UNIVERZITET U SARAJEVU

PRIRODNO MATEMATIČKI FAKULTET

ODSJEK ZA GEOGRAFIJU
SMJER REGIONALNO I PROSTORNO PLANIRANJE

DEMOGEOGRAFSKE ODLIKE OPŠTINE BIHAĆ

(Seminarski rad iz predmeta Demogeografija)

Mentori: Student: Vedran Đurasović

Prof.dr. Alma Pobrić Br. Indexa: 4116/G
MA. Boris Avdić

Sarajevo, maj 2018.

Sadržaj

1. Uvod ................................................................................................................................................... 1
2. Generalne karakteristike opštine Bihać .......................................................................................... 2
3. Kretanje broja stanovnika – hronološki pregled ........................................................................... 3
3.1. Gustina i koncentracija stanovništva po naseljenim mjestima u periodu ’91-‘13 ............... 3
3.2. Prirodno kretanje stanovništva ................................................................................................ 5
3.3. Stope nataliteta i mortaliteta ..................................................................................................... 6
4. Strukture stanovništva ..................................................................................................................... 7
5. Migracije .......................................................................................................................................... 10
6. Zaključak ......................................................................................................................................... 11
Literatura i izvori ................................................................................................................................ 12
1. Uvod

Cilj ovog seminarskog rada sadržan je u istraživanju promjena demografske slike opštine Bihać
kroz određene kvantitativne pokazatelje. Podaci korišteni u izradi istraživanja najvećim
dijelom su vlasništvo službenih statistika te nekoliko neslužbenih web stranica 1 demografske
orijentacije. Korištenjem metoda analize pojedinih demografskih aspekata konstruisani su
grafički prikazi istih u svrhu boljeg razumijevanja demografskih promjena. Posebna pažnja bit
će posvećena kretanju stope prirodnog priraštaja, nataliteta, mortaliteta, migracija i bitnijih
struktura.

1
http://www.mojemjesto.ba; http://www.statistika.ba/; http://www.bihac.org

1
2. Generalne karakteristike opštine Bihać

Opština Bihać je smještena u sjeverozapadnom dijelu Bosne i Hercegovine. Centar opštine je

istoimeni grad, a administrativno pripada Unsko-sanskom kantonu. Grad leži u prostranoj
Bihaćkoj kotlini koju sa zapada i jugozapada zatvara planina Plješivica i njeni obronci
Debeljača i Somišlje, dok je na istoku i jugoistoku omeđuje planina Grmeč i njeni obronci
Ljutoč, Jadovnik i Gredoviti vrh. Bihać ima prosječnu nadmorsku visinu od 231 metar. Prostor
koji pripada opštini nije uvijek bio isti, već je kroz vrijeme površina opštine varirala. Površina
općine je oko 900 km2 prema najnovijim podacima. Do 1995. godine površina općine iznosila
je 689 km2, da bi, po zaključenju Dejtonskog sporazuma, dio prijeratne općine Drvar bio
pripojen opštini Bihać.
Zahvaljujući povoljnim geografsko-klimatskim uvjetima, ovaj prostor naseljen je još u
prahistorijskom razdoblju čemu svjedoče i arheološka istraživanja izvršena na ovom teritoriju.
Rezultat tih istraživanja su lokaliteti na kojim su pronađeni tzv. tumulusi – prahistorijski
grobovi i gradine, svojevrsna preteča naselja kakva danas poznajemo. Najveći broj gradina na
području Bihaća nastao je u starijem željeznom dobu (VIII.-V. stoljeća pr.n.e). U mlađem
željeznom dobu (V-I stoljeća pr.n.e.) u okolici Bihaća se nalazilo jedno od središta ilirskog
plemena Japoda.
Ovaj prostor danas naseljava nešto više od 56 000 stanovnika koji su raspoređeni u 59 naselja.

2
3. Kretanje broja stanovnika – hronološki pregled

Prilikom istraživanja demografskih karakteristika određenog područja, posebnu pažnju je

potrebno posvetiti esencijalnim pokazateljima poput dinamike broja stanovništva. Na kretanje
broja stanovnika mogu utjecati brojni faktori prirodne ili društvene sfere. Kao što je slučaj sa
većinom opština u okviru BiH, jedan od najmarkantnijih faktora, koji se osobito negativno
odrazio na ukupnu populaciju opštine Bihać , jeste rat u period između 1992. i 1995. godine.
Tokom agresije na Bosnu i Hercegovinu, Bihać zajedno s cijelim područjem Bihaćkog okruga
nalazio se 1201 dan u potpunoj blokadi i izolaciji.
Najstariji dostupni podaci o stanovništvu opštine Bihać su podaci iz 1961. godine kada je na
fokusiranom području bilo 46 128 stanovnika. Naredni popis obavljen je 10 godina nakon
prethodnog, a prema njemu populacija ove opštine se povećala na 58 185 ljudi. Godine 1981.
Bihać je naseljavalo 65 544 stanovnika, a vrhunac naseljenosti ovo područje dostiže 1991.
godine u kojoj je broj stanovnika dostigao 70 732. Nakon toga, usljed ratnih dešavanja i brojnih
drugih faktora koji su uzrokovali nekativan trend kretanja broja stanovnika dolazi do
kontinuirane depopulacije analiziranog područja, pa prema popisu iz 2013. godine opštinu
naseljava “samo” 56 261 stanovnik.
U svrhu boljeg shvatanja međupopisnih promjena stanovništva, izračunate su prosječne
godišnje promjene stanovništva koje su relevantniji pokazatelj u odnosu na apsolutne
promjene. Najveća prosječna godišnja promjena obilježila je period između popisa iz 1961. i
1971. a iznosila je 120,5 %. Nakon tog desetljeća, vrijednost prosječne stope godišnje promjene
broja stanovnika u kontinuiranom je padu, a najniža je zabilježena u period ’91-2013. i iznosi
-65,7 %. U prethodno spomenutom period, opština Bihać je izgubila 14 471 stanovnika, a
najveći uzročnik ovakvog trenda je rat.

3.1. Gustina i koncentracija stanovništva po naseljenim mjestima u periodu

’91-‘13
Opština Bihać 1991. godine obuhvatala je 59 naselja, a ista situacija je bila i u trenutku popisa
2013. godine. Prosječna gustina naseljenosti na nivou opštine iznosila je ’91. godine 80,5
st/km2, a prema podacima iz 2013. godine vrijednost tog parametra smanjena je na 62,4 st/km2.
Generalno, moguće je okarakterisati prostorni raspored stanovništva ove opštine kao
neravnomjeran, a tome svjedoči i sljedeći statistički prikaz:
Broj naselja po stanovništvu 1991 2013
0 - 10 stanovnika 3 16
11 - 100 stanovnika 11 17
101 - 500 stanovnika 25 12
501 - 1.000 stanovnika 10 7
1.001 - 5.000 stanovnika 9 6
>5.000 stanovnika 1 1
Tabela 1: Broj naselja prema broju stanovnika '91-2013.

3
Na osnovu analize prethodne tabele, moguće je uočiti značajan pad broja stanovnika u okviru
gotovo svih naseljenih mjesta unutar opštine. Jedino naseljeno mjesto koje je u oba popisna
termina imao preko 5 000 stanovnika je Bihać, tj. centar grada. Broj naselja koja spadaju u
kategoriju broja stanovnika između 101 i 500 značajno se smanjio sa 25 na 12, dok je najveći
porast ubilježen u kategoriji 0-10 st. u naselju, sa 3 na 16 koliko ih je bilo u 2013. godini. Svi
ovi podaci daju vjerodostojnu predstavu o trendu depopulacije. U analiziranom period, samo 3
naseljena mjesta su obilježena porastom broja stanovnika, dok se u ostalim mjestima uočava
smanjenje.
Da bi se problem depopulacije gotovo svih naseljenih mjesta u okviru opštine vjerodostojnije
prikazao i lakše shvatio, predstavit će se sljedećom kartom:

Slika 1: Promjena broja stanovnika prema naseljenim mjestima u razdoblju 1991-2013.

2
Izvor karte: http://www.statistika.ba/?show=12&id=10049#link7

4
3.2. Prirodno kretanje stanovništva

Odrednice prirodnog kretanja stanovništva su natalitet i mortalitet, a zavise od brojnih faktora

koji se mogu odraziti pozitivno i negativno na populaciju. U okviru opštine Bihać, poput i
ostalih opština diljem BiH, bitnu prekretnicu prirodnog kretanja stanovništva izazvao je rat. U
okviru ovog rada bit će analizirani podaci za period od 2001. do 2015. godine. Zbog nedostatka
službenih podataka za određena razdoblja, stopa prirodne promjene bit će modifikovana na taj
način što će se za ukupan broj stanovnika uzimati podatak iz 2013. godine.
Analizom stope prirodnog priraštaja opštine Bihać dolazi se do zabrinjavajućih zaključaka.
Prisutna je tendencija kontinuiranog pada stope prirodnog priraštaja koja je predstavljena
sljedećim grafikom.

Grafik 1: Kretanje prirodnog priraštaja opštine Bihać 2001-2015.

Najveća stopa prirodnog priraštaja bila je na samom početku analiziranog perioda, 2001.
godine sa 6,63 ‰. Od te godine, kreće kontinuirani pad, a stagnacijski nivo dostignut je
sredinom 2012. godine. Međutim, opadanje je i dalje nastavljeno pa je stopa prirodne promjene
dobila negativan karakter, tj. došlo je do depopulacije. Nakon toga, stopa dostiže stagnacijski
nivo, a od sredine 2014. godine opet prelazi u depopulacijski trend jačeg intenziteta nego je to
bio slučaj u 2012. godini.
Razlog opadanju stope prirodnog priraštaja moguće je pretpostaviti u kontinuiranom padu
nataliteta. Prethodnoj konstataciji svjedoče i statistički pokazatelji. Naime, stopa nataliteta iz

5
2001. godine iznosila je 14,04 ‰, nakon čega dolazi do kontinuiranog pada. Najniža stopa
nataliteta zabilježena je na kraju analiziranog perioda, tj. 2015. godine i iznosila je 8.53 ‰. U
istom period, stopa mortaliteta kao druga bitna odrednica prirodnog priraštaja blago se
povećala. Uglavnom je vrijednost prethodno spomenutog parametra imala kretanje u rasponu
od 7 do 9 ‰. Najveća stopa mortaliteta zabilježena je 2015. godine sa vrijednošću 9,85 ‰.
Komparacijom stope prirodnog priraštaja opštine Bihać i Unsko-sanskog kantona moguće je
uočiti da su trendovi dva poređena identiteta veoma slični. Opštinu Bihać, baš kao i Unsko-
sanski kanton karakteriše tendencija opadanja prirodnog priraštaja koja se sve brže kreće u
pravcu depopulacije. Ukoliko bi bilo moguće prognozirati budući razvoj i kretanje broja
stanovnika u opštini Bihać, kao i u Unsko-sanskom kantonu, situacija bi sasvim sigurno bila
poprilično alarmantna. Razlog tome treba tražiti u blizini granice sa Hrvatskom, koja kao
članica EU može ponuditi koliko-toliko bolje životne uslove za prosječnog čovjeka. Osim toga,
ukoliko se bitnije ne promijeni stav domaćih administrativnih organa prema investiranju u
proizvodne pogone, situacija bi veoma brzo mogla postati alarmantna.

3.3. Stope nataliteta i mortaliteta

Situacija sa komponentama prirodnog priraštaja na području Bihaća nije zadovoljavajuća.

Naime, stope nataliteta kontinuirano opadaju, dok se istovremeno stopa mortaliteta blago
povećava. Stopa nataliteta najveća je bila u početku analiziranog perioda, tj. 2001. godina kad
je iznosila nešto više od 14 ‰. Najniža stopa nataliteta zabilježena je 2013. godine, tek nešto
iznad 8 ‰. Sa druge strane, zabrinjavajuća je i činjenica da mortalitet dolazi do blagog porasta
sa 7,41 ‰ do skoro 10 ‰ prema podacima iz 2015. godine.
Ukoliko bi se ove stope zadržale ili eventualno negativno promijenile, došlo bi do alarmantne
situacije u kojoj bi sasvim sigurno bilo potrebno obratiti pažnju na spomenute probleme te
pronaći idealan odgovor na njih. U tom smislu, najbolje bi bilo iskoristiti određene populacione
politike, ali također treba i poboljšati generalni životni standard stanovnika kako bi se stalo u
kraj negativnoj tendenciji depopulacije. Prema proračunu, nešto više od 10 godina bi bilo
potrebno da se stanovništvo ove opštine gotovo upola smanji.

6
 Kretanje stopa nataliteta i mortaliteta u periodu 2001-
‰
16.00
2015.

14.00

12.00

10.00

8.00

6.00

4.00

2.00

0.00

Natalitet Mortalitet

Grafik 2: Stope nataliteta i mortaliteta 2001-2015.

4. Strukture stanovništva

U svrhu detaljnijeg upoznavanja demografske slike analiziranog područja, potrebno je

fokusirati se na posebna obilježja poput spolno-dobne, religijske, jezičke i obrazovne strukture.
Prethodno spomenute strukture su esencijalne za analizu stanovništva, a konačan izbor
parametara prema kojim bi bilo moguće izvršiti istraživanje stanovništva je mnogo širi. Kako
bi se naglasile promjene kroz vrijeme u okviru nekog parametra, fokus ovog članka bit će na
razlikama u podacima iz 1991. i 2013. godine.
Spolno-dobna struktura je najvažniji segment detaljnije obrade demografskih prilika. Značaj
ove strukture ogleda se u definisanju radno sposobnog stanovništva, planiranja školovanja
mlađih naraštaja kao i osiguravanje uslova za isplatu penzija stanovnicima koji su ispunili
kriterij.
Spolno-dobna slika opštine Bihać je relativno povoljna. Mladim stanovništvom se smatra
prostor u kojem stanovništvo do 20 godina čini više od 30% ukupnog stanovništva, a
stanovništvo se definira kao staro ukoliko kategorija stanovnika sa preko 60 godina uzima
procentualno učešće u ukupnom broju stanovnika sa preko 12%. U konkretnom primjeru
opštine Bihać, mlado stanovništvo je zastupljeno sa 23,61%, zrelog stanovništva ima 58,34%
a starog 18,05%. Prema spolnoj podjeli, žena ima nešto više, tačnije 51,93% . Kad su u pitanju
petogodišta, najviše muškaraca ima u kategoriji 45-49 godina, 8,06%. Dominantno petogodište
kod žena se poklapa sa muškarcima, te zauzima 8,08% od ukupnog broja žena. Prethodno

7
navedeni podatak svrstava opštinu Bihać u grupu opština koje posjeduju veoma povoljne
uslove u smislu radne snage.

Spolno-dobna piramida opštine Bihać prema popisu

stanovništva iz 2013. godine
85+
80-84
74-79
70-74
65-69
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
0-4
3000 2000 1000 0 1000 2000 3000

M Ž

Nacionalna struktura značajno se promijenila u posljeratnom period. Najviše se ta promjena

očituje u povećanju dominacije Bošnjačkog/muslimanskog stanovništva u opštini sa 64,5% na
88,1% koliko je zabilježeno na popisu iz 2013. godine. Također, udio ostalih nacionalnih grupa
blago je smanjen, dok je nešto osjetniji pad zabilježen kod Srpskog stanovništva sa 19,9% iz
1991. godine na samo 1,6%. Pad Hrvatskog stanovništva iznosi nešto manje od 2% u odnosu
na 1991. godnu. U 1991. godini, Bošnjačko stanovništvo je bilo dominantno u 24 naselja,
Srpsko u njih 21 a Hrvatsko u preostala 4 naselja, dok postoji i nekoliko naselja kod kojih je
struktura prema nacionalnom parametru bila relativno jednaka po svim grupama. Važno je
pored navedenih činjenica spomenuti i da je u 2013. godini čak 9 naselja izgubilo status
naseljenog mjesta, pa ih je sada ukupno 11 na teritoriju opštine.

3
Izvor podataka: Federalni zavod za statistiku, Popis iz 2013. godine, knjiga 1

8
Interesantna struktura nekog područja je i ona napravljena na osnovu jezičke opredjeljenosti.
Na osnovu toga, prema popisu iz 2013. godine situacija u opštini Bihać je bila sljedeća:

Maternji jezik prema popisu iz 2013.

60000

50000

40000

30000

20000

10000

0
Bosanski Hrvatski Srpski Ostali Bez odgovora

Grafik 3: Jezička struktura opštine Bihać prema podacima iz popisa 2013.

Obrazovna slika opštine Bihać je relativno povoljna, iako postoji veliki prostor za napredak.

Obrazovna struktura opštine Bihać

prema popisu iz 2013.
25000

20000

15000

10000

5000

Grafik 4: Obrazovna struktura opštine Bihać prema podacima iz popisa 2013. godine

9
5. Migracije

Opština Bihać je zbog svoj geografskog položaja veoma često obuhvaćena imigracijskim
tokovima stanovništva iz nerazvijenih zemalja,.Najčešće zemlje koje se spominju kao one iz
kojih kreću migrantske ture su Sirija, Libija, Pakistan, Iran, Maroko itd. Često se spominje tzv.
“Balkanska ruta” kojom migrant iz sjevernih dijelova Afrike preko Sredozemnog mora
pokušavaju doći do razvijenih zemalja centralne Evrope. Poseban problem je u potpunosti
neadekvatan sistem upravljanja imigrantima. Veliki problem koji je veoma prisutan u Bihaću
je i krijumčarenje migranata preko granice, usljed kojeg veoma često zna doći do sukoba
imigranata i nadležnih organa zaduženih za sigurnost. Da problema ne manjka, svjedoči i
veoma malo dostupnih podataka na ovu temu u službenim statistikama. Prema neslužbenim
podacima, u 2009. godini opštinu Bihać napustilo je 371 ljudi, a 2010. godine njih 365. U istom
period imigriralo je 806 stanovnika. Dakle, migracijski saldo bio bi pozitivan, ali, ove podatke
treba uzeti sa rezervom.
Prema drugom nezvaničnom izvoru, broj imigranata u period od 2009. godine u stalnom je
porastu.

Kretanje migracionih komponenata u

periodu 2009-2013.
500
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
2009 2010 2011 2012 2013

Imigracija Emigracija
4

Grafik 5: Migracije opštine Bihać u periodu 2009-2013.

4
Izbor podataka: http://www.mojemjesto.ba/en/statistika/number-emigrants

10
6. Zaključak

Demografske analize bitan su dio sveukupnog razvoja nekog područja, pa zbog toga imaju
itekako veliki značaj. Osim toga, stanovništvo je nositelj svih privrednih i drugih djelatnosti
koje doprinose razvoju. U konkretnom slučaju opštine Bihać, potrebno je razmotriti
potencijalnu upotrebu ekspanzivne populacijske politike, jer je trenutna situacija na relativno
lošem nivou. Ukoliko se trend depopulacije nastavi, Bihać bio mogao izgubiti ulogu
gravitacionog centra šireg područja koje ga okružuje. Potrebno je popraviti ekonomske faktore,
prije svega raditi na kontinuiranom povećavanju stope zaposlenosti.
Sa dobnog aspekta, također je moguće okarakterisati trenutnu sliku ovog područja kao lošu.
Bihać karakteriše karakteristična dobno-spolna piramida zrelog stanovništva, kojeg ima tek
nešto manje od 2/3. Sudeći prema ovom paramteru, budućnost ovog područja veoma je
nesigurna iz razloga što je mlada kohorta stanovništva veoma slabo zastupljena u
kvantitativnom smislu. Potencijalnim rješenjem problema može se smatrati sprovođenje
pronatalitetne i imigracijske komponente ekspanzivne populacijske politike. Ukoliko do toga
ne dođe, privredni segment i operiranje brojem radne snage bili pod izuzetno velikim pritiskom,
koji u prisustvu ionako veoma loše situacije u cijeloj državi, predstavlja izuzetno ozbiljan
problem čijem je rješavanju neophodno prići sa velikim značajem.

11
Literatura i izvori

1. http://www.mojemjesto.ba
2. http://www.statistika.ba/
3. http://www.bihac.org
4. Strategija razvoja općine Bihać za period 2014. do 2023.
5. Podaci iz popisa stanovništva iz 2013. godine
6. http://fzs.ba/

12