos dos me: tranquilidade. r Situación 3:
non soamente se analiza o que di o entrevistado, senón que se valoran
personaxes. Carme: alegría; Vicente: sorpresa.
moitísimo os aspectos de comunicación non verbal e, de feito, dáselles
Actividade 8. Expresión escrita. Transformar o final do conto. r Situación 4: Carlos: medo; Uxía:
máis credibilidade a estes ca ás palabras, xa que se considera que son
burla. 3. RL.
Actividade 9. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura. máis espontáneos.
5. Outras actividades, máis información…
Novas actividades para continuar traballando os
contidos desenvolvidos na páxina, recursos didácti-
cos, datos para ampliar a información do libro de
texto…
XXXIII
22/7/09 08:42:58
130903 _ 0001-0039.indd 34 22/7/09 08:42:58
 Lingua 5 PRIMARIA

130903 _ 0001-0039.indd 35 22/7/09 08:42:58

 O libro Lingua 5, para quinto curso de Educación Primaria,
é unha obra colectiva concibida, creada e realizada no Departamento
de Primaria de Edicións Obradoiro, S. L. / Santillana Educación, S. L.,
baixo a dirección de Henrique Juan Redal e Ana María Guerra Cañizo.

Texto do libro do alumno: Xosé Luís Alzu, Ánxela Carril, Rosa I. García de Blas, Xoán L. Bendaña,
e Afonso Toimil.
Ilustración: Ana Zurita.
Edición: Afonso Toimil Castro.

O alumnado ten que realizar as actividades deste libro nun caderno.

En ningún caso debe facelas no libro.

130903 _ 0001-0039.indd 36 22/7/09 08:42:58

 Presentación
Este libro forma parte do proxecto A CASA DO SABER, que é
un espazo educativo en que os alumnos poden adquirir as capacidades
necesarias para o seu desenvolvemento persoal e social. Para facelo
posible, os libros de Lingua pretenden que os alumnos consigan
os obxectivos seguintes:
r

Prepararse para o paso á educación secundaria. Con este propósito
desenvolvemos un programa de Estudo eficaz que promove a autonomía
dos alumnos no traballo escolar e contribúe a consolidar
as aprendizaxes fundamentais.
r

Comprender diferentes tipos de textos escritos. O Traballo sobre
a lectura de cada unidade ofrécelles aos alumnos as claves
de comprensión dos textos narrativos e teatrais. Así mesmo,
o programa de Textos para traballar as competencias básicas permítelles
desenvolver unha análise de diferentes tipos de textos (páxinas web,
noticias, reportaxes, folletos…).
r

Escribir mellor. A aprendizaxe de técnicas de redacción e de elaboración
de textos a partir de modelos contribúen ao desenvolvemento
das habilidades de escritura. Doutra banda, o programa de Ortografía,
co estudo tradicional das normas ortográficas e o novo enfoque
da sección Dificultades ortográficas, garante a corrección dos textos
elaborados polos alumnos.
r

Aprender a comunicarse oralmente. No programa de Comunicación oral
trabállase a comprensión auditiva, mediante actividades que contan
co soporte dun CD de audicións, e a expresión oral, con propostas
guiadas que permiten a adquisición de diversas habilidades lingüísticas
orais.
r

Coñecer textos literarios de diferentes xéneros e autores. Por medio
da lectura de textos axeitados á idade dos alumnos,
as páxinas de Literatura promoven a aprendizaxe
de conceptos básicos relacionados coa creación literaria:
a métrica, os recursos estilísticos, os xéneros literarios...
A CASA DO SABER é un proxecto en que cabemos todos.
Pretende que os alumnos recoñezan e valoren
a diversidade cultural da sociedade en que viven
e contribúe de forma efectiva á educación
en valores.

130903 _ 0001-0039.indd 37 22/7/09 08:42:58

 MAPA DE CONTIDOS
LECTURA COMUNICACIÓN ORAL GRAMÁTICA O

● COMPRENSIÓN: Recoñecer
1 sentimentos
● EXPRESIÓN: Expresar mediante
A comunicación
R
g
O lobo e mais o can 6 o ton de voz

2 ●
●
COMPRENSIÓN: Recoñecer
EXPRESIÓN: Mellorar
erros
A linguaxe e as linguas R
a pronuncia
O coiote e a árbore do diñeiro 20
● COMPRENSIÓN: Identificar varios
3 tipos de textos
● EXPRESIÓN: Intervir nunha
O substantivo
S
e
Adelaida é tremenda 34 conversa

4 ● COMPRENSIÓN: Recoñecer
técnicas para improvisar O adxectivo
N
d
● EXPRESIÓN: Improvisar un discurso
Pobres fantasmas 48
● COMPRENSIÓN: Asociar voces
5 a personaxes
● EXPRESIÓN: Interpretar
Graos do adxectivo
A
d
Meu pai e as estrelas 62 personaxes

6 ● COMPRENSIÓN: Seleccionar
información Os determinantes. O artigo O
● EXPRESIÓN: Presentar a alguén
A pedra da area 76

7 ●
●
COMPRENSIÓN: Seguir instrucións
EXPRESIÓN: Dar instrucións
Os pronomes persoais
C
d
A bici 90

8 ●
●
COMPRENSIÓN: Localizar lugares
EXPRESIÓN: Sinalar onde nos O verbo: raíz e desinencias
E
d
Cuarto sen xanela 104 atopamos

9 ● COMPRENSIÓN:
principal
Identificar a idea
O verbo: número e persoa
S
o
● EXPRESIÓN: Explicar a lección
O xaguar e a chuvia 118

10 ● COMPRENSIÓN: Detectar erros

de concordancia O verbo: tempo e modo A
● EXPRESIÓN: Evitar as repeticións
As bromas do río 132

11 ●
●
COMPRENSIÓN: Adiviñar obxectos
EXPRESIÓN: Facer preguntas Os tempos verbais O
Un mal negocio 146 para adiviñar un obxecto

● COMPRENSIÓN: Escoitar
12 con atención
● EXPRESIÓN: Usar palabras
A primeira conxugación
A
d
Manuel de Paderna 160 de cortesía

13 ● COMPRENSIÓN:
un texto
Reconstruír
A segunda conxugación A
● EXPRESIÓN: Conversar
O colar de Sabela 174

14 ●
●
COMPRENSIÓN: Situar no tempo
EXPRESIÓN: Contar feitos A terceira conxugación
A
e
pasados seguindo unha orde
O monte Medulio 188

15 TEATRO:
● COMPRENSIÓN: Recoñecer ditos
e expresións coloquiais Clases de verbos O
● EXPRESIÓN: Facer un debate
Antes da xusta 202

APÉNDICE AUDICIÓNS 216 VERBOS IRREGULARES 220

130903 _ 0001-0039.indd 38 22/7/09 08:42:58

 TEXTOS PARA TRABALLAR
ORTOGRAFÍA OBRADOIRO DE ESCRITURA LITERATURA
AS COMPETENCIAS BÁSICAS

● VOCABULARIO: O uso do dicionario

Repaso de c/qu, c/z, ● COMPOSICIÓN: Preparar a escritura A linguaxe literaria
g/gu e gü
dun texto

● TEXTO: A flor máis grande do mundo

● VOCABULARIO: Palabras sinónimas
Repaso de r e rr ● COMPETENCIA: Tratamento
● COMPOSICIÓN: A chuvia de ideas
da información

Sílaba tónica ● VOCABULARIO: Palabras antónimas

Prosa e verso
e acento gráfico ● COMPOSICIÓN: Cubrir un cuestionario

Normas ● VOCABULARIO: Familia de palabras ● TEXTO: Aos pés do xigante durmido

de acentuación ● COMPOSICIÓN: Describir o protagonista ● COMPETENCIA: Competencia matemática

Acentuación ● VOCABULARIO: Campo léxico

A medida dos versos
de ditongos e hiatos ● COMPOSICIÓN: Anunciar un suceso

● VOCABULARIO: Palabras polisémicas ● TEXTO: O aire pode crecer

O acento diacrítico ● COMPOSICIÓN: Un conto con dous ● COMPETENCIA: Autonomía e iniciativa
personaxes persoal

● VOCABULARIO: Palabras simples

Contraccións e palabras compostas
● COMPOSICIÓN: Contar unha experiencia
A rima
dos pronomes átonos
persoal

Escritura ● VOCABULARIO: Prefixos e sufixos ● TEXTO: Unha camiñada pola vía verde
de contraccións ● COMPOSICIÓN: Describir un lugar ● COMPETENCIA: Aprender a aprender

● VOCABULARIO: As expresións
Signos que pechan ● COMPOSICIÓN: Escribir un texto As estrofas
oracións
expositivo

● VOCABULARIO: Os sufixos aumentativos ● TEXTO: A Ribeira Sacra

A coma ● COMPOSICIÓN: Mellorar o estilo ● COMPETENCIA: Coñecemento e interacción
dun texto co mundo físico

● VOCABULARIO: Os sufixos diminutivos

O punto e coma ● COMPOSICIÓN: Escribir o texto Clases de poemas
dun cómic

● TEXTO: Os dereitos do menor

A partición ● VOCABULARIO: Os xentilicios
● COMPETENCIA: Competencia social
de palabras. O guión ● COMPOSICIÓN: Argumentar
e cidadá

● VOCABULARIO: Outros tipos de sufixos

A raia Os recursos literarios
● COMPOSICIÓN: Escribir un informe

● TEXTO: Adeus ao faraón

As parénteses ● VOCABULARIO: Os prefixos de situación
● COMPETENCIA: Competencia cultural
e as comiñas ● COMPOSICIÓN: Resumir un conto
e artística

● VOCABULARIO: As siglas A comparación

Os dous puntos ● COMPOSICIÓN: Escribir diálogos e a metáfora

220

130903 _ 0001-0039.indd 39 22/7/09 08:42:59

 1 O lobo e mais o can E

Programación
Obxectivos
• Ler un texto narrativo poñendo coidado na entoación.
Contidos
• Recoñecer elementos básicos dunha narración. • Os elementos
• Identificar estados de ánimo polo ton de voz. da comunicación.
• Usar un ton de voz diferente segundo a mensaxe • As grafías c/qu, c/z,
que se quere transmitir. g/gu e gü
• Recoñecer os elementos que interveñen na comunicación. • As características
• Escribir correctamente palabras con c/qu, c/z, g/gu e gü. da linguaxe literaria. R
• Aprender a manexar o dicionario.
•
• Coñecer as fases do proceso de escritura. • Lectura dramatizada •
• Identificar as características dos textos literarios. do texto O lobo e mais
•
• Descifrar códigos de comunicación. o can.
• Identificación de elementos E
Criterios de avaliación da narración.
• Interpretación dos aspectos •
• Le un texto narrativo con boa entoación.
non verbais dun texto oral. •
• Recoñece elementos esenciais da narración. •
• Dramatización de diferentes
• Identifica sentimentos polo ton de voz.
situacións comunicativas.
• Utiliza o ton de voz axeitado á mensaxe que transmite.
• Uso do dicionario.
• Recoñece os elementos que interveñen na comunicación.
• Planificación, redacción
• Escribe correctamente palabras coas grafías c/qu, c/z, e corrección de textos.
g/gu e gü.
• Identificación dos trazos
• Manexa o dicionario. da linguaxe literaria a partir
• Coñece e aplica as fases do proceso de escritura. do poema Don Outono ri.
• Distingue un texto literario dun non literario. • Traballo con códigos.

Competencias básicas
• Actitude atenta cando
Ademais da Competencia na comunicación lingüística, esta unidade os demais falan.
contribúe ao desenvolvemento das competencias seguintes:
• Valoración da importancia
Autonomía e iniciativa persoal, Competencia social
da comunicación.
e cidadá e Aprender a aprender.
• Valoración do dicionario
como ferramenta eficaz
de apoio á escritura.

6A

130903 _ 0040-0055.indd 40 21/7/09 14:35:55

 Esquema da unidade
n
UNIDADE 1

Texto narrativo Gramática Ortografía Literatura

O lobo e mais o can A comunicación Repaso de c/qu, c/z, A linguaxe literaria
g/gu e gü

Comunicación oral Obradoiro de escritura

Comprensión auditiva: Recoñecer sentimentos Vocabulario: O uso do dicionario
Expresión oral: Expresar mediante o ton de voz Composición de textos: Proceso de escritura dun texto

Es capaz de…
Actividades
Descifrar un código

Recursos
• Láminas da aula. • Recursos para a avaliación.
• Caderno de práctica. Primeiro trimestre. • CD Comunicación oral Lingua 5.
• Fichas de reforzo e ampliación. • Manual do programa de ESTUDO EFICAZ.

Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ

• Redactar un resumo: actividade 9, páx. 8; actividade 1, páx. 18.
• Elaborar esquemas: actividade 5, páx. 11; actividade 7, páx. 15; actividade 2, páx. 18.
• Repasar procedementos: actividade 8, páx. 13.

Previsión de dificultades Suxestión

de temporalización
• Iníciase o programa de ortografía coa revisión
das normas ortográficas que adoitan crear
Setembro
dificultades entre os nenos, debido
aos desaxustes na correspondencia entre Outubro
fonemas e grafemas. Os erros que se adoitan Novembro
producir baséanse na substitución de grafemas
que corresponden a un mesmo fonema. Decembro
Cómpre fomentar nos alumnos o descubrimento, Xaneiro
interiorización e desenvolvemento da regra.
Febreiro
• A dramatización de sentimentos que se propón
no apartado de Expresión oral pode resultar Marzo
incómoda os primeiros días da clase, de maneira Abril
que se o considera conveniente, pode formular
a actividade en grupos reducidos para que todo Maio
o mundo se sinta cómodo. Xuño

6B

130903 _ 0040-0055.indd 41 21/7/09 14:35:55

 Obxectivos
• Ler un texto narrativo de forma
expresiva.
• Comprender e explicar as accións
dos personaxes do conto.
• Valorar a presenza de elementos
históricos no relato de ficción.
Suxestións didácticas
A lectura de cada unidade acompá-
ñase dunha nota biográfica do au-
tor do texto, neste caso trátase de
Manuel Lugrís Freire (autor a quen
se lle dedicou o Día das letras
galegas no ano 2006). Aproveite
esta biografía para fomentar unha
actitude de interese polos nosos
escritores. Pode resultar interesan-
te que inicie unha conversa sobre
os escritores e escritoras galegos
que coñecen e comentar se son
autores actuais ou clásicos da no-
sa literatura.
Antes de ler
• O título desta lectura (O lobo e
mais o can) pode resultar atrac-
tivo para os alumnos. Moitos
deles teñen un can na casa ou
gustaríalles telo, de maneira que
pode animalos a explicar anéc-
dotas relacionadas cun animal.
Vixíe que, ao contaren a súa
experiencia persoal, manteñan
a estrutura do texto narrativo:
presentación, nó e desenlace.
Por outra banda, a lectura vai
permitir establecer unha re-
flexión sobre as diferenzas entre
os animais de vida salvaxe e os
animais domésticos.
A lectura
• Solicite unha lectura individual
silenciosa e, despois, propoña
unha lectura expresiva e en voz
alta, aproveitando o predominio
do diálogo do texto.
• Durante a lectura en voz baixa,
remítaos ao recadro Dicionario,
para que consulten o significado
das palabras marcadas en ne-
gra. Neste caso, aparecen aquí
incluídas palabras ben xenuínas
130903 _ 0040-0055.indd 42
1 O lobo e mais o can Este
atop
que
os m
ami
pela
tan
hum
can
lom
Pou
deb
beir
can
bor
pod
moi
que
C
VAS APRENDER
onsta nun vello pergameo atopado nos cimentos dunha pi- vila
1 Lectura rámide exipcia que aló, nos comezos da Historia, os cans
O lobo e mais o can
non existían ou, mellor dito, os cans e mais os lobos eran unha
2 Comunicación oral
● Recoñecer sentimentos
mesma familia, que andaban polos montes e as fragas, como ver-
dadeiros foraxidos, comendo cando podían e gozando dunha liber-
● Expresar mediante
o ton de voz dade natural e completa.
Mais un día, cansos de trasfegar polo monte, dous daqueles ani-
3 Gramática por
A comunicación mais, macho e femia, baixaron a unha vila dos humanos e acepta-
4 Ortografía
ron os costumes da nova vida, feito que, segundo o vello pergameo
Non
Repaso de c/qu, c/z, exipcio, é a orixe do can.
g/gu e gü Despois de moitos anos, un forte can de palleiro, tataraneto dos
animais foraxidos, sentindo saudades pola liberdade, deixou a vila e
5 Obradoiro de escritura
foise zangonear polo monte. me
● O uso do dicionario
● Preparar a escritura Na revolta dunha congostra atopou un lobo famento e fraco
dun texto coma un asubío. Olláronse fite a fite e, medindo coa imaxinación as mon
6 Literatura súas forzas, decidíronse a non loitar.
A linguaxe literaria –Boas tardes, señor lobo. pui
–Moi boas, señor can.
6
Máis información
O can e o lobo: familia. O lobo e o can pertencen ao xénero de ma-
míferos carnívoros da familia dos cánidos. O can (Canis familiaris) e
o lobo común (Canis lupus) comparten un devanceiro común segun-
do descubriron estudos xenéticos realizados non hai moito. Os cans
que nos fan compaña descenden dos primeiros cánidos que viviron
hai corenta millóns de anos. As representacións pictóricas rupestres
mostran que é antiquísima a domesticación deste animal, que pola
súa intelixencia, lealdade e capacidade evolutiva foi utilizado para
actividades moi diversas: na caza, na garda do gando e da vivenda,
como guía, como explorador...
21/7/09 14:35:55
 –Seica estás melancólico? –inquiriu o can.
UNIDADE 1
pergameo: documento
–Estou, ho; a fame sempre foi moi dada ás grandes cavilacións.
escrito en pel de ovella
Este inverno é moi cru, a neve acocha por completo o monte e non
curtida e preparada. como é o caso de trasfegar, so-
atopo mantenza por ningures.
trasfegar: pasar unha lermiñamente ou bordón. Compro-
–Pásalo mal porque queres, lobo amigo. Eu veño dunha caste
que noutros tempos andaba ceibe por estas montañas... Un día,
cousa dun lugar a outro. be que o alumnos comprenden
os meus devanceiros decatáronse de que era conveniente facerse zangonear: non traballar; plenamente o significado destes
amigos dos humanos e baixaron á vila. Desde aquela, xa ves que bo lacazanear.
termos pedíndolles que elaboren
pelame temos. adular: gabar moito contextos en que poidan empre-
–Non é malo, non; vese polo rexo, gordo e relucente que andas. a alguén con algún fin;
–Pois ti podías estar o mesmo. loar. galas.
–E de que xeito? solermiñamente: con • Centre a atención dos alumnos
–Facendo o que eu fago. Déixate de rillar os dentes pola noite, que cautela e malicia.
sobre o parágrafo inicial do rela-
tanto medo causa a todos os animais, e faite amigo dos homes. Os bordón: caxato.
humanos, en verdade cho digo, son un fato de lampantíns. Adúlaos to, en que se menciona a exis-
canto poidas, lámbelles a man cando vexas que che van mallar o tencia dun pergameo achado
lombo e verás que regalada vida tes en troques. Modo de servilos?
nunha pirámide exipcia, sobre
Pouca cousa tamén. Cando na eira entre un señor con boas vestiduras,
debes menear o rabo de dereita a esquerda, dar dúas voltas á súa a orixe da separación entre o
beira e despois déitaste no chan ollando solermiñamente. Mais can e o lobo. Pregunte por esta
cando algún desgraciado cuberto de farrapos, vello e arrimado a un
circunstancia, se lles parece ve-
bordón pida esmola, ou supoñas que nada pode dar, ládraslle canto
podes e fíncaslle os dentes nunha perna. Tratar mal os pobres está rosímil e posible ou se podería
moi ben visto entre os animais que se moven sobre dúas patas. ser un recurso literario para dar-
–Non me parece mal –respondeu o lobo cheo de alegría–. Rógoche lle máis credibilidade ao relato.
que me leves contigo.
Explique que, en ocasións, os
–Pois, imos indo.
E en santa e amorosa compaña comezaron a camiñar cara á
escritores inclúen referencias a
pi- vila. sucesos ou feitos históricos e
Cando xa estaban preto desta, parouse o lobo e preguntou:
O AUTOR
ans lugares reais para darlle máis ve-
nha –Amigo can, que é o que tes no pescozo?
rosimilitude a unha historia que
ver- –Eu? Nada.
ber- só é froito da súa imaxinación.
–Fáltache o pelo todo arredor. Manuel
–Ah, iso! É o sitio do colar con que de noite me prenden onda a Lugrís
ani-
pta-
porta. Freire Competencias básicas
–Non saes fóra? –dixo o lobo, sentando sobre as patas traseiras–. Manuel Lugrís Freire (Sada, 1863 -
meo
Non corres libremente cando che dá a gana? - A Coruña, 1940) foi un escritor Autonomía e iniciativa
e galeguista, director e cofundador,
dos
–Non sempre... iso que importa?
entre outras institucións, da Escola persoal
la e –Tanto importa, que nin todos os privilexios e larpeiradas que Rexional de Declamación, da Real
me brindas nin canto de bo hai na Terra, non o quero a este prezo. Academia Galega, das Irmandades Ademais do cadro Dicionario que
da Fala e do Partido Galeguista.
aco E o lobo, coma alma que leva o demo, botou a correr cara ao Cultivou todos os xéneros literarios acompaña cada lectura, é impor-
n as monte. e escribiu tamén textos ensaísti- tante que se fomente o uso do
E desde entón afirmouse a diferenza das castes, que endexamais cos, xornalísticos, do ámbito políti-

puideron entenderse!
co e, ademais, a primeira Gramáti- dicionario, como unha ferramenta
ca en galego.
MANUEL LUGRÍS FREIRE, A carón do lar. (Adaptación) imprescindible para acompañar a
lectura.
7
Competencia social e cidadá
Cómpre lembrarlles que ter un ani-
mal na casa comporta moitas res-
ponsabilidades, xa que deben de
Outras actividades telo coidado e, sobre todo, procu-
rar que non moleste os veciños.
Así son. Propoña que os alumnos realicen un pequeno traballo de
investigación sobre o can e o lobo: aspectos físicos, hábitos e com-
Despois de ler
portamento. Deberán elaborar unha ficha descritiva sobre cada animal
e ilustrala cun debuxo ou fotografía. Poden empregar enciclopedias, li- Estableza un diálogo para comen-
bros complementarios ou consultar páxinas web coma as seguintes: tar as características do relato.
http://gl.wikipedia.org/wiki/Lobo Pregunte se lles gustou, se leron
algunha outra narración semellan-
http://gl.wikipedia.org/wiki/Can
te que tivese como protagonistas
http://www.rios-galegos.com/mam9.htm
animais, se cren que o relato pre-
tende ofrecer unha ensinanza…

130903 _ 0040-0055.indd 43 29/7/09 10:52:41

 Traballo sobre a lectura C
Obxectivos
Os personaxes As causas Co
• Comprender un texto narrativo. 1. Contesta. 6. Le a seguinte oración do texto e explica. Rec
sab
• Explicar trazos e comportamen- ● Quen son os protagonistas do relato? tant
tos dos personaxes do texto. ● De onde provén cada un deles? mái
● Que tipo de vida leva cada un? de q
• Identificar a estrutura do texto ● Que lle propón un dos personaxes
Amigo can,
que é o que tes
narrativo. ao outro? Por que? no pescozo? 1.
●
• Recoñecer no texto trazos pro- 2. Relaciona os seguintes adxectivos
●
pios da fábula. co personaxe do relato ao que cualifican. ● Por que motivo lle pregunta isto?
●
● famento ● rexo ● Que lle responde o can?
● gordo ● melancólico ● Cal é a reacción do lobo ante a resposta
Suxestións didácticas ● relucente ● fraco do can? Por que reacciona así?
2.

• As actividades deste apartado O tipo de texto

LOBO CAN
axudarán a analizar o texto ini-
7. Investiga e di o que é unha fábula.
cial desde diferentes puntos A estrutura
de vista. Ademais desta análi- ■ Explica, achegando datos do texto, se este
3. Completa o esquema da historia coas relato se pode considerar unha fábula.
se, proponse facer unha ficha respostas ás preguntas seguintes.
de lectura, que se repetirá en A túa achega
PRESENTACIÓN ▶ 1. Que contaba
todas as unidades. É impor- o pergameo? 8. Imaxina e narra un día na vida do lobo
tante concienciar os alumnos NÓ ▶ 2. Que pasou entre como animal doméstico. Exp
da importancia destas fichas o can e o lobo? Exp
DESENLACE ▶ 3. Que pasou ao final? Rexistro de lectura tant
para lembrar todas as lecturas que
que fagan e poder así definir os 9. ESTUDO EFICAZ. Elabora unha ficha sobre é im
seus gustos literarios. As accións a lectura con estes datos:
3.
• Aconselle que, cando vaian facer 4. Explica os consellos que lle dá o can ao lobo
para facerse amigo dos humanos. P
o resumo da ficha de lectura, te-
Título:
ñan en conta as respostas da ac- 5. Contesta. Como
debe comportarse Autor/a:
tividade 7 e intenten enlazalas. o lobo cando entren
Resumo:
Pida que fagan a narración da ac- na eira estas
persoas?
tividade 8 de xeito cronolóxico.
Opinión:

Fai a túa ficha nunha cartolina e gárdaa

nun ficheiro co resto das fichas de lectura
Solucións do curso.

1. • Un lobo e un can. • Da mesma

familia • O can vive cos humanos e 8
o lobo anda libre.• O can proponlle
ao lobo que vaia vivir cos humanos,
para non pasar fame. 2. Lobo: fa-
mento, melancólico, fraco. Can: gor-
do, relucente, rexo. 3. 1. O pergameo Programa de comprensión
falaba das orixes comúns dos cans
Actividades 1, 2, 4 e 5. Obtención de información. Identificar os per-
e os lobos, ata que un día decidiron
sonaxes e as súas características e comportamentos.
separarse. 2. Un can atopouse no
monte cun lobo famento e propúxo- Actividade 3. Comprensión global. Resumir as partes do texto narra-
lle ir vivir cos humanos. 3. O lobo tivo.
decidiu non ir cos humanos porque Actividades 6 e 7. Elaboración dunha interpretación. Recoñecer trazos
iso supoñería perder a súa liberdade. do subxénero narrativo, a fábula, e analizar os comportamentos dos
4. Adulalos, lamberlles a man, deixar- personaxes.
se humillar por eles. 5. Tratar ben ao Actividade 8. Expresión escrita. Transformar o final do conto.
de aspecto rico e mal ao pobre. 6. •
Actividade 9. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.
Pola marca do pescozo. • Non lle dá
importancia. • Foxe, pois non está
disposto a perder a súa liberdade.
7, 8 e 9. Resposta libre (RL).

130903 _ 0040-0055.indd 44 21/7/09 14:35:56

 1
Un señor
UNIDADE 1
Comunicación oral ben vestido!
Hai que facerlle
as beiras! Obxectivos
Comprensión auditiva
Recoñecemos os sentimentos de quen fala. Moitas veces • Comprender un texto oral.
sabemos que unha persoa está contenta ou enfadada non
tanto polo que di senón por como o di: o ton de voz, se fala
• Recoñecer os sentimentos polo
máis amodo ou de présa, se berra, etc. Saber os sentimentos ton de voz.
de quen fala axudaranos a mellorar a nosa comunicación.
, • Interpretar diversos tons de voz
tes
? 1. Di cales das palabras seguintes se refiren a sentimentos. para transmitir sentimentos.
● tristeza ● altura ● indiferenza ● medo
● memoria ● afecto ● sorpresa ● alegría
● enfado ● saúdo ● satisfacción ● silencio
Suxestións didácticas
a Comprensión auditiva
2. Escoita as audicións e intenta adiviñar como se sente cada unha das persoas
que falan en cada situación. • En cada unidade, no apartado
de Expresión oral presentare-
SITUACIÓN 1 ▶ No patio da escola, falan Héitor e Antía. mos técnicas para mellorar a co-
SITUACIÓN 2 ▶ Na rúa falan Sabela, unha señora maior, e Xaime, policía municipal.
municación oral, desde o punto
SITUACIÓN 3 ▶ Á entrada da escola, despois das vacacións, atópanse Carme
ste e Vicente. de vista da comprensión e da
SITUACIÓN 4 ▶ No parque, Carlos atopa a Uxía, que pasea o seu can. expresión. Os textos orais que
se inclúen no CD analízanse no
EXEMPLO Situación 1 ▶ Héitor séntese ..... Antía, en cambio, séntese .....
apartado de Comprensión auditi-
Expresión oral va e han de servir como modelo
Expresámonos mediante o ton de voz. Se utilizamos sempre o mesmo ton de voz, para levar a cabo as actividades
tanto cando estamos contentos coma cando estamos enfadados, á persoa de Expresión oral.
que nos escoita resultaralle máis difícil entender o que lle dicimos. Por iso
e é importante saber utilizar o ton de voz axeitado para expresar cada sentimento.
Expresión oral
3. Practicade en grupo a expresión de sentimentos a través do ton de voz. • Para que a expresión do sen-
Podedes facelo así: timento sexa correcta, cómpre
que imaxinen ben a situación
1. Dividide a clase en grupos.
que se propón en cada caso. Pa-
2. Cada grupo escollerá unha situación que demande a expresión
dun determinado sentimento. Por exemplo, o encontro entre ra iso pode ser moi útil lembrar
os amigos despois das vacacións (alegría); o aviso por parte experiencias persoais en que
dos profesores de que este ano serán moi esixentes con nós
(temor); a noticia de que unha compañeira moi querida
tivesen estes sentimentos.
non virá este ano con nós porque está enferma (tristeza); etc.
3. Escribide un texto relacionado coa situación escollida e lédeo
en voz alta intentando expresar co ton de voz o sentimento
Competencias básicas
axeitado. Competencia social e cidadá
Aconselle que manteñan unha ac-
9 titude empática ou, en todo caso,
respectuosa cos sentimentos do
interlocutor.

Máis información
Solucións
A comunicación non verbal. Unha mensaxe non soamente está consti-
1. Tristeza; indiferenza; medo;
tuída por un conxunto de palabras, senón que hai diversos elementos
afecto; sorpresa; alegría; enfado;
non verbais que axudan a configurala e a darlle sentido. O ton de voz,
satisfacción. 2. • Situación 1:
que traballamos nesta unidade, é un destes aspectos; ademais, tamén
Héitor: tristeza; Antía: indiferenza.
cómpre ter en conta os xestos das mans, a cara, as miradas e a postu-
• Situación 2: Sabela: enfado; Xai-
ra do corpo. Explíquelles que, por exemplo, nas entrevistas de traballo
me: tranquilidade. • Situación 3:
non soamente se analiza o que di o entrevistado, senón que se valoran
Carme: alegría; Vicente: sorpresa.
moitísimo os aspectos de comunicación non verbal e, de feito, dáselles
• Situación 4: Carlos: medo; Uxía:
máis credibilidade a estes ca ás palabras, xa que se considera que son
burla. 3. RL.
máis espontáneos.

130903 _ 0040-0055.indd 45 21/7/09 14:35:56


Obxectivos
• Saber o que é a comunicación.
• Coñecer e identificar os elemen-
tos da comunicación.
• Discriminar diferentes tipos de
comunicación.
• Valorar a importancia da comu-
nicación.
Suxestións didácticas
O apartado de Gramática non
soamente ten como obxectivo
presentar uns conceptos que os
alumnos deben aprender e sa-
ber aplicar nas actividades, se-
nón que pretende ser tamén un
modelo de estudo eficaz, en que
os resumos, os esquemas e os
mapas conceptuais, así como os
tests de autoavaliación, teñen un
peso importante e constitúen para
o alumno unha ferramenta de estu-
do fundamental que poderá aplicar
noutras disciplinas.
Comezar o tema pedindo que lem-
bren os consellos que lle dá o can
ao lobo sobre como comportarse
cos humanos: Que pode significar
que o can lle lamba a man a un
humano? E que lle ladre a máis
poder?
A continuación, poña atención na
viñeta inicial deste apartado e
pregúntelles que personaxes es-
tán presentes, o que din, como o
din… Despois, lea en voz alta a
explicación; faga que se fixen nos
exemplos que se propoñen e aní-
meos para que engadan máis.
Para explicar
• A actividade 1 obrígaos a identi-
ficar e seleccionar a información
do texto expositivo. Pídalles que
subliñen a información e que a
escriban no caderno. Despois,
volva formular oralmente as pre-
guntas, para que as respondan
coas súas palabras.
• Amplíe a actividade 2 pedíndo-
lles que transformen os xestos
en comunicación verbal. Fága-
lles ver tamén que as palabras
10
130903 _ 0040-0055.indd 46
Gramática A comunicación 3.
Amigo can, que
4.
A comunicación
tes no pescozo?
As persoas necesitamos expresar o que pensamos e sentimos. A
comunicación consiste en compartir cos demais as ideas, as opi-
nións e os sentimentos.
Hai moitas formas de poder comunicarnos: mediante os xestos
(dar a man para saudar), os sinais visuais (as liñas continuas que
indican a prohibición de adiantar nunha estrada), os sinais acústi-
cos ou sons (a sirena dunha ambulancia) e a linguaxe, a máis im- 5.
Eu? Nada!
portante de todas.
Elementos da comunicación
ELEMENTOS
DA COMUNICACIÓN Nos actos de comunicación están presentes os elementos seguintes:
Emisor
● O emisor ou persoa que envía a información.
● O receptor ou persoa que recibe a información.
Receptor ● A mensaxe. É a información que se comunica. 6.
Mensaxe ● O código. É un conxunto de signos (un idioma, o código de cores
Código
do semáforo…) que tanto o emisor coma o receptor coñecen.
● A canle. É o medio que se emprega para facer chegar a mensaxe
Canle ao seu destino. Por exemplo, o teléfono, o papel, a Internet, o
aire…
A comunicación é a expresión de ideas, opinións e sentimentos.
Podemos comunicarnos mediante xestos, sinais visuais, sinais
acústicos... pero a forma máis importante de comunicación é
a linguaxe. 7.
Os elementos da comunicación son o emisor, o receptor, a men-
saxe, o código e a canle.
AU
1. Responde.
● En que consiste a comunicación?
● De que xeitos nos podemos comunicar os seres humanos?
2. Explica que se quere expresar con cada xesto.
b.
10
Máis información
A comunicación interactiva e a comunicación non interactiva. Hai dous
tipos de comunicación, a máis prototípica é a comunicación interactiva,
en que non hai un emisor e un receptor fixo, senón que os interlocuto-
res se intercambian os papeis. Un exemplo deste tipo de comunicación
podería ser un faladoiro, unha conversa telefónica ou un chat.
A comunicación non interactiva, ou de monólogo, soamente ten unha
dirección: o emisor e o receptor non intercambian os papeis. Un exem-
plo deste tipo de comunicación sería a literatura ou a televisión, en
que, en principio, o receptor non pode intervir na mensaxe.
21/7/09 14:35:56
 1
UNIDADE 1
3. Debuxa un sinal de circulación que haxa preto do colexio e explica o seu significado.

4. Identifica os elementos da comunicación na escena seguinte. e os xestos non son excluíntes,

● Emisor ▶ ...................... senón que a miúdo os xestos
s. A Escoita, Rafa, reforzan o valor das palabras
● Receptor ▶ ......................
opi- imos ao parque?
● Mensaxe ▶ ...................... e acaban de darlle sentido á
● Código ▶ ......................
stos mensaxe.
● Canle ▶ ......................
que
ústi-
• Nas actividades 6 e 7 fágalles
im- 5. ESTUDO EFICAZ. Completa o esquema. notar que os xestos se refiren a
XESTOS expresións corporais de huma-
................... nos ou animais, mentres que os
pódese realizar que poden ser
A COMUNICACIÓN
mediante
SINAIS sinais visuais teñen que ver con
tes: acústicos
códigos de cores e representa-
..................
cións gráficas.
6. Clasifica as formas de comunicación utilizadas en cada caso.
ores ● Un amigo chíscalle o ollo a outro. ● Os viandantes esperan a luz verde do semáforo. Competencias básicas
● Soa a sirena dunha fábrica. ● Unha compañeira ergue a man para pedir a palabra.
axe ● Soa o teléfono da casa. ● Na praia hai bandeira vermella e non se baña ninguén.
Autonomía e iniciativa
t, o persoal
SINAIS VISUAIS SINAIS ACÚSTICOS XESTOS
Aproveite os sinais de circulación
.
para lembrarlles as normas bási-
s
é cas que teñen eles tamén como
7. Engade un exemplo máis de cada forma de comunicación anterior. viandantes: semáforos, pasos de
n- peóns, carrís bici. Débese expli-
car, ademais, que a circulación
AUTOAVALIACIÓN viaria tamén se rexe polos sinais
xestuais dos policías.
Marca a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2,5 puntos.
1. O asubío que fai o tren cando entra na estación é un sinal…
a) Acústico b) Visual
Aprender a aprender
2. A persoa que recibe a información chámase… Aproveite a actividade 5 para in-
a) Receptor b) Emisor PUNTUACIÓN sistir na importancia que teñen os
3. A canle utilizada na clase nunha conversa cun compañeiro é… 1 ....... mapas conceptuais para facilitar
2 .......
a) O papel b) O aire o estudo.
3 .......

4. Cando nos comunicamos podemos expresar… 4 .......

TOTAL .......
a) Ideas e opinións b) Ideas, opinións e sentimentos
Solución: 1a, 2a, 3b, 4b.
Solucións
1. • Na expresión de ideas, opi-
11 nións e sentimentos. • Podemos
comunicarnos mediante xestos,
sinais visuais, sinais acústicos ou
sons e a linguaxe, que é a forma
de comunicación máis importante.
Outras actividades 2. Calade! / Estou pensando. /
Que sorpresa! 3. RL. 4. • Emisor:
Practicar o resumo e os mapas conceptuais. Para que os alumnos
Manel. • Receptor: Rafa. • Men-
aprendan a elaborar resumos e mapas conceptuais útiles, é importan-
saxe: imos ao parque? • Código:
te que, primeiro, observen como se teñen que facer. Fágao poñendo
galego. • Canle: teléfono. 5. vi-
atención no resumo deste apartado que se inclúe no cadro rosa e
suais / linguaxe. 6. Sinais visuais:
pídalles que subliñen con lapis a información do texto que recolle o
Os viandantes esperan a luz verde
resumo. Despois comente en voz alta as diferenzas entre o texto e o
do semáforo. Na praia hai bandei-
resumo en canto a léxico, tempos verbais…
ra vermella e non se baña ninguén.
Sinais acústicos: Soa a sirena du-
nha fábrica. Soa o teléfono da
casa. Xestos: Un amigo chíscalle
o ollo a outro. Unha compañeira
ergue a man para pedir a palabra.
7. RL.

11

130903 _ 0040-0055.indd 47 21/7/09 14:35:57

 Ortografía Repaso de c/qu, c/z, g/gu e gü 5.

Obxectivos De seguir isto así,

sen mantenza por ● Para representar o son k escríbese c diante de a,
• Distinguir entre son e grafía. ningures… vou
o, u e qu diante de e, i. Exemplo: acabar, queres.
acabar mal!
• Escribir correctamente as gra- ● Para representar o son do z de grazas escríbese
fías correspondentes aos sons z diante de a, o, u e c diante de e, i. Exemplo: 6.
mantenza, cimentos.
[k], [] e [θ]. ● Para representar o son do g de gato escríbese g
diante de a, o, u e gu diante de e, i. Exemplo:
• Fixar a ortografía de palabras
amigo, ningures, seguir.
que presentan dificultades ● Ponse diérese (¨) enriba do u dos grupos güe, güi 7.
ortográficas. para indicar que o u se pronuncia. Exemplo: pin-
güín.
Pásalo mal
porque queres,
Suxestións didácticas amigo lobo!
8.
Antes de comezar a traballar os 1. Busca na lectura O lobo e mais o can dúas palabras que conteñan os sons
contidos novos deste curso, re- propostos e subliña a letra con que se escribiron en cada caso.
pasaremos grafías fundamentais Son k Son do g de gato Son do z de cesto
que adoitan presentar certas difi-
cultades porque non hai univocida- 9.
2. Localiza na sopa de letras cinco palabras que conteñan o son k e clasifícaas.
de entre son e grafía. Complétase
ademais este estudo, no caso da T S B A R C A H E C
H T R A Q U E T A U ESCRÍBENSE CON C
grafía g, co repaso do uso dun
F Q U Í M I C A X R
signo ortográfico: a diérese.
G N P O Z N G M E S ESCRÍBENSE CON QU
Inicie este apartado de Ortografía C O L O R A D O X O
lembrándolles que hai sons que
son representados por máis dunha 3. Completa cada palabra coa grafía que corresponda.
grafía e tamén grafías que poden
c/qu sa.....o a.....udir .....alor .....eixo .....iosco DIF
representar máis dun son. Para
iso, lea a viñeta inicial marcando g/gu au.....a a.....ia .....ante .....erra a.....osto
moito os sons que nos ocupan
c/z ca.....ador .....ine a.....ucre .....oqueiro re.....eita
nesta unidade e fágalles pregun-
tas para traballar a identificación
4. Le en voz alta e arrodea as palabras segundo o código.
da grafía correspondente a cada
● bilingüismo ● regueiro ● lingüeta
son: que palabras teñen o son Soa o u. ● aguia ● antigüidade ● piragua
inicial de can? (acabar, porque, ● Sigüeiro ● figueira ● Águeda
queres); cales o de gota? (seguir, Non soa o u. ● seguimento ● lingüista ● aguillón
ningures, amigo); en cal aparece o
son inicial de ceo? (mantenza). 12
Suxíralles que clasifiquen as pa-
labras da viñeta por sons e que
pensen outras palabras que teñen
ese son e esas grafías. Quizais
nun cadro poderán analizar mellor Outras actividades
os resultados e, sobre todo, ob-
servar a vogal que hai despois de Discriminar sons. Un dos pasos máis importantes para aprender a pro-
cada son. nunciar e escribir ben é escoitar e discriminar sons. Pronuncie series
de palabras que se caractericen por conteren fonemas próximos. Os
Para explicar alumnos deberán identificar a palabra co fonema que se pide.
• Repase con eles as regras or- Cal ten o son g? cana gana cama cara
tográficas do cadro inicial e aní- Cal ten o son z? paso pozo peso raso
meos a poñer máis exemplos. Cal ten o son k? rogo lago saco mago
Pronuncie as palabras en voz
alta para fixar correctamente as
articulacións. Dedique especial
atención á diérese como marca
gráfica para indicar a pronuncia
do u na secuencia gue e gui.

12

130903 _ 0040-0055.indd 48 21/7/09 14:35:57

 1
UNIDADE 1
5. Escribe os seus nomes. Fíxate en se se escriben con g, gu ou gü.

Explique que son poucas as

palabras en que se usa, pero
a,
. é moi importante non esquecer
e colocar este signo. Escriba no
o: 6. Forma o plural destas palabras. encerado unha desas palabras
● rapaz ▶ .................. ● feliz ▶ .................. ● aprendiz ▶ ..................
g sen a diérese, pida que a lean
● luz ▶ .................. ● noz ▶ .................. ● nenez ▶ ..................
o: e que comproben o valor distin-
üi 7. Escribe unha palabra en cada caso que cumpra as condicións propostas. tivo dos dous puntiños enriba
n- ● Que teña o son k ante e. ▶ .................. ● Que comece por gu. ▶ .................. do u.
● Que comece por z. ▶ .................. ● Que teña c ante i. ▶ ..................
• Na actividade 1, pode propoñer
● Que teña gü. ▶ .................. ● Que comece por g. ▶ ..................
un concurso por grupos para
8. ESTUDO EFICAZ. Explica, en cada caso, por que se empregou a grafía destacada. comprobar quen atopa máis
● coche ● quilo ● gol ● ungüento palabras con estes sons.
● guisar ● pingüín ● cenefa ● zume
• É especialmente interesante na
EXEMPLO coche ▶ porque representa o son k ante o.
actividade 4 poñer atención nas
9. Ditado. Prepara o ditado para facelo no caderno. palabras en que o u soa ou non.
Fíxate nas palabras destacadas. Comprobe se os alumnos teñen
Unha futura bióloga dúbidas coa palabra intrusa pi-
A miña curmá Águeda de Sigüeiro estuda bioloxía. E é que,
ragua, en que o u soa, pero non
de toda a vida, lle encantan os animais! De pequena collía leva diérese e pida que razoen o
formigas, mosquitos, vermes, eirugas, caracois, etc., e xogaba motivo. Na actividade 6, solicite
con eles. Pero sen facerlles mal ningún, eh? Porque, como ela
di, todos os animais, por pequeniños que sexan, son moi
que expliquen o cambio de gra-
importantes. E quen o vai saber mellor ca ela! fía. Na actividade 7, ademais de
practicar a alternancia vocálica,
o os alumnos poderán facer un
DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS
exercicio de léxico. De feito, se
o tivesen dificultades para pensar
1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías correspondentes.
ta
●
✱en✱ida ●
✱e✱á✱ono ●
✱inte ✱ un as palabras, pode pedirlles que
benvida fagan uso dun dicionario.
2. Arrodea os erros e corríxeos.
hexágono ● benbida ● exágono ● binte e un
ta ● vemvida ● heságono ● vinteún
vinte e un
a
a 3. Escribe unha oración con cada unha das palabras traballadas.
Solucións
n 1. Resposta Modelo (RM): Son k:
consta, comezos, cansos, daque-
13 les, fraco…; Son do g de gato: per-
gameo, gozando, trasfegar, ningu-
res...; Son do z de cesto: comezos,
gozando, zangonear, imaxinación,
mantenza… 2. CON C: barca, co-
lorado, curso; CON QU: raqueta,
Máis información química. 3. saco, acudir, calor,
Palabras con k. Comente que existen un grupo de palabras na nosa queixo, quiosco; auga, aguia, guan-
lingua co son [k] e que se escriben coa grafía k. Fágalles ver que, en te, guerra, agosto; cazador, cine,
xeral, se trata de palabras de orixe estranxeira que non se adaptaron azucre, zoqueiro, receita. 4. Soa o
á grafía galega e que, por iso, non cumpren a regra que estudaron u: bilingüismo, lingüeta, antigüida-
nesta unidade. de, piragua, Sigüeiro, lingüista; Non
Por exemplo: karaoke, karate, kiwi, tícket, anorak, rock, stick... soa o u: regueiro, aguia, figueira,
Águeda, seguimento, aguillón. 5.
Será ben salientar o caso de palabras como quilogramo, quilómetro...
guante, guitarra, galiña, pingüín, pi-
que na súa forma plena adoptan a grafía qu e na forma abreviada teñen
ragüista, gorro, guerreiro. 6. rapaz/
a grafía k por seren símbolos internacionais de unidades (km, kg...)
rapaces; feliz/felices; aprendiz/
aprendices; luz/luces; noz/noces;
nenez/neneces. 7, 8 e 9. RL.

13

130903 _ 0040-0055.indd 49 21/7/09 14:35:57

 Obradoiro de escritura Co

Obxectivos Vocabulario Pre

As
• Coñecer vocabulario relacionado unh
informe ee
co mundo do xornalismo. noticia os
carta
• Aprender a usar o dicionario.
sinxelo
5.
• Redactar definicións. correcto
• Preparar a escritura dun texto. interesante

Suxestións didácticas
A páxina de Vocabulario pretende
ser un soporte para o apartado
Composición de textos. Trátase de
ofrecerlles aos alumnos ferramen-
tas útiles para a redacción. Nesta
primeira unidade faise necesario
lembrar que á hora de escribir
cómpre dispoñer dun dicionario.
Para iso, comece preguntándolles
que ferramentas necesitan para
escribir un texto. É probable que
os nenos mencionen utensilios
como o bolígrafo, o papel e o or-
denador. Pregúntelles se teñen
dúbidas ortográficas á hora de
escribir e como as resolven. A
continuación, comente a impor-
tancia de ter á man libros para
redactar
resumir
responder
1. Elixe unha palabra de cada grupo e describe a escena cunha soa oración.
Que fará o xornalista?
2. Escribe a palabra da lámina que corresponde a cada definición.
● Contestar a alguén ▶ ......................
● Facer máis breve unha cousa que se dixo ou escribiu ▶ ......................
● Simple, sen complicacións ▶ ......................
● Escrito en que unha persoa se dirixe a outra ▶ ......................
O USO DO DICIONARIO. No dicionario aparecen as palabras ordenadas alfabeti-
camente letra por letra. Á hora de buscar, tes que saber que os substantivos
aparecen en singular (informe e non informes); os adxectivos, en masculino sin- 6.
gular (correcto e non correcta nin correctos); e os verbos, en infinitivo (redactar e
non redacto nin redactará, etc.).
3. Subliña, en cada palabra, a primeira letra que sexa diferente. Despois, escribe
as palabras na orde en que aparecen no dicionario.
● libreiro – lírica – libraría ● camareiro – cámara – camiñar
7.
● suceso – suceder – subtítulo ● fotografía – fotocopia – fórmula

consultar información e diciona- EXEMPLO libreiro – libraría – lírica / libraría – libreiro –lírica
rios para comprobar as equivalen- 4. Elixe a forma con que vas atopar cada palabra no dicionario.
cias dunha palabra, asegurarse papel feliz escribe irmá
do significado e comprobar a orto- papeis felices escribir irmán
grafía. Ademais, explique que nos estudará axenda contenta le
dicionarios poden atopar informa- estudar axendas contento ler
ción, como a categoría gramatical
e o xénero dunha palabra, infor- 14
mación indicada con abreviaturas
ao carón da entrada.
Leve un dicionario á clase e suxira
que leven eles tamén un coa fina-
lidade de comprobar a información
Máis información
que se presenta no recadro O uso
do dicionario. En relación coa orde Dicionarios en liña. Ademais dos dicionarios tradicionais, Internet ofrece
alfabética, fágalles observar que ferramentas en liña que poden ser moi útiles. Móstrelles como poden
os dígrafos ch e ll se inclúen den- usar un dicionario en liña como http://www.edu.xunta.es/diccionarios/
tro do c e do l, respectivamente. index.html ou http://digalego.com/diccionario/html/index.php.
Para que o comproben, propoña Lémbrelles que para buscar nestes dicionarios unha palabra teñen
que busquen a palabra choutar e que seguir os mesmos criterios ca nun en formato libro; polo tanto,
llama. E despois, que localicen deberán escribir, no campo correspondente, a palabra en singular e
palabras con estas grafías en po- os verbos en infinitivo.
sición intermedia, como cacheira
e palleiro.
En canto ao proceso de escritura,
compare a redacción dun texto con
outros procesos como a constru-

14

130903 _ 0040-0055.indd 50 21/7/09 14:35:58

 1
UNIDADE 1
Composición de textos
Preparamos a escritura dun texto. Escribir é un traballo que necesita tempo e dedicación. ción dunha casa. Pode preguntar-
As persoas que se dedican a escribir, como os escritores e os xornalistas, fano seguindo
lles se coñecen como se constrúe
unha orde: primeiro planifican o texto, despois redáctano e, finalmente, corríxeno
e edítano, é dicir, preparan a presentación. Para escribir bos textos é conveniente saber a casa: o arquitecto pensa quen
os pasos que hai que seguir en cada momento. vai vivir e onde se atopa a casa, fai
5. Escribe o paso que falta no proceso de escritura dun texto e numéraos do 1 ao 7.
os planos, os obreiros fan a cons-
trución e, finalmente, decórase.
PASOS PARA ESCRIBIR UN TEXTO
Para explicar
Penso como de longo será Selecciono e organizo • A actividade 2 traballa a redac-
o meu escrito e canto nun esquema ou guión
tempo lle dedicarei. as ideas que me resultan ción de definicións. Fágalles
máis interesantes. observar como se constrúen
Busco información sobre as definicións nun dicionario.
o tema e un modelo de texto Unha vez corrixido o texto,
para aprender a facelo. pásoo a limpo tendo coidado Se o considera conveniente,
da letra, das marxes, pode ampliar a actividade pe-
da presentación, etc.
Penso o que quero escribir díndolles que redacten as defi-
e para que o quero escribir. nicións das palabras da lámina
Corrixo o texto que escribín,
poñendo atención á ortografía, que non se inclúen nesta activi-

?
.........................................
.........................................
ao vocabulario, á orde
das ideas, etc.
dade. Vixíe que non comecen as
definicións con fórmulas como
«é cando...».
-
s
- 6. Di que pasos da actividade anterior corresponden a cada unha das fases do proceso
e de escritura.
PLANIFICACIÓN
DO TEXTO
REDACCIÓN
DO TEXTO
CORRECCIÓN
E EDICIÓN DO TEXTO
Solucións
▶

1. RM: O xornalista redactará

unha noticia moi interesante.
7. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa no caderno un esquema coma este cos pasos 2. • responder. • resumir. • sinxe-
para escribir un texto. lo. • carta. 3. libraría-libreiro-lírica;
1 Penso o que quero escribir .....
cámara-camareiro-camiñar; subtí-
PLANIFICACIÓN 2 .............................................
tulo-suceder-suceso-; fórmula-fo-
3 .............................................
PROCESO tocopia-fotografía. 4. papel; feliz;
4 Selecciono e organizo ............
DE ESCRITURA REDACCIÓN
DUN TEXTO 5 .............................................
escribir; irmán; estudar; axenda;
6 .............................................
contento; ler. 5. Planificación: Pen-
CORRECCIÓN E EDICIÓN
7 ............................................. so o que quero escribir e para que
o quero escribir. Penso como de
15 longo será o meu escrito e canto
tempo lle dedicarei. Busco infor-
mación sobre o tema e un modelo
de texto para aprender a facelo.
Redacción: Selecciono e organizo
nun esquema ou guión as ideas
Outras actividades que me resultan máis interesan-
Que fase do proceso falta? Para mostrarlles que o proceso de escritura tes. Redacto o texto. Corrección
non se reduce só á redacción, móstrelles un texto breve coma este avi- e edición do texto: Corrixo o texto
so para unha nai, e que detecten nel erros. Pode axudalos formulando que escribín, poñendo atención á
algunhas preguntas coma estas: cal é a finalidade da nota breve?; toda ortografía, ao vocabulario, á orde
a información que se expón é necesaria?; a información está ordenada?; das ideas, etc. Unha vez corrixi-
que información sobra?; pensas que corrixiron o texto?; que erros hai? do o texto, pásoo a limpo tendo
Mamá. coidado da letra, das marxes, da
Como estás? Hoxe paseino moi ben na clase. Por favor, cómprame unha presentación, etc.
cartolina para iso que teño que facer en Lingua. Temos que facer uns
anuncios para a tele. Creo que vas pasar pola papelaría que hai indo
para a oficina.

15

130903 _ 0040-0055.indd 51 21/7/09 14:35:58


Obxectivos
• Coñecer a finalidade da linguaxe
literaria.
• Distinguir textos literarios de
textos non literarios.
Suxestións didácticas
A poesía é o xénero que se tra-
ballará ao longo do curso neste
apartado de Literatura, xa que nos
permite observar as características
máis prototípicas da linguaxe litera-
ria e asemade lograr que os alum-
nos se familiaricen cun xénero que
non adoitan ler.
Iniciamos o itinerario pola linguaxe
poética cun poema de Helena Villar
Janeiro e Xesús Rábade Paredes,
do seu libro Don e Dona. O texto
describe, de xeito moi plástico e
creativo, unha escena outonal.
Comece preguntándolles aos
alumnos qué trazos caracteriza
a paisaxe e o tempo atmosférico
do outono no seu contorno. Suxi-
ra que elaboren unha listaxe cos
elementos da paisaxe máis caracte-
rísticos do outono (caída das follas,
cambios de cor na paisaxe, froitos
típicos desta estación...).
A continuación, lea o poema en voz
alta, marcando a rima, e anímeos a
comentar as diferenzas entre como
describiron eles unha paisaxe outo-
nal e a que se presenta no poema.
Lea o cadro, en que se resumen
os trazos definitorios da linguaxe
literaria e solicítelles que copien
esta información no caderno e que
a completen tendo en conta as ob-
servacións que extraeron eles ao
comparar a súa descrición e a do
poema.
Para explicar
• A actividade 4 é especialmente
interesante para mostrarlles que
a poesía non é a única linguaxe
literaria, senón que en prosa
tamén se pode facer un uso da
linguaxe literaria, tal como com-
probarán na unidade 3.
• Para levar a cabo a actividade
6, pode ir á biblioteca do centro
16
130903 _ 0040-0055.indd 52
Literatura A linguaxe literaria 4.
Don Outono ri
Don Carballo chora landras
na amencida.
E don Outono baballa
néboa fría.
Don Labrego, de sombreiro,
aplaude a don Castiñeiro
con variña de abeleira.
E a don Ourizo da Chaira,
landra: froito do carballo.
como non se ten coa risa,
baballar: caer chuvia fina
cáenlle dentes de castaña.
e espesa. Tamén segregar
HELENA VILLAR / XESÚS RÁBADE
baba. 5.
abeleira: arbusto alto que
dá o froito das abelás. 6.
Nas súas obras os escritores utilizan as mesmas palabras que empregamos nós
habitualmente, pero fano dun xeito especial. Este uso especial da linguaxe que
fan os escritores é o que se denomina linguaxe literaria. Os textos escritos utili-
zando a linguaxe literaria son textos literarios. OB
1. Marca. Cal cres que é a intención dos autores do poema Don Outono ri?
Describir, de forma real, como é unha paisaxe típica de outono
para que a poidamos recoñecer.
Describir de forma imaxinativa unha paisaxe de outono en que algúns
elementos da paisaxe mostran sentimentos coma se fosen persoas.
2. Escribe, a carón de cada oración, o número que corresponde (1, 2, 3) segundo
a estrofa do poema a que se refiren.
● O ourizo ábrese e saen as castañas no interior. ▶
● O labrego varea o castiñeiro para que caian as castañas. ▶
● Esta mañá de outono hai unha néboa fría na paisaxe. ▶
3. Compara a linguaxe que utiliza o poeta coas oracións da actividade anterior
e di que diferenzas atopas.
16
Máis información
Figuras retóricas. Comente con eles as figuras retóricas máis importantes
que se usan neste poema e que se tratarán con máis detalle no apartado
Literatura das unidades 13 e 15.
Metáfora. Identificar un elemento coa súa imaxe:
a don Ourizo da Chaira... cáenlle dentes de castaña.
Don Labrego... aplaude a don Castiñeiro.
Personificación. Atribuír calidades humanas a cousas, animais, plan-
tas...:
Don Carballo chora landras na amencida.
Anáfora. Repetición dunha palabra ou varias, na mesma posición, ao
comezo de diferentes versos:
Don Carballo / E don Outono / Don Labrego / E don Ourizo.
21/7/09 14:35:58
 1
UNIDADE 1
4. Escolle. Cales dos textos seguintes son literarios? Xustifica a elección.

A Máis de 2.000 persoas encheron B Nada por alí e nada por aquí. ou á biblioteca da súa vila ou
onte a praza da vila Eu quero ser unha maga así. localidade. É importante que se
para protestaren contra Sen trampa nin cartón,
a nova lei de urbanismo.
pregunten en que tipo de obras
saco un ovo do meu blusón.
poden atopar información sobre
paxaros, plantas e montañas e
C Para facer unha crema de cenoria, D O paraugas é a flor da chuvia.
en que tipo de libros terían que
primeiro tes que fritir cebola, pataca O paraugas é a bolboreta
e cenoria con manteiga ata que collan do inverno. No verán, buscar textos literarios. Apro-
cor. Despois férvese todo ata no seu letargo coas súas veite para lembrarlles que, nun
que coza e, finalmente, ás tristeiras, encolleitas, ergue
conto, aínda que sexa en prosa,
esmiúzase e engádeselle o pescozo no paraugueiro
un pouco de leite. coma un periscopio no deserto. tamén poden atopar descricións
literarias. Seleccione algún
ar
exemplo de descrición literaria
5. Utilizando a linguaxe habitual, explica o que di un dos textos que escolliches en prosa e léallela.
na actividade anterior.
e • O Obradoiro literario axudaralles
6. Busca un texto literario e un texto non literario relacionado cun destes temas a transformar un texto non litera-
e cópiao.
rio nun texto literario mediante o
OS PAXAROS AS PLANTAS AS MONTAÑAS uso de dúas figuras retóricas: a
s personificación e a metáfora.
e
i-
OBRADOIRO LITERARIO Escribir un texto literario

1. Le o texto seguinte e despois completa. Solucións

O mar 1. Describir de maneira imaxina-
O mar é unha enorme masa de auga salgada que existe tiva unha paisaxe de outono en
desde que se formou a Terra, hai millóns e millóns de anos. que algúns elementos da paisaxe
No seu interior habitan unha morea de seres vivos diferentes:
mostran sentimentos coma se fo-
algas, corais, peixes, moluscos, etc.
Cando se produce unha forte tempestade ou tremor submarino,
sen persoas. 2. O ourizo ábrese
o mar pode ser moi perigoso e provocar grandes catástrofes. e saen castañas do interior (3).
● Se o mar fose unha persoa, pola súa idade sería unha persoa .........................................
O labrego varea o castiñeiro para
● Se o mar fose unha persoa, os seres vivos que o habitan serían os seus .........................
que caian as castañas (2). Esta
● Se o mar fose unha persoa, provocaría grandes catástrofes cando estivese ......................
mañá de outono hai unha néboa
fría na paisaxe (1). 3. As oracións
2. Escribe o texto anterior falando do mar coma se fose unha persoa. da actividade anterior explican o
contido do poema cunha linguaxe
non literaria. A diferenza entre o
17 poema e as oracións da activida-
de 2 é a presenza ou ausencia de
figuras retóricas. 4. B e D: usan
metáforas e imaxes para embele-
cer o discurso. Ademais, o texto
B ten rima. 5. RM: A galiña é un
Metáforas da vida cotiá. As figuras retóricas son un recurso moi frecuente animal que resulta misterioso,
na linguaxe literaria, pero a miúdo maniféstanse tamén no discurso cotián pois que faga aparecer un ovo
cando queremos dar máis expresividade ás nosas palabras: de non se sabe onde fai que se
O quiosqueiro é un miñato. poida comparar cunha meiga. Os
O meu compañeiro é unha lura. paraugas dan colorido aos días
de chuvia; cando a xente leva un
Miña irmá pequena é unha bonequiña.
aberto polas rúas, fai que nos
Fágalles notar que, en moitos casos, nestas metáforas prodúcese o fe-
lembre as bolboretas; pola con-
nómeno contrario ao que ocorre na personificación, xa que convertemos
tra, cando no verán permanece
os humanos en animais ou cousas.
dentro do paraugueiro, semella
un periscopio solitario. 6. RL.
OBRADOIRO LITERARIO
1. RL.

17

130903 _ 0040-0055.indd 53 21/7/09 14:35:58

 Actividades
Obxectivos 1. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade. LE

• Repasar os contidos da uni- ● O son k escríbese con c diante de ………… e con qu diante de ………… 10
dade. O son z escríbese con z diante de ………… e con ………… diante de e, i.

• Practicar técnicas de estudo. O son g escríbese con ……… diante de a, o, u e con .…… diante de ………
Ponse ………… enriba do u dos grupos güe, güi para indicar ………… 11
• Revisar contidos de cursos an- ● A linguaxe literaria é ………… Os textos literarios son …………
teriores.

2. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema.

Suxestións didácticas
A COMUNICACIÓN
12
• As actividades do Estudo eficaz
axudarán a que os alumnos lem- pode establecerse por medio de presenta en cada acto os elementos seguintes

bren contidos conceptuais bási- xestos ............. ............. ............. ............. ............. ............. ............. 13
cos de cada unidade. Aprovéiteas
que poden ser
tamén para traballar a técnica do
resumo ou do esquema. visuais .............

• Nas actividades de repaso reví- 3. Explica que tipo de sinais se empregaron 6. Risca a palabra que non segue a orde en que
sanse algúns contidos de anos en cada caso. se atopan as palabras no dicionario. ES
anteriores. Para que definan os planta ▶ planicie ▶ plantación ▶ plantar

conceptos da actividade 10, 7. Copia substituíndo o símbolo ✱ por g, gu ou gü,

pode axudalos presentándo- o símbolo ❤ por c ou qu e ❤ por c ou z.
lles varias definicións para que Un ami✱iño do río
escollan a máis acertada. En Un domin o de a osto✱ ✱
illerme e o seu ✱
acabando, propoña que digan ❤ urmán Xa ❤
ín foron fa er pira ismo. ❤ ✱
un exemplo de cada concepto. Mentres nave aban ✱oa embar ❤ a ión ❤❤
4. Di cal é o emisor, o receptor e o código trope ❤
aron cun animal pre ioso: un sapo- ❤
Ademais, vixíe que na definición utilizado nesta tarxeta de felicitación. ❤ oncho ou tartaru a de río. ✱
e sorte! ❤
da oración especifiquen que de-
8. Ordena do 1 ao 3 as fases do proceso
be ter sentido completo. Móstre- Por moitos anos, Sabela!
de escritura dun texto.
Que este sexa o mellor
lles que un conxunto de palabras aniversario que teñas. Corrección
Redacción Planificación
non forma necesariamente unha María e edición

oración (p. ex. *can ou telefo-
na un camiño). Explique que os
signos de puntuación, como o
punto, o signo de interrogación
9. Clasifica este texto como literario ou non
5. Escribe. Con que forma aparecen estas literario e xustifica a elección.
palabras nas entradas do dicionario?
Pasa unha fila de paxaros
● pintaba ▶ ........ ● funís ▶ ........
● xenes ▶ ........ ● vermella ▶ ........
e fai a raia no medio do Sol.

e o signo de admiración, marcan

os límites da oración. 18
• Para completar a actividade 14,
pida que lembren a regra orto-
gráfica relacionada co b.

Competencias básicas Outras actividades

Aprender a aprender
Ensíneos a xustificar e a explicar
as respostas das actividades co-
mo método para repasar os conti-
dos que aprenderon.
Solucións
1. • O son k escríbese con c diante
de a, o, u e con qu diante de e, i. O
son z escríbese con z diante de a, o,
u e c diante de e, i. O son do g es-
Redactar un exame. Para que os alumnos repasen os contidos da
unidade, pode completar estas actividades con outras que propoñen
os mesmos alumnos. Solicite que os nenos formulen tres preguntas
que incluirían no exame do tema se fosen mestres. Despois, pídalles
que as intercambien e que comproben se saben contestalas. Para
acabar, comente as máis significativas en voz alta.
Inventar un código. Propóñalles que, por parellas, inventen un código,
baseado en cifras, iconas ou letras e que escriban unha mensaxe fa-
cendo uso do código e dando unha pista para que os compañeiros o
poidan descifrar. Despois, terán que intercambiar as mensaxes e intentar
adiviñar o contido.

18

130903 _ 0040-0055.indd 54 21/7/09 14:35:59

 1
UNIDADE 1
LEMBRA E REPASA críbese con g diante de a, o, u e gu
14. Escribe tres palabras en cada caso. diante de e, i. Ponse diérese enriba
10. Explica cada concepto. Despois, pon exemplos.
CON BR CON BL CON MP CON MB
do u dos grupos güe, güi para indicar
oración palabra sílaba que o u se pronuncia. • A linguaxe
literaria é unha linguaxe especial
11. Copia unicamente os grupos de palabras 15. Di polo menos dous dos apartados en que
que conteñen un substantivo.
que utilizan os escritores. Os textos
se divide unha carta persoal.
● o sofá branco ● máis rápido literarios son textos que se escriben
● este amigo ● unha canción 16. Escribe o tipo de dicionario onde buscarías utilizando a linguaxe literaria. 2. A
● as formigas ● debes traballar cada información. comunicación pode establecerse por
1 2 3
12. Nomea as clases de palabras que coñeces medio de xestos, sinais –que poden
Dicionario Dicionario Dicionario
e pon un exemplo de cada unha. xeral de sinónimos bilingüe ser visuais ou acústicos– e a lin-
EXEMPLO adxectivo ▶ listo guaxe. A comunicación presenta en
O significado de woman.
.... 13. Completa con x ou con ll. cada acto os elementos seguintes:
Unha palabra de significado semellante
● pare✱a ● cu✱o ● lente✱a a fermoso. o emisor, o receptor, a mensaxe,
● a✱uda ● coe✱o ● bara✱a
O significado de congostra. o código e a canle. 3. sinal acústi-
co e sinal visual. 4. emisor: María;
que receptor: Sabela; código: galego.
ES CAPAZ DE… Descifrar un código 5. • pintaba: pintar; • funís: funil; •
ar xenes: xene; • vermella: vermello.
1. Un espía escribiu dúas mensaxes nun código estraño. Observa a primeira mensaxe xa descifrada 6. Hai que riscar planicie. 7. Un
gü, e descifra a segunda tendo en conta o significado dos símbolos que coñeces do código.
. domingo de agosto Guillerme e o
▶

■ ✔ ✖ ▲ ✖ ✦ ■ ✗ ❚ ● ✤ ✔ ❚ ♥ ❚ ■ ♠ ✔ seu curmán Xaquín foron facer pi-

S O N U N E S P Í A M O I L I S T O
seu ragüismo. Mentres navegaban coa
▶

mo. ✔ ■ ✗ ● ■ ♠ ✦ ❚ ■ ● ♠ ✔ ✗ ● ✖ ■ ✦ ✖ ✔ ■ ✔ ♠ ✔ embarcación, tropezaron cun animal

❤ión
precioso; un sapoconcho ou tarta-
apo-
ruga de río. Que sorte! 8. 1 Planifi-
2. Escribe estas palabras utilizando o código que descifraches.
cación; 2 Redacción; 3 Corrección
● pano ● sesta ● mes ● lapis ● alta
e edición. 9. É un texto literario, xa
● pita ● son ● sete ● moito ● mel
que emprega unha linguaxe espe-
ción
3. Observa as palabras do cadro, escritas noutro código, e relaciona as palabras seguintes cial, en que o Sol se considera unha
co seu significado.
persoa que se peitea con raia ao
voral ● ● galo
masto ▶ pombo medio (personificación). 10. RM: A
CÓDIGO vora ● ▶ ● galiña
masta ▶ pomba
voro ● ● galiñeiro oración é un grupo de palabras con
mastal ▶ pombal
sentido completo. Consta de suxeito
e predicado; a palabra é unha unida-
19 de que expresa conceptos; a sílaba
é cada un dos golpes de voz que
facemos ao pronunciar unha pala-
bra. 11. • O sofá branco • Este ami-
go • Unha canción • As formigas.
12. RL. 13. • parella • cuxo
Programa de ESTUDO EFICAZ • lentella • axuda • coello • ba-
Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que ralla. 14. RM: Con BR: branco;
aprenderon. Complete con eles ou pídalles que completen unha tá- Con BL: cable; Con MP: campá;
boa coma esta: Con MB: ambiente. 15. As cartas
constan de saúdo inicial, corpo da
O que aprendín O que aprendín a facer
carta e despedida. 16. 3: Significa-
Lectura do de woman; 2: Unha palabra de
Gramática significado semellante a fermoso;
Ortografía 1: O significado de congostra.
Escritura ES CAPAZ DE…
1. Os pasteis atópanse no soto.
Vocabulario
2. Resposta gráfica. 3. voro: galo;
Literatura vora: galiña; voral: galiñeiro.

19

130903 _ 0040-0055.indd 55 21/7/09 14:35:59

 2 O coiote e a árbore E

do diñeiro
Programación
Obxectivos
• Ler de maneira comprensiva un texto narrativo.
Contidos
• Recoñecer a intertextualidade nun texto narrativo. • A linguaxe e as linguas.
• Identificar erros fonéticos e léxicos nun texto oral. • As grafías r e rr.
• Mellorar a pronuncia de textos orais. • A sinonimia.
• Distinguir entre linguaxe e lingua.
• Repasar a regra de uso de r e rr. • Lectura comprensiva
• Identificar palabras sinónimas. do texto O coiote e a árbore R
• Utilizar a chuvia de ideas para planificar un texto. do diñeiro.
•
• Comprender un texto expositivo. • Identificación das diferentes
•
historias de que consta
• Identificar e utilizar diferentes tipos de fontes de información. •
o texto narrativo.
• Identificación de erros
E
Criterios de avaliación fonéticos e léxicos
nun texto oral. •
• Comprende un texto narrativo.
• Pronuncia coidada de textos. •
• Identifica historias internas nun texto narrativo.
• Identificación de sinónimos.
• Recoñece erros léxicos nun texto oral.
• Uso da chuvia de ideas para
• Pronuncia correctamente un texto.
seleccionar a información
• Distingue entre linguaxe e lingua. dun texto.
• Coñece diferentes linguas e o lugar onde se falan. • Comprensión dun texto
• Escribe correctamente palabras coas grafías r e rr. expositivo.
• Identifica palabras sinónimas. • Identificación das fontes
• Selecciona a información axeitada para o texto que vai escribir. de información máis
axeitadas para cada
• Comprende un texto expositivo.
situación.
• Identifica as fontes adecuadas para consultar diferentes tipos
de información.
• Interese por ser coidadosos
na pronuncia.
Competencias básicas • Respecto pola diversidade
lingüística.
Ademais de desenvolver a Competencia en comunicación
lingüística, esta unidade contribúe ao desenvolvemento • Curiosidade por consultar
das competencias: Competencia social e cidadá, Autonomía diversas fontes
e iniciativa persoal, Competencia matemática, Aprender de información.
a aprender e Tratamento da información.

20A

130903 _ 0056-0071.indd 56 21/7/09 14:34:35

 Esquema da unidade
UNIDADE 2

Texto narrativo Gramática Ortografía Competencias básicas

O coiote e a árbore A linguaxe Repaso de r e rr Tratamento
do diñeiro e as linguas da información

Comunicación oral Obradoiro de escritura

Comprensión auditiva: Recoñecer erros Vocabulario: Palabras sinónimas
Expresión oral: Mellorar a pronuncia Composición de textos: A chuvia de ideas

Es capaz de…
Actividades
Evitar repeticións

Recursos
• Láminas da aula. • Recursos para a avaliación.
• Caderno de práctica. Primeiro trimestre. • CD Comunicación oral Lingua 5.
• Fichas de reforzo e ampliación. • Manual do programa de ESTUDO EFICAZ.

Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ

• Redactar un resumo: actividade 9, páx. 22; actividade 1, páx. 32.
• Elaborar esquemas: actividade 2, páx. 32.

Previsión de dificultades Suxestión

de temporalización
• Planificar un traballo académico adoita ser
complicado para os alumnos, pois están Setembro
máis afeitos a redactar textos persoais Outubro
ou a copiar e pegar información das fontes.
Novembro
Presente a chuvia de ideas dunha maneira
lúdica e como método eficaz para conseguir Decembro
inspiración, de xeito que o teñan presente
Xaneiro
sempre que deban de redactar un traballo.
• A selección de fontes de información é Febreiro
un dos aspectos máis importantes á hora Marzo
de preparar un traballo. Para insistir sobre
Abril
estes aspectos, pode resultar moi útil
a información e as actividades que se propoñen Maio
no caderno de Estudo eficaz, en especial
Xuño
o apartado Presentación de traballos (páx. 71).

20B

130903 _ 0056-0071.indd 57 21/7/09 14:34:35

 Obxectivos
2 O coiote e a árbore do diñeiro
pen
• Facer unha lectura comprensiva má
de b
do texto narrativo. pro
• Descubrir as marcas tipográfi- tos
enr
cas que indican a inclusión dou-
tra historia nun relato. te, p

Suxestións didácticas
O autor deste texto, Frederick Het- E pa

mann, é unha figura coñecida inter- coio

nacionalmente. Se o considera con- inte
veniente, antes de comezar a ler o
conto, pode lembrarlles unha narra- la p
ción deste mesmo escritor que leron diñ
o curso anterior (O canto do grilo).
Se non a lembran, fágalles un breve dem
resumo: un indio, acostumado a vivir
na selva, chega a unha gran cidade bus

H
VAS APRENDER
men
para visitar un amigo. Durante un
1 Lectura ai moito tempo que Martiño quere unha bicicleta. Lévaa
paseo, escoita o canto do grilo, ante O coiote e a árbore
pedindo milleiros de veces. Pero seus pais sempre lle din que teña
a sorpresa do seu amigo que loa o do diñeiro
paciencia que, cando faga os once anos, se se porta ben, lle regala-
2 Comunicación oral que
oído dos indios. O indio, pola contra, ● Recoñecer erros
rán unha. Pero Martiño non ten paciencia ningunha. Se aínda fal-
non
tan seis meses para o seu aniversario! El quere a bicicleta xa.
demóstralle, co son dunha moeda, ● Mellorar a pronuncia
Por iso hoxe está tan contento. Hoxe, Brais, un rapaz da escola
que non é unha cuestión de oído, 3 Gramática mu
A linguaxe máis vello, fíxolle unha proposta incrible:
cho
senón que cada un escoita o que e as linguas –Se queres, cámbioche a miña bicicleta pola «gameboy» que le-
vabas o outro día. É que nos mudamos de barrio e meus pais non
lle interesa escoitar. 4 Ortografía bor
Repaso de r e rr deixan que leve a bicicleta á casa nova; din que non hai espazo
cha
para trastes. Se che interesa, xa sabes... –dixo Brais chiscando o ollo
Antes de ler 5 Obradoiro de escritura os b
● Palabras sinónimas antes de irse.
• O coiote e a árbore do diñeiro é tab
● A chuvia de ideas Martiño non o pensa dúas veces e corre cara á casa disposto a
unha narración dentro da que se 6 Texto para traballar facer o cambio.
as competencias básicas Ao chegar, atópase coa avoa Pilar e, emocionado como está,
inclúe unha fábula que ten como A flor máis grande cóntalle o que lle pasou. sari
protagonista un coiote. Quizais do mundo –Amodo, Martiño –díxolle a avoa, receosa, despois de escoitalo–. sen

haxa que explicarlles aos nenos A ver se che pasa coma no conto do coiote e a árbore do diñeiro.

que un coiote é un animal da

familia dos cánidos, semellante
ao lobo pero máis pequeno (lem-
brar neste senso o comentado
na unidade anterior ao fío da lec-
tura O lobo e mais o can sobre
estas especies). É posible que
non coñezan ningún outro conto
protagonizado por este animal,
típico da fauna americana. Po-
la contra, é moi probable que
lembren algunha narración de
raposos, animal semellante ao
coiote e máis típico das nosas
latitudes. Advírtalles que nesta
lectura atoparán outro elemento
que sitúa a historia fóra das no-
sas fronteiras. Trátase do dólar,
unha moeda oficial en diversos
países como os Estados Unidos
e Australia.
20
Máis información
As fábulas. Este conto inclúe unha fábula que a avoa lle conta ao
neto para ensinarlle a ser paciente e non cobizar tantas cousas ma-
teriais. As fábulas son contos populares protagonizados por animais
que transmiten unha ensinanza moral. Lembrar neste senso cal era
a ensinanza que extraeron da fábula reelaborada por Lugrís Freire na
unidade anterior (O lobo e mais o can).
Seguro que moitos dos alumnos escoitaron fábulas como A raposa
e as uvas, O corvo e a raposa e A cigarra e a formiga. Pídalles que as
lembren e que comproben a personificación dos animais e tamén a
ensinanza moral que se deriva delas.

20

130903 _ 0056-0071.indd 58 21/7/09 14:34:35

 –Que pasou nese conto, avoa? –pregunta Martiño intrigado.
UNIDADE 2
ro Daquela, a avoa Pilar comeza a contar...
«O coiote tiña pouco diñeiro, só un par de dólares, e púxose a
receosa: que desconfía
de alguén ou de algo.
A lectura
pensar de que maneira podería cambiar estes dólares por algo de sacudir: mover unha cousa
máis valor. Daquela viu que polo campo se acercaba un grupo con forza dun lado para • Despois dunha primeira lectura
de buscadores de ouro con mulas, cabalos e coas alforxas cheas de outro.
individual e en silencio, comente
provisións. Ao coiote ocorréuselle unha idea xenial: colgou os car- decatarse: darse de conta
tos das pólas dunha árbore situada á beira do camiño, sentouse de algo.
as palabras do Dicionario, que
enriba dunha pedra e quedou mirando fixamente a árbore. poidan presentar problemas: en
Cando os buscadores de ouro chegaron onde se atopaba o coio- receosa é importante remarcar
te, preguntáronlle:
–Que fas aquí?
que non ten ningunha relación
–Contemplar esta árbore. É moi especial –respondeu o coiote. semántica nin formal con ceo.
–E que ten de especial? –insistiron os buscadores de ouro.
• Chame a atención dos alumnos
–Esta árbore fabrica cartos –afirmou moi convencido o coiote–.
E para coller os cartos tan só cómpre sacudila. sobre a estrutura do conto, que
Ao oír estas palabras, os homes riron moi a gusto. Daquela o contén unha historia dentro dou-
coiote sacudiu a árbore e deseguida caeu un dólar. Isto comezou a
tra. Fágalles notar que, neste ca-
interesar aos buscadores de ouro.
–Véndenos a árbore –propuxéronlle. so, as comiñas están a utilizarse
–De ningunha maneira –díxolle o coiote facendo coma se aque- como marca tipográfica para de-
la proposición o indignase–. Esta é a única árbore do mundo que fai
limitar o comezo e o remate da
diñeiro.
Os buscadores de ouro insistiron: fábula que se inclúe dentro da
–Dámosche todo o que temos... Os cabalos, as mulas e todo o historia principal.
demais.
Pero o coiote continuaba rexeitando a idea todo enfadado. Os • Para acabar, faga unha lectura
buscadores de ouro non paraban de insistir unha e outra vez. Final- por quendas procurando que to-
mente, o coiote fixo coma se o convencesen.
O AUTOR dos os alumnos sexan capaces
–Moi ben –dixo–, vendereivos a árbore, pero cunha condición.
vaa de seguila sen necesidade de
–Cal? –preguntaron ansiosos os buscadores de ouro.
eña
ala-
–Vedes aquelas montañas de alá? Pois tédesme que prometer marcar co dedo as liña do texto.
que esperaredes ata que eu chegue alí. Se sacudides a árbore antes,
fal-
non caerá nin unha soa moeda.
Frederik
cola
Os homes estiveron de acordo. Así, pois, o coiote cargou unha
Hetmann
Competencias básicas
mula coas mantas e as provisións, montou nun dos cabalos e mar-
chou. Este escritor alemán (1934 -2006) Competencia social e cidadá
e le- chamábase en realidade Hans-Chris-
Cando o coiote chegou ás montañas, os homes sacudiron a ár-
non
bore e das pólas caeu un dólar. Era o último dólar que o coiote aga-
tian Kirsch. Escribiu gran cantidade Destaque o personaxe da avoa
azo de libros de literatura infantil e

ollo
chara. Despois, continuaron sacudíndoa, pero foi inútil. Daquela, xuvenil, sobre todo contos, novelas que, como case todas as persoas
fantásticas e biografías de grandes
os buscadores de ouro decatáronse do engano, pero o coiote xa es- anciás que interveñen nos con-
personaxes. Ao longo da súa vida,
taba moi lonxe.»
to a
Martiño quedou pensando unha anaco. Á fin, dixo:
Hans-Christian percorreu moitos tos, fai de conselleira. Aproveite
países: Estados Unidos, Xapón,

stá, –Avoa, creo que tes razón. Será mellor que espere o meu aniver- China, España, Inglaterra... En para destacar a importancia das
1997 creou, xunto coa súa muller,
sario. Non sexa que me pase coma aos buscadores de ouro e quede
un premio para promocionar os persoas anciás, que, grazas á súa
sen bici e sen «gameboy».
lo–. escritores novos. experiencia, poden ensinarnos
. FREDERIK HETMANN, Historias de peles vermellas. (Adaptación)
moitas cousas.
21 O conto dálle a Martiño unha lec-
ción: aprender a esperar e non
ser avaricioso. É importante que
os alumnos comecen a valorar a
literatura como fonte de pracer e
tamén como fonte de ensinanzas
Outras actividades que nos poden axudar a resolver
Os contos conselleiros. Para insistir no carácter moralizador que pode problemas da vida cotiá.
ter a literatura, propoñemos un consultorio de respostas literarias.
Previamente, cumprirá que prepare o xogo e que redacte unhas can- Despois de ler
tas cartas coma se fosen de nenos que expoñen os seus problemas. Retome a fábula incluída no relato
Dividida a clase en grupos de catro alumnos e reparta previamente a e focalice a atención na astucia do
cada grupo unha carta das que teña preparadas. Cada equipo leraa e animal, característica que o define.
daralle resposta baseándose na experiencia dalgún personaxe literario Saliente que nas nosas fábulas, a
que coñezan. Por exemplo, unha das cartas podería presentar un neno raposa tamén se caracteriza pola
con complexo polo seu aspecto físico. O grupo encargado de contestar, astucia. Comente características
podería lembrar a historia do Parrulo feo ou da Bela e a besta. definitorias doutros animais típicos
Finalmente, leranse en voz alta as cartas e os consellos literarios que das fábulas (traballo/formiga; enga-
deu cada grupo. no/corvo, fidelidade/can…).

21

130903 _ 0056-0071.indd 59 21/7/09 14:34:36

 Traballo sobre a lectura C
Obxectivos Vocabulario 6. Copia cada información na parte do esquema Co
que corresponda.
• Comprender o texto narrativo. 1. Revisa o cadro de vocabulario da lectura Rec
M Un trato co compañeiro. dec
• Identificar e comparar as dúas e marca unha palabra sinónima de cada unha.
M Martiño desfai o trato e decide esperar cam
M receosa ▶ desconfiada celosa
historias deste relato. o seu aniversario. ling
M sacudir ▶ pechar axitar nou
M Cóntalle a historia do coiote.
• Formar unha opinión sobre M decatarse ▶ notar vixiar
M Unha bicicleta.
a actuación dos personaxes 1.
da historia. O marco PRESENTACIÓN Que desexa Martiño?
Que fai Martiño?
2. Marca. Onde transcorre cada historia? NÓ
Que fai a avoa?
Suxestións didácticas Na casa.
A de Martiño ▶ Nun camiño. DESENLACE Que pasa ao final?
• As actividades referentes ao Na escola.
marco e aos personaxes levan 7. Completa o esquema coa historia do coiote.
No campo.
o alumno a reflexionar sobre a A do coiote ▶ No mar. PRESENTACIÓN Que desexa o coiote?
estrutura particular deste texto, Na cidade.
NÓ Que fai para conseguilo?
que se traballará de maneira es-
pecífica nas actividades 5, 6 e Os personaxes DESENLACE Que pasa ao final?
7. Resulta especialmente inte- 3. Completa o esquema cos personaxes
resante a actividade 5, xa que de cada historia. A túa opinión
lles esixe reflexionar sobre a es- PERSONAXES
HISTORIA DE MARTIÑO 8. Escolle e explica o que pensas.
trutura do texto. Pregúntelles se DO CONTO
HISTORIA DO COIOTE
Martiño actuou ben facéndolle caso
leron outras narracións en que á avoa porque ..............
Sería mellor que Martiño fixese o cambio 2.
se inclúan cartas, noticias, co- 4. Escribe. Quen o fai?
porque ..............
rreos electrónicos ou mensaxes M ............. propón un trato, pero .............
non o acepta. Ex
dentro do fío narrativo. Rexistro de lectura
M ............. propón un trato e ............. Mel
acéptano. 9. ESTUDO EFICAZ. Fai unha ficha sobre Per
a lectura con estes datos. com
A estrutura e o contido
3.
Solucións 5. Marca. Que esquema representa mellor
a estrutura do conto? Xustifica a resposta. Título:
1. • receosa: desconfiada • sa-
Autor/a:
cudir: axitar • decatarse: notar. Historia Historia
de Martiño de Martiño Resumo:
2. A de Martiño: na escola. A do
Historia
coiote: no campo. 3. Martiño, do coiote Historia
4.
Brais, a avoa. / Coiote, busca- do coiote Opinión:
dores de ouro. 4. Brais propón
un trato, pero Martiño non o 22
acepta. O coiote propón un trato
e os buscadores de ouro acépta-
no. 5. 1. A historia do coiote está
dentro da historia de Martiño. 6.
Presentación: Martiño desexa unha
bicicleta. Nó: Martiño fai un trato Programa de comprensión
co compañeiro. A avoa cóntalle a Actividade 1. Elaboración dunha interpretación. Identificar os sinónimos
historia do coiote. Desenlace: Mar- de palabras que aparecen na lectura.
tiño desfai o trato e decide esperar
Actividades 2, 3 e 4. Obtención da información. Identificar os marcos
o seu aniversario. 7. Presentación:
espaciais onde transcorren as dúas historias, os personaxes e as
O coiote quería conseguir máis di-
accións que fai cada un.
ñeiro. Nó: Colga dunha árbore do
camiño os dólares que tiña para Actividades 5 e 6. Reflexión sobre a estrutura do texto. Detectar a
enganar os buscadores de ouro. maneira en que se organizan as dúas historias no texto.
Desenlace: Os buscadores de ouro Actividade 7. Comprensión global. Resumir as dúas historias.
quedan coa árbore dos dous dóla- Actividade 8. Reflexión sobre o contido. Valorar as accións dos per-
res e o coiote foxe con todo o ouro sonaxes.
que conseguiu. 8 e 9. RL.
Actividade 9. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.

22

130903 _ 0056-0071.indd 60 21/7/09 14:34:36

 2
UNIDADE 2
Comunicación oral
Había

ma Comprensión auditiva
unha vez unha
«arbre» que...
Obxectivos
Recoñecemos erros. Cando falamos, moitas veces, sen nos • Escoitar con atención.
decatar, cometemos erros de moitos tipos: comemos sílabas,
cambiamos sons de lugar, introducimos palabras doutras • Identificar os erros nun texto
linguas, etc. Se somos capaces de identificar estes erros oral.
noutras persoas, resultaranos máis fácil corrixilos.
• Mellorar a pronuncia.
1. Escoita a narración deste conto e, cando oias unha campaíña, subliña a palabra en
que se cometeu un erro.
Suxestións didácticas
A tartaruga e a lebre
Comprensión auditiva
Había unha vez unha lebre que sempre se burlaba da lentitude dunha vella
tartaruga. Un día, a tartaruga, farta de oír cada día as mesmas burlas,
• A actividade 1 require unha es-
retou a lebre a unha carreira. E esta, convencida de que gañaría, aceptou. coita atenta e en silencio para
e. Como era de esperar, en menos do que se tarda en dicilo, a lebre plantouse que todos estean concentrados
case na meta cando aínda a tartaruga apenas avanzara uns poucos metros.
e poidan identificar os erros.
–Ha, ha! –riu a lebre–. Que lonxe se atopa aínda a lenta
da tartaruga! Sentareime á sombra desta árbore a agardala.
Algúns destes erros que se re-
o?
Así poderei gañarlle diante dos fociños e mofareime máis flicten no texto son froito das
a gusto aínda. interferencias co castelán ou
Confiada como estaba, a lebre quedou durmida. Cando
de vulgarismos. Anímeos para
espertou, levou unha sorpresa enorme: a vella tartaruga
estaba a punto de chegar á meta! A lebre correu que pensen outros erros que
desesperada, pero era demasiado tarde: a tartaruga, normalmente se cometen e son
lenta pero constante, gañáralle a carreira!
semellantes aos do texto.

bio 2. Escoita de novo a gravación e explica, en cada caso, en que consistiu o erro. Expresión oral
• Leve un aparello para que os
Expresión oral alumnos graven a actividade 3
Melloramos a pronuncia. Xeralmente, falamos sen fixarnos demasiado en como o facemos. e poidan observar mellor as di-
Pero se poñemos atención á forma en como nos expresamos, decatarémonos de que
cometemos erros de pronuncia que podemos corrixir facilmente e, así, mellorar a expresión. ferenzas entre a súa pronuncia
e a que se propón no CD como
3. Escoita estas palabras e, despois, leas en voz alta imitando a pronuncia. modelo.
M velocidade M teléfono M oxalá M instituto
ósos reloxo proxecto pexegos
M M M M
Competencias básicas
M transporte M xardineiro M ningunha M terrestre
Competencia social e cidadá
4. Constrúe unha oración que conteña, polo menos, tres palabras da actividade anterior
e día en voz alta prestando atención á pronuncia. Os teus compañeiros avaliarán Vixíe que sexan respectuosos á ho-
a túa pronuncia. ra de facer valoracións da pronuncia
dos compañeiros para evitar que os
23 alumnos se sintan molestos.

Solucións
Máis información 1. lentituz; tortruga; bulras; acetou;
us; arbre; podrei; demasiao. 2. RM:
Erros do texto. Os erros da audición afectan á fonética e ao léxico e teñen
Vexa o cadro Máis información.
diversas causas (interferencias, vulgarismos e erros individuais), que
3 e 4. RL.
explicamos a continuación:
– Castelanismo na forma do futuro do verbo poder e terminación -ude:
*podrei por poderei; *lentituz por lentitude.
– Supresión de sons: *arbre por árbore, *demasiao por demasiado, *us
por uns, *acetou por aceptou.
– Cambio de posición das consoantes: *tortruga para tartaruga, *bulra
por burla.

23

130903 _ 0056-0071.indd 61 21/7/09 14:34:36


Obxectivos
• Recoñecer a linguaxe como for-
ma de comunicación máis com-
pleta.
• Distinguir entre linguaxe e lin-
gua.
• Fomentar a necesidade de sa-
ber máis dunha lingua.
• Respectar a diversidade lingüís-
tica do territorio español.
Suxestións didácticas
Lea a viñeta inicial e pregúntelles
que tipo de comunicación se em-
prega: xestos, imaxes ou linguaxe;
repase desta maneira os concep-
tos da unidade anterior. Despois,
poña atención ao contido do globo
e pida que respondan a pregunta
que formula a avoa. Comente que,
ás veces, na nosa lingua incorpo-
ramos palabras doutras. Anímeos
para que poñan exemplos.
Para explicar
• A actividade 1 insiste no valor
da linguaxe como o medio de co-
municación máis completo, para
asegurarse de que os alumnos
entenderon correctamente a ex-
plicación inicial. Fágalles notar
que non hai ningún sinal visual
co que se poida dicir «O caderno
está ordenado». Non obstante,
comente que os xestos si que
serven ás veces para expresar
sentimentos.
• Despois de responder as pre-
guntas da actividade 2, asegú-
rese de que comprenderon a
diferenza entre linguaxe e lin-
gua. Explíquelles que as dúas
persoas utilizan a linguaxe para
comunicarse, pero fano en dife-
rentes linguas, por tal motivo a
comunicación é imposible.
• A actividade 3 traballa aspectos
actitudinais, como o respecto
polas linguas e a valoración da
aprendizaxe de moitas linguas.
• Na actividade 6, para evitar que
os alumnos establezan unha
correspondencia unívoca entre
24
130903 _ 0056-0071.indd 62
Gramática A linguaxe e as linguas 3.
A linguaxe
«Gameboy»?
En que lingua está Os seres humanos comunicámonos de varias maneiras: cos xes-
esta palabra? tos, cos sinais, coa linguaxe… A linguaxe, constituída por sons, le-
tras e palabras, é a forma máis utilizada e a máis completa, porque
é un código que nos permite emitir unha cantidade infinita de men-
saxes. En cambio, con outros códigos, por exemplo, o código de
cores do semáforo, só podemos emitir unhas cantas mensaxes.
Hai dúas formas de linguaxe: a oral e a escrita. Cando falamos, utiliza-
mos a linguaxe oral e, cando escribimos, utilizamos a linguaxe escrita.
4.
A lingua
Cando empregamos a linguaxe para comunicarnos, utilizamos unha
A LINGUAXE lingua ou idioma. Cada lingua está formada por un conxunto de
sons, palabras e regras propias. Para poder comunicarse, tanto o
Oral emisor coma o receptor deben comprender a mesma lingua.
Escrita
Hai moitas linguas diferentes no mundo: o chinés, o inglés, o francés,
o castelán, o catalán… O texto que les agora está escrito en galego. 5.
A linguaxe é o medio de comunicación máis importante entre
os seres humanos, porque é o máis completo. A linguaxe pode
ser oral ou escrita.
A lingua é o conxunto de sons, palabras e regras que compar-
te un grupo de falantes. Todos os seres humanos utilizamos a 6.
linguaxe, pero cada grupo de falantes emprega unha lingua
distinta: inglés, chinés, castelán…
1. Responde. Que forma de comunicarse é máis completa: os sinais de circulación
ou a linguaxe? Explica por que.
AU
2. Observa a imaxe e contesta.
What time will the Perdón, pero
next train leave? non o entendo…
M Que tipo de linguaxe utilizan
estas persoas: a oral
ou a escrita?
M Utilizan a mesma lingua?
Que lingua usa cada unha?
M Cal é a causa pola que a moza
non entende a pregunta?
4a.
24
Máis información
Un país e moitas linguas. Saliente que nun mesmo país se falan moitas
linguas e unha mesma lingua fálase en diferentes países. A actividade 5
presenta o caso máis próximo, España, onde se falan diferentes linguas
que son cooficiais en cada comunidade xuntamente co castelán, que é a
lingua oficial de todo o estado. Igualmente, o castelán fálase noutros paí-
ses como Arxentina, Chile, Perú, Colombia, México, Cuba... En relación coa
actividade 6, indique varios países onde se falan estas linguas. Portugués:
Portugal, Brasil, Angola...; galés: Gales (nación do oeste de Gran Breta-
ña); finés: Finlandia, tamén Suecia, Noruega, Estonia, Rusia...; francés:
Francia, Bélxica, Canadá, Costa de Marfil...; sueco: Suecia e Finlandia;
árabe: Alxeria, Iraq, Exipto, Mauritania...; inglés: Gran Bretaña, os Estados
Unidos, Canadá...; chinés: China, Singapur, Indonesia, Malaisia...
21/7/09 14:34:37
 2
UNIDADE 2
3. Cubre esta enquisa e pásallela a cinco persoas máis.

1. Cantas linguas sabes falar? 3. Con quen falas galego? lingua e estado, é recomenda-
unha dúas con ninguén cos amigos ble que os anime a investigar
xes- tres catro coa familia cos compañeiros diversos países en que se fala
, le- 4. Adoitas escribir en galego?
que 2. Que linguas falas normalmente? unha lingua (consulte os cadros
galego castelán nunca ás veces sempre
men- Máis información e Outras acti-
de inglés outra 5. Convén aprender cantas máis linguas mellor?
.
vidades).
si non non o sei
liza-
ta.
4. Clasifica a linguaxe que se utiliza nos casos seguintes.
Competencias básicas
M Unha mensaxe electrónica.
LINGUAXE ORAL LINGUAXE ESCRITA
Autonomía e iniciativa
nha
M Unha entrevista pola radio. persoal
de M Unha lista da compra.
oo M A narración dun conto Aproveite a actividade 3 para que
a un grupo de rapaces. tomen contacto co seu contorno,
cés, co seu barrio. Suxíralles que pa-
go. 5. Copia o nome de cada Comunidade Autónoma ao lado da lingua que corresponda.
sen as enquisas ás persoas dos
e COMUNIDADE AUTÓNOMA Valencia País Vasco Illas Baleares Murcia comercios ou a compañeiros seus,
e
LINGUA catalán castelán éuscaro
para que os resultados sexan máis
r-
fiables.
a 6. Escribe o nome de polo menos un país onde se fale cada unha destas linguas.
a Se che cómpre, busca información. Competencia matemática
M portugués ▶ ............ M galés ▶ ............ M finés ▶ ............ M francés ▶ ............
Pode completar a actividade 3 so-
M sueco ▶ ............ M árabe ▶ ............ M inglés ▶ ............ M chinés ▶ ............
licitando que, por grupos, fagan un
n reconto das respostas obtidas nas
AUTOAVALIACIÓN enquisas e que elaboren gráficos
de barras para expoñer neles os
Marca a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2,5 puntos.
resultados na clase.
1. Nos carteis publicitarios emprégase a linguaxe…
a) oral b) escrita
2. A lingua é un conxunto de…
PUNTUACIÓN
a) sons, letras e regras b) sons e letras
1 .......
Solucións
3. Mediante a linguaxe podemos crear…
2 .......
a) un número reducido de mensaxes b) un número infinito de mensaxes 3 .......
1. A linguaxe é a forma de comu-
4. No mundo fálanse… 4 ....... nicación máis completa porque
a) moitas linguas diferentes b) poucas linguas diferentes TOTAL ....... permite expresar unha cantidade
a
Solución: 1b, 2a, 3b, 4a. infinita de mensaxes; pola contra,
cos sinais de circulación poderia-
25 mos expresar un número limitado
de mensaxes. 2. • Linguaxe oral.
• Non, a señora emprega o inglés
e a moza, o galego. • Porque non
sabe inglés. 3. RL. 4. Linguaxe
Outras actividades oral: unha entrevista pola radio, a
narración dun conto a un grupo de
Mapas lingüísticos. Ao fío da actividade 6, divida a clase en grupos de rapaces. Linguaxe escrita: unha
tres alumnos; cada un deles ha de dispoñer dun mapamundi mudo. Faga mensaxe electrónica, unha lista
papeliños que conteñan o nome dunha lingua (francés, inglés, italiano, da compra. 5. Valencia: catalán;
sueco, árabe, portugués...) e que cada grupo colla un ao chou. Así, cada País Vasco: éuscaro; Illas Balea-
grupo encargarase de investigar todos os países onde se fala a lingua res: catalán; Murcia: castelán. 6.
que lle tocou. Despois, terán que pintar sobre o mapa os países corres- RM. (Consulte o cadro Máis infor-
pondentes. É importante que acorde un código de cores, para que cada mación).
lingua se identifique cunha cor. Poden ser útiles as páxinas web:
http://usuarios.lycos.es/aureano/linguas_europeas.htm;
http://www10.gencat.cat/casa_llengues/AppJava/gl/diversitat/diversitat/
llengues_europa.jsp
http://www.bibiloni.net/llengues/mapes.htm (en catalán)

25

130903 _ 0056-0071.indd 63 21/7/09 14:34:37

 Ortografía Repaso de r e rr 4.

Obxectivos
Henrique,
• Escribir correctamente as gra- seremos os homes O r pode representar un son forte ou un son suave.
máis ricos
fías correspondentes aos sons da Terra! Exemplo: ricos seremos
r suave e r forte. o r soa forte o r soa suave

• Fixar a ortografía de palabras M
Para representar o son do r forte escríbese r ao princi-

pio de palabra e detrás de consoante, e rr entre vogais.
que presentan interferencias Exemplo: ricos, Henrique, Terra.
co castelán. M
Para representar o son do r suave escríbese sempre r.
5.
E sen facer nada! Exemplo: seremos, facer.
Suxestións didácticas
En cursos anteriores, os alumnos
xa estudaron o uso de r e rr. Cóm- 1. Risca as palabras intrusas de cada grupo.
pre, con todo, volver insistir nesta Teñen o son r suave cara enredo mariñeiro amor ritmo area
norma, xa que son grafías moi fre-
6.
cuentes e coas que, malia contar Teñen o son r forte rosa parra cereal río zapateiro ferro
cunha regra sinxela e inequívoca, a 7.
miúdo os alumnos cometen erros. 2. Localiza no debuxo polo menos tres palabras de cada caso.
Haberá que insistir na memoriza-
ción da regra para lembrala e na
súa comprensión para aplicala.
Antes de comezar co traballo desta
dobre páxina comprobe o nivel de
coñecemento previo da regra de
uso de r e rr que teñen os alum-
nos. Ademais, para que comproben DIF
TEÑEN O SON R SUAVE TEÑEN O SON R FORTE
a importancia da ortografía correc-
ESCRITO CON R ESCRITO CON RR
ta, escriba no encerado parellas de
palabras coma estas: fero/ferro; co-
ro/corro; caro/carro; mora/morra. 3. Completa con r ou rr.
Pídalles que expliquen as diferen-
zas de cada parella e que se fixen Cu2so de Flo2a típica A vexetación
nos sons e na maneira como se xa2dina2ía das te2as do da 2ibei2a
representan en cada caso. Fágalles do 2ío Lo2
2ápida Medite2áneo
valorar a partir destes exemplos a
importancia de escribir sen faltas
26
de ortografía.
Despois, lea en voz alta a viñeta
inicial e solicite que clasifiquen as
palabras destacadas segundo con-
teñan o son forte ou suave que ob-
servaron nas parellas de palabras Máis información
anteriores. Palabras derivadas e compostas con r. Convén reforzar a correcta escri-
Fágalles notar que o r forte se pode ta de palabras derivadas e compostas en que o lexema comeza por r
representar con r ou rr e insista no forte e, ao engadirlle o prefixo ou outro lexema, ese r queda en posición
feito de que, despois de consoante, intervocálica. Propoña unha serie de parellas de palabras para que os
nunca escribiremos rr. alumnos reflexionen sobre a aplicación desta regra ortográfica en cada
Para explicar palabra. Por exemplo:
• A actividade 1 pode servir de re- romano - prerromano raio - pararraios
paso das regras ortográficas refe- rata - matarratas rúa - beirarrúa
ridas ao uso do r que se inclúen regular - irregular regular - antirregular
no cadro. Pídalles que razoen e
xustifiquen a ortografía de cada
palabra para repasar as normas
de uso.

26

130903 _ 0056-0071.indd 64 21/7/09 14:34:38

 2
UNIDADE 2
4. Escribe onde corresponda a palabra a que se refire cada pista.
F • A actividade 2 é unha boa opor-
PISTAS
L Máquina con aspecto de persoa.
M
tunidade para repasar a regra or-
O M Rir coa boca pero sen facer ruído.
R tográfica e tamén para traballar
M Árbore das olivas.
E M A persoa que traballa co ferro. o léxico.
S M Lugar en que se fai o lume na casa tradicional. • No ditado, é posible que os alum-
i- M Erro que aparece nunha obra impresa.
nos descoñezan a palabra par-
terre: anaco do xardín que está
5. Ordena as letras e escribe a palabra resultante onde corresponda segundo o código.
plantado con flores ou céspede,
stroraad M Meu pai fixo un ................ con chícharos moi rico. e con outros elementos decora-
o z r a r M Gústame almorzar ................ con marmelada.
tivos.
roat M Vicente saíu a ................ polo parque da vila. • Centre a atención nas palabras
M Estragóuseme o ................ do ordenador. do apartado Dificultades ortográ-
erorcr
ficas e solicite que os alumnos
expliquen o uso do r na palabra
6. Busca na lectura da unidade un exemplo de cada unha das regras de uso de r e rr.
herbicida.
7. Ditado. Prepara o ditado para facelo no caderno.
Fíxate nas palabras destacadas.

Un recuncho cheo de flores

Henrique e Carolina viven no campo. Como teñen un terreo Solucións
enorme e lles encanta a xardinaría, fixeron un parterre
na parte de atrás da casa. Alí cultivan xeranios, margaridas, 1. Teñen o son r suave: cara, ma-
rosas, hortensias... A verdade é que se nota que lle dedican riñeiro, amor, area. Teñen o son r
moitas horas: é un recuncho precioso! forte: rosa, parra, río, ferro. 2. RM:
Teñen o son r suave: tesoiras, mar-
garidas, cereixas, peras, sombreiro,
DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS herba. Teñen o son r forte: escrito
con r: rosas, raíces, roda, ratiño;
1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías correspondentes.
escrito con rr: arrincar, carreta. 3.
M su22en2ión M
2er2i2ida M e22austi2o
Curso de xardinaría rápida. Flora
subvención
2. Arrodea os erros e corríxeos. típica das terras do Mediterráneo.
herbicida A vexetación da ribeira do río Lor.
M suvención M erbicida M exahustivo
exhaustivo M subención M hervicida M esaustibo 4. Ferreiro. Lareira. Oliveira. Robot.
Errata. Sorrir. 5. • arroz • torradas
3. Escribe unha oración con cada unha das palabras traballadas.
• correr • rato. 6. RM: r forte: re-
galarán, rapaz, barrio, receosa; r
27 suave: quere, milleiros, dólares. 7.
Ditado.

Outras actividades
Trabalinguas con r forte. Propóñalles aos alumnos un exercicio de
creatividade co que exercitarán a representación do r forte. Escriba no
encerado unha acción verbal con r forte (por exemplo correr, rabuñar,
arrincar...) e pídalles que formen unha oración engadíndolle outras
palabras co son r forte. Ofreza unha lista á que eles poidan engadir
outras palabras co son r forte se o desexan (roda, rabo, rúa, arriba,
arredor, enriba, carro, beirarrúa, rosa...).
Deberán intentar que a oración sexa graciosa e creativa. Exemplo: Un
rato corría pola rúa...
Despois, pida que lean en voz alta as oracións resultantes.

27

130903 _ 0056-0071.indd 65 21/7/09 14:34:38

 Obradoiro de escritura Co

Obxectivos Vocabulario
Esc
sob
de i
• Coñecer vocabulario relacionado póla sob
co mundo vexetal. cogomelo ano

• Identificar palabras sinónimas. matogueira

5.
• Escoller os sinónimos máis axei- sorprendida
admirada
tados para cada contexto. espantada

nacer
enraizar
Suxestións didácticas florecer

A sinonimia é un mecanismo de
cohesión léxica moi útil na redac-
ción de textos, xa que permite
evitar as repeticións. Ademais, nal-
gúns casos, os sinónimos axudan
a precisar máis aquilo que quere-
mos dicir.
Para mostrarlles aos alumnos o
efecto monótono que presentan
os textos con moitas repeticións,
escríballes no encerado esta nota:
1. Explica o que pasou coma se foses a rapaza e utiliza as palabras da lista.
2. Copia e completa cada oración cunha palabra da lámina.
M Na primavera, a roseira comeza a .................. e énchese de rosas.
M Detrás dunha .................. había un coello agachado.
M A planta que transplantei secou porque non puido ..................
M Ana descubriu .................. que o bosque estaba incendiándose.
PALABRAS SINÓNIMAS. Algunhas palabras significan o mesmo ca outras. Por
exemplo, comezar e empezar teñen o mesmo significado. As palabras que teñen
o mesmo significado chámanse palabras sinónimas.

Ola Aldara.
3. Copia o texto substituíndo as palabras destacadas polos seus sinónimos. R
Onte fixen o traballo de Coñecemen-
to do medio. Finalmente, tiven que Unha boa tenda
facer un texto sobre simios. Para Na tenda de Alberte venden todo tipo
de froitas e verduras: pementos, leitugas, cultiva pexegos
acompañalo, fixen un debuxo do cenorias, melocotóns… Bótaos el mesmo horta económicos
zoolóxico que visitamos a semana no seu porral. Por iso deben ser tan bos clase comercio
pasada. Ti xa fixeches o traballo? e baratos. Verdade?
C
Unha aperta. 4. Completa cada oración co sinónimo máis axeitado. f
Xulio
aumentar M O piñeiro .................. tanto que xa é máis alto ca a casa.
Fágalles as preguntas seguintes:
subiu M .................. a unha escada para podar a maceira.
que palabra se repetiu no texto? medrou M O prezo dos tomates .................. moito o ano pasado.
(facer); que efecto produce esta re- ascendeu M Uxía .................. e agora é a encargada do almacén.
petición? que outras palabras po-
dería ter utilizado? (acabar, escribir,
pintar, rematar…). Solicite a conti- 28
nuación, que reescriban eles o tex-
to empregando os sinónimos que
correspondan en cada caso e que
comproben como cambia o efecto
que produce o texto reelaborado. Máis información
O apartado de Composición de tex-
Os cogomelos. Son un tipo de fungos, organismos parasitos que crecen
tos céntrase na chuvia de ideas
en zonas húmidas do bosque. Hai moitas variedades (níscaro, boleto,
(brainstorming), un mecanismo
zarrota...) con diferentes características. A época en que se fan máis
moi utilizado en todos os métodos
visibles é o outono, especialmente cando quenta o sol despois dunha
de escritura para xerar ideas. Lém-
chuvia intensa. Son moi apreciados na cociña, pero cómpre ter moito
brelles que os escritores clásicos
coidado, xa que hai algunhas especies que son velenosas e mortais.
para atopar inspiración invocaban
Pódense atopar fotografías e información sobre os nomes e refráns
as musas, divindades que inspira-
nas páxinas http://webs.uvigo.es/micoloxia; http://www.galespa.com.
ban as diferentes artes.
ar/fillos_lubre_tixola.htm; http://gl.wikipedia.org/wiki/Os_cogomelos_
Relacione o apartado de corrección
na_cultura_popular_galega
e revisión co tema de vocabulario
que se tratou nesta unidade. Lém- Explique que o champiñón é un tipo de cogomelo de cor branca, moi
brelles que, ademais de comprobar coñecido e moi utilizado na cociña.
que no texto se recollen todos os

28

130903 _ 0056-0071.indd 66 21/7/09 14:34:38

 2
UNIDADE 2
Composición de textos
Escribimos un texto utilizando a chuvia de ideas. Ás veces temos que escribir un texto contidos que se formulan ao inicio,
sobre algún tema e non sabemos que dicir. Nestes casos, moitos escritores utilizan a chuvia
de ideas. Esta técnica consiste en anotar, en pouco tempo, todo o que se nos ocorre cómpre que revisen o estilo do tex-
sobre un tema determinado sen pensalo moito. Despois, escollemos de entre as ideas to e para iso convén que compro-
anotadas as que nos parecen mellores para escribir o noso texto e rexeitamos as outras.
ben se hai palabras que se repiten
5. Escribe un texto relacionado co tema Plantas estrañas empregando a técnica demasiado ou que son inexactas.
da chuvia de ideas. Por último, cumprirá que se fixen
PLANIFICACIÓN DO TEXTO tamén na presentación, que debe-
a) De que vai falar o meu texto? Para decidilo, fago unha chuvia de ideas. rá ser clara e atractiva para o lec-
EXEMPLO tor.
 As plantas máis grandes do mundo.  As plantas do deserto. Para explicar
 As plantas máis pequenas do mundo.  As plantas sen follas.
• Para completar a realización da
 As plantas que saen nos contos.  As plantas carnívoras.
 As plantas acuáticas.  Etc.
actividade 1, pódeselles ofrecer
aos alumnos unha explicación
b) Escolle a idea que máis che guste da chuvia de ideas anterior e fai outra previa sobre os cogomelos (ver
para decidir que aspectos do tema escollido vas explicar no teu texto. o cadro Máis información).
EXEMPLO
TEMA ESCOLLIDO ▶ AS PLANTAS CARNÍVORAS
• A actividade 5 guía os alumnos
 Como son?  Como atraen as presas?
nas fases de escritura do texto.
 Que son?  De que cor son? Leve diferentes libros de plantas
 Que comen?  Como se reproducen? á aula, para que poidan buscar
r
n
 Onde viven?  Etc. neles a información. Vixíe que o
traballo non sexa unha copia do
c) Selecciona as ideas que che parecen mellores para a redacción do texto.
texto, senón que responda as
REDACCIÓN DO TEXTO preguntas que se formulan no
d) Organiza nun esquema as ideas seleccionadas. apartado 5b.
e) Escribe o borrador do texto dedicando un parágrafo a cada unha das partes
do esquema. Comeza o texto cunha oración que sirva para introducir o tema.
os EXEMPLO Unha das plantas máis curiosas da natureza son as plantas
carnívoras.
Solucións
CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO
f) Revisa o texto poñendo moita atención á adecuación e á organización 1. RM: Quedei moi sorprendida e
sa. das ideas seleccionadas mediante a chuvia de ideas. admirada ao descubrir un cogome-
EXEMPLO 1 Que son? lo xigante que nacera debaixo da
2 Como son? póla dunha árbore. 2. • florecer •
AS PLANTAS
CARNÍVORAS 3 Que comen?
matogueira • enraizar • espanta-
4 Como atraen as presas?
da. 3. No comercio de Alberte ven-
den toda clase de froitas e verdu-
29
ras: pementos, leitugas, cenorias,
pexegos... Cultívaos el mesmo na
súa horta. Por iso deben ser tan
bos e económicos. Verdade? 4. •
medrou • subiu • aumentou • as-
Os procesadores de textos. Para completar as fases de construción cendeu. 5. RL.
dun texto, é importante que os introduza no manexo dos procesadores
de textos e que lles explique as vantaxes que presentan, xa que lles
permitirán modificar o texto tantas veces como queiran sen ter que
reescribilo totalmente. Ademais, son unha ferramenta moi útil para
conseguir que a presentación dun traballo sexa excelente.
Na aula de informática, axúdeos a abrir un documento novo, a gardalo,
a cambiar o tipo de letra e a configurar as marxes da páxina. Aconsé-
llelles o uso da letra Times New Roman 12 e a aplicación de marxes
xenerosas (3 cm para todas as bandas). Así mesmo, é importante que
empreguen unha aliñación xustificada.
Suxíralles que anoten no caderno todos os pasos que seguiron para
poder repetir as operacións na casa.

29

130903 _ 0056-0071.indd 67 21/7/09 14:34:39

 TEXTOS PARA TRABALLAR AS COMPETENCIAS BÁSICAS An
1.
Obxectivos
• Comprender un texto expositi- Rafflesia
vo. Rafflesia arnoldii
• Aprender a buscar as fontes
de información axeitadas. 2.

• Distinguir entre textos expositi-

vos e argumentativos.
Suxestións didácticas
O Tratamento da información ini-
cia o traballo específico das com-
petencias. Nesta unidade presen-
tamos un texto expositivo sobre
unha planta, que enlaza co tema
dos seres vivos que se tratou nas
lecturas das unidades 1 e 2. Malia
a especificidade do tema, o texto
pode resultar moi atractivo para
os alumnos a causa das caracte-
rísticas tan peculiares desta flor.
Solicite que lean o texto en silencio
e, despois, coménteo en voz alta.
Aproveite o comentario para resol-
ver dúbidas de vocabulario (ver
o cadro Máis información). Para
acabar, propóñalles que revisen o
texto e que subliñen a información
máis importante que comentaron.
Para explicar
• Na actividade 1, fágalles ver que
é un texto moi específico e dun
nivel bastante elevado, tal como
indica o cadro de clasificación
científica e a terminoloxía: flora-
cións, parasita, rizomatoide...
• Destaque que, ademais do no-
me da planta na nosa lingua, se
utiliza o nome en latín (Raffle-
sia arnoldii). Explíquelles que,
en botánica, para evitar con-
fusións cos nomes populares
das plantas, adoita utilizarse
o nome latino, que é o que se
usa universalmente en todas as
linguas.
Flor de grandes dimensións constituída por cinco
pétalos.
A Rafflesia arnoldii crece nos bosques húmidos
do sueste asiático, en Malaca, Borneo
e Sumatra. A Rafflesia arnoldii é a flor máis
grande do mundo, é dicir, a de máis diámetro.
A Rafflesia foi descuberta por primeira vez en
Sumatra en 1818 polo naturalista Joseph Arnold.
Foi bautizada co nome de Rafflesia en honor de
sir Thomas Stamford Raffles, gobernador colonial
británico que era experto na clasificación
das plantas que se ían descubrindo.
A flor da Rafflesia arnoldii pode ter un metro
de diámetro e chega a pesar deica os 11
quilogramos, dimensións que a converten na flor
máis grande do mundo. Trátase de flores carnosas
de cor cobreada ou alaranxada e de cinco lóbulos,
que se manteñen abertas só entre cinco e sete días.
Como pasa con outras plantas con floracións
de grandes dimensións, estas soamente as teñen
cada varios anos.
• Clasificación científica
Reino Plantae
División Magnoliophyta
Clase Magnoliopsida
Orde Malpighiáceas
Familia Euphorbiaceae
Xénero Rafflesia
Especie Rafflesia arnoldii
30
Máis información
Vocabulario específico. O texto contén gran cantidade de termos como
os seguintes que convén aclarar:
Lóbulo: parte saínte que teñen as follas dalgunhas plantas.
Prea: corpo de animal morto que queda abandonado.
Polinizar: transferir pole dos estames aos pistilos.
As flores, que exhalan un forte
olor fétido semellante á carne putrefacta, son
capaces de emitir calor. Crese que ambos
os mecanismos lles serven para mimetizar a calor
3.
e o olor dun animal morto e así atraer a atención
das moscas da prea, que son os insectos que
as polinizan. O froito é alimento para as
musarañas arborícolas e outros animais do bosque.
A planta da Rafflesia non ten follas e, polo tanto,
non realiza a fotosíntese. Tampouco presenta
gromos nin raíces. É unha planta que parasita
as árbores: crece sobre as raíces destas e delas
obtén os nutrientes necesarios. Unha Rafflesia está
formada por unha flor de cinco pétalos e unha
CO
rede de fibras celulares que se atopan sobre todo
entre os tecidos da planta hóspede ou formando
un órgano retorto e subterráneo denominado
rizomatoide.
Esta planta pertence á familia das euforbiáceas,
que inclúe tamén a flor de Nadal, as campánulas
irlandesas, o ficus de caucho, o rícino e a iuca.

• A actividade 4 debe de formular-
se como un resumo das carac-
terísticas máis importantes da
planta. Para redactar este texto,
resultaralles moi útil a fase de
subliñado que se suxeriu ante-
riormente.
Rizomatoide: órgano subterráneo formado por unha rede de fibras.
Se quere buscar máis información sobre plantas e debuxos en que se
sinalen as diversas partes de que constan, pode consultar:
http://www.usc.es/snl/term/vocabularios/t-botanica.pdf
http://www.botanical-online.com/ (en inglés, castelán e catalán)

30

130903 _ 0056-0071.indd 68 21/7/09 14:34:39


Análise e comprensión
1. Marca onde cres que se atopa a información
que liches.
Nun libro de Coñecemento do medio.
Nun libro de natureza para nenos.
Nunha guía de plantas.
2. Responde.
M Que nome ten a flor máis grande do mundo?
M En que zona do mundo crece?
M Cando foi descuberta?
M Quen foi o seu descubridor?
M A que se debe o seu nome?
3. Escribe (V) verdadeiro ou (F) falso.
M A planta da Rafflesia...
non ten raíces.
realiza a fotosíntese.
M A flor da Rafflesia...
consta de cinco pétalos.
dura tres semanas.
COMPETENCIA TRATAMENTO DA INFORMACIÓN
1. Le estoutra fonte de información e tira as túas conclusións.
2
UNIDADE 2
4. Explica as características máis curiosas
da Rafflesia. • Nas actividades de Tratamento da
tamaño peso olor floración
información continúase insistindo
nas fontes de extracción de infor-
mación. Pídalles que identifiquen
5. Indica cal das ilustracións seguintes pertence
a unha Rafflesia. as diferenzas entre a mensaxe de
Explica en que te fixaches para responder.
fórum e o texto inicial. Saliente
que, aínda que a finalidade é a
mesma (dar información sobre
a planta), na mensaxe o grao de
especialización é máis baixo (non
hai tanta terminoloxía específica)
e, ademais, mestúrase a informa-
▶
ción con anécdotas de carácter
▶
persoal, impensables nun texto
▶
expositivo de carácter formal.
▶ • Para completar a actividade 1 de
Tratamento da información, pode
propoñerlles unha sesión na aula
de informática para aprender a
buscar información.

www.gemmablog.net Competencias básicas

COMENTARIOS

Anónimo dixo...
Competencia matemática
Ola, son de México. Esta flor pola que preguntas chámase Rafflesia, pero non crece onde ti dis, senón en
Sumatra e Borneo. Cando eu tiña dez ou doce anos, tiña na casa un libro de marcas e quedoume gravado que Repase conceptos xeométricos
esta é a flor máis grande do mundo. Por certo, cheira a cadáver descomposto e ademais ten a curiosidade de
que, unha vez que nace, se mantén cos pétalos abertos soamente cinco días.
como diámetro e unidades de me-
11 agosto, 2009 22:25 dida como quilogramo, para que se
fagan unha idea das dimensións e
M Onde cres que é posible atopar este texto? do peso desta planta.
nunha revista nunha enciclopedia nunha mensaxe
de plantas dixital a través de Internet Aprender a aprender
M O comentario anterior, achega información ou soamente unha opinión?
M Para facer un traballo sobre a flor máis grande do mundo, onde buscarías información,
Cómpre suxerir que sempre que
á parte de nunha guía de plantas? Razoa a resposta. fagan un traballo é importante
contrastar varias fontes, tanto en
bibliotecas coma na Internet.
31

Solucións
1. Nunha guía de plantas. 2. • Raf-
flesia (Rafflesia arnoldii). • Nos bos-
Outras actividades ques húmidos do sueste asiático
Busca na Internet. Infórmeos de que na Internet hai buscadores, como (Malaca, Borneo e Sumatra). • En
google, que permiten introducir a palabra e, deseguido, mostran todas 1818. • Joseph Arnold. • O seu no-
as páxinas relacionadas. Se queren facer buscas de máis dunha pa- me débese ao gobernador británico
labra, por exemplo, Rafflesia arnoldii, é aconsellable utilizar comiñas Thomas Stamford Raffles, experto
para que o buscador localice as páxinas relacionadas coas dúas pala- na clasificación de plantas novas.
bras xuntas. Móstrelles tamén que, nos buscadores avanzados, poden 3. V F V F. 4. RL. 5. O debuxo supe-
seleccionar o idioma en que queren facer a busca. A gran cantidade rior dereito, xa que é de dimensións
de información que se pode atopar pode provocar un desconcerto. considerables, de cor cobreada e
Para iso é mellor facer buscas en páxinas fiables. Recomendamos presenta cinco pétalos.
esta enciclopedia para que busquen información: TRATAMENTO DA INFORMACIÓN
Wikipedia: http://gl.wikipedia.org/wiki/Portada 1. Nunha mensaxe a través da
Internet. • Achega información.
• Nunha enciclopedia. RL.

31

130903 _ 0056-0071.indd 69 21/7/09 14:34:39

 Actividades
Obxectivos 1. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade. LEM

• Repasar os contidos da unida- M A linguaxe é a forma de ………… máis utilizada por ………… porque é 9
de. a máis ………… A linguaxe pode ser ………… ou …………
A ………… é o conxunto de sons, palabras e regras que comparte un grupo
• Familiarizarse cos resumos e de …………
cos esquemas conceptuais. M As palabras sinónimas son as que ………… 10
• Evitar repeticións nun texto. 11

2. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa os esquemas.

Suxestións didácticas O son do r forte O son do r suave

• Antes de comezar a facer as ac- escríbese escríbese

tividades, faga unha chuvia de 12

Con r a principio de .............
ideas dos contidos do tema. e detrás de .............
Con rr entre ............. ........................

Anime os alumnos para que,

cos libros pechados, intenten
3. Escribe tres situacións en que se utilice 6. Escribe os seus nomes. Todos teñen r ou rr.
lembrar todo o que aprenderon a linguaxe oral e tres máis en que se utilice
nesta unidade e anóteo no en- a linguaxe escrita.
cerado. 4. Arrodea as dúas palabras sinónimas de cada
serie.
• A continuación, repase os con-
tidos fundamentais a partir das insuficiente escaso abundante feroz ES
actividades 1 e 2 e pídalles que delgado gordo fraco redondo 7. Completa con r ou rr e arrodea segundo o código.
engadan exemplos para asegu- rápido prudente veloz sinxelo Son do r suave Son do r forte
rarse de que entenderon correc- M Teño fotog....afías da se....a do Xu....és.
amable contento feliz enxoito
tamente os conceptos. M Vivo no ba....io que ....odea o me....cado
da fei....a.
5. Copia o texto substituíndo as palabras
destacadas polos seus sinónimos. M O mé....co....es tomei a....oz para xanta....
Competencias básicas e f....oita de sob....emesa. Que sabo....oso!
elixir valgadas retiñan M O ....omeu é unha planta a....omática.
Aprender a aprender mozo cumes extraviar
8. Contesta.
Insista en que a aprendizaxe ten A planta máis valiosa
M Que é a chuvia de ideas?
que ser acumulativa e, para iso, Un rapaz quería atopar a planta máis M En que fase do proceso de escritura
é importante repasar os coñece- valiosa. Foina buscar aos picos e aos vales, se pode empregar?
pero non sabía cal escoller. Ata que un
mentos da unidade anterior, tal día se perdeu no deserto e sobreviviu
Planificación
como se propón nalgunhas das grazas á auga que conservaban Redacción
actividades. os cactos. Esta era a planta! Corrección e edición

32

Solucións
1. • A linguaxe é a forma de co-
municación máis utilizada polos
humanos porque é a máis com- Outras actividades
pleta. A linguaxe pode ser oral ou
Tabú. Para traballar os sinónimos de maneira máis lúdica, pode suxe-
escrita. • A lingua é o conxunto
rirlles xogar ao Tabú. Elabore tarxetas que conteñan unha palabra que
de sons, palabras e regras que
os alumnos terán que definir e un conxunto de palabras prohibidas que
comparte un grupo de falantes. •
non poderán utilizar. Así, para elaborar a definición deberán de empregar
As palabras sinónimas son as que
sinónimos. Tamén poden optar pola linguaxe literaria e construír unha
teñen o mesmo significado. 2. Con
definición con metáforas. A continuación, propoñemos algúns modelos
r a principio de palabra e detrás de
de tarxetas:
consoante. / Con rr entre vogais.
O son do r suave escríbese r en- Nube sol / chuvia / cousa
tre vogais. 3. RM: Oral: conversa Mesa patas / táboa / utilizar
telefónica, conferencia, programa Camisa roupa / vestir / enriba
de radio. Escrita: carta, informe, Colexio lugar / aprender / estar
diario persoal... 4. insuficiente, es- Espaguete comer / pasta / alongado
caso; delgado, fraco; rápido, veloz;

32

130903 _ 0056-0071.indd 70 21/7/09 14:34:40

 •

2
UNIDADE 2
LEMBRA E REPASA contento, feliz. 5. mozo, cumes,
valgadas, elixir, extraviou, reti-
9. Inventa unha oración con cada palabra. 13. Explica en que forma se atopan estas clases
de palabras no dicionario. ñan. 6. rosa; margarida; espá-
M pergameo M trasfegar M adular
M substantivos M adxectivos M verbos rragos; árbore. 7. • Teño fotogra-
M solermiñamente M zangonear M bordón
fías da serra do Xurés. • Vivo no ba-
10. Pon exemplos de canles de comunicación. 14. Copia e completa coa letra axeitada. rrio que rodea o mercado da feira.
Con c ou qu • O mércores tomarei arroz para
11. Define os conceptos seguintes.
2óbado ba2allau e2ipo xantar. • O romeu é unha planta
emisor receptor
2eixo 2uncha Ra2el aromática. 8. • A chuvia de ideas é
mensaxe código un procedemento que consiste en
Con g, gu ou gü
anotar todo o que se nos ocorre so-
12. Clasifica as formas de comunicación fi2eira 2itarra a2ia
bre o tema de que queremos escri-
utilizadas en cada caso. a2osto peitu2a bilin2e
bir. • Planificación. 9. RL. 10. RM:
15. Escribe o plural destas oracións. Fai teléfono, a Internet, papel, o aire...
os cambios necesarios. 11. Emisor: persoa que envía a in-
. A vaca pace.
M
formación. Receptor: persoa que
M A alga verde cobre a rocha.
recibe a información. Mensaxe:
M Encheu o bocoi coa axuda dun funil.
M A eiruga está enriba da póla.
información que se comunica.
Código: conxunto de signos. 12.
sinal auditivo; sinal visual; xesto.
ES CAPAZ DE… Evitar repeticións
go.
13. • os substantivos: en singu-
1. Volve copiar o texto evitando as repeticións. lar • os adxectivos: en masculino
rte
Unha distracción célebre singular • os verbos: en infinitivo.
Louis Pasteur tiña fama de ser moi distraído. Unha vez, Louis 14. • cóbado • bacallau • equi-
o
Pasteur falaba nunha comida sobre os beneficios de lavar po • queixo • cuncha • Raquel /
os vexetais antes de comer os vexetais e para demostralo Louis
... • figueira •guitarra • aguia
Pasteur introduciu un acio de uvas dentro dunha copa de auga.
so! • agosto • peituga • bilingüe. 15.
Cando finalizou o discurso, pouco antes de finalizar a comida,
bebeu a auga dun grolo! • As vacas pacen. • As algas ver-
Podes facelo así: des cobren as rochas. • Encheron
1. Le o texto e localiza as palabras que estean repetidas e que fan os bocois coa axuda duns funís.
que a redacción presente un vocabulario pobre ou soe mal. • As eirugas están enriba das pó-
2. Escolle en cada caso o recurso máis axeitado para evitar as repeticións do texto. las.

M Utilizar un sinónimo M Suprimir unha das palabras repetidas M Utilizar un pronome

3. Copia o texto coas correccións que fagas.

ES CAPAZ DE…
1. Louis Pasteur tiña fama de ser
moi distraído. Unha vez, o científi-
33 co falaba nun banquete sobre os
beneficios de lavar os vexetais an-
tes de comelos e para demostralo
introduciu un acio de uvas dentro
dunha copa de auga. Cando aca-
Programa de ESTUDO EFICAZ bou o discurso, pouco antes de
finalizar a comida, bebeu a auga
Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que dun grolo!
aprenderon nela. Complete con eles ou pídalles que completen unha
táboa coma esta:
O que aprendín O que aprendín a facer
Lectura
Gramática
Ortografía
Escritura
Vocabulario
Literatura

33

130903 _ 0056-0071.indd 71 21/7/09 14:34:40

 3 Adelaida E

é tremenda
Programación
Obxectivos
• Ler con fluidez un texto narrativo.
Contidos
• Identificar as causas das accións que ocorren nunha historia. • O substantivo.
• Recoñecer diferentes xéneros orais. • A sílaba tónica e o acento
• Intervir ordenadamente nunha conversa. gráfico.
• Identificar os substantivos dunha oración. • A antonimia.
• Transformar o número dun substantivo. • Os textos literarios en prosa
• Identificar a sílaba tónica. e en verso. R
• Relacionar palabras antónimas. •
• Cubrir correctamente un cuestionario. •
• Lectura comprensiva
• Distinguir textos literarios en prosa e en verso. •
do texto narrativo Adelaida
é tremenda.
• Identificación de varios E
Criterios de avaliación xéneros orais. •
• Le e comprende un texto narrativo. • Participación ordenada •
• Recoñece diferentes xéneros orais. nunha conversa. •
• Intervén nunha conversa respectando as quendas de palabra. • Identificación
• Identifica os substantivos dunha oración. de substantivos.

• Aplica o número dos substantivos correctamente. • Disposición para cubrir

un cuestionario.
• Identifica a sílaba tónica das palabras.
• Identificación
• Relaciona palabras antónimas.
das características
• Cubre correctamente un cuestionario. dos textos en prosa
• Distingue textos literarios en prosa e en verso. e en verso.

Competencias básicas • Interese por respectar

o medio natural.
Ademais de desenvolver a Competencia en comunicación
lingüística, esta unidade contribúe ao desenvolvemento • Actitude respectuosa
das competencias seguintes: Aprender a aprender, Competencia cos interlocutores que
cultural e artística, Competencia no coñecemento e a interacción co participan nunha conversa.
mundo físico, Competencia social e cidadá, Autonomía e iniciativa • Interese por escribir con boa
persoal e Tratamento da información. ortografía.

34A

130903 _ 0072-0087.indd 72 21/7/09 14:38:03

 Esquema da unidade
UNIDADE 3

Texto narrativo Gramática Ortografía Literatura

Adelaida é tremenda O substantivo Sílaba tónica Prosa e verso
e acento gráfico

Comunicación oral Obradoiro de escritura

Comprensión auditiva: Identificar varios tipos de textos Vocabulario: Palabras antónimas
Expresión oral: Intervir nunha conversa Composición de textos: Cubrir un cuestionario

Es capaz de…
Actividades
Interpretar os resultados dun cuestionario

Recursos
• Láminas da aula. • Recursos para a avaliación.
• Caderno de práctica. Primeiro trimestre. • CD Comunicación oral Lingua 5.
• Fichas de reforzo e ampliación. • Manual do programa de ESTUDO EFICAZ.

Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ

• Redactar o resumo: actividade 8, páx. 36; actividade 1, páx. 46.
• Elaborar esquemas: actividade 2, páx. 46.
• Repasar procedementos: actividade 5, páx. 39.

Previsión de dificultades Suxestión

de temporalización
• A acentuación pode presentar moitas dificultades
se os alumnos non adquiriron ben os conceptos Setembro
básicos previos como a partición silábica Outubro
e os ditongos. Antes de presentar as normas
de acentuación, é importante que se repasen Novembro
estes aspectos. Decembro
• Ao explicar a diferenza entre prosa e verso, Xaneiro
insista en que as dúas formas son válidas
para vehicular discursos literarios, aínda Febreiro
que a prosa se utiliza tamén para vehicular Marzo
outros textos non literarios. Se non se fai
esta aclaración, córrese o perigo de que Abril
os alumnos asocien discurso en verso Maio
con literatura e discurso en prosa con linguaxe
Xuño
non literaria.

34B

130903 _ 0072-0087.indd 73 21/7/09 14:38:03

 Obxectivos
3 Adelaida é tremenda
aínd
unh
Non
pint
• Ler en silencio un relato. A
abra
• Analizar, interpretar e opinar veíñ
sobre o comportamento dos a tr
bigo
personaxes.
face
cau
Suxestións didácticas
dos
Centre a atención no título (Adelaida aínd
é tremenda) e aproveite para facer apa
un traballo previo á lectura sobre el. unh
A
Pregunte polo significado literal do Pou
adxectivo tremendo/a (moi grande dan
ou forte) e polo da expresión Ser met
leva
(alguén) tremendo (ser unha persoa
A
que sorprende polos seus comporta- ano
mentos, que chama a atención). An-
com
tes de iniciar a lectura, os alumnos
Con
deberán facer predicións sobre cal cort
dos dous significados estará máis

O
–
VAS APRENDER A
conectado coa lectura. Convén que
que máis lle gusta a Adelaida é debuxar. Ela di sempre pra
expliquen, unha vez lido o texto, cal 1 Lectura que debuxar é o máis máxico que hai. ela
Adelaida é tremenda
é realmente o significado do título e Precisamente hai uns días, cando seu pai e súa nai a deixaron pos
2 Comunicación oral na casa da avoa mentres ían a unha xuntanza dos veciños por fixo
por que Adelaida é tremenda. ● Identificar varios tipos
mor dunhas árbores que o alcalde mandara cortar para facer un fala
de textos
● Intervir nunha conversa aparcadoiro, a Adelaida xa lle entraron ganas de debuxar. Comezou foi
Antes de ler plán
a remexer polos caixóns ata que foi dar cunha caixa de lapis de
3 Gramática
• Repase a información sobre o O substantivo cores xa moi vella. Era de lata e estaba enferruxada. Abriuna e alí
autor. Pregunte se lles é fami- estaban doce lapis aliñados. Reu
4 Ortografía
A avoa explicoulle que foran do avó, que tamén lle gustaba moito nou
liar e se leron algún libro del. Sílaba tónica e acento
gráfico debuxar.
Aproveite para levar á aula unha 5 Obradoiro de escritura –Dásma para min? súa
selección de libros de Xabier P. ● Palabras antónimas A avoa quedou un intre pensativa antes de lle dicir que si. A
● Cubrir un cuestionario Adelaida apreixou a caixa contra o seu peito moi leda. gún
Docampo, axeitados a este nivel,
6 Literatura Pasou a noite e veu outro día de escola. E Adelaida foino pasando. van
para que os folleen e anímeos a Prosa e verso Iso si, non se librou de que a directora lle botase unha bronca cando
ler algún deles. pasou correndo por diante do seu despacho. Cando regresou á casa,

A lectura
• Suxira unha primeira lectura si-
lenciosa do texto. Unha vez rea-
lizada esta, pida que expliquen
qué momento do relato recolle a
ilustración. Pregunte pola acción
da protagonista con respecto ás
árbores da praza para que infiran
o significado real do seu compor-
tamento: por que Adelaida fai to-
do o posible para que as árbores
da praza non desaparezan?
• A característica máis destacada
do relato é a inclusión dun feito
máxico na historia. Pregúntelles
aos alumnos se coñecen outros
textos en que un obxecto teña
poderes máxicos e axude a re-
solver un problema que teñen
os personaxes. Destaque que a
34
Máis información
A importancia das árbores. Ao fío da defensa das árbores que constitúe
o tema de fondo da lectura, estableza unha reflexión cos alumnos sobre
a función das árbores, sobre todo nos ámbitos urbanos.
As árbores xogan un papel fundamental na conservación do medio e
ademais son un elemento esencial para mellorar a calidade de vida no
contorno en que vivimos. Protexen o chan da erosión, axudan a regular
a temperatura, reducen a contaminación do aire grazas á fotosíntese
que axuda a limpar o aire que respiramos, serven de amortecedores
para diminuír a intensidade do ruído na cidade, enriquecen a estética
do contorno dándonos un ambiente máis pracenteiro para vivir, son o
fogar dunha gran cantidade de animais, especialmente aves...

34

130903 _ 0072-0087.indd 74 21/7/09 14:38:03

 UNIDADE 3
aínda viña enrabechada coa directora. Pendurada da parede tiña
unha foto en que estaba toda a clase coa mestra e coa directora.
enferruxada: oxidada.
Non o pensou dúas veces, colleu o lapis negro da caixa de cores e apreixar: agarrar algo pesar de que estes feitos sexan
pintoulle á directora uns bigotazos. con forza. fantásticos, están contados de
Ao día seguinte, cando estaban todos no patio da escola, quedaron veíño tea moi fina
abraiados ao ver a directora, vestida coma as mulleres árabes, cun
forma verosímil coma se real-
e transparente coa
veíño que lle tapaba a cara dos ollos para abaixo. Adelaida advertiu que se cobre a cara mente puidesen existir.
a través do veo unha sombra debaixo do nariz. A directora tiña os ou parte dela.
bigotes que ela lle debuxara. Aqueles lapis eran máxicos.
Moi longo se lle fixo o día a Adelaida. Desexaba ir para a casa e Competencias básicas
facer outro debuxo para se asegurar de que foran os seus lapis os
causantes da conversión da directora á fe musulmá.
Competencia
O problema estaba en decidir con que había probar a maxia cultural e artística
dos lapis. Foi daquela cando se lle ocorreu a idea de facer algo que
aínda a xente da vila non se explica. Foi á praza na que ían facer o
Pida que relean as dúas primeiras
aparcadoiro. Nun quiosco mercou unha tarxeta postal na que viña liñas do texto onde o narrador fa-
unha foto da praza antes de que lle cortasen as árbores. la do sentido que lle dá Adelaida
Aló pola noite, cando todos durmían, Adelaida colleu a postal.
Pouco a pouco cos lapis, foi repasando por enriba as árbores. Foilles
ao debuxo (algo máxico). Promova
dando a cor que a cada parte lle correspondía. Cando rematou, unha reflexión sobre esta idea: que
meteuse na cama convencida de que ao outro día a vila enteira ía pode haber de máxico nunha pin-
levar unha boa sorpresa. E o alcalde tamén.
Así foi. As árbores volvían estar onde estiveran por máis de cen
tura, nun cadro? Pregunte se lles
anos coma se non pasase nada. gusta debuxar e pintar, se visitan
O alcalde rabiaba e dicía que aquilo era imposible. Que museos, se visitaron algunha ex-
comprobasen se alguén espetara alí árbores traídas doutro lado.
posición interesante, se hai algún
Confirmáronlle que non, que aquelas eran as mesmas que se
cortaran e ademais estaban perfectamente enraizadas. cadro e pintor que coñezan e que
–Pois que as corten outra vez –ordenou o alcalde. lles gusta especialmente…
Aquela tarde, os obreiros cumpriron as ordes e de novo quedou a
O AUTOR
pre praza sen árbores. Tamén Adelaida cumpriu aquela noite co que para
Competencia
ela era unha obriga e volveu pasar os lapis de cores por enriba da
ron postal, e outra vez amenceu a praza chea de árbores. Pero desta vez no coñecemento e a
por fixo algo máis; procurou nun xornal un retrato do alcalde. Víaselle interacción co mundo físico
un falando e tiña as palmas das mans colocadas cara adiante. Nelas
Xabier P. Insista na importancia de facer
zou foi onde Adelaida escribiu: «Se volves mandar cortar as árbores,
Docampo
de plántoche unha en cada orella». un uso responsable dos espazos
Xabier P. Docampo (Rábade, 1946),
e alí Para o outro día, o alcalde presentouse con luvas no concello.
Reuniu os concelleiros e díxolles que era mellor facer o aparcadoiro
mestre e pedagogo, é un dos máis públicos, o que implica non tirar
prestixiosos escritores galegos no
oito noutro sito onde non houbese que cortar árbores. eido da literatura infantil e xuvenil. lixo ao chan, respectar o mobiliario
Todos os veciños estaban felices porque a praza volvía ter as É autor de numerosas obras e foi
varias veces galardoado; destacan
urbano... Promova ademais unha
súas árbores, aínda que ninguén podía explicar como sucedera.
O misterio das badaladas, Catro car- reflexión sobre a importancia dos
si. Adelaida nunca llo dixo a ninguén, todos temos dereito a ter al- tas e Cando petan na porta pola
gún segredo. Ah! e borroulle o bigote á directora cando esta lle le- noite (Premio Rañolas ao mellor parques e xardíns públicos e a súa
ndo. vantou o castigo. libro do ano, Premio Nacional de
Literatura Infantil e Xuvenil e o Ibby
necesidade nas cidades...
ndo XABIER P. DOCAMPO, Honour List).
asa, Adelaida, Henrique e demais familia. (Adaptación)
Aprender a aprender

35 Destaque a necesidade dun am-

biente de estudo silencioso e con
luz axeitada, para poder concen-
trarse na lectura do texto.

Despois de ler
Outras actividades
Suxira que analicen o comporta-
Decálogo ecolóxico. Aproveite a lectura para reflexionar cos alumnos
mento de Adelaida, cando lle pin-
sobre as accións ecolóxicas que podemos levar a cabo diariamente e
tou o bigote á directora e cando
así lograr que o noso planeta estea mellor coidado. Pode propoñer que
pintou as árbores do parque, e que
entre todos elaboren un decálogo (defínalles o concepto: conxunto de dez
os valoren. Convén observar, no pri-
principios básicos para o desenvolvemento dunha actividade) e suxira
meiro caso, se interpretan correc-
que vaian enumerando accións ecolóxicas, que se irán recollendo nun
tamente a ironía do narrador cando
caderno, ou no encerado, para finalmente seleccionar as dez imprescin-
di «foran os lapis os causantes da
dibles segundo eles. Algunhas das ideas de partida poden ser: realizar
conversión da directora á fe musul-
unha recollida selectiva de lixo, participar en campañas de reforestación,
má». Saliente a acción ecolóxica da
respectar os bosques, o mar e o río e non tirar residuos neles...
protagonista, no segundo caso, e
Finalmente poden elaborar un mural en que recollan os dez principios bá- aproveite para falar de comporta-
sicos, decoralo e colocalo nun lugar ben visible da aula ou do centro. mentos ecolóxicos axeitados (ver
Outras actividades).

35

130903 _ 0072-0087.indd 75 21/7/09 14:38:03


Obxectivos
• Identificar os motivos que de-
sencadean as accións dos per-
sonaxes do relato.
• Opinar sobre as accións dos
personaxes.
• Resumir cada unha das partes
de que consta a narración.
Suxestións didácticas
• Antes de facer as actividades,
suxira que os alumnos realicen
unha nova lectura individual do
texto. Preste especialmente
atención á actividade 2 en que
os alumnos deben analizar a
causa da reacción da avoa da
nena; saliente que as causas
poderían ser dúas cando me-
nos (polo valor sentimental do
obxecto en si e polo bo ou mal
uso que lle podería dar a persoa
que o use).
Solucións
1. • A avoa dálle a Adelaida a caixa
de pinturas. • Foran do avó de Ade-
laida. • O que se pintaba con eles
convertíase en real. 2. • RM. Por-
que era un recordo do seu marido
xa morto. Tamén podería ser polo
uso que lle puidese dar a nena.
RM. • Si porque grazas aos lapis
conseguiu que o alcalde desistise
de cortar as árbores do parque.
3. F (O que máis lle gusta é pintar.)
F (Estaba coa avoa porque os pais
ían nunha asemblea.) F (Atopou
a caixa de pinturas do avó.) V. F
(Non llo contou a ninguén.) 4. Ao
día seguinte de pintarlle un bigote
á directora na foto; este é o feito
grazas ao que descobre a maxia da-
quelas pinturas. RL. 5. • Para facer
un aparcadoiro. Pintou as árbores
nunha postal antiga da alameda. •
Mandou cortar as árbores de novo.
• Pintoulle nas mans unha men-
saxe. • Decidiu facer o aparcadoiro
noutro sitio. 6. 2. 1. 4. 5. 3. 7. e
8. RL.
36
130903 _ 0072-0087.indd 76
Traballo sobre a lectura C
Os detalles 5. Contesta. Co
1. Observa e responde.
● Para que quería o alcalde cortar as árbores Iden
da praza? corr
● Que ocorre ● Que fixo Adelaida para evitalo? ou
nesta escena? tipo
● Como reaccionou o alcalde?
● A quen pertencera anu
ese obxecto?
● Como convenceu Adelaida ao alcalde
Par
finalmente?
● Que propiedades que
tiña? ● Que opinas da actuación de cada un?
1.
As causas A estrutura e o contido
6. En que orde ocorreron os seguintes
2. Le e responde razoadamente. acontecementos? Marca.
● Por que pensas que tivo dúbidas a avoa
á hora de darlle a caixa a Adelaida?
Adelaida pintoulle uns bigotes
á directora.
● Atinou coa súa decisión? Explícao
A avoa deulle a caixa de cores a Adelaida. 2.
con exemplos tirados do texto.
O alcalde presentouse con luvas
no concello.
Os personaxes Adelaida borroulle os bigotes á directora.
3. Explica se son verdadeiras ou falsas A protagonista debuxa árbores na postal
as seguintes afirmacións sobre Adelaida. que comprou no quiosco. 3.
O que máis lle gusta é bailar. ■ Resume o texto axudándote
Estaba coa avoa porque os pais ían dos enunciados anteriores que che sirvan.
no teatro.
Ex
Atopou unha caixa de bombóns. A túa achega
Pintoulle uns bigotes á directora Inte
porque estaba enrabechada. 7. Explica para que usarías ti os lapis de cores sab
da protagonista. pro
Decidiu pintar as árbores que cortaran
na praza. res
Rexistro de lectura
Contoulles o segredo a todos os amigos.
4.
■ Corrixe os enunciados falsos. 8. ESTUDO EFICAZ. Elabora unha ficha
sobre a lectura con estes datos:
As accións
4. Explica que momento
ilustra o debuxo Título:
e que importancia ten Autor/a:
este feito na historia.
Resumo:
■ Opina. Cres que
estivo ben o que
fixo Adelaida con Opinión:
esta acción?
36
Programa de comprensión
Actividades 1, 2, 3 e 4. Elaboración dunha interpretación. Explicar as
diferentes accións dos personaxes ao longo da historia.
Actividades 3 e 5. Obtención da información. Identificar as accións
que ocorren no relato e explicalas.
Actividade 6. Comprensión global. Ordenar enunciados da historia e
resumir o seu contido.
Actividade 7. Expresión oral. Imaxinar e explicar diversas utilidades do
obxecto máxico que forma parte da historia.
Actividade 8. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.
21/7/09 14:38:04
 3
UNIDADE 3
Comunicación oral O alcalde Vaia, que
acordou non mandar lle faría cambiar

Comprensión auditiva cortar as árbores de idea? Obxectivos

da praza.
es Identificamos varios tipos de textos. Para interpretar • Recoñecer diferentes xéneros
correctamente as mensaxes que escoitamos na radio orais.
ou na vida diaria, é necesario saber identificar os diversos
tipos de textos con que nos podemos atopar: noticias, • Identificar a intención de cada
anuncios publicitarios, avisos, narracións, chistes, etc.
Para facelo, temos que poñer atención tanto naquilo
un dos xéneros discursivos.
que din coma na maneira de dicilo. • Elaborar textos orais con diferen-
tes finalidades comunicativas.
1. Escoita as audicións e relaciona cada unha co tipo de texto que lle corresponda.
Audición 1 Audición 4 1 NARRACIÓN 4 ANUNCIO

Audición 2 Audición 5 2 CHISTE 5 DOCUMENTAL

Suxestións didácticas
Audición 3 Audición 6 3 NOTICIA 6 AVISO Comprensión auditiva
• Antes da actividade 1, pregúnte-
da. 2. Escribe onde corresponda cada un dos textos anteriores segundo sexa a súa intención. lles como souberon identificar a
● Divertir ▶ .......... ● Convencer ▶ .......... ● Informar ▶ .......... intención de cada texto e comen-
● Entreter ▶ .......... ● Advertir ▶ .......... ● Explicar ▶ .......... te as características máis desta-
ra.
al cadas de cada un. Ademais, fá-
3. Reflexiona e marca. Que pode pasar se non identificas correctamente o tipo de texto
que estás escoitando? galles notar que, en cada xénero,
Que interpretas mal a mensaxe. Que escoitas mal a mensaxe. o ton de voz é diferente.
an.

Expresión oral Expresión oral

Intervimos nunha conversa. Á hora de intervirmos nunha conversa, é moi importante • Saliente a importancia de utilizar
s saber que persoas están a falar, de que falan e en que momento podemos intervir, o xénero axeitado á finalidade
procurando sempre respectar a quenda de palabra da persoa que fala e sendo
respectuoso no que se di.
que se persegue. Pregúntelles
que texto empregan cando que-
4. Escoita as conversas seguintes e intervén nelas tal e como se indica. ren comunicarse con alguén que
PRIMEIRA CONVERSA SEGUNDA CONVERSA TERCEIRA CONVERSA
vive moi lonxe (correo electróni-
co ou carta); que texto utilizan
Insístelle ao pai para que Discrepa da opinión da titora Dille ao avó que non lle conte cando queren sintetizar un libro
compre a colección e dálle e achega outro punto a historia a túa irmá pequena
razóns. de vista. porque se asusta. (un resumo); que texto empregan
cando queren convidar a alguén a
unha festa (unha invitación)…

Competencias básicas
Competencia social e cidadá
37 Insista en que nas conversas se
debe respectar sempre a quenda
de palabra e non interromper o in-
terlocutor.

Máis información
Características dos xéneros. A finalidade define os diferentes tipos de texto, Solucións
pero hai outros trazos característicos. Por exemplo, nos chistes destaca
1. Audición 1: chiste; Audición 2:
a referencia directa ao interlocutor (se vos decatastes) e expresións como
anuncio; Audición 3: documental;
eh? Nos anuncios, convén facer resaltar a gran cantidade de adxectivos
Audición 4: noticia; Audición 5:
valorativos (barato, insuperables) e sobre todo o eslogan que tamén se
aviso; Audición 6: narración. 2. Di-
dirixe directamente ao interlocutor con imperativos (compra). No docu-
vertir: chiste; Convencer: anuncio;
mental destaca o plural inclusivo (se nos fixamos) e o uso de palabras
Informar: noticia; Entreter: narra-
específicas do tema como insectos e anatomía. Na noticia, convén insistir
ción; Advertir: aviso; Explicar: do-
na importancia de dar todos os datos (cando?, onde?, quen?, que? e
cumental. 3. Que interpretas mal
por que?). No aviso é característico o uso de palabras como atención.
a mensaxe. 4. RL.
Por último, a narración caracterízase polo uso de tempos pasados e pola
inclusión de diálogos.

37

130903 _ 0072-0087.indd 77 21/7/09 14:38:04


Obxectivos
• Identificar os substantivos.
• Coñecer os diferentes tipos de
substantivos.
• Cambiar o xénero e o número
dos substantivos.
Suxestións didácticas
No apartado de gramática deste
curso faremos un percorrido polas
principais categorías gramaticais e
deterémonos dunha maneira espe-
cial no verbo e na morfoloxía que
presenta. Para iniciar o repaso das
categorías, comezamos polo subs-
tantivo: é unha categoría básica que
xa coñecen doutros anos. Neste ca-
so xa non será necesario identificar
o substantivo entre outras catego-
rías gramaticais, senón que cumpri-
rá saber clasificalo e dominar a súa
morfoloxía (xénero e número).
Centre a atención dos alumnos na
viñeta. Pregúntelles quen fala e cal é
o nome propio (Adelaida) e escríbao
no encerado a carón do substantivo
común nena. Fágalles observar as
diferenzas que se establecen entre
os dous substantivos presentes
(maiúscula, máis posibilidade de
ir cun artigo…). Chame a atención
sobre os substantivos comúns des-
tacados no globo (avoa, lapis, cores,
avó) e contrásteos co substantivo
propio Adelaida. Na lectura inicial
os alumnos poden explorar outros
tipos de substantivos: abstractos
(ganas, bronca) e concretos (lapis,
aparcadoiro); e colectivos (clase)
ou individuais (árbore). Anímeos a
reflexionar sobre estes substanti-
vos con preguntas coma as seguin-
tes: cantos substantivos empregou
Adelaida na súa intervención?; son
comúns ou propios?; parécevos o
mesmo lapis e enfado?; as ideas
vense ou tócanse?; de que está
formada unha clase?
Despois da explicación dos reca-
dros, fágalles notar que as clasifi-
cacións dos substantivos non son
excluíntes, é dicir, un nome é co-
mún e pode ser colectivo ou indivi-
38
130903 _ 0072-0087.indd 78
Gramática O substantivo 3. A
5jcU, estes Clases de substantivos
`Ud]gde WcfYg
foron do UjŠ? Os substantivos son as palabras que nomean persoas, animais, cou-
sas, ideas ou sentimentos. Por exemplo: rapaz, peixe, sol, amizade.
4.
Hai varias clases de substantivos: comúns e propios, individuais e
colectivos, e concretos e abstractos.
● Os substantivos comúns nomean calquera persoa, animal ou cou-
sa dunha clase determinada. Por exemplo: rapaza, río, vila.
Os substantivos propios son os que nos din como se chama unha 5.
persoa, animal ou cousa e así diferénciase do resto da súa cla-
se. Por exemplo: Luís, Ulla, Ribadeo.
● Os substantivos individuais nomean en singular unha soa persoa,
animal ou cousa. Por exemplo: xogador, abella, árbore.
CLASES DE Os substantivos colectivos nomean en singular un conxunto de per-
SUBSTANTIVOS soas, animais ou cousas. Por exemplo: equipo, enxame, bosque.
● Os substantivos concretos son os que nomean seres ou obxectos 6. A
Comúns e propios que podemos ver, tocar, sentir... Por exemplo: mesa, can.
Concretos e abstractos Os substantivos abstractos son os que nomean ideas, sentimen-
tos... Por exemplo: xenerosidade, escuridade.
Individuais e colectivos
Xénero e número dos substantivos
Os substantivos teñen xénero: poden ser masculinos ou femininos. 7.
Para recoñecer o seu xénero debes ter en conta que os substanti-
vos masculinos poden ir precedidos por o ou os; en cambio, os
substantivos femininos poden ir precedidos por a ou as.
Os substantivos teñen número: poden estar en singular ou en plu-
ral. Os substantivos en singular nomean un só ser ou obxecto. Por
8.
exemplo: o señor, a bolsa. Os substantivos en plural nomean diver-
sos seres ou obxectos. Por exemplo: os señores, as bolsas.
Os substantivos son palabras que nomean persoas, animais,
cousas, ideas ou sentimentos. Os substantivos teñen xénero
(masculino ou feminino) e número (singular ou plural).
Os substantivos poden ser comúns e propios, individuais e co-
AU
lectivos, e concretos e abstractos.
1. Arrodea os substantivos e clasifícaos en comúns e propios.
● noticia ● entre ● multiplicar ● vaca ● libros
● hábil ● estudando ● en ● axiña ● Coristanco
● Xoana ● as ● melón ● alí ● lentamente
2. Busca no texto Adelaida é tremenda dous substantivos concretos e dous abstractos.
5F.
38
Máis información
Os nomes dos animais. Como mostra a actividade 5, a maioría de subs-
tantivos que teñen unha forma diferente para o xénero masculino e para
o feminino son nomes de animais. Anímeos a ampliar esta lista cunha
actividade de investigación que lles poida servir para a área de Coñece-
mento do medio. Antes de comezar, recórdelles que nalgúns casos non
hai cambio de forma para indicar o xénero, senón que se lle engade ao
nome o substantivo macho e femia.
Cal é o feminino de cabalo? (egua)
Cal é o feminino de can? (cadela)
Cal é o feminino de camelo? (camela)
Cal é o feminino de papagaio? (papagaio femia)
21/7/09 14:38:05
 3
UNIDADE 3
3. Aprende como se forma o feminino dos substantivos e engade dous exemplos máis.
Cambiando Engadíndolle Cambiando Cambiando
as terminacións á consoante a terminación a terminación dual e tamén concreto ou abstracto.
-o ou -e por -a final un -a -án por -á -ón por -oa Depende do criterio que escollamos
cou- gato-gata; mestre-mestra señor-señora irmán-irmá ladrón-ladroa
para clasificalo. Advírtaos, con todo,
de.
se 4. Escribe ao lado de cada substantivo o artigo correspondente e di se é masculino ou feminino. que os substantivos abstractos non
● paisaxe ● análise ● mar ● árbore ● nariz adoitan clasificarse en individuais
cou- ● mel ● fantasma ● radio ● aguia ● calor e colectivos, xa que non se poden
contar.
nha 5. ESTUDO EFICAZ. Observa as parellas de substantivos seguintes e completa a norma.
cla-
cabalo/egua xenro/nora home/muller rei/raíña boi/vaca Para explicar
soa, • Se teñen dúbidas nalgúns casos
Algúns substantivos teñen palabras distintas para o xénero ……… e para o ……… para identificar os substantivos,
per-
e. pode propoñerlles que utilicen un
ctos 6. Aprende como se forma o plural dos substantivos e engade dous exempos máis. determinante diante do substanti-
Os rematados Os rematados Os rematados en -l Os rematados en -l vo (un/unha), xa que, como poden
men- en vogal ou -n en -r, -z ou -s agudos, perden o -l (graves ou monosílabos)
engaden -s engaden -es e engaden -is engaden -es
observar, os substantivos adoitan
gatos; camións señores-rapaces-marqueses papeis-funís túneles-soles estar precedidos desta categoría.
É mellor que lles suxira o artigo
nos. 7. Escribe o plural destes substantivos e explica como os formaches. indeterminado, porque o artigo
anti- ● casa ● curmán ● capataz ● doutor ● animal determinado pode funcionar con
os
● mel ● cónsul ● mes ● café ● arnés algúns adxectivos (o hábil) e po-
plu-
8. Relaciona cada substantivo individual co seu substantivo colectivo. dería confundilos.
Por
ver- • As actividades 3, 4, 5, 6 e 7 cén-
illa ● ● bandada músico ● ● frota
transe no xénero e no número. Non
paxaro ● ● equipo barco ● ● banco
xogador ● ● arquipélago peixe ● ● banda abonda que clasifiquen os substan-
,
o tivos segundo os morfemas que se
indican, senón que tamén é impor-
o-
AUTOAVALIACIÓN tante que se fixen nas terminacións
das palabras sobre as que se enga-
Escribe V (verdadeiro) ou F (falso) e puntúate. Cada resposta correcta vale 2 puntos. PUNTUACIÓN de cada morfema.
1. O substantivo rabaño é individual. 1 .......
2. Os substantivos femininos poden levar diante a ou as. 2 .......
3 .......
nco 3. O plural do substantivo caracol é caracois.
nte 4. Xoán é un substantivo propio.
4
5
.......
.......
Solucións
5. O substantivo amor é un substantivo concreto. TOTAL .......
1. Comúns: noticia, vaca, libros,
os.
Solución: 1F, 2V, 3V, 4V, 5F. melón. Propios: Coristanco, Xoana.
2. RM: concretos: pai, nai, casa.
39
abstractos: día, xuntanza, ganas.
3. • neno-nena, lobo-loba • direc-
tor-directora, rapaz-rapaza • deus-
-deusa• león-leoa; patrón-patroa. 4. •
a paisaxe (femin.) • a análise (femin.)
Outras actividades • o mar (masc.) • a árbore (femin.) •
o nariz (masc.) • o mel (masc.) • o
Substantivos con xénero diferente. Pídalles aos alumnos que localicen
fantasma (masc.) • a radio (masc.) •
neste texto substantivos que teñan un xénero diferente do castelán e
a aguia (femin.) • a calor (femin.). 5.
anímeos para que en digan máis exemplos.
Algúns substantivos teñen palabras
Eses días de vacacións... distintas para o xenero masculino e
Cando temos vacacións os meus pais teñen o costume de ir pasar uns para o feminino. 6. amigos, leccións;
días ao campo e fuxir da calor que é tan molesta na cidade. Que gusto ingleses, luces; cordeis, locais; ma-
descansar debaixo das árbores as tardes de verán. Miña irmá, que ten o les, cócteles. 7. • casas • curmáns
nariz moi delicado, pasa o día refungando polo olor que vén das granxas. • capataces • doutores • animais
É normal, con tanto animal como hai! Meu pai emociónase pintando a • meles • cónsules • meses • ca-
paisaxe, a miña nai dedícase a facer unha análise do comportamento de fés • arneses. 8. illa – arquipélago;
todos os animais que ve, e a avoa que tamén está con nós, dedícase a paxaro – bandada; xogador – equipo;
facer rosquillas de anís con moito azucre, a súa especialidade. músico – banda; barco – frota; peixe
– banco.

39

130903 _ 0072-0087.indd 79 21/7/09 14:38:05

 Ortografía Sílaba tónica e acento gráfico 5.

Obxectivos
O avó sabería que
• Identificar a sílaba tónica. fácil era cambiar todo
As palabras están formadas por sílabas. A sílaba tónica
dunha palabra é a que se pronuncia con máis intensida-
cos lapis máxicos?
• Recoñecer o acento gráfico de. As outras sílabas da palabra chámanse átonas. Por
e valorar a súa importancia. exemplo, na palabra lapis, la- é a sílaba tónica e -pis é a
sílaba átona. 6.
A sílaba tónica pronúnciase con máis intensidade por-
que sobre ela recae o acento fónico da palabra. Nal-
Suxestións didácticas gunhas palabras a sílaba tónica vai marcada cun signo
chamado acento gráfico, que é unha raíña que se pon
O apartado Ortografía das unida- enriba da vogal tónica de acordo cunhas determinadas
des 3, 4, 5 e 6 está dedicado á regras. Por exemplo, as palabras avó, sabería, fácil, máxi- 7.
cos levan acento gráfico.
acentuación. Nesta primeira uni-
dade, repasaremos conceptos
dos cursos anteriores, como sí-
laba tónica e sílaba átona e a súa 1. Escribe cada palabra onde corresponda segundo o número de sílabas que ten.
localizacion en palabras con va- ● boina ● matemáticas
papeleira corda Dúas sílabas ▶ Tres sílabas ▶
rias sílabas. Na unidade seguinte, ● ●

● árbore ● ordenador
traballaranse as regras xerais de Catro sílabas ▶ Cinco sílabas ▶
8.
● informática ● carteira
acentuación, e quedarán para as
seguintes os casos especiais de 2. Le en voz alta e pinta de cor a sílaba tónica de cada palabra.
acentuación como a acentuación
de ditongos e hiatos. Antes de
introducir estes contidos, é moi
AL BA NEL ZA PA TI LLA BO TAS PI RÁ MI DE ÁN CO RA
importante que os alumnos domi-
nen a partición silábica e tamén
3. Divide en sílabas as seguintes palabras. Despois arrodea a sílaba tónica.
os conceptos de ditongo e hiato,
● enferruxada ● bigotazos ● nariz
aspecto fundamental para unha ● directora ● levantou ● enteira DIF
correcta partición de palabras. Pa- ● debuxar ● aparcadoiro ● xornal
ra repasar estes aspectos, pode
■ Arrodea a sílaba tónica destas palabras:
utilizar a actividade 1.
DIFÍCIL ÁRBORES NINGUÉN NÁUTICA
A continuación, lea a viñeta inicial
e pídalles que marquen a sílaba 4. Busca na lectura Adelaida é tremenda cinco palabras de cada tipo e cópias.
tónica de cada unha das palabras.
Insista en que todas as palabras, CON ACENTO GRÁFICO SEN ACENTO GRÁFICO

independentemente de que leven

acento gráfico ou non, teñen sílaba
tónica (quitando casos excepcio- 40
nais, como os pronomes átonos).

Para explicar
• Ademais da 1, as actividades
2 e 3 e serán útiles para re-
pasar a división silábica, coñe- Máis información
cemento indispensable para
Ollo coa tonicidade. Co fin de corrixir as interferencias do castelán que
poder acentuar correctamente.
adoita sufrir a lingua, convén traballar cos alumnos palabras de uso fre-
Aproveite para recordar que os
cuente en que se confunde a tonicidade coa das palabras desta lingua.
ditongos poden ser: decrecen-
tes, coa vogal máis pechada Moitos deses casos adoitan producirse na conxugación de certas formas
despois (ai, ei, oi, ui, au, eu, e tempos verbais.
ou) ou crecentes, coa vogal – As formas 1.ª e 2.ª do plural do imperfecto de indicativo: soñabamos,
máis pechada diante (ua, ue, soñabades, liamos, liades, sabiamos, sabiades.
uo, ia, ie, io). A identificación de – As formas 1.ª e 2.ª do plural do pluscuamperfecto de indicativo: busca-
ditongos decrecente será deter- ramos, buscarades, beberamos, beberades, sentiramos, sentirades.
minante na correcta aplicación
– As formas 1.ª e 2.ª do plural do condicional: amariamos, amariades,
da regra de acentuación de pa-
seguiriamos, seguiriades, viviriamos, viviriades.
labras agudas, como verán na
unidade 4.

40

130903 _ 0072-0087.indd 80 21/7/09 14:38:05

 3
UNIDADE 3
5. Escribe os seus nomes. Ten en conta que todas as palabras levan acento gráfico
na súa sílaba tónica.
• Lea a norma do cadro, explíquea
con calma e poña exemplos. Pi-
a
- da que engadan máis exemplos
r de cada caso. Coide de que non
a
6. Le en voz alta estas parellas de palabras e explica o seu significado. sexan palabras monosílabas.
- área area mágoa magoa diálogo dialogo • Cómpre observar unha correcta
- utilización da terminoloxía: que
o ■ Por que cres que é importante escribir o acento gráfico nas palabras?
n saiban explicar que é unha sílaba
s tónica e que é o acento gráfico.
- 7. Descubre o recadro que lle corresponde a cada palabra e escríbea.
Cada sílaba estará nunha casa e a sílaba tónica ocupará a casa coloreada. • Resultará moi exemplificadora a
● café ● teléfono ● chimpancé actividade 6 en que se pon de
● ordenador ● xílgaro ● paxaro
manifesto o valor distintivo do
acento gráfico nas parellas de pa-
labras. Aproveite para que sexan
▶ os propios alumnos os que valo-
8. Ditado. Prepara o ditado para facelo no caderno. ren a importancia da aplicación
▶
Fíxate nas palabras destacadas. VIDRO
ENVASES
PAPEL
das regras de acentuación gráfi-
Un curso fantástico ca para evitar ambigüidades ou

?
Reciclas erros na comunicación escrita.
A Asociación «Biólogos en acción» fixo un curso sobre hábitos ou ensucias
ecolóxicos na escola «O Álamo». Foi fantástico! Non só
explicaron teoricamente cales son as medidas necesarias para
a conservación do medio senón que tamén puxeron exemplos
Competencias básicas
RA
prácticos aplicables á nosa vida diaria. Tiveron tanto éxito Tratamento da información
que o próximo ano repetirán a experiencia. Que ben!
A lectura non soamente é unha
fonte de pracer e de cultura, se-
DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS
nón que tamén pode ser moi útil
1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías correspondentes. para aprender ortografía, tal co-
●
✱isa✱ó ●
✱e✱í✱ulo ●
✱asi✱a mo se propón na actividade 4.
bisavó
2. Arrodea os erros e corríxeos.
vehículo ● bisabó ● veículo ● basilla
vasilla ● visavó ● beículo ● vasixa Solucións
3. Escribe unha oración con cada unha das palabras traballadas. 1. Dúas sílabas: boina, corda; Tres
sílabas: árbore, carteira; Catro síla-
bas: papeleira, ordenador; Cinco sí-
41 labas: matemáticas, informática. 2.
nel; ti; bo; rá; án. 3. en-fe-rru-xa-da,
bi-go-ta-zos, na-riz, di-rec-to-ra, le-
van-tou, en-tei-ra, de-bu-xar, a-par--
ca-doi-ro, xor-nal. / fi; ár; guén; náu.
4. RL. 5. mexillón; álbum; compás;
Tamén será ben traballar algúns substantivos coma os seguintes: paxa- lámpada; hámster; termómetro. 6.
ro, téxtil, réptil, mísil, chofer, óboe, olimpíada, petróglifo, atmosfera, elite, área: dimensión dunha superficie.
omoplata, parasito, pelicano, heroe... Escriba estas palabras no encerado, area: partícula miúda de rocha. /
pronúncieas amodo e solicite que os alumnos identifiquen a sílaba tónica. mágoa: dor que sente alguén. ma-
Despois, suxira que formen oracións en que as inclúan. goa: do verbo magoar, 3.ª persoa:
facer dano. / diálogo: conversa
entre varias persoas. dialogo: do
verbo dialogar, 1.ª persoa: manter
un diálogo. RM. O significado da
palabra varía segundo teña ou non
acento gráfico. 7. (de esquerda a
dereita: xílgaro, chimpancé, telé-
fono, ordenador, paxaro, café. 8.
Ditado.

41

130903 _ 0072-0087.indd 81 21/7/09 14:38:06

 Obradoiro de escritura Co
Cub
Obxectivos Vocabulario seri
dalg
• Coñecer vocabulario relacionado lixo cóm
coa reciclaxe. sucidade
colector 5.
• Aprender o que é a antonimia.
aproveitable
• Identificar o antónimo dunha
inservible
palabra. ecolóxico
• Cubrir formularios. baleirar
reciclar
Suxestións didácticas separar

A antonimia, coma a sinonimia, é

un mecanismo de cohesión léxi- 1. Escribe as tres preguntas que lle farías a un dos traballadores sobre a planta
ca. Ademais, o uso de antónimos de reciclaxe utilizando tantas palabras da lista como poidas.

nun texto axuda a crear contras- 2. Arrodea en cada grupo as palabras que teñen que ver coa creación dun ambiente
tes e resulta moi útil, como se saudable.
verá, para o tipo de contos que se Verbos coidar ensuciar respectar reciclar abusar
propón no apartado Composición
de textos da unidade 6. Adxectivos contaminante ecolóxico reutilizable limpo tóxico
Para introducir o tema, pode em-
Substantivos lixo sucidade protección pudor limpeza
pregar a actividade 2 e pedirlles
que separen as palabras que in-
dican ambiente saudable doutras PALABRAS ANTÓNIMAS. Algunhas palabras significan o contrario ca outras. Por
exemplo, sucidade ten un significado contrario ao da palabra limpeza. As pala-
que indiquen sucidade. bras que teñen significados contrarios chámanse palabras antónimas.
No apartado de Composición
de textos, os alumnos poderán
3. Forma parellas de antónimos.
achegarse a textos formais e es-
tereotipados, como é o caso dos aforrar derrubar reducir construír
plantar aumentar arrincar malgastar
cuestionarios. Convén que co-
mente que, a diferenza doutros
tipos de textos que coñecen, 4. Completa estas oracións coas parellas de antónimos que formaches.
para os formularios non teñen ● A auga é un ben escaso: hai que .................la e non .................la!
● ................. a antiga fábrica e no seu lugar ................ un centro social.
que aplicar os mecanismos e
● Cómpre ................. o consumo enerxético en lugar de .................lo cada ano.
técnicas da redacción, senón ● ................. as árbores secas e ................. árbores novas.

simplemente debe axeitarse a

un espazo predeterminado, ser 42
claros e coidadosos coa presen-
tación e comprender todos os
datos que se piden para comple-
tar correctamente o documento.
Aproveite para explicar a funcio-
nalidade de datos como o código Outras actividades
postal e anímeos a que memori- A importancia dos antónimos. Para que os alumnos se decaten da
cen o da súa zona. Así mesmo, importancia dos antónimos, presente un texto en que, en lugar da
convén que lles aconselle que palabra exacta, se utiliza a negación desta. Suxira que busquen o
expresen as datas con 2 díxi- termo axeitado en cada caso para que o texto sexa máis directo e
tos para o día, 2 díxitos para o sinxelo de entender e que o reescriban.
mes e 2 para o ano, por exemplo Ola, Xan! Esta fin de semana non me encontraba ben, tiven que estar
15/12/99 ou 06/02/00. na cama. Por sorte, prestáronme moitos cómics e libros que non eran
nada difíciles de ler e, ademais, vin o partido de fútbol, que non foi
Para explicar
aburrido. O domingo levei unha sorpresa ben grande: veu un amigo
• A actividade 1 serve para aproxi-
xornalista de meu pai que me estivo contando anécdotas que non
marse ao mundo da reciclaxe e
me fixeron chorar e trouxo uns pasteis que non eran salgados.
ao seu vocabulario. Procure res-
Bicos.
ponder as preguntas que formu-
Martiño
len os alumnos sobre reciclaxe.

42

130903 _ 0072-0087.indd 82 21/7/09 14:38:06

 3
UNIDADE 3
Composición de textos
Cubrimos un cuestionario. Os cuestionarios son documentos en que se nos fan unha • Coa actividade 2, os alumnos
serie de preguntas destinadas a coñecer os nosos gustos, opinións, etc., respecto
dalgún tema determinado. Non é difícil cubrir un cuestionario, pero antes de facelo, poden observar o que é a anto-
cómpre ler ben as preguntas e pensar de que xeito se deben contestar. nimia. Destaque que as palabras
que rexeitaron denotan o contra-
5. Completa o cuestionario seguinte sobre as actividades que prefires facer ao longo
do curso. rio de ambiente saudable. Para
completar a actividade, pode
DATOS PERSOAIS (escribe unha letra ou un número en cada casa) suxerir a escritura dun conto con
1.º Apelido 2.º Apelido dous marcos espaciais (un mun-
Nome do limpo e un mundo sucio).
Data de nacemento Lugar de nacemento • Nas actividades 3 e 4 asegú-
Día Mes Ano
rese de que son capaces de
ESTUDOS QUE REALIZAS (marca a casa cun X)
saber o significado exacto de
1.º curso de Primaria 2.º curso de Primaria 3.º curso de Primaria
cada palabra.
4.º curso de Primaria 5.º curso de Primaria 6.º curso de Primaria
• Á hora de cubrir o cuestionario,
nte TIPOS DE ACTIVIDADES QUE PREFIRES (risca as que correspondan (tres máximo)) insista na necesidade de pen-
– Intercambio con outros colexios – Visitas culturais – Excursións
sar ben os datos antes de cu-
– Viaxes de fin de semana – Competicións deportivas – Outras
brir un formulario, xa que se ten
En caso de riscares a opción «Outras», especifica cales: _________________________________________ que usar bolígrafo e convén que
co
_____________________________________________________________________________________________ a presentación do texto sexa
a Escribe en orde de preferencia as actividades que riscaches. boa, sen borranchos.
1. _________________________ 2. __________________________ 3. __________________________

r
Explica brevemente o que opinas sobre o feito de realizar actividades deste tipo durante o curso.
Competencias básicas
-
_____________________________________________________________________________________________ Autonomía e iniciativa
_____________________________________________________________________________________________ persoal
Aprender a empregar formularios
PLANIFICACIÓN DO TEXTO axudaraos a acostumarse á lin-
a) Le atentamente o cuestionario e fíxate ben. guaxe administrativa e a ser máis
● Que che preguntan?
independentes nos seus primeiros
● De que xeito tes que contestar en cada caso?
trámites.
REDACCIÓN DO TEXTO
b) Fotocopia o impreso ou cópiao no caderno e cúbreo co lapis.

no. CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO

c) Comproba as respostas e, se está todo ben, pásaas a limpo. Solucións
43 1. RM: Como seleccionan os
residuos? Como se reciclan os
plásticos? Cantos tipos de colec-
tores diferentes hai? Que tipo de
materiais son máis ecolóxicos?...
2. Verbos: coidar, respectar,
Documentos administrativos. Aproveite este apartado para que os
reciclar. Adxectivos: ecolóxico,
alumnos tomen contacto con xéneros administrativos como a solicitu-
reutilizable, limpo. Substantivos:
de, que se adoita presentar en formato cuestionario. Recolla modelos
protección, limpeza. 3. aforrar-
no concello ou outros organismos da vila e repártalles fotocopias
malgastar; derrubar-construír;
para que os empreguen.
plantar-arrincar; aumentar-reducir.
4. • A auga é un ben escaso: hai
que aforrala e non malgastala.
• Derrubaron a antiga fábrica e
no seu lugar construíron un cen-
tro comercial. Cómpre reducir o
consumo enerxético en lugar de
aumentalo cada ano. • Arrincaron
as árbores secas e plantaron ár-
bores novas. 5. RL.

43

130903 _ 0072-0087.indd 83 21/7/09 14:38:07


Obxectivos
• Coñecer as características dos
textos en prosa.
• Coñecer as características dos
textos en verso.
• Diferenciar os textos en prosa
dos textos en verso.
Suxestións didácticas
Na unidade 1 xa se presentaron
algúns textos literarios en prosa
(texto D da actividade 4). Nesta
unidade afondaremos nas diferen-
zas entre prosa e verso. Para que
a diferenza sexa máis clara, utili-
zamos un poema prototípico, con
versos idénticos e rima ben evi-
dente. Se o considera convenien-
te, pode comentarlle que tamén
hai poesía sen rima e poesía que
se escribe formando un debuxo,
coma os caligramas.
Para explicar
• Para facilitar a resolución da
actividade 1, cómpre que lles
faga observar que, no texto
A rosa, malia que a liña é curta,
obsérvase un intento de com-
pletala ao máximo como se ve
na partición silábica da terceira
liña.
• A actividade 2 vén sendo unha
introdución á análise métrica
que se tratará máis a fondo na
unidade 5. Explíquelles que se
contan todas as sílabas en cada
verso.
• Na transformación de verso a
prosa, que se pide na activida-
de 6, non abonda con que es-
criban un texto para completar
o longo da liña. Anímeos a que
transformen máis o poema con-
servando o contido, pero cam-
biando as palabras que preci-
sen para conseguir eliminar a
rima. Tendo en conta que no
poema o poeta se dirixe a unha
nena, suxíralles que reelabo-
ren en prosa o seu texto coma
se fose unha carta ou aviso di-
rixido a ese receptor.
44
130903 _ 0072-0087.indd 84
Literatura Prosa e verso 3.
A rosa...
A rosa é bela, xa se sabe. Pero quen mellor o sabe é ela.
Pasa todo o día na beira do lago ollando a súa imaxe
reflectida na superficie. Cando o peixe dourado pasa fa-
cendo pequenos círculos na auga, a rosa resmunga:
–Vai nadar para outro lado, becho feo! Non fagas tremer
a miña belísima imaxe! 4.
~
ÁLVARO DE MAGALHAES, O home que non quería soñar (fragmento)
resmungar: rosmar,
protestar.
Imos ao campo...
acenar: facer
Imos ao campo, miña pequena,
que a mañanciña xa nos acena
xestos coas mans, 5.
coa cabeza, etc.
coas mans lixeiras dos amieiros
amieiro: árbore
que andan á roda polos regueiros.
que se dá nas
XOSÉ M.ª ÁLVAREZ BLÁZQUEZ beiras dos ríos.
(fragmento)
Os textos literarios poden estar escritos en prosa ou en verso. Os textos en prosa
escríbense ocupando toda a liña, é dicir, como escribimos normalmente. Os tex-
tos en verso escríbense con liñas máis curtas, chamadas versos, e adoitan ter un
6.
ritmo e unha sonoridade especiais.
OB
1. Le os textos anteriores e completa.
● O texto .................... está escrito en prosa. Seino porque ........................
● O texto .................... está escrito en verso. Seino porque .........................
2. Escolle a opción correcta en cada caso sobre o poema Imos ao campo... e copia.
● O poema Imos ao campo... ten .................
5 versos 4 versos
● Todos os versos do poema teñen .................
8 sílabas 10 sílabas
● Acaban de maneira semellante as palabras finais dos versos ...................
1.º e 2.º; 3.º e 4.º 1.º e 3.º; 2.º e 4.º
44
Máis información
A función memorística da rima. É posible que os alumnos relacionen a
prosa coas historias e a poesía coas descricións de paisaxes e sentimen-
tos. Convén que se rompa esta asociación e que se lles explique que,
séculos atrás, era habitual utilizar a poesía para contar historias, como
ocorría nos cantares de cego e romances. A rima servíalles aos trans-
misores desas historias (normalmente músicos cegos), como recurso
mnemotécnico. Na páxina http://www.galiciadigital.com/pcd/biblioteca/
poesia/popular/cantos_de_cego/home_cantos_cego.html pode atopar
romances, coplas e cántigas populares galegos.
21/7/09 14:38:07
 3
UNIDADE 3
3. Despois de ler en voz alta o poema Imos ao campo..., di cal destas afirmacións
é verdadeira.
Facendo todos os versos do mesmo número de sílabas e repetindo Competencias básicas
os mesmos sons ao final dalgúns versos conséguese que un poema
teña un ritmo lento. Tratamento da información
Facendo todos os versos do mesmo número de sílabas e repetindo Insista en que, cando escriban un
os mesmos sons ao final dalgúns versos conséguese dar ritmo
e sonoridade a un poema. texto en prosa, teñen que evitar a
inclusión de rimas internas.
4. Le o texto seguinte sobre as rosas e compárao co texto A rosa.

A rosa é considerada a raíña das flores. En que se parecen?

Na mitoloxía hindú, a deusa do amor
ar, e da beleza debe o seu nacemento Solucións
a esta flor. En que se diferencian?
1. O texto 1 está escrito en prosa.
s, Seino porque se escribe ocu -
5. Explica por que este texto non é un texto literario escrito en verso.
pando toda a liña, é dicir, como
Un xardín con paxaros ten menos insectos ca outro que non os teña, escribimos normalmente. O tex-
porque os paxaros comen os insectos. to 2 está escrito en verso. Seino
● Está escrito en liñas máis curtas?
porque se escribe en liñas máis
● Ten un ritmo e unha sonoridade
curtas e ten un ritmo e unha sono-
Estas preguntas axudaranche. ▶ especiais? ridade especial. 2. O poema Imos
a ● Está escrito en linguaxe literaria? ao campo... ten 4 versos. Todos
x-
n os versos do poema teñen 10 síla-
6. Escribe en prosa o poema Imos ao campo...
bas. Acaban de maneira semellan-
te as palabras finais dos versos.
Acaban de maneira semellante as
OBRADOIRO LITERARIO Transformar prosa en verso
palabras finais dos versos primeiro
1. Copia o texto facendo que cada liña acabe nunha das palabras destacadas e explica e segundo, terceiro e cuarto. 3.
o resultado obtido. Facendo todos os versos do mes-
Historia do príncipe que foi ra mo número de sílabas e repetindo
a.
Isto que vos vou contar, nun país lonxe pasou, unha bruxa os mesmos sons ao final dalgúns
singular a un príncipe encantou. Converteuno nunha ra. versos conséguese dar ritmo e
Ai, que bruxa tan malvada! Obrigouno a quedar para sempre
nunha charca. Pero acudiu un bo día, a aquel país absurdo,
sonoridade a un poema. 4. Son
unha fada superlista e vestida de veludo. Ao coñecer a historia semellantes polo que respecta
daquel príncipe encantado, rebuscou na memoria un remedio ao tema, xa que nos falan dunha
ao meigallo. Atopou a solución, ao príncipe desenmeigou.
E bailaron rock-and-roll e este conto rematou.
flor: a rosa. Son diferentes no que
respecta á forma, xa que A rosa
presenta unha historia, un relato
45 inventado que ten como protago-
nista a rosa; mentres que estoutro
informa sobre a importancia desta
flor na mitoloxía hindú. 5. Está es-
crito ocupando toda a liña, como
escribimos normalmente. Non ten
Outras actividades
nin ritmo nin sonoridade especial e
Poetas e prosistas. Divida os alumnos en grupos de catro e pídalles a linguaxe non é literaria, como o
que completen a información deste apartado buscando autores galegos demostra o feito de que non presen-
que destacaron e destacan na prosa e outros que destacaron en compo- ta ningunha figura retórica. 6. RM:
sicións en verso. Leve á clase obras de diversos autores e propóñalle a Querida filla imos ir dar un paseo
cada grupo que escolla un poeta e un prosista e que fagan un póster de polo campo, xa abriu o día e a ma-
cada un cunha breve biografía e algún fragmento da súa obra. ñá está fermosa. Iremos pasear
entre as árbores que hai pola beira
dos regatos e sentiremos como se
moven as ramas coa brisa. Será
un paseo ben relaxado.
OBRADOIRO LITERARIO
1. O resultado é un poema.

45

130903 _ 0072-0087.indd 85 21/7/09 14:38:07

 Actividades
Obxectivos 1. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade. LEM

• Repasar contidos da unidade. ● As palabras antónimas son as que ………… 9

• Comprender a utilidade dos cues- ● A sílaba tónica é a sílaba que soa con máis ………… nunha palabra,
e as outras sílabas son …………
tionarios. 10
O acento gráfico é unha raíña que se pon enriba ………… de acordo cunhas
determinadas …………
• Practicar a redacción de infor-
● Os textos literarios poden estar escritos en prosa ou en ………… Os textos
mes. en prosa escríbense en ………… Os textos en verso escríbense en …………

Suxestións didácticas
11
2. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema.
• A actividade 1 inclúe diversos
enunciados que resumen nunha OS SUBSTANTIVOS

oración os apartados da unida- 12

poden ser teñen
de. Antes de completalos, pída-
lles que folleen os apartados comúns individuais ............. xénero .............

de Gramática, Vocabulario e Or- ou ou ou que pode ser que pode ser

tografía e que digan en voz alta ............. ............. abstractos
............. ............. singular .............
a idea principal de cada un. ES
• Vixíe na actividade 4 os exem-
plos de plural das palabras re- 3. Analiza os substantivos seguindo o exemplo. 6. Copia substituíndo as palabras destacadas
● camiño ● Lucía ● abella por antónimos.
matadas en -l, e se diferencian ● Ana dá consellos útiles. ▶ .…..................
● encerado ● enxame ● felicidade
os casos das agudas das mo- ● O velliño estaba triste. ▶ .…..................
EXEMPLO camiño ▶ substantivo común,
nosílabas e graves (sol-soles, ● Que olor máis agradable! ▶ .…..................
individual, concreto, masculino, singular.
animal-animais...). ● A proba pareceume fácil. ▶ .…..................
4. Completa o cadro da formación do plural
• Na actividade 9 repásanse as dos substantivos e engade outro exemplo 7. Divide estas palabras en sílabas e arrodea
palabras do Dicionario da uni- de cada tipo. a sílaba tónica de cada unha.
dade 2. Para que as lembren Singular vogal, -n+ ..… balón/balóns, ..…..........
● báscula ● ovella ● animal
● música ● paspallás ● parasito
faga alusión á lectura O coio- Singular -r, -z, -s + ..… rapaz/rapaces, .….........

te e a árbore do diñeiro con Singular -l + ..… sol/soles, túnel/túneles ...

oracións como: A avoa estaba Cambio de ..… por ..… manual/manuais ..........
receosa por se o neto decidía
5. Cambia o xénero e o número.
cambiar a consola pola bici; Os ● alcalde ● rapazas
buscadores de ouro sacudiron ● escritora ● curmás
a árbore, pero non caeu nin- EXEMPLO alcalde ▶ alcaldesas
gún dólar; Os buscadores de
ouro decatáronse do engano. 46
8. Escribe palabras que cumpran as condicións.
● Unha palabra de dúas sílabas con acento
gráfico.
● Dúas palabras que se escriban igual,
● gardiá pero que teñan a sílaba tónica distinta.
● raíña ● Unha palabra de catro sílabas
sen acento gráfico.

Solucións
1. • As palabras antónimas son as Outras actividades
que teñen un significado contrario.
Facer un gráfico. Antes de elaborar o informe que se pide no apartado
• A sílaba tónica é a sílaba que
Es capaz de..., pode suxerirlles que fagan un gráfico cos resultados, xa
soa con máis intensidade nunha
que deste xeito poderán observalos de maneira máis visual. Lembre
palabra, e as outras sílabas son
que os gráficos poden ser de diversos tipos: de barras, circulares...
as átonas. • O acento gráfico é
Aínda que neste caso, polo tipo de datos, quizais resulta máis inte-
unha raíña que se pon enriba da
resante e máis claro o gráfico de barras. Suxíralles o uso de regra e
sílaba tónica de acordo cunhas
escuadro.
determinadas normas. • Os tex-
tos literarios poden estar escritos
en prosa ou en verso. Os textos
en prosa escríbense empregando
toda a liña. Os textos en verso
escríbense en liñas curtas. 2. Os
substantivos poden ser comúns ou

46

130903 _ 0072-0087.indd 86 21/7/09 14:38:07

 3
UNIDADE 3
LEMBRA E REPASA propios; individuais ou colectivos;
concretos ou abstractos. Os subs-
9. Explica o significado destas palabras. 13. Copia as palabras e escribe un sinónimo
ao lado de cada unha. tantivos teñen xénero que pode ser
● receosa ● sacudir ● decatarse
● cultivar ● económico ● subir masculino ou feminino; e núme-
10. Copia e completa os esquemas. ● medrar ● excelente ● amable ro, que pode ser singular e plural.
DEFINICIÓN ▶ .…........
LINGUA
● médico ● fraco ● rápido 3. • Lucía: substantivo propio, in-
EXEMPLOS ▶ .….......
14. Escribe tres palabras de cada clase
dividual, concreto, feminino, singu-
DEFINICIÓN ▶ .…........
LINGUAXE que conteñan o son r forte. lar. • abella: substantivo común,
TIPOS ▶ .….......
ESCRÍBENSE CON R ESCRÍBENSE CON RR individual, concreto, feminino,
11. Di dúas linguas que se falan en España, singular. • encerado: substantivo
ademais do castelán, e unha comunidade
onde se fala cada unha.
común, individual, concreto, mas-
15. Explica por que torre se escribe con rr culino, singular. • enxame: subs-
12. Busca a palabra intrusa. e en cambio honrado se escribe con r. tantivo común, colectivo, concreto,
limpo ordenado coidado
16. Responde. Para que se pode empregar masculino, singular. • felicidade:
pulcro amable curioso
unha chuvia de ideas? substantivo común, individual,
abstracto, feminino, singular. 4.
....
Singular vogal, -n + s: camión/ca-
ES CAPAZ DE… Interpretar os resultados dun cuestionario
mións, rede/redes. Singular -r, -z,
1. Observa os resultados deste cuestionario e redacta un informe sobre os hábitos de reciclaxe -s + es: amor/amores, rapaz/rapa-
dos alumnos de 5.º de primaria. ces; francés/franceses. Singular -l
HÁBITOS DE RECICLAXE (grave ou monosílaba) + es: mal/
....
.... TOTAL DE ALUMNOS QUE FIXERON A ENQUISA: 25
males; réptil/réptiles. Cambio de l
.... por is: sinal/sinais; azul/azuis. 5.
.... PREGUNTAS DO CUESTIONARIO: • rapazas: rapaz • gardiá: gardiáns
1. Reciclas na casa? • escritora: escritores • curmás:
a) Si b) Non curmán • raíña: reis. 6. Ana dá
2. Que fas para reciclar? consellos inútiles. O velliño estaba
o RESULTADOS contento. Que olor máis desagra-
a) Reciclo o vidro.
1. a) 20 b) 5
b) Uso os residuos orgánicos como fertilizante. dable! A proba pareceume difícil.
. 2. a) 15 b) 23
c) Separo o lixo. 7. bás-cu-la; o-ve-lla; a-ni-mal; mú-
to c) 18 d) 10
d) Reutilizo o papel e as bolsas de plástico.
3. a) 14 b) 4 c) 2 -si-ca; pas-pa-llás; pa-ra-si-to. 8.
3. Con que frecuencia fas as accións anteriores? RM: perdón; área, area; fantástico.
a) Sempre b) Ás veces c) Case nunca 9. • receosa: que non se fía.
• sacudir: axitar bruscamente.
• decatarse: descubrir algunha
47 cousa. 10. • A lingua é un conxun-
to de sons, palabras e regras que
comparten un grupo de falantes.
• A linguaxe é o medio de comuni-
cación máis importante dos seres
humanos. • A linguaxe pode ser
Programa de ESTUDO EFICAZ oral ou escrita. 11. RL. 12. amable.
Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que 13. cultivar: plantar; económico: ba-
aprenderon. Complete con eles ou pídalles que completen unha tá- rato; subir: ascender; medrar: cre-
boa coma esta: cer; excelente: fantástico; amable:
cortés; médico: dou-tor; fraco: dé-
O que aprendín O que aprendín a facer
bil; rápido: veloz. 14. RL. 15. Torre
Lectura ten o son forte do r que entre vo-
Gramática gais se representa con rr. Honrado
Ortografía ten o son forte do r que despois
de consoante se representa con r.
Escritura
16. Para anotar información para o
Vocabulario texto e planificalo.
Literatura ES CAPAZ DE…
1. RL.

47

130903 _ 0072-0087.indd 87 21/7/09 14:38:08

 4 Pobres fantasmas E

Programación
Obxectivos
• Ler un texto narrativo coa entoación axeitada.
Contidos
• Comprender os elementos paródicos dun texto narrativo. • O adxectivo.
• Aprender técnicas de improvisación do discurso oral. • Normas de acentuación.
• Identificar adxectivos e os substantivos a que fan referencia. • Familia de palabras.
• Repasar a concordancia entre substantivo e adxectivo.
• Coñecer as normas do acento gráfico.
• Lectura da narración Pobres R
• Comprender o concepto de familia de palabras.
fantasmas.
• Describir o protagonista dunha narración. •
• Identificación dos elementos
• Localizar datos e cantidades nun texto expositivo. paródicos do texto. •
• Identificar un personaxe. • Recoñecemento •
e aplicación de estratexias
de improvisación E
Criterios de avaliación nos discursos orais.
• Determinación do adxectivo
•
• Le un texto narrativo con boa entoación. •
axeitado para un substantivo
• Recoñece os elementos paródicos dun texto narrativo.
segundo a concordancia.
• Utiliza técnicas de improvisación para elaborar discursos orais.
• Formación de familias
• Identifica adxectivos e os substantivos a que se refiren. de palabras.
• Transforma correctamente o xénero e o número dos adxectivos. • Descrición do protagonista
• Aplica as normas de acentuación. dunha narración.
• Recoñece as palabras que forman parte da mesma familia. • Identificación e comprensión
• Describe un personaxe seguindo unha orde lóxica. de datos numéricos
nun texto expositivo.
• Extrae datos numéricos dun texto expositivo.
• Recoñecemento dun
• Identifica o personaxe a que fan referencia unhas indicacións.
personaxe a partir
dunhas pistas.

Competencias básicas
• Interese por escribir
Ademais da Competencia en comunicación lingüística, nesta
correctamente.
unidade desenvólvense as competencias seguintes: Autonomía
e iniciativa persoal, Competencia social e cidadá, Tratamento • Valoración dos medios
da información, Competencia no coñecemento e a interacción de comunicación como fonte
co mundo físico, Competencia cultural e artística e Competencia de información.
matemática.

48A

130903 _ 0088-0103.indd 88 21/7/09 14:40:28

 Esquema da unidade
UNIDADE 4

Texto narrativo Gramática Ortografía Competencias básicas

Pobres fantasmas O adxectivo Normas Competencia
de acentuación matemática

Comunicación oral Obradoiro de escritura

Comprensión auditiva: Recoñecer técnicas para Vocabulario: Familia de palabras
improvisar Composición de textos: Describir o protagonista
Expresión oral: Improvisar un discurso

Es capaz de…
Actividades
Identificar un personaxe

Recursos
• Láminas da aula. • Recursos para a avaliación.
• Caderno de práctica. Primeiro trimestre. • CD Comunicación oral Lingua 5.
• Fichas de reforzo e ampliación. • Manual do programa de ESTUDO EFICAZ.

Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ

• Redactar resumos: actividade 10, páxina 50; actividade 8, páxina 55; actividade 1, páxina 60.
• Elaborar esquemas: actividade 6, páxina 53; actividade 2, páxina 60.

Previsión de dificultades Suxestión

de temporalización
• As normas de acentuación resultan complicadas
de aplicar fóra dos exercicios mecánicos guiados. Setembro
Para fixar a aprendizaxe, suxíralles aos alumnos Outubro
que anoten as regras nun papel e que as teñan
Novembro
visibles cando teñan que redactar un texto.
Despois da redacción, que fagan unha revisión Decembro
dedicada exclusivamente á acentuación.
Xaneiro
• Os alumnos están moi familiarizados cos
textos narrativos e, en cambio, adoitan ter máis Febreiro
dificultades para entender os textos expositivos. Marzo
Antes de comezar a lectura do apartado
Abril
Competencias básicas, esperte a curiosidade
polo tema que se trata e, despois, durante Maio
a lectura, suxíralles que utilicen un lapis para
Xuño
subliñar a información máis relevante.

48B

130903 _ 0088-0103.indd 89 21/7/09 14:40:28

 Obxectivos
4 Pobres fantasmas ca
ce
ga
• Ler un texto dialogado coa en-
toación axeitada.
• Coñecer un dos autores de litera-
fac
tura infantil máis importantes.
me
• Descubrir os elementos paródi-
cos dun texto narrativo.
de
tod
Suxestións didácticas
Repase a información sobre o
te
autor, unha das figuras máis im-
portantes da literatura infantil e
xuvenil mundial, con obras tan
coñecidas como Contos por telé- luz
qu
fono e Contos para xogar. Saiba esc
se coñecen obras deste autor, que
se caracteriza pola creatividade, o
sú
humor e a ruptura dos patróns clá-
sicos e das expectativas do lector.
Anímeos a comentar outros libros
que lesen en que tamén estean
VAS APRENDER
1 Lectura
Pobres fantasmas
N o planeta Bort vivían moitos fantasmas. Habitaban nalgu-
nhas covas, en certos castelos en ruínas, nunha torre abandonada,
me
ba
pa
2 Comunicación oral nun faiado... Á medianoite saían dos refuxios e paseaban polo pla-
presentes o humor e a sorpresa. ● Recoñecer técnicas gru
neta Bort, para espantar os bortianos.
para improvisar Pero os bortianos non se asustaban. Eran xente moderna e non
Antes de ler ● Improvisar un discurso
crían en fantasmas. Se os vían, tomábanlles o pelo ata que fuxían
Explore os coñecementos dos 3 Gramática avergoñados.
O adxectivo Por exemplo, se un fantasma facía renxer as cadeas, deseguida
alumnos sobre os personaxes me
4 Ortografía un bortiano berraba:
fantásticos que se asocian tradi- Normas de acentuación –Ei, fantasma, esas cadeas necesitan un pouco de aceite. mo
cionalmente ao xénero de terror: 5 Obradoiro de escritura Se outro fantasma axitaba sinistramente a súa branca saba, un
● Familia de palabras tas
fantasmas, monstros, espíritos, bortiano, mesmo un rapaz, dicíalle:
● Describir
–Que non chupo o dedo, fantasma!
bruxas, ogros… Comece un debate o protagonista
Ao acabar a noite, os fantasmas reuníanse nos refuxios todos
para que comenten os seus me- 6 Texto para traballar qu
desanimados. E daquela viñan as queixas e as lamentacións:
as competencias básicas
dos, que describan os personaxes Aos pés do xigante –É incrible! Sabedes o que me dixo unha señora que tomaba o
durmido fresco nun balcón? «Fíxoseche tarde, vai con coidado, que o teu re-
que coñecen e que expliquen o
loxo atrasa. Non tedes un reloxeiro que vos faga as reparacións?»
papel que adoitan desenvolver na
literatura. 48
A lectura
O texto desta unidade é, en boa
parte, dialogado, cousa que lle per-
mite organizar unha lectura drama-
tizada entre varios rapaces. Pode Máis información
lela vostede primeiro, para que os Os planetas. Os planetas son corpos celestes sen luz propia, trazo que
alumnos teñan un modelo. os distingue das estrelas (como o Sol). No sistema solar, os planetas
As palabras destacadas en negra describen unha órbita arredor do Sol e son oito: Mercurio, Venus, a
son seguramente descoñecidas Terra, Marte, Xúpiter, Saturno, Urano e Neptuno. Hai outros corpos
para a maioría de rapaces e rapa- que non se consideran propiamente planetas, como Ceres ou Plutón,
zas e relaciónanse co campo léxi- porque son máis pequenos.
co do terror. Preséntelles tamén o Ademais dos planetas do sistema solar, hai outros chamados extra-
equivalente en castelán destas pa- solares, que describen unha órbita arredor de calquera estrela que
labras, xa que nalgúns casos son non sexa o Sol. O primeiro que se descubriu, en 1995, chamouse
moi diferentes: buhardilla, chirriar, 51 Pegasus.
siniestramente.
Comente tamén o nome do planeta
dos fantasmas, Bort. Pregúntelles

48

130903 _ 0088-0103.indd 90 21/7/09 14:40:28

 UNIDADE 4
–E a min? O outro día deixáronme unha nota na porta da miña
casa que dicía: «Distinguido señor fantasma, cando acabe o paseo,
faiado: parte dunha casa
situada entre o teito
cerre a porta. A outra noite deixouna aberta e a casa encheuse de
do piso máis alto
que planetas coñecen e se algunha
gatos.»
e o tellado, na que vez oíron falar de Bort. Conduza a
–Xa non se ten respecto polos fantasmas. se gardan trastes vellos.
–Perdeuse a fe. conversa para que conclúan que é
–Hai que facer algo. renxer: facer un ruído un nome inventado. Tamén pode
desagradable ao rozar
Algún propuxo facer unha marcha de protesta. Outro suxeriu lembrar en conxunto outros nomes
unha cousa con outra.
facer soar ao mesmo tempo todas as campás do planeta, así polo
menos non deixarían durmir tranquilos aos bortianos. sinistramente: de maneira de lugares inventados que coñezan
Finalmente tomou a palabra o fantasma máis vello e máis sabio: que dá medo. de películas, contos, xogos…
–Señoras e señores, non hai nada que facer. Xa nunca máis po-
deremos espantar os bortianos. Afixéronse aos nosos ruídos. Saben
Poña atención nos detalles e na
todos os nosos trucos... Non hai nada que facer... aquí. construción dun mundo á medida
–Que quere dicir «aquí»? dos fantasmas. Por iso, en lugar
–Quero dicir neste planeta. Temos que emigrar, irnos...
de alzar a man os fantasmas «me-
–Claro, para ao mellor acabar nun planeta habitado unicamen-
te por moscas e mosquitos. nean a beira da saba» para votar
–Non señor: coñezo o planeta axeitado. unha proposta.
–O nome! O nome!
–Chámase planeta Terra. Védelo alí embaixo, aquel puntiño de
luz azul? É aquel. Sei por unha persoa segura e digna de confianza Competencias básicas
que na Terra viven millóns de rapaces que con só oír os fantasmas
esconden a cabeza debaixo das mantas. Autonomía e iniciativa
E o vello fantasma acabou dicindo: persoal
–Quen estea de acordo con emigrar á Terra que axite a beira da
súa saba. A actitude dos fantasmas ha de
A proposta foi aprobada pola maioría. servir como modelo de actitude
E á noite seguinte, os fantasmas bortianos puxéronse en fila, positiva e de loita, malia as condi-
algu- meneando as sabas coma ás silenciosas. Aos poucos minutos, O AUTOR
baixando á velocidade da luz, chegaron á Lúa. E xa se preparaban
cións adversas.
nada,
o pla- para pasaren á Terra, cando viron polo espazo aproximarse outro
grupo de fantasmas. Competencia social e cidadá
e non –Ola! Quen vai?
uxían –E quen sodes vós? Gianni Os fantasmas expóñense ás bur-
–Non vale, nós preguntamos primeiro. Contestade. Rodari las continuas dos bortianos. Co-
guida –Somos fantasmas do planeta Terra. Alí xa ninguén lles ten Gianni Rodari (1920-1980) é, pro- mente os efectos negativos da
medo aos fantasmas. Imos ao planeta Bort, dixéronnos que alí hai bablemente, o autor máis impor-
moito traballo. tante de Italia no campo da lite- burla. Doutra banda, fágalles no-
ratura infantil e xuvenil. As súas
ba, un –Coitadiños! Nós largámonos do planeta Bort, porque alí os fan-
obras, cheas de humor e de fan-
tar que a única saída que atopan
tasmas xa non temos nada que facer. tasía, deron a volta ao mundo e os fantasmas é emigrar a un lugar
–Vaia, ho! Con iso non contabamos. E agora que facemos? foron traducidas á maioría de lin-
–Unámonos e busquemos un mundo de medoñentos. Algún guas. Aínda que cando comezou a onde poidan vivir mellor. Compare
todos
quedará neste espazo inmenso. escribir, no ano 1950, recibiu moi- a desesperación dos fantasmas
tas críticas, ao final foi recoñecido
aba o E iso é o que fixeron. co premio Hans Christian Andersen, coa angustia da xente que ten que
eu re- GIANNI RODARI, o Nobel da literatura infantil.
emigrar como única saída para a
ns?» Contos para xogar. (Adaptación)
supervivencia.
49
Despois de ler
Este conto forma parte do libro
Contos para xogar, un grupo de
relatos curtos que Rodari escribiu
Outras actividades para un programa de radio. Cada
Frases feitas. Na lectura atopamos dúas frases feitas relacionadas coas conto ten tres finais diferentes.
partes do corpo, chupar o dedo e tomar o pelo. Anímeos a localizalas no Anime os alumnos a buscar outros
texto e a explicar o significado. Preséntelles tamén estoutras frases fei- finais para esta historia e compá-
tas, relacionadas coas partes do corpo, para que expliquen o sentido: reos cos que propón o autor no
• Perder a cabeza • Verlle os ollos á curuxa libro.
(‘volverse tolo’) (‘decatarse dun perigo’)
• Aguzar o oído • Non pechar ollo
(‘atender ao que di outra persoa’) (‘non durmir’)
• Baixar as orellas • Arrimar o ombreiro
(‘ceder nunha disputa’) (‘axudar’)

49

130903 _ 0088-0103.indd 91 21/7/09 14:40:29

 Traballo sobre a lectura Co
Obxectivos Com
Vocabulario 6. Completa de acordo coa historia.
• Comprender o sentido figurado 1. Marca. Que significa a expresión ser ● Os bortianos non teñen medo Recoñ
dun texto. un fantasma? dos fantasmas. Por iso ............. fanno
● Os terrícolas non teñen medo que c
• Descubrir a estrutura interna Presumir demasiado dunha cousa utiliza
dos fantasmas. Por iso .............
que non é certa. pode
do conto.
Ir cun disfrace de fantasma.
A estrutura e o contido
• Practicar a creación literaria. Pasar desapercibido por timidez. 1.
7. Completa o esquema da lectura ●
2. Di cales dos seguintes obxectos poden renxer. coa resposta a cada pregunta.
Suxestións didácticas Que problema teñen
●

PROBLEMA 1
os fantasmas de Bort?
Na actividade 8, explique que un 2.
SOLUCIÓN 1
Que deciden facer para
final aberto é aquel que non deixa resolvelo?
resolto completamente o problema Que descobren cando se 1
unha pota unha porta unha engrenaxe
PROBLEMA 2 atopan cos fantasmas
que se presentara ao inicio, tal co- da Terra?
2
mo ocorre nesta narración. O marco SOLUCIÓN 2 Que deciden facer ao final? 3
3. Escribe SI ou NON. Onde hai fantasmas
segundo a lectura? A túa opinión 3. Es
Competencias básicas
No planeta Bort. Na Lúa.
Competencia social e cidadá 8. Dá a túa opinión e xustifica a resposta.
Na Terra. En Marte. Exp
● Cres que a historia dos fantasmas ten
Utilice a actividade 5 para repasar un final aberto ou un final pechado? Impro
Os personaxes
as maneiras que teñen os cida- temo
4. Le o globo e responde as preguntas. A túa achega para
dáns de manifestar desacordo
dunha forma cívica: asembleas, Señoras
● Quen o di? 9. Describe un planeta inventado por ti. 4. Im
marchas de protesta… e señores, non hai ● A quen llelo di? Di que nome ten, como é, quen vive nel...
nada que facer... Fa
● Cando o di?
aquí!
● Que quere dicir? Rexistro de lectura
10. ESTUDO EFICAZ. Fai unha ficha sobre
Solucións As accións a lectura con estes datos.

1. Presumir demasiado dunha 5. Copia só aquilo que sexa certo.

cousa que non é certa. 2. Unha
porta e unha engrenaxe. 3. • No
p l a n e t a B o r t : s i . • Na Lúa:
non. • Na Terra: si. • En Marte:
non. 4. • O fantasma máis vello
e máis sabio. • A todos os fan-
tasmas. • Pola noite, na reunión
de fantasmas. • Que no planeta
Bort xa non teñen traballo. 5. • A
reunión dos fantasmas acaba cun-
ha votación. • Ao día seguinte, os
fantasmas emigran á Terra. 6. • Os
bortianos non teñen medo dos fan-
tasmas. Por iso, os fantasmas de alí
teñen que emigrar ao planeta Terra.
• Os terrícolas non teñen medo
dos fantasmas. Por iso, os fan-
tasmas de alí teñen que emigrar
ao planeta Bort. 7. PROBLEMA 1:
os fantasmas de Bort xa non lles
meten medo aos bortianos. SOLU-
CIÓN 1: deciden emigrar ao planeta
Terra. PROBLEMA 2: os terrícolas
tampouco teñen medo dos fantas-
mas. SOLUCIÓN 2: unirse para bus-
car un planeta de medrosos. 8, 9
e 10. RL.
● A reunión dos fantasmas acaba
sen acordo. Título:
● A reunión dos fantasmas acaba Autor/a:
cunha votación.
Resumo:
● Ao día seguinte, os fantasmas emigran
á Terra.
● Ao día seguinte, os fantasmas fan
Opinión:
unha marcha de protesta.
50
Programa de comprensión
Actividades 1 e 2. Elaboración dunha interpretación. Adiviñar o signi-
ficado de palabras do texto.
Actividades 3, 4, 5 e 6. Obtención da información. Localizar informa-
ción sobre o marco espacial, os personaxes e as accións.
Actividade 7. Comprensión global. Completar o esquema dos feitos
principais da lectura.
Actividade 8. Elaboración dunha interpretación. Opinar sobre o tipo
de final da historia.
Actividade 9. Expresión escrita. Describir un planeta inventado.
Actividade 10. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.

50

130903 _ 0088-0103.indd 92 21/7/09 14:40:29

 4
UNIDADE 4
Comunicación oral E por que
Hum..., eh...

Comprensión auditiva
os humanos xa non vos
teñen medo?
Eu que sei! Obxectivos
Recoñecemos técnicas para improvisar. Nalgunhas ocasións, • Aprender estratexias para gañar
fannos preguntas coas que non contabamos e non sabemos tempo na improvisación dunha
que contestar. Recoñecer os mecanismos que se poden
utilizar para gañar tempo e pensar unha resposta axeitada conversa.
pode axudarnos a mellorar a capacidade de improvisación.
• Improvisar textos orais.
1. Escoita as audicións das entrevistas feitas na rúa e responde.
● Que pregunta non esperaban os entrevistados? En que o notaches? Suxestións didácticas
● Cales dos entrevistados cres que improvisou mellor? Por que?
Comprensión auditiva
2. Volve escoitar as audicións e relaciona con números cada entrevistado co recurso Para introducir a audición do CD
para gañar tempo para a improvisación que empregou. Comunicación oral, pídalles aos
e 1 Primeiro entrevistado Repite a pregunta que lle fai a entrevistadora. alumnos que se fixen na viñe-
2 Segundo entrevistado Dálle grazas á entrevistadora por facerlle esa pregunta. ta inicial e pregúntelles se todo
nal?
o que conteñen os globos son
3 Terceiro entrevistado Usa palabras baleiras mentres pensa a resposta.
palabras con significado definido.
3. Escribe polo menos unha maneira máis de gañar tempo para improvisar unha resposta. Fágalles notar que, nunha conver-
sa, empregamos a miúdo sons
Expresión oral sen ningunha intención máis ca
en
Improvisamos un discurso. Ás veces, atopámonos en situacións en que, sen esperalo,
encher o silencio. As gramáticas
temos que falar diante dun público. Á hora de improvisar é importante saber gañar tempo chaman a estes elementos con
para organizar mentalmente o que queremos dicir e evitar, así, dicir cousas sen sentido. diferentes nomes: interxeccións
4. Improvisa un discurso breve diante dos compañeiros e compañeiras. propias ou marcadores de pausa.
el...
Faino así:
Expresión oral
1. Dividídevos en grupos. No exercicio de improvisación, lém-
2. Escollede diversos motivos para facer un discurso, anotádeos en papeliños e mesturádeos brelles que os discursos que se
nunha bolsa. propoñen requiren un ton formal.
Aquí tedes algunhas ideas:
Cómpre comezar agradecendo a
Un discurso Un discurso de benvida Un discurso para convencer asistencia e saudando o público,
de agradecemento a novos compañeiros os compañeiros de que con fórmulas como Benqueridos
por gañar un premio. e compañeiras. te voten como delegado.
compañeiros, amigos e amigas…;
3. Collede por veces un papeliño da bolsa e improvisade o tipo de discurso despois, terán que xustificar a súa
que vos tocou. Utilizade algún recurso para gañar tempo: presentádevos, saudade,
explicade por que ides falar... presenza no discurso e, finalmen-
4. Os demais compañeiros do grupo valorarán a improvisación de cada un dos membros. te, transmitir a mensaxe. Se o cre
conveniente, pode analizar discur-
sos de actores ou de deportistas e
51
avaliar as estratexias que utilizan.

Solucións
Outras actividades 1. • Que medidas tomarías con-
Aprendemos a usar interxeccións. Móstrelles varias interxeccións para tra os que non reciclan? Os en-
que as relacionen coa situación axeitada. Despois, faga que repre- trevistados dubidan, pronuncian
senten unha escena breve en que as utilicen: expresións como «Puff!», «Non o
Ei! • • Situación comprometida sei». • O primeiro, que repite a
Pse! • • Desacordo pregunta para gañar tempo. 2. 1.
Xiiiiit! • • Chamar a atención de alguén Repite a pregunta que lle fai a en-
Uf! • • Valoración dubidosa trevistadora. 2. Usa palabras ba-
Va! • • Pedir silencio leiras mentres pensa a resposta.
3. Dálle grazas á entrevistadora
Teña en conta que estas interxeccións e outras poden ser moi úti-
por facerlle esa pregunta. 3. RM:
les para o cómic, que se tratará no apartado Composición de textos
tusir. 4. RL.
da unidade 11. Aproveite para dicirlles que, na escritura, se adoitan
acompañar do signo de admiración.

51

130903 _ 0088-0103.indd 93 21/7/09 14:40:30

 Gramática O adxectivo 3. C
●

Obxectivos ●

Neste planeta O adxectivo

• Recoñecer os adxectivos nunha azul atoparemos
Os adxectivos son palabras que se refiren sempre a substantivos e 4. E
oración e os substantivos aos rapaces medrosos!
que nos din como son ou como están as persoas, os animais e as
●
cales se refiren. cousas. Os adxectivos poden expresar calidades ou estados. Por
exemplo: manta nova, can alegre. ●
• Transformar o xénero e o núme- Xeralmente, os adxectivos van detrás do substantivo, pero tamén ●
ro dos adxectivos. poden ir diante. Por exemplo: ollos bonitos, bonitos ollos. Ás veces o
adxectivo únese ao substantivo ao que se refire por medio dun ver-
bo. Por exemplo: Os fantasmas estaban avergoñados. 5. A
Suxestións didácticas e
Xénero e número do adxectivo E
Pídalles aos alumnos que descri-
CLASES DE Os adxectivos van no mesmo xénero (masculino ou feminino) e nú-
ban un cantante ou un actor de mero (singular ou plural) ca os substantivos a que se refiren. Por iso
6. E
ADXECTIVOS
moda. Anote no encerado os adxec- dicimos que o substantivo e o adxectivo concordan en xénero e nú-
tivos que digan e insista na impor- Variables mero. Por exemplo: rapaz simpático, rapaza simpática, rapaces sim-
masculino singular
páticos, rapazas simpáticas. Algúns adxectivos, como alto ou rubio,
tancia que teñen nas descricións. presentan dúas formas: unha para o masculino (alto, rubio) e outra
plural
para o feminino (alta, rubia). Outros adxectivos, en cambio, son in-
Poña atención á viñeta inicial e feminino singular variables, é dicir, presentan a mesma forma para o masculino e 7. A
aos dous adxectivos destacados. plural para o feminino. Por exemplo: un neno alegre, unha nena alegre. ●

Fágalles ver que os adxectivos Invariables

●
Os adxectivos son as palabras que expresan calidades ou es-
completan o substantivo e que o masculino e feminino
tados dos substantivos. Os adxectivos van no mesmo xénero
E
concretan máis. Cómpre advertilos singular e número ca os substantivos a que se refiren.
plural
de que, malia que a posición máis
habitual dos adxectivos na nosa
lingua é detrás do substantivo, 1. Subliña os adxectivos e sinala cunha frecha os substantivos
hai casos en que o adxectivo pode a que se refiren. AUT
situarse diante do substantivo, ● As sabas brancas movíanse coma ás silenciosas.
M
especialmente en textos literarios. ● O fantasma sabio faloulles con voz calmada aos seus
amigos queridos. 1
Ás veces o significado do adxecti- ● O punto azul era un antigo planeta.
vo cambia segundo se sitúe diante ● Os tranquilos habitantes non eran persoas asustadizas. 2
ou detrás do substantivo (un home ● Nos castelos vellos oíanse ruídos atronadores.
grande / un grande home). EXEMPLO As sabas brancas movíanse coma ás silenciosas.
3
Para explicar 2. Arrodea as parellas de palabras en que non hai concordancia de xénero e número,
• A maioría das actividades des- e corrixe o adxectivo para que concorden. Utiliza o dicionario, se che cómpre. 4
te apartado fan reflexionar o ● ditado sinxelo ● ventá aberta ● paisaxe precioso
alumno sobre a escasa auto- ● espellos limpos ● río profunda ● mel azucradas
● nariz aguzada ● torres abandonada ● persoa especiais
nomía da categoría adxectival, , 4a.

que case sempre vai unida a

52
un substantivo ao que comple-
menta e co que ten que concor-
dar en xénero e número. Insista
en que o núcleo dun sintagma
nominal é un substantivo que Máis información
pode complementarse con
outras categorías, como o ad- Tipos de adxectivos. Os adxectivos clasifícanse segundo a forma:
xectivo. • Adxectivos de dúas terminacións: teñen unha forma para o
• A actividade 2 permítelle lem- masculino e unha para o feminino. En plural, manteñen as dúas
brar o concepto de grupo nomi- formas:
nal que se tratou en cursos limpo limpa limpos limpas
anteriores. Pregúntelles que • Adxectivos dunha terminación invariables: presentan a mesma
clase de palabras faltaría para forma para o masculino e o feminino singular:
construír un grupo nominal pro-
feliz felices difícil difíciles
totípico e pídalles que comple-
ten os grupos nominais con
determinantes de diferentes
clases (artigos, demostrativos,
posesivos, numerais…).

52

130903 _ 0088-0103.indd 94 21/7/09 14:40:30

 4
UNIDADE 4
3. Cambia o número destes grupos de palabras.
● Un mes difícil ● Unha terrible tempestade ● Un animal salvaxe
● Unha camisa branca ● Uns rapaces amables ● Un doutor excelente Competencias básicas
Tratamento da información
vos e 4. Escribe en cada caso o adxectivo correspondente.
s e as Lémbrelles que se teñen dúbi-
s. Por ● Que ten elegancia. ▶ —L——AN— — ● Que sente felicidade. ▶ ————Z
das sobre o xénero dunha pala-
● Que divirte. ▶ ——V———ID— ● Que sabe moito. ▶ S————
amén
bra, poden buscala no dicionario,
● O contrario de feo. ▶ ——AP— ● O contrario de frío. ▶—U——T—
ces o onde, ademais da definición, se
n ver- ofrece información como a cate-
5. Arrodea os adxectivos anteriores que teñen a mesma forma para o feminino
e o masculino e escribe os outros en todas as formas. goría gramatical e o xénero.
EXEMPLO sabio, sabia, sabios, sabias.

e nú-
or iso
6. ESTUDO EFICAZ. Completa o esquema.
e nú- .................. como forte Solucións
s sim- O XÉNERO DO ADXECTIVO pode ser
rubio, 1. [Poñemos entre parénteses
.................. como ...................
outra o substantivo de referencia do
on in-
ino e 7. Analiza as palabras seguintes. Tes que dicir a clase de palabra, o xénero e o número. adxectivo subliñado.] • O (fantas-
re. ● muller valente ● sofás cómodos ● camisa azul ma) sabio falou con (voz) calmada
● planeta pequeno ● rapazas alegres ● arroz delicioso aos seus (amigos) queridos. • O
es-
ero
(punto) azul era un antigo (planeta).
EXEMPLO PALABRA CLASE DE PALABRA XÉNERO NÚMERO
• Os tranquilos (habitantes) non
muller substantivo feminino singular
eran (persoas) asustadizas. • Nos
(castelos) vellos oíanse (ruídos)
atronadores. 2. [Grupos corrixidos.]
AUTOAVALIACIÓN • nariz aguzado • río profundo
Marca a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2,5 puntos.
• torres abandonadas • paisaxe
1. Os adxectivos expresan unha calidade ou estado… preciosa • mel azucrado • persoa
a) dun substantivo b) dun verbo especial. 3. • uns meses difíciles
• unhas terribles tempestades
2. En Un meteorito enorme o adxectivo é a palabra…
a) enorme b) meteorito • uns animais salvaxes • unhas
PUNTUACIÓN camisas brancas • uns rapaces
3. O adxectivo fiel non presenta…
1 ....... amables • uns doutores excelen-
a) variación de xénero b) variación de número
mero, 2 ....... tes. 4. • elegante • feliz • divertido
4. Os adxectivos poden ir… 3 .......
4 .......
• sabio • guapo • quente. 5. Teñen
o a) detrás ou diante do substantivo b) diante do substantivo
a que se refiren a que se refiren TOTAL ....... a mesma forma para o masculino
s e o feminino elegante, feliz e quen-
Solución: 1a, 2a, 3a, 4a.
te. Formas: elegante, elegantes;
53 feliz, felices; divertido, divertida,
divertidos, divertidas; sabio, sabia,
sabios, sabias; guapo, guapa, gua-
pos, guapas; quente, quentes. 6.
O xénero do adxectivo pode ser
Outras actividades masculino, como forte; feminino,
como alta. 7. • valente: adxectivo
Clasificación de adxectivos. Pídalles aos alumnos que, por grupos,
feminino singular • sofás: subs-
revisen a lectura inicial e que localicen varios adxectivos. Despois,
tantivo masculino plural; cómodos:
terán que clasificalos segundo o modelo que sigan:
adxectivo masculino plural • cami-
• Modelo 1: limpo, limpa, limpos, limpas sa: substantivo feminino singular;
• Modelo 2: difícil-difíciles azul: adxectivo feminino singular
Valorarase a rapidez dos grupos e o traballo ben feito. Dígalles que • planeta: substantivo masculi-
cada grupo engada da súa propia colleita cinco adxectivos máis. no singular; pequeno: adxectivo
masculino singular • rapazas:
substantivo feminino plural; ale-
gres: adxectivo feminino plural
• arroz: substantivo feminino sin-
gular; delicioso: adxectivo feminino
singular.

53

130903 _ 0088-0103.indd 95 21/7/09 14:40:31

 Ortografía Normas de acentuación 6. Ex

Obxectivos
Que mágoa!
• Clasificar as palabras segundo a ● As palabras agudas son as que teñen a última sílaba
Na Terra Despois de percorrer
tónica. Acentúanse cando son polisílabas e rematan en
posición da sílaba tónica. ninguén teme xa tantos quilómetros,
teremos que volver
vogal, en vogal + n, en vogal + s ou en vogal + ns. Non
os fantasmas. se acentúan cando son monosílabas nin cando acaban 7. Le
• Facer uso correcto das normas á casa.
en ditongo decrecente (seguido ou non de n ou s) ou
de acentuación. noutra consoante que non sexa n nin s. Exemplo: mañá,
ninguén, cafés, arousáns, despois, colleu, percorrer. É
• Fixar a escritura de palabras con ● As palabras graves son as que teñen a penúltima sílaba A
dificultades ortográficas. tónica. Acentúanse cando rematan en consoante distinta
L
de n ou s e en grupos consonánticos distintos de ns. Tamén
se acentúan as palabras graves que rematan en ditongo decre-
Suxestións didácticas cente con ou sen n ou s. Exemplo: útil, bíceps, amábeis.
8. ES
● As palabras esdrúxulas son as que teñen a antepenúlti- e
Para que os rapaces comproben a ma sílaba tónica. Acentúanse todas. Exemplo: mágoa.
●
importancia da acentuación, pro-
póñalles unhas cantas palabras ●

descoñecidas para eles sen acen- ●

tos gráficos (por exemplo, cabeza- 1. Risca as palabras intrusas de cada grupo.
lla, cénit, litógrafo) e suxíralles que AGUDAS cartón orixe reiseñor capataz cartel fórmula 9. Di
as pronuncien. Que observen que Fíx
GRAVES escrito fórceps estética débil cardióloga cortina
cada un as pronunciará dunha
maneira diferente. A continuación, ESDRÚXULAS páxina sílaba rótulo fértil corazón próxima
Gú
acentúeas e fágalles notar que, un
grazas ao acento gráfico, poden 2. Completa con palabras agudas que levan acento gráfico. ex
● O tren da Coruña chegará con atraso á ............... de Compostela. da
pronuncialas correctamente. Im
● Quero viaxar a ..............., a capital de Alemaña.
Para repasar os conceptos de cur- a
● O ............... do colexio tivo unha avaría e picou unha roda.
sos anteriores, lea en voz alta o
texto do globo inicial e pida que 3. Escribe unha oración coa palabra grave de cada parella.
DIFI
clasifiquen todas as palabras fábrica fabrica cantara cantará público publico
(non soamente as destacadas)
en agudas, graves e esdrúxulas. 4. Forma palabras graves e esdrúxulas seguindo os modelos. Fíxate nos acentos.
Lémbrelles que os monosílabos MODELO 1 utilidade ▶ útil ● facilidade ● solidez

formarían un grupo á parte. Antes ● docilidade ● candidez

MODELO 2 rapidez ▶ rápido ● axilidade ● lucidez
de ler a norma ortográfica, pída-
lles que observen as palabras cla- 5. Ordena as sílabas e forma palabras esdrúxulas.
sificadas e que intenten deducir
PE TÉ DO RÁ PI DE MI TÍ CIEN CO FI
por que se acentúan e por que
non. Trátase de propoñer hipóte-
ses que despois terán que confir- 54
mar ou rexeitar.

Para explicar
• As actividades deste apartado
tratan, primeiramente, un aspec- Máis información
te xeral como é a clasificación
das palabras segundo a posición Palabras con acentuación diferente. Hai palabras que teñen a sílaba
da sílaba tónica. Posteriormen- tónica nunha posición diferente do castelán, polo que os alumnos
te, céntranse na acentuación de adoitan pronuncialas e acentualas mal. En xeral, son cultismos ou
cada tipo de palabra en particu- neoloxismos, como medula, parasito, mísil, téxtil, réptil…
lar: as agudas (actividade 2), as
graves (actividades 3 e 4) e as
esdrúxulas (actividades 4 e 5).
A partir da actividade 6 repásan-
se todas as normas de acentua-
ción, con palabras mesturadas
dos diferentes tipos.
• A actividade 3 é moi interesan-
te para mostrar o valor distintivo

54

130903 _ 0088-0103.indd 96 21/7/09 14:40:31

 4
UNIDADE 4
6. Explica por que levan ou non levan acento gráfico as palabras seguintes.

dos acentos gráficos nalgunhas

aba
palabras.
colar teléfono zapatillas violín cámara móbil
en • Na actividade 4 trabállanse as
Non
ban 7. Le as pistas e di, en cada caso, a cal das palabras anteriores se refiren. palabras graves con acento grá-
ou fico e as esdrúxulas. Pode am-
ñá, PISTAS PISTAS PISTAS
pliar o exercicio engadindo máis
É unha palabra grave. É unha palabra aguda. É unha palabra esdrúxula.
aba palabras (debilidade, habilidade,
Acaba en consoante. Acaba en consoante. Non ten ningunha sílaba
nta
Leva acento gráfico. Non leva acento gráfico. antes da tónica. dificultade…).
mén
cre- • Para preparar o ditado, pídalles
8. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa a norma para cada tipo de palabras: agudas, graves que se fixen nas palabras marca-
últi-
a.
e esdrúxulas. das en negra e que, por parellas,
● As palabras agudas teñen como sílaba tónica ................ Acentúanse ........................ expliquen por que se acentúan.
................................................................................................................................
● As palabras graves ...................................................................................................
● As palabras ..............................................................................................................

a
Solucións
9. Ditado. Prepara o ditado para facelo no caderno.
Fíxate nas palabras destacadas. 1. Cómpre riscar: orixe (gra-
tina
Unha película fantástica ve), fórmula (esdrúxula), estéti-
a
Gústavos o cine fantástico? O outro día vin con Cibrán, César e Ánxela ca (esdrúxula), cardióloga (es-
unha película de ficción científica espléndida. Titulábase «Invasión drúxula), fértil (grave), corazóns
extraterrestre» e contaba a historia dun científico que, cunha máquina (aguda). 2. • estación • Berlín
da súa invención, provocaba unha invasión extraterrestre.
Imaxinades como berrabamos cando os extraterrestres invadían
• autobús. 3. RM: Esa tenda fa-
a Terra? Foi terrorífico! Sorte que era só unha película que se non... brica pezas de roupa en China.
Ana dixo que cantara pola noite
nun karaoke. Hoxe publico as mi-
DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS ñas memorias. 4. Modelo 1: fá-
co
1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías correspondentes.
cil, dócil, áxil. Modelo 2: sólido,
.
pa✱e✱a
cándido, lúcido. 5. Tépedo. Pirá-
● ●
✱er✱í✱oro ● e✱tra✱o
parella mide. Científico. 6. Colar non se
z 2. Arrodea os erros e corríxeos. acentúa porque é aguda acabada
herbívoro ● parexa ● erbíboro ● extrano en -r. Teléfono acentúase porque
estraño ● pareya ● ervíboro ● extraño é esdrúxula. Zapatillas non se
3. Escribe unha oración con cada unha das palabras traballadas.
acentúa porque é grave acabada
FI en vogal + -s. Violín acentúase
porque é aguda acabada en vogal
55 + -n. Cámara acentúase porque é
esdrúxula. Móbil acentúase por-
que é grave acabada en -l. 7. Mó-
bil, colar, cámara. 8. • As palabras
agudas teñen como sílaba tónica a
Outras actividades última. Acentúanse cando acaban
en vogal, en vogal + -n, en vogal +
O quebracabezas. Faga tarxetas de cartolina, en cada unha das -s e en vogal + -ns. • As palabras
cales terá que escribir unha sílaba. Cómpre que faga tarxetas con graves teñen como sílaba tónica
sílabas acentuadas e non acentuadas. Divida a clase en grupos a penúltima. Acentúanse cando
de catro e reparta unhas cantas tarxetas a cada grupo para que acaban en consoante distinta de
intenten combinalas e formen palabras. Á hora de formar as pala- -n ou -s e en grupos consonánticos
bras terán que ter en conta cuestións como partición silábica e a distintos de -ns ou cando acaban
acentuación. en ditongo decrecente con ou sen
n ou s. • As palabras esdrúxulas
teñen como sílaba tónica a ante-
penúltima. Acentúanse sempre. 9.
Ditado.

55

130903 _ 0088-0103.indd 97 21/7/09 14:40:31

 Obradoiro de escritura Com
Desc
Obxectivos Vocabulario que
coa
• Ampliar o vocabulario sobre a continente que
exploración da Terra. illa
deserto 6. Im
• Comprender o concepto de
familia de palabras. terrestre
marítimo
• Identificar as palabras perten- aéreo
centes a unha mesma familia.
atravesar
• Describir personaxes. explorar
percorrer

Suxestións didácticas
A ilustración inicial dá pé a revi-
sar o vocabulario relacionado cos
transportes, os desprazamentos
e tamén os accidentes xeográfi-
1. Explica para que serve o vehículo da lámina utilizando todas as palabras propostas
que poidas.
2. Escolle tres palabras da lámina e escribe unha oración interrogativa e outra
exclamativa con cada unha.

cos. Repase todas as palabras PLAN

FAMILIA DE PALABRAS. Algunhas palabras formáronse a partir doutra. Por exem-
que se inclúen e pregúntelles se plo, a palabra terrestre formouse a partir da palabra terra. Todas as palabras a
coñecen outras que se parezan que se formaron a partir dunha palabra determinada constitúen unha familia de
formalmente (continental, illado, palabras.

desertización, terra, mar, aire, tra-

vés, correr…). Fágalles ver que as 3. Risca en cada caso a palabra que non pertence á mesma familia.
palabras, como as persoas, se beber bebedeira illa illar augar augacento
agrupan en familias. Así como os beberaxe illamento augurio
familiares presentan trazos físicos bebedizo babexar illó illote augamar auguento
comúns, as palabras que perten-
cen á mesma familia tamén teñen 4. Copia o texto desta postal e subliña as palabras da familia de campo.
unha forma semellante. A compa- Ola, Alberte:
ración da familia de palabras e a Escríboche desde o cámping onde acampamos onte. Mañá R
familia de persoas pode axudalos pensamos visitar unha granxa e pasar o día cos campesiños.
b
Xa ves, levamos pouco tempo e xa queremos apuntarnos á vida
a lembrar a diferenza entre familia campestre. Creo que este campamento nos cambiará a vida!
de palabras e campo léxico, que Recibe unha aperta deste campista feliz.
se tratará en unidades posterio-
5. Escribe palabras da familia das seguintes. C
res.
● Aire ▶ aéreo, ............... ● Terra ▶ ............... ● Mar ▶ ............... c

Para explicar
• Na actividade 5, poden men- 56
cionar palabras como aéreo e
aeroporto, que teñen unha for-
ma semellante a aire, pero non
manteñen completamente a raíz.
Fágalles observar que aéreo e Outras actividades
aeroporto son derivados cultos Os familiares intrusos. Propóñalles unhas cantas listas de familias de
que utilizan a raíz latina aer. palabras para que detecten a palabra intrusa en cada caso. Deste
• Antes de facer a actividade 6, xeito, aprenderán que na familia de palabras, ademais da forma,
lea o modelo que se inclúe no deberán ter en conta o significado.
apartado Planificación do texto. • forte fortificar/fortaleza/fortuna
Destaque que na descrición • libro libreiro/libre/libraría
se segue unha orde espacial: • liso alisar/lis/lisa
primeiro, expóñense caracte- • caro encarecer/carpeta/encarecemento
rísticas xerais (pequena e del- • flor floraría/floración/florete
gada) e, despois, focalízase
en detalles como a cor dos
cabelos, a cor de ollos… Ade-
mais, fágalles notar que o uso

56

130903 _ 0088-0103.indd 98 21/7/09 14:40:31

 4
UNIDADE 4
Composición de textos
Describimos o protagonista dun conto. Cando escribimos un conto, é moi importante de comparacións pode ser moi
que o personaxe protagonista estea ben definido. Por iso moitos contos comezan
coa descrición do protagonista. Para describir ben o protagonista dun conto, temos útil para dar máis expresividade
que dicir como é fisicamente, pero tamén como é o seu carácter e a súa forma de ser. ás descricións (negros coma o
carbón).
6. Imaxina e describe o personaxe protagonista do conto seguinte.
• Na actividade 6 terán que re-
O tesouro soñado construír a imaxe do mozo, xa
Unha vez un mozo soñou que a súa fortuna se atopaba aos pés que o texto narrativo non ofre-
dunha palmeira, no medio do deserto. Decidido a cambiar a súa ce ningún dato neste sentido.
sorte, iniciou a viaxe na procura daquela palmeira. Pero, ao chegar
Á hora de construír a descrición
alí, só atopou un home que descansaba á súa sombra. Ao contarlle
ao home o motivo da súa viaxe, aquel riuse. El había tempo que e escoller os adxectivos terán
soñaba cun tesouro agachado debaixo dunha laranxeira que había que ter en conta as accións do
á entrada dunha vella caseta, pero non se lle ocorrera nunca ir
personaxe que se relatan.
buscalo. O mozo quedou abraiado: aquela descrición coincidía
ostas coa da entrada da súa casa!
Ao regresar, colleu a pa e comezou a cavar. Ao pouco atopaba Competencias básicas
un tesouro inmenso. O seu soño fixérase realidade!
Competencia
no coñecemento e a
PLANIFICACIÓN DO TEXTO interacción co mundo físico
em-
ras a) Observa este modelo de descrición dun personaxe e fai unha lista
de coas características que terá o protagonista do conto anterior. A partir da lámina inicial, reflexio-
ne sobre os danos que producen
Momo era pequena e bastante delgada. Polo seu aspecto ninguén sabería
algunhas competicións automobi-
dicir se tiña oito anos só ou se xa tiña doce. Tiña os cabelos rizos, negros
coma o carbón, e con pinta de non se enfrontar nunca a un peite e a unhas lísticas sobre o medio natural, o
tesoiras. Tiña uns ollos enormes, preciosos, e tamén negros coma o carbón, que provocou as protestas dos
nto e uns pés da mesma cor porque adoitaba ir sempre descalza. grupos ecoloxistas.
O que Momo sabía facer coma ningunha outra persoa no mundo era
nto escoitar. Moi poucas persoas saben escoitar de verdade. E o xeito en como
sabía escoitar Momo era único.
Competencia
MICHAEL ENDE, Momo. (Adaptación) cultural e artística
Se lle parece axeitado, pode fa-
REDACCIÓN DO TEXTO cer que os rapaces practiquen a
b) Escribe o borrador da descrición do personaxe seguindo unha orde. Non esquezas descrición de personaxes a partir
vida
mencionar ningún dos aspectos seguintes. de imaxes recortadas de revistas,
● Nome. ● Como é fisicamente. ● Como é o seu carácter. catálogos… A actividade póde-
CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO
se complementar se lles facilita
c) Pasa a limpo a descrición. Se queres, podes acompañala dun debuxo do personaxe.
imaxes de cadros famosos, como
.....
A dama do armiño ou a Monna Li-
sa, de Leonardo da Vinci; O nace-
57
mento de Venus, de Botticelli; o
Autorretrato de Albert Dürer; Ma-
dre de Deus e Infante, de Filippo
Lippi…
Comparacións. As comparacións son un recurso moi utilizado nas
descricións, xa que achegan máis expresividade ao texto. Propóñalles
estas dúas columnas para que as relacionen e anímeos a que inclúan Solucións
algunhas destas expresións na descrición da actividade 6.
1. RM: é un vehículo terrestre que
alto • • un bocoi
permite atravesar o deserto. 2. RL.
forte • • un día sen pan
3. babexar; illó; augurio. 4. cám-
cabelos dourados • • un fideo
ping, acampamos, campesiños,
grande • • un carballo
coma campestre, campamento, campis-
delgado • • un piñeiro
ta. 5. RM: • Aire: aéreo, aeroporto,
gordo • • o ouro
airoso, airear… • Terra: terrícola,
terrestre, terráqueo… • Mar: marí-
timo, mariñeiro, marina… 6. RL.

57

130903 _ 0088-0103.indd 99 21/7/09 14:40:32


Obxectivos
• Familiarizarse cos textos xorna-
lísticos expositivos.
• Localizar rapidamente datos ma-
temáticos.
Suxestións didácticas
Nesta unidade presentamos un
texto xornalístico de carácter expo-
sitivo que servirá para traballar,
entre outros aspectos, a compe-
tencia matemática. Explore os
coñecementos que teñen os rapa-
ces sobre os medios de comuni-
cación escritos e pregúntelles que
tipo de información se pode atopar
e que xornais e revistas coñecen.
Fágalles ver que nos xornais, ade-
mais de noticias, hai artigos de
opinión, cartas ao director e repor-
taxes, como o que van ler nesta
unidade.
Explíquelles que as reportaxes
son textos expositivos que pre-
tenden ampliar información sobre
algún tema de actualidade. Por
iso, adoitan ser máis extensos ca
as noticias.
Para explicar
• A explicación inicial da reportaxe
e a reflexión sobre os medios de
comunicación escritos poden
axudalos a responder correcta-
mente a actividade 1. Pídalles
que se fixen tamén na informa-
ción sobre a fonte de proceden-
cia que aparece ao final do texto.
A palabra reporteiro do título da
publicación pode ser clave para
contestar estas cuestións. Fá-
gaos reflexionar tamén sobre o
adxectivo dixital: lévanos a pen-
sar en que o texto pertence a
un xornal en liña. Neste caso o
medio é inventado, pero pode
aproveitar para presentarlles co-
mo é un xornal ou unha revista
en liña.
• A actividade 2 aproveita para
insistir no carácter literario da
reportaxe e para comprobar se
son capaces de entender a me-
táfora do título. Se o considera
58
130903 _ 0088-0103.indd 100
TEXTOS PARA TRABALLAR AS COMPETENCIAS BÁSICAS Aná
1. B
●
Aos pés do xigante durmido ●
●
●
POR LUCRECIA LAPOLE
Xa clarexa na cidade italiana de Nápoles. Pouco e 2. E
pouco os barrios vanse espreguizando e os habi-
●
tantes non tardarán en encher as rúas neste sába-
●
do asollado. Aparentemente, non hai nada que
diferencie esta cidade costeira do sur de Italia de
calquera outra cidade europea. poida imaxinar, e que produciu a capa de cinza 3. E
volcánica sobre a que se alza Nápoles. ●
Agora ben, Nápoles non é coma as outras. Nápoles
garda un segredo nas entrañas da terra. O chan da Nos tempos da antiga Roma (ano 79 d. C.), o Ve-
cidade, sobre o que se asentan as rúas e os edifi- subio fixo desaparecer unha belísima cidade que
cios, é unha profunda capa de... cinzas volcánicas. se chamaba Pompeia. Cando o cráter rompeu por 4. C
A tan só 15 quilómetros da cidade, álzase o impo- primeira vez, sentiuse un grande estrépito e daque-
●
ñente volcán Vesubio (1281 m), quizais o máis pe- la comezou a lanzar rochas a diversos quilómetros
●
rigoso dos volcáns que hai na Terra. ao redor; o aire volveuse negro e a temperatura
fíxose insoportable (máis de 400 ºC). Unha espe-
Os científicos están preocupados porque o xigante
de lume podería espertar e advirten de que, se
cie de mar de cinza caeu sobre a coitada
Pompeia. A xente fuxiu espantada en todas as
isto pasase, a erupción será devastadora. COM
direccións, pero moi poucos sobreviviron. A cida-
A pesar de que hai sistemas para detectar os pri- de quedou totalmente sepultada por aquel mar de
meiros indicios de erupción, os expertos aseguran 1
que esta pode desencadearse de súpeto, sen ape-
cinza, ata o punto de que tiveron que transcorrer
case dous mil anos para que se descubrise onde
nas un sinal. Cumpriría actuar con moitísima rapi- se atopaban as ruínas da fermosa Pompeia.
dez, porque as explosións liberan unha chuvia de
2
En 1944, en plena Segunda Guerra Mundial, o
pedras e cinzas, as columnas de fume e os gases
tapan o ceo e a lava avanza montaña abaixo atra-
Vesubio entrou en erupción xusto no momento en
que uns avións militares sobrevoaban a zona. Os
pando coas súas linguas de lume todo o que ato-
88 avións que formaban aquela escuadra queda-
pa por diante. 3
ron destruídos.
Os que fan estas predicións terribles non o teñen
Agora o Vesubio dorme, pero os científicos velan
que imaxinar; afírmano porque xa pasou outras
atentos os seus soños, non sexa o caso de que o
veces ao longo da historia, e o resultado sempre
xigante de lume esperte subitamente. En Nápoles,
foi tráxico.
Sábese que en 1780 a. C., o gran Vesu-
entre tanto, volveu clarexar.
bio abriu a gorxa nunha das máis
terribles erupcións que se
4
ed035470
O Reporteiro Dixital, núm. 6, xuño 2009
58
Máis información
Os volcáns. A palabra volcán provén da illa Vulcano, ao sueste de
Italia, caracterizada polas actividades eruptivas. Adóitase relacionar
esta illa co deus Vulcano, o deus clásico do lume e das armas.
Un volcán consta de cámara magmática (almacén interno onde se
acumula o magma, que se sitúa a unha profundidade entre 10 e
70 km.), cheminea (conduto de saída), cono volcánico (elevación do
terreo) e cráter (depresión no vértice do cono volcánico).
21/7/09 14:40:32
 4
UNIDADE 4
Análise e comprensión
1. Busca os datos no texto que liches. 5. Escribe V (verdadeiro) ou F (falso) segundo conveniente, pode contrastar
● Que tipo de texto é? corresponda.
este título co título típico du -
● De que publicación está extraído? ● O texto fala dun volcán.
nha noticia, que adoita constar
● Cando foi publicado? ● O Vesubio mide 700 m.
● Nápoles está a 15 km do volcán.
de suxeito, verbo en presente
● Como se chama a xornalista que o escribiu?
● O Vesubio tivo 2 erupcións e complementos (Os científicos
2. Explica o título que escolleu a autora. importantes ao longo da historia. están preocupados por unha po-
● Quen é o xigante durmido? sible erupción do Vesubio).
6. Completa o cadro cos datos das erupcións
● Quen dorme aos seus pés?
máis importantes do Vesubio
• Con relación á actividade 3,
e as consecuencias que tiveron.
za 3. Escolle e copia coa opción correcta. coméntelles que os datos tan
● O texto fala de... DATOS DAS CONSECUENCIAS
ERUPCIÓNS QUE TIVERON
precisos que se expoñen fan
e- feitos reais. feitos fantásticos.
ue pensar que o texto trata de
or 4. Completa. feitos reais. Non obstante, a
e-
os
● Nápoles é unha cidade ............................. mellor maneira de asegurarse
ra ● Os científicos están preocupados .............. é contrastar a información con-
e- sultando unha enciclopedia.
da
as
a- COMPETENCIA MATEMÁTICA
de
er 1. Escribe en números romanos en que séculos pasaron os feitos que liches e en que século
nos atopamos agora.
Solucións
de
2. Calcula cando pasaron estes feitos. 1. • É un texto xornalístico, con-
o ● Cantos anos transcorreron entre a desaparición de Pompeia e a erupción seguinte? cretamente unha reportaxe. • Está
en
Os
● Cantos anos hai que ocorreu a última grande erupción do Vesubio? extraído dun xornal dixital chamado
a-
3. Observa as figuras xeométricas seguintes e tira as túas conclusións. O reporteiro dixital. • En xuño de
2009. • Lucrecia Lapole. 2. • O vol-
an cilindro pirámide cono prisma
o can Vesubio. • A cidade de Nápoles.
es, 3. O texto fala de feitos reais. 4. •
● A que figura xeométrica se asemella un volcán?
Nápoles é unha cidade costeira do
● Por que cres que os volcáns teñen esta forma?
sur de Italia. Está a só 15 quilóme-
4. Busca datos para teres unha idea exacta. tros do Vesubio. • Os científicos
● Utiliza un termómetro para medir a temperatura ambiente que hai hoxe e compáraa están preocupados porque o xigan-
coa temperatura a que se chegou durante a desaparición de Pompeia.
te de lume podería espertar. 5. V F
● Pescuda a altura que ten algún destes volcáns e compáraa coa do Vesubio.
V F. 6. 1780 a. C.: produciu unha
KILAUEA NEVADO DEL RUIZ PITON DES NEIGES SAINT HELENS capa de cinza volcánica sobre a
(Hawai) (Colombia) (Illa Reunión) (Washington, EUA) que se alza Nápoles. / 79 d. C,
en tempos da antiga Roma: fixo
desaparecer Pompeia. / 1944, du-
59 rante a Segunda Guerra Mundial:
quedaron destruídos 88 avións
que sobrevoaban a zona.
COMPETENCIA MATEMÁTICA
Outras actividades 1. Século XVIII a. C., século I d. C.,
século XX d. C. Actualmente atopá-
Unidades de medida. A altura do volcán indícase en metros, mentres monos no século XXI. 2. • 1944 –
que a distancia á que se atopa Nápoles do volcán exprésase en km. – 79 = 1.865 anos. • Depende do
Reflexione por que é máis conveniente unha medida ou outra en cada ano en que se atope o alumno.
caso e propóñalles que transformen os metros en quilómetros e os 3. • A un cono. • Porque o mate-
quilómetros en metros. Na transformación de metros a quilómetros, rial que sae do interior da Terra
aconséllelles que empreguen o arredondamento. vai acumulándose, é dicir, amon-
tóase. 4. • RL. • Kilauea: 1.240
m; Nevado del Ruiz: 5.321 m;
Piton des Neiges: 3.069 m; Saint
Helens: 2.549 m.

59

130903 _ 0088-0103.indd 101 29/7/09 10:58:55

 Actividades
Obxectivos 1. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade. LEM

• Repasar os contidos da unidade.
• Revisar os contidos da unidade
anterior.
• Identificar un personaxe a partir
dunha descrición.
● Os adxectivos son ………… Os adxectivos concordan en ………… e ………… 10.
co substantivo a que se refiren.
● Unha familia de palabras está formada por …………
11.
● As palabras agudas son ………… As palabras graves son …………
As palabras esdrúxulas son …………

2. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa os esquemas.

Suxestións didácticas
AS PALABRAS AGUDAS AS PALABRAS GRAVES AS PALABRAS ......
As actividades 1 e 2 permiten
acentúanse cando acaban en acentúanse cando acaban en acentúanse
practicar a redacción de resumos
e a elaboración de esquemas, que vogal vogal vogal consoante distinta
vogal ditongo ...... sempre
é o paso previo para o estudo. + ...... + ...... + ...... de ...... ou ...... e
en grupos consonánticos 12.
Para preparar a actividade 9, distintos de ......

suxíralles que previamente fagan 13.

unha chuvia de ideas dos adxec- 3. Busca nestas oracións un adxectivo 6. Escribe dúas palabras da familia destas.
en xénero feminino e número plural.
tivos que definirían o personaxe. verde herba montaña
● Os exploradores van polo árido deserto. …........... …........... …...........
Seguidamente, cumprirá que ● O vento furou as inmensas rochas. …........... …........... …...........
ordenen os adxectivos de máis ● Ela fixo unha fotografía magnífica.
xerais a máis específicos. A partir 7. Acentúa as palabras seguintes se lles cómpre.
4. Explica que son os adxectivos invariables ● planeta ● Cesar ● tonica
ES
deste esquema, xa poden escribir
e arrodea dous exemplos. ● inundar ● balcon ● peninsula
o texto. ingles temor ecoloxico
1
● salvaxe ● ceibe ● só ● breve ● ● ●

A partir da actividade 17, explí-

5. Completa con palabras da familia de terra.
quelles a importancia de acentuar
correctamente, porque a presenza
ou a ausencia de acento gráfico
nalgúns pares de palabras fai
mudar o significado destas.
Solucións
1. • Os adxectivos son as pala-
bras que expresan calidades ou
estados dos substantivos. Os
60
adxectivos concordan en xénero
e en número co substantivo a que
se refiren. • Unha familia de pa-
labras está formada por palabras
que se formaron a partir doutras.
• As palabras agudas son as que
teñen a última sílaba tónica. As
palabras graves son as que teñen
a penúltima sílaba tónica. As pala-
bras esdrúxulas son as que teñen
a antepenúltima sílaba tónica. 2.
As palabras agudas acentúanse
cando acaban en vogal, en vogal +
-n, en vogal + -s e en vogal + -ns. As
palabras graves acentúanse cando
acaban en consoante distinta de
-n ou -s e en grupos consonánticos
distintos de -ns ou cando acaban
en ditongo decrecente con ou sen
8. Observa as pistas e indica a que palabra con
acento gráfico corresponde cada definición.
enterrados terreo terremoto Lanzamento de lava,
PALABRA
▶
desenterrar subterránea AGUDA cinza e lume dun volcán:
E………… 2
Achado baixo terra! PALABRA
▶
Persoa que confecciona
GRAVE traxes:
Onte fomos coa escola visitar unha escavación X…………
nun .............. próximo. Explicáronnos que os
PALABRA Habitante da Terra:
vestixios dunha civilización quedaran .............. ▶
ESDRÚXULA T …………
por mor dun ............... Os arqueólogos
acharon unha galería .............. onde 9. Describe o aspecto e a forma de ser do teu
descubriron pezas de artesanía
personaxe de conto favorito. Tes que usar
que .............. e levaron ao museo. polo menos cinco adxectivos.
Outras actividades
Reconstruír unha descrición. Insista en que nas descricións de per-
soas a información ordénase atendendo a criterios lóxicos: do xeral
ao particular, partes do corpo, trazos físicos e de carácter… Pode
propoñer uns cantos enunciados para que os ordenen seguindo unha
orde lóxica e que elaboren unha descrición. Lémbrelles que poden
completar a información dos adxectivos explicando actuacións do
personaxe que o demostren. Despois, terán que facer un debuxo do
personaxe e compararán os resultados.
Enunciados: Ten os cabelos lisos, castaños e longos. Gústalles moito ler
libros de medo. Leva sempre o cabelo recollido cunha cola. Xoga a balon-
cesto. É moi malvada. Ten a pel moi branca e fina, con algunhas pencas
nas meixelas. Os ollos son de cor azul e enormes. É alta e delgada.

60

130903 _ 0088-0103.indd 102 21/7/09 14:40:32

 4
UNIDADE 4
LEMBRA E REPASA n ou s. As palabras esdrúxulas
acentúanse todas. 3. O adxectivo
10. Explica o significado destas palabras. 14. Escribe o antónimo das palabras destacadas.
feminino plural é inmensas. 4. Os
● enferruxada ● apreixar ● veíño ● a diversión ● a esmorga
adxectivos invariables son os que
● as vantaxes ● a limpeza
11. Marca a oración que cumpre as condicións teñen a mesma forma para o femi-
que se indican. 15. Contesta sobre as palabras da actividade nino e para o masculino: salvaxe e
anterior.
Contén un substantivo común, un propio ● Que clase de palabras son: substantivos
breve. 5. terreo, enterrados, terre-
e dous substantivos colectivos. ou adxectivos? Por que o sabes? moto, subterránea, desenterraron.
● Que xénero teñen? Como 6. RM: verde, verdoso, verdura,
Buscaban trufas nos piñeirais da serra. o recoñeciches?
.... A orquestra e o coro interpretaron verderolo…; herba, herbario, her-
unha sinfonía de Beethoven. 16. Define e pon exemplos. bívoro, herbicida, herboristaría…;
Adela e Francisco teñen un rabaño montaña, montañeiro, monta-
sílaba tónica ▶ .................................
de cabras.
ñoso, montañismo, montañés,
sílaba átona ▶ .................................
12. Inventa unha oración que conteña dous pasamontañas… 7. • planeta
substantivos abstractos. • César • tónica • inundar • bal-
17. Di en que se diferencian estas parellas
de palabras e explica a importancia cón • península • inglés • temor •
13. Marca só a parella de antónimos. de poñerlle ou non acento gráfico.
ecolóxico. 8. Erupción. Xastre. Te-
mover saír aclarar ● area/área ● mágoa/magoa
aña rrícola. 9. RL. 10. • enferruxada:
..... fuxir baixar escurecer ● diálogo/dialogo ● cantara/cantará
..... oxidada. • apreixar: agarrar algo
con forza. • veíño: tea moi fina e
mpre. transparente coa que se cobre a
ES CAPAZ DE… Identificar un personaxe
cara ou parte dela. 11. A orquestra
ula
1. Le as pistas e localiza a moza de que se fala. e o coro interpretaron unha sinfonía
co
● Ten os cabelos castaños. de Beethoven. 12. RL. 13. Cómpre
con ● A súa pel é escura. marcar aclarar e escurecer. 14. • o
ón.
● Leva pendentes. aburrimento • a tristeza • as des-
● Non ten os cabelos rizos.
n: vantaxes ou os inconvenientes • a
2. Xoga a adiviñar personaxes en equipo. sucidade. 15. • Son substantivos.
a Podes facelo así: Sabémolo porque van precedidos
1. Recorta de revistas vellas catro fotografías dun artigo. • Teñen todas xénero fe-
de persoas que teñan algún parecido. minino. Recoñecémolo polo xénero
2. Describe por escrito a cara e o corpo dunha das persoas do artigo. 16. A sílaba tónica é a sí-
con catro oracións breves que conteñan adxectivos.
laba que soa con máis forza nunha
eu 3. Le a descrición en voz alta. Os compañeiros tratarán
r de adiviñar de que fotografía se trata. palabra. A sílaba átona é a que soa
con menos intensidade. 17. • area:
é palabra grave (substantivo) / área:
61 é palabra esdrúxula (substantivo).
• mágoa: é palabra esdrúxula
(substantivo) / magoa: é palabra
grave (verbo magoar). • diálogo:
é palabra esdrúxula (substantivo)
Programa de ESTUDO EFICAZ / dialogo: é palabra grave (verbo
Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que dialogar). • cantara: é palabra gra-
aprenderon. Complete con eles unha táboa coma esta: ve (pluscuamperfecto de cantar) /
cantará: é palabra esdrúxula (futuro
O que aprendín O que aprendín a facer de cantar). A importancia de poñer-
Lectura lle acento gráfico ou non poñerllo
Comunicación oral radica en que cambia o significado
da palabra.
Gramática
ES CAPAZ DE…
Ortografía
1. Cómpre marcar o debuxo 2. 2.
Vocabulario RL.
Composición de textos
Competencias

61

130903 _ 0088-0103.indd 103 21/7/09 14:40:33

 5 Meu pai E

e as estrelas
Programación
Obxectivos
• Ler comprensivamente e con fluidez un texto narrativo.
Contidos
• Analizar e interpretar o contido dunha narración. • Os graos do adxectivo.
• Utilizar a voz como trazo definitorio e característico das persoas. • Acentuación de ditongos
• Imitar voces de diferentes personaxes. e hiatos.
• Aprender os graos en que se poden utilizar os adxectivos. • O campo léxico.
• Coñecer as normas de acentuación de ditongos e hiatos. • A medida dos versos.
• Comprender o concepto de campo léxico. R
• Elaborar carteis para anunciar un suceso. •
• Aprender a medir versos. • Lectura do texto Meu pai
•
e as estrelas.
• Aprender a extraer información de todos os elementos dun texto. •
• Análise de diversos
elementos da narración.
E
• Recoñecemento da voz
Criterios de avaliación
como elemento distintivo •
• Le con fluidez un texto narrativo e compréndeo. das persoas. •
• Analiza e interpreta o contido da narración. • Formación de campos léxicos. •
• Identifica os personaxes e o seu carácter pola voz. • Observación e elaboración
• Interpreta diferentes personaxes con voces diferentes. de anuncios de sucesos.
• Utiliza correctamente os graos dun adxectivo. • Medida de versos.
• Aplica as normas de acentuación de ditongos e hiatos. • Análise da información que
• Agrupa palabras por campos léxicos. achegan o título, a entrada,
a foto e o pé de foto
• Elabora un anuncio para un suceso.
nunha noticia.
• Mide correctamente os versos.
• Extrae información de todos os elementos que acompañan
un texto.
• Valoración e respecto da voz
como trazo identificativo.
• Actitude crítica ante os
Competencias básicas contidos que transmiten
Ademais da Competencia en comunicación lingüística, nesta uni- os medios de comunicación.
dade desenvólvense as competencias seguintes: Competencia • Participación activa nas
social e cidadá, Tratamento da información e Competencia actividades sociais
cultural e artística. da escola ou do barrio.

62A

130903 _ 0104-0119.indd 104 21/7/09 14:37:41

 Esquema da unidade
UNIDADE 5

Texto narrativo Gramática Ortografía Literatura

Meu pai e as estrelas Graos do adxectivo Acentuación A medida
de ditongos e hiatos dos versos

Comunicación oral Obradoiro de escritura

Comprensión auditiva: Asociar voces a personaxes Vocabulario: Campo léxico
Expresión oral: Interpretar personaxes Composición de textos: Anunciar un suceso

Es capaz de…
Actividades Obter información de todos
os elementos dun texto

Recursos
• Láminas da aula. • Recursos para a avaliación.
• Caderno de práctica. Primeiro trimestre. • CD Comunicación oral Lingua 5.
• Fichas de reforzo e ampliación. • Manual do programa de ESTUDO EFICAZ.

Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ

• Redactar resumos: actividade 9, páxina 64; actividade 1, páxina 74.
• Inferir normas: actividade 4, páxina 67.
• Elaborar esquemas: actividade 2, páxina 74.

Previsión de dificultades Suxestión

de temporalización
• Aplicar a acentuación de ditongos e hiatos pode
resultar difícil para os alumnos. É fundamental Setembro
que teñan claros os conceptos de ditongo Outubro
e hiato, e a partir de aí, aplicar as normas.
Novembro
• O concepto de campo léxico pódese confundir
co de familia de palabras, que se tratou Decembro
na unidade anterior. Remarque que as palabras Xaneiro
que forman unha familia son semellantes entre
elas porque teñen a mesma raíz. En cambio, Febreiro
nun campo léxico as palabras son diferentes Marzo
unhas das outras e só se relacionan polo
Abril
significado.
Maio
Xuño

62B

130903 _ 0104-0119.indd 105 21/7/09 14:37:41

 Obxectivos
5 Meu pai e as estrelas
estre
que,
S
Aqu
• Ler un texto narrativo con flui- de le
dez. buta
unha
• Comprender e explicar accións Orió
dos personaxes do relato. E
zaría
• Interpretar as reflexións do per- asisa
sonaxe narrador. prob
o po
ría o
Suxestións didácticas van.
que
A lectura inicial desta unidade nas
presenta a historia dun rapaz que bam
Porq
queda orfo de pai sendo neno, re-
a luc
fuxia a súa pena na observación O
das estrelas e desenvolve unha Mell
afección especial polo estudo dos non
infin
astros que, cos anos, o levou a
puid
converterse en astrónomo. do si
astró
Antes de ler
O relato está presentado por un
narrador protagonista; ao fío deste
VAS APRENDER
1 Lectura
M eu pai era mariñeiro. Mariñeiro dos que ían á pesca do
día. Saía moi cedo e volvía ao empardecer coa súa lancha, cargada
entr
É
outro
res t
Meu pai e as estrelas ou non, segundo a sorte. Mamá, que tamén traballaba polas mañás
aspecto antes de que os alumnos vida
nunha peixaría, sempre o recibía coma se volvese de América. Abra-
2 Comunicación oral
realicen a primeira lectura do mes- ● Asociar voces zábao unha e outra vez mentres lle dicía que cheiraba tanto e tan ignor
mo, pídalles que lean só a primeira ben a mar, que mesmo pensaba por veces que el era o mar. men
a personaxes
● Interpretar de m
oración dos dous parágrafos ini- Eu tiña doce anos cando unha tarde pai non volveu. Foi como se
personaxes inme
o mundo escachase en mil anacos. Nunca apareceu o corpo e nai só
ciais da lectura (Meu pai era ma- 3 Gramática atopaba consolo acudindo á ribeira. Case sempre lle levaba unha T
riñeiro. / Eu tiña doce anos cando Graos do adxectivo rosa que bicaba antes de lla guindar. Eu acompañábaa e escoitaba, a pai.
4 Ortografía abon
unha tarde meu pai non volveu.) e certa distancia, como lle falaba. A el ou ao mar, que ao fin e ao cabo
Acentuación para ela eran a mesma cousa. Mais para min non. Para min o meu
pregúntelles se a historia estará de ditongos e hiatos
pai era unha estrela, esa tan grande que se ve nas tardes, mesmo
contada por un narrador que a pro- 5 Obradoiro de escritura cando aínda queda luz.
● Campo léxico
tagonizou ou por un narrador que é ● Anunciar un suceso Por aqueles días leváronnos ao planetario. A profesora de
alleo a ela. Anímeos a explicar que 6 Literatura Naturais riu cun aquel de tristeza cando lle expliquei, á saída, que
A medida dos versos acababa de descubrir que o meu pai non era unha estrela, senón un
detalles lles permiten sabelo (o na-
planeta. Venus, a estrela vespertina ou da tarde, tamén chamada
rrador protagonista fala en primeira
persoa: meu pai, eu tiña). 62
A lectura
Solicite unha primeira lectura indi-
vidual silenciosa e lémbrelles que
acudan ao recadro de vocabulario,
para consultar o significado das Máis información
palabras marcadas en negra, se o Hipatia de Alexandría. Foi unha das primeiras mulleres da historia que
precisan. Faga despois unha primei- contribuíu ao desenvolvemento das matemáticas e a astronomía. Viviu
ra comprobación do que compren- en Exipto entre finais do séc. IV e principios do V. Aprendeu todo o que
deron do texto: quen e que relata. sabía de seu pai, un ilustre filósofo e matemático, e superouno. Foi unha
Centrándose no narrador, pregunte das mellores científicas e filósofas da época e ás súas clases acudían
se é un neno ou un adulto e pida estudantes de distintos lugares. Pero naqueles tempos de auxe do cris-
que xustifiquen a resposta. A conti- tianismo, Hipatia, que era pagá, negouse a converterse ao cristianismo
nuación, propoña unha nova lectura e algúns fanáticos non admitían que unha muller se dedicase á ciencia.
do texto en voz alta. Foi cruelmente asasinada e as súas obras destruídas.
Fomente unha conversa sobre a Algúns historiadores deducen que foi a inventora do astrolabio, dun
profesión do narrador (astrónomo) aparello para destilar auga, dun hidrómetro para medir a densidade
e, se cómpre, aclare as diferenzas dos líquidos, etc.
entre astronomía e astroloxía (A

62

130903 _ 0104-0119.indd 106 21/7/09 14:37:41

 UNIDADE 5
estrela da mañá. A profesora coñecía o meu segredo e, non sei por
que, nunca me tirara da miña ignorancia.
empardecer: escurecer
o día ao comezar o serán.
Saín do planetario convencido de que un día sería astronauta. Atardecer.
astronomía é unha ciencia que es-
Aquelas estrelas e planetas, as constelacións, os cometas, a mancha tuda os corpos celestes, os seus
de leite da Vía Láctea, o Universo que vira ben acomodado na miña
vespertina: relativa
butaca, chamaban por min. Cada nome que escoitara era como
ou pertencente á tarde. movementos e fenómenos relacio-
unha cidade que algún día había coñecer: Aldebarán, a Cruz do Sur, espelir: facer que algo nados con eles mentres que a as-
Orión, o Setestrelo da constelación de Tauro… que estaba xunto quede troloxía é un conxunto de crenzas
máis solto, movéndoo
Eu chegaría á casa cada tarde, como o meu pai outrora, e abra- que pretende predicir o destino das
ou estendéndoo.
zaría a miña dona. A miña dona tiña o rostro de Laura, a nena máis
asisada e bonita da clase. Ela tamén estaría de volta do seu traballo,
persoas, prognosticar feitos futuros
probablemente de médica no hospital da cidade. Eu viría espelindo mediante a observación da posición
o po cósmico que o paseo espacial deixara sobre o meu traxe e tira- dos astros).
ría o escafandro para podela bicar. Se cadra un día agardábame en
van. O meu foguete, a miña gran nave, podería ser engulida por iso Pregúntelles se xa sabían o que
que chamaban un furado negro ou chocar cun meteorito extraviado di no texto sobre Venus e se con-
nas autoestradas do espazo. Daquela entristecíame, mais consolá-
seguiron vela algunha vez no ceo.
bame a idea de que Laura me procurase entre as estrelas do ceo.
Porque tamén ela me tería dito moitas veces que eu recendía tanto Chame a atención tamén sobre o
a luceiros, que mesmo dubidaba se eu non sería un deles. termo Setestrelo (denominación po-
O tempo e os estudos ensináronme as dimensións do Universo. pular da Osa Maior, e forma com-
Mellor dito, aproximáronme a elas. Agora sei que as nosas medidas
posta de ‘sete estrelas’).
non abondan, que os anos luz son moi pequenos ao lado da súa
infinitude. Xa non soño con ser astronauta. Se o fose, talvez non
puidese facer máis de dúas ou tres viaxes e sempre dentro dos límites
do sistema solar. Por iso traballo nun observatorio astronómico, son
Competencias básicas
astrónomo. Un potente telescopio achégame ás estrelas e eu viaxo, A AUTORA Competencia
entre a realidade e o soño, por todo o cosmos.
social e cidadá
ca do É bonito saber que o que eu fago xa o fixeron hai miles de anos
rgada outros homes e mulleres, pero con medios máis elementais. Si, mulle- A referencia histórica no texto a
mañás res tamén, como Hipatia de Alexandría. A súa viaxe estelar custoulle a Hipatia de Alexandría (que se tra-
vida porque a enguliu un furado negro. Isto é unha metáfora. Falo da
Marica
Abra-
ignorancia e do fanatismo. Os meus son outros tempos –afortunada- Campo balla na actividade 6 do apartado
e tan
mente– e por iso a miña non é unha actividade de risco. Ou si. O risco Marica Campo (Val do Incio, 1948) de Comprensión) debe ser apro-
é unha comprometida e premiada
de me ver tan pequeniño, tan pequeniño, que apenas son unha area na veitada para rexeitar estereotipos
mo se escritora galega. Estuda Teoloxía
inmensa praia do firmamento. E sinto medo. e Maxisterio en Salamanca. Com-
nai só
pón os seus primeiros textos de
sexistas e actitudes discrimina-
unha Tanto me ten, porque nos seráns, coma sempre, visito a meu
pai. Non me importa que sexa planeta e non estrela: o seu brillo é
moza. Na súa obra atopamos re- torias sobre a función da muller
aba, a latos, poemas, novelas curtas e
cabo abondo como para me iluminar os camiños da vida. letras de cancións. Algunha das na ciencia, e no mundo laboral en
meu MARICA CAMPO súas obras máis salientables son xeral.
Tras as portas do rostro (1992,
esmo
poesía), Confusión e morte de Ma-
ría Balteira (1996, narrativa), Pe-
ra de dinche luz prestada (2001, poesía), Despois de ler
Abracadabras (2006, poesía infan-
a, que
til) ou Sextinario: trinta e seis + tres
ón un (2007, poesía).
Propoña que falen sobre os seus
mada coñecementos sobre as estrelas:
se lles gusta observalas, como se
63 poden observar mellor, que nomes
de constelacións e planetas coñe-
cen, se visitaron algún planetario e
que lembran desa visita, etc.
Pódeselles pedir tamén aos alum-
Outras actividades nos que resuman o relato oralmen-
O planeta Venus. É o segundo planeta do Sistema Solar e o obxecto te e da forma máis breve posible.
máis brillante no ceo despois do Sol e da Lúa. Desde a Terra pode Anímeos a que pensen e anoten
ser visto poucas horas antes do amencer polo leste e poucas horas outro título para o relato. Despois,
despois de anoitecer polo oeste. Por iso se lle chama popularmente entre todos, valorarán cales dos
luceiro da alba ou luceiro da tarde, segundo o momento do día en propostos recolle mellor o seu ar-
que sexa visto. Pero o planeta recibe o seu nome en honor á deusa gumento.
romana do amor, Venus.
Como complemento, pódese propoñer que investiguen e obteñan máis
información deste planeta ou doutros do Sistema Solar, como a orixe
do seu nome, características xerais e que elaboren un breve texto ex-
positivo sobre o planeta escollido. Pode serlle útil o seguinte enderezo:
http://www.astromia.com/solar/planetas.htm (en castelán).

63

130903 _ 0104-0119.indd 107 21/7/09 14:37:42


Obxectivos
• Explicar as accións e sentimen-
tos dos personaxes.
• Identificar escenas paralelas no
argumento do texto.
• Interpretar e comentar reflexións
do personaxe-narrador.
Suxestións didácticas
Convén deterse na interpretación
dos fragmentos do texto traballa-
dos nas actividades 6 e 7. Para
a actividade 6 pode aproveitar o
contido do apartado Máis informa-
ción da páxina anterior.
Solucións
1. • Un neno e a súa nai. O prota-
gonista é o neno • A nai mira triste
cara ao mar onde desapareceu o
marido, pai do neno; o neno mira
cara a unha estrela no ceo que, para
el, representa o seu pai desapare-
cido. Co tempo o neno converteuse
en astrónomo. 2. • O que cría que
era unha estrela é o planeta Venus.
• Decidiu que quería ser astronauta.
3. • Na escena A, o encontro do pai
e a nai cando este volve da marea.
Na escena B, o neno xa adulto e
unha compañeira da clase, conver-
tida na súa esposa, encóntranse des-
pois das viaxes do astronauta polo
Universo. • Escena A: real; escena B:
imaxinaria. • Son accións paralelas,
os personaxes reencóntranse tras
un tempo de separación por mor dos
seus traballos. 4. tirar, lanzar • nou-
tro tempo • ulía. 5. • Estrela: astro
con luz propia. Planeta: corpo que
describe unha órbita arredor do Sol
ou dunha estrela. Constelación: con-
xunto de estrelas que semella que
forman unha figura. • Parte da tarde
desde que empeza a poñerse o Sol
ata que é de noite. • luceiro. 6. RM.
Hipatia foi asasinada por un grupo
de cristiáns fanáticos que rexeitaban
o coñecemento científico e a presen-
za e a valía da muller nese mundo.
7, 8 e 9. RL.
64
130903 _ 0104-0119.indd 108
Traballo sobre a lectura Co
Com
Os personaxes 5. Explica, coa axuda do dicionario, se o precisas:
1. Observa ben a ilustración da cabeceira
● Que diferenza hai entre estrela, planeta Asoc
e constelación? a ma
da lectura e responde.
● Que parte do día é o serán? sobr
● Quen son eses personaxes? Cal deles de te
é o protagonista da lectura?
● Cal destes termos é sinónimo de estrela:
ás ve
luar, luceiro ou vagalume?
● Que está a facer cada un dos personaxes o pe
e por que?
As causas
■ Explica que foi dese neno co paso do tempo.
1.
6. Investiga quen foi Hipatia de Alexandría.
(Consúltao na Galipedia, por exemplo.)
Os detalles
■ Ao fío da información que obtiveches,
2. Lembra a visita do narrador ao planetario. explica por que di isto o narrador.
● Que dato importante coñeceu alí?
A súa viaxe estelar custoulle a vida por-
● Como influíu esa visita na súa vida?
que a enguliu un furado negro. Isto é
unha metáfora. Falo da ignorancia e do
3. Lembra estas dúas escenas relatadas
fanatismo.
na lectura e responde.
2.
A B
7. Explica estas palabras do narrador: P
«Apenas son unha area na inmensa praia
T
do firmamento.»
Q
A túa achega
Exp
8. Busca información sobre Venus
e inventa unha historia Inter
relacionada con este planeta, adem
usando algún dato real. temo
e os
● Quen son os personaxes de cada escena?
Rexistro de lectura
● Cal das escenas representa un suceso real 3. F
na historia e cal é imaxinario? 9. ESTUDO EFICAZ. Elabora unha ficha sobre P
● Que semellanzas hai entre as accións a lectura con estes datos:
representadas nas dúas escenas?
Vocabulario
Título:
4. Substitúe as palabras destacadas por outra Autor/a:
palabra ou expresión co mesmo significado.
Resumo:
● Levaba unha rosa que bicaba antes
de lla guindar.
● Chegaría á casa, coma meu pai outrora. Opinión:
● Eu recendía a luceiros.
64
Programa de comprensión
Actividades 1 e 2. Comprensión global. Explicar cales son os persona-
xes e feitos relevantes da historia.
Actividades 3, 4 e 5. Elaboración dunha interpretación. Identificar
situacións semellantes, substituír palabras do texto por sinónimos e
explicar significados.
Actividades 6 e 7. Reflexión sobre o contido. Ampliar información a
partir do texto e explicar reflexións do personaxe.
Actividade 8. Expresión escrita. Inventar unha historia a partir de
datos reais.
Actividade 9. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.
21/7/09 14:37:42
 5
UNIDADE 5
Comunicación oral Oh, pai,
estás aí na

cisas: Comprensión auditiva

estrela! Obxectivos
ta Asociamos voces a personaxes. O ton de voz, • Identificar personaxes a partir
a maneira de falar, etc., dannos algunhas pistas da voz.
sobre como son os personaxes dunha obra En que
ela: de teatro ou dunha película. Tanto é así que, pensas? • Interpretar un personaxe.
ás veces, sen velo, podemos saber como é
o personaxe que fala.
Suxestións didácticas
1. Escoita a audición e risca os personaxes que non interveñen. Comprensión auditiva
Na unidade 1 xa se traballou o ton
Encántalle a natureza É unha rapaza moi É moi amable
e é moi optimista. activa e espelida. e boa persoa.
de voz como indicador do estado
LUÍS ALDARA ROXELIO de ánimo das persoas. Agora,
por- ademais, utilizaremos a voz para
Nada lle parece ben É un chisco preguiceiro
to é identificar persoas, a partir das
e funga por todo. e asústase por calquera cousa.
e do PATRICIA VÍTOR
gravacións do CD Comunicación
2. Volve escoitar a gravación e di que personaxe fala en cada intervención. oral. Anímeos para que lembren
Primeira intervención ▶ Fala ............... Segunda intervención ▶ ....................... as súas películas preferidas e a
a
Terceira intervención ▶ ....................... Cuarta intervención ▶ ....................... que imiten a voz dos diferentes
Quinta intervención ▶ ....................... Sexta intervención ▶ ....................... personaxes. Comente con eles
que os actores teñen que ensaiar
Expresión oral moito e traballar a voz para con-
Interpretamos personaxes. Para facer unha boa interpretación dun personaxe, seguir dar a imaxe que queren.
ademais de aprender ben os textos que hai que dicir e pronuncialos correctamente,
temos que coñecer ben como é e expresar coa voz e os xestos o seu carácter Expresión oral
e os seus sentimentos.
Para preparar a interpretación dos
3. Facede, en grupo, unha interpretación da lectura Pobres fantasmas da unidade 4. personaxes, é interesante que
bre Podedes facelo así: comente de novo a lectura e que,
entre todos, intente perfilar como
1. Lede o texto e facede unha lista dos distintos personaxes
que pode haber (un narrador para a parte narrativa, é cada un dos personaxes. Para
varios fantasmas do planeta Bort, os bortianos e algúns evitar que algúns alumnos vergo-
fantasmas da Terra). Despois distribuíde os papeis.
ñosos se sintan incómodos, pode
2. Cada un pensará nas características que pode ter o seu
personaxe (como é, como se sente...) e memorizará a súa ser positivo traballar a actividade
intervención tendo en conta o que quere expresar e como en grupos reducidos de cinco, en
o fará (co ton da voz, facendo algún xesto coas mans...).
que cada un escolla e interprete
3. Representade a historia e facede unha valoración
do resultado da interpretación. un personaxe.

65
Competencias básicas
Tratamento da información
Nunha conversa, ademais do con-
tido da mensaxe, cómpre estar
atentos a outros elementos para-
Máis información verbais como o ton da voz ou os
A información da voz. A voz pode achegar información sobre xestos, que axudarán a definir o
características biolóxicas do falante, como o sexo, a idade, o perfil da persoa.
tamaño, e o aspecto físico en xeral. Hai unha relación directa entre
estas características e os trazos vocais, porque a voz depende de
trazos anatómicos e fisiolóxicos do falante. Pode facer a proba
Solucións
con xornalistas radiofónicos; poña gravacións coas voces de
distintos presentadores e pídalles aos alumnos que, a partir da 1. Cómpre riscar Luís e Aldara. 2.
voz, reconstrúan as características físicas do personaxe. Despois Primeira intervención: Patricia. Se-
móstrelles unha fotografía para que a comparen coa descrición que gunda intervención: Vítor. Terceira
eles fixeron. intervención: Roxelio. Cuarta inter-
vención: Vítor. Quinta intervención:
Roxelio. Sexta intervención: Patri-
cia. 3. RL.

65

130903 _ 0104-0119.indd 109 21/7/09 14:37:42

 Gramática Graos do adxectivo 3. C

Obxectivos Os graos do adxectivo

Vexo as estrelas
• Coñecer os diferentes graos brillantes e Os adxectivos expresan calidades. As calidades pódense ter en di-
fermosísimas! ferentes graos, é dicir, con máis ou menos intensidade. Os graos
en que se poden presentar os do adxectivo son tres: positivo, comparativo e superlativo.
E
adxectivos. ● Un adxectivo está en grao positivo cando non indica intensidade.
Por exemplo: forte.
• Utilizar os graos dos adxectivos 4. E
● Un adxectivo está en grao comparativo cando compara a intensi-
para establecer comparacións. dade con que dous seres ou obxectos posúen unha calidade. O
grao comparativo pode ser de inferioridade, de igualdade ou de
superioridade. Por exemplo: menos forte que/ca, tan forte como/
Suxestións didácticas coma, máis forte que/ca.
● Un adxectivo está en grao superlativo cando expresa unha calida-

Lea a viñeta inicial e pídalle que de en grao máximo. Por exemplo: moi forte, fortísimo.
GRAO COMPARATIVO
Algúns adxectivos, como bo, malo, grande…, posúen outras formas
se fixen nos dous adxectivos des- especiais para os graos comparativos e superlativos.
tacados (brillantes e fermosísimas). De inferioridade
(menos... que/ca) grao comparativo ▶ mellor / máis bo 5. F
Pregúntelles se saben o que quere bo
menos rápido que/ca grao superlativo ▶ óptimo / moi bo
●
dicir fermosísimas (’moi fermosas’) De igualdade
(tan... como/coma) O grao dun adxectivo indica a intensidade con que o ser ou o E
e se coñecen outros adxectivos
tan rápido como/coma obxecto a que se refire o adxectivo posúe unha calidade.
con esta mesma terminación. 6. C
De superioridade Os graos do adxectivo son tres: positivo, comparativo e super-
Explíquelles que os adxectivos, (máis que/ca...) lativo. O grao comparativo pode ser de inferioridade, de igual- ●

como vimos na unidade anterior, máis rápido que/ca dade e de superioridade. ●

serven para explicar como son as

cousas, pero ás veces, ademais,
1. Relaciona cada adxectivo co grao en que se atopa.
para describir un obxecto necesi- AUT
● tan bonito coma ● azul ● ben quente
tamos comparalo con outro. Por ● máis fácil ca ● limpísimas ● menos baixo ca M
iso, ademais dos adxectivos son ● alegres ● moi seco ● lentísimo
1
necesarios os diferentes graos en
GRAO POSITIVO GRAO COMPARATIVO GRAO SUPERLATIVO
que se presentan.
2
Lea a exposición teórica e des-
taque as formas especiais que 2. Subliña os tipos de grao comparativo de acordo co código.
presentan os graos comparativo de inferioridade de igualdade de superioridade 3
e superlativo do adxectivo bo. Unha estrela bonita
Explique que noutras linguas Son unha estrela bonita de verdade, máis bonita ca moitas
4
como o castelán (mejor/óptimo) e compañeiras. A miña luz é tan brillante coma a do Sol, pero
o inglés (better/the best), tamén estou menos contenta ca outras estrelas: hai un cometa máis 5
pequeno ca un garavanzo, pero máis pesado ca o chumbo,
pasa o mesmo. que me persegue polo ceo. Quéreme poñer unha cambadela!
, 5b.
Para explicar
• As actividades 1 e 2 servirán 66
para fixar os conceptos que
se expuxeron neste apartado.
A partir do texto de 2 é impor-
tante que faga notar a impor-
tancia dos diferentes graos do Outras actividades
adxectivo para conseguir un Tan ou tanto? É frecuente confundir estes dous adverbios, de manei-
texto máis expresivo. Para que ra que, se o considera conveniente, pode practicar a ortografía. Tan
comproben a utilidade de ter anteponse aos adxectivos, mentres que o outro adverbio adoita modi-
diferentes graos, pídalles que ficar os verbos.
intenten volver escribir o texto • Non sei como puido correr … (tanto/tan)
empregando só adxectivos en
• Nunca vira un can … grande (tan/tanto)
grao positivo e que observen
como perde expresividade. • … videoxogo non debe ser bo para a vista (tan/tanto)
• A actividade 6 obrígaos a esta- • Era unha torre … alta que daba medo mirar desde o alto (tan/
blecer comparacións entre os tanto)
dous gatos. Fágalles ver que
outra utilidade das compara-
cións, ademais da linguaxe

66

130903 _ 0104-0119.indd 110 21/7/09 14:37:43

 5
UNIDADE 5
3. Constrúe oracións en que o adxectivo estea en grao comparativo.

máis listo expresiva, é que constitúen a

coma
Roi é tan simpático
ca
Uxía base de moitos estudos e de
en di-
menos estudoso moitas análises científicas, que
graos
EXEMPLO Roi é menos simpático ca Uxía.
se basean na comparación.
dade.

tensi-
4. ESTUDO EFICAZ. Observa e completa a norma. Competencias básicas
de. O Grao Positivo Grao Superlativo
ou de Competencia
adxectivo ▶ adxectivo + -ísimo moi + adxectivo
omo/ cultural e artística
O grao superlativo pódese formar de varias maneiras, por exemplo: As recesións de libros e pelícu-
alida-
● Engadíndolle ……. ao adxectivo en grao …………….
las, así como as descricións de
● Colocando diante do ……………. en grao positivo a palabra ……..
ormas
monumentos artísticos, empregan
gran cantidade de comparacións.
5. Forma adxectivos en grao superlativo con estes adxectivos en grao positivo. Anímeos a citar as súas obras
● listo ▶ ........ ● caro ▶ ........ ● verde ▶ ........ ● quente ▶ ........
preferidas e a describilas en rela-
EXEMPLO listo ▶ listísimo, moi listo.
uo ción con outro elemento de com-
6. Compara os dous gatos por escrito. paración.
per-
ual- ● Elixe polo menos tres calidades.
● Utiliza os diferentes tipos
de grao comparativo.
TIGRIÑO CHIS
Solucións
AUTOAVALIACIÓN 1. GRAO POSITIVO: azul, alegres.
GRAO COMPARATIVO: tan bonito
Marca a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2 puntos.
coma, máis fácil ca, menos baixo
1. Un exemplo de adxectivo en grao comparativo é…
a) moi delgado b) máis delgado ca
ca. GRAO SUPERLATIVO: limpísi-
O
mas, moi seco, ben quente, len-
2. No grao positivo…
a) non se expresa b) exprésase a
tísimo. 2. Comparativo de inferio-
a intensidade da calidade calidade en grao máximo ridade: menos contenta ca outras
3. Na oración A leituga estaba fresquísima, o adxectivo está en grao… PUNTUACIÓN estrelas. Comparativo de igualda-
a) comparativo b) superlativo 1 ....... de: é tan brillante coma a do Sol.
2 .......
4. Tan rápido coma é un exemplo de… 3 .......
Comparativo de superioridade:
a) comparativo de igualdade b) comparativo de superioridade 4 ....... máis bonita ca moitas compañei-
5. Peor está en grao… 5 ....... ras, máis pequeno ca un garavan-
TOTAL .......
a) positivo b) comparativo zo, máis pesado ca o chumbo. 3.
Solución: 1b, 2a, 3b, 4a, 5b. RM: Roi é máis listo ca Uxía. Roi
é tan estudoso coma Uxía. Roi é
67
menos simpático ca Uxía. 4. O
grao superlativo pódese formar
de varias maneiras, por exemplo:
engadíndolle -ísimo ao adxectivo
en grao positivo; colocando dian-
Outras actividades
te do adxectivo en grao positivo a
Linguaxe expresiva. Para describir, ademais dos adxectivos simples, palabra moi. 5. • caro: carísimo,
podemos empregar as comparacións, que son a base de moitas fra- moi caro. • verde: verdísimo, moi
ses feitas. Suxíralles que relacionen elementos das dúas columnas verde. • quente: quentísimo, moi
para obter comparacións e lémbrelles que poden aproveitalas sempre quente. 6. RM: Tigriño é tan grande
que fagan unha descrición e queiran conseguir expresividade. coma Chis. Tigriño é máis novo ca
máis contento ca • • o mel Chis. Tigriño é menos escuro ca
doce coma • • un cuco Chis.
máis vello ca • • o pan
negro coma • • o carbón
máis bo ca • • a auga
claro coma • • Matusalén

67

130903 _ 0104-0119.indd 111 21/7/09 14:37:43

 Ortografía Acentuación de ditongos e hiatos 5. E

Obxectivos Aquel día saín

do planetario
convencido de que sería As palabras con ditongo seguen as mesmas normas de acen-
• Diferenciar ditongos e hiatos. astronauta. Agora son tuación ca o resto das palabras. Nos ditongos, o acento gráfi-
astrónomo. co escríbese sobre a vogal aberta (a, e, o). Exemplo: náutico,
• Aprender e aplicar correctamen-
astronauta.
te as regras de acentuación de As palabras con hiato tamén seguen as normas xerais de acen-
palabras con ditongo e con tuación, excepto os hiatos formados por vogal pechada tónica ■

hiato. (i, u) e vogal aberta átona (a, e, o), que levan sempre acento
gráfico sobre a vogal pechada (i, u). Exemplo: día, acentúo. 6. I
• Fixar a escritura de palabras con Se nunha palabra as vogais i, u van seguidas, acentúase a
dificultades ortográficas. segunda vogal cando é tónica, formando un hiato. Exemplo:
muíño, diúrno. Se é tónica a primeira vogal, forman un diton-
go. Exemplo: partiu, triunfo. ■
Suxestións didácticas
7. C
Para mostrarlles a importancia ●

da función da acentuación gráfica 1. Busca no cartel tres palabras con ditongo e tres con hiato. ●

e captar a súa atención, escriba ●

no encerado palabras con diton- ÚLTIMO AVISO! CON DITONGO

O día 5 celebrarase na Casa da Cultura unha 8. D
gos e con hiatos en que o acen- F
conferencia de Astronomía co suxestivo título
to gráfico cumpra unha clara «Diálogo de estrelas», a cargo de Breixo Rúa. CON HIATO
función distintiva, por exemplo:
U
seria/sería; pais/país, coido/ c
2. Ponlles acento gráfico ás palabras que o precisen e despois clasifícaas.
coído. Presénteas nunha oración e
● despois ● axouxere ● acuatico ● beisbol
(Entregoulle un regalo, que seria?), d
● nausea ● trailer ● dierese ● periodico A
fágaos reflexionar sobre a inco- ● camion ● farmaceutico ● beizo ● leccion «
rrección e que descubran que a
correcta acentuación gráfica evita AGUDAS GRAVES ESDRÚXULAS

problemas de interpretación nos … … …

DIFI
escritos. 3. Ordena as letras e escribe cada palabra onde corresponda.
Revise cos alumnos o concepto Fíxate nos hiatos e nos ditongos.
de ditongo e de hiato, cales son Ñ E P I R O I Ñ O U M Í O R I D N Ú R O I M A
as vogais abertas (a, e, o) e as
pechadas (i, u), e as posibilida- ● Referente ao día. ▶ ..................... ● Nome dunha árbore. ▶ .....................
des de encontros vocálicos (dúas ● Nome de home. ▶ ..................... ● Aparello para moer. ▶ .....................
vogais fortes, dúas débiles, unha
4. Localiza na lectura Meu pai e as estrelas tres palabras con ditongo e tres con hiato.
forte e unha débil) propoñendo
que eles mesmos dean exemplos ■ Explica por que levan ou non acento gráfico as palabras que buscaches.

de palabras en que aparezan.

68
Lea a viñeta inicial e pídalles que
clasifiquen as palabras desta-
cadas en palabras con hiato ou
con ditongo e cales se acentúan.
Despois, lea individualmente as
Outras actividades
regras ortográficas recollidas no
cadro informativo e coménteas Combinación de vogais e identificación de ditongos e hiatos. É fun-
con eles. damental crear hábito na identificación de sílabas tónicas, xa que é
difícil aplicar as regras de acentuación se non se ten conciencia de
Para explicar cal é a sílaba tónica da palabra. Por iso convén traballar de forma
• En todas as actividades convén insistente o reconto de sílabas das palabras con ditongos e hiatos.
insistir na identificación da sí- Comente, previamente, as combinacións de vogais:
laba tónica para discriminar se • Dúas vogais fortes non concorren nunha mesma sílaba, polo tanto,
a presenza de dúas vogais que forman hiato: ea, ao, oe, ae...
están unha a carón da outra for- • As vogais débiles tónicas que concorren coas fortes non poden for-
man parte da mesma sílaba, e mar sílaba, polo tanto forman un hiato: ía, aí, úe, eú, aú, úa...
polo tanto son un ditongo, ou se • As vogais débiles átonas que concorren coas fortes forman unha
pertencen a sílabas distintas e, sílaba, polo tanto son un ditongo: ia, ai, oi, io, ue, eu...
polo tanto, están en hiato. Para
reforzar esta identificación será

68

130903 _ 0104-0119.indd 112 21/7/09 14:37:43

 5
UNIDADE 5
s 5. Escribe os seus nomes, di se estas palabras teñen hiatos ou ditongos e acentúaas se lles cómpre.

ben traballar cada unha das pa-

en- labras das actividades no ence-
áfi- rado: practicar a segmentación
co,
silábica, a localización da sílaba
en- tónica e a aplicación da norma
■ Escribe unha oración con cada unhas das palabras anteriores.
ca ortográfica que cumpra.
nto
6. Indica que palabras das parellas ten hiato e ponlles acento gráfico ás que deban levalo. • Na actividade 2 todas as pala-
e a bras traballadas conteñen di-
lo: cafeteira cafeina nai raiña cuarto duas laude astronauta
tongos en posición tónica, pida
on-
■ Responde. Por que non levan acento gráfico as palabras con ditongo? que expliquen por que levan ou
non acento gráfico.
7. Completa con i ou u estas palabras e ponlles o acento gráfico para marcar o hiato.
• Convén deterse na actividade 7,
● circu✱to ● transe✱nte ● sa✱de ● su✱zo
● ca✱da ● vela✱ña ● mi✱do ● fi✱ncho
en que deben completar as pala-
● gratu✱to ● contribu✱r ● sa✱da ● beirarr✱a bras cunha vogal pechada (i, u)
en posición tónica e, polo tanto,
8. Ditado. Prepara o ditado para facelo no caderno. teñen que levar acento gráfico.
Fíxate nas palabras destacadas.
• Antes de realizaren o ditado,
Unha visita ao planetario
solicite que se deteñan nas pa-
Unha das cousas que máis me gusta é visitar o planetario,
labras destacadas (todas con
coa súa preciosa cúpula. A min apaixóname a astronomía
e cada vez que vou alí, síntome coma na miña casa. O outro hiato e con acento gráfico) e
ol
día fomos Uxía, Brais, Alberte e mais eu e encantounos. que xustifiquen a acentuación.
ico A visita incluía un «paseo polos planetas» e unha
n «chuvia de estrelas». O mellor é que todo foi gratuíto!

Solucións
DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS 1. • CON DITONGO: conferen-
1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías correspondentes. cia, diálogo, Breixo. CON HIA-
TO: día, Astronomía, Rúa. 2.
M A
●
✱ a✱ a ●
✱ispo ●
✱o✱ard✱a
baía Con acento gráfico: • náusea
2. Arrodea os erros e corríxeos. • camión • axóuxere • tráiler
....... bispo ● bahía ● vispo ● cobardía • farmacéutico • acuático • dié-
.......
covardía ● vaía ● obispo ● covardia
rese • béisbol • periódico • lec-
iato. ción. AGUDAS: despois, camión,
3. Escribe unha oración con cada unha das palabras traballadas.
lección. GRAVES: tráiler, beizo,
béisbol. ESDRÚXULAS: náusea,
69 axóuxere, farmacéutico, acuático,
diérese, periódico. 3. piñeiro; muí-
ño; diúrno; Mario. • Referente ao
día: diúrno. • Nome de home: Ma-
rio. • Nome dunha árbore: piñei-
ro. • Aparello para moer: muíño.
Ofreza aos alumnos unha batería de palabras para que traballen a 4. RM. Con ditongo: pai, mariñei-
segmentación en sílabas, a localización da sílaba tónica, a identifi- ro, moi, peixaría. Con hiato: ían,
cación de ditongos e hiatos e a aplicación das regras de ortografía. día, saía, peixaría. RL. 5. esquío;
Por exemplo: cafeteira; cortaúñas; lúa; xuíza.
mercadoría recipiente mariñao RL. 6. Teñen hiato: cafeína, raí-
confíe mariola contraer ña, dúas, laúde. Porque, segundo
saúde soleira oceánico as regras xerais de acentuación
diminúa subiote clareo non teñen que levalo, son graves
exclúo astronáutico aldeán rematadas en vogal, agás nai
avelaíña hixiénico Xaén que é monosílaba. 7. • circuíto
desoír aféitase faraón • caída • gratuíto • transeúnte
europeísta fixación caótico • velaíña • contribuír • saúde
cadeíña terapéutico perdoa • miúdo • saída • suízo • fiúncho
• beirarrúa. 8. Ditado.

69

130903 _ 0104-0119.indd 113 21/7/09 14:37:44

 Obradoiro de escritura Com
Anun
Obxectivos Vocabulario e de
debe
• Traballar léxico relacionado coa astrónomo a ate
astronomía. telescopio
meteorito 6. F
• Comprender o concepto de
P
campo léxico. estelar
afastado a
• Distinguir entre familia de pala- espacial
bras e campo léxico.
observar
• Elaborar un cartel para anunciar aluar
un suceso. eclipsar b

Suxestións didácticas R
1. Escribe unha oración sobre cada personaxe da lámina utilizando palabras c
Pídalles aos alumnos que obser- da lista.
ven a lámina inicial e que fagan
2. Explica a diferenza entre as palabras de cada parella. Se necesites axuda,
a actividade 1. Dígalles que se consulta o dicionario.
fixen nas palabras que emprega-
astrónomo astrólogo telescopio prismáticos meteorito estrela
ron e pregúntelles se teñen rela-
ción entre elas. Destaque que,
3. Risca a palabra que non é da mesma familia. d
desde o punto de vista formal,
non se parecen; pero, en cambio, lúa aluar lume lunático lunar aluaxe
C
relaciónanse cun mesmo tema: o
e
universo. Lea o cadro informativo CAMPO LÉXICO. As palabras astrónomo, aluar e espacial están relacionadas cun
sobre o campo léxico e, ao aca- mesmo tema: o universo. O conxunto de palabras de diferente clase (substanti-
vos, adxectivos, verbos...) que se relacionan cun mesmo tema forman un campo
bar, aclare a diferenza entre fami- léxico.
lia de palabras e campo léxico.
Suxíralles aos alumnos que ano- 4. Escribe palabras que pertenzan a estes campos léxicos.
ten nun papel todas as palabras ● a ciencia ▶ ..... ● a música ▶ ..... ● o deporte ▶ ..... ● o mar ▶ .....
que aprenderon nesta unidade
5. Di a que campo léxico pertence cada grupo de palabras.
que forman parte do campo léxico
da astronomía. Fágalles notar que ............. hospital médico enfermeiro operar curar enfermo san

este campo léxico podería servir

............. clase pupitre encerado aprender aprobado estudante
como chuvia de ideas se tivesen
que escribir un texto expositivo ............. caldo arroz cociñar pota comestible salgado cocido
sobre o tema.
No caso do anuncio sobre un 70
suceso relacionado cos astros,
o texto que nos ocupa nesta uni-
dade, tamén poden aproveitar
algunhas das palabras do campo
léxico da astronomía, pero terían Outras actividades
que engadir unha chuvia de ideas
relacionada co campo léxico O tema dun texto. Fágalles notar que adiviñar o campo léxico ao que
dos sucesos, onde se incluirían pertencen as palabras pode ser moi útil para identificar o tema dun
aspectos como lugar, data, hora, texto. Propóñalles varios fragmentos de artigos para que extraian as
invitación, entrada… palabras clave, creen o campo léxico e os relacionen coa sección
correspondente dunha revista: Bricolaxe ou Novas tecnoloxías.
Para explicar • As características da estrada e a meteoroloxía, entre outros factores,
• A actividade 3 servirá para fan que a velocidade axeitada sexa aquela que nos permita dominar
repasar o concepto de familia o vehículo ante calquera obstáculo ou imprevisto que se presente.
de palabras da unidade ante-
• Na actualidade pódense conseguir as consolas de xogo máis potentes
rior.
entre os 300 euros e os 400 euros, tanto a Playstation de Sony con 60
• Para realizar o cartel que se xigabytes de memoria de disco duro, como Wii ou a Xbox 360 Elite.
pide na actividade 6, recomén-
delles que usen un corpo de

70

130903 _ 0104-0119.indd 114 21/7/09 14:37:44

 5
UNIDADE 5
Composición de textos
Anunciamos un suceso. Ás veces temos que organizar unha festa ou outra actividade letra grande e cores intensas,
e debemos anunciar exactamente en que vai consistir. Á hora de elaborar o noso anuncio
debemos ter en conta a información que queremos dar e expoñela de xeito que chame de maneira que se poida ler
a atención das persoas que o lean. desde lonxe.
6. Fai o anuncio dunha festa nocturna para ver unha chuvia de estrelas.
PLANIFICACIÓN DO TEXTO
Competencias básicas
a) Fai unha chuvia de ideas cos teus compañeiros e compañeiras para determinar Competencia
todos os aspectos relacionados coa festa. cultural e artística
En que consistirá. Onde se celebrará. Que hai que levar. ...
Pídalles aos alumnos que leven
b) Decide a quen vas dirixir o anuncio: aos compañeiros da clase, aos rapaces máis
á clase carteis de anuncios de
pequenos do colexio, ás familias dos alumnos do colexio, a toda a localidade, etc. sucesos diversos, para que ana-
licen a estrutura e os usen como
REDACCIÓN DO TEXTO
modelo. Tamén é interesante que
c) Escribe os textos que cumprirá poñer no anuncio da festa. Procura facer referencia
aos aspectos seguintes. valoren as ilustracións. Ás veces,
● Nome da festa. os debuxos dos carteis son autén-
● Lugar, data e hora en que se celebrará. ticas obras de arte. Non debe-
● Xente que poderá asistir.
mos esquecer que hai pintores
ela ● Actos que se celebrarán.
que destacaron como cartelistas,
● Cousas que haberá que levar.
como é o caso de Salvador Dalí
d) Ordena os textos anteriores do máis importante ao menos e escríbeos con lapis
no cartel do anuncio. Podes utilizar varios tipos de letra.
ou Henri de Toulouse-Lautrec.

CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO

e) Revisa a ortografía e a distribución dos textos no cartel e pásaos a limpo.
cun
nti-
Se queres podes engadirlle algún debuxo ou fotografía. Solucións
EXEMPLO
mpo
1. RM: o astrónomo observa co
VENRES 15 DE NOVEMBRO, telescopio como eclipsa a Lúa. Un
ÁS 21 HORAS,
NO POLIDEPORTIVO MUNICIPAL
Só cómpre levar home observa cos prismáticos como
o bocadillo e ganas
..... de pasalo ben.
cae un meteorito. Unha persoa con
CELEBRAREMOS A PRIMEIRA traxe espacial pasea baixo a chuvia
S TA E S T E L A de estrelas. Un astrólogo debuxa un
AN FE
Despois de cear,
R
san GR realizaremos xogos mapa estelar. 2. RM: o astrónomo
e concursos ata que
comece a chuvia estuda a orixe e a evolución dos cor-
ante de estrelas. pos no universo. O astrólogo intenta
Non faltedes! explicar o destino das persoas pola
cido
influencia dos astros. / O telesco-
pio é un instrumento alongado que
71 consta dunha lente e serve para
observar obxectos moi afastados,
especialmente corpos celestes.
Os prismáticos son un instrumen-
to máis curto ca o telescopio que
Pasword. Divida a clase en grupos de tres e repártalles tarxetas en consta de dúas lentes e serve pa-
cada unha das cales haberá unha palabra escrita. Un dos xogadores ra observar obxectos afastados. /
collerá unha tarxeta e intentará que os compañeiros adiviñen a pala- O meteorito é un corpo sólido que
bra escrita dicindo outras palabras que pertencen ao mesmo campo atravesa o espazo a gran velocidade
léxico. Por cada palabra que diga como pista, os compañeiros terán e ás veces penetra na atmosfera
que dicir unha palabra candidata. Por exemplo, se a palabra da tar- e se precipita na Terra. A estrela
xeta é mesa, a primeira palabra que poden dicir é moble, e os com- é un corpo celeste con luz propia.
pañeiros terán que responder cun moble: estante, sofá… A segunda 3. Cómpre riscar lume. 4. RM: • a
pista podería ser patas ou cear… Cómpre advertir que non se poden ciencia: laboratorio, científico, ex-
usar como pista palabras pertencentes á mesma familia de palabras, perimento, descubrir… • a música:
como mesiña. cantar, violín, melodía, partitura… •
o deporte: tenista, penalti, xogador,
correr… • o mar: peixe, onda, barco,
navegar… 5. A saúde. A escola. A
cociña. 6. RL.

71

130903 _ 0104-0119.indd 115 21/7/09 14:37:44

 Literatura A medida dos versos 3. P

Obxectivos
• Medir versos.
• Clasificar os versos segundo o Cosmonautas
número de sílabas. Da nave da Terra
• Descubrir fenómenos fonéticos somos cosmonautas;
navegamos todos
que afectan á medida dos ver- 4. C
pola vía Láctea.
sos. Negros e amarelos,
• Completar un poema respectan- de cobre ou cor branca,
homes e mulleres,
do o número de sílabas. só hai unha raza.
cosmonauta: astronauta.
Nesa inmensidade
Vía Láctea: galaxia 5. F
Suxestións didácticas que son as galaxias
somos só persoas, na que se encontra
dunha especie, a humana.
o Sistema Solar e, Z
Os coñecementos ortográficos polo tanto, a Terra.
sobre a división silábica son espe- P
MARICA CAMPO
d
cialmente importantes para medir b
os versos e saber construílos. O
A medida dun verso é o número de sílabas que ten. Para saber a medida D
mesmo ocorre coas cancións, que dun verso, temos que contar todas as sílabas que o forman. s
a miúdo son poemas musicados Se no verso unha palabra remata en vogal e a seguinte comeza por vogal ou h, n
nos que a división silábica ten poden pronunciarse nunha soa sílaba; esta licenza chámase sinalefa.
unha importancia especial. Para
captar a atención do alumnado,
pode presentarlles unha partitura 1. Mide o primeiro verso do poema Cosmonautas e marca. Cantas sílabas ten?
musical, para que observen como 7 sílabas 4 sílabas 5 sílabas 6 sílabas OBR
se representa a letra da canción. 1
2. Observa o que se debe ter en conta cando se contan as sílabas dun verso.
Repase con eles a información da
actividade 2, fundamental para o A Se a última palabra do verso B Se a palabra final do verso
correcto cómputo silábico (pode é aguda, hai que contar é esdrúxula, hai que contar
unha sílaba máis. unha sílaba menos.
traballar cos poemas do apartado
EXEMPLO EXEMPLO
Outras actividades).
Que re mar char o sol Lú a de plás ti co
Comprobe se lembran a autora do 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

poema (é a mesma do texto ini- 6+1 6-1

cial que abre esta unidade). Antes ■ Mide agora os versos do poema Cosmonautas. Fíxate se nalgún caso
de entrar no traballo exclusivo da hai que engadir ou quitar unha sílaba e sinala tamén as sinalefas,
se as hai.
métrica faga unha posta en común
sobre o que lles suxire o poema
72
(a diversidade do ser humano). O
poema permite traballar a medida
dos versos, practicar o cómputo
silábico, coa presenza variada de
sinalefas e dun verso rematado
Outras actividades
en esdrúxula.
Medida de versos. Propóñalles poemas para que midan os versos
Para explicar (tendo en conta as sinalefas e a acentuación da última palabra de
• Para practicar os conceptos de cada verso) e digan se son de arte maior ou menor.
sinalefa e de cómputo silábico,
Romance esdrúxulo
pódese suxerir que acheguen
Hai quilómetros de música Fala en números lunáticos
outros exemplos extraídos de
astronómica e fantástica musa pública e pneumática!
poesías e cancións que coñe-
que ten múltiples barómetros soña lúgubres somnámbulos
zan. Comente que a sinalefa
de tarántulas mecánicas. espectáculos de lágrimas. (...)
tamén se produce a miúdo na
Coas farándulas frenéticas ANTÓN CORTIZAS, Historias e algún percan-
lingua oral. Explique ademais
das ingrávidas gramáticas ce todas ditas en romance.
que é posible atopar sinalefas
soa múltiple e metódica,
de máis de dúas vogais e inclu-
e modélica e dinámica.
so unindo varias palabras.

72

130903 _ 0104-0119.indd 116 21/7/09 14:37:44

 5
UNIDADE 5
3. Pinta da mesma cor os versos que teñan o mesmo número de sílabas.

Teño un amigo da cor do mel... Cantarche hei, Galicia... • No Obradoiro literario, lémbre-
lles que deben ter en conta o
Nunca quixen esquecer... Un xílgaro cantor... número de sílabas dos versos
para conseguir un bo ritmo,
Ao mencer canta o seu canto... Agóchase o sol tras das montañas... xa que neste poema teñen o
mesmo número de sílabas.
4. Clasifica os versos anteriores segundo o número de sílabas. Faga observar, no seu verso,
DE ARTE MAIOR (MÁIS DE OITO SÍLABAS) DE ARTE MENOR (8 SÍLABAS OU MENOS) que non poderían utilizar poli-
ños, en lugar de polos, ou salta-
ricos no lugar de brancos porque
ta. engadirían unha sílaba máis e
5. Fai as actividades propostas sobre o poema seguinte. romperíase o ritmo do poema.

Zoo ilóxico
1. Mide cada un dos versos.
Poñen as gaivotas
2. Arrodea neles as sinalefas.
das illas remotas
botas. [...]. 3. Responde. Solucións
● Teñen todos os versos
ida Dentro do seu tobo 1. 6 sílabas. 2. No 4.º verso hai
as mesmas sílabas?
soña un conto o lobo Que versos coinciden? que restar unha sílaba pois remata
h, novo. [...]
● Estes versos do poema nunha palabra esdrúxula (po-la Ví-a
PEPE CÁCCAMO son de arte maior ou de
Lác-te-a: 7-1= 6 sílabas). Faranse
(fragmento) arte menor? Por que?
sinalefas no verso 5 (ne-gros e
amarelos); no verso 6 (de-co-bre
OBRADOIRO LITERARIO Alongar versos ou cor -bran-ca); no verso 9 (Ne-
sa in-men-si-da-de); no verso 12
1. Transforma estes versos de arte menor en versos de arte maior engadindo as palabras (Du-nha es-pe-cie a hu-ma-na). 3.
propostas. Intenta que todos os versos teñan as mesmas sílabas.
Teño un amigo da cor do mel... =
Unha casa chea polos bois Agóchase o sol tras das montañas.
o
r no camp
Teño ............... unha casa (Teñen 10 sílabas; o primeiro re-
chea ..............., de animais. brancos a tope mata no monosílabo mel (equivale
Ten ocas, ............... e pitos;
a palabra aguda) e hai que engadir
coellos ............... e cans; e cuxos
ovellas, ............... e cabalos; unha sílaba 9+1) / Nunca quixen
poldros ............... coas nais. esquecer... = Ao mencer canta o
Teño ............... unha casa
seu canto.... (Teñen 8 sílabas; hai
chea ..............., de animais.
que engadir unha sílaba porque
esquecer é palabra aguda 7+1=8)
/ Cantarche hei, Galicia... = Un xíl-
73
garo cantor... (O primeiro ten 6 sí-
labas tendo en conta a sinalefa; o
segundo remata en palabra aguda,
6+1= 7, polo tanto non son iguais)
Polo laranxal 4. DE ARTE MAIOR: Teño un amigo
da cor do mel...; Agóchase o sol tras
Polo laranxal,
das montañas… DE ARTE MENOR:
tres avelaíñas andan a voar.
Nunca quixen esquecer...; Ao men-
Unha, dúas, tres,
cer canta o seu canto...; Cantarche
de présa que voan, vense e non se ven.
hei, Galicia...; Un xílgaro cantor... 5.
Polo laranxal, 1. 6-6-2; 6-6-2. 2. Sinalefas: soña
tres avelaíñas andan a chuchar. un conto o lobo. 3. • Non. Coin-
Unha, dúas, tres, ciden o primeiro e o segundo. •
de tanto que chuchan, borrachas de mel. Son versos de arte menor, porque
Caídas no chan teñen menos de 8 sílabas.
tres avelaíñas polo laranxal. OBRADOIRO LITERARIO
XOSÉ MARÍA ÁLVAREZ BLÁZQUEZ, Roseira do teu mencer 1. RM: no campo, a tope, polos,
brancos, bois, e cuxos, no campo,
a tope.

73

130903 _ 0104-0119.indd 117 21/7/09 14:37:45

 Actividades
Obxectivos 1. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade. LEM

• Repasar os conceptos da uni-
dade.
• Revisar contidos da unidade
anterior.
• Analizar os elementos tipográfi-
cos e o formato dun texto.
2.
● O grao dun adxectivo indica ………… con que se posúe unha calidade. 9.
● Un campo léxico é ………… que se relaciona cun mesmo tema.
● As palabras con ditongo acentúanse ………… e as palabras con hiato
acentúanse …………
● Para saber a medida dun verso, contamos as sílabas …………
10.
ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema.

Suxestións didácticas GRAOS DO ADXECTIVO

Na actividade 10 pode presentar

................. ................. superlativo
problemas a oración Gran parte
da superficie está cuberta por
................. ................. .................
auga. Fágalles notar que o verbo
é estar e vai seguido do partici-
3. Completa con adxectivos e despois di en que 6. Acentúa as palabras destacadas
pio de cubrir (cuberta). Aproveite grao están. que o precisen. Despois, clasifícaas
ES
para explicarlles que os partici- GRAO en ditongos e hiatos.
pios poden facer de adxectivos e ● Roi é tan …….. coma Marcos. ▶ .…..........
● Mercáronlle un reloxo suizo a Raul. 1
anímeos a poñer exemplos (obse- ● O cometa era moi …….. ▶ .…..........
● Meu pai é curmán da tua tia.
sionado, preocupado…). Ademais, ● A mochila é …….. ▶ .…..........
● O soño da raiña era converterse
en astronauta.
o adxectivo refírese neste caso a ● As mazás eran moi …….. ▶ .…..........
● Collín o bate de madeira para xogar
un sintagma nominal (gran parte ● Lois era menos …….. ca el. ▶ .…..........
un partido de beisbol.
● Denís é máis …….. ca Ana. ▶ .…..........
da superficie), que ten por núcleo
7. Engade en cada columna tres palabras
o substantivo parte. 4. Inventa oracións con cada adxectivo do campo léxico do deporte.
en diferentes graos.
ACCIÓNS PERSOAS OBXECTOS LUGARES
POSITIVO ▶ .…........
feroz alegre escalar nadador pesos pista
Competencias básicas COMPARATIVO ▶ .…........
duro estudosa
SUPERLATIVO ▶ .…........
Tratamento da información 8. Le e responde.
5. Identifica os ditongos e os hiatos destas ● Segundo o número de sílabas,
Explíquelles diferentes situacións oracións e acentúaos se lles cómpre. os seguintes versos son de arte maior
en que resulta útil o uso da negra: ● Fixemos unha viaxe para visitar o muiño. ou menor?
palabras clave, títulos de apar- ● Regaláronlle uns guantes de coiro a teu pai ● En que verso hai unha sinalefa?
tados, grafías. Propóñalles que polo seu aniversario. Mi ña te rra, mi ña te rra,
1 2 3 4 5 6 7 8
boten unha ollada rápida ao libro ● O señor Tomé é un ancian cheo de saude.
te rra on de me eu cri ei
● Foron ver a carreira ao circuito de Barcelona.
de Lingua e que observen cando 1 2 3 4 5 6 7

se usou a negra.
74

Solucións
1. • O grao dun adxectivo indica Outras actividades
a intensidade con que se posúe
unha calidade. • Un campo léxico Un dicionario ideolóxico. Os dicionarios ideolóxicos son os que pre-
é un grupo de palabras que se rela- sentan láminas agrupadas por campos léxicos, en que cada entrada
ciona cun mesmo tema. • As pala- vai acompañada do debuxo correspondente. Pode construír un voca-
bras con ditongo acentúanse sobre bulario ideolóxico de varios deportes para completar a actividade 7.
a vogal aberta (e, o, a) e seguen Para iso, divida a clase en grupos, cada un dos cales se ocupará de
as normas xerais de acentuación. buscar todas as palabras que poidan relacionarse cun deporte con-
As palabras con hiato acentúanse creto e representalas nunha lámina. Para elaborar a lámina poden
seguindo as normas xerais, excepto facer debuxos ou ben facer unha colaxe, con recortes de revistas.
os hiatos formados por vogal pecha-
da tónica (i, u) e vogal aberta (a, e,
o) que levan sempre acento gráfico.
• Para saber a medida dun verso,
contamos as sílabas que o forman.

74

130903 _ 0104-0119.indd 118 21/7/09 14:37:45

 5
UNIDADE 5
LEMBRA E REPASA Se no verso unha palabra rema-
ta en vogal e a seguinte comeza
9. Responde. 11. Analiza as palabras seguintes.
por vogal ou h, poden pronunciar-
● En que parte dunha casa está o faiado? ● lapis amarelo ● estrada estreita
se nunha soa sílaba. 2. Graos do
● Cando dicimos que unha porta renxe? ● bos amigos ● saia longa
● Que quere dicir a sombra alóngase
adxectivo: positivo, comparativo
● animal veloz ● persoas amables
sinistramente? (inferioridade, igualdade e supe-
CLASE DE PALABRA XÉNERO NÚMERO rioridade) e superlativo. 3. RM:
10. Subliña os adxectivos e sinala cunha frecha
os substantivos a que se refiren. • Roi é tan alto coma Marcos (com-
● A Terra ten forma esférica. parativo de igualdade). • O cometa
● Presenta unha cor azulada, por iso 12. Risca en cada caso a palabra que non era moi veloz (superlativo). • A mo-
se chama «o planeta azul». pertence á familia. chila é práctica (positivo). • As ma-
● Gran parte da superficie ● libro, libreiro, librar, libraría, libreto
está cuberta por auga. zás eran moi verdes (superlativo).
● terrestre, terrícola, terrible, terremoto
● O 97% da auga • Lois era menos simpático ca el
do planeta é salgada; ● acuífero, acuoso, augacento, aguacate
(comparativo de inferioridade). • De-
o resto é auga doce. ● marítimo, marisma, marista, beiramar
nís é máis serio ca Ana (comparativo
de superioridade). 4. RL. 5. • viaxe,
ES CAPAZ DE… Obter información de todos os elementos dun texto muíño. • guantes, coiro, teu, pai,
aniversario. • ancián, cheo, saúde.
1. Le o texto e responde. • carreira, circuíto. 6. DITONGOS:
meu, pai, astronauta, madeira, béis-
Perde no espazo unha caixa da ferramenta
bol. HIATOS: suízo, Raúl, túa, tía,
Unha astronauta da tripulación da nave espacial Endeavour
raíña. 7. RM: ACCIÓNS: navegar,
perdeu o martes a súa caixa da ferramenta no espazo,
informou a axencia espacial NASA xutar, remar… PERSOAS: patina-
Mentres traballaba para amañar o mecanismo de rotación dunha antena dor, xogador, atleta… OBXECTOS:
solar, á astronauta Heidemarie Stefanyshyn-Piper escapoulle a bolsa coa
ferramenta. A caixa escorregoulle cando limpaba os guantes manchados raqueta, pelota, remo… LUGARES:
RES de graxa. A pesar do incidente, Heidemarie puido acabar a misión por- pista, campo, hipódromo… 8. • De
que os astronautas dispoñen de máis equipos de ferramentas. Os astronautas efectuarán tres
ta
AFP, 19/11/09 saídas máis ao exterior da nave. arte menor. • No segundo. 9. • Na
parte de arriba. • Cando fai ruído.
● Liches antes o título ou a entrada? Cres que hai algunha relación entre o tamaño,
• Que a sombra adopta unha forma
a cor e o tipo de letras e o que se considera importante? En que parte do texto se atopa
resumida a información? que dá medo. 10. • esférica (Terra)
r
● Observaches a imaxe antes de ler? A imaxe ou o pé de foto, achegáronche información • azulada (cor), azul (planeta) • gran
nova? (parte) • salgada (auga), doce (au-
● Saca as túas conclusións sobre o tipo de información que achega cada elemento do texto.
ga). 11. • lapis: subs., masc., sing.;
O título A entrada A foto O pé de foto amarelo: adx., masc., sing. • estra-
da: subs., fem., sing.; estreita: adx.,
fem., sing. • bos: adx., masc., pl.;
75 amigos: subs., masc., pl. • saia:
subs., fem., sing.; longa: adx.,
fem., sing. • animal: subs., masc.,
sing.; veloz: adx., masc., sing.
• persoas: subs., fem., pl.; ama-
Programa de ESTUDO EFICAZ bles: adx., fem., pl. 12. • librar •
Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que terrible • aguacate • marista.
aprenderon. Complete con eles unha táboa coma esta: ES CAPAZ DE…
1. • O título. Si. A información máis
O que aprendín O que aprendín a facer
importante aparece con letra máis
Lectura grande e negra. Na entrada. • RL.
Comunicación oral • RM: O pé de foto achega máis
Gramática información. • O TÍTULO: o tema da
noticia. A ENTRADA: o resumo da
Ortografía
noticia. A FOTO: o protagonista da
Vocabulario noticia. O PÉ DE FOTO: outros feitos
Composición de textos relacionados coa noticia.
Literatura

75

130903 _ 0104-0119.indd 119 21/7/09 14:37:45

 6 A pedra da area E

Programación
Obxectivos
• Ler un texto narrativo en cadea.
Contidos
• Identificar trazos textuais do diario nun texto narrativo. • Os determinantes. O artigo.
• Aprender a seleccionar a información nun texto oral. • O acento diacrítico.
• Presentar persoas empregando as técnicas axeitadas. • Palabras polisémicas.
• Coñecer as formas do artigo e a súa función no grupo nominal.
• Aprender palabras con acento diacrítico. R
• Identificar os diferentes significados das palabras polisémicas. • Lectura do texto A pedra
da area.
•
• Escribir un conto con personaxes de trazos opostos.
• Análise do texto narrativo.
•
• Comprender un texto instrutivo e extraer conclusións.
• Práctica de técnicas de
•
• Crear fórmulas para contos.
selección de información.
• Uso de estratexias para
E
Criterios de avaliación facer presentacións sociais. •
• Sigue a lectura en cadea dun texto narrativo. • Identificación dos diferentes •
significados das palabras •
• Recoñece trazos característicos do diario nunha narración.
polisémicas. •
• Selecciona a información principal nun texto expositivo oral.
• Elaboración dun texto
• É capaz de presentar unha persoa. narrativo con dous
• Identifica os artigos e usa correctamente todas as formas. personaxes.
• Distingue o significado das palabras polo acento diacrítico. • Lectura comprensiva
• Identifica os diferentes significados das palabras polisémicas dun texto instrutivo.
a partir do contexto. • Dedución dos resultados
• Escribe contos con dous personaxes de trazos opostos. derivados dun experimento.
• Comprende un texto instrutivo e extrae conclusións. • Análise de fórmulas
de comezo e remate
• Recoñece e inventa fórmulas para contos.
en contos tradicionais.

Competencias básicas
• Valoración das normas
Ademais da Competencia en comunicación lingüística, nesta uni-
sociais de cortesía.
dade desenvólvense as competencias seguintes: Competencia no
coñecemento e a interacción co mundo físico, Autonomía • Apreciación dos textos
e iniciativa persoal, Competencia social e cidadá, Aprender instrutivos como guía
a aprender, Competencia cultural e artística e Tratamento ou modelo.
da información.

76A

130903 _ 0120-0135.indd 120 21/7/09 14:42:54

 Esquema da unidade
UNIDADE 6

Texto narrativo Gramática Ortografía Competencias básicas

A pedra da area Os determinantes. O acento diacrítico Autonomía e iniciativa
O artigo persoal

Comunicación oral Obradoiro de escritura

Comprensión auditiva: Seleccionar Vocabulario: Palabras polisémicas
información Composición de textos: Un conto con dous
Expresión oral: Presentar a alguén personaxes

Es capaz de…
Actividades
Crear fórmulas para contos

Recursos
• Láminas da aula. • Recursos para a avaliación.
• Caderno de práctica. Segundo trimestre. • CD Comunicación oral Lingua 5.
• Fichas de reforzo e ampliación. • Manual do programa de ESTUDO EFICAZ.

Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ

• Redactar resumos: actividade 8, páxina 78; actividade 1, páxina 88.
• Inferir unha norma: actividade 5, páxina 81.
• Repasar unha norma: actividade 4, páxina 83.
• Elaborar esquemas: actividade 2, páxina 88.

Previsión de dificultades Suxestión

de temporalización
• A selección de información non sempre resulta
fácil, sobre todo nun texto oral, en que os alumnos Setembro
tenden a lembrar unicamente os datos que máis lles Outubro
chamaron a atención e que, a miúdo, non son
Novembro
os máis importantes. Fágaos reflexionar sobre
o tema do texto a partir das palabras pertencentes Decembro
ao mesmo campo léxico. Así mesmo, convén
Xaneiro
que poñan atención á repetición de palabras clave.
• Os alumnos poden ter dificultades para distinguir Febreiro
foneticamente as vogais tónicas de grao medio Marzo
abertas e pechadas. É conveniente que aprendan
Abril
esta distinción, porque lles axudará a lembrar
que o acento diacrítico o levan aquelas palabras Maio
en que a súa vogal tónica de grao medio é a aberta.
Xuño

76B

130903 _ 0120-0135.indd 121 21/7/09 14:42:54

 Obxectivos
6 A pedra da area
ció
bo
ad
no
• Seguir unha lectura en cadea. en
at
• Recoñecer características tex-
tuais do diario no texto narrativo. sem
esc
• Expresar opinións persoais so- lis
bre os personaxes do relato. má

• Comprender a función dos sig- esp

nos tipográficos. má
nin
ga
Suxestións didácticas co
en
A lectura inicial desta unidade se- ían
gue os trazos característicos dun ma
diario e recolle as anotacións sobre
po
un acontecemento especial que lle est
ocorre á narradora protagonista en eq
dous días distintos: o achado du-
eq
nha pedra na praia que resulta que
alg
pode ser un meteorito. fix

H
qu
Antes de ler VAS APRENDER de
oxe, 3 de xullo, batín cunha pedra na area. Xa sei que non an
Centre a atención dos alumnos no 1 Lectura
A pedra da area ten nada de raro atopar unha pedra na praia, pero esta é especial. du
título e na ilustración inicial da lec- Non se parece en nada ás outras que podes encontrar na beiramar,
2 Comunicación oral
tura. Pregunte que forma adoitan ● Seleccionar información tan puídas. Ten unha forma irregular, con entrantes que semellan gú
ter as pedras que se poden atopar ● Presentar a alguén pequenos cráteres, coma se fose un planeta en miniatura. me
3 Gramática Hase de rir meu irmán cando a vexa, seguro. Carlos sempre pa
nos areais e se a pedra que obser- Os determinantes. se ri da miña colección «Ti estás guillada, nena», di cando entra da
va a rapaza ten esas características O artigo no meu cuarto e ve as cousas no estante. Pero non ten nada de qu
e por que cren que a observa con 4 Ortografía malo coleccionar cousas estrañas que atopo nos meus paseos pola lle
O acento diacrítico beiramar. Gústame contemplalas, imaxinar que quizais o mar as co
tanto interese.
5 Obradoiro de escritura trouxo desde a costa dalgún país afastado ou que son restos de se
● Palabras polisémicas
barcos que naufragaron cando navegaban por mares exóticos. un
A lectura ● Un conto con dous
«Moitas novelas les ti, nena» di meu irmán. E si, gústame moito ler co
Solicite unha primeira lectura indi- personaxes
novelas, pero iso non ten nada que ver. Eu
6 Texto para traballar
vidual silenciosa e aconselle que as competencias básicas
E logo non é fermosa a botella ovalada que descubrín entre as for
rochas con esa estraña cor granate? Calquera sabe o que contivo e xu
acudan ao recadro para consultar O aire pode crecer
a quen pertenceu. ¿E o anaco de madeira que atopei, cheo de inscri-
o significado das palabras marca-
das en negra só se o precisan;
76
despois da lectura recomende
que comproben se interpretaron
ben o significado de cada palabra
no contexto.
Centre a atención dos alumnos Máis información
sobre a forma en que se recollen
Os meteoritos. Son rochas ou fragmentos sólidos procedentes do
os diálogos no texto. Propoña que
espazo, que se volven incandescentes ao contacto coa atmosfera e
eles mesmos expliquen o proce-
poden chegar a caer sobre a superficie da Terra. A palabra meteoro
demento empregado e en que se
provén do grego e significa «fenómeno no ceo» en relación co destello
diferencia do método ao que están
de luz producido.
acostumados. Explique que as co-
miñas son un recurso moi usado Segundo algúns astrónomos, algunhas catástrofes do pasado poden
para reproducir as palabras tex- ter sido causadas por meteoritos, como a extinción dos dinosauros
tuais que di alguén. Neste caso os hai 65 millóns de anos, que puido ser provocada pola caída dun
diálogos non se producen no mes- meteorito duns 10 Km de diámetro. A partir desta teoría, o cine ten
mo momento en que se relatan, dramatizado coa ameaza da posible caída dun grande meteorito sobre
senón que a narradora os inclúe a a Terra, presentando historias catastróficas en que a vida no planeta
posteriori e por iso emprega esta corre perigo.
tipografía.

76

130903 _ 0120-0135.indd 122 21/7/09 14:42:54

 UNIDADE 6
cións feitas nun idioma que ata agora ninguén soubo adiviñar? Ou a
boneca de madeira negra, ou a caracola dourada tan distinta ás que
puídas: que teñen
a superficie moi lisa.
adoita haber por aquí… Si é verdade que outras cousas da colección Pida a continuación unha lectura
non son tan bonitas. Pero todas me gustaron cando as atopei, medio cráteres: foxos en forma
de embude que ten
en cadea e en voz alta do texto, e
enterradas na area da praia. Coma se fosen restos de historias que
a través do mar chegaban ata min. un volcán na parte observe, ademais do respecto aos
E esta pedra de hoxe atráeme moito, non sei por que. Vouna ter
superior; foxos que signos de puntuación dos que len
deixa un meteorito
sempre aquí enriba da mesa para que me acompañe mentres leo ou para darlle a entoación axeitada,
ao chocar contra
escribo. Para poder collela coas mans e sentir o seu tacto, áspero e
liso ao mesmo tempo. Serán imaxinacións miñas, pero ata me sinto
a Terra ou a Lúa. a concentración e escoita atenta
máis a gusto desde que a atopei. exóticos: que veñen dos compañeiros.
Hoxe é día 5 de xullo. Xa sabía eu que tiña que ser unha pedra dun país distante
e estraño para nós. Faga algunhas preguntas de com-
especial. É un anaco de meteorito. Díxomo Roi, o amigo de meu ir-
mán. Hoxe pola tarde chovía algo, eu non tiña ganas de saír a sitio finés: lingua que se fala prensión xeral: Quen relata a histo-
ningún e quedei no cuarto lendo un libro. Serían as seis cando che- en Finlandia; finlandés. ria? Que lle gusta a Alba? Que é a
garon Carlos e Roi; meu irmán quería que o seu amigo vise a miña
pedra que atopou na area? Como
colección. Roi estivo mirándoo todo (por certo, opinou que o idioma
en que estaban as inscricións quizais fose o finés) e, cando xa se o soubo? A que tipo de texto vos
ían, reparou na pedra. Colleuna da mesa e estivo dándolle voltas na lembra este relato? (O diario per-
man, examinándoa con atención. soal.)
«Alba, onde atopaches isto?» «Na praia de Arealonga, antonte
pola tarde.» «E non había máis pedras parecidas a esta?» «Non, Pregunte se saben o que son os
estiven mirando pero non vin ningunha máis.» «Pois ou moito me meteoritos e se coñecen algunha
equivoco ou o que teño na man é un meteorito.»
película, cómic ou relato en que os
Eu ben sabía que os meteoritos son rochas que hai polo espazo
e que, de cando en vez algunha delas cae na Terra. Este ano, demos meteoritos formen unha parte im-
algo de astronomía e había no libro a foto dun cráter enorme que portante da trama. Relea o final do
fixera un meteorito moi grande cando caeu en Siberia. «Pero os
texto e pregunte se lles parece lóxi-
que son grandes raramente impactan na Terra, porque a maioría
desfanse ao entrar en contacto coa atmosfera e o que cae son os ca a reacción de Alba e que farían
e non anacos» explicou Roi. E o que eu atopara era sen dúbida un anaco O AUTOR eles se conseguisen un obxecto
ecial. dun deses meteoritos. coma ese.
amar, Roi xa fixo este ano 1.º de Físicas en Santiago de Compostela e
mellan gústalle moito todo o do espazo. Acórdome dun día que fora eu con
meu irmán á súa casa e me ensirara o telescopio que ten na terraza, Agustín Competencias básicas
mpre para poder observar o ceo polas noites. Así que axiña se lanzou a falar Fernández
entra das posibles orixes daquel meteorito e dos misterios do universo. O Paz Competencia
da de que máis me chamou a atención foi o da «sopa cósmica», que así Agustín Fernández Paz (Vilalba, 1947), no coñecemento e a
s pola lle chamou Roi. Explicounos que todo o que hai na terra está feito é perito industrial, mestre e licen-
ar as cos mesmos elementos ca o que hai no espazo, coas partículas que ciado en Ciencias da Educación. É
interacción co mundo físico
os de autor de diversos materiais didácti-
se crearon ao principio do universo. «Este meteorito, unha árbore, Relea o parágrafo inicial da lectura
cos, aínda que destaca como na-
ticos. unha faneca, ti ou eu, estamos feitos cos mesmos ladrillos, só que rrador. Contos por palabras, Cartas
to ler combinados dun xeito diferente». de inverno, Amor dos quince anos
e pídalles aos alumnos que expli-
Eu iso non o sabía. ¿Así que esta pedra mais eu hai millóns de anos Marilyn e O único que queda é o quen as formas de erosión que
amor (Premio Nacional de Literatura
tre as formabamos parte da mesma realidade? Pois agora xa estamos coñecen e como se producen. De-
Infantil e Xuvenil 2008) son algu-
tivo e xuntas outra vez! nhas das súas galardoadas obras.
AGUSTÍN FERNÁNDEZ PAZ, Rapazas. (Adaptación)
berán basearse nos coñecementos
nscri-
científicos que sobre este tema ad-
quiriron na área de Coñecemento
77
do medio.

Autonomía e iniciativa
persoal
Outras actividades Anime os alumnos a seguiren un
Que trouxo o mar? Cada alumno debe pensar nun obxecto que pui- diario persoal en que poidan re-
dese atopar na beiramar, como lle ocorre á protagonista da lectura. flectir sucesos, sentimentos, pen-
Escribirá tres características básica del: forma, cor, textura... pero sen samentos.
dar trazos da súa utilidade, como se non soubese de que obxecto se
trata. Despois deberá presentarlles aos demais as características do Despois de ler
seu achado e eles deberán determinar que obxecto pode ser. Dedique un tempo a falar do autor
De onde veu? Pódese suxerir outra actividade para desenvolver coñe- desta lectura, Agustín Fernandez
cementos xeográficos. Un alumno imaxinará a orixe dun obxecto que Paz e a que os alumnos expliquen
atopou na beiramar e irá dando pistas para que os demais adiviñen que libros coñecen del; se lles gus-
de que país puido vir. Estas pistas poden referirse ao idioma que se taron e por que.
fala nese país, á capital, á bandeira, etc.

77

130903 _ 0120-0135.indd 123 21/7/09 14:42:55

 Traballo sobre a lectura Com
Obxectivos Comp
Os personaxes A secuencia
• Caracterizar personaxes. 1. Di que relación hai entre os personaxes. 5. Explica que momento da historia representa Selecci
Despois escolle dous adxectivos para cada cada debuxo e fai un resumo do relato Para id
• Explicar detalles relacionados unha d
un deles e xustifica a elección. a partir deles.
co relato. físicos
● amable importa
ALBA
• Identificar escenas e escribir un ● retranqueiro que no
resumo do conto. ● soñadora
CARLOS
● sabichón 1.
• Recoñecer no relato característi-
● bromista
cas textuais propias do diario. ROI A
● imaxinativa

Suxestións didácticas Os detalles

2. Responde sobre a colección de Alba. O tipo de texto
Na actividade 1 pida que identifi- ● Que obxectos curiosos a forman?
quen cales dos adxectivos propos- 6. O diario é un tipo de texto en que o autor 2.
● Que opina o irmán da súa colección? escribe día a día o que lle acontece e reflicte
tos son sinónimos. E na actividade É a mesma opinión ca a de Alba? os seus pensamentos, sentimentos…
3 saliente que a expresión «estás ● Como describe Alba a súa pedra ao longo en primeira persoa. A
do relato? Consideras que o texto da lectura pode ser O
guillada» é coloquial; propoña que
un diario? Explícao.
expresen outras expresións de Vocabulario 3. Exp
rexistro máis formal. A túa achega na
3. Le os enunciados tirados do texto e contesta.
7. Escribe unha páxina dun diario en que contes
Ti estás guillada, nena. o que fixeches unha fin de semana. Expre
Non esquezas escribilo en primeira persoa Presen
Solucións ● Quen o di? e reflectir os teus pensamentos, non có
● Por que o di? sentimentos, etc. o seu n
1. Carlos e Alba son irmáns. Roi é ● Que significa esa expresión? do rest
amigo de Carlos. • Alba: soñadora, lla pres
Rexistro de lectura
imaxinativa. • Carlos: retranqueiro, O que máis me chamou a atención
foi o da «sopa cósmica». 8. ESTUDO EFICAZ. Elabora unha ficha 4. Pre
bromista. • Roi: amable, sabichón. sobre a lectura con estes datos: na
2. • unha botella ovalada, un ana- ● Quen o di? Fain
co de madeira con inscricións, unha ● Por que o di?
● Que significa esa expresión, segundo 1
boneca de madeira negra, unha Título:
o que se explica no texto?
caracola dourada, a pedra rara. • Autor/a:
Que é unha parvada. Non, para ela O lugar e o tempo Resumo: 2
agochan unha historia descoñecida
4. Localiza no relato os datos que nos permiten 3
e, polo tanto, misteriosa. • irregular, situar a acción nun tempo e nun lugar Opinión:
con cráteres, coma un planeta en determinados.
miniatura. 3. • Dío Carlos. • Porque
lle parece unha parvada a colec- 78
ción de cousas atopadas no mar pola
súa irmá. • Guillada: tola./• Dío Roi.
• Forma parte da súa explicación so-
bre a orixe do universo. • Conxunto
de materia da que forma parte todo Programa de comprensión
o que hai no universo. 4. Referen- Actividades 1 e 2. Obtención da información. Identificar personaxes e
cias temporais a dous días (3 e 5 de detalles relevantes da historia.
xullo) cando atopa a pedra e cando
Actividades 3 e 4. Elaboración dunha interpretación. Relacionar ex-
descobre o que pode ser. Referencia
presións cos personaxes e explicar o seu significado no contexto.
espacial, o cuarto onde Alba ten a
Identificar referencias espaciais e temporais.
súa colección. 5. • Primeira escena,
cando Alba atopa a pedra na praia. Actividade 5. Comprensión global. Explicar escenas relacionadas coa
Segunda escena cando Roi lle expli- historia e resumir o relato.
ca a orixe da pedra. RL. 6. Polas re- Actividade 6. Reflexión sobre a estrutura. Adscribir o texto a unha
ferencias temporais con que come- tipoloxía textual: o diario.
zan as dúas partes do relato e por Actividade 7. Expresión escrita. Inventar unha páxina dun diario persoal.
narrar en primeira persoa o que lle
Actividade 8. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.
aconteceu e os seus sentimentos.
7 e 8. RL.

78

130903 _ 0120-0135.indd 124 29/7/09 10:55:48

 6
UNIDADE 6
Comunicación oral Pois, Roi,
Cal é ese amigo o rapaz que leva

Comprensión auditiva
teu que colecciona a camiseta Obxectivos
pedras? de raias.

nta Seleccionamos información para identificar unha persoa. • Escoller a información necesaria
Para identificar unha persoa dentro dun grupo, non necesitamos para identificar persoas.
unha descrición detallada dela, senón só aqueles aspectos
físicos ou de carácter que a diferencian do resto. Por iso é • Presentar unha persoa.
importante saber seleccionar a información sobre a persoa
que nos fai falta en cada momento.
Suxestións didácticas
1. Escoita a audición e identifica o neno ou nena de que se fala.
Comprensión auditiva
A B C D E F
A miúdo a selección de informa-
ción consiste en descartar datos.
Fágalles notar que o descarte é o
método que eles utilizan intuitiva-
r mente cando non coñecen unha
2. Volve escoitar a audición e marca con X a información que che serviu
flicte
para identificar a fotografía da actividade anterior. información de maneira certa. Así,
A idade. O sexo. O peiteado. A cor dos cabelos. por exemplo, cando resolven unha
er O carácter. O nome. A clase onde vai. A cor dos ollos. proba tipo test, sempre descartan
a resposta que consideran máis
3. Explica que fotografías che permitiron eliminar cada un dos datos que marcaches arredada do tema que se propón.
na actividade anterior.
As actividades e as orientacións
ontes
Expresión oral que se achegan neste apartado
oa Presentamos a alguén brevemente. Cando presentamos unha persoa a outra, tamén se poden aplicar no apar-
non cómpre que fagamos unha descrición moi polo miúdo. O mellor é dicir tado de Composición de textos da
o seu nome e explicar unha ou dúas cousas que a fan especial e diferente
do resto de persoas. Desta maneira, será máis fácil que aquel a quen
unidade 8, dedicado á descrición
lla presentamos a recorde. dun lugar.

4. Presenta, de maneira breve, o compañeiro ou a compañeira que te segue Despois de escoitar a audición do
na lista da clase. CD Comunicación oral, fágalles
Faino así: notar que as informacións sobre o
carácter ou a clase a que pertence
1. Pensa nas características que o fan especial
ou diferente do resto. Ten en conta que só podes
o rapaz non serven para recoñece-
dicir cousas positivas e agradables. lo, porque son datos que non se
2. Preséntao con só dúas ou tres oracións. ven na fotografía.
Non esquezas dicir o nome!
3. Pídelles aos teus compañeiros e compañeiras Expresión oral
que avalíen a túa descrición.
Saliente que, cando preparen
a presentación oral, teñen que
79 seleccionar a información máis
destacada que singulariza cada
persoa. Ademais, deben presen-
tala seguindo unha orde lóxica.

Outras actividades Competencias básicas

Xogamos a detectives. Recorte en revistas doce fotografías de per- Competencia social e cidadá
soas que non sexan coñecidas e póñaas nun lugar visible da clase.
Insista en que tanto na descrición
As doce persoas serán as principais sospeitosas dun roubo nunha
coma na valoración da descrición
xoiaría, pero o autor soamente o coñece o profesor. Anime os alum-
cómpre usar palabras positivas,
nos a que fagan preguntas sobre os trazos físicos do ladrón para
para que ningún compañeiro se
que poidan adiviñar quen foi. Deben ser preguntas que se poidan
sinta incómodo.
contestar con si ou non, como: é home?, é muller?, ten os cabelos
curtos?… Se o considera necesario para encamiñar a «investigación»,
pode darlles algunha pista para que poidan descartar personaxes. Por
exemplo, no lugar do roubo atópase un cabelo longo castaño; tamén
Solucións
se atoparon unhas lentes…
1. É o rapaz B. 2. O sexo e o pei-
teado. 3 e 4. RL.

79

130903 _ 0120-0135.indd 125 21/7/09 14:42:55

 Gramática Os determinantes. O artigo 3. Co
Este
Obxectivos meteorito é o
Os determinantes
preferido da miña
• Coñecer a función dos determi- colección. .…
Os substantivos normalmente van precedidos doutras palabras que
de
nantes. concretan o seu significado. Por exemplo: o libro, este libro, o meu
de
libro… Estas palabras funcionan como determinantes.
• Identificar os diferentes tipos de pe
As palabras que funcionan como determinantes van diante do subs-
av
determinantes. tantivo e concretan ou determinan o seu significado. As clases de
qu
palabras que poden realizar a función de determinantes son os arti-
• Aplicar a concordancia do de- gos (o, as…), os posesivos (túa, seu…), os demostrativos (este, eses…), es

terminante co substantivo que os numerais (catro, primeiro...) e os indefinidos (algún, algo...).

4. Ob
acompaña.
O artigo
O artigo anuncia a presenza dun substantivo e indica o xénero e o
Suxestións didácticas PALABRAS QUE FUNCIONAN número que ten. As formas do artigo son as que seguen:
COMO DETERMINANTES
Ademais da viñeta inicial, centra- SINGULAR PLURAL
MASCULINO o os
da no artigo, móstrelles unha nota Artigos FEMININO a as
como a seguinte e explíquelles
Demostrativos
O artigo contrae coas preposicións a, con, de, en e por, dando como O
que a escribiu unha persoa que
Posesivos resultado: ao/ó, á, aos/ós, ás; co, coa, cos, coas; do, da, dos, das;
está aprendendo a nosa lingua. A no, na, nos, nas; polo, pola, polos, polas. 5. ES
nota non contén determinantes; Numerais

pregúntelles que palabras mis- Indefinidos

As palabras que van diante do substantivo para concretalo ou
teriosas son as que o aprendiz determinalo funcionan como determinantes.
esqueceu: As clases de palabras que poden realizar a función de deter-
minantes son os artigos, os demostrativos, os posesivos, os
Ola! Chámome Xoán. Familia veu numerais e os indefinidos.
para aquí hai anos. Vivo en vila de O artigo é unha palabra que funciona como determinante e in-
Galicia, en piso moi grande. Escola dica o xénero e o número do substantivo que o acompaña.
onde estudo é nova e teño mestre
moi divertido. Mestre foi mestre de AUT
irmán ano pasado. 1. Copia os determinantes.
● aquelas rapazas ● os fantasmas ● algún cristal ● catro cans Es
Ademais de identificar a categoría ● esta televisión ● a miña escola ● as chaves ● ningunha amiga 1
que falta, pídalles que se fixen en
2
que tipo de palabras acompaña 2. Completa o cadro coas contraccións que cumpra.
3
(substantivos), coas que concorda a con de en por
en xénero e número. Convén que o ao/ó 4
a na
se fixen tamén en que hai pala-
os cos polos
bras, como os nomes propios, 5
as das
que non adoitan levar determi- F, 5F.

nantes, ou algúns nomes comúns

80
que poden quedar indeterminados
(veu hai anos ou moitos anos).

Para explicar
• A actividade 1 serviralles aos
alumnos para repasar os diver- Máis información
sos tipos de determinantes O artigo cos topónimos. Hai moitos topónimos en que o artigo forma
que hai e para comprobar a parte do seu nome e, como tal, hai que escribilo en maiúscula: A
posición que ocupan na ora- Coruña, As Pontes, O Carballiño, O Pino, A Guarda, etc.
ción (diante do substantivo).
Noutros casos, cando os topónimos van nunha frase ou nunha ora-
Aproveite para lembrar que
ción e os preceden as preposicións a, con, de, en e por hai que facer
os posesivos van precedidos
obrigatoriamente a contracción e só vai en maiúscula a outra parte
do artigo (o noso aniversario,
do topónimo:
a túa carpeta…). Unicamente
os posesivos que acompañan Roi vive na Coruña e Ana é do Carballiño.
nomes de parentesco próximo
(pai, nai, pais, irmán, tíos…)
permiten prescindir do artigo
(meu pai, meus tíos…).

80

130903 _ 0120-0135.indd 126 21/7/09 14:42:56

 6
UNIDADE 6
3. Completa o texto coas formas do artigo e coas contraccións que cumpra.
Un ladrón moi especial • Na actividade 3, a protagonista
do texto, a pega, pode xerar-
.….. nosa casa ten dous pisos. Unha tarde desapareceron
s que lles curiosidade. Pode ampliar
de .….. segunda planta .….. pendentes de ouro e .….. anel
o meu
de diamantes de .….. mamá. .….. ladrón entrara por .….. ventá, a información explicándolles
pero… ¿como subira? Que misterio! A .….. día seguinte .…..
subs- que a pega común ten varios
avoa viu unha pega que levaba todas .….. boliñas de cristal
es de nomes en galego: a pega rabi-
que eu tiña enriba de …….. caixoneira. E é que a .….. paxaro
s arti-
es…), este gustábanlle moito .….. obxectos brillantes. longa, a pega rabuda, a pega
carniceira; este paxaro ten plu-
4. Observa e contesta.
mas negras e brancas e o rabo
● En que xénero están o substantivo
e o adxectivo na frase da primeira longo. A pega marza ten o rabo
oeo fotografía? algo máis curto ca a rabilonga
● E o adxectivo e o substantivo e a plumaxe parda.
da segunda?
● Que palabra che permite saber • A actividade 4 permítelles aos
en cada caso se xornalista alumnos comprobar que o arti-
se refería a un home
como O xornalista excelente A xornalista excelente ou a unha muller? go pode servirnos para distin-
, das; guir o masculino e o feminino
5. ESTUDO EFICAZ. Observa e completa o texto. cando a forma de masculino e
madeira a madeira de feminino do substantivo e
substantivo artigo substantivo
ou do adxectivo é idéntica (xorna-

ter-
?
xénero ............ xénero feminino xénero feminino
lista, excelente).
os
Para recoñecer o xénero dun ……………. cómpre pensar en que …………….
(masculino ou …………….) está o ……………. que o substantivo pode levar
in- diante, porque hai concordancia entre os dous.
Solucións
1. • aquelas • os • algún • catro
AUTOAVALIACIÓN
• esta • a miña • as • ningunha.
Escribe V (verdadeiro) ou F (falso) e puntúate. Cada resposta correcta vale 2 puntos. 2. ao/ó, á, aos/ós, ás; co, coa,
miga 1. O artigo as está en feminino plural.
PUNTUACIÓN
cos, coas; do, da, dos, das; no,
2. Os demostrativos poden realizar a función de determinantes.
1 .......
na, nos, nas; polo, pola, polos,
3. As palabras que funcionan como determinantes concretan 2 ....... polas. 3. A nosa casa ten dous
o substantivo. 3 ....... pisos. Unha tarde desapareceron
4. No grupo de palabras o nariz, o substantivo é de xénero 4 .......
5 ....... da segunda planta os pendentes
feminino.
s TOTAL ....... de ouro e o anel de diamantes
5. Ás veces os artigos colócanse detrás do substantivo.
da mamá. O ladrón entrara pola
Solución: 1V, 2V, 3V, 4F, 5F.
ventá, pero… ¿como subira? Que
81 misterio! Ao día seguinte a avoa
viu unha pega que levaba todas
as boliñas de cristal que eu tiña
enriba da caixoneira. E é que ao
paxaro este gustábanlle moito os
Outras actividades obxectos brillantes. 4. • Masculi-
no. • Feminino. • O artigo. 5. Para
O código dos determinantes. Completar este texto seguindo o código:
recoñecer o xénero dun substanti-
♥ = artigo ▲ = demostrativo ★ = posesivo ♣ = numeral
vo, cómpre pensar en que xénero
*Poña atención ás contraccións no caso do artigo.
(masculino ou feminino) está o ar-
Aniversario feliz tigo que o substantivo pode levar
Estiven todo ♥ ano esperando ▲ día: ♥ día de ★ aniversario. Durante diante, porque hai concordancia
♣ semanas preparara ♥ invitacións e adornara ♥ casa con globos, entre os dous.
faroliños e lampadiñas multicolores. Ao chegar ♥ sábado, púxenme a
♥ lado de ♥ porta a esperar ♥ convidados. De súpeto, soou ♥ teléfono.
Era ★ amigo Xavi: enfermou e non podía asistir. Volvín a ♥ porta. De
súpeto, de novo ♥ teléfono. ▲ vez era ★ amiga Mariña: ♥ coche de ★
nai avariárase. Xa só quedaban ♣ convidados. Desanimado, seguín en
♥ sofá e… ding-dong!

81

130903 _ 0120-0135.indd 127 21/7/09 14:42:56

 Ortografía O acento diacrítico 4. ES

Obxectivos É que esta á

Éche un pedra é especial.
Ás veces, o acento gráfico utilízase para diferenciar unha pala- á
• Coñecer a función da acentua- meteorito, sen Non se parece en nada
bra doutra que ten a mesma forma pero un significado diferen- m
dúbida. Dá gusto ás outras da
ción diacrítica. velo! colección. te. Este tipo de acento gráfico chámase acento diacrítico. n
O acento diacrítico tamén serve para distinguir dúas palabras v
• Aprender algunhas das palabras que se diferencian porque a súa vogal tónica é aberta (óso)
con acento diacrítico. ou pechada (oso), ou porque unha palabra é tónica (dá) e a 5. Po
outra átona (da). Exemplo:
• Fixar a escritura de palabras con ●

Levan acento diacrítico Non levan acento diacrítico ●

dificultades ortográficas. é ▶ presente do verbo ser e ▶ conxunción
●
dá ▶ presente do verbo dar da ▶ contracción de + a

Suxestións didácticas dás ▶ presente do verbo dar

óso ▶ peza do esqueleto
Para mostrarlles a función da acen- nó ▶ lazo feito con dúas cordas
das ▶ contracción de + as
oso ▶ animal
6. Ex
no ▶ contracción en + o

tuación diacrítica e a súa impor-

tancia, escriba no encerado unha 7. Es
oración ambigua: Vin un oso! Pida 1. Escribe cada palabra onde corresponda e completa as oracións. ●

que a interpreten (Viu un animal ● ........... fotos que sacaches, cal me ........... a min? ▶ dás / das ●

ou parte dun esqueleto?) e faga ● Antón ........... médico ........... traballa en Tui. ▶ é /e
8. Di
notar que hai palabras que teñen ● Un ........... dos Picos de Europa rompeu un ............ ▶ óso / oso
Fíx
a mesma forma pero significados ● Teño un ........... pequeno ........... amalló do zapato. ▶ nó / no

diferentes e que cómpre distingui- 2. Pronuncia as seguintes parellas de palabras. Pr

las na escrita para evitar proble-
vé
mas de interpretación; isto lógrase bóla / bola té / te nó
coa acentuación diacrítica. Aclare ha
que, pola contra, se a frase ante- de
pé / pe póla / pola po
rior a pronunciásemos, non ocorre-
ría o mesmo porque se o facemos ■ Responde.
coa vogal tónica media aberta (ó), DIFI
● Soan igual as vogais tónicas en cada parella?
estariamos referíndonos a unha ● En cal das dúas pronunciaches a vogal aberta? Cal leva acento gráfico?
parte do esqueleto e se a pronun-
ciaramos pechada (o), estariamos 3. Explica o significado das palabras destacadas nestas oracións.
a referirnos ao animal. ● Voume porque teño moita présa. ● Mañá cómpre saír cedo da casa.
A continuación, lea a viñeta inicial ● Iria ten unha vaca presa na corte. ● Oxalá ela compre o que lle pedín.

e pídalles que fagan hipóteses

● Ana dixo que onte fora ao cine. ● Elas ven a película na televisión.
sobre as palabras iguais que apa-
● Roi saíu fóra da clase un momento. ● Alberte vén mañá de Lugo.
recen acentuadas nuns casos e
noutros non. Despois explique a
regra ortográfica. 82
Para explicar
• A actividade 1 repasa palabras
que se recollen non cadro inicial
e as seguintes van presentado,
progresivamente, novos termos
Outras actividades
que se opoñen pola acentuación Panel de palabras con acento diacrítico. Pídalles aos alumnos que
diacrítica. Insista sempre na pro- fagan un mural con todas as palabras con acento diacrítico que
nuncia da vogal media, aberta se recollen na unidade, incluíndo as das actividades e as do dita-
ou pechada, cando corresponda do. Suxíralles que utilicen cores para destacar as palabras, que as
e saliente como o acento diacrí- inclúan nas oracións ou que fagan debuxos para que o mural sirva de
tico aparece sempre sobre a pa- recordatorio visual ao longo do curso.
labra coa vogal tónica aberta.
• Comente que algunhas das pa-
labras que levan acento son mo-
nosílabas, aproveite para lem-
brar que este tipo de palabras
só poden levar acento con esta
función diacrítica.

82

130903 _ 0120-0135.indd 128 21/7/09 14:42:56

 6
UNIDADE 6
4. ESTUDO EFICAZ. Fíxate nas palabras do cadro e aprende a regra de acentuación diacrítica.

Levan acento diacrítico Non levan acento diacrítico

á ▶ contracción de a + a; substantivo ‘ala’ a ▶ artigo; pronome átono; preposición Competencias básicas
ala- ás ▶ contracción de a + as; substantivo ‘alas’ as ▶ artigo; pronome átono

en- máis ▶ adverbio de cantidade mais ▶ ‘pero’

Aprender a aprender
nós ▶ plural de ‘nó’; pronome tónico nos ▶ contracción de en + os; pronome átono A actividade 4 preséntase como
ras vós ▶ pronome tónico vos ▶ pronome átono
so) técnica de estudo para apren-
ea 5. Ponlles acento diacrítico ou non ás palabras destacadas, segundo corresponda. der os contidos deste apartado.
● Nos estaremos nos xardíns da alameda tomando te. ● Vos non tedes motivos para vos queixar. É aconsellable que os alumnos
o ● Levaron a veterinaria a pomba que tiña as as rotas. ● Como mais me gusta a bola e quentiña. fagan a táboa no seu caderno e
● A Xoán caeulle unha bola no pe dereito. ● Vin unha pola na pola daquela árbore. que a completen coas outras pala-
bras traballadas nas actividades
6. Explica por que levan acento diacrítico as palabras seguintes. Podes utilizar o dicionario.
desta unidade. Incida na oposición
dó pór vés má sé só das palabras con e sen acento dia-
crítico na pronuncia (aberta/pecha-
7. Escribe unha oración en cada caso. da e tónica/átona).
● Que teña dúas palabras diferentes con acento diacrítico.
● Que teña dúas palabras que se diferencien unha da outra polo acento diacrítico.

8. Ditado. Prepara o ditado para facelo no caderno. Solucións

Fíxate nas palabras destacadas.

Unha escultora especial 1. • Das fotos que sacaches, cal

me dás a min? • Antón é médico e
Preto da miña vila hai unhas covas subterráneas e cada vez
vén máis xente visitalas. Eu non as coñecía, pero o sábado traballa en Tui. • Un oso dos Picos
nós, os de quinto B, fomos a pé deica elas. En cada recuncho de Europa rompeu un óso. • Teño
había rochas con formas incribles: de dragón, de castelo, un nó pequeno no amalló do zapa-
de oso... O guía explicounos que todo o fixera a forza da auga,
pouco e pouco, sen présa. Que escultora máis curiosa, verdade?
to. 2. Non. bóla: soa aberto. bola:
pechado. Té: soa aberto; te: pecha-
do. pé: aberto; pe: pechado. póla:
DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS
aberto; pola: pechado. 3. • présa:
1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías correspondentes. moito apuro. presa: encerrada. •
● o✱í✱eno ●
✱on✱en✱er ● e✱a✱erar fora: do verbo ir. fóra: no exterior. •
osíxeno cómpre: é necesario. compre: mer-
asa.
2. Arrodea os erros e corríxeos. que. • ven: do verbo ver. vén: do
convencer ● oxíxeno ● conbenzer ● ecsaxerar
edín. verbo vir. 4. Aprender as palabras.
esaxerar ● osíxeno ● combencer ● exaserar
5. • Nós estaremos nos xardíns da
ión. alameda tomando té. • Levaron á
3. Escribe unha oración con cada unha das palabras traballadas.
veterinaria a pomba que tiña as ás
rotas. • A Xoán caeulle unha bó-
83 la no pé dereito. • Vós non tedes
motivos para vos queixar. • Como
máis me gusta a bola é quentiña.
• Vin unha pola na póla daquela
árbore. 6. dó: compaixón; oponse
Outras actividades á contracción de+o. / pór: verbo
poñer; oponse á preposición por.
Da oral á escrita. Na lingua oral o sentido das palabras con acento
/ vés: 2.ª persoa de vir; oponse á
diacrítico establécese nun importante grupo na oposición entre vogais
forma ves de vir. / • má: feminina
(o, e) abertas ou pechadas. Para exemplificalo, divida a clase en
de mao (sinónimo de mala); oponse
grupos de tres alumnos para que cada equipo pense unha oración
á contracción de me+a. / sé: sede
que conteña algunha das palabras que se traballaron nesta unidade.
eclesiástica; oponse á conxunción
Cada grupo dirá a súa oración en voz alta e os demais grupos debe-
se./ só: que non está acompaña-
rán copiala no caderno tendo en conta que, se a pronuncian con o ou
do; oponse á preposición so. 7.
e aberto, levará acento diacrítico.
RM. • Ese é o exercicio máis fácil
de todos. • Vós non vos preocupe-
des. 8. Ditado.

83

130903 _ 0120-0135.indd 129 21/7/09 14:42:57

 Obradoiro de escritura Com
Escr
Obxectivos Vocabulario no e
mes
• Coñecer algunhas palabras do plano os tr
vocabulario da construción. teito
fachada 6. E
• Identificar o significado das pala-
bras polisémicas polo contexto. habitable
extravagante
• Escribir textos narrativos con acolledora
dous protagonistas.
construír
P
derrubar
Suxestións didácticas deseñar a
b
Para comezar, pídalles que obser-
ven a lámina inicial e que fagan
1. Inventa un diálogo breve entre o arquitecto e o obreiro utilizando todas as
a actividade 1. A continuación, palabras propostas que poidas.
propóñalles que, por grupos, enu- Prese
meren as palabras que se atopan 2. Escribe unha oración afirmativa e outra negativa coas palabras da lista que non
utilizaches na actividade anterior.
representadas na lámina. Despois
terán que buscalas no dicionario 3. Fai unha lista con todas as partes da casa que coñezas.
e comentar o significado. Cómpre
que se fixen se algunha das pala- PALABRAS POLISÉMICAS. Hai palabras que teñen máis dun significado. Por exem-
plo, a palabra acolledora significa «cómoda» e «hospitalaria». As palabras que
bras ten máis dun significado. É
teñen máis dun significado chámanse palabras polisémicas.
conveniente que teñan en conta
como se presentan no dicionario Des

os diferentes significados de cada 4. Observa os debuxos e di cal é o significado da palabra paleta en cada caso.
palabra, tal como se intenta repre- 1 2 O albanel traballa coa paleta.
sentar na actividade 5. O pintor ten a paleta chea de cores.

Lea o cadro coa explicación sobre

5. Le a ficha e indica con números do 1 ao 5 que significado ten a palabra raíz
as palabras polisémicas e pídalles en cada oración.
que constrúan unha oración en R
Raíz: 1. Parte subterránea das plan- Para botar as contas, tivo que facer
que acolledora signifique ‘amable’ tas. 2. Parte onde comeza un unha raíz cadrada.
c
e outra co significado de ‘cómo- órgano, que serve para suxeitar.
As persoas comen a raíz da cenoria.
3. Orixe ou causa dunha cousa.
da’. 4. Operación matemática. 5. Par- Un verbo componse de raíz
te dunha palabra que non varía, e desinencia.
Para explicar á que se lle engaden as termina- As débedas foron a raíz do problema. C
cións.
• Fágalles poñer atención no A raíz da moa fíxaa á mandíbula. d
conto modelo que se presen-
ta no apartado Composición de 84
textos. Insista na importancia
de separar claramente as tres
partes de que consta a narra-
ción. Na presentación, cómpre
incluír a descrición dos perso- Máis información
naxes; no nó, concéntrase a
A polisemia e a homonimia. A polisemia e a homonimia son fenóme-
acción e a miúdo empréganse
nos moi semellantes: a polisemia refírese a palabras con máis dun
fórmulas como unha noite, un
significado (diferentes significados de banco) e a homonimia refírese
día, de súpeto… que marcan
a palabras coa mesma forma e diferente significado (pregar, ‘dobrar’;
o inicio da tensión narrativa;
pregar, ‘pedir’; ‘orar’). Cómpre facer notar que as definicións das
finalmente, no desenlace, é
palabras polisémicas se recollen no dicionario nunha mesma entrada
frecuente acabar cunha oración
con diferentes acepcións, mentres que as palabras homónimas pre-
que resume a ensinanza que
sentan unha entrada para cada definición.
se deriva (as trampas vólvense
contra quen as fai). Cómpre que
lles lembre aos alumnos e ás
alumnas que teñen que poñer
un título que faga referencia ao
argumento da historia.

84

130903 _ 0120-0135.indd 130 21/7/09 14:42:58

 6
UNIDADE 6
Composición de textos
Escribimos un conto con dous personaxes. A trama de moitos contos baséase
no enfrontamento entre dous personaxes que teñen características moi diferentes,
Competencias básicas
mesmo, opostas. Nestes contos é importante presentar os personaxes destacando
os trazos que os opoñen.
Competencia cultural
e artística
6. Escolle dous dos personaxes propostos e escribe un conto.
Anímeos a acompañar de debuxos
É Pedro É Artur É Uxía e É Alicia e é o texto narrativo que elaboren.
e é moi e é moi sempre está moi alegre
egoísta. espelido. enfadada. e soñadora.
Tratamento da información
PLANIFICACIÓN DO TEXTO En relación cos contos e outros
a) Elixe os dous personaxes que protagonizarán o teu conto e completa a descrición. libros que lesen, resalte o valor
b) Observa un modelo de conto e responde as preguntas propostas para o teu conto. das ilustracións como guía de
lectura. Pode exemplificar esta
Gañador por sorpresa cuestión con algúns libros da bi-
Xaime Trabe, un arquitecto novo e espelido, e Xaquín Cemento, un arquitecto blioteca da aula ou a do centro.
on
Presentación crido e tramposo, competían por conseguir o proxecto dunha nova urbanización: Explique tamén a importancia
Quen deseñe a mellor casa modelo, gañará o concurso.
doutros elementos paratextuais,
Xaquín Cemento decidiu facer trampas con tal de gañar. Unha noite,
alterou os planos que Xaime Trabe lle pasara ao seu xefe de obras.
como a información da contrapor-
Cando, de alí a un tempo, Xaime Trabe visitou a obra... tada, que nos pode axudar a elixir
Nó
Que desastre! Os seus obreiros fixeran a casa do revés! un libro para ler nun momento
em- Como non podía derrubala e volver comezar, cambiou só
ue
determinado.
algunhas cousas para facer a casa habitable.
Cando o xurado viu a casa de Xaime Trabe, pareceulle
tan bonita e orixinal que decidiu darlle a el o proxecto.
Desenlace
E deste xeito Xaquín Cemento aprendeu que, ás veces,
as trampas vólvense contra quen as fai.
Solucións
ores. 1 e 2. RL. 3. RM: tellado, chemi-
● Que fará que se enfronten os teus dous personaxes?
● Que pasará despois?
nea, ventás, paredes, solo, facha-
● Como se solucionará todo ao final? da, porta… 4. 2. O albanel traballa
coa paleta. 1. O pintor ten a paleta
REDACCIÓN DO TEXTO
acer chea de cores. 5. 4. Para botar
c) Escribe o borrador do teu conto tendo en conta a estrutura en tres partes do conto
modelo.
as contas, tivo que facer unha raíz
noria. cadrada. 1. As persoas comen a
PRESENTACIÓN NÓ OU TRAMA DESENLACE
raíz da cenoria. 5. Un verbo com-
blema. CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO
ponse de raíz e desinencia. 3. As
a. d) Revisa o conto e pásallo a un compañeiro ou compañeira para que che dea a súa opinión.
débedas foron a raíz do problema.
2. A raíz da moa fíxaa á mandíbula.
85 6. RL.

Outras actividades
Adiviña o significado. Propoña as oracións seguintes para que expli-
quen o significado da palabra destacada en cada caso:
• O gato oíu ladrar o can e escapou correndo. / Picóuselle a roda do
coche a Xoán e non a puido cambiar porque non tiña o gato.
• A actriz interpreta o papel de vampiresa. / Necesito máis papel
para acabar o traballo manual.
• O alpinista chegou o cume da montaña. / Esa película é para nós
o cume da súa obra.

85

130903 _ 0120-0135.indd 131 21/7/09 14:42:58


Obxectivos
• Comprender e recoñecer as
características dos textos ins-
trutivos.
• Ser capaces de reproducir un
experimento.
• Extraer as conclusións que se
deducen do experimento.
Suxestións didácticas
Pregúntelles aos alumnos se
saben o que é un experimento e
se realizaron algunha vez algún.
Explique a importancia dos expe-
rimentos na ciencia, atendendo a
que o método científico se basea
na obtención de conclusións a
partir da observación.
Fágalles observar o texto O
aire pode crecer e pídalles que
comenten as diferenzas que
poden identificar, a simple vista,
respecto dos textos que se trata-
ron nos apartados anteriores de
Competencias básicas (unidade 2:
A flor máis grande do mundo e uni-
dade 4: Aos pés do xigante durmi-
do). Destaque que neste texto se
ven claramente os apartados, que
a información se presenta en dife-
rentes puntos para facela máis
visual e que se acompaña de ilus-
tracións, xa que o obxectivo é que
o lector a entenda correctamente
86
e poida repetir o procedemento.
Para explicar
• A actividade 1 pretende que os
alumnos sexan capaces de dis-
tinguir a función dos diferentes
títulos que encabezan a páxina.
Fágalles notar que o nome da
revista figura ao lado do mes,
e xuntamente co título da sec-
ción, na parte superior da páxi-
na. O título do experimento,
que é o máis importante, pre-
séntase cunha tipografía máis
grande. Leve á clase revistas
e xornais para que contrasten
estes datos. Fágalles notar
que na prensa escrita é habi-
tual que no encabezamento,
86
130903 _ 0120-0135.indd 132
TEXTOS PARA TRABALLAR AS COMPETENCIAS BÁSICAS Aná
1. B
●
REMUÍÑO, mes de febreiro A ciencia co pai ou coa nai
●
●
O aire pode crecer 2. M
O aire dilátase e contráese, e iso quere dicir que podemos conseguir que o aire ocupe moito espazo ou que
ocupe pouco. Agora o veremos! Propóñoche que demostremos que o aire dunha botella non cabe na botella.
Necesitarás os materiais seguintes: 3. R
2 cazos medianos. ●
1 botella de plástico baleira e sen tapón. ATENCIÓN!!
1 globo da cor que máis che guste. ● Busca un AXUDANTE
Auga fría. ADULTO para facer
este experimento.
●
Auga quente, pero pediraslla
ao teu AXUDANTE ADULTO. ● Sigue as instrucións
Pedras de xeo acabadas de traer do conxelador. ao pé da letra.
Guantes de forno para protexer as mans.
COM
2 1 Axusta o globo á boca da botella. 1
2 Pídelle ao teu AXUDANTE ADULTO que verta auga ben
quente nun cazo.
1 3 Cos guantes protectores, pon a botella dentro
3 do cazo e mantena suxeita. 2
QUE PASARÁ? Que o globo se inflará lentamente.
POR QUE PASA ISO? Porque a calor axita as moléculas
de aire e sepáranse unhas das outras, de maneira
que o aire xa non cabe na botella e sae dela.
3
4 Verte no outro cazo auga fría 4 5
e pedras de xeo.
5 Colle a botella da auga quente 4
e somérxea rapidamente na auga
con xeo.
QUE PASARÁ? Que o globo se irá desinflando.
POR QUE PASA ISTO? Porque, cando desaparece
a calor, as moléculas de aire volven xuntarse;
polo tanto, o aire volve caber na botella.
Máis información
Páxinas web sobre experimentos. A continuación presentamos unhas
cantas páxinas web onde atopará modelos de experimentos:
• http://www.madrimasd.org/cienciaysociedad/taller/default.asp.
Recolle experimentos sinxelos clasificados por temas (Mate-
máticas, Física, Coñecemento do medio…).
• http://www.experimentar.gov.ar. Presenta os experimentos clasifi-
cados por temas e pon moita énfase na reflexión posterior. Páxina
web cun deseño moi atractivo para os rapaces.
• http://www.ciencianet.com. Inclúe algúns experimentos e sobre todo
anécdotas, curiosidades e chistes relacionados co mundo da ciencia.
• http://cienciafacil.com. Presenta experimentos de diferentes mate-
rias cun vídeo explicativo.
21/7/09 14:42:58
 6
UNIDADE 6
Análise e comprensión
1. Busca os datos no texto que liches. 4. Risca o que non precisas para facer ademais do nome da publica-
● Como se titula o experimento? o experimento.
i ción, se faga constar a sección
● Como se chama a revista? ● xeos ● auga ● culler
(internacional, sucesos, depor-
● En que sección se atopa o texto? ● botella ● pelota ● globo
tes…), o que permite atopar a
2. Marca. Que tipo de texto é? 5. Completa as respostas coa afirmación información que nos interesa
que corresponda en cada caso.
Informativo. Narrativo. de maneira rápida.
Instrutivo. De opinión.
Cando o aire Cando o aire • Na actividade 2, fágaos reflexio-
quece, ínflase quece, ocupa
3. Responde. nar sobre a finalidade dos tex-
o globo. máis espazo.
● Por que cres que a sección onde tos instrutivos, que é conseguir
aparece se titula A ciencia co pai
ou coa nai? que outra persoa poida repetir
● Que pasa durante o experimento?
● Que dous consellos fundamentais dá Pasa que... o experimento. Ademais, díga-
o autor a quen queira facer este ● Que demostra este experimento? lles que se fixen no modo ver-
experimento? Demostra que...
bal que se empregou (imperati-
vo), que é o modo que se utiliza
para dar ordes ou instrucións.
COMPETENCIA AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL

1. Anímate a facer o experimento. Competencias básicas

● Poderías facer na casa o experimento do aire? ● A quen collerás de axudante adulto?
● Que parte do experimento ten algún perigo? ● Que precaucións tomarás?
Aprender a aprender
Insista na importancia de ordenar
2. Supón que facendo o experimento non segues as instrucións ao pé da letra e imaxina
as consecuencias. a información nos textos e facer
● Se deixas posto o tapón da botella... ● Se o globo está picado... ben visible a xerarquización das
● Se pos as pedras de xeo na cazola ● Se metes a botella primeiro ideas, especialmente nos textos
de auga quente... na auga fría...
expositivos.
3. Fai outros experimentos científicos.
Consulta en revistas infantís e xuvenís outros experimentos sinxelos que poidas levar
a cabo, a soas ou con algún adulto que che axude a facelo.

4. Unha vez efectuado o experimento, anota o que pasou.

Solucións
1. • O aire pode crecer. • Remuíño.
TÍTULO DO EXPERIMENTO:
• A ciencia co pai ou coa nai. 2.
Data: Instrutivo. 3. • Porque é un expe-
Como fixeches: rimento que se recomenda realizar
Como resultou: con algún adulto. • Busca un axu-
dante adulto e sigue as instrucións
ao pé da letra. 4. Cómpre riscar
87 culler e pelota. 5. • Pasa que, can-
do o aire quece, ínflase o globo. •
Demostra que, cando o aire quece,
ocupa máis espazo.
AUTONOMÍA E INICIATIVA
Outras actividades PERSOAL
Outros textos instrutivos. Pídalles que pensen noutros tipos de textos 1, 2, 3 e 4. RL.
instrutivos e que recorten exemplos para poder establecer semellan-
zas e diferenzas. Tamén pode levar vostede recortes de textos ins-
trutivos, como un manual de instrucións dun móbil, as instrucións do
montaxe dun estante, unha receita de cociña ou mesmo o enunciado
dunha actividade. Saliente que a claridade, neste tipo de textos, é
fundamental.

87

130903 _ 0120-0135.indd 133 21/7/09 14:42:58


Obxectivos
• Repasar os contidos básicos da
unidade.
• Revisar conceptos das unidades
anteriores.
• Aprender fórmulas para comezar
e acabar contos.
Suxestións didácticas
En relación coas actividades do
apartado Es capaz de…, fágalles
notar que a maioría das fórmulas
de inicio e remate dos contos son
pareados con rima, cunha estrutu-
ra moi semellante á dos refráns.
Para axudalos a inventar, pode
propoñerlles que escollan tres do
libro como modelo e que cambien
algunhas palabras.
Solucións
1. • As palabras que van diante do
substantivo para concretalo funcio-
nan como determinantes. As clases
de palabras que poden realizar a
función de determinante son os ar-
tigos, os posesivos, os demostrati-
vos, os numerais e os indefinidos.
• O artigo indica a presenza dun
substantivo. As formas do artigo
son o, a, os, as. O artigo contrae cos
preposicións a, con, de, en e por
dando como resultado as contrac-
cións ao/ó, á, aos/ós, ás; co, coa,
cos, coas; do, da, dos, das; no, na,
nos, nas; polo, pola, polos, polas.
• As palabras polisémicas son as
que teñen máis dun significado. •
O acento diacrítico emprégase para
diferenciar unha palabra doutra que
ten a mesma forma pero un signifi-
cado diferente. 2. (…) aberta e leva
acento diacrítico (óso) ou pechada e
non o leva (oso) / (…) tónica e leva
acento diacrítico (dá) e outra é áto-
na e non o leva (da). 3. • Alberte, os
calcetíns e as camisas están encol
da mesiña. • O plástico e o vidro
pódennse reciclar. • Xa coñezo as
formas do artigo. • Todos os días
dá unha volta pola praza. • Caeulle
o mel polo nariz. 4. Banco. Ollo. RL
88
130903 _ 0120-0135.indd 134
Actividades
1. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade. LEM
● As palabras que van diante do substantivo para concretalo funcionan como …....… 8.
As clases de palabras que poden realizar a función de determinante son ………
● O artigo indica ………… As formas do artigo son …………. O artigo contrae
coas preposicións …… e …… dando como resultado as contraccións ………...
● As palabras polisémicas son …………
● O acento ………… emprégase para ………….
9.
2. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema.
O ACENTO DIACRÍTICO
serve para distinguir dúas palabras que se escriben igual...
10.
pero que se diferencian porque a súa vogal tónica é pero que se diferencian porque unha é ........ e leva
........ e leva ........ (óso) ou pechada e ........ (oso). acento gráfico ........ e outra é ........ e non o leva (da).
3. Escribe o artigo ou a contracción axeitados. 5. Explica os significados da palabra destacada 11.
● Alberte, …… calcetíns e ……camisas en cada grupo de oracións.
están encol de …… mesiña.
● Traballar moito foi a clave do seu éxito.
● …… plástico e …… vidro pódense reciclar.
● Esta partitura está en clave de sol.
● Xa coñezo …… formas de …… artigo.
● Esta é a clave que resolve o enigma.
● Todos …… días dá unha volta por ……
praza. ES
● Caeulle …… mel por …… nariz. ● Déronse a man como amigos.
● Á man dereita hai un edificio azul. 1
4. Escribe a palabra polisémica que corresponde ● Ao salón fáltalle outra man de pintura.
e inventa unha oración con cada un dos seus
significados.
6. Di por que levan acento diacrítico
Palabra POLISÉMICA ▶ ……………....… as seguintes palabras.
● té ● pór ● bésta
● cómpre ● fóra ● dó
7. Di a que parte dun conto (presentación,
nó ou desenlace) pertence este fragmento
e explica como o soubeches.
Daquela, o ferreiro levou o saco cheo
Palabra POLISÉMICA ▶ ……………....…
de ferro pintado e deixoulle
a Fernando o saco de ouro.
2
E así Fernando puido vivir
con comodidade para sempre.
88
Outras actividades
Os determinantes. Complete con determinantes e coas contraccións
do artigo este fragmento e fágalles observar que os indeterminados
(un, unha…) se utilizan a primeira vez, para presentar, mentres que
o artigo se usa cando xa se presentou o personaxe. Ao acabar suxí-
ralles que rematen a historia:
O carpinteiro e o ferreiro
Unha vez era pai que tiña fillos: Martiño e Alberte.
pai traballaba en carpintaría e fillos axudábano sempre
que podían. día chegou á vila ferreiro que comezou a
gañar clientes. carpinteiro comezou a recibir menos encargos
e enviou fillos a falar con ferreiro para chegar a
acordo.
21/7/09 14:42:59
 6
UNIDADE 6
LEMBRA E REPASA para as oracións. 5. • Neste con-
texto, ‘garantía’. • Signo musical
8. Localiza os adxectivos e clasifícaos segundo 12. Ponlles acento gráfico ás palabras
o grao. das seguintes oracións que o precisen.
que indica a que liña do pentagra-
● Era tan brillante coma unha estrela. ● Gustame almorzar leite frio. ma pertence unha nota. • O que
● Este coiro é mellor ca aquel. ● Escoitei un asubio pola noite. cómpre saber para entender algo. /
● Deixa o libro verde no estante. ● Xoan vai ao cine a miudo. • Parte do corpo, ao final do brazo.
● Carlos semella menos alto ca Anxo. ● Recibiu unha carta, pero non a abriu. • Lado. • Pasada de pintura. 6. •
● O aire é moi agradable. té ‘infusión’ • pór ‘poñer’ • bésta
13. Escribe un nome para cada rapaz e rapaza
9. Responde. axeitado ao que di. ‘arma’ • cómpre ‘é necesario’ •
● Cando un adxectivo está en grao superlativo? O meu nome O meu nome fóra ‘adverbio’ • dó ‘compaixón’. 7.
● Como se pode formar o grao superlativo? ten un r suave. ten rr. Desenlace. Sábese polo conector
10. Escribe palabras que pertenzan a estes
do comezo do parágrafo (daquela),
campos léxicos. O meu nome ten r que indica conclusión das accións
e leva forte e r suave.
(da). o universo a xardinaría a pesca anteriores, e pola fórmula de rema-
te (para sempre). 8. • (tan) brillante
14. Define os conceptos seguintes.
cada 11. Engade máis palabras a cada grupo (coma): comparativo de igualdade.
e di que campos léxicos forman. Versos de arte menor • mellor: comparativo de superiori-
● nube, calor, furacán, barómetro, .............. Sinalefa
to. Versos de arte maior dade. • verde: positivo. • (menos)
● serrar, carpinteiro, moble, madeira, .........
alto (ca): comparativo de inferiorida-
de. • moi agradable: superlativo. 9.
ES CAPAZ DE… Crear fórmulas para contos • Cando expresa unha calidade en
grao máximo. • Colocando diante
1. Clasifica as fórmulas seguintes segundo sirvan para comezar ou para acabar do adxectivo o adverbio moi (moi
a. un conto popular.
alto) ou engadíndolle ao adxectivo o
● Conto contado, conto acabado. ● Casaron, viviron felices e comeron
● E o que non o queira crer que o vaia perdices, e a min non me deron sufixo -ísimo (altísimo). 10. RM: UNI-
ver. porque non quixeron. VERSO: planeta, cometa, astronau-
● Aquí remata este conto, que por certo, é ● Alá nun país moi lonxe. ta… XARDINARÍA: plantas, carreta,
moi bonito. ● Dunha vez, xa nos tempos de antes, …
mangueira… 11. RM: • Meteoro-
● Unha vez era... ● Había unha vez...
● E ata aquí foi o conto. ● E non vos pasou máis nada.
loxía: termómetro, trono, vento… •
to ● Dunha vez éranche… ● Esta é a historia de… Carpintaría: encolar, serra, verniz…
12. • Gústame almorzar leite frío.
FÓRMULAS PARA COMEZAR FÓRMULAS PARA ACABAR • Escoitei un asubío pola noite.
• Xoán vai ao cine a miúdo. • Re-
2. Inventa polo menos tres fórmulas de comezo e tres de remate para un conto popular. cibiu unha carta, pero non a abriu.
13. RM: Cibrán. Rosario. Curro. 14.
Versos de arte menor: versos que
89 teñen menos de 8 sílabas. Versos
de arte maior: versos que teñen
8 ou máis de 8 sílabas. Sinalefa:
dúas vogais en contacto que se pro-
nuncian nunha única sílaba.
Programa de ESTUDO EFICAZ ES CAPAZ DE…
Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que 1. FÓRMULAS PARA COMEZAR:
aprenderon. Complete con eles unha táboa coma esta: • Unha vez era… • Dunha vez
éranche… • Alá nun país moi
O que aprendín O que aprendín a facer
lonxe… • Dunha vez, xa nos
Lectura tempos de antes… • Había unha
Comunicación oral vez… • Esta é a historia de…
Gramática FÓRMULAS PARA ACABAR: As res-
tantes. 2. RL.
Ortografía
Vocabulario
Composición de textos
Competencias

89

130903 _ 0120-0135.indd 135 21/7/09 14:42:59

 7 A bici E

Programación
Obxectivos
• Ler de maneira dramatizada un texto narrativo.
Contidos
• Distinguir os personaxes e caracterizar o narrador-protagonista. • Os pronomes persoais.
• Comprender e dar instrucións orais. • Contraccións dos pronomes
• Identificar os pronomes persoais e empregalos correctamente. átonos.
• Coñecer e utilizar as contraccións dos pronomes átonos. • Palabras simples
• Diferenciar entre palabras simples e palabras compostas. e compostas.
• Escribir textos sobre experiencias persoais. • A rima dun poema. R
• Coñecer diferentes esquemas de rima. •
• Corrixir un texto de acordo cunhas condicións. •
• Lectura do texto A bici.
•
• Caracterización
dos personaxes.
Criterios de avaliación E
• Uso de técnicas para dar
• Le un texto narrativo coa entoación axeitada.
e comprender instrucións. •
• Identifica os diferentes personaxes e caracteriza •
• Recoñecemento e análise
o narrador-protagonista. •
das palabras compostas.
• Comprende e dá instrucións orais.
• Redacción dunha historia
• Identifica pronomes persoais e úsaos con corrección en primeira persoa.
para substituír grupos nominais.
• Distinción entre rima
• Coñece e utiliza as contraccións dos pronomes átonos. asonante e rima consonante.
• Distingue as palabras simples das compostas. • Adaptación dun texto
• Conta experiencias persoais utilizando as técnicas axeitadas. a unhas indicacións
• Analiza a rima dun poema. de medida, forma e contido.

• Corrixe un texto para que cumpra unhas condicións.

• Recoñecemento
da importancia de escoitar
Competencias básicas atentamente, especialmente
Ademais da Competencia en comunicación lingüística, nesta en textos instrutivos orais.
unidade desenvólvense as competencias seguintes: Competencia • Respecto polas experiencias
no coñecemento e a interacción co mundo físico, Autonomía persoais dos compañeiros.
e iniciativa persoal, Competencia social e cidadá e Aprender
a aprender.

90A

130903 _ 0136-0151.indd 136 21/7/09 14:41:07

 Esquema da unidade
UNIDADE 7

Texto narrativo Gramática Ortografía Literatura

A bici Os pronomes Contraccións A rima
persoais dos pronomes átonos

Comunicación oral Obradoiro de escritura

Comprensión auditiva: Seguir instrucións Vocabulario: Palabras simples e compostas
Expresión oral: Dar instrucións Composición de textos: Contar unha experiencia
persoal

Es capaz de…
Actividades
Corrixir atendendo a unhas condicións

Recursos
• Láminas da aula. • Recursos para a avaliación.
• Caderno de práctica. Segundo trimestre. • CD Comunicación oral Lingua 5.
• Fichas de reforzo e ampliación. • Manual do programa de ESTUDO EFICAZ.

Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ

• Redactar o resumo: actividade 10, páxina 92; actividade 1, páxina 102.
• Inferir unha norma: actividade 6, páxina 95; actividade 6, páxina 97.
• Elaborar esquemas: actividade 2, páxina 102.

Previsión de dificultades Suxestión

de temporalización
• Os pronomes persoais de 3.ª persoa (o/a/os/as)
pódenos confundir coas formas do artigo que Setembro
se trataron na unidade anterior. Insista Outubro
en que o artigo acompaña o nome, mentres
Novembro
que o pronome o substitúe e vai xusto diante
ou detrás do verbo. Decembro
• En canto ás contraccións dos pronomes átonos, Xaneiro
en principio non deberían causarlles problemas
aos alumnos. A única contracción que lles pode Febreiro
resultar problemática é a formada por lles + o, Marzo
a, os, as, xa que dialectalmente hai zonas
Abril
de Galicia en que non existe na lingua falada
a forma lles, de aí que as contraccións llelo, Maio
llela, llelos, llelas non estean presentes na fala.
Xuño

90B

130903 _ 0136-0151.indd 137 21/7/09 14:41:07

 Obxectivos
7 A bici Un
Inc
• Fomentar o valor socializador da
Pa
literatura.
• Axudar a definir os gustos lite-
bo
rarios.
• Explorar as características dos
dín
textos con narrador-protagonis-
ca
ta.
señ

Suxestións didácticas pa

Poña atención á biografía de René

Goscinny, o autor do relato A bici, señ
que se inclúe no libro O Nicolasiño.
tri
Quizais non coñecen o autor, pe-
ro si algúns dos seus personaxes, ve
especialmente os de cómic, como
Astérix e Obélix ou Lucky Luke. Co- tem

mente con eles estes personaxes esq

e procure que os alumnos sexan
capaces, coas súas pistas, de en-
cadrar este autor dentro do xéne-
VAS APRENDER
1 Lectura
A bici
P apá non quería mercarme unha bici. Sempre dicía que os nenos
son moi imprudentes, que esnaquizan as bicis e que se mancan
ba
za

con elas. Eu dicíalle que ía ser prudente e despois choraba e des-

ro cómic e de aventuras. Anímeos
para que lembren outros autores
que leron ao longo do curso, como
Xavier P. Docampo ou Gianni Roda-
ri, que tamén se caracterizan polo
ton humorístico.
Antes de ler
Para comezar, fixe a atención dos
alumnos no título da lectura e na
ilustración. Pode ser interesante
que lles pregunte como funciona
unha bici e, a partir das respos-
tas, trate un tema fundamental na
90
física clásica: as forzas e os move-
mentos. Fágalles notar que a forza
pode causar diferentes efectos de
movemento. Se se deixa de exer-
cer a forza, o movemento para.
A lectura
Se o considera conveniente, faga
vostede unha lectura en voz alta
para que lles sirva de modelo. A
continuación, para fomentar o va-
lor socializador da literatura, pode
formar clubs de lectura, grupos de
catro alumnos que lean detidamen-
te en cadea o texto. Así, dunha
banda, aprenden a falar de litera-
tura e de gustos literarios; doutra
banda, os rapaces que teñen máis
problemas para expresárense en
2 Comunicación oral pois enfadábame e despois dicíalle que me iría da casa, e por fin
● Seguir instrucións
papá dixo que me mercaría unha bici se estaba entre os dez primei-
● Dar instrucións av
ros no exame de matemáticas.
3 Gramática Por iso estaba tan ledo onte, ao volver da escola, porque era o
Os pronomes persoais décimo no exame. Papá, cando o soubo, puxo os ollos coma pratos
4 Ortografía e dixo:
Contraccións –Moi ben, moi ben.
dos pronomes átonos pa
E mamá díxome que papá me ía mercar unha bicicleta moi bo-
5 Obradoiro de escritura rev
● Palabras simples
nita deseguida e que iso de aprobar o exame de matemáticas esta-
ba moi ben. Teño que recoñecer que tiven moita sorte, porque só
e palabras compostas
● Contar unha experiencia eramos once para facer o exame; os outros compañeiros tiñan a
qu
persoal gripe e o undécimo era Clotario, que sempre é o último, pero o seu
6 Literatura caso non é grave porque xa ten bici.
pa
A rima Hoxe, cando cheguei á casa, papá e mamá estaban no xardín
moi riseiros.
Máis información
Definir o gusto literario. Para que os rapaces poidan escoller as lec-
turas que máis lles gustan, é interesante que se lles ofrezan diferen-
tes modelos de textos literarios e, ao mesmo tempo, se establezan
paralelismos coas obras que xa coñecen. No texto de Goscinny é
inevitable a referencia ao personaxe de Elvira Lindo, Manolito Catro-
llos. Suxíralles a lectura dalgún capítulo desta obra para que poidan
establecer semellanzas e diferenzas e tamén para escoller o personaxe
que máis lles gusta.

90

130903 _ 0136-0151.indd 138 21/7/09 14:41:07

 UNIDADE 7
–Temos unha sorpresa para o noso mociño! –dixo a mamá.
Papá foi ao garaxe e trouxo, va que non o adiviñades? Unha bici!
imprudentes: que non
teñen precaución facendo
Unha bici vermella e prateada escintilante, cun faro e cun timbre.
as cousas.
público atopan unha oportunida-
Incrible! Biquei a mamá, biquei o papá e biquei a bici.
escintilante: que brilla.
de para sentirse máis cómodos
Mamá dixo que prepararía crema de chocolate e entrou na casa.
Papá quedou comigo no xardín. nestes clubs de lectura. Vixíe os
apañarse: saber saír
–Sabes? Eu era un gran campión ciclista –díxome. un mesmo dunha diferentes grupos e observe as di-
Iso non o sabía eu. Sabía que papá fora un gran campión de fút- situación difícil. ficultades que poden presentar á
bol, de rugby, de natación..., pero iso da bici era algo novo.
grotescos: que fan rir hora de ler.
–Eu ensinareiche –dixo papá.
por ser feos ou estraños.
E sentou enriba da miña bici e comezou a dar voltas polo xar-
dín. Por suposto, a bici era moi pequena para papá e os xeonllos sebe: valo feito con
case lle tocaban a cara, pero apañábase. estacas entre as que se Competencias básicas
cruzan pólas, varas, paus,
–É un dos espectáculos máis grotescos que vin nunca –falou o Competencia
silvas e outros vexetais.
señor Blédurt, que miraba desde a outra banda da sebe.
O señor Blédurt é o noso veciño e encántalle tomarlle o pelo a
no coñecemento e a
papá. interacción co mundo físico
–Cala! –contestoulle papá–. Ti non sabes nada de bicicletas!
–Que? Fun campión interrexional de afeccionados –respondeu o A bicicleta ten un papel destacado
señor Blédurt. na lectura. Aproveite para resaltar
–Campión ti? –dixo rindo papá–. Se case non sabes sosterte nun a importancia das bicicletas non
triciclo!
–Teño unha idea. Desafíote a unha carreira contra o reloxo. Xa
soamente como diversión ou de-
veremos quen é o mellor! –díxolle o señor Blédurt. porte, senón tamén como medio
–Acepto! Cada un de nós dará unha volta... Nicolás medirá o de transporte ecolóxico.
tempo –díxome a min.
O señor Blédurt saíu primeiro. Non ía moi rápido; deu a volta á
esquina e desapareceu. Cando o vimos volver polo outro lado, esta- Autonomía e iniciativa
ba rubio coma un tomate, viña coa lingua fóra e facía moitos zigs- O AUTOR persoal
zags.
nenos
–Nove minutos, e a agulla grande entre o cinco e o seis –dixen eu. Os alumnos de terceiro ciclo xa se
ancan
e des-
–Contigo a volta a Francia duraría seis meses –dixo papá rindo. moven sós pola vila ou a cidade,
–En vez de burlarte, trata de melloralo! –dixo o señor Blédurt.
or fin polo que é importante ter presen-
Papá colleu a bici e saíu. Eu quería que el gañase, pero o reloxo René
rimei- tes as normas de circulación bá-
avanzaba: nove minutos e, deseguida, dez. Goscinny
era o
–Gañei! Son o campión! –berrou o señor Blédurt. René Goscinny (1926-1977) é un sicas relacionadas coa bicicleta.
Xa pasaran quince minutos e papá aínda non chegara. dos autores franceses de máis éxi-
pratos
to en todo o mundo, con máis de
Aproveite para lembrarlles que na
–É curioso –dixo o señor Blédurt–, deberiamos ir ver o que pasou.
E nisto, vimos que chegaba papá. Viña a pé, co pantalón roto, o 500 millóns de libros vendidos e cidade as bicicletas deben ir polo
traducidos a máis de trinta linguas.
oi bo-
pano no nariz e suxeitaba a bici coa man. E a bici tiña o guiador do Fíxose famoso como guionista de carril bici ou por rúas pouco transi-
revés, a roda torta e o faro roto. cómics e creou personaxes tan tadas e a unha velocidade modera-
esta-
–Choquei contra un colector de lixo –dixo papá. coñecidos como Astérix e Obélix e
ue só Lucky Luke. Os cinco libros da serie da. Igualmente, como viandantes,
Ao día seguinte conteille o caso a Clotario no recreo. Díxome
ñan a O Nicolasiño son unha boa mostra
o seu
que a el lle pasara case o mesmo coa súa primeira bici. do seu enxeño e comicidade. Ao nor-
deben deixar sempre libre este ca-
–Que queres? –díxome–. Os pais sempre son todos iguais. Fan o te de París hai un parque temático rril, para que circulen as bicicletas.
pallaso. E se non se ten coidado, estragan as bicis e máncanse. dedicado aos seus personaxes: o
ardín Parque Astérix. Se quere ampliar información so-
René Goscinny, O Nicolasiño. (Adaptación)
bre o tema, pode consultar o web
www.ecobicicleta.com, que inclúe
91 unha guía práctica sobre segurida-
de viaria e un test.

Despois de ler
Outras actividades Volva insistir na comicidade do
Sinónimos. Para traballar o vocabulario desta lectura e asegurarse de texto e compare este relato con
que os alumnos o entenderon correctamente, propóñalles unhas cantas outros que mencionasen os alum-
palabras para que escollan as que sexan sinónimas de: imprudente, nos antes de lelo, no comentario
apañábase, grotesco e sebe. inicial. Pode destacar que, neste
caso, tal como pasaba coa lectura
• cauteloso • incauto • prudente • gracioso
do tema 6 (A pedra da area), quen
• amañarse • riseiro • cortina • barda
conta a historia é un narrador que
• insensato • cerrume • ridículo • arranxarse
é ao mesmo tempo protagonista.
Faga notar as diferenzas de significado entre o verbo transitivo ama-
ñar (O zapateiro amañoume as botas) e o verbo pronominal amañarse
(Amáñase só para sacar a casa adiante).

91

130903 _ 0136-0151.indd 139 21/7/09 14:41:08

 Traballo sobre a lectura Co
Obxectivos Com
Vocabulario A estrutura e o contido
• Identificar os diferentes tipos de 1. Explica en que consiste unha carreira contra 7. Escribe cada oración na parte do esquema Segui
personaxes. o reloxo. que corresponda. instru
na cla
• Explicar as causas das accións ● O veciño búrlase do pai cando o ve montado En to
Os personaxes na bicicleta. atent
que se suceden no texto. ● O neno recibe unha bicicleta como regalo eáo
2. Marca. Quen é o narrador da historia?
• Identificar as partes da narra- por sacar boas notas.
O pai. O neno. ● O pai cae e rompe a bicicleta. 1.
ción.
O veciño. A nai. ● O pai sobe na bici para ensinarlle
ao neno a montar.
3. Clasifica os personaxes segundo o seu papel
Suxestións didácticas na historia. ● O veciño e o pai fan unha carreira.

Para distinguir os tipos de perso- PROTAGONISTA

PRESENTACIÓN .............
naxes que interveñen, suxíralles PERSONAXES
PERSONAXES PRINCIPAIS
.............
DO CONTO .............
que se fixen no grao de participa- NÓ
PERSONAXES SECUNDARIOS .............
ción que teñen na historia. .............
DESENLACE
4. Escribe a que personaxe se refiren
as afirmacións seguintes e complétaas. 8. Describe como era a bicicleta ao principio 2. M
● ............. conta unha verdade a medias e como quedou despois da carreira.
an
cando di que ...........................................
Solucións ● ............. e ............. esaxeran as súas A túa opinión
1. Cada ciclista corre en solitario habilidades cando din que .......................
9. Dá a túa opinión. 3.
e gaña o que fai o percorrido en
As accións ● En realidade, quen cres que foi
menos tempo. 2. O neno. 3. PRO- o perdedor da historia: o pai ou o neno?
5. Explica a causa en cada caso. Exp
TAGONISTA: O rapaz narrador. P. Por que?
Damo
PRINCIPAIS: o pai e o señor Blé- ● Por que os pais do neno lle compran
que f
durt. P. SECUNDARIOS: a nai e a bici? Rexistro de lectura
de dic
● Por que discuten o pai e o veciño?
Clotario. 4. • O rapaz… cando di 10. ESTUDO EFICAZ. Fai unha ficha sobre
● Por que a bici acaba estragada? a lectura con estes datos. 4. Fa
que quedou entre os dez primeiros
6. Le o globo e responde. Fa
no exame de Matemáticas. • O pai
Teño unha idea.
e o veciño… cando din que son ● En que consiste
a idea? Título:
grandes campións ciclistas. 5. • Autor/a:
● Quen saíu primeiro?
Porque quedou entre os dez pri- E despois?
Resumo:
meiros no exame de Matemáticas. ● Cando chegou
• Porque os dous se consideran cada un?
Como chegou Opinión:
grandes campións do ciclismo. • cada un?
Porque o pai choca contra un colec-
tor de lixo. 6. • A idea é facer unha 92
carreira contra o reloxo. • O señor
Blédurt. O pai. • O señor Blédurt
chegou 9 minutos despois, rubio
coma un tomate e coa lingua fóra.
O pai chegou máis de 15 minutos Programa de comprensión
despois, cos pantalóns rotos e a
Actividade 1. Elaboración dunha interpretación. Explicar o significado
bici estragada. 7. PRESENTACIÓN:
dunha palabra.
O neno recibe unha bicicleta como
regalo por sacar boas notas. NÓ: Actividades 2, 3, 4, 5 e 6. Obtención da información. Identificar os
O pai sobe na bici para ensinarlle personaxes e as accións do texto narrativo.
ao neno a montar. O veciño búr- Actividade 7. Comprensión global. Distribuír as diferentes accións do
lase do pai cando o ve montado relato segundo a estrutura dos textos narrativos.
na bicicleta. O veciño e o pai fan Actividade 8. Obtención da información. Describir a bicicleta ao inicio
unha carreira. DESENLACE: O pai e ao final do conto.
cae e rompe a bicicleta. 8. A bici
Actividade 9. Elaboración dunha interpretación. Identificar os auténti-
era vermella e prateada, moi bri-
cos perdedores da historia.
llante, con luz e timbre. Ao final,
a bici ten o guiador ao revés e a Actividade 10. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.
roda torta. 9 e 10. RL.

92

130903 _ 0136-0151.indd 140 21/7/09 14:41:08

 7
UNIDADE 7
Comunicación oral
Comprensión auditiva
Obxectivos
ema Seguimos instrucións. Continuamente recibimos • Entender instrucións.
instrucións sobre cousas que temos que facer:
na clase, na rúa, nos medios de transporte... • Saber dar instrucións oralmen-
ntado En todos estes casos debemos estar Primeiro te.
atentos a aquilo que temos que facer tes que quitar a
egalo e á orde en que o temos que facer. roda picada... • Utilizar correctamente conecto-
res de orde.
1. Escoita a gravación que explica como se fai un vaso de papel e risca
os pasos que sobran.
Suxestións didácticas
C
A B Comprensión auditiva
Para que poñan atención e se
manteñan en silencio durante a
audición do CD Comunicación
E F
D oral, pídalles que teñan diante un
folio en branco e que sigan as ins-
trucións que escoiten.
pio
2. Marca. En que orde tes que seguir os pasos que non riscaches na actividade Fágalles reflexionar sobre a uti-
anterior?
lidade e a importancia de saber
A B C D B E C D A E D C
dar instrucións e recibilas. Insista
3. Agora intenta facer o vaso de papel seguindo as instrucións. en que cómpre explicar con calma
e repetir tantas veces como cum-
no? pra, para que o noso interlocutor
Expresión oral
Damos instrucións. Cando lle temos que explicar a algunha persoa como ten poida entendelo correctamente e
que facer unha cousa, debemos de intentar ser o máis claros posible á hora repetir os pasos.
de dicirlle o que hai que facer e sobre todo, seguir a orde axeitada.
Expresión oral
4. Faille un ditado gráfico ao teu compañeiro ou compañeira.
Remarque que a orde é un dos
Faino así:
aspectos característicos dos tex-
1. Fai un debuxo sinxelo, con liñas rectas, sobre tos instrutivos. Nos textos escri-
un papel cuadriculado.
tos, a miúdo a orde márcase con
2. Dálle as instrucións necesarias ao teu compañeiro
ou compañeira para que, sen miralo, faga o mesmo puntos ou con cifras, tal como
debuxo ca ti. aparece no modelo de ditado grá-
3. Comparade os vosos debuxos para comprobar fico da actividade 4. Nos textos
se deches ben as instrucións.
orais, en cambio, adoitan utilizar-
se conectores de orde que pode
93 mencionar: primeiro, a continua-
ción, despois…

Competencias básicas
Competencia social e cidadá
Outras actividades
A escoita atenta é fundamental
Convertemos textos instrutivos escritos en textos instrutivos orais.
para entender os textos instruti-
Pídalles aos alumnos que transformen este texto instrutivo escrito
vos. Aproveite para lembrarlles
nun texto oral. Para iso, terán que substituír os números por conec-
que cómpre escoitar en silencio e
tores.
mirar a persoa que explica, para
Arroz con xamón que tamén se sinta escoitada.
1. Ferva arroz con auga e un chisco de sal. / 2. Corte xamón en tiras.
/ 3. Refogue a cebola e o allo nunha tixola. / 4. Engádalle o xamón e
uns cogomelos. / 5. Bótelle tamén o arroz fervido e mestúreo. / 6. Unte
unha cunca con aceite e énchaa de arroz apertándoo ben na cunca. Solucións
/ 7. Dóureo no microondas. 8. Sirva o arroz nun prato con salsa de
1. Cómpre riscar: A e F. 2. B E C D.
tomate.
3 e 4. RL.

93

130903 _ 0136-0151.indd 141 21/7/09 14:41:08

 Gramática Os pronomes persoais 3. Ar

Obxectivos Se ti fas ben o exame, Clases de pronomes persoais Ca

eu mercareiche
• Identificar os pronomes persoais unha bici. Os pronomes persoais son as palabras que serven para nomear os o
tónicos e átonos. seres ou obxectos sen utilizar substantivos. –Q
Segundo a persoa que nomean, os pronomes persoais poden ser es
• Coñecer a función dos prono- de primeira, segunda ou terceira persoa. Ao
mes. ● Os pronomes de primeira persoa nomean a persoa que fala. Por ca
exemplo: eu, me, nós… no
• Facer un uso axeitado dos pro- ● Os pronomes de segunda persoa nomean a persoa que escoita.
Ao
nomes de tratamento social. Por exemplo: ti, vós, vostede, vos…
–A
● Os pronomes de terceira persoa nomean o ser ou obxecto do cal
Va
se fala. Por exemplo: eles, ela, lle…
Suxestións didácticas Os pronomes persoais clasifícanse en tónicos e átonos:
● Os pronomes persoais tónicos poden ir sós. Por exemplo: el, vós.
4. Su
Pídalles aos alumnos que se fixen ● Os pronomes persoais átonos van sempre ao lado dun verbo, ben ●

nas palabras destacadas do globo CLASES DE

inmediatamente diante deste (Non che lanzarei a pelota) ou ben ●
PRONOMES PERSOAIS
e que expliquen a quen se refiren. detrás e unidos ao verbo (Axudádeme). ●

Despois, dígalles se cren que os De primeira persoa

Formas dos pronomes persoais EX
pronomes soamente designan as De segunda persoa
PRIMEIRA SEGUNDA TERCEIRA
persoas que falan (emisor) e escoi- De terceira persoa PERSOA PERSOA PERSOA
5. Co
tan (receptor) ou poden referirse a Tónicos
TÓNICOS eu/min ti/vós/vostede el/ela
6. ES
outras persoas que non estean SINGULAR
ÁTONOS me te/che
o/lo/no;
Átonos a/la/na; lle
presentes. Así descubrirán os pro-
TÓNICOS nós vós/vostedes eles/elas
nomes de 3.ª persoa, en singular PLURAL os/los/nos;
ÁTONOS nos vos
e en plural. as/las/nas; lles

A continuación, clasifique os prono-

mes en tónicos e átonos. Na expli-
cación inicial, intentamos simplifi-
car a diferenza entre uns e outros:
os átonos dependen do verbo e
poden ir unidos a el ou separados,
se se colocan antes do verbo (Que
fixeches? Ensucieime; non me ensu-
ciei), mentres que os tónicos poden
presentarse sós (Quen comeu o
chocolate? Eu). Fágalles ver tamén
que, en moitos casos, os prono-
mes tónicos se eliminan porque se
poden sobreentender polo verbo
(cada persoa é diferente: canto,
cantas, canta…). Se o considera
conveniente, pode ampliar as dife-
renzas entre os pronomes tónicos
e os átonos: os tónicos caracterí-
zanse porque concordan co verbo,
xa que adoitan desenvolver a fun-
ción de suxeito; os pronomes áto-
nos van co verbo, diante ou detrás,
e realizan maioritariamente a fun-
ción de complemento do verbo.
Finalmente, intente que, antes de
comezar as actividades, se familia-
ricen co cadro dos pronomes. Diga
en voz alta un pronome, para que
os alumnos o caractericen tendo en
conta o cadro. Por exemplo, se di
vos, eles terán que responder prono-
me átono de 2.ª persoa do plural.
Os pronomes persoais serven para nomear os seres ou obxec-
tos sen utilizar substantivos.
Hai pronomes de primeira, segunda e terceira persoa.
Os pronomes persoais poden ser tónicos ou átonos. Os prono-
mes tónicos poden ir sós. Os pronomes átonos acompañan
AUT
sempre a un verbo.
M
1. Substitúe as palabras destacadas en cada oración por un pronome persoal. 1
● O meu irmán e eu xogamos coa pelota. ● Eva e Ana subiron á árbore. 2
● Xiana e ti merendades na casa. ● Denís tirou unha pedra ao río. 3
● Sara pedaleaba rapidamente. ● Martiño e Roi andan en patinete. 4
5
2. Busca no conto A bici seis pronomes persoais e cópiaos.
Non.
94
Máis información
A colocación dos pronomes átonos co verbo. É conveniente reforzar a
colocación do pronome átono, porque os nenos castelanfalantes teñen
problemas. Aínda que a posición do pronome átono habitual é posposta
ao verbo, hai casos en que vai anteposto, coincidindo co castelán:
• Nas oracións subordinadas: Dixo que te vira na praza.
• Nas oracións negativas, cun adverbio, pronome ou conxunción
negativos (non, nunca, ninguén, nin): Iso nin o soñes.
• Despois das partículas interrogativas ou exclamativas: Quen o dixo?
• Despois de moitos adverbios (seica, aínda, moito, sempre…): Seica
o levan á voda. Sempre te convida polo aniversario.

94

130903 _ 0136-0151.indd 142 21/7/09 14:41:09

 7
UNIDADE 7
3. Arrodea os pronomes persoais do texto e clasifícaos en tónicos e átonos.
Colección á auga Para explicar
Cando meu irmán Alberte e mais eu eramos pequenos, • Na actividade 2, vixíe que os
ear os o noso curmán Uxío levounos ver un estanque.
alumnos non identifiquen como
–Queredes ver un movemento ondulatorio? Lanzade
n ser esta pedra á auga e faredes ondas –díxonos.
pronomes os artigos o, a, os e
Ao día seguinte Alberte e mais eu atopamos unha as, que teñen a mesma forma
a. Por caixa chea de pedras e lanzámolas unha a unha ca os pronomes átonos de 3.ª
no estanque. PRONOMES PRONOMES persoa. Fágalles ver que os pro-
coita. Ao mediodía Uxío preguntounos: PERSOAIS TÓNICOS PERSOAIS ÁTONOS
nomes van ao lado dun verbo
–Alguén de vós viu a miña colección de rochas?
do cal
Vaia, agora si que nós a fixeramos boa!
(queríaa mercar), mentres que o
artigo acompaña un substantivo
, vós.
4. Substitúe as palabras destacadas por un destes pronomes átonos. (o patinete).
o, ben ● Non raiedes as paredes. ● Eu levarei a maionesa. • Na actividade 5 fágalles notar
u ben na lle nos
● Mercaches o xornal? ● Deixa a roupa no cuarto. que os pronomes vostede e vos-
lo a
● Dá o recado a teu irmán. ● Telefonarei aos papás mañá.
tedes, aínda que son de 2.ª per-
EXEMPLO Non raiedes as paredes ▶ Non as raiedes. soa, combínanse con verbos en
RA 3.ª persoa.
A
5. Comenta cos compañeiros. Cando utilizades os pronomes vostede e vostedes?
• Na actividade 4 descubrirán que
o;
6. ESTUDO EFICAZ. Observa a colocación do pronome e completa a norma. os pronomes átonos de terceira
lle Non o collas. Cólleo. Díxoche que o colleses. persoa átonos poden ter diferen-
as
tes formas (na, lo, a) segundo a
os; Cando os pronomes átonos van diante do verbo escríbense
s; lles
terminación da forma verbal.
……………. do verbo. separados
Cando os pronomes átonos van detrás do verbo escríbense unidos • Na actividade 6 comprobarán
……………. ao verbo. que o pronome átono irá antes
ec-
ou despois do verbo. A posición
habitual do pronome átono é
no-
ñan
AUTOAVALIACIÓN posposto ao verbo, pero pode ir
anteposto nas oracións negati-
Marca SI ou NON e puntúate. Cada resposta correcta vale 2 puntos.
vas, nas oracións subordinadas,
SI N0N PUNTUACIÓN
despois dalgúns adverbios e inde-
1. Os pronomes persoais expresan calidades. 1 .......
2 .......
finidos (ninguén, xa, sempre…)
2. En mercounos hai un pronome persoal tónico.
3 .......
o. 3. Eu e min son pronomes de primeira persoa. 4 .......
nete. 4. O pronome vós nomea as persoas que escoitan. 5 .......

5. Os pronomes persoais átonos poden ir sós. TOTAL .......

Solucións
Solución: 1 Non, 2 Non, 3 Si, 4 Si, 5 Non.
1. • Nós xogamos coa pelo-
95 ta. • Elas subiron á árbore.
• Vós merendades na casa. • El
tirou unha pedra ao río. • Ela pe-
daleaba rapidamente. • Eles an-
dan en patinete. 2. RM: me; elas;
Outras actividades lle; me; o; ti; nós… 3. PRONOMES
PERSOAIS TÓNICOS: eu; eu; vós;
Colocar o pronome átono. Para practicar a información anterior, díga-
nós. PRONOMES PERSOAIS ÁTO-
lles que coloquen o pronome átono onde corresponda nas seguintes
NOS: nos; nos; las; nos; a. 4. •
oracións:
Non as raiedes. • Eu levareina.
• Antón dixo que mañá …… devolvía…… o libro. (che) • Mercáchelo? • Déixaa no cuarto.
• Cantas mazás …… poño……? (lle) • Dálle o recado. • Telefonareilles
• Iso …… dixo…… meu irmán onte á saída da clase. (mo) mañá. 5. Cómpre empregalos cando
falamos con descoñecidos ou con
• Nunca …… queda colgado…… o ordenador. (vos)
persoas maiores, para demostrar
• O veciño sempre …… saúda…… polas mañás. (nos) respecto. 6. Cando os pronomes
• Seica …… van envíar…… os libros á casa. (che) átonos van diante do verbo escríben-
• Esa noticia, quen …… contou……? (vola) se separados do verbo. Cando os
pronomes átonos van diante do ver-
bo escríbense unidos ao verbo.

95

130903 _ 0136-0151.indd 143 21/7/09 14:41:09

 Ortografía Contraccións dos pronomes átonos 5. Rela

Obxectivos Papá, a bici Xa cha levei

• Coñecer as formas contractas
de pronomes persoais átonos.
• Empregar correctamente as
cando ao taller. Seguro
ma amañas? que a deixan ben! Cando nunha oración se encontran os pronomes áto-
nos me, che, lle, nos, vos, lles coas formas átonas o,
a, os, as dan lugar ás contraccións que aparecen
recollidas neste cadro.

contraccións de pronomes per- me che lle nos vos lles

Q
o mo cho llo nolo volo llelo
soais.
a ma cha lla nola vola llela
• FIxar a escritura de palabras os mos chos llos nolos volos llelos 6. EST
as mas chas llas nolas volas llelas
con dificultades ortográficas.
7. Cop
● M
Suxestións didácticas ● Al
O programa de Ortografía está 1. Arrodea as tres contraccións que hai neste diálogo. ● H
dedicado, nas unidades 7 e 8, ás Non chos
● Se
E o libro
contraccións, bastante abundan- e os discos que puiden traer porque ● N
che empreprestei, llos deixei a miña irmá,
tes na nosa lingua. Nesta ocasión e non vén deica mañá!
trouxéchesmos? 8. Dita
céntrase nas formas contractas Síntoo!
Fíxa
dos pronomes persoais átonos e
vén reforzar, ao tempo, o contido 2. Consulta o cadro e di que pronomes átonos forman as contraccións
que atopaches. Sab
de Gramática desta mesma unida-
os m
de en que os alumnos estudaron 3. Copia no caderno as oracións seguindo a clave. em
o pronome persoal. e ele
✱ volo ✱ mos ✱ llo ✱ ma ✱ llelo ✱ nolo Am
Pida que dous alumnos lean o
Que
diálogo da viñeta inicial e centre ● A mochila e o estoxo aínda non ✱ mercaron.
a súa atención na forma destaca- ● A nova da voda díxo✱ túa irmá por teléfono.
da (cha); pregunte a que remite ● Este é un segredo e non ✱ comentes a Xacobe
e a Antía. DIFIC
esa forma (fai referencia á bici-
● A nós o recado non che ✱ deron.
cleta e ao seu dono). Solicite ● Xa ✱ dicía eu: Iria éche de fiar.
despois que os alumnos lean a ● Iso que me contas oíches✱ a túa nai o outro día.
información do cadro, que locali- p
cen a forma cha entre as demais 4. Normalmente, os pronomes átonos van despois do verbo e unidos a el.
p
Responde.
contraccións pronominais e que
● Que contraccións das anteriores van antes do verbo? e
digan que pronomes a forman. E despois del?
Faga especial fincapé nas formas ● Cres que a presenza das palabras non e xa fai cambiar o pronome
correctas dalgunhas contraccións de sitio?
coas que os alumnos puidesen
ter dúbidas á hora de escribilas e 96
destaque a existencia de formas
diferentes do pronome singular lle
+ o, a, os, as; fronte á forma do
pronome plural lles + o, a, os, as.
Pida que un alumno escriba unha Máis información
oración en que empregue a primei- Comparar estruturas. Os galegofalantes non adoitan ter problema á
ra forma da táboa de contraccións, hora de escribir as contraccións pronominais, pero si é máis com-
despois o que estea á súa beira plexo este proceso para os castelanfalantes. Pode ser interesante
dirá outra oración pero coa seguin- traballar a tradución do galego ao castelán, e viceversa, de oracións
te forma, e así sucesivamente ata en que conflúen as formas persoais. Para expoñelo de xeito visual,
que todos digan algunha oración escriba no encerado unha oración en galego e a súa equivalente en
con todas as formas. castelán; unha debaixo da outra para que poidan observar as equi-
valencias.
Para explicar
• Nas actividades propostas os Xa cha arranxaron. Non mo dixo. Emprestaramo.
alumnos deben identificar con- Ya te la arreglaron. No me lo dijo. Me lo prestará.
traccións e analizar os seus Se o considera pertinente, traballe cos alumnos a tradución ao galego
compoñentes, empregar con- de varias oracións curtas con confluencia de formas pronominais.
traccións en contextos concre-

96

130903 _ 0136-0151.indd 144 21/7/09 14:41:09

 7
UNIDADE 7
os 5. Relaciona cada resposta coa pregunta que lle poida corresponder.

tos e substituír dous sintagmas

Quen che regalou os pendentes? ● ● Entréganllelo mañá.
polas formas pronominais con-
to- Quen vos prestou ese disco? ● ● Prestóunolo Iria.
o, tractas que correspondan. Com-
Por que me dás ese libro? ● ● Doucho porque é teu.
en probe que colocan correctamen-
Cando lles entregan o coche novo? ● ● Pintóullela o sogro de túa irmá.
te as formas pronominais nas
Quen lles pintou a casa a teus pais? ● ● Regaloumos Ana polo aniversario.
oracións; reforce este contido
o
a
se cómpre. (Ver apartado Máis
s 6. ESTUDO EFICAZ. Di que formas dos pronomes átonos contraeron en cada un dos casos anteriores. información da páxina 94.)
s
7. Copia substituíndo o destacado pola contracción dos pronomes átonos que corresponda. • No apartado Dificultades ortográ-
ficas, detéñase na palabra pa-
● Martiño contoulles a película aos alumnos. ▶ Martiño contóullela.
Fíxate
na colo raugueiro, onde a coincidencia
● Alberte enviounos un correo electrónico. ▶ ....................... cación
do pron
ome! de varios ditongos e a interfe-
● Hoxe non vos trouxen larpeiradas. ▶ .......................
rencias co castelán pode levar
● Seica che deron un regalo os teus tíos. ▶ .......................
a pronunciar a palabra de forma
rque ● Ninguén me contou toda a verdade. ▶ .......................
irmá, incorrecta. Por iso, ademais de
mañá!
8. Ditado. Prepara o ditado para facelo no caderno. practicar a ortografía, é conve-
Fíxate nas palabras destacadas. niente que a pronuncien unhas
A practicar deporte! cantas veces e tomen concien-
Sabedes que practicar deporte é moi san? Axuda a fortalecer cia da formación da palabra a
os músculos, a mellorar o funcionamento do corazón e dos pulmóns partir do termo auga.
e moitas cousas máis. A verdade, eu sempre llelo digo a meus pais
e eles o consello agradécenmo, pero de aí non pasan.
o
A min encántame o deporte, sobre todo, o fútbol. É tan emocionante!
Queredes que xoguemos algunha vez xuntos? Dígovolo en serio! Espérovos!
Solucións
1. mos, chos, llos. 2. mos: me+os,
DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS chos: che+os; llos: lle+os. 3. • A
mochila e o estoxo aínda non mos
1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías correspondentes. mercaron. • A nova da voda díxo-
● pa✱i✱ón ● pa✱au✱eiro ● es✱a✱ar ma túa irmá por teléfono. • Este é
pavillón
2. Arrodea os erros e corríxeos. un segredo e non llelo comentes a
paraugueiro ● pabellón ● paraugüeiro ● esbarar
Xacobe e a Antía. • A nós o recado
esvarar ● pabillón ● paragüeiro ● resbalar non che nolo deron. • Xa volo dicía
eu: Iria éche de fiar. • Iso que me
3. Escribe unha oración con cada unha das palabras traballadas. contas oíchesllo a túa nai o outro
día. 4. • Antes do verbo: ...aínda
non mos deron...; non llelo comen-
97 tes...; non che nolo deron; xa volo
dicía eu... • Si, eses adverbios
obrigan a cambiar de posición o
pronome. 5. • Quen che regalou
os pendentes? Regaloumos Ana
Outras actividades polo aniversario. • Quen vos pres-
Atopar contraccións. Seleccione algún fragmento dun conto, un tou ese disco? Prestóunolo Iria. •
poema, unha canción... e propoña que os alumnos busquen no texto Por que me dás ese libro? Doucho
formas contractas dos pronomes persoais. porque é teu. • Cando lles entre-
gan o coche novo? Entréganllelo
mañá. • Quen lles pintou a casa
a teus pais? Pintóullela o sogro
de túa irmá. 6. • mos = me+os
• nolo = nos+o • cho = che+o •
llelo = lles+o • llela = lles+a. 7.
• Alberte envióunolo. • Hoxe non
volas trouxen. • Seica cho deron
os teus tíos. • Ninguén ma contou.
8. Ditado.

97

130903 _ 0136-0151.indd 145 21/7/09 14:41:10

 Obradoiro de escritura Com
Cont
Obxectivos Vocabulario pers
Cand
• Repasar vocabulario relacionado resorte o qu
cos transportes. panca
parachoques 6. E
• Distinguir palabras simples de
palabras compostas. veloz P
ruidoso a
• Escribir sobre experiencias per- lixeiro
soais.
empuxar
elevarse
Suxestións didácticas arrastrar b

Pídalles aos alumnos que obser-

ven a lámina e que sinalen as c
1. Conta coma se foses un dos rapaces da lámina como funciona o foguete utilizando
diferentes palabras do vocabulario tantas palabras da lista como poidas.
que se representaron. Comente R

con eles cal dos tres adxectivos 2. Di cales destes vehículos se poden elevar. d

que se inclúen no cadro é máis

axeitado para definir o fogue-
te e qué verbo de movemento
pode aplicarse aos foguetes. 3. Completa con un dos adxectivos da lista da lámina.
Pregúntelles con que transportes ● A miña rúa é moi ................. porque ten moito tráfico.
ou situacións poden utilizarse os ● As bicicletas de carreiras fanas cun material moi .................
verbos empuxar (un coche avaria- ● O avión é un medio de transporte moi .................
do) e arrastrar (un carro). Fágalles
PALABRAS SIMPLES E PALABRAS COMPOSTAS. As palabras que se formaron a
notar tamén as diferenzas entre
partir da unión de dúas ou máis palabras, como parachoques (verbo parar + subs-
empuxar (facer presión sobre un tantivo choques), chámanse palabras compostas. En cambio, as palabras que non
corpo para darlle impulso) e arras- se compoñen doutras palabras, como panca, chámanse palabras simples.
trar (mover sen levantar do chan)
e pídalles que debuxen onde se 4. Descubre sete palabras compostas entre as seguintes.
situaría a forza en cada caso. lavalouza margarida lucecú crebacabezas
Antes de ler o cadro sobre pala- helicóptero parabrisas domesticable sacarrollas
bras simples e compostas, suxí- ordenador pararraios sombreiro contagotas
ralles que observen a columna C
do vocabulario e que destaquen 5. Inventa tres palabras compostas e escribe unha oración con cada unha. e
unha palabra que estea formada EXEMPLO Gardabocatas ▶ Necesítanse gardabocatas para o colexio.
por dúas palabras xuntas. O pro-
pio significado da palabra para- 98
choques dá idea dos dous signi-
ficados de que consta esta pala-
bra: ‘parar’ + ‘choque’. Anímeos
a pensar máis exemplos de pala-
bras compostas e escríbaas no Outras actividades
encerado. Os compostos expresivos. Hai unha gran cantidade de substantivos
e de adxectivos compostos que poden ser moi útiles nos textos per-
Para explicar
soais, porque son moi expresivos. Propóñalles estas dúas columnas
• Na actividade 2 unha vez dis-
para que as relacionen e adiviñen o significado dos compostos resul-
criminados os vehículos que
tantes. Anímeos para que utilicen estas palabras nos textos persoais
poden voar, explíquelles que
e na conversa cotiá.
a forma que recomenda a
Real Academia Galega para o corta • • testas
castelán «despegar» é «enga- fende • • lume
lar» e a acción de engalar é a rabi • • sol
«engalaxe». Pousar o avión no vaga • • longo
chan denomínase «aterrar» e a xira • • uñas
acción de pousarse o avión no pousa • • foles
chan, «aterraxe».

98

130903 _ 0136-0151.indd 146 21/7/09 14:41:10

 7
UNIDADE 7
Composición de textos
Contamos unha experiencia persoal. Ás veces queremos contarlle por escrito a outra • En canto á redacción dunha
persoa algunha cousa que nos pasou e que pensamos que é curiosa ou interesante.
Cando escribimos sobre algunha experiencia persoal temos que intentar contar tanto experiencia persoal, convén
o que pasou coma as impresións e os sentimentos que este feito provocou en nós. insistir en que se trata dun
tipo de texto que pode incluírse
6. Escribe un texto sobre algunha experiencia persoal.
noutros tipos de textos, como
PLANIFICACIÓN DO TEXTO
a carta, a mensaxe electrónica
a) Pensa no que queres contar. Repasa as cousas que che pasaron e elixe ou o diario persoal. Aproveite
unha que cumpra as condicións seguintes:
para repasar a estrutura des-
1 Que sexa verdade. 2 Que sexa interesante. 3 Que se poida contar. tes xéneros. Na carta terán que
facer constar a data, o saúdo e
b) Pensa que tipo de texto vas escribir e para quen: Será unha carta para un amigo
ou unha amiga? Será unha páxina para o teu diario persoal? Será un artigo a despedida. No diario é obriga-
para o xornal do colexio?... torio encabezar a redacción de
ando
c) Busca un modelo do tipo de texto que vas escribir e fíxate na súa estrutura. cada xornada coa data.

REDACCIÓN DO TEXTO
• Utilice o texto que se inclúe
d) Escribe o borrador do texto tendo en conta os aspectos seguintes:
no apartado d) como modelo
● Tes que utilizar verbos en primeira persoa e en pasado.
e pídalles que identifiquen nel
● Tes que contar os feitos de xeito ordenado. as características típicas dos
● Ademais dos feitos, tes que contar tamén os teus sentimentos e impresións. textos persoais: marcas de pri-
Esta páxina dun diario persoal pódeche servir de exemplo. meira persoa, verbos en pasa-
do, adxectivos ou verbos que
6 de febreiro de 2010
expresan sentimentos.
Benquerido diario:
Esta tarde fixen a última proba do meu lanzador
de foguetes espaciais. Estaba un pouco nervioso. Levaba Competencias básicas
n a moito tempo preparando esta proba e tiña medo de que
bs- non funcionase como esperaba. Ademais, os meus amigos
Competencia
non viñeron ver o experimento e temía decepcionalos. Pero, no coñecemento e a
cando premín o botón e vin que o foguete saía disparado interacción co mundo físico
cara ao ceo, emocioneime moitísimo. Por fin conseguírao!
Mañá quedei cos amigos e coas amigas para facer outra Comente as vantaxes e os incon-
proba. Espero que saia tan ben coma esta. Xa cho venientes dos diversos medios de
contarei. Deica mañá.
transporte e conciencie os alum-
nos para que utilicen o transporte
público ou a bicicleta para face-
CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO ren os desprazamentos curtos, xa
e) Revisa o texto e pásao a limpo. Pon moita atención á estrutura e á presentación que é unha maneira de colaborar
do teu escrito, tendo en conta o modelo que elixiches.
coa limpeza e o coidado do medio
natural.
99

Solucións
1. RM: cando movemos a panca
O novo dicionario de compostos. Se lle parece interesante, pode
que hai ao lado da plataforma, o
ampliar a actividade 5 da páxina 98 do libro do alumno aproveitando o
resorte empuxa o foguete e este
compoñente lúdico. Suxíralles aos rapaces que pensen no traballo que
elévase (engala), veloz. 2. Poden
menos lles gusta facer (pode ser algunha tarefa doméstica ou da súa
elevarse o avión, o helicóptero e
vida escolar) e que «inventen» un aparello que a faga por eles ou ben
o foguete. 3. • ruidosa • lixeiro •
un oficio que consista en realizar esta tarefa de maneira profesional.
veloz. 4. lavalouza, parabrisas, pa-
Indíquelles que o nome do seu invento ten que estar composto por rarraios, lucecú, crebacabezas, sa-
un verbo e un substantivo. Deben definilo tal como aparecería nunha carrollas, contagotas. 5 e 6. RL.
entrada de dicionario, definindo como é e a función que ten. Ademais,
completarán a entrada cun debuxo.
Anímeos a ser creativos tanto nas definicións coma nas ilustracións.
Pode recompilar os inventos máis destacados en murais para decorar
a clase.

99

130903 _ 0136-0151.indd 147 21/7/09 14:41:10


Obxectivos
• Analizar a rima dun poema.
• Distinguir entre rima asonante
e rima consonante.
• Repasar todos os elementos
que integran a análise métrica.
• Completar un poema respectan-
do o esquema métrico.
Suxestións didácticas
A rima é un dos trazos máis carac-
terísticos da poesía, que tamén
está presente noutros tipos de
textos como as cancións, os eslo-
gans publicitarios e os refráns.
Para introducir o tema, pode pre-
sentar algúns refráns coma estes:
Quen fai un cesto, fai un cento,
se lle dan vimbios e tempo; Polo
san Brais, dúas horas máis; Pasou
o día, pasou a romaría. Fágaos
pensar en qué teñen en común
estes enunciados e que función
cren que ten a rima nestes casos.
Comente con eles que a rima
se utilizou sempre para facilitar
a memorización de textos; de
feito, actualmente moitas marcas
comerciais empregan este recurso
retórico para elaborar eslogans e
conseguir que a xente os lembre
con facilidade.
A continuación, lea o poema
inicial de Luís Amado Carballo
(1901-1927), autor pontevedrés
que é considerado o mestre do
hilozoísmo ou imaxinismo: a súa
poesía recréase na descrición da
paisaxe atribuíndolle calidades
humanas. Trátase dunha poesía
chea de imaxes sensoriais.
O poema Foguetes ten un esque-
ma métrico habitual na nosa
poesía popular, formas de arte
menor, rima asonante nos versos
pares.
Para explicar
• As catro primeiras actividades
repasan o concepto e os dife-
rentes tipos de rima, asonante
e consonante. Cómpre prestar
atención á actividade 3, que
100
130903 _ 0136-0151.indd 148
Literatura A rima 4. C
Foguete
Rube o foguete ás alturas
facendo sega de estrelas.
Dourado outono de gachos! 5. O
Colleita de luces secas! Q
Como pedradas os tira
C
o labrego fogueteiro,
escachando con estrondo P
o vidro do alto ceo. v
c
Beira do río, os tellados d
empúrranse a coller canas
estrondo: ruído moi forte.
A
e con medo os rapaces engorripar: encoller. e
engorripan as *espaldas.
*espaldas: débese dicir
costas.
LUÍS AMADO CARBALLO
(Fragmento)
6. A
c
Cando os sons finais dunha palabra coinciden total ou parcialmente a partir da
última vogal tónica, dise que estas palabras riman entre si. Se coinciden todos os
sons, a rima é consonante. Se soamente coinciden as vogais, a rima é asonante.
1. Copia a última palabra de cada verso do poema Foguete e fai as actividades. OBR
1. Arrodea a sílaba tónica de cada palabra.
1
2. Subliña as letras que hai desde a vogal tónica deica o final.
3. Fai parellas coas palabras que rimen.
2. Marca a verdadeira. Como riman as palabras finais do poema Foguete?
As palabras finais do poema Foguete riman en consonante.
As palabras finais do poema Foguete riman en asonante.
3. Risca as palabras que non riman coas propostas.
SEREA carreta marea pena areal cadea cortina
AMOR cero xabón calor avó señor sol
100
Outras actividades
Analizar poemas. Propóñalles aos alumnos poemas sinxelos para que
analicen a rima e indiquen o esquema métrico. Por exemplo:
Xaneiro
Eu colecciono esas cousas Pingas da chuvia que peta
que desdeñan os armarios, nos cristais dunha ventá,
por iso son anticuario badaladas da campá,
desas formas caprichosas. o mal verso dun poeta.
Gardo unha lúa en crecente, Tamén, para a primavera
un inútil paraugueiro, gardo a rosa verdadeira.
un remendón zapateiro,
RAMIRO FONTE,
un telescopio sen lente. Xardín do pasatempo
21/7/09 14:41:10
 7
UNIDADE 7
4. Clasifica as palabras que non riscaches na actividade anterior.
RIMAN CON SEREA RIMAN CON AMOR pode dar orixe a algunha dúbi-
EN CONSONANTE EN ASONANTE EN CONSONANTE EN ASONANTE
da coas palabras que rimen
con amor. Fágalles notar que
xabón, avó e sol comparten a
5. Observa a análise métrica deste poema e relaciona con números. vocal tónica, cousa que permite
Que indica cada elemento sinalado? que haxa rima, aínda que sexa
Cabaliños 3 asonante.
O número de sílabas • Poña especial atención nas
Polos mares do Salnés 8 a que ten cada verso.
vai un cabalo pedrés 8 a actividades 5 e 6, que ensinan,
1 Que a última palabra
choutando as ondas 5 – 2
do verso non rima con dunha maneira indirecta, como
e. de tres en tres. 5 a
ningunha outra. se fai a análise métrica dunha
As raioliñas a alborexar 11 B
e o cabaliño a brincar e brincar! 11 B Que as palabras finais poesía. Sería interesante com-
destes versos riman
XOÁN BABARRO entre si. pletar o traballo desta unidade
suxeríndolles que fagan a aná-
6. Analiza metricamente o poema Foguete e di a cal dos esquemas seguintes lise métrica dalgún dos poe-
corresponde.
mas que se presentaron nas
8a 8– 8d 8– 8– 8– 8– 8– 8– unidades anteriores. Aproveite
7b 7c 7– 8a 8b 8c 8a 8a 8a tamén para comentar que na
da
7– 7c 7d 8– 8– 8– 8– 8– 8–
os poesía actual é bastante fre-
8a 8– 7– 8a 8b 8c 8a 8a 8a
te. cuente atopar versos sen rima.
Deberase comentar tamén que,
na análise da rima asonante,
OBRADOIRO LITERARIO Completar un poema pode non se ter en conta a
1. Completa o poema seguinte tendo en conta as pistas e o esquema métrico proposto. vogal débil dun ditongo como
ocorre no poema coas palabras
fogeteiro-ceo.

Nesta noite PISTAS

● Chea de estrelas.
Nesta noite ..............., 7a
● Estado de ánimo.
Solucións
a lúa está de mal ............... 9B
(tanto que case ...............) 7 – ● Cáenlle lágrimas. 1. 1 e 2. alturas, estrelas, gachos,
non atopa a cinta ............... 9A ● Da cor do ouro.
secas, tira, fogueteiro, estrondo,
que lle deu pola ............... 9A ● De boa mañá.
o seu amigo o ............... 7b
ceo, tellados, canas, rapaces, es-
● Astro arredor do que xira a Terra.
paldas. 3. estrelas - secas; fogue-
teiro - ceo; canas - espaldas. 2. As
palabras finais do poema Foguete
101
riman en asonante. 3. Non riman
con serea: areal e cortina. Non ri-
ma con amor: cero. 4. RIMAN CON
SEREA EN CONSONANTE: marea
Buscando a rima. Para practicar a rima asonante e consonante, pode e cadea. RIMAN CON SEREA EN
dividir a clase en grupos de catro e propoña algúns inicios de refráns ASONANTE: carreta, pena. RIMAN
como os que se indican máis abaixo. Cada equipo deberá completa- CON AMOR EN CONSONANTE: ca-
los procurando que rimen e, posteriormente, explicaran se a rima que lor, señor. RIMAN CON AMOR EN
fixeron é consonante ou asonante. Despois de poñer en común todas ASONANTE: xabón, avó, sol. 5. 3.
as solucións que deron, comprobarase o refrán orixinal e poderán O número de sílabas que ten cada
descubrir que grupo se achegou máis á orixinal. verso. 2. Que a última palabra do
verso non rima con ningunha outra
• Da culler á boca, … (pérdese a sopa).
do poema. 1. Que as palabras fi-
• Cada un fala da feira … (segundo lle vai nela). nais destes versos riman entre si.
• A experiencia, … (é a nai da ciencia). 6. O esquema correspondente é o
• Can ladrador … (pouco mordedor). do cadro central: 8- 8a 8- 8a…

• Polo san Xoán… (a sardiña molla o pan). OBRADOIRO LITERARIO

1. estrelada; humor; chora; doura-
da; madrugada; Sol.

101

130903 _ 0136-0151.indd 149 21/7/09 14:41:11


Obxectivos
• Repasar os contidos da unida-
de.
• Revisar os contidos da unidade
anterior.
• Corrixir textos tendo en conta
unhas normas.
Suxestións didácticas
Pode ampliar a actividade 8 com-
pletando a análise métrica da es-
trofa: pregúntelles de que tipo é a
rima (consonante). A continuación,
anímeos a cambiar as últimas pa-
labras do verso para modificar ta-
mén o esquema métrico.
Na actividade 12, vixíe que utili-
cen a terminoloxía axeitada para
falar das partes dos textos narra-
tivos. Así mesmo, aproveite para
lembrar as formas que se empre-
gan ao inicio de cada parte (fór-
mulas de comezo e de remate;
fórmulas para introducir a acción:
un día, de súpeto…).
Competencias básicas
Aprender a aprender
Agora que están no ecuador do
curso e que se familiarizaron
coas técnicas dos resumos e
dos esquemas, propóñalles que,
seguindo o exemplo da activida-
de 2, fagan un esquema de cada
apartado da unidade.
Solucións
1. • As palabras compostas son as
que se formaron a partir da unión
de dúas ou máis palabras. As pa-
labras simples son as que non
se compoñen doutras palabras.
• Os pronomes átonos de 3.ª per-
soa o, a, os, as contraen cos pro-
nomes átonos me, che, lle, nos,
vos, lles e dan como resultado mo,
ma, mos, mas; cho, cha, chos,
chas; llo, lla, llos, llas; nolo, nola,
nolos, nolas; volo, vola, volos, vo-
las; llelo, llela, llelos, llelas. • Dúas
102
130903 _ 0136-0151.indd 150
Actividades
1. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade. LEM
● As palabras compostas son ………… As palabras simples son ………… 9.
● Os pronomes átonos de 3.ª persoa ………… contraen cos ………… me, che,
lle, nos, vos, lles e dan como resultado …………
● Dúas palabras riman entre si cando coinciden ………… A rima é consonante
se ………… A rima é asonante se …………
10.
2. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema.
OS PRONOMES PERSOAIS
nomean sen utilizar un substantivo poden ser
11.
a persoa que fala ................... ...................... tónicos .............
ou 1.ª persoa ................... ou 3.ª persoa
12.
3. Busca nas oracións os tipos de pronomes 6. Indica a partir de que palabras simples
seguintes. se formaron estas palabras compostas.
Dous pronomes tónicos de 2.ª persoa. ● coliflor ● mediodía ● gardamontes ES
Un pronome átono de 1.ª persoa. ● benvido ● contagotas ● sacarrollas
1
● Ti podes vir con nós. 7. Substitúe o destacado en cada oración pola
contracción do pronome átono que cumpra.
● Eu chámome Henrique.
● Eles atoparon a súa amiga na tenda. ● Xesús deixoume uns libros moi interesantes.
● Non me contou os motivos para actuar así.
● Chegaremos antes ca vós.
● Quen vos anoou os cordóns dos zapatos?
4. Responde sobre as oracións anteriores. ● A mestra corrixiulles os exercicios
● Que outros pronomes hai? aos estudantes.
● De que clase son, tónicos ou átonos? ● Uxía non nos regou as plantas porque lle
● A que persoa se refiren? esqueceu facelo.
8. Marca. Que esquema métrico ten a estrofa?
5. Substitúe por pronomes persoais.
● Raquel e Tareixa estudan quinto. Do mar pola orela
● O meu amigo e mais eu xogamos xuntos.
mireina pasar, 6a 6a
na fronte unha estrela, 5a 6b
● Cibrán e el transportarán as caixas.
no bico un cantar. 6b 6a
● Saleta e ti erguéstesvos cedo.
5b 6b
● Mateo adéstrase no polideportivo.
● Paula ordena o seu cuarto.
2
102
Outras actividades
Redactar un anuncio para coñecer amigos novos. Aproveitando os
exemplos que hai no apartado Es capaz de…, pregúntelles aos alum-
nos se algunha vez escribiron un anuncio deste tipo e se coñeceron a
alguén desta maneira. Pídalles que mencionen revistas xuvenís, pro-
gramas televisivos e outros medios a través dos cales se pode coñecer
xente enviando anuncios coma este. Pode animar os alumnos para que
redacten o seu propio anuncio de contacto e o envíen.
A actividade pode ser máis interesante se ten a posibilidade de rea-
lizala entre distintos colexios. Pode contactar con profesores doutros
centros e dedicar un día a recoller os anuncios dos rapaces dunha
escola e levalos á outra. Favoreza a «correspondencia» durante o curso
escolar e organice un encontro «en persoa» antes das vacacións.
21/7/09 14:41:11
 7 UNIDADE 7
LEMBRA E REPASA palabras riman entre si cando coin-
ciden total ou parcialmente a par-
9. Explica o significado destas palabras. 13. Marca as dúas palabras polisémicas tir da última vogal tónica. A rima é
O carpinteiro deixou a mesa ben puída. e explica por que o son.
●
consonante se coinciden todos os
● Trouxo da India unha planta exótica. febreiro xampú cabo
sons. A rima é asonante se coinci-
● Uxía explicounos o que é un cráter. clave piscina teléfono
den só as vogais. 2. Os pronomes
10. Responde. 14. Escribe unha oración con cada palabra persoais nomean sen utilizar un
destacada, pero dándolle un significado
● Os determinantes van diante ou detrás diferente. substantivo: a persoa que fala ou
do substantivo?
● A raíz dos seus problemas é que é moi 1.ª persoa; a persoa que escoita
● Que palabras poden facer a función de
determinantes? Nomea polo menos tres.
tímido. ou 2.ª persoa; a persoa de quen
● Teu curmán traballaba nun banco se fala ou 3.ª persoa. Os prono-
11. Escribe un substantivo para cada forma e deixouno.
do artigo.
mes persoais poden ser tónicos ou
15. Explica o significado das seguintes parellas átonos. 3. Ti, vós. Me. 4. • Nós:
.... o a os as de palabras e di cal se pronuncia con vogal
tónica aberta e cal pechada. pron. persoal tónico de 1.ª persoa
12. Nomea as tres partes en que se dividen ● bóla/bola ● óso/oso ● vés/ves do plural. • Eu: pron. persoal tó-
os contos. ● vén/ven ● póla/pola ● té/te nico de 1.ª persoa do singular. •
Eles: pron. persoal tónico de 3.ª
persoa do plural. 5. • Elas estu-
ontes ES CAPAZ DE… Corrixir atendendo a unhas condicións dan quinto. • Nós xogamos xuntos.
las
1. Le as condicións que lles dá a revista aos lectores que queren escribir nesta sección • Eles transportarán as caixas.
ola e di que textos non as cumpren. • Vós erguéstesvos cedo. • El
pra.
CAIXA DE CORREOS DOS AMIGOS adéstrase no polideportivo. • Ela
ntes.
ordena o seu cuarto. 6. • col + flor
así. ANA. Ola rapaces e rapazas! Chámome Ana Vázquez. Son alta,
os? Se queres que che publiquemos
morena e moi divertida. Vivo en Lugo e fixen 11 anos a semana
• medio + día • garda + montes •
un anuncio na sección Caixa
de correos dos amigos:
pasada. Escribídeme a Rúa do Progreso 130, 27100 Lugo. ben + vido • conta + gotas • saca +
– Escribe un texto que non rollas. 7. • Xesús deixoumos. • Non
teña máis de 10 liñas. VÍTOR. Ola! Son Vítor, un rapaz de 11 anos, simpático e ben
lle mos contou. • Quen volos anoou?
plantado. Gústanme os deportes e a música. Gustaríame
– Pon claramente o nome,
cartearme con xente para intercambiar pósters e fotos
a idade e os teus gustos
de grupos. Se vos interesa, o meu nome completo é Vítor Rois
• A mestra corrixíullelos. • Uxía non
fa? e desexos. Se queres, tamén
podes dar algún detalle
Bendaña e o meu enderezo, Rúa Maior 3, 15810 Arzúa. nolas regou porque lle esqueceu
sobre o teu aspecto físico facelo. 8. 6a 6b 6a 6b. 9. • lisa.
6a ou o teu carácter. BRAIS. Gustaríame facer amigos, rapaces e rapazas, de todas
– Non esquezas dar o enderezo. as idades porque son novo na vila. Teño 10 anos e creo que son • Que vén dun país distante. •
6b ben simpático. Se queres ter un amigo, escríbelle a Brais de Verín.
6a Cavidade na parte superior dun
6b volcán. 10. • Os determinan-
2. Corrixe os textos anteriores para que cumpran as condicións dadas. tes van diante do substantivo.
• RM: os artigos, os demostrativos
e os posesivos. 11. RL. 12. Presen-
103 tación, nó e desenlace. 13. Polisé-
micas clave e cabo; teñen máis dun
significado. 14. RM: • Tropezou
cunha raíz que sobresaía da terra.
• Teu irmán sentou nun banco
Programa de ESTUDO EFICAZ a descansar. 15. Pronúncianse
Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que abertas as que levan acento dia-
aprenderon. Complete con eles unha táboa coma esta: crítico. bóla (‘esfera’) / bola (‘pe-
za de pan’); óso (do corpo) / oso
O que aprendín O que aprendín a facer (animal); vés (pres. de vir) / ves
Lectura (pres. de ver); vén (pres. de vir) /
Comunicación oral ven (pres. de ver; imp. de vir); póla
(‘rama’) / pola (‘galiña’; por + a); té
Gramática
(‘infusión) / te (pronome; letra).
Ortografía
ES CAPAZ DE…
Vocabulario 1. Non cumpren as condicións o
Composición de textos texto de Ana (non di os gustos) e
Literatura o de Brais (non dá o enderezo). 2.
RL.

103

130903 _ 0136-0151.indd 151 21/7/09 14:41:11

 8 Cuarto sen xanela E

Programación
Obxectivos
• Ler con boa entoación un texto narrativo.
Contidos
• Explicar as actuacións dos personaxes. • O verbo: raíz e desinencias.
• Aprender a interpretar e a dar indicacións sobre a situación • Escritura de contraccións.
dun lugar.
• Prefixos e sufixos.
• Identificar os elementos que forman un verbo.
• Usar correctamente as contraccións na escrita.
• Comprender os conceptos de prefixo e sufixo. R
• Lectura do relato Cuarto
• Aprender estratexias para describir un lugar. sen xanela. •
• Localizar de maneira rápida a información nun texto. • Valoración das actitudes •
• Deducir o significado dunha palabra polos elementos dos personaxes. •
que a compoñen. • Uso de estratexias para
identificar e sinalar E
localizacións.
•
Criterios de avaliación • Recoñecemento de prefixos •
e sufixos e determinación •
• Le un texto narrativo coa entoación axeitada.
do significado que acheguen. •
• Explica razoadamente as actuacións dos personaxes.
• Descrición dun lugar
• É capaz de dar e entender indicacións sobre localizacións. seguindo un criterio
• Distingue a raíz e as desinencias das formas verbais. espacial.
• Usa correctamente as contraccións na escrita. • Localización da información
• Identifica os prefixos e os sufixos das palabras derivadas. nun texto expositivo.

• Describe un lugar seguindo unha orde espacial. • Análise dos prefixos

e dos sufixos que forman
• Localiza de maneira rápida a información nun texto expositivo.
parte dun nome para deducir
• Deduce o significado dunha palabra polos elementos o significado.
que a forman.

• Interese por usar

Competencias básicas correctamente
Ademais da Competencia en comunicación lingüística, nesta as contraccións
unidade desenvólvense as competencias seguintes: Competencia da nosa lingua.
social e cidadá, Competencia cultural e artística, Autonomía • Valoración da escritura
e iniciativa persoal, Aprender a aprender e Competencia como arquivo da memoria.
no coñecemento e a interacción co mundo físico.

104A

130903 _ 0152-0167.indd 152 21/7/09 14:45:27

 Esquema da unidade
UNIDADE 8

Texto narrativo Gramática Ortografía Competencias

Cuarto sen xanela O verbo: Escritura Aprender a aprender
raíz e desinencias de contraccións

Comunicación oral Obradoiro de escritura

Comprensión auditiva: Localizar lugares Vocabulario: Prefixos e sufixos
Expresión oral: Sinalar onde nos atopamos Composición de textos: Describir un lugar

Es capaz de…
Actividades
Deducir o significado de palabras

Recursos
• Láminas da aula. • Recursos para a avaliación.
• Caderno de práctica. Segundo trimestre. • CD Comunicación oral Lingua 5.
• Fichas de reforzo e ampliación. • Manual do programa de ESTUDO EFICAZ.
Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ
• Redactar resumos: actividade 7, páxina 106; actividade 1, páxina 116.
• Repasar procedementos: actividade 4, páxina 109.
• Inferir unha norma: actividade 4, páxina 111.
• Elaborar esquemas: actividade 2, páxina 116.

Previsión de dificultades Suxestión

de temporalización
• A escritura de contraccións pódelles causar
algún problema, sobre todo as do demostrativo Setembro
co indefinido outro. Lémbrelles que a forma Outubro
do demostrativo neutro isto, iso, aquilo non contrae
Novembro
co demostrativo outro, outra, outros, outras,
pero si o fan o resto das formas do paradigma Decembro
do demostrativo. Comprobe que saben cal é
Xaneiro
a procedencia das formas estoutro, esoutro,
aqueloutro. Febreiro
• A ordenación da información é capital nos textos Marzo
que se traballan nesta unidade, tanto
Abril
na competencia oral coma na escrita. Esíxalles
que dediquen un tempo á planificación, é dicir, Maio
a elaborar un esquema ordenando as ideas
Xuño
antes de producir os textos.

104B

130903 _ 0152-0167.indd 153 21/7/09 14:45:27

 Obxectivos
8 Cuarto sen xanela
os
cir
mo
ve
• Ler con boa entoación.
• Formular hipóteses sobre o que cu
pode ocorrer na narración. tob
Co
• Explicar os sentimentos dos erm
personaxes e opinar sobre as un
súas accións. ec
tap
aín
Suxestións didácticas ori

A lectura inicial desta unidade fel

presenta unha historia que ten co
oc
como protagonista unha nena pre-
en
ocupada porque o seu cuarto non
ten xanela. Trátase dunha nova
lectura con narrador protagonista, co

co que o alumnado segue a obser-

en
var e analizar as posibilidades da
narración en primeira persoa. do
VAS APRENDER rán
Antes de ler
O título Cuarto sen xanela pode ser
explotado para que os alumnos
1 Lectura
Cuarto sen xanela
2 Comunicación oral
● Localizar lugares
C hámome Cecilia e sinto paixón polas xanelas. Sei que é
unha rareza pero podo xustificalo. No piso onde vivo só hai xanelas
medias. Nin albisco o horizonte, nin diviso camiños. A ausencia de bá
fagan conxecturas sobre o contido ● Sinalar onde nos
xanelas no meu cuarto, ao meu xeito de ver, xustifica abondo a
apoiándose ademais na interpreta- atopamos
miña obsesión polas xanelas.
ción da ilustración. Centre a súa 3 Gramática O meu cuarto non sempre foi escuro, mais eu lémbroo así desde
O verbo: raíz
atención no título e pregunte cal é que nacín, a súa historia é sinxela e triste e contouma miña nai om
e desinencias
despois de insistirlle: teu
a función das xanelas nas casas e 4 Ortografía
Escritura de contraccións –Por que o meu cuarto non ten xanela? ve
como cualifican eles un cuarto sen –Porque nos obrigaron a pechala.
5 Obradoiro de escritura –É
ventá. Suxira que digan tamén os ● Prefixos e sufixos –Quen pode obrigar a alguén a pechar unha xanela? Am
sinónimos de xanela que coñecen. ● Describir un lugar
–O Concello, por exemplo. –L
Solicite despois que describan a 6 Texto para traballar –O Concello? Só
as competencias básicas
escena da ilustración, que fagan Unha camiñada pola vía –No Concello traballan persoas que dan e quitan permisos para qu
verde obrar. O teu cuarto tiña unha xanela de dúas follas co marco pintado me
conxecturas sobre as persoas que de azul. A través dela víase un terreo abandonado onde xogabamos
aparecen e que tenten conectar a
escena co título. Pregunte: como 104
intentariades compensar a falta
dunha xanela nun cuarto? Que
imaxe presenta o cadro que sos-
teñen os personaxes? Onde o col-
garán? Outras actividades
A lectura Gustaríame vivir... Propoña que os alumnos inventen unha breve histo-
Antes de afrontaren a lectura do ria, narrada en primeira persoa. Deberán escoller un tipo de vivenda, de
texto, solicite que se deteñan no características moi distintas ás habituais no seu contorno. Explicarán
cadro de vocabulario e dígalles se lle gustaría vivir nela, ou non, como se sentirían e por que.
que, despois durante a lectura, xa En castelo medieval Unha palloza Unha cova
non terán que acudir a el. Indague
Un tipi Un iglú Unha palafita
se xa coñecían estes significados.
Preste especial atención ás pala- Unha cabana Un rañaceos Un barco ancorado
bras folla e selar e comente a súa Pode aconsellarlles que, se o precisan, busquen previamente infor-
polisemia. Para asegurarse de que mación sobre as características da vivenda escollida, para así poder
comprenden estes termos, pída- enriquecer o seu texto.
lles que escriban unha oración con
cada unha.

104

130903 _ 0152-0167.indd 154 21/7/09 14:45:27

 UNIDADE 8
os nenos do barrio. Non revestía perigo porque daquela case non
circulaban coches polos arredores. No terreo edificable había un
albiscar: chegar a ver algo
que está lonxe.
modesto parque infantil, digo modesto porque só tiña un tobogán Tras unha primeira lectura silen-
vermello e un bambán azul. follas: partes das ventás
que se abren e se pechan.
ciosa do relato, farán outra en voz
–E iso que ten que ver coa xanela do meu cuarto?
selar: poñer algo
alta e en cadea para practicar a
–Un mal día o terreo encheuse de maquinaria. Tapárono arredor
cunha alta cerca de madeira, impediron o acceso, arrincaron o nunha cousa para que entoación, o ritmo e a articulación.
tobogán e o bambán. Ao pouco tempo recibimos o comunicado do non se poida abrir. Pregunte quen é o narrador do re-
Concello que nos obrigaba a selar as xanelas orientadas ao terreo ermo: que está sen lato e pida que o exemplifiquen a
ermo onde ían erguer un edificio oficial e abrir unha rúa. Déronnos cultivar e sen habitar.
un prazo de quince días e, de non cumprilo, ameazaban cunha multa partir dalgún elemento textual.
e con que, de todos os xeitos, tomarían medidas para forzarnos a
tapialas. Algúns veciños tiveron que selar máis dunha fiestra. Nós
aínda fomos afortunados, porque o resto dos cuartos do piso se
Competencias básicas
orientan cara ao outro lado.
Competencia social e cidadá
De alí a uns días, miña nai chegou á casa cunha expresión moi
feliz na cara. Os ollos brillábanlle e levaba baixo o brazo un paquete Tendo en conta as referencias ao
con forma cadrada e plana. Fíxome un sinal coa man que non tiña Concello presentes no texto, apro-
ocupada e pediume que sentase ao seu carón no sofá. Colocou
enriba da mesa o vulto e cun aceno invitoume a abrilo.
veite para que os alumnos ache-
–Para min? guen os seus coñecementos sobre
Asentiu coa cabeza sen deixar de sorrir. Semellaba ilusionada, a función dos concellos e falen
coma se o agasallo o estivese a recibir ela. dos seus dereitos e obrigas como
–Teño que compensarte. Co asunto da xanela sei que estás moi
cidadáns dun municipio. Poden
enfadada.
Axeonlleime no chan e rompín o envoltorio do regalo, supoñen-
tamén explicar cal é o seu contor-
do pola forma do paquete o que ía atopar no seu interior e prepa- no municipal, onde está o edificio
rándome para finxir entusiasmo. Efectivamente era o que supuña. do concello, como se denominan
–Un cadro!
os cargos dos representantes dos
que é –Gústache? A AUTORA cidadáns nestas entidades e que
nelas Alí estaban as nubes, o terreo ermo, o tobogán vermello, o bam-
cia de bán azul e o camiño. saben sobre os procesos de elec-
ndo a –É moi bonito. cións dos mesmos.
Non mentía.
desde –Recuperei un óleo que pintara teu avó. Enmarqueino. Non é
An Alfaya
Competencia cultural
a nai o mesmo, seino, pero a fin de contas, se houbese unha xanela no
María dos Anxos Alfaya Bernárdez
e artística
teu cuarto, esa sería a paisaxe que che gustaría ver, a que verías de
(Vigo, 1964), estudou Maxisterio
verdade. Equivócome? Pregunte que técnica usou o avó
e Criminoloxía. A súa actividade
–É unha sorte que o avó pintase tan ben. estivo moi ligada ao teatro, pos-
da protagonista para pintar o cadro
A miña nai deume un bico e eu devolvinllo. to que participou na fundación do
Teatro Avento de Vigo. A obra desta (óleo). Aproveite para que expliquen
–Lévao ao teu cuarto e vai pensando onde che gustaría colocalo. autora diríxese ao público infantil e
Só había un lugar posible. Á altura da tapiada xanela. Non tiven xuvenil. Entre as súas producións outras técnicas e materiais empre-
para que pensar moito ao respecto. Pero aquel detalle da miña nai deu-
máis galardoadas destacan Sireno, gados na expresión plástica (acua-
Sireno!, A sombra descalza e Illa
ntado me moito que pensar. soidade. rela, témpera, carbonciño, ceras,
amos AN ALFAYA, Unha xanela para Cecilia. (Adaptación)
tinta...). Pódeselles falar tamén do
trampantollo, unha representación
105 pictórica que crea unha ilusión óp-
tica facendo que pareza real o que
só está pintado. (Aquí poden ver
algúns exemplos http://centros.
edu.xunta.es/iesricardocarballocal
Outras actividades ero/?q=node/664).
Unha casa sen... Ao fío do texto pódese traballar cos alumnos voca-
bulario relacionado coa vivenda. Propóñao coma un xogo de adiviñas. Despois de ler
Asígnelle, a cada un, un termo relacionado cun elemento ou parte da
casa. Debe ser de forma individual para que ningún deles saiba cal é Pídalles aos alumnos que valo-
o termo asignado aos compañeiros. Cada alumno escribirá no cader- ren se se aproximaron moito ou
no a definición da palabra que lle tocou (pode buscala no dicionario). pouco nas súas predicións sobre
Despois lerá a definición para que os demais adiviñen de que se por que o relato se titula así.
trata, comezando sempre coa expresión «Vivo nunha casa sen...». Solicite a súa opinión sobre o
Por exemplo: Vivo nunha casa sen... estancia onde se prepara e comportamento dos personaxes,
cociña a comida. (a cociña) sobre todo a partir da reflexión da
narradora no último parágrafo do
Banco de palabras: azotea, cuarto, estudio, salón, cheminea, teito,
texto.
escaleiras, faiado, soto, tellado, parede, fachada, rocho, contras...

105

130903 _ 0152-0167.indd 155 21/7/09 14:45:28

 Traballo sobre a lectura Com
Obxectivos A estrutura Comp
Os personaxes
• Reconstruír a historia a partir 1. Contesta. 4. Di onde comeza e onde remata cada unha Localiza
dunhas escenas. das partes deste esquema. que loc
● Quen é a protagonista principal do relato? da infor
• Completar un esquema das ● Cal é o seu estado de ánimo ao principio … se atop
da lectura? Por que? PROBLEMA DE CECILIA temos q
partes do texto. …
● Muda o seu ánimo durante o relato? no plan
• Expresar opinións persoais. ● Que tivo que ver a nai no cambio? …
EXPLICACIÓN DA NAI 1.
…
Suxestións didácticas As causas
…
Ao fío da última cuestión da acti- 2. Le esta oración tirada do texto e explica. SOLUCIÓN DA NAI
…
vidade 2 propoña que os alumnos No terreo edificable había un modesto par-
opinen sobre os motivos polos que infantil.
A túa achega
que se poden obrigar a pechar Que é un terreo edificable? Que relación
●
5. Escribe un novo final para a historia da xanela
as ventás, procurando que sexan ten este terreo co ocorrido no texto? de Cecilia.
motivos razoables (por exemplo; ● Quen é o responsable do que sucedeu Podes empregar o que se propón deseguido
nese terreo? Por que? ou escribir ti un que che guste.
perservar a intimidade). Convirá
● Cal é a túa opinión sobre a actuación Cecilia decide ir falar co Concello porque
explicar que existen leis que do Concello? considera…
determinan as condicións e limita- 2. Com
no m
cións para as construcións, inclu- A secuencia A túa opinión
so para o que respecta a abrir ou 3. En que orde ocorreron os feitos? 6. Consideras que as vilas e as cidades dispoñen Expre
pechar ventás. Numera as viñetas e explica. de suficientes espazos verdes e parques para
Sinalam
o lecer? Xustifica a resposta.
nun lug
para qu
Rexistro de lectura e fixars
Solucións 7. ESTUDO EFICAZ. Elabora unha ficha
3. Por
1. • Unha rapaza chamada Cecilia. sobre a lectura con estes datos:
Facé
• Triste porque o seu cuarto non
1.
ten ventá. • Si, porque o cadro do
avó axúdalle a sentirse mellor. • A Título: 2.
nai explicoulle a causa de que no Autor/a:
seu cuarto non haxa ventá, e rega- Resumo:
loulle un cadro para poñer no lugar
desta. 2. • Terreo onde se pode
construír un edificio. É o terreo ao Opinión:

carón da casa da protagonista. • O

Concello, porque construíu un edi- 106
ficio oficial nel e obrigou aos pisos
que tiñan ventás orientadas cara a
el a pechalas. • RL. 3. • 3, 4, 2, 1.
No terreo antes había un parque
onde os nenos xogaban. O concello Programa de comprensión
ordenou tapiar as ventás que daban
ao terreo. No terreo construíuse un Actividade 1. Obtención da información. Identificar personaxes e de-
edificio oficial. No cuarto de Ceci- talles relevantes da historia.
lia hai un cadro no lugar da ventá Actividade 2. Elaboración dunha interpretación. Explicar o significado
que houbo que tapiar. 4. Proble- dunha palabra no contexto e opinar sobre os feitos relatados.
ma de Cecilia: Desde o comezo ata Actividade 3. Comprensión global. Ordenar escenas e explicalas.
«...contouma miña nai despois de
Actividade 4. Reflexión sobre a estrutura. Identificar e localizar as
insistirlle.» Explicación da nai: Des-
partes do texto.
de «por que o meu cuarto non ten
xanela?» ata «...orientan cara ao Actividade 5. Expresión escrita. Inventar un novo final para a historia.
outro lado.» Solución da nai: desde Actividade 6. Reflexión ao fío do contido. Opinar sobre un tema relacio-
«De alí a uns días, miña nai che- nado co texto.
gou cunha expresión...» ata o final. Actividade 7. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.
5, 6 e 7. RL.

106

130903 _ 0152-0167.indd 156 21/7/09 14:45:28

 8
UNIDADE 8
Comunicación oral
Comprensión auditiva
Obxectivos
ha Localizamos lugares nun plano ou mapa. Ás veces temos • Localizar lugares nun plano.
que localizar un lugar nun plano ou nun mapa a partir
da información que nos dá sobre este a persoa que • Dar indicacións para explicar
se atopa alí ou que coñece o lugar. Para facelo ben, onde nos atopamos.
temos que nos fixar nos datos que nos dan e comprobar
Sigue o carreiro • Utilizar correctamente preposi-
no plano ou no mapa o lugar que os cumpre todos. que hai detrás do edificio, colle
o segundo desvío á esquerda cións e adverbios de lugar.
1. Escoita a audición e localiza cun círculo o punto do mapa e chegarás ao lago.
onde se atopan os montañeiros perdidos.
Suxestións didácticas
Comprensión auditiva
As características dos textos orais
que traballaremos nesta unidade
son moi semellantes ás dos tex-
anela
tos instrutivos, que estudamos
uido no apartado Comunicación oral
da unidade anterior. Neste caso,
pois, sería interesante que, antes
2. Comproba cos compañeiros e coas compañeiras que localizastes todos o lugar de escoitar a audición correspon-
no mesmo punto do mapa.
dente do CD Comunicación oral,
poñen Expresión oral faga un repaso de todos os adver-
para
Sinalamos onde nos atopamos. Cando nos perdemos ou cando nos atopamos
bios e preposicións que coñecen
nun lugar moi grande ou onde hai moita xente, temos que saber dar os datos axeitados que indican lugar (vexa o apartado
para que nos poidan atopar. Para facelo, cómpre observar atentamente o contorno Obradoiro de escritura desta uni-
e fixarse nas cousas que lle poden facilitar a localización a quen nos escoita.
dade) para que entendan correc-
3. Por parellas, xogade a adiviñar o lugar do plano onde se atopa cada un. tamente o texto oral que escoita-
Facédeo así: ron.
1. Escollede un lugar
do plano. W. C. TENDA DE
CAIXEIRO Expresión oral
CINE
2. Intentade que o compañeiro RESTAURANTE ANIMAIS
Para preparar a actividade 3,
ASCENSOR
ou compañeira vos localice reflexione sobre as pistas máis
dando só tres datos
sobre o lugar en que
ESCALEIRA
PRINCIPAL
PASADIZO CENTRAL significativas que lles ofreceron
XEADOS
vos atopades.
DOCES ESCALEIRA
os excursionistas da actividade
W. C. PARQUE
INFANTIL XOIARÍA TENDA DE
GARAXE
1. Fágalles ver que sempre que
ROUPA
queiran dar indicacións sobre
localizacións é mellor optar por
107
pistas significativas e tomar como
puntos de referencia elementos
visibles.

Competencias básicas
Outras actividades Autonomía e iniciativa
Localizar países nun mapa. Distribúa os alumnos en grupos de tres persoal
e reparta un mapa político do mundo en cada grupo. Cada equipo Comprender indicacións sobre
pensará un país ou un accidente xeográfico e comezará dicindo unha lugares e saber dalas é importan-
pista, por exemplo, partindo de España como situación inicial, á derei- te porque permite que os alum-
ta. Os outros grupos terán que dicir un país que estea á dereita e, a nos se poidan mover con máis
partir deste país, o equipo que fixo a proposta terá que dar unha nova autonomía pola cidade.
situación. Por exemplo, se algún grupo di Italia e o país que pensara
é Alemaña, terán que dar, como nova pista, máis arriba.

Solucións
1. Teñen que marcar a fonte que
hai no bosque da dereita, no últi-
mo do plano. 2 e 3. RL.

107

130903 _ 0152-0167.indd 157 21/7/09 14:45:29

 Gramática O verbo: raíz e desinencias
Obxectivos
• Aprender o que é un verbo e sa-
ber identificalo.
• Coñecer diversos conceptos
relacionados co verbo: conxu-
gación, infinitivo, raíz e desi-
nencias. Gústame
moito como
• Analizar as formas verbais. pintaba o avó.
Suxestións didácticas
O verbo é a categoría que ocupará
gran parte do curso no apartado
de Gramática, co obxectivo de que
o alumnado sexa capaz de domi- Raíz
nar a morfoloxía verbal. Nesta
cant-
unidade vanse familiarizar cos
conceptos básicos e sobre todo
descubrirán a raíz do verbo, a par-
tir da cal poderán crear todas as
formas.
Para presentar o tema, escriba
no encerado uns cantos verbos:
merendaba, estudaba, traballaba,
xogaba... Pregúntelles que teñen
en común e comente que se
trata de palabras que se refiren a
accións e, desde o punto de vista
formal, todas acaban en -aba. Pida
que reflexionen sobre que tipo de
información nos achega esta ter-
minación (pasado, 1.ª ou 3.ª per-
soa do singular). A continuación,
pregúntelles que ocorre se elimi-
namos -aba, e engadimos outra
terminación, por exemplo -arás. 108
Fágalles notar que, malia que as
desinencias se poden cambiar, hai
unha parte do verbo que é fixa ou
invariable.
Para explicar
• Na actividade 1, para que poi-
dan localizar o verbo sen dúbi-
das, lémbrelles que expresa
sobre todo accións e que é a
palabra que concorda co suxei-
to. A concordancia ten que ser
a pista clave.
• En relación coa actividade 4,
explíquelles, cos verbos regu-
lares, que este procedemento
lles vai ser de moita axuda para
recoñecer a raíz e a desinencia
das formas verbais.
108
130903 _ 0152-0167.indd 158
2. Es
●
O verbo
●
Os verbos son as palabras que serven para expresar accións ou
EX
estados. Por exemplo, o verbo comer indica unha acción «tomar
alimentos» e o verbo estar indica un estado «atoparse dun xeito 3. Es
determinado». ●
Cada verbo ten moitas formas verbais, que indican o tempo en que ●
se produce a acción e a persoa que a realiza. Por exemplo, aprendia-
mos, aprendiches, aprendo, aprendería… son formas do verbo 4. ES
aprender. O conxunto de todas as formas dun verbo é a súa conxu- a
gación.
A forma que utilizamos para nomear o verbo é o infinitivo. Os infiniti-
vos acaban en -ar (primeira conxugación), -er (segunda conxugación)
ou -ir (terceira conxugación). Por exemplo: andar, bater, partir…
Raíz e desinencia
FORMA VERBAL As formas verbais constan de dúas partes: a raíz e as desinencias.
5. Se
● A raíz adoita ser común a todas as formas do mesmo verbo. Se a
●
un infinitivo como andar lle sacamos a terminación (-ar), obtemos
Desinencia a raíz do verbo (and-). En xeral, todas as formas dun verbo teñen ●
a mesma raíz. Por exemplo: andaban, ando, andaremos, andou…
-aremos
● As desinencias son as terminacións que se engaden á raíz para
6. En
obter as diferentes formas verbais. Por exemplo: andas, anda-
ches, andarei, andásedes…
●
●
●
Os verbos son palabras que expresan accións ou estados.
Cada verbo ten diferentes formas. O conxunto de todas as for-
mas dun verbo chámase conxugación. AUT
Cada forma verbal consta de raíz e desinencia.
M
1
1. Localiza os verbos que hai neste poema.
A luzada do día 2
Soa o clarín do galo, que vixía
o primeiro claror, na capoeira, 3
e a alerta repetida de eira en eira
é toque de arrebato na campía.
4
O enxame de paxaros rechouchía,
entre a follaxe espesa da silveira,
e, rachada en xiróns na carballeira, 5
foxe a leitosa brétema. Xa é de día.
RAMÓN CABANILLAS
b, 5a.
Outras actividades
Representacións de verbos. Por quendas, os rapaces sairán ao ence-
rado e representarán unha acción. O resto de compañeiros terán que
adiviñar o verbo correspondente. O rapaz que representou a acción
anotará o verbo no encerado e separará a raíz e a terminación do
infinitivo.
Localizar formas verbais na lectura. Outra actividade posible é vol-
ver ao texto Cuarto sen xanela (páxinas 104 e 105) e propoñerlles
que localicen formas verbais e que digan o infinitivo de cada unha.
Despois, poden clasificalas nas tres conxugacións.
21/7/09 14:45:29
 8
UNIDADE 8
2. Escribe cinco formas verbais de cada un dos seguintes verbos.
● percorrer ● cantar ● comer ● partir
● beber ● saír ● rir ● falar
• Vixíe que comprendan correc-
tamente a técnica exposta na
EXEMPLO verbo percorrer ▶ percorredes, percorriches, percorrerán…
ns ou actividade 4 cando fagan as
tomar
xeito 3. Escribe o infinitivo que corresponde a cada unha destas formas verbais. actividades 5 e 6. Reforce aos
● comezas ▶ ………… ● axudará ▶ ………… ● vivides ▶ ………… alumnos que nun principio poi-
n que ● colgarei ▶ ………… ● liades ▶ ………… ● converto ▶ ………… dan ter dificultades coa activi-
endia-
verbo dade que lle propoñemos nesta
4. ESTUDO EFICAZ. Completa coas palabras propostas os pasos para separar
onxu- a raíz e a desinencia de calquera forma verbal. páxina da Guía e ampliando a
actividade 6 con tres desinen-
nfiniti- 1. Escríbese o ………… da forma verbal que queremos analizar.
ación)
desinencia cias máis.
2. Suprímeselle á forma verbal a terminación (-ar, -er, -ir) para obter
infinitivo
a …………
raíz
3. Elimínase a raíz da forma verbal e así obtemos a ………… Competencias básicas
cias. Aprender a aprender
5. Separa a raíz da desinencia nestas formas verbais.
Se a O emprego de técnicas que lles
emos ● escoita ● debateredes ● comunicaremos ● dirixiu
teñen ● canta ● tecemos ● sufría ● viaxabas axuden a comprender a informa-
dou… ción e a poñela en práctica con
para 6. Engádelle tres desinencias a cada unha destas raíces para obter formas verbais. éxito vailles resultar moi motiva-
anda-
● cociñ- ● bat- EXEMPLO + -abas ▶ cociñabas dor. Seguro que a actividade 4
● durm- ● and- cociñ- + -aremos ▶ cociñaremos contribúe a lograr ese obxectivo.
● cheg- ● esquec- + -ariades ▶ cociñariades
os.
for-
AUTOAVALIACIÓN
Marca a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2 puntos.
Solucións
1. Os verbos son palabras que expresan… 1. soa, vixía, é, rechouchía, foxe,
a) obxectos e calidades b) accións e estados é. 2. RM: • cantar: canto, canta-
2. A parte do verbo que adoita ser común a todas as formas chámase… bas, cantaría, cantaramos, canta-
a) raíz b) desinencia redes. • comer: coma, comiches,
3. Os infinitivos poden acabar en… PUNTUACIÓN comerán, comeran, comiades. •
a) -e, -se, -a b) -ar, -er, -ir 1 ....... partir: partes, partían, partirá, par-
2 .......
4. A desinencia do verbo oirías é…
3 .......
tísemos, partín. • beber: bebas,
a) -ías b) -irías 4 ....... bebésemos, bebía, bebeu, bebe-
5. Para obter a raíz dun verbo suprímese a terminación… 5 ....... rades. • saír: saio, saías, saíu,
TOTAL .......
a) do infinitivo b) de calquera forma verbal sairemos, sairades. • rir: río, ri-
Solución: 1b, 2a, 3b, 4b, 5a. ches, rira, ririamos, rísedes. •
falastes, falaban, falei, falarás,
109
falásedes. 3.• comezas: comezar
• axudará: axudar • vivides: vivir
• colgarei: colgar • liades: ler •
converto: converter. 4. 1. Escríbe-
Recoñecer a raíz e a desinencia. Para practicar a segmentación das se o infinitivo da forma verbal que
formas verbais en raíz e desinencia, escriba no encerado formas ver- queremos analizar. 2. Suprímese-
bais e dígalles que, seguindo o procedemento indicado na actividade lle á forma verbal a terminación
4, separen a raíz da desinencia. Para que se vaian familiarizando coas (-ar, -er, -ir) para obter a raíz. 3.
distintas desinencias, pode darlles varias formas de cada verbo: Elimínase a raíz da forma verbal
e así obtemos a desinencia. 5. •
• andades, andarei, andastes, andarías, andásemos, andaba.
escoit-a • debat-eredes • comu-
• como, comerás, comiches, comeriamos, comésedes, coman. nic-aremos • dirix-iu • cant-a •
• saio, saían, sairemos, sairían, saísedes, saian. tec-emos • sufr-ía • viax-abas. 6.
Máis adiante, cando teñan que estudar os tempos verbais, pode RL.
dicirlles que hai desinencias que sempre se repiten e son propias
de cada tempo verbal. Se asocian as desinencias verbais co tempo,
vailles resultar moito máis fácil aprendelas.

109

130903 _ 0152-0167.indd 159 21/7/09 14:45:29

 Ortografía Escritura de contraccións 3. ES

Obxectivos
• Coñecer outras formas das con-
traccións con preposicións.
• Escribir correctamente contrac-
cións de preposición con demos-
trativos, indefinidos e pronomes
tónicos.
• Fixar a escritura de palabras con
dificultades ortográficas.
Suxestións didácticas
Mamá, e daquela Ademais das contraccións do artigo o, a, os, as coas preposi- d
os do Concello cións a, con, de, en e por, e mais as contraccións dos prono-
fixeron o parque mes átonos, as dúas xa estudadas, na lingua prodúcense e
noutro lugar? outras contraccións. Vexamos:
● As preposicións de e en contraen cos demostrativos este,
ese, aquel, iso… e dan como resultado as contraccións 4. ES
deste, dese, daquel, diso…; neste, nese…
● As preposicións de e en contraen cos indefinidos algún,
algunha, algúns, algunhas e con outro, outra, outros, outras
e dan como resultado as contraccións dalgún, dalgunha…;
nalgún, nalgunha…; doutro, doutra…; noutro, noutra…
● As preposicións de e en contraen co pronome persoal tóni-
5. Co
co de 3.ª persoa el, ela, eles, elas e dan como resultado as
contraccións del, dela, deles, delas; nel, nela, neles, nelas. ●

●
● As formas do demostrativo este, esta; ese, esa; aquel,
Continúanse traballando, neste aquela… contraen con indefinido outro, outra, outros, ●
Nalgún sitio
apartado, as contraccións exis- da vila si, pero outras e dan como resultado as contraccións estoutro,
●

tentes na nosa lingua. Pídalles lonxe da nosa esoutro, aqueloutro, estoutra, esoutra…
casa!
que lembren as contraccións que 6. Di
estudaron ata agora: na unidade Fíx
anterior (as de pronomes persoais 1. Le o texto e arrodea todas as contraccións que haxa.
átonos) e na unidade 6 (a dos arti- A
Unha excursión preciosa
gos o, a, os, as, coas preposicións en
Estoutro sábado pola mañá Aldara e mais eu fomos vi
a, de, con, en e por).
coas bicis xantar a unha casa antiga situada nun souto m
Explique que, nesta ocasión, van que hai a once quilómetros da vila. A excursión foi dura qu
pero pagou a pena: a paisaxe era preciosa e nese lugar
traballar novas formas de contrac- pr
respirábase aire puro. Quedei de volver coa familia dela
ción que se producen coas pre- noutra ocasión.
posicións de e en. Convén deter-
2. Completa as oracións coas contraccións correspondentes. DIFI
se na identificación das clases
de palabras coas que se forman desa, daquela, ● A dona ....... tenda vive ....... edificio de alí.
estas contraccións: indefinidos, diso, nese ● ....... prefiro non falar; ....... a vida era moi dura.
demostrativos e pronomes per-
soais tónicos. deses, daqueles, ● Se saio ....... non che me pillan ........
desta, noutra ● Non quero ....... pementos, senón ....... de alí.
Atención especial debe dárselle
ás formas contractas de demos- ● Iria falounos ben ....... amigo ......., pero non de todos.
dalgún, dela,
trativo con indefinido. Explique aqueloutros ● Non me gustan estes zapatos; prefiro ........
ademais que só contraen as for-
mas do demostrativo masculino e
do feminino, pero non as neutras 110
(isto outro, iso outro...). Saliente
ademais que con estas palabras
se poden formar contraccións de
ata tres compoñentes, pois as
formas estoutro, esoutro, aque- Máis información
loutro... contraen coas preposicións Contracción co artigo indeterminado e o indefinido. Complete o
de e en (desoutro, nesoutro...). estudo das contraccións lembrándolles as formas contractas das
preposicións de, con e en coas formas un, unha, uns, unhas.
Para explicar
• Na actividade 1 deben localizar
todas as contraccións presen- un unha uns unhas
tes, incluídas as formadas por de dun dunha duns dunhas
preposición e artigo. con cun cunha cuns cunhas
• A partir da actividade 3, para en nun nunha nuns nunhas
afianzar o coñecemento das
contraccións, pode pedirlles
que elaboren no seu caderno
un cadro semellante para cada

110

130903 _ 0152-0167.indd 160 21/7/09 14:45:30

 8
UNIDADE 8
3. ESTUDO EFICAZ. Completa os cadros coas contraccións que cumpra e apréndeas.

este, ese, esta, esa, isto, iso, estes, eses, estas, esas, unha das contraccións estuda-
aquel aquela aquilo aqueles aquelas
desta, desa, disto, diso, das nesta unidade.
si- de … … …
no- daquela daquilo
nestes, neses,
se en … … …
naqueles
… Competencias básicas
te, Aprender a aprender
ns 4. ESTUDO EFICAZ. Escribe as contraccións que resultan de unir estas formas e apréndeas.
Explique que o uso destas con-
noutro, noutra, ......,
ún,
en outro, outra, outros, outras doutro, ......, nalgún, traccións é obrigatorio na escri-
ras + ▶
…;
de algún, algunha, algúns, algunhas nalgunha, ......, dalgún, ta. Saliente que na lingua oral as
dalgunha, ......
preposicións con estas partículas
óni-
5. Completa estas oracións coa contracción que lle acaia mellor. sempre contraen. Contrapoña isto
as
as. ● Iso que me dis éche fariña .............. saco. co feito de que hai outros casos
el, ● Todo estaba en silencio e .............. oíuse un rebumbio que viña da cociña. en que as preposicións de e en
os, ● Os documentos que buscas atoparalos no caixón .............. moble. adoitan contraer na fala, pero iso
ro, non se reflicte na escrita, como é
● .............., cando a avoa era unha nena, os rapaces divertíanse .............. xeito.
o caso dos adverbios alí, agora,
6. Ditado. Prepara o ditado para facelo no caderno. e acordo (de alí, de acordo, de
Fíxate nas contraccións. agora), e os indefinidos algo e
Cuestión de gustos alguén (de alguén, de algo, en
A miña amiga Elisa ten un curmán que vive nunha casa de campo algo, en alguén).
en Nova Celandia, daqueloutro lado do mundo. Desde que foi
visitalo, non para de dicir que as paisaxes daquela zona son
marabillosas. E non llo nego, pero para min, coma estoutras
que temos aquí na nosa terra non hai ningunha. Delas, as miñas
preferidas son as paisaxes das Fragas do Eume. Espectaculares!
Solucións
1. estoutro, pola, coas, nun, da,
nese, coa, dela, noutra. 2. • A
DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS
dona desa tenda vive nese edifi-
1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías correspondentes. cio de alí. • Diso prefiro non fa-
●
✱o✱al ● su✱tra✱✱ión ● des✱a✱itar lar, daquela a vida era moi dura.
vogal • Se saio desta, non me pillan
2. Arrodea os erros e corríxeos. noutra. • Non quero deses pemen-
subtracción ● vocal ● subtración ● desabitar
tos, senón daqueles de alí. • Iria
deshabitar ● bogal ● sustracción ● deshavitar
falounos ben dalgún amigo dela,
s.
3. Escribe unha oración con cada unha das palabras traballadas. pero non de todos. • Non me gus-
tan estes zapatos, prefiro aque-
loutros. 3. • deste, dese, daquel,
111 destes, deses, daqueles; destas,
desas, daquelas; neste, nese, na-
quel; nesta nesa, naquela; nisto,
niso, naquilo, nestas, nesas, na-
quelas. 4. noutro, noutra, noutros,
Outras actividades noutras, doutro, doutra, doutros,
Cubrir as contraccións. Reparta pequenos textos dos que previamente doutras, nalgún, nalgunha, nal-
se borrasen as contraccións para que os alumnos os completen. Por gúns, nalgunhas, dalgún, dalgu-
exemplo este adaptado dun minirrelato de Carlos López: nha, dalgúns, dalgunhas. 5. RM. •
Iso que me dis éche fariña doutro
Esta era unha bolboreta nocturna que certa noite entrou ____ casa saco. • Todo estaba en silencio e
____ fiestra que os donos deixaran entreaberta. Empezou a dar voltas nisto oíuse un rebumbio que viña
a redor ____ lámpada acesa que colgaba ____ teito, e deu tantas voltas da cociña. • Os documentos que
que a desenroscou. Cando os donos ____ casa acudiron alarmados buscas atoparalos no caixón dese
____ ruído ____ lámpada escachando contra o chan, a bolboreta xa moble. • Daquela, cando a avoa
abandonara a estancia, moi asustada. era unha nena, os rapaces diver-
A bolboreta entrou ____ casa ____ fiestra aberta. E empezou a dar tíanse doutro xeito. 6. Ditado.
voltas _____ redor _____ lámpada acesa que colgaba ____ teito. Pero
_____ vez en sentido contrario para non desenroscala.

111

130903 _ 0152-0167.indd 161 21/7/09 14:45:30

 Obradoiro de escritura Com
Desc
Obxectivos Vocabulario Para
e, de
• Ampliar o vocabulario relaciona- escuro
do coas artes plásticas. luminoso 7. F
• Identificar os prefixos e os rechamante
P
sufixos das palabras deriva- diante
a
das. detrás
abaixo
• Describir unha paisaxe.
observar b
• Repasar preposicións e adver- esbozar
bios que indican lugar. colorear c

Suxestións didácticas
1. Describe a escena cunha oración utilizando tantas palabras da lista como poidas.
Pida que se fixen nas palabras
do cadro de vocabulario e que 2. Fai unha lista con palabras que coñezas que indiquen lugar.
EXEMPLO arriba, abaixo…
subliñen as que poderían resul-
tarlles útiles para describir a lámi- 3. Ordena os pasos que segue un pintor para facer un cadro.
na inicial. Despois, destaque as esbozar observar retocar debuxar colorear
palabras luminoso, rechamante
e colorear. Pregúntelles se estas PREFIXOS E SUFIXOS. Abaixo formouse engadindo a partícula a- diante da pala-
palabras inclúen outra palabra bra baixo. Ferreiro formouse engadindo a partícula -eiro detrás do substantivo R
ferro. As partículas que se engaden diante dunha palabra para formar outra chá- d
que poidan recoñecer. Lea o cadro manse prefixos e as que se engaden detrás, sufixos.
sobre os prefixos e os sufixos e
explique a diferenza entre as pala- 4. Cambia o significado do texto seguinte escribindo diante das palabras destacadas
bras compostas que viron na uni- un dos prefixos propostos.
dade anterior, formadas por dúas Xoán, o pintor in-
palabras con significado completo, Xoán é un pintor experto. É capaz de pintar cadros des-
e as palabras derivadas, formadas preciosos e pode facer unha obra en canto o propoña. mal-
por unha palabra e un prefixo ou Non vin nunca un artista tan educado!

sufixo, que non ten significado por 5. Identifica os prefixos e os sufixos contidos nas palabras seguintes.
si mesmo. Insista en que, nunha ● artista ● verdoso ● transatlántico ● pintoresco ● aldeán C
palabra como contagotas, os dous ● incómodo ● desligar ● repintar ● equipaxe ● exportar e
formantes (conta e gotas) poden EXEMPLO artista ▶ art + ista
funcionar de maneira independen- f)
te; en cambio, nunha como verdo- 6. Clasifica as palabras anteriores segundo conteñan un prefixo ou un sufixo.
so, verde pode funcionar indepen-
dentemente, pero -oso non signifi- 112
ca nada.
Fágalles notar tamén a utilidade
de cada unha das categorías de
palabras que hai no recadro de
Outras actividades
vocabulario: os adxectivos axú-
dannos a describir as cousas; Sufixos produtivos. Propóñalles diferentes palabras derivadas para
as preposicións e os adverbios que agrupen as que teñan o mesmo sufixo e que intenten deducir o
axúdannos a situalas; e os ver- significado. Pídalles tamén que observen se se produciu cambio da
bos indican o que fan. Fágalles categoría gramatical ou se se mantivo.
reflexionar que na descrición
dunha paisaxe son imprescindi- • ruidoso • dentista • pasteleiro • cantante
bles os adxectivos, as preposi- • ferreiro • delincuente • ciclista • ventoso
cións e os adverbios. • pianista • delicioso • delineante • carpinteiro

Para explicar
• Na actividade 2, pode axudalos
collendo un obxecto e situán-
doo en diferentes posicións.

112

130903 _ 0152-0167.indd 162 21/7/09 14:45:30

 8
UNIDADE 8
Composición de textos
Describimos un lugar. Describir un lugar é como facer unha fotografía pero con palabras. • Na actividade 4 propóñense
Para facer unha boa descrición dun lugar, primeiro cómpre fixarse moi ben no que hai
e, despois, dicir como é cada elemento e onde se atopa situado seguindo unha orde. tres prefixos que indican opo-
sición e que, polo tanto, poden
7. Fai a descrición dun lugar que che guste. cambiar absolutamente o sen-
PLANIFICACIÓN DO TEXTO tido do texto. Se o considera
a) Pensa na paisaxe que vas describir: un lugar que visitaches nas últimas vacacións, conveniente, pode pedirlles
un recuncho do parque, o que ves desde a ventá do teu cuarto, a fotografía que engadan outras palabras
dunha paisaxe, un cadro...
que conteñan estes prefixos.
b) Escolle o motivo polo que fas a descrición: para comentar a fotografía dun álbum,
para convidar un amigo ou amiga a visitalo, para anuncialo nun folleto publicitario... • En relación coa actividade 7,
c) Lembra os elementos que forman parte daquel lugar e di onde se atopan situados. lémbrelles que os adxecti-
EXEMPLO vos son unha categoría moi
Ao fondo
Primeiro plano ▶ Campo de xirasoles importante nas descricións, de
das. maneira que tamén pode reco-
Segundo plano ▶ A vila
mendarlles que os teñan en
Ao fondo ▶ As montañas conta na fase de planificación.
Segundo plano
Antes de escribir, aconséllelles
que fagan unha táboa de tres
orear columnas: a primeira columna
Primeiro plano
conterá información do plano
ala- (primeiro plano, segundo plano,
ivo REDACCIÓN DO TEXTO
ao fondo...); a segunda incluirá
há- d) Escribe o teu borrador seguindo as indicacións que se dan.
os substantivos, o que se ve;
● Primeiro, fai unha presentación xeral do lugar que vas describir. Podes incluír

tamén algún comentario sobre o que máis che chamou a atención deste lugar. finalmente, a terceira columna
adas EXEMPLO A miña foto preferida é a que saquei este verán na aldea dos meus avós. debe presentar os adxectivos
É unha paisaxe preciosa! que completan a descrición e a
● Describe o lugar seguindo unha orde determinada: podes comezar polos fan máis subxectiva e persoal.
n- elementos que hai en primeiro plano para acabar cos que hai ao fondo
es- ou facer ao revés.
mal- ● Utiliza correctamente as palabras que indican situación no espazo Competencias básicas
(no centro, á dereita, diante, a un lado, etc.) para indicar onde se atopa
cada un dos elementos de que falas. Competencia cultural
e artística
eán CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO
portar e) Revisa o texto fixándote especialmente en se empregaches correctamente
Propoña cadros de autores relevan-
as palabras que sitúan os elementos no espazo. tes para que fagan a descrición.
f) Pasa o texto a limpo. Se queres, podes incluír algún debuxo ou fotografía Aproveite para resaltar como se con-
do lugar que describiches. segue dar perspectiva a un debuxo.

113

Solucións
1. RM: A pintora esbozou a pai-
saxe e agora coloréaa, pero utili-
Un museo na clase. Pídalles aos alumnos que leven imaxes ou lito-
zou unhas cores tan rechamantes
grafías de cadros paisaxísticos importantes e cólgueas na aula para
que o paxaro que a observa desde
converter a clase nun museo. Pode seleccionar diferentes estilos
a árbore que hai detrás asustouse.
para que os alumnos poidan apreciar as diferenzas. Despois de per-
2. RL. 3. observar, esbozar, de-
correr a clase e observar todas as obras de arte, cada rapaz deberá
buxar, colorear, retocar. 4. inexper-
escoller unha para describila.
to, incapaz, desfacer, maleducado.
Pode variar a actividade se, en lugar de paisaxes, os cadros mostran 5. • verd + oso • trans + atlán-
vistas de interior, escenas domésticas ou naturezas mortas. tico • pintor + esco • alde + án
• in + cómodo • des + ligar • re +
pintar • equip + axe • ex + portar.
6. Prefixo: transatlántico, incómo-
do, desligar, repintar, exportar. Su-
fixo: artista, verdoso, pintoresco,
aldeán, equipaxe. 7. RL.

113

130903 _ 0152-0167.indd 163 21/7/09 14:45:31


Obxectivos
• Familiarizarse cos textos de ca-
rácter persoal.
• Extraer a información máis im-
portante do texto.
• Localizar con rapidez informa-
ción nun texto.
Suxestións didácticas
Nesta unidade achegarémonos
aos textos de carácter persoal,
como os diarios, e reflexiona-
remos arredor da utilidade que
teñen para que un feito perdure
na memoria. Doutra banda, apro-
veitaremos o texto para facer
resaltar a importancia das saídas
e excursións como método de
aprendizaxe.
Anímeos a explicar algunha excur-
sión que fixesen recentemente.
Ademais da valoración persoal,
procure que expliquen qué coñe-
cementos adquiriron. Aproveite
para presentarlles as excursións
como unha forma divertida de
aprender que lles permite com-
probar de primeira man o que
estudan. Invíteos despois a ler
silenciosamente o texto.
Para explicar
• A actividade 1 fai reflexionar
os rapaces sobre o xénero tex-
tual ao que pertence a lectura.
Neste caso, o uso da primeira
persoa indícanos que se trata
dun texto persoal. De entre as
tres posibilidades que se dan, o
aviso queda descartado, porque
a extensión deste xénero adoita
ser breve e adoita ter un carác-
ter informativo. Podería formar
parte dunha carta, pero a estru-
tura, sen saúdo nin despedida,
tamén descarta este xénero.
• Na actividade 2, fágalles notar
que para identificar a parte do
día en que se escribe o texto,
é fundamental fixarse no verbo
deitarse que aparece ao final do
texto. Así mesmo, o adxectivo
rebentado en masculino indíca-
114
130903 _ 0152-0167.indd 164
TEXTOS PARA TRABALLAR AS COMPETENCIAS BÁSICAS Aná
1. M
UNHA CAMIÑADA POLA VÍA VERDE Martes, 3 de abril
Acabo de chegar á casa e non teño forzas nin 2. B
para ducharme. Creo que este foi o día máis cansado da miña vida. d
Cando a semana pasada nos dixeron na clase que os de 5.º curso fariamos unha ●
marcha polo monte, pareceume unha idea magnífica, pero... que marchiña!
Nin máis nin menos ca dez quilómetros: 5 km de ida e 5 km de volta. Os mestres ●
dixeron que todo o percorrido completo tería sido de 12 km de ida e 12 km de volta.
●
Pois si que tivemos sorte de quedar pola metade! Estou rebentado!
●
Tratábase de percorrer a vía verde
do Eo. Xaime, o guía, explicounos 3. D
que as vías verdes son camiños p
onde antes había vías de tren,
pero que se deixaron de utilizar. 4. D
a
Retiráronse as vías e arranxouse
algo o terreo para facer sendas
que se poden percorrer a pé ou,
nalgúns casos, en bicicleta. Pois,
COM
en xeral, as vías verdes están
pensadas para pasear por elas.
1
Tamén nos dixo que esta vía se chama así porque segue o percorrido do río Eo,
que en boa parte fai de límite natural entre Galicia e Asturias. De feito vai desde
A Pontenova (Galicia) ata San Tirso de Abrés (Asturias). Por ela o tren mineiro levaba
limonita, un mineral de ferro, desde Villaodriz-Pontenova ata o porto de Ribadeo.
Pero deixou de funcionar a mediados do século pasado.
Pasámolo moi ben. A paisaxe era preciosa e iamos seguindo o leito
do río... («leito», porque eu dixen «o camiño do río» e Xaime
corrixiume que os ríos non teñen camiño, senón leito). En fin, 2
entre o ruído da auga e o vento que movía as pólas, parecía
que iamos por un bosque de película de intriga. Ah, unha
das partes máis impresionantes foi cando chegamos
ao túnel. Iso si que foi...! Houbo un momento en que non
viamos nada de nada! Menos mal que levabamos lanternas. 3
Pfff! Os meus pobres pés están a dicirme que xa é hora
de que acabe de escribir e que nos deitemos.
Quen sabe, ao mellor soño con trens de vapor!
114
Máis información
Diarios persoais literarios. En principio, os diarios persoais escríbense
como fonte de recordos persoais e non para que ninguén os lea. Non
obstante, algúns diarios persoais descubríronse despois de moitos
anos e convertéronse en obras históricas, que nos permitiron coñe-
cer como era a vida séculos atrás, e literarios, como o Diario de Ana
Frank. O diario relata as experiencias vividas por Ana, unha nena
holandesa, entre o 12 de xuño de 1942 e o 1 de agosto de 1944,
coa súa familia e con outros xudeus no agocho en que estiveron
durante a ocupación nazi de Holanda. Despois de seren descubertos
e prendidos pola Gestapo, foron trasladados a un campo de concen-
tración, onde ela morrería, en febreiro ou marzo de 1945, xa a finais
da II Guerra Mundial
21/7/09 14:45:31
 8
UNIDADE 8
Análise e comprensión
1. Marca. Que tipo de texto é? 5. Completa co que conta o rapaz. nos que quen escribe o texto é
Unha carta a un amigo. Hoxe fun a unha ................ con ................ un rapaz. Finalmente, na última
Una nota de aviso. Percorremos ........ km camiñando pola beira
do río ................ que está ................ pregunta, cómpre explicar que
Un diario persoal.
os diarios persoais se escri-
2. Busca os seguintes datos no texto que acabas 6. Di como cres que pasou o día o rapaz. ben para que os feitos non se
de ler. ● Aborrecido e cansado.
esquezan.
● Que día e en que momento do día foi ● Divertido pero cansado.
escrito o texto? ● Aborrecido e descansado. • Na actividade 6, pídalles que
● Quen escribe o texto: un rapaz ou unha ● Divertido e descansado. localicen no texto expresións
rapaza? Como o sabes?
que manifesten divertimento e
● Que curso estuda? 7. Di que imaxe pode ser dunha vía verde.
● Con que motivo escribe esta páxina? A B cansazo.
• Nas actividades do apartado
3. Di o que se acostuma a escribir nun diario
persoal. Aprender a aprender inténtase
mostrar aos alumnos varias fon-
4. De acordo co que liches, explica o que son
as vías verdes. tes de coñecemento ademais
dos libros. Insista na necesidade
de contrastar a información.

COMPETENCIA APRENDER A APRENDER

Competencias básicas
1. Responde. Competencia
● Que cousas aprendeu o rapaz do diario durante ese día de excursión?
no coñecemento e a
● Como aprendeu o que é unha vía verde? Marca.
interacción co mundo físico
Preguntándolle á familia. Percorréndoa a pé. Lendo un libro.
Atendéndolle ao guía. Vendo un vídeo. Escoitando os profesores. O contacto coa natureza é unha
● De que outras formas podería aprender o que é unha vía verde? fonte de coñecemento e tamén
● Cal escollerías ti? unha actividade moi saudable, xa
que nos permite tomar aire puro,
2. Reflexiona e opina sobre as cousas que aprendemos durante un día de excursión.
libre de contaminación.
● Gústanche as actividades que se realizan fóra do colexio? Que aprendiches na última
que fixeches?
● Que podes facer para que non che esqueza o que aprendiches durante unha excursión?

3. Busca datos e fai plans para realizar unha excursión, como se a organizases ti. Solucións
● Busca en libros, en revistas ou na Internet un lugar próximo onde che gustaría ir. 1. Un diario persoal. 2. • O martes
● Captura unha imaxe do lugar ou fai un debuxo. 3 de abril, pola noite. • Un rapaz.
● Elabora un sinxelo cartel para informar da excursión: lugar, día, hora e medio de transporte.
Indícanolo o adxectivo na oración
Estou rebentado! • 5.º de Prima-
ria. • Escríbea para anotar unha
115
experiencia persoal, para que non
lle esqueza. 3. RM: anécdotas e
experiencias persoais de cada día.
4. As vías verdes son vereas para
pasear ou ir en bici, que seguen o
Outras actividades
traxecto das antigas vías do tren.
Que podemos aprender? Propóñalles dúas columnas: nunha escriba 5. Hoxe fun a unha marcha coa
posibles lugares para visitar; noutra, coñecementos que se poden clase. Percorremos dez km cami-
aprender. Pida que relacionen cada excursión cos coñecementos que ñando pola beira do río Eo que
se poderían derivar. está entre Galicia e Asturias. 6.
Castro de Santa Tegra • • a arte románica Divertido pero cansado. 7. A.
O Pórtico da Gloria • • festa gastronómica galega APRENDER A APRENDER
Feira do Queixo (Arzúa) • • ecosistemas mariños 1. • Aprendeu o que é unha vía
Casa dos Peixes (A Coruña) • • cultura castrexa verde e o que é o leito do río. •
Atendéndolle ao guía e percorrén-
Tamén pode propoñerlles que pensen qué lugares lles gustaría visitar doa a pé. • Lendo un libro, vendo
e qué cousas poderían aprender. un vídeo, na Internet… • RL. 2 e
3. RL.

115

130903 _ 0152-0167.indd 165 21/7/09 14:45:31

 Actividades
Obxectivos 1. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade. LEM

• Repasar os contidos da unida- ● Os verbos son ………… A conxugación dun verbo é ………… As formas verbais 10.
de. constan de ………… e ………….
● A forma que empregamos para nomear o verbo é o ………… Os infinitivos
• Revisar contidos da unidade acaban en ………… (1.ª conxugación), en -er …………, e en …………
anterior. 11.
● Os prefixos son ………… Os sufixos son …………
• Deducir o significado de pala-
bras derivadas.
2. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa os esquemas. U
d
CONTRACCIÓNS
Suxestións didácticas –
–
Na actividade 2 sería interesante Preposicións de e en Demostrativos –
–
elaborar unha táboa no encerado contraen contraen
–
con todas as contraccións que cos demostrativos cos pronomes el, ela, eles, elas cos indefinidos outro e algún indefinido outro –
teñen que escribir para completar
deste, ......., nesta del, ......., nel doutro, doutra ....... estoutro, ....... 12.
o esquema. Se o considera conve-
niente, pode dicirlles que tamén
3. Copia as formas verbais e escribe, ao lado 7. Completa as seguintes oracións
son posibles as contracións da de cada unha, o seu infinitivo. coa contracción que mellor lle acaia.
preposición de e en coas contrac- ● Meus pais foron ás dunas de Corrubedo. ● Como non funcionaba, probamos …......…
cións do demostrativo e mais o ● Mariña colleu cogomelos no monte. maneira distinta.
No verán practicaremos piragüismo. ● Xa non están alí, agora viven ….....… casa.
indefinido estoutro…: destoutro, ●

desoutra…, naqueloutro, etc. ● Na cima do outeiro viron un piñeiro enorme.

8. Identifica as contraccións e explica como
● Cada día percorro o treito desde a casa ata se formaron. ES
o colexio.
● Non me deas ese pan, quero esoutro.
4. Clasifica as formas verbais das oracións 1
● Estaba durmido e, nisto, caeu da cama.
Solucións anteriores segundo a conxugación a que
pertenzan. 9. Subliña as palabras do texto que axuden
1. • Os verbos son palabras que a situar os elementos no espazo.
5. Separa a raíz da desinencia nestas formas
indican accións ou estados. A conxu- verbais. Paisaxe montañosa
gación dun verbo é o conxunto de ● abría ● podedes ● pasará Á dereita, vese un lago. Á esquerda, dúas
todas as formas dese verbo. As ● oían ● fritirás ● bailariamos antigas cabanas, unha diante e a outra
● volvo ● colliches ● cortei detrás, resisten o paso do tempo. Ao fondo
formas verbais constan de raíz e obsérvase unha montaña nevada. Pola
desinencias. • A forma que empre- 6. Forma palabras novas cos prefixos do cadro. cara norte baixa un camiño que corre
gamos para nomear un verbo é o PREFIXOS ● néboa ● mensual ao lado dun regueiro.

infinitivo, os infinitivos acaban en bi- ▶ ● color ● ciclón

-ar (1.ª conx.), -er (2.ª conx.) e en ir anti- ● balas ● praza
(3.ª conx.) • Os prefixos son partí-
culas que se engaden diante dunha 116
palabra para formar outra. Os su-
fixos son partículas que se engaden
detrás dunha palabra para formar
outra. 2. As preposicións de e en
contraen cos demostrativos: deste, Outras actividades
desta, disto, destes, destas; dese,
Adiviñe de que cadro se trata. Móstrelles varias imaxes de cadros
desa, diso, deses, desas; daquel,
coñecidos (como O dormitorio de Vicent en Arlés, de Van Gogh; As
daquela, daquilo, daqueles, daque-
Meninas, de Velázquez; Pintor e modelo, de Braque), e preséntelles
las; neste, nesta, nisto, nestes, nes-
esta descrición, correspondente a As Meninas, para que a identifiquen
tas; nese, nesa, niso, neses, nesas;
nas imaxes e a completen con expresións que indiquen lugar.
naquel, naquela, naquilo, naqueles,
naquelas. As preposicións de e en á dereita • ao fondo • no centro • á esquerda • diante
contraen cos pronomes persoais tó- A escena desenvólvese nun cuarto decorado con cadros. está
nicos el, ela, eles, elas: del, dela, de- o pintor, co lenzo , e ao lado vemos a infanta Margarida e as
les, delas; nel, nela, neles, nelas. As acompañantes, situadas da composición.
preposicións de e en contraen cos tamén destaca a figura dun can deitado no chan. Por último, resulta
indefinidos outro e algún: dalgún, interesante a imaxe do home que hai , entrando pola porta.
dalgunha, dalgúns, dalgunhas; nal-

116

130903 _ 0152-0167.indd 166 21/7/09 14:45:31

 8
UNIDADE 8
LEMBRA E REPASA gún, nalgunha, nalgúns, nalgunhas.
Os demostrativos contraen cos inde-
10. Escribe unha oración con cada unha destas 13. Clasifica as palabras en simples ou compostas.
palabras.
finidos outro e algún: estoutro, es-
● parasol ● caderno
● imprudente ● grotesco ● sebe toutra, estoutros, estoutras; esoutro,
● armario ● cadeira
● lavalouza ● pinchacarneiro esoutra, esoutros, esoutras; aquelo-
11. Busca no texto os pronomes persoais utro, aqueloutra, aqueloutros, aque-
e clasifícaos en tónicos e átonos. SIMPLES COMPOSTAS
loutras. 3. • foron: ir • colleu: coller
Clarísimo!
14. Explica como se formaron estas contraccións. • practicaremos: practicar • vi-
Unha señora conversa co rapaz
mos vola nolas ron: ver • percorro: percorrer.
de catro anos dunha amiga:
–Como te chamas, bonito? 4. 1.ª conx.: practicaremos. 2.ª
–Eu chámome coma meu pai. 15. Substitúe o destacado polas contraccións conx.: colleu, viron, percorro.
ivos –E como se chama teu pai? anteriores.
3.ª conx.: foron. 5. • abr-ía •
n –Coma meu avó. ● Non me emprestou os seus xoguetes.
–E como vos chamades os tres? pod-edes • pas-ará • o-ían • frit-
● O carteiro xa nos trouxo as invitacións.
outro –Chamámonos igual.
● Aínda non vos dixo a nova?
-irás • bail-ariamos • volv-o • coll-iches
12. Combina para formar palabras compostas.
• cort-ei. 6. • antinéboa • bimen-
......
16. Arrodea as palabras que coincidan na rima sual • bicolor • anticiclón • antiba-
ben mal proposta.
ribeira laranxa las • bipraza. 7. • Como non fun-
querido feitor criado gastar RIMA CONSONANTE ▶
festeira camisa cionaba, probamos doutra maneira
vido estar vender dicir
...…
falado dicir falado humor RIMA ASONANTE ▶
paseo pera distinta. • Xa non están alí, agora
cea limón viven noutra casa. 8. • esoutro:
casa.
ese + outro • nisto: en + isto. 9.
o Cómpre subliñar: á dereita, á es-
ES CAPAZ DE… Deducir o significado de palabras
querda, diante, detrás, ao fondo,
1. Moitas veces pódese deducir o significado das palabras se se coñece o significado pola cara norte, ao lado. 10. RM:
a.
dos prefixos e dos sufixos que conteñen. Deduce o significado destas palabras. • Cando me lancei pola pista de
● unicolor ● pereira ● rebrotar ● uniforme ● laranxeira
esquí vermella, fun un imprudente.
● entreaberto ● piñeiral ● freixedo ● carballal ● remover
• Leva un vestido tan grotesco que
Podes facelo así:
parece un disfrace. • A miña casa
1. Investiga a palabra de onde provén cada palabra -eira: Sufixo que forma nomes
s e a de Roi están separadas unica-
proposta. de árbore froiteira.

do 2. Fíxate na partícula (prefixo ou sufixo) que se engadiu.

entre-: Prefixo que pode significar mente por unha sebe. 11. Tónicos:
‘non de todo’.
3. Busca no cadro do lado o significado das partículas. uni-: Prefixo que significa ‘un’.
eu. Átonos: te, me, se, vos, nos.
4. Escribe o significado de cada palabra. re-: Prefixo que aplicado a un verbo 12. benquerido, benvido, benfala-
indica repetición dun acto.
5. Comproba no dicionario que o significado do, benfeitor, benestar, bendicir /
-al, -edo: Sufixos que significan
é correcto. ‘conxunto de’. malcriado, malvender, malfalado,
malgastar, maldicir, malhumor. 13.
SIMPLES: armario, caderno, cadei-
117 ra. COMPOSTAS: parasol, lavalouza,
pinchacarneiro. 14. mos: me + os;
vola: vos + a; nolas: nos + as. 15.
• Non mos emprestou. • O carteiro
xa nolas trouxo. • Aínda non vola
Programa de ESTUDO EFICAZ dixo? 16. RIMA CONSONANTE: ri-
Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que beira e festeira. RIMA ASONANTE:
aprenderon. Complete con eles unha táboa coma esta: pera e cea.
O que aprendín O que aprendín a facer ES CAPAZ DE…
1. • unicolor: dunha soa cor. • pe-
Lectura
reira: árbore que dá peras. • rebro-
Comunicación oral tar: volver brotar. • uniforme: que
Gramática non varía de forma. • laranxeira: ár-
Ortografía bore que dá laranxas. • entreaber-
to: que non está aberto de todo.
Vocabulario
• piñeiral: conxunto de piñeiros.
Composición de textos • freixedo: conxunto de freixos. •
Competencias carballal: conxunto de carballos. •
remover: volver mover.

117

130903 _ 0152-0167.indd 167 21/7/09 14:45:32

 9 O xaguar E

e a chuvia
Programación
Obxectivos
• Ler e comprender un texto narrativo.
Contidos
• Familiarizarse coas características dos textos populares. • O verbo: número e persoa.
• Entender e elaborar textos expositivos orais. • Signos que pechan oracións.
• Determinar o número e a persoa dunha forma verbal. • As expresións.
• Recoñecer as formas non persoais. • Tipos de estrofas.
• Utilizar os signos de puntuación axeitados ao final das oracións.
• Comprender o significado de refráns e frases feitas. R
• Producir textos expositivos escritos. • Lectura da narración •
• Coñecer diferentes tipos de estrofas. O xaguar e a chuvia.
•
• Deducir o significado das expresións dun texto. • Identificación dos trazos
•
típicos da literatura popular.
• Desenvolvemento E
de estratexias básicas
Criterios de avaliación
para as exposicións orais. •
• Le e comprende un texto narrativo. •
• Interpretación de frases
• Recoñece as características típicas da literatura popular. feitas e refráns.
• Desenvolve un texto expositivo oral a partir dun esquema. • Identificación
• Utiliza os verbos no número e na persoa axeitados. da estrutura dos textos
• Recoñece o infinitivo, o xerundio e o participio. expositivos (introdución,
desenvolvemento
• Utiliza os signos de puntuación axeitados ao final das oracións.
e conclusións).
• Coñece o significado dalgúns refráns e frases feitas.
• Análise de estrofas.
• Escribe un texto expositivo respectando a estrutura.
• Reflexión sobre
• Identifica diferentes tipos de estrofas. as expresións dun texto
• Deduce o significado das expresións dun texto. para deducir o significado.

Competencias básicas • Valoración da cultura

popular.
Ademais da Competencia en comunicación lingüística, nesta
unidade desenvólvense as competencias seguintes: Competencia • Interese por aprender
no coñecemento e a interacción co mundo físico, Competencia a redactar textos
social e cidadá, Tratamento da información e Competencia expositivos, moi utilizados
matemática. no ámbito académico.

118A

130903 _ 0168-0183.indd 168 21/7/09 14:43:51

 Esquema da unidade
UNIDADE 9

Texto narrativo Gramática Ortografía Literatura

O xaguar e a chuvia O verbo: Signos que pechan As estrofas
número e persoa oracións

Comunicación oral Obradoiro de escritura

Comprensión auditiva: Identificar a idea principal Vocabulario: As expresións
Expresión oral: Explicar a lección Composición de textos: Escribir un texto expositivo

Es capaz de…
Actividades
Deducir o significado de frases feitas

Recursos
• Láminas da aula. • Recursos para a avaliación.
• Caderno de práctica. Segundo trimestre. • CD Comunicación oral Lingua 5.
• Fichas de reforzo e ampliación. • Manual do programa de ESTUDO EFICAZ.

Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ

• Redactar o resumo: actividade 9, páxina 120; actividade 1, páxina 130.
• Elaborar esquemas: actividade 2, páxina 130.

Previsión de dificultades Suxestión

de temporalización
• Nas clasificacións das estrofas, os alumnos
terán que aplicar os coñecementos de métrica Setembro
e rima que aprenderon nas unidades anteriores. Outubro
Como se trataron moitos conceptos, sería
Novembro
conveniente que cada alumno elaborase modelos
co esquema de cada estrofa. Podería destinar Decembro
unha ficha para cada estrofa e utilizar guións baixos
Xaneiro
para contar as sílabas, cores para indicar a rima...
• É posible que os alumnos sexan capaces Febreiro
de usar en textos preparados o signo de puntuación Marzo
correspondente. Con todo, para puntuar as súas
Abril
oracións adoitan ter máis dificultades. Convén
que insista en que a oración debe desenvolver Maio
unha idea completa.
Xuño

118B

130903 _ 0168-0183.indd 169 21/7/09 14:43:51

 Obxectivos
9 O xaguar e a chuvia ba

do
• Facer unha lectura comprensiva
do texto. na
• Contar relatos de xeito oral.
co
• Descubrir as características da
literatura popular. xa

ato

Suxestións didácticas
O conto desta unidade é popular,
polo que podemos esperar que
sexa un relato cunha ensinanza
moral. Ademais, cómpre que faga ma
xe
notar que o animal protagonista
é o xaguar, unha especie de pan-
tera típica de América do Sur, o gu

que nos fai deducir que non forma

co
parte da nosa literatura popular:
de feito, é un conto popular vene- ch
zolano. VAS APRENDER

Explíquelles que cada literatura

incorpora personaxes e accións
1 Lectura
O xaguar e a chuvia
2 Comunicación oral
● Identificar a idea
H abía unha vez un xaguar novo que vivía na selva amazóni-
ca. Como era moi forte e feroz, estaba afeito a que todos os ani-
si
co

ag
que lle son próximos. Así pois, mais, ao velo, fuxisen atemorizados. Por iso estaba convencido de ab
principal
se o conto pertencese á nosa que non había no mundo ninguén capaz de facerlle fronte.
● Explicar a lección

Un día, paseando pola selva, chegou a un claro onde había unha –b

literatura popular reflectiríanse
os animais típicos da nosa fauna:
raposos, ratos, galiñas, vacas,
burros…
Antes de ler
Faga que se fixen no título da
lectura, O xaguar e a chuvia, e
pídalles que fagan un exercicio
de memoria e que lembren outra
lectura cun título semellante. Se
118
non o saben, suxíralles que revi-
sen os títulos anteriores do libro
de Lingua. O coiote e árbore do
diñeiro, por exemplo (unidade 2),
tiña unha estrutura semellante:
dous sintagmas nominais coor-
dinados, un dos cales ten como
núcleo o nome dun animal exóti-
co. Invíteos a lembrar o argumen-
to e insista en que, malia que
se trataba dunha obra de autor
(Frederik Hetmann), incluía unha
fábula, con características típicas
da literatura popular.
A partir da ilustración da chuvia
sobre a cabana pode comentar
as características das chuvias
tropicais, tal como expoñemos no
cadro Máis información.
3 Gramática
O verbo: número cabana de cazadores. Os homes charlaban e preparaban a cazaría
e persoa do día seguinte. O xaguar, que nunca vira aqueles seres tan estra- ac
4 Ortografía ños, observábaos de lonxe con curiosidade. De súpeto, a chuvia
Signos que pechan acercóuselle por detrás e díxolle: co
oracións –Amigo, sería mellor que buscases un refuxio en lugar de mirar gra
5 Obradoiro de escritura tanto os humanos. Mañá, ao mellor, non che dá tempo de fuxir... os
● As expresións
–Fuxir eu? Estate tranquila. Non che son eu quen terá que fuxir.
● Escribir un texto
expositivo No momento en que se decaten da miña presenza, estes humanos va
qu
6 Literatura
sairán atemorizados –dixo o xaguar convencido.
tan
As estrofas A chuvia non o puido evitar e comezou a rir.
–Nótase que non os coñeces. Os humanos non che teñen medo.
Máis información
O clima tropical. Faga observar que este conto popular é orixinario
de Venezuela, país de clima tropical. Este clima caracterízase por
temperaturas cálidas (superiores a 18º todo o ano) e precipitacións
abundantes, especialmente durante a chamada estación das chuvias,
que corresponde aos meses máis cálidos.
Nas rexións de clima tropical, a chuvia preséntase sen avisar e con
moita intensidade. A miúdo os ríos saen do deu leito e grandes exten-
sións de terreo quedan inundadas e moitas vilas destruídas.
Compare o clima tropical co clima mediterráneo, en que as estacións
están máis marcadas e as chuvias non adoitan ser tan abundantes
nin tan violentas.

118

130903 _ 0168-0183.indd 170 21/7/09 14:43:51

 UNIDADE 9
–Como que non? –replicou, molesto, o xaguar–. Queres compro-
balo? Acércate á cabana e verás qué axiña se esconden.
replicar: contestar
contradicindo a opinión
Entón, a chuvia aproximouse á cabana para observar a reacción
do outro. A lectura
dos cazadores e o xaguar púxose a ruxir con todas as forzas:
ruxir: facer o león e outros
Os contos populares adoitan trans-
–Greeou! Greeou!
Ao oír os ruxidos, os homes, lonxe de agacharse dentro da caba- animais o seu son; berrar. mitirse oralmente de xeración en
na, comezaron a bromear: zurrón: bolsa de pel xeración. Desde tempos moi an-
–Oístes, meus amigos? Preto de aquí hai un xaguar desexoso de ou coiro coma a que levan tigos era frecuente sentar á bei-
converterse no meu novo zurrón de caza –dicía un. os pastores ou os cazadores
–Pois, que teña paciencia, que hoxe estamos moi cansos. Mañá para levar a comida. ra do lume e contar este tipo de
xa o cazaremos –dicía o outro. fachendosos: que presumen historias. Propóñalles que recreen
Despois de escoitar aquelas palabras, a chuvia volveu onde se moito das súas calidades; esta maneira de transmisión e
atopaba o xaguar. Este, orgulloso, preguntoulle: vaidosos, arrogantes.
–Que? Como reaccionaron, amiga miña?
suxira que conten o relato en ca-
mofarse: rirse ou burlarse
–Nada. Non fixeron nada –dixo para non decepcionar a fera. dea. Primeiro, pode vostede facer
de alguén ou de algo.
Pero o xaguar insistiu. unha lectura en voz alta que lles
–Non o creo. Seguro que estaban mortos de medo!
Daquela a chuvia, que non soportaba os fachendosos, contestou:
sirva como modelo de entoación e,
–Pois non, non tiñan ningún. De feito, sabes que dicían? Que despois, poden facer unha lectura
mañá mesmo te cazaban e que, coa túa pel, farían un zurrón. De silenciosa rápida. Posteriormente,
xeito que xa o sabes, non che teñen medo ningún!
sénteos a todos no chan e comece
–Pois, se non me teñen medo a min, é que non llo teñen a ninguén.
A chuvia, disposta a darlle unha lección de humildade ao xa- a contar a historia. Cando o crea
guar novo, engadiu: conveniente, pare o relato e esco-
–Non te equivoques, amigo. Os humanos teñen medo de moitas
lla un rapaz para que o continúe.
cousas. Teñen medo, por exemplo, de min.
–De ti? –mofouse o xaguar–. Como van ter medo dunha simple Cando o rapaz o considere conve-
chuvia?
O XÉNERO niente, parará e escollerá outro
–Queres comprobalo? –retouno a chuvia–. Queres ver como eu compañeiro e, así, sucesivamen-
si son capaz de facelos entrar na cabana? Pois, ponte tan preto
como poidas e observa. te deica que cheguen ao final do
azóni- O xaguar acercouse tanto como puido á caseta dos cazadores e conto.
s ani- Os contos
agardou en silencio. De alí a un pouco, o ceo púxose gris e comezou
do de a bufar un vento moi forte. Deseguida comezou a chover a chuzos. populares
–Carafio! Que chuvia máis forte! Metámonos dentro da cabana! Desde a antigüidade, os contos po- Competencias básicas
unha pulares transmitíronse oralmente,
–berraban os cazadores mentres descolgaban as hamacas.
azaría Cando non quedaba nin unha alma fóra da choza, a chuvia
de xeración en xeración. E cada Competencia
persoa que os contaba, engadía ou
estra- achegouse onde estaba o xaguar e díxolle: suprimía detalles, modificaba fei- no coñecemento e a
huvia –Velo? Unha «simple chuvia» conseguiu que os cazadores se es- tos ou incorporaba elementos pro-
pios do lugar onde vivía. Por iso,
interacción co mundo físico
condesen, cousa que ti, cos teus ruxidos, non fuches capaz de lo-
podemos atopar versións diferen-
mirar grar. E agora que xa aprendiches que a túa ferocidade non espanta tes dun mesmo conto, ás veces Destaque a importancia que ten a
r... os humanos, faime caso e fuxe. Mañá quizais sexa tarde. mesmo en países afastados. Moi-
tos dos nosos autores dedicáronse
chuvia para o medio natural, como
fuxir. Daquela o xaguar decatouse de que con aqueles humanos non
valían as regras da selva e que sería mellor facerlle caso á chuvia,
a recoller por escrito estes contos, elemento que limpa a atmosfera,
manos como Maruxa Barrio e Henrique
que semellaba coñecelos tan ben. Así é que, sen tardar nin un ins- Harguindey, Antonio Reigosa, Xosé carga de auga os ríos, rega as
tante, meteuse na selva e buscou un bo agocho. Miranda, e Xosé Manuel G. Rebo- terras...
redo.
medo. CONTO POPULAR VENEZOLANO
Tamén pode desvelar a curio-
sidade dos alumnos pola selva
119 amazónica e animalos a facer un
traballo de investigación sobre
a localización, a flora e a fauna
típicas, as paisaxes, se vive xente
nela…
Outras actividades
Verbos de persoas e verbos de animais. No glosario inclúese un verbo Competencia social e cidadá
de dicción (replicar) e un verbo referente ao son dun animal (ruxir). Pídalles aos alumnos que se fixen
Propóñalles identificar nesta lista verbos de dicción humanos e verbos na actitude do xaguar e reflexione
de ruídos animais. Despois, cumprirá que expliquen o significado. sobre o valor da humildade.
• protestar • importar • insinuar • ouvear
• contradicir • grallar • insistir • bear Despois de ler
• revisar • imprimir • piar • xustificar Faga notar novamente a impor-
Para acabar a actividade, pode comprobar que algúns dos verbos dos tancia que teñen as ensinanzas
animais se poden utilizar nun sentido figurado para as persoas, como morais nos contos e propóñalles
piar e bramar. que constrúan oracións para resu-
mir a moralidade da historia que
acaban de ler.

119

130903 _ 0168-0183.indd 171 21/7/09 14:43:51

 Traballo sobre a lectura Co
Obxectivos Com
Vocabulario A estrutura e o contido
• Afondar no significado dalgu- 1. Marca as expresións que signifiquen 6. Copia e completa o esquema da lectura. Ident
nhas expresións da lectura. o mesmo ca chover a chuzos. textos
SITUACIÓN INICIAL que x
• Distinguir os personaxes princi- Chover a cachón. Así po
O xaguar e a chuvia discuten
pais e os secundarios. Caer unha boa xeada. que s
sobre a quen temen os humanos.
Caer catro gotas. princi
• Valorar as actitudes e a evolu- EPISODIO 1 EPISODIO 2
ción dos personaxes. 2. Revisa o cadro de vocabulario e responde ● Acción do xaguar ● Acción da chuvia
1.
estas preguntas de forma razoada. ● Reacción ● Reacción
● Nunha conversa, é correcto dicir que dos humanos dos humanos
Suxestións didácticas replica o primeiro que fala?
● Ademais dun cazador, quen pode necesitar RESULTADO
Na actividade 1 pregúntaselles un zurrón? ............................
polas expresións que signifiquen
2.
o mesmo ca chover a chuzos e só O marco 7. Escribe onde corresponda en cada caso.
hai unha resposta posible. Pode 3. Marca e completa coa afirmación máis exacta. a chuvia os humanos o xaguar
darlles outros sinónimos: chover ● A historia transcorre...
a arroiar, chover a chover, chover na selva. A clave da historia é que ......... non coñece
a envorcar, chover a varrer. ........., mentres que ......... si que os coñece.
na selva da Amazonia.
Para a actividade 9, insista en que na Amazonia.
A túa opinión
os contos populares non teñen autor 8. Dá a túa opinión.
Os personaxes
coñecido. Por iso, onde se indica ● Como cualificarías a actitude do xaguar
Autor/a deben poñer Xénero, e que 4. Copia e completa o esquema seguinte. ao comezo do conto? E ao final? Exp
indiquen que é un conto popular. PRINCIPAIS ● Cres que a chuvia fixo ben dándolle Explic
PERSONAXES unha lección ao xaguar? Por que? dicir c
DO CONTO Para
SECUNDARIOS
falare
Rexistro de lectura
o que
Solucións As accións 9. ESTUDO EFICAZ. Fai unha ficha sobre
a lectura con estes datos. 3. Es
1. A única expresión que significa o 5. Explica o que pasou entre estas dúas escenas.
e
mesmo ca chover a chuzos é chover Creo que será mellor Fa
Fuxir eu? buscar un bo agocho.
a cachón, porque Caer catro gotas Título:
significa ‘chover pouco’. 2. • Non, Autor/a:
quen replica é quen responde. •
Resumo:
RM: un pastor. (Un zurrón é unha
bolsa de pel ou coiro onde se adoita
gardar a comida, e se leva colgada Opinión:

do ombreiro.) 3. na selva da Ama-

zonia. 4. PRINCIPAIS: o xaguar e a 120
chuvia. SECUNDARIOS: os cazado-
res. 5. Que o xaguar comprendeu
que os humanos non lle teñen me-
do. 6. EPISODIO 1: O xaguar roxe
preto da cabana. Os homes din que Programa de comprensión
sairán cazalo ao día seguinte. EPI-
Actividades 1 e 2. Elaboración dunha interpretación. Comprender o
SODIO 2: A chuvia descarga sobre
vocabulario da lectura.
os homes. Os homes acubíllanse
na cabana. RESULTADO: O xaguar Actividades 3, 4 e 5. Obtención da información. Describir o marco
busca un bo agocho na selva. 7. A espacial, os personaxes e as accións do relato.
clave da historia é que o xaguar non Actividades 6 e 7. Comprensión global. Completar o esquema das
coñece os humanos, mentres que accións da lectura e entender a clave da historia.
a chuvia si que os coñece. 8. RM: Actividade 8. Reflexión sobre o contido. Valorar as actitudes dos per-
• Ao principio do conto, o xaguar é sonaxes.
moi orgulloso e, ao final, ten que ser
Actividade 9. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.
humilde. • Si que fixo ben dándolle
unha lección, porque o fai cambiar
de actitude e, ademais, sálvalle a
vida. 9. RL.

120

130903 _ 0168-0183.indd 172 21/7/09 14:43:52

 9
UNIDADE 9
Comunicación oral
... daquela En resumo,

Comprensión auditiva
os humanos que os humanos temen Obxectivos
agocháronse máis a chuvia ca
Identificamos a idea principal. Xeralmente, nos e... o xaguar. • Entender textos expositivos
textos orais expóñense moitas ideas diversas orais.
que xiran arredor dunha idea central ou principal.
Así pois, para entender ben un texto oral temos • Distinguir as ideas principais
que ser capaces de identificar nel a idea
das secundarias.
principal.
2 • Presentar oralmente un texto
via
1. Escoita a audición e marca. Cal cres que é a idea principal? expositivo.
Clima e tempo atmosférico non son o mesmo.
En Galicia hai montañas próximas ao mar.
En Galicia temos un clima oceánico con variantes.
Suxestións didácticas
O océano Atlántico é un factor fundamental no clima de Galicia. Comprensión auditiva
Antes de escoitar a audición do CD
2. Volve escoitar a exposición oral e completa unha ficha coma esta.
Comunicación oral, pídalles aos
guar alumnos que comparen os dous
TEMA DA CLASE ▶ .............................................................................................
globos iniciais e que indiquen cal
IDEA PRINCIPAL ▶ ..............................................................................................
ece dos dous ten un ton máis expositi-
ñece. IDEAS RELACIONADAS COA IDEA PRINCIPAL ▶ .....................................................
vo, semellante aos libros de texto.
.........................................................................................................................
Pregúntelles que elementos lles
OUTRAS IDEAS ▶ ...............................................................................................
permitiron chegar a esta conclu-
sión.
ar
Expresión oral Antes de facer a actividade 2, é
Explicamos a lección. Explicar a lección non é fácil. Tense que preparar ben o que se debe conveniente que revisen os enun-
dicir co fin de que a explicación resulte clara e ordenada para os que nos escoitan.
Para facelo, é recomendable elaborar antes unha ficha que recolla o tema de que ciados da actividade 1.
falaremos, as ideas principais e algúns exemplos que poidan axudar a comprender
o que explicamos. Expresión oral
Aproveite para lembrar que o
3. Escolle algún dos temas que estudaches da materia que prefiras
e dálles a lección aos teus compañeiros e compañeiras. abuso do conector entón non é
As forzas

Faino así:
7 e o movemento LEMBRA O QUE SABES

As forzas
axeitado en textos formais como
As forzas causan diversos
A materia

os expositivos, en que cómpre

efectos sobre os
corpos: As máquinas son obxectos
que empregamos
para aforrar tempo ou
esforzo ao realizar as
nosas tarefas.
As máquinas necesitan
enerxía para funcionar.
Algunhas empregan a
enerxía das persoas e
outras empregan outros

1. Elabora unha ficha en que recollas o tema da lección,

tipos de enerxía, como
a enerxía eléctrica ou a
do combustible.
As máquinas simples son
as que teñen poucas

usar conectores de orde como en

Fan que se movan.
Fan que se deteñan. pezas. As máquinas compostas
están formadas
por varios elementos.
Algunhas máquinas simples
son a

as ideas principais e algúns exemplos e memorízaa.

roda, o plano inclinado
e a panca.
4. Indica que máquinas
aparecen
Fan que se deformen. nas imaxes e que enerxía
Fan que rompan.
empregan para funcionar.
As forzas poden actuar C

primeiro lugar, dunha banda…

por contacto, como A
cando se golpea unha
pelota cun bate, ou a
distancia, como cando
un imán atrae un

2. Antes de darlles a lección aos compañeiros, anuncia

obxecto de ferro que está
separado del.
Algunhas forzas son de
atracción, como no B
caso dun imán e dun
A sabedoría de Arquímedes tres que outras son de
obxecto de ferro, men-
repulsión, como a for-
«Dádeme un punto de za que exercemos coa
apoio», dixo Arquímedes, bota sobre un balón.
«e moverei o mundo». 1. Di exemplos de forzas

o tema sobre o que darás a lección.

que actúen por
O rei Hierón, crendo contacto e forzas que actúen
que aquilo era un farol, a distancia.
que movese algún obxecto pediulle 2. Di exemplos de forzas
pesado: quizais non de atracción
pero si algo de bastante o mundo, e de forzas de repulsión.
volume. Arquímedes
unha nave que había elixiu ● Busca no dicionario as VAS APRENDER
no dique seco e pediu seguintes 3. Observa a secuencia
cargasen de pasaxeiros que a palabras ou expresións, e describe o que
e mercadorías; nin sequera ocorre en cada viñeta.
relacionadas co mundo Utiliza algunhas ● Por que se moven os corpos
baleira poderían botala das palabras seguintes:
gran número de homes e por que

A continuación explicareivos brevemente...

dunha infinidade de tirando dos barcos: se deteñen.
sogas.

EXEMPLO Arquímedes anoou os dique seco – botar – cabo

detido – forza – contacto
– ● Como afectan as forzas

Competencias básicas
cabos e dispuxo un sistema comeza a moverse – movemento aos movementos.
de poleas conectadas ●
– ●
unhas coas outras. Tirou Que pensas que quería diminúe a súa velocidade Que é a velocidade e como
dicir se pescuda
e, cunha soa man, botou da soga Arquímedes coa oración a velocidade dun corpo.
lentamente a nave. «dádeme
un punto de apoio A B ● Que é a forza de gravidade
C e como afecta
e moverei o mundo»? o movemento.
ISAAC ASIMOV ● A polea é unha máquina

3. Achega exemplos para facer máis clara a explicación.

Momentos estelares da ● Cales son as máquinas
Ciencia. simple. Nomea algunha simples máis
Adaptación outra importantes.
máquina simple.
● Como actúan as máquinas
88 simples.
● Como se realiza un experimento.

89

Tratamento da información
121 Facer fichas coma a que se pro-
pón na actividade 2 pode ser moi
útil para resumir libros e lembrar
o contido despois dun tempo.

Máis información
Técnicas para falar en público. Os textos expositivos orais son moi plani- Solucións
ficados, pero á hora de expoñelos cómpre dar unha aparencia de natura- 1. En Galicia temos un clima oceá-
lidade. Deseguido, presentamos algúns consellos para falar en público: nico con variantes. 2. RM: TEMA: O
• Falar amodo e cun ton de voz elevado. Para mellorar a voz, é inte- clima de Galicia. IDEA PRINCIPAL:
resante facer exercicios de respiración antes. Galicia presenta un clima oceánico
• Mirar o público aos ollos, para que se manteña atento. con variantes. IDEAS RELACIONA-
DAS…: A proximidade ao mar e a
• Introducir no discurso preguntas que axudan a estruturar o tema e
altura determinan o clima oceá-
manteñen a atención do auditorio.
nico. OUTRAS IDEAS: Diferenza
• Levar algún elemento de soporte nas mans pódenos axudar a tran- entre clima e tempo atmosférico.
quilizarnos. Cómpre advertir, con todo, que non se debe manipular 3. RL.
demasiado para non distraer o público.

121

130903 _ 0168-0183.indd 173 21/7/09 14:43:52

 Gramática O verbo: número e persoa 3. Ar
●

Obxectivos ●
Eu non fuxirei O número e a persoa
●
• Identificar o número e a persoa porque son valente, pero
As formas verbais teñen número. Están en singular cando a acción
os humanos fuxirán todos.
do verbo. Son uns medrosos!
a realiza unha soa persoa (xogo) e están en plural cando a acción a 4. An
realizan varias persoas (xogamos).
• Recoñecer e saber utilizar as As formas verbais tamén informan sobre a persoa que realiza a ac-
EX

formas non persoais do verbo. ción.

● Se a acción a realiza a persoa ou persoas que falan, a forma ver-
5. Bu
qu
bal está en primeira persoa. Por exemplo: eu ando, nós andamos.
Suxestións didácticas ● Se a acción a realiza a persoa ou persoas que escoitan, a forma

verbal está en segunda persoa. Por exemplo: ti andas, vós anda-

Comece lembrando os pronomes des. O
–N
persoais tónicos que se trataron ● Se a acción a realiza outra persoa ou persoas diferentes das que
D
na unidade 7 e pregúntelles se se falan e das que escoitan, a forma verbal está en terceira persoa.
Por exemplo: ela anda, eles andan. co
deben utilizar necesariamente ou –P
podemos construír oracións sen Qu
TERMINACIÓNS As formas non persoais un
necesidade de utilizalos. Despois DAS FORMAS
Hai formas verbais que non expresan a persoa que realiza a acción.
NON PERSOAIS
do debate, lea a viñeta inicial na Estas formas verbais chámanse formas non persoais e son tres: 6. Cl
que hai verbos que van acompa- infinitivo (nevar), xerundio (nevando) e participio (nevado). ●
Infinitivo
ñados do suxeito explícito (Eu ●
-ar, -er, -ir
non fuxirei; os humanos fuxirán) e Segundo o número, as formas verbais poden estar en singular ●

Xerundio ou en plural. ●
outros verbos que non van acom-
-ando, -endo, -indo Segundo a persoa, as formas verbais poden estar en primeira,
pañados de pronomes nin de en segunda ou en terceira persoa. 7. Co
sintagmas nominais (Son valen- Participio As formas non persoais do verbo son o infinitivo, o xerundio e en
te; Son uns medrosos). Fágaos -ado, -ido, -ido o participio.

reflexionar que as formas do verbo

son diferentes segundo a persoa
1. Clasifica as formas verbais destes refráns segundo o número.
a que se refiren, o que permite
● Cando chove por agosto, chove mel e mosto. SINGULAR PLURAL
elidir o pronome. Explíquelles que ● As madrugadas de abril son pintadas para durmir.
noutras linguas, como o inglés, ● En marzo florecen todos os campos. AUT
as formas verbais non cambian ● Cando na ribeira neva, ¡que fará na serra!
Es
tanto e por iso é obrigatorio o uso ● Abrígate por febreiro con dúas capas e un sombreiro.
Pola Santa Lucía comezan a medrar os días. 1
do pronome, ou non poderiamos ●

2
saber de que persoa se trata.
2. Relaciona cada forma verbal coa persoa e co número que lle corresponda. 3
lar
bailaban ● gu ral ● comes 4
Plu
Sin

Para explicar dicides ●

1.ª persoa 1.ª persoa
● terá
2.ª persoa 2.ª persoa 5
• Para traballar o número das for- andaremos ● ● vivo
3.ª persoa 3.ª persoa
mas verbais utilizamos varios V, 5V.

refráns relacionados co tema 122

da unidade, os fenómenos
meteorolóxicos. Ademais dos
contidos gramaticais, asegú-
rese de que saben interpretar
os refráns e anímeos para que Máis información
acheguen uns cantos máis e
analicen tamén as formas ver- O infinitivo flexionado ou conxugado. O concepto de forma non persoal
bais. Poña atención á forma en galego para referirse ao infinitivo é correcto a medias, porque a
abrígate e fágalles notar aos lingua galega ten un infinitivo persoal ou flexionado que se forma
rapaces que abriga pode repre- engadíndolle as desinencias de número e persoa ao infinitivo:
sentar diferentes persoas: andar bater partir
terceira do singular do presen- andares bateres partires
te de indicativo ou segunda do
andar bater partir
singular do imperativo. Neste
caso, a situación do pronome andarmos batermos partirmos
persoal átono de 2.ª persoa, andardes baterdes partirdes
detrás do verbo, indícanos que andaren bateren partiren
se trata dunha forma de impe-
rativo.

122

130903 _ 0168-0183.indd 174 21/7/09 14:43:52

 9
UNIDADE 9
3. Arrodea as formas verbais e completa as oracións con pronomes persoais.
● ………. faredes un boneco de neve. ● ………. les un poema.
• Na actividade 2, fágalles notar
● ………. quero un vaso de leite. ● ………. viven en Redondela.
● ………. regamos as plantas. ● ………. marchou a correr. que as desinencias que indican
cción número e persoa coinciden en
ción a 4. Analiza as formas verbais anteriores coma no exemplo. todos os tempos verbais, agás
EXEMPLO faredes ▶ verbo facer, segunda persoa, plural. no pretérito perfecto, que as
a ac-
ten distintas. Para que o poi-
a ver-
5. Busca neste fragmento do relato O xaguar e a chuvia exemplos de formas verbais
que estean en primeira, segunda e terceira persoa. dan comprobar, propóñalles
mos.
forma A discusión dous verbos conxugados en
anda- futuro, por exemplo vivir: vivirei,
O xaguar insistía.
–Non o creo. Seguro que estaban mortos de medo! vivirás, vivirá, viviremos, vivire-
s que
ersoa.
Daquela a chuvia, que non podía soportar os vaidosos, des, vivirán e contar: contarei,
contestou: contarás, contará, contaremos,
–Pois non, non teñen medo ningún. De feito, sabes que din?
Que mañá mesmo te cazarán e que, coa túa pel, farán
contaredes, contarán. Comente
un zurrón. De maneira que xa o sabes, non che teñen medo ningún! que estas desinencias mesmo
cción. se repiten cambiando de tempo
tres: 6. Clasifica estas formas verbais non persoais. verbal; por exemplo, no preté-
● escoitando ● saíndo ● nacido
INFINITIVO XERUNDIO PARTICIPIO rito imperfecto de indicativo:
● tapado ● debuxar ● tido
● dirixir ● mover ● fritido
vivía, vivías, vivía, viviamos,
lar
● pensar ● mercando ● entendendo viviades, vivían ou no presente
ra, de subxuntivo: viva, vivas, viva,
7. Completa con formas non persoais dos verbos do recadro. Indica que forma escribiches vivamos, vivades, vivan
oe en cada caso (infinitivo, xerundio ou participio).
● Eles queren ……………. un ventilador. ▶ ………...…
chover
● Viches a lámpada? Xa está …………….! ▶ ……...……
acender
mercar
● Seica vai ……………. a chuzos. ▶ ………...…
Solucións
● Que frío! Vai ……………. a estufa. ▶ ………...…
1. SINGULAR: chove, neva, fará,
AL
abriga. PLURAL: son, florecen,
AUTOAVALIACIÓN comezan. 2. • bailaban: 3.ª pers.
Escribe V (verdadeiro) ou F (falso) e puntúate. Cada resposta correcta vale 2 puntos. pl. • dicides: 2.ª pers. pl. • an-
PUNTUACIÓN
1. A forma bailando é o xerundio do verbo bailar. 1 .......
daremos: 1.ª pers. pl. • comes:
2. Cociñaches está en segunda persoa do plural. 2 ....... 2.ª pers. sing. • terá: 3.ª pers.
3. O participio do verbo pintar é pintando.
3 ....... sing. • vivo: 1.ª pers. sing. 3.
4 .......
4. O infinitivo, o xerundio e o participio son formas non persoais. 5 .......
[Subliñamos as formas verbais.]
5. As formas verbais poden estar en singular ou en plural. TOTAL ....... • Vós faredes un boneco de neve.
• Ti les un poema. • Eu quero un
Solución: 1V, 2F, 3F, 4V, 5V.
vaso de leite. • Eles/elas viven en
123 Redondela. • Nós regamos as plan-
tas. • El/ela marchou a correr. 4.
Les: verbo ler, 2.ª pers. sing. Quero:
verbo querer, 1.ª pers. sing. Viven:
verbo vivir, 3.ª pers. pl. Regamos:
Uso do infinitivo flexionado verbo regar, 1.ª pers. pl. Marchou:
Recoméndase o seu uso nos dous primeiros casos: verbo marchar, 3.ª pers. sing. 5.
• Cando o suxeito do infinitivo non coincide co do verbo de que En 1.ª persoa: creo. En 2.ª persoa:
depende. sabes, sabes. En 3.ª persoa: in-
sistía, estaban, podía, contestou,
Son horas de marcharmos.
teñen, din, cazarán, farán, teñen. 6.
• Cando o infinitivo se sitúa antes do verbo de que depende, aínda INFINITIVO: debuxar, dirixir, mover,
que coincidan os suxeitos. pensar. XERUNDIO: escoitando,
Ao acabarmos a merenda, marchamos. saíndo, mercando, entendendo.
• Non se conxuga o infinitivo das formas perifrásticas (vai chover!) nin PARTICIPIO: nacido, tapado, ti-
o incluído en complexos verbais (podes saír). do, fritido. 7. • mercar (infinitivo)
• acendida (participio) • chover (in-
finitivo) • acendendo (xerundio).

123

130903 _ 0168-0183.indd 175 21/7/09 14:43:53


Obxectivos
• Coñecer a función dos signos
de puntuación que pechan ora-
cións.
• Identificar as oracións dun
texto.
• Fixar a escritura de palabras
con dificultades ortográficas.
Suxestións didácticas
En cursos anteriores, os alumnos
xa traballaron a identificación e
a entoación dos signos de pun-
tuación básicos. Nesta unidade
aprenderán a utilizar estes signos,
tanto para expresar sentimentos
diversos coma para separar as
diferentes oracións dun texto.
Comece explorando os coñece-
mentos previos dos alumnos cun
texto breve coma este:
Lois:
Quedamos mañá ás oito. Se non
podes vir, avísanos. É moi impor-
tante.
Pregúntelles cantas oracións
poden identificar (3) e fágalles ver
que o número de oracións coinci-
de co número de puntos que ten
o texto. En cambio, as comas
delimitan unidades máis peque-
nas dentro da oración. Faga que
reflexionen se coñecen outros
signos cunha función semellante
ao punto e que se escriban ao
final da oración. Pídalles que con-
trasten as respostas que deron
coas normas que se expoñen no
cadro.
Para explicar
• Na actividade 1, aprovéitase a
lectura inicial da unidade para
observar os conceptos ortográ-
ficos que se tratan nesta uni-
dade. Para localizar oracións,
recoméndelles que busquen
os verbos. Así evitaremos que
marquen como oracións as ex-
presións De ti? ou Greeou!
Se o considera conveniente, po-
de comentar que, nas interven-
cións dos personaxes, o punto
124
130903 _ 0168-0183.indd 176
Ortografía Signos que pechan oracións 5. Esc
Oíches
ese xaguar Para indicar que unha oración acaba, utilizamos va-
imprudente?
Agora estarán cheos
rios signos de puntuación. 6. Con
de medo. Seguro!
● Ao final das oracións en que se afirma ou se nega
algo, escríbese un punto (.).
Exemplo: Agora estarán cheos de medo. ● V
● Ao final das oracións en que se pregunta algo, es- ● V
críbese un signo de interrogación (?). ● To
Exemplo: Oíches ese xaguar imprudente?
7. Com
● Ao final das oracións en que se expresa sorpresa,
admiración, medo, etc. escríbese un signo de ad-
miración (!).
Exemplo: Seguro!
!
1. Localiza na lectura unha oración que acabe con cada un dos signos
de puntuación propostos.
CON PUNTO CON SIGNO DE INTERROGACIÓN CON SIGNO DE ADMIRACIÓN
8. Dita
Fíxa
2. Separa as oracións deste texto con puntos.
Lembra que despois de punto se escribe maiúscula.
Os
Unha medalla en xogo na p
A Marta encántalle o atletismo cada día adéstrase dúas horas do t
Oc
despois do colexio é unha das mellores atletas do equipo municipal
Hoxe comezan os campionatos de atletismo provincial
Que
Gus
Marta participa como corredora todos están convencidos
de que gañará algunha medalla agora veremos se o consegue
3. Arrodea os puntos da actividade anterior segundo o código. DIFIC
Punto e seguido. Punto e á parte. Punto final.
4. Escribe as preguntas que cómpre facer para cubrir os datos da ficha seguinte.
● ...................................
NOME E APELIDOS:
● ...................................
IDADE:
● ...................................
ENDEREZO:
● ...................................
ACTIVIDADES EXTRAESCOLARES:
124
Máis información
Pronomes interrogativos e exclamativos. As oracións interrogativas
poden ser de dous tipos: parciais ou totais. As parciais están prece-
didas por un pronome interrogativo (Que queres cear?), mentres que
as totais non están precedidas por ningún pronome (Queres cear?) e
contéstanse cos adverbios afirmativo (si) ou negativo (non). Cómpre
lembrar que, a diferenza do castelán, os pronomes interrogativos en
galego non levan acento gráfico.
Nas oracións exclamativas, os pronomes tampouco levan acento grá-
fico, contrariamente ao castelán (Que divertido!; Que calor!).
21/7/09 14:43:53
 9
UNIDADE 9
5. Escribe exclamacións que expresen as emocións seguintes.
alegría medo sorpresa enfado emprégase ao final, despois do
va- comentario do narrador e non
6. Converte as oracións seguintes en preguntas e en exclamacións. detrás das palabras do perso-
ega PREGUNTA EXCLAMACIÓN naxe: –Nada. Non fixeron nada

▶
● Vai moito frío. ............................. ............................. –dixo para non decepcionar a fe-
es- ● Vale máis de seis euros. ............................. ............................. ra. Igualmente, é importante que
● Todas as camisas son azuis. ............................. ............................. se decaten de que os signos de
interrogación e de admiración xa
sa, 7. Completa o cómic seguinte con oracións que acaben no signo de puntuación indicado.
inclúen o punto e, polo tanto,
ad-
? ? ! nunca empregaremos punto
despois destes signos.
! • No apartado Dificultades orto-
gráficas, cómpre que fixen a
correcta ortografía desas tres
palabras, todas coa dificultade
ÓN
8. Ditado. Prepara o ditado para facelo no caderno.
do son B, representado por dúas
Fíxate no signo en que acaba cada oración. grafías b e v. Ademais, deben
Que tronada!
lembrar que a palabra talvez se
escribe xunta.
O sábado pasado estabamos xogando os meus amigos e mais eu
na praza da Leña, no centro da cidade. Segundo os prognósticos
do tempo, teriamos un día con sol. Pero, de súpeto, todo cambiou.
O ceo encheuse de nubes e comezou unha tronada impresionante.
Que espectáculo de luces e son! Solucións
Gustaríache velo? Só tes que acceder á Internet e velo no meu blog.
1. RM: A chuvia non o puido evitar
e comezou a rir. / Oístes, meus
DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS amigos? / Seguro que estaban
mortos de medo! 2 e 3. A Marta
final. 1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías correspondentes. encántalle o atletismo. [punto e
● ma✱a✱i✱a ● tal✱e✱ ● en✱i✱a seguido] Cada día adéstrase dúas
.
marabilla
2. Arrodea os erros e corríxeos. horas despois do colexio. [punto e
... talvez seguido] É unha das mellores atle-
● maravilla ● tal bez ● enxiba
... tas do equipo municipal. [punto e
enxiva ● marravilla ● talbez ● encía
...
á parte] Hoxe comezan os cam-
... 3. Escribe unha oración con cada unha das palabras traballadas. pionatos de atletismo provincial.
[punto e seguido] Marta participa
como corredora. [punto e seguido]
125 Todos están convencidos de que
gañará algunha medalla. [punto
e seguido] Agora veremos se o
consegue. [punto final] 4. RM: •
Como te chamas? • Cantos anos
Outras actividades tes? • Onde vives? • Que activi-
Poñer voz ás situacións. Para practicar os diferentes tipos de ora- dades extraescolares fas? 5. RM:
cións e que os alumnos practiquen o uso axeitado dos signos de Que ben! Estou morto de medo!
puntuación segundo a situación, preséntelles debuxos de cómic ou Que sorpresa! Non me gusta! 6. •
fotografías de revistas e xornais e propóñalles que inventen un diá- Vai moito frío? Que frío vai! • Vale
logo para cada situación empregando a máxima cantidade de signos máis de seis euros? Vale máis de
que coñezan. seis euros! • Todas as camisas
son azuis? Todas as camisas son
azuis! 7. RM: Socorro! Que pasa?
Poderías achegarme o albornoz?
Que susto me deches! 8. Ditado.

125

130903 _ 0168-0183.indd 177 21/7/09 14:43:53

 Obradoiro de escritura Co
Esc
Obxectivos Vocabulario alg
exp
• Ampliar o vocabulario relaciona- termómetro sel
do coa climatoloxía. xeo que

• Coñecer algúns refráns e fra- fenómeno

5.
ses feitas. conxelado
climático
• Escribir un texto expositivo. invernal

tremer
Suxestións didácticas arrefriarse
abrigarse
A lámina inicial presenta unha
imaxe atípica do deserto para
que os alumnos poidan practicar
1. Escribe un breve diálogo entre dous dos personaxes da lámina utilizando tantas
co léxico relacionado coas baixas palabras da lista como poidas.
temperaturas. Primeiro, pregúnte-
2. Clasifica as palabras seguintes segundo conteñan a idea de frío ou de calor.
lles como imaxinan eles un deser-
● xeado ● abrasador ● xélido ● glacial FRÍO
Def
to. A continuación, pode facer ● fresco ● conxelado ● cálido ● tórrido
en primeiro lugar a actividade 2, ● fervente ● bochornoso ● morno ● ardente CALOR
para que amplíen o vocabulario
dos adxectivos relacionados coa AS EXPRESIÓNS. Ás veces utilizamos expresións que teñen un significado diferen- O
temperatura e poidan facer unha te en conxunto do que teñen as palabras que as forman. Por exemplo, «romper o
e for

descrición do que é un deserto
prototípico e do que pasa na imaxe
inicial. Aproveite para ampliar a
información sobre os climas des-
érticos, que se caracterizan por
temperaturas superiores aos 40
ºC durante o día e baixadas brus-
cas, ata os 0º, pola noite.
Fágalles ver tamén que os refráns
e as frases feitas son moi habi-
tuais na lingua cotiá; en cambio,
nos textos expositivos cómpre evi-
tar o seu uso, xa que é mellor uti-
lizar unha linguaxe clara e precisa
que sexa fácil de entender para o
receptor.
xeo» significa ‘iniciar tratos que ninguén se atrevía a comezar’, ademais de ‘partir
un anaco de xeo’. Entre as expresións destacan os refráns e as frases feitas.
Cl
3. Infórmate e explica o significado das frases feitas destacadas.
● A Xulio quéntaselle a boca e di o que non debe.
Efe
● Esta casa é un forno porque lle pega o sol todo o día.
● Onte choveu a mares na miña vila.
● Cando lle dixeron o que pasara, conxelóuselle o sangue nas veas.
4. Relaciona e escribe refráns.
Ano de xeadas... ... logo pasa.
Ata o corenta de maio ... ... auga para todo o día.
A calor da brasa, ... ... molla.
A folla, cando enxoita, ... ... non quites o saio.
Auga ao mediodía ... ... ano de boas anadas.
126

Para explicar
• As actividades 3 e 4 presen-
tan frases feitas e refráns
relacionados coa temperatura. Outras actividades
Fágalles observar as diferenzas
Ordenación da información. Para que os alumnos adquiran práctica
entre un tipo de construción e
na redacción de secuencias expositivas, convén que se familiaricen
outra. Tal como pon de mani-
con este tipo de texto e sobre todo que comproben a necesidade
festo a actividade 4, desde
de ordenar a información correctamente. Fágalles notar tamén que
o punto de vista formal, os
a información se reparte nos parágrafos de maneira equilibrada.
refráns constan de dúas partes
Propóñalles este texto para que reordenen os parágrafos e, ao aca-
que riman; en cambio, nas fra-
bar, que propoñan un título.
ses feitas non hai rima. Desde
o punto de vista do significado, a) Hai alimentos, como carne e o leite, que proceden dos animais.
as frases feitas equivalen a un Outros, como as froitas e o pan, proceden das plantas.
nome, un adverbio ou un adxec- b) Segundo a composición, os alimentos clasifícanse en catro grupos:
tivo; mentres que os refráns os lácteos; a carne e o peixe; as pastas; e as froitas e as verduras.
son unha sentenza cunha von- Para estar sans cómpre comer alimentos dos catro grupos.
tade moralizadora.

126

130903 _ 0168-0183.indd 178 21/7/09 14:43:54

 9
UNIDADE 9
Composición de textos
Escribimos un texto expositivo. Escribimos textos expositivos cando expoñemos
algún tipo de información ou lle explicamos algo a alguén. Antes de escribir un texto
Competencias básicas
expositivo é fundamental documentarse ben sobre o que queremos explicar,
seleccionar a información máis importante e organizala dun xeito claro para
Competencia
que quen a lea se decate ben do que lle explicamos. no coñecemento e a
interacción co mundo físico
5. Escribe un texto expositivo breve sobre a chuvia.
Tendo en conta a lámina inicial en
PLANIFICACIÓN DO TEXTO
que se ve xeo nun oasis, explique
a) Pensa para que vas escribir o texto: para explicarlles o fenómeno da chuvia
aos meus compañeiros da clase, para o xornal do colexio, para un traballo da clase... que, ultimamente, son habituais
b) Busca información sobre o tema en varios lugares e anótaa. fenómenos atmosféricos estra-
ños a causa do cambio climático,
REDACCIÓN DO TEXTO provocado maioritariamente pola
c) Organiza a información que recolliches dun xeito claro. Para facelo pode servirche este texto contaminación e polo consumo
sobre a formación do vento.
as
desmesurado de enerxía.
Tamén pode aproveitar o vocabu-
Así se forma o vento lario relacionado coa climatoloxía
O vento é un fenómeno atmosférico provocado para repasar o uso e o funciona-
Definición
polo movemento do aire.
mento do termómetro, así como a
O movemento do aire ou vento prodúcese porque
o Sol quenta de xeito diferente os diversos lugares
interpretación dos mapas meteo-
da Terra. Nos lugares onde vai moita calor, o Sol rolóxicos das previsións.
en- Orixe quenta o aire e este tende a moverse buscando
er o
e formación lugares máis fríos. Iso fai que o aire que se atopa
artir nos lugares máis fríos sexa desprazado polo aire
quente cara aos lugares máis cálidos. Estes
desprazamentos de aire orixinan o vento.
Solucións
Segundo a intensidade, hai diversos tipos de ventos. Cando o vento é moi forte 1. RM: Turista 1: Vai un día invernal
Clases
chámase furacán; en cambio, cando é suave, chámase brisa.
e estou conxelado. Turista 2: Eu
O vento é unha forma de enerxía que move aeroxeradores, barcos, etc., pero cando
Efectos
é moi intenso pode provocar grandes catástrofes.
non paro de tremer. Viches o xeo
que se formou no oasis? Bérbe-
res: A causa do cambio climático,
d) Escribe o teu borrador sobre a chuvia sen esquecer os aspectos seguintes. este ano produciuse un fenómeno
● Poñerlle un título ao texto. ● Definir a chuvia.
insólito nestas terras: os termóme-
● Explicar como se produce. ● Explicar por que se produce.
tros baixaron por debaixo dos cero
● Mencionar varios tipos de chuvia. ● Comentar os efectos positivos e os negativos.
graos. Abrigádevos se non quere-
CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO des arrefriarvos. 2. FRÍO: xeado,
e) Revisa o borrador antes de pasalo a limpo. Fíxate, sobre todo, na orde xélido, glacial, fresco, conxelado.
e na claridade na exposición da información. CALOR: abrasador, cálido, tórrido,
fervente, bochornoso, ardente. A
127 palabra morno significa ‘nin frío nin
quente’. 3. • Enfádase axiña. •
Está moi quente. • Choveu moito.
• Quedou paralizado por unha for-
te impresión negativa. 4. Ano de
c) Tamén necesitamos a auga e o sal, que non proceden nin dos ani-
xeadas, ano de boas añadas. Ata
mais nin das plantas.
o corenta de maio, non quites o
d) Os alimentos que tomamos proporciónannos as substancias nece- saio. A calor da brasa logo pasa.
sarias para medrar e estar sans, e a enerxía que necesitamos para A folla, cando enxoita, molla. Auga
correr, estudar, xogar, etc. ao mediodía, auga para todo o día.
A orde correcta sería d), a), c) e b). 5. R.L.

127

130903 _ 0168-0183.indd 179 21/7/09 14:43:54


Obxectivos
• Coñecer a estrutura de diferen-
tes tipos de estrofas.
• Identificar o tipos de estrofas
de que se compón un poema.
• Construír estrofas diferentes
combinando uns versos dados.
Suxestións didácticas
Os textos literarios presentan
unha organización que os dife-
rencia dos non literarios e que os
singulariza. Con todo, é importan-
te que os alumnos sexan cons-
cientes de que calquera texto,
literario ou non, presenta unha
estrutura. Para que poidan obser-
var as diferenzas e as semellan-
zas de como se organizan diferen-
tes tipos de textos, pode mostrar-
lles un texto escrito, como unha
carta, en que se poidan identifi-
car perfectamente os parágrafos.
Móstrelles tamén unha novela,
para que poidan observar a divi-
sión en parágrafos e en capítulos.
A continuación, pida que se dete-
ñan no poema de Manuel María
e na organización que presenta.
Solicite que establezan similitu-
des entre os parágrafos dos tex-
tos en prosa e as estrofas dos
textos en verso.
Antes de facer as actividades pro-
postas, pídalles aos alumnos que
expliquen o que lles suxire o poema
do poeta da Terra Chá, Manuel
María, que inicia o programa.
Para explicar
• As actividades de observación
levarán os alumnos a descu-
brir os nomes dalgúns tipos
de estrofas, para o que terán
que aplicar os coñecementos
de métrica e rima que apren-
deron en unidades anteriores.
• A partir dos dous tipos de estro-
fa da actividade 3, aproveite
para explicar que as coplas
adoitan ser as estrofas máis
abundantes nas composicións
populares. Saliente que os
128
130903 _ 0168-0183.indd 180
Literatura As estrofas ● U
● U
sí
A brétema ● U
sí
De San Martiño a febreiro
● U
son días de neboeiro.
sí
Non hai brétema coma esta,
é fría coma a xeada. 3. Le c
Brétema pingona e mesta
coma a noite pechada.
Néboas que non se dan ido
mentres dura o inverno.
Semellan fume saído neboeiro: néboa moi
espesa.
das entrañas do inferno. E
mesta: espesa, compacta. te
De San Martiño a febreiro
son días de neboeiro. entrañas: parte máis d
oculta de algo ou alguén. d
MANUEL MARÍA
Unha estrofa é un conxunto de versos cunha estrutura determinada que se repite, 4. Di q
ou pode repetir, ao longo do poema. Segundo o número de versos, a medida des-
tes ou a rima, hai diferentes clases de estrofas.
OBRA
1. Fíxate no poema A brétema e escribe. 1.
Número de estrofas ▶ ....... Número de versos de cada estrofa ▶ .......
2. Observa diferentes tipos de estrofas e completa as definicións.
PAREADO TERCETO
Quero contar os meus amigos, Quixera a rocha non ser tan dura,
como se contan os mollos de trigo. ser brétema liviá, doce perfume,
sorriso, bico ou bágoa de tenrura.
A. IGLESIA ALVARIÑO
A. IGLESIA ALVARIÑO
REDONDILLA CUARTETO
Debaixo das escaleiras, O vento encheu as prazas e os rueiros
andan a enredar os gatos con renxer de infinitos arboredos,
co betume dos zapatos, e enguetouse nas casas coma dedos
e as sandalias fanequeiras. de hedra verde nos vellos castiñeiros.
2.
PEPE CÁCCAMO DARÍO X. CABANA
128
Máis información
Estrofas de catro versos. Aproveite o traballo sobre as estrofas nas
actividades 3 e 4, para completar o coñecemento de diferentes estro-
fas de catro versos e asentar a oposición tipolóxica entre elas:
De arte menor de arte maior
• cuarteta (rima abab) • serventesio (rima ABAB)
• redondilla (rima abba) • cuarteto (rima ABBA)
• copla (rima -a-a)
Explique que hai composicións que combinan varias estrofas (coma
o soneto, formado por dous cuartetos e dous tercetos) e tamén as
hai que non están divididas en estrofas (coma os romances: serie
ilimitada de versos octosílabaos con rima asonante nos pares).
21/7/09 14:43:54
 9
UNIDADE 9
● Un pareado é unha estrofa de ....... versos que riman entre si.
● Un terceto é unha estrofa de ....... versos que teñen ................... de oito
sílabas con rima A–A. poemas de autor acostuman
● Unha redondilla é unha estrofa de ....... versos que teñen ................... ser máis elaborados desde o
sílabas con rima consonante abba. punto de vista da estrutura.
● Un cuarteto é unha estrofa de ....... versos que teñen ................... de oito
sílabas con rima consonante ABBA. • Na actividade do OBRADOIRO
LITERARIO, pida que tenten
3. Le cada definición e di con cal das seguintes estrofas se relaciona. buscar o sentido do poema e a
Cuarteta: Estrofa de catro versos de Copla: Estrofa de catro versos co
puntuación axeitada.
arte menor con rima consonante mesmo número de sílabas e rima
abab. –a–a.
Competencias básicas
Este pandeiro que toco Galicia! Nai e Señora,
Competencia matemática
ta. ten o pelexo gastado sempre garimosa e forte, Poña atención ao número das es-
de tanto dálle que dálle, preto e lonxe; onte, agora,
de tanto repenicalo. mañá… na vida e na morte.
trofas e pida que as relacionen
n.
POPULAR RAMÓN CABANILLAS
cos ordinais e cardinais correspon-
dentes. Por exemplo: terceto-tres,
terceiro…
te, 4. Di que tipo de estrofas se usa no poema A brétema.
es-

OBRADOIRO LITERARIO Formar estrofas

Solucións
1. Combina os versos seguintes de maneira que formes en cada caso o tipo de estrofa 1. • Número de estrofas: 4. •
que se pide.
....... Non esquezas poñer signos de puntuación e maiúsculas cando cumpra.
Número de versos de cada estro-
fa: dúas estrofas de 2 versos, e
PAREADO TERCETO CUARTETO QUINTETO
de felicidade dúas estrofas de 4 versos. 2. • Un
dando chíos
................. ................. ................. .................
................. ................. ................. .................
pareado é unha estrofa de dous
ra, do verde campo teñen saudade ................. ................. ................. versos que riman entre si. • Un ter-
e, ................. .................
foxen de ceos
ceto é unha estrofa de tres versos
ra. enfeluxados .................
que teñen máis de oito sílabas con
IÑO

Todos os paxaros da cidade

rima A--A. • Unha redondilla é unha
estrofa de catro versos que teñen
os en ruidosas bandas oito sílabas con rima consonante
agrupados
abba. • Un cuarteto é unha estrofa
s.
de catro versos que teñen máis de
2. Engade un verso máis tendo en conta a rima e converte o quinteto anterior nun sexteto. oito sílabas con rima consonante
ANA
ABBA. 3. O primeiro é unha copla,
O segundo unha cuarteta. 4. Com-
129 bina pareados e cuartetas.
OBRADOIRO LITERARIO
1. RM: PAREADO: Todos os paxa-
ros da cidade / do verde campo
teñen saudade. TERCETO: Todos
Outras actividades
os paxaros da cidade / foxen de
Inventar estrofas a partir doutras. Propóñalles que, respectando o ceos enfeluxados / dando chíos
esquema métrico (sílabas e rima) das estrofas dun poema, cambien de felicidade. CUARTETO: Todos
palabras para formar outras novas. Convén partir dun poema sinxe- os paxaros da cidade, / en ruido-
lo, por exemplo estas dúas estrofas dun poema de Antonio García sas bandas agrupados, / foxen de
Teijeiro, do seu libro Caderno de fume. ceos enfeluxados / dando chíos
Teño unha barca 5– Teño un can branco 5– de felicidade. QUINTETO: Todos
teño un cortello 5a e un can marelo; 5a os paxaros da cidade, / do verde
teño dous porcos 5– teño dous gatos 5– campo teñen saudade; / foxen de
e un limoeiro. 5a bos mariñeiros. 5a ceos enfeluxados /en ruidosas ban-
das agrupados / dando chíos de
felicidade. 2. RM: podemos engadir
á combinación anterior o verso moi
lonxe marchan alborotados.

129

130903 _ 0168-0183.indd 181 21/7/09 14:43:54


Obxectivos
• Repasar os contidos da unida-
de.
• Revisar contidos da unidade
anterior.
• Interpretar frases feitas.
Suxestións didácticas
Pode completar a actividade 10
pedíndolles que indiquen a que
persoa corresponde cada forma
verbal. Tamén pode animalos a
construír outras oracións en que
utilicen estas formas. Suxíralles
que empreguen complementos
circunstanciais de tempo (onte,
mentres, hoxe, agora, mañá…).
En relación co apartado Es capaz
de…, advírtaos de que as frases
feitas do texto que se propón
equivalen a adxectivos ou a adver-
bios. Ao acabar a actividade, é
conveniente que comente as dife-
renzas de expresividade do texto
coas frases feitas e do texto cos
adxectivos ou adverbios.
Solucións
1. • As expresións teñen un sig-
nificado diferente, en conxunto,
do que teñen as palabras que
as forman. Dous dos tipos de ex-
presións máis frecuentes son as
frases feitas e os refráns. • Para
indicar que unha oración acaba,
podemos empregar os signos de
puntuación seguintes: o punto, ao
final das oracións en que se afirma
ou se nega algo; o signo de inte-
rrogación, ao final das oracións en
que se pregunta algo; o signo de
admiración, ao final das oracións
en que se expresa sorpresa, admi-
ración, medo, etc. • Unha estrofa
é un conxunto de versos cunha es-
trutura determinada que se repite
ao longo do poema. Hai diferen-
tes clases de estrofas segundo o
número de versos, a medida dos
versos ou a rima. 2. O verbo ten
formas persoais, que teñen núme-
130
130903 _ 0168-0183.indd 182
Actividades
1. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade. LEM
● As expresións teñen un significado …………, en conxunto, do que teñen 7.
as palabras que as forman. Dous dos tipos de expresións máis frecuentes
son …………
● Para indicar que unha oración acaba podemos empregar os signos
de puntuación seguintes: …………
● Unha estrofa é ………… Hai diferentes clases de estrofas segundo o número
de …………, a medida ………… ou ………… 8.
2. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema.
9.
O VERBO
ten
formas persoais, que teñen formas non persoais, que son
número ............. ............. ............. participio
que pode ser que pode ser
............. ............. ............. 2.ª persoa .............
3. Cambia de número os pronomes e as formas 5. Copia substituíndo o símbolo polo signo
verbais sen variar a persoa. que pecha oracións que corresponda. 10.
● Eles poñen os impermeables. A mudanza
● Ti coñeces esta canción.
Eu aprenderei francés.
Vouche propoñer unha adiviña ✱
✱
●
Escoita atentamente e a ver se a acertas ES
● Nós compramos os libros aí.
Un neno nace en Pontevedra De alí ✱ 1
a uns cantos meses, a familia trasládase
4. Relaciona. Que significa cada frase feita?
a Lugo ✱ Sabes onde lle medran
✱
1 Pasar a noite en branco.
os dentes ao rapaz Pois... na boca,
2 Estar como peixe entre dous gatos. por suposto ✱
3 Ir cos ollos ben abertos.
4 Facer dunha palla un palleiro. 6. Marca. Que tipo de estrofa é?
5 Ser de canda alguén. cuarteto terceto cuarteta
Esaxerar a importancia de algo. Tiven en pasados días
Ter alguén os mesmos anos ca outro.
Tiven en pasados días
Estar moi atento, sen perder detalle. fondas penas e pesares 2
Non durmir en toda a noite. e chorei bágoas tan frías
Atoparse nunha situación comprometida. coma as auguiñas dos mares.
130
Outras actividades
Completar frases feitas. Completar as frases feitas coas palabras
propostas, descifrar a mensaxe e resolver a adiviña.
masa • orellas • sopro • zoca • ferreiro • sopro • pés • pan
Adiviña que quere dicir
Se queres que non poña cara de , cumprirá que aguces as
e non metas a , porque a solución é
comido. Estás avisado: vai con de la! Ah! E tes que resolvelo
nun .
Cal é o animal que co home fai moi boa ?
(Solución: o can)
21/7/09 14:43:55
 9
UNIDADE 9
LEMBRA E REPASA ro –que pode ser singular e plu-
ral– e persoa –que pode ser 1.ª
7. Explica o significado das palabras 11. Clasifica as partículas destacadas
destacadas. en prefixos ou sufixos.
persoa, 2.ª persoa e 3.ª persoa.
● O can albiscou os donos desde a leira. ● agradable ● prehistoria ● desfacer O verbo ten formas non persoais,
● Co vento caeu unha das follas da ventá. ● utilización ● rebaixar ● chaveiro que son infinitivo, xerundio e par-
● Fixo a piscina no terreo ermo. ticipio. 3. • El pon o impermeable.
PREFIXOS SUFIXOS
• Vós coñecedes esta canción. •
8. Escribe o infinitivo dos verbos seguintes.
● bebían ● bailamos ● oíu 12. Forma palabras novas engadindo un prefixo Nós aprenderemos francés. • Eu
● saíu ● paseaches ● naceu
ou un sufixo, segundo o símbolo. comprei o libro aí. 4. 1. Non durmir
✱ PREFIXOS ❤ SUFIXOS en toda a noite. 2. Atoparse nunha
9. Clasifica estas formas verbais segundo
a conxugación á que pertencen. in- des- a- -anza -dor -ista situación comprometida. 3. Estar
● Durmiron todos na tenda.
moi atento, sen perder detalle. 4.
● Debuxas moi ben as persoas. ❤ ▶ ● taxi ● traballar ● veciño Esaxerar a importancia de algo. 5.
● A nai cubriu o patio. ✱ ▶ ● confiar ● capaz ● simétrico Ter alguén os mesmos anos ca
ipio ● Uxía serrou un taboleiro.
13. Escribe o sufixo que se lle engade ao adxectivo outro. 5. Vouche propoñer unha
● O avogado recorrerá a sentenza. para formar o superlativo e pon un exemplo. adiviña. Escoita atentamente a
PRIMEIRA SEGUNDA TERCEIRA
14. Completa con daquel, nalgunha e estoutro. ver se a acertas. Un neno nace
● Falei con el ……………. día no mercado.
en Pontevedra. De alí a uns can-
● Xa nos veremos ……………. festa! tos meses, a familia trasládase a
10. Separa a raíz da desinencia das formas ● Fálame ……………. amigo teu que Lugo. Sabes onde lle medran os
verbais da actividade anterior. marchou vivir á China. dentes ao rapaz? Pois… na boca,
por suposto! 6. É unha cuarteta.
7. • albiscou: viu algo que estaba
✱ ES CAPAZ DE… Deducir o significado de frases feitas
lonxe. •follas: partes das ventás
e 1. Reescribe o texto substituíndo as frases feitas destacadas por outras frases ou oracións que se abren e se pechan. • ermo:
de significado parecido, pero que non sexan frases feitas. que está sen cultivar ou habitar.
Coma un raio! 8. • bebían: beber • bailabamos:
O meu can Puscas durmía coma un leirón cando comezou bailar • oíu: oír • saíu: saír • pa-
a chover a chuzos. De súpeto oíuse un trono. Puscas seaches: pasear • naceu: nacer.
veu coma un raio ao meu lado.
9. PRIMEIRA: debuxas, serrou.
–Es máis pesado ca un batán –díxenlle cofeándoo
mentres me lambía a cara máis contento ca unhas pascuas. SEGUNDA: recorrerá. TERCEIRA:
E é que o meu can non sabe dar a pata, pero é un bocado de pan. durmiron, cubriu. 10. durm-iron;
2. Organizádevos por parellas. Cada un ten que escribir oracións que conteñan frases feitas debux-as; cubr-iu; serr-ou; recorr-
para que o compañeiro deduza o significado. erá. 11. PREFIXOS: pre-; des-; re-.
SUFIXOS: -able; -ación; -eiro. 12.
• taxista • traballador • veciñanza
131 • desconfiar • incapaz • asimétri-
co. 13. -ísimo: boísimo. 14. • Falei
con el estoutro día no mercado. •
Xa nos veremos nalgunha festa!
• Fálame daquel amigo teu que
Programa de ESTUDO EFICAZ marchou vivir á China.
Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que ES CAPAZ DE...
aprenderon. Complete con eles unha táboa coma esta: 1. O meu can Puscas durmía pro-
fundamente cando comezou a cho-
O que aprendín O que aprendín a facer
ver intensamente. De súpeto oíuse
Lectura un trono. Puscas veu rapidamen-
Comunicación oral te ao meu lado. –Es moi pesado
Gramática –díxenlle cofeándoo mentres me
lambía a cara moi contento. E é
Ortografía
que o meu can non sabe dar a pa-
Vocabulario ta, pero é moi bo. 2. RL.
Composición de textos
Literatura

131

130903 _ 0168-0183.indd 183 21/7/09 14:43:55

 10 As bromas do río E

Programación
Obxectivos
• Ler e comprender un texto narrativo.
Contidos
• Recoñecer elementos humorísticos do texto narrativo. • O verbo: tempo e modo.
• Identificar erros de concordancia. • A coma.
• Evitar as repeticións nun texto oral. • Os sufixos aumentativos.
• Comprender os conceptos de tempo e modo.
• Aprender os usos da coma.
• Entender a utilidade dos sufixos aumentativos. • Lectura do texto As bromas R
• Aprender técnicas de corrección de textos. do río.
•
• Coñecer a estrutura típica das páxinas web. • Identificación
•
das características
• Detectar informacións erróneas. •
da literatura popular.
• Uso de estratexias para
a corrección de textos E
Criterios de avaliación escritos e orais. •
• Le e comprende un texto narrativo. • Repaso das regras •
• Identifica trazos humorísticos do texto narrativo. de concordancia. •
• Identifica erros de concordancia nun texto oral. • Identificación dos sufixos
• Utiliza diferentes estratexias para evitar a repetición aumentativos.
de palabras nun texto oral. • Busca de información
• Emprega as formas verbais axeitadas para cada contexto. na Internet.

• Aprende os usos da coma. • Lectura atenta

dun texto para detectar
• Identifica os sufixos aumentativos e coñece o significado.
incoherencias.
• Corrixe repeticións e palabras non axeitadas en textos escritos.
• Sabe buscar información nunha páxina web.
• Localiza incorreccións nun texto. • Interese para expresarse
correctamente tanto
no oral coma no escrito.
Competencias básicas • Actitude crítica cara
á Internet como fonte
Ademais da Competencia en comunicación lingüística, nesta
de información.
unidade desenvólvense as competencias seguintes: Autonomía
e iniciativa persoal, Competencia social e cidadá, Competencia
no coñecemento e a interacción co mundo físico e Tratamento
da información.

132A

130903 _ 0184-0199.indd 184 21/7/09 14:49:17

 Esquema da unidade
UNIDADE 10

Texto narrativo Gramática Ortografía Competencias básicas

As bromas do río O verbo: A coma Competencia no coñecemento
tempo e modo e a interacción co mundo físico

Comunicación oral Obradoiro de escritura

Comprensión auditiva: Detectar erros Vocabulario: Os sufixos aumentativos
de concordancia Composición de textos: Mellorar o estilo dun texto
Expresión oral: Evitar as repeticións

Es capaz de…
Actividades
Localizar información errónea nun texto

Recursos
• Láminas da aula. • Recursos para a avaliación.
• Caderno de práctica. Segundo trimestre. • CD Comunicación oral Lingua 5.
• Fichas de reforzo e ampliación. • Manual do programa de ESTUDO EFICAZ.

Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ

• Redactar o resumo: actividade 9, páxina 134; actividade 1, páxina 144.
• Repasar procedementos: actividade 5, páxina 137.
• Elaborar esquemas: actividade 2, páxina 144.

Previsión de dificultades Suxestión

de temporalización
• Malia que os alumnos coñecen intuitivamente
as diferentes formas verbais, resúltalles complicado Setembro
aprender os nomes de todos os tempos e modos Outubro
e, sobre todo, conxugalos. Por iso, nun primeiro
Novembro
momento, é conveniente que realicen
as actividades co cadro das conxugacións Decembro
diante.
Xaneiro
• A miúdo asócianse os signos de puntuación
coas pausas que facemos ao falar, polo que é Febreiro
frecuente que se utilice de maneira incorrecta Marzo
a coma entre suxeito e verbo (*Este coche azul,
Abril
non funciona ben). Vixíe que utilizan a coma
nos usos básicos que se trataron nesta unidade, Maio
relacionados coa sintaxe e non exclusivamente
Xuño
coa fonética.

Nota: a temporalización desta unidade e das seguintes varía de acordo coas datas de Semana Santa.

132B

130903 _ 0184-0199.indd 185 21/7/09 14:49:17

 Obxectivos
10 As bromas do río
ran
nu

na
• Facer unha lectura comprensiva
de
do texto.
co
• Caracterizar o narrador protago-
mo
nista do relato.
refl
Suxestións didácticas
Lea a información sobre o autor cio
ñe
do texto e céntrese no título da
on
obra da que foi seleccionado e
adaptado o relato desta unidade: leg
Memorias dun río. Pode explorar me
bo
o coñecemento sobre as caracte- un
rísticas desta tipoloxía textual (as Ep
memorias son obras narrativas ña
filó
de carácter autobiográfico en que mo
unha persoa conta en primeira
persoa feitos da súa vida). Pode dix
os
ofrecerlles ademais información VAS APRENDER
sobre o contido do libro para ani- refl

A
1 Lectura
mar os alumnos a lelo. Trátase As bromas do río pe

das memorias dun río, chamado
Runxidoiro, que nun manuscrito
deixou recollidas vivencias e fei-
tos relacionados con el: as aven-
turas dunha pinga mareada, os
seres que o habitan, os piratas
que intentaron secuestralo para
que non chegase deica o mar, ou
a broma que lle gastou a un enxe-
ñeiro de camiños (que recolle o
texto que van ler aquí).
Antes de ler
Dirixa a atención dos alumnos
132
cara ao título do relato (As bromas
do río) e a ilustración e pídalles
que imaxinen que bromas cren
que podería gastar un río.
Os alumnos xa se achegaron en
unidades anteriores a textos con
narrador-protagonista (Meu pai
e as estrelas, A pedra de area, A
bici, Cuarto sen xanela), tratábase
de personaxes humanos que rela-
taban sentimentos, anécdotas...
Nesta ocasión, o narrador prota-
gonista é un elemento da natu-
reza, o río, que conta unha das
súas trasnadas o que conecta
co relato de sucesos fantásticos
e ademais cun ton humorístico.
Propoña que, antes de afrontar a
lectura completa do texto, lean só
2 Comunicación oral índa que ás veces eu pareza un río serio, non son tal. Non
● Detectar erros teño nada de morcón e amargado. Ca! Eu río moi a miúdo, sobre pe
de concordancia esq
todo cando cruzo rápido entre pedras, e aínda máis cando me pre-
● Evitar as repeticións
cipito por unha fervenza, que daquela río a cachón. Outras veces
3 Gramática ríome porque as troitas que nadan dentro de min me fan cóxegas. qu
O verbo: tempo e modo De cando en vez gústame gastar bromas. Non adoitan ser pe- ac
4 Ortografía lic
sadas, aínda que recoñezo que ás veces me paso. Entre as moitas
A coma que gastei destaca a que lle fixen a un enxeñeiro de camiños; nunca
5 Obradoiro de escritura antes embromara a tanta xente xunta. ch
● Os sufixos pra
Un día de sol radiante, un enxeñeiro de camiños paseaba por
aumentativos un carreiro da miña beira dereita, tiña a cabeza cuberta cun som-
● Mellorar o estilo
breiro tirolés de feltro verde e pluma de faisán. Chegando a unha ao
dun texto
curva onde a miña auga estaba moi quieta, detívose para mirarse pa
6 Texto para traballar rec
en min.
as competencias básicas
Pensei que era unha boa ocasión para divertirme un pouco. Co- est
A Ribeira Sacra
lléndoo de sorpresa, lancei unha corrente contra onde se estaba mi-
Máis información
Espello na auga. En ocasións cando estamos á beira dun río ou lago e
a auga está en calma, podemos ver a nosa imaxe e a da paisaxe que
nos arrodea reflectida na auga. Isto ocorre grazas a tres propiedades
básicas da luz: que se propaga en liña recta, que se reflicte cando
chega a unha superficie lisa e que cambia de dirección, refráctase,
cando pasa dun medio a outro. Así dos raios da luz do sol que chegan
a unha superficie de auga en calma, lisa, unha parte atravesa a auga
desviándose e outra rebota producindo unha reflexión na superficie
da auga o que fai que esta se comporte coma un espello.
(Chame a atención a familia léxica: reflectir, reflexión –acción ou efec-
to de reflectir– e reflexo –luz que se reflicte–.)

132

130903 _ 0184-0199.indd 186 21/7/09 14:49:17

 UNIDADE 10
rando e arrebateille o seu reflexo levándollo río abaixo. Mi madriña,
nunca tal fixera! O home empezou a berrar desesperado.
morcón: túzaro.
–O meu reflexo. Que me levan o meu reflexo. Axúdenme, non sei rápidos: parte dun río a primeira oración: «Aínda que ás
nadar. en que a auga baixa
moi a correr.
veces eu pareza un río serio, non
Corría pola beira perseguindo a súa imaxe, estiraba unha vara
de vimbio canto lle daba o brazo intentando pescala. Suaba de tanto fogueiro: persoa encargada
son tal. Non teño nada de mor-
correr. do lume dun fogón. cón e amargado.» Pregunte quen
Díxolle a un carteiro rural que pasaba pola ribeira de en fronte vai ser o narrador desta historia
ensarillar: complicar,
montado na súa motocicleta: enlear.
–Axúdeme vostede, que ten moto. O río quere roubarme o meu
e chame a atención sobre o feito
reflexo. mansío: remanso. de que o río se converta nun per-
O carteiro rural montou na moto e desapareceu río abaixo. verdello: capa verde que sonaxe narrador.
O reflexo e mais eu pasamos por unha zona de rápidos. Era gra- se forma na superficie
ciosísimo ver as figuras grotescas que presentaba a imaxe do enxe- de pedras, estanques
ou zonas húmidas.
A lectura
ñeiro cando pasaba sobre unha pedra redonda ou con arestas, ou
ondulada.
Suxira unha lectura silenciosa para
O enxeñeiro de camiños, facendo honor á súa profesión, papaba que os alumnos capten o sentido
leguas sen parar. Xa non ía só. Agora corrían con el un axente co- xeral do texto e intenten aclarar os
mercial, un investigador da vida dos insectos cunha manga caza-
bolboretas, un neno, un sarxento fogueiro manchado de carbón e
problemas de léxico. Pida despois
unha licenciada en carreiras pedestres pola universidade de Oxford. unha lectura dramatizada do texto.
E pola beira contraria un funcionario xubilado acompañado da cu- Faga fincapé en que coiden a en-
ñada, un repartidor do butano cunha bombona en cada ombro, un
toación para marcar o ton humorís-
filósofo cargado de pensamentos, e o campión do maratón dos últi-
mos xogos olímpicos, que se deixaba gañar. tico e o ritmo narrativo.
Todos lle botaban unha man ao enxeñeiro (estaría mellor se
dixese unha perna), pero non podían nada ante a miña velocidade e
os caneos que lles metía. A broma estábase ensarillando. Competencias básicas
Parecíame demasiada a xente que se molestaba por recuperar o
Competencia social e cidadá
reflexo. Eu só quería embromar ao enxeñeiro e non a un exército de
pedestristas voluntarios. Porque ser era moita xente. O AUTOR Reflexione cos alumnos sobre
. Non Ao cabo dunha media hora xa corrían duascentas trinta e sete
as consecuencias das bromas
sobre persoas pola beira dereita e cento vinte e nove e un can pola banda
e pre- esquerda. pesadas. Trate de que se poñan
veces Chegamos a un mansío onde decidín acabar coa broma. Temía no lugar dos demais, pensen en
egas. que ao enxeñeiro lle dese un patatús, pobre. Así que, cunha freada Antón como poden afectar aos outros
er pe- acuática en seco, detiven o reflexo. Logo, consultando o reloxo, a Cortizas
licenciada en carreiras pedestres dixo:
as nosas accións e rexeiten as
moitas Antón Cortizas Amado (Ferrol, 1954),
nunca –Son as tres e corenta e tres minutos con dezasete segundos. Isto é mestre e escritor de narrativa, bromas ofensivas e crueis.
chegou ao final. Señor enxeñeiro, velaí o seu reflexo; deixámoslle o poesía e teatro no eido infantil e
xuvenil. É autor de numerosas
a por pracer de que o recolla.
obras, varias delas galardoadas, Competencia
som- Con tino de non esvarar nas pedras do fondo, foi achegándose entre as que destacan Memorias
unha ao reflexo, vimbio en ristre. Eu reserveime a última xogada; fíxeno dun río, O conto dos sete medos, no coñecemento e a
irarse patinar no verdello e caeu mesmo enriba da súa imaxe. Recuperar, Os gritos das illas Lobeiras e A mer- interacción co mundo físico
la de trapo. Publicou, ademais, un
recuperouna, iso si, o reflexo era máis pequeno, pois encollera de
libro de investigación (Chirlosmirlos,
o. Co- estar tanto tempo na auga. enciclopedia de xogos populares).
Explore os coñecementos dos
a mi- ANTÓN CORTIZAS, Memorias dun río. (Adaptación) alumnos sobre os ríos: a súa for-
mación, características, partes...
133 Comente a importancia dos ríos
e correntes de auga naturais nos
ecosistemas e promova unha
reflexión sobre a importancia de
coidar e respectar este medio
Outras actividades natural.
Interpretar imaxes do texto. Propóñalles que expliquen os seguintes
parágrafos do texto: Despois de ler
• «Eu río moi a miúdo, sobre todo cando cruzo rápido entre pedras, e Pida que entre todos fagan un
aínda máis cando me precipito por unha fervenza, que daquela río resumo oral para comprobar o
a cachón.» (Facer referencia aos sons que produce a corrente da nivel de comprensión global da
auga do río, máis intenso nas fervenzas.) lectura. Propoña que expliquen
• «Era graciosísimo ver figuras grotescas que presentaban a imaxe do se este se pode cualificar como
enxeñeiro cando pasaba sobre unha pedra redonda ou con arestas, un relato de humor.
ou ondulada.» (Explicar os efectos ópticos producidos pola refrac- Pregunte pola relación dos alum-
ción da luz sobre a auga.) nos cos ríos: Gústavos pasear
• «O enxeñeiro de camiños, facendo honor á súa profesión, papaba pola beira do río? E nadar nel?
leguas sen parar.» (Explicar o labor dos enxeñeiros de camiños.) Que ríos coñecedes?

133

130903 _ 0184-0199.indd 187 21/7/09 14:49:17

 Traballo sobre a lectura Co
Obxectivos Os personaxes Com
Vocabulario
• Ordenar a secuencia da historia. 1. Elabora un glosario con todos os termos 5. No texto, un elemento da natureza pensa Detec
relacionados co río que aparecen no texto. e compórtase coma se fose unha persoa real. que n
• Identificar a estrutura do relato. falala
Isto denomínase personificación.
EXEMPLO río ▶ fervenza, troitas… de co
• Explicar elementos humorísti- Explica de que personaxe se trata e xustifícao
perm
cos no texto. 2. Marca en cada caso a expresión que significa con palabras do texto.
o mesmo ca a destacada.

O

Marca tres adxectivos cos que poderías 1.
Se che cómpre, consulta o dicionario. definir o personaxe anterior.
Suxestións didácticas M
Cando me precipito por unha fervenza, aburrido imaxinativo
daquela río a cachón.
Na actividade 6, cómpre salientar morcón brincallón
amodiño ás gargalladas amargado bromista
como trazos cómicos o vestiario do M
Cunha freada acuática en seco, detiven
enxeñeiro, a esaxeración no núme- o reflexo.
A túa opinión
ro de corredores e a súa tipoloxía pouco a pouco bruscamente
e, sobre todo, o final da historia M
Con tino de non esvarar nas pedras 6. Contesta.
co rostro do enxeñeiro engurrado e do fondo. M
Gustouche o relato?
con coidado con sentido M
Que foi o que máis che gustou?
reducido por mor da auga. E o que menos?
En relación coa actividade 8, expli- A secuencia M
Que recursos humorísticos destacarías?
Pon exemplos extraídos do texto.
que que deben contar os feitos en 3. En que orde ocorreron os feitos? Numera 2.
primeira persoa coma se fosen eles as viñetas e explica.
A túa achega
o enxeñeiro de camiños. EX
7. Inventa outras bromas que podería gastar
o río protagonista do relato.

8. Reescribe o texto coas túas propias palabras 3. Ex

Competencias básicas desde o punto de vista do enxeñeiro. M

M
Autonomía e iniciativa Rexistro de lectura M

persoal
9. ESTUDO EFICAZ. Elabora unha ficha
A actividade 7 permitiralle ao sobre a lectura con estes datos: Exp
alumno poñer en xogo a súa Evitam
que r
imaxinación. fan q
Título:
nas p
Autor/a: nun m
A estrutura
Resumo:
Solucións 4. Di onde comeza e onde remata cada unha
destas partes en que se divide o texto.
4. Co
qu
1. rápido, fervenza, troita, corren- Opinión:
PRESENTACIÓN NÓ DESENLACE
te, mansío, verdello, 2. • ás gar-
galladas. • bruscamente. • con
coidado. 3. 3, 2, 1, 4. O enxeñeiro 134
achegouse ao río e este levoulle o
seu reflexo corrente abaixo. O home
pediulle axuda ao carteiro e a outras
persoas coas que se foi atopando e
todas foron correndo pola beira do Programa de comprensión
río tras o reflexo. Ao final o home re- Actividades 1 e 2. Elaboración dunha interpretación. Localizar no texto
cuperou o seu reflexo pero acabou termos dun campo semántico e identificar sinónimos dalgunhas pala-
caendo na auga. 4. PRESENTACIÓN: bras da lectura.
Desde o comezo ata «Mi madriña,
Actividade 3. Comprensión global. Ordenar secuencias e resumir a
nunca tal fixera!» NÓ: Desde «O
historia.
home empezou a berrar desespe-
rado» ata «vinte e nove e un can Actividade 4. Análise da estrutura. Identificar as partes da narración.
pola banda esquerda.» DESENLACE: Actividade 5. Análise da forma. Explicar a personificación do texto.
Desde «Chegamos a un mansío on- Actividade 6. Reflexión sobre o contido. Opinar sobre o relato.
de decidín acabar coa broma.» ata
Actividades 7 e 8. Expresión escrita. Inventar outros detalles para o
o final. 5. O río está personificado.
relato e reescribilo desde outro punto de vista.
/ imaxinativo. brincallón, bromista.
6, 7, 8 e 9. RL. Actividade 9. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.

134

130903 _ 0184-0199.indd 188 29/7/09 11:05:01

 10
UNIDADE 10
Comunicación oral O carreira chegar
a final!

Comprensión auditiva
Obxectivos
Detectamos erros de concordancia. Cando unha persoa • Corrixir erros de concordancia e
a
real. que non coñece demasiado ben a nosa lingua intenta repeticións en textos orais.
falala, é fácil que cometa algúns erros, sobre todo
de concordancia. Saber detectar estes erros e corrixilos
fícao
permitiranos entender mellor aquilo que nos quere dicir. Suxestións didácticas
as 1. Escoita a conversa entre Antía e Christian e, cando oias o sinal, Comprensión auditiva
marca a palabra en que se cometeu o erro de concordancia. Antes de escoitar o CD Comu-
PRIMEIRO SINAL No substantivo. No determinante. nicación oral para facer as activi-
No adxectivo. No verbo. dades 1 e 2, repase o concepto
SEGUNDO SINAL No substantivo. No determinante. de concordancia a partir do texto
No adxectivo. No verbo. do globo inicial.
TERCEIRO SINAL No substantivo. No determinante. Expresión oral
No adxectivo. No verbo. Tal como se indica na actividade
CUARTO SINAL No substantivo. No determinante. 4, na fala espontánea adóitanse
s?
No adxectivo. No verbo. repetir moitas palabras coma as
indicadas. Pode facer unha chuvia
2. Volve escoitar a audición, explica en que consiste cada erro e di a oración
correctamente. de ideas e anotar outras palabras
EXEMPLO Hai moito tempo Erro: Non conxugou o verbo falar. que se repiten con frecuencia e
r que non falar. Oración corrixida: Hai moito tempo que non falamos. as palabras que poderían substi-
tuílas.
bras 3. Explica o erro de concordancia que se cometeu nestas oracións e corríxeo.
M Onte visitaremos o museo. M Mañá foi ao cine.
M Ana e Carlos estudan xunto. M Quero que virás á miña festa. Competencias básicas
M Raúl enredan moito. M Martiño mais eu somos irmás. Competencia social e cidadá
Aproveite a actividade 1 para
Expresión oral
fomentar unha actitude respec-
Evitamos as repeticións. A miúdo, ao falarmos, utilizamos só unhas poucas palabras
que repetimos unha vez e outra. Estas repeticións, se son demasiado frecuentes, tuosa coas persoas que están
fan que o noso discurso quede moi pobre. Por iso é importante poñer atención aprendendo unha lingua.
nas palabras que adoitamos utilizar con frecuencia para evitar repetilas demasiado
nun mesmo discurso.

4. Conta de maneira resumida o que fixeches a última fin de semana tendo en conta
que só podes utilizar as palabras prohibidas propostas unha vez. Solucións
PALABRAS PROHIBIDAS ▶   despois ir facer entón vez 1. 1.º: no verbo. 2.º: no substantivo.
3.º: no adxectivo. 4.º: no determinan-
135 te. 2. 2.º: o substantivo non concor-
da cos determinantes (eu e meus ir-
máns). 3.º: o adxectivo non concorda
co substantivo (ten un xardín precio-
so). 4.º: o determinante non concorda
Máis información co substantivo (estas vacacións). 3. •
Onte visitamos o museo (o adverbio
A concordancia ad sensum. O suxeito e o verbo concordan gramati- onte pide un verbo en pasado). • Ma-
calmente; con todo, cando o suxeito é un nome colectivo e ten un ñá irá ao cine (o adverbio mañá esixe
complemento en singular, o verbo vai en singular, concordando gra- un verbo en futuro). • Ana e Carlos
maticalmente: estudan xuntos (o suxeito en plural
• A maioría da xente confía nel. esixe o adxectivo en plural). • Quero
No caso de que o colectivo teña un complemento en plural pode facer que veñas á miña festa (os desexos
a concordancia ben co colectivo (concordará só en singular), ben co exprésanse en subxuntivo). • Raúl
seu complemento (poderá concordar en singular ou en plural): enreda moito (o suxeito e o verbo
teñen que concordar en número). •
• A maioría dos asistentes estaba a favor do cambio.
Martiño e mais eu somos irmáns (o
• A maioría dos asistentes estaban a favor do cambio. suxeito e o substantivo que fai de
atributo teñen que concordar en xé-
nero). 4. RL.

135

130903 _ 0184-0199.indd 189 21/7/09 14:49:18

 Gramática O verbo: tempo e modo 3. Re
1
Obxectivos Axúdeme
O tempo
vostede, que Oxalá poidamos
• Coñecer os conceptos de tempo ten moto! atopar o seu As formas verbais sitúan a acción nun tempo determinado toman-
e modo. reflexo. do como punto de referencia o momento en que se fala.
M Están en pasado as formas verbais que expresan accións que
• Identificar o tempo e o modo sucederon antes do momento en que se fala. Por exemplo: O ra-
das formas verbais. paz atopou unha moeda. 4. Ar
M Están en presente as formas verbais que expresan accións que
• Coñecer a utilidade pragmática suceden no momento en que se fala. Por exemplo: Agora fago os
dos diferentes modos verbais. deberes.
M Están en futuro as formas verbais que expresan accións que su-

cederán despois do momento en que se fala. Por exemplo: Ma-

Suxestións didácticas riña chegará mañá.

Lea a viñeta inicial e pídalles que O modo

se fixen nos verbos destacados.
Mediante o modo, as formas verbais infórmannos da actitude do
Pregúntelles que información dan falante ante o que di. Hai tres modos verbais: indicativo, subxunti-
estes verbos: podemos saber a vo e imperativo. 5. ES
O TEMPO
M Se o falante quere expresar un feito real, utiliza o modo indicati-
persoa a que se refiren?; pode-
Presente
vo. Por exemplo: El debuxa.
mos saber os tempos en que se M Se expresa un feito non real (un desexo, unha posibilidade…) ou

realizará a acción?; pensas que o Pasado dá unha orde negativa, utiliza o modo subxuntivo. Por exemplo:
carteiro está convencido de que Futuro Oxalá veñas esta noite…, Non te vaias.
M Se expresa unha orde afirmativa, utiliza o modo imperativo. Por
atopará o que busca?
O MODO exemplo: Báñate!
A partir das respostas anteriores,
Indicativo
fágalles notar que os verbos nos Os verbos sitúan as accións nun tempo (pasado, presente ou
Subxuntivo
achegan información sobre a per- futuro), en relación co momento en que se fala.
Imperativo 6. Es
soa que realiza a acción, o tempo O modo dos verbos reflicte a actitude do falante ante o que di.
Hai tres modos: indicativo, subxuntivo e imperativo.
en que se realizará e a actitude
que ten o falante.
1. Subliña as formas verbais e clasifícaas segundo o tempo que expresan.
AUT
Para explicar
M Ela encheu a cantimplora na fonte. M Visitaremos o Museo do Pobo. M
• A partir da actividade 1, fága- M Roi viu unha lontra. M Polo río Sar corre pouca auga.
lles observar que o presente de M O Miño desemboca no Atlántico. M Eu fixen unha foto da catedral.
1
indicativo non soamente expre-
2. Escribe estas oracións en pasado e en futuro. 2
sa accións que se producen
PASADO FUTURO 3
no momento en que se fala, ▶

………..............… Ana e Pedro traballan en equipo. ▶ …..……............… 4
senón tamén accións atempo-

▶
Vós ceades ás nove. ▶ ………..............…
………..............… 5
rais, que ocorren sempre. Por
………..............… ▶
O avó amaña a bicicleta do neto. ▶ ………..............…
iso, é o tempo que se utiliza
Non.

predominantemente nas expli- 136

cacións dos libros de texto. En
cambio, o pasado é o tempo
que se utiliza para contar cou-
sas: unha anécdota, unha noti-
cia. O futuro, en cambio, é o Outras actividades
tempo que se usa para facer
Ordes afirmativas e negativas. Propóñalles algunhas oracións impera-
plans e tamén o atoparán nas
tivas para que as copien e as transformen de afirmativas a negativas
previsións meteorolóxicas, por
e viceversa, sen perder o carácter exhortativo. O obxectivo é que prac-
exemplo.
tiquen a alternancia entre o modo subxuntivo e o imperativo.
Quizais teñan dúbidas coa
• Non comas máis chocolate! (Come máis chocolate!)
palabra lontra. Explíquelles que
é un mamífero que vive preto • Vai ao patio, Antía! (Non vaias ao patio, Antía!)
dos ríos e que se alimenta dos • Pon máis aceite na tixola! (Non poñas máis aceite na tixola!)
mamíferos que pesca. • Non collas a chaqueta, Afonso! (Colle a chaqueta, Afonso!)
• Con relación á actividade 2, Outro xeito de facer a actividade sería darlles as oracións con ocos,
vixíe que para expresar o pasa- indicando se son afirmativas ou negativas en cada caso, e pedirlles
do non utilizan as formas de que as completen coas formas verbais que lles propoña.
imperfecto (traballaban) que

136

130903 _ 0184-0199.indd 190 21/7/09 14:49:19

 10
UNIDADE 10
3. Relaciona cada forma verbal co tipo de acción que expresa.
1 unha acción real 2 un desexo 3 unha posibilidade 4 unha orde afirmativa
expresan duración no tempo
Quizais haxa un encoro preto de aquí. Lava as mans e a cara. pasado (Cando era pequena,
oman- Oxalá saques boas notas. O artista pintou a ribeira do río Ulla. María estudaba moito).
Probablemente non chegue a tempo. Elas visitaron un museo. • As actividades 3, 4 e 5 traba-
s que
O ra-
4. Arrodea as formas verbais seguindo o código. llan o modo, que é un concep-
to novo para o alumno. Cómpre
s que Indicativo Subxuntivo Imperativo
go os insistir na relación entre o
modo e a actitude do falan-
ue su- GÚSTANCHE OS NON TEÑAS MEDO!
DEPORTES ACUÁTICOS?
te. Así mesmo, convén que
: Ma-
SÓ CUSTA 20 se fixen en que para expresar
Pois ven e apúntate Oxalá todo desexo tamén empregamos
ao noso curso de ráfting. fose tan barato!
a interxección oxalá, ademais
de do do modo subxuntivo. Póñalles
xunti- este exemplo: Mañá xa non
5. ESTUDO EFICAZ. Observa as formas verbais dos globos e contesta.
dicati-
choverá? Oxalá!
Non abras
a porta! Abre a porta! M Cal das oracións contén • Na actividade 5 é interesante
…) ou unha orde afirmativa? que, despois de observar a
mplo: Que clase de orde contén
a outra oración?
viñeta e responder as pregun-
o. Por M Que modo se utiliza tas, escriban a norma que se
para as ordes afirmativas? deduce.
E para as ordes negativas?

ou
Competencias básicas
di. 6. Escribe tres oracións que comecen con oxalá en que expreses desexos. Competencia
no coñecemento e a
interacción co mundo físico
AUTOAVALIACIÓN
Aproveite estas actividades, espe-
bo. Marca SI ou NON e puntúate. Cada resposta correcta vale 2 puntos. cialmente a 1 e a 3, e as oracións
ga. SI N0N PUNTUACIÓN que se propoñen nelas para facer
ral.
1. O modo reflicte a actitude do falante ante o que di. 1 ....... un percorrido xeográfico pola nosa
2 .......
2. O modo imperativo expresa ordes negativas.
3 .......
Comunidade.
3. O modo indicativo utilízase para expresar feitos reais. 4 .......
...… 4. Os desexos exprésanse en modo subxuntivo. 5 .......

...… TOTAL .......

5. A forma verbal andei está en presente.
...…
Solución: 1 Si, 2 Non, 3 Si, 4 Si, 5 Non.
Solucións
1. Presente: corre, desemboca. Pa-
137
sado: encheu, viu, fixen. Futuro: visi-
taremos. 2. Ana e Pedro traballaron
en equipo; Ana e Pedro traballarán
en equipo; Vós ceastes ás nove;
Redacción de problemas matemáticos. Propóñalles aos alumnos Vós cearedes ás nove. O avó ama-
algunhas operacións matemáticas para que inventen un problema ñou a bicicleta do neto; O avó ama-
que se resolva con esta operación. Pídalles que, na redacción, com- ñará a bicicleta do neto. 3. 3 Qui-
binen formas verbais en modos diferentes. Se ve que resulta moi zais haxa un encoro preto de aquí.
complicado, pódelles facilitar o comezo do problema: Se un cliente 4 Lava as mans e a cara. 2 Oxalá
quixese mercar... saques boas notas. 1 O artista pin-
tou a ribeira do río Ulla. 3 Probable-
mente non chegue a tempo. 1 Elas
visitaron o museo. 4. Indicativo:
gustan, custa. Subxuntivo: teñas,
fose. Imperativo: ven, apúntate. 5.
• Abre a porta. Unha orde negati-
va. • Ordes afirmativas: imperativo.
Ordes negativas: o subxuntivo. 6.
RL.

137

130903 _ 0184-0199.indd 191 21/7/09 14:49:19

 Ortografía A coma 4. Co
No
Obxectivos M

o fun
. Onte, cand
• Coñecer as funcións da coma Ola, Xaquín un rí o moi Escríbese coma (,) nos casos seguintes: M
ñe cí n
á aldea, co eu
nun texto. uboume o m M
Para separar os elementos dunha enumeración.
bromista. Ro
M
azas
fl ex o e re cupereino gr Exemplo: Dun carteiro, dun funcionario, dun buta-
re , du n
• Utilizar correctamente a coma á axuda dun
cart ei ro neiro…
iro…
dun butane
en oracións. funcionario, n Para facer un aclaración no medio dunha oración. 5. Le
ache que no
M

ra de ce rí
Ah, ag
es ist o a ninguén. Exemplo: Onte, cando fun á aldea, coñecín un río
• Distinguir entre aclaracións ex- lle cont as
moi bromista. A
ñeiro.
¥
Roi, o enxe
plicativas e especificativas. M
Para separar, nunha oración, o nome da persoa á
que nos diriximos (vocativo).
• Fixar a ortografía de palabras
Exemplo: Ola, Xaquín.
con dificultades ortográficas.

Suxestións didácticas
1. Arrodea segundo o uso da coma.
Para introducir o tema, pregún-
telles se adoitan usar a coma Benqueridos alumnos: 6. Di
Vocativo Fíx
nos seus textos. Lembre que os Mañá, despois da clase de Matemáticas, faremos unha
excursión ao porto. Alí visitaremos o peirao, as dársenas, a
demais signos de puntuación que Enumeración
lonxa e o museo do porto. Non esquezades levar o bocadillo,
estudamos, o punto e os signos a bebida e o diñeiro da entrada ao museo. Deica mañá! O
Aclaración
as
de interrogación e de admiración, Xiana Seoane, titora de 5.º B.
un
marcan o límite das oracións, en
cousa que a coma non fai. 2. Le con atención e explica a diferenza entre estas dúas oracións. de
so
Ao acabar o debate inicial, pro- Iria, fai co
póñalles que verifiquen os seus os deberes. Iria fai ha
os deberes.
argumentos na nota do enxeñeiro
que se inclúe na viñeta. Despois,
lea a explicación teórica e pida O

Responde. Cres que é importante utilizar a coma? Por que? DIFI
que engadan máis exemplos que
3. Escribe enumeracións. Que hai en cada debuxo?
se lles ocorran para completar os
A B C
do texto explicativo.

Para explicar
• A actividade 1 é moi intere-
sante para repasar as normas
e saber identificar os usos da
coma. Pódese facer ao princi- EXEMPLO No baúl hai unha pelota, un oso de peluche...
pio e, despois, repetila ao final
das actividades como repaso, 138
engadindo un grao de dificulta-
de, sen a axuda das cores.
• O resto de actividades traba-
llan a aplicación das diferen-
tes regras por separado. Na 2 Máis información
trabállase o vocativo. Ademais, Outras funcións da coma. Tamén se utiliza a coma nos casos seguin-
chámase a atención sobre a im- tes:
portancia de colocar os signos • Delimitación dalgúns conectores ao inicio da oración: Ademais,
de puntuación nos enunciados, quero insistir na importancia da escola.
porque en función da súa pre-
• Elisión do verbo: Lois come espinacas; Ana, espárragos.
senza ou ausencia, o sentido da
frase ou da oración pode variar. Cómpre insistir en que o uso de coma entre o suxeito e o verbo é
incorrecto: *Este amigo meu, é detective.
• Seguindo coa idea anterior, a
actividade 5, pola súa banda,
débese aproveitar para que se
conciencien da importancia das
comas para transmitir e compren-
der o sentido dunha oración.

138

130903 _ 0184-0199.indd 192 21/7/09 14:49:19

 10
UNIDADE 10
4. Copia de novo as oracións seguintes engadíndolle a cada unha unha das aclaracións propostas.
Non esquezas as comas!
M Denís Castro deu un concerto que é festivo • Para preparar o ditado, pídalles
o domingo pasado. que lean o texto e que comenten
Este venres iremos ao zoolóxico. premiada no último festival de cine
M
a función que ten cada unha das
. M Estrearon a película «Horizontes»
uta- no cine do barrio.
o famoso violinista comas que poden atopar.

ón. 5. Le e relaciona. Que di cada un? Competencias básicas

río
Os turistas, Os turistas
A B Competencia social e cidadá
que se atopaban mal, que se atopaban mal
aá recibiron asistencia recibiron asistencia
sanitaria. sanitaria. A partir da actividade 1, lémbre-
lles a necesidade de modificar as
formas de tratamento e o tipo de
Que só os turistas que se atopaban mal recibiron asistencia sanitaria.
saúdo, segundo a relación que
Que todos os turistas se atopaban mal e todos recibiron asistencia sanitaria.
teñan cos interlocutores.

6. Ditado. Prepara o ditado para facelo no caderno.

nha Fíxate no uso da coma.
as, a Mans á obra!
Solucións
illo,
O último estudo sobre a auga do río Lor, feito pola 1. Benqueridos alumnos:
º B.
asociación «Co erre de río», revelou que, desde hai Mañá, despois da clase de
uns anos, a calidade desta diminuíu. A ecóloga
Matemáticas, [as dúas comas
encargada do estudo opina que, se se reduce o uso
de herbicidas, a industria da zona colabora e todos indican aclaración] faremos unha
somos un pouco máis responsables e respectuosos excursión ao porto. Alí visitaremos o
co río, a auga do Lor pode recuperarse. Amigos,
peirao, [enumeración] as dársenas,
hai que poñerse todos mans á obra!
[enumeración] a lonxa e o museo
do porto. Non esquezades levar o
bocadillo, [enumeración] a bebida
DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS
e o diñeiro da entrada ao museo.
1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías correspondentes. Deica mañá! Xiana Seoane, [voca-
M
2ipera2ti2o M o2ser2a2ión M
2a2a2an2o tivo ou aclaración] titora de quinto
hiperactivo B. 2. RM: Na primeira oración, a
2. Arrodea os erros e corríxeos. coma que separa o nome da rapa-
observación M iperatibo M oserbación M garabanzo
za indícanos que o verbo que vén a
garavanzo M hiperativo M obserbacion M garbanzo
continuación é un imperativo e esta-
3. Escribe unha oración con cada unha das palabras traballadas. mos, daquela, ante unha oración
exhortativa. No segundo caso, sen
a coma, estamos ante unha oración
139 enunciativa afirmativa. 3. A. No baúl
hai unha pelota, un oso de peluche,
un papaventos e un coche. B. Na
cadeira hai unha chaqueta, unha
camisa, unha gravata, uns panta-
Outras actividades lóns e uns calcetíns, e os zapatos
Detectives de comas. Anímeos para que se fixen no uso da coma na no chan. C. Na froitaría hai laranxas,
vida diaria e pídalles que leven á clase retallos de revistas, catálo- mazás, peras, plátanos e cereixas.
gos, anuncios ou outros textos en que identifiquen o uso da coma. 4. • Denís Castro, o famoso violi-
Comentaranas entre todos na clase; intente que adiviñen por que se nista, deu un concerto o domingo
usou a coma en cada caso. Deste xeito, afaranse a empregar este pasado. • Este venres, que é festi-
signo e fixarán as normas de uso. vo, iremos ao zoolóxico. • Estrearon
a película «Horizontes», premiada no
último festival de cine, no cine do
barrio. 5. A. Que todos os turistas
se atopaban mal e todos recibiron
asistencia sanitaria. B. Que só os
turistas que se atopaban mal recibi-
ron asistencia sanitaria. 6. Ditado.

139

130903 _ 0184-0199.indd 193 21/7/09 14:49:20

 Obradoiro de escritura Com
Mello
Obxectivos Vocabulario preo
Por i
• Repasar vocabulario relacionado coral as re
coa auga. barco
polbo 6. E
• Identificar os sufixos aumenta- m
tivos. caudaloso
inmenso P
• Mellorar o estilo dun texto. profundo a
mergullar
Suxestións didácticas naufragar R
aboiar
O vocabulario desta unidade rela- b
ciónase coa auga, que é o seu
C
tema central, e pódelles servir
1. Conta, coma se foses o mergullador, o que viches no fondo do mar utilizando c
para repasar o fondo mariño e palabras da lista.
os recursos hídricos que estuda-
2. Di cal dos adxectivos da lámina poderías aplicar a cada lugar.
sen en Coñecemento do medio.
M un pozo ▶ ...... M un océano ▶ ...... M un río ▶ ...... M un deserto ▶ ......
Ademais, estudaremos os sufixos
aumentativos, que son funda- 3. Escribe polo menos 6 adxectivos relacionados coa auga.
mentais para darlle ao texto máis EXEMPLO auga tépeda.
expresividade. Fágalles notar que
o uso de palabras con sufixos OS SUFIXOS AUMENTATIVOS. Hai sufixos que, ao engadilos ao final dunha palabra
determinada, expresan a idea de ‘grande’. Por exemplo, se engadimos o sufixo
aumentativos é moi efectivo na -azo á palabra polbo, obtemos a palabra polbazo que significa ‘polbo moi grande’.
redacción de experiencias per- Os sufixos que expresan a idea de medida grande son os sufixos aumentativos.
soais e en conversas cotiás, pero
pouco aconsellable en textos 4. Clasifica as palabras seguintes segundo a terminación -azo/-aza sexa un sufixo d
expositivos, que deben ter un ton aumentativo ou non.

máis neutro. M mazo M librazo M terraza M fotazo M pazo M casaza

M cochazo M inchazo M homazo M ollazos M reloxazo M brazo
No apartado Composición de tex-
tos, centrarémonos na fase de É SUFIXO AUMENTATIVO NON É SUFIXO AUMENTATIVO

corrección. Insista na importan-
cia do vocabulario que aprende-
ron para podelo aplicar á escrita
nesta última fase e, así, mellorar
o texto co uso de palabras máis
precisas ou máis expresivas e
5. Substitúe as expresións destacadas por aumentativos co sufixo -aza ou -ón/-ona.
M Pedro ten unha barba dun mes. ▶ Pedro ten unha barbaza.
M O porteiro fixo unha gran parada. ▶ O porteiro fixo un ..........................
M Iria convidounos a unha gran festa. ▶ Iria convidounos a un ....................
M Ana levaba unha vida moi boa. ▶ Ana levaba unha ...........................
A avoa era unha muller corpulenta. ▶ A avoa era unha ............................
M

sen repeticións. Se quere repasar

algúns dos aspectos léxicos que 140
se traballaron ao longo do curso,
pode preguntarlles que recurso
se pode utilizar para evitar repe-
ticións (sinonimia) e que expre-
sións poden servir para dar máis Máis información
expresividade ao texto (frases Sufixos lexicalizados. Nalgúns substantivos produciuse unha espe-
feitas, refráns, sufixos aumenta- cialización do significado coa conseguinte lexicalización do vocábulo
tivos). en que o sufixo perde o valor aumentativo e dá lugar a unha palabra
nova:
Para explicar
• Na actividade 4 suxira que • garrafa > garrafón • colcha > colchón
busquen a palabra primitiva • faldra > faldrón • caixa > caixón
eliminando o sufixo -azo e que • culler > cullerón
comproben despois se entre a
Propóñalles que expliquen as diferenzas de significado e formen
palabra primitiva e o derivado
oracións coas palabras anteriores.
houbo un cambio de significa-
do aumentativo. Fágalles notar
tamén que os derivados con

140

130903 _ 0184-0199.indd 194 21/7/09 14:49:20

 10
UNIDADE 10
Composición de textos
Melloramos o estilo dun texto. Cando escribimos o borrador dun texto, estamos tan sufixos aumentativos non se
preocupados de contar o que queremos que non nos fixamos no xeito en como o contamos.
Por iso, na fase de corrección e de edición é importante revisar o estilo, é dicir, evitar atopan no dicionario. Así, se
as repeticións, procurar que todas as ideas estean ben enlazadas e ordenadas, etc. queren buscar librazo, terán
que buscar libro; en cambio, o
6. Escribe un texto sobre algún tema relacionado co mar e corríxeo intentando
mellorar o estilo. resto de palabras en que -azo
non funciona como aumentati-
PLANIFICACIÓN DO TEXTO
vo si que se inclúen no dicio-
a) Elixe o tema de que vai tratar o texto: a descrición dunha paisaxe mariña,
a narración dun día na praia, a explicación da formación das mareas, etc.
nario.
• Antes de comezar a escribir o
REDACCIÓN DO TEXTO
texto que se pide na actividade
b) Escribe o borrador do texto nun máximo de vinte liñas.
6, cómpre que se fixen ben no
CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO borrador e na corrección que se
c) Revisa o estilo do borrador e sinala as cousas que queres mellorar. presentan como modelo e que
EXEMPLO comenten os cambios que se
produciron. Fágalles notar que,
Un deporte apaixonante
...... na última liña, para conseguir
O meu deporte preferido é o mergullo. A primeira vez que evitar repeticións máis expresividade utilízase
me mergullei no mar foi alucinante. Ao principio estaba
unha figura retórica, a personi-
enlazar mellor a oración
un pouco nerviosa. Ata aquel momento só me mergullara ficación, como se o mar fose
na piscina do hotel e o mar era grande... Mergulleime buscar máis expresividade un garda que puidese coller a
bra
co monitor e cando pasou antes de nós un banco de peixes alguén.
ixo
construción mal
mal feita
feita
e’. de cores moi bonitas esquecéronme todos os temores. Aquilo era construción
.
moi bonito! Naquel instante souben que me gustaba o mergullo.
Competencias básicas
xo d) Corrixe o teu borrador e pásao a limpo. Competencia
EXEMPLO no coñecemento e a
saza
interacción co mundo físico
azo Un deporte apaixonante
A auga é un elemento importan-
O meu deporte preferido é o mergullo. A primeira vez que
me somerxín no mar foi alucinante. Ao principio estaba
tísimo para vivir e, xa que logo,
na. un pouco nerviosa. Ata aquel momento só fixera inmersións cómpre que fagamos un consu-
na piscina do hotel e o mar era tan grande... Pero cando mo responsable e que respecte-
me mergullei co monitor e pasou por diante de nós un banco
.
de peixes de cores moi bonitas, esquecéronme todos os temores.
mos os recursos hídricos (ríos e
. Aquilo era precioso! Naquel mesmo instante souben mares).
. que o mergullo me atrapara para sempre.
.

141 Solucións
1. RL. 2. • un pozo profundo • un
océano inmenso • un río caudaloso
• un deserto inmenso. 3. RM:
clara, fresca, cristalina, salga-
Outras actividades da, doce, limpa, potable. 4. É
Unimos ideas. Para practicar o uso de conectores, propóñalles unhas SUFIXO AUMENTATIVO: librazo,
mensaxes coma estas, para que intenten completalas colocando os fotazo, casaza, cochazo, ho-
seguintes conectores no lugar correspondente: mazo, ollazos, reloxazo. NON É
en cambio • xa que • pero • e • porque • nin SUFIXO AUMENTATIVO: mazo,
inchazo, terraza, pazo, brazo. 5.
• Tareixa, mañá non irei á festa. Teño reunión urxente. Prométoche • O porteiro fixo un paradón. • Iria
que o venres te verei no concerto. Saúda a Roi. Pásao moi ben. convidounos a un festón / a unha
• Ola! Non traballes tanto. Tampouco estudes tanto. Aconsélloche festaza. Ana levaba unha vidaza /
que fagas deporte. Como dicían os romanos, mens sana in corpore un vidón. A avoa era unha mullero-
sano. Biquiños. na /unha mulleraza. 6. RL.

141

130903 _ 0184-0199.indd 195 21/7/09 14:49:20


Obxectivos
• Coñecer a estrutura dunha páxi-
na web.
• Localizar a información nunha
páxina web.
• Utilizar un mapa de Galicia para
indicar distintas localidades.
Suxestións didácticas
Neste apartado pretendemos
que os rapaces se familiaricen
coa estrutura das páxinas web,
xa que a Internet é actualmente
unha das fontes de información
máis importantes.
Para introducir o tema, fale da
conveniencia de informarse sobre
un lugar que se quere visitar.
Pregúntelles que fontes empre-
garían para conseguir informa-
ción. Mirar unha guía de viaxes,
ler unha reportaxe nunha revista,
preguntarlle a alguén que estivese
antes alí e buscar na Internet son
algunhas das accións que poden
levar a cabo. Explique que, nestes
casos, a Internet pode ser unha
opción moi válida, xa que adoita
ofrecer información actualizada e
permite seleccionar de maneira
rápida os datos que nos interesan
de maneira rápida.
Primeiro, pídalles que observen o
texto e comente con eles a estru-
tura. Insista en que nunha páxina
web a información preséntase de
maneira moi visual, contrariamente
ao que ocorre nun libro. Despois,
pida que o lean en silencio para
poder responder as preguntas.
Para explicar
• Aproveite a actividade 1 para
repasar a estrutura das páxi-
nas web e sobre todo para
mostrarlles o lugar onde hai
que escribir o enderezo das
páxinas web. Aproveite tamén
para remarcar a diferenza entre
enderezo web e enderezo de
correo electrónico. Así mesmo,
pode explicarlles que os cadri-
ños das diversas seccións da
142
130903 _ 0184-0199.indd 196
TEXTOS PARA TRABALLAR AS COMPETENCIAS BÁSICAS Aná
1. Re
http://aventurviaxes.com M
Páxina de Viaxes Viaxes Viaxes Viaxes M
inicio en familia de descanso de aventura exóticas
2. Di
O Canón do Sil na Ribeira Sacra pa
Fíx
p
AVENTURVIAXES Proposta Interesante
Facer unha excursión polo O río Sil xa espertou un grande interese
impresionante canón que labra o río entre os romanos que buscaron na súa
Localización: conca pebidas de ouro e, segundo parece,
mapa
Sil antes de desembocar no Miño.
non lles foi nada mal.
A Ribeira Sacra
Información
catamaráns Situada no interior de Galicia, comprende vinte concellos repartidos entre
o sur da provincia de Lugo e o norte da de Ourense e arredor do curso
Aloxamentos do Miño e do Sil que discorren, cara á súa confluencia, a través
Restaurantes de gargantas ou canóns.
É esta unha zona rica en patrimonio COM
histórico e cultural: castelos coma
o de Castro Caldelas; mosteiros 1
como o de San Pedro de Rochas
no municipio de Esgos (do s. VI,
o máis primitivo de Galicia
e escavado directamente na rocha)
e o de Santo Estevo de Ribas de Sil (un dos máis influentes e hoxe
convertido en Parador Nacional); igrexas, pazos, pontes e moito máis.
Lugares 2
de interese O canón do Sil
Antes de xuntar as súas augas coas do Miño nos Peares, o Sil atravesa
un canón de 35 km que alcanza, nalgúns puntos, 500 m de altura.
A singradura en catamarán ofrécelle ao visitante
unha paraxe de encanto: erosionadas paredes
3
graníticas e con caprichosas deformacións;
fervenzas, en épocas de chuvia, e socalcos para
4
o cultivo da vide que parecen colgados na vertical.
Esta especial orografía permite a práctica
Comentarios de diversas actividades: escalada, parapente,
de visitantes sendeirismo, rafting...
142
Máis información
Mapas. Nos enderezos seguintes, pódense atopar mapas necesarios
para resolver a actividade 3 do apartado de Competencia:
• http://maps.google.es
Esta ferramenta permite consultar mapas así como vistas desde
satélite.
• www.cesga.es/content/view/498/84/lang,gl/
Ofrece un mapa físico e un administrativo de Galicia.
• www.viamichelin.es
Permite consultar todas as estradas do mundo. Dá a posibilidade de
guiar o itinerario se introducimos o lugar de partida e o de chegada.
Ademais do percorrido de estradas, achégalle ao viaxeiro informa-
ción sobre os quilómetros, o tempo que pode levar...
21/7/09 14:49:20
 10
UNIDADE 10
Análise e comprensión
1. Responde. 3. Completa os datos seguintes. páxina, en que facemos clic
M Onde se atopou a información M A paisaxe do Canón do Sil caracterízase para conseguir máis informa-
sobre o Canón do Sil? por ...........................
En que sección da páxina web
ción, chámanse vínculos.
M M A Ribeira Sacra sitúase ...........................
estará incluída esta información? M O mosteiro máis antigo da Ribeira Sacra • As actividades 2, 3, 4 e 5 cén-
é o de ........................... transe na localización de infor-
2. Di sobre que botón temos que premer
para atopar as informacións seguintes. 4. Escribe os nomes propios mencionados. mación no texto e tamén pre-
Fíxate nos botóns do lateral.
tenden que os alumnos sexan
Onde De concellos De ríos
Por que capaces de deducir o tipo de
podemos acceder estrada temos
ao catamarán?
De provincias información que se vai incluír en
que ir? De mosteiros
cada vínculo a partir do título.
5. Di se poderás atopar ou non as informacións
seguintes noutras partes deste sitio web. • As actividades de Competencia
M Outros lugares interesantes da zona. no coñecemento e a interacción
ce, M As opinións doutras persoas sobre co mundo físico fan un repaso
o canón do Sil. pola xeografía galega e traba-
E onde M O tempo que adoita ir nesta zona.
llan o manexo de mapas. Neste
xantaremos? M As festas que se celebran.
punto, quizais sexa necesario
aclarar a diferenza entre mapa,
representación da superficie da
COMPETENCIA COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MUNDO FÍSICO Terra, e plano, representación
1. Sigue as indicacións para situar o lugar.
dunha vila ou cidade.
M Escribe os nomes de cada provincia
e píntaas de cores diferentes.
M Marca en vermello a zona aproximada
B!Dpsv—b
Competencias básicas
en que se atopa o canón do Sil. Tratamento da información
Tboujbhp Mvhp

2. Sinala no mapa onde se atopa, aproximadamente,

a localidade onde vives e responde.
A Internet é, ademais dunha fonte
N j—p

M Vives na mesma provincia onde se atopa Qpoufwfesb s“p

s“p Tj
m de información, unha ferramenta
Pvsfotf
o canón do Sil? Está preto ou lonxe? moi útil para comunicarse con
3. Investiga e anota cales son os 22 concellos
xente de todo o mundo.
da Ribeira Sacra.

4. Busca datos que che permitan chegar ao canón do Sil.

l.
M Consulta nun mapa as estradas que pasan por esta zona.
M Enumera vilas e lugares polos que pasarías desde a túa localidade ata o mosteiro
Solucións
de San Pedro de Rochas.
1. • A páxina é http://aventurviaxes.
com. • A sección é A Ribeira Sacra,
dentro do apartado Viaxes en fa-
143
milia. 2. Información catamaráns.
Localización: mapa. Aloxamentos e
restaurantes. 3. • por erosionadas
paredes graníticas, fervenzas en
épocas de chuvia e socalcos para
Outras actividades
o cultivo da vide. • No interior de
Programar unha viaxe. Visite a aula de informática do centro e divida Galicia. • San Pedro de Rochas. 4.
a clase en grupos de catro. Pídalles que busquen un lugar de Galicia Concellos: Castro Caldelas. Ríos:
que lles gustaría visitar e recoméndelles esta páxina web para atopar Sil e Miño. Mosteiros: San Pedro de
ideas: Rochas, Santo Estevo de Ribas de
http://www.turgalicia.es Sil. De provincias: Lugo e Ourense.
Posteriormente, pídalle que completen a información sobre o lugar 5. • Si (Lugares de interese). • Si
con estes datos: como chegar, aloxamentos e restaurantes, lugares (Comentarios de visitantes). • Non.
próximos, horarios e prezos. Ademais da páxina anterior, poden visi- • Non.
tar a oficina de turismo correspondente. Se non saben o enderezo, COÑECEMENTO E INTERACCIÓN
indíquelles que poden introducir nun buscador (www.google.com) a CO MUNDO FÍSICO
palabra turismo e o nome do lugar que escolleron. 1. • A Coruña. Lugo. Ourense. Pon-
tevedra• Cómpre marcar preto de
Ourense, ao leste. 2, 3 e 4. RL.

143

130903 _ 0184-0199.indd 197 21/7/09 14:49:21

 Actividades
Obxectivos 1. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade. LEM

• Repasar os contidos da unida- M Os sufixos aumentativos son ………… 9.

de. M A coma escríbese nos seguintes casos:
• Revisar contidos da unidade – para separar os ………… 10.
– para facer unha ………… no medio dunha oración
anterior.
– para separar nunha oración ………… á que nos diriximos ………….
• Corrixir a información errónea
dun texto.
2. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema.
Suxestións didácticas O VERBO 11.
Se lle parece axeitado, na activi- mediante o

dade 3 pode advertilos de que

tempo .............
nos textos narrativos se utilizan
sitúa a acción no
moito os tempos de pasado: o ............. subxuntivo .............
perfecto adoita usarse para as ............. ............. futuro expresa expresa expresa
accións (Unha familia moi especial 12.
............. ............. .............
visitou…), mentres que o pretéri-
to imperfecto se usa nas pasaxes
3. Reescribe o texto en pasado. 6. Substitúe as expresións destacadas
máis descritivas ou para indicar por aumentativos co sufixo -azo/-aza.
As lontras e o río Eo
simultaneidade de accións co M O tataravó levaba un bigote moi gordo.
pasado (Eran catro lontras…). Así Unha familia moi especial visita M O xigante axitou unha man enorme.
o río Eo. Son catro lontras. Unha
mesmo, pode aproveitar para expli- M Un gran tractor avanzaba polo camiño.
fai o morto no medio da corrente,
M Roi mercou unha barca moi grande.
ES
car que o río Eo discorre por terras outra practica submarinismo,
de Galicia e Asturias, desemboca mentres dúas máis corren 1
7. Escribe enumeracións sobre estes temas
movendo as patas e o rabo. de polo menos catro elementos.
no mar Cantábrico formando a ría Van a fume de carozo!
de Ribadeo e constitúe fronteira
4. Engade un diálogo ao texto anterior. Tes que OS DEPORTES AS VIAXES
natural entre as dúas comunida-
incluír unha oración que exprese un desexo
des (pódeselles lembrar o texto e outra que exprese unha orde negativa.
8. Pon comas cando cumpra.
traballado na unidade 8 para a
5. Clasifica segundo o modo do verbo. M Na despensa que é bastante grande había
competencia Aprender a aprender, latas de conserva botellas de auga cartóns
M Eu colecciono cromos. modo indicativo
que mencionaba este río). de leite chourizos e cebolas.
M Pode ser que corra.
M Brais Adela e Hadrián viaxaron ao Congo
M Vámonos xa. modo subxuntivo no corazón de África. 2
M Non digas nada. M Xurxo que é moi aventureiro fai escalada
modo imperativo
Solucións M Oxalá chovese. e barranquismo.

1. • Os sufixos aumentativos son 144

os que expresan a idea de ‘gran-
de’. • A coma escríbese nos se-
guintes casos: – para separar os
elementos dunha enumeración;
– para facer unha aclaración no me- Outras actividades
dio dunha oración; – para separar,
nunha oración, o nome da persoa Un mapa dos ríos. Repase a xeografía galega e propóñalles facer
á que nos diriximos (vocativo). 2. un mapa de Galicia en que sinalen os diferentes ríos. Pídalles que
O verbo, mediante o tempo, sitúa completen o mapa con fotografías de paraxes destes ríos e tamén
a acción no presente, no pasado e con algúns datos de interese, como caudal, aproveitamento do río e
no futuro. O verbo, mediante o mo- características destacadas.
do indicativo, expresa feitos reais;
co subxuntivo, expresa feitos non Nesta páxina web: www.rios-galegos.com atopará informacións diversas
reais (desexos, posibilidades…) e relacionadas cos ríos galegos, incluso lendas e poesías. Nestoutra,
ordes negativas; e co imperativo, http://gl.wikipedia.org/wiki/Ríos_de_Galicia, unha listaxe dos ríos de
ordes afirmativas. 3. Unha familia Galicia que os alumnos poden consultar para descubrir a riqueza flu-
moi especial visitou o río Eo. Eran vial galega e localizar datos de ríos que coñecen.
catro lontras. Unha fixo o morto no
medio da corrente, outra practicou

144

130903 _ 0184-0199.indd 198 21/7/09 14:49:21

 10
UNIDADE 10
LEMBRA E REPASA submarinismo, mentres dúas máis
corrían movendo as patas e o ra-
9. Explica o significado destas palabras. 13. Cambia de número estas palabras.
bo. Ían a fume de carozo! 4. RL.
● replicar ● ruxir ● zurrón ● irmán ● feroz ● tres
5. Modo Indicativo: Eu colecciono
● actriz ● lugués ● túnel
10. Escribe unha oración que cumpra isto: cromos. Pode ser que chova. Modo
● condutor ● pardal ● sol
● Que conteña un xerundio. Subxuntivo: Non digas nada. Oxa-
● Que teña unha forma verbal en 2.ª 14. Explica cando se empregan estes signos lá chovese. Pode ser que chova.
persoa do singular. que pechan oracións.
● Que teña unha forma verbal en 1.ª
Modo Imperativo: Ímonos xa. 6.
persoa do plural. . ? ! • bigotazo • manaza • tractorazo
• barcaza. 7. RM: OS DEPORTES:
11. Completa. 15. Escribe as oracións seguintes. Non esquezas
● As formas verbais de primeira persoa os signos que pechan oracións. baloncesto, ciclismo, tenis, atletis-
admiten os pronomes persoais …..… ● Unha oración que exprese sorpresa. mo… AS VIAXES: maleta, billete,
● As formas verbais de segunda persoa ● Unha oración en que se negue un feito. cámara, guía… 8. • Na despen-
admiten os pronomes persoais …..… ● Unha oración en que se pregunta algo. sa, que é bastante grande, había
● As formas verbais de terceira persoa
admiten os pronomes persoais …..… 16. Marca. Que é un texto expositivo? latas de conservas, botellas de
Un texto que describe paisaxes ou persoas.
auga, cartóns de leite, chourizos
12. Define estrofa e explica a que clase
pertence esta. Un texto co que se expresan opinións. e cebolas. • Brais, Adela, e Ha-
Un texto co que se transmite información. drián viaxaron ao Congo, no cora-
Cantan os paxariños
todos xuntos nos niños.
Un texto en que se conta unha historia zón de África. • Xurxo, que é moi
imaxinaria.
aventureiro, fai escalada e barran-
. quismo. 9. • replicar: contestar
contradicindo a opinión do outro.
.
ES CAPAZ DE… Localizar información errónea nun texto • ruxir: facer o león e outros animais
o seu son. • zurrón: bolsa de pel ou
s 1. Localiza as tres informacións erróneas que hai no texto seguinte e corríxeas. coiro coma a que levan os pastores
Como son os ríos galegos? ou os cazadores para levar a comi-
Os ríos galegos son, polo xeral, curtos porque as serras onde da. 10. RL. 11. • eu e nós. • ti e vós.
nacen están preto do mar, e teñen un caudal moi abundante • el, ela, eles e elas. 12. A estro-
e regular, debido á escaseza de chuvias.
fa é un conxunto de versos cu-
Os ríos galegos pertencen a dúas vertentes, a cantábrica
había e a mediterránea, segundo desemboquen no mar Cantábrico nha estrutura determinada. É un
rtóns ou no océano Pacífico. pareado (ten dous versos). 13. •
O río máis longo é caudaloso de Galicia é o Miño. irmáns • feroces • tres • actri-
ngo
ces • lugueses • túneles • con-
2. Escribe un texto breve que inclúa algunha información errónea para que un compañeiro
ada ou compañeira a localice. dutores • pardais • soles. 14.
O punto: ao final das oracións en
que se afirma ou se nega algo. A
145 interrogación: ao final das oracións
en que se pregunta algo. A admira-
ción: ao final das oracións en que
se expresa sorpresa, admiración,
medo, etc. 15. RL. 16. Un texto co
Programa de ESTUDO EFICAZ que se transmite información.
Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que ES CAPAZ DE...
aprenderon. Complete con eles unha táboa coma esta: 1. Os ríos galegos son, polo xeral,
curtos e teñen un caudal moi
O que aprendín O que aprendín a facer
abundante e regular, debido á
Lectura abundancia de chuvias.
Comunicación oral Os ríos galegos pertencen a dúas
Gramática vertentes, a cantábrica e a atlán-
tica, segundo desemboquen no
Ortografía
mar Cantábrico ou no océano
Vocabulario Atlántico.
Composición de textos O río máis longo e caudaloso de
Competencias Galicia é o Miño. 2. RL.

145

130903 _ 0184-0199.indd 199 21/7/09 14:49:21

 11 Un mal negocio E

Programación
Obxectivos
• Ler un texto narrativo coa entoación axeitada.
Contidos
• Identificar as referencias irónicas dun texto. • Os tempos verbais.
• Recoñecer obxectos a partir de pistas. • O punto e coma.
• Seleccionar os trazos distintivos dun obxecto para describilo. • Os sufixos diminutivos.
• Coñecer os tempos verbais. • Clases de poemas.
• Aprender os usos do punto e coma.
• Coñecer os sufixos diminutivos e a utilidade que teñen. R
• Escribir o texto dun cómic. • Lectura do texto Un mal •
• Coñecer os diferentes tipos de poemas. negocio.
•
• Ser capaz de elixir un libro de lectura. • Interpretación dos elementos
•
irónicos dun texto narrativo.
• Descrición oral de obxectos. E
Criterios de avaliación • Identificación dos sufixos
diminutivos. •
• Le un texto narrativo coa entoación axeitada. •
• Elaboración dun cómic tendo
• Identifica as referencias irónicas dun texto.
en conta os distintos tipos
•
• Adiviña obxectos a partir de pistas. de globos.
• Selecciona os datos distintivos dun obxecto para describilo. • Clasificación dos poemas
• Emprega os tempos verbais axeitados segundo o contexto. segundo sexan estróficos
• Utiliza o punto e coma de maneira axeitada. ou non estróficos.

• Identifica palabras que conteñen sufixos diminutivos. • Análise da cuberta

dalgúns libros para extraer
• Elabora os globos dun cómic.
información.
• Diferencia os poemas estróficos e os non estróficos.
• Escolle un libro para ler a partir da información da cuberta
e da contracuberta.
• Interese polo uso correcto
dos signos de puntuación.
• Valoración do cómic como
Competencias básicas texto literario.
Ademais da Competencia en comunicación lingüística, nesta
unidade desenvólvense as competencias seguintes: Competencia
cultural e artística, Competencia social e cidadá, Aprender
a aprender, Autonomía e iniciativa persoal e Tratamento
da información.

146A

130903 _ 0200-0215.indd 200 21/7/09 14:46:42

 Esquema da unidade
UNIDADE 11

Texto narrativo Gramática Ortografía Literatura

Un mal negocio Os tempos verbais O punto e coma Clases de poemas

Comunicación oral Obradoiro de escritura

Comprensión auditiva: Adiviñar obxectos Vocabulario: Os sufixos diminutivos
Expresión oral: Facer preguntas para adiviñar un obxecto Composición de textos: Escribir o texto dun cómic

Es capaz de…
Actividades
Escoller un libro

Recursos
• Láminas da aula. • Recursos para a avaliación.
• Caderno de práctica. Terceiro trimestre. • CD Comunicación oral Lingua 5.
• Fichas de reforzo e ampliación. • Manual do programa de ESTUDO EFICAZ.

Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ

• Redactar resumos: actividade 9, páxina 148; actividade 1, páxina 158.
• Repasar procedementos: actividade 5, páxina 151.
• Elaborar esquemas: actividade 2, páxina 158.

Previsión de dificultades Suxestión

de temporalización
• Non sempre hai unanimidade á hora de nomear
os tempos verbais; por esta razón, no programa Setembro
de Gramática ofrecemos as dúas posibilidades, Outubro
para que vostede escolla a que considere máis
Novembro
oportuna.
• Algunhas palabras simples (viño, veciña) Decembro
presentan unha forma semellante ás palabras Xaneiro
derivadas con sufixo diminutivo (canciño,
camiña). Insista en que o sufixo diminutivo Febreiro
non soamente cambia formalmente as palabras, Marzo
senón que lles engade un matiz de significado.
Abril
Maio
Xuño

146B

130903 _ 0200-0215.indd 201 21/7/09 14:46:43

 Obxectivos
11 Un mal negocio ca

pa
• Ler de maneira fluída.
se
• Establecer diferenzas entre os eu
contos populares e os contos va

de autor.
de
tou
sem
Suxestións didácticas de
do
Un mal negocio é un conto que
se recolle no libro No colo do as
Atlas, en que se inclúen varios
co
contos populares do Marrocos.
de
Lémbrelles que o Atlas é un sis-
tema montañoso que atravesa du
as
Marrocos, Alxeria e Tunisia. Para
que saiban situarse, sería intere- po
sante que localizase nun mapa pa
estas montañas.
ca

Antes de ler fix

Pregúntelles que é para eles un

VAS APRENDER
mal negocio e anímeos para que
1 Lectura
expoñan situacións concretas.
Un mal negocio
Pida tamén que se fixen na ilus- 2 Comunicación oral
tración para que intenten adiviñar ● Adiviñar obxectos
● Facer preguntas para
a procedencia dos personaxes adiviñar un obxecto
e onde se sitúan: cómpre que
3 Gramática
Os tempos verbais
poñan atención aos vestidos e ás
4 Ortografía
ventás das casas que se ven. O punto e coma
A xustiza é un tema central do 5 Obradoiro de escritura
● Os sufixos diminutivos
texto. Antes de comezar a ler, ● Escribir o texto
explore os seus coñecementos dun cómic
6 Literatura
sobre o tema: que é un xuíz?; que
Clases de poemas
función exerce nun xuízo?; cando
se xulga unha persoa?; como se
desenvolve un xuízo? 146
N
tal
de
on hai moito tempo, vivía na cidade de Tánxer un home
famoso polo seu enxeño que se chamaba Si Haman a-Filal. O paxá
ca
daquela época creou un cargo especial para el e nomeouno «Xuíz
Supremo de todos os Casos de Pacotilla».
Doutra banda, naquel tempo, tamén vivía en Tánxer un humil-
ali
de zapateiro que tiña un canario. Un día, mentres arranxaba zapa-
en
tos, un vello peregrino oíu o canto do paxaro e quedou enfeitizado.
Pasou máis dunha hora mirándoo fixamente, coa boca moi aberta,
tri
ca
e despois pregoulle ao zapateiro que llo vendese.
dé
O zapateiro queríalle moito ao paxaro e non estaba disposto a
vendelo, pero o peregrino insistiu tanto que, finalmente, aceptou
tei
venderllo por vinte moedas.
im
Ao cabo de tres días, o peregrino volveu co canario e díxolle ao
qu
zapateiro:
ve
–Toma o paxaro e devólveme o diñeiro.
O zapateiro enfadouse moito cando oíu aquelas palabras.

A lectura
Faga vostede unha lectura en
voz alta do texto, poñendo unha
atención especial á entoación pa- Máis información
ra diferenciar o carácter rosmón
As cidades marroquís. Tánxer, a cidade que se menciona na lectu-
do peregrino e a maneira de ser
ra, atópase ao norte de Marrocos, preto do estreito de Xibraltar. Foi
máis paciente, ao principio, do
fundada polos fenicios, e posteriormente estivo baixo a dominación
zapateiro, que irá mudando en
romana (século I a. C.), portuguesa (século XV), británica (século XVII)
enfado segundo vaia avanzando a
e, máis recentemente (1940-1945), foi de dominio español.
historia. Pare a lectura na última
intervención do paxá e pídalles aos As cidades marroquís caracterízanse por teren un mercado no centro
alumnos que fagan hipóteses so- que se chama zoco. Este mercado constitúe o corazón da medina,
bre o veredicto que emitirá o xuíz. que é o centro da cidade e que queda dentro da muralla. Ademais,
Suxíralles que escriban a sentenza dentro da medina está tamén a mesquita, que é o lugar de oración
que eles ditarían se fosen xuíces. para os musulmáns. Se o considera conveniente, móstrelles fotogra-
Posteriormente, retome a lectura fías para que poidan ver as semellanzas e as diferenzas coa ilustra-
para que comparen a solución do ción.
xuíz coa que eles deron.

146

130903 _ 0200-0215.indd 202 21/7/09 14:46:43

 UNIDADE 11
–Eu non cho quería vender. Fuches ti quen insistiches en mer-
paxá: gobernador
calo e agora vésme molestar outra vez. Con que dereito fas iso? do imperio turco.
–O paxaro non canta –explicou o peregrino–. Desde que o levei Remarque a ironía que se trans-
para a miña casa, non cantou unha soa vez. de pacotilla: de pouca
calidade ou de pouco parenta nas palabras do xuíz. Se-
–Éme igual –contestou o zapateiro–. No trato que fixemos non
se puxo como condición que o paxaro cantase. E vólvoche dicir que
valor. mella darlle a razón ao peregrino,
eu non quería vendelo. De maneira que non sexas provocador e peregrino: persoa que por pero en realidade non é así.
vaite agora mesmo. fe fai unha viaxe a unha
Daquela o peregrino comezou a berrar, e formouse unha roda igrexa ou un lugar sagrado.
de persoas que querían saber o que pasaba. Cada interesado con- litigantes: persoas Competencias básicas
tou a súa historia e, dunha banda porque o peregrino era vello e que teñen unha discusión.
semellaba tan furioso, e doutra porque os bos musulmáns teñen Competencia cultural
obradoiro: lugar onde se
debilidade polos homes santos que peregrinaron deica a Meca, to-
realizan traballos manuais; e artística
dos se puxeron en contra do zapateiro. taller.
–Non che dá vergoña? –dicíanlle–. Devólvelle a este pobre home Se hai na aula rapaces ou rapa-
as vinte moedas e queda co teu paxaro. zas do norte de África, aproveite
E así o fixo o zapateiro, desexoso de acabar dunha vez por todas
para que expliquen como se orga-
con aquel asunto. Devolveulle ao peregrino o diñeiro coa esperanza
de que o deixase tranquilo. nizan as cidades no seu país,
–Un momento –dixo o peregrino–. Alimentei este paxaro inútil como van vestidas as persoas,
durante tres días. Xa que logo, o máis xusto é que me pagues todas que costumes son típicos. Anime
as sementes que comeu.
Cando oíu iso, o zapateiro non o podía crer. Desfixera o trato
os alumnos a facer un breve tra-
por amabilidade e agora aquel vello desvergonzado quería que lle ballo de investigación sobre estes
pagase as sementes. países e a presentalo en forma de
–Iso –berrou furioso– non o farei nunca, aínda que me corten a
cabeza e me arrastren espido polas rúas de Tánxer.
mural, con debuxos e fotografías
Pero o vello peregrino enfadouse aínda máis, chamou a garda e que ilustren o contido.
fixo que levasen o zapateiro perante o paxá.
–Este caso non o podo xulgar eu –dixo o paxá despois de escoi-
Competencia social e cidadá
talos con moita atención–, senón o Xuíz Supremo de todos os Casos
O AUTOR
home
de Pacotilla. Fágalles notar o complicado que
Así pois, a garda fíxose cargo dos dous litigantes e levounos á
paxá resulta tomar decisións xustas.
casa do xuíz.
«Xuíz
O xuíz escoitou as dúas versións e ditou a sentenza: Anímeos a explicar experiencias
umil-
–É evidente que o peregrino ten dereito a cobrar polos días que persoais en que tivesen que
alimentou o teu paxaro –díxolle ao zapateiro–. Pero hai unha cousa
Richard
zapa- Hughes poñer paz nalgún conflito.
en contra túa –engadiu ao mesmo tempo que se xiraba cara ao
zado.
triunfante peregrino–. Durante tres días o zapateiro quedou sen o Este escritor inglés (1900-1976)
berta, está considerado un dos mestres
canto do seu paxaro, e tes que compensalo por iso. Polo tanto, con-
dénote a pasar tres días dentro dunha gaiola no obradoiro do zapa-
da literatura fantástica infantil. Despois de ler
osto a Deuse a coñecer como poeta e dra-
teiro e a cantar para el tan ben como o fai o seu paxaro. maturgo, pero destacou, sobre todo,
Comente cos alumnos se este
eptou
Daquela chamou os gardas, coma se tivese que lles dicir algo como novelista e autor de relatos
importante, e deixou o peregrino sen vixilancia. Non cómpre dicir
para rapaces. Algunha das súas conto lles lembra os contos popu-
lle ao obras foi levada ao cine. A obra da
que, cando miraron, o peregrino desaparecera. E endexamais vol- que se tirou este texto está tradu- lares que leron ao longo do curso
veu molestar a ninguén en Tánxer. cida ao galego en Alfaguara-Obra- ou se se parece máis aos contos
doiro.
Richard Hughes, No colo do Atlas. (Adaptación) fantásticos. Abra un debate para
comentar as características típi-
147 cas dos contos populares, como
son os tipos de personaxes e
tamén os tipos de historias, cunha
ensinanza moral ao final.
Fágalles notar que, contrariamente
Ironía. A ironía é un recurso modalizador que denota a subxectividade
a moitos contos populares, nesta
dunha mensaxe. Consiste en dicir unha mensaxe contraria ao que
historia o conflito resólvese sen
realmente se pensa. Na escritura a miúdo márcase con comiñas ou
necesidade de que ningún dos
cursiva («Xuíz Supremo de todos os Casos de Pacotilla», na lectu-
dous litigantes sexa castigado.
ra). Na lingua oral emprégase unha entoación diferente, cun ton con
Lembre que na literatura popular,
retranca. Explique o recurso coas oracións seguintes:
en cambio, é habitual que o perso-
• Xa vexo qué cansadísimo debes estar (referíndose a alguén que naxe negativo reciba un castigo.
pasou toda a tarde no sofá).
• Vaille facer o recado Inés, que é moi rápida (referíndose a alguén
que tarda moito en facer as cousas).

147

130903 _ 0200-0215.indd 203 21/7/09 14:46:43

 Traballo sobre a lectura Co
Obxectivos Com
Vocabulario A estrutura e o contido
• Facer fichas coas característi- 1. Le e marca o significado da palabra 5. Copia e completa o esquema da lectura. Adiviñ
cas dos personaxes e valorar destacada. a aqu
obxec
as actuacións. SITUACIÓN INICIAL ▶ .............
se tra
Non sexas temo
• Ordenar as accións do texto. provocador. PRESENTACIÓN DO CONFLITO ▶ ............. que n

Suxestións didácticas Unha persoa afeccionada a discutir.

Na actividade 3, para completar a
definición do personaxe, os alum-
nos terán que interpretar a manei-
ra de actuar do peregrino e fixarse
no que din outros personaxes ou
o narrador sobre el. Se o consi-
dera conveniente, pode pedirlles
que elaboren fichas doutros per-
sonaxes.
Á hora de formular o conflito para
o xuíz que se pide na actividade
8, lembre o significado da expre-
RESOLUCIÓN DO CONFLITO ▶ ............. 1.
Alguén que quere conseguilo todo.
A túa opinión
O marco
6. Comenta cos compañeiros e coas compañeiras.
2. Enche o esquema cos elementos
que compoñen o marco da historia.
● Paréceche xusta a sentenza do xuíz?
● Cres que o xuíz fixo ben en deixar escapar
MARCO o peregrino? Por que o fixo?
2. Es
7. Marca. Que ensinanza se pode extraer
da lectura?
LUGAR TEMPO PROTAGONISTAS
Que non hai que facer tratos
con descoñecidos.
Os personaxes Que non hai que aproveitarse dos demais.
3. Escolle os adxectivos que definen o carácter Que non se pode confiar na xustiza. 3. Co
do peregrino e cubre unha ficha coma esta.

sión de pacotilla. É importante aproveitado

O PEREGRINO
A túa achega Exp
honrado
que o caso que propoñan sexa 8. Inventa un caso axeitado para o Xuíz Facem
pacífico Supremo de todos os Casos de Pacotilla. Refle
de pouca importancia, para que
provocador é unh
acaia ao título do xuíz.
amable Rexistro de lectura
caprichoso
4. Xo
9. ESTUDO EFICAZ. Fai unha ficha sobre
Po
a lectura con estes datos.
Solucións As accións

1. Unha persoa afeccionada a dis- 4. Ordena con números as accións do peregrino.

cutir. 2. LUGAR: Tánxer. TEMPO:
Non hai moito tempo. PROTAGO-
NISTAS: O zapateiro, o peregrino
e o Xuíz Supremo dos Casos de
Pacotilla. 3. aproveitado, provoca-
dor, caprichoso. RL. 4. 1. Roga ao
zapateiro que lle venda o canario.
2. Devolve o canario porque non
canta. 3. Reclámalle ao zapatei-
ro que lle pague as sementes.
4. Chama polo garda. 5. Escapa
cando os gardas non o vixían. 5.
SITUACIÓN INICIAL: O peregrino
merca o canario do zapateiro. PRE-
SENTACIÓN DO CONFLITO: O pere-
grino está descontento co canario
e quere volvelo e recuperar o diñei-
ro con que o pagara, ademais do
que gastou alimentando o paxaro
durante 3 días. RESOLUCIÓN DO
CONFLITO: O xuíz dita sentenza e
o peregrino, por non ter que cum-
prila, escapa e non volve nunca
máis a Tánxer. 6. RL. 7. Que non
hai que aproveitarse dos demais.
8 e 9. RL.
Reclámalle ao zapateiro que lle pague Título:
as sementes. Autor/a:
Roga ao zapateiro que lle venda o canario. Resumo:
Escapa cando os gardas non o vixían.
Devolve o canario porque non canta.
Chama polo garda.
Opinión:
148
Programa de comprensión
Actividade 1. Elaboración dunha interpretación. Interpretar o significa-
do dunha palabra do texto.
Actividade 2. Obtención da información. Localizar información sobre
o marco da historia.
Actividade 3. Elaboración dunha interpretación. Caracterizar un perso-
naxe a partir das palabras que di e as accións que fai.
Actividades 4 e 5. Comprensión global. Ordenar e resumir accións.
Actividades 6 e 7. Reflexión sobre o contido. Valorar as actitudes dos
personaxes e extraer a ensinanza do conto.
Actividade 8. Expresión escrita. Inventar un caso para ser xulgado.
Actividade 9. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.

148

130903 _ 0200-0215.indd 204 21/7/09 14:46:44

 11
UNIDADE 11
Comunicación oral
Eu fago obxectos
E ti a que
Comprensión auditiva te dedicas?
de pel que se poñen Obxectivos
nos pés.
Adiviñamos obxectos. Ás veces, se estamos atentos • Adiviñar obxectos a partir de
a aquilo que nos explican sobre unha cousa ou un pistas.
obxecto, podemos adiviñar de que cousa ou obxecto
......
se trata sen que nos digan o nome. Para conseguilo • Describir obxectos oralmente.
temos que nos fixar en cada unha das pistas
...... que nos dá a persoa que realiza a explicación.
Suxestións didácticas
...... 1. Escoita a gravación e adiviña que dous regalos lle fixeron á rapaza.
Comprensión auditiva
AS AVENTURAS Os alumnos deberían de domi-
DO PIRATA
BOCANEGRA
nar a descrición, tanto no nivel
eiras. escrito (vexa unidade 8) coma no
oral. Nesta unidade traballamos a
apar descrición oral de obxectos, que
2. Escolle as tres pistas que permitirían adiviñar, sen dicir o nome, o obxecto proposto. relacionaremos coas adiviñas,
Son dous. Póñense nas mans. descricións de tipo lúdico e lite-
Teñen diversas cores. Hainos de moitas clases. rario, e tamén coas definicións
Son de la. Son pezas de vestir. de dicionario, descricións cun
Teñen forma de man. Protéxennos do frío.
mais. carácter máis formal. A audición
3. Compara as pistas que escolliches coas dos compañeiros e facede unha valoración. do CD Comunicación oral servira-
lles como modelo de descricións
Expresión oral orais.
Facemos preguntas para adiviñar un obxecto. Describir un obxecto ás veces non é fácil. Na actividade 3, despois de com-
Reflexionar sobre as preguntas que nos permitirían identificalo entre outros obxectos parar e comentar as pistas que
é unha técnica que nos axudará a mellorar as nosas descricións de obxectos.
escolleu cada alumno para des-
4. Xoga cos compañeiros e coas compañeiras a adiviñar obxectos. cribir o obxecto, pídalles que as
Podedes facelo así: ordenen e as lean para elaborar
unha definición de dicionario da
1. Dividídevos en parellas. Cada membro da parella
escollerá un obxecto e anotarao nun papel. palabra guantes. A continuación,
2. Por quenda, cada membro da parella faralle suxíralles que comparen a defi-
preguntas ao outro para adiviñar que obxecto nición que fixeron coa que ofre-
escolleu. Quen responde, soamente poderá facelo
con SI ou NON. ce o dicionario. Lémbrelles que
3. Cando un dos membros da parella adiviñe o obxecto no dicionario terán que buscar a
agochado do outro, os dous o anotarán no caderno, palabra en singular.
xunto coas preguntas que serviron para identificalo.
Expresión oral
149
Para que o xogo sexa máis fácil,
pode limitar o campo dentro do
cal teñen que atopar os obxectos:
enriba da mesa, dentro da aula,
na escola, no patio…
Outras actividades
Competencias básicas
Pasapalabra. Debuxe no encerado unha roda formada por todas as
letras do abecedario, coma a do concurso de televisión Pasapalabra. Aprender a aprender
Diga unha letra e lea a definición dun obxecto que comece por esa A partir da actividade 1, fomen-
letra. Os alumnos terán que adiviñar o nome. Se ve que só coa defi- te a escoita atenta, que require
nición lles resulta complicado, engada pistas ou anime os alumnos silencio e concentración.
para que fagan preguntas.

Solucións
1. Os patíns e o libro de contos
ilustrado. 2. Son dous. Póñense
nas mans. Protéxennos do frío. 3
e 4. RL.

149

130903 _ 0200-0215.indd 205 21/7/09 14:46:44

 Gramática Os tempos verbais 2. Re
Obxectivos Os tempos verbais
no
Ti mercáchesme 1
• Coñecer a maneira como se o canario. Os tempos verbais son conxuntos de formas verbais que sitúan a ac- 2
organiza a conxugación dun ción no mesmo tempo e no mesmo modo. Xeralmente, os tempos
3
verbais están constituídos por seis formas que varían segundo o nú-
verbo. mero e a persoa que expresan. Por exemplo, as formas verbais do 4
• Analizar as formas verbais ten- presente de indicativo do verbo vender son vendo, vendes, vende, ven-
demos, vendedes, venden. 3. An
do en conta todos os aspectos
●
que se trataron nas unidades Clasificación dos tempos verbais ●
anteriores. As formas verbais sitúan as accións nun tempo determinado, o
• Seleccionar a forma verbal co- Si, pero tempo en que sucede o feito que explican. Os tempos verbais agrú- EX
non cantou nin panse en tres bloques:
rrecta segundo o contexto. unha vez… ● Os tempos de pasado expresan feitos anteriores ao momento en
que se fala (andaron, andaba). 4. Ar
Suxestións didácticas ● Os tempos de presente refírense ao momento en que se fala (ando).
● Os tempos de futuro expresan feitos posteriores ao momento en
Para introducir o contido grama- que se fala (andarás). An
tical desta unidade, explíquelles En galego, os tempos verbais son estes: de
a
aos alumnos que cada modo O NOME DOS TEMPOS MODO INDICATIVO
–S
está formado por diferentes tem- VERBAIS Presente Pretérito imperfecto (Copretérito)
N
ando andaba
pos verbais e cada tempo ver- Para os tempos ver-
Pretérito perfecto (Pretérito) Pretérito pluscuamperfecto (Antepretérito)
bal consta de seis formas (unha
bais usamos os no- 5. ES
mes tradicionais (en andei andara pe
para cada persoa). Ademais de negra); tamén se po- Futuro Condicional (Pospretérito)
den designar cos no- andarei andaría
observar o cadro que se presenta mes que van entre pa-
MODO SUBXUNTIVO
neste apartado, pode mostrarlles rénteses.
Presente Pretérito imperfecto (Pretérito)
AUT
as conxugacións completas que ande andase
M
figuran no anexo (páxinas 220- MODO IMPERATIVO
Presente 1
223). Teña en conta que o obxec-
anda
tivo destas unidades non é que
2
o alumno memorice as formas
Os tempos verbais son conxuntos de formas verbais que si-
de cada tempo, senón que sexa túan a acción no mesmo tempo e no mesmo modo.
3
capaz de utilizalas correctamente Segundo o momento en que sucede a acción, os tempos po-
segundo o contexto. den ser de pasado, de presente e de futuro.
4
Para explicar
1. Copia só as oracións que indican unha acción pasada.
• Na actividade 1, ademais de 5
● Contoume unha historia incrible. ● Agora non podo ir á túa casa.
comprobar que discriminan ● O pai de Roi era arquitecto. ● Virei co coche ás dúas.
correctamente as formas ver- , 5a.

bais que indican tempo pasa-

150
do, pode ampliar a actividade
pedíndolles que cambien o
tempo verbal das oracións
segundo corresponda: a forma
de futuro poñerana en presen-
te e pasado; as de pasado, en
futuro e presente; e a de pre-
sente, en pasado e futuro.
• Na actividade 2, os alumnos
poderán observar diferentes
formas verbais dun mesmo
tempo, dependendo da persoa.
Para ampliar a actividade, pode
pedirlles que lle engadan a cada
forma o pronome persoal corres-
pondente (eu, nós…). Despois
poderá pedirlles que completen
a serie coa persoa ou persoas
que falten.
Outras actividades
Encrucillados con tempos verbais. Propóñalles este pasatempo para
que practiquen os nomes dos diferentes tempos verbais. Cumprirá
que cubran cada posición co nome do tempo verbal corresponden-
te.
Vertical
1. colocaba. 1.ª/ 3.ª persoa sing. do … (pretérito imperfecto)
2. cantarades. 2.ª persoa plural … (pretérito pluscuamperfecto)
3. baixas. 2.ª persoa sing. do … (presente)
Horizontal
4. levaredes. 2.ª persoa plural do … (futuro)
5. xantei. 1.ª persoa singular do … (pretérito perfecto)
6. bebín. … 1º.ª persoa singular do ... (pretérito perfecto)

150

130903 _ 0200-0215.indd 206 21/7/09 14:46:44

 11
UNIDADE 11
2. Relaciona as formas verbais co conxunto de formas verbais que estean
no mesmo tempo. • Para levar a cabo a análise da
1 celebraremos liades, estaban, deixabades, xogaba actividade 3, pode suxerirlles
a ac- 2 oíran comerás, riredes, quererán, dirá que consulten o cadro da páxi-
mpos
o nú- 3 pintabas buscou, mercaron, escribín, gañamos na 150; ademais, á hora de
ais do 4 saín correran, cearamos, traballara, fixerades analizar a persoa, poden axu-
e, ven-
darse antepoñendo o pronome
3. Analiza estas formas verbais seguindo o exemplo.
tónico correspondente.
● sementarás ● escribiches ● andou ● varro
● viaxaredes ● bebésemos ● saia ● comede
Fágalles observar tamén a
do, o importancia dos acentos nas
VERBO TEMPO MODO PERSOA NÚMERO
agrú- EXEMPLO sementarás ▶ formas verbais: sementarás
sementar futuro indicativo segunda singular
(futuro) / sementaras (pretérito
to en
4. Arrodea, en cada caso, a forma verbal correspondente. pluscuamperfecto).
ndo).
Un can moi espelido
to en
Antonte (LEVABA/LEVEI) o meu can á carnizaría. Titus (TREMÍA/TREMESE) Competencias básicas
de emoción ao ver os bistés e a carne picada, e (COMEZARÍA/COMEZOU)
Autonomía e iniciativa
a ladrar. Daquela o carniceiro (DIXO/DIRÍA)lle:
–Se (SERÁS/ES) bo (DARÍA/DAREI)che un óso. persoal
Non cómpre dicir que Titus se (PORTARA/PORTOU) coma un anxiño.
Anime os alumnos a elaborar un
érito)
5. ESTUDO EFICAZ. Fai un cadro coma o dos tempos verbais da páxina anterior, ficheiro coas conxugacións ver-
pero con formas do verbo falar. bais, no que marcarán os verbos
ou formas en que teñan dificulta-
des. Lémbrelles que a orde é fun-
AUTOAVALIACIÓN
damental para un estudo eficaz.
Marca a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2 puntos.
1. O pretérito imperfecto pertence ao tempo de…
a) pasado b) presente
Solucións
2. Os tempos de futuro expresan feitos…
si- a) anteriores ao momento da fala b) posteriores ao momento da fala 1. • Contoume unha historia incri-
3. En xeral, os tempos verbais están constituídos por… PUNTUACIÓN ble. • O pai de Roi era arquitecto. 2.
po-
a) seis formas verbais b) catro formas verbais 1 ....... 1. celebraremos, comerás, riredes,
4. Os tempos verbais son conxuntos de formas que sitúan a acción...
2 ....... quererán, dirá. 2. oíran, correran,
3 .......
a) onde indica a persoa que fala b) no mesmo tempo e modo 4 .......
cearamos, traballara, fixerades. 3.
5 ....... pintabas, liades, estaban, deixa-
5. O modo imperativo está formado por…
TOTAL ....... bades, xogaba. 4. saín, buscou,
a) un só tempo verbal b) dous tempos verbais
Solución: 1a, 2b, 3a, 4b, 5a. mercaron, escribín, gañamos. 3. •
escribiches: escribir, pretérito per-
151 fecto, indicativo, segunda, singular.
• andou: andar, pretérito perfecto,
indicativo, terceira, singular. • varro:
varrer, presente, indicativo, primei-
ra, singular. • viaxaredes: viaxar,
1 5 6
futuro, indicativo, segunda, plural. •
4 bebésemos: beber, pretérito imper-
fecto, subxuntivo, primeira, plural.
• saia: saír, presente, subxuntivo,
2 primeira ou terceira, singular. • co-
3
mede: comer, presente, imperativo,
segunda, plural. 4. Antonte levei o
meu can á carnizaría. Titus tremía
O mural da vida. Suxíralles que fagan un mural biográfico dividido en de emoción ao ver os bistés e a
tres partes: o pasado, o presente e o futuro. En cada parte colocarán carne picada, e comezou a ladrar.
fotografías, e debaixo de cada unha escribirán un pé de foto explica- Daquela o carniceiro díxolle: –Se es
tivo. Cumprirá que fagan uso de tantas formas verbais como sexa bo, dareiche un óso. Non cómpre
posible. dicir que Titus se portou coma un
anxiño. 5. RL.

151

130903 _ 0200-0215.indd 207 21/7/09 14:46:45


Obxectivos
• Identificar as funcións básicas
do punto e coma.
• Aplicar as normas de uso do
punto e coma.
• Fixar a escritura de palabras con
dificultades ortográficas.
Suxestións didácticas
O punto e coma é un signo de
puntuación que se introduce
neste curso e que resulta total-
mente novo para os alumnos.
Para comezar, pode pedirlles
que revisen a lectura inicial da
unidade e que observen os dife-
rentes signos de puntuación que
se utilizan. Coméntelles os que
xa coñecen (punto, coma, signos
de interrogación e admiración). A
continuación, lea o texto que se
inclúe na viñeta inicial e presente
o punto e coma como signo inter-
medio entre a coma e o punto.
Para explicar
• As actividades que se propoñen
nesta sección intentan introdu-
cir os usos do punto e coma e
ademais repasar as funcións da
coma. A actividade 3 pódelles
servir para explicar como de útil
pode resultar o punto e coma
para dividir a información en
bloques, neste caso posicións
sobre o terreo de xogo, e así
facela máis visual. De feito, can-
do se dan as aliñacións para os
partidos nos xornais, en moitos
casos indícanse sen especificar
a posición dos xogadores, xa
que o punto e coma dános a
pista dos grupos: o porteiro, os
defensas, os centrocampistas
e os dianteiros (por exemplo,
a aliñación do Deportivo sería
Aranzubía; Manuel Pablo, Lopo,
Zé Castro e Luis Filipe; Valerón,
Lafita, Serxio e Guardado; e J.
Lassad e Bodipo).
• Nas actividades 4 e 5 practícase
o uso do punto e coma diante
das oracións subordinadas du-
nha certa extensión. É quizais
152
130903 _ 0200-0215.indd 208
Ortografía O punto e coma 4. E
Escríbese punto e coma (;) nos casos seguintes:
O xuíz ditou a sentenza: ● Para separar os elementos dunha enumeración can-
para o zapateiro, o castigo
do algún destes xa leva coma.
consistía en pagarlle
ao peregrino a alimentación Exemplo: Para o zapateiro, o castigo consistía en pa-
do paxaro; para o peregrino, garlle ao peregrino a alimentación do paxaro; para o
permanecer tres días peregrino, permanecer tres días nunha gaiola…
5. C
nunha gaiola e cantar
tan ben coma o paxaro.
● Diante dos enlaces malia que, aínda que, non obs-
tante, con todo…, cando introducen oracións longas.
A sentenza parecía xusta;
Exemplo: A sentenza parecía xusta; con todo, sobra
con todo, sobra dicir que
o peregrino desapareceu.
dicir que o peregrino desapareceu.
1. Arrodea os puntos e coma de cada oración e di por que se empregaron.
● Antía é a delegada da miña clase; Carlos, o subdelegado; Antón e Clara, 6. E
os secretarios; e Afonso, Sabela, Brais e mais eu, os suplentes. ●
● Os bombeiros chegaron con atraso; con todo, os veciños do barrio conseguiran
apagar o lume e non houbo apenas danos.
●
7. D
2. Le o texto seguinte e di a que signo ortográfico corresponde cada símbolo.
F
Aviso
A visita guiada está organizada do xeito seguinte:
✱ ▶ .............
U
pola mañá visitaremos o concello ✱ a catedral e s
o museo ❤ ✱
pola tarde o castelo e o porto ❤ e
❤ ▶ ............. a
✱
pola noite o parque de atraccións. á
s
e
3. Describe a aliñación do equipo de fútbol do colexio nunha oración. Utiliza comas
e puntos e coma.
DIF
Xiana Laura
Raúl Xurxo
DIANTEIROS
DEFENSAS Xacobe Iria
PORTEIRO
Miguel
CENTROCAMPISTAS
Aldara
Roi
Mariña Alberte
Podes comezar así: O equipo de fútbol do meu colexio está formado por Miguel,
que é o porteiro...
152
Outras actividades
Puntuamos un texto. É interesante facer repasos acumulativos dos
signos de puntuación que os alumnos traballaron ao longo do curso.
Pode presentar os textos como o que lle propoñemos para que os
completen cos puntos, as comas, as interrogacións, as admiracións
e os puntos e coma necesarios.
Dependendo do nivel da clase, pode copiar o texto no encerado deixan-
do os baleiros para os signos de puntuación, ou ben ditalo para que
eles o copien, e neste caso o exercicio será máis complicado.
Outro xeito de facilitar a actividade é indicarlles aos alumnos a canti-
dade de signos de cada tipo que deben colocar no texto. Neste caso,
faltan 7 puntos, 9 comas, 4 puntos e coma, 2 signos de interrogación
e 3 signos de admiración.
21/7/09 14:46:45
 11
UNIDADE 11
4. Elixe e completa a oración coa opción correcta.

pero o xuíz ditou unha sentenza a favor do acusado o uso máis complicado e, ade-
O fiscal pensaba porque consideraba que non había probas.
mais, no caso do exercicio 5,
que gañaría
an- o caso;... cómpre que explique que algúns
pero estaba moi equivocado.
dos conectores ou enlaces van
pa- precedidos por punto e coma e
ao
5. Copia estas notas escribindo coma ou punto e coma onde cumpra. seguidos por unha coma, como
bs- non obstante. Faga observar
as. Duarte: Estimados veciños:
tamén que o uso da coma se
bra Lembra que tes que traer A semana pasada cobraron o recibo
da tenda das verduras tomates de mantemento non obstante relaciona en moitos casos coa
leituga e cenorias da carnizaría deberemos pasar outro recibo elisión dun verbo (da carnizaría,
hamburguesas e chourizos porque se estragou o ascensor
e da peixaría o peixe. e cómpre reparalo. hamburguesas…).

6. Escribe. Competencias básicas

● Unha oración que conteña só un punto e coma. Competencia social e cidadá
uiran ● Unha oración que conteña polo menos tres puntos e coma.
A partir da actividade 3 preténde-
7. Ditado. Prepara o ditado para facelo no caderno. se fomentar a igualdade: insista
Fíxate no uso do punto e coma. en que non hai xogos de rapaces
Visita ao museo e xogos de rapazas, senón que os
...
Un dos museos da miña cidade conta coas seguintes xogos non entenden de xénero.
salas de exposición: a sala A, dedicada á arte grega;
... a sala B, dedicada á arte romana; e a sala C, dedicada
á arte exipcia; non obstante, o que recomendan é que
se elixa unha sala cada día, debido á súa amplitude
e á calidade das obras expostas. Boa visita!
Solucións
mas
1. Na primeira oración empregáron-
se para separar os elementos du-
DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS
nha enumeración cando algún dos
1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías correspondentes. elementos xa leva coma. Na se-
●
✱ol✱o✱eta ● ser✱i✱o ●
✱i✱úr✱i✱o gunda oración, empregouse diante
bolboreta de con todo, que introduce unha
2. Arrodea os erros e corríxeos. oración longa. 2. O asterisco co-
servizo ● volvoreta ● servicio ● quirúrxico
rrespóndelle á coma; o corazón,
cirúrxico ● bolvoreta ● serbizo ● cirursico
ao punto e coma. 3. O equipo de
el, 3. Escribe unha oración con cada unha das palabras traballadas. fútbol do meu colexio está forma-
do por Miguel, que é porteiro; Raúl,
Aldara, Xiana e Roi, que son de-
153 fensas; Laura, Xacobe e Mariña,
que son centrocampistas; e Xurxo,
Alberte e Iria, que son dianteiros.
4. O fiscal pensaba que gañaría o
caso; pero o xuíz ditou sentenza
Unha mañá moi ocupada a favor do acusado porque consi-
Martiño espertou desorientado (.) Que hora sería (?) E que día era (?) deraba que non había probas. 5.
Ah, si (!) Era sábado (.) De súpeto lembrou todo o que tiña que facer Duarte: Lembra que tes que traer
aquela mañá (.) Primeiro (,) tiña que levar os rapaces á piscina (.) Ao da tenda das verduras tomates,
acabar (,) debía mercar na panadaría o pan e algunhas madalenas (;) leituga e cenorias; da carnizaría,
na froitaría (,) mazás (,) cereixas e pexegos (;) da carnizaría (,) cordeiro hamburguesas e chourizos; e da
(,) vitela e polo (;) e do supermercado (,) lixivia e xel (.) Tamén tiña que peixaría, o peixe. Estimados veci-
levar a Samba (,) o can da familia (,) ao veterinario (;) pero non sabía ños: A semana pasada cobraron
se podería facelo antes de ir a recoller os rapaces e de facer o xantar o recibo de mantemento; non
(.) Buf (!) Canto traballo (!) Só de pensalo xa estaba canso (.) obstante, deberemos pasar outro
recibo porque se estragou o as-
censor e cómpre reparalo. 6. RL.
7. Ditado.

153

130903 _ 0200-0215.indd 209 21/7/09 14:46:45

 Obradoiro de escritura Com
Escr
Obxectivos Vocabulario xera
globo
• Ampliar o vocabulario relaciona- colgador onde
do coa roupa. talle o de

• Identificar as palabras con xersei

6. E
sufixos diminutivos. luxoso
moderno
• Escribir un cómic.
barato

regatear
Suxestións didácticas atender
probar
Deixe uns minutos para que obser-
ven a lámina inicial e anímeos
para que mencionen o que ven.
1. Escribe un breve diálogo entre a dependenta e o cliente en que utilices polo menos
Poña atención á escena da clienta 3 palabras da lista.
que proba un xersei que lle queda
pequeno e pregúntelles como lles 2. Ordena as palabras da lista por orde alfabética.
1 atender 2 ............
chaman ás cousas que son moi
pequenas: un xersei pequeno, un 3. Forma o campo léxico da moda engadíndolle todas as palabras que poidas.
xersei curto, un xersei diminuto…
TECIDOS seda, .............. PEZAS DE ROUPA camisa, ..........
Fágalles ver que estas expresións A MODA
se poden concentrar nunha única ACCIÓNS coser, .............. PROFESIÓNS deseñador, .....
palabra: un xerseiciño. A conti-
nuación, lea o cadro dos sufixos
OS SUFIXOS DIMINUTIVOS. Se á palabra zapato lle engadimos o sufixo -iño, obte-
diminutivos e insista en que, con- mos a palabra zapatiño que significa ‘zapato pequeno’. Os sufixos que expresan P
trariamente aos aumentativos, os a idea de medida pequena chámanse diminutivos. Ás veces, estes sufixos tamén a
se utilizan para expresar afecto ou estima. Por exemplo: naiciña.
diminutivos adoitan engadir un
valor afectivo á palabra. Fágalles
notar tamén que se utilizan moito 4. Risca as palabras seguintes que non son diminutivos.
R
● meniño ● aloumiño ● viño ● liño ● veciño
cos rapaces pequenos, tal como b
● vestidiño ● canciño ● sentidiño ● cochiño ● fociño
comprobarán na actividade 5.
5. Cambia este texto escribindo as palabras destacadas en diminutivo.
Para explicar c
• Pode reservar a construción do Un novo curmán
Miña tía tivo un meniño. É un neno e chámanlle Xoán. Onte C
diálogo que se pide na activida-
merqueille unha manta, uns pantalóns, unha gorra, uns peúgos d
de 1 para o final e, así, pode e un oso de peluche. E é que non todos os días se ten un curmán!
enlazar co xénero que se trata
no apartado de Composición
154
de textos, o cómic. Despois
de escribir o diálogo da activi-
dade 1, pregúntelles como o
farían se o quixesen incluír no
debuxo. Aproveite para repasar Máis información
os espazos que se reservan
para escribir: cartelas (texto Variante alomórfica do sufixo -iño. Destaque, ao fío dalgúns dos
narrativo) e globos (diálogos ou exemplos traballados nesta páxina (naiciña, canciño) que, se a
pensamentos dos personaxes). palabra á que se engade o sufixo diminutivo -iño, -iña remata en
Se o considera conveniente, ditongo decrecente ou na consoante -n, pódese empregar unha
leve un cómic e observe os dife- variante -ciño. Pídalles aos alumnos que formen o diminutivo das
rentes globos que se utilizan e palabras seguintes para practicalo:
tamén a diferenza en canto á rei pau león papón atún
expresividade entre o texto que pai chapeu irmán limón almacén
se inclúe nos globos e o texto
que se inclúe na cartela.
• Convén ter en conta o uso da
variante do sufixo diminutivo
(Ver Máis información).

154

130903 _ 0200-0215.indd 210 21/7/09 14:46:45

 11
UNIDADE 11
Composición de textos
Escribimos o texto dun cómic. Os cómics son narracións contadas a través de debuxos, • A actividade 4 axudaraos a
xeralmente acompañadas de texto escrito. Nos cómics podemos atopar texto escrito nos
globos, onde se reproducen as palabras ou os pensamentos dos personaxes; nas cartelas, observar que a terminación
onde se dá información sobre o espazo, o tempo, etc. en que se sitúa a acción; e sobre -iño non sempre responde ao
o debuxo, se se trata de onomatopeas. Os textos do cómic adoitan ser moi breves.
sufixo diminutivo, senón que
6. Escribe os textos para o cómic seguinte. a miúdo forma parte do nome.
Suxíralles identificar, primeiro,
a palabra primitiva de cada
termo para recoñecer se -iño
actúa como sufixo ou non.
• Aproveite a redacción do cómic
para repasar os diferentes sig-
nos de puntuación que se tra-
menos taron no apartado Ortografía da
unidade 9.

Competencias básicas
Autonomía e iniciativa
.....
persoal
No diálogo da actividade 1, com-
....
probe se os alumnos son capaces
de desenvolverse por si mesmos
bte- nun contexto comercial. Sobre
san PLANIFICACIÓN DO TEXTO
mén a) Mira os debuxos con atención e pensa o texto que terás que escribir en cada viñeta
todo vixíe que empregan as fórmu-
tendo en conta se ten cartela, globo ou cartela e globo, ou se podes incluír algunha las de cortesía.
onomatopea dentro do debuxo.

REDACCIÓN DO TEXTO
iño
iño
b) Escribe o borrador dos textos de cada viñeta e especifica se é para cartela,
para globo ou para onomatopea sobre o debuxo.
Solucións
EXEMPLO VIÑETA 1 Cartela. ▶ Afonso e a avoa pasean a Nei. 1. RM: Dependenta: Podo atende-
c) Fai unha fotocopia ampliada do cómic ou debúxaa de novo. lo? Cliente 1: Si, graciñas, quería
probar este xersei. Dependenta: Eu
CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO
aconsellaríalle estoutro: é moito
d) Revisa a ortografía, fixándote especialmente no uso dos signos de puntuación,
e pasa o texto a limpo. máis moderno e, ademais, máis
barato. Cliente: Cre que é do meu
155 talle? Dependenta: Si, xa verá que
ben que lle vai. 2. 1: atender; 2:
barato; 3: colgador; 4: luxoso; 5:
moderno; 6: probar; 7: regatear; 8:
talle; 9: xersei. 3. RM: TECIDOS:
Máis información seda, veludo, algodón, la… PEZAS
DE ROUPA: camisa, pantalóns, cha-
Os sufixos despectivos. Hai sufixos que lles engaden ás palabras base queta, cazadora, saia, vestido…
significados despectivos. Entre eles están os seguintes: ACCIÓNS: coser, cortar, zurcir,
• -acho/-acha: ricacho, ricacha… calcetar, bordar… PROFESIÓNS:
• -echo/-echa: grandecho, gordecha… deseñador, xastre, patronista, mo-
• -ocho/-ocha: feocho, barrigocha… delo… 4. Non son diminutivos: me-
niño, aloumiño, viño, liño, veciño,
• -ucho/-ucha: cuartucho, casucha… fociño. 5. Miña tía tivo un meniño.
• -allo/-alla: grisallo, xentalla… É un neniño e chámanlle Xoán. On-
• -astro/-astra: poetastro, poetastra… te merqueille unha mantiña, uns
pantalonciños, unha gorriña, uns
peuguiños e un osiño de peluche.
E é que non todos os días se ten
un curmanciño. 6. RL.

155

130903 _ 0200-0215.indd 211 21/7/09 14:46:46

 Literatura Clases de poemas 4. Di c

Obxectivos A S
Fala un violín e
• Distinguir entre poemas estrófi- Fala un violín
o
cos e poemas non estróficos. q
co seu amigo,
Cidades
un vello piano
• Comprender os elementos defi- case esquecido. Casa sobre casa, C V
nidores dunha estrofa. Falan de amores teatros, museos, e
e de concertos, estatuas de bronce, u
falan de cores que miran ao ceo. e
e sentimentos.
Suxestións didácticas Conversa triste
Brillantes comercios,
feiras e mercados,
duns instrumentos 5. Bus
Tapando o cadro explicativo, aní- xente que anda á présa,
que foron novos ou
facendo recados.
meos para que sinalen as diferen- hai xa ben tempo.
zas na forma entre o poema de Falan en baixo A cidade grande A
nunha sonata, é moi especial.
Antonio G. Teijeiro e o de Ana ma- as notas voan Por moito que a mires,
ría Fernández. Trátase de que se negras e cansas. nunca a ves igual.
fixen en cal é o trazo que máis OBRA
ANTONIO G. TEIJEIRO ANA MARÍA FERNÁNDEZ
chama a atención ao botar unha 1.
ollada rápida. Pregúntelles tamén
Os poemas poden ser estróficos ou non estróficos segundo como se organicen os
que sensacións lles transmite un seus versos. Nos poemas estróficos os versos agrúpanse formando estrofas. Nos
texto e o outro. poemas non estróficos os versos sucédense uns a outros sen formar estrofas.

Aproveite para presentar breve-

mente os autores dos dous poe-
mas iniciais, que son importantes 1. Relaciona. Que clase de poema é cada un dos textos anteriores?
referentes na poesía infantil e xu- Poema non estrófico
1 Fala un violín 2 Cidades
venil galega. Ana María Fernández Poema estrófico

(Palma de Mallorca, 1949) reside

en Galicia desde 1967; ten publi-
cados unha grande cantidade de
poemas infantís e obras narrati-
vas, individualmente ou xunto co
seu marido, Xoán Babarro.
Antonio G. Teijeiro (Vigo, 1952)
participa en movementos de reno-
vación pedagóxica, imparte cur-
sos de animación á lectura e crea-
ción literaria e as súas obras de
figuran en varias listas prestixio-
sas, coma o IBBY. Os temas dos
seus poemas son variados e co-
nectan coa amizade, os valores, a
natureza, etc.
Para explicar
• A segunda pregunta da activi-
dade 2 pode aproveitarse para
lembrar novamente a semellan-
za entre o parágrafo, que se
usa na prosa, e a estrofa, que
se utiliza na poesía.
• No exercicio 4 é importante
que insista que, nun poema,
as estrofas han de cumprir as
dúas características que se
sinalaron no exercicio ante-
rior: tratar sobre un mesmo
tema e ter unha estrutura
2. Responde.
● Cantas estrofas forman o poema estrófico? Analiza a súa rima e a métrica. 2.
● Se tiveses que separar en estrofas o poema non estrófico, ¿como o farías?
3.
3. Que teñen en común as estrofas dun mesmo poema? Marca dúas.
Están escritas no mesmo corpo de letra.
Tratan sobre un mesmo tema, pero cada un achega unha idea nova.
Teñen unha estrutura métrica igual ou moi semellante (número de versos,
número de sílabas de cada verso, rima, etc.).
Comezan cada unha co mesmo verso ou con outro moi semellante.
156
Outras actividades
Facemos caligramas. Ademais dos poemas estróficos e non estrófi-
cos, algúns teñen dispostos os versos formando unha imaxe alusiva
ao tema: os caligramas. Facendo unha busca na Internet por ‘exem-
plos de caligramas’ pódense atopar diferentes mostras. Por exemplo:
www.xtec.cat/~fgavalda/tallerdepoesia/taller11_caligramas.htm
Anímeos a elaborar os seus propios caligramas. Para facelo, propóña-
lles que escriban uns cantos versos para describir un obxecto, un ani-
mal ou un lugar e que os dispoñan nun folio facendo un debuxo que
lembre a forma diso que están describindo. Suxíralles o uso de cores
e trazos diferentes para que os caligramas resulten máis rechaman-
tes. (Poden elaboralos tamén usando unha ferramenta informática:
www.educalia.org/pv04/public/s/abrirBloque.jsp?tipo_ejercicio=2)

156

130903 _ 0200-0215.indd 212 21/7/09 14:46:46

 11
UNIDADE 11
4. Di cales dos fragmentos seguintes forman parte dun mesmo poema estrófico.

A Saúdos e alegría B A lagarta gabea, métrica igual ou moi semellan-

eu son o elefante gabea polo pontillón; te. Por iso non podemos dicir
o forzudo máis grande de moscas come unha morea
que na terra se cría. e de mosquitos un montón.
que o fragmento D pertenza ao
mesmo poema estrófico ca A
C Vou por terreos chairos D Todos se admiran ao ver o elefante;
e C. Aínda que o fragmento D
e levo sempre diante é ben curioso este paquidermo: trate de elefantes, xa que non
e, unha trompa danzante por detrás un rabo tan PEQUENO se semella ritmicamente aos
entre uns longos cairos. e unha trompa tan GRANDE por diante.
outros dous fragmentos.
os,
• Para desenvolver a actividade
présa, 5. Busca un poema que fale dalgún destes temas e di se é un poema estrófico 5, pode levar á clase antoloxías
ou non estrófico.
poéticas infantís para que os
A ESCOLA AS CIDADES A NATUREZA alumnos as folleen e se fami-
liaricen co xénero da poesía.
ires,

OBRADOIRO LITERARIO Escribir poemas

ÁNDEZ Competencias básicas
1. Completa este poema estrófico cos versos que corresponda dos propostos. Competencia social e cidadá
os
Nos Poema da roupa O pixama do veciño Xan Perillán A partir do poema de Antonio
O río era bravo, tirouno nun prado. García Teijeiro, que trata o tema
As botas de Nicolás
tiñan o talón furado. da vellez de dous instrumentos,
de durmir sempre sentado. dacabalo dun can.
Nicolás marchou á festa fomentar actitude de respecto
sen darse por informado. O can era coxo, tirouno nun pozo. cara as persoas maiores.
.........................
co O pozo era frío, nunca está engurrado.
CONCHA BLANCO
Poema estrófico O veciño ten a teima tirouno nun río.
Solucións
. 2. Escribe un poema non estrófico cos versos que che sobraron. 1. 1. Fala un violín. Poema non
? estrófico. 2. Cidades. Poema es-
3. Engade dous versos máis ao poema Xan Perillán usando estas palabras.
trófico. 2. • Catro estrofas de
Xan Perillán
catro versos (os versos teñen me-
roxo nos de oito sílabas, e riman -a-a).
..............................
.............................. • RM: Poderíase dividir en catro
, toxo
Poema non estrófico POPULAR estrofas. 3. Tratan sobre un mes-
mo tema, pero cada unha achega
unha idea nova. Teñen unha estru-
tura métrica igual ou moi semella-
157
te (número de versos, número de
sílabas de cada verso, rima, etc.).
4. A e C. 5. RL.
OBRADOIRO LITERARIO
Distribucións poéticas. Preséntelles un poema escrito todo en liña 1. O pixama do veciño / nunca
seguida, para que o distribúan en versos e estrofas. Para axudalos, está engurrado. / O veciño ten a
pode indicarlles o tipo de estrofa (cuartetas) e o tipo de versos (de teima / de durmir sempre senta-
sete sílabas). Deste xeito poden repasar todos os conceptos que se do. 2. Xan Perillán / dacabalo dun
trataron neste programa: can. / O can era coxo,/ tirouno
Polo mar das trigueiras/ viña o vento segrel. / Palabras mariñeiras nun pozo. / O pozo era frío, /
/ nos traía con el. / Ondeaba no trigo / dicindo o seu cantar / O tirouno nun río. / O río era bravo,
seu cantar amigo / aprendido no mar. / Cánticos misteriosos / / tirouno nun prado. 3. (Seguindo
andaba a degraer / polos campos gloriosos / beira do empardecer. a mesma estrutura dos versos
/ Augas innumerables / viñan no seu cantar. / Terras insospeitables anteriores) O prado era roxo,
/ que andara a camiñar. / O neno que o sentía, con el se quere ir. / tirouno nun toxo.
Buscar terras quería / por mares de safir.
DARÍO XOHÁN CABANA, O tempo que se foi

157

130903 _ 0200-0215.indd 213 21/7/09 14:46:46


Obxectivos
• Repasar os contidos da unida-
de.
• Revisar os contidos da unida-
de anterior.
• Obter información a partir dos
elementos paratextuais dun
libro.
Suxestións didácticas
Na actividade 7, cómpre que se
deteñan a observar a estrutura de
cada oración. No primeiro caso trá-
tase dunha enumeración separada
por comas, polo que deberán enga-
dir outros elementos entre comas
que completen cada compoñente
desa enumeración. No segundo,
deberán converter a subordinada
nunha oración máis longa.
Competencias básicas
Tratamento da información
Insista en que antes de ler un
libro é importante que se fixen
en todos os elementos paratex-
tuais: autor, ilustracións, resumo
da contracuberta…, xa que poden
resultar de grande axuda para
interpretalo mellor.
Solucións
1. • Os tempos verbais son conxun-
tos de formas verbais que sitúan a
acción no mesmo tempo e no mes-
mo modo. Os tempos verbais agrú-
panse en tres bloques: os tempos
de pasado expresan feitos anterio-
res ao momento en que se fala; os
tempos de presente expresan feitos
referidos ao momento en que se fa-
la; os tempos de futuro expresan
feitos posteriores ao momento en
que se fala. • Os sufixos diminuti-
vos poden expresar medida peque-
na ou afecto. • Segundo como se
organicen os versos, os poemas
poden ser estróficos ou non estró-
ficos. 2. O punto e coma escríbese
para separar os elementos dunha
158
130903 _ 0200-0215.indd 214
Actividades
1. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade. LEM
● Os tempos verbais son ………… Os tempos verbais agrúpanse en tres 9.
bloques: os tempos de pasado expresan …………; os ………… de presente ●
expresan …………; os ………… expresan ………….
● Os sufixos diminutivos poden expresar ………… ou ………… ●
● Segundo como se organicen os versos, os poemas poden ser …………
10.
2. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema.
O PUNTO E COMA
escríbese
para separar os elementos dunha diante dos enlaces con todo, .............
enumeración cando ............. cando .............
3. Completa cada oración cos tempos do verbo 5. Arrodea os sufixos diminutivos e escribe
traballar que corresponda. a palabra de orixe á cal se lle engadiron.
● avoíña ▶ avoa ● peíño ▶ …..……
traballou traballaba
traballará traballaría
● rapaciño ▶ …..…… ● cousiña ▶ …..……
● reiciño ▶ …..…… ● manciña ▶ …..……
● Cando vivía aquí, ……… todas as tardes.
● Martiño …..……… hoxe catro horas máis 6. Escribe punto e coma onde cumpra.
ca onte. ● Os membros da organización dividíronse ES C
● Se tivese boas ferramentas …..……… en catro grupos: o primeiro conseguiu as
mellor. menciñas o segundo, as mantas o terceiro,
os xoguetes e o cuarto, os libros de contos. 1
● O ano que vén Saleta …..……… nunha
escola. ● O alcalde encadeouse á sede do diario Novas,
con todo, o diario limitouse a insistir nas
4. Copia as oracións que conteñan as formas acusacións e négase a pedirlle desculpas.
verbais nos tempos que se indican.
7. Fai os cambios que sexan necesarios
FUTURO ▶ para que as comas das seguintes oracións
PRESENTE ▶ se convertan en punto e coma.
PRETÉRITO IMPERFECTO ▶
● Na festa os meus amigos levaban
● Cobraba un soldo moi bo. disfraces de meiga, de vaqueiro,
● Pasaremos por diante dun pazo. de princesa, de guerreiro…
● Probablemente nevará en Galicia. ● Todos pensaban que o heroe morrera,
non obstante, era mentira.
● Teño frío nos pés.
● O fontaneiro amañaba unha billa rota. 8. Explica a diferenza entre un poema estrófico 2
● O can roe moi contento nun óso. e un poema non estrófico.
158
Outras actividades
A libraría. Pídalles aos alumnos que leven un libro de lectura que
teñan na casa e que lles gustase moito. Distribúaos en grupos de
seis para que monten o escaparate dunha libraría. Anímeos a seren
creativos e que, xuntamente cos libros, poñan carteis e debuxos de
animación á lectura. Despois, cada grupo escollerá un representante
para que estea ao cargo de cada libraría e recomende os produtos.
O resto irán pasando polo escaparate e interesaranse polos libros.
Para acabar a actividade, cada alumno escribirá un texto breve, a
modo de recensión, sobre o libro que máis o impactou.
21/7/09 14:46:47
 11
UNIDADE 11
LEMBRA E REPASA enumeración cando algún destes xa
leva coma; diante dos enlaces con
9. Responde. 11. Subliña as formas verbais destacadas
da actividade anterior seguindo o código.
todo, malia que, aínda que, non obs-
● Que palabras simples forman a palabra
composta marcapasos? Indicativo Subxuntivo Imperativo tante... 3. • Cando vivía aquí, tra-
● Que significa? ballaba todas as tardes. • Martiño
12. Marca a palabra que non contén un sufixo traballou hoxe catro horas máis ca
10. Clasifica cada forma verbal destacada aumentativo.
segundo o tipo de acción que expresa. onte. • Se tivese boas ferramentas
golazo angazo cochazo
1 Un desexo 3 Unha orde traballaría mellor. • O ano que vén
afirmativa 13. Subliña os aumentativos e arrodea Saleta traballará nunha escola. 4.
2 Un feito real 4 Unha orde negativa os sufixos que conteñen.
FUTURO: Pasaremos por diante dun
● O xogador de baloncesto tiña un peazo.
Conxugación submarina pazo. Probablemente nevará en Gali-
● O homazo levantou o seu coche coma
A mestra explícalles a conxugación se nada. cia. PRESENTE: Teño frío nos pés. O
aos rapaces. ● O porteiro fixo un paradón e evitou o gol. can roe moi contento nun óso. PRE-
–É doado, verdade? Oxalá me entendésedes. ● A patacaza pesaba máis de dous quilos. TÉRITO IMPERFECTO: Cobraba un
A ver, Manoliño, conxuga ● O ciclista atacou no último porto, un soldo moi bo. O fontaneiro amañaba
o verbo nadar. subidón con ramplas do quince por cento.
unha billa rota. 5. • peíño: pé
Manoliño contesta berrando:
.……
14. Explica os usos da coma no seguinte • rapaciño: rapaz • cousiña: cousa
–EU NADO, TI NADAS, EL NADA… exemplo.
.…… –Moi ben, pero non berres . Máis baixo.
• reiciño: rei • manciña: man. 6. •
● O seu tío, que é médico, dixo que non era
.…… –Eu mergúllome, ti mergúllaste… nada para preocuparse. Os membros da organización divi-
díronse en catro grupos: o primeiro
conseguiu as menciñas; os segun-
se ES CAPAZ DE… Escoller un libro
as do, as mantas; o terceiro, os xogue-
ceiro, tes; e o cuarto, os libros de contos.
ontos. 1. Busca nunha libraría ou nunha biblioteca varios libros de literatura para rapaces
e escolle, sen lelo, o que cres que che vai gustar máis. • O alcalde encadeouse á sede do
Novas,
s Podes facelo así: diario Novas; con todo, o diario li-
pas. 1. Le os títulos e observa as imaxes da cuberta para que mitouse a insistir nas acusacións
poidas facer predicións sobre o tema de que tratan. e négase a pedirlle desculpas. 7.
ns 2. Fíxate no nome dos autores das obras. Se xa liches algunha RM: • Na festa os meus amigos
obra dalgún dos autores e che gustou, pode ser que esa obra
tamén che guste.
levaban disfraces de bruxa, con
3. Le o contido da parte de diante da cuberta ou das solapas, se as teñen. vasoira e sombreiro; de vaqueiro,
Xeralmente, informa sobre o autor ou presenta un resumo do contido. con pistola e cabalo de cartón; de
4. Solicita información ao libreiro ou ao bibliotecario; eles pódenche axudar princesa, cun vestido precioso cheo
coa súa opinión.
de bordados; de guerreiro, con es-
ófico 2. Cóntalles aos teus compañeiros e compañeiras que libro escolliches e por que. cudo e lanza… • Todos pensaban
que o heroe morrera; non obstante,
era mentira porque aínda movía o
159 brazo. 8. RM: Un poema estrófico
agrupa os versos en estrofas; un
poema non estrófico presenta unha
sucesión de versos sen formar es-
trofas. 9. Marca e pasos. Aparello
Programa de ESTUDO EFICAZ electrónico que se pon no corazón
Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que dalgúns enfermos para que lle la-
aprenderon. Complete con eles unha táboa coma esta: texe con normalidade. 10. Explica
(2: un feito real); entendésedes (1:
O que aprendín O que aprendín a facer un desexo); conxuga (3: unha orde
Lectura afirmativa); non berres (4: unha or-
Comunicación oral de negativa). 11. Indicativo: explica.
Subxuntivo: entendeses, berres.
Gramática
Imperativo: conxuga. 12. angazo.
Ortografía 13. • peazo • homazo • paradón •
Vocabulario patacaza • subidón. 14. Aclaración
Composición de textos no medio dunha oración.
Literatura ES CAPAZ DE…
1 e 2. RL.

159

130903 _ 0200-0215.indd 215 21/7/09 14:46:47

 12 Manuel E

de Paderna
Programación
Obxectivos
• Ler e comprender un texto narrativo.
Contidos
• Caracterizar os personaxes do relato. • A primeira conxugación.
• Escoitar con atención. • A partición de palabras.
• Aprender fórmulas de cortesía para as relacións O guión.
persoais. • Os xentilicios.
• Coñecer as formas verbais da primeira conxugación.
• Aprender as normas de partición de palabras ao final da liña. R
• Lectura do texto Manuel
• Coñecer os sufixos con que se forman os xentilicios.
de Paderna. •
• Escribir un texto argumentativo.
• Identificación de trazos •
• Achegarse aos textos expositivos de tema xurídico. caracterizadores •
• Elaborar un cartel publicitario. dos personaxes.
• Uso de fórmulas de cortesía E
en diferentes contextos.
Criterios de avaliación • Formación de xentilicios.
•
•
• Le e comprende un texto narrativo. • Elaboración dun texto •
• Explica trazos caracterizadores dos personaxes. argumentativo.

• Escoita atentamente o interlocutor. • Aproximación á linguaxe

e aos organismos sociais.
• Utiliza fórmulas de cortesía axeitadas para cada situación.
• Creación de mensaxes
• Emprega correctamente as diferentes formas verbais
publicitarias con slogan,
da primeira conxugación.
consellos e imaxes.
• Parte correctamente as palabras ao final da liña.
• Forma xentilicios cos sufixos correspondentes.
• Escribe textos argumentativos adaptados ao seu nivel. • Interese por usar
correctamente os signos
• Explica terminoloxía xurídica presente nun texto expositivo.
de inserción.
• Elabora un cartel publicitario.
• Respecto polo interlocutor.
• Valoración dos textos
argumentativos como medios
Competencias básicas eficaces para expresar
Ademais da Competencia en comunicación lingüística, nesta acordo e desacordo.
unidade desenvólvense as competencias seguintes: Competencia • Actitude crítica ante
social e cidadá, Aprender a aprender, Tratamento da información, as mensaxes publicitarias.
Competencia cultural e artística e Autonomía e iniciativa persoal.

160A

130903 _ 0216-0231.indd 216 21/7/09 14:54:32

 Esquema da unidade
UNIDADE 12

Texto narrativo Gramática Ortografía Competencias básicas

Manuel de Paderna A primeira A partición Competencia social
conxugación de palabras. O guión e cidadá

Comunicación oral Obradoiro de escritura

Comprensión auditiva: Escoitar con atención Vocabulario: Os xentilicios
Expresión oral: Usar palabras de cortesía Composición de textos: Argumentar

Es capaz de…
Actividades
Facer un cartel publicitario

Recursos
• Láminas da aula. • Recursos para a avaliación.
• Caderno de práctica. Terceiro trimestre. • CD Comunicación oral Lingua 5.
• Fichas de reforzo e ampliación. • Manual do programa de ESTUDO EFICAZ.

Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ

• Redactar resumos: actividade 6, páxina 162; actividade 1, páxina 172.
• Repasar procedementos: actividade 7, páxina 167.
• Elaborar esquemas: actividade 2, páxina 172.

Previsión de dificultades Suxestión

de temporalización
• Malia que os alumnos coñecen as fórmulas
de cortesía, a miúdo esquécense de utilizalas Setembro
nalgúns contextos. Insista moito ao longo Outubro
da unidade no uso destas expresións.
Novembro
Para que as teñan presentes, pode suxerirlles
que eles mesmos colguen carteis na aula Decembro
con estas fórmulas utilizadas nas situacións
Xaneiro
oportunas.
• Os alumnos non teñen demasiada experiencia Febreiro
na redacción de textos argumentativos, Marzo
de maneira que poden ter dificultades.
Abril
Como método de aprendizaxe, pode suxerirlles
que copien a carta que se presenta como Maio
modelo na páxina 169, substituíndo o motivo
Xuño
de queixa daquela carta polo seu motivo persoal.

160B

130903 _ 0216-0231.indd 217 21/7/09 14:54:32

 Obxectivos
12 Manuel de Paderna un

Ca
• Ler de maneira fluída un texto av

narrativo.
To
• Explicar trazos caracterizadores pre
dos personaxes.

Suxestións didácticas
Lea a información sobre o autor
do texto e pregúntelles se lem-
bran qué poema seu leron noutra
unidade (A brétema, unidade 9).
ció
O presente relato é un fragmento tón
do libro A tribo ten catro ríos, que co
narra varios sucesos acontecidos
est
en Outeiro de Rei (vila natal do
autor), vila que ten uns habitantes teñ
moi peculiares: desde un alcalde

E
déspota e un alguacil soñador. É do

a «crónica» dunha vila real cuns

VAS APRENDER
personaxes ficticios que permi-
ten reflexionar sobre as relacións
sociais e institucionais.
Antes de ler
Pode comezar propoñéndolles
que observen a ilustración inicial.
Trátase de que se deteñan na aná-
lise do lugar onde están os per-
sonaxes e das súas expresións
para inferir algún detalle da his-
toria. Así, pida que describan ese
espazo e os elementos presentes
(unha gran mesa de reunións e
n Outeiro de Rei houbo un alcalde que se chamaba don Capi-
tón porque tiña unha cabeza moi grande. Pero a súa cabeza estaba
1 Lectura baleira. Don Capitón dicía que a cabeza só é útil para levar a boina
Manuel de Paderna ou o sombreiro.
2 Comunicación oral O alguacil que había no concello era Manuel de Paderna. Paderna
● Escoitar con atención
● Usar palabras
fixo agromar un regato, inventaba versos, falaba cos paxaros, sabíase
esa
guiar polas estrelas, a Lúa e o Sol…
de cortesía
Don Capitón sempre traía a Manuel de Paderna de aquí para
3 Gramática acolá, rebentadiño de traballo e non lle pagaba as horas extraor-
A primeira conxugación me
dinarias. Quería que Paderna lle limpase os zapatos, lle cepillase a
4 Ortografía chaqueta e lles pasase o ferro aos pantalóns, ao que Paderna sem-
A partición de palabras. de
pre se negou.
O guión co
Paderna andaba moi triste e desgustado porque don Capitón man-
5 Obradoiro de escritura no
● Os xentilicios
dara cegar a Fonte da Picha, en que bebían as andoriñas, mandara
● Argumentar
derrubar o quiosco da música desde o que o propio Paderna dicía os
seus versos para os ventos, para os paxaros e para os veciños. co
6 Texto para traballar
as competencias básicas Don Capitón tíñalle moita xenreira a Paderna, maioritariamente
Os dereitos do menor porque Paderna, segundo queda explicado, non se lle prestaba para alc

as bandeiras galega e española facerlle de criado.

implican que se trata dun lugar

oficial, institucional). Despois pida 160
que analicen os xestos dos perso-
naxes; deberán interpretar caras
de enfado, sorpresa, desconfianza
(poden facelo indo un por un, por
exemplo a muller da dereita ten Outras actividades
cara de enfado, o home do lado Caracterización dos personaxes. Pídalles aos alumnos que fagan
de sorpresa...). Aclare, despois, fichas dos dous personaxes principais que interveñen nesta lectura
que se trata dunha reunión na e que escriban as características máis destacadas que presentan.
sala de sesións do concello onde Neste caso, para caracterizalos convén que se fixen nos trazos que
varias persoas están co alcalde: dá o narrador explicitamente, pero tamén terán que facer un exerci-
pida que fagan suposicións sobre cio de reinterpretación das palabras que estes personaxes din e das
os motivos deste encontro. accións que realizan.
A lectura
Propoña unha primeira lectura en
silencio do texto. Antes de realiza-
ren a lectura en voz alta, convén
preparala para lograr unha mellor
entoación e dramatización nas

160

130903 _ 0216-0231.indd 218 21/7/09 14:54:32

 UNIDADE 12
Polos motivos que expostos quedan, don Capitón procuraba
unha ocasión para se vingar de Paderna e despedilo como alguacil.
alguacil: funcionario
ás ordes do alcalde.
O caso foi que un día, ao comezar unha sesión no Concello, don intervencións dos personaxes.
Capitón, moi alporizado, sentado na cadeira presidencial e erguendo xenreira: manía, rabia.
Así, seleccione os alumnos que
a voz, díxolles aos concelleiros: alporizado: irritado,
–Eu son o alcalde e, polo tanto, quen manda neste Concello. excitado.
lerán as partes do narrador, do
Todo o mundo ten a obriga de saudarme respectuosamente e de alcalde, do alguacil e os conce-
acatamento: cumprimento
prestarme acatamento. Si ou non? dunha lei ou mandato. lleiros (son 4). Chame a atención
Os concelleiros responderon a coro.
oufano: orgulloso, sobre as indicacións do texto en
–Si, si, si.
–Pois ben –dixo aínda máis enfurecido–, Paderna non me saúda.
soberbio, vaidoso, canto á intervención destes per-
fachendoso.
Os concelleiros comezaron a berrar: sonaxes: o alcalde (alporizado,
fusca: desagradable.
–Que maleducado! erguendo o ton de voz, aínda máis
–Que cara lavada! enfurecido, dixo moi oufano), a
–Que atrevido!
resposta dos concelleiros (a coro,
–Que mal funcionario!
–En vista da unanimidade desta honrada e intelixente Corpora-
comezaron a berrar), a de Paderna
ción en cualificar conduta tan reprobable –sentenciou don Capi- (con voz firme e rexa).
tón–, Manuel de Paderna queda destituído a perpetuidade da súa
Ademais do vocabulario que se
condición de alguacil. Para que aprenda.
Paderna estaba no fondo da sala de sesión contemplando toda inclúe no glosario, comprobe se
esta comedia. Púxose de pé e dixo con voz firme e rexa. entenden algúns termos e expre-
–Pido a palabra, ninguén pode ser condenado sen ser escoitado; sións que aparecen no texto,
teño dereito a falar e quero facelo.
como unanimidade, destituír a per-
–Fala o que queiras, que che vai ser o mesmo –dixo moi oufano
don Capitón. petuidade, conduta reprobable.
–Cando foi que non o saudei?
Capi- –Antonte na feira de Rábade. E onte mesmo en Lugo.
staba –Vostede é alcalde de Rábade?
Competencias básicas
boina –Non. Competencia social e cidadá
–Logo será vostede alcalde de Lugo?
O AUTOR
derna Repase cos alumnos as institu-
–Tampouco. Máis respecto; que te expulso da sala! A que veñen
bíase
esas preguntas parvas? cións de que consta a socieda-
–De onde é vostede alcalde?
para de actual, tal como se estuda
–Iso non se pregunta, que o sabe todo o mundo. Son e serei Manuel
traor- na materia de Coñecemento do
mentres viva alcalde de Outeiro de Rei.
ase a María
sem- –Pois se vostede é alcalde de Outeiro de Rei e non de Rábade nin medio. Aproveite a reunión na
Manuel María Fernández Teixeiro
de Lugo, está clarísimo que en Rábade ou en Lugo é vostede un señor (Outeiro de Rei, 1929 - A Coruña, sala de sesións do concello para
man- coma outro calquera. Sen mando, sen autoridade e sen xurisdición e 2004), foi autor dunha obra moi
non teño por que saudalo; eu soamente saúdo os meus amigos. extensa. Aínda que escribiu funda-
comentar que os alcaldes gober-
ndara
cía os Don Capitón non soubo que responder. Quedou coma parvo. Os
mentalmente poesía, foi tamén nan conxuntamente cos seus con-
ensaísta, dramaturgo e narrador,
concelleiros ríronse polo baixo. ademais de colaborador habitual celleiros, que adoitan encargarse
mente Desde entón, os señores concelleiros póñenlle cara fusca ao seu da prensa. O texto da lectura per-
de distintas funcións (cultura e
tence ao libro A tribo ten catro ríos,
para alcalde e cara riseira ao alguacil.
MANUEL MARÍA, A tribo ten catro ríos. (Adaptación)
que escribiu para o público infantil. deportes, tráfico e obras públicas,
etc.), e explique que o nome dos
departamentos de cada concellei-
161
ro é a concellaría.
Se lle parece axeitado, aproveite
o carácter un tanto autoritario de
don Capitón, para pedirlles que
Expresións coloquiais. Pídalles aos alumnos que relean a intervención nomeen, a partir dos seus coñe-
dos concelleiros durante a sesión. Pregúntelles polo significado da cementos de historia, situacións
expresión ser un cara lavada (‘ser mal educado’) e se achega unha políticas en que haxa falta de
característica positiva ou negativa. A continuación propoña outras liberdade (guerras, ditaduras…).
expresións caracterizadoras e suxíralles que digan se achegan trazos
positivos ou negativos dunha persoa e que mencionen situacións en
Despois de ler
que puidesen empregalas:
Pregúntelles se lles parece que
• Negativas: Ser unha boa peza (ser un traste, malo) / Ser un choro-
don Capitón será un bo alcalde
micas (que se queixa por todo) / Ser un bo peixe (descarado) / Ser
para o resto de cidadáns tendo
un cabuxeiro (caprichoso) / Ser un boafé (demasiado crédulo)...
en conta como trata a Paderna.
• Positivas: Ser coma auga mansa (tranquilo) / Ser ben criado (edu-
Se o considera necesario, localice
cado) / Ser aberto de man (xeneroso) / Ser querendoso (cariñoso)
a vila da historia (Outeiro de Rei) e
/ Ser un bocado de pan (moi bo)...
as outras mencionadas no texto.

161

130903 _ 0216-0231.indd 219 21/7/09 14:54:33

 Traballo sobre a lectura Co
Obxectivos Com
Os personaxes As causas
• Identificar as características dos 1. Relaciona cada información co seu personaxe. 4. Le o que din os concelleiros e explica. Esco
personaxes. esco
1. O ALCALDE 2. O ALGUACIL non
• Analizar os comportamentos cara
Dicía que a cabeza só é util para levar o fac
dos personaxes.
boina ou sombreiro. e co
• Valorar a actitude dos perso- Fixo agromar un regato.
naxes. Inventaba versos. 1.
Sabíase guiar polas estrelas, a Lúa e o Sol. ●

Tiña unha cabeza moi grande. Que mal

Suxestións didácticas Falaba cos paxaros.
Que funcionario!
●

maleducado! ●

No segundo punto da actividade 2, ●

sobre as encomendas do alcalde, Os detalles ● Contra quen realizan estes comentarios

chame a atención sobre a expre-
sión pasar o ferro e lémbrelles que
*planchar non se considera están-
dar. Na actividade 3 deben expli-
car cales son os argumentos que
dá cada un dos personaxes para
facer a acusación e para defen-
derse. Aproveite para que digan
exemplos de situacións en que se
fai necesario dar argumentos.
Solucións
2. Contesta. os concelleiros? 2.
● Como dirías que trataba don Capitón
● Como reaccionaron despois de escoitar
ao seu alguacil? a argumentación de Paderna?
● Que actitude teñen co alcalde ao final
● Cales eran as encomendas que lle esixía
o alcalde ao alguacil? do relato?
2
● Cumpría Paderna estas ordes?
● E co alguacil?
3
● Que accións levou a cabo don Capitón
para amolar a Manuel de Paderna? A túa opinión 4
● Como se sentía Manuel de Paderna?
5. Contesta razoadamente.
● Que opinas das esixencias do alcalde? Exp
A estrutura
● E da actuación do alguacil? Usam
3. Completa o esquema da acusación do alcalde ● Quen cres que ten razón? Por que? desc
a Paderna e a defensa do alguacil. dan
Serache de axuda responder estas preguntas: que
Rexistro de lectura
De que acusaba don Capitón a Manuel
●

de Paderna? 6. ESTUDO EFICAZ. Elabora unha ficha 3. E

1. O ALCALDE: Dicía que a cabeza
só é útil para levar boina ou som-
breiro. Tiña unha cabeza moi gran-
de. O ALGUACIL: Fixo agromar un
regato. Inventaba versos. Sabíase
guiar polas estrelas, a Lúa e o Sol.
Falaba cos paxaros. 2. RM: • Tra-
tábao con desprezo. • Que lle lim-
pase os zapatos, que lle cepillase
a chaqueta, que lle pasase o ferro
ao pantalón... • Negábase. • Man-
dou cegar unha fonte e derrubar o
quiosco da música. • Triste e des-
gustado polos abusos do alcalde.
3. ACUSACIÓN: Don Capitón acúsao
de non saudalo. O seu argumen-
to é que todos están obrigados a
respectalo e obedecelo porque é o
alcalde. Coa acusación pretende ter
escusa para despedilo. DEFENSA:
Os argumentos de Paderna son,
que ten dereito á defensa e non
está obrigado a ter que saudalo,
pois o alcalde non ten poder fóra do
seu concello. 4. • Contra Manuel
de Paderna. • A favor de Paderna
• Mírano con desagrado. • Mírano
con cara riseira (de complicidade).
5 e 6. RL.
sobre a lectura con estes datos: u
● Que pretendía o alcalde con esa acusación?
● Que dixo Paderna para defenderse?
● Que respondeu don Capitón?
Título:
ACUSACIÓN DE DON CAPITÓN
Autor/a:
Resumo:
▼
DEFENSA DE MANUEL DE PADERNA
Opinión:
162
Programa de comprensión
Actividade 1. Obtención da información. Recoñecer características dos
personaxes principais.
Actividade 2. Elaboración dunha interpretación. Identificar e explicar o
comportamento dos personaxes.
Actividade 3. Reflexión sobre a estrutura. Explicar os argumentos de
acusación e defensa expostos polos personaxes.
Actividade 4. Comprensión global. Explicar as causas e consecuencias
das accións dos personaxes no texto.
Actividade 5. Reflexión sobre o contido. Valorar as accións dos perso-
naxes.
Actividade 6. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.

162

130903 _ 0216-0231.indd 220 21/7/09 14:54:34

 12
UNIDADE 12
Comunicación oral Paderna,
esta tarde ten
que ir á sesión
Comprensión auditiva do concello! Obxectivos
Escoitamos con atención. Sempre é importante • Escoitar atentamente o interlo-
escoitar atentamente as persoas que nos falan, cutor.
non só porque é unha mostra de respecto
cara a eles, senón tamén porque, se non Que teño que? • Aprender a usar fórmulas de
o facemos, podemos facer preguntas
cortesía.
e comentarios inadecuados.
• Manter unha actitude de respec-
1. Escoita a audición atentamente e responde as preguntas seguintes. te co interlocutor.
● Quen convocou a rolda de prensa? Sobre que falou?
al
rio!
● Cantos xornalistas lle fixeron preguntas?
Suxestións didácticas
● Que xornalista fixo unha pregunta pouco apropiada? Por que era inadecuada?
● Que lle respondeu a concelleira? Por que cres que lle respondeu así? Comprensión auditiva
os Aproveite a viñeta inicial para pe-
2. Volve escoitar a audición e relaciona cada xornalista co medio para o que traballa
dirlles que valoren a actitude do
e coa pregunta que fixo.
ar personaxe despistado. Fágaos
XORNALISTA MEDIO PREGUNTA
reflexionar sobre como se sentirá
1 Filipe Penas. Radio Matutina. Escolla da zona que se fará peonil.
alguén cando ve que non lle fan
2 Sabela Mariño. Xornal da Vila. Duración das obras.
caso e non o atenden. A conti-
3 Adela Crespo. Telesil. Beneficios que se espera obter.
nuación, escoite a audición do CD
4 Denís Regueira. Infodixital. Como evitarlles prexuízos aos veciños.
Comunicación oral e pregúntelles
como actuarían eles se notasen
? Expresión oral que non os escoitan.
Usamos palabras de cortesía. Cando falamos con outras persoas, sobre todo se son
descoñecidas, é importante utilizar palabras de cortesía. Estas palabras e expresións Expresión oral
dan a entender que nos importa a persoa coa que estamos a falar e tamén
que a respectamos. Na actividade 3 pode propoñer
outras situacións que esixen o
3. Escolle cun compañeiro ou compañeira unha destas situacións e representade uso de fórmulas de cortesía, como
un diálogo breve en que utilicedes polo menos tres fórmulas de cortesía cada un.
unha conversa por teléfono.
NON HAI Aquí tedes algunhas
ES
LOCALIDAD fórmulas de cortesía:
Competencias básicas
Desculpe...
Síntoo moito. Competencia social e cidadá
Por favor...
O uso de fórmulas de cortesía e
Moitas
Se non lle escoitar atentamente os interlocu-
importa...
grazas! tores pode mellorar as relacións
cos demais.
163

Solucións
1. • A concelleira de Urbanismo. •
Sobre a transformación dunhas rúas
Outras actividades
en zona para viandantes. • Catro
Cal é a fórmula correcta? Antes de levar a cabo a actividade 3, pode xornalistas. • Denís Regueira, o xor-
mostrar outras fórmulas de cortesía que completen as que se pre- nalista de Radio Matutina. Porque xa
sentan no libro. Propóñalles aos alumnos situacións e fórmulas de a respondera. • Respondeulle que
cortesía para que as emparellen. os seus compañeiros xa lle podían
Entramos nunha casa e están ceando. • • Perdón? responder (porque ela xa o dixera
antes). Nótase enfadada. 2. 1. Fi-
Agradécennos a nosa axuda. • • Pódese?
lipe Penas: Xornal da Vila, duración
Preséntannos a alguén que non coñecemos. • • Bo día. das obras. 2. Sabela Mariño: Telesil,
Queremos entrar no despacho da directora. • • Bo proveito. beneficios que se espera obter 3.
Non oímos o que nos dixeron. • • De nada. Adela Crespo: Infodixital, escolla da
zona que se fará peonil. 4. Denís Re-
Entramos nunha tenda. • • Moito gusto.
gueira: Radio Matutina, como evitar-
lles prexuízos aos veciños. 3. RL.

163

130903 _ 0216-0231.indd 221 21/7/09 14:54:34

 Gramática A primeira conxugación 1. Es

Obxectivos Eu antes Conxugar un verbo é dicir ordenadamente todas as formas que ten.
2. Su
inventaba versos,
Os verbos que teñen a mesma terminación dohola infinitivo adói-
• Coñecer como se clasifican os falaba cos paxaros
tanse conxugar do mesmo xeito. Por iso, dicimos que pertencen á
guiábame polas
verbos. estrelas…
mesma conxugación. En galego, hai tres conxugacións segundo o Au
infinitivo remate en -ar, en -er ou en -ir. qu
• Conxugar correctamente os ver- «P
Os verbos que teñen o infinitivo acabado en -ar pertencen á primei-
bos da primeira conxugación. ra conxugación. A maioría destes verbos conxúgase coma andar. A O
continuación mostrámosche a conxugación deste verbo modelo. So

Suxestións didácticas 3. Co
Os verbos co infinitivo acabado en -ar pertencen á primeira
conxugación.
Pídalles aos rapaces que se fixen
na viñeta e que digan o que teñen
en común os verbos do globo ini- 4. An
cial. A continuación, explíquelles O VERBO ANDAR
●

que, como o infinitivo acaba en Formas MODO INDICATIVO ●

persoais
-ar (inventar, falar e guiar), estes Presente
Pretérito Imperfecto Pretérito Perfecto
(Copretérito) (Pretérito)
verbos conxúganse igual ca falar. EX
eu ando eu andaba eu andei
Pídalles que revisen a conxuga- ti andas ti andabas ti andaches
el/ela anda el/ela andaba el/ela andou
ción e que intenten localizar a que nós andamos nós andabamos nós andamos 5. Co
tempo e persoa corresponden as vós andades vós andabades vós andastes ●
eles/elas andan eles/elas andaban eles/elas andaron
formas do globo. Pretérito Pluscuamperfecto Condicional
●

Futuro ●
Insista na utilidade que teñen as (Antepretérito) (Pospretérito)
●
eu andara eu andarei eu andaría
conxugacións como sistema orde- ti andaras ti andarás ti andarías
nado que permite atopar rapida- el/ela andara el/ela andará el/ela andaría 6. Es
nós andaramos nós andaremos nós andariamos
mente as formas que buscamos. vós andarades vós andaredes vós andariades ●

eles/elas andaran eles/elas andarán eles/elas andarían

Para explicar MODO SUBXUNTIVO MODO IMPERATIVO
• A actividade 2 pódese resol- Pretérito Imperfecto AUT
Presente
(Pretérito)
ver en varias fases: en primei- M
eu ande eu andase
ro lugar, pode ser interesante ti andes ti andases anda ti
el/ela ande el/ela andase
identificar todos os verbos e nós andemos nós andásemos 1
indicar os infinitivos; posterior- vós andedes vós andásedes andade vós
2
eles/elas anden eles/elas andasen
mente, xa poderán sinalar de 3
maneira sinxela os que perten- 4
Formas Infinitivo Xerundio Participio
cen á primeira conxugación. non persoais 5
andar andando andado andada andados andadas
• A análise das formas verbais é 5 Si.
moi útil para traballar e estudar
164
os conceptos relacionados co
verbo (tempo, modo, persoa
e número) e para repasar as
conxugacións, pero pode resul-
tar un exercicio aburrido para
os alumnos. Para facelo máis
Outras actividades
divertido, pode propoñer a acti- Substitúa os verbos. Propóñalles un texto breve para que identifiquen
vidade 4 como un concurso en os verbos da primeira conxugación e os substitúan por outros tamén
que vostede diga as formas da primeira conxugación na mesma persoa. Se lles resulta moi com-
e os alumnos terán que dar plicado, pode indicar dous verbos entre parénteses para que escollan
oralmente unha resposta rápi- o que pertence á primeira conxugación:
da. Primeiro, faga a actividade Un curso moi interesante
permitíndolles que consulten a Hoxe acaba (finaliza / conclúe) o curso de cociña xaponesa. Como
conxugación enteira; despois, colofón, o profesor cociñará (fará / preparará) un sushi especial. Cando
intente que non miren o cadro. chegue (veña / regrese) á casa, intentarei (procurarei / farei por) repe-
• No exercicio 3, fíxese en que tir o procedemento coas instrucións.
cando conxuguen o pretérito im-
perfecto de subxuntivo acentúan
as formas ceásemos e ceásedes.

164

130903 _ 0216-0231.indd 222 21/7/09 14:54:34

 12
UNIDADE 12
1. Estuda a conxugación do verbo andar.

2. Subliña os verbos da primeira conxugación que haxa no texto. • Na actividade 5, insista na rela-
e ten.
ción dos tempos e os modos
adói- Alcalde polos pelos
cen á verbais coa actitude do falan-
ndo o Augusto Soñatroitas vivía nunha viliña minúscula. Unha tarde pensou que el
quería ser importante. Daquela propúxolles aos veciños que o elixisen alcalde:
te. Fíxese en que unha oración
rimei- «Por que non me nomeades alcalde? Se votades por min, non vos faltará nada». como Que farías se che tocase
dar. A O día das eleccións todos foron votar. Augusto gañou polos pelos. a lotaría? é moito máis impro-
lo. Sorte que dous dos cinco habitantes da viliña eran seus avós…! bable ca Que farás se che toca
3. Conxuga os tempos seguintes do verbo cear. a lotaría?
eira
FUTURO PRETÉRITO IMPERFECTO DE SUBXUNTIVO CONDICIONAL

Solucións
4. Analiza estas formas verbais seguindo o modelo.
● falaredes ● explicaras ● preguntasen ● conxugaría
1. Estudo. 2. pensou, nomeades,
● lembro ● estudabamos ● levou ● saltemos votades, faltará, votar, gañou. 3.
FUTURO: cearei, cearás, ceará, cea-
VERBO TEMPO MODO PERSOA NÚMERO
EXEMPLO falaredes ▶ remos, cearedes, cearán. PRETÉRI-
falar futuro indicativo segunda plural
TO IMPERFECTO DE SUBXUNTIVO:
5. Copia e completa co verbo e co tempo que se indica en cada caso. cease, ceases, cease, ceásemos,
● Que farías se che (PRETÉRITO IMPERFECTO DE SUBXUNTIVO DE TOCAR) a lotaría? ceásedes, ceasen. CONDICIONAL:
● Xacobe e Iria (FUTURO DE CHEGAR) mañá á tardiña. cearía, cearías, cearía, ceariamos,
● Eu (PRETÉRITO PERFECTO DE INDICATIVO DE BUSCAR) o libro por toda a casa. ceariades, cearían. 4. • explicaras:
● O tío sempre nos (PRETÉRITO IMPERFECTO DE INDICATIVO DE DAR) bos consellos. explicar, pretérito pluscuamperfec-
to, indicativo, segunda, singular. •
6. Escribe as formas non persoais destes verbos.
preguntasen: preguntar, pretérito
● soñar ▶ ….… ….… ● bailar ▶ ….… ….… ● cambiar ▶ …..… ….… ● chorar ▶ …..… ….…
imperfecto, subxuntivo, terceira,
plural. • conxugaría: conxugar,
AUTOAVALIACIÓN condicional, indicativo, primeira ou
Marca SI ou NON e puntúate. Cada resposta correcta vale 2 puntos.
terceira, singular. • lembro: lem-
SI N0N PUNTUACIÓN
brar, presente, indicativo, primeira,
1. O infinitivo dos verbos da 1.ª conxugación acaba en -ar. 1 .......
singular. • estudabamos: estudar,
2. A forma celebraches está en pretérito perfecto de indicatico.
2 ....... pretérito imperfecto, indicativo, pri-
3. O participio de bailar é bailando.
3 ....... meira, plural. • levou: levar, pretéri-
4 .......
4. O pretérito perfecto de indicativo de andar é andiven. 5 ....... to perfecto, indicativo, terceira, sin-
5. Conxugar un verbo é dicir ordenadamente as súas formas. TOTAL ....... gular. • saltemos: saltar, presente,
adas
subxuntivo, primeira, plural. 5.
Solución: 1 Si, 2 Si, 3 Non, 4 Non, 5 Si.
• Que farías se che tocase a lo-
165 taría? • Xacobe e Iria chegarán
mañá á tardiña. • Eu busquei o
libro por toda a casa. • O tío sem-
pre nos daba bos consellos. 6. •
soñar, soñando, soñado, soñada,
Verbo intruso. Propóñalles unha serie de verbos da primeira conxuga- soñados, soñadas. • bailar, bai-
ción para que identifiquen os que non pertencen á serie. Indíquelles lando, bailado, bailada, bailados,
que teñen que pensar o infinitivo que lle corresponde a cada forma bailadas. • cambiar, cambiando,
verbal e fixarse na terminación. cambiado, cambiada, cambiados,
• choraba, andei, intentara, anunciará, quería cambiadas. • chorar, chorando,
• saúdo, axudamos, pretendemos, denuncia, acabaredes chorado, chorada, chorados, cho-
radas.
• xogará, levaría, nada, batemos, coleccionando
• alimentarei, debuxado, durmiría, loitaremos, escapou
• intentes, vixiando, saíra, preguntaban, pintastes

165

130903 _ 0216-0231.indd 223 21/7/09 14:54:35

 Ortografía A partición de palabras. O guión 6. Os g
ao f
Obxectivos se f
● pr
• Repasar os conceptos de sílaba, En Outeiro de Rei houbo un alcal- Á hora de partir as palabras ao final da liña, hai que
● se
de que se chamaba don Capitón por- poñer un guión e seguir estas normas:
ditongo e dígrafo. que tiña a cabeza moi grande; el dicía ● Non se poden separar as letras que forman parte da

• Separar correctamente palabras
ao final da liña.
• Fixar a escritura de palabras con
dificultades ortográficas.
Suxestións didácticas
que a cabeza só valía para levar boi- mesma sílaba. Exemplo: alcal-de e non alca-lde.
7. EST
na ou sombreiro e a súa usábaa para iso. se in
● Non se poden separar os ditongos. Exemplo: sombrei-
O alguacil que había naquel conce- ro e non sombre-iro. ● da
llo era Manuel de Paderna. El falaba
● Non se poden separar os dígrafos en sílabas diferen- ● a-
cos paxaros, inventaba versos e sabía-
se guiar polas estrelas, a Lúa e o Sol. tes, pois representan un único son (ch, gu, ll, nh, qu e ● co
rr). Exemplo: conce-llo, por-que e non concel-lo, porq-ue.
● Non se pode deixar ningunha letra soa ao final ou ao
8. Part
comezo da liña. Exemplo: usá-baa e non u-sábaa.

Advírtaos de que as normas de

partición ao final da liña non sem-
pre coinciden coa división silábica. 1. Risca as palabras que están mal partidas as final da liña. can
Por exemplo, amor ten dúas síla- ca- mon- choco- urbaniza- camp- EXEM
bas, pero non se pode separar de rtolina taña late ción anario

ningún xeito ao final da liña. 9. Dita

2. Marca. Por que están mal partidas as palabras que riscaches na actividade Fíxa
Para explicar anterior?
• As actividades 1 e 2 relacionan Porque non se debe deixar ningunha letra soa ao final ou ao comezo da liña.
Hox
a partición de palabras cos co- Porque non se poden separar as letras que forman parte da mesma sílaba.
non
ñecementos de división silábica. do g
3. Lembra os ditongos e subliña as palabras que o teñen.
Aproveite para revisar o concep- na C
DITONGOS dos
to de sílaba. ● lingua ● ouro
ai au ua ia dife
● ciencia ● paciente
• As actividades 3, 5 e 6 pódense ei eu ue ie ● aeroporto ● queixo
aproveitar para repasar aspectos oi iu ui iu ● partiu ● moa
fundamentais para a partición si- ui ou uo io ● boina ● esquimó DIFIC
lábica, como os conceptos de di-
tongo e dígrafo. Engada tamén, a 4. Parte as palabras subliñadas anteriores coma se fosen ao final da liña.
raíz da actividade 6, a norma non
recollida no recadro informativo, 5. Relaciona e escribe palabras con dígrafos. Fíxate en como se separan as sílabas. pr

de que hai grupos consonánticos, xo- co- ningu- nhas llar cheira he
igual ca os dígrafos, que non se
ac
poden separar ao final da liña. cro- go- mo- lla nha che

• Na actividade 4 aplícanse as ca- algu- chave- guete que rra

regras iniciais de partición silá-
bica. Vixíe que os alumnos son
166
capaces de aplicalas correcta-
mente e non se dedican unica-
mente a dividir sílabas. Poderá
comprobar se entenderon esta
distinción na palabra aeroporto,
Máis información
que presenta diferentes posibi-
lidades de partición, pero en Casos especiais de partición de palabras.
ningún caso pode aceptarse • Se hai tres ou máis vogais xuntas, pode separarse a primeira sem-
a-eroporto, aínda que a sexa pre que non forme parte dun ditongo ou dun tritongo: afi-ei, ensa-iei,
unha sílaba, porque non debe mo-ia-mos, so-ciais…
quedar ningunha letra soa ao • No caso de dúas vogais que constitúen hiato, poden separarse:
comezo ou ao final da liña. xesu-íta, alde-án, are-al, re-alidade, ra-íña…
• A dificultade ortográfica que po-
de presentar o ditado é a gran
cantidade de palabras con diton-
gos que aparecen. De todos os
xeitos, se os obriga a partir as
palabras tal e como coinciden
no libro, terá exemplificados os

166

130903 _ 0216-0231.indd 224 21/7/09 14:54:35

 12
UNIDADE 12
6. Os grupos consonánticos bl, br, pl, pr, cl, cr, gl, gr, dr, tl, tr, fl e fr tampouco se poden separar
ao final da liña. Tendo en conta isto, parte estas palabras de todos os xeitos posibles coma
se fosen ao final da liña. casos estudados na unidade
● problema ● dobre ● aplicar ● proclamar (así, institucións, concello, Con-
ue
● segredo ● reflexión ● refrescar ● Atlántico greso, cousa). Como actividade
da
7. ESTUDO EFICAZ. Subliña as particións incorrectas ao final da liña e di cal das normas
previa ao ditado e de repaso
se incumpre en cada caso. da unidade, pode pedirlles que
rei-
● dalgun-ha ● histori-a ● reque-ixo ● ae-roporto identifiquen as palabras que
en- ● a-parello ● car-reira ● i-ate ● cat-ro conteñen dígrafos e as pala-
ue ● co-mprar ● reguei-ro ● ca-mión ● pal-laso bras que conteñen ditongos.
ue.
ao 8. Parte de todos os xeitos posibles estas palabras coma se fosen ao final da liña.
Ademais, cumprirá que se fixen
nas palabras con acento gráfico,
coñecemento que aprenderon
nas primeiras unidades.

cantimplora pallaso avioneta cociñeira policía

mp- EXEMPLO cantimplora ▶ can-timplora / cantim-plora / cantimplo-ra Competencias básicas
io
9. Ditado. Prepara o ditado para facelo no caderno. Aprender a aprender
Fíxate nas palabras que teñas que partir ao final da liña. A actividade 7 proponse como
Un exame complicado unha técnica de estudo para
ña.
Hoxe hai exame de Coñecemento do medio. Estudei moito; aínda así, repasar os contidos do apartado
a.
non estou seguro de que vaia aprobar por culpa das institucións de Ortografía.
do goberno. É que son unha lea! No municipio está o concello;
na Comunidade, o Parlamento e a Xunta; no Estado, o Congreso
dos Deputados e o Senado. E cada institución fai unha cousa
diferente! Que difícil, eh!
e
Solucións
1. Están mal partidas ca-rtolina e
ó DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS camp-anario. 2. Porque non se po-
1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías correspondentes.
den separar as letras que forman
pro✱i✱e
parte da mesma sílaba. 3. Conte-
● ●
✱etero✱e✱ual ● a✱i✱ro
bas. prohibe ñen ditongo: lingua, ouro, ciencia,
2. Arrodea os erros e corríxeos. paciente, queixo, partiu, boina. 4.
eira heterosexual ● prohíbe ● heterosesual ● acibro lin-gua, ou-ro, cien-cia, pa-cien-te,
acivro ● proíve ● eterosexual ● acebo quei-xo, par-tiu, boi-na. 5. xoguete,
he
3. Escribe unha oración con cada unha das palabras traballadas.
coche, ningunhas, croque, gorra,
rra mollar, cacheira, algunha, chave-
lla. 6. pro-ble-ma, do-bre, apli-car,
167 pro-cla-mar, se-gre-do, re-fle-xión, re-
fres-car, Atlán-ti-co. 7. • algun-ha:
non se pode separar o dígrafo nh.
• histori-a: non se poden separar
os ditongos. • a-parello: non se po-
Outras actividades de deixar unha letra soa ao final
ou ao comezo da liña. • car-reira:
Repaso dos ditongos. A memorización dos ditongos pode resultar com- non se pode separar o dígrafo, pois
plicada para os alumnos, polo que cumprirá suxerirlles algún método representan un único son. • i-ate:
para que os poidan lembrar. Unha posibilidade podería ser buscar non se poden separar os ditongos.
palabras que conteñan ditongos: primeiro, de tipo decrecente (aire, • cat-ro: non se pode separar o
leite, boina, causa, aula, outro, meu…) e despois crecente (santuario, grupo consonántico tr. • co-mprar:
secuela, científico, primaria…). A continuación, que intenten combinar o m forma parte da primeira sílaba
as palabras e formar unha oración cos ditongos crecentes e outra cos e non se pode separar. • pal-laso:
decrecentes que poidan lembrar facilmente. non se poden separar os dígrafos
en sílabas diferentes, pois repre-
sentan un único son. 8. pa-llaso
/ palla-so; avio-neta / avione-ta;
co-ciñeira / coci-ñeira / cociñei-ra;
po-licía / poli-cía. 9. Ditado.

167

130903 _ 0216-0231.indd 225 21/7/09 14:54:35

 Com
Obradoiro de escritura
Argu
Obxectivos Vocabulario ou re
que
• Ampliar o vocabulario relaciona- homenaxe
para
do cos actos festivos. pedestal
6. E
• Coñecer os sufixos que forman inscrición
a
xentilicios. festivo
multitudinario P
• Escribir un texto argumentati- incrible a
vo.
inaugurar
presidir b
Suxestións didácticas celebrar AO CIENTÍFICO
OURENSÁN
MÁIS ILUSTRE c
Observe a escena inicial e pregún-
telles onde cren que se sitúa a
1. Describe a escena utilizando tantas palabras da lista como poidas. Que pasou?
acción e cal é a palabra que lles
deu a pista (ourensán). Explíquelles 2. Busca no dicionario a palabra multitudinario e escribe unha oración en que a uses.
que estas palabras que indican Sa
3. Marca cales dos actos seguintes adoita haber nas festas da túa localidade.
procedencia se chaman xentilicios
pregón pasacalles verbena cea popular
e fórmanse case sempre aplicando atraccións procesión cabalgada concerto
un sufixo a un topónimo ou nome baile cabezudos alborada foguetes
Co
de lugar. da c

No apartado Composición de textos
trabállanse os textos argumentati-
vos, que requiren unha certa habili-
dade como escritores, xa que con-
OS XENTILICIOS. A palabra ourensán, na ilustración superior, indica que o cientí-
fico homenaxeado é de Ourense. As palabras que expresan o lugar de proceden-
cia das persoas ou cousas de que se fala chámanse xentilicios.
Desp

4. Forma xentilicios a partir destes nomes de cidades, países e localidades

teñen moitas ideas ou argumentos cos sufixos indicados en cada caso.
Sina
que cómpre unir correctamente.
-ano/-ana Andorra ▶ ..... Perú ▶ ..... Murcia ▶ ..... Venecia ▶ .....
Fágalles observar que os textos
argumentativos poden adoptar for- -ense/-iense A Estrada ▶ ..... Lalín ▶ ..... Londres ▶ ..... EUA ▶ .....
mas diferentes: unha solicitude, -án/-á Arousa ▶ ..... Arzúa ▶ ..... Ferrol ▶ ..... Carnota ▶ ..... R
unha carta ao director, un artigo de d
prensa… -és/-esa A Coruña ▶ ..... Lugo ▶ ..... Portugal ▶ ..... Noia ▶ .....

C
Para explicar 5. Infórmate e escribe os xentilicios seguintes.
e
• Cando faga a actividade 3, pída- Da localidade De dúas localidades De Bilbao, Sevilla,
onde vives próximas Palencia e Tarragona
lles aos alumnos que expliquen f)
en que consiste cada acto.
• Nas actividades 4 e 5 cómpre 168
que se familiaricen cos sufixos
xentilicios máis habituais en
galego.
• Fágalles ver que hai varios
sufixos para formar xentilicios
Máis información
e que non son intercambiables: Xentilicios de concellos galegos. Se necesita máis información sobre
cada topónimo ten un xentilicio xentilicios galegos, pode consultar os seguintes enderezos:
específico. • http://gl.wikipedia.org/wiki/Lista_de_xentilicios_de_concellos_gale-
• Antes de escribir a carta da acti- gos. Teña en conta que hai algúns «inventados» e incorrectos, como
vidade 6, pídalles que se fixen é o caso de alaricano para denominar a un alaricense. Pódese obter
no modelo que se presenta no información sobre concellos: localización, habitantes, festas...
libro de texto. Fágalles ver que • gl.wiktionary.org/wiki/Xentilicios_galegos
no saúdo se utiliza unha forma
• http://sli.uvigo.es/toponimia/
de tratamento de acordo co
rango da persoa a quen se dirixe
a carta (non serían axeitadas
neste caso fórmulas como Ola!
ou Bo día!). Igualmente, para as

168

130903 _ 0216-0231.indd 226 21/7/09 14:54:36

 12
Composición de textos
UNIDADE 12
Argumentamos. Cando expresamos a nosa opinión sobre algún tema, facemos unha petición
ou rexeitamos algunha proposta, é importante dar razóns que poidan convencer a persoa fórmulas de despedida cómpre
que nos le. Os nosos argumentos deben ser respectuosos, verosímiles e axeitados manter un ton formal (atenta-
para defender a idea que queremos.
mente ou cordialmente). Para
6. Escribe unha carta ao director ou á directora do colexio para convencelo de que faga acabar, convén que se fixen nos
algunha mellora no centro. conectores de orde (en primeiro
lugar, en segundo lugar, final-
PLANIFICACIÓN DO TEXTO
mente) que usou o autor da carta
a) Pensa que mellora queres solicitar para o centro: que se merque máis material para
a aula, que se amplíe o ximnasio, que se inclúan novas actividades extraescolares...
para ordenar as ideas.
b) Fai unha chuvia de ideas sobre os argumentos que poden avalar a túa petición
e selecciona os máis axeitados. Competencias básicas
c) Pensa na estrutura que debe ter o texto que vas escribir (unha carta)
e en como te terás que dirixir á persoa a quen llo escribes (o director Tratamento da información
ou a directora do colexio). Esta carta pódeche servir de modelo. Lugar e data
u?
Insista en que o noso discurso
ten que adaptarse ao receptor e
Outeiro de Rei, 28 de abril de 2010
uses. ao grao de formalidade. Compare o
Saúdo Señor alcalde: saúdo e a despedida na carta a un
A asociación de veciños «O Carballo» solicítalle ao concello amigo e nunha carta máis formal.
ular que vostede goberna que pode as árbores que rodean a esta-
o tua do ilustre compositor chairego Afonso Semifusa que hai
s no parque municipal. En primeiro lugar, consideramos que Competencia cultural
Corpo
da carta estas pólas son perigosas, xa que poden romper e caer sobre e artística
algún dos rapaces e rapazas que xogan aí cada día. En segundo
ntí- Aproveite as referencias a actos
lugar, pensamos que é unha mágoa que unha estatua tan
en-
bonita quede tapada pola vexetación. Finalmente, cremos que culturais como inauguracións,
a poda axudará a mellorar o aspecto xeral do parque.
homenaxes, feiras…, para comen-
Despedida Atentamente, despídese de vostede,
tar que estes actos, e os obxectos
que se derivan (estatuas, edifi-
A AFONSO
Sinatura
Iria Zas, presidenta de «O Carballo»
SEMIFUSA cios…), forman parte do patrimo-
.....
nio cultural e artístico.
.....

..... REDACCIÓN DO TEXTO

.....
d) Escribe o borrador do texto seguindo a estrutura da carta modelo. Solucións
CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO 1. RM: O acto festivo, presidi-
e) Comproba que os argumentos que empregaches son axeitados e que os expuxeches do polo alcalde de Ourense, foi
a, de maneira respectuosa.
gona
multitudinario. Toda a cidade se
f) Revisa a carta e pásaa a limpo. Non esquezas asinala ao final.
reuniu para inaugurar a praza en
homenaxe ao científico ourensán
169 máis ilustre. O alcalde comezou
a destapar lentamente a estatua.
Pouco a pouco, púidouse ver o pe-
destal e a inscrición, pero daquela
ocorreu o máis incrible: a figura
Outras actividades do científico fora substituída pola
Recortes de prensa. Leve uns cantos xornais á clase e pídalles aos dunha bailarina con tutú. Que for-
alumnos que recorten os textos que consideran de opinión. A conti- te! 2. RM: Multitudinario: en que
nuación, debata sobre as diferenzas que presentan estes textos res- participa moita xente. O concerto
pecto doutros, como a noticia. Fágalles notar que os títulos son moito foi multitudinario, non cabía nin
máis breves e creativos; que os artigos de opinión ou as columnas unha agulla. 3. RL. 4. Andorrano,
nunca se acompañan dunha imaxe alusiva, como pasa coas noticias; peruano, murciano, veneciano. /
que a primeira persoa ten un papel moi destacado, mentres que a Estradense, lalinense, londinien-
noticia focaliza a atención no suceso (predominio da terceira persoa). se, estadounidense. / Arousán,
Destaque tamén o xénero das cartas ao director, unha sección na arzuán, ferrolán, carnotán. / Co-
que se ofrece ao cidadán a oportunidade de participar nun xornal. ruñes, lugués, portugués, noiés.
5. RL. / RL. / Bilbaíno, sevillano,
palentino, tarraconense. 6. RL.

169

130903 _ 0216-0231.indd 227 21/7/09 14:54:36


Obxectivos
• Tomar contacto coa linguaxe
dun texto expositivo sobre de-
reitos e normas xurídicos.
• Extraer os datos máis destaca-
dos dun texto expositivo.
• Opinar sobre un tema.
Suxestións didácticas
O obxectivo deste apartado é que
os alumnos se acheguen ao con-
cepto de dereitos humanos e á
linguaxe xurídica, para converter-
se en cidadáns máis implicados e
comprometidos coa sociedade en
que viven. Así mesmo, preténdese
fomentar a formación de opinións
persoais críticas.
Para introducir o tema, explore os
coñecementos previos que teñen
sobre o concepto ‘dereito’ desde o
punto de vista lexislativo (conxunto
de leis e regras de conduta que os
cidadáns deben cumprir para vivir
respectándose uns a outros). Pode
facer preguntas coma: Que é para
ti ter un dereito? Que entendes
por dereitos humanos? Cres que
os nenos e nenas teñen dereitos?
Sabes cales son os teus dereitos?
E as túas obrigas?...
Antes de ler o texto pida que
observen as fotos e os apartados
en que está distribuído. Poden
comentar o texto do cartel da
parte superior (Un mundo máis
grande para os máis pequenos)
explicando o que cren que quere
expresar. Despois propoña unha
lectura detida en que cada un lea
un apartado.
Para explicar
• Na actividade 2, pida que digan
o significado de cada adxectivo
e detéñase na súa ortografía
(todos conteñen o prefixo nega-
tivo i-, in-). Dos catro adxecti-
vos o que máis dificultade pre-
senta é inalienable (o que non
se pode allear, é dicir, pasar a
outro como unha propiedade
ou dereito). Deben ter en conta
170
130903 _ 0216-0231.indd 228
TEXTOS PARA TRABALLAR AS COMPETENCIAS BÁSICAS Aná
1. B
Os dereitos ●
d o menor ●
Que son
●
Os nenos e as nenas non teñen ●
tanto poder coma os adultos.
Por iso necesitan dereitos que
os protexan e que as autorida-
2. S
des de cada país os cumpran
p
e fagan cumprir.
Os Dereitos da Infancia son un
conxunto de normas ou leis
que protexen os nenos e as
nenas deica a maioría de idade. prisen. Presentou esta idea ás Ese documento denomínase
Son inalienables, irrenuncia- Nacións Unidas e o seu traba- Convención Internacional dos
llo deu lugar á promulgación Dereitos do Menor e contén
3. M
bles, innatos e imprescindi- s
bles para unha boa infancia. dos dereitos do neno en 1924. 54 artigos. Actualmente case
todos os países do mundo se
Este primeiro texto tivo varias
comprometeron a cumprir co
Como se elaboraron modificacións ao longo dos
conxunto de normas que nel
anos e, finalmente, en 1989 a
aparecen escritas.
Despois da Primeira Guerra ONU terminou de redactar un
Mundial a situación de moitos texto definitivo que entrou en
nenos e nenas era moi peno- vixencia o 20 de novembro
sa. Unha inglesa, chamada dese ano.
COM
Eglatyne Jebb, sentiu a nece-
sidade de axudar a eses ne-
nos e nenas e, xunto coa súa 1
irmá, fundou en 1919 unha
organización (Save The Chil-
dren) co fin de axudar a mello-
rar as condicións de vida dos
rapaces máis desfavorecidos. 2
Pero ela quixo, ademais, que
tivesen os seus propios derei-
tos e que aparecesen escritos,
de xeito claro, nun texto legal
e que moitos países os cum-
3
4
5
170
Máis información
Os dereitos da infancia. Se vostede desexa completar e ampliar a
información sobre o tema do texto, pódenlle ser útiles os contidos
dos seguintes webs:
• www.sgep.org/modules/contidos/index.php?storytopic=40)
(Seminario Galego de Educación para a Paz)
• www.edu.xunta.es/convivencia/materiais.html (Plan galego de con-
vivencia escolar)
• www.pekegifs.com/derechos.htm (Viñetas de Mafalda en que rei-
vindica os dereitos do neno)
• www.youtube.com/watch?v=R-S5lvQTOuc (Un vídeo sobre os derei-
tos da infancia)
29/7/09 11:08:16
 12
UNIDADE 12
Análise e comprensión
1. Busca os datos no texto. 4. Responde. Que significa cada expresión? que, ao reescribir, o parágrafo
● Que é a Convención dos Dereitos ● garantir un dereito debe modificar algo a oración.
do Menor? ● promulgar un dereito
● Quen tivo a primeira idea de elaborar
un texto cos dereitos do neno? 5. Clasifica os dereitos seguintes nunha
● Quen continuou a redacción do texto? das categorías que indica o texto. Competencias básicas
● En que ano entrou en vixencia ● Dereito a ser tratado con cariño.
Autonomía e iniciativa
a Convención dos Dereitos do Menor? ● Dereito a aprender a ler e escribir.
● Dereito a non ser obrigado a traballar.
persoal
2. Substitúe os catro adxectivos deste parágrafo
polo significado que ten cada un.
● Dereito a gozar de tempo de xogo. As actividades do apartado de
● Dereito a atención médica. Competencia social e cidadá ache-
Os dereitos da infancia son inalienables, ● Dereito a falar no seu idioma.
irrenunciables, innatos e imprescindibles.
gan os alumnos ao desenvolve-
EXEMPLO O dereito a ser tratado con cariño mento de habilidades necesarias
se
os
é un dereito á protección.
3. Marca o correcto. Os artigos da Convención para a convivencia en sociedade.
n
se
son... 6. Responde de forma razoada.
se Cada unha das partes numeradas ● Que sabías dos dereitos do menor antes
co en que se divide o regulamento. de ler o texto? Que aprendiches ao lelo?
el
O título do documento onde se recollen ● Cres que se cumpren realmente estes Solucións
os dereitos do menor. dereitos en todos os países?
1. • A convención dos dereitos do
menor é un documento que recolle
COMPETENCIA SOCIAL E CIDADÁ
o conxunto de dereitos dos nenos
1. O día 20 de novembro é o Día Mundial da Infancia. Responde. e nenas. • Unha inglesa chamada
● Que relación cres que ten co que liches no texto anterior? Eglatyne Jebb. • Unha comisión
● Paréceche importante que se realice esa celebración? Por que? da ONU. • No ano 1989. 2. Os
2. Reflexiona e opina. dereitos da infancia non se poden
● É necesario que existan leis na sociedade que marquen transferir, non se pode renunciar
os dereitos e as obrigas dos cidadáns? Por que? a eles, son connaturais á persoa
● Quen cres que son os encargados de facer as leis que rexen un país? e non se pode prescindir deles. 3.
3. Explica coas túas palabras a diferenza entre ditadura e democracia. Cada unha das partes numeradas
en que se divide o regulamento. 4.
4. Contesta. Cal das dúas formas de goberno mencionadas na actividade anterior
respecta os dereitos das persoas? • Garantir un dereito é asegurar
que se vai cumprir e comprometer-
5. Escolle un destes casos e escribe, polo menos, cinco normas.
se a que se cumpra. • Promulgar
Obrigas Obrigas e dereitos Obrigas un decreto é publicalo para que se
e dereitos dos usuarios e dereitos
dos peóns do autobús público do alumnado
comece a aplicar e a cumprir. 5. •
Dereito a ser tratado con cariño: De
protección. • Dereito a aprender a
ler e escribir: De desenvolvemento
171
pleno. • Dereito a non ser obrigado
a traballar: De protección. • Dereito
a gozar de tempo de xogo: De des-
envolvemento pleno. • Dereito a
atención médica: De supervivencia.
Outras actividades
• Dereito a falar no seu idioma: De
Elaboramos leis ou normas de convivencia e debatémolas. A partir da desenvolvemento pleno. 6. RL.
actividade 5, propoña que os alumnos realicen unha sesión de deba- COMPETENCIA SOCIAL E CIDADÁ
te para expoñer as diferentes propostas: dereitos e obrigas. Explique 1. • O 20 de novembro é a data
que deberán achegar argumentos a cada unha das propostas e, tras que entrou en vixencia a carta de
o debate, deberán acordar por maioría a aprobación desas normas. dereitos da infancia. • RL. 2. RL 3.
Ditadura é unha forma de goberno
en que o ditador ten todo o poder
sen ter en conta as liberdades
dos cidadáns. Democracia é unha
forma de goberno en que os cida-
dáns elixen os seus gobernantes
que deben gobernar cumprindo as
leis. 4. A democracia 5. RL.

171

130903 _ 0216-0231.indd 229 21/7/09 14:54:36


Obxectivos
• Repasar os contidos da unida-
de.
• Revisar contidos da unidade
anterior.
• Practicar a linguaxe publicita-
ria.
Suxestións didácticas
É conveniente que na actividade
6 non só identifiquen as palabras
que estean mal partidas, senón
tamén que explique o porqué.
Antes de escribir a carta ao direc-
tor que se propón na actividade
7, leve recortes de xornal con mo-
delos para que os alumnos poi-
dan manipulalos.
Competencias básicas
Competencia social e cidadá
A raíz da actividade 7, lémbrelles
aos alumnos que escoitar músi-
ca cun volume elevado ocasiona
prexuízos para a saúde e, ade-
mais, pode molestarlles ás per-
soas que hai ao noso arredor.
Solucións
1. • Conxugar un verbo é dicir
ordenadamente todas as formas
que ten. En galego hai tres conxu-
gacións segundo o infinitivo acabe
en -ar, en -er ou en -ir. Os verbos
da primeira conxugación teñen o
infinitivo rematado en -ar, como an-
dar. • Os xentilicios son palabras
que expresan a procedencia das
persoas ou das cousas. • Escri-
bimos guión ao final da liña para
partir unha palabra que continúa
na seguinte liña. 2. Non se poden
separar as letras que forman parte
da mesma sílaba. Non se poden
separar os ditongos. Non se po-
den separar os dígrafos en sílabas
diferentes, pois representan un
único son (ch, gu, ll, nh, qu, rr).
Non se pode deixar ningunha letra
soa ao final ou ao comezo da liña.
172
130903 _ 0216-0231.indd 230
Actividades
1. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade. LEM
● Conxugar un verbo é ………… En galego, hai tres conxugacións segundo 8.
o infinitivo acabe en ………… Os verbos da primeira conxugación teñen
o infinitivo rematado en …………, como …………
● Os xentilicios son palabras que expresan ………… das persoas ou das cousas.
● Escribimos ………… ao final da liña para partir unha palabra que continúa
na seguinte liña.
9.
2. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema.
NORMAS PARA PARTIR PALABRAS AO FINAL DA LIÑA
Non se poden Non se poden Non se poden Non se pode
separar ............... separar ............... separar ............... deixar ...............
3. Escribe a forma verbal que corresponde 6. Identifica as palabras que están mal partidas
a cada unha destas análises. a final de liña e corríxeas.
● 1.ª persoa do plural do futuro de indicativo A un neno de Laxe pasoulle un caso mo-
do verbo coidar. i curioso. O neno pasaba as tardes de cho-
● 3.ª persoa do singular do pretérito imperfecto iva lendo na biblioteca da súa casa co seu gato,
de subxuntivo do verbo acompañar. e cando saía da sala para coller unha chaqu-
● 2.ª persoa do singular do presente eta ou un vaso de leite, decatábase de que á 10.
de subxuntivo do verbo imaxinar. volta sempre había un libro fóra do sitio. O raro é
que, cando el marchaba, na sala só quedab-
4. Forma xentilicios a partir destes nomes a o gato. E máis estraño era que o libro se
de lugares cos sufixos indicados en cada caso. titulaba Peixes de río e de mar de Galicia.
ES
-ano/-ana ▶ Italia Sevilla O Bierzo 7. Le a noticia e escríbelle unha carta a un xornal
1
-ense ▶ Tui Cedeira Lalín coa túa opinión. Trata de convencer os lectores
para que estean de acordo contigo.
-án/-á ▶ Ferrol Redondela O Salnés
-és/-esa ▶ Cambados Cabana Lugo Condena musical
Un xuíz, farto de que a
xente denuncie os mozos
5. Completa agora o cadro dos xentilicios dunha vila por escoitar
escribindo os sufixos que se deben empregar. música a un volume inso-
portable, comezou a cas-
Corea África Asturias ▶
tigalos dunha maneira ori-
Fisterra Arousa Ourense ▶ xinal: teñen que escoitar
as cancións que menos lles gustan e ao
Boiro Melide Ribadeo ▶ mesmo volume excesivo. Parece que a me-
Carballo Baiona Brión ▶
dida está a facer efecto…
172
Outras actividades
Máis xentilicios. Faga unha actividade na aula de informática, na que
repasarán nocións de xeografía e asemade aprenderán a buscar infor-
mación. Utilice un mapa do mundo ou un mapa de Galicia, saque un
un voluntario e déalle unha variña para que sinale un punto concreto
do mapa. O resto de alumnos terán que buscar o xentilicio corres-
pondente a este país ou a esta cidade. Sucesivamente irá pedindo
máis voluntarios ata que todos os rapaces saian e sinalen un lugar
do mapa.
Para buscar as fontes, pode suxerirlles que utilicen un buscador
como google. Tamén poden recorrer ás enciclopedias tradicionais,
buscando nelas o nome do país en cuestión.
21/7/09 14:54:37
 12
UNIDADE 12
LEMBRA E REPASA 3. • coidaremos • acompañase •
imaxines. 4. Italiano, italiana; sevi-
8. Explica o significado da palabra destacada 11. Copia as oracións que conteñen diminutivos.
en cada oración.
llano, sevillana; berciano, berciana
● Avisou ao veciño de que resolvera a adiviña.
● O paxá tiña moitos palacios / tudense; cedeirense; lalinense
● Botou o leite nunha xerriña.
nas súas terras. ● O señoriño aquel facía noventa aniños.
/ ferrolán, ferrolá; redondelán,
● Os litigantes foron ao xuízo cos seus ● Tomé recortaba anaquiños de papel. redondelá; salnesán, salnesá /
avogados.
● Levou un golpe nos fociños. cambadés, cambadesa; cabanés,
● Aquela tea era de pacotilla.
cabanesa; lugués, luguesa. 5.
12. Marca segundo o código.
9. Copia as formas verbais das oracións -ano/-ana; án /-a; ense; -és/-esa.
e escribe ao lado de cada unha a resposta 1 cartela
Algo 6. MAL PARTIDAS: moi (palabra
a estas preguntas. 2 globo sabe…
monosílaba); choi-va (non se po-
Son tempos Pertencen
Quen es ti?
den separar un ditongo); chaque-ta
de pasado, ao modo indicativo, MENTRES O
de presente ao subxuntivo CONSERXE DURMÍA… (non se poden separar os dígrafos);
ou de futuro? ou ao imperativo? queda-ba (non se poden separar as
13. Copia o texto poñendo o punto e coma letras da mesma sílaba). 7. RL. 8.
tidas cando cumpra.
● Xosé falou con Filipe. Oxalá teña sorte. • paxá: gobernador do imperio
● Eles volverán axiña. Feliz aniversario! turco. • litigantes: persoas que
mo-
cho-
● Regade as plantas todos os días. Polo aniversario dos meus curmáns teñen unha discusión e se enfron-
gato, ● Vou á piscina os mércores pola tarde. comprarei para Sabela, un patinete
para Xoán, un camión de xoguete
tan nun xuízo. • de pacotilla: de
haqu-
que á 10. Escribe o nome de todos os tempos verbais e para Daniel, un calidoscopio. pouca calidade ou de pouco valor.
raro é de indicativo. Espero que lles gusten! 9. • falou: tempo de pasado, modo
edab- indicativo; teña: tempo de presen-
ro se
te, modo subxuntivo. • volverán:
ES CAPAZ DE… Facer un cartel publicitario tempo de futuro, modo indicativo.
ornal
ctores 1. Fai un cartel publicitario para convencer os rapaces de que hai que aforrar auga. • regade: tempo de presente, mo-
Podes facelo así:
do imperativo. • vou: tempo de
1. Pensa en actividades habituais que fan os rapaces na casa
presente, modo indicativo. 10.
e que teñan que ver coa auga (bañarse, lavar os dentes, Presente, pretérito imperfecto,
lavar unha peza de froita, regar as plantas…). pretérito perfecto, pretérito plus-
2. Escribe unha lista de consellos. Por exemplo: pechar ben as billas, cuamperfecto, futuro, condicional.
poñer o tapón no vertedoiro antes de comezar a fregar os pratos…
11. • Botou o leite nunha xerriña.
3. Inventa un slogan ou frase que anime os rapaces a non
malgastar a auga. • O señoriño aquel facía noventa
ao 4. Busca fotos ou imaxes para ilustrar o tema. aniños. • Tomé recortaba anaqui-
me-
5. Elabora unha cartela co slogan, cos consellos e coas imaxes que buscaches. ños de papel. 12. Globos: Algo sa-
be; Quen es ti? Cartela: Mentres o
conserxe durmía… 13. Polo aniver-
173 sario dos meus curmáns compra-
rei para Sabela, un patinete; para
Xoán, un camión de xoguete; e pa-
ra Daniel, un calidoscopio. Espero
que lles gusten!
Programa de ESTUDO EFICAZ ES CAPAZ DE…
Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que 1. RL.
aprenderon. Complete con eles unha táboa coma esta:
O que aprendín O que aprendín a facer
Lectura
Comunicación oral
Gramática
Ortografía
Vocabulario
Composición de textos
Competencias

173

130903 _ 0216-0231.indd 231 21/7/09 14:54:37

 13 O colar de Sabela E

Programación
Obxectivos
• Ler e comprender un texto narrativo.
Contidos
• Atopar saltos temporais na narración. • A segunda conxugación.
• Aprender técnicas para reconstruír un texto a partir • A raia.
do contexto.
• Outros tipos de sufixos.
• Coñecer as formas verbais da segunda conxugación.
• Figuras retóricas.
• Aprender e aplicar a norma de uso da raia. R
• Coñecer varios sufixos e o significado que achegan.
•
• Escribir un informe. • Lectura do texto narrativo •
• Coñecer diferentes recursos literarios. O colar de Sabela.
•
• Crear oracións con efectos sonoros. • Identificación da estrutura
temporal do texto.
E
• Escoita atenta e produción
Criterios de avaliación de textos orais. •
• Uso de sufixos para crear •
• Le e comprende un texto narrativo. •
palabras novas.
• Localiza os saltos temporais na narración.
• Elaboración dun informe.
• Completa un texto oral a partir do contexto.
• Identificación de figuras
• Emprega correctamente as diferentes formas verbais
retóricas nun poema
da segunda conxugación.
(personificación, hipérbato,
• Aprende e aplica a norma de uso da raia. paralelismo, onomatopea
• Identifica sufixos de varios tipos. e hipérbole).
• Escribe un informe respectando a estrutura. • Exploración das posibilidades
• Identifica diferentes recursos retóricos nun poema. da linguaxe para reproducir
sons (aliteración).
• Escribe oracións con efectos sonoros.

• Interese por expresarse

Competencias básicas con claridade e precisión
Ademais da Competencia en comunicación lingüística, nesta e respecto polas normas
unidade desenvólvense as competencias seguintes: Competencia de comunicación oral.
cultural e artística, Tratamento da información, Aprender a aprender • Valoración da capacidade
e Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. creativa da linguaxe.

174A

130903 _ 0232-0247.indd 232 21/7/09 14:51:41

 Esquema da unidade
UNIDADE 13

Texto narrativo Gramática Ortografía Literatura

O colar de Sabela A segunda A raia Os recursos
conxugación literarios

Comunicación oral Obradoiro de escritura

Comprensión auditiva: Reconstruír un texto Vocabulario: Outros tipos de sufixos
Expresión oral: Conversar Composición de textos: Escribir un informe

Es capaz de…
Actividades
Crear oracións con efectos sonoros

Recursos
• Láminas da aula. • Recursos para a avaliación.
• Caderno de práctica. Terceiro trimestre. • CD Comunicación oral Lingua 5.
• Fichas de reforzo e ampliación. • Manual do programa de ESTUDO EFICAZ.

Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ

• Redactar resumos: actividade 10, páxina 176; actividade 1, páxina 186.
• Repasar procedementos: actividade 3, páxina 180.
• Elaborar esquemas: actividade 2, páxina 186.

Previsión de dificultades Suxestión

de temporalización
• Aínda que os alumnos e as alumnas están
familiarizados co uso da raia polos textos Setembro
narrativos e porque a estudaron en cursos Outubro
anteriores, cómpre vixiar que a utilizan de forma
Novembro
correcta nos diferentes usos.
• O informe é un texto moi estereotipado Decembro
co que os alumnos non están familiarizados. Xaneiro
Propóñalles situacións que lles resulten
atractivas, como o informe dos detectives Febreiro
ou o informe da policía sobre un roubo. Convén Marzo
que lles ofreza uns cantos modelos para que
Abril
apliquen a técnica da reescritura.
Maio
Xuño

174B

130903 _ 0232-0247.indd 233 21/7/09 14:51:41

 Obxectivos
13 O colar de Sabela ec
tem

• Ler comprensivamente o texto. era

ha
• Recoñecer saltos temporais no
desenvolvemento da narración. est

Suxestións didácticas ían

Unha das características que máis

destaca neste relato é o salto tem- An

poral que se produce en varios

aE
momentos da narración. Deberase Mu
ter en conta se os alumnos teñen de
problemas na interpretación xa qu
da
que non están moi afeitos a esta
técnica narrativa. Me
ru
Pídalles que lean a información so- no
bre a autora. Pregunte se coñecen vo
algunhas das obras que se men-

O
on
cionan e se leron algún libro dela.
na
É interesante consultar a páxina s lóstregos abandonaron o ceo deixando tras de si unha
web da autora (http://fina.casal- tarde de sábado morriñenta. Elba quedara con Sabela para saíren qu
derrey.com/) onde poden atopar a a dar unha volta e ensinarlle algúns dos seus lugares preferidos da ou
VAS APRENDER vila, pero o mal tempo obrigounas a quedar na casa. gra
súa bibliografía e incluso contactar Estas dúas rapazas, coma quen di, acabábanse de coñecer. Sabela gu
con ela. 1 Lectura
chegara había un mes á vila e ao colexio de Elba. A titora amañáralle as
O colar de Sabela
un espazo ao carón de Elba dicíndolle: am
2 Comunicación oral
Antes de ler ● Reconstruír un texto
–Vai compartir mesa contigo, Elba. Seguro que a axudarás. E xa pa
sabedes –faloulles despois a todos–, espero que a arroupedes. pe
Pídalles que lean o título, descri- ● Conversar

Elba non se sentiu molesta polo encargo. Ao contrario, foi coma co

ban a ilustración e localicen nela
o colar. Dígalles que ese colar é
un torque que teñen definido no
glosario. A partir desta referencia
os alumnos poden facer predi-
cións sobre cal será a importan-
cia deste obxecto na historia que
desenvolve o relato.
3 Gramática
se a fortuna lle ofrecese a oportunidade de conseguir unha nova po
A segunda conxugación
4 Ortografía amiga. Dela, chamoulle a atención un curioso colar que levaba no pe
pescozo. Íalle preguntar por el, cando Sabela iniciou a conversa: qu
A raia
–Sabías que Elba significa ‘montaña alta’?
5 Obradoiro de escritura
–Como o sabes? –preguntou Elba totalmente sorprendida.
● Outros tipos de sufixos
● Escribir un informe –Lino nun libro –afirmou Sabela. po
6 Literatura –E de Sabela que di? ag
Os recursos literarios –Seica é ‘promesa de deus’, pero eu prefiro dicir que significa du
‘saudable e fermosa’; por ‘sa-bela’ –e soltaron unha gargallada.

A lectura
Despois de facer unha lectura indi-
vidual e silenciosa, é interesante
que dedique un tempo ás dúas
historias que se narran no texto.
Explíquelles que, coma no texto da
unidade 2 (O coiote e a árbore do
diñeiro), aquí hai unha historia inse-
rida noutra, aínda que de carácter
moi diferente ao que ocorría naquel
caso. Investigue se identifican esas
dúas historias: unha parte do relato
céntrase na relación entre as dúas
rapazas e a outra céntrase na orixe
do colar de Sabela. Anímeos a de-
limitar os dous textos (as comiñas
axudaranos a acoutalo).
A continuación, solicite unha lectu-
ra colectiva e en cadea do texto.
174
Máis información
A arqueoloxía. A arqueoloxía estuda a historia a partir da observación
de restos materiais atopados en depósitos (peixes, cerámicas, moe-
das, xoias, ósos, utensilios, construcións…).
Se os alumnos están interesados, pídalles que comenten exemplos
de arqueólogos que coñecen a través do cinema. Explíquelles que,
máis alá do aspecto aventureiro que as películas nos mostran, a
arqueoloxía é unha disciplina seria que nos permite coñecer moitos
aspectos da vida noutras épocas. Pode mencionar descubrimentos
arqueolóxicos tan importantes coma as pirámides de Exipto, as ruí-
nas da cidade de Pompeia, a tumba do emperador Qin Shi Huangdi
en Xián, cos famosos guerreiros de terracota…

174

130903 _ 0232-0247.indd 234 21/7/09 14:51:41

 UNIDADE 13
Sabela era moi falangueira. Relacionábase con todos os da clase,
e con Elba fixo moi boa masa, tanta que decidiron compartir tamén
falangueira: que lle gusta
falar coa xente.
tempo de lecer nas fins de semana. Pregunte se a historia segue unha
Así foi como Elba descubriu as afeccións da nova amiga. Sabela calidoscopio: tubo que ten
no seu interior espellos
orde temporal lineal ou se hai sal-
era unha experta en traballos manuais. Nun andel do seu cuarto
había unha morea de obxectos feitos por ela. pequenos e vidros tos no tempo. Pode marcar nunha
–Que é iso? –interrogou Elba aquela tarde de sábado ao ver un
de cores, que se ven liña no encerado con estes puntos:
mudar en formas e luces
estraño aparello cilíndrico entre outros obxectos. Tarde de sábado casa de Sabela
de distintas cores ao mirar
–Un calidoscopio. Fíxeno eu, mira –informouna Sabela amosándollo.
Elba ollou polo buratiño; ao darlle voltas víanse figuras que se
polo tubo e darlle voltas. > Un mes antes, na aula > Tarde
ían creando coa mestura das cores nos espellos. arracada: aro, con ou sen de sábado na casa de Sabela >
colgante, que se usa como
–Vas ser inventora –asegurou Elba.
pendente.
Meses antes; día do aniversario de
–Pois, a verdade, a min gustaríame ser arqueóloga coma meu tío
Sabela. Chame a atención sobre a
Antón. Imaxínome procurando vestixios doutras civilizacións. torque: colar metálico
Foi entón, merendando na súa casa, cando Sabela lle amosou ríxido e non completamente ruptura da linealidade temporal e
a Elba unhas fotografías do tío Antón en escavacións, de Sabela no cerrado que utilizaban pida que digan qué feitos ocorren
Museo de Pontevedra, de tarxetas postais da arracada do Irixo e os celtas.
en cada momento.
de diversas pedras decorativas. A última fotografía era a do colar
que adornaba o seu pescozo o día da presentación no colexio. Foi
daquela cando Elba lle preguntou polo curioso colar. Competencias básicas
–Pois este adorno tenche unha fermosa historia –falou Sabela–.
Meu tío Antón, nunhas vacacións levounos a meus pais e a min de Competencia cultural
ruta por distintos castros. Nun deles perdémolo de vista, pero non e artística
nos preocupamos; sabiamos que era bo coñecedor do lugar, así que
volvemos á casa rural que tiñamos alugada. Cómpre explicar unha referencia
Cando chegou evitou darnos explicacións, pero o día que fixen extratextual: a arracada do Irixo,
once anos agasalloume con este colar e contoume o que ocorrera
naquela ausencia. Díxome:
atopada neste concello da comar-
unha «Lembras cando desaparecín naquel castro? Caín nun foxo. Pensei A AUTORA ca do Carballiño, é unha importan-
saíren que era un dos corredores que facían os castrexos para cazar animais te mostra da cultura castrexa e
dos da ou recoller auga. Era un pasadizo escuro. E puiden avanzar por el
atópase no Museo de Pontevedra.
grazas a un vieiro de pequenas pedriñas fosforescentes que me ían
Sabela guiando o camiño e, a medida que avanzaba, esvaecían. Semellaban Como complemento do tema,
ñáralle as doas dun colar. Antes de saír apreixei unha… En canto saín, abrín Concha
Blanco
pode aconsellar a visita real ou vir-
a man e tiña nela unha daquelas doas. Pensei que sería un bo regalo
s. E xa para o teu aniversario, pero despois mediteino mellor. Aquilo non me Concha Blanco Blanco (Lires – Cee, tual aos museos arqueolóxicos da
pertencía e lancei a doa cara ao interior do corredor para que volvese 1950). Profesora de Lingua Galega Comunidade: Museo Arqueolóxico
e Literatura, comezou a súa tarefa
coma coas demais. Quizais algún día lle fose útil a alguén que se perdese
docente como mestra. do Castro de Viladonga (ten unha
a nova por aquel pasadizo. Sinto non poder regalarche aquela doa máxica, A súa obra excede a trintena de
aba no pero coas miñas mans fíxenche un torque moderno, imitando eses publicacións. Poesía (Poemas para
completa web onde atopar inte-
sa: que tanto che gustaron da vitrina do museo.» pintar, Cantos da rula); narrativa: resante información sobre a cul-
(Berta, A bruxiña da sorte, Nano, A
–Non che parece fabuloso? –preguntou Sabela. tura castrexa www.aaviladonga.
min que me importa!). Recibiu pre-
Era certo, aquel torque non tiña miles de anos coma os que se mios nas dúas modalidades: Nove-
poden ver nos museos, ou coma os tesouros que aínda permanecen la por Entregas «La Voz de Galicia»,
es/ga/), o Museo de Pontevedra
agochados en covas sen descubrir, pero, sen dúbida, ía acompañado Arume, Frei Martín Sarmiento, Pre- (www.museo.depo.es), o Museo
mio Lecturas, Pura e Dora Vázquez,
gnifica dunha historia misteriosa. Polo menos así llo pareceu a Elba. accésit Lazarillo. Arqueolóxico Provincial de Ourense
da. Concha Blanco
(http://musarqourense.xunta.
es/), o Museo Arqueolóxico e
175 Histórico Castelo de Santo Antón
(www.sananton.org/) na Coruña,
o Museo Municipal Quiñones de
León en Vigo (www.museodevigo.
org/col_arqueologia_gal.php), etc.
Outras actividades
O sufixo da ciencia. Hai moitos estudos e profesións que conteñen no
Despois de ler
seu nome o sufixo -loxía, como arqueoloxía. Anímeos a pensar tantos
como coñezan e a comentar en que consisten eses estudos. Fágalles Aproveite para que os rapaces
observar tamén que moitas especialidades médicas conteñen este falen da profesión do tío de
sufixo. Se teñen dificultades, pode axudalos facilitándolles as raíces Sabela, arqueólogo, e preguntar-
seguintes: lles a que lles gustaría dedicarse
cando sexan maiores.
• Filo- • Astro- • Odonto- • Cardio-
A historia que conta o tío é miste-
• Eco- • Etno- • Bio- • Dermato- riosa e non aclara moito sobre o
Lémbrelles que o profesional que se ocupa destes campos se deno- que realmente ocorreu no pasadi-
mina engadindo -ólogo/-óloga á raíz: arqueólogo, arqueóloga. zo. Aproveite isto para que poñan
en xogo a súa imaxinación e inven-
ten un relato que o explique.

175

130903 _ 0232-0247.indd 235 21/7/09 14:51:42

 Traballo sobre a lectura Co
Obxectivos Com
Vocabulario As accións
• Explicar as relacións entre os 1. Relaciona cada un destes verbos do texto 06. Conta o que ocorre nesta escena e explica Recon
personaxes. co que signifique o mesmo. que decisión tomou Antón. para
nese
• Lembrar detalles significativos amañar ● ● apresar podem
arroupar ● ● desaparecer ben e
das dúas historias incluídas no
apreixar ● ● acomodar
relato. alugar ● ● arrendar 1.
• Identificar os marcos temporais esvaecer ● ● protexer

e espaciais. 2. Explica estas expresións do texto.

● Que significa facer moi boa masa? T
Suxestións didácticas ● Que é o tempo de lecer?

Convén prestar especial atención
á actividade 8, por mor do salto
temporal que se produce no texto.
Retome o esquema temporal que
se propuxo nas suxestións didác-
ticas da páxina anterior.
Solucións
1. • amañar-acomodar; arroupar-
protexer; apreixar-apresar; alugar-
arrendar; esvaecer-desaparecer.
2. • Levarse moi ben con outra
persoa. • Tempo que se dedica
a realizar actividades de esparce-
mento, como xogar, pasear... 3.
• Sabela e Elba. • No colexio, can-
do Sabela, unha alumna nova, che-
gou á clase de Elba. • Moi ben. •
O colar que levaba o primeiro día
da escola. 4. faladora, mañosa,
amigable. 5. • De Sabela. • É ar-
queólogo. O colar de Sabela fíxoo
o tío Antón e é imitación dun que
Sabela viu no museo. 6. O tío Antón
observa unha doa que colleu no in-
terior do pasadizo. Primeiro pensou
en quedar con ela, pero despois
acordou que era mellor devolvela
ao lugar onde estivera tanto tempo,
e botouna ao interior do pasadizo.
7. Contoulle o que lle ocorreu o día
que desapareceu no castro. O tío
Antón perdeuse nuns pasadizo feito
polos antigos poboadores do castro
e conseguiu saír grazas a unhas
pedras brillantes que lle foron mar-
cando o camiño. 8. «Unha mañá de
sábado..., o mal tempo obrigounas
a quedar na casa», «Foi entón... na
súa casa, cando Sabela...» 9 e 10.
RL.
Os personaxes 07. Resume o que lle contou o tío Antón
a Sabela o día que esta fixo once anos. 2.
3. Contesta.
● Como se chaman as protagonistas O lugar e o tempo
do relato? Exp
● De que xeito se coñeceron? 08. Onde e cando coñeceu Elba a historia
Conve
● Como se levan entre elas? do colar de Sabela? Localiza na lectura
as referencias.
a per
● Que lle chamou a atención a Elba se es
de Sabela? quere
A túa achega
4. Como cualificarías a Sabela? Elixe os adxectivos 3. Fíx
que che parezan axeitados. Xustifica a túa 09. Sabes ti o que significa o teu nome? ou
elección con datos do texto. Se non o sabes, investígao (podes
● faladora ● tímida consultar algún dicionario de nomes
ou buscar na Internet).
● calada ● antipática
● mañosa ● amigable
Rexistro de lectura
Os detalles 10. ESTUDO EFICAZ. Elabora unha ficha sobre
a lectura con estes datos:
5. Contesta.
● De quen vén sendo familiar o tío Antón?
● A que se dedica?
Título:
■ Marca o correcto. Autor/a:
O colar de Sabela atopouno
Resumo:
o tío no foxo do castro.
O colar de Sabela fíxoo
o tío Antón e é igual Opinión:
a un que hai no museo. 4. De
176
Programa de comprensión
Actividades 1 e 2. Elaboración dunha interpretación. Relacionar sinó-
nimos de termos da lectura e expresións que aparecen nela.
Actividades 3, 4 e 5. Obtención da información. Identificar e caracteri-
zar personaxes, e explicar detalles significativos na historia.
Actividades 6 e 7. Comprensión global. Explicar unha escena e resumir
a historia.
Actividade 8. Obtención da información. Identificar o marco temporal
e espacial da historia.
Actividade 9. Reflexión sobre o contido. Buscar unha información con-
creta.
Actividade 10. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.

176

130903 _ 0232-0247.indd 236 21/7/09 14:51:42

 13
UNIDADE 13
Comunicación oral
Con nós está Antón

Comprensión auditiva
(pffff), o (pffff) que Obxectivos
acaba de descubrir
ica Reconstruímos un texto. Ás veces temos dificultades un importante • Reconstruír un texto a partir dal-
para oír con claridade aquilo que di a persoa que fala castro...
gunhas palabras.
nese momento. Pero se escoitamos con atención,
podemos deducir as palabras que non entendemos • Ser capaces de manter unha
ben e reconstruír o texto completo.
conversa.
1. Escoita a gravación e marca a palabra que cres que se dixo en cada caso. • Valorar as conversas dos com-
pañeiros.
Primeira interferencia ▶ noite mañá tarde mediodía
Segunda interferencia ▶ venderase proxéctase pecha inaugurarase
Terceira interferencia ▶ fotógrafo pintor escritor historiador Suxestións didácticas
Cuarta interferencia ▶ convidados presentes pintados avisados Comprensión auditiva
Pode comezar pedíndolles que se
2. Volve escoitar a gravación e comproba que as palabras que marcaches permiten fixen na viñeta inicial e pregun-
reconstruír o texto correctamente.
tándolles se cren que a persoa
Expresión oral que escoita a radio será capaz de
Conversamos. Para manter unha boa conversa é necesario atender ao que nos di entender o texto. Explíquelles que
a persoa coa que falamos, á situación en que nos atopamos e ao obxectivo con que o contexto, é dicir, as outras pala-
se estableceu a comunicación. Se nunha conversa só atendemos a aquilo que nós
queremos dicir, seguro que a comunicación se interromperá rapidamente.
bras que aparecen arredor, poden
axudalo a adiviñar a palabra que
3. Fíxate na situación representada no cómic seguinte e dramatiza cun compañeiro non oíu.
ou compañeira o diálogo entre os personaxes.
Antes de poñer o CD Comunicación
oral para facer as actividades 1
e 2, insista para que se mante-
ñan en silencio e concentrados.
obre
Explíquelles que, se non están
atentos e non captan o contexto
xeral, non poderán interpretar as
palabras que faltan.

Expresión oral
Antes de levar a cabo a actividade
3, comente aspectos que teñen
que incluír no diálogo, como fór-
4. Decidide entre todos que conversas vos pareceron mellores. mulas de saúdo ao entrar na
tenda e tamén fórmulas de agra-
177 decemento, que se estudaron no
apartado de Comunicación oral da
unidade anterior. Para realizar
a valoración, poden facer unha
táboa que inclúa varios aspectos
Outras actividades onde marcar os que se cumpran e
os que non. Algúns aspectos que
As palabras secretas. Propoña actividades de reconstrución de textos
habería que incluír son: a explica-
escritos para traballar a comprensión lectora. Propóñalles que adivi-
ción sobre o obxecto de cerámica
ñen as palabras que faltan.
é clara e completa, o comprador
Cando espertamos, a mamá xa se … e preparáranos o …. Aquel día mostra interese e fai máis pre-
fixéranos torradas e estaba de tan bo humor coma cando ve a papá guntas, se utilizaron fórmulas de
o venres pola noite. Díxonos que ía co avó ao hospital e que cando cortesía (saúdo, despedida, agra-
volvésemos da … tiñamos que ir superdereitos á casa de Luísa. […] decemento).
Seguiunos coa mirada deica a porta, coma sempre, e deunos un repa-
so de última …; pero os meus … volveron ir á súa, porque teño uns
cabelos salvaxes.
Solucións
ELVIRA LINDO, Eu e o Imbécil
(Solucións: erguera, almorzo, escola, hora, cabelos)
1. tarde / inaugurarase / pintor /
convidados. 2, 3 e 4. RL.

177

130903 _ 0232-0247.indd 237 21/7/09 14:51:42

 Gramática A segunda conxugación 3. Su

Obxectivos De maior
quero ser
Os verbos co infinitivo acabado en -er pertencen á segunda conxu-
gación. Por exemplo: temer, converter, coñecer, chover, ler. Tamén Le
arqueóloga!
• Coñecer a terminación que pre- é da segunda conxugación o verbo pór. Pe
sentan os verbos da segunda A maioría destes verbos conxúgase coma bater. A continuación pa
mostrámosche a conxugación deste verbo modelo. E
conxugación. fo
• Conxugar correctamente os ver- Os verbos co infinitivo acabado en -er pertencen á segunda qu
conxugación. de
bos da segunda conxugación. un
O VERBO BATER o

Suxestións didácticas Formas MODO INDICATIVO 4. Es

persoais Pretérito Imperfecto Pretérito Perfecto
Comece o repaso desta conxu- Presente
(Copretérito) (Pretérito)
gación preguntándolles como se eu bato eu batía eu batín
ti bates ti batías ti batiches
recoñecen os verbos da segunda el/ela bate el/ela batía el/ela bateu
conxugación. nós batemos nós batiamos nós batemos
vós batedes vós batiades vós batestes 5. An
Para repasar o paradigma e os eles/elas baten eles/elas batían eles/elas bateron
●
Pretérito Pluscuamperfecto Condicional
conceptos de tempo e persoa que (Antepretérito)
Futuro
(Pospretérito)
●

se foron traballando no curso, eu batera eu baterei eu batería

●

pode dicir en voz alta a análise ti bateras ti baterás ti baterías ●

el/ela batera el/ela baterá el/ela batería

dunha forma para que eles digan nós bateramos nós bateremos nós bateriamos
vós baterades vós bateredes vós bateriades
a forma verbal correspondente. eles/elas bateran eles/elas baterán eles/elas baterían
EX

Poden axudarse da conxugación MODO SUBXUNTIVO MODO IMPERATIVO

do verbo bater, que lles servirá de Pretérito Imperfecto
Presente
referencia ou modelo. Por exem- (Pretérito) AUT
eu bata eu batese
plo, 3.ª persoa do plural do futuro ti batas ti bateses bate ti M
do verbo vencer (vencerán); 1.ª el/ela bata el/ela batese
1
nós batamos nós batésemos
persoa do singular do presente vós batades vós batésedes batede vós
eles/elas batan eles/elas batesen
de subxuntivo do verbo converter 2
(converta); 2.ª persoa do plural do Formas Infinitivo Xerundio Participio
pretérito imperfecto de indicativo non persoais
bater batendo batido batida batidos batidas 3
do verbo querer (queriades)...
1. Estuda a conxugación do verbo bater. 4
Para explicar
• Na actividade 5 procúranse evi- 2. Escribe tres infinitivos en cada caso.
5
tar formas verbais que se afas- ● Infinitivos acabados en -ar ▶ ……..……… ……..……… ……..………
ten do paradigma de bater. Non ● Infinitivos acabados en -er ▶ ……..……… ……..……… ……..………
obstante, se quere anticipar os
a, 5a.

contidos que se traballarán 178

na unidade 15, pode pedirlles
que pensen outras formas dos
verbos que se propoñen nesta
actividade e que os comparen
coa conxugación de bater. Fá- Máis información
galles ver que na actividade 3
Verbos con perigo de interferencia. Hai verbos da segunda conxuga-
hai formas que se afastan do
ción que, a miúdo, por influencia do castelán se empregan como se
verbo modelo como era, facían,
fosen da terceira. É o caso de verbos como o que se ofrece de mode-
puiden... e que por iso estes
lo na unidade bater (e non *batir) e os seus derivados abater, com-
verbos se chaman irregulares,
bater, debater, rebater (e non *abatir, *combatir, *debatir, *rebatir);
por afastárense do modelo.
os verbos render, rexer, verter, xemer (e non *rendir, *rexir, *vertir,
• Dedique atención especial á *xemir); verbos derivados de correr como ocorrer, discorrer, escorrer,
conxugación dalgúns verbos transcorrer (e non *ocurrir, *discurrir, *escurrir, *transcurrir); etc.
regulares da segunda conxu- Cómpre ofrecerlles aos alumnos algúns modelos oracionais que lles
gación: os rematados en -aer, permitan fixar as formas correctas e corrixir e evitar as interferencias.
-acer, -ecer que aparecen nas
actividades 3, 4 e 5 (caer, moer,
esvaecer, parecer...)

178

130903 _ 0232-0247.indd 238 21/7/09 14:51:43

 13
UNIDADE 13
3. Subliña os verbos da segunda conxugación que haxa no texto.
Un agasallo de aniversario
onxu- Competencias básicas
amén Lembras cando desaparecín naquel castro? Caín nun foxo.
Pensei que era un dos corredores que facían os castrexos Tratamento da información
ación para cazar animais ou recoller auga. Era un pasadizo escuro.
E puiden avanzar por el grazas a un vieiro de pequenas pedriñas
Móstrelles como se usa unha
fosforescentes que me ían guiando o camiño e, a medida flexión verbal ou anímeos para
nda que avanzaba, esvaecían. Parecían as doas dun colar. Antes que elaboren unha cos verbos
de saír apreixei unha… En canto saín, abrín a man e tiña nela
unha daquelas doas. Pensei que sería un bo regalo para
que máis empregan.
o teu aniversario.
Aprender a aprender
4. Escribe os seguintes refráns conxugando os verbos que están en infinitivo.
Aproveite a actividade 1 para
Nunca CHOVER O ben feito, ben PARECER, insistir na necesidade de estar
que non ESCAMPAR. e o que fai algo, algo MERECER. en silencio para crear un ambien-
te de estudo.
5. Analiza estas formas verbais seguindo o modelo.
● nacerían ● convertín ● descenderá
● moio ● coñezades ● pertencías
● bebiches ● comésemos ● padecemos Solucións
● convencerei ● lese ● percorrerás 1. Estudo. 2. RM: • Infinitivos aca-
VERBO TEMPO MODO PERSOA NÚMERO
bados en -ar: camiñar, saltar, coci-
EXEMPLO nacerían ▶ ñar. • Infinitivos acabados en -er:
nacer condicional indicativo terceira plural
volver, poñer, compracer. 3. des-
aparecín, caín, facían, recoller, era,
AUTOAVALIACIÓN puiden, esvaecía, parecían, tiña,
Marca a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2 puntos. sería. 4. Nunca choveu que non es-
1. O presente de subxuntivo do verbo converter é… campase. O ben feito, ben parece,
a) convirta b) converta e o que fai algo, algo merece. 5.
2. A forma verbal batía está en… • convertín: converter, pretérito
a) pretérito imperfecto b) pretérito perfecto perfecto, indicativo, primeira, sin-
das 3. O xerundio de poñer é… PUNTUACIÓN gular. • descenderá: descender,
a) posto b) poñendo 1 ....... futuro, indicativo, terceira, singular.
4. A segunda persoa do plural do condicional de correr é…
2 ....... • moio: moer, presente, indicativo,
3 .......
a) correriades b) correrades 4 .......
primeira, singular. • coñezades:
5. As formas do imperativo de coller son… 5 ....... coñecer, presente, subxuntivo,
……
a) colle, collede b) culle, collede TOTAL ....... segunda, plural. • pertencías:
……
Solución: 1b, 2a, 3b, 4a, 5a. pertencer, pretérito imperfecto,
indicativo, segunda, singular. •
179 bebiches: beber, pretérito perfec-
to, indicativo, segunda, singular.
• comésemos: comer, pretérito
imperfecto, subxuntivo, primeira,
plural. • padecemos: padecer, pre-
Outras actividades sente, indicativo, primeira, plural.
Practicar verbos regulares en -aer e -oer. Algúns verbos da 2.ª conxu- • convencerei: convencer, futu-
gación son regulares pero intercalan un i entre a raíz e a desinencia ro, indicativo, primeira, singular.
cando esta comeza por a ou o. Para traballar formas deste tipo, pro- • lese: ler, pretérito imperfecto,
póñalles que busquen nesta sopa de letras 5 formas dos verbos caer, subxuntivo, primeira ou terceira,
moer e doer que necesitan para completar as oracións seguintes. singular. • percorrerás: percorrer,
futuro, indicativo, segunda, singu-
• Que non che ___ o leite ao chan. lar.
C A I O E C L • Eu ___ o café cun muíño manual.
E S E C A I A
U O U H U E B • Iria ten medo que lle ___ a inxección.
C A F D O I A • ___me del polo mal que o pasou.
D O I O L M O • Sempre que piso nesa pedra, esvaro e
A E L C A O D ___ .
N M O I O E M
(Solucións: caia, moio, doia, doio, caio)

179

130903 _ 0232-0247.indd 239 21/7/09 14:51:43


Obxectivos
• Coñecer as regras de uso da
raia.
• Usar correctamente a raia nos
escritos.
Suxestións didácticas
A visualización da raia nun texto
é a forma máis fácil de localizar
un diálogo. Os alumnos xa saben
recoñecela, pois están afeitos a
identificala nas lecturas narrati-
vas como signo tipográfico que
introduce os diálogos dos perso-
naxes. Pero quizais non son tan
conscientes do outro uso: como
marca que introduce aclaracións
dentro do diálogo.
Explíquelles que van ver as dúas
funcións básicas da raia no diálo-
go. Lea as normas do cadro inicial
e explique as diferenzas formais e
funcionais entre a raia e o guión (a
raia é máis longa).
Para explicar
• As sete actividades desta páxi-
na inciden nas dúas funcións
da raia nos diálogos. O aspecto
máis complicado é a colocación
da raia de peche dunha aclara-
ción cando esta remata noutro
signo de puntuación, como oco-
rre nalgunhas das oracións das
actividades 2 e 6. Neses casos
180
a raia debe ir pegada á última
palabra da aclaración; o punto
ou a coma escríbense despois.
Competencias básicas
Tratamento da información
Contrapoña a forma de representar
o diálogo en tres tipos de textos
distintos: no texto narrativo (raia),
nos cómics (globo) e no texto tea-
tral (nome dos personaxes).
Aprender a aprender
Convén que aprendan certas nor-
mas básicas na representación
da raia (Ver apartado Máis infor-
mación) e que despois as locali-
cen e analicen en textos concre-
180
130903 _ 0232-0247.indd 240
Ortografía A raia 4. Es
Isto que ves
Escríbese raia (–) nos casos seguintes:
é un calidoscopio. ● Para introducir nun texto as palabras que din os per-
Fíxeno eu. sonaxes.
Exemplo: –Isto que ves é un calidoscopio. Fíxeno eu.
● Para separar as palabras que di un personaxe das
aclaracións que fai o narrador.
vi
Exemplo: –Sabías que Elba significa ‘montaña alta’?
–dixo Sabela.
–Como o sabes? –preguntou Elba
totalmente sorprendida.
–Lino nun libro –afirmou Sabela. 5. In
de
6. In
1. Arrodea as raias deste texto segundo o código. ●
●
Introduce as palabras Separa as palabras dun personaxe
●
que din os personaxes. das aclaracións que fai o narrador.
A entrevista 7. Di
Un home andaba buscando traballo no circo
e foise entrevistar co director. O
–Séntese nesa cadeira –ordenou o director. na
Que sabe facer vostede? –P
–Eu imito ben os paxaros –respondeu. pe
–Iso está moi visto. Non lle me interesa. –O
os
O home dixo adeus coa cabeza baixa
e marchou voando. –Q
2. Copia o diálogo no caderno introducíndolle as aclaracións do narrador.
DIFI
ofreceulle amigablemente Elba contestou timidamente Sabela
díxolles a profesora aos seus alumnos
–Bos días a todos. Esta é Sabela, a nova compañeira da clase.
–Ola, Sabela. Se queres, gustaríame que te sentases ao meu lado.
–Graciñas a todos por serdes tan amables comigo.
3. ESTUDO EFICAZ. Busca na lectura O colar de Sabela un exemplo de cada uso
da raia.
Máis información
Normas básicas. A continuación ofrecemos algunhas normas referen-
tes á colocación da raia nos casos estudados.
• A raia que introduce o diálogo vai unida á primeira palabra da inter-
vención, sen espazo de separación (–Ola, chámome Xela, e ti?)
• Non se pon raia de peche ao finalizar a intervención (–Marcho xa.)
• Nas aclaracións do narrador, colócase a raia pegada á primeira
letra do comentario e outra de peche ao final se a intervención do
personaxe continúa, pegada tamén á ultima palabra da aclaración
(–Coñecino –dixo emocionado– hai anos.) Pola contra, se tras a
aclaración non continúa a intervención do falante non se pon a raia
(–Irei á festa –dixo saltando de alegría.)
21/7/09 14:51:43
 13
UNIDADE 13
4. Escribe o diálogo empregando as raias.

Papá. Déixasme a túa E logo para que tos; e que tamén as practiquen
cámara de vídeo? a queres, fillo?
nos seus escritos. Será intere-
er- sante, sobre todo, practicar esta
Moi ben.
regra ortográfica en textos que
Pero prometes escriban usando un procesador
as que vas ter
É que imos
coidado? de textos.
visitar o dolmen
de Dombate. Siiii, papá.
Graciñas!

5. Inventa e continúa o diálogo entre o pai e o fillo tendo en conta que a cámara
Solucións
de vídeo se estragou. Non esquezas utilizar a raia. 1. Un home andaba buscando tra-
6. Introduce a raia onde corresponda nas seguintes oracións. ballo no circo e foise entrevistar
● Quen faga un bo traballo non terá que presentarse ao exame dixo o profesor.
co director. (verde, palabras do
● Ai que me dá algo! exclamou Uxía. Esquecéronme as entradas na casa! personaxe)–Séntese nesa cadeira
xe
● Estarás contento co atraso! dixo Martiño. Agora xa empezou a película. (vermello, aclaración)–ordenou o
or.
director– (vermello, peche da acla-
7. Ditado. Prepara o ditado para facelo no caderno. Fíxate no uso da raia.
ración). Que sabe facer vostede?
Do Neolítico ou do Paleolítico? (verde, palabras do personaxe)–Eu
O outro día asistín na casa a un debate acerca do descubrimento imito ben os paxaros (vermello,
na miña vila dun depósito arqueolóxico. aclaración)–respondeu. (verde,
–Polos utensilios atopados, e por situarse o depósito ao lado dun estanque,
palabras do personaxe)–Iso está
pertence ao período neolítico –dixo meu irmán, que é arqueólogo.
–Os estudos realizados polo Centro de Arqueoloxía conclúen que
moi visto. Non lle me interesa. O
os restos pertencen aos homes do Paleolítico –explicou meu pai. home dixo adeus coa cabeza baixa
–Quen terá razón? –pensei eu. e marchou voando. 2. •–Bos días
a todos –díxolles a profesora aos
seus alumnos–. Esta é Sabela, a
DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS
a nova compañeira da clase. •–Ola,
1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías correspondentes. Sabela. Se queres, gustaríame que
●
✱o✱ur ●
✱ a✱ a✱ a✱ ● de✱a✱ar sentases ao meu lado –ofreceulle
iogur amigablemente Elba. • Graciñas a
2. Arrodea os erros e corríxeos.
bacallau todos por serdes tan amables co-
● yogur ● bacalao ● debagar
migo –contestou timidamente Sa-
devagar ● iogurt ● vacallau ● de bagar
bela. 3. RL. 4. • –Papá. Déixasme
so 3. Escribe unha oración con cada unha das palabras traballadas. a túa cámara de vídeo? /–E logo
para que a queres, fillo? /–É que
imos visitar o dolmen de Dombate.
181 /–Moi ben. Pero prometes que vas
ter coidado? /–Siii, papá. Graci-
ñas! 5. RL. 6. • –Quen faga un bo
traballo non terá que presentarse
ao exame –dixo o profesor. • –Ai
Outras actividades que me dá algo! –exclamou Uxía–.
Unha poesía con diálogo. Entréguelles este poema escrito sen as Esquecéronme as entradas na ca-
raias, ou dítellelo, para que eles as escriban. sa! • –Estarás contento co atraso!
–dixo Martiño–. Agora xa empezou
O lobo e a avoa a película. 7. Ditado.
O lobo chamou á porta: O lobo pitoño avanza
POM-POM e cae de fociños na tarteira.
–Quen é? Que esterqueira!
–Veño comerte! Todo o caldo polo chan ciscado!
–Pois entre! O lobo di: –Ai, meu rabo!
O lobo que non ve nada –Lobo despistado!
apalpa por toda a casa. –di a avoa incomodada–.
–Onde estás, avoa? Por truán, limparás o chan.
–Aquí, na ola! GLORIA SÁNCHEZ

181

130903 _ 0232-0247.indd 241 21/7/09 14:51:43

 Obradoiro de escritura Com
Escr
Obxectivos Vocabulario dun
O inf
• Coñecer palabras relacionadas da in
arqueólogo
coa prehistoria. historiador
devanceiros 5. E
• Relacionar sufixos co significa-
do correspondente. antigo P
fráxil a
• Escribir un informe.
valioso
agachar
Suxestións didácticas esquecer b
soterrar
Lembre a lectura que encabeza c
esta unidade (O colar de Sabela) d
e enlácea co contido da lámi-
na inicial, en que se represen- 1. Explica con palabras da lista. Que vai pasar milleiros de anos despois?
ta unha escena da prehistoria. 2. Completa o texto con palabras da lista.
Aproveite para facer a distinción
Un reloxo moi antigo
entre o arqueólogo e o historia- Int
Aldara herdara dos seus ...................un reloxo moi
dor, palabras que se inclúen no
...................: tiña máis de 200 anos! Como era un obxecto
cadro de vocabulario. Explíquelles tan ................... e ..................., ...................no
que o historiador escribe a histo- nun caixón. Así ela tamén podería pasarllo ao seu fillo.
Dese
ria, é dicir, rememora os feitos do
pasado, e para iso utiliza docu- OUTROS TIPOS DE SUFIXOS. Segundo a clase de palabra que se quere formar e o
significado que se lle quere engadir á palabra orixinal, utilizaremos uns sufixos
mentos e tamén descubrimentos ou outros. Por exemplo, o sufixo -dor de historiador serve para formar substanti-
dos arqueólogos, que analizan os vos que significan ‘persoa que fai...’. Co

obxectos dos devanceiros.

Ademais, convén que presten 3. Sinala e escribe o sufixo que levan as palabras de cada grupo.
atención á forma de palabras saleiro ceramista zapataría piñeiral REDA
como arqueólogo, historiador e chaveiro artista peixaría maceiral e
valioso, que se inclúen no cadro tinteiro dentista papelaría eucaliptal
de vocabulario. Pídalles que men- ficheiro pianista carnizaría carballal
cionen palabras da mesma fami- sufixo ▶ ...... sufixo ▶ ...... sufixo ▶ ...... sufixo ▶ ......
lia como arqueoloxía, historia e
valor para que intenten deducir 4. Escribe onde corresponda os sufixos anteriores segundo o significado que acheguen.
os formantes e que os apliquen a
SUFIXO ......... ......... ......... ......... C
outras palabras: filólogo, astrólo- Persoa que se Terreo Obxecto
Lugar onde f)
go, traballador, grandioso… SIGNIFICADO
se vende… dedica a... onde hai… que contén…

O comentario sobre o traballo

dos arqueólogos tamén lle pode 182
servir para introducir o xénero
textual que se trata no apar-
tado Composición de textos.
Explíquelles que, despois de ins-
peccionar ben os obxectos, os
arqueólogos teñen que facer un Máis información
informe en que expliquen os resul- Obxectividade nos informes. Se lle parece axeitado para o nivel da
tados obtidos. Como é un xénero clase, pode comentar cos alumnos algúns trazos formais do xénero
bastante novo para os alumnos, do informe. Unha das características máis destacadas desta clase
convén que lean detidamente o de textos é que non se utiliza a primeira persoa do singular. Malia
modelo que presentamos. que o autor do informe sexa unha única persoa, téndese a empregar
a primeira persoa do plural (descubrimos), que se chama plural de
Para explicar modestia, e sobre todo aconséllase o uso de fórmulas impersoais
• Para completar as actividades (descubriuse). Observe o cadro da páxina seguinte, en que poderá
3 e 4, pode pedirlles que bus- comprobar o cambio de efecto.
quen máis palabras que con-
Tamén pode animar os alumnos a buscar exemplos do plural de
teñan estes sufixos. Fágalles
modestia e as fórmulas impersoais no modelo de informe que se
notar que un sufixo pode ter
inclúe no libro de texto.
máis dun significado. Por exem-
plo, -eiro pode significar ‘obxec-

182

130903 _ 0232-0247.indd 242 21/7/09 14:51:44

 13
UNIDADE 13
Composición de textos
Escribimos un informe. Un informe é un texto en que se explican os resultados dunha investigación, to que contén…’ (saleiro), pero
dun traballo, etc., cunha finalidade concreta: informar, convencer, facer algunha recomendación...
O informe ten que ser suficientemente claro e detallado para que quen o lea coñeza o obxectivo tamén ‘persoa que traballa…’
da investigación, o xeito como se fixo e os resultados que se obtiveron. (carniceiro).

5. Escribe un informe sobre os gustos literarios da clase.

• Para a redacción do informe,
insista na conveniencia de divi-
PLANIFICACIÓN DO TEXTO dir o texto en tres parágrafos.
a) Decide para quen vas escribir o informe e con que obxectivo: para a revista do colexio, Así mesmo, é importante que
para informar ao mestre ou á mestra dos vosos gustos, para animar os compañeiros se fixen nos elementos que
a ler un determinado tipo de libros...
encabezan cada un dos pará-
b) Pensa como vas realizar o estudo: consultarás as fichas de lectura da biblioteca?,
pasaraslles un cuestionario aos compañeiros?, farás unha chuvia de ideas?... grafos do modelo, para que os
c) Realiza as túas investigacións e anota os resultados. apliquen no informe que redac-
d) Busca un modelo de informe ou le o seguinte para saber o que tes que contar ten. Por exemplo, na introdu-
e de que xeito. ción comézase mencionando
a data; no desenvolvemento,
Os restos arqueolóxicos da Cova Escura hai que indicar como se reali-
O pasado xaneiro descubrimos na Cova Escura unha gran cantidade de restos
zou o estudo e, finalmente, na
Introdución arqueolóxicos de época indeterminada. A partir daquel día iniciamos conclusión cómpre comezar por
un estudo co fin de comprobar a que período do Paleolítico pertencían. un conector que indique conclu-
O estudo realizouse a partir da comparación dos obxectos desta cova sión, como así pois, polo tanto,
e os que se atoparon hai dous anos na Cova dos Paxaros, que son
en conclusión, para concluír…
Desenvolvemento do Paleolítico Superior. Segundo as análises, tanto nunha cova coma
na outra os achados principais son puntas de frecha e arpóns elaborados
eo
cunha técnica bastante depurada a partir de ósos e cornos de animais.
xos
nti- Así pois, ante a case total coincidencia entre os obxectos atopados en ambas
Conclusión as dúas covas, podemos afirmar que os restos arqueolóxicos Solucións
da Cova Escura pertencen tamén ao Paleolítico Superior.
1. RM: uns arqueólogos atoparon
os obxectos soterrados, intentaron
REDACCIÓN DO TEXTO adiviñar a súa antigüidade e, se-
l e) Escribe o borrador do informe seguindo a estrutura do texto modelo.
guramente, resulten moi valiosos
al Non esquezas poñerlle título. para que os historiadores recons-
l 1. INTRODUCIÓN (presentación do tema do estudo e obxectivo con que se fixo). trúan a historia. 2. Aldara herdara
...... 2. DESENVOLVEMENTO DO TEMA (explicación detallada do xeito como se realizou dos seus devanceiros un reloxo
o estudo e dos resultados obtidos). moi antigo: tiña máis de 200 anos!
3. CONCLUSIÓN (exposición da interpretación dos resultados obtidos). Como era un obxecto tan fráxil e
guen.
valioso, agachouno nun caixón.
CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO
Así ela tamén podería pasarllo ao
f) Revisa o informe e pásao a limpo fixándote especialmente na forma en que
n… o presentes: a división do texto en parágrafos, o respecto das marxes, etc. seu fillo. 3. Sufixo: -eiro / Sufixo:
-ista / Sufixo: -aría / Sufixo: -al. 4.
183
-aría: lugar onde se vende... / -ista:
persoa que se dedica a... / -al:
terreo onde hai…/ -eiro: obxecto
que contén... 5. RL.

SUBXECTIVIDADE OBXECTIVIDADE

Non identifiquei de que época A época a que pertencen

son os arpóns. os arpóns non foi identificada.

No depósito, atopei un óso No depósito, atopouse un óso

e cornos de animais. e cornos de animais.

Os resultados revelan
En vista dos resultados, creo
que os restos son da Idade
que os restos son da Idade
de Bronce.
de Bronce.

183

130903 _ 0232-0247.indd 243 21/7/09 14:51:44

 Literatura Os recursos literarios 3. Mar

Obxectivos
• Coñecer diferentes recursos li-
terarios.
• Identificar recursos literarios
nun poema.
• Transformar oracións en textos
literarios.
Suxestións didácticas
Para comezar, pídalles que des-
criban ou definan un dolmen,
tema sobre o que xira o poema
inicial desta unidade. A continua-
ción, léalles o poema en voz alta
para ofrecerlles un modelo de
entoación. Solicite que expliquen
diferenzas entre a descrición que
eles fixeron do dolmen e a manei-
ra como se representa no poema.
Destaque que a poesía se serve
de recursos literarios que se utili-
zan para embelecer o discurso.
S
Dolmen de Oleiros e
urces: uces, breixos.
Estás aínda en pé
b
e
entre xestas e urces
dolmen de Oleiros? Ti, vello amigo, cantas P
e bailas, libre e ledo, B
Hai moitos anos, dolmen,
a gloria sempre resucitada P
que xa non te vexo,
dos luceiros. e
que non oio o teu canto,
vivo coma un segredo. Números pitagóricos
pespuntean na punta dos teus dedos
compases de muiñeiras
que só ti os recordas doutros tempos.
X. OTERO ESPASANDÍN (Fragmento)
4. Di c
E
Os procedementos que utilizan os escritores para dar beleza e expresividade aos q
seus textos denomínanse recursos literarios. Hai moitos tipos de recursos litera-
rios: a personificación, o paralelismo, a hipérbole, a onomatopea...
5. Bus
128
1. Le a definición de cada recurso literario e di cales aparecen no poema.
Personificación: Consiste en atribuír Paralelismo: Consiste en repetir unha OBRA
calidades ou accións humanas a estrutura semellante en dous ou
seres que non son humanos. máis versos.
1.
Hipérbato: Consiste en cambiar a orde Onomatopea: Consiste en representar
lóxica dunha oración (suxeito + ver- mediante a linguaxe os sons que
bo + complementos). fan os animais, as cousas, etc.

O autor deste poema, Xosé

Hipérbole: É unha esaxeración. Con- Epíteto: É un adxectivo que se lle apli-
Otero Espasandín (Cerdedo, siste en aumentar ou diminuír de ca a un substantivo e destaca unha
1900-Washington 1987) viviu a maneira esaxerada accións, cali- calidade que xa forma parte do sig-
dades, etc. nificado dese substantivo.
maior parte da súa vida no exilio
onde morreu. Pódese relacionar
2. Escolle e copia a verdadeira en cada caso.
esta circunstancia vital co tema
● «Do mar pola orela, paseaba o ancián» é un exemplo de .................
do poema. Localice nun mapa o
concello de Oleiros e o concello hipérbole hipérbato

natal do autor. Logo propoña que ● «Escóitase no val o ledo din-don das campás» é un exemplo de ................. 2.
realicen unha lectura declamada onomatopea personificación
do poema, lémbrelles que respec-
ten os signos de interrogación e 184
pida que lle dean un ton melan-
cólico, para salientar o sentimen-
to de tristeza pola distancia do
poeta.
Outras actividades
Para explicar
• Na actividade 1, recoménde- Poemas con onomatopeas. Traballe cos alumnos o recurso da onoma-
lles que lean unha definición topea. Pode utilizar como modelo os poemas seguintes:
e que intenten identificar o Plin! Plin! Clan! Serrín de cores
recurso no poema. Se ve que Os paraugas Cu cu
teñen dificultades, pode axu- de mil cores, chega o mes de abril
dalos indicándolles a estrofa veñen, van. cu cu
ou o verso en que se localiza Unha pinga veu a bolboreta
esta figura retórica; así repa- moi redonda cu cu
sarán tamén os conceptos de nos fociños pousou no souto
verso e estrofa. do meu can cu cu
• A partir da actividade 4, fága- Plin! Plin! Clan! e formou orquestra.
lles ver que os recursos lite- ANA M.ª FERNÁNDEZ, (fragmento) HELENA VILLAR, (fragmento)
rarios non son exclusivos da

184

130903 _ 0232-0247.indd 244 21/7/09 14:51:44

 13
UNIDADE 13
3. Marca. Que dous recursos literarios dos propostos se empregan en cada caso?

Se eu fose unha pomba branca Todos os trens do mundo literatura. Tamén se utilizan
en vez de gato marelo, despiden casas noutros xéneros a fin de dar
os.
baixaría dos tellados e asustan as cegoñas
e andaría polo ceo. que dormen altas.
expresividade ao discurso.
Puaf, puaf, puaf! Todos os trens do mundo • Se despois de realizar a activida-
Bichocos non comería. soñan con leitos de 1 do Obradoiro Literario non
Prefiro sardiñas frescas para durmir de noite obteñen versos con rima, lém-
e muxos da ría. ben envolveitos.
brelles que a poesía non sem-
CONCHA BLANCO HELENA VILLAR (fragmento)
pre ten rima, senón que tamén
onomatopea paralelismo onomatopea paralelismo hai composicións poéticas en
hipérbole hipérbato hipérbole personificación que os versos non riman.

4. Di cal é o recurso literario que se empregou na creación do chiste seguinte.

Competencias básicas
Era un home tan pequeno, tan pequeno, tan pequeno
Competencia cultural
aos que a cabeza lle cheiraba a pés.
era- e artística
5. Busca nos poemas iniciais das unidades 3, 9 e 11 (páxinas 44, O uso de figuras retóricas requi-
128 e 156, respectivamente) un exemplo dos recursos literarios que aprendiches. re moita creatividade e un grande
esforzo por parte dos escritores.
Coñecer este traballo fai que os
unha OBRADOIRO LITERARIO Introducir recursos literarios
s ou
rapaces aprendan a valorar a lite-
ratura. Estableza tamén paralelis-
1. Transforma estas oracións introducindo os recursos literarios que se pide en cada caso. mos entre as ferramentas que se
entar
● Cada noite miro a Lúa e véxoa brillar no ceo. ▶ ......................................................... empregan para construír un texto
que
c. (paralelismo) literario e as que empregan outras
● Hai moitas estrelas no firmamento. ▶ ......................................................... artes. Así como a poesía emprega
apli- (hipérbole) figuras retóricas, a pintura empre-
unha
o sig- ● A Lúa ilumina os meus movementos. ▶ ......................................................... ga... (combinacións de cores ou
(personificación) técnicas); o cinema usa... (efec-
● De súpeto, séntese o ouveo do lobo. ▶ ......................................................... tos especiais).
(onomatopea)
● A maxia da noite invádeo todo. ▶ .........................................................
(hipérbato)
Solucións
. 2. Copia seguidas as oracións que transformaches e obterás un texto literario. 1. Personificación (cantas, bailas, li-
bre e ledo, os teus dedos). Hipérbato
(compases de muiñeiras... doutros
185 tempos). 2. • Hipérbato. • Onoma-
topea. 3. Concha Blanco: onoma-
topea (puaf, puaf, puaf) e hipérbole
(andaría polo ceo…). Helena Villar:
personificación (os trens... despiden
casas e asustan as cegoñas, soñan
A partir dos poemas anteriores, os alumnos poden crear as súas con leitos para durmir...) e paralelis-
estrofas cunha onomatopea que eles escollan ou aproveitar estes mo (Todos os trens do mundo). 4.
modelos para continualos con máis versos. Hipérbole. 5. RL.
Suxíralles outras onomatopeas como din-don (‘son de campás’ ), paf- OBRADOIRO LITERARIO
paf (‘golpe seco’), ñigo-ñigo (‘violín desafinado’), tris-tras (‘rumor que 1. RM: • Cada noite miro a Lúa e
se fai ao camiñar’)... Tamén pode ser interesante e divertido que eles cada noite véxoa brillar no ceo. •
mesmos creen onomatopeas para representar os sons que queiran, Hai máis estrelas no firmamento
e que creen versos empregando estas onomatopeas. ca abellas facendo mel. • A Lúa
cunha lanterna na man ilumina os
meus movementos. • De súpeto,
séntese «auuuuu» alá ao lonxe. •
Da noite a maxia todo o invade.
2. RL.

185

130903 _ 0232-0247.indd 245 21/7/09 14:51:45


Obxectivos
• Repasar os contidos da unida-
de.
• Revisar contidos da unidade
anterior.
• Empregar aliteracións para crear
efectos sonoros.
Suxestións didácticas
Ao completar a actividade 3, com-
probe se os alumnos escriben con
v ou con b a forma verbal, explique
que o correcto na nosa lingua é
varrer. Suxíralles que conxuguen
algunhas formas deste verbo ou
formen oracións con elas.
A partir do apartado Es capaz de…,
explique que esta técnica baseada
na repetición de sons para crear un
efecto sonoro se chama aliteración.
Relacióneo co contido do pro -
grama de Literatura (Os recursos
literarios) e explique que os poe-
tas poden botar man deste recur-
so, pero tamén se pode atopar en
eslogans publicitarios e en xogos
lingüísticos. Pode escribirlles no
encerado un verso con alitera-
ción para que o lean varias veces
e arrodeen os sons repetidos:
Celanova ten un vento, / Celanova
un vento ten, / un vento peregri-
nante, / un vento que vai e vén.
Competencias básicas
Competencia
no coñecemento e a
interacción co mundo físico
Ao fío das ilustracións da sec-
ción Es capaz de…, pregúntelles
que sons lles gustan e cales lles
desagradan ou lles molestan.
Indíquelles que cómpre ter coi-
dado de non facer ruídos innece-
sarios, por respecto aos demais
e para facilitar a convivencia.
Ademais, o ruído pode converter-
se nun problema para a saúde. As
persoas que viven ou traballan en
lugares moi ruidosos poden sufrir
xordeira, insomnio, agresividade,
falta de atención e de memoria,
malas dixestións…
186
130903 _ 0232-0247.indd 246
Actividades
1. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade. LEM
● Os verbos co infinitivo acabado en ………… pertencen á segunda conxugación. 8.
A maioría de verbos da segunda conxugación conxúganse coma o verbo
…………
● Empréganse uns sufixos ou outros segundo a clase de ………… que se quere
formar e o significado que lles vai engadir a …………
● Os recursos literarios son ………… que utilizan os escritores para …………
aos seus textos. Algúns dos recursos literarios máis empregados
son …………
9.
2. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema.
A RAIA
úsase
para introducir para separar
nun texto ............. as palabras .............
3. Resolve este encrucillado con verbos 5. Introduce a raia onde corresponda
da segunda conxugación. no seguinte texto.
1. Agarrar ou aguantar algo Queredes ir ao cine? dixo Ledicia.
para que non caia. É unha boa idea contestou o seu curmán.
2. Coñecer, estar informado.
ES
Hoxe temos tempo libre e na rúa vai moito
3. Limpar coa vasoira. 4 frío.
1
▶
4. Moverse de xeito Estupendo! dixo a nena. Imos aló!
1 ▶
seguido e rápido
o corpo. 6. Explica o que é un informe e nomea as partes
2▶ de que se compón.
7. Marca os dous recursos literarios
3 ▶
que aparecen nesta estrofa.
hipérbato
–Ai! –dixo–, que triste,
4. Identifica os verbos da segunda conxugación paralelismo que triste eu estou!–
das seguintes oracións. onomatopea E un sapo que o oía,
● Perdín o libro que me regalaches. personificación repuxo: –Cro, cro!
● Non nos gusta ver a televisión pola noite.
● Este cadro é do ano 1900, pintouno
o meu bisavó.
● Ana canta moi ben, pertence ao coro da vila.
186
Máis información
As aliteracións. Pode propoñerlles exemplos de trabalinguas e
recitados populares para que detecten as aliteracións e expliquen as
sensación que lles produce a repetición de sons.
• Nai e filla foron á misa; / nai pisa palla; / palla pisa filla. (O son dos
pasos sobre o chan.)
• Se unha serra serra un carballo, seis serras serran seis carballos. (O
son da serra cortando a madeira.)
• Na ponte de Lugo hai un lobo rubio roendo un loro rubio ¡Roe, lobo
rubio, roe nese loro rubio! (O son do animal roendo o óso.)
• Mazarico, pico, pico, / quen che deu tan grande bico?/ Deumo Deus
polos meus traballos / pra picar nos carballos. / Eu piquei e repiquei /
tres granciños atopei... (O son do paxaro picando.)
21/7/09 14:51:45
 13
UNIDADE 13
LEMBRA E REPASA Solucións
8. Escribe o participio e o xerundio destes 10. Escribe dous xentilicios (masculino e feminino) 1. • Os verbos co infinitivo aca-
verbos. por cada cadro de sufixos.
bado en -er pertencen á segunda
● axudar ▶ .................. ..................
-án/-á -és/-esa -ano/-ana conxugación. A maioría de verbos
● celebrar ▶ .................. ..................
da segunda conxugación conxú-
● contar ▶ .................. .................. 11. Completa agora o cadro dos xentilicios ganse coma o verbo bater. • Em-
● nadar ▶ .................. .................. escribindo os sufixos que se deben
empregar en cada caso. préganse uns sufixos ou outros
● ordenar ▶ .................. ..................
segundo a clase de palabra que se
● gañar ▶ .................. .................. ▶
Negreira Moaña Verín
quere formar e o significado que
9. Copia e completa co verbo e co tempo Camariñas Cataluña ▶
se quere engadir á palabra orixinal.
que se indica en cada caso. Australia Roma Angola ▶
• Os recursos literarios son proce-
● Eles ............... (PRETÉRITO IMPERFECTO París A Estrada Lugo ▶
DE PAGAR) a conta.
dementos que utilizan os escritores
● Ana ............... (CONDICIONAL DE XOGAR) para dar beleza e expresividade aos
12. Escribe unha oración con cada un dos
comigo se estivese aquí.
xentilicios anteriores.
seus textos. Algúns dos recursos
● E se el ............... (PRETÉRITO IMPERFECTO literarios máis utilizados son: a
DE SUBXUNTIVO DE EXPLICAR) a historia? 13. Marca. Como se chaman as razóns personificación, o paralelismo, a
● Ti ............... (PRETÉRITO PERFECTO que damos para convencer de algo
DE CANTAR) con nós no festival do ano a unha persoa? hipérbole, a onomatopea... 2. A raia
pasado. ideas argumentos cuestións úsase para introducir nun texto as
palabras que din os personaxes. A
n. raia úsase para separar as palabras
ES CAPAZ DE… Crear oracións con efectos sonoros
ito que di un personaxe das aclaracións
1. Escribe unha oración con efectos sonoros para cada imaxe seguindo as instrucións. que fai o narrador. 3. • 1. soster;
2. saber; 3. varrer; 4. tremer. 4.
artes • perdín • ver • é • pertence. 5.
–Queredes ir ao cine? –dixo Ledi-
cia. –É unha boa idea –contestou
o seu curmán–. Hoxe temos tempo
iste, 1. Escolle os sons máis axeitados para crear un efecto sonoro que se axuste á imaxe. libre e na rúa vai moito frío. –Es-
u!– EXEMPLO O son das ondas do mar ▶ sons s, r suave, n... tupendo! –dixo a nena–. Imos aló!
a, 6. Un informe é un texto en que
2. Forma palabras cos sons escollidos que estean relacionadas co tema
da imaxe. se explican os resultados dunha
EXEMPLO area, serea, sonora, onda, espertar...
investigación ou dun traballo. Com-
3. Combina as palabras máis axeitadas e forma unha oración con sentido.
ponse de tres partes: introdución,
EXEMPLO As ondas sonoras espertaban as sereas nas areas.
desenvolvemento do tema e conclu-
sións. 7. Hipérbato (que triste eu
187 estou) e onomatopea (Cro, cro). 8.
• axudar, axudando, axudado. •
celebrar, celebrando, celebrado. •
contar, contando, contado. • na-
dar, nadando, nadado. • ordenar,
Programa de ESTUDO EFICAZ ordenando, ordenado. • gañar, ga-
ñando, gañado. 9. • Eles pagaron
Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que
a conta. • Ana xogaría comigo se
aprenderon. Complete con eles unha táboa coma esta:
estivese aquí. • E se el explicase
O que aprendín O que aprendín a facer a historia? • Ti cantaches con nós
Lectura no festival do ano pasado. 10. RM:
carnotán, carnotá; fisterrán, fiste-
Comunicación oral
rrá; pontevedrés, pontevedresa; lu-
Gramática gués, luguesa; asturiano, asturiana;
Ortografía murciano, murciana. 11. -és/-esa;
Vocabulario -án/-á; -ano/-ana; -ense. 12. RL. 13.
Argumentos.
Composición de textos
ES CAPAZ DE…
Literatura
1. RL.

187

130903 _ 0232-0247.indd 247 21/7/09 14:51:45

 14 O monte Medulio E

Programación
Obxectivos
• Ler con fluidez un texto narrativo.
Contidos
• Familiarizarse coas lendas. • A terceira conxugación.
• Situar personaxes nun eixe cronolóxico. • As parénteses e as comiñas.
• Construír textos narrativos orais empregando o tempo pasado. • Prefixos de situación.
• Coñecer as formas verbais da terceira conxugación.
• Aprender as regras de uso das parénteses e as comiñas.
• Coñecer varios prefixos que indican situación. • Lectura do texto A fundación R
• Aprender técnicas de resumo. de Roma.
•
• Comprender un texto expositivo. • Interpretación das lendas
•
como textos de ficción.
• Familiarizarse co concepto de antoloxía. •
• Ordenación cronolóxica
de feitos.
E
Criterios de avaliación • Uso e interpretación
• Le con fluidez un texto narrativo.
de prefixos que indican •
situación. •
• Entende as lendas como unha recreación dun feito histórico. •
• Resumo dun conto.
• Sitúa personaxes no tempo.
• Lectura e comprensión
• Explica feitos do pasado e ordénaos cronoloxicamente. dun texto expositivo.
• Emprega correctamente as formas verbais da terceira • Análise das características
conxugación. dunha antoloxía.
• Aplica correctamente as regras de uso das parénteses
e as comiñas.
• Interpreta o significado dos prefixos que indican situación. • Valoración do resumo
• Sabe resumir un conto. como texto que permite
• Comprende un texto expositivo. lembrar información.
• Elabora unha antoloxía tendo en conta os trazos do xénero. • Interese pola historia
como parte do noso
legado.
Competencias básicas • Valoración dos museos
como lugares que conservan
Ademais da Competencia en comunicación lingüística, nesta
a historia.
unidade desenvólvense as competencias seguintes: Competencia
matemática, Competencia cultural e artística, Aprender
a aprender, Competencia no coñecemento e a interacción
co mundo físico e Competencia social e cidadá.

188A

130903 _ 0248-0263.indd 248 21/7/09 14:57:23

 Esquema da unidade
UNIDADE 14

Texto narrativo Gramática Ortografía Competencias básicas

O monte Medulio A terceira As parénteses Competencia cultural
conxugación e as comiñas e artística

Comunicación oral Obradoiro de escritura

Comprensión auditiva: Situar no tempo Vocabulario: Os prefixos de situación
Expresión oral: Contar feitos pasados Composición de textos: Resumir un conto
seguindo unha orde

Es capaz de…
Actividades
Elaborar unha antoloxía

Recursos
• Láminas da aula. • Recursos para a avaliación.
• Caderno de práctica. Terceiro trimestre. • CD Comunicación oral Lingua 5.
• Fichas de reforzo e ampliación. • Manual do programa de ESTUDO EFICAZ.

Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ

• Redactar resumos: actividade 9 páxina 190; actividade 1, páxina 200.
• Repasar procedementos: actividade 5, páxina 193; actividade 5, páx. 195.
• Elaborar esquemas: actividade 2, páxina 200.

Previsión de dificultades Suxestión

de temporalización
• No estudo da terceira conxugación vanse
traballar, ademais do verbo modelo partir, Setembro
os verbos con alternancia vocálica. Cómpre Outubro
que distingan claramente a pronuncia
Novembro
das vogais tónicas medias abertas e medias
pechadas de grao medio en formas como foxe, Decembro
foxes, segues, segue.
Xaneiro
• Os alumnos están habituados a resumir textos
narrativos, pero non sempre fan estes resumos Febreiro
de maneira eficaz (é dicir, máis breves, pero Marzo
que conteñen as ideas principais). Vixíe tamén
Abril
que evitan o uso repetitivo de palabras, como
despois, daquela… Maio
Xuño

188B

130903 _ 0248-0263.indd 249 21/7/09 14:57:23

 Obxectivos
14 O monte Medulio av
po
ha

• Ler e comprender unha lenda mo

histórica. pe
de
• Coñecer os trazos máis desta- aa
cados das lendas. díx

ac
Suxestións didácticas
de
O relato que se presenta nesta tru
ba
unidade recolle unha lenda
relacionada coa conquista da a f
cu
Gallaecia por parte dos romanos. ala
As lendas, coma os contos popu- ata
lares (presentado no tema 9 coa
av
da lectura O xaguar e a chuvia) No
son textos que se transmitiron má
de maneira oral e de xeración en res
xeración. Pero delas, xeralmen - xe
te, non deriva unha ensinanza sú
de
moral, senón que se pretende ren
explicar un suceso ou un feito VAS APRENDER

histórico. Cómpre insistir en que
estes relatos, que se presentan
coma se fosen reais, non se han
de considerar como textos con
total fidelidade histórica. Unha
proba de que as lendas non teñen
validez científica é que é frecuen-
te atopar diferentes versións. As
lendas históricas están baseadas
en feitos e personaxes reais, pero
mestúranse acontecementos cer-
tos con outros que se esaxeran
e deforman para engrandecer os
propios acontecementos e con-
verter moitas veces en heroes os
humanos que participan neles.
H
ao
1 Lectura
O monte Medulio
abía máis de cen anos que os romanos intentaban someter
2 Comunicación oral
● Situar no tempo
Galicia baixo o seu dominio. O emperador Augusto estaba realmen-
● Contar feitos pasados
te enfurecido. Non podía comprender como os galaicos se atrevían
a desafiar o poder de Roma e, menos aínda, como un exército tan
seguindo unha orde
3 Gramática
poderoso coma o seu, o romano, non daba dominado esta xente.
Pedíalles continuamente explicacións aos seus xenerais, pero estes
A terceira conxugación
sempre tiñan as mesmas respostas:
4 Ortografía
–Os galaicos son uns guerreiros moi valentes e intelixentes
As parénteses
e as comiñas –dicían–. Como viven nos castros, que están situados en lugares
altos, resúltalles fácil defenderse de nós. Ademais, sempre nos
5 Obradoiro de escritura
atacan de súpeto e, despois, agáchanse axiña nas espesas fragas.
● Os prefixos de situación
● Resumir un conto Pero o emperador estaba canso de escusas. Pensaba conquistar
6 Texto para traballar Galicia custase o que custase. Pois para Roma era moi importante
posuír as minas de ouro e prata que aquí había.
as competencias básicas
Adeus ao faraón Por iso, el mesmo se desprazou á Hispania para preparar e
dirixir o ataque contra os pobos rebeldes do norte.
188

Antes de ler
Solicite que lean o cadro infor-
mativo sobre o xénero. Fágalles
ver que na lectura non se recolle
o nome do autor porque as len-
das son de carácter anónimo.
Pídalles que se fixen no título, O
monte Medulio, e que observen
detidamente a ilustración de cada
páxina. Na primeira ilustración
indague se recoñecen o castro no
alto do monte e se identifican a
vestimenta dos soldados roma-
nos; pida a partir destes datos
gráficos que tenten situar a his-
toria nun período da antigüidade.
Despois solicite que comparen
o estado do castro na segunda
Máis información
Chegada dos romanos a Galicia. Os romanos chamáronlle Gallaecia
á provincia do seu imperio que abarcaba o terzo norte da península
situado ao norte do río Douro e ao oeste do Pisuerga. O nome provén
da palabra callaico, denominación dun dos clans celtas que vivían en
torno á desembocadura do Douro.
O monte Medulio. Nel tivo lugar a batalla dos últimos guerreiros galai-
cos no ano 22 a. C. contra as lexións romanas. Non se coñece a súa
situación xeográfica exacta, o que fai que adquira un carácter mito-
lóxico e que polo alí ocorrido se convertese nun símbolo. Segundo
algunhas teorías, estaría cerca das minas romanas das Médulas (no
Bierzo) o que xustifica o seu nome; segundo outras localizaríase na
Serra do Courel ou en Pereiro de Aguiar.

188

130903 _ 0248-0263.indd 250 21/7/09 14:57:23

 UNIDADE 14
E así, un enorme exército, formado por milleiros de soldados,
avanzou contra Galicia. Os castros máis importantes foron caendo fragas: extensións grandes
pouco a pouco. Acabaron sendo conquistados e destruídos. Os seus de terreo con árbores,
arbustos e moita
ilustración (está ardendo) e que a
habitantes foron feitos prisioneiros ou vendidos como escravos.
Os galaicos que deron escapado foron gorecerse ao alto dun vexetación; bosques. partir dela fagan predicións sobre
monte, que se chamaba Medulio. Os romanos atacaron o monte, gorecerse: protexerse o que puido pasar.
pero o terreo era moi esgrevio. As súas coirazas e escudos eran de algo.
demasiado pesados e iso impedíalles moverse con facilidade. Ante
coirazas: armaduras A lectura
a acumulación de fracasos, o xeneral romano que dirixía o ataque
de coiro ou metal que Lea o texto en voz alta para que
díxolles aos seus homes:
usaban os antigos
–Imos rodear o monte cun gran foxo. Cando aos galaicos se lles sexa un modelo de lectura para os
guerreiros para protexer
acaben as provisións, non terán máis remedio que se render.
Durante días, os soldados romanos cavaron unha enorme gabia
o peito e as costas. alumnos. Propoña que, na lectura
de máis de vinte quilómetros, todo ao redor do monte. Tamén cons- gabia: escavación longa, que realicen eles a continuación,
truíron con troncos unhas torres de vixilancia; desde elas lanzá- estreita e fonda feita substitúan estas palabras do glo-
banlles frechas aos galaicos que intentaban achegarse. na terra.
Os días foron pasando e, unha noite, os lexionarios que estaban sario polos seus sinónimos: fragas
a facer garda contemplaron o resplandor de moitas fogueiras no por bosque; gorecerse por protexer-
cume do monte. Oíron tamén cantos e berros. Asustados, deron a
alarma e todos ocuparon os seus postos, preparados para un posible se; gabia por foxo.
ataque. Pero nada ocorreu.
Ao amencer enviaron dous lexionarios a espiar. Camuflados e
avanzando moi paseniño, achegáronse ao campamento inimigo. Competencias básicas
Non se oía nin se vía a ninguén. Estrañados, achegáronse aínda
máis e atoparon unha aterradora escena. Competencia matemática
Todos os guerreiros galaicos estaban mortos, caídos arredor dos
restos de grandes fogueiras. Tiñan preto deles as súas armas e os
Explique, de forma xeral, que a
xefes levaban postos os torques e as pulseiras de ouro, símbolo da conquista da Gallaecia se produ-
súa autoridade. Aquela noite fixeran un banquete coas súas ciu en tres etapas: en 137 Déci-
derradeiras provisións e tomaran veleno na comida. En vez de se
render e perderen a liberdade, preferiran matarse. mo Xuño Bruto chegou ata o río
Ao coñecer a nova, o xeneral romano foi comunicarlle a vitoria Limia; no ano 61 a. C. Xulio César,
ao emperador. Galicia era xa, por fin, romana.
nunha incursión polo oeste, che-
LENDA HISTÓRICA
meter O XÉNERO gou á Coruña, e entre os anos 39
men- e 24 Augusto culminou a última
evían As lendas
o tan etapa sometendo os pobos do
As lendas son relatos de feitos
xente. extraordinarios ou marabillosos interior. Propóñalles que calculen
estes que se presentan coma se fosen
reais. Algunhas naceron para dar
cantos anos levou conquistar es-
entes
resposta a fenómenos naturais tas terras e en que século se deu
que o ser humano non sabía expli-
gares car naquel momento; outras re- a conquista total (século I a. C.).
e nos crean sucesos que teñen unha
gas. base histórica. Todos os pobos
uistar
teñen as súas lendas. En Galicia Competencia
hai lendas tan coñecidas coma a
tante da Torre de Hércules, esta do
cultural e artística
monte Medulio, lendas de mouros,
rar e etcétera. Aproveite o texto para lembrar
mostras da presenza romana nas
nosas terras: calzadas, pontes,
189 murallas… Explore os seus coñe-
cementos sobre a conquista roma-
na da península Ibérica e, sobre
todo, da súa presenza en Galicia,
qué monumentos importantes e
O emperador Augusto. (63 a. C. - 14 d. C.) É considerado o primeiro qué aspectos da civilización roma-
e máis importante dos emperadores romanos. Gobernou durante 40 na coñecen, qué importancia tive-
anos transformando a república romana nun imperio. Acabou cun ron os romanos na nosa cultura…
século de guerras civís e deulle a Roma unha era de paz, durante a
que a lei dos romanos, o idioma e os costumes se estenderon a todo
o imperio.
Despois de ler
Os alumnos poden poñer en
común as súas impresións sobre
a lenda: se lles parece que os
feitos son cribles, que pensan
das actuacións dos galaicos…
Anímeos a establecer elementos
da lenda que poden ser verídicos
e separalos doutros máis subxec-
tivos.

189

130903 _ 0248-0263.indd 251 29/7/09 11:11:18

 Traballo sobre a lectura Co
Obxectivos O lugar e o tempo Com
Os detalles
• Comprender o vocabulario do 1. Explica de onde eran os pobos que 6. Marca (V) verdadeiro ou (F) falso segundo Situa
texto. se enfrontaron no monte Medulio. corresponda. perso
atent
• Establecer o marco temporal 2. Pescuda e data a batalla Os romanos levaban dez anos intentando viviu
apoiándote na información conquistar Galicia. o seu
da lenda. O emperador Claudio quería conquistar
do texto e empregando
• Explicar detalles da lenda. unha enciclopedia Galicia para posuír o seu marisco. 1.
ou a Internet. Os romanos construíron un gran foxo
Ten en conta que e cercaron os galaicos no monte M
Suxestións didácticas o nome do emperador Medulio.
M
se menciona no texto. Os galaicos caeron derrotados
A actividade 2, require que se lles nunha batalla no monte Medulio M

deixe un tempo para facer as con- Vocabulario porque eran moitos menos.
2. Or
sultas pertinentes, pódese deixar ■ Corrixe as oracións anteriores que sexan
3. Elabora un glosario en que recollas falsas.
o final; se teñen dificultades para polo menos oito termos bélicos 3.
que aparezan na lectura.
datar o ano, suxira que fagan unha A túa opinión
EXEMPLO someter, exército, ataque…
aproximación e que a razoen.
7. Contesta. Exp
Comprobe que, na actividade 4, 4. Marca, en cada caso, as palabras que
significan o mesmo ca as destacadas. ● Gústache ler este tipo de relatos? Conta
marcan as dúas opcións sinóni- Se che cómpre, consulta o dicionario. Por que? é imp
mas e chame a atención sobre os ● Os romanos atacaron o monte, ● Cal é a diferenza entre unha lenda para
parónimos esgrevio e egrexio, pro- e unha lenda histórica? que u
pero o terreo era moi esgrevio.
cure que quede ben clara a dife- abrupto
4. Re
renza entre os dous termos. accidentado A túa achega co
egrexio 8. Elabora unha redacción en que expliques 1
● Aos galaicos acabáronselles as provisións. todo o que aprendiches sobre os galaicos.
2
víveres
Solucións reservas Rexistro de lectura 3
armas 9. 4
1. Romanos e galaicos. 2. Século I ESTUDO EFICAZ. Elabora unha ficha
sobre a lectura con estes datos: 5
(ano 22 a. C.) 3. dominio, desafiar,
A estrutura 6
poder, xenerais, guerreiros, defen-
derse, conquistar, rebeldes, sol- 5. Contesta.
Po
● Cal era o obxectivo dos romanos? Título:
dados, escravos, atacar, coiraza,
● Que fixeron para conseguilo? Autor/a:
foxo, vixilancia, lexionarios, render.
● Que pasou ao final? Resumo:
4. • abrupto e accidentado. • ví-
■ Completa o esquema.
veres e reservas. 5. • O obxectivo
era que os galaicos se rendesen OBXECTIVO ACTUACIÓN RESOLUCIÓN Opinión:

cando quedasen sen alimentos.

• Fixeron un gran foxo arredor do .
190
castro e os galaicos quedaron ase-
diados. • Toda a xente do castro
se suicidou. OBXECTIVO: Os ro-
manos asediaron os galaicos no
monte Medulio para que acaba- Programa de comprensión
sen rendéndose. ACTUACIÓN: Os
galaicos decidiron non renderse Actividades 1 e 2. Obtención da información. Identificar os pobos pro-
e suicidáronse. RESOLUCIÓN: Os tagonistas da lenda. Investigar e atopar información extratextual.
romanos xa tiñan por fin domina- Actividades 3 e 4. Elaboración dunha interpretación. Elaborar un glo-
da a provincia de Galicia. 6. F. F. sario e explicar o significado de palabras do texto.
V. F. corrixidas: Os romanos leva- Actividade 5. Reflexión sobre a estrutura. Identificar partes do relato.
ban máis de cen anos intentando
Actividade 6. Comprensión global. Detectar incorreccións relaciona-
conquistar Galicia. O emperador
das cos feitos narrados.
romano quería conquistar Galicia
pola súa riqueza en minas de ouro Actividade 7. Reflexión sobre o contido. Opinar sobre a lenda.
e prata. Os romanos acabaron ven- Actividade 8. Expresión escrita. Elaboración dunha redacción sobre
cendo no asedio ao monte Medu- os galaicos.
lio, pero só porque os asediados Actividade 9. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.
se suicidaron. 7, 8 e 9. RL.

190

130903 _ 0248-0263.indd 252 21/7/09 14:57:24

 14
UNIDADE 14
Comunicación oral Entón quen
mandaba, Augusto ou
Comprensión auditiva Xulio César, cando pasou Obxectivos
o do monte Medulio?
o Situamos personaxes no tempo. Cando nos falan dalgún • Captar datos cronolóxicos.
personaxe histórico importante, temos que estar ben
atentos aos datos que se nos dan sobre a época en que • Contar feitos seguindo unha
ando viviu para situalo ben no tempo. Así, comprenderemos orde temporal.
o seu papel na historia en relación con outros personaxes.
ar
1. Escoita as explicacións do guía e escribe ao carón de cada personaxe a época Suxestións didácticas
en que viviu.
M Aníbal ▶ ................... M Nefertiti ▶ ...................
Comprensión auditiva
M Mestre Mateo ▶ ................... M Frei Martín Sarmiento ▶ ................... Explíquelles que documentarse
M Marie Curie ▶ ................... M Rosalía de Castro ▶ ................... sobre a época en que viviu un
personaxe é moi importante para
2. Ordena no tempo os personaxes anteriores. coñecelo mellor. Na audición do
xan
3. Volve escoitar a audición e explica por que pasou á historia cada un dos personaxes
CD Comunicación oral, terán que
anteriores. poñer en marcha mecanismos de
interpretación da información.
Expresión oral
Contamos feitos pasados seguindo unha orde. Á hora de contar feitos pasados,
Expresión oral
é importante facelo seguindo unha orde temporal, do máis antigo ao máis recente, Insista na importancia de ordenar
para que quen nos escoita se decate ben da evolución da historia. Ademais, temos a información: cada parte terá
que utilizar palabras e expresións que axuden a situar os feitos no tempo.
que encabezarse cun sintagma
4. Relaciona cada medio de transporte coa época en que se utilizaba e conta que especifique a época, seguido
como evolucionou o transporte ao longo da historia seguindo unha orde. do medio de transporte que se
es 1 PREHISTORIA utilizaba e dunha breve descrición
os.
2 IDADE MEDIA deste tipo de transporte.
3 IDADE MODERNA
4 SÉCULO XIX Competencias básicas
5 SÉCULO XX Competencia matemática
6 ACTUALIDADE
Na actividade 1, comprobe que os
Podes facelo así: alumnos escriben correctamente
os séculos en números romanos.
1. Ordena os diversos medios de transporte no tempo, do máis antigo
ao máis moderno.
2. Utiliza palabras e expresións que axuden a situar cada medio
de transporte no tempo: Ao longo da Prehistoria, na Idade Media,
durante os séculos..., hai cincuenta anos... Solucións
1 e 2. Nefertiti (1300 a. C.: antigo
191 Exipto). Aníbal (219 a. C.: época
romana). Mestre Mateo (século XII:
época medieval). Frei Martín Sar-
miento (s. XVIII: época moderna).
Rosalía de Castro (s. XIX: Rexurdi-
Outras actividades mento). Marie Curie (s. XX: época
contemporánea). 3. Aníbal: militar
Adiviñamos a época. Móstrelles imaxes con edificios pertencentes
cartaxinés que provocou a segunda
a diferentes estilos arquitectónicos, litografías de cadros coñeci-
guerra púnica. Nefertiti: unha das
dos ou imaxes de personaxes famosos. Pídalles que as ordenen de
raíñas máis importantes do antigo
máis antigas a máis modernas. A continuación, anímeos para que
Exipto. Mestre Mateo: responsable
expliquen os motivos da ordenación e dos aspectos que empregaron
da construción do Pórtico da Gloria.
como pista. Esta actividade ten que servir para repasar os estilos
Frei Martín Sarmiento: uns dos pen-
artísticos que se estuden en Coñecemento do medio.
sadores galegos máis brillantes do
s. XVIII. Marie Curie: a primeira mu-
ller que conseguiu o premio Nobel
dúas veces. Rosalía de Castro: a
grande artífice do Rexurdimento da
literatura galega. 4. De esquerda a
dereita: 5, 1, 6, 2, 3, 4. RL.

191

130903 _ 0248-0263.indd 253 21/7/09 14:57:24

 Gramática A terceira conxugación 3. Su

Obxectivos Que valentes!

Os verbos co infinitivo acabado en -ir pertencen á terceira conxuga-
DfYZYf]fcb non j]j]f N
ción. Por exemplo: abrir, sentir, saír, recibir.
• Conxugar correctamente os ver- antes ca perder pe
a liberdade. Algúns verbos como fuxir e servir sofren unhas pequenas variacións
bos da terceira conxugación. Os
na raíz, que podes apreciar no modelo que vai na páxina seguinte,
es
pero aínda así considéranse verbos regulares.
• Identificar as diferenzas entre ta
A maioría destes verbos conxúgase coma partir. A continuación
os verbos con alternancia vocá- mostrámosche a conxugación deste verbo modelo.
Os
ve
lica e o verbo modelo da terceira
conxugación. Os verbos co infinitivo acabado en -ir pertencen á terceira con-
4. Es
xugación.
M

Suxestións didácticas O VERBO PARTIR

M

Para comezar, pregúntelles cal Formas MODO INDICATIVO M

persoais
é a terminación que caracteriza Presente
Pretérito Imperfecto Pretérito Perfecto
(Copretérito) (Pretérito) 5. ES
a terceira conxugación (-ir) e aní- eu parto eu partía eu partín e
meos a dicir verbos que pertenzan ti partes ti partías ti partiches
el/ela parte el/ela partía el/ela partiu
a esta conxugación: oír, fuxir, saír, nós partimos nós partiamos nós partimos
servir, percibir, conducir, produ- vós partides vós partiades vós partistes
eles/elas parten eles/elas partían eles/elas partiron
cir… Escriba todas as propostas Pretérito Pluscuamperfecto Condicional
Futuro
no encerado. A continuación, pída- (Antepretérito) (Pospretérito)
e
lles que, de xeito individual, nun eu partira eu partirei eu partiría
ti partiras ti partirás ti partirías Se
papel, conxuguen o presente de el/ela partira el/ela partirá el/ela partiría
nós partiramos nós partiremos nós partiriamos Se
indicativo dalgún destes verbos e vós partirades vós partiredes vós partiriades
que o comparen co presente do eles/elas partiran eles/elas partirán eles/elas partirían
6. Se
verbo partir que se presenta como MODO SUBXUNTIVO MODO IMPERATIVO o
modelo. Pretérito Imperfecto M
Presente
(Pretérito)
eu parta eu partise
Para explicar ti partas ti partises parte ti AUT
el/ela parta el/ela partise
• Para levar a cabo a actividade nós partamos nós partísemos
vós partades vós partísedes partide vós M
2 e a 3, suxíralles o mesmo eles/elas partan eles/elas partisen
procedemento que aconsella-
1
mos nas unidades anteriores: Formas Infinitivo Xerundio Participio
non persoais
partir partindo partido partida partidos partidas
2
primeiro, cómpre identificar
3
todos os verbos e, despois,
1. Estuda a conxugación do verbo partir. 4
marcar os que son da terceira
5
conxugación. 2. Localiza os verbos da terceira conxugación que aparecen na lectura.
Non.
• Como complemento da activi-
dade 4, propóñalles que cons- 192
trúan unha oración con cada
verbo para asegurarlle que son
capaces de utilizalos de manei-
ra axeitada.
Outras actividades
• A actividade 5 introduce o
modelo dos verbos con alter- Comparar conxugacións. Como actividade de recapitulación e repa-
nancia vocálica no presente so dos contidos de Gramática destas tres últimas unidades sobre
de indicativo. Modelo servir: en as conxugacións, pode propoñer que os alumnos fagan un estudo
posición tónica hai e [ˈɛ] nas comparativo entre os paradigmas regulares dos verbos modelo pre-
persoas 2.ª e 3.ª de singular sentados para cada conxugación. Faga énfase en que son poucas as
e 3.ª de plural do presente de formas verbais que cambian a súa desinencia, sobre todo entre os
indicativo e i na persoa 1.ª de verbos da segunda e da terceira conxugación.
singular do presente de indica-
tivo, na 2.ª de singular do impe-
rativo e en todo o presente de
subxuntivo; en posición átona
sempre e [e]. Modelo fuxir: pre-
senta unha alternancia tradicio-

192

130903 _ 0248-0263.indd 254 21/7/09 14:57:24

 14
UNIDADE 14
3. Subliña as formas verbais que pertencen a verbos da terceira conxugación.
Uns cadernos especiais nal u/o: [ɔ] nas persoas 2.ª e
xuga-
Na antiga Roma os rapaces ían á escola a intruírse, 3.ª de singular e 3.ª de plural
pero ás veces as leccións impartíanse ao aire libre.
cións do presente de indicativo e u
Os alumnos non empregaban lapis nin papel:
uinte, [u] no resto do paradigma.
escribían cun punzón sobre unhas pequenas
taboíñas de madeira que se cubriran antes con cera. • A actividade 6 serviralle a voste-
ación
Os «folios» de madeira uníanse cun cordón e…
velaí os cadernos dos rapaces romanos!
de para comprobar se os alum-
nos e as alumnas interiorizaron
on-
4. Escribe a forma do verbo saír a que nos referimos en cada caso. ben a información que se lles
M 2.ª persoa / plural / pretérito imperfecto de subxuntivo ▶ …………… dá na actividade 5. Primeiro
M 3.ª persoa / singular / pretérito pluscuamperfecto de indicativo ▶ ……………
pídalles que clasifiquen os ver-
M 2.ª persoa / singular / imperativo ▶ ……………
bos segundo o modelo a que
M 1.ª persoa / plural / presente de indicativo ▶ ……………
pertencen, e despois dígalles
5. ESTUDO EFICAZ. Observa como forman o presente de indicativo, o presente de subxuntivo que os conxuguen. Unha vez
e o imperativo os verbos servir e fuxir e fíxate nos verbos que seguen estes modelos. rematada a actividade, insís-
PRESENTE DE INDICATIVO PRESENTE DE SUBXUNTIVO IMPERATIVO talles en que estes verbos se
eu sirvo eu fuxo eu sirva eu fuxa sirve ti / consideran, malia os cambios
ti serves ti foxes ti sirvas ti fuxas fuxe ti
el/ela serve el/ela foxe el/ela sirva el/ela fuxa na raíz, regulares.
nós servimos nós fuximos nós sirvamos nós fuxamos servide vós /
vós servides vós fuxides vós sirvades vós fuxades fuxide vós
eles/elas serven eles/elas foxen eles/elas sirvan eles/elas fuxan
Competencias básicas
Seguen o modelo de servir: ferir, mentir, sentir, seguir…
Seguen o modelo de fuxir: cubrir, descubrir, lucir, consumir, tusir…
Aprender a aprender
Cando teñan que facer a activi-
6. Seguindo os modelos de servir e fuxir, forma o presente de indicativo,
o presente de subxuntivo e o imperativo destes verbos. dade 1, insista en que a lectura
M durmir M seguir M tusir M perseguir M deslucir silenciosa e a observación aten-
ta son as claves que garanten o
AUTOAVALIACIÓN éxito do estudo.

Marca SI ou NON e puntúate. Cada resposta correcta vale 2 puntos.

SI N0N PUNTUACIÓN

1. O infinitivo dos verbos da 3.ª conxugación acaba en -ir. 1 .......

Solucións
2 .......
das
2. Mentir conxúgase igual ca servir.
3 .......
1. (Estudo.) 2. pedía, dicían, viven,
3. A forma partísemos está en pretérito imperfecto de subxuntivo. 4 ....... posuír, dirixir, destruídos, impedía,
5 .......
4. Sentido é o xerundio de sentir. dirixía, dixo, imos, oíron, oía, prefe-
TOTAL .......
5. A forma sobe está en 3.ª persoa do plural. riran, foi. 3. ían, instruírse, impar-
Solución: 1 Si, 2 Si, 3 Si, 4 Non, 5 Non. tíanse, escribían, cubriran, uníanse.
4. • saísedes • saíra • sae • saí-
193
mos. 5. RL. 6. Durmo, dormes, dor-
me, durmimos, durmides, dormen;
durma, durmas, durma, durmamos,
durmades, durman; durme, durmi-
de. Sigo, segues, segue, seguimos,
seguides, seguen; siga, sigas, siga,
Introducir verbos. Agrupados os alumnos por parellas, asígnelles a
sigamos, sigades, sigan; sigue, se-
cada unha dous ou tres verbos da terceira conxugación, dos cales
guide. Tuso, toses, tose, tusimos,
algún poida ser de alternancia vocálica. Dígalles que deben inventar
tusides, tosen; tusa, tusas, tusa,
un diálogo breve en que aparezan estes verbos en forma conxugada.
tusamos, tusades, tusan; tuse, tu-
Explique que poden aparecer outros verbos máis, pero é obrigatorio
side. Persigo, persegues, persegue,
que os que lles asigne aparezan. Unha vez elaborado o diálogo, cada
perseguimos, perseguides, perse-
parella dramatizarao para o resto da clase.
guen; persiga, persigas, persiga,
As series poden ser as seguintes: persigamos, persigades, persigan;
• tusir, durmir, oír • vivir, construír, seguir persigue, perseguide. Desluzo, des-
• fuxir, rir, pedir • divertir, escribir, descubrir loces, desloce, deslucimos, deslu-
cides, deslocen; desluza, desluzas,
desluza, desluzamos, desluzades,
desluzan; desluce deslucide.

193

130903 _ 0248-0263.indd 255 21/7/09 14:57:25

 Ortografía As parénteses e as comiñas 3. Co

Obxectivos

«Os galaicos son

uns guerreiros moi Escríbense as parénteses ( ) para encerrar datos acla-
• Coñecer as regras de uso das valentes e intelixentes. ratorios como datas, lugares, explicación de siglas…
parénteses e as comiñas. Pero vencereinos.» Exemplo: Octavio Augusto (63 a. C. - 14 d. C.) foi o primei- M

ro emperador de Roma. M A
• Saber cando aplicar as parénte- Escríbense as comiñas (« ») nos seguintes casos: M

ses e as comiñas. M
Para reproducir textualmente as palabras que dixo al-

guén. Exemplo: Xa dixo Rosalía: «Miña casiña, meu lar». 4. Int

M
Para indicar que unha palabra ten un sentido irónico

Suxestións didácticas ou distinto do habitual. Exemplo: Non sei que vos pasa
M A
M
hoxe, pero estades todos «encantadores».
Continúase nesta unidade co M
Para destacar un termo estranxeiro ou dialectal, un
Octavio Augusto M

estudo de signos de inserción ini- (Roma, 63 a. C. - alcume ou un termo coloquial. Exemplo: Ese programa M X
ciado na unidade anterior coa raia Nola, 14 d. C) é un «reality show».
M A
e centrado agora nas parénteses M T
e as comiñas. Faga unha primeira
comprobación dos coñecementos 5. ES
1. Copia o cartel no caderno e pon onde corresponda os datos aclaratorios. da
previos que os alumnos teñen
sobre estes signos. Pode ademais Semana do 7 ao 31 de maio 6. Dit
revisar lecturas iniciais deste libro Fíx
Asociación de Nais e Pais Exposición
onde estaban presentes as comi- «OS ROMANOS EN GALICIA»
Instituto de Ensino Secundario
ñas (basicamente recollen pala- Os
bras textuais dun personaxe) por Lugo
AULA I: na
OS PROTAGONISTAS DA CONQUISTA (sé
exemplo: O coiote e a árbore do
Roma, 100 a. C. - 44 d. C. – DÉCIMO XUÑO BRUTO (180 a. C. - 120 a. C.) pa
diñeiro (unidade 2), Adelaida é tre- – XULIO CÉSAR da
menda (unidade 3), Pobres fantas- – OCTAVIO AUGUSTO (Roma, 63 a. C. - Nola, 14 d. C.) «m
mas (unidade 4), A pedra da area Organiza a ANPA
do IES
(unidade 6) e O colar de Sabela de Rábade
(unidade 13). DIFIC
Centre a atención dos alumnos
na viñeta inicial para que localicen
cada signo. Pregunte que informa- 2. Le as seguintes oracións e pon as parénteses onde cumpra.
ción recolle cada un. M No Día das Letras Galegas 17 de maio celébranse moitos actos culturais.
M Durante a Segunda Guerra Mundial 1939-1945 morreu moitísima xente.
Para explicar M Castelao 1886-1950 naceu en Rianxo A Coruña.
• Nas actividades 1, 2 e 3, centre M O enfermo foi trasladado ao SERGAS Servizo Galego de Saúde.

a atención dos alumnos en iden- O

Responde. A información da paréntese é esencial para o significado da oración
ou podería suprimirse sen problemas?
tificar o tipo de información que
se inclúe entre as parénteses
194
(datas, explicación dunha sigla,
especificación dun lugar incluído
noutro).

Competencias básicas Máis información

Competencia Tipos de comiñas. É posible que algúns alumnos lle comenten a exis-
no coñecemento e a tencia doutra forma de comiñas que viron reflectidas noutros textos.
interacción co mundo físico Se se dá o caso ou o considera oportuno, pode explicarlles que exis-
A partir do ditado sobre a muralla ten dous tipos de comiñas dobres:
de Lugo pode explicar que o títu- • Comiñas dobres inglesas “...”
lo Patrimonio da Humanidade se • Comiñas dobres latinas «...»
confire a sitios dos planeta de
Comente que a elección entre unha ou outra forma das comiñas é
grande importancia cultural ou
indistinta, trátase dunha cuestión persoal.
natural, considerados herdanza
común da humanidade. En Galicia
tamén teñen este título a Torre de
Hércules, O Camiño de Santiago e
o centro antigo desta cidade.

194

130903 _ 0248-0263.indd 256 21/7/09 14:57:25

 14
UNIDADE 14
3. Completa as oracións incluíndo entre parénteses os datos do recadro.
Instituto da Lingua Galega Organización das Nacións Unidas
Solucións
Italia Universidade de Santiago de Compostela
cla-
s… 1. Exposición «Os romanos en Gali-
mei- M Mariña e Carmela foron de vacacións a Roma 2. cia» (semana do 7 ao 31 de maio)
M A ONU 2
é fundamental para os países menos desenvolvidos. Xulio César (Roma, 100 a.C. 44
M O ILG 2
foi creado en 1971 e pertence á USC 2.
al-
d.C.) Organiza a ANPA (Asociación
r». 4. Introduce as comiñas nas seguintes oracións. de Nais e Pais) do IES (Instituto
ico
M Albert Einstein dicía: Hai dúas cousas infinitas: o Universo e a estupidez humana. de Ensino Secundario) de Rába-
asa
M Para sacar a foto da túa festa de aniversario empreguei o flash. de (Lugo). 2. • No día das Letras
un M O personaxe do libro que lin a fin de semana chámase O Bóla. Galegas (17 de maio) celébranse
ma M Xacobe xa leva rotos máis de cinco pratos: é moi hábil. moitos actos culturais. • Durante
M A ese cantante chámanlle O Pelanas. a Segunda Guerra Mundial (1939-
M Túa irmá é moi alegre: estivo toda a tarde chorando. 1945) morreu moitísima xente. •
Castelao (1886-1950) naceu en
5. ESTUDO EFICAZ. Di a que regra do uso das comiñas responde cada unha
das que introduciches na actividade anterior. Rianxo (A Coruña). • O enfermo
foi trasladado ao SERGAS (Ser-
6. Ditado. Prepara o ditado para facelo no caderno. vizo Galego de Saúde). RM: Pó-
Fíxate no uso das parénteses e das comiñas.
dese prescindir dela, pois non é
Unha cidade romana! fundamental para a comprensión
Os romanos chámaronlle á cidade de Lugo «Lucus Augusti», do enunciado. 3. • Mariña e Car-
na honra do emperador Augusto. A súa muralla romana
mela foron de vacacións a Roma
A (século II d. C.) consérvase en moi bo estado e foi designada
patrimonio da Humanidade pola UNESCO (Organización (Italia). • A ONU (Organización das
das Nacións Unidas para a Educación) no ano 2000. O que Nacións Unidas) é fundamental pa-
«máis» me gusta desta cidade son os «claros» días de néboa.
.) ra os países menos desenvolvidos.
• O ILG (Instituto da Lingua Galega)
foi creado en 1971 e pertence á
DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS USC (Universidade de Santiago de
1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías correspondentes. Compostela). 4. • Albert Einstein
dicía: «Hai dúas cousas infinitas:
M
2ur2u2a M adi2i2a M su22iñar
burbulla o Universo e a estupidez humana.»
2. Arrodea os erros e corríxeos. • Para sacar a foto da túa festa de
adiviña burbuxa adivina subrallar
M M M
aniversario empreguei o «flash». •
subliñar M vurbulla M adibiña M suvriñar O personaxe do libro que lin a fin
3. Escribe unha oración con cada unha das palabras traballadas. de semana chámase «O Bóla». •
ación
Xacobe xa leva rotos máis de cin-
co pratos: é moi «hábil». • A ese
195 cantante chámanlle «O Pelanas».
• Túa irmá é moi «alegre»: estivo
toda a a tarde chorando. 5. • Al-
bert Einstein dicía: [palabras tex-
tuais] «Hai dúas cousas infinitas:
Outras actividades o Universo e a estupidez humana.»
• Para sacar a foto da túa festa
Ollo coas parénteses. Lémbrelles que non deben esquecer poñer a
de aniversario empreguei o [termo
paréntese ou as comiñas de peche da inserción. Para practicalo,
estranxeiro] «flash». • O personaxe
repártalles enunciados ou textos en que estarán suprimidos estes
do libro que lin a fin de semana
signos para que os alumnos os coloquen. Por exemplo:
chámase [alcume] «O Bóla». • Xa-
Chegou o día do concurso de «Arte reciclada. O lema era: «Fai do cobe xa leva rotos máis de cinco
lixo unha arte. Os monitores dábannos media hora para que fóse- pratos: é moi [sentido irónico] «há-
mos polos caldeiros do lixo recollendo cousas que nos servisen bil». • A ese cantante chámanlle
para facermos unha obra artística «inesquecible. Miña nai foi á far- [alcume] «O Pelanas». • Túa irmá
macia e mercounos ao Imbécil mais a min unhas máscaras e mais é moi [sentido irónico] «alegre»:
uns guantes. Era o noso uniforme de Manipuladores do Lixo. O estivo toda a a tarde chorando. 6.
Imbécil interviña na categoría de Analfabetos (isto é unha broma. Ditado.
ELVIRA LINDO, Coitado Manolito! (Adaptación)

195

130903 _ 0248-0263.indd 257 29/7/09 11:11:19

 Obradoiro de escritura Com
Resum
Obxectivos Vocabulario ou da
con m
• Ampliar vocabulario relacionado templo princi
cos romanos. acueduto
arco 7. Re
• Identificar prefixos que indican
situación. empedrado PL
colosal
• Escribir o resumo dun conto. subterráneo
a)

edificar b)
Suxestións didácticas conmemorar
triunfar
Repase as palabras do cadro ini-
cial de vocabulario e intente que
c)
as identifiquen na lámina inicial.
1. Di que cousas non corresponden á época en que se sitúa a lámina empregando
Despois, que sinalen os elemen- tantas palabras da lista como poidas.
tos que son totalmente anacróni-
2. Busca no dicionario o significado da palabra colosal e escribe dous sinónimos.
cos para a época representada.
Na realización das actividades 4 3. Arrodea as construcións que pertenzan á época dos romanos.
M circo M oficina M termas M castelo M arco de triunfo
e 5, convén que os alumnos ana- M rañaceos M calzada M iglú M anfiteatro M polideportivo
licen a forma de cada palabra,
separando o prefixo do lexema, OS PREFIXOS DE SITUACIÓN. Algúns prefixos, ao engadírense a unha palabra,
para comprobar a información indican lugar ou situación. Por exemplo, o prefixo sub- da palabra subterráneo
indica, neste caso, ‘que se atopa debaixo da terra’. Os prefixos que indican
que achega cada prefixo. Pódese lugar ou situación chámanse prefixos de situación.
facer unha listaxe, en columna, no
encerado con todos os prefixos de 4. Risca as palabras que levan un prefixo que non indica lugar.
situación traballados e solicitar
interior ultratumba imposible entreplanta sobrecama
que os asocien cunha listaxe de
desfacer posdata antesala maltratar anticonxelante RE
palabras (adverbios e locucións) e
chame a atención sobre o feito de d)
5. Relaciona cada palabra co seu significado.
que todas indican lugar: 1 extraterrestre O anterior ao penúltimo.
extra- ‘fóra’ 2 subtítulo CO

Título que se pon debaixo do título principal.
3 intravenoso e)
ante- ‘diante’ Dentro das veas.
4 antepenúltimo Que é de fóra da Terra.
entre- ‘no medio’
intra- ‘dentro’ 6. Escribe outra palabra con cada un dos prefixos anteriores.
pos- ‘despois, detrás’ M extra- ▶ ............ M sub- ▶ ............ M ante- ▶ ............ M intra- ▶ ............ f)

ultra- ‘máis alá’

196
sobre- ‘enriba de’
sub- ‘debaixo, por debaixo’
No apartado Composición de tex-
tos repásase un xénero que os
alumnos teñen que dominar tanto Máis información
para a vida cotiá (seguro que tive-
O Coliseo ou anfiteatro de Flavio. Construíuse entre os anos 70 e
ron que explicarlle unha película
80 d. C. e foi un regalo do emperador Vespasiano ao pobo. Neste
a un compañeiro) coma para a
edificio celebrábanse os combates entre gladiadores, que loitaban
vida académica (os resumos son
entre eles e que, despois do combate, pedían ao público se tiñan que
útiles como método de estudo).
matar o vencido ou non. O público, cun xesto co dedo, votaba si ou
Propóñalles estas dúas utilidades
non. Nos últimos tempos, reservouse para o emperador a potestade
e pídalles un resumo dun conto e,
de condenar ou salvar o gladiador vencido.
despois, dun texto expositivo.
Trátase dun edificio de planta circular: no centro situábase o campo
Para explicar de combate, sobre a arena; arredor había as bancadas onde os cida-
• Fágalles notar que o adxectivo dáns se sentaban en función da categoría social. Na actualidade
colosal se relaciona cun dos aínda se pode visitar en Roma, malia que soamente se conserva a
monumentos romanos máis metade da fachada.
representativos: o Coliseo.

196

130903 _ 0248-0263.indd 258 21/7/09 14:57:26

 14
UNIDADE 14
Composición de textos
Resumimos un conto. Ás veces, no colexio, pídennos que fagamos o resumo dalgún conto • Nas actividades 4 e 5, relacio-
ou dalgún libro que lemos. Para facer un bo resumo, temos que ser capaces de contar
con moi poucas palabras o que pasa no conto, sen perder nunca de vista cal é a acción nadas cos prefixos, cómpre que
principal. se fixen en que a miúdo estes
prefixos non indican localiza-
7. Resume un conto ou unha lenda que che guste.
ción no espazo, senón que se
PLANIFICACIÓN DO TEXTO utilizan nun sentido metafórico.
a) Pensa para que fas o resumo do conto: para incluílo nun catálogo, Por exemplo, o subdelegado é o
para lembrar o que liches, para recomendarllo a un amigo, etc. que está por debaixo do delega-
b) Responde as preguntas seguintes para asegurarte de que quedarás soamente do, nun grao menor de poder.
co esencial da historia.
M Quen son os protagonistas da historia? M Cando pasou e onde? • Destaque que á hora de facer
M Que é o máis importante que pasou? M Como acabou todo? o resumo dun texto narrativo é
c) Pensa a extensión que vai ter o teu resumo. Non esquezas que non debe superar mellor planificalo mediante as
do a cuarta parte do que ocupa a historia orixinal. preguntas propostas. En cam-
Fíxate neste resumo feito sobre a lenda A fundación de Roma.
bio, nos textos expositivos, un
. bo xeito de preparar o resumo
A fundación de Roma é subliñar, primeiro, a informa-
riunfo
Rómulo e Remo eran os dous fillos xemelgos de Rea Silvia, ción máis relevante.
a sobriña de Amulio, rei de Alba Longa. O oráculo predixera
tivo
que Rómulo e Remo destronarían a Amulio. Por iso, Rea Silvia,
temerosa de que o seu tío lles quixese facer mal, abandonounos Competencias básicas
ra, ao naceren na beira do río Tíber. Os xemelgos salvaron a vida
neo primeiro grazas a unha loba que os aleitou e, despois, grazas
Aprender a aprender
can ao pastor Fáustulo, que os criou como fillos.
Comente a utilidade do resu-
Co tempo, Rómulo e Remo destronaron ao seu tío Amulio, tal
como predixera o oráculo e fundaron a cidade de Roma mo como técnica de estudo.
na beira do río Tíber. Permítenos reelaborar a informa-
ción e expresala coas nosas pala-
ante
bras. E obríganos a facer o esforzo
REDACCIÓN DO TEXTO
de ler o texto que queremos resu-
d) Escribe o borrador do resumo procurando manter a orde das accións. Introduce
expresións que axuden a enlazar as diversas accións. mir e volver escribir as ideas prin-
cipais; iso axúdanos a memorizalo
CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO de cara a controis, por exemplo.
l.
e) Revisa o resumo tendo en conta os aspectos seguintes:
M Que mantiveches a orde das accións na narración.
M Que o teu resumo é bastante máis breve ca a historia orixinal.
M Que enlazaches ben unhas oracións coas outras. Solucións
..... f) Pasa o resumo a limpo.
1. A señora falando polo teléfo-
no na porta do templo. O uso do
197 guindastre para edificar. O metro
que se ve no corte subterráneo
da calzada. Os rapaces que van
en bicicleta. O rapaz que escoita
música cos cascos. 2. Colosal: de
Outras actividades dimensións xigantes. RM: grandio-
Unha cidade romana. Divida a clase en grupos de catro para que so, enorme, xigante, inmenso… 3.
cada equipo busque información sobre algún dos edificios típicos da Hai que arrodear: circo, termas,
cidade romana que descubriron na actividade 3: o circo, o anfiteatro, arco de triunfo, calzada, anfitea-
o templo, as termas, a calzada… Se o considera conveniente, pode tro. 4. Hai que riscar: imposible,
mostrarlles fotografías dalgunhas das obras romanas que se conser- desfacer, maltratar, anticonxelante.
van en Galicia, como a muralla de Lugo, a ponte sobre o río Bibei (no 5. 1. Extraterrestre: que é de fóra
Larouco, en Ourense), a Torre de Hércules (de orixe romana) e a Vía da Terra. 2. Subtítulo: título que
Nova en Portela de Home, en Ourense. se pon debaixo do título principal.
3. Intravenoso: dentro das veas.
4. Antepenúltimo: o anterior ao
penúltimo. 6. RM: • extraescolar
• subapartado • anteproxecto •
intracomunitario. 7. RL.

197

130903 _ 0248-0263.indd 259 21/7/09 14:57:26


Obxectivos
• Ser capaces de comprender un
texto expositivo.
• Coñecer a estrutura dun dicio-
nario visual.
• Descubrir a importancia dos
museos.
Suxestións didácticas
Nesta unidade pretendemos que
os alumnos aprendan a valorar
os museos como un lugar onde
se conserva o patrimonio cul-
tural e tamén como unha fonte
máis para obter información, que
cómpre engadir ás fontes que tra-
tamos en unidades anteriores:
libros, xornais, DVD, conversas
con xente experta, ou a observa-
ción da realidade.
Para introducir o tema da lectura,
explore os coñecementos que os
alumnos teñen sobre a cultura
exipcia. No debate, pode introdu-
cir algunha película como Momia
ou Indiana Jones. A continuación,
pregúntelles que fontes utilizarían
para documentarse, especialmen-
te se quixesen buscar o significa-
do de palabras. Explíquelles que
dicionarios e enciclopedias son
fontes moi válidas e que, malia
que o dicionario prototípico é o
que presenta a entrada xunta-
mente coa definición, tamén hai
outros tipos de dicionarios, como
os ideolóxicos (agrupan as pala-
bras a partir da idea, do significa-
do), os dicionarios de sinónimos,
os vocabularios (con equivalen-
cias en diferentes linguas) e os
dicionarios visuais, como o que
presentamos nesta lectura.
Para explicar
• A raíz da actividade 3 do apar-
tado dedicado á Competencia
cultural e artística, pode apro-
veitar para introducir a distin-
ción entre museo e exposición.
Fágalles notar que o museo
é un edificio que exhibe unha
mostra permanente; en cam-
bio, a exposición é mostra de
198
130903 _ 0248-0263.indd 260
TEXTOS PARA TRABALLAR AS COMPETENCIAS BÁSICAS Aná
1. M
Adeus ao faraón
Os exipcios crían que as persoas, cando morrían, emprendían unha viaxe cara a unha nova vida 2. C
en que necesitarían conservar o corpo intacto para seren felices. Así, cando un faraón morría,
momificábano, é dicir, preparábanlle o corpo para que se conservase sen podrecer e, desta maneira, A
puidese manter durante toda a eternidade o mesmo aspecto que tiña cando estaba vivo. a
A momificación era considerada unha cerimonia relixiosa, por iso a levaban a cabo en presenza
do sumo sacerdote. Para conseguir que o corpo secase sen podrecer, introducíanlle unha substancia
chamada natrón, semellante á sosa cáustica. A continuación, envolvíano con tiras de tea longas
e estreitas ata cubriren todo o corpo. Moitas das momias exipcias que se atoparon están envoltas
en vendaxes de liño branco.
A momia era introducida primeiramente nun ataúde de madeira que fora labrado seguindo a forma 3. R
exacta do corpo e decorado por fóra con debuxos de cores vivas. Dentro do ataúde deixaban
amuletos, porque crían que protexerían o defunto durante a viaxe ao máis alá. Unha vez cerrado, M
o ataúde colocábase dentro dun sarcófago de pedra, que consistía en dúas pedras de grandes
dimensións que foran labradas por dentro, a xeito de caixa con tapa. M
Co corpo no ataúde dentro do sarcófago, o gran faraón era levado
río arriba, a bordo do barco funerario, deica a tumba real:
a pirámide.
COM
Sarcófago
Caixa de pedra que
1
contén o cadáver
dunha persoa.
Amuleto Xeroglíficos
Obxecto pequeno que Debuxos que representan
se leva encima e que letras, palabras ou ideas.
se cre que dá boa sorte.
2
Máscara sagrada
Carauta que imita
Pirámide
Monumento que os antigos exipcios
a cabeza dun deus,
que é levada durante
empregaban como sepulcro unha cerimonia relixiosa. 3
de personalidades importantes.
4
198
Outras actividades
Os xeroglíficos. Os antigos exipcios utilizaban os xeroglíficos como
sistema de escritura. Mesturaban ideogramas (imaxes que represen-
taban fielmente a palabra: unha casa, unha planta, un animal) e sig-
nos que representaban consoantes.
Na actualidade, os xeroglíficos son pasatempos habituais en revistas e
xornais, unha especie de adiviña proposta como unha pregunta que cóm-
pre responder a partir dun debuxo que ten letras, notas musicais, etc.
Propóñalles que elaboren xeroglíficos de obxectos diversos. Como
modelo pode mostrarlles os xeroglíficos que aparecen nos xornais.
21/7/09 14:57:26

Análise e comprensión
1. Marca a máis exacta. De que trata o texto?
Do soterramento dos faraóns.
Da momificación.
2. Copia e completa coa opción correcta.
A páxina Adeus ao faraón pertence
a un dicionario visual que...
contén as palabras seguidas
da súa definición.
acompaña de imaxes a definición
das palabras.
3. Responde.
M Que crían os exipcios que lle pasaba
a unha persoa cando morría?
M Para que momificaban os mortos?
COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA
1. Di cales destes obxectos poderían estar nun museo arqueolóxico.
A B
14
UNIDADE 14
4. Ordena os pasos que se seguían para obras itinerantes, que se exhi-
soterrar o faraón.
ben en diferentes salas (nun
Introducían o ataúde nun sarcófago.
centro cultural, nunha casa de
Transportaban o corpo á pirámide.
cultura, no hall dun edificio…).
Momificaban o corpo.
Coméntelles que, en moitos
Introducían o corpo nun ataúde.
museos, ademais da colección
5. Escribe a palabra correspondente a cada permanente, hai algunha sala
definición.
destinada a acoller exposicións
M Caixa labrada en madeira que contén
o corpo da persoa morta. temporais.
M Lugar onde enterraban os faraóns.
M Texto representado mediante debuxos. Competencias básicas
M Carauta que representa a cabeza dun deus.
M Obxecto pequeniño, ao que se lle atribúe Competencia social e cidadá
a virtude de dar boa sorte.
Aproveite o tema deste apartado
para lembrarlles as normas de com-
portamento básicas nun museo ou
en calquera exposición: observar
en silencio e non tocar as pezas.
C D E

Solucións
1. Da momificación. 2. A páxina
Adeus ao faraón pertence a un di-
2. Reflexiona e responde.
cionario visual que se acompaña
M Por que cres que se gardan obxectos antigos nos museos?
M Que cres que pasaría se non existisen os museos?
de imaxes a definición das pala-
bras. 3. • Que emprendía unha
sa. 3. Explica que museos visitaches e o que viches neles. nova viaxe cara a unha nova vida.
4. Busca información sobre un dos museos seguintes e completa a ficha.
• Para que mantivesen o mesmo
aspecto ca cando estaban vivos, xa
NOME DO MUSEO:
M Museo do Pobo Galego. que crían que na nova vida necesi-
M Museo arqueolóxico de Castro Enderezo completo: taban manter intacto o corpo para
de Viladonga. Horario de visita:
seren felices. 4. 1. Momificaban o
M MARCO Prezo da entrada:
corpo. 2. Introducían o corpo nun
Que se pode ver nel:
M Parque etnográfico do río Arnoia. ataúde. 3. Introducían o ataúde
nun sarcófago. 4. Transportaban o
corpo á pirámide. 5. • A resposta
199
correcta é ataúde. Caixa labrada
en madeira que contén o corpo da
persoa morta. (Normalmente, o sar-
cófago era de pedra.) • Pirámide.
O museo da aula. Propóñalles aos alumnos que monten unha expo- Lugar onde enterraban os faraóns.
sición na clase sobre un tema que lles interese e do que poidan • Xeroglífico. Texto representado
obter material (como a escola dos seus avós; xoguetes antigos; algún mediante debuxos. • Máscara sa-
deporte; algunha tradición arraigada na localidade…). Cada rapaz grada. Carauta que representa a ca-
achegará unha peza e terá que expoñela xuntamente cun cartel en beza dun deus. • Amuleto. Obxecto
que se indique o nome do obxecto, o ano, o material con que está pequeniño, ao que se lle atribúe a
feito, o lugar onde se recolleu… Despois visite a exposición e convi- virtude de dar boa sorte.
de os alumnos doutras clases. Aproveite para poñer en práctica as COMPETENCIA CULTURAL
normas básicas de comportamento nun museo. E ARTÍSTICA
1. B, D e E. 2. RM: Os museos son
lugares onde se conservan pezas
moi valiosas da historia. Se non
existisen os museos, estas pezas
poderíanse perder ou poderíanas
roubar. 3 e 4. RL.

199

130903 _ 0248-0263.indd 261 21/7/09 14:57:27

 Actividades
Obxectivos 1. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade. LEM

• Repasar os contidos da unida- M Os verbos co infinitivo acabado en ………… pertencen á terceira conxugación. 10.
de. Algúns verbos como fuxir e servir sofren unhas ………… , pero aínda así
considéranse ………… A maioría destes verbos conxúgase como …………
• Revisar contidos da unidade M Os prefixos de situación indican ………… como …………
anterior.
11.
• Elaborar unha antoloxía.
2. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema.

AS PARÉNTESES AS COMIÑAS
Suxestións didácticas
serven para encerrar datos aclaratorios... escríbense nos seguintes casos:
Na actividade 11 mestúranse for-
mas verbais de presente, pretéri- como ........ como ........ como ........ ........ ........ ........

to perfecto e pretérito imperfecto.

Pídalles que relean o resultado 3. Subliña as formas verbais que pertencen 6. Copia os prefixos da actividade anterior
a verbos da terceira conxugación. e escribe ao lado o significado correspondente.
e observen se lles parece com-
As casas dos antigos gregos M debaixo de M antes de 12.
prensible canto ás relacións tem-
M no medio de M dentro de
porais; comente que poden rees- O chan das casas modestas da antiga
Grecia era de terra e non estaba revestido
cribir o texto engadindo algúns 7. Forma palabras con elementos dos dous
de mosaicos coma nas casas luxosas.
adverbios e marcadores tempo- cadros.
Os cuartos construíanse
rais que axuden a comprobar rodeando un patio pequeno
ante- sub- marino terrestre
esas relacións temporais: daque- e rectangular onde había ▶ ES
extra- sobre- mesa diluviano
un pozo, que servía para
la, agora… Así mesmo, é posible recoller a auga da choiva. 1
que se despisten na forma que 8. Di cal é a regra de uso das parénteses
4. Analiza estas formas verbais. e das comiñas. Despois, responde.
deben empregar no primeiro oco
M partiramos M foxe M abra Que signo empregarías para expresar
do texto (e usen fai por hai); díga- M

M durmía M recibín M sentise unha palabra de xeito irónico?

lles que se fixen en que o verbo Escribe un exemplo deste uso.
das parénteses é haber e expli- TEMPO MODO PERSOA NÚMERO

que que a expresión correcta na 9. Escribe as parénteses e as comiñas onde cumpra.

nosa lingua é haber moito tempo
e non *facer moito tempo.
Na construción da antoloxía, pode
ser interesante que lles suxira ela-
borar un índice inicial e que lles
explique a utilidade do índice para
o lector: pode ter unha idea das
obras que contén e pode escoller
o que máis lle interesa sen nece-
sidade de lelo todo.
M Gardei o traballo de Coñecemento
do Medio no meu pen drive.
5. Arrodea os prefixos de situación en cada grupo.
M O enfermeiro deste centro de saúde
intramuscular intracelular intravenoso é o fillo do Pirulo.
antebrazo anteproxecto antedito M Ánxel Fole 1903-1986 situaba as súas
narracións na provincia de Lugo.
subtítulo subcampión submarino
M Fomos visitar a sede da ONU Organización
entremeter entretempo entreplanta
das Nacións Unidas.
200

Solucións Outras actividades

1. • Os verbos con infinitivo aca-
bado en -ir pertencen á terceira
conxugación. Algúns verbos como
fuxir e servir sofren unhas peque-
nas variacións na raíz, pero aínda
así considéranse verbos regulares.
A maioría destes verbos conxúgan-
se como partir. • Os prefixos de
situación indican lugar ou situación
como sub-, entre-, ante-… 2. As
parénteses serven para encerrar
datos aclaratorios como datas, lu-
gares, explicación de siglas… As
Elaboramos un prólogo. Móstrelles algunhas antoloxías e fágalles
notar que a maioría levan prólogo que serve de introdución. Anímeos
para que lle engadan un prólogo á súa antoloxía seguindo un modelo.
Lémbrelles que teñen que facer constar a información seguinte:
1. Explicar para que se quixo facer a antoloxía e para que se escolle-
ron estes textos.
2. Explicar brevemente quen son os autores dos textos, é dicir, quen
nos explicou os refráns ou as adiviñas, ou de onde sacamos os
poemas.
3. Facer agradecementos ás persoas que nos axudaron.
4. Desexarlle ao lector que o pase ben coa lectura.

200

130903 _ 0248-0263.indd 262 21/7/09 14:57:27

 14
UNIDADE 14
LEMBRA E REPASA comiñas escríbense nos seguintes
casos: para reproducir textualmen-
10. Responde. 13. Arrodea os sufixos da segunda columna
e di que clase de palabra (substantivo,
te as palabras que dixo alguén;
M Que verbos pertencen á segunda
conxugación? verbo, adxectivo) se formou en cada caso. para indicar que unha palabra
M De que conxugación é o verbo pór? papel, zapato ▶ papelaría, zapataría ten un sentido irónico ou distin-
graza, chiste ▶ gracioso, chistoso to do habitual; para destacar un
11. Completa cos verbos conxugados.
fértil, útil ▶ fertilizar, utilizar termo estranxeiro ou dialectal, un
…....… (HABER) millóns de anos,
vivían os mamuts. …....… (SER) calcular, lavar ▶ calculadora, lavadora alcume ou un termo coloquial. 3.
uns animais parecidos revestido, construían, servía. 4. •
aos elefantes, pero con máis partiramos: pretérito pluscuamper-
14. Di o nome do recurso literario utilizado
pelo.
en cada oración. fecto, indicativo, 1.ª persoa, plural.
Un día os mamuts …....…
.. (DESAPARECER). Aínda non se
M Vai encher un río coas súas bágoas. • foxe: presente, indicativo, 3.ª
…....… (COÑECER) os motivos.
M Xa se escoita o bau bau dos cans. persoa, singular. • abra: presen-
Que …....… (CRER) que …....… M Das flores o aroma se dispersa.
te, subxuntivo, 1.ª ou 3.ª persoa,
(PODER) pasar? M A árbore abaneaba de aburrimento.
ente. singular. • durmía: pretérito imper-
12. Escribe unha palabra con cada un destes 15. Introduce a raia onde cumpra nestas oracións. fecto, indicativo, 1.ª ou 3.ª persoa,
sufixos.
singular. • recibín: pretérito perfec-
Se imos un pouco máis rápido poderemos
-ista -eiro -al coller o tren das catro dixo Xoel. to, indicativo, 1.ª persoa, singular.
• sentise: pretérito imperfecto,
subxuntivo, 1.ª ou 3.ª persoa, sin-
stre gular. 5. • intra • ante • sub •
ES CAPAZ DE… Elaborar unha antoloxía
iano
entre. 6. • sub: debaixo de • ante:
1. Unha antoloxía é un libro que contén unha selección de textos que presentan algunha antes de • entre: no medio de •
característica común: pertencen ao mesmo xénero, autor, época... Escolle un dos xéneros
seguintes e elabora unha antoloxía breve. intra: dentro de. 7. antediluviano,
refráns poemas para rapaces adiviñas
submarino, extraterrestre, sobre-
mesa. 8. Resposta na actividade
Podes facelo así:
2. • As comiñas. RM: Foi a túa
1. Pensa no tema da antoloxía e no número de páxinas que vai ter. «habilidade» a que te levou a sus-
mpra. TRATA
2. Busca textos do xénero que escolliches nunha biblioteca, DE AD pender cinco. 9. • Gardei o traba-
na Internet ou en libros. IVIÑAL
O
llo de Coñecemento do Medio no
3. Escolle varios textos que che gusten e cópiaos
con atención ou fai fotocopias. meu «pen drive». • O enfermeiro
Antolo
4. Busca imaxes ou fai debuxos para ilustrar os textos. de ad
xía deste centro de saúde é o fillo do
s iviñas
5. Distribúe os textos e as imaxes en cada páxina. Recom «Pirulo». • Ánxel Fole (1903-1986)
p
Xoán ilador
ción 6. Finalmente, pensa un título e elabora unha cuberta atractiva. Mar tí
n situaba as súas narracións na pro-
vincia de Lugo. • Fomos visitar a
sede da ONU (Organización das
201 Nacións Unidas). 10. • Os aca-
bados en -er. • Da segunda. 11.
Hai millóns de anos, vivían os ma-
muts. Eran uns animais parecidos
aos elefantes, pero con máis pelo.
Programa de ESTUDO EFICAZ Un día os mamuts desapareceron.
Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que Aínda non se coñecen os motivos.
aprenderon. Complete con eles unha táboa coma esta: Que credes que puido pasar? 12.
RM: especialista, barbeiro, piñei-
O que aprendín O que aprendín a facer ral. 13. -aría: substantivo; -oso:
Lectura adxectivo; -izar: verbo; -dora: subs-
Comunicación oral tantivo. 14. • Hipérbole. • Onoma-
topea. • Hipérbato. • Personifica-
Gramática
ción. 15. –Se imos un pouco máis
Ortografía rápido poderemos coller o tren das
Vocabulario catro –dixo Xoel.
Composición de textos ES CAPAZ DE…
Competencias 1. RL.

201

130903 _ 0248-0263.indd 263 21/7/09 14:57:27

 15 Antes da xusta E

Programación
Obxectivos
• Familiarizarse co xénero teatral.
Contidos
• Identificar as características propias dos textos teatrais. • Clases de verbos.
• Recoñecer ditos e expresións populares nun discurso oral. • Os dous puntos.
• Aprender técnicas para participar nun debate. • As siglas.
• Coñecer diferentes tipos de verbos: regulares e irregulares. • A comparación e a metáfora.
• Aprender as regras de uso dos dous puntos.
• Coñecer diferentes siglas. R
• Lectura do texto Antes
• Escribir diálogos a partir de textos narrativos. •
da xusta.
• Coñecer a comparación e a metáfora. •
• Identificación de elementos
• Crear acrósticos. textuais. •
• Identificación
e interpretación de ditos E
Criterios de avaliación e frases feitas.
•
• Representa un texto teatral. • Preparación e participación
•
nun debate.
• Recoñece as características propias dos textos teatrais. •
• Recoñecemento de siglas.
• Identifica e interpreta ditos e frases feitas nun discurso oral.
• Transformación dun discurso
• Participa de maneira ordenada nun debate.
indirecto nun discurso
• Domina as diferentes formas dos verbos regulares directo.
e irregulares.
• Identificación e análise
• Utiliza correctamente os dous puntos. de comparacións
• Desenvolve algunhas das siglas de uso máis frecuente. e metáforas.
• Escribe diálogos seguindo as convencións necesarias. • Elaboración dun acróstico
• Identifica comparacións e metáforas nun texto poético. a partir dun modelo

• Sabe recoñecer e construír acrósticos.

• Coidado no uso dos signos
de puntuación.
Competencias básicas • Actitude respectuosa coa
Ademais da Competencia en comunicación lingüística, nesta quenda de palabra e coas
unidade desenvólvense as competencias seguintes: Competencia opinións dos compañeiros.
social e cidadá, Aprender a aprender, Competencia cultural • Valoración do punto de vista
e artística e Tratamento da información. lúdico da linguaxe.

202A

130903 _ 0264-0279.indd 264 21/7/09 14:54:49

 Esquema da unidade
UNIDADE 15

Texto narrativo Gramática Ortografía Literatura

Antes da xusta Clases de verbos Os dous puntos A comparación
e a metáfora

Comunicación oral Obradoiro de escritura

Comprensión auditiva: Recoñecer ditos Vocabulario: As siglas
e expresións coloquiais Composición de textos: Escribir diálogos
Expresión oral: Facer un debate

Es capaz de…
Actividades
Crear acrósticos

Recursos
• Láminas da aula. • Recursos para a avaliación.
• Caderno de práctica. Terceiro trimestre. • CD Comunicación oral Lingua 5.
• Fichas de reforzo e ampliación. • Manual do programa de ESTUDO EFICAZ.

Estratexias do programa de ESTUDO EFICAZ

• Redactar o resumo: actividade 9, páxina 204; actividade 1, páxina 214.
• Repasar procedementos: actividade 4, páxina 208.
• Elaborar esquemas: actividade 2, páxina 214.

Previsión de dificultades Suxestión

de temporalización
• Os verbos irregulares adoitan presentar moitas
dificultades. Non se trata de facer aprender Setembro
conxugacións enteiras, senón Outubro
de destacar as formas e os verbos máis
Novembro
frecuentes e traballar con estes. Para fixar
os coñecementos, pódese propoñer unha Decembro
actividade final de detectar erros relacionados
Xaneiro
con estas formas verbais.
• Na transformación dun discurso indirecto Febreiro
nun discurso directo, os alumnos poden atopar Marzo
dificultades coas formas verbais. Vixíe que son
Abril
as axeitadas e pídalles que traballen tendo
as conxugacións á man para poderen consultar Maio
as dúbidas.
Xuño

202B

130903 _ 0264-0279.indd 265 21/7/09 14:54:49

 Obxectivos
15 Antes da xusta
• Ler e representar un texto tea- VAS APRENDER
tral.
1 Lectura
• Repasar as características do Antes da xusta El
texto teatral. 2 Comunicación oral Di
● Recoñecer ditos

e expresións
coloquiais
Co
Suxestións didácticas ● Facer un debate

3 Gramática
Propoña que os rapaces boten unha Clases de verbos Di
4 Ortografía
ollada rápida ao texto e que expli- Os dous puntos El
quen os trazos máis destacables 5 Obradoiro de escritura
● As siglas Di
canto á súa forma, é dicir, como ● Escribir diálogos

está disposto: os parágrafos, as 6 Literatura

palabras entre parénteses e tamén A comparación Co
e a metáfora
os diferentes tipos de letra. Lea a El
Di
información sobre o autor e pregun-
te se coñecen outras obras que se El
mencionan del.
Di
Esta lectura é un fragmento adap-
tado que pertence á obra A noite da
raíña Berenguela (premio Lazarillo El

no ano 2004); unha obra que to-
ma como punto de partida a lenda
sobre a raíña Berenguela (segun-
do a tradición, as noites do 24 de
xullo percorre a cidade) e recrea,
con fantasía, as circunstancias
que levaron á súa morte. A obra
está ambientada na Idade Media
e ten, entre outros protagonistas,
importantes personaxes históricos
coma o arcebispo Xelmírez, El-rei
Afonso e a raíña Berenguela, do-
na Urraca, o conde de Traba; pero
nunhas accións totalmente ficti-
cias. Este fragmento pertence ao
segundo acto da obra en que o rei
Afonso goza das xustas e da boa
comida en compaña dun arcebispo
Xelmírez, home fachendoso e pre-
ocupado polo poder, mentres que
a raíña Berenguela se nega a saír
da súa torre.
Antes de ler
Pídalles que poñan atención no títu-
lo e na ilustración. Convén aclarar
o significado da palabra xusta do
título (combate a cabalo entre
dous cabaleiros armados con lanza
e espada) e algúns datos referentes
aos personaxes e a historia antes
de que os alumnos lean o texto (se
ben o contido do fragmento escolli-
do non se centra na xusta, senón
Ábrese o pano. Salón do trono do castelo. El-rei Afonso Frei Odranoel: Acorde coa vosa cabeza, señor.
come un enorme cacho de empanada sentado no trono; a El-rei Afonso: (atragóase e tose escandalosamente.)
carón, baleiro, o trono da raíña Berenguela. As paredes Diego Xelmírez: (preocupado) Algo vos apesara, ma-
decoradas con fachos acesos... Nun dos lados, unha ven- xestade? Di
tá gótica estreita e alongada. Na sala tamén están o El-rei Afonso: (fai esforzos para falar) Si… é que me El
conde de Traba e o arcebispo Xelmírez, acompañado do foi un cacho por mal sitio e...
seu axudante frei Odranoel que lle terma dun espello no Diego Xelmírez: (sen facer caso) A mitra quizais? Xa Di
que o arcebispo se mira e remira constantemente. dicía eu que me facía parecer vello (mirándose
Conde de Traba: (mirando pola ventá) Maxestade, no espello). Vou facer o ridículo. Dentro de va- El
vai achegándose o momento de irdes presidir rios séculos, falarase do mal que me sentaba a
as xustas na vosa honra e mais na da raíña. mitra nas xustas da vosa maxestade… (Cara a Di
Diego Xelmírez: Ah, van ser marabillosas. Chega- Odranoel) Odranoel, toma nota…
ron xinetes de todos os reinos da vosa maxesta- Frei Odranoel: (abrindo o códice que leva pendurado Fr
de (mirándose). Espero estar acorde coa magni- ao pescozo e empuñando a pluma de ganso.) Que Di
ficencia do momento… Ti que dis, Odranoel? A vai ser agora, señor?
casula séntame que nin pintada. (Dá unha volta.) Diego Xelmírez: No día do Señor de tantos de tan-
En cambio, a mitra… paréceme alta de máis. tos de tropecentos tantos, Diego Xelmírez, arce-
202
Máis información
O texto teatral. Axude os alumnos a lembrar as características dos
textos dramáticos con preguntas coma estas: hai narrador no texto
teatral?; como se presentan as palabras de cada personaxe?; as
obras teatrais divídense en capítulos?
Se teñen dificultades para contestar estas preguntas, suxíralles que
boten unha ollada á lectura deste tema e que respondan.
Fágalles notar que no texto teatral a voz do narrador se manifesta nas
anotacións, comentarios entre parénteses e en cursiva. Ademais, o
texto teatral organízase en escenas, dependendo dos personaxes
que interveñen.

202

130903 _ 0264-0279.indd 266 21/7/09 14:54:49


bispo de Compostela, asistiu ás xustas de El-rei
facendo gala da súa elegancia habitual. Pero un
cóengo malandrín, cambioulle a preciosa mitra,
por unha (remira a súa mitra con noxo) horren-
da. O pobo da Vila do Rei, coñecedor do agravio,
chegou ás portas do castelo da súa maxestade
esixindo xustiza e reparo do mal….
El-rei Afonso: (volve atragoarse coa empanada.)
Diego Xelmírez: Escusade un momento, maxesta-
de, é para a miña Historia Compostelana e temo
que me esqueza. Agora rematamos.
Conde de Traba: O que vai rematar é a paciencia de
El-rei, Xelmírez.
Diego Xelmírez: (preocupadísimo) Por que? Non está
boa a empanada que vos trouxen, señor?
El-rei Afonso: (quere falar pero non dá enviado o boca-
do. Finalmente pode falar.) Xa abonda!!
Diego Xelmírez: (aterrado) Iso quere dicir…? Non…
non pretenderedes desarcebispocompostelani-
zarme porque…?
Conde de Traba: Quente, quente.
El-rei Afonso: Si, quente estaría mellor.
Diego Xelmírez: (fóra de si) Que dicides? Queredes
mandarme ás fogueiras?
El-rei Afonso: Quente estaría mellor, pero tendo en
conta que veu desde Compostela…
Diego Xelmírez: (axeonllándose diante de El-rei.) Com-
postela é e será sempre o voso feudo máis fiel...
non me desarcebispocompostelanicedes.
El-rei Afonso: (Que non acaba de entender nada.) Pero
r. a este que lle proe? Eu só estaba a dicir que xa
me abonda de empanada, aínda que se estivese
nte.)
a, ma- quente se cadra aínda lle metía un taco máis.
Diego Xelmírez: Perdoádeme, señor…
El-rei Afonso: Acougade. A próxima vez quentá-
ue me
mola e xa está…
s? Xa Diego Xelmírez: Logo sigo sendo arcebispo de Com-
ndose postela para sempre xamais?
e va- El-rei Afonso: Por min, si. Mentres haxa empana-
aba a das tan ricas.
Cara a Diego Xelmírez: (encantado, cara a Odranoel.) Escoi-
taches iso?
urado Frei Odranoel: Xa tomo nota…
Que Diego Xelmírez: (retórico, empeza a ditar.) Entón o ar-
cebispo Xelmírez, pola súa afouteza, conseguiu
e tan- do rei o privilexio perpetuo para Compostela de
arce- fornecedora real de empanada de zamburiñas,
Os personaxes históricos do texto. Ofreza información básica sobre
estes personaxes históricos do texto:
• El-rei Afonso VII: chamado O Emperador (Caldas de Reis, 1105 - La
Fresneda 1157), rei de Galicia, León e Castela. Fillo de Urraca I
e de Raimundo de Borgoña. En 1128 casou con Berenguela de
Barcelona.
• Arcebispo Xelmírez: (Padrón 1059 - Santiago 1139) foi bispo de
Santiago e impulsou a construción da catedral.
• Raíña Berenguela: (1105 - 1149) esposa do rei Afonso VII. Dama
catalá, filla do conde de Barcelona. Contan que era moi fermosa e
de nobre corazón. Morreu moi nova e naceu arredor da súa figura
unha lenda: na noite do 24 de xullo sae do seu sepulcro e percorre
a cidade vella de Santiago de Compostela.
130903 _ 0264-0279.indd 267
que moito lle prestaba ao gran monarca de Ga-
licia, León e Castela, etc., etc., etc.
Mentres Xelmírez se estende nas súas peroratas, El-rei
e o conde de Traba atenden a chegada de Dorotea, que
entra en escena.
Dorotea: (facendo reverencia.) Maxestade, a raíña
mándame comunicarvos que persiste no seu
desexo de non asistir ás xustas…
El-rei Afonso: (case chorando.) Pero… logo por que?
Dorotea: Á raíña non lle molan…, non lle gustan
as armas. Ademais, esta fin de semana quería
ir ao concerto dos «Rollingus Stonicuss» e… e
finalmente, maxestade, porque non lle peta nin
lle dá a gana. (Dorotea sae de escena.)
Conde de Traba: Señor, a raíña négase a reinar e
vós non facedes nada…
El-rei Afonso: (Buscando algo de comer entre as súas
roupas, atopa un xeado e ponse a comelo.) Boh, ás
veces ata lle dou a razón, conde. Isto de reinar é
moi aburrido… Este xeado de morango estache
ben sabedor, conde. Queredes unha chupada?
Conde de Traba: É o meu favorito…
Diego Xelmírez: Eu tamén quero… (mirándose no es-
pello.) Aínda que, pensándoo ben, o xeado engor-
da… Ti que dis, Odranoel?
Frei Odranoel: Que mellor sabe o de tutti-frutti.
El-rei Afonso: (remexendo na súa túnica.) Dese ta-
mén teño. Marchando xeado de tutti-frutti para
os de Compostela.
Diego Xelmírez: (marabillado) Oíches? Escribe, es-
cribe (retórico). El rei concedeu, por mediación
do benquerido arcebispo Xelmírez, a regalía de
xeado de tutti-frutti para todos os moradores
da cidade do Apóstolo que…
Cae o pano.
Xosé A. Neira Cruz,
A noite da raíña Berenguela. (Adaptación)
O AUTOR
Xosé Antonio Neira Cruz
Xosé Antonio Neira Cruz (Santiago de
Compostela, 1968) é editor e profesor
de xornalismo na Universidade de San-
tiago de Compostela. Escribiu numero-
sas e galardoadas obras de literatura
infantil e xuvenil, entre as que destacan Ao outro lado do
sumidoiro, Valdemuller, Os ollos do tangaleirón, As cousas
claras, O armiño dorme e A noite da raíña Berenguela.
203
UNIDADE 15
en momentos previos, e no diálogo
entre uns personaxes só para fa-
cer unha caricatura dos mesmos).
Pode abondar coa información da-
da nas Suxestións didácticas e no
apartado Máis información, aínda
que sería tamén interesante lerlles
o texto «Sobre lendas e historia» co
que o autor prologa o libro.
Pida que se deteñan nas accións
dos personaxes ilustrados (o rei en
actitude larpeira comendo un anaco
de empanada e o bispo mirándose
no espello con actitude presumida).
É importante tamén que se fixen na
caída de tea da beira da ilustración
para que poidan relacionar a lectura
cun texto teatral.
A lectura
Propóñalles que realicen unha lec-
tura individual e en silencio para
facer unha primeira achega ao tex-
to. A continuación, solicite unha lec-
tura en voz alta. Aclare as dúbidas
de vocabulario que xurdan e faga
preguntas sobre os personaxes e
sobre a historia para comprobar a
comprensión xeral do texto.
Competencias básicas
Competencia social e cidadá
Aproveite para comprobar os coñe-
cementos que teñen os alumnos
sobre a estrutura feudal na Idade
Media e contrastala coa da socie-
dade actual.
Despois de ler
Propoña aos alumnos facer unha
representación do texto. Reparta
os papeis e coméntelles que terán
que lembrar as anotacións sobre
os movementos e xestos dos per-
sonaxes e que deben ter en con-
ta o seu carácter cómico. O resto
dos compañeiros tamén deberán
estar moi atentos para faceren ao
final unha crítica construtiva. Po-
de dicirlles que anoten, durante a
representación, os aspectos que
queiran comentar: o que corrixirían,
o que lles gustou moito, etc.
203
29/7/09 11:14:02
 Traballo sobre a lectura Co
Obxectivos Vocabulario O tipo de texto Com
• Explicar vocabulario do texto. 1. Explica o significado que teñen na lectura 5. Volve ler o texto e relaciona. Recoñ
estas palabras. Se che cómpre, usa para
• Identificar trazos característicos Escríbese 1. NOME DOS utiliza
o dicionario.
do tipo de texto. en letra normal. PERSONAXES un sig
M
magnificencia M
casula M
mitra Reco
Escríbese
• Caracterizar os personaxes e M
malandrín M
códice M

cóengo 2. O QUE DIN OS o que
entre parénteses PERSONAXES
cualificar a historia. M fornecedora M
agravio M
regalía e en cursiva.
1.
2. Marca cal das imaxes representa unha xusta. Escríbese 3. O QUE FAN OS
PERSONAXES
Suxestións didácticas en maiúscula.

Na actividade 7, convén facer 6. Marca. Sobre que aspectos informan

as anotacións que hai neste texto.
notar que, aínda que o discurso
O lugar onde se desenvolve a acción.
do bispo ten un aire formal, resul- Os movementos dos personaxes.
ta cómico e grotesco polo contras- A actitude dos personaxes. 2. Co
te entre o que di e como o di. Os elementos de decoración.
O ton de voz dos protagonistas.

Competencias básicas A roupa dos personaxes.

Tratamento da información A túa opinión Exp

O tempo Facem
A actividade 3 permite poñer en 7. Escribe fragmentos da lectura que che diante
3. Busca información sobre cando se podería resultasen divertidos e di o porqué.
xogo a capacidade dos alumnos desenvolver esta historia. Seranche de axuda
é imp
con a
en facer consultas en enciclope- na túa procura estes nomes: 8. Escribe o que opinas sobre a forma de actuar
dias, na biblioteca ou na Internet, M
Rei Afonso e Raíña Berenguela dos personaxes seguintes:
3. Es
e a súa habilidade, tendo en conta M
Arcebispo Diego Xelmírez M Xelmírez M O rei M Conde de Traba

que non se menciona o ordinal do C

Os personaxes Rexistro de lectura h
rei Afonso. o
4. Relaciona os personaxes co estrato social 9. ESTUDO EFICAZ. Elabora unha ficha
a que pertencen. sobre a lectura con estes datos: Po
M
Arcebispo Xelmírez NOBREZA

Solucións M
Conde de Traba

CLERO
M
Frei Odranoel Título:
1. magnificencia: que impresiona Autor/a:

O

Responde.
polo seu luxo e importancia. • ca-
M
A que estrato social pertence o rei? Resumo:
sula: vestidura aberta por arriba e M
Hai algún personaxe dos do texto
polos lados que pon o sacerdote que pertenza á xente do común? Cal?
Opinión:
para dicir misa. • mitra: gorro que O

Cualifica o comportamento dos personaxes.
levan os bispos nas cerimonias,
acaba en punta e con dúas caras 204
planas. • malandrín: persoa que
engana. • códice: libro antigo es-
crito a man. • cóengo: sacerdote
cun cargo nunha catedral ou nunha
colexiata. • fornecedora: que abas- Programa de comprensión
tece ou proporciona cousas que se
Actividades 1 e 2. Elaboración dunha interpretación. Explicar o signfi-
precisan. • agravio: ofensa feita a
cado de palabras do texto.
unha persoa. • regalía: privilexio ou
Actividades 3 e 4. Obtención da información. Establecer o marco tem-
vantaxe de que goza alguén. 2. A 2.ª
poral da historia e clasificar os personaxes nun estamento.
3. Na Idade Media. (Polas datas bio-
Actividades 5 e 6. Reflexión sobre a estrutura. Coñecer trazos estrutu-
gráficas dos personaxes históricos.)
rais propios do texto teatral e interpretar a función das anotacións.
4. • Nobreza: conde de Traba. •
Actividades 7 e 8. Reflexión sobre o contido. Opinar sobre a comicida-
Clero: arcebispo Xelmírez, frei Odra-
de do texto e sobre a actuación dos personaxes.
nel. • O rei constitúe a monarquía.
Actividade 9. Estudo eficaz. Facer unha ficha da lectura.
• Si, a doncela Dorotea. RL. 5. 2,
3, 1. 6. O lugar onde se desenvolve
a acción. Os movementos dos per-
sonaxes. A actitude e o ton de voz
dos personaxes.7, 8 e 9. RL.

204

130903 _ 0264-0279.indd 268 21/7/09 14:54:50

 15
UNIDADE 15
Comunicación oral
E bla, bla,

Comprensión auditiva
bla... Obxectivos
Recoñecemos ditos e expresións coloquiais. A miúdo, • Saber interpretar frases feitas
para dar maior expresividade a aquilo que se di, e refráns.
OS utilizamos ditos e expresións coloquiais que teñen
XES un significado diferente do que semella a primeira vista. • Expoñer argumentos nun debate.
Recoñecelos permitiranos interpretar correctamente Este Xelmírez
N OS o que nos quere dicir a persoa que fala. é un falabarato.
XES
Suxestións didácticas
1. Escoita atentamente a conversa da audición tantas veces como cumpra e anota
N OS
XES
todos os ditos e expresións coloquiais que recoñezas. Comprensión auditiva
Antes de escoitar o corte corres-
DITOS E EXPRESIÓNS COLOQUIAIS
pondente do CD Comunicación
1. .................. 2. .................. 3. .................. 4. ..................
5. .................. 6. .................. 7. .................. 8. ..................
oral para facer as actividades 1
e 2, repase as características
dos ditos e expresións coloquiais
2. Completa un cadro coma este cos ditos e expresións coloquiais que anotaches.
(apartado de Vocabulario da uni-
EXPRESIÓN SIGNIFICADO CANDO SE ADOITA UTILIZAR
dade 9).

Expresión oral
Expresión oral Aproveite a actividade 3 para expli-
Facemos un debate. Debater consiste en expoñer as nosas opinións sobre un tema car as figuras que interveñen nun
diante das demais persoas que, quizais, non pensan o mesmo ca nós. Nun debate debate e a función que desenvol-
é importante respectar sempre as quendas de palabra e apoiar as nosas afirmacións
con argumentos respectuosos cos outros. ven: o moderador é quen reparte
ctuar
as quendas de palabra e os par-
3. Escollede un destes temas e facede un debate na clase. ticipantes teñen que expoñer os
raba
Cando se vivía mellor: Que preferides: Como é máis fácil facer argumentos de maneira ordenada
hai cincuenta anos veranear na praia amigos: por Internet e respectuosa, seguindo as ins-
ou agora? ou na montaña? ou en persoa?
trucións do moderador, que se
Podedes facelo así: converte nunha especie de árbitro.
1. Escollede un compañeiro ou compañeira como Explíquelles que, cando queiran
moderador para que se encargue de facer respectar pedir a palabra, terán que lle facer
as quendas de palabra e de vixiar que non se falte
un sinal (coa man ou co brazo) ao
ou non se respecte a ninguén.
2. Dividídevos en dous grupos: uns defenderán moderador para que, por orde, vaia
unha postura e os outros, a contraria. dando as quendas de palabra.
3. Preparade os vosos argumentos para o debate
e expoñédeos tendo en conta as indicacións
Para relacionar o debate co tema
do moderador. de Comprensión auditiva, pode
animalos para que utilicen refráns
205
como argumentos.

Solucións
Máis información 1. 1. Benditos os ollos! 2. Téñoo
na punta da lingua. 3. Non vendia-
Tipos de argumentos. A continuación expoñemos algúns dos tipos
mos unha rosca. 4. Acudían catro
de argumentos máis frecuentes que se adoitan empregar nos textos
gatos. 5. Déixasme de pedra. 6.
argumentativos:
Cando unha porta se pecha outra
• Argumento de autoridade. Facer referencia a algunha persoa impor- se abre. 7. Sen perder detalle. 8. A
tante que dá soporte a este argumento: Como dicía Sócrates…; Tal fume de carozo. 2. RM: 1. É difícil
como di o director… ver esta persoa. 2. Está a punto
• Argumento de cantidade. Achegar cifras e datos numéricos que de lembralo. 3. Non sacar benefi-
avalan unha opinión: O 75% dos alumnos cren que… cio económico. 4. Acudían poucas
• Argumentos de analoxía. Comparar con outra realidade coa que hai persoas. 5. Quedar sorprendida. 6.
semellanzas: Noutro colexio xa elaboraron un proxecto semellante. Unha situación difícil pode conducir
a solucións favorables. 7. Detalla-
damente. 8. Correndo, con moita
présa. 3. RL.

205

130903 _ 0264-0279.indd 269 21/7/09 14:54:50


Obxectivos
• Coñecer o concepto de verbo
regular e verbo irregular.
• Identificar os verbos regulares
e os irregulares.
• Practicar as alternancias ortográ-
ficas que se producen nas raíces
dalgúns verbos regulares.
Suxestións didácticas
No canto de tratar as irregularida-
des de cada unha das conxuga-
cións, preferimos tratar, primeiro,
os modelos regulares de cada
conxugación e deixar as irregula-
ridades para o final, de xeito que
esta unidade poida servir tamén
como repaso de todas as dedica-
das á morfoloxía verbal.
A fin de que os alumnos se deca-
ten do carácter integrador desta
última unidade, é conveniente que
dedique os primeiros minutos da
sesión a lembrar os temas anterio-
res en que se foron repasando as
distintas conxugacións.
Gramática Clases de verbos 3. Co
m
Os verbos regulares
Estou preocupado!
El-rei non quixo probar Un verbo é regular cando cumpre dúas condicións:
a nova empanada… Éche algo M A raíz mantense igual en todas as formas.
4. Es
rariño! M Ten as mesmas desinencias ca o verbo modelo da súa conxuga-
ción. Os verbos modelo son os seguintes: Para a 1.ª conxugación
o verbo andar; para a 2.ª conxugación o verbo bater; e para a 3.ª
conxugación o verbo partir.
Algúns verbos regulares teñen unha raíz que, a pesar de pronunciar-
se igual en todas as formas, presenta variacións de acordo coas
regras ortográficas xerais. Por exemplo:
c ▶ qu buscar ▶ busco, busquei, buscarás…
5. Ar
c ▶ z cazar ▶ cazaremos, caces, cacei…
g ▶ gu regar ▶ rega, regues, regaron…
Os
Os verbos irregulares en
Un verbo é irregular cando ten algunha variación na raíz ou cando sim
as súas desinencias non son as mesmas do verbo modelo. Algúns e
verbos irregulares son estar, ser, haber, ter, ir, facer, vir, ver… ía
da
CLASES DE VERBOS Para saber se un verbo é regular ou irregular, só cómpre conxugar
estes tempos do indicativo: presente, pretérito perfecto e futuro.
Verbos regulares = Se o verbo é regular nestes tempos, é regular en toda a conxuga- 6. Es
verbo modelo ción. Se non o é, daquela é irregular. ou
Verbos irregulares ≠
verbo modelo
Os verbos regulares manteñen a raíz igual en todas as formas AUT
e presentan as mesmas desinencias ca o verbo que lles serve
de modelo de conxugación. Os verbos que non cumpren estas M
dúas condicións son irregulares.
1
2
1. Contesta. Cales son os verbos modelo para os verbos regulares de cada conxugación?
M 1.ª conxugación ▶ …… M 2.ª conxugación ▶ …… M 3.ª conxugación ▶ ……

2. Escribe a primeira persoa do singular dos tempos de indicativo que se indican 3

Para explicar dos verbos do cadro.
• As alternancias ortográficas
4
que se presentan son as bási- facer estar ser subir andar
PRESENTE
cas que, ademais, están rela-
PRETÉRITO PERFECTO 5
cionadas con algúns contidos
FUTURO
ortográficos que se repasaron a, 5b.
ao comezo de curso: c/qu, c/z,
e g/gu. Pídalles aos alumnos 206
que lembren estas normas.
• Para resolver a actividade 1,
suxíralles que repasen a expli-
cación inicial e lémbrelles que
Outras actividades
nas unidades anteriores se
expón a conxugación enteira Inventar oracións con moitos verbos irregulares. Suxíralles aos alum-
destes verbos. nos un concurso que poden facer en equipos ou de maneira indivi-
• Na actividade 2, comprobarán dual. O xogo consiste en inventar unha oración que conteña tantos
que nos verbos irregulares a verbos irregulares como sexa posible.
raíz varía segundo o tempo: Facilítelles algunha flexión verbal para que poidan consultar as dúbi-
fag-/fix-/far-; est-/estiv-/est-; das e anote no encerado os verbos que poden utilizar: estar, ser,
so-/fu-n/se-. O verbo andar é o facer, querer, poder, dicir, ter, vir, ver, ir…
verbo modelo da primeira conxu- Gañará a persoa ou o equipo que consiga, nun tempo que determine
gación; de todos os xeitos, teña vostede, incluír na oración máis verbos deste tipo. Se hai empate,
en conta se algún alumno, por gañará o equipo que constrúa a oración máis enxeñosa.
influencia do castelán, pode
escribir, para o pretérito perfec-
to, a forma *andiven.

206

130903 _ 0264-0279.indd 270 29/7/09 11:14:03

 15
UNIDADE 15
3. Compara as formas que escribiches no cadro anterior coas formas dos verbos
modelo correspondentes e clasifica os verbos anteriores.
VERBOS REGULARES VERBOS IRREGULARES
• A raíz da actividade 4, repase
outros casos en que tamén se
producen estas alternancias
4. Escribe o infinitivo das formas verbais propostas e contesta. ortográficas: flexión de xénero
xuga-
ación abracei ▶ …............…
● Produciuse algunha variación na raíz das formas e número ou formación de deri-
propostas? Indica cal en cada caso.
a 3.ª sigo ▶ …............…
vados.
● Cres que estes verbos son regulares ou irregulares?
marquei ▶ …............… Por que? • A actividade 6 fomenta o estudo
nciar-
negues ▶ …............…
coas en grupo, que teñen que saber
aproveitar como un bo método
5. Arrodea as formas verbais do texto seguindo o código.
de estudo.
pertencen a verbos regulares pertencen a verbos irregulares

Os torneos medievais Competencias básicas

Os cabaleiros da Idade Media entretíñanse participando Aprender a aprender
en torneos para demostrar a súa destreza. Os torneos eran
cando simulacións de batallas onde loitaban dous grupos de cabaleiros É importante que os alumnos
lgúns e tiñan unhas regras fixas. Antes de cada torneo, os heraldos coñezan as flexións verbais e
ían de cidade en cidade facendo publicidade. Por iso, o día
da celebración na praza estaba sempre ata a bandeira.
outros recursos aos que poidan
xugar
uturo. recorrer cando teñan dúbidas
xuga- 6. Estuda os verbos ser e estar que hai ao final do libro. Despois xúntate cun compañeiro coas formas verbais. Practique o
ou compañeira e preguntádevos un ao outro algunhas formas destes verbos.
manexo destes recursos.

mas AUTOAVALIACIÓN
rve
tas Marca a resposta e puntúate. Cada resposta correcta vale 2 puntos.
Solucións
1. Os verbos que teñen unha variación ortográfica na raíz son…
a) verbos regulares b) verbos irregulares 1. • 1.ª conxugación: andar. • 2.ª
2. Para saber se un verbo é regular hai que conxugalo… conxugación: bater. • 3.ª conxuga-
ción?
a) en presente, en condicional b) en presente, en pretérito perfecto ción: partir. 2. facer: fago, fixen,
…… e en futuro de subxuntivo e en futuro de indicativo
farei. / estar: estou, estiven, es-
3. Algúns verbos irregulares son… PUNTUACIÓN
n tarei. / ser: son, fun, serei. / su-
a) estar, facer, vir b) andar, coller, durmir 1 .......
2 .......
bir: subo, subín, subirei. / andar:
4. O verbo converter conxúgase coma o verbo modelo… 3 ....... ando, andei, andarei. 3. VERBOS
dar
a) bater b) partir 4 .......
REGULARES: subir, andar. VERBOS
5 .......
5. O verbo saír mantén a mesma raíz… IRREGULARES: facer, estar, ser. 4.
TOTAL .......
a) nalgunhas formas b) en todas as formas
Infinitivos: abrazar, seguir, mar-
Solución: 1a, 2b, 3a, 4a, 5b.
car, negar. • Variacións de raíz:
207 abracei: c/z; sigo: g/gu; marquei:
qu/c; negues: gu/g. • Son verbos
regulares, porque os cambios na
raíz son só ortográficos, non lle
afectan ao son, á pronuncia. 5.
Identificar verbos. Propóñalles aos alumnos realizar un xogo para iden- VERBOS REGULARES: participan-
tificar clases de verbos. Cada neno terá tres tarxetas e escribirá un do, demostrar, loitaban. VERBOS
verbo en cada unha, poden ser regulares ou irregulares. IRREGULARES: entretiñan, eran, ti-
Despois xuntaranse as tarxetas de todos e sacaranse unha a unha. ñan, ían, facendo, estaba. 6. RL.
Un neno leraas en voz alta. Os demais deben dicir se é regular ou
irregular.

207

130903 _ 0264-0279.indd 271 21/7/09 14:54:50

 Ortografía Os dous puntos 5. In
No
Obxectivos
• Identificar os usos dos dous Estimado Odranoel: Escríbense dous puntos (:) nos casos seguintes: –A
o rei dixo:
puntos. O outro día na xusta M
Nas notas e nas cartas, despois do saúdo: –S
ero prob ar unh a emp anada que
«Qu Exemplo: Estimado Odranoel: –A
• Aplicar nunha oración as normas sorp ren da» . E eu pen sei nunha
me –M
alla u con pas as. Par a facela M
Para introducir unha enumeración que se anuncia.
de uso dos dous puntos. de bac
ntes:
precisas estes ingredie Exemplo: Para facela precisas estes ingredientes: fariña
EX
u fresco,
• Escribir diálogos empregando o fariña de millo, bacalla de millo, bacallau fresco, pasas e un bo forno de leña.
leña.
pasas e un bo forno de M
Antes de citar as palabras exactas que dixo alguén.
estilo directo. Xelmírez
Exemplo: O rei dixo: «Quero probar unha empanada
• Fixar a escritura de palabras con 6. Es
que me sorprenda!».
do
dificultades ortográficas.
Qu
Suxestións didácticas 1. Arrodea segundo a función dos dous puntos (:).
Antes de ler as regras do cadro
Introducen unha enumeración. Introducen as palabras de alguén.
inicial, lea a viñeta e pregúntelles
que signos de puntuación poden A princesa desaparecida Po
identificar e qué funcións cren A princesa Coitadiña tiña de todo: roupa, libros, xoguetes, xoias...
que desenvolven no texto. Faga Pero non era feliz. Un día a súa fada madriña díxolle: «Pide 7. Di
un desexo!». E Coitadiña pediulle: «Quero percorrer o mundo: Fíx
que se fixen tamén nas comiñas, Asia, Europa, África...». Ninguén a volveu ver desde aquel día.
que estudaron na unidade ante-
rior, e que se empregan aquí para 2. Completa cada nota cun saúdo axeitado. Qu
delimitar as palabras textuais de Co
o
alguén, en concreto, as que dixo Fun facer Pregámoslle que mellore A tenda «Mercabarato» «D
o rei. Tamén aparece a coma, os deberes as pistas de atletismo ofrécelles os mellores H
á casa de Pedro. municipais. produtos ao mellor
usada neste caso para separar os Lois Asociación deportiva prezo.
vi

elementos dunha enumeración. «Cempés»

Para explicar
• A actividade 1 serve para com-
probar se os alumnos son capa-
ces de identificar as dúas fun-
cións básicas dos dous puntos
e, ao mesmo tempo, para que
comproben o uso nun texto.
Deste xeito, poderán fixar os
contidos do cadro inicial.
• Fíxese en que na actividade 2
poñen os dous puntos, previa
introdución do saúdo. Lémbre-
lles tamén que o saúdo está
relacionado co tipo de receptor
a quen vai dirixido e, daquela,
será máis ou menos formal.
• As actividades 3 e 4 céntran-
se na función dos dous puntos
como signo que precede unha
enumeración. Resulta especial-
mente interesante a actividade
3, na que comprobarán que hai
dous tipos de enumeracións, as
que van precedidas dun nome
xenérico e de dous puntos e
as que non van precedidas de
ningún nome xenérico e, polo
tanto, non levan dous puntos.
Para que poidan traballar me-
DIFI
3. Escribe os dous puntos nas enumeracións que o precisen.
M No colexio fan algunhas actividades extraescolares inglés, música, informática
e baloncesto.
M Ao acabar a clase, Carlos gardou na mochila o libro, o estoxo e o caderno.
M Onte á tardiña fomos ao cine Mariña, Roi, Henrique e mais eu.
M Este verán iremos de vacacións a algún destes lugares Italia, Portugal ou Rusia.
4. ESTUDO EFICAZ. Explica por que nas outras enumeracións da actividade anterior
non se escriben os dous puntos.
208
Outras actividades
Repaso dos signos de puntuación. Propóñalles aos alumnos este texto
para que enchan os ocos con coma, punto, punto e coma, dous pun-
tos, signo de interrogación e signo de admiración.
O final de curso
Onte vin que na axenda__ [,] que tiña aberta encol da mesa__ [,] só
quedaban cinco follas para chegar ao final e uns cantos exames__ [;]
con todo__ [,] o sol intenso facíame pensar que a boa vida estaba moi
preto__ [.]
Non dubidei e berrei__ [:] «Si__ [!] Viva__ [!]», mentres ía para a clase__
[.]
Xacobe__ [,] moi sorprendido__ [,] preguntou__ [:] «Que pasa__ [?]».

208

130903 _ 0264-0279.indd 272 21/7/09 14:54:51

 15
UNIDADE 15
5. Introduce as palabras dos personaxes con formas dos verbos propostos.
Non esquezas os dous puntos.

Ai, o príncipe azul!

llor a diferenza entre os dous
Verbos
tipos, propóñalles que conver-
–Ao final, deixaches plantado ao príncipe Tomé? preguntar
contestar
tan as oracións que non levan
–Si. É que estou esperando o meu príncipe azul.
–Ah, si? E como saberás que é el? exclamar dous puntos en enumeracións
dicir que necesitarían os dous pun-
–Muller, iso é moi fácil: pola cor!
ña tos. Por exemplo, Ao acabar a
EXEMPLO A princesa Mariña preguntoulle á súa amiga, a princesa Tareixa:
a. clase, Carlos gardou na mochila
–Ao final, deixaches plantado ao príncipe Tomé?...
n.
todo o material escolar: o libro,
da
6. Escribe un texto breve a partir desta escena en que utilices dous casos de uso o estoxo e o caderno.
dos dous puntos.
Pois, aquí tes todo • Aproveite as actividades 5 e 6
Boa tarde! o que necesitas.
Quería disfrazarme para insistir na necesidade de
de cabaleiro empregar diferentes verbos de
medieval.
dicción para introducir diálo-
guén. gos.

Podes comezar así: Mañá é a festa medieval no colexio e Roi aínda non ten o disfrace...

7. Ditado. Prepara o ditado para facelo no caderno.

Fíxate no uso dos dous puntos. Solucións
A feira medieval! 1. A princesa Coitadiña tiña de to-
Querida curmá: do: [introducen unha enumeración]
Como sabes, polas festas do patrón sempre facían o mesmo: un maratón, roupa, libros, xoguetes, xoias…
o concurso de debuxo e algún concerto. Pero este ano a alcaldesa dixo:
o»
Pero non era feliz. Un día a súa
«Desta vez faremos algo diferente!». E montou no barrio unha feira medieval.
s Haiche de todo: artesáns, xograres, bufóns... Miña nai dixo: «É coma se fada madriña díxolle: [introducen
viaxásemos no tempo!». E ten toda a razón! Mágoa que esteas tan lonxe! palabras de alguén] «Pide un dese-
xo!». E Coitadiña pediulle: [intro-
DIFICULTADES ORTOGRÁFICAS ducen palabras de alguén] «Quero
1. Copia as palabras substituíndo os símbolos polas grafías correspondentes.
percorrer o mundo: [introducen unha
enumeración] Asia, Europa, Áfri-
tica
M
2idroa2ión M fil2arm2ni2a M a2sor2er
hidroavión ca…». Ninguén a volveu ver desde
2. Arrodea os erros e corríxeos. aquel día. 2. RM: Querida mamá
filharmónica M idroavion M filarmonica M alsorber Adela: Fun facer os deberes á casa
sia. absorber M hidroabión M filarmónica M absorver de Pedro. Lois. / Estimado señor
alcalde: Pregámoslle que mellore
terior 3. Escribe unha oración con cada unha das palabras traballadas.
as pistas de atletismo municipais.
Asociación deportiva «Cempés». /
209 Prezados clientes: A tenda «Mer-
cabarato» ofrécelles os mellores
produtos ao mellor prezo. 3. [Enu-
meracións con dous puntos.] • No
colexio fan algunhas actividades
Daquela expliqueille cantas ganas tiña de gozar de todo o que me extraescolares: inglés, música,
gusta__ [:] a natación__ [,] o tenis__ [,] os paseos pola praia e a lectu- informática e baloncesto. • Este
ra__ [.] verán iremos de vacacións a algún
Xacobe__ [,] moi estrañado__ [,] volveume preguntar__ [:] «Por que dis destes lugares: Italia, Portugal ou
iso agora__ [?]». Rusia. 4. Por que a enumeración
non se anuncia. 5. A princesa Ma-
Eu exclamei__ [:] «Porque só faltan cinco días para que acabe o curso__
riña preguntoulle á súa amiga, a
[!]».
princesa Tareixa: –Ao final, deixa-
Xacobe miroume coma se eu estivese fóra de min e concluíu__ [:] ches plantado ao príncipe Tomé?
«Cinco días__ [?] Cales__ [?] Segundo a miña axenda__ [,] quedan 15 Tareixa contestou: –Si. É que
días__ [;] segundo a de Uxío__ [,] 16 días__ [;] e segundo a do mes- estou esperando o meu príncipe
tre__ [,] 18__ [.] Ti estás segura de que á túa axenda non lle falta azul. Mariña díxolle: – Ah, si? E
ningunha folla__ [?]». como saberás que é el? Daquela,
Tareixa exclama: –Muller, iso é moi
fácil: pola cor! 6. RL. 7. Ditado.

209

130903 _ 0264-0279.indd 273 21/7/09 14:54:51

 Obradoiro de escritura Com
Escr
Obxectivos Vocabulario MUSEO INTERACTIV
DE HISTORIA MED
O
IEVAL entre
cada
• Ampliar o vocabulario sobre a cabaleiro de p
época medieval. xograr
• Coñecer o significado dalgunhas campesiña 6. C
siglas. medieval
• Converter un texto narrativo nun cortesán
leal
diálogo.
defender
traballar
Suxestións didácticas entreter
Para introducir o tema, utilice
a lámina inicial e pregúntelles
aos alumnos a que época os 1. Faille unha pregunta a cada personaxe da lista. Utiliza as palabras propostas.
transporta. Intente que sitúen a 2. Busca na lámina 5 obxectos que pertenzan a un cabaleiro e escribe os seus nomes.
época medieval entre os grandes
3. Escribe as definicións que corresponden a cada palabra do encrucillado.
períodos da historia. Debuxe no
DEFINICIÓNS G A D A Ñ A
encerado unha liña do tempo e 1▶
1. Ferramenta con 2▶ A R M A D U R A
indique os séculos empregando a que segaban a herba 3▶ L A Ú D E
abreviatura s., seguida do século os campesiños. P
4▶ P E R G A M E O
escrito en números romanos, e 2. …
5▶ T R O B A D O R a
utilice I.M. para referirse á Idade b
Media. Faga que se fixen nesta AS SIGLAS. Para expresar de xeito abreviado o nome do Museo Interactivo de
R
liña do tempo e pregúntelles o Historia Medieval uníronse as letras iniciais de cada palabra: MIHM. Estes con-
que queren dicir s. e I.M. Intente xuntos de letras que se forman unindo as letras iniciais dun grupo de palabras c
chámanse siglas.
que reflexionen sobre a utilidade
destes elementos cando se dis-
pón de pouco espazo, pero ao 4. Escribe cada sigla detrás do seu significado.
mesmo tempo insista no feito M
Documento Nacional de Identidade ▶ ............
SIGLAS
M
Unión Europea ▶ ............
de que convén non abusar, xa
ONG ONU M
Estados Unidos de América ▶ ............
que poden dificultar a lectura dun
ESO DNI M
Organización Non Gobernamental ▶ ............
texto. Recoméndelles que sempre EUA UE M
Ensino Secundario Obrigatorio ▶ ............
que empreguen siglas, é aconse- M
Organización das Nacións Unidas ▶ ............
C
llable desenvolvelas a primeira
5. Inventa unhas siglas para que os teus compañeiros e compañeiras descubran d
vez que as utilicen. o seu significado.

Para explicar
• No cadro de vocabulario men- 210
ciónase a figura do xograr.
Explique que os xograres canta-
ban cancións ou contaban his-
torias nos castelos, perante os
señores. Cómpre, con todo, que Máis información
esta figura non se confunda coa Diferentes tipos de abreviacións. A supresión de letras é un fenómeno
do trobador, que era a persoa cada vez máis frecuente, sobre todo nos medios de comunicación.
que facía as composicións que Estes son outros tipos de abreviacións:
despois cantaba o xograr. • Abreviaturas: representan unha palabra coas primeiras letras e levan
• Na actividade 4, insista nas punto ao final. Exemplos: sr. (señor), Dra. (doutora), s. (século)…
siglas EUA, preferibles ás fre-
• Acrónimos: son palabras formadas por sílabas de termos com-
cuentes EEUU.
postos e escríbense con maiúscula inicial. Exemplos: Interpol
• Antes de levar a cabo a activi- (International Criminal Police Organization)…
dade 6, suxíralles aos alumnos
• Símbolos: son as abreviacións de unidades de peso ou medida, de
que subliñen con cores diferen-
moedas ou de elementos químicos, aceptadas internacionalmente, e
tes as palabras dun personaxe
hai que escribilas sen punto. Exemplos: l (litro), kg (quilogramo)…
e as doutro para que lles resulte
máis fácil elaborar o diálogo.

210

130903 _ 0264-0279.indd 274 21/7/09 14:54:51

 15
UNIDADE 15
Composición de textos
Escribimos diálogos. Un conto é máis interesante e expresivo cando contén diálogos • É importante que destaque
entre os personaxes, é dicir, cando reproducimos por escrito as palabras que dixo
cada un. Á hora de escribir diálogos é importante lembrar o uso dalgúns signos a importancia dos verbos de
de puntuación como os dous puntos (:) e a raia (–). dicción para introducir as pala-
bras dos personaxes. Anímeos
6. Converte o texto narrativo seguinte nun conto con diálogos.
a variar estes verbos para
que non empreguen sempre
Unha loucura temporal
fórmulas como dixo ou res-
Aquel día Sabela chegou moi emocionada á casa. O pai, ao vela
pondeu. Pode propoñerlles o
así, preguntoulle por que estaba tan contenta. Daquela, Sabela
contoulle que coñecera o rei Afonso VIII e que era moi simpático. exercicio que incluímos na sec-
O pai, estrañado, preguntoulle que de que Afonso VIII falaba e Sabela ción Outras actividades, nesta
respondeulle que do que fora rei de Galicia. O pai asustouse: mesma páxina da Guía.
a súa filla estábase volvendo tola?
A continuación telefonou á nai e díxolle que levaba
a Sabela ao médico, que tiña alucinacións, que dicía que falara Competencias básicas
con Afonso VIII. A nai comezou a rir e explicoulle que aquela
mes. tarde Sabela fora de excursión ao novo Museo Interactivo Competencia cultural
de Historia Medieval, onde algunhas persoas disfrazadas e artística
de personaxes medievais lles explicaban en directo a historia.
O pai respirou aliviado: a súa filla non estaba tola! Unha boa maneira de coñecer a
sociedade medieval é achegarse
ao centro histórico da cidade de
PLANIFICACIÓN DO TEXTO Santiago de Compostela, onde
a) Localiza no texto en que momentos algúns personaxes falan entre eles. poderán percorrer algúns dos
b) Identifica os personaxes que falan en cada ocasión e o que di cada un. escenarios representativos da
de
REDACCIÓN DO TEXTO
nosa historia medieval.
on-
ras c) Escribe o borrador do teu texto seguindo estas indicacións:
1. Copia o texto ata que chegues ao fragmento en que falan os personaxes.
2. Anuncia o personaxe que vai falar. Pon atención ao uso dos dous puntos.
Solucións
3. Escribe as palabras do personaxe que fala. Non esquezas poñer diante a raia.
EXEMPLO 1. RM: Ao cabaleiro: Que territo-
Aquel día Sabela chegou moi emocionada rios defendiches? Ao xograr: Que
á casa. O pai, ao vela así, preguntoulle: señores entretés? A campesiña:
–Que che pasa, Sabela, que estás tan contenta? Cantas terras traballa a túa fami-
lia? 2. RM: casco, espada, arma-
CORRECCIÓN E EDICIÓN DO TEXTO
dura, pergameo, pluma, laúde… 3.
d) Revisa o borrador, fixándote especialmente no uso dos dous puntos
2. Armadura: conxunto de pezas
e da raia diante das palabras de cada personaxe. de ferro que protexían o corpo dos
cabaleiros. 3. Laúde: instrumento
211 musical de corda que utilizaban os
xograres. 4. Pergameo: pel de ove-
lla moi fina sobre a que se escribía
na época medieval. 5. Trobador:
poeta da Idade Media que compo-
Outras actividades ñía poemas e cantigas. 4. • Docu-
Verbos de fala. Propóñalles que busquen nesta sopa de letras oito mento Nacional de Identidade: DNI
verbos de dicción en 3.ª persoa do presente. • Unión Europea: UE • Estados
Unidos de América: EUA • Organi-
B U A S E G U R A M zación non gobernamental: ONG •
E C E E N X L T S P Ensino secundario obrigatorio: ESO
C O N C L Ú E U P E • Organización das Nacións Uni-
N N U O H T A E S X
das: ONU. 5 e 6. RL.
A F I R M A V P E P
P E N V O S P X R Ó
U S R E P L I C A N
N A E R F A T C L A
(Solucións: confesa, replica, expón,
F A K D E C L A R A asegura, conclúe, afirma, declara,
R O E S M A T I Z A matiza.)

211

130903 _ 0264-0279.indd 275 21/7/09 14:54:52


Obxectivos
• Identificar comparacións e me-
táforas.
• Crear adiviñas a partir de com-
paracións e metáforas.
Suxestións didácticas
Pregúntelles que fan cando queren
describir un obxecto estraño ou
innovador. A miúdo nestes casos
recorren ás comparacións. Na poe-
sía tamén se usa con frecuencia
este recurso coa intención de facer
un discurso máis bonito.
Comprobe se lembran o autor do
poema, Antón Cortizas, de quen
leron un relato na unidade 10 (As
bromas do río). Pode explicar que
os romances son un tipo de poe-
mas moi característico da tradición
oral e son poemas narrativos, é
dicir, que contan unha historia. Pi-
da que expliquen cal é a historia
que conta o fragmento que teñen
nesta páxina. Se é posible, unha
vez realizadas as actividades que
centran o tema desta unidade,
ofrézalles a versión completa do
romance para lelo, comentalo e
recitalo na aula.
Para explicar
• Despois de ler o cadro inicial
coa definición de comparación
e metáfora, pode achegar exem-
plos clarificadores (Os teus ollos
son coma dous luceiros. / Eses
luceiros da túa cara.) ou deixar
que eles mesmos identifiquen
no poema Romance das tres
princesas os recursos a partir
das definicións, tal como se pi-
de nas actividades 1, 2 e 3.
• As actividades 4 e 5 e o Obra-
doiro literario ensínanlles a cons-
truír metáforas. Fágalles ver
que, primeiramente, cómpre
establecer unha semellanza
entre dúas realidades (compara-
ción) e, unha vez realizada esta
comparación, cómpre eliminar o
obxecto orixinal e mencionar só
aquel co que o comparabamos
(así chegamos á metáfora).
212
130903 _ 0264-0279.indd 276
Literatura A comparación e a metáfora 4. D
c
A
Romance das tres princesas
Era un rei de barba preta,
ollos de mirada altiva,
voz de trebón, mans de aceiro
e alma de neve fría. […]
5. E
Era, hai xa moito tempo,
n
un rei que tiña tres fillas.
Coma o vento era a maior A
que sopraba noite e día. […]
preta: negra.
Semellaba bolboreta esfollar: quitar C
que coas ás moi coloridas as follas. fl
ía esfollando as tristezas u
e
e sementando alegrías.
El-Rei tiña tres princesas
A do medio das tres era
coma unhas rosas de lindas.
como o trigo dunha espiga.
El-Rei tiña tres tesouros
E a terceira, a máis pequena,
aló en terras da Galiza.
a que menos anos tiña,
El-Rei tiña tres amores,
era un espello de auga
pero El-Rei non o sabía. OBR
nacido na mañanciña. […]
ANTÓN CORTIZAS (fragmento)
1
A comparación é un recurso literario que consiste en establecer semellanzas entre
dous seres, dúas calidades ou dúas accións.
A metáfora é un recurso literario que consiste en nomear unha cousa co nome
doutra coa que se identifica nalgún aspecto.
1. Escolle a opción correcta en cada caso e copia.
2
M No verso do poema «coma unhas rosas de lindas» hai .................
unha comparación unha metáfora
M No verso do poema «El-Rei tiña tres tesouros» hai .................
unha comparación unha metáfora
2. Copia outras comparacións que atopes no poema e explícaas.
3. Explica as identificacións que se realizan en cada unha destas metáforas.
Logo transforma cada expresión nunha comparación.
3
voz de trebón mans de aceiro alma de neve
212
Máis información
As comparacións e as metáforas en adiviñas. Tal como se pode com-
probar na actividade 5 da unidade, as adiviñas constrúense en moi-
tos casos sobre metáforas e comparacións que intentan ocultar a
solución. Explote o mundo das adiviñas para reforzar os contidos
desta unidade. Pode atopar material en:
Que cousa é cousa...? de Paco Martín, recompilación de máis de mil
cen adiviñas ordenadas tematicamente en trece apartados.
303 adiviñas, de Gloria Sánchez.
Adiviñanceiro popular galego, Varios autores.
Adiviñas para xogar, de Xulio Cobas.
Xogando ás adiviñas, de Carme Baz.
21/7/09 14:54:52
 15
UNIDADE 15
4. Di en que caso se usa unha comparación e en cal unha metáfora para describir
cada elemento. Xustifica a resposta.

A Contenta está a cerdeira B Gaitiña, gaitiña gaiteira...

Competencias básicas
cos seus pendentes encarnados Teu corazón encarnado Aprender a aprender
e a súa saia domingueira. vai estalando de pena.
As actividades de creación de
comparacións e metáforas pro-
5. Escribe debaixo de cada debuxo a forma como se denominou cada elemento postas permiten desenvolver a ini-
na adiviña.
ciativa, a imaxinación e a creativi-
a. Adiviña 1 2 3 4 dade dos alumnos. Aproveite para
tar Campo branco, valorar os xogos lingüísticos tradi-
flores negras,
un arado
cionais, como as adiviñas, como
e cinco eguas. unha manifestación artística.
letras bolígrafo papel dedos
POPULAR
das.
................... ................... ................... ...................

Solucións
OBRADOIRO LITERARIO Crear metáforas
1. Comparación. Metáfora. 2. Co-
ento) ma o vento era a maior ... semella-
1. Inventa e completa unha comparación para cada un dos elementos seguintes.
Lembra que os dous elementos comparados teñen que ter algunha cousa en común. ba bolboreta / A do medio das tres
tre O sol é coma ....................... As nubes parecen ..............
era coma o trigo dunha espiga. 3.
A voz é moi sonora. As mans son
me Os dentes parecen ............... As estrelas son coma ........... fortes e duras. A súa alma é insen-
sible. Voz coma un trebón, mans
As cidades parecen .............. Os números son coma ........... coma o aceiro, alma coma a neve.
4. (Hai metáforas nos dous casos)
2. Substitúe as palabras destacadas por aquilo co que o comparaches e crea adiviñas. No poema A hai dúas metáforas:
os pendentes encarnados son
Estrelas que brillan de noite O sol, que cada día
e, polo día, dormen. nos dá luz e alegría. as cereixas, a saia domingueira,
as follaxe. No poema B hai unha
Nubes que cando se enfadan Dentes, que debes cepillar metáfora: o corazón encarnado é
provocan grandes treboadas. se a carie queres evitar.
o fol da gaita. 5. 1. letras: flores
Números que lles gusta contar, As cidades onde vive xente negras. 2. bolígrafo: un arado. 3.
e todas as cousas ordenar. e hai ruído sempre. papel: campo branco. 4: dedos:
cinco eguas.
3. Crea as túas propias adiviñas a partir de comparacións e metáforas. OBRADOIRO LITERARIO
1. RM: O sol é coma un foco de luz.
As nubes parecen ovellas. Os den-
213 tes parecen perlas. As estrelas son
coma lentellas. As cidades parecen
caixas de formigón. Os números
son como soldados en ringleira.
2. RM: Lentelliñas que brillan de
Outras actividades noite / e, polo día, dormen. Foco,
Os obxectos misteriosos. Repártalles aos alumnos recortes de revis- que cada día / nos dá luz e alegría.
tas en que se representan obxectos diversos (un radiador, un lapis, Ovellas que cando se enfadan /
unha mesa…). Cada alumno terá un obxecto e, sen mostrarllo ao provocan grandes treboadas. Per-
resto, intentará explicalo empregando unha ou varias comparacións. las, que debes cepillar / se a carie
O resto dos alumnos intentará adiviñar de que obxecto se trata. queres evitar. Soldados en ringleira
Como actividade final, anímeos a repasar as unidades de Literatura que lles gusta contar/ e todas as
que viron ao longo do curso e a crear descricións dos obxectos que cousas ordenar. Caixas de formi-
sexan literarias, con rima, unha certa regularidade silábica, outras gón onde vive xente / e hai ruído
figuras retóricas ademais da comparación e da metáfora… sempre. 3. RL.

213

130903 _ 0264-0279.indd 277 21/7/09 14:54:52


Obxectivos
• Repasar os contidos da unida-
de.
• Revisar contidos da unidade
anterior.
• Crear acrósticos.
Suxestións didácticas
A actividade 3 non só é interesante
para distinguir raíces verbais e desi-
nencias, senón tamén para repasar
a alternancia consonántica de c/z e
g/gu. Engada outras formas ver-
bais para que revisen a ortografía,
e complete con outras formas ver-
bais con alternancia c/qu (mancar,
sacar…)
Vixíe que os alumnos conxugan
correctamente os verbos da acti-
vidade 10 e que diferencian as
alternancias vocálicas propias
destes verbos.
A actividade de creación de acrós-
ticos que se propón en Es capaz
de… pode resultar máis intere-
sante para os alumnos se a fan a
partir das letras do seu nome.
Solucións
1. • Escríbense dous puntos nas
notas e nas cartas, despois do
saúdo; para introducir enumera-
cións; e antes de citar as palabras
exactas que di unha persoa. • As
siglas son o conxunto de letras
que se forman unindo as letras
iniciais dun grupo de palabras. •
A comparación é un recurso lite-
rario que consiste en establecer
semellanzas entre dous seres,
dúas calidades ou dúas accións. A
metáfora é un recurso literario que
consiste en nomear unha cousa co
nome doutra co que se se aseme-
lla. 2. Os verbos poden ser regu-
lares: manteñen a raíz igual en to-
das as formas e teñen as mesmas
desinencias ca o verbo modelo. Os
verbos poden ser irregulares: te-
ñen algunha variación na raíz e non
teñen as mesmas desinencias ca o
214
130903 _ 0264-0279.indd 278
Actividades
1. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o resumo destes contidos da unidade. LEM
M Escríbense dous puntos nas ….…, para introducir ….… e antes de citar ……. 9.
M As siglas son o conxunto de letras que se forman unindo ….…
M A comparación é ….… A metáfora é ….…
2. ESTUDO EFICAZ. Copia e completa o esquema.
OS VERBOS
poden ser 10.
................. .................
Manteñen ........ igual Teñen as mesmas ........ Teñen algunha Non teñen as mesmas
en todas as formas. ca o verbo modelo. variación na ........ ........ ca o verbo modelo.
3. Escribe o infinitivo e separa a raíz e as 6. Completa con enumeracións anunciadas.
desinencias das formas verbais seguintes. Non esquezas usar os dous puntos.
M vivistes M facedes M temías M Marica fala tres... M Anxo practica... 11.
M paguen M comezamos M sentirei M No zoolóxico hai... M Noa cultiva...
4. Clasifica as formas verbais destas oracións 7. Copia e completa cos dous puntos.
segundo pertenzan a verbos regulares
A espera ES
ou irregulares.
M O equipo vai ao polideportivo os sábados. Ao castelo chega o cabaleiro
1
M Xosé prefería un libro de aventuras. Bieito e dille a súa nai
–Mamá, gañei o torneo.
M Seis e oito fan catorce.
Hoxe non agardes por min
M Pola tarde o rapaz sempre colle cogomelos.
para cear!
M Bate as claras co azucre. A nai pregúntalle con interese
M Vexo un castelo na montaña. –Por que, meu fillo?
M Pola mañá traballei co ordenador. O cabaleiro responde
verbos regulares verbos irregulares
–Porque xa estou aquí.
8. Di a que se refiren estas metáforas.
5. Escribe as siglas correspondentes.
M Diario Oficial de Galicia ▶ …..... Pa pequena para coller a sopa
e levala toda da cunca á boca.
M Documento Nacional de Identidade ▶ ….....
M Universidade de Vigo ▶ ….....
A gran serpe multicolor dirixíase a fume
2
M Inspección Técnica de Vehículos ▶ ….....
de carozo cara á meta.
M Unión Europea ▶ ….......…
214
Outras actividades
Sopa de letras de verbos. Pídalles que identifiquen nesta sopa de
letras doce formas verbais e despois que as analicen tendo en conta
a persoa, o número, o tempo e o modo.
P A S E O R S A I A X E
C E C U M O T L H E C F
H P L É S E M O S O O O
E S A E M T E N A P N X
G E R A N D E I P C V E
A H O M O T A O C O E S
B C O M E R A D E S R U
A E F X S C H N A S T O (Solucións: foxes, saia, chegaban,
N X C O Ñ E C E R Í A S fixeches, lésemos, andei, comerades,
X I A P U I D E R A N X paseo, puideran, convertan, coñecerías,
M F C A M I Ñ A R Á V T camiñará.)
21/7/09 14:54:52
 15
UNIDADE 15
LEMBRA E REPASA verbo modelo. 3. • viv-istes (vivir) •
fac-edes (facer) • tem-ías (temer) •
9. Completa as oracións conxugando, 12. Escribe os guións e as
en cada caso, o verbo que se indica. comiñas onde cumpra.
pagu-en (pagar) • comez-amos (co-
● Vós sodes moi amigos. Por que ….....… mezar) •sent-irei (sentir). 4. VERBOS
Martín Codax
(DISCUTIR) así? REGULARES: prefería, colle, bate,
Martín Codax mediados
● Non, Estevo, non. As vacas non ….....…
do século XIII - comezos
traballei. VERBOS IRREGULARES:
(GRUÑIR), elas ….....… (MUXIR).
do século XIV foi un xograr, posiblemente vai, fan, vexo. 5. • DOG • DNI • UV
● Miña nai non me ….....… (ABURRIR), de Vigo, polas referencias que fai a esa
con ela sempre me ….....… (DIVERTIR). • ITV • UE. 6. RM: • Marica fala tres
cidade, como por exemplo: Ondas do mar
de Vigo, se vistes meu amigo… Codax tivo
idiomas: francés, inglés e alemán.
10. Completa o cadro cos tempos dos verbos moito éxito na súa época, se vivise agora • Anxo practica fútbol, tenis e pira-
que se indican.
sería unha star da canción. güismo. • No zoolóxico hai moitos
servir fuxir partir animais salvaxes: tigres, leóns, leo-
PRESENTE DE 13. Arrodea os prefixos de situación.
mas INDICATIVO ● subtítulo ● sobrecama ● entreplanta pardos… • Noa cultiva moitas horta-
delo. PRESENTE DE ● antepoñer ● posdata ● ultrasón lizas: cenorias, pementos, cebolas
SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
e tomates. 7. …a súa nai: / …con
. 14. Escribe unha palabra con cada un destes
prefixos de situación. interese: / …responde: 8. Culler. O
11. Explica en que situacións se deben usar
pelotón ciclista. 9. RM: • discutides
ca... sub- extra- ante-
as parénteses e en cales as comiñas. • gruñen, moxen. • aburre, divirto.
...
10. PRESENTE DE INDICATIVO: sir-
vo, serves, serve, servimos, servi-
ES CAPAZ DE… Crear acrósticos des, serven; fuxo, foxes, foxe, fuxi-
1. Un acróstico é un escrito en que as primeiras letras de cada oración se poden ler de arriba
mos, fuxides, foxen; parto, partes,
abaixo formando unha palabra. Crea un acróstico seguindo as instrucións seguintes. parte, partimos, partides, parten.
1. Escolle unha destas palabras e escríbea en vertical. PRESENTE DE SUBXUNTIVO: sirva,
EXEMPLO F sirvas, sirva, sirvamos, sirvades,
fax oliveira mar automóbil
A sirvan; fuxa, fuxas, fuxa, fuxamos,
rei vila coroa teléfono
X fuxades, fuxan; parta, partas, parta,
2. Escribe unha oración que comece con cada unha das letras e que teña partamos, partades, partan. IMPE-
relación coa palabra escollida. Se queres que o teu acróstico RATIVO: sirve, servide; fuxe, fuxide;
teña máis graza, fai que as oracións rimen entre elas.
EXEMPLO F ▶ Funciona grazas á liña do teléfono.
parte, partide. 11. • As parénteses
A ▶ Axuda a enviar calquera documento… serven para encerrar datos aclara-
X ▶ Xunto ao destinatario estará ao momento. torios como datas, lugares, explica-
ción de siglas… As comiñas escrí-
e
2. Crea os teus propios acrósticos e pásallos a un compañeiro ou compañeira
para que adiviñe a palabra a partir da cal os creaches. bense para reproducir textualmente
as palabras que dixo alguén; para
indicar que unha palabra ten un sen-
215 tido irónico ou distinto do habitual;
para destacar un termo estranxeiro
ou dialectal, un alcume ou un termo
coloquial. 12. (Na orde, no libro do
alumno, debería preguntar polas
Programa de ESTUDO EFICAZ parénteses e as comiñas). Martín
Ao acabar a unidade, faga que os alumnos reflexionen sobre o que Codax (mediados do século XIII - co-
aprenderon. Complete con eles unha táboa coma esta: mezos do século XIV) foi un xograr,
O que aprendín O que aprendín a facer posiblemente de Vigo, polas referen-
cias que fai a esa cidade, como por
Lectura
exemplo: «Ondas do mar de Vigo,
Comunicación oral se vistes meu amigo…» Codax tivo
Gramática moito éxito na súa época, se vivise
Ortografía agora sería unha «star» da canción.
13. • sub • sobre • entre • ante
Vocabulario
• pos • ultra. 14. RM: subterráneo,
Composición de textos extraterrestre, anteproxecto.
Literatura ES CAPAZ DE…
1 e 2. RL.

215

130903 _ 0264-0279.indd 279 21/7/09 14:54:53

 Audicións
UNIDADE 1
Audición 1
–Mira, secou a planta que estivemos coidando o ano
pasado...
–Puf! Pois levamos outra. Se todas son iguais...
Audición 2
–Isto é intolerable! Todo o santo día a beirarrúa chea
de coches! E vostede, señor policía, non fai nada. Ei,
dígame por onde temos que pasar os viandantes, díga-
mo se pode ser...
–Non se preocupe, señora, agora mesmo aviso o guin-
dastre para que leve os coches mal aparcados...
Audición 3
–Vicente! Arre demo! Pensaba que non nos volveriamos
ver!
–Carme? Ti tamén cambiaches de colexio? É incrible!
Audición 4
–Que... que can máis... máis bonito, Uxía... En... encán-
tame...
–Si, si, xa vexo que che encanta... Queres tocalo?
UNIDADE 2
Audición 1 (No libro, páx. 23)
Audición 2
velocidade, teléfono, oxalá, instituto, ósos, reloxo, pro-
xecto, pexegos, transporte, xardineiro, ningunha, terres-
tre.
UNIDADE 3
Audición 1
Non sei se vos decatastes, pero cando chegan as
rebaixas a xente vólvese un pouco tola: ve ofertas e
gangas por todos os sitios! Hoxe mesmo, sen ir máis
lonxe, cando subía ao autobús para vir aquí, á radio, un
home diante de min preguntoulle ao condutor:
–Escoite, canto custa o autobús?
–Un euro e vinte céntimos –contestou o condutor.
–Pois que baixe todo o mundo, que o merco!
Iso si que é mercar barato, eh?
Audición 2
Cada vez hai máis xente que quere o televisor VEXO-
TEBÉN. VEXOTEBÉN non é soamente o televisor máis
barato do mercado senón que, ademais, ten unha defini-
ción de cor e unha calidade de son insuperables! Merca
un VEXOTEBÉN e verás o mundo doutra maneira!
216
130903 _ 0280-0288.indd 280
Audición 3
Aínda que, a primeira vista, a araña poida parecer un
insecto, non o é. Se nos fixamos na súa anatomía,
decatarémonos de que as arañas teñen oito patas, en
lugar das seis que caracterizan os insectos, e que lles
faltan as antenas e as ás propias deste tipo de inver-
tebrados.
Audición 4
Boas tardes! Os veciños do barrio das Fontiñas tiveron
hoxe a visita dun turista inesperado, o tigre Sandokán,
que escapou do zoolóxico esta mañá. Afortunadamente,
os coidadores do zoo reaccionaron rapidamente e pui-
deron apreixar a fera antes de que atacase algún veci-
ño.
Audición 5
Atención a todos os condutores que viaxen cara a
Cabeza de Manzaneda! A estrada OU-325 foi cortada
ao tráfico a causa das fortes nevadas. O acceso ás
localidades de Trives e Chandrexa de Queixa só se
poderá realizar, con uso de cadeas, a través das estra-
das comarcais C-15 e C-23. Se queren máis informa-
ción, poden telefonar á Dirección Xeral de Tráfico.
Audición 6
A cigarra e a formiga
O inverno chegara e a cigarra tiña moito frío e moita
fame. Pasara o verán cantando e divertíndose moitísi-
mo, pero agora estábao pasando moi mal. De súpeto
pensou na súa veciña a formiga. Ela si que vivía quenti-
ña no formigueiro e seguro que tiña comida de sobra: é
que pasara o verán xuntando granciños de trigo e outras
cousas! Decidida, chamou á porta do formigueiro e,
cando a formiga abriu, preguntoulle:
–Amiga formiga, teño fame e frío, poderíasme dar abrigo
e alimento?
–E que facías ti durante o verán, mentres eu xuntaba
comida pouquiño a pouco e construía o formigueiro para
previr o frío?
–Cantar! –dixo a cigarra con naturalidade.
–Pois agora baila, amiga cigarra; quizais así aprendas a
ser máis previsora –dixo a formiga.
E, dito isto, pechoulle a porta nos fociños. Daquela a
cigarra decatouse de que a formiga tiña razón e prome-
teuse que nunca máis ningún inverno a collería despre-
vida.
Audición 7
–Esta é a colección de libros de aventuras máis comple-
ta e mellor editada que hai nestes momentos no mer-
cado. Fíxese vostede en que nas librarías custa 200
euros e eu ofrézolla por soamente 125. Élle unha opor-
tunidade única!
–Síntoo, pero este mes tivemos moitos apuros e non
nos vai ben agora gastar tanto diñeiro.
8/7/09 15:08:17
 –Por iso non se preocupe, señor. Podemos chegar a un
acordo e pagar en prazos de moi pouca cantidade. Todo
é cuestión de falalo. Sería unha mágoa que a súa fami-
lia, e especialmente os seus fillos, non puidesen gozar
desta fantástica e única colección de libros de aventu-
ras só por cuestións económicas...
Audición 8
–Aínda que as cualificacións non están mal de todo, si
que notamos que o seu rendemento baixou respecto do
curso pasado.
–Pois é estraño, porque na casa continúalle dedicando
as mesmas horas ao estudo.
–Ao mellor aínda non se adaptou ao curso.
–Eu penso que o problema é que non atende na clase
e que, por iso, aínda que estude na casa, non lle que-
dan claros os conceptos.
Audición 9
–Avó, avó, sabes que mañá iremos co colexio a plantar
carballos ao monte?
–Pois vai amodo, a ver se che pasa coma a Martiño, un
rapaz que viña comigo ao colexio. Sabes que lle oco-
rreu?
UNIDADE 4
Audición 1
–Ola! Estou facendo unha enquisa para a revista munici-
pal. Poderíasme contestar unhas preguntas?
–Naturalmente. Dispara.
–Cres que reciclar o lixo é importante?
–Si, penso que é fundamental facelo.
–Pensas que o concello tivo unha boa iniciativa aumen-
tando o número de colectores de reciclaxe na localida-
de?
–E tanto! De feito, creo que o deberían facer xa hai
moito tempo.
–A pesar diso, aínda hai moita xente que non recicla.
Que medidas tomarías contra os que non reciclan se
foses o alcalde da localidade?
–Que que medidas tomaría contra os que non reciclan?
Pois obrigaríaos a traballar gratis recollendo lixo ou nunha
planta de reciclaxe, durante unha boa temporada.
Audición 2
–Ola! Estou facendo unha enquisa para a revista munici-
pal. Poderíasme contestar unhas preguntas?
–Se non son moi difíciles... Adiante!
–Cres que reciclar o lixo é importante?
–Por suposto! Se o facemos todos, aínda poderemos
salvar o planeta.
–Pensas que o concello tivo unha boa iniciativa aumen-
tando o número de colectores de reciclaxe na localidade?
130903 _ 0280-0288.indd 281
–Si, é unha iniciativa estupenda, xa que así resulta máis
fácil e cómodo reciclar.
–A pesar diso, aínda hai moita xente que non recicla.
Que medidas tomarías contra os que non reciclan se
foses o alcalde da localidade?
–Mmm... Puf! Non o sei. Quizais... Puf! Eu que sei...
Aumentaría a vixilancia durante as horas en que se
adoita tirar o lixo e poñeríalle multas a quen non reci-
clase.
Audición 3
–Ola! Estou facendo unha enquisa para a revista munici-
pal. Poderíasme contestar unhas preguntas?
–Si, sen ningún problema. Cando queiras...
–Cres que reciclar o lixo é importante?
–Si, sen dúbida. É fundamental se queremos salvar o
planeta.
–Pensas que o concello tivo unha boa iniciativa aumen-
tando o número de colectores de reciclaxe na localida-
de?
–Creo que foi unha iniciativa acertadísima e que facía
moita falta.
–A pesar diso, aínda hai moita xente que non recicla.
Que medidas tomarías contra os que non reciclan se
foses o alcalde da localidade?
–Alégrame que me fagas esta pregunta porque penso
que hai moitas cousas que facer neste sentido. Por
exemplo, organizar cursos gratis para concienciar e
ensinar a reciclar; fomentar a reciclaxe nos colexios
mediante premios ou crear unha policía do lixo que vixíe
que cada bolsa se bota no colector correspondente.
UNIDADE 5
Audición
–Mira ti, que idea... ir deica o lago para ver a posta de
sol! Agora, pola túa culpa, ao mellor temos que pasar a
noite no bosque!
–Que? Pasar a noite no bosque? Dilo de broma, verda-
de?
–Non vos preocupedes, que o campamento non debe
estar moi lonxe. Ademais, non me diredes que non
valeu a pena a excursión. Ver a posta de sol, a saída
das primeiras estrelas... Foi unha marabilla!
–Que foi iso? Non o oístes? Ai, miña nai, a ver se é
algún animal feroz...
–Tranquilo, home, que fun eu. Ei, mirade alá, aquelas
luces! Debe ser o campamento! Xa vos dicía que non
debía estar moi lonxe.
– Non, non debe estar moi lonxe! Uns tres ou catro qui-
lómetros soamente! Ai, quen me mandaría a min facer-
che caso, quen?
217
8/7/09 15:08:17
 UNIDADE 6
Audición
–Si? Dígame?
–Mariña? Son Antón. Escoita, podes ver se enriba da
miña mesa hai unha foto que me fai falta?
–Aquí hai unha morea de fotos. Cal é a que queres?
–É a foto dun rapaz duns dez anos que se chama Xavier
e está en quinto C. É moreno e ten os ollos castaños.
É moi bo estudante e lévase moi ben cos compañeiros.
Ah, e ten os cabelos longos.
–Home, podías comezar por aí! Si, tela aquí. Queres que
cha leve?
–Non, grazas. Vouna buscar agora. Deica logo!
–Adeus!
UNIDADE 7
Audición
Ola! Son Papiroflex, o robot que sabe facer de todo con
papel. Hoxe ensinareivos a facer un vaso.
En primeiro lugar, collede un papel cadrado e dobrádeo
pola metade en diagonal para formardes un triángulo.
Despois, dobrade as puntas opostas do triángulo de
maneira que quede unha dentro da outra. A continua-
ción, tedes que dobrar as dúas puntas superiores cara
a fóra, unha cara a unha banda e outra cara á outra.
Finalmente, poñede os dedos dentro do furado superior
e abrídeo. Xa tedes o vaso!
UNIDADE 8
Audición
–Aviso urxente de rescate: uns excursionistas acaban
de perderse na montaña. Segundo as súas indicacións,
atópanse no medio dun bosque próximo a un dos pun-
tos que atravesan o río. En fronte ven un lago cunha
enorme rocha que ten forma de cabalo. Ás súas costas
ven luces e fume. Pensan que pode ser un refuxio, pero
non se atreven a continuar camiñando na escuridade.
Nestes momentos atópanse sentados ao pé dunha
fonte que hai no medio do bosque. Localizástelos?
–Si, xa os temos. Dicídelles que agora mesmo os res-
cataremos!
UNIDADE 9
Audición
Ao longo deste mes estudamos moitas cousas sobre
Galicia: como son as costas, cales son as montañas e
os ríos máis importantes... E hoxe aprenderemos unha
cousiña máis: como é o clima.
Lembrades que clima e tempo atmosférico non son o
mesmo, verdade? O tempo atmosférico cambia cons-
218
130903 _ 0280-0288.indd 282
tantemente, día a día, mentres que o clima se refire
a características atmosféricas constantes dunha zona
determinada. Galicia ten clima oceánico, con abundantes
precipitacións e temperaturas suaves. Segundo a proxi-
midade ao mar e a altura, hai variacións climáticas:
Na costa e nas súas proximidades, o clima é oceánico
típico. As chuvias son moi abundantes todo o ano, o
inverno é temperado e o verán é suave.
Na Galicia central e meridional predomina o clima oceá-
nico de interior. Os veráns son cálidos e os invernos son
fríos con frecuentes xeadas; chove menos ca na costa.
Nos vales do Miño e do Sil, o clima é case mediterrá-
neo, é dicir, ten invernos frescos e veráns calorosos. As
chuvias son escasas todo o ano.
Nas serras orientais e nas zonas máis altas das serras
centro-occidentais dáse o clima oceánico de montaña.
O inverno é frío e o verán é suave. Chove abundante-
mente, e con frecuencia en forma de neve.
UNIDADE 10
Audición
–Si?
–Ola, Antía! Son Christian. Hai moito tempo que non
falar.
–Que alegría, Christian! Como estás?
–Moi ben. Agora, eu e meus irmá Peter e Claire vivimos
con nosos pais en Londres.
–Si? Que ben! Debes estar moi contento.
–Si. A casa nova é moi grande e ten un xardín preciosa.
Xa virás visitarnos esta vacacións, de acordo?
–Si, si, que xa teño ganas de volvervos ver. Biquiños a
todos, Christian.
–Igualmente, Antía. Aburiño!
–Abur!
UNIDADE 11
Audición
–Avós, que ben! Viñestes! Trouxéstesme algún regalo
de aniversario?
–Si, un cada un. Pero só chos daremos se adiviñas
antes o que é. Está atenta. No primeiro paquete de
regalo hai dous obxectos iguais que están baleiros por
dentro para que poidas poñer os pés. Aprendiches a
utilizalos cando tiñas cinco anos e agora es toda unha
campioa. Son de cor rosa e, en total, teñen seis rodas.
–O segundo regalo non ten nada que ver co deporte,
pero tamén che gusta moito. É un obxecto pequeno que
che permitirá vivir miles de aventuras sen te moveres
da casa. Ten uns debuxos espectaculares, está feito de
papel e non precisa máis pilas nin baterías ca os teus
dedos.
8/7/09 15:08:17
 UNIDADE 12
Audición
–Boas tardes, señoras e señores xornalistas! Esta mañá
o concello tomou unha decisión que vai mellorar a cali-
dade do centro histórico da nosa localidade: converter
en zona de viandantes a rúa do Medio, a rúa Maior e a
rúa Real. Se queren facer calquera pregunta sobre este
tema, respondereilles con moito gusto.
–Boas tardes, señora concelleira de Urbanismo.
Chámome Filipe Penas e traballo para o Xornal da Vila.
En canto tempo ten previsto o concello realizar as obras
destas rúas?
–En principio, o proxecto especifica que as obras se
levarán a cabo durante os meses de xullo e agosto
exclusivamente, que coinciden cos meses de vacacións
de gran parte da poboación. Deste xeito agardamos
reducir ao máximo as molestias dos veciños. Non obs-
tante, a vindeira semana está convocada unha reunión
cos comerciantes e coa asociación de veciños da zona
para ver que outras medidas poderiamos adoptar co fin
de que esta remodelación os afecte o menos posible.
–Boas tardes, señora concelleira. Son Adela Crespo,
de Infodixital. A miña pregunta é esta: por que se van
facer peonís estas rúas e non outras, coma a rúa do
Medio ou a rúa de Arriba, que tamén se atopan na
zona centro?
–A decisión foi difícil. Efectivamente, hai rúas coma as
que vostede mencionou que tamén merecen ser para
viandantes, pola situación e polas características que
presentan. Desgraciadamente, o orzamento con que
contamos é reducido e iso obrigounos a facer unha
selección na cal tivemos en conta, sobre todo, o valor
cultural e comercial de cada rúa.
–Boas tardes. Chámome Denís Regueira e son xornalis-
ta de Radio Matutina. Que pensa facer o concello para
reducir as molestias que as obras lle poidan ocasionar
á veciñanza?
–Coido que a esta pregunta poden responder os seus
compañeiros tan ben coma min. Se me desculpa...
–Boas tardes. Son Sabela Mariño e traballo para Telesil.
Gustaríanos saber que beneficios esperan obter de
facer peonís as rúas da zona centro.
–Os beneficios que se poden obter son numerosos.
Pero, por mencionar algúns, direille que, por exemplo,
iso axudará a conservar mellor os edificios e os monu-
mentos históricos da zona centro, xa que a contamina-
ción se vai reducir polo menos á metade; ademais, reac-
tivarase a actividade comercial e de lecer que, desde
hai uns cantos anos decaera notablemente a causa
do excesivo tránsito e dos problemas de aparcamento.
Coa remodelación, estes problemas desaparecerán e a
xente volverá mercar dentro da localidade. Espero con-
testarlle con isto. Algunha pregunta máis? Non? Pois
dou por acabada esta rolda de prensa. Graciñas a todos
por vir. Deica a próxima.
130903 _ 0280-0288.indd 283
UNIDADE 13
Audición
Atención ao bando! Atención! Hoxe ás seis da tarde,
no Centro Cultural, inaugurarase a exposición «O home
das cavernas», a última colección de cadros do famoso
pintor local Alberte Cores. Están convidados todos os
veciños e veciñas da localidade.
UNIDADE 14
Audición
Señoras e señores, acabamos de entrar na sala dos
grandes personaxes da historia. Á man dereita atopa-
mos en primeiro lugar a Nefertiti, unha das raíñas máis
importantes do antigo Exipto, que viviu 1.300 anos
antes do nacemento de Cristo. Ao seu lado temos o
busto do mestre Mateo, o responsable, no século XII, da
construción do Pórtico da Gloria da catedral de Santiago
de Compostela. Un pouco máis alá atópase Frei Martín
Sarmiento, un dos pensadores galegos máis brillantes
do século XVIII. Á man esquerda podemos ver, de fronte,
o busto de Aníbal, militar cartaxinés que, co ataque á
cidade de Sagunto no ano 219 antes de Cristo, provo-
cou a segunda guerra Púnica. Á súa dereita está Rosalía
de Castro, a autora galega máis recoñecida internacio-
nalmente, e a grande artífice do Rexurdimento da litera-
tura galega a finais do século XIX. E ao fondo atopamos
a científica polaca Marie Curie, a primeira muller que
conseguiu un premio Nobel dúas veces, en 1903 e en
1911.
UNIDADE 15
Audición
–Ola, Cibrán!
–Iria! Es ti! Benditos os ollos; canto tempo! Aínda conti-
núas traballando naquela sala de exposicións que... Ui,
como se chamaba? Eh... Téñoo na punta da lingua...
–Sala Magna. Non, tivemos que pechar. Non vendiamos
unha rosca. Montabas calquera exposición e acudían
catro gatos. Un desastre!
–Déixasme de pedra. E agora a que te dedicas?
–Agora dirixo unha galería de arte. É que cando unha
porta se pecha outra se abre.
–Pois alégrome moitísimo, Iria. A ver se quedamos outro
día e me contas todo sen perder detalle, que hoxe mar-
cho a fume de carozo.
–De acordo! Xa nos telefonamos. Aburiño!
–Adeus!
219
8/7/09 15:08:17
 Os verbos irregulares
O VERBO ESTAR
Formas persoais

MODO INDICATIVO MODO SUBXUNTIVO

Pretérito Imperfecto Pretérito Perfecto Pretérito Imperfecto
Presente Presente
(Copretérito) (Pretérito) (Pretérito)

eu estou eu estaba eu estiven eu estea eu estivese

ti estás ti estabas ti estiveches ti esteas ti estiveses
el está el estaba el estivo el estea el estivese
nós estamos nós estabamos nós estivemos nós esteamos nós estivésemos
vós estades vós estabades vós estivestes vós esteades vós estivésedes
eles están eles estaban eles estiveron eles estean eles estivesen
Pretérito Pluscuamperfecto Condicional
Futuro
(Antepretérito) (Pospretérito) MODO IMPERATIVO
eu estivera eu estarei eu estaría está ti
ti estiveras ti estarás ti estarías estade vós
el estivera el estará el estaría
nós estiveramos nós estaremos nós estariamos
vós estiverades vós estaredes vós estariades Formas non persoais
eles estiveran eles estarán eles estarían Infinitivo estar

Xerundio estando

Participio estado

O VERBO SER
Formas persoais

MODO INDICATIVO MODO SUBXUNTIVO

Pretérito Imperfecto Pretérito Perfecto Pretérito Imperfecto
Presente Presente
(Copretérito) (Pretérito) (Pretérito)

eu son eu era eu fun eu sexa eu fose

ti es ti eras ti fuches ti sexas ti foses
el é el era el foi el sexa el fose
nós somos nós eramos nós fomos nós sexamos nós fósemos
vós sodes vós erades vós fostes vós sexades vós fósedes
eles son eles eran eles foron eles sexan eles fosen
Pretérito Pluscuamperfecto Condicional
Futuro
(Antepretérito) (Pospretérito) MODO IMPERATIVO
eu fora eu serei eu sería sé ti
ti foras ti serás ti serías sede vós
el fora el será el sería
nós foramos nós seremos nós seriamos
vós forades vós seredes vós seriades Formas non persoais
eles foran eles serán eles serían Infinitivo ser

Xerundio sendo

Participio sido

220

130903 _ 0280-0288.indd 284 8/7/09 15:08:18

 O VERBO HABER
Formas persoais

MODO INDICATIVO MODO SUBXUNTIVO

Pretérito Imperfecto Pretérito Perfecto Pretérito Imperfecto
Presente Presente
(Copretérito) (Pretérito) (Pretérito)

eu hei eu había eu houben eu haxa eu houbese

ti has ti habías ti houbeches ti haxas ti houbeses
el ha/hai el había el houbo el haxa el houbese
nós habemos nós habiamos nós houbemos nós haxamos nós houbésemos
vós habedes vós habiades vós houbestes vós haxades vós houbésedes
eles han eles habían eles houberon eles haxan eles houbesen
Pretérito Pluscuamperfecto Condicional
Futuro
(Antepretérito) (Pospretérito) MODO IMPERATIVO
eu houbera eu haberei eu habería non ten formas de imperativo
ti houberas ti haberás ti haberías
el houbera el haberá el habería
nós houberamos nós haberemos nós haberiamos
vós houberades vós haberedes vós haberiades Formas non persoais
eles houberan eles haberán eles haberían Infinitivo haber

Xerundio habendo

Participio habido

O VERBO TER
Formas persoais

MODO INDICATIVO MODO SUBXUNTIVO

Pretérito Imperfecto Pretérito Perfecto Pretérito Imperfecto
Presente Presente
(Copretérito) (Pretérito) (Pretérito)

eu teño eu tiña eu tiven eu teña eu tivese

ti tes ti tiñas ti tiveches ti teñas ti tiveses
el ten el tiña el tivo el teña el tivese
nós temos nós tiñamos nós tivemos nós teñamos nós tivésemos
vós tedes/tendes vós tiñades vós tivestes vós teñades vós tivésedes
eles teñen eles tiñan eles tiveron eles teñan eles tivesen
Pretérito Pluscuamperfecto Condicional
Futuro
(Antepretérito) (Pospretérito) MODO IMPERATIVO
eu tivera eu terei eu tería ten ti
ti tiveras ti terás ti terías tede/tende vós
el tivera el terá el tería
nós tiveramos nós teremos nós teriamos
vós tiverades vós teredes vós teriades Formas non persoais
eles tiveran eles terán eles terían Infinitivo ter

Xerundio tendo

Participio tido

221

130903 _ 0280-0288.indd 285 8/7/09 15:08:18

 O VERBO IR
Formas persoais

MODO INDICATIVO MODO SUBXUNTIVO

Pretérito Imperfecto Pretérito Perfecto Pretérito Imperfecto
Presente Presente
(Copretérito) (Pretérito) (Pretérito)

eu vou eu ía eu fun eu vaia eu fose

ti vas ti ías ti fuches ti vaias ti foses
el vai el ía el foi el vaia el fose
nós imos nós iamos nós fomos nós vaiamos nós fósemos
vós ides vós iades vós fostes vós vaiades vós fósedes
eles van eles ían eles foron eles vaian eles fosen
Pretérito Pluscuamperfecto Condicional
Futuro
(Antepretérito) (Pospretérito) MODO IMPERATIVO
eu fora eu irei eu iría vai ti
ti foras ti irás ti irías vamos nós
el fora el irá el iría ide vós
nós foramos nós iremos nós iriamos
vós forades vós iredes vós iriades
eles foran eles irán eles irían Formas non persoais
Imperativo ir

Xerundio indo

Participio ido

O VERBO FACER
Formas persoais

MODO INDICATIVO MODO SUBXUNTIVO

Pretérito Imperfecto Pretérito Perfecto Pretérito Imperfecto
Presente Presente
(Copretérito) (Pretérito) (Pretérito)

eu fago eu facía eu fixen eu faga eu fixese

ti fas ti facías ti fixeches ti fagas ti fixeses
el fai el facía el fixo el faga el fixese
nós facemos nós faciamos nós fixemos nós fagamos nós fixésemos
vós facedes vós faciades vós fixestes vós fagades vós fixésedes
eles fan eles facían eles fixeron eles fagan eles fixesen
Pretérito Pluscuamperfecto Condicional
Futuro
(Antepretérito) (Pospretérito) MODO IMPERATIVO
eu fixera eu farei eu faría fai ti
ti fixeras ti farás ti farías facede vós
el fixera el fará el faría
nós fixeramos nós faremos nós fariamos
vós fixerades vós faredes vós fariades Formas non persoais
eles fixeran eles farán eles farían Imperativo facer

Xerundio facendo

Participio feito

222

130903 _ 0280-0288.indd 286 8/7/09 15:08:18

 O VERBO VIR
Formas persoais

MODO INDICATIVO MODO SUBXUNTIVO

Pretérito Imperfecto Pretérito Perfecto Pretérito Imperfecto
Presente Presente
(Copretérito) (Pretérito) (Pretérito)

eu veño eu viña eu vin eu veña eu viñese

ti vés ti viñas ti viñeches ti veñas ti viñeses
el vén el viña el veu el veña el viñese
nós vimos nós viñamos nós viñemos nós veñamos nós viñésemos
vós vides/vindes vós viñades vós viñestes vós veñades vós viñésedes
eles veñen eles viñan eles viñeron eles veñan eles viñesen
Pretérito Pluscuamperfecto Condicional
Futuro
(Antepretérito) (Pospretérito) MODO IMPERATIVO
eu viñera eu virei eu viría ven ti
ti viñeras ti virás ti virías vide/vinde vós
el viñera el virá el viría
nós viñeramos nós viremos nós viriamos
vós viñerades vós viredes vós viriades Formas non persoais
eles viñeran eles virán eles virían Infinitivo vir

Xerundio vindo

Participio vido

O VERBO VER
Formas persoais

MODO INDICATIVO MODO SUBXUNTIVO

Pretérito Imperfecto Pretérito Perfecto Pretérito Imperfecto
Presente Presente
(Copretérito) (Pretérito) (Pretérito)

eu vexo eu vía eu vin eu vexa eu vise

ti ves ti vías ti viches ti vexas ti vises
el ve el vía el viu el vexa el vise
nós vemos nós viamos nós vimos nós vexamos nós vísemos
vós vedes vós viades vós vistes vós vexades vós vísedes
eles ven eles vían eles viron eles vexan eles visen
Pretérito Pluscuamperfecto Condicional
Futuro
(Antepretérito) (Pospretérito) MODO IMPERATIVO
eu vira eu verei eu vería ve ti
ti viras ti verás ti verías vede vós
el vira el verá el vería
nós viramos nós veremos nós veriamos
vós virades vós veredes vós veriades Formas non persoais
eles viran eles verán eles verían Infinitivo ver

Xerundio vendo

Participio visto

223

130903 _ 0280-0288.indd 287 8/7/09 15:08:18

 Dirección de arte: Xosé Crespo
Proxecto gráfico
Portada: Carrió / Sánchez / Lacasta
Interiores: Paco Sánchez
Ilustración de portada: Álex Fito
Xefa de proxecto: Rosa Marín
Coordinación de ilustración: Afonso Toimil
Xefe de desenvolvemento de proxecto: Xavier Tejeda
Desenvolvemento gráfico: José Luis García e Raúl de Andrés

Dirección técnica: Ángel García Encinar

Coordinación técnica: Ester Marín e Xosé Luís Verdasco
Confección e montaxe: Ester Marín
Corrección: Ánxela Carril e Antón Palacio
Cartografía: Ester Marín
Documentación e selección fotográfica: Mercedes Barcenilla

Fotografía: A. Toril; C. Contreras; C. Roca; Dino; F. de Madariaga; G. Rodríguez; GARCÍA-PELAYO/Juancho;

J. C. Muñoz; J. Escandell.com; J. Jaime; J. L. G. Grande; J. Lucas; J. M. Gil-Carles; J. M.ª Regalado;
Krauel; M. G. Vicente; Michele di Piccione; ORONOZ; P. Esgueva; Prats i Camps; R. Manent; S. Enríquez;
S. Padura; T. Arias; X. S. Lobato; A. G. E. FOTOSTOCK/Science Photo Library/V. Habbick Visions,
Juan José Pascual, Helene Rogers; A.S.A./Cyril Ruoso; AGENCIA ESTUDIO SAN SIMÓN/A. Prieto;
COMSTOCK; CONTIFOTO/SYGMA/J. P. Laffont; CORDON PRESS/Roger-Viollet, Lebrecht; EFE/EPA/DPA/
Stephanie Pilick, Andreas F. Voegelin, Patrick Pleul; EFE/SIPA-PRESS/P. Durieux; FOCOLTONE;
GETTY IMAGES SALES SPAIN/The Bridgeman Art Library; HIGHRES PRESS STOCK/AbleStock.com;
I. Preysler; ISTOCKPHOTO; JOHN FOXX IMAGES; MARGEN FOTOGRAFÍA; MUSEUM ICONOGRAFÍA/J. Martin;
NASA; PHOTODISC; STOCKBYTE; Ana M.ª Guerra; BIBLIOTECA DEL REAL MONASTERIO DE EL ESCORIAL;
BIBLIOTECA NACIONAL DE ESPAÑA/Laboratorio Biblioteca Nacional; GENERALITAT DE CATALUNYA;
M. Pellejero; MATTON-BILD; MUSEO ARQUEOLÓXICO NACIONAL, FLORENCIA; MUSEO DELLA CIVILTÀ
ROMANA, ROMA; MUSEO EXIPCIO, O CAIRO; MUSEO PROVINCIAL, LUGO; SERIDEC PHOTOIMAGENES CD;
TELEVISIÓN DE GALICIA; THE METROPOLITAN MUSEUM OF ART, NEW YORK; ARQUIVO SANTILLANA

© 2008 by Edicións Obradoiro, S. L. / Santillana Educación, S. L.

Ruela de Entrecercas, 2. 15705 Santiago de Compostela
PRINTED IN SPAIN
Impreso en España por

ISBN: 978-84-8224-842-4
CP: 130903
Depósito legal:

Calquera forma de reprodución, distribución, comunicación pública ou

transformación desta obra só pode realizarse coa autorización dos seus
titulares, salvo excepción prevista pola lei. Diríxase a CEDRO (Centro Español
de Dereitos Reprográficos, www.cedro.org) se necesita fotocopiar ou escanear
algún fragmento desta obra.

130903 _ 0280-0288.indd 288 8/7/09 15:08:18