Гаркавец А. Н. Кыпчакское Евангелие (2013) PDF

( , , , 1803-1820)
, 1820
Этот труд не был бы завершен без поддержки

Альжана Айтимбетовича Шомаева,
за что ему искреннее Спаси и Сохрани
– 2013
Alexander Garkavets
QYPCHAQ
NEW TESTAMENT
Translated by Charles Fraser
(Karass, Astrachan, Orenburg, 1803-1820)
Printed by John Mitchell
Scottish Missionary Society
Astrachan, 1820
BAUR – 2013
( , , , 1803-1820)
, 1820
– 2013
811.512 (038)
81.2 .-4
83
. .
83
( , , , 1803-1820).
. .
, 1820. – : , 2013. – 556 .
ISBN 978-9965-854-31-6
ncil-i Mu addes, ya ni sa Mesi ni Ya ı Va iyeti. Evvelki tasnif. Astra an ehrindä
Yu anna Mitçeldän basılmı dır 1820 sa Mesi ni yılında – Святое Евангелие, или
Новый Завет Иисуса Христа. Первое издание. Напечатано в городе Астрахани
Джоном Митчелом в 1820 году от Рождества Иисуса Христа. ,
, -
.
( . )
1803 , ,
1805 . ,
, , 1815
.
, 1815
“ ”, “ ”.
,
( , ,
, ) “ - ”
, ,
, ,
, 1666 ,
, , .
,
, ,
.
9 789965 854316 © , 2013

ВВЕДЕНИЕ
I. Откуда есть пошли кыпчаки
Сведения источников о ранних кыпчаках и их ближайших, но менее известных
родственниках кимаках скудны, сбивчивы, спутанны, противоречивы и зачастую
анахроничны, а реконструкции исследователей, стремящихся во что бы то ни стало
докопаться до древней истины, хотя в целом и продуктивны, но нередко фантастич-
ны, в основном – по причине отрыва анализируемых фактов от вербального и исто-
рико-географического контекста. Поэтому сначала разберем вызывающие сомнения
гипотезы, экстраполирующие историю достоверно известных поздних кыпчаков на
этносы и этно-государственные образования древнейших времен.
1. Кыпчак – кыйчак, цзюеше, цюйше, кюеше, кюйше
Владимир Ефимович Грум-Гржимайло (1864-1928), комментируя историче-
ский факт, что Ду-лу-хан к 641 году успел наложить свою тяжелую руку на басмалов,
цзюй-юэ-шэ, бо-ма, гѣ-гу, хо-синь и чу-му-гунь, к этнониму цзюй-юэ-шэ, со ссылкой
на Эдуарда Шаванна (1865-1918)1, дает следующее примечание: Шаванн “считает
это имя народным, но вместе с тем приглашает читателя отнестись к нему с осторож-
ностью, так как он его более нигде не встречал. Между тем среди северных народов,
покоренных хуннами, упоминается несомненно это племя, хотя «Хань-шу» (Иакинф
І: 17) и передает его название несколько иначе, а именно – кю-ё-шэ; вероятно, то же
племя в «Сань-го-чжи» (Д. Позднеев: 36)2 названо цюй-шэ”3.
Анализируя сообщение Сыма Цяня (145 – ок. 86 до н. э.), автора неофициаль-
ной хроники «Ши цзи»4, о том, что правитель гуннов Маодун (Модэ) в 201 г. до н. э.
завоевал хуньюев, цюйше, гэгуней, динлинов и синьли (у Бичурина: Хуньюй, Кюеше,
Динлин, Гэгунь и Цайли5), Александр Натанович Бернштам (1910-1956) со ссылкой
на шведского китаеведа Бернхарда Карлгрена (1889-1978), описавшего 24 провин-
циальных диалекта китайского языка и предложившего реконструкцию фонетики
древне- и среднекитайского языка, связал цзюеше ІІІ в. до н. э. с кыпчаками VIII в. н.
э.: “В непосредственной близости от Иртыша, тяготея к Северо-Западной Монголии,
находились племена, которых обычно транскрибируют как племена цзюеше. Однако,
если следовать Б. Карлгрену, то древнее произношение первого иероглифа будет зву-
чать «кый», второго – «чак», что дает ясное представление об этом этнониме. Всего
вероятнее видеть здесь имя «кыпчак». Племена кыпчаки на этой территории упоми-
наются еще в рунических текстах VIII в. н. э., в Селенгинском памятнике, что под-
тверждает возможность локализаации кыпчаков III в. до н. э. в районах Хангая или
1 Chavannes É. Les pay d’Occident d’après le Wei-lio // T’oung-Pao, II série, VI, 1905: 29.
2 Позднеев Д. Исторический очерк уйгуров. – СПб., 1899: 36.
3 Грум-Гржимайло В. Е. Западная Монголия и Урянхайский край.Т. ІІ. – Л., 1926: 259, 272.
4 Сыма Цянь. Исторические записки. В 9 т. – М.: Наука, 1972-2010.
5 Бичурин Н. Я. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние вре-
мена. Том І, – М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1950: 50.
5
Александр Гаркавец. Кыпчакское Евангелие 1820 года
в южном Алтае. Если неясна этническая принадлежность чешы, то кыпчаки были

скорее всего тюркоязычными племенами”6.
Отождествление кыпчаков с древними цзюеше у А. Н. Бернштама явилось од-
ним из результатов развития им предположения Н. Я. Бичурина о тождестве гунн-
ского шаньюя Модэ с легендарным прародителем огузских народов Огузом. Пред-
положение сделано на том основании, что тот и другой в ходе борьбы за власть убил
своего отца и брата-соперника и свои завоевательные походы проводил якобы в том
же порядке и в тех же направлениях7. А. Н. Бернштам исходил из того, что имя Модэ
(Маодуня), согласно реконструкции Фридриха Хирта, в чтении Мао-Тунь – это китай-
ская калька его предполагаемого тюрко-монгольского прозвища багадур (baγadur)8.
Однако, согласно японскому историку Сиратори Куракити (1865-1942), чью концеп-
цию в критике А. Н. Бернштама разбирает Всеволод Сергеевич Таскин (1917-1995),
один из ведущих переводчиков и исследователей китайских источников9, имя Модэ
восходит к монг. bogda, bogde ‘святой, божественный’10.
Огуз, по А. Н. Бернштаму, – родовое имя Модэ, в основе которого лежит тюр-
ко-монгольское название быка: тюрк. öküz / ögüz, монг. üker. В одном из курганов из
Ноин-Улы (Северная Монголия), который А. Н. Бернштам ввиду богатства реликвий
отнес к шаньюю Уджулю жоди из рода Хуянь, среди других обнаружены две сере-
бряные бляхи с изображением быка, из чего сделан вывод, что бык был тотемом
рода Хуянь. Имя Огуз (Oγuz), по его сомнительной реконструкции, есть öküz / ögüz и
этимологически совпадает не только с этнонимом огуз (oγuz / γuz < uγur / γur ‘народ,
люди, масса людей’), но и с этнонимами уйгур (uyγur) и Хуянь < *Хуяр < *[χ]uogār
= *ukär < *uogär; следовательно, шаньюй Модэ / Мао-Тунь – это багадур Огуз, т. е.
бык-богатырь: “Из сказанного со всей очевидностью вытекает, что имя Огуз-каган
может быть возведено как к имени Огуз-богатырь, так и к другим дериватам и сви-
детельствует прежде всего о гуннском по времени происхождении Огуз-кагана. Не
будет преувеличением сказать, что сим заканчивается период догадок, и мы оконча-
тельно становимся на почву абсолютной достоверности, что Огуз-каган – гуннского
происхождения, а сходство его этнической биографии с биографией Модэ позволя-
ет видеть в них обоих – два проявления одного и того же исторического реального
лица”11. Сходство биографий, по сути говоря, довольно ничтожно, ибо в кровном
убийстве при борьбе за власть нет ничего уникального, таких параллелей несчетное
количество. Но существенна разница в мотивах: Модэ терпел изгнание и нападки из-
за козней мачехи, матери его младшего брата, продвигаемого в преемники шаньюя, а
Огуз-хан со своей правоверной женой был преследуем отцом из-за принятия ислама.
Данный мотив Огуза А. Н. Бернштам объясняет как “позднейшую интерпретацию
древних событий, когда об исламе не могло быть и речи”12.
6 Бернштам А. Н. Очерк истории гуннов. –Л.: Изд-во ЛГУ, 1951: 63, 106.
7 Бичурин Н. Я. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние вре-
мена. Том І, – М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1950: 56-57.
8 Hirth F. Sinologische Beiträge zur Geschichte der Türk-Völker. I. Die Ahnentafel Attila’s nach
Johannes von Thurócz // Изв. Имп. ак. наук, т. XIII, №2, 1900: 239-261.
9 Сыма Цянь. Исторические записки (Ши цзи). В 9 т. / Пер. с кит. Р. В. Вяткина, В. С. Таски-
на и А. М. Карапетьянца. – М.: Наука, 1972-2010.
10 Материалы по истории сюнну (по китайским источникам) / Предисловие, перевод и при-
мечания В. С. Таскина. – М.: Наука, 1968: 129.
11 Приложение ІІІ. К происхождению легенды об Огуз-кагане // Бернштам А. Н. Очерк
истории гуннов. –Л.: Изд-во ЛГУ, 1951: 224-235.
12 Бернштам А. Н. Очерк истории гуннов. –Л.: Изд-во ЛГУ, 1951: 65.
6
Введение
Смелое заявление А. Н. Бернштама опровергается в его главном пункте: “Труд-

но, к сожалению, согласиться с категоричностью сделанного вывода, – заключает В.
С. Таскин. – Все рассуждения А.Н.Бернштама зиждятся на утверждении, что Ма-
одунь происходил из знатного рода Хуянь. В том и состоит его главная ошибка. Ки-
тайские источники определенно говорят, что шаньюи сюнну, в том числе и Маодунь,
носили фамилию Люаньди (ХІІІ, гл. 94а, л. 7а) или в несколько видоизмененной
транскрипции Сюйляньти (ХХІІІ, гл. 89, л. 7б), а не Хуянь. Это свидетельство ки-
тайских источников подрывает в корне всю систему доказательств А. Н. Бернштама,
делает их чисто умозрительными и надуманными”13.
Не менее слабое место разбираемой гипотезы А. Н. Бернштама – невозмож-
ность объяснить провал более чем в тысячу лет в исторической памяти тюркских на-
родов и их более грамотных соседей, в частности скрупулезных китайских летопис-
цев, о Модэ-Огузе и мнимых цзюеше-кыпчаках. Поэтому другие не менее сведущие
исследователи склонны видеть параллель с более близкой ко времени рукописной
фиксации мифа исторической личностью, например, с Чингисханом (Й. Маркварт)14,
либо вовсе отрицают любые конкретные исторические аналогии. Вторую точку зре-
ния отстаивал крупнейший российский тюрколог и алтаист украинского происхож-
дения Александр Михайлович Щербак (1926-2008). При подготовке к публикации
уйгурской версии легенды об Огуз-хане в кириллической транскрипции с русским
переводом А. М. Щербак разносторонне ее исследовал и подтвердил установленную
Полем Пеллио (вар. Пелльо, Пельо, 1878-1945) преемственную связь между ее пер-
воначальной записью и «Китайско-уйгурским словарем», составленным в специаль-
ной коллегии переводчиков, учрежденной в Пекине в 1407 г., в правление династии
Мин. А. М. Щербак согласился со своим предшественником также в том, что место
написания оригинала – Турфан, время – конец XIII – начало XIV в., а место и время
изготовления наиболее раннего списка, хранящегося в фонде Шарля Анри Огюста
Шефера (1820-1898) Национальной библиотеки в Париже, – Семиречье XV века15.
Одна из последних, на наш взгляд, перспективных попыток идентификации
подчиненных шаньюем Модэ племен принадлежит археологу-востоковеду, специа-
листу по истории и этнографии Сибири, Средней и Центральной Азии Леониду Ро-
мановичу Кызласову (1924-2007):
Хуньюи – создатели Пазырыкской культуры Горного Алтая.
Динлины – племена Тагарской культуры, обитавшие от Кузнецкого Ала-Тау на
западе до озера Байкал на востоке.
Цюйше – создатели Уюкской культуры VII-III вв. до н. э. Верхнего Енисея и
котловины Больших озер.
Гэгунь (кыргыз) – обитатели юго-восточной части Северо-Западной Монголии,
южнее озера Хирхис-Нур.
13 Материалы по истории сюнну (по китайским источникам) / Предисловие, перевод и при-
мечания В. С. Таскина. – М.: Наука, 1968: 130.
14 Marquart J. Ueber das Volkstum der Komanen // Bang W., Marquart J. Osttürkische Dia
lektstudien (Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften in Göttingen. Philolog.-hist.
Klasse, neue Folge, Bd. 13, Heft 1). – Berlin, 1914: 142; репринт: Göttingen: Vadenhoeck u.
Ruprecht, 1970.
15 Щербак А. М. Огуз-наме. Мухаббат-наме. – М.: Изд-во вост. лит., 1959: 100, 102-107;
Pelliot P. 1) Sur la légende d’Uγuz-Khan en écriture ouigoure // T’oung Pao, v. XXVII, Leiden,
1930: 247-358; 2) Le Hōǰa et le Sayyid Ḥusain de l’Histoire des Ming // T’oung Pao, v.
XXXVIII, Leiden, 1947-1948: 207-049.
7
Синли – народ, оставивший после себя культуру “плиточных могил”, занимав-

шую огромную область Восточной Монголии и Забайкалья16.
Китайский исследователь Юй Тайшань, сотрудник Научно-исследовательского
института истории Академии общественных наук Китая, в опубликованной в интер-
нете 20 апреля 2008 г. статье под названием «Иследование проблем истории и этни-
ческой идентичности гуннов в китайской историографии» (http://ask.nate.com/knote/
view. html?num=1100143) для названий ряда племен западных источников предложил
соответствия из китайских хроник.
Племена, завоеванные сюнну:
1) Akatiroi [Acatiri, Acatziri, Agathyrsi. – А. Г.] – возможно, племя Hujie / Хуцзе
[xa-kiat].
2) Hunugur (Onogur) – Hunyu / Хуньюй [huәn-jio(oa)].
3) Kadisenoi – Qushe / Цюйшэ [khiuәt-djak].
4) Zalio, Zaloi [лат. Salii – салические (приморские) франки, одно из зап.-герм.
племён. – А. Г.] – Xinli / Синьли [sien-lyei].
Племена из состава Сяньби:
5) Ultinčur – Yidoujuan / Идоуцзюань [iet-to-kiuan].
6) Koutrigouroi (Kutrigur) – Qutu / Цюйту [khiuәt-tok].
7) Outigouroi – Hedan / Хэдань [huәt-tan].
8) Toungoures – Tuguhun / Тугухунь [tha-kok(jiok)-hunә].
9) Sorosgoi (Saragur) – Shuluogan / Шулогань [zjio-lak-kan].
10) Angisciri – Uing / Уинь [ok-jien].
11) Bardores – Pilou / Пилоу [phiet-lo], возможно, Moyi / Моюй [mak-jia].
12) Sabiroi – Xubu / Сюбу [sio-pok] или просто транслитерация Xianbei / Сянь-
би [ba-dak-kәn].
А также другие племена, упомянутые в «Вэй ши»:
13) Bittugur – Budugen / Будуген [ba-dak-kәn], также возможно – Путо [ba-lok-
kua].
14) Barselt – Maksi / Макси [mak-ziә].
О кадисенах (Kadisēnoi) / кадишайе (Qadishāyē) Майкл Морони собрал следу-
ющие сведения: в конце Парфянского периода этот немногочисленный ираноязыч-
ный народ жил в горах Синджар, в V в. они были еще язычниками, в начале VI в.
враждовали с арабами, во время правления Кавада (Qubad) атаковали Насибин, а в
578 году в армии Сасанидов были кадишайе-христиане17. Но речь у китайского исто-
рика идет скорее всего о кадусиях (гр. Καδούσιοι) – народе, упоминаемом Дионисием
Периегетом под примерно 160 годом после скифов, гуннов, каспиев и албан, перед
мардами (амардами), гирканами и тапирами (тапурами) Прикаспия18, народе, предпо-
ложительно тоже ираноязычном, жившем на Кавказском берегу Каспийского моря, к
западу от реки Сефидруд (Мардус, Амардус); кадусии считаются предками талышей
и / или гиляков19.
16 Кызласов Л. Города гуннов // Татар археологиясе, Казань, 1998, № 2(3): 48.
17 Morony Michael G. Iraq after the Muslim conquest. Bolero: Gorgias Press, 2005: 270.
18 Дионисий Периегет. Описание населенной земли // ВДИ, №1, 1948: 240-241; Великая
Степь в античных и византийских источниках / Составление и редакция А. Н. Гаркавца.
– Алматы: Баур, 2005: 276.
19 Грантовский Э. А. Ранняя история иранских племен Передней Азии. – М.: Вост. лит.,
2007: 429.
8
Введение
Немецкий востоковед Йозеф Маркварт (1864-1930), автор известной работы

«О народности куманов»20, и датский синолог Ян Якоб Мариа де Гроот (1854-1972)
для кадусиев приводят армянский вариант их названия Катиск, указывая при этом,
что это одно из названий эфталитов – белых гуннов, также, вероятнее всего, ирано-
язычных21.
Могут ли прикаспийско-кавказские ираноязычные “кадисены-цюйшэ” Юй
Тайшаня считаться тюркским народом кыпчаков и соответствовать создателям Уюк-
ской культуры Верхнего Енисея и котловины Больших озер, чьи памятники догунн-
ской эпохи (до завоевания центрально-азиатскими гуннами на рубеже ІІІ-ІІ столетий
до н. э.) имеют много общего с памятниками Восточного Казахстана, Тянь-Шаня,
Памиро-Алтая и Северо-Западной Монголии того же периода и прослеживаются в
идущей за ней Шурмакской культуре древней Тувы22, – вопрос, конечно, выходящий
за рамки реального. И затруднение здесь скорее не фонетическое или географиче-
ское, а общеисторическое: полное отсутствие сопоставимых объективных данных.
2. Кыпчаки – хэбиси, гэбиси
При разборе китайских источников, привлекаемых к изучению истории тюрк-
ских народов, встречаются и другие гипотетические параллели. Среди них обратим
внимание на часто цитируемый в последнее время23 комментарий китайского ис-
следователя Цэнь Чжунмяня к тождественному эпизоду «Суй шу» – официальной
истории династии Суй (581-618 гг.), составленной в 629-636 гг. группой историков
под руководством Вэй Чжэна, главного министра императорского двора во времена
династии Тан, и «Бэй ши» – истории Северных династий (386-581) историка Ли Янь-
шоу (ок. 596 – ок. 678).
В 84 главе «Суй шу» и 99-й главе «Бэй ши» рассказывается о родо-племенном
делении телэ / тйелэ [T’ie-le], отождествляемых с тёлесами / тёлисами древнетюрк-
ских памятников. Один абзац из них мы изложим по казахскому переводу Бахыта
Еженхана, выполненному с оригинала и изданному с подробными примечаниями
переводчика24.
Среди 7 групп племен, занимающих территорию к востоку от Сихая – ‘Запад-
ного моря’, под которым одни понимают озеро Балхаш, другие – Аральское море,
третьи – Каспийское море, выделяются обитающие к северу от Кан, на берегах Адэ,
племена Хэчжи / Ачжы, Хэза / Хэцзе (хазары), Баху / Боху (булгары), Бицянь / Бигань
(печенеги), Цзюйхай, Хэбиси (кыпчаки), Хэцо, Суба, Емо / Евей (йемары / йемеки) и
Кэда / Еда, способные выставить вместе 30 тысяч воинов. Город Кан этой цитаты
отождествляют с Самаркандом, а реку Адэ – с Итилем-Волгой или же с Сырдарьёй.
Фрагмент хэ-би-си-хэ-цо-су-б-е-мо делят на слова и иначе, напр.: хэби сихэцо и пр.
В дополнениях к хрестоматии Н.Я.Бичурина Николай Васильевич (Вильгель-
мович) Кюнер (1877-1955) приводит параллельное место со стр. 13б-15а главы 344
книги 6 тома XVI «Вэньсяньтункао» – сводного обозрения истории Ма Дуань-линя
20 Marquart J. Ueber das Volkstum der Komanen. – Berlin, 1914.
21 Бернштам А. Н. Очерк истории гуннов. – Л.: Изд-во ЛГУ, 1951: 184.
22 Маннай-Оол М. Х. Тува в скифское время: Уюкская культура. – М.: Наука, 1970: 104-105.
23 Напр.: Ахинжанов С. М. Кыпчаки в истории средневекового Казахстана. Издание ис-
правленное. – Алматы: Гылым, 1995: 18-19, 65-66.
24 «Суйшу», 84-цзюань, «Телэ баяны». Аударып, түсүндірмелерін жазған Б. Еженханұлы
// Қазақстан тарихы туралы Қытай деректемелері. IV том. Әулеттік тарихи жылнамалар.
2-бөлім. – Алматы: Дайк-Пресс, 2006: 54-64.
9
(нач. XIV в.), в котором приведенный перечень племен выглядит следующим обра-
зом: хэчжи, гэцзие, боху, туньцянь, бэйхай, гэбиси, ача, суба25.
Как видим, в перечне, переписываемом почти дословно с середины VII века
по начало XIV века, порядок называемых племен и их наименования вопроизводятся
достаточно адекватно. А поскольку к северу от Самарканда, на Волге (или Сырда-
рье) кыпчаки, которые нас здесь интересуют, засвидетельствованы на полтысячи лет
позже, чем исходная дата китайских летописей, сближение хэбиси / гэбиси с ними
по кажущемуся созвучию мы полагаем произвольным и совершенно безнадежным.
3. Кыпчаки – се, сиры, сеяньто
Немецкий китаевед Фридрих Хирт (1845-1927), один из основателей синоло-
гии США, предположил, что сѣ-янь-то [Sie-yen-to] – это транскрипция словосочета-
ния сир-тардуш, которое, впрочем, тюркским памятникам не известно. Его мнение
поддержали некоторые авторитетные исследователи. Из источников знаем, что на ру-
беже VI-VII вв. племя сеяньто, образованное путем подчинения племени яньто пле-
менем се, кочевало в бассейне верхней Селенги; в 629 г. сеяньтоский хан Инань пере-
местил свою ставку в Отюкен, а затем еще далее на восток, в долину Ду-ло (Толы); в
645-646 гг. это ханство было уничтожено общими силами уйгуров и китайцев, часть
народа была переселена в Ордос (?), где из отведенных им земель был образован
округ Си-тань, а еще какая-то отрасль сеяньто, кочевавшая в Гобийской пустыне,
в 681 г. была переселена китайцами на юг, к Великой стене26. Отводя сеяньто ордос-
ские пастбища, император Гао-дзун сказал их послам: “Вы пришли ко мне как мыши
получить норы и как рыбы приплыли приобрести источники, и вот я дал их вам –
глубокие и широкие. У инородцев империи я никогда не видел мира. Успокаивая вас
ныне, я радуюсь не за себя, а за вас”. После 681 г. сеяньто, утратив политическое зна-
чение, под этим именем более не упоминаются, а на их земли в Отюкене Гао-дзун в
650 г. поселил тюркское племя то-ли / тёлес / тёлис [T’ie-le]. Но когда в том же 681 г.
Ашина Кутлуг (впоследствии Ильтериш- / Ильтерес-каган) подвиг тюркские племена
на создание нового союза, к нему со временем примкнули якобы и остатки се и яньто
под именами сир и тардуш [Грум-Гржимайло 1926: 274-275, 281-285]27. При этом ни
лингвистическими, ни историческими доказательствами предполагаемое тождество
не аргументируется. “Несмотря на все эти затруднения, – как рецензент возмущается
В. В. Бартольд, – толкование Хирта было принято В. В. Радловым, который называет
его «одним из важнейших открытий Хирта». У г-на Шаванна (стр. 358) мы уже чита-
ем, что в народе сеяньто «Hirth a reconnu les Syr-Tardouch des inscriptions de Koscho-
Tsaïdam» [Хирт признает сир-тардушей Кошо-Цайдамских надписей]; таким обра-
зом, забыт даже факт, что самоё сочетание сир-тардуш является плодом предположе-
ния Хирта, а не извлечено им из надписей… Сопоставляя это мнение г-на Шаванна с
25 Кюнер Н. В. Китайские известия о народах Южной Сибири, Центральной Азии и Даль-
него Востока. – М. Изд-во вост. лит., 1961: 39.
26 Грум-Гржимайло В. Е. Западная Монголия и Урянхайский край. Т. ІІ. – Л., 1926: 248 со
ссылкой на: Julien S. Documents historiques sur les Tou-kioue // Journal Asiatique, 6-ème
série, III, 1864: 408; Hirth A. Nachworte zur Inschrift des Tonjukuk: Zeit des Ku-tu-lu (Ilteres
Khan) // Radloff W. Die Alttürkischen Inschriften in der Mongolei, II. – SPb., 1894: 132; см.
также: Hirth F. Ueber die Wolga-Hunnen und Hiung-nu // Sitzungsberichte der Philosophische-
philologischen und der historischen Classe der Kaiserl. Bayer. Akad. der Wissenschaften zu
München, Bd. 2, Heft 2, 1899: 245-278.
27 Грум-Гржимайло В. Е. Западная Монголия и Урянхайский край.Т. ІІ. – Л., 1926: 274-275,
281-285.
10
Введение
мнениями других ученых, основанными на тех же лингвистических сближениях, мы

принуждены прийти к следующему выводу: первоначально народ сир-тардуш вхо-
дил в состав группы тёлесов, отличаемой китайцами от турков-тугю; впоследствии
он, под названием тардушей, вошел в состав народа турков и составил в нем особую,
западную ветвь, отличную от тёлесов как восточной ветви. О степени вероятности
такого вывода предоставляем судить читателям”, – таково ироническое заключение
на этот счет Василия (Вильгельма) Владимировича Бартольда (1869-1930), выдаю-
щегося российского востоковеда немецкого происхождения, крупнейшего знатока
тюркской истории28.
Утверждение, что се – это сиры, а сиры – кыпчаки, сегодня кочует из сочинения
в сочинение и, по общему впечатлению, большинством воспринимается как акси-
ома. Исходный пункт концепции – одно-единственное, причем сугубо гипотетиче-
ское “упоминание кипчаков” в четвертой строке тюркской рунической «надписи из
Шине Усу» на так называемом «Селенгинском камне» – мемориальной стеле в честь
Элетмиш Бильге-кагана (правил в 747-759 гг.), второго в ряду создателей Уйгурского
каганата (744-840). По цитируемости взятое из обновленной версии Г. И. Рамстедта
это “упоминание кипчаков”, – причем всегда как в высшей степени достоверное, – не
уступает утверждению, что Модэ ІІІ-ІІ веков до н. э. – это Огуз-хан конца ІІ тысяче-
летия н. э.
Вот начало этой строки в оригинале и в нашей тюркологической транслитера-
ции без конъектур:
Wi;Am§JzÔv;iP;Ahlifrwt;smRLv:LiJgl;qcr...rwt
tür...r čq lig yïl olrms. türk ilnä ltï otz yšma äd...
Надпись в 1909 году открыл молодой финский языковед Густав Ион Рамстедт
(1873-1950), который впоследствии своими фундаментальными трудами приобрел
авторитет одного из основателей сравнительно-исторического изучения монгольских
языков и сравнительно-исторической алтаистики29. Он изготовил эстампажи надпи-
сей, затранскрибировал древнетюркский текст и перевел его как мог на немецкий
язык30, а затем опубликовал и по-русски31. Эстампажи хранятся в Санкт-Петербурге,
в Отделе рукописей и документов Института восточных рукописей Российской ака-
демии наук.
Начало строки Г. Рамстедт воспроизвел как: tör... bačaq älig jyl olurmyš, а в при-
мечании предположил вариант с конъектурой: tür[k] [qy]bcaq. В более позднем рус-
ском переводе от прежней неуверенности не осталось и следа и текст переведен уже
без тени сомнения: “Когда турки-кипчаки властвовали [над нами] пятьдесят лет”32,
хотя признаков придаточного предложения обстоятельства времени в тюркском тек-
сте нет и на эстампаже от мнимого qbčq (*qybčaq) имелось лишь две последних
буквы – čq и что-то вроде круглой открывающей скобки перед ними, которую изда-
тель принял, очевидно, за перевернутое изображение рунического символа B [б]. Так,
собственно, и на самом камне, в чем, видимо, твердо убедился С. Г. Кляшторный, не
28 Бартольд В. В. [Рец. на] Chavannes É. Documents sur les Tou-kiue (Turcs) occidentaux.
Recueillis et commentés par ~. Avec une carte. SPb, 1903 (Сборник трудов Орхонской экспе-
диции, VI) // Бартольд В. В. Сочинения. В 9 томах. Том V. – М.: Наука, 1968: 316, 350-351.
29 Ашнин Ф. Д. Рамстедт Густав Ион // Большая советская энциклопедия, т. 21, 1975: 455.
30 Ramstedt G. I. Zwei Uigurische Runenschriften in der Nord-Mongolei // Journal de la Société
Finno-Ougrienne, 1913, t. XXX, fasc. 3: 1–63.
31 Рамстедт Г. И. Как был найден Селенгинский камень // Труды Троицко-Кяхтинского от-
деления Приамурского отдела Имп. Рус. географ. об-ва. СПб., 1914, т. IV, вып. 1: 34-49.
32 Там же: 40.
11
раз возвращавшийся к памятнику, в частности, со своим монгольским коллегой М.

Шинеху, чтобы преодолеть сомнения и увериться в правильности конъектуры Г. Рам-
стедта33. Очевидно, у таких виднейших востоковедов прошлого, как Й. Маркварт34,
П. Пеллио35, В. В. Бартольд36 и Владимир Федорович Минорский (1877-1966)37, было
достаточно оснований не доверять смелой конъектуре молодого монголоведа Г. Рам-
стедта, и они, не вступая в дискуссию, обошли это место молчанием, оставаясь в
убеждении, что, согласно сообщениям дошедших до нас списков древних рукописей,
этноним кыпчак возник столетиями позже и в совершенно иной местности (об этом
речь пойдет ниже). Полагаем, что эти ученые ни на миг не упускали из виду того
важного для данного случая факта, что тюркское руническое письмо располагало
особой буквой для звука п, по причине чего употребление звонкого б перед глухим
ч совершенно бессмысленно. Иное дело – письмо арабское, где нет букв ни для п,
ни для ч. А потому по-арабски писали и произносили qïfcaq, qïbšaq и пр., подобно
тому как и персов называли fars. Иначе говоря, читать аутентичную тюркскую ру-
нику сквозь очки хронологически далекого иностранного абджада неверно в корне.
Если в древнетюркский текст постараться не вносить ничего недревнетюр-
скского, а следовать букве и аналогии других надписей, то приведенный фрагмент
можно прочесть гораздо проще и убедительнее:
…[M]Wi;Am§JzÔv;iP;Ahlifrwt;smRLv:LiJgl;qcr[isf]rwt
Tür[k-si]r čaq älig yïl olurmïš. türk ilinä altï otuz yašïma ädi[m]…
Тюр[ки-сиры] властвовали целых (аж, ровно) пятьдесят лет.
В стране тюрков в двадцать шесть лет я был…
Недавно от Игоря Валентиновича Кормушина мы получили цифровое цветное
фото камня в натуре и его черно-белое фото, выполненное после нанесения на его
поверхность копировальной сажи перед изготовлением эстампажа. Особенно ценно
первое. В том месте 4-й строки, где предполагался знак B [б], действительно имеется
вертикальное дугообразное углубление, однако обращено оно в противоположную
сторону и является частью длинной межслоевой эрозионной канавки, проходящей
через три строки, а в данном случае – ровно посередине между знаком c [ч] и пред-
шестующим ему поврежденным знаком r [р]. Последний на черно-белом снимке не
читается, но на цветном виден отчетливо.
Три предыдущих знака практически не различаются, но для слова türk восста-
новление последней буквы не проблема, так как оно тут же повторяется в том же на-
писании, а для первых двух букв слова sir мы имеем необходимые аналоги написания
сочетания türk sir в других памятниках.
Нам остается лишь искренне поблагодарить Игоря Валентиновича Кормушина
за профессиональный снимок высокого разрешения, выполненный при необходи-
мом боковом освещении, и порадоваться тому, что спустя сто лет неудачная гипотеза
Г. Рамстедта опровергнута.
33 Кляшторный С. Г. Кипчаки в рунических памятниках // Turcologica, 1986: К восьмидеся-
тилетию академика А. Н. Кононова. – Л.: Наука, 1986: 153-154.
34 Marquart J. Ueber das Volkstum der Komanen. – Berlin, 1914: 102 сл.
35 Pelliot P. A propos des Comans // Journal Asiatique, 11 série, t. 15 (1920), 125-185, в частно-
сти 148-149.
36 Bartold W. Kıptschaken // Enzyklopaedie des Islām / Hrsg. von M. Th. Houtsma, R. Basset
und T. W. Arnold, Leiden, Bd. 2, 1927: 1099; Кипчаки // Сочинения. Т. V. – М.: Наука, 1968:
550-551.
37 Hudud al-’Alam. The regions of the world: A Persian geography 372. A. Н. – 982 A. D. /
Translated and explained by V. Minorsky; with the preface by V. V. Barthold. – London, 1937:
12
Введение
Вернемся, однако, к ближайшим перипетиям в некритичном использовании

его гипотезы. Когда авторитет Г. Рамстедта достиг апогея, а в популяризаторских
сочинениях возобладала тенденция безоглядного удревнения национальной истории,
многие не то что забыли или не пожелали вспоминать, но, похоже, оказались вооб-
ще не в курсе дела, что в данном случае с самого начала имела место сомнительная
конъектура. И в таком повороте мнений немаловажную, а может быть, и решающую
роль сыграла указанная громкая статья Сергея Григорьевича Кляшторного о кыпча-
ках в рунических памятниках38.
Остановимся на этой статье подробнее. Вначале автор признает: “Совмест-
ное упоминание тюрков и кипчаков в контексте, указывающем на их политический
союз и военное единство (вместе властвовали над уйгурами), никак не проясняет-
ся сведениями других источников... Надписи в честь Кюль-тегина и Бильге-кагана
(Кошоцайдамские памятники) называют рядом с türk bodun «тюркским племенным
союзом» лишь многочисленный и могущественный племенной союз токуз-огузов, –
но тут же утверждает обратное: – Именно вождь «десяти уйгуров» и глава «десяти
огузов», Элетмиш Бильге-каган, называет время существования второго Тюркского
каганата (681-744) десятилетием [пятидесятилетием. – А. Г.] господства над уйгура-
ми «тюрков и кыбчаков»”39.
Откуда, кроме данной конъектуры, берутся в рунических памятниках кыпчаки?
Из слитного сочетания тюрки-сиры, которое, по аналогии с надуманным сочетанием
Г. Рамстедта tür[k] [qy]bcaq, превращается в присоединительное перечисление двух
разных племен «тюрки и сиры»:
“Пока Тоньюкук рассказывает о времени, предшествующем образованию кага-
ната (подчинение Китаю), он, так же как и автор Кошоцайдамских текстов, упомина-
ет лишь «тюркский племенной союз». Но с момента восстания тюрков и образования
тюркского государства в «земле Отюкен», то есть после переселения в Хангай, в
Северную и Центральную Монголию, обозначение türk bodun «тюркский племенной
союз» заменяется обозначением türk sir bodun «тюркский и сирский племенной союз
(племенные союзы)» (Т. 3, 11, 60-62). Коренная территория второго Тюркского кага-
ната, Отюкенская чернь, названа «страной племенного союза (племенных союзов)
тюрков и сиров» (Т. 3, 11, 60), но её властелин именуется «тюркским каганом» (Т. 58).
Вождя сиров в разрушенном контексте упоминает памятник из Ихе Хушоту, близкий
по времени Кошоцайдамским текстам. Там он назван sir irkin «иркин сиров»40. В за-
ключительной строке надписи Тоньюкука (Т. 62) «племенной союз тюрков и сиров»
и «племенной союз огузов» поименованы как два отдельных объединения41”.
Пересказывая таким образом содержание надписи, С. Г. Кляшторный с самого
начала грешит против истины, ибо никакой исторической замены названия «тюрк-
ский племенной союз» на название «тюркский и сирский племенной союз (племен-
ные союзы)» в памятнике нет. И для того, чтобы в этом убедиться, достаточно лишь
не уклоняться от буквы и смысла строк 3-4: Türk bodun ölti, alqïntï, yoq boltï. Türk
sir bodun yärindä bod qalmadï ‘Тюркский народ ослабел (умер), обессилел, сошел на
38 См., напр.: Рәҹәбов Ә., Мәммәдов Ј. Орхон-Јенисеј абидәләри. – Бакы: Јазыҹы, 1993: 136,
145, 149.
тилетию академика А. Н. Кононова. – Л.: Наука, 1986: 154.
40 Clauson G., Tryjarski E. The inscription at Ikhe Khushotu // Rocznik Orientalistyczny, 1971, t.
34. № 1: 22; Tekin T. A grammar of Orkhon Turkic. – Bloomington, 1968: 258, 294.
41 Кормушин И. В., Насилов Д. М. За научное глубокое изучение древнетюркских руниче-
ских памятников // Советская тюркология, 1972, № 5: 141-142.
13
нет. В стране народов тюрков-сиров (?) не осталось (государственного) организма’42.

Здесь сочетания тюрк бодун и тюрк-сир бодун указывают на один и тот же народ.
Только во втором случае подчеркивается его некая дополнительная характеристика,
которую мы покажем ниже.
“Однако, – вопреки текстам продолжает С. Г. Кляшторный, – племена сиров
несколько иначе, чем надпись Тоньюкука, упоминает и памятник в честь Бильге-ка-
гана. Его преамбула, впервые правильно прочитанная Т. Текином, содержит обраще-
ние кагана к подданным, сохранившееся не полностью: [türk?] [al]ty sir toquz oγuz
eki ädiz kerekülüg begleri boduny... «... О, живущие в юртах беги и простой народ...
[тюрков?], [ше]сти (племён) сиров, девяти (племён) огузов, двух (племён) эдизов!»
(БКб 1)”43, – завершает цитирование источников С. Г. Кляшторный44.
Здесь, на наш взгляд, тоже не все бесспорно. Начнем с приведенных цитат.
В чтение цитируемого места памятника Кули-чуру в Ихе Хушоту, строки 21, 26
первоиздателями Владиславом Людвиговичем Котвичем (1872-1944) и Александром
Николаевичем Самойловичем (1880-1938), а также Платоном Михайловичем Мелио
ранским (1868-1906)45 турецкий тюрколог Талят Текин, сэр Джерард Лесли Макинс
Клосон (1891-1974) и польский тюрколог Эдвард Трыярски внесли убедительное
уточнение.
У Т. Текина читаем:
ärtäbär özī kälti. sir irkin oγlī yigän čor kälti / El-täbär özi kälti. Sir İrkin oglı Yigän
Çor kälti… [y]äk t[igi]n kälti, tad[ïqïŋ? …] čorïŋ oγlī yigän čor kälti > tigin kälti, T[ar]d[uş
Işbara Bilgä Küli] Çoruŋ oglı Yigän Çor kälti
‘the Governor himself came; Yigän Čor, the son of Sir Irkin, (also) came… Prince
Yäk came; Yigän Čor, the son of Tadïk (?) > Tardush Čor, (also) came’46
“Пришел сам правитель. Пришел Йигян-чур, сын сирского иркина… Пришел
принц Йек; Пришел (также) Йигян-чур, сын Тадык(?)-чура > Пришел тигин, пришел
Йигян-чур, сын тардушского советника Бильге Кули-чура”.
Имя собственное Еркин, предложенное первоиздателями, Т. Текин, а вслед за
ним Дж. Клосон и Эдвард Трыярски считают титулом, и потому упомянутый Йигян-
чур представляется не сыном Еркина, а сыном сирского иркина (князька, главы, рас-
порядителя удела, вождя подчиненного племени), сыном Тад[ык]-чура > сирского
иркина и тардушского ышбары (наместника, правителя, распорядителя) Бильге Ку-
ли-чура, где иркин – князёк, глава, распорядитель удела, вождь подчиненного племе-
ни < монг. еркин ‘высший, верховный’47.
42 Малов С. Е. Памятники древнетюркской письменности: Тексты и исследования. – М.-Л.:
Изд-во АН СССР, 1951: 56, 61, 65.
43 Tekin T. A grammar of Orkhon Turkic. – Bloomington, 1968: 243.
тилетию академика А. Н. Кононова. – Л.: Наука, 1986: 154-155.
45 Kotwicz W., Samoilovitch A. Le monument turc d’ Ikhe-khuchotu en Mongolie centrale //
Rocznik Orientalistyczny, 1928, 4: 60-107; Мелиоранский П. М. Памятники древнетюрк-
ской письменности Монголии и Киргизии. – М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1959: 28-29;
Clauson G., Tryjarski E. The inscription at Ikhe Khushotu // Rocznik Orientalistyczny, 1971,
t. 34. № 1: 22.
46 Tekin T. A grammar of Orkhon Turkic. – Bloomington, 1968: 258 / İstanbul, 2003: 226.
47 Rásonyi L. Sur quelques catégories de noms de personnes en turc // Acta Linguistica Academiae
scientiarum Hungaricae, t. III, fasc. 3-4, Budapest, 1955: 336-337; со ссылкой на: Андриевич
В. К. История Сибири, ч. ІІ. – СПб., 1889: 182, где Иркин – имя собственное: “киргизскіе
князцы Иркинъ и Ереняковъ”; см. также репринт: Андриевич В. К. История Сибири, в 2
частях. – СПб.: Альфарет, 2009
14
Введение
Сарткожа Каржаубай предложение itlk;Rvcngij;iLxv;nkri;ris [sir irkn oγlï

yign čor klti] читает как Esir irkin oγly, Jigen-čor kelti и на казахский язык переводит
как Есір-Еркінұлы Жиен-чор келді “сын Есир-Еркин Йиген-чур пришел”48, где в ре-
конструированном составном титульном имени Йиген-чура, сына Кули-чура, автор
усматривает словосочетание есір-еркін – титул “одного из шести тронных правите-
лей”, ибо “Тюркский каганат, – согласно авторской концепции, – состоял из шести
племенных объединений: тогуз-огузов, тюргешей, отуз-огузов, басмылов, кыпчаков,
карлуков. Эти объединения были известны как шесть «есиров» (шесть тронов), а их
ставки назывались «алачу», отсюда идет обозначение «алашу», «алаш»”, а их язык
был “языком кыпчакского диалекта”49. В реконструированном Сарткожой Каржауба-
ем слове есир, не зафиксированном в тюркских рунических текстах, мы подозреваем
фонетически вероятное тюркское särir < араб. sarīr ‘трон’ < sar ‘главный; глава’,
однако заимствование этого арабского слова для данного региона в эпоху господства
китайской административной номенклатуры вряд ли объяснимо. Ибо даже иранизм
sär ‘голова, глава’ от того же арабского корня в этих памятниках еще отсутствует.
Цитата из памятника Бильге-кагану изложена С. Г. Кляшторным по Т. Текину,
но предвзято – в пользу предпринятой реконструкции.
У Талята Текина – и в приложении к грамматике, и в вышедшей тридцатью
годами позже его повторной публикации, и в переиздании последней – текст преам-
булы отражает пропуск в 14 знаков и в перечне народов не содержит произвольной
вставки [türk?] [тюрков?], прибавленной С.Г.Кляшторным:
qanïm türük bilgä [kaγan……………]tï sir, toquz oγuz, ekī ädiz käräkülüg bäglärī
bodunī
‘My father Turkish Bilge Kagan ………… … O nomadic lords and peoples of the…
Sir, Tokuz-Oguz and Eki-Ädiz! / Babam Türk Bilge (Hakan) …………… (al)tï Sir, Dokuz
Oğuz, İki Ediz çadırlı beyleri (ve) halkı’50
‘Мой отец тюркский каган Бильге …… …….. О живущие в юртах беги и народ
(шести) сиров, девяти огузов, двух эдизов’.
Кстати, предлагаемое Т. Текином käräkülüg ‘çadırlı’ (‘имеющие шатры, живу-
щие в шатрах’) > ‘nomadic’ (‘кочевые’), судя по производной основе käräkü, kärägü
‘кереге – деревянная решетка цилиндрического остова юрты’, буквально означает
‘предназначенное для изготовления деревянных решеток юрт’, с невероятной натяж-
кой – ‘живущий в кереге’, что бессмысленно. В свете этого чтение и толкование Т.
Текина представляется надуманным. На наш взгляд, здесь уместнее видеть типичные
для тюркской руники определения kür ‘смелый, отважный’ и külüg ‘славный, знаме-
нитый’: [al]tï sir, toquz oγuz, eki ediz kür, külüg begleri, bodunï ‘отважные, славные беги
и народ шести сиров, девяти огузов, двух эдизов’, что, к тому же, хорошо подходит
к торжественному стилю эпитафии. Что касается отмечаемого здесь пропуска в 14
знаков, то на этом месте С. Е. Малов ясно читал еще 8 знаков, игнорировать которые
тоже некорректно:
ivDvB;irlgâ;glwkrkndij;ÚxvzqvÔ;risiÔ...L;iÔm;AO...Agliâ
Согласно данному изначально более полному воспроизведению преамбулы па-
мятника Бильге-кагану С. Е. Маловым, конъектуру С. Г. Кляшторного текст вместить
48 Қаржаубай С. Орхон мұралары: Тарихнамалық-деректанулық талдау (Тарихи-танымдық
этнографиялық әдебиет). 1 кітап. – Астана: Күлтегін, 2003: 233, 235.
49 Жолдасбеков М., Сарткожаулы К. Атлас орхонских памятников. – Астана: Күлтегін,
2006: 10, 15 сл.
50 Tekin T. A grammar of Orkhon Turkic. – Bloomington, 1968: 243, 275; Tekin T. Orhon
Yazıtları. – Ankara, 1988: 36-37; İstanbul, 1998: 62-63.
15
не может, тем более с вероятным определением-числительным, и логично читается с

внесенной нами поправкой следующим образом:
bilgä [kaγan učtï. bu]nda amtï ol[urmïš al]tï sir, toquz oγuz, eki ädiz kür külüg bägläri
bodunï
‘Бильге-каган [скончался. Сидящие] здесь сейчас отважные, славные беги и
народ [шес]ти сиров, девяти огузов, двух эдизов’.
Как бы мы ни толковали те немногие фразы тюркских рунических текстов, где
имеется слово сир, факт остается фактом: термин сир зафиксирован, и употреблен
он двояко: либо в сочетании тюрк-сир (Тоньюкук 3: Türk bodun… Türk sir bodun; То-
ньюкук 60-62: Türk sir bodun ‘народ тюрков… народ тюрков-сиров51), либо самосто-
ятельно – сир – вместо этнонима тюрк, вместо сочетания тюрк-сир или же вместо
синонимичного ему сочетания табғачдакы тюрк (Моюн-чур 32: табғачдакы оғуз
тӱрк ‘табгачские (подданные) огузы и тюрки’52).
Добавим еще одно упоминание сиров – в 20-й строке Тэсинской стелы, на ее
южной стороне, где после надписи, у основания камня, помещена тамга кагана ,
которому эпитафия посвящена:
iÄÔRJvB;iÔRv;vBnigtiânswglâiovuõrgl;rsl
e
l sir ilgerü qondï, belgüsin, bitigin bu urtï, bu jaratdï
“Пред страной сиров он поселился, свой знак (свою тамгу), свои письмена сии
выбил, сие соорудил”, – говоря так, составитель эпитафии, завершая ее, недвусмы-
сленно указывает на сами эти надпись и тамгу, на эту самую стелу и на это самое
место, где она и поставлена, – “перед страной сиров”, т. е. тюрков-сиров – сиро-под-
данных тюрков. Теперь можно уверенно решать, в какой стороне от стелы на тот мо-
мент лежала эта “страна сиров”, т. е. тюрков-сиров, и в какой были владения нашего
кагана.
Издатель надписи С. Г. Кляшторный переписал эту строку надежно, но, к со-
жалению, не связал слово belgüsin ‘свой, его знак’ со стоящей рядом тамгой и не учел
двух грамматических моментов: а) слово ilgerü ‘вперёд’, перен. ‘на восток’ высту-
пает здесь в роли послелога со значением ‘впереди (чего), перед (чем), при (чем), у
(чего)’; б) после первого местоимения bu ‘это, сие, этот, сей’ стоит разделительный
знак “;”, а это значит, что первое местоимение bu относится к предыдущим опреде-
ляемым им словам, т. е. оно не может быть отнесено в качестве наречия к помещен-
ному за ним глаголу. Поэтому-то Сергей Григорьевич, нарушив синтагматическое
членение, истолковал строку несколько иначе и с вопросом. А из-за этого и возникли
высказанные им на основании неточного перевода недоуменные предположения о
заложении ставки на Востоке. Ср. транскрипцию и перевод издателя:
elser ilgerü qondy belgüsin bitigin bu urty bu jaratdy
“На востоке, в Эльсере (?) он поселился. Свои знаки и свои письмена так пове-
лел выбить, так соорудить”53.
Возвратимся к смыслу термина сир тюркских рунических текстов. Вопрос, если
смотреть в корень, – в сущности его отношения к термину тюрк. А оно, как видим из
примеров, совершенно такое же, как у относительного прилагательного табғачдакы
к этнонимам тӱрк и оғуз – атрибутивное, при самостоятельном же употреблении –
Изд-во АН СССР, 1951: 56, 61, 64, 65, 70.
Изд-во АН СССР, 1951: 33, 37, 42.
53 Кляшторный С. Г. Тэсинская стела (Предварительная публикация) // Советская тюрколо-
гия. 1983, № 6: 87-88.
16
Введение
заместительное, но во всех случаях значение у термина сир одно: ‘сирский, табгач-

ский, китайский подданный’. Именно поэтому сиро-подданным тюркским вождям,
зятьям китайских императоров, сыновьям и внукам китайских принцесс, и ставились
по высочайшему распоряжению китайских императоров китайскими каменотесами
при участии согдийских резчиков надгробные памятники с китайскими и тюркски-
ми надписями, водружаемые на каменных черепахах китайского образца, а самими
тюрками – их подражания. Особого – отличного от тюрков – “сирского племенного
союза” не существовало. Иначе хоть в какой-нибудь из многочисленных надписей,
повествующих о судьбах, больших и малых победах и поражениях тюрков, воо-
бражаемые нетюрки-сиры, иллюзорные сиры-кыпчаки непременно оказались бы в
качестве их конкретно поименованных союзников или же врагов, тем более что ни
призрачных союзников-теней, ни безымянных врагов-призраков история вообще и, в
частности, история древних тюрков не знает.
Важным аргументом в пользу существования в древнетюркскую эпоху пле-
менного союза под названием кыпчак сторонники этого мнения считают упоминание
кыпчаков в сочинениях арабских авторов примерно того же века, т. е. в сочинениях
чуть ли не очевидцев. Кто эти авторы и что это за источники?
Историки знают, что в хронологизации древних письменных памятников и
излагаемых ими данных наиболее типичной грубой ошибкой является безоглядная
датировка сообщения годами жизни автора или составления сочинения, сохранив-
шегося, увы, в позднем списке. Именно таков, на наш взгляд, промах с датировкой
“древних” сообщений о кыпчаках и некоторых других более поздних племенах.
Достоверно известно, что мусульманский географ иранского происхождения
Абу-ль-Касим Убайдаллах ибн Абдаллах ибн Хордадбех (ок. 820 – ок. 885, или
892, или 912/913), переводчик «Руководства по географии» (Γεωγραφικὴ ὑφήγησις)
Птолемея и автор «Китаб ал-масалик ва-л-мамалик» («Книги путей и стран», не
позже 885/886 года), служил “начальником почты и осведомления” провинции Джи-
бал (Северо-Западный Иран). Со спецификой этой его службы было связано состав-
ление докладов о маршрутах и местностях, по которым они пролегают. И именно на
это обстоятельство обычно ссылаются, подчеркивая сугубую достоверность излага-
емых им сведений, упуская из виду, что оригинал сочинения не сохранился, а име-
ющиеся в нашем распоряжении списки моложе оригинала на 300-350 лет, в течение
которых копиисты и сочинители могли на свое усмотрение исправлять текст, удаляя
или изменяя непонятное и добавляя актуальные на момент переписывания факты.
Оксфордская рукопись издана Барбье де Мейнаром (1826-1908) в 1865 году по
копии, законченной в четверг 12 реджеба 630 г. х. (май 1232). Наиболее ранняя и бо-
лее исправная рукопись, обнаруженная в Египте шведским арабистом де Ландбергом
и изданая в 1889 году голландским арабистом Михаэлом Яном де Гуе (1836-1909),
датируется концом XII века, а некоторые части утраченного оригинала восстанав-
ливаются по цитатам в сочинениях аналогичного возраста54. Это означает, что после
составления оригинала текст в первом случае “исправлялся” лет 350, а во втором –
лет 300, что не намного меньше, даже в плане объективного изменения описываемой
историко-географической обстановки.
Другой нарративный источник – «Послание Фатху б. Хакану о достоинствах
тюрков и остального халифского войска» естествоведа, теолога и писателя Абу
Усмана Амра ибн Бахра ал-Джахиза (781-868/869), уроженца Басры. Написанное
54 Велиханова Н. Предисловие // Ибн Хордадбех. Книга путей и стран / Перевод с араб-
ского, комментарии, исследование, указатели и карты Наили Велихановой. – Баку: Элм,
1986: 3-4, 17-18, 28-29.
17
изначально для халифа ал-Му’тасима (833-842), а затем дополненное и отосланное

ал-Фатху б. Хакану, послание дошло до нас в списке ХІІІ века55.
Следующий нарративный памятник – сочинение неизвестного персоязычно-
го автора «Худуд ал-алам мин ал-Машрик ила-л-Магриб» («Книга о пределах
мира от востока к западу», букв. «Границы мира…»), датируемое 982/983 годом и
известное по списку, который в 1892 году в Бухаре обнаружил ориенталист Алек-
сандр Григорьевич Туманский (1861-1920), успевший самостоятельно подготовить
к опубликации лишь сведения о Восточной Европе56. Владимир Федорович Минор-
ский, который издал памятник полностью в английском переводе с подробнейшими
комментариями, в самом списке обнаружил дату списка – 656 г. х. / 1258 г. н. э.57
Следом идут написанная примерно в то же время книга «Ахбар ал-булдан»
(«Известия о странах») персидского географа Ахмада ибн Мухаммада ибн Исхака
ал-Хамадани, прозываемого Ибн ал-Факих, собственно – ее глава «О тюрках», по
т. н. Мешхедской рукописи XIII в., хранящейся в библиотеке при гробнице имама
Али ибн-Ризы в городе Мешхеде в Иране с 1656/1657 г., и «Книга о превосходстве
тюрков над остальными воинами и о достоинствах высочайшего султанского
Присутствия» писателя XI в. Абу-л-Ала Ибн Хассула. Обе (вторая тоже сохрани-
лась в поздней копии) доступны по изданию азербайджанского ориенталиста Фарды
Махаррамовича Асадова, которому следует недавняя алматинская публикация58.
Самый пространный из ранних нарративных источников – сочинение «Зайн
ал-ахбар» – «Украшение историй», которое написал Абу Са’ид Абд-л-Хай ибн За-
ххак Гардизи в 1050-1052 гг. Его довольно поздний список обнаружил в Туркестане
и издал В. В. Бартольд, а уже в наше время – по двум спискам: кембриджскому (1682
г.) и сделанному с него оксфордскому (1782 г.) – опубликовала со своими коммен-
тариями Л. М. Епифанова, ученица Альфреда Карловича Арендса (1893-1977), по
машинописи законченного им перевода59.
55 Мандельштам А. М. Характеристика тюрок IX в. в «Послании Фатху ибн Хакану» ал-
Джахиза // Труды Института истории, археологии и этнографии АН КазССР, т. I. – Алма-
Ата, 1956; Зайончковский А. Старейшие арабские хадисы о тюрках // Тюркологический
сборник. – М., 1966: 194-201; Асадов Ф. М. Арабские источники о тюрках в раннее сред-
невековье. – Баку: Элм, 1993: 56-102.
56 Туманский А. Г. Заново открытый персидский географ Х века и его сообщения о сла-
вянах и русах // Записки Восточного отделения Императорской академии наук, вып. Х,
1896. – СПб., 1897: 121-137.
57 Hudud al-'Alam. The Regions of the World. A Persian Geography 372 A H. – 982 A.D. / Trans-
lated and explained by V. Minorsky; with the preface by V. V. Barthold. – London: Luzac, 1937:
VII; репринты: London: Luzac & Company, 1970; Delhi: Indus Publications, 1980; Frankfurt:
Inst. for the History of Arabic-Islamic Science, 1993; фрагменты по-русски: Худуд ал-'алам
/ Пер. с персидского З. Н. Ворожейкиной // Материалы по истории киргизов и Киргизии.
Вып. I. – М.: Наука, 1973: 35-44.
58 Асадов Ф. М. Арабские источники о тюрках в раннее средневековье. – Баку: Элм, 1993:
56-102, 43-56, 103-118; ср.: Ибн ал-Факих. Китаб ахбар ал-булдан // История Казахстана
в арабских источниках. Т. ІІ. Арабские географы и путешественники IX-XII вв. Вступ.
статья, перевод с арабского, комментарии, тексты и факсимиле Б. Е. Кумекова, Р. Б. Ку-
мековой. Отв. ред. А. К. Муминов. – Алматы: Дайк-Пресс, 2010: 70-81.
59 Бартольд В. В. Извлечение из сочинения Гардизи Зайн ал-ахбāр. Приложение к Отчету
о поездке в Среднюю Азию с научною целью. 1893-1894 гг. В его же труде: Туркестан в
эпоху монгольского нашествия, ч. І. Тексты // Записки Императорской академии наук по
историко-филологическому отделению, сер. VIII, т. І, № 4. – СПб., 1897: 78-126. Пере-
издание: Бартольд В. В. Сочинения. В 9 томах. Т. VIII / Подготовил О. Ф. Акимушкин.
18
Введение
Все названные, а также другие близкие к ним по времени написания произве-

дения если не повторяют в вариациях, то по крайней мере в некоторой своей части
перекликаются с сообщениями Ибн Хордадбеха. В целом дело обстоит так, что, буду-
чи составленными в домонгольскую эпоху, изначально они действительно отражали
современную им ситуацию в мире, но их последователи – на злобу дня – непременно
актуализировали картину и синхронизировали перерабатываемые тексты с собствен-
ными географическими и иными представлениями. И затруднение для нас сегодня
состоит именно в том, чтобы от первоначального образа действительности, тоже не
идеально точного, отделить всяческие наслоения.
Некоторое исключение составляют не претерпевшие серьезных искажений
труды географов, обычно сопровождавшиеся картами: «Китаб сурат ал-ард» («Кни-
га картин земли», 833- 847 гг., единственный список сохранился в библиотеке Страс-
сбургского университета) математика и астронома Мухаммеда ибн Мусы ал-Хорез-
ми (783-850), совершившего в 840-х годах экспедицию к хазарам, «Китаб ал-маса-
лик ва-л-мамалик» («Книга путей и стран», составлена в 943-965 гг.) Ибрагима
ибн Мухаммеда ал-Истахри60 и «Сурат ал-ард» («Картина земли», иначе «Китаб
ал-масалик ва-л-мамалик», завершена в 977 г.) его ученика Абдул-Касим-Муха-
меда ибн Хаукаля, уроженца Мосула, и труды географа ХІІ века ал-Идриси.
Более всего в смысле сохранности повезло последнему из них – Абу Абдалла-
ху Мухаммеду ибн Мухаммеду ибн Абдаллаху ибн Идрису ал-Хаммуди ал-Ха-
сани, или кратко аш-Шерифу ал-Идриси (1100-1165), родившемуся и умершему в
Сеуте, на африканском побережье Гибралтара (совр. Марокко), но жившему в Испа-
нии и большей частью в Палермо на Сицилии. Там он руководил составлением для
сицилийского короля Роджера ІІ детальной карты мира, отлитой из серебра в виде
диска, и бумажных карт, в пояснение к которым написал книгу «Нузхат ал-муштак
фи-хтирак ал-фак», обобщив сведения, с одной стороны, итальянских и иных евро-
пейских географов, а с другой – арабских и персидских, да и листовую карту «Charta
Rogeriana» он сориентировал по популярному европейскому стандарту тех времен
– севером вниз. По имени мецената она известна как «Китаб Руджжар», или «Ал-
Китаб ар-Руджжари» («Книга Рожера»), лат. «Tabula Rogeriana». Игнатий Юли-
анович Крачковский (1883-1951), автор фундаментальной истории географической
литературы арабов, ее название перевел как «Развлечение истомленного в странст-
вии по области»61. У Ирины Геннадиевны Коноваловой сочинение ал-Идриси, ис
следованное и изданное с опорой на его современное издание в 9 частях62, получило
Отв. ред. А. С. Тверитинова. – М.: Изд-во вост. лит., 1973: 23-62; о датировке: Абу Са'ид
Гардизи. Зайн ал-Ахбар / Пер. А. К. Арендса. Введение, комм. и указ. Л. М. Епифановой.
– Ташкент: Фан, 1991: 8-9.
60 Крачковский И. Ю. Арабская географическая литература // Избранные сочинения, т. IV.
М.-Л.: Вост. лит., 1957: 194-198.
61 Крачковский И. Ю. Арабская географическая литература // Крачковский И. Ю. Избранные
сочинения. В 6 томах. Т. IV. – М.-Л, 1957; репринт: М.: Вост. лит., 2004: 281-299.
62 Al-Idrisi. Opus geographicum sive Liber ad eorum delectationem qui terras peragrare studeant
/ Consilio et auctoritate E. Cerulli, F. Gabrieli, G. Levi Della Vida, L. Petech, G. Tucci. Una
cum aliis ed. A. Bombaci, U. Rizzitano, R. Rubinacci, L. Veccia Vaglieri. Fasc. I-IX. – Neapoli;
Romae, 1970-1984; раздел Восточной Европы готовили краковский ориенталист Тадеуш
Левицкий (1906-1992), уроженец Львова, один из издателей Ибн-Фадлана по-польски и
автор труда «Polska i kraje sąsiednie w świetle “Księgi Rogera”, geografa arabskiego z XII w.
al-Idrīsīʾego», Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1945, и болгарский османист Борис
Христов Недков (1910-1975), автор исследования «България и съседните земи в геогра-
фията на Идриси», София, 1960.
19
название «Отрада страстно желающего пересечь мир»63. На указанное итальянское

издание, переводы и обстоятельные труды И. Г. Коноваловой при публикации 10
фрагментов из ал-Идриси по-русски опирались и наши коллеги Булат Ешмухаме-
дович Кумеков и Райхан Булатовна Кумекова64. Что касается бумажных карт (сохра-
нившаяся парижская уменьшенная копия, например, состоит из 69 листов – Carte
d’El- Edrisi en 69 feuilles, divisée par climats et sections, manuscrit de la Biblique Royale n°
892 arabe, réduction au cinquième de la grandeur), то они в 1927 году реконструированы
Конрадом Миллером (1844-1933) в виде шести листов размером 47х68 см, а затем
соединены в один лист размером 85х193 см и опубликованы вместе с сопроводитель-
ным текстом65.
В обоих изданных списках «Книги путей и стран» Ибн Хордадбеха конца ХІІ
в. и 1232 г., к авторитету которого аппелируют сторонники орхонских корней кып-
чаков, действительно имеется цитируемый ими список тюркских племен. Приведем
его в контексте с подробным примечанием издателя:
“От Верхнего Нушаджана до столицы хакана тугузгузов – трехмесячный путь
через большие села с плодородными [землями]. Их жители – тюрки. Среди них есть
маги (ал-маджус), которые поклоняются огню, есть и безбожники (занадик). Влады-
ка находится в огромном городе, который имеет 12 железных ворот. Население этого
[города] – безбожники. Левее (т. е. восточнее и северо-восточнее) от них [живут]
кимаки. Напротив них (т. е. южнее) на расстоянии 300 фарсахов находится ас-Син.
Владыка тугузгузов имеет золотой шатер, [находящийся] выше его замка, где могут
уместиться сто человек и который виден [на расстоянии] 5 фарсахов. А владыка ки-
маков в своих шатрах наблюдает за пастбищами. Между Таразом и местами [обита-
ния] тугузгузов – 81 день пути по пустыне.
Страна тюрок-тугузгузов (ал-атрак ат-тугузгуз) – самая обширная из тюрк-
ских стран. Граничат они с ас-Сином, ат-Туббатом и карлуками. [Затем идут] кимаки
(ал-кимак), гузы (ал-гузз), чигили (ал-джигир), тюргеши (ат-туркаш), азкиши (эд-
кеши, азкиш), кыпчаки (хифшах), киргизы (хирхиз), которые имеют мускус, карлуки
(ал-харлух) и халаджи (ал-халадж) [обитающие] по ту сторону реки. Что касается
города Фараба, то там гарнизон состоит из воинов мусульман и тюрок-карлуков”.
[Примечание издателя:] “Перевод этого списка тюркских народов, а также описа-
ние дороги из Марв аш-Шахиджана до Тухаристана с некоторыми примечаниями даны в
МИТТ (144-145)66. Идентичное сведение имеется в Мешхедской рукописи Ибн ал-Факи-
ха (л. 168а); ср. также перечисление тюркских племен у Махмуда Кашгарского (I, 27-28).
Тугузгузы обитали на территории с центром в области Турфана и Гучена; это название,
которое, судя по исследованиям В. Бартольда (V, 569), арабы перенесли на уйгуров, “соб-
63 Коновалова И. Г. Ал-Идриси о странах и народах Восточной Европы: Текст, перевод,

комментарий. – М.: Вост. лит., 1999; изд. 2-е, 2006.
64 Ал-Идриси. Китаб нузхат ал-муштак фи-хтирак ал-фак // История Казахстана в арабских
источниках. Т. ІІ. Арабские географы и путешественники IX-XII вв. Вступ. статья, пере-
вод с арабского, комментарии, тексты и факсимиле Б. Е. Кумекова, Р. Б. Кумековой. Отв.
ред. А. К. Муминов. – Алматы: Дайк-Пресс, 2010: 101-127, 271-322.
65 Weltkarte des Idrisi vom Jahr 1154 n. Ch., Charta Rogeriana / Wiederhergestellt und heraus
gegeben von Konrad Miller. – Stuttgart: Konrad Miller, 1928: 1 карта + 38 стр.; копия вы-
сокого разрешения доступна в интернете на сайте «American Memory: Map Collections»
Библиотеки Конгресса США.
66 Материалы по истории туркмен и Туркмении / Под ред. С. Л. Волина, А. А. Ромаскевича и
А. Ю. Якубовского. В 2 томах. Т. І. VII-XV вв. Арабские и персидские источники – М.-Л.:
Изд-во АН СССР, 1939: 144-145.
20
Введение
ственно обозначало предшественников уйгуров тюрок-шато (букв. китайский перевод

названия тюрксксго племени чӧль ‘песчаная пустыня’)”; кимаки обитали в среднем те-
чении Иртыша (Бартольд, V, 549); гузы-огузы занимали очень большую территорию к
востоку от Волги до границ Китая с центром в низовьях Сырдарьи (Бартольд, V, 524–
526); джигиры (в тексте ал-джифир), согласно де Гуе, соответствуют чигилям (джикил),
обитавшим на северной стороне Иссык-Куля (Бартольд, V, 204); тюргеши – западные
тюрки – обитали в Семиречье – ставка хакана на р. Чу (Бартольд, V, 579); азгиши в лите-
ратуре известны и как эдкеши; арабские географы (ал-Идриси, Ибн ал-Варди) помещают
их между Алтаем и Балхашом, “Махмуд Кашгарский говорит об азгишах как о неболь-
шом племени, поселившемся в Узгенде и Фергане” (МИТТ, 145); кыпчаки (русские на-
зывали их половцами) – в Западной Европе команы – первоначально обитали западнее
кимаков, живших на Иртыше, затем переселились на запад (Бартольд, V, 350–351); кир-
гизы (хирхиз), жили в верховьях Енисея. В «Худуде» (62) имеется сведение о мускусном
олене, обитающем на одном из отрогов горы, называемой Тулас, в области хирхизов;
карлуки (харлух) в середине VIII в. обосновались в долине Чу, часть их проникла в Туха-
ристан: «Махмуд Кашкарский объединяет карлуков вместе с гузами под названием тур-
кмен» (Бзртольд, V, 547; см. также Шаниязов); халаджи, судя по ал-Истахри (254), еще
«в древние времена» проникли на территорию современного Афганистана, где занимали
территорию между Систаном и Индией; впоследствии ассимилировались с афганцами
(Бартольд, V, 603; Массон, Ромодин. Афганистан, I. 270-276)”67.
Тот же список по «Ахбар ал-булдан» («Известия о странах») ал-Факиха в
сбивчивом, как видно из транскрипции, пересказе какого-то источника:
“Страны тюрок суть токузогузы, страна их самая обширная из тюркских, с ней
граничит Китай и Тибет, (затем) карлуки, кимеки, огузы, джикили (ал-дж‘р), пече-
неги (ал-бджтāк), тюргеши, азкиши (аркш), кипчаки (x̮шфаx̮) и кыргызы (x̮рx̮ӣз), у
которых есть мускус. Она (область) карлуков и халаджей находится по эту сторону
реки”68. Заметим, в названиях джикилей, печенегов и азкишей допущены диакри-
тические описки, а в названии кыпчаков вообще несуразица – переставлены буквы.
У писателей ІХ в. Тамима ибн Бахра ал-Муттава‘и (пересказ в «Извести-
ях о странах» Ахмада ибн Мухаммада ибн Исхака ал-Хамадани, прозываемого Ибн
ал-Факих, по т. н. Мешхедской рукописи XIII в., в переводе Ф. М. Асадова, с уче-
том английского издания В. Ф. Минорского) и Саллама ал-Тарджумана (пересказ в
«Книге путей и стран» Ибн Хордадбеха в переводе Н. Велихановой) ни этого списка
вообще, ни кыпчаков в частности нет69.
67 Ибн Хордадбех. Книга путей и стран / Перевод с арабского, комментарии, исследование,
указатели и карты Н. Велихановой. – Баку: Элм, 1986: 65-66, 185.
68 Ибн ал-Факих. Китаб ахбар ал-булдан // История Казахстана в арабских источниках. Т.
ІІ. Арабские географы и путешественники IX-XII вв. Вступ. статья, перевод с арабского,
комментарии, тексты и факсимиле Б. Е. Кумекова, Р. Б. Кумековой. Отв. ред. А. К. Муми-
нов. – Алматы: Дайк-Пресс, 2010: 71-72.
69 Minorsky V. Tamim ibn Bahr's journey to the Uyghurs // Bulletin of the School of Oriental
and African Studies of University of London, vol. XII, pt. 2, 1948: 279-305; Асадов Ф. М.
Арабские источники о тюрках в раннее средневековье. – Баку: Элм, 1993: 45-48, прим.
130-137; Ибн Хордадбех. Книга путей и стран / Перевод с арабского, комментарии, ис-
следование, указатели и карты Н. Велихановой. – Баку: Элм, 1986: 65-66, прим. 333-335;
История Казахстана в арабских источниках. Т. ІІ. Арабские географы и путешественники
IX-XII вв. Вступ. статья, перевод с арабского, комментарии, тексты и факсимиле Б. Е. Ку-
мекова, Р. Б. Кумековой. Отв. ред. А. К. Муминов. – Алматы: Дайк-Пресс, 2010: 35-37,
38-43.
21
Во второй дорожной записке Абу Дулафа Мис‘ара ибн ал-Мухалхила ал-

Хазраджи ал-Йанбу’и (Х в.) о его путешествии в Китай, по т. н. Мешхедской ру-
кописи XIII в., и в «Китаб сувар ал-акалим ас-саб’а» («Книге видов земли») Абу
Зайда Ахмеда ибн Сахля аль-Балхи (850-934) самого перечня тюркских народов
нет, а те тюркские народы, которые они посетили или о которых расспросили, описа-
ны в порядке следования.
Абу Дулаф: ал-Харгах, ал-Тахнах, ан-Наджа, ал-Баджанак, ал-Джикил, ал-
Баградж, Тибет, Кимек, Огуз, Токузогуз, Кыркыз, Карлук, Хутлух, ал-Хитан70, –
кыпчаков нет.
Ал-Балхи: хазары, булгары, печенеги, внутренние башкиры, огузы, кимеки,
токузогузы, кыргызы, карлуки / тюрки-карлуки71, – кыпчаков нет.
В «Сурат ал-ард» Ибн Хаукаля (по ал-Истахри) при описании маршрутов
список представлен: Рум, Армения, Алан, Арран, Сарир, Хазар, земли русов, булгар,
славян и племени тюрк, государство Син… земли токузогузов, кыркызов, кимеков…
“Все тюрки состоят из токузогузов, кыркызов, кимеков, огузов, карлуков, а их язык
один… племя из тюрков огузов… Что касается Хазар, то это название региона, его
столица называется Атил. Атил (также) имя реки, которая течет к ним (хазарам) от
русов, булгар и впадает в Хазарское море… Язык хазар отличен от языка тюрок и
персидского языка. На их (хазар) язык не похож ни один из языков народов”72, – кып-
чаков и даже печенегов нет.
У Гардизи названы тюрки – потомки Яфета: Гуз, Халлух (по В. В. Бартольду,
карлук и река их поселения Каллук, приток Сурхана) и Хазар и их потомки. Причем
тюркские титулы китайского и монгольского происхождения (хакан, ябгу / джабгу,
шад, хатун, тутук) представляет как имена собственные: Хакан, Ябагу / Джабгуе,
Шад, Хатун, Тутук). Описываемые особо народы (их вожди) идут в слудующем по-
рядке: халлухи, кимаки (Ими, Имек, Татар, Байандер, Кипчак, Ланиказ [по Й. Мар-
кварту – Нилказ] и Аджлад), ягма, киргизы, саклабы, Башджурт, тугузгузы, тибет-
цы, жители Кашгара, жители Барсхана, тугузгузы (подробно), государство Китай,
жители Хотана, печенеги, хазары (правители – еврейской веры, остальные – как
тюрки-гузы), буртасы, болгары, искили, мадьяры-огнепоклонники, румийцы, ненде-
ры, мардаты, славяне, русы, сериры (христиане и отчасти язычники), аланы, джи-
кили и тюргеши. Закончив рассказ, Гардизи заключает: “Таковы сведения о тюрках,
добытые нами частью из «Путей и государств» Джейхани, частью из книги «Ни-
70 Вторая записка Абу Дулафа. Издание текста, перевод, введение и комментарии
П.Г.Булгакова и А.Б.Халидова. М.: Издательство восточной литературы, 1960: 18-24;
История Казахстана в арабских источниках. Т. ІІ. Арабские географы и путешественники
IX-XII вв. Вступ. статья, перевод с арабского, комментарии, тексты и факсимиле Б. Е. Ку-
мекова, Р. Б. Кумековой. Отв. ред. А. К. Муминов. – Алматы: Дайк-Пресс, 2010: 82-86.
71 Из «Книги видов земли» Абу-Зайда Ахмеда Ибн-Сахль аль-Балхи / Пер. А. Я. Гаркави //
Сказания мусульманских писателей о славянах и русских (с половины VII в. до конца X
века по Р. Х.). – СПб., 1870: 272-278; ср.: История Казахстана в арабских источниках. Т.
ІІ. Арабские географы и путешественники IX-XII вв. Вступ. статья, перевод с арабского,
комментарии, тексты и факсимиле Б. Е. Кумекова, Р. Б. Кумековой. Отв. ред. А. К. Муми-
нов. – Алматы: Дайк-Пресс, 2010: 87-93.
72 Китаб масалик ал-мамалик ал-Истахри / Пер. с арабского Л. З. Писаревского; [Китаб]
масалик ал-мамалик ал-Истахри / Пер. с персидского З. Н. Ворожейкиной // Материалы
по истории киргизов и Киргизии. Вып. I. – М.: Наука, 1973: 15-23, 24-34; История Ка-
захстана в арабских источниках. Т. ІІ. Арабские географы и путешественники IX-XII вв.
Вступ. статья, перевод с арабского, комментарии, тексты и факсимиле Б. Е. Кумекова,
Р. Б. Кумековой. Отв. ред. А. К. Муминов. – Алматы: Дайк-Пресс, 2010: 94-100.
22
Введение
чтожность земного мира», частью из книги Убейдаллаха б. Хордадбеха, частью из

разных других мест. Возможно, что кроме этих племен есть и другие, но о них нам
не удалось добыть сведения, и автор просит извинить его”73. Материал, как видим,
компилятивный и разновременной.
К прежде процитированным произведениям добавим давно опубликованное
Аристом Аристовичем Куником (1849-1899) и Виктором Романовичем Розеном
(1805-1908), но редко используемое запоздалое лет на сорок сообщение испанского
араба Абу Обейда Абдаллаха ал-Бекри (ок. 1010-1094), автора «Китаб ал-масалик
ва-л-мамалик» («Книги путей и стран», ок. 1068, сохранившийся список – Фран-
ция, Национальная библиотека, рукопись 590574), в котором указывается местообита-
ние кыпчаков в середине – начале второй половины XI века примерно там же: север-
нее печенегов, соседивших с Хорезмом: “Что-же касается до Баджâнâкіа [‫]البجاناكيۃ‬, то
путь в их страны идет от Джорджâніи 12 фарсахов до горы, которая называется го-
рою Ховарезма; и на вершине ее башня, а у подножия ее жилища народа из
Джорджâніи, который имеет там (в жилищах у подножия горы) пашни. И они
(Печенѣги) народ кочующий, который следит за местами гдe выпал дождь и где име-
ется корм. Длина их страны – 30 дней пути, и ширина столько же. На север от них –
страны Джифджâхов [здесь в рукописи следует предполагать описку: ‫ جفجاخ‬джиф
джа̄х̣ вм. ‫خفجاخ‬х̣ифджа̄х̣], называемых также Кифджâками [‫ قفجاخ‬к̣ифджах̣] на юг –
страны Хазар, на восток – страны Гуззов, и на запад – страны Славян. И все эти на-
роды – соседи Печенѣгов и ведут с ними (Печенѣгами) меновую торговлю”75.
Из приведенных сведений однозначно вытекает, что, как бы ни хотелось кому-то и
мне в том числе обнаружить в письменных памятниках достоверное указание на сущест-
вование в древнетюркские времена племени или племенного союза с названием кыпчак,
приходится отбросить как привнесенные переписчиками и компиляторами все упомина-
ния термина кыпчак – вплоть до момента, когда арабское название Огузской степи
Мафа̄зат ал-ғузз впервые уступило место персидскому наименованию Кыпчако-Поло-
вецкой степи Дешт-и Кыпчак в связи с приходом кыпчаков с берегов Иртыша к пределам
Хорезма в 1030 году, – 65-я строка касыды, панегирической поэмы «Поклон Хорасану»
(стихи 2037-2096) персидско-таджикского поэта, философа и путешественника Абу Му-
ина Насира ибн Хусрау ибн Фариас ал-Кубадияни ал-Марвази (1004-1088), уроженца
Кубадияна (совр. Таджикистан), жившего в Балхе и Газне при дворе газневидских султа-
нов, о чем вкратце со ссылкой на Эдварда Гранвила Брауна (1862-1926) в «Энциклопедии
ислама» засвидетельствовал В. В. Бартольд76. Это событие хронологически коррелирует
с хроникальной записью «Повести временных лет» по Ипатьевскому списку от 1061
года о приходе половцев к границам Киевской Руси и первой битве с ними: В лѣто
6569/1061. Придоша Половци первоє на Руськую землю воєватъ. Всеволодъ же изыи-
де противу имъ мѣсяца февралѧ въ в҃ . [3-й] день и бившимъсѧ имъ. побѣдиша Все-
73 Бартольд В. В. Сочинения. В 9 томах. Т. VIII. – М.: Изд-во вост. лит., 1973: 62.
74 Vernet J. Al-Bakrī, Abū ʿUbayd ʿAbdallāh Ibn ʿAbd Al-ʿAzīz Ibn Muḥammad // Complete Dictionary of
Scientific Biography. Online edition. – New York: Charles Scribner's Sons, 2008.
75 Известия ал-Бекри и других авторов о Руси и славянах, часть 1 // Записки Император-
ской академии наук. Т. XXXII. Приложение 2. Статьи и разыскания А. Куника и барона
В. Розена – СПб., 1879: 58-59, – вставки в квадратных скобках согласно примечаниям
издателей сделаны нами. – А. Г.
76 Бартольд В. В. Кипчаки // Сочинения. Т. V. – М.: Наука, 1968: 550, со ссылкой на: Browne
E. G. A Literary history of Persia. 4 volumes. Vol. I. From the earlest times untill Firdawsi. –
Cambridge, 1902: 277.
23
волода. и воєвавше ѿидиидоша. се бысть первоє зло на Руськую землю. ѿ поганъıхъ.

безбожныхъ врагъ. бысть же кнѧзь ихъ Сокалъ77.
Немного позже термин кыпчак многократно и обстоятельно фиксируется в «Сло-
варе тюркских наречий» Махмуда Кашгарского, составленном в 1072-1074 годах:
свыше 50 тюркских слов помечены им как принадлежащие наречию кыпчаков, а помимо
этого, термин кыпчак дважды приведен в качестве заглавного слова, причем в идентич-
ной транскрипции – как этноним и как топоним: к̣ифж̣а̄к̣ “түріктердіӊ бір бөлігі” / “тюрк-
ское племя” и “Қашқарға жақын бір мекенніӊ атауы” / “название местности вблизи
Кашгара”78. Но кимаков, тесно связанных с кыпчаками, у Махмуда Кашгарского нет, хотя
отмечены многие другие, как современные ему, так и перечисленные у более ранних ав-
торов: аргу, бӓджӓнӓк, булгар, джикиль, джумул, йабаку, йагма, йасмил, кай, канджак,
карлук, коджа, кыркыз, огуз, суварин, согдак, тангут, туркмен, туркмен-карлук, тур-
кмен-огуз, татар, тухси, тюрк, уграк, удж, уйгур, йӓмӓк (‫)يماك‬, а также некоторые терри-
ториальные наречия)79, попытку предельно полной идентификации которых осуществил
турецкий историк Решат Генч80.
Столица будущего восточного Кыпчакского ханства город Сугнак [‫ سغناق‬suγnāq] на
правом побережье Сырдарьи, примерно посередине между совр. Туркестаном и Кызыл-
Ордой, названа у Махмуда Кашгарского пока еще одним из огузских городов81. Тем не
менее, другие его сведения о кыпчаках почти на полвека отодвигают в глубь времен наи-
более раннюю дату, принятую для них Й. Марквартом, который утверждал, что кыпчаки
под этим именем впервые в истории реально появляются в 514 г. х. / 1120-1121 г. в «Та-
рих-ал-камиль» – «Полном своде истории» Ибн ал-Асира82. Перескажем этот фраг-
мент, в котором арабский писатель ошибочно назвал грузин (тюрк. gürǯi / гӱрджи) време-
ни Давида IV Строителя (1073-1125) хазарами: “В этом, 514 [1120], году произошло втор-
жение курджов, они же хазары, в мусульманские области. До этого они (часто) вторга-
лись, но во дни Меликшаха и до конца царствования султана Мухаммеда они
воздерживались; однако с наступлением этого года они выступили вместе с кипчаками и
другими соседними народами”83. Речь идет о хрестоматийных фактах из истории Грузии:
царь Давид вторым браком женился на половецкой принцессе, дочери Атрака, сына Ша-
рукана, хана Западного Кыпчакского ханства, вошедшей в анналы под именем Гуран-
духт; в 1118 году ради укрепления единоличной власти и помощи в войне против алан,
державших Дарьяльское ущелье, и против сельджуков Давид пригласил 45 тысяч кып-
чакских семей из Северного Прикавказья на вечное поселение в Грузию. Там они со вре-
менем расселились, в том числе по Армении, входившей в состав Грузии, и приобщились
77 Полное собрание русских летописей. Т. ІІ. Ипатьевская лѣтопись. Вып. І. Изд. 3-е. Петроград,
1923: 150-151.
78 Қашқари Махмұт. Түрік сөздігі / Қазақ тіліне аударған, алғы сөзі мен ғылыми түсініктерін жазған
А. Егеубай. 1-том. – Алматы: Хант, 1997: 534; Мах̣мӯд ал-Ка̄шг̣арӣ. Дӣва̄н Луга̄т ат-Турк / Перевод
и предисловие З.-А. М. Ауэзовой. Индексы Р. Эмерса. – Алматы: Дайк-Пресс, 2005: 440.
79 Toprak F. Divānü Lugat't-Türk'te ‘Kıpçakça’ Kaydıyla Verilen Kelimelerin Tarihî Kıpçak Sözvarlığı
İçindeki Yeri // Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu. – Ankara Üniversitesi, 18 Aralık 2003: 79-90;
Мах̣мӯд ал-Ка̄шг̣арӣ. Дӣва̄н Луг̣а̄т ат-Турк / Перевод и предисловие З.-А. М. Ауэзовой. Индексы
Р. Эмерса. – Алматы: Дайк-Пресс, 2005: 1268-1279.
80 Genç R. Kaşgarlı Mahmud'a Göre XI. Yüzyılda Türk Dünyası. – Ankara Üniversitesi Basımevi, 1997.
81 Kâşgarlı Mahmud. Divanü lûgat-it-Türk çevirisi / Çeviren: Besim Atalay. 5. Baskı. Cilt I. – Ankara: Türk
Dil Kurumu, 2006: 471; Мах̣мӯд ал-Ка̄шг̣арӣ. Дӣва̄н Луг̣а̄т ат-Турк / Перевод и предисловие З.-
А. М. Ауэзовой. Индексы Р. Эмерса. – Алматы: Дайк-Пресс, 2005: 438.
82 Бартольд В. В. Кипчаки // Сочинения. В 9 томах. Том V. – М.: Наука, 1968: 551.
83 Материалы по истории Азербайджана из Тарих-ал-камиль (полного свода истории) Ибн-
ал-Асира. – Баку: АзФан, 1940: 124.
24
Введение
к христианству. Но уже с самого начала, согласно исходной задаче, кыпчаки усилили его
5-тысячную гвардию и составили грозное и надежное 40-тысячное конное войско, отря-
ды которого были сформированы “по родовому признаку”84.
Как союзники хазар у Ибн ал-Асира мнимые “кыпчаки” упоминаются более чем
за четыре века раньше этих достоверных событий: “В этом, 104 [722/3], году одна му-
сульманская армия, во главе которой стоял Сабит ан-Нахарани, вступила в страну ха-
зар со стороны Арминии. Собравшись в очень большом количестве, хазары, которым
на помощь пришли кипчаки и другие тюркские племена, встретили мусульман в месте,
известном под названием «Луг камней» и вступили с ними в жестокое сражение, в кото-
ром было убито много мусульман, причем хазары захватили лагерь и взяли все, что было
в нем”85, но, увы, это, к сожалению, еще один явный и хорошо известный анахронизм.
Здесь, как и в грузинских и армянских рассказах о древних, гораздо более древних собы-
тиях, поздним термином кыпчак и синонимичным ему в этом смысле термином бунтюрк
/ бунтурк “коренные, подлинные турки” именуются разного рода аборигены, без разбору
называемые у греков и латинян варварами:
“Александр [Македонский, 356-323 до н. э.] завоевал все края земные. Прошел он
с запада на юг, на севере перевалил [горы] Кавказа и явился в Картли. И нашел он всех
картлийцев злейшими из всех племен и родов, ибо, прелюбодействуя, не блюли они род-
ства при вступлении в брак, съедали всякую тварь, поедали прах, как звери бессловес-
ные, и об образе действий их нет слов. И, видя этих насельников вокруг той реки Куры,
жестокие языческие племена, каковых мы называем бунтурками и кипчаками, дался диву
Александр, ибо никакое из племен не творило [ничего] подобного”86. Сообщение заимст-
вовано из сочинения «Обращение Грузии», иначе «Обращение Картли» (груз. «Мокцеваи
Картлисаи»): “Когда царь Александр обратил в бегство потомков Лота и оттеснил их в
полуночную страну, тогда [он] впервые увидел свирепыя племена бунтюрков, живших по
течению Куры в четырех городах с их предместьями. [Это были]: город Саркине, [город]
Каспи, [город] Урбниси и [город] Одзрахе, и крепости их: большая крепость Саркине,
правительские крепости Каспи, Урбниси, Одзрахе. Удивился Александр и разузнал, что
были они потомками иевусеев. Ели все живое и не было у них могил – мертвых пожира-
ли. Будучи [тогда] не в силах бороться с ними, царь удалился. Тогда прибыло отделивше-
еся от халдейцев воинственное племя hоннов, и испросило у владыки бунтюрков место
под [условием платить] дань, и поселились они в Занави. И владели они им, [местом]
за которое платили подать, и называется оно Херки. Спустя некоторое время вернулся
Александр, царь всей земли, разрушил эти три города и крепости, поразил и hоннов.
А с городом Саркине воевал одиннадцать месяцев; расположился с западной стороны,
насадил виноградник, провел оросительный канал из Ксани, и у истока канала поста-
вил людей, и это место называется Настагиси. И потом взял Александр Саркине: сами
[бунтюрки] оставили и удалились”87. Оба произведения, конечно же, известны в поздних
копиях и испещрены подобными позднейшими “уточнениями”.
84 Анчабадзе З. В. Кипчаки Северного Кавказа по данным грузинских летописей XI-XIV веков // О
происхождении балкарцев и карачаевцев: Материалы научной сессии по проблеме происхождения
балкарского и карачаевского народов. 22-26 июля 1959 г. – Нальчик, 1960: 122.
85 Материалы по истории Азербайджана из Тарих-ал-камиль (полного свода истории) Ибн-
ал-Асира. – Баку: АзФан, 1940: 24.
86 Мровели Леонти. Жизнь картлийских царей: Извлечение сведений об абхазах, народах Северного
Кавказа и Дагестана / Пер. с древнегрузинского, предисловие и комментарии Г. В. Цулая. – М.:
Наука, 1979: 28-29.
87 Обращение Грузии / Пер. с древнегруз. Э. Такайшвили. Ред. М. Чхартишвили. – Тбилиси:
Мецниереба, 1989: 24.
25
Вернемся к ал-Идриси. На его карте 1154 г., по К. Миллеру, эфемерная “земля кып-
чаков из тюрков” (arḍ kifšāġ min al-ātrāk) помещена в IX секции, в 69-м квадрате – на
самом востоке, у гор ḳūfāīā и стены Маджудж, т. е. за самыми восточными пределами об-
итания всех тюрков, известных ему по дорожникам. Реальные же обширные кыпчакские
владения на карте и в тексте обозначены и описаны между Днабром-Днепром и Атилем-
Волгой и обозначены как земля Кумания – arḍ al ḳumānīa88.
В тексте «Отрады страстно желающего пересечь мир» под своим именем ал-
Идриси отмечает кыпчаков тоже лишь однажды, очень бегло, в невнятно скомпилирован-
ном тексте: “Девятая часть шестого климата включает часть земли кипчаков (x̮ифша̄x̮),
землю тюргешей и стену Йаджудж и Маджудж. Что касается страны тюргешей, то она
граничит со стеной (Йаджудж и Маджудж). Эта страна холодная, обильная снегом и до-
ждями, а земля кипчаков также подобна ей (стране тюргешей)”89. Кимаков же, которые,
по общему убеждению, были тесно связаны с кыпчаками, властвовали над ними и, го-
воря образно, заслоняли их от внешнего мира, у ал-Идриси нет, как, напомним, и у его
предшественника Махмуда Кашгарского, обстоятельнее, чем кто-либо другой, осведом-
ленного о тюркских народах своего времени и прошлых эпох.
В связи с полемикой по поводу мнимой древности этнонима кыпчак и его то-
ждества с термином сир примечательна перемена в понимании термина сир россий-
ским историком и географом Львом Николаевичем Гумилёвым (1912-1992), переме-
на, которую можно проследить, читая его монографию «Древние тюрки». Поначалу
он отождествлял сиров, саров и се, считая их частью “составного племени сеяньто”,
разделившегося впоследствии на сиров и тардушей, присоединившихся к тюркам
Восточного Хангая и фигурирующих в надписи Тоньюкука, “Тоньюкука, где есть
выражение «тюрксир будун», т. е. тюрко-сирский народ”; потом в связи с доводами
Г. Е. Грум-Гржимайло впадал в сомнения: “Попытка Хирта90 представить название
сир как китайское се, составную часть этнонима сеянто, опровергнута Г. Е. Грумм-
Гржимайло, но укоренилась в науке благодаря некритическим работам А. Н. Берн-
штама. Оставим вопрос о сирах пока открытым”; но в свете попавших на глаза све�-
дений, сообщаемых западными источниками91 и коррелирующих с ними данных
88 Коновалова И. Г. Ал-Идриси о странах и народах Восточной Европы: Текст, перевод,
комментарий. – М.: Вост. лит., 1999; изд. 2-е, 2006: 182.
89 Ал-Идриси. Китаб нузхат ал-муштак фихтирак ал-фак // История Казахстана в арабских
источниках. Т. ІІ. Арабские географы и путешественники IX-XII вв. Вступ. статья, пере-
вод с арабского, комментарии, тексты и факсимиле Б. Е. Кумекова, Р. Б. Кумековой. Отв.
ред. А. К. Муминов. – Алматы: Дайк-Пресс, 2010: 127.
90 Hirth A. Nachworte zur Inschrift des Tonjukuk: Zeit des Ku-tu-lu (Ilteres Khan) // Radloff W.
Die Alttürkischen Inschriften in der Mongolei, II. – SPb., 1894: 129.
91 Л. Н. Гумилев ссылается на Феофана Византийца, у которого находим соответствую-
щее сообщение: “В царствование Юстиниана один перс показал в Византии неизвестное
прежде римлянам искусство разводить червей (шелковичных). Выйдя из земли сиров,
упомянутый перс положил в трость семя этих червей и хранил в продолжение дороги до
Византии. В начале весны он выпустил семена на листья шелковичного дерева. Вскор-
мленные листьями, окрылились, произвели шелк и прочее. Царь Юстин впоследствии
показал туркам рождение и работу сих червей и тем изумил их, потому что турки в то
время занимали торговые города и порты сиров, прежде обладаемые персами. После
того как царь эвталитов Эвталан, от которого и народ получил свое имя, победил Перо-
за, персы потеряли эти места. Ими уже владели эвталиты; но вскоре после того турки
победили их в сражении и отняли у них те места”. – Феофан Византиец. Летопись //
Византийские историки: Дексипп, Эвнапий, Олимпиодор, Малх, Петр Патриций, Ме-
нандр, Кандид, Ноннос и Феофан Византиец, переведенные с греческого Спиридоном
26
Введение
арабских и персидских географов и историков, оказался при совершенно ином мне-

нии: “Сирами назывались купцы-посредники в шелковой торговле с Китаем”92. Ина-
че говоря, во всеобщем евразийском термине сир тюркских рунических памятников,
следует думать, явно-таки просматривается гр. мн. Σῆρες серы [с сер. ІІ в. н. э. сиры.
– А. Г.], народ в Китае или Индии, σηρικά шелковые одежда или ткани93, лат. мн. Seres
серы, народ в Восточной Азии, отождествляемый Вергилием, Плинием Старшим и
Сенекой с китайцами, serica шелковые ткани или платья, sericum шелковая ткань94
(ср. русско-украинский эквивалент китайка), которым созвучен производный от гео-
графического наименования Сир чагатайский этноним сирак (‫ )سيراق‬таджик “на
монгольском языке”95. От последнего, вероятно, и монг. сиркек ‘шелк’. Все это следу-
ет мотивировать тем, что в торговле шёлком тюрки сотрудничали с согдами, предка-
ми таджиков и персов. По имени согдов же назывался крымский портовый город
Судак, древнерусские названия которых – Сурож (Соурожь – притяж. от мн. соуроги,
т. е. *суриги, *серики < гр. σηρικά, *συρικά < сир, сер) и Сугдея, ит. Soldaia, гр. Σουγδαία
< Соғд ‘Согд’, соғдак ‘согдиец’ с характерным чередованием ғ / ł. Названия Судак и
Сурож применялись и к Азовскому морю и в этом смысле были актуальны и после
монгольского завоевания, в том числе у арабов96.
4. Ранние кыпчаки и кимаки – потомки татар
Среди источников по ранней истории кыпчаков и особенно кимаков наиболее
детальные сведения сообщает Гардизи, ведущий историю тюрков от Великого пото-
па. Свой пространный рассказ, отсылая читателя к Хордадбеху, Гардизи, – по В. В.
Бартольду, – начинает странным, на первый взгляд, утверждением: “Убейдаллах б.
Хордадбех в сочиненной им «Книге известий» говорит, что тюрки принадлежат к
китайцам. Абу Амр Абдаллах б. ал-Мукаффа’ в книге «Четвертая часть мира» гово-
рит, что, когда пророк Ной вышел из ковчега, мир был лишен населения. У Ноя было
три сына: Сим, Хам и Яфет; между ними он разделил мир. Землю черных людей –
негров, абиссинцев, нубийцев и берберов – и ту страну, сушу и море, также область
Иран он дал Хаму; Ирак, Хорасан, Хиджаз, Йемен, Сирия и Ираншахр составили
долю Сима; земли тюрков, славян, яджуджей и маджуджей до Китая достались Яфе-
ту. Так как область Туркестана была отдалена от населенных земель, то ей дали на-
звание Тюрк”. В примечании к слову Тюрк В. В. Бартольд поясняет: “Вероятно, име-
Дестунисом. Примечания Гавриила Дестуниса. – Репринт: Директмедиа Паблишинг,
2008: 493; Θεωφάνους Βυζαντίου ἱστορικοί λόγοι ι'. Theophanis Byzantii historiarum libri X
(Βιβλιοθήκη / Bibliotheca LXIV) // Φωτιου Μυριοβιβλου η Βιβλιοθήκη. Photii Myriobiblion
sive Bibliotheca // Patrologiae corpus completus. Accurante J.-P.Migne. Patrologiae Graecae.
Tomus tertius. Φωτιου, πατριαρχου Κονσταντινουπολεως, τα Ευπισκομενα παντα. Photii,
Constantinopolitani patriarchae, opera omnia. – Paris, 1900: 137-138.
92 Гумилев Л. Н. Древние тюрки. – М.: Клышников, Комаров и Ко, 1993: 62, 150, 161,
265, 267; 343; 46 со ссылкой на: Гумилев Л. Н. Динлинская проблема // Изв. Всесоюз.
географ.о об-ва. – 1959, т. 91, № 1: 23.
93 Дворецкий И. Х. Древнегреческо-русский словарь. – М.: Гос. изд-во иностр. и нац. сло-
варей, 1958: 1470.
94 Дворецкий И. Х. Латинско-русский словарь. – М.: Рус. язык, 1976: 922.
95 Радлов В. В. Опыт словаря тюркских наречий, т. ІІІ, ч. 1, СПб., 1905: 701 со ссылкой на
Абулгази (Abulghazi. Histoire des Mongols et Tatares. – SPb, 1881) и Чагатайско-осман-
ский словарь Шейха Сулеймана (Scheih Suleiman. Dschagataisch-Osmanisches Wörterbuch.
– Constantinopel, 1298).
96 Гаркавец А. Н. Бейбарс (619-676 / 1222-1277) // Вопросы тюркологии, 2010, № 1: 77.
27
ется в виду арабский корень ‫”ترك‬97 – tärk ‘оставлять, покидать’, от которого тур. terk
etmek, кр.-тат. тэрк этмек в том же смысле. Цитируемое указание Хордадбеха, что
“тюрки принадлежат к китайцам”, указывает на древность сообщения, и речь здесь
идет, как следует догадываться, всего лишь о подданстве древних тюрков китайскому
императору.
Кимаки, которые после Гардизи бесследно исчезнут из истории, у него, по
сравнению с кыпчаками, играли более существенную роль, составляя особый кага-
нат. Странно и другое: их, как и кыпчаков, Гардизи причисляет почему-то к татарам,
что требует специального рассмотрения. Вот подробное сообщение Гардизи, тракту-
ющее о кимаках, по публикации В. В. Бартольда:
“Происхождение кимаков таково. Начальник татар умер и оставил двоих сыно-
вей; старший сын овладел царством, младший стал завидовать брату; имя младшего
было Шад. Он сделал покушение на жизнь старшего брата, но неудачно; боясь за
себя, он, взяв с собой рабыню-любовницу, убежал от брата и прибыл в такое место,
где была большая река, много деревьев и обилие дичи; там он поставил шатер и рас-
положился. Каждый день этот человек и рабыня выходили на охоту, питались мясом
и делали одежду из меха соболей, белок и горностаев. После этого к ним пришло
семь человек из родственников-татар: Ими, Имек, Татар, Байандер, Кипчак, Ланиказ
(?) [по Й. Маркварту – Нилказ] и Аджлад (?). Эти люди пасли табуны своих господ; в
тех местах, где [прежде] были табуны, не осталось пастбищ; ища травы, они пришли
в ту сторону, где находился Шад. Увидев их, рабыня сказала: «Иртыш», т. е. ‘оста-
новитесь’; отсюда река получила название Иртыш. Узнав ту рабыню, все останови-
лись и разбили шатры. Шад, вернувшись, принес с собой большую добычу с охоты
и угостил их; они остались там до зимы. Когда выпал снег, они не могли вернуться
назад; травы там много, и всю зиму они провели там. Когда земля разукрасилась
и снег растаял, они послали одного человека в татарский лагерь, чтобы он принес
известие о том племени. Тот, пришедши туда, увидел, что вся местность опустоше-
на и лишена населения: пришел враг, ограбил и перебил весь народ. Остатки пле-
мени спустились к тому человеку с гор, он рассказал своим друзьям о положении
Шада: все они направились к Иртышу. Прибыв туда, все приветствовали Шада, как
своего начальника, и стали оказывать ему почет. Другие люди, услышав эту весть,
тоже стали приходить [сюда]; собралось 700 человек. Долгое время они оставались
на службе у Шада; потом, когда они размножились, они рассеялись по горам и обра-
зовали семь племен, по имени названных семи человек. Все эти кимаки отличаются
злым нравом, скупостью и негостеприимством. – Шад однажды стоял на берегу
Иртыша со своим народом; послышался голос: «Шад? Видел ли ты меня в воде?».
Шад ничего не увидел, кроме волоса, плававшего на поверхности воды; он привязал
лошадь, вошел в воду и схватил волос; оказалось, что это была его жена Хатун. Он
спросил ее: «Как ты упала?». Она ответила: «Крокодил схватил меня с берега реки».
(Кимаки оказывают уважение этой реке, почитают ее, поклоняются ей и говорят:
«Река – бог кимаков».) Шаду дали прозвание Тутук, что значит: ‘Он услышал голос,
вошел в воду и не испугался’.
“Что касается пути к кимакам, то из Фараба идут в Янгикент, на пути из
Янгикента в страну кимаков встречают реку, переправляются через нее и приходят в
пески; тюрки называют это место Уюкман (?). Дальше приходят к реке Сокук; после
переправы через нее начинаются солончаки. Дальше приходят к горе Кендир-тагы.
[Путешественник] идет все по берегу той же реки, среди зелени, травы и деревьев,
97 Бартольд В. В. Сочинения. В 9 томах. Т. VIII. – М.: Изд-во вост. лит., 1973: 41-42.
28
Введение
до истока реки; гора высока. После этого поднимаются на гору по узкой тропинке.
От горы Кендир-тагы приходят к реке Асус (?); по этой дороге в течение пяти дней
на людей совсем не падает свет солнца вследствие тени деревьев, до самого берега
реки Асус. Вода в реке черная; она течет с востока и доходит до ворот Табаристана
(?). После этого приходят к реке Иртыш, где начинается страна кимаков. По обеим
сторонам реки пасутся дикие кони; иногда можно видеть в одном месте тысячу
или две тысячи их; они происходят от одичавших царских коней; они продолжают
размножаться. Этих лошадей нельзя поймать иначе, как арканом; поймав их, садятся
на них и укрощают их; они поддаются укрощению и привыкают к людям. Иртыш
– большая река, так что если кто-нибудь встанет на этом берегу реки, то с другого
берега его нельзя узнать вследствие отдаленности расстояния. Вода реки черная.
Переправившись через реку Иртыш, приходят к шатрам кимаков. Низких строений у
них нет; все живут в лесах, ущельях и степях, все владеют стадами коров и баранов;
верблюдов у них нет; если какой-нибудь купец приводит сюда верблюда, он не живет
здесь и года: как только верблюд поест этой травы, он околевает. У них нет соли;
если кто-нибудь приносит сюда один ман соли, он берет за это мех горностая. Летом
они питаются кобыльим молоком, которое у них называется кумысом; на зиму они
заготовляют сушеное мясо, баранье, лошадиное или коровье, каждый по мере своих
средств. В этой стране выпадает много снега; бывает, что толщина снежного покрова
в степи достигает высоты копья. Зимой они уводят лошадей в отдаленную страну, в
место Ӧк-таг; под землей у них есть водоемы, сделанные из дерева, на зимнее время;
когда выпадает много снега, их лошади пьют в зимние месяцы эту воду, так как снег
не позволяет им дойти до водопоя. Предметы охоты кимаков – соболи и горностаи;
их начальник носит титул Бамал-Пейгу (или Ямал-Пейгу)”98.
В дорожниках Ибн Хордадбеха, к которому аппелирует Гардизи, в «Худуд ал-
алам», у Ибн ал-Факиха и др. никаких татар нет, а из числа тюрков, как уже было
отмечено, описываются племена тюрков (ал-атрак), более-менее конкретно локали-
зованные и исполнявшие, в частности, почтовые функции (атрибут явно домонголь-
ской эпохи): кимак (‫ كيماك‬,‫ – كماك‬кимӓк, среднее течение Иртыша), гуз, или огуз (ал-
гузз, от Волги до границ Китая, центр в низовьях Сырдарьи), чигиль, или джикиль
(ал-джигир, ал-джикил, северная сторона Иссык-Куля), тюргеш (ат-туркаш, Семи-
речье, ставка хакана на р. Чу), азкиш (эдкеш, азкиш, между Алтаем и Балхашом),
кыпчак (хифшах, на Иртыше), киргиз (хирхиз, верховья Енисея), которые имеют му-
скус, карлук, или тюрк-карлук (ал-харлухийа, долина реки Чу, частичто Тохаристан),
халадж (ал-халаджийа, обитают по ту сторону реки, совр. Афганистан, между Сис-
таном и Индией), тугузгуз, или тюрк-тугузгуз (ал-атрак ат-тугузгуз, левее, т. е. вос-
точнее и северо-восточнее от них [живут] кимаки, а напротив них, т. е. южнее на
расстоянии 300 фарсахов находится ас-Син)99.
С татарами монгольской эпохи, в частности с Большой Ордой, связана история
кыпчаков и в легенде об Огузе, связана довольно странным образом. Рассмотрим ее
сведения подробнее.
Предание об Огузе, толкуя, главным образом, об огузах, сообщает также о
странах и народах, соприкасавшихся с огузами. Речь о них заходит в его обеих (фак-
тически синхронных) версиях – в восточном дастане «Огуз-наме» и в западной,
вдохновленной ею и изложенной на основе ее устных пересказов мусульманским
98 Бартольд В. В. Сочинения. В 9 томах. Т. VIII. – М.: Изд-во вост. лит., 1973: 43-45.
99 Велиханова Н. Предисловие // Ибн Хордадбех. Книга путей и стран / Перевод с арабско-
го, комментарии, исследование, указатели и карты Наили Велихановой. Баку: Элм, 1986:
64-65, 184-185 со ссылками на В. В. Бартольда, В. Ф. Минорского, Б. Е. Кумекова и др.
29
историком XIV в. Фазлаллахом Рашид ад-Дином (ум. в 1318 г.) в «Джами’ ат-тава-
рих» – «Всеобщей истории», или «Сборнике летописей» и хивинским ханом и исто-
риком Абу-л-Гази Бахадурханом (1603-1664) в «Родословной туркмен».
В уйгурской поэме «Огуз-наме» ближние обозреваемые страны и народы
преимущественно персонифицированы: Урум-каган (Византия), его брат Урус-бек
(Русь), сын последнего, получивший от Огуз-хана имя Саклаб (славяне мн. от са-
калиба ‘славянин’), Кыпчак-бек, Кагарлык-бек (карлук), Калач, Кангалуг (канглы);
названы также Синд (Индия), Тангут, Шагам (Шам, Сирия) и страна черноолицых
людей, правил которыми Масар-каган (Египет).
В эпизоде о Кыпчаке речь идет о неком рассудительном, сведущем муже, слу-
жившем в его войске под началом бека Улуг Орду (персонификация Большой, Вели-
кой, или Волжской Орды – татарского ханства, остатка Золотой Орды после отде-
ления от неё в середине XV века). При переправе через реку Итиль-Волгу бек Улуг
Орду проявил смекалку – увидел растущий в изобилии на берегу тальник, множество
деревьев, срубил (что-то из них), расположился на деревьях и переправился. Огуз-
каган обрадовался, засмеялся и сказал: Аі-аі, сӓн мунда бӭг болуӊ, Қїпчақ дӭгӓн сӭн
бӭг болуӊ “О, будь ты здесь беком, Кыпчак-беком ты будь”.
Какие это были деревья? Издатель текста А. М. Щербак из-за дефекта руко-
писи – лакуны в месте соответствующих слов – предположил, что это был тальник.
Исходил он при этом, как мы предполагаем, из древних свидетельств о том, что через
большие реки обычно переправлялись, используя крепко сшитые кожаные мешки,
которые набивают одеждой, соломой или ивовыми прутьями: “Мы показали недавно
пример в переправе через реку на мехах; и если скифы сами не сумеют перенять это
у нас, их научат бактрийцы ”100.
Примерно так же поступали и монголы: “Когда же они добираются до рек,
то переправляются через них, даже если они и велики, следующим образом: более
знатные имеют круглую и гладкую кожу, на поверхности которой кругом они делают
частые ручки, в которые вставляют веревку и завязывают так, что образуют в
общем некий круглый мешок, который наполняют платьями и иным имуществом,
и очень крепко связывают; после этого в середине кладут седла и другие более
жесткие предметы; люди также садятся в середине. И этот корабль, таким образом
приготовленный, они привязывают к хвосту лошади и заставляют плыть вперед,
наравне с лошадью, человека, который бы управлял лошадью. Или иногда они берут
два весла, ими гребут по воде и таким образом переправляются через реку, лошадей
же гонят в воду, и один человек плывет рядом с лошадью, которою управляет, все
же другие лошади следуют за той и таким образом переправляются через воды и
большие реки. Другие же более бедные имеют кошель из кожи, крепко сшитый;
всякий обязан иметь его. В этот кошель, или в этот мешок, они кладут платье и все
свое имущество, очень крепко связывают этот мешок вверху, вешают на хвост коня и
переправляются, как сказано выше”101.
Понятно, что свежесрубленные ивовые прутья, как и солома, сено и пр., сами
по себе не могли выполнять роль плавучего средства: они делали набитый ими не-
промокаемый мех больше и не позволяли ему сдуваться. Ни мехи, ни кошели, ни
100 Квинт Курций Руф. История Александра Македонского // Великая Степь в античных и
византийских источниках / Составление и редакция А. Н. Гаркавца. – Алматы: Баур,
2005: 1113-1114; ср. Арриан. Поход Александра // Там же: 284.
101 Иоанн де Плано Карпини. История Монгалов // ~. Вильгельм де Рубрук. Путешествие в
восточные страны // Введение, перевод и примечания А. И. Малеина. – СПб.: Изд. А. С.
Суворина, 1911: 30; Репринт. – М.: Гос. Изд-во географ. лит., 1957: 53.
30
Введение
кожи, ни парусина, ни палаточная ткань, ни прочие виды оболочек в тексте не упо-

мянуты, не говорится также о том, что он связывал бревна ивовыми прутьями: кӭсті,
jїғачларда jаттї, кӭчті “срубил, на бревна лег, переправился”. Выходит, в тексте го-
ворилось о дуплистых деревьях, бревна из которых использовали вроде челнов. В
дупле, вероятно, именно такого дерева (хотя А. М. Щербак переводит иначе) сидела
третья из дев, которых встретил Огуз-хан и от которых имел детей:
Оғуз каған авға кӭтті. Бір кӧл арас(ї)нда алїндан бір (j)їғач кӧрді. Бу (j)їғачнуӊ
кабучағында бір қыз бар ӭрді, jалғуз олтурур ӭрді “Огуз-каган отправился на охоту.
Посередине озера, впереди себя, увидел дерево. Под покровом дерева находилась
дева, сидела одна”102. В. В. Радлов сочетание jїғачнуӊ кабучағында переводит по-дру-
гому: bei dem Thürchen dieses Baumes “у дверцы (?) этого дерева”, видя в слове кабу-
чак, как вслед за ним и А. М. Щербак, деминутив от кабу ‘дверь, покров’, несмотря
на то что еще Вилли Банг (Банг-Кауп, 1869-1934), немецкий исследователь тюркских
языков и, в частности, кыпчакских диалектов и памятников, рассматривал кабучак
как форму уменьшительности от кабук=кавук ‘пустой, дуплистый’, в котором конеч-
ный к перед ‑чак выпал103.
Толкование В. Банга подтверждается параллельным местом легенды об Огуз-
хане в изложении Фазлаллаха Рашид ад-Дина с его собственными пояснениями [в
квадратных скобках], иногда вносящими, впрочем, некоторую путаницу:
“Когда Огуз потерпел поражение от племени ит-барак, с которым он воевал, он
остался на острове, образуемом течением двух рек, и там обосновался. В это время
некая беременная женщина, муж которой был убит на войне, влезла в дупло большо-
го дерева и родила ребенка. Про это происшествие рассказали Огузу. Он сжалился
над ней и сказал: „Так как у этой женщины нет мужа, то этот ребенок будет моим сы-
ном“. [Действительно], он стал на положении ребенка Огуза; последний назвал его
Кипчак. Это слово производное от [слова] кабук, что по-тюркски означает – „дерево
со сгнившей сердцевиной“. Все кипчаки происходят от этого мальчика. По прошест-
вии семнадцати лет Огуз разбил племя ит-барак и прибыл в землю Ирана и покорил
[ее] области. По истечении многих лет он возвратился в свою область”104.
“В армии Огуза находилась беременная женщина – жена одного из воинов, ко-
торый погиб в сражении. Время женщине рожать подошло на месте этого сражения.
Поблизости росло дерево с пустым дуплом, и эта женщина родила своего ребенка
в дупле дерева. Когда ребенка принесли к Огузу, то ему рассказали об этом, Огуз
назвал его Кыпчаком, [потому что [имя] Кыпчак образовалось от слова кабук (кора)
[Гыпчаг ады кабук азәрбајҹанҹа ағаҹ габығы]. Так на тюркском языке называют де-
рево, сгнившее и выдолбленное изнутри. По мнению других тюрок, все кыпчакские
племена произошли от этого Кыпчака]”105.
Как видим, Гардизи прямо выводит кыпчаков от татар, а предание об Огузе
производит племя кыпчаков от имени человека, благодаря случаю возглавившего,
102 Щербак А. М. Огуз-наме. Мухаббат-наме. – М.: Изд-во вост. лит., 1959: 29-30.
103 Щербак А. М. Огуз-наме. Мухаббат-наме. – М.: Изд-во вост. лит., 1959: 71-72, со ссылкой
на: Bang W., Rachmati G. R. Die Legende von Oghuz Qaghan // Sitzungsberichte der Preus-
sischen Akademie der Wissenschaften. Philologischiï-Historische Klasse, Bd. XXV. – Berlin,
1932: 708.
104 Рашид ад-Дин. Сборник летописей / Перевод Л. А. Хетагурова. Ред. и прим. А. А. Семе-
нова. – М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1952: 84.
105 Рашид ад-Дин Фазлаллах. Огуз-наме / Перевод Р. М. Шукюровой. – Баку: Элм, 1987:
37; Рәшидәддин Фәзлуллаһ. Оғуз-намә / Фарс дилиндән тәрҹүмә, он сөз вә шәрһләр
Р. М. Шүкүрованындыр. – Бакы: Азәрнәшр, 1992: 18.
31
по воле Огуза (Чингисхана), некое подразделение его войска и некую область его
империи на Волге. В действительности же, кыпчаки как особое тюркское племя (воз-
можно, названное именем своего предводителя), как сложившаяся устойчивая этно-
языковая группа, исторически входящая в тюрко-монгольскую и в более глобальную
алтайскую этно-языковую общность, существовали задолго до монголо-татарского
нашествия и возглавляли крупный племенной союз, а в состав его армии раздроблен-
ные кыпчаки, как и бесчисленные обезличенные массы других покоренных людей,
были насильно мобилизованы в качестве рабов, безоружных и бесправных, безжа-
лостно бросаемых в огонь и в воду впереди регулярного войска самих монголо-татар.
В глазах окружающих народов и те и другие были татарами. В последующие века
удельная монголо-татарская правящая верхушка постепенно ассимилировалась, рас-
творилась среди аборигенов.
Арабский географ Ибн Фадлаллах ал-Омари в своем сочинении «Пути взоров
по государствам разных стран» пересказывает в связи с этим свидетельство купца
Шерифа Шамс-ад-дина Мухаммеда ал-Хусейни ал-Кербелаи, изъездившего страну
кыпчаков, добравшегося до Акча-Кермена и страны Булгарской, накупившего там
невольников и невольниц, рабов, лучших и дорогих, возвратившегося оттуда с этой
бесценной добычей и беседовавшего с ним в реджебе 738 г. х. (23 января – 22 февраля
1338 г.): “В древности это государство было страною кипчаков [била̄д ал-К̣ыфджа̄к̣],
но когда ими завладели татары, то кипчаки сделались их подданными. Потом они
(татары) смешались и породнились с ними (кипчаками), и земля одержала верх над
природными и расовыми качествами их (татар), и все они стали точно кипчаки, как
будто они одного (с ними) рода, оттого, что монголы (и татары) поселились на земле
кипчаков, вступали в брак с ними и оставались жить в земле их (кипчаков)”106.
В итоге, слившись с местным разноплеменным тюркским населением, прежде
обобщенно называвшимся кыпчаками, татары вместе с административной систе-
мой оставили в наследство подчиненным народам свое имя – вроде общего рабского
клейма, а разнородным осколкам распавшегося конгломерата – родовые имена пра-
вивших страной и уделами монгольских принцев и нойонов.
5. Кыпчаки – команы, куманы, половцы
Как уже отмечалось, на карте ал-Идриси 1154 г., по К. Миллеру, эфемерная “земля
кыпчаков из тюрков” (arḍ kifšāġ min al-ātrāk) помещена им на самом востоке, у гор ḳūfāīā
и стены Маджудж, а ближе известные кыпчако-половецкие владения на карте и в тексте
обозначены и описаны между Днабром-Днепром и Атилем-Волгой (из нее в виде рукава
отходит предп. река Дон, текущая по их степям в Черное море; Азовского нет) и обозна-
чены именем земля Кумания (arḍ al ḳumānīa), а в тексте, кроме того, – Внешняя Кумания
(билад ал-Куманийа ал-хариджа) и Внутренняя Кумания (билад ал-Куманийа ад-дахила),
а 2 из присвоенных куманам 12 городов названы Белой Куманией (ḳumānīa al bīḍ) и Чер-
ной Куманией (ḳumānīa al sūd). То и другое – по названию реки Кубань / Кумань, – обзор
версий в трудах Г. А. Галкина, В. И. Коровина, С. А. Хапаева и Александра Васильевича
Твёрдого107, к которым следует прибавить кр.-тат. Къобан, урум. Хобан.
106 Из соч. Ибнфадлаллаха Эломари // Сборник материалов, относящихся к истории Золотой
Орды В. Тизенгаузена. Т. 1. Извлечения из сочинений арабских. – СПб, 1884: [213-214],
235.
107 Галкин Г. А., Коровин В. И. Опыт исследования названий р. Кубань // Ономастика Кавказа. – Орд-
жоникидзе: СОГУ, 1980; Хапаев С. А. К основным названиям р. Кубань // Советская тюркология,
1990, № 2; Твердый А. В. Топонимический словарь Северного Кавказа, ч. 1-2. – Краснодар, 2006.
32
Введение
Расположены названные два города к юго-востоку от Матрики / Матрахи (Тмута-

ракани): Белая – на Таманском полуострове, а Черная – на Кавказском побережье Черно-
го моря, примерно на отрезке от Геленджика до Сочи.
Очевидно, сведения о них ал-Идриси почерпнул не из восточных, а исключитель-
но из западных, в частности, итальянских источников, для которых типичны именно тер-
мины Coman / Cuman, Comania / Cumania, terra Comanica / Cumanica.
Этноним куман ал-Идриси производит от топонима Кумания, а не наоборот: “От
города ал-Хазарийа до города Кира двадцать пять миль, а от последнего до [города] Ку-
манийа, по имени которого названы куманы и [сам] этот город именуется Черной Кума-
нией, – двадцать пять миль”.108
Все, что так или иначе у ал-Идриси связывается с Куманией, подробно разобрано
И. Г. Коноваловой109.
Тождество кыпчаков-куманов-половцев не требует доказательств. Все три тер-
мина обозначают один этнос в одно и то же время и отчасти на той же территории
(от Иртыша до Днепра и Предкавказья, а затем – до Дуная и до Закавказья), и о них
сообщаются одни и те же исторические факты, без особых разночтений. В общую
картину вписывается и попутное замечание, которое встречаем для 1253-1255 годов
у фламандского монаха Гильома, иначе Виллема Рубрука (1215/1220-1293), о род-
стве кыпчаков и канглы, обитавших тогда у Сырдарьи: “И по всей той земле, и еще
дальше жили канглы, какие-то родственники команов. К северу от нас была Великая
Булгария, а к югу – вышеупомянутое Каспийское море”110. Заметим в этой связи, что
в «Шах-наме» Абулькасима Фирдоуси (940-1012/1030) Сырдарья называется Канг,
из чего следует, что канглы – это не этноним в чистом виде по названию телеги, как
истолковано в «Огуз-наме», а относительное наименование по реке обитания.
Относительно кимаков111, или, как теперь стали писать, кимеков подобной яс-
ности нет, и, возможно, только обнаружение новых письменных источников, содер-
жащих сугубо конкретную информацию, позволит их историю представить менее
легендарно и более недвусмысленно. Здесь же ограничимся ссылкой на рассуждение
Й. Маркварта о возможной, но недоказанной этимологической связи между этнони-
мами кыпчак / кыпчат / кымчак / кымчат и кимак и монгольским хем “река” или
какой-то рекой бассейна Енисея вроде Хем или Хемчик112. Напомним, что и сам Верх-
ний Енисей называется Улуг-Хем “большая река”, а у многих рек его бассейна в на-
звании присутствует этот термин, имевший древнетюркскую параллель Кем – назва-
ние реки в памятнике Моюн-чуру, строка 19. Здесь же, в плодородной Тувинской
котловине, на левом берегу Улуг-Хема, начиная от верховий Хемчика, обнаружено не
108 Коновалова И. Г. Ал-Идриси о странах и народах Восточной Европы: Текст, пер., ком-
ментарий. – М.: Вост. лит., 1999; изд. 2-е, 2006: 182.
109 Коновалова И. Г. Сведения о Кумании в сочинении ал-Идриси // Степи Восточной Ев-
ропы во взаимосвязи Востока и Запада в средневековье. Межд. науч. семинар. Тезисы
докладов. – Донецк, 1992: 31-34; Коновалова И. Г. Ал-Идриси о странах и народах Вос-
точной Европы: Текст, перевод, комментарий. – М.: Вост. лит., 1999; изд. 2-е, 2006.
110 Иоанн де Плано Карпини. История Монгалов. Вильгельм де Рубрук. Путешествие в вос-
точные страны // Введение, перевод и примечания А. И. Малеина. – СПб.: Изд. А. С.
Суворина, 1911: 85; Репринт. – М.: Гос. Изд-во географ. лит., 1957: 53.
111 Кумеков Б. Е. Страна кимаков по карте Ал-Идриси // Страны и народы Востока, т. Х. –
М., 1971: 194-198. Кумеков Б. Е. Государство кимаков IX-X вв. по арабским источникам.
– Алма-Ата: Наука, 1972.
112 Marquart J. Ueber das Volkstum der Komanen // Bang W., Marquart J. Osttürkische Dialekts-
tudien (Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften in Göttingen. Philolog.-hist. Klasse,
neue Folge, Bd. 13, Heft 1). – Berlin, 1914: 132-135.
33
менее 15 городищ, а вокруг – множество мелких поселений и курганов113. Предпола-

гается словообразовательная модель Соғд > соғдақ, Сер / Сир > сирак, Кем / Ким >
кемӓк / кимӓк / кимак, в арабский записи – ‫ كماك‬/ ‫كيماك‬. Возможно, имя кимак / кимек
– вариант этнонима емек, однозначно указанного Махмудом Кашгарским при словах
и выражениях: aẓaq ‘нога’, ämǯi aŋar ot otadï ‘лекарь лечил его зельем, снадобьем’,
ïdïš ‘сосуд для питья’, qarïn toẓdï ‘живот наполнился, насытился’, ol otuŋ otadï ‘он жег
дрова’, yïγač qatlandï ‘дерево дало плоды’, yubaqulaq ‘лихорадочная дрожь, озноб’.
Приведенные Й. Марквартом формы кыпчат / кымчак, по всей видимости
вторичные, живы и сегодня. Как нам сообщил Виктор Михайлович Викторин, “в при-
городном к Астрахани юртовском (татаро-ногайском) селении Каргали [Карғалы?]
родовое деление утрачено, но село традиционно делится на два аула: возвышенный и
престижный, вдоль берега реки Казань – Кымчак и низинный, более бедного населе-
ния, ближе к большой трассе к Каспию – Керит” (предп. монг. мн. кереит < керей).
Украинский этнографизм, производный от кыпчат, созвучный с крымским то-
понимом Къулар-Къыпчат и названием танца у современных кавказских тюрков и
их соседей абхазов, адыгейцев и др. – кыпчат(ка) по типу лезгин(ка), автору этих
строк привела сотрудник Центрального государственного исторического архива в г.
Киеве Нина Степановна Грабовая, уроженка райцентра Обухов Киевской области,
местности, где были некогда пограничные оборонные поселения половцев. Это на-
звание какого-то старинного головного убора, сохранившееся в местной украинской
загадке о пчеле, сравниваемой с монахом в клобучке:
Ченчик-ченчик невеличкий,
на ченчику черевички,
шапочка-кипчаточка.
Добрий вечір, дівчаточка.
В связи с последним примером уместно привести мнение Агафангела Ефимовича
Крымского (1871-1942), о котором напомнил Тимофей Иванович Грунин (1898-1970)114
и согласно которому название половцы куманы получили от русских не за цвет кожи
или волос, а за поло́вый [рус. “светло-желтый, блеклый”, укр. полови́й “желтый, красно-
желтый”, др.-русск. половъ “светло-желтый, блеклый” – цвета мякины, соломы], сивый
цвет своих шапок, подобно черным клобукам, каракалпакам, карапапахам, кызылбашам
и пр.115
В заключение внесем одну важную поправку в общеизвестное высказывание
В. В. Бартольда: “В послемонгольскую эпоху кипчаки как народ больше не упоминаются;
как и многие другие прежние названия народов (карлук, уйгур, найман и др.) имя кипчак
появляется как название рода у узбеков и казахов”116. Не касаясь названия уйгуров, в от-
ношении кыпчаков следует констатировать, что род кыпчак имеет гораздо большее рас-
пространение, а открытие и введение в научный обиход армянописьменных кыпчакских
памятников XVI-XVII веков показало, что и особый народ хыпчах, по религии именовав-
ший себя эрмени, просуществовал на территории Украины, Румынии, Литвы и Польши
до конца XVIII века, пока не ассимилировался с местным славянским населением и но-
113 Кызласов Л. Р. Древняя Тува (от палеолита до IX в.). – МГУ, 1979.
114 Грунин Т. И. Введение // Документы на половецком языкке XVI в. (Судебные акты Каменец-По-
дольской армянской общины) / Транскрипция, перевод, предисловие, введение, грамматический
комментарий и глоссарий Т. И. Грунина. Под редакцией Э. В. Севортяна. Статья Я. Р. Дашкевича.
– М.: Наука, 1967: 99.
115 Кримський А. Ю. Тюрки, їх мови та літератури. – Київ, 1930: 158; Твори в п'яти томах. Т. 4. Сходо-
знавство. – Київ: Наукова думка, 1974: 514.
116 Бартольд В. В. Кипчаки // Сочинения. В 9 томах. Том V. – М.: Наука, 1968: 551.
34
Введение
воприбывшими собственно армянскими иммигрантами. Что касается кыпчаков в Кры-

му и других регионах Великой Степи, то этот род, действительно, и сегодня составляет
известную часть многочисленных разноплеменных тюркских народов Евразии, которые
тюркологами условно причисляются к кыпчакам – по кыпчако-половецким, кыпчако-
огузским, кыпчако-ногайским, кыпчако-кыргызским, кыпчако-булгарским признакам их
языков и наречий. Эти признаки, объединяя их в одну группу, одновременно отграни-
чивают их от уйгуро-огузских языков и, что особенно важно в аспекте данной статьи,
от языков уйгуро-тукюйской подгруппы, к которым относится и язык древнетюркских
рунических памятников.
Не углубляясь в детальный разбор данного вопроса, отметим одну-единственную
черту последнего, а именно: только в орхоно-енисейских текстах и в уйгуро-тукюйских,
или саяно-тюркских языках – кёк-мончакском, сойото-цатанском, тофаларском, тувин-
ском, цэнгэльском, сарыг-югурском (хара-йогурском) и уйгурском, а также в якутском
общетюркский глагол олтур- / отур- ‘сидеть, восседать, садиться, воцаряться’, произво-
димый от ол- ‘быть, пребывать, находиться, существовать’, имеет древнюю упрощенную
форму олур- / олыр- / олор-. В языке древнетюркских эпитафий этот глагол в качестве
основного имел значение ‘властвовать, править кем-чем’ < ‘восседать, воцаряться над
кем-чем’. Данная разграничительная черта не позволяет связывать генетически языки
кыпчакской группы с языком древнетюркских рунических памятников, а косвенно –
предполагать обитание влиятельной группы кыпчаков в соответствующем регионе в ту
эпоху.
О кимаках, или кимеках, если их имя действительно возводить к реке Хем / Кем,
можно допускать противоположное, но это допущение – сугубо теоретическое, пока бо-
лее ничем, кроме данного сопоставления, не подтверждаемое.
II. Кыпчакская письменность средневековья

1. Предыстория
Тюркские племена, занимавшиеся скотоводством, с древних времен пользо-
вались по крайней мере двумя дописьменными знаковыми системами, основными
элементами которых были элементарно простые символические изображения и глав-
ной функцией которых было указывать на принадлежность объекта с конкретным
символом определенному собственнику. Первая – небольшой по числу форм, но до-
статочно вариативный в комбинаторном плане набор меток – надрезов, выщипов на
ушах скота, главным образом длинношерстного и мелкого.
У современных тюркоязычных греков – урумов Приазовья, выходцев из Кры-
ма, до недавнего времени применялось 12 простых видов меток, имеющих преиму-
щественно общетюркские названия, что говорит об их чрезвычайной древности и
устойчивости:
1. җырых, йырых, йарых ‘поротина, разрыв, раскол (продольный)’; 2. кӧземе
‘долото (с торца)’; 3. кӧземек ‘пробой (круглое отверстие посередине)’; 4. ойух ‘вы-
емка (сбоку)’; 5. чатал / прон ‘рассоха, развилка, вилка, рогатка’; 6. пчахбатых,
йарых, т’есик ‘разрез (боковой)’; 7. солах ‘сот, вырез под прямым углом’; 8. сырға
‘серьга’; 9. хама ‘палаш’; 10. хыйых ‘скос, косой срез’; 11. хымырсха ‘муравей’; 12.
черт, чёрт ‘обрубок’; 13. пример комбинированной метки – чифт ойух ‘двойная
выемка’; 14. нечто среднее между (1) и (6)117.
117 Гаркавець О. М. Урумський словник. – Алма-Ата: Баур, 2000: 598-599.

35
Восемь из них почти с теми же названиями зафиксированы у казахов, а некото-

рые мы нашли у кыргызов и турок (в скобках): 1. тілік (тилик, dilik); 3. ойма (delik);
4. ой / ойық (оюк, oyuk); 5. кез (kesik = 12?); 6. солақ (солок, бакан); 8. сырға; 12. кесік;
13. құмырсқа.118
Вторая система символов собственности – тамги, клейма, тавра, выжигаемые
на шкуре короткошерстного животного, высекаемые или вырезаемые на твердых
предметах или вышиваемые на ткани, коже и пр. На тюркских надгробиях личные
тамги ханов, называемые wglâ belgü ‘знак’, сопровождали рунические эпитафии в
качестве непременных атрибутов. К ним примыкают рассмотренные в названной ра-
боте Тунджера Гуленсоя знаковые элементы орнамента и скульптурные модели над-
гробных камней.
Поиск явно кыпчакских текстов в огромном количестве обнаруженных до
настоящего времени орхоно-енисейских, казахстанских, среднеазиатских и евро-
пейских рунических надписей, приписываемых древним тюркам, хазарам и печене-
гам119, положительных результатов не дал. Возможно, их вообще не было, и массово
используемая письменность у кыпчаков, как и руническая у древних тюрков, дей-
ствительно появилась лишь в результате более позднего интенсивного контакта с
другими, продвинутыми в этом отношении городскими цивилизациями, в частности,
благодаря распространению в их среде особо экспансивных религий – иудейства,
христианства и ислама.
2. Караимские памятники арамейским письмом
Принятие иудаизма правящей верхушкой хазар со временем отразилось и на
вступивших с ними в контакт кыпчаках, часть которых приняла иудейскую веру либо
в ее ортодоксальном виде, либо в виде отколовшегося учения караитов. Первые до-
ныне живут в Крыму и называют себя крымчаками, вторые, помимо Крыма, состави-
ли крепкие общины в Западной Украине (Галич, Луцк), Литве (Тракай, Паневижис)
и Польше. Духовной обязанностью отца семейства у тех и других, особенно у ка-
раимов, было руководство отправлением в семье религиозного культа и переписы-
вание для наследников Святого Письма (по крайней мере выдержек из него в виде
118 Кеӊесбаев І. Қазақ тілініӊ фразеологиялық сөздігі. – Алматы: Ғылым, 1977: 638; Юдахин
К. К. Киргизско-русский словарь. – М.: Сов. энциклопедия, 1965; Gülensoy T. Orhun’dan
Anadolu’ya Türk Damgaları. – İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı; Pamuk Ofset,
1989: 155-162.
119 Сравнительно-исторический палеографический анализ всего опубликованного материа-
ла в связи с историей культуры и государственности см. в работе: Кызласов И. Л. Руни-
ческие письменности евразийских степей. – М.: Вост. лит., 1994.
36
Введение
молитвенника) на еврейском и/или кыпчакском языке. Когда точно были выполнены

первые переводы еврейской Библии на кыпчакский язык, неизвестно. Предположи-
тельно, основные молитвы были переведены еще в XI веке. Особенностю караимо-
кыпчакского перевода, переписываемого параллельно с оригиналом – вторым стол-
биком на той же странице, является грамматическое калькирование еврейского тек-
ста, вплоть до передачи артиклей кыпчакскими местоимениями – вопреки грамма-
тическому строю кыпчакского языка. В течение веков стараниями многочисленных
безымянных караимских душпастырей – отцов семейств и общинных священников
Библия в конце концов была переведена полностью, а в караимский молитвенник в
качестве желательного, но необязательного дополнения был добавлен кыпчакский
перевод молитвы «Отче наш» из христианского Нового Завета120.
Арамейское письмо у караимов (главным образом квадратное) и крымчаков
(преимущественно скоропись) применялось во всех сферах их жизни. И потому бла-
годаря караимам и крымчакам в их «Маджмуа» и «Джонках» полнейшим образом
зафиксирован их общий с крымскими татарами фольклор.
В ХІХ веке караимский язык стал также языком светской художественной ли-
тературы и периодики121.
3. Кириллические половецкие записи
Помимо кыпчакских имен и географических названий, а также некоторых лек-
сических заимстований в древнерусских летописях и литературных произведениях,
таких как «Слово о полку Игореве» и «Задонщина»122, науке известны некоторые го-
раздо более поздние материалы непосредственно трактующие о кыпчакском языке,
называемом половецким или татарским.
Во-первых, это небольшой словарик под названием «Толкование языка поло-
вецкого. Первие половецки, а опосле рускы», находящийся на обороте листа 603
черновой Четьи-Минеи митрополита Макария 1538 года, написанной полууставом,
в два столбца, с его поправками и замечаниями. Этот краткий словарик содержит
следующие слова: тягри [= тӓңри] – Бог, феришта [= фериштӓ] – ангел, исраил
– архангел, кок [= кӧк] – небо, тах[т] – престол, куяшь [= қуйаш] – солнце, илдуз
[= йылдуз] – звезда, аань[неверно вычленено из форм родительного и винительного
падежей а̄йныӊ, а̄йны. – А. Г.] – месяц, кар [= қар] – снег, амгур [= йамғур] – дождь,
суук [= сууқ] – студено, иси – тепло, алкоран – закон, елфокаж – учители и великие
толковници, сарракине – пловчане, рекше татарове, етмяк [= этмяк] – хлеб, молла
– поп123.
120 Караимский молитвенник / Тюркологическую редакцию караимского текста, коррекцию
русского перевода с учетом русских версий Танаха (Торы, Пророков и Писаний), Сино-
дального и других переводов Библии и подготовку к публикации с определением книг,
глав и стихов Святого Письма выполнил Александр Гаркавец. – Москва; Нальчик: Рус.
деревня, 2008.
121 Dubiński A. Библиография // Караимско-русско-польский словарь / Под ред. Н. А. Баска-
кова, А. Зайончковского, С. М. Шапшала. М.: Русский язык, 1974: 14-28. Здесь же на стр.
28-29 дан список многочисленных караимских рукописей, включая переводы Библии и
молитвенники.
122 Менгес К. Г. Восточные элементы в «Слове о полку Игореве». – Л.: Наука, 1979; Баскаков
Н. А. Тюркская лексика в «Слове о полку Игореве». – М.: Наука, 1985.
123 Оболенский М. А. Послание патриарха Фотия в древнем славянском переводе. Половец-
кие слова // Москвитянин, 1850, т. II, март, разд. III. Науки и художества: 7-9; факсимиле
в статье: Bang W. Zu der Moskauer Polowzischen Wörterliste // Bulletin de l’Academie de
Belgique. Classe des Lettres et des sciences morales et politiques, 5e série, No 4, Bruxelles,
37
Второй словарик, озаглавленный «Се татарскы язык», помещенный в руко-

писи Софийского собора в Новгороде №1462 и изданный П. Симони, содержит 27
слов, 6 фраз и 18 числительных, которые, по заключению Ф. Е. Корша, “не половец-
кие, а татарские, именно судя по сумме признаков – крымские из местностей около
Бахчисарая или Симферополя, вообще не из степей и не с южного берега”124, т. е.,
следует думать, не ногайские, не джекающие и не огузские, не огузо-турецкие, что
вобщем-то сути дела не меняет, так как именно эти средние говоры крымскотатар-
ского языка суть прямое продолжение наречия тех кыпчаков, которых прежде рус-
ские летописи именовали половцами.
4. Арабописьменные кыпчакские памятники XI-XIV веков
Наиболее ранним арабоязычным письменным памятником, целенаправленно фик-
сирующим кыпчакскую лексику, является «Дӣва̄н луг̣а̄т ат-Турк» – «Словарь тюркских
наречий» Махмуда Кашгарского, составленный в 1072-1074 годах125. В нем рассмотрены
некоторые отличительные признаки наречия кыпчаков в связи или в сопоставлении с
другими, а с пометой qïfčaq / к̣ифж̣а̄к̣ ‘кыпчакское’ истолкованы свыше 50 слов. При-
ведем диалектологические заметки Махмуда Кашгарского, где затрагиваются наречия
кыпчаков, по московскому и отчасти по алматинскому изданию с пагинацией оригинала,
а кыпчакские слова – с нумерацией заглавных слов алматинского издания, но в нашей
латинской тюркологической транскрипции и [в квадратных скобках] уточнениями по
Древнетюркскому словарю126.
Иногда сову называют ühi, однако чистое произношение слова ügi с кяфом – кып-
чакское слово (стр. 7).
Йа в в начале каждого слова огузы и кыпчаки изменяют на алиф или джим как
у имен, так и у глаголов. Например, тюрки ‘путника’ называют yälkin, а те (т. е. огузы и
кыпчаки) его называют älkin. Тюрки ‘теплую воду’ называют yïlïγ suv̇, а те говорят ïlïγ с
алифом. Подобно этому ‘жемчуг’ тюрки называют yinǯü, а у тех это – ǯinǯü. ‘Длинную
шерсть у верблюда’ тюрки называют yoγdu, а у тех это – ǯoγdu (стр. 26).
1911: 91-103 + 1 f. de pl. Настоящий адрес хранения: Российский государственный архив
древних актов, фонд 201. Рукописное собрание М. А. Оболенского, ркп. 159. Минея че-
тья митрополита Макария, август, софийский список с миниатюрами
124 Симони П. Памятники старинной русской лексикографии по рукописям XV-XVII вв. //
Известия Отделения русского языка и словесности Императорской Академии наук. – М.,
1908, т. XIII, вып. 1: 185-187, 189; Pritsak O. Se tatarsky jazyk // Orbis scriptus. Dmitrij
Tschižewskij zum 70. Geburtstag. – München, 1966: 641-654, факсимиле между стр. 652-
653.
125 Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi. Çeviren Besim Atalay. 4 cilt. – Ankara: Alâeddin Kıral
basımevi, cilt I, 1939; cilt II, 1940; cilt III, 1941; cilt IV, 1943; 5. Baskı. – Ankara: TDK, 2006;
Қошғарий Маӽмуд. Девону луғотит турк: Туркий сўзлар девони. 3 т. Тарҗимон ва нашр-
га тайёрловчи филология фанлари кандидати С. М. Муталлибов. – Тошкент: Ўзбекистон
ССР Фанлар академияси нашриёти, т. І, 1960; т. ІІ, 1961; т. ІІІ, 1963; т. IV. Индекс-луғат / F.
Абдурахманов. Муталлибовлар иштироки ва тахрири остида, 1967; Мах̣мӯд ал-Ка̄шг̣арӣ.
Дӣва̄н Луг̣а̄т ат-Турк / Перевод и предисловие З.-А. М. Ауэзовой. Индексы Р. Эмерса. –
Алматы: Дайк-Пресс, 2005; Мах̣мӯд ал-Ка̄шг̣арӣ. Дӣва̄н луг̣а̄т ат-турк (Свод тюркских
слов). В 3-х томах / Перевод с арабского А. Р. Рустамова под ред. И. В. Кормушина, пред-
исловие и введение И. В. Кормушина, примечания И. В. Кормушина, Е. А. Поцелуевско-
го, А. Р. Рустамова. Т. 1. – М.: Вост. лит., 2010.
126 Древнетюркский словарь. – Л.: Наука, 1969; сокр. – ДТС.
38
Введение
Каждый мим в начале слова у огузов, кыпчаков, суваров превращается в ба. При-
мер: тюрки говорят män bardïm ‘я ходил’, а те племена говорят bän bardum. Тюрки ‘суп’
называют mün, а те группы называют его bün (стр. 26).
Ягма, тухси, кыпчаки, ябаку, татары, кайы, чомулы, огузы сходятся на том, что
они каждый заль заменяют на йа и никогда не произносят с залем. Например, остальные,
кроме них, называют ‘березу’ qaδïŋ, а эта группа называет qayïŋ. ‘Свойственники’ назы-
ваются qaδïn, а у них это qayïn (стр. 27).
Точно так же заль в речи чигилей и других тюрок некоторые из кыпчаков, емеков,
суваров, булгар и тех, чьи [земли] простираются до Руси и Рума, заменяются на зайн. На-
пример, у тюрок ‘нога’ называется aδaq, а они называют azaq. Чигильские тюрки говорят
qarīn toδdī ‘желудок наполнился (насытился)’, а они говорят tozdī, с зайном. Все другие
имена и глаголы сверяй с этими примерами. Итак, заль чигильского наречия [соответст-
вует] йаю в наречиях ягма, тухси, огузов и некоторой части аргу, обитающих вдоль Чина,
и зайну в наречии кыпчаков и прочих, доходящих до Рума (стр. 27).
Что касается усечения [букв], то группы огузов и кыпчаков сходятся в отсечении
среднего гайна в именах и глаголах, если глагол выражает продолжительность действия.
Имя: например, ‘ворон с белым пятном на ноге’ у тюрок называется čumγuq, а они назы-
вают čumuq, гайн опускается. Тюрки называют ‘горло’ tamγaq, а они tamaq.
Глагол. Например, говорят ol ävkä barγan ol ‘он – [тот, кто] часто ходит к себе до-
мой’, а огузы говорят baran ol в том же значении; тюрки говорят ol är qulïnï urγan ol ‘тот
мужчина – он часто бьет своего раба’, а они говорят uran. Точно так же они отбрасывают
кяф в именах для облегчения и в глаголах, кяф которых соответствует гайну в том же
значении. Во всех языках тюрков следуют этим правилам (стр. 28).
Активное причастие, образованное от глаголов этой и всех других глав, имеет пять
разновидностей, которые употребляются в различных значениях. Есть расхождение по
языкам только в форме активного причастия, которое обозначает, что действие соверша-
ется его производителем, а в других формах отглагольного прилагательного расхождений
нет, и они у всех тюрков употребляются одинаково в своих значениях.
Первая разновидность, в отношении которой расходится их речь: bardačï ‘иду-
щий’, turdačï ‘встающий’.
В наречиях огузов, кыпчаков, ягма, ограков, суваров и печенегов, [расселившихся]
до Руси, активное причастие образуется от формы прошедшего времени при помощи
буквы джим, вставляемой между далем и йа, которые являются показателем прошедше-
го времени. Это – закономерно, потому что даль прибавляется к глаголу как показатель
прошедшего времени, а йа в таких словах, как bardï ‘он ушел’ – показатель 3-го лица...
Что касается bardačï ‘идущий’ и turdačï ‘встающий’, то они являются именами
действующего лица, но они образованы от глагола, а те (на ‑čï) – от имени...
Это правило не претерпевает изменений ни в кафовых словах, ни в кяфовых, ни в
словах с твердой огласовкой, ни в других.
В наречиях чигилей, кашгарцев, баласагунцев, аргу, барсганцев, уйгуров, [населя-
ющих территории] до Верхнего Чина, активное причастие того же значения образуется
от императива: вместо даля, который является показателем формы прошедшего времени,
в словах с буквами каф, гайн и твердой огласовкой ставится гайн [‑γu], и во всех прочих
словах ставится кяф [‑gü], а джим и йа [‑čï / ‑či] занимают свою позицию. Например:
bar- ‘иди’ – императив, а ‘идущий’ в этом языке будет barγučï; tur- ‘встань’, а turγučï
‘встающий’.
39
Примеры для кафовых слов: ya qurγučï ‘натягивающий лук’, tavar qapγučï ‘похи-
щающий имущество’. Примеры для гайновых слов: at suvγarγučï ‘поящий лошадь’, mäni
oδγur[γu]čï ‘будящий меня’.
В двухбуквенных словах с конечным гайном гайн [суффикса] переходит в каф:
taγqa aγqučï ‘поднимающийся на гору’, qoy saγqučï ‘доящий овцу’.
Тут гайн переходит в каф из-за того, что происходит стечение двух гортанных зву-
ков одинакового рода, что затрудняет их произношение, поэтому один их них переходит
в каф для устранения трудности [в произношении]…
В кяфовых словах вместо даля, который является показателем прошедшего време-
ни, ставится звонкий кяф [g]: külgüči är ‘смеющийся мужчина’, äv̇kä kirgüči ‘мужчина,
входящий в дом’. Примеры для слов с мягкой огласовкой: yarmaq tergüči ‘собирающий
монеты’, at sürgüči ‘погоняющий лошадь’.
Огузы и те, кого я упоминал вместе с ними, образуют эту форму правильно – по
первому способу [т. е. при помощи аффикса ‑dačï / ‑däči]. [Вместе с тем,] огузы и те,
кого я упомянул вместе с ними, иногда сходятся с чигильскими и другими тюрками в
следующем отношении. Так, огузы ‘посредника между родителями невесты и жениха’
называют yorïγčï, а не yorïdačï, ‘земледельца’ называют tarïγčï, а не tarïdačï. [Это так] во
всех наречиях (стр. 290-293).
Правильное причастие действительного залога в этом разделе: bitik bititgüči ‘при-
казывающий написать’, at küzätgüči ‘стерегущий коня’; в наречиях огузов и кыпчаков –
bititdäči, küzättäči, исходная форма küzätdäči становится облегченнной (стр. 424).
Причастие действительного залога в данном разделе имеет следующий вид: ät
toγraγučï ‘режущий мясо’, äv̇kä oγraγučï ‘идущий, направляющийся домой’. В наречи-
ях огузов, кыпчаков и тех кочевников, которые следуют им, а также в наречии суваров:
toγradačï, oγradačï, – в соответствии с изложенным [на стр. 290-293] правилом…
Причастие, связанное с действием, которое кому-либо надлежало совершить, име-
ет следующий вид: ol ät toγraγlïq ärdi ‘ему следовало нарезать мясо’, ol saŋa oγraγlïq
ärdi ‘ему следовало пойти к тебе’. В наречиях огузов и кыпчаков лям заменяется на син,
например: ol ät toγraγsïq ärdi ‘ему следовало нарезать мясо’, ol saŋa oγraγsïq ärdi. Боль-
шинство произносят это по правилам остальных тюрок (стр. 581-582).
aba ‘медведь’ (369);
alïγ ‘всякая плохая вещь’ в наречиях огузов и кыпчаков (209);
am ‘женский половой орган’ в наречиях огузов и кыпчаков (40);
arïq [aruq] ‘худой’ в наречиях огузов и кыпчаков (224);
ayïγ ‘медведь’ вариант у огузов, кыпчаков и ягма к aδïγ (360);
äpmäk ‘хлеб’ в наречиях ягма, тухси и некоторых огузов и кыпчаков (477);
bal ‘мёд’ в наречиях суваров, кыпчаков и огузов; тюрки называют его arï yaγï [букв.
‘пчелиный жир’] (5395);
bašaq ‘щиколотка’ у чигилей, а огузы и кыпчаки добавляют мим: bašmaq ‘башмак,
башмаки’ (2046);
kätü ‘парализованный’ [‘однорукий, безрукий’ ДТС: 304], в наречии кыпчаков
(5704);
qaδïn ‘свояк, свойственник (родственник со стороны жены, мужская родня по бра-
ку)’, в кыпчакском наречии – с зайном [т. е. qazïn]; пословица: Qadaš temiš – qaymaduq;
qaδïn temiš – qaymïš ‘Сказали: “Брат пришел”, – мы не обернулись к нему, не обратили на
него внимания; Сказали: “Свояк”, – обернулись все’ (2269);
qurman ‘налучник’, в огузском и кыпчакском наречиях; kiš qurman ‘колчан и на-
лучник’, – это слово происходит от выражения qur man ‘застегни ремень’ (2576); yasïq
40
Введение
‘чехол для лука’, в наречии тюрок, огузам и кыпчакам это слово не известно, они назы-
вают его qurman (4666);
quru ‘сушняк, сухая трава, колючки, сучья, хворост’, в кыпчакском наречии (5731);
χanda ‘где’, χayu ‘какой’, χïzïm ‘моя дочь’: qayu – вариант слова χayu, x̮а заме-
няется на к̣аф, а огузы и кыпчаки заменяют к̣аф на x̮а, [меняя] место артикуляции; они
говорят χïzïm ‘моя дочь’, а тюрки говорят qïzïm; они говорят χïzïm ‘моя дочь’, а тюрки
говорят qïzïm; они говорят χαnda ärdiŋ ‘где ты был?’, а тюрки говорят qanda ärdiŋ (5702);
mükim, mükin: büküm ätük ‘женские сапожки’, по-огузски; другие говорят mükim
и mükin, превращая ба в мим и конечный мим в нун [нун в мим]; я это слово не считаю
чисто тюркским; однако кыпчаки и некоторые союзные с ними говорят так (2211);
öylä ‘полдень’, по-огузски; кыпчаки заменяют йа на зайн и говорят: özlä (632);
suvuq quδruq ‘длинный хвост с редкой растительностью’ [‘жидкий хвост’ ДТС:
516]: как у мула; так говорят и о деревьях и пр. в наречии кыпчаков (5438);
är ävdin tašïqtï ‘человек вышел из дома’, так говорят ягма, тухси, кыпчаки, ябаку
и некоторые из туркмен; большинство тюрок говорят čïqtï; [форма настояще-будущего
времени и глагольное имя] tašïqar, tašïqmaq (3556);
tunar ‘покрывается или покроется тучами (о небе); запирается, перекрывается,
заваливается (снегом) или закроется, запрется, завалится (снегом)’ в огузском и кыпчак-
ском наречиях, а у тюрков tunur и tunar (3348);
učan ‘судно с двумя парусами’ [‘двухпарусная лодка’ ДТС: 604], в наречии кыпча-
ков (632);
ükil (ökil) ‘много, множество’, в наречии кыпчаков, посему говорят: ükil kiši ‘мно-
го людей’ (632);
yaldï: ot yandï ‘огонь загорелся’ – это вариант формы с лям [yaldï], в наречии кып-
чаков (4947);
yalŋuq ‘молодая невольница’ в наречиях огузов, кыпчаков и суваров (6463), ‘че-
ловек’ (6462); было сказано: Yaγï ärür yalŋuqnïŋ näŋi tavar; bilik äri yaγïsïn nälik sävär?
‘Всяческое богатство – враг человека; зачем же сведущему мужу любить своего врага?’
(6462);
yavlaq kiši ‘человек с неровным характером’, yavlaq ‘что-либо плохое’ в огузском
и кыпчакском наречиях; было сказано: Külsä kiši yüzüŋä, körklük yüzüŋ körüngil; yavlaq
küsäs tilekni – äδgü savïγ tilängil ‘Если человек тебе в лицо улыбается, покажись и ты
ему красиво; даже лелея скверные пожелания – вызывай к себе доброе отношение, букв.
выпрашивай для себя добрые слова’ (4827);
yazγuq: yayγuq ‘сосок кобылы’, некоторые называют его yazγuq – в наречии кып-
чаков (4728);
yïγač qatlandï ‘дерево дало плоды’, в наречиях кыпчаков, емеков и ограков; [форма
настояще-будущего времени и глагольное имя] qatlanur, qatlanmaq; у остальных значе-
ние этого слова связано лишь с плодами терновника, о садовых же деревьях говорят:
yämišländi (5609);
yükünč ‘молитва, поклонение, поклон’, в наречии кыпчаков: täŋrigä yükünč
yükündi ‘он совершил поклонение, молитву, помолился Богу’, ol bäkkä yükünč yükündi
‘он совершил поклон, поклонился правителю’ (6405);
ǯät‑ ‘догонять’: огузы и кыпчаки произносят все йа в начале слова как джим: ul
mäni ǯätti ‘он меня догнал’ вместо yätti с йа; тюрки говорят suvda yundum ‘я искупался в
воде’, а они говорят ǯundum (4402);
ǯinǯü ‘жемчуг’ в огузском и кыпчакском наречиях; джим может чередоваться с йа
(2376); yinǯü ‘жемчужина’ [у тюрок], – отсюда и рабынь называют yinǯü; пословица: ütlük
41
yinǯü yerdä qalmas ‘жемчужина с отверстием не останется на земле (кто-нибудь придет и

подберет ее)’, – так говорят, имея в виду, что девушки не остаются девицами до старости
– приходит кто-нибудь, чтобы жениться на них; огузы и кыпчаки говорят ǯinǯü, заменяя
йа на джим (4751).
Диалектологические свидетельства Махмуда Кашгарского, отчасти изложенные
здесь применительно к кыпчакам и их наречию, напоминающему литературный з-язык
Хорезма того времени, если их экстраполировать на древние и современные кыпчакские
языки, ставят наши воззрения на историю диалектного членения и исторического развития
строя данной группы тюркских языков и соответствующих племен на почву этнически, ге-
ографически и хронологически атрибутированных фактов. Это уже не какие-то невнятные,
кочующие из сочинения в сочинение списки тюркских племен у географов и историков-
компиляторов, половину которых невозможно адекватно идентифицировать. В совокупно-
сти же с трудами других арабоязычных филологов и произведениями иных жанров скрупу-
лезно собранные и задокументированные свидетельства Махмуда Кашгарского позволяют
нам сегодня составить довольно полную диахроническую картину данного чрезвычайно
сложного и запутанного, многокомпонентного и многовекторного процесса.
Среди других арабописьменных кыпчакских памятников ведущее место занимают
египетские филологические труды XIV-XV веков, именуемые словарями или граммати-
ками127.
Первейший и важнейший из них в плане теории и полноты – «Китаб ал-идрак
ли-лисан ал-атрак» – «Пояснительная книга о языке тюрков» арабского филолога
Абу Хайяна ал-Гарнати (ал-Андалуси), уроженца селения Матахшареш близ Грана-
ды (654 г. х. / 1256 – 745 г. х. / 1344), автора около 65 грамматических и лексикогра-
фических сочинений по арабскому, персидскому, эфиопскому и тюркскому языкам.
Книга завершена в Каире 20 рамадана 712 г. х. / 18 декабря 1312 г. н. э. Сохранилась
в трех копиях: № 2896 фонда Вали-ад-дина Эфенди Публичной библиотеки при ме-
чети Баязида (1335 г.) в Стамбуле, № 3856 отдела арабских рукописей библиотеки
Стамбульского университета (1402 г.) и список того же времени библиотеки Дар ал-
Кутуп в Каире128. По первым двум спискам книга тщательно обработана и издана
Ахмедом Джафероглу, устранившим многие погрешности первых публикаторов129.
Ему следует азербайджанская публикация на кириллице Зии Буниятова130. Неболь-
шой словарик «Ал-идрак хашиеси» («Пояснительная заметка»), представляющий
собой приложение к рукописи № 2896, опубликован Веледом Избудаком131.
Труд Абу Хайяна состоит из трех частей: словарь, около 2400 слов; tasrīf – мор-
фология (словообразование и словоизменение имен и глаголов) и nahīv – синтаксис.
Пометы огузское, татарское, булгарское, токсоба, уйгурское, туркестанское, кото-
рые особо важны для диалектологических и сравнительно-исторических разыска-
ний наших тюркологов, чрезвычайно редки, да и ожидаемых ремарок кыпчакское
и туркменское у него всего лишь 32, из чего Эмир Наджипович Наджип заключил,
что в Египте, для его смешанного кыпчако-огузского языка исконно разнородные
127 Наджип Э. Н. Заслуги арабских филологов в области изучения тюркских языков // Се-
митские языки. – М.: Наука, 1965: 617-626; Ermers R. Arabic Grammars of Turkic // Studies
in Semitic Languages and Linguistics, vol. 28. – Leiden: E. J. BRILL, 1999.
128 Özyetgin A. Melek. Ebū Ḥayyān. Kitabu’l-İdrak li Lisāni’l-Etrāk: Fiil: Tarihî-Karıştırmalı Bir
Gramer ve Sözlük Denemesi. – Ankara: Köksav, 2001: 50-52.
129 Caferoğlu A. Kitāb al-İdrāk li-Lisān al-Аtrāk. – İstanbul: Evkaf Matbaası, 1931.
130 Әсирәддин Әбу Һәјјан әл-Әндәлуси. Китаб әл-идрак ли-лисан әл-әтрак / Әрәбҹәдән
тәрҹүмә едәни Зија Бүнјадов. – Бакы: Азәрнәшр, 1992.
131 İzbudak V. El-İdrâk Haşiyesi (TDK Yayınları). – İstanbul: Devlet Basım Evi, 1936
42
Введение
кыпчакские и огузские варианты могли уже не так резко различаться и как бы “счи-
тались общими”132, с чем согласна и Н. А. Расулова133. Мелек Озьетгин, скрупулезно
изучившая два изданных списка, согласилась со своими авторитетными предшест-
венниками в том, что, по замыслу автора, его сочинение действительно фиксирует
устоявшийся тюркский язык Каира того времени, уступая Махмуду Кашгарскому в
отражении других наречий134.
Второй из наиболее важных арабописьменных кыпчакских памятников из Египта
– «Кита̄б-и маджму‘ тарджума̄н туркӣ ва ‘аджамӣ ва муг̣алӣ ва фа̄рсӣ» – «Сбор-
ник толкований тюркских и персидских и монгольских и фарси» 1343 года – рукопись
ираниста и тюрколога немецкого происхождения Левина Варнера (Levinus Warner,
1619-1665), посла Дании в Стамбуле, хранящаяся среди других его материалов в библи-
отеке Лейденского университета под шифром Ms. Or. 517. Это пособие широко известно
как «Тюрко-арабский словарь» 1245 года. На самом деле это вовсе не тюрко-арабский
словарь, и составлена рукопись не в 1245 году. Заблуждение идет от первоиздателя ара-
бо-тюркской части рукописи, опубликованной им под этим неточным названием135.
Сборник имеет 76 листов и состоит из следующих частей:
лл. 1–62 – арабское предисловие и пособие, содержащее тюркские эквиваленты
сгруппированных в тематические группы арабских имен, включая числительные (только
тюркские собственные имена людей поясняются, наоборот, по-арабски), затем – араб-
ских глаголов в их основных грамматических формах, а в конце – различных оборотов
речи, в качестве соответствий которых приводятся тюркские местоименные и наречные
словоформы и сочетания; к первичным тюркским эквивалентам арабских слов местами
прибавлены дополнительные тюркские толкования, то ли переписчиком, то ли пользова-
телем; всего в словаре насчитывают 1260 тюркских слов (1625 словоформ); иногда это
адаптированные арабизмы и фарсизмы; 70 тюркских слов (120 словоформ) даны с поме-
той turkmānī “туркменское”136;
лл. 62 об. – 63 – колофон и другим почерком – начало рассказа по-тюркски;
лл. 63 об. – 67 об. – монголо-персидский словарь;
лл. 67 об. – 75 – арабско-монгольский словарь (17 слов на лл. 74 об. – 75 имеют и
тюркские переводы);
лл. 75 –75 об. – монгольско-арабский разговорник;
л. 76 – панегирик в пять тюркских двустиший во славу кадиев Гамал-ад-дина, Ка-
рим-ад-дина и Фахр-ад-дина;
132 Наджип Э. Н. Культура и тюркоязычная литература Мамлюкского Египта XIV века. –
Туркестан, 2004: 26.
133 Расулова Н.А. Исследование языка «Китоб ал-идрак ли-ли-сан ал-атрак Абу Хаййана».
Дис. канд. филол. – Ташкент, 1969.
134 Özyetgin A. Melek. Ebū Ḥayyān. Kitabu’l-İdrak li Lisāni’l-Etrāk: Fiil: Tarihî-Karıştırmalı Bir
Gramer ve Sözlük Denemesi. – Ankara: Köksav, 2001: 46-50.
135 Ein Türkisch-Arabisches Glossar. Nach der Leidener Handschrift herausgegeben von M. Th.
Houtsma. – Leiden: E. J. Brill, 1894, – добротное исследование; надежный в целом арабо-
письменный набор текста, выполненный, однако, всплошную, без учета его расположе-
ния в оригинале; арабописьменный глоссарий с латинской транскрипцией, переводом и
максимально возможными в то время сопоставлениями.
136 Наджип Э. Н. Кыпчакско-огузский литературный язык Мамлюкского Египта XIV в. Адд.
– М., 1965: 25; Курышжанов А. Исследование по лексике «Тюркско-арабского словаря».
– Алма-Ата: Наука, 1970: 71; рец.: Фазылов Э. И. К изданию тюркско-арабского словаря
// Изв. АН КазССР. Сер. обществ. наук, 1971, №6: 81-90; ответ: Курышжанов А. К. К из-
учению лексики «Тюркско-арабского словаря» ХІІІ века // Исследования старотюркских
письменных памятников. – Алма-Ата: Наука, 1983: 162-203.
43
76 об. – молитва по-арабски и еще пять (3 вроде стихотворных) строк обрывочных

записей по-арабски.
На титульной странице сборника в рамке помещено заглавие, задуманное изна-
чально лишь к первой его части: Кита̄б-и маджму‘ терджума̄н туркӣ ва ‘аджамӣ
“Сборник толкований тюркских и персидских”. Под рамкой более крупным, но по-
хожим почерком добавлено: ва муг̣алӣ “и монгольских”, а затем третьим почерком,
неуверенным (с опиской), и другими чернилами: ва фа̄рсӣ “и фарси”. Прибавление,
по сути, перефразирует заголовок пособия по монгольскому языку, присоединенного
к тюркскому: Хода̄й-и кита̄б муг̣али ва ‘аджами “Книга истинного пути в монголь-
ском и персидском” (л. 63 об.). Тюркская часть спустя сто лет после М. Т. Хоутсмы
переиздана Реджепом Топарлы, Сади Гогенли и Невзатом Яныком137. Монгольскую же
издал Николай Николаевич Поппе (1897-1991), а недавно – Йошио Саито138.
Тюркский язык сочинения в предисловии (л. 2) обозначен вроде бы как неоднород-
ный, сочетающий разные наречия: в качестве основного для данного сообщества назван
‫ ل َسان التُركى القَ ْفجاقى‬лиса̄н ат-тюркӣ ал-к̣ыфджа̄к̣ӣ139 “тюрко-кыпчакский язык”, а в каче-
стве варианта – َّ‫ التُركمانيه‬ат-туркма̄нийа “туркменский”.
На л. 62 об. составитель сборника X̮алӣл бен Мухаммад бен Йӯсуф ал-К̣ӯнавӣ
(‘кониец, выходец из Коньи’), изготовивший данный чистовик, оставил заключи-
тельную запись к тюркской части. В ней он сообщает, что закончил ее 27 ша‘бана
743 г. х., т. е. 25 января 1343 г. н. э. Голландский востоковед Мартин Теодор Хоут-
сма (совр. Хаутсма, 1851-1943), первым опубликовавший тюркскую часть, ошибся в
чтении этой даты и прочел ее как 27 ша‘бана 643 г. х., а поэтому неверно датировал
рукопись 1245 годом от Рождества Христова, а само пособие, исходя из его заглавия,
а не из содержания, назвал тюркско-арабским словарем140. У нас кыпчакскую лекси-
ку памятника с русскими переводами в сопоставлении с аналогами в основном из
других тюрко-арабских рукописей того же периода и параллелями из доступных на
тот момент материалов современных языков издал Абжан Курышжанович Курышжа-
нов141. Указанные изначальные погрешности первоиздателя в датировке (исправлено
доцентом Гамбургского университета Барбарой Флемминг142) и наименовании, сами
по себе, повторяемые и в новейшее время143, мы считаем несущественными и легко
137 Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî / Hazirlayanlar: Toparlı R., Çöğenli S.,
Yanık N. – Ankara: TDK, 2000.
138 Poppe N. Das mongolische Sprachmaterial einer Leidener Handschrift // Известия Академии
наук СССР. Отделение гуманитарных наук. – Л.: Изд-во АН СССР, 1927, № 12-14: 1009-
1040; № 15-17: 1251-1274; 1928, № 1: 55-80; Saitô Yoshio. The mongolian words in Kitâb
Majmû’ Turjumân Turkî wa-‘ajamî wa-Muğali: Text and Index. – Kyôto: Shoukadoh, 2004.
139 В арабском написании слова ‫ قِ ْفجاقى‬к̣ыфджа̄к̣ӣ здесь, думается, допущена описка: первый
каф по ошибке огласован фатхой вместо кясры, из-за чего получилось к̣афджа̄к̣ӣ, чего в
других местах не наблюдается
Houtsma. – Leiden: E. J. Brill, 1894: 2.
141 Курышжанов А. Исследование по лексике «Тюркско-арабского словаря». – Алма-Ата:
Наука, 1970; по изданию М. Т. Хоутсмы, со ссылками не на листы недоступного ма-
нускрипта, а на страницы его арабописьменной публикации, принятой за аутентичную
рукопись.
142 Flemming B. Ein alter Irrtum bei der chronologischen Einordnung des Tarǧumān turkī
waʿaǧamī wa muġalī // Der Islam, 1968, № 44: 226-229.
143 См. описание рукописи Яна Юста Виткама, руководителя отдела рукописей, на сай-
те библиотеки Лейденского университета: http://bc.ub.leidenuniv.nl/bc/olg/selec/MS_
LeidenOr.517/Inleiding.html.
44
Введение
устранимыми. Однако у его многочисленных некритичных последователей они об-

росли несоизмеримой массой заангажированных рассуждений, которые необходимо
со всей категоричностю отбросить раз и навсегда, в частности – исключить то и дру-
гое из учебных пособий и экзаменационных тестов, куда они попали по небрежности
составителей. Что касается упоминания в этом “тюрко-арабском словаре 1245 года”
термина қазақ ‘свободный’144, то лучше привести оригинальную статью 1343 года,
которой, очевидно, никто из доверчиво цитирующих это место не видел.
Статья состоит всего из двух слов – заглавного арабского и его тюркского пере-
вода: ‫المجرّد قازاق‬al-muǯarrad – qāzāq ‘обнаженный; голый; простой; лишенный чего-
либо – казак’. Тюркское қазақ М. Т. Хоутсма перевел немецким Landstreicher ‘бродя-
га, лицо без определённых занятий’. Слово приведено в тематической группе назва-
ний людей по полу, возрасту, физическому состоянию и социальному статусу.
Предшествующий термин: ‫المتأهّل يعنى ذوبيت ايلو‬al-mutaahhel y‘anī zūbeyt – ayelû
или ayelü ‘женатый, имеющий семью, то есть имеющий дом, жилище, семью – се-
мейный, имеющий семью’ (на месте арабизма ayelû / ayelü < ‫لى‬ ٌّ ِ‫‘ عَا ٔى‬āyelû следовало бы
ожидать тюркское ävli, и, между прочим, А. Курышжанов, следуя М. Т. Хоутсме, до-
пускает, что это слово в переводной части может читаться и как äilü / ейлү либо как
кыпчакское үйлү (оба под вопросом); последнее, однако, для этой рукописи сомни-
тельно, ибо здесь, в этом наречии ‘дом’ – äv, а не üy).
Следующий термин: ‫ العارى من االهل باشداق يعنى بر اسه‬al-‘āri min al-āhl – bašdaq ya‘nī
bir isä ‘не имеющий сожителей, лишенный семьи – одиночка, холостяк, бобыль, то
бишь если один’145. Из содержания арабского эквивалента, антонима и синонима
окружения и тематического контекста в целом вытекает, что в лейденской рукописи
1343 года, ошибочно называемой “тюрко-арабским словарем 1245 года”, термин
қазақ указывает на гражданское состояние отдельно взятого человека, индивида –
неженатый, не связанный узами брака, семьи (укр. парубок ‘парень, еще не женатый
молодой человек, юноша’), а в равной степени на его общественный статус – одиноч-
ка, единоличник, никому не подчиненный, ни от кого не зависящий, вольный, сво-
бодный, неподвластный, не связанный общественными обязанностями и повинно-
стями, самостоятельный, сам себе господин. Несколько ранее, однако, в греческой
рукописи – синаксаре, составленном в календарном порядке сборнике кратких жи-
тий на целый год, обнаруженном в Судаке, в Крыму, среди приписок на полях, сооб-
щающих о пришлых татарах, узбеках, ногаях, но главным образом о местных греках,
армянах и многочисленных скончавшихся здесь “татарах-христианах” и христианах
с тюркскими именами, имеется одна, где о казаках впервые говорится как о некой
общественной группе. По смыслу записи от 17 мая 1308 года – это некая живущая
вне городской общины ватага, шайка праздных людей, занимающихся, вероятно, раз-
боем: τῆ αὐτῆ ἡμέρα ἐτελϊωθ ὁ δουλ τοῦ οῦ ἀλμακτζοῦ ὐιὸς τοῦ σαμακᾶ, φεῦ ὁ νέος ξίφη
σφαγὴς ὁπὸ καζάκων “в тот день скончался раб божий Альмальчу, сын Самака́, увы,
молодой человек, заколотый казаками”146. В этом смысле слово қазақ перешло в
144 Курышжанов А. Исследование по лексике «Тюркско-арабского словаря». – Алма-Ата: Нау-
ка, 1970: 57 со ссылкой на его же статью: Құрышжанов Ә. ХІІІ. ғасырдың қолжазбасы және
ондағы «қазақ» сөзінің мағынасы // Қазақ филологиясыныӊ мәселелері. – Алматы, 1964: 176.
Houtsma. – Leiden: E. J. Brill, 1894: 55, 59, ар. 2, 25; Курышжанов А. Исследование по
лексике «Тюркско-арабского словаря». – Алма-Ата: Наука, 1970: 81.
146 Антонин (Kапустин А. И.). Заметки XII-XV века, относящиеся к крымскому городу Суг-
дее (Судаку), приписанные на греческом Синаксаре // Зап. Одес. об-ва истории и древно-
стей. – 1863, т. V: 613.
45
украинский язык, а затем и в русский. Из украинского оно возвратилось в наречия

Крыма и в урумский язык в новом – этническом значении ‘казак, украинец’ (совр.
также ‘русский’), откуда – по причине длившегося веками разбойничьего угона тата-
рами в Крым украинских юношей и девушек для продажи в рабство – образовался
дериват къазакъ къызы / хазах хызы ‘девушка-украинка’ > къазакъкъыз / хазаххыз
‘невольница’ > ‘служанка’.
Оригинал или черновик пособия «Кита̄б-и маджму‘ тарджума̄н туркӣ ва
‘аджамӣ» был составлен, видимо, незадолго до изготовления дошедшей до нас руко-
писи. На это косвенно указывает один момент в самом тексте: в перечне личных имен
людей (стр. 29), написанном не по алфавиту, первыми, очевидно по значимости, идут
имена с компонентом барс, а первым среди них – имя Бейбарс [‫ بَ ۫ڍبَ ۫رس‬Baybars = Beybars],
после которого, тоже не по алфавиту, следуют: Кутлубарс, Тайбарс, Кулбарс, Айбарс,
Алтыбарс. В связи с этим сразу же вспоминаются султаны Египта с тем же именем: аль-
Малик аз-Захир Рукн-ад-дин Бейбарс аль-Бундукдари ас-Салих, кыпчак из бахритов
(1260-1277); ал-Малик ал-Музаффар Рукн-ад-дин Бейбарс ал-Джашнакир ал-Мансури,
черкес из бахритов (1308-1309); аш-Ашраф Сайф-ад-дин Барсбей, черкес из бурджитов
(1422-1438). На правление последнего как раз и приходилась, можно думать, работа над
этой частью пособия.
Предположительно во второй половине XIV века в Египте было составлено не-
большое пособие «Ал-каванин ал-куллийа ли-з̣абт ал-лугат ат-туркийа» – «Пол-
ное руководство для овладения языком тюрков», хранящееся в фонде Шехита Али
Паши библиотеки при мечети Сулеймание в Стамбуле, опубликованное Рифатом Биль-
ге Килисли147 и теперь более доступное по турецким изданиям Реджепа Топарлы148 и в
соавторстве с ним Сади Чогенли и Невзата Яныка149. Лексический материал пособия
использован в сводном «Кыпчакском словаре», подготовленном с его участием150.
Нечто подобное представляет собой труд Джамал ад-дина Мухаммада Абдалла-
ха ат-Турки «Китабу булгат ал-муштак фи лугат ат-турк ва’л-кыфджак» – «Кни-
га, или Достаточное пособие для желающих хорошо изучить тюркский и кыпчакский
языки», иначе «Книга, удовлетворяющая желание знать тюркский и кыпчакский язы-
ки». Пособие составлено в Египте в конце XIV века. Рукопись хранится под № 293 в
Национальной библиотеке в Париже. Формат: 15х21 см. Объем текстовой части – 88
листов, по 10 строк на листе. Тюркские слова (770 словоформ) написаны сверху крас-
ными чернилами, в три колонки, арабские – черными под ними. Один раздел посвя-
щен именам, другой – глаголам. Памятник опубликован Ананиашем Зайончковским
с приложением к каждой части факсимиле соответствующих старниц151. Разработ-
ка глагольных парадигм в этом пособии менее подробна, чем в «Кита̄б-и маджму‘
тарджума̄н туркӣ ва ‘аджамӣ». Исследованию памятника посвящена диссертация
Гульнары Рашатовны Гайнутдиновой, где в сопоставительном плане рассмотрены
147 Kilisli R. Bilge. El-Kavânînü’l-Külliye li Zabti’l-Lûgati’t-Türkiyye. – İstanbul, 1928.
148 Toparlı R. El-Kavânînü’l-Külliyye li-Zabti’l-Lûğati’t-Türkiyye: Şekil Bilgisi Őzellikleri.
İndeks // Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 1986, № 52: 143-196.
149 Toparlı R., Çögenli S., Yanık H. N. El-Kavânînü’l-Külliyye li-Zabti’l-Lûğati’t-Türkiyye. –
Ankara: TDK, 1999.
150 Toparlı R., Vural H., Karaatlı R. Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. – Ankara: TDK, 1993; 2. Baskı,
2003.
151 Zajączkowski A. Słownik Arabsko-kipczacki z okresu Państwa Mameluckiego «Bulġat al-
Muštaq fī Luġat at-Turk wа-l-Qifżāq» // Prace Orientalistyczne, t. I. Cz. II. Verba. – Warszawa:
PAN, 1954; t. VII. Cz. I. Nomina. – 1958.
46
Введение
около 160 имен и около 120 глаголов152. Э. Н. Наджип, проанализировав состав по-
собия с диалектологической точки зрения, дал ему следующую оценку: “Несмотря
на то, что словарь назван тюркско-кыпчакским, только при четырех словах имеется
помета кыпчакское и при одном – туркменское. На самом же деле в словаре туркмен-
ско-огузских слов значительно больше кыпчакских”153.
Концом XIV – началом XV века (до 1425 г.) датируют пособие «Ат-тухфат аз-за-
кийа фи’л-лугат ат-туркийа» – «Приятный подарок для [изучения] тюркского языка»
неизвестного автора, список которого, датированнный в колофоне в самом начале руко-
писи 829 г. х. / 1477 годом н. э., хранится под № 3092 в фонде Вали-ад-дина Эфенди Пу-
бличной библиотеки при мечети Баязида в Стамбуле. Издано Бесимом Аталаем154, а под
несколько иным названием – Эргашем Исмаиловичем Фазыловым и М. Т. Зияевой155,
которая прежде исследовала его в своей диссертации156. Рукопись состоит из арабско-
тюркского словаря (лл.1-78) и толкования арабских грамматических форм тюркскими
(лл. 79-91), т. е. фактически, вопреки названию, является тюркским пособием по араб-
скому языку, как и «Кита̄б-и маджму‘ тарджума̄н туркӣ ва ‘аджамӣ» 1343 года.
Шире всего тюркский глагол представлен в недатированной рукописи неиз-
вестного автора «Ад-дуррат ал-мудийа фи-’л-лугат ат-туркийа» – «Блестящая
жемчужина для [изучения] тюркского языка». Копия в 24 листа, снятая Хосровом
ибн Абдуллахом, хранится в библиотеке Медичи во Флоренции под шифром
Orient. 130. Памятник издан Ананиашем Зайончковским157, а затем Реджепом Топар-
лы158. Эмир Наджип приводит важное указание муллы Салиха, автора учебного посо-
бия XVII века159, опиравшегося на этот труд, который он считал сочинением Абу Хай-
яна. Он утверждал, что «Ад-дуррат» написано “для изучения татарского языка, на
котором разговаривают в Татарии и Кефе”, т. е. в Крыму и и Феодосии160.
За пределами Египта, предположительно в Иране или Азербайджане, где го-
сподствовали монголы, в конце XIII – начале XIV века составлен словарь Ибн Му-
ханны «Китаб-у хуллийат-у’л-инсан ва хулбат-у’л-лисан» – «Книга украшения
152 Гайнутдинова Г. Р. Историко-лингвистический анализ тюрко-татарского письменного па-
мятника XIV века Джамал ад-Дина ат-Турки «Китабу булгат ал-муштак фи лугат ат-турк
ва-л-кифчак»: Автореф. дисс... канд. филол. н. – Казан. гос. ун-т, 2004.
154 Atalay B. Et-Tuhfet üz-Zekiyye fī’l-Lûgat-it-Türkiyye. – İstanbul: TDK, 1945.
155 Изысканный дар тюркскому языку Текст: Грамматический трактат XIV в. на арабском
языке / Введ., пер., глассарий, указ. Э. И. Фазылова, М. Т. Зияевой; Отв. ред. А. Н. Коно-
нов. – Ташкент: Фан, 1978.
156 Зияева М.Т. Исследование памятника XIV в. «Китаб ат-тухфат уз-закийа фи’л-лугат-ит-
туркийа»: Лексика, морфология, словообразование. Дисс… канд. филол. наук. – Таш-
кент, 1972.
157 Zajączkowski A. 1) Chapitres choisis du Vocabulaire arabe-kiptshak «ad-Durrat al-mudi’a fī-
l-luġat at-turkīyya» // Rocznik Orientalistyczny. – Warszawa: PAN, (I) 1965, t. XXIX, z. 1:
39-98; (II), z. 2: 67-116; (III), 1969, t. XXXII, z. 2: 19-61; 2) Materiał kolokwialny arabsko-
kipczacki w Słowniku «ad-Durrat al-mudi’a fī-l-luġat at-turkīya» // Rocznik Orientalistyczny.
– Warszawa: PAN, 1968, t. XXXI, z. 1: 71-115.
158 Ed-Dürretü’l-Mudiyye fi’l-Lügati’t-Türkiyye / Hazırlayan: Recep Toparlı. – Ankara: TDK,
2003.
159 ‫ هجرية‬1253 ,‫ طبعة بوالق القاهرة‬,‫ تأليف أحمد بن محمد صالح‬,‫ – كتاب الترجمان التركي و العربي‬Ахмад ибн Му-
хаммад Салих. Китаб-и тарджуман Турки ва Араби. – Каир: Булак, 1253/1838.
47
человека и очарования речи». Он пользовался большой популярностью и известен

в шести списках: три в Оксфорде, один в Париже, один в Берлине и один, самый
полный, в Стамбуле. Первым пяти посвятил диссертацию Павел Михайлович Ме-
лиоранский161. Шестой обнаружен и издан Муаллимом Рифатом Килисли в Стам-
буле в 1921 году на арабской графике и после, с учетом поправок С. Е. Малова162,
включен Абдуллой Батталом в критическое издание памятника на латинской осно-
ве163. По мнению П. М. Мелиоранского, датировавшего его и предположившего, где
он был создан, памятник отражает особенности староазербайджанского языка, а по
мнению С. Е. Малова – восточнотуркестанского, кашгарского и уйгурского. Как бы
солидаризуясь с ними, турецкие кыпчаковеды не включают его в круг кыпчакских
памятников. Однако Э. Н. Наджип, всесторонне изучив язык сочинения, отнес его к
“смешанному кыпчакско-огузскому“ литературному языку XIV в.”, аргументировав
заключение следующим образом:
“Наличие в словаре Ибн-Муханны как кыпчакских, так и огузских и значи-
тельного количества восточнотуркестанских слов, по-видимому, объясняется двумя
причинами. Автор за исключением двух случаев совершенно не отмечает, какому ди-
алекту принадлежит данное слово. Можно предполагать, что тюркский смешанный
письменный язык в среде, в которой жил и творил составитель, стал общеупотреби-
тельным письменным языком для ряда племен. Восточно-туркестанская (уйгурская)
часть лексики проникла в словарь из книжных источников. Автор указывает, что при
составлении словаря он пользовался четырьмя книгами, написанными до него”164.
Отдельные стороны жизни средневековых кыпчаков отражают сочинения уз-
котематического содержания. Один из ярких примеров – наставление «Китаб фи
‛илм ан-нушшаб» – «Книга по стрельбе из лука», переведенная в Египте с арабского
языка на кыпчакский язык по заказу некого Махдума Толубея. Один из списков ру-
ководства хранится в Публичной библиотеке при мечети Баязида в Стамбуле, второй
– в Национальной библиотеке в Париже. Парижский издан Ананиашем Зайончков-
ским165, а стамбульский – Реджепом Ширином166 и Куртулушем Озьтопчу167.
Из других несомненную ценность представляют руководства по коневодству,
выездке, ветеринарии и джигитовке.
«Байтарату’л-вазих» – «Коневодство», перевод с арабского по заказу Махдума
Толубея. По двум спискам – библиотеки Ревана Кошкю при дворце Топкапы в Стамбу-
161 Мелиоранский П. М. Араб-филолог о турецком языке. – СПб., 1900.
162 Малов. Е. Ибн-Муханна о турецком языке // Записки Коллегии востоковедов, т. III, вып.
2. – Л., 1928: 221-248.
163 Battal A. Ibnü-Mühennā Lügati. – İstanbul, 1934.
165 Zajączkowski A. Mamelucko-turecka wersja arabskiego traktatu o łucznictwie z XIV w. //
Rocznik Orientalistyczny. – Warszawa: PAN, 1965, t. XX: 139-261.
166 Şirin R. Kitâb fî Riyâzâtü’l-Hayl, Kitâb fî İilmi’n-Nüššâb. – Erzurum: Atatürk Üniversittesi, 1989.
167 Öztopçu K.A Mamluk-Kipchak Manual from the 14th Century: Kitab fi Ilmu’n-Nushshab
// Rocznik Orientalistyczny, 1990: 5-63; Kitab fi Ilma’n-Nushshab: A 14th Century Archery
Treatise in Mamluk-Kipchak / Ed. by Öztopçu K. – İstanbul, 2002; Memlûk Kıpçakçasıyla
Yazılmış Kaynaklardaki Okçuluk Terimleri: Archery Terminology in the Mamluk-Kipchak
Sources // Festschrift in Honor of Günay Kut: Journal of Turkish Studies, 2004, 28/3: 257-274.
48
Введение
ле и Национальной библиотеки в Париже трактат, обнаруженный Саадетом Чагатаем,

издан Мехметом Эмином Агаром168, Джаном Озьгюром169 и Куртулушем Озьтопчу170.
«Китаб фи рийазат’л-хайл» – «Ветеринария», перевод с персидского по зака-
зу Махдума Толубея. По двум спискам – Публичной библиотеки при мечети Баязида
в Стамбуле и Национальной библиотеки в Париже – вместе с трактатом о стрельбе из
лука издана Реджепом Ширином171 и Куртулушем Озьтопчу172.
«Мунйат ал-гузат» – «Кавалерийское искусство», перевод с арабского. Трак-
тат по рукописи в 115 страниц библиотеки Ахмеда ІІІ при дворце Топкапы издан
Ананиашем Зайончковским173, Мустафой Угурлу174 и Куртулушем Озьтопчу175.
Богословские сочинения, переведенные с арабского языка на кыпчакский:
«Китаб фи’л-фикх» – «Книга фикха», свод законов мусульманского права –
шариата; рукопись в 266 листов библиотеки мечети Сулеймание в Стамбуле, иссле-
дована Реджепом Топарлы, опубликовавшим в приложении к монографии ее фраг-
мент в качестве образца176.
«Китаб-и мукаддимат Абу Лаис ас-Самарканди» – «Введение к книге Абу
Лаиса ас-Самарканди», перевод с арабского по заказу Кансу Гаври, список без даты,
выполненный Есенбаем ибн Судуном; рукопись в 47 страниц хранится в библиотеке
мечети Сулеймание в Стамбуле. Издана вместе с исследованием, глоссарием и факси-
миле Ананиашем Зайончковским177, Гонюлем Бербероглу178 и Реджепом Топарлы179.
«Китаб фи’л-фикх би’л-лисани’т-тюрки» – «Книга фикха на тюркском языке»,
свод законов мусульманского права – шариата; рукопись Национальной библиотеки в
Стамбуле, находилась в сокровищнице египетского султана аз-Захира Сайф-ад-дина
168 Ağar M. E. Baytaratu’l-vazıh. – İstanbul: Marmara Üniversitesi, 1986.
169 Özgür C. 1) Baytaratü’l-Vâzıh: Metin. İndeks. – İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 1986; 2) Baytaratü’l-Vâzıh’ın Kıpçak ve Türkmence
Yazmalarına Göre Kıpçakçanın Oγuzcalaşması: Türkmenceleşmesi üzerine Bir Dil Araştırması.
– İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, 1994.
170 Öztopçu K. Memlûk Kıpçakcasıyla Yazılmış Bir Atçılık Risalesi: Kitab Baytaratu’l-Vazıh: A
Manual of Horsemastership in Mamluk-Kipchak: Kitab Baytaratu’l-Vazıh // Journal of Turkish
Studies, 2000: 189-229.
171 Şirin R. Kitâb fî Riyâzâtü’l-Hayl, Kitâb fî İilmi’n-Nüššâb. – Erzurum: Atatürk Üniversittesi,
1989.
172 Öztopçu K. A 14th Century Mamluk-Kipchak Treatise on Veterinary Sciences: Kitab fi
Riyazati’l-Khayl // Journal of Turkish Studies, 1993: 153-170
173 Zajączkowski A. Le traité de l’art chevaleresgue (furūsīa) en version mamelouk-kiptchak //
Rocznik Orıentalıstyczny. – Warszawa: PAN, 1970, t. XXXIII, z. 2: 21-65.
174 Uğurlu M. Münyetü’l-ğuzāt / M. Uğurlu. – Ankara: Başbakanlık basımevi, 1987.
175 Munyatu’l-Ghuzat: A 14th Century Mamluk-Kipchak Military Treatise / Ed. by Öztopçu K. –
Chicago: Harward University, 1989
176 Toparlı R. Kitâb fi’l-fıqh: Şekil Bilgisi Özellikleri. Örnek metin. – Erzerum: Atatürk Üniversitesi,
1993.
177 Zajączkowski A. Mamelucko-kipczacki przekład arabskiego traktatu «Mukadimma Abū-l-
Lait as-Samarkandi» (Ms. Istanbul, Aya Sofja 1451) // Rocznik Orientalistyczny. – Warszawa:
PAN, 1959, t. XXII, z. 1: 73-99; Zajączkowski A. Le traitè arabe Mukaddima d’Aboū-l-
Lait as-Samarkandī en version mamelouk-kiptchak (Ms. Istanbul, Aya Sofya 1451) // Prace
Orientalistyczne. – Warszawa: PAN, 1962, t. XII.
178 Berberoğlu G. Kitâb-u Mukaddime-i Ebû’l-Leyisi’s-Semerkandî. – İstanbul: Türkiyat Enstitüsü,
1976.
179 Toparlı R. Kitâb-i Mukaddime-i Ebû’l-Leyisi’s-Semerkandî. – Erzurum: Atatürk Üniversitesi,
1989.
49
Татара из бурджитов, умершего в 1421 году, в связи с чем ее датируют более ранним
временем; исследована Мехметом Эмином Агаром в его докторской диссертации180.
«Шерху’л-Менар» – толкование к сочинению «Менар» («Минарет») имама
Несефи, обнаруженное в единственном экземпляре в библиотеке Орхана в Бурсе и
изданное Эрханом Айдином181.
Междустрочные переводы в арабской рукописи библиотеки мечети Сулейма-
ние в Стамбуле «Мукаддемету’л-Газневи фи’и-Ибадат (Зийа’г’л-Маневи)», из-
данные Жале Таляном182.
«Иршаду’ль-мюлюк ва’с-салатин» – «Наставление на истинный путь госу-
дарям и султанам», 6-строчный кыпчакский колофон в 498-страничном списке сочи-
нения под этим заглавием, переписанном Берке ибн Беракюзом ибн Кандуном ибн
Огю и хранящемся в библиотеке мечети Сулеймание в Стамбуле. Опубликован в дис-
сертации Реджепа Топарлы183.
Э. Наджип, в отличие от турецких кыпчаковедов, сближает с памятниками сме-
шанного кыпчако-огузского языка и такие произведения, как «Кысас ал-анбийа»
– «Сказание о пророках» Насыр-ад-дина ибн Бурхан-ад-дина Рабгузи (конец ХІІІ –
начало XIV в.), которые “сохранили литературную традицию периода караханидов,
а в своем языке – архаические элементы в лексике и грамматике”184. Однако, на наш
взгляд, это богословское сочинение на з-языке, как, например, и «Му’ин ал-мурид»
(«Борцам за веру», 713 г. х. / 1313/1314 г. н. э.) ал-Хорезми185, целесообразно оставить
за рамками данной группы письменных памятников.
Из поэтических произведений к кыпчакским памятникам относят «Хосров
и Ширин» Кутба (Хорезм, 1340), «Гулистан бит-тюрки» Сейфа Сараи (Каир,
793/1390-1391) и «Шах-наме» Татара Али Эфенди Шерифи (Каир, завершено в на-
чале 1511 г.). Все они многократно публиковались и всесторонне исследованы, что
избавляет нас от необходимости их описания и приведения обширной библиографии
в этой краткой статье.
К ним примыкают латинописный сборник «Codex Cumanicus» XIII-XIV ве-
ков186 и 110 разножанровых армяно-кыпчакских письменных памятников XVI-
XVII веков общим объемом около 30 тысяч страниц, которые мы подробно описа-
ли, опубликовали в полном объеме (лишь актовые книги изданы во фрагментах) и
снабдили детализированным толковым словарем энциклопедического содержания, а
посему здесь ограничиваемся ссылкой на эти наши издания187 и некоторыми наблю-
дениями общего характера.
180 Ağar M. E. Kitâb‑ı fi’l-fıqh bi’l-Lisâni’t-Türkî. – İstanbul: Marmara Üniversitesi, 1989.
181 Aydın E. Şerhü’l-Menâr Grameri: Giriş. Gramer. Metin. Bibliografya. – Ankara Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 1997.
182 Talân J. Mukaddemetü’l-Gaznevi fi’i-İbâdât (Ziyâ’u’l-Ma’nevî) Tercümesi. – Ankara
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 1987.
183 Toparlı R. İrşâdü’l-Mülûk ve’s-Selâtin. – Ankara: TDK, 1992.
185 Mu’inu’l-murid: İnceleme, metin, ceviri, dizin, tıpkıbasım / Hazirlayanlar: Recep Toparlı,
Mustafa Argunsalı. – Ankara, 2008.
186 Codex Cumanicus: Половецкие молитвы, гимны и загадки XIII-XIV веков / Подготовил
А. Н. Гаркавец. – Москва: Русская дреревня, 2006.
187 Гаркавец А. Н. 1) Кыпчакское письменное наследие. Том I. Каталог и тексты памятников
армянским письмом. – Алматы: Дешт-и-Кыпчак, 2002; 2) Кыпчакское письменное насле-
дие. Том II. Памятники духовной культуры караимов, куманов-половцев и армяно-кып-
чаков. – Алматы: Баур, 2007; 3) Кыпчакское письменное наследие. Том IIІ. Кыпчакский
50
Введение
В памятниках армяно-кыпчакского языка сами его носители обозначают

свой язык старым термином χïpčaχ tili “кыпчакский язык, язык кыпчаков”, притя-
жательной конструкцией bizim til “наш язык”, сравнительным выражением tatarča
“по-татарски”, распространившимся благодаря переводчикам, знакомым с татарским
языком Крыма, а также сочетаниями bizim ermeni tili Вен. 479: 214r “наш армянский
язык” или просто ermeni tili Венец. 1788: 113v “армянский язык”.
Примеры из текстов:
Köp χïyïn bilä čïχardïχ χïpčaχ tilinä ermeni Saγmosnu, yamanlamaŋïz, zera
χudrätimiz bunča edi, artïχïn K‘risdos tügällägäy Венец. 359: 124 “С великими муче-
ниями мы перевели армянскую Псалтырь на кыпчакский язык; не хулите, ибо наших
сил хватило лишь на это, а большее пусть восполнит Христос”;
Batmutiun hayi ew χïpčaχ lezui Мат. 2267: 431 “Толкование на армянском и
кыпчакском языках”;
Bašlanïyïrlar töräläri ermenilärniŋ ermeni tilindän ...Tilindän ermeniniŋ
latingä čïχargandïr, latindän polskiygä, a polskiydän bizim tilgä ... Ne türlü ki bu
bitiktä yazïlïptïr eki türlü til bilä – nemiččä da tatarča Вроц. 1916: 209; 297 “Права
армян вначале были составлены на армянском языке... С армянского языка были пе-
реведены на латынь, с латыни на польский, а с польского – на наш язык... Как напи-
сано в этой книге – двумя разными языками: по-польски и по-татарски”;
Yazïldï bu ermeni kalandarï χïbčaχ tili bilä Nemič ulusïna Il’ov šähärinä χolu
bilä sargavaknïŋ ermeni tvagannïŋ 1041 okosdosnuŋ 18-inä or e šapat or Кр. 3342: 87
“Написан этот армянский календарь на кыпчакском языке в Польше, в городе Льво-
ве, рукой диакона [Андрея] по армянскому летосчислению года Божьего 1041 [1592],
августа 18 [28], в субботу”. Э.Трыярский уточняет дату: 18 августа 1594 г., среда188.
Ïnkaltr tatarča Мат. 2403: 31 “Прости [Господи] – по-татарски”:
В связи с последним определением, которое употребил диакон Миско, сын Му-
рада, из города Замостья, написавший этот молитвенник по просьбе барона Агопши,
наместника Сучавы, вызывает интерес отождествление автором переводов Лусигом
библейских восточных мудрецов (царей, пастырей) именно с татарами:
Xačan kördi Herodes, ki aldadïlar anï tatarlar, yüräkländi Мат. 2267: 112
“Когда Ирод увидел, что татары его обманули, рассердился”;
Yoχesä ertäsïna čobanlar keldilär bašχïšlarï bilä da kečruχun 3 χan keldilär
bernälärï bilä Мат. 2267: 112 об. “А на следующий день пришли чабаны со своими
подношениями и к ночи – трое царей с дарами”.
Кроме приведенных определений, один-два раза встречаются выражения
türkčä “по-тюркски” и türkmän “тюрок”, оба с явным уничижительно-пренебрежи-
тельным оттенком.
Знакомство с крымскотатарским и другими кыпчакскими языками, а также с
литературным турецким (османским) языком того времени, следование старой лите-
ратурно-языковой традиции тюрки и новой османской сказалось и на языке перево-
дов, особенно что касается «Судебника».
словарь. – Алматы: Баур; КАСЕАН, 2010; 4) Кыпчакский словарь. Сепаратное издание.
– Алматы: Алматыкітап баспасы, 2011.
188 Tryjarski E. Zodyak bölge burçlarının bir ermeni-kipçak listesi // XI. Türk Dil Kurultayında
Okunan Bilimsel Bildirilerden Ayrı Basımı. – Ankara, 1968: 129.
51
В памятниках, испытавших влияние этих языковых источников, на месте за-

кономерного армяно-кыпчакского χ нередко наблюдаем буквы k‘e или kim, указыва-
ющие на глубокозаднеязычный q: evälgi toχtalmaq ‘первое положение (Судебника)’;
yazdïq Вроц. 1916: 156v ‘мы написали’; uzunluqun kečäniŋ Мат. 2403: 8v ‘продол-
жительность ночи’; aχlïqlar Мат. 3522: 255 ‘белизна’; dünyâniŋ barlïqï Венец. 1126:
134 ‘все существующее в мире’; tamaχlïq Венец. 1750: 41v ‘алчность’; toγruluq Вен.
13: 8v ‘справедливость’; huzurluq Вен. 13: 42r; Венец. 11: 65r ‘спокойствие, безмя-
тежность’; yabanlïq Вен. 13: 100v; Венец. 359: 85r; Венец. 1817: 161v ‘пустыня’;
qollarï Венец. 359: 132r; Венец. 1817: 161v ‘их руки’; borčluluq Вен. 446: 14r/17r
‘обвинение, осуждение’; yuvuqlánma Вен. 446: 107v/111v ‘не прикасайся, не прибли-
жайся’; bolluq Вен. 446: 159v/163v ‘изобилие’. В таких памятниках кыпчакские фор-
мы часто заменяются огузскими, даже чисто турецкими, как, например, в переводе
Посланий Апостола Павла, где можно встретить даже на турецкое benim Вен. 446:
100r/104r, 154v/157v ‘мой’.
Родной кыпчакский язык переводчики, а также переписчики-армяне называли
татарским не только по сходству с наречиями собратьев-тюрков, которые после мон-
голо-татарского нашествия повсеместно стали именоваться татарами, но и с целью
отличить местный кыпчакский язык прежде всего от армянского языка оригинала, а
возможно, и от турецкого языка.
Определение армяно-кыпчакского языка его носителями как татарского, по-
добно овременному обиходному наименованию урумского языка (“греко-татарский”
язык греков-тюркофонов – в отличие от “греко-эллинского” языка румеев, или гре-
ков-эллинофонов189), является в данном случае определением не по этнолингвисти-
ческому тождеству, а по сходству близкородственных, но все же разных языков.
IIІ. Начало кыпчакского книгопечатания

1. Первая кыпчакская и тюркская печатная книга
Кыпчакское книгопечатание, о чем мы узнали благодаря новым открытиям,

зародилось, однако, не в начале XIX века в Карасе и Астрахани, а 400 лет назад во
второй после Острога колыбели украинского книгоиздания – славном городе Львове.
В XIV-XVII веках город Львов, обладавший в составе польско-литовской Речи
Посполитой самоуправлением на основе Магдебургского права, гордился тем, что
здесь на условиях автономии процветали польская, русская в местном смысле, т.
е. украинская, армянская, немецкая и еврейская общины. Эти автономные общины
обладали своим самостоятельным судом, духовной и экономической независимо-
стью при равном всеобщем подчинении короне.
Армянскую общину Львова, как и Каменца-Подольского, Луцка, Хотина, Су-
чавы и Серета, составляли прибывшие сюда в XIV веке сложным путем из Западной
Армении через Турцию, Валахию, Молдавию и Подолию кыпчакоязычные армяне,
которые, хотя и называли себя эрмени и относили к армяно-григорианскому като-
ликосату, в массе своей армянского языка не знали и говорили, писали и молились
по-кыпчакски, считая кыпчакский своим родным “армянским” языком. Собственно
армянский, точнее, книжный западноармянский язык они с детства изучали наподо-
бие латыни в церковной школе, а посвятившие себя церкви – совершенствовались
189 Гаркавець О. М. Уруми Надазов’я: iсторiя, мова, казки, пiснi, загадки, прислiв’я, писемнi
пам’ятки. – Алма-Ата: Український культурний центр, 1999.
52
Введение
в армянских монастырях в Валахии, Румелии, Киликии и далекой Армении, где их

предки армяне и приглашенные в Закавказье Давидом IV Строителем (1073-1125) в
1118 году кыпчаки образовали этот уникальный этноязыковой конгломерат. Посколь-
ку важнейшим занятием наших эрмени была торговля на путях, которыми они сюда
прибыли, они никогда не порывали связи с братьями по вере – армяноязычными, а
также турко-, татаро-, греко- и персоязычными армянами. Кое-кто из них поселял-
ся во Львове, приобретал местное гражданство и вынужден был уже здесь усвоить
кыпчакский язык, чтобы быть полноценным членом общины, ибо собрания велись
по-кыпчакски, протоколы писались по-кыпчакски, проповеди читались по-кыпчак-
ски, приобретенные приятели, коллеги, родственники, жена и дети – все говорили
по-кыпчакски. Заказчики списков церковных книг требовали копии кыпчакских мо-
литвенников, псалтырей, календарей, – и самому грамотному новоприбывшему ар-
мянину-каллиграфу волей-неволей приходилось адаптироваться, попросту говоря,
отуречиваться, в данном случае, кыпчакизироваться.
Вот в этой обстановке и возникла в общине потребность в таком количестве
книг, которое копиисты удовлетворить не могли физически, а многие заказчики не
были в силах оплатить их труд. На помощь пришел печатный станок с металлически-
ми армянскими наборными буквами, привезенный то ли из Стамбула, то ли из Вене-
ции неким Ованнесом Карматаненцем, который в 1618 году и напечатал во Львове
«Алгъыш битиги» – «Молитвенник для простых христиан» на местном кыпчакском
языке по образцу рукописных, представляющих собой выверенный столетиями адек-
ватный перевод с древнеармянского.
Единственный выявленный до настоящего времени экземпляр этой книги хра-
нится в Библиотеке Лейденского университета в упомянутой выше коллекции «Legatum
Warneriarum» ученого и дипломата Левина Варнера, в руки которого он попал, как мы
понимаем, в Стамбуле между 1644 и 1665 годами.
Обнаружил это сокровище выдающийся французский тюрколог Жан Дени,
опубликовавший несколько других важных кыпчакских текстов и вместе с польским
ученым Эдвардом Трыярским – список армяно-кыпчакских рукописей, хранящихся
в Париже, Варшаве, Кракове, Вроцлаве, Вене, Венеции и Ереване190.
В 2002 году полный текст этой книги вместе с текстами других 7 молитвенни-
ков, 5 псалтырей и еще массой иных кыпчакских текстов опубликован нами в І томе
нашего «Кыпчакского письменного наследия» в тюркологической транскрипции, адек-
ватно отображающей, как кыпчакское произношение, так и армянское правописание.
В 2005 году арменистическую транслитерацию текста с турецким переводом из-
дала турецкая исследовательница гагаузского происхождения Надежда Кирли191.
2. Кыпчакское книгопечатание в Карасе и Астрахани в 1803-1825 гг.
Принадлежавший крымскому хану аул Карас, иначе Карасс, или Каррас у под-
ножия Пятигорска известен каждому школьнику как излюбленное место Михаила
Юрьевича Лермонтова, куда он часто приезжал с друзьями и где 14/26 июля 1841
190 Deny J., Tryjarski E. La littérature arméno-kiptchak // Philologiae Turcicae

Fundamenta. – Wiesbaden, 1964b. – Bd. 2: 805-806; см. также: Deny J., Tryjarski E.
“Histoire du sage Hikar” dans la version arméno-kiptchak // Rocznik Orientalistyczny,
1964a, T. 27, z. 2: 7-61.
191 Chirli N. Algış bitigi: Ermeni Kıpçakça dualar kitabı. – Haarlem (Netherlands):
SOTA, 2005.
53
года провел с ними последний пикник накануне смертельной дуэли. Этому аулу поэт
посвятил одно альбомное стихотворение и один акварельный пейзаж.
В 1959 году аул был объединен со станицей Николаевской, и теперь это посе-
лок Иноземцево – по имени инженера-путейщика Ивана Дмитриевича Иноземцева
(1843-1913), управляющего Ростово-Владикавказской (1879-1908), а затем Владикав-
казской железной дороги.
21 декабря 1806 года на нижнюю, гостевую часть аула Карас, которую шотланд
цы заняли четырьмя годами раньше, им была дана царская жалованная грамота на
7000 десятин земли. И с тех пор их поселение, впоследствии перешедшее во владе-
ние приглашенных ими сюда 30 семейств семейств немцев из Вюртемберга, живших
в поволжской Сарепте, в правительственных стало именоваться Шотландской коло-
нией, а в быту – Шотландкой.
Началось с того, что в 1801 году шотландские миссионеры из Эдинбургского
Библейского общества пастор Джон Патерсон и Роберт Пинкертон, представлявшие
Британское и Иностранное Библейское общество в Петербурге, обратились к россий-
скому правительству с прошением о создании поселения близ крепости Константи-
ногорской на Северном Кавказе. 25 ноября 1802 г. Император Александр I утвердил
доклад Министра внутренних дел о просьбе шотландских миссионеров обосновать-
ся в районе “Бештовых гор у Султанского аула” для распространения христианства
среди местного горского населения.
Следует подчеркнуть, что британская миссия носила глобальный характер.
Джон Патерсон и Роберт Пинкертон, племянник Томаса Бёрджиса, председателя
Британского и Иностранного Библейского общества, обратились к князю Александ-
ру Николаевичу Голицыну, оберпрокурору Святейшего Синода и главноуправляюще-
му иностранными исповеданиями, с предложением помощи в создании Российского
Библейского общества и в издании Библии на русском языке и на языках многочи-
сленных народов Российской империи. Голицын обратился к царю, и Александр не
только поставил резолюцию “Быть по сему”, но и сделал от себя взнос в 35 тысяч
рублей на это богоугодное дело. В итоге усилиями новообразованного общества был
выполнен перевод Святого Письма на русский язык, именуемый с тех пор Синодаль-
ным, а британскими миссионерами в течение 30 лет Библия или ее отдельные книги
были изданы многотысячными тиражами на сорока языках России.
Миссия в Карасе занималась переводом книг на “татарский” язык. На самом
деле это был местный кыпчакский извод тюрки – общего средневекового кыпчако-
огузского литературного языка тюрков Центральной Азии, Кавказа и Египта. А для
тюрки, как известно, применялась арабская графика. Наряду с общетюркской тюрки
содержал издревле усвоенную арабо-персидскую книжную лексику и – благодаря
условности арабского письма – в каждом этническом регионе звучал по-своему. Наши
предки из недостатка арабского письма, неадекватно отражающего звуки тюркской
речи, гениальным образом извлекли блестящее преимущество – возможность читать
общетюркский текст каждый на свой лад.
Согласно Генриху-Юлиусу Клапроту, посетившему Карас в 1807-1808 годах,
и Иоанну Кристофу Аделунгу, на которых ссылается Хакан Кырымлы192, в Карасе
шотландцы опубликовали следующие книги:
İncil dininiŋ sırrı – Сущность религии Евангелия, 1806; Bir dostuŋ kelâmı
müsülmana – Слово друга мусульманину, 1806; İsanıŋ İncili: Mattanıŋ yazısı – Еван-
192 Hakan Kırımlı. Crimean Tatars, Nogays, and Scottish missionaries // Cahiers du
monde russe 1/2004 (Vol 45), p. 70.
54
Введение
гелие Иисуса: Писание Матфея, 1807; İsanıŋ İncili: Markonıŋ yazısı – Евангелие Ии-
суса: Писание Марка, 1807; İsanıŋ İncili: Luḳanıŋ yazısı – Евангелие Иисуса: Писа-
ние Луки, 1807; İsanıŋ İncili: Yuhannanıŋ yazısı – Евангелие Иисуса: Писание Иоан-
на, 1807; İncil-i Muḳaddes, ya‛ni lisan-i Türkiyet tercümä olunan bizim Rabbimiz İsa
Mesiḥiŋ Yeni Aḥid vä Vasiyeti – Святое Евангелие, или Новый Обет и Завет Господа
нашего Иисуса Христа, переведенное на тюркский язык, 1813.
Перевод этих книг на местный тюрки выполнил преподобный Генри Брантон
(Henry Brunton, 1770-1813). До поездки сюда вместе с Питером Грейгом он служил
в Эдинбургской миссиии в Сьерра-Леоне, где они пропагандировали христианство
сначала среди фула, а затем среди сусу. П. Грейг по своей доброте даже приютил трех
потенциальных неофитов из фула на ночь. Однако, когда все уснули, разгоряченные
вечерним спором аборигены положили конец дискуссии, перерезав миссионеру гор-
ло. Г. Брантон, подорвавший здоровье нескончаемыми тропическими заболеваниями,
с трудом перенес трагедию, занемог и был вынужден возвратиться в Шотландию для
лечения. Здесь он составил грамматику и словарь языка сусу, разговорник для мис-
сионеров и перевел на язык сусу три катехизиса и ряд других религиозных книг193.
В апреле 1802 года вместе с Александром Патерсоном (Alexander Paterson)
Г. Брантон был послан в Россию, в Петербург, где позже к ним присоединились Эн-
дрю Хэй (Andrew Hay), Джон Диксон (John Dickson), Джон Харди (John Hardie),
Дуглас Кузин (Douglass Cousin) и Чарльз Фрейзер (Charles Fraser). Ровно год спустя
Г. Брантон, А. Патерсон и другие отправились для основания миссии в Карас. В те-
чение 20 месяцев от повальных белезней умерли шестеро шотландских поселенцев:
Д. Кузан, Дж. Харди, Э. Хэй и его жена, а также супруга и ребенок Джона Диксона.
В помощь выжившим в мае 1805 года были присланы Джон Митчелл (John Mitchell),
Роберт Пинкертон (Robert Pinkerton), Джордж МакЭльпайн (George M‘Alpine) и
Джеймс Галловэй (James Galloway). Новоприбывшие, двое из которых предвари-
тельно были обучены печатному делу, привезли с собой печатный станок и арабский
шрифт и вскоре напечатали написанную по-турецки “брошюру против магометан-
ства” Г. Брантона. Местные тюрки решили, что книжку написал не кто-то из приез-
жих англичан, а сами турки: настолько точен был турецкий язык книги, и даже что
Г. Брантон вовсе не англичанин, за которого себя выдает, а турок-вероотступник194.
Углубившись в изучение языка местных “татар”, Г. Брантон сразу же заметил,
что их речь отличается от уже известного ему турецкого языка прежде всего тем, что
последний “обогащен множеством слов из арабского и персидского языков”195. Ис-
ходя из этого довольно упрощенного представления, в подготовке религиозных тек-
стов для “татар” Г. Брантон пошел путем пословной адаптации османского текста. В
качестве основы при переводе Святого Письма он использовал османское Евангелие
ирландского священника Вильяма Симана (William / Gulielmo Seeman, 1606-1680),
каплана при английском после в Стамбуле, напечатанное Издательством Оксфорд-
ского университета в Париже в 1666 году арабским шрифтом на 750 страницах (ори-
гиналы рукописей сохранились в архиве издательства под №№ 2276 и 2277). Стоит
упомянуть, что данному переводу с публикацией очень повезло, ибо в тот момент,
когда Роберт Бойль (Robert Boyle, 1627-1746), ирландский ученый-экспериментатор,
193 Brown W. The History of the Propagation of Christianity among the Heathen,
since the Reformatiom. By the Rev. William Brown, M. D.. First American Edition In two
volumes. Vol. IІ. – Philadelphia: B.Coles, V. D. M, 1816. 1823: 448-457.
194 Там же: 462.
195 Там же: 459.
55
56
Введение
İncil-i Muḳaddes – Евангелие в переводе Генри Брантона (Четвероевангелие)

и Джона Диксона. В редакции Джона Диксона. Астрахань, 1818. Титулы.
57
Musanıŋ İlk Kitabı – Первая книга Моисея, то есть книга Бытия

в переводе Чарльза Фрейзера. Астрахань, 1819. Первая страница.
58
Введение
отец современной химии, богослов и миссионер, первый президент Лондонского

королевского общества по развитию знаний о природе и один из директоров Ост-
Индской компании (The East India Company), вынашивал замысел издания Библии
на турецком языке, его соотечественник продвинулся в своей работе гораздо дальше
новообращенного в ислам поляка Войцеха Бобовского, и потому выбор был сделан
в пользу ирландца.
27 марта 1813 года, после изнурительной болезни, едва успев закончить свою
версию Четвероевангелия, Генри Брантон скончался. Его труд собратья по миссии не
оставили всуе и в том же году все четыре Евангелия, изданные раньше отдельными
брошюрами, напечатали единой книгой.
Управляющий военной и гражданской частью на Кавказе генерал А. П. Ер-
молов к миссионерам относился неодобрительно и считал их поборниками полити-
ческих интересов британской короны. И в 1815 году большинство шотландцев, под
давлением клеветы, были вынуждены оставить немцам, которых они сами и пригла-
сили, лучшие плодородные земли и перебраться со своим печатным станком в Астра-
хань. Там они продолжили миссионерскую и издательскую деятельность.
В Астрахани в 1815 году тиражом в 5000 экземпляров шотландцы переиздали
Четвероевангелие Генри Брантона с частными поправками Джона Диксона.
Одновременно Джон Диксон перевел и напечатал отдельные книги Ветхого За-
вета: книгу Иова, Псалтырь, Притчи Соломона, книгу Екклесиаста и Песнь Песней.
В 1816 г. с поправками Джона Диксона было переиздано Евангелие от Луки, а
в 1818 – завершенный им полный перевод всего Евангелия, начатый Г. Брантоном.
Чарльз Фрейзер, один из руководителей созданной в 1815 г. миссии для “кир-
гизов”, или “киргизских татар” в Оренбурге, включился в дело еще в Карасе, при
Генри Брайтоне, но пошел более радикальным путем. Усвоив устный и письменный
язык местных кыпчаков, он приспособил прежний перевод Четвероевангелия, услов-
но называемый “турецко-татарским”, к разговорной и письменной речи “киргизских
татар” Оренбургской губернии и выполнил перевод всех остальных книг Нового За-
вета. В результате кыпчакский тюрки Святого Письма приобрел еще больше живых
черт местного наречия, и религиозная миссия приобрела общекультурный характер:
переводя Евангелие и иные необходимые в их профессиональной деятельности текс-
ты, миссионеры активно и плодотворно развивали существовавший в обиходе мест-
ного населения их письменный язык, творчески продолжая местную устную и лите-
ратурную традицию и порою производя революцию в языкотворчестве196.
В 1818 г. отдельной брошюрой вышло его Евангелие от Матфея, вошедшее
затем в полное издание Евангелия, а в 1819 г. в его кыпчакском переводе – с учетом
караимской Библии – была напечатана «Первая книга Пятикнижия Моисея», т. е.
Бытие; перепечатано в 1823 г.
Полный кыпчакский перевод Евангелия Чарльза Фрейзера «İncil-i Muḳaddes,
ya‛ni İsa-i Mesiḥniŋ Yaŋı Vasiyeti. Evvelki tesnif» (Святое Евангелие, или Новый За-
вет Иисуса Христа. Первое издание) – без указания имени переводчика – был напе-
чатан Джоном Митчелом в 1820 году в Астрахани тиражом в 5000 экземпляров. В
подготовке книги, согласно миссионерским отчетам, участвовали новообращенные
“татары” Джеймс Педди и Джон Стил, принявшие при крещении английские имена.
196 См. об этом: Глашев А. А. Евангелие и Псалтырь на тюрки, изданные в

Карасе и Астрахани в 1806-1825 гг. // Перевод Библии как фактор развития и сохра-
нения языков народов России и стран СНГ: Проблемы и решения. – М.: Институт
перевода Библии, 2010: 305-322.
59
К сожалению, нашим первоиздателям Святого Письма на кыпчакском тюрки

не был доступен в свое время полный перевод Библии на османо-турецкий язык по-
ляка Войцеха Бобовского (Wojciech Bobowski, 1610-1675), композитора и писателя,
служившего драгоманом-переводчиком Высокой Порты и известного на Востоке под
именем Сантури Али Уфки (‫)سنتوري علي افقي‬, или Али-Бей, а на Западе – как Альбертус
Бобовиус. Али-Бей, следует признать, был не первым переводчиком Святого Письма
на турецкий язык. В своей работе он следовал Яхъе бен Исхаку (Хаки), чей труд да-
тирован 1659-1661 годами. Рукописи Али-Бея приобрел в Стамбуле датский посол
иранист и тюрколог Левин Варнер с намерением их опубликовать. Но денежные за-
труднения и внезапная смерть помешали осуществлению этого желания. С 1690 года
тетради Али-Бея хранятся в библиотеке Лейденского университета в коллекции
«Legatum Warneriarum» среди других веками не увидевших света раритетов под
шифрами Or. 1101 (см.: http://osmanlicakelam.net – фотокопии рукописи и издания
разных лет в тюркологической транскрипции), 390 и 1117a. В 1819 году Новый Завет
Али-Бея все-таки был напечатан. Издал его арабским шрифтом оригинала в Париже
Жан Даниэль Киффер (Jean Daniel Kieffer, 1767-1833), профессор Коллеж де Франс
(Collège de France), который прежде служил секретарем и переводчиком французско-
го посольства в Стамбуле, а в 1833 г. исполнял обязанности вице-президента Азиат-
ского Общества. Когда книга наконец попала в Астрахань, миссионеры убедились в
превосходстве толкования Али-Бея над версией Вильяма Симана и приступили к ре-
визии перевода Г. Брантона197.
О труде Дж. Диксона в связи с переводом Али-Бея сообщает Эбенизер Гендер-
сон (Ebenezer Henderson, 1784-1858), посетивший Астрахань в августе 1821 г. Он от-
мечает, что Дж. Диксон, используя турецкий перевод Али-Бея, удалял “обращенные
и описательные формы, избыток арабских и персидских слов” и старался придать
своему переводу “больше обличия и духа родной для татар литературы”198. İncil-i
Muḳaddes в новой редакции Дж. Диксона был напечатан в Астрахани в 1825 году.
В редактировании Евангелия 1825 года миссионерам помогал молодой неофит,
обращенный ими в христианство Александр Касимович Казембек – Мирза Мухам-
мед Али Казем-Бек (1802-1870), сын персиянки и сосланного в Астрахань Хаджи
Мухаммеда Касима Казем-Бека, шейх уль-ислама Дербента. Будущий профессор Ка-
занского университета и первый декан Факультета восточных языков Санкт-Петер-
бургского университета искренне воспринял реализуемую миссионерами извечную
идею тюркского языкового единства и после сам воплотил ее в своей «Грамматике
турецко-татарского языка» (Казань, 1839) – «Общей грамматике турецко-татарского
языка» (Казань, 1846), которую и сегодня многие рассматривают как лучшее сочине-
ние о позднем тюрки.
Приношу искреннюю признательность Игорю Михайловичу Савичу за предоставление

для изучения подлинника Евангелия 1820 года, Ахмату Алабиевичу Глашеву за копии Евангелий
1818 и 1825 годов и Псалтыри 1815 года, Антонине Николаевне Гезиковой за скан уфимских
раритетов, турецким профессорам Мехмету Куталмышу и Хюлье Ченгель Касапоглу, а
также их ученикам, в частности доктору Мерве Каракая, за участие в наборе латиницей
арабописьменного оригинала памятника, публикуемого ниже в нашей комбинированной
транскрипции-транслитерации, которая в словаре несколько упрощена.
197 The Missionary Register for 1825. – London: R. Watts etc., 1825: 44.
198 Гендерсон Э. Библейские разыскания и странствия по России. – СПб.: Рос-
сийское Библейское общество, 2006: 272.
60
ncil-i Mu addes,
(1)
ya nı sa Mesı ni
Ya ı Va ıyeti
Evvelki tasnıf
Astra an ehrindä
Yu anna Mitçeldän basılmı dır
1820 sa Mesı ni yılında
61
. ,
. . , 1820 ., – .
62
,
. , 1820 .
63
., . , 1820
(2) Ya ı Va ıyetni kit blarını hem fa ıllarını adedi birlä

Matta 28 fasıl
Mar os 16 f
Lu a 24 f
Yu anna 21 f
Res llärni m li 28 f
R mılär ä rıs let 16 f
rint slular a evvel rıs let 16 f
rint slulur a ikinçi rıs let 13 f
al iyälülär ä rıs let 6f
Efäsoslular a rıs let 6f
Fılıboslular a rıs let 4f
l lular a rıs let 4f
Tes l nıkälülär ä evvel rıs let 5f
Tes l nıkälülär ä ikinçi rıs let 3f
Tım ey s a evvel rıs let 6f
Tım ey s a ikinçi rıs let 4f
Tı s a rıs let 3f
Fıläm n a rıs let 1f
br nılâr ä rıs let 13 f
Ya bnı rıs leti 5f
Pe rosnı evvel rıs leti 5f
Pe rosnı ikinçi rıs leti 3f
Yu annanı evvel rıs leti 5f
Yu annanı ikinçi rıs leti 1f
Yu annanı üçinçi rıs leti 1f
Yah d nı rıs leti 1f
Yu anna lâhini Açma lı ı 22 f
64
, . , 1666
(3) ncil-i Mu addes Mattanı yazusı

Evvelki fa ıl
[1]
sa Mesı ni ıln mäsi, kä D vud o - biyud Eliy imni atası edi; vä Eliy im
lı edi, vä D vud ıbn-i br hım edi; z rnı atası edi;
2
vä br hım s nı atası edi; vä s 11[14]
vä z r d nı atası edi; vä -
Ya bnı atası edi; vä Ya b Yah d nı d hınni atası edi; vä hın Eliy dnı
vä anı arında larını atası edi; atası edi;
3
vä Yah d T m rdan do mı F re ni 12[15]
vä Eliy d Eliy z rnı atası edi; vä
vä Z ra nı atası edi; vä F re e r nnı Eliy z r Mat nnı atası edi; vä Mat n
atası edi; vä e r n r mnı atası edi; Ya bnı atası edi;
4
vä r m Amın d bnı atası edi; vä 13[16]
vä Ya b, Meryemni eri Y sıfnı
Amın d b Na nnı atası edi; vä Na n atası edi, kä andan Mesı ısimli sa do du.
Salm nnı atası edi; 14[17]
Pes aba alarnı hemmäsi br hım-
5
vä Salm n R bdan do mı B znı dän t D vud aça [D vud açı] on dört aba-
atası edi; vä B z R dan do mı bıd- adır; D vuddan B bel iletmäsinäçä on dört
ni atası edi; vä bıd yesseyni atası edi; aba adır; vä B bel iletmäsindän Mesı äçä
[6]
vä yessey D vud p d hnı atası edi; on dört aba adır.
vä D vud p d h riy nı kıdän do mı 15[18]
Vä sa Mesı ni do usı da ı bulay
Süleym nnı atası edi; edi. Anası Meryem Y sıf a kelin boldu ın-
6[7]
vä Süleym n Ra bo mnı atası edi; dan so ra bir birinä kelmäzdän evvel R -i
vä Ra bo m bıy nı atası edi; vä bıy l- udüsdän yüklü bolıb tabıldı.
fnı atası edi; 16[19]
Vä eri Y sıf bir dil dam erdi vä anı
[8]
vä f Y f nı atası edi; vä Y f kârâ körsätmek hlamayıb anı penh nça
Y r mnı atası edi; vä Y r m ziy nı bo atma istädi.
atası edi; 17[20]
Vä munlardan fikir ılab durdu ında,
[9]
vä ziy Yov mnı atası edi; vä ba , tü dä feri tä-yi ud y a a körindi, de-
Yov m znı atası edi; vä z ize- yär ekän: «Ay Y sıf ıbn-i D vud, Meryem
iy nı atası edi; 7[10]vä ize iy Mena ıni tunı nı alma dan ayıf etmä, zır kä ba -
atası edi; vä Mena ı m nnı atası edi; vä nında bol an R -i l- udüsdändir,
m n Y sy nı atası edi; 18[21]
vä bir O ıl do urur, vä A a sa deb
8[11]
vä (4) Y sy Y niy nı vä anı a- ısim oyasın, zır kä Ol öz al ın gün hla-
rında ların do urdı B bel iletmäsindä; rından nec t ılur».
9[12]
vä B bel iletmäsindän so ra Y - 19[22]
Vä bu hemmä boldı, kä Rabbni
niy ile yılni do urdı, vä ile yıl Zoro- pey amber bilän söylädiki sözi tam m bola,
b belni atası edi; 20[23]
kä deyä: «Ba , bir ız yüklü bolur
10[13]
vä Zorob bel biyudnı atası edi; vä vä bir O ıl (5) do ura, vä ısminä Em n yıl
65
., . , 1820
deyälär», – kä tercümä bolınsa, ud y bi- ud y a a ferm n etdiki kibi ıldı, vä -

zim bilän demekdir. tunın özinä aldı,
21[24]
Pes Y sıf bdan uyanıb feri tä-yi 22[25]
vä anı bilmädi, evvel do mı O lın
do urma ança, vä A a sa n m berdi.
kinçi fa ıl
[1]
Vä sa Yah dı zemınni Beytle emindä 12
Pes bda ud ydan tenbıhlenib, kä
do du ında Hır des hnı künlärindä, ba , Hır des ä yenä dönmäyälär deb, özlärini
mec sılär Ma ri dän Yer alım ä keldilär, va anına ketdilär.
2
deyär ekän Yah dılâr a: 13
Vä ketdüklärindän so ra, ba , feri tä-
[2]
«P d h bolıb do an andadır, zır yi ud y tü dä Y sıf a körindi, a a deyär
kä Ma ri arafında Anı yuldızın kördük ekän: «Öri dur, O lancı aznı vä anasın al vä
vä A a süc d etmägä keldük». Mı ır a aç, vä ol cayda bol, men sa a aber
3
Çün kä Hır des an munı e idüb, ol bergänçä, zır kä Hır des O lancı aznı arar
[anı] hem Yer alımdä hemmä s kin bol- Anı helâk ılmaga».
anlar mu arib boldılar. 14
Pes kecä durub O lancı aznı vä anasın
4
Pes hemmä ulu ım mlarnı vä al nı aldı vä Mı ır a ketdi,
kâtibılärin birgä ça ırıb, Mesı ayda [Me- 15
vä t vef t-i Hır des ol cayda edi,
sı ni çayda] do ur deb anlar a s ’ l etdi. Rabbni pey amberi bilän dediki söz ta-
5
Dedilär kä: «Yah dı zemınni Beytle- m m bolma üçün, kä deyä: «Mı ırdan O -
emindä, zır kä olay pey amberdän yazıl- lımnı ça ırdım».
mı dır: 16
Ol zam n Hır des mec sılärdän ıstihz
6
“Vä sen, ey Beytle em, Yah d tofra- bolındu ın körüb iddet birlä a abn k bol-
ında Yah d mırzalarını içindä hıç küçik dı vä göndürib Beytle emdäki vä hemeki
dägülsin; zır kä sendän bir kim kelür, kä ser adlarındaki iki ya lı vä andan kemrâ
menüm avmım benı sr yıl ä üküm ı- bol an o lancı azlarnı atil etdürdi, mec -
laca dır”». sılärdän cahd birlä soradu ı [sorada ı] za-
7
Ol va ıt Hır des mec sılärni penh nça m n a körä.
ça ırıb yuldıznı körindiki zam nı üçün an- 17
Ol va ıt Eremiy pey amberdän söy-
lar a cahd birlä s ’ l etdi lenmi söz kâmil boldı, kä deyä:
8
vä anlarnı Beytle em ä göndürib barub: [18]
«R mäda bir v z e idilmi dir, fi n,
«O lancı aznı cahd bilän ara , – dedi, – vä vä yı lama lı , vä köb fery d; Rahil öz o -
Anı tabdı ı ızdan so ra ma a aber berü , lancı azları üçün yı lur ekän vä ta ziyet
kä kelüb A a secdä ılayın». hlamadı, zır kä anlar yo dır».
9
Vä anlar annı çün e idüb (6) ketdilär, 18[19]
Vä Hır des vef t boldu ından so ra,
vä ba , Ma ri arafında kördükläri yuldız ba , tü dä feri tä-yi ud y Y sıf a Mı ırda
anlarnı aldında yüridi, vä kelüb O lancı az körindi,
boldu ı cay üstindä dur ança. [20]
a a deyär ekän: «Öri (7) dur vä O lan-
10
Vä yuldıznı körüb va t-i a ım et- cı aznı vä anasın al vä sr yıl tofra ına bar,
dilär. zır kä O lancı aznı ay tın alab ıl an-
11
Vä nä ä kirüb O lancı aznı anası larnı cel girift r etmi dir».
yanında tabdılar, vä tü üb A a secdä ıldılar, 19[21]
Pes öri durdı vä O lancı aznı vä
vä ma zenlärin açub A a altun, künlük vä anasın aldı vä sr yıl merzb mına keldi.
mürr ar etdilär. 20[22]
Ama r ıl snı Yah dıyetdä atası
66
, . , 1666
Hır des yerindä anlı ıldu ın e idüb ol dı, t kä pey amberlärdän söylenmi söz
yurt a barma dan or dı vä tü dä ud ydan tam m bola kä: «A a N ıratlı deyälär», –
tenbıhlenib Celıl araflarına ketdi, demi lär erdi.
21[23]
vä kelüb N ırat-i n m ehirdä dur-
Üçinçi fa ıl
[1]
Ol künlärdä Ya ya Ta mıd ıl uçı Ya- yatur: pes her nıkû yemi kedürmägän de-
h dıyet yabanında va ılab keldi, ra t kesilüb ate ä ta laca dır.
2
deyär ekän: «Tövbä eylü , zır kä P d- 11
Men sizni suv bilän usül etdim töv-
hlı -i sm n ya ın kelmi dir». bä ä, ama mendän so ra kelgän Kimsä
3
Zır budır, kä a ında E a y pey am- mendän uvvetlidir, kä Anı çaru ların kö-
berdän söylenmi erdi, kä deyä: «Yabanda termägä l yı dägülim; Ol sizni R -i l-
bir fery d ıl annı v zı: “Rabbni yolın udüs vä ate birlä ta mıdlür;
h ır ılu , anı izlärin r st eylü ”». 12
kä elindä Anı eläki bar, vä arman ye-
4
Vä ol Ya yanı lib sı devä yünindän rin tam m t zälaca dır, vä bo dayın nb r-
erdi, vä belindä deri f sı bar erdi, vä anı a cem ılab kebäkni sönmäz ot [od] birlen
a mı çegürtkilär vä yaban balı erdi. yanduraca dır».
5
Ol zam n Yer alımdä hemmä s kin 13
Ol va ıt sa Celıldän Ordan a yeti üb
bol anlar vä bütün Yah dıyet vä tam m Or- Ya ya a keldi, t andan ta mıdlenä.
dan e r fındaki yerni al ı a a çı ub keldi- [14]
Ama Ya ya Anı man etdi, A a deyär
lär ekän: «Men Sendän usül bolınsam keräk,
6
vä, gün hların ı tir f ılab, Ordanda an- vä Sen ma a kelür erdü mi?»
dan ta mıdlendilär. 14[15]
sa cev b berüb dedi kä: «Bu zam n
7
Vä Ferısılärdän vä Zındı lardan anı olay bolma a yil bol, zır kä cemı ad -
usül ılmasına köb ki i kelür ekän kördü- let kâmil ılma bizgä l yı dır». Pes ol A a
kindän so ra anlar a dedi kä: «Ey efa ılärni yil boldı.
z däläri, sizgä kim tenbıh bermi dir, (8) kä 15[16]
Vä sa ta mıdlenib ol va ıt suvdan
kelecek a abdan açasız? çı dı, vä ba , sm n A a açıldı, vä R -i
8
Tövbä ä l yı yemi lär kedürü ud y keb ter kibi Öz üstinä enüb kelür
9
vä özi izdä: “Atamız br hımdir”, – de- ekän kördi.
mägä fikir ılma , zır kä sizgä deyämin, 16[17]
Vä ba , bir v z sm ndan çı ub
kä bu ta lardan br hım ä nesil oparma a keldi deyär ekän: «Bu Menüm ma b b O -
ud y dırdır. lım, kä A a n dım».
10
lâ da ı balta a açlarnı tamurında
(9) Dörtinçi fa ıl
[1]
Ol va ıt sa R dan yaban a çı arıldı – kä dam yal ız n ndan tiri durmaz, lâkin
ıblısdän ımti n bolınma üçün; ud y a zından her çı an söz birlen».
2
pes ır kün vä ır keçä r zä tutdu ın- 5
Ol va ıt ıblıs Anı mu addes ehir ä
dan so ra aç edi. iletdi, vä c mi ni köngäräsini üstinä Anı
3
Vä ımti n ıl uçı A a kelüb: «Eger dur uzdı,
bn-i llah esä , bu ta lar n n bolsun deb 6
vä A a aytdı: «Eger Sen bn-i ud y
ferm n ber», – dedi. esä , Özü ni a a a bra , zır kä yazılmı dır,
4
Vä cev b berüb: «Yazılmı dır, – dedi, kä Seni üçün Anı meleklärinä ferm n
67
., . , 1820
berür, kä ellärini üstinä Seni köterälär, kä 15[18]

Vä sa Celıl de izi ken rında yüri-
aya ı nı ta a hıç depdirmäyäsin». yüb iki arında kördi, ya nı Pe ros ısimli
7
sa A a aytdı: «Yenä yazılmı dır, kä Sim n vä arında ı Andräos, kä de iz ä a
Rabb ud yı a tecrübä ılmayasın». salur ekän durdılar, zır kä balı tut uçılar
8
Yenä ıblıs Anı bir ulu ta a iletdi vä edi.
ceh nnı hemmä memleketlärin vä anlarnı 16[19]
Pes Ol anlar a aytdı: «Ma a t bi bo-
celâletin A a körsätdi, lu , vä men sizni dam tut uçılar ılayın».
[9]
A a deyär ekän: «Hemmä bu nersälär- 17[20]
Ol va ıt a ların bra ıb A a t bi bol-
ni Sa a beräyin, eger tü üb ma a süc d dılar.
etsä ». 18[21]
Vä ol caydan keçüb iki ayrı arın-
9[10]
Ol va ıt sa a a aytdı: «Ket, ey ey n, da kördi, ya nı Ya bnı ıbn-i Zebedı vä
zır kä yazılmı dır, kä Rabb ud yı a sü- arında ı Yu annanı, kä anlarnı atası Ze-
c d ılursın vä A a yal ız ib det eylürsin». bedı birlen bir ke tıdä a ların yara tırıb dur-
10[11]
Pes ıblıs Anı terk etdi, vä ba , me- dılar, vä anlarnı o udı.
leklär kelüb A a ıdmet etdilär. [22]
Vä ol zam n ke tıni vä anlarnı atasın
11[12]
Vä sa, Ya ya girift r boldu ın bil- terk ılab Anı artunça bardılar.
dükdä Celıl ä bardı 19[23]
Vä sa hemmä Celılni e r fına
[13]
vä N ıratnı aldurub de iz ken rın- kezüb bardı vä mescidlärindä ta lım berüb
daki Kefern mda durdı, (ya nı) Z bul n P d hlı nı d aberin va etdi, vä al
vä Neft lım ser adlarında, içindä bol an her türli astalı vä her türli
12[14]
t kä E a y pey amberdän söylen- rencı kedürib anlarnı if etdi.
mi tam m bola, kä deyä: 20[24]
Vä Anı aberi tam m m a çı dı;
[15]
« r -i Z bul n vä zemın-i (10) Neft - vä hemmä türli türli astalı lardan vä rencı-
lım, de iz yolında, Ordan arı arafında, kä lärdän girift r bolıb cef çekkänlärni, vä
avımlarnı Celılidir, ey anlı bol anlarnı, vä Aydan dolaba bol-
13[16]
ara ılı da oltır an al bir n r-i anlarnı, vä kötirimlülärni A a keltirdilär,
a ım körmi dir, vä ölüm yerindä vä s yä- vä anlarnı if etdi.
sindä [sanäsindä] oltır anlar a rav anı çı - 21[25]
Vä besy r al lar Anı artunça bar-
mı dır». dılar Celıldän, vä Dekapolisdän, vä Yer a-
14[17]
Bu zam ndan sa va ılmaga vä: lımdän, vä Yah dıyetdän, vä Ordan arı ya-
«Tövbä ılu , – demägä ba ladı, – zır kä asından.
P d hlı -i sm n arıb boldı», – dedi.
(11) Be inçi fa ıl
[1]
Vä al larnı körüb bir ta a çı dı vä 6
l anlar, kä ad let üçün aç bolıb
oltırdu ından so ra gerdläri A a keldilär. vä susamı bolıb duralar, zır kä to bolalar.
2
Vä a zın açub anlar a ta lım berdi, de- 7
l anlar, kä ra im ıl uçılardır,
yär ekän: zır kä anlar mer amet körürlär.
3
« l anlar, kä c nda fa rdır, zır 8
l anlar, kä kö ildä p kdir, zır kä
kä Memleket-i sm n anlarnı kidir. anlar ud ynı körürlär.
4
l anlar, kä yı lab duralar, zır kä 9
l anlar, kä ul ıl uçılardır, zır
anlar tesellı bolurlar. kä anlar ud y o ılları ısimli bolalar.
5
l anlar, kä yava lardır, zır kä 10
l anlar, kä ad let sebebindän
zemın anlar a mır s bola.
68
, . , 1666
za met çekälär, zır kä Memleket-i sm n erdi, kä öldürmäyäsin, vä her kim atil etsä,
anlarnı kidir. üküm ä müsta a bola.
11
l siz, açan kä sizni r körsälär, 24[22]
Ama Men sizgä deyämin, kä her kim
vä sizgä cef etsälär, vä dor söyläb sizgä bı-sebeb bilän arında ına a ablansa, ü-
ar u her erli söz söyläsälär Menüm rım küm ä müsta a bola; vä her kim arın-
üçün. da ına “r ” desä, törä ä müsta a bola;
12
d eylü vä va ıtlı bolu , zır kä ama her kim arında ına: “Ey ma ”, –
sm nda sizgä ecir-i a ım bola, desä, tam otına [odına] müsta a bola.
13
zır sizdän evvel bol an pey amberlär- 25[23]
Pes eger urb nı nı me ba a kel-
ä ol vecih üzrä za met etdilär. tirsä vä ol cayda y d etsä , kä arında ı
14[13]
Siz zemınni tuzısız. Vä eger tuz tat- seni ar u da bir nersäsi bar,
sız bolsa, ne birlen tuzlanmı bola? 26[24]
ânda urb nı me ba aldında o vä
15
Bir nersä ä da ı yaramaz, tı a ta lab barub arında ı bilän evvel yara , andan
damlarnı aya larından basılma a bol- so ra kelüb urb nı nı ar ıl.
mazsa. 28[25]
Seni uturla uçı birlen tez muv -
16[14]
Siz rav an-i ceh nsız. Ta üstindä fa at eylä, açan anı bilän yolda bolsa ,
im ret bolmı ehir kizlenalmaz. kä bir zam n seni (13) uturla uçı seni
17[15]
Herkez çır ya ıb çeläk astına oy- a bermäsün, vä seni ıdmetkâr a
mazlar, lâkin am d n üstinä, vä nä içindä bermäsün, t seni zind n a bra ılmayasın.
(12) bol anlarnı hemmäsinä n r berür. 28[26]
Men sa a r st deyämin, kä ol caydan
18[16]
Sizni n rı ız al atında olay hıç çı mazsın tam m ır felsi ed etmä-
rav an bolsun, kä siznü b amelläri izni gänçä.
körüb sm nda bol an Ata ız a amd de- 29[27]
E itdü iz, kä adımlär ä söylenmi -
sünlär. dir, kä zin ılmayasın.
19[17]
ıy s eylämä , kä Men Tevr tnı ya 30[28]
Ama Men sizgä r st deyämin, kä her
pey amberlärni kit bların vır n etmägä kim tun hlanıb a a na ar etsä, ol dem-
keldim; vır n etmägä kelmädim, lâkin tek- dä albindä anı bilän zin ılmı dır.
mıl ılmaga. 31[29]
Pes eger r st közi sa a az urlı et-
20[18]
Zır kä sizgä r st deyämin, kä sm n sä, anı çı ur vä sendän bra , zır kä u uv-
vä zemın keçmägänçä Tevr tdan bir no a ları dan birni yo lama sa a yarar tam m
ya bir zerrä adar z yil bolmay, hemmä kâ- cesedi d za a bra ılmazdan.
mil bol ança. 32[30]
Vä eger r st eli sa a az urlı ketür-
21[19]
Pes her kim ükümlärni e kiçisin sä, anı kesüb sendän ta la, zır kä u uv-
bozub damlar a hemän üzrä ta lım etsä, ları dan birni yo etmek sa a yarar tam m
Memleket-i sm nda e kiçi ısimli bola; teni tam a bra ılmazdan.
ama her kim anlarnı amel ılab ta lım etsä, 33[31]
Yenä söylenmi dir, kä her kim tu-
hemän Memleket-i sm nda ulu ısimli nın bo atsa, a a a -i al bersün.
bola. 34[32]
Ama Men sizgä deyämin, kä her kim
22[20]
Vä sizgä deyämin, kä eger siznü tunın bo atsa, oyna sebebi yo bolsa, anı
ad leti iz kâtibılärni vä Ferısılärni ad - zin lı ılur; vä her kim bo atılmı tunnı
letindän ziy dä bolmazsa, Memleket-i s- nikâ bilän alsa, zin lı ldädir.
m n a hıç kiralmazsız. 35[33]
Yenä e itdü iz, kä adımlär ä söy-
23[21]
E itdü iz, kä adımlär ä söylenmi lenmi dir, kä nd bozmayasın, lâkin ndla-
rı ıznı ud y a bitüräsin.
69
., . , 1820
36[34]
Ama Men sizgä deyämin, kä hıç nd 44[42]
Sendän s ’ l etkän kimsä ä ber, vä
içmä hem da ı sm n üçün nd bolmasun, sendän boruçlanma a d ıl andan dönmä.
zır kä hemän llahnı ta tıdır; 45[43]
E itdi iz, kä söylenmi dir kä: “ o -
37[35]
zemın üçün da ı bolmasun, zır kä u nı süyäsin vä du manı a du manlı ı-
ol anı aya astdu ıdır; Yer alım üçün nd lasın”.
bolmasun, zır kä ol a ım p d hnı eh- 46[44]
Ama Men sizgä deyämin, kä du man-
ridir; ları ız a dost bolu , hem sizgä lâ net tiläk
38[36]
ba ı üçün da ı nd içmäyäsin, zır ıl anlar a bereket alab eylü , vä sizgä
kä bir ıl a ya ara ılmaga dır (14) dä- du manlı ıl anlar a ı s n ılu , vä sizgä
gülsin. cef vä za met ıl anlar üçün du eylä ,
39[37]
Lâkin sözi iz: “belli” – “belli”, 47[45]
t sm nda bol an Ata ıznı o ılları
“yo ” – “yo ” bolsun, zır kä munlardan bolasız, zır kä Ol tiygi bol anlar a vä bı-
artu ( nd) erdändir. ayır bol anlar a uya ın do urtur [dor u-
40[38]
E itdü iz, kä söylenmi dir: köz üçün tur] vä dillär ä vä ulumkârlar a ya mur
köz, vä ti üçün ti . ya durur.
41[39]
Ama Men sizgä deyämin, kä yaman- 48[46]
Zır kä eger sizgä dost bol anlar a
lı a mu vemet eylämä , lâkin her kim dost bolsa ız, ne sev bı ız bar? B c al u-
r st urtı da seni ursa, ayrını a a tut; çılar ol vecih bilän ılmazlar mı?
42[40]
vä eger bir kimsä seni bilän da v 49[47]
Vä eger arında ları ız a tek selâm
ılab çabanı nı alma hlasa, a a da ı c - bersä iz, ayrılardan ne ziy däli i iz bar?
mä ni bra ; B c al uçılar ol va üzrä ılmazlar mı?
43[41]
vä her kä küc ılab seni bir mil adar 50[48]
Pes kâmil bolu sm nda Ata ız kâ-
yer äçä iletsä, anı bilän iki mil adar bar. mil boldu ı kibi».
(15) Altınçı fa ıl
[1]
«Sa ını , kä al nı r y aldında a- [6]
Ama her ne va ıtda sen nam z ılsa ,
d atı ıznı bermäyäsiz anlar a körinmek nä içindä kirüb apu nı apayıb Ata a
üçün, yo sa sm nda bol an Ata ıznı alma fıçä nam z ıl, vä ma fıçä körgän Ata
dında sev bı ız yo dır. sa a kârâ ba ı laya.
2
Ol sebebdän, açan ada a bersä , al- 6[7]
Ama açan nam z ılsa ız, söz köblet-
dı da r urma mescidlärdä vä oramlarda mä , ayfalar kibi, zır kä anlar ıy s ılur-
riy kârlar ıldu ları kibi, kä al dan izzet lar, kä köb söz söylädükläri üçün e idilälär;
alalar. Men sizgä r st deyämin, kä anlarnı 7[8]
anı üçün kä anlar kibi bolma , zır kä
ücreti [ creti] anlarda bardır. siznü Ata ız sizgä mu t c bol an nersälär-
3
Ama açan ada a bersä , r st elü ıl- ni bilür andan s ’ l ılmazdan evvel.
du ın sol elü bilmäsün, 8[9]
Pes bu vecih üzrä nam z ılu :
[4]
t ad atı penh nça bola, vä penh nça sm nda bol an Atamız, ısmi mu ad-
körgän Ata sa a kârâ ba ı laya. des bolsun;
4[5]
açan nam z ılsa , ikiyüzlilär kibi 9[10]
Memleketi yeti sün; ır deti zemın-
bolma, zır kä anlar mescidlärdä vä oram- dä bolsun, 10 sm nda da ı boldu ı kibi;
larnı a ızlarında durub nam z ılma se- 11
her künki n nımıznı bügün bizgä ber;
verlär al a körinmek üçün. Sizgä r st [12]
vä boruçlarımıznı bizgä (16) ba ı la,
deyämin, kä anlarnı ücreti [ creti] anlarda bizim da ı boruçlılarımız a ba ı ladu ımız
bardır. kibi;
70
, . , 1666
12[13]
vä bizni ma all-i ımti n a ketürmä, birisinä dost bola, ya birisinä yapı ıb birisinä
lâkin erdän bizni nec t ıl. Zır kä Mem- a ır körür. Pes ud y a vä m l a ib det
leket, vä udret, vä celâl Seni kidir d yım. ılalmazsız.
mın. 23[25]
Anı üçün sizgä deyämin, kä c nı ız
13[14]
Zır eger damlar a a ların mu ıf üçün ne yeyüriz ya ne içüriz deb vä teni iz ä
ılsa ız, siznü sm nlı Ata ız da ı sizgä ne kiyüriz deb fehimli bolma , (zır kä) c n
ba ı laya. a mdan vä ten lib sdan nıkı dägül mi?
14[15]
Ama eger damlar a a ların ba ı - 24[26]
Hav u larına ba ı : zır anlar eg-
lamazsa ız, pes Ata ız da ı siznü a la- mäzlär, vä ora ormazlar, vä nb rlar a
rı ıznı mu ıf etmäz. cem etmäzlär, ama siznü sm nlı Ata ız
15[16]
açan r zä tutsa ız, riy kârlar kibi anlar a yedürür. y , anlardan siz köb mer-
amgın çır ylı bolma , zır kä anlar öz yüz- tebä ef al dägül mi?
lärin retsiz ılurlar, t r zä tutıb al a [27]
aysı ız fikir ılab öz boyına [boy-
körinälär. Ey , sizgä r st deyämin, kä anlar- nına] bir ar ın o ma a dırdır?
nı ücreti anlarda bardır. 25[28]
Vä pes ne üçün lib s üçün fikir ıla-
16[17]
Ama her ne va ıtda sen r zä tutsa , sız? Zemındäki zanba lardan ögreni , anlar
ba ı a ya sürt vä yüzi ni yuv, neçä bitürlär: zır i lämäzlär vä egirmäzlär;
[18]
kä r zä tutıb al a körinmäyäsin, 26[29]
ama sizgä deyämin, kä Süleym n he-
lâkin penh nça körgän Ata a; vä penh nça meki a ımetli indä anlarnı birisi kibi ki-
körgän Ata sa a kârâ ba ı laya. yinmädi;
17[19]
Zemındä özi iz ä azınä cem ıl- 27[30]
pes eger ud y bügündä bar bol an,
ma , kä anda küyä urt vä tot ziy n ılur vä ta la ı kün f r n a ta langan a r otına bu
ara çılar bozub kirüb o urlurlar, va üzrä kiydürsä, sizgä köb artu kiydür-
18[20]
lâkin sm nda özi iz ä azınä cem mäz mi, ey kem ı ti d ıl anlar!
eylä , kä anda küyä urt vä tot ziy n ılmaz 28[31]
Anı üçün ne yeyüriz deb ya ne içü-
vä ol cay a ara çılar bozub kirüb o urla- riz deb fikir ılma ,
mazlar, 29[32]
zır bu nersälärni hemmäsin ayfa-
19[21]
zır kä azınä iz her ne cayda bolsa, lar alab ılurlar, vä siznü sm nlı Ata ız-
hemän ol cayda kö ili iz da ı bola. a ma lûmdir, kä bu hemmä nersälär sizgä
20[22]
Tenni çıra ı közdir. Pes közi toy- mu t cdır.
mı bolsa, tam m teni rav an bolur; 30[33]
Ama evvel Memleket-i sm n vä
21[23]
ama eger közi fes d bolsa, tam m ad letin alab eylä , vä hemmä bu nersälär
bedeni ara ılı bola. Anı üçün kä eger se- sizgä berilä.
ni içi dä bol an rav anı ara ılı bolsa, ol 31[34]
Pes ta la ı küni üçün fikir eylämä ,
ara ılı ne adar a ımdir? zır kä ta la ı küni öz nersäläri üçün fikir
22[24]
Hıç bir kimsä iki ib ä ıdmet ılsa keräk: her kün ä öz e iyeti [ iyeti]
ılmaz, zır (17) ya birisinä dost bolmayıb yetür».
(18) Yedinçi fa ıl
[1]
« üküm ılma , t üküm sizgä kel- 3
Vä arında ı nı közindä bol an buta -
mäsün, çı nı ne üçün közleyib durasın, vä öz kö-
2
zır kä ne bilän üküm etsä iz, ol ü- zi dä bol an ta t nı fehimlämäzsin?
küm üzrä sizgä bola; vä ne ölçi birlen ölç- [4]
ya arında ı a neçä deyäsin: “Ey ,
sä iz, sizgä yenä ölçileyä [ lçly ]. közi dä bol an buta çı nı çı arma a ru -
71
., . , 1820
at buyur”? Vä ba – seni közi dä ta ta yemi berür, vä çirkın dera t yaman yemi

bardır! berür.
4[5]
Ey riy kâr! evvel öz közi dän ta tanı 16[18]
b dera t yaman yemi beralmaz,
çı ar, vä ol zam n arında ı nı közindä vä çirkın dera t b yemi beralmaz.
bol an buta çı nı çı arma a rav an körür- 17[19]
Her nıkı yemi bermägän a aç kesi-
sin. lüb ate ä ta lanur.
5[6]
tlär ä mu addes bol an nersäni ber- 18[20]
Anı üçün yemi lärindän anlarnı bi-
mä vä incüläri izni çoç alarnı aldına lürsiz.
ta lama , meb d kä anlarnı aya larını as- 19[21]
Her ma a: “Efendı! Efendı!” – degän
tında basalar vä dönib sizni yırtalar. sm n Memleketinä kirmäz, lâkin sm nda
6[7]
S ’ l eylä , vä sizgä berilä; alab ı- bol an Atamnı [atamı nı ] ır detin amel
lu , vä tabursız; uru , vä sizgä açılur; ıl an kimsä.
7[8]
zır kä her s ’ l ıl an alur, vä alab 20[22]
Ol kündä besy r kimsälär Ma a de-
etkän tabur, vä ur an a açılur. yälär: “Efendı, Efendı! biz Seni ısmi bilän
8[9]
Ya aysı dam bardır, kä eger o lı an- cinnlär çı armaduk mı? vä Seni ısmi
dan n n s ’ l etsä, a a ta berür? bilän köb ker metlär amel ılmaduk mı?”
[10]
ya eger balı tiläk ılsa, a a yılan be- 21[23]
Ol zam n: “Sizni hıç bilmädim deb
rür? anlar a deyäyin; Mendän ayrılı , ey eri at-
9[11]
Pes siz, er bolıb, o ılları ız a nıkû sızlı i lägänlär!”
ba ı lar bermek bilsä iz, sm nda bol an 22[24]
Hemän va üzrä her kim bu sözlä-
Ata ız neçä mertebä artu i gü nersälär be- rimni e itsä vä anlarnı amel etsä, bir d n
rür andan s ’ l ıl anlar a. dam a o adayın, kä ta üstinä üyin bin
10[12]
Anı üçün her ne hlasa ız, kä etdi;
damlar sizgä ılalar [ ılarlar], pes anlar a 23[25]
vä ya mur ya dı, vä a an suvlar
ol va üzrä amel eylä , zır kä Tevr t vä keldilär, vä yellär esdilär, vä ol üy ä urdı-
pey amberlär oldır. lar, ama yı ılmadı, zır kä ta üstindä im -
11[13]
Tar apudan kirü , zır kä helâket ä ret bolmı edi.
kedürgän apu ke dir vä yol enlidir, vä an- 24[26]
Vä her bu sözlärimni e idüb anlarnı
dan kirgänlär köbdir; amel ılma an kimsä bir deli dam a o -
(19) 12[14]zır kä ay t a kedürgän apu a mı bola, kä um üstinä üyin bin etdi;
tardır vä yol tı ızdır, vä anı tab anlar azdır. [27]
vä ya mur ya dı, vä a an suvlar kel-
13[15]
Dor pey amberlärdän sa ını , kä dilär, vä yellär esdilär, vä ol üy ä urdılar, vä
oy lib sında sizgä kelürlär, ama içlärindä yı ıldı, vä yı ılması a ım edi».
yırtıçı börilärdir. 25[28]
Vä v i (20) boldı, kä sa bu sözlär-
14[16]
Yemi lärindän anlarnı bilürsiz. Çe - ni bitürdükindän so ra al Anı ta lıminä
el a açlarından üzüm ya rlardan ıncır ta sı lı boldılar, 26zır kä bi kibi ögretdi,
cem ılurlar mı? vä yazuçılar kibi dägül.
15[17]
Hemän va üzrä her b dera t nıkı
Sekizinçi fa ıl
[1]
Vä ta dan endükindän so ra köb al - lab: «Ya a ret! – dedi, – eger hlasa ,
lar anı artuna bardılar. meni p k ılmaga dırsın».
2
Vä ba , bir alatenlü kelüb a a secdä ı- 3
Vä sa elin uzatıb a a tiydi, deyär ekän:
72
, . , 1666
« hlaymın, p k bol». Vä ol va ıt bera ın- söz kâmil bola, kä deyär: «Özi uvvetsizlik-
dan p klandı. lärimizni aldı vä mara larımıznı kötärdi».
4
Pes sa a a aytdı: «Hıç bir kimsä ä aber 17[18]
Vä çün kä sa öz e r fında köb al
bermä, ama barub özi ni ım m a körsät vä körüb, arı ya a a barma ferm n berdi.
anlar a eh det üçün Musa ferm n ıldıkı 18[19]
Vä bir yazuçı kelüb A a aytdı: «Ey
urb nnı amel ıl». st d, ne yer ä barsa , artu ça barayın».
5
Vä sa Kefern m a kirdükindä bir 19[20]
Pes sa a a dedi, kä tülkülärni ya-
yüz ba ı a a keldi 6vä A a ıstid ılab: ta ları bardır, vä hav u larını uyaları
[6]
«Ya a ret! – dedi, – bendäm kötirim- bardır, ama ba ın yatdurma a nsan O lında
lü bolıb üydä bek cef çeküb yata». yer yo dır.
7
sa a a aytdı: «Barub anı if ılayın». 20[21]
Vä gerdlärini özgäsi A a: «Ya
8
Pes yüz ba ı cev b berüb: «Ya a ret! Cen b! evvel barub atamnı kömmägä ma a
men l yı dägülim, kä menüm üyim içinä ru at ber», – dedi.
kiräsin, – dedi, – ama söz tek söylä, vä ben- 21[22]
sa a a: «Menüm artumça kel vä öl-
däm e at bola; gänlärin kömmägä ölgänlärni o», – dedi.
9
zır men da ı ab astında bol an da- 22[23]
Vä bir kemi ä bi dükindän so ra -
mım, astımda sip hılär bar ekän, vä birinä: gerdläri artunça bardılar.
“Bar”, – deyämin, – vä barur; vä birinä: 23[24]
Vä ba , dery da bir boran-i a ım
“Kel”, – vä kelür; vä bendäm ä: “Munı ıl”, boldı, ol adar kä kemi mevclärdän penh n
– vä ılur», – dedi. bolındı, ama Ol uyudı.
10
Vä sa munı e idüb ta accüb etdi vä 24[25]
Pes gerdläri kelüb Anı uyandurdı-
Anı artunça yüri änlär ä dedi kä: «Sizgä lar, deyär (22) ekän: «Ya a ret! bizni ut-
r st deyämin, kä sr yıldä bu adar ım n-i ar, helâk bolamız».
a ım tabmamı edim. 25[26]
Vä anlar a: «Ne üçün or ursız, ey
11
Vä sizgä deyämin, kä Ma ri dän vä kem ım nlılar?» – dedi. Pes durub yellär ä
Ma ribdän köb kimsälär (21) kelüb br hım vä dery a tenbıh etdi, vä bir a ım lım nlı
bilän, vä s bilän, vä Ya b bilän sm n boldı.
Memleketindä oltırurlar; 26[27]
Vä damlar ta accüb ılab: «Bu ne
[12]
vä memleketni o ılların tı daki ara- ıl ki i, – dedilär, – kä yellär vä de iz A a
ılı a bra alar [bra lalar], kä anda yı la- ı at ılurlar?»
ma lı vä ti ti nämä li bola». 27[28]
Vä arı araf a barub Cercisılärni
12[13]
Pes sa yüz ba ına aytdı: «Bar, ı ti d vil yetinä yeti dükindän so ra iki div nä
ıldu ı kibi sa a bolsun». Vä ol s at anı gûrlardan çı ub A a r st keldilär, at yavız
bendäsi e at boldı. ekän, ol adar kä bir kimsä ol yoldan keç-
13[14]
Vä sa Pe rosnı üyinä kirüb ayın- mek mümkin dägül edi.
anasın yatmı vä ısıtmadan ızmı ekän 28[29]
Vä ba , ıç ırıb: «Seni bilän nemiz
kördi; bar, ya sa bn-i ud y? – dedilär, – Va ıtdan
14[15]
pes anı elinä lâms ıldı, vä ısıtma evvel bizgä a b ılmaga keldü mi?»
anı terk etdi, vä durub anlar a ı met ıldı. 29[30]
Vä anlardan ıra bolıb köb çoç a-
15[16]
Vä m boldu da köb dıvd rlar larnı bir sürisi otlayıb durdı.
A a keltirdilär, vä söz bilän r lar çı ardı, 30[31]
Vä ey nlar A a yalbarıb dedilär
vä hemmeki astalı çekkänlärni if etdi, kä: «Eger bizni çı arsa , çoç a sürisinä kir-
16[17]
t E a y pey amberdän söylenmi mägä bizgä ru at ber».
31[32]
Vä anlar a: «Baru », – dedi. Pes
73
., . , 1820
çı ub çoç a sürisinä kirdilär. Vä ba , bü- rub dıvd rlarnı aberini hemmäsin bil-
tün çoç a sürisi yar ba ından dery a at dürdilär.
sekirdib suvlar içindä öldilär. 33[34]
Vä ba , tam m ehl-i ehir sa a r st
32[33]
Vä kütüçilär açdılar vä ehir ä ba- barma a çı dılar vä Anı körüb ıstid etdi-
lär, kä anlarnı araflarından keçsün.
To uzınçı fa ıl
[1]
Pes bir kemi ä mi üb arı araf a çı ub reni : Men mer amet hlaymın, vä urb n
yenä Öz ehrinä keldi. dägül. Zır kä dillärni da vet ılmaga kel-
2
Vä ba , A a bir tö äk üstinä yat an bir mämi im, lâkin gün hkârlarnı tövbä ä».
kötirimli keltirdilär. Vä çün sa (23) an- 14
Ol zam n Ya yanı gerdläri A a kel-
larnı ım nın körüb kötirimli ä: «Ey o ıl, dilär, deyär ekän: «Biz vä Ferısılär ne (24)
va ıtlı bol! Gün hları sa a ba ı lan- üçün köb r zä tuturız, ama Seni gerdläri
mı dır». r zä tutmazlar?»
3
Vä yazuçılardan ba ı özlärini içindä: 15
sa anlar a dedi kä: «Kelin-küyävni
«Bu küfür», – söyläb dura dedilär. o ılları amgın bolma mümkin bolur mı
4
Vä sa fikirlärin bilüb dedi kä: «Yüräk- va ıtca küyäv anlar bilän birgä dura? Ama
läri izdä f sid ay llar ne üçün ılursız? künlär kelürlär, kä küyäv anlardan alınmı
5
zır : “Gün hları sa a ba ı lanmı dır” bola, vä ol zam n r zä tuturlar.
– demek s n mı? ya kâ: “Durub yür” – de- 16
Hıç bir ki i bir parça ya a çu a es-
mek s n mı? ki kiyim ä tikmäz, zır kä kiyimni yırtıl-
6
Ama körsä iz keräk, kä zemındä gün h- ma an yerindän ketürür, vä yırtılması da ı
lar afuv ılma a nsan O lında udret ke bolur.
bardır, – dedi ol zam n kötirimli ä: – Durub 17
Vä eski mä klär içinä ya a ar b oy-
tö äki ni kötärib üyi ä bar», – dedi. mazlar; yo sa mä klär bozılurlar, vä ar b
7
Pes durdı vä üyinä ketdi. tökülür, vä mä klär helâk bolurlar; lâkin
8
Vä çün cem at munı körüb ta accüb et- ya a mä klär ä ya a ar b oyurlar, vä ikisi
dilär vä damlar a bu adar udret bergän dä sa lanalar».
llah a amd dedilär. 18
Munlarnı anlar a söylädükindä ba , bir
9
Vä sa ol yerdän keçüb Matta-i n m bir ba ki i kelüb A a secdä etdi, deyär ekän:
ki i ar c yerindä oltırur ekän kördi vä a a: « ızım lâ ölgändir; ama kelüb eli ni anı
«Menüm artumça kel», – dedi. Vä durub üstinä o, vä tiri bolur».
A a t bi boldı. 19
Pes sa durub gerdläri bilä anı ar-
10
Vä sa üydä a m (yeyüb) oltırdu ında tuna bardı.
v i boldı, kä köb ar c al uçılar vä gün- 20
Vä ba , on iki yıl aça an a masıdan
hkârlar kelüb sa vä Anı gerdläri bilän rencı bol an bir tun artuna kelüb Anı
oltırdılar. kiyim çetinä tiydi,
11
Vä Ferısılär munı körüb gerdlärinä 21
zır kä öz içindä dedi kä: «Eger Anı
dedilär kä: «Mu allimi iz ar c al uçılar vä kiyiminä bir tiysäm, if bolayın».
gün hkârlar bilän ne üçün a m yeyür?» 22
Pes sa aylanıb [oylanıb] anı kördü-
12
Ama sa anı e idüb anlar a aytdı: «Sa kindä: «Ey ız, ı ti dlı bol! ım nı seni
bol anlar a abıb lâzım dägül, lâkin asta sa ılmı dır», – dedi. Vä tun ol s atdan
bol anlar a; if boldı.
13
vä barub munda, ne ma n bar deb ö -
74
, . , 1666
[23]
Vä sa ba ki ini üyinä kelüb düdük- 30[31]
Ama anlar çı ub kedüb ol bütün
çilärni vä v ıl an al nı körüb, merzb m içindä Andan söylädilär.
23[24]
anlar a: «Bir arafda duru , – dedi, 31[32]
Vä çı ub keldüklärindä ba , A a bir
– zır kä ız ölgän dägüldir, lâkin uyur». Vä tilsiz div nä ketürdilär.
Anı mas ara a aldılar. 32[33]
Vä cinn çı arıldu ından so ra tilsiz
24[25]
Ama al çı arıldu ından so ra kir- söylädi, vä cem at ta accüb ılab dedilär
di vä elin tutdı, vä ız durdı. kä: « sr yıldä hıç bir kerä olay körinmi
25[26]
Vä ol aber tam m (25) merzb m a dägül edi».
çı dı. 33[34]
Ama Ferısılär dedilär kä: «Cinnlärni
26[27]
Vä sa ol yerdän ketdükindä iki köz- ba ı bilän cinnlärni çı arur».
siz Anı artuna bardılar: «Ey bn-i D vud! 34[35]
Vä sa hemmä ehirlärni vä avıllar-
bizgä ra im ıl!» – fery d ılab dedilär. nı e r flarında yüriyäy mescidlärindä ta -
27[28]
Vä üy ä kirdükindä közsizlär A a lım berüb P d hlı nı d aberin va ı-
keldilär. Vä sa anlar a dedi kä: «Siz ı ti d lab vä al içindä her türli astalı vä her
ılur mısız, kä men munı amel ılmaga - türli rencı ketdürdi.
dırım?» Anlar A a: «Belli, ya sul n!» – de- 35[36]
Vä cem atlarnı körüb anlardan mer-
dilär. amet keldi, zır kä kö illärindä söndilär vä
28[29]
Pes sa anlarnı közlärinä tiydi, de- bı-çob n bol an oylar kibi perı n boldılar.
yär ekän: « m nı ız a körä sizgä bolsun». 36[37]
Pes gerdlärinä aytdı: «Ma l
29[30]
Vä közläri açıldılar; vä sa anlar a ma murdır, ama ı kârlar kemdir.
at ferm n berüb dedi kä: «Körü , kä hıç 37[38]
Anı üçün ılnı iygäsinä ıstid
bir kimsä munı bilmäsün». ılu , kä a dına ı kârlar çı ara».
(26) Onınçı fa ıl
[1]
Vä on iki gerdin çı arıb anlar a mur- 8
astalarnı sa ılu , alatenlilärni p k ı-
d r r larnı üstinä udret berdi anlarnı çı- lu , mürdeg nlarnı tiri ılu , cinnlärni çı a-
arma a vä her türli astalı vä rencı if ru ; müft aldu ız – müft berü .
ılmaga. 9
F ları ızda hem altun, hem kümi ,
2
Vä on iki av rini ısimläri munlardır: hem ba ır,
evvel Sim n, kä Pe ros ısimli dir, vä arın- [10]
hem yol üçün kısä, hem iki be met,
da ı Andräos, vä Ya b ıbn-i Zebedı, vä hem çaru , hem taya alma , zır kä yalçı
arında ı Yu anna, a mına müsta a dır.
3
vä Fılıbos, vä Bar l m os, vä T m , 10[11]
Vä her ne ehir ä ya ayıl a kirsä iz,
vä Matta ar c al uçı, vä Ya b ıbn-i alfı, anda, kim l yı dır deb, sora vä çı ança
vä Lebb s, kä ad os ısimli edi. anda alu ;
4
vä Ken nlı Sim n, vä Yah d s r- 11[12]
vä çün üy ä kirüb anı selâmla ;
y ı, kä da ı anı teslım etdi. 12[13]
pes eger üy l yı bolsa, selâmı ız a a
5
Pes bu on ikini sa gönderdi vä anlar a kelsün; ama eger l yı bolmazsa, selâmı ız
emir berüb: « ayfalarnı yolına barma vä yenä sizgä dönä.
S maratlularnı bir ehrinä kirmä ,– dedi,– 13[14]
Vä her kim sizni ab l ılmazsa ya
6
ama andan evvel sr yılni üyini yo- sözläri izni ıstim etmäzsä, çün ol üydän
al an oylarına baru ; (27) ya ol ehirdän çı ub aya ları ızdan
7
vä bardu ı ız üzrä P d hlı -i sm n tofra nı silkü ;
ya ın kelmi dir deb va ılu ; 14[15]
sizgä r st deyämin, kä üküm künin-
75
., . , 1820
dä Sod m vä m r ol ehirdän r atlı maga dır bolma anlardan or ma ; lâkin

bola. hem c nı, hem cesedni cehennemdä helâk
15[16]
Ba , börilärni arasında bol an oy- ılmaga dır bol andan ziy dä or u .
lar kibi sizni gönderäyin: pes yılanlar kibi 27[29]
ki tor ay bir tıyın a satılmaz mı?
d n vä keb terlär kibi a sız bolu . Vä birisi bı-ır det-i Ata ız zemın ä tü mäy;
16[17]
Ama damlardan sa ını , zır kä [30]
vä ba ları ıznı ılları da ı hemmäsi
ralar a sizni teslım ılurlar vä mescidlä- sayılmı dı;
rindä sizni amçılurlar, 28[31]
pes or ma : siz da ı köb tor aydan
17[18]
vä siz kimlärni vä p d hlarnı ef alsız.
u rında ketüriläsiz Menüm rım üçün 29[32]
pes her kim damlarnı aldında Ma-
anlar a vä ayfalar a eh det bolma üçün. a ı tir f etsä, Men da ı a a ı tir f ılayın
18[19]
Vä açan sizni teslım ılsalar, neçä sm nda bol an Atamnı u rında;
ya ne söylärsiz deb fikir ılma , zır kä her 30[33]
ama her kim damlarnı aldında Ma-
ne söylärsä iz hemän ol s atda sizgä berilä, a ınkâr etsä, Men da ı a a ınkâr ılayın
19[20]
zır kä söylägänlär siz dägülsiz, lâ- sm nda bol an Atamnı u rında.
kin sizdä söylägän Ata ıznı R ı. 31[34]
Fikir ılma , kä Men zemındä ul
20[21]
Vä arında arında nı vä ata o ılnı göndermägä keldim; Men ul göndermägä
ölüm ä teslım ılur, vä o ıllar v lid n a kelmädim, lâkin ılıç,
ar u durub anlarnı öldürürlär; 32[35]
zır kä er atasına, vä ız anasına, vä
21[22]
vä Menüm ısmim üçün hemmä al kelin ayınanasına mu lif ılmaga keldim.
sizgä du man bolurlar; ama so aça abır 33[36]
Vä damnı du manları öz üy ehlin-
ıl an kimsä alâ bola. dän bolalar.
22[23]
Ama bu ehirdä açan sizgä za met 34[37]
Ata ya ana Mendän ziy dä sevgän
etsälär, ayrı a açu , zır kä sizgä r st de- Ma a l yı dägüldir;
yämin, kä bn-i nsan kelgänçä sr yıl ehir- [38]
vä her kim çın alub Menüm artumça
lärini hemmäsinä yeti almazsız. kelmäzsä, Ma a l yı dägüldir.
23[24]
gerd mu allimindän ef al dägüldir, 35[39]
Her kim c nın sa la an anı yo lar;
vä ıdmetkâr ocasından a lâ dägül. vä Menüm üçün c nın yo la an anı sa lur.
24[25]
gerd ä yetür, eger mu allimi kibi 36[40]
Sizni ab l ıl an Meni ab l ılur,
bolsa, vä ıdmedkâr – eger ocası kibi bol- vä Meni ab l ıl an Meni ırs l ıl annı
sa. Eger üy ibinä B alzeb l demi lär ab l ılur;
esä, üy ehlinä neçä mertebä artu deyälär? 37[41]
her kim pey amber ısmindä pey am-
25[26]
Pes anlardan or ma , zır kä hıç ber ab l ıl an, pey amber ücretin ala; vä
bir nersä penh n bolmı dägüldir, kä kârâ ıdd ısmindä ıdd ab l ıl an ıdd
bolınmay, ya hıç ma fı, kä hir bolınmay. ücretin ala.
[27]
Vä ara ılı da sizgä söylädükimni 38[42]
Vä her kim gerd (29) ısmindä bir
(28) rav anıdä söylä ; vä ula da e itdüki- ade sovu suv e kiçilärni birisinä bersä,
izni üylär üstindä va ılu . sizgä r st deyämin, kä hıç vecih üzrä ücretin
26[28]
Cesedni öldürib c nı da ı helâk ıl- yi etmäy».
On birinçi fa ıl
Vä sa on iki gerdinä emir ılab bi-
[1]
Vä çün kä Ya ya zind n içindä Mesı ni
2
türdükdän so ra v i boldı, kä ol yerdän amellärin e idüb gerdlärindän iki kimsä

ketdi ehirlärindä ta lım vä va ılmaga. A a gönderdi,
76
, . , 1666
3
deyär ekän: «Sen kelür degän Kimsäsin yı lamadu ız”.
mi, ya ayrı a mun a ır ılsa keräk mi?» 18
Zır Ya ya hem yeyüb hem içüb kelmä-
4
Vä sa anlar a cev b berüb dedi kä: di, vä: “Anda bir ey n bardır”, – deyälär.
«Baru , e itdüki izni vä kördüki izni yenä 19
nsan O lı yeyüb içüb kelmi dir, vä
Ya ya a körsäti ; ba : “Köb yegän vä ar b içkän dam, a-
5
zır k r bol anlar körürlär, vä a sa lar r c al uçılarnı vä gün hkârlarnı dostı”,
yüriyürlär, vä alatenlülär p klanurlar, vä sa- – deyälär. Ama ikmet evlâdından mu aff
ırlar e idürlär, vä ölgänlär yenä tiri dururlar, bolmı dır».
vä fa rlar a Ya ı ayır va bolınmı dır; 20
Pes ehirlärni melâmet ılmaga ba ladı,
6
vä l ol, kä Mendä açuvlanmazsa». kä anlarda uvvetli amellärini köbisi
7
Vä ayrıldu larında sa Ya ya üçün ce- amel boldılar, zır kä tövbä ılmadılar:
m atlar a söylämägä ba ladı: «Yaban a ne 21
«Vay sa a, ey K razın! vay sa a, ey
körmägä çı du ız? – dedi. – Yeldän bir sil- Beyt ayd ! zır eger sizdä amel bolmı uv-
kinmi amı mı? vetli amellär rda vä ayd da bolmı lar
8
Ama ne körmägä çı du ız? Yum a li- esä, anlar köb zam ndan çuval bezindä vä
b s bilän kiyingän dam mı? Ba , yum a (ate ) külindä tövbä ılmı lar edi,
lib s kiyim kiygänlär p d hlarnı nä- 22
ama sizgä deyämin, kä üküm künindä
lärindä bardır. r vä ayd sizdän tınıç bolalar.
9
Ama ne körmägä çı du ız? Pey amber 23
Vä ey sen, Kefern m! kä kök ä kö-
mi? Sizgä r st deyämin: hem pey amberdän tärilmi sin, tam aça endirilmi bolasın,
köb artu . zır kä (31) eger sendä amel bolmı uv-
10
Zır kä hemän budır, kä a ında ya- vetli amellär Sod mda v i bolmı lar esä,
zılmı dır kä: “Ba , Seni yüzi ni aldında ol [anı] bu kün äçä alur edi;
resûlimni gönderäyin, kä Seni aldı da (30) 24
ama sizgä deyämin, kä üküm künindä
yolı nı ır ıla”. Sod m yeri sizdän tınıç bola».
11
Men sizgä r st deyämin, kä tunlar- 25
Ol zam n sa söyläb aytdı: «Sa a ü-
dan do anlar içindä Ya ya Ta mıd ıl u- kür deyämin, ey Ata, sm n vä zemınni
çıdan ulu çı mı dägül; ama sm n P d- Rabbi, zır kä bu Ferısılärni a ıllılardan vä
hlı ında e küçik andan ulu dır. fehimlilärdän penh n ılab anlarnı o lancı-
12
vä Ya ya Ta mıd ıl uçını künlärin- azlar a hir etdü ;
dän bu va ıt aça Memleket-i sm n cebir- 26
belli, ya Ata, zır kä Sa a olay ma l
lik çekmi dir, vä cebirlik ıl anlar anı z r boldı.
bilän apub alurlar, 27
Hemeki nersälär Atamdan Ma a teslım
13
zır hemeki pey amberlär vä Tevr t bolınmı dır, vä Atadan ayrı bir kimsä O ıl-
Ya ya aça aber etdilär. nı bilmäz; vä O ıldan ayrı bir kimsä Atanı
14
Vä eger anı ab l ılma hlasa ız, bilmäz vä ol kimsädän ayrı, kä O ıl Anı
bu kelür degän ly sdır. a a hir ıla.
15
Her, kimdä e itmägä ula lar bar esä, 28
Ey hemeki za met çekkänlär vä a ır
e itsün. yüklenmi lär, Ma a kelü , vä sizgä r at
16
Pes bu aba anı kimgä o adayın? An- beräyin;
lar bazarlarda oltırıb ya da larına ça ır an 29
Menüm ullumnı özi iz ä alu vä
o lancı azlar kibidir, Mendän ö reni , zır yava vä alım kö il-
17
kä deyärlär: “Biz sizgä düdük çaldu , liyim, vä c nları ız a r at alursız;
vä ra etmädü iz; sizgä fi n ıldu , vä 30
zır kä ullum tınıç, vä yüküm ye ildir».
77
., . , 1820
On ikinçi fa ıl
[1]
Ol zam n sa sebt künindä ekinliklär- 16
vä anlar a at ferm n berdi, kä Anı
dän keçdi; vä gerdläri açlar edi vä bo day hir ılmasunlar,
ba ların ayırub yemägä ba ladılar. 17
t E a y pey amberdän söylenmi söz
2
Vä çün Ferısılär munı körüb A a dedilär kâmil bola,
kä: «Ba , Seni gerdläri sebt künindä 18
kä deyär: «Ba Menüm ı tiy r ıl-
ılmaga elâl bolma an (i ) amel ılurlar». dukım ulım, ma b bım, kä A a rım
3
Ama Ol anlar a aytdı: «D vud ne r dır; r ımnı Anı (33) üstinä oyayın,
ıldukın o umadu ız mı aç boldu ı vä Ol ayfalar a üküm bildürür.
zam nda vä da ı anı birlen bol anlar? 19
Ol ba islämäz hem ıç ırmaz, vä
4
neçük ud näsinä kirüb n n-i ta ad- oramlarda hıç kimsä Anı v zın e itmäz;
dümäni (32) yedi, kä anı yemek a a c yiz 20
Ol basılmı amı nı sındırmaz vä tüt-
dägül edi vä anı bilän birgä bol anlar a ün etkän ketänni söndirmäz, ye meklik ä
c yiz dägül edi, lâkin yal ız ım mlar a. üküm çı arma aça;
5
Ya Tevr tda o umadu ız mı, kä sebt 21
vä ayfalar Anı ısminä tügel ılurlar».
künlärindä c mi içindä ım mlar sebtni n - 22
Ol zam n bir k r hem tilsiz div nä A a
ürmet ılurlar, vä da ı ayıbsızdırlar. ketirildi, vä anı olay sa ıldı, kä k r vä
6
Ama Men sizgä deyämin, kä bu mekân- tilsiz hem söylädi, hem kördi.
da c mi dän ulu bardır; 23
vä hemeki al lar ayr n boldılar vä:
7
ama eger munı ma n sın bilmi esä iz, «Bu D vud o lı dägül mi?» – dedilär.
kä ra met hlaymın, vä urb n dägül, – 24
Ama Ferısılär munı e idüb: «Bu Kim-
gün hsızlar a üküm ılmı dägül edü iz, sä cinnlär çı armaz, ey nlarnı meliki
8
zır kä nsan O lı da ı sebtni Rabbi- B alzeb l sebebindän bolmazsa», – dedilär.
dir». 25
Vä sa fikirlärin bilüb anlar a aytdı:
9
Vä ol mekândan ketdükindän so ra «Her özinä ar u ayrılmı memleket arab
anlarnı mescidinä kirdi. bola; vä her ne [nb: . ] ehir ya nä
10
Vä ba , eli uru bol an bir er ki i bar özinä ar u ayrılmı bolsa, duralmaz.
edi. Vä: «Sebt künlärindä if ılma elâl 26
Pes, eger ey n ey n çı arsa, ol
mi?» – deb A a soradılar, Anı ayıblı körsät- hemän özinä ar u ayrılmı dır; alay bolsa,
mek üçün. anı memleketi neçä s bit bola?
11
Vä anlar a aytdı: «Sizdä aysı dam 27
Pes, eger Men B alzeb l bilän cinnlär
bardır, kä, eger anda bir oy bar esä, vä ol çı arsam, siznü o ılları ız kimni sebe-
oy sebt künindä bir çu ur içinä tü sä, anı bindän çı arurlar? Anı üçün anlar siznü
tutıb çı armay mı?» ları ız bolsalar keräk.
12
mdi dam oydan ne adar ef aldır! 28
Ama eger Men llahnı R ı bilän
Pes sebt künlärindä ayır ılma c yizdir. cinnlärni çı arsam, elbetdä P d hlı -i
13
Ol zam n ol merdüm ä: «Elü ni ud y sizgä kelmi dir.
uzat!» – dedi. Vä elin uzatdı, vä yenä sa 29
Yo sa bir kimsä bir küçli ki ini üyinä
boldı, ayrı kibi. kirmägä vä anı m lın alma a neçä dır
14
Vä Ferısılär çı ub, Anı neçä helâk bolur, eger küçli ki ini evvel ba lamazsa?
ılurlar deb, A a ar u ke ä etdilär. vä ol zam n üyin boza.
15
Vä çün sa munı bilüb ol yerdän ketdi. 30
Menüm bilän bolma an Ma a mu lif-
[15]
Vä köb al lar Anı artunça bardılar, dir; vä Menüm bilän cem ılma an ta ı lı
vä hemmäsin sa ıldı, ıla.
78
, . , 1666
31
Anı üçün sizgä deyämin, kä her türli dururlar vä anı üküm astına tü ürürlär, zır
gün h vä küfür söylämäsi damlar a afuv kä anlar Y nusnı va ından tövbä etdilär;
bolına, ama R -i l- udüs ä küfür söylä- vä ba , Y nusdan a ım bu yerdä bardır.
mäsi damlar a afuv bolınmay; 42
Vä Melikä-yi Cen b bu aba a bilän
(34) 32vä kim nsan O lına ar u söyläsä, ükümdä durur vä anı üküm astına tü ürür.
a a afuv bolına; ama her kim R -i l- Zır kä zemınni ser älärindän keldi Süley-
udüs ä ar u söyläsä, a a hem bu düny - m nnı ikmetin e itmägä; vä ba , Süley-
da, hem ol düny da afuv bolınmay. m ndan a ım (35) bu yerdä bardır.
33
Ya kä dera tnı nıkı ıl, vä yemi i nıkı 43
açan nacis r damdan çı sa, r at
bola; ya dera tnı f sid ıl, vä yemi i f sid arayıb uru yerlärdän keçüb yürür, vä tab-
bola, zır kä yemi dän a aç bilinä. maz.
34
Ey yılan z dälär! siz er bolıb b söz 44
pes deyä kä: “Çı du ım üyim ä dönä-
neçä söylämägä dırsız? Zır kä kö ilni yin”. Vä açan kelsä, anı bo hem sibirilmi
köblikindän zeb n söylür. vä bezenmi tabur.
35
b merdüm anı kö ilini nıkı azı- 45
Ol zam n barur vä özi bilän özindän er
näsindän i gü nersälär çı arur, vä er mer- bolıb yedi r alur, vä kirüb anda s kin bo-
düm er azınäsindän yaramazlı çı arur. lurlar, vä ol damnı so raki li [ lin] ev-
36
Ama Men sizgä deyämin, kä damlar velkidän yazu lıdır. Bu er aba a a olay
her ne b ıl söz söyläsälär, üküm künindä bola».
anı üçün cev b berälär; 46
Vä bu ldä, kä al a söyläb durdu-
37
zır kä sözläri dän do ru bolasın, ya ında, ba , anası vä arında ları A a söylä-
sözläri dän üküm astına tü äsin». mek istüb tı arıda durdılar.
38
Ol zam n yazuçılardan vä Ferısılärdän 47
Vä bir ki i A a dedi kä: «Ba , Seni
ba ı cev b berüb: «Ey st d! Sendän bir ana vä arında ları Sa a söylämek hla-
yet körmek hlaymız», – dedilär. yıb tı arıda duralar».
39
Ama Ol anlar a cev b berüb aytdı: 48
Pes A a olay söylägän ä cev b berüb:
«Bu er vä zin lı aba a yet alab ılur; «Anam kimdir? vä arında larım kimlär-
vä a a yet berilmäy, Y nus pey amberni dir?» – dedi.
yeti bolmazsa; 49
Vä gerdlärinä elin uzatıb: «Ba anam
40
zır Y nus üç kün vä üç keçä balı nı vä arında larım, – dedi. –
içindä neçä boldı esä, nsan O lı üç kün vä 50
Zır her kim sm nda bol an Atamnı
üç keçä zemın içindä olay bola. ir detin amel ılursa, ol Menüm er arın-
41
Nınevı erläri bu aba a bilän ükümdä da ım, vä ız arında ım, vä anam oldır».
On üçinçi fa ıl
[1]
Vä ol kündä sa nädän çı ub de iz 4
vä egdükindä ba ı yol arafına tü di, vä
arafında oltırdı. u lar kelüb anı yedilär;
2
Vä köb cem atlar A a ol adar cem 5
vä ba ı ta lı yerlär ä tü di, kä anda köb
etdilär, kä bir kemi ä mi üb oltırdı, vä tofra yo (36) edi, vä tofra ı terän bolma-
hemeki cem atlar dery arafında durdılar. an üçün bir s atdan çı dı;
3
Vä masallar bilän anlar a köb nersälär 6
vä uya çı du ından so ra anlarnı
söylädi, deyär ekän: «Ba , bir egân ekküçi küydürdi, vä tamur anlarda bolma an üçün
ekmägä çı dı; urudı;
7
vä ba ı çe el a açlarnı içinä tü di,
79
., . , 1820
vä çe ellär yu aru çı ub anı affä [ nä] 21

ama özindä tamur yo dır, lâkin müd-
etdilär; det äçä çıdur, zır açan söz sebebindän
8
vä ba ı nıkı zemın içinä tü di, vä yemi cef ya ahır v i bolsa, tez açuvlanur.
ketürdi: birisi yüz at, birisi altmı at, biri- 22
Vä çe el a açlarnı içindä ekilmi
si otuz at ketürdi. bol an budır: sözni e idür, vä bu düny nı
9
E itmägä her kimni ula ları bar esä, ta ayyüdi vä baylı ıläsi sözni affä ılur,
e itsün!» vä yemi siz bola.
10
Pes gerdläri A a kelüb: «Anlar a 23
Ama nıkı zemın ä ekilmi bol an bu-
masallar bilän ne üçün söyläysin?» – dedilär. dır: sözni e idüb a lur, ol da ı yemi ketü-
11
Vä anlar a cev b berüb aytdı: «Bu se- rür, vä ba ı yüz, ba ı altmı , vä ba ı otuz
bebdän, kä sm nnı P d hlı ını sırr- at berür».
ların bilmek sizgä berilmi dir, ama anlar a 24
Anlar a da ı bir masal çı ardı, deyär
berilmi dägül, ekän: «Memleket-i sm n bir dam kibidir,
12
zır kä her kimdä bar esä, a a berilä, vä kä nıkı tu ım zemıninä ekdi;
ol da ı ziy dä tabur, ama her kimdä yo esä, [25]
ama damlar uyudu larında du manı
anda bol an nersä da ı andan alına; kelüb bo day ortasında yaban ölen (urlu )
13
anı üçün anlar a masallar bilän söy- ekdi vä ketdi;
läymin, kä körüb körmäzlär, vä e idüb e it- 25[26]
vä yafra çı du ından so ra yemi
mäzlär, vä da ı a lamazlar; da ı ketürdi, vä ol zam n yaban otlı da ı
14
olay kä bu tenbıt-i E a y anlarda kâ- hir boldı.
mil boldı, kä deyär: “E idüb e idürsiz – vä 26[27]
vä üy ibini mülâzımları a a ke-
a lamaysız, vä na ar ılub körürsiz – vä fe- lüb: “Ey a a! zemıni ä nıkı tu ım ekmä-
himlämäysiz, dü mi? – dedilär. – Alay bolsa, yaban otlı
15
zır kä bu al nı yüräkläri semiz bol- ne yerdän boldı?”
dılar, vä ula ları e itmägä a ır boldılar, vä 27[28]
Anlar a: “Munı bir du man amel
közlärin yumdılar, kä bir zam n közlär bilän ılmı dır”, – dedi. Mülâzımlar a a dedilär
körmäsünlär, vä ula lar bilän e itmäsünlär, kä: “ hlursın mı, kä biz barub anı çı a-
vä kö il bilän a lamasunlar, vä tövbä ılma- rayı ?”
sunlar, vä Men anlarnı sa ılmayım”. 28[29]
Anlar a: “Yo , – dedi, – zır kä a-
16
Ama siznü közläri iz müb rekdir, zır çan (38) yaban otlı cem ılab dursa ız,
körürlär, vä ula ları ız – zır e idürlär, bo daynı anı bilän birgä çı arursız;
17
zır kä sizgä r st deyämin, kä köb (37) 29[30]
ikisin birgä bitmägä o a d va tı-
pey amberlär vä köb ıdd lar siz kördü- naça; vä a d va tında, yaban otlı nı evvel
ki iz nersälärni körmek hladılar – vä kör- cem ılab, anı demet ılab yanım a ba la ,
mädilär, vä siz e itdüki iz nersälärni e it- ama bo daynı nb rlarım a cem ılu , deb
mek istädilär – vä e itmädilär. ora çılar a söylärmin”».
18
Pes ekküçini masalın e idü : 30[31]
Anlar a da ı bir masal çı ardı:
19
her kim kelâm-i P d hlı nı e idüb a - «Memleket-i sm n bir ardal d näsi kibi-
lamazsa, ol er kelür vä kö ilindä ekilgän dir, kä dam anı alub zemıninä ekdi;
nersäni apub alur, – yol arafında ekilmi 31[32]
ol elbetdä tu ımlarnı e kiçisidir,
bol an oldır. ama bitdükindän so ra otlı dan ulu dır vä
20
Vä ta lı yerlärdä ekilmi bol an budır, dera t bola, olay kä hav daki u lar kelür-
kä sözni e idür vä bir s atdan anı d bilän lär vä buda larında onurlar».
ab l ılur; 32[33]
Anlar a da ı bir masal çı ardı:
80
, . , 1666
«Memleket-i sm n am r kibidir, – dedi, [46]

kä bir bah lı incü tavub, barub özindä
– kä bir tun anı alub üç ölçi un içindä kiz- bol annı hemmäsin satdı vä anı satıb aldı.
lädi tam m hemmäsi am rlan ança». 44[47]
Yenä Memleket-i sm n dery a bir
33[34]
Bu hemmä nersälärni sa al lar a a layıb her türli cem ıl an a kibidir,
masallar bilän söylädi vä bı-masal anlar a 45[48]
kä tola boldu ından so ra anı dery
hıç söylämädi, ya asına çekdilär vä oltırıb b bol anlarnı
34[35]
t pey amberdän söylenmi söz ta- savıtlar a cem etdilär vä yamanlarnı a r -
m m bola: «Masallar bilän a zımnı açayın; a bra dılar.
ceh nnı büny dından ma fı bolmı nersä- 46[49]
Düny nı so ında olay bola, (zır )
lärni söyläyin», – demi edi. feri tälär çı ub dillärni ortasından u-
35[36]
Ol zam n sa cem atnı yebärüb üy- lumkârlarnı ayırurlar
ä kirdi. Vä gerdläri A a kelüb: «Ekkän- [50]
vä anlarnı bir ate fur nına bra urlar,
likni , yaban otlı ını masalın bizgä bey n kä anda yı lama lı vä ti ti nämä li
ıl», – dedilär. bola».
36[37]
Vä anlar a cev b berüb: «Nıkı tu- 47[51]
sa anlar a aytdı: «Munlarnı hemä-
ımnı ekkän – nsan O lıdır, – dedi, – sin fehimlädü iz mi?» – deb soradı. – «Bel-
37[38]
ekkänlik – düny dır; nıkı tu ım – li, ya a ret!» – dedilär.
memleketni o ıllarıdır, ama yaban otlı – 48[52]
Ol zam n anlar a aytdı: «Anı üçün
erırni o ıllarıdır; sm n Memleketinä ögrenmi her kâtibı,
[39]
du man, kä anı ekkän, – ıblısdir; vä a- üy iygäsi [iykllasi] bol an dam kibidir,
d zam n – ceh nnı so ıdır, vä ora çılar kä ma zenindän ya ı vä eski nersälärni
– meleklärdir. çı arur».
39[40]
mdi yaban otlı neçä cem ılab 49[53]
Vä v i boldı, kä sa bu masallarnı
ate ä yansa, bu düny nı so ında olay bitürdükindän so ra ol mekândan (40) ayrı-
bola: lıb ketdi.
40[41]
nsan O lı (39) feri tälärin gönderür, 50[54]
Vä öz va anına keldükindän so ra
vä cemı ek ıl an nersälärni vä ulum ıl- anlarnı mescidindä anlar a olay ta lım ıl-
anlarnı memleketindän cem ılurlar; dı, kä ayr n boldılar, deyär ekän: «Bu a bu
41[42]
vä anlar bir ate fur nına bra ılalar, ikmet vä uvvetli amellär ne yerdän boldı?
kä anda yı lama lı vä ti ti nämä li bola; 51[55]
bu, d lgerni o lı dägül mi? anası
[43]
ol zam n dillär uya kibi anlarnı Meryem ısimli dägül mi? vä arında ları
Atasını Memleketindä yaldırurlar. E itmä- Ya b, vä Y s , vä Sim n, vä Yah d , vä
gä kimdä ula lar bar esä, e itsün! hemeki ız arında ları bizdä dägül mi?
42[44]
Yenä Memleket-i sm n, ekkän- 52[56]
pes bu dam a bu hemmä nersälär
likdä ma fı bolmı azınä kibidir; açan ne yerdän boldı?» – (dedilär).
kä ki i anı tavub penh n ılur, vä anı 53[57]
Vä a a açuvlandılar. Ama sa anlar a
va tından barur vä özindä bol annı aytdı kä: «Hıç pey amber bı- ürmet dägül-
hemmäsin satıb ol ekkänlikni satıb alur. dir, öz va anında vä öz näsindä bolmazsa».
43[45]
Yenä Memleket-i sm n nıkı incülär 54[58]
Vä ol yerdä köb uvvetli amellär
izlägän bir bazargân dam kibidir, ılmadı anlarnı ı ti dsızlı ı üçün.
On dörtinçi fa ıl
Ol zam n dörtinçi reyis Hır des sanı
[1]
vä ıdmetkârlarına aytdı, kä bu Ya ya
2
aberin e itdi Ta mıd ıl uçıdır, kä mürdeg ndan opmı -
81
., . , 1820
dır, anı üçün uvvetli amellär andan âdır [18]

Vä: «Anlarnı Ma a bu yer ä alub kel-
bolınmı lar, (dedi). tirü », – dedi.
3
Zır Hır des Ya yanı tutıb anı ba lab [19]
Pes al a ot üstinä oltırma ferm n
zind n a saldı öz arında ı Fılıbosnı tu- etdi, vä be n nnı vä iki balı nı alub sm n-
nı Hır dıy nı rı üçün, a ba dı, vä (anlarnı) bereketlädi, vä n nlar-
4
zır kä Ya ya: «Anı alma sa a elâl nı sındurub gerdlärinä berdi, vä gerdläri
dägüldir», – deb a a söylädi. al a berdilär.
5
Vä anı atil ılma mur d ıldıkı va ıtda 17[20]
Vä hemmäsi yedilär vä to boldılar,
al dan or dı, zır kä anı pey amber kibi vä art an uva lardan on (42) iki tola aba
kördilär. kötärib aldılar;
6
Vä Hır desni r z-i tevellüdi keldükin- 18[21]
vä a m yegänlär be mi adar
dä Hır dıy nı ızı ortada ra ılab Hır - er edilär, tunlardan vä o lancı azlardan
desni r etdi; ayrı.
7
anı üçün a a nd bilän (41) va dä etdi, 19[22]
Vä ol s atda sa küç bilän gerdlärin
kä her ne alab ıldukın a a bermägä. bir kemi ä mi dürdi vä Özindän evvel arı
8
Vä anasından ögrenib: «Munda aba araf a keçürdi, Özi al lar yebergänçä.
üstindä Ya ya Ta mıd ıl uçını ba ın ma- 20[23]
Vä al lar a ru at buyurdu ından
a ber», – dedi. so ra bir ta a tenh ça çı dı du ılma
9
Vä p d h ay ulı edi, ama nd vä anı üçün; vä m keldükdä ol mekânda yal ız
bilän birgä oltır anlar üçün ferm n etdi, kä edi.
berilsün, 21[24]
Ama bu va ıtda kemi de iz mevclä-
10
vä zind n a gönderüb Ya yanı ba ın rini ortasında girift r boldı, zır kä yel mu-
ânda kesdürdi. lif edi.
[11]
Vä ba ı aba üstindä ketirilib ız a 22[25]
Vä keçä dörtinçi nevbetindä sa der-
berildi, vä anı öz anasına ketürdi. y üstindä yürüb anlar a bardı.
11[12]
Vä anı gerdläri kelib tenin aldılar 23[26]
Vä gerdläri Anı de iz üstindä yü-
vä anı kömdilär; vä barub sa a aber ber- rür ekän kördüklärindän so ra mu arib bol-
dilär. dılar, deyär ekän kä: « ay ldır!» – vä or-
12[13]
Vä sa munı e idüb kemi bilän ol udan ıç ırdılar.
yerdän ketdi vä penh nça bir ıssız mekân a 24[27]
Vä ol s at sa anlar a söyläb: «Te-
bardı; vä al munı e itdüklärindän so ra vekkül ılu – Ménim; or ma », – dedi.
ehirlärdän Anı artuna yaya bardılar. 25[28]
Pes Pe ros A a cev b berüb: «Ya
13[14]
Pes sa çı ub köb al kördi, vä an- a ret! – dedi, – eger Sen esä , Ma a emir
lar a mer ametli bolmı edi, vä astaların ıl, kä Sa a suv üstindä barayın».
if etdi. 26[29]
Vä: «Kel!» – dedi. Vä Pe ros kemi-
14[15]
Vä m boldu da gerdläri A a dän tü dükindän so ra suv üstindä yüridi
kelüb: «Bu ıssız yerdir, vä endä s at keç- sa a barma a.
mi dir; al a ru at buyur, kä avıllar a 27[30]
Ama hav at ekän kördüki zam nda
barub özlärinä a m satıb alalar», – dedilär. or dı vä ar bolma a ba lab: «Ya Rabb!
15[16]
Ama sa anlar a dedi kä: «Munlar a meni urtar!» – deb fery d etdi.
ketmek ı tiy c dägüldir; siz anlar a a ar a 28[31]
Vä ol dem sa elin uzatıb anı tutdı vä
berü ». a a: «Ey, kem ım nlı! ne üçün ek ıldu ?»
16[17]
Vä anlar A a aytdılar: «Munda bizgä – dedi.
tek be n n vä iki balı bardır».
82
, . , 1666
[32]
Vä kemi ä mi düklärindän so ra 31[35]
Vä ol yerdäki ehillär Anı bildüklä-
hav tındı. rindän so ra bütün vil yetni her arafına
30[33]
Pes kemidä bol anlar kelüb A a göndürdilär, vä rencı bol anlarnı hemmä-
secdä etdilär, deyär ekän: « a ı atda Sen sin A a keltirdilär,
bn-i ud ysın». 32[36]
vä A a ıstid ıldılar, kä lib sını
[34]
Vä arı araf a ötdüklärindän so ra çetinä tiyälär; vä her ne adar A a lâms ıl-
Cennis ret (43) tofra ına keldilär. anlar esä, if boldılar.
On be inçi fa ıl
[1]
Ol zam n yazuçılar vä Ferısılär, kä Ye- 12[13]
Ama Ol cev b berüb aytdı: « sm nlı
r alımdän edilär, sa a keldilär, 2A a deyär Atam dikmädiki her neb t çı arılsa keräk;
ekän: 13[14]
anlarnı oyı : anlar k rlärni k r ı-
[2]
«Seni gerdläri artlarnı resim- l vızlarıdır; pes eger k r k r ä ıl vızlı et-
lärin ne üçün tec vüz ılurlar? Zır açan sä, ikisi dä çu ır a tü ürlär.
n n yesälär, ellärin yuvmazlar». 14[15]
Pes Pe ros A a cev b berüb: «Bu
3
Ama Ol anlar a cev b berüb aytdı: «Siz masal bizgä açu ıl», – dedi.
da ı Te rini va ıyetlärin ne üçün tec vüz 15[16]
sa anlar a dedi kä: «Siz endäkiçä
ılasız siznü adısläri iz bilän? bı-fehim misiz?
4
Zır kä ud y ferm n ıldı kä: “Ata nı 16[17]
vä hen z a lamaz mısız, kä her ne
vä ana nı ürmetli kör”; vä: “Her kä ata a a ız a kirsä, arın a tü üb edeb nä ä bra-
ya ana a lâ net söz söyläsä, ölüb ketsün”. ılur;
5
Ama siz deyäsiz, kä her kim ata a ya 17[18]
ama a ızdan tı arı çı an nersälär
ana a deyürsä kä: “Menüm m lımdan her kö ildän çı alar, vä anlar dam nacis ılur-
ne faydalansa , urb ndır, lar;
6
vä atasın vä anasın ürmetli körmäzsä, 18[19]
zır kä kö ildän yaramaz fikirlär, a-
ayıb yo dır”, – olay llahnı ükmin til, fısı , zin , ara çılı , yalan eh detlär
mens ıldu ız siznü resimläri iz bilän. vä küfürlük çı alar, –
7
Ey, ikiyüzlilär! siznü a ı ızda E a - 19[20]
dam n p k ıl an munlardır; ama
y pey amber b ı b r etdi, kä bulay yuvınmagan ellär bilän yemek dam nacis
söylür: ılmaz».
[8]
“Bu al anlarnı a zı bilän Ma a ya- 20[21]
Ol zam n sa ol yerdän çı ub r vä
ın kelür vä lebläri bilän azız körsätälär, ayd nı araflarına bardı.
ama anlarnı kö ili Mendän ıra dır; 21[22]
Vä ba , bir Ken nlı tun ol araf-
8[9]
ama fen lı bilän Ma a ib det ılur- dan çı ub keldi vä fery d ılab: «Ya Rabb,
lar, damlarnı emirläri bol an ta lımläri bn-i D vud! ma a tera um ıl: ızım bir
(44) ögredür ekän”». ey ndan bek cef çeküb dura», – dedi.
9[10]
Pes al nı ça ırıb anlar a: «E idüb 22[23]
Vä a a hıç cev b bermädi. Pes -
fehimlä ! – dedi. – gerdläri keldilär vä: «Anı bo atıb yeber,
10[11]
a ız a kirgän nersä, dam nacis ıl- – deb A a yalvardılar, – zır kä artumız a
maz, lâkin a ızdan tı arı çı an – i bu, ıç ırıb dura», – dedilär.
dam nacis ıla». 23[24]
«Ama, sr yıl üyini yo al an oy-
11[12]
Ol zam n gerdläri A a kelüb: «Bil- larına bolmazsa, Men mers l bolmı (45)
dü mi. – dedilär, – kä Ferısılär açuvlandılar dägülim», – deb cev b berdi.
bu sözni e itdüklärindän so ra?»
83
., . , 1820
24[25]
Pes tun kelüb: «Ya Rabb! ma a kä endäçä üç kündän berü Menüm bilän
yardım ıl!» – deb A a secdä etdi. aldılar vä yemägä anlarda hıç bir nersäsi
25[26]
Ol cev b berüb dedi kä: «O lancı- yo dır; vä anlar a msız bo atıb yebermek
azlarnı n nın alub itlär ä bra sam, b istämäm, t yolda hıç dalamasunlar», – dedi.
dägüldir». 32[33]
Vä gerdläri A a dedilär kä: «Mu-
26[27]
Ol da ı: «R st, ya Rabb! – dedi, – ne nı kibi ulu cem at toyma adar n n ya-
bolsa, itlär da ı a alarını sofrasından tü - banda bizgä ne yerdän bola?»
kän uva lardan yeyürlär». 33[34]
sa: «Ne adar n nı ız bar?» – deb, –
27[28]
Pes sa a a cev b berüb aytdı: «Ey anlar a soradı. Vä anlar: «Yedi n n vä biraz
tun! ım nı a ımdir; hladukı kibi küçik balı lar bar», – dedilär.
sa a bolsun». Vä ızı ol s atdan sa boldı. 34[35]
Pes cem at a (46) zemın üstinä ol-
28[29]
Pes sa ol yerdän ayrılab Celıl de i- tırma ferm n etdi.
zinä ya ın keldi vä bir ta a çı ub anda ol- 35[36]
Vä yedi n nnı vä balı larnı alub ü-
tırdı. kür ıldı, vä paralab gerdlärinä berdi, vä
29[30]
Vä köb cem atlar Anı yanına kel- gerdlär cem at a berdilär.
dilär, vä a sa lar, vä k rlär, vä tilsizlär, vä 36[37]
Vä hemmäsi a ayıb to boldılar; vä
allar, vä köb ayrılar anlarnı bilän birgä art an uva lardan yedi tola zenbıl kötärib
edilär, vä anlarnı sanı aya larına oydılar; aldılar.
vä Ol anlar a if ba ı ladı; 37[38]
Vä tunlardan vä o lancı azlardan
30[31]
ol adarça, kä cem at, tilsizlärni ayrı a m yegänlär dört mi adar er ki i
söylürlär ekän vä k rlärni körürlär ekän edilär.
körüb ta accüb etdilär vä sr yıl Te risinä 38[39]
Pes cem at a ketmek ru at berüb
amd dedilär. bir ke tı ä mi di vä Ma d lä ser adlarına
31[32]
Ol zam n sa on iki gerdin ça ırıb: keldi.
«Cem at üçün mer ametli bolmı ım, zır
On altınçı fa ıl
[1]
Pes Ferısılär Zındı lar bilän kelüb A a 6
Ol zam n sa anlar a: «Ferısılärni vä
ımti n ılab s ’ l etdilär, kä sm ndan Zındı larnı am rından sa ını ». – dedi.
anlar a bir yet körsätä. 7
Vä özlär içindä söyläb: «N n almadu ı-
2
Ol anlar a cev b berüb aytdı: «A am- mız üçün munı söylädi mi?» – dedilär.
da: “Hav açu bolur, zır kä kök ızıldır”,– 8
Vä sa munı bilüb anlar a: «Ey kem
deyäsiz; ı ti d ıl anlar! – dedi, – n n almadu ı ız
3
vä ab da: “Bügün ı kibi bolur, zır üçün özi iz içindä (47) ne üçün söyläb du-
kä kök ızıl hem ara udır”, – deyäsiz. Ey rasız?
ikiyüzlilär! felekni yüzin duyma bilür- 9
Hen zçä a lamaysız vä be mi ni be
siz, ama va ıtlarnı alâmetlärin (duyma ) n nın vä neçä zenbıl kötärib aldu ı ız mı
dır dägülsiz. deb y d tutmaz mısız?
4
Bu erli vä zin lı nesil yet alab ıla, vä 10[11]
ya dört mi ni yedi n nın vä neçä
bir yet a a berilmäy, Y nus pey amberni zenbıl aldu ı ız neçä fehimlämäysiz?
yetin bolmazsa». Pes anlarnı oyıb ketdi. 11[12]
Ol zam n a ladılar, kä Ferısılärni
5
Vä gerdläri arı ya a a keldüklärindän vä Zındı larnı am rından sa ınma keräk
so ra n n alma unutdılar. deb söylämägän edi, lâkin Ferısılärni vä
Zındı larnı ta lımindän.
84
, . , 1666
12[13]
Pes sa ay riyä-yi Fılıbosnı a- vä yazuçılardan köb (cef ) nersälär çekmek,
raflarına kelüb gerdlärinä s ’ l ılab dedi vä atil bolınma , vä üçinçi kündä yenä
kä: «Ma a, kä nsan O lıyım, damlar ne (tiri) durma a a keräk edi.
deyälär?» 21[22]
Vä Pe ros Anı alub A a elâmet ı-
13[14]
Anlar dedilär kä: «Ba ı – Ya ya lab: «Ya Rabb! – dedi, – ra met-i lâhi Seni
Ta mıd ıl uçı, vä ba ı – ly s, vä ba ı – bilän bolsun! Sa a olay v i bolmaz!»
Eremiy ya pey amberlärni birisi». 22[23]
Ama Ol dönib Pe ros a: «Artum a
14[15]
«Ama siz Ma a ne deyäsiz?» – deb ket, ey ey n! sen Ma a ayıbsın! – dedi, –
anlar a soradı. zır kä sen llahnı nersälärin fehimlämäy-
15[16]
Vä Sim n Pe ros cev b berüb: «Sen sin, lâkin damlarnı nersälärin».
tiri llahnı O lısın», – dedi. 23[24]
Ol va ıt sa gerdlärinä aytdı: «Eger
16[17]
Vä sa cev b berüb a a aytdı: «Sen bir kimsä Menüm artum a kelmek istäsä,
lsın, ey Sim n b r Y n , zır kä öz nefsinä ınkâr ılsun vä çın kötärib
hem cesed hem an munı sa a hir ılmı artum a kelsün;
dägül – sm nda bol an Atam; 24[25]
anı üçün her kim c nın sa lama
17[18]
vä Men sa a deyämin, kä sen Pe - hlasa, anı yo lur, vä her kim Menüm -
rossın, vä bu ta üstinä Menüm cem atımnı rım üçün c nın yo lursa, anı sa laya;
bin ılayın, vä cehennemni apuları anı 25[26]
zır kä dam tam m düny nı azınä
ye mäzlär; ılab alsa, ne fayda bolur, eger c nın yi
18[19]
vä Men sm n Memleketini aç ıç- etsä? ya kä bir dam öz c nı üçün ne alu tırıb
ların sa a beräyin: vä zemındä her ne ba - berä?
lursa , sm nda ba lanmı bola, vä zemındä 26[27]
zır nsan O lı Atasını celâletindä
her ne çe ürsä , sm nda çe ilmi bola». Anı feri täläri bilän kelür vä ol zam n her
19[20]
Ol zam n gerdlärinä emir etdi, kä kimsä ä amelinä körä cez berä.
sa Mesı erdi ekän bir kimsä ä demäylär. 27[28]
R st sizgä deyämin, kä munda dur-
20[21]
Vä sa ol hemän va ıtdan gerdlärinä anlardan ba ı bar, kä ölüm tatmazlar n-
körsätmägä (48) ba ladı, kä Yer alım ä san O lı öz P d hlı ında kelür ekän kör-
barma , vä artlardan, vä ulu ım mlardan, mägänçä».
On yedinçi fa ıl
[1]
Vä altı kündän so ra sa Pe rosnı, vä bulut anlar a s yä etdi, vä bulutdan bir v z
Ya bnı, vä arında ı Yu annanı alub pen- çı ub dedi kä: «Bu ma b b O lımdır, kä
h nça anlarnı bir ulu ta a iletdi. A a n dım; A a tı la ».
2
Vä anlarnı u rında tebdıl ekilli (49) 6
Vä gerdlär munı e idüb anlarnı yüz-
boldı, vä yüzi uya kibi yaldurdı, vä lib s- lärinä tü dilär vä bek or dılar.
ları n r kibi a edi. 7
Pes sa kelüb anlar a tiyüb: «Duru
3
Vä ba , Musa vä ly s anlar a körindilär, hem or ma », – dedi.
Anı bilän söylä ür ekän. 8
Vä közlärin açub, tek sa bolmazsa, hıç
4
Pes Pe ros sa a cev b berüb aytdı: «Ya ayrı bir kimsä körmädilär.
Rabb! biz bu yerdä bolma nıkıdir; eger 9
Çün sa ta dan enüb anlar a ferm n
istäsä , munda üç ç dır urayı : birni Sen berdi, kä bu rü y nı hıç bir kimsä ä bildür-
üçün, vä birni Musa üçün, vä birni ly s mäylär, t nsan O lı ölgänlärdän dur ança.
üçün». 10
Pes gerdläri A a s ’ l ılab: «Yazu-
5
Vä ol hen z söylür ekän, ba , bir n rlı
85
., . , 1820
çılar ne üçün deyälär, kä ly s evvel kelsä 19[20]

sa anlar a: « m n kedürmädü i iz
keräk», – dedilär. üçün, – dedi, – zır kä Men sizgä r st deyä-
11
sa anlar a cev b berüb aytdı: « a ı - min, kä eger bir ardal d näsi adar ım n
dir, kä ly s evvel kelür vä hemmä nersä öz sizdä bar esä, bu ta a: “Bu mekândan ol
yerinä yenä keltürür; mekân aça keç”, – deyürsiz, vä keçür, vä
12
ama sizgä deyämin, kä ly s lâ kel- bir mümkin bolma an nersä sizgä bolmay.
mi dir, vä anlar anı bilmädilär, lâkin her ne 20[21]
ama, du vä r zä bilän bolmazsa, bu
hlamı lar esä, anlar etdilär; vä bu hemän cins çı maz».
va üzrä nsan O lı anlardan za met çekä. 21[22]
Vä Celıldä durdu larında: « nsan
13
Ol zam n gerdlär bildilär, kä Ya ya O lı damlarnı ellärinä teslım bolına,
Ta mıd ıl uçını a ında anlar a söylä- 22[23]
vä anı atil ılurlar, vä üçinçi kündä
di. yenä (tiri) durur», – deb sa anlar a aytdı.
14
Vä cem at a keldüklärindän so ra bir Vä anlar yetdä amgın boldılar.
dam A a keldi vä tiz üstinä tü üb: 23[24]
Vä Kefern m a keldüklärindän
[15]
«Ya a ret! – (50) dedi, – o lım a so ra yasa al uçılar Pe ros a kelüb: «Siz-
ra met ıl, zır kä ol Aydan utırmı dır vä ni mu allimi iz ar c bermäz mi?» – de-
iddet cef çeküb dura, zır kä köb kerä dilär.
ate ä tü ä vä köb kerä suv a; 24[25]
«Belli», – dedi. Vä nä ä kirdü-
15[16]
vä anı gerdläri ä ketürdim, vä anı kindän so ra sa a a evvel barub: «Sen ne
if ılmaga bilmädilär». fikir ılasın, ey Sim n, zemınni p d hları
16[17]
Pes sa cev b berüb aytdı: «Ey, bı- kimdän ö ir vä yasa alurlar? özlärini
ım n vä azmı nesil! siznü bilän neçä za- o ıllarından mı ya riblärdän mi?»
m n aça bolayın? sizgä neçä zam n aça 25[26]
Pe ros A a: « riblärdän», – dedi.
abır ılayın? Anı Ma a bu yer ä ketürü ». «Alay bolsa, o ıllar (51) urrlardır, – deb sa
17[18]
Pes cinn ä nehıb ılab, andan çı dı, a a aytdı, – ama t anlar a ayıb ılmayuz
vä o lan ol s atdan if boldı. deb, dery a barub bir arma sal, vä ev-
18[19]
Pes gerdlär sa a tenh kelüb: «Biz vel yu aru kelgän balı nı al, vä a zın açub
anı çı arma a ne üçün dır bolmadu ?» – bir a çä tabursın; anı alub menüm vä seni
dedilär. üçün anlar a ber».
On sekizinçi fa ıl
[1]
ol zam nda gerdlär sa a kelüb: Menüm ısmimdä ab l ılsa, Meni ab l
« sm n Memleketindä e ulu bol an kim- ıla;
dir?» – dedilär. 4[6]
ama her kim bu Ma a ım n kedür-
[2]
Pes sa bir o lancı az özinä o uyub gänni küçiklärini birisinä ayıb etsä, bir
anı anlarnı ortasında dur uzdı termän ta ı anı boynına asılma vä de-
2[3]
vä dedi kä: «Sizgä r st deyämin, kä izni teränlikinä ar bolınma a a b
eger siz ruc y etmäzsä iz vä o lancı azlar bolur edi.
kibi bolmazsa ız, sm n Memleketinä hıç 5[7]
Vay ceh n a ayıblar üçün, zır ayıb-
kiralmazsız; lar kelsälär keräk; ama vay ol dam a, kä
[4]
pes her kim özini bu o lancı az kibi sebebindän ayıb kelür.
kiçi kö illi etsä, sm n Memleketindä e 6[8]
Pes eger seni elin ya aya ı sa a
ulu dır; ayıb ketürsä, anı kesüb sendän bra , (zır
3[5]
vä her kim bir munı kibi o lancı az kä) a sa ya al bolıb ay t a kirmek, iki
86
, . , 1666
eli vä iki aya ı bar bolur ekän d yım bo- ısmimdä cem bolsalar, Men ol mekânda-
laca od a bra ılma dan sa a b (52) bo- yım anlarnı ortasında».
lur. 19[21]
Pes Pe ros A a kelüb: «Ya a ret!
7[9]
Vä eger közü sa a ayıb ketürsä, anı – dedi, – arında ım neçä kerä ma a ar ı
çı arub sendän bra : bir köz bar bolur ekän gün h ılub, men anı yenä neçä mertebä
ay t a kirmek iki közli bolıb tam odına afuv ılayın? yedi kerä äçä mi?»
bra ılma dan sa a b bolur. 20[22]
Pes sa a a aytdı: «Yedi kerä äçä
8[10]
Sa ını , kä bu küçiklärni birisinä sa a diyämäzim, ama yetmi kerä yedi äçä.
a ır körmäysiz, zır sizgä deyämin, kä 21[23]
Munı üçün Memleket-i sm n bir
sm nda anlarnı mülkläri sm nda bol an h a o ur, kä anı ıdmetkârları bilän e-
Atamnı yüzinä d yım ba ub dururlar. sabla ma istädi;
9[11]
Zır kä nsan O lı yi bol anlarnı 22[24]
vä es b etmägä ba ladu ından so -
alâ ılmaga keldi. ra on mi an r a a boruçlı bol an bir ıd-
10[12]
Neçä ann ılasız? Eger bir ki ini metkâr a a ketirildi;
yüz oyı [ oyısı] bar esä, vä birisi azıb 23[25]
ama d ılmaga anda hıç bir nersäsi
ketsä, to san to uznı oyıb ta lar a barub yo ekän, pes ocası anı, vä tunın, vä ba-
azmı oynı izlämäz mi? laların, vä her ne anda bar esä, satma vä
11[13]
Vä eger bolsa, kä anı tabsa, sizgä d bolınma ferm n etdi;
a ı deyämin, kä ol birisi üçün sevinmäsi, 24[26]
vä bu ıdmetkâr yer ä tü üb, a a ba
to san to uz azma an üçün (bol an sevin- urub: “Ya oca! – dedi, – ma a abır bol, vä
mäsindän) ziy dä bola. hemmäsin sa a d ılayın”.
12[14]
olay-o sm nda bol an Ata ıznı 25[27]
Pes ol ıdmetkârnı ocası a a mer-
ır deti dägüldir, kä bu kiçilärni birisi helâk amet körsätdi vä anı çe üb borçın a a ba-
bola. ı ladı.
13[15]
Vä eger arında ı sa a ar u gün h 26[28]
Ama ol ıdmetkâr çı ub hem ıd-
etsä, bar vä anı bilän seni ara da tenh ça metkârlarını birisin tabdı, kä a a yüz din r
a a it b ıl; eger sa a tı lasa, arında ı nı boruçlı edi, vä anı tutıb bo dı, deyär ekän:
eli ä keltirdü . “Ma a boruçlı boldu ı nı aytarıb ber”, –
14[16]
ama eger sa a tı lamazsa, seni bi- dedi.
län bir ya iki ayrı kimsä da ı al, kä iki ya 27[29]
Anı üçün hem ıdmetkârı aya larına
üç güv hnı a zında her söz ar r bola; tü üb, a a yalbarıb: “Ma a abır ıl, – dedi,
15[17]
vä eger anlar a tı lama a fil bol- – vä hemmäsin sa a d ılayın”.
sa, cem at a söylä; ama eger cem at a 28[30]
Vä ol istämadi, lâkin barub anı zin-
tı lama a fil bolsa, sa a bir mec sı ya bir d n a saldı borçnı d ıl ança.
yasa al uçı kibi bolsun. 29[31]
Pes anı (54) hem ıdmetkârları v -
16[18]
Sizgä r st deyämin, kä yerdä her ne ı bol an nersälärni körüb bek amgın bol-
ba lursa ız, sm nda ba lana, vä yerdä her dılar vä kelib v i bol an nersälärni hem-
ne çe ürsä iz, sm nda çe ilä [çe ilinä]. mäsin anlarnı ocasına ma lûm etdilär.
17[19]
Yenä sizgä deyämin, kä eger iki iz 30[32]
Ol zam n ocası anı ça ırdu ından
zemındä (53) muv fı bolsalar her ne nersä so ra a a: “Ey erır ul! – dedi, – sa a ol
üçün bolsa, kä anı tiläk ılurlar, sm nda borçnı hemmä ba ı ladım ma a s ’ l ıldu-
bol an Menüm Atamdan anlar a bola, kı üçün;
18[20]
zır ne yerdä iki ya üç Menüm 31[33]
hem ıdmetkârı a da ı ra im ıl-
87
., . , 1820
ma sa a keräk dägül edi mi, men da ı sa a Bu va üzrä Menüm sm nlı Atam

33[34]
ra im ıldukım kibi?” sizgä ıla, eger her biri iz albläri izdän

32[33]
Pes ocası ı ımdan girift r boldı vä arında ına a ların afuv ılmazsa.
anı a b ıl anlar a teslım etdi, a a borçnı
tam m d ıl ança.
On to uzınçı fa ıl
[1]
Vä v ı boldı, kä sa bu sözlärni bitür- lardan ass boldılar, hem ass lar bardır, kä
di i zam nda Celıldän ayrılıb Yah dıyet Memleket-i sm n üçün özlärni ass ıl-
ser adlarına keldi Ordan arı arafından. dılar. Munı ab l ılmaga dır bol an anı
2
Vä köb al lar artunça bardılar, vä ol ab l etsün».
mekânda anlarnı if etdi. 13
Ol zam n o lancı azlar A a keltirildi-
3
Vä Ferısılär da ı A a kelüb A a ımti n lär, t anlarnı üstinä ellärin oya vä du
ıldılar, A a deyür ekän: «Her sebebdän ılma üçün; vä gerdlär anlar a nehıb et-
tunına al a bermek er ki i ä c yiz dilär.
mi?» 14
Ama sa: «O lancı azlarnı oyı , –
4
Ol anlar a cev b berüb: «Siz her kez dedi, – vä ma a kelmekdän anlar a man
o umadu ız mı, kä ıbtid dan Yarad an ılma , zır kä munlar kibi bol anlardan
kimsä anlarnı er vä di i etdi? Memleket-i sm n bola».
5
Anı üçün er, atasın hem anasın terk ı- 15
Pes ellärin anlarnı üstinä oyab ol
lab tunına yapı sa keräk, – dedi, – vä ikisi yerdän ketdi.
dä bir ten bola; 16
Vä ba , bir kimsä: «Ey st d! nıkûy! –
6
pes anlar da ı iki dägüldir, lâkin bir ce- dedi, – Ne nıkı nersäni ıl ılayın, kä ebedı
sed. ol sebebdän ud y o du ın dam ay t a kiräyim?»
hıç ayırmasun». 17
Ol a a aytdı: «Ma a ne üçün b diyä-
7
Anlar (55) A a aytdılar: «Alay bolsa, sin? Hıç bir b yo dır, bir llah bolmazsa.
Musa al a bermek vä anı bo atma a Ama eger tirilik ä kirmek istäsä , va ıyet-
ne üçün ferm n etdi?» lärni ıfı ıl».
8
Ol anlar a aytdı: «Yüräkläri izni a- 18
A a: (56) « aysı?» – aytdı. sa a a:
t lı ı üçün Musa tunlar a al yazusın « atil ılmayasın; zin ılmayasın; o urla-
bermek ru at berdi, ama ıbtid dan olay mayasın; yalan güv hlı bermäyäsin;
dägül edi; 19
ata a vä ana a ürmetli kör vä -
9
sizgä deyämin, kä her kim tunına n nı özü kibi seväsin», – dedi.
al a berüb yebersä, zin üçün bolmaz- 19[20]
Pes ol yigit A a aytdı: «Küçiklikim-
sa, vä bir ayrı a nikâ etsä, zin ılur, vä dän berü munlarnı hemäsin ıfı ıldım;
her kim mu alla anı nikâ etsä, zin ılur». ma a da ı ne yetmäzlikim bar?»
10
Pes gerdläri A a aytdılar: «Eger er 20[21]
sa a a aytdı: «Eger kâmil bolma
ki ini li tun bilän olay bolsa, nikâ - istäsä , barub vä sendä hemä bol annı sat
lama a b dägüldir». vä fa rlar a ber, vä sm nda azınä alursın,
11
Ama Ol anlar a aytdı kä: «Hemmä vä Menüm artumça kel».
al bu sözni ab l etmäzlär, lâkin ol kim- 21[22]
Ama yigit bu sözni e idüb ay ulı
sälär, kä anlar a berilmi dir, bolıb ketdi, zır kä köb m lları bar edi.
12
zır kä ass lar bardır, kä ana b nından 22[23]
Pes sa gerdlärinä aytdı: «Sizgä
olay do dılar, hem ass lar bardır, kä dam-
88
, . , 1666
r st deyämin, kä devleti bol an kimsä küç 27[28]

Vä sa anlar a aytdı: «Men sizgä r st
bilän sm n Memleketinä kirür; deyämin, kä siz, kä ya ı do ma lı da Ma a
23[24]
vä yenä sizgä deyämin, kä devä ig- t bi boldu ız, açan nsan O lı mecdini
nä közindän ötmä devlet bol an kimsä l- ta tında oltırsa, siz da ı on iki ta t üstindä
lahnı Memleketinä kirmekdän s ndır. oltırursız sr yılni on iki abıläsinä üküm
24[25]
Ama gerdlär munı e idüb bek ay- ılur ekän.
r n bolıb: «Alay bolsa, alâ bolma a kim 28[29]
Vä her kim üylär, ya arında lar, ya
dırdır?» – dedilär. ız arında lar, ya (57) ata, ya ana, ya -
25[26]
Ama sa anlar a na ar ılab anlar a tun, ya balalar, ya zemınlär Menüm ısmim
aytdı kä: « damlar a bu mümkin dägüldir, üçün terk ılmı lar esä, yüz mertebä ziy dä
ama ud y a her nersä mümkindir». alur vä ebedı ay t a v ris bola.
26[27]
Ol va ıt Pe ros cev b berüb aytdı: 29[30]
Ama köb evvelkilär ır bolalar,
«Ba , biz cemı nersä terk ılab Sa a t bi hem ırlar evvel bolalar».
boldu ; anı üçün bizgä ne bola?»
Yigirminçi fa ıl
[1]
«Anı üçün Memleket-i sm n üy o- 10
Ama evvelkilär kelüb ıy s ıldılar, kä
cası bol an dam a o ur, kä ertä çı dı bos- artu alalar, vä anlar da ı bir din r aldılar;
tanına yalçılar yal a tutma a; 11
pes munı (58) aldu larından so ra üy
2
pes yalçılar a kündä bir din r bermägä ibinä ul ulä ılab dedilär
ar ıldu ından so ra anlarnı bostanına 12
kä: “Bu ırlar bir s at adar i lädilär,
gönderdi; vä anlarnı bizim bilän beraber etdü , kä
3
vä üçinçi s at a ya ın boldu da yenä künni yükin hem issilikin çekdük”.
çı ub ayrılar bazarda i siz durur ekän kördi 13
Ama birisinä cev b berüb: “Ey dost! –
4
vä anlar a: “Siz da ı bostan a baru , – dedi, – sa a hıç bir ulum ılmam; bir di-
dedi, – vä her ne a bolsa sizgä beräyin”. n r a menüm bilän ar ılmadu mı?
Vä bardılar. 14
pes seni kini alub bar; bu ır a ber-
5
Vä altınçı vä to uzınçı s at a ya ın mek istäymin sa a berdükim kibi;
boldu da yenä çı dı vä ol hemän üzrä amel [15]
menümkilär bilän istädükim kibi ıl-
etdi. ma ma a c yiz dägül mi? (ya) men nıkı
6
Vä on birinçi s at a ya ın boldu da boldu ım üçün seni közü yaman mı?”
çı dı vä ayrılar bı-kâr durur ekän tabdı; 15[16]
olay ırlar evvel bolalar, hem ev-
pes anlar a: “Bütün kün munda bı-kâr bolıb vellär ır bolalar, zır kä da av t bol anlar
ne üçün durasız?” – dedi. köbdir, ama ı tiy r bol anlar kemdir».
7
Anlar a a aytdılar kä: “Bir kimsä biz- 16[17]
Vä sa Yer alım ä yu aru barur
ni yal a tutmagan”. Ol anlar a aytdı: “Siz ekän zam nda on iki gerdni yolda ma fıçä
da ı bostan a baru , vä her ne a bolsa alub anlar a aytdı:
alursız”. 17[18]
«Ba , yu aru barurız Yer alım ä,
8
Vä m keldükdä bostan iygäsi vekı- vä nsan O lı ulu ım mlar a vä yazuçılar a
linä aytdı: Yalçılarnı ça ır vä ücretni anlar a teslım bolınur, vä anı ölüm ä üküm ı-
ber ırlardan ba lab evvelkilär äçä. lurlar;
9
Vä on birinçi s atda yal a tutıl anlar 18[19]
vä anı ayfalarnı ellärinä teslım ı-
kelüb bir din r aldılar. lurlar ıstihz ’ [isth z’] vä arb bolma vä
89
., . , 1820
ada lama üçün, vä üçinçi kündä yenä tiri- 25[26]

ama siznü içi izdä olay bolmaz,
lib durur». lâkin her kim siznü içi izdä ulu bolma
19[20]
Vä ol zam n Zebedıni o ıllarını istäsä, siznü ıdmetkârı ız bolsun;
anası o ılları bilän A a kelüb A a secdä 26[27]
vä her kim siznü içi izdä ba bol-
etdi vä Andan bir nersä ıstid ıldı. ma hlasa, siznü mülâzımı ız bolsun;
20[21]
Vä Ol a a: «Ne istärsin?» – dedi. Ol 27[28]
ya nı nsan O lı ıdmet alma a kel-
A a aytdı: «Ferm n ıl, kä iki o lım birisi mädiki üzrä, lâkin ıdmet ılmaga hem
r stı da vä birisi solı da Seni P d hlı ı - c nın köb kimsä üçün fed ılab bermägä».
da oltıralar». 28[29]
Vä çün Erı dan ayrılıb bir büyük
21[22]
Pes sa cev b berüb aytdı: «Ne s ’ l cem at Anı artunça bardı.
ıldukı ız ekän bilmäysiz. Men içecekim 29[30]
Vä ba , iki közsiz yol arafında oltı-
ade ni içmägä hem Men mu ammed bo- rıb e itdilär, kä sa keçür edi, vä fery d ı-
laca ım ta mıdlik bilän mu ammed bolma- lab: «Ya Rabb! bn-i D vud! bizgä ra im
a dır mısız?» A a: (59) «Biz dırız», ıl!» – dedilär.
– dedilär. 30[31]
Vä cem at anlar a nehıb etdilär, kä
22[23]
Vä anlar a: «Elbetdä, Menüm ade- söylämäy alalar; ama anlar ziy däçä fer-
imdän içürsiz hem ta ammüd bolaca ım y d ılab: «Ya Rabb! bn-i D vud! bizgä
ta mıdlik bilän ta ammüd bolursız, – dedi, ra im buyur!» – dedilär.
– ama Menüm r stımda vä Menüm solımda 31[32]
Pes sa tava uf [tavva uf] ılab an-
oltırma bermägä Menimki dägüldir, lâkin larnı ça ırıb dedi kä: «Ne istäysiz, kä sizgä
anlar üçün, kä Menüm Atamdan ırlanmı amel ılayın?»
esä, anlar a berilä». 32[33]
A a dedilär: «Ya a ret! kä bizim
23[24]
Pes onı, munı e idüb, ol iki arında - közlärimiz açılmı bolalar».
a ı ımlı boldılar. 33[34]
Pes sa mer amet ılab közlärinä tiy-
24[25]
Ama sa anlarnı ça ırıb aytdı: «Siz di; vä hemän dem közläri kördilär, vä Anı
bilürsiz, kä ayfalarnı bekläri beklik ılur- artunça yüridilär.
lar, vä ulu lar sul nlı ılurlar;
(60) Yigirmi birinçi fa ıl
[1]
Vä çün Yer alım ä ya la ıb Beytf - p d hı sa a kelür yava , vä e äk üstindä,
cı ä keldüklärindä, ya nı Zeyt n ta ına, pes (ya nı) e äk ulun [ uluy] üstindä mi mi
sa iki gerd ırs l etdi, ekän».
2
anlar a deyär ekän kä: « ar u ızda bol- 6
Pes gerdlär barub sa anlar a emir
an avıl a baru ; vä ol s at bir e äk ba - ıldıkı kibi amel etdilär:
lanmı tabursız, vä anı bilän birgä durub 7
vä e äkni vä ulunnı alub keltirdilär, vä
bir e äk ulun körürsiz; pes anlarnı çe üb anlarnı üstinä lib sların oydılar, vä Anı
Ma a keltirü ; üstinä mi dürdilär.
3
vä eger bir ki i sizgä nersä söyläsä, siz 8
Vä bek ulu cem at lib sların yolda
deyürsiz, kä anlar Efendı ä mu t cdır; vä ol tü ürdilär, vä ayrılar a açlardan buda lar
s at anlarnı gönderür». kesüb ( olay da ı) yolda tü ürdilär;
4
Vä bu hemeki nersälär v i boldı, kä 9
vä aldında yüri än vä artunça yüri än
pey amberdän söylenmi söz tam m bola, al fery d ılab: «Ho ann , ey, D vud
kä bulay demi edi: O lına! – dedilär, – ud y ısmindä Kelgän
5
« ehy n ızına deyü kä: Ba , seni müb rekdir! Ho ann e a ımlärdä!»
90
, . , 1666
10
Vä çün Yer alım ä kelüb bütün ehir- 22
vä her ne du da tiläk ılsa ız, inanur
dä s kin bol anlar areket bolmı lar edi: (62) ekän, alursız».
«Bu kimdir?» – deyär ekän. [23]
Vä c mi ä keldükindän so ra ulu
11
Vä cem at aytdılar kä: «Bu sa pey- ım mlar vä al nı artları ögit berdiki
amberdir, kä Celıl N ıratındandır». zam nda A a keldilär, deyär ekän: «Mun-
12
Pes sa llahnı c mi inä kirdi, (61) larnı ne udret bilän amel ılasın? vä ud-
vä c mi dä hemeki savda ıl anlarnı tı a retni Sa a kim bermi dir?»
çı ardı, vä a çä arr f ıl uçılarnı tahtala- 23[24]
Pes sa cev b berüb anlar a aytdı:
rın, vä keb terlär sat anlarnı ıskemlälärin «Men da ı sizgä bir söz sorayın, kä eger
a tardı, Ma a desä iz, Men yenä ne udret bilän bu
13
vä anlar a aytdı: «Yazılmı dır kä: “Me- nersälärni amel ıldukımnı sizgä deyäyin;
nüm näm du näsi ısimli bolur”, – ama 24[25]
Ya yanı ta mıdliki aydan edi: s-
siz anı o rular a ma ra ıldu ız». m ndan edi mi ya damlardan edi mi?» Vä
14
Pes k rlär vä allar A a keldilär c mi - özlär bir biri bilän söylä ib aytdılar: «Eger:
dä, vä anlarnı if etdi. “ sm ndan”, – desäk, alay bolsa: “A a ne
15
Vä çün ulu ım mlar vä yazuçılar Anı üçün ım n kedürmädü iz?” – bizgä deyä;
vä ıldıkı acıb amellärni körüb vä da ı o - 25[26]
vä eger: “ damlardan”, – desäk,
lancı azlarnı c mi dä fery d ılur ekän vä: al dan or urız, zır kä hemmä al Ya -
«Ho ann D vud O lına!» – deyär ekän yanı pey amber kibi tutalar».
e idüb, bek açuvlandılar 26[27]
Vä sa a cev b berüb: «Deyalma-
16
vä A a aytdılar: «Munlarnı söylädük- yız», – dedilär. Ol anlar a aytdı: «Hem bu
lärin e idür misin?» Vä sa anlar a aytdı: nersälärni ne udret bilän amel ılab dur-
«Belli! siz her kez o umadu ız mı kä: “ a- du ımda men sizgä deyämäm.
biylärni vä emçäk emgänlärni a zından 27[28]
Ama ne fikir ılasız? Bir damnı iki
medi ni tekmıl etdü ”?» o lı bar edi; vä evvelki ä kelüb: “Ey, o ıl!
17
Pes anlarnı oyıb ehirdän tı arı çı dı bügün barub ba ımda i lä”, – dedi.
Beyt any aça vä anda ondı. 28[29]
Ol cev b berüb: “ stämäm”, – dedi,
18
Vä ab da ehir ä ruc ıldukında aç ama so ra pe ım n bolıb bardı.
boldı; 29[30]
Vä ayrı a kelüb olay aytdı, vä ol
19
vä yol arafında bir ıncır dera tın körüb cev b berüb: “ o , a a, barayın”, – dedi vä
yanına keldi, vä anda yafra lardan ayrı bir barmadı.
nersä tabmadı, vä a a aytdı: «Mundan so 30[31]
Bu ikini an ısı atasını mur dın
yemi sendä bitmäsün me güçä». Vä ol amel etdi?» A a aytdılar: «Evvelki». Pes
s at ıncır dera tı urulandı. sa anlar a aytdı: «Sizgä r st deyämin,
20
Vä gerdlär munı körüb müte ayyir kä yasa al uçılar vä zin kârlar llahnı
boldılar, deyär ekän: « ncır a açı neçä tez Memleketinä sizdän evvel kirürlär,
urulandı?» 31[32]
zır kä Ya ya sizgä r stlı yolında
21
sa cev b berüb anlar a aytdı: «Men keldi, vä siz a a ım n kedürmädü iz, ama
sizgä r st deyämin, kä eger ı ti d etsä iz yasa al uçılar vä zin kârlar a a ım n ke-
vä hıç ek ılmazsa ız, bu ıncır dera tına dürdilär; vä siz (63) munı kördüki izdän
v i bol an tek ılmazsız, ama da ı bu so ra tövbä ılmadu ız, kä inanasız.
ta a: “Sen keçirilüb de iz ä bra ılıb tü ”, 32[33]
Vä bu masal da ı ıstim ılu . Bir
– deyürsiz, – vä dedüki iz kibi bola; üy ocası bar edi, kä bir t kest n dikdi, vä
her yanında a a çet saldı, vä içindä bir irä-
91
., . , 1820
nä ıldı, vä bir min rä bin etdi, vä anı 40[41]

Dedilär kä: «Ol damlarnı cef bilän
b b nlar a yallayıb [y lyb] berdi, vä ıra atil ılur vä bostannı ayrı b b nlar a
yer ä bardı. yallayıb [y lyb] berä, kä zam nlarında ye-
33[34]
Pes yemi lärni zam nı ya ın kelmi lärni a a berälär».
dükdä ıdmetkârların b b nlar a göndür- 41[42]
sa anlar a aytdı: «Her kez Yazular-
di, kä yemi lärni alalar; da bulay o umadu ız mı, kä deyä: “ m ret
34[35]
ama b b nlar ıdmetkârların tutıb ıl uçılar redd ıldu ları ta hemän özi
birin so dılar, vä birin öldürdilär, vä birin müyü ni ba ı bolmı dır. Bu, ud ydan
ta bilän ta ladılar. boldı, vä közlärimiz ä acıbdir”?
35[36]
Yenä evvelkilärdän ziy dä s yir ıd- 42[43]
Munı üçün sizgä deyämin, kä Mem-
metkârlar gönderdi, vä anlar a hemän va leket-i ud y sizdän alına vä yemi lärin
üzrä ıldılar. kedürgän al a berilä;
36[37]
Ama e so ra anlar a öz o lın gön- 43[44]
vä her kim bu ta üstinä tü sä, sınur,
derdi, deyär ekän: “O lım a ürmet ılur- ama her kimni (64) üstinä tü sä, anı uva-
lar”. dur».
37[38]
Ama b b nlar o lı çün körüb özlär 44[45]
Vä ulu ım mlar vä Ferısılär masal-
içindä dedilär kä: “Bu v risdir, kelü anı öl- ların e idüb özlärini a ında söylädükin
düräyi vä mır sın bölib [böläb] alurız”. bildilär;
38[39]
Pes anı tutıb bostandan tı a çı arub 45[46]
ama Anı tutma a d ıldu ları za-
öldürdilär. m nda al dan or dılar, zır kä Anı pey-
39[40]
Ama açan bostan ocası kelürsä, ol amber kibi tutdılar.
b b nlar a ne ıla?»
Yigirmi ikinçi fa ıl
[1]
Vä sa cev b berüb anlar a masallar 8
Pes ıdmetkârlarına aytdı: “Toy ırdır,
bilän yenä söylädi, deyär ekän: ama da av t bolın anlar l yı bolmadılar;
2
«P d hlı -i sm n bir h a o ur, kä 9
anı üçün âm yollar a çı u vä her kim
o lına bir toy etdi tabsa ız toy a da av t ılu ”.
3
vä ıdmetkârların gönderib toy a da vet 10
Pes ol ıdmetkârlar ulu yollar a çı -
bolın anlarnı ça ırma a; vä kelmek istämä- dılar vä hem erlilär, vä hem b bol anlar,
dilär. ya nı tabdu ları kimsälärni toy a cem et-
4
Yenä ayrı ıdmetkârlar ırs l ılab dilär, vä toy näsi oltır anlar bilän toldı.
aytdı: “Da av t bolınmı lar a deyü : ba , 11
Vä h meclislärni körmägä kirüb anda
tü ki a mımnı ır etdim, öküzlärim vä bir ki i kördi, kä (65) meclis lib sı bilän ki-
semizlärim bo azlanmı dır, tam m vä hem- yinmägän edi;
mä nersä ırdır, toy a kelü ”. 12
vä a a: “Ey dost! – dedi, – bu yer ä ne-
5
Ama anlar ınkâr ılab ketdilär: birisi çä kirdü meclis lib sı yo ekän?” Vä ce-
zemıninä vä birisi tic retinä; v bsız aldı.
6
vä al anlar anı ıdmetkârların tutıb 13
Pes h ıdmetkârlarına aytdı: “El-
cef ılab anlarnı atil etdilär. lärin vä aya ların ba layıb anı alu vä tı da
7
Ama h munı e idüb ı ımdan girift r bol an ara ulı da bra ı ; anda yı lama -
boldı vä le kerin ırs l ılab ol atil ıl u- lı vä ti ti nämä li bola”.
çılarnı helâk etdi vä anlarnı ehrin yan- 14
Zır da av t bolınmı lar köbdir, ama
durdı. ı tiy r bolınmı lar kemdir».
92
, . , 1666
15
Ol va ıt Ferısılär barub mu veret et- rini melekläri kibi bolurlar, kä sm nda
dilär, kä sözindä Anı girift r ılalar. bardır.
16
Pes anlarnı gerdlärin Hır deslilär bi- 30[31]
Ama ölgänlärni ıy metini a -
län A a gönderdilär, deyär ekän: «Ey st d! ında ud ydan sizgä söylengän sözni o u-
biz bilürmiz, kä Sen ad sın, vä ud yolın madu ız mı,
a ı at bilän ta lım ılasın, vä bir kimsädän 31[32]
kä: “Deyämin: br hımni Te risi-
fikirlämäzsin, zır kä damlarnı yüzinä yim, vä s nı Te risiyim, vä Ya bnı
ba mazsın; Te risiyim”? Te ri, ölgänlärni Te risi dä-
[17]
anı üçün bizgä açu söylä: ne fehim güldir, lâkin tiri bol anlarnı Te risi».
ılasın? ay ar a yasa bermek c yiz mi ya 32[33]
Vä al munı e idüb ta lıminä ay-
yo mı?» r n aldılar.
17[18]
Ama sa anlarnı erli in bilüb: 33[34]
Vä çün Ferısılär, Zındı larnı ündä-
«Ma a ne üçün ımti n ılasın, ey ikiyüz- mäy aldukın e idüb, cem boldılar.
lilär? – dedi. – 34[35]
Vä anlardan biri, kä eri atçı edi,
18[19]
Yasa a çäsin ma a körsäti ». Vä A a tecrübä ılab s ’ l etdi, deyär ekän:
A a bir din r keltirdilär. [36]
«Ey Mu allim! eri atda ulu üküm
19[20]
Pes Ol anlar a aytdı: «Bu ret vä nedir?»
üst yazusı kimni kidir?» 35[37]
sa a a aytdı: «Rabb-i llahı nı bü-
20[21]
Anlar: « ay arnı kidir», – dedilär. tün albi bilän, vä bütün c nı bilän, vä
Pes anlar a aytdı kä: « ay arnı nersälärin hemeki kö ili bilän seväsin, –
ay ar a yenä berü , vä ud y nersälärin 36[38]
evvelki vä büyük üküm budır;
ud y a berü ». 37[39]
vä ikinçisi a a o ur, kä budır: n
21[22]
Vä munı e idüb ta accüb ıldılar vä özü kibi seväsin;
Anı oyab ketdilär. 38[40]
bu iki üküm üstindä hemeki Tevr t
22[23]
Vä ol hemän kündä Zındı lar, kä ı- vä pey amberlär ıllayıb [ lyb] duralar».
y met yo dır deyälär, A a keldilär vä s ’ l [41]
Vä Ferısılär cem bolıb durdu larında
ılab dedilär sa anlar a s ’ l ılab dedi
23[24]
kä: «Ey st d! Musa aytdı: “Eger bir 39[42]
kä: (67) «Mesı üçün ne ann ıla-
evlâdsız kimsä ölsä, arında ı tunın nikâ sız? – dedi, – kimni o lıdır?» Anlar: «D -
bilän alub arında ına tu ım opara”; vudnı ki», – a a dedilär.
24[25]
bizdä (66) da ı yedi arında bar edi; 40[43]
Pes Ol anlar a aytdı: «Alay bolsa,
vä evvelki tun aldı vä nesilsiz öldi, tu- D vud r da Anı neçä Rabb o ur, deyär
nın arında ına oyar ekän; ekän:
25[26]
ikinçi da ı olay etdi, vä üçinçi, ye- 41[44]
“Rabb menüm Rabbim ä aytdı: Me-
dinçi äçä; nüm r stımda oltır, Men du manları nı Sa-
26[27]
vä e so ra tun vef t etdi; a aya astı ıl ança”?
27[28]
pes ıy met künindä yedisindän 42[45]
Pes eger D vud Anı Rabb tesmiyä
kimni tunı bola? zır kä hemmäsini - etsä, anı o lı neçä bola?»
tunı edi». 43[46]
Vä hıç bir kimsä A a bir söz bilän
28[29]
sa cev b berüb anlar a aytdı: ud- cev b bermägä dır dägül edi; vä ol kündän
dıs Yazularnı vä udret-i ud ynı bilmäyib so ra bir kimsä A a artu s ’ l ılmaga
azursız, ayret tabmadı.
29[30]
zır kä ıy metdä hem nikâ ılmaz-
lar, hem nikâ lı a berilmäzlär, lâkin Te -
93
., . , 1820
Yigirmi üçinçi fa ıl
[1]
Ol va ıt sa al lar a vä gerdlärinä 16
Vay sizgä, ey k r ıl vızlar, kä deyäsiz
söylädi, deyär ekän: kä: “Her kim c mi üçün nd içsä, bir nersä
2
«Yazuçılar vä Ferısılär Musanı kürsı- dägüldir, ama her kim c mi ni altunı üçün
sindä oltırurlar; nd içsä, borçlıdır”.
3
pes sizgä her ne tutma emir etsälär, tu- 17
Ey ma lar vä k rlär! aysı ulu dır:
tu vä ılu , ama anlarnı amellärinä körä altun mı ya altunnı ta dıs ıl an c mi mi?
amel ılma , zır emir buyururlar, ama da- 18
Vä: “Her kim me ba üçün nd içsä,
ı amel etmäzlär, bir nersä dägüldir, – (deyäsiz), – ama her
4
zır kä a ır vä kötärilmäz yüklär ba - kim anı üstindä bol an hedıyä üçün nd
lab damlarnı enlärinä oyıb duralar, ama içsä, borçlıdır”.
özlär bir barma bilän anlarnı areket ıl- 19
Ey fehimsizlär vä k rlär! aysı ulu dır:
maga istämäzlär; hedıyä mi ya hedıyäni ta dıs ıl an me ba
5
vä tam m amellärin ılurlar, kä al a mı?
körinälär: yazılmı du ların ke ılalar vä 20
Anı üçün her kim me ba üçün nd
lib slarını eteklärin büyük ılalar; içsä, anı üçün vä anı üstinä bol an tam m
6
vä iy fetlärdä e b ıskemlälärni vä nersälär üçün nd içür;
mecma larda e b kürsılärni severlär, 21
vä her kim c mi üçün nd (69) içsä,
7
vä bazarlarda selâm vä damlardan: anı üçün vä anı içindä s kin bol an üçün
“Rabbı! Rabbı!” – ısimlämä . nd içür;
8
Ama siz Rabbı ısimli bolma , zır kä 22
vä her kim sm n üçün nd içsä, ta t-i
bir mu allimi iz bardır, ya nı Mesı dir, vä ud y üçün nd içür vä anı üstinä Oltır an
hemeki siz arında larsız; üçün.
9
vä zemındä bir ki i ä ata demä , zır kä 23
Vay sizgä, ey yazuçılar vä Ferısılär, iki-
bir Ata ız bardır, kä (68) sm ndadır; yüzlilär, zır kä na na , vä nıs n, vä kim-
10
vä siz mu allim ısimli bolma , zır kä n n ö rin alasız, vä eri atnı ziy dä ulu
bir Mu allimi iz bardır, ya nı Mesı dir. nersälärin terk ıldu ız, ya nı ad let, ra -
11
Ama siznü içi izdä ulu bol an kimsä met vä ım n; munlarnı ılma vä anlarnı
ıdmetkârları ız bola; terk ılmama keräk edi.
12
vä her özini ulu la an kimsä alça lana, 24
Ey k r ıl vızlar, kä çıbın süzdürürsiz,
vä her özini alça la an kimsä ulu lana. vä devä yutursiz!
13
Ama vay sizgä, ey yazuçılar vä Ferısı- 25
Vay sizgä, ey yazuçılar vä Ferısılär,
lär, ikiyüzlilär, zır kä Memleket-i sm n ikiyüzlilär, zır kä ade ni vä aba nı tı
damlarnı aldında aparsız, vä özü iz kir- arafın p k ılasız, ama içindä ama kârlı -
mäzsiz, vä kirgänlärni kirmägä oymaysız. dan vä perhızsizlikdän toladır.
14
Vay sizgä, ey yazuçılar vä Ferısılär, iki- 26
Ey k r Ferısılär! ade ni vä aba nı
yüzlilär, zır kä tul tunlarnı üylärin a ay- iç arafın evvel p k ıl, kä tı arafı da ı p k
sız vä bah n üçün uzun nam zlar ılursız: bola.
munı üçün artu ra a b alursız. 27
Vay sizgä, ey yazuçılar vä Ferısılär, iki-
15
Vay sizgä, ey yazuçılar vä Ferısılär, iki- yüzlilär, zır a armı gûrlar a o ursız, kä
yüzlilär, zır kä de iz vä zemın tola ursız tı arafda d güzäl körinälär, ama içlärin-
dıni iz ä bir dındä ılmaga; vä boldu dan dä ölmi lärni süyäklärindän vä her n p k-
so ra özü izdän iki mertebä ziy dä anı ıbn-i likdän toladır;
l-cehennem ılursız. 28
olay da ı siz tı arafda damlar a
94
, . , 1666
dil körinäsiz, ama iç arafda ikiyüzlilikdän amçılursız, vä ehirdän ehir ä derd ı-

vä r stsızlı dan tolasız. lursız;
29
Vay sizgä, ey yazuçılar vä Ferısılär, iki- 35
kä zemın üstinä tökülgän ıdd an-
yüzlilär, zır kä pey amberlärni abirlärin nı hemmäsi siznü üsti iz ä tü ä, ıdd
im ret ılasız vä dillärni türbälärin ziy- H bılni anından Bara iy nı o lı Zekerı-
netli ılasız, y nı anınaça, kä c mi bilän me ba ara-
30
vä deyäsiz kä: “Eger biz atalarımıznı sında anı öldürdü iz.
künlärindä bolmı esäk, pey amberlärni 36
Men sizgä r st deyämin, kä munlarnı
atında anlarnı mü reketi bolmaz edi”; hemmäsi bu aba a üstinä kelür.
31
pes siz özü iz ä d güv hlı ılasız, 37
Ey pey amberlärni öldürgän vä sa a
kä siz pey amberlärni öldürgänlärni o ıl- gönderilmi lärni ta bilän ta la an Yer a-
larısız; lım! Yer alım! neçä kerä o ılları nı cem
32
pes ataları ıznı ölçisin toldurı . etmägä istädim, tavu balaların anadlarını
33
Ey (70) yılanlar efa ılärni z däsi! d - astına cem ıldıkı kibi, vä siz istämädü iz!
za u batından neçä açursız? 38
Ba , siznü nä iz vır n bolıb sizgä
34
Munı üçün, ba , pey amberlär, vä d - almı dır.
n lar, vä kâtibılär sizgä gönderäyin [gönde- 39
Anı üçün sizgä deyämin, kä mundan
zäyin], vä anlardan ba ı atil ılursız, vä so Meni körmäzsiz, t ol zam n aça kä:
ba ı çlursız, vä mescidläri izdä ba ı “Rabbni ısmindä kelgän müb rekdir” –
demägänçä!
Yigirmi dördinçi fa ıl
[1]
Pes sa tı arı çı ub c mi dän ketdi; vä memleket memleket üstinä, vä açlı lar, vä
gerdläri A a keldilär c mi ni im retin nlar, vä zelzeletlär ba ı yerlärdä bola-
A a körsätmägä. lar;
2
Vä sa anlar a aytdı: «Bu nersälärni 8
vä bu hemeki nersälär belâlarnı ıbti-
hemmäsin körmäz misiz? Men sizgä r st d sıdır.
deyämin, kä bu yerdä ta ta üstindä yı ıl- 9
Vä ol va ıt Menüm ısmim sebebindän
mayıb almaz». sizni cef çekmägä teslım ılurlar, vä sizni
3
Vä Zeyt n ta ı üzerinä oltırdu ında - öldürürlär, vä hemeki al sizgä du man
gerdläri A a penh nça keldilär, deyär ekän: bolurlar;
«Bizgä ı bar ıl, bu nersälär ne va ıtda v i 10
ol zam n köb kimsälär açuvlanurlar, vä
bolalar? vä (71) Seni keli i vä düny nı bir birin teslım ılurlar, vä bir birinä du -
so ını alâmeti ne bola?» manlı ılurlar;
4
Vä sa cev b berüb allar a aytdı: «Kö- 11
vä dor pey amberlär çı ub kelürlär
rü , kä bir kimsä sizni azdurmasun, zır vä köb kimsälär azdururlar;
kä köb kimsälär Menüm ısmimdä kelürlär, [12]
vä gün h köb boldu ı üçün köb kim-
deyär ekän kä: “Men Mesı im”, – vä köb säni mu abbeti sovu lana;
kimsä azdururlar. 12[13]
ama her so aça abır ıl an kimsä
6
Vä cenklär vä cenklärni aberlärin e i- alâ bola.
dürsiz. Körü , kä mu arib bolmayasız, zır 13[14]
Vä P d hlı nı bu Ya ı aberi ta-
kä bu hemmä nersä bolma keräk, ama so m m ceh nda va bolınur, hemeki avım-
hen z dägüldir; lar a eh det üçün; ol zam nda so kelür.
8[7]
zır kä ayfa ayfa üstinä dura, vä 14[15]
Anı üçün açan D niy l pey am-
95
., . , 1820
berdän söylenmi “ ar b ıl an ker hetni” vä celâl-i a ım bilän sm nnı bulutlarında

mu addes mekânda durur ekän körsä iz, – kelür ekän körürlär;
o u an a lasun, – 30[31]
vä feri tälärin rnı ulu v zı bilän
15[16]
ol zam n Yah dıyetdä bol anlar ta - ırs l ıla, vä mu t rların dört arafdan cem
lar a açsunlar; ılurlar felekni ser adlarından ser adları-
16[17]
nä üstindä bol an nädän bir ner- naça;
sä alma a enmäsün; 31[32]
Pes ıncır a açından (73) bir masal
17[18]
vä a r da bol an lib sların alma a ögreni : açan buda ı yum a bolıb yafra -
yenä aytmasun. lar çı arsa, yaz ya ındır, deb bilürsiz;
18[19]
Vay da ı yükli bol anlar a vä emçäk 32[33]
vä hem da ı açan bu nersälärni
(72) emizgänlär ä ol künlärdä! hemmäsin körsä iz, bilü , kä ya ındır, ya -
19[20]
Ama du ılu , kä açı ız hem ı - nı apularnı atında.
da, hem sebt künindä bolmasun; 33[34]
Sizgä r st deyämin, kä bu aba a
20[21]
zır kä ol va ıt a ım mu ıbet bola; keçmäz, tam m bu nersälär kâmil bolma-
anı kibi düny nı ıbtid sından l va tı- ança;
aça bolmı dägül edi hem hıç bolmaz. 34[35]
sm n vä zemın zav l bolıb keçürlär,
21[22]
Vä eger ol künlär ıs a buyurılma- ama Menüm sözlärim zav l bolıb keçmäz-
ganlar esä, hıç bir cesedli alâ bolmaz edi; lär.
ama mu t rlarnı rı üçün ol künlär ıs a 35[36]
Ama ol kün vä s at bir kimsä bil-
bolurlar. mäz, meleklär-i sm n da ı bilmäzlär, me-
22[23]
Pes eger sizgä bir kimsä: “Ba , Me- ger Menüm Atam bolmazsa;
sı mundadır”, – ya: “Anda”, – deyürsä, [37]
ama N nı künlärindä neçä bolmı
inanma . esä, nsan O lını kelmäsi ol hemän va
23[24]
Zır kä dor Mesı lär vä yalan pey- üzrä bola;
amberlär çı ub kelürlär vä a ım alâmet- 36[38]
zır f ndan evvel bol an künlärdä
lär vä yetlär körsätürlär, ol adar kä, eger neçä yeyüb, içüb, nikâ ılab, evlendürmi -
mümkin esä, mu t rlarnı azdururlar edi. lär esä, N ke tı ä kirdiki kün äçä,
24[25]
Ba , sizgä evvel ı b r etdim. 37[39]
vä neçä bı- aber bolmı lar esä, f n
25[26]
Pes eger sizgä: “Ba , yabandadır”, kelüb hemmäsin kedürmägänçä, bu hemän
– deylärsä, tı a çı ma ; ya: “Ba , iç va üzrä nsan O lını kelmäsi bola;
üylärdä”, – deylärsä, inanma ; 38[40]
ol zam n iki kimsä a r da bolurlar:
26[27]
zır kä yaldurım Ma ri dän çı ub birisi alına, vä birisi terk bolına;
Ma rib äçä neçä yaldursa, nsan O lını 39[41]
iki tun degirmändä tartıb dururlar:
kelmäsi da ı olay bolur; birisi alına, vä birisi terk bolına;
27[28]
zır le her ne yerdä bar esä, ol yerdä 40[42]
Pes uyanı bolıb duru , zır kä, Rab-
köcügänlär cem bolurlar; bi iz ne s atda kelür, deb bilmäzsiz.
28[29]
hemän dem ol künlärni mu ıbetin- 41[43]
Ama munı bilü , kä eger ib-i -
dän so ra uya ara ulanmı bola, vä ay nä, ara çı ne s atda kelür, deb bilmi esä,
aydınlı ın bermäy, vä yılduzlar felekdän uyanı bolıb durur edi vä näsin bozılma a
tü ürlär, vä sm nnı uvvetläri silkinmi oymaz edi.
bolalar; 42[44]
Munı üçün siz da ı ır bolu ,
29[30]
ol va ıt alâmet-i bn-i nsan felek- zır kä siz ann ılmadu ı ız s atda bn-i
dä hir bola; vä ol va ıt cemı zemınni nsan kelür.
abıläläri yı ılurlar, vä bn-i nsan udret 43[45]
Pes ol emın vä d n ıdmetkâr kim-
96
, . , 1666
dir, kä ocası anı ay l üstinä oydı va ıt [49]

vä ıdmetkârda larına urma a vä
üzrä anlar a a m bermägä? m stlar bilän yemägä vä içmägä ba lursa,
[46]
Ol ıdmetkâr (74) müb rek, kä iygäsi 47[50]
ann ılmadıkı kündä vä bilmädiki
kelüb anı olay amel ılur ekän tabur; s atda ol ıdmetkârnı ocası kelür
45[47]
sizgä r st deyämin, kä anı hemmä 48[51]
vä anı iki kesüb na ıbin ikiyüzlilär
anı m lını üstinä oya. bilän mu arrer ıla; ol yerdä yı lama lı vä
46[48]
Ama eger ol ıdmetkâr er bolıb fik- ti ti nämä li i bola».
rindä: “ ocam anı kelmäsin keç ılur”, –
desä
Yigirmi be inçi fa ıl
[1]
«Ol zam n Memleket-i sm n on ız- O lı ne kündä ya ne s atda kelür, deb siz
a o ur, kä am d nların alub küyävni yo- bilmäzsiz.
lı ma a [yoll m a] çı dılar. 12[14]
Zır Memleket-i sm n ıra yer ä
[2]
Vä anlardan be i d n lar edi vä be i sefer ıl an dam a o ur, kä ıdmetkârların
ma lar edi. ça ırıb anlar a m lların teslım etdi;
2[3]
Vä ma bol anlar am d nların al- 13[15]
vä birisinä be an r, vä birisinä
dılar, ama özlärini bilän ya almadılar. iki an r, vä birisinä bir an r berdi, her
3[4]
Ama d nı mandlar savıtlarında ya vä birisinä öz biliyetinçä: vä ol va ıt yol a
am d nların aldılar. tü üb ketdi.
4[5]
Vä küyäv to ta ılab durdu ında 14[16]
Pes ol be an r al an kimsä bardı
hemmäsi közlärin yumıb uyudılar. vä anlar bilän tic ret ılab ayrı be an r
5[6]
Vä dün ortasında: “Ba , küyäv kelür, ta ıl etdi;
a a yolı ma a çı u ”, – deb bir v z boldı. 15[17]
vä hem iki ( an r) al an kimsä olay
6[7]
Pes hemeki ızlar durub am d nların etdi vä da ı ayrı iki an r ta ıl ıldı;
r st etdilär. 16[18]
ama birin al an kimsä bardı vä ze-
7[8]
Vä bı-fehim bol anlar d nı mandlar a mın ä azıb ocasını a çäsin penh n etdi.
aytdılar kä: “Ya ı ızdan bizgä berü , zır 17[19]
Vä köb zam ndan so ra ol ıdmetkâr-
kä bizim am d nlarımız sönmi bolıb ket- larnı ocası kelüb anlar bilän es bla dı.
dilär”. 18[20]
Pes be an rnı al an kelüb ayrı
8[9]
Ama d nı mandlar cev b berüb: “Be- be an r keltirdi deyär ekän: “Ey a ret!
ralmazmız, – dedilär, – yed, bizgä vä siz- ma a be an r teslım ıldu ; ba , anlar-
gä yetmäz, ama andan evvel sat anlar a ba- dan da ı ayrı be an r ta ıl etdim”.
rub özi iz üçün (75) satıb alu ”. 19[21]
Pes ocası a a: “Ey, ferın, emın
9[10]
Vä satıb alma a bardu ları zam nda vä nıkı ul! az nersälärni üstindä emın
küyäv keldi, vä ır bol anlar anı bilän boldu , – dedi, – köb nersälärni üstinä seni
meclis ä kirdilär, vä apu apandı; oyayın; ocanı n dına kir”.
10[11]
vä andan so ra ayrı ızlar da ı ke- 20[22]
Vä iki an rnı al an da ı kelüb: “Ey
lüb: “Ey a ret! ey a ret! bizgä aç”, – de- a ret! – dedi, – (76) ma a iki an r teslım
dilär. ıldu ; ba , anlardan ayrı iki an r ta ıl
11[12]
Ama ol cev b berüb aytdı: “Sizgä etdim”.
r st deyämin, kä sizni bilmäm”. 21[23]
Vä ocası a a: “Ey, ferın, emın vä
[13]
Pes uyanı bolıb duru , zır kä nsan nıkı ul! az nersälärni üstindä emın bol-
97
., . , 1820
du , – dedi, – köb nersälärni üstinä seni berdü iz; susadım, vä Ma a içürdü iz; -
oyayın; ocanı n dına kir”. rib edim, vä Meni özi iz ä aldu ız;
22[24]
Pes ol bir an r al an kimsä kelüb: 34[36]
lib ssız edim, vä Ma a kiydürdü iz;
“Ey sul n! sen at damsın, kä ekmädü i vä renc edim, vä Ma a ziy ret ıldu ız;
yerdä piçkän vä ça madu ı yerdä cem ıl- zind nda edim, vä Ma a keldü iz”.
an seni bildim, – dedi; – 35[37]
Ol zam n dillär A a cev b berür-
23[25]
vä avf ılab, barub zemın içindä an- lär, deyär ekän: “Ya a ret! açan Seni aç
rı nı penh n etdim; ba seni ki sendä bar”. bolıb kördük vä Sa a a m yedürdük? ya
24[26]
Vä ocası cev b berüb a a aytdı: susamı körüb içürdük?
“Ey, erli vä bı-kâr ul! ekmädü im yerdä 36[38]
açan Seni rib bolıb kördük vä
piçdü imni vä ça madu ım yerdä cem özimiz ä aldu ? ya kiyimsiz körüb Seni
ıldu ımnı bildü ; kiydürdük?
25[27]
anı üçün a çämni arr flar a bermi 37[39]
ya açan Seni asta ya zind nda
esä keräk edi, vä keldü imdä menümki körüb Sa a keldük?”
mu mele bilän alur edim; 38[40]
Pes P d h cev b berüb anlar a de-
26[28]
bu sebebdän an rnı andan alu vä yür: “Sizgä r st deyämin, kä bu Menüm a-
on an rlı a berü ; rında larımnı e küçiklärini birisinä ne
27[29]
zır her kimdä bar esä, a a berilä, vä adar amel ılmı esä iz, ( ol adar) Ma a
a a ziy dä bola, ama her kimdä yo esä, bar ıldu ız”.
boldu ı nersä da ı andan alına; 39[41]
Pes ol zam n sol arafında bol anlar-
28[30]
vä ol bı-fayda ulnı tı arafda bol- a deyür: “Ey mel ûnlar! Mendän ayrılu
an ulmet ä salu : anda yı lama lı vä ti ebedı ate ä, kä ey n vä melekläri üçün
ti nämä li bola”. ırlanmı dır;
29[31]
Vä açan bn-i nsan Öz celâletindä 40[42]
zır kä Men aç edim, vä Ma a a m
kelsä vä hemeki uddıs meleklär Anı bilän bermädü iz; susadım, vä Ma a içürmädü-
kelsälär, ol va ıt ulu lı ını ta tı üstinä ol- iz; 41[43] rib edim, vä Meni özü iz ä al-
tırur; madu ız; lib ssız, vä Ma a kiydürmädi iz;
30[32]
ol va ıt cemı ayfalar Anı u rın- vä renc vä zind nda edim, vä Ma a ziy ret
da cem bolurlar; vä anlarnı biri birindän ılmadu ız”.
ayırur, ya nı çob n oylarnı eçkilärdän ayır- 42[44]
Ol zam n anlar A a cev b berürlär,
du ı kibi; deyär ekän: “Ya a ret! açan Seni aç, ya
31[33]
vä oylarnı r st arafına, vä eçkilärni susamı , ya rib, ya lib ssız, ya asta, ya
sol arafına oyur. zind nda körüb Sa a ıdmet ılmadu ?”
32[34]
Pes ol va ıt (77) P d h r st ara- 43[45]
Pes Ol (78) anlar a cev b berüb
fında bol anlar a deyä: “Kelü , ey Me- deyär: “Sizgä a ı bilän deyämin, kä mun-
nüm Atamnı müb rekläri, düny bin larnı e küçikinä neçä amel ılmamı esä-
bolındu dan siznü üçün ırlanmı Mem- iz, Ma a da ı olay amel ılmadu ız”.
leketni mır s yeyü ; 44[46]
Vä munlar d yım a b a barurlar,
33[35]
zır kä Men aç edim, vä Ma a a m ama ad lar – ebedı ay t a».
Yigirmi altınçı fa ıl
[1]
Vä v i boldı, kä sa bu sözlärni bitür- Fı ı bola, vä nsan O lı ada lanma a tes-
dükindän so ra gerdlärinä aytdı: lım bolınur».
2
«Siz bilürsiz, kä iki kündän so ra iyd-i 3
Ol zam n ulu ım mlar, vä yazuçılar, vä
98
, . , 1666
al nı artları ay f -yi n m ba ım mnı 20

Vä m keldükindä on iki bilän birgä
div n näsindä cem boldılar; oltırdılar;
4
vä mu veret ıldılar, kä ılä bilän sanı 21
vä yeyüb durdu larında Ol aytdı: «Siz-
tutıb öldürälär; gä r st deyämin, kä biri iz Meni teslım
5
ama iyd künindä dägül, – dedilär, – t amel ılur».
al da sûri bolmay. 22
Pes anlar yetçä amgın boldılar vä
6
Vä sa Beyt any da bolındu da, alaten- her birisi A a: «Ya Rabb! men miyim?» –
lü Sim nnı üyindä, demägä ba ladılar.
7
pes A a bir tun keldi, kä bah lı ya nı [23]
Vä Ol cev b berüb aytdı: «Menüm bi-
bir i äsi bar edi, vä ( sa) oltırdu ında ba ı- län ab a el batur an kimsä hemän Meni
na tökdi. teslım ılur;
8
Ama gerdläri munı körüb a ablan- 23[24]
vä nsan O lı kedür, anı a ında
dılar vä dedilär kä: «Bu ne üçün ı r f boldı?» yazılmı kibi, ama vay ol dam a, kä se-
9
Zır kä bu ya köb a çä ä satılma a vä bebindän nsan O lı teslım bolınur: ol
fa rlar a berilmägä mümkin edi. dam a nık bolur edi, eger do ma an esä».
10
Vä sa bu ma n a layıb anlar a aytdı: 24[25]
Vä Anı teslım ıl an Yah d cev b
«Bu tun a ne üçün za met ılasız? zır berüb aytdı: «Ya Rabb! men miyim?» A a:
kä Ma a nıkû amel i lädi; «Sen d aytdu », – dedi.
11
zır her zam n fa rlar sizdä bar, ama 25[26]
Vä yedüklärindä sa n n alub bere-
Men her zam n sizdä dägülim; ketläyib paraladı vä gerdlär ä berüb aytdı:
12
anı üçün bu tun bu ya nı tenim üsti- «Alu , yeyü : Menüm tenim (80) budır».
nä sal an – defnim üçün saldı; 26[27]
Pes ade ni alub ükür ılab anlar a
13
sizgä r st deyämin, kä her ne yerdä berdi deyär ekän: «Hemä iz mundan içü ,
bu ncil va bolınsa, tam m düny da (79) 27[28]
zır bu, Ya ı Va ıyet anımdır, kä
bu tun ıldıkı amel da ı söylenmi bola köb kimsä üçün tökilmi dir gün hlar afuv
anı y d ılmasına». bolma üçün.
14
Ol va ıt on ikini birisi, kä Yah d 28[29]
Ama sizgä deyämin, kä mundan so
s ry ı ısimli edi, ulu ım mlar a bardı, bu üzüm yemi indän içmäyim t ol kün-
15
deyär ekän: «Ma a ne bermek hlay- äçä, kä Atamnı Memleketindä siznü
sız, vä men Anı sizgä teslım ılayın?» Vä bilän ya ıdan içäyin».
anlar otuz kümi a çä a a ta yın etdilär; 29[30]
Vä tesbı ılab Zeyt n ta ına çı ub
16
vä ol hemän va ıtdan fur at izlädi Anı bardılar.
teslim ılma a. 30[31]
Ol zam n sa anlar a aytdı kä: «Ya-
17
Vä am rlanmagan n n iydini evvel- zılmı dır kä: “Çob nnı urayın, vä oyları
kisindä gerdlär sa a kelüb A a aytdılar: [ oylarnı] mütefarrı bolurlar”;
« anda istürsin, kä biz fı ı yemäsin Sa a 31[32]
ama yenä opdu ımdan so ra Celıl-
ır ılayı ?» ä sizdän evvel barayın», – (dedi).
18
Vä Ol aytdı: « ehir ä baru fel n kim- [33]
Pes Pe ros cev b berüb A a aytdı:
sä ä vä a a deyü : st d deyür, kä zam - «Eger hemmä Seni üçün u alansalar,
nım ya ındır; gerdlärim bilän seni a- men hıç u alı bolmam».
tı da fı ı nı yeyäyin». [34]
sa a a aytdı: «Sa a r st deyämin, kä
19
Vä gerdlär, sa anlar a emir ıldıkı bu keçä or s ötmäzdän evvel üç mertebä
kibi etdilär vä fı ı nı ır etdilär. Ma a ınkâr ılursın.
32[35]
Pe ros a a aytdı: «Eger Seni bilän
99
., . , 1820
ölsäm, her kez sa a ınkâr ılmam». Vä he- bir büyük cem at ılıçlar vä a açlar bilän
meki gerdlär olay aytdılar. anı bilän birgäçä edi.
33[36]
Ol va ıt sa anlar bilän Ce sim nä 44[48]
Vä Anı teslım ıl an anlar a ni n
ısimli bir yer ä kelüb gerdlärinä aytdı: berdi, deyär ekän: «Men öpäyin degän Kim-
«Bu mekânda siz oltıru , Men anda barub sä hemän Oldır, Anı tutu ».
du ıl ança». 45[49]
Vä ol s atda sa a kelüb aytdı: «Se-
[37]
Vä Pe rosnı vä Zebedıni iki o lın bir- lâm, Rabbı!» – vä öpdi.
gäçä alub ay ulu bolma a vä am çekmä- 46[50]
Pes a a: «Ey dost! ne üçün keldü ?»
gä ba ladı. – dedi. Ol zam n anlar kelüb sa a ellärin
34[38]
Ol zam n anlar a aytdı: «Menüm oyab Anı tutdılar.
c nım tam m ölüm äçä yetçä ay ulu 47[51]
Vä ba , sa yanında bol anlarnı bi-
bolmı dır; siz bu yerdä alub Menüm bilän risi el uzadıb ılıçın çı arub ba (82) ım m-
uyanı duru ». nı bir ulına urub ula ın kesüb aldı.
35[39]
Vä anlardan azra barub yüzinä tü - 48[52]
Pes sa a a aytdı: « ılıçı nı yerinä
di vä du ıldı, deyär ekän: «Ey Menüm sal, zır kä hemmä ılıç al anlar ılıç bilän
Atam! eger mümkin bolsa, bu ade Men- helâk bolalar;
dän keçsün, (81) ama hladukım kibi bol- 49[53]
ann ılur mısın, kä el l Atam a ıs-
masun, ama Sen hladukı kibi». tid ılma a dır dägülim, vä meleklärdän
36[40]
Vä gerdlärinä kelüb anlarnı uyu- Ma a on iki far dan ziy dä göndürür edi?
mı tabdı vä Pe ros a aytdı: «Ey , bir s at- 50[54]
ama, göndürsä, yazular neçä tam m
aça Menüm bilän uyanı durma a dır bolalar? Anı üçün olay v i bolma ke-
bolmadu ız mı? räkdir».
37[41]
uyanı bolu vä du ılu , kä tecrü- 51[55]
ol s atda sa cem at a aytdı: «Bir
bä ä kirmäyäsiz: elbetdä, c n ır, ama o ru ar usına çı ma kibi çı du ız mı
cesed a ıfdir». ılıçlar vä a açlar bilän Meni tutma a? Her
38[42]
Vä yenä ikinçi mertebä barub du kün atı ızda c mi dä ta lım ılab oltırdım,
ıldı, deyär ekän: «Ey Menüm Atam! bu vä Meni tutmadu ız.
ade Mendän keçmägä mümkin bolmasa, 52[56]
Ama bu hemmä v i boldı, kä pey-
eger içmäzsäm, Seni ır deti bolsun». amberlärni yazuları tam m bolalar». Ol
39[43]
Vä pes kelüb anlarnı yenä bda tab- zam n hemeki gerdlär Anı terk ılab aç-
dı, zır kä anlarnı közläri a ırlar edi. dılar.
40[44]
Pes anlarnı oyab yenä ketdi vä 53[57]
Vä sanı tut anlar ba ım m ay -
üçinçi mertebä du ıldı, hemän sözlärni f a iletdilär, kä anda yazuçılar vä artlar
söylär ekän. cem bolıb durdılar.
41[45]
Ol va ıt gerdlärinä kelüb anlar a 54[58]
Vä Pe ros ıra dan Anı artunça yüri-
aytdı: «Andaça uyu vä r at alu ; ba , di ba ım mnı sar yınaça vä içinä kirüb
s at ya ındır, vä nsan O lı gün hkârlarnı ıdmetkârlar bilän oltırdı so nı körmek
ellärinä teslım bolmı tır; üçün.
42[46]
öri duru , kedäyi , ba , Meni teslım 55[59]
Vä ulu ım mlar, vä artlar, vä bü-
ıl an kimsä ya ındır». tün div n sa a ar u yalan eh det alab et-
43[47]
Vä Ol hen z söyläb durdukında, dilär, kä Anı atil ılalar;
ba , Yah d , kä on ikini birisi edi, keldi, 56[60]
ama tabmadılar; vä kerçek, köb ya-
vä ulu ım mlardan vä al nı artlarından lan hidlär keldüklärindän so ra hıç tabma-
dılar; tam m ırda iki yalan hid keldilär
100
, . , 1666
57[61]
vä aytdılar: «Bu dedi kä: “ llahnı [68]
deyär ekän: «Pey amberli ıl, ey
c mi in bozma a vä üç kündän anı yenä Mesı , Seni ur an kimdir?»
im ret etmägä dırım”». 63[69]
Vä Pe ros tı arıda eyv nda oltırdı,
58[62]
Pes ba ım m öri durub A a aytdı: vä bir kenız a a kelüb dedi kä: «Sen da ı
«Hıç cev b bermäz misin? munlar Sa a ar- Celılli sa bilän birgä edü ».
u ne güv hlı ılurlar?» 64[70]
Ama ol hemmäsini u rında ınkâr
59[63]
Ama sa söylämäy aldı. (83) Pes ılab: «Sen dedüki ni bilmäm», – dedi.
ba ım m cev b berüb A a aytdı: «Tiri 65[71]
Vä apudan çı du ı zam nda da ı
llah üçün Sa a nd içdürämin, kä bizgä bir kenız anı körüb anda ır dur anlar a
deyäsin, eger Mesı bn-i llah esä ?» aytdı: «Hem bu N ıratlı sa bilän birgä edi».
60[64]
Pes sa a a: «Sen d aytdu , – dedi, 66[72]
Vä yenä nd bilän ınkâr ılab: «Ol
– ama sizgä deyämin, kä mundan so ra dam kim edi ekän, bilmädim», – dedi.
nsan O lın udretni r stında oltırur vä 67[73]
Vä azra dan so ra anda dur anlar
sm n bulutlarında kelür ekän körürsiz». kelüb Pe ros a aytdılar: « a ı atda sen da-
61[65]
Ol va ıt ba ım m lib sın yırtdı, ı anlardansın, zır kä seni laf ı seni be-
deyär ekän kä: «Küfür söylämi dir! da ı y n ılur».
hidlär bizgä ne keräk? Ba , ekn n anı 68[74]
Ol zam n (Pe ros) lâ net vä yemın
küfrin e itdü iz siz! ılmaga ba ladı, deyär ekän: «Ol damnı
[66]
neçä ann ılasız?» Vä anlar cev b bilmädim», – deb, vä hemän dem or s ötdi.
berüb: «Ölüm ä müsta a dır», – dedilär. 69[75]
Vä Pe ros, sa a a söylädiki sözni
62[67]
Ol zam n yüzinä tükürdilär [tukardi- y d etdi, kä (bu edi): « or s ötmäzdän ev-
lar], vä A a tabançılar urdılar, vä ayrılar el vel üç mertebä Ma a ınkâr (84) ılursın».
ayası bilän urdılar, Vä tı arı çı ub zar-zar ılab yı ladı.
Yigirmi yedinçi fa ıl
[1]
Vä çün ab kelgändä cemı ulu bilän satıb aldılar riblär anda defin ılma
ım mlar vä al nı artları sa a ar ı mu - üçün;
veret ıldılar, kä Anı öldürälär; 6[8]
anı üçün ol yer an yeri ısimlidir ta-
2
vä Anı ba lab iletdilär vä Pont s Pil s m m bu kün äçä.
kim ä teslım etdilär. [9]
Ol zam n Eremiy pey amberdän söy-
[3]
Pes Anı teslım ıl an Yah d , üküm lenmi söz kâmil boldı, kä demi edi: «Vä
astında tü dükin körüb, pe ım n bolıb otuz kümi a çälärni aldılar Anı bah sın,
otuz kümi a çäni alub ulu ım mlar a vä kä ıymeti kesilmi edi, kä sr yıl o ılların-
artlar a yenä keltirdi, dan ba ı Anı ıymetin kesmi lär edi,
[4]
deyär ekän: « a etdim, zır kä gün h- 7[10]
vä anlarnı çölmekçini yeri üçün ber-
sız annı teslım ıldım». Anlar aytdılar: dilär, ud y ma a ta yın ıldıkı kibi».
«Bizgä ne? Sen anı körüb dur». 8[11]
Vä sa kimni u rında durdı. Vä
3[5]
Pes kümi a çälärni c mi dä bra ıb kim a a s ’ l etdi, deyär ekän: «Sen Ya-
ketdi vä barub özini asdı. h dılärni p d hı mısın?» Vä sa a a aytdı:
4[6]
Vä ulu ım mlar kümi a çälärni «Sen (85) d deyäsin».
alub: «Munlarnı azınä ä salma c yiz dä- [12]
Vä ulu ım mlardan vä artlardan i-
gül, – dedilär, – zır kä annı bah sıdır». kâyet boldu ında hıç cev b bermädi.
[7]
Vä ke ä ılab çölmekçini yerin anlar 10[13]
Ol zam n Pil us A a aytdı: «Mun-
101
., . , 1820
lar ne adar nersälär Sa a ar ı eh det ıl- nä ä keltirdilär vä cemı sip hılärni Anı
du ların e itmäz misin?» atında cem etdilär,
11[14]
Vä a a hıç bir söz ä cev b bermädi, 24[28]
vä lib sın çe üb A a bir ıskerlet c -
olay kä kim bek ta accüb etdi. mä kiydürdilär;
12[15]
Ol iyddä kim al hladı ları 25[29]
vä çe el a açından bir t c urub ba-
bir ma b s z d ılma det bar edi. ına oydılar, vä amı r st elinä berdilär, vä
13[16]
Ol va ıtda anlarnı bir me h r ma - aldında tiz üstinä tü üb A a mas ara ılab:
b sı n m-i B rabb s bar edi; «Selâm, ey P d h-i Yah d!» – dedilär;
14[17]
anı üçün anlar cem boldu larından 26[30]
vä a a tükürib amı nı aldılar vä ba-
so ra Pil us anlar a aytdı: « an ısı hlur- ına urdılar.
sız, kä sizgä z d ılayın: B rabb s mı ya 27[31]
Vä A a ıstihz ’ ılduklarından so ra
sa mı, kä Mesı ısimlidir?» – c mäni Andan çı arub öz lib sın kiydürdi-
15[18]
zır ol bildi, kä Anı aseddän teslım lär vä ç a ada lama üçün Anı iletdilär.
ılmı lar edi. 28[32]
Vä çı du ları kibi Sim n-i n m bir
16[19]
Vä çün ma kemä üstindä oltırıb, ıry nlı er ki i tabdılar vä a a cebirlik ılab
anı tunı a a gönderüb: «Ol ıdd Merd çın ketürtdilär.
bilän hıç i i bolmasun, – dedi, – zır kä bü- 29[33]
Vä ol -yi n m bir mekân a kel-
gün bir dü dä Anı üçün köb za met çek- dilär, kä Ba Çana ını ma alli demekdir;
dim». [34]
vä sirkä öt [hot] bilän arala kan içmek
17[20]
Ama ulu ım mlar vä artlar al - üçün A a berdilär; vä tatdu ından içmek is-
larnı inandurdılar, kä B rabb snı tiläb sanı tämädi.
helâk ılalar. 30[35]
Pes anlar Anı ç a ada lab lib s-
18[21]
Vä kim cev b berüb anlar a aytdı: ların i ä etdilär, ur a bra ur ekän, t kä
«Bu ikisindän an ısın istürsiz, kä sizgä pey amberdän söylenmi söz tam m bola,
z d ılayın?» Vä anlar: «B rabb s», – kä bu edi: «Lib slarımnı özlärinä i ä et-
dedilär. dilär vä be metim üçün ur a bra dılar»;
19[22]
Pil us anlar a aytdı: «Pes sa a, kä 31[36]
vä ol mekânda oltırıb Anı közetdilär;
Mesı ısimlidir, ne ılayın?» Vä hemmäsi: 32[37]
vä Anı ölümini sebebin ba ı üstin-
« ada lansın», – deb a a aytdılar. dä yazılmı oydılar, kä bu edi: «Bu P d-
20[23]
Vä kim: «Ne üçün? – dedi. – Ne h-i Yah d».
er ılmı dır?» Ama anlar ziy däçä ıç ırıb: 33[38]
Ol zam n (87) iki ara çını anı bi-
« ada lansın», – dedilär. län ada ladılar: birisin r stında vä birisin
21[24]
Vä çün Pil us körüb, kä hıç fayda solında.
ılalmadı, ama andan evvel sûri , ol zam n- 34[39]
Vä keçüb yüri änlär A a sökdilär,
da suv aldı vä al nı közindä ellärin yuvdı, ba ların silkür ekän,
(86) deyär ekän: «Bu ıdd nı anından 35[40]
vä aytdılar: «Ey c mi ni boz an vä
gün hsızım. Siz anı körü ». üç kündän anı yenä im ret ıl an! özi ni
22[25]
Vä hemeki al cev b berüb: «Anı nec t eylä vä, çün bn-i llah esä , çdan
anı bizim üstimizdä vä evlâdımıznı üstin- tü ».
dä bolsun», – dedilär. 36[41]
Vä ulu ım mlar yazuçılar vä artlar
23[26]
Ol zam n B rabb snı anlar a z d bilän A a mas ara ılab aytdılar:
ıldı vä sanı amçılayıb Anı ada lanma a 37[42]
« ayrılar alâ etdi, Özini nec t
teslım ıldı. ılalmaz; eger P d h-i sr yıl esä, lâ
[27]
Pes kimni sip hıläri sanı div n - çdan ensün, vä A a ı ti d ılurmız.
102
, . , 1666
38[43]
ud y a tevekkül etdi; el l Anı ba ıb, kä Celıldän sanı artunça keldilär,
nec t etsün, eger Anı hlasa, zır kä: “ bn-i A a ıdmet ılur ekän;
llahım”, – dedi». [56]
vä anlarnı içindä Meryem Macdali-
39[44]
Vä Anı bilän ada lanmı ara - yet, vä Ya b vä Y sıfnı anası Meryem,
çılar da ı Anı olay sökdilär. vä Zebedıni o ıllarını anası bar edi.
[45]
Vä altınçı s atdan to uzınçı s at aça 50[57]
Vä m keldikindän so ra R mtlı
tam m zemın üstindä ara ılı bar edi; Y sıf ısimli bir devletli dam keldi, kä özi
40[46]
vä to uzınçı s at a ya ın boldu da da ı sanı gerdi edi;
sa ulu v z bilän fery d etdi, deyär ekän: 51[58]
ol Pil us a barub sanı tenin tiläk
« lı! lı! l m sab ni?», ya nı «Ya lla- etdi. Ol zam n Pil us tenni kerü berilmek
hım! Ya llahım! Meni ne üçün terk etdü ?» ferm n etdi;
41[47]
Vä ba ı anda dur anlardan munı 52[59]
pes Y sıf tenni alub bir p k ketän
e idüb: «Bu ly s a ça ırıb dura», – dedilär. içindä anı saldı
42[48]
Vä hemän dem anlarnı birisi sekirt- 53[60]
vä özini bir ya ı abrinä anı oydı,
di, vä bulu alub sirkä bilän toldurdı, vä bir kä ta da yonmı edi, vä abirni a zına bir
amı a salıb A a içürdi; ulu ta avdurıb ketdi.
43[49]
ama ayrılar: « oy, – dedilär, – kö- 54[61]
Vä Meryem Macdaliyet vä ol ayrı
räyik, ly s Anı nec t ılmaga kelürsä». Meryem anda bar edi gûrnı ar usında
44[50]
Vä sa ulu v z bilän fery d ılab oltırur ekän.
r ın teslım etdi. 55[62]
Vä ır ılma künindän so raki
45[51]
Vä ba , c mi ni perdäsi iki yarıldı, kündä ulu ım mlar vä Ferısılär Pil us a
yu arudan tam m ast aça; vä zemın zelzelä cem bolıb dedilär
etdi; vä ta lar yarıldılar; 56[63]
kä: «Ey sul n! bizim y dımızda
46[52]
vä gûrlar açdılar, vä uyumı uddıs- bardır, kä bu azdur uçı tiri durdu ında: “Üç
lärni köb cesedläri abrist ndan tiri (88) kündän so ra yenä durayın”, – dedi, –
çı ub keldilär, 57[64]
anı üçün buyur, kä abir üçinçi
47[53]
vä anı ıy metindän so ra da ı a- kün äçä bek bolsun, t anı gerdläri dün
birlärdän çı ub ma d s ehir ä keldilär, vä üzrä kelüb Anı o urlab al a demäyälär,
köb kimsälär ä hir etdilär. kä (89) mürdeg ndan yenä durmı dır, vä
48[54]
Vä yüz ba ı vä anı bilän sanı kü- ır azma evvelkidän kem bolur edi».
tib dur anlar zelzeletni vä v i bol an ner- 58[65]
Vä Pil us anlar a aytdı: «Sizdä a-
sälärni körüb bek or dılar vä dedilär kä: ravul bardır; baru vä bildüki iz adar Anı
« a ı atda Bu bn-i llah edi». mu fı eylü ».
49[55]
Vä anda köb tunlar bar edi ıra dan 59[66]
Vä barub, ta nı möhürläyib, aravul
oyıb, abirni berkitdilär.
Yigirmi sekizinçi fa ıl
[1]
Vä sebtni so ında haftanı evvel- vä abirni a zından ta nı avdurdı vä anı
kisindä tam m n r çı maga ba ladu ında üstindä oltırdı;
Meryem Macdaliyet vä ol ayrı Meryem [3]
vä yüzi yaldurım kibi edi, vä lib sı ar
abirni körmägä keldilär. kibi a edi;
2
Vä ba , bir büyük zelzelä boldı, zır 3[4]
vä anı or usından kütüçilär altırıb
kä feri tä-yi ud y sm ndan enüb eri di ölgänlär kibi boldılar.
4[5]
Pes feri tä cev b berüb tunlar a ayt-
103
., . , 1820
dı: «Siz or ma , zır kä ç a ada lan- mu veret ıldu larından so ra sip hılär ä
mı sanı izläb durasız deb ma a ma lûmdir; köb a çä berdilär,
5[6]
munda dägüldir, zır dediki kibi ıy m 12[13]
deyär ekän: «Siz deyü , kä: “Dündä
ılmı dır; kelü , Cen b yatdu ı yer körü ; gerdläri kelüb Anı o urladılar biz bda
6[7]
vä tez barub gerdlärinä deyü , kä boldu ımızda”;
mürdeg ndan durmı dır, vä ba , sizdän ev- 13[14]
vä eger munı kimni ula larına
vel Celıl ä barur; anda Anı körürsiz. Ba , eri sä, biz anı inandurıb sizni emın sa lurız».
sizgä aytdım». 14[15]
Vä anlar a çäni alub ta lım boldu ları
7[8]
Vä abrist ndan tez ayrılab avf vä kibi amel etdilär; vä bu söz Yah dılär içindä
d-i a ım bilän sekirtdilär gerdlärinä me h r bolmı dır bu kün äçä.
aber bermägä. 15[16]
Ol zam n on bir gerd Celıl ä bar-
8[9]
Vä gerdlärinä ı b r etmägä bardu - dılar, sa anlar a ta yın ıldıkı ta a,
ları kibi, ba , sa anlar a r st kelüb: «Selâm 16[17]
vä çün Anı körüb A a secdä ıldılar,
sizgä!» – dedi. Vä anlar kelüb aya ların tu- ama ba ı ek etdilär.
tıb A a secdä ıldılar. 17[18]
Pes sa kelüb anlar a söyläb aytdı:
9[10]
Ol zam n sa (90) anlar a aytdı: « sm nda vä zemındä bol an cemı udret
« or ma ; vä barub Menüm arında la- Ma a berilmi dir.
rım a aber berü , kä Celıl ä baralar, vä 18[19]
Anı üçün siz baru vä hemmä ayfa-
anda Meni körürlär». lar a ta lım eylü , vä Atanı , vä O ılnı , vä
10[11]
Vä ketdükläri va ıtda, ba , aravul- uddıs R nı ısmindä anlarnı ta mıdlâ ,
dan ba ı ehir ä kelüb v i bol an nersä- 19[20]
sizgä ferm n ıldukım nersälärni
lärni hemmä ulu ım mlar a körsätdilär. hemmäsin ıfı ılma ta lım ılur ekän,
11[12]
Vä anlar artlar bilän cem bolıb vä ba , Men d yım siznü bilän birgäyim
tam m ceh nnı a sına». Amin.
(91) Markosnı yazusı

Evvelki fa ıl
[1]
bn-i llah sa Mesı ni ncilini ıbti- vä deri kemeri belini tögärekindä bar erdi,
d sı, vä çegürtkälär vä bal-i yaban yedi.
2
ya nı pey amberlärdän yazılmı kibi kä: 7
Vä va ılab aytdı: «Mendän ır men-
«Ba , resûlim r yı nı aldında göndürürim, dän uvvetli kelür, kä meyil ılab çaru la-
kä u rı da yolı nı yara dura. rını tasmasın çe mägä l yı dägülim;
3
Yabanda fery d ıl annı v zı (deyä 8
a ı atda men sizni suv bilän usül et-
kä): “ ud yolın ır eylü vä izlärin r st dim, ama Ol sizni R -i l- udüs birlen u-
ılu ”». sül ılur».
4
Ya ya yabanda usül amel etdi vä gü- 9
Vä ol künlärdä v i boldı, kä sa Celıl
n hların afuv ılmasına usül tövbä va N ıratından keldi vä Ya yadan Ordanda
etdi. ta mıdlendi.
5
Vä tam m Yah dıyet vil yeti vä Yer a- 10
Vä ol s at suvdan yu aru çı du da
lımdä s kin bol anlar a a çı dılar, vä hem- felâkni yüzi açılmı ekän, vä R keb ter
mäsi gün hlarına ı tir f ılab Ordan dery - kibi Anı üstinä enür ekän kördi.
sında andan ta mıdlendilär. 11
Vä bir v z sm ndan çı ub: «Bu Me-
6
Vä Ya yanı lib sı devä yünindän erdi,
104
, . , 1666
nüm (92) ma b b O lım, kä A a n - udret bilän murd r r lar a emir ılur, vä

dım», – dedi. anlar A a ı at ılurlar».
12
Vä r Anı do ru yaban a çı ardı. 28
Vä ol va ıtdan Anı aberi Celılni
13
Vä anda ır kün müddet yabanda bar hemä e r fına çı dı.
edi, ey ndan ımti n bolınmı ekän, vä [29]
Vä ol va ıt mesciddän çı ub Sim n-
a r ayv nları bilän ol cayda edi; vä feri - nı vä Andräosnı näsinä keldilär, Ya b
tälär A a ı met etdilär. vä Yu anna bilän.
14
Vä Ya ya teslım bolındu ından so ra 29[30]
Vä Sim nnı ayınanası sıtmadan
sa Celıl ä ketdi, Memleket-i ud y va renc bolıb yatdı; vä ol dem anı üçün A a
ılur ekän, aber berdilär.
15
vä dedi kä: «Zam n kâmil bolmı dır, vä 30[31]
Vä kelüb elin tutıb anı aya ına dur-
P d hlı -i ud y ya ın kelmi dir: tövbä uzdı; vä ol s at [ at] sıtma anı terk etdi,
ılu vä ncil ä ı ti d eylü ». vä ol anlar a ıdmet ıldı.
16
Vä Celıl de iz ya asında yürib Sim n- 31[32]
Vä m boldu da uya batdu ı
nı vä anı arında ı Andräosnı de iz ä bir a va ıtda cemı astalarnı vä dıvd rlarnı A a
salur ekän kördi, zır kä anlar balı çılar erdi. keltirdilär.
17
Vä sa anlar a aytdı: «Menüm artumça [33]
Vä ehirdä hemeki s kinlär apu a
kelü vä sizni merdüm tut uçılar ılayın». cem boldılar.
18
Vä anlar ol s at a ların oyıb Anı 32[34]
Vä her türli türli astalı dan girift r
artunça yüridilär. bolmı köb kimsälär sa etdi; vä köb dıvlär
19
Vä ol yerdän aluzra barub Zebedıni çı ardı, vä dıvlärni söylämägä ıc zet bermä-
o lı Ya bnı vä anı arında ı Yu annanı di, zır kä Anı bildilär.
kördi – kemidä a ların yara durıb durdılar; 33[35]
Vä ab da bek ertä durub çı dı vä
20
vä ol va ıt anlarnı da av t etdi. Vä bir a rır yer ä barub du ıldı.
anlarnı atası Zebedıni mülâzımlar bilän 34[36]
Vä Sim n vä anı bilän birgä bol-
kemidä oyıb A a t bi boldılar. anlar Anı artunça ketdilär
21
Vä Kefern m a kirdilär; vä sebt 35[37]
vä Anı tavub A a aytdılar: «Hemmä
künindä do ru mescid ä kirüb ta lım etdi. al Seni izläb duralar».
22
Vä ta lımdän müte ayyir aldılar, zır 36[38]
Ol anlar a aytdı: «Ya ın dur an ar-
kä udretli bol an kibi ögretdi, vä yazuçılar yälär ä baralı , t anlarda da ı va ılayın,
kibi dägül. zır kä munı üçün tı a keldim».
23
Vä anlarnı mescidindä bir n p k r lı 37[39]
Vä Celıldä anlarnı hemeki mescid-
dam bar edi, vä fery d ılab aytdı: lärindä ta lım etdi vä dıvlär çı ardı.
24
«Ey N ıratlı sa! o yeber! Seni bilän 38[40]
Vä (94) pes bir alatenlü A a kelüb
nemiz bar? bizni helâk ılmaga keldü mi? Andan ıstid eylädi vä tiz üstinä tü üb A a
kim ekänsin, bilämin – ud ynı ud- aytdı kä: «Eger istäsä , meni p k ılmaga
dısisin». tuv nsın».
25
Pes sa (93) a a nahiyet ılab: «Ündä- [41]
Vä sa tera um edüb elin uzatdı vä
mäy al vä andan çı », – dedi. a a tiydi, a a deyär ekän: « stäymin, p k
26
Vä n p k r anı yırtıb ulu v z bilän bol».
ıç ırıb andan çı dı. 40[42]
Vä munı dedikidäy, ol demdä ala-
27
Vä hemeki al ol adar ayr n boldı- tenlüli andan ayrıldı, vä if boldı.
lar, kä özlärini içindä sora ıb: «Bu nedir? 41[43]
Vä ( sa) a a at ferm n berüb anı
– dedilär. – bu ne? ıl ya ı ta lımdir, zır kä yebärdi,
105
., . , 1820
a a deyär ekän kä: «Hıç bir kimsä ä

[44]
Ama ol çı ub a a v i bol annı
42[45]
bu nersäni bildürmäyäsin, ama barub özü - ma lûm ılur a vä anı aberin me h r et-
ni ım m a körsät vä p k boldu ı üçün mägä ba ladı, kä sa da ı ehir ä kârâ ki-
Musa emir etdiki nersälärni ar ıl anlar a rürgä dır dägül erdi, ama tı arıda a r
eh det üçün». yerlärdä erdi. Vä ( al ) her arafdan Anı
a ına cem boldılar.
kinçi fa ıl
[1]
Vä ba ı künlärdän so ra Kefern m- 11[12]
Vä ol s at durdı vä tö äkin alub
da yenä d ıl etdi; vä nädä boldu ı ekän küllısini aldında çı dı, olay kä hemmäsi
e idildi. ayr n bolıb ud y’ı temcıd ılab dedilär
2
Vä ol s at besy r al cem bolıb kä: «Bulay her kez körmägäniz».
keldilär, ol adar, kä durur a cay yo erdi, 12[13]
Vä de iz arafına yenä çı dı; vä hem-
hem apu a ında da ı yo erdi; vä kelâmnı mä al A a keldilär, vä anlar a ta lım etdi.
anlar a tekellüm etdi. 13[14]
Vä ol caydan ozub bardu ında Lâ-
3
Pes dört kimsädän kötärilgän kötür- viyni ıbn-i alf kördi, yasa alma yerindä
meklikdän a sa bol an bir kimsäni iletib oltırur ekän, vä a a: «Menüm artumça kel»,
A a keldilär. – dedi. Vä durub artunça ketdi.
4
Vä al besy r boldu ı üçün A a ya ın 14[15]
Vä v i boldı, kä sa üy içindä a m
kelmägä dır bolmadılar; pes Anı boldu ı a ur a oltırdu ında köb yasa al uçılar vä
üyini üstin açdılar vä anı bozdu larından gün hkârlar da ı sa vä gerdläri birlä bir-
so ra (95) a sa bol an kimsäni yatdu ı tö- gä oltırdılar, zır besy r boldılar (96) vä ar-
äk üstindä tü ürdilär. tunça ketdilär.
5
Vä sa anlarnı ım nın körüb a sa 15[16]
Pes imdi yazuçılar vä Ferısılär Anı
bol an a: «Ey o ıl! seni gün hları sa a yasa al uçılar vä gün hkârlar bilän a m
afuv bolınmı dır». a ur ekän kördüklärindä gerdlärinä ayt-
[6]
Vä yazuçılardan ba ılar anda ır dılar: «Neçükdir, kä yasa darlar vä gün h-
oltırurlar erdi, kä alblärindä fikir etdilär, kârlar ilän içüb yeyüb oltıra?»
7
(deyär ekän): «Bu dam ne üçün bulay 16[17]
Vä sa munı e idüb anlar a aytdı:
küfür söz söyläb dura? gün hlar afuv etmä- « if bol anlar a abıb lâzım dägüldir, lâkin
gä kim dırdır, yal ız ud y bolmazsa?» rencılär ä; 17 ıdd larnı da av t ılur a kel-
8
Vä ol dem sa Öz c nında özlärini mädim, ama ünahkârlar tövbä ä».
içindä bu ısım üzrä fikir ıldu ların bilüb 18
Vä Ya yanı gerdläri vä Ferısılärni
anlar a aytdı: «Ey , yüräkläri izdä ne üçün gerdläri r zä tut anlar erdi, vä anlar kelüb
bu nersälärni fehim ılasız? A a aytdılar: «Ya yanı vä Ferısılärni -
9
an ısı s ndır: a sa bol an a: gerdläri ne üçün r zä tutalar, vä Seni -
“Gün hları sa a afuv bolınmı dır”, – de- gerdläri tutmazlar?»
mek mi? ya: “Aya ları a durub tö äki ni 19
sa anlar a aytdı: «Kelin üyini o ılları
kötärib yüri ber”, – demek mi? r zä tutur a dır bolurlar mı va tı, kä
10
Ama bilsä iz keräkdir, kä bn-i nsan küyäv anlarnı ilän birgä ırdır? 20Ne
zemındä udreti bardır gün hlar keçürmägä adar zam n a de in küyäv vä anlarnı
deb, – a sa bol an a aytdı: – birlä birgä ır esä, r zä tutma a dır
[11]
Sa a deyämin, aya ları üstinä durı bolmazlar;
kel vä tö äki ni kötärib üyi ä bar». 21[20]
ama künlär kelürlär, kä küyäv anlar-
106
, . , 1666
dan alına, vä ol zam n, ol künlärdä r zä sebtlärdä elâl bolma an i ne üçün amel

tutsalar keräk. edürlär?»
22[21]
Vä hıç bir kimsä bir parça ya a po- 26[25]
Vä Ol (97) anlar a aytdı: «Dav d
stav eski kiyim ä dikmäz; yo sa o ıl an amel ılmadu ın her kez okumadu ız mı,
parça eskidän ala, vä yırtı yamanra bola. va tı kä mu t c erdi, aç bolmı ekän, vä
23[22]
Vä hıç bir kimsä ya a ar b eski da ı anı ilän birgä bol anlar?
mä klär ä oymaz; yo sa ya a ar b mä k- 27[26]
neçä Te rini näsinä kirdi by r
lärni bozdura, vä ar b tökülür, vä mä klär ba ım m zam nında, vä n n-i ta addümäni
helâk bolurlar; ama ya a ar b ya a mä k- yedi, kä ım mlardan ayrı a yemek c yiz
lär ä oysa keräk». dägül erdi, vä anı birlä birgä bol anlar a
24[23]
Vä v i boldı, kä sebt künindä egin- da ı berdi?»
liklärdä kezüb yüridi, vä gerdläri yüri- 28[27]
Vä (yenä) anlar a aytdı: «Sebt ıns n
dükläri kibi (bo day) ba ların tartıb alma a üçün mu arrer bolmı dır, hem ıns n sebt
ba ladılar. üçün bolmı dägüldir;
25[24]
Pes Ferısılär a a aytdılar: «Ba , 29[28]
pes bn-i nsan da ı sebtni Rabbi-
dir».
Üçinçi fa ıl
[1]
Pes mescid ä yenä d ıl etdi; vä uru 9
Vä gerdlärinä aytdı, kä cem at se-
elli bol an bir dam anda bar erdi. bebindän bir küçik ke tı Anı atında ır
2
Vä sebtlärdä anı if ılur mı deb, dursun, kä Anı ısmayalar.
Anı közetdilär, t Anı ar usına ikâyet 10
Zır kä köb kimsälärni if ılmı erdi,
keltirälär. ol adarça, kä her ne adar cer atlı bar bol-
3
Vä eli uru bol an dam a aytdı: «Orta- an esä, Anı ısdılar A a tiygizmek üçün.
da dur». 11
Vä murd r r lar Anı kördüklärindä al-
4
Vä anlar a aytdı: «Sebt künlärindä nık dına o dılar: «Sen bn-i llahsın!» – deb
amel ılma c yiz mi ya er amel ılma fery d ılurlar ekän.
c yiz mi? c n a nec t bermek ya c n helâk 12
Vä anlar a tenbıh etdi, kä Anı bey n
etmek c yiz mi?» Ama anlar m boldılar. ılmayalar.
5
Vä anlarnı e r fına ı ım birlä çün ba - 13
Pes bir ta a çı dı vä istädiki kimsälär-
anda anlarnı yüräklärini at lı ı üçün ni da av t etdi; vä A a keldilär.
u alanıb dam a: «Elü ni uzat!» – dedi. 14
Vä on iki kimsä ta yın ıldı, kä Anı
Vä uzatdı, vä eli yenä if boldı, ol birisidäy. a ında bolalar vä kä anlarnı be ret ılur a
6
Vä Ferısılär çı ub ol s at Hır deslilär göndürä,
birlä A a ar u mu veret etdilär, kä Anı [15]
vä hem udretli bolur a, ya nı rencılär-
helâk ılalar. ä ilâc bermägä vä cinnlär çı armaga;
7
Vä sa gerdläri birlä de iz a ına ket- 15[16]
vä Sim n a Pe ros ısim oydı;
di; vä bir ulu cem at Celıldän vä Yah dı- 16[17]
vä Zebedıni o ılları, ya nı Ya b a
yetdän Anı artunça bardılar, vä arında ı Yu anna a Benırecıs ısim oy-
8
vä Yer alımdän, (98) vä Ed mıyädän, dı, kä benı ra d demekdir;
vä Ordan arı arafından. Vä r vä ayd nı 17[18]
vä da ı Andräosnı, vä Fılıbosnı, vä
e r fından, ya nı bir büyük cem at, Anı Bart l m nı, vä Mattanı, vä T m nı, vä
ıldıkı a ım amellärini a ında e idüb, Ya bnı ıbn-i alf , vä Tad osnı, vä Ke-
Anı a ına keldilär. n nlı Sim nnı,
107
., . , 1820
[19]
vä Anı teslım ıl an Yah d s ary ı- eger uvvetli ki i’yi evvel ba lamazsa, ol
ni (ta yın) etdi. zam n anı näsin ar b ılur.
[20]
Vä bir üy ä d ıl etdilär; 18vä cem at 26[28]
Sizgä r st deyämin, kä her ısım gü-
yenä cem boldı, hem olay, kä n n a ur a n h dam o ıllarına ba ı lana, vä ne adar
dır bolmadılar. küfürlär bilän küfür söyläsälär, ba ı lana;
19[21]
Vä Anı arıbläri munı e itdüklärin- 27[29]
ama her kim R -i l- udüs ä ar-
dän so ra Anı tutur a çı dılar, zır dedilär, u küfür söyläsä, afuv bolınması yo dır
kä bı- a ıl bolmı dır. me güçä, lâkin ebedı a b a müsta a
21[22]
Vä Yer alımdän kelgän kâtibılär bolına», –
dedilär, kä Anda B alzeb l (99) bar, vä dıv- [30]
zır kä: «R -i n p k Anda bardır», –
lärni ba ı sebebindän dıvlär çı arur. dedilär.
21[23]
Pes anlarnı ça ırıb anlar a masallar 28[31]
Ol zam n Anı arında ları vä anası
ilän söyläb aytdı: « ey n ey n ı r c ı- keldilär vä tı arıda durub A a göndürdilär
lur a neçä dırdır? Anı alab ılur ekän.
22[24]
vä eger bir memleket özinä d ar u 29[32]
Vä cem at anı e r fında oltırıb
ayrılmı esä, ol memleket p yd r alur a A a aytdılar: «Ba , ana vä arında ları
dır dägüldir; Seni alab edüb duralar».
23[25]
vä eger bir nä özinä d ar u ay- 30[33]
Vä anlar a cev b berüb: «Anam ya
rılmı esä, ol nä b ı alur a mümkin dä- arında larım kimdir?» – dedi.
güldir. 31[34]
Vä e r fında oltır anlarnı dört yanı-
24[26]
pes imdi eger ey n özinä ar u ayna na ar edüb: «Ba anam vä arında larım,
rılab ketsä, durur a dır dägüldir, lâkin – dedi, –
so ı bardır. 32[35]
zır her kim ud nı ır detin etsä,
25[27]
Hıç bir kimsä bir uvvetli ki ini hemän er arında ım, vä ız arında ım, vä
üyinä kirib esb bın alma a dır bolmaz, anam oldır».
[1]
Vä de iz ken resindä yenä ta lım 8[7]
Vä ba ı çe äl a açlarnı arasında
ılur a ba ladı; vä bir ulu cem at A a tü di, vä çe äl yu aru çı ub anı bo dılar,
cem etdilär, olay kä bir ke tı ä mi üb de- vä yemi siz aldı.
izdä oltırdı, vä küllı cem at de iz a ında 9[8]
Vä ba ı nık zemın ä tü di vä çı ub
uru yerdä durdılar. bitüb yemi ketürdi, birinä otuz, vä birinä
2
Vä masallar birlä anlar a köb nersälär altmı , vä birinä yüz mertebä ketürdi».
ö retdi 3vä ta lımindä anlar a söyläy: 10[9]
Vä anlar a aytdı: «E itmägä kimdä
[3]
«Di lä üz, – dedi. – 4Ba , bir egin eg- ula lar bar esä, e itsün!»
küçi egmägä çı dı; 11[10]
Vä çün tenh bol anda a ında bol-
5[4]
vä v i boldı, kä egdükdä ba ı yol anlar on iki (hav rı) birlä masalnı ma n sı
arafında tü di, vä hav daki u lar kelüb anı üçün andan soradılar.
yedilär. 12[11]
Vä anlar a aytdı: «Te rini Memle-
6[5]
Vä ba ı ta lı yer üstindä tü di, kä ketini sırın bilmek sizgä berilmi dir, ama
anda tofra köb dägül erdi, vä tofra terän tı arıda hemmä bol anlar a masallar bilän
bolmadu ı üçün tez çı dı; bola,
7[6]
vä uya çı du ından so ra sarardı vä 13[12]
t ba ıb ba sunlar vä körmäyälär;
tamur bolma an üçün urudı. vä e idüb e itsünlär vä fehimlämäyälär, kä
108
, . , 1666
her kez dönmäyälär vä kä gün hlar anlar a [27]

kä b (102) etdi vä keçä kündüz du-
ba ı lanmayalar». rub, tu ım, özi bilmäy kibi, uzun bola,
14[13]
Pes anlar a aytdı: «Bu ma alnı bil- 28
zır kä tofra özindän yemi ketürür:
mäz misiz? Küllı masallar da ı neçä bilür- ilgäri yafra , ba dehu ba , ba dehu d nä
siz? ketürür.
(101) 15[14]Egin egküçi kelâmnı egür. 29
Vä çün yemi bitkändä, ol zam n ora
16[15]
Vä yol arafında kelâm egildüki yerdä orur, zır kä ıl va tı tam m yetmi dir».
bol anlar munlardır, kä açan e itsälär, ol 30
Vä (yenä) aytdı: «Memleket-i ud y
s at ey n kelüb alblärindä egilgän sözni ne nersä ä o adalı ? ya ne masal birlä anı
(vesvas birlä) ala. temsıl ılalı ?
17[16]
Vä ol vecih üzrä ta lı yerdä egilmi - 31
Bir ardal d näsi kibidir, kä açan ze-
lär munlardır, kä açan sözni e itsälär, ol mın ä egilsä, yerdäki küll d nälärindän e
s at n d birlä anı ab l ılurlar; kiçidir;
18[17]
vä özlärindä tamur yo boldu ı üçün 32
ama açan egilsä, yu aru çı ur, vä
tek bir müddet ä degin çıdurlar, zır kä a- küll otlardan ulu bolur, vä büyük buda lar
çan kelâm sebebindän cef , e iyet çı sa, ol çı arur, ol adarça, kä hav daki u lar anı
s at açuvlanalar. s yäsini astında onur a dırlardır».
19[18]
Vä çe el a açlarını içindä egilmi 33
Vä munday besy r masallar bilän an-
munlardır, kä kelâmnı e idürlär, lar a kelâmnı söylädi, e itmägä dır bol-
20[19]
vä düny nı ta ayyüdläri, vä baylı - du larınça.
nı ıläsi, vä ayrı nersälärni ehvetläri 34
Vä bı-masal anlar a söylämädi, ama
içerü kirib kelâmnı iffä edürlär, vä bı-ye- gerdlärinä, küllısinä penh nça bey n etdi.
mi alur. 35
Vä ol hemän kündä m keldükdä
21[20]
Vä nık zemın ä ekilmi lär munlardır, anlar a aytdı: «(De izni ) arı arafına keçä-
kä kelâmnı e idüb ab l ılalar vä yemi lik».
ketürürlär, ba ı otuz, vä ba ı altmı , vä 36
Vä anlar cem at a ketmägä ru at be-
ba ı yüz mertebä ketürürlär». rüb, Anı ke tı ä kirdiki kibi A a yetdilär;
22[21]
Vä (yenä) anlar a aytdı: « m bir 37
vä Anı ilän ayrı kiçi ke tılär bar erdi.
keylä astına ya tö äk astına onılar a kelti- 38[37]
Vä v i boldı, kä hav nı bir a ım
rilür mi? am d n üstinä salınmaz mı? furtunası çı dı; vä mevclär kemi ä urdılar,
23[22]
Zır bir penh n bolınmı nersä yo - ol adarça kä ekn n toldı.
dır, kä bey n bolınmaz, vä hıç ma fı bolın- 39[38]
Vä sa kemini ıçısında erdi, bir
mı nersä yo dır, kä kârâ bolınmay. ba yasdu ı üstindä uyur ekän. 40Vä Anı
24[23]
Eger e itmägä bir kimsädä ula lar uyandurıb A a aytdılar: «Ey st d! helâk
bar esä, e itsün!» boldu ımızdan hıç endı ä etmäz misin?»
25[24]
Vä anlar a aytdı: «Ey , e itdüki iz ä 41[39]
Pes Ol deviri kelüb hav a tenbıh et-
me l bolu ız, (zır ) ne ölçi birlä ölçsä iz, di, vä de iz ä aytdı: «Dama lı vä hareket-
sizgä yenä ölçileyä [ lçly ], vä sizgä, kä siz bol!», – vä hav dama etdi, vä a ım
e idäsiz, ziy dä berilä. lım nlı (103) boldı.
26
Zır her kimdä bar esä, a a berilä, 42[40]
Vä anlar a aytdı: «Ne üçün ol adar
vä her kimdä yo esä, anda bol an andan or a sız? ım n neçä tutmaysız?»
alına». 43[41]
Vä bir büyük or u birlä or dılar
27[26]
Vä aytdı: «Memleket-i ud y ze- vä bir birinä aytdılar: «Bu kimdir, kä hem
mın ä tu ım ekkän bir dam a o ur, hav , hem de iz A a ı at ılalar?»
109
., . , 1820
Be inçi fa ıl
[1]
Pes de izni arı arafına eri ib Cercisı- 14[15]
Vä sa a keldilär vä div nä bol an-
lärni vil yetinä keldilär. nı, kä anda läcäon bar erdi, oltırmı , vä
2
Vä ke tıdän çı du ından so ra ol s at kiyinmi , vä h lı bolmı ekän kördilär; vä
abrist ndan bir murd r r lı dam A a or dılar.
uçurıb keldi, 15[16]
Vä div nä ä neçä v i bol an kör-
[3]
kä abrist nda dura dur an erdi, vä gänlär anlar a na il etdilär hem çoç alarnı
hıç bir kimsä anı zencırlär birlä ba lama a a ında ( aber berdilär).
tuv n dägül erdi, 16[17]
Vä sa a tiläk etdilär, kä ser adların-
3[4]
zır kä köb kerä bu a ular bilän vä dan çı a.
zencırlär ilän ba lanmı erdi, vä zencırlär 17[18]
Vä çün bir ke tı ä mingändä ol di-
andan ırılmı lar erdi, vä bu a ular para- v nä bol an Andan ıstid ıldı, kä a ında
para bolmı lar erdi, vä bir kimsä anı yava bolur a ıc zet buyura.
ılmaga dır bolmadı; 18[19]
Ama sa a a ıc zet bermädi, lâkin
4[5]
vä her va ıt keçä vä kündüz ta larda a a aytdı: «Üyi ä vä seni kilär ä bar vä
vä gûrlarda ıç ırıb vä ta lar birlä özini ke- ud seni üçün ne adar a ım nersälär vä
süb durur erdi; tera um ıldu ın anlar a aber ber».
5[6]
vä çün say’ı ıra dan körüb sekirdib 19[20]
Pes ketdi vä Dekapolisdä sa a a
keldi vä A a secdä etdi, ıldu ın bey n ılmaga ba ladı, vä küllısi
6[7]
vä bülend fery d edüb aytdı: «Ey sa, ta accüb etdilär.
bn-i ud y Ta lâ! Seni ilän ne i im bar? 20[21]
Vä sa kemi birlä arı araf a keçdü-
llah üçün Sa a nd etdürämin, kä ma a kindän so ra bir büyük cem at Anı a ın-
a b ılmayasın!» da cem boldılar. Vä hen z de iz atına erdi.
7[8]
Zır kä a a: «Ey n p k r ! andan 21[22]
Vä ba , Y yir s-i n m bir er keldi,
çı !» – demi erdi. kä mescidni ulu larını birisi erdi, vä Anı
8[9]
Pes sa: « smi nedir?» – deb a a kördükindän so ra aya larına tü di
soradı. Vä cev b berüb: « smim läcäondır, 22[23]
vä Andan köb (105) ıstid ılab de-
– dedi, – zır kä biz köbdir». di kä: «Küçik ızım so ına ya ındır; kelüb
9[10]
Vä Andan bek ıstid etdi, kä anlarnı elläri ni a a oy, kä if bolsun vä tiri bo-
ol vil yetdän göndürmäyä. lur».
10[11]
Vä ol cayda ta larnı a ında bir bü- 23[24]
Pes anı birlä birgä bardı. Vä artunça
yük kütü to uz bar erdi, (104) otlanur ekän. bir ulu cem at yüridi, vä Anı ısdılar.
11[12]
Vä hemmä dıvlär andan ıstid ılab: 24[25]
Vä bir tun bar erdi, kä on iki yıl
«Bizni çoç alar a göndür, kä anlarnı içinä müddet an a ması birlä yürimi erdi,
kirälik», – dedilär. [26]
vä köb abıblärdän köb za met çeküb,
12[13]
Vä ol dem sa anlar a ıc zet berdi. özindä her ne adar bar ermi esä, küllısin
Vä murd r r lar andan çı ub to uzlar içinä arf ılmı erdi, vä hıç fayda almı dägül
kirdilär; vä (bütün) kütü ken rdan de iz ä erdi, ama bardu ça a a arar kelmi erdi.
yügürib ketdilär, vä iki mi adar bar erdi; 25[27]
Vä çün sa üçün e idüb cem atnı
de izdä ar ılab helâk bolındılar. artunça keldi vä lib sına tiygüzdi,
13[14]
Vä to uzlarnı kütüçiläri bol anlar 26[28]
zır demi erdi kä: «Eger lib sına
açıb ehirdä vä aryälärdä aber berdi- bir tiygüzsäm, if bolayın».
lär. Vä v i bol an ne erdi ekän körmägä 27[29]
Vä ol s at andan an a ması
çı dılar.
110
, . , 1666
urudı, vä bedenindä bildi, kä ol cef dan 35[37]

Vä artunça barur a bir kimsä ä ru -
e at bolmı erdi. at bermädi, Pe ros, vä Ya b, vä Ya bnı
28[30]
Vä hemän demdä sa bildi, kä Özin- arında ı Yu annadan ayrı.
dän uvvet çı mı erdi, pes cem at içindä 36[38]
Vä mescidni ba ını näsinä keldi
her araf a na ar ılab: «Menüm lib sıma vä v ıl anlarnı, vä yı la anlarnı, vä
kim tiygüzdi?» – dedi. besy r z rlı etkänlärni kördi.
29[31]
Vä gerdläri A a aytdılar: «Körür- 37[39]
Vä içerü kirüb anlar a aytdı: «Ne
sin, kä al Seni ısıb dura, vä: “Ma a kim üçün v edüb yı laysız? ız ölgän
tiygüzgän?” – deb neçük deyäsin?» dägüldir, ama b edüb dura».
30[32]
Pes imdi munı amel etkän tunnı 38[40]
Vä a a eh net etdilär. 39Ama hem-
körmägä aylanıb [oylanıb] ba dı. mäsin çı ardu dan so ra, ıznı atasın vä
31[33]
Vä tun or ub, altırıb, özindä anasın vä anı birlä birgä kelgänlärni alub,
âdır boldu ın bilüb, keldi vä, Anı aldına ız yatdu ı cay a kirdi.
tü üb, a ı atını küllısin aytdı. 40[41]
Vä ıznı elin tutıb a a aytdı: « li
32[34]
Vä Ol a a aytdı: «Ey ız! ım nı se- mı», – kä tefsıri budır: «Ey ızcı ız! sa a
ni alâ ılmı dır; selâmet ilän bar vä cef - deyämin, öri dur».
dan if bol». 41[42]
Vä ol s atda ız durı keldi, vä yüriy
33[35]
Vä munı da ı söyläb durdu ında berdi, zır on iki ya ında erdi. Vä bir a ım
mescidni ulu ısından ba ı kelüb: «(Ey ayr n birlä ta accüb etdilär.
a a!) ızı vef t etmi dir, – dedilär. – Anı 42[43]
Pes anlar a at ferm n berdi, kä
üçün st d a ne üçün za met ılasın?» hıç kimsä munı bilmäyä, vä a a a ur a ber-
34[36]
Vä (106) sa bu söylenmi sözni mek buyurdı.
e itdiki s atda mescidni ulu ısına aytdı:
« or ma, tek ı ti d eylä».
Altınçı fa ıl
Pes ol caydan çı ub öz va anına keldi;
[1]
dır bolmadı, ellärin az sır avlarnı üstinä
vä gerdläri Anı artunça bardılar. oyıb anlarnı if etmädän ayrı.
2
Vä sebt küni keldükdä mesciddä ta lım 8[6]
Vä anlarnı ım nsızlı ı üçün ta accüb
etmägä ba ladı; vä köb kimsä e idüb ayr n etdi; vä aryälärni e r fında kezüb ta lım
aldılar, deyär ekän: «Bu nersälär Mu a ne etdi.
yerdän bolmı dır? Vä bu ne ıl ikmet, 9[7]
Pes on iki (hav rı) Özinä o uyıb an-
kä A a berilmi dir, t munı day uvvetli larnı iki-iki göndürmägä ba ladı, vä murd r
amellär Anı elindän âdır bolalar? r lar üstinä anlar a udret berdi.
3
Bu necc r, Meryemni o lı dägül mi? 10[8]
Vä anlar a emir berdi, kä yol üçün
(107) 4Anı arında ları Ya b, vä Y s , hıç nersä almayalar, bir taya dan ayrı: hem
vä Yah d , vä Sim n dägüllär mi? Vä ız kısä, hem n n, hem kısädä a çä aldurmadı;
arında ları munda bizim a ımızda dägül 11[9]
lâkin (ferm n berdi, kä) çaru lar bir-
mi?» 5Vä anlar A a çak etdilär. len kiyinmi bolalar vä kä iki ıl at kiymä-
6[4]
Ama sa anlar a aytdı kä: «Hıç pey- yälär.
amber izzetsiz dägüldir – öz va anında, vä 12[10]
Vä anlar a aytdı: «Her ne üy ä d ıl
öz arıblärini içindä, vä öz üyindä bolmaz- etsä iz, anda alu ız, siz andan ketkänçä.
sa». 13[11]
Vä her kim sizni ab l ılmazsa vä
7[5]
Vä ol cayda hıç uvvetli amel ılur a siznü (sözi izni) e itmäzsä, çün ol cay-
111
., . , 1820
dan ayırub aya ları ız a yapı an tofra nı 25[23]

vä a a nd içdi kä: «Mendän her ne
silkü iz anlarnı ar usına, eh det bolma tiläk etsä , sa a beräyin, ya nı memleketim-
üçün. Sizgä r st deyämin, kä üküm künindä ni yartısına degin».
Sodd m vä m r ol ehirdän r atlı bo- 26[24]
Vä ol tı a çı ub anasına aytdı: «Ne
lalar». tiläk ılayın?» (109) Vä anası a a aytdı:
14[12]
Pes anlar tı arı çı ub va aytdılar, «Ya ya usül ıl uçını ba ın alab eylä».
kä damlar tövbä ılalar; 27[25]
Vä do ru an a ına tizläk birlen
15[13]
vä köb dıvlär çı ardılar, vä besy r kirüb: « stäb duramın, kä Ya ya usül ıl-
sır avlar a ya ya dılar, vä anlarnı if et- uçını ba ın bir aba üstindä ma a tizläk
dilär. birlen beräsin», – deb alab etdi.
16[14]
Vä Hır des an Anı a ında aber 28[26]
Vä an yetçä ay ulı boldı, ama
e itdi, zır kä Anı ısmi (108) me h r bolmı ndı üçün vä anı birlä birgä oltır anlarnı
erdi, vä dedi kä: «Ya ya usül ıl uçı mür- rı üçün andan açma istämädi.
deg ndan tirilmi dir, zır kä uvvetli amel- 29[27]
Vä ol s at an bir cellâd göndürüb
lär andan âdır bolınmı lardır». ba ın keltirmek buyurdı.
17[15]
Vä ayrılar dedilär, kä ly sdır; vä [28]
Vä barub zind nda ba ın kesüb aldı,
ba ı dedilär, kä pey amberdir ya pey am- 30
vä ba ın bir aba üstindä keltirib anı ız a
berlärni birisi kibidir. berdi, vä ız anı anasına berdi.
[16]
Ama Hır des e itdükindän so ra dedi 31[29]
Vä anı gerdläri munı e itdüklä-
kä: «Bu Ya yadır, kä ba ın men kesdüm; ol rindän so ra kelüb bedenin alub anı bir gûr
mürdeg ndan tirilmi dir». içinä defin etdilär.
18[17]
Zır Hır des göndürib Ya yanı tut- 32[30]
Vä hav rılär sa a ına cem bolıb
durdı vä anı zind nda ba latdı öz arında ı küllısin: hem ne adar amel ıldu ların,
Fılıbosnı tunı Hır diy nı rı üçün, hem ne adar ta lım etdüklärin A a aber
zır kä anı nikâ birlä almı erdi. berdilär.
19[18]
Vä (bu sebebdän) Ya ya Hır des ä 33[31]
Pes anlar a aytdı: «Siz tenh üzrä
demi erdi kä: «Seni arında ı nı tunın bir alvet yer ä kelü iz vä azra fer at
alma sa a elâl dägüldir». ılu ız», – zır kä köb kelüb ketkänlär bar
20[19]
Anı üçün Hır diy a a du manlı erdi, vä ta am a ur a va ıt tabmadılar.
ılab anı atil etmek hladı, ama dır dä- 34[32]
Vä bir yaban mekân a ke tı birlä
gül erdi. ma fıçä ketdilär.
21[20]
Zır kä Hır des Ya yadan or dı, 35[33]
Vä al anlarnı kedür ekän kördilär,
anı üçün kä anı r st vä uddıs dam bilmi vä besy r kimsälär Anı tanıb, hemeki ehir-
erdi, vä a a ıltif t ılur erdi; vä anı sözin lärdän Ol (boldu ı) cay a yaya birlen se-
e idüb köb nersä amel ılur erdi, vä d kirtdilär, vä anlardan ozub Anı a ına kel-
birlen a a dä lür [d l r] erdi. dilär.
22[21]
Vä yara ı kün keldükdä Hır des 36[34]
Vä sa çı ub besy r al kördi vä
tevellıd künindä emirlärinä, vä le ker ba - anlarnı üçün tera um etdi, zır kä çob n
larına, vä Celıl ulu larına iy fet etdi; bolma an oylar kibi erdilär, vä anlar a köb
23[22]
vä ol Hır diy nı ızı içerü kirüb nersä ta lım etdi.
ra etdi, vä Hır des ä vä anı birlen birgä 37[35]
Vä köb s at keçdükdän so ra -
oltır anlar a keldi; 24pes an ız a gerdläri A a kelüb (110) dedilär kä: «Bu bir
aytdı: «Her ne istäsä , mendän alab eylä, a r mekândır, vä köb zam n keçmi dir, –
vä sa a beräyin», – 38[36]
al a ru at buyur, kä e r fdaki
112
, . , 1666
avıllar a barub özlärinä n n satıb alalar, zır keçäni dörtinçi nevbetinä ya ın bol anda
kä a ur a anlarda hıç nersä yo dır». Ol anlar a keldi, de iz üstindä yürür ekän,
39[37]
Vä anlar a cev b berüb aytdı: «Siz vä anlardan ozmak (111) ekilli etdi.
anlar a yemek berü iz». 40Vä anlar A a ayt- 52[49]
Vä anlar Anı de izni üstindä yürür
dılar: «Biz barub iki yüz din rlı adar n n ekän kördüklärindän so ra bir ret kördilär
satıb alub anlar a yemägä beräli mı?» deb [dyt] ıy s etdilär vä fery d etdilär.
41[38]
Vä Ol anlar a aytdı: «Ne adar n n- 54[50]
Vä hemä Anı kördilär vä mu arib
ları ız bardır? barub körü iz. 42Vä bildük- boldılar. Pes ol dem anlar birlä söyläb
lärdän so ra: «Be n n vä iki balı bar», – anlar a aytdı: « ti dlı bolu ız; Ménim,
dedilär. or ma ız».
43[39]
Vä küllısin bölük bölük üzrä ye il ot 55[51]
Vä kemi ä mi üb anlarnı a ına
üstinä oltırtma anlar a buyurdı. keldi, vä hav dama etdi. Vä anlar özlärini
44[40]
Vä yüzär vä elli är af af oltırdılar. içindä es bsız at ayr n bolıb ta accüb
45[41]
Pes be n nnı vä iki balı nı alub s- etdilär,
m n a na ar ılab bereketlädi vä paralab 56[52]
zır n n mu cizäsi üçün y d etmä-
gerdlärinä berdi, t anlarnı aldına oya- dilär, anı üçün kä anlarnı kö ili [k ılın]
lar; vä iki balı nı küllısinä böldi [bölädi]. at erdi.
46[42]
Vä küllısi yeyüb to boldılar. 57[53]
Pes arı ya a a keçüb Cennis ret ze-
47[43]
Vä on iki tolu sebed n n vä balı mıninä eri dilär vä de iz ken räsinä ya la -
uva larından aldılar. dılar.
48[44]
Vä yegänlär be mi adar er erdi. 58[54]
Vä çün ke tıdän çı ub, ol dem al
49[45]
Vä ol dem gerdlärinä küç etdi, kä Anı tanıdılar,
bir kemi ä mi üb arı araf a keçälär, y anı 59[55]
vä anlar ol vil yetni tögäräkinä se-
Beyt ayda a degin, va tı kä Özi cem atnı kirdib sır av bol anlarnı dö äklär üstindä
tl ıla. keltirmägä ba ladılar anda bar erdükin e it-
50[46]
Pes anlar a ru at buyurdu ından dükläri yer ä.
so ra bir ta a çı dı du ılur a. 60[56]
Vä her ne yerdä avıllar a ya ehir-
51[47]
Vä m keldükdä kemi de izni lär ä kirmi esä, rencılärni bazar yerlärindä
ortasında erdi, vä Özi tenh bolıb uruda oydılar vä Andan ıstid etdilär, kä tek
erdi. Anı lib sı etäkinä tiyälär, vä her ne adar
52[48]
Vä anlarnı küç birlen kemi’yi yüritib A a tiygänlär esä, if boldılar.
kördi, zır kä hav anlar a mu lif erdi; pes
Yedinçi fa ıl
[1]
Ol zam nda Ferısılär vä Yer alımdän 3[4]
vä eger bazardan kelsälär, yuvmadu -
kelgän yazuçılardan ba ı Anı a ına cem ça yemäzlär. Vä köb ayrı resim bardır,
boldılar; kä tutma abıl ılmı lardır: unlar içindä
2
vä anlar gerdlärini ba ın yuvınma- piy lälär, vä ade lär, vä azanlar, vä ofa-
gan ellär birlä, ya nı ah retsiz birlä n n larnı yuvma lı ı bardır.
yeyür ekän kördüklärindän so ra anlar a 4[5]
Pes Ferısılär vä yazuçılar A a sorab:
ar u melâmet etdilär; «Seni gerdläri artlarnı resimlärinä
[3]
zır kä Ferısılär vä küllı Yah dılär el- muv fı ne üçün amel etmäzlär, zır yuvın-
lärin köb kerä yuvmadu ça yemäzlär, (112) magan ellär ilän n n yeyürlär?» – dedilär.
artlarnı sebtin tutur ekän; 5[6]
Vä cev b berüb anlar a dedi kä: «Ey
113
., . , 1820
riy kârlar! E a y pey amber siznü a ı- 18[19]

Anı üçün kä kö il içinä kirmäz,
ızda b ı b r eylädi, kä bulay yazılmı - ama arın içinä, vä aya yolı birlä çı ur, he-
dır: “Bu al duda lar birlen Ma a izzet meki a mlarnı sürür ekän».
berälär, ama anlarnı kö ili Mendän ıra dır, 19[20]
Vä yenä aytdı: « ns ndan çı an
6[7]
ama b ıllı ilän Ma a ib det ılalar, nersä hemän oldır [anıdır], kä ıns n a na-
damlar ükümlärin ta lımlär üçün ögredür cislik ıla.
[ g rd r] ekän”. 20[21]
Zır ıns n kö ilindän fes dlı fikirlär,
7[8]
Zır llahnı emrin terk edüb dam- vä fısı , vä zin , vä atil çı urlar,
larnı resimlärin tutasız, ya nı ade lärni 21[22]
hem ara çılı , vä ama kârlı , vä
vä piy lälärni yuvmasın, vä da ı munlar a er ret, vä ılä, vä ehvet, vä yaman köz, vä
o agan köb ayrı nersälär, kä anlarnı amel küfür, vä tekebbürli vä ma lı , –
ılasız». 22[23]
bu hemä fes dlı nersälär içerüdän
8[9]
Vä anlar a aytdı: «Te rini üküm- çı urlar vä ıns nnı nacis ılurlar».
lärin redd ılab durasız, kä siznü resimlä- 23[24]
Pes ol caydan durub r vä ayd nı
ri izni ıfı ılasız. ser adlarına ketdi; vä bir nä içinä kirdi,
9[10]
Zır Musa aytmı dır kä: “Ata a vä vä hıç bir kimsä bilmäsün deb istädi; ama
ana a izzet eylä”, – vä: “Ata a ya ana a ma fı durur a mümkin dägül erdi.
lâ net söz söylägän helâk bolınsun”. 24[25]
Zır kä bir tun, kä küçik ızı içindä
10[11]
Ama siz deyäsiz kä: “Eger bir ki i bir murd r r bar erdi, e itdi vä kelüb Anı
atasına ya anasına deyärsä, kä her ne menüm aya larını aldına tü di;
m lımdan faydalanmak istäsä , urb ndır, 25[26]
vä ol tun Y n nı erdi vä Sır f -
ya nı hedıyädir, – bir nersä dägüldir”, nıkıyä ehlindän erdi, vä Andan ıstid etdi,
11[12]
vä da ı siz anı oymazsız, kä atasına kä cinnni ızından ı r c ıla.
ya anasına bir nersä amel ıla, 26[27]
Vä (114) sa a a aytdı: «O ılları to
12[13]
hem kelâm-i ud y b ıl ılasız siz- bolma a evvel oy, zır kä o ıllarnı n nın
nü resimläri iz birlä, kä amel ılur a tes- alub itlär ä ta lama ya ı dägüldir».
lım eylädü iz, hem da ı munlar a o agan 27[28]
Vä tun cev b berüb: «Belli, ya
besy r nersälärni ılasız». a ret! ama itlär da ı o ıllarnı n n uva -
13[14]
Pes (113) hemä cem at Öz a ına larından sofra astında yeyürlär», – ayttı.
o udı vä anlar a aytdı: «Keli iz ma a, dä - 28[29]
Vä a a aytdı: «Bu söz üçün bar; cinn
lä iz hem a la ız: ızı dan çı mı dır».
14[15]
damdan tı arıda nersä yo dır, kä 29[30]
Pes tun öz üyinä ruc edüb dıvni
a a kirüb a a n p klik ıla; ama andan tı - çı mı ekän vä ızın tö äk üstindä yatmı
karı çı anlar unlardır, kä damnı n p k ekän tabdı.
ılalar. 30[31]
Vä yenä r vä ayd ser adlarından
15[16]
E itmägä bir kimsäni ula ları bar çı ub Celıl de izinä keldi, Dekapolisni ke-
esä, e itsün!» n rlarını ortasından.
16[17]
Vä çün cem atdan nä içinä kirüb, 31[32]
Pes bir sa ır, kä zeb nı ba lanmı er-
gerdläri masalnı ma n sı üçün Andan di, A a keltirdilär vä Andan ıstid etdilär,
s ’ l etdilär. kä a a elin oya.
17[18]
Vä anlar a aytdı: «Siz da ı olay 32[33]
Pes anı cem atdan bir araf a çı a-
bı-fehim misiz vä a lamaz mısız, kä her ne rub barma ların anı ula ları içinä kirtdi
tı da esä, dam içinä kirüb anı nacis ılur a vä tükürib zeb nına tiydi;
dır dägüldir? 33[34]
vä sm n a na ar edüb ah etdi vä
114
, . , 1666
a a: «Effat !», – aytdı, ya nı: «Açılsun!», ne adar emir ılmı esä, bardu ça köb artı
– degän. me h r etdilär.
34[35]
Vä ol dem ula ları açıldılar vä ze- 36[37]
Vä addan ziy dä ayr n bolıb de-
b n bendısi çe ildi, vä do ru söylädi. dilär kä: «Cemı nersälärni b ılmı dır,
35[36]
Vä anlar a emir berdi, kä hıç bir zır hem sa ırlar a e itmek bermi dir, hem
kimsä ä aber bermäyälär. Ama ol anlar a zeb nsızlarnı söylätmi dir».
Sekizinçi fa ıl
[1]
Vä ol künlärdä cem at bek büyük 14[13]
Vä anlarnı terk ılab yenä kemi ä
ekän, vä a ur a bir nersäsi yo ekän, sa - mi üb arı araf a keçdi.
gerdlärin Öz (115) a ına o udı 2vä anlar a 15[14]
Vä gerdlär n n alma unutdılar, vä
aytdı: kemidä bir n ndan ayrı anlarda yo erdi.
[2]
«Cem at üçün tera um ılamın, zır 16[15]
Vä anlar a emir berüb: «Körü iz, –
kä üç kün Menüm a ımda almı lardır, vä dedi, – kä Ferısılärni am rından vä Hır -
a ur a bir nersä anlarda yo dır. desni am rından sa ınıb durasız».
3
Vä eger anlarnı a msız yebärsem an- 17[16]
Vä anlar bir biri (116) ilän söylä ib:
larnı üylärinä, yolda a ıf bolurlar, zır kä «Bizdä n n bolmadu ı üçün munı aytdı», –
ba ı ıra dan keldilär». dedilär.
4
Vä gerdläri A a cev b berüb: «Bir 18[17]
Pes sa munı bilüb anlar a aytdı: «Ne
kimsä munlarnı n ndan to ılur a bu a r üçün söylä ib durasız n n sizdä bolmadu ı
yerdä andan mümkin bola?» – dedilär. üçün? 19Ey , hen z a lamaz mısız hem fe-
5
Vä anlar a sorab: «Ne adar n nı ız himlämäz misiz? albi iz da ı at mıdır?
bar?» – dedi. Vä anlar: «Yedi», – dedilär. 20[18]
Közli bolıb körmäz misiz? vä ula lı
6
Pes al a zemın üstinä oltırma bu- bolıb e itmäz misiz? vä y d etmäz misiz?
yurdı, vä yedi n nnı alub ükür etdi, vä pa- 21[19]
Be n nnı be mi ä paraladu ım
ralab gerdlärinä berdi, kä anlarnı aldına va ıtda al an uva lardan neçä tolu aba
oya; vä al nı aldına oydılar. kötärüb aldu ız?» 22A a: «On iki», – dedilär.
7
Vä azra küçik balı ları bar erdi; vä 23[20]
«Vä dört mi ä yedi n nnı parala-
anlarnı bereketläb anlarnı aldına oyma du ım va ıtda al an uva lardan neçä tolu
buyurdı. aba kötärib aldu ız?» – dedi. 24Anlar:
8
Vä yedilär, vä to boldılar; vä art an pa- «Yedi», – dedilär.
ralardan yedi aba adar cem edüb aldılar. [21]
Vä anlar a aytdı: «Pes neçä a lamaz-
9
Vä a m yegänlär dört mi adar erdi. sız?»
Pes anlar a ketmek ru at buyurdı. 25[22]
Vä Beyt ayd a keldi; vä anlar A a
10
Vä ol s atda gerdläri birlä bir kemi ä bir közsiz keltirib Andan ıstid etdilär, kä
mi üb D lm n araflarına keldi. A a tiygüzä.
11
Vä Ferısılär çı ub Anı ilän sora ma a 26[23]
Pes közsizni elin tutıb anı avıldan
ba ladılar, sm ndan bir yet Andan alab tı arı iletdi vä közlärinä tükürib vä elin a a
ılab, A a ımti n ılur ekän. oydu ından so ra: «Eger bir nersä körür
12
Vä c nında terän ah edüb aytdı: «Bu misin?» – deb a a s ’ l etdi.
aba a yet ne üçün alab ıla? 13Sizgä 27[24]
Vä közsiz yu aru ba ub: «Dera tlar-
r st deyämin, kä bu aba a a hıç bir yet day damlar yürür ekän körämin», – dedi.
berilmäz». 28[25]
Andan so ra yenä ellärin anı közlä-
115
., . , 1820
rinä tiygüzdi vä anı yu aru ba durdı, vä 35[32]

Vä bu söz kârâ söylädi. Vä Pe ros
yenä a ı bolıb küllısin kârâ kördi. Anı alub A a a n ılmaga ba ladı.
29[26]
Vä üyinä göndürdi, a a deyär ekän 36[33]
Vä gerdlärinä ba ıb Pe ros a azar-
kä: «Hem ehirci äz ä kirmä, hem ehirci- lab: «Artuma ket, ey ey n! – dedi, – zır
äzdä bir kimsä ä aber bermä». kä Te rini nersälärinä mur d etmäzsin, lâ-
30[27]
Vä sa vä gerdläri ays riyä-yi kin damlarnı nersälärinä».
Fılıbos ehirci äzinä çı dılar. Vä yolda - 37[34]
Pes al nı gerdläri ilän öz a ına
gerdlärinä s ’ l ılab anlar a aytdı: « dam- o uyıb anlar a aytdı: «Her kim menüm ar-
lar Ma a dedükläri kimdir?» tumça kelmek istäsä, öz nefsinä ınkâr ılsun
31[28]
Vä anlar cev b berüb: «Ya ya usül vä alıbin alub artumça kelsün.
ıl uçı, vä ba ı – (117) ly s, vä ba ı – 38[35]
Zır her kim nefsin alâ etmek is-
pey amberlärni birisi deyälär». täsä, anı yi ıla, ama her kim Menüm
32[29]
Ol anlar a aytdı: «Ama siz Ma a rım üçün vä ncil üçün nefsin yo etsä,
dedüki iz kimdir?» Vä Pe ros cev b berüb ol anı alâ ılur.
A a aytdı: «Sen Mesı sin». 39[36]
ns n a ne fayda bola, bütün düny nı
33[30]
Pes anlar a emir etdi, kä hıç bir kim- azanıb, öz c nın yo etsä?
sä ä Anı a ında söylämäyälär. 40[37]
Ya ne nersä ala tırıb berä c nı üçün?
34[31]
Vä anlar a ögretmägä ba ladı, deyär 41[38]
Anı üçün her kim Mendän vä Me-
ekän kä: « nsan O lı köb za met çekmek, vä nüm sözlärimdän acil bolursa bu zin lı vä
ey lärdän, vä ulu ım mlardan, vä yazuçı- gün hlı nesil içindä, bn-i nsan da ı andan
lardan redd bolınma , vä ölüm çekmek vä acil bolur, açan Atasını celâletindä kelsä
üç kündän so ra tirilmek v cib erdi». mu addes meleklär ilän».
(118) To uzınçı fa ıl
[1]
Pes anlar a aytdı: «Sizgä r st deyä- 6
Zır ne söylädükin bilmädi, zır kä
min, kä munda dur anlarnı ba ı bardır, kä yetçä or dılar.
ölüm tatmazlar anlar Te rini Memleketin 7
(Bu va ıtda) anlar a s ’yä ekän bir bu-
udret ilän kelmi ekän körmägänçä». lut boldı, vä bulutdan bir v z çı ub: «Bu
2
Vä altı kündän so ra sa Pe rosnı, vä Menüm ma b b O lımdır; A a dä lä iz»,
Ya bnı, vä Yu ann y’ı özi birlä alub yal- – dedi.
ızça bir ulu ta a iletdi vä anlarnı u - 8
Vä tizläk birlä her araf a ba ıb hıç
rında tebdıl retli boldı. bir kimsä da ı körmädilär, bir sadan ayrı
3
Vä lib sı [lib sın] yaldırmı boldı, bek özlärini birlä birgäçä.
a , ar kibi erdi, ol adarça, kä zemın r yın- 9
Vä ta dan endüklärindä anlar a emir
da hıç bir a ardıçı anı kibi a ılur a dır etdi, kä kördükläri nersälärni bir kimsä ä
dägüldir. aber bermäyälär, t bn-i nsan mürdeg n-
4
Vä ly s vä Musa anlar a körindi; vä sa dan dura.
ilän söylä ib durdılar. 10
Vä ol sözni özlärindä sa ladılar: «Mür-
[5]
Pes Pe ros cev b berüb sa a aytdı: deg ndan durma nedir?» – deb bir biri bir-
«Rabbı! bu cayda boldu ımız nıkûdir; ey , lä sora ıb durdılar.
ru at buyur, kä munda üç ç dır uralı : 11
Vä A a s ’ l edüb aytdılar: «Yazuçılar
birisi Sen üçün, vä birisi Musa üçün, vä ne üçün deyälär, kä ly s evvel kelsä keräk?»
birisi ly s üçün». 12
Anlar a cev b berüb aytdı kä: (119)
« ly s, elbetdä, evvel kelür vä her nersäni
116
, . , 1666
yenä öz yerinä ketürür; vä bn-i nsan a - 24[25]

Vä sa çün körüb, kä al yügürib
ında neçä yazılmı esä, kä besy r za met keldilär, n p k r a azarlayıb a a: «Ey til-
çekä vä rlana. siz sa ır r ! – dedi, – men sa a emir ıla-
13
Ama sizgä deyämin, kä ly s, elbetdä, mın, andan çı vä yenä içinä kirmä».
kelmi dir, hem, neçä hlamı lar esä, a a 25[26]
Pes fery d ılab anı köb yırtıb andan
ılmı lardır, (ya nı) anı a ında yazıl- çı dı; vä (o lan) ölgändäy boldı, ol adarça,
mı a körä». kä köb kimsälär dedilär, kä ölgändir.
14
Vä gerdlärinä çün kelüb anlarnı tö- 26[27]
Ama sa anı elin tutıb anı aya larına
gäräkindä bir büyük cem at kâtibılär ilän dur uzdı, vä öri durdı.
s ’ llä är ekän kördi. 27[28]
Vä nä ä d ıl etkändän so ra -
15
Ol s at küll al Anı körüb müte ayyir gerdläri A a ma fıçä sorab: «Biz anı çı-
aldılar, vä A a yügürüb A a selâm berdi- arma a ne üçün dır bolmadu ?» – de-
lär. dilär.
[16]
Pes kâtibılär ä sorab: «Anlar birlä ne 28[29]
Vä anlar a aytdı: «Bu türli bir vecih
s ’ llä ib durasız?» – dedi. birlä çı armazlar, du vä r zä ilän bolmaz-
16[17]
Vä cem atdan bir kimsä cev b be- sa».
rüb aytdı: «Ey st d! o lımnı, kä anda bir 29[30]
Pes ol caydan ayrılıb Celıldän keçdi-
tilsiz r ı bardır, sa a keltirdim: lär; vä istämädi, kä bir kimsä Anı tanıya.
17[18]
vä her ne yer ä anı iletsä, anı yırtıb 30[31]
Vä gerdlärinä ö redib anlar a ayt-
dura, vä köbürür, vä ti läri birlen ti länib dı: « bn-i ns n damlarnı ellärinä teslım
dura, vä uru bola. Vä gerdläri ä söylä- bolınmı dır, vä anlar anı öldürälär, vä öldür-
dim, kä anı andan çı aralar, ama dır bol- dükindän so ra üçinçi kündä yenä tiri dura-
madılar». ca dır».
18[19]
Vä a a cev b berüb aytdı: «Ey ım n- 31[32]
Ama anlar ol sözni fehimlämädilär,
sız nesil! neçä zam n a degin siznü a ı- vä A a sorama dan or dılar.
ızda bolayın? neçä zam n a degin sizgä 32[33]
Vä Kefern m a keldi; vä üydä bo-
abır ılayın? Anı Menüm a ıma keltirü- lıb anlar a s ’ l ılab: «Yolda özü iz ara-
iz». sında ne söylä ib durdu ız?» – dedi.
19[20]
Vä anı A a keltirdilär. Vä sa anı 33[34]
Ama anlar söylämäy aldılar, zır kä
kördükindän so ra ol dem r anı yırtdı, vä yolda: «E ulu kim?» – deb bir biri ilän
yer ä tü üb avnab köbürdi. söylä dilär.
20[21]
Vä atasına s ’ l edüb: «Neçä zam n 34[35]
Pes oltırıb vä on iki o uyıb anlar a
bar, kä bu mara a a bolmı dır?» – dedi. Vä aytdı: «Eger bir kimsä ba bolma hlasa,
ol aytdı: «Kiçiklikindän berü; (121) hemäni so kisi vä dimi bola».
21[22]
vä köb kerä anı hem ate ä, hem 35[36]
Vä bir o lancı az alub anı ortalarına
suvlar a ta ladı anı helâk ılma üçün; ama dur uzdı vä anı uça layıb anlar a aytdı:
eger sen bir nersäni amel ılur a tuv n [37]
«Her kim munı day o lancı azlarnı
esä , bizgä tera um buyurıb yardum eylä». birisin Menüm ısmimdä ab l etsä, Meni
22[23]
sa a a aytdı: «Eger ım n kedürmek ab l edür; vä her kim Meni ab l etsä,
dır esä , (120) m ’min ä her nersä müm- Meni ab l etmäz, ama Meni rs l etkänni
kindir». ab l edür».
23[24]
Vä ol s at o lannı atası [anası] fer- 36[38]
Vä Yu anna A a cev b berüb: «Ey
y d ılab köz ya ları ilän: «Ey A a! i ana- st d! – dedi, – Seni ısmi birlä dıvlär çı-
mın, – dedi. – anmadu ıma yardum ıl». ar an bir kimsäni kördük, ama bizgä t bi
117
., . , 1820
bolmadı; vä bizgä t bi bolma an üçün a a 42[44]

ol cay a, kä anlarnı urdı ölmäz vä
man ıldu ». ate sönmäz.
37[39]
sa aytdı: «A a man ılma ız, zır 43[45]
Vä eger aya ı sa a ayıb ketürsä,
kä bir kimsä yo dır, kä Menüm ısmim ilän anı kes: sa a ay t a a sa bolıb kirmek
mu cizä amel edür, vä da ı ye illik birlä tam söndürilmäz ate inä iki aya lı bolıb
Menüm a ımda fen söylür. bra ılma dan bra dır,
38[40]
Zır kä bizgä mu lif bolma an bi- 44[46]
zim arafımızdadır. ate (122) sönmäz.
39[41]
Zır her kim sizgä bir ade suv içür- 45[47]
Vä eger közü sa a ayıb ketürsä, anı
sä Menüm ısmimdä, Mesı ni ki boldu ı ız çı ar: sa a bir közli bolıb Te rini Memle-
sebebindän, sizgä r st deyämin, kä ücretin ketinä kirmek iki közli bolıb tam ate inä
yi etmäz. bra ılma dan bra dır,
40[42]
Vä her kim Ma a ım n kedürgän 46[48]
küçikni birisinä ayıb edürsä, a a b bo- ate sönmäz.
lur erdi, eger bir degirmän ta ı moynını 47[49]
Zır her kimsä ate birlä tuzlanur, vä
tögäräkinä asılsa vä özi de iz ä bra ılsa. her urb n tuz birlä tuzlanur.
41[43]
Pes eger elü sa a ayıb ketürsä, anı 48[50]
Tuz nıkdir; ama eger tuz tuzlı a mı
kes, zır sa a ay t a elsiz bolıb kirmek iki fes d bolınsa, ne nersä ilän anı (da ı) tatlan-
elli bolıb cehennem ä söndürilmäz ate ä durasız? ( mdi) özü izdä tuzlı bolu ız, vä
ketmekdän bra dır, bir biri iz birlä yara ıb duru ız».
Onınçı fa ıl
[1]
Pes ol caydan durub Yah dıyet ser- 10[9]
Pes imdi ud y o du ın dam hıç
adlarına keldi, Ordan arı ya adan. Vä ce- ayırmasun».
m atlar Anı a ına cem etdilär, 2vä Ol Öz 11[10]
Vä nädä gerdläri mundan A a
detinçä anlar a yenä ta lım etdi. yenä (123) soradılar.
3[2]
Pes Ferısılär A a ımti n ılab A a 12[11]
Vä anlar a aytdı: «Her kim tunına
sorab dedilär kä: «Er tun a al bermek al bersä vä ayrı a üylensä, ol tunnı
c yiz mi?» ar usına zin edür;
4[3]
Vä cev b berüb anlar a aytdı: «Musa 13[12]
vä eger tun erinä al bersä vä
sizgä ne emir etdi?» ayrı a üylensä, zin ılur».
5[4]
Anlar aytdılar: « al a ın yazur a 14[13]
Pes ol va ıt A a o lancı azlar kel-
vä anı bo atma a üküm etdi». tirdilär, kä anlar a tiygüzä, vä gerdläri ke-
6[5]
Vä sa cev b berüb anlar a aytdı: türgänlärni man etdilär.
«Yüräkläri izni at lı ı üçün bu ükümni 15[14]
Ama sa munı körüb n boldı vä
[ ükmi] sizgä yazdı. anlar a aytdı: «O lancı azlarnı ma a ke-
7[6]
Ama yaratma nı ıbtid sından ud y lürgä oyı ız vä anlarnı man ılma ız, zır
anlarnı er vä di i ıldı. kä Memleket-i ud y unlarday bol anlar-
8[7]
Bu sebebdän ıns n atasın vä anasın dandır.
oyıb 16[15]
Sizgä r st deyämin, kä her kim
[8]
tunına yapı ur, 9vä ikisi bir ten bolur- Memleket-i ud y o lancı azday ab l
lar, anı üçün kä anlar iki dägüldir, ama bir ılmazsa, a a her kez kirmäz».
tendir. 17[16]
Pes anlarnı uça layıb anlar a el
oydı vä anlar üçün ayır du etdi.
118
, . , 1666
18[17]
Vä yol a çı du ından so ra bir kim- min, kä her kim, kä nä, ya er arında lar,
sä Anı a ına sekirdib tizinä tü di vä A a ya ız arında lar, ya ata, ya ana, ya tun,
s ’ l etdi, deyär ekän: «Ey b st d! ne ya evlâd, ya yurtlar Menüm üçün vä ncil
fi il ılayın, kä d yım tirilik ä v ris bola- üçün terk ıl an yo dır,
yın?» [30]
kä ekn n, bu zam nda yüz mertebä -
19[18]
Vä sa a a aytdı: «Ma a ne üçün b nälär, vä er arında lar, vä ız arında lar, vä
deyäsin? b hıç yo dır, bir bolmazsa, kä analar, vä o ıllar, vä yurtlar almaz, u bat
ud ydır. ilän, vä kelür ceh nda ebedı ay t ala.
[19]
ükümlärni biläsin: 20zin ılmayasın, 31
Ama köb evvelkilär ır bolurlar, vä
öldürmäyäsin, o urlamayasın, yalan eh det ırlar evvelki bolurlar».
bermäyäsin, cebirlik etmäyäsin, ata nı vä 32
Vä yolda erdilär, Yer alım ä yu aru
ana nı ürmetli kör». barur ekän, vä sa anlarnı r y aldında yüri-
21[20]
Vä ol cev b berüb A a aytdı: «Ey di, vä ayr n boldılar vä artunça yürüb ayıf
st d! munlarnı küllısin yigit boldu ımdan etdilär. 33Pes on ikini yenä alub Özinä v i
berü ıfı etdüm». bolaca nersälärni anlar a aber etmägä
22[21]
Vä sa a a na ar edüb anı süydi vä ba ladı, deyär (125) ekän:
a a aytdı: «Bir nersä sa a b ı almı dır: ba- [33]
«Ba , Yer alım ä baravız, vä bn-i
rub ne adar sendä bar esä, sat vä fa rlar a nsan ulu ım mlar a vä yazuçılar a teslım
ısmet eylä, vä sm nda azınäli bolasın, vä bolınur, vä Anı ab yıl a teslım ılurlar,
kelüb alıbni kötärib Ma a t bi bol». 34
vä A a mas aralı ılurlar, vä Anı
23[22]
Pes bu söz üçün (124) ay ulı boldı amçılurlar, vä tükürürlär, vä Anı öldürür-
vä amgın bolıb ketdi, zır kä anda emv l lär, vä üçinçi kündä yenä tiri durur».
köb bar erdi. 35
Pes Zebedıni (iki) o lı, ya nı Ya b
24[23]
Vä sa her araf a na ar edüb gerd- vä Yu anna a a kelüb: «Ey st d! – dedilär,
lärinä aytdı: «M llı bol anlar neçä küç birlä – biz istäymiz, kä biz Sendän her ne s ’ l
ud y Memleketinä kirürlär!» etsäk, anı bizim üçün amel ılasın».
25[24]
Vä gerdlär Anı sözlärinä ayr n 36
Vä anlar a aytdı: «Ne istäysiz, kä Men
aldılar. Ama sa yenä cev b berüb anlar a siznü üçün ılayın?»
aytdı: «Ey o ıllar! Emv l a ı tim d ıl an- [37]
Anlar A a aytdılar: «Buyur bizgä, kä
lar a ud y Memleketinä kirmek neçä küç- birimiz r stı da vä birimiz solı da oltıravız
dir! seni celâleti dä.
26[25]
Devä ignä közindän ötmek bay dam [38]
Ama sa anlar a aytdı: «S ’ l ıldu-
ud y Memleketinä kirmekdän s ndır». ı ıznı bilmäysiz. 37Men içecekim ade ni
27[26]
Vä anlar addan ziy dä ayr n bol- içür ä vä yuvınacakım yuvmaklık ilän yu-
dılar, özlärinä deyär ekän: «Kim da ı alâ vınma a dır mısız?»
bolma a dırdır?» 38[39]
Vä anlar a a: «Biz dırız», – dedilär.
28[27]
Vä sa anlar a ba ıb: « dam a ında Pes sa anlar a aytdı: «Elbetdä, Men içece-
bolmaz, – dedi, – ama llah a ında olay kim ade dän içürsiz, vä Men yuvınacakım
dägül, zır kä ud y u rında her nersä yuvmaklık birlä yuvınursız;
mümkindir». 39[40]
ama r stımda vä solımda oltırma
29[28]
Vä Pe ros a a demägä ba ladı kä: bermäsi Menimki dägüldir, lâkin her kim ä
«Ba , – (dedi), – biz küll nersälärni terk ırlanmı esä, anlar a berilä».
ılab Sa a t bi boldu ». 40[41]
Vä al an on gerd (munı) e idüb
30[29]
Pes sa cev b berüb: «Sizgä r st deyä-
119
., . , 1820
Ya bdan vä Yu annadan bek açuvlanma- so ra fery d ılur a ba ladı, deyär ekän:

ga ba ladılar. «Ey sa! bn-i D vud! ma a tera um
41[42]
Ama sa anlarnı o uyıb anlar a ayt- ferm ».
dı: «Siz bilürsiz, kä ab yılnı hları an- 47[48]
Vä köb kimsälär A a man etdilär,
lar a ta akküm ılalar, vä anlarnı ulu ları kä söylämäy ala. Ama ol besy r ziy däçä
anlar a sal anat ılalar. fery d ılab: «Ey bn-i D vud! ma a te-
42[43]
Ama siznü içi izdä olay bolmaz, ra um buyur».
lâkin her kim siznü içi izdä ulu bolma 48[49]
Vä sa tava uf edüb anı o uma
istäsä, dimi iz bola; ferm n etdi. Pes anlar k r bol an a ça ırıb
43[44]
vä sizdän her kim ba bolma h- dedilär: «Tevekkül ıl vä öri dur, ba , seni
lasa, hemäni ulâmı bola. o ub dura».
44[45]
Zır kä (126) bn-i nsan da ı ıdmet 49[50]
Vä ol lib sın ta lab öri durdı vä sa
alur a kelmädi, lâkin ıdmet ılur a vä a ına keldi.
besy r kimsälär üçün c nın fed ılur a 50[51]
Vä sa cev b berüb a a aytdı: «Ne
(keldi)». istürsin, kä Men sa a amel ılayın?»
45[46]
Pes Erı a keldilär. Vä gerdläri 51[52]
Vä k r A a aytdı: «Rabbı! istäymin,
ilän vä bir ulu cem at ilän Erı dan çı - kä köräyin».
du da k r Bar ım os, ya nı ıbn-i ım , yol 52[53]
sa a a aytdı: «Bar, ım nı seni alâ
arafında oltırıb tilänçilik ılur erdi. etmi dir». Vä hemän dem kördi vä yolda
46[47]
Vä N ıratlı sa erdükin e itdükindän sanı artunça yüridi.
On birinçi fa ıl
[1]
Vä çün Yer alım ä ya ın kelüb, ya - dilär, vä ayrılar dera tlardan dallar kesüb
nı Zeyt nlär ta ı a ında, Beytf cı ä vä yolda çaçdılar.
Beyt any a degin, gerdlärdän iki kimsä 9
Vä aldınça yüri änlär vä artunça yüri-
göndürdi änlär fery d ılab: «H ann ! ud ynı
2
vä anlar a dedi kä: « ar u ızdaki avıl- ısmindä Kelgän müb rekdir! – dedilär. –
a baru ız; vä a a kirdüki iz s atda bir tay 10
Müb rekdir atamız D vudnı memle-
ba lanmı tabursız, kä üstindä hıç dam ol- keti, kä Rabb ısmindä kelä! H ann e
tırmı dägül; anı çe ib (127) keltirü iz. a lâda!»
3
Vä eger bir kimsä sizgä: “Ne üçün munı 11
Vä sa Yer alım ä kelüb c mi içinä
ılab durasız?” – desä, deyü üz, kä Cen b a kirdi; vä her arafda küll nersälär ä na ar et-
mu t cdır; vä ol s at bu yer ä göndürür». di; 12vä m boldu da Beyt any a çı dı
4
Vä anlar bardılar vä apu a ında tı a- on iki gerd ilän.
rafda iki yol a zında taynı ba lanmı bolıb 13[12]
Vä ab da Beyt any dan çı du la-
tabdılar, vä anı çe ib durdılar. rından so ra aç erdi;
5
Vä ol yerdä dur anlardan ba ı anlar a 14[13]
vä bir yafra lı ıncır dera t ıra dan
aytdılar: «Ne üçün taynı çe ib durasız?» körüb a a eri di, kä yed bir nersä anda ta-
6
Vä sa anlar a emir ıldıkı kibi anlar a bur; vä hıç nersä tabmadı yafra lardan ay-
aytdılar; ol zam n anlarnı oydılar. rı, zır kä ıncır zam nı bolmadı.
7
Pes taynı sa a ına keltirdilär vä kiyim- 15[14]
Pes sa cev b berüb a a aytdı: «Mun-
lärin tay üstinä saldılar; vä sa a a mi di. dan so ra sendän bir kimsä meyvä yemäsün
8
Vä besy r al kiyimlärin yolda tö ä- me güçä!» Vä gerdläri munı e itdilär.
16[15]
Pes Yer alım ä keldilär. Vä sa
120
, . , 1666
(128) c mi ä kirdi, vä c mi dä sat anlarnı 26[25]

Vä açan du ılab dursa ız, eger
vä satıb al anlarnı çı arma a ba ladı, vä bir kimsä ä ar u bir nersä iz bar esä, afuv
a çä ala tır anlarnı ta taların vä keb ter ılu ız, t sm nda bol an Ata ız siznü
sat anlarnı ıskemlälärin a tardı; a ları ıznı sizgä afuv ıla.
17[16]
vä hıç ru at bermädi, kä bir kimsä 27[26]
Ama eger siz afuv etmäzsä iz, hem
c mi dän bir arf keçirüb iletä. sm nda (129) bol an Ata ız siznü a la-
18[17]
Vä ta lım etdi, deyär ekän kä: «Yazıl- rı ıznı afuv etmäz».
mı dägül mi kä: “Menüm üyim du näsi 28[27]
Vä yenä Yer alım ä keldilär. Vä
ısimli bolaca dır hemä ayfalar üçün”, – c mi içindä yüridükindä ulu ım mlar, vä
ama siz anı o urlar a ma ra ıldu ız». yazuçılar, vä ey lär Anı a ına keldilär
19[18]
Vä yazuçılar vä ulu ım mlar munı [28]
vä A a aytdılar: «Ey , bu nersälärni ne
e itdilär vä fur at izlädilär, kä Anı helâk udret ilän amel ılasın? vä Sa a bu ud-
ılalar, zır kä Andan or dılar, anı üçün retni kim berdi, kä bu i lärni amel ılasın?»
kä küll al Anı ta lıminä ayr n aldılar. 29
sa cev b berüb anlar a aytdı: «Men
20[19]
Vä m boldu da ehirdän tı a da ı sizdän bir s ’ l sorayın, vä Ma a cev b
çı dı. berü iz; ol zam nda bu nersälärni ne sal a-
21[20]
Vä ab da keçüb barur ekän ıncır nat birlä amel ıldu ımnı sizgä deyäyin.
dera tnı tam m tamurından urulanmı 30
Ya yanı yuvmaklıkı sm ndan erdi
bolıb kördilär. mi ya damlardan erdi mi, Ma a cev b be-
22[21]
Pes Pe ros anı rına keltirib A a rü iz».
aytdı: «Ya a ret! ba , sen lâ net etdüki 31
Vä özlärini arasında söylä ib: «“ s-
ıncır dera tı urulanmı dır». m ndan erdi”, – desäk, – dedilär, – “Ol
23[22]
Vä sa cev b berüb anlar a aytdı: sebebdän a a ne üçün i anmadu ız?” – bi-
[23]
« ud y a ım n kedürü iz, 24zır siz- zgä deyär;
gä r st deyämin, kä her kim bu ta a: “Sen 32
vä eger: “ damlardan erdi”, – desäk,
oz alab de iz ä bra ılab tü !” – deyärsä al dan or amız, zır kä küll al Ya ya
vä kö ilindä hıç ek etmäzsä, lâkin ım n a pey amber erdi ekän tutdılar».
kedürib dursa, kä dediki nersälär v i bo- 33
Vä anlar cev b berüb sa a: «Bilmäyib
lurlar, her ne deyär esä, a a bolsa keräk. duravız», – dedilär. 34Pes imdi sa cev b be-
25[24]
Anı üçün sizgä deyämin, kä du da rüb anlar a aytdı: «Ne udret ilän bu ner-
her ne alab etsä iz, ı ti d ılu ız, kä ala- sälärni amel ıldu ımnı Men da ı sizgä
sız, vä sizgä berilä. demäm».
On ikinçi fa ıl
[1]
Pes masallar ilän söylämägä ba ladı 3
Vä anlar anı (130) tutıb urdılar vä bo
kä: «Bir ki i bir t kest n dikdi, vä e r fına bolıb anı yeberdilär.
çet oydı, vä ar b näsi üçün cay azdı, vä 4
Vä yenä anlar a bir ayrı mülâzım gön-
bir min rä [man arä] im ret etdi, vä b - dürdi; vä a a ta atıb ba ın yaralı etdilär vä
b nlar a teslım ılab bir ayrı memleket ä anı sökilmi yeberdilär.
ketdi. 5
Vä yenä bir da ı göndürdi; vä anı öl-
2
Vä meyvä va tı boldu da b b nlar a dürdilär; vä da ı köb gayrılar – ba ın urur
bir mülâzım göndürdi, kä a a t kest nnı ekän vä ba ın öldürür ekän.
yemi lärindän berälär. 6
Vä anda bir o ıl bar erdi, kä anı ma -
b b erdi, ol sebebdän anı da ı anlar a e
121
., . , 1820
so ra ırs l etdi, deyär ekän kä: “O lıma alsa, vä evlâdı anda yo esä, pes arında ı
ıkr m ılurlar”. anı tunın ala vä arında ına nesil opara.
7
Ama ol b b nlar özlär içindä dedilär 20
olay ekän yedi arında bar erdi, vä
kä: “Ey , bu v risdir; kelü iz, anı öldürälik, ulu bir tun aldı, vä vef t ıldu ında an-
vä mır sı bizimki bola”. dan nesil almadı.
8
Pes anı tutıb öldürdilär vä t kest ndan 21
Vä ikinçi anı üylendürdi, vä vef t etdi,
tı a çı arub ta ladılar. vä andan da ı nesil almadı; vä üçinçi ä
9
Pes imdi t kest n iygäsi ne ılur? olay v i boldı.
10
Belli, kelür vä b b nlarnı helâk ıla, vä [22]
Vä hem yedi anı aldılar, vä nesli anlar-
t kest nnı ayrılar a teslım edür. dan hıç almadı. 22Vä hemädän so ra tun
11[10]
Ey , bu yazunı o umadu ız mı? da ı vef t etdi.
im ret ıl uçılar redd ıldu ları ta kö äni 23
Pes imdi, ıy metdä tirildükläri zam n-
ba ı bolmı dır; da anlarnı an ısını tunı bolur? Zır kä
12[11]
bu ud venddän boldı, vä közläri- yedi ä tun erdi».
miz ä acıbdir». 24
sa cev b berüb anlar a aytdı: «Ey ,
[12]
Vä anlar Anı tutma alab etdilär, ama munı üçün azıb durmay mısız, hem yazu-
al dan or dılar, zır bildilär, kä bu masal larnı hem Te rini udretin bilmäy ekän?
anlarnı a ında söylämi erdi; vä Anı 25
Zır emv tdan durdu ları zam nda hem
oyab ketdilär. nikâ etmäzlär, hem nikâ lı a berilmäzlär,
13
Vä A a Ferısılärdän vä Hır deslilärdän lâkin sm n melekläri kibidir.
ba ın göndürdilär, kä Anı kelâm söylämä- 26
Vä emv tnı a ında, kä tirilürlär
sindä tutalar. deb Musanı kit bında o umaymı mısız,
14
Vä kelüb A a aytdılar: «Ey st d! (132) ud y çaluda a a neçä söylädi, deyär
biz bilüriz, kä Sen r stsın vä hıç kimsädän ekän kä: “Men br hımni Te risiyim, vä
fikir etmäzsin, zır kä damlarnı yüzinä s nı Te risiyim, vä Ya bnı Te risi-
ba mazsın, ama arı -i ud ynı a ı at yim”?
birlä ta lım ılasın. (Pes imdi), aysar a 27
Ölgänlärni Te risi dägüldir, ama ti-
cizyä bermek c yiz mi ya c yiz dägül mi? riklärni Te risi. Pes anı üçün siz bek
berälik mi ya bermälik mi?» azursız».
15
Ama (131) anlarnı riy lı ın bilüb an- 28
Vä yazuçılarnı birisi kelüb, sora du -
lar a aytdı: «Ma a ne üçün ımti n ılab ların hem e idüb hem körüb, kä anlar a
durasız? Bir din r ma a keltirü iz, kä körä- a ı cev b bermi erdi, Andan s ’ l etdi,
yin». deyär ekän kä: «Hemädän evvel üküm
16
Pes keltirdilär. Vä anlar a aytdı: «Bu an ısıdır?» – dedi.
kimni reti vä üst yazusıdır?» Vä anlar 29
sa a a cev b berüb: «Küll ükümlärni
a a: « aysarnı ki», – dedilär. evvelkisi budır, – dedi, – 30ya nı: “E it, ya
17
Pes sa cev b berüb anlar a aytdı: sr yıl! Rabb-i llahımız bir Rabbdir;
«Ey , aysarnı nersälärin aysar a kerü [30]
ud vend ud nı süyäsin bütün kö-
berü iz, vä ud ynı nersälärin ud y a ili ilän, vä hemeki c nı birlä, vä hemeki
kerü berü iz». Vä a a ta accüb etdilär. fikirläri birlen, vä bütün uvveti bilän”, –
18
Ol va ıt Zındı lar a a keldilär, kä ıy - evvelki üküm budır.
met yo dır deyälär, 19vä andan s ’ l ılab: 31
Vä ikinçi a a o ur, kä budır: “A na nı
[19]
«Ey st d! Musa bizgä yazdı, kä eger özü däy süyäsin”. Munlardan ulu ayrı
bir kimsäni arında ı vef t etsä, vä tunı üküm yo dır».
122
, . , 1666
32
Pes yazuçı A a aytdı: «Ey efendı! Sen 37[38]
Vä ta lımindä anlar a aytdı: «Yazu-
a aytdu , zır kä bir llah bardır, vä An- çılardan sa ınıb duru ız, kä uzun lib sda
dan ayrı hıç yo dır; yürimek vä kä bazarlarda selâmlar süyälär,
33
vä Anı bütün kö il birlä, vä hemeki fe- 39
kä mescidlärdä evvelki kürsılärni vä i-
him ilän, vä hemeki c n birlen, vä hemeki y fetlärdä a lâ caylarnı süyälär, –
uvvet bilän süymek, vä a namıznı özimiz- 40
anlar tul tunlarnı üylärin yeyürlär
day süymek, küll küyingän hedıyälär vä vä bah nä üçün uzun namazlar ılalar, 41ey ,
urb nlardan ef aldır». munlar artu ra u bat alsalar keräk».
34
vä sa körüb, kä a ıl birlä cev b ber- 42[41]
Vä sa (c mi ) azınäsini ar usında
di, a a aytdı: «Sen ud y Memleketindän oltırıb, al azınä ä a çä neçä saldu ına
ıra dägülsin». Vä ba dehu bir kimsä andan ba dı. Vä besy r baylar içinä köb saldılar.
s ’ l ılur a ayret tabmadı. 43[42]
Vä bir fa r tul tun kelüb iki fels
35
Vä sa cev b berüb c mi içindä ta lım içinä saldı, kä bir hı adardır.
ıldu ında: «Yazuçılar neçä deyälär, kä Me- 44[43]
Pes gerdlärin ça ırıb anlar a aytdı:
sı D vudnı o lıdır? «Sizgä r st deyämin, kä bu fa r tul tun
36
Zır kä D vud özi R -i l- udüs ilän azınä ä küll sal anlardan ziy dä saldı,
deyä (133) kä: “Rabb menüm Rabbim ä 45[44]
zır kä hemä anlar besy rlı larından
aytdı: Oltır Menüm r stımda, Men du - saldılar, ama bu tun fa rlı ından anda,
manları nı Seni aya astdu ı ıl anımça”. ne adar bolmı esä, küllısin saldı, ya nı
37
Eger D vud özi A a ud vend o ursa, tam m tirilikin».
anı o lı nedän boldı?» Vä besy r al söz-
lärinä n d birlä dä läb durdılar.
On üçinçi fa ıl
[1]
Vä c mi dän tı arı çı du ından so ra e itsä iz, ır b bolınma ız, zır kä munlar
gerdlärini birisi A a: «Ey efendı! na ar v i bolsalar keräk, ama so ı da ı hen z
eylä, ne ıl ta lar vä ne ıl bin lar!» dägüldir.
2
Vä sa cev b berüb a a aytdı: «Bu büyük 7[8]
Zır ayfa ayfa üstinä durur vä mem-
im retlärni körür misin? bedürüstı [bdrst- leket memleket üstinä, vä ba ı mekânlarda
kä], kä ta ta üstindä yı ılmay almaz». zelzelälär bolurlar, vä açlı lar, vä ır blar
3
Vä çün Zeyt n ta ında c mi ni (134) bolurlar. 8Bu nersälär derdlärni evvelläri-
ar usında oltır anda Pe ros, vä Ya b, vä dir.
Yu anna, vä Andräos ma fıçä Andan s ’ l 9
Ama siz özü izni kütüb duru ız, zır kä
etdilär, deyär ekän: sizni div nlar a teslım ılurlar, vä mescid-
[4]
«Bizgä aber ber, bu nersälär açan lärdä urulursız, vä kimlärni vä p d h-
v i bolurlar? vä ne alâmet bolur, açan larnı u rına keltirilürsiz Menüm rım
bu nersälärni küllısi bitälär?» üçün, anlarnı ar usına eh det bermek
4[5]
Vä sa anlar a cev b berüb demägä üçün.
ba ladı: «Sa ını , kä bir kimsä sizni azdur- 10
Vä hemä ayfalar a ncil evvel ı b r
maya, bolınsa keräk.
[6]
zır kä besy r kimsälär menüm ısmim- 11
Ama açan sizni iletsälär vä teslım et-
dä kelürlär: “Men Mesı im”, – deyär ekän, sälär, (hem) ne cev b berürsiz, deb am ye-
vä köb kimsälärni azdururlar. mä iz, hem evvel fikir ılma ız, zır sizgä
6[7]
Vä açan so ı larnı aberlärindän her ne berilsä, ol s at anı söylä iz, zır
123
., . , 1820
kä siz söylägänlär dägülsiz, lâkin R -i l- ra, ft b ara ılı bola, vä ay öz n rın ber-
udüsdir. mäz,
12
Vä arında arında nı ölüm çekürgä 37[25]
vä yılduzlar sm ndan tü ürlär, vä
teslım ılur, vä ata o ılnı, vä evlâd v lid n- felekni uvvetläri silkinürlär.
nı üstinä dururlar, vä anlarnı atil ılurlar. 28[26]
Vä ol zam n bn-i nsannı bulutlarda
13
Vä hemä al sizgä du man bolurlar kelür ekän körürlär besy r udret vä celâl
Menüm ısmim üçün, ama so a degin abır birlä.
ıl an hemän alâ bola. 29[27]
Pes ol zam n meleklärin göndürür
14
Ama açan D niy l pey amberdän vä ınti b bolınmı larnı cem edürlär dört
söylengän ar b ker hetin lâzım (135) bol- yeldän, zemınni sından sm nnı -
magan cayda durur ekän körsä iz, – 15ey , sına degin.
o u an a lasun, – 16ol zam n Yah dı yerin- (136) 31[28]El l ıncır dera tından ögre-
dä bol anlar ta lar a açsunlar; nib masal ma n sın bilü iz, zır kä açan
17[15]
vä nä üstindä bol an nä içinä buda ı da ı yum a esä vä yafra lar çı arsa,
enmäsün hem kirmäsün näsindän bir ner- bilürsiz, kä yaz ya ındır.
säni alur a; 31[29]
Ol va üzrä, açan bu nersälär v i
18[16]
vä eginlikdä bol an yenä ruc etmä- boldu ların körsä iz, kä bilü iz, ya ındır,
sün kiyimin alur a. ya nı apular a ında.
19[17]
Ama vay yüklü a v lında bol an- 32[30]
Sizgä r st deyämin, kä bu aba a öt-
lar a vä emçek içdürgänlär ä ol künlärdä. mäz, bu nersälärni küllısi tam m bolma-
20[18]
Vä du ılu ız, kä açı ız ı da ança.
bolmaya. 33[31]
sm n vä zemın z yil bolurlar, ama
21[19]
Zır kä ol künlärdä za met bolur, Menüm sözlärim z yil bolmazlar.
kä ud y yaratdu ı yaratma lı ını ıbtid - 34[32]
Ama ol kün ya s atdan Atadan ayrı
sından bu zam n a degin anı day bolmı bir kimsä bilmäz, hem sm n melekläri
dägül, hem hıç bolaca dägül. bilmäzlär, hem O ıl bilmäz.
22[20]
Vä eger ud y ol künlärni ıs a et- 35[33]
Kütib duru ız, vä uyanı bolu ız, vä
mäy erdi, hıç cesedli alâ bolmaz erdi, ama du ılu ız, zır kä, zam n açan yetsä, siz
ınti b etdiki mu t rlar üçün ol künlärni bilmäzsiz.
ıs a etmi dir. 36[34]
dam kibidir, kä uza yer ä ketdi
23[21]
Pes ol va ıtda eger kimsä sizgä desä vä näsin oyab, mülâzımlarına udret vä
kä: “Ba , Mesı mundadır”, – ya: “Ba , an- her birisinä öz ıdmetin berüb, apuçı a
dadır”, – e itmä iz. kütmek buyurdı.
24[22]
Zır kä dor mesı lär vä dor pey- 37[35]
Pes siz uyanı bolu ız, zır kä, üy
amberlär çı arlar vä alâmetlär vä ac yib iygäsi ne va ıtda kelür, deb siz bilmäzsiz:
körsätürlär, kä, eger mümkin esä, ınti b mda mı, ya dün yarusında mı, ya or s
bolınmı larnı azdururlar. ötmäsindä mi, ya ab da mı, –
25[23]
Ama siz kütüb duru ız. Ba ı ız, her 38[36]
kä kelüb sizni uyumı tabmasun.
nersä sizgä evvel ma lûm etdim. 39[37]
Ey , sizgä dedükimni hemä ä deyä-
26[24]
Ama ol künlärdä, ol za metdän so - min: uyanı duru ız».
Vä iki kündän so ra Fı ı vä N n-i
[1]
yazuçılar neçä ılä ilän Anı tutıb öldürälär
bı- am r iydi keldi. Vä ulu ım mlar vä deb fur at izlädilär;
124
, . , 1666
2
ama dedilär kä: « yddä dägül, t körsätür, dö enmi vä ırlanmı ; ol cayda
al nı arasında v bolmaya». bizim üçün ır ılu ız».
3
Vä sa Beyt any da bolıb, ya nı alaten- 16
Pes gerdläri çı dılar, vä ehir ä kel-
lü Sim nnı üyindä, a m yeyüb oltırdu- dilär, vä Ol anlar a dediki kibi tabdılar, vä
ında bir tun (137) keldi, kä bah lı fı ı nı ır etdilär.
nard ya nı i äsi anda bar erdi, vä i äni 17
Pes m keldükdä on iki ( gerd)
sındurıb ba ına tökdi. ilän keldi.
4
Vä ba ı özlärindä açuvlanıb aytdılar: 18
Vä anlar oltırıb yedükläri zam nda sa
«Ya nı bu z yilli i ne üçün boldı?» aytdı: «Sizgä r st deyämin, kä biri iz, kä
5
Zır üç yüz din rdan ziy dä ä satılma a Menüm [meni] birlä yeyüb dur an, Meni
vä fa rlar a ısmet ılur a mümkin erdi. teslım ılur».
Vä tun a ar u mırıldadılar. 19
Pes anlar amgın bolma a vä bir bir
6
Vä sa aytdı: «Anı oyu ız. Ne üçün A a: «Men miyim?» – vä bir da ı: «Men
a a za met ılursız? Ma a nık kâr amel miyim?» – demägä ba ladı.
ılmı dır. 20
Vä cev b berüb anlar a aytdı kä: «On
7
Zır kä fa rlar her zam n siznü birlä ikini birisidir, kä aba içinä Menüm birlä
birgä ırdır, vä açan istäsä iz, anlar a elni batırur.
ıhs n ılur a dırsız, ama Men her zam n 21
a ı atda bn-i nsan kedür, Anı a -
siznü birlä birgä ır dägülim. ında yazılmı day; ama vay ol dam a,
8
Ol öz udretinçä amel etdi, (zır ) evvel kä sebebindän bn-i nsan teslım bolına: ol
keldi, kä tenimä ya sürtä defnim üçün. dam a ya ı erdi, eger hıç do ma an esä».
9
Men sizgä r st deyämin, kä her ne cayda 22
Vä yeyüb durdu ları kibi sa n n alub
bu ncil ı b r bolınsa bütün düny da, anı bereketläyib paraladı vä anlar a berüb aytdı:
amel ıldıkı nersä anı y dgârına söylenä». «Alu ız, yeyü iz; bu Menüm tenimdir».
10
Vä Yah d s ry ı, on ikini birisi, 23
Pes ade ni aldı vä ükür ılab anlar a
ulu ım mlar a bardı Anı anlar a teslım berdi; vä cümläsi andan içdilär.
ılur a. 24
Vä anlar a aytdı: «Ya a Va ıyet anım
11
Vä anlar munı e idüb d etdilär vä a a budır, kä besy r kimsälär üçün dökülmi dir.
a çä bermägä va dä berdilär. Vä ol alab 25
Sizgä r st deyämin, kä mundan so ra
etdi, neçä b fur at birlä Anı teslım ıla. t k yemi indän içmäm ol kün a degin, kä
12
Vä N n-i bı- am rnı evvel künindä fı- anı ya adan içäyim ud y Memleketindä».
ı nı öldürdükläri zam nda gerdläri A a 26
Pes bir tesbı ılab Zeyt n ta ına çı ub
aytdılar: «Ne cayda istäysin, kä biz barub bardılar.
ır ılavız, kä fı ı nı yeyäsin?» 27
Vä sa anlar a aytdı: «Küllı iz bu keçä
13
Pes gerdlärdän iki kimsä ırs l etdi vä Ma a ek ılursız, zır kä yazılmı dır kä:
anlar a aytdı: « ehir ä baru ız; vä bir dam “ ob nnı urayın, vä oylar perı n bolur-
sizgä uçurıb kelür, bir k zä suv birlä keltirür lar”.
ekän; anı artunça baru ız 28
Ama yenä (139) tirildükimdän so ra
14
vä, her ne yer ä kirsä, üy iygäsinä de Celıl ä sizdän ilgäri barayın».
kä: “Mu allim deyär, müs fir näsi ayda, 29
Ama Pe ros A a aytdı: «Eger küllısi
kä gerdlärim birlä anda (138) fı ı nı ye- ek etsälär, men da ı ek etmäm».
yäyim?” 30
Vä sa a a aytdı: «Sa a r st deyämin,
15
Vä ol sizgä bir büyük yu aruda ı üy kä bügün, bu keçä or s iki mertebä ötmäz-
dän evvel üç mertebä Ma a ınkâr ılursın».
125
., . , 1820
31
Ama ziy dä ayret ilän aytdı: «Seni öbsäm, hemän Oldır, Anı tutıb selâmet ilän
birlä ölsäm, Sa a her kez ınkâr ılmam». iletü iz».
Vä hemä da ı olay aytdılar. 45
Vä kelüb ol dem A a ya la ıb: «Rab-
32
Vä bir mekân a keldilär, kä ısmi Ce si- bı! Rabbı!» – dedi vä Anı öbdi.
m nä erdi; vä gerdlärinä aytdı: «Munda 46
Pes anlar A a ellär oyab Anı tutdılar.
oltıru ız, Men du ıl ança». 47
Vä ol cayda dur anlardan biri [brni]
33
Vä Pe rosnı, vä Ya bnı, vä Yu annanı ılıç çı arub ba ım mnı bir mülâzımına
alub bek müte avvif [mn vvb] vä mu arib urub ula ın kesüb aldı.
bolma a ba ladı. 48
Pes sa cev b berüb anlar a aytdı: «Bir
34
Pes anlar a aytdı: «Ölüm ä degin c - ara çı a ar u çı mı day çı du ız mı ı-
nım bek u alıdır; siz bu cayda alıb uya- lıçlar vä a açlar birlä Meni tutma a?
nı duru ız». 49
Men her kün siznü birlä birgä c mi -
35
Vä birazra ilgäri barub zemın ä tü di dä erdüm, ta lım edür ekän, vä Meni tutma-
vä du ıldı, kä, eger mümkin esä, ol s at du ız, ama yazular tam m bolsalar keräk».
andan keçä; 50
Vä hemä anı terk ılab açdılar.
36
vä dedi: «Ey Ata! cemı nersälär Sa a 51
Vä bir yigit artunça bardı, kä yalan aç
mümkindir; bu ade ni Mendän keçür; teninä bir parça ketän sarılmı erdi; vä yigit-
ama Men istädü im bolmasun, lâkin Sen lär a a yapı dılar.
istädi i bolsun». 52
Vä ol parça ketänni bra ıb yalan aç
37
Pes anlar a kelüb anlarnı uyumı bolıb bolıb anlardan açdı.
tabdı vä Pe ros a aytdı: «Ey Sim n! uyur 53
Pes say’ı ba ım m a iletdilär; vä küll
mısın? bir s at mi d r uyanı durur a - ulu ım mlar, vä artlar, vä yazuçılar anı
dır dägül mi erdü ? birlä birgä cem bolıb durdılar.
38
Uyanı duru ız vä du ılu ız, kä ım- 54
Vä Pe ros ıra dan Anı artunça bardı
ti n a kirmäyäsiz: c n elbetdä ır deti ba ım mnı näsinä degin; vä mülâzımlar
bardır, ama cisim a ıfdir». birlä birgä oltırdı vä ate (141) a ında ısın-
39
Vä yenä barub du ıldı, hemän sözni dı [ısınadı].
söylür erdi. 55
Vä ulu ım mlar vä hemeki ehl-i ra
40
Vä ruc edüb anlarnı yenä uyumı sa a ar u eh det alab etdilär, kä Anı
tabdı, zır kä közläri a ırlar erdi, vä A a ne helâk ılalar, ama tabmadılar.
cev b bermek bilmädilär. 56
Zır köb kimsä A a ar u yalan eh det
41
Pes üçinçi mertebä keldi vä anlar a etdilär, ama eh detläri muv fı kelmädilär.
aytdı: «Ekn n uyu ız vä r at alu ız. (140) 57
Pes ba ı durub A a ar u dor gü-
Yetür! S at kelmi dir: ba , bn-i nsan v hlı etdilär,
gün hkârlarnı ellärinä teslım bolınmı dır. 58
deyär ekän kä: «Biz Anı e itdük, söylür
42
Durı kelü iz, kedäli ; ba , Meni teslım ekän kä: “Bu el birlä im ret ılın an c mi -
ıl an ya ındır». ni ar b ılayın vä üç kün içindä bir ayrı,
43
Vä ol s at hen z söyläb durdu ında el birlä ılınma an im ret ılayın”».
Yah d , kä on ikini birisi erdi, keldi, vä 59
olay da ı anlarnı eh deti muv fı
anı birlä bir büyük cem at bar erdi ılıçlar kelmädi.
vä a açlar birlä, ulu ım mlardan, vä yazu- 60
Pes ba ım m ortada durı keldi vä sa a
çılardan, vä artlardan (göndürilmi ekän). s ’ l ılab: «Hıç cev b bermäy misin? –
44
Vä Anı teslım etkän anlar a ni n dedi. – Ey , munlar Sa a ar u ne eh det
bermi erdi, deyär ekän kä: «Men her kimgä ılurlar?»
126
, . , 1666
61
Ama sa söylämäy aldı vä hıç cev b köz diküb aytdı: «Sen da ı N ıratlı sa bir-
bermädi. 62Yenä ba ım m A a s ’ l ılab: lä birgä erdü ».
«Sen Mesı misin, Müb rekni O lı?» – 70[68]
Ama (142) ol ınkâr ılab aytdı: «Bil-
dedi. mäm hem [her] ne dedüki ni a lamam».
63[62]
sa a a aytdı: «Ménim; 64vä bn-i n- 71
Vä dehliz ä çı dı; vä or s ma ladı.
sannı udretni r stında oltırur ekän vä s- 72[69]
Vä yenä bir kenız anı kördi vä a ın-
m n bulutlarında kelür ekän körürsin». da dur anlar a: «Bu anlardandır», – demägä
65[63]
Ol zam n ba ım m lib sın yırtıb ba ladı.
aytdı: «Bizgä artı güv hlar ne keräk? 73[70]
Vä ol yenä ınkâr etdi. 74Vä birazra -
66[64]
Siz küfrin e itdü iz; ne fikir ılasız?» dan so ra ol cayda dur anlar Pe ros a ayt-
Vä küllısi: «Ölüm ä müsta a bolmı dır», dılar kä: « a ı atda sen anlardansın, zır
– deb A a üküm etdilär. Celıllisin, vä laf ı seni bey n edür».
67[65]
Vä ba ılar A a tükürmägä, vä yüzin 75[71]
Ama ol lâ net vä nd etmägä ba ladı
örtmägä, vä A a tabançılar urma a vä: kä: «Bu damnı, kä a ında söyläyäsiz,
«Pey amberlik ıl», – demägä ba ladılar. bilmäm».
Vä mülâzımlar A a el ayaları birlä urdılar. 76[72]
Vä ikinçi mertebä or s ma ladı. Vä
68[66]
Vä Pe ros sar yda, a a ıda durdu da Pe ros sa a a dediki sözni y d etdi, ya nı:
ba ım mnı bir kenızi keldi « or s iki mertebä ötmäzdän evvel Ma a
69[67]
vä Pe rosnı ısınur ekän körüb vä a a üç mertebä ınkâr ılursın», – degän; vä ra-
him edüb yı ladı.
On be inçi fa ıl
[1]
Vä ol s at ab da ulu ım mlar, kä: « stäysiz mi, kä Yah dılärni P d hı
vä artlar, vä yazuçılar, vä hemä ehl-i ra dedüki iz Ki i sizgä z d ılayız?»
mu veret etdilär vä say’ı ba lab iletdilär vä 11[10]
Zır kä ol bildi, kä ulu ım mlar Anı
Pıl s a teslım etdilär. bed hdan teslım ılmı lar erdi.
2
Pes Pıl s A a s ’ l edüb: «Sen Yah - 12[11]
Ama ulu ım mlar al nı areket et-
dılärni P d hı mısın?» – dedi. 3Ol cev b dilär, kä andan evvel B rabb s anlar a z d
berüb a a: «Sen d deyäsin?» – aytdı. ıla.
4[3]
Vä ulu ım mlar anı köb nersälärdän 13[12]
Vä Pıl s cev b berüb anlar a yenä
ikâyet etdilär, ama sa hıç cev b bermädi. aytdı: «Alay bolsa, ne istäysiz, kä P d h-i
5[4]
Vä Pıl s A a yenä sorab: «Hıç ce- Yah d dedüki iz Ki i ä ılayın?»
v b bermäz misin? – aytdı. – Ba , ne adar 14[13]
Vä anlar yenä ıç ırıb: «Anı ada -
nersälär Sa a ar u eh det edürlär». la!» – dedilär.
6[5]
Ama sa da ı hıç cev b bermädi, olay 15[14]
Ol va ıt Pıl s anlar a aytdı: «Ne
kä Pıl s ta accüb etdi. üçün? ne a ılmı dır?» Anlar yenä bek
7[6]
Vä ol iyddä her ne tut un tilämi lär ziy dä ıç ırıb: « ada la!» – dedilär.
esä, anlar a z d ılur erdi. 16[15]
Vä Pıl s al nı n d etmägä is-
8[7]
Vä bir B rabb s ısimli (143) bar erdi, täb B rabb snı anlar a z d etdi vä say’ı
kä fitnä ıl anlarnı birlä ba lanmı erdi, kä amçılab teslım etdi, kä ada lana.
fitnälikdä atil ılmı lar erdi. 17[16]
Vä sip hılär Anı div n näsinä ilet-
9[8]
Vä al ça ırıb: «Her zam n ıldu ına dilär, kä ısmi prıt rı ndır, vä cemı sip hı-
körä ıl!» – tiläk etmägä ba ladılar. lärni birgä ça ırdılar.
10[9]
Ama Pıl s anlar a cev b berüb dedi
127
., . , 1820
18[17]
Pes A a c mä kiydürdilär vä rdan zemın üstindä ara ılı boldı to uzınçı
t c urub ba ına oydılar. s at a degin.
19[18]
Pes A a selâmlama a ba lab: «Es- 32[34]
Vä to uzınçı s atda sa bülend v z
selâm, ey P d h-i Yah d!» – dedilär. ilän: « lı! lı! l m sab ni?» – deb ça ır-
[19]
Vä bir amı birlä ba ına urdılar, vä dı, kä tercümä bolınsa: “Ya llah! ya llah!
A a tükürdilär, vä tizlärinä tü üb, A a secdä Meni ne üçün terk etdü ?» – demekdir.
etdilär. 33[35]
Vä ya ın dur anlardan ba ı munı
20
Vä A a ıstihz ’ ıldu larından so ra e idüb: «Ba , – dedilär, – ly s a ça ırıb
firfır kiyimni Andan çı arub Öz kiyimin dura».
A a kiydürdilär vä Anı tı a iletdilär Anı 34[36]
Vä (anlarnı ) (145) birisi yügürib,
ada lama a. bir bulut sirkä birlä toldurıb, bir amı a
21
Vä ırän lı Sim n-i n m bir er keçüb döküb, A a içir ä ar etdi, deyär ekän:
yüridi a r dan kelür ekän, skenderni vä « oyı ız, körälik, eger ly s kelür esä Anı
R fosnı (144) atası erdi, vä a a z r etdilär, alıbdän endürmägä».
kä Anı alıbin ketürä. 35[37]
Vä sa ulu v z birlä ça ırdı vä c n
22
Pes Anı ol -yi n m bir mekân a teslım etdi.
iletdilär, kä tercümä bolınsa, ma all-i Ba [38]
Vä c mi ni perdäsi iki yarıldı, yu a-
Çana ı demekdir. rudan a a ı a degin.
23
Vä mir birlä arala kan ar b A a içür a 36[39]
Vä Anı ar usında dur an yüz ba ı
berdilär, ama ab l etmädi. olay ça ırdu ın vä c n teslım ıldu ın kö-
24
Vä Anı ada ladu larından so ra lib - rüb: « a ı atda bu dam bn-i llah erdi»,
sın böldilär [bölädilär], ur a bra ur ekän, – dedi.
her kim alaca ın bilmek üçün. 37[40]
Vä tunlar da ı anda bar erdi, ıra -
25
Vä üçinçi s at erdi, vä Anı ada ladılar. dan ba ur ekän, kä içlärindä Meryem Mac-
26
Vä Anı aybını üst yazusı yazılmı daliyet bar erdi, vä küçik Ya bnı vä Y -
erdi, kä P d h-i Yah d erdi. s nı anası Meryem, vä S l mä bar erdi,
27
Vä Anı birlä iki o uru ada ladılar: [41]
kä da ı Celıldä boldu ı zam nda ar-
birin r stında vä birin solında. tunça yürüb A a ıdmet etdilär, 38vä köb
28
Ol va ıt yazu tam m boldı, kä bulay ayrı tunlar da ı bar erdi, kä Anı birlä
deyä kä: «Gün hkârlar ilän sayıldı». Yer alım ä degin yu aru keldilär.
[29]
Vä ol cayda keçüb yüri änlär A a eh - 39[42]
Vä m çün kelgändä, – tehiyä kü-
net etdilär vä, ba ların silkür ekän, dedilär ni boldu ı üçün, kä sebtdän evveldir, –
kä: «Ey c mi ni boz an vä üç kündän anı [43]
R mtlı Y sıf-i n m bir azız mu ve-
im ret ıl an! retçi keldi, kä da ı Memleket-i ud y üçün
[30]
Özü ni ut ar vä alıbdän en». ınti r ılab durmı erdi, vä ayret birlä
29[31]
Vä hemän ol ısım üzrä ulu ım mlar Pıl s a kirüb sanı bedenin tiläk etdi.
da ı mas ara ılab özlärini arasında yazu- 40[44]
Vä Pıl s lâ: «Ölmi mi? – deb
çılar birlä dedilär kä: « ayrılarnı ut ardı ta accüb etdi. Vä yüz ba ın o uyıb bir mi -
– Özini ut arma a dır dägüldir. d r zam ndan berü: – Vef t etdi mi?» – deb
30[32]
Ey Mesı ! P d h-i sr yıl! ekn n a a soradı.
alıbdän ensün, kä körüb inanalı », – (de- 41[45]
Vä yüz ba ından bilüb bedenni Y -
dilär). Hem Anı birlä birgä ada langanlar sıf a berdi.
olay A a sökdilär. 42[46]
Vä bir parça n zik ketän satıb alub,
31[33]
Vä çün altınçı s at kelgändä bütün vä Anı endürüb, ol parça ketänni A a sardı,
128
, . , 1666
vä anı bir abir ä defin etdi, kä ta dan a- Vä Meryem Macdaliyet vä Y sıfnı

43[47]
zılmı erdi, vä anı apusına bir ta avdurub anası Meryem Anı onıldı ı cay a ba ub
oydı. durdılar.
(146) On altınçı fa ıl
[1]
Vä sebt oz andan so ra Meryem Mac- 10[11]
vä çün e idüb, kä tiri erdi vä kä ol -
daliyet, vä Ya bnı anası Meryem, vä tunlar a körinmi erdi, i anmadılar.
S l mä ı ırlar satıb aldılar, kä kelüb A a 11[12]
Vä ba dehu anlarnı ikisinä ayrı
sürtälär. ekıl [ ıkil] birlä körindi k yist n a yürüb
2
Vä yek enbä kündä bek ertä bolıb a- bardu larında.
bir ä keldilär, ft b çı du ında, 12[13]
Vä anlar kelüb al anlar a aber
[3]
vä bir birinä söylä ib dedilär kä: «Gû- (147) berdilär, ama anlar a da ı i anmadılar.
rını apusından bizim üçün ta nı kim av- 13[14]
Vä andan so ra on bir ä körindi a -
durur?» m yeyüb oltırdu larında, vä anlarnı ım n-
3[4]
Vä ba ub kördilär, kä ta avdurılmı sızlı ına vä yüräkläri at boldu ına melâ-
erdi; zır bek z r erdi. met etdi, anı üçün kä tirildükindän so ra
4[5]
Vä abir içinä kirüb bir yigit r st araf- Anı körgänlär ä i anmadılar.
da oltırmı kördilär, vä a uzun kiyim birlä 14[15]
Pes anlar a: «Hemeki ceh n a baru-
kiyinmi erdi; vä or dılar. ız vä cemı al yı a be ret eylä iz.
5[6]
Vä ol anlar a aytdı: «Ürkmä iz. N ı- 15[16]
Vä her kimsä, kä ım n kedürib yu-
ratlı sanı izläb durasız, kä ada lanmı erdi; vınmı esä, alâ bolur; ama ım n kedür-
tirilmi dir, munda dägül. Anı oydu ları mägän cehennemli bolur.
mekânnı körü iz. 16[17]
Vä ım n kedürgänlär ä bu alâmetlär
6[7]
Ama barub gerdlärinä vä Pe ros a t bi bolurlar; menüm ısmimdä dıvlär çı a-
deyü iz, kä Celıl ä sizdän ilgäri barur; ol rurlar vä ya a zeb nlar ilän söylürlär;
cayda Anı körürsiz, sizgä dediki kibi». 17[18]
yılanlar kötärib alurlar; vä eger bir
7[8]
Vä tez tı a çı ub abirdän açdılar, öldürmäli nersäni içsälär, anlar a her kez
zır kä anlar ır b bolıb ayr n boldılar, arar ılmaz; vä sır avlarnı üstinä ellär o-
hem bir kimsä ä bir nersä aytmadılar, zır yurlar, vä if bolurlar».
bek or dılar. 17[19]
Vä Cen b d anlar a munı söylä-
8[9]
Vä sa haftanı evvelkisindä ertä tiri- dükdän so ra sm n a u d etdi vä Te ri-
lib Meryem Macdaliyet ä körindi, kä andan ni r stında oltırdı.
yedi cinn çı armı erdi. 19[20]
Vä anlar tı arı çı ub her yerdä
9[10]
Vä ol barub aber berdi anlar a, kä ı lâm etdilär. ud vend anlarnı ilän amel
Anı ilän birgä bolmı lar erdi, nev at ılab edüb t bi bol an yetlär kelâmnı s bit edür
yı ladu ları zam nda; erdi. mın.
Lu anı yazusı
Evvelki fa ıl
Anı üçün kä besy r kimsälär bi-
[1] [2]
kä ilgäridän köz hidläri vä kelâmnı
zim aramızda ım n ilän tam m tutılmı dimläri bol anlar bizgä da ı teslım
nersälärdän ıs a tasnıf anatlandu larından ıldu ları kibi,
so ra, 2[3]
ma a da ı, kä e bid yetdän küll ner-
129
., . , 1820
sälärni kem l a lab, sa a tertıb ilän yazma munı nedän biläyin? zır kä men artım, vä
l yı (148) körindi, ey azız ıy fıl s, tunım da ı artdır».
3[4]
t kä ta lım bolındu ı nersälärni 17[19]
Vä feri tä cev b berüb a a aytdı:
ta ı in biläsin. «Men ud u rında dur an Cebr yılim
4[5]
Yah dılärni anı Hır des künlärindä vä sa a söylämägä mers l bolmı ım, bu
biy nüb vvetindän bir Zekerıy -yi n m nersälärdän sa a ı b r ılur a;
ım m bar erdi, vä tunı Har n ızlarından 18[20]
vä ba , zeb nsız bolasın vä söylämä-
erdi, vä anı ısmi Elı bet erdi. gä dır bolmayasın tam m ol küngä degin,
5[6]
Vä ikisi ud y u rında ıdd lar kä bu nersälär v i bolalar».
erdi, Rabbni ükümlärindä vä eri atlarında 19[21]
Vä al Zekerıy üçün ınti r ılab
bı- a yürür ekän. c mi dä tavva uf ıldu ına ta accüb etdilär.
6[7]
Vä anlarnı hıç o lı yo erdi, zır kä 20[22]
Pes ol çı ub anlar a söylämägä dır
Elı bet ı ır erdi, vä ikisi art bolmı lar dägül erdi; vä bildilär, kä c mi dä bir rü y
erdi. körmi erdi, zır kä anlar a i ret bermi
7[8]
Vä v i boldı, kä llahnı u rında erdi vä tilsiz bolıb aldı.
ım mlı ılab durdu ında, 21[23]
Vä v i boldı, kä anı ıdmetini
[9]
tertıbindä ım mlı deti üzrä ur a künläri tam m bitdü lärindän so ra öz -
birlä bu r ya ma a a tü di, Rabbni c - näsinä dönib ketdi.
mi inä kirdiki zam nda, 22[24]
Vä ol künlärdän so ra anı tunı
8[10]
vä hemä al tı da nam z ılab dur- Elı bet milä boldı vä be ay a degin
dılar bu r s atında, – özüni penh n etdi, 23deyär ekän kä:
9[11]
vä ud vendni bir feri täsi a a kö- [25]
« ud bulay ma a ılmı dır na ar ıl-
rindi, bu r me ba ını r st arafında turur dıkı künlärdä büht nımnı ref ılur a dam-
ekän. larnı içindä».
10[12]
Vä Zekerıy anı körüb mu arib bol- 24[26]
Vä altınçı ayda feri tä Cebr yıl u-
dı, vä a a or u tü di. d ydan mers l bolmı edi N ırat-i n m bir
11[13]
Ama feri tä a a: «Ey Zekerıy , Celıl ehir ä degin,
or ma, – dedi, – zır kä du e idilmi dir, 25[27]
ya nı bir ız a, kä ısmi Meryem erdi,
vä tunı Elı bet sa a bir o ıl do urur, vä kä D vud d dm nından bol an Y sıf-i n m
Ya ya n m a a oyasın; bir er ä ar lanmı erdi.
12[14]
vä sa a d vä va ıtçilik bola, vä 26[28]
Vä melek a a kelüb aytdı: «Selâm, ey
besy r kimsälär anı do masına sevinälär, eref tab an! ud vend seni arafı dadır;
13[15]
zır kä ud [ ud ] u rında vä tunlar içindä müb reksin».
a ım bola; vä hem yemi r , hem mest 27[29]
Vä çün anı körüb mu arib boldı
ılur nersä içmäyä, vä anasını ba nından anı sözi üçün vä: «Bu ne ıl selâm?» –
R -i l- udüs ilän meml bola; deb fikir etdi.
14[16]
vä beni sr yıldän köb kimsälär 28[30]
Vä melek a a aytdı: « or ma, ey
Rabb-i llahına döndürür; Meryem, zır kä ud ynı a ında izzet
15[17]
vä Anı r y aldında yürä ly snı tabdu ;
r ında vä uvvetindä, atalarnı kö illärin 29[31]
vä ba , (150) b nı da milä bola-
o ıllar a vä mu ı bolma anlarnı ıdd lar- sın, vä bir O ıl do urursın, vä ısminä sa
nı ikmetinä ruc ılur a, vä ud y a deyäsin.
yara dırılmı avımnı (149) ır etmägä». 30[32]
Vä Ol ulu bolur, vä bn-i ud y
16[18]
Vä Zekerıy feri tä ä aytdı: «Ey ,
130
, . , 1666
Ta lâ a a ısimlenä, vä Rabb-i llah atası mer amet buyurmı dır, vä bu va ıtdan

D vudnı ta tın a a berä; so ra küll aba t ma a l deyürlär;
30[33]
vä Ya b üy üstinä d yım p d hlı 47[49]
zır kä Ol udretli ma a büyük ner-
ıla, vä Memleketini so ı yo dır». sälär amel ılmı dır, vä ısmi uddısdir;
32[34]
Ol zam n Meryem feri tä ä aytdı: 48[50]
vä mer ametli Andan or anlarnı
«Bu neçük bola, zır kä men hıç er bilmi üstindädir cıldän cıl ä degin;
dägülim?» 49[51]
eli bir küç ılmı dı; 50kö ilini a-
33[35]
Vä feri tä cev b berüb a a aytdı kä: y llarında tekebbür bol anlarnı perı n et-
«R -i l- udüs üsti ä kelür, vä uvvet-i mi dir;
ud y Ta lâ üsti ä s ’yä ılur; zır kä 51[52]
udretlilärni ta tlarından tü ürdi 52vä
ol sendän uddıs do mı a bn-i ud y kiçilärni ref ılmı dı;
Ta lâ ısimlenä. 53
b nersälär birlä aç bol anlarnı to
34[36]
Vä ba , arıbeti Elı bet, ol da ı ılmı dır 54vä baylarnı bo yebermi dir;
artlı ında bir o ıl birlä yüklü bolmı dır, vä 55[54]
bendäsi sr yıl ä yardum etmi dir
altınçı aydır a a, kä ı ır ısimli erdi, ra met y d ılma üzrä,
35[37]
zır kä llahnı a ında hıç bitälmä- 56[55]
ya nı babalarımızga söylädiki kibi
cäk söz yo dır». vä br hım ä vä neslinä me güçä».
36[38]
Vä Meryem aytdı: «Ba Rabbni 57[56]
Vä Meryem üç ay müddet Elı bet
kenızisi; seni sözi ä körä ma a bolsun». birlä aldı, so ra öz üyinä ruc etdi.
37
Pes melek andan ayrıldı. 57
Vä Elı betni o lan do urma va tı
38[39]
Vä Meryem ol künlärdä durub tizläk tam m keldi, vä bir o ıl do urdı.
birlä ta ıstan a bir Yah dı ehrinä degin 59[58]
Vä o uları vä arıbläri e itdilär, kä
bardı, ud vend a a a ım mer amet körsätmi
39[40]
vä Zekerıy näsinä d ıl edüb Elı- erdi, vä anı birlä d etdilär.
bet ä selâm berdi. 60[59]
Vä v i boldı, kä sekizinçi kündä
40
Vä v i boldı, kä Elı bet Meryemni o lan ı aznı sünnetlemägä keldilär vä a a
selâmın e itdikidäy, abiy anı b nında Zekerıy n m berdilär atasını ısminä körä.
oz aldı, vä Elı bet R -i l- udüs ilän 61[60]
Vä anası cev b berüb: «Alay dägül,
meml boldı, – dedi, – lâkin Ya ya ısimlenä keräk».
41[42]
vä bülend v z birlä söyläb aytdı: 26[61]
Vä a a dedilär kä: « arında ları
« tunlar içindä ahalsın, vä b ı nı içindä hıç bir kimsä yo dır, kä bu ısim birlä
yemi i h ldır! ısimlenmi dir».
42[43]
Vä bu ma a andan boldı, kä ud - 23[62]
Pes ne ısim birlä ısimlenür, deb ata-
vendimni anası ma a kelä? sına i ret etdilär.
43[44]
Zır selâmı nı v zı ula larıma 64[63]
Vä yazaca ta ta alab ılab: « smi
çün kelgändä abiy dlı dan [ l d n] Ya yadır», – deb yazdı. Vä küllısi (152)
b nımda oz aldı. ta accüb etdilär.
44[45]
Ey , ahal ol tun, kä ım n ke- 65[64]
Vä ol zam n Zekerıy nı a zı açıldı
dürdi, zır kä ud ydan a a söylenmi ner- vä zeb nı çe ildi, vä ud y’ı ta ım edüb
sälär tam m bolurlar». tekellüm etdi.
(151) 45[46]Vä Meryem aytdı: «C nım 66[65]
Vä anlarnı e r fında hemeki dur-
ud vendni ta ım edür, anlarnı üstinä or u tü di; vä Yah dıni
[47]
vä r ım llah mu alli imä n ddır, bütün ta ıstanına bu aber yayılub söylendi.
46
zır kä kenızisini alça lı ına na ar 67[66]
Vä hemeki e itkänlär bu nersäni
131
., . , 1820
kö illärindä oyab fikir etdilär, deyär ekän: [74]

kä bizni du manlarımıznı elindän a-
«Bu ne ıl o lancı azdır?» Vä ud vend- lâ edä, kä or mayıb
ni eli anı birlä birgä bar erdi. [75]
A a bendegı ılavız p kızälikdä vä
68[67]
Vä atası Zekerıy R -i l- udüsdän d rüstli dä, Anı u rında tirilikimizni
meml bolıb pey amberlik etdi, 69demi kä: cemı künlärindä.
[68]
« sr yılni Rabb-i llahı müb rek, zı- 74[76]
Vä sen, ey o lancı az, ud y Ta -
r kä al ına na ar mer amet buyurub fed lânı pey amberi ısimli bolasın, zır kä
ılmı dır, Rabbni r y aldında yüriyäsin Anı arı -
70[69]
vä d bendäsi D vudnı üyindä ların ır ılmaga,
bizgä nec t miyüzin oparmı dır, 75[77]
al ına nec t bilmäsin bermägä an-
[70]
düny nı ıbtid sından bol an uddıs larnı gün hlarını ba ı laması ilän,
nbiy sını a zı ilän söylädiki kibi, 76[78]
bizim Te rimizni yet tera umın-
71
ya nı du manlarımızdan vä hemä bizni dan, kä unı ilän rav anı ub yu arudan
ıb ıl anlardan nec t etmägä; [79]
bizgä ziy ret ılmı dır, 77 ulmetdä vä
72
t atalarımız a ar ıldıkı ra metni bi- ölüm s yäsindä oltır anlar a n r bermägä,
tirä vä mu addes ahdin y d ıla, aya larımıznı selâmet yolına ketürmägä».
73
ya nı babamız br hım ä nd etdiki (153) 78Vä o lancı az büyüdi vä r da
ndı, uvvetlendi, vä beni sr yıl ä uh r bol an
kün äçä yabanda erdi.
kinçi fa ıl
[1]
Vä ol künlärdä v i boldı, kä ay ar 9
Vä ba , Rabbni feri täsi anlar a keldi,
Av s osdan bir ferm n çı dı, kä hemeki vä Rabbni celâleti e r flarında yaldurdı, vä
düny defter ä yazıla. bir a ım or u birlen or dılar.
2
Vä bu defter ä yazılma evvel boldı 10
Vä feri tä anlar a dedi kä: « or ma ,
ıren os kim-i m boldu ı zam nda. zır men sizgä bir a ım be ret keltirämin,
3
Vä hemäsi defter ä yazılma a ketdilär, kä hemä al a bola;
her kimsä öz ehrinä. 11
zır kä bügün D vud ehrindä sizgä
4
Vä Y sıf da ı yu aru bardı Celıldän, Nec t ıl uçı do mı dır, kä Mesı Rabb-
ya nı N ırat ehrindän, Yah dıyet ä, D - dir;
vud ehrinäçä, kä Beytle em ısimlidir, zır 12
vä bu sizgä ni n bola: O lancı aznı bir
kä D vud d dm nından vä neslindän erdi, mi lâfda unda lanmı vä yatmı tabursız».
5
t kä özinä ar lanmı yüklü bol an - 13
Vä bir demdä melek ilän sm n le -
tun Meryem ilän defter ä yazıla. kerindän bir cem at boldı, ud a amd
6
Vä v i boldı, kä ol cayda boldu larında, deyär (154) ekän, 14vä aytdılar kä:
kä Meryemni o lan do urma va tı tam m [14]
« lem-i a ımetdä ud a celâl, vä
boldı; zemındä selâmet, vä ıns nlar arasında rı ».
7
vä evvel do mı O lın do urdı, vä Anı 15
Vä çün feri tälär anlardan sm n a
unda lab bir r içinä yatırdı, zır kä yenä ayrılıb, ob nlar bir birinä aytdılar:
menzil nä içindä anlar üçün mekân yo «Beytle em ä degin baralı vä bu anda
erdi. v i bolmı nersäni körälik, kä ud vend
8
Vä ol zemındä ob nlar bar erdi, a - bizgä bildirmi dir».
r da yatıb keçädä nevbet birlä sürüsin kütür 16
Pes anlar tizläk ilän keldilär vä Mer-
ekän.
132
, . , 1666
yemni, vä Y sıfnı, vä r içindä yatmı 29[30]

zır kä közlärim Seni nec tı nı kör-
O lancı aznı tabdılar. mi lär,
17
Vä kördüklärindän so ra bu ıfıl a - [31]
kä hemeki avımlarnı r yı aldında
ında anlar a söylenmi sözdän ma lûm et- ır etdü ,
dilär. 30[32]
bir n r ekän ayfalarnı n rlandurmaga
18
Vä hemeki e itkänlär ta accüb etdilär vä Seni al sr yılni celâleti».
ob nlardan anlar a söylenmi nersälär 31[33]
Vä Y sıf vä anası ta accüb ıldılar
üçün. Anı a ında söylenmi nersälär üçün.
19
Ama Meryem bu sözlärni hemäsinä 32[34]
Vä Sim n anlar üçün ayır du etdi
kö ilindä cay berüb ıy s etdi. 33
vä anası Meryem ä aytdı: «Ey , sr yıl
20
Vä ob nlar yenä ruc etdilär, ud a içindä köb kimsälärni yı ılması vä yenä
amd vä san deyär ekän hemä e itdükläri durması üçün bu O lancı az dura vä bir ni-
vä kördükläri nersälär üçün, netäkim anlar- n, kä ar usına söylenä;
a söylendi. 34[35]
hem bir ılıç da ı seni kö ili dän
21
Vä O lancı aznı sünnetlemek üçün keçsä keräk, kä besy r kimsälärni fehim-
sekiz kün tam m boldu dan so ra ısmi sa läri kârâ bolalar».
deb A a berildi, kä melekdän olay ısim- 35[36]
Vä ann -yi n m bir nebı tun bar
lenmi erdi b ında amil bolınmazdan ev- erdi, kä F n yilni ızı vä ır abıläsindän
vel. erdi, vä bek art erdi, vä ızlı ından yedi yıl
22
Vä çün (Meryemni ) p k ılması kün- er ilän durmı erdi,
läri tam m bolıb Musanı eri atınça, anı 36[37]
vä ol seksen dört adar yıl a kelmi
Yer alım ä ketürdilär ud vendni u - tul tun erdi, vä c mi dän ayrılmayıb r zä
rında ar etmek üçün, vä du lar ilän keçä vä kündüz bendägı ı-
23
vä Rabbni eri atında yazılmı day, kä lab durdı.
her ra im aç an erkek ud vend ä uddıs 37[38]
Vä hemän demdä ol da ı kirüb u-
ça ırıla, d a ükür etdi vä Yer alımdä fed üçün
24
vä da ı urb n bermägä Rabbni eri a- na ar ıl anlarnı hemäsinä Anı a ında
tında yazılmı a körä, kä umr u larından söylädi.
bir çift ya iki keb ter bala. 38[39]
Vä çün Rabbni resmini asbına
25
Vä ba , Yer alımdä bir ki i bar erdi, cemı nersälärni tam m ılab, pes Celıl ä
kä ısmi Sim n erdi. Vä bu dam dil vä özlärini ehri N ırat a ruc (156) etdilär.
fı erdi, sr yılni ta ziyetinä ınti r ılur 39[40]
Vä O lancı az büyüdi vä r da uv-
ekän. Vä R -i l- udüs anda (155) bar vetlendi, ikmetdän meml bolmı ekän, vä
erdi. tevfı -i ud vend Anı üstindä bar erdi.
26
Vä R -i l- udüsdän a a va iy keldi, [41]
Vä v lid nı her yıl iyd-i Fı ı zam -
kä ölüm körmäyä Rabbni Mesı in körmäz- nında Yer alım ä barurlar erdi.
dän evvel. 40[42]
Vä on iki ya ında boldu ından so ra
27
Vä R dan cemı ä keldi. Vä v lid n iyd-i resim ä muv fı üzrä Yer alım ä
O lancı az sa içerü keltirdükläri kibi e- yu aru bardılar.
ri at üzrä Anı üçün ılma a, 41[43]
Vä iyd künlärni tam m bitürdük-
[28]
ol da ı Anı uça lab ud a amd lärindän so ra dönib [d nıt] keldilär, ama
dedi 28vä aytdı: ıfıl sa Yer alımdä aldı; vä Y sıf vä anası
[29]
«Ya ud y! ekn n kelâmı üzrä ben- bilmädilär,
dä ä selâmet ilän ketmägä ru at buyur, 42[44]
lâkin yolda lı da erdi ekän, ann
133
., . , 1820
edüb bir künlük adar yol aça bardılar, vä O ıl! ne üçün bizgä bulay ılmı sın? Hem
anlarnı arıblärini vä n larını içindä ata hem men ay ulı bolıb Seni izläb
Anı izlädilär, yürdük».
43[45]
vä Anı çün tabmayıb, Yer alım ä 47[49]
Pes Ol anlar a aytdı: «Neçük kä
aytdılar, Anı arar ekän. Meni izläb yürdü iz? Bilmädü iz mi, kä
44[46]
Vä v i boldı, kä üç kündän so ra Ma a Atamnı i lärindä bolma keräkdir?»
Anı c mi içindä mu allimlärni ortasında 48[50]
Vä anlar Anı sözin a lamadılar, kä
oltırmı tabdılar, hem anlarnı e idür ekän, anlar a söylädi.
hem anlar a s ’ llär sorar ekän; 49[51]
Vä anlar bilän enib N ırat a keldi;
45[47]
vä hemeki Anı e itkänlär ehininä vä vä anlar a mu ı erdi. Ama anası bu hemä
cev blarına ayr n aldılar. nersälärni kö ilindä cay berüb sa ladı.
46[48]
Pes Anı kördüklärindän so ra müte- 50[52]
Vä sa a ılda, vä metdä, vä mih-
ayyir boldılar; vä anası A a aytdı: «Ey rib nda artdı ud nı vä al nı u rında.
(157) Üçinçi fa ıl
[1]
Vä ıbärıos ay arnı p d hlı ını on 7[9]
Vä ekn n balta dera tlarnı tamurında
be inçi yılında Pon s Pıl s Yah dıyet re- yatıb dura, vä her b yemi bermägän a aç
yisi, vä Hır des Celıl dört vil yetli reyisi, vä kesilib [kesilâb] ate ä ta lanur».
arında ı Fılıbos rey vä ra nıt snı 8[10]
Vä al a a s ’ l ılab aytdılar: «Pes
merzb mını dört vil yetli reyisi, vä Lıs - biz ne amel ılalı ?»
nı s bıl nı dört vil yetli reyisi boldu da, 9[11]
Ol cev b berüb anlar a aytdı: « ki
[2]
ann n vä ay f ba ım mlar ekän, c mäli bol an kimsä yo bol an a orta -
kelâm-i ud y Zekerıy nı o lı Ya ya a la tursun, vä a m (158) bar bol an kimsä
keldi yabanda. ol ısım üzrä etsün».
2[3]
Vä Ordan e r fındaki hemä vil yet ä 10[12]
Vä yasa al uçılar da ı yuvınma a
keldi, tövbä yuvma lı ın ı b r ılur ekän keldilär vä a a aytdılar: «Ey st d! biz ne
gün hlar afuv bolınma üçün, amel ılma keräk?»
3[4]
E a y pey amberni kit bında yazıl- 11[13]
Ol anlar a aytdı: «Sizgä mu arrer
mı kibi, kä deyä: «Yabanda bir fery d ıl- bolın andan ziy dä alma ».
annı v zı, kä: “ ud arı ın ırla , 12[14]
Vä sip hılär da ı a a s ’ l ılab:
Anı izlärin r st eylä ; «Biz ne amel ılma v cib?» – dedilär.
4[5]
her ova toldurıla, vä ta vä depä alça - Vä anlar a aytdı: «Bir kimsä ä cebirlik ıl-
lana, vä egrilär tigiz bolalar, vä beraber bolma , vä hıç bir kimsäni n r stlık ilän ikâ-
ma an yollar beraber bolalar; yetlämä , vä mev cibi iz birlen an atlı
[6]
vä her cesedli Te rini nec tın körür». bolu ».
5[7]
Vä ol va ıt ta mıdlenmägä çı ub bar- 13[15]
Vä ınti r edüb durdu larında vä
an cem atlar a aytdı: «Ey efa ı z däläri! her birisi kö ilindä Ya ya üçün: «Bu Mesı
kim sizgä tenbıh etmi dir, kä kelecek a ab- dägül mi?» – deb fikir ıldu da
dan açarsız? [16]
Ya ya cev b berüb hemäsinä aytdı:
6[8]
Pes tövbä ä l yı yemi lär ketürü vä: «Elbetdä, men sizni suv bilän ta mıdlâymin,
“ br hım bizim atamızdır”, – deb özi iz ä ama mendän uvvetli kelür, kä çaru larını
demägä ba lama , zır kä sizgä deyämin, kä tasmasın çe mägä men l yı dägülim; 14Ol
bu ta lardan br hım ä o lanlar oparma a sizni R -i l- udüs vä ate ilän ta mıdlür,
ud y dırdır. 15[17]
kä elindä eläki bardır, vä arman
134
, . , 1666
yerin tam m t zälur, vä bo dayın nb rına erdi, kä mnı o lı erdi, kä lm nnı

cem ılur, ama kebäkni sönmäz ate ä kü- o lı erdi, kä rni o lı erdi,
yindürür». [29]
kä Y s nı o lı erdi, kä Eliy zarnı
16[18]
Vä da ı besy r ayrı nersälär na ı at o lı erdi, kä Y r mnı o lı erdi, kä Ma tnı
berüb al a ta lım etdi. o lı erdi, kä Lâviyni o lı erdi,
17[19]
Vä dört vil yetli re’ıs Hır des andan [30]
kä Sim nnı o lı erdi, kä Yah d nı
it b bolınub öz arında ı Fılıbosnı tunı o lı erdi, kä Y sıfnı o lı erdi, kä Y n nnı
Hır dıy üçün vä da ı Hır des ıldıkı hemä o lı erdi, kä Eliy imni o lı erdi,
erlär üçün, [31]
kä Meley nı o lı erdi, kä Mayınannı
[20]
hemäsinä munı da ı atdı, kä Ya ya’yi [Mat nnı ] o lı erdi, kä Ma t nnı o lı
zind n içinä apadı. erdi, kä N nnı o lı erdi, kä D vudnı
18[21]
Pes hemä al yuvındu larından o lı erdi,
so ra v i boldı, kä sa Özi yuvındı vä du [32]
kä yesseyni o lı erdi, kä bıdni
ılab sm n açıldı, o lı erdi, kä B znı o lı erdi, kä Salm n-
19[22]
vä cisim ekılindä R -i l- udüs nı o lı erdi, kä Na nnı o lı erdi,
keb ter kibi Anı üstinä enib keldi, vä [33]
kä Amın d bnı o lı erdi, kä r m-
sm ndan bir tavı boldı, kä aytdı: «Sen nı o lı erdi, kä e r nnı o lı erdi, kä F -
ma b b O lımsın, kä Sendän n dım». re ni (160) o lı erdi, kä Yah d nı o lı
20[23]
Vä sa otuz (159) adar ya ına kirmä- erdi,
gä ba ladı, kä ann boldu ı üzrä Y sıfnı [34]
kä Ya bnı o lı erdi, kä s nı o -
O lı erdi, kä H lıni o lı erdi, lı erdi, kä br hımni o lı erdi, kä T re ni
[24]
kä Mat atnı [Ma yatnı ] o lı erdi, kä o lı erdi, kä N rnı o lı erdi,
Lâviyni o lı erdi, kä Melkıni o lı erdi, kä [35]
kä S r nı o lı erdi, kä R avnı o -
Y n nnı o lı erdi, kä Y sıfnı o lı erdi, lı erdi, kä F le ni o lı erdi, kä berni
[25]
kä Ma tiv nı o lı erdi, kä m snı o lı erdi, kä l nı o lı erdi,
o lı erdi, kä N mnı o lı erdi, kä eslıni [36]
kä ayın nnı o lı erdi, kä rfa ad-
o lı erdi, kä Necc nı o lı erdi, nı o lı erdi, kä S mnı o lı erdi, kä N nı
[26]
kä M tnı o lı erdi, kä Ma tıv nı o lı erdi, kä L me ni o lı erdi,
o lı erdi, kä em eyni o lı erdi, kä Y sıf- [37]
kä Ma ala nı o lı erdi, kä en -
nı o lı erdi, kä Yah d nı o lı erdi, nı o lı erdi, kä Yeredni o lı erdi, kä Meh-
[27]
kä Y nnannı o lı erdi, kä Rıs nı l l yilni o lı erdi, kä ayın nnı o lı erdi,
o lı erdi, kä Zorob belni o lı erdi, kä il - [38]
kä En nı o lı erdi, kä ı ni o lı
ey lnı o lı erdi, kä Nırıni o lı erdi, erdi, kä damnı o lı erdi, kä Te rini erdi.
[28]
kä Melkıni o lı erdi, kä ddıni o lı
Dörtinçi fa ıl
[1]
Vä sa R -i l- udüsdän meml bolıb 4
Vä sa a a cev b berüb aytdı: «Yazıl-
Ordandan yenä döndi vä R dan yaban a mı dır, kä ıns n yal ız n n ilän tiri durmaz,
iledildi. ama ud ynı her sözindän».
2
Vä ır kün müddet ıblısdän ımti n 5
Vä ıblıs Anı bir bülend ta a alub bir
bolınub ol künlärdä hıç nersä yemäyib durdı demdä ceh nnı memleketlärini hemäsin
vä tam m boldu larından so ra aç boldı. A a körsätdi,
3
Vä ıblıs A a aytdı: «Eger Sen bn-i l- 6
vä ıblıs A a aytdı kä: «Cemı bu ud-
lah esä , bu ta a ferm n ber, kä n n bola». retni vä anlarnı celâletin Sa a beräyin, zı-
135
., . , 1820
r kä (161) ma a teslım bolınmı lardır, vä gün bu yazu siznü ula ları ızda tam m
hladu ım kimsä ä anı beräyin; bolmı dır».
7
anı üçün, eger Sen menüm u rımda 20[22]
Vä hemäsi A a eh det berdilär, vä
secdä etsä , hemäsi Seni ki bola». a zından çı an mihrib n sözlär ä ta accüb
8
sa a a cev b berüb aytdı: «Artuma ket, etdilär, vä dedilär kä: «Bu Y sıfnı o lı dä-
ey ey n; zır kä yazılmı dır kä: “Rabb-i gül mi?»
llahı a secdä ılursın vä A a yal ız ib - 21[23]
Vä anlar a aytdı: «Bi- übhä bu ma-
det ılursın”». alnı ma a söylürsiz: “Ey abıb! Özü ni if
9
Pes Anı Yer alım ä iletdi, vä Anı c - ıl; vä ne adar Kefern mda boldu ın
mi ni köngäräsini üstinä dur uzdı, vä e itmi esäk, bu cayda da ı, Öz va anı da,
A a aytdı: «Eger bn-i llah esä , Özü ni amel ıl”».
mundan a a a bra , 22[24]
Vä anlar a aytdı: «Sizgä r st deyä-
10
zır kä yazılmı dır kä: “Meleklärinä min, kä hıç pey amber öz va anında ma b l
Seni üçün ferm n berä, kä Seni sa layalar; dägüldir.
11
vä anlarnı elläri üstindä Seni kötärälär, 23[25]
Ama sizgä a ı atda deyämin, kä
kä aya ı nı ta a depdirmäyäsin”». besy r tul tunlar sr yıl (tofra ında) bar
12
Vä sa cev b berüb a a aytdı: «Denil- erdi ly s künlärindä, sm n üç yıl vä altı ay
mi dir kä: “Rabb-i llahı a tecrübä et- müddet äçä apandu ı [ ılndu ı:
mäyäsin”». . ] va ıtda, olay kä bir a ım aç-
13
Vä ıblıs tam m ımti nnı bitürdükin- lu boldı bütün yer üstindä;
dän so ra bir müddet äçä Andan ayrıldı. 24[26]
ama ly s hıç birisinä göndürilmädi,
14
Vä sa R nı uvveti bilän Celıl ä meger ayd rep sınaça bir tul tun a;
ruc etdi; vä tam m vil yetni e r fına 25[27]
vä Elı a pey amberni künlärindä
Anı üçün aber çı dı. sr yıldä köb alatenlülär bar erdi, vä hıç biri-
15
Vä anlarnı mescidlärindä ta lım berdi si t zälenmädi Süry nlı Nu m ndan ayrı».
hemäsindän ta sın bolınmı ekän. 26[28]
Pes mesciddä hemeki bol anlar bu
16
Vä N ırat a keldi, kä ol cayda terbıyä nersälärni e itdükdä a abdan meml bol-
bolınmı erdi, vä Öz resmi üzrä sebt künindä dılar
mescid ä kirdi vä tilâvet üçün öri durdı. 27[29]
vä durub Anı ehirdän çı arub
17
Vä kit b-i E a y pey amber A a be- [ç urb . ç rub] ta a ına ketürdilär, kä
rildi; vä anı açub ol ma mnı tabdı, kä bu- üstindä anlarnı ehri im ret bolınmı erdi,
lay yazılmı dır: Anı a a ı a ta lama a;
[18]
«R -i ud vend Menüm üstimdä- 28[30]
ama Ol anlarnı ortasından keçüb
dir; zır kä fa rlar a be ret etmägä Meni ketdi.
ya ladı, sın an kö illilärni if etmägä Meni 29[31]
Vä bir Celıl ehri Kefern m a
ırs l etdi, esırlär ä azadlı alâ etmägä, vä enib keldi vä sebt künlärindä anlar a ta lım
k rlärgä yenä körmeklik, vä cer atlı bol- etdi.
mı larnı yenä z dlı a salıbermägä, 30[32]
Vä ta lıminä ta accüb (163) etdilär,
[19]
vä (162) ud nı ma b l yılın ı b r zır kä kelâmı uvvet ilän boldı.
ılmaga». 31[33]
Vä ol mecma da bir er ki i bar erdi,
18[20]
Pes kit bnı yapdı vä ıdmetkârga ye- kä içindä bir n p k ey n r ı bar erdi, vä
nä berüb oltırdı; vä mesciddä hemeki bol- bir ulu tavu bilän ıç ırdı,
anlarnı közläri A a dikildilär. 32[34]
deyär ekän: « oy! Seni bilän nemiz
19[21]
Vä anlar a demägä ba ladı kä: «Bü- bar, ey N ıratlı sa? Bizni helâk ılmaga
136
, . , 1666
keldü mi Sen? Kimsin ekän, bilämin – 38[40]

Vä uya batdu ı zam nda her ne
Te rini uddısisin». adar kimsälärgä gûn gûn renc lärdän gi-
33[35]
Vä sa a a sökdi, deyär ekän: « - rift r bolmı lar esä, anlarnı A a ketürdilär,
m bol vä andan tı a çı ». Pes dıv anı or- vä her birisini üstinä ellärin oyab anlarnı
ta a ta ladı, vä andan çı dı, vä a a hıç arar if etdi.
etmädi. 39[41]
Vä da ı köb kimsälärdän dıvlär çı -
34[36]
Vä hemeki al mundan ayr n bolıb dılar, ıç ırur ekän kä: «Sen Mesı bn-i
[b lt . b lb] aldılar vä özlärini içindä llahsın». 40Vä anlar a nehıb edüb söylä-
söylä ib: «Bu ne ıl sözdir? – dedilär, – zı- mägä ıc zet bermädi, zır kä Mesı erdi
r kä udret birlä vä uvvet birlä n p k r - ekän bildilär.
lar a ferm n berür, vä tı a çı urlar». 41[42]
Vä kündüz boldu da çı ub bir yaban
35[37]
Vä ol vil yetni hemä e r fına Anı yer ä kirdi, vä cem at Anı izläb A a keldi-
üçün v z çı dı. lär vä Andan (164) tiläk etdilär, kä anlardan
36[38]
Vä mecma dan çı ub Sim nnı ayrılmaya.
üyinä kirdi; vä Sim nnı ayınanası bir 42[43]
Vä anlar a dedi kä: « ayrı ehirlär ä
at ısıtmadan girift r bolmı erdi; vä anı P d hlı -i ud ynı ı b r etsäm keräk, zır
üçün Andan ıstid etdilär. kä munı üçün mers l bolmı ım».
37[39]
Vä anı atında durub ısıtma a 43[44]
Pes Celıl mescidlärindä va edüb
nehıb etdi; vä ısıtma andan ayrıldı. Vä ol durdı.
s atda durı kelüb anlar a ıdmet etdi.
Be inçi fa ıl
[1]
Vä al lar kelâm-i ud y e itmägä ä ni n berdilär, kä kelüb anlar a yardım
A a hüc m edüb durdu larında v i boldı, ılalar; pes keldilär, vä iki kemini toldurdı-
kä Cennis ret dery sını bir ken rında durlar, olay kä ar etmägä ba ladılar.
dı, 9[8]
Vä Sim n Pe ros munı körüb sanı
2
vä Ol dery nı ken rında iki ke tı dur- tizläri aldında tü üb: «Ya a ret! mından
mı kördi; ama balı çılar anlardan çı ub a - ayrıl, – dedi, – zır kä men gün hlı damım».
ların yuvub durdılar. 10[9]
Anı üçün kä ol [anı] vä anı birlä
3
Pes kemilärni birisinä mi üb, kä Si- birgä bol anlar (165) ta accüb etdilär köbli
m nnı erdi, vä a a yalbardı, kä ken rdan balı tutdukları üçün;
azra çekä, 4vä oltırıb kemidän cem atlar a 11[10]
vä Zebedı ni o ılları, ya nı Ya b
ta lım etdi. vä Yu anna, da ı olay (ta accüb) etdilär,
5[4]
Vä tekellüm etmekdän tev ıf etdükin- kä da ı Sim nnı erıkläri erdi. Pes sa
dän so ra Sim n a aytdı, kä teränlik ä Sim n a aytdı: « or ma; mundan so ra
çı a vä: «A ları ıznı avlama a tü ürü », – damlar tutasın».
(dedi). 12[11]
Ol va ıt anlarnı kemilärin s il ä
6[5]
Vä Sim n cev b berüb A a aytdı: keltirib hemeki nersälärni terk ılab A a
«Ey st d! biz bütün keçä za met çeküb t bi boldılar.
hıç bir nersä tutmadu , ama Seni sözi 13[12]
Vä ehirlärni birisindä boldu ında
üçün a nı tü üräyin». v i boldı, kä bera dan tola bol an bir
7[6]
Vä olay edüb bir büyük köbli balı dam say’ı körüb yüzinä tü di vä Andan
apıldılar, vä a ı sındı. ıstid ılab: «Ya a ret! – dedi, – eger
8[7]
Vä ayrı ke tı içindä bol an erıklär- hlasa , meni p k ılmaga dırsın».
137
., . , 1820
14[13]
Pes elin uzatıb a a tiydi, deyär ekän: deb, – meflûc a aytdı: – Sa a deyämin, öri
« hlaymın, t zä bol». Vä ol dem alaten- dur vä tö äki ni kötärib üyi ä bar».
lüli andan ayrıldı. 27[25]
Vä ol dem anlarnı atında öri du-
15[14]
A a emir etdi, kä bir kimsä ä bildür- rub yatdu ı nersä’yi alub üyinä ketdi, u-
mäyä, ama: «Barub özü ni ım m a körsät, d a amd deyär ekän.
– dedi, – vä p k boldu ı üçün Musa bu- 28[26]
Vä hemäsi ayr n bolıb llahnı ta -
yurdu ı hedıyä ar ıl anlar a eh det bol- ım etdilär vä or udan tolu bolıb: «Bügün
ma üçün». acıb nersälär kördük», – dedilär.
16[15]
Ama bardu ça Anı üçün söz yayıl- 29[27]
Pes bu nersälärdän so ra çı ub ketdi
dı, 17vä köb cem atlar e itmägä vä renc - vä Lâviy-i n m bir yasa al uçı kördi, yasa
lärindän if bolma a cem boldılar. alma mekânında oltırur ekän, vä a a aytdı:
18[16]
Vä Ol a r yerlär ä ayrılıb anda du «Menüm artumça kel».
ıldı. 30[28]
Vä ol her nersäni terk edüb öri durdı
19[17]
Vä ol künlärni birisindä v i boldı, vä artunça ketdi.
kä ta lım berüb durdu ında, kä Ferısılärdän 31[29]
Vä Lâviy öz üyindä Anı üçün bir i-
vä fu ah dan ba ı anda oltırur erdi, kä her y fet-i a ım etdi; vä yasa al uçılardan vä
Celıl ehrindän, vä Yah dıyetdän, vä Yer - ayrılardan bir ulu cem at anlarnı bilän
alımdän kelmi lär erdi, vä anlarnı if et- birgä oltırdılar.
mägä ud vendni uvveti ır bar erdi, – 32[30]
Ama anlarnı kâtibıläri Ferısılär
20[18]
vä ba , damlar tö äkdä bir er ki i birlen anı gerdlärinä ar u v ılab:
keltirdilär, kä meflûc erdi, vä fur at izlädilär «B c al uçılar vä gün hkârlar (167) ilän ne
anı içerü keltirmägä, Anı r y aldına oy- üçün yeyüb içäsiz?» – dedilär.
ma a; 33[31]
Vä sa cev b berüb anlar a aytdı:
21[19]
vä besy r al anda bar bol an üçün « if bol anlar a abıb keräkli dägüldir,
(166) anı ne amel birlä içerü keltireceklärin ama sır av bol anlar a;
tabmayıb, pes üy üstinä mi üb, anı tö äk 34[32]
ıdd lar da av t ılmaga kelmädim,
bilän orta a endürib sanı u rında oy- lâkin gün hkârlar tövbä ä».
dılar. 35[33]
Vä anlar A a aytdılar: «Ya yanı -
22[20]
Vä anlarnı ım nın körüb a a aytdı: gerdläri ne üçün köb mertebä r zä tutarlar
«Ey dam! seni gün hları sa a ba ı lan- vä nam zlar ılalar, vä da ı Ferısılärni -
mı lardır». gerdläri unday amel ılalar, ama Seni ki-
23[21]
Vä yazuçılar vä Ferısılär fikir etmägä lär hem a a aylar, hem içälär?»
ba ladılar, deyär ekän: «Bu kimdir, kä küfür 36[34]
Ol anlar a aytdı: «Kelin näsini
söyläb dura? Kim gün hlar ba ı lama a tu- o ıllarına r zä tutdurma a tuv n mısız gü-
v ndır, bir ud y bolmazsa?» yäv anlarnı birlä birgä bol ança?
24[22]
Ama anlarnı ıy sların bilüb, cev b 37[35]
ama künlär kelürlär, kä güyäv [gü-
berüb anlar a aytdı: «Ne fehimläb durasız yävni] anlardan alına, ol zam nda ol kün-
kö illäri izdä? lärdä r zä tutsalar keräk».
25[23]
an ı demek s n mı: “Gün hları 38[36]
Vä anlar a da ı bir masal söylädi,
sa a ba ı lanmı lardır”, – demek mi ya: (deyär ekän) kä: «Hıç kimsä bir parça eski
“Durub vä yüri ber”, – demek mi? kiyimdän ya ı kiyim ä o maz, yo sa hem
26[24]
Ama bilsä iz v cibdir, kä bn-i nsan ya ı yırtur, hem ya ını parçası eski ä mu-
yerdä udreti bardır gün hlar ba ı lama a v fa at etmäz.
39[37]
Vä hıç kimsä ya ı ar b eski mä klär-
138
, . , 1666
ä dökmäz, yo sa ya ı ar b mä klärni bo- Vä hıç kimsä yo dır, kä eski ar b

41[39]
zalayıb dökülür, vä mä klär helâk bolurlar; içüb ol dem ya ı istür, zır kä: “Eski b-
40[38]
ama ya ı ar b ya ı mä klär a oy- ra ”, – deyür».
ma keräkdir, vä ikisi b ı alurlar.
Altınçı fa ıl
[1]
Vä evveldän so raki enbä kündä çı dı du ılur a vä bütün keçä ud a
v i boldı, kä eginliklärdän keçüb yüridi, du ılab aldı.
vä Anı gerdläri bo day ba ların ayırub 13
Vä kün boldu ı zam nda gerdlärin
aldılar vä ellär bilän uvub yedilär. ça ırdı vä anlardan on iki ı tiy r etdi, kä an-
(168) 2Vä Ferısılärdän ba ı anlar a ayt- lar a da ı (169) avarilär ısim oydı,
dılar: «Anı niçün ılab durasız, kä sebt kün- 14
ya nı Sim n, kä a a Pe ros ısim oydı,
lärindä ılmaga c yiz dägüldir?» vä arında ı Andräos, vä Ya b, vä Yu an-
3
sa anlar a cev b berüb aytdı: «Ey , na, vä Fılıbos, vä Bart l m ,
munı o umadu ız mı, kä D vud ıldı aç [15]
vä Matta, vä T m , vä Ya b ıbn-i
boldu ı va ıtda vä da ı anı bilän birgä bol- alf , vä Sim n, kä ayret ısimli erdi,
anlar? [16]
vä Ya bnı arında ı Yah d , vä
4
Neçük ud näsinä kirüb ta dım n n- Yah d s ary , kä da ı yın boldı.
larnı alub yedi vä da ı anı birlä bol anlar a 15[17]
Vä anlarnı birlen enib tigiz yerdä
berdi, kä yal ız ım mlardan ayrı a yemek durdı, vä gerdlärini cem atı, vä hemä
c yiz dägül erdi?» Yah dıyetdän, vä Yer alımdän, vä r vä
5
Vä anlar a aytdı kä: « bn-i nsan sebtni ayd de iz s ilindän kelgän damlar bir
ud vendidir». büyük ulu cem at ekän,
6
Vä bir ayrı sebtdä da ı v i boldı, kä [18]
kä Anı e itmägä vä renc lärindän i-
mescid ä kirüb ta lım etdi, vä anda bir er f lı alma a keldilär, 16vä n p k r lardan
ki i bar erdi, kä r st eli uru erdi. cef çekkänlär bar erdi; vä if landılar.
7
Vä kâtibılär vä Ferısılär: «Sebtdä if lı 17[19]
Vä hemä cem at A a tiymek alab
ılur mı?» – deb Anı közedüb durdılar, Anı etdi, zır kä uvvet Andan çı dı vä hemäsin
ar usına ikâyet etmägä bir nersä alab sa etdi.
edür ekän. 18[20]
Vä gerdlärinä közlärin diküb aytdı:
8
Ama anlarnı fehimlärin bilüb pes uru «Müb reksiz, ey fa rlar, zır kä Memle-
elli bol an ki i ä: «Öri durub ortada dur», – ket-i ud y sizni kidir.
dedi. Vä öri durdı. 19[21]
Müb reksiz, ey lâ aç bol anlar,
9
Ol va ıt sa anlar a aytdı: «Sizgä bir zır kä to bolasız. 20Müb reksiz, ey ânda
nersä sorayın: sebt künlärindä ayır i lämek yı la anlar, zır kä küläsiz.
c yiz mi ya yaman i lämek mi? c n alâ 21[22]
lsız, açan damlar bn-i n-
etmek mi ya helâk ılma mı?» san sebebindän sizni ıb etsälär, vä açan
10
Pes e r fında hemä bol anlar a na ar sizni ayırsalar, vä söki söz söyläsälär, vä
ılab dam a: «Elü ni uzat», – dedi. Vä ısmi izni bir yaman nersädäy çı arub ta la-
olay etdi; vä eli ol ayrı kibi if boldı. salar.
11
Vä anlar çün div nälikdän meml bolıb 22[23]
Ol kündä va ıtçilik eylä vä fera
biri biri birlä söylä ib, sa a ne ılma keräk ılu , zır kä sm nda ücreti iz köbdir. Zır
deb ke ä dilär. anlarnı ataları olay da ı pey amberlär ä
12
Vä ol künlärdä v i boldı, kä bir ta a etdilär.
139
., . , 1820
23[24]
Ama vay sizgä, kä devlet iblärsiz! kä a b a sayılmayasız; yarlı a , vä yarlı-
zır kä siznü tesellı izni tam m aldu ız. anasız;
24[25]
Vay sizgä, kä to bolıb durasız! zır 38
berü , vä sizgä berilä, (vä) b ölçi,
kä siz aç bolasız. Vay sizgä, kä ekn n külib hem basılmı , hem deprenmi , vä üstindän
durasız! zır kä z rlı ılursız vä yı lursız. tü mi ekän siznü oynı ız a berilälär;
25[26]
Vay sizgä, açan hemeki damlar zır kä ne ölçi ilän ölçürsä iz, sizgä yenä
sizni a ı ızda (170) nık söyläsälär, zır ölçäleyä [ lç ly ]».
kä anlarnı babaları olay da ı dor pey- 39
Vä anlar a bir masal söylädi kä: «Köz-
gamberlär ä etdilär. siz bol an ayrı közsiz ä ıl vızlı [ l -
26[27]
Ama sizgä, kä (ânda) e idüb durasız, vuzlı ] ılurga bilür mi? ikisi ende içinä
deyämin, kä du manları ız a dost bolu , vä tü mäzlär mi?
sizgä du manlı ıl anlar a ya ılık ılu , 40
gerd ustasından ziy dä dägüldir; ama
27[28]
vä sizgä lâ net tiläk etkänlär ä i gü- her kâmil bol an ustası kibi bola.
lik eylä , vä bed hlı ıl anlar üçün ayır 41
Vä arında ı nı közindä i çöpni ne
du eylä . üçün közläb durasın, vä özi közi dä i ta -
28[29]
Seni urtı da seni ur an a ayrını ta’yı fehimlämäzsin?
a a tut, vä çap nı nı al annı be meti dän 42
Ya arında ı a neçük demägä tuv n-
da ı man ılma. sın: “Ey arında ! ma a ru at buyur, kä
29[30]
Vä her sendän s ’ l ıl an a ber, vä közi däki çöpni çı arayın”, – vä at ça özü
seni nersäläri ni al andan yenä alab etmä. közi dä bol an ta tanı körmäyib durasın?
30[31]
Vä da ı neçä istäsä iz, kä damlar Ey ikiyüzli! seni közi dä bol an ta tanı
sizgä ılalar, siz da ı anlar a hemän ol ı- evvel çı ar, ol zam nda b körürsin arın-
sım üzrä eylä . da ı nı közi dä i çöpni çı arma a.
31[32]
Vä eger sizgä dost bol anlarnı [bol- 43
Hıç ya ı dera t yaman yemi bermäz;
anlar a] süysä iz, ne ziy dä i güliki iz vä hıç yaman dera t ya ı yemi bermäz,
bardır? zır kä gün hkârlar da ı anlar a 44
zır kä her dera t öz yemi indän bili-
dost bol anlar a dost bolalar. nür, 45zır çe el a açından ıncırlär cem
32[33]
Vä eger sizgä nık ıl anlar a nık et- etmäzlär, vä çaludan üzüm cem etmäzlär.
sä iz, sizdä ne artu i güliki iz bardır? zır 46[45]
Nıkû dam kö ilini nıkû azınäsin-
kä ergârlar da ı unday ılalar. dän nıkûyi çı arur, vä yaman dam kö ilini
33[34]
Vä eger anlar a riyä bersä iz, kä yaman azınäsindän yaramazlı çı arur, zı-
anlardan yenä alma mıd tutasız, pes sizdä r kä kö il ziy däli indän a ız söylür.
ne ziy dä mihrib nlı ı ız bardır? zır kä 47[46]
Vä ne üçün Ma a: “A ay, A ay”, –
gün hkârlar da ı gün hkârlar a riyet ä deyäsiz, vä söylädükim nersälärni amel et-
berürlär, kä yenä beraber alalar. mäzsiz?
35
Ama siz du manları ıznı süyi , vä nı- 48[47]
Her kim Ma a kelüb sözlärimni e i-
kı eylä , vä riyet ä berü , hıç bir nersä düb anlarnı da ı amel etkän, kimgä o ur
üçün mıd etmäyib, vä ücreti iz köb bola, ekän sizgä körsätäyin.
vä ud y Ta lânı o ılları bolasız, zır kä 49[48]
Bir nä yap an bir dam a o ur,
ükür etkänlär ä vä ergârlar a mihrib ndır. kä terän (172) azdı, vä büny dnı ta üstinä
36
Pes mer ametli bolu , Ata ız da ı oydı; vä f n çün kelüb a ındı, vä ol nä-
mer ametli boldu ı kibi. ä at urdı, vä anı areket ılalmadı, zır
37
üküm ılma , kä üsti iz ä üküm kä büny dı ta üstindä berk boldı.
tü mäyä; a b a müsta a sanma , (171) 50[49]
Vä e idüb da ı amel ılma an kim-
140
, . , 1666
sä tofra üstindä bir nä büny dsız im ret a a at urdılar, vä ol s at yı ıldı, vä ol

ıl an dam a o ur, kä çün a ınlar kelüb bin nı vır nı a ım erdi.
Yedinci fa ıl
[1]
Vä çün sözlärini hemäsin al nı u- ba , bir meyyit tı a ketürildi, anasını bir
la larında tam m söyläb pes Kefern m a do mı o lı ekän, vä hemän tul tun erdi,
kirdi. vä ehirni ehlindän köb al anı bilän bir-
2
Vä bir yüz ba ını bir mülâzımı, kä a a gä bar erdi.
bah lı erdi, renc bolıb ölüm ä arıb erdi. 13
Vä a ret anı körüb a a mer amet bu-
3
Vä çün sa üçün aber e idüb A a Yah - yurdı vä a a: «Yı lama», – dedi.
dılärni artların göndürdi, Andan ıstid 14
Vä yana ıb t b t a lâms etdi; vä kötär-
ılur ekän, kä kelüb mülâzımın if ıla. gänlär tava f etdilär; 15vä Ol aytdı: «Ey
4
Pes anlar sa atına eri düklärindän yigit! sa a: Öri dur! deyämin».
so ra A a cahd ilän yalbardılar, deyär 16[15]
Pes meyyit bol an r st oltırıb söylä-
ekän kä: «L yı ki idir, kä a a bu ıhs n mägä ba ladı; vä anı anasına teslım etdi.
körsäteceksin, 17[16]
Vä hemäsinä or u tü di, vä llahnı
5
zır kä bizim ümmetimiz ä dostdır vä ta ım etdilär, deyär ekän kä: «Bir ulu pey-
bizgä bir mescid bin etdi». amber bizim içimizdä opmı dır, vä ud
6
Pes sa anlar birlä bardı vä nädän ıra öz al ına ziy ret ılmı dır».
bolmayıb durdu ında yüz ba ı A a dostlar 18[17]
Pes bu söz bütün Yah dıyet içinä vä
yolladı, A a deyär ekän: «Ya a ret! za - e r fındaki vil yet ä Anı a ında çı dı.
met çekmä, zır kä men l yı dägülim, kä 19[18]
Vä Ya yanı gerdläri bu nersälär-
Sen menüm üyimni depäsini astına kirä- ni hemäsindän a a aber etdilär.
sin; 20[19]
Pes Ya ya gerdlärindän iki kimsä
7
ol sebebdän Sa a barma a özimni o uyub anlarnı sa a ırs l etdi, deyär ekän:
müsta a körmädim; ama Sen bir söz söylä, «Sen kelür degän Kimsäsin mi? ya ayrı
vä ıdmetkârım if bola. üçün ınti r ılsa keräk mi?»
8
Zır men da ı sal anat astında mu arrer 21[20]
Vä a a eri ib aytdılar: (174) «Ya ya
bolınmı damım, vä astımda sip hılär bar- usül ıl uçı bizni yolladı, deyär ekän kä:
dır, (173) vä mu a: “Bar”, – deyämin, vä “Sen kelür degän Kimsä misin? ya ayrı
barur; vä ayrı a: “Kel”, – deyämin, vä ke- üçün ınti r ılsa keräk mi?”»
lür; vä bendämä: “Munı ıl”, – deyämin, vä 22[21]
Vä ol s atda besy r kimsälär ren-
ılur». c lärdän, vä cer atlardan, vä murd r r -
9
Vä sa munı e itdükindän so ra a a lardan if etdi vä köb k rlär ä körmeklik
ta accüb etdi vä, dönib artunça kelgän al - berdi.
a, aytdı: « sr yıldä bu adar ım n tabmı 23[22]
Vä sa anlar a cev b berüb aytdı:
dägülim». «Barub Ya ya a kördüki iz vä e itdüki iz
10
Vä A a yebärilgän ki ilär üy ä ruc nersälärdän aber berü , kä k rlär körüb du-
edüb asta bol an mülâzımnı if tabdılar. ralar, a sa lar yürürlär, alatenlülär t zälanıb
11
Vä andan so raki kündä v ı boldı, [t zäln b] duralar, sa ırlar e idüb duralar,
kä N yın-i n m bir ehir ä bardı; vä besy r vä mürdäg n tirilib duralar, vä fa rlar a n-
gerdläri vä bir ulu cem at al Anı cil ı b r bolınmı dır;
bilän birgä bardılar. 24[23]
vä l ol, kimsägä Menüm üçün
12
Vä ehir apusına ya la du ında, eki bolmaz!»
141
., . , 1820
25[24]
Vä Ya yanı elçiläri ketdüklärindän n hkâr erdi, vä Ferısı üyindä boldu ın bilüb
so ra al a Ya ya a ında söylämägä bir o ä-yi ı ırnı ketürdi,
ba ladı (deyär ekän): «De t ä ne körmägä 39[38]
vä artunda yı lab durdı, vä aya ların
çı du ız? yeldän silkinmi amı mı? köz ya ları birlä yuvma a vä öz ba ını saçı
26[25]
Ama ne körmägä çı du ız? yum a birlen sürtmägä ba ladı, vä aya ların öpdi,
lib s ilän kiyinmi dam mı? Ba , a ametli vä ı ır birlä mayladı.
kiyinmi lär vä ay vä i ret ıl anlar p d- 40[39]
Vä say’ı da av t etkän Ferısı öz
hlarnı devlet nälärindä bardır. içindä söyläb dedi: «Eger bu pey amber esä,
27[26]
Ama ne körmägä çı du ız? bir pey- a a tiygän kimdir deb vä ne ıl tundır
amber mi? Belli sizgä deyämin, kä pey- deb bilür erdi, zır kä gün hkârdır».
amberdän köb artu . 41[40]
Vä sa cev b berüb a a aytdı: «Ey
28[27]
Budır, kä a ında bulay yazılmı dır: Sim n! sendän s ’ l etmägä bir nersäm
“Ba , r yı nı aldında elçimni ırs l ılayın, bar». 42Vä ol aytdı: «Ey a ret! söylä».
kä r yı u rında arı ı nı ır ılur”. 43[41]
(Dedi kä): «Bir alabkârnı iki bo-
29[28]
Vä sizgä deyämin, kä avratlardan ruçlusı bar erdi: birisi be yüz din r vä birisi
do mı larnı içindä Ya ya usül ıl uçı- elli (176) din r boruçlı erdi,
dan ulu pey amber yo dır; ama Te rini 44[42]
vä d etmägä bir nersä anlarda yo
Memleketindä e kiçi andan kelândır». boldu ı üçün ikisinä ba ı ladı. Pes an ısı
30[29]
Vä hemä e itmi dur an al vä ya- a a ziy dä dost bola?»
sa al uçılar ud y’ı ta dı etdilär, Ya - 45[43]
Sim n cev b berüb aytdı: « ıy s
yanı ta mıdliki birlä usül bolınmı ekän; ılamın, kä ol, kä a a artu ba ı ladı». Vä
31[30]
ama Ferısılär vä (175) eri at ehli Ol a a aytdı: «Sen r st üküm ıldu ».
Te rini mu veretin özlärini ar ularına 46[44]
Vä avrat a dönib Sim n a aytdı:
redd ıldılar, zır kä andan yuvınmadılar. «Bu tun körür misin? Men seni üyi ä
32[31]
Vä Cen b aytdı: «Bu aba alarnı kirdim, Ma a aya larım üçün suv bermädü ,
damların kimgä o adayın? vä anlar ne ki- ama ol köz ya ları birlä aya larımnı yuvdı
bidir? vä öz ba ını saçı bilän sıladı;
33[32]
bazarda oltır an balalar a o urlar, 47[45]
sen Ma a öpü bermädü , ama Men
kä biri birinä tavu edüb deyälär kä: “Biz kiräli bu tun aya larımnı öpmekdän fer -
sizgä düdük çaldu , vä ra etmädü iz; biz at ılmadı;
sizgä fi n etdük, vä yı lamadu ız”. 48[46]
sen ya ilän ba ıma ya lamadu ,
34[33]
Zır kä Ya ya usül ıl uçı hem ama bu avrat aya larımnı ya birlen mayla-
n n yemäyib, hem ar b içmäyib keldi, vä mı dır.
siz dedü iz, kä anda dıv bar erdi. 49[47]
Anı üçün sa a deyämin, kä anı
35[34]
nsan O lı hem içüb, hem yeyüb kel- gün hları, kä köb erdi, a a ba ı lanmı dır,
mi dir, vä siz deyäsiz kä: “Ba , köb yegän zır kä ol ziy däçä süymi erdi, ama her
vä köb ar b içkän dam, vä yasa al uçı- kimgä kem ba ı lansa, ol kem süyür».
larnı vä gün hkârlarnı dostı”. 50[48]
Vä Ol tun a: «Gün hları sa a
36[35]
Ama ikmet öz o ıllarından ta dı ba ı lanmı dır», – aytdı.
körsätilmi dir». [49]
Pes anı birlä birgä yeyüb oltır anlar
37[36]
Vä Ferısılärdän bir kimsä A a s ’ l özlärini içindä demägä ba ladılar: «Bu
etdi, kä Anı birlä a m yeyä. Pes Ferısıni kimdir, kä gün hlar da ı ba ı lur?»
näsinä kirdi vä ofra a oltırdı. 51[50]
Vä Ol tun a aytdı: « m nı seni
38[37]
Vä ehirdä bir tun bar erdi, kä gü- nec t etmi dir, selâmet birlen bar».
142
, . , 1666
Sekizinçi fa ıl
[1]
Vä v ı boldı, kä her ehir vä avıl ke- tek bir müddet ä degin ım n kedürürlär,
züb, va ılab, Memleket-i ud y asbına zır ımti n zam nında ayrılurlar;
be ret edür erdi, vä on iki gerd Anı birlä 12[14]
vä çe el a açlarını içindä tü kän-
birgä bar erdi, lär munlardır, kä açan e itsälär, çı ub, bu
2
vä da ı ba ı tunlar, kä murd r r - düny nı fikirlärindän, (178) vä devletin-
lardan vä uvvetsizli dän (177) if bolmı - dän, vä tirilikini v lärindän affä bolur-
lar erdi, ya nı Macdaliyet-i n m Meryem, lar vä kem l yemi ketürmäzlär;
kä andan yedi dıv çı mı lar erdi, 13[15]
ama nık tofra içindä tü kän munlar-
[3]
vä Hır desni az näd rı [ az näd rs ] dır, kä sözni çün e idüb, b vä nık kö ildä
zıni tunı Y ann , vä S sannä, vä köb anı ıfı ılurlar vä abır birlä yemi ketü-
ayrı kimsälär, kä emv lından A a ıdmet rürlär.
etdilär. 14[16]
Hıç kimsä çıra ya ıb anı savıt astın-
3[4]
Vä besy r al her ehirdän cem da örtmäz ya tö äk astında oymaz, lâkin
edüb A a keldüklärindän so ra masal birlä am d n üstinä oyar, kä içerü kirgänlär
anlar a söylädi: n rnı körürlär.
4[5]
«Bir tu ım egküçi [eginçi] çı dı tu ı- 15[17]
Zır kä hıç penh n nersä yo dır, kä
mın egmägä, vä egdükindä adri yol arafı- kârâ bolınmaz, vä hıç kizlenmi nersä
na tü di vä basıldı, vä hav daki u lar anı yo dır, kä ma lûm vä bey n bolınmaz.
yedilär; 16[18]
Pes neçä e idürsiz deb, sa ını , zır
5[6]
vä adri ta lı yer üstinä tü di vä bitüb kä kimdä bar esä, a a berilä, vä kimdä yo
urudı, zır kä ya lı yo erdi. esä, anda bolıb köringän da ı andan alınur».
6[7]
vä adri çe el a açlarını içinä tü di, 17[19]
Ol va ıt Anı anası vä arında ları
vä çe el anı birlä bitüb anı bo dılar. A a keldilär, ama cem at sebebindän A a
7[8]
vä adri nıkû tofra içinä tü di vä bi- yana ma a dırlar dägül erdi.
tüb yüz mertebä yemi ketürdi». Vä munı 17[20]
Pes A a aber berildi kä: «Ana vä
söylägändän so ra fery d etdi kä: «Her, arında ları , – deb, – tı arıda Seni istäb
kimdä e itmägä ula lar bar esä, e itsün». duralar».
8[9]
Vä gerdläri A a s ’ l ılab: «Bu 19[21]
Ol cev b berüb anlar a aytdı:
masal ne bola?» – dedilär. «Anam vä arında larım anlardır, kä ud
9[10]
Ol aytdı: « ud Memleketini sırların sözin e idüb anı amel edürlär».
bilmek sizgä berilmi dir, ama ayrılar a 20[22]
Vä künlärni birisindä v ı boldı,
masallar birlä (bildürmek keräk), kä körüb kä gerdläri birlä bir kemi ä mi üb anlar a
körmäyälär vä e idüb fehimlämäyälär. aytdı: «Dery nı arı arafına ötäli ». Pes çe-
[11]
Vä masal budır: tu ım – kelâm-i u- küb çı dılar.
d ydır; 21[23]
Vä dery da yüridüklärindä ( sa)
10[12]
yol arafında bol anlar munlardır, kä uyudı. Vä bir at yel dery a tü di, vä an-
çün e idüb, ey n kelüb kö illärindän söz- lar suvdan toldılar, vä a ar lindä erdilär.
ni (vesvas birlä) alub ketä, kä ım n kedirüb 22[24]
Pes anlar A a kelüb Anı uyandırdılar,
nec t bolmayalar; deyär ekän: «Ey st d! Ey st d! biz helâk
11[13]
vä ta lı yer üstindä bol anlar anlardır, bolavız». Pes Ol durub yel ä vä suvnı ya-
kä açan e itsälär sözni, d birlä ab l ı- vuzlı ına tenbıh etdi; vä fer at etdilär, vä
lurlar, ama munlarda tamur bolma an üçün lım nlı boldı.
23[25]
Vä anlar a aytdı: « andadır siznü
143
., . , 1820
ım nı ız?» Vä or ıb, ta accüb ılab, biri 33[37]

Vä tam m Cercisılärni e r fında
birinä (179) dedilär: «Bu ne ıl Ki idir, kä bol an al Andan ıstid etdilär, kä an-
hem yellär ä hem suv a emir ıla, vä A a lardan ayrıla, zır kä avf-i a ım anlar a
ı at ılalar?» tü di. Vä kemi ä mi üb yenä döndi.
24[26]
Vä anlar Cercisılärni merzb mına 34[38]
Vä ol dam, kä andan dıvlär çı dılar,
eri dilär, kä Celıl ar usındadır. Andan tiläk ıldı, kä atında bola. 35Ama sa
25[27]
Vä tofra a çün çı ub, bir er ki i anı bo adıb yeberdi, a a deyär ekän:
ehirdän anı uçurusına çı dı, kä besy r [39]
«Üyi ä ayt, vä ud sa a ne ader
müddetdän dıvlär anda bar erdi, vä kiyim ıldu ın bey n ıl». Pes ketdi vä bütün e-
kiymäz erdi, vä nädä durmaz erdi, lâkin hirdä sa a a ne ader ıldu ın ma lûm etdi.
gûrlarda. 26[40]
sa ruc ıldu dan so ra v ı bol-
26[28]
Vä sa çün körüb, fery d ılab u- dı, kä cem at Anı ab l etdilär, zır kä
rına tü di, vä bülend v z birlä: «Ey sa, hemäsi Anı üçün ınti r ılab durdılar.
bn-i ud y Ta lâ! Seni birlä ne i im bar? 37[41]
Vä ba , Y yir s-i n m bir er A a
– dedi. – Sendän ıstid ılamın, kä ma a keldi, vä ol ki i mescidni ulu ısı erdi; vä
a b etmäyäsin». sanı aya larını aldında tü üb Andan ısti-
[29]
Zır kä n p k r a damdan çı ma d etdi, kä üyinä kirä,
ferm n bermi erdi, zır köb mertebä an- 38[42]
zır kä bir yal ız on iki adar ya ın-
dan girift r bolmı erdi, vä zencırlär ilän vä daki ız ına bar erdi, vä ol ölmälü erdi.
bu a ular bilän ba lanmı erdi, vä bendlär- Ama bardu ında al Anı ısdılar.
ni ırub dıvdän de t ä sürilmi erdi. 39[43]
Vä on iki yıldan berü an a ması
27[30]
Pes sa a a s ’ l edüb: « smi ne- birlä renc bol an bir tun, kä tam m tiri-
dir?» – dedi. 28Ol dedi: «Fevcdir», – zır kä likin d r gârlar a arc ılab, bir kimsäni
besy r dıvlär a a kirmi lär erdi. sebebindän if bolma a mümkin dägül
[31
Vä a a yalbardılar, kä teränlikkä bar- erdi, artunça keldi
ma anlar a buyurmaya 1818]. 40[44]
vä anı lib sını ken rına tiydi; vä
29[32]
Vä ol cayda köb to uzlardan bir kü- ol demdä anı an a ması urudı.
tü ta da otlanub durdılar; vä andan ıstid 41[45]
Vä sa aytdı: «Ma a kim tiydi?»
etdilär, kä anlar a ru at buyura, kä to- Vä hemä ınkâr ıldu ında Pe ros vä Anı
uzlar a kirälär. Pes anlar a ıc zet berdi. birlä birgä bol anlar dedilär kä: «Ey st d!
30[33]
Ol va ıt dıvlär ol damdan tı a çı- al Seni hem ısub, hem sı ub duralar, vä:
ub to uzlar içinä kirdilär, vä tam m kütü “Ma a kim tiymi dir?” – deb deyäsin mi?»
ken rdan ol dery a yügürib affälendilär. 42[46]
sa (181) aytdı: «Bir kimsä Ma a
[34]
Vä kütüçilär bulay boldu ın körüb tiymi dir, zır kä uvvet Mendän çı du ın
açdılar vä kelüb ehirdä vä k yist nda a- bildim».
ber etdilär. 43[47]
Pes tun özin penh n ılalmadu ın
31[35]
Pes anı üçün anlar v ı bol an körüb, altırıb keldi vä, atına tü üb, ne
nersäni körmägä çı dılar, vä sa a kelüb sebebdän A a lâms ıldu ın vä neçük if
dıvlär andan çı du ları damnı kiyim birlä boldu ın hemä al nı atında A a bey n
kiyinmi ekän, vä r st a ıllı bolmı ekän, etdi.
vä sanı aya larını atında (180) oltırmı 44[48]
Vä a a aytdı kä: «Ey ız! ı ti dlı
ekän tabdılar, vä avfdan tutılmı lar erdi. bol: ım nı seni if etmi dir; selâmet birlä
32[36]
Vä munı körgänlär, div nä ne sebeb- bar».
dän a ı boldu ın anlar a bey n etdilär. 45[49]
Vä hen z söyläb durdu ında mes-
144
, . , 1666
cidni reyisi arafından bir kimsä kelüb a a lar, ama Ol aytdı: «Yı lama ; ölgän dägül-
dedi kä: « ızı vef t etdi; ıstid a za met dir, lâkin uyuyıb dura».
ılma». 49[53]
Vä A a eh net ıldılar, bilür ekän,
46[50]
Ama sa munı e idüb a a cev b be- kä müteveffa bolmı erdi.
rüp: « or ma, – dedi, – tek ım n kedür, vä 50[54]
Vä Ol hemäsin tı a çı ardı, vä anı
yenä if bola». elin tutdı, vä fery d ılab: «Ey ızcı ız!
47[51]
Vä çün nä içinä kirüb, Pe ros, vä dur», – dedi.
Ya b, vä Yu anna, vä ıznı atası vä ana- 51[55]
Vä c nı yenä a a keldi; vä fı l-f r
sından ayrı kimsä ä kirmägä ru at ber- durdı, vä a a a ur a bermek buyurdı.
mädi. 52[56]
Vä vâlidânı ayr n boldılar. Ama
48[52]
Vä hemäsi yı ladılar vä zarlı ıldı- anlar a emir etdi, kä v i bol an nersäni
bir kimsä ä söylämäyälär.
To uzınçı fa ıl
[1]
Pes on iki gerdin alab ılab cem munı day nersälär e idämin?» Vä Anı
etdüklärindän so ra hemeki dıvlär üstinä körmek istädi.
vä sır avlar kedürmägä anlar a udret vä 10
Vä çün hav rılär ruc edüb ne adar
ı tiy r buyurdı, ıldu ların A a aber berdilär; vä anlarnı
2
vä anlarnı (182) ırs l etdi Memleket-i ba aça alub Beyt ayd ısimli ehirni bir
ud y ı b r etmägä vä astalarnı if ıl- yaban mekânına ma fıçä bardı.
maga. 11
Vä al munı bilüb Anı artunça ket-
3
Vä anlar a aytdı: « arı üçün hıç nersä: dilär; vä anlarnı ab l edüb Te rini P d-
hem taya lar, hem rc n, hem n n, hem a - hlı ını a ında anlar a tekellüm etdi,
çä iletmä , vä biri izdä iki c mä bolmasun; vä ilâc mu t c bol anlarnı if etdi.
4
vä her ne nä ä kirsä iz, anda duru 12
Vä kün zav l bolınma a ba ladı. Vä on
vä andan ayrıla . iki A a kelüb aytdılar: «Cem at a mura -
5
Vä ne adar kimsä sizni ab l etmäzsä- a buyur, kä e r fdaki avıllar a vä ayıllar a
lär, ol ehirdän çı du ı ızda hem aya ları- barub onalar vä azu tabalar, zır kä biz
ızdan tofra nı silki , t kä anlarnı ar u- munda (183) bir yaban ma mdayız».
sına eh det bola». 13
Ol anlar a aytdı: «Siz anlar a yemek
6
Pes anlar çı ub, ehirci äzlärni kezüb üçün berü ». Anlar aytdılar: «Bizdä be
yüridilär, her cayda ncilni va ılab, sır av n n vä iki balı dan ziy dä yo dır, meger
bol anlarnı if ılur ekän. bu al nı hemäsi üçün barub a m satıb
7
Vä [Celıl] dört vil yetli reyisi Hır des almazsa ».
hemeki andan âdır bol an nersälärni e idüb, 14
Zır kä anlar be mi adar er erdi.
mu arib boldı, zır kä ba ı kimsädän söy- 15
Pes gerdlarinä aytdı: «Anlarnı bölüklär
lenmi erdi, kä Ya ya mürdeg ndan tirilmi birlä elli är elli är oltırtu ».
erdi; 16[15]
Pes olay etdilär, vä hemäsin oltırt-
8
vä ba ılardan, kä ly s hir körinmi dılar.
erdi, vä ayrılardan, kä eski pey amberlärni 17[16]
Vä be n nnı vä iki balı nı alub, s-
birisi durmı erdi. m n a na ar ılab, anlarnı bereketlädi vä
9
Vä Hır des aytdı: «Ya yanı ba ın paralab gerdlär ä berdi al nı aldına
men kesdim, ama bu kimdir, kä a ından oyma a.
18[17]
Vä hemäsi yedilär vä to boldılar; vä
145
., . , 1820
anlar a art an uva lardan on iki sebed kö- reti alı tırıldı, vä lib sı bey bolıb yaldurdı.
tärib aldılar. 31[30]
Vä ba , iki er Anı birlä söylä ib
19[18]
Vä çün penh nça du ılab dur anda durdılar, kä Musa vä ly s erdilär,
v ı boldı, kä gerdläri Anı birlä birgä 32[31]
kä celâletdä körinib Anı vef tından
erdilär, vä anlar a s ’ l ılab: «Ma a al söylädilär, kä Yer alımdä v ı bolaca
dedükläri kimdir?» – dedi. erdi.
20[19]
Anlar cev b berüb aytdılar: «Ya ya [32]
Vä Pe ros vä anı rafi läri uy udan
Ta mıd ıl uçı, ama ba ı – ly s, vä ba ı – a ır boldılar vä uyandı larından so ra Anı
eski pey amberlärni birisi da ı tirilmi dir mecdin vä Anı birlä dur an iki erni kördi-
deb deyälär». lär.
21[20]
Ol anlar a aytdı: «Ama siz Ma a de- 34[33]
Vä çün anlardan ayrılıb, v ı boldı,
düki iz kimdir?» Pe ros cev b berüb: «Me- kä Pe ros sa a aytdı: «Ey st d! biz bu
sı -i llah(sın)», – dedi. cayda boldu ımız bdır; hem üç ç dır u-
22[21]
Vä anlar a at tenbıh ılab: ralı : birni Sa a, birni Musa a vä birni ly s
«Hıç kimsä ä munı aytma , – emir etdi, üçün», – söylädükin bilmäy ekän.
23[22]
deyär ekän kä: – bn-i nsan köb ner- 35[34]
Vä munlarnı söylädükindä pes bir
sä za met çeksä, vä me yı dan, vä ulu bulut boldı vä anlar a s ’yä etdi; vä bulut a
ım mlardan, vä kâtibılärdän redd bolınsa, kirdüklärindä or dılar.
vä öldürilsä, vä üçinçi kündä yenä tirilsä v - 36[35]
Vä bulutdan bir v z çı ub: «Bu
cibdir». ma b b O lımdır, A a di lä », – dedi.
24[23]
Vä hemä ä aytdı: «Eger bir kimsä 37[36]
Vä v z boldu dan so ra sa tenh ça
Ma a t bi bolma hlasa, öz nefsinä ınkâr bolundı. Vä m (185) bolıb durdılar, vä
etsün, vä alıbin her kün kötärsün vä Me- ol künlärdä kördükläri nersälärdän bir kim-
nüm artumça kelsün. sä ä bir ey aber etmädilär.
25[24]
Zır kä her kim c nın alâ etmek 38[37]
Vä andan so raki kündä v ı boldı,
istürsä, anı yi ıla; vä her kim Menüm kä ta dan endüklärindän so ra bir ulu ce-
(184) rım üçün c nın yo lasa, ol anı m at Anı uçurusına çı dı.
nec t ıla. 39[38]
Vä ba , cem atdan bir er fery d ı-
26[25]
Zır kä, tam m ceh nnı ıl ılab, lab aytdı: «Ey st d! Sendän ıstid ıla-
c nın da ı yi etkän ya helâk bol an dam mın, kä menüm o lıma na ar ılasın, zır
nedän faydalanur? kä ma a bir do mı dır:
27[26]
Anı üçün kä her kim Mendän vä 40[39]
vä ba , bir r anı girift r edür, vä
Menüm sözlärimdän acillensä, andan ol dem ıç ırur, vä anı köbirgänçä yırtur;
bn-i nsan acillenä Özini , vä Atanı , vä vä küç birlä andan ayrıla, anı sı ur ekän.
mu addes feri tälärni celâleti bilän keldü- 41[40]
Vä seni gerdläri dän tiläk etdim,
kindä. kä anı çı aralar, vä dır dägüllär erdi».
28[27]
Ama a ı atda sizgä deyämin, kä bu 42[41]
sa cev b berüb aytdı: «Ey bı-ım n
cayda dur anlar bardır, kä ölüm tatmazlar, vä azmı nesil! neçä zam n a degin siznü
anlar P d hlı -i ud ynı körmägänçä». birlä bolayın vä abır ılayın? O lı nı bu
29[28]
Vä bu sözlär tekellüm etdükindän cayga keltir».
so ra sekiz adar kün v ı boldı, kä Pe - 43[42]
Vä hen z kelüb yüridükindä dıv anı
rosnı, vä Yu annanı, vä Ya bnı Özi birlä yı dı vä yırtdı. Pes sa murd r r a nehıb
alub bir ta a çı dı du ılmaga. etdi vä o lannı if ılab atasına yenä teslım
30[29]
Vä du ılab durdu ında yüzini - etdi.
146
, . , 1666
44[43]
Vä hemäsi Te rini ulu udretinä bebdän, kä yüzin Yer alım ä kedür kibi
müte ayyir aldılar. tutdı.
45[44]
Vä sanı hemä ıldu ına ta accüb 55[54]
Vä çün gerdläri, ya nı Ya b vä
ıldu larında gerdlärinä aytdı: «Bu sözlär- Yu anna, munı körüb, aytdılar: «Ya a ret!
ni ula ları ız a kirtib oyı , zır kä bn-i istür misin, kä biz sm ndan ate tü ürmek
nsan damlarnı ellärinä teslım bolınur». ferm n ılavız, kä anlarnı helâk ıla, netä-
46[45]
Ama bu söz fehimlämädilär, vä anlar- kim ly s ıldı?»
dan ma fı tutılmı erdi, kä Anı a lamayalar, 56[55]
Ama Ol dönib anlar a it b etdi vä
vä ol sözdän A a sorama a or dılar. dedi kä: «Siz ne ıl r dansız, bilmäysiz;
47[46]
Vä anlarnı arasında söz çı dı, kä 57[56]
zır kä nsan O lı damlarnı c nla-
anlardan an ısı e ulu bolaca erdi. rın helâk ılmaga kelmädi, lâkin nec t et-
48[47]
Ama sa anlarnı kö ilini fehmin mägä». Vä ayrı avıl a ketdilär.
bilüb, bir o lancı aznı alub, anı öz a ında 58[57]
Vä yolda yüridüklärindä v ı boldı,
dur uzdı kä bir kimsä A a: «Ya a ret! her ne cay a
49[48]
vä anlar a aytdı: «Her kim bu (186) barsa , sa a t bi bolayın», – dedi.
o lannı Menüm ısmimdä ab l etsä, Meni 59[58]
Pes sa a a aytdı: «Tülgülärni yata -
ab l ılur; vä her kim Meni ab l etsä, lı ları bardır, vä hav daki u larnı uyaları
Meni ırs l etkän Kimsäni ab l ılur; anı bardır, ama bn-i nsan ba ın yaturma a cay
üçün siznü içi izdä kim e kiçi bol an esä, yo dır».
ol ulu bolaca dır». 60[59]
Vä bir ayrı a aytdı: «Menüm (187)
50[49]
Vä Yu anna cev b berüb: «Ey st d! artumça kel». Ama ol aytdı: «Ya a ret!
Seni ısmi bilän bir kimsä dıvlär çı arur ma a evvel ru at buyur, kä barub atamnı
ekän kördük, – dedi, – vä a a man etdük, defin ılayın».
zır kä bizim birlä t bi bolmay erdi». 61[60]
sa a a aytdı: «Ölgänlärni öz ölgän-
51[50]
sa a a aytdı: «Man eylämä , zır kä lärin defin etmägä oy, ama sen bar vä P d-
bizgä ar u bolma an bizim arafımızdadır». hlı -i ud ynı ı b r ıl».
52[51]
Vä Anı ref bolınması künläri ta- 62[61]
Vä da ı bir ayrı aytdı: «Ya Rabb!
m m keldüklärindän so ra v ı boldı, kä Sa a t bi bolayın, ama andan ilgäri barub
Yer alım ä barur a yüzin do ru tutdı; menüm üy ehlimä ved demägä ıc zet bu-
53[52]
vä elçilär öz r y aldında ırs l etdi; vä yur».
barub S maratlılarnı bir avlına kirdilär, kä 63[62]
sa a a aytdı: «Elin apan a oyab
Anı üçün ır ılalar. vä da ı artundakilär ä ba an hıç bir kimsä
54[53]
Vä anlar anı ab l etmädilär, ol se- Te rini Memleketinä yara ı dägüldir».
Onınçı fa ıl
Vä munlardan so ra Cen b da ı yetmi
[1] 3
Yürü baru ! Ba , gürgân [kurkk n] ara-
ayrı kimsä ta yın etdi vä anlarnı iki iki öz sında bol an oylarday sizni ırs l ılamın.
r y aldında her ehir ä vä her ma m a 4
Hem kısä, hem urcın, hem çaru lar
göndürdi, kä a a Özi baraca a d etdi; ketürmä , vä yolda hıç bir kimsä ä selâm
2
anı üçün anlar a aytdı: « a d elbetdä bermä .
besy rdır, ama yalçılar azdır; imdi a dnı 5
Vä her ne nä ä kirsä iz, evvel de , kä
ud vendinä yalbaru , kä a dına yumı - bu nä üstinä selâm bolsun;
kârlar göndürä. 6
vä eger ıbn-i selâmet anda bar esä, selâ-
147
., . , 1820
mı ız anı üstindä ala, yo esä, sizgä yenä tam m uvvetini üstinä, vä sizgä arar
dönür. ılaca hıç nersä yo dır;
7
Vä hemän nädä alu , anlarda bol an 19[20]
ama mundan sevinmä , kä r lar siz-
nersälärni yeyür vä içür ekän, zır kä ıd- gä ı at ılalar, ama andan ilgäri d ılu ,
metkâr ücretinä müsta a dır; nädän - kä ısimläri iz sm nda yazılmı lardır».
nä ä kezmä . (189) 20[21] ol s atda sa c nda va ıt-
8
Vä her ne ehir ä kirsä iz, eger sizni çilik etdi vä aytdı: «Sa a ükür deyämin, ya
da ı ab l etsälär, (188) aldı ızda onılgan Ata, sm n vä zemınni Rabbi, kä bu ner-
nersälärni yeyü ; sälärni u al dan vä ulam dan ma fı tut-
9
vä ol cayda sır av bol anlarnı if eylä du vä anlarnı ıfıllar a açdu . Belli, ya Ata,
vä anlar a de kä: “P d hlı -i ud y sizgä zır kä Seni a ı da rı olay erdi».
ya ın kelmi dir”. 21[22]
Vä dedi kä: «Cemı nersälär Atam-
10
Vä her ne ehir ä kirsä iz, eger sizni dan Ma a teslım bolınmı lardır; vä hıç kim-
da ı ab l etmäzsälär, pes anı oramlarına sä, O ıl kimdir ekän, bilmäz, Ata bolmazsa,
çı ub de kä: vä Ata kimdir deb, bir kimsä bilmäz, O ıl
[11]
“Hem ehri izdän bizgä yapı an bolmazsa, vä ol kimsä, kä O ıl a a Anı be-
tofra nı sizgä ar u silküriz; ama munı bi- y n etmägä istür».
lü , kä P d hlı -i ud y sizgä ya ın kel- 22[23]
Vä dönib gerdlärinä ma fıçä aytdı:
mi dir”. «Siz kördüki iz nersälärni körgän közlär
11[12]
Belkä sizgä deyämin, kä ol kündä müb rekdir!
Sod m üçün ol ehirdän s n bolur. [24]
men sizgä deyämin, kä besy r pey am-
12[13]
Vay sa a, ey K razın! vay sa a, ey berlär vä p d hlar siz kördüki iz nersälärni
Beyt ayd ! zır kä eger sizdä amel bolın- körmägä hladılar, vä körmädilär, vä siz
mı uvvetli m l rda vä ayd da amel e itdüki iz nersälärni e itmägä hladılar,
bolınmı lar esä, köb müddetdän berü çu- vä e itmädilär».
valda vä ate külindä oltırıb tövbä ılmı lar 23[25]
Ol va ıt bir eri atçı öri durub, A a
erdi; ımti n ılur ekän, aytdı: «Ey st d! ne
13[14]
ama r vä ayd üküm künindä ılayın, kä ebedı ay t a v ris bolayın?»
sizdän s n bolurlar. 24[26]
A a aytdı: «Tevr tda ne yazılmı dır?
14[15]
Vä sen, ey Kefern m, kä sm n a neçä o ursın?»
ref bolınmı sın, cehennem ä degin bası- 25[27]
Vä cev b berüb aytdı: «Rabb-i lla-
lursın. hı nı hemä albi birlä, vä hemä c nı bir-
15[16]
Vä sizgä di lä än kimsälär Ma a len, vä tam m uvveti bilän, vä hemä feh-
di lürlär, vä sizni a ır körgän kimsälär mi ilän süyäsin, vä n nı d özü kibi».
Meni a ır körürlär, vä Meni a ır körgän- 26[28]
Ol a a aytdı: «Ya ı cev b berdü ;
lär Meni rs l etkänni a ır körürlär». munı amel ıl, vä tiri bolursın».
16[17]
Vä mundan so ra ol yetmi va ıt- 27[29]
Ama ol özüni d rüst körsätmägä is-
çilik birlä ruc etdilär, deyär ekän: «Ya tüb sa a aytdı: «A nam kimdir?»
a ret! hem Seni ısmi bilän dıvlär bizgä 28[30]
sa cev b berüb aytdı: «Bir dam Ye-
ı at edürlär». r alımdän Erı a enüb bardı vä (yolda)
17[18]
Pes anlar a aytdı: « ey nnı yaldu- ara çılarnı arasında tü di, kä andan kiyi-
rım kibi sm ndan tü ür ekän kördim; min çı ardılar, vä anı cer atlı edüb ket-
18[19]
ba , sizgä udret berämin, kä yılanlar dilär, vä anı ölüm lindä oydılar.
vä a reblär üstinä basasız vä du mannı
148
, . , 1666
(190) 29[31]Vä a üzrä bir ım m ol yol a sä». Pes sa a a aytdı: «Sen bar vä da ı ol
tü di vä anı körüb bir arafdan keçüb ketdi. ısım üzrä amel ıl».
30[32]
Vä ol vecih üzrä bir Lâviy ol hemän 35[38]
Vä kezdüklärindä v ı boldı, kä bir
mekân a kelüb, körüb bir ayrı arafdan ke- avıl a kirdi, vä Mar -yi n m bir tun Anı
çüb ketdi. öz üyinä aldı;
31[33]
Vä bir S maratlı sefer ıldu ında bol- 36[39]
vä Meryem ısimli bir ız arında ı
du ı cay a keldi, vä anı körüb tera um etdi, bar erdi, kä da ı sanı aya larını atında
[34]
vä a a barub, cer atlarına ya vä a- oltırıb kelâmın ıstim etdi.
r b oyab ba ladı, vä öz mingän ayv n a [40]
Ama Mar köb ıdmetdän fikirli er-
mi dürdi, vä bir k rv nsar y a ketürdi, vä di vä kelüb aytdı: «Ey a ret! Sa a nersä
anı kütdi; dägül mi, kä ız arında ım ıdmet ılurga
32[35]
vä ertäki kündä ketdükdä iki din r meni yal ız oymı dır? Anı üçün buyur,
çı arub ondur uçı a berüb a a aytdı: “Bu kä ma a yardım ıla».
damnı küt, vä her ne arclasa , yenä keldü- 37[41]
sa cev b berüb a a aytdı: «Ey Mar-
kimdä sa a yenä beräyin”. ! Mar ! besy r nersälärdän köb fikirli vä
33[36]
Alay bolsa, bu üçdän an ısı ara - ay ulısın,
çılarnı arasında tü känni n sı sa a kö- 38[42]
ama bir ey v cibdir; vä Meryem ol
rinä?» b i äyi ı tiy r ılmı dır, kä andan alın-
34[37]
Ol aytdı: «A a ra met ıl an kim- maz».
(191) On birinçi fa ıl
[1]
Vä ol va ıtda bir cayda nam z ılab 7
vä ol içerüdän cev b berüb deyä kä:
bitdükindä v ı boldı, kä gerdlärini biri- “Ma a za met ılma, zır kä bu ırda a-
si A a aytdı: «Ey a ret! bizgä du ılma pu yapılmı dır, vä o lancı azlarım menüm
ö ret, netäkim Ya ya da ı anı gerdlärinä bilän tö äkdälär; durub sa a beralmam”.
ö retdi». 8
Sizgä deyämin, kä anı dostı boldu ın-
2
Vä anlar a aytdı: « açan du ılsa ız, dan durmaca esä, yenä cahd birlä yalbar-
de kä: du ı üçün durur vä a a keräk bol an adar
“ sm nda bol an Atamız, ısmi mu ad- a a berä.
des bolsun, P d hlı ı yeti sün, ır deti 9
Vä men sizgä deyämin: tiläk eylä , vä
sm nda boldu ıday zemındä olay bolsun; sizgä berilä; ara , vä tabursız; a u , vä siz-
3
her künki n nımıznı kündän kün ä biz- gä açılur,
gä ber; 10
zır her tiläk ıl an alur, vä ara an
4
vä gün hlarımıznı bizgä keçürä kör, zır [aray an] tabur, vä a an a [ a ı an a]
biz da ı her bizgä borçlı bol an a ba ı - açılur.
lurız; vä bizni ımti n ma mına ketürmä, 11
Vä eger ata bol an biri izdän o ıl n n
lâkin bizni erdän ut ar». tiläk etsä, a a ta berür mi? Ya balı tiläk
5
Vä anlar a aytdı: «Sizdän kim bardır? etsä, balı yerindä a a yılan (192) berür mi?
kä anda bir dost bar ekän, vä dün yartısında 12
Ya eger yumurt a hlasa, a a a reb
[y rtäsındä] da ı a a barub deyä: “Ey dost! berür mi?
ma a üç n n boruç a ber, 13
Pes eger siz, yaman bolıb, o lancı az-
6
zır kä bir dostım yoldan ma a kelmi - ları ız a nık ba ı lı lar bermek bilsä iz,
dir, vä hıç nersäm yo dır anı aldına sal- Ata sm nı R -i l- udüsni neçä mertebä
ma a”; – artu andan alab ıl anlar a berür!»
149
., . , 1820
14
Vä bir dıv çı arub durdı, vä bı-zeb n dä edüb A a aytdı: « l ol ra im, kä
erdi, vä dıv çı du ından so ra v ı boldı, Seni do urmı dır, vä ol emçeklär, kä anlarnı
kä tilsiz söylädi; vä al ta accüb etdilär. Sen emdü !»
15
Ama anlardan ba ı: «Ba alzeb b, dıv- 28
Ama Ol aytdı: « eksiz anlar müb rek-
lärni reyisini sebebindän dıvlär çı arur», dir, kä kelâm-i ud ynı e idüb anı ıfı
– dedilär. edürlär».
16
Vä ayrılar ımti n ılab Andan yet 29
Vä al avıçä cem boldu larından
alab etdilär sm ndan. so ra demägä ba ladı kä: «Bu bir yaramaz
17
Ama Ol anlarnı fehimlärin bilüb anlar- aba adır! yet alab edürlär, vä hıç yet a a
a aytdı: «Her özinä ar u ayrılgan memle- berilmäz, Y nus pey amberni alâmetin-
ket vır n bola, vä eger nä nä mu teläf dän ayrı;
[mu tel f] bolıb ketsä, yı ılur; 30
zır Y nus Nınevılär ä alâmet boldu ı
18
pes eger ey n da ı ey n a mu teläf kibi, bn-i nsan da ı bu aba a a ol ısım
[mu tel f] bolsa, memleketi neçük durur? üzrä bolur.
zır kä deyäsiz, kä Men dıvlärni Ba al- 31
Melikä-yi Cen b bu aba anı erläri
zeb bnı sebebindän çı araymın; birlä ma kimetdä durub anlarnı üstinä ü-
19
vä eger Men Ba alzeb bnı sebebindän küm ketürsä keräk, zır kä zemınni sin r-
dıvlär çı arsam, pes sizni o ılları ız kim- larından Süleym nnı ikmetin e itmägä
ni sebebindän çı arurlar? Anı üçün anlar keldi; vä ba , Süleym ndan a ım bu cayda
sizni ları ız bolsalar keräk. bardır.
20
Ama eger Men Te rini barma ı birlä 32
Nınevı erlär ma kimetdä bu aba a
dıvlär çı arsam, elbetdä P d hlı -i ud y birlä dururlar vä üküm a a ar u ketürür,
sizgä kelmi dir. zır kä Y nusnı va ından tövbä etdilär; vä
21
açan yara lanmı uvvetli ki i öz ba , Y nusdan a ım bu yerdä bardır.
üyin kütüb dursa, anı emv lı selâmet birlä 33
Hıç kimsä çıra ya ıb penh n cay a
duralar. oymaz, vä da ı keylä astına salmaz, belkä
22
Ama açan andan uvvetli üstinä kelüb am d n üstinä, kä içerü kirgänlär n rnı kö-
anı ye sä, ı ti d ıldıkı hemä yara ın an- rürlär.
dan alur vä emv lın ısmet eylür. 34
Bedenni çıra ı közdir; anı üçün eger
23
Menüm arafımda bolma an kimsä közi nık bolsa, tam m bedeni n rlı bola;
Ma a ar udır, vä Menüm bilän cem et- ama eger yaman bolsa, bütün bedeni ul-
mägän kimsä perı n edür. metdän meml bola.
24
Çün murd r r damdan çı mı esä, 35
Pes sa ın, kä içi däki n r ara ılı bol-
uru yerlärni kezür, r at alab ılur ekän, masun.
vä hıç tabmayıb deyür kä: (193) “Çı du ım 36
Anı üçün, (194) kä eger tam m be-
nämä dönäyin”; deni rav an bolsa, bir ara ılı cay yo
25
vä kelüb anı sipirilmi vä bezenmi ta- ekän, hemäsi n rlı bolur, ya nı bir çıra day
bur; yaldurma birlä n r berdükindä».
26
ol va ıtda barur vä özindän yaman yedi 37
Vä ol va ıtda, kä tekellüm edüb durdu-
ayrı r birgä alur, vä kirüb anda durur- ında, bir Ferısı A a s ’ l etdi, kä tü ki
lar, vä ol damnı ır li evvelkidän bed- ta mın Anı a ında yeyä. Pes kirdi vä
râ dir». yemägä oltırdı.
27
Vä bu nersälärni söylädükindä v ı 38
Vä Ferısı çün körüb ta accüb etdi, kä
boldı, kä cem atdan bir tun v zın bülen- tü ki ta mından evvel ellärin yuvmadı.
150
, . , 1666
[39]
Vä Cen b a a aytdı: «Siz, Ferısılär, birlärin yapursız, vä babaları ız anlarnı öl-
kâsäni vä aba nı tı arafın t zä ılursız, dürdilär:
ama içi iz ulumlı dan vä erlikdän toludır. 38[48]
elbetdä, eh det beräsiz, kä babaları-
39[40]
Ey bı- a ıllar! tı arafnı ıl an iç ıznı m linä yil bolıb durasız, (195)
arafnı ılmadı mı? zır kä unlar d anlarnı atil etdilär, vä
40[41]
Ama andan evvel sizdä bol an nersä- abirlärin er yapursız.
lärdän ada a berü , vä ba , sizgä her nersä 49
Munı üçün ikmet-i ud y aytdı kä:
p k bolur. «Men anlar a pey amberlär vä resûllär ırs l
41[42]
Ama vay sizgä, ey Ferısılär! zır kä ılayın,
na na , vä sed b, vä her türli neb t ö rin 50
vä anlardan ba ın atil ılurlar, vä
alasız, vä ın fdan vä Te rini mu abbetin- ba ın derd edürlär,
dän açıb durasız. 42Ey , munlarnı ılma [50]
t hemeki pey amberlärni anı, kä
vä anlarnı ılmama keräk erdi. ceh nnı büny dından berü dökülmi dir, bu
43
Vay sizgä, ey Ferısılär! zır kä mes- taba adan alab bolına,
cidlärdä evvelki ıskemlälärni vä bazarlarda 51
(ya nı) H bılni anından Zekerıy nı
selâmlarnı seväsiz. anınaça, kä urb ngâh vä c mi arasında
44
Vay sizgä, kâtibılär vä Ferısılär, ikiyü- ahıd boldı. Sizgä r st deyämin, kä bu taba-
zlilär! zır kä penh n gûrlardaysız, kä üst- adan alab bolına.
lärindä yüri än ki ilär bilmäyib yürürlär». 52
Vay sizgä, eri at ehli! zır kä ilim
45
Pes eri at ehlini birisi cev b berüb ana tarın aldu ız, vä özü iz içerü kirmädü-
A a aytdı: «Ey st d! bulay söyläb bizgä iz, vä içerü kirgänlärni man etdü iz».
da ı a n edürsin». 53
Vä bu sözlärni anlar a tekellüm etdü-
46
Vä aytdı: «Vay sizgä, ey eri at ehli! kindä kâtibılär vä Ferısılär at andurıb
zır kä a ır yüklär damlar a yüklendürür- besy r nersälärdän söylämägä,
siz, ama özü iz barma ları ıznı birisi birlä [54]
A a ta rı etmägä ba ladılar, Anı küt-
yüklär ä tiymäzsiz. üb, a zından bir nersä apma alab ılur
47
Vay sizgä, zır kä pey amberlärni a- ekän, kä Anı ikâyet edälär.
On ikinçi fa ıl
[1]
Vä bu va ıtda al es bsız köb bolıb ma , kä mundan artu da ı hıç (196) nersä
cem boldu ladından so ra, ya nı ol adarça, ılalmazlar;
kä biri birinä basdılar, e evvel gerdlärinä 5
ama sizgä ilgäri körsätäyin, kimdän
demägä ba ladı kä: «Ferısılärni am rından or sa ız keräk: andan or u , kä öldür-
sa ını , kä mür yilikdir. gändän so ra udreti bar cehennem ä bra -
2
Zır kä ma fı bolınmı nersä yo dır, ma a; belli, deyämin, andan or u .
kä kârâ bolınmay, hem penh n bolınmı 6
Be tor ay iki fol s a satılmaz mı? vä
yo dır, kä ma lûm bolınmaya. hıç birisi ud u rında unıtılmı dägüldir.
3
Anı üçün her ne ara ılı da söylämi 7
Hem sizni ba ları ıznı ılları hemäsi
esä iz, n rda e idilür; vä alvet nälärdä es blanmı dır. Pes or ma , zır siz bes-
ula a söylädüki iz nä üstlärindä ça- y r tor aydan bah lısız.
ırıla. 8
Vä sizgä da ı deyämin, kä her kim
4
Vä, Menüm dostlarım, (ba ), sizgä de- dam a ında Ma a ı r r etsä, bn-i nsan
yämin, kä bedenni öldürgänlärdän or - a a da ı ı r r ılur ud ynı feri tälärini
u rında;
151
., . , 1820
9
ama her kim dam a ında Ma a ınkâr 23[24]
uz unlardan fikir eylä , zır kä
etsä, ınkâr bolına Te rini feri tälärini a- egin egmäzlär hem ora ormazlar, hem an-
tında. larda ma zen [ma zen] hem nb r yo dır,
10
Her kim bn-i nsan a ar u bir söz söy- vä ud anlar a yedürür; ey , u lardan siz
läsä, a a ba ı lana; ama R -i l- udüs ä neçä mertebä bah lısız?
ar u söylägängä ba ı lanmaz. 24[25]
aysı ız am yeyüb öz boyına [boy-
11
Vä açan sizni mescidlär ä vä ba ki i- nına] bir ar ın o ma a tuv ndır?
lärni vä udretlärni aldına ketürsälär, ne- 25[26]
Pes eger e kiçi nersä ä dır bol-
çä ya ne nersä cev b berürsiz deb ya ne söy- mazsa ız, b ı eylärdän ne üçün fikirlänä-
lürsiz deb hıç fikirli bolma , siz?
[12]
zır kä R -i l- udüs ol hemän s at- 26[27]
Zanba lardan fikir ılu , neçä bitür-
da, ne demek keräk esä, sizgä ö redür». lär, zır i i lämäzlär hem egirmäzlär, ama
12[13]
Pes cem atdan bir ki i aytdı: «Ey sizgä deyämin, kä Süleym n hemeki ulu lı-
st d! menüm arında ım a söylä, kä me- ı birlä munlarnı birisidäy kiyinmi dägül
nüm birlen mır snı ısmet etsün». erdi.
13[14]
Vä a a aytdı: «Ey dam! Meni sizgä 27[28]
Vä eger bügün a rda bitkän, ta la
ya ass m kim mu arrer etmi dir?» ate ä atılaca ot a ud bu vecih üzrä kiy-
14[15]
Vä anlar a aytdı: «Körü vä ama - dürsä, pes sizgä neçä mertebä artu kiydü-
kârlı dan sa ını , zır kä bir ki ini ay tı rür, ey kem ı ti d ıl anlar?
elindä besy r bol an emv lından müte alli 28[29]
(Anı üçün) ne a ursız deb ya ne
dägüldir». içürsiz deb hlama vä übhäli kö illi bol-
15[16]
Vä anlar a masal söyläb dedi kä: ma ,
«Bir ib-i devletni zemıni besy r ketürdi; 29[30]
zır kä al -i ceh n bu nersälärni a-
16[17]
vä öz içindä fikir ılab dedi kä: “Ne lab ılab dura, ama Ata ız bilür, kä munlar
ılayın, zır kä ma lim oyur a cayım sizgä v cibdir;
yo dır?” [31]
ama (198) andan ilgäri Memleket-i
17[18]
Vä dedi kä: “Munı ılayın: (197) ud ynı hla , vä bu nersälärni hemäsi
nb rlarımnı yı ayın, vä anlardan büyük sizgä o ılur.
im ret ılayın, vä anda hemeki ılımnı 30[32]
or ma , ey küçik süri! zır kä Ata-
vä emv lımnı oyayın, ız bek r dır Memleketni sizgä bermägä.
18[19]
vä c nıma: ey c n! deyäyin, seni 31[33]
Sizdä ne bar esä, satu vä ada a be-
besy r nık nersäläri besy r yıl üçün onıl- rü . Özü iz ä eski bolmaca kısälär, ya nı
mı dır; r atlı bol, yeyüb içüb dur vä - sm nda z yil bolmaca azınä ır eylä ,
va ıtçilik ıl”. kä a a ya ın ara çı kelmäz hem küyä çü-
19[20]
Ama ud a a aytdı: “Ey ma ! rük etmäz,
bu keçä c nı sendän alab bolına; pes ır 32[34]
zır kä her ne cayda azınä iz bar
ıldu ı nersälär kimgä bolur?” esä, ol cayda da ı kö illäri iz bolur.
20[21]
undaydır ol kimsä, kä özinä azınä 33[35]
Pes belläri iz f bilän ba lanmı
cem edüb ud arafına bay bolma an». vä çıra ları ız yanmı bolsunlar.
21[22]
Vä gerdlärinä aytdı: «Anı üçün 34[36]
Vä siz özläri iz ocasına ınti r ıl-
sizgä deyämin, kä c nı ız üçün fikirlänmä , an damlarday bolu , kä açan ar s dan
ne a ursız deb, ya ten üçün, ne kiyürsiz deb; yenä dönib kelür esä, vä a du ında ol
22[23]
zır kä a mdan c n ziy dädir, vä li- dem a a açurlar.
b sdan beden ziy dädir. 35[37]
l ol mülâzımlarga, a a kel-
152
, . , 1666
dükdä anlarnı kütüb durur ekän tabur; sizgä urum bilän urulaca dır. 47Zır kä kimgä
r st deyämin, kä özini f lab anlarnı ta am köb berilmi esä, andan köb alab bolına,
a urga oltırtur vä anlarnı aldına kelüb an- vä kimgä besy r teslım etmi lär esä, andan
lar a ıdmet edür. ziy dä istäyürlär.
36[38]
Vä ikinçi nevbetdä kelürsä ya üçin- 48[49]
Vä yer ä ate çı arma a kelmi im,
çi nevbetdä kelürsä vä anlarnı olay amel vä ne hlayın, eger bu ırda ya ılmı
ılur ekän tabsa, pes l ol mülâzımlar. esä!
37[39]
Vä munı bilü , kä eger ib-i nä, 49[50]
Ama bir ta mıdlenecekim ta midlik
ara çı ne s atda kelecekin bilmi esä, [t mıälncgm t mıälk] bardır; vä neçä sı ılıb
beklür erdi vä üyin bozma a oymaz erdi. duramın, ol [anı] tam m bol ança!
38[40]
Pes siz da ı ır bolıb duru , zır 50[51]
Ey , sanur mısız, kä Men yerdä ır
kä fikir ılmadukı ız s atda bn-i nsan ke- selâmet bermägä kelmi im? Sizgä deyämin,
lür». kä olay dägül, lâkin andan ilgäri muf ra at;
39[41]
Vä Pe ros A a aytdı: «Ey a ret! bu [52]
zır kä bu va ıtdan so bir nädä be
masal bizgä söyläy misin ya da ı hemä ä mu alif bolurlar, ya nı üç iki ä ar u, vä iki
(söyläy misin)?» üç ä ar u ekän:
40[42]
Vä Cen b aytdı: «Kimdir ol emın 51[53]
ata o ıl a, vä o ıl ata a, vä ana ız-
vä a ıllı vekıl, kä a ası anı nä’yi ehlisi a, vä ız ana a, vä ayınana kelininä, vä
üstindä mu arrer ıla va ıt üzrä anlar a kelin ayınanasına mu alif bolur».
i ä-’yi (199) ta am bermägä? 52[54]
Vä al a aytdı: « açan Ma ribdän
41[43]
l ol ıdmetkâr, kä a ası kelüb çı mı bulut körsä iz, ol dem deyäsiz, kä
anı olay ılur ekän tabur. ya mur kelür, (200) vä olay bola;
42[44]
a ı atda sizgä deyämin, kä hemeki 53[55]
vä açan Cen b yelin esür ekän e it-
anda bol an emv l üstinä anı mu arrer ıla. sä iz, deyäsiz, kä ıssılı bolaca dır.
43[45]
Ama eger ol ıdmetkâr kö ilindä: 54[56]
Ey riy kârlar! sm n vä zemınni
“A am kelmäsin t ır edür”, – desä, vä mü- yüzin a lama bilürsiz, alay bolsa, bu za-
lâzımlarnı vä kenızlärni urma a, vä yemägä, m nnı a lama a neçä dır dägülsiz?
vä içmägä, vä mest bolma a ba lursa, – 55[57]
Vä da ı özü izni asbında ne se-
[46]
pes ol ıdmetkârnı a ası öz ınti r bebdän a -i ın f ılmazsız?
ılmacakı kündä vä bilmäcäki s atda kelür, 56[58]
açan da v çı birlä kimni u-
44
vä anı iki para a kesür, vä na ıbin bı-ım n- rına barsa , yolda cahd ıl andan alâ
lar birlä mu arrer ılur. bolma üçün, kä seni a iletmäyä, vä
45[47]
Pes a asını ır detin bilgän ol mülâ- seni suba ı elinä teslım etmäyä, vä su-
zım, kä da ı ır bolmayıb ır detinä körä ba ı seni tut un a salmaya.
da ı ılmadı, köb urum birlä urulaca dır; 57[59]
Sa a deyämin, kä ol caydan tı a
46[48]
ama kim anı bilmäyib dur an vä da- çı mayasın, e so raki fol snı ed etmä-
ı urumlar a müsta a nersälär ıl an, kem gänçä».
On üçinçi fa ıl
Vä ol va ıtda kimsälär
[1]
ır bar erdi, kä lärdän artu gün hkârlar erdi bu cef çek-
Celıllilärdän A a aber berdilär, kä anlarnı dükläri üçün?
anın Pıl s urb nları birlä arı tırmı erdi. 3
Sizgä deyämin, kä alay dägül, ama
2
sa cev b berüb anlar a aytdı: « ıy s siz tövbä etmäsä iz, hemä iz olay helâk
ılur mısız, kä bu Celıllilär hemeki Celılli- bolursız.
153
., . , 1820
4
Ya ud ol on sekiz üçün, kä üstlärinä vä tam m al Andan âdır bolmı hemä
Sıl min räsi yı ılab anlarnı helâk etdi, a ım nersälär üçün (202) sevindilär.
ıy s ılur mısız, kä Yer alımdä hemeki 18
Vä aytdı: «Memleket-i ud y ne ä o -
s kin bol anlardan artu gün hkârlar erdi? ur? vä ne nersä ä anı o adayın?
5
Sizgä deyämin, kä alay dägül, ama eger 19
Bir ardal d näsinä o ur, kä bir dam
siz tövbä etmäzsä iz, hemä iz olay helâk alub anı bostanına egdi, vä bitüb bir ulu
bolursız». dera tday boldı, vä hav daki u lar buda -
6
Vä bu ma alnı da ı söylädi, kä bir kim- larında ondılar».
säni t kest nında dikilmi (201) bir ıncır 20
Vä da ı aytdı: «Memleket-i ud ynı
dera tı bar erdi, vä kelüb andan yemi aradı, ne ä o adayın?
vä hıç tabmadı, 21
am r kibidir, kä bir tun alub anı üç
7
vä bostançı a aytdı: “Ba , bu üç yıldan keylä un içinä penh n etdi, hemäsi am r-
berü kelüb, bu ıncır dera tında yemi ara- langança».
yıb, hıç tabmaymın; anı kesüb ya : yerni ne 22
Pes ehirlärni vä avıllarnı kezüb yüridi,
üçün faydasız tuta?” ta lım berüb, Yer alım ä sefer ılur ekän.
8
(Bostançı) cev b berüb a a aytdı: “Ey 23
Vä bir dam A a aytdı: «Ey st d!
a a! anı bu yıl da ı oy, men e r fına azıb az mı, kä nec t bolurlar?» Vä cev b berüb
kübrälä änçä; aytdı:
9
vä eger yemi ketürsä, , vä yemi ke- 24
«Tar apudan kirmägä cahd eylä , zır
türmäzsä, andan so ra anı kesüb ya ursın”». kä, sizgä deyämin, kä köb kimsälär kirmek
10
Vä sebt künindä mescidlärni birisindä istürlär, vä dır bolmazlar.
va aytub durdı. 25
açan ib-i nä durı kelüb apunı
11
Vä ba , bir tun anda ır erdi, kä on apasa, vä siz dä tı da durma a vä apu a
sekiz yıl müddet bir a ıf r anda bar erdi, a ma a ba lasa ız, deyär ekän: “Ya A a!
vä bükilüb r st durma a dır dägül erdi. ya A a! bizgä aç”, – 26Ol da ı cev b berüb
12
Vä sa anı körüb a ına o udı vä a a sizgä deyür kä: “Ey , sizni tanımaymın, ne
aytdı: «Ey tun! a ıfli i dan z d bolmı - caydansız”.
sın». 27[26]
Ol zam n demägä ba lursız kä: “Se-
13
Vä ellärin a a oyab, ol demdä r st ni atı da biz yedük vä içdük, vä bizim
boldı vä ud a amd dedi. oramlarımızda Sen ö redür erdü ”.
14
Pes mescid ba ı açuvlanıb cev b berdi 28[27]
Ama Ol anlar a deyür kä: “Men siz-
sa sebtdä anı if ıldıkı üçün vä al a ni tanımaymın, ne caydan esä iz; Mendän
aytdı: «Altı kün bardır, anlarda i lämek ayrılu , ey hemä ad letsizlik i lägänlär!”
keräk; anı üçün ol künlärdä kelüb if lı 29[28]
Anda yı lama lı vä ti ti nämä li
alu , vä da ı sebt künindä dägül». bolur, açan br hımni, vä s nı, vä Ya -
15
Cen b a a cev b berüb aytdı: «Ey bnı, vä hemeki pey amberlärni Te rini
riy kâr! her biri iz sebtdä ögizin ya e äkin Memleketindä körsä iz, özü iz tı a bra ıl-
rdan çe üb suvarma a yedmäz mi? mı ekän.
16
Vä bu tunnı, kä br hımni ızı ekän, 30[29]
Vä Ma ri dän, vä Ma ribdän, vä i-
kä ey n anı bu on sekiz yıldan berü ba ı - m ldan, vä Cen bdan kelürlär vä Te rini
lamı dır, bu ba lama lı dan sebt künindä Memleketindä oltırurlar.
z d etmek v cib dägül mi?» 31[30]
Vä ba , e ırlar bar, kä evvelkilär
17
Pes bu sözlärni söylädükindän so ra bolurlar, evvelkilär bardır, kä e ırlar bo-
hemeki a a mu alif bol anlar acillendilär; lurlar».
154
, . , 1666
(203) 32[31]Vä ol kündä ba ı Ferısılär ke- 45[34]

Ey pey amberlärni öldürgän vä sa a
lüb A a yetdilär: «Çı , bu caydan ket, zır mers l bol anları nı ta birlä ta la an Yer -
kä Hır des Seni atil edür». alım! Yer alım! neçä mertebä o ılları nı
33[32]
Ol anlar a aytdı: «Barub ol tülkü ä cem etmek hladım, (ya nı) tavu öz ba-
de , kä Men cinnlär çı aramın, vä bügün laların anadları astında cem ıldıkı kibi,
vä ertäki kün ilâclarnı bitirämin, vä üçinçi vä istämädü iz.
kündä kâmil bolayın; 36[35]
Ba , sizni nä iz sizgä ar b bolıb
34[33]
ama bügün, vä ta laki kün, vä andan almı dır. Vä sizgä r st deyämin, kä Meni
so raki kün yürisäm keräk, zır mümkin körmäzsiz ol va ıt a degin kä: “ ud y
dägüldir, kä Yer alım tı arısında pey am- ısmindä kelgän Kimsä müb rekdir”, – de-
ber helâk bola. yärsiz».
[1]
Vä Ferısılärni ulu larını birisini yä; ol zam n seni ilän birgä oltır anlarnı
üyinä sebtdä n n yemägä kirdükindä v ı u rında sa a ürmet bola.
boldı, kä anlar Anı kütüb durdılar. 11
Zır kä her özini azız ıl an alça lana,
2
Vä ba , ıstis lı bol an bir dam Anı vä her özini alça la an izzetlenä».
aldında bar erdi. 12
Vä Ol anı da av t ıl an ki igä ayt-
3
Vä sa mu ab edüb eri at ehlinä vä dı: « açan tü ki ya m a mı etsä ,
Ferısılär ä söyläb: «Sebtdä sa etmek c yiz dostları nı, vä arında ları nı, ya arıblä-
mi?» – dedi. ri ni, ya devlet n ları nı da av t etmä, kä
4
Vä anlar ündämäy aldılar. Pes müs- munlar da ı seni hıç da av t etmäsünlär [et-
tes ı’yi alub anı if etdi vä ketmägä ru at mäzsünlär], vä kä sa a ıv lı bolmasun.
buyurdı. 13
Ama açan iy fet etsä , fa rlarnı, vä
5
Vä anlar a cev b berüb aytdı: «Sebtdä s a larnı, vä a sa larnı, vä k rlärni da av t
an ı ız, e äki ya ögizi bir çu ur içinä tü sä, ıl,
vä do ru barub anı sebtdä da ı çı armaya?» 14
vä l bolınasın, zır kä anlar sa a
6
Vä munlardan utru A a yenä (204) ce- ıv lı ılalmazlar, ama r stlarnı ıy me-
v b beralmadılar. tindä sen ıv lanasın».
7
Pes da av t bol anlar a bir masal çı ar- 15
Vä Anı birlä birgä oltır anlarnı birisi
dı, evvelki oltıraca yerlärni neçä ı tiy r et- bu sözlärni e itdükindän so ra A a aytdı:
düklärin kördükindä, 8anlar a aytdı kä: « l ol kimsä, kä Te rini Memle-
[8]
« açan bir kimsädän bir meclis ä ketindä n n yeyä!»
da av t bolınsa , evvelki oltıraca cayda 16
Vä Ol a a aytdı: «Bir dam bir ulu
oltırma, zır kä yed sendän azız da av t iy fet etdi vä köb kimsä da av t ıldı,
bolınmı dır, 17
vä iy fet s atında mülâzımın yolladı
9
vä ol ki i, kä seni vä anı da av t ıldı, da av t bol anlar a demägä kä: (205) “Ke-
kelüb sa a deyä kä: “Mu a cay ber”. Vä ol lü , zır lâ hemä nersälär ırdır”.
va ıt sen ay birlä e so raki cay’ı ı tiy r 18
Vä hemäsi ıttif üzrä özir etmägä
etmägä ba lursın. ba ladılar. Evvelki a a aytdı: “Bir parça ze-
10
Ama açan da av t bolınsa , barub, e mın satıb aldım, barub anı körsäm keräk;
alça cayda oltır, kä açan seni da av t ıl- sendän ıstid ılamın, meni ma r tut”.
an kelsä, sa a: “Ey dost, yu aru bar”, – de- 19
Vä birisi aytdı: “Men be çift ögiz satıb
155
., . , 1820
aldım vä anlarnı tecrübä etmägä kedämin; mäzsä, Menüm gerdim bolma a dır
sa a yalbaramın, meni ma r tut”. dägüldir.
20
Vä birisi aytdı: “Bir tun aldım vä ol 28
Zır an ı ız bar, kä bir min rä im ret
sebebdän baralmam”. etmek hlamı , vä evvel oltırıb es b ıl-
21
Pes ol mülâzım kelüb a asına bu nersä- maz, lâzım nersäläri bar mı deb anı kâmil
lärdän aber berdi. Ol zam n ib-i nä etmägä,
açuvlanub mülâzımına aytdı: “ ehirni 29
kä büny dın urub bitürmägä dır
oramlarına vä ulu yollarına ta cıl birlä çı bolmadu ından so ra hemä körgänlär anı
vä fa rlarnı, vä s a larnı, vä a sa larnı, vä mas ara a alma a ba lamayalar,
k rlärni bu cay a keltir”. 30
deyär (206) ekän: “Bu dam bin ıl-
22
Pes mülâzım aytdı: “Ey a a! ferm n et- maga ba ladı vä bitürmägä dır dägül
düki kibi boldı, vä da ı mekân bardır”. erdi”?
23
Vä a a mülâzım a aytdı: “Yollar a vä 31
Ya aysı p d h bir ayrı p d h bir-
çetlär ä çı vä küç ılab kirt, kä näm tolu lä so ı a çı maga dura vä ilgäri oltırıb
bola”. ta mmül etmäz mi, kä on mi bilän üstinä
24
Zır kä, sizgä deyämin, kä ol da av t yigirmi mi birlä kelgän ä ar u barma a
bol anlarnı birisi menüm iy fetimdän tat- dır mı deb?
maz, zır da av t bolınmı lar köbdir, ama 32
Vä eger yo esä, ol da ı hen z ıra da
ı tiy r bolınmı lar kemdir». bolıb a a bir elçilik göndürür vä ul ar la-
25
Vä ulu cem atlar a a bardılar, vä dö- rın andan tilür.
nib anlar a aytdı: 33
olay da ı her aysı ız, anda bar bol-
26
«Eger bir kimsä Ma a kelsä vä atasın- annı hemäsin terk etmäzsä, Menüm -
dan, vä anasından, vä tunından, vä ev- gerdim bolma a dır dägüldir.
lâdlarından, vä er arında larından, vä ız 34
Tuz bdır, ama eger tuz tatsız bolsa,
arında larından, vä da ı öz c nından bez- ne birlä tuzlanur?
mäzsä, Menüm gerdim bolma a dır 35
hem zemın üçün, hem kübrälik üçün
dägüldir; yaramaz; lâkin anı bra urlar. Her kimdä
27
vä her kim alıbin kötärib artumça kel- ula ları bar esä, e itsün».
On be inçi fa ıl
[1]
Vä hemä b c al uçılar vä gün hkârlar vä o uların o uyıb deyür kä: “Menüm
A a ya ın keldilär Anı e itmägä. bilän d eylä , zır kä yo almı oyımnı
2
Vä Ferısılär vä yazuçılar v ılab yenä tabdım”.
dedilär kä: «Bu dam gün hkârlar ab l 7
Pes sizgä deyämin, kä sm nda n d
edür vä anlarnı birlä yeyä». bolur bir tövbä ıl an a kâr üzerinä tövbä-
3
Vä anlar a bu ma alnı söylädi, 4deyär si mu t c bolma an to san to uz r stkârlar
ekän: üzrä bol andan ziy dä bolaca dır.
[4]
«Sizdän an ı damda yüz oy bar 8
Vä an ı (207) tun, on dirhemi bar
ekän, eger birisin yo lasa, to san to uznı ekän, bir dirhemni yo lasa, çıra ya ıb vä
ahrda oyab, yo lamı nı artunça anı yenä üyin süprüb cahd birlä aramaz anı yenä
tab ança barmaz? tab ança?
5
Pes anı tabdu ından so ra enlärinä 9
Vä anı çün tavub dostların vä kör ülärin
n d birlä anı oyur ça ırıb deyür kä: “Menüm birlen va ıt
6
vä nä ä keldükindän so ra dostların
156
, . , 1666
eylä , zır kä yo ladu ım dirhemni yenä ar usına vä seni r y aldında gün h etdim
tabdım”. vä da ı seni o lı ısimlenmägä l yı dä-
10
Pes sizgä deyämin, kä ol ısım üzrä gülim”.
Te rini feri tälärini u rında dlı bar- 21[22]
Ama atası mülâzımlarına aytdı: “E
dır bir tövbä ıl an gün hkâr asbında». ya ı ıl atnı ketürü vä a a kiydürü , vä
11
Vä dedi kä: «Bir damnı iki o lı bar elinä bir yüzük oyu , vä çaru lar aya la-
erdi; rına salu ;
[12]
vä kiçisi atasına aytdı: “Ey ata! emv l- 22[23]
vä semiz bol an buzavnı ketürib öl-
dan ma a tü kän i äyi ma a ber”. Pes dürü ; vä yeyüb d ılalı !
emv lın anlar a ısmet etdi. 23[24]
Zır kä bu o lım ölgän erdi vä yenä
12[13]
Vä mundan so ra köb kün dägül tiri bolmı dır, yo lanmı erdi vä tabılmı dır.
erdi, kä küçik o lı hemä m lın cemı edüb Vä va ıtçilik etmägä ba ladılar.
bir ıra memleket ä sefer etdi vä ol cayda 24[25]
Vä ulu o lı a rda erdi vä ruc
ıfr birlä keçinib m lın arf etdi. edüb üy ä ya ın keldükdä s z vä ra (tavı-
13[14]
Vä hemäsin arc ıldu ından so ra ın) e itdi;
ol memleketdä bir at açlı boldı, vä - 25[26]
vä o lanlarını birisin ça ırıb: “Mun-
cetli bolma a ba ladı; larnı ma n sı nedir?” – deb a a soradı.
14[15]
vä barub ol yerni bir ehlinä müte al- 26[27]
Vä a a dedi kä: “ arında ı kelmi -
li boldı, vä ol anı zemınlärinä yebärdi çoç- dir, vä ata semiz bol an buzavnı öldürmi -
alarına yedürmägä; dir, zır kä anı sa vä selâmet birlä almı dır”.
15[16]
vä to uzlar yedükläri kebäk bilän 27[28]
Vä ı ımdan girift r bolıb içerü kir-
arnın toy uzma a istädi, vä hıç kimsä a a mek istämädi. Pes atası çı ub anı o udı.
(nersä) bermädi. [29]
Vä ol cev b berüb atasına aytdı: “Ba ,
16[17]
Vä anı ba ına a ıl keldükdän so ra bu adar yıldan berü sa a ıdmet etdim vä
aytdı: “Menüm atamnı yalçılarını art an her kez ükmi ni tec vüz etmädim, vä hıç
n nı bardır, vä men açlı dan helâk bolamın; bir zam nda bir ula bermädü , kä dost-
17[18]
pes durub atama barayın vä a a larım ilän dlı ılayın;
deyäyin: Ey ata! men sm n ar usına vä 28[30]
ama zin tunlar bilän m lı nı arf
seni r y aldında gün h etdim ılmı bu o lı keldiki va ıtda semiz bol an
18[19]
vä da ı seni o lı ısimlenmägä l - buzavnı anı üçün öldürdü ”.
yı dägülim; meni yalçıları nı birisi birlä 29[31]
Vä a a aytdı: “Ey o ıl! sen d yım
beraber ıl”. menüm birlä birgäsin vä hemä menümkilär
19[20]
Pes durdı vä atasına keldi. Vä hen z seni kidir,
ol da ı ıra da boldu da atası anı körüb 30[32]
ama d etmek vä va ıtlı bolma
(208) tera um eylädi; vä yügürib boynına v cib erdi, zır kä bu arında ı ölgän erdi
tü di vä anı öpdi. vä yenä tiri bolınmı dır, vä yo lanmı erdi
20[21]
Vä o ıl a a aytdı: “Ey ata! sm n vä tabılmı dır”».
[1]
Vä da ı gerdlärinä dedi kä: «Bir kä a ı da e itämin? Ne reti dän es b
ib-i devlet bar erdi, kä bir n ırı bar erdi, ber, zır kä da ı n ırlı ıla almazsın”.
vä bu anı a ında ikâyetlendi, kä emv lın 3
Vä n ır özindä aytdı: “Ne ılayın? Zı-
ziy n ılmı erdi. r kä a am ne retni mendän alur; 4 azma a
2
Vä anı ça ırdıb a a dedi kä: “Bu nedir, küçim yo dır, tilänçilik ılur a acillenämin;
157
., . , 1820
5[4]
ey , ne amel ılayın ekän, bilämin, kä degin bar erdi, vä ol zam ndan berü Mem-
ne retdän çı sam, meni öz üylärinä ab l leket-i ud y be retlänmi dir, vä her kim-
ılalar”. sä içinä küç ketürür.
6[5]
Pes a asını borçlılarını her birin 18[17]
sm n vä zemın z yil bolma – e-
alab edüb evvelkisinä aytdı: “Sen a am a ri atnı bir noktası z yil bolma dan s ndır.
ne adar borçlısın?” 19[18]
Vä her kim tunına al yazusı be-
7[6]
Ol dedi kä: “Yüz ölçek zeyt ya ı”. Vä rüb vä bir ayrı’yı alsa, zin ılur, vä her
a a aytdı: “Dost, a ı nı al vä oltırıb tizläk kim erdän al bolınmı tunnı alsa, zin
birlä elli yaz”. ılur.
8[7]
Vä da ı ayrısına aytdı: “Sen ne 20[19]
Vä bir ib-i devlet bar erdi, kä fir-
adar borçlısın?” Vä dedi kä: “Yüz ölçek fır vä n zik ketän birlä kiyinmi erdi vä her
bo day”. Vä a a aytdı: “Dost, a ı nı al vä kün sür r vä ay edüb durur erdi.
seksän yaz”. 21[20]
Vä da ı La azar-i n m bir tilänçi bar
9[8]
Vä a a n ır-i ad letsizni med eylä- erdi, kä yaraları köb ekän vä apusında bra-
di a ıllı amel ıldıkı üçün, zır ceh n o ıl- ılmı erdi;
ları özlärini an atında n r o ıllarından 22[21]
vä nıni ofrasından tü mi uva -
d n dır. lardan toyma hlur erdi, vä da ı itlär ke-
10[9]
Vä men sizgä deyämin, kä n r st em- lüb yaraların yalurlar erdi.
v lından özü iz ä dostlar eylä , kä açan 23[22]
Vä v ı boldı, kä ol fa r vef t etdi,
zav l bolsa ız, sizni d yım durı lı a ab l vä meleklärdän br hımni oynına ketüril-
ılalar. di. Vä ol nı da ı öldi vä kömildi.
11[10]
E azda emın bol an besy rlıkda 24[23]
Vä cehennem içindä közlärin açdı,
emın bolur, vä azda lım bol an besy rlıkda u batda ekän, vä br hımni ıra dan kördi
da ı lım bolur. vä La azarnı anı oynında,
12[11]
Pes eger n r st emv lda emın bolma- 25[24]
vä ıç ırıb: “Ey baba br hım! ma a
anı ız esä, a m lnı sizgä kim i anıb tera um eylä, – dedi, – vä La azarnı gön-
berä? dür, kä barma ını uçın suv a batırıb (211)
13[12]
Vä eger ayrı kimsäni nersäsindä zeb nımnı sovu ıla, zır kä bu u lädä
a bolma anı ız esä, sizni ki (210) bol- a b a tutılmı ım”.
annı sizgä kim berä? 26[25]
Ama br hım a a aytdı: “Ey o ıl!
14[13]
Hıç bir mülâzım iki oca a ıdmet y d tut, kä sen tiriliki dä nık nersälär aldu ,
etalmaz, zır kä ya birisinä du manlı edüb vä La azar da ı cef çekdi; pes ekn n ol te-
birisinä dostlı ıla, ya birisinä yapı ıb biri- sellıdädir, vä sen a bdasın;
sin a ır körä. Hem ud a, hem m l a 27[26]
vä bu hemädän ayrı bizim vä sizni
bendälik ılalmazsız». aramızda bir a ım gird b bardır, kä bu cay-
15[14]
Vä Ferısılär, kä ama kârlar erdi, bu dan sizgä keçmek hlaganlar dır dägül-
hemä nersälärni e itdilär vä Anı mas ara a lär, hem ol caydan bizgä keçmägä dır dä-
aldılar. güllärdir”.
16[15]
Vä anlar a aytdı: «Siz al nı a ın- 28[27]
Vä aytdı: “Alay bolsa, ey baba br -
da özlärni mu aff körsätkänlärsiz, ama hım, sendän ıstid ılamın, kä atamnı üyi-
ud y albi izni bilür, zır kä damlarnı nä göndüräsin,
arasında bek a ım bol an, ud ynı u - 29[28]
zır kä be arında ım bardır; (bar-
rında mab dır. sun), kä anlar a eh det ıla, kä anlar da ı
17[16]
Vä eri at vä pey amberlär Ya ya a bu a b mekânına kelmäyälär”.
158
, . , 1666
30[29]
br hım a a dedi kä: “Anlarda Musa hım, ama eger bir kimsä mürdeg ndan (tiri-
vä pey amberlär bardır; anlar a dä lä- lib) barsa, tövbä ılurlar”.
sünlär”. 32[31]
Vä a a aytdı: “Eger Musa a vä pey-
31[30]
Ol aytdı: “Alay dägül, ey baba br - amberlär ä dä lämäzsälär, ölgänlärdän bir
kimsä tirilsä, da ı mu ı bolmayalar”».
On yedinçi fa ıl
[1]
Vä gerdlärinä aytdı: «Mümkin dä- ki ilär A a uçurıb keldilär vä ıra da dur-
güldir, kä açuv nersälär kelmäzlär, ama vay dılar,
a a, kä sebebindän kelürlär; 13
vä anlar ça ırı ıb dedilär kä: «Ey sa
2
bir termän ta ı boynına asılsa vä özi dest d! bizgä tera um eylä».
izgä bra ılsa, a a bra bolur bu küçik- 14
Pes anlar a na ar edüb dedi kä: «Ba-
lärni birisin açuvlanma dan. rub özü izni ım mlar a körsätü ». Vä
3
Özü izni kütü . Eger arında ı sa a bardu larında v i boldı, kä p klandılar.
ar u gün h etsä, a a it b ıl, vä eger tövbä 15
Vä anlardan biri if boldu ın körüb
etsä, anı yarlı a; ruc etdi, bülend v z ilän ud a amd
4
vä eger kündä yedi mertebä sa a ar u deyär ekän,
a eyläsä, vä eger kündä yedi kerä sa a 16
vä r y üstinä Anı aya larını a ında
ruc edüb deyär ekän kä: “Tövbä ıldım”, tü di, A a ükür edüb; vä ol S maratlı erdi.
– (212) deb, anı yarlı asa v cibdir». 17
Vä sa cev b berüb dedi kä: «On dägül
5
Vä hav rılär Cen b a aytdılar: «Bizgä mi erdi, kä t zälendilär? To uzı da ı anda?
ım n arttur». 18
(Zır ) ud y a (213) mecid bermägä
6
Vä Cen b dedi kä: «Eger bir ardal d - ruc etkänlär yo dır bu yad ki idän ayrı».
näsi adar ım nı ız bar esä, bu dera t a de- 19
Vä a a aytdı kä: «Öri durub bar; ım nı
yür erdü iz kä: “ amurdan oparılmı vä seni if etmi dir».
de izdä dikilmi bol”, – vä sizgä ı at ılur 20
Vä Ferısılärdän s ’ l bolındu da, kä
erdi. P d hlı -i ud y ne zam n kelä, anlar a
7
an ı ız apan sür än ya avar otla an cev b berdi, deyär ekän kä: «P d hlı -i
yalçısı bar esä, kä anı do ru a r dan kelüb ud y na ar etmek birlä kelmäz,
a a deyä: “ a m yemägä oltır”? 21
hem demäyälär kä: “Ba , munda”, –
8
Ama (andan evvel) a a demäz mi: “ - ya: “Ba , anda”, – zır kä P d hlı -i u-
ır eylä, kä men m a mın yeyäyin, vä d y içi izdädir».
özü ni f lab ma a ıdmet ıl, men yeyüb 22
Vä gerdlär ä dedi kä: «Künlär kelür-
içkänçä, vä andan so ra sen yeyüb içürsin”? lär, kä nsan O lını künlärini birisin
9
Bu bendä ä a a ferm n bolınmı nersä- körmek istürsiz, vä körmäyäsiz;
lärni ıldıkı üçün ullı ılur mı? ıy s 23
vä sizgä deyürlär kä: “Ba , munda”, –
ılamın, kä etmäz. ya: “Ba , anda”, – (ama) barma hem t bi
10
Ol ısım üzrä da ı açan hemä sizgä bolma ,
ferm n bolınmı nersälärni etsä iz, deyü 24
zır kä sm n astında ı bir araf a bir
kä: bı-menfa at bendäläriz, ılmaga borçlı ayrı araf aça yaldur an yaldurım neçä
boldu ımız nersälärni ıldu ». u lä berürsä, bn-i nsan da ı anı künindä
11
Vä v i boldı Yer alım ä kedür ekän, olay bolsa keräk.
kä S marat vä Celıl ortasından keçür erdi. 25
Ama andan ilgäri a a besy r nersälär
12
Vä çün bir avıl a kirüb, on alatenlü er
159
., . , 1820
çekmek vä bu aba adan redd bolınma b bın üydä ekän enmäsün anı alma a, vä ol
keräk. ısım a körä eginlikdä bol an kimsä ruc
26
Vä N nı künlärindä neçä boldı esä, etmäsün.
bn-i nsan künlärindä da ı olay bolsa 31[32]
L nı tunın y d (214) tutu .
keräk; 32[33]
Her kim c nın nec t etmek hlasa,
27
zır yedilär, içdilär, tun aldılar vä - anı yi ılur, vä her kim c nın yi etsä,
tunlar nikâ birlä er ä berdilär N ke tı ä anı alâ ılur.
kirdiki kün äçä, vä f n keldi vä hemäsin 33[34]
Sizgä deyämin, kä ol keçä iki er bir
helâk etdi. tö äkdä bolurlar: birisi alına, vä birisi terk
28
Ol ısım üzrä L nı künlärindä yedi- bolına;
lär, içdilär, aldılar, satdılar, dikdilär, im ret 34[35]
iki avrat termändä ögüdüb dururlar:
etdilär, birisi alına, vä birisi terk bolına;
[29]
ama hemän kün, kä L Sod mdan [36
iki er eginlikdä bolurlar: birisi alına,
çı dı, ate vä kükürd sm ndan ya dı vä vä birisi terk bolına 1818]».
hemäsin helâk etdi; 25[37]
Vä cev b berüb A a aytdılar:
29[30]
bn-i nsan kârâ bolaca ı kündä « anda, ya a ret?» Vä Ol anlar a aytdı:
olay bolsa keräk. «Murd r anda bar esä, ol cayda köcügänlär
30[31]
Ol kündä kim nä üstindä bolsa, es- cem bolsalar keräk».
[1]
Vä anlar a da ı bir masal söylädi, kä lärni sebebindän, kä özlär nıkûkârlar bol-
d yım du ılma vä kelâl bolınmama du larına ı ti d ılmı lar erdi vä ayrılarnı
v cibdir. (215) a ır körürlär erdi:
2
Vä dedi kä: «Bir ehirdä bir bar 11[10]
« ki dam yu aru bardılar c mi dä
erdi, kä ud ydan or mamı hem dam a du ılma üçün, – dedi, – birisi Ferısı erdi,
ıltif t ılmamı . vä birisi yasa al uçı erdi.
3
Vä ol hemän ehirdä bir tul tun bar 12[11]
Vä Ferısı durub bulay du ıldı: “Ya
erdi, vä a a kelüb dedi kä: “Da v çımdan ud y! – (dedi), – sa a amd deyämin, kä
ınti mımnı al”. ayrı ki ilär kibi dägülim: lımlar, n r st-
4
Vä bir müddet ä degin hlamadı. 5Ama lar, zin çılar vä hem bu yasa al uçıday
so ra öz içindä aytdı: “Hem ud ydan dägülim;
or mazsam, hem dam a ıltif t etmäzsäm, 13[12]
bir haftada iki mertebä r zä tutamın,
[5]
yenä bu tul tun ma a za met etmek vä hemä mendä bol andan ö ir berämin”.
sebebindän ınti mın alayın, d yım kelüb 14[13]
Vä b c al uçı ıra da durub közlärin
meni arıtmazsun”». da ı sm n a yu aru ba ma hlamadı,
6
Vä Cen b aytdı: «E itdü n r st ne lâkin yüräkinä urub dedi kä: “Ya ud y!
dedükin? men gün hkâr dam a tera um buyur”.
7
ud da ı keçä kündüz a a fery d ıl- 15[14]
Sizgä deyämin, kä bu ol birisindän
an mu t rlar üçün ınti m ılmaya mı, mu aff bolıb üyinä ruc etdi, zır kä her
meger anlar üçün abır bolsa? özini bülend etkän alça lana, vä her özini
8
Sizgä deyämin, kä anlar üçün ınti m alça la an bülend ılına».
ala tizläk birlä. 9Ama bn-i nsan keldükdä 16[15]
Vä o lancı azlar da ı A a keltirdil-
zemındä ım n tabur mı?» är, kä anlar a tiygüzä; vä gerdlär munı
10[9]
Bu ma alnı da ı çı ardı ba ı kimsä- körüb anlar a sökdilär.
160
, . , 1666
17[16]
Ama sa anlarnı o uyıb dedi kä: 30[29]
Ol anlar a aytdı: «Sizgä r st deyä-
«Ma a kelmägä o lancı azlarnı oyı vä min, kä hıç nä, ya v lid n, ya arında lar,
anlarnı man eylämä , zır kä Memleket-i ya tun, ya o ıllar Memleket-i ud y se-
ud y undaylardandır. bebindän terk ılmı kimsä yo dır,
17
Sizgä r st deyämin, kä her kim Memle- [30]
kä bu ceh nda besy r mertebä ziy dä
ket-i ud ynı o lancı azday ab l etmäzsä, vä ol ceh nda ebedı ay t almaca ».
bir vecih üzrä a a kirecek dägül». 31
Vä on ikiyi alub anlar a aytdı kä: «Yu-
19[18]
Vä bir reyis A a s ’ l ılab dedi kä: aru barurız Yer alım äçä, vä pey am-
«Ey nıkû st d! ne amel ılayın, kä ebedı berlärdän bn-i nsan a ında tam m ya-
ay t a v ris bolayın?» zılmı nersälär kâmil bolurlar,
20[19]
Vä sa a a aytdı: «Ma a ne üçün 32
zır kä ayfalar a teslım bolınur, vä
nıkû deyäsin? Birdän ayrı nıkû yo dır, kä mas ara a alınur, vä A a ulum ılınur, vä
ud ydır. A a tükürürlär,
21[20]
ükümlärni bilürsin: zin ılma, a- 33
vä Anı amçılayub öldürürlär, vä üçin-
til etmä, o urlama, yalan güv hlı etmä, çi kündä yenä (tiri) dura».
ata nı vä ana nı ürmetlü kör». 34
Vä bu sözlärni birisin fehimlämädilär;
22[21]
Vä ol dedi kä: «Bu nersälärni yigitli- vä anlardan ma fı tutıldı, vä söylenmi ner-
kimdän berü ıfı etdim». sälärni bilmädilär.
23[22]
Ama sa munı e idüb a a dedi kä: 35
Vä Erı ga ya ın keldükindä v ı
«Bir nersä sa a (216) b ıdir: sendä bol- boldı, kä bir k r ki i yol arafında tilänçilik
annı hemäsin sat vä fa rlar a üle tir, vä ılab oltırdı 36vä cem at keçüb yüridükin
sm nda sa a azınä bola, vä kelüb Ma a e idüb: «Bu nedir?» – deb soradı.
t bi bol». 37
Vä a a: «N ıratlı sa keçüb yüriyä»,
24[23]
Vä çün bu sözni e idüb amgın – dedilär. (217) 38Vä fery d edüb: «Ey sa!
boldı, zır kä emv lı köb erdi. bn-i D vud, ma a ra im buyur».
25[24]
Vä sa çün körüb kä amgın boldu- 39
Pes aldında yüri änlär a a sökdilär, kä
ın, dedi kä: «Baylı ı bol anlar neçä küç söylämäy ala, ama ol köb ziy dä ça ırıb:
birlä Te rini Memleketinä kirürlär! «Ey sa! bn-i D vud, ma a ra im ferm ».
26[25]
Devä ignä közündän ötmek bay 40
Vä sa tev ıf edüb anı üzerinä keltirmek
dam Te rini Memleketinä kirmekdän buyurdı.
s ndır». 41
Vä çün ya ın kelüb: «Ne istürsin, kä
24[26]
Pes e idüb dur anlar aytdılar: «Alay sa a ılayın?» – deb a a s ’ l etdi. Vä aytdı:
bolsa, nec t bolma a kim dırdır?» «Ya ud vendim! hlaymın, kä köräyin».
28[27]
Vä dedi kä: « damlarnı atında 42
sa a a aytdı: «Körmekliki ni al! ım -
mümkin bolma an nersälär llahnı atın- nı seni if ılmı dır».
da mümkindir». 43
Vä ol dem kördi vä A a t bi boldı,
29[28]
Pe ros aytdı: «Ba , biz her nersä terk llahnı ta ım ılur ekän; vä hemä al
ılab Sa a t bi boldu ». munı körüb ud y’ı ma tadılar.
Vä ( sa) çün d ıl edüb Erı dan keçdi.
[1] 3
vä sa kim erdi ekän hladı, ama al
2
Vä ba , Zakk yos-i n m bir er bar erdi, avı bolıb durdu ından dır dägül erdi,
kä ya a al uçılarnı ulu ı erdi, vä (da ı) zır kä ıs a boylı erdi,
ib-i devlet edi, 4
vä ilgäri çı ub bir cammızet [ amızet]
161
., . , 1820
dera tına mi di Anı körmek üçün, zır kä ul! azda emın boldu ı üçün on ehir
sa ol arı dan keçmek v cib erdi. üstindä bol”.
5
sa ol cayga kelüb b lâ a na ar etdi vä 17[18]
Vä ikinçi kelüb dedi kä: “Ey sul-
a a dedi kä: «Ey Zakk yos! tizläk birlä en, nım! mannı be mann tabu etmi dir”.
zır bügün seni nä dä alsam keräk». 18[19]
Vä a a hemän ol ısım üzrä aytdı kä:
6
Pes ta cıl edüb endi vä Anı sür r birlä “Be ehir üstindä bol”.
ab l etdi. 19[20]
Vä da ı ol ayrı kelüb aytdı kä: “Ey
7
Pes çün hemäsi munı körüb v et- sul nım! ba mannı , kä bir mendıl içindä
dilär, deyär ekän, kä bedkâr bol an damnı sa ladım,
atında onma a bardı. 20[21]
zır kä sendän or dım, anı üçün kä
8
Vä Zakk yos durub Cen b a aytdı sen bir at dam(219)sın, zır oymadı ı
kä: «Ba , ya a ret! emv lımnı yartısın nersäni kötärib alursın vä egmädü i ni bi-
[y rtäsın] fa rlar a (218) berämin, vä eger çürsin”.
bir kimsädän büht n bilän bir nersä almı 21[22]
Vä a a aytdı kä: “Seni a zı dan
esäm, dört mertebä yenä aytarıb berämin». sa a üküm ılayın, ey n r st bendä! Bildü ,
9
sa a a aytdı kä: «Bügün bu nä ä kä men at dam erdim, oymadu ım ner-
nec t kelmi dir, zır kä özi da ı bir br hım sälärni alur ekän vä egmädü im nersäni bi-
o lıdır, çür ekän;
[10]
zır bn-i nsan yo lanmı larnı izlä- 22[23]
alay bolsa, a çämni ne üçün azınä ä
mägä vä nec t etmägä kelmi dir». ketürmädü , kä keldükimdä anı mu mele
10[11]
Vä bu sözlärni e itdüklärindä bir birlä tiläb ala erdüm?”
masal çı arub söylädi, zır kä Yer alım ä 23[24]
Vä anda ır dur anlar a aytdı:
ya ın erdi, vä anlar da ı ıy s etdilär, kä “Mannnı andan alu vä anı on mannı
P d hlı -i ud y ol va ıt kârâ bolaca bol an a berü ”.
erdi. [25]
Vä a a dedilär: “Ey sul n! anı on
11[12]
Pes ol sebebdän dedi kä: «Bir er-i e- mannı bardır”.
rıf bir ıra yer ä bardı, kä özi üçün bir mem- 24[26]
Ama (dedi kä: “Alu ), zır kä, sizgä
leket ta ıl edüb dönä; deyämin, kä her kimdä bar esä, a a berilä,
12[13]
vä on bendälärin o uyıb anlar a on vä her kimdä yo esä, anda bar bol anı an-
mann teslım etdi vä anlar a aytdı: “Sav- dan alınur;
däkârlı eylä , men ruc etkänçä”. 25[27]
ama ol du manlarım, kä, anlarnı
13[14]
Ama ehirliläri anı ıb ıldılar üstindä p d hlı ılayın, istämädilär, bu
vä artunça bir elçilik ırs l etdilär, deyär cay a ketürü vä menüm r y aldında anlarnı
ekän kä: “Biz istämäziz, kä bu ki i bizgä atil eylä ”».
p d hlı ıla”. 26[28]
Vä munı söylädükdän so ra anlarnı
14[15]
Vä çün ruc edüb v i boldı, mem- aldında yüridi, Yer alım ä barur ekän.
leketni almı ekän, kä anlar a a çä teslım et- 27[29]
Vä çün Beytf cıgä vä Beyt any a
diki bendälär öz u rına o unma ferm n ya ın kelüb Zeyt n ısimli ta a ında, v ı
etdi, kä her birisi savdäkârlı ılması birlä boldı, kä gerdlärindän iki kimsä ırs l etdi,
ne fayda ıldu ın bilä. 28[30]
deyär ekän: « ar u ızda bol an
15[16]
Vä evvelki kelüb dedi kä: “Ey sul - avıl a baru vä a a kirüb bardu ı ızda bir
nım! mannı on mann fayda etmi di”. tay ba lanmı tabursız, kä üstindä her kez
16[17]
Pes a a dedi kä: “ ferın, ey nıkû ki i oltırmı dägül; anı çe ib keltirü ;
162
, . , 1666
29[31]
vä eger bir kimsä sizgä s ’ l edüb: salar, ta lar ol demdä fery d edürlär erdi».
“Munı ne üçün çe ürsiz?” – deb deyürsä, 39[41]
Vä çün ya ın kelüb ehirni kördi, vä
30[32]
a a bulay deyürsiz, kä Cen b a anı üçün yı ladı,
mu t cdır». 40[42]
deyär ekän: «Ey, sen bu küni dä selâ-
31[33]
Vä döndürilmi lär, bardılar, vä an- meti ä müte alli bol an nersälärni bilmi
lar a dediki kibi tabdılar, vä taynı çe ib dur- bol ay erdü ! ama ekn n közläri dän ma fı
du larında pes iygäläri anlar a dedilär kä: bolınmı lardır,
«Taynı ne (220) üçün çe ib durasız?» 41[43]
zır kä künlär üsti ä kelürlär, kä du -
32[34]
Dedilär kä: «Cen b a mu t cdır». manları dört yanı da ende ılurlar vä
33[35]
Pes taynı sa a keltirdilär, vä lib sla- seni amub e r fı da tarlı ılurlar,
rın üstinä saldılar, vä say’ı a a mi dürdilär. 42[44]
vä seni vä içindä bol an o ılları nı
34[36]
Vä yüridüklärindä kiyimlärin yolda zemın birlä beraber ılurlar, vä ta ta üstin-
tö ürdilär. dä oymayalar, zır kä seni ziy reti künin
35[37]
Vä ya ın keldükdä, ya nı Zeyt n ta - bilmädü ».
nı bir eni yergä degin, gerdlärni hemä 43[45]
Vä c mi içinä kirdi, vä içindä sat an-
cem atı va ıtçilik etmägä vä bülend larnı vä satıb al anlarnı çı arma a ba ladı,
v z birlä ud a amd demägä ba ladılar 44[46]
vä anlar a aytdı kä: «Yazılmı dır kä:
hemeki kördükläri uvvetli amelläri üçün, “Menüm näm ib det nädir, ama siz anı
36[38]
deyär ekän: «Müb rek Rabbni ıs- o urlarga ma ra etdü iz”».
mindä kelgän P d h! sm nda selâmet vä 45[47]
Vä her kün c mi dä ta lım edüb dur-
e yu aruda celâl!» dı. Ama ulu (221) ım mlar, vä kâtibılär, vä
37[39]
Vä cem atdan Ferısılärni ba ı A a al nı serd rları Anı helâk etmägä alab
aytdılar kä: «Ey Mu allim! gerdläri ä etdilär,
man ıl». 46[48]
vä A a ne ılacakın bilmädilär, zı-
38[40]
Pes cev b berüb anlar a aytdı: «Siz- r kä hemä al A a ıstim etmägä bek
gä deyämin, kä eger munlar söylämäy al- mu ayyed erdi.
Yigirminçi fa ıl
[1]
Ol künlärni birisindä v ı boldı, kä 5[6]
vä eger: “ damlardan”, – desäk, hemä
c mi dä al a ta lım edüb ncildän be- al bizgä ta aturlar, zır kä bı- übhä birlä
retländükindä ulu ım mlar vä kâtibılär inanalar, kä Ya ya pey amber erdi».
A a keldilär artlar birlä, 7
Pes cev b berdilär, kä andan erdükin
2
vä A a söyläb dedilär kä: «Bu nersälärni bilmädilär.
ne udret birlen ıldu ı nı bizgä bey n ıl, 8
sa anlar a aytdı: «Hem Men ne udret
ya ol kimdir, kä Sa a bu udretni berdi?» birlä bunlarnı ıldu ımnı sizgä demäm».
3
Vä cev b berüb anlar a aytdı: «Men 9
Vä al a bu ma alnı söylämägä ba -
da ı sizdän bir nersä s ’ l ılayın, hem siz ladı: «Bir dam bir t kest n dikdi, vä anı
Ma a deyü . b b nlar a yal a teslım etdi, vä bir müd-
4
usül-i Ya ya sm ndan mı erdi ya det bir ıra yer ä ketdi.
damlardan mı erdi?» 10
Vä va ıt üzrä b b nlar a bir mülâzım
5
Vä özlär bir bir birlä söylä ib dedilär yolladı, kä t kest nnı yemi indän a a be-
kä: «Eger biz: “ sm ndan”, – desäk, rälär; ama b b nlar anı sökdilär vä bo bo-
Ol bizgä deyä: “Siz ne üçün a a ım n lıb yeberdilär.
kedürmädü iz?” – 11
Vä yenä bir ayrı mülâzım yolladı; vä
163
., . , 1820
anı da ı urdılar, vä sökdilär, vä bo bolıb 25[24]

Vä cev b berüb dedilär kä: « ay ar-
yeberdilär. nı kidir».
12
Vä yenä (222) üçinçi (mülâzımnı) yol- 26[25]
Vä anlar a aytdı: « ay arnı nersä-
ladı; vä anı yaralı etdilär vä tı a ta ladılar. lärin ay ar a yenä berü , vä llahnı ner-
13
Vä t kest n ibi dedi kä: “Ne ılayın? sälärin llah a yenä berü ».
Ma b b o lımnı ırs l ılayın; yed, anı 27[26]
Vä sözlärin tutalmadılar al nı a-
kördüklärindä a a ıkr m ılalar”. ında, vä cev bına ta accüb etdilär, vä söy-
14
Ama b b nlar anı kördüklärindä özlä- lämäy aldılar.
rini içindä söylä ib dedilär kä: “Bu v ris- [27]
Vä Zındı larnı ba ı A a keldilär, kä
dir; kelü anı öldürälik, vä mır s bizimki ıy met bolmasına ınkâr edürlär, 29vä andan
bola”. s ’ l ılab dedilär kä:
15
Pes anı t kest ndan çı arub öldürdilär. [28]
«Ey Mu allim! Musa bizgä yazdı, kä
16
Anı üçün t kest n ibi anlar a ne ılur? eger bir kimsäni arında ı vef t etsä, -
17[16]
Kelür vä b b nlarnı helâk edür vä tunı artunda alur ekän, eger bı-nesil ölsä,
t kest nnı ayrılar a berür». Pes munı e it- arında ı tunın ala vä arında ına nesil
düklärindä: «Hıç bolmasun!» – dedilär. opara.
18[17]
Vä anlar a na ar edüb aytdı: «Alay 30[29]
olay ekän, yedi arında bar erdi,
bolsa, bu yazılmı söz nedir kä: “ m ret ıl- vä ulu ı tun aldı vä bı-o ıl vef t etdi;
uçılar redd ıldu ları ta hemän müyü ni [30]
vä ikinçi anı aldı, vä ol da ı bı-evlâd
ba ı bolmı dır”? öldi;
19[18]
Bu ta üstinä her tü kän sınur, ama ol 31
vä üçinçi anı aldı, vä ol ısım üzrä da ı
her kimni üstinä tü sä, anı tozan kibi uva- yedi etdilär, vä anlarnı evlâdı almadı, vä
dur». vef t etdilär;
20[19]
Pes ulu ım mlar yazuçılar bilän ol 32
vä hemä ırda tun da ı öldi;
hemän s atda Anı üstinä ellär oyma 33
pes ıy metdä yedini an ısını av-
alab etdilär, ama al dan or dılar, zır ratı bola, zır kä yedini avratı erdi?»
kä bildilär, kä bu ma alnı anlar a ar u 34
sa cev b berüb anlar a aytdı: «Bu
söylämi erdi. düny nı o ılları nikâ ılurlar vä nikâ lı -
21[20]
Vä Anı kütdilär vä c s slar göndür- a berürlär;
dilär, kä özlärin li [ l ] körsätälär, t kä [35]
ama anlarga ol düny y’ı vä emv tdan
Anı sözin apalar, Anı kimni ab vä ıy meti ta ıl etmägä müsta a sayılmı lar
udretinä teslım etmek üçün. hem nikâ etmäzlär, hem nikâ lı a beral-
22[21]
Pes anlar A a s ’ l ılab dedilär kä: mazlar,
«Ey st d! biz bilüriz, kä Sen r st söyläy- [36]
hem da ı vef t etmäzlär, 35zır kä me-
sin, hem r st ta lım beräsin, vä bir kimsäni leklär birlä beraberlärdir, vä Te rini o ıl-
yüzin ab l etmäzsin, ama Te rini arı ın larıdır, ıy metni o ılları ekän.
r stlı birlä ögredürsin; 36[37]
Ama mürdeg n yenä tirilürlär deb,
23[22]
ay ar a cizyä bermek bizgä c yiz Musa da ı çalu adı indä bey n etdi, ud -
mi ya c yiz dägül mi?» vend ä br hımni Te risi, vä s nı
24[23]
Ama anlarnı ıläsin bilüb anlar a Te risi, vä Ya bnı Te risi dedükindä.
dedi kä: «Meni ne (223) üçün tecrübä ıla- 37[38]
Zır mürdeg nnı (224) Te risi dä-
sız? Ma a bir tıyın a çä’yi körsätü : anda güldir, lâkin tiri bol anlarnı Te risi, zır kä
kimni reti vä üst yazusı bardır?» hemä a a tiri dururlar».
164
, . , 1666
38[39]
Pes yazuçılardan ba ı cev b berüb [44]
Eger D vud A a ud vend deyürsä,
dedilär kä: «Ey st d! nık söylädü ». alay bolsa, anı o lı neçük bolur?».
39[40]
Vä mundan so ra A a s ’ l etmägä 43[45]
Ol zam n hemä al nı e itdükindä
bir kimsä ayret tabmadı. 40Vä anlar a dedi gerdlärinä aytdı kä:
kä: [46]
«Yazuçılardan sa ını , kä uzun kiyim-
[41]
«Neçä deyälär, kä Mesı ıbn-i D vud- lärdä kezmek istürlär, vä bazarlarda selâm-
dır? lar, vä mescidlärdä evvelki kürsılärni, vä
41[42]
Zır kä D vud özi Zeb r kit bında mescidlärdä e yu aruda ı caylarnı süyür-
deyä kä: “ ud vend menüm ud vendimä lär,
aytdı: Oltır Menüm r stımda, 44[47]
kä tul avratlarnı nälärin yeyürlär
42[43]
Men du manları nı Seni aya ı nı vä bah nä üçün uzun nam zlar ılurlar; pes
basması ıl ança”? unlar a b-i a ım körürlär».
Yigirmi birinçi fa ıl
[1]
Vä na ar edüb anılärni tu fälärin fa üstinä ar u durur, vä memleket memle-
ma zen içinä salur ekän kördi; ket üstinä;
2
vä da ı bir fa r tul tun iki fol s içinä 11
vä ba ka ba ka mekânlarda a ım zel-
oydı. zelälär, vä açı lar, vä nlar bolurlar, vä
3
( sa) aytdı kä: « a ı atda sizgä deyä- h yel nersälär, vä sm ndan a ım ni nlar
min, kä fa r tul tun hemäsindän ziy dä bolurlar.
salmı dır; 12
Ama bu nersälärni hemäsindän ilgäri
4
zır kä munlarnı hemäsi anlarnı ziy - sizgä ellärin oyurlar, vä u bat edürlär, vä
däli indän Te rini hedıyälärinä saldılar, Menüm ısmim sebebindän siz mescidlär ä
ama bu tun öz fa rlı ından anda bar bol- vä zind nlarga teslım bolınursız, vä sul n-
annı saldı, ya nı tam m tirilikin». larnı vä kimlärni u rına keltirilmi
[5]
Vä ba ılar c mi a ında dedüklä- bolasız;
rindän, kä körkäm ta lar vä rma nlar 13
bu hemä eh det üçün sizgä tü ür.
(225) birlä ziynetlenmi erdi, 14
Pes kö illäri izdä ar r eylä , kä ne
6
vä dedi kä: «Bu kördüki iz nersälär cev b bereceki izdän evvel fikir ılmayasız,
mi? (ba ), künlär kelürlär, kä ta ta üstindä 15
zır kä sizgä zeb n vä a ıl berämin, t
yı ılmay almaz». kä hemä sizgä mu lif bol anlar a a ar u
7
Pes A a s ’ l ılab dedilär kä: «Ey s- söylämägä ya mu vemet etmägä dır bol-
t d! bu nersälär açan bolurlar? vä ne ni n mayalar.
bolur va tı, kä munlar v ı bolaca dır?» 16
Vä v lid ndan, vä arında lardan, vä
8
Vä Ol aytdı: «Sa ını , kä azdurılmaya- arıblärdän, vä dostlardan teslım bolursız,
sız, zır kä menüm ısmimdä besy r kelür- vä sizdän ba ı öldürürlär;
lär, deyär ekän kä: “Ménim”, – vä: “Va ıt 17
vä menüm ısmim sebebindän hemeki
arıbdir”, – pes anlar a t bi bolma . damlardan mab [ma b ] bolasız,
9
Ama açan cenklärdän vä sûri liklärdän 18
ama ba ı ızdan bir ıl yi bolmaya, –
aber e itsä iz, mu arib bolma , zır kä bu 19
sabrı ızda c nları ıznı ab eylä .
nersälär ilgäri bolma keräk, ama so hen z 20
Vä açan (226) Yer alımni e r fında
dägüldir». askerlär körsä iz, pes aberd r bolu , kä
10
Ol zam n anlar a aytdı kä: « ayfa ay- vır nlı ya ındır:
21
ol va ıt Yah dıyetdä bol anlar ta larga
165
., . , 1820
açsunlar; vä ortasında bol anlar andan ra t-i ıncırni vä hemeki s yir dera tlarnı
ayrılsunlar; vä vil yetlärdä bol anlar a a körü , – dedi. –
kirmäsünlär, 31[30]
açan yafra çı mı lar esä, siz özü-
22
zır kä bunlar ınti m künläridir, kä izdän bilürsiz, kä cay va tı ya ındır.
yazılmı nersälärni hemäsi tam m bolalar. 32[31]
olay da ı, açan bu nersälärni v ı
23
Ama vay yüklü bol an tunlarga vä bolmı körsä iz, bilü iz, kä P d hlı -i
emçek içdürgänlärgä ol künlärdä, zır kä ud y ya ındır.
zemındä cef -i a ım bolur vä ı ım bu al 33[32]
Sizgä deyämin, kä bu aba a keçmä-
üstindä: yä hemäsi bitmägänçä;
24
ılıç yüzindän tü ürlär, vä hemeki ay- 34[33]
sm n vä zemın keçüb kedürlär, ama
falar içindä esır bolurlar, vä Yer alım a- Menüm sözlärim keçüb ketmäyälär.
b yıldan basılur, (ya nı) ol va ıt a degin, kä 35[34]
Özü izgä kütü , (227) kä her kez
ab yılnı zam nı tam m bola. albläri iz köb yemekdän, vä mestli dän,
25
Vä uya da, vä ayda, vä yılduzlarda vä tirilikni am yemäsindän a ır bolma-
alâmetlär bolurlar, vä yer yüzindä ayfa- sunlar, kä ol kün, siz aberd r bolmay du-
larnı tarlı ı mu arib birlä; (vä) de iz vä rub, üsti iz ä kelmäsün,
mevclär ed ılur ekän; 36[35]
zır kä tuza day kelür bütün yer yü-
26
damlar or udan vä yer üstinä kel- zindä s kin bol anlarnı hemäsi üstinä;
gän nersälärni a sına ınti r etmek- 37[36]
anı üçün uyanı bolu her zam nda,
dän bı-c n bolur ekän, 27zır kä sm nnı du ılur ekän, kä müsta a sayılasız bu
uvvetläri silkinürlär, v ı bolaca nersälärni hemäsindän alâ
28[27]
vä ol va ıt bn-i nsannı bulutda ud- bolma a vä (da ı) nsan O lını r y aldında
ret vä celâl-i a ım birlä kelür ekän körürlär. durma a».
29[28]
Vä bu nersälär v ı bolma a ba - 38[37]
Vä kündüz c mi dä ta lım edüb durdı,
ladu larında b lâ a na ar eylä vä ba ları- 39[38]
vä keçä çı ub Zeyt n ısimli ta da ta-
ıznı ref ılu , zır kä alâ ı ız [ alâ ı ız- va f etdi.
nı] ya ın kelür». 40[39]
Vä hemä al ab da A a keldi
30[29]
Vä anlar a bir masal çı ardı: «De- c mi dä Anı kelâmın e itmek üçün.
[1]
Vä çün N n-i bı- am r iydi ya ın bol- 7
Vä N n-i bı- am r küni keldi, kä fı ı nı
anda, kä Fı ı ısimlidir, öldürmek v cib erdi,
2
ulu ım mlar vä kâtibılär alab etdilär, kä 8
vä Pe rosnı vä Yu annanı ırs l edüb dedi
Anı atil ılalar, zır kä al dan or dılar. kä: «Baru vä bizim üçün fı ı nı ırla ,
3
Vä ey n Yah d içinä kirdi, kä da ı kä yeyäli ».
s ary ısimli erdi vä on ikini birisi erdi, 9
A a aytdılar: «Ne cay istürsin, kä anda
4
pes ol barub ulu ım mlar vä askerlär (228) ır ılalı ?»
ba ları birlä söylä di, kä ne vecih birlä Anı 10
Vä anlar a aytdı kä: «Ba , ehir ä kir-
anlar a teslım ıla. düki izdä bir dam sizgä r st kelür bir bar-
5
Vä sür r etdilär vä a a a çä bermägä da suv keltirür ekän; kirdiki nä ä kirü
ar etdilär; 11
vä ib-i nä ä deyürsiz, kä st d
6
pes va dä berüb fur at alab etdi Anı sa a deyä: “Müsafir näsi andadır, kä -
anlar a teslım etmek üçün al yo bol- gerdlärim birlä fı ı nı yeyäyim?”
anda.
166
, . , 1666
12
Vä ol sizgä bir büyük yu aruda ı dö- 28
Ama ımti nlarımda Menüm birlä bir
enmi üy körsätür; anda ırla ». ar r bol anlarsız,
13
Pes bardılar, vä anlar a dediki kibi tab- 29
vä Atam Ma a ta yın ıldıkıday sizgä
dılar, vä fı ı nı ır etdilär. Memleket ta yın ılamın,
14
Vä çün va ıt tam m bol anda oltırdı, 30
kä oframda yeyäsiz vä içäsiz Menim
vä on iki hav rı Anı birlä birgä oltırdılar. Memleketimdä, vä ta tlar üstindä oltırursız
15
Vä anlar a dedi kä: « hlama lı birlä sr yılni on iki abıläsinä üküm ılur
bu fı ı nı yemägä istädim, Men âlâm çek- ekän».
mezdän evvel, 31
Pes Cen b aytdı: «Sim n! Sim n!
16
zır kä sizgä deyämin, kä andan ye- ba , ey n seni istämi , kä seni bo day kibi
mäm Te rini Memleketindä tam m bolma- elekläyä,
ança». 32
ama seni üçün du ıldım, kä ım nı
17
Ol ade ni aldı vä ükür etdi, deyär sendän z yil bolmaya; vä ruc ıldu ı dan
ekän: «Munı alu vä özü iz ä ısmet eylä , so ra arında ları nı uvvetlä».
18
zır kä sizgä deyämin, kä t k yemi in- 33
Vä A a dedi kä: «Ya a ret! Seni
dän içmäm Memleket-i ud y kelmägän- birlä hem zind n a, hem ölüm ä barma a
çä». ırım».
19
Vä n n alub ükür ıldı, vä paraladı, vä 34
Pes a a aytdı: «Sa a deyämin, ey
anlar a berüb dedi kä: «Bu Menüm tenim- Pe ros, kä bügün or s ötmäyä, sen üç kerä
dir, kä sizni üçün berilmi dir; munı eylä Meni bildüki ä ınkâr ılmazdan evvel».
Menim y dıma». 35
Vä anlar a dedi kä: «Sizni kısäsiz, vä
20
Vä olay da ı ade ni aldı m rc nsız, vä papuçsız ırs l ıldu ımda siz-
a mından so ra vä dedi kä: «Bu kâsä Ya ı gä bir nersä kem boldı mı?» – 36«Hıç bol-
Ahiddir Menim anımda, kä sizni üçün madı», – dedilär.
dökülmi dir». 37[36]
Pes anlar a aytdı: «Ama ekn n kim-
21
Ama ba , Meni teslım etkänni eli Me- ni kısäsi bar esä, anı alsun, vä olay da ı
nim birlä ofradadır; rc nın alsun, vä ılıç yo bol an kimsä
22
elbetdä, bn-i nsan ta dır boldu ı kibi c mäsin satıb birni satıb alsun.
kedür, ama vay ol dam a, kä sebebindän 38[37]
Zır sizgä deyämin, kä bu yazılmı
teslım bolınur». da ı Mendä tam m bolsa (230) keräk, kä
23
Pes özlärini içindä: an ısı Anı teslım budır: “ ergârlar birlä sayıldı”. Zır kä
ılaca boldı deb, sora ma a ba ladılar. Menüm a ımda bol an nersälärni bit-
24
Vä anlarnı arasında bir da v boldı, kä mäsi bardır».
an ısı e (229) ulu sayılaca erdi. 39[38]
Pes anlar a a aytdılar kä: «Ya a ret!
25
Vä anlar a aytdı kä: « ayfalarnı p d- ba , munda iki ılıç». Vä anlar a dedi kä:
hları anlar a p d hlı ılalar, vä udretli «Yetür».
bol anlarga nıkûkârlar deyälär, 40[39]
Pes tı a çı ub Öz resim üzrä Zeyt n
26
ama siz alay dägülsiz, lâkin içi izdä e ta a bardı, vä gerdläri Anı artunça bar-
ulu bol an kimsä kiçirä kibi bolsun, vä dılar.
ba bol an kimsä ıdmetkâr kibi bolsun. 41[40]
Vä ol cayda boldu da anlar a aytdı:
27
Zır aysı ulu dır: yeyüb oltır an mı «Du eylä , kä ımti n a kirmäyäsiz».
ya ıdmet ıl an mı? Yeyüb oltır an dägül 42[41]
Pes bir ta atılaca mi d rı anlardan
mi? Ama Men sizni içi izdä ıdmet ıl an çekindi vä tiz üstinä tü üb du ıldı,
kibiyim. [42]
deyär ekän: «Ey Ata! eger Sen istäsä ,
167
., . , 1820
bu kâsä’yi Mendän keçür! ama Men istädü- 59[58]

Vä biraz zam ndan so ra da ı bir
kim bolmasun, belkä Sen istädüki bolsun». ayrı anı körüb aytdı: «Sen anlardansın».
43
Vä sm ndan bir feri tä Anı uvvetlür Vä Pe ros dedi kä: «Ey dam! anlardan dä-
ekän körindi. gülim».
44
Vä kö il tarlı ında ekän, da ı bekçä 60[59]
Vä bir s at mi d rıdan so ra bir
du ıldı, vä Anı deri büyük an a räläri ba ka kimsä r stlanıb dedi kä: «Bı- übhä
kibi erdi, yer ä tü ür ekän. birlä, bu da ı Anı birlä birgä erdi, zır kä
45
Vä du dan öri durub, gerdlärinä çün bu Celıllidir».
kelüb, anlarnı ay udan uyumı tabdı 61[60]
Pe ros dedi kä: «Ey dam! dediki ni
46
vä anlar a dedi kä: «Ne üçün b edüb bilmäm». Vä ol dem, hen z söylür ekän,
durasız? Durı kelü vä du eylä , kä tecrü- or s ötdi.
bägä kirmäyäsiz». 62[61]
Vä Cen b dönib Pe ros a na ar etdi,
47
Vä hen z söyläb dur anda ba , bir vä Cen bnı sözi y dına keldi, ya nı a a
cem at vä Yah d ısimli on ikini birisi dediki kibi kä: « or s ötmäzdän evvel üç
anlarnı aldında yürür erdi, vä sa a ya ın mertebä Ma a ınkâr ılursın».
keldi Anı öpmek üçün. 63[62]
Vä Pe ros tı a çı ub at yı ladı.
48
Ama sa a a aytdı: «Ey Yah d ! bn-i 64[63]
Vä say’ı tut an erlär Anı mas ara a
nsannı öpmek birlä ıy net ılur mısın?» aldılar vä A a urdılar;
49
Vä dört arafında bol anlar ne v ı 65[64]
vä közlärin örtdüklärindän so ra r -
bolaca ın kördüklärindä A a dedilär kä: yına urdılar vä A a s ’ l edüb dedilär kä:
«Ya ud vend! ılıç ilän uralı mı?» «Pey amberli eylä, Sa a ur an (232) kim-
50
Vä anlarnı birisi ba ım mnı bir mü- dir?»
lâzımına urdı vä r st ula ın kesüb aldı. 66[65]
Vä ayrı besy r nersälär küfür edüb
51
sa cev b berüb dedi kä: «Mu aça abır A a ar u söylädilär.
eylä ». 52Vä (mülâzımnı ) (231) ula ına 67[66]
Vä kündüz boldu ı kibi al nı
tiydi vä anı if etdi. re’ısläri, vä ulu ım mlar, vä kâtibılär cem
53[52]
Pes sa A a kelgän ulu ım mlar a, boldılar, vä Anı özlärini div nına iletdilär,
vä c mi ni serd rlarına, vä artlar a aytdı 68[67]
vä dedilär kä: «Sen Mesı misin?
kä: « ara çı ar usına çı mı day çı du ız Bizgä de». Vä anlar a aytdı: «Eger sizgä
mı ılıçlar vä a açlar birlä? desäm, e itmäzsiz;
54[53]
Sizni birlä her kün c mi dä boldu- 70[68]
vä eger Men da ı sizdän s ’ l etsäm,
ımda Ma a el oymadu ız, ama bu sizni Ma a cev b bermäyäsiz hem ketmägä Ma a
s atı ız vä ara ılı uvvetidir». ru at bermäyäsiz;
55[54]
Pes Anı tutıb iletdilär, vä Anı ba 71[69]
mundan so ra bn-i nsan Te rini
ım m näsinä keltirdilär. Vä Pe ros ıra dan udretini r stında oltırur».
Anı artunça yüridi. 76[70]
Vä hemäsi dedilär kä: «Alay bolsa,
56[55]
Vä eyv n içindä ate ya ıb oltırdu - sen Te rini O lı mısın?» Vä aytdı: «Siz
larından so ra Pe ros içlärindä oltırdı. deyäsiz, kä Ménim».
57[56]
Vä bir kenız anı ate atında oltırur 73[71]
Pes dedilär kä: «Bizgä eh det da ı
ekän körüb a a köz bek dikdi vä dedi kä: ne keräkdir? Zır kä özimiz Anı a zından
«Bu da ı Anı birlä birgä erdi». e itdük».
58[57]
Vä (Pe ros) a a ınkâr ılab dedi kä:
«Ey tun! Anı tanımaymın».
168
, . , 1666
Pes anlarnı bütün cem atı durub Anı
[1]
sizni a a ırs l etdim; vä ölüm ä müsta a
Pıl sga iletdilär bir nersä ekän bolmadı;
2
vä A a ar u ikâyet etmägä ba ladılar, 16
pes A a bir ı b ılab bo adayın».
deyär ekän kä: «Bu Ki i al nı azdırub 17
Zır kä iyddä bir tut un anlar a z d
tabdu , hem ay ar a cizyä bermekdän etmek v cib erdi.
man edür ekän, hem deyär ekän, kä Özi 18
Vä hemäsi ıç ırıb dedilär kä: «Munı
Mesı bir P d hdır». kedür vä bizgä B rabb snı z d ıl».
3
Pıl s A a s ’ l ılab dedi kä: «Sen 19
Vä bu (B rabb s) ehirdä v ı bolmı
Yah dılärni P d hı mısın?» Vä a a cev b ûr vä atil üçün zind n a bra ılmı erdi.
berüb: «Sen deyäsin», – dedi. 20
Vä Pıl s anlar a yenä (234) söylädi,
4
Vä Pıl s ulu ım mlar a vä al a sanı z d etmek hlur ekän.
dedi kä: «Bu damda hıç ayıb tabmaymın». 21
Ama anlar fery d ılab: «Anı ada la!
5
Vä anlar ziy dä yavız bolıb dedilär kä: Anı ada la!» – dedilär.
«Bu ki i Celıldän ba lab tam m Yah dıyetdä 22
Vä anlar a üçinçi mertebä dedi kä: «Ne
bu cay aça ta lım edüb al nı fitnäli etdi». üçün? Ne er ılmı dır? Men Anda hıç ölüm
2
Pıl s çün Celılni e idüb: «Bu dam sebebin tabmadım; pes A a ı b ılab
(233) Celılli mi?» – deb s ’ l etdi. bo adayın».
7
Vä Hır desni ükümetindän erdükin 23
Vä bülend v zlar bilän mu ayyed
bildükindä anı Hır desni atına göndürdi, boldılar, Anı ada lama alab edür ekän;
zır özi da ı ol künlärdä Yer alımdä erdi. vä anlarnı vä ulu ım mlarnı v zları
8
Vä Hır des say’ı çün körüb va ıtçi- ye dilär.
lik etdi, zır kä köbdän Anı körmek hlamı 24
Pes Pıl s üküm etdi, kä alab ıldu -
erdi, anı üçün kä a ında besy r nersälär ları kibi amel bola,
e itmi , vä ümıd tutmı erdi, kä Andan bir 25
vä tilädü läri, ya nı ûr vä atil üçün
alâmet körür erdi, zind n a bra ılmı kimsä anlar a z d etdi;
9
pes köb sözlär birlä A a s ’ l etdi, ama ama say’ı anlarnı ır detinä teslım etdi.
Ol hıç cev b bermädi. 26
Vä Anı iletdüklärindä bir ıry nlı-i
10
Vä ulu ım mlar vä yazuçılar durub n m Sim nnı tutdılar k yist ndan çı ub
Anı iddet birlä ikâyetlädilär. keldükindä vä anı üstinä alıbni saldılar,
11
Vä Hır des sip hıläri ilän Anı rlab kä sanı artunça anı iletä.
mas ara a aldılar vä A a bir a ımetli lib s 28[27]
Vä erlärdän vä tunlardan bir ulu
kiydürüb Anı Pıl s a yenä göndürdi. cem at Anı artunça yüridilär, kä da ı Anı
12
Vä ol kündä Pıl s vä Hır des bir biri üçün z rlı etdilär vä yı ladılar.
birlä dost boldılar, zır kä andan evvel ara- 28
Ama sa anlar a dönib dedi kä: «Ey
larında du manlı bolmı erdi. Yer alım ızları! menüm üçün yı lama ,
13
Vä Pıl s ulu ım mlarnı, vä serd r- ama özü iz vä o ılları ız üçün yı la ,
larnı, vä al nı birgä o udu ından so ra 29
zır kä künlär kelürlär, kä deyürlär:
[14]
anlar a aytdı kä: «Bu ki i’yi, al nı “ l ı ırlar, vä her kez milä bol-
azdurur ekän deb, Anı ma a keltirdü iz, ma an b ınlar, vä her kez emdirmägän
14
vä ba , men sizni aldı ızda Anı tecrübä emçeklär!”
etdim vä ikâyet etdüki iz ayıbdan hıç 30
Ol zam n ba lurlar ta larga demägä kä:
nersä tabmaymın; “Üstimiz ä tü ü ”, – vä döbälärgä: “Bizni
15
hem Hır des da ı tabmı dägül, zır penh n eylä ”.
169
., . , 1820
31
Zır kä eger bu nersälärni ya a açda yer üstindä ara ılı boldı to uzınçı s atga
amel etsälär, uruda ne bolaca dır?» degin.
33[32]
Vä da ı iki ayrı bedkâr iletdilär 46[45]
Vä uya ara boldı, vä c mi ni
ölüm cef sın çekmek üçün. perdäsi ortasından iki yarıldı.
34[33]
Vä çün Cümcümet ısimli mekân a 47[46]
Vä sa bülend v z birlä fery d et-
kelüb, anda Anı vä bedkârlarnı ada ladılar, dükindän so ra dedi kä: «Ey Ata! Seni
birisi r stında, vä birisi solında. elläri ä r ımnı teslım ılamın». Vä munı
(235) 35[34]Vä sa dedi kä: «Ey Ata! an- dedükindän so ra vef t etdi.
larnı yarlı a, zır kä ne amel etdüklärin (236) 48[47]Vä yüz ba ı v ı bol an ner-
bilmäyib duralar». Vä lib sın ısmet ılab säni çün körüb, ud y’ı temcıd etdi, deyär
ur a bra dılar. ekän: «Elbetdä, bu r st dam erdi».
36[35]
Vä al körüb durdılar. Vä serd rlar 49[48]
Vä hemeki ol tam aga cem bol-
da ı anlar birlä ıstihz ’ etdilär, deyär ekän mı cem atlar v ı bolmı nersälärni kör-
kä: « ayrılarnı nec t etdi; Özin nec t etsün, düklärindä özlärini yüräklärinä urub ruc
eger Mesı , Te rini Mu t rı esä». etdilär.
37[36]
Vä sip hılär da ı Anı mas ara a al- 50[49]
Vä hemeki n ları vä Celıldän ar-
dılar, vä A a kelüb A a sirkä ar etdilär, tunça kelgän tunları ıra da durub bu ner-
38[37]
deyär ekän kä: «Eger Sen p d h-i sälärgä ba dılar.
Yah d esä , Özü ni alâ ıl». 51[50]
Vä ba , Y sıf-i n m bir mu veretçi
39[38]
Vä anı üstinä da ı bir üst yazu yazıl- bir nık vä r st dam bar erdi,
mı erdi Y n n, vä R m, vä brı ariflärindä 52[51]
vä anlarnı mu veräsinä vä amelinä
kä: «Bu Yah dılärni P d hıdır». bu ki i rı bermägän erdi; vä Yah dılärni
40[39]
Vä ada lanmı ergârlarnı birisi ehri R mtdan erdi, vä Te rini Memleketi
A a söküb dedi kä: «Eger Sen Mesı esä , üçün ınti r ılab durı erdi,
Özü ni vä bizni nec t ıl». 53[52]
pes Pıl sga kirdi vä sanı tenin
41[40]
Ama ayrı cev b berüb a a nehıb tilädi;
etdi, deyär ekän: « ud ydan or maz mı- 54[53]
vä anı endürib bir parça ketän a a
sın? Zır kä sen da ı hemän a bda girift r sardı vä ta da yonılmı bir abir içinä oydı,
boldu ! kä andan evvel hıç kimsä içinä yatmagan
42[41]
Biz da ı a üzrä olay boldu , zır erdi.
kä biz ıldu larımız a müsta a nersälär- 55[54]
Vä tehiyä küni erdi, vä sebt se eri
ni alavız, ama bu dam hıç n r st amel ya ın erdi.
i lämädi». 56[55]
Vä Celıldän birgäsinä kelgän tun-
43[42]
Vä sa a aytdı: «Ya a ret! meni lar da ı artunça bardılar vä abirni vä be-
y d ıl Memleketi ä keldüki dä». deni neçä yatdu ın kördilär.
44[43]
sa a a aytdı: «Sa a r st deyämin, kä 57[56]
Vä ruc ılab ı ırlar vä ya lar ır
bügün sen Menüm birlä firdevsdä bolursın». etdilär vä sebtdä r atlandılar üküm üzrä.
45[44]
Vä altınçı s atga arıb erdi, vä hemä
Yigirmi dörtinçi fa ıl
Vä yek enbä kündä aba da bek ertä
[1] 2
vä ta nı abirdän avdarılmı tabdılar.
bolıb abir ä keldilär, ır ıldu ları ı ır- 3
Vä içinä kirüb Cen b sanı bedenin
larnı keltirür ekän, vä ayrı kimsälär an- tabmadılar.
larnı birlä birgä erdi; 4
Vä andan ta accüb ılab durdu larında,
170
, . , 1666
(237) ba , iki er yaldur an lib slarda anlar- pey amber erdi, ameldä vä sözdä uvvetli
nı yanlarında durdılar. ekän ud y vä hemä al nı atında;
5
Vä or ıb r yların yergä tutdu larında 20
vä ulu ım mlar vä bizim serd rlarımız
anlar a aytdılar: «Tiri bol annı mürdeg n Anı neçä ölüm ükminä teslım etdilär vä
içindä ne üçün arab durasız? Anı çga ada ladılar.
6
Munda dägüldir, belkä tirilmi dir; y d 21
«Ama biz ümıd tutdu , kä sr yılni z d
tutu sizgä neçä söylädükin va tı, kä Celıl- ılaca bol an Ol erdi; vä da ı bügün üçinçi
dä erdi, kündir, kä bu nersälär v ı bol andan.
7
kä bn-i nsan gün hkâr damlarnı 22
Vä da ı bizdän ba ı tunlar bizni
ellärinä teslım bolınsa, vä ada lansa, vä müte ayyir etdilär, kä aba da abirdä er-
üçinçi kündä yenä ıy m etsä keräk». dilär,
8
Pes sözlärin y d etdilär; 23
vä bedenin tabmayıb kelüb dedilär, kä
9
vä abirdän ruc etdilär, vä bu hemä feri tälär uh rın körmi lär erdi, kä tirikdir,
nersälärdän on bir a vä hemeki b ı dam- dedilär.
lar a aber berdilär. 24
Vä bizim birlä bol anlarnı ba ı a-
10
Meryem Macdaliyet erdi, vä Y n , vä birgä bardılar vä tunlar dedükläri kibi tab-
Ya k bnı anası Meryem, vä anlarnı bir- dılar, ama Özin körmädilär».
lä birgä bol an ayrı tunlar, kä bu nersä- 25
Pes ( sa) anlar a aytdı: «Ey bı-fehimlär
lärdän hav rılärgä aber berdilär. vä ehindä sa ıl bol anlar – pey amberlärni
11
Vä sözläri efs nä kibi anlarnı atında hemeki dedüklärinä inanma üçün!
körindi, vä anlar a i anmadılar. 26
Mesı bu nersälärni çekmek vä celâle-
12
Vä Pe ros durub abirgä sekirtdi, vä tinä kirmek v cib dägül mi erdi?»
özin meyil edüb kefinni ba kaça yatmı 27
Pes Musadan vä cemı pey amberlärdän
kördi, vä kedüb v ı bol an a özi içindä ba lab hemeki kit blarda Öz a ında bol-
ta accüb ılur ekän. an nersälärni anlar a tefsır etdi.
23[13]
Vä hemän ol kündä anlardan iki kim- 28
Vä çün baraca ları avılga ya ın kelüb,
sä Emv s-i n m bir avılga barurlar erdi, kä andan uza baraca day yüzin tutdı.
Yer alımdän altmı alvat adar yol erdi; 29
Ama A a küç ılab dedilär kä: «Dur
14
vä bir birinä hemä v ı bol an nersä- bizim birlä, zır kä m ya ındır, vä u-
lärdän söyle ürlär erdi. ya zav l bolınmı dır». Pes anlar birlä al-
30
15
Vä birgä söylä ib sora du larında v - ma a içerü kirdi.
ı boldı, kä sa Özi ya ın keldi vä anlar 31[30]
Vä v i boldı, kä anlar birlen a m
birlä birgä yüridi. yeyüb oltırdu ında, kä n n aldı vä ükür
16
Ama anlarnı közläri tutıldılar, kä Anı edüb anı sındurdı vä anlar a berdi.
tanımayalar. 32[31]
Pes közläri açıldılar, vä Anı tanıdılar.
17
Vä anlar a aytdı kä: «Bir biri iz birlä Vä körinmäyib anlardan ayrıldı.
söylä düki iz bu sözlär nedir, yürüb amgın 33[32]
Vä bir birinä dedilär kä: « çimizdä
boldu ı ızda?» kö illärimiz (239) küyinmädi mi yolda biz-
18
Vä Klâ p ısimli birisi cev b berüb gä söylädükindä vä yazularnı bizgä tefsır
A a aytdı: «Ey , Sen tek yad ki i misin? etdükindä?»
Yer alımdä vä bu künlärdä anda v ı 34[33]
Vä hemän s atda durub Yer alımgä
bol an nersälärni bilmädü mi?» ruc etdilär, vä on bir (hav rı) vä da ı an-
(238) 19Vä anlar a aytdı: «Nelär?» Vä larnı birlä birgä bol anlarnı bir cayda ır
A a dedilär, kä N ıratlı sa a ında, kä ekän tabdılar,
171
., . , 1820
35[34]
deyär ekän kä: « a ı atda Cen b ti- tı ızda erdim, 46kä Musanı Tevr tında, vä
rilmi dir hem Sim n a körindi». pey amberlärni kit blarında, vä Zeb r-
36[35]
Pes yoldaki nersälärni vä anlar a n n larda hemeki yazılmı nersälär tam m bol-
sındırma birlä neçük bilindükin anlar a salar keräk».
aber berdilär. 47[45]
Ol zam n anlarnı fehmin açdı, kä
37[36]
Pes bu nersälärni söyläb durdu la- yazularnı a layalar.
rında sa Özi ortalarında durdı vä anlar a 48[46]
Vä anlar a aytdı kä: «Bu ısım üzrä
dedi kä: «Sizgä selâm». yazılmı dır, hem Mesı bu ısım üzrä ölüm
38[37]
Vä ürkdilär, vä or dılar, ıy s ılur cef sın çekmek, vä üçinçi (240) kündä em-
ekän, kä r anlar a körindi. v tdan tirilmek,
39[38]
Vä anlar a aytdı: «Ne üçün mu arib 49[47]
vä Anı ısmi birlä tövbä vä gün hlar
bolasız, vä kö illäri izdä übhä ne üçün o- afuv etmäsin, hemeki ayfalar içindä va
parub dura? etmek keräk, Yer alımdän ba lur ekän.
40[39]
Ellärimni vä aya larımnı körü , kä 50[48]
Vä bu nersälärgä hidlärsiz.
Ménim. Ma a lâms eylä vä körü iz, zır 51[49]
Vä ba , Atamnı va däsin sizni üs-
kä r nı cismi vä süyäki yo dır, bu vecih ti izgä göndüräyin; ama siz Yer alım eh-
birlä, kä Mendä boldu ımnı köräsiz». rindä duru a a degin, kä lem-i b lâdan
41[40]
Vä munı dedükdän so ra ellärin vä uvvet birlä kiyinmi bolasız.
aya ların anlar a körsätdi. 52[50]
Pes anlarnı tı a iletdi Beyt any aça
42[41]
Vä hen z va ıtçilikdän übhäli vä ellärin bülend edüb anlarnı bereketlädi.
bolıb ta accüb etdüklärindä anlar a aytdı 53[51]
Vä anlarnı bereketläyib durdu ında
kä: «A urga nersä iz munda bar mı?» v ı boldı, kä anlardan ayrıldı vä sm n a
43[42]
Vä a a bir kesäk ate dä pi mi balı alındı.
vä kömec bal berdilär. 54[52]
Vä anlar secdä ıldu larından so ra
44[43]
Vä anı alub anlarnı r y aldında Yer alımgä ruc etdilär besy r sür r birlä.
yedi. 55[53]
Vä her kün c mi dä ud a amd
45[44]
Vä anlar a aytdı kä: «Budır ol söz- deyär ekän vä ta sın ılur ekän durdılar.
lär, kä sizgä söylädim va tı, kä sizni a- mın.
Yu anna yazdu ı sanı ncili

Evvelki fa ıl
[1]
Bid yetdä Kelimet bar erdi, vä Kelimet a eh det bermek üçün, kä sebebindän he-
ud yda erdi, vä Kelimet ud erdi. mä ım n kedürälär.
2
Vä hemän bid yetdä erdi llahda. 8
ol n r dägül erdi, lâkin ol N r a eh -
3
Vesıläsi birlä nersä boldı, vä Ansız [ n - det bermek üçün keldi.
s z] hıç bir nersä bolmadı, kä boldı. 9
Rav en yı a ı ı (241) Oldır, kä her ce-
4
Anda ay t bar erdi, vä ol ay t dam- h nga kelgän dam a n r berür.
larnı rav anısi erdi. 10
Bu Kimsä ceh nda erdi, vä vesıläsindän
5
Vä ol rav anı ara ılı da yaldurayıb ceh n boldı, vä ceh n Anı bilmädi.
dura, vä ara ılı anı (içindä) tutmadı. 11
Öz larına keldi, vä anlar Anı ab l
6
Bir dam ud dan mers l boldı, kä ıs- etmädilär.
mi Ya ya erdi. 12
Ama ne adar Anı ab l ılmı lar esä,
7
Hemän eh det üçün keldi, (ya nı) N r- anlarga rütbet berdi bn-i ud y bolınma a,
172
, . , 1666
ya nı anlar a, kä ısminä ım n kedürdilär, «Men suv birlä ta mıdlâymin, ama ara ızda
13
kä hem andan, hem cisim ır detindän, bir Kimsä dura, kä Anı tanımaysız.
hem ıns n ır detindän do mı lar dägül, bel- 27
Oldır, kä mendän so ra kelmi , Ol men-
kä Te ri ır detindän. dän evvel boldı. Hem papuçlarını tasmasın
14
Vä Kelimet cisim boldı, vä aramızda çe mägä yestä dägülim».
s kin boldı; vä biz Anı celâletin kördük, 28
Vä bu nersälär Beyt abar da v ı bol-
Atadan bir do mı nı celâletidäy mihrib nı dı, ya nı Ordan suv arı ya asında, kä Ya ya
vä a birlä meml ekän. ol cayda ta mıdlâdi.
15
Vä Ya ya A a güv hlı berdi vä fery d 29
Vä ertäki kün Ya ya say’ı a a kelür
edüb dedi kä: «Bu ermi , kä asbında dedim ekän kördi vä dedi kä: «Ba Te rini ozısı,
kä: “Mendän so ra kelgän Kimsä mendän kä ceh n al ını gün hın ref edür.
ilgäri bolmı dır, zır mendän mu addem 30
Budır, kä asbında dedim kä: “Mendän
erdi”». so ra bir dam kelür, kä mendän ilgäri
16
Vä Anı meml lı ından hemämiz al- boldı, zır kä mendän mu addem erdi”.
du vä ni met ni met üçün, 31
Vä Anı bilmäz erdim; ama Ol sr yılgä
17
zır kä Musa vesıläsindän eri at beril- hir bolma üçün men suv birlä ta mıdlâb
di; ama mihrib nı vä a sa Mesı ni ve- [ta mıälâb] keldim».
sıläsindän keldi. 32
Vä Ya ya eh det berdi vä dedi kä:
18
Her kez bir kimsä ud y’ı körmädi; «R nı keb ter kibi sm ndan enür ekän
ama Atanı oynında bol an bir Do mı kördim, vä Anı üstindä aldı.
O lı, Ol Anı bey n ılmı dır. 33
Vä Anı tanımadım; ama suv birlä ta -
19
Ya yanı güv hlı ı budır, Yah dılär mıdlâmägä [ta mıälâmägä] meni ırs l etkän
Yer alımdän ım mlar vä Lâviylär göndür- hemän ma a dedi kä: “Kimni üstinä R nı
dükläri va ıtda: «Sen kimsin?» – deb s ’ l n zil bolmı ekän körsä , hemän Oldır, kä
ılur ekän. R -i l- udüs birlä ta mıdlür”.
20
Vä ı r r etdi, vä ınkâr etmädi, lâkin 34
Vä kördim vä eh det berdim, kä bn-i
ı tir f etdi kä: «Men Mesı dägülim». ud y budır».
21
«Alay bolsa, kimdirsin? – deb soradılar, 35
Vä ertäki kün Ya ya durdı, vä gerdlä-
– ly s mısın?» – (dedilär). Vä dedi kä: «Dä- rindän ikisi da ı bar erdi.
gülim ol». – «Pey amber mısın?» – (de- 36
Vä sa (243) yüridü indä na ar ılab
dilär). Vä cev b berüb dedi kä: «Dägülim». dedi kä: «Ba Te rini ozısı».
22
Pes dedilär kä: «Sen kimsin? Kä bizni 37
Vä ol iki gerd anı söylür ekän çün
ırs l etkänlärgä cev b bermägä dır (242) e idüb, sa a t bi boldılar.
bolavız, öz a ı da ne deyäsin?» 38
Vä sa dönib, anlarnı anı artunça kelür
23
Dedi kä: «“Yabanda fery d ıl annı ekän körüb, anlar a dedi kä: «Ne alab
v zıyım: ud vendni yolın dürüst eylä ”, ılasız?» Anlar A a: «Rabbı, – dedilär, kä,
– E a y pey amber dediki kibi». tercümä bolınsa, “ey st d” demekdir, –
24
Vä ırs l bolınmı lar Ferısılärdän erdi- Sen ne cayda durasın?»
lär; 39
Anlar a aytdı: «Kelüb körü ». Pes kel-
25
vä andan s ’ l etdilär hem a a dedilär dilär vä durdu ı cay’ı kördilär; vä ol kün
kä: «Alay bolsa, ne üçün ta mıdlürsin, eger anı yanında aldılar, zır kä onınçı s at a
hem Mesı , hem ly s, hem ol pey amber ya ın erdi.
dägül esä ?» 40
Sim n Pe rosnı arında ı Andräos,
26
Ya ya anlar a cev b berüb aytdı kä:
173
., . , 1820
kä Ya yadan e itmi vä A a t bi bolmı , dan bolma mümkin midir?» Fılıbos a a:

ikini birisi erdi. «Kelüb kör», – dedi.
41
lgäri öz arında ı Sim nnı tavub a a 47
sa N nayılni A a kelür ekän körüb
dedi kä: «Mesıy nı tabdu , kä, tercümä a ında dedi kä: «Ba a ı at birlä sr -
bolınsa, “Mesı dir”»; yılli, kä içindä ılä yo dır».
42
pes anı sa a keltirdi, vä sa A a, çün 48
N nayıl A a aytdı: «Meni andan
na ar edüb, dedi kä: «Sen Sim n ıbn-i Y - bildü ?» sa cev b berüb dedi kä: (244) «Fı-
n sın; Kıf s ısimli bolursın», – kä, tercümä lıbos seni o umazdan evvel ıncır dera t as-
bolınsa, “Pe ros” demekdir. tında boldu ında seni kördim».
43
Vä ertäki kün sa Celılgä çı ma istädi, 49
N nayıl cev b berüb A a aytdı:
vä Fılıbosnı tabdı, vä a a dedi kä: «Ma a «Rabbı, Sen llahsın, P d h-i sr yılsin».
t bi bol». 50
sa cev b berüb a a aytdı: «Sa a:
44
Vä (bu) Fılıbos Beyt ayd dan erdi, “ ncır dera t astında seni kördim”, – dedü-
ya nı Andräos vä Pe rosnı ehrindän. kim üçün ım n kedürdü mi? Sen munlar-
45
Vä Fılıbos N nayılni tabdı vä a a dan a ım nersälär körürsin».
dedi kä: « sa ıbn-i Y sıf, kä N ıratdandır, 51
Pes a a aytdı: «R st, r st sa a deyä-
tabdu , kä a ında Musa Tevr tda vä pey- min, kä mundan so ra sm n açılmı körür-
amberlär yazdılar». sin, vä Te rini feri tälärin bn-i nsan üsti-
46
Vä N nayıl a a: « b nersä N ırat- nä yu aru barur ekän vä a a a kelür ekän
körürsin».
kinçi fa ıl
[1]
Vä üçinçi kündä bir toy boldı Celıl ında, ama (245) suvnı çekkän mülâzımlar
n sında, vä sanı anası anda bar erdi. bildilär, küyävni ça ırdı vä a a dedi
2
Vä sa, vä da ı gerdläri toy a da av t 10
kä: «Her dam ilgäridä b ar b o-
bolındılar. yur, vä açan ya ı içmi lär esä, ol va ıtda
3
Vä çün ar b a mu t c bol anlarda yamanra ( ar b) berür, ama sen b ar bnı
sanı anası A a dedi kä: «Anlarda ar b bu zam n aça sa ladu ».
yo dır». 11
sa bu alâmetlärni ıbtid sın Celıl -
4
sa a a: «Ey tun, seni birlä nem bar? n sında etdi vä celâletin kârâ körsätdi; vä
Menüm s atım hen z kelmämi dir». gerdläri A a ım n kedürdilär.
5
Vä anası mülâzımlarga aytdı kä: «Sizgä 12
Mundan so ra barub Kefern m a
her ne desä, anı eylä ». tü di, vä anası, vä arında ları, vä gerdläri
6
Vä anda altı ta k zäsi bar erdi, Yah - Anı birlä birgä erdilär, vä besy r kün ol
dılärni ah ret ılmasınça onılmı erdi, cayda almadı.
her birisi iki ya üç medrä adar almı erdi. 13
Vä Yah dılärni Fı ı iyd ya ın erdi,
7
Vä sa anlar a aytdı: «K zälärni suv bi- vä sa Yer alımgä yu aru bardı,
län tolduru ». Pes anlarnı tam m üst äçä 14
vä ögizlär, vä oylar, vä keb terlär sat-
tolu etdilär. anlarnı, vä a çä ala tır anlarnı c mi için-
8
Vä anlar a aytdı: « lâ çekü vä mec- dä oltırur ekän tabdı.
lisni ulu ına keltirü ». 15
Pes iplärdän bir amçı ılab hemäsin
9
Vä meclis ulu ı ar b bolmı suv tat- c mi dän çı ardı, vä oylarnı, vä ögizlärni
du ında vä andan erdi ekän bilmäy durdu- (da ı çı ardı), vä ala tır anlarnı a çäsin
dökdi, vä ta taların a tardı.
174
, . , 1666
16
Vä keb terlär sat anlar a aytdı: «Mun- 21
Ama Ol Öz bedeni c mi i a ında
larnı bu caydan alu : Menüm Atamnı - söylädi.
näsin bir tic ret näsi eylämä ». 22
Pes Anı mürdeg ndan tirildi indän
17
Vä gerdläri y d tutdılar, kä yazılmı so ra gerdläri (246) y d etdilär, kä munı
erdi kä: «Seni nä ni ayreti Meni yut- anlar a demi erdi, vä Yazu a vä sa dediki
mı dır». söz ä ım n kedürdilär.
18
Pes Yah dılär cev b berüb A a aytdılar 23
Vä Yer alımdä boldu ında Fı ı
kä: «Bu nersälärni ıldu ı üçün bizgä ne iydindä besy r kimsälär Anı ısminä i an-
alâmet körsätürsin?» dılar Anı ıldıkı mu cizetlärni kördüklä-
19
sa cev b berüb anlar a aytdı: «Bu c - rindä.
mi ni ar b eylä , vä üç kündän Men anı 24
Ama sa anlar a inanıb Özin teslım et-
yenä dur uzayın». mädi, zır kä damlarnı hemäsin bildi
20
Yah dılär dedilär kä: «Bu c mi ır 25
vä cetli dägül erdi, kä bir kimsä ın-
altı yılda im retlendi, vä Sen üç kündän anı s n üçün A a eh det berä, zır kä ıns n
yenä dur uzur mısın?» b nında ne bar ekän bildi.
Üçinçi fa ıl
[1]
Vä Ferısılärdän bir ki i, n m Nı dı- 9
Nı dımes cev b berüb A a aytdı: «Bu
mes, bar erdi, kä Yah dılärni bir ba ki isi nersälär bolma neçä mümkindir?»
erdi. 10
sa cev b berüb a a aytdı: «Sen sr -
2
Vä keçä birlä bu ki i sa a kelüb A a yılni bir mu allimisin, vä bu nersälärni bil-
dedi kä: «Rabbı! bilüriz, kä Sen ud ydan mäz misin?
kelmi Mu allimsin, zır kä hıç kimsä Sen 11
R st, r st sa a deyämin, kä bildükimiz-
ıldu ı mu cizälärni ılalmaz, eger ud ni söyläviz vä kördükimiz ä eh det berä-
anı birlä bolmazsa». viz, vä eh detimizni siz ab l etmäyäsiz.
3
sa cev b berüb a a aytdı: «R st, r st 12
Men zemındäki nersälär sizgä söylädü-
sa a deyämin, kä eger bir kimsä ya ıdan kimdä ım n kedürmädü iz, – sm nı nersä-
do mazsa, Memleket-i ud ynı köralmaz». lär sizgä söyläsäm, neçük ım n kedüräsiz?»
4
Nı dımes A a aytdı: « dam, art 13
sm n a bir kimsä ref etmi dägül,
bolıb, neçük do ma a dırdır? kinçi kerä Ol bolmazsa, kä sm ndan enmi erdi, ya nı
anasını b nına kirmägä vä do ma a dır bn-i nsan, kä sm ndadır.
mı?» 14
Vä Musa yabanda yılannı neçä bülend
5
sa cev b berdi kä: «Kerçek, kerçek sa- etmi esä, bn-i nsan ol ısım üzrä ref bo-
a deyämin, kä eger bir kimsä suvdan vä lınsa keräk,
R dan do mazsa, Te rini Memleketinä 15
t her kim, kä A a ım n ketürsä, helâk
kirmägä dır dägüldir. bolmaya, lâkin d yım ay tlı bola.
6
Cisimdän do an cisimdir, R dan 16
Zır kä ud ceh nnı ol adar süydi,
do an r dır. kä bir do mı O lın berdi, kä her kim A a
7
Ta accüb etmä, kä sa a dedim, kä ya ı- i ansa, helâk bolmaya, lâkin ebedı ay tlı
dan do sa ız v cibdir. bola.
8
Yel andan hlasa esür, vä sen tavı ın 17
Zır kä ud Öz O lın ceh n a ırs l
e idürsin, ama ne caydan (247) keldükin vä etmädi ceh nnı üküm astına tü ürmägä,
ne yer ä baraca ın bilmäzsin: R dan her belkä (göndürdi), kä sebebindän ceh n a-
do an olaydır». lâ bola.
175
., . , 1820
18
A a ım n kedürgän kimsä üküm Ol ta mıdlâyib dura, vä hemä ( al ) A a ke-
astında dägüldir, ama A a ım n kedürmä- lälär».
gän kimsä imdi üküm astındadır, zır kä 27
Pes Ya ya cev b berüb dedi kä: « dam
ud nı bir do mı O lını ısminä ım n hıç nersä alma a dır dägüldir, eger s-
kedürmämi dir. m ndan a a berilmäzsä.
19
Vä üküm sebebi budır, kä rav anı ce- 28
Özü iz ma a güv hlı edürsiz, kä sizgä
h n a kelmi dir, vä damlar ara ılı nı dedim kä: “Men Mesı dägülim, lâkin Anı
n rdan ziy dä süydilär, zır kä i läri nıkû ilgärisinä mers l boldım”.
dägül erdi; 29
Her kimdä kelin bar esä, küyäv oldır,
20
zır her er i lägän n r a du mandır ama küyävni dostı, kä durub anı e idür
hem n r a kelmäz, kä i läri kârâ bolalar, ekän, ziy däçä sür r edür küyävni v zı
21
ama r st i lägän (248) n r a kelür, kä sebebindän. Pes menüm sür rım tam mdır.
fi illär bey n bolınalar, ud a i länmi 30
Bu büyüsä keräk, ama men ta lıl bol-
ekän». sam keräk.
22
Vä munlardan so ra sa gerdläri bir- 31
Yu arudan Kelgän hemädän bülenddir;
lä Yah dı tofra ına keldi vä anlar birlen ol tofra dan bol an tofra lıdır vä tofra üçün
cayda aldı vä ta mıdlâyib [ta mıälâyib] söylür. sm ndan Kelgän hemädän b lâdır,
durdı. 32
vä ne körmi vä e itmi esä, a a eh -
23
Vä Ya ya da ı Eyn nda, kä S lım ä det berür; vä hıç kimsä eh detin ab l ıl-
ya ındır, ta mıdlâyib [ta mıälâyib] durdı, maylar.
zır kä ol cayda köb suvlar bar erdi, vä 33
eh detin ab l ıl an kimsä möhür
( al ) kelüb yuvındılar, basdı, kä ud a dır,
24
zır kä Ya ya hen z zind n a salınma- 34
zır kä ud ırs l etkän Kimsä [kim-
an erdi. säni] kelâm-i ud ynı tekellüm edür, zır
25
ol va ıt bir sora ma lı çı dı Ya ya- ud R nı (249) ölçek birlä A a bermäz.
nı gerdläri birlä Yah dılärni arasında 35
Ata O ılnı mu abbet edür vä elinä he-
ahır üçün. mä nersälär bermi dir.
26
Vä Ya ya a kelüb a a aytdılar: «Rab- 36
O ıl a ım n keltirgän kimsä ebedı a-
bı! Ordan suvını arı arafında seni birlä y tlıdır, vä O ıl a ım n kedürmägän kimsä
bol an Kimsä, kä A a eh det berdü , ba , ay t körmäyä, lâkin ı m-i ud y üstindä
b ıdir».
Dörtinçi fa ıl
[1]
Vä çün Cen b aberd r bolıb, kä Ferı- 5[6]
Vä Ya bnı udu ı anda erdi. Vä
sılär e itmi lär erdi, kä sa Ya yadan besy r çün sa yol rencindän me a at bolınıb u-
gerdlär ıldu ın vä usül etdükin, – du üstindä oltırdı, altınçı s at a ya ın er-
[2]
kerçä sa Özi usül etmädi, lâkin - mi .
gerdläri, – 6[7]
Vä bir tun S maratdan çı dı suv
[3]
pes Yah dı tofra ın terk edüb Celıl ä çekmägä. sa a a aytdı: « çürgä Ma a ber».
yenä bardı. 7[8]
Zır kä gerdläri azı satıb alma a
3[4]
Vä A a S maratdan keçmek keräk erdi. ehir ä ketmi lär erdi.
4[5]
Pes Sı r-i n m bir S marat ehir ä 8[9]
Pes S maratlı tun A a aytdı: «Sen,
keldi, kä ol parça yer ä ya ındır, kä Ya b Yah dı ekän, mendän içmek alab edür
o lı Y sıf a berdi. misin, kä S maratlı tunım?» – zır kä
176
, . , 1666
Yah dılär S marat ehli birlä i ılması secdä ılurlar, zır kä Ata undaylar A a
yo dır. secdä etmägä alab edür».
9[10]
sa cev b berüb a a dedi kä: «Eger 23[24]
oca R dır, vä A a secdä ıl anlar
sen ud nı ba ı ın vä sa a: “ çür ä ber” r vä a birlen secdä etsälär keräk».
– degän Kimdir ekän bilmi esä , sen Andan 24[25]
tun A a dedi kä: «Bilüb duramın,
hlur erdi , vä sa a tiri suv berür erdi». kä Mesıy kelür, kä Mesı ısimlidir; Ol kel-
10[11]
Avrat A a dedi kä: «Ey a ret! yu- dükdä bizgä her nersäni aber (251) berä».
aru çekmek üçün Sendä nersä yo dır, vä 25[26]
sa a a dedi kä: «Men sa a söyläb
udu terändir; alay bolsa, bu tiri suv Sendä dur an Oldır».
ne caydandır? 26[27]
Pes bu nersälärni üstindä gerdläri
11[12]
Sen babamız Ya bdan (250) ulu keldilär vä ta accüb etdilär, kä tun birlä
mısın, kä udu nı bizgä berdi vä özi andan söylädi; ama hıç kimsä demädi kä: «Ne a-
içdi, hem o ılları, hem avarları andan iç- lab edürsin?» – ya: «Ne üçün avrat birlä
dilär?» söyläysin?»
12[13]
sa cev b berüb a a aytdı kä: «Her 27[28]
Pes tun k zäsin oyab ehir ä bar-
kim bu suvdan içsä, yenä susar, dı vä damlar a dedi kä:
28
13[14]
ama her kim Men a a berece im suv- [29]
«Kelü , ne adar ılmı esäm, hemä-
dan içsä, her kez susamay; lâkin Men a a sin ma a söyläb ayt an damnı körü : bu
berece im suv anı içindä bir suv çe mäsi Mesı dägül midir?»
bola, ebedı ay t a a ur ekän». 29[30]
Vä ehirdän çı dılar vä A a keldilär.
14[15]
tun A a dedi kä: «Ya a ret! bu 30[31]
Vä bu arada gerdläri tiläb: «Ya
suvnı ma a ber, kä susamayım hem çekmä- a ret! (bir nersäni) ye», – dedilär.
gä bu cayga kelmäyim». 31[32]
Ama Ol anlar a aytdı kä: «Mendä
15[16]
sa a a aytdı: «Barub erü ni ça ır vä yemägä a mım bardır, kä siz anı bilmäyä-
bu cay a kel». siz».
16[17]
tun cev b berüb A a dedi kä: 32[33]
Bu sebebdän gerdlär bir birinä de-
«Menüm erim yo dır». sa a a aytdı: « b dilär kä: «Bir kimsä A a a ur a bir nersäni
dedü , kä erü yo dır, keltirdi mi?»
17[18]
zır kä be erü boldı, vä ekn n sendä 33[34]
sa anlar a dedi kä: «Menüm a -
bol an erü dägüldir; munı r st söylädü ». mım budır, kä Meni ırs l etkänni ır detin
18[19]
Avrat A a dedi kä: «Ya a ret! fe- ılayın vä amelin bitüräyin.
him ılab duramın, kä Sen pey ambersin. 34[35]
Ey , demäz misiz, kä dört aydan so -
19[20]
Bizim atalarımız bu ta da secdä etra ora zam nı kelür? Ba , sizgä deyämin,
dilär, vä siz deyäsiz, kä Yer alımdä ma m kä közläri izni yu aru kötäri vä eginliklär-
bardır, kä anda secdä ılma v cibdir». gä na ar eylä , zır kä lâ a d a bey -
20[21]
sa a a aytdı: «Ey avrat! Ma a inan, lardır.
kä s at kelür, kä hem bu ta da, hem da ı 35[36]
Vä ora or an ücret alur vä ebedı a-
Yer alımdä Ata a secdä ılmayasız. y t a yemi cem ılur, t hem tu ım egkän
21[22]
Ne ä secdä ıldu ı ıznı bilmäzsiz. hem ora or an birgä va ıtçilik ılalar,
Biz ne ä secdä ıldu ımıznı bilüriz, zır kä 36[37]
zır munda bu masal a dır, kä bir
nec t yolı Yah dılärdändir. kimsä tu ım egür, vä ayrı kimsä ora urur.
22[23]
Ama s at kelür vä ekn n bardır, kä 37[38]
Men sizni ırs l etdim anı biçmägä,
a ı secdä ıl anlar Ata a r vä a birlä kä a a i lämädü iz: ayrılar i lädilär, vä siz
anlarnı me a atına kirdü iz».
177
., . , 1820
38[39]
Vä ol ehirni ehlindän besy r S - 46[47]
Vä açan e itdi, kä sa Yah dı yerin-
maratlılar tunnı sözini sebebindän A a dän Celıl ä kelmi erdi, A a bardı vä Andan
ım n kedürdilär, kä eh det berdi kä: «Her ıstid etdi, kä kelüb o lın if ıla, zır kä
ne adar ılmı esäm, hemäsin ma a (252) ölmek ldä erdi.
söyläb aytdı». 47[48]
sa a a dedi kä: «Eger alâmetlär vä
39[40]
Vä S maratlılar A a çün kelüb An- aceblär körmäzsä iz, i anmayasız».
dan ıstid etdilär, kä anlar birlä ala; vä iki 48[49]
Emir A a aytdı: «Ya a ret! o lanım
kün mi d rı anda aldı. vef t etmäzdän evvel kel». sa ana aytdı:
40[41]
Vä da ı köb kimsälär Öz sözindän «Bar, o lanı tirikdir». Vä ol dam sa a a
A a inandılar. dediki söz ä i andı vä ketdi.
41[42]
Vä tun a dedilär kä: « lâ seni 49[50]
Vä hen z kedüb yüridü indä mülâ-
sözi sebebindän ım n kedürmäyiz, zır kä zımları a a uçurub keldilär vä aber berüb
özimiz e itdük hem bildük, kä bu elbetdä dedilär kä: «O lı tirikdir».
Mesı , ya nı ceh nnı Mu alli idir». 50[51]
Vä ne s atda if bolınma a ba la-
42[43]
Vä iki kündän so ra ol caydan çı ub du ın anlardan s ’ l etdi.
Celıl ä ketdi, 51[52]
Vä a a dedilär: «Dündäki yedinçi
43[44]
zır kä sa d eh det etdi, kä pey- s atda t bbı anı terk etdi».
amberni izzeti yo dır va an yerindä. (253) 52[53]Ata mundan bildi, kä hemän
44[45]
Pes Celıl ä keldükindä Celıllilär Anı s atda erdi, kä sa a a demi erdi kä: «O -
ab l etdilär, zır kä Yer alımdä iyddä lı tirikdir». Pes özi vä bütün nd nı ım n
hemä ıldıkı nersälärni körmi lär erdi, zır kedürdilär.
anlar da ı iyd ä bardılar. 53[54]
Bu mu cizä ikinçi mu cizädir, kä sa
45[46]
Pes sa yenä Celıl n sına keldi, kä eylädi Yah dı yerindän Celılgä keldükindän
suvnı anda ar b etdi, vä ol cayda bir ib-i so ra.
devlet bar erdi, kä o lı Kefern mda sır-
av erdi.
Be inçi fa ıl
[1]
Bu nersälärdän so ra Yah dılärni bir 6
Vä sa anı yatmı körüb vä bilüb, kä
iydi bar erdi, vä sa Yer alım ä degin yu- besy r zam n anda bolmı erdi, a a dedi kä:
aru çı dı. « if bolma istäysin mi?»
2
Vä Yer alımdä oy bazarı yanında, 7
uvvetsiz dam A a cev b berüb: «Ey
brı lû atınça Beyt esd [Beyb sd] ısimli A a! mendä bir ki i yo dır, kä suv areket
bir balı lı köl bar erdi, kä be rev lıdır. bolındu da meni köl içinä oya, zır keldü-
3
Munlarnı içindä uvvetsizlärdän bir kim va ıtda bir ayrı kimsä mendän ilgäri
ulu cem at yatdı: k rlärdän, a sa lardan içinä tü ür».
vä bedendä uru bol anlardan, suv areke- 8
sa a a dedi kä: «Durı kel vä tö äki ni
tinä ınti r ılur ekän, kötärib yüri ber».
4
zır kä bir feri tä va ıt üzrä köl içinä 9
Vä fı l- l ol dam if boldı vä tö äkin
enib suvnı areketlür erdi, anı üçün suv a- kötärib yüri berdi. Vä ol kün (254) sebt kü-
reketlendü indän so ra ilgäri içinä kirgän, ni erdi.
her ne mara dan tutılmı esä, if bolur erdi. 10
Pes Yah dılär if lı al an dam a de-
5
Vä bir dam ol cayda bar erdi, kä otuz dilär kä: «Sebtdir, tö äki ni kötärib iletmek
sekiz yıl aça bir a ıfli i bar erdi. sa a elâl dägüldir».
178
, . , 1666
11
Anlar a aytdı kä: «Meni if ıl an sözimni e itkän vä Meni ırs l etkän ä ım n
Kimsä hemän ma a dedi kä: “Tö äki ni kö- kedürgän kimsä ebedı ay tlıdır vä üküm
tärib yür”». astında tü mäyä, lâkin ölümdän ay t a
12
A a s ’ l etdilär kä: «Kimdir Ol dam, keçmi dir.
kä sa a: “Tö äki ni kötärib yüri”, – degän?» 25
R st, r st sizgä deyämin, kä s at kelür
13
Vä kim erdi ekän if lı almı Ki i, bil- hem ekn n bardır, kä mürdeg n bn-i ud
mädi, zır sa ol yerdän ayrılıb ketmi erdi, v zın e idürlär, vä e itkänlär tirik bolurlar.
köb al anda bar ekän. 26
Zır kä Ata Özindä neçük ay tlı bol-
[14]
Ba dehu sa anı c mi dä tabdı vä a a sa, ol ısım üzrä da ı O ıl a bermi dir, kä
dedi kä: « if bolmı sın; da ı gün h etmä, Özindä ay tlı bola.
kä mundan yaman nersä sa a tü mäyä». 27
Vä a a (da ı) udret bermi dir, kä -
14[15]
Vä ol dam ketdi vä Yah dılär ä a- lı ıla, bn-i nsan boldu ı sebebindän.
ber berdi, kä anı if etkän sa erdi. 28
Mu a ta accüb eylämä , zır s at ke-
15[16]
Bu sebebdän Yah dılär sa a cef lür, kä gûrlarda hemä bol anlar Anı v zın
etdilär vä Anı atil etmek alab etdilär bu e idürlär;
nersälärni sebtdä ıldıkı üçün. 19[29]
nıkû amel etkänlär ay t ıy metinä
16[17]
Ama sa anlar a cev b berdi kä: çı ub kelälär, vä er amel i lägänlär cez
«Menüm Atam bu l äçä i läb dura, vä ıy metinä.
Men i läymin». 30
Men d Özimdän hıç nersä ılmaga
17[18]
Anı üçün Yah dılär artu ra Anı dır dägülim. Neçä e itsäm, a a muv fı
öldürmek alab etdilär, zır kä sebtni ya ız üküm ılamın, vä üküm a dır, zır kä
bozmı dägül erdi, ama da ı demi erdi, kä Öz ır detimni alab etmäm, lâkin Meni ırs l
ud Anı Atasıdır, Özin ud birlä bera- etkän Atanı ır detin alab ılamın.
ber ılur ekän. 31
Eger Özimä eh det etsäm, eh detim
18[19]
sa cev b berüb anlar a dedi kä: dor dır.
«R st, r st sizgä deyämin, kä O ıl Özindän 32
ayrı Ma a eh det etkän bar; vä bilä-
hıç nersä ılalmaz, Atadan ılmı kördiki min, kä Ma a eh det ıldıkı eh deti a -
nersälärdän ayrı, vä Ol [anı] ne nersälär dır.
etsä, munlarnı da ı O ıl ol vecih üzrä ılur. 33
Siz Ya ya a göndürdü iz, vä ol a a
19[20]
Zır kä Ata O ıl a dostdır, vä Özini eh det berdi.
hemeki ıldu ların A a körsätür, vä mun- 34
Ama Men damdan eh det almam,
lardan a ım amellär A a körsätür, kä ta- lâkin bu nersälärni söyläymin, kä (256) ne-
accüb ılasız. c t bolasız.
20[21]
Zır kä Ata mürdeg nnı neçä oparsa 35
Ya ya hem yan an, hem rav an bol an
vä (255) tiri etsä, ol ısım üzrä O ıl da ı çıra erdi, vä bir müddet anı rav anlıkında
istädiki kimsälärni tirik ılur. va ıtçilik etmägä hladu ız.
21[22]
Zır Ata bir kimsä ä üküm ılmaz, 36
Ama Menüm eh detim bardır, kä
lâkin cemı ükümni O ıl a mu arrer et- Ya y nı kidän a ımdir, zır kä Ata kâmil
mi dir, etmägä Ma a teslım ıldıkı kârlar bardır,
22[23]
kä hemä al O ıl a izzet ılalar, ol ıldu ım kârlar Ma a eh det berürlär,
Ata a izzet ıldu ları kibi. 23O ıl a izzet kä Ata Meni ırs l etdi.
etmägän kimsä Anı ırs l etkän Ata a izzet 37
Vä Meni ırs l etkän Ata Özi Ma a e-
etmäz. h det bermi dir, vä siz her kez v zın e it-
24
R st, r st sizgä deyämin, kä Menüm mädü iz hem retin körmädü iz;
179
., . , 1820
38
vä albläri iz içindä Anı sözinä cay 44
Ey , ım n kedürmägä neçä dır bolur-
bermäzsiz, zır kä ırs l ıldıkı Kimsä ä sız, bir biri izdän izzet alab edür ekän, vä
ım n kedirmäzsiz. ud y c nibindän kelgän izzetni istämäz-
39
Kit blarnı teftı eylä , zır sanıb dura- siz?
sız, kä anlarda sizgä ebedı ay t bar; vä an- 45
ann eylämä , kä Men sizni ikâyet
lardır, kä Ma a eh det berälär. ılayın: sizni ikâyet etkän bir bardır, ya nı
40
Vä Ma a kelmek istämäzsiz, kä ay tlı Musa, kä a a ı ti d ılab durasız.
bolasız. 46
Eger Musa a inanmı esä iz, hem Ma-
41
Men damlardan izzet istämäm, a inanur erdü iz, zır kä Menüm a ımda
42
ama Men sizni bilämin, kä mu abbet-i yazdı.
ud y sizdä yo dır. 47
Ama eger anı yazularına inanmaz
43
Men Atamnı ısmindä kelmi im, vä esä iz, Menüm sözlärimä neçük i anursız?
Meni ab l ılmazsız; eger bir ayrı kimsä
öz ısmindä kelsä, anı ab l edürsiz.
[1]
Munlardan so ra sa Celıl de izi, ya nı hemän ısım üzrä balı dan, ya nı istädükläri
iberıyet [ iberıyeb] de izini arı arafına adar.
ketdi. 11[12]
Vä to boldu larından so ra gerd-
2
Vä bir ulu cem at anı artunça bardı, lärinä aytdı: «Artıb al an uva larnı cem
zır kä astalar a ıldıkı mu cizälärni kör- eylä , kä hıç nersä yi bolmaya».
dilär. 12[13]
Pes cem etdilär, vä on iki zenbıl be
3
Vä sa bir ta a çı dı vä anda oltırdı - arpa etmekni uva larından toldurdılar, kä
gerdläri birlä. yegän kimsälärdän al an erdi.
4
Vä Yah dılärni iyd-i Fı ı ya ın erdi. 13[14]
Pes çün ol damlar sa ıldıkı alâ-
5
Vä sa çün közlärin kötärib, bir ulu ce- metni körüb dedilär kä: «Elbetdä, Budır ce-
m at A a kelmi kördi vä Fılıbos a dedi kä: h n a kelecek (258) bol an Pey amber».
« andan n n alurız, kä munlar yeyälär?» 14[15]
Vä sa, keleceklärin vä Anı z r birlä
6
Munı dedi anı tecrübä etmek üçün, zır alub p d h ılaca ların bilüb, tenh ça bir
kä ne ılaca ekän Özi bildi. ta a çı dı.
7
Fılıbos cev b berüb aytdı kä: « ki yüz 15[16]
Vä m keldükdä gerdläri de iz
tıyınlı n n yetmäz, kä anlarnı her birisi az ken resinä tü dilär
ala». 16[17]
vä bir ke tı ä mi üb de izdän ötib
7[8]
Vä gerdlärni birisi, ya nı Andräos, Kefern m a barma a keldilär. Vä lâ
Sim n Pe rosnı arında ı, A a dedi kä: ara ılı boldı, vä sa anlar a kelmi dägül
[9]
«Bir o lan bu cayda bardır, kä be arpa erdi.
etmek vä iki küçik balı bardır; ama munlar 17[18]
Vä de iz [de izni] bir büyük boran-
nedir bu adar ki ilärni içindä?» dan areketlendi.
8[10]
sa aytdı: « damlarnı oltırtu [oltır- 18[19]
Vä çün kä yigirmi be ya otuz adar
du ]». 9Vä ol ma mda köb ot bar erdi. Vä alat a degin küreg birlä yüri änlärdä, pes,
erlär oltırdılar, be mi adar ekän. say’ı de izdä yürüb ke tı ä ya ın kelür
10[11]
Vä sa n nlarnı alub vä ükür etdü- ekän kördilär vä or dılar.
kindän so ra gerdlär ä ısmet etdi, vä 19[20]
Ama anlar a dedi kä: «Ménim, or -
gerdlär oltır anlar a ısmet etdilär, vä ma ».
180
, . , 1666
20[21]
Pes anlar istemek birlä Anı ke tı içi- 32[34]
Anlar A a dedilär kä: «Ya a ret!
nä aldılar; vä fı l-f r ke tı bardu ları zemın her zam n bu n nnı bizgä ba ı la».
atında boldı. 33[35]
sa anlar a aytdı: « ay t-i n n –
21[22]
Vä ertäki kün de izni arı arafından Ménim; Ma a kelgän kimsä her kez aç bol-
dur an al körüb, kä anda ayrı ke tı maya, hem Ma a ım n kedürgän kimsä her
yo erdi, meger ol ke tı, kä gerdläri a a kez susamaya.
kirdilär, vä körüb, kä sa Özi gerdläri birlä 34[36]
Ama sizgä deyämin, kä hem Meni
ke tı ä mi mägän erdi, lâkin gerdläri ten- kördü iz, hem i anmadu ız.
h ça ketmi lär erdi. 35[37]
Ata her ne adar kimsä Ma a bersä,
22[23]
Ne bolsa, ayrı kemilär iberıyetdän Ma a kelürlär; vä Ma a kelgänni bir vecih
keldilär, ya nı Cen b ükür ıldu ından birlä tı a çı armam,
so ra n n yedükläri mekân a ya ın. 36[38]
zır kä Menüm ır detimni bitürmä-
23[24]
Pes imdi al , hem sa, hem gerdläri gä sm ndan enmädim, ama Meni rs l
ol cayda yo erdi ekän kördüklärindä, özlär etkänni ır detin bitürmägä.
da ı kemilär ä mi dilär vä say’ı izläb Ke- 37[39]
Vä Meni ırs l ıl an Atanı ır deti
fern m a keldilär. budır, kä hemäkı Ma a berdükindän hıç
[25]
Vä de izni arı arafında Anı tabdu - kimsä ayi etmäyim, lâkin anı yenä dur u-
larında A a dedilär kä: «Rabbı! açan bu zayın ret künindä.
cay a keldü ?» 38[40]
Meni Göndürgänni ır deti budır, kä
24[26]
sa anlar a cev b berüb aytdı: «R st, her O ılnı körgän vä A a ım n kedürgän
r st sizgä deyämin, kä mu cizälärni kör- kimsä ebedı ay tlı bola, vä Men anı (260)
düki iz üçün Meni izlämäysiz, ama n nlar- ret künindä dur uzayın».
dan yedüki iz vä to boldu ı ız üçün. 39[41]
Vä Yah dılär ul ul etdilär “ sm n-
25[27]
F nı bolaca (259) a m üçün sa y dan engän n n – Ménim” dediki üçün.
eylämä , lâkin ebedı ay t a b ı alaca 40[42]
Vä dedilär kä: «Bu Y sıfnı o lı
a m üçün, kä bn-i nsan anı sizgä ba ı lur, sa dägül midir, kä atasın vä anasın bildük?
zır kä ud Ata Anı möhürlädi». Alay bolsa, bu neçük deyä kä: “ sm ndan
26[28]
Anlar A a dedilär kä: «Ne ılalı , kä endim”?»
ud y i lärin ılavız?» 41[43]
sa cev b berüb anlar a aytdı: «Siz
27[29]
sa cev b berüb anlar a aytdı kä: bir biri iz ä hemhemä eylämä .
« -i ud y budır, kä ırs l ıldıkı Kimsägä 42[44]
Hıç bir kimsä Ma a kelmägä dır
ım n kedüräsiz». dägüldir, meger Meni ırs l etkän Ata anı
28[30]
A a dedilär kä: «Alay bolsa, ne mu - çekmäzsä; vä Men anı ret künindä dur-
cizä körsätürsin, kä körüb Sa a inanalı ? uzayın.
Ne kâr ılasın? 43[45]
Pey amberlärni kit blarında yazıl-
29[31]
Babalarımız de tdä mann yedilär, mı dır, kä hemäsi Te ridän ögrenmi bolur-
netäkim yazılmı dır, kä yeyürgä sm ndan lar, anı üçün kä Atadan her hem e itkän
anlar a n n berdi». hem ö rengän kimsä Ma a kelür.
30[32]
sa anlar a aytdı: «R st, r st sizgä 44[46]
Dägül kä bir kimsä Atanı körmi dir,
deyämin, kä Musa sm ndan ol n nnı ber- meger Ol Kimsä, kä ud ydandır. Ol Atanı
mi dägül, ama Menüm Atam sm ndan körmi dir.
sizgä a n nnı ba ı ladı. 45[47]
R st, r st sizgä deyämin, kä Ma a
31[33]
Zır n n-i ud y sm ndan engän ım n kedürgän kimsä ebedı ay tlıdır.
vä ceh n a ay t ba ı lagan Kimsädir». 46[48]
Men ol ay t n nıyım.
181
., . , 1820
47[49]
Babaları ız de tdä mann yedilär vä lär munı e itdüklärindä dedilär kä: «Bu bir
öldilär; at sözdir! Anı e itmägä kim dırdır?»
48[50]
sm ndan n zil bol an n n budır, kä 60[61]
sa özindä çün bilüb, kä gerdläri
eger ki i andan yesä, vef t etmäz. munı üçün v etdilär, anlar a dedi kä:
49[51]
Men ol tiri n nım, kä sm ndan n zil «Bu sizgä ek ketürür mi?
boldım; vä eger bir kimsä bu n ndan yesä, 61[62]
Ne deyäsiz, eger bn-i nsannı evvel
ebedı ay t anda bola; vä berecekim n n boldu ı yer ä yu aru barar ekän körsä iz?
bedenimdir, kä ceh nnı tiriliki üçün berä- 62[63]
Tiri etkän R dır; cisim bir fayda et-
min». mäz. Men sizgä söylädükim kelâm c ndır
50[52]
Ol va ıt Yah dılär bir biri birlä niz vä ay tdır.
ıldılar, deyär ekän: «Bu ki i neçä dırdır [64]
Ama sizdä ım n kedürmägän kimsälär
bizgä bedenin a ur a bermägä?» bardır». 63Zır kä ezeldän sa ım n kedür-
51[53]
sa anlar a dedi kä: «R st, r st sizgä mägän kimsälärni vä Anı teslım ılaca
deyämin, eger nsan O lını cismin yemäz- kimsä’yi bildi.
sä iz vä anın içmäzsä iz, özü iz dä ay tlı 64[65]
Vä aytdı: «Ol sebebdän sizgä deyä-
dägülsiz. min, kä hıç kimsä Ma a kelmägä dır dä-
52[54]
Menüm cismimni yegän vä anımnı güldir, eger Atamdan a a berilmägän esä».
içkän kimsä ebedı ay tlıdır. 53Vä Men anı 65[66]
Ba dehu gerdlärindän köb kimsä-
yenä dur uzayın (261) ret künindä. lär aytıb ketdilär vä Anı birlä birgä da ı
54[55]
Zır kä cismim a ı atda a mdır yürimädilär.
vä anım içmeklikdir. 66[67]
Pes sa on ikigä dedi kä: «Siz da ı
55[56]
Menüm cismimni yegän vä anımnı ketmek istür misiz?»
içkän kimsä Mendä alur, vä Men anda a- 67[68]
Sim n Pe ros A a cev b berdi kä:
lamın. «Ey A a! kimgä baralı ? Ebedı ay t söz-
56[57]
ay Ata Meni ırs l ıldıkı kibi, Men läri Sendädir,
da ı Ata sebebindän tiri duramın, hem Meni 68[69]
vä biz i andu hem bildük, kä Sen
yegän kimsä Mendän tiri dura. Mesı sin, tiri (262) llahnı O lı».
57[58]
Pes sm ndan engän n n budır. Ba- 69[70]
sa anlar a cev b berdi kä: «Ey ,
baları ız mann yedükläri kibi dägül, kä Men on iki izni ı tiy r etmädim mi? Vä
vef t etdilär, (ama) bu n nnı yegän kimsä ba , biri iz bir ey ndır».
ebedı ay tlı bola. 70[71]
Yah d s ary ıbn-i Sim n a -
58[59]
Bu nersälärni mesciddä söylädi, ında munı söylädi, zır kä bu Anı teslım
va tı kä Kefern mda va etdi. degän kimsä erdi vä on ikini birisi erdi.
59[60]
Pes anı gerdlärindän köb kimsä-
Yedinçi fa ıl
Munlardan so ra Celıldä kezüb yüridi,
[1]
kä gerdläri [ gerdläri ni] da ı ıldu ı
zır kä Yah dıyetdä kezmek istämädi, ol i lärin körälär.
sebebdän kä Yah dılär Anı aradılar, kä Anı 4
Zır kä bir kimsä bir nersä penh nça ıl-
öldürälär. maz, kä da ı özini kârâ bilinmek istür. Pes
2
Vä Yah dılärni Çadır urma iydi bu nersälärni amel etsä , Özü ni ceh n a
arıb erdi. körsät», – dedilär.
3
Anı üçün arında ları A a aytdılar: 5
Zır hem arında ları A a i anmadılar.
«Bu caydan çı ub ket vä Yah dıyet ä bar, [6]
sa anlar a dedi kä: «Menüm va tım
182
, . , 1666
hen z kelmägändir, ama sizni va tı ız her «Men bir fi il etdim, vä hemä iz ta accüb
zam n ırdır. ılab durasız.
6[7]
Ceh n sizgä bu ılmaz, ama Ma a 21[22]
Mundan Musa sizgä sünnetlik berdi
bu edür, zır kä Men a ında eh det andan dägül, kä Musadan erdi, lâkin baba-
berämin, kä i läri fen dır. lardan, hem sebtdä siz dam sünnetlürsiz.
7[8]
Siz yu aru baru bu iyd ä; Men he- 22[23]
Pes eger sebtdä bir kimsä sünnetlik
n z yu aru barmam bu iyd ä, zır kä va - alsa, kä Musanı eri atı bozılmasun, pes
tım hen z tam m bolmı dägüldir». Ma a ne üçün ı ımlısız sebtdä dam-i ta-
8[9]
Bu nersälärni anlar a söylädükdän m m if ıldu ım üçün?
so ra Celıldä aldı. 23[24]
Ey , körinmek ä muv fı üküm
9[10]
Ama arında ları yu aru bardu la- ılma , ama dil üküm birlä üküm ey-
rından so ra ol zam n Ol da ı yu aru bardı lä ».
iyd ä, kârâ dägül, lâkin penh nça. 24[25]
Yer alım ehlindän ba ı dedilär
10[11]
Pes Yah dılär Anı aradılar iyddä vä kä: «Anı atil etmägä aradu ları Kimsä Bu
dedilär kä: « andadır Ol?» (264) dägül midir?
11[12]
Vä v -yi a ım al (263) içindä 25[26]
Vä ba , hir söyläb dura, vä A a
çı dı Anı sebebindän, zır kä ba ı dedilär, nersä demäyälär: serd rlar r st bilürlär mi,
kä nık Ki idir, ama ayrılar dedilär, kä olay kä bu elbetdä Mesı dir?
dägül, lâkin al nı azdurıb dura. 26[27]
Ne bolsa, Bu ne caydan kelmi ekän,
12[13]
Ama Yah dılärni avfından bir bilüriz; ama açan Mesı kelsä, bir kimsä,
kimsä Anı a ında hir söylämädi. ne caydan kelür, deb bilmäz».
13[14]
ır iyd ortasında sa yu aru çı dı 27[28]
sa c mi dä ta lım edüb durdu ında
c mi ä vä ta lım etdi. fery d etdi, deyär ekän kä: «Meni bilürsiz,
14[15]
Vä Yah dılär aceb ä aldılar, deyär hem andan erdükimni bilürsiz; vä Men
ekän kä: «Bu, ariflär neçük bilmi dir, ö - Özimdän kelmi dägülim, ama Meni ırs l
renmämi ekän?» etkän Kimsä a dır, kä siz Anı bilmäzsiz.
15[16]
sa anlar a cev b berüb dedi kä: 28[29]
Ama Men Anı bilämin, zır kä Men
«Menüm ta lımim Menimki dägüldir, lâkin Andanım, hem Ol Meni ırs l etdi».
Meni rs l etkänni (ta lımi)dir; 29[30]
Pes Anı tutma istädilär, ama bir ki i
16[17]
eger bir kimsä Anı ır detin amel et- A a el oymadı, zır kä s atı kelmi dägül
mek hlasa, ta lımdän bilür, eger ud dan erdi.
esä ya kä Özimdän söyläsäm. 30[31]
Vä al dan köb kimsälär A a ım n
17[18]
Özindän d söylägän öz izzetin kedürdilär vä dedilär kä: « açan Mesı
alab edür, ama Anı rs l etkänni izzetin kelsä, munı etdiki mu cizälärindän ziy dä
alab etkän bar, kä a dır, vä Anda ulum mu cizälär amel ılur mı?»
yo dır. 31[32]
Vä Ferısılär e itdilär, kä al Anı
18[19]
Musa sizgä eri atnı bermädi mi? Vä a ında bulay hemhemä etdilär, pes Ferı-
sizdän hıç kimsä yo dır, kä eri atnı ıfı sılär vä ulu ım mlar ameld rlar göndürdi-
edür. Pes ne üçün Meni öldürmek hla- lär Anı tutma a.
yasız?» 32[33]
Vä sa anlar a aytdı: «Bir kem müd-
19[20]
Vä al cev b berüb dedilär kä: detdän sizni birlä barım, vä Meni rs l
« ey nlı mısın? Seni öldürmek kim alab etkän ä baramın;
edür?» 33[34]
Meni alab edürsiz, vä tabmayasız,
20[21]
sa cev b berüb anlar a dedi kä: vä Men boldu ım cay a kelâlmazsız».
183
., . , 1820
34[35]
Yah dılär özlärini içindä dedilär kä: D vud neslindän kelür, vä D vud boldu ı
«Bu ne cay a barur, kä biz Anı tabalmayız? Beytle em ehirci äzindän».
Y n nı içindä perı n bol anlar a barur mı 41[43]
Pes Anı sebebindän al içindä bir
vä Y n nılär ä ta lım ö redür mi? ı tilâf boldı.
35[36]
Bu dediki söz nedir kä: “Meni alab 42[44]
Vä ba ı Anı tutma istädilär, ama
edürsiz, vä tabmayasız, vä Men boldu ım bir kimsä A a el oymadı.
cay a siz kelâlmazsız”?» 43[45]
Pes ameld rlar ulu ım mlar a vä
[37]
So raki kündä, ya nı iydni ulu kü- Ferısılär ä dönib keldilär, vä anlar a dedilär
nindä sa durı keldi vä fery d edüb dedi kä: kä: «Anı ne üçün keltirmädü iz?»
«Eger bir kimsä susasa, Ma a kelsün vä iç- 44[46]
Ameld rlar cev b berdilär kä: «Her
sün. kez dam söylämi dägül Bu Ki i kibi».
36[38]
Her kim Ma a ım n (265) kedürsä, 45[47]
Ferısılär anlar a cev b berdilär kä:
yazu dediki kibi, “ arnından tiri suv ırma - «Siz da ı azmı mısız?
lar a urlar”». 46[48]
Serd rlardan ya Ferısılärdän A a bir
37[39]
Ama munı söylädi R a ında, kä kimsä ım n kedürmi mi?
A a ım n kedürgän alaca boldılar, zır kä 47[49]
Ama eri atnı bilmägän bu al lâ -
R -i l- udüs hen z berilmi dägül erdi, netlidir».
anı üçün kä sa hen z temcıd bolınmı dä- 48[50]
Nı dımes, anlarnı birisi, kä da ı
gül erdi. keçä üzrä A a barı kelgän kimsä erdi, anlar-
38[40]
Vä al dan besy r kimsälär bu a dedi kä: «Bizim eri atımız bir dam a
sözni çün e idüb dedilär kä: «Elbetdä, Ol üküm tü ürür mi, anı e idüb ıldu ın bil-
pey amberdir». mäzdän evvel?»
39[41]
ayrılar dedilär kä: «Budır ol Me- 49[51]
Cev b berüb A a dedilär kä: «Sen
sı ». Ama ba ı dedilär kä: «Mesı Celıldän Celıldän misin? Teftı ıl vä körüb dur, kä
çı ub kelür mi? Celıldän bir pey amber çı maz».
40[42]
Ey , Kit b demi dägül mi, kä Mesı 50[52]
Vä her kimsä öz üyinä ketdi.
(266) Sekizinçi fa ıl
[1]
Vä sa Zeyt n ta ına çı dı. 6[7]
Vä A a s ’ l edüb durdu larında öri
[2]
Vä ab da c mi ä yenä kirdi, vä durdı vä anlar a dedi kä: «Sizni içi izdä
hemä al A a keldilär. Vä oltırıb anlar a kim bı-gün h esä, a a ilgäri ta atsun».
ta lım berdi. 7[8]
Vä yenä özini meyil ılab zemın ä ya-
2[3]
Vä yazuçılar vä Ferısılär zin ame- zub durdı.
lindä tutılmı bir tun A a keltirdilär 3vä 8[9]
Vä munı e itdüklärindä albdän da ı
anı ortada oyab a n bolınıb bir bir çı dılar, artlardan ba -
[4]
A a dedilär kä: «Ey st d! bu tun he- lab e ırkilär äçä; vä sa yal ızça aldı vä
män i üstindä, (ya nı) zin fi ilindä tutıldı; ortada durmı tun.
4[5]
Tevr tda Musa unı day amel etkän- 9[10]
sa durı kelüb tundan ayrı kimsä
lärni ta bilän ta lama bizgä ferm n etdi. körmädükindän so ra a a: «Ey avrat! bu
Ama Sen ne deyäsin?» seni ayıblaganlar aydadır? – dedi. – Bir
[6]
Munı A a ımti n ılab dedilär, bir ki i seni ayıb astında keltirmi dägül mi?»
sebeb tabalar Anı ikâyetlämä ä. Ama sa 10[11]
Ol dedi kä: «Ya a ret! hıç bir kim-
Özini meyil ılab barma birlä zemın ä ya- sä». Pes sa a a dedi kä: «Hem men Sa a
zub durdı. üküm etmäm; bar vä da ı gün h etmä».
184
, . , 1666
11[12]
Yenä sa anlar a söyläb dedi kä: 24[25]
Anlar Ä a dedilär kä: «Sen kimsin?»
«Men n r-i ceh nım; Ma a t bi bol an sa anlar a aytdı: «Hemän Ol, kä Evveldän,
kimsä ara ılı da yürmäyä, lâkin n r-i sizgä dedim.
ay t anda bolur». 25[26]
Men sizni arafı ızdan besy r ner-
12[13]
Pes Ferısılär A a dedilär kä: «Sen sä demäli vä üküm (268) etmäliyim; ama
Özü ä eh det beräsin, eh deti r st Meni rs l etkän [etkäni] a dır, vä Andan
dägüldir». e itdükim nersälär bar, unlarnı ceh n a
(267) 13[14] sa cev b berüb anlar a aytdı söyläymin».
kä: «Eger Özimä eh det bersäm, eh detim 26[27]
Ata a ında anlar a söylädükin a -
r stdır, zır kä ne yerdän keldükimni vä ne lamadılar.
yer ä baraca ımnı bilämin, ama ne yerdän 27[28]
sa anlar a (yenä) aytdı kä: « bn-i n-
keldükimni vä ne yer ä baraca ımnı siz bil- sannı ref eylädüki iz va ıtda ( unda) bilür-
mäzsiz. siz, kä Ménim vä kä Özimdän hıç nersä söy-
14[15]
Siz et arafında üküm ılasız; Men lämäyim, ama Ata Ma a ta lım ıldu ına
hıç kimsä ä üküm etmäm. muv fı söyläymin.
15[16]
Ama eger üküm etsäm, yenä ük- 28[29]
Meni göndürgän Kimsä Menüm a-
mim r stdır, zır Men tenh dägülim, belkä rafımdadır; Ata Meni yal ız oymadı, zı-
Men vä Meni ırs l etkän Ata bar. r kä Men her d yım A a ma b l bol an
16[17]
Vä da ı eri atı ızda yazılmı dır, kä nersälärni ılamın».
iki damnı eh deti dürüstdir. 29[30]
Vä çün bu sözlärni söyläb, besy r
17[18]
Men birim, kä eh det berämin, vä kimsälär A a ım n kedürdilär.
Meni ırs l ıl an Ata Ma a eh det edür». 30[31]
Pes sa ol A a i an an Yah dılär ä
18[19]
Anlar A a dedilär kä: «Ata ne aytdı: «Eger Menüm kelâmımda alsa ız,
caydadır?». sa cev b berdi kä: «Hem Meni, a ı atda Menüm gerdlärim bolasız
hem Atamnı siz bilmäzsiz. Eger Meni bil- 31[32]
vä a nı bilürsiz, vä a sizni z d
dü iz [bildüki iz] esä, hem Atamnı bilür er- edür».
dü iz». 32[33]
A a cev b berdilär kä: «Biz nesl-i
19[20]
Bu sözlärni nä-yi azınä atına br hımiz vä her kez kimsä ä bendegı ılma-
söylädi, va tı kä c mi dä ta lım etdi, vä bir du . Neçük deyäsin kä: “ z d bolasız”?»
kimsä Anı tutmadı, zır kä va tı hen z kel- 33[34]
sa anlar a cev b berdi kä: «R st,
mägän erdi. r st sizgä deyämin, kä gün h i lägän kimsä
20[21]
sa yenä anlar a dedi kä: «Men gün h a bendädir.
kedüb baramın, vä siz Meni alab ılursız, 34[35]
Vä nädä bendä d yım almaz; o ıl
vä gün hları ızda ölürsiz. Men baraca ım d yım alur.
yer ä siz kelâlmazsız». 35[36]
Eger O ıl sizni z d eyläsä, elbetdä,
21[22]
Yah dılär aytdılar kä: «Ey , Özini z d bolursız.
d atil ılur mı? Zır dedi kä: “Men ba- 36[37]
aberd rım, kä nesl-i br hımsiz,
raca ım yer ä siz kelâlmazsız”». ama Meni öldürmägä istäysiz, zır kä Me-
22[23]
Anlar a dedi kä: «Siz a a ada ılar- nüm kelâmım üçün sizni albi izdä cay
dansız, Men fev nıdänim; siz bu ceh n- yo dır.
dansız, Men bu ceh ndan dägülim. 37[38]
Men Atamda kördükim nersälärni
[24]
Anı üçün sizgä dedim kä: “gün hları- söyläymin, vä siz sizni ata ızda kördü-
ızda ölürsiz”, – zır eger ım n kedürmäzsä- ki izni amel ılasız».
iz, kä ménim, gün hları ızda vef t edürsiz». 38[39]
Cev b berüb A a dedilär kä: «Ata-
185
., . , 1820
mız br hımdir». sa anlar a dedi kä: «Siz ama Atama izzet ılamın, vä siz Meni bı-
benı br hım esä iz, br hımni i lärin i lür izzet ılasız.
erdü iz. 49[50]
Men Menüm izzetimni alab et-
39[40]
Ama ekn n (269) Meni atil etmek mäm: alab ıl an vä üküm etkän bardır.
istäysiz, (ya nı) bir dam, kä ud dan e it- 50[51]
R st, r st sizgä deyämin: eger bir
dükim r stlı nı sizgä söylämi im. Munı b- kimsä Menüm kelâmımnı ıfı etsä, her kez
r hım etmädi. ölüm körmäz».
40[41]
Siz ata ıznı i lärin i läb durasız». 51[52]
Yah dılär A a dedilär kä: « lâ
Pes anlar A a aytdılar: «Biz zin lı dan do - bildük, kä ey nlısın. br hım vef t etdi,
mı dägüliz; bir Atamız bardır, kä ud y- vä (270) pey amberlär vef t etdilär, vä Sen
dır». deyäsin kä: “Eger bir kimsä Menüm sözim-
41[42]
sa anlar a dedi kä: «Eger ud sizni ıfı etsä, her kez ölmäz”.
ni Ata ız esä, Ma a dost bolur erdü iz, 52[53]
Ey , Sen babamız br hımdän ulu
zır kä Men ud ydan çı dım vä keldim; mısın, kä vef t etdi? Vä pey amberlär vef t
zır Özimdän kelmädim, lâkin Ol Meni ırs l etmi lärdir. Sen özi ni kim ılasın?»
etdi. 53[54]
sa cev b berdi kä: «Eger Men Özim-
42[43]
Söylädükimni ne üçün fehimlämäz- ni ulu lasam, ulu lı ım bir nersä dägüldir.
siz? Bu sebebdän, kä kelâmımnı e itmägä Meni izzet etkän Atadır, kä a ında deyä-
hlamayasız. siz, kä sizni Te ri izdir.
43[44]
Siz ata ız ey ndansız; vä ata ıznı 54[55]
Siz Anı bilmi dägülsiz, ama Men
ehvetlärin ılma istürsiz. Ol evveldän anı bilämin; vä eger desäm, kä Anı bilmi
dam öldürüçi erdi vä r stlı da durmadı, dägülim, pes sizni kibi dor etküçi bola-
zır kä anda r stlı yo erdi. Vä açan dor mın. Ama Anı bilämin hem kelâmın ıfı
söyläsä, öz nersälärindän söylür, zır dor ılamın.
etküçidir vä yalançilikni atasıdır. 55[56]
Ata ız br hım d etdi Menüm kü-
44[45]
Men r stlı nı söylädükim üçün Ma- nimni körmägä, hem kördi, hem va ıt-
a inanmazsız. çilik etdi».
45[46]
an ı ız gün h üçün Ma a a n 56[57]
Yah dılär A a aytdılar kä: «Sen elli
edür? Vä eger r stlı nı söyläsäm, Ma a ne ya ga yetmi dägülsin – vä br hımni kör-
sebebdän inanmazsız? dü mi?»
46[47]
ud dan bol an, kelâm-i ud ynı 57[58]
sa anlar a aytdı kä: «Kerçek, kerçek
e idür. Pes siz bu sebebdän e itmäzsiz, kä sizgä deyämin, kä br hım bolmazdan evvel
ud ydan dägülsiz». Men barım».
47[48]
Yah dılär cev b berüb A a aytdılar: 58[59]
Ol zam n ta lar kötärib aldılar A a
«Biz b demäyäviz mi, kä Sen bir S ma- atma a; ama sa Özini penh n etdi vä c -
ratlısın vä ey nlısın?» mi dän çı dı, anlarnı ortasından yürür
48[49]
sa cev b berdi, kä ey nım yo dır; ekän, vä olay ketdi.
To uzınçı fa ıl
[1]
Vä keçüb yüridü indä (ba ), anası b - 3
sa cev b berdi kä: «Hem bu ki i gün h
nından do an bir k r dam kördi. etmädi, hem v lid nı gün h etmädilär, ama
2
Vä agerdläri A a s ’ l edüb dedilär kä: olay boldı, kä kârlar-i ud y andan hir
«Rabbı! gün h ıl an kimdir: bu ki i mi ya (271) bolurlar.
v lid nı mı, kä k r bolıb do dı?» 4
Men Meni rs l etkänni i lärin i läsäm,
186
, . , 1666
v cib kün boldu ça; (zır ) keçä kelür, kä bir 19

pes anlar a s ’ l edüb dedilär kä: «Bu
kimsä i läyalmaz. mı sizni o lı ız, kä k r bolıb do dı, deyä-
5
Men düny da boldu ımça rav anı-yi siz? Alay bolsa, ânda neçük körür boldı?»
ceh nım». 20
V lid nı anlar a cev b berüb dedilär
6
Bu sözlärni söylädükindän so ra zemın- kä: «Hem bu bizim o lımızdır, hem közsiz
ä tükürdi, vä tükürikdän balçı etdi, vä bal- do du ın bilüriz;
çı nı k r bol annı közlärinä sürtdi, 21
ama neçä ânda körür boldu ın bilmäz-
7
vä a a dedi kä: «Bar, yuv Sıl kölin- miz hem közlärin kim açdu ın bilmäzmiz.
dä», – kä tercümä bolınsa, “göndürilmi ” Anı ya ı bar. A a s ’ l eylä . Öz özi üçün
demekdir. Pes bardı, vä usül etdi, vä keldi söyläsün».
körür ekän. 22
Validanı munı söylädilär Yah dılärdän
8
Pes anı o uları vä közsiz boldu ın or du ları üçün, zır kä Yah dılär ıttif
evvel körgänläri dedilär kä: «Bu oltırıb ti- etmi lär erdi, kä eger bir kimsä Ol Mesı
länçilik ıl an dägül mi?» erdükinä ı r r eyläsä, mecma dan ayrıla.
9
Ba dedilär kä: «Hem budır», – vä 23
Ol sebebdän v lid nı dedilär kä: «B -
ba ı dedilär kä: «A a o aydır», – ama özi li dir, a a s ’ l eylä ».
dedi kä: «Ménim». 24
Pes da ı közsiz bol an damnı ça ır-
10
Ol sebebdän a a dedilär kä: «Közläri dılar vä a a dedilär kä: «Mecidni ud a
neçük açıldılar?» ber; (zır ) biz bilüriz, kä Bu dam gün h-
11
Ol cev b berüb dedi kä: « sa-yi n m kârdır».
bir dam balçı etdi, vä közlärimä sürtdi, vä 25
Ol cev b berüb dedi kä: «Gün hkâr
ma a dedi kä: “Bar Sıl kölinä vä usül bolsa, bilmäm; bir nersäni bilämin, kä k r
ıl”. Pes barub yuvdım vä körür boldım». erdim, ama ekn n körämin».
12
Pes a a dedilär: « andadır ol dam?» 26
A a yenä dedilär kä: «Sa a ne etdi?
Ol dedi kä: «Bilmäm». Közläri ni neçük açdı?»
13
lgäri va ıtda k r bol an damnı Ferı- 27
Anlar a cev b berdi kä: « imdi sizgä
sılär ä keltirdilär. aytdım, vä e itmädü iz. Ne üçün yenä
14
Vä sebt küni erdi sa balçı ılab köz- e itmek istäysiz? Siz da ı Anı gerdläri
lärin açdu ı zam nda. bolma a istür misiz?»
15
Ol sebebdän da ı Ferısılär a a neçük 28
Munı üçün a a sökdilär vä dedilär
körür boldu ın yenä s ’ l etdilär. Ol anlar a kä: «Anı gerdi sensin, ama biz Musanı
aytdı: «Közlärimä balçı sürtdi, vä usül et- gerdläriyiz.
dim, vä körämin». 29
Biz bilüriz, kä ud Musa a söylädi;
16
Ferısılärdän ba ı dedilär kä: «Bu ki i (273) ama Bu ne caydan erdükin bilmäziz».
ud y c nibindän dägüldir, zır kä sebtni 30
dam cev b berüb anlar a aytdı kä:
ıfı etmäz». Ba dedilär kä: «Gün hkâr «Ya munda bir acebdir, kä andan erdükin
dam neçä dırdır munı day mu ciz t et- bilmäzsiz, vä da ı menüm közlärimni aç-
mägä?» Vä aralarında bir ı tilâf boldı. mı dır.
17
Yenä (272) közsiz ä dedilär kä: «Sen 31
Ama bilüriz, kä ud gün hkârlar e it-
ne deyäsin Anı a ında közläri ni açdu ı mäz; ama eger bir kimsä ud perest esä vä
üçün?» Ol dedi kä: «Pey amberdir». ır detin etsä, anı e idür.
18
Ama Yah dılär anı közsiz do du ına 32
Düny ıbtid sından e idilmi dägül
vä yenä körür boldu ına i anmadılar a aça, erdi, kä bir kimsä közsiz do mı nı köz-
kä közsizni v lid nın ça ırdılar; lärin açdı.
187
., . , 1820
33
Pes eger Bu Ki i ud arafından bol- 38
Ol dedi kä: «Ya Rabb! inandım», – vä
mazsa, hıç bir nersä ılalmaz erdi». A a perest etdi.
34
A a cev b berüb dedilär kä: «Sen b l- 39
sa dedi kä: «Men a üçün bu ceh n-
tam m gün hda do du , pes bizgä ta lım a keldim, kä körmägänlär körsünlär vä kä
berür misin?» Vä anı çı arub bra dılar. körgänlär k r bolsunlar».
35
sa anı çı arub bra du ların e itdi vä 40
Vä a ında dur an Ferısılärdän ba ı
anı tavub a a dedi kä: « bn-i ud y a i a- bu nersälärni e itdilär vä A a dedilär kä:
nur mısın?» «Biz k rlär miyiz?»
36
Ol cev b berüb dedi kä: «Rabbı! kim- 41
sa anlar a dedi kä: «Eger közsiz
dir, kä A a inanayın?» esä iz, bı-gün h bolur erdü iz; ama lâ
37
sa a a dedi kä: «Hem Anı kördü , hem deyäsiz kä: “Körüriz”, – pes gün hı ız
Oldır, kä seni birlä söyläb dura». b ıdir».
(274) Onınçı fa ıl
[1]
«R st, r st sizgä deyämin, kä oy ma- 9[11]
b ob n – Ménim: b ob n
allinä apudan kirmägän, belkä ayrı yer- oylar üçün c nın berür.
dän yu aru çı an kimsä o rudır vä ara - [12]
Ama yal a tutıl an vä ob n bolma-
çıdır; an, kä oylar anı ki dägüldir, gürgni kelür
[2]
ama apudan kirgän oylarnı kütüçi- ekän körüb, oylarnı terk ılab açur; vä
sidir. gürg oylarnı apur vä anlarnı perı n edür.
2[3]
A a apuçı açur, vä oylar v zın e i- 10[13]
Yal a tutıl an açur, zır kä yal a
dürlär, vä öz oyların ısim birlä o ur vä an- tutılmı dır vä oylardan fikir etmäz.
larnı tı a iletür. 10[14]
b ob n – Ménim; özimkilärni bi-
3[4]
Vä öz oyların tı a çı ardu larında lämin, vä özimkilär ä bilinmi im.
anlarnı aldında yürür, vä oyları anı ar- 12[15]
Ata Meni neçä bildi esä, (275) Men
tunça yürürlär, zır kä v zın bilürlär. da ı Atanı ol ısım üzrä bilämin; vä oylar
4[5]
Bir ayrını artunça yürimäyälär, ama üçün c nımnı oyayın.
andan açurlar, zır kä ayrılarnı v zın 13[16]
Vä ayrı oylarım bardır, kä bu o-
bilmäzlär». yınlı dan dägüldir, anlarnı da ı keltirsäm
5[6]
sa anlar a bu masal söylädi; ama an- keräk: vä v zımnı e idürlär, vä bir oyınlı
lar a söylädiki nersälärni bilmädilär. vä bir ob n bolur.
6[7]
sa anlar a yenä aytdı: «R st, r st siz- 14[17]
Anı üçün Atam Ma a dostdır, zır
gä deyämin, kä oylarnı apusı Ménim. kä c nımnı oyamın, kä anı yenä alayın.
[8]
Vä ne adar Mendän ilgäri kelgänlär 15[18]
Bir kimsä anı Mendän almaz, ama
bar esä, hemäsi o rular vä ara çılardır; Öz ı tiy rımdan anı oyamın. Anı oyma a
ama oylar anlar a dä lämädilär. ı tiy rım bardır vä anı alma a ı tiy rım
7[9]
apu – Ménim: Mendän bir kimsä bardır. Bu ı tiy rnı Atamdan aldım».
içerü kirsä, nec t bola, vä tı a çı a, vä içe- 16[19]
Pes bu sözlär üçün Yah dılärni ara-
rü kirä, vä otlı tabur. sında yenä ı tilâf çı dı.
8[10]
O ru o rulı , vä atil etmek, vä helâk 17[20]
Vä anlardan besy r kimsälär dedilär
ılma dan ayrı a kelmäz. Men keldim, kä kä: «Anda dıv bardır, vä div nä; Anı ne
ay tlı bolalar, vä da ı, kä artu ra ça taba- üçün e idüb durasız?»
lar. 18[21]
ayrılar dedilär kä: «Bu div nä bol-
188
, . , 1666
annı sözläri dägüldir; y , dıv k rlärni 30[33]

Yah dılär a a cev b berüb dedilär
közlärin açma a dır mı?» kä: « b kâr üçün Sa a ta atmazız, ama
19[22]
Vä (va tı) Ta dıs iydi Yer alımdä küfür üçün vä Sen dam ekän Özü ni ud
boldı, vä ı erdi. etdüki üçün».
20[23]
Vä sa c mi dä kezüb yüridi Süley- 31[34]
sa anlar a cev b berdi kä: « eri atı-
m nnı rev ında. ızda bulay yazılmı dägül midir: “Dedim,
21[24]
Pes Yah dılär e r fına kelüb A a de- kä te rilärsiz”.
dilär kä: «Neçä zam n a degin ay lımız- 32[35]
Eger anlar a “te rilär” dedi esä, kä
a übhä keltiräsin? Eger Mesı esä , bizgä anlar a kelâm-i ud y keldi, hem yazu na-
rav an söylä». ı bolmaz, –
22[25]
sa anlar a cev b berdi kä: «Sizgä [36]
Ata ta dıs etdiki vä ceh n a ırs l ıl-
aytdım, vä i anmadu ız; Atamnı ısmindä dıkı Kimsäni a ında deyär misiz kä:
ıldu ım i lär bar, anlar Mendän eh det “küfür söylürsin” “ bn-i ud yım” dedikim
berürlär. üçün?
23[26]
Ama siz ım n kedürmäzsiz, zır kä 33[37]
Eger Atamnı i lärin etmäzsäm, Ma-
Menüm oylarımdan dägülsiz, ya nı sizgä a i anma ;
dedikimä körä. [38]
ama eger etsäm, Ma a ım n kedür-
24[27]
Menüm oylarım v zımnı e idürlär, mäzsä iz, i lärgä i anu , kä biläsiz, vä
vä Men anlarnı bilämin, vä Menüm artumça ım n kedüräsiz, kä Ata Mendädir vä Men
yürürlär. Andayım».
25[28]
Vä anlar a ebedı ay t berämin, 34[39]
Pes Anı tutma yenä istädilär; ama
vä her kez helâk bolmayalar; vä bir kimsä anlarnı elindän çı dı,
anlarnı Menüm elimdän çı aralmaz. 35[40]
vä yenä Ordan suvı arı ya asına bar-
26[29]
Anlarnı Ma a bergän Atam cüm- dı, ya nı Ya ya evvel usül etdiki cay a, vä
lädän ulu dır; vä bir kimsä anlarnı (276) anda aldı.
Atamnı elindän çı arma a tuv n dägüldir. 36[41]
Vä besy r kimsälär a ına kelüb
27[30]
Men vä Ata birdir». dedilär kä: «Ya ya d hıç alâmet etmädi,
28[31]
Pes Yah dılär yenä ta lar kötärib al- ama Ya ya Munı a ında her ne demi
dılar A a atma üçün. esä, hemäsi r st erdi».
29[32]
sa anlar a cev b berdi kä: «Besy r 37[42]
Vä ol cayda besy r kimsälär A a
b kârlar Atamdan sizgä körsätdim; ol kâr- ım n kedürdilär.
larnı an ısı üçün Ma a ta atursız?»
(277) On birinçi fa ıl
[1]
Vä bir La zar-i n m dam, kä Beyt an- «Bu renc li ölüm ä de in bolmaz, belkä
y dan erdi, ya nı Meryemni vä ız arında- celâl-i ud y üçün, kä sebebindän bn-i
ı Mar nı ehirci äzindän, vä rencı erdi. ud y ulu lana».
2
Ol Meryem erdi, kä ud vend ä ı ır 5
Vä sa Mar nı, vä ız arında ın, vä
sürtdi vä aya ların saçı birlä sıladı, kä er a- La zarnı sevdi.
rında ı La zar sır av erdi. 6
Pes çün e idüb, kä rencı erdi, durdu ı
3
Pes ız arında ları A a göndürib dedi- cayda da ı iki kün aldı.
lär kä: «Rabbı! ba , Sen a a dost boldu ı 7
Ba dehu gerdlär ä aytdı: «Yenä Yah -
kimsä rencıdir». dıyet ä baralı ».
4
Vä sa munı e itdükindän so ra dedi kä: 8
gerdlär a a dedilär kä: «Rabbı! lâ
189
., . , 1820
Yah dılär Sa a ta urma hladılar, vä ye- 25

sa a a dedi kä: « ıy met vä ay t –
nä ol yer ä barur mısın?» Ménim; Ma a ım n kedürgän kimsä, vef t
9
sa cev b berdi kä: «Kündüzdä on iki etsä, yenä tirilür.
s at yo mıdır? Eger bir kimsä kündüzdä 26
Vä her kim tiri bolıb Ma a i ansa, her
yürür esä, (aya ı) aymaz, zır bu düny nı kez ölmäyä. Mu a i anur mısın?»
n rın körür; 27
A a dedi kä: «Belli, ya a ret! inana-
10
ama eger bir kimsä keçä va ıtda yürür mın, kä Sen Mesı sin, bn-i llah, kä ce-
esä, (aya ı) ayur, zır kä anda rav anı h n a kelecek degän Kimsä erdi».
yo dır». 28
Munı dedükindän so ra ketdi vä ız
11
Bu nersälärni söylädi, ba dehu anlar a arında ı Meryemni ma fıçä ça ırdı, a a
aytdı kä: «Dostımız La zar b edür, ama deyär ekän: « st d kelmi dir vä seni o ub
men barayın, kä bdan anı uyandırayın». dura».
12
gerdläri dedilär kä: «Rabbı, b 29
Pes munı e idüb tez durdı vä A a keldi.
edürsä, if bolur». 30
Vä sa ehirci äz ä hen z kelmägän
13
sa d ölümi a ında söylädi, ama erdi, lâkin Mar A a uçuru keldiki yerdä
anlar ıy s etdilär, kä b r atlı ı üçün erdi.
söylädi. (279) 31Pes nä içindä birgäçä bolıb a a
14
Ol va ıt sa anlar a rav an aytdı kä: tesellı etkän Yah dılär, Meryem tizläk birlä
«La zar vef t etmi dir; durub çı du ın körüb, artuna ketdilär, deyär
15
vä sizni üçün (278) anda bolmadu ım- ekän, kä gûrgä barur anda yı lama a.
dan ım, kä i anasız; ne bolsa, a a ba- 32
Pes Meryem, sa boldu ı cay a kelüb
ralı ». vä Anı körüb, aya larına tü di, A a deyär
16
Vä m , kä ısmi Dıdımos erdi, hem ekän: «Rabbı! eger Sen munda bol anı
gerdlärinä dedi kä: «Biz da ı baralı , t esä, arında ım vef t etmäz erdi».
Anı birlä vef t edäviz». 33
sa, anı yı lur ekän körüb vä birgäçä
17
Pes sa kelüb anı lâ dört küngä de in kelmi Yah dılär da ı yı lur ekän körüb,
gûr içindä yatmı tabdı. c nda ah etdi vä mu arib boldı
18
Vä Beyt any Yer alım ä arıb erdi, 34
vä dedi kä: «Anı ne yer ä oydu ız?»
ya nı andan on be alat adar yol erdi; A a dedilär kä: «Rabbı! kelüb kör».
19
vä Yah dılärdän besy r kimsälär Mar- 35
sa yı ladı.
a vä Meryem ä keldilär, t anlarnı a- 36
mdi Yah dılär dedilär kä: «Ba , anı
rında ı üçün anlar a tesellı edälär. neçä süydi».
20
Pes Mar , sa kelür ekän çün e idüb, 37
Ba dedilär kä: «Bu dam, kä
anı uçurusına çı dı; ama Meryem nädä k rlärni közlärin açdı, tuv n dägül mi erdi
oltırıb aldı. i lämägä, kä bu ki i ölmäyä erdi?»
21
Pes Mar sa a dedi kä: «Rabbı! eger [38]
sa özindä yenä ah ılab gûr a eri di.
Sen munda bol anı esä, arında ım vef t Vä yer ma ra erdi, vä üstindä ta yatdı.
etmäz erdi. 38[39]
sa dedi kä: «Ta nı avdurıb alu ».
22
Ama aberd rım, kä d imdi her ne Mar , vef t etkänni ız arında ı, a a
ud dan istäsä , ud Sa a berür». dedi: «Ya ud vend! lâ murd r o usı
23
sa a a dedi kä: « arında ı yenä du- bardır; zır kä vef t etdükdän dörtinçi kün-
rur». dir».
24
Mar A a dedi kä: «Bilämin, kä durur 39[40]
sa a a aytdı: «Sa a demädim mi, kä
ıy metdä, ret künindä».
190
, . , 1666
eger ım n kedürsä , celâl-i ud ynı körür- ol yılda ba ım m erdi, anlar a aytdı: «Siz
sin?» hıç bir nersä bilmäzsiz
40[41]
Pes ta nı ölgän yatdu ı yerdän aldı- [50]
hem fikir etmäzsiz, kä bizgä v cibdir,
lar, vä sa b lâ a ba ub dedi kä: «Ey Ata! eger bir dam al üçün ölsä, kä tam m üm-
Sa a ükür ılamın Meni e itdüki üçün. met da ı helâk bolmaya».
41[42]
Vä bildim, kä Meni her zam n 49[51]
Munı d özindän söylämädi, ama ol
e idürsin; ama ır dur an al üçün yılda ba ım m ekän pey amberli etdi, kä
aytdım, kä Meni ırs l etdüki ä inanalar». sa ol avım üçün ölmek keräk erdi,
42[43]
Bu sözlärni dedükdän so ra bir ulu 50[52]
vä yal ız ol avım üçün dägül, lâkin
v z birlä ça ırdı: «La zar! çı ub kel!» – Te rini perı n bolınmı o ılların birgä
dedi. cem etmek üçün.
43[44]
Vä ölüb yat an (La zar) (280) çı dı, 51[53]
Pes ol kündä mu veret etdilär Anı
aya ları vä elläri kefın birlen ba lanmı atil etmek üçün.
ekän, vä yüzinä bir destm l sarılmı erdi. 52[54]
Ol sebebdän sa andan so ra Yah -
sa anlar a dedi kä: «Anı çe ib yebärü ». dılärni içindä kârâ yürimädi, lâkin andan
44[45]
Vä Meryem ä kelgän Yah dılärdän çı ub de t ä arıb bol an cay a Efrayim-i
köb kimsälär sa ıldıkı amellärin körüb n m ehir ä ketdi vä anda gerdläri birlä
A a ım n kedürdilär. tava f etdi.
45[46]
Ama anlardan ba ı kimsälär Ferısı- 53[55]
Vä Yah dı Fı ı iydi arıb erdi, vä
lär ä bardılar vä sa ıldıkı nersälärni anlar- besy r kimsälär Fı ı dan ilgäri ol caydan
a bey n etdilär. yu aru bardılar, (ya nı) Yer alım ä, özlär-
36[47]
Pes ulu ım mlar vä Ferısılär bir ni p k etmägä.
div n cem etdilär vä dedilär kä: « y , ne 54[56]
Vä say’ı (281) izlädilär, vä, c mi
ılab duravız? Zır kä Bu dam köb mu - içindä durur ekän, bir biri birlä söylä ib
ciz t amel edüb dura. durdılar kä: «Ne fehim ılasız? y , deyär
47[48]
Eger anı alay oysa , hemä al A a misiz, kä bu iyd ä kelmäyä?»
inanalar, vä R mılär kelüb mekânımıznı vä 55[57]
Hem ulu ım mlar, hem Ferısılär bir
ümmetimizni alurlar». emir bermi lär erdi, kä eger bir kimsä Anı
48[49]
Vä ay f -yi n m anlarnı birisi, kä ne cayda erdükin bilür esä, Anı körsätsün, t
kä Anı tutalar.
On ikinçi fa ıl
[1]
Pes sa Fı ı iydindän altı kün ev- Yah d s ary ıbn-i Sim n, kä Anı da ı
vel Beyt any a keldi, ya nı ölmi bol an teslım ılaca degän kimsä erdi, dedi kä:
La zar boldu ı cay a, kä mürdeg ndan anı 5
«Bu ı ır üç yüz din r üçün satılıb fa r-
tiriltmi erdi. lar a ne üçün berilmädi?»
2
Vä ol cayda A a bir m a mın ır [6]
Ama munı demädi fa rlardan fikirli
etdilär, vä Mar ıdmet etdi, vä La zar boldu ından, ama ol sebebdän, kä o rı erdi.
birgäçä oltır anlarnı birisi erdi. Vä kısä özindä erdi, vä içindä oyılmı ner-
3
Pes Meryem bir ra l adar bek ıy- sälärni kötärdi.
metli nard ı ırı alub sanı aya larına ya dı 6[7]
sa dedi kä: «Anı oy; Men defin bo-
vä öz çaçı birlen aya ların sıladı; vä nä ol laca ım kün üçün anı sa ladı.
ı ırnı b yı birlä meml boldı. 7[8]
Zır kä her zam nda fa rlar siznü
4
Ol zam n gerdlärini birisi, ya nı
191
., . , 1820
birlä ırdır, ama Men her zam nda sizdä 22[24]

R st, r st sizgä deyämin, kä eger
dägülim». bo day d näsi zemın ä tü üb ölmäzsä, yal-
8[9]
Pes Yah dılärdän besy r al ol cayda ızça alur; ama ölsä, köb yemi ketürib
erdükin bildilär, ama sa sebebindän anca berür.
kelmädilär, lâkin emv tdan dur uzdu ı 23[25]
Öz c nına dost bol an kimsä anı
La zarnı (282) körmägä keldilär. yo lur; vä bu ceh nda öz c nına bu etkän
9[10]
Ama ulu ım mlar mu veret etdilär, kimsä anı ebedı ay t a de in nec t ılur.
kä La zarnı da ı öldürälär, 24[26]
Eger bir ki i Ma a ıdmet ılursa,
10[11]
zır kä anı sebebindän Yah dılärdän Ma a t bi bolsun; vä Men ne cayda esäm,
köb kimsälär barub sa a ım n kedürdilär. ıdmetkârım da ı anda bolur. Eger Ma a
11[12]
Vä ertäki kündä iyd ä kelgän köb bir ki i ıdmet etsä, Ata a a izzet ılur.
al , sa Yer alım ä kelecekin çün e idüb, 25[27]
Ekn n c nım mu arib boldı; vä ne
[13]
urma a açlar buda ların aldılar, vä deyäyin? Ey Ata! bu s atdan Meni alâ
Anı uçurusına barma a çı dılar, vä fery d ıl! Ama munı üçün bu s at a keldim.
etdilär kä: «H ann ! Müb rekdir Rabbni [28]
Ey Ata! ısmi ni ulu la». 26Ol zam nda
ısmindä Kelgän, P d h-i sr yıl!» sm ndan bir v z çı dı, deyär ekän
12[14]
Vä sa ya e äkni tavub anı üstindä kä: «Hem Anı ulu ladım, hem Anı yenä
oltırdı, netäkim yazılmı dır ulu layın».
13[15]
kä: « or ma, ey ehy n ızı! ba , 27[29]
arıb durub munı e itkän al
P d hı kelür, bir e äk ulannı üstindä dedilär kä: «Kök gürildi». ayrılar dedilär
oltırur ekän». kä: «A a bir feri tä söylädi».
14[16]
Evveldä gerdläri bu nersälärni fe- 28[30]
sa cev b berüb dedi kä: «Bu v z
himlämädilär, ama sa celâllandu ı zam nda Menüm üçün kelmädi, lâkin sizni üçün.
y d tutdılar, kä bu nersälär Anı a ında 29[31]
Ekn n bu ceh nnı ükmi bar; ek-
yazılmı lar erdi, hem munlarnı A a etmi lär n n ba -i ceh n tı a bra ılur.
erdi. 30[32]
Vä Men zemındän ref bolınsam,
15[17]
Pes Anı birlä birgäçä bol an al Özimä hemä dam çekäyin».
eh det berdi, kä gûrdan La zarnı ça ırdı 31[33]
Bu sözni söylädi, i ret berür ekän,
vä kä anı emv tdan tiriltdi. ne ölüm birlen ölecek erdi.
16[18]
Munı üçün al uçurusına çı dılar, 32[34]
al A a cev b berdi kä: «Biz Tev-
zır kä bu mu cizäni ıldu ın e itdilär. r tdan e itdük, kä Mesı d yım ala; vä Sen
17[19]
Vä Ferısılär özlärini içindä dedilär neçük deyäsin, kä bn-i nsan ref bolınsa
kä: «Körür misiz, kä hıç fayda etmäzsiz. keräk? Bu bn-i nsan kimdir?»
Körü , düny Anı artunça ketdi». 33[35]
sa anlar a dedi kä: «Bir alıl müd-
18[20]
Vä iyddä perest etmägä yu aru kel- det äçä n r sizni birlä bar; pes n rı ız
gänlärdän ba ı Y n nı bar erdi. boldu ça yüri iz, kä ara ılı üsti iz ä
19[21]
Munlar Celıl Beyt ayd sından çı - kelmäyä, zır kä ara ılı da yüri än kimsä
an Fılıbos a eri dilär vä andan s ’ l ılab ne yer ä baraca ın bilmäz.
dedilär kä: «Ey a a! biz say’ı körmek is- (284) 34[36]Rav anı sizdä boldu ça rav a-
tärüz». nı ä i anu , kä ebn -yi n r bolasız». 35 sa
20[22]
Fılıbos keldi vä Andräos a aytdı; vä bu sözlärni söylädi, vä ketdi, vä Özüni
yenä Andräos vä Fılıbos sa a aytdılar. penh n etdi.
21[23]
sa anlar a cev b berüb dedi kä: «S - 36[37]
Ama anlarnı a ında bu adar mu -
at keldi, kä bn-i nsan (283) celâlli bola. cizälär ıldıkı üçün yenä A a i anmadılar,
192
, . , 1666
[38]
t kä E a y pey amber dediki söz 42[45]
Meni körgän Meni rs l etkänni
tam m bola, kä (budır): «Ya ud y! aberi- körür.
miz ä kim i andı? Vä el-i ud vend kimgä 43[46]
Men düny a n r bolıb keldim, kä
hir bolındı?» her kim Ma a ım n kedürmi esä, ara ı-
37[39]
Munı üçün i analmadılar, zır kä lı da almaya.
E a y yenä aytdı: 44[47]
Vä eger bir ki i Menüm sözlärimni
[40]
«Közlärin k r etmi dir vä anlarnı e itsä vä ım n kedürmäsä, Men a a üküm
albin at ılmı dır, kä közläri birlä kör- etmäzim, zır kä ceh n ehlinä üküm et-
mäsünlär, vä albi birlen a lamasunlar, vä mägä kelmädim, lâkin ceh n ehlin nec t
ruc etmäsünlär, vä Men anlarnı if ıl- etmägä.
mayım». 45[48]
Meni redd ılab sözlärimni ab l
38[41]
Bu nersälärni E a y söylädi celâle- ılma an kimsä – a a üküm etkän bardır,
tin kördiki vä a ında söylädiki va ıtda. ya nı Men söylädükim kelâm a a üküm
39[42]
Ne bolsa, serd rlardan besy r kimsä- edür ret künindä.
lär da ı A a ım n kedürdilär; ama Ferısılär 46[49]
Zır kä Men özimdän söylämädim,
sebebindän ı r r ılmadılar, kä mesciddän lâkin Meni (285) ırs l etkän Atadır, kä ne
bra ılmayalar, demek vä ne söylämek v cib deb Ma a fer-
40[43]
zır kä damlarnı izzetin ud ydan m n etdi.
kelgän izzetdän ziy dä süydilär. 47[50]
Vä Men aberd rım, kä anı ferm nı
41[44]
sa fery d ılab dedi kä: «Ma a ım n ebedı ay tdır. Pes her ne söyläsäm, Ata
kedürgän kimsä Ma a ım n kedürmäz, lâkin Ma a neçä demi esä, a a muv fı tekel-
Meni rs l etkän ä ım n kedürür. lüm ılamın».
On üçinçi fa ıl
[1]
Vä Fı ı iydindän ilgäri sa, bu ceh n- 7
sa cev b berüb a a dedi kä: « ıldu ımnı
dan Ata a ayrılaca ı s at keldükin bilüb, ânda bilmäzsin, ama so ra bilürsin».
ceh ndaki larına dost bolmı ekän, (ta- 8
Pe ros A a dedi kä: «Menüm aya larım-
m m) so aça dost boldı. nı her kez yuvmayasın». sa a a cev b berdi
2
Pes m a mı boldu da, ey n Ya- kä: «Eger seni yuvmasam, seni na ıbi
h d s ary ıbn-i Sim nnı albinä A a Mendä yo dır».
ıy net etmägä lâ (vesvas) bra mı ekän, 9
Sim n Pe ros A a dedi kä: «Rabbı!
3
sa, Ata Anı ellärinä hemä nersälär- yal ız aya larımnı dägül, lâkin da ı ellä-
ni teslım etdükin, vä (da ı) Özi ud dan rimni vä ba ımnı (yuv)».
keldükin, vä yenä ud a bardu ın bilüb, 10
sa a a dedi kä: «Yuvınmı kimsäni
[4]
m a mından durdı, 4vä Öz kiyi- (286) aya larından ayrı yuvma v cib dä-
min bir araf a oydı, vä bir destm l alub güldir, ama tam m p kdir; vä siz p ksiz,
Özini f ladı. ama hemä iz dägül».
5
Ba dehu bir tas a suv oydı vä gerd- 11
Zır kä Anı teslım ılaca kimsäni bil-
lärni aya ların yuvma a vä özindä f la- di, anı üçün dedi kä: «Hemä iz p k dägül-
du ı destm lı birlä sılamaga ba ladı. siz».
6
Pes Sim n Pe ros a keldi, vä Pe ros 12
Pes anlarnı aya larnı yuvub vä Öz c -
A a aytdı: «Rabbı! menüm aya larımnı yu- mälärin yenä alub oltırdu ında anlar a dedi
vur mısın?» kä: «Sizgä ıldu ımnı fehimlädü iz mi?»
193
., . , 1820
13
Ma a st d vä Cen b deyäsiz, hem 27
Vä lo madan so ra ey n a a kirdi.
b deyäsiz, zır kä olayım. Pes sa a a dedi kä: « ılaca ı nı tez ıl».
14
Pes eger Men, Cen b vä st d ekän, 28
Ama oltır anlardan hıç bir kimsä munı
sizni aya ları ıznı usül etdim esä, hem a a ne üçün söylädükin bilmädi.
siz da ı bir biri izni aya ların usül etsä- 29
Zır ba ı ıy s etdilär, kä kısä Yah d -
iz keräk. da boldu ı üçün: “Bizgä iyd üçün mu t c
15
Zır kä sizgä bir nüm nä berdim, kä bol an nersälärni satıb al”, – deb sa buyur-
Men sizgä ıldu ım kibi olay ılasız. mı erdi ya, kä fu ar ’ a nersä bersün, de-
16
R st, r st sizgä deyämin, kä bendä a a- mi erdi.
sından a ım dägüldir, hem resûl anı ırs l 30
Pes lo ma alub fı l- l çı dı; vä dün
etkändän a ım dägüldir. erdi.
17
Eger bu nersälärni bilsä iz, lsız, 31
Vä çün çı anda sa dedi kä: «Ekn n
eger anlarnı ılursa ız. bn-i nsan mecidli boldı, hem ud anda
18
Hemä iz üçün söylämäm; ı tiy r ıl- mecidli boldı.
du ım kimsälärni bilämin. Ama Kit b ta- 32
Eger ud Anda mecidli boldı esä,
m m bolsa keräk, kä deyä: “Menüm birlä ud da ı Anı Özindä mecidli ılur, hem
n n yegän kimsä ökçäsin ar uma ref etdi”. Anı tez mecidli ılur.
19
lâ sizgä deyämin, v ı bolmazdan 33
Ey ıfıllar! bir kem müddet ä de in
evvel, kä v i boldu da i anasız, kä Ménim. da ı sizni birlä ırım. Meni ararsız, vä,
20
Kerçek, kerçek sizgä deyämin, kä Men Yah dılär ä neçä demi esäm kä: “Bara-
göndürecekim kimsäni ab l etkän Meni ca ım cay a siz kelmäzsiz”, – olay ânda
ab l edür, vä Meni ab l etkän Meni rs l da ı sizgä deyämin.
etkänni ab l ılur». 34
Sizgä bir ya ı üküm berämin, kä bir
21
sa bulay söylädükdän so ra c nda biri iz ä dost bolasız; Men sizgä neçä dost
mu arib boldı, vä eh det berdi, vä dedi kä: bolmı esäm, Ma a körä da ı bir biri iz ä
«R st, r st sizgä deyämin, kä biri iz Ma a dost bolu .
ıy net edür». 35
Munı birlä hemä al bilür, kä siz
22
Ol va ıt gerdlär bir birinä na ar etdi- Menüm gerdlärimsiz, eger bir biri iz ä
lär, söylädiki kimsädän übhäli bolmı ekän. dost bolsa ız».
23
gerdlärni , (ya nı) sa sevdiki birisi 36
Sim n Pe ros A a dedi kä: «Rabbı! ne
sanı (287) oynında tayanmı yatur erdi. cay a barursın?» sa a a (288) cev b berdi
24
Pes Sim n Pe ros a a i ret etdi, kä kä: «Baraca ım cay a ekn n sen artumça
a ında söylädiki kimsä kim erdükin A a kelâlmazsın, ama so ra artumça kelürsin».
sora. 37
Pe ros A a dedi kä: « lâ artu ça ne
25
Pes ol sanı köksindä tayanmı ( - üçün baralmam? C nımnı Seni üçün o-
gerd) A a dedi kä: «Rabbı! kimdir?» yayın».
26
sa cev b berdi kä: «Men lo ma batu- 38
sa a a cev b berdi kä: «C nı nı
rıb a a berecekim kimsä hemän oldır», Menüm üçün oyur mısın? Kerçek, kerçek
– pes lo ma batıtub Yah d s ary ıbn-i sa a deyämin, kä or s ma lamaya sen
Sim n a berdi. Ma a üç kerä ınkâr ılma ança».
«Kö ili iz mu arib bolmasun; ud -
[1]
Menüm Atamnı üyindä duraca caylar
2
a ım n kedüräsiz, Ma a da ı ım n kedürü . köbdir. Eger yo esä, sizgä demi erdim:
194
, . , 1666
Men çün baramın, sizni üçün bir ma m bir ayrı Tesellı bergüçi berür, kä sizdä d -
ır etmägä. yım b ı bola,
3
Vä eger barsam, vä sizni üçün bir ma- 17
(ya nı) R -i r stı, kä ceh n Anı ab l
m ır eyläsäm, hem yenä keläyin vä etalmaz, zır kä Anı körmäz hem bilmäz;
sizni Özimä alayın, kä Men boldu ım cayda ama siz Anı bilürsiz, zır sizdä alur vä
siz da ı bolasız. içi izdä bolur.
4
Vä ne cay a baraca ımnı bilürsiz, hem 18
Men sizni yetim oymam; sizgä (yenä)
yolnı bilürsiz». keläyin.
5
m A a aytdı kä: «Rabbı! baraca ı 19
Da ı bir kem müddetdän, vä ceh n Me-
yerni bilmäyiz, pes yolnı bilmägä neçük ni körmäz; ama siz Meni körürsiz, Men tiri
dırız?» boldu ım sebebdän siz da ı tiri bolasız.
6
sa a a dedi kä: «Men hem yol, hem 20
Ol kündä bilürsiz, kä Men Atadayım,
a , hem ay tım; hıç bir kimsä Ata a vä siz Mendä, vä Men sizdä.
kelmäz, Mendän kelmäz esä. 21
Ol kimsä, kä Menüm ükümlärimni
7
Eger Meni bilmi esä iz, hem Atamnı anda bar ekän vä anlarnı ıfı edür ekän,
da ı bilür erdü iz. Vä ba dehu Anı bilürsiz Ma a dost bol an oldır; vä her kim Ma a
vä Anı kördü iz. dost esä, Menüm Atam a a dost bolınur, vä
8
Fılıbos A a aytdı kä: «Ey A a! Atanı Men a a dost bolayın vä Özimni a a hir
bizgä körsät, vä bizgä yetür». ılayın».
[9]
sa a a dedi kä: «Bu adar müddet sizdä 22
Yah d A a aytdı, s ary dägül: «Ey
boldım, vä da ı Meni bilmädü mi, Fılıbos? a ret! neçä (deyäsin), kä Özü ni bizgä
Meni körgän kimsä hem Atanı körmi dir. hir ılursın, vä da ı ceh n a dägül?»
Alay bolsa, neçük deyäsin: “Atanı bizgä (290) 23 sa cev b berüb a a dedi kä:
(289) körsät”? «Eger bir kimsä Ma a dost esä, Menüm
10
nanmaz mısın, kä Men Atadanım vä kelâmımnı ıfı edür, vä Atam a a dost bo-
Ata Mendädir? Sizgä söylädükim kelâmnı lur, vä a a barurız vä anda ma m edüriz.
Özimdän söylämäm, lâkin Mendä s kin 24
Ma a dost bolma an kimsä kelâmımnı
bol an Ata hemän oldır, kä kârlarnı ılur. ıfı etmäz; vä e itdüki iz kelâm Me-
11
Ma a inanı , kä Men Atadayım, vä Ata nimki dägüldir, belkä Meni ırs l etkän
Mendädir. Eger alay dägül desä iz, ol kâr- Atamnı kidir.
lar üçün Ma a inanı . 25
Bu nersälärni sizgä söylädim, sizni
12
R st, r st sizgä deyämin: Ma a ım n atı ızda ır ekän.
kedürgän kimsä da ı Men ıldu ım fi illärni 26
Ama Tesellı bergüçi, ya nı R -i l-
ılur vä munlardan ulu ra fi illär i lür, zır udüs, kä Ata Menüm ısmimdä göndürür
kä Men Ata a baramın. sizgä, her nersä ögredür vä hemeki Men
13
Vä Menüm ısmimdä her ne hlasa ız, sizgä dedikim eylärni y dı ız a ketdürür.
Men anı ılayın, kä Ata O ıl sebebindän 28[27]
Sizdä selâmet oyamın, selâmetimni
mecidli bola. sizgä berämin; ceh n berdikidäy sizgä ber-
14
Eger Menüm ısmimdä bir nersä tilä- mäzim. Kö ili iz mu arib bolmasun hem
sä iz, Men anı beräyin. or masun.
15
Eger Ma a dost esä iz, ükümlärimni 28
Baramın vä sizgä yenä keläyin deb
ıfı eylä . sizgä neçä söylädükimni e itdü iz. Eger
16
Vä Men Atadan ıstid ılayın, vä sizgä Meni süymi esä iz, va ıtçilik edür er-
195
., . , 1820
dü iz Ata a baramın dedikim üçün, zır kä zır kä reyis-i bu ceh n kelür, vä Mendä bir
Ata Mendän ulu ra dır. nersäsi yo dır.
29
lâ, v i bolmazdan evvel, sizgä 31
Lâkin t ceh n bilsün, kä Ata a dostım,
aber berdim, kä, açan v i bolsa, ina- vä Ata Ma a neçä ferm n bermi esä, hemän
nasız. ol ısım üzrä amel ılamın. Öri duru ,
30
Ba dehu sizni birlä köb söylämäm, mundan kedäli ».
On be inçi fa ıl
[1]
«Men t k a ı ıyim, vä Atam b - 12
Menüm ükmim budır, kä bir biri iz ä
b ndır. dost bolasız, Men sizgä dost boldu ımday.
2
Her Mendä meyvä bermägän ke- 13
Bir kimsädä mundan büyük dostlı
dürür; vä her meyvä bergän t zälur, kä yo dır, kä ki i dostları üçün c nın oya.
ziy dä meyvä çekä. 14
Siz Menüm dostlarımsız, eger hemeki
3
El l siz t zäsiz Men sizgä (291) söy- sizgä ferm n ıldu ım nersälärni amel ey-
lädükim kelâmnı sebebindän. läsä iz.
4
Mendä ar r bolu , vä Men sizdä 15
Ba dehu sizgä bendälär demäm, zır
alayın. h özindän neçä meyvä kedüral- kä bendä ocası ne ıldu ın bilmäz; belkä
mazsa, eger t kdä almazsa, hemän ol ısım sizgä dostlar dedim, zır kä her ne Atamdan
üzrä siz da ı kedüralmazsız, eger Mendä e itdüm esä, sizgä ma lûm etdim.
almazsa ız. 16
Siz Meni ı tiy r ılmı dägülsiz, lâkin
5
T k – Ménim, siz larsız; Mendä a- Men sizni ı tiy r etdim vä (292) sizni ta yın
r r bol an kimsä, Men anda ekän, köb mey- etdim, kä barub besy r meyvä kedürä beräsiz
vä çekür, zır kä bı-Men bir nersäni ılal- vä meyvä iz b ı bola, kä Menüm ısmimdä
mazsız. Atadan her ne tiläk eyläsä iz, sizgä berä.
6
Eger bir kimsä Mendä ar r bolmazsa, 17
Bu nersälärni sizgä buyuramın, kä bir
çubu day tı a bra ılur, vä uru bolur, vä biri iz ä dost bolasız.
anlarnı cem edürlär, vä ate ä ta lanurlar 18
Eger ceh n sizgä du manlı etsä, siz
vä yanurlar. bilürsiz, kä Ma a du manlı etdi sizdän ev-
7
Eger Mendä alur esä iz vä Menüm vel.
kelâmım sizdä alur esä, istädiki izni tilür- 19
Eger siz ceh ndan esä iz, ceh n özi-
siz, vä sizgä bolur. ni ki ä dost bolur erdi; ama ol sebebdän, kä
8
Munda Atam ulu lana, kä besy r mey- ceh ndan dägülsiz, lâkin Men sizni ceh n-
vä çekäsiz vä olay Menüm gerdlärim dan ı tiy r etdim, anı üçün ceh n sizgä
bolasız. du manlı edür.
9
Ata Ma a neçä dost boldı esä, Men da ı 20
Sizgä dedikim kelâmnı y d tutu , kä
sizgä olay dost boldım; dostlı ımda s bit bendä ocasından ulu dägüldir. Eger Ma a
bolu . za met ıldılar esä, hem sizgä da ı za met
10
Eger Menüm ükümlärimni ıfı eylä- ılurlar; eger Menüm kelâmımnı ıfı et-
sä iz, dostlı ımda alursız, Men Atamnı dilär esä, hem sizni kelâmı ıznı da ı ıfı
ükümlärin ıfı edüb Anı dostlı ında al- ılurlar.
du ımday. 21
Ama bu hemeki nersälär sizgä [sizni]
11
Bu sözlärni sizgä söylädim, t kä - ılurlar Menüm ısmim üçün, zır kä Meni
va tım sizdä ala vä kä sizni va ıtçili- rs l etkänni bilmädilär.
ki iz tam m bola. 22
Eger Men kelüb söylämi dägül esäm,
196
, . , 1666
gün hlı bolmazlar erdi; ama ekn n anlarnı 25

Ama bulay v i boldı, kä anlarnı eri-
gün hına bah näsı yo dır. atında yazıl an söz tam m bola, kä (budır):
23
Ma a du man bol an da ı Atama du - “Ma a bı-sebeb birlä du manlı etdilär”.
mandır. 26
Ama açan Mütesellı kelsä, kä Atadan
24
Eger ayrı kimsä ılmadıkı kârlarnı sizgä ırs l ılayın, ya nı R -i r stı, kä Ata
anlarnı içindä ılma anım esä, anlarda c nibindän çı ur, Ol Ma a eh det berür.
gün h bolmaz erdi; ama lâ hem körmi lär, 27
Vä siz da ı eh det berürsiz, zır kä
hem Ma a hem Atama du manlı etdilär. bid yetdän siz Menüm birlen birgä erdü iz».
[1]
«Bu sözlärni sizgä söylädim, kä ek söylür vä v i bolaca nersälär sizgä kör-
ılmayasız. sätür.
2
Sizni mescidlärdän çı arurlar; belli, 14
Ol Meni ulu laya, zır kä Menimkidän
s at kelür, kä her sizni öldürgän ıy s ılur, alur vä sizgä körsätür.
kä ud a bendägı ıla. 15
Atada her ne adar nersälär bar esä,
3
Bu nersälärni sizgä ılurlar Atanı vä Menimkidir; munı üçün dedim, kä Men-
Meni bilmädükläri üçün. imkidän alur (294) vä sizgä körsätür.
4
Ama bu nersälärni söylädim, kä, açan 16
Bir kem müddet (keçsün), vä Meni kör-
s at kelsä, anlarnı sizgä söylädükimni y d mäyäsiz; vä yenä bir kem müddet, vä Meni
tutasız; vä kä bu nersälärni bid yetdän sizgä körürsiz, zır kä Ata a baramın».
söylämädim, zır kä atı ızda erdim. 17
Pes gerdlärdän ba ı özlärini içindä
5
Ama ekn n Meni rs l etkängä baramın, dedilär kä: «Bu bizgä dediki nedir kä: “Bir
vä: “Ne cay a barasın?” – deb Ma a s ’ l kem müddet, vä Meni körmäyäsiz; vä yenä
ılmaysız. bir kem müddet, vä Meni körürsiz, zır kä
6
Ama bu nersälärni sizgä dedikim üçün Ata a baramın”?»
kö ili iz ay u birlä meml boldı. 18
Pes dedilär kä: «Bu “biraz müddet” de-
7
Ama sizgä r st deyämin, sizgä v cibdir, diki nedir? Ne dedükin bilmäyib duravız».
kä kedäyin, zır kä eger kedmäzsäm, Müte- 19
Vä sa A a s ’ l etmek istädüklärin
sellı sizgä kelmäyä; ama eger kedsäm, Anı bildi vä anlar a dedi kä: «Bir biri iz birlä
sizgä göndüräyin; dedükimdän sora ıb dura mısız kä: “Bir
8
vä açan Ol kelsä, düny birlä cetlä ür kem müddet, vä Meni körmäyäsiz; vä yenä
gün h üçün, vä ad let üçün, vä ın f üçün: bir kem müddet, vä Meni körürsiz”?
9
gün h üçün – Ma a ım n kedürmädük- 20
R st, r st sizgä deyämin, kä siz
läri sebebindän; yı lursız, ikâyet ılursız, ama ceh n dlı
10
ad let üçün – Men Atama baraca ım edür; 21siz amgın bolursız, ama amn kı ız
vä siz Meni da ı körmäcegi iz sebebdän; dlı a mübeddel bolınur.
11
ın f üçün – zır kä ba -i bu ceh n ü- 22[21]
O lan do urmasında tun za met
kümlendi. çekür, zır kä (do ur) va tı keldi; ama açan
12
Da ı sizgä köb söyläcegim nersälär o lan do ursa, sevinmeklikdän, kä bir dam
bardır, ama lâ siz anlarnı kötäralmazsız. düny da do mı deb, çekdiki za metin y d
13
Ama açan Ol kelsä, ya nı R -i r stı, ılmaz.
sizni cemı a a ketürür, zır kä öz asbına 23[22]
Siz ekn nda ay u ız bardır; ama
söylämäyä, lâkin her ne e itmi esä, andan Men sizni yenä köräyin, vä kö ili iz
197
., . , 1820
bolur, vä n dı ıznı hıç bir kimsä sizdän keldim; yenä ceh nnı terk ılamın vä Ata a
almaz; baramın».
24[23]
vä ol kündä Ma a bir nersäni s ’ l 31[29]
gerdläri A a aytdılar kä: «Ba , ân-
ılmayasız. R st, r st sizgä deyämin, kä da hir söyläyäsin vä hıç masal söylämäyä-
Menüm ısmim birlä Atadan her ne istäsä iz, sin.
sizgä berilä. 32[30]
Ekn n ta ı bilüriz, kä hemä nersä-
25[24]
Bu l ä degin Menüm ısmim birlä ni bilürsin vä Sa a cetli dägüldir, kä bir
nersäni s ’ l etmädü iz; 26tiläk eylä iz, vä kimsä Sa a s ’ l ıla. Mundan i anurmız,
alursız, kä dlı ı ız tam m bola. kä Sen ud y c nibindän çı du ».
27[25]
Bu nersälärni masallar birlä söylä- 33[31]
sa anlar a cev b berdi kä: «Ekn n
dim; ama va ıt kelür, kä sizgä masallar birlä i anur mısız?
da ı söylämäm, lâkin Ata a ında sizgä 34[32]
Ba , s at kelür, belli kelmi dir, kä
açu körsätäyin. siz perı n bolınursız her biri iz larına
28[26]
Ol (295) kündä Menüm ısmim birlä vä Meni tenh oyursız; vä yenä tenh
istürsiz, vä sizgä demäzim, kä Ata a s ’ l dägülim, zır kä Ata Menüm birlen birgäçä-
ılayın sizni üçün, dir.
29[27]
zır kä Ata Özi sizgä dostdır Ma a 35[33]
Bu nersälärni sizgä söylädim, kä
dost boldu ı ız üçün vä ud c nibindän Mendä selâmet alasız. Ceh nda mu ıbet
çı du ıma i andu ı ız üçün. körürsiz; ama ı tim d eylä : Men ceh nnı
30[28]
Ata c nibindän çı dım vä ceh nga ye dim».
On yedinçi fa ıl
[1]
Bu sözlärni sa söylädi, vä közlärin berdim, vä anlarnı ab l etdilär vä ta ı
sm n a ba dırdı, vä aytdı: «Ey Ata! s at bildilär, kä Seni c nibi dän çı dım, vä Sen
kelmi dir, O lı nı celâllä, kä O lı da ı Meni göndürdüki ä i andılar.
Seni celâlläyä: 9
Anlar üçün s ’ l ılamın: ceh n üçün
2
hemeki cisim üstinä A a udret berdü- s ’ l ılmayım, lâkin Ma a berdüki kim-
ki kibi, kä hemä berdüki kimsälär ä ebedı sälär üçün, zır kä anlar Seni kidir.
ay t berä. 10
Vä hemä Menimkilär Deni kilärdir,
3
Vä ay t-i ebedı budır, kä Seni, ya v id vä Seni kilär Menimkilärdir, vä anlarda
a llah! vä ırs l etdüki sa Mesı ni bi- celâllänmi im.
lälär. 11
Vä Men da ı ceh nda dägülim, ama
4
Zemındä Seni celâllädim, etmägä Ma a munlar ceh ndadır, vä Men Sa a kelämin,
teslım ıldu ı kârnı bitürdim. ey uddıs Ata! Ma a berdüki kimsälärni
5
Ekn n, ey Ata! Meni özü birlä celâllä Seni ısmi dä ıfı ıl, kä bir bolalar, biz
ol (296) celâl birlen, kä ceh n bolmazdan kibi.
evvel Seni arafı da Mendä bar erdi. 12
Ceh nda anlarnı birlä birgä durdu ım
6
Ma a ceh ndan berdüki damlar a va ıtda anlarnı Seni ısmi birlä ıfı et-
ısmi ni kârâ ıldım; Seni ermi lär, vä dim; Ma a berdiki kimsälärni ıfı etdim,
anlarnı Ma a berdü , vä kelâmı nı ıfı et- vä ıbn-i helâketdän ayrı birisi helâk bolmı
mi lärdir. dägül, kä Kit b tam m bola.
7
lâ bildilär, kä her ne adar Ma a 13
Vä ekn n Sa a kelämin, vä bu nersä-
bermi esä , hemäsi Sendändir, lärni ceh nda söylädim, kä va tım özlä-
8
zır kä Ma a berdüki sözlärni anlar a rindä tam m bola.
198
, . , 1666
14
Kelâmı nı anlar a berdim; vä ceh n ı Bizdä bir bolalar, kä ceh n Meni ırs l
anlar a bu etmi dir, zır kä anlar ceh ndan etdüki ä inansun.
dägül, Men da ı ceh ndan bolmadu ımday. [22]
Vä Ma a berdüki celâletni anlar a
[15]
Men tiläk eylämäyim, kä anlarnı ce- berdim, kä bir bolalar, Biz da ı bir boldu-
h ndan alasın, lâkin tiläk eyläymin, kä an- ımızday.
larnı erdän alâ ılasın. 20[23]
Men anlarda, vä Sen Mendä, kä Biz-
15[16]
Anlar ceh ndan dägüldir, Men da ı dä kâmil bolalar, t ceh n Meni ırs l etdü-
ceh ndan bolmadu ımday. ki ni vä Ma a dost boldu ı nıday anlar a
16[17]
Anlarnı a ı birlä (297) ta dıs ıl; da ı olay dost boldu ı nı bilsün.
kelâmı a dır. 21[24]
Ey Ata! istäymin, kä Men ne cayda
17[18]
Sen Meni düny a neçä ırs l etdüki esäm, Ma a berdüki kimsälär da ı Menüm
esä, Men da ı anlarnı olay düny a ırs l birlä birgä bolalar, kä berdüki ululı ımnı
etdim. körälär, zır kä düny nı büny dından ev-
18[19]
Anlarnı üçün Özimni ta dıs ılamın, vel Ma a dost erdü .
kä anlar da ı a dan ta dıs bolınalar. 22[25]
Ey dil Ata! ceh n Seni bilmämi dir;
19[20]
Munlarnı üçün anca tiläk etmäm, ama Men Seni bildim, vä munlar Meni gön-
belkä anlar üçün, kä da ı Ma a ım n ke- dürdiki ni bildilär.
dürälär anlarnı sözini sebebindän, 23[26]
Vä ısmi (ma rifetin) anlar a bildür-
[21]
kä hemäsi bir bolalar, netäkim Sen, dim hem anı bildüräyin, kä Ma a etdüki
ey Ata! Mendä vä Men Sendä, kä anlar da- dostlı anlarda bola, vä Men anlarda».
[1]
sa bu nersälärni söylädükindän so ra 8
sa cev b berüb: «Aytdum, kä Ménim,
gerdläri birlen çı dı Kedr n seylini arı – dedi. – Pes imdi, eger Meni arar esä iz,
arafına, kä anda bir bostan bar erdi, kä içinä munlarnı ketmek ru at berü iz,
Özi vä gerdläri kirdi. 9
kä, – dedi kä, – söz [sözni] tam m bola,
2
Vä Anı teslım ıl an Yah d da ı ol kä budır: “Ma a berdüki kimsälärni hıç
cay’ı bildi, zır kä (298) sa köb kerä ol birisin yi etmädüm”, – degän».
ma m a gerdläri birlä barur erdi. 10
Ol zam n Sim n Pe ros, kä anda bir
3
Pes Yah d , ulu ım mlardan vä Ferısı- ılıç bar erdi, anı sürüb aldı vä ba ım mnı
lärdän bir bölük dam vä ullı çılar alub, bir mülâzımına urub r st ula ın kesüb aldı.
fenerlär, vä çıra lar, vä yara lar birlä ol cay- Mülâzımnı ısmi Mal os erdi.
a keldi. 11
sa Pe ros a dedi kä: « ılıçı nı ınına
4
mdi sa, özinä v i bolaca nersälärni sal; Ata Ma a berdiki ade bar, anı içmäy
hemäsin bilüb, çı dı vä anlar a dedi kä: miyim?»
«Kimni alab ılasız?» 12
Ol va ıt sip hılär, vä mi ba ı, vä Ya-
5
A a cev b berdilär kä: «N ıratlı say’ı h dılärni ullı çıları say’ı tutdılar vä Anı
( alab ılavız)». Pes sa anlar a aytdı kä: ba ladılar.
«Ménim». Vä Anı teslım ıl an Yah d 13
Vä Anı ann n a ilgäri iletdilär, zır
da ı anlarnı birlä birgä dura erdi. kä ann n hemän ol yılda ba ım m bol an
6
Pes hemän demdä, kä anlar a dedi kä: ay f nı ayınatası erdi.
«Ménim », – dönib yer ä tü dilär. 14
Vä ol ay f erdi, kä Yah dılär ä mu -
7
Yenä anlar a s ’ l etdi kä: «Kimni izläb veret ılmı , kä al üçün bir dam helâk
durasız». Vä dedilär kä: «N ıratlı sa». bolsa, yarar erdi.
199
., . , 1820
15
Sim n (299) Pe ros vä bir ayrı - 30[27]
Pe ros yenä ınkâr etdi; vä ol dem
gerd sanı artunça yüridilär; vä ol gerd or s ma ladı.
ba ım m a bilinmi erdi vä sa birlä ba 31[28]
Pes say’ı ay f dan div n nä ä
ım mnı eyv nına birgä kirdi. iletdilär. Vä aba erdi; ama özlär div n -
16
Ama Pe ros apu a ında tı da tev ıf nä ä kirmädilär, t kä n p k bolmayalar,
etdi. Pes ol bir gerd çı dı, kä ba ım m a ama kä fı ı nı yeyälär.
ma r f erdi, vä apu kütüçisinä söz söyläb 32[29]
Pes Pıl s anlar a çı ub dedi kä:
Pe rosnı içerü kirtdi. «Bu dam üstinä ne ikâyet keltiräsiz?»
17
Ol va ıt apunı kütüb dur an kenız 33[30]
A a cev b berüb dedilär kä: «Eger
Pe ros a dedi kä: «Sen da ı bu ki ini - Bu Ki i bedkâr bolmaz esä, Anı sa a teslım
gerdlärindän dägül misin?» 18Ol dedi kä: etmäz erdük».
«Dägülim». 34[31]
Pıl s anlar a dedi kä: «Anı alu ız
19[18]
Vä dimlär vä mülâzımlar anda - vä eri atı ız a körä A a üküm ılu ız».
ır dururlar erdi, vä kömürdän ate ya mı 35
Yah dılär a a dedilär kä: «Bizgä bir ki i
ekän, zır kä sovu erdi, vä ısınıb durdılar, atil ılma c yiz dägüldir», –
vä Pe ros anlar birlä ısınıb durdı. 36[32]
kä sa dediki söz tam m bola, kä ne
20[19]
Pes ba ım m sa a s ’ l etdi gerd- ölüm ilän ölecekin ni n berdükindä.
läri vä ta lımi üçün. 37[33]
Yenä Pıl s div n nä ä kirdi, vä
21[20]
sa a a cev b berdi kä: «Ceh n a say’ı o udı, vä A a dedi kä: «Sen P d h-i
hir söylädim; vä her va ıt mecma da vä Yah dı misin?»
c mi dä ta lım etdim, kä içlärindä Yah dılär 38[34]
sa a a cev b berdi kä: «Sen munı
her zam n cem bolınurlar, vä penh nça bir özü dän söylür misin ya ayrılar Menüm
nersäni söylämädim. a ımda sa a aytdılar mı?»
22[21]
Ma a ne üçün s ’ l ılasın? Söylädü- 39[35]
Pıl s cev b berdi kä: «Men Yah dı
kimni e itkänlär ä s ’ l ıl; ba , dedükimni miyim? Seni avmı vä ulu ım mlar Seni
bilürlär». ma a teslım etdilär. Ey , Sen ne i i lädü ?»
23[22]
Munı söylädükindän so ra ya ın 40[36]
sa cev b berdi kä: «Menüm P d h-
dur an mülâzımlarnı birisi sa a tabança lı ım bu düny dan dägüldir; eger Menüm
urub dedi kä: «Sen ba ım m a munı day P d hlı ım bu düny dan esä, dimlärim
cev b berür misin?» cih d ılurlar erdi, kä Yah dılär ä teslım
24[23]
sa a a cev b berdi kä: «Eger er bolınmayım, ama lâ P d hlı ım ol araf-
söylämi esäm, er ä eh det ber; ama eger dan dägüldir».
b söylämi esäm, Ma a ne üçün urursın?» 41[37]
Pıl s A a dedi kä: «Sen P d h
25[24]
Ol zam n ann n anı ay f ba mısın?» Cev b berdi kä: «Sen deyäsin,
ım m a ına ba lanmı yeberdi. kä Men P d hım. Munı üçün do dum
26[25]
Vä Sim n Pe ros durub ısındı. 27Pes vä (301) munı üçün ceh n a keldim, kä
a a dedilär kä: «Sen da ı Anı gerd- a a eh det beräyin; her a dan bol an
lärindän dägül misin?» 28 nkâr etdi vä dedi kimsä Menüm v zımnı e idür».
kä: «Dägülim». 42[38]
Pıl s a a dedi kä: « a nedir?»
29[26]
Ba (300) ım mnı mülâzımlarını Vä munı dedükdän so ra Yah dılär ä yenä
birisi, anı ı mı ekän, kä ula ın Pe ros çı ub anlar a aytdı kä: «Anda (ya nı sada)
kesüb aldı, dedi kä: «Bostanda Anı birlä ayıb körmäyim.
seni körmädüm mi?» 43[39]
Ama sizdä bir resim bardır, kä
Fı ı da sizgä bir kimsä z d ılsam keräk.
200
, . , 1666
Pes imdi istür misiz, kä P d h-i Yah dnı dägül, belkä B rabb snı». Vä bu B rabb s
sizgä z d ılayın?» bir fır çı [fır çı] erdi.
44[40]
Ânda hemäsi ıç ırıb dedilär kä: «Bu
[1]
Pes Pıl s say’ı alub Anı amçıladı. dägülsin; her kim özini p d h etsä, ay-
[2]
Vä sip hılär çe el a açından bir t c ar a mu lifdir».
urub ba ına oydılar, vä A a firfır lib sın 12[13]
Pes Pıl s, bu sözni çün e idüb,
kiydürdilär, say’ı tı a keltirdi vä ma kemädä oltırdı,
2[3]
vä aytdılar: «Esselâm, ey P d h-i kä aldurum ısimli yerdir, vä br nı lû-
Yah d!» – vä A a tabança urdılar. atınça abb (deyälär).
3[4]
Yenä Pıl s tı a çı ub anlar a 13[14]
Vä Fı ı ır ılması va tı erdi, vä
aytdı kä: «Ba , Anı sizni a ı ız a tı arı altınçı s at a ya ın erdi. 14Pes Yah dılär ä
keltirdim, kä a layasız, kä Anda hıç ayıb dedi kä: «P d hı ıznı körü iz».
körmäyim». 15
Ama anlar: «Kedür, kedür Anı, ada -
4[5]
Pes sa çı ub keldi, çe el t c vä firfır la!» – deb ıç ırdılar. 16Pıl s anlar a dedi
lib sı birlä kiyinmi ekän, vä Pıl s anlar a kä: «P d hı ıznı ada layın mı?» Ulu
dedi kä: «Münä, Ol – dam!». ım mlar cev b berdilär kä: « ay ardan
5[6]
Pes ulu ım mlar vä ullı çılar Anı ayrı p d hımız yo dır».
çün körüb: « ada la! ada la!» – deb ıç- 17[16]
Ol zam nda Anı anlar a teslım etdi,
ırdılar. Pıl s anlar a aytdı: «Anı alu ız kä ada lana. 18Pes imdi say’ı aldılar vä
vä ada la ız, zır kä men Anda hıç ayıb iletdilär.
tabmayım». 19[17]
Vä Ol, alıbin kötärür ekän, Cüm-
6[7]
Yah dılär a a cev b berdilär kä: «Bi- cümet-i n m bir mekân a çı dı, kä br nıçä
zim eri atımız bardır, vä bizim eri atımız a ol ısimlenmi erdi;
körä ölsä keräk, zır kä Özini bn-i ud y 20[18]
vä ol cayda Anı ada ladılar vä Anı
ılmı dır». iki arafında iki ayrı kimsä ada ladılar, vä
7[8]
Pes Pıl s, bu sözni çün e idüb, zi- sanı ortasında.
y dä (302) or dı. 21[19]
Vä Pıl s bir at yazdı vä alıb üs-
8[9]
Vä yenä div n nä ä kirüb sa a dedi tinä oydı. Vä yazu bu erdi: «N ıratlı sa,
kä: «Sen ne caydansın?» Ama sa a a hıç P d h-i Yah d».
cev b bermädi. (303) 22[20]Pes Yah dılärdän köb kimsälär
9[10]
Pıl s a a dedi kä: «Sen ma a söy- bu a nı o udılar, zır kä sa ada ladu ı
lämäz misin? Bilmäz misin, kä udretim mekân ehir ä arıb erdi, vä br n, vä Y -
bardır Seni ada lama a hem udretim bar- n n, vä R m lû atınça yazılmı erdi.
dır Seni z d a oyur a?» 23[21]
Pes Yah dılärni ulu ım mları Pıl -
10[11]
sa cev b berdi kä: «Menüm ar uma s a dedilär kä: «Yazma “P d h-i Yah d”,
seni udreti bolmaz erdi, eger b lâdan be- lâkin yaz kä: “Dedi, kä Men P d h-i Ya-
rilmägän esä; ol sebebdän Meni sa a teslım h dım”».
ıl annı gün hı yetçä büyükdir». 24[22]
Pıl s cev b berdi kä: «Yazdu ımnı
11[12]
Ba dehu Pıl s Anı z d ılur a yazdum».
istädi. Ama Yah dılär ıç ırıb aytdılar kä: 25[23]
Pes sip hılär sanı ada ladu ların-
«Eger Bu Ki i z d etsä , ay arnı dostı dan so ra lib sın aldılar vä anı dört para a
böldilär [bölädilär], her sip hı ä bir para,
201
., . , 1820
vä da ı be meti bar erdi, vä tiküvsiz erdi, kini vä ol ayrını baldurların sındurdılar,

tam m bir ba dan bir ba a degin so ılmı kä anı birlä ada lanmı erdi.
ekän. 36[33]
Ama sa a çün kelüb, anı lâ ölmi
26[24]
Pes bir birinä dedilär kä: «Anı yırt- ekän kördüklärindä anı baldurların sın-
malı [yrtlmal ız], belkä kimni ki bolur durmadılar,
deb, ur a ta layı », – t kä Yazu tam m 37[34]
lâkin sip hılärni birisi anı yanına
bola, kä deyä: «Lib slarımnı özlärini için- neyzä sançdı, vä fı l-f r andan an vä suv
dä ısmet etdilär vä be metim üçün ur a çı dı.
bra dılar». 27Bu sebebdän erdi, kä sip hılär 38[35]
Vä bu nersälärni körgän kimsä eh -
bu nersälärni etdilär. det berdi, vä eh deti r stdır; hem r st söy-
28[25]
Vä sanı alıbinä öz anası, vä anası- lädükin bilür, kä siz i anasız.
nı ız arında ı Meryem, Klâ p nı avra- 39[36]
Zır kä bu nersälär v i boldılar, kä
tı, vä Meryem Macdaliyet ya ın dururlar Yazu tam m bola, kä deyä: «Anı bir süyäki
erdi. sınmaya».
29[26]
sa öz anasın vä ol söylädiki gerdni 40[37]
Vä da ı bir ayrı Yazu deyär kä:
durur ekän körüb anasına aytdı kä: «Ey «Sançdu ları Kimsä ä na ar ılurlar».
tun! ba o lı ». 41[38]
Ba dehu R mtlı Y sıf, sanı bir -
30[27]
Vä ba dehu gerd ä dedi kä: «Ba gerdi ekän, ama ma fı üzrä, Yah dılärdän
ana !» Vä hemän ol s atdan ol gerd anı or du ı üçün, Pıl sdan ıc zet tiläk etdi,
öz üyinä aldı. kä sanı tenin ala; vä Pıl s a a ıc zet bu-
31[28]
Ba dehu sa, hemä nersä lâ tam m yurdı. 42Pes keldi vä sanı bedenin tü ürib
boldu ın bilüb, Kit b kâmil bolma üçün aldı.
dedi kä: «Susamın». 43[39]
Vä Nı dımes da ı keldi, kä hemän
32[29]
Vä sirkä birlä tolu bolıb bir ab o- ol kimsä erdi, kä ilgäridä keçä üzrä sa
yılmı bar erdi. Vä sirkä birlä bir s ngerni a ına kelmi erdi, vä mürrdän vä abırdan
toldurdılar vä anı z f a oyab a zına ye- bir yüz ra l adar arı mı nersä keltirdi.
ti dirdilär. 44[40]
Pes sanı bedenin alub a a
33[30]
sa sirkä’yi aldu dan so ra dedi kä: b ylar birlä kefin sardılar Yah dılärni de-
«Tam m bolmı dır», – vä ba ın meyil edüb fin ılması resim ä körä.
c nın teslım (304) etdi. 45[41]
Vä Anı ada ladu ı mekân a ya ın
34[31]
Pes tehiyä küni boldu ı üçün Yah - bir bostan bar erdi, vä ol cayda bir ya ı gûr
dılär ( ada lanmı ) bedenlär alıb üstindä bar ermi , kä içindä hıç bir kimsä (305) he-
almasunlar deb, zır kä ol sebt bir ulu kün n z oyılmagan erdi.
erdi, Pıl sdan tiläk etdilär, kä baldurların 46[42]
Pes say’ı anı içindä defin etdilär
sınalar, t kä alıbdän alınalar. Yah dılärni tehiyä küni boldu ı üçün, zır
35[32]
Pes imdi sip hılär keldilär vä evvel- kä ol gûr ya ın erdi.
Yigirminçi fa ıl
[1]
Vä yek enbä kündä Meryem Macdali- «Ey , abirdän Cen bnı almı lardır, vä Anı
yet gûr a ertä keldi, ara ılı hen z bar ne cay a oydu ların bilmäyiz».
ekän, vä ta nı abirdän avdurılmı kördi. 3
Pes Pe ros vä ol ayrı bir gerd çı ub
2
Pes sekirdib Sim n Pe ros a vä sa abir ä keldilär.
süydiki ol gerd ä kelüb anlar a dedi kä: 4
Bu iki ( gerd) birgä sekirtdilär, vä ol
202
, . , 1666
bir ayrı gerd Pe rosdan tezräk sekirdib gerdlär ä aber berdi, kä ud vendni kör-
a dı vä abir ä ilgäri yetdi. mi erdi vä kä bu nersälärni a a söylämi
5
Vä özüni meyil ılab içinä na ar etdi vä erdi.
kefinni kördi, ama içinä kirmädi. 20[19]
Pes mda ol hemän kündä, kä
6
Pes Sim n Pe ros anı artunça keldi, vä yek enbä küni erdi, gerdlär Yah dılärni
gûr a kirdi, vä kefinni yatıb kördi, avfından cem bolındu ları cayda, apular
7
vä ba ında bol an r m lnı kefin birlä apanmı ekän, sa keldi vä ortada durub
yatmaymı , lâkin bir cayda ba kaça sarılmı anlar a: «Selâm aleyküm!» – dedi.
kördi. 21[20]
Vä munı dedükdän so ra ellärin vä
8
Pes ol zam n ilgäridä kelgän ol bir - yanın anlar a körsätdi. Pes gerdlär Ce-
gerd gûr a kirdi, vä kördi, vä ım n kedürdi. n bnı kördüklärindä va ıtçilik etdilär.
9
Zır kä Yazunı hen z fehimlämädilär, 22[21]
sa anlar a yenä: «Selâm sizgä! –
kä emv tdan tirilmäsi keräk deyä. dedi, – menüm Atam Meni neçä ırs l ılmı
10
Andan gerdlär özlärini kilär ä yenä esä, hemän ol ısım üzrä Men da ı sizni
ruc etdilär. ırs l ılayın».
11
Ama Meryem tı da, ya nı abir atında 23[22]
Vä munı dedükdän so ra anlarnı
yı lab durdı, vä bulay durdu ça özüni meyil üstinä üfürdi (307) vä anlar a dedi kä:
ılab abir içinä na ar etdi, «R -i l- udüsni alu ız.
12
vä iki feri tä ap-a nersälärdä kiyinüb 24[23]
Her kimgä gün hların ba ı lasa ız,
oltırur ekän kördi, birisi ba da vä birisi aya - anlar a ba ı lanurlar; vä her kimgä gün h-
larda, sanı bedeni yatdu ı (306) yerdä. ların alay oysa ız, anlarda tutılıb alurlar».
13
Vä a a aytdılar: «Ey tun! ne üçün 25[24]
Ama m , kä on ikini birisi erdi,
yı lab durasın?» Anlar a dedi kä: «Anı kä da ı Dıdımos ısimlidir, anlarnı birlä
üçün kä Rabbimni almı lardır, vä Anı ne birgä dägül erdi sa keldiki va ıtda.
cay a oydu ların bilmäyim». 26[25]
Pes ayrı gerdlär a a dedilär kä:
14
Munı dedükdän so ra artunça dönib «Biz ud vendni kördük». Ama ol anlar a
say’ı durur ekän kördi vä sa erdi ekän bil- dedi kä: «Eger men ellärindä ada larnı
mädi. ni nların körmäzsäm, vä barma larımnı
15
sa a a dedi kä: «Ey tun! ne üçün ada larnı ni nlarına salmazsam, vä
yı lab durasın? Kimni araysın?» Mery- elimni yanına salmazsam, i anmam».
em: «Bostançıdır», – deb ıy s edüb, A a 27[26]
Pes sekiz kündän so ra Anı gerd-
dedi kä: «Ey a ret! eger sen Anı mundan läri yenä içerüdä erdilär, vä m anlarnı
al anı bolsa, Anı oydu ı yerni ma a birlä birgä erdi. Pes sa kelüb, apular a-
bildür, vä men Anı alub kedüräyin». panmı ekän, vä ortadan durub: «Selâm siz-
16
sa a a aytdı: «Ey Meryem!» 17Pes gä!» – dedi.
aylanıb [oylanıb] A a: «R bb nı!» – dedi, 27
Pes m a aytdı: « y , barma ı nı
kä “ st d” demekdir. bu yer ä sal vä ellärimni kör; vä olı nı
18[17]
sa a a dedi kä: «Ma a tiymä, uzatıb yanıma sal; vä bı-ım n bolma, lâkin
zır kä Men Atama u d etmi dägülim; ım nd r bol».
ama arında larıma bar vä anlar a dä, 29[28]
m cev b berüb a a: «Ya Rab-
kä Menüm Atama vä sizni Ata ız a, vä bim!» – vä: «Ya llahım!» – dedi.
Menüm Te rimä vä sizni Te ri iz ä u d 30[29]
sa a a dedi kä: «Ey m ! Meni
ılamın». kördüki üçün i andu ; l anlar, kä
19[18]
Pes Meryem Macdaliyet kelüb - da ı körmäyüb i anurlar.
203
., . , 1820
Vä sa
31[30]
d Anı gerdlärini a- Ama bu nersälär yazılmı dır, kä sa
32[31]
tında köb ayrı alâmetlär etdi, kä bu kit bda Mesı Te rini O lı erdi ekän i anasız vä
yazılmı dägüllär. i anub ısmi birlä ay tlı bolasız».
[1]
Bu nersälärdän so ra sa Tiberıyet de- s il ä çekdi, büyük balı lar birlä tolu
izini atında gerdlärinä Özüni yenä ermi , bir yüz elli üç adar bar ekän; vä
körsätdi. Vä bu vecih üzrä (308) Özüni an- (309) ol adar bar bol an üçün a sınmadı.
lar a körsätdi: 13[12]
sa anlar a dedi kä: «Kelü vä üylä
2
Sim n Pe ros, vä m , kä Dıdımos a mın yeyü ». Ama gerdlärni hıç bi-
ısimlidir, vä N nayıl, kä Celıl n sından risi: «Sen kimsin?» – deb A a s ’ l et-
erdi, vä Zebedıni o ılları, vä gerdlärindän mägä ces ret tabmadı, zır kä bildilär, kä
da ı iki ayrı kimsä birgä ermi lär. ud vend erdi.
3
Pes Sim n Pe ros anlar a dedi kä: 14[13]
mdi sa keldi, vä n n aldı, vä anlar a
«Men balı avlama a çı amın». A a dedi- berdi, vä balı hemän vecih üzrä berdi.
lär kä: «Seni birlä biz da ı barurız». Pes 15[14]
Bu üçinçi kerädir, kä sa gerdlärinä
çı dılar, vä fı l-f r bir ke tı ä mi dilär, vä Özüni hir etdi emv tdan tirildü indän
ol keçä bir nersäni tutmadılar. so ra.
4
Ama aba çün kelgändä sa de izni 16[15]
Pes üylä a mın yedüklärindän so -
s ilindä durdı; ama gerdlär sa erdi ekän ra sa Sim n Pe ros a dedi kä: «Ey Sim n
bilmädilär. ıbn-i Y n ! Meni munlardan ziy dä sever
5
Pes sa anlar a aytdı kä: «Ey o lancı- misin?» A a dedi kä: «Belli, ya a ret! Sen
azlar! a urga sizdä hıç nersä yo mıdır?» bilürsin, kä Seni sevämin». A a dedi kä:
A a: «Yo », – deb cev b berdilär. « ozılarımnı otlat».
6
Ol anlar a dedi kä: «Ke tıni r st a- 17[16]
Yenä a a ikinçi kerä aytdı: «Ey Si-
rafına a nı ta lab çı aru [çı uru ], vä ta- m n ıbn-i Y n ! Meni sever misin?» A a
bursız». Pes a nı tı a ta ladılar vä da ı dedi kä: «Belli, ya a ret! Sen bilürsin, kä
içerü çekmägä anlarnı uvveti yetmädi Seni sevämin». A a dedi kä: « oylarıma
balı nı köbli i üçün. ob nlı eylä».
7
mdi ol sa süydiki gerd Pe ros a: 18[17]
Üçinçi mertebä a a dedi kä: «Ey
« ud venddir!» – dedi. Pes Sim n Pe ros Sim n ıbn-i Y n ! Meni sever misin?»
ud vend erdi ekän e itdükindän so ra ba- Pe ros u alandı: üçinçi mertebä a a dedi
lı çı kiyimin alub özüni f ladı, zır kä kä: “Meni sever misin?”, – deb, vä A a dedi
yalan aç erdi, vä dery içinä özüni bra dı. kä: «Ya a ret! Sen cemı nersälärni bilür-
9[8]
Vä ayrı gerdlär bir ayı içindä sin; bilürsin, kä Seni sevämin». sa a a dedi
keldilär, zır kä s ildän ıra dägül erdilär, kä: « ozılarımnı otlat.
lâkin iki yüz ar ın adar, a nı balı lar birlä 19[18]
R st, r st sa a deyämin, kä sen yigit
çeküb keldilär. boldu ı zam nda özü ni f lur erdü vä
10[9]
Pes çün s il ä eri üb kömirdän bir hladu ı yer ä kezüb yürür erdü , ama
ate vä da ı üstindä balı vä n n oyılmı art boldu ı da elläri ni uzadursın, vä
ekän kördilär. ayrı kimsä seni f lur, vä hlamadu ı
11[10]
sa anlar a dedi kä: « lâ tutdu ı ız cay a iledä».
balı lardan keltirü ». 20[19]
Bu sözni söylädi, ni n berür ekän,
12[11]
Sim n Pe ros yu aru çı ub a nı
204
, . , 1666
ne ölüm birlä ud y’ı ta ım ılur erdi. 24[23]

Pes bu söz arında larnı arasında
Ba dehu a a dedi kä: «Ma a t bi bol». çı dı, kä ol gerd vef t etmäyä. Ama sa
21[20]
Pes Pe ros, dönib, sa süydiki (310) demädi, kä vef t etmäyä erdi, lâkin dedi kä:
gerdni artunça kelür ekän kördi (ya nı ol “Eger istäsäm, kä Men kelgänçä ala, sa a
gerd), kä da ı m a mında anı kök- nedir?”
sindä tayanıb: «Ey A a! Seni teslım ıl an 25[24]
(Ba ), bu nersälär ä eh det etkän
kimdir?» – deb soramı erdi. vä bu nersälärni yaz an hemän ol gerddir;
22[21]
Pe ros anı körüb sa a dedi kä: «Ey vä bilüriz, kä eh deti r stdır.
A a! hem bu ki i ne ılur?» 26[25]
Vä sa ıldıkı besy r ayrı nersälär
23[22]
sa a a dedi kä: «Eger istäsäm, kä da ı bardır, kä eger bir bir yazılsalar, ceh n
Men kelgänçä ala, sa a nedir? Sen Menüm içinä yazılaca kit blarnı sı almaz, deb ı-
artumça kel». y s ılamın. Amin.
Hav rılärni m li
Evvelki fa ıl
[1]
Evvelki kit bnı tasnıf ıldım, ey ı - yerni tam m uza ken resinçä Ma a -
fıl s, hemeki nersälärdän, kä sa hem amel hidlär bolasız».
etmägä, hem ta lım bermägä ba ladı, 9
Vä bu nersälärni dedükdän so ra na ar
2
(tam m) ol kün äçä, kä ı tiy r ıldıkı ılab durdu ları va ıtda yu aru alındı, vä
hav rılär ä R -i l- udüs birlä ferm n bir bulut Anı közlärindän penh n etdi.
berüb u d etdi, 10
Vä va tı, kä u d ıldı, anlar sm n a
3
kä anlar a da ı özüni ay bolıb körsätdi mu ayyed na ar ıldıkları kibi, ba , iki er
vef t etdükindän so ra, besy r a ni nlar yanlarında durdılar a lib sda,
birlen, ır kün müddet äçä anlar a köri- [11]
kä da ı anlar a aytdılar: «Ey Celılli
nib, ud y Memleketini nersäläri asbına erlär! sm n a ne üçün na ar ılab durasız?
söylür ekän. Bu sizdän sm n a alınmı sa hemän va
4
Vä anlarnı birlä birgäçä ır (311) üzrä (yenä) kelür, Anı sm n a u d ılmı
bolıb ferm n berdi kä Yer alımdän ayrıl- kördüki iz vecih üzrä».
mayalar, lâkin: «Atanı va däsinä ınti r 11[12]
Ol zam n Yer alım ä ruc etdilär
eylä , netäkim Mendän e itdü iz, – dedi, – Zeyt n ısimli ta dan, kä Yer alım ä ya-
5
zır Ya ya, elbetdä, suv birlä usül etdi, ındır, (ya nı) bir sebt yoldır.
ama mundan az kün so ra siz R -i l- 12[13]
Vä keldüklärindän so ra bir b lâ -
udüs birlä usül bolursız». nä ä kirdilär, kä ol cayda dur anlar, Pe ros,
6
Pes anlar cem boldu larında A a s ’ l vä Ya b, vä Yu anna, vä Andräos, vä Fılı-
ılab: «Ey A a! – dedilär, – bu va ıtda bos, vä m , vä Bar l m os, vä Matta,
Memleketni sr yıl ä kerü berür misin?» vä Ya b ıbn-i lf , vä ayretli-yi n m Si-
7
Anlar a dedi kä: «Ata öz udretindä ı - m n, vä Ya bnı arında ı Yah d erdi.
tiy r ıldıkı zam nlarnı ya va ıtlarnı bilmek 13[14]
Vä hemä munlar kö il birliki birlä bir
sizni dägüldir, ar r boldılar du da vä niy zda, avratlar
8
ama R -i l- udüs üzeri iz ä keldü- ilän, vä sanı anası Meryem vä arında ları
kindä uvvet alursız vä hem Yer alımdä, birlä.
vä tam m Yah dıyetdä, vä S maratda, vä (312) 14[15]Vä ol künlärdä Pe ros gerd-
lärni ortasında öri durub aytdı,
205
., . , 1820
[16]
damlarnı es bı yüz yigirmi adar 20[21]
Pes bu erlärdän, kä bizim birlä yol-
ekän: 15«Ey erlär vä arında lar! – dedi, – da lı etdilär cemı va ıtda, kä Cen b-i sa
bu Yazu tam m bolma keräk edi, kä R -i bizdä kirür vä çı ur erdi,
l- udüs evvel aytdı D vud zeb nı ilän [22]
Ya yanı usül ılmasından ba lab
Yah d a ında, kä sanı tut anlarnı bizdän u d ıldıkı kün äçä, birni ta ayyün
ıl vızı boldı; bolma keräk, kä ıy metinä bizim birlä
16[17]
zır bizim birlä sayıldı vä bu ıdmet- hid bola».
ni bir ısmetin almı erdi; 21[23]
Pes iki kimsä, ya nı Y sıfnı, kä ısmi
17[18]
bu dam ulum ücreti birlä bir ze- Bar b erdi, kä da ı Y st s ısimlenmi
mın satıb aldı, vä ba ı a a a tü ür ekän, öz erdi, vä Mattiy snı ta ayyün etdilär.
ortasında çatıldı, vä arnını içi tam m dö- 22[24]
Vä du ılab dedilär kä: «Ya Rabb!
kildi; kä cümläni alblärin biläsin, bu ikini an-
18[19]
vä Yer alımdä s kin bol anlarnı ısın ı tiy r ıldukı nı bey n ıl,
hemäsinä olay ma lûm boldı, kä ol zemın [25]
kä bu ıdmetni vä resûllikni ısme-
anlarnı lû atınça keld m , ya nı tin ala, kä andan Yah d azdı, t öz cayına
an zemıni ısimlenmi dir. bara».
19[20]
Zır kä Zeb r kit bında yazılmı dır 23[26]
Pes ur alar çı arub berdilär, vä
kä: “Anı ma mı vır n bolsun, vä içindä Mattiy s a ur a tü di, vä on bir hav rı bir-
hıç kimsä s kin bolmasun; vä bir ayrı kim- len sayıldı.
sä man ıb ne retin alsun”.
(313) kinçi fa ıl
[1]
Vä çün Fıs nı ellinçisi [ellüsinçi] kün 8
Pes biz neçä söz e idüriz her birimiz
tam m kelgändä ıttif üzrä bir cayda birgä do du ımız lû atda:
erdilär. 9
P rsılär, vä Mid slar, vä El mıtälär, vä
2
(Pes) bir demdä sm ndan bir ed çı- Mes bot miyada, vä Yah dıyetdä, vä Ka-
ub keldi, bir bek at yel ä o ayıb, vä ol- b d kiy da, vä Pon osda, vä sıy da,
tırdu ları näni tam m toldurdı. [10]
vä fr ciy da, vä Banfıliy da, vä Mı-
3
Vä ayrılmı zeb nılär ate kibi bolıb an- ırda, vä ırınä e r fındaki Lıbiy da s kin
lar a körindi vä anlarnı her birisi üstinä ol- bol anlar, vä R mdanki müs firlär, vä Ya-
tırdı. h dılär, vä Yah dı dıninä kirgänlär,
4
Vä hemäsi R -i l- udüs ilän meml [11]
vä Kirıtlilär, vä Arablar, ud nı
boldı, vä s yir zeb nlar birlä söylämägä ulu amellärin bizim zeb nlarımızda söy-
ba ladılar, R anlar a i b berdiki kibi. lür ekän e idüriz?»
5
Vä Yer alımdä s kin bol an Yah dılär 10[12]
Vä hemäsi müte ayyir aldılar vä
bar erdi, fı erlär ekän, sm nnı astındaki- übhäli bolıb bir birinä dedilär kä: «Munı
lärni her ayfasından. ma n sı nedir?»
6
Vä munı tavı ı boldu ında al cem 11[13]
Ama ayrılar ıstihz ’ ılab dedilär
boldılar, ta accüb ılur ekän, zır kä her bi- kä: «Munlar ya ı ar bdan meml dır».
risi öz tilinçä söylür ekän e itdilär. 12[14]
Ol zam n Pe ros on bir birlä öri du-
7
Vä hemäsi müte ayyir bolıb ta accüb rub v zın bülend etdi vä anlar a mu ab
etdilär, bir birinä deyär ekän: «Ba , bu he- ıldı, deyär ekän: «Ey Yah dı erlär vä he-
meki söyläb dur anlar Celıllilär dägül mi- meki (314) Yer alımdä s kin bol anlar! bu
dir?
206
, . , 1666
sizgä ma lûm bolsun, vä menüm sözlärimä etmäyäsin hem uddısi ni fes d körmägä
ula berü , bermäyäsin.
13[15]
zır kä munlar siz sandu ı ız kibi 25[28]
ay t yolların ma a bildürdü vä
mestlär dägül, zır künni üçinçi s atıdır, d r yeti dän meni sür r birlä meml ı-
[16]
lâkin Y yıl pey amberdän söylenmi lasın”.
budır: 26[29]
Ey erlär! arında lar! ru at buyurı
14[17]
“ ud y deyär, kä ır künlärdä v i pa rı D vud a ında sizgä açu söylämä-
bolur, kä R umdan hemä cisim üzerinä dö- gä, zır kä ol hem vef t etdi, hem definländi,
käyin, vä sizni o ılları ız vä ızları ız ı - vä abri hem bu kün äçä bizdädir.
b r edürlär; vä yigitläri iz manzarlar körür- 27[30]
Pes pey amber ekän bildi, kä ud y
lär, vä artları ız rü y körürlär. yemın birlä a a yemın ılmı erdi, kä bel-
15[18]
Vä ol künlärdä bendälärim vä kenız- lärini neslindän cisim arafınça Mesı ni
lärim üzerinä R umdan dökäyin, vä anlar opara ta tı üstinä oltırma a.
pey amberli ılurlar. 28[31]
Vä anı evvel körüb Mesı ni ıy -
16[19]
Vä sm nda yu aruda ac yib körsä- meti asbına tekellüm etdi, kä c nı abirdä
täyin, vä zemındä a a ada alâmetlär berä- terk bolınmamı hem cismi çiriklik körmä-
yin: an, vä ate , vä düdün bu rı. mi dir.
17[20]
ft b ara ılı a vä ay an a tebdıl 29[32]
Vä bu hemän say’ı ud tiriltmi dir,
bolınalar, Rabbni a ım n md r küni kel- kä hemä biz A a hidlär boldu .
mäzdän evvel. 30[33]
Pes ud nı r st elindän u d ılı-
18[21]
Vä v i bolur, kä her kim ud vend nıb, vä R -i l- udüsni va däsin Atadan
ısminä du ılur esä, nec t bolur”. alub, munı dökmi dir, kä ekn n körüb dura-
19[22]
Ey erlär-i sr yıl! bu sözlärni e idü : sız vä e idäsiz.
N ıratlı sa bir dam, kä ud ydan sizni 31[34]
Zır kä D vud sm n a u d ılmı
içi izdä r st körsätilmi dir ker metlär, vä dägüldir, lâkin özi deyär kä: “ ud vend
mu cizälär, vä alâmetlär birlä, kä vesıläsin- menüm ud vendimä aytdı: Menüm r st
dän ud y ortaları ızda amel etdi, netäkim elimdä oltır,
siz da ı bilürsiz, [35]
Men du manları nı Seni aya ast-
20[23]
Ol dam (deyämin), kä ud nı ta - du ı [astdä ı] ıl ança”.
dırinçä vä evvel bilmäsinçä teslım bolınmı 32[36]
Pes hemä avm-i sr yıl ta ı bil-
ekän, siz Anı tutdu ız vä n r st ellär birlä sün, kä ud y Ol ada ladu ı ız say’ı
ada lab atil eylädü iz; hem ud vend, hem Mesı ılmı dır».
21[24]
kä ud y Anı yenä tiriltdi, ölüm 33[37]
Vä munı e itdüklärindän so ra alb-
bendlärin çe mi ekän, zır kä mümkin dä sançıldılar vä Pe ros a vä b ı hav rılär ä
dägül erdi, kä andan tutılıb ala. dedilär kä: «Ey erlär! arında lar! ne ıla-
22[25]
Zır kä D vud Anı a ında dedi yı ?»
kä: “ ud vend her kez u rımda evvel 34[38]
Pe ros anlar a dedi kä: «Tövbä ey-
kördim, zır r stımdadır, kä mu arib bol- lä , vä her biri iz sa Mesı ni ısminä usül
mayım. ılınsun gün hlar afuv bolınması üçün;
23[26]
Anı üçün kö ilim va ıt etdi, vä R -i l- udüsni ba ı lı ın alursız.
zeb nım d ıldı, vä da ı cismim mıddä 35[39]
Zır kä va dä hem sizgädir, hem o ıl-
r atlı bolur, ları ız a, vä hemeki ıra da bol anlar a, vä
(315) 24[27]zır kä c nımnı abirdä terk her (316) ne adar esä, kä Rabb-i llahımız
da av t etmägä hlaya».
207
., . , 1820
36[40]
Vä da ı besy r sözlär birlä eh det erdilär, vä anlarda her nersä mü terek erdi.
vä na ı at berüb dedi kä: «Bu in dlu aba- 41[45]
Vä mülklärin vä m lların satdılar vä
adan alâ bolu ». anlarnı hemä ä ısmet etdilär her kimsäni
37[41]
Pes kelâmnı kö il birlä ab l et- cetinä körä.
känlär yuvındılar, vä hemän ol kün üç mi 42[46]
Vä her kün ıttif üzrä c mi dä al-
adar c n o ıldılar. dılar vä nädän nä ä n n sınub a mın
38[42]
Vä hav rılärni ta lımindä, vä orta - kö il lı ı birlä vä kö il p kliki birlä
lı ında, vä n n sınma lı ında, vä du larda yeyürlär erdi,
me l bolıb aldılar. [47]
ud y a amd söz deyär ekän vä
39[43]
Vä her c n a or u tü di; vä hav rılär- tam m al nı atında azız alur ekän.
dän köb ac yib vä alâmetlär âdır boldılar. 43
Vä ud vend nec t bolaca larnı her kün
40[44]
Vä hemä ım n kedürgänlär bir cayda kilısiy a o dı.
Üçinçi fa ıl
[1]
Pe ros vä Yu anna c mi ä birgä çı - Yu anna a yapı ıb durdu ında tam m al
dılar nam z s atında, to uzınçı s at ekän. birgä sekirtdilär Süleym n-i n m ç r a,
2
Vä bir er ki i, anasını b nından a sa ta accüb ä almı ekän.
ekän, ketürildi, kä her kün anı c mi ni 12
Vä Pe ros munı körüb al a cev b ber-
Körkäm n m apunı atına oyarlar erdi di, deyär ekän kä: «Ey erlär-i sr yıl! mu a
c mi dä içerü kirgänlärdän ada a s ’ l et- ne üçün ta accüb ılasız ya bizni ne üçün
mek üçün. közläb durasız, bu ki i yürürgä odu ımıznı
3
Ol er Pe rosnı vä Yu annanı c mi ä ki- özimizni uvvetimizdän ya fılikimizdän
rür ekän körüb, ada a alma anlardan tiläk bilmi kibi?
etdi. 13
br hımni , vä s nı , vä Ya bnı
4
Ama Pe ros a a köz dikdi Yu anna birlä Te risi bizim babalarımıznı Te risi O lı
vä a a: «Bizgä na ar ıl», – dedi. sa a celâl bermi dir, kä siz Anı teslım ey-
5
Vä (317) anlar a ıltif t etdi, munta ır lädü iz vä A a ınkâr ıldu ız Pıl snı
ılur ekän, kä anlardan bir nersä ala. r y aldında Anı oyıb, yebärmägä a d
6
Pes Pe ros: «Hem kümi im, hem altunım ıldu ından so ra.
yo dır, – dedi, – ama mendä bar bol annı 14
Ama Ol Mu addes ä vä dil ä ınkâr
sa a beräyin: N ıratlı sa Mesı ni ısmindä ıldu ız, vä bir dam öldür üçi er sizgä ber-
öri dur vä yüri ber». sün deb tilädü iz,
7
Vä anı r st elindän tutıb dur uzdı; vä fı 15
vä Emir-i ay tnı atil eylädü iz, kä
l-f r aya ları vä topu ları uvvetlendilär, ud Anı emv tdan dur uzdı, (318) kä A a
8
vä öri durub aya larına r st durdı vä biz hidläriz.
yüri berdi, anlar birlä c mi ä kirüb yügürib 16
Vä Anı ısminä ım n üzrä Anı ısmi
vä ra ılab, ud y a amd deyär ekän. bu kördüki iz vä bildüki iz damnı uv-
9
Vä hemä al anı yürür ekän vä ud a vetlendürmi dura, vä Andan kelgän ım n
amd deyär ekän kördilär; a a bu tam m if lı nı hemä izni atında
10
vä bildilär, kä c mi ni Güzäl n m bermi dir.
apusında ada a üçün s ’ l ılab oltır an 17
Ey arında lar! bilüb duramın, kä anı
kimsä erdi; vä a a v i bol an nersä üçün bilmäzlikdän ıldu ız, netäkim da ı bi -
ta accübdän vä ta sı lı dan meml boldılar. läri iz;
11
Vä if almı a sa ki i Pe ros a vä 18
ama ud hemeki pey amberlärini
208
, . , 1666
a ızlarından aber berdükin, kä Mesı ölüm 22[23]

vä v i bolur, kä her kimsä, kä Ol
çekä deb, hemän ol ısım üzrä kâmil etdi. Pey amberni sözin e itmäzsä, al dan he-
19
Pes tövbä eylä hem döni iz gün hla- lâk bolur”.
rı ız ma v bolınma üçün, 23[24]
Vä da ı hemeki pey amberlär S m -
[20]
t kä kö il açılması zam nları Rabb- yıldan vä andan so ra kelgänlärdän her ne
ni u rından kelälär, 20vä sizgä evvel va- adar söylämi lär esä, bu künlär üçün evvel
ıtlarda va bolınmı sa Mesı ni göndürür, aber berdilär.
[21]
kä sm n Anı alsa keräk tam m ner- 24[25]
Vä siz pey amberlärni vä ud ynı
sälärni kerü bermäsi zam nlarınça, kä ud babalarımız a berdiki ahidni o ıllarısız, ya -
cemı mu addes pey amberlärini zeb n- nı br hım ä dediki kibi kä: “Hem seni nes-
larından söylämi dir ceh n ıbtid sından. li dä yerdäki hemä ab yıl müb rek bolur”.
21[22]
Zır kä Musa d babalar a dedi 25[26]
Pes ud O lı sanı sizgä evvel
kä: “Rabb ud yı ız arında ları ızdan oparıb sizni bereket ılur a Anı göndür-
ma a o agan bir pey amber oparur, Anı di her biri izni erläri izdän ruc etmek
e idürsiz hemä nersä üzrä her ne adar esä, üçün».
kä sizgä söyläyä,
[1]
Vä al a hen z söyläb dur anlarda 9[10]
hemä iz ä vä cemı sr yıl avmına
ım mlar, vä serd r-i c mi , vä Zındı lar üst- ma lûm bolsun, kä N ıratlı sa Mesı ni
lärinä keldilär, ısmi birlä, kä ç a ada ladu ız, kä da ı
2
zır kä açuvlanmı lar erdi al a ta lım ud Anı emv tdan yenä opardı, munı
berdükläri üçün vä da ı sa birlä emv tdan sebebindän, (deyämin, kä) hemän bu dam
ıy met bolur deb aber etdükläri üçün; sizni r y aldında a ı bolıb dura.
3
vä anlar a ellär oyıb zind n a saldılar 10[11]
Bu ol ta dır, kä siz im ret ıl uçı-
ab a degin, zır kä m erdi. lardan faydasızlı a sayıldı, hemän kö äni
4
Ama sözni e itkänlärdän köb kimsälär ba ı bolmı dır, 11hem hıç bir ayrı kimsädän
ım n kedürdilär, vä erlärni es bı be mi nec t bolması yo dır,
adar erdi. [12]
zır kä (320) bir ayrı ısim sm n as-
5
Vä ertäki kündä v i boldı, kä anlarnı tında damlar a berilmi dägüldir, kä anı
reyisläri, vä artları, vä kâtibıläri, birlä bir nec t bolma keräk».
[6]
vä ann n ba ım m, vä ay f , vä 12[13]
Vä Pe rosnı vä Yu annanı ır-i
Yu anna, vä Skender, vä ba ım mnı arıb- lı birlä söylämäsin çün körüb vä o umı
lärindän her ne adar bar esä Yer alımdä bolma an vä c hil damlar erdüklärin a lab,
cem bolıb keldilär. ta accüb etdilär, vä anlarnı bildilär, kä sa
6[7]
Pes anlarnı orta a dur uzıb: «Siz ne birlä birgä bolmı lar erdi;
ıl uvvet bilän ya ne ıl ısim birlä munı 13[14]
vä if bolınmı damnı anlarnı bir-
amel ıldu ız?» – deb anlar a s ’ l etdilär. lä birgäçä durur ekän kördüklärindä anlarnı
7[8]
Ol va ıt Pe ros R -i l- udüsdän hıç bir ar u söylämäsi yo erdi.
meml bolıb anlar a aytdı: «Ey al nı re- 14[15]
Ama anlar a çün div ndan tı a çı -
yisläri vä sr yıl artları! – (dedi), – ma ferm n berüb bir biri birlen mu veret
8[9]
eger biz bügün s ’ l ä ketürilsäk a ıf etdilär,
dam a v i bolmı nıkû amel üçün, bu ne 15[16]
deyär ekän kä: «Bu adamlar a ne ıl
sebeb birlen if boldı esä, ılalı ? Zır kä bir me h r alâmet anlardan
209
., . , 1820
âdır boldu ı ekän hemä Yer alımdä s kin O lancı azı sa a ar u hem Hır des,
bol anlar a hirdir, hem biz a a ınkâr ı- hem Pon us Pıl s ab yıl birlä vä avm-i
lalmazmız; sr yıl birlen birgä cem etdilär,
16[17]
ama kä al içindä da ı yayılmasun 27[28]
t elü vä r yı deb ol ta ayyün ıl-
deb, anlarnı tam m or ıdayı , kä al nı dıkı adar ılalar.
hıç birinä bu ısim birlen söylämäyälär». 28[29]
Vä el l, ya Rabb! tehdıdlärinä na ar
17[18]
Pes anlarnı o uyıb ferm n berdilär, buyur vä bendäläri ä mer amet ferm , kä
kä her kez hem söylämäyälär, hem ta lım cemı ır-i lı birlä seni kelâmı nı
bermäyälär sanı ısmindä. söyläyälär,
18[19]
Ama Pe ros vä Yu anna cev b berüb [30]
elü uzatma lı ilän if etmek üçün
anlar a aytdılar: « ud y atında sizgä dä - vä kä süb n O lancı azı sanı sebebin-
lämä llah a dä lämä dän r st bolsa, siz dän alâmetlär vä mu cizälär âdır bolalar».
üküm eylä . 29[31]
Vä du ılab durdu larında birgä
19[20]
Zır kä biz kördükimiz vä e itdükimiz ır boldu ları cay altırdı, vä hemäsi,
nersälärni tekellüm ılmayıb alma a dır R -i l- udüs birlä meml bolıb, kelâm-i
dägüliz». ud y ır-i lı ilän söylädilär.
20[21]
Pes anlarnı da ı or ıdıb ketmägä 30[32]
Vä ım n kedürgän cem atı bir kö i-
ru at buyurdılar, hıç bir bah nä tabmaymı li [kö illi] vä bir c nı erdi; hem bir kimsä
ekän, kä anlar a a b ılalar, al nı se- demädi, kä ı tiy rında bol an nersälärni
bebindän, zır kä hemä al v i bol an bir i äsin anı ki erdi, lâkin hemeki ner-
(nersä üçün) ud a amd söz dedilär. sälär anlarda mü terek erdi.
21[22]
Zır ol dam ır ya dan çı mı erdi, 31[33]
Vä uvvet-i a ım birlä hav rılär Ce-
kä a a if alâmeti boldı. n b-i sanı ıy metinä eh det berdilär; vä
22[23]
Vä bo adılmı ekän, öz dostlarına büyük in yet anlarnı hemä üstindä bar erdi.
bardılar vä ulu ım mlarnı vä artlarnı 32[34]
Hem anlarda mu t c lindä bol an
anlar a (321) dedüklärin hemä aber etdilär. kimsä hıç yo erdi; zır kä her ne adar yer
23[24]
Vä e itdüklärindän so ra kö il-i ya nä ibläri (322) bar esä, anlarnı sat-
birlik bilän ud a anlarnı v zın bü- dılar
lend ılab dedilär kä: «Ya Rabb! sm nnı, [35]
vä ıymetin keltirib hav rılärni aya -
vä zemınni, vä de izni, vä içlärindä cemı larına oydılar; 33vä her birini cetinä kö-
bol an nersälärni yarat an ud y Sensin, rä ısmet edildi.
24[25]
kä D vud bendä zeb nından aytdı : 34[36]
Vä Y sıs, kä da ı hav rılärdän Bar-
“ ab yıl ne üçün v vä al lar ne üçün n b s ısimli boldı, kä, tercümä bolınsa,
b ıl nersälär ay l etdilär? “ıbn-i tesellı” demekdir, 35(bu ki i) ıbrıslı,
25[26]
Zemın p d hları ır duralar, - Lâviy oca ından erdi,
bi läri birlä birgä cem boldılar ud a ar- [37]
vä anı bir zemıni bar ekän, anı satıb
u vä Mesı inä ar u”. ıymetin keltirib hav rılärni aya larını
26[27]
Zır a ı atda mesı etdüki süb n atında oydı.
Be inçi fa ıl
[1]
Vä n niy s-i n m bir er tunı afır payın keltirib hav rılärni aya larını a-
birlä bir ay at satdı tına oydı.
2
vä ıymetindän bir adarı bermäyib 3
Ama Pe ros aytdı: «Ey n niy s! ey-
sa ladı, tunı da ı munı bilür erdi, vä bir n seni albi ni ne üçün tolu etmi dir, kä
210
, . , 1666
R -i l- udüs ä dor söyläb yerni ıy- rosnı s yäsi keçüb yüridükindä anlarnı
metindän bir adarı penh n ılasın? kiyiminä s yä ıla.
4
sendä alur ekän zam nda sa a almadı 16
Vä köb dam e r fındaki bol an e-
mı vä çün satdu ı da seni ı tiy rı da dä- hirlärdän Yer alım ä cem bolıb keldilär,
gül mi erdi? Bu nersä kö ili dä ne üçün renc bol anlarnı vä n p k r lardan cef
oydu ? damlar a yalan söylämi dägül- çekkänlärni keltirür ekän, vä hemäsi if -
sin, belkä ud a». landılar.
5
Vä n niy s bu sözlärni e idüb tü di vä 17
Pes ba ım m vä hemeki birgäçä bol-
c nın teslım etdi; vä bu nersälärni e itkän- anlar, Zındı lar me hebi ekän, öri durub
lärni hemäsi üstinä avf-i a ım tü di. ı ım bilän meml boldılar,
6
Vä yigitlär öri durub anı kefinlädilär vä 18
vä ellärin hav rılär ä oyıb anlarnı âm
tı a iletib anı defin etdilär. zind n a saldılar.
7
Vä üç mi d rı s at müddetindän so ra 19
Ama feri tä-yi ud y keçä üzrä zind n
avratı da ı v i bolmı nersäni bilmäyib apuların açdı 20vä anlarnı tı a keltirib
içerü kirdi. (324) dedi kä:
8
Vä Pe ros a a cev b berüb: «De ma a, [20]
«Baru vä bu ay tnı sözlärini he-
eger yerni fel n ıymetinä satmı (323) esä- mäsin c mi içindä tekellüm eylä ».
iz?» – dedi. Ol dedi kä: «Belli, ol ıymet- 21
Vä munı e itdüklärindän so ra ub da
ä». c mi ä kirdi vä ta lım berdilär. Ama ba
9
Pe ros a a aytdı: «Neçükdir, kä iki iz ım m vä anı birlen birgäçä bol anlar çün
birgäçä ıttif eylädü iz ud y R ına tec- kelüb ra ibläri vä benı sr yıl ehl-i di-
rübä etmägä? y , eri ni defin ıl anlarnı v nın alab ılab cem etdilär vä zind n a
aya ları apu atındadır; hem seni da ı tı - göndürdilär anlarnı keltirmek üçün.
a iletürlär». 22
Ama ameld rlar kelüb zind nda anlar-
10
Vä fı l-f r da ı aya larını atında nı tabmadılar vä ruc edüb aber berdilär,
tü üb c nın teslım eylädi. Vä yigitlär içerü 23
deyär ekän kä: «Zind nnı d tam m
kirüb anı bı-c n bolıb tabdılar vä anı tı a emınlik birlen apanmı ekän tabdu vä kü-
iletib erini yanında kömdilär. tüçilärni tı da apularnı aldında kütüb du-
11
Vä or u-yi a ım hemä kilısiy üstinä rur ekän tabdu , ama açdu ımızdan so ra
vä cemı bu nersälärni e itkänlärni üstinä hıç bir kimsä içindä tabmadu ».
tü di. 24
Pes ba ım m, vä serd r-i c mi , vä
12
Vä hav rılärni ellärindän besy r alâ- ulu ım mlar bu nersälärni e itdüklärindän
metlär vä aceblär al nı içindä âdır bol- so ra: «Bu ne bolur?» – deb übhäli boldılar.
dılar, vä hemäsi kö il birliki birlä -i Sü- 25
Vä bir kimsä kelüb anlar a aber berüb
leym n içindä birgä erdilär. dedi kä: «Ba , zind n a oydu ı ız erlär
13
Vä s yir al dan hıç bir kimsä anlar a c mi dä durub al a ta lım berüb duralar».
yapı ma a ces ret tabmadı, ama al an- 26
Pes serd r ameld rlar birlä barub an-
larnı ta ım etdilär. larnı bı-cebir birlen keltirdi
14
Vä ım n kedürgänlär bardu ça ud - [27]
vä div n içindä dur uzdılar, vä ba
vend ä o ıldılar bir bek ulu cem at, er- ım m anlar a s ’ l ılab aytdı:
lärdän vä tunlardan, [28]
« y , ferm n birlen sizgä buyurmadu
15
ol adarça, kä renc bol anlarnı tı a mı, kä bu ısim birlä ta lım bermäyäsiz? Vä
iletdilär oramlar a vä tö äklär vä ta talar ba , ta lımi iz ilän Yer alımni toldurdu ız
üstinä yatırıb oydılar, kä e az bolsa Pe -
211
., . , 1820
vä Bu damnı anın bizim üstimiz ä kel- opdı, deyär ekän, kä özi bir ki i erdi, kä
tirmek a d ılab durasız». a a dört yüz adar er o ıldılar; 35ol öldüril-
27[29]
Pes Pe ros ayrı hav rılär birlä ce- di, vä hemä, ne adar a a ı at ılmı esä,
v b berüb aytdılar: « ud a ı at ılma perı n bolınıb yo aldılar.
keräkdir damlar a ı at ılma dan evvel. 36[37]
Vä munı so ra Celılli Yah d opdı
28[30]
Babalarımıznı Te risi a aç a asıb yasa a yazılma künlärindä, vä köb al
atil eylädüki iz sanı tiri etmi dir. a a t bi boldılar; ol da ı helâk boldı, vä
29[31]
ud y Anı r st eli ilän emir vä (325) hemä, ne adar a a mu ı bolmı esä, perı-
Nec t ıl uçı ılab bülend etmi dir, kä s- n bolındılar.
r yıl ä tövbä vä gün hlar ma firetin ba- 37[38]
Vä el l sizgä deyämin, bu damlar-
ı laya. a el oyma hem tiymä , zır kä eger bu
30[32]
Vä biz bu nersälär ä Anı güv hı- mu veret ya bu i damlardan esä, bozılur,
läriyiz, hem ud y özinä ı at ıl anlar a 38[39]
ama eger ud ydan esä, bozalmaz-
ba ı ladu ı uddıs R da ı ( hiddir). sız; meb d kä ud ar usına cenk ılab
31[33]
Vä munı e itdüklärindän so ra kö- bolınasız».
illärindä kesildilär vä anlarnı atil ılmaga 39[40]
Pes a a yil boldılar; vä hav rılärni
mu veret etdilär. alab ılab so duklarından so ra emir et-
32[34]
Vä div nda bir m lıyil-i n m Fe- dilär, kä sanı ısmi ilän söylämäyälär, vä
rısı, bir dın limi vä hemä al nı atında anlar a ketmägä ru at buyurdılar.
azız bolınmı ekän, meclisdä öri durub, ha- 40[41]
Vä div ndan çı ub ayrıldılar, d ı-
v rılär az müddet äçä tı a çı arılma fer- lur ekän, kä Anı ısmi üçün rlı çekmägä
m n etdi müsta a sayılmı lar erdi.
33[35]
vä dedi kä: «Ey erlär-i sr yıl! özü- 41[42]
Vä her kün c mi dä vä nädän -
iz ä kütü , bu damlarnı a ında ne nä ä sa Mesı (326) a ında ta lım berüb
ılaca esä iz. be ret ılma dan fer at ılmadılar.
34[36]
Zır kä bu künlärdän evvel evd s
Altınçı fa ıl
[1]
Ol künlärdä, gerdlär besy r bolmı R dan meml bolmı ekän, vä da ı Fılı-
ekän, Y n nılärdän Yah dılärni ar uları- bosnı, vä Br rosnı, vä Nı n rnı, vä ı-
na bir ikâyet çı dı, zır kä tul tunları her m nnı, vä Parmän snı, vä dındä bol an Nı-
künki ısmetdä unutıldılar. l y-i n m bir n kıyäli kimsäni ı tiy r
2
Pes on iki (resûl) gerdlärni cem atın etdilär;
ça ırıb aytdılar: «Biz kelâm-i ud ynı terk 5[6]
pes anlarnı hav rılärni u rına dur-
ılab ofralar a ıdmet ılma ma l dä- uzdılar, vä çün du ıl anlarda üstlärinä
güldir. ellärin oydılar.
3
Pes, ey arında lar, öz içi izdän b 6[7]
Vä kelâm-i ud y artdı, vä gerd-
namlı bolmı vä R -i l- udüsdän vä a ıl lärni addi Yer alımdä bek köb boldı; vä
birlä meml bolmı yedi er ı tiy r eylä , kä ım mlardan köb al ım n a mu ı boldılar.
anlarnı bu i ä mu arrer ılavız, 7[8]
Vä stef n, ım n birlä vä uvvet birlen
[4]
ama biz her kez du a vä kelâm ıd- meml ekän, al içindä a ım alâmetlär
metinä me l bolurmız». vä mu cizälär etdi.
4[5]
Vä ol söz hemä cem at a keldi; 8[9]
Vä Lıbertınlärni ısimli mecma ından,
vä stef nnı, bir er, kä ım n ilän vä uddıs vä Kırän lılardan [Kırän nılardan], vä s-
212
, . , 1666
kenderıyälilärdän, vä ehl-i Kılikiy vä siy 12[13]

Vä dor güv hılär dur uzdılar kä:
opdılar vä stef n ilän müb asä etdilär; «Bu dam bu mu addes mekân a vä e-
9[10]
vä ol ikmet ä vä R a mu vemet ri at a ar u küfür sözlärin söylämekdän
ılalmazlar erdi, kä sebebindän söylädi. fer at ılmayıb durur, – dedilär, –
10[11]
Pes ol va ıt azdurma birlä erlär kel- 13[14]
zır kä biz anı deyär ekän e itdük kä:
tirdilär, kä dedilär kä: «Biz anı Musa a vä “Bu N ıratlı sa bu mekânnı ar b ılur vä
ud y a ar u küfür (327) sözlärin söylür Musa bizgä teslım ıldıkı resimlärni ala tu-
ekän e itdük». rur”», – (dedilär).
11[12]
Pes al nı, vä artlarnı, vä kâtibılärni 14[15]
Vä hemä meclisdä ır oltır anlar
areket etdilär vä üstinä kelüb anı tutdılar a a köz dikdilär vä retin melek reti kibi
vä div n a iletdilär. kördilär.
Yedinçi fa ıl
[1]
Vä ba ım m: «Bu nersälär r st mıdır?» Ya bnı tevellıd etdi, vä Ya b on iki ba
– deb s ’ l etdi. atanı tevellıd etdi.
2
Vä ( stef n): «Ey erlär, arında lar! 9
Vä ba atalar ased ılab Y sıfnı Mı ır
– dedi, – e idüb duru . llah-i cill celâlä içinä satdılar; ama ud y anı arafınça bar
babamız br hım ä körindi Mes p t mi- erdi,
y da boldu ı zam nda ar nda s kin bol- 10
vä anı hemeki za metlärindän nec t
mazdan evvel etdi, vä a a Mı ır p d hı fir avınnı u -
3
vä a a dedi kä: “Tofra ı dan vä oca ı - rında in yet vä a ıl berdi, vä anı tam m
dan çı , vä Men sa a körsätece im zemın ä Mı ır yeri üstinä vä hemeki nd n üstinä
kel”. vekıl ılab mu arrer etdi.
4
Pes Keldey n tofra ından çı ub a- 11
Vä hemä Mı ır zemıni vä Ken n üs-
r nda s kin boldı; vä atası vef t etdükindän tinä açlı vä büyük za met keldi, vä bizim
so ra anı ol caydan bu ma al ä iletdi, kä babalarımız nafa ä tabmayıb durdılar.
içindä siz ekn n s kin bolasız. 12
Ama Ya b Mı ırda bo day bar erdü-
5
Vä anı içindä a a hıç mır s bermädi, kin çün e idüb bizim babalarımıznı ilgäri
bir aya basması adar bermädi, ama va dä göndürdi.
berdi, kä yurt etmek üçün anı a a vä andan 13
Vä ikinçi mertebädä Y sıf öz arında -
so ra neslinä berä, va tı kä anda hıç o lı larına bilindi, vä Y sıfnı oca ı firavın a
yo erdi. n boldı.
6
Vä ud bu vecih üzrä söylädi, kä anı 14
Pes Y sıf göndürib atası Ya bnı vä
nesli bir ayrı tofra da dura, vä anı ben- hemeki oca ların özinä da av t etdi, yetmi
degı ä ketürälär, vä dört yüz yıl (328) müd- be c n adar.
det äçä a a cef ılurlar. 15
Pes Ya b Mı ır a enib bardı vä ol
7
“Vä ol ayfa a, kä a a bendälik ılaca - cayda vef t etdi, vä da ı bizim babalarımız
dır, üküm ılayın, – dedi ud y, – vä an- vef t etdilär;
dan so ra çı ub kelürlär vä bu ma mda 16
vä Sı em ä keltirildilär vä ol abirdä
Ma a bendegı ılurlar”. kömildilär, kä br hım a çä ilän satıb almı
8
Vä a a, ya nı br hım ä, sünnet alâme- erdi Sı emni atası Em rnı o ıllarından.
tin berdi. Vä br hım s nı tevellıd etdi 17
Ama ud br hım ä yemın ıldıkı
vä sekizinçi kündä anı sünnetledi; vä s va dä zam nı çün ya ın kelgändä al ziy -
däçä köb boldı Mı ırda,
213
., . , 1820
18
t va tı, kä bir ayrı p d h opdı, kä br hımni , vä s nı , vä Ya bnı Te -
Y sıfnı bilmädi. risiyim”. 32Pes Musa altırıb durdı vä na ar
19
Bu (p d h) bizim (329) oca larımız a ılmaga ces ret etmädi.
ılä düzib babalarımız a cef etdi, ıfılların 33[33]
Pes Rabb a a aytdı: “Aya ları nı
tı a bra ur ekän, t kä ay t bolmayalar. çaru ların çe ib al, zır kä ânda durdu ı
20
Ol va ıtda Musa do dı vä yetdä gü- cay mu addes mekândır.
zäl erdi. Vä atasını näsindä üç ay adar 34
Kördim, kördim Mı ırdaki al ımnı
besländi. belâsın, vä anlarnı fi n ıldu ların e it-
21
Vä yaban a bra ıl an zam nda firavın- dim, vä enib keldim anlarnı ut arma a:
nı ızı anı kötärib aldı vä anı beslädi özinä vä el l kel, kä seni Mı ır a göndüräyin”,
o ıl ılma üçün. – (dedi).
22
Vä Musa Mı ırlılarnı cemı ikmetin- 35
Vä ol Musa’yı, kä a a ınkâr etdilär:
çä ö renib besländi vä sözlärdä vä i lärdä “Seni kim vä mu arrer ıl an kim-
udretli erdi. dir?” – deyär ekän, hemän ol Musa’yı ud y
23
Vä ır ya ı tam m keldükindä arın- anı hem bi , hem Nec t ıl uçı edüb gön-
da ları benı sr yıl ä ziy ret ılma rına dürdi çaluda hir bolmı feri täni eli ilän.
tü di. 36
Vä anlarnı çı arub keltirdi, Mı ır tofra-
24
Vä birisi ma l m boldu ın çün körüb ında mu cizälär vä alâmetlär ılmı ekän,
im yet etdi vä ma l m bol annı ınti mın vä ızıl de izdä, vä de tdä ır yıl müddet-
alub Mı ırlını çaldı. äçä hemän ol ısım üzrä ılmı ekän.
25
Zır kä ıy s etdi, kä arında ları, u- 37
Ol Musadır, kä benı sr yıl ä aytdı:
d y anı eli birlen anlar a nec t berecekin “Rabb-i llahı ız arında ları ızdan me-
a lurlar erdi, ama a lamadılar. nüm kibi bir pey amber sizgä oparur; A a
[26]
Vä andan bir kün so ra anlar a körin- dä läyäsiz”.
di niz ılab durdu larında, vä anlarnı ya- 38
Hem budır kilısiy da vä de tdä bol an
ra turma a cahd etdi, deyär ekän kä: “Ey er- kimsä Sın ta ında, kä feri tä birlä a a vä
lär! siz arında larsız; bir biri iz ä ne üçün atalar a söylämi erdi, kä kelâm-i ay t aldı
ulum ılab durasız?” bizgä bermek üçün,
26[27]
Ama o usına cebirlik ıl an kimsä 39
kä bizim atalarımız a a ı at ılma
anı def etdi, deyär ekän: “Bizim üstimiz ä istämädilär, lâkin anı özlärdän def etdilär
seni kim vä mu arrer etkän kimdir? vä alblärindä Mı ır a kerü döndilär,
27[28]
y , meni atil ılma hlur mısın, 40
H r n a deyär ekän kä: “Bizgä te rilär
dünki Mı ırlını atil etdüki vecih üzrä?” ıl, kä aldımızda yüri berälär, zır kä bu
27[29]
Pes ol söz üçün Musa açdı vä Madi- Musa, kä bizni Mı ır tofra ından çı ardı,
y n tofra ında arıb bolıb durdı, kä hemän biz bilmäyib duravız, ne boldı a a”.
cayda iki o ıl a a do dı. [41]
Vä bir (331) buzav etdilär ol künlärdä,
29[30]
Vä ır yıl tam m boldu ından so - vä but a urb n ar ıldılar, vä öz ellärini
ra ta -i Sın yabanında feri tä-yi ud y a a an atlarında va ıtçilik etdilär.
körindi çalunı ate u läsindä. 41[42]
Pes ud anlarnı terk ılab sm n
30[31]
Vä Musa munı kördükdän so ra rü - fevcesinä perest etmägä teslım etdi, netäkim
yet ä ta accüb (330) etdi vä na ar etmek pey amberlärni kit bında yazılmı dır kä:
üçün ya la du ında ud vendni v zı a a “ y , nd n-i sr yıl Ma a urb nlar vä
keldi, 31deyär ekän: hedıyälär ır yıl müddet äçä de tdä Ma a
[32]
“Men babaları nı Te risiyim hem ar eylädü iz mi?
214
, . , 1666
42[43]
Belli, M l nı ç dırın vä te ri iz ısına cef etmädilär? Vä (332) ıdd nı
Remf nnı yuldızın kötärib aldu ız, ya nı el keli indän evvel aber bergänlärni atil et-
birlä ıldu ı ız butlar a secdä etmek üçün, dilär, kä siz el l Anı teslım ıl uçıları vä
– pes Men sizni B bel arı arafına iletäyin”. öldür üçiläri boldu ız.
43[44]
Babalarımızda eh det ç dırı bar er- 52[53]
Siz, kä feri tegân vesıläsindän eri-
di de tdä, (Te ri) ta yın etdiki kibi Musa a atnı aldu ız vä anı ıfı etmädü iz».
söylädükindä, kä kördiki nüm nä üzrä et- 53[54]
Pes bu nersälärni e itdüklärindä yü-
sün, dedi, räklärindä kesildilär vä ti lärin a a ti neyib
44[45]
kä so ra kelgän atalarımız da ı alub durdılar.
Ye birlä kirtdilär ol ayfalarnı yurtına, 54[55]
Ama ( stef n), R -i l- udüs birlä
kä ud y atalarımıznı r y aldından sürüb meml bolur ekän, sm n a do ru na ar
çı ardı D vudnı künlärinçä, etdi, vä Te rini celâletin körüb say’ı da ı
45[46]
kä ud y atında im yet aldı vä llahnı r st arafında durur ekän kördi,
Ya bnı Te risinä ma al tabma hladı. 55[56]
vä dedi kä: « y , sm nnı açılmı
46[47]
Ama Süleym n A a bir nä im ret ekän vä bn-i nsannı ud ynı r stında du-
etdi. rur ekän körämin».
47[48]
Ama el birlä im ret bolın an mes- 56[57]
Pes anlar ulu v z birlä ıç ırıb u-
cidlärdä Ta lâ durmaz, netäkim pey amber la ların apadılar, vä ıttif üzrä a a do ru
deyä kä: yügürtdilär,
48[49]
“ sm n Ma a ta tdır, vä zemın 57[58]
vä anı ehirni tı arısına çı arub
aya larımnı astdu ıdır. 49Ma a ne mekân ta lar birlä urdılar. Vä mu a hidlär bol-
im ret ılasız? – deyär Rabb, – ya Menüm an, lib sların avl ısimli bir yigitni
r atım ma ali andadır? aya larını atına oydılar,
[50]
( y ), hemä bu nersälärni Menüm el- 58[59]
vä stef n a ta lar birlä urdılar, va tı
lärim etmädi mi?” kä du ılab: «Ya Rabb-i sa! r ımnı ab l
50[51]
Ey at boyunlılar vä albdä vä u- eylä», – deyär ekändä,
la larda sünnetli bolma anlar! siz R -i 59[60]
vä tizlärinä tü üb v z-i a ım ilän
l- udüs ä her d yım mu vemet ılab fery d ılab: «Ey ud vend! bu gün hnı
durasız ataları ız ıldu ları kibi, siz da ı anlarnı es bına oyma», – dedi. Vä munı
hemän ol ısım üzrä amel ılasız. dedükindän so ra uyudı.
51[52]
Ey , ataları ız pey amberlärni an-
Sekizinçi fa ıl
[1]
Vä avl anı ölüminä rı berüb 4
Vä perı n bolın anlar her cay a barur-
durdı. Vä ol kündä Yer alımdäki kilısiy a lar erdi, kelâmnı ı tiy r ılur ekän.
bir büyük ard tü di; vä hemäsi Yah dıyet 5
Pes Fılıbos, S marat ehrinä tü üb, an-
vä S marat vil yetlärindä perı n boldılar, lar a Mesı ni a ında aber etdi.
hav rılärdän ayrı. 6
Vä al bir kö il birlä Fılıbosnı dedük-
2
Vä fı erlär stef nnı tı a iletdilär anı lärinä me l boldılar anı ıldıkı alâmet-
kömmek üçün, vä nev a-yi a ım anı üçün lärni e idüb kördüklärindä.
(333) etdilär. 7
Zır kä besy r kimsälärdä murd r r ları
3
Ama avl kilısiy a ar b ılab bar ekän, bek ıç ırıb anlardan çı dılar, vä
durdı, her nä ä kirüb erlärni vä tunlarnı köb meflûc vä a sa lar if landılar.
çı arub, zind n a teslım ılur erdi. 8
Pes ol ehirdä va t-i a ım boldı.
215
., . , 1820
9
Ama Sim n-i n m bir er anda bar erdi, d y a du ıl, eger bolaca esä, kä albi -
kä ilgäri zam nda ol ehirdä c d lı ılab ni fehmi sa a ba ı lana;
durdı vä S marat ayfasın ta accüb ä keltir- 23
zır körüb duramın, kä sen acılı zehrä-
di, deyär ekän, kä özi bir ulu ki i ermi . sindä vä ulum bendlärindäsin».
10
Vä a a hemäsi ula berdilär, e kiçi- 24
Pes Sim n cev b berüb aytdı: « y ,
dän e büyük äçä, deyärlär ekän, kä bu kisiz menüm üçün Rabbdän s ’ l ılu , kä de-
idä ud ynı ulu uvveti bardır. dükläri iz nersälärni hıç birisi ma a v i
11
Vä a a dä lädilär, zır kä köb müddet- bolmasun».
dän anlarnı c d lı ilän ta accüb ä keltirmi 25
Pes anlar eh det berüb Rabbni kelâm-
erdi. nı söylädüklärindän so ra Yer alım ä ru-
12
Ama Fılıbosnı va ına ım n kedür- c etdilär vä S maratlılarnı aryälärindä
düklärindä, kä ud y Memleketini nersä- va etdilär.
lärini vä sa Mesı ni a ında erdi, pes 26
Vä feri tä-yi ud vend Fılıbos a söy-
hem erlär, hem tunlar yuvındılar. läb dedi: «Öri dur vä Cen b a yüz tutıb bar,
13
Vä Sim n özi da ı ım n kedürdi vä ya nı Yer alımdän z a tü diki yol a,
yuvınmı ekän Fılıbos ilän bir ar r boldı; kä yaban yeridir».
vä âdır bolmı alâmetlärni vä mu cizälärni 27
Vä öri durub ketdi. Vä ba , bir er, bir
körüb ayr n boldı. abe ı, ass , abe lärni meliketi and -
14
Pes Yer alımdäki hav rılär çün e it- ıni astında bir ulu mertebäli, kä hemeki
mi , kä S maratlılar kelâm-i ud ynı ab l azınäsi üstindä n ır erdi, (335) vä ib det
ılmı lar erdi, pes Pe rosnı vä Yu annanı ılma üçün Yer alım ä kelmi erdi,
anlar a ırs l etdilär, 28
vä ruc edüb, arabası içindä oltırıb,
15
kä ol cay a keldüklärindän so ra anlar E a y pey amberni kit bın o ur erdi.
üçün (334) du ıldılar, kä R -i l- udüs- 29
Vä R Fılıbos a aytdı: «Ya la ıb bu
ni alalar. araba a yapı ıb dur».
16
Zır kä hen z anlarnı hıç biri üstinä 30
Pes Fılıbos atına sekirtib anı E a y
n zil bolmı dägül erdi, tek Cen b-i sanı pey amberni kit bın o ur ekän e itdi vä
ısminä yuvınmı lar erdi. aytdı: «O udu ı nı a lar mısın?»
17
Pes anlarnı üstinä ellärin oydılar, vä 31
Ol dedi kä: «Neçä a layın, eger bir
R -i l- udüsni aldılar. kimsä ma a yolnı bey n etmäzsä?» Vä Fılı-
18
Vä Sim n, munı körmi ekän, kä hav - bos a s ’ l etdi, kä mi üb anı birlä birgä
rılärni el oyma lı ı birlä R -i l- udüs oltıra.
berilmi ekän, anlar a a çä ar etdi, 32
Vä Kit bnı o udu ı yeri bu ermi kä:
19
deyär ekän: «Ma a da ı bu uvvetni « oy kibi, kä bo azlanmaga iledildi, vä
berü , kä her kim, kä üstinä ellärimni oy- ozı kibi, anı ır anlarnı aldında neçä
sam, R -i l- udüsni ala». bı- ed bolsa, Ol da ı bu ısım üzrä a zın
20
Ama Pe ros a a aytdı: «A çä seni açmadı.
birlä helâk a ketsün – Te rini ba ı lı ı 33
Alça lı ında ükmi aldırıldı. Vä aba-
[ba ı lı ın] a çä ä alınur deb ıy s etdüki asın kim bey n ılur? Zır ay tı zemındän
üçün. ref ılınmı dır».
21
Seni bu nersädä hem hıç na ıbi , 34
Vä ol ass Fılıbos a cev b berüb: «Sen-
hem ısmeti yo dır, zır kä albi ud y dän s ’ l ılamın, – dedi, – pey amber bu
u rında r st dägüldir. nersälärni kimni a ında söylür? öz a -
22
Pes imdi bu eri dän tövbä ıl vä u- ında mı ya ayrı kimsäni a ında mı?»
216
, . , 1666
35
Fılıbos a zın açub ol Kit bnı hemän etdi, vä ikisi dä suv a endilär, hem Fılıbos,
yerindän ba lab a a say’ı va etdi. hem ass , vä anı usül etdi.
36
Vä yolda ketdüklärindä bir suv a kel- 40[39]
Vä suvdan yu aru çı anlardan so -
dilär; vä ass : «Ba suv, – dedi, – yuvın- ra R -i ud vend (336) Fılıbosnı apıb
ma dan meni man etkän nedir?» aldı, vä ass anı da ı körmädi vä va ıt-
37
Vä Fılıbos aytdı: «Eger tam m kö ili çilik ılab yol a ketdi.
birlä ım n kedür esä , c yizdir». 38Vä cev b 41[40]
Ama Fılıbos z t sda tabıldı vä ke-
berüb: « sa Mesı bn-i ud y erdükinä çüb hemeki ehirlärdä va etdi, t ay ri-
ım n kedürämin», – dedi. yä ä kelgänçä.
39[38]
Pes küymäni tava uf etmek ferm n
To uzınçı fa ıl
[1]
Vä avl , da ı tehdıd t vä atil üfrüb a a: «Ey n niy s!» – dedi. Vä ol: «Ya
Rabbni gerdlärinä ar u, ba ım m a Rabbim!» – dedi.
bardı 11
Vä Cen b a a: «Öri dur, – dedi, – vä
2
vä andan mekt blar hladı Dima nı R st ısimli oram a bar, vä Yah d nı nä-
mescidlärinä, kä eger bu me hebdän kim- sindä ars slı avl -i n m damnı alab
sälär tabsa, erlär esä ya tunlar esä, anlarnı ıla; ba , du ılab dura,
Yer alım ä ba lanmı keltirä. 12
vä bir rü y içindä n niy s-i n m bir
3
Vä kedüb yüridükdä Dima a ya ın er a a içerü kirür ekän vä üstinä elin oyur
keldi, vä tezlik birlä bir n r sm ndan anı ekän, t kä körmeklikin ala deb körmi dir».
e r fına yaldurayıb keldi. 13
Pes n niy s cev b berdi kä: «Ya
4
Vä zemın ä tü üb, bir v z a a söylür Rabb! bu erni a ında Yer alımdä ne
ekän e itdi kä: «Ey avl , avl ! ne üçün adar er mu addesläri ä ıldu ın köb kim-
Ma a u bat ılasın?» – dedi. sädän e itdim;
5
Vä a a: «Sen kimsin, ya Rabb?» – dedi. 14
vä munda ulu ım mlardan udretli
Vä Cen b aytdı kä: «Men – sen u bat boldı Seni ısmi ä du ıl anlarnı hemä-
etdüki sayım. ada lar a depmek sa a sin ba lama a».
mü küldir». 15
Ama Cen b a a aytdı: «Bar, zır ol Ma-
6
Vä altırıb, ayr n bolıb: «Ya Rabb! – a bir ı tiy r letidir Menüm ısmimni ayfa-
dedi, – ne istürsin, kä men ılayın?» Vä Ce- larnı , vä p d hlarnı , vä benı sr yılni
n b a a: «Öri dur vä ehir içinä bar, – dedi, u rına iletmek üçün.
– vä ne ılmalu esä , sa a söylenä». 16
Vä Men a a körsätürmin, ne adar
7
Vä anı birlä birgäçä sefer ıl an erlär nersälär keräkdir, kä Menüm ısmim üçün
ta accüb ılab durdılar, bir v z e idür ekän, çekä».
ama bir kimsä körmädilär. 17
Vä n niy s bardı vä nä ä kirüb ellä-
8
Vä avl yerdän durub közläri açıl- rin anı üstinä oydı, deyär ekän: «Ey arın-
du larından so ra hıç bir kimsä körmädi. da avl ! Cen b-i sa, kä yolda kelüb yü-
Vä anı eli tutıb anı yetdilär vä Dima a ridüki dä sa a körindi, hemän Ol meni sa a
keltirdilär. ırs l etmi dir, kä yenä körmekliki ni alasın
9
Vä üç kün körmäz erdi, vä hem yemädi, vä kä R -i l- udüs birlä meml bolasın».
hem içmädi. 18
Vä hemän dem közlärindän pullar a
10
Vä Dima da bir n niy s-i n m bir o agan nersä tü di, vä fı l- l körmekli-
gerd bar erdi; vä ud bir rü y da (337) kin yenä aldı; vä öri durub yuvındı,
217
., . , 1820
19
vä a m yedükindän so ra uvvetlendi. vä terbıyä bolınıb Rabbni or usında vä
20
Pes avl birkaç kün Dima daki gerd- uddıs R nı tesellısindä yüriyüb ziy dä
lär bilän tava uf etdi. boldılar.
21[20]
Vä zam nnı keçürmäyib do ru mec- 32
Vä Pe ros cem araflarda keçüb yüri-
ma larda Mesı ni a ında va aytdı, de- dü indä (339) v i boldı, kä hem Ledd da
lıl çı arur ekän, kä bn-i ud ydır. s kin bol an uddıslärgä eri di.
22[21]
Vä hemä (338) anı e itkänlär müte- 33
Vä ol cayda neyas-i n m bir dam tab-
ayyir boldılar vä dedilär kä: «Bu dägül mi dı, kä sekiz yıldan berü tö äkdä yatıb falûc
ol ki i, kä Yer alımdä bu ısimgä du ıl- astasından girift r bolmı erdi.
anlarnı helâk ılab durdı? Vä bu cay a mu- 34
Vä Pe ros a a: «Ey neyas! – dedi, –
nı üçün keldi, kä anlarnı ulu ım mlar a sa Mesı seni if ılur. y , öri dur vä
ba lanmı iledä». tö äki ni tö ä!» Vä ol s atda durdı.
23[22]
Ama avl ziy dä uvvetländi vä 35
Vä hemeki Ledd da vä S r nda s kin
Dima da s kin bol an Yah dılärni a ırdı, bol anlar anı kördüklärindän so ra Rabb ä
delıl birlä körsätür ekän, kä bu elbetdä Me- ruc etdilär.
sı dir. 36
Vä Y pädä bı -yi n m, (ya nı Y -
24[23]
Vä köb kün keçdükdän so ra Yah - n nça) tercümä bolınsa, D r as ısimli bir
dılär bir biri bilän anı öldürmägä ke ä dilär. tun gerd bar erdi, vä i lädiki nık m l-
25[24]
Ama anlarnı bed hlı avl a dän vä ada alardan meml erdi.
ma lûm boldı. Vä apularnı kündüz vä keçä 37
Vä v i boldı ol künlärdä, kä rencıydi
kütdilär, kä anı atil ılalar. vä vef t etdi, kä anı yuvdu larından so ra
26[25]
Pes gerdlär anı dün va tında alub bir yu aruda ı nä içindä oydılar.
dıv rdan bir zenbıl içindä endürib oya ber- 38
Vä Ledd Y pä ä arıb boldu ı üçün
dilär. vä gerdlär Pe ros ol cayda erdükin e it-
27[26]
Vä avl Yer alım ä keldükdän dükläri üçün, a a iki er ki i ırs l etdilär, an-
so ra gerdlärgä o ılma a cahd etdi, ama dan ıstid ılur ekän, kä zam nnı keçikdür-
hemäsi andan or dılar, zır kä gerd er- mäyib anlar a kelä.
dükinä i anmadılar. 39
Pes Pe ros durdı vä anlarnı birlen birgä
28[27]
Vä Barn b s anı alub hav rılärgä bardı; vä keldükindän so ra anı yu aruda ı
keltirdi vä yolda Cen bnı kördükin, vä a a nä içinä ketürdilär, vä hemeki tul tunlar
söylädükin, vä Dima da Mesı ni ısmindä yı lab vä D r as tiri boldu ında ıldıkı c -
ır-i lı birlä neçä va aytdukın anlar- mälärni vä lib slarnı körsätib atında durdılar.
a bey n etdi. 40
Pes Pe ros hemäsin tı arı a çı arıb vä
29[28]
Pes anlarnı birlä birgä erdi Yer a- öz tizlärinä tü ib, du ıldı, vä kövdä ä dö-
lımdä kirüb çı ur ekän, 30vä Cen b-i sanı nib: «Ey bı ! durı kel», – dedi. Vä köz-
ısmindä ır-i lı ilän tekellüm etdi. lärin açdı vä Pe rosnı çün körüb r st oltırdı.
[29]
Vä Y n nılär birlen da ı müb asä 41
Vä Pe ros a a el berüb anı aya ına dur-
ılur erdi; ama anlar anı atil etmägä alab uzdı vä uddıslärni vä tul tunlarnı ça ı-
eylädilär. rıb anı ay tlı bolıb anlar a teslım etdi.
[30]
Ama arında lar munı bildüklärindän 42
Vä bu v i ä bütün Y pädä ma lûm
so ra anı ay riyä ä iletdilär vä anı ar- (340) boldı, vä köb kimsälär Rabb ä ım n
s s a göndürdilär. kedürdilär.
31
Pes kilısiy lar tam m Yah dıyetdä, vä 43
Vä v i boldı, kä köb kün Y pädä bir
Celıldä, vä S maratda selâmetdä boldılar könçi n m-i Sim n a ında tava uf etdi.
218
, . , 1666
Onınçı fa ıl
[1]
Vä ay riyädä rnıli s-i n m bir er 15[14]
Ama Pe ros aytdı: «Hıç bolmasun,
bar erdi, kä ly n ısimli polkda yüz ba ı ya Rabb, zır kä her kez ar m ya n p k
erdi, nersä yedükim yo ».
2
vä bir fı dam erdi, vä hemeki ehl-i 16[15]
Vä v z yenä a a ikinçi mertebä:
näsi birlä ud dan or uçı erdi, vä « ud p k ıldıkı nersälärgä sen ar m
al a köb ada a berür erdi, vä her d yım demä», – dedi.
ud y a du ılab durur erdi. 17[16]
Vä i bu üç mertebä boldı, vä (ketän-
3
Künni to uzınçı s at a [s atın] arıb däy) nersä sm n a yenä yu aru alındı.
zam nda bir rü y da feri tä ud vendni: 18[17]
Vä Pe ros übhäli bolıb durdu ı ki-
«Ey rnıli s!» – deb a a ya ın kelüb kirür bi: «Bu rü y da kördiki nersäni ma n sı
ekän hir kördi. nedir?» – deb, ba , rnıli s göndürilmi
4
Vä a a çün na ar ıl andan so ra or - ki ilär Sim nnı näsi üçün sora ıb apu
dı vä: «Ya Rabb! bu nedir?» – dedi. 5Vä a a: atına kelüb durmı lar erdi
«Yetdi seni du ları vä ada aları y d 19[18]
vä ça ırıb: «Sim n, kä da ı Pe ros
bolma üçün ud ynı u rına u d ıl- ısimlidir, ol cayda onur mı?» – deb sora-
mı lardır. dılar.
6[5]
Vä ekn n Y pä ä erlär göndür vä Si- 20[19]
Vä Pe ros hen z rü y dan fikir ılab
m nnı o u, kä ayrı ısmi Pe rosdır. durdu ı kibi R a a aytdı: « y , üç er
7[6]
(Zır ) bir Sim n ısimli bir könçi kelüb seni alab edüb duralar.
atında onıb dura, kä näsi de iz ken rın- 21[20]
Anı üçün öri durub en vä hıç ek
dadır. Sen ne ılmalı esä , ol sa a söylür». ılmayıb anlarnı birlen birgä bar, zır kä
8[7]
Vä çün feri tä rnıli s a munı söy- men anlarnı göndürdim».
läb ketdükdän so ra, iki mülâzımın vä öz 22[21]
Pes Pe ros rnıli sdan a a göndü-
atında kütüb dur anlardan bir fı sip hı rilmi erlär ä enib: «Ba , – dedi, – alab
ça ırdı ıldu ı ız kimsä ménim. Keldüki iz sebeb
9[8]
vä bu hemä nersälärni anlar a bey n nedir?»
ıldu ından so ra anlarnı Y pä ä göndürdi. 23[22]
Vä dedilär kä: « rnıli s yüz ba ı, bir
10[9]
Pes ertäki kün yolda yürüb ehir ä dil, vä ud ydan or an, vä hemeki Ya-
ya la du ları kibi Pe ros nä ba ına mi di h dı ümmetindän nıkû eh det (342) birlen
du ılma üçün altınçı s at a arıb bol- bezenmi dam ekän, bir mu addes feri tä
du da. bilän ud ydan tenbıh bolındı, kä seni öz
11[10]
Vä aç boldı vä a m yeyürgä istädi. näsinä alab ıla, kä sendän sözlär e idä».
(341) Ama ır ılab durdu larında bir 24[23]
Pes anlarnı içerü o ub ondurdı. Vä
vecd a a tü di, ta la ı kündä Pe ros anlarnı birlä birgä
12[11]
vä sm nnı açılmı ekän vä andan bir bardı, vä Y pädän ba ı arında lar anı bi-
nersä enib kelür ekän kördi, kä dört ba dan län ketdilär.
ba lanmı büyük ketängä o agan erdi vä 25[24]
Vä da ı bir kündän so ra ay riyä-
yergä sar ılab keldi; ä kirdilär, vä rnıli s anlarnı üçün ınti-
13[12]
vä içindä r nı her gûn gûn dört- r ılab durdı, oca ların vä azız dostların
aya lıları, vä yaban ayv nları, vä sürüklän- birgäçä o umı ekän.
gän nersälär, vä hav daki u lar bar erdi. 26[25]
Vä Pe ros içerü kirdiki va ıtda r-
14[13]
Vä a a bir v z keldi, deyär ekän: nıli s a a r st keldi vä aya larına tü di, a a
« y Pe ros, öri dur, vä bo azla, vä a a». secdä ılur ekän.
219
., . , 1820
27[26]
Ama Pe ros anı r st kötärib: «Durı so ra bütün Yah dıyetdä Celıldän ba lanmı
kel, – dedi, – zır kä men da ı damım». ekän ma lûm boldı,
28[27]
Pes anı birlä söylä ib kirdilär vä da- 39[38]
kä çeg nä ud N ıratlı sa’yi R -i
ı köb ayrı kimsälär birgä bolıb tabdı. l- udüs birlä vä uvvet bilän Mesı et-
29[28]
Vä anlar a aytdı: «Siz bilürsiz, kä dükin, vä neçük kezüb yüridi, ıhs n ılab, he-
Yah dı eri ayrı yerli birlä mu abet ı- meki ey ndan ma l m bolmı larnı e at
lur a ya atına kelürgä elâl dägüldir; ama ılur ekän, zır kä ud Anı arafınça erdi.
ud ma a körsätmi dir, kä hıç birinä nacis 40[39]
Vä Yah dı yerindä vä Yer alımdä
ya n p k dam demäyim. ıldıkı nersälärni hemäsinä biz hidläriz,
30[29]
Anı üçün da av t boldu ımda ar u kä Anı a aç a asıb öldürdilär.
söylämäyib keldim. lâ soraymın: meni ne 41[40]
Ama ud y üçinçi kündä Anı yenä
sebebdän o udu ız?» dur uzdı vä kârâ körsätdi
31[30]
Vä rnıli s aytdı: «Dört kündän 42[41]
cemı al a dägül, belkä ud dan
berü r zä tutur erdim bu s at aça, vä to u- ilgäridä ta ayyün bolınmı hidlärgä, ya nı
zınçı s atda üyimdä nam z ılab durdım, bizgä, kä Anı birlä birgä hem yedük, hem
vä ba , aldımda bir er yaldur an lib s bilän içdük emv tdan opdu ından so ra.
durur erdi 43[42]
Vä bizgä ferm n berdi, kä al a be-
32[31]
vä: “Ey rnıli s! – dedi, – nam zı ret edüriz vä da ı kä hemän özi ud ydan
e idilmi dir vä ada aları Te rini u - tirilärni vä ölgänlärni sı mu arrer
rında y d tutılmı dır. boldu ına güv hlı beräviz.
33[32]
Pes Y pä ä göndür vä Sim nnı 44[43]
Vä hemeki pey amberlär mu a e-
o u, kä Pe ros ısimlidir; ol Sim n könçini h det berürlär, kä her A a ım n kedürgän
üyindä onmı dır de iz ken rında; vä kel- kimsä ısmi bilän gün hlarnı ba ı lamasın
dükdä sa a söz söylür”. ala».
34[33]
Pes imdi sa a do ru (343) göndür- 45[44]
Pe ros hen z bu sözlärni söyläb
dim, vä etdü , kä keldü . Vä lâ hemä- (344) durdu ında R -i l- udüs cemı ke-
miz ud u rında ırız, kä ud y sa a lâmnı ıstim etkänlärni üstinä tü di.
ferm n ıldıkı nersälärni e idüriz». 46[45]
Vä sünnetlikdän bol an m ’minlär,
35[34]
Pes Pe ros a zın açub aytdı: « a ı- her ne adar Pe ros birlä kelmi lär esä, ay-
atda körämin, kä ud yüz ab l ıl uçı r n boldılar, zır kä uddıs R nı ba ı ı
dägüldir, ab yıl üzerinä döküldi.
36[35]
lâkin her avım içindä Andan or - 47[46]
Ol va ıt Pe ros cev b berüb dedi kä:
an vä nık amel ıl an kimsä a a ma b ldır. 47
«Bir kimsä suv man etmek dır mıdır,
37[36]
Ol kelâmnı, kä ud benı sr yıl ä kä munlar yuvınmayalar, kä da ı R -i l-
sa Mesı ni birlä göndürdi, selâmet be - udüs almı lardır, biz kibi?»
retlür ekän, kä hemän cümläni Rabbidir. 48
Pes üküm etdi, kä Rabbni ısmindä u-
38[37]
Ya nı ol kelâmnı bilürsiz, kä Ya ya sül ılınalar. Ol zam n anlar andan ıstid et-
va ıldıkı ta mıdlikdän [ta mıälikdän] dilär, kä bir aç kün (anlarnı a ında ala).
On birinçi fa ıl
[1]
Pes Yah dıyetdä bol an hav rılär vä ehl-i sünnet anı birlä niz etdilär, deyär
arında lar e itdilär, kä ab yıl da ı ke- ekän
lâmnı ab l etmi lär erdi. 3
kä: «Sen sünnetlenmägän cem at a ki-
2
Vä çün Pe ros Yer alım ä kelgändä rüb anlarnı bilän birgä yedü ».
220
, . , 1666
4
Ama Pe ros ba ından ba layıb es b-i Mesı ä ım n kedürdük, men kim erdim,
tertıb üzrä anlarga bey n eylädi, deyär ekän kä udretli bolıb ud a mu vemet ılur
5
kä: «Men Y pä ehrindä edim, du ı- erdim?»
lur ekän, vä bey däli dä bir rü yet kördim: 18
Vä bu nersälärni çün e idüb ündämäy
sm ndan dört ba ından n zil bol an bir aldılar vä llahnı ta ım etdilär, deyär
nersä büyük ketängä o agan vä ma a sar- ekän: «Bı- übhä birlä ab yıl a da ı ud y
ılab kelür ekän kördim, ay t üçün tövbä ba ı lamı dır».
6
kä a a közimni dikdükimdän so ra fikir 19
Vä stef n üçün opmı u bat sebe-
etdim vä r nı dörtaya lıların, vä yaban bindän perı n bol anlar F nikıyä ä, vä
ayv nların, vä sürüklängän nersälärni, vä ıbrıs a, vä n kıyä äçä kezdilär, ama
hav daki u larnı kördim. Yah dılärdän ayrı kimsä ä kelâmnı ı b r
7
Vä bir v z e itdim, ma a deyär ekän: etmädilär.
“Ey Pe ros! dura kel vä bo azlab a a”. 20
Vä anlardan ba ı ıbrıs vä ırän erläri
8
Vä men aytdım: “Ya Rabb! hıç bolma- (346) erdilär, kä n kıyä ä keldüklärindän
sun, zır kä bir ar m ya n p k nersä menüm so ra Y n nılär ä söylädilär, Cen b-i sa
a zıma her (345) kez kirmi dägül”. a ında be retlür ekän.
9
Ama v z yenä sm ndan ma a cev b 21
Vä el-i ud y anlarnı birlen birgä er-
berüb dedi kä: “ ud p k ıldu ına sen a- di, vä bir a ım es b al ım n kedürüb
r m demä”. ud vend ä ruc etdilär.
10
Vä i bu üç mertebä boldı, vä hemäsi 22
Pes bu nersälärni aberi Yer alımdäki
sm n a yenä yu aru alındı. kilısiy a eri di, vä Barn b snı mu arrer
11
Vä ba , hemän dem üç er, kä ay - etdilär, t kä n kıyä äçä bara.
riyädän menüm atıma göndürilmi ekän, 23
Vä çün kelüb Te rini tevfı in kördü-
boldu ım nä ä eri mi lär erdi. kindän so ra va ıt etdi vä hemäsinä na-
12
Vä r ma a: “Anlar birlä birgä bar, – ı at berdi, kä kö il hlama lı birlä u-
dedi, – hıç übhäli bolmayıb”. Vä da ı bu d vend ä mu ı li bolalar;
altı arında menüm birlen birgä bardılar, 24
zır kä bir nık er erdi vä R -i l- udüs
vä ol erni näsinä kirdük. bilän vä ım n birlä meml bolmı erdi. Vä
13
Vä ne vecih üzrä bir feri tä öz näsin- besy r al ım n kedürib ud vend ä ı at
dä kördükin bizgä bey n etdi, kä durub etdilär.
a a dedi kä: “Y pä ä ki ilär göndür vä Si- 25
Pes Barn b s ars s a ketdi avl nı
m nnı, kä Pe ros ısimlidir, alab eylä; izlämägä 26vä anı tabdu dan so ra n kıyä-
14
vä ol sa a sözlär söylür, kä anlarnı se- ä ketürdi.
bebindän hem sen, vä hem hemä nd nı [26]
Vä v i boldı, kä bir bütün yıl kilısiy
nec t bola”. bilän birgä cem edüb durdılar vä köb al a
15
Vä tekellüm etmägä ba ladu ımda ta lım berdilär, vä gerdlär n kıyädä ev-
R -i l- udüs anlarnı üstinä tü di, netä- vel ıristiy nlar ça ırıldılar.
kim bid yetdä bizim üzerimiz ä tü di. 27
Vä bu künlärdä Yer alımdän n kı-
16
Ol va ıt kelâm-i ud y y dıma keldi, yä ä pey amberlär keldilär.
netäkim dedi kä: “Ya ya elbetdä suv bilän 28
Vä anlardan biri, bos ısimli ekän,
usül etdi, ama siz R -i l- udüs birlä u- durı keldi vä R nı vesıläsindän bey n et-
sül bolınursız”. di, kä hemeki yer yüzindä bir a ım açlı
17
Pes eger ud anlar a beraber ba ı lı bolaca erdi, kä da ı Klavdı s ay ar zam -
berdi esä, netäkim bizgä berdi, kä a ret-i nında v i boldı.
221
., . , 1820
Pes gerdlärni her birisi udretinçä

29
kä da ı Barn b s vä avl nı eli bilän
30
Yah dıyetdä s kin bol an arında lar a serd rlar a göndürdilär.

(hedıyälär) göndürmägä anlar a yardım et-
mek üçün a d etdilär,
(347) On ikinçi fa ıl
[1]
Pes ol va ıtda Hır des an ellärin uzat- göndürib Hır desni elindän vä Yah dı
dı kilısiy nı kiminä cef ılma üçün, al ını hemä ınti rından meni nec t et-
2
vä Yu annanı arında ı Ya bnı ılıç mi dir».
bilän atil etdi. 13[12]
Vä bu nersälärdän fehim etdükdän
3
Vä i bu Yah dılär ä ma b l boldu ın so ra Yu annanı anası Meryemni üyinä
çün körüb, pes Pe rosnı da ı tutma istädi, – keldi; ol Yu anna erdi, kä Mar os ısimli
vä ol künlär N n-i bı- am r iydi ermi dir, – erdi; vä ol cayda köb kimsälär birgä ır
4
pes anı tutdu dan so ra zind n içinä a- bolıb durmı lar erdi, du ılur ekän.
pıb anı ıfı etmek üçün dört rib [rib ] 14[13]
Vä Pe ros apu a a du ı kibi R -
sip hılär ä teslım etdi, Fı ı iydindän so - d -yi n m bir ızcı az ıstim etmek üçün
ra anı al a çı armak hlur ekän. keldi
5
Vä Pe ros zind nda tutılur erdi, ama ki- 15[14]
vä Pe rosnı v zın çün bilüb -
lısiy dan anı üçün ud y a d yım du va ıtdan apunı açmadı, ama içerü sekirdib
ılındı. aber berdi kä: «Pe ros apu aldında dura
6
Pes Hır des anı tı a keltirmek istädü- erdi», – dedi.
kindä hemän ol keçä Pe ros iki sip hı ara- 16[15]
Vä a a: «Div nä boldu », – dedilär.
sında uyur erdi, iki zencır birlä ba lanmı Ama ol kerçekläb durdı, kä Pe ros erdi. Pes
ekän, vä kütüçilär apu aldında zind nnı anlar dedilär kä: «( yed), anı feri täsidir».
kütüb dururlar erdi. [16]
Ama Pe ros a ıb durdı. Vä apu aç-
7
Vä ba , Rabbni feri täsi a a keldi, vä du larından so ra anı kördilär, müte ayyir
bir n r zind n içindä iy berdi. Vä (feri tä) bolur ekän.
Pe rosnı yanına urub anı uyandurdı, deyär 17
Vä eli bilän anlar a i ret etdi, kä -
ekän: « y , tizläk bilän öri dur». Vä (ol m bolalar, vä Rabb anı zind ndan neçük
demdä) zencırläri ellärindän tü dilär. nec t etdükin bey n eylädi, vä dedi kä:
8
Vä feri tä a a aytdı: «Özü ni f la vä «Ya b a vä arında lar a bu nersälärni
çaru ları nı ba la». Vä olay etdi. 9Vä a a ma lûm eylä ». Vä ayrılab ayrı yer ä
(yenä) aytdı: «Lib sı nı özü ä kiyüb sal bardı.
vä menüm artumça kel». 18
Vä ub boldu da sip hılärni arasın-
10[9]
Pes tı arı çı ub artunça ketdi vä da: «Pe ros a ne boldı?» – deb az v
feri tädän âdır bol an fehimlämädi, lâkin bolmadı.
sandı, kä bir rü y körmi erdi. 19
Vä Hır des anı çün alab ılab tab-
11[10]
Vä evvelki vä ikinçi mu fı dan madu dan so ra kütüçilärni teftı etdi vä
keçdüklärindän so ra ehir ä aç an demir anlarnı öldürilmek üküm etdi. Vä (so ra)
apu a yetdilär, kä öz özindän anlar a Yah dıyetdän enib ay riyä ä barub ol
açıldı, vä tı arı çı ub bir oramdan keçdilär, cayda oltırdı.
vä hemän dem feri tä (348) andan ayrıldı. 20
Vä Hır des r vä ayd ehlinä ı ım-
12[11]
Vä Pe ros d özinä kelüb aytdı: n k boldı; ama anlar kö il birliki bilän
« lâ ta ı bilämin, kä Rabb öz feri täsin anı atına keldilär vä Bl st snı, (349)
222
, . , 1666
ya nı annı nädäki ba ın, dost ılab 23

Vä hemän dem Rabbni feri täsi a a
yara ma tilädilär, zır kä anlarnı vil yeti urdı, zır kä ud y a mecidni bermädi; vä
annı vil yetindän besländi. anı bedeni urtlardan a alıb [a lab] c n
21
Vä bir ta ayyün bolınmı kündä Hır - berdi.
des h nä lib sı bilän kiyinmi ta t-i sal- 24
Ama kelâm-i ud y ziy däçä artdı.
anat üstinä oltırdı vä anlar a bir i bet ey- 25
Vä Barn b s vä avl Yer alımdän
lädi; ruc etdilär ıdmetni tam m eylädüklärin-
22
vä al fery d ıldılar kä: « ud y v - dän so ra, vä Yu annanı, kä da ı Mar os
zıdır, ıns n v zı dägül». ısimlidir, birgälärinä aldılar.
On üçinçi fa ıl
[1]
Vä n kıyädä bol an kilısiy da ba ı 10
deyär ekän: «Ey cemı ılä vä her er
pey amber vä mu allim bar erdi, ya nı Bar- ilän tolu bol an ey n o lı, cemı do uru-
n b s, vä Nıcer ısimli Sim n, vä Kırän lı lı a du man! Rabbni r st yolların terslä-
Lûkûs, vä M n yin, kä dörtvil yetli re’ıs mekdän fer at etmäyä misin?
Hır des birlä beslänmi erdi, vä avl kibi. 11
Ba , el l ud vendni eli seni üsti -
2
Vä anlar Rabb ä ıdmet ılab r zä tut- dädir, vä k r bolursın vä ft bnı körmäyib
du ları kibi R -i l- udüs aytdı: «Ma a bir müddet ä degin alursın». Pes ol s at
hem Barn b snı, hem avl nı ayıru – anı üstinä bir duman vä ara ılı tü di, vä
men anlarnı da av t ıldu ım kâr üçün». dola ıb ki ilär izlädi, kä a a ıl vızlı ı-
3
Pes r zä tutıb vä du ılab anlar a el- lalar.
lärin oydu larından so ra ru at buyurub 12
Ol zam n reyis v i bol an nersäni
anlarnı göndürdilär. çün körüb ım n kedürdi, ud vendni ta lı-
4
Pes imdi R -i l- udüsdän çün göndü- minä ayr n bolmı ekän.
rilib Selevkıyä ä ketdilär, vä ol caydan ke - 13
Pes Pavl vä anı birlä birgä bol anlar
tı ä mi üb ıbrıs cezıräsinä bardılar. P f sdan ayrılıb Pamfıliyä Pergäsinä kel-
5
Vä Sal min a çün kelüb kelâm-i u- dilär. Vä Yu anna anlardan ayrılıb Yer a-
d ynı Yah dılärni (350) mescidlärindä ı - lım ä ruc etdi.
b r etdilär; vä Yu anna da ı anlar a dim 14
Ama anlar Pergädän ayrılıb Pısıdiyä’
erdi. n kıyäsinä keldilär vä sebt künindä mes-
6
Vä ol cezırädän P f s a ötdü lärindän cidgä kirüb oltırdılar.
so ra, bir c d lı amel ıl an dor pey am- 15
Vä Tevr t vä pey amberlärni kit bların
ber bol an Yah dı, kä ısmi Barye , erdi, tilâvet etdüklärindän so ra mecma nı ser-
7
kä Sergiy s Pavl al nı reyisi ilän d rları anlar a (351) göndürib dedilär: «Ey
birgä dura erdi, kä bir a ıllı dam erdi. Vä erlär arında lar! eger sizdä na ı at sözi
hemän bu Sergiy s Pavl anlarnı, ya nı al a bar esä, deyä beri iz».
Barn b snı vä avl nı, o uyıb kelâm-i 16
Pes imdi Pavl durı kelüb eli birlä i -
ud ynı e itmek istädi. ret ıldı, deyär ekän: «Ey erlär-i sr yıl vä
8
Ama ol s ir, kä ısmi, tercümä bolınsa, ud ydan or anlar! dä lä iz.
Elım sdır, anlar a mu lifet etdi, reyisni 17
Bu sr yıl avmını Te risi bizim ba-
ım ndan döndürmek istür ekän. balarımıznı ı tiy r etdi, vä anlarnı ref etdi
9
Ama avl , kä da ı Pavl ısimlidir, Mı ır tofra ında arıblär bolıb durdu ların-
R -i l- udüsdän meml bolmı ekän, a a da, vä bülend el ilän anlarnı ol caydan çı-
köz dikdi, ardı,
223
., . , 1820
18
vä ır yıl müddet anlarnı detlärinä 29[30]
Pes [pe ] ud y Anı mürdeg n
de tdä abır eylädi. içindän dur uzdı.
19
Vä Ken n tofra ında yedi ayfa helâk 30[31]
Vä Celıldän Anı ilän Yer alım ä
etdükdän so ra anlarnı yurtın ur a ilän yu aru kelgän kimsälär ä besy r kün körin-
anlar a ısmet etdi. di, kä da ı al a hidlärdir.
20
Vä andan so ra dört yüz elli yıl müd- 31[32]
Pes [pe ] imdi d aber sizgä ma -
det içindä anlar a kimlär berdi m yıl lûm edüriz, kä ud atalarımız a bermi
pey amberni zam nınça. va dä, anı o ıllarına tam m ılmı dır, say’ı
21
Vä ol künlärdän so ra anlar bir p d h (emv tdan) yenä dur uzır ekän,
istädilär, vä ud y anlar a S vıl ıbn-i ıs 32[33]
netäkim ikinçi Zeb rda yazılmı kä:
Beny mın abıläsindän ır yıl müddet ä “Sen Menüm O lımsın: bügün Seni tevlid
degin berdi. etdüm”.
22
Vä anı anlardan kedürdükdän so ra 33[34]
Vä Anı emv tdan dur uzdu ı üçün
D vudnı anlar a p d h bolma üçün dur- da ı fes d linä yenä dönmäz ekän, bu ı-
uzdı, kä a ında eh det berüb aytdı kä: sım üzrä aytdı kä: “D vudnı a ra met-
“D vud ıbn-i Yessey ır detimä yara ı er lärin sizgä ısb t ılayın”.
ekän tabdım, kä hemä hlama lı larımnı 34[35]
Zır kä bir ayrı ma mda deyä kä:
ılur”. “ uddısi ä [ uddısi ni] fes d körmägä
23
Hem munı neslindän ud y öz va - bermäyäsin”.
däsinä körä sr yıl ä nec t bergüçi dur uz- 35[36]
Zır D vud öz aba asında ud nı
mı dır, ya nı sa, ır detinä ı at ıldu ından so ra vef t etdi,
[24]
kä Ya ya Anı keli indän evvel tövbä vä atalarına onıldı, vä fes d kördi,
usül ılmasın hemeki sr yıl al ına va 36[37]
ama ud (emv tdan) dur uzdu ı
aytmı erdi. Kimsä fes d körmädi.
24[25]
Vä Ya ya öz nevbetin tam m ıldıkı 37[38]
Pes imdi sizgä ma lûm bolsun, ey er-
kibi: “Men kimdir deb sanur mısız? – dedi. lär arında lar, kä munı vesıläsindän sizgä
– Men Ol dägülim; mendän so ra bir Kimsä gün hlar afuv bolınması aber berilmi dir;
kelür, kä aya larını çaru ların çe mägä 38[39]
vä anı (353) sebebindän her ım n
l yı dägülim”, – (dedi). kedürgän kimsä dil ılınmı dır hemeki
25[26]
Ey erlär arında lar, (352) br hım nersälärdän, kä Musanı eri atı ilän anlar-
d dm nı vä içi izdä ud ydan or anlar! dan dil bolur a mümkin bolmadu ız.
nec tnı bu kelâmı sizgä göndürilmi dir. 39[40]
Pes körü iz, kä pey amberlärni ki-
26[27]
Zır kä Yer alımdä s kinlär vä t blarında yazılmı nersälär sizni üsti iz ä
serd rları hem Anı, hem her sebt künindä kelmäsün, kä budır:
o unmı pey amberlärni sözlärin bilmä- [41]
“Na ar eylä iz, ey r körgänlär, vä
düklärindän anlarnı bitirdilär, Anı atil ä ta accüb eylä , vä helâk bolu ız, zır kä
üküm ılur ekän, sizni künläri izdä bir i i läyin, (belli) bir
27[28]
vä hıç atil sebebin tabmadu larında i , kä eger bir kimsä sizgä bey n ılursa, a a
Pıl s ( akim)dän s ’ l etdilär, kä atil i anmayasız”.
bolına. 40[42]
Vä Yah dılär mesciddän çı du ların-
28[29]
Vä çün Anı a ında hemeki yadan so ra ayfalar anlardan s ’ l etdilär,
zılmı nersälärni tam m bitirdüklärdän kä keläcek sebtdä bu kelâm anlar a yenä
so ra Anı a açdan endürib abir içinä defin söylenä.
etdilär. 41[43]
Pes cem at bir yerdän ayrıldu dan
224
, . , 1666
so ra (ba ), Yah dılärdän vä Yah dı dıninä m n etmi dir, deyär ekän: “Seni (ya nı sa)
kirgän fılärdän besy r kimsälär Pavl a n r üçün mu arrer etdüm, kä yerni ke-
vä Barn b s a t bi boldılar, kä anlar a te- n rlarına degin nec t sebebi bolasın”».
kellüm edüb anlarnı inandurdılar, kä Te ri- 46[48]
Vä ayfalar munı (354) e itdüklärin-
ni tevfı indä b ı alalar. dän so ra sevindilär, kelâm-i ud y’ı ta sın
42[44]
Vä sebt çün kelgändä az aldı kä bü- ılur ekän. 47Pes imdi her ne adar ebedı a-
tün ehir ehli cem etdi kelâm-i ud ynı ıs- y t a ta yın bolınmı esä, ım n kedürdilär.
tim etmek üçün. 48[49]
Vä kelâm-i ud vend ol bütün mem-
43[45]
Ama Yah dılär av yifni çün körüb leket içindä ma lûm boldı.
aseddän tolu boldılar, vä Pavl dan söy- 49[50]
Ama Yah dılär, ud perest bol an
lenmi nersälär ä ar u söylädilär, vä mu- vä li ä tunlarnı vä ehirni ulu ların
lifet ılab küfür söz söylädilär. andurıb, Pavl nı vä Barn b snı üstlä-
44[46]
Pes Pavl vä Barn b s ayretli bol- rinä bir ahır opardılar vä anlarnı ser adla-
dılar vä dedilär kä: «Kelâm-i ud y ilgäri rından çı ardılar.
sizgä söylenmek v cib erdi, ama siz anı 50[51]
Ama anlar, aya larından tozannı
özi izdän def ılur ekän vä özi iz ebedı anlar a ar u silkdilär vä niyä ä keldi-
ay t a müsta a sanmay kördükimizdän lär.
so ra pes ayfalar a dönüriz. 51[52]
Vä gerdlär sür r ilän vä R -i l-
45[47]
Zır kä ud vend bu üzrä bizgä fer- udüs birlä meml boldılar.
[1]
Vä niyädä v i boldı, kä ikisi dä 6[7]
vä ol (355) caylarda ncilni abe-
ıttif üzrä Yah dılärni mescidinä birgä rin ma lûm etdilär.
kirdilär vä olay tekellüm etdilär, kä hem 7[8]
Vä Lıs rädä aya ları uvvetsiz bol an
Yah dılärdän, hem Y n nılärdän besy r bir er ki i oltırur erdi, anasını b nından
al ım n kedürdilär. a sa ekän, kä her kez yürimämi [yüri-
2
Ama ım n kedürmägän Yah dılär ayfa mäymi ] erdi.
ehlin v a ketürdilär vä kö illärin a- 8[9]
Hemän bu ki i Pavl nı kelâmın e it-
rında lar a bed ylı etdilär. di, vä ol, a a köz dikib, if bolma üçün
3
Pes köb zam n ol cayda durdılar, Rabb- anda ım n bar boldu ın körüb,
ni a ında ayret ilän söylür ekän, kä [10]
bir bülend v z ilän a a: «Aya ları
in yet kelâmına eh det berdi vä anlar a üstinä r st dur», – dedi. Pes ol çubulab yüri
ba ı ladı, kä ellärindän alâmetlär vä mu - berdi.
cizälär âdır bolınalar. 9[11]
Vä al Pavl nı ıldıkı nersäni
4
Ama ehirni al ı iki fır a boldılar: kördükdän so ra v zların bülend edüb
ba ı Yah dılär ä vä ba ı hav rılär ä yapı- Lıka nıyä lû atınça aytdılar kä: «Te rilär
ur ekän. damlarnı eklindä bizgä enib kelmi lärdir».
[5]
Vä hem ayfalar, hem Yah dılär serd r- 10[12]
Vä Barn b s a Mü terı vä söz ibi
ları ilän hüc m ıldu larından so ra anlar a boldu ı üçün Pavl a U rid deb ısim
dü n m etmek üçün vä anlar a ta lar atma oydılar.
üçün 11[13]
Pes Mü terıni kâhini, kä anlarnı
[6]
aberd r boldılar vä Lıka nıyä [Lık - ehri aldında erdi, ökizlär vä uz unlar t c-
nıyä] merzb mdaki Lıs rä vä Derbä ehirlä- ların apular atına keltirib al bilän ur-
rinä vä e r fındaki ehirlärinä açdılar b n ar etmek istädi.
225
., . , 1820
12[14]
Vä hav rılär, ya nı Barn b s vä Pav- ma lûm etdilär vä köb kimsä ä ta lım ber-
l , munı e itdüklärindän so ra kiyimlärin düklärindän so ra Lıs rä ä, vä niyä ä,
yırtdılar vä al içinä sekirdib fery d ılab vä n kıyä ä ruc etdilär.
dedilär 20[22]
Vä gerdlärni c nların uvvet-
13[15]
kä: «Ey erlär! bu nersälärni neçün lendürdilär vä ım nda b ı alma üçün
ılursız? Biz da ı sizgä o agan ölümli anlar a na ı at berdilär, deyär ekän kä:
damlarız vä sizgä na ı at berämiz, kä bu «Biz Te rini Memleketinä köb belâlar çe-
b ıllı lardan ayy ud y a ruc etäsiz, kä küb kirsäk keräk».
sm nnı, vä zemınni, vä de izni, vä hemeki 21[23]
Vä her kilısiy da, du ılab, r zälär
içlärindä bol an nersälärni yaratdı, tutıb, anlar a el oyma lı birlä ey lär
14[16]
kä keçkän zam nlarda hemeki ab - mu arrer ıldu larından so ra inandu ları
yıl oyberdi öz yollarında yürmägä, ud vend ä anlarnı teslım etdilär.
15[17]
ne bolsa Özini bı- eh det oymadı, 22[24]
Vä Pısıdiyädän keçüb Pamfıliyä ä
zır kä, ıhs n ılab, sm ndan bizgä ya mur keldilär
vä yemi li va ıtlar berdi, kö illärimizni a- 23[25]
vä, Pergädä kelâmnı çün tekellüm
am birlä vä n d ilän meml ılur ekän». edüb, alıyä ä enib keldilär;
16[18]
Vä bu sözlärni söylür ekän, küç ilän 24[26]
vä ol caydan ke tı bilän n kıyä ä
(356) al nı anlar a urb n ar etmekdän bardılar, kä andan (da ı) Te rini tevfı inä
man etdilär . teslım bolınmı lar erdi ol i üçün, kä anı kâ-
17[19]
Vä ol cay a n kıyädän vä ni- mil etdilär.
yädän Yah dılär keldilär, kä al nı andır- 25[27]
Vä keldüklärindän so ra kilısiy ehli
dılar, vä Pavl nı ta lar birlä urub anı e- alab etdilär, vä anlardan ud y her ne a-
hirdän çekdilär, bı-c n deb sanur ekän. dar ıldu ın anlar a hemä aber berdilär, vä
18[20]
Ama gerdlär e r fından durdu ları ab yıl a ım n apusın açdu ın da ı ma -
kibi durı keldi, vä ehir ä kirdi, vä ertäki lûm etdilär.
kündä Barn b s birlä Derbä ä ketdi. 26[28]
Vä ol cayda gerdlär bilän birgäçä
19[21]
Vä ol ehirdä ncilni aberin bolıb kem müddet äçä almadılar.
(357) On be inçi fa ıl
[1]
Vä ba ı kimsälär Yah dıyetdän kelüb 4
Vä Yer alım ä çün eri ib kilısiy ehlin-
arında lar a ta lım berdilär kä: «Eger Musa dän, vä hav rılärdän, vä ey lärdän ab l
resminä muv fı üzrä sünnetlenmäzsä iz, bolındılar, vä ud anlarnı vesıläsindän
mümkin dägüldir, kä nec t alasız», – dedilär. her ne adar ıldu ın aber etdilär.
2
Pes Pavl vä Barn b s anlarnı bilän 5
Ama Ferısılär me hebindän ım n ke-
besy r niz vä müb asetni ıldu larından dürgän kimsälär opdılar, deyär ekän kä:
so ra ta yın etdilär, kä Pavl , vä Barn b s, vä «Anlarnı sünnetlemek keräk», – vä da ı kä:
özlärdän ba ı kimsälär yu aru baralar Yer - «Anlar a üküm etmek v cibdir, kä Musa-
alım ä degin hav rılärdän vä ey lärdän bu nı eri atın ıfı ılalar».
meseläni [meseläni ] ta ı in bilmek üçün. 6
Pes hav rılär vä ey lär cem bolıb kel-
3
Pes kilısiy dan yolda keltirib F nikıyä- dilär bu u nı bili mägä.
dän vä S maratdan keçdilär, ayfalarnı 7
Vä çün besy r müb asä bol anda Pe -
dın ä ruc ıldu ların bey n ılur ekän, vä ros durı kelüb anlar a aytdı: «Ey erlär a-
sür r-i a ım sebebi boldılar hemeki arın- rında lar! siz bilürsiz, kä bu künlärdän ev-
da lar a. vel ud y bizim aramızdan ı tiy r etdi,
226
, . , 1666
kä ayfalar menüm a zından ncil kelâmın 21

Zır kä Musa eri atını eski zam n-
e idälär vä kä ım n kedürälär; lardan her ehirdä anı va ıl anları bardır,
8
vä albni bilgän llah anlar a eh det kä her sebt küni mescidlärdä o unmı
etdi, anlar a R -i l- udüsni berür ekän, ekän».
netäkim bizgä berdi; 22
Ol va ıt hav rılär ä, vä ey lär ä, vä
9
vä bizim bilän anlarnı arasında hıç far hemä kilısiy ehlinä ı tiy r bolınmı (359)
etmädi, alblärin ım n sebebindän mu aff erlär özlärdän Pavl birlä vä Barn b s bi-
ılur (358) ekän. län n kıyä ä degin ırs l etmek ma b l
10
Pes ânda ne üçün ud a tecrübä ıla- boldı, ya nı Yah d nı, kä da ı Barn b s
sız gerdlärni boyunına yük oyma ısimlidir, vä Sıl snı, kä arında lar içindä
üçün, kä hem atalarımız, hem özimiz kötä- ba erlär erdi,
ralmadu ? 23
vä anlarnı elindän bu ma n üzrä an-
11
Lâkin ı ti dımız bardır, kä Cen b-i sa lar a yazdılar kä: «Hav rılärdän, vä ey -
Mesı ni fa lından nec t alavız, netäkim lärdän, vä arında lardan n kıyädäki, vä
anlar». mdaki vä Kılikiyädäki ayfalardan bol an
12
Pes al nı hemäsi m boldılar vä arında lar a selâm bolsun.
Barn b snı vä Pavl nı e idüb durdılar, u- 24
E itdükimizdän so ra, kä birkaç kim-
d y her ne adar alâmetlär vä mu cizälär sälär bizdän çı ub sizni sözlär ilän mu arib
anlarnı vesıläsindän ab yıl içindä amel ılmı lar erdi, c nları ıznı ya ub, deyär
ıldu ın bey n etdükläri va ıtda. ekän, kä sünnetlenmek vä eri atnı ıfı et-
13
Vä anlar m boldu larından so ra mek keräk, kä anlar a hıç ferm n berdüki-
Ya b cev b berüb aytdı 14kä: «Ey erlär miz yo dır;
arında lar! ma a dä lä . 25
anı üçün kö il birliki ilän birgä ır
[14]
ud ab yıl içindän öz ısmi üçün bir bolıb ı tiy r bolınmı erlär sizgä ırs l etmek
ümmet alur a ilgäridä ziy ret etdükin Si- bizgä ma b l körindi ma b b Barn b sımız
m n bey n ılmı dır. vä Pavl ımız ilän,
15
Vä mu a pey amberlärni kelâmı mu- 26
ya nı erlär, kä ud vendimiz sa Me-
v fı kelür, netäkim yazılmı dır sı ni ısmi üçün c nların a arda oymı lar
16
kä: “Mundan so ra ruc ılayın, vä erdi.
D vudnı yı ılmı aymäsin yenä bin ı- 27
mdi Yah d ’yı vä Sıl snı göndürdük,
layın, vä anı vır n bol an mekânların yenä kä da ı a ız birlä hemän nersälärni sizgä ı -
im ret ılayın, vä anı dur uzayın, b r ılalar.
[17]
t kä damlarnı al anları vä hemä 28
Zır kä sizni üsti iz ä bu keräkli ner-
ab yıl, kä üzerlärinä Menüm ısmim o un- sälärdän ayrı yük oyma R -i l- u-
mı dır, ud vendni arayalar, – deyär Rabb, düs ä vä bizgä ma l körindi,
kä bu cemı nersälärni ıla. – 29
kä butlar a ar bolınmı urb nlardan,
18
ud y a düny ezelindän hemeki vä andan, vä yo almı nersälärdän, vä zi-
amelläri ma lûmdir”. n dan perhız ılasız. 30Eger özü izni bu
19
Pes menüm ükmim budır, kä ab yıl nersälärdän sa lur esä iz, ılursız. Vä
içindän ud y a ruc ıl anlar a za met lselâm».
etmäyäviz, 31[30]
Pes anlar mura a bolınub n kı-
20
belkä anlar a a yazurmız, kä but yä ä keldilär vä hemä al nı cem etdüklä-
[bub] murd rlı ından, vä zin dan, vä bo ıl- rindän so ra a nı teslım eylädilär.
mı nersälärdän, vä andan perhız ılalar.
227
., . , 1820
32[31]
Vä o udu larından so ra ta ziyet larımız a ziy ret ılalı , kä durdu ların kö-
üzrä dlı etdilär. räviz».
33[32]
Vä Yah d vä Sıl s, özläri da ı pey- 38[37]
Vä Barn b s Mar osnı, kä da ı Yu-
amberlär ekän, besy r söz bilän arında - anna ısimlidir, birgä alur a a d etdi.
lar a na ı at (360) berüb anlarnı uvvetlen- 39[38]
Ama Pavl bu kimsäni, kä anlardan
dürdilär. Pamfıliyädän ayrılmı ekän vä anlar bilän
34[33]
Vä ol cayda bir müddet alıb selâmet kâr a birgä barma an ekän, alma kör-
birlen arında lardan hav rılär ä ruc et- mädi.
mägä mura a bolındılar. 40[39]
Pes munı üçün aralarında niz o-
35[34]
Ama Sıl s a ol yerdä alma ma l lay açı boldı, kä bir birindän ayrıldılar; pes
körindi. Barn b s, Mar osnı alub, bir ke tı bilän
36[35]
Vä Pavl vä Barn b s n kıyädä ıbrıs a bardı;
tava uf etdilär, köb ayrılar birlen Rabbni 41[40]
vä Pavl , Sıl snı ı tiy r ılab, ket-
kelâmın ögredib be retlür ekän. di, Te rini tevfı inä arında lardan teslım
37[36]
Vä ba ı künlärdän so ra Pavl Bar- bolınmı ekän.
n b s a aytdı: «Kerü dönib Rabbni kelâ- 42[41]
Vä mdan vä Kılikiyädän keçüb ki-
mın ı b r etdükimiz her ehirdäki arında - lısiy larnı ısti r r etdilär.
[1]
Vä Derbä vä Lıs rä ( ehirlärinä) yeti di, bir Maked nı er durub andan ıstid ılur
vä Tım ey s-i n m bir gerd ol cayda bar ekän kä: «Maked nıyä ä keçüb bizgä yar-
erdi, kä bir m ’min Yah dı tunnı o lı er- dım eylä», – dedi.
di, ama atası Y n nlı erdi, 9[10]
Vä bu rü y kördükdän so ra fı l- l
2
o bu Lıs rädäki vä niyädäki arın- Maked nıyä ä barma a sa y etdük, ta ı
da lardan nık namlı boldı. a lur ekän, kä ud vend anlar a ncilni ı -
3
Pavl anı ı tiy r etdi, kä anı bilän bir- b r etmek üçün bizni da av t ılmı erdi.
gä bara; vä anı alub sünnetlädi ol yerdäki 10[11]
Pes r dan ayrılub do ru S m -
(361) Yah dılär üçün, zır kä hemäsi bildi- r kıyä ä keldük vä ertäki kün N blus a
lär, kä atası Y n nlı erdi. keldük,
4
Vä ehirlärdä kezdükläri kibi Yer alım- 11[12]
vä ol caydan Fılıbos a yeti dük, kä
däki hav rılärdän vä ey lärdän üküm bo- Maked nıyäni ol arafdaki e evvel eh-
lınmı n nlarnı ıfı etmek üçün anlar a ridir vä müs firlärni bir mekânıdır. Vä ol
teslım etdilär. cayda bir müddet aldu .
5
Pes kilısiyälär ım nda ısti r r boldılar, 12[13]
Vä sebt künindä ehirdän tı a çı -
vä her kün anlarnı es bı ziy däçä artdı. du bir dery nı atına, kä anda du ılın-
6
Pes Fr cıyädän vä al ıyä vil yetindän ma a resmi bar erdi, vä oltırıb ol cayda
keçüb sıy da kelâmnı tekellüm etmekdän cem etkän tunlar a tekellüm etdük.
R -i l- udüsdän man bolınub, 13[14]
Vä Lıdıyä-yi n m bir avrat, ı tırä
[7]
Mı ıy a keldüklärindän so ra Bi ıni- ehrindäki bir firfır satıçı, kä ud perest
yä ä barma a cahd etdilär; ama R anlar a erdi, hemän bizni e itdi, kä anı albin
mura a etmädi. Rabb açdı Pavl dan söylenmi nersälär ä
7[8]
Pes Mı ıy dan keçüb r a keldi- me l bolma (362) üçün.
lär. 14[15]
Vä hem özi, hem nd nı ta mıdlen-
8[9]
Vä keçädä Pavl a bir rü y körindi: diki [ta mıälendiki] kibi bizdän ıstid ılab
228
, . , 1666
dedi kä: «Eger men ud vend ä ım nlı rüb, ılıçın çı arub aldı, özini öldürmek
sanmı esä iz, nämä kirüb duru ». Vä istär ekän, zır kä tut unlarnı açmı ekän
bizgä küç etdi. sandı.
15[16]
Vä du ılma a bardu ımızda v i 27[28]
Ama Pavl bir büyük v z ilän ça-
boldı, kä pıs n r lı bir ızcı ız ar umız a ırıb: «Özü ä arar etmä», – dedi, zır kä
keldi, kä f l açma bilän iygälärinä besy r hemämiz mundayız.
tabu ketürür erdi. 28[29]
Pes (zind nban), bir çıra alab ı-
16[17]
Vä bu ızcı ız, Pavl birlä bizim lab, içerü yügürdi, vä altırıb Pavl nı vä
artımızça [artämızça] yüriyüb, ıç ırıb dedi Sıl snı aya larına kelüb tü di,
kä: «Bu damlar ud y Ta lânı bendäläri- [30]
vä anlarnı tı a çı arub: «Ey a retlär!
dir, kä nec t yolın bizgä hir ılalar». – dedi – ne ılmalıyım, kä alâ bolayın?»
17[18]
Vä bu amelni köb kün edüb durdı. 29[31]
Anlar dedilär kä: «Cen b-i sa Me-
Ama Pavl , u alı bolmı ekän, dönib sı ä ım n kedür vä rastkâr bolursın, hem
r a aytdı: « sa Mesı ni ısmi birlä sa a da ı nd nı (rastkâr) bolur».
andan çı ma buyuramın». Vä hemän va- 30[32]
Vä Rabbni kelâmın hem a a, hem
ıtda tı a çı dı. üyindä hemeki bol anlar a tal ın etdilär.
18[19]
Vä anı iygäläri, anlarnı tabu ından 31[33]
Vä ol keçäni hemän s atında an-
bı-ümıd aldu ların körüb, Pavl nı vä larnı alub yaraların yuvdı vä özi, vä anı
Sıl snı tutıb bazar yerinä çekdilär üküm- hemeki nä ehli ta mıdlendi [ta mıälendi].
lärni u rına. 32[34]
Vä anlarnı üyinä keltirib r ylarnı
19[20]
Vä anlarnı serd rlar a keltirib aytdı- aldında a m oydı vä dlı etdi, bütün
lar kä: «Bu adamlar, Yah dılär ekän, bizim nd nı birlä ud y a i anur ekän.
ehrimizni bek areket ılalar 33[35]
Vä çün kündüz bol anda serd rlar
20[21]
vä resimlär ö redib duralar, kä ya yasavıllarnı göndürib dedilär kä: «Ol dam-
ab l etmäsi, ya amel ılması biz R mılär larnı oyaber».
bol anlar a c yiz dägüldir». 34[36]
Pes zind nban bunı söz Pavl a
21[22]
Vä al anlarnı üstinä birgä keldi- ma lûm etdi, deyär ekän kä: «Serd rlar sizni
lär, vä serd rlar, lib sların yırtıb, çöb birlen z d etmek üçün göndürmi lärdir; pes lâ
çubu lama ferm n etdilär. çı ub kelü vä selâmet ilän baru ».
22[23]
Vä anlar a köb urum birlä urub, zin- 35[37]
Ama Pavl anlar a aytdı: «Bizni,
d n içinä saldılar, zind nnı kütüçisinä bu- ükümlenmämi , R mı erlär ekän, kârâ
yurur ekän, kä anlarnı bek sa laya. so ub, zind n içinä bra dılar, vä ekn n biz-
23[24]
Ol, munday emir alub, anlarnı iç ni ma fıçä çı arurlar mı? Alay (364) dägül,
zind n a oyab, aya ların a aç bilän ber- ama özlär kelüb bizni tı a iletsünlär».
kitdi. 36[38]
Vä yasavıllar bu sözlärni serd rlar a
24[25]
Vä Pavl vä Sıl s dün yarusında bey n etdilär. 37Pes R mı erlär boldu ların
du ılab ud y a tesbı ılurlar erdi; vä e itdüklärindä or dılar,
tut unlar anlar a ula berdilär. [39]
vä kelüb anlardan ıstid etdilär, 38vä
25[26]
Vä bir demdä zelzelä boldı, (363) ol anlarnı tı a ketürüb tiläk etdilär, kä ehir-
adarça, kä zind nnı es sı deprendilär; vä dän çı ub ayrılurlar.
ol s atda hemeki apular açıldılar, vä her 39[40]
Pes zind ndan çı ub Lıdıyä a ına
birisini zencırläri çe ildilär. keldilär, vä arında larnı kördüklärindän
26[27]
Vä zind nnı kütüçisi, uy udan uya- so ra anlarnı ırların etdilär, vä çı-
nıb, zind nnı apuların açılmı ekän kö- ub ketdilär.
229
., . , 1820
On yedinçi fa ıl
[1]
Pes anlar mfıb lisdän vä p ll nı- lardan vä erlärdän ım n kedürgän az dägül
yädän keçüb Tes l nıkä ä keldilär, kä ol erdi.
cayda Yah dılärni bir mescidi bar erdi. 12[13]
Ama Tes l nıkä Yah dıläri kelâm-i
2
Vä resmi üzrä Pavl anlar a keldi vä ud y Berıyädä Pavl dan ı b r boldu ın
üç sebt (Mu addes) Yazulardan anlar a te- bildüklärindä ol cay a da ı keldilär vä al -
kellüm etdi, nı v landurdılar.
3
açu ılab delıl çı arur ekän, kä Me- 13[14]
Ol va ıt arında lar Pavl nı do ru
sı ä ölüm cef çekmek vä emv tdan yenä de iz ä barurday göndürdilär, ama Sıl s vä
durma lâzım erdi, ya nı sizgä ı b r ılab Tım ey s anda aldılar.
durdu ım – sa, kä hemän Mesı dir. 14[15]
Vä Pavl a ıl vızlı ıl anlar anı
4
Vä anlardan ba ı ım n kedürdilär vä ın ehrinä ketürdilär, vä Sıl s a vä Tı-
Pavl vä Sıl s birlä erık boldılar, vä ud - m ey s a bir buyru alub, kä a a tizläk
perest Y n nılärdän köb kimsä ım n kedür- birlä kelälär, ayrılıb ketdilär.
dilär, vä ulu tunlardan az dägül. 15[16]
Vä va tı, kä Pavl ın da anlar
5
Pes ım n kedürmägän Yah dılär, ased- üçün ınti r ılur ekän, c nı anı içindä
li bolıb, v rä kezgänlärdän birkaç nakes açuvlandı bütün ehri butperestlik ä beril-
ki ilär aldılar, vä fitnä ılab ehirni v - dükin kördükdä.
landurdılar, vä Y nnı üyinä hüc m edüb 16[17]
Pes mescid içindä Yah dılär ilän, vä
anlarnı tı a keltirmek aradılar. ud perestlär birlä, vä her kün bazarda a a
6
Vä çün anlarnı tabmayıb Y nnı vä r st kelgänlär birlen ba s edüb durdı.
ba ı arında larnı ehirni reyislärinä çe- (366) 17[18]Pes Epı roslılardan vä s -
küb keltirdilär, fery d ılur ekän, kä dün- yi larnı fılos flarından birkaç kimsä a a
y nı azdur an munlardır (365) hem bu cay- ar u keldilär, vä ba ı: «Bu ya a ne de-
a kelmi lärdir, mek istür?» – dedilär; vä ba ı: « arıb te -
[7]
kä da ı (bu) Y n anlarnı ab l ıl- rilär ı b r ıl uçı a o ar», – dedilär, say’ı
mı dır, vä munlarnı hemäsi ay arnı ü- vä ıy metni anlar a va ıldıkı üçün.
kümlärinä ar u kelälär, kä da ı bir ayrı 18[19]
Vä anı ry p s atına iletdilär,
p d h bardır, ya nı sa deyälär. deyär ekän kä: «Bu sendän söylenmi nersä-
7[8]
Pes al vä ehirni ulu ları bu nersä- lärni, ne nersälär ekän, bilmägä dır mıyız?
lärni e itdüklärindä mu arib boldılar. 19[20]
Zır kä sen ba ı arıb nersälär u-
8[9]
Vä, Y ndan vä al anlardan kefıllik la larımız a keltiräsin. Pes munlarnı ma -
alub, anlarnı mura a etdilär. n sı nedir ekän bilmek hlurız», – dedilär.
9[10]
Pes arında lar hemän va ıt Pavl nı 20[21]
Zır hemä ın al ı vä anda mev-
vä Sıl snı keçä bilän Berıyä ehrinä göndür- c d bol an müs firlär ya ı nersä söylämek-
dilär, vä anlar ol cay a çün kelüb Yah dılär- dän ya e itmekdän ayrı hıç bir i ä mu ay-
ni mescidinä kirdilär. yed bolmadılar.
10[11]
Bu al [ al nı] Tes l nıkä ehlindän 21[22]
Pes Pavl ry p s ortasında du-
b ıllılar erdi, kä tam m kö il rı lı ilän rub: «Ey ın lı erlär! – dedi, – her nersädä
kelâmnı ab l eylädilär, her kün, bu nersä- sizni b ılperestlär ekän körämin.
lär r st mı deb, Mu addes Kit blarnı teftı 22[23]
Zır kä keçüb yüridükimdä, ma bed-
etdilär. läri iz ä ba ur ekän, bir urb ngâh da ı
11[12]
Pes anlardan besy r kimsälär ım n kördim, kä anda “N -ma lûm ud y a” ya-
kedürdilär, vä da ı Y n nı necıb tun- zılmı dır. Pes Ol bilmäyib perest ıldu ı ız
230
, . , 1666
ud y hemän oldır, kä men sizgä ı b r ı- 28[29]

Pes biz, ud nesli ekän, Te rilik
lamın, damlarnı an atı bilän ya ay lı birlä yon-
23[24]
ya nı düny nı vä hemä içindäki ner- mı altun a, ya kümi ä, ya ta a o ur deb
sälärni ıl an Te ri, sm n vä zemınni ıy s etmek lâzım dägüldir.
ud vendgârı ekän, kä ellär bilän ılın an 29[30]
Zır ud y bu c hillik zam nlarına
c mi lärdä s kin bolmaz ba madı, ama ekn n her caydaki damlarnı
24[25]
vä da ı merdüm elläri birlä ma b d hemäsinä: “Tövbä eylä ”, – deb buyurur,
bolmaz, bir nersä mu t c bolmı day, zır kä 30[31]
zır kä bir kün mu arrer etmi dir, kä
Ol hemeki ä ay t, vä nefes, vä hemä nersä düny nı al ına ad let ilän üküm ıla-
bergüçidir. ca dır, Ol ta yın etdiki Erni vesıläsindän,
25[26]
Vä bir andan [ n nd n] damlarnı 31
kä asbına hemä ä ı ti d berüb Anı
hemä ayfaların etmi dir zemınni cemı emv tdan dur uzur ekän».
r y üstinä s kin bolma üçün, vä va ıtlarnı 32
Vä çün mürdeg nnı ıy metini na -
vä duraca caylarını ken rların mu arrer lin e idüb ıstihz ’ etdilär, vä ba ı dedilär
ılmı ekän, kä: «Seni bir ayrı va ıtda munı a ında
26[27]
t kä ud vendni alab ılalar, eger e idüriz».
bolsa, kä yed, A a hevesli bolıb, Anı ta- 33
Vä olay Pavl ortalarından çı ub ket-
balar, vä yenä her (367) birimizdän ıra dä- di.
güldir. 34
Ama birkaç erlär a a yapı ıb ım n ke-
27[28]
Zır kä Anda tiri bolıb duramız, vä dürdilär, kä içlärindä Dıy nısı s ry p i-
areket ılamız, vä andan mevc dımız bar- tes, vä bir D m ryos-i n m tun, vä da ı
dır, netäkim atı ızda bol an irlär dedilär s yirlär bar erdi.
kä: “Biz da ı nesliyiz”, – (deyälär).
[1]
Vä bu nersälärdän so ra Pavl ın sun! Men p kim. Mundan so ra ab yıl a
( ehrindän) ayrılıb rin s a keldi. barayın».
2
Vä ol cayda kıl -yi n m bir Pon os 7
Vä ol caydan ayrılıb bir Y st s ısimli
ıllı Yah dı tabdı, kä lıyädän ya ı kelmi ud perestni üyinä kirdi, kä üyi mecma
erdi, tunı Priskıl birlä, zır kä Klavdı s atında erdi.
ferm n bermi erdi, kä hemeki Yah dılär 8
Vä reyis-i mescid, kä Krıspos ısimlidir,
R mdan tı a çı alar, – pes (Pavl ) anlar a hemeki nd nı ilän ud vend ä ım n ke-
keldi dürdi, vä rin s ehlindän besy r kimsä-
3
vä, hemän an atlı ekän, (368) yanların- lär, (kelâmnı) e itmi ekän, ım n kedürüb
da alıb i lädi, zır kä aymäkârlar erdi. yuvındılar.
4
Vä her sebt mesciddä söz söyläb durdı 9
Pes keçä üzrä Rabb Pavl a bir rü y da
vä Yah dılärni vä Y n nılärni inandurdı. anı bilän söylädi, deyär ekän: « or ma,
5
Vä Sıl s vä Tım ey s Maked nıyädän lâkin söylä vä m bolma,
keldüklärindän so ra Pavl c nında sı ıldı, 10
zır kä men seni birläyim, vä bir kim-
Yah dılär ä delıl çı arur ekän, kä sa Me- sä sa a ar u bir nersä ılalmaz sa a arar
sı dir. etmägä, zır kä köb al ım bardır bu e-
6
Ama anlar mu lifet edüb küfür söz söy- hirdä».
lädüklärindän so ra lib sın silküb anlar a: 11
Vä ol cayda bir yıl altı ay müddet aldı,
«Yetdi! anı ız sizni ba ı ız üstinä bol- Te rini kelâmın içlärindä ta lım ılur ekän.
231
., . , 1820
12
Vä llı n yäda vezır boldu ı va- 21
lâkin anlar a ved ılab dedi kä: «El-
ıtda Yah dılär ıttif üzrä Pavl nı üstinä betdä, ma a v cibdir, kä iydni Yer alımdä
ar u opdılar vä anı ma kemä atına ilet- tutayın, ama, ın ’ llah, sizgä yenä ruc
dilär, ılayım». Pes Efesosdan kemi ilän ketdi.
13
deyär ekän kä: «Bu kimsä ud y a, 22
Vä ay riyä ä eri dükindän so ra,
eri at a ar u ib det ılma üçün damlar yu aru çı ub, kilısiy nı selâmladı vä n -
inandurıb dura». kıyä ä enib bardı.
14
Pes Pavl anda a zın açaca boldu da 23
Vä bir müddet ol cayda tava f edüb
llı n Yah dılär ä aytdı kä: «Eger d bir ketdi, al ıyä vil yetin vä fr ciy tertıb
ulumlı ya bir ıy net nersä boldı esä, ey üzrä kezüb, arında larnı uvvetlendürür
Yah dılär! r st a ıl a (369) yara ur erdi, ekän.
kä sizgä abır ılur erdim, 24
Vä p ll s-i n m Yah dı, skenderıyä
15
ama eger sözlärdän, vä ısimlärdän, vä va anlı ekän bir dilb z, Kit b ilmindä uv-
sizdäki eri atdan esä, özü iz körü iz, zır vetli er, Efesos a keldi.
kä men munı day nersälärdä bolma 25
Vä bu kimsä Rabb yolında terbıyet
hlamam». alınmı erdi, vä c nında ızıb tekellüm etdi,
16
Pes anlarnı ma kemädän sürüb yeberdi. vä Rabbni nersälärin cahd birlä ta lım ey-
17
Vä cemı Y n nılär mescidni re’ısi lädi, Ya yanı ta mıdlikin [ta miyälikin]
[re’ısisi] S s n snı tutıb ma kemä atında anca bilür ekän.
so dılar; vä llı n bu nersälärni hıç biri- 26
Bu hemän ki i mesciddä ayret birlä
sindän ayırmadı. söylämägä (370) ba ladı, vä kıl vä Priskı-
18
Vä Pavl köb da ı anda tava f etdü- l , anı çün e idüb, anı aldılar vä ziy dä ter-
kindän so ra, arında lar a ved ılab, ke- bıyä berüb arı -i ud vendni a a açdılar.
mi ilän m a bardı, Priskıl vä kıl bir- 27
Vä ol yyä ä barma hladukında
gäçä alur ekän, vä ba ın Ken rä da tıra ladı, arında lar ( a ) yazdılar, gerdlär ä ö üt
zır kä bir ne ri bar erdi. berür ekän, kä anı ab l ılalar; vä çün eri di
19
Vä Efesos a eri ib anlarnı anda oydı, [er it], tava fdan ım n kedürgänlär ä
ama özi mescid ä kirüb Yah dılär ä delıl besy r yardım etdi,
çı arıb durdı. 28
zır kä ısti lâl ilän Yah dılär ä delâlet
20
Vä bir müddet yanlarında tava f et- çı ardı, Mu addes Kit blardan kârâ kör-
mek üçün andan ıstid ıldu larında r sätür ekän, kä sa hemän Mesı erdi.
bolmadı,
[1]
Vä v i boldı, kä p ll s rin sda 5
Anlar dedilär kä: «Ya yanı yuvmaklıkına
boldu ı va ıtda, kä Pavl yu aruda ı araf- yuvındu ».
lardan keçüb Efäsos a eri di 2vä anda ba ı 6[4]
Pes Pavl aytdı: «Ya ya d tövbä
gerdlär tavub yuvmaklıkı birlä yuvdı, al a deyär ekän
[2]
anlar a aytdı: «R -i l- udüsni al- kä: “Mendän so ra kelecek Kimsä ä ım n
du ız mı ım n kedürdüki izdän berü?» kedürmek v cibdir, ya nı Mesı -i sa a”».
3
Anlar a a dedilär kä: «Biz hıç e itdükimiz 7[5]
Vä munı çün e idüb Cen b-i sanı ıs-
yo dır, eger R -i l- udüs bar esä dä». minä yuvındılar,
4[3]
Vä anlar a aytdı: «Alay bolsa, ne ı- 8[6]
vä Pavl ellärin anlar a oydu ı
sım yuvmaklık ilän usül bolındu ız?» va ıtda R -i l- udüs özlärinä keldi, vä
232
, . , 1666
zeb nlar ilän söyläb pey amberli etdilär. kimsälär kelüb ı tir f etdilär, i lärin körsätür
9[7]
Vä hemä erlär on iki adar erdi. ekän.
10[8]
Pes (Pavl ) mescid ä kirüb ayret 20[19]
Vä c d lı m lin i lägänlärdän
bilän üç ay müddet tekellüm etdi, (371) delâ- besy r kimsä kit bların orta a keltirib he-
let çı arub Te rini Memleketi asbındaki meki al nı u rında ya dılar, vä anlar-
nersälärni anlar a inandurur ekän. nı bah sın es b ılab elli mi kümi (ak-
11[9]
Pes ol va ıtda, kä bir aç kimsä a- çä) adar tabdılar.
t lanıb ım n kedürmämi ekän, lâkin ce- [20]
Kelâm-i ud vend ol adar uvvet
m at aldında ol yol üçün yaman söz söy- ilän artıb ye di.
lädüklärindän so ra, pes anlardan çı ub, 21
Vä bu nersälär bitdüklärindän so ra
gerdlärni anlardan ayırdı vä her kün Tı- Pavl albdä a d etdi, kä Maked nıyädän
r nn s-i n m kimsäni medresäsindä delâlet vä yädän keçdükdän so ra Yer alım ä
üzrä söylädi. bara, deyär ekän kä: «Anda boldu ımdan
12[10]
Vä iki yıl müddet bu ısım üzrä bol- so ra R mnı da ı körsäm keräk».
dı, olay kä tam m siy da s kin bol an- 22
Vä a a ıdmet ıl anlardan iki kimsä,
lar a ret-i sanı kelâmın e itdilär, hem ya nı Tım ey snı vä Er s snı Maked nı-
Yah dılär, hem Y n nılär. yä ä göndürdi, ama özi bir müddet siy da
[11]
Vä ud y Pavl nı ellärindän tava f etdi.
alâmetlär amel etdi, 23
Vä ol hemän zam nda az v bolma-
13[12]
olay kä sır av bol anlar a destm l- dı ol yol üçün,
lar ya f lar anı bedenindän keltirdilär, vä 24
zır kä Dımitrı s-i n m kimsä bir kümi
za metläri anlardan ayrıldılar, vä er r lar i läyiçi ekän, kä r emıs ä kümi retlär
anlardan çı dılar. ılur erdi (vä) ehl-i an at a az tabu ketür-
14[13]
Pes v rä kezgän Yah dılärdän ba ı mäz erdi.
fs n o uvçılar ekän er r lardan girift r 25
Bu hemän kimsä anlarnı vä anlar a o -
bolınmı larnı üstinä a ret-i sanı ıs- agan ayrı i läyiçilär birgäçä ça ırıb: «Ey
mi ilän o uma a ba ladılar, deyär ekän kä: erlär! – dedi, – siz bilürsiz, kä bizim tabu ı-
«Pavl ı b r ıldıkı sa üçün sizni ndla- mız bu kârdandır;
ruz». 26
hem da ı körüb hem e idüb durasız, kä
15[14]
Vä ım mlarnı ulu ısı Esk v bir yal ız Efäsosda dägül, lâkin az aldı kä bu
Yah dı ekän bar erdi, anı yedi o lı erdilär, Pavl tam m siy da besy r al azdurub
kä bu ısım üzrä amel etdilär. döndürdi, deyär ekän kä: “El birlä i längän
16[15]
Vä erır r cev b berüb dedi kä: te rilär te rilär dägüldir”.
« sanı vä Pavl nı bilämin, ama siz kim- 27
Vä olay ılmı , kä bu kârımız tek a ar
siz?» lindä dägül, belkä hem a ım tun te ri
17[16]
Vä ol erır r lı bol an dam, an- r emısni heykeli rlana, vä ulu lı ı he-
larnı üstlärinä yügürib, anlarnı ye üb z r lâk bola, kä hemeki siy vä lem al ı
etdi, olay kä ol nädän bı-lib s bolıb ya- ib det ılur».
ralı açdılar. 28
Vä bulay e itdüklärindä ı ımdan
18[17]
Vä bu v i bol an nersä hemeki Efä- (373) meml boldılar vä ıç ırıb dedilär kä:
sosda s kin bol an Yah dılär ä vä da ı Y - « A ımdir Efäsoslularnı r emısi!»
n nılär ä ma lûm boldı, vä hemäsinä or u 29
Vä tam m ehir v dan tolu erdi. Vä
tü di, vä Cen b-i sanı ısmi ulu landı. yy snı vä ris ar snı ıfı edüb anlar
19[18]
Vä ım n (372) kedürgänlärdän köb Ma ed nlı erlär bolıb sey atda Pavl nı
233
., . , 1820
yolda ları ekän, ıttif üzrä tam nä ä a ım tun te ri r emıs ä vä Mü terı ä

hüc m ılab kirdilär. tü mi ret ä ib det ıl uçı erdükin bil-
30
Vä Pavl al içinä kirmek hladıkı mämi dir?
va ıtda gerdlär a a man etdilär. 36
Pes bu nersälär ä ar u söylämek
31
Vä da ı siy re’ıslärindän ba ı, kä mümkin bolma anda siz r atlı bolma vä
a a dostlar erdi, a a göndürib, kä özini, ta- bı-t ’amül bilän hıç bir nersä ılmama v -
m nä içinä kirmäsün deb, na ı at ber- cib erdi iz.
dilär. 37
Zır kä bu erlär ketürdi iz, kä mescid-
32
mdi ba ı bir nersä, vä ayrılar da ı bir lärdän ara çılı ıl anlar dägül vä tun
nersä ça ırdılar, zır kä cem at arı -marı te ri izgä ar u küfür söylägänlär dägül.
erdi, vä köbi ne sebebdän cem etdüklärin 38
Pes Dımitrı s vä hem i läyiçilär bir
bilmädilär. kimsäni (374) ar u da v sı bar esä, div n-
33
Pes skenderni v lı dan tı a tart- lar açu dır, vä p lar bardır: bir biri ilän
dılar, Yah dılär anı atı berür ekän. Vä sken- sora ıb dursunlar.
der eli birlä i ret ılab al a ı ti r ıl- 39
Ama eger ayrı nersälär üçün bir ey
ma istädi. alab eyläsä iz, ma kemä-yi ur da fa ıl
34
Ama Yah dı erdükin bildüklärindä he- bolınur.
mäsi bir v z ilän iki s at müddet: « A ım- 40
Zır kä bu kündä bol an v üçün
dir Efäsoslularnı r emısi!» – deb ça ır- biz a ardayız, kä cev b a keltiriläviz: hıç
dılar. sebeb yo ekän, kä andan bu sûri lik üçün
35
Pes re’ıs-i l-kütt b al nı s kin ıldu- cev b bermägä dırız». 41Vä munı söylä-
ından so ra: «Ey erlär Efäsoslular! – dedi, dükdän so ra al nı mura a etdi.
– kimdir ol dam, kä Efäsoslularnı ehri
Yigirminçi fa ıl
[1]
Vä bu v s kinlendükdän so ra Pav- Fılıbosdan kemi bilän yügürib be kündä
l gerdlärni alab edüb anlar a selâmet r a anlar a yetdük vä ol cayda yedi
tilädi vä ketdi Maked nıyä ä barma üçün. kün tava f etdük.
2
Vä ol araflardan keçüb besy r söz birlä 7
Vä yek enbä kündä gerdlär n n sın-
anlar a na ı at berdükdän so ra Y n n a dırma üçün cem boldu larından so ra
keldi. Pavl anlar a va aytdı, se erdä ketmägä
3
Vä ol cayda üç ay müddet tava f etdi. ır ekän, vä (375) i bın keçä ortasınaça
Vä çün Yah dılär a a kemınd rlı ıl anlar- uzatdı.
dan so ra m a ke tı ilän ketmäli boldu ı [8]
Vä b lâ nädä, kä içindä cem boldılar,
kibi Maked nıyä ä kerü ruc etmägä a d köb çıra lar bar erdi.
etdi. 8[9]
Vä Evtı s-i n m bir yigit bir ter zädä
4
Vä anı bilän siy a yolda lı etkän- oltırıb bir terän uyku a tü di, vä Pavl ke-
lär Ber yäli p ros, vä Tes l nıkälilärdän lâmın uzadıb durdu ında ol yigit, bdan
ris ar s, vä Se undos, vä Derbäli y- çekilib, üçinçi tavandan a a a tü di vä öl-
y s, vä Tım ey s, hem siy ehlindän mi bolıb kötärildi.
T ıkos vä r fım s. 9[10]
Pes Pavl enib a a keldi vä anı u-
5
Pes munlar, ilgäri çı ub, r da bizim ça layıb aytdı: «Mu arib bolma , zır kä
üçün ınti r etdilär. içindä c nı bardır».
6
Vä Bı- am r n nnı künlärindän so ra 10[11]
Pes b lâ a yenä çı ub, n n sındırıb,
234
, . , 1666
yeyüb, bir l yı adar zam n söyläb durdı, 23[24]

Ama bu nersälärni birisi meni a-
ya nı ub bol ança, vä olay ayrılıb ketdi. reket ılmaz, vä özimä c nımnı azız kör-
11[12]
Vä yigitni tiri ketürdilär vä az müte- mäm, kä yüri imni sür r ilän bitiräyin hem
sellı bolmadılar. ıdmetimni bitiräyin, kä a ret-i sadan
12[13]
Vä biz bir ke tı içindä oltırıb a aldım Te rini fa lını ncilin eh det ber-
ketdük, ol cayda Pavl nı alaca a d ılur mek üçün.
ekän, zır kä ol olay ta yın ılmı erdi, özi 24[25]
Vä el l aberd rım, kä hemä iz,
yayavlab ketmek istür ekän. kä ara ızda yüridim, Te rini Memleketin
13[14]
Vä da bizgä mülâ t etdi, vä anı be retlür ekän, kä menüm yüzimni da ı
alub Mıtılınä ä eri dük. körmäyäsiz.
14[15]
Vä ol caydan kemi bilän yüriyüb er- 25[26]
Anı üçün sizni bügün güv hlı a
täki kündä ı s ar usına keldük, vä ayrı alamın, kä men hemekini anından p kim,
kündä m s a yeti dük, vä Tr cılı nda ta- 26[27]
zır kä ud nı r ’yın sizgä ı b r
va f etdük, vä andan so raki kün Mılı es- etmekdän açmadım.
ä eri dük, 27[28]
Pes özi izni vä ol süri’yi, kä R -i
15[16]
zır kä Pavl Efäsosdan keçmägä l- udüs sizni a a n ırlar ta yın etdi, kü-
mur d ılmı erdi, zır sıy da zam nnı tü , kä Te rini kilısiy sına yedüräsiz, kä
keçdürmek istämädi vä ta cıl etdi, kä eger Öz anı ilän anı ta ıl eylädi.
a a mümkin bolursa, Pentä stes künindä 28[29]
Zır men munı bilämin, kä men ay-
Yer alımdä bola. rıldu ımdan so ra ararlı gürgân sizni ara-
16[17]
Vä Mılı esdän Efäsos a döndürüb ız a kirürlär, süri’yi tera um etmäy ekän;
kilısiy nı ey lärin o udı, 29[30]
da ı özi izdän (377) erlär oparurlar,
17[18]
vä anlar a a çün kelüb, anlar a aytdı egri nersälär söylür ekän, gerdlär artlarına
kä: «Sizgä ma lûmdır, kä sıy da keldükim çekmek üçün.
evvelki kündän ne vecih üzrä sizni atı ız- [31]
Anı üçün uyanı duru vä y d tutu ,
da boldım her va ıtda, kä üç yıl müddet keçä kündüz her biri iz ä
18[19]
vä ud vend ä neçä bendälik (376) köz ya ları birlen tenbıh etmekdän fer at
ılab hemä kö il kiçilik ilän, vä besy r köz ılmadım.
ya ları birlen, vä ımti nlar bilän, kä Yah - 30[32]
Vä el l, ey arında lar! men siz-
dılärni kemınd rlı ından ma a v i boldı; ni ud a vä Anı fa ıl kelâmına teslım
19[20]
vä hem neçä hıç bir faydalı nersä siz- ılamın, kä sizni im ret ılmaga vä cemı
dän tutmadu ımnı, lâkin sizgä ı b r ıldu- m ’minlärni arasında sizgä mır s bermägä
ımnı, vä sizgä kârâ, ya nı nädän nä- dırdır.
ä ta lım berdü imni bilürsiz, 31[33]
Men bir kimsäni kümi inä, ya altu-
20[21]
hem Yah dılär ä, hem Y n nılär ä nına, ya lib sına ama ılmı dägülim:
ud y a tövbä etmek vä a ret-i sa Me- 32[34]
özü iz d bilürsiz, kä bu ellär me-
sı ä ım n kedürmek (keräk ekän) neçä e- nüm cetlärimä ıdmet etdilär vä da ı yol-
h det berüb yüridükimni bilürsiz. da larıma.
21[22]
Vä ekn n R da mu ayyed bolınıb 33[35]
Hemä nersälär sizgä bey n etdim,
Yer alım ä baramın, ol cayda ma a v i (a ladur ekän), neçä i i läb a ıflärgä i-
bolaca nersälärni bilmäy ekän; m yet körsätmek vä a ret-i sanı sözin
22[23]
meger oldır, kä R -i l- udüs her y d ılma keräk, zır kä dedi kä: “Bermek
ehirdä eh det berüb deyär ekän, kä bend- alma dan ra dır”».
lär vä cef lar ma a alurlar.
235
., . , 1820
34[36]
Pes munı söylädükdän so ra tizlärinä zır kä ziy däçä t säli boldılar de-
36[38]
tü üb hemäsi ilän du ıldı. diki söz üçün, kä yüzin yenä körmäyälär.

35[37]
Vä hemäsi z rı yı ladılar vä Pavl - Vä kemi boldu ı cay a anı bilän birgä bar-
nı boyunına tü üb anı öpdilär, dılar.
[1]
Vä v i boldı, kä biz anlardan ayrıl- Yah dılär Yer alımdä ba lurlar vä ayfa-
du ımızda de iz üzrä r st yüri birlä vs a larnı ellärinä teslım ılurlar».
keldük, vä ertäki kün R d s a yeti dük, vä 12
Vä bu nersälärni e itdükimizdä hem
ol caydan P ar a keldük, biz, hem ol caydaki ki ilär andan ıstid et-
2
vä F nikıyä ä keçüräcäk bir kemi tavub dük, kä Yer alım ä barmaya erdi.
a a mi dük vä çı ub ketdük. 13
Pes Pavl cev b berdi kä: «Ne ıy s
3
Vä ıbrısnı kördükimizdän so ra (378) edüb durasız, bulay yı lab albimni sındu-
anı solda oyab, m a yüridük, vä r a rur ekän? – (379) dedi, – zır kä anca ba -
eri dük, zır kä kemi yükin anda bo adıca lanma a dägül, lâkin Cen b-i sanı ısmi
erdi. üçün Yer alımdä ölmägä ırım».
4
Vä gerdlär tavub yedi kün ol cayda 14
Vä ol na ı at a kelmädükindä biz
tava f etdük. Vä anlar R sebebindän oydu , ud nı ır deti bolsun, deyär ekän.
Pavl a dedilär kä: «Yer alım ä barması 15
Vä bu künlärdän so ra esb bımıznı al-
lâzım dägül erdi». du vä Yer alım ä yu aru bardu .
5
Vä ol künlärni tam m edüb anlar- 16
Vä da ı ay riyädän ba ı gerdlär
dan ayrıldu , vä yol a ketdük, vä hemäsi bizim ilän birgä keldilär vä ıbrısdan Mn -
tunlar ilän vä o lancı azlar birlen bizni son-i n m bir art gerd yanlarında alub
uzatdılar ehirni tı arısınaça; vä de iz ketürdilär, kä atında onaca boldu .
ken rında tiz üstinä tü üb du ıldu . 17
Pes Yer alım ä yeti dükimizdän so -
6
Vä bir birimiz bilän ved la ıb ke tı ä ra arında lar bizni dlı ilän ab l etdilär.
mi dük, vä anlar nälärinä kerü aytdılar. 18
Vä ertäsi Pavl bizim bilän birgä kirdi
7
Vä de iz yüri imizni rdan tam m Ya b a; vä hemeki ey lär ır boldılar.
ıldu ımızdan so ra läm y a eri dük, vä 19
Pes anlarnı selâmladı dan so ra ud
andaki arında larnı selâmladu , vä bir kün ab yıl içindä anı ıdmeti sebebdän ıldıkı
anlarnı yanlarında aldu . nersälärni bir bir bey n etdi.
8
Vä ertäsi biz, Pavl yolda lı ında bol- 20
Pes munlarnı e itdüklärindän so ra
anlar, ayrılıb ay riyä ä keldük vä ncil- Rabbni ta ım etdilär vä a a aytdılar: «Ey
ni va aytguçı Fılıbosnı üyinä kirdük, kä arında ! sen körüb durasın, neçä mi ım n
yedidän birisi erdi, vä anda aldu . kedürgän Yah dı bardır, vä hemäsi eri at a
9
Vä bu erni dört ız o lanı bar erdi, kä ayretlilärdir.
nebılik ılurlar erdi. 21
Vä seni üçün aberd r boldılar, kä sen
10
Vä anda köb tava f etdükimizdäy ab yıl içindä s kin bol an Yah dılärni
bos-i n m bir pey amber Yah diyetdän hemäsinä ta lım beräsin, kä Musanı terk ı-
keldi, lalar, deyär ekän, kä o ıllarnı sünnetlemek
11
vä bizgä kelüb, Pavl nı f sın alub, vä detlär ä körä yürimek c yiz dägüldir.
öz ellärin vä aya ların ba ladı, deyär ekän 22
Pes nedir? Elbetdä, al cem bolsalar
kä: «R -i l- udüs deyär, kä ol erni, keräk, zır kä keldüki ni e idürlär.
kä bu f anı kidir, hemän ol ısım üzrä
236
, . , 1666
23
Bu sa a dedükimiz amelni ıl, 24zır 32[31]
Vä anı atil etmek hladu ları ki-
bizdä dört er bardır, kä bir ne ir etdilär. bi sip hı ba ına aber eri di, kä bütün Ye-
25[24]
Sen munlarnı alub özü ni anlar bilän r alım ûri likdä boldı.
p kızälä vä anlar a arc eylä, kä ba ların 33[32]
Vä ol s at sip hılär vä yüz ba ların
tıra ılalar, t kä hemeki ä ma lûm bola, alub anlar a sekirtdi, vä mi ba ın vä sip -
kä seni a ı da e itdükläri nersälär bir hılärni kördüklärindän so ra Pavl nı so -
ey (380) dägüldir, lâkin bilsünlär, kä sen ma dan oydılar.
özü tertıb üzrä yüriyäsin vä eri atnı ıfı 34[33]
Ol zam n mi ba ı ya la ıb anı ıfı
ılasın. (381) etdi, vä iki zencır ilän zencırlänmäk
26[25]
Ama ım n kedürgän ayfalar üçün ferm n etdi, vä kim erdi ekän vä ne i i lä-
biz yazdu vä üküm etdük, kä munı day dükin s ’ l etdi.
nersälärni ıfı ılmayalar, meger ol, kä 35[34]
Vä ba ı bir nersä, vä ayrılar bir
but a bo azlanmı nersälärdän, vä andan, nersä ıç ırdılar. ûri içindä vä v se-
vä bo ılmı nersälärdän, vä zin dan perhız bebindän ta ı in bilâlmadu da anı a la
ılalar». içinä iletmek ferm n berdi.
27[26]
Pes Pavl , ol erlärni alub, ertäki kün 36[35]
Vä nerdb n atına keldükindä v i
anlar birlä özüni p k ılab, c mi ä kirdi, boldı, kä sip hılärdän kötärildi al nı ce-
andan ı b r edür ekän, kä ah ret künläri biri üçün,
tam m bitdilär, t va tı, kä her birisi üçün 37[36]
zır kä al nı köbi artunça keldilär
urb n ar bolına. vä: «Anı ketär», – deb ıç ırdılar.
28[27]
Vä çün kä yedi kün tam m bolaca 38[37]
Vä çün Pavl a la a kirecek bol-
ermi , siy daki Yah dılär anı c mi dä anda mi ba ına aytdı: «Sa a bir nersä
kördüklärindä al nı areket etdilär vä ellär söylämek ma a c yiz midir?» Vä ol aytdı:
a a oydılar, «Y n nça bilür misin?
29[28]
fery d ılur ekän kä: «Ey erlär-i s- 39[38]
Sen ol Mı ırlı dägül misin, kä bu
r yıl! yardım eylä , (zır ) budır ol dam, künlärdän ilgäri ûri oparıb dört mi
kä her yerdä ümmet ä, vä eri at a, vä bu dam utt l d t a iletdü ?»
ma m a ar u ta lım berä dur an; vä da ı 40[39]
Ama Pavl aytdı: «Men d ar-
mundan ayrı aybı bar – Y n nılärni c - s slı damım, bir Yah dı ekän, Kılikiyä eh-
mi ä kirtdi vä bu mu addes mekân a mur- rindän, kä a ır ehir dägüldir; vä sendän
d rlı etdi». ıstid ılamın, kä ma a ru at buyurursın
30[29]
Zır kä r fım s bir Efäsoslı ehirdä al a tekellüm etmägä».
anı bilän andan ilgäri kördilär vä sandılar, 41[40]
Vä a a ru at buyurdu ında Pavl ,
kä Pavl anı c mi ä kirtmi erdi. nerdb n üstindä durub, el birlä al a i ret
31[30]
Pes hemeki ehir v landı, vä etdi; vä sükût köb boldu dan so ra brı lû-
al , birgä cem bolıb, Pavl nı tutdılar, vä atınça mu ab etdi, deyär ekän:
anı c mi dän tartıb alıb, apular ol demdä
apandılar.
[1]
«Ey erlär arında lar vä babalar! me- çün e idüb ziy dä m boldılar.
nüm cev bımnı e itü [e itdü ], kä el l 3
Vä aytdı: «Men d Kılikiyä ars sında
sizgä ar ılamın», – dedi. do mı Yah dı eriyim, ama bu ehirdä -
2
Vä anlar a brı lû atınça söylädükin m lıyilni aya larında terbıyet (382) alınıb,
237
., . , 1820
atalarnı eri atını kem l vecihesinä ö re- e itdüki nersälärni asbına A a hid
nib, ud arafına ayretli erdim, hemä iz bolursın.
bu kündä boldu ı ız kibi. 16
Vä lâ ne üçün to talınasın? Durı kel,
4
Vä bu yolnı tut anlarnı ölüm äçä u - vä ta mıdlen [ta mıälen], vä gün hları nı
bat etdim, hem erlärni, hem tunlarnı ba - yuv, Rabbni ısminä du ılur ekän”.
layıb zind n a salur ekän, – 17
Vä v i boldı, kä Yer alım ä ruc
5
olay ba ım m vä cemı artlar ma a etdim vä c mi dä nam z ılab durdu ımda
eh det berälär, kä anlardan da ı arında - bı-h lı da erdim
lar a mekt blar aldım, vä Dima a ket- 18
vä Anı kördim, ma a deyär ekän: “Tez
dim, kä ol cayda ba lanmı bol anlarnı bol vä Yer alımdän ta accul edüb çı , zır
Yer alım ä keltiräyin anlar a a b etmek kä seni Menüm üçün eh deti ni ab l ıl-
üçün. mazlar”.
6
Vä yol a kedüb yüridükimdä vä Di- 19
Pes men aytdım: “Ya Rabb! bilürlär, kä
ma a ya la du ımda, ya nı uhr va tında her mescid içindä Sa a ım n kedürgänlär
v i boldı, kä sm ndan fı l- l her ara- zind n a salur erdim, vä so ur erdim,
fıma n r-i a ım yaldurayıb keldi. [20]
vä ahıdni stef nnı anı döküldiki
7
Vä men zemın ä tü dim vä bir v z va ıtda men da ı a ında durub atlinä rı
e itdim kä ma a: “Ey S vıl, S vıl! ma a ne berdim, vä anı öldürgänlärni kiyimlärin
üçün u bat ılasın?” – dedi. sa lı durdım”.
8
Vä men cev b berdim kä: “Sen kim- 20[21]
Vä ma a aytdı: “Bar, zır kä Men
sin, ya Rabb?” Vä Ol ma a dedi kä: «Men seni ıra ayfalar a göndüräyin”».
N ıratlı sayım, kä sen u bat ılasın”. 21[22]
Vä bu söz ä degin e idüb durdılar,
9
Vä hem yolda larım n rnı d kördilär ama andan v zların bülend ılab dedilär
vä or dılar, ama ma a söylägän kimsäni kä: « unı kibi ki i yerdän kedürsä keräk,
v zın fehimlämädilär. zır kä tiri alması l yı dägüldir».
10
Pes men aytdım: “Ne ılayın, ya 22[23]
Vä fery d ılab kiyimlärin bra ıb,
Rabb?” Vä ud vend ma a dedi kä: “Öri tozan hav a ta lab durdu larında
dur, vä Dima a bar, vä ol cayda sa a ıl- [24]
mi ba ı ferm n berdi, kä a la içinä
ma üçün mu arrer bolınmı nersälär hemä- ıd l bolına, 23deyär ekän, kä amçılar birlä
sindän sa a söylenä”. teftı bolsun, t kä anı üstinä bu ısım üzrä
11
Vä ol n rnı celâleti üçün köralmadu- fery d ıldu ları ma lûm bolına.
ımda yolda larımnı elindän yedilib Di- 23[25]
Pes anı ayı lar birlä ba ladu ları
ma a keldim. va ıtda Bavl atında dur an yüz ba ına
12
Vä n niy s-i n m, eri atça bir fı er aytdı: «R mı damnı amçı ilän bı- cet
ekän, vä cemı anda s kin bol an Yah dılär- üzrä urma sizgä (384) c yiz midir?»
dän nık namlı ekän, 25[26]
Vä yüz ba ı munı e itdükdä barub mi
[13]
atıma keldi 13vä u rımda durub ba ına ı b r etdi, deyär ekän: «Ne ılacakı -
ma a aytdı: “Ey arında S vıl! körmekli- dan kütüb dur, zır kä bu dam R mıdir».
ki ni al”. Vä hemän s at a a na ar etdim. 26[27]
Pes mi ba ı kelüb a a aytdı: «Dä
14
Vä (yenä) aytdı: “Bizim babalarımıznı ma a, R mı misin?» Vä ol: «Belli», – dedi.
Te risi (383) seni ı tiy r ılmı dır, kä ır - 27[28]
Pes mi ba ı cev b berdi kä: «Men
detin biläsin, vä kä Ol dilni köräsin, vä kä bir büyük mi d r a çä ilän bu a nı ta ıl
a zını tavı ın e idäsin, etdim». Pavl aytdı: «Ama men R mı bo-
15
zır kä hemä al a sen kördüki vä lıb do dım».
238
, . , 1666
28[29]
Pes anı teftı ılaca bol anlar he- ikâyet bolındu ın ta ı bilmek istüb anı
män dem andan ayrıldılar. Vä mi ba ı da ı bendlärindän çe di, vä ulu ım mlarnı vä
or dı, R mı erdi ekän bildiki va ıtda vä cemı anlarnı ehl-i rasın kelmägä ferm n
anı ba ladu ı üçün. etdi, vä Pavl nı tı a çı arub içlärindä dur-
29[30]
Vä ertäsi Yah dılärdän ne sebebdän uzdı.
[1]
Vä Pavl div n ehlinä na ar ılab: anı z r ilän ortalarından alub a la içinä
«Erlär arında lar! – dedi, – men nıkûnıyet iletsünlär.
ilän ud a ıdmet etdim bu kün ä degin». 11
Vä ertäki keçädä ud vend anı atın-
2
Vä n niy s ba ım m yanında ır da durdı vä aytdı kä: «Ey Pavl ! tevekkül
dur anlar a a zına urma buyurdı. eylä, zır kä Yer alımdä Ma a neçä e-
3
Pes Pavl a a: « ud seni uraca , ey h det berdüki esä, hemän ol ısım üzrä
a armı dıv r! zır eri at asbına ma a ü- R mda da ı eh det bersä keräk».
küm ılmaga oltırasın, vä eri at a mu lif 12
Vä çün kündüz bol anda Yah dılärdän
ma a urma buyurur mısın?» – dedi. ba ı biri birinä ahd edüb özlärni lâ net as-
4
Vä anda ır dur anlar aytdılar: «Te - tında ba ladılar, deyär ekän, kä yeyüb içmä-
rini ba ım mına sökür misin?» yälär anlar Pavl nı atil ılma ança.
5
Pes Pavl aytdı: «Ey arında lar! ba 13
Vä ır dan artu erdilär, kä bu ıttif nı
ım m erdükin bilmädim; zır kä yazılmı dır etdilär.
kä: “Ümmeti ni kimi a ında erır 14
Pes ulu ım mlar a vä artlar a eri ib
söylämäyäsin”». dedilär kä: «Biz bir a ım lâ net astında özi-
6
Ama (385) açan kä Pavl bildi, kä mizni ba ladu , kä hıç nersä tatmayavız biz
ba ı Zındı lar erdi vä ba ı Ferısılär erdi Pavl nı öldürgänçä.
meclis içindä: «Ey erlär arında lar! – deb 15
Anı üçün sizni birlä div n, mi ba-
ça ırdı, – men Ferısıyim, bir Ferısıni o lı- ına deyü , kä ertäki (386) kündä (Pavl nı)
yım; vä mürdeg nnı mıdi vä ıy meti sizni u rı ız a iledä oya, kä a ındaki
üçün üküm ä keltirildim». nersälärni ziy dä mu ayyed soraysız; vä ol
7
Vä bulay dedükdän so ra Ferısılärni arıb kelmäzdän evvel anı öldürmägä biz
birlä Zındı larnı arasında bir fitnä opdı, ırız».
vä al mu telif boldı. 16
Vä Pavl nı ız arında ını o lı
8
Zır kä Zındı lar deyälär, kä hem ıy - kemınlärin çün e idüb a la içinä kirdi vä
met, hem feri tä, hem r yo dır; ama Pavl a aber berdi.
Ferısılär her ikisinä ı tir f ılalar. 17
Pes Pavl yüz ba larını birin atına
9
Pes a ım ça ırı boldı, vä Ferısılärni alab ılab a a aytdı: «Bu yigitni sip hı ba-
arafındaki kâtibılär durub niz etdilär, de- ına ilet, zır kä a a söylür ä bir nersäsi
yär ekän: «Bu damda hıç erli nersä tab- bardır».
mı dägüliz; vä eger r ya feri tä a a te- 18
Pes anı alub mi ba ına iletdi, vä dedi
kellüm etdi esä, biz ud ar usına niz kä: «Pavl ma b s meni atına alab etdi
ılmayalı ». vä ıstid etdi, kä bu yigitni seni u rı a
10
Vä fitnä a ım boldu da mi ba ı: iledäyin, kä sa a söylämägä bir nersäsi bar-
“Pavl anlardan para para yırtılmı bolur”, dır».
– deb or dı vä sip hılär ä buyurdı, kä enib 19
Pes mi ba ı anı elin tutıb tenh ça bar-
239
., . , 1820
dı vä a a soradı kä: «Seni ma a bildürece- ilän kelüb anı alâ etdim, R mı erdükin a -
ki nersä nedir?» lamı ekän.
20
Vä dedi kä: «Yah dılär sendän s ’ l 28
Vä andan ikâyet ıldu ları sebebni
etmägä ıttif ılmı lardır, kä ertäki kün bilmek istäyib anı anlarnı div nına iletdim
Pavl nı div n içinä keltiräsin anlar andan 29
vä anı anlarnı eri atını s ’ lläri
a ı retinä körä bir nersä mu ayyed so- üçün ikâyetlenmi tabdım, ama ölüm ä ya
rama üçün. zencırlär ä müsta a hıç aybı yo erdi.
21
Ama sen anlar a yil bolma, zır kä 30
Vä Yah dılär bu dam a kemınlik ıl-
anlardan ır erdän artu kemın ılmı lardır, du ları aberd r boldu ımda anı do ru sa a
kä lâ net ilän özlärin ba lamı lardır, kä hıç göndürdim vä anı melâmet ıl uçılarına
yemäyälär hem içmäyälär anlar Pavl nı öl- da ı emir etdim, kä a a ar u bol an ner-
dürmägänçä; vä anda ır duralar, sendän sälärni seni u rı da söyläyälär. Vä lse-
va dä alma üçün ınti r ılur ekän». lâm».
22
Pes mi ba ı yigit ä ru at buyurıb a a 31
Pes sip hılär anlar a ferm n berilmi
emir etdi, deyär ekän kä: «Bu nersälärni ma- emir ä körä Pavl nı keçä bilän ntıpa ris ä
a ma lûm etdüki ni bir kimsä ä bildürmä». iletdilär.
23
Vä iki yüz ba ın atına alab ılab aytdı: 32
Vä ertäsi atlılarnı oydılar anı ilän
« ki yüz sip hı ırla , kä ay riyä äçä barma a, vä a la a kerü aytdılar.
baralar, vä yetmi atlı, vä iki yüz neyzäd rlar 33
Pes anlar ay riyä ä kelüb mekt bnı
( ır eylä ) (387) keçäni üçinçi s atında. kim ä berdüklärindän so ra Pavl nı u-
24
Vä ayv nlar ır eylä , kä Pavl nı rına ar etdilär.
mi dürib Fılıks kimni u rına selâmet 34
Vä kim ( a nı) o udu ından so ra,
ilän iledälär. (Pavl ) ne vil yetdän boldu ın s ’ l etdi;
25
Vä bir kâ ı yazdı bu vecih üzrä: vä Kılikiyädän boldu ın bildükindän so ra:
26
«Kl vdı s Lısı sdan Fılıks a retlärinä [35]
«Seni e idäyin, – dedi, – va tı, kä se-
selâm. ni melâmet ıl uçıları da ı ır bola-
27
Kä çün bu dam Yah dılärdän tutılıb lar». 35Vä ferm n etdi, kä Hır desni div n-
anlardan öldürecek bolmı ekän, men le ker näsinä ıfı bolına.
(388) Yigirmi dörtinçi fa ıl
[1]
Vä be kündän so ra ba ım m n - 5
Zır kä bu damnı bir n, düny daki
niy s enib bardı artlar ilän vä Tert ll s-i Yah dılär içindä fitnä oparıçı vä N r nılär
n m bir ehl-i kelâm birlen, kä kim atında me hebinä bir ba ki i tabdu ,
Pavl dan ikâyet etdilär. [6]
kä c mi ni da ı murd r ılma a a d
2
Vä o undu dan so ra Tert ll s anı etdi, 6vä biz anı tutıb eri atımız asbına a a
ayıblama a ba ladı üküm ılma istädük.
3
vä dedi kä: «Biz seni sebebi dän bes- 7
Ama Lısı s mi ba ı kelüb cebirlik ilän
y r selâmetdä durur ekän, vä bek i lär anı ellärimizdän aldı,
seni tedbıri dän bu ümmet ä i lenür ekän, [8]
melâmet ıl uçıların seni atı a kel-
biz her kez ab l ılurız her yerdä, ey izzet- mek buyurur ekän, 8kä a a s ’ l etmek bilän
li Fılıks, cemı ükür ilän. özü dır bolasın hemä bu anı ikâyet et-
4
Ama sen mendän ziy dä za met çekmä- dükimiz nersälärni ta ı in bilmek üçün».
mek üçün sendän ıstid ılamın, kä bizni 9
Vä Yah dılär da ı rı buyurub dedilär
afa atı dan az e idäsin. kä: «Bu nersälär olay boldılar».
240
, . , 1666
10
Pes Pavl , kim a a söylämek üçün ma vä ikâyet etmek v cib erdi, eger ma a
i ret etdükdän so ra, cev b berdi kä: «Sen ar u bir nersäsi bar esä.
besy r yıldan bu ümmet ä kim boldu ı nı 19[20]
Ya bu damlar desünlär, eger mendä
bilüb, ziy dä kö il-i lı ilän özüm üçün bir n r st nersä kördilär esä meclis içindä
cev b berämin. durdu ımda,
11
Zır kä bilmägä dırsın, kä on iki kün- 20[21]
meger bu bir v z üçün, kä, içlärindä
dän ziy dä dägüldir, kä Yer alım ä ib det durur ekän, ça ırdım kä: “Emv t ıy meti
etmek üçün çı dım. üçün bügün sizdän üküm ä keltirildim”».
12
Vä anlar (389) meni c mi dä bir kimsä 21[22]
Vä Fılıks bu nersälärni e itdükdä zi-
birlen müb asä ılur ekän ya al nı fitnä ä y dä di at ilän, bu arı nı nersälärin fe-
oparur ekän hem mescidlärdä, hem ehir himlür ekän, anlarnı ayrı zam n aça bra -
içindä tabmadılar, dı, deyär ekän: « açan Lısı s mi ba ı enib
13
vä ekn n meni ikâyetlädükläri nersä- kelürsä, sizni i läri izni tam m biläyin».
lärni ısb t ılalmazlar. 22[23]
Vä bir yüz ba ına Pavl nı kütmek
14
Ama munı sa a ı r r ılamın, kä buyurdı, vä a a r at berilmek, vä n ları-
r fı ıli es b ıldu ları yol üzrä babala- nı (390) birin a a ıdmet etmekdän ya kel-
rımnı Te risinä ib det ılamın, Tevr tda mekdän man etmäsün, deb (buyurdı).
vä pey amberlärni kit blarında yazıl an 23[24]
Vä ba kündän so ra Fılıks anı
nersälärni i anur ekän, tunı Dr sılä birlä, bir Yah dı tun ekän,
15
vä ud arafına ümıd tutamın, kä özlär kelüb Pavl nı alab etdi vä Mesı däki ım n
da ı tutalar, kä mürdeg nnı ıy meti bo- asbından anı ıstim etdi.
laca dır, hem dillärni , hem lımlarnı 24[25]
Vä ol va ıtda, kä ad letdän, vä per-
bolaca dır. hızkârlı dan, vä kelecek ükümdän i b
[16]
Vä bu nersälär ä me lim, kä albim ıldıkı kibi Fılıks ( or ub) altırdı vä dedi
llahnı u rında vä al nı atında a- kä: «El l barub ket; fur at tabdu ımda seni
rarsız bola. o uyamın».
16[17]
Pes köb yıldan so ra keldim ümme- 25[26]
Vä da ı ümıd tutdı, kä Pavl dan
timä, ada alar vä hedıyälär berür ekän. a çä beriläcek erdi, kä a a z dlı berä, vä
17[18]
Vä ol künlärdä siy ehlindän ba ol sebebindän da ı anı köb kerä o uyıb a a
Yah dılär meni c mi içindä ahır bolınmı söylür erdi.
tabdılar, v birlen dägül hem fitnä ilän 26[27]
Vä iki yıl müddet tam m boldu dan
dägül, so ra Porkı s Fes os Fılıksni cayına keldi.
18[19]
kä da ı seni u rı da ır bol- Vä Fılıks Yah dılär ä n dlı etmek h-
lab Pavl nı zencırlärdä oydı.
Yigirmi be inçi fa ıl
[1]
Vä Fes os vil yet ä çün kelüb üç kün- 3
kä anı Yer alım ä alab ıla erdi, yolda
dän so ra ay riyädän Yer alım ä yu a- atil etmek üçün.
ru çı dı. 4
Ama Fes os cev b berdi, kä Pavl
2
Pes ba ım m vä Yah dılärni re’ısläri ay riyädä ıfı bolınaca erdi vä özi da ı
Pavl üstinä ikâyet etdilär vä Fes osdan tez birlä ol cay a kedür erdi.
ıstid etdilär, Pavl a ar u in yet istür 5
«Pes imdi içi izdä tuv n bol anlar me-
ekän, nüm birlä ensünlär, – dedi, – vä bu damnı
241
., . , 1820
ayıblasunlar, (391) eger anda bir ayıb bar teslım etmek ikâyet bolındu ı ayıb üçün
esä». cev b bermägä ru at almazdan evvel.
6
Pes on kündän artu içlärindä almadı, 17
Ol sebebdän anlar bu cay a keldüklä-
vä so ra ay riyä ä enüb keldi, vä ertäki rindän so ra zam n keçükdürmäy ertäsi
kün ma kemä üstinä oltırıb Pavl keltiril- ma kemädä oltırdım vä ol erni, (ya nı Pav-
mek ferm n berdi. l nı), ır keltirtmek ferm n etdüm.
7
Vä keldükindän so ra Yer alımdän 18
Kä a ında melâmet ıl uçılar dur-
enib kelgän Yah dılär e r fında durub köb du ları va ıt men ann etdükim nersälärdän
vä a ır ikâyetlär Pavl a ar u ketürdilär, ikâyet ılmadılar;
kä anlarnı ısb t ılmaga tuv n dägüllär erdi. 19
lâkin özlärini dıni asbından s ’ lläri
8
Pes Pavl özi üçün cev b berdi kä: üçün vä sa-yi n m vef t etmi bir Kimsä
«Men Yah dılärni eri atına ar u bir ner- üçün, kä Pavl tiridir deb r stladı.
sä ılmı dägülim, ne c mi ä, vä ne ay- 20
Vä munı day s ’ llär üçün übhäli
ar a». boldu ımdan a a dedüm kä: “Yer alım ä
9
Ama Fes os, Yah dılär ä n d ılur a barma vä anda bu nersälärdän üküm bo-
istäb, Pavl a aytdı: «Yer alım ä yu aru lınma istür misin?”
çı ma istür misin, ol cayda bu nersälärdän 21
Ama Pavl Av s os ükminä ıfı
menüm u rımda üküm bolınma a?» bolınma üçün mür fa at ıldu ından so ra
10
Pavl dedi kä: «Men ay arnı ma - men emir buyurdum, kä ıfı bolınamın anı
kemä a ında duramın, kä anda üküm bo- ay ar a yebergänçä».
lınsam keräk. Yah dılär ä hıç arar ılmı 22
Pes rıp Fes os a aytdı: «Men da ı
dägülim, netäkim sen bek ya ı biläsin. ol damnı e itmek istäymin». 23«Ertäki kün-
11
Zır kä eger ulum ılab ölüm ä dä anı e idürsin», – dedi.
müsta a bir nersä ıldım esä, ölmekdän 24[23]
Pes ertäki kündä rıp vä Berinıkä
açmazım; ama eger anlar meni ayıbladu - besy r a ımet ilän div n näsinä mi ba -
larından hıç nersä yo esä, bir kimsä meni ları vä ehirni erıfläri birlä kelüb Fes osnı
anlar a teslım ılur a dır dägüldir. Pes ferm nından Pavl keltirildi.
ay ar a mür fa at eyläymin». 25[24]
Vä Fes os: «Ey rıp p d h vä he-
12
Pes Fes os mu veretçilär ilän söylä dü- meki a ımızda ır dur anlar! bu damnı
kindän so ra dedi kä: « ay ar a mür fa at köräsiz, kä Yah dılärni bütün al anı
etdü mi? Elbetdä, ay ar a barursın». a ında menüm birlä söylä dilär, hem Ye-
13
Vä ba kün ötdükdän so ra rıp r alımdä, hem bu yerdä, fery d ılur ekän,
p d h vä Berinıkä Fes osnı selâmlama a kä (393) tiri durması keräk dägüldir.
ay riyä ä keldilär. 26[25]
Ama hıç ölüm ä müsta a amel ıl-
14
Vä ol cayda köb kün tava f etdüklä- madu ın vä Av s os a mür fa at etdükin
rindän so ra Fes os Pavl nı da v a ın- kördükimdä anı ırs l ılma ta ayyün etdüm.
da p d h a bey n etdi, deyär ekän, kä bir [26]
Kä a ında sul nıma yazaca ım bir
er bardır, kä Fılıksdän tut un bolıb oyıldı, d rüst nersäm yo dır, 27pes ol sebebdän anı
15
vä (392) va tı, kä Yer alımdä boldum, sizni a ı ızda ır ıldım, vä u se-
ım mlar vä Yah dılärni artları anı üçün ni a ı da, ey sul n rıp ! kä teftı bo-
ma a aber etdilär, a a ar u üküm alab lındu ından so ra bir yazaca ım nersä bola.
ılur ekän. 28[27]
Zır kä bir tut un göndürib üstindä i
16
Vä anlar a cev b berdüm, kä R mı- ayıblarnı ma lûm ılmama ma a n -ma -
lärni resmi dägüldir, kä bir dam ölüm ä l körinä».
242
, . , 1666
Yigirmi altınçı fa ıl
[1]
Pes rıp Pavl a aytdı: «Sa a ru - [13]
(ba ), kün yartısında, ey sul nım, yol-
at buyurıldı, kä özü üçün söyläyäsin». 2Ol da ft bnı u läsindän a ım n r kördim,
va ıt Pavl elin uzadıb cev b berdi kä: menüm e r fımda vä yolda larımnı e r fın-
[2]
«Ey sul n rıp ! özimni l sada yaldurur ekän.
namın ol sebebdän, kä bügün seni u rı da 13[14]
Vä hemämiz zemın ä tü dükimizdän
özim üçün cev b berämin Yah dılärdän so ra bir v z e itdüm, kä ma a brı lû a-
ayıblandu ım hemä nersälärni a ında, tınça söyläb aytdı: “Ey S vıl, S vıl! Ma a
3
u , sen Yah dılärni içindäki heme- ne üçün u bat ılasın? ada lar a ar u
ki resimlärni vä s ’ llärni biliçi boldu ı urma sa a a ırdır”.
üçün. Anı üçün sebebindän ıstid ılamın, 14[15]
Men aytdum: “Sen kimsin, ya
kä abır ilän meni e idäsin. Rabb?” 15Vä dedi kä: “Sen u bat etdüki
4
Ömrimni küçiklikimdän, kä ilgäridän sayım.
öz ümmetimdä erdi, Yer alım içindä hemä 16
Ama aya ları üstinä dur, zır kä bu se-
Yah dılär bilürlär; bebdän sa a körindim, kä seni hem dim,
5
kä meni elbid yetdän bildilär, eger e- hem hid ılayın hem kördüki nersälär ä,
h det bermek istürlär esä, kä dınimizni e hem Men sa a körinäcegim nersälär ä,
di atlı me hebi üzrä ömir sürdüm, ya nı 17
seni al dan vä ab yıldan alâ ılur
Ferısı erdüm. ekän, kä anlar a seni el l (395) yeberäyin
6
Vä el l ud bizim babalarımız a ber- 18
anlarnı közlärin açma a, vä ulmetdän
diki va däni ümıdi üçün ükümlenib du- vä ey nnı udretindän ud y arı ına
ramın, döndürmägä, kä günahlarnı ba ı lamasın
7
ya nı (394) ol va dä üçün, kä bizim on vä ım n sebebindän ma dıslärni mey nın-
iki ayfamız d yım keçä kündüz ib det da na ıb alalar”.
ılab vu l bolma ümıd tuturlar erdi, kä 19
Pes imdi, ey rıp p d h, sm nı rü-
hemän ümıd üçün, ey rıp p d h! men yet ä n -mu ı bolmadım,
Yah dılärdän ikâyetlendüm. 20
lâkin ilgäri Dima ehlinä, vä Yer a-
8
Ne üçün i anmazday nersä bolına sizni lımdä, vä Yah dıyet bütün vil yetinä, vä
a ı ızda, kä ud y mürdeg n dur uza? ab yıl a ı b r etdim, kä tövbä ılab ud -
9
Men d özimdä ay l etdüm, kä N ı- a dönälär, l yı amellär i lür ekän.
ratlı sanı ısminä mu lif besy r nersä ıl- 21
Bu sebeblärdän Yah dılär meni c mi
sam keräk erdi, içindä tutıb öldürmägä fur at izlädilär.
[10]
kä da ı Yer alımdä etdim, 10vä ud- 22
Ama ud ydan yardım alub bu kün-
dıslärdän köb kimsälär zind nlar içindä a- ä degin b ı duramın, hem küçik ä, hem
padum, ulu ım mlardan udret almı ekän, ulu a eh det berür ekän, hıç nersä demä-
vä öldürildüklärindä ar ularına v zımnı yib, anlardan ayrı, kä pey amberlär vä
berdüm; Musa bolaca ların aber berdilär,
11
vä hemeki mescidlär içindä anlar a köb 23
ya nı kä Mesı u bat çekmek erdi,
mertebä a b ıldum, vä cebir edüb anlar a vä kä emv tdan evvel duraca erdi, vä kä
küfür söz söylätdim, vä, anlar a ar u adal a vä ayfalar a n r körsätecek erdi».
dan ziy dä yavız bolmı ekän, tam m arıb 24
Vä çün cev bın bitürüb, Fes os ulu
ehirlär ä degin anlar a u bat etdüm. v z ilän: «Pavl ! sen div nä boldu !
12
Bu ldä ekän, Dima a yüridü imdä Besy r ilim seni div nälik ä keltirdi», –
ulu ım mlardan udret vä ıc zet birlä, dedi.
243
., . , 1820
25
Vä Pavl aytdı: «Div nä dägülim, erdi, kä az da, köb dä, tenh sen dägül,
ey Fes os kir m, lâkin r st vä h y r üzrä lâkin hemä anlar, kä meni bügün e idüb
söyläymin. duralar, men boldu ımday bol aydılar, bu
26
Zır kä bu nersälär p d h a ma lûmdır, zencırlärdän ayrı».
kä (el l) u rında ır-i lı ilän tekel- 30
Vä bulay dedükindän so ra p d h durı
lüm ılab duramın. Zır ıy s ılamın, kä keldi, hem kim, hem Berinıkä, vä hem
bu nersälär andan ma fı dägüldir, zır kä birgä oltır anlar durı keldilär;
munlar bir alvet yerindä v i bolmı lar 31
vä bir ken r a barub bir biri ilän söy-
dägül erdi. lä ib dedilär kä: «Bu dam ölüm ya zen-
27
Ey rıp sul n! pey amberlär ä i a- cırlär ä müsta a nersälär hıç i lämi
nur mısın? (Belli), bilämin, kä i anasın». dägül».
28
Pes rıp Pavl a aytdı: «Az aldı 32
Pes imdi rıp Fes os a aytdı: «Bu
kä meni Mesı ı bolur a i andurasın». dam z d ılınma mümkin erdi, eger ay-
29
Pavl aytdı: « ud ydan bol ay (396) ar a mür fa at ılmamı esä».
Yigirmi yedinçi fa ıl
[1]
Vä lıyä ä ke tı ilän yüricegimiz mu- birlä keçmi lär erdi, Pavl anlar a tenbıh
arrer bolındu ı va ıtda Pavl nı vä ayrı etdi,
tut unlarnı Av s os bölükindän Y lı s-i 10
deyär ekän: «Ey erlär! men a lab dura-
n m bir yüz ba ına teslım etdilär. mın, kä bu de iz seferi ziy n vä köb arar
2
Vä dr mıtındän bir ke tı ä mi üb, ilän bolur, tenh yük ä vä kemi ä dägül,
siy e r fındaki yerlärdän kedecek mur d belkä hem c nlarımız a».
edüb, ( olay de iz ä) çı du , ris ar s-i 11
Ama yüz ba ı mellâ a vä kemi i-
n m Tes l nıkädän bir Maked nlı a ımız- binä Pavl dan söylenmi nersälärdän artu
da mevc d ekän. i andı.
3
Vä ertäsi ayd a yeti dük. Vä Y lı s, 12
Vä ol lım nda ı lama a nık bolma-
Pavl nı mürüvvet ilän tutıb, dostlarına bardu ı üçün ( damlarnı ) köbisi ol lım ndan
ma a ıc zet berdi kö ilin açma üçün. ayrılma na ı at berdilär, eger ı lama
4
Vä ol caydan ayrılıb ıbrısdan a a a üçün bir vecih birlä F nikıyä ä eri mek
ketdük, yellär mu lif boldu ları sebebin- mümkin esä, kä bir Kirıt lım nıdır, kä Ma -
dän, rib Cen bı ä vä Ma rib im lı ä ba ur.
5
vä Kılikiyä vä Pamfıliyä ar usındaki 14[13]
Vä Cen b yeli esdükdä ıy s ıl-
de izdän ötüb, L kıyä Mûr sına yeti dük. dılar, kä ma dın tabmı erdi, pes lengerni
6
Vä ol cayda yüz ba ı, bir lıyä ä ba- çeküb Kirıt ä ya ın ötüb bardılar.
raca skenderıyä kemisin tavub, bizni anı 14
Ama andan so ra köb dägül erdi, kä
içinä kirtdi. at yel (kemini ) ar usına urdı, kä Ev-
7
Vä köb kün hestelik birlä de izdä yüri- r lıd n müsemmadır.
yüb Knid s ar usına küç ilän keldük, zır 15
Vä kemi apılıb yel ä ar u tutalma-
kä (397) hav bizni oymadı, vä Kirıtdän du da pes öz ı tiy rına berdük.
a a a Salm nı ar usına yüridük. 16
Vä bir cezırä astında sekirdib, kä Klav-
8
Vä küç ilän andan ozub Lım n d müsemmadır, vä küç birlä ayı a el
ısimli bir cay a keldük, kä L sıyä ehri a a oyma a tuv n boldu .
arıb ermi . 17
Vä anı kötärib yardımlar ıstim l et-
9
Vä köb zam n ozdu dan so ra, vä kemi dilär, kemini astından o adur ekän; vä
244
, . , 1666
umlı yer ä tü mekdän or ıb kemini «Eger (399) bu damlar kemidä almazsalar,

b db nın [b db yın] endürdilär, vä ol ı- biz alâ bolma mümkin bolmaz».
sım üzrä iledildilär. 30[32]
Ol va ıt sip hılär ayı nı ar anların
18
Vä f ndan iddetçä (398) çal ınıb, kesüb anı tü mägä oydılar.
ertäsi kemini ye il etdilär, 31[33]
Vä kündüz ya ın boldu da Pavl
19
vä üçinçi kün öz ellärimiz ilän kemini hemäsinä aytdı, kä a m alalar, deyär ekän
esb bın tı a ta ladu . kä: «Bügün on dörtinçi kündir, kä ınti r ı-
20
Vä uya vä yuldızlar köb kün ä degin lab yemeksiz aldu ız, bir nersä almay ekän.
körinmädüklärindä vä üstimizdä az f n 32[34]
Anı üçün sizgä yalbaramın, kä
bolmadu da pes alâ bolma dan hemeki a m alasız, zır kä if al anı ız a yarar;
ümıd kesildi. zır hıç biri izni ba ından bir ıl tü mäyä».
21
Vä açlı boldu dan so ra Pavl orta- 33[35]
Vä munı dedükdän so ra n n aldı,
larında durub: «Ey erlär! – dedi, – ma a vä anlarnı hemäsini u rında ud a
dä läb Kirıtdän ayrılmama keräk erdi, vä ükür aytdı, vä anı paralab yemägä ba ladı.
bu ziy n vä arar bolmaz erdi. 34[36]
Pes hemäsi kö illi boldılar, vä
22
Vä el l sizgä na ı at ar ılamın, kä anlar da ı a m aldılar.
kö illi bolasız, zır kä, tenh kemidän 35[37]
Vä hemä kemidäki c nlar iki yüz
ayrı, sizdän bir c nnı helâki bolaca dägül. yetmi altı erdi.
23
Zır kä bu keçä feri tä-yi ud vend, kä 36[38]
Vä a mdan toyıldu larından so ra
anı kiyim vä A a bendägı ılamın, menüm kemini ye il etdilär, bo daynı de iz içinä
a ımda durdı, ta lur ekän.
24
ma a deyär ekän: “Ey Pavl ! avf et- 37[39]
Pes kündüz boldu da zemınni bilmä-
mä. ay ar u rına keltirilsä keräk, vä dilär, lâkin bir k rf z kördilär, kä ken rı bar
ba , seni ilän kemidä sefer etkänlärni he- erdi, vä danı dılar, kä eger mümkin bolsa,
mäsin ud y sa a bermi dir”. kemini anı içinä kedürälär.
25
Pes, ey erlär! kö illi bolu ız, zır 38[40]
Pes lengerlärni yu aru alub, de iz ä
kä ud a ı ti d ılamın, kä berildiki söz- yüri berdilär, vä d menni bendlärin çe ib,
ä körä bolur. ulu b db nnı yel ä kötärüb, s il ä do ru
[26]
Ama bir cezırä üstinä bra ılsa keräk». tutdılar.
26[27]
Vä çün on dörtinçi keçä kelgändä 39[41]
Vä iki dery birgä keldiki cay a tü-
driy de izindä a a a yu aru sürildüki- üb kemi’yi atı berdilär, vä kemini ba ı
mizdä dün yarusında mellâ lar ann etdilär, berkinib areket etmädi, aldı, ama ıcı
kä s ili anlar a arıb ermi ; mevclärni iddetindän sındı.
27[28]
vä ıs ndılni tü ürib yigirmi ulac 40[42]
Vä sip hılärni mu vereti bu erdi,
teränlik tabdılar. kä tut unlarnı öldürälär, t kä anlardan bir
28[29]
Vä ayalar üstinä tü ürürlär deb kimsä yüzib açmaya.
or dılar, vä ol sebebdän dört lenger de- 41[43]
Ama yüz ba ı, Pavl nı nec t etmek
iz ä tü ürdilär, vä kündüz üçün bek istäyib hlab, anlarnı ol a ddan man eylädi vä
durdılar. ferm n berdi, kä yüzmek bilgänlär (400) öz-
29[30]
Pes mellâ lar kemidän açaca bol- lärin ilgäri a a a atıb tofra a çı sunlar;
du larında ayı nı de iz ä endürib bu ba- 42[44]
vä al anlar ta talar üstindä vä ba ı
h nä ilän, kä kemi ba ından lengerlär tü ü- kemini sınmı paralarını üstindä çı dılar;
rälär, vä olay boldı, kä hemäsi ken r a selâmet
[31]
Pavl yüz ba ına vä sip hılär ä aytdı: birlä yeti dilär.
245
., . , 1820
Yigirmi sekizinçi fa ıl
[1]
Vä r stkâr bolındu ları va ıtda bildi- bizdän ıstid etdilär, kä yedi kün anlarnı
lär, kä ol cezırä Melı ısimli erdi. yanında alavız; vä bu ısım üzrä R m a
2
Vä bu kiyik al bizgä az demılik kör- keldük.
sätmädilär, zır ate ya ıb hemämizni ab l 16[15]
Vä ol yerdän arında lar, bizim as-
etdilär, yav an ya mur üçün vä sovu üçün. bımızdan çün e idüb, bizni yolı ma a [yol-
3
Vä Pavl çor-çubu lardan bir adarı lı ma a] çı dılar piyı f r m a vä Üç Dü-
cem edüb ate üstinä oydu da bir efa ı is- kân aça. Vä Pavl anlarnı kördükdä u-
silikdän çı ub elinä yapı dı. d a ükür aytdı vä yüräkli boldı.
4
Vä kiyik al , c nav r anı elindän ası- 17[16]
Vä R m a keldükimiz va ıtda yüz
lıb durdu ın kördüklärindä bir birinä dedilär ba ı tut unlarnı sip hı ba ına teslım etdi,
kä: «Elbetdä, bu dam atıldir, kä de izdän ama Pavl a ru at berildi tenh ça durur-
ne adar nec t bolmı esä, yenä ınti m-i a, anı ıfı etkän sip hı ilän.
( ad let) anı tiri durur a oymaz». 18[17]
Vä v i boldı, kä üç kündän so ra,
5
Pes ol d c nav rnı ate ä silküb hıç kä Pavl Yah dılärni ulu ların birgä o u-
arar körmädi. dı vä cem etdüklärindän so ra anlar a: «Ey
6
Ama anlar i ecekinä ya ol demdä vef t erlär arında lar! – dedi, – men al a ya
edüb tü ecekinä ınti r etdilär; 7ama anlar babalarımıznı resimlärinä ar u hıç bir
köb ınti r ılab vä a a hıç arar tü mädükin mu lif nersäni ılmamı ekän, Yer alım-
kördüklärindän so ra ayrı a ıllı boldılar dän R mılärni ellärinä ma b s berildim.
vä dedilär kä: «Ol bir te ridir». 19[18]
Kä meni teftı ılab z d etmek istä-
8[7]
Vä ol n ciyälärdä P blı s-i n m ol dilär, zır kä mendä ölüm sebebi yo erdi,
cezıräni ulu ısını mülkläri bar erdi, vä 20[19]
ama Yah dılär ar u söylädüklärindä
ol bizni ab l etdi vä mürüvvet ilän üç kün ay ar a mür fa at etmägä küçlendim, ama
ondurdı. ümmetimä ar u ikâyet etmekdäy (402)
9[8]
Vä v i boldı, kä P blı snı atası sıt- dägül.
madan vä an sürmäsindän girift r bolınub 21[20]
Zır bu sebebdän sizni alab et-
yatur erdi; vä Pavl , a a körüb, du ıldı dim, ya nı sizni körmägä vä sizni birlen
vä, ellärin a a (401) oyab, anı if etdi. söylämägä, zır kä ümıd-i sr yıl üçün bu
10[9]
Vä munı v i boldu da, hem cezırä- zencır ilän ba lanmı ım».
dä al an renc bol anlar keldilär vä if 22[21]
Vä anlar a a dedilär kä: «Yah dı-
boldılar; yetdän seni a ı da kâ ı lar almı dägü-
11[10]
vä anlar besy r izzetlär ilän bizgä liz, hem kelgän arında larnı birisi seni
izzet körsätdilär, vä ayrıldu ımızda keräkli üçün yaman nersä körsätmi dägül hem söy-
nersälär ilän bizni yüklädilär. lämi dägül.
12[11]
Vä üç aydan so ra biz ol cezırädä 23[22]
Ama sendän e itmek istüriz, ne fi-
ı langan skenderıyä kemisindä ayrıldu , kir ılasın, zır kä bu me hebdän ötri bizgä
kä ni nı Dı sk rı erdi, ma lûm boldı, kä her cayda a a ar u söy-
13[12]
vä Sır k s a eri ib, üç kün anda ta- lenmi dir».
va f etdük. 24[23]
Vä a a bir kün mu arrer etdüklä-
14[13]
Vä ol caydan dolanıb Rıcı n a kel- rindän so ra köb kimsä ondu ı nä ä
dük; vä bir kündän so ra Cen b yeli çı dı, keldilär, kä anlar a Memleket-i ud ynı
vä ikinçi kün P tıolos a yeti dük bey n ılab eh det berdi, sa a ındaki
15[14]
vä ol cayda arında lar tabdu ; vä nersälär ä anlarnı i andurur ekän, hem Mu-
246
, . , 1666
sanı eri atından, hem pey amberlärni ki- la ları ilän e itmäyälär, vä fehmi bilän fe-
t blarından, ub dan m a degin. himlämäyälär, vä ruc etmäyälär, kä Men
25[24]
Vä ba kimsälär [kimsälärni] söy- anlarnı if ılayın”.
lenmi nersälär ä ım n kedürdilär, vä ba ı 28
Pes sizgä ma lûm bolsun, kä Te rini
bı-ım n aldılar. nec tı ab yıl a göndürilmi dir, vä anlar
26[25]
Vä çün bir biri birlä ıttif ılma an- a a dä lürlär».
larda ayrıldılar, Pavl bir söz söylädükdän 39[29]
Vä çün bu (403) sözlärni söyläb, Ya-
so ra, kä (bu erdi): «R -i l- udüs E a y h dılär ketdilär, vä özlärini arasında müb -
pey amber birlä bizim babalarımız a a asä besy r boldı.
söylädi, deyär ekän kä: 30
Vä Pavl iki yıl tam m durdı öz kir a
[26]
“Bu al a barub de, kä e idür ekän alınmı näsindä vä cemı a a kirgänlärni
e idäsiz vä fehimlämäyäsiz vä na ar ılur ab l edüb durdı,
ekän köräsiz vä körmäyäsiz. 31
Te rini Memleketin ı b r ılab, Ce-
27
Zır kä bu al nı albi alın boldı, vä n b-i sa Mesı a ındaki nersälärni ta lım
ula ları a ır e idürlär, vä közlärin yum- edüb, ır-i lı ilän durdı, hıç kimsä a a
dılar, kä közläri ilän körmäyälär, vä u- man etmäy ekän.
Pavl hav rıni R m ehlinä n mäsi

Evvelki fa ıl
[1]
Pavl , bendä-yi sa Mesı , resûl bol- O lını ncilinä körä A a ıdmet ılamın,
ma a da av t bolınmı ekän, ud ncilinä kä fer at (404) etmäy sizni y dıma keltirä-
ayrılmı ekän, min,
2
kä ( ud ) pey amberlär birlä Mu addes [10]
du larımda her d yım ıstid ılur
Kütübdä va dä bermi erdi, ekän, kä eger mümkin bolsa, bu va ıtda u-
3
(ya nı) O lı a ında sa Mesı , bizim d ır deti ilän ayır sefer taba erdüm sizgä
ud vendimiz, kä D vud neslindän boldı kelmek üçün.
cisim arafında, 8[11]
zır kä sizni körmägä bek rz laymın,
[4]
vä emv tdan ıy m etdiki birlä bn-i kä sizgä bir r nı hedıyä üle tiräyin sizni
ud ydır ekän, uvvet birlen bey n bolındı p yd r etmek üçün,
R -i l- udüs arafında, 9[12]
(bu ma ddan), kä sizni birlä
4[5]
kä Anı sebebi ilän tevfı vä resûllik kö illi bolınayım iki arafdaki ım n sebe-
aldu hemeki ab yıl içindä ım n atına bindän, ya nı sizni ki hem menimki.
Anı isminä, 10[13]
stämäzim, ey arında lar! kä bı- a-
[6]
kä aralarında siz da ı sa Mesı ni ber bolasız, kä köb kerä sizgä kelmek mur d
da av t bol anlarısız, – etdüm, ama bu l ä degin man bolındım
5[7]
hemä R mda bol an Te rini abıb- (keläcek erdim, deyämin), kä ba ı yemi
lärinä, uddıslär bolur a da av t bol an- taba erdim sizni içi izdä, netäkim ayrı
lar a: tevfı vä selâmet bolsun ud y Ata- ab yıl içindä ıl etdüm.
mızdan vä a ret-i sa Mesı dän. 11[14]
Hem Y n nılär ä, hem kiyik al lar-
6[8]
lgäri ud yıma ükür ılamın sa a, hem a ıllılar a, hem bı- a ıllarga [bı-
Mesı ilän hemä iz üçün, zır kä ım nı- a ıllılarga] boruçlıyım.
ızdan bütün düny da söylenmi dir. 12[15]
olay dır boldu ım adar siz R m-
7[9]
Zır ud ma a hiddir, kä c nım ilän da bol anlar a ncilni ı b r etmägä ırım.
247
., . , 1820
13[16]
Zır Mesı ni ncilindän acillen- 24[25]
Vä a ı at-i ud ynı dor a tebdıl
mäyim, zır kä Te rini udretidir ucma lı etdilär, vä yaradıl an nersälär ä perest vä
ılma üçün her ım n kedürgängä, evvel bendägı etdilär, li ä ıldu larından
Yah dı ä, vä da ı Y n nı ä. artu , kä müb rekdir d yım. mın.
14[17]
zır ad let-i ud y andan bey n bo- 25[26]
Bu sebebdän ud anlarnı r eh-
lınmı dır ım ndan ım n a, 15netäkim yazıl- vetlärgä teslım etdi, zır tunları da ı a-
mı dır kä: « ıdd lar ım n ilän tiri bolur- bi atlı ısti m lnı abi atsız a döndürdilär;
lar». 26[27]
vä hemän bu ısım üzrä erlär abi atlı
16[18]
Zır kä ı m-i ud y sm ndan hir tun ıstim lin bra ıb özlärini ehvetindä
bolınmı dır ulumda a nı tut an dam- bir birinä küyindilär, (ya nı) erlär erlär ä bir
larnı her dınsizliki vä n r stlıkı üstinä. n - yestä i i läb, özlärini azma lı ını
18[19]
Munı üçün kä ud ydan ma lûm cez sın özlärindä alur ekän.
bol an anlar a hirdir, zır kä ud y anı 27[28]
Vä da ı ud y’ı ehinlärinä tutma
anlar a körsätmi dir. istämädü lärindä körä ud da ı anlarnı
18[20]
Zır anı körinmäz nersäläri lem n a ıl a teslım etdi, n - yestä bol an
büny dından rav an körilmi lärdir, yaradıl- nersälär amel ılur a,
mı nersälärdän a lanmı ekän, ya nı d yım [29]
hemeki ulum birlä, vä zin ilän, vä
udreti vä (405) Te riliki olay, kä anlar ama kârlı birlen, vä erır birlä tolu bolmı
u ırsızlardır. ekän, 28vä hem da ı aseddän, atildän, da -
19[21]
Zır kä llahnı bilüb, Anı llah v dan, ılädän, bed hlı dan,
kibi temcıd etmädilär vä ni met bilmädilär, 29[30]
amm zlı ıl anlar ekän, büht n-
20
lâkin fikirlärindä hav landılar, vä anlarnı çılar, ud a du man bol anlar, köralmazlı
c hil kö illäri ara u boldılar; etkänlär, tekebbürlär, ma r rlar, damlarnı
21[22]
a ıllı boldu ların körsätib ma lar arasında yaman nersälär çı ar uçılar, v li-
boldılar d n a mu ı bolma anlar,
22[23]
vä b ı Te rini celâletin tebdıl et- (406) 30[31]fehimsizlär, ar boz uçılar, bı-
dilär f nı damnı , vä u larnı , vä dört- ülfet bol anlar, at yüräklilär, mer amet-
aya lılarnı , vä a er tül ar nı retini sizlär.
o ama lı ına, – 31[32]
Kä Te rini ükmin bilüb, kä bu ner-
23[24]
pes imdi ud y da ı anlarnı öz h- sälärni i lägänlär ölüm ä müsta a dır; vä
lama lı larından n p klik ä teslım etdi, kä hemän bu nersälärni i lägänlär yal ız dägül,
özlärini içindä bedenläri bı- ürmet ılurlar. belkä da ı anlarga i lägänlärgä r lardır.
kinçi fa ıl
[1]
Pes imdi sen bı-bah näsın, ey üküm üküm etkän, hemän nersälärni da ı i lägän
etkän dam! her kim esä , zır kä ayrı kim- dam, kä Te rini a abından açasın?
sä üstinä üküm ıldu ı üzrä özi üstinä 4
Ya kä Anı yetçä mihrib nın, vä abır
üküm ılasın, zır sen üküm ılur ekän ılmasın, vä ta ammül etmäsin a ır körä
hemän nersälärni ılasın. misin, 5va tı kä bilmäy durasın, kä i gülik-i
2
Ama biz ta ı bilüriz, kä ükm-i u- ud y seni tövbä ä keltirür?
d y r st a yara ı dır unday nersälärni 6[5]
Ama at lı ı vä in dlu bolmı kö-
amel ıl anlarnı üstinä. ili ä körä özü ä ar u ı ım cem ılasın,
3
Pes imdi munı kemın ıla mısın, ey u- (ya nı) a ab vä ud ynı r st ükmini
nı day nersälärni amel ıl anlarnı üstinä açılması küninä degin,
248
, . , 1666
[6]
kä her kimsä ä i lärinä körä cez berä: ma l köräsin, eri atdan terbıyä bolınmı
7
ama nık amellärdä ısti r r bol anlar a, ekän,
kä celâl, vä izzet, vä ölmäzlik alab ılab 19
özü ni k rlärni ıl vızı, hem ulmetdä
duralar, ay t-i ebedı berilä; yüri änlärni n rı,
8
ama ehl-i niz a, kä a a ı at etmäz- [20]
hem c hillärni st dı, vä hem ıfıllar-
lär, lâkin n r st a ı at ılurlar, a ab vä nı mu allimi bildü , kä sendä ilimni a
ı ım (407) berilä. reti bardır eri at yüzindä, –
9
Hem da ı a b vä u bat her ziy nkâr 20[21]
pes bulay boldu dan so ra sen, ayrı
damnı c nına berilä, evvel Yah dı ä, vä kimsä ä ta lım edür (408) ekän, özü ä ta -
da ı Y n nı ä! lım etmäz misin?
10
Ama celâl, vä izzet, vä r m her nık- 20[22]
O urlamama na ı at berür ekän,
kâr kimsäni üstinä, evvel Yah dı ä, vä da- sen o urlur mısın? 21Sen: «Zin ılma ız»,
ı Y n nı ä! – degän ekän, özü oyna amel ıla mısın?
11
Zır kä ud u rında yüz ä ba ma 22
Butlar nacis körmi ekän, mescid ara -
yo dır. çılı ın ılur mısın?
12
Zır ne adar kimsälär bı- eri at birlen 23
Ey , sen, kä eri atda fa irlenäsin, e-
gün h ılmı esä, bı- eri at ilän da ı helâk ri at tec vüz ılması ilän llahnı bı- ürmet
bolur; 13vä ne adar kimsälär eri at yüzin- ılur mısın?
dä gün h i lämi esä, eri at ilän üküm bo- 24
Zır kä ism-i ud y ab yıl içindä kü-
lınurlar, für ilän söylenmi dir sizni sebebi izdän,
14[13]
zır kä eri atnı e itiçilär r st dägül- yazılmı a körä.
lär ud y u rında, lâkin eri at üzrä 25
Zır , elbetdä, sünnetlik fayda ılur,
amel ıl anlar r st bolurlar, eger eri atnı ıfı etsä , ama eger eri atnı
15[14]
zır açan ab yıl, kä eri at yo dır, tec vüz ılsa , sünnetliki bı-sünnetlik bol-
abi at ilän eri atda ı nersälärni amel ı- mı dır.
lurlar esä, va tı kä anlarnı eri atı yo 26
Pes eger sünnetsizlik eri at ükümlärin
ekän, özlärinä eri atdır, ıfı etsä, sünnetsizliki sünnetlik üçün e-
[15]
kä eri atnı ükümläri [ ükümlärin] s blanmaz mı?
kö illärindä yazılmı dır, deb hir ılurlar, 27
Vä sünnetsizlik lından bol an, eger
va tı kä anlarnı albi da ı güv hlı berür eri atnı ıfı etsä, seni üküm astına tü-
ekän, fikirläri bu arada bir birinä ikâyet ürmäyä mi, kä hem arif ilän, hem sünnet-
edür ekän ya özir ılur ekän lik birlä eri atnı tec vüz ılasın?
16
ol kündä (deyämin), kä ud y damlar- 28
Zır kä tı arafda köringän Yah dı Ya-
nı ma fılärin üküm ä keltirür sa Mesı h dı dägül,
ilän, men ı b r ıldu ım ncil ä körä. 29
belkä b ında Yah dı bol an Yah dıdir,
17
Ey , sen Yah dı ısimlisin, vä eri at a vä sünnetlik kö il sünnetlikidir, (ya nı) c n-
ar r edüb durasın, vä ud yda fa irlenäsin, da, kelâmda dägül, kä izzeti ıns ndan dä-
19[18]
ır detin bilürsin, vä ef al nersälärni gül, lâkin ud ydan.
Üçinçi fa ıl
[1]
Pes imdi Yah dıni ne ziy däli i bar- 3
Zır nedir? Eger ba ı ım n kedür-
dır, ya sünnetlikini ne faydası bardır? mädilär esä, anlarnı ım nsızlı ı ud
2
Belli, her ısım üzrä besy rdır, zır kä e c nibindän kelgän ım nnı (409) b ıl ılur
evvel anlar a kelâm-i ud y berilmi erdi. mı?
249
., . , 1820
4
Hıç bolmasun. Ama ud y r st bolsun, esä, eri at (410) astında bol anlar a deyä,
vä her dam dor etküçi bolsun, netäkim kä her a ız yumılsun, vä hemä düny nı
yazılmı dır kä: «Kelâmı da do ru bolasın al ı llah a ında ayıblı bolsun,
vä hem ye äsin üküm boldu ı da». 19[20]
pes imdi eri at amellärindän hıç
5
Eger bizim ad letsizlikimiz ud ad - kimsä dil bolmaya Anı u rında, zır
letin s bit edür esä, pes biz ne deyäviz? u- kä eri at sebebindän gün h bilmäsi bardır.
d y n r st mı, kä ı ım keltirür? – 6 damday 20[21]
Ama ekn n ad let-i ud y bı- e-
söyläymin. ri at bey n bolınmı dır, Tevr tdan vä pey-
[6]
Hıç bolmasun. Zır kä ud y ceh nnı amberlärdän eh det bolınmı ekän,
neçük üküm ılur? 21[22]
ya nı Te rini ad leti sa Mesı ni
7
Vä eger r st-i ud y menüm dor ım ım n sebebindän hemeki üstinä vä cemı
birlä Anı celâletinä ziy dä bolmı esä, men i an anlar üzrä, zır kä muf ri yo dır.
ne üçün gün hkârday da ı üküm bolınamın? 22[23]
zır hemäsi gün h ılmı lardır vä
8
Vä ne üçün, aybetlendü imizdäy vä ud ynı mecdindän n ı bolmı lardır,
ba ı dedükläri kibi, kä biz deyäviz: «Ya- 23[24]
pes imdi Anı in yeti ilän müft do -
manlı ılavız, kä ya ılık çı a», – kä an- ru bolmı ekän, (ya nı) ol fed sebebindän,
larnı ükmi r stdır? kä sa Mesı dä bardır,
9
Pes nedir? Biz anlardan ya ırak mıyız? 24[25]
kä ud Anı evveldän kef ret üçün
Hıç alay dägül. Zır kä ilgäri körsätdük, kä mu arrer etdi, anına i anma sebebi ilän,
hem Yah dılär, vä Y n nılärni hemäsi gü- ad letin körsätürgä ötkän gün hlar bolın-
n h astındadır, ması üçün, ud ynı (besy r) abır ılma-
10
netäkim yazılmı dır kä: «R st i lägän sına körä,
kimsä yo dır, biri da ı hıç yo dır; 25[26]
ad letin bu zam nda körsätmek
11
hıç a la an yo dır; hıç ud a alab üçün, kä Özi dil bola, vä hem sa a ım n
bol an yo dır; kedürgänlärni r st ıl uçısı bola.
13[12]
hemäsi azmı lardır vä bı-kâr bolmı - 26[27]
Alay bolsa, aydadır fa irlenmek?
lardır, hemäsi bı-fayda bolmı lardır; ayır Tı da apanmı dır. Ne eri at ilän? 27 m l-
i lägän yo dır, bir adar yo dır». ni eri atı birlä mi? 28Alay dägül, lâkin
13
«Anlarnı tama ı [tamu ı] açu gûr a ım n eri atı ilän.
o ur; vä zeb nları birlä ılä ılmı lardır; 29[28]
Pes imdi ıy s ılavız, kä ıns n ım n
vä efa ılärni zehri erünlärini astındadır». sebebindän bı-‘amellär dil bolur.
14
«A ızları lâ net vä açılı birlä toludır». 30[29]
Ey , Te ri yal ız Yah dılärni Te -
[15]
«Vä aya ları an dökmägä yıldamlar- risi mı? hem ab yılnı Te risi da ı dägül
dır; mi? Belli, ab yılnı Te risidir,
15[16]
helâklik vä yazı lı anlarnı yolla- 31[30]
munı üçün kä bir ud ydır, kä sün-
rında bardır; netlikni ım n dil ılur, vä sünnetsizlikni
16[17]
selâmet arı ın bilmämi lärdir». ım n vesıläsi ilän dil ılur.
17[18]
«Anlarnı közlärini aldında ud y- 32[31]
Alay bolsa, eri atnı b ıl ılavız mı
nı or usı yo dır». (411) ım n sebebindän? 33Hıç bolmasun;
18[19]
Zır bilüriz, kä eri at, her ne deyär lâkin eri atnı p yd r ılavız.
Dörtinçi fa ıl
Pes anda ne deyälik, kä babamız br -
[1] 2
Eger br hım m ldän dil boldı esä, fa-
hım cisim arafında ta ıl etmi dir? irlenmäsi bardır, ama ud y u rında dägül.
250
, . , 1666
3
Zır kä Yazu ne deyä? br hım ud y a 14
Zır kä eger ehl-i eri at v rislär esä,
i andı, vä a a ad let üçün es blandı. ım n b ıl boldı, hem va dä bı-fayda boldı;
4
Ama amel i lägän ä ücret kerem üçün 15
zır kä eri at ı ım i lür, ama ne cayda
es blamaz, belkä boruç üçün. eri at yo esä, anda tec vüz da ı yo dır.
5
Vä ol kimsä ä, kä amel i lämäz, lâkin 16
mdi ( ad let) ım n sebebindändir, kä
dınsizlärni r st ıl an a i anur, anı ım nı tevfı dän bola, t kä va dä cemı nesil ä
ad let üçün es blanmı dır, s bit bola, tek eri at ehlindän bol anlar a
6
netäkim D vud ol damnı lın dägül, lâkin da ı br hımni ım nı ehlindän
ıfatladu ıday, kä ud a a ad let-i bı- bol anlar a, kä hemämizni atasıdır.
m l es blur, 7deyär ekän: 17
Netäkim yazılmı dır kä: «Seni besy r
[7]
« l anlar, kä n r stlı ları ba ı - ab yılnı atası etdim». Anı u rında.
lanmı lardır, vä anlar, kä gün hları örtilmi - Kä A a ım n kedürdi [kedürdü ], ya nı u-
lärdir. d y a, kä mürdeg nnı tirildür vä yo bol-
8
l ol dam, kä ud vend anı e- an nersälärni bar bol anlarday o ur.
s bına gün h es blamaz». 18
(Ol br hım), kä ümıd ar usında ümıd
9
Alay bolsa, bu llık tek sünnet eh- üzrä i andı, kä besy r ayfalarnı atası bola,
linä kelür mi? ya da ı sünnetsiz ehlinä mi? söylenmi ä körä kä: «Nesli olay besy r
Zır kä deyäviz, kä ım n br hım ä es b- bolaca dır».
landı ad let üçün. 19
Vä ım nda a ıf bolmayıb, öz bedenin,
10
Pes neçük es blandı? sünnetlikdä ya lâ ölmi ekän, t ’amül etmädi, yüz yıl a
bı-sünnetlikdä boldu ında mı? Sünnetlik- ya ın boldu da, hem S räni ra mini bı-
dä boldu ında dägül, lâkin sünnetsizlikdä ılın t ’amül etmädi;
boldu ında. 20
vä Te rini va däsinä bı-ım n birlä ek
11
Vä sünnetlikni ni nın aldı, ım n etmädi, lâkin ım nda bek boldı, ud a ü-
ad letini möhürin, va tı kä sünnetsiz- kür ılur ekän
lik anda bar ekän, t kä hemeki sünnetsiz 21
vä tam m i anub, kä ud , her ne
lindä ım n kedürgänlärni atası bola, kä va dä bermi esä, bitürmägä da ı dır erdi.
ad let anlar a da ı sayıla, 22
Hem ol sebebdän ad let üçün a a sa-
12
vä sünnet ehlini atası, tenh (412) yıldı.
sünnet ehlindän bolma anlar a dägül, lâkin 23
Vä (bu na il) anı üçün yal ız yazıl-
da ı ol ım n izlärindä yüri änlär ä, kä atama an erdi, kä a a es blandı,
mız br hımdä bar erdi va tı, kä sünnetsiz- (413) 24belkä bizim üçün da ı, kä bizgä
likdä erdi. es blanaca dır, eger ud vendimiz say’ı
13
Zır ol va dä, kä ceh nnı v risi bolaca emv tdan dur uz an a i anurız,
erdi, eri at birlä dägül erdi br hım ä vä 25
(ya nı ol say’ı), kä bizim gün hlarımız
neslinä, belkä ım n ad leti birlä. üçün teslım bolındı vä yenä tirildi, t kä
ad let bizgä es blana.
Be inçi fa ıl
[1]
mdi, ım n sebebindän dil bolınıb, Te rini celâleti ümıdi üzrä ıfti r ılavız.
Te rini a ında selâmet tabdu ud - 3
Vä yal ız bu ısım üzrä dägül, lâkin
vendimiz sa Mesı ni vesıläsindän, mu ıbetlärdä fa irlenäviz, bilüb durur ekän,
2
kä Andan da ı p yd r boldu ımız kä mu ıbet abır i lür,
in yet ä ya ın barmalıyız ım n birlä vä [4]
vä abır – tecrübä, vä tecrübä ümıd i lür,
251
., . , 1820
4[5]
vä ümıd risv ylı ketürmäz, zır kä lı ına körä gün h ılmadılar, kä keläcek de-
mu abbet-i ud y kö illärimizdä dökil- gän kimsäni ni nı erdi.
mi dir R -i l- udüs birlä, kä bizgä beril- 14[15]
Ama tec vüz neçä esä, tevfı da ı
mi dir. olay dägül. Zır kä eger bir kimsäni a-
5[6]
Zır hen z uvvetsiz boldu ımızda sı birlä köb kimsälär ölmi lär esä, köb zi-
Mesı va ıt üzrä dınsizlär üçün vef t etdi. y däli birlä tevfı -i ud y vä müft ni met
6[7]
Zır kimsä dil dam üçün küç birlä köb kimsälär ä artmı dır bir ns n sebebin-
ölür, ama yed mihrib n dam üçün ölmägä dän, ya nı sa Mesı dän.
bir kimsä da ı ayret tabur erdi. 15[16]
Müft ni met bir gün h ıl an kim-
7[8]
Ama ud Öz mu abbetin bizgä s bit sädän bolmı ayıbday dägül, zır kä üküm
edür (bu vecih üzrä), kä hen z gün hkârlar birdän erdi cehennemlik ä, ama müft ni met
boldu ımızda Mesı bizim üçün vef t etdi. köb a lardan dil etmek üçündir.
8[9]
Pes köb ziy dä lâ, anı birlen dil 16[17]
Zır kä eger bir kimsäni a sı bir-
bolıb, Anı vesıläsi birlen u bdan nec t len ölüm birdän p d hlı ılmı esä, besy r
bolurız. ziy däli birlä tevfı artma lı ın vä ad let
9[10]
Zır eger du manlar boldu ımızda ba ı ın al anlar ay tda sal anat ılurlar
ud y ilän yara mı esäk, O lını ölümi bir sa Mesı ni vesıläsindän.
sebebi birlä yara mı ekän, köb ziy däli 17[18]
mdi netäkim bir kimsäni a sın-
birlen ay tı birlä alâ bolurız. dan üküm damlarnı hemäsinä tü di
10[11]
Hem yal ız bulay dägül, lâkin biz esä cehennemlik ä, pes ol ısım üzrä bir
ud yda fa irlenäviz (414) ud vendimiz Kimsäni ad letindän tevfı damlarnı
sa Mesı dän, kä lâ sebebindän yara - hemäsinä eri di ay t-i dil ılmasına.
ma lı ını aldu . 18[19]
Zır kä bir damnı atsızlı ından
11[12]
Pes netäkim gün h bir dam sebe- köb kimsälär gün hkârlar (415) neçä boldı-
bindän ceh n a kirdi, vä gün h sebebindän lar esä, olay da ı bir Kimsäni ı atı sebe-
ölüm kirdi, pes ol ısım üzrä ölüm dam- bindän köb kimsälär dil bolurlar.
larnı hemäsinä keçdi, zır kä hemä al 19[20]
Ama eri at kirdi, kä tec vüz körinä.
gün h ılmı dır. Ama gün h ziy dä boldu ı yerdä tevfı bes-
12[13]
Zır eri at a degin gün h ceh nda y r ziy dä artdı,
bar erdi, ama gün h es blanmaz eri at 20[21]
kä netäkim gün h ölüm äçä sal anat
bolma anda. ılmı esä, ol hemän ısım üzrä tevfı ad -
13[14]
Lâkin damdan t Musa a degin let birlä ebedı ay t aça sal anat ıla Ce-
ölüm p d hlı etdi, hem da ı anlarnı n bımız sa Mesı ni vesıläsindän.
üstinä, kä damnı tec vüzini o ama -
Altınçı fa ıl
[1]
Pes ne deyälik? Gün hda b ı duralı birgä definlädük, kä Mesı emv tdan neçä
mı, kä tevfı arta? 2Hıç bolmasun. tirildi esä Atanı mecdindän, ol ısım üzrä
[2]
Biz, kä gün h a mütevaffa boldu , gü- biz da ı ay t ya alıgında yürisäk keräk.
n hda neçä da ı ya alı ? 5
Zır eger biz Anı ölümini o ama lı-
3
Bilmäz misiz, kä ne adar esäk, kä sa ına dikilmi esäk, Anı ıy metini o a-
Mesı ä yuvındu , Anı vef tına yuvın- ma lı ına da ı bolurmız,
mı ız. 6
munı bilür ekän, kä eski damımız Anı
4
Pes Anı birlä usül etmekdän ölüm ä birlä alıb ä ada lanmı dır, kä gün h be-
252
, . , 1666
deni helâk bola, t kä ba dehu gün h a ben- 16

Bı- aber misiz, kä her kim a özü izni
dägı ılmayavız, bendälär teslım eyläsä iz ı at etmek üçün,
7
zır kä müteveffa bol an kimsä gün h- hemän ol kimsä ä bendälärsiz, kä a a ı at
dan z d bolmı dır. ılasız, keräk gün h vä ölüm ä, keräk ı at
8
Pes eger Mesı birlen vef t etmi esäk, vä ad let ä?
i anurız, kä Anı birlä da ı birgä tiri bolavız, 17
Vä ükür ud a, zır kä gün h ben-
9
bilüb durur ekän, kä Mesı emv tdan däläri erdü iz, ama alb birlä sizgä teslım
opmı ekän, da ı ölmäz, (zır ) ölüm A a bolınmı terbıyet nüm näsinä ı at eylä-
da ı sal anat etmäz. dü iz.
(416) 10Zır kä Ol vef t etdi, hem bir 18
Vä gün hdan z d bolıb ad let ä ben-
kerä gün h a vef t etdi; vä Ol tiri durur, dälär boldu ız.
hem ud a tiri durur. 19
ns n deti üzrä söyläymin cismi izni
11
Hem a a körä siz özü izni d gün h a a ıfliki üçün. 20Sizgä netäkim u uvları ıznı
müteveffa körü iz, ama ud a tiri bolmı n p klik ä vä ulum aça bendälär ıstim l
körü iz sa Mesı ud vendimizdä. eylädü iz, ol avır üzrä ekn n u uvları ıznı
12
Pes gün h f nı bedeni izdä ab ılma- ad let ä vä ta dıs ä tasarruf eylä .
sun, kä a a ı at ılmayasız anı ehvetläri 21[20]
Zır gün h bendälär boldu ı ız va-
asbına; ıtda ad letdän ıra erdü iz.
13
vä u uvları ıznı gün h a n r st aletläri 22[21]
mdi ne yemi tabdu ız? (417) Ol
ta arruf ılma , lâkin özi izni ud a ar nersälärdän, kä lâ anlardan risv y çekä-
eylä , emv tdan tiri bol anlarday, vä u uv- siz, zır ol nersälärni so ı ölümdir.
ları ıznı ad let aletläri ıstim l eylä ud 23[22]
Ama lâ siz, gün hdan alâ bolıb,
arafına, ud a bendälär bolmı ekän, ılı ız ta -
14
kä gün h sizni üsti izdä sal anat et- dısdädir, vä ırı ız – ebedı ay t.
mäy, zır kä siz eri at astında dägülsiz, lâ- 24[23]
Zır kä gün h ücreti ölümdir, ama
kin tevfı astındasız. in yet-i ud y d yım tirilikdir, bizim u-
15
mdi nedir? Gün h ılalı mı eri at d vendimiz sa Mesı vesıläsindän.
astında bolmadu ımız, lâkin tevfı astında
boldu ımız üçün? Hıç bolmasun.
Yedinçi fa ıl
[1]
Ey arında lar! eri atnı bilgänlär ä nini sebebi birlä, t kä ayrı a evlenäsiz,
söyläymin: bı- aber misiz, kä eri at dam- ya nı ol emv tdan Tirilgän ä, kä ud y yo-
a sal anat edür va tı, kä tiridir. lında yemi ketüräsiz.
2
Zır erdä bol an tun eri at yüzindä 4[5]
Zır kä cisimdä boldu ımız va ıt gü-
er ä ba lanmı dır; ama eger er vef t etkän n hlarnı areketläri, kä eri at sebebindän
esä, erni eri atından bo bolmı dır. boldılar, u uvlarımızda amel etdilär ölüm-
3
Pes eger ol tiri boldu ça ayrı er ä ev- ä yemi ketürmek üçün;
lensä, z niyä [z niyet] ısimlenmi bolsa ke- 5[6]
ama lâ eri atdan z d boldu , a a
räk, ama eger eri vef t etmi esä, ol eri at- tutıldu ımız nersä ölmi ekän, t kä R nı
dan bo dır, olay kä z niyä [z niyet] dägül- ya alıgında bendägı ılavız, vä a nı eski-
dir ayrı er ä evlendiki zam nda. likindä dägül.
[4]
Pes, ey arında larım! hem siz da ı e- 6[7]
Pes mu a ne deyälik? eri at gün h
ri at a müteveffa boldu ız Mesı ni bede- mı? Hıç bolmasun. Lâkin gün h bilmäz er-
253
., . , 1820
dim, eri atdan bolmazsa, zır (418) kä eh- 15[17]

pes lâ men anı da ı amel ılmay-
vet bilmäz erdim, eger eri at demäymi mın, lâkin mendä s kin bol an gün h ılur.
esä, kä ama ılmayasın. 16[18]
Zır kä aberd rım, kä mendä, ya nı
7[8]
Ama gün h, ükümdän fur at alub, cismimdä, hıç bir nık nersä s kin dägüldir;
mendä her ısım ehvet i lädi, zır kä e- zır kä istämek mendä ırdır, ama nık
ri atsız gün h ölgän. bol an nersäni i lämek tabmay duramın.
8[9]
Zır men eri at tı ında tiri erdim bir 17[19]
Zır hlamadukım nık nersä ıl-
zam nda, ama üküm kelgändä gün h yenä maymın, belkä hlamadukım yaman nersä
tirildi, bar – anı ılamın.
[10]
vä men öldüm; 9vä ol hemän üküm, 18[20]
Vä eger men bu istämädükim nersäni
kä a d-i ay t birlä berilmi erdi, men anı amel (419) etsäm, men anı da ı i lämäymin,
(so ra) ölüm ä tabdım, lâkin içimdä s kin bol an gün h anı i lür.
10[11]
zır kä gün h, ükümdän fur at alub, 19[21]
mdi bir eri at bar ekän körämin, kä
meni aldadı vä sebebindän öldürdi. nık nersä amel etmek hladukımda erır
[12]
mdi eri at mu addesdir, vä üküm (da ı) mendä ırdır.
mu addesdir, vä r st, vä nıkûdir. 20[22]
Zır kä Te rini eri atında n -
11[13]
Pes ol b nersä ma a ölüm boldı dım b nımdaki dam arafında.
mı? Hıç bolmasun; lâkin gün h hir bo- 21[23]
Ama u uvlarımda da ı bir eri at
lınma üçün b (nersäni ) vesıläsindän körämin, kä a lım eri atına ar ulı edür,
mendä ölüm i lädi, t kä gün h üküm se- meni u uvlarımda bol an gün h eri atına
bebindän yetçä gün hlı körinä. esır ılur ekän.
12[14]
Zır bilüriz, kä eri at r nıdir, ama 22[24]
Ah, kä yazu lı damım! bu ölümni
men cism nı vä gün h astında satılmı ım. bedenindän meni kim alâ ılur?
13[15]
Zır kä i lädükim nersäni nık kör- 23[25]
ud a ükür ılamın sa Mesı
mäzim, anı üçün kä istädükim bar, ama ud vendimiz birlä. mdi özim Te rini e-
anı ılmayıb duramın, zır a a du man ri atına a ıl birlä bendägı ılamın, ama ci-
boldukım nersä – anı amel ılamın. sim birlä gün h eri atına bendägı ılamın.
14[16]
Pes eger istämädükim nersäni amel
etsäm, eri at a ı lâ berämin, kä bdır,
Sekizinçi fa ıl
[1]
Pes sa Mesı dä bol anlar a ar u hıç 5
Zır kä cisim üzrä t bi bol anlar cism -
üküm yo dır, kä etçä dägül, lâkin r ça nı nersälärni fikir ılurlar, ama r üzrä t bi
yürürlär, bol anlar r nı nersälärni fikir ılurlar.
2
zır kä Mesı -i sadaki ay t R ını 6
Zır cisim kö illi bolma ölümdir, ama
eri atı meni gün h vä ölüm eri atından r nı kö illi bolma (420) ay t selâmet-
z d ılmı dır. dir,
3
Zır kä eri at, biliyetsiz [ bltsz] 7
zır kä cisim kö illi ud a du mandır;
ekän, cisim sebebindän n -tuv n boldu ı anı üçün kä Te rini eri atına mu ı dägül-
üçün, ud Öz O lı gün hlı cisimni re- dir, hem mu ı bolması tuv n dägüldir.
tindä ırs l etdi vä gün h üçün cisimdä gü- 8
Pes imdi cism nı bol anlar Te rini r
n h a ar u üküm etdi, etalmazlar.
4
t kä eri atnı ad leti bizdä tam m bo- 9
Ama siz cism nı dägülsiz, lâkin r nı-
la, kä etçä dägül, lâkin r ça yüräviz. siz, eger R -i ud y sizdä s kin bolsa. Vä
254
, . , 1666
eger bir kimsä R -i Mesı ni almamı esä, miz, kä da ı R nı evvelki yemi läri bizdä
hemän Anı ki dägüldir. bardır, biz özimiz da ı özimizdä ah çeküb
10
Pes eger Mesı sizdä esä, beden ölmi - o ıllı nı mertebäsinä ınti r ılur ekän,
dir gün hdan ötri, ama r ay tdır r stıdän ya nı bedenimizni fed sına.
ötri. 24
Zır ümıd birlä nec t boldu . Ama
11
Pes say’ı mürdeg ndan dur uz annı körinmi ümıd ümıd dägüldir; zır kä kimsä
R ı sizdä s kin esä, Mesı ni mürdeg ndan kördükinä ne üçün da ı ümıd tuta?
dur uz an kimsä sizni f nı bedenläri izni 25
Ama eger körmädükimüz ä ümıd tut-
tiri ılur, Anı sizdä s kin bol an R ı se- sa , pes ta ammül birlä ınti r ılurız.
bebindän. 26
olay da ı R bizim a ıfliklärimiz ä
12
Pes ey arında lar! biz cisim ä boruçlı yardım ılur; zır bilmäy duravız, kä ne
dägüliz cisim üzrä yürimek; (nersä) üçün du ılavız, keräklik ä körä,
13
zır kä eger cisim üzrä t bi bolsa ız, ama R Özi bizim üçün ef at ılur söy-
ölürsiz, ama eger r vesıläsindän bedenni lenmeyecek ahlar birlen.
fi illärin öldürsä iz, tiri bolursız. 27
Vä alblärni tefa u ıl an, R nı
14
Zır ne adar kimsä R -i ud ydan a dı nedir ekän, bilür, zır kä uddıslär
ır d bolınsalar, unlar Te rini o ıllarıdır. üçün ef at eylür Te rini ır detinä körä.
15
Zır kä siz esırlik r ın almadu ız, kä 28
Bilüriz, kä hemeki nersälär ud a
yenä avf ılasız, belkä o ıllı nı R ın dost bol anlar a ayır üçün birgä i lür,
aldu ız, kä sebebindän: « b , Ata!» – deb ya nı anlar a, kä ta dırinçä da av t boldılar.
ça ırurız. 29
Zır kä ezeldän bildiki kimsälärni ta -
16
R özi bizim r larımız birlä eh det dır etdi, kä Öz O lını retinä muv fı bo-
berä, kä Te rini o ıllarıyız. lurlar, t kä besy r arında lar içindä evvel
17
Vä eger o ıllar esäk, hem v risläriz, do mı bola.
(ya nı) Te rini v risläriyiz, vä hem Mesı 30
Vä anlarnı, kä ta dır etdi, anlarnı da ı
birlä birgä v risläriz, eger bolsa, kä Anı da av t etdi, vä anlarnı, kä da av t etdi,
birlä birgä cef çekür esäk, t kä birgä tem- (422) anlarnı da ı dil etdi; vä kimni dil
cıd bolınavız. etdi, anlarnı da ı celâllädi.
18
Zır sanaymın, kä bu zam ndaki za - 31
Pes bu nersälär ä ne deyälik? Eger u-
metlär bizdä hir bolaca celâlet ä mün - d bizim arafımızda esä, bizgä mu lif bo-
siblär dägüldir. laca kimdir?
19
Zır (421) ma lû nı asretli na ar et- 32
Ol, kim kä Öz O lına afa at et-
mäsi Te rini o ıllarını uh r bolmasına mädi, lâkin hemämiz üçün Anı teslım etdi,
ınti r ılab dura, bizgä hemeki nersälär da ı Anı birlä neçä
20
zır kä ma lû b ıllı a ma h r bo- ba ı lamaya?
lındı rı ilän dägül, belkä ma h r ıl an 33
Te rini sayıl anlarına ar u kim bir
kimsäni sebebindän, 21ümıd üzrä, nersä oyur? 34 ud y bar, kä dil edür.
[21]
kä hem ma lû özi fes d esırlikindän 35[34]
Kimlär anlar, kä anlar a ar u ü-
alâ bolına Te rini o ıllarını celâleti küm ıl an? 36Mesı bar, kä vef t etdi, bel-
z dlı ına. li, andan ziy dä (demek bar), tirilmi dir, kä
22
Zır kä aberd rız, kä hemä ma lû bu da ı Te rini r stındadır vä bizim üçün da ı
va ıt a degin sı let [sı lıt] birlä vä ah çek- ef at ılur.
mäsi birlen dura; 37[35]
y , Mesı ni mu abbetindän bizni
23
vä tenh bulay dägül, belkä hem özi- kim ayırur: mu ıbet, ya za met, ya u bat,
255
., . , 1820
ya açlu , ya lib ssızlı , ya a ar, ya ılıç 40[38]

Zır kä men ta ı bildim, kä hem
bizni ayırur mı? ölüm, hem tirilik, hem feri tälär, hem riy -
38[36]
Netäkim yazılmı dır kä: «Bütün set, hem udretlär, hem ır nersälär, hem
kün Seni rı üçün öldürilmi iz, (ya nı) kelecek nersälär,
bo azlama üçün oylarday sayıldu ». [39]
hem bülendlik, hem teränlik, hem hıç
39[37]
Ama bu nersälärni hemäsindä d ayrı ma lû bizni Te rini mu abbetindän
biz artu ra ye üriz, bizgä mu abbet etkän- ayıralmaya, kä Mesı -i sa bizim ud ven-
ni vesıläsindän. dimizdä (bardır).
To uzınçı fa ıl
[1]
Mesı dä r st söyläymin vä dor de- kändän, 12zır Rebe ä ä söylendi kä:
mäm, albim da ı ma a eh det berür ekän «Ulu ra kiçiräk ä bendägı ılur»,
uddıs R da, 13
yazılmı a körä kä: «Ya bnı süydim,
2
kä a ım (423) u am vä her d yım ama u a bu etdim».
za met çekmek kö ilimdä bardır, 14
Pes ne deyälik? ud yda n r stı bar
3
zır men özim Mesı dän lâ net bolın- mı? Hıç bolmasun.
ma temenn ıla erdim arında larım 15
Zır Musa a deyä kä: «Ra im ılaca-
üçün, kä ı ımlarımdır cisim arafında, ım kimsä ä ra im ılayım; vä afa at ıla-
4
kä sr yıllilärdir, kä o ıllı , vä celâl, vä ca ım kimsä ä afa atlı bolayın».
ahidlär, vä eri at teslım ılınması, vä ib - 16
Pes imdi, hlama lı etkändän dägül,
det, vä va dälär anlar adır; hem sekirtkändän (424) dägül, lâkin ra im
5
kä babalar anlarnı kidir, vä cisim ara- – körsätkän ud ydan.
fında Mesı anlardandır, kä cemı üstindä 17
Zır kä Kit b fir avın a deyä kä: «Mu-
ud y, müb rek d yım. mın. nı üçün seni ref etdim, kä udretim sendä
6
Ama olay dägül, kä Te rini kelâmı bı- hir ılayın, t Menüm ısmim tam m ze-
fayda boldı, zır kä hemäsi sr yıl dägüldir, mın r yında me h r bolına».
kä sr yıldändir; 18
Pes imdi, istädiki kimsä ä ra im kör-
7
hem br hımni nesli boldu ları üçün – sätür, vä istädiki kimsäni at landurur.
hemäsi o ıllar dägüldir, lâkin (yazılmı dır 19
Pes ânda sen ma a deyürsin kä: “Ol
kä): « s da seni nesli da av t bolına». ne üçün da ı melâmet edür? Zır mur dına
8
Ama anlar, kä cisim o ılları, Te rini kim mu vemet ılmı dır?”
o ılları dägüldir, lâkin va däni o ılları ne- 20
Ama, ey dam! sen kimsin, kä ud a
sil üçün sayılmı dır. ar u cev b beräsin? ret ä kelgän nersä
9
Zır kä va däni sözi budır kä: «Bu za- a a ret bergängä deyür mi kä: «Ne üçün
m nda kelürmin, vä S rä ä bir o ıl bolur». meni bulay etdü ?»
10
Hem tenh bulay dägül, belkä Rebe ä 21
Ya k zäkârda udret yo mı hemän
da ı bir kimsädän milä boldu da, ya nı kesäk balçı dan bir k zä izzet ä vä da ı
babamız s dan. bir ayrı izzetsizlik ä ılmaga?
[11]
Zır kä o lanlar hen z do ma anlar 22
Vä eger ud y, öz a abın hir ılma
erdi, hem nık, hem yaman bilmäymi lär er- vä udretin bildürmek istäb, helâklik ä
di, t kä Te rini ma dı ı tiy r asbına düzilmi a ab aletlärinä besy r müteham-
mu arrer bola mil ilän abır etdi esä,
[12]
amellärdän dägül, lâkin da av t et- 23
kä da ı celâletini besy rlıkın ra met
256
, . , 1666
aletlärinä kârâ ıla, kä ezeldän celâl ä [29]

Vä E a y ilgäri dedükinä körä kä:
düzilmi lär erdi, «Eger ud vend ab bizgä bir nesil
24
ya nı bizni, kä da av t etmi dir Yah - oyma an esä, Sod m day bolmı erdük vä
dılärdän yal ız dägül, belkä da ı ab yıl- m r a o ur erdük».
dan? 29[30]
Pes imdi ne deyälik? (Munı deyäviz,
25
Netäkim H a dedi kä: «Anlar a Me- kä) ad let artunça yürimä än ayfalar ad -
nüm al ım deyäyin, kä Nenüm al ım dä- let ä eri mi lärdir, ya nı ol ad let ä, kä
gül erdi, vä a a ma b bä deyäyin, kä ma - ım ndandır.
b bä dägül erdi». 30[31]
Ama sr yıl, kä ad let eri atı artun-
26
Vä v i bolur, kä ol cayda, kä anlar a ça yüridilär, ad let eri atına eri mädilär.
o undı kä: «Menüm al ım dägülsiz», – 31[32]
Ne üçün (eri mädilär)? Munı üçün,
hemän ol cayda ayy lâhini o ılları an- kä ım ndan dägül, belkä eri at amellärin-
lar a o unur. dän (istägänday) yüridilär. Zır ol sürçecek
27
E a y da ı sr yıl a ında fery d ta üstinä sürçdilär,
edür, deyär ekän kä: «Eger benı sr yıl 32[33]
netäkim yazılmı dır kä: «Ba , eh-
adedi de iz umınça köb bolsa, bir ba ıyä y nda bir sürçecek ta vä renc keltirgän a-
alâ bolur; yasın oyarmın; vä her kim A a i anursa,
28
zır kä ( ud vend Öz) i bitürür vä acil etmäz».
ad letdä anı ıs a kesür, zır ud vend
(425) zemındä bir ıs a i ılur».
Onınçı fa ıl
[1]
Ey arında lar! kö ilimni rı sı vä 8
Ama [Yazı] ne deyä? 9(Ba ), kelâm sa a
ıstid m ud u rında sr yıl üçün budır, ya ındır, a zı da, kö ili dä, ya nı ol biz
kä alâ bolurlar. ı b r ıldu ımız ım n kelâmı.
2
Zır kä anlar a eh det berämin, kä u- 10[9]
Kä eger a zı ilän a ret-i sa a ı r r
d y arafında ayretd rlardır, ama a ıl a etsä vä kö ili birlä ud y Anı emv tdan
körä dägül. dur uzdu ına i anur esä , alâ bolursın,
3
Zır anlar, Te rini ad letin bilmäyib, 11[10]
zır kä kö il ilän ad let ä degin
özlärini ad letin mu arrer ılur a istär i anma bardır, vä a ız ilän nec t a degin
ekän, ud ynı ad letinä mu ı bolmadılar, ı r r bolına.
4
zır kä Mesı , eri atını ırıdır, ad - 12[11]
Zır (Mu addes) Kit b deyä kä: «Her
let üçün her ım n kedürgän ä. kim A a ım n kedürsä, acillenmäyä».
5
Zır Musa eri atdan bol an ad letni 13[12]
Zır kä Yah dı birlä Y n nılärni
bey n etdi, kä ol ( eri atnı ) nersälärin arasında hıç far yo dır, zır ol cemı ni
amel ıl an dam anlarnı sebebindän tiri Rabbi hemä Anı ısminä du ıl anlar a
bolur. kerımdir.
6
Ama ım ndan bol an ad let bu ısım 14[13]
Zır kä her kim Rabbni ısminä du
üzrä deyä kä: kö ili dä (426) demä, kä s- ılur esä, nec t bolur.
m n a kim u d edür bu ma d ilän, 15[14]
Pes imdi, A a ım n kedürmädükläri
(ya nı) Mesı ni endürmek üçün? kimsä ä neçük du ılurlar? Vä a ında
7
Ya terän ä kim tü ür bu ma d birlä, e itmädükläri kimsä ä neçük i anurlar? Vä
(ya nı) Mesı ni emv tdan yenä keltirmek eger va aytguçı yo esä, neçük e idürlär?
üçün? 16[15]
Netäkim yazılmı dır kä: « ul be-
257
., . , 1820
ret ıl anlarnı vä hem nersälärdän (427) 20[19](Yenä) deyämin, sr yıl bilmädi

aber etkänlärni aya ları neçä körkämdir!» mi? (Zır ) evvelâ Musa deyä kä: «Sizni ayfa
17[16]
Ama hemäsi ncil ä at ılmadılar, es bına alma an bir ayfa birlä ayret ä
zır E a y deyär kä: «Ya Rabb! bizim a- ondurayın vä bı-fehim [bı-fehimli] bol an
berimiz ä kim inandı?» al ilän sizni açuvlandurayın».
18[17]
Pes imdi ım n e itmekdändir, vä 21[20]
Vä E a y arı ilän deyä kä: «Meni
e itmek Te rini kelâmındandır. alab etmägänlärgä tabıldum; Menüm üçün
19[18]
Ama men deyämin, kä e itmädilär sorama anlar a hir boldum».
mi? a ı atda anlarnı v zı bütün zemın- 22[21]
Ama benı sr yıl a ında deyä kä:
ä çı dı, vä anlarnı s rları düny nı ser- «Bütün kün ellärimni ı atsız vä mu lif
adlarına çı dılar. al a uzatdum».
On birinçi fa ıl
[1]
mdi (yenä) deyämin, ud öz al- 12[10]
közläri k r bolsunlar, kä körmäyälär,
ın bra dı mı? Hıç bolmasun. Zır men s- vä anlarnı ar asın her kez büksünlär».
r yılliyim, nesl-i br hımdänim, Beny mın 13[11]
Pes imdi deyämin: sürçdilär mi, kä
ayfasındanım. tü älär? Hıç bolmasun. Lâkin munı üçün,
2
ud ezeldän bildiki al ın terk etmi kä anlarnı tü mäsi birlä nec t ab yıl a
dägüldir. 3 y , bı- aber misiz, kä Kit b kelä, anlarnı ayret ä andurma üçün.
ly s a ında ne dedi? kä neçä benı s- 14[12]
Vä eger anlarnı tü mäsi ceh nnı
r yıl ä ar u ikâyet ıldı ud y a, sa deti esä, vä anlarnı az bolması ayfa-
4[3]
deyär ekän kä: «Ya ud vend! pey- larnı baylı ı esä, pes anlarnı tolulı ı ne
amberläri ni öldürmi lär vä me ba ları - adar ziy dä olay bolur!
nı yı mı lardır; vä men yal ız aldım, hem 15[13]
Zır siz ayfalarga söyläymin. Ne
menüm c nımnı da ı alab ılalar». adar ayfalarnı hav rı esäm, ıdmetimni
6[4]
Ama va iy-i llah a a ne deyä? «Özi- ta sın ılamın.
mä yedi mi er b ı sa ladum, kä Ba al a 16[14]
Eger bir vecih birlä anlarnı, kä cin-
tizlärni bükmädilär». simdir, ibret ä andurur esäm vä anlardan
7[5]
Hem bu ısım üzrä lâ da ı bir b - kiminä sebeb nec t bolsam, ( b bola)?
ıyä bardır, kerem ı tiy rı üzrä. 17[15]
Zır kä eger anlarnı bra ılması
8[6]
Vä eger kerem ilän esä, da ı m ldän düny nı ul ılınması esä, pes anlarnı
dägüldir; yo sa kerem da ı kerem dägüldir. yenä ab l etmek mürdeg ndan tirilmekdän
Vä eger m ldän esä, da ı kerem dägüldir; ayrı ne bolur?
yo sa amel da ı amel dägüldir. 18[16]
Eger b k rä p kızä esä, yı ıldu ı
9[7]
Pes imdi nedir? sr yıl alab ıldu ın adar da ı olaydır; vä eger tamur p kızä
tabmı dägüldir; ama saylan an kimsälär esä, buda lar da ı olaydır.
anı tabdılar, vä b ılär at landılar, 19[17]
Vä eger buda larnı ba ısı [ba -
10[8]
netäkim yazılmı dır kä: « ud anlar- ısın] sınıb ayrılmı lar esä, sen, da ı yaban
a b r ın berdi, köralmaca (428) köz- zeyt n ekän, anlarnı arasında a lanmı
lär, vä e italmaca ula lar berdi, bu kün a esä vä tamur a vä zeyt nni semizli inä
degin». erık esä ,
11[9]
Vä D vud deyä kä: «Anlarnı ofrası [18]
buda lar a ar u fa irlenmä. 20Ama
anlar a d m, vä tuza , vä aya a uraca eger fa irlensä [ rlns ], – sen tamurnı
nersä, vä cez bolsun; kötärmäzsin, belkä tamur seni kötärib dura.
258
, . , 1666
21[19]
mdi sen deyäsin kä: «Buda lar sınıb 29[27]
Vä anlar a menüm ahdim budır,
ayrıldılar, kä men a lanayın». va tı kä anlarnı gün hların keçüräyin».
22[20]
Belli, anlar bı-ım n sebeb ilän sınıb 30[28]
ncil ä körä anlar d du manlardır
ayrıldılar, vä sen ım n ilän (429) durasın; sizdän ötri, ama ı tiy r a körä ma b blardır
bülend kö illi bolma, ama or ub dur. babalardan ötri.
23[21]
Zır kä eger ud abi at üzrä bol an 31[29]
Zır kä Te rini ni metläri vä da av t
buda lar a afa at ılmadı esä, sen kütüb ıldıkı bı-pe ım nlı dır.
dur, kä sa a afa atsız bolmasun. 32[30]
Zır siz, kä ötkän va ıtlarda ud y a
24[22]
Pes imdi Te rini mihrib nı vä a- ım n kedürmämi ekän, ekn n anlarnı bı-
t lı ın fehimläb dur: tü känlärni üstinä a- ım n sebebindän neçä ra met almı esä iz,
t lı , ama sa a mihrib nlı , eger anı mih- [31]
pes ol ısım üzrä anlar da ı ım n ke-
rib nlı ında alsa ; yo sa hem sen kesilib dürmädilär, kä sizni ra meti izdän ra met
[kesilâb] ayrılasın. alalar.
25[23]
Vä eger bı-ım n bolıb almazsalar, 33[32]
Zır Te ri hemäsin bı-ım n lindä
yenä a lanalar, zır kä ud y tuv ndır an- es bladı, t kä (430) hemäsinä ra im bu-
larnı yenä a lama a. yurur.
26[24]
Zır eger sen abi atça yaban zeyt n- 34[33]
Ey b rekellah! Te rini mihrib nlı ı,
dän kesilib [kesilâb] abi at a ar u b vä ikmeti, vä bilmeklikini teränliki (ne
zeyt n ä a lanmı esä , imdi abi atça bol- adardır)! olay kä Anı a ları teftı len-
anlar özlärini zeyt ninä ne adar ar- mecek, vä yolları izlenmecek!
tu a lanalar. 35[34]
ud ynı ır detin kim bilmi dir? Ya
27[25]
stämäzim, ey arında lar, kä siz bu kim Anı mu veretçisi boldı?
sırrnı bilmäy alasız, t kä tekebbürli bol- 36[35]
Ya kim A a ilgäri berdi, kä a a yenä
mayasız, kä c zvıçä sr yıl ä k rli tü di, berilä?
ab yılnı kem li kelüb kirgänçä; 37[36]
Zır d Özindän, vä Öz ilän, vä
28[26]
vä olay hemä benı sr yıl alâ bolur, Özinä cemı nersä boldı. Hem mecid A a
netäkim yazılmı dır: « alâ ıl uçı ehy n- bolsun me güçä. mın.
dan kelür vä Ya bdan dınsizlikni döndürür.
On ikinçi fa ıl
[1]
Pes, ey arında lar! ud ynı ra - 4
Zır kä çen nçä bir bedendä köb u uv-
metläri üçün sizdän ıstid ılamın, kä larımız bardır, vä cemı u uvlarnı amel
bedenläri izni tiri, vä mu addes, vä ma b l ılması bir dägüldir,
urb nday ar ılasız, kä ma l ib deti iz 5
hem bu ısım üzrä biz, köb ekän, Me-
ol ekän, sı dä bir teniz, vä her birimiz bir birimizni
2
vä bu ceh n a bir ekilli bolma ız, lâ- u uvlarıyız.
kin kö illäri izni ya alıgı birlä tebdıl e- 6
Pes bizdä gûn gûn ba ı lı lar bar ekän,
killi bolu ız, kä, Te rini nık, vä ma l, vä ya nı bizgä berilgän tevfı ä körä pey am-
kâmil ır deti nedir ekän, tecrübä ılasız. berli esä, ım n mün sebetinçä bolsun;
3
Zır ma a berilgän tevfı dän her içi iz- 7
eger ıdmet esä, ıdmetdä (431) me l
dä bol an a deyämin, kä öz asbında lâzım bolsun; vä eger ta lım bergän bar esä, ta lım
fikir ılma dan artu fikir deyäsün; lâkin bermekdä dursun;
ayı lı birlä fikir etsün, Te rini ım n ölçi- 8
vä eger na ı at bergän bar esä, na ı at
sin, her bir a üle tirdü i ısım üzrä. bermekdä dursun; 9ta sım ıl an kimsä
259
., . , 1820
– kö il s dälik birlä ta sım etsün; 10ba 19[16]

Bir biri iz birlen bir kö illi bolu ;
bol an – cahd ılab dursun; ra im ıl an – bülend nersälärdä fikirli bolmayıb, kiçilär ä
n d birlä etsün. rı berü iz vä özi iz a ıllı ekän sanmu ız;
11[9]
Dostlı ad at birlä bolsun; erni ke- 20[17]
yamanlı üçün bir kimsä ä yamanlı
rıh körü iz vä ayır a yapı ıb duru ız; kerü ılma , 21cemı damlarnı atında e-
12[10]
arında dostlı ı birlä bir biri iz ä lâl nersälär ted rik eylä .
mihrib n ılab duru ız; 13 izzet birlä bir bi- 22[18]
Vä eger mümkin esä, dır boldu ı-
ri izni ef al körsätib duru ız; ız a körä hemeki damlar birlä selâmetdä
14[11]
ıdmetdä bı-kâr bolmayıb, r da ız- duru ız.
ınıb, ud vend ä bendägı ılab duru ız; 23[19]
Ey ma b blar! özi iz ä ınti m al-
15[12]
ümıddä d, mu ıbetdä bır, du da ma ız, lâkin a ab a cay bermä , zır kä
ar r edüb duru ız. yazılmı dır kä: « nti m Menimkidir, vä
16[13]
uddıslärni cetinä ısmet ılab, Men kerü beräyin, – deyär Rabb».
mihm nd rlı ılu . 24[20]
Vä eger du manı aç esä, a a a ur a
17[14]
Sizgä ahır etkänlärgä ayır söylä iz; ber; vä eger susasa, a a içürgä ber, zır , bu-
söylä vä yaman tiläk ılma ız. lay ılur ekän, ba ı (432) üstinä ate kömir-
18[15]
d ıl anlar birlä anlarnı birlä bir- lärin yı ursın.
gä d eylä vä yı la anlar birlä anlarnı 25[21]
Yamanlı dan yı ılma, belkä i gülik
birlä birgä yı la . birlä yamanlı yı .
On üçinçi fa ıl
[1]
Her c n udretli bol anlar a mu ı män ol i ä her kez me l bolıb durur ekän.
bolsun, zır kä ud ydan bolma an udret 7
Pes hemeki ä a ların berü : 8a a, kä
yo dır; mevc d bol an udretlär Te ridän a ı b cdır, b c a a berü ; a a, kä a ı
mu arrerdir. cizyädir, cizyä a a berü ; a a kä avf müs-
2
Pes udret ä mu lif etkän kimsä Te - ta a dır, andan avf ılu ; a a, kä a ı
rini ta dırinä mu vemet edür. Ama mu- izzetdir, izzet a a ılu .
vemet ıl anlar özlärinä ar u üküm 9[8]
Hıç kimsä ä bir nersä boruçlı bolma-
alurlar. ız, mundan ayrı, kä bir biri iz ä dostlı
3
Zır kä kimlär nık m l ıl anlar a ılma ; zır kä (433) ayrı kimsä ä mu ab-
or u dägüldir, belkä yaman m l ıl an- bet etkän – eri atnı kâmil ılmı dır.
lar a ( or udır). Pes udretdän or mama 10[9]
Zır «Zin ılma», « atil etmä»,
istür misin? Nık amel ıl, kä andan sa a «O urlama», «Dor güv hlı bermä»,
ta sın bola, « ama etmä» vä eger bir ayrı üküm bar
4
zır kä ( kim) Te rini dimidir, sa a esä, bu sözdädir kä: « n nı özü däy süy
ıhs n üçün. Ama eger yamanlı ılursa , [süysün]».
avf eylä, zır kä ılıçnı sebebsiz kötärmäz, 11[10]
Süymeklik n a yamanlı i lämäz;
anı üçün kä Te rini dimidir, ya nı ınti- pes imdi tekmıl-i eri at – be-mu abbetdir.
m al uçıdır bedkârlardan ınti m alma 12[11]
u , kä va ıtnı bilür ekän, kä uy-
üçün. udan uyanmalı zam nımız bardır. Zır kä
5
Pes mu ı bolma v cibdir, tenh a ab nec tımız inandu ımız zam ndan ya ındır.
üçün dägül, belkä da ı ın f üçün. 13[12]
Keçä keçüb ketmi dir, vä kündüz
6
Bu sebebdän, kä munı üçün b c d ı- ya la mı dır; 14pes ara ılı nı i lärin o-
lavız, zır kä Te rini ıdmetkârlarıdır, he- yalı vä n r yara ın kiyälik.
260
, . , 1666
Kündüzdä yürimi däy, yara ı lı

15[13]
lâkin üsti iz ä Cen b-i sa Mesı ni
16[14]
birlä yüriyäli iy fetlärdä vä mestli lärdä oyı ız vä cisim asbına fikirli bolma , eh-
dägül, müc ma atlarda vä ehvetlärdä dä- vetlärni bitürmek üçün.
gül, niz da vä aseddä dägül;
[1]
m nda a ıf bol annı ab l eylä , 13
Pes bir birimiz ä ar u üküm ılma-
ama übhäli ba islär ä dägül. lı , lâkin andan evvel bulay üküm eylä ,
2
Zır bir kimsä her nersä yemek elâl kä arında a bı- u rlı ılmama ya ek
deb i anur, ama a ıf ki i otlar a ur. ketüräcäk nersä oymama keräk.
3
Yegän yemägän kimsäni a ır körmä- 14
Zır men aberd rım hem Rabb-i sa-
sün; vä yemägän yegän kimsäni a ında dan inandurıldım, kä hıç bir nersä özindän
üküm ılmasun, zır kä ud anı ab l et- ar m dägüldir, ama kimgä bir nersä ar m
mi dir. körinsä, a a ar mdır.
4
Sen kimsin, kä ayrı kimsäni ı met- 15
Eger arında ı seni a mı dan açuv-
kârına ar u üküm ılasın? Öz A asına ya lanursa, da ı dostlı üzrä yürimäy misin?
durur, ya tü ür. Ama sebeblendürilib dura, a mı birlä bir kimsä helâk etmä, kä anı
zır kä ud anı dur uzma a dırdır. üçün Mesı öldi.
5
Bir ki i bir kün ayrı kündän ef al bilür, 16
Pes sizni ya ılıkı ız yaman söylen-
yenä bir ayrı ki i her kün birdäy bilür. (Pes) mäsün.
her kimsä (434) öz a lında tam m bolsun. 17
Zır kä Memleket-i ud y yemeklik
6
Künni ef al körgän kimsä anı Rabb ä vä içmeklik dägüldir, lâkin ad let, vä (435)
ef al körür; vä künni na ar etmägän kimsä selâmet, vä R -i l- udüsdä va ıtçilik-
anı Rabb ä ef al körmäz; vä ol kimsä, kä dir.
yeyür, Rabb ä yeyür, zır kä ud a ükür 17
Bu nersälärdä Mesı ä bendägı ıl an
ılur; vä yemägän kimsä Rabb ä yemäz, vä kimsä ud y a ma l vä damlar a ma -
ol da ı Te ri ä ükür ılur. b ldır.
7
Zır hıç birimiz özinä tirilik sürmäy, vä 19
Pes ul nersälärini vä bir birin im ret
bir kimsä özinä vef t etmäy; etmek nersälärni artunça yüriyälik.
8
eger tiri bolsa , Rabb ä tiriyiz; vä vef t 20
a m sebebindän an at-i ud y he-
etsäk, Rabb ä vef t edüriz; pes imdi hem tiri lâk bolmaz. 21Hemeki nersä d p kdir, ama
bolsa , hem ölsäk, biz ud vendni kiyiz. ol dam a ar mdır, kä ek birlä yeyür.
9
Zır kä munı üçün Mesı hem vef t 22[21]
Et yemämek ya ar b ya ayrı nersä
etdi, hem yenä tirildi, t kä hem ölgänlärgä içmämek bdır, kä sebebindän arında ı
hem tirilärgä bi bola. yüginä, ya ek etsä, ya a ıf bolur.
10
Ama sen arında ı a ne üçün ar u 23[22]
m nı bar mıdır? Anı özü ä Te ri-
üküm ılasın? Ya arında ı nı ne üçün a- ni a ında tut. 24 l ol dam, kä özi-
ır köräsin? Zır hemämiz Mesı ni ma - nä ar u üküm etmäz ma l kördiki ner-
kemäsini aldında dururmız. sälärdä.
11
Netäkim yazılmı dır: «Men tiriyim, – 25[23]
Ama übhä etkän kimsä, eger a ur
deyär Rabb. – Her tiz Ma a çökür, her ze- esä, özinä üküm ketürdi, zır kä yemäsi
b n Te ri ä ı r r ılur». ım ndan dägüldir; zır her ne ım ndan dä-
12
Pes her birimiz özi üçün Te ri ä cev b gül esä, gün hdır. [
berür. 24-26 , -
261
., . , 1820
, Receptus 1633) ,
(Biblia Sacra Vul-
gatae Editionis 1590), 1666 ,
(Textus Stephanici 1550, Textus 16].
On be inçi fa ıl
[1]
Pes biz oy bol anlar a a ıflärni 13
Vä Te ri, kä ıl ümıddir, sizni hemeki
a ıfliklärinä ta mıl [ta lım] etmek vä özi- sür r birlä vä r m birlen ım nda meml
mizni r almama keräkdir. etsün, t kä ümıddä artasız R -i l- udüs-
2
Belkä her birimiz o usın r etsün, ni uvveti birlä.
i gülik üçün, im ret ä. 14
Vä özim da ı sizni a ı ızda aber-
3
Zır kä hem Mesı özini r etmädi, lâkin d r bolmı ım, ey arında larım, kä siz da ı
etdi yazılmı a körä kä: «Sendän ötri melâmet i gülik birlä tolusız her türli ma rifet birlä,
etkänlärni melâmetläri Ma a tü dilär». bir bolıb bir biri iz ä da ı na ı at bermägä
4
Zır her ne adar (ta lım) evvel va- tuv n ekän;
ıtlarda yazılmı esä, bizim terbıyetimiz 15
ama ziy dä ayret birlen sizgä a
üçün yazıldı, kä abır birlä yazu larnı yazdım, arında lar, bir vecih birlä y dı ız-
ta ziyetindän ümıdli bolavız. ga keltirmek üçün Te ridän ma a berilgän
5
Vä abır vä ta ziyet Te risi sizgä bersün, tevfı üzrä,
kä bir biri iz ä bir kö illi bolasız, Mesı -i 16
t kä sa Mesı ni ab yıl içindä ıd-
sa a körä, metkârı bolayın, ya nı Te rini ncilini
6
t kä bir kö il birlä, bir (436) zeb n bir- mülâzemetin bitürür ekän, kä ab yılnı
len ud ynı, ya nı ud vendimiz sa Me- ar bolınması ma b l bolına, R -i l- u-
sı ni Atasın ta ım ılasız. düsni vesıläsindän mü erref bolmı ekän.
7
Bu sebebdän bir biri izni ab l eylä iz, 17
Pes (437) imdi, mendä fa irlenmek
Mesı bizni ab l ıldıkı ısım üzrä, Te - bardır sa Mesı dä Te ri arafındaki nersälär
rini celâletinä. üçün,
8
Ama ânda deyämin, kä sa Mesı ehl-i 18
zır kä bir nersä söylürgä ces ret ıl-
sünnetni dimi boldı – Te rini r stlı ı mam ol i lärdän, kä Mesı menüm sebebim-
a ına, anlar a teslım bolınmı va dälärni dän i lämädi ayfalarnı ı at a keltirmek
ısb t etmek üçün, üçün kelâm birlen vä fa ıl birlä,
9
t kä ab yıl da ı ra met a ına u- 19
alâmetlär ilän vä acıb nersälär uvveti
d ynı ta ım ılalar, netäkim yazılmı dır kä: birlä, R -i llahnı udreti birlen, olay kä
«Munı üçün Sa a ı r r ılayın ab yılnı Yer alımdän vä llırı mnı dolayında her
içindä vä ısmi ä tesbı ılayın». cayda Mesı ni ncilni tam m ı b r etdim.
10
Vä yenä deyä: «Ey ab yıl! va ıtçi- 20
Belli olay ı b r etmägä cahd etdim
lik ıl Anı al ı birlä». Mesı ni ısmi ısimlendü i cayda dägül,
11
Vä yenä: «Ey hemeki ayfalar! Rabb ä kä bir ayrı kimsäni büny dı üstindä bin
ükür berü vä A a ta sın eylä , ey hemeki ılmayayım,
ab yıl!» 21
lâkin yazılmı a körä, kä (deyä): «Ol
12
Vä yenä E a y (pey amber) deyä kä: kimsälär körürlär, kä Anı a ında aber
« yesseyni bir tamurı çı ar, kä ab yılnı anlarga eri mädi, vä e itmägänlär a lurlar».
üstinä sal anat etmägä opur, kä A a ayfalar 22
Bu sebebdän da ı sizgä kelmekdän -
ı ti d ılurlar». yetdä man bolındım.
262
, . , 1666
23
Ama lâ bu ı lımlärdä ma a da ı al- 28
Pes çün bu (438) i ni tam m ılab vä
an yer yo ekän, vä köb yıldan sizgä kel- bu menfa atnı möhürlädükimdän so ra siz-
mägä rz m bar ekän, dän Esp niyä ä keläyin,
[24]
açan Esp niyä ä ketsäm, sizni a ı- 29
zır bilüb duramın, kä sizgä kelgänimdä
ız a keläyin. 24Zır kä ümıdim bar, kä Mesı ni ncilini bereketini tolulı ında
yolçı boldu ımda sizni köräyin vä sizdän ol keläyin.
cay aça uzadılayın, eger evvel sizni arafı- 30
Pes imdi sizdän ıstid ılamın, ey a-
ızdan bir ça bolsam. rında lar, kä a ret-i sa Mesı ni rı
25
Ama ekn n Yer alım ä baramın ud- üçün vä R nı mu abbeti üçün, kä menüm
dıslär ä ızmet etmek üçün, birlen birgä cahd ılasız du larda Te ri ä
26
zır kä ehl-i Maked nıyä vä yä Ye- menüm üçün,
r alımdäki fa r m ’minlärgä bir ba ı et- 31
kä Yah dıyetdäki bı-ım nlardan nec t
mägä r bolmı lardır. bolayın vä da ı kä ıdmetim Yer alımdä
27
Elbetdä, r boldılar vä anlar a boruç- bol an mü’minlär ä ma b l bola,
lılardır. Zır kä eger ayfalar anlarnı r nı 32
t kä sür r birlä ın ’ llah sizgä kelä-
nersälärinä i äd rlar bolmı lar esä, (bı- üb- yin vä t sizni a ı ızda ıstir at bolayın.
hä birlä) anlar boruçlılardır vä cism nı ner- 33
Te ri, kä ıl selâmetdir, hemä iz birlä
sälär birlä anlar a kerü ıdmet etmek keräk. bolsun. mın.
[1]
ız arında ımız F ıbä, kä Ken rä s- h rlardır vä da ı mendän evvel Mesı dä
daki kilısiy nı kenızisidir, sizgä tabı ura- erdilär.
mın, 8
mplı snı selâmla , kä ma b bımdır
2
kä anı ud venddä ab l ılasız, netä- Rabbdä.
kim uddıslär ä l yı dır, vä t kä a a yar- 9
Mesı dä refı imiz rb n snı selâmla ,
dım ılasız her sizdän keräkli bol an i dä, vä dostım s k s a selâm berü .
zır kä özi köb kimsälärgä yardımçı boldı 10
Mesı dä ta sın bolınmı poll s a [=
hem da ı özimä yardımçı boldı. pelles ä] selâm berü . Hem ris bulos
3
Priskıl a vä kıl a selâm berü , kä üyi ehlinä selâm berü .
menüm yardımçılardır Mesı -i sada, 4kä [11]
ı mım Hır dı n a selâm berü .
da ı menüm c nım üçün özlärini boyun- Rabbdä bol an Narkıs ehlindän bol anlar a
ların oydılar, kä anlar a llah r bolsun selâm berü .
tiläk etkän men yal ız dägül, belkä da ı a- 11[12]
Rabb arı ında me a at çekkän
b yılnı kilısiy larını hemmäsi, Tr fınä ä vä Tr f s a selâm berü . Ma -
5[4]
vä da ı anlarnı üyindäki kilısiy ’yı b bä Persıs ä selâm berü , kä Rabb arı-
selâmla . ında köb me a at çekdi.
[5]
Vä menüm ma b b Ep ıne suma se- 12[13]
Rabbdä ı tiy r bolınmı R fos a se-
lâm berü , kä yäni evvel yemi idir lâm berü , vä anı atasına, vä menüm ana-
Mesı dä. ma.
(439) 6Meryem ä selâm berü , kä bizim 13[14]
sin rı s a, vä Fl n a, vä Her-
üçün me a at çekdi. m s a, vä P r bas a, vä Hermıs ä, vä bir-
7
arıblärimä vä menüm birlä birgä tut- gälärçä bol an arında lar a selâm berü .
un bolmı , ya nı ndr nı s a vä Y nı - 14[15]
Hem Fıl l snı, vä Y lı nı, vä Nı-
a selâm berü , kä hav rılär içindä me - r snı vä ız arında ın, vä lımp snı, vä
263
., . , 1820
birgälärçä bol an uddıslärni hemäsin se- L kı s, vä Y n, vä S ıp r, kä ı ımla-

lâmla . rımdır, sizgä selâm degän.
15[16]
Bir biri iz p k öpmek birlä selâmla . 22
Men, Tertı s, kä bu a nı yazdım, siz-
Mesı ni kilısiy ları sizgä selâm berürlär. gä selâm berämin Rabbdä.
16[17]
Ekn n sizdän ıstid ılamın, ey a- 23
Ma a hem tam m kilısiy a mihm nd r
rında lar, kä ö rendü i iz terbıyä ä ar u bol an yy s sizgä selâm degän. ehirni
ı tilâflar vä eklär ıl anlarnı kütü vä an- defterd rı Er s s vä Kv r s bir arında
lardan yüz döndüri ; sizgä selâm deyälär.
17[18]
zır kä munday ki ilär Rabbimiz sa 24
ud vendimiz sa Mesı ni tevfı i
Mesı ä bendägı ılmazlar, lâkin özlärini hemä iz birlä birgäçä bolsun. mın.
arınlarına ılurlar vä tatlı sözlär birlä vä 25[ . 14:24]
Pes ol kimsägä, kä sizni s -
ya ı ( ekilli) sözlär bilän erırsizlärni kö- kinlendürmägä dır bol an, men ı b r ıl-
illärin azdururlar. du ım ncilim ä körä vä sa Mesı ni va
18[19]
Ama sizni atı ıznı (440) ( a- ılması üzrä kârâ bolmı sırrlar a körä, kä
beri) hemeki ä çı mı dır; imdi munı üçün ezeldän ma fı bolmı erdi,
d ılamın sizni a ı ızda, ama istäy- 26[ . 14:25]
ama ekn n hir bolmı lardır,
min, kä ayır arı ında a ıllı bolasız vä kä vä ebedı Te ri emri üzrä pey amberlärni
erırdä bı- ayıb alasız. kit blarından hemeki abayıl a ım n atı
19[20]
Vä Te ri, kä ıl selâmetidir, ey n- üçün ma lûm bolmı dır,
nı sizni aya ları ıznı astında tez basur. 27[ . 14:25]
hemän ol ikmetli ud y a
20
Tevfı sa Mesı bizim Rabbimiz sizni sa Mesı dän mecid bolsun me güçä. mın.
bilän birgä bolsun. mın. rin sdan R m ehlinä yazılmı , Ken-
21
Tım ey s, menüm hemi läyicim, vä rä s kilısiy nı F ıbä ısimli bir kenız [kı-
nez] birlä göndürilmi dir.
(441) Pavl av rıni rint s ehlinä evvelki n mäsi

Evvelki fa ıl
[1]
Pavl , sa Mesı ni hav rı bolma a [6]
Mesı ni eh deti sizdä mu arrer
da av t bolınmı Te rini ır deti üzrä, vä boldu ına körä, –
nos bir arında , 6[7]
olay kä hıç bir ker met etmäsindä
2
rint sda bol an Te rini kilısiy sına, kiçirä dägülsiz, Rabbimiz sa Mesı ni
sa Mesı dä mu addes bol anlar a, ya nı kâr bolmasına ınti r ılur ekän,
uddıslär bolma a da av t bolınmı lar a, 7[8]
kä sizni so a degin mu arrer ıla,
her cayda, hemeki Rabbimiz sa Mesı ni kä Rabbimiz sa Mesı ni künindä bı- ayıb
ısminä du ıl anlar birlä hem anlarnı bolasız.
ud vendi, hem bizim ud vendimiz, 8[9]
dı dır ud y, kä Andan da av t
3
sizgä ud y Atamızdan vä a ret-i sa bolındu ız O lı sa Mesı ni mü reketinä.
Mesı dän tevfı vä selâmet bolsun. 9[10]
Men sizdän ıstid ılamın, ey arın-
4
ud yıma d yım ükür ılamın sizdän da lar, Rabbimiz sa Mesı ni ısmi üçün, kä
ötri, Te rini tevfı i üçün, kä sa Mesı ni hemä iz ıttif birlä söyläyäsiz, vä içi izdä
vesıläsindän sizgä berilmi dir, ı tilâflar bolmasun, lâkin yara ı duru ız
5
zır kä her nersädä Anda müsta nı bol- bir kö ildä vä bir ma dda.
du ız, her sözdä vä her ilimdä, – 10[11]
Zır kä l ä ehlindän ma a bey n
264
, . , 1666
bolındı, ey arında lar, kä sizni içi izdä va etmek ma lı ından ım n kedürgän-

niz lar bardır. lärni alâ etmägä.
11[12]
Vä munı deyämin, kä her biri iz de- 20[22]
Zır Yah dılär yet alab ılurlar, vä
yäsiz kä: «Men Pavl danım», vä «Men Y n nılär ikmet araylar.
polosdanım», vä «Men Kıf sdanım», vä 21[23]
Ama biz alıb ä ada lanmı Me-
«Men (442) Mesı dänim». sı ni ı b r ılavız, kä Yah dılärgä d bir
12[13]
Ey , Mesı mün asim boldı mı? Ya açuvlı dır, vä [vä vä] Y n nılärgä ma -
sizni üçün Pavl alıb ä ada landı mı? lı dır,
Ya Pavl ısminä yuvındu ız mı? 22[24]
ama da av t bolın anlar a, hem Ya-
13[14]
ud a ükür berämin, kä hıç biri- h dılärgä, hem Y n nılärgä, Mesı Te rini
izni usül etmädim Krısposdan vä y- udretidir, vä Te rini ikmetidir;
y sdan ayrı, 23[25]
zır kä ud ynı ma lı ı dam-
[15]
t kä bir kimsä demäyä, kä öz ısmimä lardan ikmetlidir, vä hem ud ynı n -tu-
usül etdim. v nlı ı damlardan uvvetlidir.
14[16]
Vä da ı s ef nosnı nd nın usül 24[26]
Ey arında lar, ehl-i (443) da av ti-
etdim; (ama) y dımda yo dır, eger munlar- izni köräsiz, kä cisim arafınça d nı mand
dan ayrı kimsä yuvmı esäm. bol anlar köb da av t bolınmı lar dägül,
15[17]
Zır kä Mesı meni ırs l etmädi u- köb udretlilär dägül, köb erıflär dägül;
sül etmägä, belkä ncilni ı b r ılmaga, ke- 25[27]
ama ud y düny nı sefıh nersä-
lâm ikmeti birlen dägül, kä Mesı ni alıbi lärin ı tiy r etdi d nı mandlarnı acillen-
b ıl bolmaya. dürmägä, vä bu düny nı uvvetsiz nersä-
16[18]
Zır kä alıbni kelâmı helâk bol- lärin ı tiy r etdi uvvetli nersälärni rlan-
anlar a ma lı dır, ama biz alâ bol an- durmaga;
lar a Te rini uvvetidir. 26[28]
vä düny nı kiçi vä a ır nersälärin
17[19]
Zır kä yazılmı dır kä: «Men d nı - vä bolma an nersälärni ud y ı tiy r ıldı
mandlarnı d nı ın yo ılayın, vä fehimli- mevc d bol an nersälärni b ıl ılmaga, –
lärni fehmin b ıl ılayın». [29]
t kä hıç cesedli Anı u rında fa ir-
18[20]
ayda d nı mandlar? ayda kâtibı- lenmäyä.
lär? ayda bu düny nı mu allimläri? Ey , 27[30]
Ama Andan siz Mesı däsiz, kä u-
ud y bu düny nı d nı ın ma lı et- d ydan bizgä ikmet, vä ad let, vä ta ad-
mädi mi? düs, vä fed bolmı dır,
19[21]
Zır ceh n öz d nı ı ilän ikmet-i [31]
netäkim yazılmı dır: «Fa irlengän,
ud y bilmädükdän so ra ud r boldı ud venddä fa irlensün».
kinçi fa ıl
[1]
Vä men, ey arında lar, sizgä çün kel- 4
Vä sözim vä va ım ıns n ikmetini
gänimdä, kelâmnı ya ikmetni fa ıletindä i andurgan sözläri ilän dägül erdi, 5belkä
kelmädüm Te rini eh deti sizgä ı b r ıl- R nı uvvetini delâletindä,
anımda, [5]
kä ım nı ız damlarnı ikmetindä
2
zır kä içi izdä hıç bir nersä bilmägä bolmaya, lâkin Te rini udretindä.
a d etmädüm, meger sa Mesı , vä hemän 6
Ama biz kâmillär içindä ikmet tekel-
ada lanmı , lüm ılavız, ama bu ceh nnı ikmeti dägül,
3
vä uvvetsizlikdä, vä or uda, köb al- 7
sırrda llahnı ma fı bolınmı ikmetin
tırma lı da sizni a ı ızda boldum.
265
., . , 1820
söyläviz, kä ud anı düny dan (444) evvel 13[12]

Biz d düny nı r ın almadu ,
ta dır eylädi bizim celâletimiz ä; belkä ud ydan bol an R nı aldu , t kä
8
anı (ya nı sa [ . ikmetin]) bu dün- ud ydan bizgä müft berilmi nersälärni
y nı ulu larını birisi bilmädi, zır eger biläviz,
bilmi lär esä, ud vend-i celâletni alıb ä 14[13]
vä hem ol nersälärni asbına tekel-
fed lamazlar erdi. lüm edüriz, ıns n ikmeti ta lım ıldıkı söz-
9
Yazılmı a körä kä: «Köz ol nersälärni lär ilän dägül, belkä R -i l- udüs ta lım
körmämi , vä ula e itmämi , vä hem an- ıldıkı sözlär birlä, r nı nersälär r nı
lar dam rında fikir bolmamı lar, kä u- nersälär ä o adur ekän.
d dost bol anlar a ır etdi». 15[14]
Ama nefisli ıns n ud ynı R ını
10
Ama ud y anlarnı bizgä bey n etdi nersälärin ab l etmäz, zır kä anlar a a
R nı vesıläsindän, zır kä R her nersäni ma lı dır; hem anlarnı bilâlmaz, anı
tafa u edür, belli Te rini terän nersälärin üçün kä r ilän a ılur.
tafa u edür. 16[15]
Ama r nıyetli ıns n her nersäni
11
Zır ıns nlarnı aysı ıns n nersälärin a ılur, vä özi bir kimsädän a lanmaz.
bilür, ıns n öz içindä bol an r ı bolmazsa. 17[16]
Zır fehm-i ud vendni kim bil-
12
Bu ısım üzrä da ı Te rini nersälärin bir mi dir, kä a a terbıyä berä? Ama Mesı ni
kimsä bilmäz, meger R -i ud y. fehmi bizdä bardır.
[1]
Ey arında lar, men sizgä söylâlma- dir, vä suvar an kimsä bir nersä dägüldir,
dum r nılärgä söylämi däy, lâkin cism - belkä berekâtni bergän ud y.
nılärgä, ya nı Mesı däki o lancı azlar a 8
Dikkän vä suvar an birdir; ama her
söylämi däy. kimsä öz ücretin alur öz me a atına körä.
2
Sizgä süt yedürmi im, vä a m birlen 9
Zır kä biz ud birlä birgä kârd rlarız,
dägül, zır kä hen z va ıt aça anı kötär- 10
vä siz ud ynı ekinçiliki vä ud ynı
mägä tuv n dägül erdü iz, hem lâ da ı im retisiz.
tuv n dägülsiz, 11[10]
Te rini ma a berdiki tevfı inä körä,
3
zır kä siz da ı cism nısiz. Zır içi izdä bir a ıllı mi m rday, büny d oydım, vä
ased, vä niz , vä ı tilâflar boldu dan so - ayrı kimsä anı üstinä im ret ılur; ama
ra cism nı dägül misiz? vä ıns n mislinä yü- her kimsä neçä anı üstinä im ret ılaca ın
rimäy misiz? kütüb dursun.
4
Zır va tı, kä bir kimsä deyä kä: «Men 12[11]
Zır kä bir kimsä oyılgan büny ddan
Pavl danım», – vä da ı bir ayrı kimsä: ayrı oyalmaz, kä sa Mesı dir.
«Men p ll sdanım», – ey , cism nı dägül 13[12]
Vä eger bir kimsä bu büny d üstinä
misiz? (446) altun, kümi , cev hirlär, çöb, otlı ,
5
Pavl kimdir vä p ll s kimdir, ıd- a ız im ret etsä, –
metkârlardan ayrı, kä anlarnı sebebindän [13]
her kimsäni ameli hir bolınur;
ım n kedürdü iz, hem ud vend her kimgä 14
zır kä (ol) kün anı kârâ ılur, 15anı
berdiki üzrä? üçün kä ate birlä bey n bolınur, vä her kim-
6
Men d dikdüm, p ll s suvardı, ama säni amelin, her ne türli bolsa, ate tec-
berekât ud ydandır; rübä ılaca dır.
7
Pes imdi, dikkän kimsä bir nersä dägül- 16[14]
Eger bir kimsäni anı üstinä im ret
ıldu ı ameli b ı alur esä, ücretin alur.
266
, . , 1666
17[15]
Vä eger bir kimsäni ameli küyine- lı dır ud ynı u rında, netäkim yazıl-
cek esä, ziy n çekür; ama özi alâ bolur, mı dır kä: «D nı mandlarnı özlärini zey-
ama da ı ate birlä alâ bol anday bolur. reklikindä tutur».
18[16]
Ey , bilmäz misiz, kä siz ud ynı 23[20]
Yenä yazılmı dır kä: « ud vend bi-
c mi siz, vä R -i ud y sizdä s kindir? lür, kä d nı mandlarnı fikirläri b ıllardır».
19[17]
Eger bir kimsä Te rini c mi in a- 24[21]
Anı üçün hıç kimsä damlarda fa-
r b etsä, ud anı ar b edür, zır kä c mi -i irlenmäsün, zır kä her nersä sizni kidir.
ud y mu addesdir, vä ol c mi sizsiz. 25[22]
Pavl bolsun, ya p ll s, ya Kıfas,
20[18]
Hıç kimsä özini azdurmasun. 21Eger ya düny , ya tirilik, ya ölüm, ya ır ner-
içi izdä bir kimsä bu ceh n a körä d nı - sälär, ya keläcek nersälär bolsun, – hemäsi
mand körinsä, ma bolsun, kä d nı mand sizni kidir;
bola. [23]
vä siz Mesı ni kisiz, vä Mesı Te ri-
22[19]
Zır kä bu ceh nnı ikmeti ma - ni kidir.
[1]
ns n bizni Mesı ni dimläri ekän 11[9]
Zır kä güm n ılamın, kä ud biz
vä Te rini sırrlarını ta sım ıl uçıları hav rılärni e so rakilär körsätdi, ölüm ä
ekän bilsün. ta yın bolınmı larday: 12biz düny a, hem
2
Andan so ra ta sım ediçilärdä alab bo- feri tälär ä, hem damlar a tam lı bol-
lına, kä kimsä emın bolınur. du .
3
Ama ma a e kiçi nersädir, kä sizdän ya 13[10]
Biz ma larız Mesı üçün, ama siz
ıns n a lına körä üküm bolınma , belkä a ıllısız Mesı dä; (448) 14biz uvvetsiziz,
öz a ımda üküm ılmazım. ama siz uvvetlisiz; 15siz izzetlisiz, ama biz
4
Zır öz arafımdan hıç nersä bilmäm, izzetsiziz.
ama munı üçün dil bolmı dägülim, lâkin 16[11]
Hem bu s at a degin biz açız, vä su-
a ımda üküm ıl an Rabbdir. saruz, vä lib ssızız, vä so ulmı ız, vä hem
5
Pes zam ndan ilgäri bir nersädä üküm mekânsız bolıb yüräviz,
ılma ız, ud vend kelmägänçä, kä hem 17[12]
me a at çeküb öz ellärimiz ilän i
ara ılı nı ma fı nersälärin n r a keltirür i lür ekän. 18Hem sökilib aber du ılavız;
vä kö illärini r yların kârâ ılur, – 6ol hem a b çeküb abır ılab duravız;
zam n her kimsä ä ud ydan ta sın bolur. 19[13]
hem risv ylanmı ekän yalbaravız;
7[6]
Bu nersälärni, ey arında lar, özimdän 20
düny nı n p k nersäläri vä her eyni
vä p ll sdan bey n etdüm sizni rı ız ratı boldu bu va ıt a degin.
üçün, kä bizdän ö renäsiz, kä yazılmı dan 21[14]
Bu nersälärni yazmayım sizni acil-
ziy dä a ıllı bolmayasız, kä bir biri iz lendürmägä, belkä netäkim ma b b o ılları-
üçün ayrı a ar u tekebbürlik etmäyäsiz. ma tenbıh ılamın.
8[7]
Zır ayrılardan seni kim ba ka edür? [15]
Zır kä eger Mesı dä on mi st dı ız
Vä neni bardır, kä almadu ? Vä eger almı bar esä, yenä atalar besy r dägül; zır kä sa
esä , ne üçün fa irlenib durasın alma- Mesı dä men sizni ncil sebebindän tevellıd
anı day? etdüm.
9[8]
lâ toymı sız, lâ anı bolmı sız, 22[16]
Pes imdi sizdän ıstid ılamın, kä
hem siz bizsiz sal anat etdü iz. 10 ud y ber- ma a mütt bi lär bolu ız.
sün, kä sal anat ılasız, t kä biz da ı bir- 23[17]
Bu sebebdän Tım ey snı sizgä
gä izçä sal anat ılalı ! yeberdim, kä menüm ma b b o lımdır vä
267
., . , 1820
ud venddä emındir; ol menüm Mesı däki sözlärin bilmäm, lâkin anlarnı uvvetin
yüri imni sizni rı ız a tü ürür, netäkim biläyin,
her cayda vä her kilısiy da ta lım ılamın. 26[20]
zır kä Memleket-i ud y kelâmda
24[18]
Men sizgä kelmäz ekilli sebebindän dägül, belkä uvvetdä tura.
ba ı kimsälär tekebbürli bolmı lardır; 27[21]
Ey , ne istäysiz? amçä ilän sizgä
25[19]
ama men a ı ız a tez kelürmin, keläyin mi? ya mu abbetdä vä alımni r -
eger ud vend buyursa, vä tekebbürlilärni ında keläyim mi?
[1]
Her cayda me h r bolınmı dır, kä siz- 7[8]
Pes imdi iydni tutalı , eski am r ilän
ni içi izdä zin bardır, vä unı day zin dägül, vä erır, vä yamanlı ilän dägül, lâkin
(bardır), kä ab yıl içindä ısmi söylenmäz, ad at vä r stlı nı bı- am r bolınmı
olay, kä bir kimsä öz atasını tunın alur. (n nı) ilän.
2
Vä siz obarmı sız, vä andan ilgäri am 8[9]
Sizgä bir rıs let yazdım, kä zin kârlar
yemädü iz, kä bu amelni i lägän kimsä birlä arı mayasız.
sizdän alına. 9[10]
Ama, elbetdä, bu düny nı zin kârları
3
Zır men d beden ilän n -mevc d ilän, ya ama kârları birlen, ya ya maçıları
boldu ım ekän, ama r birlen ır ekän, ilän, ya butperestläri ilän dägül, 10zır kä
lâ mevc d bolmı day, düny dan çı sa ız keräk erdi.
[4]
munı olay i lägänni a ında üküm 11
Ama sizgä yazdım, kä arı ma c yiz
etdim, 4kä Rabbimiz sa Mesı ni uvveti dägüldir, eger bir arında ısimli bolmı
ilän fel n kimsäni kimsä zin kâr bolsa, ya ama kâr esä, ya
[5]
ey n a teslım ılma v cibdir, etni butperestçi, ya sökküçi, ya (450) mestçi, ya
helâki üçün, t kä a ret-i sanı künindä ya maçı bolsa, munı day ki i ilän birgä ye-
r alâ bolur. mek c yiz dägüldir.
5[6]
Ey , sizni fa ri iz yestä dägül. Bil- 12
Zır kä ma a tı arıda bol anlarnı
mäz misiz, kä azra am r tam m acınni a ında üküm ılma ne keräk? çindä-
am rlur? kilärni a ında üküm etmäz misiz?
6[7]
Pes imdi eski am rnı ayırub çı aru- 13
Ama tı arıda bol anlarnı asbında
ız, kä bir ya ı acın bolasız, am rsız bol- ud y üküm ılur. Pes imdi ol yaman ki-
14
du ı ız üzrä, zır Fı ımız, ya nı Mesı , ini ortaları ızdan çı aru ız.

bizim üçün urb n bolmı dır.
Altınçı fa ıl
[1]
Ey , biri iz ayrı kimsä ilän bir i i bar 4
Eger tirilik nersäläri üçün ükümläri iz
ekän, ces ret ılur mı dınsizlärni aldında bar esä, kilısiy da ürmeti kem bol anlarnı
da v ılur a vä m ’minlärni aldında lı ılur a oltırdu ız.
dägül? 5
rlanma üçün sizgä söyläymin: r st
2
Bilmäz misiz, kä uddıslär düny ehlinä mı, kä içi izdä bir a ıllı ki i yo dır, bir a-
üküm ılurlar? Pes eger düny ehli sizdän dar yo mı, kä arında larını arasında ın-
üküm bolınsa, e kiçi nersälär üçün üküm f ılmaga dır bolur?
ılmaga l yı dägül misiz? 7[6]
Zır arında arında ilän da v ı-
3
Bilmäz misiz, kä feri tegân a üküm lur, hem munı da ı ım nsızlarnı a ında
ılavız? Pes imdi tirilikni nersäläri nedir? ılurlar.
268
, . , 1666
7
Bu sebebdän, elbetdä, ara ızda bir ayıb larnı f nı ılur. 15Beden zin amel ılma
bardır, zır kä bir biri iz birlä da v ılab üçün dägüldir, belkä ud vend üçün, vä
durasız. 8Mundan ilgäri ne üçün ulum çek- ud vend beden üçündir.
mäzsiz? Mundan evvel ne üçün def bolı- 16[14]
Vä ud y hem ud vendni (emv t-
narsız? dan) dur uzdı, hem bizni da ı dur uzur Öz
9[8]
Siz cebirlik hem ulum ılasız, hem udretindän.
munı arında lar a ılasız. 17[15]
Bilmäz misiz, kä bedenläri iz Mesı -
10[9]
Bilmäz misiz, kä n r stlar Te rini ni u uvlarıdır? Pes Mesı ni u uvların
Memleketi (451) içindä v rislär bola almaz- alub f i äni u uvları ılamın mı? Hıç
lar. 11Azma ız: zin kârlar, hem butperestlär, bolmasun!
hem oyna çılar, hem f si lär, hem erkeklär- 18[16]
Ya bilmäz misiz, kä f i ä ä yapı ıl-
ä cem etkänlär, an bir tendir? Zır deyä kä: «Her ikisi bir
[10]
hem o rular, hem ama kârlar, hem cisimdir».
mestçilär, hem sökiçilär, hem ya maçılar 19[17]
Ama ud vend ä yapı ıl an bir
Te rini Memleketi içindä v rislär bolal- r dır.
mazlar. 20[18]
F i ä ä yürimekdän açı ız; 21her
12[11]
Vä ba ı ız bulay erdü iz; ama yu- gün h, kä ıns n i lür, bedendän tı arıdır,
vınmı sız, mu addes bolmı sız vä r st bol- ama f i ä ä yapı ıl an öz teninä ar u gü-
mı sız a ret-i sanı ısmi ilän vä bizim n h ılur.
Te rimizni R ı ilän. 22[19]
Ya bilmäz misiz, kä bedeni iz R -i
13[12]
Hemä nersälär ma a c yizdir, ama l- udüsni mescididir, kä içi izdä bardır,
hemä nersä faydalı dägüldir; hemä nersä kä da ı ud ydan sizgä boldı?
ma a elâldır, ama hıç bir nersädän girift r 23[20]
Zır kä siz özi izni ki dägülsiz, lâkin
bolınmazım. bir bah a alınmı sız. Pes imdi Te ri’yi ta -
14[13]
a mlar arın üçün, vä arın a m- ım eylä iz teni iz ilän vä r ı ız ilän, kä
lar üçün; ama ud y hem munı, hem an- Te rini kidir.
(452) Yedinçi fa ıl
[1]
Vä ma a yazdu ı ız nersälärni as- lü , kä ey n sizgä tecrübä etmäsün, sizni
bında (deyämin, kä) er ä bolur, eger - perhızkârsizliki iz üçün.
tun ıstim l etmäy alsa. 6
Ama munı ru at üzrä deyämin, vä ü-
2
Ama, zin sebebin ref etmek üçün, her küm ilän dägül.
erdä öz tunı bolsun, vä her tunda öz eri 7
Zır kä istäymin, kä hemeki damlar bo-
bolsun. lalar, netäkim ménim; ama her kimsäni öz
3
Vä er tun linä mün sib boldu ı ba ı ı bardır ud ydan: biri bir ısım
ürmet körsätsün, vä da ı tun er ä olay üzrä, vä da ı biri ol ısım üzrä.
etsün. 8
Pes imdi nikâ lı bolma anlar a vä tul
4
Öz bedeni üstindä tunda udret yo - tunlar a deyämin, kä anlar a nık bolur
dır, belkä erdä bardır; vä ol ısım üzrä erdä ekän, men (durdu ım)day dursalar.
öz bedeni üstindä udret yo dır, lâkin - 9
Ama eger perhız ılalmazlar esä, nikâ
tunda bardır. etsünlär, zır kä nikâ ılma yanma dan
5
Bir biri iz ayrılıb durma ız, muv fa at ya ıdır.
ilän bolmazsa, kä bir müddet ä degin r zä ä 10
Vä nikâ lı bol anlar a buyuramın,
vä du a me l bolasız, vä yenä birgä ke-
269
., . , 1820
(ama) men dägül, lâkin ud vend, kä tun ol ısım üzrä da ı z dlı da av t bolın an
öz erindän ayrılmasun, – kimsä bendä-yi Mesı dir.
11
ama eger andan ayrılsa, nikâ sız dur- 23
Bah a alınmı sız; damlarnı bendä-
sun, ya eri ilän yenä yara sun, – vä er tu- läri bolma ız.
nın bo adıb yebermäsün. 24
Ey arında lar, her kimsä her ne ldä
12
Ama ayrılar a men söyläymin, ud - da av t bolındı esä, (454) ol ldä alsun
vend dägüldir, kä eger bir arında nı bı- ud y ilän.
ım n tunı bar esä, vä (453) ol tun anı 25
Vä ız o lanlarnı a ında mendä
ilän birgä durma a r bolsa, anı bo ama- Rabbdän üküm yo dır, ama emın bolma
sun; üçün Rabbdän mer amet almı kimsädäy
13
ama eger bir tunnı bı-ım n eri bar r yımnı berämin.
esä, vä ol er anı ilän birgä durur a r bol- 26
Pes imdi ıy s ılamın, kä bu ya ıdır
sa, pes anı terk etmäsün. lâ bol an keräklik üçün, eger ıns n dur-
14
Zır kä bı-ım n er tundan mu addes du ı ldä alur esä.
bola, vä bı-ım n tun erdän mu addes bo- 27
Ey , tun a ba lanmı mısın? Andan
la. Yo sa evlâdı ız ar m bolur erdi, ama bo bolma alab etmä. tundan çe ilmi
lâ mu addeslärdir. misin? tun alab etmä.
15
Ama eger bı-ım n kimsä ayrılsa, pes 28
Ama eger da ı tun alsa , gün h ıl-
ayrılsun: er arında ya ız arında munı - mı dägülsin; vä eger ız er ä barsa, ol gü-
day ldä tutılmı dägüldir; ama ud bizni n h etmi dägüldir. Ama unday ki ilär ci-
selâmet ä da av t ılmı dır. simdä za met körürlär; ama sizgä afa at
16
Zır sen ne bilürsin, ey tun, eger ılamın.
eri ni alâ ılur esä ? Ya ne bilürsin, ey er, 23[29]
Belkä munı deyämin, ey arında lar,
eger tunı nı alâ ılur esä ? kä zam n ıs adır, (anı üçün) alur, kä
17
Ama Te ri her ldä her birinä ısmet tunları bar bol anlar tunlarnı alma an-
ıldıkı üzrä, (ya nı) ud vend her birin larday bolurlar;
da av t ıldıkı üzrä, olay yürsün, vä hemä 30
vä yı la anlar yı lama anlarday bolur-
kilısiy larda olay ni m ılamın. lar; 31vä va ıtçilik ıl anlar va ıtçilik
18
Sünnetlenmi ekän, bir kimsä da av t ılma anlarday bolurlar; 32vä satıb al anlar
bolınur mı, sünnetlenmämi bolmasun; 19bir m lik bolma anlarday bolurlar;
kimsä sünnetsizlikdä da av t bol an mıdır, 33[31]
vä bu düny nı (nersälärin) ıstim l
sünnetlenmäsün. ıl anlar anlarnı arf etmäsünlär; zır kä bu
[19]
Zır kä sünnetlik bir nersä dägüldir, ceh nnı va ı keçür.
belkä llahnı emirlärin ıfı etmek (fay- 34[32]
Ama men istäymin, kä bı-fikir bola-
dalıdır). sız. (Zır ) tunsız er Rabbni nersälärinä
20
Her kimsä hemän da av t bolındu ı me ldir, kä Rabb ä neçä r ılaca ın
da av tdä alsun. (bilür).
21
Sen bendä ekän da av t bolındu mı? 35[33]
Vä tunı bar bol an kimsä ceh n
Sen munı üçün am yemä; ama eger z d nersälärinä mu ayyeddir, kä tunın r
bolma a dır esä , andan ilgäri z dlı ıs- ılaca ın (bilä); 36 tun birlä ız o lannı
tim l ıla. arasında far ı bardır:
22
Zır kä bendä ekän ud venddä da av t [34]
ersiz avrat Rabbni nersälärinä me -
bol an kimsä ud vendni z dlısıdır; ldir, kä hem tendä, hem c nda p k bolur;
270
, . , 1666
ama eri bar bol an tun ceh n nersälärinä birlä dura, mu t c yo ekän, hem öz ır deti
me ldir, kä erinä kelür. üzrä ab lıdır, vä kö ilindä munı a d etmi
37[35]
Vä munı fayda ız üçün söyläymin, an- ekän, kä ız o lanın sa laya, b ılur.
dan dägül, kä arı ı ızda bir d m (455) sala- 40[38]
Pes anı nikâ a oy an b ılur;
yın, belkä yara ı lı üçün, vä da ı andan, kä ama nikâ a oyma an andan bra ılur.
ud vend ä bı-perı n birlä ıdmet ılasız. 41[39]
tun eri at birlä ba lanmı dır, eri
38[36]
Ama eger bir kimsä ıy s etsä, kä tiri durdu ınça; ama eger eri vef t etsä, ı ti-
öz ız o lanı üzrä yestäsiz ılmı dır, eger y r özindä – süydiki kimsä ä evlenmägä,
bul iyetindän keçdi esä, vä olay ılma tek Rabbdä.
keräk esä, pes ne istür esä, etsün; gün h et- 42[40]
Ama lra dır, eger olay alur
mäz; nikâ etsünlär. esä, menüm r yıma körä; vä sanaymın, kä
39[37]
Ama ol kimsä, kä albindä ar rlı R -i ud y da ı mendä bardır.
Sekizinçi fa ıl
[1]
Vä butlar a ar bolınmı urb nlardan zır kä ba ı, butnı bilüb alb birlä, bu ır
ötri bilüriz, kä hemämizdä ilim bardır; (vä) va ıt aça anı but a ar bolınmı nersä ye-
ilim obardur, ama mu abbet im ret edür. gändäy a urlar, vä anlarnı albi a ıf ekän
2
Eger bir kimsä ıy s ılur esä, kä bir murd rlanur.
nersä bilür, hıç bir nersä bilmi dägüldir, ne- 8
Ama a m bizni ud a ma b l etmäz,
täkim bilmek keräkdir. zır kä eger a ur esäk, ef al bolmazmız; vä
3
Ama eger bir kimsä ud a dost esä, eger yemäz esäk, yamanra bolmazmız.
hemän andan bilinmi dir. 9
Sa ını , kä sizni ı tiy rı ız a ıflärgä
4
Pes butlar a ar bolınmı nersälär ye- bir sürçmeklik bolmasun.
mekdän ötri bilüriz, kä but bir nersä dägül- 10
Zır kä eger bir kimsä seni, kä bilmek-
dir düny da, vä bilüriz, kä bir ud ydan liki bardır, but näsindä oltırur ekän körsä,
ayrı yo . a ıf bol annı albi ces retli bolmaz mı
5
Zır bolsun kä te rilär ısimlenmi lär bar- but a ar bolınmı urb nlarnı a ur a?
dır, keräk sm nda, keräk zemındä, netäkim 11
Vä seni ilmi birlä a ıf arında ı
köb te rilär vä besy r ud vendlär bardır, – helâk bola mı, kä anı üçün Mesı öldi?
6
ama bizgä bir ud (456) bardır, ya nı 12
mdi arında lar a ar u olay gün h
Ata, kä Andan hemeki nersä boldı, hem biz ılur ekän vä anlarnı a ıf albin yaralı ı-
Andanız, vä bir ud vend, ya nı sa Mesı , lur ekän, Mesı ä ar u a ılasız.
kä Anı birlä hemä nersä boldı, vä biz Anı 13
Pes eger a m menüm arında ıma ek
vesıläsi birlä boldu . ketürsä, düny da her kez et yemäm, meb d
7
Ama ol bilmeklik hemä ki idä dägül, kä arında ıma ek ketüräyin.
To uzınçı fa ıl
[1]
Ey , men hav rı dägül miyim? z d 3
Ma a s ’ l ıl anlar a cev bım budır.
dägül miyim? sa Mesı bizim ud vendi- (457) 4Kä a m a ur a vä içürgä ı tiy r
mizni körmädim mi? an atım siz dägül mi yo mıdır?
Rabbdä? [5]
Da ı ız arında ya tun birgä ilet-
2
Eger s yirlär ä hav rı dägül esäm, ekmek ı tiy rımız yo mıdır, netäkim al an
siz birlä sizgä (hav rı)yim; zır kä siz resûl- hav rılär, vä Cen bnı arında ları, vä Kı-
lügimni möhürisiz Rabbdä. fas ıldu larıday?
271
., . , 1820
5[6]
Ya yal ız mendä vä Barn b sda ı tiy r oyılmı dır, vä vay ma a, eger ncilni ı b r
yo mı i lämekdän toyma a [ oyma a]. etmäzsäm!
6[7]
Kim bir kerä öz arcında cenk ılur? 16[17]
Zır eger va ıtçilik birlä munı et-
Ya kim bir t kest n dikür, kä da ı yemi- säm, ücretim bardır; ama istämäyib etsäm,
indän yemäz? Ya kim kütüni yedürür vä bir vekâlet ma a teslım bolınmı dır.
da ı kütüni sütindän yemäz? 17[18]
mdi ma a ne ücret bardır? Budır, kä
7[8]
Ey , bu nersälärni dam a körä mi ncilni ı b r ıldu ımda bı- arc anı ı b r
söyläymin? Ya eri at da ı bu nersälärni de- ılayın, kä menüm ncildä ı tiy rımnı mu-
mäz mi? lif ıstim l ılmayım.
8[9]
Zır kä Musanı eri atında yazılmı dır 18[19]
Zır kä men, hemädän z d bolıb,
kä: « arman bas an ökizni a zın ba lama- özimni hemä ä bendä etdim, kä da ı besy r
yasız». Pes ud ökizlär üçün endı äli mi? kimsälär ıl ılayın:
9[10]
Ya bizim üçün hemäsin demäy mi? 19[20]
vä Yah dılär ä Yah dıdäy boldım, kä
Elbetdä, hem bizim üçün yazılmı dır, kä Yah dılärni ıl ılayın; vä eri at astında
ekin ekkän kimsä ümıd üzrä ekür; vä ümıd bol anlar a eri at astında bol anday bol-
üzrä bo day bas an kimsä ümıdindän i - dım, kä eri at astında bol anlarnı ıl
äd r bolur. ılayın;
[11]
Eger biz sizgä r nı nersälär ekdük 20[21]
eri atsızlar a eri atsızday boldım,
esä, z r nersä bolur mı, eger biz sizni cis- ama Te ri a ındayım, kä bı- eri at bol an-
m nı nersäläri izni piçür esäk? larnı ıl ılayın;
11[12]
Eger ayrılar bu ı tiy rda erıklär esä 21[22]
a ıflär ä a ıfdäy boldım, kä a ıf-
sizni üsti izdä, biz anlardan evvel olay lärni ıl ılayın. Cümlä ä her nersä bol-
bolma dägül mi? Ama biz bu ı tiy rnı ısti- dım, kä her sebeb birlä ba ın alâ ılayın.
m l ılmadu , lâkin her nersä ä abır ılur- 22[23]
Vä munı ılamın ncilni rı üçün,
mız, kä Mesı ni ncilin man ılmayavız. kä sizni birlä birgä erık bolayın.
12[13]
Bilmäz misiz, kä mescid ıdmetin 23[24]
Bilmäz misiz, kä meyd nda sekird-
ıl anlar mesciddän a urlar, vä me ba nı gänlär hemä d sekirdürlär, ama biri lib
mülâzımları me ba birlä erıklärdir? bolur? Siz olay da ı sekirdü , kä alasız.
13[14]
Hem bu ısım üzrä Rabb mu arrer 24[25]
Vä her küre ilgän cemı nersädä per-
etdi, kä ncilni ı b r ıl anlar ncildän keçi- hızlik ılur, vä munı d ılurlar, kä bir f nı
nälär. t c alurlar, ama biz olay ılavız, kä f nı
14[15]
Ama men bu nersälärni birin ısti- bolmaca t c alavız.
m l etmädim. Hem bu nersälärni asbına 25[26]
Pes imdi men olay sekirdämin, bel-
a d edüb yazmadım, kä ma a bulay bo- güsizdäy dägül, belkä olay cahd ılamın,
lur. Zır kä ma a ölmek bir kimsä (458) hav nı urub yüri ändäy dägül;
fa irlenmägimni b ıl ılma dan nıkdir. 26[27]
lâkin (459) tenimni te ır ılamın vä
15[16]
Zır ncilni ı b r etsäm, fa irlenmägä anı ab astına keltirämin, kä yirlär ä va
mendä yer yo dır, zır kä üstimdä ar ret ılab özimni hıç redd bolınmayım.
Onınçı fa ıl
Ey arında lar, hlamayım, kä bı aber
[1] 2
vä hemäsi bulutda vä de izdä yuvındılar;
[bı bz] bolasız, kä bizim babalarımıznı he- 3
vä hemäsi hemän r nıyetli a mnı
mäsi bulut astında erdilär, vä hemäsi de iz- yedilär;
dän keçdilär; 4
vä hemäsi hemän r nıyetli içimni
272
, . , 1666
içdilär, zır kä artlarına kelgän r nı aya- urb nlardan yegänlär me ba nı orta ları
dan içdilär, vä ol aya Mesı erdi. dägül mi?
5
Ama ud anlarnı besy rına r dägül 18[19]
mdi neçük deyäyin? Kä but bir ner-
erdi, zır de tdä yı ıldılar. sä midir ya but a ar bolın an urb n bir
6
Vä munlar bizim nüm nälärimiz erdi, nersä midir? Alay dägül.
kä ar m nersälär ä ama ılmayavız, an- 19[20]
Lâkin ab yıl urb n ıldu ları ner-
lar ama ıldu ları kibi. sälärni dıvlär ä urb n edürlär, vä ud y a
7
Hem butperestlär bolma ız, anlardan dägül. 20Pes imdi istämäymin, kä dıvlär ilän
ba ı bol anlarday, yazılmı a körä kä: orta bolasız.
« al oltırdı a ur a vä içürgä, vä yenä dur- 21
Rabbni ade in vä dıvlärni ade in
dılar oynama a». içmägä dır dägülsiz. 22Rabbni sofrasın-
8
Hem zin ılmalı , anlardan ba ı zin dan vä dıvlärni sofrasından i äd rlar bo-
ıldu larıday, kä anlardan da ı bir kündä lur a tuv n dägülsiz.
yigirmi üç mi tü dilär. 23[22]
Ey , Rabbni ayret ä mı andururız?
9
Hem Mesı ni ımti n ılmalı , anlar- Andan uvvetli miyiz?
dan ba ı da ı ımti n ıldu larıday, kä da- 24[23]
Hemä nersälär ma a elâldır, ama her
ı yılanlardan helâk boldılar. nersä ma a faydalı dägüldir; hemä nersälär
10
Vä ul ul ılma ız, anlardan ba ı ul- ma a elâldır, ama her nersä im ret etmäz.
ul etdükläri kibi, kä da ı helâk ıl uçıdan 25[24]
Hıç bir kimsä öz faydasın aramasun,
helâk boldılar. belkä her kimsä ayrı a fayda arasun.
[11]
Bu nersälärni hemäsi nüm nä üçün 26[25]
a b nädä her ne satılsa, anı a a-
anlar a v i boldı, vä bizgä na ı at üçün ız, hıç bir nersä s ’ l etmäy alb üçün;
yazıldılar, kä üstimiz ä ır künläri keldilär. 27[26]
zır kä ar vä anı tolulı ı ud -
11[12]
Pes, duramın deb, ıy s ıl an kütüb vendni kidir.
dursun, kä tü mäsün. 28[27]
Pes eger inanma anlarnı biri (461)
12[13]
Hıç bir ısım ımti ndan girift r bo- sizni o ur esä, vä siz barma istär esä iz,
lınmadu ız, (460) kä ıns niyetli dägüldir; her ne aldu ız a oyılsa, andan a a ız, alb
ama ud emındir, kä sizni dır boldu ı- üçün bir nersä s ’ l etmäy.
ızdan ziy dä ımti n bolur a oymaya, 19[28]
Ama eger bir kimsä sizgä deyürsä, kä
belkä ımti n ilän alâ bolma a da ı bir bu but a ar bolınmı dır, pes körsätkänni
yolnı berür, kä anı kötärmägä dır bolasız. rı üçün vä albni hidliki üçün yemä-
13[14]
Pes imdi, ey ma b blar, butperestı- iz, zır zemın vä anı tolulu ı ud vend-
dän açu ız. ni kidir.
14[15]
kıllılar a söylämi däy söyläymin: 30[29]
albni hidliki deyämin – seni
ayt anıma üküm eylä iz. albi hidliki dägül, lâkin ayrını ki, zır
15[16]
Bereketlädükimiz ade -i müb reki, kä menüm z dlı ım ayrı kimsäni al-
Mesı ni anını orta lı ı dägül midir? Pa- bindän ne üçün üküm bolınur?
raladu ımız n n, Mesı ni tenini orta lı ı 31[30]
Vä eger ni met ilän i äd r esäm,
dägül midir? pes menüm a ımda yamanlı ne üçün
16[17]
Zır biz, köb ekän, bir n nız, bir be- söylenür ükür ıldu ım nersä üçün?
deniz, va tı kä hemämiz ol bir n ndan i - 32[31]
Pes imdi a ur esä iz, ya içür esä iz,
äd rlarız. ya her ne ılur esä iz, hemäsin Te rini ce-
17[18]
sr yılni cisim ar fınça körü iz: lâletinä eylä iz.
273
., . , 1820
33[32]
ararsız bolu ız hem Yah dı ehlinä, her ameldä, öz faydamnı aramayıb, lâkin
hem ayfa ehlinä, hem Te rini kilısiy sına, besy r kimsäni faydasın, kä alâ bolurlar.
34[33]
netäkim men hemä’yi r ılamın
On birinçi fa ıl
[1]
Ma a mütt bi lär bolu ız, netäkim 17[16]
Ama eger bir kimsä niz lı bolmı
men Mesı ä mütt bi boldım. körinsä, (bilsün, kä) bizdä anı day detimiz
2
Ey arında lar, sizni ta sın ılamın, yo dır vä Te rini kilısiy larında da ı yo -
zır kä meni her ameldä y d tutasız hem dır.
sizgä teslım ıldu ım resimlärni ıfı ılab 18[17]
Vä munı sizgä ı b r ılab, sizni
durasız, netäkim men sizgä teslım etdüm. ta sın ılmam, kä ziy dä i gülik üçün birgä
3
Ama istäymin, kä sizgä ma lûm bolur, cem bolmazsız, belkä artu ra na ı üçün.
kä her damnı ba ı Mesı dir vä tunnı 19[18]
Zır kä, e evvel, kilısiy da cem
ba ı erdir, vä Mesı ni ba ı ud ydır. boldu ı ızda içi izdä ı tilâflar bardır deb,
4
Her er, kä kiyinmi ba ilän du ılur e itämin vä, bar ekän, alıl ı ti d (463) ı-
ya (462) nebıli ılur, ba ına ayıb keltirür. lamın.
5
Ama her tun, kä kiyinmämi ba ilän 20[19]
Zır kä sizni içi izdä bid atlar bar
du ya nebıli ılur, ba ına ayıb keltirür, esä keräk, t kä ma b l bol anlar sizdä -
zır kä ol tıra lanmı ba ilän birdir. kârâ bolurlar.
6
Zır eger tun kiyinmämi esä, hem 21[20]
Pes imdi bir cayda cem boldu ı ızda
tıra lansun; ama eger ır ılma ya tıra lan- ud vendni m a mın yemek üçün
ma bı- ürmet esä, pes kiyinsün. dägüldir,
7
Zır er ä d ba ı örtilmek tü mäz: ol 22[21]
lâkin yemekdä her biri öz m
da ı Te rini reti vä mecdi ekän, ama - a mın alur, vä kimi aç bolur, vä kimi mest
tun erni mecdidir. bolur.
7[8]
Vä er tundan dägüldir, lâkin tun 23[22]
Ey , a ur a vä içürgä nä iz yo
erdändir; mıdır? Ya kilısiy ud ynı r körür mi-
9
hem er tun üçün yaradılmadı, lâkin siz vä yo bol anlarnı rlandurur mısız?
tun er üçün yaradıldı. 24
Ey , ne deyäyin? Sizni ta sın ılayın mı?
10
Bu sebebdän tun a v cibdir, kä öz Bu ldä sizni ta sın ılmam.
ba ı üstindä ı tiy rı bolur, feri tälär üçün. 25[23]
Zır kä men ud venddän anı aldım,
11
Ama er tunsız dägüldir, vä tun er- kä da ı sizgä teslım etdüm, kä ud vend-i
siz dägüldir, Rabbdä. sa teslım bolındu ı keçä n n aldı,
12
Zır kä tun neçä erdän esä, olay da ı [24]
vä, ükür edüb, anı paraladı, vä aytdı:
er tun ilän; ama Te ridän her nersä boldı. «Alu ız, yeyü iz, bu Menim tenimdir, kä
13
Özü izdä ın f eylä iz, eger tun ki- sizni üçün sınmı dır; munı amel eylä iz
yinmämi ba ilän ud a du ılur esä, Meni y d ılma üçün».
yestä midir? 26[25]
Vä hemän ısım üzrä da ı ade ni
14
Ya d abi at sizgä ögretmäz mi, kä aldı m a mından so ra, deyär ekän:
eger erni uzun saçı bar esä, a a bı- ür- «Bu ade ya ı ahiddir Menüm anım
metdir, ilän; munı eylä iz, ne adar kerä anı içür
15
ama eger tunnı uzun saçı bar esä, esä iz, Meni y d etmek üçün».
a a ürmetlidir, 16zır kä saçı bir örtilmeklik 27[26]
Zır kä her ne adar mertebä bu n n-
üçün a a berildi? nı yeyür esä iz vä bu ade ni içür esä iz,
274
, . , 1666
ud vendni vef tın ni nlursız, t va tı, 32[31]

Zır eger özimizni üküm etsäk, ü-
kä ol kelür. küm bolınmaz erdük.
28[27]
Pes imdi her kim, kä n - yestä ilän 33[32]
Ama üküm bolındu ımızda ud -
bu n nnı yesä vä ud vendni kâsäsin içür- venddän ı b çeküriz, kä düny ehli ilän
sä, ud vendni bedeni vä anı üçün ayıb- üküm astında tü mäyäviz.
lı bolur. 34[33]
Anı üçün, ey arında larım, açan
29[28]
Ama dam özüni sınasın vä olay ol yemägä üçün birgä cem bolsa ız, bir biri iz
n ndan yesün vä ol kâsädän içsün. üçün tava f eylä iz.
30[29]
Zır kä l yı sızlı ilän yegän vä iç- 35[34]
Vä eger bir kimsä aç bolsa, (öz)
kän kimsä özinä üküm yeyür vä içür, u- üyindä a asun, kä ar u üküm ä birgä
d vendni bedenin te ı etmäz ekän. cem bolmayasız. Vä b ı nersälärni çün
31[30]
Bu sebebdän sizdä besy r (464) kim- kelgänimdä tertıb ä keltiräyin.
sälär bı- uvvet vä a ıfdir, vä köb kimsälär
yo lamı lardır.
On ikinçi fa ıl
[1]
stämäzim, ey arında lar, kä r nı 10[11]
Ama munlarnı hemäsin ol bir vä
nersälär asbına bı- aber bolasız. hemän ol R amel ılur, her kimsä ä ıs-
2
Bilürsiz, kä ayfalar erdü iz, keltirdüki iz- met ılur ekän öz ır detinä körä.
däy bu tilsiz butlarnı artlarına iledilmi ekän. 11[12]
Zır kä, netäkim beden birdir, vä
3
Pes imdi sizgä a latamın, kä hıç kimsä, köb u uvlıdır, vä ol bedenni u uvları köb
Te rini R ı ilän söylür ekän, sa a mel- ekän, (yenä) bir tendir, 12Mesı da ı olay-
ûn demäz, vä hıç kimsä deyalmaz, kä sa dır.
ud venddir, meger R -i l- udüs ilän. 13
Zır kä bir R dan hemekimiz bir be-
4
Ker metlärni far ları bardır, ama R den ä yuvındu , Yah dılär esäk ya Y n nı-
birdir; lär esäk, bendälär esäk ya z dlar esäk, vä
5
vä ıdmet ılmalarnı far ları bardır, hemekimiz içmek üçün bir R a oyıl-
ama Rabb birdir; mı ız.
6
vä amel etmälärni far ları bardır, ama 14
Zır beden bir u uv dägüldir, belkä
ud y birdir, kä hemädä her nersä i lür. köbdir.
7
Ama R nı bey n etmäsi her kimsä ä 15
E er aya deyür esä ol sebebdän kä:
menfa at üçün berilmi dir. «Men el dägülim – men tendän dägülim», –
8
Zır bir kimsä ä R dan kelâm ikmeti munı üçün tendän dägül midir?
berilmi dir, vä bir ayrı a kelâm d nı ı be- 16
Vä eger ula deyür esä ol sebebdän
rilmi dir, hemän ol R a körä; kä: «Men köz dägülim – men tendän dägü-
9
vä bir ayrı a ım n berilmi dir, hemän lim», – munı üçün tendän dägül midir?
ol R ilän; vä bir ayrı a if ılma ker - 17
(Yenä) eger tam m beden köz bolsa,
metläri berilmi dir, hemän ol R birlä; e itmek ayda bolur erdi? Vä eger tam m
[10]
vä bir ayrı a (465) mu cizetlär ılma- beden e itmek esä, o ulama ayda bolur
lar berilmi dir, vä bir ayrı a pey amberli erdi?
berilmi dir, vä bir ayrı a r lar ayırma 18
Ama ud y el l u uvlarımıznı oydı
berilmi dir, vä bir ayrı a gûn gûn zeb nlar tendä, her birisin öz ır detinä körä.
berilmi dir, vä ayrı a zeb nlar tercümä et- 19
Vä eger hemäsi bir u uv bolsa, beden
mek berilmi dir. ayda bolur erdi?
275
., . , 1820
20
Pes imdi, lâ besy r u uvlar bardır, ki u uvlar birgä za met çekürlär; vä eger
ama anlar bir tendir. bir u uv izzetlensä, hemeki u uvlar anı
21
Vä köz el ä deyalmaz kä: «Sen ma a birlä birgä sevinürlär.
keräkli dägülsin». Yenä ba aya lar a de- 27
El l siz Mesı ni bedenisiz, vä bir bi-
yalmaz kä: «Siz ma a keräkli dägülsiz». ri izdän u uvlarsız.
22
Belkä, bedenni a ıfrä köringän 28
Vä Te ri kilısiy da ba ı mu arrer etdi,
u uvları ziy däli birlä keräklidir, evvelâ – hav rılärni, ikinçi – pey amberlärni,
23
vä bedenni izzetsiz kördükimiz üçinçi – mu allimlärni tikdi; ba de mu cizet-
u uvlar – (466) anlar a artu ra izzet kör- lär, ba de if etmek ker metlärin, yardımlar-
sätüriz, nı, reyislärni vä türli türli zeb nlarnı berdi.
[24]
vä n - yestä u uvlarımızda köb ziy - 29
Ey , hemäsi hav rılär mi? Hemäsi pey-
dä yesteki bardır, 24zır kä yara ı u uv- amberlär mi? Hemäsi mu allimlär mi? He-
larımıznı ceti yo dır. Ama Te ri beden- mä mu cizä ıl uçılar mı?
ni türli türli u uvlar ilän yara durmı dır, 30
Ey , hemekidä if ılma ker meti
eksikli bol an u uvlarımız a köb ziy dä bar mıdır? Hemäsi zeb nlar birlä söylürlär
ürmet bermi ekän, mi? Hemäsi tercümä ılurlar mı?
[25]
kä bedendä i bolmaya, 25belkä ıtti- 31
Ama siz e ef al ker metlärni ayret
f birlä u uvlar bir biri üçün iss ılurlar. ilän rz la , vä andan ef alra sizgä bir a-
26
Vä eger bir u uv za met çeksä, heme- rı ıfatlayım.
On üçinçi fa ıl
[1]
Adamlar vä feri tälärni zeb nları ilän nur, her nersädän ümıd tutur, her nersäni
tekellüm etsäm, mu abbetim da ı yo ekän, çekür.
ed etkän ba ır ya tavı etkän ça a o a- 8
Mu abbet her kez s a lanmaz, ama
ganday boldım. eger nüb vvetlär esä mens bolurlar, ze-
2
Vä eger mendä pey amberli bar esä, b nlar esä fer at ılurlar, ilim esä yi
vä hemeki sırrlarnı vä cemı ilimni a la- bolur.
sam, vä kem l ım n mendä bar esä, ol a- 9
Zır kä c zvıçä bilüriz vä c zvıçä pey-
darça, kä ta larnı bir yerdän bir ba a yer- amberli ılavız;
ä avdurayın, eger mu abbetim yo bolsa, 10
ama açan tam m bol an kelsä, ol va-
men bir ey (467) dägülim. ıt c zvıçä bol an mens bolur.
3
Vä eger hemeki emv lımnı fa rlar a 11
Va tı, kä o lancı az erdim, o lancı az-
yedürsäm vä tenimni yanma a bersäm, mu- day söylädim, o lancı azday a ladım, o -
abbetim da ı yo ekän, hıç fayda etmäzim. lancı azday fehim etdim; ama yigit boldu-
4
Mu abbet köb zam n a degin abır ı- ¨ ımda o lancı az nersälärni b ıl kördim.
lur vä la ıfdir, mu abbet ız ınmaz, mu ab- 12
Zır kä el l ynädän ara ılı birlä
bet tekebbürlik etmäz, mu abbet ma r r körüriz, ama ol va ıt yüz yüz a ında bolur;
bolmaz, imdi c zvıçä bilämin, ama ol va ıt biläyin
5
yara ıksız keçinmäz, öz nersälärin arada ı bilindükimdäy.
maz, açuvlanmaz, bed fikir ılmaz, 13
Vä el l ım n, ümıd vä mu abbet – bu
6
n r stıdä sevinmäz, belkä a birlä se- üç b ı alurlar; ama bunlarnı a ımi mu-
vinür; abbetdir.
7
her nersä ä abırlı ıla, her ey ä i a-
276
, . , 1666
[1]
Pes imdi mu abbet artunça yüri iz; vä söylägän du ılsun, kä tercümä etmägä
r nı ker metlär rz la ız, ama u , kä dır bolur.
va ılasız. 14
Zır kä eger men bilinmägän til ilän na-
2
Zır kä bilinmägän zeb n ilän tekellüm m z ılsam, r ım nam z ılur, ama a la-
etkän, al a tekellüm etmäz, belkä ud y- ma lı ım bı-faydadır.
a; zır kä hıç bir kimsä a lamaz, ama r 15
Pes imdi r birlä du ılayın, hem fe-
birlä sırrlar söylür; him ilän da ı du ılayım, r birlen (469)
3
ama va aytkan kimsä al a terbıyä, ırlayım, hem fehim bilän ırlayın.
vä (468) na ı at, vä ta ziyet üçün söylür. 16
Yo sa eger sen r ilän bereketläsä ,
4
Bilinmägän til birlä tekellüm etkän c hilni yerin tut an kimsä neçük « mın»
özinä terbıyä edür; ama va aytkan kimsä deyär sen ükür etdüki dä, dedüki ni a la-
kilısiy a terbıyä edür. mamı ekän?
5
stämin, kä hemä iz zeb nlar birlä söy- 17
Zır kä sen d nık (üzrä) ükür ılasın,
läyäsiz; ama ziy dä birlä, kä va ılasız, ama ol biri (andan) terbıyä almaz.
zır kä va bergän kimsä tillär birlä tekel- 18
Men ud yıma ükür ılamın, kä he-
lüm etkändän a ımdir, eger tercümä etmäz- mä izdän artu söyläymin zeb nlar birlä;
sä, t kä ehl-i kilısiy terbıyet ala. 19
ama kilısiy da be söz a lıma muv -
6
Vä el l, ey arında lar, eger tillär ilän fı söylämek on mi söz bilinmägän til ilän
söyläb sizgä kelsäm, sizgä ne menfa at ıla- söylämekdän ziy dä istär erdim, kä s yirlär-
yın, eger sizgä tefsır ilän, ya bilmeklik birlä, gä da ı ta lım ılayın.
ya va aytma birlen, ya ta lım bilän söy- 20
Ey arında lar! fehimdä o lancı azlar
lämäzsäm? bolma ız, belkä yamanlı da o lancı azlar
7
Vä tavı bergän bı- ay t nersälär, keräk bolu ız, ama a ılda kâmillär bolu ız.
düdük birlä bolsun, keräk opuz birlen bol- 21
eri atda yazılmı dır kä: « ayrı zeb n-
sun, eger tavı lar far bermäzlär esä, neçük lar ilän vä ayrı leblär birlen bu al a söy-
bilinür, düdük birlä ya opuz birlen ne ça- läyin; vä olay da ı meni e itmäyälär, – de-
lınmı dır? yär Rabb».
8
Vä yenä eger boru bir bilinmäz tavı 22
Pes zeb nlar ni n üçündir m ’minlär ä
bersä, kim ırlana cih d a? dägül, belkä bı-ım nlar a, vä nüb vvet bı-
9
Bu ısım üzrä da ı siz zeb n birlä ma n ım nlar a dägül, lâkin m ’minlär ä.
açu bol an sözlär ilän söylämäzsä iz, ne- 23
Pes eger tam m ehl-i kilısiy bir yerdä
çük fehimlänür, ne söylenmi dir? Zır hav - cem bolsalar, vä hemäsi zeb nlar birlä söy-
a söyläyäsiz. läb dururlar esä, vä c hillär ya bı-ım nlar
10
Mümkindir, kä ol adar v zlar ceh n- içerü kirürlär esä, demäzlär mi kä: “Siz di-
da bardır, vä hıç birisi bı-ma n dägüldir. v nä boldu ız”?
11
Pes imdi eger men v znı ma n sın 24
Ama hemäsi va aytsalar, vä (bu ma-
a lamazsam, men söylägän ä bir yad ki i- aldä) bir ım nsız da ı ya bir c hil içerü
däy bolayın, vä söylägän kimsä ma a bir kirsä, hemäsindän a a delıl bolur vä hemä-
yad ki idäy bolur. sindän ılz m bolınur.
12
Pes da ı siz, r nıyetli ker metlärinä 25
Vä olay kö illini sırrları kârâ bolı-
ayretli boldu ı ızdan so ra, alab eylä iz, nurlar, vä yüzinä tü üb Te ri ä perest edür,
kä kilısiy ehlini terbıyetinä artasız. vä aber berür, kä a ı atda ud sizdä
13
Anı üçün (bilinmägän) zeb n ilän bardır.
277
., . , 1820
26
Pes neçükdir, ey arında lar? Kä birgä dir, belkä selâmet ä. Hemeki uddıslärni
keldüki izdä her biri izdä zeb rı bardır, ta - kilısiy larındaki tertıb üzrä.
lımi bardır, zeb nı bardır, açma lı ı bardır, 35[34]
tunları ız m bolsunlar kilı-
tercümäsi bardır, – 27ey , her ey terbıyet siy larda, zır kä söylämägä anlar a ru at
üçün (470) bolsun. yo dır, belkä mu ı bolma , netäkim eri at
28[27]
Eger bir kimsä bilinmägän zeb n ilän da ı deyä.
söylürsä, iki birlä bolsun, ya, e köb bolsa, 36[35]
Vä eger bir nersä ögrenmek istäsä-
üç birlä bolsun, vä nüb vvet birlä söyläsün- lär, üydä öz erlärinä s ’ l etsünlär; zır kä
lär, vä bir ayrı tercümä ılsun. kilısiy da söylämek tunlar a n - yes-
29[28]
Ama eger kilısiy da tercümä ıl uçı tädir.
yo esä, m bolsun, vä özinä vä ud a 37[36]
Ey , kelâm-i ud y sizdän çı dı mı?
söyläsün. Ya tek sizgä eri di mi?
30[29]
Va etküçilär iki ya üç ilän söyläsün- 38[37]
Eger bir kimsä va ya r nıyetli
lär, vä ayrılar üküm etsünlär. bolmı körinsä, ı tir f etsün, kä ol sizgä yaz-
31[30]
Vä v i bolsa, kä ayrı oltır an kim- du ım nersälär Rabbni ükümläridir.
sä ä bir nersä açılsa, evvelki m bolsun. 39[38]
Vä eger bir kimsä bilmäz esä, bilmäz
32[31]
Zır kä hemä iz bir bir va aytsa ız, bolsun.
bolur, t kä hemä ögrenälär vä hemä ta ziyet 40[39]
Pes imdi, ey arında lar, va aytma-
alurlar. ga rz la ız, vä zeb nlar ilän söylämekdän
33[32]
Vä pey amberlärni r ları pey am- man eylämä iz;
berlär ä mu ı lärdir, 41[40]
hemeki nersälär yara ı lı birlä vä
24[33]
zır kä ud fitnälik ä dost dägül- tertıb ä muv fı bolsunlar.
(471) On be inçi fa ıl
[1]
Ey arında lar, ol ncilni sizgä ı b r 8
e ır ma a da ı körindi, bir va ıtsız
ılamın, kä anı sizni a ı ızda va etdim, do an a körinmi däy.
kä anı da ı ab l eylädü iz, vä anda durasız, 9
Zır kä men hav rılärni e kiçiyim
2
vä andan da ı alâ bolursız, eger sizgä [küçiyim], kä ma a hav rı ısimlenmek l -
va ıldu ım kelâmnı ırda ıfı etsä iz, yı dägüldir, ol sebebdän, kä Te rini kilı-
bolmasa, kä b ıllı ilän inandu ız. siy sına ahır etdim.
3
Zır kä sizgä e evvel anı teslım etdim, 10
Ama tevfı -i ud y ilän boldu ım bol-
kä da ı aldım, kä Mesı bizim gün hlarımız dım; vä tevfı i, kä ma a berildi, b ıllı
üçün vef t etdi, Kit blar a körä, birlen dägül erdi, belkä hemäsindän ziy dä
4
vä da ı, kä definlädi, vä üçinçi kündä me a at çekdim; ama men dägül, lâkin
yenä opdı, Kit blar a körä, tevfı -i ud y, kä mendä bar erdi.
5
vä da ı, kä Kıf s a körindi, andan so ra 11
mdi, men esäm, ya anlar esä, biz olay
on iki ä körindi; va ılurız, vä siz olay i andı ız.
6
andan so ra bir va ıtda be yüz arın- 12
Pes eger Mesı ı b r bolınsa, kä mürde-
da dan ziy dä ä körindi, kä anlardan besy r g ndan opdı, neçükdir, kä ara ızda ba ı de-
bu s at a degin almı lardır, ama ba ı öl- yälär, kä mürdeg nnı (472) ıy meti yo dır?
mi lärdir. 13
Ama eger mürdeg nnı ıy meti yo
7
andan so ra Ya b a körindi, ba dehu esä, hem Mesı opmı dägüldir;
hemeki hav rılär ä körindi; 14
vä eger Mesı opmagan esä, hem bi-
278
, . , 1666
zim va ımız abesdir, vä sizni ım nı ız lar esä, hem mürdeg n üçün ne üçün usül-
da ı abesdir. lenmi lärdir?
15
Vä Te ri ar fına yalan hidlär bolın- 30
Vä da ı biz ne üçün her s atda ırda
du , zır kä ud a ında eh det berdik, duravız?
kä Mesı ni opardı, kä Anı oparmadı, eger 31
(R st deyämin, kä) Mesı -i sa ud -
bolsa, kä mürdeg n opmazlar; vendimizdäki fa rimiz a ı vçün, kä her
16
zır kä eger mürdeg n opmazlar esä, kün ölämin.
hem Mesı opmı dägüldir. 32
Eger dam a körä, Efäsosda yaban
17
Vä eger Mesı opma an esä, sizni ayv nlar ilän uru dım esä, ma a ne fayda,
ım nı ız abesdir: hen z gün hları ızda b - eger mürdeg n opmazlar esä? Pes yeyälik
ısiz. vä içälik, zır ta la ölüriz!
18
Pes hem anlar, kä Mesı ni (ım nında) 33
Ey aldanma ız: n mu abä
ölmi lärdir, helâk boldılar. edeblär bozurlar.
19
Eger ceh nda tek Mesı dän ümıdli 34
ad let arı ına uyanı ız vä gün h ıl-
esäk, hemeki damlardan ziy dä yazu lıyız. ma ız; zır kä ba ılarda Te rini bilmek-
20
Ama ekn n Mesı emv tdan opmı dır, liki yo dır, munı risv ylıkı ız a söyläymin.
vä ölgänlärni b k räsi bolmı dır. 35
Ama bir kimsä deyür: «Mürdeg n ne-
21
Zır kä damdan ölüm boldu dan so ra çük oparılurlar? Vä ne bedenlär ilän ruc
damdan da ı ölgänlärni ıy meti keldi. edürlär?»
22
zır netäkim damda hemä ölüm çe- 36
Ey ma ! ekdüki nersä tiri bolmaz,
kürlär, hem olay Mesı dä hemä tiri bolur- eger ölmäzsä.
lar, 37
Vä ekdüki urulu , bolaca urulı nı
23
ama her kim öz tertıbindä: Mesı b k - ekmäzsin, belkä bir yal ız d nä ekürsin, ke-
rä ekän, so ra Mesı ni kilär, anı keli indä. räk bo day d näsin, keräk ayrılarnı biri-
24
Andan ır zam n kelür, kä çün Mem- sini d näsin bolsun;
leketni Te ri ä vä Ata a teslım ılmı bo- 38
vä ud öz hladu ına körä a a be-
lur, va tı kä cemı rü’y sä vä hemä udret den berür, ya nı tu ımlarnı her birisinä öz
vä uvvet yı mı bolur. ma bedenin berür.
25
Zır kä A a v cibdir, kä sal anat ıla, 39
Her et bir et dägüldir; lâkin biri ıns -
hemeki du manlarnı aya ları astına oyma- niyetli etdir, biri tavarlarnı etidir, biri ba-
ança. lı larnı etidir, vä biri u larnı etidir.
26
E so raki helâk bolaca du man 40
Hem sm nı bedenlär, hem zemını be-
ölümdir, denlär bardır; ama mecd-i sm nı bir türli-
27
zır kä hemä nersä aya larını astında dir, vä mecd-i zemını bir türlidir.
tü ürmi dir. Ama va tı, kä her nersä anı 41
ft bnı bir mecdi bardır, vä aynı bir
astına oyılmı degändä, hirdir, kä Ol ayrı (474) mecdi bardır, vä yılduzlarnı
Kimsä, kä cemı nersälär oymı , (473) bir ayrı mecdi bardır, zır kä bir yılduznı
müstesnadır. ayrı yılduzdan ziy dä mecdi bardır.
28
Vä ol zam nda, kä hemä nersä astına 42
Hem n bu ısım üzrä ölgänlärni ıy -
tü mi bolur, O ıl Özi her ey Anı astına metidir, (zır kä) fes dda ekilür vä bı-fes d-
mu ı etkänni astında bolur, t kä ud he- da opurlar;
mä bolur her nersädä. 43
bı ürmetdä ekilür vä meciddä opurlar,
29
Yo sa mürdeg n üçün usül bolın- uvvetsizlikdä ekilür vä udretdä opurlar;
mı lar ne ılurlar? Eger mürdeg n opmaz- 44
tofra lı beden ekilür, vä r nı beden
279
., . , 1820
oparılur. Tofra lı beden bardır, vä r nı ır r va tında; 54zır kä r çalınur, vä

beden bardır. mürdeg n bı-fes d oparılurlar, vä biz teb-
45
Bu ısım üzrä yazılmı dır kä: «Evvelki dıl bolınurız.
ıns n, ya nı dam, nefs-i ay t ılındı; e 55[53]
Zır kä bu fes d bı-fes d ilän kiyinsä
so raki ns n tiri etkän R boldı». keräk, vä bu f nı bı-f nı kiyinsä keräk.
46
Ama r nıyetli ilgäri dägül erdi, belkä 56[54]
Vä çün bu fes d bı-fesad ilän kiymi
nefs nı, 47andan so ra r nı boldı. bolur, vä bu f nı bı-f nı ilän kiymi bolur,
48[47]
Evvelki ıns n, r dan bolıb, tofra - pes ol va ıt yazılmı söz bitmi bolur kä:
lıdır; ikinçi ns n ud venddir, sm ndan. «Ölüm (475) ye ginlikdän müsta ra bo-
49[48]
r lı neçä esä, olay da ı r lıdır; lınmı dır».
sm nı neçä esä, olay da ı sm nılärdir. 57[55]
Ey ölüm! anda seni tızä ? Ey gûr!
50[49]
Vä netäkim r lını ekılin kötärdük, anda seni ye ginliki ?
ol ısım üzrä köklini ekılin kötärüriz. 58[56]
Ölüm ça uyı gün hdır, vä gün h
51[50]
Munı deyämin, ey arında lar, kä uvveti eri atdır.
cisim vä an Te rini Memleketindä v ris 59[57]
Ama ükür ud a, kä bizgä ye gin-
bolma a mümkin dägüldir, vä fes d bı-fe- likni bermi dir ud vendimiz sa Mesı ni
s dda mır s yemäz. vesıläsindän!
52[51]
Ba , sizgä bir sırr bey n ılamın, kä 60[58]
Pes imdi, ma b b arında larım,
hemämiz vef t etmäyäviz, belkä hemämiz ar rlı bolu ız, areketsiz bolıb, Rabbni
tebdıl bolınurız amelindä her d yım artıb, bilür ekän, kä
53[52]
bir demdä, ya nı köz ısma ança, me a atı ız bı-fayda dägüldir Rabbdä.
[1]
Vä uddıslär ä (a çä) cem etmek müddet ä degin durayın, eger Rabb ru at
üçün al ıyä kilısiy larına emir berdü im buyursa.
vecih üzrä siz da ı olay eylä iz. 8
Ama Efäsosda Pentä st iydinäçä a-
2
Her yek enbä kündä her biri iz öz ya- layın,
nında oyub anı sa lı tutsun bereketlendü- 9
zır kä bir büyük vä ıl kedürgän a-
kinä körä, kä çün kelgänimdä (a çä) cem pu ma a (476) açılmı dır, vä mu vemet
etmäli bolmaya. ıl anlar köbdir.
3
Vä keldükim va ıt kâ ızlar birlä ma b l 10
Vä eger Tım ey s kelsä, körü iz, kä
körsäteceki iz, kimsälärni göndüräyin, kä a ı ızda avfsız bolur, zır kä Rabbni
ba ı ı ıznı Yer alım ä alub keltirälär. amelin amel ılab dura, netäkim men ıla-
4
Vä eger mün sib esä, kä men da ı ba- mın.
rayın, anlar menüm birlä baralar. 11
Pes hıç bir kimsä anı a ır körmäsün,
5
Vä sizni a ı ız a keläyim Maked nı- lâkin selâmet ilän yolda keltirü , kä ma a
yädän keçdükim va ıtda, zır kä Maked nı- kelä, zır kä anı üçün ınti r ılamın, kä
yädän keçsäm keräk. arında lar birlä kelä.
6
Vä yed sizni a ı ızda alayın, ya 12
Da ı arında p ll sdan ötri andan
yed hem ı layın, t kä siz yolda ma a besy r ıstid etdim, kä arında lar ilän siz-
yardım ılasız, her ne cay a barur esäm. gä kelä, ama bu va ıtda sizgä kelmägä hıç
7
Zır kä bu va ıt yolda sizni körmek istä- bir vecih üzrä ır deti yo erdi, ama çün mü-
mäm, ama ümıd tutamın, kä a ı ızda bir n sib va ıt tab anda kelür.
280
, . , 1666
13
Ey , h y r bolu ız, vä ım nda p yd r 19
siy kilısiy ları sizgä selâm berürlär;
bolu ız, vä erlär ä o ab duru ız, uvvetli kıl , vä Priskıl , vä anlarnı üyindä bol-
bolu ız. an kilısiy sizgä besy r selâm berälär u-
14
Vä hemeki m li iz dostlı birlä bol- d venddä.
sun. 20
Hemeki arında lar sizgä selâm berälär.
15
Vä men, ey arında lar, sizdän ıstid Bir biri iz ä selâm berü iz bir mu addes
ılamın, kä nd n-i s ef nosnı biläsiz, kä öpmek birlä.
yäni evvelki yemi idir vä ıdmet üçün 21
Men Pavl nı öz (477) elim ilän se-
uddıslär ä özlärni oydılar; lâmı.
16
(ıstid ılamın), kä munı day ki ilärgä 22
E er bir kimsä Rabb-i sa Mesı ä dost
mu ı bolasız, vä her bizim birgä yardım ıl- bolmaz esä, fr s bolınsun, m r n t !
an a, vä me a at çekkängä. 23
Tevfi -i sa Mesı bizim Rabbimiz siz-
17
s ef nosnı , vä F rt n t snı , vä - ni ilän bolsun,
yı snı keli indän va ıtçilik ılamın, 24
menüm mu abbetim hemä iz birlä
zır kä sizni arafı ızda na ı bolınmı bolsun sa Mesı dä. mın.
nersälärni munlar tam m etmi lärdir, rint s ehlinä evvelki ris let Fıliposdan
18
zır menüm r ımnı vä sizni r ı ıznı yazılmı dır vä s ef nos ilän, vä F rt n t s
ef landırmı lardır. Pes unı day ki ilärni birlä, vä yı s birlä, vä Tım ey s bi-
bilü iz. län göndürilmi .
Pavl hav rıni rin s ehlinä ikinçi n mäsi

Evvelki fa ıl
[1]
Pavl , sa Mesı ni hav rı, Te rini (478) vä nec tı ız üçün, 7vä sizni arafı ız-
ır deti ilän, vä Tım ey s arında rin- dan ümıdimiz ar rdır, bilür ekän, kä za -
sda bol an Te rini kilısiy sına tam m metlärdä neçä erıklär esä iz, ol ısım üzrä
yädäki hemä uddıslär ilän: da ı tesellıdä erıklärsiz.
2
sizgä ud bizim Atamızdan vä Rabb-i 8
Zır kä istämäziz, ey arında lar, kä
sa Mesı dän tevfı vä r m bolsun. siy da bizgä v i bol an za metlärimiz-
3
ud müb rek bolsun, ya nı ud ven- dän bı- aber bolasız, zır kä addan ziy dä
dimiz sa Mesı ni Atası, kä ra imlärni cef landu , belli, uvvetimiz çekmägä -
lıdır vä hemeki ta ziyetni Te risidir, dırdan artu , olay kä tiri alma dan bı-
4
kä bizni hemeki mu ıbetimizdä tesellı ümıd boldu .
ıla, t kä her mu ıbetdä girift r bol anlarnı 9
Ama ölüm a sı özümizdä erdi, kä
ta ziyetli etmägä dır bolavız, hemän ol özimizdä ı tim d ılmaya erdük, belkä mür-
ta ziyet ilän, kä özimiz anı birlä tesellı bol- deg n opargan Te ri ä,
du Te ridän! 10
kä bizni ol adar ölümdän ut ardı, vä
5
Zır Mesı ni za metläri bizdä neçük andan ümıd tutavız, kä hem da ı bizni ut-
ziy dä esä, tesellımiz ol hemän ısım üzrä arur,
da ı Mesı vesıläsindän ziy dä bolur. 11
siz da ı du ilän bizgä yardım ılur
6
Vä eger cef çeksäk, sizni tesellı iz vä ekän, kä bizim üçün köb kimsälärni se-
nec tı ız üçündir, kä amellidir ol cef larnı bebindän berilgän ni metlikdän ötri bizim
kötärmekdä, kä biz da ı kötärib duravız. üçün besy r kimsälärdän ükür berilä.
[7]
Ya ta ziyetli bolsa , sizni ta ziyeti iz 12
Zır bizim fa rimiz budır, kä albimiz-
281
., . , 1820
ni eh deti, kä s dälik birlä, vä Te ri a- ılamın, kä mendä “belli” – “belli”, “yo ”

rafında ı lâ birlä, cism nı ikmet ilän dä- – “yo ” bolur?
gül, lâkin tevfı -i ud y ilän düny da o- 18
Ama ud a boldu ına körä bizim
nı du , vä u sizgä. sizgä sözimiz “belli” vä “yo ” dägül erdi.
13
Zır kä o udu ı ız ya ı r r ıldu ı ız 19
Zır kä bn-i llah sa Mesı , kä ara-
nersälärdän hıç ayrı yazmazız, vä ümıd tu- ızda va bolındı, ya nı mendän, vä Sil -
tamın, kä so aça ı r r ılasız, n sdan, vä Tım ey sdan, “belli” vä “yo ”
14
netäkim bizni da ı bir a ı r r ıl- dägül erdi, lâkin anda “belli” erdi, –
du ız, kä biz sizni fa ri iziz, netäkim 20
zır kä Te rini hemä va däläri anda
siz da ı bizim fa rimizsiz Rabb-i sanı “bellidir”, vä anda “ mındir”, Te rini mec-
künindä. dinä bizdän.
15
lgäri bu ı tim d a körä sizni a ı ız- 21
Vä bizni Mesı dä sizni ilän p yd r
a kelmek a d etdim, t kä ikinçi ni met ıl an vä bizgä mesı etkän, ud ydır,
sizgä bolur, 22
kä bizni da ı möhürlädi vä R nı re-
16
vä sizdän Maked nıyä ä kelmek, vä hınin bermi dir kö illärimizdä.
yenä Maked nıyädän sizgä kelmek, vä (da- 23
Men ud y’ı da ı hid ça ıramın c -
ı) sizdän Yah dıyet ä yolda keltirilmek nım üstinä, kä sizgä afa at ılma üçün he-
(istädim). n z rin s a kelmi dägülim,
17
Pes bu ısım üzrä a d ıldu ımda ye- 24
alay dägül, kä ım nı ız a sal anat ıla-
illik birlä ıldım mı? Ya ma d (479) ıl- vız; lâkin va ıtçiliki iz ä yardumçılarız,
du ım nersälär cism nı arafınça mı a d zır ım n ilän durasız.
kinçi fa ıl
[1]
Ama munı özimdä a d etdüm, kä yenä dir, kä a a afuv ılasız vä kä anı sevindürä-
sizgä ay u ilän kelmäy erdüm. siz, t kä munı day ki i at köb ay udan
2
Zır kä eger men sizni ay ulı ılsam, müsta ra bolmaya.
ol kimdir, kä ma a dlı edür, meger ol 8
Pes sizdän ıstid ılamın, kä dostlı ı-
kimsä, kä mendän ay ulı bolınmı dır? ıznı a a mu arrer ılasız.
3
Hemän bir nersäni sizgä yazdum, kä 9
Bu sebebdän da ı sizgä yazdum, kä is-
keldükimdä anlardan ay u çekmäyim, kä ti meti izni biläyin, hemeki nersälärdä
anlardan va ıtçilik etsäm keräk, heme- mu ı bolur mısız, deb.
ki izdän ı tim d ılur ekän, kä menüm - 10
Her kimgä siz bir nersä afuv eylädü iz,
va ıtçilikim hemä izni va tıdır. hem men a a afuv ılamın, zır kä eger
4
Zır kä besy r mu ıbetdän vä kö il sı- men bir nersä afuv ıl anım esä, sizni
ılma lı dan sizgä yazdum köb köz ya ları rı ız üçün afuv etdüm [etdrm] Mesı ni
ilän andan (480) dägül, kä u a yeyäsiz, ma mäsindä,
lâkin andan, kä menüm sizgä ziy dä bolmı [11]
kä ey n ar umızda cay tabmaya,
dostlı ımnı biläsiz. 11
zır kä anı ıläb zlı ından bı aber dä-
5
Ama eger bir ki i u a çı arma a se- güliz.
beb boldı esä, meni tek c zvıçä ay ulı etdi, 12
Vä çün r a kelgänimdä Mesı ni
kä hemä iz ä yük salmayım. ncilin ı b r ılur a, bir apu da ı ud -
6
unı day ki i ä bu a b yeter, kä bes- venddän ma a açılmı ekän,
y r kimsälärdän boldı, [13]
c nımda r at yo erdi, zır kä Tı s
7
olay kä ar usında andan ilgäri v cib- arında ımnı ol cayda tabmadum; 13lâkin
282
, . , 1666
anlar birlä la ıb ol caydan Maked nıyä ä 16

birisinä d ölüm r yi äsiyiz ölüm ä
çı dum. degin, vä ayrısına ay t r yi äsi ay t a
14
Vä ükür ud y a, kä her d yım afer degin. Vä bu (481) nersälär ä kim yeter?
enlikin bizgä ıldurur Mesı dä vä öz ma - 18[17]
Zır kä besy r kimsälär ä o amayız
rifetini r yi äsin bizim sebebimizdän her [oç m y z], kä ud ynı kelâmına ılä o-
cayda me h r ılur. urlar, belkä açu lı dan bol anday, lâkin
15
Zır kä biz Mesı ni vesıläsindän u- ud ydan bol anday, ud ynı r y aldında
d y a r yi äsiyiz uçma lı bol anlar a Mesı dä söyläviz.
vä cehennemli bol anlar a:
Üçinçi fa ıl
[1]
Yenä özimni ta sın ılur a ba lurız (482) celâl esä, ad let ıdmet ılması köb
mı? Ya medi n mäläri bizgä v cib midir, ziy dälik ilän celâletdä artur.
ba ılar a v cib bol anday, ya medi n mä- 9[10]
Vä ol celâletli bol an celâletli dägül
läri sizdän v cib mi bizgä? erdi bu arafda, ya nı art an celâletni sebe-
2
Ey , siz bizim n mämizsiz, kä albimiz- bindän.
dä yazılmı sız, hemeki damlar a ma r f 10[11]
Zır eger mens bol an celâletli
bolınub o unmı ekän; esä, b ı al an köb ziy dä celâletlidir.
4[3]
olay kä kârâ bolmı sız, kä Mesı ni 11[12]
Pes imdi, munı day ümıdimiz bar
n mäsisiz bizdän yumı lanmı ekän, mürek- ekän, köb açu söylämek ıstim l ılavız,
keb birlä yazılmı dägül ekän, lâkin ayy 12[13]
vä Musa kibi dägül, kä yüzinä perdä
llahnı R ı ilän ta afi älärindä dägül, oydı, olay kä benı sr yıl mens bol an-
belkä albni cism nı afi älärindä. nı so ına köz dikâlmadılar.
4
Vä unı day inanma lı ımız bardır Me- 13[14]
Lâkin fehimläri k r boldı, zır kä bu
sı dän ud y a ında, kün ä degin ol perdä aldurılmamı alur
5
alay dägül, kä özimizdän bir nersä ı ti- Eski Ahidni o umasında, kä Mesı ilän
m d ılur a dırız, özimizdän ı tim d ıl- mens boldı.
anday, lâkin ı tim dımız ud ydandır. 14[15]
Zır bu kün ä degin Musanı yazu-
6
Kä da ı bizni Ya ı Ahidni biliyetli ları o umasında perdä anlarnı albini üs-
dimläri ılmı dır, arif dimläri dägül, tindä urılmı dura;
lâkin R nı dimläri, zır kä arif öldü- 15[16]
ama ud vend ä çün ruc etkändä
rür, ama R tiri edür. perdä alınmı bolur.
7
Vä eger ta larda yazılıb azıl an, ölüm 16[17]
Vä Rabb R dır; vä her ne cayda
ıdmet etmäsi celâlet ilän boldı esä, ol ud vendni R ı bar esä, ol cayda z dlı
adar kä benı sr yıl Musanı yüzinä köz bardır.
dikâlmadılar, anı yüzini celâleti üçün, kä 17[18]
Biz d hemämiz açu yüz ilän, y-
f nı bolaca erdi, – nä ä na ar etmi däy, ud vendni mecdinä
[8]
(pes imdi) R nı ıdmet ılması neçä na ar ılab, hemän ret ä tebdıl bolınmı ız
artu ra celâletli bolmaya? celâldän celâl ä, netäkim ud vendni
8[9]
Zır eger ıdmet ılmasını a sı R ı ilän.
Dörtinçi fa ıl
Pes, bu ıdmet bizdä bar ekän, ra met
[1]
lâkin ri yetsizlik ma fı nersälärin bra -
2
aldu ımız a körâ arımay yüriyäyi ; du , ılä birlen yürimäz ekän, vä ud ynı
283
., . , 1820
kelâmın telbıslik ä keltirmäz ekän, belkä 11[10]

Her d yım ud vend-i sanı atlin
r stlı nı bey n bolınması ilän yürüriz, bedendä çeküb yürüriz, kä sanı ay tı bi-
özimizni her ıns nnı albinä (483) ma b l zim bedenimizdä kârâ bolur,
edüb ud ynı u rında. 12[11]
zır kä biz tiri bolıb her kez ölüm ä
3
Vä eger bizim be retimiz ma fı bolındı teslım bolınavız sanı rı üçün, kä ay t-i
esä, yi bol anlar a ma fı bolındı, sa da ı bizim f nı cismimizdä kârâ bolur,
4
kä anlarda bu ceh nnı te risi ım nsız- 13[12]
pes imdi ölüm bizdä amel edür, vä
larnı fehimlärin k r ılmı dır, kä ud ynı ay t sizdä.
ebıhi bol an sa Mesı ni mecdli ncilini 14[13]
Bizdä hemän ım n r ı bar ekän,
n rı anlar a rav an ılmaya. yazılmı a körä kä: « m n kedürdüm, anı
5
Zır kä özimizni ı b r etmäziz, lâkin üçün söylädüm, biz da ı i anurız vä anı
Mesı -i sa ud vendni; vä biz sizni - üçün söyläviz», –
dimläriyiz sanı rı üçün, 15[14]
bilür ekän, kä a ret-i sanı tiriltkän
6
zır kä ud y, kä ulmetdän n r a yal- Kimsä hem bizni sanı vesıläsindän tiriltür
durma ferm n ıldı, hemän da ı bizim al- vä sizni ilän ır (484) oyar.
bimizdä rav an etdi, ud ynı celâleti ma - 16[15]
Zır kä her nersä sizni üçündir, kä
rifetni n rın bermek üçün sa Mesı ni art an ni met köb kimsälärdän ükür etmäsi
yüzindä. birlen ud mecdinä ziy dä bolur.
7
Ama bu azınämiz tofra lı letlärdädir, 17[16]
Bu sebebdän arımayız; lâkin eger
kä udretni fa ıleti ud ydan bolur, vä tı da ı damımız zav l etsä, yenä b ında ı
bizdän dägül. damımız kün be-kün ya alana.
8
Her arafda za met çeküb duravız, ama 18[17]
Bir ân a degin bol an ye il za metlä-
cef lanmayız; müte ayyir bolınıb duravız, rimiz yetdä bir ebedı celâl yükin bizgä i lür,
ama bı-ümıd dägüliz; 19[18]
zır kä köringän nersälär ä ba mayıb
9
ta ub bolmı larız, ama terk bolın- duravız, belkä körinmägän nersälär ä; zır
mı lar dägüliz; 10yı ılmı larız, ama helâk kä köringän nersälär va ıtlıdır, ama körin-
bolmı lar dägüliz. mägän nersälär ebedıdir.
Be inçi fa ıl
[1]
mdi biz bilüriz, kä eger tofra lı ç dır- 6
Pes her kez ı tim d ılab bilüriz, kä be-
nämiz bozılsa, ud ydan bin mız bardır, dendä ır boldu ımızda ud venddän
(ya nı) bir nä el ilän ılmamı vä ebedıdir ıra ız, –
sm nda. 7
zır kä ım n ilän yüräviz, körmek birlä
2
Zır munda ah ılavız, sm ndan bol an dägül, –
nämizdän kiyinmek bek rz lur ekän; 8
vä ı tim d ılavız hem bek r yız be-
3
vä eger kiyinmi esäk, yalan aç tabıl- dendän ıra bolur a vä ud vend a ında
mayız. bolma a.
4
Vä biz, bu ç dırda ekän, yüklenib, ah ı- 9
Bu sebebdän cahd ılavız, keräk ır
lavız, anı üçün dägül, kä kiyinmämek bo- esäk, keräk ıra esäk, kä a a ma b l bolavız;
lavız, ama üst kiyinmek rz lanıb duravız, (485) 10zır hemekimiz Mesı ni ma ke-
kä f nı, ay tdan müsta ra bolur. mäsini aldında h ır körinsäk keräk, kä her
[5]
Vä bizni ol nersä ä (tam m) etkän l- kimsä bedendä ıldıkı nersälär ä körä alur,
lahdır, kä bizgä da ı R nı em netin ber- keräk nık bolsun, keräk yaman bolsun.
mi dir. 11
Pes, Rabbni or ulı ın bilüb, al a
284
, . , 1666
da av t ılavız, 12vä ud y a bey n bolın- sim ä körä bilmi esäk, yenä Anı da ı mun-
du ; vä da ı ümıd tutamın, kä sizni albi- dan so ra bilmäziz.
izdä bey n bolındu . 19[17]
Anı üçün kä eger bir kimsä Me-
13[12]
mdi biz özimizni yenä ma tamazız sı dä esä, ol bir ya ı ma lû dır; eski ner-
sizgä, lâkin sizgä bizim a ımızda fa ir- sälär keçmi lär, vä el l hemä nersälär ya ı
lenmek fur atın beräviz, kä cev b sizdä - bolmı lardır.
ır bolur yüz birlä fa irlenmi lär ä, vä kö il 20[18]
Vä hemeki nersälär ud dandır, kä
ilän dägül. bizni özi ilän yara tırdı sa Mesı ni vesılä-
14[13]
Zır kä eger biz bı-h esäk, llah sindän vä bizgä ul ıdmetin bermi dir,
arı ındadır; vä eger h y r esäk, sizni 21[19]
bu vecih birlä, kä llah, Mesı dä
üçündir. ekän, özi birlä ceh n ehli yara tırıb, ar ula-
15[14]
Zır kä mu abbet-i Mesı bizgä ar - rına a ların es b ılmamı dır, vä kelâm-i
ret edür; 16anı üçün bu ısım üzrä üküm ı- mü lâ at bizgä mu arrer etdi.
lurız, kä eger bir Kimsä hemä dam üçün ve- 22[20]
Pes biz (486) Mesı üçün elçiläriz,
f t etdi esä, elbetdä, hemä dam ölgänlär erdi. llah bizim birlä da av t ıldıkıday; Mesı
17[15]
Vä hemä dam üçün öldi, kä tiri üçün sizdän ıstid ılurız: ud birlä ya-
bol anlar andan so ra özlärinä tirilik sür- ra ı .
mäyälär, belkä anlarnı üçün vef t etkän vä 23[21]
Zır kä gün h bilmägän Kimsäni
yenä op an Kimsä ä. (ya nı sanı) bizim üçün [gün h urbanı
18[16]
Pes biz bir kimsäni mundan so ra eylädi 1825] – A a gün h es bladı, kä biz
cisim ä k r bilmäziz; vä da ı Mesı ni ci- Te rini ad leti bolavız Anda.
Altınçı fa ıl
[1]
Pes biz da ı sizni birlä hem ıdmet- birlä vä nık n mlı birlä; ıläb zlarday
kârlar ekän sizdän ıstid ılurız, kä tevfı -i ekän, vä muha a larız.
ud ynı b ıllı birlä almayasız. 7[9]
bilmägänlärdäy ekän, vä me h rız;
2
Zır ol deyär kä: «Bir ma b l zam nda celdän girift r bol anlarday ekän, vä ba ,
seni e itdim vä nec t künindä mu venet et- tiri duravız; a blanmı larday ekän, vä öl-
dim». Ba , lâ ma b l zam ndır, vä el l mämi läriz;
nec t künidir. 8[10]
am yegänlärdäy ekän, ama d yım
3
Bir nersädä bı- u rlı etmäyib duravız, va ıtçilik ıl anlarız; fa rlarday ekän,
kä ıdmet ayıb a kelmäyä, ama besy r kimsälärni bay ıl anlarız; bı-
4
lâkin hemä nersädä özimizni, Te ri- nersä bol anlarday ekän, vä (487) hemä
ni dimläridäy, ta dı ılur ekän besy r nersä ä m lik bol anlarız.
abırda, za metlärdä, cetlärdä, mu ıbet- 9[11]
A zımız, ey rin slılar, sizgä açıl-
lärdä, mı dır, alblärimiz ke bolınmı dır.
[5]
urumlarda, zind nlarda, v larda, 10[12]
Bizdä tarlı çekmäzsiz; belkä sizni
me a atlarda, uyanı lı larda, açlı larda, b nı ızda tarlı çekäsiz.
5[6]
p kızälik birlä, ma rifet ilän, ilim 11[13]
Vä hemän olda ıv lı üçün, o -
[hllm] birlen, mihrib nlı birlä, R -i l- lanlar a söylägändäy söyläymin, siz da ı
udüs bilän, riy sız mu abbet ilän, kö illi bolınu ız.
[7]
r stı kelâmı birlä, udret-i ud y ilä, 12[14]
ayrı moyunçada bı-ım nlar ilän
ul ad at birlä r st eldä vä sol eldä, çiftlenmi bolma ız, zır ad atnı [ ad -
6[8]
izzet birlä, bı- izzet birlä, bed n mlı
285
., . , 1820
larnı ] n r stı birlä ne mü reketi bardır? s kin bolayın, vä anlarnı Te risi bolayım,
Vä n rnı ara lı da ne orta lı ı bardır? vä anlar Ma a al bolurlar.
13[15]
Vä Mesı Belı l ilän ne mün sebet 15[17]
Bu sebebdän anlardan ayrılu , vä
bardır? Ya m ’minni ım nsız birlä ne mü- n p k nersä ä tiymä iz, vä Men sizni ab l
reketi bardır? ılayın.
14[16]
Vä Te rini c mi i butlar birlen ne 16[18]
Vä sizgä Ata bolayın, vä siz Ma a
ıttif ı bardır? Zır siz ayy llahnı c - o ıllar vä ızlar bolursız, – deyär Her ey ä
mi siz, netäkim ud dedi kä: « çlärindä dır llah».
Yedinçi fa ıl
[1]
Pes, ey ma b blar, çün bu va dälärimiz üçün, kä tövbä ä u alı boldu ız, zır kä
bar ekän, özümizni her cism nı vä r nı ud arafınça u alı boldu ız, kä hıç ner-
murd rlı dan t zälayalı , p kızägı bitürib sädä bizdän arar çekmäyäsiz.
ud avfında. 10
Zır kä ud arafınça u alı bolma a,
2
Bizni ab l eylä iz. Hıç bir kimsä ä tövbä i lür nec t a degin, kä andan hıç pe-
arar ılmadu , bir kimsä ä ulum etmä- ım n bolma yo dır, ama düny u ası
dük, bir kimsäni aldamadu . ölüm i lür.
3
Sizgä ar u üküm ılma üçün söy- 11
Zır bu hemän u a, kä ud arafınça
lämäm; zır kä ilgäri dedim, kä siz bizim u alı bolındu ız, sizdä ne adar cahd i lä-
albimizdäsiz, birgäçä ölmek üçün vä tiri di, ne ı ti r, ne ı ım, ne avf, ne at r-
bolma üçün. z , ne ayret, ne ınti m! Cemı nersädä
4
Besy r küst lı ım bardır sizdän ötri, özü izni bı- ayıb körsätdü iz bu i dä.
fa ir ılma lı ım köbdir; (488) tesellıdän 12
Anı üçün, eger d sizgä ( a ) yaz-
toluyım, hemeki mu ıbetlärimizdä bek d- dım esä, ol, lım üçün ya ma l m üçün
lıyım. yazdukım dägül, belkä bu sebebdän, kä siz-
5
Zır kä Maked nıyä ä çün kelgänim- ni üçün ud u rında cahdımız sizgä -
dä cismimiz hıç r at tabmadı, lâkin her kârâ bolur.
arafdan za metli boldu : tı da v lar, 13
Pes (489) imdi biz ta ziyetli boldu
içerüdä avflar bar erdilär. sizni ta ziyeti izdä, vä köb ziy dä birlä
6
Ama alça lı a tü känlärni tesellı etkän va ıtçilik ıldu Tı usnı va ıtçili-
ud y bizni ta ziyetli etdi Tı usnı keli i kindän, zır kä anı c nı hemä izdän d-
birlä, lanmı erdi.
7
vä anı keli i birlä yal ız dägül, belkä 14
Zır kä eger bir nersä üçün a a sizni
da ı ol ta ziyet üçün, kä sizdän ötri ta zi- a ı ızda fa ir ıldım esä, acillenmäyim,
yetli bolındı, va tı kä bek istädüki izni, vä ama netäkim hemä nersä r stı ilän sizgä
z rlı ı ıznı, vä menüm üçün bol an ay- söylädük, Tı usnı aldında fa irlendükimiz
reti izni bizgä ma lûm ıldı, olay kä men da ı olay r st boldı;
ziy dä va ıtçilik etdim. 15
vä anı rı sizgä köb ziy dä mihri-
8
Zır kä, egerçä sizni bir a birlä ay ulı b nıdir hemä izni ı atın y d ıldu ında,
ıldım esä, pe ım n dägülim, egerçä pe ım n neçä avf ilän vä altırma birlä anı ab l
erdim; zır kä men körämin, kä ol a , eger- eylädü iz.
çä bir s at müddet, sizni ay ulı etdi. 16
Pes imdi va ıtçilik ılamın, kä
9
Vä lâ va ıtçilik ılayın, ama am- menüm sizdän ötri ı tim dım bardır her
gın boldu ı ız üçün dägül, belkä munı nersädä.
286
, . , 1666
Sekizinçi fa ıl
[1]
Pes, ey arında lar, Te rini Maked - 13
Zır men hlamam, kä ayrılar a
nıyä kilısiy larına berilgän ni metin sizgä ye illik bolur, vä sizgä mü kül, 14lâkin h-
ma lûm ılavız, laymın, kä beraberlik ilän bolur.
2
zır kä besy r mu ıbet tecrübäsindä an- [14]
Kä ândaki zam nda sizni ziy däli-
larnı sür rını artu lı ı; vä terän fa rlı ı i iz anlarnı cetliki üçün bolur, kä an-
anlarnı a ım sa vetinä artdı. larnı ziy däli i da ı sizni cetliki iz
3
Zır anlarnı güv hıyim, kä bilıyetin- üçün bolur, kä beraberlik bolur,
çä belli biliyetindän ziy dä ıldılar, özlä- 15
netäkim yazılmı dır kä «Besy r cem
rini ı tiy rından, etkänni artu lı ı yo erdi; vä kem cem et-
4
bizdän köb ıstid ılur ekän, kä ni met- känni ceti yo erdi».
ni vä uddıslär ä bolaca ıdmetini orta - 16
Vä ükür ud a, kä ol hemän cahdnı
lı ın alavız; Tı usnı albinä sizni üçün bermi dir.
5
vä ann ıldu ımızday dägül, lâkin ev- 17
Zır kä ıstid nı ab l etdi vä ziy dä
velâ özlärni Rabb ä berdilär, vä (da ı) birgä cahdlı bolıb öz ı tiy rından sizgä ketmi dir.
Te rini ır deti ilän, 18
Vä anı birlä ol arında nı birgä
6
ol adar kä Tı usdan ıstid ıldu , kä göndürdük, kä med i ncildädir hemeki
hem evvel ba ladu ıday bu ni metni sizni kilısiy larda,
ara ızda tam m ıla erdi. 19
vä bulay tek dägül, (491) belkä kilısiy -
7
Pes imdi, netäkim siz her nersädä v f- lardan ı tiy r bolındı, kä bizim birlä birgä
retlisiz: ım nda, vä kelâmda, vä d nı da, vä sefer ä ketä bu ni met birlä, kä bizdän ıs-
(490) cahdda, vä sizni bizgä mu abbeti- met bolına ol hemän Rabbni ta ıminä vä
izdä, körü , kä da ı bu ni metdä v fretli sizni rı ıznı körinmäsinä,
bolasız. 20
mundan açur ekän, kä bir kimsä biz-
8
Emir ä körä söylämäm, lâkin ayrılarnı ni ayıblamasun bu vefret üçün, kä bizdän
cahd ılmasından vä sizni mu abbeti izni ısmet bolınmı dır,
ı lâ ın tecrübä etmek üçün. [21]
mün sib nersälär ted rik ılur ekän
9
Zır ud vendimiz sa Mesı ni kere- Rabbni u rında yal ız dägül, ama da ı
min bilürsiz, kä, devletmänd ekän, sizni al nı u rında.
rı ız üçün fa r boldı, kä siz Anı fa rlı- 21[22]
Vä ol arında ımıznı anlarnı birlä
ı ilän devletmänd bolasız. birgä göndürdük, kä anı köb mertebä besy r
10
Vä munda bir ıy s ar ılamın, zır nersälärdä tecrübä etdük, kä cahdlıdır, ama
kä bu sizgä mün sibdir, kä tek ılmaga dä- lâ köb artu cahdlı sizdäki besy r tevek-
gül, belkä hem bir yıldan ır bolma ke- külim üzrä.
räk erdi. 22[23]
Eger Tı us üçün s ’ l etsälär, menüm
11
mdi ekn n bu fi ilni tam m eylä , zır refı imdir vä sizni üçün hemyardımçımdır;
kä ilgäri kö il istämäsi neçük esä, hemän ol ya eger arında larımız üçün s ’ l ılsalar,
ısım üzrä bir bitirmeklik bolsun sizni em- anlar kilısiy larnı elçiläridir vä Mesı ni
v lı ızdan. celâleti.
12
Zır eger bir kimsädä evvel hla- 23[24]
Pes dostlı ı ıznı delılin vä bizim
gan kö il bar esä, anda bar bol an a körä sizni a ı ızda fa rimizni delılin an-
ab l bolınur, vä anda bolma an a körä lar a kilısiy larnı u rında körsätü iz.
dägül.
287
., . , 1820
To uzınçı fa ıl
[1]
Zır men uddıslär ä ıdmet ılma - 8
Vä hem ud y sizgä hemä ni metni
dan ötri sizgä yazma ar ret yo dır, ziy dä ılur a dırdır, kä, her nersädä her
2
zır kä sizni istägän kö illäri izni kez sizni tam m an atı ız bar ekän, her
bildim, kä munı üçün sizni a ı ızda nık ameldä ziy dä bolasız,
Maked nıyälilär ä fa ir ılamın, kä yä 9
yazılmı a körä kä: «Çaçdı vä fa rlar a
keçkän yıldan berü ırdır; vä sizni ay- berdi; anı ad leti me güçä b ıdir».
reti iz besy r kimsälärni andırmı dır. 10
Vä ekinçi ä tu ım yeti tirgän kimsä,
3
Ama arında larnı göndürdim, kä bizim hem sizgä a m üçün n n yeti tirsün hem,
sizdän ötri fa rimiz bu arafda bo yer ä bol- sizni tu ımı ıznı köblädib, d rıstlı ı ıznı
masun, belkä, dedükimdäy, kä ır bolasız, ılın vefretli etsün,
4
meb d kä Maked nıyälilär bir vecih 11
her nersädä bay bolıb cemı sa vetli -
üzrä (492) menüm birlä kelüb sizni n - ır dä, kä bizdän Te ri ä ükür etdürür.
tabalar, kä rlanmayavız, – «siz» demäzsäk, 12
Zır kä bu ıdmetni ılması uddıs-
– lâkin biz bu a ım fa ir etmekdä. lärni cetlärinä tek meded yeti tirmäz,
5
Pes arında lardan ıstid ılma lâ- lâkin da ı v fir bolur besy r ükür ılmalar
zım kördim, kä ilgäri sizgä barub sizni ilän ud y a;
bereketi izni ted rik ılurlar, kä evvel an- 13
anı üçün kä anlar bu ıdmetni tecrü-
dan aberd r boldu ız, kä ır bolsun, t bäsi ilän ud ynı ta ım ılurlar sizni Me-
kä eger ta ı bereketdäy bolur, vä ba ıl- sı ni ncilinä kârâ ıldu ı ız ı at üçün
lı danday dägül. vä da ı sizni ısmeti izni sa vetli i iz
6
Belkä munı deyämin, kä az tu ım ekkän üçün anlar a vä hemä ä,
kimsä ol da ı kem biçür; vä bereketli üzrä 14
vä anlar sizni üçün (493) du sı birlä,
ekin ekkän bereketli üzrä da ı biçür. kä sizni rz lurlar, Te rini sizdä yet tev-
7
Her kim öz albindä a d ıldu ına körä fı i üçün.
(bersün), u adan dägül ya ar retdän dä- 15
Vä ükür ud a anı söylenmäcek
gül, zır kä ud sa vetli beriçi ä dostdır. ni metliki üçün!
Onınçı fa ıl
[1]
Vä men, Pavl , kä ara ızda yüz ä tinä ar u bülend bolınmı dır, vä Mesı ni
körä a ırim, ama, yet ekän, sizni üçün ı atına her a ıl esır ılur ekän,
ayretliyim, Mesı ni yava lı ı vä alımliki 6
vä her atsızlı a ınti m alma a -
üçün sizgä na ı at berämin. ır bolıb duravız sizni ı atı ız tam m
2
Ama niy z ılamın, kä, çün a ı ızda boldu da.
ır ekän, küst lı bolmayım, (ya nı) ol 7
Ey , tı araf aça üküm ılur mısız?
küst lı birlä, kä anı birlen ba ılarnı 8
Eger bir kimsä özinä ı ti d etsä, kä ol Me-
a ına küst lı etmägä ann ılamın, kä sı ni kidir, munı yenä özindän fikir ılsun,
bizni cisim üzrä yüri änlärdäy körälär. kä ol neçä Mesı ni ki esä, hem biz olay
3
Zır kä cisimdä yürür esäk, cisim ä kö- Mesı ni kiyiz.
rä cid l ılmazız. 9[8]
Zır eger bir ça ziy dä fa ir etsäm
4
Zır bizim cid limizni silâ ları cism nı bizim udretimizdän, kä ud vend im ret
dägüldir, lâkin ud y birlä uvvetlidir a - üçün bizgä bermi dir, vä sizni helâki iz
netlär yı ma a, 5 ay llar a a ı tü ürür ekän üçün dägül, acillenmäz erdim.
[5]
vä her bülend nersä, kä ud ma rife-
288
, . , 1666
10[9]
( olay deyämin), kä sizni a lar bir- 15[14]
Zır sizgä yeti mämi lärdäy özimiz-
lä (494) or ıtmı day körinmäyim. ni uzatmazız, zır kä hem sizgä yeti dük
11[10]
Zır kä a ları deyärlär kä: «A ırdır Mesı ni ncili birlä.
vä z rdır, ama bedenı u rı a ıfdir, vä 16[15]
Vä ölçisiz nersälär üçün fa ir etmä-
söylämäsi a ırdir», – ziz ayrılarnı amellärindä, lâkin ümıd tu-
12[11]
munı day ki i munı ıy s etsün, kä tavız, kä sizni ım nı ız ziy dä boldu da
yet ekän neni kibi esäk kelâmda a lar biz sizni sebebi izdän ke bolurız bizim
birlä, unı day da ı fi ildä bolurız ır bol- n nımız a körä,
anımızda. 17[16]
ya nı sizdän arı bol an vil yetlärdä
13[12]
Zır kä özimizni add ılab o atma- ncilni ı b r etmek üçün, vä bir ayrı kim-
ga ces retli dägüliz ba ılar ilän, kä özlärin säni ır amellärindä fa ir ılma üçün
ta sın edüb yürürlär, – ama anlar özläri dägül.
içindä özlärin ölçür ekän vä özlärin özlärinä 18[17]
Ama fa ir ıl an kimsä ud venddä
o adur ekän a lamazlar. fa ir ılsun.
14[13]
Belkä biz ölçimizdän ziy dä nersälär 19[18]
Zır özini ta sın etkän ma b l bolın-
üçün fa ir etmäziz, lâkin ud bizgä ta sım maz, belkä ud vend ta sın ıldıkı kimsä.
ıldıkı n nnı ölçisi üzrä, ya nı biz sizgä
yeti ecek ölçi ekän.
On birinçi fa ıl
[1]
ud bersün, kä ma lı ıma biraz a- 8
ayrı kilısiy lar a elt etdim, anlar-
bır ılasız! Hem, belli, abır ılu ız. dan vecıbet alur ekän, sizni ıdmeti iz
2
Zır kä sizni üçün ayretliyim Te ri üçün; 9vä çün sizni a ı ızda ır bolıb
ayreti ilän; zır sizni bir er ä ni nlı etdim, cetli bolmı ekän, bir kimsäni arcında
t kä (495) bir p kızä ız bol anday sizni durmadım,
ar ılayın, ya nı Mesı ä. 10[9]
zır kä Maked nıyädän kelgän arın-
3
Ama or ıb [ r ıt] duramın, kä netä- da lar menüm cetimni tam m bitirdilär;
kim yılan av nı anı ıläsi birlen azdurdı, vä hemä nersädä özimni sizgä a ır ılmayıb
ol ısım üzrä sizni kö illäri iz Mesı däki sa ladım hem özimni olay sa layın.
s dälikdän açıb fes dlı bolurlar. 11[10]
Mesı ni r stlı ı üçün, kä mendä
4
Zır eger eri ib kelgän kimsä bir ay- bardır, bir kimsä meni bu fa ir ılma dan
rı say’ı ı b r ılursa, kä biz anı ı b r ıl- to tatmaya yä vil yetlärindä.
madu , ya bir ayrı r alur esä iz, kä anı 12[11]
Ne üçün? Sizgä dost bolmadu ım
almadu ız, ya bir ayrı incil alur esä iz, kä üçün mi? ud bilür! 13Ama ılab durdu ım-
anı almadu ız, – abır ıla erdü iz. nı da ı ılayın,
5
zır men ıy s ılamın, kä e ulu ha- [12]
kä fur at kesäyin fur at istägänlärdän,
v rılärdän kemrâ dägülim: t kä fa ir ıldu ları nersälärdä hem bizim-
6
ama sözdä c hil esäm, bilmeklikdä alay däy bolınalar.
dägülim, belkä sizgä tam m kârâ boldu 14[13]
Zır kä munı daylar yalan (496) ha-
cemı nersälärdä. v rılärdir, ıläb zlı i läyicilär, kä Mesı ni
7
Ey , gün h ıldım mı özimni alça ıl- hav rılärni retinä kirälär.
du ım üçün, t siz bülend bolınasız anı 15[14]
Vä aceb dägül, zır kä ey n özi
üçün, kä Te rini ncilin sizgä müft ı b r n r feri täsini retinä kirilmi dir,
etdim? 16[15]
pes köb nersä dägüldir, eger anı -
289
., . , 1820
dimläri da ı tebdıl retli bolsalar ad letni 25[24]

Yah dılärdän be mertebä ır arb
dimläridäy, kä anlarnı ırı m linä kö- aldım bir bolmazsa;
rä bolur. 26[25]
üç mertebä çubu lar birlä uruldım,
17[16]
Yenä deyämin, kä bir kimsä meni - bir kerä ta lar (497) birlä uruldım, üç kerä
ma sanmasun; ama eger ayrı esä, ma - ke tı ar ın çekdim, bir keçä vä bir kün de-
day da ı tutsun, kä men da ı azra fa ir ı- izni teränlikindä erdim;
layın. 28[26]
yol sefrälärindä köb mertebä, dery lar
18[17]
Söylädükimni Rabb arafınça söylä- or ulı ında, ara çılar or ulı ında, öz
mäm, lâkin ma lı birlä söylämi däy bu hem avmımdan or ulı da boldım, ab -
fa ir etmekdä. yıldan or ulı da boldım, ehir içindä or-
19[18]
Zır besy r kimsälär cisim asbına ulı da boldım, a r içindä or ulı da bol-
fa ir ıldu ların körüb, men da ı fa ir ı- dım, de iz içindä or ulı da boldım, yalan
layın. arında lar içindä or ulı da boldım;
20[19]
Zır kä siz ma lar a rı birlä a- 28[27]
arıma lı da vä me a atda, vä uya-
bır ılasız, özi iz a ıllılar ekän: nı lı da köb kerä, açlı da vä suvsızlı da,
21[20]
zır abır ılasız, eger bir kimsä sizni r zälärdä köb mertebä, vä sovu da, lib s-
esırlik ä ketürsä, eger bir kimsä sizni söksä, sızlı da.
eger bir kimsä sizdän alsa, ya eger bir kimsä 29[28]
Tı daki nersälärdän ayrı, kä üstimä
özini bülend etsä, ya eger bir kimsä sizni her kün tü älär, ya nı hemeki kilısiy larnı
yüzi izdä ursa. ta ayyüdi.
22[21]
a ret üzrä söyläymin, g y kä 30[29]
Ey , kim a ıfdir, men da ı a ıf dä-
a ıf erdük. Ama bir kimsä nedä ces retli gül ekän? Kimni açuvı bardır, vä men yan-
esä, ma lı birlä söyläymin, men da ı ce- mam?
s retliyim. 31[30]
Eger fa ir etmek v cib esä, a ıflikim
23[22]
Anlar br nılär midir? Hem men nersälärindän fa ir ılayın.
olayım. Anlar sr yıllilär midir? Hem men 32[31]
Rabbimiz sa Mesı ni Te risi vä
olayım. Anlar br hımni nesli midir? Hem Atası, kä me güçä müb rekdir, bilür, kä do-
men olayım. r söylämäymin.
24[23]
Anlar Mesı ni dimläri midir? 33[32]
Vä Dima da rı s hnı vezıri
Hem men olayım. ma day söyläymin, Dima lılarnı ehrin asker ilän ıfı etdi,
men ziy däyim: me a atlarda artu , zarb- meni tutma istür ekän; 34vä bir ter zädän
larda addan ziy dä, zind nlarda köb artu , bir zenbıl içindä dıv rdan a a a sar ıldım
ölümlärdä köb mertebä. vä olay anı ellärindän utıldım.
On ikinçi fa ıl
[1]
Fa ir ılma d ma a mün sib kel- dendä mi, ya bedendän tı arı mı, bilmäm,
mäz, (lâkin) ud vendni rü y larına vä llah bilür,
açmalarına keläyin. [4]
kä behe t ä apıldı 4vä söylenalmacak
2
Bir dam bildim Mesı dä, on dört yıl- sözlär e itdi, kä söylämäsi dam a c yiz dä-
dan evvel, keräk bedendä mi, keräk beden- güldir.
dän tı arı mı, bilmäm, ud y bilür, kä ol 5
Munı day ki idän fa ir ılayın, ama
kimsä üçinçi sm n a apılmı erdi. özimdän fa ir ılmam a ıflikimdän bol-
3
Vä munı day (498) damnı bildim, be- mazsa.
6
Zır eger fa ir ılma istäsäm, ma
290
, . , 1666
bolmayım, zır kä r stlı nı söyläymin; 7ama rım, vä hem sizgä a ır bolmam, zır kä siz-
munı terk ılayın, kä bir kimsä meni kördü- ni nersäläri izni alab ılmam, belkä sizni
kindän ya menüm a ımdan e itdükindän alab ılamın anı üçün, kä v lid n üçün a-
yu aru bilmäsün. zınä cem etmek o ıllar a tü mäz, lâkin v li-
8[7]
Vä ol sebebdän, kä ma a berilgän aç- d n a o ıllar üçün azınä cem etmek tü ür.
malarnı besy rlı ından, ma a, (ya nı) cis- 17[15]
Vä men bek r bolıb arc ılayın
mimdä, bir r berildi, (ya nı) ey nnı bir vä arc bolınayın sizni rı ıznı üçün,
feri täsi ekän, ma a tapançılar urma üçün, bolsun kä sizni artu süydükimçä da ı kem
kä addan ziy dä ref bolınmayım. seviläyim.
9[8]
Mundan ötri üç mertebä Rabbdän tiläk 18[16]
Bolsun kä sizgä sı let berdim, ama,
etdüm, kä mendän ayrıla erdi. ıläb z ekän, sizni ılä birlä tutdım.
10[9]
Vä ma a aytdı: «Menüm tevfı im 19[17]
Alay bolsa, sizgä göndürdükim kim-
seni üçün kâfıdir, zır kä Menüm va- sälärni birisi bar mı, kä andan sizni a-
ıtçilik ilän». 11Pes imdi va ıtçilik ilän ma kârlı a ıstim l ıldım?
andan ilgäri n -tuv nlı ımda fa ir ılayın, 20[18]
Tı usdan ıstid ıldım vä anı birlä
kä uvvet-i Mesı mendä b ı alur. birgä bir arında yeberdim: ey , Tı us sizni
12[10]
Pes a ıfliklärdä, vä sökmälärdä, vä ne ilän ama kârlı a ıstim l etdi? 21Biz
cetlärdä, vä derdlärdä, vä za metlärdä hemän r da vä hemän izlärdä yürümädük
r yım Mesı ni rı üçün, zır va tı, kä mi?
men n -tuv nım, ol zam nda tuv nım. 22[19]
Yenä sanur mısız, kä sizgä ı r
13[11]
ma boldım fa ir etmek ilän; zır ılavız? (Alay dägül). Te rini r yı aldında
siz ma a z r ıldu ız. Zır kä men sizdän Mesı dä söylüriz, ama her nersä ılurız, ey
ta sın bolınsam keräk erdi, zır e ulu ha- abıblär, sizni terbıyä iz üçün.
v rılärdän hıç kemrâ bolmadım, egerçä bir 23[20]
Zır avf çekämin, kä çün kelüb is-
nersä dägülim. tädükimdäy sizni tabmayım, vä siz istämä-
14[12]
a ı atda hav rılikni ni nları ce- düki izdäy sizgä tabılayın: meb d kä ni-
mı abır ilän, vä alâmetlär birlä, vä mu ci- z lar, hasedlär, a ablar, v lar, ıybet-
zälär birlen, vä uvvetlär bilän sizni içi iz- lär, tılda lar, büyüklenmälär, fitnälär bardır,
dä i ländilär. 24[21]
vä meb d kä çün kelgänimdä me-
15[13]
Zır ne nersädä ayrı kilısiy lardan nüm ud yım meni sizni a ı ızda alça
kemrâ (499) boldu ız, mundan ayrı, kä ıla, vä besy r kimsälärni asbına yı layın,
özim sizgä a ır bolmadım? Bu ulumnı ma- kä ilgäri gün h ıldılar vä i lädükläri bı-
a afuv eylä iz. i met üçün, vä zin üçün, vä ehvet üçün
16[14]
Ba , üçinçi kerä sizgä kelmägä ı- tövbä ılmadılar.
(500) On üçinçi fa ıl
[1]
Bu üçinçi mertebädir, kä sizni a- 4[3]
Zır kä mendä söylägän Mesı ni de-
ı ız a kelämin. 2 ki ya üç hidni a zında lâletin alab ılasız, kä sizdän ötri az tuv n
her söz mu arrer bolur. dägüldir, belkä dırdır.
3[2]
lgäri aytdım vä lâ yenä ı b r ıla- 5[4]
Zır egerçä a ıflikdä alıb ä ada -
mın, ikinçi mertebä a ı ızda ır bol an- lanmı dır, yenä udret-i ud y birlä tiri du-
day, ama, yıb ekän, lâ evveldä gün h rur; vä biz anda a ıfiz, ama Te rini ud-
ıl anlar a vä hemä ayrılar a yazamın, kä retindän Anı birlen tiri bolurız sizdän ötri.
eger yenä kelsäm, afa at ılmam. 26[5]
Özü izni tecrübä eylä iz, eger ım n-
291
., . , 1820
da durur esä iz, özü izni sına ız [sn v z]. sizgä yazamın, kä çün, ır ekän, serdlik
7
Bı- aber misiz, kä Mesı sizdädir? Eger ıstim l ılmayım ol udret birlä, kä Rabb
ma z l [ma s l] dägül esä iz. ma a terbıyä üçün bermi dir, vä (501) helâk
8[6]
Ama ümıd tutamın, kä biläsiz, kä biz üçün dägül.
ma z l [ma s l] dägüliz. 13[11]
E so ra, ey arında lar, sa bolu ız,
9[7]
ud dan ıstid ılamın, kä siz ya- kâmil bolıb, ta ziyetli bolu ız, bir a ıllı bo-
manlı ılmayasız, anı üçün dägül, kä biz lu ız, r mda duru ız, vä mu abbet vä se-
nık körinäviz, lâkin munı üçün, kä ayır lâmet Te risi sizni birlä birgä bolur.
tiläysiz, bolsun kä biz ma z l [ma s l] bol- 14[12]
Bir biri izni selâmla ız bir mu addes
anlarday bolavız. öpü birlä. 15Hemeki uddıslär sizni selâm-
10[8]
Zır kä biz tuv n dägüliz r stı ä ar- lurlar.
u bir nersä etmägä, lâkin r stı ä p yd r et- 16[13]
Tevfı -i a ret-i sa Mesı , vä mu-
mek üçün. abbet-i ud y, vä R -i l- udüsni re-
11[9]
Zır kä va ıtlıyız va tı, kä biz n - f atı hemä iz ilän bolsun. mın.
tuv nız, vä siz uvvetlisiz; hem munı da ı Maked nıyä-yi Fılıbosdan rin s eh-
rz lurız, kä kâmil bolasız. linä yazıl an ikinçi n mä Tı us vä L bir-
12[10]
Pes imdi, yet ekän, bu nersälärni lä göndürilmi ekän.
Pavl hav rıni al iyä’ ehlinä n mäsi

Evvelki fa ıl
[1]
Pavl hav rı, kä damlarnı vesıläsi 8[9]
lgäri dedükimizdäy hem lâ yenä
birlä dägül vä damdan dägül, lâkin sa Me- deyämin: eger bir kimsä aldu ı ızdan ayrı
sı dän vä anı emv tdan dur uz an ud y ncilni ı b r etsä, mel ûn bolsun!
Atadan, 9[10]
Zır el l damlarnı ya llahnı mı
2
hemä menüm birlen birgä bol an arın- ni ılamın? Ya damlarnı r ılma
da lar al iyä’ kilısiy larına deyälär: mı alab ılamın? 10Zır eger hen z al a
3
Sizgä tevfı vä selâmet bolsun ud bolma istäsäm, pes Mesı ni dimi
Atadan vä ud vendimiz sa Mesı dän, bolmaz erdim.
4
kä Özini bizim gün hımız üçün teslım 11
Ama sizgä ma lûm ılamın, ey arın-
etdi, t bizni bu yaramaz ceh ndan alâ ı- da lar, kä mendän ı b r ılınmı ncil
la, Te rini vä bizim Atamıznı ır detinä dam a körä dägül.
körä, 12
zır kä anı damdan almadım hem
[5]
kä A a mecid me güçä me güçä bol- damdan terbıyä almadım, lâkin sa Mesı -
sun. mın. ni açmasından.
5[6]
Ta accüb ılamın, kä sizni Mesı ni 13
Zır ilgäri Yah dı dınindä yüridükimni
tevfı inä da av t ıl andan ol adar tizläk e itdü iz, kä Te rini kilısiy larına ahır et-
birlä döndürildü iz bir ayrı incil ä, düm vä anlarnı vır n ıldım,
6[7]
kä ayrı dägüldir, ama ba ı sizni mu - 14
vä Yah dılikdä köb ya da larımdan ar-
arib ıl anlar vä Mesı ni ncilin mün arif tu faydalandım, öz cinsimdä atalarımnı
ılma istägänlär bardır. resimlärinä bek ziy dä ayretli ekän.
7[8]
Ama eger biz ya (502) sm ndan bir 15
Ama ud y r boldu ı va ıtda, kä
feri tä, biz sizgä be retlädü imizdän ayrı meni anamnı b nından ayırdı vä tevfı i
sizgä be ret etsä, mel ûn bolsun! ilän da av t ıldı,
292
, . , 1666
[16]
t O lı mendä kârâ ıla, kä Anı 19[20]
Ama sizgä yazıb durdu ım nersälär
ab yıl içindä ı b r ılayın, pes ol demdä üçün, ba , Te rini u rında yalan (503)
et ilän vä an birlä danı madım, söylämäm.
16[17]
hem Yer alım ä mendän evvel ha- [21]
Ba dehu Surıyä vä Kılikiyä vil yet-
v rılär bol anlar a çı madım, lâkin Arabi- lärinä keldim.
st n a barub yenä Dima a ruc etdüm. 20[22]
Vä Mesı däki kilısiy lar a yüzdän
17[18]
Pes üç yıldan so ra Yer alım ä yu- bilinmädim,
aru çı dım Pe rosnı ziy ret etmägä vä anı 21[23]
lâkin e itmi lär erdi, kä bizni ötkän
a ında on be kün tava f etdüm. va ıtda ahır etkän kimsä lâ vır n ıldu ı
18[19]
Ama ayrı hav rılärdän hıç bir kimsä ım nnı ı b r edür, –
körmädim, ud vendni arında ı Ya b 22[24]
vä llahnı menüm sebebimdän ta -
bolmazsa. ım eylädilär.
kinçi fa ıl
[1]
Vä andan on dört yıldan so ra yenä 8[9]
vä ma a berilgän fa ıletni a lur
Yer alım ä yu aru çı dım Barn b s ilän, ekän, Ya b, vä Kıf s, vä Yu anna, kä di-
Tı usnı da ı birgä alur ekän. reklärdäy körindilär, ma a vä Barn b s a
2
Vä bir va iy ilän çı dım vä ol ncilni orta lı r st elin berdilär, t biz ab yıl a
anlar a bey n etdüm, kä anı da ı ab yıl baravız, vä özlär sünnet ehlinä,
içindä va ılamın, ama ma fıçä ulu bol- 9[10]
munı (birdän) istür ekän, kä fa rlarnı
anlar a, kä bir vecih ilän bı-fayda yer ä y d tutavız, kä ol nersäni da ı ılmaga
sekirtmädim vä sekirtmäy erdim, degän. cahdlı erdim.
3
Ama hem Tı us, kä menüm ilän birgä 10[11]
Ama Pe ros n kıyä ä çün kel-
erdi, Y n nı ekän, sünnetlenmägä z rlan- gändä anı birlä yüzlä ib a a mu vemet
madı, etdim, zır kä ayıblanmalı erdi.
[4]
ya nı penh nçılı ilän içerü kirgän a- 11[12]
Zır ba ı Ya bdan kelmäzdän ev-
rında larnı sebebindän, kä ma fıçä içerü vel ayfalar birlä birgä a m a ur erdi, ama
keltirildilär Mesı -i sada bol an z dlı ı- anlar keldüklärindän so ra ayrıldı, sünnet
mıznı c s slı birlä körmek üçün, kä bizni ehlindän bol anlardan or ur ekän.
esırlik ä keltirälär erdi, 12[13]
Vä b ı Yah dılär da ı anı birlä
4[5]
ama anlar a da ı bir s at müddet ä mür yilädilär, olay kä Barn b s da ı anlar-
degin mu ı bolma birlä cay bermädük, kä nı mür yili i birlä apıldı.
ncilni a ı atı bizdä b ı alur. 13[14]
Ama kördükimdän so ra, kä ncilni
5[6]
Ama anlar, kä nersä bolmı körindilär r stlı ına körä d rüstlik ilän yürimädilär,
ekän, her kim esälär, ma a bir ki i dägüldir: Pe ros a hemekini u rında aytdım kä:
ud bir kimsäni yüzin ab l etmäz. Zır «Eger sen, Yah dı ekän, vä ayfalar a o -
n md rlar ma a yaramadılar. ab yürür esä , vä Yah dılärdäy dägül, ey ,
6[7]
Lâkin ar usında körür ekän, kä bı- ayfalar a ne üçün z r ılasın, kä Yah dılär-
sünnet ehlini ncili ma a i anılmı erdi, ä o ab yürälär?»
netäkim sünnet ehlini ncili Pe ros a, – 14[15]
Biz, kä abi at birlä Yah dıläriz vä
7[8]
zır Pe rosda uvvet birlä amel ıl an ab yıldan gün hkârlar dägüliz;
sünnet ehlini resûllikinä hemän (504) [16]
bilür ekän, kä bir dam eri atnı
kimsä da ı mendä udret birlen amel etdi m lindän r st bolmaz, eger sa Mesı ni
ab yıl içindä, – ım nı ilän bolmazsa, biz da ı, deyämin,
293
., . , 1820
sa Mesı ä ım n kedürdük, kä Mesı ni 17[19]

Zır kä men eri atdan eri at a mü-
ım n sebebindän dil ılınavız, vä eri at teveffayım, kä ud a tiri bolayın. 18Mesı
m lindän dägül; zır kä hıç bir cisim e- ilän ada lanmı ım,
ri at m lindän dil ılınmaz. [20]
ama tiriyim, ama da ı men dägül, lâ-
15[17]
Ama biz eger Mesı dä dil ılınma kin Mesı , kä mendä tiridir. Vä lâ cisimdä
alab ılab, özimiz da ı gün hkârlar bolıb sürdü im tirilikni bn-i ud y ım n sebe-
tabılsa , Mesı gün h dimi mi? (505) Hıç bindän tiri sürämin, kä ma a mu abbet ı-
bolmasun. lab özini menüm üçün teslım etdi.
16[18]
Zır eger men ar b ıldu ım nersä- 19[21]
Tevfı -i ud ynı b ıl ılmam; zır
lärni yenä im ret etsäm, özümni tec vüz kä eger ad let eri at ilän esä, pes Mesı
ıl uçı ılamın. bı-fayda yer ä vef t etdi.
Üçinçi fa ıl
[1]
Ey a ılsız al ıyälilär! kim sizgä c - 12[11]
Ama hirdir, kä eri at vesıläsindän
d lı ıl an, kä r stı ä ı at ılmayasız, 2kä hıç kimsä llahnı u rında dil ılınmaz,
közläri iz aldında sa Mesı ç a ada - zır kä (yazılmı dır kä): « ad , ım n ilän
lanmı ekän, ara ızda kârâ ı b r bolındı? tirilik sürür».
3[2]
Ey , munı tek sizdän bilinmek istäy- 13[12]
Vä eri at ım ndan dägüldir; belkä
min: R nı eri at amellärindän aldu ız mı eri atnı amel etkän dam andan tirilik
ya ım n e itmäsindän mi? sürür.
4[3]
Ey , bu adar bı- a ıl mısız, R da 14[13]
Mesı bizni eri atnı lâ netindän
ba lab, lâ cisimdä kâmil boldu ız mı? fed etdi, bizim cayımızda lâ net bolınmı
5[4]
Ol adar nersälärni b ıl yer ä çekdü- ekän, zır kä yazılmı dır kä: «A açda her
iz mi? Eger da ı b ıllı ilän bolsa! asılmı bol an kimsä mel ûn bolınmı dır», –
6[5]
Ol kimsä, kä sizgä R nı yeti tirib 15[14]
ol sebebdän kä br hımni bereketi
ara ızda mu cizälär ılab dur an eri at ab yıl a bolur sa Mesı ni vesıläsindän,
m lindän ılur mı ya ım n e itmäsindän kä biz R nı va däsin ım n ilän alavız.
mi? 16[15]
Ey arında lar! dam a körä söyläy-
7[6]
Netäkim br hım ud y a i andı, vä min: keräk ıns n ahdi bolsun, mu arrer
ad let üçün a a es blandı. boldu dan so ra hıç bir kimsä anı mens
8[7]
Pes bilü iz, kä ehl-i ım n br hım ılmaz hem a a o maz.
o ıllarıdır. 17[16]
Vä va dälär br hım ä vä anı nes-
9[8]
Vä (Mu addes) Yazu, ilgäridän bilüb, linä söylendilär. Aytmaz, kä nesillär ä, bes-
kä Te ri ayfalarnı ım n sebebindän (506) y r nesil ä bermi däy, lâkin bir ä, ya nı
dil ılaca erdi, br hım ä evvel ı b r «seni nesli ä», kä Mesı dir.
bolındı kä: « ab yıl sendä müb rek bolur 18[17]
Vä munı deyämin, kä ud ydan Me-
degän». sı dä evvel mu arrer bol an ahidni dört
10[9]
Pes ehl-i ım n m ’min br hım ilän yüz otuz yıldan so ra bol an eri at va däni
müb rek ılınmı lardır, b ıl etmägä mens ılalmaz.
11[10]
zır ne adar kimsälär eri at m - 19[18]
Zır eger mır s eri atdan esä, da ı
lindän esä, anlar lâ net astındadır. Zır kä va dädän dägüldir, ama ud anı va dä ilän
yazılmı dır kä: «Mel ûndır her kim, kä he- br hım ä berdi.
meki eri at kit bında yazılmı nersälärdä 20[19]
Alay bolsa, eri at ne üçün boldı?
b ı almaz anlarnı ılma üçün». 21
Tec vüz üçün o ıldı, t (507) ol nesil
294
, . , 1666
kelgänçä ä degin, kä a a va dä berildi, vä 26[24]

Pes eri at bizim st dımız erdi, biz-
feri tälär ilän mey nçını elindä mu arrer ni Mesı ä keltirmek üçün, kä ım n ilän
boldı. dil ılınavız;
22[20]
Vä mey nçı birdän dägüldir, ama 27[25]
ama ım n keldükdän so ra da ı s-
ud y birdir. t d astında dägüliz.
23[21]
Alay bolsa, eri at Te rini va dälä- 28[26]
Zır hemä iz Te rini o ıllarısız,
rinä ar u kelür mi? Hıç bolmasun! Zır kä ım n ilän Mesı -i sada;
eger ay t bermägä dır bol an eri at be- 29[27]
zır sizdän ne adar kimsä bar esä,
rilmi esä, elbetdä, ad let eri atdan bolur kä Mesı ä yuvındu ız, Mesı ni kiydü iz.
erdi; 30[28]
Yah dı yo dır, vä Y n nı yo dır;
24[22]
ama Mu addes Yazu hemäni gün h bendä yo dır, vä z d yo dır; erkek yo dır,
astında ma bıs etdi, kä sa Mesı ni ım - vä tun yo dır, zır kä hemä iz sa Me-
nından bol an va dä m ’minlär ä berilä. sı dä birsiz.
25[23]
Ama ım n kelmäzdän evvel eri at 31[29]
Vä eger Mesı ni ki esä iz, pes nesl-i
astında tutılmı erdük, ol hir bolaca bol- br hımsiz vä va dä asbına v rislärsiz.
an ım n a abis bolınmı ekän.
Dörtinçi fa ıl
[1]
Vä deyämin, kä v ris ne adar zam n- ılasız, kä anlardan yenä ya ıdan bendägı
aça ıfıl esä, anı birlä bendäni arasında ılmaga istäysiz?
hıç far yo dır, keräk hemäsini ud vendi 9[10]
Künlär, vä aylar, vä va ıtlar, vä yıllar
bolsun, kütüb durasız.
2
lâkin vekıllär vä n ırlarnı (508) astın- [11]
Ey , men sizdän avf çekämin, kä -
dadır, atasını va dä ıldu ı zam n aça. yed bo yer ä ara ızda i lädim.
3
olay biz da ı ıfıllar boldu ımızda 10[12]
Ey arında lar, sizdän ıstid ıla-
an ır-i düny astında bendägıdä erdük; mın: mendäy bolu ız, zır men d sizni -
4
ama çün zam n tam m kelgändä ud däyim. Ma a hıç arar ılmadu ız:
Öz O lın ırs l etdi, tundan bolıb, eri at 11[13]
vä d bilürsiz, kä cisimni uvvet-
astında bolmı ekän, sizli i ilän sizgä evvel ncilni ı b r etdim,
[5]
t eri at astında bol anlarnı satıb ala, 12[14]
hem cismimdäki uvvetsizli imni
kä o ıllı nı ma mın alavız. d eh net etmädü iz vä redd eylämädü iz,
5[6]
Vä ol sebebdän, kä o ıllarsız, ud y belkä ud nı bir feri täsi kibi meni ab l
Öz O lını R ın sizni albläri iz ä gön- etdü iz, sa Mesı kibi ab l ıldu ız.
dürdi: «Ya b ! Ey Ata!» – deb fery d ılur 13[15]
Pes imdi bereketi iz ne erdi! Zır
ekän. hidim, kä eger mümkin bolsa erdi, sizni
6[7]
Pes da ı bendä dägülsin, lâkin o ılsın; közläri izni çı arub (509) ma a berür erdü-
vä eger o ıl esä , hem v ris-i ud sın Me- iz.
sı ni vesıläsindän. 14[16]
mdi sizni du manı ız [du manı-
[8]
Ama ol va ıt, d ud ynı bilmäyib, ıznı] boldım mı, eger sizgä r stlı nı söy-
abi at ilän te rilär bolma anlar a bendägı läsäm?
ıldu ız. 15[17]
Sizgä ayretlilärdir, ama ayretli
8[9]
Ama lâ, ud ynı bilür ekän, ya, an- dägül: sizni tı a apama istürlär, kä anlar-
dan evvel, ud ydan bilinmi ekän, ey , a ayretli bolasız.
neçük yenä a ıf vä a ır un urlar a ruc 16[18]
Ama nık nersädä her kez ayretli bol-
295
., . , 1820
ma bdır, hem men a ı ızda boldu ımda ta ıdır, vä lâ mevc d bol an Yer alım ä
tek dägül. o ur, kä anı o ılları ilän bendägı sürür;
17[19]
Ey o lancı azlarım, kä sizdän ötri 24[26]
ama alıdäki Yer alım z ddır, kä
yenä do ma lı nı za metin tartamın Me- hemämizni anasıdır.
sı sizdä ekıllengänçä ä degin! 25[27]
Zır kä yazılmı dır kä: «Ey ılsız,
18[20]
lâ sizni ara ızda ır bolma vä kä do ma ansın, d ıl; ey o lan do ur-
v zımnı ala tırma istäymin, zır kä sizdän ma lı ını cef sın tartma an, fery d ıl; zı-
übhäliyim. r kä yal ız oyıl annı o ılları, eri bol an
19[21]
Ma a deyä iz, ey eri at astında bol- tundan bol an o ıllardan ziy dädir».
ma istägänlär: eri atnı istämäz misiz? 26[28]
Vä biz, ey arında lar, s kibi,
20[22]
Zır yazılmı dır kä: « br hımni iki va däni o ıllarıyız.
o lı bar erdi: biri kenızdän, vä biri z ddan». 27[29]
Ama ol va ıt cisim ä körä do an
21[23]
Ama kenızdän do an cisim asbına kimsä r asbına bol annı neçük ahır ıl-
do dı; ama z ddan do an o lı va dä üzrä dı esä, (510) hemän ol ısım üzrä da ı bu
do dı. va ıtda olaydır.
22[24]
Vä (da ı) munlarnı ayrı ma n sı 28[30]
Ama (Mu addes) Kit b ne deyär?
bardır. Zır kä munlar iki ahiddir: biri Sın «Kenızni vä o lın ı r c ıl, zır kä kenızni
ta ından, kä bendägı ä do urur, kä ol H - o lı z d tunnı o lı birlä v ris bolmaya».
cerdir, 29[31]
Pes, ey arında lar, biz kenızni
23[25]
zır bu H cer Arabist ndaki Sın o ılları dägüliz, lâkin z d tunnı kidir.
Be inçi fa ıl
[1]
Pes imdi, Mesı bizni z d ıldıkı 9
Azra am r tam m acınni am rlur.
z dlı da duru ız vä bendägı moyunçasın- [10]
Sizgä ı ti d ılamın Rabbdä, kä siz
dan yenä girift r bolma ız. ayrı fehimli bolmayasız; ama sizgä ır b
2
Ba , men, Pavl , sizgä deyämin, kä bergän kimsä öz cez sın tartur, her kim bol-
eger sünnetläsä iz, Mesı sizgä hıç fayda sa.
ılmaya. 10[11]
Vä men, ey arında lar, eger hen z
3
Zır kä yenä eh det berämin her sün- sünnetlemek va etsäm, ne üçün da ı za -
netlengän dam a, kä a a v cibdir bütün met çeküb duramın? Elbetdä, çnı açuv-
eri atnı bitürmägä. lanması sebebsiz boldı.
4
Mesı sizgä bı-fayda boldı, her kim esä- 11[12]
Bol ay erdi, kä sizni fitnäli ıl anlar
iz, kä eri atdan ad let ılındu ız, tevfı - da ı sizdän (511) kesilmi bolurlar!
dän tü dü iz, 12[13]
Ey arında lar, z dlı a da av t
5
zır biz r birlä ım ndaki ad letni bolındu ız; anca ol z dlı ı ıznı cisim ä
ümıdinä duravız. fur at ılmalı dägülsiz, lâkin bir biri iz ä
6
Zır kä Mesı -i sada sünnetlik bir nersä bendägı ılu mu abbet yolında.
fayda dägüldir, vä sünnetsizlik bir nersä fay- 13[14]
Zır tam m eri at bir sözdä kâmil
da dägüldir, lâkin ım n, kä mu abbet birlä boldı, ya nı munda, kä n nı özü däy se-
amel ılur. väsin.
7
Ey , b sekirtdü iz. Kim sizni man 14[15]
Ama eger bir biri izni ti läsä iz vä
eylädi, kä r stlı a ı at ılmayasız? yesä iz, pes körü , kä bir biri izdän helâk
8
Bu ı ti d sizni da av t ıl andan dä- bolmayasız.
güldir.
296
, . , 1666
15[16]
Pes munı deyämin, kä r üzrä yürü netäkim da ı evveldä (sizgä) aytdım, kä
vä cisim ehvetin bitirmäyäsiz, munı day nersälärni i lägänlär Te rini
16[17]
zır kä cisim r a ar u istür, vä r Memleketindä v rislär bolalmayalar.
cisim ä, vä her ikisi bir birinä mu lifdir, 20[22]
Ama r nı ılı: mu abbet, sür r,
olay kä istädüki iz nersälärni ılalmayasız. selâmet, alımlik, mihrib nçilik, ya ılı ,
18
Ama eger r üzrä yedilsä iz esä, eri- ım n,
at astında dägülsiz. [23]
yava lı , perhızkârlik. 21Munı daylar-
18[19]
Vä m l-i cisim hirdir, kä munlar- a ar u bir eri at yo dır.
dır: zin , oyna , bı- i met, fu , 22[24]
Vä anlar, kä Mesı ni kidir, cisimni
[20]
butperestlik, c d lı , asedlär, du - rz lar birlen vä ehvetlär birlä ada la-
manlı , niz lar, künülär, a ablar, v - mı lardır.
lar, fitnälär, r fı ıli lär, 23[25]
Eger r ilän tiri bolsa , r ilän da-
[21]
köralmazlı , atillär, mestliklär, v - ı yüriyäli .
lär vä munlar a o agan nersälär, 19kä anlar- 24[25]
Bekâr tekebbürlilär bolmalı , bir bi-
nı asbına ilgärirä sizgä aber berämin, rimizni dürdib, bir birimizni yek körür ekän.
[1]
Ey arında lar! eger da ı bir dam a- 11
Ey , körürsiz, ne adar uzun mekt b
da girift r bolınsa, ey , siz, kä r nılärsiz, yazdım sizgä öz elim birlä.
unı day ki ini yenä p yd r eylä yava lı 12
Ne adar kimsälär cisimdä nık r y birlä
nefsi ilän, özi izni kütür ekän, kä sen da ı bolma hlasalar, anlar sizni cebirlik birlä
ımti n bolınmayasın. sünnetlemägä cahd ılur tek anı üçün, kä
2
Bir biri izni yüklärin kötäri iz, vä Mesı ni alıbi üçün za met çekmäyälär,
olay Mesı ni eri atın kâmil eylä . 13
zır hem sünnetlengänlär da ı eri at
3
Eger bir ki i fikir ılsa, kä özi bir eydir, ıfı etmäzlär, lâkin sizni sünnetletmek is-
va tı kä hıç nersä dägüldir, ol ki i özini al- türlär, kä sizni (513) cismi izni arafınça
dayıb dura. fa ir ılurlar.
4
Ama her kim öz amelin sınasun, vä ol 14
Ama ma a fa irlenmek hıç bolmasun,
va ıt özindä fa ri bolur, vä ayrı kimsädä meger sa Mesı ni alıbindä, kä andan
dägül, düny ma a çlanmı dır, vä men olay da-
5
zır kä her ki i öz yükin kötärür. ı düny a.
6
Kelâmda terbıyet bolın an terbıyet ber- 15
Zır kä Mesı -i sada sünnetlik bir ner-
gän kimsäni hemeki ni metlärdä erık etsün. sä ä fayda dägüldir, vä sünnetsizlik bir ner-
7
Aldanma ız: ud mas ara a alınmaz. sä ä fayda dägüldir, lâkin ya ı ma lû .
Zır kä ıns n her ne eksä, hemän anı da ı 16
Vä her ne adar bu n n mün sibinä
piçür, yürisälär, r m vä ra met anlarnı üstindä
8
zır öz cisim yolında ekkän cisimdän çi- bolsun vä Te rini sr yıli üstindä.
riklik piçür; ama R yolında ekkän R dan 17
Ba dehu hıç kimsä ma a ır b bermä-
ay t-i ebedı piçür. sün, zır kä men a ret-i sanı tam aların
9
Vä nık amel ılma dan melûl bolmalı , bedenimdä kötärämin.
zır kä va ıtda piçüriz, eger yüräksiz 18
Ey arında lar, tevfı -i Rabbimiz sa
bolmazsa . Mesı sizni c nları ız birlä bolsun. mın.
10
Pes, bizdä fur at bar boldu ça hemeki ä R mıyädän al ıyä ehlinä yazılmı dır.
ıhs n ılalı , u ım n nd nına.
297
., . , 1820
Pavl hav rıni Efäsos ehlinä n mäsi

Evvelki fa ıl
[1]
Pavl , llahnı ı tiy rı ilän sa Me- 12[13]
kä Anda siz da ı ümıd tutdu ız a
sı ni hav rısi ekän, Efäsosda bol an ud- kelâmın, ya nı nec tı ıznı ncilin e itdü-
dıslär ä vä sa Mesı däki m ’minlär ä: ki izdän so ra, kä A a da ı i andu ı ızdan
[2]
Tevfı vä selâmet bolsun ud y Ata- so ra R -i l- udüsni va däsi birlä mö-
mızdan vä a ret-i sa Mesı dän. hürlenmi siz,
2[3]
Müb rekdir ud y vä Rabbimiz sa 13[14]
kä mır sımıznı em netidir satıb
Mesı ni Atası, kä bizni hemeki r nı be- alın annı fed berilmäsinä degin Anı ce-
reket birlä bereketlädi sem vı yerlärdä Me- lâletini ululı ına.
sı ni vesıläsindän, 14[15]
Munı üçün men da ı sizni a ret-i
3[4]
netäkim bizni ı tiy r etdi Mesı dä sada ım nı ıznı vä hemeki uddıslär ä
lem büny dından ilgäri, kä r y aldında mu abbeti izni e idäli
mu addes vä bı- ayıb bolavız mu abbetdä, [16]
sizni üçün ükür ılma dan fer at
4[5]
vä bizni sa Mesı dän Özi üçün o ıl ılmayıb duramın, du larımda sizni y d
ma mına ta dır etdi Öz nık ır deti üzrä, ılur ekän,
(514) 5[6]ya nı Öz tevfı ini celâletinä 15[17]
kä ud vendimiz sa Mesı ni
Anda bizni ma b l etdi ma b bda, Te risi, ya nı ıl-i celâli, sizgä ikmet vä
6[7]
kä Andan fed mız bardır Anı anın- açılma R ın berä Anı ma rifetindä,
dan, ya nı gün hlarnı afuv bolınması Anı 16[18]
fehmi izni közläri n rlanmı ekän,
tevfı ini devletli i üzrä, kä Anı da av tini ümıdi nedir ekän vä
7[8]
kä sebebindän cemı ikmet vä a ıl uddıslärdä mır snı a ım celâleti nedir
bizgä artdı, (515) ekän biläsiz,
8[9]
vä Anı ır detini sırrın bizgä bildürdi [19]
Anı z r udretini amelinä körä,
Öz nık ı tiy rınça, kä Özindä a d ılmı 17[20]
kä Mesı dä amel eylädi va tı, kä
erdi, Anı emv tdan dur uzıb öz r stında oltırtdı
9[10]
kä zam nlarnı tam m bolmasını sem vılärdä
tedbırindä hemeki nersälärni bir ba a cem [21]
cemı emirlikdän, vä udretdän, vä
ıla Mesı dä, hem sm ndakilärni, hem ze- uvvetdän, vä riy setdän, vä ısimlenmi
mındäkilärni Anda, ısimdän bek köb yu aru tek bu ceh nda dä-
10[11]
kä Mesı ilän, kä sebebindän da ı gül, lâkin da ı ol kelecekdä,
biz mır s aldu , öz ır detini a dı üzrä, 18[22]
vä aya larını astında hemä nersä
hemeki i lägänni niyetinä körä ta dır bo- tü ürdi, vä Anı hemä üstinä ba mu arrer
lınmı ekän, etdi Kilısiy a,
11[12]
kä celâletini ululı ına bolavız, ya nı [23]
kä Anı bedenidir, vä hemekidä her
biz, kä ilgäri ümıd tutdu Mesı dä, ey tolu ıl annı tolulı ı ekän.
kinçi fa ıl
[1]
Vä sizni tiriltmi dir, kä a lar vä gü- asbına, kä ol r dır, kä lâ atsızlı
n hlarda müteveffa erdü iz, o ılları içindä amel ıla,
[2]
kä anlarda bir va ıtda yüridü iz düny 2[3]
kä hemämiz da ı bir zam nda anlarnı
keçmäsinä körä vä hav udreti re’ısini içindä yüridü cisimni hlama lı ında,
298
, . , 1666
nefisni mur dların bitürür ekän, vä abi at- ahidlärindän arıblär ekän, vä, ümıdsiz bo-
dan da ı a ab o ılları erdük, ayrılar kibi. lıb, bı- ud erdü iz düny da.
3[4]
Ama ud , kä ra metdä devletlidir, 12[13]
Ama ekn n Mesı -i sada siz, kä bir
bizgä mu abbet ıldıkı besy r mu abbeti zam nda ıra erdü iz, ya ın bolmı sız Me-
birlä va tı, sı ni anı ilän.
[5]
kä a larda müteveffa erdük, biz- 13[14]
Zır kä ol bizim selâmetimizdir, kä
ni birgä tiri ılmı dır Mesı ilän, – 4zır ikidän bir ılab ayırma orta dıv rın bozdı,
tevfı dän alâ bolmı sız, – 14[15]
vä öz cismi ilän du manlı nı, ya nı
5[6]
vä (da ı) bizni birgä oparub sem vı ükümlärdä bol an eri atnı, mens etdi,
caylarda dur uzdı Mesı -i sa birlä, ikidän selâmet edür ekän,
6[7]
kä kelecek va ıtlarda Anı keremini 15[16]
vä da ı kä ikisin bir bedendä ud y
devletli in mihrib nı sebebindän bizgä - birlä yara tıra öz alıbi ilän, du manlı nı
kârâ ıla Mesı -i sada. unı birlen vır n ılur ekän.
7[8]
Zır kä tevfı dän nec t bolmı sız 16[17]
Vä kelüb selâmet ı b r etdi, (ya nı)
ım n sebebindän, vä özi izdän dägül, (zır ) sizgä, kä ıra lanmı erdü iz, hem da ı arıb
(516) Te rini ba ı ladu ıdır: bol anlar a,
8[9]
m ldän dägül, kä bir kimsä fa ir- 17[18]
zır Andan (ya nı sadan) ikimiz bir
lenmäsün. R ilän ya ın barmalıyız Ata a.
9[10]
Zır biz Anı i lämeklikiyiz, Mesı -i [19]
pes imdi siz mundan so ra yadlar
sada yaradılmı ız nık amellär ä, kä ud vä arıblär dägülsiz, belkä uddıslär ilän
ilgäri mu arrer etdi, kä anlarda yüriyäviz. hem ehirlilärsiz vä Te rini nd nısız,
10[11]
Pes y d ılu , kä siz bir va ıtda ce- 19[20]
vä hav rılärni vä pey amberlärni
sed arafınça ayfalar erdü iz, (ya nı) sün- büny dı üstindä bin bolınmı sız, sa Mesı
netlenmämi ısimli erdü iz cisimdä el birlä Özi buca ını ba ı ekän.
i länmi sünnet ehlindän, 20[21]
kä Anı bilä bütün im ret birgä (517)
11[12]
zır kä ol va ıtda Mesı siz erdü iz, düzilib Rabbdä bir mu addes c mi dä artur,
sr yıl ergârlı ından y dlar ekän, vä va dä 21[22]
kä Anda da ı siz bin bolındu ız
Te rini b d nı bolma üçün R ilän.
Üçinçi fa ıl
[1]
Bu sebebdän men, Pavl , kä Mesı ni 5[6]
kä ayfalar (benı sr yıl birlä) birgä
esıriyim siz ayfalar üçün. mır sda erıklär vä hemän bedendän bolur-
[2]
Eger bolsa, kä Te rini sizdän ötri lar, 6(vä da ı, kä) Anı va däsindän Mesı dä
ma a berilgän tevfı ini vekâletin e itmi birgä orta lar bolurlar ncilni sebebi ilän.
esä iz, 7
kä men Te rini tevfı ini ba ı lanma-
2[3]
kä neçä açılma ilän ma a sırrnı bil- sına körä dimi boldım, kä Anı uvvetini
dürdi, netäkim ilgäri az söz ilän yazdım, amel ılması üzrä ma a berildi.
3[4]
kä siz anı o uyıb durdu ı ızda me- 8
Vä ma a bu tevfı berilmi dir, kä ud-
nüm Mesı ni sırrında bilmeklikimni fe- dıslärni e kiçisindän kiçiyim, kä ab yıl
himlämä ä tuv nsız, içindä Mesı ni teftı bolınmaca devletin
4[5]
kä evvel va ıtlarda benı dam a bilin- ı b r ılayın,
mädi, lâ Anı mu addes hav rılärinä vä 9
kä ezeldän her nersä sa Mesı dän ya-
pey amberlärinä R ilän kârâ bolındu ı rad an ud yda ma fı bolınmı sırr nedir
kibi, ekän hemä ä kârâ ılayın,
299
., . , 1820
[10]
t kä ekn n Te rini besy r gûn gûn berä R ından uvvet ilän iç damda uv-
ikmeti bülend yerlärdäki emirliklär ä vä vetlenme üçün,
udretlär ä kilısiy dan bildürilmi bolur 14[17]
kä Mesı albläri izdä ım n sebe-
[11]
( ud nı ) (518) ta dıri üzrä, kä anı bindän mesken ıla, kä mu abbetdä tamur-
ezeldän ud vendimiz sa Mesı dä a d lanmı vä es slanmı bolasız,
etdi, 15[18]
kä hemeki uddıslär ilän ke lik, vä
10[12]
kä Andan (ya nı sadan) ces retimiz uzunlı , vä teränlik, vä büyüklik nedir ekän
vä ta rıbimiz bardır ı tim d ilän Anı ım - ıdr k ılasız
nından. [19]
vä kä Mesı ni bilmeklikdän art an
11[13]
Munı üçün ıstid ılayın, kä ek mu abbetin biläsiz, kä Te rini ululı ı ilän
ılmayasız menüm mu ıbetlärim üçün, kä tolu bolasız.
sizni üçün çekämin, kä (da ı) sizni izze- 16[20]
Pes cemı tiläk ıldu ımızdan vä
ti izdir. fikir etdükimizdän besy r ziy dä ılmaga
12[14]
Bu sebebdän tizlärimä tü ämin u- dır bol an a, bizdä amel ıl an uvvet ä
d vend-i sa Mesı ni Atasına, körä,
[15]
kä Andan sm ndaki vä zemındäki [21]
A a sa Mesı ilän mecid bolsun ki-
hemeki nd n ısimlenmi dir, lısiy da cemı va ıtlarda, me güdän me -
13[16]
kä öz celâletini devletinä körä sizgä güçä amin.
Dörtinçi fa ıl
[1]
mdi men, ud venddä esır ekän, siz- 8[10]
Vä Ol Kimsä, kä nüz l etdi, hemän
dän ıstid ılamın, kä ol da av t bolın- oldır, kä da ı cemı sm nlardan yu aru
du ı ız da av t üzerinä l yı yüriyäsiz, u d etdi, kä cümläni meml ılur.
2
hemeki kö il kiçili i, vä yava lı 9[11]
Vä Ol munlarnı d hav rılär berdi,
birlä, vä mütehammil ilän, mu abbetdä bir vä munlarnı pey amberlär, vä munlarnı n-
biri iz ä abır ılab, cilni ı b r ıl uçılar berdi, vä munlarnı o-
[3]
r nı birlikin selâmet bendindä sa la- b nlar vä mu allimlär berdi,
ma a cahd ılur ekän. 10[12]
uddıslärni kem l etmäsi üçün,
3[4]
Bir ten vä (519) bir r bardır, netä- (vä) ıdmetni ameli üçün, (vä) Mesı ni
kim da av ti izni bir ümıdindä da av t bo- bedenini im reti üçün,
lındu ız; [13]
t va tı, kä hemämiz ım nnı vä bn-i
4[5]
bir ud vend, bir ım n, bir usül et- ud ynı ma rifetini birlikindä bir kâmil
mäsi, Er ä, ya nı Mesı ni tolulu ını metini
[6]
bir ud y, kä hemäni Atasıdır, kä ölçisinä [keläviz];
(da ı) hemä üstindä, vä hemädä, vä sizni 11[14]
kä da ı ıfıllar bolmayasız yay a-
cümlä izni içindädir, lınıb, her ta lım yeli ilän keltirilmi ekän,
5[7]
ama her birimiz ä tevfı berilmi dir damlarnı o äb zlı ı vä ılä zeyrekliki
Mesı ni in yetini ölçisinä körä. ilän, kä anlarnı birlä azdurma a durub du-
6[8]
Anı üçün deyär kä: «Yu aru a u d ralar,
edüb, esırlik esır ıldı vä damlar a ba ı - 12[15]
belkä dostlı da r st söyläb hemeki
lar berdi». nersälärdä A a artalı , kä ba dır, ya nı Me-
7[9]
Vä ol nedir kä: « u d etdi», andan sı ä,
ayrı, kä da ı evvel nüz l etdi zemınni 13[16]
kä Andan bütün beden yara durılıb
a a a araflarına degin? meded bergän her maf aldan düzilmi ekän
300
, . , 1666
amel ılma lı a körä, her bir u uvnı öl- 20[25]

Pes imdi, dor söylämek ı r c ı-
çisindä bedenni artma lı ın edür, özini lab, r st söylä iz her biri iz o usı birlä,
terbıyäsi üçün mu abbetdä. zır kä biz bir birimizni u uvlarıyız.
(520) 14[17]Pes imdi munı deyämin vä u- 21[26]
Açuvlanı , vä gün h ılma : ft b
d venddä eh det berämin, kä mundan so - a abı ız üzrä batmasun;
ra yürimäyäsiz, netäkim ayrı ayfalar yü- 22[27]
vä ey n a ma al bermä iz.
rürlär anlarnı fehmini b ıllı ında, 23[28]
O urla an kimsä artu o urlamasun,
15[18]
kä anlarnı a lı ara ılı bolmı dır, lâkin andan evvel sa y etsün, öz elläri birlä
Te rini ay tından yadlar ekän, anlarda ayır i lür ekän, kä mu t c bol an a ısmet
bol an c hilli dän, özlärini albini at - ılur a dır bolur.
lı ı sebebindän, 24[29]
Hıç fes dlı söz a zı ızdan çı masun,
16[19]
kä bı- iss bolınub özlärin ehvet ä belkä ol, kim kä bdır terbıyä ıstim li
berdilär ama ilän her türli bı- i metni i - üçün, kä e itkänlärgä tevfı yeti dürür.
lämek üçün. 25[30]
Vä Te rini uddıs R ın u alan-
17[20]
Ama siz Mesı ni olay ögrenmädü- durma ız, kä Anı ilän nec t küninä möhür-
iz; lenmi dirsiz.
[21]
eger bolsa, kä Anı e idüb Andan ta lım 26[31]
Ey , cemı açılı , vä ı ım, vä a-
bolındu ız, – a ı at sada boldu ı üzrä, – ab, vä v , vä yaman söylämek sizdän
18[22]
kä adımdäki yüri mä ä nisbetân az- ayrılsun, vä da ı her (521) ısım yaramazlı ;
durma ehvetlärinçä bol an fes dlı bolmı 27[32]
bir biri iz ä mihrib nçilik vä ra im
ıns nnı çı arasız, körsätü iz, bir biri iz ä afuv ılab durur
19[23]
vä fehmi izdä r nı bolu ız, ekän, netäkim ud y sizgä Mesı ni rı
[24]
vä ya ı ıns nnı kiyü iz, kä ud y a üçün afuv ıldı.
körä ad atda, d rüstlikdä, p klikdä yara-
dılmı dır.
Be inçi fa ıl
[1]
Pes imdi ud y a ta lıdçilär bolu ız, durmasun, zır kä bu nersälär üçün a ab-i
ma b b o ıllarday, ud y ı atsızlı o ıllarını üstinä dökilür;
2
vä dostlı da yüri iz, netäkim Mesı 7
pes imdi siz anlarnı ilän refı bolma ız.
da ı bizgä mu abbet buyurdı, vä Özini bi- 8
Zır kä bir va ıt ara ılı erdü iz, ama
zim üçün hedıyä vä urb n etdi ud y a bir ekn n ud venddä n rsız: pes n r o ılları-
r yi ä üçün. day yüri iz,
3
Ama zin , vä her ısım bı- i met, vä a- 9
anı üçün kä R nı yemi i cemı mihri-
ma kârlı sizni içi izdä hıç ad ilän söylen- b nçilikdä, vä ad atda, vä d rüstlikdädir.
mäsün, netäkim uddıslär ä yara ur. 10
Rabb ä ma b l bol annı tecrübä ılab
4
Da ı fu , vä bo söylämäsi, vä ay sız- duru ız
lı , kä yestä ä yara ı dägüldir, sizdä bol- 11
vä ara ılı yemi siz m lindä refı
masun, lâkin andan ilgäri ükür etmek bol- bolma ız, lâkin andan evvel it b eylä iz.
sun; 12
Zır kä anlardan penh nça i längän
5
zır munı bilürsiz, kä her zin çı, ya n p k nersälärdän söylämek (522) ayıbdır.
ki i, ya ama kâr, kä butperestdir, Mesı ni 13
Ama cemı it b bolın an nersälär n r
vä Te rini Memleketindä mır slı dägüldir. ilän kârâ bolalar, zır kä her ne kârâ
6
Hıç bir kimsä b ıl sözlär ilän sizni az- ılsa, n rdır.
301
., . , 1820
14
Anı üçün deyär kä: «Uyan, ey uyu an esä, bu ısım üzrä tunlar öz erlärinä her
[uyuy an], vä ölgänlärdän öri dur, vä Mesı nersädä mu ı bolsunlar.
sa a n r berür». 24[25]
Ey erlär, tunları ıznı süyi iz, netä-
15
Pes imdi kütüb duru ız, kä ı tiy ilän kim Mesı da ı kilısiy nı süydi vä Özini
yüriyäsiz, bı- a ıllarday dägül, lâkin a ıl- anı üçün teslım etdi,
lılarday, 25[26]
kä anı suv ilän yuvma da kelâmnı ve-
16
va ıtnı satıb alub yürü iz, zır kä kün- sıläsi birlä p k ıla, anı mu addes ılur ekän;
lär yamandır. 26[27]
vä da ı kä Özinä bir mecdli kilısiy
17
Anı üçün a ılsız bolma ız, lâkin ır ıla, lekäsi, ya çın, ya munlar a o -
Rabbni ır deti ne ekän a lab duru ız. agan nersäsi yo ekän, (523) lâkin t mu-
18
Vä ar b birlä mest bolma ız, kä anı addes vä bı- ayıb bolur.
birlä ehvet kelädir; ama R ilän meml 27[28]
Erlär hem bu ısım üzrä öz tunların
bolu ız, öz tenläridäy süymägä v cibdir: öz tunın
19
özü iz ä mezm rlarda [mery rlarda], süygän kimsä özini süyür.
vä tesbı lärdä, vä r nı ırlarda söyläb 28[29]
Zır kä her kez hıç bir ki i öz etinä
kö illäri izdä Rabb ä ırlab zeb r söyläb bu etmädi, lâkin anı beslür vä im yet ı-
duru ız, lur, netäkim Rabb kilısiy a ( im yet) ılur,
20
vä her kez hemä nersälär üçün ud y a 29[30]
zır biz Anı bedenini u uvlarıyız,
vä Ata a ud vendimiz sa Mesı ni ıs- cismindän vä süyäklärindän.
mindä ükür ılab, 30[31]
Ol sebebdän er atasın vä anasın oya
[21]
bir biri iz ä Te rini or usında mu- berür vä tunına yapı durılır, vä ikisi bir
ı bolıb duru ız. cisim bolur.
21[22]
Ey tunlar, öz erläri iz ä mu ı bo- 31[32]
Bu sırr a ımdir; ama Mesı ni vä
lıb duru ız, netäkim Rabb ä, kilısiy nı a ında söyläymin.
22[23]
zır kä er tunnı ba ıdır, netäkim 32[33]
Ne bolsa, siz da ı her biri iz özinä,
hem Mesı kilısiy nı ba ıdır, vä Ol (da ı) dost boldu ıday, olay da ı öz tunına dost
bedenni alâ ıl uçısıdır. bolsun; 33vä tun kütüb dursun, kä öz erinä
23[24]
Pes imdi kilısiy Mesı ä neçä mu ı ıltif t ılsun.
Altınçı fa ıl
[1]
Ey o ıllar, v lid nı ız a at eylä r ıl an a o ayıb, lâkin Mesı ni ben-
Rabbdä, zır kä munı ılma ın fdır. däläridäy ır det-i ud y c ndan ılur ekän,
2
Ata nı vä ana nı ürmetli kör, kä ev- 7
vä rı birlä i (524) i läb, Rabb ä ıl-
velki ükümdir va dä birlä: anday, vä damlar a ıl anday dägül,
3
t kä sa a bolur, vä zemındä uzun 8
bilür ekän, kä her ne nık amel bir kimsä
ya lı bolasın. ılsa, anı Rabbdän cez alur, keräk bendä
4
Vä siz, ey atalar, o ılları ıznı a ab a bolsun, keräk z d bolsun.
keltirmä , lâkin Rabbni terbıyetindä vä na- 9
Vä siz, ey iblär, hemän ısım üzrä
ı atında anlarnı beslä . anlar a eylä , or ıtma oyar ekän, bilüb,
5
Ey mülâzımlar, et ä körä iblär ä kä sizni ibi iz sm ndadır, vä anda yüz
mu ı bolu ız avf birlä vä altırma birlen, ba ma lı yo dır.
albi izni s dälikindä Mesı ä bendägı 10
E so ra, ey arında larım, uvvetli
ıl anday, bolu ız Rabbdä vä Anı z r udretindä.
6
köz ä körä bendägı bilän dägül, damlar 11
Te rini cemı yara ların kiyü iz, kä
302
, . , 1666
ey nnı d l blarına durma a dır bo- ekän, cemı tayanma birlä vä ıstid ilän
lasız, hemeki uddıslär üçün
12
zır kä küre imiz an vä cisim ä ar u 19
vä da ı menüm üçün, kä zeb nımnı açıl-
dägüldir, lâkin emirliklär ä, udretlär ä masında ma a söz berilür car ’at birlä söy-
ar u, ya nı bu ceh nnı re’ıslärinä ar u, lämek üçün, (525) kä sırr-i ncilni bildüräyin,
kä düny nı ulmetindä rü’y set ılurlar, 20
kä anı üçün zencırdä elçilik ılamın,
13
vä bülend yerlärdäki r nı erlär ä ar u. kä anı üzrä car ’atlı söyläyin, netäkim men
14[13]
Anı üçün Te rini hemeki yara ın söylämek keräk.
alu ız, kä erli kündä mu vemet etmägä 21
Anı üçün, kä siz e v lımnı vä ne i lä-
dır bolasız, vä (bulay) durma üçün he- dükimni biläsiz, T ık s bir ma b b arın-
mäsin ırlab duru ız. da , kä da ı Rabbdä bir emın dimdir,
15[14]
Da ı belläri iz a ı at ilän f lan- [22]
sizgä her nersäni (menüm üçün) ma -
mı ekän, vä ad letni cov anı birlä kiyin- lûm ılur, kä anı hemän munı üçün sizgä
mi ekän, göndürdim, kä e v lımnı biläsiz, vä da ı
[15]
vä aya ları ız selâmet ncilini ır- anı üçün, kä albi izni ta ziyetli ılur.
lanması birlen kiyinmi ekän (duru ız); 22[23]
arında lar a selâmet vä mu abbet
16
ama u ım n al anın alur ekän, bolsun ım n ilän ud y Atadan vä a ret-i
kä anı birlä ol erni ate li o larını hemä- sa Mesı dän.
sin söndürmägä tuv n bolasız; 23[24]
Hemeki ud vendimiz sa Mesı ä
17
vä tul a-yi nec tnı alu ız, vä R ılı- kö il s dälik birlä dost bol anlar a tevfı
çın, kä kelâm-i ud ydır, alu ız. bolsun. mın.
18
Her zam nda cemı du vä niy z birlä R mdan Efäsos ehlinä yazılmı dır vä
albdä ıstid ılab, hemän mu a h y r T ık s birlä göndürilmi dir.
Pavl hav rıni Fılıbos ehlinä n mäsi

Evvelki fa ıl
[1]
Pavl vä Tım ey s, sa Mesı ni 6
netäkim hemä izdän ötri munı fikir ıl-
mülâzımları ekän, Fılıbosda bol an Mesı -i ma ma a ın fdır,
sadaki hemä uddıslär ä üs uflar vä - 7
zır kä siz menüm kö ilimdäsiz, hem
dimlär birlä (deyälär kä): zencırlärimdä, hem ncilni cev bında vä
2
Sizgä tevfı vä selâmet Te ri Atamızdan ısb t etmäsindä 8hemä iz tevfı imdä refı -
vä a ret-i sa Mesı dän bolsun. lärsiz.
3
ud yıma ükür ılamın her sizni y d 9[8]
Zır ud ma a güv hıdir, hemä izni
tutdu ım va ıtda, ne adar rz laymın sa Mesı ni mihrib n-
3
d yım her du mda hemä iz üçün sü- lı ında;
r r birlä du ılur ekän, ncildäki orta - 10[9]
vä munı üçün du ılamın, kä mu-
lı ı ıznı sebebindän evvelki kündän bu abbeti iz artu vä da ı artu ra bolur ma -
l ä degin, rifetindä vä cemı fehimdä,
5
bu nersä üçün ı tim d ılur ekän, kä 11[10]
t kä fa ıletli nersälärni tecrübä ıla-
(526) sizdä bir ayır amel ä ba la an kim- sız, kä ad atlı vä bı- ayıb bolasız Mesı -
sä anı sa Mesı ni küninä degin kem l ni küninä degin,
ılur, 12[11]
ad let yemi läri birlä meml bo-
303
., . , 1820
lur ekän, kä sa Mesı ni vesıläsidir ud menüm bedenimdä ulu lana, keräk tirilik
mecdinä vä ta sıninä. birlä, keräk ölüm birlä bolsun.
13[12]
Ama men istäymin, ey arında lar, 22[21]
Zır kä ma a tiri durma Mesı dir,
kä aberd r bolasız, kä ma a v i bol an vä ölmek menfa atdır.
nersälär ncilni ziy dä faydasına keldilär, 23[22]
Ama eger cisimdä ömir sürsäm,
14[13]
olay kä menüm Mesı dä zencırlärim oldır – menüm me a atımnı ılıdır,
p d hnı tam m sar yında vä hemä ayrı ama ne ı tiy r ılayın ekän, bilmäm.
yerlärdä hirdir, 24[23]
Zır kä ikisindän tutıldım, ya nı
15[14]
vä Rabbdä bol an besy r arında lar bo anıb Mesı ilän birgä bolma a rz m
menüm zencırlärimdän car ’atlı bolıb ke- bardır, kä besy r ziy dä ya ıdır;
lâmnı avfsız tekellüm etmägä ziy dä ces - 25[24]
ama cisimdä alma sizni üçün zi-
ret ılurlar. y däräk keräklidir.
16[15]
(Ama) ba ı d hem aseddän, hem 26[25]
Vä bu ı tim d bar ekän, bilämin, kä
niz dan Mesı ni ı b r ılurlar, vä ba ı hemä iz birlä birgä alayın vä b ı bolayın
Anı rı dan ı b r ılurlar, sizni menfa atı ız üçün vä ım nı ıznı
17[16]
Ehl-i niz d niz dan Mesı ni ı - va tı üçün,
b r ılurlar, kö il s dälikindän dägül ıy s 27[26]
kä va ıtçiliki iz ziy däräk v fir
ılur ekän, kä menüm zencırlärimä mu ıbet bolur sa Mesı dä menüm üçün sizgä keli-
o alar; imdän.
18[17]
ama ehl-i mu abbet d mu abbet- 28[27]
Ama Mesı ni ncilinä yestä yüri ,
dän Anı ı b r ılurlar, bilür ekän, kä men n- t kä kelüb sizni köräyin, ya keräk yet
cilni ısb t etmäsinä mu arrer bolınmı ım. bolsam, sizni e v lı ız üçün e itäyin, kä
19[18]
Pes ne bola mundan ayrı? Kä her bir r da durasız, bir kö il birlä ncil ım nı
vecih (527) birlä: keräk bah nä ilän, keräk üçün birgä sa y ılur ekän
a birlä Mesı ı b r bolınur, vä men 29[28]
vä mu vemet ıl uçılardan hıç ner-
mundan va ıtçilik ılamın, belli, da ı sädä or may ekän, kä anlar a helâk ni nı-
va ıtçilik ılayın, dır, ama nec t ni nı – sizgä. Hem i bu –
20[19]
zır aberd r bolıb duramın, kä bu Te ridän,
nec tıma dönä sizni du ız birlä vä sa 30[29]
zır kä Mesı ni rı üçün sizgä
Mesı ni R ını yardım etmäsindän, ım n kedürmek tek berilmi dägül, lâkin
21[20]
mu ayyed ınti r ılma lı ıma (528) hem da ı cef tartma :
vä ümıdimä körä, kä her nersädä ac let 31[30]
ol hemän cih d sizdä bar ekän, kä
çekmäyim, lâkin cemı ayret birlä, netä- anı mendä kördü iz vä lâ mendä bar ekän
kim her kez, hem olay bu ırda Mesı e idürsiz.
kinçi fa ıl
[1]
Pes imdi, eger Mesı dä bir tesellı bar 3
hıç bir nersä açuv birlä ya b ıl a amet
esä, eger bir mu abbet tesellıyeti bar esä, birlen bolmasun, lâkin kö il kiçili i birlä
eger r nı er keti bar esä, eger mihrib n- bir birin özlärindän ef al körsünlär.
lı vä mer amet bar esä, 4
Her ki i öz nersälärin kütmäsün, lâkin
2
pes menüm sür rımnı tam m eylä , kä her kimsä da ı ayrılarnı nersälärin küt-
bir kö illi bolasız, hemän mu abbetdä a- sün.
r rlı ekän, hemän c nlı ekän, bir mur dlı 5
Hemän ol mur d sizdä bolsun, kä da ı
ekän; Mesı -i sada erdi:
304
, . , 1666
6
kä Te ri ekılindä ekän, ud birlä be- 18[19]
Ama a ret-i sadan ümıd tutamın
raber bolma a ara lı sanmadı; Tım ey snı sizgä tizläk birlä göndürmägä,
7
lâkin Özini alça ılab bendä mis lin kä men da ı kö illi bolayın sizni e v -
aldı vä ıns n ekılindä boldı; lı ıznı bildükimdä.
8
vä ıns n retindä hir bolınıb Özini 19[20]
Zır kä anı day bir kö illi kimsä hıç
a ır etdi, ölüm ä mu ı bolmı ekän, hem yo dır, kä e v lı ız üçün endı äli bolur,
alıb ölüminä. 20[21]
zır kä her ayrı kimsälär özlärini
9
Munı üçün da ı ud Anı besy r bü- faydaların alab ılab duralar, sa Mesı ä
lend ılmı dır vä her ısim üzerinä bir ısim müte alli bol an nersälärni dägül.
bermi dir, 21[22]
Ama anı tecrübäsin siz bilürsiz, kä
[10]
kä sanı ısminä her tiz çökilür, s- ata a o ıl boldu ıday menüm birlä ncildä
m ndakilärdän, vä zemındäkilärdän, vä ze- ıdmet ılmı dır.
mın astındakilärdän bolsun, 22[23]
Pes anı d göndürmägä ümıd tuta-
10[11]
vä kä her zeb n ı r r ılur, kä sa mın e v lım neçük bolaca ın kördükim za-
Mesı Rabbdir ud y Atanı mecdinä. m nda.
11[12]
Pes, ey menüm ma b blarım, her 23[24]
Vä Rabb ä ı tim d ılamın, kä özim
kez at ıldu ı ız a körä, menüm u - da ı tez birlä keläyin.
rında anca dägül, belkä da ı ânda (529) 24[25]
Ama Ep fr dı osnı sizgä göndürmek
ziy däräk birlä, yet boldu ımda, sizni v cib (530) kördim, kä menüm arında ım
alâ ı ıznı avf ılma birlä vä altırma vä menüm birlä birgä hemi läyiçi, vä hemsi-
birlen tam m i lä iz, p hımdir, ama sizni resûli iz vä ar retlä-
12[13]
zır kä ud ydır, kä sizdä hem istä- rimä ıdmet ıl an ekän,
mek, hem ılma amel edür Öz rı sına körä. 25[26]
zır kä hemä iz ä mü t erdi vä
13[14]
Her nersälärni v lardan vä müb - ay ulı erdi rencı boldu ın e itdüki iz
asälärdän lı bolıb amel eylä , üçün.
14[15]
kä bı- ayıb vä bı- arar bolasız, Te - 26[27]
Zır a ı atda rencı erdi, ölüm ä ya-
rini melâmetsiz o ıllarıday, bir egri vä ın ekän, ama ud a a tera um buyurdı,
azmı aba anı arasında, kä içindä n rlar- vä a a tenh dägül, belkä da ı ma a, kä
day ceh nda iy beräsiz, amm üzerinä ammlı bolmayım.
15[16]
ay t kelâmın ır ılur ekän, t kä 27[28]
Pes anı ziy dä sa y ilän yeberdim, kä
Mesı ni künindä fa ir ılayın, kä b ıllı anı yenä kördüki izdä va ıtçilik ılasız
birlä sekirtmädim vä kä beyh dä yer ä i - vä kä men kemrâ ay ulı bolayın.
lämädim. 28[29]
mdi anı Rabbdä ab l ılu tam m
16[17]
Lâkin eger ım nı ıznı hedıyäsi vä sevinmeklik birlä, vä munı day kimsälärni
ıdmeti üzerinä ar bolınsam, men sevinür- izzetdä tutu ız,
min vä sevinäyin hemä iz birlä. 29[30]
zır kä Mesı ni ameli üçün ölüm-
17[18]
Hem ol hemän ol ısım üzrä da ı ä arıb erdi, öz ay tın endı ä etmäy, t
siz va ıtçilik ılu , hem menüm birlä sizni ıdmeti izni na ı lı ın mendän ötri
va ıtçilik eylä . tam m ıla.
Üçinçi fa ıl
[1]
ulâ ä, ey arında lar, Rabbdä va- yazma dan ma a a ır kelmäz, vä anlarnı
ıtçilik ılu ız. 2 ol hemän nersälärni sizgä yazma sizgä m nlıdır.
305
., . , 1820
3[2]
tlärdän vä bedkârlardan kütüb duru- yed tutayın mı deb, kä sebebindän girift r
ız, kesmeklikdän sa ını ız, bolındım Mesı dän.
4[3]
zır biz sünnet ehliyiz, kä ud y a 13
Ey arında lar, özimni tam m tutmı
r ilän ib det ılab duravız, sa Mesı dän sanmaymın; ama bu bir nersäni ılamın,
fa ir ılur ekän vä cisim ä ı tim d ılmaz artdaki eylärni unıtıb, alddaki nersälär ä
ekän, yeti üb duramın,
5[4]
egerçä hem men cisimdä ı tim d ıl- 14
(zır ) ni n artuna yürämin, (ya nı)
malıyım. Eger bir ayrı kimsä cisimdä ı ti- Te rini Mesı -i sada bülend da av ti
m d ılmalı bilsä, men ziy dä olayım, üçün.
6[5]
sekizinçi kündä sünnetlenmi ekän, 15
Pes ne adar esäk, kä kâmiliz, mu a
sr yıl nd nından ekän, Beny mın abılä- fikir ılalı ; vä eger bir nersädä ayrı fe-
sindän ekän, br nılärdän bir br nı ekän, himli esä iz, ud anı da sizgä bey n ılur.
eri at yüzindä bir Ferısı (531) ekän, 16
Ama yeti dükimiz üzrä ol hemän -
7[6]
ayret asbına kilısiy a ahır ılur n n ilän yüriyäli vä hemän ay l ılalı .
ekän, eri atda bol an ad let ä körä bı- 17
Ey arında lar, ma a mütt bi lär bolu-
ayıb ekän. ız vä bulay yüri änlärni kütü iz, netäkim
8[7]
Ama ol ma a fayda bol an nersälärni biz sizgä nüm näyiz.
Mesı üçün arar bildüm. 18
Zır kä besy r kimsälär yürürlär, kä
9[8]
Hem a ı atda hemeki nersälär da ı anlarnı a ında (532) sizgä köb mertebä
arar bilämin Mesı -i sa ud vendni ma - aber berdüm vä ekn n yenä köz ya ları ilän
rifetini fa ıleti üçün, kä Anı rı üçün aber berämin, kä anlar Mesı ni alıbinä
hemä nersälärdä ziy n kördüm vä hemäsin du manlardır.
yo bilämin, kä Mesı ni menfa at ılayın 19
Kä da ı anlarnı ırı helâklikdir, vä
10[9]
vä kä Anda tabılayın, eri atdanki anlarnı Te risi arındır, vä fa ri anlarnı
ad letim ilän dägül ekän, lâkin Mesı ni ayıblı bolmasındadır, r lı nersälärni fikir
ım nı sebebindän, ya nı ol ad let ilän, kä ıl uçılar ekän.
Te ridän bol an ım n sebebindändir; 20
Ama bizim mu abetimiz sm nda,
11[10]
t kä Anı vä Anı ıy metini uvve- kä andan da ı Nec t ıl uçı, (ya nı) ud -
tin vä za metlärini er ketin biläyin, Anı vend-i sa üçün ınti r ılavız,
ölüminä ekıllenmi ekän, 21
kä elıl bedenimizni ekılin tebdıl
[11]
kä yed emv tnı ıy metinä yeti ä- ılur, kä Anı mecdli bedeni ilän hemän
yin mi deb. ekılli bolur amel ılma a körä, kä Anı
12
Alay dägül, kä el l aldım ya kâmil birlä hem hemeki nersälärni özinä mu ı
boldum deb; ama artunça yürämin, kä - ılmaga dırdır.
Dörtinçi fa ıl
[1]
Pes, menüm ma b b vä ma a- fı im, kä ol tunlar a yardım ılasız, kä
rında larım, hem dım, hem t cım, olay menüm birlä ncildä cahd etdilär, Klımen
da ı ud venddä p yd r bolu ız, menüm birlä da ı vä ayrı hem ıdmetkârlarım bir-
abıblärim. len, kä ısimläri ay t kit bındadır.
2
Ev dıasdan ıstid ılamın hem da ı 4
Her d yım Rabbdä va ıtçilik ılu ;
Sint ädän, kä bir ma n lı bolsunlar Rabb- yenä deyämin: va ıtçilik eylä .
dä. 5
tid leti iz cemı damlar a ma lûm
3
Hem sendän s ’ l ılamın, ey hemre- bolsun. ud vend ya ındır.
306
, . , 1666
6
Hıç fikirli bolma ız, belkä her nersädä 14
Ama ıldu ız menüm mu ıbetimdä
du vä niy zda ükür ılma birlä tilägi iz orta lı etdüki iz üçün.
ud a bildürilsün, 15
Vä bilü iz da ı, ey Fılıboslılar, kä ncil-
7
vä selâmet-i ud y, kä cemı fehim anı ni ıbtid sında Maked nıyädän çı du ım
ıdr k etalmaz, albläri izni vä fehimläri iz- zam nda hıç bir kilısiy ma a üle tirmädi
ni Mesı (533) sada ıfı edür. bermek vä alma asbında, yal ız siz bol-
8
ulâ ä, ey arında larım, ne adar ner- mazsa ız;
sälär r st esä, ne adar nersälär yestä esä, 16
zır hem Tes l nıkägä [Tes l nıyäkä]
ne adar nersälär ad letli esä, ne adar degin bir kerä vä da ı bir kerä menüm ce-
nersälär p k esä, ne adar nersälär sevingi- timä göndürdü iz.
li esä, ne adar nersälär nık n mlı esä, eger 17
Andan dägül, kä bir ba ı alab ıla-
hüner vä av b bar esä, hemän anlar a fikirli mın, belkä ıl alab ılamın, kä es bı ız-
bolu ız. a arta.
9
Ol ögrendüki iz, vä aldu ı ız, vä men- 18
Ama keräk adar mendä bar, vä vefret-
dä e itdüki iz vä kördüki iz nersälärni däyim; da ı meml yım, sizdän göndürilmi
amel eylä iz, vä r m ud y sizni birlen (534) nersälärni Ep fr dı osdan almı ekän,
birgä bolur. bir le etli r yi ä, (ya nı) ud y a
10
Ama ud venddä besy r va ıtçilik bol an bir ma b l hedıyä (aldım).
etdim, anı üçün kä ekn n bir va ıt sizni 19
Vä menüm ud yım sizni cemı ı ti-
menüm üçün endı ä iz yenä bitdi; kä a a y cı ıznı bitirür, Anı meciddä baylı ına
da ı fikirli bol an erdü iz, ama fur at elü- körä, Mesı -i sanı vesıläsindän.
izdä dägül erdi. 20
Vä Te ri ä vä Atamız a celâl bolsun
11
Andan dägül, kä cetdän ötri söyläy- d yımdan d yım a degin. mın.
min, zır kä men her ne e v lda esäm, a- 21
Her uddıs ä selâm berü 22Mesı -i
n at ılma ögrendim. sada. Menüm birlä birgä bol an arında lar
12
Zır alça bolma bilämin, vä vefir- sizni selâmlurlar.
li dä bolma bilämin; her ldä vä hemä 23[22]
Hemeki uddıslär sizgä selâm berür-
nersälärdä, hem to bolma a, hem aç bol- lär, vä u ay arnı näsindän bol anlar.
ma a, hem vefretdä, hem ı tiy cda bolma a 24[23]
Tevfı -i Rabbimiz sa Mesı hemä-
terbıyälendim. iz birlä bolsun. mın.
13
Hemä nersälär ä dırım meni uvvet- R mıyädän Fılıbos ehlinä yazılıb Ep -
lendürgän Mesı birlä. fr dı os birlä göndürildi.
Pavl hav rıni l ıyä ehlinä n mäsi

Evvelki fa ıl
[1]
Pavl , sa Mesı ni Te rini ır deti 4
ol va ıtdan, kä sizni Mesı -i sada ım -
birlä hav rısi ekän, vä Tım ey s arında nı ız üçün vä hemeki uddıslär ä dostlı ı-
2
l daki uddıslär ä vä Mesı dä ız üçün e itdük,
ım nlı arında lar a: 5
vä da ı sm nda sizni üçün ıfı bo-
[3]
Tevfı vä selâmet Te ri Atamızdan lınmı ümıddän ötri, kä (535) andan ilgäri
vä a ret-i sa Mesı dän bolsun. 3 ud vä e itdü iz ncilni r st kelâmında,
ud vendimiz sa Mesı ni Atasına ükür 6
kä sizgä eri di, netäkim da ı bütün dün-
deyäviz, her kez sizni üçün du ılur ekän, y a eri mi dir, vä yemi ketürür sizdä, da-
307
., . , 1820
ı yemi ketürdikidäy, anı e itdüki iz vä 19

zır Ata ı tiy r etdi, kä cemı tolulı
tevfı -i ud y a ı at birlä bildüki iz kün- Anda s kinlenä,
dän berü, 20
vä da ı anda, kä hemeki nersäni Özi
7
netäkim da ı bizim bah lı hem ıdmet- birlä yara tıra, Anı alıbini anından ul
kârımız Ep fr sdan bildü iz, kä sizni üçün ılmı ekän, 21Andan, deyämin, keräk yer
Mesı ni emın dimi, üstindäkilär, keräk sm ndakilär bolsunlar.
8
kä da ı sizni r da mu abbeti izni 22[21]
Vä sizni, kä bir zam nda ıra lanmı
bizgä bey n etdi. erdü iz vä kö illäri izdä yaman m l birlä
9
Munı üçün ol e itdükimiz kündän siz- du manlar erdü iz,
ni üçün du ılma dan fer at ılmayıb [22]
sizni (da ı deyämin) el l yara tır-
duravız, ıstid ılur ekän da ı, kä ır detini mı dır Öz cismini bedeni ilän ölüm sebe-
ma rifeti birlen meml bolasız cemı ik- bindän, kä sizni Öz u rına mu addes, vä
metdä vä r nı a lama lı da, bı- ayıb, vä bı-evb l ır oya,
10
t ud vend ä l yı yüriyäsiz, hemeki 23
eger bolsa, kä ım n ar ında b ı alasız,
rı da, her b ameldä yemi li bolıb, Te - es slanıb, s bit bolıb, e itdüki iz ncilni
rini ma rifetindä artur ekän, ümıdindän iledilmämi ekän, kä sm n as-
11
vä Anı mecdini udretinä körä cemı tındaki her al içindä be retlenmi dir, kä
uvvet birlä uvvetlenib, kem l-i abırda vä a a da ı men, Pavl , dim ılınmı ım.
alımdä sür r birlä ükür ılur ekän, 24
Kä el l za metlärimdä sizdän ötri
12
vä bizni uddıslärni n rda mır sını va ıtçilik ılamın, vä Mesı ni b ı
na ıbinä l yı etkän Ata a ükür ılur ekän, mu ıbetlärni cismimdä kâmil ılamın Anı
13
kä bizni da ı ara ılı nı udretindän bedeni üçün, kä kilısiy dır,
ut arıb Anı mu abbetli O lını Memle- 25
kä men a a dim ılınmı ım llahnı
ketinä keltirdi, sizni a ı ızda ma a berilgän ne reti üz-
14
kä Anda fed ’mız bardır Anı anından, rä, kä Te rini kelâmın tam m ı b r ılayın,
ya nı gün hlarnı afuv bolınması, 26
ya nı ol sırrnı (bildürmägä), kä düny ıb-
15
kä körinmäz Te rini retidir, hemä tid sından vä adım zam nlardan ma fı bolın-
ma lû atnı evvel do anı ekän; mı erdi, ama ekn n uddıslär ä kârâ boldı,
16
zır kä andan cemı nersälär yaradıldı- 27
kä ud anlarnı bu sırrını celâletini
lar, sm ndakilär vä zemın üstindäkilär, kö- devleti ne erdükin ab yıl içindä bildürmek
ringänlär vä körinmägänlär, keräk ta tlar, istädi, kä sizdäki mecid ümıdi Mesı dir,
keräk ri’y setlär, keräk udretlär, – hemäsi 28
kä biz Anı ı b r ılavız, her ıns n a
Andan vä Anı üçün yaradıldılar; (537) na ı at berür ekän vä her ıns n a ter-
17
vä Ol hemädän evveldir, vä hemä An- bıyä berür ekän, cemı ikmetdä, t kä her
dan duralar. ıns nnı Mesı -i sada kem l ır ılavız;
18
Vä Ol (536) da ı bedenni , ya nı kilı- 29
kä bu i dä men da ı cahd ılamın
siy nı ba ıdır; vä evveldir, emv tdan evvel Anı mendä uvvet ilän, amel etkän amel
do an ekän, kä hemekidän evvel bolur, ılmasına körä sa y ılur ekän.
kinçi fa ıl
Zır istäymin, kä sizni üçün ne adar
[1] 2
t kä albläri ta ziyetli bolurlar mu ab-
a ım cahdlı boldu ımnı biläsiz, vä da ı L - betdä ba lanıb vä fehim tam m ta dı bol-
dıkıyä ehli üçün, vä yüzimni cisimdä kör- masını cemı baylı ına vä Te ri Atanı vä
mägänlärni hemäsi üçün, Mesı ni sırrını ma rifetinä yeti üb,
308
, . , 1666
[3]
kä ikmet vä ilim azınälärini hemä- 13[14]
bizim üstimizdäki ükümlärdä dest
si Anda kizlenmi dir. yazusın, kä bizgä ar u erdi, bozıb, anı orta-
3[4]
Vä munı deyämin, kä bir ki i sizni dan yo etdi, anı Öz alıbinä ada lur ekän;
tatlı sözlär birlä aldamasun; 14[15]
vä ri’y setlär vä udretlär yo ılab,
4[5]
zır bolsa, kä cisim ä körä yet bol- anlarnı bir kârâ tam eylädi, üstlärinä
sam, yenä alb birlä sizni birlä birgä - afer ılur ekän.
ırım, d ılab, tertıbi izni vä Mesı däki 15[16]
Pes hıç bir kimsä sizni a m yolında,
ım nı ıznı körür ekän. ya içmekdä, ya iyd üçün, ya ya ı do an ay
5[6]
Pes Mesı -i sa ud vendni ab l ıl- üçün, ya sebtlär üçün üküm etmäsün,
du ı ız a körä hemän ol ısım üzrä da ı 16[17]
kä da ı kelecek nersälärni rü’yäsı-
Anda yüri berü iz, dır, ama beden Mesı ni kidir.
6[7]
seb tlanıb vä im ret bolınıb Anda vä 18
Hıç bir kimsä sizni ücreti izdän tatlı
uvvetlenib ım nda, terbıyet bolındu ı ız a sözlär bilän aldamasun r alça lı birlä
körä, Anda ziy dä artur ekän ükür ılma vä feri tegân ib deti birlen, körmädiki ner-
birlä. sälär ä kirüb cism nı kö ilindän b ıl yer ä
7[8]
Ey , kütüb duru ız, kä bir kimsä sizni menf bolur ekän,
apmasun ilim ikmet birlä vä b ıl delâyil 18[19]
ba nı da ı tutmaz ekän, kä andan
birlä, damlarnı resimlärinä körä, düny tam m beden, maf alları birlä vä bendlär
tertıblärinä körä, vä Mesı ä körä dägül; birlen meded bolıb vä düzenli [düzetli] ı-
8[9]
zır kä Anda ilâhiyetni hemeki (538) lınıb, Te rini mu arrer ıldıkı ölçisinä ar-
tam mı cisim ilän s kindir, tur ekän.
9[10]
vä siz dä Anda kâmillärsiz, kä cemı 19[20]
Pes eger Mesı birlä düny ur ına
ri’y setni vä udretni ba ıdır, [ ur ına] müteveffa esä iz, ne üçün da ı
10[11]
kä Anda siz el birlä bolmamı sünnet- düny da ömir sürgänlärdäy ükümlär ä tu-
lik birlä sünnetlenmi siz, cisim gün hlarını tılursız:
cesedin ı r c ılur ekän Mesı ni sünnetliki (539) 20[21]«Tiymäsin», «Tatmasın», «El
birlen; birlä tutmasın», –
11[12]
vä Anı bilän usül etmekdä medf n [22]
kä hemäsi ıstim l ılmasına fes d a
bolmı ekän, kä Anda da ı birgä opdu ız kelürlär, damlarnı ükümläri vä ta lımläri
Te rini fa ıl ılmasını ım nı sebebindän, üzrä?
kä Anı emv tdan dur uzdı, 21[23]
Kä munlar d ikmet retlidir,
12[13]
vä siz, kä a ları ızda vä cismi izni ( dam) ı tiy r ılınmı ib detdä, vä kö il
sünnetsizlikindä müteveffa erdü iz, Anı kiçili indä, vä beden ä ıltif t ılmama da,
birlä tiri ılmı dır, hemeki a ları ıznı ke- cisimni ürmetdä tutmay ekän, a a v cib
çürür ekän, bol annı bitirmek üçün.
Üçinçi fa ıl
[1]
Pes imdi, eger Mesı birlä birgä opa- 3
Anı üçün kä siz müteveffasız, vä ay -
rılmı esä iz, yu aruda ı nersälärni alab tı ız Mesı ilän ud yda ma fı bolınmı dır.
eylä iz, kä anda Mesı bardır, Te rini r s- 4
Vä açan Mesı , kä bizim ay tımızdır,
tında oltırur ekän; hir bolsa, siz da ı Anı ilän celâletdä -
2
yu aruda ı nersälärni rz la , zemın- hir bolursız.
däki nersälärni dägül. 5
Pes imdi yerdäki u uvları ıznı öldürü-
iz, ya nı zin ılma , vä bı- i met, vä eh-
309
., . , 1820
vet, vä nefs nı ahlama lı , vä ama kârlı , lındu ız bir bedendä, vä ükür ıl uçılar
kä butperestlikdir, bolu ız.
6
kä bu nersälärni sebebindän a ab-i 15[16]
Kelâm-i Mesı sizdä hemä iy däli
ud y ı atsızlık o ılları üstinä kelür, birlä s kin bolsun cemı ikmetdä; 16bir
7
kä munlarda siz da ı bir zam nda yüri- biri iz ä ta lım berüb na ı at birlä zeb r-
dü iz, anlarda ömir sürdü i iz va ıtda. larda, vä tesbı lärdä, vä r nı ırlarda tevfı
8
Ama el l siz ı ım, vä a ab, vä yek birlä albläri izdä Rabb ä ırlab duru ız.
körmeklik, vä küfür söylämek, vä fu söz 17
Vä her ne ılur esä iz kelâmda ya fi il-
– hemä oyı ız a zı ızdan; dä, hemäsin ud vend-i sanı ısmindä
9
bir biri iz ä dor söylämä iz, eski eylä iz, andan Te ri Ata a ükür ılur ekän.
damnı amelläri ilän bra ıb, 18
Ey tunlar, erläri iz ä mu ı bolıb
[10]
ya ını da ı kiymi ekän, kä ma rifetdä duru ız, zır kä munı Rabb ä yara ı dır.
anı Yarad annı reti üzrä ya ı ılınmı dır, 19
Ey erlär, tunları ız a dost bolu ız vä
10[11]
kä anda Y n nı ya (540) Yah dı, anlar a acı bolma ız.
sünnetlik ya sünnetsiz, Barbarı ya sk tı, ya 20
Ey o ıllar, v lid nı ız a her nersädä
bendä, ya z d yo dır, lâkin Mesı her ey mu ı bolu ız, zır kä mu a ud y r dır.
vä hemädädir. 21
Ey atalar, o ılları ıznı açuvlandurma-
11[12]
Pes Te rini saylan anlarıday, ey ız, t kä yüräksiz bolmayalar.
uddıslär vä ma b blar, ra im kö ilin, vä 22
Ey mülâzımlar, her nersädä cisim ä körä
mihrib nçilik, vä kö il kiçili in, vä yava - a aları ız a ı at eylä iz, köz bendägı birlä
lı , vä abır etmäsin kiyü iz, dägül, dam r ıl anlarday, lâkin kö il
12[13]
bir biri iz ä müte ammil bolıb, bir s dälik ilän, ud ydan (541) or ur ekän.
biri iz ä afuv ılur ekän, eger bir kimsäni 23
Vä her ne ılsa ız, kö il birlä ılu ız,
bir ayrı kimsä ä ar u melâmeti bar esä: netäkim Rabb ä, vä damlar a dägül,
Mesı da ı sizgä neçä afuv ılmı esä, hem 24
aberd r bolur ekän, kä mır snı ıv -
siz ol ısım üzrä amel eylä iz. lı ın Rabbdän alasız, zır kä Rabb-i sa a
13[14]
ama munlarnı hemäsindän evvel bendägı ılasız.
mu abbet kiyü iz, kä kem lni rısm nıdır. 25
Ama ulum etkän, ulum ıldıkı asbı-
14[15]
Vä selâmet-i ud y kö ili izdä ü- na körä a a berilür, vä yüz ab l ılma
küm vä ükümet etsün, kä a a da av t bo- yo dır.
Dörtinçi fa ıl
[1]
Ey a alar, r st bol annı vä beraber bol- birlä yürü iz, va ıtnı bo yebärmäy ekän.
annı mülâzımları ız a berü iz, bilür ekän, 6
Sözläri iz her kez a körä bolsun-
kä sizni da ı A a ız bardır sm nda. lar, tuz birlä tatılmı day bolsunlar, kä, sizgä
2
Du da tayanıb duru ız, anda kütüb neçük keräk esä, her kimsä ä cev b bermä-
durur ekän ükür ılma birlä, gä biläsiz.
3
vä bizim üçün da ı birgä du ar ılur 7
Menüm e v lımnı T ık s sizgä hemä
ekän, kä ud ynı kelâmını apusın bizgä bildürä, kä ol da ı bir ma b b arında , vä
aça Mesı ni sırrın tekellüm ılma üçün, emın dim, vä Rabbdä birgä i läyiçidir,
kä anı üçün da ı men zencırlärdäyim, 8
kä anı hemän unı üçün sizgä göndür-
4
kä ma a söylämek keräkli boldu ına düm, kä e v lı ıznı bilä vä kä kö illäri izni
körä anı bey n ılayın. ta ziyetli ılur.
5
Ey , tı arıda bol anlarnı a ında a ıl 9
Vä näsım snı, bir emın vä ma b b
310
, . , 1666
arında , kä sizdändir, anı ilän birgä yebär- sizni üçün köb ayretlidir vä da ı L -
düm. 10Anlar hemä munda bol an nersälärni dıkıyä ehli üçün vä yer p lis ehli üçün.
sizgä ma lûm ılurlar. 17[14]
Ma b b abıb Lu a vä Däm s sizgä
11[10]
ris ar s, hemtut un, (542) refı- selâm deyälär.
im, sizgä selâm degän, vä Barn b snı ız 18[15]
L dıkıyädä bol an arında lar a,
arında ını o lı Mar os, kä a ında bu- vä Nemf s a, vä anı üyindä bol an kilısi-
yurı larnı aldu ız: eger ol sizgä kelür esä, y a selâm berü iz.
anı ab l eylä iz; 19[16]
Vä çün bu ris let sizdä o unmı bol-
12[11]
vä hem Y stos ısimli bol an sayı sa, olay eylä iz, kä L dıkıyä ehlini kilı-
(sizgä selâm degän), – 13munlar sünnet eh- siy sında da ı o una; vä olay kä siz da ı
lindändir. 14Vä hem tenh munlar Te rini L dıkıyädäki rıs letni o uyasız.
Memleketinä menüm birlä birgä i läyiçi- 20[17]
Vä r ıp s a deyü iz kä: « ud -
lärdir, kä ma a ta ziyet boldılar. venddä aldu ı ıdmet ä küt, kä anı tam m
15[12]
Ep fr s, kä sizdändir, vä hem Mesı - ılasın».
ni bendäsi ekän, sizgä selâm degän, her 21[18]
Men, Pavl , öz elim birlä selâm o-
kez sizni üçün du larda bek tiläk edür yamın. 22Zencirlärimni y d eylä iz. 23Tevfı
ekän, kä Te rini cemı ır detindä kâmil vä sizni ilän birgä bolsun. mın.
tam m durasız. R mıyädän l ıyä ehlinä yazılmı dır vä
16[13]
Zır men a a güv hlı berämin, kä T ık s vä näsım s birlä göndürilmi dir.
(543) Pavl hav rıni Tes l nıkä ehlinä evvelki n mäsi

Evvelki fa ıl
[1]
Pavl , vä Sıl n s, vä Tım ey s u- l- udüsni va tı birlä ab l ılmı
d y Atada vä a ret-i sa Mesı dä bol an ekän,
Tes l nıkälilärni kilısiy sına deyälär kä: 6[7]
ol adarça, kä Maked nıyädä vä -
sizgä tevfı vä selâmet ud y Atamızdan yädä bol an m ’minlärni hemäsinä nü-
vä ud vend-i sa Mesı dän bolsun. m nä boldu ız.
2
ud y a hemä iz üçün her d yım ükür 7[8]
Zır sizdän Te rini kelâmı v z bo-
ılavız, du larımızda sizni y d edür ekän, lındı Maked nıyädä, yädä tenh dägül,
3
vä da ı fer at ılmayıb ım nı ıznı lâkin hem da ı her cayda sizni ud y öt-
amelin, vä mu abbeti izni me a atın, risinä ım nı ız me h r bolmı dır, olay kä
vä ud vendimiz sa Mesı ni ümıdindä biz bir nersä söylämek v cib dägüldir.
abrı ıznı ud Atanı u rında y d edüb, 9
Anı üçün kä özlär bizdän ötri ı b r
[4]
sizni , ey ma b b arında lar, ud y- edürlär, bizim ne ıl sizgä du lımız boldı,
dan ı tiy r bolındu ı ıznı a lur ekän; vä hem siz butlardan ud y a neçük ruc
4[5]
zır kä be retimiz sizgä kelâm birlä eylädü iz ayy vä a llah a perest ıl-
tek kelmädi, belkä da ı uvvet ilän, vä ma üçün.
R -i l- udüs birlä, vä a ı ı ti d birlä, 10
vä Anı O lı sm ndan ınti r ılma
netäkim içi izdä sizni üçün ne ıl ki ilär üçün, kä Anı (544) emv tdan dur uzdı, ya nı
erdükimiz biläsiz. sa, kä bizni keläcek ı ımdan ut ardı.
5[6]
Vä siz bizgä vä Rabb ä mütt bi lär
boldu ız, kelâmnı besy r mu ıbetdä R -i
311
., . , 1820
kinçi fa ıl
[1]
Ey arında lar, özü iz d biläsiz bizim 12
vä eh det berdük, kä siz da ı ud y a
sizgä du lımız, kä b ıllı a dägül erdi; l yı yüriyäsiz, kä sizni Öz Memleketinä vä
2
ama hem ilgäridä Fılıbosda za met çek- celâletinä da av t etmi dir.
dü imizdän vä hem sökildü imizdän so ra, 13
Munı üçün biz da ı fer at ılmayıb
netäkim biläsiz, ud yımızda ces retli er- ud y a ükür ılavız, zır kä Te rini biz-
dük sizgä ncil-i ud ynı besy r cih d ilän dän e itdüki iz kelâmın ab l ıldu ı ızda
tekellüm ılur a. dam kelâmıday anı ab l etmädü iz, lâkin
3
Zır na ı atımız azdurma lı dan vä bı- a ı dä anı Te rini kelâmıday ab l etdü-
i metdän dägül erdi vä ılädän dägül erdi; iz, kä da ı siz m ’minlärdä bek amel edür.
4
ama ud y a ma b l boldu ımızça n- 14
Zır siz, ey arında lar, Te rini Yah -
cilni ı b r ılmasına mu arrer boldu ımız dıyetdä bol an Mesı däki kilısiy larına
üzrä ol hemän ısım üzrä söyläb duravız, mütt bi lär boldu ız, siz da ı hemändäy
damlarnı r ıl anlarday dägül, lâkin kö i- nersälär sizni avmı ızdan çekdü iz, netä-
limizni tecrübä etkän llahnı r ıl anday. kim anlar da ı Yah dılärdän çekdilär,
5
Zır kä hıç bir va ıt tatlı sözlär ıstim l 15
kä hem Rabb-i sanı hem özlärini
ılmadu – ud y hiddir! pey amberlärin öldürdilär, hem da ı bizgä
6
Vä izzet alab ıl an dägüliz hem al - ahır ılab llahnı r etmäzlär, vä hemä
dan dägül, hem sizdän dägül, hem ayrılar- damlar a ar u bolıb duralar,
dan dägül, 16
vä da ı bizni ab yıl a nec t bolmalı
[7]
va tı kä Mesı ni resûlläridäy sizgä üçün söylämekdän man ılurlar, anlarnı
a ır bolur a dır erdük, 7ama ara ızda ya- gün hlarını ölçisin tam m toldurur ekän;
va erdük, netäkim d yä öz ıfıllarına im - 17
ama anlarnı üstinä azab so a degin
yet edür. eri di.
8
olay sizni istäb r erdük sizgä Te - 18[17]
Vä biz, ey arında lar, bir kemrâ
rini ncilin üle tirmägä tek dägül, lâkin öz zam n a degin sizdän yüz ä körä ayrılmı
c nlarımıznı bermägä, zır kä siz bizgä ba- ekän, alb ä körä dägül, v fir ziy dä birlä
h lı boldu ız. cahd etdük sizni r yı ıznı yenä körmägä
9
Zır me a atımıznı vä cef larımıznı besy r rz birlen.
y d tutasız, arında lar, kä keçä kündüz 19[18]
mdi sizgä kelmek hladu , ya nı
cahd ılab durdu , kä hıç bir kimsä iz ä men, Pavl , istädim bir mertebä vä da ı bir
a ır bolmay erdük be ret-i ud y sizgä ı - mertebä, ama ey n bizni man etdi.
b r ıldu da. 20[19]
Zır kä (546) bizim ümıdimiz, ya sü-
(545) 10Vä siz d güv hlarsız, hem da ı r rımız, ya fa rimizni t cı nedir? Ey , siz
ud y güv hdır, neçük p k, hem r st, hem dägül misiz ud vendimiz sa Mesı ni
ayıbsız erdük siz m ’minlärni a ında, u rında anı kelmäsindä?
11
netäkim biläsiz, ne vecih birlä, ya nı 21[20]
Zır bizim celâlimiz vä sür rımız
ata öz o ıllarına ıldıkı kibi, biz sizgä olay sizsiz.
na ı at vä ta ziyet berüb durdu ,
Üçinçi fa ıl
Pes imdi da ı ta ammül ılalmadu-
[1] 2
vä Tım ey snı, bizim arında ımız vä
ımızdan so ra tın da tenh alma Te rini dimi, vä bizim birlä Mesı ni
kördük, ncilindä hemi läyiçi ırs l etdük sizni seb t
312
, . , 1666
ılma üçün vä ım nı ız üçün sizgä ta ziyet za metlärimizdä sizni ım nı ıznı sebe-

bermek üçün, bindän,
3
kä da ı hıç bir kimsä bu mu ıbetlärni [8]
zır ekn n tiri duravız, eger Rabbdä
sebebindän ımıldanmaya, zır kä özü iz p yd r bolsa ız.
biläsiz, kä mu a mu arrer bolındu . 8[9]
Zır biz (547) ud a sizni üçün ne
4
Vä çün sizni a ı ızda erdük, sizgä il- adar ükür ed etmägä dırız, ol hemä
gäri aytduk, kä za met çekäli erdük, netä- sür r üçün, kä anı ilän Te rini u rında
kim hem v i boldı, vä hem siz bildü iz. sizdän ötri sür r ılavız,
5
Munı üçün men da ı ta ammül ılal- 9[10]
keçä kündüz köb ziy dä du ılur
madukımdan so ra ım nı ıznı bilmek ekän, kä sizni r yı ıznı körüb ım nı ıznı
üçün ırs l etdim, meb d kä bir vecih üzrä n -tam mlı ın tam m ılavız?
ımti n ıl uçı sizgä ımti n etdi vä bizim 10[11]
Ama ud y bizim Atamız vä a -
emegimiz b ıl yer ä bolıb deb. ret-i sa Mesı sizgä barma a yolımıznı o
6
Ama el l, Tım ey s sizdän bizgä etsün.
eri ib kelmi ekän, ım nı ız vä mu ab- 11[12]
Vä Rabb bir biri iz ä vä hemä ayrı-
beti iz a ında bizgä be ret ılmı ekän, lar a mu abbetdä sizgä v fir vä ziy dä ıl-
vä da ı, kä bizni her kez b a lursız, biz- dursun, netäkim biz da ı sizgä,
ni körmek bek istür ekän, netäkim hem biz 12[13]
t kä albläri izni udüsdä ayıbsız
sizni körmek bek istüriz, ar rlandura Te rini vä bizim Atamıznı
7
unı üçün, ey arında lar, sizni üçün u rında ud vendimiz sa Mesı ni he-
ta ziyetli boldu her mu ıbetimizdä vä her mä uddısläri birlen Anı kelmäsindä.
Dörtinçi fa ıl
[1]
Pes imdi, ey arında lar, sizdän ıstid 8
Pes r körgän kimsä damnı r kör-
ılavız vä na ı at beräviz Rabb-i sanı - mäz, belkä R -i l- udüs ba ı lagan u-
rı üçün, kä bizdän aldu ı ız a körä neçä d ynı r körür.
yürümäli vä ud a neçä bolmalı esä- 9
Ama ceti iz [ ceti iz] yo dır, kä a-
iz, olay besy rlı birlä artu ız, rında lı dostlı ı üçün sizgä yazayın, zır kä
2
zır siz bilürsiz, kä sizgä ne ükümlär özü iz bir biri iz ä dost bolur a ud ydan
teslım etdük a ret-i sa ilän. ta lım bolındu ız,
3
Kä Te rini ır deti budır, ya nı sizni 10
zır Maked nıyädä bol an hemä arın-
mu addes bolma lı ı ız, kä zin etmekdän da lar a olay (dostlı ) ılasız, ama sizdän
perhızlik ılasız; ıstid ılamın, ey arında lar, kä besy r ar-
4
vä her biri iz öz bedenin ta dıs vä ür- tu ılasız,
metdä sa lama bilsün, 11
vä da ı kä selâmetdä durur a vä
5
ehvetdä dägül, ayfalarday, kä ud ynı yumı ı ıznı ılur a alab ılasız, vä kä öz
bilmäzlär; elläri iz birlä i lür ä cahd ılasız, biz sizgä
6
hıç bir kimsä öz arında ına ziy n vä al- buyurdu ımız a körä,
dama lı ılmasun bir nersädä, zır kä u- [12]
t kä tı arıda bol anlar a l yı lı
d vend munı ıl anlarnı hemäsinä ınti m birlä yüriyäsiz vä kä hıç bir nersädä cetli
al uçıdır, netäkim sizgä evvel dedük hem bolmayasız.
eh det berdük. 12[13]
Ama istämäm, ey arında lar, kä
7
Zır ud bizni bı-(548) i met ä da a- bı aber bolasız mürdeg nnı a ında, t
v t ılmı dägüldir, belkä ta dıs ä.
313
., . , 1820
kä u alı bolmayasız, ayrılar a o ab, kä kelür ça ırı birlä, vä ba feri täni tavı ı
anlarnı ümıdi yo dır. birlä, vä Te rini rı birlen, vä Mesı dä
13[14]
Zır kä eger i ansa , kä sa vef t etdi uyu anlar ilgäri oparurlar;
vä kä yenä opdı, hem olay da ı ud y 16[17]
ba dehu biz tiri vä b ı al anlar
sada uyu anlarnı Özi ilän keltirür. anlarnı birlä bulutlarda birgä apılmı bo-
14[15]
Ama munı deyäviz Rabb kelâmı birlä, lavız, Rabbni hav da mülâ t etmek üçün,
kä biz tiri bol anlar vä ud vendni kelmä- vä olay me güçä Rabb birlä birgä bolavız.
sinä degin b ı al anlar uyu anlardan il- 17[18]
Pes imdi, bu sözlär bilän bir biri izni
gäri keçmäyäviz, ta ziyetli eylä .
15[16]
zır ud vend Özi sm ndan enib
[1]
Ey arında lar, zam nlar vä va ıtlarnı kä içi izdä cahd etkänlärni, vä Rabbdä
fa ılları üçün sizgä cet yo dır, kä sizgä üsti izdä mu arrer bol anlarnı, vä na ı at
yazayın, bergänlärni biläsiz,
2
zır kä özü iz tam m bilürsiz, kä Rabb- 13
vä anlarnı bek ziy dä izzetli köri iz
ni küni dündä kelgän o ruday kelür. mu abbet birlä anlarnı i i üçün; vä özü iz
3
Zır açan desälär: «Selâmet vä emınlik bir biri (550) ilän selâmetdä duru ız.
bardır», – pes hemän ol va ıt helâk anlarnı 14
Sizdän yenä ıstid ılavız, ey arın-
üstinä tezlik birlä kelür, ya nı yüklü bol an da lar, kä tertıbsizlärgä na ı at beräsiz, 15ki-
tun a o lan do urma a rısı keldiki kibi, çi kö illi bol anlar a ta ziyet berü , küçsiz-
vä utılmazlar. lärni yu aru kötärü vä hemeki ä ta ammül
4
Ama siz ara lı da dägülsiz, arında - ılu .
lar, kä ol kün o ruday üsti iz ä kelä. 16[15]
Kütüb duru ız, kä bir kimsä bir ay-
5
Siz hemä n r o ıllarısız vä kün o ılları- rı a yamanlı üçün yamanlı ılmasun; lâ-
sız: biz dün ya ulmetni o ılları dägüliz. kin her kez ayır artunça yüri berü hem
6
Pes imdi, ayrılar uyudu larıday biz da- özü iz içindä, hem hemä içindä.
ı uyumayalı , lâkin uyanı duralı vä h - 17[16]
Her zam n d eylä .
y r bolalı . 18[17]
Fer at ılmayıb du a me l bo-
7
Zır kä uyu anlar dündä uyuyalar, vä lu ız.
mest bol anlar dündä mest bolalar. 19[18]
Her eydä ükür berü iz, zır kä bu
8
Ama biz, kä kündäniz, h y r bolalı , Te rini Mesı dä ır deti sizni üçün.
ım n vä mu abbet cov anın vä nec t ümıdi- 20[19]
R nı söndürmä .
ni tul asın kiyür ekän, 21[20]
Nüb vvetlärni rlama .
9
zır ud bizni a ab a ta yın etmi dä- 22[21]
Hemeki nersälärni tecrübä eylä ,
güldir, lâkin Rabbimiz sa Mesı dän nec t 23
b bol annı tutu .
ta ıl etmägä, 24[22]
Her yamanlı nı körinmäsindän a-
10
kä bizim üçün vef t etdi, kä, keräk çu ız.
uyansa ya keräk ölürsäk, Anı birlä tiri bo- 25[23]
Vä selâmet ud sı [ ud ysı] sizni
lavız. tam m mu addes ılsun, vä bütün r ı ız,
11
Anı üçün bir biri iz ä ır-i lı vä c nı ız, vä bedeni iz Rabbimiz sa Me-
eylä vä bir biri izni im ret ılu ız, netä- sı ni kelmäsinä degin bı- ayıb sa lansun.
kim siz el l ılab durasız. 26[24]
Emindir Ol Kimsä, kä bizni da av t
12
Ey arında lar, sizdän ıstid ılavız, etkän, kä da ı anı ılur.
314
, . , 1666
27[25]
Ey arında lar! bizim üçün du ı- bu rıs let cemı uddıs arında lar a o una.
lu ız. 30[28]
Rabbimiz sa Mesı ni tevfı i sizni
28[26]
Vä hemeki arında lar a selâm mu- birlä birgä bolsun. mın.
addes öpü birlä berü . Tes l nıkälilär ä evvelki rıs let tın -
29[27]
ud vend üçün sizni ndlı ılamın, kä dan yazılmı dır.
(551) Pavl hav rıni Tes l nıkä ehlinä ikinçi n mäsi

Evvelki fa ıl
[1]
Pavl , vä Sıl n s, vä Tım ey s r at alu , Rabb-i sa vä Anı feri tegânı
ud y Atamızda vä a ret-i sa Mesı däki birlä sm ndan kârâ bolmasında,
Tes l nıkälilärni kilısiy sına deyälär, 8
mü ta il ate indä ınti m alur ekän,
2
kä: sizgä tevfı vä selâmet Te ri Atamız- ya nı llahnı bilmägänlärdän vä ud ven-
dan vä ud vend-i sa Mesı dän bolsun. dimiz sa Mesı ni ncilinä ı at ılma an-
3
ud y a sizni üçün, ey arında lar, lardan,
her d yım ükür ılma bizgä v cibdir, 9
kä Rabbni r yından vä udretini celâ-
netäkim l yı dır, zır kä sizni ım nı ız letindän bol an ebedı a bnı vä helâknı çe-
yetçä artur, vä her biri iz hemä izni kälär,
birdän biri iz ä dostlı ı [dostlı ın] artu ra 10
(ya nı ol va ıtda), açan anı uddıs-
birlä vefretlidir, lärindä ta ım bolınma vä hemeki m ’min-
4
ol adarça, kä biz özimiz sizdän ötri fa- lärdä ta accüb bolınma kelürsä, 11zır kä bi-
ir ılavız Te rini kilısiy larında hemeki zim eh detimiz sizdä inanılmı (552) erdi
a bları ızda vä tartdu ı ız cef larda bol- ol kündä.
an abrı ız vä ım nı ız üçün, – 12[11]
Anı üçün da ı biz her d yım siz-
5
Te rini r st ükminä bir bey n i ret- dän ötri du ılavız, kä ud yımız sizni bu
dir, kä siz ud ynı Memleketinä müsta a da av t ä l yı bolur a es b ılur vä kä
tutılasız, kä anı üçün da ı a b çeküb du- anı ayır rı sın vä ım n amelin uvvet
rasız. ilän tam m ılur,
6
Zır kä munı körüb, kä ud y a ında 13[12]
t kä ud vendimiz sa Mesı ni ıs-
ın fdır sizgä, mu ıbet ıl anlar a, mu ıbet mi sizdä ta ım bolına, vä siz Anda, 14bizim
kerü bermägä, Te rimizni vä ud vend-i sa Mesı ni
7
vä siz, ey za met çekkänlär, bizim birlä tevfı inä körä.
kinçi fa ıl
[1]
Pes sizdän ıstid ılamın, ey arında - mazsa, ol kün kelmäz, vä ol gün h ıns nı, ol
lar, ud vendimiz sa Mesı ni kelmäsi ıbn-i helâket kârâ bolmaz,
üçün vä bizim birgä cem bolınmamız üçün, 4
ya nı ol mu lifet ıl an vä Te ri mü-
2
kä a ılda tez areketlenmäyäsiz vä kä semma vä ma bud bol an üzrä özüni ref
mu arib bolmayasız ne r dan, vä ne ke- ıl an, kä, Te ri ä o ab, Te rini c mi in-
lâmdan, vä ne a dan, netäkim bizdän, g - dä oltırur, özüni körsätür ekän, kä Te ridir.
y kä Mesı ni küni ya ın bolur. 5
Ey , y d tutmaz mısız, kä hen z sizni
3
Bir kimsä bir vecih ilän sizni azdurma- a ı ızda bolıb bu nersälärdän sizgä aber
sun, zır kä, (dındän) aytması ilgäri bol- berdim?
315
., . , 1820
6
Vä lâ man etkänni bilürsiz, kä öz za- 13
Ama bizgä v cibdir, ey arında lar vä
m nında kârâ bolur. ma b b-i ud vend, her d yım sizni üçün
7
Zır ekn n ol eri atsızlı nı sırrı i lür, Te ri ä ükür ılmaga, 14zır kä ud y siz-
tek ânda man ıl an man ılur anı ortadan ni ezeldän ı tiy r etdi R nı ta dıs ılması
çı arıl ança a degin. ilän alâ bolur a vä r stnı ım nına,
8
Vä ol va ıt ol eri atsız kârâ bolur, [14]
kä a a sizni bizim be retimiz birlä
kä ud vend anı (553) Öz a zını r ı ilän da av t ılmı dır ud vendimiz sa Mesı -
öldürür vä Anı kelmäsini rav anlı ı bir ni celâletinä i äd rlar bolma üçün.
kimsäni helâk ılur, 15
Pes imdi, ey arında lar, p yd r bolıb
9
ya nı ol kimsäni, kä kelmäsi, ey nnı duru ız vä ta lım bolındu ı ız ükümlärni
amel ılması üzrädir, cemı uvvet ilän, vä ıfı eylä iz, keräk kelâm birlä, keräk a
alâmetlär birlä, vä yalan mu cizälär birlen, ilän bolsun.
[10]
vä cemı ulum azdurması bilän helâk 16
Vä ud vendimiz sa Mesı Özi vä
bol anlarda, 10zır kä rastlı nı mu abbetin ud y vä Atamız, kä bizgä mu abbet bu-
ab l etmädilär, t nec t bolurlar. yurmı dır vä ebedı ta ziyetni vä in yet ilän
11
Ol sebebdän ud azdurma amelin ümıdni bermi dir,
anlar a göndürür, kä dor a ı ti d ılurlar, [17]
sizni kö illäri izni tesellı etsün vä
12
kä hemäsi cehennemli bolınalar, kä r st- her sözdä vä (her) nık fi ildä p yd r ılsun.
lı a i anmazlar, lâkin ulumda r lardır.
Üçinçi fa ıl
[1]
ulâ ä, ey arında lar, bizim üçün 8
hem bir kimsäni n nın müft yemädük,
du ılu ız, kä kelâm-i ud vend c rı bol- lâkin sa y ilän vä me a at birlä keçä kün-
sun vä ta ım bolınsun, sizdä da ı (554) düz i i lädük, kä hıç bir kimsä ä a ır bol-
boldu ı kibi, mayavız, –
2
kä hem n -ma l vä yaman damlardan 9
andan dägül, kä ı tiy rımız yo dır, belkä
alâ bolavız, zır kä hemä damlar ım nlı (mundan), kä özimizni sizgä nüm nä üçün
dägüldir. beräviz, t kä siz bizgä muv fı yüriyäsiz.
3
Ama ud emındir, kä sizni ar rlandu- 10
Zır sizni a ı ızda boldu ımızda siz-
rur vä yamanlı dan sa laya. gä buyurdu , kä eger bir kimsä i i lämek
4
Ama ud venddän ı tim d tutavız siz- hlamazsa, hem da ı yemäsün.
dän ötri, kä sizgä emir ıldu ımız nersälärni 11
Zır kä e idäviz, kä içi izdä ba ı bar-
hem ılab durasız, hem ılursız. dır, kä, tertıbsiz yürüb, i lämäyälär, ama ke-
5
Vä ud vend sizni albläri izni r st räksiz yerdä i lürlär.
arı da yetsün, ud nı dostlı ına vä Me- 12
Ama munı day ki ilär ä emir beräviz
sı ni abrına. hem ıstid ılavız ud vendimiz sa Mesı
6
Vä sizgä emir beräviz, ey arında lar, üçün, kä tek durma birlä i i läb öz n nın
ud vendimiz sa Mesı ni ısmindä, kä yesünlär.
her arında , kä bizdän aldu ı ükümlär ä 13
Ama, ey arında lar, arımay duru ız,
körä yürmäz, lâkin tertıbsiz yürür, kä andan nık i i lür ekän.
ayrılasız, 14
Vä eger bir kimsä bizim bu rıs let birlen
7
zır özü iz bilürsiz, neçük bizgä mütt - sözimiz ä at ılmazsa, anı ni nla ız vä
bi at etmek keräk, zır kä biz sizni içi izdä anı ilän orta lı ılma ız, kä (555) acil-
tertıbsiz yürümädük, lenä.
316
, . , 1666
15
Ama anı du manday sanma , lâkin, rämin), kä her rıs letdä ni ndır; olay ya-
arında day sanıb, na ı at berü iz. zamın:
16
Vä selâmet Te risi sizgä her kez vä her 19
ud vendimiz sa Mesı ni tevfı i he-
vecih üzrä selâmet bersün. 17Cen b-i ( sa) mä iz ilän bolsun. mın.
hemä iz ilän birgä bolsun. kinçi n mä tın dan Tes l nıkä ehlinä
18[17]
Men, Pavl , öz elim ilän selâm (be- yazılmı dır.
Pavl hav rıni Tım ey s a evvelki n mäsi

Evvelki fa ıl
[1]
Pavl , hav rı-yi sa Mesı 2 ud a- [11]
müb rek llahnı mecidli ncili üzrä,
lâ ıl uçımıznı vä Cen b-i sa Mesı ni kä ma a teslım bolınmı dır.
emri üzrä, kä andan ümıdimiz bardır, 10[12]
Vä meni uvvetlendürgän Mesı -i
3[2]
ım nda bol an o lım Tım ey s a sa ud vendimiz ä ükür ılamın, zır
tevfı , vä ra met, vä selâmet ud Atamız- kä meni ıdd sandı, ıdmet ä ta yın ılur
dan vä sa Mesı ud vendimizdän bolsun. ekän,
4[3]
Sendän ıstid ıldu ım üzrä Efäsos- 11[13]
kä ilgäridä küfür söyläyiçi, vä ahır
da alma keräk deb Maked nıyä ä çı - ıl uçı, vä lım erdim, ama ra met aldım,
du ımda, t ba ılar a ferm n beräsin, kä zır kä bı-ı ti dda bilmäzlikdän olay etdüm;
ayrı ta lım ögretmäsünlär 12[14]
vä tevfı -i ud vendimiz yetçä
[4]
vä kä ikayetlär ä vä so sız ıl n mä- artdı, sa Mesı dä bol an ım n vä mu abbet
lär ä kütmäsünlär, kä anlardan ûr lär ke- ilän.
lürlär, vä ım nda ilâhi terbıyet dägül. 13[15]
Bu bir i anma a bil sözdir vä ce-
5
Vä ükümni ma dı mu abbetdir p k mı ab llık a l yı dır, kä Mesı -i sa dün-
kö ildän, vä nık albdän, vä riy sız ım ndan, y a keldi gün hkârlar a nec t bermägä, kä
6
kä andan ba ı azıb b ıl söylämeklik ä anlarnı büyükräk gün hkârı ménim.
dönmi lärdir, 14[16]
Ama munı üçün ra met ma a
7
eri atnı ögrediçilär bolma istäb, hem buyurdı, kä ilgäri mendä sa Mesı kem l-i
ne dedüklärin, hem neni a ında s bit alım körsätä, t kä so ra A a ım n ke-
ıldu ların (556) a lamazlar. dürecäk kimsälärni nüm nä bolur ebedı
8
Ama biz bilüriz, kä eri at nık, eger bir ay t aça.
kimsä anı eri at üzrä ıstim l etsä, 15[17]
Ezelı vä f nı bolmaz, körinmäz P d-
9
munı bilür ekän, kä eri at ıdd h a, (ya nı) yal ız kim llah a izzet
üçün dägüldir, belkä eri atsızlar üçün, vä celâl ebedelâb d a degin bolsun. mın.
vä mu ı bolma anlar üçün, vä dınsizlär 16[18]
Ey o ıl Tım ey s, bu emir sa a tes-
üçün, vä gün hkârlar üçün, vä bı-ta v lar lım ılamın, sa a evvel tutmı nüb vvetlär
üçün, vä murd rlı ıl anlar üçün, vä ata- asbına, (557) kä anlarnı birlä bir nık cenk
lar öldürgänlär üçün, vä analar öldürgänlär cenkläyäsin,
üçün, vä dam atil ıl anlar üçün, 17[19]
ım n vä ı mın n-i alb tutur ekän, kä
[10]
z nılär üçün, erkeklär birlä cim et- ba ılar redd ılab ım ndan ar [ ar ] ıl-
känlär üçün, damlar o urla anlar üçün, mı lardır;
dor söylägänlär üçün, n r st yer ä nd 18[20]
kä anlardan ımän s vä skender
içkänlär üçün, vä eger a ı ta lım ä ar u bardır, kä anlarnı ey n a teslım etdüm, kä
kelgän ayrı nersä bar esä, küfür söylämämek ögrenälär.
317
., . , 1820
kinçi fa ıl
[1]
Pes imdi na ı at berämin, kä her ner- cayda du ılurlar, p k ellär bülendä ılab,
sädän evvel tiläklär, vä du lar, vä ef at, a abdan vä ekdän lı ekän;
vä ükür etmäsi ılınalar hemeki al üçün, 9
vä mu a körä da ı istäymin, kä tunlar
2
p d hlar üçün vä cemı ulu mertebä- özlärni yara an kiyim ilän, vä ay , vä a-
li bol anlar üçün, kä r m ilän vä r at birlä ı a ıl üzrä ziynetleyälär – örilmi saç, ya
ömir süräviz hemeki fılikdä vä yestälikdä. altun, ya incülär, ya ıyb tlı lib s birlä dägül,
3
zır kä bu nıkûdir vä ma b ldır ud y 10
lâkin ud y a perest ıl an tunlar a
alâ ıl uçımıznı u rında, l yı bol anday, nık (558) amellär ilän.
[4]
kä hemä damlar alâ bolmasın vä 11
tun tek durma birlä ögrensün cemı
a ını ma rifetinä kelmäsin istür. ı at ilän;
4[5]
Zır bir llah bardır, vä llahnı vä 12
ama tun a ıc zet bermäm terbıyet
damlarnı bir orta a kiriçi bardır, ya nı bermägä ya er ä emir ılur a, lâkin sükûtdä
ıns n sa Mesı , tek durur a.
5[6]
kä Özüni hemä üçün fed berdi. 13
Zır kä dam ilgäri ekıllendi, andan
va ıtlarda ı b r bolınma üçün, so ra av ;
6[7]
kä a a va etküçi vä hav rı ta yın bo- 14
vä dam azdurılmadı, belkä tun,
lındum, – 7Mesı dä r st söyläymin vä dor azdurılıb, tec vüzdä erdi;
söylämäm, – ayfalar mu allimi boldum 15
ama evlâd do urma birlä alâ bolur,
ım nda vä r stlıkda. eger ım nda, vä mu abbetdä, vä ta dısdä,
8
Pes imdi hlaymın, kä damlar her vä a ı a ılda b ı alsa.
Üçinçi fa ıl
[1]
Kelâm dı dır: eger bir kimsä üs - 9[8]
A a körä da ı dimlär edeblilär, iki
fiyet [üs vfet] man ıbın istäsä, bir ya ı tilli bolma anlar, besy r ar b a meyil ıl-
amel istür. ma anlar, ayıblı menfa at alab ılma an-
2
Pes imdi üs f a v cibdir, kä bı- ayıb lar,
bolur, bir tunnı eri, uyanı , perhız ıl- [9]
ama ım nnı sırrın p k albdä tut anlar
uçı, l yı , müs firni seviçi, ta lım berürgä bolsalar keräk.
tuv n bol an, 10
Munlar da ı tecrübä bolınsunlar, ba -
3
ar b a m yil bolma an, so ıçı bolma- dehu, eger bı-(559) ayıb körinsälär, pes ıd-
an, ayıblı menfa at rz lamagan, lâkin yamet ä me l bolsunlar.
va , v ılma an, ama etmägän, 11
Bu hemän ısım üzrä tunları da ı
4
öz üyin yestä ab ıl an, evlâdın edeblilär, büht n etmägänlär, h y rlar, he-
atda tut an hemä edeb ilän; meki nersälärdä ı ti dlılar bolsalar keräk.
6[5]
ama eger bir kimsä öz üyin ab ı- 12
adimlär bir tunnı erläri bolsunlar,
lur a bilmäz esä, pes Te rini kilısiy sına evlâdın vä öz üylärin nık ab ılur ekän.
neçük me l bolur? 13
Zır kä b ıdmet ıl anlar özlärinä
7[6]
Ya ıdan dın ä tü kän bolmasun, kä bir nık mertebä ta ıl ılurlar vä besy r ce-
ma r rlanıb, ey nnı vesvasından girift r s ret Mesı -i sada bol an ım nda.
bolınmay. 14
Bu nersälärni sa a yazamın, ümıd tutur
8[7]
Hem a a v cibdir, kä tı arıda bol an- ekän a ı a tez barur a,
lardan a a nık eh deti bolur, kä risv ylı a 15
ama eger uza a tava uf etsäm, t bilä-
vä ıblısni d mına tü mäyä. sin, kä Te rini näsindä neçük yürimä
318
, . , 1666
keräk, kä ayy llahnı kilısiy sıdır, a - ta dı bolındı, feri tälär ä körindi, ab yıl
nı diräki vä büny dı ekän. içindä ı b r bolındı, ceh nda A a ım n
16
Vä cemı ı tilâfsızdır, kä dınni sırrı ketürildi, vä celâl ä yu aru alındı.
a ımdir: ud cisimdä hir boldı, R da
Dörtinçi fa ıl
[1]
R bey n söylür, deyär ekän, kä ır ay tnı , vä hem keläcekni va däläri anda
künlärdä ba ı ım ndan ayrılurlar azdurıçı bar ekän, –
r lar a vä dıvlärni ta lıminä kütür ekän, 10[9]
dı kelâmdır vä cemı ab llı a
2
mür yilikdän dor söyläb, nefisläri kü- l yı dır.
yinmi ekän, 11[10]
Zır munı üçün me a at çekäviz
3
nikâ etmekdän man ılur ekän, 4vä hem sökilüriz, zır kä ayy llah a i anavız,
ud a ükür ılma ilän m ’minlär ä vä kä hemeki damlarnı alâ ıl uçısıdır,
r stlı nı bilgänlär ä alınma üçün yaratdu ı ama u m ’minlärni ki.
a mlardan perhız ılma ferm n edür 12[11]
Bu nersälärni ferm n ıl vä ta lım
ekän. eylä.
5[4]
Ama ud nı her ma lû ı nıkdir, vä 13[12]
Hıç bir kimsä yigitliki ni a ır kör-
hıç bra ılmalı dägüldir, eger ükür ılma mäsün; lâkin m ’minlär ä kelâmda, vä mu-
ilän alınsa, abetdä, vä mu abbetdä, vä r da, vä
6[5]
zır kä kelâm-i ud y birlä vä du ım nda, p kızelikdä nüm nä bol.
ilän p k bolur. 14[13]
A a degin, kä sa a keläyin, o uv a,
7[6]
Eger bu nersälärni arında lar a a - vä na ı at bermek ä, vä ta lım ä me l bol.
dursa , sa Mesı ni (560) bir b dimi 15[14]
Sendäki ker metlärdän fil bolma,
bolursın, ım n kelâmında vä ya ı ta lım kä nüb vvet ilän sa a berildi ey lärni el-
ilän beslänmi ekän, kä a a eri dü . lärini oyması ilän.
7
Ama dınsiz na illäri vä art tunlarnı 16[15]
Bu nersälärdän fikir ıl vä anlarda
efs nälärin redd ıl vä özü ni dın arı ında p yd r bol, kä menfa atı hemä ä hir bolur.
riy et eylä. 17[16]
Ey , özü ni vä ta lımi ni kütüb dur vä
9[8]
zır kä riy et bedeni az faydalıdır, anlarda b ı bol, zır kä, bunı ılur ekän, hem
ama dınd rlı her ey ä faydalıdır, hem bu özü ni, hem seni e itkänlärni alâ ılursın.
Be inçi fa ıl
[1]
Bir art a melâmet etmä, lâkin yalbar, bermek ögrensünlär, zır kä bu nık vä u-
ata a yalbar anday; 2yigitlärni arında lar- d y u rında ma b ldır.
day tut; 6[5]
Ama a ı at ilän tul bol an vä yal ız
3[2]
art tunlarnı analarday vä genç - al an ud y a tevekkül ılur keçä kündüz,
tunlarnı ız arında larday (561) tut, cemı niy zlarda vä du larda me l ekän;
p klik ilän. 7[6]
ama ay vä i ret ilän yürä dur an -
4[3]
Tul tunlarnı izzetdä tut, kä a ı at- tun tiri ekän ölmi dir.
da tullardır. [7]
Pes imdi bu nersälärni emir ıl, kä bı-
5[4]
Ama eger bir tunnı evl dı ya evlâ- ayıb bolasın.
dını o ılları bar esä, evvel öz eri ehlinä ra- 8
Vä eger bir kimsä özüni kilär üçün
im körsätmek vä v lid n a ni metlik kerü cahd ılmazsa, vä ma öz üyi ehli üçün,
münkir boldı hem ım nsızdan yamandır.
319
., . , 1820
9
Altmı ya dan kemrâ bolma an tul - 15[17]
lı ilän ri’y set etkän ey lär iki
tun ı tiy r bolınsun, bir erni tunı bolmı atlı izzet ä l yı es blansunlar, u
ekän, kelâmda vä ta lımdä me a at çekkänlär.
[10]
vä ya ı amellär ilän eh detlenmi [18]
Zır Kit b deyär kä: « arman bas an,
bolsa keräk, eger o ıllar beslämi esä, eger öküzni a zın ba lamayasın», vä: «Yalçı öz
müs firlär ondurdı esä, eger uddıslärni a ına müsta a dır».
aya ların yuvdı esä, eger za met çekkän- 16[19]
ey ni ar usına ikâyet ab l et-
lär ä yardım ıldı esä, eger her nık fi il ar- mä, eger iki ya üç güv hı yo esä.
tunça yüridi esä keräk. 17[20]
Gün h i lägänlär ä hemekini r y
10[11]
Ama andan genç tul tunlarnı redd aldında söz at, kä ayrılar or alar.
eylä, zır kä açan Mesı ä ar u ehvetli 18[21]
mdi Te rini vä ud vend-i sa
bolsalar, nikâ ılma istürlär. Mesı ni u rında vä mu t r feri tälärni
[12]
Anlarnı ükmi bar ekän, zır kä ev- aldında eh det tutamın, kä bu nersälärni
velki ım nnı bra dılar; ar fd rlı dan lı bolıb ıfı ılasın, meyil
11[13]
hem da ı bı-kâr bolma a ögrenälär, ılma lı birlä hıç nersä etmäz ekän.
nädän nä ä kirür ekän, vä tek i siz dä- 19[22]
Sür at ilän bir kimsä ä ellär oyma
güllär, ama da ı ya çılar vä ters i läyiçilär vä ayrılarnı gün hlarında erık bolma.
ekän, yestä bolma an nersälär söylürlär. Özü ni p k sa la.
12[14]
Pes imdi istäymin, kä genç tunlar [23]
Ba dehu suv içmä, belkä azra ar b
nikâ lı bolurlar, vä kä evlâd do alar, vä isti m l ıl, mi däni vä besy r kerä bol an
kä üyni ab ılurlar, mu vemet ıl an a a ıflikläri üçün.
hıç bir sebeb bermäy ekän risv y söz (562) 20[24]
Ba damlarnı gün hları evvel -
söylämek üçün; hirdir, ilgäri üküm ä barur ekän, vä ba ı-
13[15]
zır kä ba ı el l ey n yolına dön- larnı gün hları so ra hir bolurlar.
mi lärdir. 21[25]
Bu hemän ısım üzrä da ı ya ı
14[16]
Vä eger bir m ’minni ya m ’minä- amellär hirdir; vä ayrı vecih üzrä bol-
ni tulları bar esä, anlar a meded etsünlär, anlar ma fı bolınma a dır dägüllär.
vä kilısiy a a ır bolmasunlar, kä a ı atda
tul bol anlar a meded ılurlar.
Altınçı fa ıl
[1]
Ey ne adar bendälär bendägı astında kelâmına vä dın ä körä bol an terbıyä ä
esälär, öz iblärin cemı izzet ä l yı bil- yil bolmazsa,
sünlär, t kä Te rini (563) ısmi vä ta lımi [4]
ol tekebbürlidir, hıç bir nersäni bilmäy
küfür ilän söylänmäsünlär. ekän, lâkin s ’ llärni vä v larnı a -
2
Vä anlar, kim ım n kedürgän iygäläri ında bıkâr yer ä söylür ekän, 5kä anlardan
bardır, pes iygälärin a ır körmäsünlär, ol ased, vä niz , vä büht nlar, vä töhmetlär,
sebebdän, kä arında lardır; ama andan ev- [5]
vä a lı ar b bol an vä a dan ma z l
vel anlar a bendägı ılsunlar, anı üçün kä bol an damlarnı in dlı müb asäläri çı-
anlar m ’minlärdir, vä ma b bdır, vä tev- alar, ıy s ılur ekän, kä nef dınd rlı dır.
fı dä i äd rlardır. 3Bu nersälärni ta lım Munı day ki ilärdän ken rädä dur.
eylä vä na ı at ber. 6
Ama dınd rı an at ilän ulu nef dir.
4[3]
Eger bir ki i ayrı arı üzrä terbıyä 7
Zır kä biz duyn a hıç bir nersä içerü
eyläsä vä ud vendimiz sa Mesı ni a ı
320
, . , 1666
keltirmädük, vä ma lûmdir, kä hıç bir nersä- rek vä yal ız dır bol an p d hlarnı
ni da ı düny dan iletmägä tuv n dägüliz. P d hı vä rabblärni Rabbi kârâ edür,
8
Pes a mlarımız vä kiyimlärimiz bar 16
kä yal ızça bı-zav ldır, yana ılmaz
ekän, munlar birlä an atlı bolalı . n rda s kin ekän, kä hıç bir ıns n körmi
9
Ama bay bolma hlaganlar ımti n a, dägüldir hem köralmaz, kä A a izzet vä
vä d m a, vä besy r ma lı vä ararlı eh- udret bolsun me güçä. mın.
vetlär ä tü ürlär, kä damlarnı teb hı ä vä 17
Bu ceh nda bay bol anlar a ferm n ıl,
helâk a ar ılurlar; kä bülend kö illi bolmayalar vä bı-ta ı lik
10
zır hemä erlärni lı a çä dostlı ıdır, devletlik ä ı tim d ılmasunlar, lâkin Ol
kä ba ı a a ama ılab ım ndan azdılar ayy llah a, kä bizgä fayda körmek üçün
vä besy r u alar birlen özlärni sançdılar cemı nersälär vefret birlä berä;
[sançadılar]. 18
(lâkin) nıkûkârlar bolsunlar, vä
11
Ama sen, ey Te rini damı, bu nersä- amellärdä bay bolsunlar, ısmet etmägä vä
lärdän aç vä dınd rlı , vä ım n, vä mu ab- yardım bermägä m yil bolsunlar,
bet, vä abır, vä yava lı artunça bol. 19
özlärinä bir b azınä es s oyar ekän
12
m nnı nık cih dın cih dla, 13ebedı keläcek zam n üçün, t kä ebedı ay t a
ay t a yapı , kä a a da ı da av t bolınmı - yapı alar.
sın, vä b ı r r (564) ı r r ıldu besy r 20
Ey Tım ey s, em netni sa la, 21b ıl
güv hlarnı u rında. vä dınsiz söylämeklikdän vä yalanlı birlä
14[13]
Sa a üküm ılamın her nersä tiri et- adlanılmı ilimni ı tilâfatından ken rädä
kän llahnı u rında vä Pont s Pıl snı bol,
r y aldında nık ı r r a eh det bergän sa 22
kä ba ı a a ı r r ılab ım ndan azdılar.
Mesı ni u rında, kä bu ükümni lekäsiz 23
Tevfı seni birlä bolsun. mın.
vä bı- ayıb ıfı ılasın ud vendimiz sa Tım ey s a evvelki n mä L dıkıyädä
Mesı ni hir bolmasına degin, yazılmı dır, kä fr ciy ’in P ı n e
15
kä öz va ıtlarında kim [= anı] Ol müb - ulu ehridir.
(565) Pavl hav rıni Tım ey s a ikinçi n mäsi

Evvelki fa ıl
[1]
Pavl , sa Mesı ni Te ri ır deti ilän ekän, 5kä evvel seni büyük ana L yisdä
hav rı ekän, vä Mesı -i sadaki ay t va dä- s kin erdi vä seni ana Evnıkädä, hem ı ti-
si üzrä, m d ılamın, kä sendä da ı (s kin edür).
2
Tım ey s ma b b o ıl a: fa ıl, vä ra- 6
Munı sebebi üçün sa a a duramın, kä
im, vä r m ud y Atadan vä Mesı -i sa Te rini menüm ellärimni oyılması birlen
ud vendimizdän bolsun. sendä bol an ker metin tirildib yandurasın;
3
Te ri ä ükür ılamın, kä babalarımdan 7
zır kä ud bizgä avf r ın bermä-
A a kö il s dälik birlä bendägı ılamın, kä mi dir, belkä uvvet, vä mu abbet, vä a ı
fer at ılmayıb du larımda keçä kündüz a ıl r ın bermi dir.
seni rımda tutamın, 8
Pes ud vendimizni eh detindän ya
4
hem seni körmek bek istäb, seni köz men Anı esırindän acillenmä, lâkin ncil-
ya ların y d tutdu ımda, t kä sür r birlä ni mu ıbetlärindä i äd r bol Te rini
meml bolayın, udreti üzrä,
[5]
sendäki riy sız ım nı te ekkür ılur 9
kä bizgä nec t berdi vä bir mu addes
321
., . , 1820
da av t birlen bizni da av t etdi, m li- fı ıl Mesı -i sada bol an ım n vä mu ab-

miz ä körä dägül, lâkin Anı ta dıri vä betdä.
tevfı i üzrä, kä adım zam nlarından evvel 14
Ol nık em netni bizdä s kin bol an
Mesı dä bizgä berildi, R -i l- udüs ilän ıfı eylä.
10
ama lâ kârâ boldı Nec t Bergüçimiz 15
Munı bilürsin, kä hemä ehl-i siy
sa Mesı ni hir bolınmasından, kä ölüm mendän ruc etdilär, kä Fıcell s vä erm -
bı- uvvet ıldı vä tirilikni vä ölmäzlikni cänos anlardandır.
(566) ncil sebebindän hir etdi, 16
Ey , ud vend nısıf rosnı üy ehlinä
11
kä a a v iz, vä resûl, vä ayfalarnı ra met buyursun, zır kä besy r mertebä
mu allimi ta yın bolındım. rımnı açdı vä zencırimdän acillenmädi,
12
Munı sebebi üçün da ı bu cef larnı 17
lâkin, R mıdä ekän, ziy dä cahd birlä
çekämin; ama acillenmi dägülim. Zır meni izläb tabdı.
Anı, kä A a ım n kedürdim, bilämin vä 18
ud vend a a in yet bersün, kä ol
ı tim d ılamın, kä em netimni ol kün ä kündä ud ydan ra met ala, zır Efäsosda
degin sa lama a dırdır. ne adar ıdmet ıldu ın sen bek ya ı bilä-
13
Vä mendän e itdiki a ı sözlärni ı- sin.
kinçi fa ıl
[1]
Pes sen, ey o lım, Mesı -i sada bol an ılamın mu t rlarnı rı üçün, kä anlar
tevfı dä uvvetli bol, da ı Mesı -i sada bol an nec tnı alurlar
2
vä mendän besy r güv hlarnı vesıläsin- ebedı celâl ilän.
dän e itdüki nersälärni hem ıdd , vä 11
Kelâm a ı dir, kä eger Anı ilän birgä
hem ayrılar a ta lım etmägä tuv n bol an ölmi esäk, hem Anı birlä birgä tirilik sü-
damlar a teslım ıl. räviz;
3
Cef a ta ammül ıl sa Mesı ni bir 12
eger ta ammül ılsa , hem da ı Anı
ya ı sip hıdäy. ilän p d hlı ılurmız; eger A a ınkâr
4
hıç sip hıli ıl an kimsä bu tirilikni etsäk, hem Ol bizni ınkâr ılur;
nersälärinä ba lamaz, kä anı sip hı bolur a 13
eger biz ım nsızlar esäk, Ol dı alur
ı tiy r ıl annı r ılur. – Özinä ınkâr ılalmaz.
5
Vä da ı bir kimsä küre ilsä, t clanmı 14
Bu nersälärni anlar a a dur, Rabbni
dägüldir, (567) eger r stlı üzrä küre ilmäz- u rında eh detlik tutur ekän, kä sözlär
sä. üçün ba islämäyälär, hıç fayda a dägül
6
Cahd ıl an ekinçi evvel ıldan i ä- ekän, belkä e itkänlärni yı masınadır.
d r bolsa keräk. 15
Özi ni ud a ma l bolur a hem
7
Dedükim nersälärni kütüb dur. Vä u- risv y tutur a keräk bolma an dimni
d vend sa a cemı nersälärdä fehim bersün. körsätürgä cahd ıl, a kelâmın r stı üzrä
8
rı da tut, kä sa Mesı , D vud nes- ısmet ılur ekän.
lindän ekän, emv tdan tirildi menüm ı b r 16
Ama murd r vä b ıl ça ırı lardan aç,
etdükim ncil ä körä, zır kä ziy dä dınsizlik ä arturlar,
9
kä sebebindän men zencırlär ä degin, 17
vä anlarnı sözi et yegän yaraday ye-
ya nı bir yaman i lägän kimsädäy a b yür, kä män s vä Fıl s anlardandır,
çeküb duramın; ama kelâm-i ud y ba lan- 18
kä a dan azmı lardır, ıy met boldı
mı dägüldir. deb deyär ekän, vä ba ılarnı ım nın yı -
10
Munı üçün cemı nersälär ä ta ammül dılar.
322
, . , 1666
19
Ama es s-i ud y p yd r dura, bu mö- r m a t bi bol, p k albdän Rabb ä du
hüri (568) bar ekän kä: « ud vend Özini - ıl anlar ilän.
kilärni bilür», 20vä: «Her Mesı ni ısmin 24[23]
Ama ma lı vä n -ma l s ’ llär-
ısimlägän kimsä n r stlı dan ayrılsun». dän ken rädä dur, bilür ekän, kä niz lar o-
21[20]
Ama bir ulu nädä altun vä kümi paralar;
letläri bolmazlar tek, ama da ı a açdan vä 25[24]
zır kä bendä-yi ud vend cenk ıl-
balçı dan letlär bolurlar; vä ba ı izzet ä mama keräk, lâkin hemä ä ilim vä ta lım
vä ba ı eh net ä bolurlar. bermägä m yil vä abırlı bolma keräk,
22[21]
Pes eger bir kimsä bu levdäkilärdän 26[25]
mu vemet ıl anlar a yolda lı
özüni p k etsä, izzet ä ab bolur, mu addes birlä terbıyä berür ekän, kä yed ud an-
vä ib (aldında), faydalı vä her ya ı lar a tövbä ılur a buyurur r stlı nı bilmek
amel ä ırlanmı ekän. üçün
23[22]
Da ı yigitlik ehvetlärindän aç, [26]
vä ıblısni d mından ut arma üçün,
ama ad let ä, ım n a, mu abbet ä vä kä anlar anı hlama lı üzerinä girift r
bolınmı lardır.
Üçinçi fa ıl
[1]
Mu a da ı aberd r bol, kä ır kün- ni, mur dımnı, ım nımnı, ta ammülimni
lärdä or ulı va ıtlar bolurlar. [ta allümimni] mu abbetimni, abrımnı,
2
Zır damlar özlärinä dost bolurlar, a çä [11]
mu ıbetlärimni, za metlärimni bildü ,
seviçilär, ma r rlar, mütekebbirlär, küfür kä n kıyädä, vä niyädä, vä Listrädä
söyläyiçilär, v lid n a atsızlar, i gülik üstimä keldilär; 7hem ne adar a blar kö-
bilmägänlär, bı-dınlär, mu abbetsizlär, tärdükimni (bildü ), ama hemäsindän u-
[3]
va dä boz uçılar, büht nçılar, perhız- d vend meni ut ardı.
lär, yavuzlar, li lärni r körgänlär, 8[12]
Vä da ı sa Mesı dä tedeyyün bol-
[4]
’yınlar, ab sızlar, i gänlär, i ni u- ma vä ömir sürmek istägänlärni hemäsi
d ynı süydüklärindän (569) artu süygänlär, [hemäsin] za met çeksälär keräk.
[5]
dın retin tut anlar, ama uvvetinä 9[13]
Ama yaman damlar vä azdur uçılar
ınkâr ılur ekän. Munday kimsälärdän yüz yamanlı da ziy dä arturlar, azdurur ekän vä
döndür. azdurılmı ekän.
3[6]
Zır kä anlar munlardandır, kä üylär ä 10[14]
Ama sen ögrendüki vä ta ı bildü-
sürinib kirälär vä gün hlar ilän yüklenmi ki nersälärdä b ı bol, kimdän terbıyet bo-
vä gûn gûn ehvetlär birlä iledilmi , lındukı bilür ekän,
[7]
her d yım ö renib, her kez r stlı nı 11[15]
a ur ekän, kä ıfıl boldu ı dan Mu-
ma rifetinä kelâlmamı tuncı azlarnı esır addes Yazularnı bildü , kä nec t a seni
ılurlar. a ıllı ılmaga dırdır sa Mesı dä bol an
4[8]
Vä Y nes vä Y mbres Musa a neçük ım ndan.
mu lifet ılmı lar esä, munlar da ı r st a 12[16]
Hemä Mu addes Yazu ud ılh -
olay mu lifet ılab duralar, a lı fes dlı mından bolındı, vä ta lım üçün, vä üccet
bol anlar vä ım n asbına mu assal ekän. üçün, vä ısti met üçün, vä ad let arı ında
5[9]
Ama artu ra a baralmazlar, zır kä terbıyet üçün faydalıdır,
munlarnı dıv neliki hemä ä hir bolur, 13[17]
t kä Te ri damı (570) kâmil bolur,
anlarnı dıv neli i hir boldu ı kibi. her nık amel ä yara lanmı ekän.
6[10]
Ama sen menüm ta lımimni, yüri im-
323
., . , 1820
Dörtinçi fa ıl
[1]
Pes imdi ud vä sa Mesı ni u - (571) 16[13] r da Karposnı a ında
rında, kä ayy bol anlarnı vä ölgänlärni oydu ım ya murlı nı vä kit blarnı kel-
üküm ılur Anı hir bolmasında Memle- düki dä alub keltir, (ama) u tir älärni
keti kelmäsindä, 2munı s bit ılamın, keltir.
[2]
kä kelâmnı ı b r ılasın va ıt boldu da 17[14]
skender ba ırçı ma a besy r yaman-
vä va ıt bolmadu da, 3 a n söz at, 4na ı at lı lar etdi. ud vend a a cez bersün anı
ber cemı ta ammül etmek birlä vä ta lım fi illärinä körä! –
ilän. 18[15]
kä andan sen kütüb dur, zır kä bizim
5[3]
Zır kä zam n kelür, kä a ı ta lım sözlärimiz ä at mu lifet etdi.
kötärmäyälär, belkä özlärini hlama lı- 19[16]
Evvelki cev bımda hıç bir kimsä
ına körä özlärinä mu allimlär ı tiy r ı- ma a ref at etmädi, belkä hemä meni terk
lurlar, ıçı kan ula ları bar ekän; etdilär. ud bersün, kä anlar a es blan-
6[4]
vä a dan ula döndürürlär vä efs - masun.
nälär ä döndürürlär. 20[17]
Ama ud vend menüm arafımda
7[5]
Ama sen hemeki nersälärdä kütüb dur, erdi vä meni uvvetlendürdi, kä kelâm ta-
cef lar a ta ammül ıl, be retçini ame- m m bilinä vä kä cemı ayfalar e idälär; vä
lin kâmil ıl, ıdmeti ni bitür. rsl nnı a zından utıldım.
8[6]
Zır kä men ar bolınaca ım vä rı let 21[18]
Vä Rabb meni her yaman eydän
ılaca ım va ıt ya ındır. ut arur vä öz sm nı Memleketinä alâ
9[7]
Bir nık cenk cenklädim, yüri imni bi- ılur, kä A a ebedelâb d a degin celâl bol-
tirdim, ım nnı ıfı etdim; sun. mın.
10[8]
mundan so ra t c-i ad at menüm 22[19]
Prısk a, vä kıl a, vä näsıforos-
üçün sa lı tutılmı dır, kä ud vend, ya nı nı nä ehlinä selâm ber.
Ol dil , ol kündä ma a berür; vä 23[20]
Er s s rint sda aldı; vä r fı-
ma a tek dägül, lâkin hem hemä Anı hir m snı Mılä mda sır av bolıb oyaberdim.
bolmasın mü t bol anlar a. 24[21]
Ey , ı va tından ilgäri kelürgä
11[9]
Ey , cahd ıl-a ma a tez kelür ä. cahd ıl. 25 b l s sa a selâm berä, hem P -
12[10]
Zır kä Dım s bu düny nı dostlı ın- dens, hem Lın s, hem Kl vdı vä hemä a-
dan meni terk etdi, vä Tes l nıkä ä ayırub rında lar (selâm berälär).
ketdi, vä Kriskes al ıyä ä ketmi dir, vä 26[22]
a ret-i sa Mesı seni ilän bolsun.
Tı us D lm tı ä; 13tek Lu a menüm birlä- 27
Tevfı sizni birlä birgä bolsun. mın.
dir. kinçi n mä Efäsoslılarnı kilısiy sına
14[11]
Mar osnı alub özü birlä keltir, zır evvel üs f bolın an Tım ey s a R mıyä-
kä ma a ıdmet üçün faydalı bolur. dän yazıldı, va tı kä Pavl ikinçi mertebä
15[12]
T ık snı Efäsos a ırs l etdüm. ay ar Ner n a ı r bolındı.
(572) Pavl hav rıni Tı s a n mäsi

Evvelki fa ıl
Pavl , bendä-yi ud y vä sa Mesı -
[1] [2]
ebedı ay tnı ümıdindä, kä ki bsiz
ni resûli, Te rini mu t rlarını ım nı llah ezelı zam nlardan va dä etdi,
vä dın ä muv fı kelgän a nı ı r r et- 2[3]
vä va ıtlarda kelâmın ı b r etmek
mäsinä körä, ilän kâr eylädi, kä Te ri ma la ımıznı
324
, . , 1666
emri asbına ma a teslım bolınmı dır, – 9[10]

Zır kä besy r e vetli vä b ıl söy-
3[4]
Tı us mü terek ım n a körä o ıl- läyiçilär vä azdur uçılar bardır, u sün-
a: tevfı , ra met vä selâmet Te ri Atadan net ehlindän bol anlar,
vä ud vend-i sa Mesı bizim alâ ıl- 10[11]
kä anlarnı a zın (573) yumdurma
uçımızdan bolsun. keräkdir, kä bütün nälär [ änlär] az-
4[5]
Munı üçün seni Kirıtdä oyaberdüm, dururlar, lâzım bolma an nersälär ögredür
kä anda n -tam m bol an nersälärni d rüst ekän murd r tabu üçün.
ılasın, vä kä her ehirdä ey lär mu arrer 11[12]
Kä özlärdän bir kimsä, ya nı özlä-
ılasın, men sa a emir ıldu ıma körä: rini bir nebı ekän, dedi kä: «Kirıtlilär her
5[6]
eger bir kimsä bı- ayıb bolsa, bir - kez dor söyläyiçilär, bed ayv nlar, ger n
tunnı eri ekän, töhmetdän vä e vetdän arınlardır».
lı bol an m ’min o ılları bar ekän, (ol 12[13]
Bu eh det r stdır. Anı üçün kä kes-
yarar). kinlik birlä anlar a a n ıl, kä ım nda a ı
6[7]
Zır kä üs f ayıbsız bolma keräk- bolınalar,
dir, ud ynı n ırıday, öz rı sın etkän 13[14]
Yah dı efs nälärin vä a nı redd ıl-
dägül, tez açuvlangan dägül, arab a m yil an damlarnı ükümlärin közlemäz ekän.
bol an dägül, ur an dägül, ayıblı tabu a- 14[15]
P k bol anlar a her nersä da ı p k-
lab ıl an dägül, dir; ama n p k bol anlar a vä ım nsızlar a
7[8]
lâkin müs firni seviçi, nık damlar a hıç nersä p k dägüldir, zır hem anlarnı d -
mu abbet körsät üçi, ayı , dil, mu addes, nı ı, hem nefsi n p kdır.
perhız ıl an, 15[16]
r r ılurlar, kä ud ynı bilälär,
8[9]
ım n kelâmın terbıyet bolındu ına kö- ama fi illärindä A a ınkâr edälär, kerıh bol-
rä nık tut an, t kä a ı ta lım birlä na ı at anlar vä her b ameldä mu assir [m sl]
bermägä vä ar u söylägänlärni i andur- ekän.
ma a dır bolur.
kinçi fa ıl
[1]
Ama sen a ı ta lım ä muv fı kel- 8[7]
Hemeki nersälärdä (574) özü ni
gän nersälärni tekellüm ıl, amellärni nüm näsin körsätib, ya nı sa
2
kä artlar h y r, vä uyanı , vä edebli, ta lımdä, va r, vä ı lâ ( hir edür ekän),
vä a ı , a ıllı bolsunlar ım nda, mu ab- [8]
vä hem meyd n bolınalmaz, a ı ke-
betdä vä abırda; lâm ilän, kä mu lifet ıl an acillenä, sizni
3
art tunlar ol hemän vecih üzrä udüs- a ı ızda hıç yaman söylämäsi yo ekän.
ä yara ı bolsunlar, büht nçılar dägül, 9
Mülâzımlar a buyur, kä öz a alarına
ar b a m yil dägül, lâkin nık nersälärni ı at ılurlar, her nersädä bolınub, yenä
ögrediçilär bolsunlar; cev b bermäyib,
4
kä genc tunlar a bır bolma vä er- [10]
hem bir nersä ar mlı ilän almay
lärinä vä o ıllarına dost bolma ögretsünlär, ekän, belkä cemı ı lâ körsätür ekän, kä
5
kä a ı a ıllılar vä fılär bolurlar, vä Te ri ut arıçımıznı ta lımin hemeki ner-
nädä oltır anlar öz erlärinä mu ı bolur sälärdä ziynetlensünlär.
ekän, 6kä Te rini kelâmı n - yestä ilän 10[11]
Zır Te rini nec t keltirgän tevfı i
söylenmäyä; cemı al a hir boldı,
7[6]
yigitlär ä mu a körä na ı at ber, kä 11[12]
bizni terbıyälendürür ekän, kä dın-
sa a ıllı bolurlar. sizlik ä vä düny ehvetlärinä ınkâr ılab,
325
., . , 1820
a ı lik ilän, vä ad let birlä, vä ta v bir- bizni hemeki eri atsızlı dan fed ilän çı a-
len bu ceh nda tirilik süräviz, ra vä kä Özinä nık m l ä ayretli bol an
12[13]
ol müb rek ümıd üçün vä a ım l- bir ma ayfa p k eyläyä.
lahnı vä ut arıçımız sa Mesı ni celâle- 14[15]
Bu nersälärni söylä, vä ögit ber, vä
tini körinmäsi üçün ınti r ılur ekän, cemı udret ilän a n ıl, bir kimsä seni
13[14]
kä Özini bizim üçün teslım etdi, kä orlamasun.
Üçinçi fa ıl
[1]
al a a dur, kä re’ıslär ä mu ı bol- ılasın, kä ud y a i an anlar nık amel-
ma vä bi lär ä dä lämä keräk, her nık lär ılur a tefekkürli bolurlar: 8bu nersälär
fi il ılur a ır ekän, damlar a ya ı vä faydalıdır.
2
vä kä hıç bir kimsäni a ında yaman 9
Ama n -ma l s ’ llärdän, vä cinsn -
söylämäyälär, kä v çılar bolmayalar, lâ- mälärdän, vä niz lardan, vä eri atlı v -
kin cemı damlar a (575) cemı alımlik lardan ken rda dur, zır kä bu nersälär bı-
vä mihrib nlı körsätür ekän. fayda vä b ıldır.
3
Zır kä biz da ı bir zam nda bı-fehimlär 10
Bid at ıl uçı damdan birinçi vä ikin-
erdük, mu ı sizlär vä az unlar erdük, gûn - çi na ı atdan so ra yüz döndür,
gûn ehvetlär ä vä v lär ä ıdmet ılab, 11
bilür ekän, kä munı day ki i azdurıl-
yamanlı da vä aseddä tirilik sürür er- mı dır vä gün h edür, öz özindän ükümlen-
dik, mab [ma b ] bolıb, bir birimiz ä mi ekän.
du manlı ılur ekän. 12
açan rtım snı vä T ık snı sa a
4
Ama Te ri ut arıçımıznı in yeti vä ırs l etsäm, (ol zam n) Nı p lis a a ıma
mihrib nlı ı damlar a kâr bolındu ı kelmägä sa y ıl, zır kä ol cayda ı lama a
va ıtda ta yın etdüm.
[5]
ad atda ıldu ımız amellärdän dä- 13
Zın s fa h vä p ll s cahd ilän yolda
gül, belkä Anı ra metinä körä bizni alâ keltir, kä bir nersä anlar a ı tiy c bolmasun.
etdi, (yenä) do urma lı nı usül etmäsi 14
Vä anlar, (576) kä bizlärdändir, da ı
ilän vä R -i l- udüsni ya ı ılması birlä, ya ı amellär ılur a me l bolma a ög-
[6]
kä anı bizim üzerimiz ä vefret ilän rensünlär keräkli ıstim llär üçün, t kä bı-
dökdi sa Mesı bizim ut arıçımıznı yemi bolmayalar.
vesıläsi ilän, 15
Bizgä ım n arafınça dost bol anlar a
5[7]
t kä anı tevfı i birlä dil ılınmı selâm ber. 16Hemä iz ilän tevfı bolsun.
ekän v rislär bolasız, ebedı ay t ümıdinä mın.
körä. Kirıtlilärni kilısiy sına evvel üs f a
6[8]
Bu dı sözdir; 7vä bu nersälärni ta yın bolın an Tı s a Maked nıyä’yi Nı-
a ında istäymin, kä anlarnı her kez ı r r p lisdän yazılmı dır.
Pavl hav rıni n mäsi Fıläm n a

[1]
Pavl , ma b s-i sa Mesı , vä Tım - [3]
tevfı vä selâmet-i ud y Atamızdan
ey s, arında ma b b, vä bizim birlä bir- vä a ret-i sa Mesı dän bolsun.
gäçä hemi läyiçi Fıläm nımız a, 2[4]
Menüm ud yım a ükür ılamın.
[2]
vä ppıy abıbä ä, vä bizim birlä bir- her d yım seni du larımda y d ılur ekän,
gäçä cih d ıl an r ıpos a, vä seni - 3[5]
anı üçün kä seni mu abbeti vä
nä dä bol an kilısiy a: ım nı nı a ında e idämin, kä Cen b-i
326
, . , 1666
sa a vä hemeki uddıslär ä sendä bardır, [16]

(ama) lâ bendädäy dägül, lâkin ben-
4[6]
vä da ı kä seni ım nı nı er keti dädän artu , bir ma b b arında day, u -
amelli bolur her nık amelni ı tir f et- ma a, ama ne adar artu sa a, hem ci-
mäsindä, kä sizdädir sa Mesı dä. sim arafınça, hem ud vend arafınça.
5[7]
Zır seni mu abbeti ni a ında 13[17]
Pes imdi, eger meni refı tutur esä ,
a ım sür rımız vä dlı ımız bardır, zır pes meni ab l ıldu ı day anı ab l ıl.
kä, ey arında , uddıslärni kö illäri d- 14[18]
Vä eger bir nersädä sa a arar ılmı
lanmı lardır sendän. esä ya borçlı esä, anı menüm es bıma oy.
6[8]
Anı üçün besy r ces retim bardır Me- 15[19]
Men, Pavl , öz elim birlä yazdum:
sı dä mün sib bol annı sa a ferm n ılur a, men anı d ılayın, t demäyim, kä hem
[9]
ama mu abbet üçün andan evvel sen- sen ma a özü borçlısın.
dän ıstid ılamın, munı day kimsä ekän, 16[20]
Belli, ey arında , men sendän u-
ya nı Pavl , bir pır ekän, vä el l (577) sa d venddä fayda körä erdüm: nefsimni
Mesı ni ma b sı ekän; Rabbdä ıl.
7[10]
ulâ ä sendän ıstid ılamın o lım 17[21]
atı a ı tim d ılab, sa a yazdum,
a ında, kä anı zencırlärimdä tevlıd etdim, bilür ekän, kä hem dedükimdän ziy dä ı-
ya nı näsım s üçün, lursın.
8[11]
kä ötkän va ıtda sa a bı-fayda erdi, 18[22]
Ama hem da ı ma a bir ona me-
ama el l hem sa a, hem ma a faydalıdır, kân [menkân] ırla; zır kä ümıd tutamın,
kä anı (da ı) kerü göndürdüm; kä sizni du ları ızdan sizgä kerü berilä-
9[12]
pes imdi sen anı, ya nı menüm nef- yin.
sim, ab l ıl. 19[23]
Ep fr s, kä menüm ilän birgä esırdir
10[13]
Zır anı a ımda alı oyma istür er- Mesı -i sada,
dim, kä seni cayı da ncilni bendlärindä [24]
vä Mar os, vä ris ar s, vä (578)
ma a ıdmet ılur erdi; Dım s, vä Lu a, kä menüm birlä birgä i lä-
11[14]
ama, seni ıstir yo ekän, hıç bir yiçilärdir, sa a selâm deyälär.
nersä ılma istämädim, kä seni ıhs nı 20[25]
Tevfı -i ud vend sa Mesı r ı
bı-ı tiy rday bolmaya, lâkin rı birlä. ilän bolsun. mın.
12[15]
Vä yed, kä bir müddet ä degin (sen- Fıläm n a R mıyädän yazılmı dır vä
dän) ayrıldı, kä sen anı d yımlı a alasın, näsım s bir mülâzım ilän göndürilmi dir.
Pavl hav rıni br nılär ä n mäsi

Evvelki fa ıl
[1]
ud y, kä köb kırâ vä besy r türli ve- ekän, celâletni r stında oltırdı lılärdä,
cih ilän adım zam nlarda atalar a pey am- 2[4]
vä feri tälärdän ol adar a ım bol-
berlär birlä söyläb, mı , ne adar anlardan a ım ısim mır s
[2]
bu ır künlärdä bizgä O lı ilän söylä- üçün ta ıl ılmı esä.
di, kä Anı cemı nersälärni v risi ta yın 3[5]
Zır feri tälärni aysısına bir va ıt
etdi, kä Andan da ı düny larnı yaratdı, dedi kä: «Sen Menüm O lımsın, Men Seni
[3]
kä Özini celâletini yaldurması vä vü- bügün tevellıd etdüm»? Vä yenä: «Men A a
c dını tama sı [tama lı] ekän, vä udre- Ata bolayın, vä Ol Ma a O ıl bolur»?
tini kelâmı ilän hemeki nersälärni kötärib, 4[6]
Vä yenä çün evvel do mı nı düny a
bizni Özindän gün hlarımızdan p k ılmı kirdirdikindä deyä kä: «Hemeki melâyikä-
327
., . , 1820
yi ud y A a perest etsünlär». 9[11]

anlar f nı bolınurlar, ama Sen b ı
5[7]
Vä feri tälärni a ında d deyä: alursın; vä anlarnı hemäsi lib sday eski
«Ol Anı feri tälärin vä mülâzımların ate bolurlar,
u läsi ıl an». 10[12]
vä lib sday anlarnı büklürsin, vä
6[8]
Ama O ıl a deyä kä: «Seni ta tı , ya degi tirilürlär; ama Sen hemän olsın, vä
llah, t ebedelâb ddır; r stlı sı (579) yılları z yil bolmazlar.
Seni Memleketi ni sı». 11[13]
Vä yenä feri tälärni aysısına bir
7[9]
R stlı nı süydü vä n r stlı a du - va ıt dedi kä: «Menüm r stımda oltır, a a
man erdü , anı üçün ud , ya nı Seni u- degin kä Men du manları nı aya ları nı
d , Sa a sür r ya ın sürtdi refı läri üzrä. basması ılayın»?
8[10]
adımlärdä, ya ud vend, zemınni 12[14]
Ey , hemäsi ıdmet ıl an r lar
temellädü , vä semav t Seni elläri ni dägül midir, ıdmet ä göndürilmi ekän uç-
an atıdır; ma a v ris bolaca bol anlar üçün?
kinçi fa ıl
[1]
Munı üçün bizgä v cibdir, kä köb zi- 8[9]
ama feri tälärdän kemrâ ılın an
y dä ilän e itdükimiz nersälär ä me l sanı ölüm za metin çekmek üçün izzet vä
bolavız, kä bir va ıt a ıldan sızılıb çı ma- ıkr m birlä t clanmı köräviz, zır kä ud
yalar. fa lından lâzım erdi, kä cemı dam üçün
2
Zır eger feri tegândan söylenmi ke- ölüm cef sın çekä.
lâm p yd r boldı esä vä eger her tec vüz vä 9[10]
Zır kä A a, kä cemı nersälär Anı
te fül r st cez aldı esä, üçündir vä kä cemı nersälär Andandır, bes-
[3]
pes neçük alâ bolınurız, eger ol a- y r o ıllarnı mecid ä keltirgänni, ya nı an-
dar a ım nec tdan fil bolur esäk, kä söy- larnı nec tını re’ısin a blardan kâmil
lämägä ud venddän ıbtid sın alub e it- ılma lâzım erdi.
känlärdän bizgä s bitlendi, 10[11]
Zır hem mu addes etkän hem mu-
3[4]
ud y anlar a eh det berür ekän addes bol anlar – hemä Birdändir; pes bu
alâmetlär, vä mu cizälär, vä gûn gûn ker - sebebdän anlar a arında lar demekdän
metlär, vä R -i l- udüsni ba ı ları ilän acillenmäz,
Öz ır deti asbına körä? 11[12]
deyär ekän: «Seni ısmi ni arın-
4[5]
Zır feri tälär ä ol ceh nnı mu ı ıl- da larıma ı b r ılayın vä cem atnı içindä
madı, kä ( lâ) andan ötri söyläviz; Sa a tesbı ılayın».
5[6]
ama bir (580) kimsä bir ma mda e- 12[13]
Vä yenä: «Men A a tevekkül ıla-
h det edür, bulay deyär ekän kä: « ns n ne- yın». Vä yenä: «Ba Men vä ud vend Ma-
dir, kä anı y d a keltiräsin? ya ıns n o lı, kä a berdiki o ıllar».
anı ziy ret ılasın? 13[14]
mdi ol sebebdän, kä o ıllar etdän vä
6[7]
Anı feri tälärdän kemrâ etdü ; anı andan i äd rlardır, Ol da ı olay munlar-
izzet vä ıkr m ilän t cladu , vä anı elläri - dan i ä tutdı, kä ölüm ilän ölüm tut annı
ni kârları üzerinä oydu , helâk ılur, ya nı ıblısni,
7[8]
hemä nersäni anı aya ları astında tü- 14[15]
vä anlar a z dlı bermägä, kä küll-i
ürdü . Zır cümläni anı astına tü ürmekdä ömrindä ölüm avfından esırlik ä tutıldılar.
hıç bir nersä anı astında tü mämi oyma- 15[16]
Zır feri tälärni cismindän d
dı. Ama hen z hemä nersäni anı astında tü- tutmadı, lâkin br hım neslindän tutdı.
ürilmi körmäyiz»; 16[17]
Bu sebebdän hemeki nersälärdä a-
328
, . , 1666
rında larına o amı (581) bolma mün sib Zır , unda kä Özi a b çekdi, tec-
17[18]
erdi, t kä ra im vä emın ba ım m bolur rübä bolınmı ekän, tecrübä bolın anlar a

Te ri a ındaki nersälärdä, al nı gün h- destgırlik ılmaga dırdır.
ları üçün kef ret ılur a.
Üçinçi fa ıl
[1]
Pes imdi, ey mu addes arında lar, kä 9[11]
olay a abımdan (582) yemın et-
sm nı da av tdä erıklärsiz, ı ti dımıznı düm, kä Menüm r atıma kirmäyälär”».
Resûli vä Ba m mnı, ya nı Mesı -i sanı 10[12]
Pes körü iz, ey arında lar, kä hıç
fikir eylä iz, bir va ıt ım nsızlı yaman albi sebebindän
2
kä Anı ta yın ıl an a emın erdi, netä- sizdän bir kimsä ayy llahdan ayrılmaya.
kim Musa da ı öz nd nında boldı. 11[13]
Lâkin her kün bir biri iz ä na ı at
3
Zır i bu Musadan ziy dä izzet ä l yı söz berü iz, “bügün” müsemma boldu ça,
ad bolındı, ya nı näni bin etkän, nd n kä sizdän bir kimsä gün h azdurmasından
izzetli bolmı ça, at lanmaya.
4
zır kä her nä ba ı kimsädän im ret 12[14]
Zır Mesı ni orta ları boldu , eger
ılınmı dır; ama küllı nersälärni bin etkän ı ti dını ıbtid sın so a degin bek tutsa ,
ud ydır. 13[15]
denilmekdä kä: «Bügün, Anı v zın
5
Vä Musa bütün nd nında dimdäy e idür esä iz, albläri izni at eylämä iz,
emın erdi so ra söylänecek nersälärni e- andurma lı da ıldu larıday».
h deti üçün; 14[16]
Zır ba ı çün e idüb açuvlandılar;
6
ama Mesı – O ılday Öz nä üzrä, kä ama Mı ırdan Musa ilän hemä çı anlar
Anı näsi biziz, eger ümıdni ı tim dın dägül.
vä fa rin so a degin bek tutur esäk. 15[17]
Pes imdi aysılardan ır yıl müddet-
7
Anı üçün, netäkim R -i l- udüs ä degin açuvlandı? Ey , gün h ıl anlar-
deyä: «Bügün, eger v zın e idürsä iz, dan dägül mi, kä anlarnı bedenläri de tdä
[8]
albi izni at ılma ız, andurma - tü dilär?
lı da ıldu larıday, ımti n künindä de tdä, 16[18]
Vä aysılar a yemın etdi, kä Anı
[9]
kä ol cayda sizni babaları ız Meni r atına kirmäyälär? Ey , anlar dägül mi,
ımti n etdilär, vä Meni tecrübä ıldılar, vä kä bı-ım n erdilär?
fi illärimni ır yıl müddet kördilär. 17[19]
Pes imdi, ma lûmdir, kä bı-ım n se-
8[10]
Pes imdi ol aba adan açuvlandum vä bebindän kiralmadılar.
dedim kä: “Her kez albdä azurlar vä yol-
larımnı bilmädilär;
Dörtinçi fa ıl
[1]
Pes or alım, kä bir va ıt Anı r atına 3
Zır biz, inan anlar ekän, Anı r a-
d ıl edürgä bir va dä bizgä oyaberilgän tına kiräviz, dedükinä körä, netäkim:
ekän, sizdän bir kimsä ta r bol anday kö- « a abımda yemın (583) etdüm, kä
rinmäsün. r atıma kirmäyälär», – fi illär-i d
2
Zır hem bizgä ı b r bolındı, anlar a düny nı büny dından bolmı bolsa da.
ı b r bolındu ı kibi, ama ı b r bolındu ı 4
Zır bir ma mda sebt a ında bu ı-
kelâm anlar a fayda etmädi, zır kä e itkän- sım üzrä deyä kä: « ud y yedinçi kündä
lärdä ım n ilän arı mı dägül erdi. Anı cemı fi illärindän r at aldı».
329
., . , 1820
5
Vä bu ma mda yenä deyä kä: «Menüm 12
Zır kelâm-i ud y tiri vä amelli-
r atıma kirmäzlär». dir, vä her iki yüzli ılıçdan ötkirrä dir
6
Pes imdi, munı körür ekän, kä ba ılar [ t rr ]: 13hem r nı , hem nefisni ,
a a kirmälilärdir, vä anlar, kä anlar a evvel hem maf allarnı , hem miyni [miyäni ]
be retlendi, bı-ım n sebebindän kiralma- ayrılmasına degin kirür ekän, vä albni
dılar, (biz cahd ılsa keräk). fehimlärini vä ay llarını sıdır.
7
yenä bir kün ta yın edür D vud (kit - 14[13]
Vä hıç bir Anı u rında körinmäz
bında), “bügün” deyär ekän, ya nı ol adar ma lû yo dır, lâkin hemä nersä münke if
zam ndan so ra, dedükinä körä kä: «Bügün, vä açılmı Anı közlärini aldında, kä (ek-
Anı v zın e idür esä iz, albläri izni n n) Andan söyläviz.
at eylämä iz». 15[14]
Pes imdi bizim bir a ım Ba m mı-
8
Zır kä eger Yes anlar a r at bermi mız bar ekän, kä sm nlar içinä kirmi dir,
esä, ba dehu bir ayrı kündän söylämäz ya nı sa bn-i llah ı ti d (584) ılalım.
erdi. 16[15]
Zır kä a ıfliklärimizni afa at ı-
9
Pes imdi, Te rini al ına bir sebtlik lur a dır bolma an ım mımız yo dır, lâ-
b ı alur. kin, hemä nersälärdä bizimdäy tecrübä bo-
10
Zır Anı r atına kirilgän kimsä öz lınmı ekän, gün hsızdır.
fi illärindän oyaberdi, netäkim ud Öz 17[16]
Pes tevfı ta tına ces ret birlä ya -
ef alindän oyaberdi. la alı , kä ra met alavız, kä tevfı tabavız
11
Pes ol r at a kirür a cahd ılalı , kä ı tiy c zam nında.
bir kimsä ım nsızlı nı hemän bu nüm nä-
sinä körä tü mäyä.
Be inçi fa ıl
[1]
Zır her al dan ı tiy r bolınmı ba [7]
kä cismi künlärdä Anı ölümdän ut ar-
ım m damlar üçün lâhi um rında mu- ma a tuv n bol an a hem du lar, hem
arrer bolınmı dır, kä hedıyälär vä urb nlar niy zlar avı fery d birlä vä köz ya ları
gün hlar üçün ar ıla, birlä ar ıldı; vä or ma dan e idildi;
2
kä c hillär ä vä az unlar a mün sib a- 7[8]
vä O ıl ekän, da ı a b tartdu ı ner-
fa at etmägä tuv n bolur andan, kä özi da ı sälärdän ı at ögrendi,
a ıflik birlä ı ä bolınmı dır, 7[9]
vä kâmil ılınmı ekän, cemı A a mu-
3
vä munı üçün al dan ötri neçä ılur ı bol anlar a ebedı nec tnı sebebi boldı.
esä, ol ısım üzrä özi üçün da ı gün hlar 8[10]
vä ud ydan Ba m m da av t bo-
üçün urb n ar ılma keräkdir. lınmı ekän, (585) Melkısede ni afına
4
Vä hıç bir kimsä bu izzetni özinä al- körä,
maz, eger ud ydan da av t bolınmazsa, [11]
kä anı a ında besy r sözimiz bar-
H r n boldu ı kibi. dır vä tefsırin bermägä mü küldir, zır kä
5
olay da ı Mesı özini izzetlämädi ba siz e idürgä kâhilsizsiz.
ım m bolur a, ama Ol Kimsä anı izzetlädi, 9[12]
Zır , zam n üçün, sizgä keräk boldu -
kä dedi kä: «Sen Menüm O lımsın, bügün da, kä mu allimlär bolasız ceti iz bardır,
Seni tevellıd etdüm». kä bir kimsä sizgä Te rini sözlärini ba
6
Bir ayrı ma mda da ı dedükinä körä m ddälärin ta lım ılur, vä süd ä mu t c
kä: « m m d yım Sen Melkısede ni ter- boldu ız, vä avı a m a dägül.
tıbinä körä, 10[13]
Zır her süd ıstim l ıl an kimsä
330
, . , 1666
ıdd kelâmında ma rifetsizdir, zır kä ı- dir, kä det amel etmek birlä issläri hem
fıldır; nık, hem erni arasında far ılmaga riy -
11[14]
ama küçli a m b li bol anlarnı ki- et bolınmı dır.
Altınçı fa ıl
[1]
Pes Mesı ni evvel sözlärin oyab 10[11]
Ey , rz laymız, kä her biri iz he-
kem l üzrä ketürilälik; 2bi-c n amellärdän män cahdnı hir ılur ümıdni tam m
tövbäni vä Te ri ä ım nnı , keltirmek üçün so a degin,
[2]
vä yuvmaklıklarnı , vä ellär oyma ı- 11[12]
t kä te fül bolmayasız, lâkin anlar-
nı , vä ölgänlärni ıy metini , vä ebedı a ta lıdçilär bolu ız, kä ım ndan vä abır-
cez nı es sın yenä salmayıb. dan va dälärni v risläridir.
3
Vä munı d ılurız, eger ud y ıc zet 12[13]
Zır va tı, kä ud br hım ä va dä
buyursa. berdi, ol sebebdän andan ulu ra ilän yemın
4
Zır anlar, kä bir kerä n rlanıb, vä s- ılur a tuv n bolmadı, Özi üçün yemın etdi,
m nı ba ı lıknı tatıb, vä R -i l- udüsni 13[14]
deyär ekän: « a ı atda müb rek
erıkläri ılınıb, ılma birlä seni müb rek ılayın vä köblet-
[5]
Te rini nık kelâmın vä ol düny nı mek ilän seni köbletäyin».
uvvetlärin tatmı ekän, 14[15]
Vä olay abır birlä ınti r ılınmı
[6]
tövbä ä yenä ya ılamak mümkin bol- va däni ta ıl eylädi.
maz, eger (ım ndan) tü ürlär esä, 5körür 15[16]
Zır damlar d ulu ra birlä nd
ekän, kä özlärinä bn-i ud ynı yenä ada - içürlär, vä anlar a cemı mu lifetni so ı
layalar vä hir rlayalar. ta ı üçün nddır,
6[7]
Zır öz üstinä kelgän ya murnı içkän 16[17]
kä anı ilän Te ri, va däni v rislä-
vä ol kimsälär ä, kä anlardan sürilmi dir, rinä ziy dä ilän Öz ma dını ta ayyürsiz-
mün sib otlar ketürgän zemın ud ydan li in körsätmek istür ekän, yemın etdi,
bereket alur; 17[18]
t kä iki ta ayyür bolınmaca nersä
17[8]
ama r vä ass ketürä bergän (586) ilän, kä anlarda ud dor söylämek
redd bolınur vä lâ net ä ya ındır, kä ırı mümkin dägül, bizim mu kem ta ziyetimiz
yanma üçündir. bolur, kä ta dım bolınmı ümıdni tutma a
8[9]
Ama sizni a ı ızda, ey ma b blar, açındu ,
munlardan ya ı nersälär ä vä nec t a mül- 18[19]
zır ol ümıd c nnı emın vä p yd r
ta ı nersälär ä i andurıldı , egerçä bulay bol an lengeridäydir, vä kä perdä içindä
söyläviz. bol an a kirüb yatur,
9[10]
Zır kä ud ad letsiz dägüldir, kä 19[20]
kä ol cay a degin bizim (587) üçün
sizni fi ili izni vä mu abbeti izni me a - sa ilgäri kediçi bolıb kirmi dir, Melkıse-
atın unuta, kä anı Anı ısmini rı üçün de ni afı üzrä Ba m m bolmı ekän
körsätdü iz, uddıslär ä ıdmet ılmı me güçä.
ekän vä ıdmet ılur ekän.
Yedinçi fa ıl
Zır bu Melkısede , p d h-i Salım
[1] 2
kä a a da ı br hım hemä mv ldan
vä ım m-i ud y Ta lâ, kä br hım ä ö ir berdi, evvelâ, tercümä bolınma ilän
hlarnı ıt lından ruc edüb yüridükindä – “melik-i ad dır’, andan so ra – p d h-i
uçurıb çı dı vä anı üçün ayır du etdi, Salım, ya nı h-i r m,
331
., . , 1820
3
kä bı-ata, vä bı-ana, vä bı-neseb ekän, [16]
kä cism nı va ıyetini eri atına mu-
künlärni ıbtid sı vä hem ömrini ırı v fı bol an dägül, lâkin so bolmaz a-
yo ekän, lâkin bn-i ud y a o ur ekän, y tnı uvvetinä körä.
me güçä ım m bolıb alur. [17]
Zır eh det berür kä: «Sen me güçä
4
Ey , körü iz, bu kimsä ne adar ulu m msın Melkısede ni afı üzrä».
erdi, kä a a hem br hım, ol ba ata, talab 16[18]
Zır ta dım bolmı va ıyetini men-
alın an mv ldan ö ir berdi. s bolması bardır anı a ıfliki vä fayda-
5
Vä bedürüstı, kä Lâviyni o ıllarından sızlıgı üçün,
bolıb ım mlı ı anlarnı va ıyetidir al dan 17[19]
zır kä eri at bir nersä kâmil ılma-
ö ir alma üçün eri at asbına, ya nı a- dı; belkä bra ümıdni kirtmäsi etdi, kä
rında larından, egerçä br hımni belindän andan ud y a ya la urız.
çı dılar. 18[20]
Vä u a körä, kä ndsız mu arrer
6
Ama ol, kim kä anı nesebi anlar- bolınmadı, –
dan es blanmaz, br hımdän ö ir aldı [21]
zır kä ol ım mlar ndsız (ta ayyün)
vä ol kimsä üçün ayır du ıldı, kä anda boldılar, ama Bu Kimsä yemın birlä boldı
va dälär bar erdi. Andan, kä A a aytdı kä: « ud vend yemın
7
Vä hemä mu lifetsizdir, kä kiçiräk etdi vä pe ım n bolmaz: Sen m msın d yı-
ulu ra dan müb reklenür. m Melkısede ni afı üzrä», deb, –
8
Vä bu tirilikdä d bolaca damlar 19[22]
sa bu adar ef al ahidni mini
ö ir alurlar, ama anda Ol alur, kä a ında boldı.
eh det bolınur, kä tirikdir. 20[23]
Vä anlar d köb ım mlar erdilär,
9
Vä bulay söz söylämek bolur, kä hem zır kä (589) ölüm sebebindän b ı alma -
ö ir al an Lâviy br hımdän ö ir berür dan man bolındılar;
erdi, 21[24]
ama Bu me güçä b ı alması sebe-
10
zır kä hen z atasını belindä (588) bindän ebedı ım mlı ı bardır,
erdi ol va ıtda, kä Melkısede a a uçurub 22[25]
munı üçün Andan Te ri ä kelgän-
çı dı. lärni tam m alâ etmägä dırdır, anlarnı
11
Pes eger kem l Lâviyli ım mlı dan üçün ef at ılur a, her d yım tiri durur
bolmı esä, zır kä al anı astında eri atnı ekän.
aldılar, da ı ne keräkdir, kä Melkısede ni 23[26]
Zır unı day Ba m m bizgä ya-
afı üzrä bir ayrı ım m opa vä H r nnı ratdı, kä mu addes, vä bı- arar, vä n p k-
afı üzrä denilmäyä? likdän beri, vä gün hkârlardan ayru bolmı
12
Zır kä eger ım mlı ala tırılmı esä, vä sm nlardan bülend ekän,
ar retdändir, kä da ı eri at ala tırıla. 24[27]
kä her kün ol ba ım mlarday ceti
13
Zır Ol, kim kä Anı a ında bu ner- yo dır, kä ilgäri öz gün hlarından ötri, an-
sälär söylänmi lärdir, bir ayrı abıläni dan so ra al nı gün hlarından ötri ur-
erıkidir, kä andan hıç kimsä urb ngâh a b nlar vä hedıyälär ar ılur, zır kä munı
mu ayyed bolmadı. bir kerä etdi, va tı kä Özini ar etdi.
14
Zır hirdir, kä ud vendimiz Ya- 25[28]
Vä eri at a ıfliki bar bol an dam-
h d dan çı dı, kä ol ayfa a ında Musa larnı ba ım mlar ta yın ılur; ama e-
ım mlı dan ötri bir nersä söylämädi. ri atdan so bol an yemınni kelâmı O ılnı
15
Vä da ı besy r artu bey ndır, eger bir me güçä kâmil edür.
ayrı ım m Melkısede ni o ama lı ına
körä opur esä,
332
, . , 1666
Sekizinçi fa ıl
[1]
Pes ol nersälär, kä a ında söylädük, 8
Zır anlarnı ayıblab a ında deyär kä:
ılı budır, kä unı day ba ım mımız bar- «Ba , künlär kelürlär, – deyär Rabb, – kä
dır, kä sm nda celâletni ta tını r stında nd n-i sr yıl birlä vä nd n-i Yah d
oltırmı dır, birlen bir ya ı ahid ılayın,
2
mu addes mekânnı vä a aymäni 9
anlarnı babaları ilän ıldu ım ahid-
mülâzımı ekän, kä ud urmı dır, vä dam däy dägül, ol kündä, kä anlarnı elin tutdım
dägül. Mı ır zemınindän anlarnı çı arma üçün,
3
Zır her ba ım m hedıyälär vä urb n- zır anlar Menüm ahdimdä almadılar, vä
lar ar ılmaga mu arrer bolınur; pes a- Men anlar üçün endı äli bolmadım, – deyär
r ret bardır, kä ar ılmaga Munı bir ner- Rabb. –
säsi bolur. 10
Zır budır ol ahid, kä anı nd n-i s-
4
Zır eger zemındä bolsa, hem ım m r yıl ilän ahid ılayın ol künlärdän so ra, –
bolmaz erdi, zır kä eri at asbına hedıyälär deyär ud vend, – 11 ükümlärimni anlarnı
ar ıl an ım mlar bardır, fehimlärinä oyayın, vä anlarnı albindä
[5]
kä sm nı nersälärni nüm näsinä vä anlarnı yazayın, vä Men anlar a ud y bo-
s ’yäsinä ıdmet ılurlar, 5netäkim Musa layın, vä anlar Ma a al bolurlar.
ud ydan tenbıh bolınmı , (590) va tı kä 12[11]
Vä her biri anı n sına vä her bi-
aymäni bitirecek boldı: «Zır kütüb dur, – ri anı arında ına ta lım ılmayalar: “ u-
dedi kä: – cemı nersälärni ta da sa a kör- d vendni bil”, – deb, zır kä hemä Meni bi-
sätilgän nüm nä ä muv fı ılasın». lürlär anlarnı kiçisindän ulu ına degin,
6
Ama lâ Bu [bz] ânda ef al man ıb 13[12]
zır anlarnı ad letsizli inä ra met
ta ıl etdi, netäkim ef alra ahidni ef - ılayın, vä anlarnı gün hların vä a ların
atçısı boldı, kä ef alra va dälär birlä ısb t hıç artu y d tutmayım».
bolındı. 14[13]
Vä çün “ya ı ahid” (üçün) degändä
7
Zır eger ol evvelki ( ahid) a sız bol- evvelkini eski etdi; pes eski bol an vä ocalı
mı esä, ikinçini cayı alab bolınmaz erdi. bol an z yil bolur a ya ındır.
(591) To uzınçı fa ıl
[1]
Pes imdi, evvelki aymädä d mülâ- 5
vä anı b lâsında mer amet ta t a
zemet n nları vä ziynetlenmi mu addes s ’yä ekän, celâl kir bları bar erdi, kä anlar-
mekânı bar erdi: dan lâ bir bir söylämek bolmaz.
2
zır bir aymä urıldı, ya nı evvelki, 6
Vä bu nersälär bulay tertıb üzrä bolmı
kä içindä am d n, vä sofra, vä n nlar-i ekän: ım mlar d her kez evvelki aymä
mu addimä bar erdi, kä “mekân-i mu ad- içinä kirürlär erdi, ib detlärni bitürür ekän;
des” müsemmadır. 7
ama ikinçi ä yılda bir kerä ba ım m
3
Vä ikinçi perdädän so ra bir da ı bar tenh kirdi, ansız dägül ekän, kä anı özi
erdi, kä “mu addeslärni mu addesi” mü- üçün vä al nı gün hları üçün ar etdi.
semma ermi , 8
R -i l- udüs mundan i ret berür
4
kä anda [andan] altun bu rd n vä ekän, kä mu addes mekânnı yolı da ı -
ahidni altun birlä e r fında ziynetlenmi hir bolmı dägüldir, evvelki aymä hen z
sandu ı bar erdi, kä içindä (da ı) mannı sa - durdu ça,
la an altunlı o ä, vä H r nnı a sı, kä 9
kä ır zam n üçün masal ermi , kä
tomrı lanur erdi, ahidni lev aları bar erdi, a a körä hedıyälär vä urb nlar ar bolın-
333
., . , 1820
dılar, kä ib det ıl anını nefsin kâmil ı- üzrä hemeki al a söylädükdän so ra, bu-
lalmadılar, zavlarnı vä kâzälärni anın alub suv birlä
10
kä tek a mlarda, vä içmeklärdä, vä vä ırmız yün vä z f birlä, hem Kit b a,
türli yuvmalarda, vä ta yın bolınmı cism nı hem hemeki al a saçdı,
ükümlärdä bolmı ekän ı lâ va tına de- [20]
deyär ekän: «Budır ud y sizgä fer-
gin. m n ıldıkı va ıyetni anı».
11
Ama Mesı , b bolaca (592) nersä- 18[21]
Vä aymä ä vä hemeki ıdmet esb -
lärni Ba m mı ekän, yeti üb andan ef al, bına an saçdı.
vä andan kâmil, vä ellär ilän yapılma an 19[22]
Vä az aldı kä hemeki nersälär an
aymädän, ya nı bu yapılma lı dan bolma- birlä p klanurlar, vä an dökülmäsi yo esä,
an aymädän, yarlı anma yo dır.
[12]
kâzälärni vä buzavlarnı anı birlä 20[23]
mdi, keräk erdi, kä sm ndaki
dägül, lâkin Öz anı ilän bir kerä mu addes (593) nersälärni nüm näläri bunlar birlä
mekân a kirdi, ebedı fed ala ketürmi p klanurlar, ama sm nı nersälärni özläri
ekän. munlardan ef al urb nlar ilän p klanmak
12[13]
Zır eger buzavlarnı vä tekälärni keräk.
anı vä tananı [ n nını ] lûd lar a saçıl- 21[24]
Zır Mesı ellär birlä yapılmı mu-
an küli cisimni p k ılmasına mu addes addes mekânlar a kirmädi, kä a ı bol-
etsä, anlarnı nüm näläridir, lâkin sm n özinä
[14]
Mesı ni anı, kä Özin ebedı R dan kirdi, lâ bizim üçün Te ri u rına uh r
ud y a ayıbsız urb n ar eylädi, nef- ılma üçün,
si izni c nsız m ldän ne adar artu p k 22[25]
hem alay dägül, kä Özini köb kerä
ılur ayy llah a ib det etmek üçün! ar ılur, netäkim ba ım m her yıl ayrı
13[15]
Vä munı üçün ya ı ahidni me- an birlä mu addes mekânga kirür;
y nd rıdır, kä ölüm vesıläsi birlä, evvelki [26]
yo sa köb kerä vef t çekmäli erdi ce-
ahidni astındaki mütec vizlärni fed sı h nnı büny dından berü. Ama lâ, kün-
üçün, da av t bolın anlar ebedı mır sını lärni ın ı sında, bir kerä hir boldı Öz
va däsin alurlar. urb nı ilän gün h yo ılur a.
14[16]
Zır ne yerdä va ıyet bolsa, va ıyet 23[27]
Vä damlarnı bir kerä vef t etmäsi
ıl annı ölümi v i bolma keräkdir, vä andan so ra üküm neçä mu arrer bo-
15[17]
zır kä va ıyet ölgänlär ä körä mu- lındı esä,
arrerdir; hıç uvvet anda yo ekän va tı, [27]
olay da ı Mesı , bir kerä ar bo-
kä va ıyet etkän tirikdir. lınmı ekän, besy r kimsälärni gün hları
16[18]
Ol sebebdän hem evvelki ahid an- üçün urb n boldı, vä ikinçi kerä, bı-gün h,
sız ta rım bolınmadı. Anı üçün ınti r ıl anlar a nec t üçün
17[19]
Zır Musa hemeki buyru nı eri at körinä.
Onınçı fa ıl
[1]
Zır eri atda keläcek nık nersälärni erdilär, zır kä ib det ıl anlar, bir kerä
s ’yäsi bar ekän, vä nersälärni retini p klanmı ekän, gün hlarnı y d etmäsi an-
lı dägül, ol her yıl durmayıb ar ıldu ları larda bolmaz erdi.
urb n birlä ar ıl anlarnı her kez kâmil 3
Ama ol urb nlarnı ar ılınmasında
ılalmaz. gün hlarnı yıldan yıl a y d etmäsi bardır,
2
Yo sa ar bolınma dan fer at etmi 4
zır kä (594) buzavlarnı vä tekälärni
334
, . , 1666
anı gün h ref ılma mümkin dägüldir. da esä, da ı gün h üçün urb n ar ılma
5
Munı üçün, düny a kelür ekän, deyä yo dır.
kä: «Sen urb n vä hedıyä istämädü , lâkin 18[19]
Pes, ey arında lar, mu addes me-
Ma a bir beden ır etdü . kân a kirür a car ’atımız bardır sanı anı
6
Yanmı hedıyälär ä vä gün h üçün ur- sebebindän, bir ya ı vä ayy arı birlä,
b nlar a r dägül erdü . [20]
kä anı perdädän, ya nı cisimdän ta -
8[7]
Ol zam n Men aytdum: “Ba , kelä- rım etdi,
min, Sni kit bı a ıfäsindä Menüm a - 19[21]
vä Te rini nd n üzerindä bir
ımda yazılmı dır, Seni ır deti ni ılma A ım m mımız bar ekän,
üçün, ya llah”». [22]
pes r st alb birlä a ına kelälik ta-
8
Mundan yu aruda dedükindä, kä « ur- m m ım n kedürmekdä 20 albimiz er y d
b n, vä hedıyä, vä yanmı ar lar, vä gün h etmäsindän p klanmı ekän vä bedenlärimiz
üçün urb nlar istämädü hem anlardan t zä suv birlä yuvınmı ekän,
r bolmadu », kä eri at asbına ar bo- [23]
ümıdni ı tir fın, übhä etmäy, tutalı ,
lınalar, zır kä Va dä Etkän dı dır.
[9]
ol va ıt aytdı: «Ba , kelämin, ya u- 21[24]
Vä bir birimizni fikir ılalı mu ab-
d y, Seni ır deti ni ılma üçün». 9[10]Ev- bet ä vä nık m l ılur a andırma üçün.
velkini ref edür, t kä ikinçini s bit ılur, 22[25]
Vä özimizni cem bolma ın terk
10
kä ol ır det birlä biz mu addes ılındu ılmayıb ba ılarnı detidäy; lâkin bir bi-
sa Mesı ni bedenini bir kerä urb n bol- rinä da av t ılur ekän, vä ol adar artu ,
masından. kä küni ya la ur körürsiz.
11
Vä her ım m, her kün ıdmet ılab vä 23[26]
Zır kä eger bir a nı ma rifetin
hemän urb nlarnı köb kerä ar ılab du- ab l etdükimizdän so ra ı tiy r ilän gün h
rur, kä her kez gün hlar ref etmägä tuv n i läsäk, pes gün hlar üçün urb n b ı al-
dägüllär. maz,
12
Ama sa, gün hlar üçün bir urb n [27]
belkä bir or ulı cez ınti rı vä ate
ar ılmı ekän, me güçä Te rini r stında ayreti üçün, kä mu sımlarnı girift r ılur.
oltırdı, 24[28]
Vä Musanı eri atın r körgän
13
ba dä ınti r ılur ekän a a degin, kimsä iki ya üç güv hdan bı-ra met birlä
kä du manları Anı aya larını basması öldürildi esä,
ılınalar. [29]
pes sanur mısız, ne adar artu a ır
14
Zır kä bir urb n ilän ta dıs bol an- ı b a ol müsta a bolur, kä bn-i llahnı
larnı me güçä kâmil ıldı, aya astında basmı dır, vä ahidni anın,
15
kä munı a ında R -i l- udüs kä anı ilän mu addes boldı, bir murd r
bizgä eh det edür; 16zır evvel dedükdän nersä sanmı dır, vä tevfı R ına cebirlik
so ra, kä: ılmı dır?
[16]
«Budır ol ahid, kä anı ol künlärdän 25[30]
Zır biz ol kimsäni bilüriz, kä de-
so ra anlar a ahid ılayın, – deyär Rabb, mi dir kä: « nti m menimkidir, Men cez
ya nı: – “ ükümlärni alblärindä salayın, kerü beräyin», – deyär ud vend. 26Vä
vä fehimlärindä yazayın, yenä: « ud vend Öz al ına üküm ıla».
[17]
vä anlarnı gün hların vä a ların hıç 27[31]
Ey , (596) ayy llahnı ellärinä
(595) artu y d tutmayım”». tü mek yetçä heybetn kdır!
17[18]
Pes munlarnı afuv bolınması an- 28[32]
Ama evvelki künlärni yenä y d eylä-
335
., . , 1820
iz, kä anlarda, n rlanmı ekän, cef larnı 30[35]

Pes imdi, ı ti dı ıznı bra ma ız, kä
köb cih dın çekdü iz, ulu ücret bermäsi bardır.
[33]
unda hem risv ylar birlä, hem mu ı- 31[36]
Zır sizgä abır keräkdir, kä Te rini
betlär birlen tama bolmı ekän vä munda ır detin ılab va däni alursız;
bu vecih ilän keçkänlärni yolda ları bolmı 32[37]
zır kä da ı bir kem zam n bar vä
ekän; Keläcek Kimsä kelür vä t ’ ır etmäz.
29[34]
zır hem menüm bendlärimdä ma- 33[38]
Pes ıdd ım ndan tirilik sürä; ama
a erıklär boldu ız vä emv lı ıznı tartıb eger (dındän) ruc etsä, menüm c nım an-
alındu ın va ıtçilik birlä ab l eylä- dan r bolmaz.
dü iz, özü izdä bilür ekän, kä sm nda ef- 34[39]
Ama biz helâk a kerü döngänlärdän
al vä b ı barlı ı ız bolur. dägüliz, lâkin m ’minlärdäniz c n alâ
bolma üçün.
On birinçi fa ıl
[1]
m n ümıddä bol an nersälärni vüc - lınmı ekän, ı at etdi bir ma m a çı ma
dıdır, körilmägän nersälärni açılmasıdır. üçün, kä anı mır s üçün alaca bolmı erdi,
2
Zır hemän andan ey lär eh det aldı- pes çı dı, ne cay a bardu ın bilmäy ekän.
lar. 9
m n birlä va dä zemınindä s kin boldı,
3
m ndan a lurız, kä düny lar Te rini arıb cayda durmı day, ç dırlarda s kin bo-
emri ilän yaradıldılar: olay körilgän nersälär lur ekän s vä Ya b ilän, kä anı birlä
uh r a kelgän nersälärdän bolmadılar. hemän va dä ä birgä v rislär erdi;
4
m n ilän H bıl ud y a yından - 10
zır kä büny dları bar bol an ehir üçün
yestäräk urb n ar etdi, kä andan dil ınti r etdi, kä anı mi m rı vä ıl uçısı
boldu ına eh det ta ıl ıldı; ud (597) ud ydır.
anı hedıyälärinä eh det berür ekän, vä, 11
m n ilän S rä özindä uvvet aldı ne-
müteveffa ekän, hen z söylür. silni tabma üçün vä, ya ına körä o lan tab-
5
m n ilän Hen iletildi, ölüm tatmay, ma va ıtdan keçmi ekän, do urdı, zır kä
vä yo boldı; zır kä ud anı münta il Va dä ıl annı dı bildi.
etdi. Zır anı ınti l etmäsindän ilgäri ânda 12
Anı üçün da ı birdän (ya nı br hım-
bu güv hlı ı bar erdi, kä ud ynı r etmi dän), ol da ı ölgändäy ekän, sm n yılduz-
erdi. larday besy rlı vä de iz ya asında bol an
6
Ama, ım n yo ekän, Anı r etmek umday es bsız köb (598) nesil çı dı.
mümkin dägüldir; zır kä ud y a teveccüh 13
Munlarnı hemäsi [hemäsin] ım nda
etkän kimsä i ansa keräkdir, kä Ol bardır vef t etdilär, va dälärni almaymı ekän, lâ-
vä da ı kä Anı cahd ilän alab ıl anlar a kin anlarnı ıra dan körüb, vä inandurılıb,
Mükâf t Beriçidir. vä ab l ılab, ı r r etdilär, kä bigânälär vä
7
m n sebebindän N , hen z körinmä- müs firlär erdi yer yüzindä;
gän nersälärni a ında Te ridän tenbıh- 14
zır munlarnı kibi söylägänlär bey n
lenmi ekän, or u a tü üb, anı nd nın edürlär, kä bir va an ararlar.
alâ ılma üçün bir ke tı ır etdi, kä 15
Vä eger ol va annı y d ılmı lar esä, kä
anı ilän da ı düny ehlin deyn net ä ke- andan çı dılar, yenä ruc etmek üçün fur-
türdi, vä ım n a körä bol an ad let ä v ris at anlar a bar erdi;
boldı. 16
ama lâ andan ya ıra va an rz -
8
m n sebebindän br hım, da av t bolurlar, ya nı bir sm nı Va an; 17imdi ud y
336
, . , 1666
anlarnı Te risi o unma dan acillenmäz, çün tecrübä etmek istüb (de izdä) ar
zır anlarnı üçün bir ehir ır etdi. boldılar.
18[17]
m n sebebindän br hım s nı 28[30]
m n sebebindän Erı nnı dıv rları
ar eylädi, mücerreb boldu da belli va dä- yı ıldılar, yedi kün amala an ekän.
lärni al an bir do mı ın ar eylädi, 29[31]
m n birlä R b ısimli f i ä bı-
[18]
kä a ında söyländi kä: « s da se- ım nlar birlä helâk bolmadı, c s slarnı se-
ni nesli o unur», – lâmet ilän ab l ılmı ekän.
[19]
r st i anur ekän, kä ud anı emv tdan 30[32]
Vä da ı ne deyäyin? Zır va ıt ma a
yenä tiriltmägä tuv n erdi, vä ol yerdän da ı ıs a bolur, eger ıd e ndan, vä B rakdan,
anı masalda aldı. vä Sams ndan, vä Yeft dan, vä D vuddan,
19[20]
m n sebebindän keläcek nersälärni vä Sam yıldan, vä pey amberlärdän rü yet
asbına s Ya b [vä Ya b] vä u birlä bey n etsäm,
a ında ayır du eylädi. 31[33]
kä ım ndan memleketlär alebä et-
20[21]
m n ilän Ya b vef t edür ekän dilär, ad let i lädilär, va dälär ta ıl etdilär,
va ıtda Y sıfnı iki o lı üçün ayır du rsl nlarnı a ızların yumdurdılar,
ıldı vä secdä etdi anı a sı üstindä. [34]
ate uvvetin söndirdilär, ılıç yüzin-
21[22]
m n birlä Y sıf vef t edür ekändä dän utıldılar, n -tuv nlı uvvetli boldılar,
Benı sr yılni (Mı ırdan) çı masın ikr cih dda bah dır boldılar, arıblärni asker-
etdi vä öz süyäkläri üçün emir etdi. lärin açdurdılar.
22[23]
m n ilän Musa do du da v lid nın- 32[35]
avratlar mürdeg ndan ölgänlärin al-
dan üç ay müddet penh n bolındı abıb o - dılar; vä ayrılar ı b bolındılar, fed a-
lan erdükin kördükläri üçün, vä p d hnı b l etmäyib, kä bir bra ıy met ta ıl
ada ından or madılar. ılurlar;
23[24]
m n birlen Musa yigit boldu da 33[36]
vä ba ı ıstihz ’larnı , vä çubu lar-
fir avınnı ızını o lı o unma istämädi, nı , vä da ı bendlärni , vä zind nnı tecrü-
[25]
(599) lâkin andan evvel Te rini al ı bäsin çekdilär,
ilän mu ıbetdä erık bolma , bir müddet ä 34[37]
ta lar ilän (600) ta landılar, egäv birlä
degin gün h v lärin yemekdän ı tiy r iki rälandılar, ımti n bolındılar, ılıçdan
etdi, atil bolındılar, oylarnı vä tekälärni de-
24[26]
Mesı däki risv ylıkın Mı ırda ı a- rilärindä yüri berdilär, hem mu t c, hem
zinälärdän a ım devlet sanur ekän; zır kä mu ıbet, vä hem ı b bolınmı lar ekän.
mükâf t üçün ba dı. 35[38]
kä ceh n anlar a l yı dägül erdi,
25[27]
m n birlä Mı ırnı terk etdi, p d h- 36
yabanlarda, vä ta larda, vä ma ralarda,
nı ı mından or mamı ekän, zır kä ol vä zemınni kehiflärindä v rä boldılar.
körinmäzni körgändäy at ketürdi. 37[39]
Vä munlarnı hemäsi [hemäsin],
26[28]
m n birlä Fı ı nı vä an saçılmasın ım n ilän eh detlenmi ekän, va däni al-
tutdı, kä evvel do anlarnı helâk ıl an an- madılar:
lar a arar etmäyä erdi. [40]
ud y bizim üçün bir nıkûrâk nersäni
27[29]
m n ilän ızıl de izdän ötib keç- evvel körmi ekän, kä anlar bizsiz kâmil
dilär, uru yerdän ötkändäy, kä Mı ır ehli bolmayalar.
On ikinçi fa ıl
Pes imdi biz da ı, ahıdlärdän olay
[1]
mızda bol an gün hnı endürib, bizgä ta yın
a ım bulut birlä amalab, her yük vä e r fı- bolın an sekirdi ni abır ilän sekirdälik,
337
., . , 1820
2
ım n ba ı vä kâmil ediçisi sa a, na ar 15
Vä h y r bolur ekän, kä bir kimsä
ılab, kä a a ta dım bolın an sür r üçün Te rini tevfı indän ır bolmaya; t bir
alıb ä ta ammül etdi, risv ynı ıstihz ’ ılur açılı tamurı, yu aru çı ub, za met etmäyä,
ekän, vä Te rini ar ını r stında oltırdı. vä anı sebebindän köb kimsälär murd r
3
Zır anı t ’amül eylä iz, kä gün hkâr- bolurlar;
lardan özinä ar ı unı day mu lifet çek- 16
bir kimsä z nı ya, u kibi, bı-mab lât
di, t kä yor ın vä ciz bolmayasız kö il- bolmasun, kä bir yeyäcek üçün ilâfetini
läri izdä. a ın satdı.
4
Hen z an a degin durı madu ız, gü- 17
Zır bilürsiz, kä so ra da ı bereketni
n h a ar u cih d ılur ekän, v risi bolma istädü indä redd bolındı, zır
5
vä ögitni unutdu ız, kä sizgä, o ıllar a tövbä ılma yerin tabmadı, egerçä köz ya -
söylägändäy, söylür, (deyär ekän): «Ey o - ları (602) birlä anı cehıd ilän alab etdi.
lım! Rabbni tenbıhin [tenbıhisin] a ır 18
Vä siz lâms bolınma a bil bol an
körmä vä andan it b bolındu ı da ciz ta a kelmädü iz vä yanmı , vä ate ä, vä
bolma». aralı a, vä ara lı a, vä f n a,
6
Zır ud vend tenbıh ıldıkı kimsä ä 19
vä rnı tavı ına, vä sözlärni v zına,
d rüstdir vä her ab l ıldıkı o ılnı celd edür. kä anı e itkänlär tiläk etdilär, kä kelâm an-
7
Eger (601) tenbıh ä ta ammül eyläsä- lar a söylenmäyä erdi.
iz, sizni o ıllarday tutur. Zır aysı o ıl 20
zır kä emir bolın an nersälär ä at
bardır, kä ata a a tenbıh etmäz? ketürmädilär: vä eger bir ayv n ta a tiy-
8
Ama eger tenbıhsiz bolsa ız, kä andan mi esä, ta lar birlä urılaca erdi ya neyzä
hemä i äd rlar, hem ar mz dälärsiz vä ilän sançılaca erdi;
o ıllar dägülsiz. 21
vä r ’yet ol adar heybetli erdi, kä
9
Andan so ra bizim et ä körä terbıyä et- Musa aytdı: «Bek or ıb vä altırıb du-
kän atalarımız bar erdi, vä anlar a ıltif t et- ramın».
dük, pes imdi r larnı Atasına köb merte- 26[22]
Ama ehy n ta ına keldü iz, vä ayy
bä artu ı at ılsa vä ömir sürsäk keräk llahnı ehrinä, vä sm nı Yer alım ä,
dägül mi? vä feristälärni besy r mi lärinä,
10
Zır anlar d biraz müddet ä degin [23]
vä sm nda yazıl an evvel do mı -
özlärini rı sına körä tenbıh ılurlar erdi; larnı âm meclisinä vä cem atına, vä
ama Ol (ya nı ud vend) – fayda üçün, t ud y a, kä cümläni sıdır, vä kâmil
kä Anı udüsindän i äd rlar bolavız. bolmı ıdd larnı r larına,
11
Ama hıç bir tenbıh ırdaki va ıtda [24]
vä ya ı ahidni Mey nd rı sa a, vä
dlı bolma körinmäz, lâkin cef lıdır; ama saçılma anına, kä H bılni kidän bra
so ra anı ilän riy et bolın anlar a a - söylür.
nı selâmetini yemi in ketürä berür. 23[25]
Pes imdi h y r bolu ız, kä söylägän
12
Anı üçün sar ılmı ellärni vä uvvet- kelâmnı redd ılmayasız. Zır kä eger anlar
siz bolmı tizlärni r st eylä iz utılmadılar esä, kä yerdä va iy ilän tekel-
13
vä aya ları ız üçün do ru izlär ılu ız, lüm ılın annı redd ıldılar, köb mertebä
kä a sa bol an arı dan beziltmäsün, ama artu biz, eger sm ndan Tekellüm Etkän-
andan evvel a ı lensün. dän r y döndürsäk,
14
r m a t bi bolu ız cemı kimsälär 24[26]
kä Anı v zı ol va ıtda yerni
ilän vä da ı ta dıs ä, kä ansız [ ns z] hıç areket etdi, ama lâ va dä bermi dir kä:
bir kimsä ud vendni köralmaz. «Da ı bir kerä yerni tenh dägül, lâkin hem
338
, . , 1666
kökni areket ä keltirtecekim», – dedi. Pes imdi, bir areket ä kelmägä

26[28]
25[27]
Vä bu söz, ya nı “da ı bir kerä” de- bil (603) bolma an memleket alur ekän,
gän, ol areketlenmi nersälärni ınti lın tevfı tutalı , kä andan ud y a ma b l
yapılmı nersälärni ınti l etmäsidäy bellü bendägı ılavız, ay vä or u ilän, zır
edür, t kä areket ä kelâlmaz nersälär b ı ud yımız ıtlâf ılaca ate dir.
alurlar.
On üçinçi fa ıl
[1]
arında lı dostlı ı b ı bolsun. 13[12]
anı üçün sa da ı apudan tı arı
2
Müsafirlär uvandurma unutma ız, a b çekdi, kä Öz anı sebebindän al nı
zır kä ba ı munı birlen feri tälär ä mih- mu addes ılur.
m nd rlı etdilär. 14[13]
Pes imdi, A a ordudan tı arı çı a-
3
Bendälärdä bol anlarnı y d tutu ız, lı , risv ylı ın çekür ekän;
g y kä anlarnı birlen birgä bendälärdä 15[14]
zır kä bizim munda b ı alaca
ekän, vä cef dan girift r bol anlarnı (y d ehrimiz yo dır, ama bolaca ( ehir) ararız.
tutu ız), özi iz da ı bedendän mevc d bol- 16[15]
Pes imdi, sanı vesıläsi ilän ud y-
anday ekän. a tesbı urb nın her kez ar ılalı , ya nı
4
Nikâ hemä al içindä mu azzezdir vä leblärni ılı Anı ısminä ı tir f ılur
n - lûd bol an tö äk, ama z nılär vä fısı lar ekän.
ud ydan cez alurlar. 17[16]
Ama ıhs n ılma vä üle tirmek
5
Mu abeti iz zerperestıdän lı bol- unutma ız, zır kä munı day hedıyälär ilän
sun, 6sizdä bar bol an nersälär ilän an at ud y r dır.
ılu uz. Zır kä demi dir kä: «Seni hıç oy- 18[17]
Ba bol anları ız a dä lä iz vä an-
mayım vä seni hıç terk etmäyim», – lar a mu ı bolu ız, zır kä c nları ız üçün
7[6]
olay kä tevekkül ilän deyäviz kä: kütüb duralar, es b beräcek kimsälärdäy,
« ud vend ma a yardumçıdır, or mayım: kä va ıtçilik birlä anı ılurlar, vä u a
ıns n ma a ne ılur?» birlen dägül, zır bu sizgä faydasızdır.
8[7]
Sizgä ba bol anlarnı y d tutu ız, kä 19[18]
Bizim üçün du eylä iz, zır ı tim d
sizgä kelâm-i ud y tekellüm etmi lärdir, ılavız, kä ayır niyetimiz bardır, hemeki ner-
kä anlarnı mu abetini ırın t ’amül sälärdä lı ilän ömir sürmek istür ekän.
edüb, ım nına t bi bolu ız. 20[19]
Vä munı ılma ziy dä ıstid ıla-
9[8]
sa Mesı ta la [= tünlä tünägün], mın, kä sizgä da ı tizläk birlä kerü beriläyin.
vä emr z, hem me güçä hemän birdir. 21[20]
Vä selâmet Te risi, kä oylarnı
10[9]
Gûn gûn vä rib ta lımlärdän dola- A ım ob nıdır, ya nı ud vendimiz sanı
nıb keltirilmä iz, zır kä kö il tevfı ilän emv tdan ebedı ahidni anından kerü kel-
s bit bolma ya ıdır, a mlar birlen dägül, tirdi,
kä anlarda yüri änlär fayda etmädilär. [21]
sizni kâmil etsün her nık fi ildä, Anı
11[10]
Bizim bir urb ngâhımız bardır, kä ır detin bitirmek üçün, Anı u rında
andan yemägä aymä ä [ amyä ä] ıdmet ma b l bol annı sizdä i lür ekän sa Me-
ıl anlar a üküm yo dır. sı vesıläsindän, kä A a mecid bolsun
12[11]
Zır ol ayv nlarnı anı, kä gün h ebedelâb d a degin. mın.
üçün ba ım mdan (604) mu addes mekân- 22
Vä sizgä, ey arında lar, tiläk ılamın,
a keltirilmi dir, munlarnı bedenläri ordu kä na ı at kelâmına abır ılasız, zır sizgä
tı arısında yanmı lardır, – ıs aça yazdum.
339
., . , 1820
23
Bilü iz, kä Tım ey s (605) arında- addeslär ä selâm berü iz. 25Ehl-i lıyä
ımız z d boldı, kä da ı anı birlä, eger tez sizgä selâm berälär.
kelür esä, sizni köräyin. 26[25]
Hemä iz ilän tevfı bolsun. mın.
24
Hemä ba bol anları ız a vä hemä mu- lıyädän br nılär ä Tım ey s ilän
yazılmı dır.
Ya bnı âm rıs leti

Evvelki fa ıl
[1]
ud ynı vä ud vend-i sa Mesı ni kä ud ydan ımti n bolınmı dırım deb; zı-
bendäsi Ya bdan per kendälikdä bol an r kä ud Özi yamanlı ilän ımti n bolın-
on iki ayfa a: selâm bolsun. maz, hem Ol hıç bir kimsäni ımti n etmäz,
2
Ey arında lar, fera sanı ız, açan 3[14]
ama her ki i ımti n bolınur öz eh-
gûn gûn ımti nlar a mübtelâ etsä iz, vetindän çekilüb v ilän dadandu ında;
3
bilür ekän, kä ım nı ıznı tecrübäsi a- 14[15]
andan so ra ehvet abl ıldu da
bır i lür; gün h do urur, vä gün h kâmil boldu da
4
ama abırnı fi ili tam m bolsun, t siz ölüm do urur.
tam m vä kâmil bolasız, hıç bir nersädä n - 15[16]
Ey , azma ız, ma b b arında larım.
ı bolmay ekän. 26[17]
Her nık ba ı vä her tam m ıhs n
5
Eger biri iz a ılda n ı bolsa, pes he- b lâdandır, ya nı n rlarnı Atasından enür
mä kerımlik birlä bergän vä azarlamaz Te - ekän, kä Anda ta ayyürlik ya tebdılni s ’-
ridän tiläk etsün, – vä a a berilä. yäsi yo dır,
6
Ama ım nda tiläk etsün, übhä hıç ıl- 17[18]
kä Öz ır detindän bizni a ını ke-
mayıb, zır kä übhä etkän kimsä de izni lâmı ilän tevlıd etdi, kä biz Anı ma lû -
yeldän areketlenmi vä çal ınmı mevcinä larını ba ı b k räsi bolavız.
o ur. 18[19]
Pes, ey ma b b arında larım, her
7
mdi ol dam ann etmäsün, kä bir ner- ki i e itmägä tez bolsun, vä söylürgä kâhil
säni Rabbdän ala. bolsun, hem a ab a kâhil bolsun,
8
ki kö illi dam hemä yüri indä ar r- 19[20]
zır kä ıns n a abı [ a abın] Te ri-
sızdır. ni ad letin i lämäz.
9
elıl ldä dur an arında , izzetlendü- 20[21]
Pes her ısım n p klik vä ab setni
indä fa ir etsün, artmasın terk edüb, a lamı kelâmnı yava -
[10]
vä hem devletmänd – elıl boldu ında, lı birlä ab l eylä iz, kä c nları ıznı alâ
zır kä ot gülidäy keçür. ılur a tuv ndır.
10[11]
Zır ft b ızdıraca issilik birlä çı - 21[22]
Ama kelâmnı amel ıl uçılar bolu-
du ında otnı urudur, vä güli tü ür, vä anı ız, vä e idiçilär tenh dägül, özi izni aldur
retini körkämli i z yil bolur; bu vecih ekän.
(606) üzrä devletmänd öz yollarında f nı 22[23]
Zır eger bir ki i kelâmnı e idiçi bol-
bolur. sa, vä amel ıl uçı dägül, ol bir dam a o -
11[12]
l ol dam, kä ımti n a müte- ur, kä çehräsini retinä yınä içindä na-
hammil bolur, zır kä ımti n boldu da ar ılab dur an:
t c-i ay t alur, kä ud vend a a dost bol- 23[24]
zır özinä na ar ılab, kedür vä he-
anlar a va dä ılmı dır. män dem, ne ısım yüzli (607) erdi ekän,
12[13]
Bir ımti n bolın an kimsä demäsün, unutıb alur.
340
, . , 1666
24[25]
Ama ol kimsä, kä z dlı nı tam m körinsä, zeb nın ab etmäz ekän, belkä öz
eri atına na ar etkän vä anda b ı al an albin azdurur ekän, munı ım nı abesdir.
unut an e idiçi dägül ekän, lâkin amel ıl- 26[27]
P k vä bı- i met ib det ud y vä Ata
uçı ekän, hemän ol kimsä amelindä - u rında budır: yetimlärni vä tul tunlarnı
l bolur. ziy ret etmek anlarnı mu ıbetindä vä özini
25[26]
Eger içi izdä bir ki i dınd r bol an düny dan lekäsiz ıfı ılma .
kinçi fa ıl
[1]
Ey arında larım, mecidli Rabbimiz eger sen zin ılmazsa , vä da ı öldürsä ,
sa Mesı ni ım nın üzrä yüz ä ba ma eri atdan tec vüz ıl uçı boldu .
birlen tutma ız. 9[12]
olay söylä iz vä olay amel eylä iz
2
Zır eger bir altun yüzikli er a ımetli li- z dlı eri atından üküm bolınaca kim-
b s ilän mescidi izni içinä kirür esä vä bir sälärdäy.
fa r da ı elıl kiyim birlä kirür esä, 10[13]
Zır ra im ılma an a deyn net
[3]
vä, a ımetli lib snı kiygän ä tevec- bı-ra im bolur; vä ra im deyn net ä ar ı
cüh edüb, ana desä iz kä: «Ey , munda, nık fa ir edür.
cayda oltır», – vä fa r a: «Anda dur», – ya: 11[14]
Ey arında larım, ne fayda bardır,
«Menüm aya larımnı basmasını astında eger bir ki i: « m nım bar», – deyär esä,
oltır», – desä iz, va tı kä amelläri da ı yo dır. 12Ey , ım n
[4]
pes arafd rlar bolmadu ız mı vä ya- anı ut arur mı?
man fikirlärni ları bolmadu ız mı? 13[15]
Eger er arında ya ız arında
3[5]
Ey , dä lä iz menüm ma b b arın- bı-lib s bolsalar vä her künki a m üçün
da larım, ud bu ceh nnı fa rların mu t c bolsalar,
ım nda baylar vä ol Memleketni v risläri [16]
vä biri iz anlar a: «Selâmet ilän baru-
bolınma a ı tiy r etmädi mi, kä anı dost ız, ısını ız [ısına ız] vä to bolu ız», – de-
bol anlar a va dä etdi? yärsä, vä beden ä lâzım bol an nersälärni
4[6]
Ama siz fa rlarnı ta ır kördü iz. anlar a bermäzsä iz, ne faydadır?
Ey , anılär sizgä ar ı cebirlik etmäzlär 14[17]
Bu ısım üzrä da ı ım n, 15eger
mi? Vä anlar sizni ma kemälär ä çeküb amelläri yo esä, bı-c ndır.
keltirmäzlär mi? 16[18]
yed, bir ki i deyä kä: «Seni ım -
(608) 5[7]Anlar ol kir m ısimni azarlamaz- nı bardır, vä menüm amellärim bardır», –
lar mı, kä andan o unmı sız? ey , seni ım nı nı amelläri dän lı ma-
6[8]
Eger mülûkânä eri atnı Yazu a körä a körsät, vä sa a menüm ım nımnı amel-
tam m ılur esä iz, kä budır: «Sen, özü ä lärimdän körsätäyin.
neçük dost esä , olay da ı n a dost 17[19]
Sen i anasın, kä bir ud y bardır,
bol», – ılursız. – i anasın; ey nlar da ı i analar hem
7[9]
Ama eger yüz ä ba ur esä iz, gün h altıralar.
i lürsiz vä eri atdan tec vüz ıl anlarday 18[20]
Ama bilmek istür misin, (609) ey
ükümli bolınmı sız. bo dam, kä ım n-i bı- amel c nsızdır?
[10]
Zır her kim bütün eri atnı ıfı etsä 19[21]
Babamız br hım m ldan r st ı-
vä birdä ya lı etsä, hemäsindä ayıblıdır. lınmadı mı anı o lı s urb ngâh üstin-
8[11]
Zır : «Zin ılmayasın», – degän dä ar ıldu ında?
Kimsä yenä dedi kä: «Öldürmäyäsin»; pes 20[22]
Körürsin, kä ım n anı m li birlä
341
., . , 1820
birgä i lädi, vä m ldän ım n tam m ı- 23[25]

Vä mu a körä da ı Ra b ısimli f i-
lındı? ä amellärdän do ru ılmadı mı, elçilärni
21[23]
Vä Yazu kâmil boldı, kä deyä kä: « b- ab l ılab, ayrı yoldan da ı anlarnı tı arı
r hım ud y a ım n kedürdi, vä ad let üçün göndürmi ekän?
a a es blandı, vä a a Te rini dostı o undı». 24[26]
Zır beden bı-c n neçä ölgän esä,
22[24]
Pes körürsin, kä ıns n amellärdän hemän ol ısım üzrä da ı ım n bı- m l öl-
do ru ılınur, vä yal ız ım ndan dägül? gändir.
Üçinçi fa ıl
[1]
Ey menüm arında larım! besy r us- yäviz, vä anı birlen da ı damlar a lâ net
t dlar bolma ız, bilür ekän, kä ulu ra ü- tiläk edüriz, kä Te ri masalında ılınmı dır.
küm alavız, 12[10]
Hemän a ızdan ayır du hem ya-
2
zır kä köb nersälärdä hemämiz a ı- man du çı ur; ey arında larım, bu nersä-
lavız. 3Eger bir ki i kelâmda a etmäzsä, lär bolma l yı dägüldir.
ol dam kâmil damdır, vä bütün bedenni 13[11]
Bir çe mä bir açu yerdän tatlı vä açı
ab ılmaga dırdır. suv çı arur mı?
4[3]
Ba , atlarnı a ızlarına yügänlär sala- 14[12]
Ey , mümkin mi, ey arında larım,
vız, t anlar bizgä mu ı bolurlar, vä anlarnı kä ıncır a açı zeyt nlär ketüri berä mi? ya
bütün bedenin döndürüriz. bir t k ıncırlär ketüri berä mi? Hemän ol
5[4]
Vä yenä ke tılär da ı ol adar z r ekän ısım üzrä hıç bir çe mä tuzlı vä tatlı suv
vä iddetli yellärdän iledilmi ekän, anlarnı çı arur a mümkin dägüldir.
bir küçik d mendän döndürürlär anı tedbır 15[13]
çi izdä a ıllı vä ma rifetli bol an
ıl annı a d ıldıkı cay a. kimdir, mu abetdän anı amellärin
6[5]
olay da ı zeb n – bir küçik u uvdır, ikmet yava lı ında hir etsün.
vä a ım nersälärdän söylür. Ba , az ate ne 16[14]
Ama eger albläri izdä acı ased vä
adar eyni yandurur! ara ızda niz etmäsi bar esä, fa ir ılma ız
7[6]
Zeb n ate dir, bir (610) n r stlı dün- vä a a ar u dor söylämä iz.
y sı; 8 olay zeb n u uvlarımızda dura, kä 17[15]
Bu a ıl b lâdan enmäz, lâkin r lı,
bütün bedenni lûdälendürür, vä gıtıni yan- vä nefisli, vä ey nlıdır.
durur, vä özi cehennemdän yandurılmı dır. 18[16]
Zır her ne cayda ased vä niz bar
9[7]
Zır ayv nlarnı , vä u larnı , vä esä, ol cayda fitnä vä her yaman i bardır.
yılanlarnı , vä de izdäkilärni her abi atı, 19[17]
Ama b lâdan bol an a ıl evvelâ d
her nev ıns ndan yava lanur vä hem yava - p kdir, andan so ra selâmetlidir, yava dır,
lanmı boldı, at ılur a yildir, vä hem ra im birlä vä
10[8]
ama zeb nnı damlarnı hıç biri yava nık yemi lär ilän toludır, arafd rlı dan vä
ılur a dır dägüldir; bir ab a kelmäz er- mür yilikdän (611) lıdir.
dir; vä ölüm keltirgän zehir birlä meml dır. 20[18]
Vä ad at yemi i r mda ekilür
11[9]
Anı ilän ud y Ata a müb rek de- r m alab ıl anlar a.
Dörtinçi fa ıl
[1]
aydandır niz lar vä so ı lar içi izdä? vä ayret edürsiz – vä tabma a dır dägül-
Ey , mundan dägül mi – u uvları ızda siz; so ı ursız vä cenklürsiz – ama sizdä
cenk ıl an ehvetläri izdän dägül mi? yo dır, zır kä tiläk etmäzsiz.
2
ama edürsiz – vä sizdä yo dır niz ; 3
S ’ l ılasız – ama tabmaysız, zır kä
342
, . , 1666
n lı ilän s ’ l ılasız, kä ehvetläri iz ä man (612) söylämä iz, zır arında ına ar-
bekâr birlä ı r f ılasız. u yaman söylägän vä arında ın üküm et-
4
Ey z nılär vä z nıyälär! bilmäz misiz, kän eri at a ar u yaman söylür vä eri at-
kä düny nı dostlı ı ud y birlä du man- nı üküm edür; 15ama eger eri atnı üküm
lıkdır? Pes her kim düny ilän dost bolma ılur esä , eri at amellärin bitir üçi dägül-
istür esä, ud ynı du manıdır. sin, lâkin üküm ıl uçısın.
5
Güm n ılur mısız, kä Mu addes Yazu 16[12]
eri atnı Bir Bergän vä alâ etmägä
bo yer ä deyä kä: «Bizdä s kin bol an r vä helâk ılmaga dır Bol an bardır; (pes
aseddä rz edür»? imdi) sen kimsin, kä ayrı kimsäni üküm
6
Ama ziy dä tevfı buyurur, zır kä deyär ılasın?
kä: « ud mütekebbirlär ä mu vemet 17[13]
Körüb duru ız, ey, bügün ya ertäki
edür, ama kiçi kö illi bol anlar a tevfı bu- kün fel n ehir ä barub ol cayda bir yıl du-
yurur». rurız vä tic ret ılab tabu alavız», – degän
7
Pes ud y a ı at eylä iz; 8 ey n a kimsälär,
mu vemet ılu ız, vä sizdän açur. [14]
kä ertäki kündä ne v i bolaca ın bil-
9[8]
ud y a ya la ı ız, vä ol sizgä ya la- mäysiz. Zır ay tı ız nedir, kä ıs a müd-
ur; 10elläri izni p k eylä iz, ey gün hkârlar, det ä degin hir bol an bu rdır, kä so ra
vä albläri izni t zä ılu ız, ey ikikö illilär. körinmäz bolur?
11[9]
u a yeyü iz, vä nev at eylä iz, 18[15]
Ama munı ar usına desä iz keräk
vä yı la ız; 12ey , küldüki iz [kul duki iz] kä: «Eger ud vend buyursa, tiri bolavız vä
nev at a tebdıl bolınsun, vä va ıtçiliki- munı vä hem ayrını ılurız», –
iz – am a. 19[16]
ama lâ bo lı ı ızdan fa ir ılasız:
13[10]
Kiçi kö illi bolu ız Te rini u - her unday fa ir etmek yamandır.
rında, vä sizni bülend edür. 20[17]
ulâ ä nık ılma bilüb vä da ı ıl-
14[11]
Ey arında lar, bir biri iz ä ar u ya- ma an kimsä ä gün h bolur.
Be inçi fa ıl
[1]
El l i körü iz, ey devlet iblär, vä 9[6]
ıdd nı ta akküm eylädü iz hem öl-
yı la ız üsti iz ä keläcek za metlär üçün. dürdü iz; vä Ol sizgä mu vemet etmäz.
2
Devleti iz f nı bolmı dır, vä lib sları ız 10[7]
Pes imdi, ey arında lar, abırlı bolu-
küyädän a almı dır. ız ud vendni kelmäsinä degin. 11Ba ,
3
al ız vä kümi i iz paslanmı dır, vä eginçi zemınni bah lı yemi inä ınti r
anlarnı pası sizgä ar u eh det bolur vä edür vä anı bitmäsi üçün köb müddet ä
eti izni ate däy ıtlâf edür: 4e so raki kün- degin abır ılur evvel vä ır ya murnı al-
lär üçün azınä yı du ız. ma ança.
[4]
Ba , eginlikläri izni piçkän yalçıları 12[8]
Siz da ı köb ä degin abırlı bolu ız,
sizdä tutıl an a ı (613) fery d ılur, vä albläri izni p yd r eylä iz, zır kä Rabbni
ora or anlarnı tavı ı ab t Rabbni u- kelmäsi ya la ur.
la larına eri mi dir. 13[9]
Bir biri iz ä ar u ikâyet ılma ız,
6[5]
ev vä i ret birlä tirilik sürdü iz kä ta akküm bolmayasız: ba , apular-
yerdä, 7 ehvetli nefis ilän yüri berdü iz, 8vä nı a ında dura.
albläri izni beslädü iz bo azlama künin- 14[10]
Ey arında lar, za met çekmek vä
dä bol an a körä. köb ä degin abır ılma nüm näsi üçün
343
., . , 1820
pey amberlärni alu ız, kä ud vendni ıs- 21[15]

Vä ım n du sı astanı if edür, vä
mindä söylädilär. ud vend anı yenä dur uzur; vä eger gü-
15[11]
Ba , ta ammül etkänlär ä l n hlar i lägän esä, a a afuv bolınurlar.
deyäviz. Ey bni abrını ikâyetin e it-
16 22[16]
Ey , a ları ıznı bir biri iz ä ı r r
dü iz vä ud vendni ma dın kördü iz, eylä iz, vä bir biri iz üçün du ılu ız, kä
kä ud vend besy r yetçä afa atlıdır vä if lı alasız, (zır ) ıdd nı amelli du -
ra metlidir. sını besy r atı bardır.
17[12]
Ama hemä nersälärdän evvel, arın- 23[17]
ly s bizimdäy ıns n erdi vä du ıl-
da larım, nd içmä iz ne sm n üçün, vä dı, kä ya mur ya maya, – vä üç yıl vä altı
ne zemın üçün, vä ne bir ayrı yemın üçün, ay müddet ä degin yer üstindä ya madı.
lâkin sizni “belli iz” – “belli” bolsun, vä 14[18]
Vä yenä du ıldı – vä kök ya mur
“yo ı ız” – “yo ” bolsun, kä üküm astına berdi, vä yer anı yemi in ketüri berdi.
tü mäyäsiz. 25[19]
Pes, ey arında lar, eger içi izdä bir
18[13]
çi izdä bir kimsä za met çeküb ki i a dan azsa, vä bir ayrı kimsä anı dın
dura mı – pes du ılsun. 9 d etkän bar arı ına yenä döndürsä, ol kimsä bilsün, kä
mı – zeb rlar ırlasun. bir gün hkârnı anı azmasından dın arı ına
20[14]
Sizdä bir ki i asta mıdır – pes kilısi- döndürgän, ölümdän bir c n alâ edür vä
y nı ey lärin o usun, vä anı asbına gün hlarını besy rlı ın ma fı edür.
du ılsunlar Rabbni ısmindä, (614) a a
ya sürtür ekän.
Pe rosnı evvelki âm n mäsi

Evvelki fa ıl
[1]
Pe ros, hav rı-i sa Mesı , Pontosda, vä bolsaça, kä lâ bir kem müddet ä degin
al ıyädä, vä Kap d kıyädä, vä siy da, gûn gûn ımti nlar ilän u alı bolmı sız,
vä Bitınädä perı n bolmı lar a, 6[7]
t kä ım nı ıznı tecrübäsi, f nı bola-
2
ya nı ud Atanı evvel bilmäsinä ca al dan [ all dan] hem ate ilän tecrübä
körä, R nı p k etmäsi ilän, ı at a vä sa bolınmı altundan besy r bah lı ekän, ta -
Mesı ni anını saçılmasına ı tiy r bolın- sın ä, vä izzet ä, vä mecid ä mevc d bolı-
an müs firlär ä deyä kä: sizgä tevfı vä na sa Mesı ni hir bolmasında,
r m ziy dälensün. 7[8]
kä, Anı körmämi ekän, A a dostsız
3
Müb rekdir ud vendimiz sa Mesı ni vä, Anı lâ körmäy ekän, A a inanıb köb
Te risi vä Atası, kä besy r ra metinä körä fera ılasız, ya nı söylämäcek vä mecdi
bizni sa Mesı ni emv tdan tirilmäsindän bol an fera ilän,
yenä (615) tevlid etmi dir bir tiri ümıd ä, [9]
ım nı ıznı so ın alur ekän, ya nı c n-
[4]
ya nı bir fen sız, vä lûdäsiz, vä zav l- ları ıznı nec tın,
dan lı, vä sm nda sizni üçün sa lı bol- 8[10]
kä ol nec t üçün pey amberlär soradı-
an mır s a, lar vä cahd birlä tafa u etdilär, açan
4[5]
kä Te rini udretindä ım n ilän ıfı sizgä hir bolaca tevfı dän ı b r etdilär,
bolınmı sız e ırdaki zam nda kârâ bo- [11]
Mesı ni anlarda söylägän R ı ne ya
lınma a ( ır) bol an nec t a, neni kibi zam n üçün aber berdi deb, teftı
5[6]
kä anda besy r sür r eti iz, bardır eger ılur ekän, va tı kä Mesı ni za metlärin
344
, . , 1666
vä anlardan so ra v i bolaca mecidlärni kümi birlen vä al [ all ] ilän atalardan

evvel eh det berdi, aldu ı ız b ıl resimläri izdän fed üçün
9[12]
kä anlar a açu boldı, kä özlärinä dä- çı arılmadu ız,
gül, belkä bizgä ol nersälärni ıdmet etdi- [19]
lâkin ayıbsız vä lekäsiz ozı kibi bol-
lär, kä lâ ı b r bolınmı lardır sm ndan an Mesı ni bah lı anı ilän,
göndürilgän R -i l- udüs ilän sizgä be - 15[20]
kä lemni büny dından evvel ta -
ret ıl anlardan, [10]kä da ı feri tälär ol ner- yın bolınmı erdi, ama bu ır zam nlarda
sälär ä a lab ba ma istäylär. kârâ boldı sizni üçün.
11[13]
Anı üçün rı ıznı kemerlärni 16[21]
kä Andan Anı emv tdan tiriltkän vä
ba la ız vä h y r bolıb sa Mesı ni hir A a izzet bergän ud y a ım n kedür-
bolmasında (616) sizgä keltirilecek tevfı dü iz, t ım nı ız vä ümıdi iz ud a-
üçün tam m ümıd ıfı eylä iz. rafına bolur.
12[14]
at o ılları kibi c hilliki izdä bol- 17[22]
Siz a ı atında R vesıläsindän
an ilgäridäki ehvetlär ä o anmaz ekän, dost bolur a pes imdi bir biri iz ä p k alb-
[15]
lâkin, sizni da av t ıl an mu addes dän yetçä dost bolu ız,
boldu ı kibi, siz da ı hemä yüri i izdä mu- 18[23]
(zır ) siz ya ıdan do mı ekän f nı
addes bolu ız. tu ımdan dägül, lâkin fen sizdän ayy vä
13[16]
Zır kä yazılmı dır kä: « uddıslär me güçä b ı al an Te rini kelâmından.
bolu ız, zır Men udd sim». 19[24]
Zır cemı cisim ot a o ur, vä ce-
14[17]
Vä eger, her kimsäni fi ilinä körä, mı ıns n izzeti otnı güli kibidir: 20ot uru
yüz ä ba mayıb, üküm etkän Atanı o ur bolmı dır, vä anı güli [gllı] tü mi dir;
esä iz, bu ceh nda duraca ı ız zam nı 21[25]
ama kelâm-i ud vend me güçä b -
or ma ilän keçirü iz, ıdir; vä budır ol kelâm, kä sizgä ı b r et-
[18]
bilür ekän, kä f nı nersälär birlä, ya nı mek birlä be retlenmi dir.
(617) kinçi fa ıl
[1]
Pes cemı er, vä hemeki ılä, vä ikiyüz- dır, ama atsız bol anlar a mi m rlarnı
liliklär [ikiyüzliliklärdän], vä asedlär, vä redd ıldu ları ta kö äni ba ına boldı,
ıybetlärni oyab, 4
hem sürçecek vä açuv keltirmek ayası
[2]
ya ı do mı ıfıllarday, kelâmnı f boldı,
südin rz la ız, kä sebebindän büyüyäsiz; [8]
kelâm a sürçkänlärgä, ya nı anlar a, kä
[3]
eger tatdu ız esä, kä ud vend la ıfdir. ı atsızlardır, kä a a da ı ta yın bolındılar.
2[4]
Kä a a yeti ib, bir tiri, ya nı damlar- 5[9]
Ama siz bir ı tiy r bolın an velâdet,
dan redd bolınmı , ama ud dan ı tiy r bo- bir mülûkânä ım mlı sız, bir mu addes üm-
lınmı vä bah lı ta a (yeti ib), metsiz, bir al sız, kä sizni ulmetdän
[5]
siz da ı, tiri ta larday, bir r nıyetli - acıb n rına da av t ıl annı ta sınlärin
nä, bir mu addes ım mlı bolıb, bin bolın- ı b r ılasız;
du ız – sa Mesı dän ud y a r nıyetli 6[10]
kä ötkän va ıtlarda al dägül erdü-
bolmı urb nlar ar ılur a. iz, ama el l Te rini al ısız; vä ra met
3[6]
Munı üçün da ı Mu addes Yazuda alma an erdü iz, ama ekn n ra met aldu ız.
yazılmı dır kä: «Ba , ehy nda bir ba kö- 7[11]
Ey ma b blar! müs firlärdän vä a-
äli mu t r bol an bah lı ta oyamın, vä rıb bol anlardan ıstid ıl anday, sizdän
A a ım n kedürgän kimsä hıç acillenmäz». ıstid ılamın, kä cisim ehvetlärindän a-
[7]
Pes imdi siz ım n kedürgänlär ä bah lı- çasız, zır c n a (618) ar u cih d edürlär,
345
., . , 1820
8[12]
vä ab yıl içindä yüri i iz nıkû bol- 17[19]
Zır kä bu fa ıllıdır [fa ılnıdır], eger
sun, kä, bedkârlar a ar u söylägändäy, bir kimsä ud y rı üçün u a çeksä, n -
sizgä ar u söylädüklärindä, sizni yestä a yerdä za met çekmäli ekän.
fi illäri izni körüb, llahnı temcıd ılurlar 18[20]
Zır ne mecid bolur, eger a lin-
ziy ret künindä. dä tapançalar yeyüb abır bolursa ız? Ama
9[13]
Pes her ıns n tertıbinä mu ı bolu ız, eger ya ılık i läsä iz, vä ol ldä mu ıbet
ud vendni rı üçün: keräksâ p d h a, çeküb abır bolursa ız, pes i bu ud a ın-
netäkim e ulu a, da ma b ldır.
10[14]
keräksâ kimlär ä, netäkim er i - 19[21]
Vä hemän munı üçün da av t bolın-
läyiçilärni u batı üçün vä ya ı ıl andu ız, zır kä Mesı da ı bizim üçün a b
larnı ta sıni üçün göndürilmi lär ä [kör- çekdi, bizgä bir nüm nä berüb, kä Anı iz-
dürilmi lär ä], – läri artunça yüriyäsiz,
11[15]
zır kä Te rini ır deti olaydır, kä 20[22]
kä gün h etmädi, hem a zından ılä
sizni mu abeti iz ilän bı- a ıl dam- bolınmadı;
larnı c hilli in m ıldurasız, – 21[23]
kä sökildükdä ar u (619) sökmädi;
12[16]
z d bol anlarday ekän, ama z dlı- kä a b çekdükdä tehdıdi etmädi, ama dil
ı ıznı er bah näsı kibi ıstim l ılmaz üzrä üküm ıl an a Özini teslım etdi;
ekän, lâkin Te rini bendälärdäy. 22[24]
kä da ı bizim gün hlarımıznı kö-
13[17]
Cümlä kimsälär ä izzet körsätü iz, tärdi Öz bedenindä alıb üstindä, t kä biz,
14
arında lar a dost bolu ız, 15 ud ydan gün hlar a müteveffa bolmı ekän, ad let-
or u ız vä p d h a ıkr m eylä iz. ä tiri bolavız: 23hem da ı Anı arbları ilän
16[18]
Ey mülâzımlar, a aları ız a ce- if landu ız.
mı avf birlä mu ı bolu ız, mihrib n vä 24[25]
Zır siz azmı oylarday erdü iz,
yava bol anlar a tenh dägül, lâkin da ı ama el l c nları ıznı ob nına vä N ı-
yaramazlar a. rına kerü ruc eylädü iz.
Üçinçi fa ıl
[1]
Mu a körä, ey tunlar, öz erläriniz ä a a ud vend deb o ur ekän, – kä siz anı
mu ı bolu ız, kä, eger ba ı da ı kelâm a ızlarısız, eger nık ılab avf birlä or may
ı at ılmazlar esä, tunlarnı yüri i dursa ız.
birlä el ä bı-kelâm ketürilürlär, 6[7]
Hemän bu ısım üzrä erlär ma rifet ä
[2]
sizni or uda yestä mu abeti izni körä anlar ilän birgä s kin bolsunlar, a ıf-
körür ekän. rä abday bol an tun a ürmet körsätür
2[3]
Kä anlarnı ziyneti tı arafdaki bol- ekän vä ay tnı tevfı ini hem erıkdä -
masun, saçlar örilmäsi vä al yı yüritmäsi, läridäy (620) bol anlar a, kä du ları ız
vä lib slar kiyilmäsi bolmasun, man bolınmayalar.
3[4]
belkä albni kizlenmi damı bolsun, 7[8]
Ama e so ra (deyämin, kä) hemä iz
yava vä alım r ını f nıdän lı bolma- bir kö illi bolu ız, bir biri iz ä ıhs n körsä-
sında, kä Te rini a ında köb bah lıdır. tü iz, 8 arında larday süyi , 9ra im kö illi
4[5]
Zır bu vecih birlä selef v nında mu- vä mürüvvetli bolu ız.
addes bol an tunlar ud y a ı ti d ı- 10[9]
yamanlı üçün yamanlı ya sökmek
lab özlärni ziynetli ıldılar erlärinä mu- üçün sökmek kerü bermä iz; lâkin ber akis –
ı bolmı ekän, ayır du eylä iz, bilür ekän, kä mu a da a-
5[6]
netäkim S rä br hım ä mu ı erdi, v t bolındu ız, kä bereketni mır sın alasız.
346
, . , 1666
11[10]
zır tirilik süymek vä künlär kör- amel ılma ldä za met çekmek ya-
mek istägän kimsä tilin erdän ab etsün, man i lär ılma ldä za met çekmekdän
vä lebläri ılä söylämäsünlär; nıkûrâkdır;
12[11]
yamanlı dan yüz döndürsün, vä 19[18]
zır kä Mesı da ı bir (621) kerä
i läsün, selâmet alab etüb a a t bi bolsun, (bizim) gün hlarımız üçün u bat çekdi,
[12]
zır kä Rabbni közläri ıdd larnı üs- ya nı dil lımlär üçün ( u bat çekdi), kä
tindädir, vä ula ları anlarnı du larına açu - bizni ud y a tabı dura, cisimdä atil bo-
dır, ama Rabbni yüzi ergârlar a ar udır. lınmı ekän, ama r da tiri ılınmı ekän,
14[13]
Vä sizgä kim arar edür, eger i gü- [19]
kä anı ilän da ı barub zind nda tutıl-
lik ä muv fı yürisä iz? an r lar a va etdi.
15[14]
Ama eger ad let arı ında cef tart- 20
kä bir zam n ılär erdi, va tı kä Te -
sa ız, lsız; vä anlarnı tehdıd tından rini besy r abır ılması N künlärindä
or ma ız vä mu arib bolma ız. ınti r ılur erdi, ya nı ol va ıtda, kä ke tı
16[15]
Lâkin Rabb-i llahnı albläri izdä ırlanur erdi, kä içindä az, ya nı sekiz
ta dıs eylä iz; vä her kez her sizdä bol an c n, suv birlä alâ boldılar.
ümıdni a ında sizdän sebebni s ’ l ıl- 21
Kä da ı a a muv fı temsıl, ya nı yuv-
an a cev b bermägä ır bolıb duru ız maklık bizni el l alâ edür, cisimni ne-
yava lı vä avf birlä. c setin ketürmek dägül, lâkin nık albni
17[16]
Vä albi iz bar ekän, yamanlı Te rini arafında cev bı sa Mesı ni ı-
i lägänlär ä ar u söylämi däy, sizgä ar u y meti ilän,
söylädüklärindä sizni Mesı dä yüri i- 22
kä sm n a u d ılınıb ud y r stın-
izni melâmet ıl anlar acillensünlär. dadır, feri tälär, vä udretlär, vä uvvetlär
18[17]
Zır eger ır det-i ud y olay esä, A a mu ı bolınmı ekän.
Dörtinçi fa ıl
[1]
Pes Mesı bizim üçün cisimdä vef t 5[6]
Zır bu sebebdän da ı öl änlär ä ı -
etmi ekän, siz da ı hemän ol y birlä b r bolındı, kä damlar a körä cisimdä ü-
silâ lı bolu ız; zır cisimdä ölüm çekkän küm bolınalar, ama Te ri ä körä r da tiri-
gün hdan fer at ılmı dır, lik sürälär.
[2]
t kä damlarnı ehvetlärinä dägül, 6[7]
Ama hemeki nersälär ırı ya la ıb
belkä cisimdä b ı al an zam nınça Te - dura. Pes imdi h y r bolu ız vä du lar a
rini ır detinä muv fı ömir sürä. uyanı duru ız.
2[3]
Zır kä ömrimizni ötkän zam nı 7[8]
Vä u bir biri iz ä iddet mu ab-
bizgä yetür ab yılnı ır detin ılur a bı- bet bolsun, zır kä mu abbet gün hlarnı
i metlärdä, vä ehvetlärdä, mastlı larda, köbli in penh n edür.
lı [ lı] iy fetlärdä, içmi liklärdä vä 8[9]
Bir biri iz ä ona ondurıçılar bolu-
mekr h butperestılärdä, kä anlarda yürimi ız, nefis ız anma lı dan lı ekän.
erdük; 9[10]
Her kimsä ni metlik aldu ı üzrä bir
3[4]
kä munı üçün da ı bir arıb nersä biri iz ä ıdmet eylä iz, Te rini gûn gûn
sanurlar, kä hemän ı r fnı artmasına birgä ni metini nık n ırları kibi.
(622) sekirtmäzsiz, ar u ızda la ıv söylür 10[11]
Eger bir ki i tekellüm etsä, pes ud
ekän, kelâmına muv fı söyläsün; eger bir ki i
4[5]
kä tirilärni vä ölgänlärni üküm ılma- ıdmet etsä, ud berdiki uvvet asbına
ga ır bol an a es b berürlär. ıdmet ılsun, t hemeki nersälärdä ud y
347
., . , 1820
sa Mesı dän temcıd bolına, kä A a celâl vä ya ayrılarnı nersälärinä kir üçidäy a b

udret bolsun ebedelâb d a degin. mın. çekmäsün;
11[12]
Ey ma b blar! sizni tecrübä ılaca 15[16]
ama eger bir Mesı ıdäy a b çeksä,
[ ılınaca ] ate ni, ımti n üçün yeberilgän, acil etmäsün, lâkin ud y a ükür etsün
bir arıb nersä deb sanma ız, g y kä sizgä bu arafda.
bir arıb nersä v i bolur erdi, 16[17]
Zır kä va ıtdır, kä üküm Te rini
12[13]
belkä Mesı ni za metlärindä erık- nd nında ba laya; vä eger ilgäri bizdä
lär bolmı larday va ıtçilik eylä iz, kä ba lursa, Te rini ncilinä ı at ılma an-
anı celâletini kârâ bolmasında da ı fe- larnı ırı ne bolur?
ra n klar bolıb dlı ılasız. 17[18]
Vä eger ıdd bol an küç ilän alâ
13[14]
Eger Mesı ni ısmi üçün sökilsä iz, bolur esä, dınsiz vä gün hkâr ayda körinür?
lsız, zır kä celâletni vä Te rini 18[19]
Pes imdi Te rini ır detini asbına
R ı özi izdädir. (Ama) anlar a körä ıftir a b çekkänlär, bir emın Yarad uçı a tes-
bolınur, vä sizgä körä temcıd bolınur. lım ıl anday, öz c nların ılma da
14[15]
Ama h y r bolıb duru ız, kä biri iz A a teslım ılsunlar.
tildäy, ya o ruday, ya bedkârday, (623)
Be inçi fa ıl
[1]
Sizdä bol an ey lär ä na ı at berä- nıb yürür, kimsäni alab ılur ekän, kä anı
min, kä da ı men ey im, vä Mesı ni yuda.
a blarına hidim, vä da ı hir bolaca 9
Kä ım nda mu kem bolıb, a a mu -
celâldä erıkim: vemet eylä iz, bilür ekän, kä hemän cef -
2
ey , içi izdä bol an Te rini sürisinä lar düny da bol an arında ları ız a eri -
yedürü iz, n ırlı ılur ekän, z r ilän mi dir.
dägül, lâkin ı tiy r birlen, murd r tabu 10
Vä cemı tevfı ni Te risi, ya nı Ol,
üçün dägül, belkä kö ildän, bizni ebedı celâletinä sa Mesı ni vesılä-
3
ud kilısiy larına sal anat sürgänlär- sindän da av t ıl an, birazra zam n a de-
däy dägül, lâkin süri ä nüm nä bol anlar gin za met çekdüki izdän so ra sizni kâmil
ekän; etsün, s bit etsün, uvvetli etsün, temellen-
4
vä Ba ob n hir boldu da siz da ı dürsün.
bir z yil bolmaca celâl t cın alasız. 11
Kä a a celâl vä sal anat bolsun ebedelâ-
5
Yenä, ey yigitlär, artlar a ı at eylä iz, b d a degin. mın.
hem hemä iz bir biri iz ä mu ı bolu ız, vä 12
Sıl n s ilän, kä sizgä emın arında dır,
kö il kiçili i birlä kiyinmi bolu ız, zır ıy s ıldu ıma körä, ıs aça yazdum,
ud mütekebbirlär ä mu vemet ılur, ıstid ılab, eh det berür ekän, kä budır
ama kiçilär ä tevfı berür. Te rini a ı ı tevfı i, kä lâ anda durasız.
6
Pes özi izni Te rini udretli eli astında 13
Sizni ilän ı tiy r bolınmı B bıl nda ı
kiçilä iz, (624) kä sizni va ıtda bülendä kilısiy sizgä selâm berä, hem menüm o lım
ılur. Mar os selâm berä.
[7]
Cemı ay ı ıznı a a bra ur ekän, zır 14
Bir biri iz ä mu abbet öpü ilän selâm
kä Özi sizni asbı ızda himmetlidir. berü iz. 15Hemä iz ä, kä sa Mesı däsiz,
7[8]
H yar bolu ız, 8kütüb duru ız, zır selâm bolsun. mın.
kä a mı ız ıblıs ıç ır an rsl nday dola-
348
, . , 1666
Pe rosnı ikinçi âm n mäsi

Evvelki fa ıl
[1]
Sim n Pe ros, bendä vä hav rı-yi sa 9[12]
Pes her kez sizgä bu nersälärdän a -
Mesı , Te rimizni vä alâ ıl uçımız sa durma dan fil bolmayım, egerçä anlarnı
Mesı ni ad letindän bizim ilän (625) be- bilürsiz vä egerçä ır a da p yd r bol-
raber bah lı ım n ta ıl ıl anlar a: du ız.
[2]
fa ıl vä selâmet sizgä köb ziy däçä art- 10[13]
Belli, bu aymädä (ya nı bu beden-
sun Te rini vä sa ud vendimizni ma - dä) boldu ımça sizni a durma birlä ta rık
rifetindä. etmägä körämin,
2[3]
Netäkim anı ilâhiyeti udretli ay t a [14]
bilür ekän, kä (bu) aymämni tez çı arı
vä ta v a müte alli nersälärni hemäsin oyayım, (626) netäkim ud vendimiz sa
bizgä bermi dir, bizni celâl ä vä hüner ä Mesı ma a bildürdi.
[hen r ä] da av t ıl annı ma rifetini 11[15]
Hem da ı sa y ılayın, kä menüm
vesıläsindän, vef tımdan so ra her va ıt bu nersälärni a -
3[4]
kä andan bizgä a ım vä bah lı va dä- lama a dır bolasız.
lär berilmi dir, kä munlardan abi at-i lâhi- 12[16]
Zır ılä birlä düzilmi efs nälärni
dä erık bolasız, ya nı ol fes ddan alâ bol- artunça yürimädük ud vendimiz sa Me-
mı ekän, kä düny dadır ehvet sebebindän: sı ni udretin vä kelmäsin sizgä bildür-
4[5]
vä hemän mundan ayrı da ı cemı dükimizdä, lâkin Anı celâletin köz birlä
sa y ılab ım nı ız a hüner [hen r] atı ız, köriçilär erdük.
vä hüner ä [hen r ä] ma rifet, 13[17]
Zır ud y Atadan izzet vä celâl al-
[6]
vä ma rifet ä perhız, vä perhız ä abır, dı Cen b, des Ülûhıyetdän A a munı -
vä abır a dınd rlı , day v z n zil boldu ında kä: «Bu Menüm
[7]
vä dınd rlı a arında dostlı ın, vä ma b b O lımdır, kä Men Andan r yım».
arında dostlı ına mu abbet atu ız. 14[18]
Vä bu sm ndan n zil bolmı v znı
5[8]
Zır eger nersälär sizdä bar esä vä art- biz e itdük mu addes ta da Anı birlä birgä
sa, sizni bıkâr vä yemi siz oymazlar u- boldu ımız va ıtda.
d vendimiz sa Mesı ni ma rifetindä. 15[19]
Vä mu a a nüb vvet kelâmı biz-
6[9]
Ama ol kimsä, kä bu nersälär anda dä bardır, kä eger a a kütüb dursa ız,
yo dır, ol k rdir vä ıra dan körmäz, eski ılursız, ulmetdä iy bergän çam a na ar
gün hlarını ahıretin unutur ekän. etkändäy a a degin, kä se ergâh vä ab
7[10]
Pes, ey arında lar, mundan ilgäri yılduzı albi izdä li ılur,
cahd eylä iz da av ti izni vä ınti bı ıznı 16[20]
munı evvelâ bilür ekän, kä Kit bnı
s bit ılur a, zır kä, eger munlarnı ılab cemı aberi ma tefsırdän dägüldir.
dursa ız, her kez tü mäyäsiz, 17[21]
Zır kä ıns n ır deti birlä nüb vvet
8[11]
ama olay bir kem l kirmäsi ud ven- hıç bir kerä ketürilmädi, lâkin R -i l- u-
dimiz vä alâ ıl uçımız sa Mesı ni düsdän areket bolınmı day Te rini erıf
ebedı Memleketinä sizgä berilä. damları söylädilär.
kinçi fa ıl
Ama al da da ı kâ ib pey amberlär
[1]
içerü kirtürlär vä anlarnı satıb al an u-
bar erdi, netäkim sizdä da ı kâ ib mu allim- d vend ä ınkâr ılurlar, özlärinä tez helâk-
lär bolurlar, kä ma fıçä helâklik bid atların lik ketürür ekän.
349
., . , 1820
2
Vä besy r kimsä anlarnı helâkliklärinä 10[13]
(Anlar) n r stnı ücretinä alurlar, ne-
t bi bolurlar, kä (627) anlarnı sebebindän täkim kündüzdä ay vä i ret ıl anlar;
r stlı arı ı ıftir bolınur. 11
(anlar da ı) lekälär vä na ı lardır, öz al-
3
Vä ama kârlı yolında efs nälär birlä dama lı larında övinib sizni birlä birgä
sizdän tic ret ılurlar, kä anlarnı cez sı iy fet ıldu larında.
köb müddet t ’ ır etmäz, hem anlarnı he- 12[14]
Közläri zin dan toludır vä gün h
lâki b etmäz. i lämekdän fer at ılalmazlar; 13 ar rsız
4
Zır eger ud gün h ıl an feri tälär ä c nlardır; 14 albläri ama etmek birlä riy -
afa at ılmadı esä, lâkin anlarnı tam a et bolınmı lardır: 15lâ net o ıllarıdır.
tü ürib ulmet zencırläri birlä ma f bo- 16[15]
Vä a yolnı terk ılab azdılar, Ba-
lur a teslım eylädi n flı küninä degin; la m ıbn-i B rnı yolına t bi bolmı
[5]
vä eger eski düny a afa at etmädi ekän, kä n r stlı ücretinä dost boldı,
esä, lâkin sekizinçi [= sekiz] kimsä, ya nı 17[16]
ama anı eri atdan çı masını
N , bir dil va etküçisi ekän, alâ etdi, tevbı i bar erdi, (va tı, kä anı mingän) tilsiz
f nnı dınsizlärni ceh nı üstinä kirtib, ayv n, ıns n v zı ilän söyläb, pey am-
[6]
vä Sod m vä m r ehirlärin (ate ) berni dıv neli in man etdi.
külinä döndürib hedim ilän üküm eylädi, dın- 18[17]
Munlar suvsız çe mälärdir, b ddan
siz bolaca kimsälär ä nüm nä körsätür ekän, iledilmi buludlar, kä anlar a ara ulı nı
5[7]
vä dınsizlärni bı- i metdä onı ma- ulmeti me güçä mu arrer bolınmı dır.
sından am yegän dil L nı ut ardı, 19[18]
Zır beyh dälik bülend vä b ıl bol-
[8]
zır kä ol dil, içlärindä s kin bolıb, kör- mı lafı ların söyläb, et ehvetläri birlä vä
mekdä vä e itmekdä kündän küngä r st c nına bı- i metlär birlen azma da yüri änlärdän
n - yestä fi illäri birlä u a keltirür erdi, alâ bol anlarnı dadandururlar.
6[9]
mu a a dır, kä Rabb dınd rlarnı 20[19]
Anlar a z dlı va dä berür ekän, özlär
ımti n lindän alâ ılma bilür hem fes dlı nı bendäläridir, zır kä kimni udre-
u bat körecek n r stlı ıl uçılarnı ın f- tindä bir ki i ma l b esä, a a da ı esır bolur.
lı küninçä ıfı etmägä bilür, 21[20]
Vä eger, düny murd rlı larından
7[10]
ama u n p klik ehvetindä cis- Rabb vä Nec t ıl uçı sa Mesı ni ma ri-
im artunda yüri änlärni vä tedbır a ır kör- feti vesıläsi ilän utılmı ekän, anlardan
gänlärni, kä anlar da ı mütekebbirlärdir vä (ya nı düny murd rlı larından) yenä tutılıb
in dçılardır, ululı lardan or mazlar, n - ma lub bolsalar, anlarnı so raki l evvel-
nersälärni söylür ekän, ki ldän yaman bolmı dır.
8[11]
vä egerçä uvvetdä vä udretdä zora- 22[21]
Zır anlar a ara bolur erdi,
ra bol an meleklär ud vend a ında an- eger ad let yolı bilmäyälär erdi, andan, kä
lar a ar u melâmet ketürmäzlär. bildüklärindän so ra anlar a teslım bolın-
9[12]
Ama munlar, ayv nlar a o ab, kä mı p k ferm ndan dönälär.
girift r bolınma vä ar b bolınma üçün (629) 23[22]Ama r st masal a körä anlar a
boldılar, a lamazdu ları nersälärni a - v i boldı: köpek öz usu ına yenä kerü
ında n söyläb özlärini fes dında dönmi dir, vä yuvın an ço a balçıra için-
(628) helâk bolurlar. dä avnama a dönmi dir.
Üçinçi fa ıl
Ekn n, ey abıblär, bu ikinçi rıs letni
[1]
kö illäri izni te ekkür ilän ondurayın,
sizgä yazamın, kä anlarnı içindä sizni sadä 2
t kä mu addes pey amberlärdän söy-
350
, . , 1666
länmi sözlärni vä biz ud vendni vä a- 10[11]

Pes imdi, bu hemä nersälär bozılmalı
lâ ıl uçını resûllärini ükümlärin y d- ekän, siz ne ıl kimsälär her nık yüri mädä
a keltiräsiz. vä ib detdä bolma keräkdir,
3
lgäri munı bilür ekän, kä künlärni ı- 11[12]
Te rini künini kelmäsinä ınti r
rında ıstihz ıl uçılar çı ub kelürlär, öz- ılab, sür at üzrä bolur ekän, kä anda köklär
lärini ehvetlärinçä yürüb, ate ä yanıb bozulurlar, vä an ır issilik
[4]
vä: « ud vendni kelmäsini va däsi birlen erib ketürlär?
aydadır? – deb deyär ekän. – Zır babalar 12[13]
Ama ya ı sm n üçün vä ya ı zemın
vef t etdüklärindän berü cemı nersälär ya- üçün ud vendni va däsinä körä ınti r
radılmadan bol anday duralar». edüriz, kä anlarda ad let s kin bolur.
4[5]
Zır mundan bı- aber bolma istäylär, 13[14]
Pes munlar üçün ınti r ılab, ey a-
kä sm n adımdän boldı vä zemın, suvdan bıblär, sa y eylä iz, kä A a bı-lekä vä bı-
tı arı vä suv ilän mevc d ekän, Te rini ayıb bolınasız selâmetdä;
kelâmı ilän boldı, 14[15]
vä ud vendni abır etmäsin se-
5[6]
kä andan ol zam ndaki lem suvdan beb-i nec tdır deb sanu ız, netäkim ma b b
f n bolıb helâk boldı. arında ımız Pavl da ı a a berilgän ik-
6[7]
Ama ırdaki bol an sm n vä zemın met ä körä sizgä yazmı dır,
hemän ol kelâm ilän sa lı tutılmı dır ate ä 15[16]
hem netäkim cemı rıs letlärdä (yaz-
cez küni vä dınsiz damlarnı helâki üçün mı dır), bu nersälärni asbında anlarnı
sa lı bolmı ekän. içindä söylär ekän, kä da ı anlarda a lama a
7[8]
Ama bu emir sizdän ma fı bolıb alba ı mü kül nersälär bardır, kä c hil bol-
masun, ma b blar, kä Rabbni a ında bir an vä ar rsız kimsälär ilän ma n a dön-
kün mi yıl, vä mi yıl bir kün kibidir. dürälär, netäkim da ı al an kit blarnı öz-
8[9]
Va dä-yi ud vend t ır etmäz, netä- lärini helâkinä.
kim ba ı t ’ ır bilürlär; lâkin ol bizgä ı ım 16[17]
Pes imdi siz, ey abıblär, bu nersälär-
keçiktürür, hıç kimsäni helâk bolmasın is- ni ilgäri bilüb durur ekän, kütüb duru ız, kä
tämäz ekän, lâkin istür, (630) kä hemeki dınsizlärni delâleti ilän iledilib ısti r -
dam tövbä ä ruc ılurlar. rı ızdan tü mäyäsiz,
9[10]
Ama Rabbni küni keçädä kelgän o - 17[18]
lâkin tevfı dä vä ud vend-i sa
ru kibi kelür, kä ol va ıtda sm n iddetli Mesı bizim alâ ıl uçımıznı ma rife-
tavı birlen keçür, vä an ır issilik ilän tindä artu ız, 18kä a a celâl hem ekn n, hem
erib ketürlär, zemın da ı vä andaki fi illär me güçä bolsun. mın.
yanmı bolurlar.
(631) Yu annanı evvelki âm n mäsi

Evvelki fa ıl
[1]
Evveldän bol an, ya nı e itdükimizni, ı b r ılavız, kä Ata c nibindä erdi vä kä
vä közlär birlen kördükimizni, vä közetdü- bizgä kârâ boldı, –
kimizni, vä ellärimizni lâms ıldu ın Ke- 3
kördükimizni vä e itdükimizni sizgä ı -
limä-yi ay tdan ötri eh det beräviz, – b r ılavız, kä sizni da ı bizim aramızda
2
vä ay t kârâ boldı, vä biz kördük, vä erıkliki iz bolur; hem bizim mü reketimiz
eh det beräviz, vä ol ebedı ay tnı sizgä Atada vä O lı sa Mesı dädir.
351
., . , 1820
4
Vä bu nersälärni sizgä yazavız, kä sür - O lı sa Mesı ni anı cemı gün hdan biz-
rı ız [sür rı ıznı] tam m bolur. ni p k ılur.
5
Vä Andan e itdükimiz vä sizgä ı b r 8
Eger deyärsäk, kä gün hımız yo dır,
ıldu ımız aber budır kä: ud y n rdır, vä özimizni aldaruz, vä a bizdä dägüldir.
Anda hıç ara ılı yo dır. 9
Eger gün hımıznı ı tir f etsäk, Ol dı
2[6]
Eger deyärsäk, kä Anda mü reketimiz vä dildir, t gün hlarımıznı bizgä afuv
bardır, va tı kä ulmetdä yürüriz, dor ılur vä bizni cemı ulumdan p k ılur.
söylüriz, vä r stlı nı amel etmäziz; 10
Eger deyärsäk, kä gün h i lämädük,
7
vä eger n rda yürür esäk, netäkim Ol anı dor etküçi ılurmız, vä Anı kelâmı
n rdadır, bir birimiz ilän orta lı tuturız, vä bizdä yo dır.
kinçi fa ıl
[1]
Ey ıfıllarım! sizgä yazamın, kä gün h esä, bilmäz, zır kä ulmet anı közlärin kör
i lämäyäsiz; vä eger (632) kimsä gün h i - ılmı dır.
läsä, bir ef atçımız Ata a ında bardır, 12
Sizgä yazamın, ey ıfıllar, zır kä gü-
ya nı dil sa Mesı ; n hları ız Anı ısmini rı üçün sizgä ba-
2
vä ol bizim gün hlarımız üçün kef retdir, ı lanmı lar.
vä bizim gün hlarımız üçün yal ız dägül, 13
Yazamın sizgä, ey atalar, zır kä ev-
lâkin da ı küllı ceh n ehli üçün. veldän bol annı bildü iz. Yazamın sizgä, ey
3
Vä mundan bilüriz, kä Anı bilüriz, eger yigitlär, zır kä ol erırni ye di iz. Yazamın
ferm nların ıfı ılur esäk. sizgä, ey ıfıllar, zır kä Atanı bildü iz.
4
«Anı bilämin», – degen vä ükümlärin 14
Sizgä yazdum, ey atalar, zır kä ev-
ıfı ılma an kimsä dor söyläyiçidir, vä veldän bol annı bildü iz. (633) Yazdum
anda r stlı yo dır; sizgä, ey yigitlär, zır kä uvvetlisiz, vä ke-
5
ama eger kim kelâmın ıfı etsä, a ı- lâm-i ud y sizdä b ıdir, vä ol erırni ye -
atda anda mu abbet-i ud y kâmil bol- dü iz.
mı dır: pes mundan bilüriz, kä Andayız. 15
Düny a hem düny daki nersälär ä
6
«Anda alamın», – degän kimsä ä dost bolma ız: eger bir ki i düny a dost
v cibdir, kä Ol neçük yüridi esä, hem ol ı- esä, Atanı dostlı ı anda yo dır.
sım üzrä yüriyä. 16
Zır düny da her ne bar esä: cisim
7
Ey arında lar! sizgä ya ı üküm yaz- ehveti, vä közlär ehveti, vä ömir müte-
mazım, lâkin eski üküm, kä evveldän sizdä kebbirli i – (munlar) Atadan dägüldir, lâkin
bar erdi. Eski üküm – evveldän e itdüki iz düny dandır.
kelâmdır. 17
Vä düny keçür, vä düny nı ehveti
9[8]
Yenä sizgä bir ya ı üküm yazamın, keçür, ama ır det-i ud ynı etkän kimsä
kä Anda vä sizdä a dır, zır kä ulmet d yım b ı alur.
keçmi dir, vä n r a ı atı iy berür. 18
Ey ıfıllar! ır s atdır, vä e itdüki iz ä
9
«N rdayım», – degän vä arında ına körä, kä Mesı ni mu lifi keläcekdir, hem
yek körgän, ır va ıt aça ara ulı dadır. el l Mesı ni besy r mu lifläri bardır,
10
arında ına dost bol an n rda alur, pes imdi bilüriz kä ır s atdır.
vä tü mäsini sebebi anda yo dır. 19
Bizdän çı ub ayırdılar, ama bizdän dä-
11
Ama arında ına bu etkän ulmetdä- güllär erdi; eger bizdän bolmı lar esä, elbet-
dir, vä ulmetdä yürür, vä ne cay a kedür dä, bizim birlä alurlar erdi; ama bizdän
352
, . , 1666
çı dılar, kä kârâ bolurlar, kä küll bizdän 27[25]

Vä budır sizgä va dä ıldıkı va dä,
dägül erdilär. ya nı ebedı ay t.
20
Ama sizni udd sdän mas atı ız bar- 28[26]
mdi bu nersälärni sizgä yazdum siz-
dır, vä küll nersälärni bilürsiz. ni azdur anlarnı a ında.
21
Sizgä yazmadum r stlı nı bilmädüki iz (634) 29[27]Ama andan aldu ı ız mas at
üçün, lâkin anı bildüki iz üçün da ı vä da ı sizdä b ıdir, vä sizgä keräk dägüldir, kä bir
ol sebebdän, kä r stlı dan dor bolmaz. kimsä sizgä ta lım ılur; lâkin, netäkim ol
22
Kim dor etküçidir, ol bolmazsa, kä hemän mas at küll nersälärdän sizgä ta lım
sa hemän Mesı dir deb ınkâr edür? 23Ey , edür, vä r stdır, vä dor dägüldir, vä netä-
mu lifet-i Mesı oldır, kä hem Ata a hem kim sizgä ö renmi dir, anda alursız.
O ıl a ınkâr edür. 30[28]
Vä ekn n, ey ıfıllar, Anda alu ız,
24[23]
Her kim O ıl a ınkâr etsä, anda Ata kä açan Ol hir bolur esä, ı tim dsız bo-
yo dır. lur, vä kelmäsindä Andan acillenmäyiz.
25[24]
Pes imdi, evveldän e itdüki iz sizdä 31[29]
Eger bilür esä iz, kä Ol dildir, hem
alsun; 26eger evveldän e itdüki iz sizdä a- bilürsiz da ı, kä ad let etkän kimsä Andan
lur esä, pes siz da ı O ılda vä Atada alasız. do mı dır.
Üçinçi fa ıl
[1]
Ey , körü iz, kä Ata bizgä ne vecih ılmaz, anı üçün kä ud ydan do mı dır.
ilän dost bolmı dır, kä ebn -yi ud y ısimli 11[10]
Munı birlä Te rini o ılları vä ıblıs-
bolavız. Anı üçün kä düny bizni bilmäz, ni o ılları hirdir: her kimsä, kä r stlı
zır kä Anı bilmädi. i lämäz, Te ridän dägüldir; vä her kimsä, kä
2
Ey abıblär! biz lâ ebn -yi ud yız; arında ın süymäz, Andan dägüldir.
vä ne bolaca ımız hen z hir dägüldir. Ama 12[11]
Zır kä ilgäridän e itdüki iz ferm n
bilüriz, kä Ol kârâ boldu ında A a o u- budır, kä bir birimiz ä dost bolavız,
rız, zır kä mevc d boldu ı kibi Anı köräviz. 13[12]
vä yın kibi dägül, kä ol erırdän
3
Vä her kimsä, kä anda bu ümıd bardır, erdi vä arında ın öldürdi. Vä ne sebebdän
özini p k ılur, netäkim Ol p kdir. anı öldürdi? Bu sebebdän, kä özini m li
4
Her gün h i lägän kimsä, hem eri at a yaman erdi, vä arında ını m li r st erdi.
ar u tec vüz edür; zır kä gün h eri at a 14[13]
Ta accüb eylämä iz, ey arında la-
ar u tec vüz etmekdir. rım, eger ehl-i düny sizgä bu etsä.
5
Vä bilürsiz, kä Ool kârâ boldı, kä gü- 15[14]
Bilüriz, kä ölümdän ay t a keçdük
n hlarımıznı ref ılur, vä Anda hıç gün h andan, kä arında larnı süyäviz; 16 arında-
yo dır. ına dost bolma an ölümdä alur.
6
Her Anda al an kimsä gün h etmäz; 17[15]
Her kim arında ına bu etsä, til-
her gün h ıl an Anı körmämi dir hem Anı dir; vä bilüriz, kä ebedı ay t hıç bir tildä
bilmämi tir. almay.
7
Ey ıfıllar! bir kimsä sizni azdurmasun. 18[16]
Mundan dostlı bilüriz, kä bizim
8
R stlı i lägän r stdır, netäkim Ol r stdır. üçün Öz c nın oydı, – vä biz c nlarımıznı
9[8]
Gün h ıl an ıblısdir, zır ıblıs ev- arında lar üçün oyma keräk.
veldän gün h i lür. Munı üçün, (635) bn-i 19[17]
Ama her kimdä bu düny nı i i bar
ud y hir boldı, kä ıblısni fi illärin boza. esä vä, arında ı ı tiy c çekür ekän körüb,
10[9]
ud ydan do an kimsä gün h i lä- mihrib nın andan apasa, pes mu abbet-i
mäz, zır tu ımı anda b ıdir; vä gün h ud y anda neçük s kindir?
353
., . , 1820
20[18]
Ey o lancı azlar! söz birlä vä zeb n 24[22]
vä her ne s ’ l etsäk, anı Andan alu-
ilän mu abbet ılmayı , ama fi il ilän vä rız, zır kä Anı ükümlärin ıfı ılavız vä
a birlen. Anı a ında bol an nersälärni amel
21[19]
Munı ilän bilüriz, kä biz a danız, ılavız.
vä kö illärimizni Anı u rında i andu- 25[23]
Vä budır Anı ükmi, kä O lı sa
ravız. Mesı ni ısminä ım n kedüräviz vä kä bir
22[20]
Zır kä eger kö ilimiz bizgä ar u birimiz ä dost bolavız, netäkim bizgä fer-
melâmet etsä, ud y kö ilimizdän ulu dır, m n etdi.
vä hemeki nersälär A a ma lûmdir. 26[24]
Vä ferm nların ıfı ıl an Anda
23[21]
Ey ma b blar! eger (636) kö ilimiz alur, vä Ol anda alur. 27Vä munı ilän
bizgä ar u melâmet keltirmäzsä, pes llah bilüriz, kä bizdä alur, ya nı bizgä berdiki
a ında ı tim dımız bardır, r dan (bilüriz).
Dörtinçi fa ıl
[1]
Ey ma b blar! her r a i anma ız, 10
Munda mu abbet bardır: biz ud y a
lâkin, r lar ud ydan mı, deb tecrübä dost boldu ımız üçün dägül, lâkin andan,
eylä iz, zır kä besy r yalan pey amberlär kä Ol bizgä dost erdi vä O lın gün hlarımız
ceh n a çı mı lardır. üçün kef ret ılur a ırs l etdi.
2
Munı birlen ud ynı R ın bilürsiz: 11
Ey ma b blar! eger ud bizgä unday
her r , kä sa Mesı ni cisimdä keldükinä dostlı etdi esä, hem bizgä v cibdir da ı, kä
ı r r edür, ud ydandır; bir birimiz ä dost bolavız.
3
vä her r , kä sa Mesı ni cisimdä kel- 12
Hıç bir kimsä ud ynı her kez körmi
dükinä ı r r etmäz, ud ydan dägüldir, vä dägüldir. 13Eger bir birimiz ä dost bolursa ,
i bu ol Mesı ni mu lifetini r ıdır, kä ud y bizdä alur, vä Anı mu abbeti biz-
keläcekin e itdü iz, vä el l düny dadır. dä tam m bolmı dır.
4
Ey o lancı azlar! siz ud ydansız, 14[13]
Munı ilän bilüriz, kä biz Anda ala-
vä anlarnı ye dü iz; zır kä sizdä Bol an, vız, vä Ol bizdä alur, zır kä R ından biz-
ceh nda bol andan ulu dır. gä berdi.
5
Vä anlar düny dandır, zır kä düny dan 15[14]
Vä biz kördük hem eh det beräviz,
söylürlär, vä düny anlarnı e idür. kä Ata O ılnı ceh nnı alâ ıl uçısı ırs l
6
Biz ud ydanız; ud ynı bilgän bizni etdi.
e idür; ud ydan bolma an bizni e itmäz. 16[15]
Her kim ı r r etsä, kä sa bn-i u-
Munı birlä r -i r stlı nı vä azma r ın d ydır, anda ud y alur, vä ol (da ı) u-
bilüriz. d yda alur.
7
Ey ma b blar! bir birimiz ä dost bola- 17[16]
Vä ud bizim üçün etkän dostlı ın
lı , zır dostlı körsätkän ud ydandır, vä bildük hem i andı . 18 ud y mu abbetdir,
her dostlı körsätkän kimsä ud ydan (637) vä mu abbetdä b ı al an ud yda alur,
mütevellid bolınmı dır vä ud ynı bilür. vä ud y anda alur.
8
Dostlı körsätmägän kimsä ud ynı 18[17]
Munda mu abbet bizdä kâmil bol-
bilmäz, zır kä ud mu abbetdir. mı dır, t bizgä üküm künindä ı tim d
9
Munı ilän mu abbet-i ud y bizgä - bolur, zır ol neçä esä, hem biz olayız bu
hir boldı, kä ud bir do mı O lın ceh n a ceh nda.
ırs l etdi, t kä biz Anı sebebindän tirilik 20[18]
Mu abbetdä avf yo dır, lâkin kâ-
süräviz. mil mu abbet avfnı tı a çı arur, zır kä
354
, . , 1666
avfnı a bı bardır. 21 avf çekkän kimsä du manlı edür, dor etküçidir, zır kä
mu abbetdä kâmil bolmamı dır. kördiki arında ın yek körgän körmädiki
22[19]
Biz A a dostız, zır kä Ol bizgä il- ud ynı süyür ä neçük dır bolur?
gäri dostlı etdi. 24[21]
ulâsä bu ferm nı Andan aldu , kä
23[20]
Eger bir kimsä desä kä: « ud ynı ud y a dost bol an öz arında ına da ı
süyämin», – va tı kä arında ına (638) da ı dost bolsun.
Be inçi fa ıl
[1]
Her kim i anur esä, kä sa hemän Me- gä ebedı ay t bermi dir, vä bu ay t O -
sı dir, ud ydan mütevellid bolınmı dır, lındadır.
vä her kim Do urıçı a dost bolursa, Andan 16[12]
Her kimdä O ıl bar esä, anda ay t
Do an a da ı dost bolur. bardır; her kimdä bn-i ud y yo esä, anda
2
Munı ilän bilüriz, kä ud ynı o ıl- ay t yo dır.
larına dostız, va tı kä ud y a dostız vä 17[13]
Vä siz, kä bn-i ud ynı ısminä
va tı kä ferm nların ıfı ılavız. ım n kedürmi siz, bu nersälärni sizgä yaz-
3
Zır mu abbet-i ud y budır, kä fer- dum, kä biläsiz, kä ebedı ay tı ız bardır vä
m nların ıfı ılavız; 4vä Anı ferm nları kä bn-i ud ynı ısminä i anasız.
[ferm nların] a ır dägüllärdir. 18[14]
Bizim A a ı tim dımız budır, kä
5[4]
Her ne ud ydan mütevellid bolınmı eger bir nersäni Anı ır detinçä s ’ l ılur
esä, düny nı ye ür; vä düny nı ye gän ye - esäk, bizni e idür.
gänlik budır – bizim ım nımız. 19[15]
Vä eger bilsäk, kä bizni e idür, her
6[5]
Düny nı ye gän kimdir, andan ayrı, ne s ’ l etsäk, bilüriz, kä Andan ıstid ıl-
kä sa bn-i ud y erdükinä i anur? du ımız s ’ llär bizgä bolurlar.
7[6]
Bu Oldır, kä suv birlen, vä an ilän, 20[16]
Eger bir kimsä arında ın, ölüm ä
[vä R birlä] keldi, ya nı sa Mesı , 8tenh bolma an günahnı i lür ekän, körsä, ıstid
suv ilän dägül, belkä suv birlä vä an ilän, edür – vä a a ay t sebebi bolur, (ya nı)
9
vä R dır, kä eh det berür, zır kä R ölüm ä gün h ılma anlar a. 21Ölüm ä
a dır. gün h bardır: men demäyim, kä anı üçün
10[7]
Zır üç eh det bergän bardır sm n- du ılasız.
da, ya nı Ata, vä Kelimet, vä R -i l- udüs 22[17]
Her ısım n r stlı gün hdır; vä
– vä bu üç birdir. ölüm ä bolma an gün h bardır.
11[8]
Vä zemındä üç eh det bergän bardır, 23[18]
Bilüriz, kä her kim kä Te ridän mü-
ya nı r , vä suv, vä an – vä hem bu üç tevellid bolınmı esä, gün h ılmaz; ama
birdädir. Te ridän mütevellid bolınmı özini ıfı
12[9]
Eger biz damlarnı eh detin ab l edür, vä ol erır a a tiymäz.
etsäk, llahnı eh deti andan ulu dır, vä 24[19]
Bilüriz, kä biz ud ydanız vä bütün
budır llahnı eh deti, kä Anı O lını düny ehli gün hda yatur.
asbında eh det bermi dir. 25[20]
Vä bilüriz, kä bn-i ud y kelmi dir
13[10]
bn-i ud y a ım n kedürgän eh - vä bizgä fehim bermi dir, kä a bol annı
deti (639) özindädir; 14 ud y a i anma an biläviz, hem biz a bol andayız, ya nı
Anı yalançı ılmı dır, zır kä ud y Öz O - O lı sa Mesı däyiz. Budır a llah vä
lını a ında berdiki eh det ä i anmadı. ebedı ay t.
15[11]
Vä eh det budır, kä ud biz- 26[21]
Ey o lancı azlar! özi izni butlardan
ıfı eylä iz. mın.
355
., . , 1820
(640) Yu annanı ikinçi resûleti

[1]
ey dän – ınti b bolın an tun a vä 9[8]
Ey , özü izni kütüb duru ız, kä i lä-
o ıllarına, kä anlar a dostım, vä tenh men dükimiz nersälärni yi ılmayalı , belkä
dägül, belkä a nı bilgänlärni küll, tam m ıv alalı .
[2]
bizdä al an r stlı sebebindän, vä bi- 10[9]
Her kim tec vüz etsä vä Mesı ni
zim ilän me güçä bolur. ta lımindä almazsa, anda ud y yo dır;
2[3]
Tevfı , vä ra im, vä selâmet sizni her kim Mesı ni ta lımindä alsa, hem Ata
ilän bolsun ud y Atadan vä Atanı O lı hem O ıl anda bardır.
sa Mesı dän, a ı atda vä mu abbetdä. 11[10]
Eger bir kimsä sizgä kelür esä vä bu
3[4]
yetdä va ıtçilik etdüm, zır kä ta lımni keltirmäzsä, anı nä içinä ab l
o ılları dan a da yüri änlär tabdum, netä- eylämä iz hem a a selâm bermä iz.
kim Atadan ferm n aldu ımız. 12[11]
Zır a a: «Selâm bolsun”, – degän
4[5]
Vä ekn n sendän ıstid ılamın, ey kimsä anı yaman fi illärindä erıkdir.
tun, alay dägül, kä sa a bir ya ı ferm n 13[12]
Besy r sizgä yazaca ım nersälär
yazamın, belkä ilgäridän bizdä bol annı, kä bar ekän, kâ ı vä mürekkeb ilän yazma
bir birimiz ä dost bolavız. istämädüm, lâkin sizgä kelürgä vä a ızdan
5[6]
Mu abbet budır, kä ükümläri üzrä a ız a söylür a ümıd tutamın, kä va-
yüriyäviz. 6Budır ol üküm, kä evveldän ıtçiliki iz tam m bolur.
e itdüki izdäy a a muv fı yüriyäsiz. 14[13]
nti b bolın an ız arında ı nı
7
Zır besy r azdur uçılar düny a kir- o ılları sa a selâm degän. mın.
mi lärdir, kä sa Mesı cisimdä keldükinä
ı r r etmäz, – 8azdurıçı vä ntıkrıst oldır.
(641) Yu annanı üçinçi resûleti
[1]
ey dän – ma b b y s a, kä a a agan kimsälärni ab l ılalı , kä a a bir-
a ı at ilän dostım. gä hemi läyiçilär bolavız.
[2]
Ey ma b b! küll nersälärdän ziy dä 9
Men kilısiy a yazdum; ama ba bol-
du ılamın, kä ba ıtlı vä if bolasın, c - ma istägän Dı trıfes bizni ab l etmäz.
nı da ı ba ıtlı boldu ı kibi. 10
Munı üçün, eger kelürsäm, anı ıldıkı
3
Zır yetdä d etdüm va tı, kä arın- m lin y d a ılayın, (ol) bizim a ımız-
da lar kelüb sendäki a ı at a eh det ber- da n - yestä sözlär ilän herzä söylür ekän,
dilär, netäkim sen a ı atda yüriyäsin. vä munı birlä r dägül, lâkin da ı arın-
4
Vä andan ulu dım yo dır, kä o ılla- da larnı ab l etmäz, hem ab l ılma is-
rımnı a ında yüridüklärin e idäyim. tägänlärni man edür, anlarnı kilısiy dan ı -
5
Ey ma b b! emınlik ilän ılasın her ne r c ılur ekän.
etsä arında lar a vä müs firlär ä, 11
Ey ma b b! er bol an a t bi bolma,
6
kä anlar kilısiy nı aldında seni mu- lâkin nık bol an a. 12Zır nık i lägän u-
abbeti eh det bermi lärdir. Kä da ı nık d ydandır; ama er i lägän ud ynı bilmä-
ılasın, eger anlarnı Te ri ä l yı bol an mi dir.
üzrä yolda keltirsä , 13[12]
Dımitrı s a hemädän hem a nı
7
zır kä Anı ısmini rı üçün çı dılar, özindän nık eh det bardır; vä biz da ı e-
ab yıldan hıç nersäni almay ekän. h det beräviz, hem siz bilürsiz, (642) kä bi-
8
Pes imdi bizgä v cibdir, kä anlar a o - zim eh detimiz r stdır.
14[13]
Yazaca ım besy r nersälär bar erdi;
356
, . , 1666
ama mürekkeb vä alem ilän sa a yazma Sa a selâm bolsun. 17Dostlar seni se-
16[15]
istämäyim, lâmlurlar; 18dostlar a ısim ilän selâm ber.

15[14]
lâkin ümıdim bar, kä seni tez köräyin
vä a ızdan a ız a söylärüz.
Yah d nı âm rıs leti

[1]
Yah d , bendä-yi sa Mesı vä Ya - 10
Ama munlar her ne adar nersälär
bnı arında ı, ud y Atada ta dıs bo- bilmäzsälär, anlarnı a ında n - yestä
lın anlar a vä da ı sa Mesı dä ıfı bol- söylürlär vä, ayv nlar a o ab, abi atdan
anlar a deyä, her ne adar nersälär bilsälär, ol nersälärdä
2
kä sizgä ra met, vä selâmet, vä mu ab- özlärni murd r ılurlar.
bet besy r ziy dä bolsun. 11
Vay anlar a, zır yınnı yolında yüri-
3
Ey ma b blar! âm nec t a ında siz- dilär, vä Bala mnı delâletinä ücret üçün
gä yazur a her sa y ıldu ımda ma a v - sekirtdilär, vä r äni ar u söylämäsindä
cib erdi, kä sizgä na ı at beräyin, kä ud- helâk boldılar.
dıslär ä bir kerä teslım bolınmı ım n üçün 12
Munlar, mu abbet üçün tutdu ı ız i-
cih d ılasız. y fetläri izdä lekälärdir, birgäçä i ıldu -
4
Zır kä ba ılar adımdän bu cez a ev- larında özlärinä avfsız yedürür ekän. 13An-
vel mu arrer bolınmı lar erdi, ya nı dınsiz lar suvsız bulutlar, yellärdän dolayına kel-
damlar, kä tevfı -i ud y naperhızlik ä tirilgänlär; yemi i uru bol an dera tlar,
tebdıl ılurlar vä da ı bir Rabb-i llah a vä yemi sizlär, iki kerä müteveffa bol anlar,
ud vendimiz sa Mesı ä ınkâr ılurlar. tamurlarından oparılganlar;
5
Ama rı ız a tü ürmek istäymin, 14[13]
de izni yavız mevcläri, kä özlärini
egerçä munı bir kerä e itmi esä iz, kä risv ylıkların tı a köpürür ekän; v rä bol-
ud vend, al nı Mı ır tofra ından ut a- an yılduzlardır, 15kä anlar a ulmetni tu-
rıb, andan so ra bı-ım nlarnı helâk etdi, manı me güçä sa lanmı dır.
6
vä meleklärni, kä özlärini evvelki 16[14]
Vä en da ı, damdan yedinçi
mertebäsin sa lama an, lâkin ma alin terk ekän, munlarnı asbında pey amberli
ıl an, a ım künni mu kemäsinä ebedı etdi, deyär ekän kä: «Ba , ud vend kelür
zencırlärdä ulmetdä sa lı tutmı dır. Anı besy r mi uddıs ilän,
7
Netäkim Sod m vä m r vä anlar- [15]
kä hemä ä üküm ılur vä da ı an-
nı e r fında ehirlär, munlarnı vechi ilän larnı küll dınsizlärindän ınti m alma
zin ılab vä ayrı cisim artunda kedüb, bir üçün anlarnı dınsizlik birlä ıldu ları dın-
nüm nä üçün ta dım bolınmı lardır ebedı siz fi illärindän vä cemı at sözlärindän,
ate ni a bın çeküb durur ekän, – kä dınsiz gün hkârlar A a ar u söylä-
(643) 8mu a körä da ı munlar, dü kö- mi lärdir».
rüb, cisimni lûdä ılurlar, vä riy set a ır 17[16]
Munlar fitnä opar uçılardır vä i-
körälär, vä ehl-i man ıblar a na-l yı söy- kâyet ıl anlar, öz (644) ehvetlärinä körä
lürlär. yürür ekän; vä anlarnı a zı bülend lafızlar
9
Vä Mı yıl, ya nı ol ba feri tä, va tı tekellüm edürlär, nef üçün ıns n yüzlärinä
kä ıblıs ilän niz ılab Musanı bedeni ta accüb ılur ekän.
üçün müb asä ılur erdi, dü n m ükmin 18[17]
Siz, ma b blar, ud vendimiz sa
ketürür ä ces ret etmädi, lâkin: « ud vend Mesı ni resûllärindän ilgäridä söylänmi
sa a melâm etsün», – dedi. sözlärni y d eylä iz,
357
., . , 1820
19[18]
zır kä dedilär kä: « ır zam nda 22
Vä ba ı a d ra met eylä iz, far
mas ara a al uçılar bolurlar, özlärini dın- edür ekän,
siz ehvetlärinä körä yürür ekän». 23
hem ba ılarnı avf ilän alâ eylä iz,
20[19]
Munlar anlardır, kä özlärin ayıralar, anlarnı ate dän apıb, cisim ilän lûdälenmi
nefislilärdir, kä anlarda r yo dır. lib sına yek körür ekän.
21[20]
Ama siz, ey ma b blar, özü izni 24
Vä sizni tü mekdän ıfı ılur a vä
mu addes ım nı ızda im ret ılab R -i Anı celâletini u rına va ıtçilik ilän
l- udüs ilän du edüb, ayıbsız dur uzma a dır bol an a,
[21]
özü izni Te rini dostlı ında sa la ız, [25]
ya nı Bir kim llah Ma lâsımız a
ud vendimiz sa Mesı ni ra metinä ınti- celâlet, vä ulu lı , vä udret, vä sal anat
r ılur ekän, ebedı ay t a degin. hem bu va ıtda, hem ebedelâb d a degin
bolsun. mın.
Yu anna lâhini Açma lı ı

Evvelki fa ıl
[1]
sa Mesı ni açma lı ı, kä ud anı 8
«Men lif vä Y ’yım, vä evvel vä ı-
A a in yet etdi, Anı bendälärinä tezçä rım», – deyär ud vend, kä bardır, vä bar
v i bolmalı nersälärni körsätmek üçün. erdi, vä keläcekdir, ya nı dır-i Mu la .
Vä göndürib Anı (645) feri täsindän ben- 9
Men, Yu anna, kä da ı sizni arında ı-
däsinä, (yanı) Yu anna a, anı bildürdi, ız vä sa Mesı ni mu ıbetindä, vä Mem-
2
kä ud kelâmına, vä sa Mesı ni eh - leketindä, vä abrında birgäçä yolda ı ızım,
detinä, vä (da ı) hemä kördiki nersälär ä P mos ısimli cezıräsindä erdüm, kelâm-i
güv hlı berdi. ud y üçün vä sa Mesı ni eh deti üçün.
3
ldır o u an, vä bu aberni söz- 10
ud vendni künindä r da erdüm, vä
lärin e itkänlär, vä anda yazıl an nersälärni artumda rday bir bülendä v z e itdüm,
ıfı ıl anlar, zır kä va ıt ya ındır. 11
deyär ekän kä: «Men lif vä Y ’, evvel vä
4
Yu anna siy da ı yedi kilısiy a ırım;
(deyä kä): sizgä tevfı vä selâmet bolsun, [11]
vä kördüki nersälärni bir kit b a
(ya nı) Andan, kä bardır, vä bar erdi, vä yaz vä siy da ı yedi kilısiy a (646) ırs l
kä keläcekdir, vä ol yedi r dan, kä Anı eylä, ya nı Efäsos a, vä Smırn a, vä Pır-
ar ını aldındadır, m s a, vä ı tırä ä, vä S rdıs ä, vä Fıl -
[5]
vä sa Mesı dän, kä emın hid, vä em- delfı a, vä L dı ıyä ä».
v tdan evvel do an, vä zemınni p d hları- 12
Vä v znı körürgä döndüm, kä menüm
nı ba ıdır. 5Bizni mu abbet etkän ä, vä hem birlen söylädi, vä dönüb yedi altun çır d n
gün hlarımızdan bizni Öz anı ilän yuv an a, kördüm
[6]
vä hem bizni ud y a vä Atasına 13
vä yedi çır d nnı ortasında bn-i n-
hlar vä ım mlar ıl an a, A a aytamın: san a o agan bir kördüm, aya a degin
celâlet vä udret bolsun ebedelâb d a de- a a lib s kiyilmi vä best nlar a bir u a
gin. mın. u anılmı ekän;
6[7]
Ba , bulutlar ilän kelür, vä her köz 14
vä Anı ba ı vä saçları a lar erdi, ya nı
Anı körür, vä anlar, kä Anı sançdılar, (Anı pe im kibi, belkä arday; vä közläri ate
körürlär); vä hemä av yif-i zemın Anı u läsi kibi erdi;
üçün yı larlar. 7 olay mın. 15
vä Anı aya ları yaldıraçı nü s a
358
, . , 1666
o adılar, fur nda yan anlarday, vä v zı ba , tiriyim, ebedelâb d a degin, mın; vä

besy r suvlarnı tavı ı kibi erdi. cehennemni vä ölümni kilıdläri Mendä-
16
Vä Anı r st elindä yedi yıldızı bar erdir.
di, vä a zından bir keskin iki yüzli ılıç çı - 19
Kördüki nersälärni, vä el l bol an
dı; vä reti uvvetindä rav an etkän ft b- nersälärni, vä ba dehu bolaca nersälärni
day erdi. yaz.
17
Vä çün Anı körgänimdä bir ölgän kibi 20
Menüm r st elimdä kördüki yedi yıl-
Anı aya larını a ında tü dim. Vä Anı dıznı sırrı vä kördüki yedi al çır d n
r st elin üstimä oydı 18vä ma a dedi kä: budır: yedi yıldız – yedi kilısiy nı feri -
« or ma; evvel vä ır Ménim, täläridir; vä kördüki yedi çır d n – yedi
[18]
vä tiri dur an Ménim; vä öldüm, vä kilısiy dır.
(647) kinçi fa ıl
[1]
Efäsos kilısiy sını feri täsinä yaz, kä söylämäsin bilämin, vä Yah dılär dägüldir,
bu nersälärni yedi yıldıznı r st elindä tut an lâkin anlar ey nnı ma bedindändir.
vä yedi al çır d nnı ortasında yüri än 10
Çekeceki nersälärdän hıç or ma. Ba ,
deyä kä: ıblıs sizdän ba ı kimsälär (648) zind n a
2
fi illäri ni, vä me a atı nı, vä abrı nı salaca dır, kä ımti n bolınursız, vä on kün-
bilämin vä (bilämin, kä) erlilär ä ta ammül ä degin sizgä mu ıbet bolur. 11Ölüm ä degin
ılalmazsın vä: « av rıläriz», – degän kim- ım nd r bol, vä sa a bir t c-i ay t beräyin.
sälärni tecrübä etdü , vä hav rılär dägüldir, 12[11]
ula ı bar bol an kimsä R nı kilı-
vä anlarnı dor ayt uçılar tabdu ; siy lar a ne dedükin e itsün: lib bol an
3
vä ta ammül etdü , vä abır eylädü , kimsä ikinçi ölümdän arar körmäyä.
vä Menüm ısmim üçün me a at çekdü , 13[12]
Vä Pır m sda bol an kilısiy nı
vä a ıf bolmadu . feri täsinä yaz, kä bu nersälärni deyä Ol,
4
Ama (yenä) sa a ar ı bir nersäm bardır, kim keskin iki yüzli ılıçı bardır:
zır kä evvelki mu abbeti ni terk etdü . 14[13[
fi illäri ni vä s kin boldu ı caynı
5
Pes imdi ne yerdän tü düki ni y d eylä, bilämin, ol cay ekän, kä ey nnı ta tı anda
vä tövbä ıl, vä evvelki amellärni ıl; yo sa bardır, vä Menüm ısmimni bek tutasın, vä
sa a tezçä keläyin vä çır d nı nı cayından ım nıma ınkâr etmädü , hem ol künlärdä, kä
kedüräyin, eger tövbä etmäzsä . anlarda n ıp s emın ahıdim erdi, ara ızda
6
Ama bu sendä bardır, kä Nı l yi lilärni öldürildi, ya nı ey n s kin boldu ı cayda.
fi illärin yek köräsin, kä Men da ı anlarnı 15[14]
Ama Menüm sa a ar u az nersä-
yek körämin. lärim bardır, zır kä Bala mnı ta lımin
7
ula ı bar bol an kimsä R nı kilısi- tut anlar ol arada sendä bardır, kä B l a
y lar a ne dedükin e itsün: lib bol an a benı sr yılni yolında ek oyma , butlar a
ud ynı firdevsi ortasında bol an dera t- ar bolın an urb nlardan yemek vä oyna
dan yemek beräyin. ılur a ögretdi.
8
Vä Smırn lılarnı kilısiy sını feri tä- 16[15]
Hem olay da ı Nı l yi lilärni ta -
sinä yaz, kä bu nersälärni deyä Evvelki vä lımin tut anlar sendä bardır, kä ol ta lım ä
ır, kä vef t etdi, vä tiridir: du manım.
9
seni fi illäri ni, vä me a atı nı, vä 17[16]
Tövbä ıl, yo sa sa a tezçä keläyin
fa rlı ı nı bilämin, – ama sen anısin, – vä a zımnı ılıçı birlä anlar a ar u cenk
vä özlärinä Yah dılär ısimlä änlärni küfür ılayın.
359
., . , 1820
18[17]
ula ı bar bol an kimsä R nı kilı- vä anı ilän zin amel etkänlärni a ım mu-
siy lar a ne dedükin e itsün: lib bol an- ıbet ä bra ayın, eger fi illärindän tövbä et-
a ma fı bolın an manndän a ur a beräyin, mäzlär esä.
vä a a bir a ta vä ta da yazıl an ya ı ısim 24[23]
Vä anı o ılların ölüm birlä öldüräy-
beräyim, kä hıç anı al andan ayrı kimsä in, vä hemeki kilısiy lar bilürlär, kä kül lär-
bilmäz. ni vä alblärni teftı lägän Ménim, vä her
19[18]
Vä ı tırädä bol an kilısiy nı fe- biri iz ä fi illärinä körä berämin.
ri täsinä yaz, kä bu nersälärni deyä bn-i 25[24]
Ama siz hem ı tırädä ayrı al an-
ud y, kä Anı ate u läsidäy bol an (649) lar a deyämin: her ne adar kimsälärdä bu
közläri bardır, vä aya ları yaldıraçı nü s a ta lım yo esä, kä da ı ey nnı teränlik-
o aylar: lärin bilmägänlärdir, söylädükläri kibi, üze-
20[19]
seni fi illäri ni, vä mu abbeti ni, ri iz ä bir ayrı yük oymayım;
vä ıdmeti ni, vä ım nı nı, vä abrı nı, vä 26[25]
ama sizdä bol annı bek tutu ız a a
hem amelläri ni bilämin, vä ır fi illäri degin, kä Men keläyin.
evvelkilärdän artu boldu ların bilämin. 27[26]
Vä lib bol an vä amellärimni
21[20]
Ama Menüm sa a ar u az nersälä- so a degin ıfı ıl an kimsä ä ab yıl
rim bardır, zır kä ol tunnı, ya nı Yez bıl, üstinä udret beräyin,
kä özinä nebıyä deyä, bendälärimä ögretmä- 28[27]
vä demür ilän anlar a riy set
gä vä azdurmaga oyaberäsin, oyna ılma edür, vä tofra dan bol an k zälärdäy para
vä butlar a ar bolın an urb nlarnı yemek para a uvanub kedürilürlär, netäkim Men
üçün. da ı Menüm Atamdan aldım;
22[21]
Vä a a va ıt berdüm. kä zin kârlı ın- 29[28]
vä Men a a ab yıldızın beräyin.
dan tövbä ıla erdi, vä tövbä ılmadı. 30[29]
ula ı bar bol an kimsä R nı ki-
23[22]
Ba , Men anı bir tö äk ä bra ayın, lısiy lar a ne dedükin e itsün.
[1]
Vä S rdıs kilısiy sını feri täsinä yaz, hıç bozmayım, vä anı ısminä ı r r ılayın
kä bu nersälärni deyä Ol, kim ud ynı Atamnı aldında vä Anı feri tälärni [vä
yedi r ı vä yedi yıldız anda bardır: seni feri tälärni ] aldında.
amelläri ni bilämin, kä ısmi bardır, kä ti- 6
ula ı bar bol an kimsä R nı kilısi-
risin, va tı kä ölmi sin. y lar a ne dedükin e itsün.
2
Kütüb dur vä b ı al an ölmäli nersä- 7
Fıl delfı da bol an kilısiy nı feri tä-
lärni üstüv r ıl, zır kä fi illäri ni ud ynı sinä yaz, kä bu nersälärni deyä Ol udd s,
u rında kâmil bolmı tabmadum. Ol a , Ol, kim D vudnı kilıdi Anda bar-
3
Pes imdi neçä aldu ı nı vä neçä e itdü- dır: Ol aç an – vä hıç bir kimsä apamaz, vä
ki ni y d tut vä ıfı ıl, tövbä et. Vä eger apar – vä hıç bir kimsä açmaz.
kütüb durmaz esä , o ruday sa a keläyin, 8
Seni amelläri ni bilämin; ba , aldı da
vä ne s at üzeri ä keläcekimni bilâlmazsın. bir açılmı apu berdüm – vä hıç bir kimsä
4
Ama S rdısdä da ı biraz ısimläri anı apar a dır dägüldir, zır kä azra
bardır, kä lib sların n p k ılmadılar, vä uvvet sendä bardır, vä Menüm kelâmımnı
Menüm ilän bey larda yürürlär, zır kä ıfı etdü , vä ısmimä ınkâr ılmadu .
l yı lardır. 9
Ba , anlarnı, – ey n (651) ma bedin-
5
lib bol an kimsä a lib slar ilän ki- dändir, – kä özlärinä Yah dılär deyälär, vä
yinmi bolur; vä anı ısmin ay t kit bından Yah dılär dägüllärdir, lâkin dor söyläy-
360
, . , 1666
içilärdir, – ba , anlarnı olay ılayın, kä 16

olay ol sebebdän, kä sen yılısın, vä
kelüb seni aya ları nı aldında ba ururlar da ı sovu dägülsin, vä ıssı dägülsin, seni
vä bilürlär, kä Men sa a dost boldım. a zımdan usaca ım.
10
Ol sebebdän, kä Menüm abrımnı ke- 17
Zır kä deyäsin kä: « anıyim, vä dev-
lâmın ıfı eylädü , Men da ı seni ımti n letmändim, vä hıç bir nersädän ı tiy cım
s atından ıfı ılayın, kä bütün düny yo dır», – vä bilmäzsin, kä sen yazu lı, vä
üstinä keläcekdir zemındä s kin bol anlarnı lsiz, vä fa r, vä yalan açsın.
tecrübä etmek üçün. 18
Sa a na ı at berämin, kä Mendän ate
11
Ba , tez kelürmin; sendä bol annı berk birlä tecrübä bolınmı altun satıb alasın, t
tut, kä bir kimsä t cı nı almaya. anı bolasın, (652) vä a lib slar, kä, kiyin-
12
lib bol an kimsäni Menüm ud - mi ekän, yalan açlı ı acileti körinmäyä,
yımnı c mi indä sütun ılayın, vä da ı vä közläri ä köz ya ın sürt, kä köräsin.
tı ra çı maya; vä anı üzerinä Menüm u- 19
Ne adar kimsälär ä dost esäm, anlar a
d yımnı ısmin vä Menüm ud yımnı ılz m vä t ’dıb ılamın. Pes imdi ayretli
ehrini , ya nı sm ndan Menüm ud yım- bol vä tövbä ıl.
dan nüz l bol an, ya ı Yer alımni ısmin, 20
Ba , apu a ında duramın vä a ıb
vä Menüm ya ı ısmimni yazayın. duramın: eger bir kimsä Menüm v zımnı
13
ula ı bar bol an kimsä R nı ki- e idür esä vä apunı açur esä, Men a a kirä-
lısiy lar a ne dedükin e itsün. yin vä m a mın anı ilän yeyäyim, vä
14
Vä L dı ıyädä bol an kilısiy nı fe- ol Menüm birlä yeyä.
ri täsinä yaz, kä bu nersälärni deyä Ol mın, 21
lib bol an kimsä ä buyurayın, kä
ol ıdd vä a hid, ya nı ud ynı il- Menüm birlä ta tımda Menüm ilän oltıra,
atını ba ı: netäkim Men da ı lib boldım vä Atam
15
seni amelläri ni bilämin, zır kä sen birlä ta tında oltıramın.
sovu dägülsin, vä hem ıssı dägülsin; bol- 22
ula ı bar bol an kimsä R nı kilı-
ay kä sovu ya ıssı bol ay edü ! siy lar a ne dedükin e itsün.
Dörtinçi fa ıl
[1]
Munlardan so ra na ar etdüm, vä ba , (653) 4[5]Vä ol ta tdan yıldırımlar, vä
sm nda bir derv zä açılmı erdi, vä ilgäriki ra dlar, vä tavı lar çı dılar; vä yedi ate çıra-
v z, kä anı e itdüm, menüm ilän söylägän ı ol ta tnı aldında yanur erdi, kä ud y-
r (tavı ı) kibi erdi, vä dedi kä: «Bu cay a nı yedi r ıdır;
yu aru çı vä sa a nersälär körsätäyin, kä 5[6]
vä ta tnı aldında billûr a o agan
ba dehu bolma keräkdir». i ä dery bar erdi; vä ta tnı ortasında vä
2
Vä fı l- l r da erdüm; vä ba , s- ta tnı e r fında dört – aldda vä artda – köz-
m nda bir ta t urılmı erdi, vä ta t üstindä lär birlä tolu bol an c nav r bar erdi.
bir Oltır an bar erdi; 6[7]
Vä evvelki c nav r rsl nday erdi, vä
[3]
vä Oltır an – körmägä – ya ım vä sar- ikinçi c nav r buzavu kibi erdi, vä üçin-
dı s ta ı kibi erdi; vä ta tnı e r fında kör- çi c nav rnı ıns n kibi yüzi bar erdi, vä
mägä – zümrüd kibi kök kemeri bar erdi. dörtinçi c nav r uçkan artalday erdi.
3[4]
Vä da ı ta tnı e r fında yigirmi dört 7[8]
Vä dört c nav rnı her birisindä altı
( ayrı) ta t bar erdi, vä ta tlar üstindä yigir- anadı e r fında bar erdi, vä içlärindä közlär
mi dört ey oltırmı kördüm, a lib slar ilän birlä tolu erdi; vä kündüz vä keçä, fer at
kiyinmi lär, vä ba larında al t clar bar erdi. ılmayıb: « udd s, udd s, udd s Rabb-i
361
., . , 1820
llah, Ol, Her Nersä ä dır, kä bar erdi, ri Bol an a secdä ılurlar, vä ta tnı aldın-
vä bardır, vä keläcekdir», – deyü. da t cların bra urlar,
8[9]
Vä açan ol c nav rlar ta tında 9[10]
deyär ekän: «L yı sın, ya ud vend,
Oltır an a, ya nı ol Me güdän Me güçä Tiri celâl, vä ıkr m, vä uvvet alur a, zır kä
Bol an a, izzet, vä tekrım, vä ükür etsä- Sen cemı nersälärni yaratdu , vä Seni ır -
lär, yigirmi dört ey , ta tında Oltır annı deti üçün boldılar vä yaradıldılar».
aldında tü ürlär, vä Ebedelâb d a Degin Ti-
Be inçi fa ıl
[1]
Vä ta tda Oltır annı r st elindä bir her birini anb rları vä b ylardan tolu
içindä vä artında yazılıb yedi möhür ilän bol an al piy lları bar ekän, kä uddıslär-
möhürlenmi kit b kördüm. ni du larıdır.
2
Vä bir bülend tavı ilän nd etkän bir 9
Vä bir ya ı ır ırladılar, deyär ekän kä:
tuv n feri tä kördüm, kä: «Kim l yı dır «Sen kit bnı alur a vä möhürlärin çe mägä
kit bnı açma a vä anı möhürlärin (654) l yı sın, zır kä Sen atil bolındu vä bizni
çe mägä?» – dedi. anı ilän ud y a satıb aldu her fır adan,
3
Vä hıç bir kimsä sm nda yo , hem vä zeb ndan, vä al dan, vä ayfadan,
zemındä yo , hem zemın astında yo erdi, [10]
vä bizni ud yımız a p d hlar vä
kä kit bnı açur a dır erdi, hem a a na ar ım mlar etdü , vä biz zemındä p d hlı
ılur a dır bol an yo erdi. ılurız».
4
Vä köb yı ladum ol sebebdän, kä hıç bir 10[11]
Vä ba dım, vä besy r feri tälärni
kimsä kit bnı açur a vä o ur a l yı tabıl- v zın e itdüm ta tnı , vä c nav rlarnı , vä
madı vä kä a a na ar ılur a tabıl an yo ey lärni e r fında, vä anlarnı adedi on
erdi. mi kerä on mi vä mi lärni mi läri erdi,
5
Vä ey lärni biri ma a dedi kä: «Yı - [12]
kä bir bülend v z birlä dedilär kä:
lama; ba , Yah d fır asından bol an rs- «L yı dır atil bolınmı (655) ozı udret,
l n, D vud lı, kit bnı açur a vä yedi mö- vä devlet, vä a ıl, vä uvvet, vä izzet, vä
hürin çe mägä lib boldı». celâl, vä bereket alma a».
6
Vä kördüm, vä ba , ta tnı vä dört c - 11[13]
Vä her yaradılmı nı, kä sm ndadır,
nav rnı ortasında vä ey lärni ortasında vä zemındä, vä zemın astında, vä de izdäki-
bir ozı, atil bolınmı day, durur erdi, yedi lärdir, vä hemeki anlarda bol anlarnı e it-
boynuzı vä yedi közi bar ekän, kä ud ynı düm, anlar: «Ta tında Oltır an a vä ozı a
yedi hemä zemın ä ırs l bolınmı r ı erdi. bereket, vä izzet, vä ıkr m, vä udret me -
7
Vä kelüb kit bnı ta tda Oltır annı r st güdän me güçä bolsun», – deyär ekän.
elindän aldı. 12[14]
Vä dört c nav r: « mın», – dedilär.
8
Vä çün kit bnı al anda dört c nav r vä Vä yigirmi dört ey , tü üb, ebedelâb d a
yigirmi dört ey ozını aldında tü dilär, degin tiri bol an a secdä etdilär.
Altınçı fa ıl
[1]
Vä kördim, va tı kä ozı möhürlärni bi- vä bir t c a a berildi; vä tı a çı dı, ye ür
rin açmı erdi, vä dört c nav rnı birin e itdüm, ekän, vä hem ye mek üçün.
ra d tavı ı kibi: «Kel vä na ar ıl», – deyü. 3
Vä çün ikinçi möhürni aç anda ikinçi
2
Vä kördüm, vä ba , bir bey [bey ] c nav rı: «Kel vä na ar ıl», – deyär ekän
at, vä üstindä oltır anda bir yay bar erdi, e itdüm.
362
, . , 1666
4
Vä bir ayrı ate renkli at tı a çı dı; vä lär: «Neçä ä degin, ya udd s vä a u-
anı üstindä oltır an a udret berildi, ze- d vend, ın f etmäzsin vä bizim anımıznı
mındän selâmet alma üçün vä munı üçün, ınti mın zemındä s kin bolganlardan al-
kä bir birni öldürälär; vä bir z r ılıç a a mayasın?» – deyü.
berildi. 11
Vä a lib slar her birinä berildilär, vä
5
Vä çün üçinçi möhürni aç anda üçinçi anlar a aytıldı, kä da ı birazra zam n a
c nav rı: «Kel vä na ar ıl», – deyär ekän degin r at alurlar, anlar kibi öldürilecek
e itdüm. Vä kördüm, vä ba , bir ara at, bol an hembendäläri vä arında ları kâmil
vä üstindä oltır annı elindä bir mız nı bar bol ança.
erdi. 12
Vä çün altınçı möhürni aç anda kör-
6
Vä dört c nav rnı ortasında bir v z düm, vä ba , bir z r zelzelet boldı, vä ft b
e itdüm: «Bir ölçi bo day bir tıyın a, vä üç ıldan ılın an pal sday ara boldı, vä ay
ölçi arpa bir tıyın a; vä kütüb dur, kä zey- anday boldı.
t n ä vä ar b a arar ılmayasın», – deyär 13
Vä kök yıldızları yer ä tü dilär, ya nı
ekän. ıncır dera tı anı yeti mägän ıncırlärin ta -
(656) 7Vä va tı kä dörtinçi möhürni ladu ı kibi, va tı kä iddetli yeldän silkinür.
aç anda dörtinçi c nav rnı v zın: «Kel 14
Vä sm n sarılmı afi ädäy ketdi; vä
vä na ar ıl», – deyär ekän e itdüm. her ta vä cezırä caylarından ımıldandılar.
8
Vä kördüm, vä ba , bir ye il at, vä anı 15
Vä zemınni p d hları, vä ulu ları, vä
üstindä oltır annı ısmi Ölüm erdi; vä abir bayları, vä serd rları, vä udretliläri, vä her
anı artunça yüridi; vä anlar a udret beril- bendä, vä her z d özlärin ma ralar için-
di zemınni dörtinçi bölük üstinä, kä ılıç dä vä ta larnı ayalarında sa ladılar [sa -
ilän, vä a ı ilän, vä ölüm ilän, vä ar nı landılar].
yaban ayv nları birlä öldürälär. 16
Vä ta lar a vä ayalar a dedilär kä:
9
Vä va tı, kä be inçi möhürni aç anda, «Bizim üstimiz ä tü ü iz vä ta tta Ol-
kelâm-i ud y üçün vä tutdu ları eh det tır annı yüzindän vä ozını (657) a a-
üçün öldürilgänlärni nefislärin me ba üs- bından bizni penh n ılu ız»;
tindä kördüm. 17
Zır kä Anı a abını ulu küni keldi,
10
Vä bir bülend v z ilän fery d etdi- vä ıy m ılur a kim dır bolur?
Yedinçi fa ıl
[1]
Bu nersälärdän so ra dört feri tä kördim, (vä) yüz ır dört mi möhürlendilär benı
zemınni dört buca ında durur ekän, kä ze- sr yılni cemı fır alarından.
mınni dört yelin tutdılar, kä yel zemın üzeri- 5
Yah d fır asından on iki mi möhür-
nä, vä de iz üstinä, vä bir a aç üstinä esmäyä. lendilär; R bın fır asından on iki mi . 6 d
2
Vä bir ayrı feri tä kördim, Ma ri dän fır asından on iki mi .
yu aru çı ur ekän, kä ayy llahnı möhüri 7[6]
ır fır asından on iki mi . 8Neft lım
anda bar erdi. Vä bülend v z birlä fery d fır asından on iki mi . 9Mena ı fır asından
etdi dört feri tä ä, kä anlar a zemın ä vä on iki mi .
de iz ä ziy n ılma berildi, 3deyär ekän kä: 10[7]
Sim n fır asından on iki mi . 11Lâ-
«Zemın ä, vä de iz ä, vä a açlar a a- viy fır asından on iki mi . 12 s ar fır a-
rar ılma ız ud ynı bendälärin ma lay- sından on iki mi .
larında möhürlemädükimizçä». 13[8]
Z bul n fır asından on iki mi . 14Y -
4
Vä möhürlengänlärni adedin e itdüm: sıf fır asından on iki mi . 15Beny mın fır a-
363
., . , 1820
sından on iki mi möhürlendilär. 20[13]

Vä ey lärni biri cev b berüb ma a
16[9]
Ba dehu kördim bir besy r (658) ce- dedi kä: «Munlar kimdir, kä a lib slar ilän
m at, kä hıç bir kimsä anı sanma a dır kiyinmi lärdir vä aydan keldilär?»
dägül, her ayfadan, vä fır adan, vä al - 21[14]
Vä a a aytdum: «Ya sul n, sen bilä-
dan, vä lis ndan, ta tnı aldında vä ozını sin». Vä ma a dedi kä: «Munlar a ım mu-
u rında durdı, bey lib slar ilän kiyinmi ıbetdän kelmi lärdir vä lib sların ozını
ekän, vä ellärindä urma ları bar erdi. anında yuvıb bey etdilär.
17[10]
Vä bülend v z birlen fery d etdilär: 22[15]
Munı üçün anlar ud ynı ta tını
«Nec t ta tda oltır an ud yımıznı vä aldındadır, vä anı c mi indä A a kündüz
ozını dır», – deyü. vä keçä bendägı edürlär, vä ta tda oltır an
18[11]
Vä cemı feri tälär ta tnı , vä ey - anlarnı ortalarında s kin bolur.
lärni , vä dört c nav rnı e r fında durdılar, 23[16]
Vä da ı aç bolmayalar, vä da ı susa-
vä anlar ta t aldında yüzlärinä tü dilär, u- mayalar, vä anlar a hem ft b vä hem issilik
d y a secdä ılur ekän, ızdırmaz,
19[12]
vä dedilär kä: «Emın, bereket, vä ce- 24[17]
zır kä ta t ortasında bol an ozı
lâl, vä a ıl, vä ükür, vä izzet, vä udret, anlar a yedürür, vä suvlarnı tiri çe mäläri-
vä uvvet bizim ud ymız a ebedelâb d a nä anlarnı iledür, vä ud y cemı köz ya ın
degin! mın». közlärindän silür».
Sekizinçi fa ıl
[1]
Vä çün yedinçi möhürni aç anda s- ta ate ilän yan anday de iz ä ta landı; vä
m nda sükût (659) boldı yarum s at adar de izni üçinçi i äsi an boldı,
zam n a degin. 9
vä de izdä bol an ma lû larnı üçinçi
2
Vä yedi feri täni kördim, kä ud ynı bölüki, kä c nd rlar erdi, öldi, vä kemilärni
aldında durdılar; vä yedi r anlar a berildi. üçinçi bölüki helâk boldı.
3
Vä bir ayrı feri tä keldi vä urb ngâh 10
Vä üçinçi feri tä r çaldı – vä sm n-
a ında durdı, bir altun bu rd nı bar ekän; dan bir çıra day yan an ulu yıldız tü di
vä köb b ylar a a berdilär, kä cemı ud- vä ırma larnı üçinçi bölükinä vä suvlarnı
dıslärni du ları ilän ta t aldında bol an çe mälärinä tü di.
altun urb ngâh üstindä ar ılur. 11
Yıldıznı ısminä Efsentın o undı; vä
4
Vä b ylarnı tütüni uddıslärni rlarnı üçinçi bölüki efsentın boldı, vä
du ları birlä bâlâ a çı dı feri täni elindän besy r damlar suvlardan öldilär, zır kä acı
Te rini aldına. ılınmı lar erdi.
5
Vä feri tä bu rd nnı aldı, vä urb n- 12
Vä dörtinçi feri tä r çaldı – vä ft b-
gâhnı ate indän anı tolu etdi, vä zemın ä nı (660) üçinçi bölüki, vä aynı üçinçi
bra dı – vä v zlar, vä ra dlar, vä yaldırımlar, bölüki, vä yıldızlarnı üçinçi bölüki urıldı,
vä zelzelä boldılar. anlarnı üçinçi bölüki ara u bol ança,
6
Vä yedi rı bol an yedi feri tä özlärin vä kün üçinçi bölükindä rav an etmädi, vä
r çalma a ır etdilär. keçä – da ı olay.
7
Vä evvelki feri tä r çaldı – vä an birlä 14
Vä kördim vä bir feri täni sm n orta-
arı mı dolu vä ate boldılar vä zemın ä sında uçur ekän e itdüm, deyär ekän bir bü-
atıldılar; vä a açlarnı üçinçi bölüki yandı, lend v z ilän kä: «Vay, vay, vay zemındä
vä cemı ye il ot küyindi. s kin bol anlar a üç da ı çalaca feri täni
8
Vä ikinçi feri tä r çaldı – vä bir bülend rını al an v zlarından!»
364
, . , 1666
To uzınçı fa ıl
[1]
Vä be inçi feri tä r çaldı – vä bir yıl- 11[12]
Evvelki vay ketmi dir; vä ba , mun-
dıznı sm ndan zemın ä tü mi kördim; vä lardan so ra iki vay kelür.
a a teränlik çu urını kilıdi berildi. 12[13]
Vä altınçı feri tä r çaldı – vä l-
[2]
Vä teränlik çu urın açdı, vä çu urdan lahnı u rında bol an al urb ngâhlar-
tütün tı a çı dı, bir z r fur nnı tütüni ki- nı dört müyü indän bir tavı e itdüm,
bi; vä uya vä hav ara u boldı, (ya nı) 13[14]
deyär ekän rı bar bol an altınçı fe-
çu urnı tütünini sebebindän. ri tä ä kä: «Ulu ırma fr da ba lan an
2[3]
Vä tütündän çegirtkälär zemın ä tı a- dört feri täni çe üb yeber».
rı çı dılar, vä anlar a udret berildi, netä- 14[15]
Vä dört feri tä çe ildilär, kä anlar
kim zemınni a reblärindä udret bardır. bir s at a, vä bir kün a, vä bir ay a, vä
3[4]
Vä anlar a berildi, kä zemınni otına bir yıl a yara lanmı edilär, kä damlarnı
arar ılmayalar, vä hıç ye il nersä ä, vä hıç üçinçi i äsin öldürälär.
a aç a, lâkin ol damlar a tek, kä anlarnı 15[16]
Vä atlı fevclärni adedi iki mi mi ;
ma laylarında ud ynı möhüri yo dır. vä atlarnı adedin e itdüm.
4[5]
Vä anlar a berildi, kä anlarnı öldürmä- 16[17]
Vä rü y tda atlarnı vä üstlärindä ol-
yälär, lâkin munı üçün, kä be ay a degin tır anlarnı bulay kördim: ate dän, sünbül-
a b çekälär; vä anlarnı a bı akrebni dän vä kükürddän zırhları bar ekän; vä atlar-
rencı kibi, va tı kä dam a urur. nı ba ları rsl nlarnı ba ları kibi erdi, vä
5[6]
Vä ol künlärdä damlar ölüm alab ate , vä tütün, vä kükürd a ızlarından çı dı.
edürlär vä anı tabmayalar; vä hem ölmek is- (662) 17[18]Bu üçdän damlarnı üçinçi
türlär, vä ölüm anlardan açur. i äsi öldürildilär – a ızlarından çı an
6[7]
Vä (661) çegirtkälärni ekilläri – so- ate dän, vä tütündän, vä kükürddän;
ı a ır bolmı atlar kibi; vä ba larında 18[19]
zır udretläri anlarnı a ızlarında
bol an al misillü t clar kibi erdi, vä yüz- vä uyru larındadır, zır kä anlarnı uy-
läri ıns n yüzlärinä o ur erdi; ru ları yılanlar a o aylar, vä ba ları bar
7[8]
vä anlarda tunlarnı saçları kibi saç- erdi, vä anlar birlä arar edürlär.
lar bar erdi, vä ti läri rsl n ti läri kibi erdi. 19[20]
Vä b ı al an damlar – kä bu mu-
8[9]
Vä anlarda zırhlar bar erdi, demür zırh- ıbetlärdän helâk bolınmadılar, anlarnı el-
ları kibi; vä anadlarını tavı ları so ı a lärini an atlarından da ı tövbä etmädilär,
sekirdgän köb atlarnı arabaları kibi erdi; kä ey nlar a, vä al dan, vä kümi dän, vä
9[10]
vä a reblär ä o agan uyru ları ba ırdan, vä ta dan, vä a açdan ( ılın an)
bar erdi, vä uyru larında neyzälär bar erdi; butlar a perest ılmayalar, kä körürgä, vä
vä anlarnı udreti – damlar a be ay a e idürgä, vä yürürgä dırlar dägüldir.
degin arar ılma üçün erdi. 20[21]
Hem da ı atillärindän, vä c d lı la-
10[11]
Vä anlarnı bir p d hı bar erdi, ya nı rından, vä zin sından, vä o urlı larından
teränlikni feri täsi, kä ısmi br n lû atınça tövbä etmädilär.
b d ndır ama Y n nça p llı ndır.
Onınçı fa ıl
Vä bir ayrı uvvetli feri täni sm n-
[1]
yüzi ft b a o ur erdi, vä aya ları ate
dan enür ekän kördim, bir bulut birlä kiyin- sütunlar a o ur erdi;
mi ekän, vä ba ında kök yayı bar erdi, vä 2
vä elindä bir açılmı kit bçı ı bar erdi.
365
., . , 1820
Vä r st aya ın de iz üstinä oydı vä solın 7

ama yedinçi feri täni v zını kün-
– yer üstinä, lärindä, açan çalaca bolsa, sırr-i ud y
3
vä bir bülend tavı ilän ça ırdı, ya nı bitmi bolur, netäkim Öz bendäläri pey am-
bir rsl n ıç ır an kibi; vä ça ır anda yedi berlär ä aber bermi dir.
ra d tavı ların söyliberdilär. 8
Vä sm ndan e itdükim v z yenä ma a
4
Vä yedi ra d anlarnı tavı ların söy- söylädi vä dedi kä: «Bar vä de iz üstindä vä
liberdüklärindän so ra men yazaca erdüm; yer üstindä dur an feri täni elindäki küçik
vä sm ndan bir v z e itdüm, ma a deyär kit bnı al».
ekän kä: «Yedi ra d söyliberdükläri nersälär- 10[9]
Vä feri tä ä barub a a: «Küçik kit b-
ni möhürlä vä anlarnı yazma». nı ma a ber», – dedüm. Vä ol ma a dedi:
5
Vä feri tä, kä anı, de iz üstindä vä yer «Al vä anı a a; vä arnı nı açı edür, ama
üstindä (663) durur ekän, kördüm elin s- a zı da balday tatlı bolur».
m n a kötärdi 11[10]
Vä küçik kit bnı feri täni elindän
6
vä yemın etdi Ebedelâb d a Degin Tiri aldum vä anı yedüm; vä a zımda balday tatlı
Dur an üçün, kä sm nnı vä anı içindä erdi; vä anı yegänimdä arnım acı boldı.
bol an nersälärni, vä zemınni vä anı içindä [11]
Vä ma a dedi kä: «Sen köb al nı , vä
bol an nersälärni, vä de izni vä anı içindä ayfalarnı , vä lis nlarnı , vä p d hlarnı
bol an nersälärni yaratdı, kä da ı zam n aldında yenä pey amberli etsä keräk».
bolmaca erdi;
On birinçi fa ıl
[1]
Vä ma a amı a o agan bir be- ret bardır anlarnı an a tebdıl ılur a, vä
rildi, vä feri tä dedi kä: «Öri dur, ud ynı zemınni her ısım mu ıbet ilän urma a, her
c mi in, vä urb ngâhnı, vä anda ib det ne adar kerä istäsälär.
ıl anlarnı ölçä». 7
Vä açan anlarnı eh detin tam m ıl-
2
Vä c mi dän tı arıdaki sar ynı (ölçi- mı bolsalar, teränlikdän çı aca ayv n
dän) çı ar vä anı ölçmäyäsin, zır kä ayfa- anlar birlä cenk edür, vä anlarnı ye ür, vä
lar a berilmi dir: vä mu addes ehirni aya anlarnı öldürür.
ilän basurlar ır iki ay a degin. 8
Vä anlarnı meyyitläri ulu ehirni
3
Vä iki hidim ä (664) udret beräyin, oramında yaturlar, kä r nı ma n a körä
vä anlar mi iki yüz altmı kün ä degin pey- a a (ya nı ol ehir ä) Sod m vä Mı ır o u-
amberli edürlär ıldan ılın an pal s ilän na, kim anda da ı bizim ud vendimiz a-
kiyinmi ekän. lıb ä ada landı.
4
Munlar – iki zeyt n dera tı hem iki çı- 9
Vä al lardan, vä abılälärdän, vä lis n-
r d ndır, kim zemınni Te risini aldında lardan, vä ayfalardan bol anlar anlarnı
duralar. meyyitlärin körürlär üç kün yarum a degin,
5
Vä eger bir kimsä anlar a arar ılma vä anlarnı meyyitlärin mezarlar a oyma
istür esä, a ızlarından ate çı ub du man- üçün ru at bermäyälär.
ların helâk edürlär; vä eger bir kimsä an- 10
Vä yerdä s kin bol anlar anlarnı üzer-
lar a arar ılma istürsä, bu vecih ilän atil lärinä d vä enlik edürlär, vä bir birinä
bolınsa keräk. hedıyälär göndürürlär, zır kä bu iki pey-
6
Munlarda udret bardır sm nnı opar- amber zemındä s kin bol anlar a a b
a, kä ya maya anlarnı nüb vvetini kün- etdilär.
lärindä, vä hem suvlar üstindä anlarda ud- 11
Vä üç kün yarumdan so ra r -i ay t
366
, . , 1666
ud ydan anlar a kirdi, vä aya ları üstindä 16

Vä ta tlarında ud y u rında oltır-
durdılar; vä or u-yi a ım anlar a, (ya nı) an yigirmi dört ey yüzlärinä tü üb u-
na ar (665) ıl anlar a, tü di. d y a secdä etdilär,
12
Vä sm ndan bir bülend v z e itdilär, 17
deyär ekän: «Sa a ükür edäviz, ya her
kä anlar a dedi kä: «Bu cay a yu aru çı ı- ey ä dır mevc d, vä bolmı , vä keläcek
ız». Vä bir bulutda sm n a yu aru çı dı- Rabb-i llah, zır kä udreti ni aldu vä
lar; vä anlarnı du manları anlarnı kördilär. p d hlı etdü .
13
Vä ol s at bir z r zelzelä boldı, vä e- 18
Vä ayfalar ı ımn k boldılar; vä Seni
hirni onınçı payı tü di, vä zelzelädä dam- a abı keldi, vä ölgänlärni va tı (keldi)
larnı yedi mi ısmi helâk bolındılar; vä üküm bolınma üçün, vä sez bermek
al anlar avfn k boldılar vä sm n u- üçün, (ya nı) bendäläri pey amberlär ä,
d ysına mecidni berdilär. vä uddıslär ä, vä ısmi dän or anlar a,
14
Vä ikinçi vay ketmi dir; ba , üçinçi hem küçiklär ä, hem ulu lar a, vä (da ı)
vay tez tez kelür. zemınni helâk etkänlärni helâk etmek
15
Vä yedinçi feri tä r çaldı, vä sm n- üçün».
da bülend v zlar bar erdi, deyär ekän kä: 19
Vä c mi -i ud y sm nda açıldı, vä
«Bu düny nı memleketläri bizim ud - Anı ahdini sındu ı Anı c mi indä kö-
vendimizni ki vä Anı Mesı ini ki boldılar, rindi; vä yaldurımlar, vä v zlar, vä ra dlar,
vä ol ebedelâb d a degin p d hlı edür». vä zelzelä, vä ulu tekerek boldılar.
(666) On ikinçi fa ıl
[1]
Vä sm nda bir alâmet-i a ım körin- 7
Vä sm nda so u bar erdi: Mı yıl vä
di, (ya nı) bir tun uya ilän kiyinüb (kö- anı feri täläri jder ä ar u so u etdilär,
rindi); vä ay aya larını astında erdi, vä ba- vä jder so u etdi, vä (da ı) anı feri täläri
ında bir on yıldızlı t c bar erdi. (so u etdilär),
2
Vä yüklü bolıb o lan do urma za me- 8
vä lib bolmadılar, vä anlarnı cayı s-
tindän tutılıb fery d etdi, o lan do urma m nda da ı tabılmadı.
sebebindän bek sı ılmı ekän. 9
Vä ol a ım jder bra ıldı, ya nı ol eski
3
Vä sm nda da ı bir ayrı alâmet kö- yılan, ol ıblıs, kä ey n müsemmadır, kä
rindi: vä ba , bir ulu yedi ba lı vä on boy- bütün düny nı azdurur, yer ä bra ıldı, vä
nuzlı ızıl jder, vä ba larında yedi t c bar anı feri täläri anı ilän (667) bra ıldılar.
erdi. 10
Vä bir bülend v z sm nda deyär
4
Vä anı uyru ı ilän kök yıldızlarını ekän e itdüm kä: « lâ nec t, vä uvvet,
üçinçi bölükin çekdi vä anlarnı zemın ä vä llahımıznı Memleketi, vä anı Mesı-
ta ladı. Vä jder (o lan) do uraca bol an ini udreti kelmi dir, zır bizim arında -
tunnı aldında durdı, kä açan do mı larımıznı melâmet ıl uçısı a a a bra ıl-
bolsa, veledin yutub yeyä. mı dır, kim anlarnı ud yımıznı aldında
5
Vä er o lan do urdı, kä cemı ayfalar a kündüz vä keçä melâmet etdi».
demür ilän üküm ılaca erdi; vä (bu) 11
Vä anlar anı ye dilär ozını anı
anı veledi ud y a vä ta tına apıldı. ilän vä anlarnı eh detini kelâmı ilän, vä
6
Vä tun yaban a açdı, kim anda l- özlärini c nına mu abbet etmädilär ölüm-
lahdan ır bolmı bir cayı bar erdi, kä a a ä degin.
(ya nı ol tun a) ol cayda mi iki yüz alt- 12
Munı üçün dlı eylä iz, ya köklär
mı kün müddet yedürälär. vä anlarda s kin bol anlar! 13Vay yerdä vä
367
., . , 1820
de izdä s kin bol anlar a! zır kä ıblıs sizgä 16[15]

Vä yılan tunnı artuna a zından
kelmi dir, anda a ım ı ım bar ekän, vä hem ırma kibi suv bra dı, kä anı ( ol) ırma dan
da ı aberd r ekän, kä anı zam nı azdır. ar etdürä.
14[13]
Vä jder yer ä ta landu ın kördükdä 17[16]
Vä zemın tun a yardım etdi, vä
er o lanı tab an tun a ahır etdi. zemın öz a zın açdı vä ırma nı yutdı, kim
15[14]
Vä bir z r artalnı iki anadı - jder a zından bra dı.
tun a berildi, kä de t ä uçub kedä, öz me- 18[17]
Vä jder tun a açuvlandı vä anı
kânına, kä ol mekânda beslenä bir va ıt, neslini al anları ilän cenk ılur a ketdi,
va ıtlar vä bir yarım va ıt a degin yılannı ya nı ud ynı ükümlärin ıfı etkänläri
yüzindän. vä sa Mesı ni eh deti bar bol anları ilän.
(668) On üçinçi fa ıl
[1]
Vä de izni umı üstindä dura erdüm 9
Eger bir kimsäni ula ı bar esä, e itsün.
vä bir ayv nnı de izdän yu aru çı ar ekän 10
Eger bir kimsä esırlik ä iletsä, esırlik ä
kördüm, kim yedi ba ı vä on boynuzı bar barur; eger bir kimsä (669) ılıç ilän öldür-
erdi, vä boynuzlarını üstindä on t c, vä sä, ılıç birlä öldürsä keräk. Mundadır ud-
ba ları üstindä küfür ısimläri bar erdi. dıslärni abrı vä ım nı.
2
Vä kördüm ayv n: aplanday erdi, 11
Vä bir ayrı ayv n yerdän yu aru ke-
vä aya ları ayu aya ları kibi erdi, vä a zı lür ekän kördüm; vä ozı kibi iki boynuzı
rsl n a zı kibi, vä jder öz uvvetin, vä bar erdi, vä jder kibi söylädi.
ta tın, vä a ım udretin a a berdi. 12
Vä ilgäriki ayv nnı cemı udretin
3
Vä anı ba larını birisin ölüm ä cer - ıstim l ılab dura anı u rında vä zemın-
atlı bol anday kördüm, vä anı ölümli ni vä anda s kin bol anlarnı olay etdürä-
cer atı if boldı. Vä bütün zemın ayv n- dir, kä ilgäriki ayv n a perest ılalar, kim
nı artunça ta accüb etdi, 4vä jder ä secdä ölmäli cer atı if boldı;
etdilär, kim ayv n a udret berdi, 13
vä ulu alâmetlär edür, olay kä sm n-
[4]
vä ayv n a secdä etdilär: « ayv n a dan da ı yer ä ate endürä damlarnı al-
kim o ur anı ilän cenk ılur a? kim - dında.
dırdır?» – deyü. 14
Vä yerdä s kin bol anlarnı azdurur ol
5
Vä a a bir a ız berildi, a ım nersälär alâmetlärni sebebindän, kim ayv nnı
vä küfürlär söylür ekän; vä a a udret beril- u rında ılur a a a ( uvvet) berildi,
di ır iki ay cenk ılma üçün. 15
yerdä dur anlar a deyär ekän kä: «Ol ı-
2
Vä a zın açdı küfür sözlär birlä ud y- lıçdan cer atlı bolınmı vä yenä tiri bol an
a ar u, (ya nı) ısminä, vä ç dırına, vä s- ayv n a ret ılsa ız keräk».
m nda s kin bol anlar a ar u küfür söylä- 16[15]
Vä a a uvvet berildi ayv nnı -
mek üçün. retinä c n bermek üçün, kä ayv nnı reti
7
Vä mu addeslär ilän so u ılma vä hem söyläyä, hem olay ılur a, kä her ne
hem anlarnı ye mek a a berildi; vä a a (da- adar bar esä, kä ayv nnı retinä perest
ı) udret berildi her ayfa, vä her lis n, vä ılmayalar, atil bolınalar.
her fır a üstindä. 17[16]
Vä hemä ä, ya nı küçiklär ä vä ulu -
8
Vä zemındä s kin bol anlarnı hemäsi lar a, vä baylar a vä fa rlar a, z dlar a
a a perest etdilär, kä ısimläri düny bün- vä bendälär ä, ( olay) etdürdi, kä özlärinä
y dından öldürilmi ozını ay t kit bın- tam a alalar anlarnı r st elindä ya anlarnı
da yazılma anlardır. ma laylarında,
368
, . , 1666
18[17]
t hıç kimsä da ı satıb alur a ya sa- an kimsä ayv nnı adedin es b etsün,
tur a dır bolmaya, eger tam a, ya ay- zır ıns nnı adedidir; vä anı adedi altı
v nnı ısmi, ya ısmini adedi yo esä. yüz altmı altıdır.
19[18]
Munda ikmet bardır. 20 A ıllı bol-
(670) On dörtinçi fa ıl
[1]
Vä ba , bir ozı ehy n ta üstindä kimsä ayv n a vä retinä perest edür esä
durur ekän kördüm, vä anı ilän yüz ır vä ma layında ya elindä tam asın alursa,
dört mi , kä anı Atasını ısmi anlarnı [10]
ol da ı ud ynı a abını ar bından
ma laylarında yazılmı boldı. içür, kä arı ı sız tökilmi dir anı ı mı a-
2
Vä sm ndan bir v z e itdüm, besy r de inä,
suvlarnı tavı ı kibi vä a ım ra dnı tavı ı 10
vä ate dä vä kibrıtdä [kibrıbdä] mu a -
kibi; vä hem anb r çalıçılarnı tavı ların eb bola mu addes feri tälärni aldında vä
e itdüm, anb rları ilän çalur ekän. ozını u rında;
3
Vä bir ya ı ır kibi ırladılar ta tnı aldın- 11
vä anlarnı a bını tütüni me güdän
da, vä dört c nav rnı , vä ey lärni aldın- me güçä yu aru çı a, vä kündüz vä keçä
da; vä hıç bir kimsä ol ırnı ö renmägä dır anlarnı hıç r atı yo dır, kä ayv n a vä
dägül erdi, ol yüz ır dört mi dän ayrı, kä retinä perest edälär vä her kim anı ısmi-
zemındän satıb alındılar. ni tam asın alur esä».
4
Munlar anlardır, kä tunlar ilän özlärni 12
Mundadır uddıslärni abrı, munda-
murd r ılmamı lardır, zır bikirlärdir; bun- (dır) anlar, ud ynı ükümlärin vä sanı
lar ozı a t bi bol anlardır, her ne cay a ım nın ıfı ıl anlar.
ketsä. Munlar damlardan satıb alınmı - 13
Vä sm ndan bir v z e itdüm, ma a
lardır ud y a vä ozı a, b k rä ekän, deyär ekän kä: «Yaz: ldır ölgänlär,
5
vä anlarnı a zından ılä tabılmadı, zır kä ba dehu ud venddä ölürlär; belli, deyär
Te rini ta tını aldında bı- ayıblardır. R , t me a atlarından r atlanalar, vä
6
Vä bir ayrı feri täni sm nnı ortasında fi illäri anlarnı artuna baralar».
uçur ekän kördim: ebedı ncil anda bar 14
Vä kördüm: vä ba , bir a bulut, vä bu-
ekän, zemındä s kin bol anlar a, ya nı her lut üstindä bn-i nsan kibi bir kimsä oltırdı,
ayfa a, vä fır a a, vä lis n a, vä al a ba ında al t c, vä elindä ötkür [ t r] ora-
be retlämä üçün; ı bar ekän.
7
vä bir bülend v z ilän: « ud ydan or- 15
Vä bir ayrı feri tä c mi dän çı dı,
u ız vä A a izzet eylä iz, – dedi, – zır bulut üstindä oltır an a bülend v z ilän
kä Anı ın f etmäsini s atı kelmi dir, vä fery d edür ekän kä: «Ora ı nı sal vä biç,
sm nnı, vä zemınni, vä de izni, vä suv- zır kä biçecek s at kelmi dir, zır zemın-
larnı çe mälärin Yarat an a secdä eylä- ni a dı yeti mi dir».
iz», – (dedi). 16
Vä bulut üstindä oltır an anı ora ın
8
Vä bir ayrı feri tä artunça keldi, deyär zemın ä saldı – vä zemın biçildi.
ekän kä: «B bil n tü mi dir, tü mi dir, 17
Vä bir ayrı feri tä sm nda ı c mi dän
(671) (ya nı) ol z r ehir, zır kä hemeki (672) çı dı, anı da ı ötkür [ t r] ora ı bar
ayfalar a anı zin lı ı a abını ar bın ekän.
içürdi». 18
Vä bir ayrı feri tä urb ngâhdan
9
Vä üçinçi feri tä anlarnı artunça keldi, çı dı, kim ate üzerinä udreti bar erdi,
bir bülend v z ilän deyär ekän kä: «Eger bir vä bir bülend v z ilän ötkür [ t r] ora ı
369
., . , 1820
bar bol an a ça ırdı, a a deyär ekän kä: yerni t kin cem etdi, vä anı ud ynı a-
«Ora ı nı sal vä zemınni t k sal ımların abını mey näsinä bra dı.
cem eylä, zır kä anı üzümläri yeti mi - 20
Vä çenderä ehir tı arısında basıldı, vä
lärdir. mey nädän an çı dı atlarnı yügänlärinä
19
Vä feri tä anı ora ın yer ä saldı, vä degin, (ya nı) mi altı yüz kulaç aralı a
(degin).
On be inçi fa ıl
[1]
Vä sm nda bir ayrı alâmet kördüm, kä yal ız udd s Sensin. (673) Anı üçün kä
ulu vä acıb, (ya nı) yedi feri tä, kim anlar- hemeki ayfalar kelüb Seni u rı da secdä
nı yedi ır admäsi bar erdi, zır kä an- ılurlar, zır ükümläri kârâ bolmı lar.
larda ud ynı a abı tam m bolmı dır. 5
Vä ba dehu kördüm: vä ba , sm nda ı
2
Vä bginädän ate birlä arı mı bir eh det ç dırını c mi i açıldı.
de iz kördüm; vä ayv n a, vä anı reti- 6
Vä ol yedi feri tä c mi dän tı a çı dı-
nä, vä tam asına, vä ısmini adedinä lib lar, anlarnı yedi admäsi bar ekän, p k vä
bol anlarnı bginädän bol an de iz üzerin- a ketän bez ilän kiyinmi lär, vä al u a -
dä durur ekän (kördüm), Te rini anb rları lar best nlarına u anılmı lar ekän.
anlarda bar ekän. 7
Vä dört c nav rdan biri yedi feri tä ä
3
Vä ud ynı bendäsi, (ya nı) Musanı yedi altun piy lä berdi, kä ebedelâb d a de-
ırın vä ozını ırın ırladılar, deyär ekän kä: gin al an ud ynı a abı ilän tolu erdi.
« A ım vä acıbdir Seni amelläri , ya Her 8
Vä c mi tütün ilän toldı ud ynı
ey ä dır Rabb-i llah, do ru vä a dır mecdindän vä udretindän, vä hıç bir kimsä
Seni yolları , ya mu addeslärni P d hı! c mi ä kirürgä mümkin dägül erdi, ya nı
4
(Ey ), sendän kim or maya, ya ud - ol va ıt aça yedi feri täni yedi admäsi ta-
vend? Seni ısmi ä kim izzet etmäyä? Zır m m boldılar.
[1]
Vä c mi dän bir bülend v z e itdüm 6
zır uddıslärni vä pey amberlärni
yedi feri tä ä: «Baru ız vä ud ynı a a- anın tökdilär, vä Sen anlar a an berdü
bını piy lälärin zemın ä töki iz», – deyü. içürgä, zır kä anlar müsta a lardır».
2
Vä evvelki barub piy läsin zemın ä 7
Vä urb ngâhdan bir ayrı e itdüm,
tökdi – vä at , yaman vä ararlı iri ol deyär ekän kä: «Belli, ya her nersä ä dır
damlar a boldı, kä ayv nnı tam ası an- Rabb-i llah, Seni ükümläri a vä
larda bar erdi, vä da ı anı retinä perest dillärdir».
ıl anlar a. 8
Vä dörtinçi feri tä anı piy läsin ft b a
3
Vä ikinçi feri tä anı piy läsin de iz ä tökdi – vä ate birlä damlar sarartma a a
tökdi – vä ölgän ki ini anı kibi boldı, vä berildi.
de izdä bol an her c nav r öldi. 9
Vä damlar ulu issilik ilän sarardılar,
4
Vä üçinçi feri tä anı piy läsin çaylar a vä bu cef lar üzerindä udreti bar bol an
vä suv çe mälärinä tökdi – vä an boldı. ud ısminä ar u küfür söylädilär vä tövbä
5
Vä suvlarnı feri täsin deyär ekän e it- ılmadılar, A a (ya nı ud y a) mecid ber-
düm kä: « dilsin, ya ud vend, (674) kä mek üçün.
barsın, vä bar erdü , vä bolaca sın, anı 10
Vä be inçi feri tä anı piy läsin ay-
üçün kä bulay üküm etdü ; v nnı ta tı üstindä tökdi – vä anı memle-
370
, . , 1666
keti ara u boldı, vä tillärin za metdän çay- 17

Vä yedinçi feri tä anı piy läsin hav -
nadılar, a tökdi – vä bir bülend v z sm nnı c -
11
vä sm n llasına [ lläsnä: ] mi indän, (ya nı) ta tdan, çı dı: «Boldı»,
ar ı küfür söylädilär anlarnı za metlärin- – deyü.
dän vä iri lärindän; vä (da ı) anlarnı fi il- 18
Vä v zlar, vä ra dlar, vä yaldırımlar
lärindän tövbä ılmadılar. boldılar, vä bir z r zelzelä boldı, unı kibi,
12
Vä altınçı feri tä piy läsin a ım Fur t- kä damlar yer üstindä bol andan berü ol
nı üstinä tökdi – vä anı suvı urudu, kä adar z r zelzelä vä ol adar ulu hıç bol-
Ma ri p d hlarını yolı ırlanmı bola. madı.
13
Vä jderni a zından çı an üç murd r 19
Vä ulu ehir üç ä bölindi, vä ayfa-
r kördüm, ba alar kibi ekän, – larnı ehirläri tü dilär, vä ulu B bil n
14
zır kä ey nlarnı r larıdır, alâmet- y d a keldi ud ynı u rında, a a Anı
lär edür ekän, kim (da ı) zemınni vä bütün ahrını a abını ar bı piy läsin bermek
düny nı p d hlarına çı alar, anlarnı Her üçün.
Nersä ä dır Bol an ud ynı a ım kü- 20
Vä her cezırä açdı, vä ta lar tabılma-
nini cenkinä cem etmek üçün. dılar;
15
«Ba , Men o uruday kelürmin: - 21
vä an r adar z r tekerek sm ndan
ldır kütüb dur an vä lib sın ıfı ıl an, damlar üstinä enüb tü di; vä damlar teke-
kä yalan aç yürmäyä vä (675) kä anı n - rek cef sından ud y a ar u küfür söylä-
yestäsin körmäyälär». dilär, zır kä Anı cef sı yetdä ulu erdi.
16
Vä anlarnı br n lû atınça rm gıd n
ısimli bir yer ä cem eylädi.
On yedinçi fa ıl
[1]
Vä yedi piy lä bar bol an yedi feri tä- zin lar vä zemınni ker hetlärini anasıdır».
dän biri keldi vä ma a söylädi, ma a deyär 6
Vä tunnı uddıslärni anı ilän vä
ekän: «Munda kel, (vä) besy r suvlar üstin- sanı ahıdlärini anı birlen mest bolmı
dä oltır an büyük f i äni sez yısın sa a ekän kördüm; vä anı kördükimdä köb aceb
körsätäyin, kä anı ilän zemınni p d hları birlä ta accüb etdüm.
zin amel ılmı lardır; 7
Vä feri tä ma a dedi kä: «Ne üçün ta ac-
2
vä zemındä s kin bol anlar anı zin lı- cüb etdü ? 8Men tunnı vä anı kötärgän
ını ar bından mest bolınmı lardır». yedi ba lı vä on boynuzlı ayv nnı sırrın
3
Vä meni r da yaban a iletdi; vä bir sa a aytub beräyin.
ızıl renkli, küfür ısimlärindän tolu, yedi 9[8]
Kördüki ayv n bar erdi, vä yo dır,
ba lı vä on boynuzlı bir ayv n üstindä ol- vä teränlikdän tı a çı aca dır, vä helâket ä
tır an tun kördüm. baraca ; vä zemındä s kin bol anlar, kä
4
Vä tun firfır ilän vä ırmız birlen ki- ısimläri ay t kit bında düny büny dından
yinmi , vä (676) al birlä, vä ıymetli ta lar yazılmamı lardır, ayv nnı kördüklärindä
birlen, vä incülär ilän ziynetlenmi erdi, vä ta accüb ılurlar, kä bar erdi, vä yo dır, vä
elindä ker het ilän vä anı zin lı ını nec - yenä bardır.
seti birlen meml bol an altun piy läsi bar 10[9]
A lı bar bol an fehim mundadır. Ye-
erdi; di ba yedi ta dır, kä üstlärindä tun oltıra;
5
vä anı ma layında [ma layısında] bir 11[10]
vä yedi p d h bardır: be tü dilär, vä
ısim yazılmı erdi kä: «Sırr, ulu B bil n, biri mevc ddır, vä ayrı hen z kelmämi dir,
371
., . , 1820
vä açan kelürsä, ol bir kem müddet ä de- 16[15]

Vä ma a aytdı: «F i ä oltırdu ı
gin alma keräk. yerdä kördüki suvlar al lardır, vä avım-
12[11]
Vä ayv n, kä bar erdi, vä yo dır, ol lardır, vä ayfalar, vä lis nlardır.
sekizinçidir, vä yedidändir, vä helâket ä barur. 17[16]
Vä ayv n üstindä kördüki on boy-
13[12]
Vä kördüki on boynuz on p d hdır, nuz – munlar f i ä ä du manlı edürlär, vä
kä hen z memleket almamı lardır, ama p d- anı ar b vä çıpla ılurlar, vä anı etin ye-
hlarday ayv n ilän bir s at udret alur- yälär, vä anı ate birlä yandururlar;
lar. 18[17]
zır ud öz ma dın bitirmek, vä
14[13]
Munlarnı ır deti birdir, vä özlärini anlarnı bir mur d a keltirmek, vä anlarnı
uvvetin vä udretin ayv n a berürlär. memleketin ayv n a bermek anlarnı
15[14]
Munlar (da ı) ozı ilän cenk edürlär, alblärinä saldı ud ynı sözläri tam m
ama ozı anlarnı ye ür; zır kä rabblärni bolınma ança.
Rabbidir (677) vä p d hlarnı P d hıdır, 19[18]
Vä kördüki tun – ol z r, (ya nı)
vä anı birlä birgä bol anlar da av t bolın- ol zemınni p d hlarını üstindä sal anat
mı lar, vä mu t rlar, vä m ’minlärdir». etkän ehirdir».
[1]
Vä ba dehu bir ayrı feri täni sm n- a a berü iz, zır kä anı kö ilindä deyä kä:
dan enür ekän kördüm, ulu udret anda bar “Melikä bolıb oltıramın, vä tul tun dägü-
ekän; vä zemın anı celâleti ilän n rlandı. lim, vä u a körmäyim!”
2
Vä uvvet birlä fery d etdi, bir bülend 9[8]
mdi bir kündä anı admäläri kelür-
v z birlä deyär ekän kä: «Ulu B bil n tü - lär, (ya nı) ölüm, vä am, vä açlı [aclı ],
mi dir, vä ey nlarnı duraca mekânı, vä vä ol [anı] ate ilän yanmı bola, zır kä a a
her murd r r nı zind nı, vä her n p k vä üküm etkän Rabb-i llah uvvetlidir».
mab [ma b ] u nı cayı bolınmı dır; 10[9]
Vä zemınni anı ilän zin amel
3
zır kä cemı ayfalar anı zin lı ını a- etkän vä le etdä ömir sürgän p d hları
abı ar bın içmi lärdir, anı üçün yı lurlar vä fi n edürlär, (ya nı)
4[3]
vä zemınni p d hları anı ilän zin ol va ıtda, kä yanmasını tütünin körälär,
ılmı lardır, vä zemınni bazargânları anı [10]
ıra dan durub anı a bını avfı
le etlärini ı r fından anı bolmı lardır». üçün, deyär ekän kä: «Vay, vay, ol ulu ehir
5[4]
Vä sm ndan bir ayrı v z e itdüm, B bil n, ol z r ehir, zır kä bir s atda se-
deyär ekän kä: «Çı ı ız andan, ey menüm ni sez yı kelmi dir!»
al ım, kä anı gün hlarında erıklär bol- 11
Vä zemınni bazargânları yı lurlar vä
mayasız vä kä anı (678) za metlärindän fi n edürlär anı üçün, zır kä bir kimsä
almayasız; anlarnı tic retin da ı satıb almaz,
6[5]
zır kä anı gün hları sm n a degin 12
vä al nı , vä kümi ni , vä cev hirni ,
yeti mi lärdir, vä ud anı ayıbların y d vä incüni , vä n zik bezni , vä firfırni , vä
tutdı. ıbr mnı tic retin, vä her b y a açın,
7[6]
A a cez berü iz, (ya nı) anı sizgä vä fıl di indän her aletlärni, vä ıymetli
cez berdükinä körä, vä iki at ilän a a iki a açından, vä nü sdan, vä demürdän, vä
at berü iz anı fi illärinä körä; vä arı tır- mermerdän her aletni,
du ı piy lädä a a iki at arı tıru ız. [13]
vä d rçinni, vä mürrni, vä lib nnı, vä
8[7]
Ne adar özüni ta ım etdi vä le etdä ar bnı, vä ya nı, vä p kızä unnı, vä bo -
ömir sürdi esä, ol adar a b vä u a daynı, vä avarlarnı, vä oylarnı, vä (679)
372
, . , 1666
atlarnı , vä küymälärni , vä esırlärni tic - kä anda de izdä i cemı kemi ibläri bay
retin vä damlarnı c nlarını tic retin (bir boldılar anı ı r fından, zır bir s atda
ki i satıb almaz). vır n boldı!»
[14]
«Vä hem c nı istägän yemi läri sen- 18[20]
Anı üçün d eylä, ya sm n, vä
dän ayrılmı lardır; vä hemä f vä le etli mu addes hav rılär, vä pey amberlär, zır
bol an nersälär sendän ayrılmı lardır, vä kä ud y sizni andan ınti mı ıznı aldı.
anlarnı yenä hıç tabmayasın». 19[21]
Vä bir tuv n feri tä bir ta kötärdi
13[15]
Vä bu nersälärni bazargânları, kä bir termän ta ıday ekän vä anı de iz ä bra -
anlarnı savdasında bay boldılar, ıra dan dı, deyär ekän kä: « iddet ilän ol z r ehir
dururlar, anı a bını or usı üçün yı lab, B bil n bra ılmı bolur vä da ı hıç tabıl-
ikâyet ılur ekän maya.
14[16]
vä (da ı) deyär ekän kä: «Vay, vay, 20[22]
Vä anb rçılarnı , vä s z ıl uçı-
ol n zik kendir birlä, vä firfır ilän, vä ırmız larnı , vä düdükçilärni , vä r çalıçılarnı
birlen kiyinmi vä al birlä, cev hir ilän, vä v zı sendä ba dehu hıç e idilmäyä; vä hıç
incülär birlen altunlanmı ulu ehir, bir san atçı, her (680) ne san atdan bolsa,
[17]
zır kä bir s atda ol adar baylı sendä ba dehu l tabılmaya, vä termän
vır n bolmı dır!» 15Vä her kemi re’ısi, vä ta ı sendä ba dehu hıç e idilmäyä;
kemilärdä hemä sefer [s fer] etkänlär, vä 21[23]
vä çıra nı n rı sendä da ı l iy
kemiçilär, vä de izdä ne adar tic ret etkän- bermäyä, vä küyävni vä kelinni v zı
lär bar esä ıra dan dururlar sendä ba dehu hıç e idilmäyä, zır seni
16[18]
vä anı yanmasını tütüninä körgän- bazargânları zemınni ulu ları erdi, zır
lär ça ırdılar: « an ı ol z r ehir ä o ur!» seni c d lı ı dan ayfalar azdılar.
– deyü. 22[24]
Vä pey amberlärni , vä mu addes-
17[19]
Vä anlarnı ba ları üstindä tozan lärni , vä cemı zemındä öldürgänlärni
bra dılar vä ça ırdılar yı lab vä ikâyet ı- hemäsini anı anda tabıldı!»
lab, deyär ekän kä: «Vay, vay, ol ulu ehir,
[1]
Vä ba dehu besy r al nı bülend mız a amd eylä iz, ya hemeki bendäläri
v zın e itdüm sm nda, deyär ekän kä: vä Andan or anlar, hem küçiklär, hem
« llıl y ! nec t, vä celâlet, vä izzet, vä ulu lar», – deyü.
uvvet bizim Rabb-i llahımıznı kidir! 6
Vä besy r al nı v zı kibi, vä köb
2
Zır kä a vä dildir Anı ükümläri, suvlarnı tavı ı kibi, vä z r ra dlarnı tavı ı
ol sebebdän, kä ulu f hi ä ä üküm ıl- kibi bir v z e itdüm: « llıl y ! – deyär
mı dır, kä zemınni zin lı ı ilän fes d etdi, vä ekän, zır her nersä ä dır Rabb-i llah
anı elindän Öz bendälärini anı ınti mın sal anat edür.
almı dır». 7
n d vä d ılalım vä A a mecid
3
Vä yenä: « llıl y !» – dedilär. Vä f i- berälim, zır kä ozını nikâ ı kelmi di vä
äni tütüni yu aru çı dı ebedelâb d a de- Anı avratı özin (681) ır etmi dir.
in. 8
Vä a a berildi, kä n zik vä bey ken-
4
Vä yigirmi dört ey vä dört c nav r dir ilän kiyinmi bolur, zır n zik kendir
tü dilär vä ta tda oltır an ud y a secdä uddislärni ad letidir».
etdilär: « mın! llıl y !» – deyär ekän. 9
Vä ma a dedi kä: «Yaz: ldır ozı-
5
Vä ta tdan v z çı dı: «Bizim ud yı- nı nikâ ını toyına da av t bolın anlar».
373
., . , 1820
Vä (da ı) ma a dedi kä: «Munlar ud ynı mı ısmi bar erdi: «P d hlarnı P d hı vä

r st sözläridir». ud vendlärni ud vendidir».
10
Vä aya ları aldında a a secdä ılur a 17
Vä bir feri täni ft bda durur ekän
tü düm, ama ma a dedi kä: «Zınh r! ıl- kördim; vä bir bülend v z ilän fery d etdi
ma; (zır ) men seni birlä bir bendäyim vä kökni ortasında uç an u larnı (682) he-
arında ları danım, kä sanı eh deti an- mäsinä deyär ekän kä: «Kelü iz vä a ım
lardadır; ud y a secdä ıl, zır sanı e- llahnı iy fetinä özü izni cem eylä iz,
h deti r -i nüb vvetdir». 18
kä p d hlarnı etlärin, vä serd rlarnı
11
Vä sm nnı açılmı kördüm, vä ba , etlärin, vä uvvetlilärni etlärin, vä atları-
bir bey at, üstindä Oltır an a Emın vä nı , vä üstlärindä oltır anlarnı etlärin, vä
dı ısimlenmi dir, vä a ilän ın f edür hemäni , (ya nı) z dlarnı , vä bendälärni ,
vä cenk edür. vä küçiklärni , vä ulu larnı etlärin yeyä-
12
Anı közläri ate u läsi kibi erdi, vä siz».
Anı ba ı üstindä besy r t clar bar erdi. Vä 19
Vä ayv nnı, vä zemınni p d hların,
Anda bir ısmi yazılmı boldı, kä Özindän vä anlarnı sip hılärin at üstindä Oltır an
ayrı hıç kimsä bilmäz. ilän, vä Anı sip hıläri ilän cenk ılur a
13
Vä an a batırılmı lib s ilän kiyindi, cem ılınmı ekän kördüm.
vä ısminä Kelimet-i ud y o unur. 20
Vä ayv n tutıldı, vä anı birlä anı al-
14
Vä sm nda ı askerlär artunça keldi- dında alâmetlär amel etkän yalan pey am-
lär, bey atlar üstindä, bey vä p k n zik ber (tutıldı), kä anlarnı sebebindän ay-
kendir ilän kiyinüb. v nnı tam ası al anlarnı vä retinä perest
15
Vä anı a zından bir keskin ılıç çı ub ıl anlarnı azdurur erdi, – bunlarnı ikisi
dura, kä anı ilän ayfalar a ura. Vä demür kibrıt ilän yan an ate kölinä terık bolıb
ilän anlar a üküm ılur; vä Her Ner- bra ıldılar;
sä ä dır llahnı a abını vä ı mını 21
vä b ı al anlar at üstindä Oltır annı
s cı mengenäsin basur. a zından çı an ılıçından öldürildilär, vä
16
Vä anı lib sında vä oylı ında bir yazıl- cemı u lar anlarnı etläri ilän to boldılar.
Yigirminçi fa ıl
[1]
Vä bir feri täni sm ndan enür ekän kä tam asın anlarnı ma layısında vä ellä-
kördüm; anda teränlikni kilıdi vä elindä bir rindä almadılar. Vä tirilik sürdilär vä Mesı
büyük zencır bar ekän. ilän mi yıl müddet p d hlı etdilär.
2
Vä ol jderni, ya nı ol eski yılannı, kä 5
Ama ölgänlärni al anları yenä tirik
ıblıs vä ey ndır, tutdı vä anı mi yıl müd- bolmadılar, a a de in, kä mi yıl tam m
det ba ladı, boldı. Bu evvelki ıy metdir.
3
vä anı teränlik ä bra dı, vä anı apadı, 6
l vä mu addesdir ol kimsä, kä
vä a a möhür basdı, kä da ı ayfalarnı az- evvelki ıy metdä i äd rdır: munlarnı
durmaya mi yıl tam m bol ança; ba dehu üstinä ikinçi ölümni hıç udreti yo dır,
ol bir kem müddet ä de in çe ilmek keräk. lâkin ud ynı vä Mesı ni ım mları bo-
4
Vä ta tlar kördüm, vä üstlärindä (683) lurlar vä Anı ilän mi yıl müddet sal anat
oltırdılar, vä anlar a ükümet berildi; vä ılurlar.
sanı eh deti üçün vä kelâm-i ud y üçün 7
Vä açan mi yıl tam m bolsa, ey n
ba ları kesilgän c nlarnı kördüm, kä ay- anı zind nından çe ilür 8vä zemınni dört
v n a vä retinä da ı perest etmädilär vä arafında bol an ayfalarnı, (ya nı) Y c cnı
374
, . , 1666
vä M c cnı, azdurma a çı ur anlarnı cem 12

Vä ölgänlärni, hem küçiklärni hem
etmek üçün, kä anlarnı adedi de iz u- ulu larnı ud ynı u rında durur ekän
mınçadır. kördüm; vä kit blar açıldılar, vä bir (684)
9[8]
Vä zemınni ke li ini üstinä çı dılar ayrı kit b açıldı, kä ay t kit bıdır; vä ki-
vä uddıslärni ordusın vä ma b b ehirni t blarda yazıl an nersälärdän ölgänlär ü-
amadılar. kümlendilär anlarnı fi illärinä körä.
[9]
Vä ate llahdan sm ndan endi vä 13
Vä de iz anda bol an ölgänlärni berdi,
anlarnı helâk etdi; vä ölüm vä gûr anlarda bol an ölgänlärni
10
vä anlarnı azdur an ıblıs ate vä kükürd berdilär; vä her biri anlarnı fi illärinä körä
külinä bra ıldı, kä anda ayv n vä yılan ükümlendilär.
pey amber bardır; vä a b çekürlär kündüz 14
Vä ölüm vä gûr ate kölinä bra ıldılar.
vä keçä me güdän me güçä. Budır ikinçi ölüm.
11
Vä bir z r a ta t vä anı üstindä Oltır- 15
Vä eger bir kimsä ay t kit bında ya-
annı kördüm, kä Anı yüzindän zemın vä zıl an tabılmadı esä, ate kölinä bra ıldı.
sm n açdı, vä anlar a hıç cay tabılmadı.
[1]
Vä bir ya ı sm n vä bir ya ı zemın 8
Ama or anlar a, vä ım nsızlar a,
kördüm, zır evvelki sm n vä evvelki ze- vä mekr hlar a, vä tillär ä, vä zin
mın keçmi lär erdi, vä da ı de iz yo erdi. ıl uçılar a, vä si irb zlar a, vä butperest-
2
Vä men, Yu anna, mu addes ehirni, lär ä, vä hemeki yalançılar a anlarnı i -
(ya nı) ya ı Yer alımni ud ydan sm n- äsi – ate birlä kükürd birlen yan an köldä-
dan enür ekän, er üçün ziynetlengän kelin dir, kä ikinçi ölümdir.
kibi, ır bolmı kördüm. 9
Vä yedi feri tädän biri ma a keldi, kä
3
Vä sm ndan bir bülend v z e itdüm, yedi ır admä ilän tolu bol an yedi piy lä
deyär ekän kä: «Ba , ud ynı ç dırı dam- anlarda bar erdi, vä ma a söylädi deyär
lar birlendir; vä anlarnı ilän s kin bolur; vä ekän: «Kel, sa a kelinni, (ya nı) ozını
anlar Anı al ları bolurlar, vä ud y Özi avratın, körsätäyin».
anlar birlä bolur vä anlarnı ud sı bolur. 10
Vä r da meni bir ulu vä bülend ta -
4
Vä ud y cemı köz ya ın anlarnı a iletdi vä ma a ol ulu ehir, (ya nı) mu-
közlärindän silür, vä da ı ölüm bolmaz; vä addes Yer alımni, sm ndan ud y c ni-
hem yı la ma , vä ikâyet, vä hem hıç renc bindän enür ekän, körsätdi.
da ı bolmaz, zır kä evvelki nersälär ket- [11]
Celâlet-i ud y anda bar ekän. 11Vä
mi lärdir». anı n rı bek ıymetli ta a o adı, (ya nı)
5
Vä ta tda Oltır an aytdı: «Ba , cemı ya ım ta ıday (vä) billûr kibi yaldurdı.
nersälärni ya ı ılamın». Vä ma a aytdı: 12
Vä anı bir ulu vä bülend dıv rı bar
«Yaz, zır kä bu sözlär r st vä emındir». erdi, on iki apusı bar ekän, vä apularda on
6
Vä (yenä) ma a aytdı: «Boldı! Men iki feri tä; vä ( apularnı ) üstindä yazıl an
lif vä Y , evvel vä ırım; (vä) susa an a ısimlär bar erdi, kä benı sr yılni on iki fır-
ay t suvını çe mäsindän müft (685) berä- asını ısimläridir.
yin», – (dedi). 13
Vä Ma ri dä üç apu, vä im lda üç
7
lib bol an hemeki nersälärni v risi apu, vä Cen bda üç apu, vä Ma ribdä üç
bolur, vä Men anı ud sı bolayın, vä ol apu.
Menüm o lım bolur. 14
Vä ehirni on iki es sı bar erdi, vä an-
375
., . , 1820
larda ozını on iki hav rısini ısimläri bar 21

Vä on iki apu – on iki incü erdi: vä
erdi. apularnı her birisi bir incüdän erdi. Vä
15
Vä menüm birlä söylägänni altundan ehirni oramı li altun erdi, mu aff i-
bir amı ı bar erdi, t kä ehirni, vä anı ädäy.
apuların, vä dıv rların ölçeyä. 22
Vä anda ma bed körmädüm, zır kä
16
Vä ehir dört kö älidir, vä anı uzunlı ı Her Nersä ä dır Rabb-i llah vä ozı
ne adar esä, anı eni da ı ol adardır. Vä anı ma bedidir.
ehirni ol amı ilän (686) ölçdi – on iki 23
Vä ehirni ft b üçün vä ay üçün ı ti-
alvat; 17anı uzunlı ı, vä eni, vä büyükli i y cı yo dır, kä anda iy berälär, zır kä
beraberdir. ud ynı celâleti anı n rlandurdı, vä ozı
18[17]
Vä anı dıv rın ölçdi – yüz ır dört anı çıra ıdır.
ar ın, dam ölçisi, kä feri täni kidir. 24
Vä alâ bolmı larnı ayfaları anı
19[18]
Vä anı dıv rını büny dı ya ım er- n rında yüriyälär, vä zemınni p d hları
di, vä ehir li altun erdi yaldur an i ä ä anlarnı ulu lı ın vä izzetin a a ketürälär.
o ur ekän. 25
Vä ehirni apuları kündizdä hıç a-
20[19]
Vä ehirni dıv rını es sı cev hir panmayalar, zır kä keçä anda bolmaz.
ta lardan ziynetlenmi erdilär: evvelki es s 26
Vä ayfalarnı celâletin vä izzetin a a
ya ım, ikinçi s fır s, üçinçi k l ıd n, dör- ketürürlär.
tinçi zümürrüd, 27
Vä hıç nacis, vä ker het, vä dor söy-
[20]
be inçi sard n, altınçı sardı s, yedinçi lägän nersä l a a kirmäyä, lâkin ozını
r s lıt s, sekizinçi berill s, to uzınçı ze- ay tı kit bında yazıl anlar – anlar a a ki-
berced, onınçı r s fr s s, on birinçi ıy - rürlär.
kint s, on ikinçi met st s ekän.
(687) Yigirmi ikinçi fa ıl
[1]
Vä ay t-i suvnı bir fı ırma ın ma a ud sı Anı feri täsin tez birlä v i bola-
körsätdi, billûr kibi yaldurur (vä) ud ynı ca nersälärni bendälärinä körsätürgä ye-
vä ozını ta tından çı ar ekän. berdi.
2
Vä anı oramını ortasında vä ırma nı 8[7]
Ba , sür at ilän kelämin. ldır
bu ya asında vä ol ya asında ay t dera tı bu kit bnı nüb vvetini sözlärin ıfı
bar erdi, on iki türli yemi ketürür ekän, her ıl an».
ayda yemi berür ekän; vä dera tnı yafra - 9[8]
Vä men, Yu anna, bu nersälärni hem
ları ayfalarnı if ılınmasına erdi. kördüm vä hem e itdim. Vä çün körgänimdä
3
Vä da ı hıç lâ net bolmaz, lâkin ud y- vä e itkänimdä bu nersälärni ma a körsät-
nı vä ozını ta tı anda bolur, vä Anı kän feri täni aya larını aldında secdä ı-
bendäläri A a bendägı ılurlar. lur a tü dim.
4
Vä Anı yüzin körürlär, vä Anı ısmi 10[9]
Vä ma a dedi kä: «Zınh r! Hıç ıl-
anlarnı ma laylarında bolur. ma; zır kä seni hem ıdmetkârı ım, vä a-
5
Vä keçä anda bolmaz, vä çıra üçün vä rında ları pey amberlärdän, vä bu kit bnı
ft bnı n rı üçün ı tiy cları yo dır, zır kä sözlärin ıfı ıl anlardanım; ud y a pe-
Rabb ud y anlarnı n rlandurur, vä sal anat rest ıl».
edürlär me güçä. 11[10]
Vä ma a dedi kä: «Bu kit bnı nü-
6
Vä ma a aytdı: «Bu sözlär a ı vä a - b vvetini (688) sözlärin möhürlemä, zır
dır; vä mu addes pey amberlärni Rabb kä zam n ya ındır.
376
, . , 1666
12[11]
lım bol an da ı lım bolsun; 19[17]
Vä R vä kelin: «Kel!» – deyälär.
vä murd r bol an da ı murd r bolsun; vä Vä e itkän kimsä: «Kel!» – desün. Vä su-
dil bol an da ı dil bolsun; vä mu addes sa an kelsün, vä e itkän kimsä ay t suvın
bol an da ı mu addes bolsun. müft alsun.
13[12]
Vä ba , tezlik ilän kelürmin, vä (be- 20[18]
Zır her bu kit bnı nüb vvetini
räcek) ücretim Menüm birlendir, her birinä sözlärin e itkän ä eh det berämin, kä eger
cez bermek üçün anı fi illärinä körä. bir kimsä bu nersälär ä o sa, ud y a a
14[13]
Men lif vä Y , bid yet vä so , ev- bu kit bda yazıl an belâlarnı o ur;
vel vä ırım. 21[19]
vä eger bir kimsä bu nüb vvetini
15[14]
llardır anı ükümlärin tut- kit bını sözlärindän ( ırub) alsa, ud y
anlar, kä ay t dera t üzerindä anlarda ı - anı na ıbin ay t kit bından ayırub çı arur,
tiy r bolur vä apulardan ehir ä kirälär. vä mu addes ehirdän, vä bu kit bda yazıl-
16[15]
Ama tı arıda köpeklär, vä si irb z- an nersälärdän.
lar, vä zin çılar, vä dam öldürüçilär, vä 22[20]
Bu nersälärni eh det etkän deyä kä:
butperestlär, vä her ki b ä dost bol an vä «Belli, tezçä kelürmin!» 23 mın. Belli, kel,
etkän bardır. ya sa ud vend!
17[16]
Men, kä sayım, feri tämni bu ner- 24[21]
ud vendimiz sa Mesı ni tevfı i
sälärni sizgä kilısiy larda eh det ılur a hemä iz birlä bolsun. mın.
göndürdüm. 18Men – D vudnı lı vä cinsi,
vä hem yaldur an ab yıldızıyım».
Temmet-i al-kit b.
377
., . , 1820
688- . ,
. , , 1820 .,
– .
378
1803-1820 .
379
, , -
, -
, - (
– ) .
-
-
( ) .
, , :
araba [ arabä] läcäon [l c on]
ama (amma?) [ m ] Luqa [L q ]
Andräos [ ndr s] ma na [ma nı = ma n ]
avara [ v rä] Marqos [Mrqs]
ba de [b d] mas ara [mas arä]
ba dehu [b dh] Matta [Mattay]
ün [ n] mïrza [mïrzä]
fayda [f ydä] Musa [M say]
fïrqa [fïrqä] mu affa [mu affı = mu aff ]
fu a [f ä] müsemma [müsemmı = müsemm ]
u a [ u ä] müstesna [müstesnı = müstesn ]
güzäl [g z l] müteveffa [müteveffı = müteveff ]
hemäki [hemki] nev a [nevhä]
hemän [hem n] para [p rä]
ilâhi [ıl hı] rabbi [rabbı]
incil [ıncıl] ada a [ ada ä]
ncil [ ncıl] savda [savdä]
Isa [ say] ofa [ ofä]
i [ı ] ofra [ ofrä]
asta [ astä] agerd [ kerd = gerd]
odža [ w cä, w c ] ek [= ekk]
kärvansaray [k rv nsar y] ura [ rı, rä, ra = ra]
kerä [ker ] Ta alâ [Te lı]
keräk [ker k] aba a [ aba ä]
kesäk [kes k] ta ta [ta tä]
ketän [ket n] ayfa [ yfä]
a la [ a lä] va i a [v i ä]
ur a [ ur ä] Ya ya [Ya ı]
lâ net [l net] Yu anna [Y an , Y ann ]
380
A
-a . .- , ; cahd ıl-a ma a tez aciz [ ciz] ( . ) , ,
kelür ä -
aç (~, -lar; -ız) ; aç bol- -
aba [ b ] ( . , . , . b) , ,
; . aç- (-ma a; -ur a; -du , -dı, -dılar; -madı;
abadan [ b d n] (-ı) ( . ) - -ur, -urlar; -maz; -a; -ayın; -aca ; - an,
, - anda; -mı , -mı dır; -masından; -ma-
Abadon [ b d n] (-dır) ( . , . - larnı ; -malarına -ma ; -du ı, -du ın
, . badd n) . -du ımızdan; -du larından; -ub) -
abes (-dir) ( . ) , ,
açı ; . acı
abginä [ bginä] (-dän) ( . ‘ , açı (~, -lar), açu (~, -dır) ;
; , ; ’) açu ıl- ,
açıl- (-sun; -dı, -dılar; -ur; -mı , -mı dır; -sa;
Abilani [ bıl nı] ( . , . , -du larından -ması, -masıdır, -masında)
. Abilina) .
Abiya [ bıy , biy ] (~, -nı ) ( . , . aç ıç (-ların) ( )
, . biyy h) . açlı (~, -da, -dan; -lar, -larda), açlu
Abiyud [ biyud] (~, -nı ) ( . , . açlu . açlı
, . bîy d) . açma lı , , -
Abya ar [ by r] ( . , . , ; ; ; Yu-
. by r) . anna lâhini Açma lı ı
acayib [ ac yib] ( . . ) - – “ -
, , ,
aceb (~, -dir, - ä; -lär) ( . ) - , ,
, ; aceb ä / ta accüb ä . -
al- , , - , -
” 1:1
acel [ cel] (~, -dän) ( . ) , açu . açı
, , - açu lı , ;
açu lı dan , , -
acı ; acı bol- /
; . , . açuv (~; -ı) , , -
, . ; . açı , ,
acılı açuvlan- (-maga; -ı ; -dum, -dı, -dılar; -ma-
acib [ acıb] ( . ) , - dı; -ur, -urlar; -nursa; -maz -mazsa; -alar;
, , - -mı lar; -gan; -ması; -ma dan; -ıb, -ub)
; acib amellär - , , -
, , , , ,
acin [ acın] (~, -ni) ( . ) , ; .
381
, . , - dir, -lärni , -lär ä, -lärni; -i; -imiz;
- , - -lärinä; -idäy; -inçä) ( . ) -
, ; ;
açuvlandur- (-ma ız; -ayın) , adlanıl- , ;
, , , , - yalanlı birlä adlanılmı ilim -
.
açuvlı (-dır) , , . Adramitin [ dr mıtın] ( . , .
, . ) .
ad , , Adriya [ driy ] ( . , . ) .
ada [ d ] ( . ) , ; - ; Adriya de izi
; ada et- / ıl- ,
adalet [ ad let] ( . ) , - aferin [ ferın] ( . ) , ,
, , ; cemi
adalet kâmil ılma bizgä layı dır afrus [ fr s] ( . )
afsun [ fs n] ( . ) , -
; adaletni cov anı - , , ; af-
; inti am-i adalet - sun o uvçı
; adalet ılın- - aftab [ ft b] (~, -nı , - a, -nı, -da; -day) ( .
; adalet eri atı - ) . ; ; . uya
afuv ( . ) , ;
adaletli , , afuv bolın- , -
adaletsiz [ ad letsiz] (~, -ni) , ; afuv et- / eylä- / ıl- -
, , - , ,
; na ır-i adaletsiz a (~, -nı; -ı; -ları ıznı; -ların) , ;
a sal-
adaletsizli|k [ ad letsizlik] (~; - inä; -gi- a a (~, -nı; -lar; -m, -m a; -sından; - ız;
miz) , , - -ları ız a, -ları ıznı; -larını , -larına,
, , -ların) ( , );
adam [ dam] (~, -sın, -dır, -nı , - a, -nı, , , ;
-da, -dan; -day; -lar, -larız, -larnı , -lar a, A a ; .a a
-larda, -lardan; -larday; -ım; -ı; -ımız; A abos [ bos] ( . , . ,
-ları, -ların) ( . , . d m) ; . H b) . ; A abos-i nam
Rumi adam , - bir pey amber
a aç (~, - a, -da, -dan; -ı, -ın, -ından; -lar,
Adam [ dam] ( . , . , . d m) -larnı , lar a, -lardan; -larını , -larından)
. , , ; aya ların
add (~, -i, -ini ) ( . ) ; add ıl- a aç bilän berkitdi
; - , -
. a ar- ; a armı divar
Addi [ ddı] ( . , . , . ddî) , .
. a ardıçı
aded (~, -i, -idir, -inä, -in) ( . ) a ın (-ı; -lar) ; . a ın-
ademilik [ demılik] ( . ‘ ; - a ır (~, -dır; -lar) ,
, ’) a ız (~, - a, -dan; -ları, -larına, -larında,
, -larından), a z (-ım, -ımnı , -ıma, -ımnı,
adet [ det] (~; -lär ä; -i; -imiz; -lärinä; -ımda, -ımdan; -ı , -ı da, -ı dan; -ı,
-idäy; -inçä) ( . ) -ını , -ına, -ın, -ında, -ından; -ımız; -ı ız-
adil [ dil] (~, -sin, -dir, - ä, -ni; -lär, -lär- dan) ; ; ; , ;
382
oramlarnı a ızlarında a ma [ ma ] (~; -lar, -larız, -lar a; -day)
a la- (-yıb) , ( . ) , , -
a rı , ; o lan do urma a rısı , ,
a ma lı ,
A ripa [ rıp ] ( . , . , a ma lı (~, -dır; -ıma, -ından), a ma lı
. Agrippa) . (-ı) , , -
ah . , ; , ; ah çek-
, , , , - a ret [ ret] ( . ) , ,
, , ; söylenmeyecek , ; -
ahlar / ; a ret kü-
A ayä [ yä] (~, -ni , - a, -da, -dän), nindä ,
A ayyä [ yyä] (- ä) ( . , .
) . a am [ m] (~, - a, -da) ( .
A ayädäki [ yädäki] . - a- apan // . ‘ ; ’, ‘ -
, , ’) ; a am a amı ,
A ayi os [ yı s] (~, -nı ) ( . ,
. ) . a ur (~, -dan) [ r] ( . ) ,
A az [ z] (~, -nı ) ( . , . , , ; .
. h z) . ajder [ jder] (~, -ni , - a, -ni) ( . ) -
ahd . ahid
ahestelik [ hestelik] ( . ‘ ’) a (~; -lar) ; a ta
; ahestelik birlä - a - (-ur, -urlar; - an; -ması, -masıdan) ,
; a an suvlar ,
a ır [ ır] (~, - a, -da; -ım; -ı, -ıdır; -ın, ; an a ması
-ında; -ı ız; -lar, -lardan) ( . ) 1. -
, , ; - a a (~; -m; -sı, -sını , -sına; -ları ız a)
, ; , ; köp ( , ); -
evvelkilär a ır bolalar, hem a ırlar , ;A a ; .
evvel bolalar - a a
, ; ta- a ay . ,
mam a ır felsi eda etmägänçä Akila [ kıl ] (~, - a) ( . , . )
; . ; Akila-yi nam bir Pon os
a ır künlär . 2. . a ıllı Yahudi , ,
, ; mendän a ır -
a çä ( . ‘
a ırdaki [ ırdaki] ; e a ır- ’ – ,
daki zamanda / - ) , ;
a çä dostlı ı ,
a ırki [ ırki] ; artlardan ; bir tıyın a çä ,
ba lab e a ırkilär äçä . ; yasa a çäsi ,
ahid (~, -dir, -ni , -ni; -lär; -lärindän; -däy), a des [ des] ( . ) , -
ahd (-im, -imdä; -i, -ini , -in) ( . ) , ; A des Ülûhiyet
; ahd et- ; ahidni lev- , . .
aläri ; Ya ı Ahid / , . , .
Va iyet / / -
Ahin [ hın] (~, -ni ) ( . , . , , .
. Yô hım) . a ıl [ a ıl] (~, - ä, -da, -dan; -ım, -ıma; -ı,
383
-ına) ( . ) , , ; an- ala tırıl- (-a; -mı ) , -
larnı a lı ara ılı bolmı dır - ,
; . u ala ala tur- . ala tır-
a ıllı [ a ıllı] (~, -sız; -lar, -lar a, -lardan; alatenli (-lärni), alatenlü (~; -lär) . -
-larday) , , - ,
; . bi- a ıl alatenlüli . ; . bera
a ın- ; ufan çün kelüb alay ,
a ındı , . - alça , , ; -
; . a ın ,
a reb (~, -ni ; -lär, -lär ä; -lärindä) ( . alça la- (- an)
) . , Scorpio alça lan- (-a) , -
a a[ ] (-sına, -sından) ( . . .
) , , , alça lı (~, - a), alça lı (-ına, -ında) -
; , , , ,
a sa (~, -lar, -larnı, -lardan) , - ald (-ımda; -ına, -ı da; -ında, -ındadır, -ın-
, ; a sa ya al dan; -ınça; -ımızda; -ı ızda / -u ız a),
ald (-da) , -
a tar- (-dı) , ,
al- (-ma, -ma a, -ur a; -ayın, ~, -u , -sun, alda- (-masun; -dı; -madu , -ruz; -yıb) -
-alı , -u ız; -ma , -ma ız; -dum, -du ,
-dı, -du , -du ız, -dılar; -madım, -madu , aldama lı (~; -larında)
-madı, -madu , -madu ız; -ursın, -ur, aldan- (-ma ız) , -
-urız, -ursız, -urlar; -mam, -mazsın,
-maz, -mazsız, -mazlar; -mazsa ; -maz- alddaki , ,
dan; -ursa; -amın, -asın, -a, -avız, -asız,
-alar; -mayasın, -may, -maya, -mayasız, aldırıl- (-dı, -mamı ) ,
-mayalar; -maymı ; -aca , -maca ; -aca- , ,
ın; -sa , -sa, -salar; - an, - annı, - an- aldur- (~; -madı) /
da, - andan; - anlar, - anlarnı; - anı ,
- anı ız a; -ma an; -ma anı day, -ma- alem [ lem] (~, -ni ) ( . ) , ,
anlarday; -ma ança; -mı , -mı dır, ; alem-i a imetdä -
-mı lardır; -mamı , -mamı lardır; -du - , . , . -
dan; -du ı , -du ı nı; -du ı; -du ımız, , , ; siz
-du ımız a, -du ı ız, -du ı ız a, -du ı- Yeru alim ehrindä duru a a degin,
ızdan; -du larından; -madu ımız, -ma- kä alem-i balâdan uvvet birlä kiyin-
du ı ız; -ma , -ma dan; -ıb / -ub) , mi bolasız -
, ; ebedi feda ala ketür- ,
; lem(ni ) büny dından
a lâ (~, -da) ( . ) , - evvel
; , alet [ let] (-ni; -idir; -lär, -lärni, -lärdädir;
âlâm [ lam] ( . ) , , -läri, -lärinä) ( . ) , -
alâmet (~, -ni; -i, -in, -indän; -lär, -lärni , , .+
-lärni; -lärin) ( . ) , - alevdäki (-lärdän) [ levdäki] ( . ‘ ,
, ; va ıtlarnı alâmetläri ’) , -
ala tır- (- anlarnı , - anlarnı; -ma ; -ıb), aleyküm . selâm (~ aleyküm)

ala tur- (-ur) , , - Alfa . alfa
, al-fur . fi’l-fur
384
al uçı (~, -ıdır; -lar, -lardan; -day) - Allahımıznı ki [ llahımıznı ki] (-dir)
, , ; .
bac (~ al uçı), arac (~ al uçı), inti am alliluya [ llıl y ] ( . , . ,
(~ al uçı) , mas ara (- a al uçı), yasa . hall lûy h) . ‘ -
(al uçı) ( , , )’
alal . fi’l- al Alma an . Älma an
alı oy- (-ma ) , , - alselâm . vässelâm
, ; anı a ımda alı oy- altı
ma istür erdim altmı ; altmı at -
/
alın- (-dı, -dılar; -ur; -maz; -a, -alar; - an, altınçı
- annı ; -mı , -mı sız, -mı lardır; -sa; altun (~, - a, -nı, -dan; -ım; -ı, -ına) ( .
-du ın; -ma -ıb) , - al ‘ ’+ . ton ‘ ’) -
, ,( ) ; ; . ala, alla
alı tırıl- , , altunlan- , -
; , - , , ;
, - nazik kendir birlä, vä firfir ilän, vä
; yüzini u- kırmız birlän kiyinmi vä ala birlä,
reti alı tırıldı - cevahir ilän, vä incülär birlän altun-
; . alu tır- lanmı ulu ehir , -
ali [ lı] ( . ) , ; ali- , , ,
lärdä , . ,
alidäki [ alıdäki] , , - ,
, ; alidäki Yeru alim - altunlı / ,
,
alif [ lif] ( . ) – alûda . alûdä
; Men Alif vä Ya’- alûdä [ lûdä] (~, -siz), alûda [ lûd ] (-lar-
yım, (vä) evvel vä a ırım - a) ( . ) , -
,( ) , ; , ;
alim [ lim] ( . ) , , . naalûd
; din alimi , - alûdälen- (-mi ) , ,
; . ulama , , -
al-küttab . reyis (re’is-i al-küttab) ,
Alla . Allah alûdälendür- (-ür) , ,
Allah [ llah] (~, -sın, -dır, -nı , - a, -nı,
-da, -dan; -ım; -ı a, -ı nı; -ı, -ına, -ımız, alu tır- , ; alu tırıb ber-
-ımıznı ; -ı ız), Alla (-sına) ( . ) - ,
, ; asman Allasına [ lläsnä: aluzra ( . alıs, . ( ) ‘ ;
] ; Allah-i cill ce- ’ + azra ‘ , ,
lâlä ; hayy Allah ’)
; her ey ä adır Allah - âm ( . ) ( ) , ( ) ;
, . - âm namä ; âm
; Mesi -i Allah - yol ( ); âm
; Allahnı Ru ı ; Allah- zindan / -
nı ta tı / ta t-i uday - ,
; va id a Allah - ama (amma?) [ m ] ( . ) , -
; . bn ( bn-i Allah), Ru , ; ; ;
(Ru -i Allâh) a mal [ m l] (~, -ni , - ä, -dan; -i, -inä,
385
-in, -indä, -indän; -imiz ä; -i iz) ( . ana (~, - a; -m, -mnı , -ma; - , - a, - nı;
. ) . , , , -sı, -sıdır, -sını , -sına, -sın, -sından /
; a mal-i cisim ; -sından; -lar, -larday) , ; ız-
Resûllärni a mali ; nı atası vä anasından ayrı
. amel, bi-a mal
amanlı [ m nlı] ( . ‘ , , ana tar (-ın) ( . , )
’ + -lı) , , - ( ); . kilid
, , ; Ananiyas [ n niy s] ( . , . ,
anlarnı yazma sizgä amanlıdır - . Hananiah) .
– , ana ır [ an ır] ( . . )
. . , , ; ana-
amel (~, -ni , - ä, -ni, -dä; -i, -inä, -in, -in- ır-i dünya
dä; -lär, -lärni , -lär ä, -ni, -lärdä, -lär- ; . un ur
dän; -lärim, -lärimni, -lärimdän; -läri , anbar [ nb r] (~, - a; -ına; -lar a; -larım a,
-läri ni, -läri dän; -läri izni; -läri, -läri- -larımnı) ( . ) , , -
ni , -lärinä, -lärin, -lärindä, -lärindän) ( .
) , , , , - anbiya [ nbiy ] ( . ) . ;
; acib amellär - uddis anbiyasını a zı ilän
, ; ob amel ,
; . a mal, bi- amel anca ,
ameldar [ ameld r] (-lar) ( . ) - and [ nd] (~, -dır; -ı; -ları ıznı) ( . ) -
, , , , , ; and
amelli (~, -dir) , bilän inkâr ıl- ;
ametüstos [ met st s] ( . ) and bilän va dä et- -
. ; and boz- /
Amfibolis [ mfıb lis] (-dän) ( . , ; and etdür- / içdür-
. ) . , /
amin [ mın] ( . , , . m n‘ - ; and et- / iç- -
’) ; Šolay amin , , ; ta i üçün
; bu nersälärni deyä ol Amin ( . and
), ol ıddı vä a ahid, ya ni anda (~, -yım, -dır, -yız) ; ba , andadır
udaynı il atını ba ı ,
, andaça
, andaki
Aminadab [ Amın d b] (~, -nı ) ( . , ândaki , ; ândaki
. , . mın d b) . zamanda , -
Amon [ m n] (~, -nı ) ( . , . , andan (~, -ım, -dır, -ız)

. m n) . andla- [ ndla-] ,
Amos [ m s] (-nı ) ( . , . , ; sizni andlaruz
. m s) . andlı [ ndlı] , -
Amplias [ mplı s] (-nı) ( . , . - , ,
, . Ampliatus) . Andräos [ ndr s] (~, -nı , - a, -nı) ( .
amval . emval , . < , -
ân ( . ) , , , ; bir ‘ , , -
ân a degin bol an ; ’) .
ânda / bu ânda , Androni os [ ndr nı s] (- a) ( . ,
, , ; . avan . ) .
386
andsız [ ndsız] , -mazsız, -mazlar; -mazsam, -mazsa;
anı1 ; anı bu kün äçä / -mazdu ları; -yasız, -yalar; -maysız,
-mayalar; -mı ; -mamı ; -sam; - an;
anı2 , . . . ol -ma ; -b / -yıb), a lu- (-r, -rız, -rsız,
anı , . . . ol -rlar) ,
anı day , a lama lı| (-da), a lama lı (-ım) -
. . . ol , , , -
anı ki (~, -dir, -yim) / ,
, a lad- . a lat-
a lan- (-maz; -mı ) ,
anison [ nıs n] ( . , . ) . ,
, Pimpinella anisum a lat- (-amın), a lad- (-ur) ,
anlar (~, -dır, -nı , - a / -ga, - adır, -nı, -da,
-dadır, -dan, -sın, -dandır) , . ap-a ,
. ol Apelles [ poll s . pelles] (- ä) ( . ,
anlarnı ki (-dir) / - . ) .
, Apiyi [ piyı] ( . Appii . . Appius)
ansız [ ns z, n s z] .
ant [and] , ; ant [and] boz- Apollion [ p llı n] (-dır) ( . , .
, ; ) .
ant [and] iç- , - Apolloniyä [ p ll nıyä] (~, - a, -dan,
, , -danım) ( . , . ) -
Antakiyä [ n kıyä] (~, - ä, - äçä, -dä, .
-dän; -sinä) ( . , . ) - Apollos1 [ p ll s] (-dan) ( . , .
. ; Pisidiyä’ An akiyäsi ) .
Apollos2 ., . Apelles
Antakiyädäki [ n kıyädäki] . - Appiya [ ppıy ] ( . , . ) .
,
Antakiyäli [ n kıyäli] ( . , . ara (-da, - da, -sında, -mızda, -mızdan,
) . - ız a, - ızda, -larında) 1. ;
antikrist [ ntıkrıst] ( . antichrist, . bu arada , .
antichristus, . ) 2. . , , ;
Antipas [ n ıp s] ( . , . ) anı bilän seni ara da
. ; bizim aramızdan , -
Antipa ris [ ntıpa ris] (- ä) ( . ,
. ) . ara- (- , -sun; -masun; -dı, -dılar; -r, -rız,
a a , . . . ol -rsız, -rlar; -maz; -ylar / -yalar; - an
a aça . . . ol [-y an]; -du ları; -b / -yıb; -mayıb) -
a dur- (~; -maz; -amın; -sa ; -ma , -ma - ,
dan) Arab (-lar) ( . ) .
a ız [ . . 1666: gız . ız] araba [ arabä] (- a; -sı; -ları) ( . ) ,
, , > , . , ,
‘ , ; , Arabistan [ Arabist n] (- a) ( . )
; . , , .
; ’, . ‘ - Arabistandaki [ Arabist ndaki] .
, ’, . ,
a la- (-ma a; -yın, -sun, - ız; -masunlar; ara [ r ] ( . ) ; yemi ara
-dım, -dılar; -madılar; -ar; -mam, -maz, ,
387
aralan- (-dılar) [ rälan-] ( . : arrä ‘ ’) ar an (-ları ) ,
, ; egäv arlan- [ rlan-] (-mayavız; -ma ) ( .
birlä iki aralandılar , ‘ , , ’) , -
. - ,
, . arlandur- [ rlandur-] (-maga; -ur) -
arala - ; mir birlä arala kan , , , -
arab , ; ,
sirkä öt [hot] bilän arala kan , arma an [ rma n] (-lar) ( . ) ,
aralı , , - Armagidon [ rm gıd n] ( . , .

, ; mi altı yüz kulaç ) .
aralı a degin arpa ( . . ) . , Hor-
, . , . deum; be arpa etmek
aram [ r m] (~, - a, -da) ( . ) , - arslan [ rsl n] (~, -nı ; -larnı ; -day) ( .

, ; aram uday ) . , Panthera leo
ar ( . ) (-ını ) ,
Aram [ r m] (~, -nı , - a) ( . , . ar ın
, . r m) . art (-da; -um a / -uma, -umça, -u ça, -una,
Arfa ad [ rfa ad] (-nı ) ( . , . -unça, -unda / -ında, -umız a, -ımızça;
, . Arpa šad, Arpa š d) -larına) , ; artuna / ar-
. tunça , ; bizim artı-
Ar ilaos [ r ıl s] (-nı ) ( . , . mızça [artämızça] yüriyüb
) .
Ar ipos [ r ıp s, r ıpos] (- a) ( . , art- (-sun, -alı , -u ız; -masın; -dı; -ur,
. ) . -urlar; -a, -asız; -mı dır; -sa; - an; -ması-
arı- [arı-] , , - na; -ıb) , ,
, , ; arımay du- , , , -
ru ız ; arımay yüriyäyi
; arımayız artdaki , ,
; artdaki eylärni unıtıb, ald-
arıma lı (-da) , , daki nersälär ä yeti üb duramın -
, , ,
arıt- , ; meni arıtmazsun
Ar emis [ r emıs] (-ni , - ä; -i) ( .
Aristar os [ ris ar s] (~, -nı) ( . , , . ) . ;
. ) . A imdir Efäsoslularnı Ar emisi! -
Aris obulos [ ris bulos] ( . , !
. ) . Artimas [ rtım s] (-nı) ( . , .
Ari as [ rı s] ( . , . ) . ) . , .
artma lı| (- ın) , -
ariyä [ riyä], ariyet [ riyet] ( . , , , -
) , ; ariyä / ariyet ä ,
ber- / , arttur- , , -
ar a . , ; anlarnı ar a- , , ; bizgä
sın her kez büksünlär iman arttur
, . artu , , ; köb artu
,
388
artu lı| (- ı) , , - ) , , , ;
, , , ;
artu ra (~, - a, -ça) , , - , ; udavendimiz
sa Mesi ni Te risi, ya ni a ıl-i celâli
artunça . art ,
artundaki - - ; a ıl ıl- ,
, ; Elin apan a oyab vä , , , -
da ı artundakilär ä ba an hiç bir ; Bu ne a ıl ki i? -
kimsä Te rini memleketinä yara ı ?
dägüldir , asıl- (-mı ; -sa; -ma ; -ıb) , -
,
a ılla- [ ılla-] ,
arusı [ ar s ] (-dan) ( . ) - , , -
, ; bu iki üküm üstindä heme-
Aryopa ites [ ry p ites] ( . , ki Tevrat vä pey amberlär a ıllayıb
. ) , - [a lıb] duralar
> .
Aryopa os [ ry p s] ( . , a ıllı [ ıllı] (~; -lar) ;
. ) – ob a ıllılar , ,
ar [ r ] (~, -nı , -dan) ( . ) , a ılnamä [ ıln mä] ( . + . ‘ -

; ar -i Zabulon - , , , -
; . a erat al-ar ’) , , -
ar (~, -nı , -lar) ( . ) , - ; sa Mesi ni a ılnamäsi -
, ; ar et- / eylä- /
ıl- / , - a i[ ı] (-lär) ( . ) , -
, - ,
; ar bolın- , Asin ri os [ sin rı s] ( . , .
) .
ar lı [ r lı] (~, -dır, -nı ) , - Asiya [ sıy , siy ] (~, -da) ( . , .
) .
arzu [ rz ] (~; -m, -lar) ( . ) , Asiyada ı [ siy da ı], Asiyadaki [ siy -
, , , daki] . ,
arzula- [ rz la-] (- , - ız; -ymın, -ymız;
-magan), arzulu- [ rz lu-] (-r, -rız, -rlar) asker (~, -lär, -lärin) ( . ) , -
, , , ; askerlär ba ları -
arzulan- [ rz lan-] (-b) -
, a la [ l ] ( . ) /
arzulur . arzula- ( , ); sendä ba dehu a la ta-
as- (-dı; -ıb) , bılmaya
aa [a , ] (~; -sı) ( . ) , , .
, asman [ sm n] (~, -nı , - a, -nı, -da, -dadır,
A af [ f] (~, -nı ) ( . , . , . -dan; -ı; -lar, -lardan) ( . ) , -
sâ) . ; meleklär-i asman -
asan [ s n] (~, -dır) ( . ) , - ; Asman Memleketi // Asmani
, , ; , Memleket // Memleket-i / Pad ahlı -i
, , ; Asman
a ıl [ ıl] (~), a l [ l] (-ı, -ıdır, -ından) ( . asmanda ı [ sm nda ı], asmandaki [ s-
389
m ndaki] (~; -lär, -lärni, -lärdän) ( . a aylar, hem içälär?
)
asmani [ sm nı] (~; -lärdir) ( . ) - , ,
; Ata-yi asman / Ata Asmani ?; hemäsi a ayıb to boldı-
; asmani rüyet - lar
, ; . kök- a a a 1. , ; özü ni a a a bra
li, semavi ; zemindä a a ada
asmanlı [ sm nlı] ; Asmanlı Ata . 2. , ; Adriya
de izindä a a a yu aru sürildükimiz-
Ao [ ] (- a, -da) ( . , . ) dä -
. , ; Vä ol
ast (- aça, -ımda; -ı, -ına, -ında, -ındadır, caydan ayrılıb ıbrısdan a a a ket-
-ındasız, -ından) 1. , - dük… vä Kilikiyä vä Pamfiliyä ar u-
, , . 2. . sındaki de izdän ötüb, Lukiyä Mûra-
; astımda sipahilär bar ekän sına yeti dük
; siz eri at [ ],
astında dägülsiz, lâkin tevfi astındasız … , -
, ,
astdu| (- ı, - ıdır), . astdä , . astdu
, , ; aya a a ada ı , ;
astdu ı , ; Asman Siz a a ada ılardansız, men fev ani-
ma a ta tdır, vä zemin aya larımnı dänim; siz bu cehandansız, men bu ce-
astdu ıdır – , - handan dägülim ,
– ; ,
astındaki (-lärni , -lärdän)
- ; ufi erlär… asmannı a a ı (~, - a, -da) , ; cami ni per-
astındakilärni her ayfasından däsi iki yarıldı, yu arudan a a ı a de-
, - gin ,
; sarayda a a ıda
Astra an [ str n] . ,
a , , a al- , , -
a- , , ; ol , ; libasları ız küyä-
bir ayrı agerd Pe rosdan tezräk se- dän a almı dır -
kirdib a dı vä abir a ilgäri yetdi ; anı bedeni urtlardan
, a alıb [a lab] can berdi , -
- ,
A ir [ ır] ( . , . , . šer,
a a- (-r a; ~, -sun, - ız; -ysız, -ylar; -yıb), š r) .
a u- (-r a; -r, -rsız, -rlar) , , a kâr [ kâr] ( . ) , , -
; Al vä anı a a; vä arnı nı açı , ,
edür, ama a zı da balday tatlı bolur a kârâ [ kârâ] ( . ) , , -
[ ] ; , ,
, a la- (-ma a; -mı )
, ; a lan- (-ayın; -alar; -mı ) ,
Ya yanı agerdläri ne üçün köb mer-
tebä ruzä tutarlar vä namazlar ılalar, a na [ n ] (~; - a; -m; - , - a, - nı; -sı,
vä da ı Ferisilärni agerdläri unday -sına; -mıznı; -ları nı; -ları, -larını ) ( .
amel ılalar, ama seni kilär hem a ) , , ;
390
a na bol- , , avaz [ v z] (~, -nı , -nı; -ımnı; -ı, -ıyım,
, ; a na nı -ıdır, -ını , -ına, -zın; -lar, -ları, -ların,
özü kibi seväsin - -larından) ( . ) , ,
, avdur- (-ayın; -dı; -ur; -ıb / -ub) -
a ur . a a- ,
at (~; -ı; -lar, -larnı , -larnı; -larını ) . avdurıl- (-mı ) ,
, , Equus
at- (-ma a; -sun; -ursız, -urlar; -mazız; Av us os [Av s os] (~, - a, -dan) ( .
-ma ; -ıb) , ; iki derya , . , . Augustus)
birgä keldiki cay a tü üb kemi’yi atı .
berdilär , avıl (~, - a / -ga, -dan; -larnı , -lar a, -larnı),
avl (-ına) , , , .
ata (~, -dır, -nı , - a, -nı, -da, -dan, -danım, ‘ , , ’; .
-dayım / -dayım; -m, -m a / -ma, -mnı , ayıl
-mnı kidir, -mnı, -mda, -mdan; - , - a, avla- ; A ları ıznı avlama a
- nı; -sı, -dır, -sını , -sına, -sın, -sından; tü ürü
-mız, -mızdır, -mıznı , -mız a, -mızda, avna- ( , ), -
-mızdan; - ız, - ıznı , - ız a, - ızda; ,
-lar, -larnı , -lar a, -lardan; -larımnı ; ; yuvın an ço a balçıra içindä
-larımız, -larımıznı , -larımız a; -ları ız, avnama a dönmi dir
-ları ıznı ; -ları, -larına) , - ; yer ä
; Ata-yi asman / Ata Asmani tü üb avnab köbürdi -
,
ate (~, -dir, -ni , - ä, -dä, -dän, -däy; -inä, avrat (~, - a; -ı, -ın; -lar, -larnı , -lardan)
-indä, -indän) ; kömürdän ate ( . )
, . ay (~, -dır, -nı , - a, -da, -dan; -lar) 1. .
, . , ; Aydan dolaba [dlba] bol-
ate li , an , , -
atıl- (-dılar; -aca ) ; ta ; Aydan
atılaca mi darı anlardan çekindi utırmı /
, . -
Atına [ tın ] (-da, -dan) ( . , . ) . 2. ( )
. aya1 . ; el ayası ; mülâ-
atlı (~; -larnı) , ; atlı fevc zımlar a a el ayaları birlä urdılar -
A aliyä [ alıyä] (- ä) ( . , . aya2 [ y ] ( . ) . ,

) . aya3 [ y ] ( . ) . , , - ,
avan [ v n] ( . . ) . ; -
selef avanında , aya (~, - a, -dan; -lar a, -larnı, -larda; -la-
, . ; . rım, -larımnı , -larımnı; -ları , -ları nı ,
ân -ları a; -larımıznı; -ları ız, -ları ıznı ,
avara [ v rä] ( . ) , - -ları ız a, -ları ıznı, -ları ızdan; -ları,
, ; avara bol an yılduz- -larını , -larına, -ların, -larında, -ların-
lardır, kä anlar a ulmetni tumanı dan), aya (-ı , -ı nı , -ı nı; -ı, -ın, -ına)
me güçä sa lanmı dır – . ; ; aya astdu ı -
, ,
; avara kezgän - aya lı / ; iki aya lı
,
391
aya yolı , , -du larında; -du ımdan, -du ımızda;
ayal [ ay l] ( . . ) . - -masına; -ma ; -mama ; -ıb / -ub / -ab;
, , -mayıb) , , -
ayb . ayıb ; imti an zamanında ayrılurlar
aydınlı| (- ın) , , -
; ay aydınlı ı ayru , ; günahkârlar-
ayet [ yet] (~; -i, -in; -lär) ( . ) , dan ayru bolmı vä asmanlardan bü-
, , lend ekän
ayıb (~, -sın, -dır; - a, -dan, -day; -lar, -lar-
nı; -ların), ayb (-ı, -ını ) ( . ) , ay ( . ) ; , , -
, ; . bi- ayıb ; ay vä i ret ıl- / ay vä i ret
ayıbla- (-ma a; -sunlar, -masun; -ganlar; ilän yür- ( . ‘ -
-du larından; -b) , , - ‘)
, , , -
ayıblan- (-manmalı; -du ım) - , , -
, , , , , -
; . sürur (~ vä ay et-)
ayıblı (~, -dır) , , ayt- (-maga; -ma ; -dum / -dım, -du / -dı ,
; ayıblı körsät- , -dı / -tı, -duk, -dılar; -madılar; -maz;
, , -amın; -mı , -mı dır; -sa ız, -salar; -kan
ayıbsız (~, -dırlar) , - / - an, - anıma; -dukın; -ma ; -ub) -
, , ; . de-
ayı , , , - aytguçı, ayt uçı , -
, , ; ncilni
ayı lı , va aytguçı ;
ayıl (- a; -lar a) , , , . doru ayt uçılar
‘ , ; , aytıl- (-dı) ,
’; kä e rafdaki avıllar a vä ayu . , Ursus
ayıllar a barub onalar vä azu taba- az (~, -dır, -da) ; az müteselli bolma-
lar - dılar
az- (-ma ız; -dı, -dılar; -ursız, -urlar; -mı ,
; . avıl -mı lardır, -sa; -ma an; -masından;
ayır- (-u ; -masun; -dı, -dılar; -ur, -urlar; -ma , -ma da; -ıb) , -
-alar; -almaya; -salar; -du ı; -ma ; -ub) , , -
, , , - , ; azıb ket- -
; hem hiç ayrı ma lû bizni Te -
rini mu abbetindän ayıralmaya a ab [ a b] (~, - a, -nı, -da, -dasın; -ı,
-ını , -ın; -lar, -lardan; -ları ızda; -larına)
( . ) , , ,
ayinä . aynä ; a ab-i a im ; da-
aylan- [oylan] (-b) , - yım a ab ; a ab ıl- -
, ,
aynä [ ynä] (- ä, -dän), ayinä [ yınä] ( . a ablan- [ a blan-] (-mı larday)
) , . , ,
ayrıl- (~ / -u / -ı , -sun, -sunlar; -masun; azad [ z d] (~, -dır, - a, -dan; -lar, -larnı ,
-dı, -du , -dılar; -urlar; -asın, -a, -asız; -lar a) ( . ) , ,
-maya, -mayalar; -aca ı; -mı , -mı dır, ; azad ıl- -
-mı lar, -mı lardır; -sa; -gan; -du dan,
392
azadlı [ z dlı] (~, -sıdır) , - lärdä! !; iman-i
a im ; o va t-i a im
azadlı [ z dlı ] (~, -sıdır, - a; -ım; -ına; etdilär
-ımıznı, -ı ıznı / -ı ıznı), azadlı [ z d- ; nur-i a im ,
lı ] (~, -nı , - a, -da) , ; a im pad ah
a amet ( . ) , ; ( )
; ; a imet [ a ımet] (~, -dä) ( . ) -
a ametli , - , , , ;
, alem-i a imetdä , -
azarla- (-maz, -mazlar; -b / -yıb) , . , . ,
, ,
azdır- . azdur- a imetli [ a ımetli] , -
azdur- (-ma a / -maga; -masun; -dı; -ur,
-urlar; -maya; - an, - anlarnı ; -ması, a imetlik [ a ımetlik] , -
-masından; -ma ; -ub / -ıb), azdır- (-ub) ; Süleyman hemeki a imetli indä
, , , anlarnı birisi kibi kiyinmädi -
, ,
azdur uçı (~, -lar) , - ,
, , , aziz [ azız] ( . ) , ;
, , ; , -
azdurıçı , , - , ; aziz körsätälär
, , ,
azdurıl- (-madı; -mayasız; -mı , -mı dır; azma ,
-ıb) , - azma lı , ; öz-
, , , lärini azma lı ını cezasın özlärindä
, alur ekän -
azdurma lı (-dan) , -
, , Azor [ z r] (~, -nı ) ( . ) .
az un (-lar, -lar a) , -
, , , Azotos [ z t s] (-da) ( . , . ,
. š d d) .
azı , azu , , , azra (~, -dan) ,
az urlı , ; azra fera at ılu ız -
a im [ a ım] (~, -dir; -i; -lärdä) ( . ) ; azra dan so ra ,
, , -
; boran-i a im , - azu . azı
. ; udret vä ce- A ina [ ın ] (~, -da) ( . , . )
lâl-i a im bilän ( . - .
) ; ecr-i a im A inalı [ ın lı] . -
; Ho anna e a im- ,
Ä
Äber [ ber] (-ni ) ( . , . , . Älma an [ lm n] (-nı ) ( . , .
ber) . , . * lm d d) . -
393
B
Ba al (- a) ( . , . , . Ba al) . ; Te rini ba ı lı ı
. ,
Ba alzebub . Ba alzebul ba la- (-ma a; ~ / - , - ız; -dı, -du, -dılar;
Ba alzebul [B alzeb l], Ba alzebub [Ba- -maz, -mazsa; -mayasın, -mayasız; -mı -
alzeb b] ( . , . , lardır; -du ı, -du ları; -b / -yıb), ba lu-
. Ba al Z vûv ‘ ’) . (-rlar; -rsa , -rsa ız) , -
. , ,
Ba az [B z] (~, -nı ) ( . , . , ba lama lı (-dan) ,
. B az) . ba lan- (-ma a; -a; -mı ım, -mı , -mı dır;
baba (~; -mız; -lar, -lar a, -lardan; -larımnı , - an; -ıb) , -
-larımdan; -ları nı ; -larımız, -larımız-
nı , -larımız a, -larımızda, -larımıznı, ba lat- , , -
-larımızda; -ları ız; -ları) ; babalar , ; Hirodes gön-
, dürib Ya yanı tutturdı vä anı zindan-
Babel [B bel] ( . ) . ; da ba latdı , ,
Babel iletmäsindä -
/ baha [bah ] (-dır, - a; -sıdır, -sın) ( . )
Babilon [B bil n] ( ., . Babylon, . ,
, . ) . bahalı [bah lı] (~, -dır) , ,
Babilonda ı [B bıl ndä ı] . - ; bahalı ya
,
bac [b c] (~, -dır) ( . ) , , bahana [bah nä, bah n ] (~; -sı) ( . )
, , ; bac al uçı - , , , ,
, ; bahana üçün ,
bad [b d] (-dan) ( . )
ba de ( . ) , , , ba ı , ; . ba ı
badban [b db n, . b db y] (-nı; -ın) ( . ba ı la- . ba ı la-
) ba ıtlı ( . ‘ ’)
ba dehu ( . ) , , ; ba illi ı ( . ‘ , ;
, ’+ ‘ , -
ba [b ] (-ımda) ( . ) ’ + -lı ) , -
ba a (-lar) . , Rana; , , , , -
Bufo , ; kä evvel
ba ban [b b n] (-dır; -lar, -lar a, -larnı) andan aberdar boldu ız, kä a ır
( . ) , bolsun, ta kä e er ta i bereketdäy
ba ı la- (~; -masın; -dım, -dı; -mazsa ız; bolur, vä ba ıllı danday dägül
-ya, -maya; -mı dır; -sa ız; -gan; -du ı,
-du ıdır, -du ımız), ba ı lu- (-r), ba ı - , -
la- (-dı) , , , , , .
; . ba ı
ba ı lan- (-urlar; -a; -mayalar; -mı dır, ba is, ba s ( . ) , -
-mı lar, -mı lardır; -masına) - , , , ; her
, kün bazarda a a rast kelgänlär birlän
ba ı lı (~, -lar), ba ı lı (-ın) , - ba s edüb durdı
; Ru ü l- udüsni ba ı lı ı -
394
; manda a if bol annı abul , ,
eylä , ama übhäli ba islär ä dägül ,
, bal ; kömec bal , ;
yaban balı / bal-i yaban ;
ba islä- [ba islä-] (-mäz; -mäyälär) - balday tatlı ,
, , , - bala (-lar, -ların) ,
, balâ [b lâ] (-dır, - a, -dan, -dandır; -sında)
ba s . ba is ( . )
ba ı (~; -ı, -ı ın, -ı ıznı; -lar; -ları) ( . Bala am [Bala m] (~, -nı ) ( . , .
‘ , ; ; - , . Bil m) .
, , ’ < balâ anä [b lâ nä] (~, -da) ( . )
‘ , , , , ,
, ’< ‘ , , Bala [B l ] (- a) ( . , . ,
’) , ; ; - . B l k) .
, ; . ba ı balçı (~, -nı, -dan) , , ;
ba ı lık (-nı) , ; asmani zemin ä tükürdi, vä tükürikdän bal-
ba ı lık çı etdi, vä balçı nı kör bol annı kö-
ba (< ba ‘ ’) . . , zlärinä sürtdi ,
, ; , ; , -
, ; Ba , börilärni arasında
bol an oylar kibi sizni könderäyin balçıra ; yuvın an ço ka balçıra
, , içindä avnama a dönmi dir
; Ba anam vä arında larım
; vä ba baldur (-ları, -ların) .
; . ba - balı (~, -nı , -nı, -dan; -lar, -larnı , -larnı,
ba - (-ı , -ı ız -sunlar; -dım, -dı, -dılar; -lardan; -ları) ; pi mi balı -
-madı; -ur; -mazsın; - anda; -ma ; -ıb / ; balı tut uçı , -
-ub; -mayıb) ; Ba , sebtlärdä
elâl bolma an i ne üçün amel edür- balı çı (-; -lar) ,
lär? , - balı lı ,
, ?; Ba ı ız, bali [b li ] (-, -dir) ( . ) , -
her nersä sizgä evvel ma lûm etdim
( . ), - balta
; . ba baltamam [b ltam m] ( .- . = [b tta-
ba ır (~, -dan) ; m m]) , , , -
ba dır- / ; közlärin ; Sen baltam m günahda do du ,
asman a ba dırdı pes bizgä ta lim berür misin? -
,
ba ırçı , ?; . be, tamam
ba i [b ı] (~, -siz) ( . ) , Banfiliya . Pamfiliyä
, ; , bar1 (-, -dır) ,
bar2 ( . bar) ; Sim on bar Yona -
ba iyä [b ıyä] ( . ) ,
ba ma lı , , , bar- (-ma a, -ur a; -ayın, -u , -sın / -sun,
; anda yüz ba ma lı yo dır -alı , -u ız; -dı, -du , -dılar; -madı;
, , -ursın, -ur, -urız, -urlar; -ar ekän; -urday;
-mam / -ma , -maz; -almam; -almazlar;
bakürä [b k rä] (~; -si) ( . ) , -ım / -amın, -asın, -a, -avız, -alar; -maya;
395
-aca , -aca ım, -aca ımnı / -aca ımnı, tholomaeus, . , . bar-
-aca ı , -aca ın, -aca ları; -aca day; Tôlmay) .
-malıyız; -sam, -sa , -sa; -ma an; -du ın, bas- (-dı; -ur, -urlar; -alar; - an; -mı dır;
-du ında, -du ımızda, -du ı ız, -du ı- -ması) , , , -
ızda, -du ları, -du larında, -du ların- , , , -
dan; -du ça; -ması; -ma , -ma dan; -ub) , ; anı içindä a a
, ( ), ; Vä çün ba- hiç miras bermädi, bir aya basması
raca ları avılga ya ın kelüb, andan adar bermädi -
uza baraca day yüzin tutdı ,
, basıl- (-ma a; -dı; -ur; -mı , -mı dır)
, , , , -
; Ni odimes, an- , , -
larnı birisi, kä da ı keçä üzrä a a , , -
barı kelgän kimsä erdi , , , ,
, ; , -
, , ,
Barabbas [B rabb s] (~, -nı) ( . , . , , -
, . bar-abbâ) . - , ,
basma (-ı, -ını ) , ;
Barak [B rak] (-dan) ( . , . , aya ları nı basması /
.B r ) .
Bara iya [Bara iy ] (-nı ) ( . , . ba (~, -dır, - a, -nı, -da, -dan; -ımnı; -ı ,
, . bar-Â yâ) . - -ı a; -ı, -ıdır, -ını , -ına, -ın, -ında, -ın-
dan; -ı ız, -ı ızdan; -ları ıznı , -ları ız-
Barbari [Barbarı] ( . , . , nı; -ları, -larını , -larına, -ların, -larında)
. ) . 1. . ; , , -
barda , , , , ;
barekellah [b rekellah] ( . ) . ; ba -i cehan ; ba
; çana ı ; Ba Çana ını ma alli
barlı , ; barlı ı ız // ma all-i Ba Çana ı ,
barma (~; -ların), barma (-ını , -ı nı; ; . ol o a. 2. ,
-larımnı -ların) . ; barlı ı ız ; kemi ba ı -
. 3. . , , ;
Barnabas [Barn b s] (~, -nı , - a, -nı, -da; bütün çoç a sürisi yar ba ından der-
-ımız) ( . , . , . bar- ya a atı sekirdib suvlar içindä öl-
naby ) . dilär
Bar aba [Bar b ] ( . , . ,
. bar-Sab ) . ba ka , ; ba ka ba ka mekân-
Bar ımaos [Bar ım os] ( . , . larda
, . bar- îmây) . - ba kaça - ,
; Bar ımaos, ya ni ibn-i ıma ba la- (-dı, -dılar; -ya, -mayalar; -sa ız;
, - an; -du ımda; -du ı, -du ıday, -du ın-
Bartoloma . Bar olomäos da, -du ından; -du larında, -du larında;
Barye u [Barye ] ( . , . - -b / -yıb), ba lu- (-rsın, -r, -rız, -rsız,
, . bar-Yôšiyy hû) . - -rlar; -rsa) , ,
ba lan- (-mı ) ,
Bar olomäos [Bar l m os], Bartoloma ba lı ; , -
[Bart l m ] (-nı) ( . , . Bar- ; yedi ba lı vä on boynuzlı
396
ızıl ajder ba [ba ] (~, -ın, -ı ız) ( . ) , -
, - , ; . ba ı
bat- (-masun; -du ı) , , bazar (~, -da, dan; -ı; -larda) ( . )
( ) , , ; oy bazarı yanın-
ba ıl [b ıl] (~, -dır; -lardır) ( . ) - da , .
, , , ,
, , - bazargân (~; -ları ; -ları) ( .
; , ; ba ıl delâ- ) , ; bazargân
yil / , . adam , , -
; ba ıl söz -
; ba ıl yer ä , - ba ı [ba ı] (~, - a; -sı(n); -lar, -larnı ,
, -lar a, -larnı, -larda) ( . + . -ı)
ba ıllı [b ıllı ] (~, - a; -lardan), ba ıllı . , - ; buda -
[b ıllı ] (-ında) , - larnı ba ısı [ba ısın] sınıb ayrılmı -
, ; ba ıl- lar esä
lı birlä sekirtmädim vä… beyhadä ; . ba
yer ä i lämädim - be- ( . > -
) ,
ba ılperest [b ılperest] (-lär) ( . ) .: tekmil-i eri at – be-
, . ‘ - mu abbetdir –
, , , . -
- ; . baltamam, kün be-kün
; ’ bed ( . ) , , ,
ba ın [b ın] (-da; -lar), ba n [b n] (-ına, , , ; bed fikir
-ında, -ından, -ı ızda) ( . ) , - ıl- , ( ); .
, ; ana ba nından - bedrä
, ; Meryem beden (~, -iz, -ni , - ä, -ni, -dä, -dän; -imdir,
atunu nı alma dan ayıf etmä, zira -imdä; -i ; -i, -idir, -isiz, -ini , -in, -indä,
kä ba nında bol an Ru al- udüs- -indän; -imizni , -imizdä; -i iz, -i izdä;
dändir -lär; -lärimiz; -läri iz, -läri izni; -läri)
, ( . ) , , , -
– ; insan ba - ; biz, köb ekän, bir nanız, bir
nında ne bar ekän bildi , bedeniz, va tı kä hemämiz ol bir
nandan i ädarlarız , ,
ba ında ı [b ında ı] - , -
, , ; Elhal siz Me-
batır- (-ur; -ıb / -ub), batur- (- an; -ıb) - si ni bedenisiz, vä bir biri izdän
, , , u uvlarsız , – ,
batırıl- , , –
, ; an a batı- bedeni [bedenı] ( . ) ; bedeni
rılmı u urı
ba nımdaki [b nımdaki] bed ah [bed w h = bed h] ( . ) -
, , , ; -
batur- . batır- , ; ; bed-
Bavlos . Pavlos ahdan , , .
bay (~; -lar, -lar a; -ları) ,
baylı (~, -nı ), baylı (-ı, -ına) ; bed ahlı [bed w hlı = bed hlı ] (~,
baylı iläsi -dan) ,
397
behe t ( . > . behi t, bihi t) ; b li-yaal) . . , .
behe t ä apıldı belkä ( . , . ) 1. . ,
, . 2. . -
bed uylı [bed ylı] ( . ) - , . 3. ,
, belli (-, -dir, - iz), bellü 1. ; -
bedkâr (~, -day; -lar a, -larnı, -lardan) ( . . 2. . . , , ;
) , , Belli, ya sul an! , !;
, , , sizni «belli iz» «belli» bolsun, vä
«yo ı ız» «yo » bolsun
bedrä [bedrâ ] ( . ‘ , , - « » – « » « » – « »; Te rini
, ’) ; ol adamnı a ır hemä va däläri anda «belli»dir, vä
ali evvelkidän bedrä dir anda «amin»dir -
- – « », –« »,
; . bed . .« »
bedürüsti [bedürüstı, . bdrstkä] - bemu abbetdir . be-
, , bend (-indä; -lär, -lärni ; -lärimdä; -lärin,
bek1 ; ayfalarnı bekläri beklik -lärindä, -lärindäsin, -lärindän) ( . )
ılurlar, vä ulu lar sul anlı ılurlar , ; körüb duramın, kä sen
acılı zehräsindä vä ulum bendlärin-
, däsin -
bek2 , , , -
, ; ; ; bendä (~, -yim, -dir, -ni , -dän, -däy; -m,
buyur, kä abir üçinçi kün äçä bek -m ä; - ; -si, -sinä; -lär, -läriz, -lärsiz,
bolsun , -lärni , -lär ä, -lärdä, -lärdäy; -lärim, -lä-
, . rimä; -läri , -läri ä; -läri, -läridir, -lä-
rinä, -lärini , -lärin, -läridäy) ( . ) ,
; bendäm kötrümlü bolıb üydä bek , ; bendä-yi sa Mesi
cefa çeküb yata ; . hembendä
; bendägi . bendegi
a a köz bek de di - bendälik , ; , -
; bek ulu -
; . berk bendegi [bendegı] (~, - ä), bendägi
bekâr ( . ) , , - [bendägı] (~, - ä, -dä) ( . ) ,
, , , ; ; , ; ben-
bekâr tekebbürli , - degi ıl- ,
; . bikâr, . kâr bendi [bendı] ( . ) , -
bekçä , ; da ı bekçä du a , , , ;
ıldı , - ; zeban bendisi çe ildi -
bel (-ini , -indä, -indän; -läri iz; -lärini ) beni [benı] ( . ‘ , ’, . )

. , , ; , , , , ; beni
bellärini nesli adam ( . ) ;
belâ (-sın; -lar, -larnı , -larnı) ( . ) , beni srayil ( . ) /
, , ; beni ra d ( . )
belgüsiz , ; ; . ibn
belgüsizdäy , Benirecis [Benırecıs] ( . , .
, . Bnei-Rege ) . -
Belial [Belı l] ( . , . , .
398
Benyamin [Beny mın] ( . , . kem biçür; vä bereketli üzrä ekin
, . Biny mîn) . - ekkän bereketli üzrä da ı biçür -
;
ber- (-mägä, -ürgä; -äyim / -äyin, ~ / -ü ,
-sün, -äli / -älim, -i iz / -ü iz; -mä / , . ,
-mä , -mäsün, -mä iz; -dim / -düm, ; ,
-dü , -di, -dik / -dük, -dü iz, -dilär;
-mädü , -mädi, -mädük, -mädü iz; -ür, bergüçi (~, -dir, -mız) , ,
-ürsiz, -ürlär; -mäm / -mäzim, -mäz, ; . beriçi
-mäzsiz, -mäzlär; -ür ekän; -ürsä; -mäz- beri, berü ,
sä iz; -ämin, -äsin, -ä, -ämiz / -äviz, beriçi (-dir, - ä) . , ,
-äsiz, -älär; -mäyäsin, -mäy misin, -mäy ; . bergüçi
/ -mäyä, -mäy ekän, -mäyäsiz, -mäyälär; beril- (-mägä; -äyin, -sün; -dim, -di, -dilär;
-säm, -sä , -sä, -sä iz; -gän, -gänçä, -mädi; -ür; -mäz, -mäzlär, -mäzsä; -ä;
-gängä, gänlärni; -mägän; -mi , -mi dir, -mäy; -äcek; -gän; -mägän; -mi , -mi dir;
-mi däy, -mi lär, -mi lärdir; -mämi dir; -diki, -dükin; -mäsinä; -mek) -
-äcek, -ecekim, -ecekin, -eceki izdän; , ,
-dükdän; -dükim, -dü imni; -düki / berillos [berill s] ( . ) . -
-diki , -diki, -igidäy, -dükinä, -dükin, ,
-dükindä, -dükindän; -dükimiz; -dükläri, Berinikä [Berinıkä] ( . , . ,
-düklärindän; -mäsi; -mek, -mek ä; . Bernice) .
-mekdä, -mekdän; -üb, -mäyib; -almadı- Beriyä [Berıyä] (~, -dä) ( . , . )
lar; -almam, -almaz, -almazmız, -almaz- .
lar) , , ; . salıber-, berk , ; ; bünyadı
yüriber- ta üstindä berk boldı
ber akis ( . ) , ; sendä bol-
beraber (~, -dir, -lärdir) , annı berk tut, kä bir kimsä tacı nı
beraberlik , , - almaya , , -
; .
bera (-ından) ( . ) . ; - bek2
; ; . alatenlüli berkin- , ; -
berekät . bereket , , ; kemini
bereket (~, -ni , -däy; -i, -ini , -i iz, ba ı berkinib areket etmädi, aldı
-i izni), berekât (~, -ni) ( . ) -
, , ; bereket berkit- (-di, -dilär) , ,
ıl- ; bereket ; aya ların a aç bilän berkit-
alab eylü , di
. Beroyäli [Ber yäli] ( . , . )
bereketlä- (-di; -sä ; -dükim; -b / -yib) - . , -
; bizni hemeki ru ani bere-
ket birlä bereketlädi berü . beri
beslä- (- ; -di, -dü iz; -mi ), beslü- (-r)
bereketlen- (-dükinä) , - , , , -
, ; bereketlen-
dükinä körä beslän- (-di; -mi ), beslen- (-ä) -
, , -
bereketli , , - , , , -
; az tu ım ekkän kimsä ol da ı
399
bestan [best n . pest n] (-lar a; -larına) nı nı al annı be meti dän da ı man
( . ) . , ılma
besyar [besy r] (~, -dır; -ına) ( . ) - ( );
, , - da ı be meti bar erdi, vä tiküvsiz erdi,
; ; besyar al - tamam bir ba dan bir ba a degin so-
lar ; uda anlarnı ılmı ekän ,
besyarına ra ı degül erdi, zira de tdä ,
yı ıldılar - , . -
,
; da ı besyar artu beyandır beyan [bey n] (~, -dır) ( . ) ,
, , ;
besyarlı [besy rlı , besy rlık] (~, -da, -ın; beyan ıl- ,
-larından), besy rlı [besy rlı ] (-ın, beya [bey , bey ] (~; -lardır, -larda) ( .
-ından) , - ) ; beya larda yürürlär -
, , , -
, beyhudä [beyh dä] ( . ) -
be ; be nan vä iki balı … yegänlär , , ,
be mi adar er erdi , ; ba ıllı birlä se-
… kirtmädim vä… beyhadä yer ä i lä-
; anlardan be i da- mädim
nalar edi vä be i a ma lar edi
beyhudälik [beyh dälik], beyhudäli
be aret [be ret] (~, -imiz) ( . ) - [beyh däli ] (-dä) , -
, , , , -
; be aret eylä- / ıl- - , ; beyhudälik bülend
; keçä kündüz vä ba ıl bolmı lafı ların söyläb -
cahd ılab durdu , kä hiç bir kimsä- -
iz ä a ır bolmay erdük be aret-i u-
day sizgä i bar ıldu da - bey udäli [bey däli ] ( . ‘ -
, ;
, - , , -
; ’) -
be aretçi [be retçi] (-ni ) , , , ; bey udäli -
dä bir rü yet kördim
be aretlä- [be retlä-] (-dü imizdän;
-mä ), be aretlü- [be retlü-] (-r) - Beyt abara [Beyt abar ] (-da) ( . ,
, . , . Bey - bh r h) -
be aretlän- [be retlän-] (-mi dir; -dükin- .
dä), be aretlen- [be retlen-] (-di; -mi - Beyt anya [Beyt anya] (~, - a, - aça, -da,
dir) , -dan) ( . , . , . Bey -
be inçi ; ibärios ay arnı pad- Aniyyâh) .
ahlı ını on be inçi yılında - Beytfaci [Beytf cı] (-gä / - ä) ( . ,
; . , . Bey -Fagi) .
yigirmi be inçi fasıl
Beyt esd [ . Beyb sd] ( . Bethesda,
be met (~; -im; -i dän; -i) < . Bethsaida, . , . ,
– , , . Bey -Hesd, Bey -Hesd )
; çapa- .
400
Beytle em (~, - ä; -indä) ( . , . bi-ana [bı-ana]
, . Bey -Le ém) . - bi-ata [bı-ata]
; Yahudi zeminni Beytle emindä bi- ayıb (~; -lardır) ( . ) -
, , , ; . ayıb
. bi-bahana [bı-bah nä] (-sın) ( . ) -
Beytle emdäki . , ,
-
Beyt ayda [Beyt ayd ] (~, - a, -dan; -sın- ; . bahana
dan) ( . , . , . Bey - bi-can [bı-c n] (~, -dır) ( . )
aida) . ; Celil Beyt ay- , , ; beden bi-
dasından çı an Filibos , - can neçä ölgän esä, hemän ol ısım
üzrä da ı iman bi-a mal ölgändir
bez (~, -ni ; -indä) ; - ,
; çuval bezi , ; bi-can bol- ,
bez- , ; Eger ; . can
bir kimsä ma a kelsä vä atasından, vä bi-cebir [bı-cebir] ( . ) -
anasından, vä atunından, vä evlâdla- / , ;
rından, vä er arında larından, vä ız serdar ameldarlar birlä barub an-
arında larından, vä da ı öz canından larnı bi-cebir birlen keltirdi -
bezmäzsä, menüm agerdim bolma a
adır dägüldir ; . cebir
biç- (-mägä; -;-ürsin, -ür; -ecek) , -
, , - ,
, - biçil- (-di) , ,
,
, . - bi-çoban [bı-çob n] ( . ) -
. / ; . çoban
bezen- (-mi ) , - bid at (~; -lar; -ların) ( . ) -
, , -
bezilt- ,
, - , ; helâklik bid at
; . , - ; bid at ıl uçı , ,
, – : yoldan
sap- 1666, yoldan a - 1818, yoldan bidayet [bid yet] (~, -dä, -dän) ( . ) -
çı arıl- 1825 ‘ ’ ; bidayetdä ; e bidayet-
bi- a ıl [bı- a ıl] (~; -larday), . bi- a ıllı dän ; . elbidayet
( . ) , , bi-din [bı-dın] (-lär) ( . ) ,
; hem a ıllılar a, hem ; . din
bi- a ıllarga [bi- a ıllılarga] boruç-lı- bi-evbal [bı-evb l] ( . < . .
yım - ‘ , , > ,
, . - ’) , , -
; . a ıl
bi- a ıllı ., . bi- a ıl bi-evlâd [bı-evlâd] ( . ) ,
bi-a mal [bı- m l] (~; -lär) ( . ) , ; . evlâd, ev-
, , , lâdsız
; . a mal bi-fani [bı-f n ] ( . ) ; .
bi- amel [bı- amel] (~; -lär) ( . ) fani
, , , - bi-fayda [bı-f ydä = bı-f yd ] (~, -dır) ( .
; . amel ) ; . fayda
401
bi-fehim [bı-fehim] (~; -lär), . bi-fehimli , .
[bı-fehimli] ( . ) , -
, , - ; . ayır
; bi-fehim [bı-fehimli] bi- iss [bı- iss] ( . ) -
bol an al ilän sizni açuvlandurayın ; . iss
- bi- uda [bı- ud ] ( . )
; . fehim . uda
bi-fehimli ., . bi-fehim bi udälik . bey udälik
bi-fesad [bı-fes d] (~, -da) ( . ) - bi-hu [bı-h ] ( . ) -
; . fesad , , -
bi-fikir [bı-fikir] ( . ) ,
, - bi-hu lı [bı-h lı ] (-da) -
; men istäymin, kä bi-fikir bolasız , , -
, ; .
fikir bi- u urlı [bı- u rlı ] ( . ‘ -
bigânä (-lär) ( . ) , , - , ’) -
, , , , . -
bi-günah [bı-gün h] ( . ) - , ; . u ur
, ; . günah bi- ürmet [bı- ürmet, bı ürmet] (~, -dir,
bi- aber [bı- aber, bı aber, . bı bz] ( . -dä) ( . ) , -
) , - , , -
, ; . ; Hiç pey amber bi- ürmet dägül-
aber dir, öz vatanında vä öz anäsindä bol-
bi- acet [bı- cet] ( . ) , mazsa ,
, -
, . , ; . na ürmet, . ürmet
- bi-i tiyar [bı-ı tiy r] (-day) ( . )
; . acet ,
bi- amır [bı- am r] ( . ) - ; . i tiyar
, ; Nan-i bi- amır iydi bi-iman [bı-im n] (~; -lar, -lar a, -larnı,
; . amır -lardan) ( . ) ,
bi- arc [bı- arc] ( . ) , ; . iman
, , - bi-iradet [bı-ır det] ( . ) ,
; . arc ; bi-iradet-i ata ız
bi- a ıl [bı- ıl] ( . ) - ; . iradet
; ; Saräni ra mini bi- bi- i met [bı- i met] (~, - ä, -ni, -dä, -dän;
a ılın ta’amül etmädi - -lär, -lärdä) ( . ) , -
; , , -
. a ıl
bi- a a [bı- a ] ( . ) , bi- iti ad [bı-ı ti d] (-da) ( . ) -
, , - , , ;
; . aa . iti ad
bi- ayır [bı- ayır] ( . ) , bi- izzet [bı- izzet] ( . ) ,
, , - ; bi- izzet ıl- -
, ; ol tiygi bol anlar a vä , ; . izzet
bi- ayır bol anlar a uya ın do urtur bi-kelâm [bı-kelâm] ( . ) ;
- . kelâm
- bikâr [bı-kâr, bıkâr] ( . ) ,
402
, , , - biliçi ,
, , , - bilin- (-mek; -di; -mädim, -mädi; -ür; -mäz;
; sizni bikâr vä yemi siz oymazlar -ä; -mägän; -mi im, -mi , -mi dir; -dü-
udavendimiz sa Mesi ni ma rife- kimdäy, -dükin) , -
tindä - ,
bili - (-mägä) , -
; bikâr yer ä , -
; . bekâr, . kâr billûr (~, - a) ( . ) . , -
bikir (-lärdir) ( . ) , -
bilmäzlik (-dän) , -
bi- uvvet [bı- uvvet] ( . ) -
, ; . uvvet bilmeklik (-lik, -dä, -dän; -imni; -i ; -i,
bil- (-mägä; -äyin, ~ / -ü , -sün, -ü iz, -sün- -ini ) , , -
lär; -mäsün; -dim / -düm, -dü , -di, -dük,
-dü iz, -dilär; -mädim, -dü , -mädi, -mä- bi-ma na [bı-ma nı = bı-ma n ] ( . )
dilär; -ürsin, -ür, -üriz / -ürmiz, -ürsiz, , , -
-ürlär; -mäm, -mäzsin, -mäz, -mäziz / ; . ma na
-mäzmiz, -mäzsiz, -mäzlär; -mäzsälär; bi-mabalât [bı-mab lât] ( . ) -
-mäzdän; -ämin, -äsin, -ä, -äviz, -äsiz, , , , -
-älär; -mäyim, -mäyä, -mäy, -mäy ekän, .
-mäyiz, -mäysiz / -mäyäsiz, -mäyälär; bi-masal [bı-masal] ( . ) ;
-mäymi lär; -sä, -säk, -sä iz, -sälär; . masal
-gän, -gänlär, -gänlärni , -gänlär ä; -mä- bi-men [bı-men] ( . + . men)
gän, -mägänlär, -mägänlärdir, -mägän- ; . men
lärdän, -mägänlärdäy; -mi , -mi dir, bi-menfa at [bı-menfa at] ( . ) -
-mi lär; -mämi dir / -mämi tir, -mämi - , , -
lärdir; -dükdä; -dükimdä; -düki , -dü- ; bi-menfaat bendä , -
ki ä; -diki, -dükindä, -dükindän; -düki- , ;
mizni; -düki iz; -düklärdän; -düklärindä, . menfa at
-düklärindän; -mädükdän; -mädiki; -mä- bina [bin ] (~, -mız) ( . ) , -
düki iz; -mädükläri, -mädüklärindän; ; dünya bina bolındu dan -
-mäsi, -mäsinä, -mäsinçä; -mek; -üb; ; bina et- , -
-mäyib; -âlmazsın, -âlmaz; -âlmadu da) ; minarä bina
, , , , bi-nersä [bı-nersä] ( . + nersä)
; .+ , , ; .
bilä, bilän , , - nersä
; , ; ; . - bi-neseb [bı-neseb] ( . ) -
; . birlä, birlen, ilä, ilän , ; . neseb
bilän . bilä bi-nesil [bı-nesil] ( . ) ,
bildür- (-mägä; -äyin, ~; -mä; -dim, -dü , , ; . nesil
-di, -dilär; -ür; -ä; -mäyäsin, -mäylär; bi - (-dükindän) . , -
-eceki ; -dükimizdä; -mek) , ( ); . mi -
, , bi-o ıl [bı-o ıl] ( . + o ıl) , -
bildüril- (-sün; -mi ) ; . o ıl
bi-lekä [bı-lekä] ( . ) , bi-pe imanlı [bı-pe ım nlı ] (-dır) ( .
, ; . lekä ‘ ’) -
bi-libas [bı-lib s] ( . ) , , , -
; . libas , ; . pe iman
403
bi-peri an [bı-perı n] ( . ) - , ; on
; bi-peri an birlä - birinçi fasıl ; on
; . peri an birinçi sa at a ya ın boldu da
bir (~, -dir, -siz, -gä, -ni, -dädir, -dän, -dän-
dir, -däy; -im; -i, -ini , -inä, -in, -indän; bir aç
-imiz, -imizni , -imiz ä, -imizni, -imiz- birlä (~, -yim, -dir), birlen (~, -dir) 1. -
dän; -i iz, -i izni , -i iz ä, -i izni, -i iz- , , ; ,
dä, -i izdän; -isi, -isini , -isinä, -isindä, ; ; men seni birläyim
-isindän, -isidäy) 1. . ; ; . 2. . ; . bilä, bi-
, ; , - län, ilä, ilän
; hemä iz sa Mesi dä birsiz birlen . birlä
; her biri iz birlik (~; -i, -in, -indä) ; kö il
hemä izni birdän biri iz ä dostlı ı birliki / kö il-i birlik / ru nı birliki
artu ra birlä vefretlidir
bi-sebeb [bı-sebeb] ( . ) -
; ru , vä suv, vä an – vä , , ; . sebeb
hem bu üç birdädir , bi- eda [bı- ed ] ( . ) ,
– ; meyançı ; . eda
birdän dägüldir, ama uday birdir bi-sünnet [bı-sünnet] ( . ) -
( ) , , -
, ; munı (birdän) ; . sünnet
istür ekän, kä fa ırlarnı yad tutavız bi-sünnetlik [bı-sünnetlik] (-dä) -
, - ,
; bir ayrı ki i her kün bi- ehadet [bı- eh det] ( . )
birdäy bilür ; . ehadet
; men birim, kä eha- bi- eri at [bı- eri at] ( . ) -
det berämin – , - ; ; . eri at
, . - bi- übhä [bı- übhä] ( . ) -
. 2. . , - , ; . übhä
- bit- (-dilär; -ürlär; -mägänçä; -mi bolur;
bi-ra im [bı-ra im] ( . ) - -düklärindän; -mäsi) , -
; . ra m , , ,
bi-ra met [bı-ra met] ( . ) -
, , ; bi- bit- (-mägä; -mäsün; -di; -kändä; -dükindän;
ra met birlä öldüril- , -mäsi; -üb) , , -
. - , ,
; . ra met bi-ta’amül [bı-t ’amül . bı-te mül] ( .
biraz , ) ,
birazra (~, -dan) , , ; . ta amül
bi-ta i lik [bı-ta ı lik] ( .
birgä (~, -çä, -çädir, - izçä, -lärçä, -lärinä, ‘ , ,
-yim, -sinä, -sin) , ; , ,
birgäçä , ; birgä izçä ; , ,
; birgälärçä ’) , -
, ; bi-ta i lik dev-
birinçi ; Bid at ıl uçı adamdan letlik ,
birinçi vä ikinçi na i atdan so ra yüz , . ; .
döndür , ta i
404
bi-ta va [bı-ta v ] (-lar) ( . ) - ba ı, çe äl a açlarnı arasında tü -
, , , - di, vä çe äl yu aru çı ub anı bo -
; . ta va dılar, vä yemi siz aldı
Bitinä . Bi iniyä , , -
bitir- (-äyin; -dim, -dilär; -ür; -ämin; -mä- ,
yäsiz; -ecek; -düklärdän; -mek), bitür- bo azla- (~; -ma ; -b) , -
(-mägä; -äyin, ~; -dim; -ür; -äsin; -mek; ; albläri izni beslädü iz
-dükdän; -di i; -dükindän; -düklärdän; bo azlama künindä bol an a körä
-ib / -üb) , , - ,
, , , -
bo azlan- (-maga; -mı , -mı dır) -
bitür- . bitir- ,
bitür üçi , ; eger bo day (~, -nı; -ın) . , Triti-
eri atnı üküm ılur esä , eri at cum; bo day ba ları -
amellärin bitir üçi dägülsin, lâkin
üküm ıl uçısın - bo ıl- ; bo ılmı nersä-
, , lär , . yo al- (-mı ner-
sälär)
bitirmeklik , bol- (-ma a, -ur a; -ayım / -ayın, ~ / -u ,
Bi iniyä [Bi ıniyä] (- ä), Bitinä [Bitınä] -sun, -alı , -u ız, -lsunlar; -ma / -ma ,
(-dä) ( . , . ) . - -masın / -masun, -malı , -ma ız, -masun-
lar; -dum / -dım, -du , -dı, -du , -du ız,
bi-ülfet ( . ) - -dılar; -madım, -madu , -madı, -madu ,
, , -madu ız, -madılar; -ursın, -ur, -urız /
bi-ümid [bı-ümıd] ( . ) -urmız, -ursız, -urlar; -mam, -maz, -maz-
; bi-ümid al- - mız, -mazsız, -mazlar; -mazdan, -ursa,
, ; . ümid -ursa , -ursa ız; -mazsa, -mazsa , -maz-
bi-yemi [bı-yemi ] ( . + yemi ) - sa ız; -amın, -asın, -a, -amız / -avız,
, ; . yemi -asız, -alar; -mayım, -may / -maya, -ma-
biz (~, -iz, -im, -imdäy, -gä, -ni, -dä, -dädir, yavız, -mayasız, -mayalar; -aca ım,
-dän; -lärdändir) . ; Mesi – -aca sın, -aca , -aca dır; -aca ı, -aca ın
O ılday öz anä üzrä, kä anı anäsi / -aca ın, -aca ımız, -aca larnı; -aca la-
biz-iz – , rın; -maca ; -mı ım, -mı sın, -mı , -mı -
– ; anlar, kä bizlärdändir tır, -mı larız, -mı sız, -mı lar, -mı lardır;
, -mı larnı , -mı lar a, -mı larnı, -mı lar-
bizsiz ; anlar bizsiz kâmil bol- day; -mı ça; -mı day; -mamı , -mamı -
mayalar - dır, -mamı lar; - ay; - aydılar; -sam,
-sa , -sa, -sa , -sa ız, -salar; -masa; -sa-
bi- arar [bı- arar] ( . ) , ça; -malı; - an, - annı , - an a, - annı,
, ; . - anda, - andan, - ança, - anday, - an-
arar, . ararsız dayız; - anı , - anı, - anımızda; - anlar,
bi-zaval [bı-zav l] (~, -dır) ( . ) - - anlardır, - anlarız, - anlarsız, - anlar-
; . zaval nı , - anlarga / - anlar a, - anlarnı,
bizimki, bizimki . - anlarda, -ganlardan, - anlardandır,
Blastos [Bl stos] (-nı) ( . , . - - anlarday; - anları nı, - anları, - anla-
) . rısız, - anları ız a; - anlarnı kidir;
bo - , ; ; anı -ma an, -ma an a, -ma anda, -ma ança;
tutıb bo dı , , ; -ma anı ız; -ma anlar, -ma anlar a,
405
-ma anlardan, -ma anlarday; -du da, -ıb / -ub; -almaz) , -
-du dan, -du ça; -du ım /-dukım, -du- , , – -
ımnı, -du ımda / -du ımda, -du ımdan,
-du ımça, -du ımday; -du ı , -du ı nı, bolma lı , ; Te rini
-du ı nıday, -du ı da, -du ı dan; -du ı, iradeti budır, ya ni siznü mu addes
-du ına, -du ın, -du ında / -du ında, bolma lı ı ız, kä zina etmekdän per-
-du ından / -du ından, -du ıday; -du ı- hizlik ılasız ,
mız, -du ımızda, -du ımızdan, -du ı- ( . -
mızça, -du ımızday; -du ı ız, -du ı ız- ),
a, -du ı ızda, -du ı ızdan; -du ları,
-du larına, -du ların, -du larında, -du - boran (~, -dan) , , ; bo-
larından, -du larınça; -madu da; -madu- ran-i a im , . -
ım, -madu ımdan, -lmadu ımday;
-madu ı, -madu ından; -madu ımız; borç . boruç
-ması, -masını , -masına, -masında, borçlı . boruçlı
-masındadır, -masından; -ma , -ma dan; boru . , . ; . ur1
-ma ın; -ıb; -mayıb; -almazlar; -almaya- boruç (~, - a; -larımıznı), borç (-nı; -ın)
lar) , , , -
, – boruçlan- ,
; anı kibi boruçlı (~, -yım; -lardır, -larımız a), borçlı
dünyanı ibtidasından al va tı aça (~, -dır; -sın; -larını ), boruçlu (-sı)
bolmı dägül edi hem hiç bolmaz - ,
boruçlu . boruçlı
; anda besyar Bo or [B r] (-nı ) ( . , . ,
sürur eti iz, bardır eger bolsaça, kä . B r) . ,
alâ bir kem müddet ä degin gûnagûn bostan [b st n] (~, - a, -nı, -da, -dan; -ına)
imti anlar ilän u alı bolmı sız ( . ‘ , , ,
, ’)
, - - bostançı [b st nçı] (~, -dır, - a)
- bo (~, -dır) , , -
,
bolın- (-ma, -ma a; -ayım / -ayın, -sun, bo a- (-masun)
-u ız, -sunlar; -dım / -dum, -du , -dı, bo ad- . bo at-
-du , -du ız, -dılar; -madı, -madu ız, bo adıl- . bo atıl-
-madılar; -ur, -urız, -ursız / -arsız, -urlar; bo an- (-ıb)
-mazım, -maz; -mazsa; -amın, -asın, -a, bo at- (-ma a; -sa; -ma ; -ıb), bo ad-
-avız, -asız, -alar; -mayım, -mayasın, (-ayın; -ıca erdi; -ıb) , -
-may, -mayalar; -aca , -aca ım; -maca ; ,
- an, - anlar, - anlar a, - anlarnı, -ma- bo atıl-, bo adıl- (-mı ekän) -
ança; -mı ım, -mı sın, -mı , -mı dır, , ; her kim bo-
-mı dırım, -mı day, -mı ız, -mı sız, atılmı atunnı nikâ bilän alsa, zi-
-mı lar, -mı lardır, -mı larnı , -mı lar a, nalı aldädir -
-mı larday; -mamı ; -sam, -sa , -sa, -sa- ,
lar; -du da, -du dan; -dukı , -du ı da; bo lı ; alâ bo lı ı ızdan fa ir
-du ı, -du ına, -du ın, -du ından / -du- ılasız: her unday fa ir etmek ya-
ından; -du ımızda; -du ı ız, -du ı ız- mandır :
a, -du ı ıznı; -du ları; -ması, -masın- , -
dan, -mamız; -ma , -ma dan, -mama ; . , , -
406
: , , , ;
. ; Av us os bölüki
boy , ; aysı ız fikir ılab / ; a açlarnı üçinçi bölüki
am yiyüb öz boyına [boynına] bir ar- ; Anlarnı bölüklär birlä elli-
ın o ma a adırdır / tuvandır? är elli är oltırtu -
, , , . ,
? . ‘ ’
boylı , böri (-lärdir, -lärni ) . , Lupus; .
; ıs a boylı , - gürgân
bra - (-ayın, ~; -ma ız; -dı, -du , -dılar;
boynuz (~; -ı; -larını ) , ; ozı kibi -urlar; -alar; -mı ; -sam; -du ların),
iki boynuzı bar erdi bra - (-ı ; -ur; -ıb) ,
, bra ıl- (-dılar; -mı , -mı dır; -sa, -sa ; -ma-
boynuzlı ( ), ; yedi lı; -ması; -ma dan), bra ıl- (-ur; -maz-
ba lı vä on boynuzlı ızıl ajder - dan; -alar; -mayasın, -mayalar; - an;
- -mı ; -ma dan; -ıb) ,
; ta seni zindan a bra ıl-
boyun (-ına; -ların), boyn (-ına) . mayasın -
; da ı menüm canım üçün özlä-
rini boyunların oydılar ( . brı ım ., . ıbrı ım
) Bro oros [Br ros] (-nı) ( . , .
; . moyın ) .
boyunlı bu (~, -dır, - a, -nı; -nlar, -nlarnı , -nlarnı),
; atı boyunlılar - mu (-nı , -nı day, -nı daylar, -nı day-
, , , . lar a, -nı, - a, -nda, -ndadır, -ndan,
, . -nday; -nlar, -nlardır, -nlarnı , -nlar a,
boz- (-ma a; -dı; -urlar; -a; -mayım, -ma- -nlarnı, -nlarda, -nlardan, -nlardandır)
yasın; - an; -mı ; -du larından; -ıb / -ub; , , ,
-almazsız) , , - bub ., . but
buca ; buca ını ba ı
boz uçı (-lar) , , , . mayu (~nı ba ı); zemin-
; , - ni dört buca ında
; ar boz uçılar
bozdur- ., . ; ya a buda (-ı; -lar, -larnı , -lar a, -larında)
arb mä klärni bozdura , ; urma a açlar buda ları
; . buta çı
bozıl- (-ma a; -masun; -ur, -urlar; -sa; -malı bu ( . ) , , ;
ekän) , , bu et- / ıl- , , -
, , , , . , -
; Musanı eri atı bozıl-
masun bu ar [bu r] ( . ) , , -
, , , ; Zira a-
böl- [ . bölä-] (-di, -dilär; -ib [-äb]) - yatı ız nedir, kä ıs a müddet ä degin
, , ahir bol an bu ardır, kä so ra körin-
bölin- , ; ulu mäz bolur? , -
ehir üç ä bölindi - ,
?; düdün bu arı -
bölük (-i, -inä, -in, -indä, -indän) , , .
407
bu ur [bu r] ( . ) , ; buyurı . buyru
bu ur ya ma ; bu ur me - buyurıl- (-dı; -maganlar) ,
ba ı , -
bu urdan [bu rd n] (~; -nı; -ı) ( . ) , , -
, ,
bu a u , , ; bu a ular buzav (~, -nı; -larnı ) . ,
bilän vä zencirlär ilän ba lanmı - buzavu . , ; ikinçi cana-
var buzavu kibi erdi
bulay ; , ; Bulay
her kez körmägäniz bügün , ; Sa a rast deyämin,
; Bu adam ne üçün kä bügün, bu keçä orus iki mertebä
bulay küfür söz söyläb dura? ötmäzdän evvel üç mertebä ma a in-
- kâr ılursın ,
, . ? , ,
bulud . bulut , -
bulu iyet [bul iyet] ( . ) - ; bügündä
, - bühtan [büht n] (~; -lar) ( . )
bühtançı [büht nçı] (-lar)
bulut (~, -da, -dan; -lar, -larda; -larında), bük- (-sünlär; -mädilär) , ;
bulud (-lar) 1. , ; nurlı bulut tizlärni bük-
. 2. . , Porifera; büklä- , , ;
libasday anlarnı büklürsin
but [but, but, . bub: ] (~, - a, -nı; -lar,
-larnı , -lar a, -lardan) ( . < . bükil- , , ;
budh: budd < buddhatva ‘ < on sekiz yıl müddet bir a if ru anda
’) , , - bar erdi, vä bükilüb rast durma a
adır dägül erdi
buta çı . ; . buda , ,
but anesi [but näsi] (-ndä) ( . ) -
, ; . anä bülend (~, -dir), bülendä ( . ) ,
butperest (-dir; -lär, -lär ä; -läri) ( . ) ; avazın bülendä et- -
; ellärin bülend edüb / ellär
butperestçi bülendä ılab ; bülend la-
butperesti [butperestı] (-dän; -lärdä) ( . fızlar
) , - bülendlik ,
, bünyad [buny d] (~, -dan; -ı, -ın, -ından;
butperestlik (~, -dir, - ä) - -ları) ( .- . ) , -
; cehannı bünyadından -
buy [b y] ( . ) , , -
; o buylar ; ı ır- bütün , , , ;
nı buyı özi vä bütün andanı
buyru (~, -nı), buyurı (-larnı) , ,
, büyü- , , ;
buyur- (-ayın, ~ / -ı , -sun; -dum, -dı, -du , o lancı az büyüdi -
-dılar; -madu ; -ursın, -ur, -urlar; -amın, ; ya ı do mı ıfıllarday, kelâmnı
-a; -mı , -mı dır; -sa; -du ında, -du ın- af südin arzula ız, kä sebebindän
dan / -du ından, -du ımız a; -ıb / -ub) büyüyäsiz -
, ,
408
, , -
; Bu büyüsä keräk, ama men
ta lil bolsam keräk - büyüklenmä (-lär) , -
, , ,
büyük (~, -dir, - äçä) , , büyüklik (~), büyükli (-i)
, ; e kiçidän e bü- büyükräk ; anlarnı büyükräk
yük äçä günahkârı men-im -
C
cadulı [c d lı ] (~; -ı dan; -larından) ( . ; cami ni köngäräsi
‘ , , , ’) . .
, , , - cammizet [ amızet . . cammızet] ( .
) . , , Ficus
cahd (~, -nı, -da; -ımız) ( . ) , sycomorus, . , ,
, , , ; cahd , Ficus carica
birlä , , - can [c n] (~, -dır, -nı , - a, -da, -dan; -ım,
, -ıma, -ımnı, -ımda; -ı , -ı nı; -ı, -ına, -ın,
cahdlı (~, -dır) , , -ında, -ından; -ı ız; -lar, -lardır, -larnı;
-larımız a, -larımıznı / -larımıznı; -ları-
cahil [c hil] (~, -ni ; -lär, -lärni , -lär ä) ( . ız, -ları ıznı , -ları ız a, -ları ıznı; -la-
) , , rını , -ların) ( . ) , ; canında
sı ıldı , .
cahillik [c hillik], cahilli [c hilli ] (-dän), ; . bi-can
cahillig [c hillig] (-i izdä), cahilli [c - canavar [c nav r] (~, -nı , -nı, -dan; -ı; -lar,
hilli ] (-in) , - -larnı ) ( . ) ,
, ,
camä [c mä, c mä] (~, -ni; - ni; candar [c nd r] (-lar) ( . ) -
-sin; -lärni; -lärin) ( . ) , -
, , , ; canlı [c nlı] ; hemän canlı
, ; eger bir kimsä
seni bilän dava ılab çabanı nı al- canib [c nib] ( . ) . ,
ma ahlasa, a a da ı camä ni bra ; seni canibi dän çı dım
; Ata canibindä ; uday
, canibindän
camäli [c mäli] , - cansız [c nsız] , -
; iki camäli bol an kimsä yo bol- , ; nefsi izni cansız
an a orta la tursun a maldän ne adar artu pak ılur
, -
. , - ; iman-i bi- amel cansızdır
cami [c mi ] (~, -siz, -ni , - ä, -ni, -dä, cara’at [car ’at] (~; -ımız) ( . ) -
-dän; -i, -inä, -in, -indä, -indän; -lärdä) , , , -
( . ) , , ; siz ,
udaynı cami siz, vä Ru -i uday cara’atlı [car ’atlı] , , -
sizdä sakindir ,
409
cari [c rı] ( . ) , ; lim – , -
, ; cari
bol- , . - cefa [cef ] (~, - a, -dan; - dan; -sı, -sın,
-sından; -lar, -larnı , -lar a, -larnı, -larda;
casus [c s s] (-lar, -larnı) ( . ) - -larımıznı) ( . ) , ,
, , , ,
casuslı [c s slı ] , - ; ba -i cehan ; cefa
, çekkän , ;
cay1 (~, -ga / - a, - aça, -nı / -’ı, -da, -dadır, sizgä cefa etsälär
-dan, -dansın, -dandır, -dansız; -ım; -ı - , .
da; -ı, -ına, -ından; -ımızda; -lar, -larnı, cefalan- [cef lan-] -
-larda; -larını , -larından) ; so - , , , ;
raki cay’ı i tiyar et- . ( - addan ziyadä cefalandu -
. ) ; Her arafda za met
cay2 ; cay va tı / yaz ya ındır çeküb duravız, ama cefalanmayız
/ ,
caydaki
; eknun her caydaki adamlarnı cefalı [cef lı] ,
hemäsinä: “Tövbä eylä ”, – deb buyu- , , -
rur , ,
cehan [ceh n] (~, -sız, -nı , -ga / - a, -nı,
cayiz [c yiz] (~, -dir) ( . ) - -da, -dadır, -dan, -dansız; -ım; -ı) ( .
, ) , , ; cehannı
cebir ( . ) , , - bünyadından ;
, , , ; cehan o ılları / ;
cebir edüb anlar a küfür söz söylätdim reyis-i bu cehan ; siz
; sipa- rav an-i cehansiz – ;
hilärdän kötärildi al nı cebiri üçün cehannı so ı
( cehandaki [ceh ndaki]
) - ; cehandaki a larına dost bolmı
; . bi-cebir ekän
cebirlik , , ; cehennem (~, -ni , - ä, -dä, -dän) ( . )
cebirlik çek- , , , ; ibnül-cehen-
; cebirlik etmäyäsin - nem
; a a cebirlik ılab açın ketürdi- cehennemli , ,
lär ; ,
memleket-i asman cebirlik çekmi dir, cehennemlik
vä cebirlik ıl anlar anı zor bilän a- / / ; üküm
pub alurlar - birdän erdi cehennemlik ä
, , - –
, . cehid [cehıd] ( . , . ) ,
, ,
celâl [celâl] (~, - ä, -dä, -dän; -i; -imiz) ( .
; bir kimsä ä cebirlik ılma - ) , , -
; . ; udavendimiz
Cebrayil [Cebr yıl] (~, -im) ( . , . sa Mesi ni Te risi, ya ni a ıl-i celâli
, . Gabrî l) . . ; ,
Men uda u uında dur an Cebrayi- ; udret vä celâl-i
410
a im bilän ( . ) , ; ;
; hemän uret ä , ; köp cema atlar -
tebdil bolınmı ız celâldän celâl ä , .
cemi [cemı ] (~, -ni , - ä) ( . ) ,
; ebedi celâl yüki ; , ; ; cemi zemin
celâlä . celâlet cenab [cen b] (~, -nı , - a, -nı; -ımız) ( .

celâlet, celâlä (~, -ni , - ä, -ni, -dä; -i dä; ) ; ;
-i, -idäy, -ini , -inä, -in, -indä, -indän; ; ya Cenab! !; Ce-
-imiz ä) ( . ) , - nab-i sa Mesi -
, ; Allah-i cill celâlä -
; udavend-i celâletni cenk (~; -inä; -lär, -ni , -lärdän) ( . )
alib ä fedalamazlar erdi
; Celâlet-i uday cenklä- (-dim; -yäsin), cenklü- (-rsiz) -
anda bar ekän ; cenk cenklä-
celâletli [celâletli] (~, -dir) , - cenklü- . cenklä-
, Cennisaret [Cennis ret] ( . , .
celâllan- . celâllän- , . Kinnére ) . -
celâllä- [celâllä-] (~; -dim, -di; -yä) - ; Cennisaret deryası -
, ; Cennisaret tofra ı -
celâllän- (-mi im), celâllan- (-du ı)
Cenub [Cen b] (~, - a, -da, -dan) ( . )
celâlli [celâlli] , - ; Melikä-yi Cenub
Cenubi [Cen bı] (- ä) ( . ) ;
celd ( . ) , ; celd et- Ma rib Cenubi -
, cera at [cer at] (-ı; -lardan; -larına) ( .
Celil [Celıl] (~, -ni , -gä / - ä, -ni, -dä, -dän; ) , ,
-i, -idir) ( . , . , . Galil) cera atlı [cer atlı], . cera atlı [cer -
. ; Celil anası - atlı] , ,
; avmlarnı Celili Cercisi [Cercisı] ( . . . e -
a , . Gerge ayu . )
Celilli [Celılli] (~, -sin, -dir; -lär, -lärdän) . , ; Cercisi-
lärni vilayeti
cellâd [cellâd] ( . ) cesaret [ces ret] (~; -im; -imiz) ( . )
cem [cem ] ( . ) , ; cem , , ; cesaret
eylä- / ıl- ( ), ( ); tab- , ,
az aldı kä bütün ehir ehli cem etdi cesaretli [ces retli] (~, -yim) , -
; oltırıb ,
ol cayda cem etkän atunlar a tekel- cesed (~, -ni; -i ; -in; -läri) ( . ) ;
lüm etdük - ; , ; cesedni öldür-
; erkeklär ä /
cem et- , cesedli , , .
; asmanda özü üz ä ; hiç bir cesedli alâ bolmaz
azinä cem eyle - edi ,
.
cema at [cem at] (~, -nı , - a, -nı, -dan; cevab [cev b] (~, - a; -ım, -ımnı, -ımda; -ı,
-ımnı; -ı, -ına, -ın; -lar, -lar a, -larnı) ( . -ına, -ın, -ında; -larına) ( . ) ;
) ; , , cevab ber- ,
411
cevabsız [cev bsız] , - cinn [cin = cinn] (~, - ä, -ni; -lär, -lärni ,
-lärni) ( . ) , , , ;
cevahir [cev hir] (~, -ni ; -lär) ( . cinnlär çı ar- ;
) cinnlärni ba ı , -
ceza [cez ] (~, -nı , - a; -sı, -sın) ( . ) ,
, , ; ceza ber- cins (~; -imdir, -imdä; -i) ( . ) , -
, ,
cezirä [cezırä] (~, -ni , -dä, -dän; -sinä, cinsnamä [cinsn mä] (-lärdän) ( . )
-sindä) ( . ) ; ıbrıs ceziräsi ,
cisim (~, -dir, -ni , - ä, -ni, -dä, -dän), cism
Ce simanä [Ce sim nä] ( . , . (-im, -imni, -imdä; -i izni ; -i, -ini , -in,
, . Ga -Šmânim, Ga - -indän; -imiz, -imizdä) ( . ) ,
Šmânê) . ; a mal-i cisim ; cisim
cidal [cid l] (~; -imizni ) ( . ) , arafınça / arafında ;
, ; cidal ıl- , cismimdäki
, . cism . cisim
cihad [cih d] (~, - a, -da; -ın) ( . ) cismani [cism nı] (~, -siz; -lärgä) ( . )
, , , , , .
. + , . ; cihad cizyä (~, -dir) ( . ) ,
ıl- , , . ; cizyä ber- -
cihadla- [cih dla-] , - cov an (-ı, -ın) ( . ) , -

, , , , ; adaletni cov anı
; imannı nik cihadın cihadla
Cümcümet ( . ‘ ; -
cil [cıl] ( . ) , ; ; cildän , ’) .
cil ä degin ,
cill ( . ) ; Allah-i cill celâlä - cümlä (~, -ni , - ä, -ni, -dän; -si; - izni )
( . ) , , ,
cima [cim ] ( . ) , - cüzviçä [c zvıçä] ( . ‘ , -
, , - ’ + -çä) ,
; köp cima et-
Ç
çaban . çapan anä , , -
çaç . saç ; . anä
çaç- (-dı, -dılar) , , , ça ır- (-ma a; ~; -dım, -dı, -dılar; -urız;
, ; . ça - -amın - anda; -du ın, -du ından; -ıb),
çadır (~, -da; -ı, -ını , -ına, -ın; -larda) ( . ça ır- (-dı; - an; -ıb) , -
) , , , , - , , , , -
, ; , ,
, ; ça ırd- (-ıb) , ,
Çadır urma iydi -
ça ırıl- (-dılar; -a) , -
çadır anä [ç dır nä] (-miz) ( . + ) , , ,
, , ; tofra lı çadır-
412
ça ırı (~; -lardan) , , , , ’) ;
, , . Süleyman-i nam çar a , -
ça ırı - (-ıb) . ; . ta
çak ( . ) , , - çaru (~; -lar; -ları nı; -larını , -ların) -
; anlar a a çak etdilär - – ;
, - çaru larını tasması -
. , .
- , . - ça - (-madu ım; -madu ı ) ,
; ça madu ı yerdä cem
ça ır- . ça ır- ıl an seni bildim , -
ça uy (< ça - ‘ , ’; . . , ; . çaç-
‘ ’ < . ça ı, . çatıl- (-dı) , , -
ça u ‘ , ’) ,
, ; ölüm ça uyı çay (-lar a)
; . tizä çayna- (-dılar)
çal- (-ma a; -dı, -du ; -ur; -aca ) , çegirtkä (-lär, -lärni ) . -
, , , Locusta migratoria
çalıçı (-larnı ) , çegünä [çeg nä] ( . ) ,
; . anbur
çalın- (-ur; -mı dır) , çegürtkä (-lär), çegürtki (-lär), . -
, , Acrida
çal ın- (-mı ; -ıb) , - çehrä (-sini ) ( . ) , ; .
, çıray
çek- (-mägä, -ürgä; -äyin, -ü ; -mä, -mäsün;
çalu (~, -nı , -da, -dan) ; ; -dim, -dü , -di, -dük, -dü iz, -dilär; -ür,
çalunı ate u läsi -üriz, -ürlär; -mäzsiz; -mäzsä; -mezdän;
; çalu adi i - -ämin, -ä, -äsiz, -älär; -mäyim, -mäyäsiz,
-mäyälär; -kän, -kängä, -känlär, -känlär-
çam . am ä, -känlärni; -mi dir; -eceki ; -sä, -säk,
çana ; Ba Çana ını ma alli // -sälär; -äli erdük; -mäli; -dükdä, -diki,
ma all-i Ba Çana ı , -dükläri, -dü imizdän, -düki izdän;
, . , . -mäsi; -mek, -mekdän; -mämek; -üb) -
Calvariae locus ‘ ’ , , , , -
ça ; tavı etkän ça a o agan- , , ; Vä
day boldım künlärni birisindä v ı boldı, kä a-
, . , . gerdläri birlä bir kemi ä mi üb an-
‘ , ’ lar a aytdı: «Deryanı arı arafına
çapan [çap n], çaban [çab n] ( . . ötäli ». Pes çeküb çı dılar
‘ , ’) , ;
eger bir kimsä seni bilän dava ılab :
çabanı nı alma ahlasa, a a da ı . , . -
camä ni bra , , . ilerü çekildilär
, 1818, 1825, . ‘ ,
; çapanı nı al annı be me- , , ; -
ti dän da ı man ılma - , ’
çekil- (-ib / -üb) ( )
( ) çekin- (-di) , ; bir
çarta [ç r ] (- a) ( . ‘ - ta atılaca mi darı anlardan çekindi
413
-a, -alar; -mayasın, -maya, -mayalar;
çeläk [çel k] ( . ) , , - -aca , -aca dır; - an, - ança, - anda,
- anlar, - anlardan; -mı , -mı dır, -mı -
çenançä [çen nçä] ( . > ) lar, -mı lardır, -mı day; -sam, -sa, -sa ız;
, -du da; -du ım, -du ıma, -du ımda;
çenderä ( . cendere, çendere ‘ - -du ı, -du ın, -du ında, -du ından / -du-
, ’< . ‘ é ından; -du ı ızda; -du ları, -du ların-
’) , , dan; -masını ; -ma ; -ub) ,
; . mengenä , , -
çe äl . çe el
çe el (~; -lär), çe äl ( . ‘ ; çı ar- (-maga / -ma a, -ma aça, -ur a;
’) , ; ; çe el -ayın, ~ / -u , -ayı , -u ız; -dı, -dılar;
a aç(ı) . , , Prunus -madu ; -ur, -ursız, -urlar; -mam, -maz,
spinosa -mazlar; -amın / -aymın, -a, -asız, -alar;
çe - (-mägä; -di; -ürsiz; -ürsä , -ürsä iz; -may / -maya; - an; -mı ; -sam, -sa , -sa;
-mi ; -ib / - üb) , -du dan, -du larında; -mak; -ub / -ıb;
çe il- (-di, -dilär; -ür; -ä; -mi ; -mek) - -almaz) , , ,
, , - ,
; yerdä her ne ba lursa ız, asman- çı ar uçı , ;
da ba lana; vä yerdä her ne çe ürsä iz, adamlarnı arasında yaman nersälär
asmanda çe ilä [çe ilinä] - çı ar uçılar
, , . -
; , -
, . çozılmı çı arı , ; bilür ekän, kä (bu)
olalar 1666, çozıla 1818, çozılur 1825] aymämni tez çı arı oyayım ,
çe ilin- ., . çe il-
çe mä (~; -si, -sindän; -lärdir; -lärinä, -lärin) , . ,
( . ) , , ; suv .
çe mäsi çı arıl- (-dı; -madu ız; - ança a; -du ın-
çet 1. , ; bir takestan dik- dan; -ma ; -sa) , -
di, vä her yanında a a çet saldı - , , -
, ;
yollar a vä çetlär ä çı - çıpla , ,
. 2. , , - çıra [çır ] (~, -nı ; -ı, -ıdır; -lar, -ları ız;
; kiyim çeti ; liba- -day) ( . ) ,
sını çeti çıra dan [çır d n] (~, -dır, -nı ; -ı nı) ( .
çıbın . , Musca ) ,
çıda- , ; özindä ta- çıray [çır y] ( . ) , ; .
mur yo dır, lâkin müddet äçä çıdur / çehrä
özlärindä tamur yo boldu ı üçün tek çıraylı [çır ylı]
bir müddet ä degin çıdurlar ,
/ , / ; amgin çıraylı
çift ( . )
çıdu- . çıda- çiftlen- , ,
çı - (-maga; ~ / -u , -sunlar, -alı , -ı ız; ; ayrı moyunçada bi-imanlar
-ma , -masın / -masun; -dım / -dum, ilän çiftlenmi bolma ız -
-du , -dı, -du , -du ız, -dılar; -madım; , . -
-ur, -arlar / -urlar; -mazsın, -maz; -amın,
414
çin [çın] ( . ) , ; -
. , çubu la- (-ma ) ; çöb
çiriklik , , , ; birlän çubu la- / ;
cismi çiriklik körmämi dir . çor-çubu
; . çürük çubula- , , , -
çirkin [çirkın] ( . ) , ; çubulab yüri berdi
çoban . oban
çoç a (~; -larnı , -lar a; -larına), ço a ( . çu a ; Hiç bir ki i bir parça ya a
) . , Sus; yuvın an ço - çu a eski kiyim ä tigmäz -
a balçıra içindä avnama a dönmi -
dir - , .
çor-çubu (-lardan) ; . çubu la- çu ır . çu ur

ço a . çoç a çu ur (~, -nı , -dan; -ını , -ın), çu ır ,
çöb , , , , . + , , ;
, , ; çöb birlän eger kör kör ä ılavızlı etsä, ikisi dä
çubu la- çu ır a tü ürlär
çök- ; Her tiz ma a ,
çökür, her zeban Te ri ä i rar ılur çuval [çuv l] (~, -da) ( . ) , ,
- , ; , ,
, - ; çuval bezi , -
, ; çuvalda vä ate külin-
çökil- , - dä oltırıb
; sanı isminä her tiz çökilür çün [ç n] ( . ) ; , -
; ; Vä çün sa anlarnı
imanın körüb
çölmäkçi (-ni ) , ; çün kä ( . )
çubu (-lar, -larnı ) , ; çubu - ; ; ,
day tı a bra ılur , çürük ; . çiriklik
D
da, dä . , , Dalmatıa [D lm tı ] ( . , .
dadan- (-du ında) - , . Dalmatia) . -
, ,
dadandur- (-urlar) , , dam [d m] (~, - a; -ına, -ından) ( . ) -
, , ; . , -
da ı , ,
da ıl [d ıl] ( . ) ; - dama ( . ) , ,
; ; da ıl et- , ; dama
( , , ), , - et- , ,
, , ; . du ul dama lı , ,
dal (-lar) ,
dala- (-masunlar) , Damaryos [D m ryos] ( . , .
Dalmanu a [D lm n ] ( . , . ) .
, . Dalmanu â) . dana [d n ] (~, -dır; -lar) ( . ) ,
, ; ,
415
; ; cehan o ılları özläri- dayımlı [d yımlı ] c ; bir
ni an atında nur o ıllarından dana- müddet ä degin (sendän) ayrıldı, kä
dır - sen anı dayımlı a alasın
, -
danä [d nä] (~; -si, -sinä, -sin; -lärindän) ( .
) ; bo day danesi dä . da
; ardal danesi dägül (-im, -sin, ~, -dir, -iz, -siz, -lär, -lärdir)
danı [d nı ] (-da; -ı, -ın) ( . ) , . . . , -
, ; söylägänlär siz dägülsiz -
danı - (-dılar; -madım) . , - , . -
danı mand [d nı mand] (~; -lar, -arnı , Dämas . Dimas

-lar a, -larnı) ( . ) , - dä lä- . di lä-
, , , dä lü- . di lä-
Daniyal [D niy l] ( . , . , . de- (-mägä; -yäyin, ~ / - / -yü / -yäsün,
D niyyêl) . -sün, -yälik, -yü iz / -yü üz / -yä iz,
darçin [d rçin] (-ni) ( . ) . - -sünlär; -mä / -mä , -mäsün; -dim /
, Cinnamomum verum; - -düm, -dü , -di, -dük, -dü iz, -dilär; -mä-
dim, -mädi; -yürsin, -yür / -yär, -yürsiz /
darugâr [d r gâr] (-lar a) ( . ) - -yärsiz, -yürlär / -yärlär; -yürsä / -yärsä,
, , , -yärsäk; -mäm / -yämäm / mäzim, -mäz,
da t . de t -mäzlär; -mäzsäk; -yämin, -yäsin, -yä,
da va [da v ] (~, -dan; -sı) , -yäviz, -yäsiz, -yälär; -ylärsä; -mäyim,
da vaçı [da v çı] (-mdan; - ) , -mäy / -mäyä, -mäyäviz, -mäylär / -mä-
yälär; -mäymi ; -mi , -mi dir, -mi lär;
da avat [da av t] (~, - ä, -dä; -i, -ini ; -säm, -sä, -säk, -sä iz, -sälär; -mäli;
-i izni , -i izni), da vet ( . , . -gän, -gändä; -mägänçä; -dükdän; -dü-
) , ; da avat kim / -dikim, -dikimä, -dükimni, -dükim-
bol an ; da avat bolın- dän, -dükimdäy; -düki ni / -diki ni; -di-
; da vet ıl- - ki, -dükinä, -dükin, -dükindä, -dükindän,
, -dikidäy; -dükimiz, -dükimizdäy; -düki-
Davud [D vud] (~, -dır, -nı , - açı = - aça, iz / -dükläri iz; -dükläri, -düklärinä,
-nı, -dan) ( . , . , . D wîd) -düklärin, -düklärindän; -mek, -mekdir,
. -mekdän; -yü; -b, -mäyib; -yalmaz, -yal-
Davudnı ki [D vudnı ki] . - mayız), di- (-yämäzim; -yäsin) ,
, ; . ayt-
da vet . da avat def ( . ) , , -
dayä [d yä] ( . ) , , ; def et- / ıl- -
, , , , - , , ; def
bolın- , .
dayım [d yım] ( . ) , -
; , , , - defin (~), defn (-im) ( . ) ,
; dayım a ab ; dayım
bolaca ot [od] ; dayım- definlä- (-di, -dük) ,
dan dayım a degin ; da- definlän- (-di) , -
yım durı lı
dayıma [d yım ] ( . ) , - defter ( . ) , , -
, , , / ; defter ä ya-
416
zılma , ; hemeki depä (~; -sini ) ; ; -
dünya defter ä yazıl- - ; üyimni depäsi /
, . - ; . döbä
depdir- (-mäyäsin) /
defterdar (defterd r) ( . ‘ ,
’) , - depren- (-dilär; -mi ) , -
, ; ehirni defterdarı - , , , -
, . - ,
der (-i)
degin , dera t (~, -nı , - a, -nı, -dan, -day; -ı, -ına,
degirmän (~, -dä) , ; de- -ın, -ında, -ından; -lar, -larnı , -larnı,
girmändä tart- -lardan, -larday) ( . ) ; De-
degi tiril- (-ürlär) , - ra t-i incirni vä hemeki sayir dera t-
, , - larnı körü -
, , , - ; nikû yemi
, kedürmägän dera t ,
dehliz [dehlız] (- ä) ( . ) ,
, Derbä (~, - ä) ( . , . ) .
Dekapolis [De p lıs] (-ni , -dä, -dän)
( . Decapolis, . ) . Derbäli ( . , . ) . -
, ,
delâlet (~; -i, -inä, -in, -indä) ( . ) - derd (~; -lärni , -lärdä) ( . ) , -
, , - , , , ; derd
, ıl- , ,
delâyil [delâyil] ( . . ) . deri ,
, , - dervazä [derv zä] ( . ) , ,
, ; ba ıl delâyil / .
, . - derya [dery ] (~, -nı , - a, -da; -sını ,
; . delil -sında; -lar) ( . ) ; derya ara-
deli [delı] ( . ) , fında ; derya ya ası -
delil [delıl] (~; -in) ( . ) -
, , , ; dest ( . ) . ; dest yazusı -
delil bol- , - , ,
; . delâyil destgirlik [destgırlik] ( . ‘ -
dem (~, -dä) ( . ) , ; ol , , -
demdä , ’) , , -
demet ( . , , ) , ,
, , destmal [destm l] (~; -ı; -lar) ( . ) -
demir, demür (~, -dän) , , , , -
demür . demir ; . rumal
denil- (-mäyä; -mi dir; -mekdä) - de t (- ä, -dä), da t [d t] (- a) ( . )
, , , ,
de iz (~, -ni , -gä, -ni, -dä, -dän; -i, -ini , devä (~ . teme-gen) .
-inä, -indä) ; de iz seferi - devir- , -
, ; Pes ol deviri kelüb hava a tenbih
de izdä i, de izdäki (-lärdir, -lärni ) - etdi, vä de iz ä aytdı: «Dama lı vä
/ hareketsiz bol!», – vä hav dama
dep- (-mek) , , etdi, vä a im lim nlı boldı ,
417
, - di atlı , , -
: , . - , , ;
, dinimizni e di atlı me hebi üzrä
devlet (~, -ni ; -i, -inä, -in, -indän; -i iz) ( . ömir sürdüm, ya ni Ferisi erdüm
) , , ; -
; ; , -
; ; devleti bol an kim-
sä / , - dilbaz [dilb z] ( . ‘ ’)
, ; devlet-i a ib
, Dimas [Dım s], Dämas [Däm s] ( .,
devlet anä [devlet nä] (-lärindä) ( . . Demas, . , . ) .
) ; . devlet, anä
devletli (~, -dir) , Dima (~, -nı , - a, -da) ( . > .
devletlik (- ä), devletli (-i, -in) - ) .
; bi-ta i lik devletlik , Dima daki . -
, .
Dima lı (-larnı ) .
devletmänd (~, -im) ( . ) ,
, , Dimitrios [Dımitrı s] (~, - a) ( . ,
dey- . de- . ) .
deynunet [deyn net] (~, - ä) ( . ) - din [dın] (~, -ni , - ä, -dän; -i, -inä, -indä;
-imizni ; -i izni , -i iz ä) ( . ) ,
dır, dir . . , ; din alimi
, , ( , ; özlärini dini
asbından su alläri üçün
); Bu u- ; . bi-din
ret vä üst yazusı kimni kidir? dinar [din r] (~, - a, -dan) ( . )
?; Mundadır dindar [dınd r] (~; -larnı) ( . ) -
uddislärni abrı, munda (dır) anlar, , , -
udaynı ükümlärin vä sanı , .+
imanın ıfı ıl anlar dindari [dınd rı] ( . ) -
, , - , ,
dindarlı [dınd rlı ] (~, -dır, - a) -
Didimos [Dıdımos] ( . , , -
.t m ) . , ; , .+
oma, kä ismi Didimos erdi , dindä [dındä ]
dinsiz [dınsiz] (~; -lär, -lärni , -lärni;
dik- (-düm, -di, -dilär; -ür; -mäz; -kän; -lärindän) ,
-dükimdän; -mädiki; -ib / -üb; -âlmadılar) dinsizlik [dınsizlik] (~, - ä, -ni; -i) -
, ; ; ,
( , ); di lä- (-ä , - üz; - än), dä lä- (- , - iz,
, ; köz dik- -sünlär; -dilär, -mädilär; -mäzsälär; -yä-
, , siz; -mä , -mä dän; -b), dä lü- (-r ,
-rlär), di lü- (-rlär)
dikil- (-dilär; -mi ) di lü- . di lä-
, Dioskuri [Dı sk rı] ( . ‘
di at ( . ) , , ’) . –
, , ,
418
; . ( - anı bilmedi evvel do mu o lın do ur-
) ma ança ,
Diotrifes [Dı trıfes] ( . , . -
) . do ru 1. . 2. -
dir . dır - ; sa a do ru göndürdim
diräk (-i), direk (-lärdäy) ( . ) ,
. do u ; sa Mesi ni do usı -
dirhem (-ni; -i) ( . )
di . ; fil di i , - do ur- (-dı; -ursın, -ur; -a; -aca ; -ma ança;
-mı dır; -sa; -masında; -ma ) ,
di i ; ; -
; er vä di i do urt- (-ur) . ,
div [dıv] (~, -ni, -dän; -lär, -lärni , -lär ä,
-lärni) ( . ) , do urma lı (-nı ), do urma lı (-ını )
divan [div n] (~, - a, -da, -dan; -ına, -ın; . , ; o lan do ur-
-lar, -lar a) ( . ) , ; ma lı ı , -
; divan ehli -
; do urulı ; cemi do urulı a
divanä [div nä] (~, - ä) ( . ) - du man
, , - do uruçı (- a) ,
, dolab [d l b] (-larına) ( . )
divanälik [div nälik] (- ä, -dän; -i), diva- , , ,
neli [dıv neli ] (-i, -in) , dolaba [dlb ] ( . ) -
, ; , -
divan anä [div n nä] (- ä; -si, -sindä) ( . ; Aydan dolaba bol an -
) , , - , ,
, ; . pri-
torion dolan- ; dolanıb keltiril- -
divar [dıv r] (~, -dan; -ı, -ını , -ın; -ları, , .
-ların) ( . ) ; a armı divar dola - (-ıb)
, . dolay (-ına; -ında) . ; lliri um
divdar [dıvd r] (-lar, -larnı , -larnı) ( . dolayında / -
) ,
diy- . de- dolu
Diyonisios [Dıy nısı s] ( . , . Dor as [D r as] ( . ‘ , -
) . ’) .
do - (-ma a; -dum / -dım, -du , -du / -dı, doru [dor ] (~, -dır, - a; -ım) ( . )
-dılar; -ur; -mazsa; -alar; - an / - an, , , , ,
- an a; - anı; - anlar, - anlarnı; -ma an,
-ma anlar; -ma ansın; -mı , -mı dır, dost [d st] (~, -dır, -ız, -sız, - a; -ım; -ı;
-mı nı , -mı a, -mı nı; -mı ın; -mı lar, -ımız; -lar, -lar a, -lardan; -larım, -larım-
-mı larnı ; -sa ız; -du da; -du ın, -du ı- sız; -ları nı; -ları, -larına, -ların) ( .
na, -du ında; -du ımız; -masına) - ) , ; dost bol-
; ; (do ur) va tı keldi dostlı [d stlı ] (~, -da; -ımnı, -ımda; -ına,
-ında, -ından; -ı ıznı ), dostlı (-ı, -ıdır,
do ma lı . , ; do - -ına, -ın, -ında; -ı ız, -ı ıznı) ,
ma lı nı za meti , ; a çä dostlı ı -
do mu ; ; ; vä , ; dostlı
419
ıl- ; arında lı dostlı ı - –
, ( ,
döbä (-lärgä) ; . depä )
dök- (-mägä; -äyin; -di; -mäz; -mi dir; -üb) ( ) -
, , , -
dökil- (-di; -ür; -mi dir), dökül- (-di; -ür; , -
-mi dir; -diki; -mäsi) , ,
, , duda . , ; ; Bu al
dökül- . dökil- duda lar birlen ma a izzet berälär,
dön- (-äyin, -i iz; -mä; -düm, -di, -dilär; -ür, ama anlarnı kö ili mendän ıra dır
-üriz; -mäz; -ä, -älär; -mäyälär; -gänlär- ,
dän; -mi dir, -mi lärdir; -ib / -üb) -
, , , dudman [d dm n] (-ı, -ından) ( . )
, , , , , -
döndür- (-mägä; ~ / -i , -sün; -di, -dilär; ,
-ür, -üriz, -ürlär; -älär; -gän; -sä, -säk; du ul [du l] (-ımız) ( . ) , -
-mek; -ib / -üb) , , ; . da ıl
, , - duman . tuman
, , dur- (-ma a, -ur a; -ayın, ~ / -u , -sun,
döndüril- (-dü iz; -mi lär) - -alı , -u ız, -sunlar; -ma ız; -dım, -dı,
, , , -du , -du ız, -dılar; -madım, -madı; -ur,
-urmız / -urız, -urlar; -maz; -amın, -asın,
dördinçi . dörtinçi -a, -amız / -avız, -asız, -alar; -may; -aca ,
dört -aca dır, -aca ı ız; -maca ; - an, - an-
dörtaya lı (-larnı ; -ları, -ların) - ça, - anda; - anlar, - anlarnı , - anlar a,
- anlarda, - anlardan; -mı , -mı dır,
dörtinçi, dördinçi ; dörtvilayetli -mı lar, -mı day; -sa, -sa ız, -salar; -du -
re’is / dörtinçi reyis , da, -du ça; -du ım, -du ımnı, -du ımda,
- -du ımday; -du ı ; -du ı, -du ın, -du-
kında, -du ından, -du ınça; -du ı ızda;
dörtvilayetli [dörtvil yetli] . reyis (dört- -du ları, -du ların, -du larında; -ması;
vilayetli re’is) -ma ; -ı -mayıb; -almaz) , -
dö äk . tö äk , , ;
dö än- , ; ol abristanda dura dur an erdi… vä
sizgä bir büyük yu aruda ı dö enmi ta lar birlä özini kesüb durur erdi
üy körsätür ( . ) …
; . tö ä- ; Te rini
Drusilä [Dr sılä] ( . , . , memleketi üçün inti ar ılab durı erdi
. Drusilla) . ;
du a [du ] (~, - a, -da, -dan; -mda; - ; -sı, aya ları üstinä durı kel vä tö äki ni
-sını ; - ız; -lar, -lar a, -larda; -larımda; kötärib üyi ä bar
-ları ; -larımızda; -ları ız, -ları ızdan; ,
-ları, -larıdır, -larına, -ların) ( . ) , ; bir arafda duru ,
, , ; du a eylä . ; . tur-
; du a ıl- - dur uz- (-ma a; -ayın; -dı, -dılar; -ur / -ır;
, ; du a ılın- ; ya- -a; - an, - annı , - an a; -mı dır; -du ı,
zılmı du a . , -du ına; -ıb) , , -
, , . ,
420
durıstlı ( . ‘ , ; dündäki .
; , ’) , dünki .
, ; durıst- dünya [düny ] (~, -dır, -nı , - a, -nı / -y’ı,
lı ı ıznı a ılın vefretli etsün -da, -dadır, -dan, -dandır; -sı; -lar, -larnı),
; . duyna [duyn ] (- a) ( . ) , -
dürüstlik , ; bu dünyanı ta ayyüdi
durı - (-madu ız) ; dünyanı ibtidasın-
, , - dan al va tı aça -
, , ; anlarga ol dünyay’ı vä emvatdan
durı lı (- a) , , - ıyameti ta il etmägä müsta a
; dayım durı lı sayılmı lar hem nikâ etmäzlär, hem
du man (~, -dır, -nı , -day; -ım; -ı , -ı a; nikâ lı a beralmazlar -
-ı, -ıdır; -ı ız, -ı ıznı; -lar, -lardır, -larnı; -
-larım; -ları nı; -larımıznı , -larımızdan; ,
-ları ız a, -ları ıznı; -ları, -ların) ( .
) , , , - dünyadaki [düny daki]
, ; dünyadaki Yahu-
du manlı (~, -dır, -nı) dilär içindä , -
duy- , , - , .
, ; felekni yüzin duyma dürd- , , , -
bilürsiz, ama va ıtlarnı alametlärin ; Bekâr tekebbürlilär bolma-
(duyma ) adır dägülsiz lı , bir birimizni dürdib, bir birimizni
( . ) - yek körür ekän -
, - , , -
, . -
duyna . dünya ,
duza [d za ] (~, - a) ( . ) , - dürüst [dürüst, d rüst] (~, -dir) ( . )
, ; duza u ubatı - , , , -
, ; dürüst körsät- -
düdük . , , ; , ,
düdük çal- dürüstlik [d rüstlik] (~, -dä, -dädir), dü-
düdükçi (-lärni , -lärni) , - rüstli [d rüstli ] (-dä) , -
( , ; . durıstlı
) dü . tü
düdün . tütün dü nam [dü n m] ( . ) , ,
dükân (- aça) ( . ) ; Üç , , -
Dükân . , - , , ,
–
düz- (-ib) , -
dülger [d lger] (-ni ) ( . ) ; , , ;
bu, dülgerni o lı dägül mi? - ilä düz- / /
? ,
dümen [d men] (-ni , -dän) ( . timone) düzil- (-ib; -mi , -mi lär)
. , , , -
dün (~, -dä) . ; dün ortasında ,
; dün yartısında / yarusında düzenli [ . düzetli] -
, ,
421
E
e- (-dim, -dü , -di, -dü iz, -dilär; -säm, -sä , ef al (-indän) ( . ) . , -
-sä, -säk, -sä iz, -sälär) , , , ; . fi’il
; . ekän, er-1 efa i [efa ı] ( . ) . , -
ebedelâbad [ebedelâb d] (-dır, - a) ( . , . , Echis; efa i(lärni )
) ; ebedelâbad a de- zadäläri // yılanlar efa ilärni zadäsi
gin / , ( . ‘ ,
Pseudechis; , ’);
ebedi [ebedı] (~, -dir) ( . ) ; ebe- efa ilärni zehri erünlärini astında-
di ayat / ayat-i ebedi ; dır ( .
ebedi ayat a degin , , - ‘ ,
/ , ’)
ebna [ebn ] ( . . ) . - Efäsos (~, - a, -da, -dan), Efesos (- a, -dan)
, ; ebna-yi uday , ( . , . ) .
. ; ebna-yi nur Efäsoslı (~, -larnı ), Efäsoslu (-lar, -larnı ,
; . ibn -lar a) . ,
ecir ( . ) , ,
, ; ecir-i a im efendi [efendı] (~, - ä) ( . , . ,
. efendi, . ‘ ’,
eçki (-lärni, -lärdän) . , Capra . , ‘
hircus; .+ , ’) ;
ed- . et- Efendi ; .
eda [ed ] ( . ) , , , Efesos . Efäsos
; eda et- , effa a [effat a] ( . 1661, .
, Ephphatha, . eppheta, . < ,
edeb (~, -lär) ( . ) , - . , . effâ âh) ‘ -
, , - , , ’
; o edeblär ; . Efrat [Efr t] ( . , . ) . -
edeb anä ; . Furat
edeb anä [edeb nä] (- ä) ( . ) - Efrayim ( . , . , . Epr -
, , ; . edeb, yim) .
anä efsanä [efs nä] (~; -lär, -lärni , -lär ä;
edebli (~, -lär) , , - -lärin) ( . ) , , ,
, , - , , , -
,
edi . e- efsentin [efsentın] ( . , . absin-
ediçi (-si; -lärdä) , - thius, . ) . , Arte-
, , - misia
; . etküçi ef al (~, -dir, -sız) ( . ) -
edil- , , - , , -
, ; her birini a-
cetinä körä ısmet edildi ef alra , ,
, . - , -
, ; . et- ; anlardan siz köb mertebä ef-
Edumiyä [Ed mıyä] (-dän) ( . , . zal degül mi?
, . dôm) . ( . ) ?
422
eg- . ek- ekin, egin, egân ; bir egân ekküçi
egân . ekin ekmägä çı dı -
egäv ; egäv birlä iki aralandılar
, . - ekinçi (~, - ä), eginçi
, . ekinlik (-lärdän), eginlik (-dä; -lärgä, -lärdä,
-lärdän; -läri izni) ,
eger ( . )
egerçä ( . ) ( ); ekinçilik , ; siz u-
egil- . ekil- daynı ekinçiliki vä udaynı ima-
egin . ekin retisiz -
eginçi . ekinçi
eginlik . ekinlik ekküçi (~, -ni ), egküçi
egir- (-mäzlär) eknun [ekn n] (~, -da) ( . ) , -
egküçi . ekküçi , , ; ;
egri (~, -dir) eknunda , ;
ehanet [eh net] (~, - ä) ( . ) - Vä va i boldı, kä havanı bir a im
, , , - furtunası çı dı; vä mevclär kemi ä
; ehanet ıl- , - urdılar, ol adarça, kä eknun toldı
, ;
ehil (-lär), ehl (-imä; -i / -isi, -iyiz, -ini , ,
-inä, -in, -indän / -indän, -indändir) ( . ; . el al
) , , , - eksikli , , -
; hemä ehl-i Asiya
, . , . el (~, - ä, -ni, -dä; -im, -imni, -imdä, -imdän;
, , ; divan ehli -i / -ü , -i ä, -i ni / -ü ni; -i, -inä, -in,
; hemeki ehl-i anä- -indä, -indän; -ü izdä; -lär, -lärni; -lärim,
si birlä ; anä’yi -lärimni , -lärimni; -läri ni , -läri ä, -lä-
ehlisi üstindä - ri ni; -lärimiz, -lärimizni , -lärimizdän;
; ehl-i kelâm ; ehl-i an at - -läri iz, -läri izni; -läri, -lärini , -lärinä,
. ; ehl-i ehir -lärin, -lärindä, -lärindän) . ; el
, . ; üy ehli - ayası ; el-i udavend kimgä a-
hir bolındı? ( -
e val [e v l] (~, -da; -ım, -ımnı; -ı ız, . ) ?; . ol
-ı ıznı) ( . . ) , eläk ; elindä anı eläki bar -
; yüklü ahvalında bol- , . ( -
( ) ; . al )
ek- (-mägä; -di, -dük; -mädü ; -ürsin, -ür; Elamitä [El mıtä] (-lär) ( . )
-mäzsin; -sä; -kän; -düki ; mädü im; . ,
-mädü i ), eg- (-mägä; -di; -ür; -mäzlär; elbetdä . elbettä
-kän; -dükdä; -dükindä; -mädü im; -mä- elbettä [elbetdä, elbetdä] ( . ) ,
dü i ni) , , ,
ekän (-sin, ~, -dä)
> , elbidayet [elbid yet] ( . ) -
; . e- ; elbidayetdän , -
ekkänlik (~, -ni , -ni, -dä) , ; . bidayet
elçi (-mni; -lär, -läriz, -lärni; -läri, -läridir)
ekil- (-ür; -gän; -mi , -mi lär), egil- (-gän; , ,
-mi , -mi lär; -sä; -düki) elçilik ,
423
eleklä- , , ,
el al [el l] ( . ) , , emir, emr (-i, -in) ( . ) 1. , -
, ; , , ,
. al, alâ , ; emir ıl-
Elimas [Elım s] (-dır) ( . , . , , , .
. s ır . ) . 2. , , ,
Eli abet [Elı bet] (~, -ni , - ä) ( . , , ; emir-i ayatnı
. , . lîšéba, lîš ba) . atil eylädü iz -
( . ) ; .
Eli a [Elı a ] ( . , . , . umur
lîš ) . emirlik (-dän; -lär ä) , -
Eliy azar [Eliy z r, Eliy zar] (~, -nı ) ( . , , -
, . , . l z r) .
emiz- (-gänlär ä) ( ), -
Eliya im [Eliy im] (~, -ni ) ( . , .
, . lîya m) . - Emor [ Em r] (-nı ) ( . , . ,
. m r) . , , -
Eliyud [Eliy d] (~, -nı ) ( . , . ,
. lîy d) . emruz [emr z] ( . ) ,
elli1 emval [emv l] (~, - a, -da, -dan; -ımnı ,
elli2 , ; iki elli - -ımnı; -ı, -ın, -ından; -lı ıznı, -ı ızdan),
; uru elli amval [ mv l] (-dan) ( . . )
, ; . mal
ellinçi [ . ellüsinçi] ; [Fıs - Emvas [ Emv s] ( . , . ,
nı ] ellinçisi – . . Emmaus, . H mm ) . -
, .
emvat (~, -nı , -dan) ( . . )
elli är ., . ; emvatdan dur-
elsiz , du ları zamanda
em- (-dü ; -gänlärni ) ( ) ; . müvt
emanet [em net] (-ni; -imni; -idir, -in) ( . en1 . ; a ır vä kötärilmäz yük-
) lär ba lab adamlarnı enlärinä oyıb
, , - duralar
; ; -
Emanuyıl [ Em n yıl] ( . ) . en2 ; ehir dört kö älidir, vä anı

uzunlı ı ne adar esä, anı eni da ı ol
emçäk, emçek (~, -lär) . ; em- adardır ,
çäk em- ; emçäk emiz- // ,
emçek içdür- , en- (~, -sün, -sünlär; -mäsün; -dim, -di, -di-
lär; -mädim; -ür; -mäz; -gän; -mi ; -dü-
emdir- (-mägän) ( ), - kindän, -düklärindä, -düklärindän; -ib /
-üb) , , ,
emek , ; bizim emegimiz ; özü ni ut ar vä alibdän
, en -
emin [emın] (~, -dir) ( . ) , - ; Ya ub Mı ır a enib bardı
; ; enib Na ırat a kel-
eminlik [emınlik] , - di c ( )
424
, . ‘ ( ), Epi uroslı [Epı roslı] (-lardan) ( .
, ’; bir Celil ehri , . ) . -
Keferna um a enib keldi (
) , - er (~, -dir, -ni , - ä, -ni, -dä, -dän, -dändir;
, . ‘ , - -im; -ü , -ü ni / -i ni; -i, -iyim, -ini ,
, , , - -inä, -indän; -lär, -lärni , -lär ä, -lärni,
’; Yeru alimdän Eri a a enüb -lärdän; -läri iz ä; -läri, -lärinä)
bardı - , ; ; er vä
di i ; er ki i -
endä , ; ; . imdi ; er arında ; er-i erif -
endäçä , ; Ey erlär-i srayil!
, !
endäkiçä , er-1 (-düm / -dim, -dü / -di , -di, -dük /
, -dik, -dü iz / -di iz, -dilär; -mi , -mi dir,
endiril- , - -mi lär; -dükimni; -dükinä, -dükin; -dü-
; tamu aça endirilmi bolasın kimiz; -düklärin) , , ;
. e-
endi ä [endı ä] (~, - iz) ( . ) , er-2 (-ib) ,
, , ; - Erastos [Er s os] (~, -nı) ( . , ,
, , , ; endi ä . , . Erastus) .
et- , ; , Eremiya [Eremiy ] ( . ) . -
endi äli [endı äli] , , Eri a [Erı ] (-ga / - a, -dan), Eri on

, , [Erı n] (-nı ) ( . , . Hierich|o,
, -nis, . | ,- , . Yeri o) -
endür- (-mägä; -dilär; -ä; -mek; -ib / -üb) .
, Eri on . Eri a
eni , erin, erün . , ; ; efa i-
enli , , - lärni zehri erünlärini astındadır
; helâket ä kedürgän apu ke dir
vä yol enlidir, vä andan kirgänlär köb- eri - (-dü , -di, -dük, -dilär; -mädi, -mädilär;
dir , -mi dir, -mi lär, -mi lärdir; -sä; -dükin-
, dän, -düklärindän; -mek; -ib / -üb) -
, , , -
Eno [En ] (-nı ) ( . , . , .
nôš) . ertä ; ; ; aba da bek ertä
e . . -, ; e kiçidän e
büyük äçä - ertäki ; ; ertäki kün
Epafras [Ep fr s] (~, -dan) ( . , . ertäsi

) . erkek (~; -lär, -lär ä)
Epafrodi os [Ep fr dı os] (~, -nı, -dan) ( . ersiz
, . ) . - erün . erin
es- (-dilär; -ür; -mäyä; -dükdä) , ;
Epaine os [Ep ıne s] (-uma) ( . zeminni dört yelin tutdılar, kä yel
. , - zemin üzerinä, vä de iz üstinä, vä bir
. ; . a aç üstinä esmäyä
. Ephaenetus) . , -
425
, , - -sä iz, -sälär; -dükdä; -dükim, -düki /
-diki , -düki ni; -diki, -dükindä, -dükin-
esas [es s] (~, -ı, -ın) ( . ) . - dän, -dikidäy; -dükimiz, -dükimizni,
, , ; esas-i uday -dükimizdä, -dükimizdän; -düki iz, -dü-
paydar dura ki iz ä, -düki izni, -düki izdän, -düki-
izdäy; -dükläri, -düklärindä, -düklärin-
esaslan- [es slan-] (-mı ; -ıb) - dän; -mädükläri; -mäsindän; -mek,
, , - -mekdä, -mekdän, -mekdändir; -alma-
ca ), e id- (-ürgä; -äyim / -äyin; -ü ; -ür-
esä . e- sin, -ür, -üriz, -ürsiz, -ürlär; -ürsä iz;
esbab [esb b] (-ına, -ın; -ımıznı) ( . -ämin, -äsin, -ä, -äviz, -äsiz, -älär; -äli;
. ) . , ; -üb) , , ,
; . sebeb ; sa ırlar e idüb duralar
esir [esır] (~, -dir; -iyim, -indän; -lärni ,
-lär ä) ( . ) , - e itiçi (-lär), e idiçi (~, -lär) ,
, , ,
esirlik [esırlik] (~, - ä; -indän) ( . ) e itmek
, , , - et (~, -dir, -ni , - ä, -dän; -idir, -tinä, -in;
-i izni; -läri, -lärin) ; , ;
Eskava [Esk v ] ( . , . ) Her et bir et dägüldir, lâkin biri insa-
. niyetli etdir; biri tavarlarnı etidir,
eski (~, - ä, -dän) , ; biri balı larnı etidir, vä biri u larnı
eskilik , ; ru nı ya alı- etidir ;
gında bendägi ılavız, vä a nı eski- ,
likindä dägül - , , ; et
, arafında üküm ıl-
Espaniyä [Esp niyä] ( . , . et- (-mägä; ~, -sün, -i iz, -sünlär; -mäyim,
) . -mä, -mäsin / -mäsün, -mäsünlär / .
esselâm [ – esselâm] ( . ) -mäzsünlär; -düm / -dim, -dü , -di, -dük,
( ), . -dü iz, -dilär; -mädüm / -mädim, -mä-
E a ya [E a y ] ( . , . , . dü , -mädi, -mädük, -mädü iz, -mädilär;
Y š y hû) . ; E a ya pey- -mäm / -mäzim, -mäzsin, -mäz, -mäziz,
amber -mäzsiz, -mäzlär; -mäzsäm, -mäzsä ,
e äk (~, -ni; -i, -in) . , Equus asi- -mäzsä, -mäzsä iz, -mäzsälär; -mäzdän;
nus; e äk ulun / . e äk ulan - -mäyäsin, -mäy / -mäyä, -mäyäviz, -mä-
, / yäsiz, -mäyälär; -kän, -känni , -kängä /
e id- . e it- -kän ä, -känni, -kändä, -kändän, -känçä,
e idiçi . e itiçi -kändäy; -känlär, -känlärni , -känlärgä /
e idil- (-di; -ür; -älär; -mäyä; -mi , -mi dir) -känlär ä, -känlärni; -känläri; -mägän,
-mägänlär, -mägänlärgä; -mägänçä;
e it- (-mägä; ~, -äyin, -ü , -sün, -sünlär; -mi , -mi dir, -mi lär, -mi lärdir; -mi -
-mä iz, -mäsünlär; -düm / -dim, -dü , däy; -mi di; -säm, -sä , -sä, -säk, -sä iz,
-di, -dük, -dü iz / -di iz, -dilär; -mädü iz, -sälär; -mäsä iz; -mäliyim, -mäli; -dük-
-mädilär; -mäz, -mäzsiz, -mäzlär; -mäz- dän; -dükim; -düki , -düki ä, -düki ni,
sä; -ämin, -äsiz; -mäyälär; -kän, -kän ä; -düki dä; -diki, -dükin, -dükindä, -dü-
-känimdä; -känlär, -känlärni , -känlärgä, kindän; -dükimiz, -dükimizdän; -düki-
-känlärni, -känlärdä, -känlärdän; -mä- mizdäy; -düki iz; -dükläri, -düklärin,
gänlär; -mi , -mi lär; -mämi ; -säm, -sä, -düklärindä, -düklärindän; -mäsi, -mäsi-
426
ni , -mäsinä, -mäsindä, -mäsindän; -mä- , , ; vä
sidäy; -mälärni ; -mek, -mekdir, -mekdä, anı bilmedi evvel do mu o lın do ur-
-mekdän, -mekdäy; -üb; -mäyib; -mädän; ma ança ,
-almaz, -almazlar), ed- (-ürgä; -ürsin,
-ür, -üriz, -ürsiz, -ürlär; -ürsä; -ä, -äviz, evvelâ ( . ) , ,
-älär; -üb) , , - evvelki (~, -ni , - ä, -ni, -dän; -si, -sinä,
, ; . edil- -sindä; -lär, -lär äçä, -lärdän) -
etäk (-inä), etek (-lärin) , - , , ; köp evvelki-
lär a ır bolalar, hem a ırlar evvel bo-
etçä lalar -
etdür- (-di; -ür; -ämin, -ä, -ädir) . - ,
, - ey . , ; Ey riyakâr! !;
Vä ey sen Keferna um! kä kök ä kö-
etek . etäk terilmi sin, tamu aça endirilmi bo-
etküçi (~, -dir; -si; -lär) , - lasın , ! -
, , - ,
; . ediçi eya [ey ] ( . . ) 1. . , , , ;
etmek (~, -ni ) ; be arpa etmek Eya, bir saat aça menüm bilän uyanı
durma a adır bolmadu uz mı?
e raf [e r f] (-ımda; -ı da; -ına, -ında, ( ),
-ından; -ımızda; -larında) ( . . ? 2. -
) . , , . . , , - , - ; eya,
; . araf közi dä bol an buta çı nı çı arma a
e rafdaki [e r fdaki] ; e rafdaki ru sat buyur - ,
avıllar ( . , )
e rafındaki [e r fındaki] . 3. . , , -
/ , ; ta- , , -
mam Ordan e rafındaki yerni al ı , ; Eya, sizgä rast
deyämin kä... ,
Evbulos [Evb l s] ( . , . ) , ...
. eylä- (~ / - , - iz; -mäyim, -mä , -mä iz;
evlâd (~; -ı, -ını , -ın, -ından; -ımıznı ; -dü , -di, -dü iz, -dilär; -mädü iz;
-ı ız; -larından) ( . ) , , - -ymin, -yä; -säm, -sä, -sä iz; -düki iz,
, , ; . bi- -düklärindän), eylü- (- ; -rsin, -r) -
evlâd , ; du a eylä ;
evlâdsız , / alab eylü ,
/ ; . bi-evlâd eylü- . eylä-
evlen- (-mägä; -äsiz; -sä; -diki) , Eynon [Eyn n] (-da) ( . , . ,
; . üylen- . ay-yin ‘ ’) .
evlendür- (-mi lär) ; . üylendür- Eyüb [Ey b] (-ni ) ( . , . , .
Evnikä [Evnıkä] (-dä) ( . , . ) Iyyôb) .
. eyvan [eyv n] (~, -da; -ına) ( . ) -
Evodias [Ev dıas] (-dan) ( . , . , , , ,
) .
Evti os [Evtı s] ( . , . ) ezel ( . ) ; ezeldän ,
. ; dünya ezelindän -
evvel (~, -dir, -dä, -dän; -lär; -läridir) ( . , ,
‘ ’) , , ; ezeli [ezelı] ( . ) , , -
427
; ezeli zamanlardan sebebindän cefa, e iyet çı sa, ol sa at
açuvlanalar -
eziyet [e iyet, . iyet] ( . ) - , -
, , , , - , . ; ke-
, , , ; - räk kün ä öz eziyeti [ . iyeti] yetür
, , ; açan kelâm
F
f ., . fasıl , ; far ber- -
fa ir, fa r (-i, -in; -i iz; -imiz, -imizsiz, , ; far et-
-imizni ; -i iziz) ( . ) , -
; ; ; biz siznü fa ıl (~; -larını ) ( . ) ; -
fa ri iziz, netäkim siz da ı bizim , ; , , ,
fa rimizsiz – , ; Te rini fa ıl ılması
– ; fa ir et- / ıl- , .
fasid, -sdi [f sid] ( . ) ,
fa irlen- (-mägä; -sün; -mä, -mäsün; -äsin, , , , ;
-äviz; -mäyä; -gän; -mi lär ä; -sä ; -dü- fasid ayal ıl-
kimiz; -mäsi; -mek, -mägimni; -ib) - fasi [f si ] (-lär) ( . ) , -
, , , -
fayda [f ydä] (~, -dır, - a; -mnı; -sı, -sına,
fa i ä [f i ä] (~, -ni , - ä) ( . ) - -sın; - ız; -ların) ( . ) , -
, ; . bi-fayda
fa ıh [fa h] ( . ) ; . fu aha faydalan- [f ydälan-] (-mak; -dım; -ur;
fa ır [fa r] (~, -dır, - a; -lar, -lar a, -larnı, -sa ) , ,
-lardan, -larday; -ların) ( . ) , ; ,
,
fa ırlı [fa rlı ] (-ından), fa ırlı [fa r- faydalı [f ydälı] (~, -dır) , -
lı ] (-ı nı; -ı, -ından) , , ,
faydasız [f ydäsız] (~, -dır) ,
fal [f l] ( . ) ; , - ,
; fal aç- , faydasızlıg [f ydäsızlıg] (-ı), faydasızlı
, [f ydäsızlı ] ( . -a) ,
Fale [F le ] (-ni ) ( . , . , . ,
Péle , P le ) . fa ıl, fa l (-ını , -ından) ( . ) -
falûc ( . ) . , , , , . + -
fani [f n ] (~, -dän) ( . ) , - ,
, ; fani bolaca a am fa ıllı (-dır) ,
; . bi-fani ,
Fanuyil [F n yil] (-ni ) ( . , . fa ilet [fa ılet] (-ni; -i, -indä) ( . ) -
, . Fânûel) . , , -
Fare [F re ] (~, -ni ) ( . , . ,
. Pére , P re ) . fa iletli [fa ıletli] , -
farı [far ] (-dan) ( . ) , -
, , , , feda [fed ] (~; -sı, -sına; -mız / -’mız) ( .
far [far ] (~, -ı; -ları) ( . ) , ) , , -
428
, ; fedayımız [fed ’- fena [fen ] (~, -dır) ( . ) , -
mız] / ;
ebedi feda ala ketür- - fenalı [fen lı ] , , , -
; feda ıl- - , , ,
, , fenasız [fen sız] , -
, ,
fedala- [fed la-] (-mazlar) fener (-lär) ( . < . ( ) , .
, )
fehim (~, -dä; -läri izni; -läri, -lärini , fera at [fer at] ( . ) , -
-lärinä, -lärin, -lärindä), fehm (-i ; -i, ; fera at ıl- , -
-ini , -in; -i izni , -i izdä) ( . ) - , ,
, ; , - fera ( . ) , ; fera ıl-
, ; fehm-i ,
udavendni kim bilmi dir, kä a a ter- fera nak [fera n k] ( . ) ,
biyä berä? , ; anı celâletini a kârâ
?; . bi-fehim bolmasında da ı fera naklar bolıb
fehimlä- (-mä ä; - ; -dü iz; -mädi, -mädi- adlı ılasız
lär; -mäzsin, -mäz, -mäzsiz; -mäysin,
-mäyäsiz / -mäysiz, -mäyälär; -b), fehim- Ferisi [Ferısı] (~, -yim , -ni ; -lär, -lärni ,
lü- (-r) , , - -lär ä, -lärni, -lärdän) ( . ) -
, , ; öz közi -
dä bol an ta tanı fehimlämäzsin? feri tä (~, -ni , - ä, -ni, -dän; -mni; -si, -si-
? dir, -sini , -sinä, -sin, -sindän; -lär, -lär-
fehimlän- (-ür) , - ni , -lär ä, -lärdä; -läri, -läridir, -lärini ,
, -lärin) ( . ) ; feri tä-yi uday
fehimli (~; -lärni , -lärdän) ,
, , , feri täni ki (-dir)
feri tegân (~, - , -dan; -ı) ( . . )
fehimlü- . fehimlä- . ; . feri tä
fehimsiz (-lär) , - ferma [ferm ] ( . ) , , -
, , ; tera um buyur // ferma
fehm . fehim , ; mer amet fer-
felan [fel n] ( . ) - , - ma
, ferman [ferm n] (~, -dan; -ı, -ından; -ları,
felek [felek, fel k] (~, -ni , -dä, -dän), felâk -ların) ( . ) , , -
( . ) , ; , - ,
; , , ; felekni feryad [fery d] ( . ) , , ,
uvvetläri ; felekni ; feryad et- / ıl- ,
ser adlarından ser adlarınaça , ; yabanda bir
; felekni yüzi / feryad ıl annı avazı -
felâkni yüzi , .
fesad [fes d] (~, - a, -dä, -dan; -ında) ( .
fels (~; -i), . folus [fol s] (~, - a, -nı) ( . ) , , -
, . ) , – - , ; . bi-
1/1000 ; ; tamam fesad
a ır felsi eda etmägänçä - fesadlı [fes dlı] , ,
; iki
folus , fesadlı [fes dlı ] (-nı ) ,
429
, , - , , , -
, , ;
özlär fesadlı nı bendäläridir Ficellos [Fıcell s] ( . , . )
.
Fes os (~, -nı , - a, -nı, -dan) ( . , . fi an [fi n] ( . ) , , ,
, . Festus) . , ; fi an ıl- , -
fevc (-dir; -lärni , fevce (-sinä) ( . ) - , , , .
, , ; asman fevcesi
[fvcsi] ; atlı fevc fikir (~; -lär, -lärni ; -läri ; -läri, -lärin,
; . läcäon -lärindä, -lärindän), fikr (-indä) ( . )
fev ani [fev nı] ( . ) , - , , , -
; Siz a a ada ılardansız, men fev- ; fikir eylä iz ; fikir ıl-
anidänim; siz bu cehandansız, men ma , ; . bi-fikir
bu cehandan dägülim , fikr . fikir
; , fikirlä- , , ,
; bir kimsädän
fır a [fır ä] (~, - a, -dan; -sını , -sından; fikirlämäzsin, zira kä adamlarnı yü-
-larından) ( . ) , , zinä ba mazsın -
, ; Yahuda fır asından - ,
fır açı [ . fır çı] , - fikirlän- (-mä ; -äsiz) , -

, , , ; , ,
bu Barabbas bir fır açı [fır çı] erdi , -
, - ,
. , . , - fikirli ,
/ , -
Fı ı ( . , . , . Pesa ) - ,
; iyd-i Fı ı ( . ) / Fı ı iydi , , -
, ; besyar ner-
fı ı (~, -nı, -da, -dan), fı (-ı; -ımız) ( . sälärdän köb fikirli vä ay ulısın
, . , . pesa ) ;
; fı ı nı öldürdükläri zamanda neçä ya ne nersä cevab berürsiz deb
; Ya- ya ne söylürsiz deb hiç fikirli bolma
hudilärni iyd-i Fı ı - ,
fısı (~; -lar) ( . ) , , fil [fıl] ( . ) . , Elephas; fil di i

; . zina
fi’ ( . ) , , , Filadelfia [Fıl delfı ] (- a, -da) ( . ,
, ; . fi’l-fur, fi’l- al . ) .
fi’il (~, -ni, -dä; -i, -inä, -indä; -i izni; -lär, Filämon [Fıläm n] (- a; -ımız a) ( . ,
-lärni; -lärimni; -läri , -läri ni; -läri izni; . ) .
-läri, -lärinä, -lärin, -lärindä, -lärindän) Filatos [Fıl s] ( . , . )
( . ) , , ; . .
ef al Filibos [Fılıbos] (~, -nı , - a, -nı, -da, -dan),
fi’l-fur [fı l-f r] ( . ) - Filipos [Fılipos] (-dan) ( . ) .
, , , , ; ay ariyä-yi Filibos .
; Makedoniyä-yi
fi’l- al [fı l- l] ( . ) , Filibos .
430
Filiboslı [Fılıboslı] (-lar), Filiboslu [Fılı- Fruciyä [Fr ciyä] (-dän), fruciya
boslu] (-lar a) . - [ fr ciy ] (~, -’in, -da) ( . , .
, ) . ; fruciya Pa a-
Filiks [Fılıks] (~, -ni , -dän) ( . , . tiana [ fr ciy P ı n ] ( . Frigia
, . Felix) . Pacatiana) . -
Filipos . Filibos ,
Filolo os [Fıl l s] (-nı) ( . , . fu ( . ) , ,
) . , , -
filosof [fılos f] (-larından) ( . ) , , -
, , ;
firavın (-nı , - a), fir avın (-nı , - a) ( . fu söz
, . , .f r , . par- fu aha [fu ah ] (-dan) ( . . )
aoh, per-oh, per-âa ‘ , . . . ; . fa ıh
’) fu ara’ [fu ar ’] (- a) ( . . )
firdevs (-dä; -i) ( . ) ; alib bol- . , . ; . fa ır
an a udaynı firdevsi ortasında Furat [Fur t] (-nı ) ( . , . )
bol an dera tdan yemek beräyin - . ; . Efrat
fur açı [fır çı . fur äçı] ( . ‘ -
, , ’ + ‘ ,
firfir [firfır] (~, -ni ) ( . , . ) ; ; ’) -
, ; , - , , . ,
; . iskerlet . , , -
fitnä (~, - ä; -lär) ( . ‘ ,
, ; , - fur at [fur at] (~; -ın) ( . )
, ; ’) , - ,
, , , , furtuna [f rt na] (-sı) ( . fırtına, .
; fitnä a im boldu da - fortuna) ,
furun [fur n, f r n] (-nı , - a, -da; -ına)
fitnäli , , - ( . fırın, . , . furnus) ,
; al nı fitnäli etdi -
fu a [f ä = f ] (~; -sı, -sın; -lar; -ları ızda)
fitnälik (- ä, -dä) , , , ( . ‘ , -
, , - ’) , ; belindä
, ; uda fitnälik ä deri fu ası bar erdi
dost dägüldir, belkä selâmet ä , . -
, ,
. , fu ala- [f äla- = f la-] (~; -du ı; -b),
fu alu- [f älu- = f lu-] (-r) -
Flagon [Fl n] (- a) ( . , . , ,
. . ) . fu alan- [f älan- = f lan-] (-mı ) -
Foibä [F ıbä] ( . . , -
,
. ; . . Phebe) . fu alu- . fu ala-
folus . fels Fünikiyä [F nikıyä] (- ä, -dän) ( . ,
Fortunatos [F rt n t s] (~, -nı ) ( . . , ) .
, . ) . -
forum [f r m] (- a) . ,
431
G( )
genc, genç . ; genc / genç gûnagûn [gûn gûn] ( . ) ,
atun
geran [ger n] ( . ) , - gûr [k r, k rı
; geran arın - k r-ı g räst n
, ‘ ’] (~, -nı , - a / -gä, -dan;
girdab [gird b] ( . ) , , -ını ; -lar, -lar a, -larda, -lardan, -larday-
, , , sız) ( . ) ,
giriftar [girift r] ( . ) , gül (-i, -idäy) ( . ) . ; ot güli
, , -
, ; giriftar bol- / bolın- güman [güm n] ( . ) , -
, ; girif-
tar et- günah [gün h] (~, -dır, - a, -nı, -da, -dan; -ı,
giti [gıtı] (-ni) ( . ) , -ın, -ına; -ımız, -ımıznı; -ı ız; -lar, -lar-
gönder- . göndür- nı , -lar a, -larda; -ları , -ları nı; -ları-
gönderil- . göndüril- mız, -larımıznı, -larımızdan; -ları ız, -la-
göndür- (-mägä; -äyin, ~; -düm / -dim, -di, rı ızda; -ları, -larını , -larına, -ların, -la-
-dük, -dü iz, -dilär; -ürim; -ür, -ürlär; rında, -larından) ( . ) ; ; .
-äsin, -ä; -mäyä; -ecekim; -gän, -gänni ; bi-günah
-mi , -mi lärdir; -sä; -dükim; -düki ä, günahkâr [gün hkâr] (~, -dır, -nı, -day; -ı;
-diki ni; -dükläri; -mek; -üb), gönder- -lar, -larnı , -lar a, -larnı, -lardan) ( .
(-mägä; -äyin; -di, -dilär; -ür; -üb / -ib) )
. , , ( - günahlı [gün hlı]
); Fikir ılma , kä men günahsız [gün hsız] (~, -dır, -ım; -lar a)
zemindä ul göndermägä keldim; , , ,
men ul göndermägä kelmädim, lâ- ; Bu ıddı nı anından
kin ılıç , günahsızım -
;
, ( . , gürg [g rg] (~, -ni) ( . ) . ,
. ‘ , , , Lupus; . böri
’) gürgân [gürgân, gürggân] ( . .
göndüril- (-di; -mädi, -gän; -mi , -mi dir; ) . ; . gürg
-ib), gönderil- (-mi lärni), göndüril- güril- , ; kök gürildi
(-mi lär ä) . , -
; Ey pey amberlärni öl- güvah [g v h] (-dır, -nı , -dan; -ı; -lar,
dürgän vä sa a gönderilmi lärni ta -larsız, -larnı ) ( . ) , -
bilän ta la an Yeru alım, Yeru alım! ; Vä siz od güvahlarsız, hem
, , da ı uday güvahdır, neçük pak, hem
- rast, hem ayıbsız erdük siz
!; akimlär ä, netäkim mü’minlärni a ında
er i läyiçilärni u ubatı üçün vä , -
ya ı ıl anlarnı ta sini üçün gön- ,
dürilmi lär ä [kördürilmi lär ä] -
, güvahi [g v hı] (-yim, -dir; -lär, -läriyiz)
- ( . ) , -
432
güvahlı [güv hlı ] (~, - a; -ı), güvahlı güyäv . küyäv
[güv hlı ] (-ı) ; yalan güzäl [g zâl] ( . ) , -
güvahlı / ehadet bermäyäsin - ; cami ni Güzäl / Körkäm
nam apu(sı) , -
güya [g y ] ( . ) , , - , , -
, , , .
( )
abba a [ abb ] ( . , . b t) , , ,
. ‘ ’
ad [ d] ( . , . , . d) . amm . am
ammlı , , -
afil [ fil] ( . ) , -
, , ; amnak [ amn k] (-ı ız) ( . ) ,
afil bol- , , , ,
, amora . omora
alat ., . alvat ani [ nı, anı] (~, -yim, -sin, -ni ; -lär,
ala iyä [ al ıyä, al iyä, al iyä’] (~, -lärni) ( . ) , ,
- ä, -dä) ( . , . ) .
; ala iyä’ ehlinä - arib [ arıb] (~; -lär, -lärni , -dän) ( . )
, ; ala iyä’ kilisiyälärinä , , , ,
ala iyäli [ al ıyäli] (-lär), ala iyälü ar , . ar ( . ) , -

[ al iyälü] (-lär ä) , - ; helâk a ar ıl-
; imandan ar [ ar ] ıl- -
alebä ( . ) ; alebä et- - ; üç
kerä ke ti ar ın çekdim
alib [ lib] ( . ) ,
allion [ llı n] ( . , . , av a [ v ] (~, - a, -dan; -lar, -larnı ,
. Galli|o, -onis) . -larda, -lardan) ( . ) , ,
alvat [ lvt], . alat [ lt] (~, - a) ( . , ; , , , -
. ) , ; , ; av a
. (185 ) ıl an al , , -
am (~, - a), amm ( . ) , , , . -
, , ; am çek- , . -
, ; am ye- , , . ; eri atlı av-
, . alar
amaliyil [ m lıyil] (~, -ni ) ( . , av açı [ v çı] (-lar) , -
. , . mlı l) . -
av alan- (-dı) , ,
amgin [ amgın] ( . ) ,
, , ; am- av alandur- (-dılar) -
gin çıraylı , ,
ammazlı [ amm zlı ] ( . ‘ - av alı [ v lı ] (-dan) , -
’> .‘ , , , , , ,
’) , -
433
aybetlen- (-dü imizdäy) ( . ‘ - -ını , -ın, -ından; -ı ız; -lar) ( . )
’) , - , , , -
, , - ; a ab-i uday
, , , - a ablan- [ a abl n-] (-dılar; -sa) -
- , ,
a abnak [ a abn k] ( . < .
ayet [ yet] ( . ) , , - ‘ , , , -
; ayetdä , ’) , ,
; ayet ekän - ; a abnak bol-
, , ,
ayetçä [ yetçä] , , , ; iddet birlä a-
abnak boldı
ayıb [ yıb] ( . ) ; ıybet (-lär, -lärni) ( . ) , -
ayıb ekän ,
ayos . ayyos id eon [ ıd e n] (-dan) ( . , .
ayret (~, - ä; -i; -i iz, -i izni) ( . ) , . Gid ôn) .
, , , - ol o a [ ol ]( . , . ,
; , - . Gûlgaltâ) . ; ol o a-
, ; , , yi nam bir mekân ,
; ayret tab- , - ; . ba (ma all-i Ba Çana ı)
, omora [ m r ], amora [ m r ] (~,
ayret, ayretli . . ( . - a) ( . , . , . Amora)
‘ , ’ .
. kanai, . kanaim); Ke- ulâm (-ı) ( . ) ,
nanlı Sim on / Sim on, kä ayret isim- ul ul ( . ), ul ulä ( . ) ,
li erdi / ayretli-yi nam Sim on , , ; ul ul et- / ıl- //
/ ul ulä ıl- ,
ayretdar [ ayretd r] (-lardır) ( . ) ull (-um, -umnı) ( . ) -
, , - ; , ; ; ; ul-
, , lum tınıç vä yüküm ye ildir
ayretli (-lardır) (~, -yim, -dir, -lärdir) ,
, , - u a [ u ä] (~, -dan; -m; -sı; -lar) ( . )
, , , ; ,
ayretli . ayret
ayrı (~, -nı , - a, -nı / -’yı; -sına; -lar, u alan- [ u äl n-] (-dı; -salar; -ıb) -
-larnı , -lar a, -larnı, -lardan) ( . + , , -
-ı) , ; her kim rast ur- , , ,
tu da seni ursa, ayrını a a tut ,
, u alandur- [ u äl ndur-] (-ma ız) -
; bir ayrı’yı , , , , -
[ ] alsa . , , ,
ayrını ki u alı [ u älı] (~, -dır) , -
ayyos [ yy s] (~, -nı, -dan), ayos [ - , , -
y s] (- a) ( . , . ) . , , ,
; ,
aza [ z ] (- a) ( . , . ) . , , -
a ab [ a ab] (~, - a, -dan; -ımdan; -ı ; -ı, usül ( . ) ,
434
; usül bolın- , , ;
, ; usül et- / usül-i Ya ya // Ya ya usül / Ta mid
ıl- , ; ıl uçı ; . ta mid,
, ; yuvma lı
Közlärimä balçı sürtdi, vä usül et- usüllen- (-mi lärdir)
dim, vä körämin
( ), ( ), H ( )
ab [ w b = b] (~, -da, -dan) ( . ) ; acalet çek- , -
, ; abdan uyanıb - ,
Hacer [H cer] (~, -dir) ( . , . ,
abaset [ ab set] (-ni ) ( . ) , . H g r) .
acet [ cet, . cet] (~, -dän; -imä,
aber (~, -ni ; -i, -ini , -in; -imiz ä; -lärin, -imni; -i, -inä; -i iz; -lärdä; -lärimä;
-lärindän) ( . ) , ; ad -lärinä) ( . ) , -
aberi , ; , ; aceti iz
pad ahlı nı ad aberin vaz etdi [ ceti iz] yo dır, kä arında lı
; dostlı ı üçün sizgä yazayın -
. bi- aber, i bar ,
aberdar [ aberd r] (~, -ım, -ız) ( . )
, ; aberdar acetlä - [ cetlä -] (-ür) -
bol- , - , ( )
, ; Zira kä a- acetli [ cetli]
berdarım, kä mendä, ya ni cismimdä, acetlik: acetlig [ cetlig] , -
hiç bir nik nersä sakin dägüldir , ; Kä ândaki
, , zamanda siznü ziyadäli i iz anlarnı
, acetliki üçün bolur, kä anlarnı
abe [ abe ], abe i [ abe ı] ( . ) ziyadäli i da ı siznü acetliki iz
. , , ; bir üçün bolur, kä beraberlik bolur
er, bir abe i, assı, abe lärni me- -
liketi anda ini astında bir ulu ; -
mertebäli, kä hemeki azinäsi üstindä ,
na ır erdi , -
, , - acil ( . ) , , -
, , , , ;
acil bol- / et- , ,
abib [ abıb] (~; -lär; -lärim; -lärinä) ( .
) , acilet ( . ) ; yalan açlı ı
abibä [ abıbä] (- ä) ( . ) . - acileti
, acillen- (-sünlär; -mäyim, -mä; -dilär;
Habil [H bıl] (~, -ni , -ni kidän) ( . , -mädi; -mäz; -ämin, -ä; -mäyä, -mäyiz;
. , . Hebel) . -mi ; -sä) , , -
abis ( . ) , , ,
abl ıl- ( . ) , , - acillendür- (-mägä) ,
aç [ ç] (-nı , -ga / - a, -dan; -ın) ( . ,
acalet [ ac let] ( . ) , - . Ë³ã)
435
açla-: açlu- [ çlu-] (-rsız) ahlan- [ w hlan-] -
, ; atun ahlanıb
açlan- [ çla-] (-mı dır) a a na ar et-
açlu- . açla- ahlu- . ahla-

ad ( . ) , , ; addan a (~, -dır, -nı , - a, -nı, -da, -dan, -danız;
ziyadä , , -ların), a (~, -nı , . -ı, -da, -dan;
, -ımdan; -ı, -ı , -ı da; -ını , -ına, -ın, -ın-
adim [ dim] (~, -dir, -ni, -däy; -i, -idir, dan; -ımızda; -ı ızda) ( . ( ) 1. ;
-i iz; -lär; -lärim; -läri, -läriyiz, -läridäy) , , ; ,
( . ) , , ; . ; a ı
adis [ adıs] ) (-läri iz) ( . ) - bilürsiz . /
, ; a -i in af ıl- /
adi [ adı . . adıs] ( . ) , , / .
, ; Ama 2. . , ; siznü a ı ızda
mürdegan yenä tirilürlär deb, Musa ; . na a
da ı çalu adi indä beyan etdi a aret [ a ret] ( . ) ,
, , , ,
( ) ; a aret üzrä söyläymin, güya
affä ( . ) , ; kä a if erdük ,
çe ellär yu aru çı ub anı affä etdi-
lär ; akeldama [ keld m ] ( . , .
bu dünyanı ta ayyüdi vä baylı ilä- , . H k ld m ) .
si sözni affä ılur, vä yemi siz bola
- a i [ a ı ] (~, -dir, -dä) ( . ) -
, , ; . ;
sizgä a i bilän deyämin -
affälen- (-dilär) ( . ‘ , - ; . rast
, ’) , - a i at [ a ı at] (~, - a, -da; -ı, -ını ) ( .
, , , ) , ; a i at-i u-
hafta [haftä] (-nı , -da) ( . ) , daynı doru a tebdil etdilär -
; haftanı evvelkisi
, . . a i i [ a ı ı] ( . ) ; rav-
ahla- [ w hla-] (-yın, - ; -mayım, -ma ; enayı a i i ; Men tak
-dım, -dı, -du , -du ız, -dılar; -madı; a i iyim, vä atam ba bandır
-mam; -mazsa; -ymın, -ya, -ymız, -yasız ,
/ -ysız; -mayasız; -gan, -ganlar; -mı , –
-mı lar; -sa , -sa, -sa ız, -salar; -du ım / akim [ kim, akim] (~, -ni , - ä, -dän; -i;
-dukım, -dukımda; -du ı / -dukı ; -dıkı, -lär, -lärni , -lär ä) ( . ) ; hiç
-du ına, -dukında; -du ları / -dı ları; atil sebebin tabmadu larında Pila os
-madukım; -madu ı ; -b / -yıb; -mayıb), ( akim)dän su’al etdilär, kä atil bo-
ahlu- (-rsın, -r, -rız, -rsız) ( . ‘ - lına ,
; ’) , , , -
,
ahlama lı [ w hlama lı ] (~, -ına; -la- a ir [ a ır] (~, -dir, -im) ( . ) -
rımnı; -larından), ahlama lı [ w hla- , , , ,
ma lı ] (-ında) , , - . , . ,
, , ;
436
men, Pavlo , kä ara ızda yüz ä körä al (~, -sız, -nı , - a, -nı, -da, -dan; -ım,
a irim , , , -ımnı ; -ı, -ısız, -ını , -ına, -ın; -lar,
, , ; a- -lardır, -lar a, -larnı, -lardan; -ları) ( .
ir kör- , , - ) , ; al -i cehan
. ; kiyik al . ,
a . a - , - , . -
a ındaki , - ; bir mu addes ümmetsiz, bir
a al sız , ,
al [ l] (~, - ä, - äçä, -dä, -dädir, -dän; -i, ; Te rini al ısız
-inä, -in, -indä, -indän) ( . ) -
, ; ol adamnı a ır / so - alsiz [ lsiz] , ;
raki ali evvelkidän yazu lıdır / bed- deyäsin kä: « aniyim, vä devletmän-
rä dir - dim, vä hiç bir nersädän i tiyacım
, yo dır», – vä bilmäzsin, kä sen yazu lı,
, . - vä alsiz, vä fa ır, vä yalan açsın
; :“ , ,
dünyanı ibtidasından al va tı aça ”, – -
; zinalı aldä - , , , ,
; . e val, el al
alâ [ lâ] ( . ) , - alvet ( . ) ,
; , ; alvet yer
alâ (~, -ı ız, -ı ıznı) ( . ) ,
, ; - amd [ amd] ( . ) , , -
; alâ bol- / bolın- ; , , ,
, , ; ( )
alâ et- / ıl- ; , amır [ am r] (~, -nı; -ından) ( .
, ‘ ’+ ‘ ’)
alayı [ al yı ] (- a) ( . . , ; . bi- amır
) . , amırla- [ am rla-] , ,
alfa [ alf , alfı, lf ] ( . ) . ; Azra amır tamam
; Ya ub ibn-i Alfa / alfa / acinni amırlur [ am rlur] -
alfay ,
alfi . alfa amırlan- [ am rlan-] (-gança; -magan) -
ali [ lı] (~, -dir) ( . ) , - , ; amırlanmagan
, , - nan iydi
, amırlu- . amırla-
Hali . Häli amırsız [ am rsız] ,
ali [ li ] (- ä) ( . ) , - ; . bi- amır
amilä [ milä] ( . ) , -
alim [ alım] (~, -ni , -dä) ( . ) , , ,
, , ; - amil ( . ) ; , -
; yava vä alim kö illiyim - ; ba ında amil bolınmazdan ev-
vel
alimlik, alimlig [ alımlig] (-i) - amu [ m ] ( . ) ,
, , , , , , -
, ,
alis [ li ] ( . ) , , an ; Hirodes an / Yahudilärni a-
nı Hırodes
437
anä [ nä] (~, - ä, -ni, -dä, -dän; -m, -mä; , ’) ,
- , - ni , - dä; -si / -’yi, -sini , -sinä, , ; arab ılgan ke-
-sin, -sindä, -sindän; -mizdän; - iz; -lär, rahet , -
-lärdä; -lärin, -lärinä, -lärindä) ( . ) , .
, , ; divan a- arac [ ar c] ( . ) , , ,
näsi ; hemeki ehl-i anä- ; Matta arac al uçı -
si birlä ; anä’yi ; arac yeri
ehlisi üstindä ( - ; . bac, yasa
. ) ; anä-yi azinä aram [ ar m] (~, -dır) ( . ) ,
; ondu ı anä - ,
, ; a ib-i anä aramlı [ ar mlı ] , -
; uda anäsi , ; ; aramlı ilän al-
. çadır anä, devlet anä, edeb anä, , , -
a (~ anä), a ab anä, menzil anä, , , .
mey anä, müsafir anäsi, tama a anä aramzadä [ ar mz dä] (-lärsiz) ( .
anädäki [ nädäki] / - ) -
, ; annı a , ,
anädäki ba ı - aran [ ar n] (-da) ( . , . ,
, , - . H r n, . Harrânu) . -
, . ‘ , -
- arc (~, -ında) ( . ) , ;
’, . super cubiculum regis, . ; ;
the king's chamberlain, . der . bi- arc
Kämmerer des Königs arcla- (-sa ) ( . ) , -
andan [ nd n] (~, -ı, -ısız, -ına, -ın, , ; . arac
-ında, -ından; -ı ) ( . ) , ardal ( . ) . ,
, , , ; Brassica nigra; ardal danesi -
andan-i srayil… vä andan-i Yahu-
da … ; imdi areket (~, - ä; -inä; -läri) ( . ) -
siz mundan so ra yadlar vä ariblär ; areket bol- ;
dägülsiz, belkä uddislär ilän hem e- areket ıl- ,
hirlilärsiz vä Te rini andanısız - areketle- , -
- , , ; bir fe-
, - ri tä va ıt üzrä köl içinä enib suvnı
, . , . areketlür erdi -
‘ , ’
anna [ ann ] ( . , . , . areketlen- (-di; -mäyäsiz; -mi ; -dü indän)
Hannâh) . ; anna-yi nam bir , ,
nebı atun
areketsiz , ,
annan [ ann n] (~, - a) ( . , . -
, . Hannân) . hareketsiz , ,
ar [ r] (~, -dan; -lardan) ( . ) , - , ,
, , ; - arif ( . ) ; , ;
, ; . , Cardu- Vä anı üstinä da ı bir üst yazu yazıl-
us; . , Arctium mı erdi Yunan, vä Rum, vä bri arif-
arab [ ar b] ( . ‘ , - lärindä kä: «Bu, Yahudilärni pad a-
, ’, ‘ - hıdır» , -
438
( . -) a [ , ] ( . ) ,
, : , , ; -
« »; Bu, a- , , ; -
riflär neçük bilmi dir, ö renmämi , ; cehandaki
ekän? , - a larına dost bolmı ekän
? ; annı a a-
ar ., . ar nädäki ba ı , .
arman ( . ) anädäki; öz a O lına afa at et-
Haron [H r n, Har n] (~, -nı , - a) ( . mädi -
, . , . Ah r n) .
assı [ ass ] (~, -lar) ( . )
as . ass asta [ astä] (~, -nı; -sından; -lar a, -larnı;
a . a -ların) ( . ) ,
a ad [ a d] (~, -nı , - a; -dı, -ına) ( . astalı [ astäl ] (~, -dan; -lardan) -
) , ; a ad za- , ,
man a (< a ) (-ıma, -ımda; -ımızda; -ına,
a anet [ a net] (-lär) ( . ) - -ında, -ındayım; -ı a, -ı da; -ı ızda,
, , - -ı ız a) 1. , . 2. , -
, . , - , . 3. . , ;
anı a ına ; apu a ında
asb (-ına, -ında, -ından; -ımızdan; -ı ızda) ; . a
( . ‘ , ; , a arat [ rat] , a erat [ a er t], .
; ’> .‘ - a arat [ rat] ( . ) . -
, , ’, . ‘ , . , , ; -
, ’) . . , , , ; dünya-
, , ; bizim nı napak nersäläri vä her eyni a-
asbımızdan çün e idüb aratı boldu bu va ıt a degin -
; Rabbini resmini -
hasbına , . ,
asbındaki , , . ,
ased (~, -dä, -dän; -lär) ( . ) , a erat . a arat
a eratül ar [ a er t l- r ] (-nı ) ( .
asedli ( . ) , ) . . -
a ıl [ ıl] (~, -nı , -dan; -ımnı; -ı, -ıdır, a ındaki - ;

-ın; -ı ız) ( . ) , - ra im vä emin ba imam bolur Te ri
, , ; a ılnı iygäsi - a ındaki nersälärdä -
; . bi- a ıl ,
a ılsız [ ılsız] ; . bi- a ıl
a ım ( . ) , , a, a . a
a mı ız iblis a a [ a ] (~, -da; -sı, -sından; -lar, -larda,
a m . a ım -lardan; -ların; -ları ıznı, -ları ızda) ( .
asretli ( . ‘ , , , - ) , , -
’) , ; . bi- a a
a akâr [ a kâr] ( . )
ass [ as] ( . . , Lactuca) a ar (~, -da, -dayız) ( . ) ,
. , , - , , ; a ar ali
439
a asız [ a sız] , - avari [ av rı, . av r] ( . ) -
, , - , ; ; .
, resûl
a ır [ ır] (-da; -ların), a r [ r] (-ım, havari [hav rı] (~, -yim, -ni ; -si, -sini ;
-ımnı, -ımda; -ı , -ı da; -ı, -ına, -ında; -lär, -lärdir, -läriz, -lärni , -lärgä, -lärni,
-ı ız, -ı ıznı , -ı ız a, -ı ıznı) ( . ) -lärdän; -lärinä) ( . ) ;
; , ; menüm Pavlo , havari-yi sa Mesi ,
a rım üçün , -
; a ır-i o lı ( . ‘ - havarilik [havrılik] (-ni )
, ’) - avarilik [ avrılik]
, , . , avf (~, -nı ,-nı, -dan; -ı, -ında, -ından;
. , , -lar) ( . ) , ; avf-i a im
a (~, -nı , -nı, -dan; -ı nı; -ın; -lar; -ları), ; avf ıl- ,
. a ( . ) , , - , ; avfdan tutul-
, ; ala a // a -i ala ,
// ala yazusı , - avfnak [ avfn k] ( . ) ,
, - ; avfnak bol-
; Vä Pila os bir at yazdı vä alib
üstinä oydı. Vä yazu bu erdi: «Na ı- avfsız
ratlı sa, pad ah-i Yahud» ay . ayy
- aya [ ay ] ( . ) , ,
. :« , , , -
»
atun [ tun] (~, -dır, -nı , - a, -nı, -da, ayal [ ay l] (~, -dır; -ı; -ımız a; -lar;
-dan; -ım; -ı , -ı nı / -u nı; -ı, -ına, -ın, -larını , -larında) ( . ) ,
-ından; -lar, -larnı , -larga / -lar a, -larnı, , , ,
-lardan; -ları ız, -ları ız a, -ları ıznı; , , ; ,
-ları, -ların) ; ; , ; fasid ayal ıl-
atuncı az [ tuncı az] . , -
ayasızlı [ ay sızlı ] , -
atunnı ki [ tunnı ki] , , . -
, ; biz kenizni o ılları , ,
dägüliz, lâkin azad atunnı kidir ayat [ ay t] (~, -dır, -nı , - a, - aça, -nı,
, -da, -dan; -ım; -ı, -ın, -ından; -ımızdır;
atunsız [ tunsız] , - -ı ız) ( . ) ; ;
, ; atunsız er ebedi ayat / ayat-i ebedi
; nur-i ayat ( . )
ava [ av ] (~, -nı) ( . , . , .
aww h) . ayatlı [ ay tlı] (~, -dır)
hava [hav ] (~, -nı , - a, -nı, -da) ( . ) hayel [h yel] ( . ) , -
, , ; açu hava , ,
, ; hava u ları - ayıf et- ( . ‘ , ; ,
’) , ; -
havadaki [hav daki] - , , ,
, , ; havadaki ; Meryem atunu nı alma -
u lar dan ayıf etmä, zira kä ba nında bol-
havalan- [hav lan-] (-dılar) an Ru -i al- udüsdändir
, , , , -
440
azinä [ azınä] (~, - ä; -si, -sini , -sindän;
; sa anlarnı ruy aldında yü- -miz; - iz; -lärdän; -lärini ) ( .
ridi, vä ayran boldılar vä artunça ) , , -
yürüb ayıf etdilär - ; Zemindä özü üz ä azinä cem
, , ılma
, ; anä-yi azinä -
a’yın [ ’yın], ayın [ yın] (-lar)
( . ) azinäli [ azınäli] -
ayır ( . ) , ; , / ; asmanda azinäli
; , - bolasın
; ayır et- / ıl- -
, ; fa ırlar a a ret(~; -lär; -lärinä) ( . ) ,
ya ı ayır va bolınmı dır ; . , -
/ - , ; ; a ret-i sa
; erni kerih körü iz vä ayır a ; a ret-i Mesi -
yapı ıb duru ız
; . bi- ayır Häli [H lı] (-ni ) ( . Heli, Eli, . , .
aymä (~, -ni , - ä, -ni, -dä, -dän; -mni; , . Êlî) .
-sin) ( . ) , , hedim ( . ) , ; hedim
aymäkâr (-lar) ( . ) - ilän üküm eylä- -
, , .
ayran [ ayr n] ( . ) , hediyä [hedıyä] (~, -dir, -ni; -si; -lär, -lär ä;
; ayran bol- , -lärinä) ( . ) , , -
, , ; ru ani hediyä -
ayvan (~, -nı , - a, -nı; -lar, -larnı , -lar a; ,
-ları, -ların) ( . ) , , helâk (~, - a, -nı; -i, -inä; -i iz) ( . )
; a r ayvanları - , ; ; helâk
, bol- , ; helâk ıl- -
ayy, ay ( . ) , , , ,
, ; ayy Allah / uday helâket (~, - ä, -dän) ( . ) , -
/ lâhi ; ay bol- , ; ibn-i helâket -
azanädar ( . ) , ,
; Hirodesni azanäda- helâklik (~, -dir, - ä; -lärinä) , -
rı [ az näd rs ] , , ; helâklik
a ır [ ır] (~, -ım, -dır, -ız, -da) ( . ) bid at
, , - elâl [ el l] (~, -dir) ( . ) , -
; a ır ekän -
, ; a ır ıl- - hem ( . ) ; her kez ayır artunça
; a ır ılma küni - yüri berü hem özü iz içindä, hem
( ), . . ; hemä içindä
a ır oy- ; . na- a ır , , . -
a ırdaki [ ırdaki] , - ; hem sen,
vä hem hemä andanı ,
a ırla- [ ırla-] (~ / - ; -b) ,
, hemeki . hemmäki
a ırlan- [ ırlan-] (-ur; -a; -mı , -mı dır; hemän [hem n] ( . ) , -
-ması) , , , , ; asman üçün
and bolmasun, zira kä hemän Allahnı
441
ta tıdır , hemsipahi [hemsip hı] (-imdir) ( . )
; siz da ı , , . -
hemändäy nersälär siznü avmı ız- ; . sipahi
dan çekdü iz, netäkim anlar da ı Ya- hem ehirli (-lärsiz) ; .
hudilärdän çekdilär hem, ehirli
- hem erikdä [hem erıkdä ] (-läridäy) ( .
, ) , , .
hembendä (-läri) ( . ) , , ; . erik
, ; . hemtut un , -
bendä ,
hemhemä ( . ) , , , , hemyardımçı (-mdır) ( . ‘ ; -,
, , , ; -’ + yardımçı ‘ ’)
hemhemä eylä- , , - , , ,
, , ende ( . ) , , , -
hem ıdmetkâr [hem ıdmetkâr] (-ı ım, , ; künlär üsti ä kelürlär, kä
-ı a; -ı; -ımız; -larım; -ları) ( . ) du manları dört yanı da ende ı-
, ; lurlar vä seni amub e rafı da tarlı
seni hem ıdmetkârı ım vä arında - ılurlar , -
ları pey amberlärdän vä bu kitabnı , -
sözlärin ıfı ıl anlardanım - ,
- eno [ en ] (~, -nı ) ( . , . ,
; . n ) .
. ıdmetkâr Heno [Hen ] ( . , . , .
hemi läyiçi (~, -m; -lär) , - n ) .
, henür ., . hüner
hemki . hemmäki henüz [hen z] ( . ) , ,
hemmä (~; -si, -sini , -sinä, -sin), hemä (~, ,
-ni , - ä, -ni / -’yi , -dä , -dän; -si, -sini , henüzçä [hen zçä] , ,
-sinä, -sin, -sindä , -sindän; -miz, -miz-
ni , -mizni, -mizdä; - iz, - izni , - iz ä, her ( . ) . , ; Her
- izni, - izdän) ( . ) . . , ey ä adır Allah ,
, – . ; her kez
106 , ( . ) , ;
. 438, , - ( ); Bulay her kez
, - körmägäniz
“ - ; Menüm aya larımnı
” her kez yuvmayasın -
hemmäki, hemmeki, hemeki (~, -ni , - ä, ; . çün (~ kä), zira (~ kä)
-dä, -dän; -miz; - izdän) - Hermas [Herm s] (- a) ( . , .
, ; Süleyman heme- ) .
ki a imetli indä anlarnı birisi kibi Hermis [Hermıs] (- ä) ( . , .
kiyinmädi ) .
( . erm cänos [ erm cänos] ( . ,
) , . ) .
herzä ( . ) , , ,
hemrefi [hemrefı ] (-im) ( . ) - ; herzä söylä- ,
, , . ; .
refi esab [ es b] (~; -ıma; -ı, -ına; -ı ız a) ( .
442
) , ; esab-i tertib üzrä ıristiyan [ ıristiy n] (-lar) ( . , .
)
esabla- [ es bla-] (-dı; -maz), esablu- ı ım (-larımdır), ı m (-ım; -ı) ( . )
[ es blu] (-r) , , ; Ba imamnı
esablan- [ es blan-] (-sunlar; -masun; -dı; mülâzımlarını birisi, anı ı mı
-maz; -a; -aca dır; -mı dır) - ekän, kä ula ın Pe ros kesüb aldı
/ , , , -
,
esabla - [ es bla -] (-dı; -ma ) -
ı m . ı ım
esablu- . esabla- ı ım (~, -dan), ı m (-ı, -ını , -ından) ( .
esabsız [ es bsız] , - ) , , , -
, ; ı m-i uday ;
esli [ eslı] (-ni ) ( . , . , . ı ım keçiktür- , -
eslı) .
e ron [ e r n] (~, -nı ) ( . , . ı ımlı (~, -sız) , -
, . e rôn) .
hevesli bol- ( . ‘ ’) , ı ımnak [ ı ımn k] ( . ) -
, , ;
heybetli ( . < . ‘ , ; ı ımnak bol- , -
, , ’)
, , , - ıyanet [ ıy net] ( . )
ı met . ıdmet
heybetnak [heybetn k] (-dır) ( . < . ı metkâr . ıdmetkâr
‘ , ; , - hiç [hıç] ( . ) .
, ’) , - iddetli ( . ‘ , -
, ; ; ; , ;
heykel ( . ) , ; a im ; ’) -
atun te ri Ar emisni heykeli , ( ), .
iffä ( . ) , , -
ıdmet (~, -ni , - ä, -ni, -dä, -dän; -im, -im-
ni; -i ni; -i, -ini , -inä, -in; -i iz, -i iz- ikâyet (-in; -lär ä) ( . )
ni ), ı met ( . ) , - ikmet (~, -ni , - ä, -dä, -dän; -i, -idir,
, -ini , -inä, -in, -indä, -inçä) ( . ) -
ıdmetkâr (~, -nı , -ga / - a; -ım; -ı; -ı ız; , ; ikmet-i uday
-lar, -larnı , -lardan; -ları, -larıdır, -ları-
nı , -larına, -ların; -ları ız), ı metkâr ikmetinçä , -
(-ına) ( . ) , ; .
hem ıdmetkâr ikmetli (~, -dir) ,
ıdmetkârda (-larına) , - ilä [ ılä] (~, -dän; -si, -sin) ( . ) -
, , , -
ıfı ( . ) , ; - , , ; baylı
; ; , - iläsi ; ilä düz-
; va iyetlärni ıfı et- / ıl- - , , -
ıl at (~, -nı) ( . ‘ ; iläbaz [ ıläb z] (~; -larday) ( . ) -

’) , , - , , ; , -
,
443
iläbazlı [ ıläb zlı ] (~; -ından) - i ädar [ i äd r] (~, -dır, -larız; -lar, -lar-
, , , - dır) ( . ) , -
, , , -
ilâfet (-ini ) ( . ) , - ; hemämiz ol bir nandan i -
, , ädarlarız
ilim [ ilim, . llm] ( . ) ,
, ; , - itab [ i b] (~, -ın) ( . )
. , - ,
il at (-ını ) ( . ) , ; , -
bu nersälärni deyä ol Amin, ol ıddı ; i ab ber- -
vä a ahid, ya ni udaynı il atı-
nı ba ı , itabet [ i bet] ( . ) / -
,
ize iya [ ize iy ] (~, -nı ) ( . )
imänaus [ ımän s] ( . , . .
) . loä [ l ä] ( . , . ) .
imayet [ im yet] ( . ) , - ob [ b] (~, -dır) ( . ) , -
, ; imayet et- - , ; ob amel ,
, ; ob a ıllı -
himmetli (-dir) ( . ‘ , , - , , ;
, , ’) - ,
/ obra [ bra ] (~, -dır)
ios [ ı s] ( . , . ) . oca [ w cä, w cı] (~, -nı , - a; -m; -sı,
Hirodes [Hır des] (~, -ni , - ä, -ni) ( . -sını , -sına, -sından) ( . ) ,
, . , . Hordos) .
od [ d] ( . ) , ; sen
Hirodesli [Hır desli] (-lär, -lärdän) - od aytdu ; fi illär-i
d düny nı büny dından bolmı
Hirodian [Hır dı n] (- a) ( . , . bolsa da
) .
Hirodiya [Hır dıy ] (~, -nı ) ( . , . o a [ o ä] ( . ‘ , ,
, ) . ; , ’) ; bir
iss (~; -läri) ( . ) ; iss ıl- o a-yi ı ırnı ketürdi
; . bi- iss
i ä (~, . -yi; -si; -sin) ( . ) , o abazlı [ o äb zlı ] ( . ‘ -
; de izni üçinçi i äsi , ; , -
; i ä et- ; i ä tut- - , , ’) ,
, ; Ey ata! em- ; . ,
valdan ma a tü gän i äyi ma a ber , , ; adamlar-
! nı o abazlı ı vä ilä zeyrekliki
; Kimdir ol emın vä a ıllı ve- ilän -
kil, kä a ası anı anä’yi ehlisi üstindä
mu arrer ıla va ıt üzrä anlar a i - or [ r] ( . ) , ,
ä’-yi ta am bermägä? ; or kör- , -
, - , ; or ehvet -
- ,
- orla- [ rla-] (-ma , -masun; -yalar; -b)
? , ,
444
orlan- [ rlan-] (-a) , , , ,
, , - , a ır-i o lı
;
ilän , -
orlı [ rlı ] , , , ; kö il o lı ı birlä /
, ; orlı kö il-i o lı ilän /
çek- , . - , -
, . , ; . na o -
orus [ or s] ( . ) . , lı
, Gallus gallus, Gallus domes- o nud [ n d] (~, -ım, -dır; -ına; -ı ıznı)
ticus; . tavu ( . ) , -
o [ ] ( . ) , , ; bu menüm ma bub o lım, kä
; ; , - a a o nudım -
; siznü üçün anda bolmadu ımdan , -
o ım , – ; kö il-
; bizni da ı bir o a i rar lärimizni a am birlä vä o nud ilän
ıldu ız - memlu ılur ekän
; o Liman [ Lım n] ( .
, . ) . - o nudlı [ n dlı ] ,
; . na o
ho anna [h ann ] ( . , . , o va ıt [ va t] (~, -da, -dan), o va t
. hôšî‘â-n ’) ‘ / (-ım; -ı, -ıdır, -ından) ( . ) -
/ , ’; Ho anna e , ; o va t-i a im
a imlärdä! ! etdilär
Ho a [H a ] ( . , . , . ; . o , va ıt
Hôš ) . o va ıtçilik [ va ıtçilik] (~, -dir; -im;
o a a [ ara ] -indän; -i iz, -i iz ä) ,
o a al [ l] (~, -sın, -dır, -sız, -lardır; o va ıtlı [ va tlı] (~, -yız) -
-ın) ( . ‘ , , , ; ad eylü vä o va-
; , ’ + ıtlı bolu ;
‘ , - . o , va ıtlı
’) , , - rüsofrasos [ r s fr s s] ( . -
, ) .
o a allı [ llı ] rüsolitos [ r s lıt s] ( . )
o a alra [ lra ] .
o buy [ b y] (~; -lar, -larnı , -lardan) uda [ ud , . ud ] (~, -sın, -nı , - a,
( . ‘ , ; - -dan, -dandır; - , - nı; -sı), uday [ u-
’) ; o buy a açı - d y] (~, -sın, -dır, -ız, -nı , - a, -nı / -’ı,
, . – -da, -dan, -dandır, -danız, -dansız; -ım,
, , . . - -ımnı , -ım a / -ıma, -ımdan; -ı a; -ı /
, , - -sı, -sına; -ımız, -ımıznı , -ımız a, -ımız-
da; -ı ız) ( . ) , ;
o ça [ ça] ; eger evvel siznü uday’ı [ ] ma tadılar -
arafı ızdan bir o ça bolsam - ; aram uday ; ebna-
, yi uday , . -
; feri tä-yi uday -
o la - [ la -] (-ıb) , - ; udaynı / Te rini uddisi
, ; uda anäsi -
o lı , - , ; uda avfı ;
445
bn-i uday / ; bn-i ,
uday Taalâ ;
selâmet-i uday / selâmet udayısı / uy [ y] ( . ‘ , , ,
Te risi ; Allahnı ta tı / , , ’) ,
ta t-i uday ; Yarad- , , .
an uday - ; . bi- uda , . , ,
udaperest [ ud perest] (~, -ni ; -lär) ( . , ,
) , , - uzi [ zı] (-ni ) ( . , . ,
; . uda, perest . z ) .
udavend [ ud vend] (~, -dir, -ni , - ä, u ur [ u r] (-ımda; -ı a, -ı da; -ı, -ına,
-ni, -dä, -dän; -im, -imni , -imä; -i, -idir, -ında, -ından; -ı ız a) ( . ) 1. -
-inä; -imiz, -imizni , -imiz ä, -imizni, , ; -
-imizdä, -imizdän; -lär, -lärni ) ( . ) ; bedeni u urı
, , ; udavend . 2. . ;
uda ; udavend-i sa uda u urında ; . bi-
u urlı
udavendgâr [ ud vendgâr] ( . ) üccet ( . ) , ,
, ; asman vä zeminni , .
udavendgârı / hücum [hüc m] ( . ) , ,
, , ; hücum
udavendimizdäki [ ud vendimizdäki] et- , ,
ükm . üküm
udavendimizni ki [ ud vendimizni ki] üküm, (~, -dir, -ni , - ä, -ni, -dä, -dän;
-lär, -lärni , -lär ä, -lärni, -lärdä; -lärim-
udavendni ki [ ud vendni ki] (-dir, ni; -läri ; -läri iz; -läri, -läridir, -lärinä,
-yiz) -lärin, -lärindä), ükm ( . -i; -im;
uday . uda -i ni; -i, -ini , -inä, -in) ( . ) -
ulâ ä ( . ) , , ; , ;
urcın [ rc n] (-ın), urcın [ rc n] ( . , ; , -
, . < . ; ye meklik ä üküm çı arma aça
) – ( -
, , , ) ,
urcınsız [ rc nsız] , . -
; ükm-i uday ; üküm
urma [ urm ] ( . ) . ; ur- ıl uçı , ;
ma a aç(ı) üküm künindä ; ü-
urr [ ur] (-lardır) ( . ) küm ä müsta a bol- ;
u u [ u ] (-nı) ( . ) üküm ıl- , -
, , , - , ; üküm ılma , ta ü-
, küm sizgä kelmäsün ,
uua [ u ] ( . ) , -
ükümet (~; -indän) ( . ) , -
hu lı [h lı] ( . ‘ , , , , -
, ’) , - , ; üküm vä ükümet
et-
hu yar [h y r] ( . ) , - ükümlen- (-di, -dilär; -mi ; -mämi ; -ib)
, , - , , -
, . ; hu yar üzrä
446
ükümli , , , . , . -
, , . ,
+ ; ükümli bolın- - ürmet (~, -dä; -i) ( . ) , -
, , - , , ; . bi-
, ürmet, na- ürmet
ümänaos [ män s] ( . , . ürmetli (~, -dir), ürmetlü ,
) . , , ;
hüner [hüner, . hen r: . ] (~, ata nı vä ana nı / ata a vä ana a
ä) ( . ) , , - ürmetli kör
, , , -
I
ıbrı ım [br m . . br m 1666] ( . edü ! olay ol sebebdän, kä sen yılısın,
) ; ıbrı ımnı ticareti - vä da ı sovu dägülsin, vä ıssı dägül-
sin, seni a zımdan usaca ım
ı ab [ ı b] (~, - a) ( . ) ; , ; ,
ı ab çek- ; ı ab , ! , ,
ıl- , ,
ır (~, -nı; -ın; -larda)
ıra (~, -dır, -ız, -da, -dan) ; ıssılı , , ; açan Cenub yelin
ıra lan- (-mı ) , esür ekän e itsä iz, deyäsiz, kä ıssılı
ırla- (-yım, -yın, -sun; -dılar; -b) bolaca dır
ırma (~, -nı , -nı, -dan; -lar, -larnı ), , , ,
ırma (-ın) ; . issilik
ısın- , ; Selâmet ilän ıssız , , -
baru ız, ısını ız [ısına ız] vä to bo-
lu ız [Var selâmet ilän, isinü ve tok ı ır (~, -nı , . -ı; -lar, -larnı) ( . )
olu 1666] , ; bir o a-yi ı ırnı ketür-
; mülâzımlar birlä birgä di ; ı ır
oltırdı vä ate a ında ısındı [ısınadı]… birlä mayla- ; nard
Pe rosnı ısınur ekän körüb ı ırı / ya (ı) ,
… ıtla [ tl ] ( . ) , -
; sovu erdi, ; ıtla ıl- , -
vä ısınıb durdılar, vä Pe ros anlar bir-
lä ısınıb durdı / Pe ros durub ısındı ı ırab [ ır b] (~; -lar) ( . ) -
, , , , , -
, , , ,
ısıtma (~, - a, -dan) . , , - ; ı ırab ber- , -
, , ;
ıssı (= ıssıca 1666) , ; ı ırab bolın- -
sen sovu dägülsin, vä hem ıssı dägül- , , , .
sin; bol ay kä sovu ya ıssı bol ay
447
ibadet [ ib det] (~, -dä; -i; -i iz; -lärni) ( . icazet [ıc zet] ( . ) , -
, . ) , - ; icazet ber- / buyur-
, ; ibadet ıl- , ,
, iç (~; -mni, -imdä; -i dä, -i däki; -i, -inä,
ibadet anä [ ib det nä] (-dir) ( . -indä, -indädir, -indäki, -indäkilärni ,
) -indän; -imizdä; -i iz, -i izdä, -i izdädir,
ib az [ıb ] ( . ) ; ib a -i izdän; -lärindä) 1. ,
ıl- , , - ; ; iç adam
,
iblis [ıblıs] (~, -dir, -ni , -ni, -dän) ( . ) ; iç araf(ı) -
, , , ; iç üylärdä ,
ibn [ıbn] ( . ) ; bn-i Allah [ bn-i , . -
llah] ( . bnullâh, bn'ullah, bn- ; iç zindan -
Ullâh, . ) , . 2. . , , -
( ); ibn-i al-cehennem [ıbn-i l- ,
cehennem] ( . ibnü’l-cehennem, . iç- (-mägä, -ürgä / -ir ä; -äyim / -äyin, -ü ,
) ; Yusuf ibn-i Davud -sün, -älik; -mäyim, -mä / mä , -mä iz;
, ; ibn-i helâket -di, -dük, -dilär, -mädi; -ürsin, -ür, -üriz,
; bn-i uday / - -ürsiz, -ürlär; -mäm; -ürsä; -mäzsäm,
; bn-i uday Taalâ -mäzsä iz; -äsiz, -älär; -mäyäsin, -mäy /
; Davud ibn-i brahim edi mäyä, -mäyälär; -ecekim; -kän, -känçä,
; bn-i -känlär; -mi lär, -mi lärdir; -sä, -sälär;
nsan ( - -mek, -mekdä, -meklärdä; -mämek; -üb;
); ibn-i selâmet , . - -mäyib) , ,
, , - içdür- (-ämin; -gänlärgä / -gänlär ä) ,
, ; . beni, ebna ; emçek içdür- -
brahim [ br hım] (~, -dir, -iz, -siz, -ni , /
- ä, -ni, -dä, -dän, -dänim) ( . ) içerü (~, -dä, -dän) , ,
. ; Biz nesl-i brahimiz ; içerüdä ; içerüdän -
; nesl-i brahimsiz
içim , ; ru aniyetli içim -
bran [ br n] ( . ) ,
brani [ br nı] (~; -lär, -lär ä, -lärdän) ( . içmeklik (~, -dir) ,
) . içmi lik (-lärdä) , ,
braniçä [ br nıçä] - içür- (-di, -dük, -dü iz; -mädü iz) ,
ibret (- ä) ( . ) , -
, id al [ıd l] ( . ) , ;
bri [ brı] ( . ) . ; bri a- id al bolın-
rifläri ; bri / brani idrak [ıdr k] ( . ) , -
lû atınça - , ; idrak ıl- -
ibtida [ıbtid ] (-dan; -sı, -sıdır, -sın, -sında, , ,
-sından) ( . ) ; ibtidadan - ifra [ıfr ] (~, -da) ( . ) ,
, ; dünyanı , , -
ibtidasından al va tı aça
fruciya . Fruciya
448
ifti ar [ıfti r] ( . ) , , i ar [ı r] ( . ) , -
; i ar bolın- ,
iftira [ıftir ] ( . ) , , - ( ),
, , ; iftira bolın- ( )
, iki (~, -ni , -gä / - ä, -ni / -yi, -dän; -miz;
ignä , ; ignä közi , - iz, - izni; -si, -sinä, -sin, -sindän /
-sindän) ; on iki (havari) özinä o u-
i a ä [ı ä] ( . ) ; - yıb anlarnı iki-iki göndürmägä ba ladı
,
i bar [ı b r, . ı bar] ( . ) - ; iki kes-
, , . ; ; iki yüzli ılıç
i bar ılın- , -
; . aber ikikö illi (-lär) ,
i lâ [ı lâ ] (~, -ın) ( . ) - , ,
, , -
; ; i la ber- - ikinçi (~, -ni , -gä, -ni; -si)
, . ikiyüzli (~; -lär) ,
i rac [ı r c] ( . ) , - ikiyüzlilik (-dän; -lär, -lärdän) ,
, ; i rac ıl-
i san [ı s n] (~, -ı ) ( . ) - i lim [ı lım] (-lärdä) ( . ) ,
, ; ; i san ıl- , , .
oniyä [ niyä] (- ä, -dä, -dän) ( . ,
i tilâf [ı tilâf] (~, -lar) ( . ) - . ) .
, , , - oniyädäki [ niyädäki] . -
, , , - ,
ikram [ıkr m] ( . ) , ,
i tilâfat [ı tilâfat] (-ından) ( . . ) ; ikram ıl- ,
. , , - , ,
; yalanlı birlä adlanılmı i rar [ı r r] (~, - a) ( . ) ,
ilimni i tilâfatı - ; i rar et- / ıl- -
,
i tilâfsız [ı tilâfsız] (-dır) ilâc [ ilâc] (~, -larnı) ( . ) ;
i tiyac [ı tiy c] (~, -da; -ım; -ı; -ı ıznı;
-ları) ( . ) , - ilâhi [ıl hı] (~, -ni , -dä) ( . ) ,
, , ; ra -
i tiyar [ı tiy r] (~, - a, -nı, -da; -ım, -ımnı, met-i ilâhi ; Yu anna
-ımdan; -ı da; -ı, -ına, -ında, -ından, lâhini Açma lı ı -
-ınça; -ımız; -ı ız) ( . ) , –“ -
, ; , , ,
, ; i tiyar bol an - ,
; kelamnı i tiyar ıl- - . ,
/ -
; i tiyar ıldukım ulım ” 1:1
, ; . bi- ilâhiyet [ıl hıyet] (-ni ; -i) ( . ) -
i tiyar
i tiya [ı tiy ] ( . ) , i lâm [ı lâm] ( . ) , -
, - , ,
ilä, ilän , , -
449
; , ; ; . ; . , . Eliyahu) . ,
. bilä, bilän, birlä, birlen
ilän . ilä ilzam [ılz m] ( . ) , -
iled- . ilet- ; ilzam bolın-
iledil- . iletil- imam [ım m] (~, -sın, -nı , - a, -nı, -dan;
ilet- (-mägä; -äyin, ~, -ü iz, -sünlär; -mä ; -ı, -ına; -ımız; -lar, -larnı , -lar a, -larnı,
-dim, -dü , -di, -dilär; -ür, -ürlär; -ä; -lardan, -larday; -ları) ( . ) -
-mäyä; -sä, -sälär; -düklärindä; -mäsinä- ; ba imam / imamlarnı ulu ısı
çä, -mäsindä, mäsindän; -mek; -ib), iled- ; imam-i uday Ta-
(-äyin; -ür; -ä, -älär) , - alâ
, , ; Babel iletmä- imamlı [ım mlı ] (~, -sız, -dan), imamlı
sindä - [ım mlı ] (-ı)
, iman [ım n] (~, -nı , - a, -nı, -da, -dan,
iletil- (-di), iledil- (-di, -dilär; -mi ; -mämi ; -dandır; -ım, -ıma, -ımnı; -ı , -ı nı , -ı -
-ib) , , , nı; -ı, -ına, -ın, -ında, -ından; -ımız; -ı ız,
, , - -ı ıznı , -ı ız a, -ı ıznı, -ı ızda, -ı ız-
dan) ( . ) ; iman-i a im
ilgäri (~, -dä, -dän; -sinä) , , ; iman kedir- / kedür- ,
; ilgäri ayt- , ; kem imanlı ; Mesi -
, ; ilgäri keç- däki iman ; . bi-iman
; ilgäri kediçi imandaki [ım nidaki]
ilgäridäki , ,
ilgäriki , , imandar [ım nid r] ( . ) -
ilgärirä ; ilgärirä aber ber- ,
, , - imani [ım nı] ( . ) ,
, , , -
ilham [ılh m] (-ından) ( . ) - ; brahimni imani ehli -
,
li! li! lama saba ani? [ lı! lı! l m imanlı [ım nlı] (~, -lar) , -
sab nı] ( . 27:46
, 15:34 , . imansız [ım nsız] (~, -dan; -lar, -larnı ,
, , , -lar a) ,
, . ´lı, l ´m imansızlı [ım nsızlı ] (~, -nı ; -ına),
s b ´ nı?) , ! - imansızlı [ım nsızlı ] (-ı) ,
?– , ! ,
? imaret [ im ret] (~, - ä; -i, -isiz, -in; -lärni)
ilim (~, -ni , -ni, -dä), ilm (-i ; -indä) ( . ( . ) ; -
) , , . ; ; , ; Ta üstindä
kitab ilmi , - ımaret bolmı ehir kizlänälmäz
, ,
lliri um [ llırı m] ( . Illiricum, . ; imaret ıl uçı -
, . ) . ; her birimiz o usın ra ı etsün,
ilm . ilim i gülik üçün, imaret ä
iltifat [ıltif t] ( . ) , - , ,
, ; il- , . , .
tifat ıl- , - ‘ , , -
, . ; . ’; ilim obardur,
lyas [ ly s] (~, -dır, -nı , - a) ( . , ama mu abbet imaret edür
450
, , . incir [ıncır] (~, -ni; -lär; -lärin) ( . )
, . ‘ , - . , , , -
, , ; . , Ficus carica
, ’ incü (~, -ni , -dän; -lär; -läri izni) ( .
imaretlen- [ im retlen] (-di) , çje çj , çji çj , . zh zh ‘ -
’)
imdi , ; ; , - neyas [ neyas] ( . , . ) .
; ; . endä
imti an [ımti n] (~, nı, -dan, - a; -lar, inkâr [ınkâr] ( . ) , -
-lar a; -larımda) ( . ) , ; ; ; inkâr et- /
; imti an bolın- - ıl- , , -
, ; , , ; öz nefe-
bizni ma al-i imti an a kötürmä sinä inkâr ıl-
; imti an in ı a [ın ı ] ( . ) , ,
ıl uçı ; künlärni in ı asında
inadçı [ in dçı] (-lardır) ( . ‘ , , .
, ’) - in af [ın f] (~, -dır, -dan) ( . ) -
, , , ;
inadlı [ in dlı], inadlu [ in dlu] ( . , . , -
‘ , , - ; a -i in af ıl-
’) , / , /
inan- (-ayın, ~ / -ı , -sun, -alı ; -ma ; -dım, in aflı [ın flı ] ( -
-dı, -du ız, -dılar; -ur; -maz, -mazsız; ), /
-amın, -asız, -alar; - anlar; -ma anlarnı ; ; n aflı küni
-mı ; -du ımız; -du ları; -ma ; -ıb) -
, , insan [ıns n] (~, -nı , - a, -nı, -dan; -ı; -lar,
inandur- (-dı, -dılar; -ur; -ıb) , -larnı ) ( . ) ; bn-i nsan /
, nsan O lu (
inandurıl- (-dım; -ıb) , - )
, in a’ . in allah
inanıl- (-mı ) , - insaniyetli [ıns niyetli] ( . ‘ -
, , , -
inanma lı , , - ’) , -
; inanma lı ımız -
in allah [ın ’ llah] ( . ) -
inayet [ in yet] (~, - ä; -i, -ini ) ( . )
, , - inti ab [ınti b] (~, -ı ıznı) ( . ) -
, , , , , , ; inti ab
, ; inayet-i uday dayım bolın- , ;
tirilikdir – inti ab et- , ,
ncil [ ncıl] (~, -ni , - ä, -ni, -dä, -dädir, inti al [ınti l] (~, -ın) ( . ) ,
-däki, -dän, -däki; -im ä; -i, -ini , -in, , , ,
-inä, -indä, -indän) ( . , . -
‘ ’) ; ncil-i inti am [ınti m] (~, -ımnı; -ın; -ı ıznı) ( .
Mu addes ; kä sırr-i ) , , ; da -
ncilni bildüräyin vaçımdan inti amımnı al
, . - , . ,
, . , ; inti am-i adalet
451
; inti am al- , . î- riyyôt ‘
uçı , ’) . ; Yahuda s-
inti ar [ınti r] (~; -ı, -ından) ( . ) aryo i
, ; inti ar et- / ıl- isim [ısim] (~, -gä, -ni, -dän; -lär, -lärdän;
-läri ; -läri iz; -läri, -läridir, -lärindän),
ip (-lärdän) , ; , ism (-im, -imä, -imni, -imdä; -i , -i ä,
r [ r] (-ni ) ( . , . , . Îr) . -i ni, -i dä, -i dän; -i, -ini , -inä, -in,
-indä; -i izni) ( . ) ; ism-i uday
iradet [ır det] (~; -timä, -imni; -i , -i ni; -i, ; a a sa dep isim oyasın
-ini , -inä, -in, -indä, -indän) ( . ) ; .nam
, , ; iradet-i isimlä- [ısimlä-] (-gän, - änlärni ; -mä )
uday ; . bi-iradet ,
iradetinçä [ır detinçä] , - isimlen- [ısimlen-] (-mägä; -ür; -ä; -mi ,
-mi dir, -mi lär; -dü i; -mek) -
iri (~; -lärindän) , , . ,
isimli [ısimli] (~, -sin, -dir) ,
irsal [ırs l] ( . ) , , ; Mesi isimli sa 1 16 -
, ; irsal ıl- -
, is andil [ıs ndlı . . . . ıs ndıl(ni)]
ir ad [ır d] ( . ) ( ( . scandaglio) .
), ; ir ad iskemä ., . iskemlä
bolın- , - iskemlä [ıskemlä] (-lärni; -lärin), iskemlä
, , (-lärin) [< ıskemlälerin 1666] ( . -
sa [ say] (~, -yım, -nı , - a, -nı / -y’ı, -da, ( ), . scamnum)
-daki, -dan) ( . , . , . skender [ skender] (~, -ni , -ni) ( . ,
Y h šu ‘) . ; say’ı [ ] . Alexander, . , . .
ba lab . ; uda- ) . < -
vend-i sa ; sa Mesi /
Mesi -i sa ; sa-yi skenderiyä [ skenderıyä] ( . , .
nam bir adam - ) .
; . say, sayi , Ye u skenderiyäli [ skenderıyäli] (-lärdän) ( .
sa ar [ s ar] ( . , . , . , . ) . -
Yi â r) . , -
say . sa
sayi [ sayı . Yes 1666, iskerlet [ıskerlet] ( . scarlet, . scarlat-
say 1818] ( . , . , to, . scarlatum) ,
. Y h šu ‘) . ; Yustos – ; , -
isimli bol an sayi , - , ; . firfir
; . say, sa, Ye u sküti [ sk tı] ( . , . ) .
isbat [ısb t] ( . ) , -
, , - i lâ [ı lâ ] ( . ) , -
,
s a [ s ] (~, -nı , -nı, -da, -dan) ( . i raf [ı r f] (~, -nı ; -ından) ( . ) -
, . , . Yi ) . , ,
srayil [ sr yıl] (~, -sin, -ni , -gä / - ä, -ni,
s aryo . s aryo i -dä, -dän, -dändir; -i) ( . , . -
s aryo i [ s ry ı, s ary ı] (~, -ni), s- , . Yi r l) . –
aryo [ s ary ] ( . , . - , ,
452
– - , ; istima et- -
- ,
; beni srayil / isti mal [ısti m l] (~, -nı; -i, -in; -lär) ( .
; srayil erkârlı ı - ) , ,
; Te rini sr yili
istira at [ıstir at] ( . ) ,
srayilli [ sr yılli] (~, -yim; -lär, -lärdir)
. , istir a [ıstir ] (- ) ( . )
issilik (~, -dän; -in) , , ; . istis alı [ıstis lı] ( . ‘ , -
ıssılı , , ”) -
istä- (-mäyim; -dim, -di, -dük, -dilär; -mä- ,
düm / -mädim, -mädü , -madi, -mädü iz,
-mädilär; -rsin, -r, -rüz; -mäm / -mäzim, istü- . istä-
-mäz, -mäziz, -mäzsiz, -mäzlär; -ymin / s yi [ s yi ] (-larnı ) ( . , .
-ymin, -ysin, -ymiz, -ysiz / -ysiz, -ylär; ) .
-mäymin; -yürlär; -gän, -gänday; -gänlär, u [ u] (~, - a) ( . , . , .
-gänlärni , -gänlärni, -gänlärdän; -mi ; w) .
-säm, -sä , -sä, -sä iz, -sälär; -dü im, i [ı ] (~, - ä, -ni, -dä; -im; -i ; -i; -lär, -lär-
-dükimdäy; -düki / -di i ; -diki, -dü in- gä, -lärni, - lärdä, -lärdän; -läri izni; -lä-
dä; -düki iz, -düki izni / -diki izni; ri, -lärinä, -lärin, -lärindä) ( . ) ,
-dükläri, -düklärin; -mädükim; -mädüki- , ; i -i uday
izdäy; -mädü lärindä; -mäsi; -mek; -b / i an- (-ma a; -u ; -ma , -ma ız; -du , -dı,
-yib; -mäyib), iste- (-mek), istü- (-rsin, -du / -dı , -dı ız, -dılar; -madı, -madu-
-r, -riz, -rsiz, -rlär; -rsä; -b) , - ız, -madılar; -ur, -urız / -urmız, -ursız,
, -urlar; -mam, -mazlar, -mazday; -ursa;
iste- . istä- -amın, -asın, -avız, -asız, -alar; -mayasız;
stakos [ s k s] (- a) ( . , . - an, - anlar; -ma an; -sa, -sa ; -du ı ız,
, . Stachys) . -du ı ızdan; -madu ıma; -ma ; -ub / ıb;
stefan [ stef n] (~, -nı , - a, -nı) ( . -almadılar) (-ma a; -u ; -ma , -ma ız;
, . ) . -du , -dı, -du / -dı , -dı ız, -dılar; -madı,
s efanos [ s ef nos] (~, -nı , -nı) ( . -madu ız, -madılar; -ur, -urız / -urmız,
, . ) . -ursız, -urlar; -mam, -mazlar, -mazday;
istid a [ıstid ] (~, - a, -nı; -m) ( . ) -ursa; -amın, -asın, -avız, -asız, -alar; -ma-
, , ; istida yasız; - an, - anlar; -ma an; -sa, -sa ;
ıl- -du ı ız, -du ı ızdan; -madu ıma; -ma ;
istihza [ıstihz ’, ıstihz ] (~; -larnı ) ( . -ub / ıb; -almadılar) , , -
) , , , , , ,
; . mas ara , ,
isti amet [isti met] (~; -i izni) ( . ) i andur- (-ma a; -ur; -asın, -avız; -gan)
, , - , , ,
, . , . -
i andurıl- (-dı ) ,
isti lâl [ısti lâl] ( . ) , , -
/ /
isti rar [ısti r r] (~; -ı ızdan) ( . )
, ; isti rar i anıl- , ; bi-
ıl- , sünnet ehlini incili ma a i anılmı er-
istima [ıstim ] (~, -nı) ( . ) - di, netäkim sünnet ehlini incili Pe ros-
453
a - itab [ it b] ( . ) , , -
, , , , , -
i aret [i ret] (~, -dir) ( . ) ; eli ; itab bolın- ,
birlä i aret ıldı / - , ; itab ıl- -
, , ,
i bu . ( ), , , taliyä [ lıyä] (~, - ä, -dän) ( . , .
i kâr [ı kâr] (-lar) ( . ) , - , . Italia) .
, talyan [ ly n] ( . Italian, . , .
i lä- [ı lâ-] (-mägä; -yin, ~, -sün, - iz; -dim, , . Italica) . -
-dü , -di, -dük, -dilär; -mädim, -mädi, ; ay ariyädä ornilios-i n m
-mädük, -mädü iz; -mäz, -mäzlär; bir er bar erdi, kä talyan isimli polkda
-ymin; -mäymin, -mäyäsiz, -mäyälär; yüz ba ı erdi -
-gän, -gänni , -gän ä, -gänlär, -gänlärgä , ,
/ -gänlär ä, -gänlärdän; -mi ; -säm, -sä, ,
-säk, -sä iz; -dükim, -dükimni; -diki, i tidalet [ı tid let] (-i iz) ( . ) -
-dükin; -dükimiz; -dükläri; -mek, -mek- , , , -
dän; -b; -yalmaz), i lü- [ı lü-] (-r ä; -r, , , .
-rsiz, -rlär) , , - , . ,
, , , ,
, , i ti ad [ı ti d] (~; -ını ; -ımız, -ımıznı ;
i lämeklik [ı lämeklik] , -ı ıznı) ( . ) , ; ,
; biz anı i lämeklikiyiz , ; , -
– , ; i ti ad ıl- , -
i län- [ı län-] (-dilär; -gän; -mi ), i len- , , ;
[ı len-] (-ür) , - kem i ti ad ıl an ; . bi-
, , iti ad
i läyiçi [ı lâyiçi] (~, -dir; -m; -lärdir, -lärni ) i ti adlı [ı ti dlı] (-; -lar)
, , - i ti adsızlı [ı ti dsızlı ] , -
, , , ; anlarnı i ti adsızlı ı üçün
, ; kümi i läyiçi -
i timad [ı tim d] (~, - a; -ım; -ın; -ımız) ( .
i len- . i län- ) , , , -
i ret ( . ) , , - ; i timad eylä : men cehannı ye -
; . ay (~ u i ret ıl-), ev (~ u dim : , .
i ret ıl-), . sürur (~ vä ay et-) , . , -
i siz [ı siz] , , - , . ‘ ,
, , , ’
it (-lär, -lär ä, -lärdän) . , , i timadsız [ı tim dsız] , -
Canis familiaris; . köpek
i a at [ı at] (~, - a; -ı a; -ı, -ına, -ın, -ında; i tiraf [ı tir f] (~, -ın) ( . ) -
-ı ız) ( . ) , - , ; i tiraf ıl- ,
, ; i a at ıl- -
, , - i ti ar [ı ti r] ( . ) ; i ti-
; . a at ar ıl- , -
i a atsız [ı atsız] (-lardır) , ,
, itlâf [ıtlâf] ( . ) , -
i a atsızlı [ı atsızlı ] , , ; itlâf ılaca ate
,
454
i minan [ı mın n] ( . ) , iz (-lär, -lärdä; -läri, -lärin, -lärindä)
, ; iman vä i - i ar [ı r] ( . ) ; i ar ıl-
minan-i alb tutur ekän
, . - i gü ,
, . , . i gülik (~, - ä; -i iz) , , -
; i gülik bilmägän -
rofimos . rofimos , , -
ittifa [ıttif ] (~, -nı; -ı) ( . ) ,
; ittifa üzrä - izlä- (-mägä; -di, -dilär; -mäzdi; -mäysiz;
, . -gän; -b) , , -
ureya [ rey ] ( . , . , ,
. Ituraea) . izlen- , ; yol-
iva ( . ) , , - ları izlenmecek
, , izzet (~, -dir, - ä, -ni, -dä, -dän; -imni; -i,
iva lan- (-asın) , -in; -ti izdir; -lär) ( . ) , -
, ; . bi- izzet
iva lı (~; -ın) , , izzetlä- (-di; -mädi) , -
,
iyakintos [ıy kint s] ( . , . ) izzetlen- (-ä; -sä; -dü indä)
. , , ,
iyd [ iyd] (~, -ni , - ä, -ni, -dä; -i, -ini , izzetli (~, -siz) , , -
-inäçä, -indä, -indän) ( . ) ; ,
iyd-i Fı ı ( . ) / Fı ı iydi izzetsiz , -
; Çadır urma iydi , , ; be-
; Nan-i bi- denni izzetsiz kördükimiz u uvlar
amır iydi / amırlanmagan nan iy- – anlar a artu ra izzet körsätüriz
di ; Ta dis iydi , -
/ ,– -
( )– - ; siz izzetlisiz, ama biz iz-
zetsiziz ,
- izzetsizlik , ,
165 . . ., 25 , , ,
( ) , ; Ya küzäkârda
yerapolis [ yer p lis] ( . , . udret yo mı hemän kesäk balçı dan
) . bir küzä izzet ä vä da ı bir ayrı iz-
yessey [ yessey] (~, -ni ), Yessey ( . , zetsizlik ä ılmaga?
. , . Y šáy) . ,
iygä (-si, -sinä; -läri, -lärinä, -lärin) ; ( . -
a ılnı iygäsi ; üy iygäsi )
[iykllasi] bol an adam , - , ?
K
Kabadokiya . Kapadokiyä kâ ı (~, -lar) ( . ) , , -
kâfi [kâfı] (-dir) ( . ) ; -
, kâhil ( . ) , , -
455
, ; her ki i kebäk (~, -ni) , ,
e itmägä tez bolsun, söylürgä kâhil kebuter [keb ter] (~) ( . ) . ,
bolsun, hem a ab a kâhil bolsun - Columba
- kecä . keçä
, , keç , ; ocam, anı kelmä-
kâhilsiz , ; siz e i- sin keç ılur
dürgä kâhilsizsiz - : .
kâhin ( . ) ; Mü terini kâhin, keç- (-mägä; -sün, -älik; -di, -dük, -dilär;
kä anlarnı ehri aldında erdi -ür, -ürlär; -mäz, -mäzlär; -ür edi / erdi;
, -älär; -mäyä, -mäyäviz; -kän; -känlärni ;
-mägänçä; -mi , -mi dir, -mi lär; -säm,
kal idon [k l ıd n] ( . chalcedony ['kal- -sä; -dükdän; -dükim; -dükindän; -düklä-
s d n, kal'si d n], . carcedonius, . rindän; -mäsinä; -mek; -üb) ,
) . , , -
kâmil [k mil] (~, -iz; -lär, -lärsiz) ( . )
, , ; kâmil keçä (~, -ni , -dä), kecä ;
bol- , - keçä dörtinçi nevbetindä
; ır kün vä ır keçä
Kapadokiyä [Kap d kıyä] (-da), Kabado- ; keçä kün-
kiya [Kab d kiy ] (-da) ( . - düz / keçä vä kündüz
) . keçdür- (-mek) , ;
kâ . kä zamannı keçdür-
kâr (~, - a, -nı, -dandır; -ımız; -lar, -larnı , keçikdür- (-mäyib), keçiktür- (-ür), keçük-
-larnı; -ları) ( . ) , , dür- (-mäy) , -
, ; , , - , ; ı ım keçiktür- -
, ; kârlar-i uday - , ; zaman ke-
; . bikâr çükdürmäy ,
kârdar [kârd r] (-larız) ( . ) -
, , keçin- (-mäz; -älär; -ib) , ,
Karpos (-nı ) ( . , . Carpus, .
) . keçir- . keçür-
kâsä (~, -ni ; -’yi, -dän; -sin) ( . ) keçiril- (-üb) , -
kâtibi [k tibı] (~; -lär, -lärni , -lär ä, -lärni, ,
-lärdän; -läri, -lärin) ( . ) keçükdür- . keçikdür-
– , , - keçür- (-mägä; -äyin, ~; -di; -ür; -ä; -äcäk;
-mäyib), keçir- (-ü iz; -üb) ,
kâzä (-lärni ) ( . . , ) . , ,
, Capr ; . (= teke ‘ - ked- . ket-
’ 1666); . tekä kediçi ; ilgäri kediçi
kâ ib ( . ) , ; , kedir- . kedür-
; kâ ib mu allim - Kedron [Kedr n] ( . , . ,
; kâ ib pey amber . dr n) . ; Kedron
kä [kä, kâ] ( . ) ; . seyli
çün (~ kä), ya (~ kâ), zira (~ kä) kedür- (-mägä; -äyin, -ü , -ü iz; -düm /
kärvansaray [k rv nsar y] (- a) ( . -dim, -dü , -di, -dük, -dü iz, -dilär; -mä-
) , dü iz, -mädilär; -ür, -ürlär; -mäz, -mäz-
, siz; -mäzsä iz; -ämin, -ä, -äviz, -äsiz,
456
-älär; -mäyiz; -ecäk; -gän, -gänni , -gän- sindä; -mek, -mekdän; -üb / -ib; -âlmaz-
gä / -gän ä; -gänlär, -gänlärni , -gänlär- sın, -âlmaz, -âlmazsız, -âlmamı )
ä, -gänlärni, -gänlärdän -mägän, -mä- ( ), , ,
gänçä; -mi , -mi siz; -mämi , -mämi dir; , ; Ferisilärdän vä Zın-
-sä , -sä; -mäsä; -dükdän -düki izdän, dı lardan anı usül ılmasına köb
-düklärindä; -mädü i iz, -mädükläri; ki i kelür ekän kördükindän so ra
-mek, -mekdä; -üb / -ib; -almazsız; -al- ,
mazsa), kedir- (-mäzsiz; -üb) -
, ; iman kedir- / kedür- kelâl ( . ) , ,
, ; kelâl bolın-
kedüril- (-ürlär) , - kelâm (~, -dır, -nı , - a, -nı, -da, -dan; -ım,
-ımnı, -ımda; -ı , -ı nı, -ı da; -ı, -ını ,
kefaret [kef ret] (~, -dir) ( . ) - -ına, -ın, -ında, -ından, -ındandır; -ıday;
( ), ( ), - -ı ıznı) ( . ) ; ehl-i kelâm -
. ; kelâm-i pad ahlı nı e idüb -
Keferna um [Kefern m] (~, - a, -da) ( . ; . bi-kelâm
, . , . Kefâr- kelân (-dır) ( . ) , ,
Nâhûm) . , ,
kefillik [kefıllik] ( . ) , Keldeyan [Keldey n] ( . Chaldaean
, - [kæl di n], . , . ,
. Kaldo, . aldu) . -
kefin [kefin, kefın] (~, -ni) ( . ) , , ; Keldeyan tofra ı
kefinlä- (-dilär) , - keldir- . keltir-

kelimä, kelimet ( . ) ; kelimä-yi
kehif (-lärindä) ( . ) , , - ayat ; kelimet-i uday
.
kel- (-mägä, -ürgä / -ür ä; -äyim / -äyin, ~ / kelin (~, -ni , -ni; -inä) ; ;
-ü , -sün, -älik, -ü iz / -i iz; -mäyim, kelin-küyävni o ılları -
-mäsün / -mäsin; -dim, -dü , -di, -dük, , . , -
-dü iz, -dilär; -mädüm / -mädim, -mädi, .
-mädü iz, -mädilär; -ürmin, -ürsin, -ür, keli (-imdän; -i ; -i, -indä, -indän)
-ürlär; -mäz, -mäzsiz, -mäzlär; -ürsäm, keltir- (-mägä; -äyin, ~ / -i / -ü , -ü iz;
-ürsä; -mäzsä; -mäzdän; -ämin, -ä, -ädir, -mä ; -dim, -dü , -di, -di iz, -dilär; -mä-
-älär, -mäyä, -mäyälär; -mäy erdüm; dük, -mädü iz; -ür; -mäz, -mäzlär, -mäz-
-ecek / -äcek, -äcekdir, -äcekni , -ecekdä; sä; -ämin, -äsin, -ä, -äsiz, -älär; -gän,
-äcekimni; -ecekin, -eceklärin; -gän, -gänni; -mi ; -eceklärin; -säm, -sä ; -dü-
-gän ä, -gänni, -gändä, -gänçä, -gänçä ä; ki izdäy; -dükläri; -mek; -ib), keltür-
-gänimdä; -gänlär, -gänlärni, -gänlärdän; (-ür) , ,
-mägän, -mägändir, -mägänçä; -mi im, keltiril- keltirilür; -ürsiz; -äviz; -ecek; -gän-
-mi , -mi dir, -mi lär, -mi lärdir; -mämi- lär; -mi , -mi dir; -sä ; -mek) -
im, -mämi dir; -mi di; -säm, -sä, -sälär; , , -
-dükdä, -dükdän; -dükim, -dükimni, -dü-
imdä; -düki ni, -düki dä; -diki, -düki- keltirt- .; Da ı bir
nä, -dükin, -dükindä, -dükindän, -dikin- kerä yerni tenha dägül, lâkin hem
dän; -dükimiz; -düki iz, -düki izdä; kökni areket ä keltirtecekim
-düklärindä, -düklärindän; -mädiki, -mä- ,
dükindä; -mäsi, -mäsini , -mäsinä, -mä-
457
keltür- . keltir- Sim on / -
kem (~, -dir) ( . ) , -
, , , ; kem kenar [ken r] (- a, -da, -dan; -ı, -ına, -ında,
imanlı / kem i ti ad ıl an -ındadır; -larını , -larına, -ların) ( . )
kemal [kem l] (~, -ni ; -i) ( . ) - , , ,
, ; , - kenarä [ken rä] (-dä; -sinä), kenare [ken -
; kä ilgäri mendä sa Mesi kemal-i re] (-sinä, -sindä, -sinçä) ( .- . )
alim körsätä , , , , -
,
. ; kemal-i abırda kenarındaki [ken rındaki]
vä alimdä -
, . kendir ( . ) . , Cannabis;
kemer (-i; -lärni) ( . ) , ; kök . , Linum; nazik kendir -
kemeri / yayı –
kemi (~, -ni , - ä, -ni / -’yi , -dä, -dän; -sin, Ken räa [Ken rä ] (-da), Ken räas [Ken-
-sindä; -lär, -lärni , -lär ä, -lärdä; -lärin) rä s] ( . , . . Cenchreae, .
, ; kemi ba ı ; . . Cenchreas, . . , . .
kemini ıçısı ; kemi ) . .
re’isi , . Ken räasdaki [Ken rä sdaki] -
kemiçi (-lär) , , -
, keniz [kenız] (~, -ni , -ni, -dän; -i; -lärni;
kemidäki , - -lärim), . kinez ( . ) ,
, , , - ; , ,
kenizi [kenızi] (-si, -sidir, -sini ) ( .
kemin [kemın] ( . ) , - ‘ , ’) -
; Pavlo nı ız arında ını o lı , , ; ba Rabbni
keminlärin çün e idüb a lä içinä kir- kenizisi , . -
di vä Pavlo a aber berdi… anlardan , ,
ır erdän artu kemin ılmı lardır
, ke (~, -dir) ,
, , ke ä , ; ke ä ıl- -
… -
, . ke ä - (-dilär)
ke lik , , ; kä he-
kemindarlı [kemınd rlı ] (~, -ından) ( . meki uddislär ilän ke lik, vä uzunlı ,
‘ , - vä teränlik, vä büyüklik nedir ekän
, , ’) idrak ılasız -
, , -
keminlik [kemınlik] , , , ;
kemräk [kemrâ ] , , - zeminni ke li ini üstinä çı dılar
( . -
Ken an [Ken n] ( . , . , . )
Kna n, K ná an, . k na an) . kerahet [ker het] (~, -ni; -in; -lärini ) ( .
) , , -
Ken anlı [Ken nlı] ( . , . ; arab ılgan kerahet ,
/ , . Kananäu) . - , . -
; Kenanlı Sim on / Sim on, kä
ayret isimli erdi / ayretli-yi nam kerä [ker ], kirâ [kır ] ( . )
458
; besyar kerä , - keräksiz yerdä i lürlär
; bir kerä , ; , , -
köb kerä / kirâ ; neçä kerä , . -
; ne adar kerä , . , ,
; anlarnı adedi on mi kerä on ; -
mi vä mi lärni mi läri erdi /
; Bu keramet [ker met] (~; -i, -in; -lär, -lärni ,
üçinçi kerädir, kä sa agerdlärinä -lärni, -lärdän; -läri, -lärinä, -lärin) ( .
Özüni ahir etdi emvatdan tirildü in- ) ,
dän so ra , kerçä . , , -
- , ; kerçä sa özi
; Yedi kerä äçä usül etmädi, lâkin agerdläri -
sa a diyämäzim, ama yetmi kerä ,( . ) -
yedi äçä : , ,
, . kerçek 1. , . 2. .
kerçeklä- , -
keräk [ker k] 1. . , , - , ; Vä
, ; Asmanlı Atam dikmä- a a: «Divanä boldu », – dedilär. Ama
diki her nebat çı arılsa keräk ol kerçekläb durdı, kä Pe ros erdi
, - : « ».
, - ,
. 2. … ,
… ; keräk günah vä ölüm ä, kerem (~; -ini , -in) ( . ) ,
keräk i a at vä adalet ä , ,
, - kerih [kerıh] ( . ) , -
, , , -
keräksä [ker ksä] … , ; erni kerih körü iz vä ayır a
… ; Pes her insan tertibinä yapı ıb duru ız
mu i bolu ız, udavendni a rı
üçün: keräksâ pad ah a, netäkim e kerim [kerım] (-dir) ( . ) -
ulu a, keräksâ akimlär ä, netäkim , , , -
er i läyiçilärni u ubatı üçün vä ; . kiram
ya ı ıl anlarnı ta sini üçün kördü- kerimlik [kerımlik] , -
rilmi lär ä - , ,
, kerü ; kerü ber- , -
: , - ; kerü beril-
, , - ; kerü ıl- , ,
; kerü rucu et- / eylä-
keräkli [ker kli] (~, -dir) , - kes- (-äyin, ~; -düm / -dim; -ür; -mi lär;
; ifa bol anlar a abib keräkli -üb) , , ; -
dägüldir, ama sır av bol anlar a
, kesäk [kes k] , , ,
; bir kesäk ate dä pi mi balı
keräklik [ker klik] (~, - ä) - ( . ) ;
, hemän kesäk balçı dan -
keräksiz [ker ksiz] , - ( . )
; tertibsiz yürüb, i lämäyälär, ama kesdür- (-di) ( )
459
kesil- (-di, -dilär; -gän; -mi ; -üb / . -âb) türli renci ketdürdi -
, , - -
, ; ; ; hemeki men sizgä dedikim eylär-
kö illärindä kesildilär - ni yadı ız a ketdürür
,
keskin , , , ketiril- . ketüril-
ketür- (-mägä / -ür ä; -äyin, -ü ; -mä /
keskinlik , , - -mä ; -dim, -di, -di iz, -dilär; -mädü ,
, -mädilär; -ür, -ürlär; -mäz, -mäzlär;
kesmeklik (-dän) ; . sünnet -mäzsä; -ä, -äsiz, -älär; -äcäk; -gän, -gän-
ke ti [ke tı] (~, -ni , - ä, -ni, -dä, -dän; -lär) lärni; -mi ; -sä, -sälär; -dikidäy; -mek; -ä
( . ) , , ; ke ti berür, -ä bergän / -i berdi, -i berä mi; -üb
ar ı / -ib) , , , -
ket- (-mägä; ~, -sün; -dim, -di, -dük, -dilär; , ; . ketär-
-ürlär; -ä; -mäyälär; -gänlär; -gänçä; ketüril- (-älik; -di; -ürlär; -äsiz; -säk),
-mi , -mi dir, -mi lär, -mi lärdir; -mäli; ketiril- (-di; -mädi; -ib) -
-äm, -sä; -mek, -mekdän; -dükdä, -dük- , , , -
dän; -dükindä, -dükindän, -dükläri, -dük- , , , -
lärindä, -düklärindän), ked- (-äyin, -äyi ,
/ -äli ; -ür, -ürlär; -ür ekän; -mäzsäm; ketürt- (-dilär)
-ämin, -ä; -ecek; -säm; -üb) ( - keylä ( . ) –
), , ; Adrami- 16,5 ,
tindän bir ke ti ä mi üb, Asiya e ra- kez ( ) . ; her kez ( . )
fındaki yerlärdän kedecek murad , ; ( );
edüb, ( olay de iz ä) çı du Bulay her kez körmägäniz
- ; Menüm
, aya larımnı her kez yuvmayasın
ketän [ket n] (~, -ni, -gä, -däy) ( . ) kez- (-mä ; -dilär; -ür; -gän, -gänlärdän;
. , - -dükläri, -düklärindä; -mek; -üb) -
, Linum usitatıssimum; - , , -
; , ; na- , , ; anädän
zik ketän ( - anä ä kezmä
); pak vä a ketän bez ilän ki-
yinmi lär - kibi (~, -yim, -dir) , ,
, . -
kibrit [kibrıt, . kibrıb] ( . ) .
; tütün etkän ketän - kiçi (~, -yim, -dir, -dän; -si, -sidir, -sin,
, -sindän; -lärni , -lär ä, -lärni), . küçi
ketär- , , , - ; men havarilärni e kiçiyim
, ; al nı köbi artun- [küçiyim = kiçiyim 1666] -
ça keldilär vä: «Anı ketär», – deb ,– -
ıç ırdılar - 1818 ;
:« !», . 1825 küçigiim; iki
!, . !, . kö illi , -
!; . ketür- , , -
ketdür- , ; ; kiçi kö illi ,
al içindä her türli astalı vä her ; . küçik
460
kiçiklik ; kiçiklikindän be- -dim, -dü , -di, -dük, -dü iz, -dilär; -mä-
rü , - di, -mädü iz, -mädilär; -ür, -ürlär; -mäz,
; . küçiklik -mäzsiz, -mäzlär; -äsin, -ä, -äviz, -älär;
kiçilä- , , , -mäyä, -mäyäsiz, -mäyälär; -gän; -gänlär,
; özi izni Te rini udretli eli -gänlärni, -gänlärdän; -mägän; -gänçä;
astında kiçilä iz - -mi , -mi dir, -mi lär, -mi lärdir; -ecek;
-sä, -säk, -sä iz; -äli; -mälilärdir; -diki,
kiçilik, kiçili (-i, -in, -indä) ; - -dükindä, -dükindän, -düki iz, -düki iz-
; . kö il (~ keçilik) dä, -düklärindä; -mäsi; -mek, -mekdän;
kiçiräk (~, - ä), kiçirä , - -üb / -ib; -almadılar; -almazsız) ,
, , ; sen Ma a
Kifas [Kıf s, Kıfas] (~, - a, -danım) ( . öpü bermädü , ama Men kiräli bu
, ., . Kef ) . atun aya larımnı öpmekdän fera at
kilid [kilıd] (-i; -läri) ( . ( ), ) ılmadı ,
( ); . ana tar , , -
Kilikiya . Kilikiyä
Kilikiyä [Kılikiyä] (~, -dän), Kilikiya [Kıli- kira [kir ] ( . ) , ;
kiy ] ( . , . , . ) , , ;
. durdı öz kira a
Kilikiyädäki [Kılikiyädäki] . -
, kirâ . kerä
kilisiya [kilısiy ] (~, -dır, -nı , - a, -nı / kiram [kir m] ( . . ‘ -
. -’yı, -da, -dan; -sıdır, -sını , -sına, , , , -
-sında; -lar, -larnı , -lar a, -larnı, -larda, ’) , -
-lardan; -ları, -larını , -larına, -larında, , , . + -
-larındakı), kilisiyä [kilısiyä] (-lär) ( . , ; . kerim
) Kiräna [ ırän ], Kirinä [ ırınä] ( . ,
kim (~, -sin, -dirsin, -dir, -siz, -ni , -gä / - ä, . Cyrene, . ) .
-ni, -dä, -dän; -i, -inä; -lär, -lärdir; -ni ki) Kiränalı [ ırän lı, . Kırän nı] (~, -lar-
1. . ; Hirodes an ellärin uzat- dan), Kiryanlı [ ıry nlı] ( . ,
dı kilisyânı kiminä cefa ılma üçün . Cyrenaeus, Cyrenensis, . -
) .> . ; i-
, ränalı Lûkûs ( . , .
, . K , . Lucius Cyre-
, . , nensis) ; iränalı
Sim on-i nam bir er / Sim on-i nam
2. , bir Kiryanlı er ki i / bir Kiryanlı-i
kimnon [kimn n] ( . , . ) nam Sim on
. , Carum
kimsä (~, -sin, -dir, -ni , -gä / - ä, -ni / -’yi Kirenäos [ ıren os] ( . , . -
, -dä, -dän, -däy; - iz ä; -lär, -ni , -lärgä , . Quirinus) .
/ -lär ä, -lärni, -lärdä, -lärdän, -lärdäy) Kirinä . Kiräna
. , - ; Hiç kimsä özini kirdir- (-dikindä) , , -
azdurmasun - /
kir üçi , , -
kinez ., . keniz ; ayrılarnı nersälärinä kir ü-
kir- (-mägä, -ürgä / -ür a; -äyim / -äyin, ~ / çidäy
-ü , -älik; -mä / -mä , -mäsün, -mäsünlär; ,
461
kiriçi kiy- (-älik, -ü iz; -dü iz; -ür, -üriz, -ürsiz;
kiril- (-gän; -mi dir) , , -mäz; -mäyälär; -gän ä, -gänlär; -mi ;
, , , -üb) ( )
kiydür- (-ü ; -dük, -dü iz, -dilär; -mädi iz;
Kirit [Kirıt] (~, - ä, -dä, -dän) ( . , . -ür; -mäz; -sä; -üb) ( ),
, . . ) . ( )
Kiritli [Kirıtli] (-lär, -lärni ) . - kiyik ; kiyik al . , -
, .
kirt- (~; -di, -dilär; -ürlär; -mi ; -mäsi; -ib) kiyil- , ; aya a
, , / degin a a libas kiyilmi vä bestanlar a
; Yollar a vä çetlär ä çı vä küç bir u a u anılmı ekän -
ılab kirt, kä anäm tolu bola ,
- ( . ),
( . ), ; Kä anlarnı ziyneti
tı arafdaki bolmasun, saçlar örilmäsi
kirtmä , vä alayı yüritmäsi, vä libaslar kiyil-
kirub [kir b] (-ları) ( . , . cherub|us, mäsi bolmasun
. cherubi|m, . , . k r v, , ,
. k r vîm) ,
Kiryanlı . Kiränalı
kisä [kısä] (~, -dä; -si; -lär) ( . ) , kiyim (~, -ni , - ä, -ni, -dän; -inä, -in; -lär-
, , , ; dä; -lärimiz; -lärin) , ,
Özü iz ä eski bolmaca kisälär, ya ni
asmanda zayil bolmaca azinä a ır kiyimsiz ,
eylä , kä a a ya ın ara çı kelmäz kiyin- (-sün, -di; -mädi; -gän; -mägän; -mi ,
hem küyä çürük etmäz - -mi lär, -mi lärdir; -mämi ; -sä; -mek;
, - -mämek; -üb) ,
, ki b (- ä) ( . ) , , -
,
ki bsiz , ,
kisäsiz [kısäsiz] , , , , . -
ki i (~, -dir, -ni , -gä / - ä, -ni / -’yi , -dä, kizlä- (-di) ; ( -

-dän, -däy; -si; -lär, -lärni , -lärgä / -lär ä )
lärni lärdän) kizlen- (-mi , -mi dir; -almaz) ,
kitab [kit b] (~, -nı , - a, -nı, -da; -ı ; -ıdır, , , -
-ını , -ın, -ında, -ındadır, -ından; -lar, ,
-lar a, -larnı, -larda, -lardan; -larını , Kläopa [Klâ p ] (~, -nı ) ( . , .
-ların, -larında, -larından) ( . ) - , . l f ) .
, ; , ; kitab Klavda [Klavd ] ( . , . ,
ilmi , , - . Clauda) .
; Aya, bi- aber misiz, kä Klavdia [Kl vdı ] ( . , . ,
Kitab lyas a ında ne dedi? - . Claudia) .
, Klavdios [Klavdı s] ( . , .
?; . kütüb , . Claudius) .
kitabçı , ; elindä bir Klimen [Klımen ] ( . , . ,
açılmı kitabçı ı bar erdi , . . , . Clemens)
.
462
Knidos [Knid s] ( . , . ) - köndür-
. köngärä ( . ) . , -
Korazin [K razın] ( . , . , ; c mi ni köngäräsini üstinä
. Karazeh) . ( . )
köb (~, -dir, - ä, -dän; -i / -isi) kö il (~, -ni , -dä, -dän; -im, -imni , -imdä,
köbir- . köbür- -imdäsiz; -i , -i ä, -i dä, -i dän; -i, -ini ,
köbläd- . köblet- -in, -indä, -indän; -imiz, -imizni, -imiz-
köblet- (-äyin, -mä ; -mek), köbläd- (-ib) dän; -i iz, -i izdä; -lärimiz, -lärimizni,
, ; söz köblet- -lärimizdä; -läri iz, -läri izni , -läri iz-
, ni, -läri izdä; -läri, -lärini , -lärin, -lärin-
köblik (-indän), köbli (-i, -in), köbli (-ib) dä, -lärindän) , ; , -
, , , - ; ; kö il-i birlik bi-
; olay edüb bir büyük köbli balı län ; kö il-i o lı ilän
apıldılar, vä a ı sındı , , -
, - ; kö illärindä kesildilär
, ; kö ilni ; kö il kiçilik
köblikindän zeban söylür / kiçili i , , -
, ; ra im kö ili
köbür- (-di; -ür), köbir-, köpür- (-ür) - ; ra im kö illi -
, ; anı köbirgän- ,
çä yırtur , - kö illi (~, -yim, -ni ; -lär, -lärni)
; kiçi kö illi -
köcügän ( . . , ; yava vä a-
, , Aquila clanga) . lim kö illiyim -
, Gyps fulvus; .
( ); le her ne yerdä köpek (~, -lär) . , , Canis
bar esä, ol yerdä köcügänlär cem bo- familiaris; . it
lurlar // Murdar anda bar esä, ol cay- köpür- . köbür-
da köcügänlär cem bolsalar keräk kör [kör] (~, -dir, - ä; -lär, -lärni , -lärgä /
, / -lär ä, -lärdän) ( . ) ; kör bol-
anlar körürlär / -
kök (~, -ni , - ä, -ni; -lär) , ; ; . közsiz
kök kemeri / yayı ; . asman, kör- (-mägä, -ürgä; -äyin, ~ / -ü , -äyik /
semavat -älik, -ü iz / -i iz, -sünlär; -mäyim, -mä,
kökis (-indä) . -mäsün, -mäsünlär; -düm / -dim, -dü ,
kökli (-ni ) ; . asmani, semavi -di, -dük, -dü iz, -dilär; -mädüm / -mä-
köl (~, -dädir; -inä, -indä) dim, -mädi, -mädü iz, -mädilär; -ürsin,
köm- (-mägä; -dilär; -mek) , - -ür, -üriz, -ürsiz, -ürlär; -mäm / -mäzim,
, -mäz, -mäzsiz, -mäzlär; -mäzsäm, -mäz-
kömec , , ; ; kömec sä, -mäzsä iz; -mäzdän; -ämin, -äsin, -ä,
bal , -äsiz, -älär; -mäyä, -mäyiz, -mäyäsiz /
kömil- (-di, -dilär) , -mäysiz, -mäyälär; -gän; -gänimdä;
, -gänlär, -gänlär ä, -gänlärni; -gänläri;
kömir (-dän; -lärin), kömür (-dän) ; -gändäy; -mägäniz; -mägänlär, -mägän-
kömirdän / kömürdän ate lärni ; -mägänçä; -mi , -mi dir, -mi lär;
, . , . -mämi , -mämi dir; -ecek; -mäcegi iz;
-säm, -sä , -sä, -sä iz, -sälär; -dükdä,
könçi (~, -ni ) , -dükdän; -dükim, -dükimdä, -dükimdän;
463
-düki ; -düki / -diki, -dükinä, -dükin, körkämlik ; anı uretini kör-
-dükindä, -dükindän; -dükimiz, -düki- kämli i zayil bolur
miz ä, -dükimizni, -dükimizdän; -düki-
iz, -düki izni, -düki izdä, -düki izdän; körli [körli ] , , -
-dükläri, -düklärindä, -düklärindän; ,
-mädiki, -mädükindän; -mädükimüz ä; körmeklik (~; -i ni; -in) , -
-mek, -mekdä; -â; -mäy ekän; -üb; -mä- ; yek körmeklik , ,
yüb / -mäyib; -almaz; -almaca ; -almadu-
ımda) , , , - körsät- (-mägä, -ürgä; -äyin, ~, -ü / -i ,
; Hiç bir mülâzım iki oca a -sün, -ü iz; -dim, -di, -dük, -dü iz, -dilär;
ıdmet etalmaz, zira kä ya birisinä -mädilär, -ürmin, -ürsin, -ür, -üriz, -ürlär;
du manlı edüb birisinä dostlı ıla, -ä, -älär; -kän, -känni , -känlärsiz; -mä-
ya birisinä yapı ıb birisin a ir körä gän; -mi , -mi dir; -ece im, -eceksin,
-ecek, -eceki iz; -mek; -ib) ,
, - ; ayıblı körsät- , -
, ,
, - körsät üçi , -
; bu ıdmet bizdä bar ekän, , ; nik adamlar-
ra met aldu ımız a körâ arımay yü- a mu abbet körsät üçi -
riyäyi ( . ) , .
, , . -
körâlmazlı körsätil- (-gän; -mi dir) , -

kördüril- ., . göndüril-
körföz [körföz] ( . golfo, . golfus, kör ü (-lärin) ; . o u
colfus, . , , ) - kö ä [kö ä] (-ni ) ( . ) ; . mayu
. , kö äli [kö äli] (~, -dir) ;
köriçi , , - dört kö äli
; anı celâletin köz birlä köriçi- kötär- (-mägä; -ü / -i , -sün, -i iz; -di,
lär erdük -dük; -ür, -üriz; -mäzsin, -mäz; -ämin, -ä,
-älär; -mäyälär; -gän, -gänlär; -dükimni;
köril- (-gän; -mägän; -mi lärdir) , -mekdä; -üb / -ib; -almadu ; -almazsız),
, köter- (-mägä; -älär) , ,
körin- (-mäyim, -mäsün; -dim, -di, -dilär; ,
-ür; -mäz; -mäzni; -ä, -äviz, -äsiz, -älär; kötäril- (-di; -mäz; -gän; -mi sin)
-mäyäsin, -mäyä; -gän, -gänlär; -mägän, , ,
-mägänlär; -mi , -mi däy; -äcegim; -sä, köter- . kötär-
-säk, -sälär; -diki; -mädüklärindä; -mäsi, kötirimli (~, - ä), kötirimlü (~, -lärni) .
-mäsinä, -mäsindän; -ib; -mäyib; -mek, , .
-mek ä) , , kötürmäklik . ; Pes dört kim-
; yamanlı nı körinmäsi sädän kötärilgän kötürmeklikdän a -
/ / sa bol an bir kimsäni iletib a a kel-
körkäm (~, -dir) , dilär -
, ; cami ni Güzäl / ,
Körkäm nam apu(sı) , kövdä (- ä) ( . )
, - köyistan [köyist n] (~, - a, -dan) ( .
, . ; körkäm ta - < ‘ , , , -
/ , ’, . köy ‘ ’)
464
, , küçik (~, -ni , - ä; -inä; -lär, -lärni , -lär ä,
; . ta ıstan -lärni; -lärini ) , ; kü-
köz (~, -dir, - ä; -imni; -i / -ü , -i dä, -i - çik süri ; . kiçi
dän, -i dä i; -i, -indä, -indän, -indä i; küçiklik ; küçiklikimdän
-lär; -lärim, -lärimä, -lärimni; -läri , -lä- berü ; . küçiklik
ri ä, -läri ni, -läri dän; -lärimiz, -läri- küçlen- (-dim) ; Ya-
miz ä; -läri iz, -zläri izni; -läri, -lärini , hudilär ar u söylädüklärindä ay-
-lärinä, -lärin, -lärindän) . ; ar a mürafa at etmägä küçlendim
; ignä közi , ,
; köz ya ları ; yaman köz
közed- . közet- küçli , ;

közet- (-dilär; -dükimizni), közed- (-üb) küçli a am
, , küçsiz , , ;
, , küçsizlärni yu aru kötärü -
közlä- (-b), közle- (-mäz; -yib)
, , , - küfr . küfür
; Vä arında ı nı közindä i küfür (~, -lär), küfr (-in) ( . ) ,
çöpni ne üçün közläb durasın, vä özi ; , -
közi dä i ta ta’yı fehimlämäzsin? ; Ba , eknun anı küfrin e itdü iz
siz! , -
, !; küfür söyläyiçi -
? , ,
közli ( ); iki közli küfürlük , , -
,
közsiz (~, -ni , - ä, -lär) , - kükürd (~, -dän) ( . ) .
; . kör kül (-i, -inä, -indä) ,
Kriskes ( . , . , . Cres- kül- (-äsiz; -düki iz; -ib) ; eya,
cens, -ntis) . küldüki iz [kul dugi iz] nev at a teb-
Krispos [Krıspos] (~, -dan) ( . , . dil bolınsun, vä o va ıtliçiliki iz –
, . Crispus) . am a
kulaç . ulaç küll ( . ) , , ,
kübrälä- , , ; küll al ,
kübrälik , ; küll-i ömrindä -
küç, küc 1. ; küç bilän / birlä / birlen ,
// küc ılab , , -
, ; küç et- - külli [küllı] (~, -si, -sini , -sinä, -sin; - iz)
, ; eli bir küç ılmı - ( . ) , ; küllisini aldında -
dı ; azma a
küçim yo dır, tilänçilik ılur a acil- külü [kül ] (-lärni) ( . ) .
lenämin , - kümi (~, -ni , - ä, -dän; -im; -inä; -i iz)
. 2. , - ; ; -
, , ; Emval a ; kümi i läyiçi
i timad ıl anlar a uday memleke- ; otuz kümi -
tinä kirmek neçä küçdir!
kün (~, -dir, -ni , -gä / - a, -ni, - äçä, -dä,
! -dän, -däniz; -imni; -i dä; -i, -idir, -ini ,
küçi ., . kiçi -inä, -in, -indä, -indän, -inçä; -lär, -lärni ,
465
-lärni, -lärdä, -lärdän; -läri izdä; -läri, küt- (~ / -ü , -sün, -ü iz; -mäsün, -mäsünlär;
-läridir, -lärini , -lärindä, -lärindän, -lä- -di, -dilär; -ür ekän; -mek; -üb / -ib) -
rinçä) ; keräk kün ä öz eziyyeti , , , ; -
[ iyeti] yetür - ; özü iz ä kütü -
; ertäki / ta la ı / , . ,
ta laki kün(i) , - .
; da ı bügün üçinçi kündir, kä bu kütü (~, -ni , -ni) ; kütü to uz
nersälär va ı bol andan ; . süri
, ; . kütüb (~, -dä) ( . . ) . -
bügün , ; . kitab
kün be-kün ( . ) kütüçi (-si, -sidir, -sinä; -lär, -lärni; -läri)
, ; . be- , , ,
kündiz . kündüz ,
kündüz (~, -dä), kündiz (-dä) , - küyä (~, -dän) . , ,
; kündizdä Tinca; küyä urt
künki küyäv (~, -ni , -ni), küyäv, . güyäv (~,
; her künki , - -ni) , ; kelin-küyävni o ıl-
, ları , . -
künlük , .
künü (-lär) ,
küreg ; küreg birlä yüri- küydür- (-di) , ,
küyin- (-di, -dilär; -mädi; -gän; -mi ; -ecek)
küre (-imiz) ,
küre il- (-mäzsä; -gän; -sä) küyindür- (-ür) ,
, ; küre ilgän - küymä (-ni; -lärni ) , -
, , - ,
, küzä [k zä] (~; -si, -sin; -lärni, -lärdäy) ( .
kürsi [kursı] (-sindä; -lärni) ( . ) - ) ,
, ; ,
, , , küzäkâr [k zäkâr] ( . ) ,
. ; , ; Ya küzäkârda udret yo mı
; Musanı kürsisi - hemän kesäk balçı dan bir küzä iz-
, . - zet ä vä da ı bir ayrı izzetsizlik ä
ılmaga?
küsta lı [küst lı] ( . ‘ , - ,
, , ’) -
, , , ?
küsta lı [küst lı ] (~, -ım) - Kvartos [Kv r s] ( . , . ,
, , . Quartus) .
ab (~, - a, -day) ; abil [ bil] ( . ) , -

abayıl [ ab yıl] (~, -nı , - a, -dan) ( . ; siz lâms bolınma a abil bol an
. ) . , ; ta a kelmädü iz vä yanmı -
; . abilä , -
abıl . abul
466
abilä [ abılä] (-ni ; -sinä, -sindän; -lärdän; ada lan- (-ma a; -sın; -dı; -a; -ganlar;
-läri) ( . ) , , ; . -mı ım, -mı , -mı dır; -sa) -
abayıl ( ),
abiliyet [ biliyet, bilıyet] (-indän; ada lu- . ada la-
-inçä) ( . ) ; her birisi- adar (~, -dır, -ça; -ı) ( . ) ,
nä öz abiliyetinçä ; bu adar iman-i a im -
; ol adarça , -
abiliyetli [ biliyetli] , - , ; ıymetindän
/ bir adarı bermäyib sa ladı -
abiliyetsiz [ bltsz] , -
, ade (~, -ni , -ni, -dän; -imdän; -inä, -in;
abir (~, -ni , -gä / - ä, -ni, -dä, -dän; -lär, -lärni ) ( . ) , , ;
-lärdän; -lärin), abr (-i, -inä) ( . ) bir ade sovu su
, , ; .+ = ; Bereketlädükimiz ade -i mü-
. bareki ,
abristan [ abrist n] (~, -da) ( . )
ader ( . ) , , -
abul [ ab l, abıl] ( . ) , ; uda sa a ne ader ıldu ın be-
; abul / abıl ıl- yan ıl ,
abullı [ ab llık] (- a), abullık [ ab l-
lık] (- a) , , - adır [ dır] (~, -dır, -ım, -sın, -ız, -sız,
-dan; -lar, -lardır) ( . ) -
aç- (~ / -u , -u ız / -ı ız, -sunlar; -dı, -dılar; , ; ; Siz i ti-
-madım; -ur, -ursız / -arsız, -urlar; -ma- ad ılur mısız, kä men munı amel
zım; -asın, -asız; -maya; -mı ; -aca ; ılmaga dırım? ,
-ma ; -çıb) , , , ?; bu ta lardan bra-
him ä nesil koparma a uday adır-
açan dır -
açdur- , ; ; addan zi-
ariblärni askerlärin açdurdılar yadä cefalandu , belli, uvvetimiz
çekmägä adırdan artu -
açı ; du a ılu , kä açı ız hem , , -
ı da, hem sebt künindä bolmasun ; adır-i Mu la
,
adim [ adım] (~, -dän; -lär ä, -lärdä) ( .
açın- ; ta dim bolınmı ) , ,
ümidni tutma a açındu - adimdäki [ adımdäki] , -
, , , -
ada (-larnı , -lar a), ada ; pad- , ; adimdäki yüri mä -
ahnı ada ından or madılar , .
, . . adr ( . ) , ; Bir tu ım
, - eginçi çı dı tu ımın egmägä, vä
egdükindä adri yol arafına tü di vä
ada la- (-ma a; -yın, ~, - ız; -du ız, basıldı, vä hav daki u lar anı yedilär
-dılar; -yalar; -mı lardır; -du ı; -du ı ız; , -
-du larından; -ma ; -b), ada lu- (-r) , ( . )
, ( ,
),
467
ahır ( . ) , ,
; - ; mürekkeb vä alem ilän sa a
, , , . + yazma istämäyim
, ; ahır et- / opar-
, ; alın , ; bu al nı albi
ulu Babilon yad a keldi udaynı alın boldı, vä ula ları a ır e idürlär,
u urında, a a anı ahrını a abı- vä közlärin yumdılar, kä közläri ilän
nı arabı piyaläsin bermek üçün - körmäyälär, vä ula ları ilän e itmä-
- yälär, vä fehmi bilän fehimlämäyälär
, ,
, ,
a ı ( . ) , ; , -
a - (-ma a; -u ; - an a; -du ı, -du ında; ,
-ıb) ; tiläk eylä , vä sizgä be- alil [ alıl] ( . ) , ,
rilä; ara , vä tabursız; a u , vä sizgä ; alil i ti ad ılamın
açılur, zira her tiläk ıl an alur, vä ( . )
ara an [aray an] tabur, vä a an a al an ; iman al anın alur ekän
[ a ı an a] açılur , -
; , ; , altır- (-dı; -alar; -ıb; -ma ) , -
, - ,
, , - altırma lı (-da) , ,
al- (-ma a, -ur a; -ayın, ~ / -u , -sun, ama-, kamu- ; zeminni ke li-

-u ız; -masun, -masunlar; -dım, -dı, ini üstinä çı dılar vä uddislärni
-du , -du ız, -dılar; -madı, -madılar; -ur- ordusın vä ma bub ehirni amadılar
sın, -ur, -ursız, -urlar; -maz; -mazsa,
-mazsa ız, -mazsalar; -amın, -a, -avız, ;
-asız, -alar; -may / -maya; - an, - anlar, künlär üsti ä kelürlär, kä du manları
- anlar a, - anlardan; - anları; -mı , dört yanı da ende ılurlar vä seni
-mı dır, -mı lardır; -aca ; -sam, -sa , amub e rafı da tarlı ılurlar -
-sa, -sa ız, -salar; -du ımday; -dukın; , -
-du ların; -ması; -ma , -ma dan; -ma- , ,
ma ; -ub / -ıb) ,
a la [ a lä] (~, - a) ( . ) amal- ; ahidlärdän
, olay a im bulut birlä amalab -
alb (~, -ni , - ä, -ni, -dä, -dän; -im, -imni;
-i , -i ni , -i ni; -i, -ini , -inä, -in, -indä, , .
-indän; -imiz, -imizni , -imizdä, -imiz-
däsiz; -i iz, -i izni , -i izni, -i izdä; amala- . , -
-lärni; -lärimiz; -läri iz, -läri iz ä, -läri- ; man sebebindän Eri onnı di-
izni, -läri izdä, -läri izdän; -läri, -läri- varları yı ıldılar, yedi kün amala an
nä, -lärin, -lärindä) ( . ) ; ekän ,
albindä
aldur- (-ub) , amçä . amçı
aldurum ( . , . Litho- amçı (~, -lar), amçä ( mçı
strotus) . ‘ - 1666, mçä 1818) , , ,
, ’ .+ , .
alem ( . kalem, . , . ) amçıla- (-dı; -b / -yub / -yıb), amçılu-
, (-rsız, -rlar)
468
amçılu- . amçıla- ani [ ni ] ( . ) ,
amet [ met] (-dä; -ini ) ( . ) , ; ,
, ; ani ıl-
amı (~, - a, -nı; -ı) . , - ansız ,
( , ), Phrag- an ar [ an r] (~, -nı; -ı nı) ( . ) 1.
mites, Arundo; , , . 2. – 50 ;
; menüm birlä söylägänni al- .
tundan bir amı ı bar erdi, ta kä e- an arlı [ an rlı] , -
hirni, vä anı apuların, vä divarların ; bu sebebdän an arnı andan
ölçeyä alu vä on an arlı a berü
, -
,
amu- . ama- anun [ n n] (~, -nı ; -ımız a; -larnı;
an (~, -nı , - a, -nı, -dan, -day; -ım, -ımdır, -ları) ( . , . ) , -
-ımnı, -ımda; -ı ; -ı, -ını , -ına, -ınaça, , , , ,
-ın, -ında, -ından; -ımıznı ; -ı ız) ; ap- (-masun; -ur; -alar; -ma ; -ub / -ıb)
an a ması ; an sür- , , ,
mäsi , . - apa- (-ar a; -dum, -dı, -dılar; -r, -rsız;
-maz; -sa; -ma ; -yıb) , -
ana [ n ] (-sına, -sında, -sından) ( . , , ; tı a apa- -
. , . Kan ) . ; Celil , , ,
anası
ana at [ an at] (~, -ı ız) ( . ) - apan- (-dı, -dılar; -mayalar; -mı , -mı dır;
, , - -du ı) , , -
, , - ; asman üç yıl vä altı ay
, müddet äçä apandu ı [ ılndu ı:
ana atlı [ an atlı] , . ; = apanmı 1818]
, , - va ıtda
, , -
apıl- (-dı, -dılar; -mı ; -ıb) -
anad (-ı; -ları, -larını ) , , , -
anda (~, -dır)
anda i [ and ı] ( . , . ) aplan (-day) . , , Pardus,
. ; abe lärni meliketi . ‘ ( )’, . pardus
anda ini astında bir ulu mertebäli ‘ ( )’
, - apu (~, -nı , - a, -nı, -dan; - nı; -sı, -sına,
, -sın, -sında, -sından; -lar, -larnı , -larda,
andan -lardan; -ları, -ların) ; apu kütü-
andır- (-dılar; -mı dır; -ma ), andur- çisi , , -
(-ur, -urız; -ma ; -ıb) , -
, apuçı (~, - a) ,
andur- . andır- ar ; libası ar kibi a edi
andurma lı (-da) , - , ; arday
, , . , ara ; bir ıl a ya ara ılmaga
. adır dägülsin
an ı (~, -ısı, -sıdır, -sını , -sına, -sın; - ız) ;
, ; an ısı aftab ıldan ılın an palasday ara
boldı, vä ay anday boldı -
469
, - ararlandur- [ ar rlandur-] (-ur; -a) -
, ,
ara çı (~, -dır, - a, -nı; -lar, -lardır, -larnı ) ararlı [ ar rlı] ; -
, , ; ara çılar ;
bozub kirüb o urlarlar - ararlı [ ar rlı ] , -
, ( . - , ; ol kimsä, kä
) albindä ararlı birlä dura ,
ara çılı , ,
, , ; kö ildän ya- ararsız [ ar rsız] (~, -dır) -
ramaz fikirlär, atil, fısı , zina, ara - , , , -
çılı , yalan ehadetlär vä küfürlük , ,
çı alar - aravul (~, -dan) ,
, , , - arın (~, -dır, - a; -lardır; -larına), arn
, , , - (-ım; -ı nı; -ını , -ın, -ından) . -
; Butlar nacis körmi ekän, , , , , , ;
mescid ara çılı ın ılur mısın? - geran arın ,
, , -
. ? arında (~, -dır, -nı , - a, -nı, -dan, -day;
ara lı , ,( ) -ım, -ım a / -ıma, -ımnı; -ı , -ı nı , -ı -
aralı (- a) , a, -ı nı; -ı, -ını , -ına, -ın; -ımız, -ımız-
ara , ; uya ara nı; -ı ız; -lar, -lardır, -larsız, -larnı , -lar-
boldı a, -larnı, -lardan, -larday; -larım, -larım-
ara ılı , nı , -larım a / -larıma; -ları , -ları nı,
ara ılı (~, -nı , - a, -nı, -da), ara lı -ları danım; -larımız, -larımıznı , -ları-
(- a, -da), ara ulı (-nı , -da, -dadır) mız a; -ları ız a, -ları ızdan; -ları, -ları-
, , nı , -larına, -ların, -larından) , -
ara lı . ara ılı ; ol menüm er arında ım, vä ız
ara u , ; Bügün ı kibi arında ım, vä anam oldır
bolur, zira kä kök ızıl hem ara udır , ,
( ), arında lı ; arında lı dostlı ı
; anlarnı ,
cahil kö illäri ara u boldılar - arı - (-mayasız; -mı ; -ma ) -
; , ; , -
uya vä hava ara u boldı, (ya nı) ,
çu urnı tütünini sebebindän - arı ı sız ,
,( ) arı -marı , ,
ara ulan- , , ; arı tır- (-u ız; -mı ; -du ı) ,

uya ara ulanmı bola, vä ay aydın-
lı ın bermäy , arib [ arıb] (~, -dir; -lärdän; -lärimä; -lä-
ri ni; -läri, -lärini , -lärindän) ( . )
ara ulı . ara ılı ; ; ;
arar [ ar r] (~, -dır) ( . ) , arib bol-
, ; - aribet [ arıbet] ( . ) . -
; arar bol- , ; aribeti Eli abet -
, ; arar edüb dur-
, , arma , , -
; derya a barub bir arma sal, vä
470
evvel yu aru kelgän balı nı al a (-ı da; -ına; -ımızda; -ı ızda) .
, , , - , ; hemeki a ımızda
, a ır dur anlar
arn . arın ; . a
ar ı . ar u at (~; -ıma; -ı a, -ı da; -ına, -ında, -ındadır;
ar u (~, -dır; -ma; - da; -sına, -sında, -sın- -ı ızda) 1. , , ; , ;
dadır, -sındaki; -mız a, -mızda; - ızda, birisi yüz at, birisi altmı at, birisi
- ızdaki; -larına), ar ı . , otuz at ketürdi ,
, -
ar ulı , - . 2. . ( ), , ;
; u uvlarımda da ı bir e- at- (~, -u ız / -ı ız) , ;
ri at körämin, kä a lım eri atına ar- dindarlı a arında dostlı ın, vä a-
ulı edür, meni u uvlarımda bol an rında dostlı ına mu abbet atu ız
günah eri atına esir ılur ekän - ,
, - – ; hemäsinä mu-
- nı da ı atdı, kä Ya ya’yi zindan içinä
- apadı
, ,
art (~, -ım, -dır, - a; -lar, -larnı , -lar a, atı [ at ], atı [ at ] ( . ) 1. ,
-larnı, -lardan; -ları ız; -ları, -ların, -la- , , ; atı bo-
rından) , , ; al - yunlılar , , -
nı artları , . ( . -
artal (-nı , -day) . , Aquila ); hava atı ekän kördüki za-
artlı ; ol da ı artlı ında bir manda or dı ,
o ıl birlä yüklü bolmı dır ; atı yüräkli -
, . 2. , -
aryä (-lärni , -lär ä, -lärdä; -lärindä) ( . , , , , -
) , , , , ; atı yavuz -
a d (~, -dan; -ı) ( . ) , -
, ; a d et- / ıl- - atıça [ at ça] , -
, ; ol hemän ü- , ,
küm, kä a d-i ayat birlä berilmi atil1 [ atıl] (~, -dir) ( . ) ;
erdi, men anı (so ra) ölüm ä tabdım , , ; .
, - uttal
, ; Ru nı atil2 (~, - ä, -dän; -lär, -lärindän), atl
a dı / (-inä, -in) ( . ) , ; atil
a ır [ ır] ( . ) , - bolın- , ; atil
, ; kä bir kimsä et- / eylä- / ıl- , , -
Te rini tevfi indän a ır bolmaya ; atil etdür- , -
- , ; da ı tehdidat vä atil
üfrüb Rabbni agerdlärinä ar u
a ab anä [ a b nä] ( . ) -
, , .
atılı [ at lı ], atı lı [ at lı ], atılı
assam [ ass m] ( . ) , - [ at lı ] -ı ; -ı), atı lı [ at lı ] (-ı,
, , – - -ın) , , ;
, - yüräkläri izni atı lı ı üçün -
,
471
atılan- [ at lan-] (-dılar; -maya; -ıb) - ayın [ yın] (~, -nı , -dan) ( . , .
, . ayin) .
atılandur- [ at landur-] (-ur) ayınan [ ayın n] (-nı ) ( . , .
atl . atil , . ên n) .
atlı , , ; - ayınana (~; -sı, -sına, -sın) ; -
; iki atlı , , ayınata (-sı)

, . ayır- (-madı) ,
a rä (-läri) ( . ) ayı (-lar)
avım (~, -nı; -lardır, -larnı , -lar a), avm ayil [ yil] (~, -dir) ( . ) ,
(-ım, -ımdan; -ı ; -ını ; -ına; -ını ızdan) , ; ayil bol-
( . ) , , ( - , , -
); avmlarnı Celili -
; hemä avm-i srayil - aysar [ aysar] (-nı , - a, -nı ki), ay ar
[ ay ar] (~, -nı , -nı kidir, - a, -dan) ( .
avi [ avı] ( . ) , , - , . , . Caesar) -
, , , ,
, ay ariyä [ ay riyä] (~, - ä, - äçä, -dä,
aviçä [ avıçä] , , - -dän) ( . , . , .
, , Caesarea) . ; ay ariyä-
avm . avım yi Filibos
ay- , ; Eger bir aysı (~; -sına; - ız; -lar a, -lardan) -
kimsä kündüzdä yürür esä, (aya ı) ; aysı ız ( )
aymaz, zira bu dünyanı nurın kö- ayt- (~, -masun; -dılar; -ması; -ıb) -
rür; ama eger bir kimsä keçä va ıtda ,
yürür esä, (aya ı) ayur, zira kä anda aytar- (-ıb) , -
rav ani yo dır ,
( . az- (-ma a; -dı; -ıb) , , -
), , ,
; , a a [ a ] (~; -sı, -sına; -ları) ( . ) -
( . , , ;
), tamam cehannı a asına
, .
aya (~, -dan; -sı, -sın; -lar, -lar a; -larında) azan (-lar)
; renc keltirgän ayası ( - azan- , ; n-
) san a ne fayda bola, bütün dünyanı
ayafa [ ay f ] ( . , . , . azanıb, öz canın yo etsä?
yy f ) . ; ayafa-yi ,
nam ba imam , ?
azı [ ] (~, - a; -sı, -sıdır; -ları ız; -ları)
ayda (~, -dır), . çayda , ( . )
aydan (~, -dır) azıl- (- an; -mı ) -
ay ı . ay u , ( , )
ay u (~, -dan; - ız), ay ı (- ıznı) - azılı [ lı ] , -
, ,
ay ulı (~, -sın), ay ulu , ıbrıs (~, - a, -nı, -dan) ( . , . -
, ) . ; ıbrıs ceziräsi
ayı (~, -nı , - a, -nı) ,
472
ıbrıslı ( . , . < ına / -du ına, -du ın / -dukın, -du ında
. ) . , - / -dukında, -du ından / -du ından, -dıkı-
, day; -du ımız / -du ımız, -du ımıznı,
ıcı . ıçı -du ımızdan / -du ımızdan, -du ımız-
ıçı (-sında), . ıcı , ; day; -du ı ız / -dukı ız / -du ı ız, -du ı-
kemini ıçısı / ıcı ız a / -du ı ız a, -du ı ıznı, -du ı ız-
ıçı - , , ; da; -du larımız a; -du ları / -dıkları,
ıçı kan ula ları bar - -du ların, -du larında, -du larından /
, , -duklarından, -du larıday; -madıkı; -ma-
ıç ır- (-dı, -dılar; -ur; -maz; - an; -ıb) - du ın; -madu ı ız; -ması, -masını ,
, , -masına, -masın, -masından, -masınça;
ıl (~, -dan; -ları) ; ba ları ıznı ıl- -malar, -malarnı ; -ma , -ma da, -ma -
ları ; ıldan ı- dan; -mama , -mama da; -ub / -ab; -ma-
lın an palas yıb; -almadı, -almadılar; -almazsın, -al-
ıl- (-maga / -ma a, -urga; -ayım / -ayın, ~ / maz, -almazmız, -almazsız, -almazlar;
~-a / -u , -sun, -ayı / -alı / -alım, -u ız, -almayasız; -almadukımdan; -almadu ın;
-sunlar; -mayım / -mayayım, -ma / -ma , -almadu ımızdan) , ,
-masun, -mayı / -mayalı / -malı , -ma- , , , -
ız, -masunlar; -dum / -dım, -du , -dı, , ; Ne ılalı , kä uday
-du , -du ız, -dılar; -madım, -madu , i lärin ılavız? ,
-madı, -madu , -madu ız, -madılar; -ur- ?; Eya, cahd ıl-a
sın, -ur, -urız / -urmız, -ursız, -urlar; ma a tez kelür ä - -
-mam / -mazım, -maz, -mazız, -mazsız, ; her ne ahlasa ız,
-mazlar; -ursa , -ursa, -ursa ız; -mazsa , kä adamlar sizgä ılalar [ ılarlar], pes
-mazsa, -mazsa ız; -mazdan; -amın, anlar a ol va üzrä amel eylä
-asın, -a, -amız / -avız / -ayız, -asız, -alar, , , -
. -arlar; -maymın, -mayasın, -maya, ,
-mayavız / -mayuz, -mayasız / -maysız,
-mayalar / -maylar; - an, - annı , - an- ılavuz [ ıl vız] (-ı; -lar; -larıdır) ( . )
a, - annı, - andan, - ança, - anday; , , ,
- anım, - anımda, - anımça; - anını ; ; körlärni kör ılavuzları -
- anlar, - anlarız, - anlarnı , - anlar a,
- anlarnı, - anlarda, - anlardan, - anlar- ılavuzlı [ ıl vızlı , . l vuzlı ] -
danım, - anlarday - anları; -ma an, , , -
-ma an a; -ma anlar, -ma anlarnı , ; ılavuzlı et- / ıl-
-ma anlar a, -ma anlarda, -ma anlar- , , -
dan, -ma anlarday, -ma ança; -ma anım ; eger kör kör ä ılavızlı
esä; -mı sın, -mı , -mı dır, -mı lar, -mı - etsä, ikisi dä çu ır a tü ürlär
lardır; -mamı , -mamı dır, -mamı lardır; ( -
-mı dı, -malıyım, -malı, -malu; -aca ım / . ),
-aca ım; -aca ı nı, -acakı dan; -aca ,
-aca dır, -aca ın / -acakın / -aca ın; ıldur- (-sun; -ur; -asız) / -
-aca ların; -macakı; -sam, -sa , -sa, -sa , , , -
-sa ız, -salar; -du da, -du dan; -du ım /
-dukım / -du ım, -du ıma, -du ımnı / ıl uçı (~, -dır, -nı , - a, -dan; -sı, -sıdır,
-dukımnı / -du ımnı, -du ımda / -du ım- -sın; -mız, -mıznı , -mızdan; -lar, -larnı ,
da, -du ı / -dukı / -du ı , -dukı nı, -lardır, -lar a, -larnı, -lardan; -ları ; -lar,
-du ı dan, -du ı day; -dıkı / -du ı, -du- -larına, -ların) , -
473
, ; arib te rilär i bar , , , ;
ıl uçı ; bu ısım üzrä ,
Ya ya Ta mid ıl uçı - / ; her ısım günah
ılıç (~, -nı, -dan; -ı nı; -ı, -ın, -ından; -lar) ı ır (~, -lar) ( . ) , -
, ; iki yüzli ılıç - ,
; tul a-yi necatnı alu ız, vä ıs a (~, -dır) , ; ,
Ru ılıçın, kä kelâm-i udaydır, alu- ; ıs a boylı ,
ız ,
, ıs aça ,
ılın- (-ma a; -sun; -dı, -du , -du ız; -madı; ısmet (~, -dä; -i ; -in; -i izni ) ( . )
-ur; -maz; -a, -avız, -alar; - an, - annı; , , ; her birini acetinä
-ma an; -mı ım, -mı , -mı dır, -mı lar, körä ısmet edildi
-mı lardır; -aca ; -ması, -masına, -ma- , . ,
sında; -ma ; -ıb) , - ; ısmet eylä- -
, ; acı ılın- - ,
ı (~, -da) ; Bügün ı kibi bolur,
ılma lı (~, - a; -ım, -ıma) , - zira kä kök ızıl hem ara udır -
; mayil ılma lı ( ),
, ,
ımıldan- (-dılar; -maya) , - ı la- (-ma a; -yın; -ma )
( . .); , ı lan- , -
; ; ol cezirädä ı langan skende-
ın ; ılıçı nı ınına sal riyä kemisindä
,
ır- , , , - ıtal [ ıt l] (-ından) ( . ) ,
, , , . ,
ırıl- , , - .
; zencirlär andan ırılmı - ıyam [ ıy m] ( . ) -
lar erdi, vä bu a ular para-para bol- ; ıyam et- / ıl-
mı lar erdi
, ıyamet [ ıy met] (~, -dir, -ni , -ni, -dä; -i,
-idir, -ini , -inä, -indä, -indän) ( . )
ır (~, -dan)
ır - (- anlarnı ) ıyas [ ıy s] (~; -ların) ( . ) ,
ır ıl- (-ma ) , , , ; ıyas
eylämä ,
ırmız ( . ) , - , -
– ; ıyas ıl- -
, ( . Coc- , ,
cus ilicis), ıybatlı [ ıyb tlı] ( . ‘ , -
Quer- ’) , , -
cus coccifera; ırmız yün , ; . ıymet
ıymet (- ä; -i, -inä, -in, -indän) ( . )
ıs- (-dılar; -mayalar; -ma ança; -ub / -ıb) , ; . ıybatlı
, , , - ıymetli , ,
ız (~, -nı , - a; -ım; -ı , -ı dan; -ı, -ını ,
ısım (~, - a) ( . ) , , , -ına, -ın, -ından; -lar; -ları ız; -ları, -ları-
474
sız, -larından) ; , , gä bitmägä o a ad va tınaça
; ız arında ; ız o lan
, , ; o yeber ; biz-
ız- , , - ni ne üçün közläb durasız, bu ki i yü-
, , , - rürgä odu ımıznı özimizni uvveti-
; canında ızıb tekellüm etdi mizdän ya ufilikimizdän bilmi kibi?
, , . ,
; ayınanasın yatmı vä -
ısıtmadan ızmı ekän kördi , ?; . oy-
, obar- (-mı sız) , ,
ızcı az, ızcı ız .- . , - ,
obard- (-ur) , , -
ızdır- , , - , ,
, ; ızdıraca issilik - ocalı [ cä] ( . ‘ , ’)
; anlar a hem aftab vä hem
issilik ızdırmaz o u ; Ya udavend! alâ murdar
o usı bardır; zira kä vefat etdükdän
ız an- , ; mu abbet dörtinçi kündir ! -
ız anmaz ; ,
ız ın- , ; ru da o ulama
ız ınıb, udavend ä bendägi ılab ol . ; Eger men ellärindä a-
duru ız , da larnı ni anların körmäzsäm, vä
barma larımnı ada larnı ni anları-
ız ına . na salmazsam, vä elimni yanına sal-
ızıl (~, -dır) mazsam, i anmam… Aya, barma ı nı
ız anma lı , ; Bir biri- bu yer ä sal vä ellärimni kör; vä o-
iz ä ona ondurıçılar bolu ız, ne- lı nı uzatıb yanıma sal; vä bi-iman
fis ız anma lı dan ali ekän bolma, lâkin imandar bol -
( ) ,
, / , ,
. ( .
ızlı , , - ) , … ,
, ; ızlı ından yedi
yıl er ilän durmı erdi ;
( . );
iräna . Kiräna , ; . el
iränalı . Kiränalı ola daki [ l daki] . -
iränaos . Kiränaos , ; . olo lu
irinä . Kirina ola iyä [ l ıyä] ( . , . .
iryanlı . Kiryanlı ) . ; . olo lu
is [ ıs] ( . , . , . Kıš) . olo lu [ l l ] (-lar a) .
; . ola daki,
o- , ; Ey, aferin, ola iyä
[emin] vä niki ul! az nersälärni üs- on- (-ma a, -ur a; -dı, -dılar; -ur, -urlar;
tindä emin boldu … köb nersälärni -alar; -mı dır; -aca ; -du ı; -ıb) -
üstinä seni oyayın , , ; ondu ı
! … anä ,
; ikisin bir- ona , , ; ona me-
475
kân ( onaca yer 1666) - , , ,
, , - ; tofra lı beden ekilür, vä
ru ani beden oparılur
ondur- (-ayın; -dı) , ( . ),
ondur uçı (- a), ondurıçı (-lar) - opuz . , . ‘ ’, -

, , - .
; ona ondurıçı - or ä [ r ä] (-ni ) ( . , . , .
, , - ra ) .
, , orintos . orin os
ondurıçı . ondur uçı orintoslu . orin oslı
onıl- (-ar a; -dı; -gan; -mı , -mı dır; -dı ı) orin os [ rin s] (~, - a, -da, -dan),
, , - orintos [ rint s] (~, -da) ( . ,
. ) .
onı - (-du ; -masından) . , - orin oslı [ rin slı] (-lar), orintoslu
; tevfi -i uday ilän dünyada [ rint sl ] (-lar a) . -
onı du , vä u u a sizgä , , -
( . ) -
, or - (-u , -alım, -u ız; -mayım, -ma /
o u (-u nı; -sı, -sına, -sın; -ları, -ların) -ma , -masun, -ma ız; -dım, -dı, -dılar;
; ; . kör ü -madılar; -ur, -urız, -ursız; -maz, -mazlar;
op- (-ar a; -dı, -du ız, -dılar; -ur, -urlar; -mazsam; -amız, -alar; -maya / -may,
-mazlar; -a; - an; -magan; -mı , -mı dır; -may ekän; - an, - anlar, - anlarnı ,
-du ımdan, -du ından) , - - anlar a; -mamı ; -sa ız; -du ı, -du la-
, , , - rı; -ma , -ma dan; -mama ; -ub / -ıb;
, , -mayıb) , , -
opar- (-ma a; -dı, -dılar; -madı; -ur, -urlar; ,
-a, -alar; -gan; -mı dır; -sa; -ub / -ıb) - or a , , ,
, , , - ; Ne üçün ol adar or a sız?
, , , , ?
, , - or ıd- . or ıt-
, , ; Ne or ıt- (-mı day; -ma ), or ıd- (-ayı ;
üçün mu arib bolasız, vä kö illäri- -ıb) , , , -
izdä übhä ne üçün oparub dura? ,
, - or u (~, -dır, - a, -da, -dan; -usı, -sında,
- -sından) , , ; or u-i
?, . , a im
or uçı ; hemeki ehl-i anäsi
? birlä udadan or uçı erdi
opar uçı (-lardır), oparıçı -
, , , or ulı , , ;
, ; fit- bir or ulı ceza inti arı -
nä opar uçı , , - ; a ır künlärdä
. or ulı va ıtlar bolurlar
oparıçı . opar uçı
oparıl- (-ur, -urlar; -ganlar; -mı ) or ulı (-da; -ın), or ulı (-ında) ;
, , - ; Rabbni or ulı ın bilüb,
, , , al a da avat ılavız -
476
, ; derya- -ub / -ıb / -ab; -almaz) , -
lar or ulı ında, ara çılar or ulı- , ; oyı ız, körälik, eger
ında , - ly s kelür esä anı alibdän endürmägä
, . , -
ornilios [ rnıli s] (~, - a, -dan) ( . , ; .
, . , . Cornelius) alı oy-, o-
. oyaber- (~; -düm / -dim, -di; -äsin),
o - (-ma a; -dı, -dılar; -ur, -urlar; -maz; oyber- , , -
-alar; -sa; -du ın) , , , , -
, , , - , , ,
, ; keçkän za-
o am [ m] (-nı ) ( . , . , manlarda hemeki abayıl oyberdi öz
. ôsâm) . yollarında yürmägä -
o ad- , , -
, ; anı kötärib yar-
dımlar istima l etdilär, kemini astın- oyaberil- (-gän) ,
dan o adur ekän ( -
), oyber- . oyaber-
, oyıl- (-dı; -gan, - annı ; -magan; -mı ,
o ıl- (-ma a; -dı, -dılar; -ur; - an) - -mı dır, -mı ız; -sa; -ması) -
, , , ,
oyın , , , ,
ovs [ vs] (- a) ( . , . ) . ; Her kez bir kimsä uday’ı kör-
mädi; ama Atanı oynında bol an
oy (~, -nı, -dan; -ımnı; . -ısı; -lar, -larnı , bir do mı O lı, ol anı beyan ılmı dır
-larnı, -lardan, -larday; -larım, -larıma, ; -
-larımdan; -ları, -larına, -ların) . , ,
, Ovis; oy ma alli , ; agerdlärni , (ya ni) sa
; Eger bir ki ini yüz oyı sevdiki birisi sanı oynında tayan-
[ oyısı] bar esä, vä birisi azıb ketsä, mı yatur erdi
to san to uznı oyıb ta lar a barub , ,
azmı oynı izlämäz mi? ; berü , vä sizgä berilä,
, , (vä) ob ölçi, hem basılmı , hem dep-
- renmi , vä üstindän tü mi ekän siz-
- nü oynı ız a berilälär ,
? , , -
oy- (-ma a, -ur a; -ayım / -ayın, ~ / -u / ,
-ı , -alı , -u ız / -ı ız; -mayım, -ma /
-ma ; -dım, -du , -dı, -du , -du ız, -dı- oyınlı , ; Vä ayrı oy-
lar; -madı, -madu ız; -armın, -ur / -ar, larım bardır, kä bu oyınlı dan dä-
-ursız, -urlar / -arlar; -mam, -maz, -maz- güldir, anlarnı da ı keltirsäm keräk:
sız, -mazlar; -amın, -asın, -a, -alar; -ma- vä avazımnı e idürlär, vä bir oyınlı
ya, -maysız, -mayalar; - an; -ma an, vä bir aban bolur -
-ma ança; -mı , -mı dır, -mı lar; -sam, ,
-sa, -sa , -sa ız; -du da; -du ım, -du ı , ( . ),
-du ı, -du ından; -du ı ız; -du ları, :
-du ların, -du larından; -madu ım; -ma- , -
dı ı ; -ması; -ma , -ma ını ; -mama ;
477
oyma lı , ; el ul (~, -nı; -ım; -ına) , , -
oyma lı ; Vä Si- ; erir ul ,
m on, munı körmi ekän, kä havarilär- ulac, kulaç – 1,85
ni el oyma lı ı birlä Ru -i al- udüs , ; mi altı yüz
berilmi ekän, anlar a a çä ar etdi, kulaç aralı a degin
deyär ekän: «Ma a da ı bu uvvetni , . -
berü , kä her kim, kä üstinä ellärimni , . ;
oysam, Ru -i al- udüsnı ala» is andilni tü ürib yigirmi ulac terän-
, , lik tabdılar ,
, , . -
, : « ,
, , ula (~, - a, -da; -lar, -larda; -larıma;
, » -larımız a; -ları ız, -ları ız a, -ları ızda;
oz al- (-dı; -ab) , , -ları, -larına, -ların, -larında), ula (-ı,
-ına, -ın) . ;
ozı (~, -nı , -nı dır, - a, -sı; -larımnı) . ula lı
, , ; Te - ulan . , , ,
rini ozısı Equus hemionus onager; or ma, ey
uça la- (-b / -yıb) ehyon ızı! ba , pad ahı kelür, bir
uddis [ uddıs] (~, -dir, - ä; -i ä, -i ni; e äk ulannı üstindä oltırur ekän
-isin; -lär, -lärni , -lärgä, -lärni, -lärdä, , ! ,
-lärdän, -läri, -lärindä) ( . ) , , - , . .
; udaynı / Te rini , , .
uddisi ; uddis Ru , .
; uddis Yazu(lar) ‘ ’, .
( ) ‘ ,
uddüs [ udüs = udd s] (~, -im, -dän; , ’; . ulun
-lär) ( . ) , ; ud- ulavuzlı ., . ılavuzlı
dislär bolu ız, zira Men uddüsim ullı , , ;
, ; ud- ullı ıl- , ,
düs, uddüs, uddüs Rabb-i Allah, ol,
her nersä ä dır, kä bar erdi, vä ullı çı (~, -lar; -ları)
bardır, vä keläcekdir , , ulun (~, -nı , -nı), . uluy ;
, ar u ızda bol an avıl a baru ; vä
, ol sa at bir e äk ba lanmı tabursız,
udret (~, -ni , - ä, -ni, -dä, -dän; -im; -i , vä anı bilän birgä durub bir e äk
-i ni; -i, -idir, -ini , -in, -indä, -indän, ulun körürsiz; pes anlarnı çe üb Ma-
-inçä; -imizdän; -lär, -lärni , -lär ä; -läri) a keltirü , -
( . ) , , , ; -
; udret-i uday ilä
, . ; ,
udretli (~, -lär, -lärni; -läri) - ;
ehyon ızına deyü kä: Ba ,
, , , seni Pad ahı sa a kelür yava , vä
udu (~, -nı; -ı) , , - e äk üstindä, (ya ni) e äk ulun [ u-
luy] üstindä mi mi ekän
udüs (- ä, -dä; -indän) ( . ) , : , -
, ; . , ,
Ru ü l- udüs , . e äk
478
yavrusı + yavrusı, boyunduru altındası u (-nı ; -lar, -larnı , -larnı, -lardan;
o lı sözü ma n sı, üzrä kelür 1666, - -larını , -larına, -larından) ; hava
. , u ları
; . ulan u a (~, -lar) ,
um (~, -day; -ı, -ınça, -ınçadır) ; u anıl- (-mı , -mı lar)
anlarnı adedi de iz umınçadır - utıl- (-dım, -dılar; -madılar; -mazlar; -mı
ekän)
umi . ali a (~ umi) ut ar- (-ma a; ~; -dı; -ur; -ma ; -ıb) -
umlı ; umlı yer - ; Eya, iman anı ut arur mı? -
, ?
umrı [ umr ] ( . ) . , ut arıçı (-mız, -mıznı ) , -
Streptopelia turtur
unda la- (-b) , utır- (-mı dır) , ;
Aydan utırmı
unda lan- (-mı ) . , - , . -
ur- (-ayı / -alı ; -dı; -mı dır; -ma ; -ub) uttal [ utt l] ( . . ) . -
, , , - , , ; . atil1
uvandur- , ; Müsafirlär
urban [ urb n] (~, -dır, -nı, -day; -ı , uvandurma unutma ız -
-ı nı; -ı, -ın; -lar, -larnı , -lar a, -larnı,
-lardan; -ları) ( . ) , - uvvet (~, - ä, -ni, -dä, -dän; -i ; -i, -idir,
-ini , -inä, -in, -indä; -imiz, -imizdän;
ur a [ ur ä] (~, -lar) ( . ) ; -lär; -läri, -lärin) ( . ) , ,
ur a bra - ; uvvet-i uday Ta alâ
urbangâh [ urb ngâh] (~, -nı , - a, -nı, ; . bi- uvvet
-dan; -ımız; -larnı ) ( . ) - uvvetlä- , , ,
, , - ; arında ları nı uvvetlä
; asmandan bir
urcın . urcın feri tä Anı uvvetlür ekän körindi
urıl- (-dı; -mı ) , -
, , - uvvetlen- (-di, -dilär; -me ; -ib) -
, ,
urt (~, -lardan) . , ; uvvetlendür- (-di, -dilär; -ür; -gän; -mi )
. küyä (~ urt) , , , -
urtar- ; Ya Rabb! meni urtar!
! uvvetli (~, -dir, -siz; -lärni ) ,
uru (~, -da) ; , ; ,
, ; uvvetlü- . uvvetlä-
uru bol- , uvvetsiz (~, -iz; -lärdän) , -
uru- , , uvvetsizlik (-dä, -dän; -lärimizni), uvvet-

urud- , , , - sizli (-imni; -i) , ;
, cismimdäki uvvetsizli imni od eha-
urulan- (-dı; -mı , -mı dır) , net etmädü iz vä redd eylämädü iz
-
us- (-aca ım) , ( . ) -
usu (-ına)
479
uya (~, -da; -ın) . ; ; linum), -
. aftab
uyru (-ları, -larında, -larındadır), uyru - kuz un otu; uz unlar
(-ı) tacları , -
uz un (-lar, -lardan) 1. . , Corvus – -
corax. 2. . . (Po- , ,
lypodiophyta) ,
(Pteridium aqui-
L
La azar [La zar, La azar] (~, -nı) ( . , , , , ,
. , . El z r) . ;
Vä sa Mar anı, vä ız arında ın, vä layı [l yı ] (~, -sın, -dır, -lardır) ( . )
La azarnı [La zarnı] sevdi , , -
, , ; , , ; .
La azar-i nam bir tilänçi bar erdi, kä na-layı
yaraları köb ekän vä apusında bra- layı lı [l yı lı ] , ,
ılmı erdi - ,
, , layı sızlı [l yı sızlı ] ,
- , , -
lafı (-lar; -ların), laf (-ı ) ( . ) , lâzım ( . ) , ;

; , , , - ,
, , ; beyhu- läcäon [l c on] (~, -dır) ( . , . -
dälik lafı ; bülend lafız- , . legio, . . legionis) ;
lar . fevc
la ıv ( . ) , Läviy1 [Lâviy] (~, -ni , -ni) ( . , .
lâkin [lkn] ( . ) , , . L wî) . ; Lävi
lama . li ibn-i alfa
Lame [L me ] (-ni ) ( . , . , Läviy2 [Lâviy] (-lär) ( . , . ,
. L me ) . . L wî)
lâms ( . ) , ; lâms Läviyli [Lâviyli]
bolın- ; lâms ıl- , leb (-lär, -lärni ; -läri) ( . ) . ;
, ; lebläri bilän aziz körsätä-
lâ net [l net] (~, - ä; -indän) ( . ) - lär, amma anlarnı kö ili mendän
; lâ net ıl- , - ıra dır ,
; lâ net tiläk ıl-
lâ netli (-dir) Lebbaos [Lebb s] ( . ) .
Laodikiyä [L dıkıyä] (~, -dä), Laodi iyä ; Lebbaos, kä addaos isimli
[L dı ıyä] (- ä, -dä) ( . , . edi ,
) . Ledda [Ledd ] (~, -da) ( . , . ,
Laodikiyädäki [L dıkıyädäki] . - . L dd, L dd ) .
, lekä (-si; -lär, -lärdir) ( . ) , -
Lasiyä [L sıyä] ( . , . , . , ; . bi-lekä
Thalassa) . lekäsiz , , -
la if [la ıf] (-dir) ( . ) ,
480
lenger (~, -ni; -idäydir; -lär, -lärni) ( . ) Lisias [Lısı s] ( . , . , .
Lysias) .
le ; Listrä (-dä), Lis rä [Lıs rä] (~, - ä, -dä,
le ker (~; -in, -indän) ( . ) -däki) ( . , . ) . -
lev a (-ları ) ( . ) , ( - , .
); ahidni lev aları lo ma [lo mä] (~, -dan) ( . ) ,
le et (-dä; -lärini ) ( . ) , ,
le etli Loyis [L yis] (-dä) ( . , . ) .
liban [lib n] (-nı) ( . < ,
. ) . , Lu a [L ] (~, -nı ) ( . , . )
Cistus – , ; , . ; ma bub abib Lu a -
libas [lib s] (~, -nı, -da, -dan, -day; -ıma; Lûkios [L kı s], Lûkûs ( . , .
-ı ; -ı, -ını , -ına, -ın, -ında; -lar, -larda; , . Lucius) . ; i-
-larımnı; -ları ız; -ları, -larını , -ların) ränalı Lûkûs ( . , .
( . ) ; meclis libası - Lucius Cyrenensis, . K -
, , . - )
; libaslarını eteklärin bi- Lukiyä [L kıyä] ( . , . ) .
yük ılalar ; Lukiyä Mûrası -
– - - , .
- Lûkûs . Lûkios
; . bi-libas Lu [L ] (~, -nı , -nı) ( . , . , .
libassız [lib ssız] (~, -ız) , - Lô ) .
, lû at (-da) ( . ) , , ;
libassızlı [lib ssızlı ] (~, -da) Ba , bu hemeki söyläb dur anlar Ce-
, , lillilär dägül midir? Pes biz neçä söz
Libertin [Lıbertın] (-lärni ) ( . , e idüriz her birimiz do du ımız a
. , . Libertinus) - lû atda: Parsilär, vä Midoslar, vä Ela-
mitälär, vä Mesobotamiyada, vä Yahu-
Libiya [Lıbiy ] (-da) ( . , . ) - diyetdä, vä Kabadokiyada, vä Pon os-
. da, vä Asiyada, vä fruciyada, vä Ban-
Lidiyä [Lıdıyä] ( . ) . filiyada, vä Mı ırda, vä irinä e rafın-
Likaoniyä [Lıka nıyä], . Likoniyä [Lı- daki Libiyada sakin bol anlar, vä
k nıyä] ( . , . ) . Rumdanki müsafirlär, vä Yahudilär,
vä Yahudi dininä kirgänlär, vä Kiritli-
Likoniyä ., . Likaoniyä lär, vä Arablar, udanı ulu amel-
liman [lım n] (~, -da, -dan; -nıdır) ( . - lärin bizim zebanlarımızda söylür
( ), , ) ; . o ekän e idüriz? -
(~ Liman) , : -
limanlı , , , , ?
; bir a im limanlı boldı - -
, : ,
Linos [Lın s] ( . , . , . , , -
Linus) . , ,
lisan [lis n] (~, - a, -dan; -lardır, -larnı , , ,
-lardan) ( . ) , , ,
Lisanios [Lıs nı s] ( . , . - , , -
, . Lysanias) . , -
481
, - - ; bran, vä Yunan, vä
? Rum lû atınça yazılmı erdi
lû atınça - / ; - , - , -
anlarnı a lû atınça - ; Likaoniyä lû atınça - -
; bri / brani lû atınça
M
Maa [M t] (-nı ) ( . Maath, . ,
. Maath, Mahath, . , . ,
M ) .
ma bed (~; -idir, -indändir; -läri iz ä) ( . ma rur [ma r r] (~, -lar) ( . ) -
) , , , ,
mab u [mab , . ma b ] (~, -dır) ( . ma rurlan- [ma r rlan-] (-ıb) -
) , , - ,
, ; - ma akimet [ma kimet] (-dä) ( .
, . . )
ma bud [ma b d] ( . ) - ma al (~, - ä, -dä; -i, -in), ma all (~; -i, -inä)
, , ( . ) ; ; , -
Macdaliyet . *Macdaliyä (~, - ä) ( . , ; Ba Çana ını ma alli
< . , . < // ma all-i Ba Çana ı ,
. . Magdala, Migdal) . - ; oy ma alli -
; Meryem Macdaliyet , ; bizni ma all-i imti an a
; . Ma dala ketürmä
Macuc . Yacuc ma bis ., . ma bus
maddä [m ddä] (-lärin) ( . ) , ma bub [ma b b] (~, -ım, -dır, -da; -ımdır;
, -lar, -lardır; -larım) ( . ) -
Madiyan [Madiy n] ( . , . , ; ey arında lar vä ma bub-i
. M dy m) . udavend
maf al (-dan; -larnı ; -ları) ( . ) -
, , , ma bubä [ma b bä] ( . ) . -
ma ara [ma rä] (~; -lar, -larda) ( . ) ; Anlar a menüm al ım deyä-
; . yin, kä menüm al ım dägül erdi, vä
ma bu ., . mab u a a ma bubä deyäyin, kä ma bubä
Ma dalä [Ma d lä] ( . , . dägül erdi
, , . Magdala, Ma- , – -
gadan) . ; . Macdaliyet
ma firet ( . ) , ma bus [ma b s, . ma bıs] (~; -ı) ( .
( ) ) , ; Pavlo ,
ma lub [ma l b] ( . ) , ma bus-i sa Mesi , -
Ma rib (~, - äçä, -dä, -dän) ( . ) - ma fi [ma fı] (~; -lärin) ( . ) -

. ; Ma rib Cenubi - - ,
; Ma rib imali - ; ma fiçä [ma fıçä] ( . ‘ , -
yaldurım Ma ri dän çı ub Ma rib- ’ + -çä) ,
äçä neçä yaldursa, nsan O lını kel- ma fu [ma f ] ( . ) ;
mäsi da ı olay bolur - ma fu bol- ,
482
ma kemä [ma kemä] (~, -dä; -sini ; -lär- , ;
ä) ( . ) , ; ma ke- ?
mä-yi uru da , Makedoni [Maked nı] ( . , . -
) . , -
ma la (-ımıznı , -ımız a) ( . ) - ,
, ; , - Makedoniyä [Maked nıyä] (~, - ä, -dä,
-dän) ( . , . ) .
ma lû (~, -dır, -nı ; -ı; -larnı ; -larını ) ; Makedoniyä’yi Filibos-
( . ) , , - dan . -
, , ; Makedoniyä’yi Ni opolisdän
ma lû at (-nı ) ( . ) , -
, , ; kä kö- Makedoniyäli [Maked nıyäli] (-lär, -lär ä)
rinmäz Te rini uretidir, hemä ma - . -
lû atnı evvel do anı ekän , ,
, - Makedonlı [Maked nlı] .
, ,
ma ul [ma l] (~; -lim) ( . ) -
, , ; ; Ma ul ma am [ma m] (~, - a, -nı, -da, -dayız; -ı,
ma murdır, ama i kârlar kemdir - -ına, -ın) ( . ) , -
, ; yaban ma am
ma sul [ma s l] ( . = ?) - ma amä [ma mä] (-sindä) ( . ) .,
; Eger ma sul [ma s l = . , ; Me-
ma b l?] dägül esä iz - si ni ma amäsindä
, . ma bul [ma b l] (~, -dır) ( . ) -
, , . , , , -
- ; . ma sul
, . maqbul emassizlar, . - ma dis [ma dıs] (-lärni ) ( . ) -
, ,
, ; , ma dus [ma d s] ( . ) ,
, ; . ma bul ; ma dus ehir
ma u [ma ]( . ) , - ma hur [ma h r] ( . ) ,
, ,
ma u a [ma ] ( . ) - ma ud [ma d] (~, -da, -dan; -ı, -ını ,
, -ın) ( . ) , ,
ma v bolın- ( . ‘ , , ; ,
’) , - ma ta- (-dılar; -mazız) , -
, , , ,
, , ma ul [ma l] ( . ) , -
ma zen (~; -indän; -lärin) ( . ‘ - , ; -
, , ; , - , ; ,
’) , ; ; , ; sa-
uz unlardan fikir eylä , zira kä egin a olay ma ul boldı -
egmäzlär hem ora ormazlar, hem an- , .
larda ma zen [ma zen] hem anbar ; . na-ma ul
yo dır, vä uda anlar a yidürür; eya, mal [m l] (- a, -nı; -ımdan; -ı nı; -ını , -ın;
u lardan siz neçä mertebä bahalısız? -ları, -ların) ( . ) , -
, , ; .
, emval
483
Mal os ( . , . , . M llu ) istäsä, bir ya ı amel istür
. , -
malik [m lik] ( . ) , -
, , man ar (-lar) ( . ‘ , , -
mallı [m llı] / - , ’)
, , man arä ( . ) ,
ma lûm [ma lûm] (~, -dır) ( . ) - . . minarä
, ; siznü asmanlı ata ız- ma a . . . . men
a ma lûmdir - ma la- (-dı; -maya) ( ); orus
, . - ma lamaya sen ma a üç kerä inkâr
; . na-ma lûm ılma unça , -
ma mur [ma m r] ( . ) -
, ; Ma ul ma - ma lay (-ında; -laylarında) , ; tam-
murdır, ama i kârlar kemdir asın anlarnı ma layında [ma layı-
, sında] vä ellärindä almadılar -
man ( . ) , ; - ( . )
; ; man et- /
ıl- , , - maran a a [m r n t ] ( . , .
, . maran a â ‘ ’)
ma na [ma nı = ma n ] (~, - a; -sı, -sın) ( . ,
) , , ; , mara (~, -dan; -larımıznı) ( . ) -
; . bi-ma na
ma nalı [ma nıli = ma nalı] ma rifet (~, -ni , - ä, -dä; -i, -ini , -inä, -in,
, , , , ; -indä) ( . ) , ,
bir ma nalı , - ; ismi ma rifetin bildir-
dim
Manayin [M n yin] ( . , . , ma rifetli , , -
. . M na m) . ,
ma ni . ma na ma rifetsiz (-dir) , ,
ma nili . ma nalı ,
mann1 ( . , . , . m n) Mar os [Mr s] (~, -nı , -nı) ( . , .
mann2 (~, -nı, -dän; -ı ; -ı) ( . , . ) , . Mar s) .
. – 100 Mar a [Mar ] (~, -nı , - a, -nı) ( . ,
, 1/60 - . , . Mar ) .
; . – 2 , ma ruf [ma r f] ( . ) , -
. ra l; Ey sul anım! mannı on ,
mann fayda etmi di ! masal (~, -nı , - a, -nı, -da; -ın, -ında; -lar,
; anı on -larnı; -ların) ( . ) , ;
mannı bardır ; , , ; . bi-
Mannnı andan alu vä anı on mannı masal
bol an a berü mas ara [mas arä] (~, - a) ( . ) -
, , ; mas a-
man ıb (~; -ın; -lar a) ( . ) , ra a al- , ;
, , , , - mas ara a al uçı
; man ıb ne areti , , , -
, , . - , ; . istihza
, . ; eger bir mas aralı [mas arälı ] ,
kimsä üs ufiyet [üs uvfet] man ıbın , ; mas ara-
484
lı ıl- , ma zul bol an adamlar ,
mas at (~; -ı ız) ( . ) ma ur [ma r] ( . ) ,

mast [m st] (-lar) ( . ) ; . ; ma ur tut- ,
mest ,
mastlı (-larda) mebada [meb d ] ( . ) ;
mä k (-lär, -lär a, -lärni) ( . ) , ,
mecd . mecid
Ma ri (~, -dä, -dän) ( . ) . - mecid (~, - ä, -ni-, -dä; -lärni), mecd (-i,
-idir, -ini , -inä, -in, -indän) ( . ) -
ma u [ma ] ( . ) , , ; mecdini ta tında
, . , ; Hem asmani
. bedenlär, hem zemini bedenlär bardır;
Ma at . Mat at ama mecd-i asmani bir türlidir, vä
Ma atıva [Ma tiv ] (-nı ) ( . , . mecd-i zemini bir türlidir
, . Matityahu) . - ; -
,
Matta [Mattay] (~, -nı , -nı) ( . , . mecidli
, , . Mât âfiyâ) meclis (~, -ni , - ä; -inä; -lärni) ( . )
. ; Matta arac al uçı / ; , -
; , ; ,
Mat at [Ma t, Ma yat] (-nı ) ( . , . ; meclis libası , -
, . M t t) . , . ;
Matta an [Ma t n] (-nı ) ( . , . meclisni ulu ı ,
, . Mâttâ â) .
Mattiyas [Mattiy s] (- a, -nı) ( . , . mecma [mecma ] (-da, -dan; -larda) ( .
, . Matthias, . Mattitya- ) , , -
hu) . , , ;
Ma yat . Mat at Libertinlärni isimli mecma ı -
Mat an [Mat n] (~, -nı ) ( . , . -
, . Mât ân) . mecusi [mec sı] (~; -lär, -lärni, -lärdän) ( .
Ma u ala [Ma ala ] (-nı ) ( . , ) , ; ;
. M ûšéla , M ûš la ) . -
, meded ( . ) ,
Mayınan [Mat n . Mayın n] (-nı ) ( . medfun [medf n] ( . ) ,
, . , . Mâyînân) .
med . medi
mayil [m yil] ( . ) , - medi (~, -ni), med (~; -i) ( . ) ,
, ; mayil ılma lı ; med eylä- , -
, , , ; medi namäläri
; arab a mayil dägül ( . ) , -
, . - , ; .
; . meyil namä
mayla- (-dı; -mı dır) medrä ( . , . ) – -
mazlum [ma l m] ( . ) - 39,5
, , - medresä ( . ) ; Tirannos-i
, , nam kimsäni medresäsindä -
ma z l ( . ) ; a dan
485
meflûc (~, - a) ( . ) . , ey anlarnı meliki Ba alzebul -
,
meger ( . ) . , melikä ( . ) , , -
, ; Melikä-yi Cenub
Mehlalayil [Mehl l yil] (-ni ) ( . ,
. , . Ma alal- l) . Meli a [Melı ] ( . , . ) .
,
mekân (~, -dır, -nı , - a / -ga, - aça, -nı, Melki [Melkı] (-ni ) ( . , . ,
-da, -dayım, -dan; -ı, -ına, -ında; -ımıznı; . Mêl î) .
-lar a, -larda) ( . ) , - Melkisede [Melkısede ] (~, -ni ) ( .
; bu mekânda ; o- , . , . Mal -i éde )
na mekân ( onaca yer 1666) .
, , mellâ (- a; -lar) ( . ) ,
. ,
mekânsız , ; melûl ( . ) , ,
Hem bu sa at a degin biz açız, vä su- , , -
saruz, vä libassızız, vä so ulmı ız, vä , , , ;
hem mekânsız bolıb yüräviz - melûl bol- ,
, , , mel ûn [mel ûn] (~, -dır; -lar) ( . )
, ; mekân-i mu ad-
des , , - memleket (~, -ni , - ä, -ni, -dä; -imni ,
-imdä; -i , -i ni , -i ä; -i, -ini , -inä, -in,
mekruh [mekr h] (~; -lar a) ( . ) - -indä, -indän; -lär; -läri, -lärini , -lärin)
, ( . ) , , -
mektub [mekt b] ( . ) , , ; Asman
melâm ( . ) , , ; Memleketi // Asmani Memleket //
melâm et- , , - Memleket-i / Pad ahlı -i Asman -
, .+
melâmet (~; -i; -läri) ( . ) , , memlu [meml ] (~, -yım, -dır) ( . )
, , ; , ,
melâmet et- / ıl- , memlulı [meml lı ] , -
melâmetsiz , - , ; anı memlulı-
, , ; Te rini ından hemämiz aldu vä ni met
melâmetsiz o ıllarıday - ni met üçün
melâyikä ( . ) . ; Hemeki men (~, . -im, . -üm / -im,

melâyikä-yi uday a a perest etsünlär ma a, -i, -dä, -dädir, -dän, -däy) . ;
- or ma; evvel vä a ır ménim, vä tiri
; . melek dur an ménim; vä öldüm, vä ba ,
melek (~, -dän; -lär, -lärdir, -lärni, -lärdän; tiriyim, ebedelâbad a degin, amin; vä
-läri, -lärinä, -lärin) ( . ) ; me- cehennemni vä ölümni kilidläri
leklär-i asman ; . mendädir ;
melâyikä , ; ,
Meleya [Meley ] (-nı ) ( . , . , , , ;
. *Mêlê ) . ; . bi-men
melik ( . ) , , , - Mena i [Mena ı] (~, -ni ) ( . , .
; melik-i adı / Manasses, . , . M naš-
/ ; šéh) .
486
mendil [mendıl] ( . ) , - mer ametsiz , -
, ,
menfa at (~, -dır, -nı; -ı ; -ı ız) ( . ) mermer (-dän) ( . , . )
, , , ; , .
; ; . bi-menfa at mersul [mers l] ( . ) ;
menfu [menf ] ( . ) , - mersul bol-
, , , - mertebä (~, -dir; -sinä, -sin) ( . ) -
, ; menfu bol- - , , , ; , ; anlardan
, siz köb mertebä efzal degül mi?
mengenä (-sin) ( . ) , , ( . )
; . çenderä ?
meni . . . . men mertebäli -
menim, menüm 1. . . . . , , ; ulu mertebäli -
men. 2. . ,
ménim . Meryem (~, -ni , - ä, -ni) ( . ) . -
men ; Ya ub vä Yusufnı anası Mer-
menimki (~, -dir, -dän; -lär, -lärdir), me- yem ,
nümki (~; -lär) , ( ); . Macdaliyet
merzbum [merzb m] (~, - a; -ını , -ına)
mensu [mens ] ( . ) , ( . ) , , -
, , -
, ; mensu bol- - mescid (~, -ni , - ä, -dä, -dä, -dän; -idir,
, , , -inä, -indä; -i izni ; -lär, -lärni , -lär ä,
; mensu ıl- , -lärdä, -lärdän; -läri izdä; -lärindä) ( .
, , ) , ,
menüm . menim meselä, . meselä ( . )
menümki . menimki mesi [mesı ] ( . , . m î , .
menzil anä ( . ‘ , , m šî ) , ;
, ’ + . anä) mesi et- , -
,
me gü ; me güdän me güçä Mesi [Mesı ] (~, -im, -sin, -dir, -ni , - ä,
, - äçä, -ni, -dä, -dädir, -däyiz, -däsiz,
me güçä , ; me güçä me gü- -dän, -dänim; -ini , -ini ki, -in) ( . ,
çä , .M î , . , . M šî )
merd ( . ) ; Ol ıddı merd bi- ; ; Sen Mesi misin?
län hiç i i bolmasun.., zira kä bügün Bizgä de ? ;
bir dü dä anı üçün köb za met Mesi -i Allah(sın) – -
çekdim - ; Mesi isimli sa -
, ; sa Mesi / Mesi -i sa
; Zira kä doru mesi -
merdüm (~, - ä) ( . ) lär vä doru pey amberlär çı arlar vä
mer amet ( . ) , - alametlär vä acayib körsätürlär, kä,
, , ; - eger mümkin esä, inti ab bolınmı larnı
, , ; mer- azdururlar
amet kör- -
mer ametli , , , , -
; mer ametli bol- , ; Bu dünyanı memle-
, ketläri bizim udavendimizni ki vä
487
anı Mesi ini ki boldılar, vä ol ebede- ; ; o uv a, vä na i-
lâbad a degin pad ahlı edür - at bermek ä, vä ta lim ä me ul bol
- , ,
,
me hur [me h r] (~, -ız, -lardır) ( . )
Mesi däki [Mesı däki] ,
/ / - mevacib (-i iz) ( . ) , -
; Mesi däki iman ,
Mesi i [Mesı ı] ( . ) , mevc (-inä; -lär, -lärni , -lärdän; -läri, -läri-
, ni ) ( . ) ; kemi mevclärdän
; ama eger bir Mesi idäy a ab penhan bolındı
çeksä, acil etmäsün, lâkin uday a
ükür etsün bu arafda - mevcud [mevc d] (~, -dır; -ımız) ( . )
, , , , -
; , , ,
Az aldı kä meni Mesi i bolur a i an- , , -
durasın , ; . na-mevcud
meyan [mey n] ( . ) . , -
Mesi ninki [Mesı ninki] (~, -dir, -yiz, -siz, , ; iman sebebindän ma -
-lär) . ; siz Mesi - dislärni meyanında na ib alalar -
ni kisiz, vä Mesi Te rini kidir – -
, – , .
Mesi siz [Mesı siz] ; ol va ıt-
da Mesi siz erdü iz - meyançı [mey nçı] (~, -nı )
meyandar [mey nd r] (-ı, -ıdır) ( . )
Mesiya [Mesıy ] (~, -nı) ( . Messiah, , ,
. , . M šî ) ; meydan [meyd n] (~, -da) ( . ) -
, , ; meydan bo-
mesken ( . ) , , - lınalmaz, a i kelâm -
, , ( . ,
Mesobotamiya . Mesopotamiya . , )
Mesopotamiya [Mes p t miy ], Mesobo- mey anä [mey nä] (-dän; -sinä) ( .
tamiya [Mes bot miya] (-da) ( . - ‘ , ’) -
) . , . , -
mest (~, -lär) ( . ) : mest ılur
nersä - , - meyil ( . ) , , ;
, . ; . mast , ; meyil et- / ıl-
mestçi (~, -lär) , ; . mayil
mestlik (-lär), mestli (-dän, -lärdä) (~, meyvä (~; - iz) ( . ) ,
-lär) meyyit (~; -läri, -lärin) ( . ) ,
me a at (~, -da; -ımnı ; -ı nı; -ına, -ın; , , ,
-ımıznı; -ı ız; -larda; -larından) ( . )
, , ; yol mezar [mez r] (-lar a) ( . ) , -
rencindän me a at bolınıb -
mezba (~, -nı , - a; -ını ; -ları nı) ( .
me ayı [me yı ] (-dan) ( . ) . ) ,
mezheb (-dän; -i) ( . ) , -
me ul [me l] (~, -dir) ( . ) - , , , ,
488
mezmur [ . mezy r < mezb r 1818 < Milä um . Mili es
mezm r 1666] (-larda) ( . ‘ - Mili es [Mılı es] (- ä, -dän), Milä um
, , , [Mılä m] (-da) ( . Miletus, . . Mile-
’ . ‘ ’ - tum, . , . Miletus, . )
.‘ ’) . ,
mı (-sın, ~ / -dır, -yız, -sız), mi (-yim, -sin, ~ min- . mi -
/ -dir, -yiz, -siz) . . minarä [min rä] (~; -si) ( . ) ,
mından , , ; minarä
mırılda- (-dılar) , bina
mırza [mırzä] (-larını ) ( . ) mi (~, -ni , - ä, -dän; -lärni ; -läri, -lärinä)
Mı ır (~, - a, -nı, -da, -dan) ( . ) . ; anlarnı adedi on mi kerä
on mi vä mi lärni mi läri erdi -
Mı ırda ı . , ;
mi ba ı ; mi ba ları .
Mı ırlı .
mi dä (-ni ) ( . ) . mi - (-di, -dilär; -mägän; -mi ; -düklärindän;
mi lâf (-da) ( . ) , -üb), min- (-gän, -gändä) ,
mi mar [mi m r] (-day; -ı; -larnı ) ( . , ,
) , , ; . bi -, yu aru
Midos [Mid s] (-lar) ( . ) . mi dür- (-di, -dilär)
, / mir ( . , , ) ,
Mi ayil [Mı yıl] ( . , . , –
. Mık l) . . , Balsamodendron myrrha; mir
mihmandar [mihm nd r] ( . ) - birlä arala kan arab , -
, ; -
miras [mır s] (~, -nı , - a, -nı, -da; -ı, -ını ,
mihmandarlı [mihm nd rlı ] -ın; -ımıznı ) ( . ) , -
, ; miras yeyü -
; ,
mihriban [mihrib n] (~, -dır, -da; -ı, -ın) ( . miraslı [mır slı] , -
) , , -
, ; mihribanda misal [mis l] (-in) ( . ) , , -
artdı ,
mihribançilik [mihrib nçilik] (~, -dä) - misil ( . ) , ,
, ; insan mislinä yürimäy misiz?
mihribani [mihrib nı] (~, -dir) ( . ) -
, , , - ?
misillü , -
mihribanlı [mihrib nlı ] , - ; ba larında bol an ala mi-
sillü taclar kibi erdi
mi dar (~; -ı, -ıdan) ( . ) , , -
; bir sa at mikdarıdan so ra -
, - Mi iya [Mı ıy ] ( . , . ) .
; ta atılaca mi darı anlar-
dan çekindi - misl . misil
Mitçel [Mıtçıl] (-dän) . Mitchell) .
mil ( . . mili passuum ‘ - ; Yu anna Mitçeldän basıl-
’) mı tır
489
Mitilinä [Mıtılınä] (- ä) ( . , . - mu cizet . mu cizä
) . mufara at [muf ra at] ( . ) ,
miy [mıyä] (-ni ) . ,
miyüz . , . , mufari [muf ri ] ( . ) ,
mizan [mız n] (-ı) ( . ) , . , , -
, . ‘ ; . ;
’ mu abbet (~, -dir, - ä, -dä, -dän; -im, -im-
Mnason [Mn son] ( . , . ) ni; -i , -i ni , -i ni; -i, -in, -indän; -i iz,
. -i izni , -i izni, -i izdä) ( . ) -
Molo [M l ] ( . , . , . ; . be- (bemu abbetdir)
M l ) . . mu abbetli ,
moyın . ; a a ob bolur erdi, , , ,
eger bir degirmän ta ı moynını tögä-
räkinä asılsa vä özi de iz ä bra ılsa mu abbetsiz (-lär)
, - , , -
,
; . boyun mu afı [mu fı ] ( . ) ,
moyunça (-da; -sından) , ; ayrı ; mu afı eylä- ,
moyunçada bi-imanlar ilän çiftlenmi ,
bolma ız , . mu akemä [mu kemä] (-sinä) ( . )
- ,
mu a a (~, -dır; -larız) ( . ) -
möhür (~, -ni; -i, -isiz, -in; -lärni ; -lärin) , ,
( . ) mu alif [mu lif, mu alif] (~, -dir; -i; -läri)
möhürlä- (~; -di; -dükimdän; -yib), mö- ( . ) ,
hürle- ( . -mä; -mädükimizçä) - , , -
, , ;
möhürlen- (-dilär; -gänlärni ; -mi , -mi siz, mu alif ıl- , -
-mi dirsiz) ; . , -
mu allim (~, -sin; -i, -isin, -indän; -i iz; ; eri at a mu alif -
-lär, -lärni , -lärni; -läri) ( . ) -
; ; . rabbi, ustad mu alifet [mu lifet] (~, -ni ; -ini ) ( .
mu amele [mu mele] ( . ‘ - ) , -
, ; ; - , , , -
’) , , - , ,
mu alifetsiz [mu lifetsiz] (-dir) -
mu ammed ( . ) , , -
mu avenet [mu venet] ( . ) ,
mu alli [mu alli ] (-imä; -idir) ( . )
mu a eb ( . ) , , ,
, mu a ım [mu ım] (-larnı) ( . )
mu azzez (-dir) ( . ) , , , ; ,
, , -
; . mu assal ( . ) , -
mu cizat . mu cizä , .
mu cizä (~, -dir, -ni; -si; -lär, -lärni; -lärin- mu assir ( . )
dän), mu cizat [mu ciz t], mu cizet , ,
(-lär, -lärni) ( . ) müfsid ( . ) , -
490
, , - , , , -
1666; ,
ayır mu teber ‘ - mu avemet [mu vemet] ( . ) -
’, .‘ ’ , , -
mu a ab [mu ab] ( . ) , - , ; mu avemet et- -
, - , ,
; mu a ab et-
mu kem ( . ) , mu ayyed (~, -dir) ( . ) ,
mu tac [mu t c] (~, -dır) ( . ) - , , -
, ( ), ; mu ayyed et- ,
, ; bu hemä ; mu ayyed bol-
nersälär sizgä mu tacdır
, . munda (~, -dır) . . . bu;
mu tar [mu t r] (~; -ı; -lar, -larnı , -larnı; mundan . . . bu;

-larını , -ların) ( . ) ; munday , , -
mu tarlarnı a ırı üçün - . . . bu
munı , , . . . bu
mu teläf [mu tel f . mu telef] ( . ) munı , , . . . bu
, - munı day (~, -lar, -lar a) -
, - , ,
, munlar (~, -dır, -nı , - a, -nı, -da, -dan,
, -dandır) , . . bu
, . munta ır ( . ) , -
mu if [mu ıf] ( . ) , - ; munta ır ıl- , -
, ; eger adam-
lar a a aların mu if ılsa ız mu a , , . . . bu
mu aça , , ,
mu addem ( . ) / ; Mu aça abır eylä -
, , - , . , , .
, “ , , ,
mu addimä ( . ) , - , ”
; bir aymä urıldı, ya ni ev- Mûra [Mûr ] (-sına) ( . , . ) -
velki, kä içindä am dan, vä sofra, vä . ; Lukiyä Mûrası -
nanlar-i mu addimä bar erdi, kä “me- , .
kân-i mu addes” müsemmadır - murad [mur d] (~, - a -ımnı; -ına, -ın;
, -ların) ( . ) ; ,
, , ; murad et- / ıl- ,
( . ,
), “ mura a ( . ) , -
”, . . “ ” , , ;
mu addes (~, -dir; -i; -lär, -lärdir, -lärni , mura a bolın- ,
-lär ä) ( . ) , - , ; mu-
, ; ncil-i Mu addes ra a buyur- , -
, ; mura a
mu arrer (~, -dir) ( . ) , - et- , ,
, , - murdar [murd r] ( . ) , -
, ; mu arrer ıl- ; murdar ru
491
murdarlan- [murd rlan-] (-ur) - , , . -
,
murdarlı [murd rlı ] (~, -dan; -larından) müba asä [müb asä] (~; -lärdän; -läri),
, , müba aset [müb aset] (-ni) ( . )
Musa [M say] (~, -nı , - a, -dan) ( . ) , ,
. mübarek [müb rek] (~, -sin, -dir, -siz, -ni ;
mu affa [mu affı = mu aff ] ( . ) - -läri) ( . ) , -
, ,
mu a abä [mu abä], mu a abet [mu - mübareki [müb rekı] ( . ) -
abet] (-dä, -dän; -imiz; -ini ; -i izni) ( .
) , , - mübareklen- [müb reklen-] (-ür) -
; .+ ,
mu ibet [mu ıbet] (~, - ä, -dä, -dän; -imdä; mübeddel ( . ) , -
-indä, -indän; -imizdä; -lär, -lärni , -lär-
ni, -lärdä, -lärdän; -lärim, -lärimni; -lä- mübtelâ ( . ) , -
rimizdä; -lärindä) ( . ) ,
, , , , mücama at [müc ma at] (-larda) ( . )
, , . + , , ,
.
mu verä (-sinä), mu veret (~; -i, -in) ( . mücerreb ( . ) , -
‘ ’, ‘ ’) - ,
; mu veret et- / ıl- - müddet (~, - ä, - äçä, -dän) ( . ) ,
, , , -
mu veretçi (~; -si) , , ,
mu alla a [mu alla ä] (-nı) ( . ) - müddet äçä , ; müddet-
äçä çıdur /
mu i [mu ı ] (~; -lärdir) ( . ) - müft ( . ) , , -
, , ; .
na-mu i mükâfat [mükâf t] ( . ) -
mu i li [mu ı li ] , - , ; mükâfat ber- -
, , ,
mu i siz [mu ı siz] (-lär) - mülâ at [mülâ t] ( . ) ; mü-
, , lâ at et-
mu la ( . ) ; , mülâzemet (~; -in) ( . ) -
; adır-i Mu la - , , ,
, , > , -
muvafa at [muv fa at] ( . ) - , . -
, , ; muva-
fa at eylä- , - mülâzım (~, -nı , - a, -nı; -ı, -ına, -ın; -ı ız;
, -lar, -larnı , -larga, -larnı; -ları ız a;
muvafı [muv fı ] ( . ) , -ları, -larını , -larına, -ların) ( . )
, , - , ,
, , ; mu- mülk (-läri ) ( . ) ,
vafı üzrä ( )
mu arib ( . ) , - mülta ı ( . )
, , - mülûkânä ( . ) , -
, ;
mu arib bol- , - mü’min [m ’min] (~, -ni , - ä; -lärdir, -lär-
492
ni , -lärni ki, -lär ä, -lärdä, -lärdäniz) mürüvvetli , ,
( . ) .
mü’minä [m ’minä] (-ni ) ( . ) . - müsafir [müs fir] (~, -ni; -lär, -lär ä,
-lärdän) ( . ) , , -
mümkin (~, -dir) ( . ) ; ; müsafirlärni mekânı -
, / / -
münä . . – -
münasebet [mün sebet] ( . ) , ; müsafirni se-
, , ; viçi , . -
,
münasebetinçä [mün sebetinçä] - müsafir anäsi ; ; mü-
/ ( ), safir anäsi ayda? -
( ), , ?
münasib [mün sib] (~, -dir; -inä; -lär) ( . mü alâ at [mü lâ at] ( . ) ,
) , ,
, müsemma [müsemmı = müsemm ] (~,
mün arif ( . ) , - -dır) ( . = ) , -
, ,
mün asim ( . ) müsta ni [müsta nı] ( . ) -
münke if ( . ) , - , , , -
, ,
münkir ( . ) , - müsta ra ( . ) , -
, , ,
münta il ( . ) , - müsta a (~, -dır; -lardır) ( . ) -
, , -
mürafa at [mür fa at] ( . ) - , ; ü-
, , küm ä müsta a bol-
müstes i [müstes ı] ( . . . -’yi) ( .
mürayilä- [mür yilä-] (-dilär) ( . ‘ - ) , -
, ; , -
, ’) müstesna [müstesnı = müstesn ] (-dır) ( .
mürayilik [mür yilik] (-dir, -dän), )
mürayili [mür yili ] (-i) ( . ‘ - mü areket [mü reket] (-i, -inä; -imiz) ( .
, ; , - ) , , ,
, ’) , - , , -
,
mürdegan [mürdeg n] (~, -nı , -nı, -dan; mü kül (~, -dir) ( . ) , -
-larnı) ( . > ) . , , , -
; mürdegandan kop- - , ; , -
; mürdegandan , ; ,
tirilt- mü ta il ( . ) ,
mürekkeb ( . ) ,
mürr (~, -ni, -dän) ( . , , mü ta [mü t ] ( . ) -
) . , , / , -
Balsamodendron myrrha; , -
– mü terek ( . ) ,
mürüvvet ( . ) , - Mü teri [Mü terı] (~, -ni , - ä) ( .
‘ , , ., .
493
’) . . , . ; mütekebbir (-lär, -lärdir, -lär ä) ( . )
Mü teridän tü mi uret , - , ,
, . . , ( . müteselli [mütesellı] ( . )
)– , müteveffa [müteveffı = müteveff ] (~,
müte alli ( . ) , - -yım, -sız) ( . ) ,
, , , , -
mütecaviz [mütec viz] (-lärni ) ( . ) ; müteveffa bol- , -
, - ,
mütevellid ( . )
mütefarrı ( . ) , , müttabi [mütt bi ] (~, -lär) ( . ) -
; , - , , ;
, ; mütefarrı bol- müttabi bol- ,
, , - müttabi at [mütt bi at] ( . ) -
, ; müttabi at et- -
müte ammil ( . ) , - ,
, , - müvt ( . ) ; . emvat
; , , - müyü , ( ); imaret ıl u-
çılar redd ıldu ları ta hemän özi
müte avvif [ / mn vb . mt vvf] müyü ni ba ı bolmı dır , -
( . ) , - ,
, ; bek müte- ; Allahnı u u-
avvif bol- , . rında bol an ala urbangâhlarnı
, , - dört müyü indän bir tavı e itdüm
,
müte ayyir ( . ) , - ,
, ; . buca (~nı ba ı), kö ä
N
na na ( . ) , Mentha . , , ;
naalûd [n - l d] ( . ) - nahiyet et- , -
, ; . alûdä
Nablus [N blus] ( . < , . - Na or [N r] (-nı ) ( . , . ,
) . ( ) . Na or) .
nacis ( . ) , ; na o [n ]( . ) , -
, ; nacis ru , , ; -
, ; ;
naciyä [n ciyä] ( . ) ; na o bol- , .
ol naciyälärdä ; . o
, na o lı [n lı ] , -
nafa ä ( . ) , ; . o lı
na- a [n - a ] ( . ) , Na um [N m] (-nı ) ( . , . ,
, , - . Na m) .
; . a na- ürmet [n - ürmet] ( . ) -
na- a ır [n - ır] ( . ) ; , , -
. a ır , ; na ürmet ıl-
nahiyet [nahiyet . n hiyet] ( . ) - , ; ,
494
; . bi- ür- na-mevcud [n -mevc d] ( . ) -
met, . ürmet ; . mevcud
nakes [n kes] ( . ) , , na-mu i [n -mu ı ] ( . ) -
, , , , ;
na ı [na ı , . n ı ] (~, -lardır) ( . . mu i
‘ , , - nan [n n] (~, -ım, -ız, -nı, -dan; -ı, -ıyım,
, , , , - -ın; -ımıznı; -ı ız; -lar, -larnı, -lardan;
’) , , ; -ları ız) ( . ) ; Men ol tiri nanım,
hemäsi günah ılmı lardır vä uday- kä asmandan nazil boldım -
nı mecdindän na ı bolmı lardır , ; biz, köb ekän,
; bir nanız, bir bedeniz –
Eger biri iz a ılda na ı bolsa , , .[ -
; (anlar ] , [ ]
da ı) lekälär vä na ı lardır - ; nan-i ta addü-
, . mä , . -
, . - – ,
; ;
na ı lı , , - Nan-i bi- amır iydi / amırlanmagan
; ta siznü ıdmeti izni na- nan iydi
ı lı ın mendän ötri tamam ıla napak [n p k] (~, -dır) ( . ) ,
; napak ru lı adam -
, ;
na il (~, -läri) ( . ) , , . pak
napaklik [n p klik] (~, - ä, -dän) -
na-layı [na-l yı ] ( . ) , , ,
, , naperhizlik [naperhızlik] (- ä) ( .
; . layı ‘ ; ’)
nam [n m] ( . ) ; Ol va ıtda anlarnı , ,
bir me hur ma busı nam-i Barabbas , , ,
bar edi - , , -
, ; . isim , , -
na-ma ul [n -ma l] ( . ) - ,
; . ma ul narast [n r st] (~, - a, -nı; -lar) ( . )
na-ma lûm [n -ma lûm] ( . ) - , , -
, ; . ma lûm ; . rast
namaz [nam z] (~, -lar) ( . ) , narasti [n r stı] (~, -dä) ( . ) -
; namaz ıl- - , , -
,
namä [n mä] (~; -si, -sisiz; -mizsiz; -lär ä; narastlı [n r stlı ] (~, - a, -dan; -ları), na-
-läri) ( . ) , , - rastlı [n r stlı ] (-ı), narastlık [n r st-
, , , ; lık] ( . ‘ , -
Eya, siz bizim namämizsiz, kä albi- ; , ’)
mizdä yazılmı sız – , ,
; . nard [nrd] ( . ) . , Nardostachys
med (medi namäläri) jatamansi;
namdar [n md r] (~, -lar) ( . ‘ - ( ) ;
, , ’) nard ı ırı / ya (ı) ,
,
495
Narkis [Narkıs] ( . , . , nazik [n zik] ( . ) , ,
. Narcissus) . ; nazik ketän
Na ırat [N ırat] (~, - a, -dan, -dandır; ( )
-ndan, -ındandır) ( . , . , nazil [n zil] ( . ) , -
. N r , N ere ) . ; , ; nazil bol- -
Na ırat-i nam ehir , ,
Na ıratlı [N ıratlı] , Na anayıl [N nayıl] (~, -ni) ( . , .
; Nasıratlı sa - , . Nâ ânâ l) . -
na ib [na ıb] (~; -i ; -in) ( . ) , Na an [N n] (-nı ) ( . , . ,

, , . Nâ ân) .
na i at [na ı at] (~, -dan; -ında; -ımız) ( . ne (~, -m, -miz, -dir, -ni , - ä, -dä, -dän;
) , , ; -lär) ; her ne cayda bolsa
na i at ber- , - ( ); her ne ahlasa ız
, , ; her ne ehir ä ya
Na on [Na n] (~, -nı ) ( . , . - ayıl a kirsä iz
, . Nâ š n) . ; her ne va ıtda
Na rani [N r nı] ( . , . - ,
< . n zır) , nebat [neb t] ( . ) ; -
na- âyestä [n - yestä] (~, -dir; -sin) ( . ;
) , , nebi [nebı] ( . )
, , - nebili [nebıli ] , -
, ; na- âyestä i i lä- ; Her er, kä kiyinmi ba ilän
, . - du ılur ya nebili ılur, ba ına
; . âyestä ayıb keltirür , -
na-tamam [n -tam m] , -
; . tamam ,
na-tamamlı [n -tam mlı ] , nebiyä ( . )
, ; kä siz- necaset [nec set] (-i, -in) ( . ) ,
nü ruyı ıznı körüb imanı ıznı na- ,
tamamlı ın tamam ılavız - necat [nec t] (~, -dır, -nı , - a, -nı, -dan;
, - -ıma; -ı nı; -ı, -ını , -ın; -ımız; -ı ız,
-ı ıznı ) ( . ) , -
na-tuvan [n -tuv n] (~, -ım, -nız) ( . ) ; ol öz al ın günahlarından necat
, ; . tuvan ılur , . . -
na-tuvanlı [n -tuv nlı ] (~; -ımda), na-
tuvanlı [n -tuv nlı ] (-ı) , - Necca [Necc ] ( . , . , .
, Nagg y) .
Nayin [N yın] ( . , . , . N yın) neccar [necc r] ( . )
. , . necib [necıb] ( . ) , -
na ar ( . ) , ; atun ahlanıb , ,
a a na ar et-
; na ar ıl- neçä , ; neçä ä ;
, , - neçä mertebä artu
neçük (~, -dir) ,
na ır [n ır] (~; -ı, -ına; -ıday; -larnı ; -ları) nef (~, -dir) ( . ) , , -
( . ) ; na ır-i adaletsiz , .
nefes ( . ) , ; ol hemeki ä
496
ayat, vä nefes, vä hemä nersä bergü- -lärni , -lärgä / -lär ä, -älärni, -lärdä,
çidir , - -lärdän; -lärim; -läri , -läri ni; -läri izni;
, -läri, -lärini , -lärinä, -lärin, -lärindän)
nefis (~, -ni ; -läri, -lärin), nefs (-im, -imni; - , - , ; . bi-nersä
-i, -inä, -in; -i izni) ( . ) , - neseb (-i) ( . ) , ,
, , , ; hem ru - ; . bi-neseb
nı , hem nefisni , ; nesil (~, - ä, -ni; -lär ä), nesl (-i , -i ä; -i,
nefs-i ayat ; nefisläri -lini , -inä, -indän) ( . ) ,
küyinmi ekän , , ; bellärini
; Bir biri iz ä ona ondurıçı- nesli ; . bi-nesil
lar bolu ız, nefis ız anma lı dan nesilsiz
ali ekän ( - netäkim ,
) , / nev ( . ) ,
, . ; nevbet (~, -dä; -inä, -indä) ( . ) ,
nefisni muradların bitürür ekän - ; , , ; keçä dörtinçi
/ , . nevbetindä
; öldürilgänlärni nev a [nevhä], nev at (~, - a) ( . )
nefisläri ; öz nefsinä in- , , -
kâr ıl- ; nefsimni Rabb- ; nev a-yi a im -
dä o ıl -
; ev vä i ret birlä tirilik sürdü iz neyzä (~, -lär) ( . , . ) ,
yerdä, ehvetli nefis ilän yüriberdü iz neyzädar [neyzäd r] ( . ) -
, - , , , -
nefisli (~; -lärdir) ( - ne aret [ne ret] (-ni, -dän; -i dän; -i, -in)
); Bu a ıl balâdan enmäz, lâkin ( . )
ar lı, vä nefisli, vä ey anlıdır ne ir, - ri ( . )
, , Nicer [Nıcer] ( . , . , . Ni-
, , ; ger) .
nefisli insan niçün ,
nefs . nefis nik . nikû
nefsani [nefs nı] ( . ) ( nikâ [nikâ ] (~, - a; -ı, -ını ) ( . )
) , , ; ni-
Neftalim [Neft lım] ( . , . , kâ et- ( -
. Nap lî) . ; zemin-i ),
Neftalim nikâ la- [nikâ la-] (-ma a)
nehib [nehıb] ( . ) , , - ,
; , ; nehib et- / nikâ lı [nikâ lı] , -
ıl- , , . - ,
; , nikâ lı [nikâ lı ] , , -
( ) ; ıyametdä hem nikâ ılmaz-
Nemfas [Nemf s] (- a) ( . , . - lar, hem nikâ lı a berilmäzlär, lâkin
, . . ) . Te rini melekläri kibi bolurlar, kä
nerdban [nerdb n] ( . ) asmanda bardır -
Neron [Ner n] (- a) ( . , . , , , -
. Nero, -nis) . ,
nersä (~, -dir, -ni , - ä, -ni / . -’yi , -dä, nikâ sız [nikâ sız] ,
-dän; -däy; -m; -si, -sindä; - iz; -lär, ,
497
Ni anor [Nı n r] ( . , . ) ( . ) , , -
. , ; ni met bil- ,
niki . nikû ,
nikkâr . nikûkâr ni metlik (~, -dän; -i) ( . ) -
nikû [nıkû] (~, -dir), niki [nıkı] (~, -dir), , , , ; va-
nik’ [nık’] (~, -dir), nikûy [nıkûy] ( . lidan a ni metlik kerü bermek ögren-
) , , - sünlär -
; ; ; ;
can aamdan vä ten libasdan niki dä- Ninevi [Nınevı] (~, -lär ä) ( . , . -
gül mi? , , , . Nınew ) . 1. -
?; Nikû adam kö ilini . 2. , -
nikû azinäsindän nikûyi çı arur, vä
yaman adam kö ilini yaman azinä- Niras [Nır s] (-nı) ( . , . , .
sindän yaramazlı çı arur, zira kä . ) .
kö il ziyadäli indän a ız söylür - Niri [Nırı] (-ni ) ( . , . , .
Nirıy) .
, nisbetän [nisbetân] ( . < .) -
,
, ni an [ni n] (~, -dır; -ı, -ıdır, -ın; -lar; -ları,
; imannı nik -larına, -ların) ( . ) , , -
cihadın cihadla- ; ,
; nikû yemi kedürmägän ni anla- [ni nla-] (- ız), ni anlu- [ni n-
dera t , lu-] (-rsız) , , -
; niki zemin - ,
ni anlı [ni nlı]
nikûkâr [nıkûkâr] (-lar), nikkâr [nıkkâr] niyaz [niy z] (~, -da; -lar, -larda) ( . )
( . ) , - , ,
, , - niyet (-inä; -imiz) ( . )
niza [niz ] (~, - a, -da, -dan; -lar, -lardan)
nikûniyet [nıkûnıyet] ( . ) - ( . ) , , , ,
, ; ehl-i niza . ,
nikûrâk [nıkûrâk] (~, -dır) , ,
nikûy . nikû , ; niza et- / ıl- -
Ni odimes [Nı dımes] ( . , . , , , , -
) . .
Ni olay [Nı l y] ( . , . - niza lı [niz lı] , -
) . ,
Ni olayi li [Nı l yi li] (-lärni ) ( . ni am [ni m] , , , -
, . , . Nicolai-
tus) – no a [no ä] (~; -sı) ( . ) , ;
, . zerrä
, - Nu man [Nu m n] (-dan) ( . , .
, . Na m n) .
Ni opolis [Nı p lis] (- a, -dän) ( . Nu [N ] (~, -nı ) ( . , . , .
, . i) . - N ) .
; Makedoniyä’i Ni opolis - nur [n r] (~, -dır, -sız, -nı , - a, -nı, -da,
-dayım, -dadır, -dan; -ı, -ına, -ın, -ında;
ni met (~, -ni, -dä; -ini , -in; -lärdä; -läri) -ı ız; -larnı ; -larday) ( . ) , -
498
, ; nur-i a im (a. ) - ; ; ,
, ; nur-i ayat ( .
) ; ebna-yi nur / nur nü as [nü s] (- a, -dan) ( . ) ,
o ılları . –
nurlan- [n rlan-] (-dı; -mı ; -ıb) , - nümunä [nüm nä] (~, -yiz, - ä; -si, -sinä,
-sin; -lärimiz; -läri, -läridir) ( . )
nurlandur- [n rlandur-] (-maga; -dı; -ur) , , ; terbiyet nü-
munäsi ( ,
nurlı [n rlı] , ; nurlı )
bulut nüzul [nüz l] ( . ) ,
nübüvvet [nüb vvet] (~, -dir; -ini , -indän; , ; nüzul et- -
-lär, -lärni) ( . ) / , ,
O
Obid [ bıd] (~, -ni ) ( . , . , yerdän yu aru çı an kimsä o rudır
. d) . vä ara çıdır
Olbulos [ b l s] ( . , . ) , ,
. ; anı birlä iki o uru
oca (-larımız a; -ların), oca (-ı dan; -ı, ada ladılar -
-ından) ; , , ; ıbrıslı,
Lävi oca ından , o rulı , o urlı (-larından)
o ur . o ru
od . ot o urla- (-ma, -masun; -dılar; -mazlar; -ma-
o ıl (~, -sın, -nı , - a, -nı, -da, -dan; -lar, yasın; - an, - anlar; -mama ; -b), o ur-
-larsız, -larnı , -lar a, -larnı, -lardan; lu- (-r, -rlar) , , -
-day; -larday; -larımnı , -larıma; -ları nı, ; O urlamama na i at berür
-ları dan; -ları ız, -ları ız a, -ları ıznı; ekän, sen o urlur mısın?
-ları, -larıdır, -larıyız, -larısız, -larıday, , ?; o urlurlar
-larını , -larına, -ların, -larından), o l o urlı . o rulı
(-ım, -ımsın, -ıma, -ımdır, -ım a; -ımnı; o uru . o ru
-ı , -ı nı; -ı, -ıyım, -ısın, -ıdır, -ını , -ına, o urlu- . o urla-
-ın, -ında, -ındadır; -ımızdır; -ı ız) ; o a- (-dı, -dılar; -r; -ydır, -mayız, -ylar;
. bi-o ıl -gan, -ganday; -mı ; -b / -yıb), o u- (-r,
o ıllı ; -rız, -rsız, -rlar) , -
o l . o ıl , ; besyar kimsälär ä
o lan (~, -nı , -nı; -ım; -nı , -ı, -ın; -lar, o amayız [oç m y z], kä udaynı
-larnı , -lar a; -larını ) , - kelâmına ilä o urlar -
, , ,
o lancı az (~, -dır, -nı , -nı; -day, -ı ; -lar,
-larnı , -lar a, -larnı, -lardan; -larım; -la- o ad- . o at-
rı ız a; -ları) , , - o ama lı (-ına), o ama lı (-ına) -
,
o rı . o ru o an- (-maz ekän)
o ru (~, -dır, -day; -lar, -lar a), o rı, o ur o a - (-mı bola)
(-larga) , o uru (~, -day) ; oy ma- o at- (-maga), o ad- (-ayın, -alı ; -ur)
alinä apudan kirmägän, belkä ayrı ,
499
o (-larını ) or- (-ur; -mazlar; - an, - anlarnı ) ;
o . . ; olay-o ora or-
o u- (-ma a / -ur a; ~; -dı, -du ız, -dılar; ora . ora
-madu , -madu ız; -rsın, -r; -mazdan; ora (~; -ı nı), ora (-ı, -ın)
-rsa; -yamın, -yasız; -maymı ; - an; ora çı (-lar, -lar a)
-mı ; -du ı nı; -du ı, -du ından; -du ı- oram (- a, -dan; -ı, -ını , -ında; -larnı ,
ız; -du larından; -masında; -ma ; -b / -lar a, -larda; -larımızda; -larına) ;
-yıb / -yub) ; , , - oramlarnı a ızlarında
, Ordan [Ordan] (~, - a, -da, -dan) ( .
o uvçı (-lar) , ; afsun 1666, . , . , . Yâr-
o uvçı den) . ; tamam Ordan e rafın-
o un- (-dı; -a; -ur; -mı , -mı dır, -mı sız; daki yerni al ı -
-du dan; -ma , -ma dan) , -
, , ordu (~, -dan; -sın) , ,
o uv (- a)
ol (~, -dır) , ; . . anı , . . a a, . . orta (~, - a, -da, -dan; -sınaça, -sında, -sın-
anı, . . anda, . . andan dan; -ları ızda, -ları ızdan; -larına, -la-
Olimpas [ limp s] (-nı) ( . , . rında, -larından) , ; .
, . . ) . - , .
orta (~, - a, -da, -dan; -sınaça, -sında,
oltır- (-ma a; ~ / -u , -u ız; -ma; -dım, -du , -sından; -ları ızda, -ları ızdan; -larına,
-dı, -du ız, -dılar; -ur, -ursız, -urlar; -amın, -larında, -larından) , -
-asın, -a, -avız, -alar; -aca ; - an, - annı , , ,
- an a, - annı, - anda; - anlar, - anlar- orta la tur- ,
nı , - anlar a, - anlarnı, - anlardan; ,
-mı , -mı dır; -sa; -du ı, -du ında / -du- , ; iki camäli bol an kimsä
ında, -du ından; -du ları, -du larında, yo bol an a orta la tursun -
-du larından; -ma ; -ıb) , , -
, , , . ,
oltırd- . oltırt-
oltırt- (-u ; -dı, -dılar; -ur; -ma ), . orta lı , orta lı (-ı, -ın, -ında; -ı ıznı )
oltırd- , , ; , , -
adamlarnı oltırtu [oltırdu ] - , , , -
,
on ; onı ; anlarnı o bu , ,
adedi on mi kerä on mi vä mi lär- ot1 (~, -nı , -nı; -ına; -lar, -lardan) ; -
ni mi läri erdi ;( ) , , -
; Zira bir kimsä her nersä yemek
Onäsiforos [ näsıforos] (-nı ), Onisiforos elâl deb i anur, ama a if ki i otlar
[ nısıf ros] (-nı ) ( . , . - a ur ,
) . , ; Zir cemi
Onäsimos [ näsım s] (~, -nı) ( . , cisim ot a o ur, vä cemi insan izzeti
. ) . otnı güli kibidir: ot uru bolmı dır, vä
onınçı ; ehirni onınçı payı - anı güli tü mi dir –
,
Onisiforos . Onäsiforos – : ,
o ; ; o et- - ; a ra otı ;
, , , zeminni otı
500
ot2 [od] (~, -nı , - a; -ına) ; Pes eger otlat- ; ozılarımnı otlat -
seni elin ya aya ı sa a ayıb ketürsä,
anı kesüb sendän bra , (zira kä) a sa otlı (~, -nı, -dan), otlı (-ını ) , -
ya al bolıb ayat a kirmek, iki eli vä , ; yaban otlı / otlı ı / ölen
iki aya ı bar bolur ekän dayım bola- , ,
ca od a bra ılma dan sa a ob bo- otuz ; otuz at
lur ova ,
, oylı . ; oylı ında
, oyna- , -
,
- oyna , , ,
; sönmäz ot [od] ,
birlän yandur- - oyna çı (-lar) ,
; tamu otı [odı] , - oz- (- andan; -du dan; -mak; -ub) -
, , ; ol caydan
otla- (- an; -yıb) ( ); anlardan ıra ozub bardu ında /
bolıb köb çoç alarnı bir sürisi otlayıb ; köb zaman
durdı ozdu dan so ra
; avar otla an yalçı -
, Oziya [ ziy ] (~, -nı ) ( . , . ,
otlan- (-ur; -ub) . zy ) .
Ö
öb- . öp- ögüd- , ,
öçä - ., . o a- ; iki avrat termändä ögüdüb
ögit (~, -ni), ö üt , , dururlar
; ögit / ö üt ber- ,
, ö red- . ögret-
ögiz (~; -i, -in; -lär, -lärni), ökiz (-ni ; -lär), ö ren- . ögren-
öküz (-ni ; -lärim) . , - ö ret- . ögret-
ö üt . ögit
ögrediçi (-lär) , , - ökçä . , ; Menüm birlä nan
yegän kimsä ökçäsin ar uma ref etdi
ögren- (-sün, -sünlär; -dim, -di; -mädü iz;
-älär; -mi ; -düki , -düki iz; -mek; -ib), , . ‘ , ’
ö ren- (-mägä; -i ; -äsiz; -gän; -mi dir; ökiz . ögiz
-mämi ; -dü i iz) , , öküz . ögiz
öl- (-mägä; -düm, -di, -dilär; -ür, -üriz, -ür-
ögret- (-mägä; -sünlär; -mäsünlär; -di; siz, -ürlär; -mäz; -ürsäk; -mäzsä; -ämin;
-mäz), ö red- (-ürsin, -ür), ö ret- (~) -mäyä; -ecekin, -ecek; -gän, -gändir;
, , , ; ba- -gändäy; -gänlär, -gänlärni , -gänlärgä /
ıllı ilän ma a ibadet ılalar, adam- -gänlär ä, -gänlärni, -gänlärdän; -gänlä-
lar ükümlärin ta limlär üçün ögre- rin; -mi sin, -mi , -mi dir, -mi lär, -mi -
dür [ g rd r] ekän lärdir, -mi lärni ; -mämi läriz; -mäli /
, - -mälü; -säm, -sä, -säk; -mek, -mekdän;
-üb) ,
501
ölç- (-di; -ür; -ürsä iz; -mäyäsin; -sä iz) - ömir, ömr (-imni; -ini , -indä; -imizni )
, ; ölçdi ; ölç- ( . )
mäyäsin 2 . . . . . öp- (-äyin; -di, -dilär; -mek, -mekdän), öb-
; . ölçä- (-di; -säm) ,
ölçä-, ölçe- , ; ölçä 2 . . öpü , ,
. ; ölçeyä ; . öri , –
ölç- öri dur- (~ / -u ; -dı; -ub) ,
ölçäle- . ölçile- ; Na ıratlı sa Mesi ni ismindä
ölçe- . ölçä- öri dur vä yüri ber
ölçek ; yüz ölçek bo day ; Öri
; yüz ölçek zeyt ya ı duru , mundan kedäli ,
; Öri durub ortada dur
ölçi (~, -dän; -mizdän; -si, -sinä, -sin, -sindä)
öril- , , -
ölçile-, ölçäle- , ; ne ölçi ; örilmi saç -
birlän / birlä / ilän ölçsä iz, sizgä yenä ; saçlar örilmäsi
ölçileyä [ lçly ] / ölçäleyä [ lç ly ] - ört- (-mägä; -mäz; -düklärindän) ,
, ,
örtil- (-mi lärdir; -mek) ,
ölçisiz , ,
öldür- (-mägä; -äyin, -ü , -ü iz, -älik / örtilmeklik ,
-äyi ; -dü , -di, -dü iz, -dilär; -ür, -ürlär; ö ir [ r] ( . ) , -
-älär; -mäyäsin, -mäyälär; -ecek; -gän, ; nana, vä anison, vä kimnon ö rin
-gändän; -gänçä; -gänlär, -gänlärni , alasız , -
-gänlärdän; -mägänçä; -mi dir; -sä , -sä, , , . , . -
-sä iz; -mäli; -dükindän; -dükläri; -mek; ; a a da ı brahim hemä am-
-ib) , valdan ö ir berdi
öldür üçi (~; -läri)
öldüril- (-di, -dilär; -ecek; -gänlärni ; -mi , öt [h t] ; sirkä öt [h t] bilän arala -
-mi iz; -sä; -düklärindä; -mek) kan ,
, , ; Hi- öt- (-di; -mäzdän; -mäyä; -mäsindä)
rodes anı çün alab ılab tabmadu dan öt- (-äli ; -mäz; -kän; -kändäy; -dükdän;
so ra kütüçilärni tefti etdi vä anlarnı -lärindän / -ötdü lärindän; -mek / -mä ;
öldürilmek üküm etdi , - -üb / -ib) , ; ötkän
, günah
ötkirrä [ . t rr ] ,
öldürüçi (~; -lär)
ölen ; yaban ölen (urlu ) / otlı / ot- ötkür [ . t r]
lı ı ( ), , ötri (~, -sinä) , -
ölmäzlik (~, -ni) , ,
ölüm (~, -dir, -ni , - ä, - äçä, -dä, -dän; -i, övin- (-ib) , , -
-ini , -inä; -lärdä) ; ölüm tat- ,
, öz (~; -im /-üm, -imä, -imni / -ümni, -imdä,
ölümli ; ; biz da ı -imdän; -ü / -i , -ü ä / -ü ä, -ü ni,
sizgä o agan ölümli adamlarız – -ü dän, -ü däy; -i, -ini , -inä, -in / -üni /
; anı -ini, -indädir, -indän; -imiz, -imizni ,
ölümli cera atı ifa boldı - -imiz ä, -ümizni / -imizni, -ümizdä /
-imizdä, -imizdän, -imizday; -ü iz /
502
-i iz, -ü izni , -ü izgä / -ü iz ä / -i iz ä, özi izni ki ,
-ü izni / -i izni, -ü izdä / -i izdä, -i iz-
dädir, -ü izdän/ -i izdän; -lär, -lärni, ö ir [ r] ( . ) , ,
-lärdän; -läri iz; -läri, -lärini , -lärinä, ; ö ir et- , -
-lärindä, -lärindän) , -
özgä (-si) , ,
özimki (-lär ä, -lärni) özlärini ki (-lär ä) ,
,
özini ki (- ä; -lärni), özüni ki (-lär) - özüni ki . özini ki
,
P
pad ah [p d h] (~, -dır, -nı , - a; -ım; -ı ; , , -
-ı, -ıdır; -ımız; -ı ıznı; -lar; -larday; -ları, , , ,
-larını , -larına, -ların) ( . ) , . , . , -
, , ; a im ,
pad ah ( ); pad ah-i pakizälä- [p kızälä-] (~)
Yahud pakizälik [p kızälik] (~, -dä), pakizelik
pad ahlı [p d hlı ] (~, -nı , -nı; -ında), [p kızelik] (-dä) , -
pad ahlı [p d hlı ] (-ım; -ı , -ı da; , ,
-ını , -ında) , , - paklan- [p klan-] (-dı, -dılar; -urlar; -mı ;
; Pad ahlı -i Asman -mak) ,
; kelam-i Pad ahlı nı e idüb paklik [p klil] (~, -dä; -i) , -
( )
Pafos [P f s] (- a, -dan) ( . , . - palas [pal s] (~, -day) ( . ) , -
) . , -
pak [p k] (~, -im, -dir, -siz) ( . ) , , ; ıldan ılın-
, , , - an palas ,
, ; o a al an- Pamfiliyä [Pamfıliyä] (~, - ä, -dän),
lar, kä kö ildä pakdir, zira kä anlar Banfiliya [Banfıliy ] (-da) ( . , .
udaynı körürler 8
- ) . ; Pamfiliyä
, ; Pergäsi
Yuvınmı kimsäni aya larından papuç (-larını ) ( . pabuç, . ) -
ayrı yuvma vacib dägüldir, ama , ; Oldır, kä mendän so ra
tamam pakdir; vä siz paksiz, ama kelmi , ol mendän evvel boldı. Hem
hemä iz dägül - papuçlarını tasmasın çe mägä ayes-
, ; tä dägülim , ,
, ; . napak . -
Pa atiana: fruciya Pa atiana [ fr ciy
P ı n ] ( . Frigia Pacatiana) - papuçsız
. , para [p rä] (~, - a; -lardan; -larını ) ( .
pakizä [p kızä] ( . ) , - ) , ; zencirlär andan ı-
, , , - rılmı lar erdi, vä bu a ular para-para
, ; pakizä un bolmı lar erdi
,
pakizägi [p kızägı] ( . ) ,
503
parala- [p räla-] (-dı; -du ım; -du ımız; penhançılı ilän , ,
-b) , ,
Pentä ost [Pentä st], Pentä ostes [Pen-
parça (~; -sı) ( . ) , ; yalan- tä stes] ( . ) -
aç teninä bir parça ketän sarılmı er- – . ,
di
perakendälik [per kendälik] (-dä) ( .
Parmänas [Parmän s] (-nı) ( . , . ‘ , , -
) . ’) ,
Parsi [P rsı] (-lär) ( . , . P perdä (~, -dän; -si) ( . ) ,
‘ ’+ . ‘ ’) . - perest ( . ) ,
( , , ; perest et- /
, ) ıl- , ;
pas . butperest, udaperest, zerperesti
paslan- (-mı dır) ; ala ız vä kü- Pergä (-dä, -dän; -sinä) ( . , . )
mi i iz paslanmı dır, vä anlarnı pası . ; Pamfiliyä Pergäsi -
sizgä ar u ehadet bolur vä eti izni
ate däy itlâf edür: e so raki künlär Per amos [Pır m s] (- a, -da) ( . ,
üçün azinä yı du ız . ) .
, perhiz [perhız] (~, - ä; -lär) ( . ) -
, , ,
, : - ; , -
; perhiz ıl- ;
pa a [p ] (-lar) ( . ) – - perhiz ıl uçı -
- / ,
; . vezir perhizkârlı [perhızkârlı ] (-dan), perhiz-
Pa ara [P ar ] (- a) ( . , . ) kârlik [perhızkârlik] , -
. , , -
Pa mos [P mos] ( . , . ) -
. perhizkârsizlik [perhızkârsizlik] (-i iz) -
pa ri [pa rı ] ( . patrik, . ) , , -
, ,
Pa robas [P r bas] (- a) ( . , .
) . , perhizlik [perhızlik] , -
Pavlos [Pavl ] (~, -nı , - a, -nı, -dan, -da- , ,
nım; -ımız), Bavlos [Bavl ] ( . , . perhizsizlik [perhızsizlik]
) . peri an [perı n] ( . ) ,
pay (-ı, -ın) , , ; ehirni , , -
onınçı payı ; , ,
paydar [p yd r] ( . ) , -
, , Persis [Persıs] (- ä) ( . , . ,
penhan [penh n] ( . ) , - . . ) .
, ; kemi mevclardan pes, . pe ( . ) , ; , -
penhan bolındı , ; ; pes im-
; penhan et- , di , ,
penhança [penh nç ] , , pe ., . pes
pe im ( . ) , ,
penhançılı [penh nçılı ] ; pe iman [pe ım n] ( . ) ;
504
pe iman bol- ; . bi-pe i- polk (-da) ( . ) ; talyan isimli
manlı polkda yüz ba ı erdi
Petros [Pe r s] (~, -sın, -dır, -nı , - a, -nı, ,
-da, -dan) ( . , . ) . Pon os (~, -da) ( . ) .
; Petros isimli Sim on , - Pon us [Pon s, Pon us] ( . , .
, . Pontius) . ;
pey amber (~, -sin, -dir, -ni , -dän; -i; -lär, Pon us Pila us
-lärni , -lär ä, -lärdän; -läri ni; -lärini , Porkios [Porkı s] ( . , . ,
-lärinä, -lärin) ( . ) ; doru / . Porcius) .
yalan pey amber postav ( ., . ) ,
pey amberlik, pey amberli - ; hiç bir kimsä bir parça ya a
, , ; postav eski kiyim ä dikmäz
Pey amberli ıl, ey Mesi , seni ur-
an kimdir? , , , . -
? . ‘ -
piç- (-ür, -üriz; -kän; -dü imni) , , , , -
, ; ekmädü i yerdä , ’
piçkän seni bildim , - Priska . Priskila
, Priskila [Priskıl ] (~, - a), Priska [Prısk ]
Pila us [Pıl s] (~, -nı , - a / -ga, -dan) ( . (- a) ( . , . , . .
, . , . Pilatus) . , , . Priscilla) .
; Pon us Pila us
pir [pır] ( . ) – pritorion [prıt rı n] (-dır) ( . ,
, , . . praetorium) , ,
Pir amos ., . Per amos , –
Pisidiyä [Pısıdiyä] (~, -dän) ( . , . -
) . ; Pisidiyä’ An- ; . divan anä
akiyäsi Publios [P blı s] (~, -nı ) ( . , .
pisun [pıs n] ( . ) , , , . Publius) .
; pisun ru lı - Pudens [P dens] ( . , . ,
. Pudens) .
pi - , , ; pi mi balı pul [p l] (-lar a) ( . ) ,
Putiolos [P tıolos] (- a) ( . , . -
piyal [piy l] (-ları) ( . , . ) . . . , .
piyalä [piy lä] (~, -dä; -si, -sin; -lär, -lärni ; Puteolos) . ( )
-lärin) ( . )
R
rabb (~, -dir, -ni , - ä, -ni, -dä, -dän; -im, bimiz , .
-im ä, -imni; -i, -idir; -imiz; -i iz; ; nsan O lı da ı sebt-
-lärni ) ( . ) , ; ni Rabbidir
Rabb , ; Rabb-i Allah ; zeminni Rabbi
; Rabb Allahımız bir
Rabbdir - rabbi [rabbı] ( . ) . ,
; Rabbni küni - ; Rabbi . ; .
, ; mecidli Rab- mu allim, ustad
505
rabbuni [r bb nı] ( . ) . - ra [ra ] ( . ) ,
, ; . mu allim, ustad Rama [R mä] (-da) ( . , . , .
ra d (~, -nı ; -lar, -nı ) ( . ) ; beni R m h) . , .
ra d ( . ) Ramt [R mt] (-dan) ( . , . ,
rafi (-läri) ( . ) . *R m yım) .
rafı ili [r fı ıli ] (~; -lär) ( . ‘ - Ramtlı [R mtlı] /
’) ,
Ra av [R av] (-nı ) ( . , . , rast [r st] (~, -sın, -dır, -nı , - a; -ımda,
. Re u) . -ımdadır; -ı da; -ında, -ındadır; -larnı )
Ra ab [R b, Ra b] (~, -dan) ( . , ( . ) , ; -
. , . R b) . , ; , ;
ra at [r at] (~, - a; -ım, -ıma; -ı, -ına) ( . ; rast bar- ;
) , , , sizgä rast deyämin
ra atlan- [r atlan-] (-dılar; -alar) - ; rast et- ,
; rast-i uday ( .
ra atlı [r atlı] , ) ; rast kel- -
ra atlı , , , , ; rast közü
; sa od ölümi a ında ; Rast isimli oram a
söylädi, ama anlar ıyas etdilär, kä bar ,
ab ra atlı ı üçün söylädi - ; . a i , narast, narastlı
( ), - rasti [r stı] (~, - ä, -dän) ( . ) -
, , ; , ; -
Ra bo am [Ra bo m] (~, -nı ) ( . ) ; ; rastidän ötri
. ; Ru -i rasti (R -i
ra im [ra ım] ( . ) r stı)
ra im (~; -lärni ), ra m (-ini ) ( . ) 1. rastkâr [r stkâr] (~; -lar) ( . ) -
. ; , , , - , ; ,
. 2. , , ; rastkâr bolın- -
, ; bizgä ra im ;
ıl ; ra im kö ili rastla- [r stla-] (-dı) ,
; ra im kö illi - ,
, ; ra im ıl uçı - rastlan- [r stlan-] (-ıb) -
, , - ,
, ; . bi-ra m rastlı [r stlı ] (~, -nı , - a, -nı, -da, -dan),
rahim ( . ) ; rahim edüb rastlı r stlı (-ı, -ına), rastlık [r stlık]
yı la- , , ,
ra met (~, -ni, -dä; -inä; -i izdän; -läri, rastsızlı [r stsızlı ] (-dan) , -
-lärin) ( . ) , - ,
, ( ), / - ra l ( . ) – 449,28 ;
( ); ra met-i .
ilâhi Ra u [R ] (-dan) ( . , . ,
ra metli , - .R ) .
, ; udavend besyar rav an ( . ) ; ; ;
ayetçä afa atlıdır vä ra metlidir ; Siz rav an-i cehansiz –
- ; ol zaman arında ı nı közindä
bol an butakçıknı çı arma a rav an
ra a [r ä] ( . , .r ) – - körürsin , -
,
506
rav ani [rav anı] (~, - ä, -dä; -si) ( . ) , , , -
, , ; Men dün- ; renciydi vä vefat etdi -
yada boldu ımça rav ani-yi cehanım
, rencü . renci
rav anlı . rav anlık rencüli [renc li ] ,
rav anlık (-ında), rav anlı (-ı) , renkli ( . ‘ ’) -
. ; ate renkli
rav enayi [rav en yı] ( . ) , - ,
; rav enayi a i i resim (~, - ä; -lär, -lärni; -läri iz, -läri izni,
ray [r y] (-ıma, -ımnı; -ı ; -ların), [r ’y] -läri izdän; -lärinä, -lärin), resm (-i,
(-ın) ( . ) , , , -ini , -inä) ( . ) , ,
, , .+ ; udanı , , , ,
ra’yın sizgä i bar etmekdän açma- , ,
dım resûl (~; -im, -imni; -i; -i iz; -lär, -lärni ;
-lärini , -lärindän; -läridäy) ( . )
rayi ä [r yi ä] (~; -si, -siyiz, -sin) ( . ) , , ; Resûl-
, lärni a mali ; .
ra ı [r ] (~; -yım, -dır, -yız, -lardır) ( . avari
) , ; resûlet (-i) ( . )
ra ı et- / ıl- , - resûllik (~, -ni ; -imni ; -inä)
, , reva [rev ] (-ında) ( . ) , -
Rebe ä (~, - ä) ( . , . , . , ,
Rib h) . reva lı [rev lı] (-dır) -
redd [red, redd] ( . ) , - , ,
; redd ıl- , - reyis (~, -ni; -i, -ini ; -lärni; -läri, -lärinä),
, re’is [re’ıs] (~; -i / . -isi, -ini , -in;
ref ( . ) ; , - -lär ä; -läri, -lärinä, -lärindän) ( . )
, , ; ref ıl- - , , ;
, , , dörtvilayetli re’is / dörtinçi reyis -
refa at (~; -ı) [ref at] ( . ) - ,
, , ; reyis-i bu cehan
refi [refı ] (~; -im, -imdir; -imiz; -lärsiz; ; kemi re’isi
-läri ) ( . ) , , , . ; re’is-i al-
, , , - küttab [re’ıs-i l-kütt b] ( . re’isül-
, ; . hemrefi küttab, . ) -
rehin [rehın] (-in) ( . ) , , , -
re’is . reyis -
Remfan [Remf n] (-nı ) ( . , . - ; mescidni reyisi / . re’isisi -
, . Kewan, . Kayawanu) ; . rü’yasa
. , rı let ( . ) , , , -
renc ( . ) , , ,
; yol rencindän me a at rı a [rı ] (~, -da, -dan; -sı, -sına, -sın) ( .
bolınıb ; renc ) , , . -
keltirgän ayası ( ) - , . ; rı a ber-
renci [rencı] (~, -dir, -ydi; -lär ä, -lärni, rı alı [rı lı ] ,

-lärdän), rencü [renc ] (-lärdän; -lärin- ri ayetsizlik [ri yetsizlik] ( . ‘ -
dän) ( . ) , - , , , , -
507
’) , - , . . , . Rufus)
, ( ), .
, ru [r ] (~, -dır, -nı , - a, -nı, -da, -dan,
riba [rib . rib ] ( . ) , -dansız; -ım, -ımnı, -ımdan; -ı, -ıdır,
– , , -ını , -ına, -ın, -ında, -ından; -ı ız, -ı ız-
nı; -lar, -larnı , -lar a, -lardan; -larımız;
Ricion [Rıcı n] (- a) ( . , . ) -ları, -larıdır, -larına) ( . ) ; ru da
. , . , , -
Risa [Rıs ] (-nı ) ( . , . , . , ;
*R isây) . Ru -i Allâh [R -i llah] ( . )
risalet [rıs let] (~, -ni, -dä; -i; -lärdä) ( . ; Allahnı Ru ı -
) , ; murdar ru ; nacis
risman [rısm n] (-ıdır) ( . ) , ru ; uddis Ru -
, , . , ; Ru -i al- udüs [R -i l- u-
. , , düs] ( . Ru ü l- udüs, . )
risvay [risv y] (~, -nı; -lar) ( . ) - ; Ru -i al- udüsni ba ı -
, , - lı ı ; Ru -i rasti
(R -i r stı) ; erir ru
risvaylan- [risv ylan-] (-mı ) ,
, ru ani [r nı] (~, -dir, -siz; -lärsiz, -lärgä)
risvaylı [risv ylı ] (~, - a; -ların), risvay- ( . ) ; ru ani hediyä
lık [risv ylık] (-ın; -ı ız a), risvaylı ,
[risv ylı ] (-ın) , , - ru aniyetli [r nıyetli] ( . ‘ -
’) ,
riya [riy ] ( . ) , - , ; ru ani-
, yetli anä ; ru aniyetli
riyakâr [riy kâr] (~; -lar) ( . ) - içim ; ru aniyetli ur-
, ; , ban ; ru aniyetli a-
riyalı [riy lı ] , - am
, ; anlarnı riyalı ın ru ça
bilüb ru lı [r lı] / ;
riyaset [riy set] (~, -dän), ri’yaset [ri’y set] pisun ru lı
(~, -ni ; -lär) ( . ) ru at [ru at] ( . ) , -
riyasız [riy sız] , - ; ru sat buyur
Rum [R m] (~, - a, -nı, -da, -dan) ( .
riya et [riy et] ( . ) , . < . . )
, . ( , ); -
, , . - ; Rum arifläri , . . -
; Rum lû atınça -
Roda [R d ] ( . , . ) .
Rodos [R d s] (- a) ( . , . ) rumal [r m l] (-nı) ( . )
. , , ; . destmal
Rubin [R bın] ( . , . , . Rumdanki [R mdanki] / -
R ûb n) . ; Rumdanki müsa-
rucu [ruc , ruc y] ( . ) firlär
; ; rucu / ru- Rumi [R mı] (~, -dir, -dä; -lär, -lärni , -lär-
cu y et- ; ä) ( . ) , ;
Rufos [R fos] (-nı , - a) ( . , . , ; ; Rumi
508
adam , ; rü’yasa . rü’yaset
Rumidä ekän rü’yaset [rü’y set], rü’yasa [rü’y sa] ( .
Rumiyä [R mıyä] (-dän) ( . ) . ) . , -
( ), ; . re’is, reyis
rutbet ( . ) , , , - rü’yat . rüyet
, rü’yet . rüyet
ruy [r y] (~; -ı , -ı nı ; -ı, -ına, -ında, -ın- rü ya [rü y ] (~, -nı, -da, -dan; -larına),
dan; -ı ıznı; -larnı ; -ların) ( . ) rü’ya [rü’yä] (-sıdır) ( . ) , -
; al ını ruy aldında - , , ,
, , ; rüyet [r yet] (- ä; -i dän), rü’yat [rü y t]
zemin ruyunda (-da), rü’yet [r ’yet] (~, - ä) ( .
ruz [r z] ( . ) ; ruz-i tevellüd ( . ‘ , , ’)
) ; . tevellüd ; , ; asmani rüyet
ruzä [r zä] (~, - ä; -lär, -lärdä) ( . ) ,
, ; ruzä tut-
,
S ( ), S ( ), ( )
sa adet [sa det] (-i) ( . ) , - sabit [s bit] ( . ) , ,
, , .+ - , , ,
, ; sabit bol- -
sa at [s at, . at] (~, -dır, -ga / - a, - a- , ,
ça, -da, -dan; -ım; -ı, -ıdır, -ın, -ında / -ın- sabitlen- [s bitlen-] (-di) ,
da, -ından; -ı ız) ( . ) ; ol sa at- ,
dan / abiy [ abıy] (~; -lärni ) ( . )
aba [ ab , aba ] (~, - a, -da) ( . ) saç (~; -ı; -lar; -ları), çaç (-ı) , -
; se ergâh vä aba yılduzı ; örilmi saç
saç- (-dı) , ,
saba ani . li saçıl- (- an; -masına, -masın; -ma )
abaot [ ab t], abao [ ab ] ( . - , , -
, . b ) . . , ; an saçılması -
abır1 [ abır, bır] (~, -nı , - a, -da, -dan), ,
abr (-ımnı , -ımnı; -ı nı; -ı, -ını , -ına, ada a [ ada ä] (~; -lar, -lardan; -ları ),
-ında; -ı ız, -ı ıznı, -ı ızda) ( . ) ada at [ ada at] (~, -nı , -da; -ı ;
, , ; abır -ı ıznı) ( . , . )
bol- , , - ada at1, -dä [ ad at, . ad lar] ( .
; abır et- / ıl- - ) , ,
, , , - ada at2 ., . ada a
ada atlı [ ad atlı] ,
abır2 ( . ) (-dan) . - sadä [s dä] ( . ) ,
, , , Aloe arbores- sadälik [s dälik] (~, -dän; -indä, -indän)
cens;
abırlı , , - adı 1
[ dı ] (~, -dır) ( . ) -
, , ; kelâm adı -
abırlı , , ; dır
abırlı ıl- , adı 2 [ ad ] (-sın, -dır; -lar) ( . )
509
, - a i len- [ a ı len-] , -
; melik-i adı / , ; Anı üçün
/ sar ılmı ellärni vä uvvetsiz bolmı
âdır [ âdır] ( . ) , - tizlärni rast eylä iz vä aya ları ız
, , ; üçün do ru izlär ılu ız, kä a sa
âdır bol- / bolın- , - bol an ari dan beziltmäsün, ama
, andan evvel a i lensün -
admä (~; -si; -läri) ( . ) , ,
, -
ado [ d ] (~, -nı ) ( . , . - , ,
, . d ) .
af1 ( . ) (~; -ı, -ına) , , - a i lik [ a ı lik] , -
, ; yüzär vä elli är af af ,
olturdılar , sa il [s il] (- ä, -dän; -i, -indä, -indän) ( .
)
af2 [ f] ( . ) , , sa ir [s ir] ( . ) , , -
aff . af a r . a ra
afi [ fı] (~; -lär) ( . ) , a ra [ a r ] (~, - a, -da, -dan), a r (~,
, -da) ( . ) , ,
afi ä (-däy; -lärindä) ( . ‘ ; - , ; yamanlarnı a ra a
; ’) , - bra dılar
; ; ; a r ayvanları -
Safira [ afır ] ( . , . , . , ; a ra otı -
s ır . ) . ; a r yer ; .
safiros [s fır s] ( . , . , . yaban
s ır) . a rir [ a rır] ( . ) , -
sa ; Sa bol anlar a abib , ; a rir yer -
lâzım dägül, lâkin asta bol anlar a
, sa a [s a ] (-larnı) , ,
,
sa avet [sa vet] (-inä) ( . ) - sa a lan- [s a lan-] (-maz) , -
, , , , -
sa avetli [sa vetli] , - ; , ( )
, , sa ın- (~ / -ı , -ı ız; -ma ) , -
sa avetlik [sa vetlik] (-dä), sa avetli
[sa vetli ] (-i iz) , - sa il [sa ıl] ( . ) , ,
, , ; e-
a ib [ ib] (~, - ä; -i, -ini , -inä; -i iz; hindä sa il , . -
-lär, -lärsiz, -lär ä; -läri, -lärin) ( . )
, , ; devlet-i sakin [s kin] (~, -dir; -lär) ( . ) ,
a ib , ; sakin bol- , -
; kemi a ibi , ;
, . - sakinlen- [s kinlen-] (-ä; -dükdän) -
; a ib-i anä , ;
a ifä [ a ıfä] (-sindä) ( . ) sakinlendür- [s kinlendür-] (-mägä) -
a i [ a ı ] (~, -dir) ( . ) , , ,
sa la- (-ma a; -yın, ~, - ız; -dum / -dım,
510
-du , -dı, -dılar; -ya, -yalar; - an; -ma- , .Š lm+ . ‘ ;
an; -ma ), sa lu- (-r, -rız) , ’).
, , sal ım ; Ora ı nı sal vä zeminni
sa lan- (-sun; -dılar; -alar; -mı dır) - tak sal ımların cem eylä, zira kä anı
, , , - üzümläri yeti mi lärdir
,
sa lı , , - , -
,
sa lu- . sa la- Salmon [Salm n] (~, -nı ) ( . , .
al- (-ma a; -ayın, ~ / -u ; -dı, -dılar; -ur; , . Šâlm n) .
-maz; -mazsam; -avız; -mayım, -maya; Salmoni [Salm nı] ( . , . )
-aca dır; - an, - anlardan; -mı dır; -du- .
ına; -ma ; -ıb; -mayıb) , - Salomä [S l mä] ( . , . ,
, , , , . Šlomi ) .
, , , - sal anat [sal anat] ( . ) ,
.; . salıber- ; , ;
alâ ( . ‘ - sal anat ıl- , -
, ’) , ;
esirlär ä azadlı alâ etmägä - Sam . Säm
Samarat [S marat] (~, -da, -dan) ( . ,
ala [ l ] (-nı ) ( . , . , . . , . Šom ron, Š m rôn)
Š l , Šel ) . .
Salamina [Sal min ] (- a) ( . Salamina, Samaratlı [S maratlı] (~, -sın; -lar, -larnı ),
. , . | ,- ) . - Samaratlu [S maratlu] (-larnı ) -
, . – ,
. amos [ m s] (- a) ( . , . )
salıber- ; azadlı a salıbermägä .
Samo rakiyä [S m r kıyä] (- ä) ( .
salın- , , , . ) . -
, .;
am bir keylä astına ya tö äk astına Samson [Sams n] (-dan) ( . , .
onılar a keltirilür mi? am dan üsti- , . Šimšôn) .
nä salınmaz mı? - amuyıl [ m yıl], Samuyıl [S m yıl,
, Sam yıl] (-dan) ( . , . ,
? , . Š mû l) .
?; san- (-ma a; -u ız / -ı ız; -ma , -masun,
Ya ya henüz zindan a salınma an er- -ma ız / . -mu ız; -dı, -dılar; -madı;
di - -ur, -urlar; -amın; -maymın, -may; -mı ,
-mı dır; -du ı, -du ı ız; -ıb) ,
alib [ alıb] (~, -ni , - ä, -ni, -dän; -i, -ini , ,
-inä, -in, -indä) ( . ) sana [san ] ( . ) , , -
ali [ li , . ali ] (~; -lärni) ( . )
, , - sana- (-aymın) , ,
; özlärin ali körsätälär -
ana at . an at
ali ä [ li ä] ( . ) . , ana atçı ; hiç bir sana atçı, her
, ne sana atdan bolsa, sendä ba dehu
Salim [S lım, Salım] (~, - ä) ( . , . a la tabılmaya -
511
- sardon [sard n] ( . ) . -
an at (- a; -ım; -ı, -ıdır, -ında; -larında, arep a [ rep ] (-sınaça) ( . , .

-larından), ana at [ an at] (-dan) ( . ) . , . -
) , , - ; ayda arep ası -
, , , -
, ; ehl-i arf ( . ) , , -
an at . ; a am sebe- ; arf et- / ıl- , ,
bindän an at-i uday helâk bolmaz ,
( . sarıl- (-mı ) ,
) ari [ arı ] ( . ) ,
an atlan- [ anatlan-] (-du larından) - , , , -
, , , ; ari ilän ,
an atlı - , , . ,
, ; hemän an atlı . ,
ekän, yanlarında alıb i lädi, zira kä sar ıl- (-dım; -mı ; -ab) , -
aymäkârlar erdi , , ;
, , sar ılmı ellär
Saron [S r n] (-da) ( . , . ,
sanç- (-dı, -dılar; -du ları), . sança- - . Š r n) .
, , , , arraf [ arr f] (~; -lar a) ( . ‘ -
; ; ’,
sançıl- (-dılar; -aca ) , - ‘ ’) , ; a çä sar-
, , raf ıl uçı ,
sa a . . . sen Saru [S r ] (-nı ) ( . , . ,
sa ır (~; -lar, -lar a) ; sa ırlar e i- . Šr ) .
dürlär / sat- (-ur a; ~ / -u ; -dı, -dılar; - anlarnı ,
apan (~, - a) ; apan sür- ; - anlar a, - anlarnı; -mı ; -du ı da;
Elin apan a oyab vä da ı artunda- -ma ; -ıb) ,
kilär ä ba an hiç bir kimsä Te rini satıçı ,
memleketinä yara ı dägüldir , satıl- (-ma a; -maz; -mı ım; -sa; -ıb)
( ), ,
,
avab [ av b] ( . ) ,
sar- (-dı, -dılar) , , , , ,
, . , .
Sarä [S rä] (~, -ni , - ä) ( . , . , , ,
, . Šaray, Šarra ) . savda [savdä] (~; -sında) ( < . )
sarar- (-dı, -dılar) , , - , , ; savda ıl- -
,
sarart- (-ma ) , savdäkârlı ( . ‘ , ’)
, , ,
saray [sar y] (-nı, -da; -ınaça, -ında) ( . Savıl [S vıl] ( . , . Saul, . ,
) . Š ’ l) . ,
sardios [sardı s] ( . , ) savıt (~; -lar a; -larında)
. , avlo [ avl ] (~, -nı , - a, -nı) ( . ,
Sardis [S rdıs] (~, - ä, -dä) ( . , . . Saulus, . , , .
) . Š ’ l) . ,
512
sa y ( . ) , ; sa y sebt (~, -dir, -ni , -ni, -dä, -dän; -in; -lär,
et- , , - -lärdä) ( . ) ; sebt künindä
, , ; nsan O lı
sayä [s yä, . s nä] (~; -si, -sini , -sinä, da ı sebtni Rabbidir -
-sindä), sa’yä [s ’yä: , , ] (~; ; sebt
-si, -sinä) ( . ) , ; sayä et- se eri
, sebtlik ,
ayda [ ayd ] (~, -nı , - a, -da) ( . , , /
. , . ıd n) . , secdä ( . ) , ; secdä
. ; ayda arep ası - ıl- , -
sayıl- (-dı, -du ; -a, -asız; -mayasız; -aca ; eda [ ed ] ( . ) , ; eda et- /
- anlarına; -mı dır, -mı lar; -mı dı) ıl- , , ,
, , - sedab [sed b] ( . ) . , Ruta
, graveolens
sayir [s yir, . yir] (~; -lär, -lärgä / efalandır- [ ef landır-] (-mı lardır) ( .
-lär ä) ( . ) , , ‘ , , -
saylan- (- an; - anlarıday) - ’) , , -
Säm [S m] (-nı ) ( . , . , . Š m) sefer (~, - ä; -i), . safer [s fer] ( .

. ‘ , ’ + ‘ -
saz [s z] ( . ) – - , ’) , -
- ; sefer [s fer . sefer] et- -
; ; saz ıl uçı - ; de iz seferi ,
; . sefrä
sebat [seb t] ( . ) , - sefih [sefıh] ( . ) ,
, , , sefrä ( . ) , ; yol
sefrälärindä ; . sefer
sebatlan- [seb tlan-] (-ıb) , se er (-dä; -i) ( . ) , ; se-
, - erdä ; sebt se eri -
, , , .
se ergâh ( . ) ; se ergâh
sebeb (~, -ni, -dän; -imdän; -i dän; -i, -in, vä aba yılduzı
-indän, -indändir; -imizdän; -i izdän;
-lärdän) ( . ‘ , ; - e at [ e at] ( . ) :
’) , , ; uda- : ; ;
vendni abır etmäsin sebeb-i necatdır ; e at bol- :
deb sanu ız
- sekird- . sekirt-
; . esbab sekirdi (-ni) , -
sebeblendüril- , ,
; sebeblendürilib dura, sekirt- (-di, -dü iz, -dilär; -kändän; -mädim;
zira kä uda anı dur uzma a adırdır -mäzsiz; -mäy erdim; -ib), sekird- (-ü ,
( . - -älik; -ürlär; -ämin; -gän, -gänlär; -ib /
), . -tdib) , , , -
sebebsiz , , - , ,
sekiz ; sekiz can
sebed sekizinçi (~, -dir) ; sekizinçi [= se-
513
kiz] kimsä [= - seni ki (~, -dir, -ni; -lär, -lärdir, -lär ä)
/ , . , . , ,
. ] serdar [serd r] (~; -lar, -larnı , -lar a,
seksän, seksen -larnı, -lardan; -larımız; -ları, -larına) ( .
Se undos ( . , . , . ) , ; -
Secundus) . , ,
selâm (~; -ı nı ; -ı; -ın; -ı ız; -lar, -larnı) ( . serdlik ( . ‘ , ;
) ; , - , , -
; Selâm aleyküm! ( . ) , , -
!; Selâm, ey pad ah-i Yahud! , ’) , ,
, !, . , ,
, . Ave rex Sergiyos [Sergiy s] ( . , . ,
Judaeorum . Sergius) .
selâmet (~, -dir, - ä, -dä; -imni; -i ä; -idir, ser ad [ser ad] (-larına, -larınaça, -larında,
-ini ; -imizdir) ( . ) -larından) ( . ) , ,
; selâmet-i uday / selâmet u- , ; felekni ser adlarından
dayısı / Te risi ; ibn-i selâmet ser adlarınaça
, . ,
, , ser adlarındaki -
elâmet ( . ) ; elâmet ıl- - ser ä [ser ä] (-lärindän) ( . ) -

, ; zeminni
selâmetli (-dir) , ser älärindän , -
selâmla- (-ma a; - , - ız; -dı, -du ; .
-dı dan), selâmlu- (-rlar) , sev- (-di; -er, -erlär; -ämin, -äsin, -äsiz; -gän;
-diki) . ; sa Sim on Pe -
selâmlu- . selâmla- ros a dedi kä: «Ey Sim on ibn-i Yona!
selef ( . ) , ; meni munlardan ziyadä sever misin?»
selef avanında , A a dedi kä: «Belli, ya a ret! Sen
, . bilürsin, kä seni sevämin» -
Selevkiyä [Selevkıyä] (- ä) ( . , . : « !
) . ,
semavat [semav t] ( . ) ; . ?» : « ,
asman, kök ! ,
semavi [sem vı] (~; -lärdä) ( . ) - »; . süy-
, , ; semavilärdä sevab [sev b] (-ı ız) ( . ) ,
, ; . asmani, ( )
kökli seviçi ; a çä seviçi -
semiz (~; -lärim) , , - , , -
, ; öküzlärim vä ; müsafirni seviçi ,
semizlärim bo azlanmı dır , .
( . - sevil- (-äyim)
) sevin- (-äyin; -mä ; -dilär; -ürmin, -ür,
semizli|k (- inä) , , -ürlär; -mäz; -älär; -mäsi; -mäsindän) -
, ( )
sen (~, -sin, -i , -i, -dä, -dädir, -dän, -dändir) sevindür- (-äsiz)
; . sa a sevingili , , -
sendäki , , , . ,
514
( ), ( - sır av (< sır av) (~; -lar, -larnı , -lar a)
), ,
sevinmeklik (~, -dän) sırr (~, -nı, -da; -ı, -ını , -ın, -ında; -lar,
seya at [sey at] (-da) ( . ) - -lar a, -larnı; -ları, -larını , -ların), sır
, (-ın; -ların) ( . ) , ; kä
seyl (-ini ) ( . ) , ; Kedron sırr-i ncilni bildüräyin -
seyli , . -
seza [sez ], sezayı [sez yı] (- ; -sın) ( . ) , .
, , , - sıtma (~, -dan) . , ,
; büyük fa i äni sezayısın . .
, . sızıl- , , -
; seni se- , ; a ıldan
zayı , . sızılıb çı - , -
sezayı . seza , ,
ıddı [ ıdd ] (~, -nı , -nı; -lar, -larnı ,
-larnı) ( . ) sibiril- (-mi ) , -
, , , , ; . sipiril-
Si ar [Sı r] ( . , . , .
ıfatla- (-yım; -du ıday) ( . ‘ - Š em) . ; . Si em
, , , , - Si em [Sı em] (-ni , - ä) ( . , .
, ’) , - , . Š em) . ; .
, , , - Si ar
si irbaz [si irb z] (-lar, -lar a) ( . )
sı - . sı - , ,
sı - (-ur; -ub), sı - (-almaz) , - ehyon [ ehy n] (~, -da, -dan) ( .
, , 1666, . , . , . , .
sı ıl- (-dı; -mı ; -ıb) , iyôn, iyyôn) .
, , - sil- (-ür) , ; . sıla-
silâ (-ları) ( . )
sı ılma lı , , - silâ lı
, ; kö il sı ılma lı dan Silas [Sıl s] (~, -nı , - a, -nı) ( . , .
, . Šeyl ) .
sı let [sı let, . sı lıt] ( . ) , - silk- (-ü / -i , -ü iz; -dilär; -ür, -üriz; -üb)
, , , ; aya -
sıla- (-maga; -dı) , ; .sil- ları ızdan tofra nı silkü
sın- (-dı; -madı; -ur; -asın, -alar; -maya;
- an; -mı , -mı dır; -du ı; -ıb / -ub) - silkin- (-ür, -ürlär; -mi ) ,
, , -
sına- , ; özü izni sı- ,
na ız [sn v z] - Siloha [Sıl ] ( . Siloah, . Siloé,
. Siloe, . , . , .
sındır- (-maz; -ma ; -ıb), sındur- (-dı, -dı- , . Š l h) .
lar; -madılar; -ur ekän; -ub / -ıb) - Siluanos [Sıl n s] (~, -dan) ( . , .
, , , . Silvanus) . -
sındur- . sındır-
sınma lı , ; nan Sim on [Sim n] (~, -nı , - a, -nı) ( . ,
sınma lı ında . , . Šim ôn) . ;
sır . sırr Kenanlı Sim on / Sim on, kä ayret
515
isimli erdi / ayretli-yi nam Sim on d m] ( . , . , . S dôm)
/ ; .
Petros isimli Sim on , - ofa [ ofä = of ] (-larnı ) (a. ‘ -
; iränalı Sim on-i nam ; , ’) -
bir er / Sim on-i nam bir Kiryanlı er
ki i - ofra [ ofrä = ofr ] (~, - a, -dadır; -mda;
; Sim on bar Yona ( . , -sı, -sından; -lar a) (a. )
. , . Šim ôn bar
Yôn ) , ; . im on so ı . so ı
Sina [Sın ] ( . , . , . Sinai) - so - (-dılar; -ur; -duklarından; -ma dan;
. -ub) , , ,
sinor [sin r] ( . | [ ], . ) so ıçı , ,
, , , ; zeminni so ıl- (-mı ) (
sinorlarından – )
Sintü ä [Sint ä] (-dän) ( . , . so ı (- a; -lar, -larnı ), so ı (- a), so u
) . , ,
sipahi [sip hı] (~, - ä; -däy; -lär, -lärni , so ı - (-ursız) ,
-lär ä, -lärni, -lärdän; -läri, -lärin) ( . so ul- (-mı ız) , -
) , ; . hemsipahi , ,
sipahili [sip hıli ] , so u . so ı
sol (~, -da; -ımda; -ı da; -ın, -ında) ,
sipiril- (-mi ) , -
, ; . sibiril- so (~, - a, - aça, -nı; -ı, -ıdır, -ını , -ına,
Sirakus [Sır k s] (- a) ( . , . - -ın, -ında) , ; so aça -
) .
sirkä (~, -’yi) ( . ) so ki ; Eger bir kimsä ba
Sirofonikiyä [Sır f nıkıyä] - bolma hlasa, hemäni so kisi vä
, adimi bola ,
– , -
so ra ,
siz (~, -siz, -ni / -nü , -gä, -gädir, -ni, -dä, so raki (~; -lär) ; andan so -
-dädir, -dän, -dändir) ; bizim celâlimiz raki kün ( ) ; e so -
vä sürurımız sizsiz raki
– so sız
sizdaki opa ros [ p ros] ( . , . -
sizni däy (-im) , ) . , . ;
sizni ki (~, -dir) , . So ipa r
sora- (-ma a; -yın, ~ / - ; -dı, -dılar; -r;
Skender ( . , . ) . -ymın, -ysız; -ma anlar a; -mı ; -ma ,
-ma dan; -du ı; -b)
Smirna [Smırn ] (- a) ( . , . sora - [s r -, s ra -] (-ma a; -du ların,
) . -du larında; -ıb) -
Smirnalı [Smırn lı] (-larnı ) ,
, ; sora ma lı ,
So ipa r [S ıp r] ( . , . -
Sodom [Sod m] (~, -da, -dan), Sodoma ) . ; . opa ros
[Sod m ] (~; -day), . Soddom [Sod- Sos anos [S s n s] (-nı), o anos [ -
516
n s] ( . , . ) . söylämeklik (- ä, -dän) ,
,
sovu (~, -da) ; söylän- (-mäsünlär; -di; -mi , -mi lärdir;
sovu lan- (-a) , - -ecek), söylen- (-mäsün; -di, -dilär; -ür;
, -mäz; -ä; -mäyä; -meyecek / -mäcek;
sök- (-di, -dilär; -mädi; -ür; -sä; -mälärdä; -gän; -mi , -mi dir, -mi ä; -mek; -alma-
-mek; -üb) ( ), , cak) , , -
, ; söylenmeye-
sökiçi (-lär), sökküçi , - cek ahlar ;
, söylenalmacak sözlär e itdi, kä söylä-
sökil- (-üriz; -mi ; -sä iz; -dükdä; -dü i- mäsi adam a cayiz dägüldir -
mizdän; -ib) , -
söki
sökküçi . sökiçi söylä - (-di, -dilär; -ür ekän; -dükindän; -dü-
sön- [s yn-] (-dilär; -mäz; -mi ) , ki iz; -ib), söyle - (-ürlär) -
; kö illärindä söndilär , ,
; sönmäz ot [od] birlän yan- söylät- (-dim; -mi dir) . / -
dur- ; am- , ;
danlarımız söyünmü [soynm ] bolıb hem sa ırlar a e itmek bermi dir,
ketdilär hem zebansızlarnı söylätmi dir -
söndir- [s yndır-] (-dilär; -mäz), söndür- , – -
[s ynd r-] (-mägä; -mä ) , -
; tütün etkän ketänni söndirmäz söyläyiçi (~, -dir, -lärdir) ; küfür
söyläyiçi , , -
söndüril- [s ynd ril-] ;
söndürilmäz ate söyliber- (-dilär; -dükläri, -düklärindän)
söylâ- . söylä- ,
söylä- (-mägä; -yin, ~ / - , -sin / -sün, - iz, söylü- . söylä-
-sünlär; -mäsin, -mä iz, -mäsünlär; -dim söz (~, -dir, - ä, -ni, -dä, -dädir, -dän; -im,
/ -düm, -dü , -di, -dük, -dilär; -mädim, -imni; -i , -i ä; -i, -ini , -inä, -in, -indä,
-mädi; -rmin, -r, -rüz, -rsiz; -mäm, -mäz; -indän; -imiz, -imiz ä; -i iz, -i izni; -lär,
-rsä iz; -mäzsäm, -mäzsä iz; -ymin / -lärni , -lär ä, -lärni, -lärdä, -lärdän; -lä-
-ymin, -ysin / -yäsin / -yä, -viz, -yäsiz / rim, -lärimä, -lärimni, -lärimdän; -läri -
-yäsiz, -yälär; -mäyim / -mäymin, -mä- dän; -lärimiz ä; -läri iz, -läri izni; -läri,
yäsin, -mäyä, -mäyälär; -gän, -gänni , -läridir, -lärini , -lärinä, -lärin, -lärindän)
-gängä / -gän ä, -gändän; -gändäy; , , , ;
-gänlär, -gänlärni; -mägän; -mi im, -mi , söz at- , , -
-mi dir, -mi lär, -mi lärdir; -mi däy, -ce- ,
gim; -mäcek; -säm, -sä, -sälär; -dükdän; su’al [s ’ l] (~, - ä; -lär, -lärni , -lärni,
-dükim, -dükimni, -dükimdä; -diki, -dü- -lärdän; -läri) ( . )
kin, -dükindä, -dükindän; -düki iz; -dük- su’allä - [s ’ llä -] (-är; -ib)
läri, -düklärin, -düklärindä, -düklärindän; , , -
-mäsi, -mäsindä; -mek, -mekdän; -mä-
mek; -mäy; -y; -b; -mäyib), söylâ- u ud [ u d] ( . ) , -
(-lmadum), söylü- (-rgä / -r ä; -rsin, -r, ,
-riz, -rsiz, -rlär; -rsä) ; cema at suba ı ( .- . sü ‘ ,
anlar a nehib etdilär, kä söylämäy ’ + ba |ı) ,
alalar ,
517
ub (~, -da, -dan) ( . ) , suvsız ,
ufi [ fı] (~; -lärdän) ( . ) , suvsızlı , .
, süb an [süb n] ( . ) ,
ufilik [ fılik] (-dä; -imizdän) - ; süb an o lancı azı sa
, , -
, süci [s cı]
ul [ ul ] ( . ) , ; ul sücud [süc d] et- ( . ‘ , -
ıl uçı , ’) ,
sul an [sul n] (~; -ım, -ıma; -larnı ) ( .
) , , süd . süt
; ; Belli, ya sul an! sükût (~, -dä) ( . ) , -
, ! , ,
sul anlı [sul nlı ] , , Süleyman [Süleym n] (~, -nı , -dan) ( .
, , ; ay- ) . ; Süleyman-i
falarnı bekläri beklik ılurlar, vä nam çar a , -
ulu lar sul anlı ılurlar -
, - sünbül (-dän) ( . ) . ,
Hyacinthus
ur [ r] (~, -nı ; -day; -ı, -ını ; -larnı ; sünger [s nger] (-ni) . , Spongia;
-ları) ( . ) ; ur çal ıçı - , ,
; ur ur- ; . boru sünnet (~, -ni ) ( . ) , /
ur [ r] (~, - a, -da, -dan) ( . , . - ; . bi-sünnet, kes-
, . r) . meklik
uret [ ret] (~, - ä; -i, -idir, -ini , -inä, -in, sünnetlä- (-di; -sä iz), sünnetle- (-mägä;
-indä; -lär) ( . ) ; ; - -di; -mek), sünnetlü- (-rsiz) ,
, , ; Yarad annı
ureti üzrä sünnetlen- (-mägä; -mäsün; -mäzsä iz;
uretli [ retli] (~, -dir) - -gän, -gänlär; -mägän; -mi , -mi siz;
; tebdil uretli / ekilli -mämi ; -mek) , -
bol-
suretsiz [ retsiz] , - sünnetlet- (-mek)
sünnetli
sûri . ûrü sünnetlik (~, -ni , -ni, -dä, -dän; -i ; -i,
sûri lik . ûri lik -idir, -ini ) 1. / -
Suriyä [Surıyä] ( . ) . , , ;
sûrü . ûrü sünnetlik al- . 2.
susa- (-dım; -r, -ruz; -mın; -mayım, -may /
-maya, -mayalar; - an, - an a; -mı ; -sa) sünnetlü- . sünnetlä-
, sünnetsiz
Susannä [S sannä] ( . , . , sünnetsizlik (~, -ni, -dä; -i, -indä) 1. -
. Š š nn h) . , . 2. -
suv (~, -nı , - a, -nı, -dan; -ı, -ını , -ın; -lar, , . sünnetsiz
-larnı , -lar a, -lardan) ; süprüb . süpür-
, ; a an suvlar süpür- , ; üyi süprüb -
, ; tazä suv
sür- (-düm, -di, -dü iz, -dilär; -ür; -ämin, -ä,
suvar- (-ma a; -dı; - an) , - -äviz, -älär; -mäy, -mäyälär; -gän / - än,
, , -gänlärdäy; -säm, -säk; -dü im, -dü i iz;
518
-mäsindän; -mek; -üb) , , , . -
; an sürmäsi , ; . ay (~ vä
. i ret ıl-)
sür at ( . ) , , - sürü . süri
; sür at ilän , - sürüklän- , ; sürük-
längän ( )
sürç- (-dilär; -ecek; -känlärgä) - Süryanlı [Süry nlı] ( . > , .
; sürçecek ta . ) . , -
sürçmeklik , , ; . -
süri (~, - ä, . -’yi; -si, -sinä), sürü (-sin)
; küçik süri ; . kütü süt (~; -indän), süd (~, - ä; -in)
süril- (-mi , -mi dir; -dükimizdä) - sütun [süt n] (~; -lar a) ( . ) ,
, , , - , ,
, , süy- (-mägä / -ür ä; *~ / -i , -sün, -i iz;
sürin- ; sürinib kir- , - -dim, -dü , -di, -dilär; -ür, -ürlär; -mäz;
-ämin, -äsin, -äviz, -älär; -gän, -gänlär;
sürt- (-mägä; ~; -di; -ür; -ä, -älär) , -mi ; -sä iz; -dükimçä, -diki, -düklärin-
, ; ya / ı ır sürt- - dän; -mek) , ; . sev-
/ süyäk (-i; -läri, -lärindän)
sürur [sür r] (~; -ım, -ımnı; -ını ; -ımız, süymeklik
-ı ız, -ı ıznı) ( . ) ; , süzdür- , ; çıbın
, ; sürur-i a im - süzdürürsiz, vä devä yutursiz
; her kün sürur vä ay , -
edüb dur- ( . ‘ -
’)
ad [ d] (~; -ım) ( . ) , - , , -
, , ; ad-i a im ,
; ad eylü vä o va- agerd [ kerd = gerd] (~, -dir, - ä, -ni;
ıtlı bolu ; -im; -i, -isin, -inä, -in; -lär, -lärni , -lärgä,
ad aberi , - -lärni, -lärdän; -lärim, -lärimsiz; -läri ,
; pad ahlı nı ad aberin vaz etdi -läri ä, -läri ni, -läri dän; -läri, -läriyiz,
-lärini , -larinä, -lärin, -lärindän) ( .
adlan- [ dlan-] (-mı , -mı lardır) - )
a [ ] ( . ) , ; Tak –
adlı [ dlı] (~; -yım) ménim, siz a larsız ,
adlı [ dlı , . lı ] (~, - a, -dan;
-ımız; -ı ız) ah [ h] (~, -nı , - a; -lar, -larnı ; -ları) ( .
afa at (~; -ı dan) ( . ) , - ) ; Sen pad ah-i Yahudi misin?
, , , ?
ahane [ h nä] ( . ) , -
afa atlı (~, -dır) , - ; ahanä libas
, , - ahi [ hı] ( . ) , – -
, ; . ,
afa atsız , - . , . ,
519
ahid1 [ hid] (~, -dir, -im, -im ä; -lär, -lär- , , , -
dir, -läriz, -lärsiz, -lärgä; -läri) ( . )
ebih [ ebıh] ( . ) , ;
ahid2 [ ahıd] (~, -im, -ni ; -lärdän; -lärini ) ; udaynı ebihi bol an sa
( . ) ; ahid bol- - Mesi ,
,
ahidlik [ hidlik] ; albni efa at [ ef at] ( . ) , -
ahidliki üçün
a ir [ ir] (-lär) ( . ) efa atçı [ ef atçı] (-sı; -mız) , -
al (~; -lar) ( . ) , , -
, - ehadet [ eh det] (~, - ä; -im; -i , -i ni; -i,
; , -ini , -inä, -in, -indän; -imiz, -imizni;
; a sa ya al -lär; -läri) ( . ) , -
; yalan güvahlı /
am [ m], . çam (- a) ( . ) , ehadet bermäyäsin -
; ulmetdä iya bergän
çam , ehadetlen- [ eh detlen-] (-mi ) -
am [ m] (~, - a, -dan) ( . ) . -
ehadetlik [ eh detlik]
amdaki [ mdaki] . ehir (~, -dir, -ni , - ä, -ni, -dä, -dän; -lär,
, -lärni , -lär ä, -lärni, -lärdä, -lärdän;
am dan [ am d n] (~; -larımız; -ların) ( . -läri, -lärini , -lärinä, -lärin, -lärindä),
‘ , ’) - ehr (-i, -idir, -ini , -inä, -inäçä, -in,
( ) -indä, -indän; -imiz, -imizni; -i izdän)
arab [ ar b] (~, - a, -nı, -dan; -ı, -ın, -ın- ( . )
dan) ( . ) ehirci äz (- ä, -dä; -inä, -indän; -lärni) -
arab anäsi [ ar b näsi] ( . ) ,
; . irä anä ehirdäki , -
ar (~; -ında; -ların) ( . ) ; -
, ; ar boz uçı - ehirli (-läri) , ; .
; ar ıl- , - hem ehirli
, ehr . ehir
ar lan- (-mı ) ehrindäki
a ır- (-dı) / -
ehvet (~, - ä, -dä; -i, -in, -indä, -indän; -lär,
ayed [ yed] ( . ) , - -lärgä, -lärni, -lärdä; -läri iz ä, -läri-
, , izdän; -läri, -lärinä, -lärin, -lärindän,
ayestä [ yestä] (~, - ä) ( . ) - -lärinçä) ( . ) ,
, , , , , ; or
, - ehvet
; . na- âyestä ehvetli , -
ayestälik [ yestälik] (-dä) , ,
, ek [= ekk] (~, -dän; -i; -lär) ( . ) -
ayestäräk [ yestäräk] , , ; ek ıl an nersä -
ayestäsiz [ yestäsiz] , - e avet [ e vet] (-dän) ( . ) -

, , , .
ayestek [ yestek] (-i) ( . ) -
520
e avetli [ e vetli] , - eraret [ er ret] ( . )
, , . - eref ( . ) , ; eref tab an
, . ,
ekil [ ekıl, ekil, . ıkil] (~; -in, . , -
-indä; -läri), ekl (-indä) ( . ) , , , -
( )
ekillen- [ ekıllen-] (-di; -gänçä ä; -mi ) ergâr [ erg r] (~, -larnı , -lar a) ( .
, - ) , , -
, , - ; . er
, ; Ey o lancı az- ergârlı (-ından) , -
larım, kä sizdän ötri yenä do ma lı - , ; srayil
nı za metin tartamın Mesi sizdä ergârlı ı
ekillengänçä ä degin! , eri ., . erir
, eri at (~, -dır, -nı , - a, -nı, -da, -dan; -ı,
! -ını , -ına, -ın, -ında, -ından, -ınça; -ımız,
ekilli [ ekılli, ekilli] - -ımız a; -ı ız a, -ı ızda; -larında) ( .
, ; tebdil uretli / ) ( ), -
ekilli bol- ; ; eri at ehli
ekl . ekil / , , -
eksiz ; eksiz birlä - ; eri at a mu alif -
elta [ elt ] ( . ‘ , , - eri atça

; , ; eri atçı ,
’) , , eri atda ı , -
, -
; elta et- eri atdanki
eri atlı , -
em ey (-ni ) ( . , . , . ; eri atlı av alar -
Šem ey) .
enbä ( . ) ; evveldän so raki eri atsız (~, -day; -lar, -lar a) -
enbä kündä , -
, . eri atsızlı (~, -nı , -dan)
( - erif [ erıf] (~; -lär; -läri) ( . ) -
, - , , ,
, - ; er-i erif
– ) erik [ erık] (~, -dir; -im; -idir; -lär, -lärdir,
enlik (~; -in) , ; afer -lärsiz, -lär ä; -läri) ( . ) ,
enliki , , , /
er (~, -dir, -ni , - ä, -ni, -dän, -dändir; , , -
-i dän; -lär, -lärni , -lär ä; -läri izdän)
( . ) ; ; ; eriklik [ erıklik] (-i iz) ,
; , ; munlardan , .
artu (and) erdändir erir [ erır] (~, -ni, -dä, -dän), erir [ erır]
( )– , . , (-ni ) ( . ) , ,
. , , , , , ; erir
; erden bizni necat ıl - ul , ; erirni o ıl-
; . erir ları ; erir ru
eraket ., . erket ; . er
521
erirsiz [ errırsiz] (-lärni ) , , , , -
erket [ er ket . erket 1666] (~; -i) ( . ilä eyäl . ile äyil
) , , - ile äyil [ ile yıl] (~, -ni), ilä eyäl
, . , [ il ey l] ( . , . , .
erli (~; -lär, -lär ä) ; her erli Š ’altî’ l) .
söz söylä- imal [ im l] (-da, -dan) ( . ) .
erlik (-dän), erli (-in) , -
imali [ im lı] (- ä) ( . ) . -
ey (~, -dir, -ni , - ä, -ni, -dä, -dän; -lärni, ; Ma rib imali - -
-lärdän) ( . ) , , ,
, - imdi ,
ey (~, -im, -ni , -dän; -lär, -lärni , -lär ä, im on [ im n] ( . , . ,
-lärdän; -lärin) ( . ) , - . Šim ôn) . ; . Sim on
, irä anä [ irä nä] ( . ) -
ey an [ ey n] (~, -dır, -nı , - a, -nı, -dan, , ; . arab anäsi
-dansız; -lar, -larnı , -lar a) ( . ) i - (-ecekinä; -gänlär) , ,
; ey anlarnı melik ; i gän ,
ey anlı [ ey nlı] (~, -sın, -dır) - i ä (~, - ä, -ni, -däy; -si) ( . ) ;

, , ; . -
iddet (~; -indän) ( . ) , ,
, , , i [ ı ] (-ni ) ( . , . , .Š )
, ; iddet birlä a- .
zabnak boldı oban [ ob n] (~, -nı; -ıdır, -ına; -lar,
iddetçä , , -lardan), çoban [çob n] (~, -nı) ( . )
, , ; . bi-çoban
ifa [ if ] ( . ) , , obanlı [ ob nlı ]
; ifa et- , - o lı [ lı . lı] ( . ‘ , -
; , , ’)
ifalan- [ if lan-] (-du ız, -dılar) - , ; o lı iyafet -
, , ; an- , , -
dan kelgän iman a a bu tamam ifa- ,
lı nı hemä izni atında bermi dir ol (~, -sın, -dır, -da) , ; hemän
, , olda ; ol vakıt ,
ifalı [ if lı ], ifalı [ if lı ] - olay (~, -ım, -dır, -ız) ; ,

, , , - ; olay-o
u (~, -nı , -nı day, - a; -nlar, -nlardır,
i [ ı ]( . , . , .Š ) . -nlarnı; -nlarday) , ,
u lä (~, -dä; -si, -sindä, -sindän; -sidäy) ( .
i a [i ]( . ) , , ) ; çalunı ate u läsi
,
ikâyet (~; -lär) ( . ) , , - unda kä ,
; ikâyet et- unday (~, -dır; -lar, -lardandır)
ikâyetlä- (-mä ä; -mä ; dilär; -dükläri) , ,
, unı day , , -
ikâyetlen- (-düm, -di; -mi ) -
522
ura [ rı, rä = ra; ra] (~; uru ., . uru
-sın; -lar a) ( . ) , , ûrü [ ûr ], sûri , sûrü [ ûr ] (-lär),
, ; anlarnı ehl-i urası ûri ( . ) , -
; ura a ibläri , , , ,
, , ; .
ûri . ûrü süri lik
ûri lik (-dä), sûri lik [sûri lik] (~; -lärdän) übhä ( . ) , ; .
, , bi- übhä
uru [ ur , . ur ] ( . ) , übhäli (~, -yim) -
, , ; , ,
dünya uru ına [ uru ına] / ükür ( . ) ; ;
; ma kemä-yi uru da ükür ıl- , -
, - ( ),
T ( ), ( )
ta [t ] ( . ) 1. . , a am ye- , ,
; ta ol zaman aça , .
. 2. , ; 13Ol ta ammüd [ta ammüd] ( . ) ;
vakıt sa Celildän Erdan a yeti üb ta ammüd bol-
Ya ya a keldi, ta andan ta midlänä a amsız [ a msız] ,
13
- taammül [ta mmül] ( . ) -
, - ; taammül et- , -
,
ta accul ( . ) ; Tez bol vä ta’amül [t ’amül . ta mmül] ( . )
Yeru alimdän ta accul edüb çı - , , -
; , , , -
aceb ä / ta accüb ä al- , ; ta’amül et- / eylä- -
, , , , -
ta accüb (~, - ä, -dän) ( . ) - ; imanda a if bol-
, ; ta accüb et- - mayıb, öz bedenin, alâ ölmi ekän,
, ta’amül etmädi, yüz yıl a ya ın bol-
ta a ub [ta ub] ( . ‘ , - du da, hem Saräni ra mini bi- a-
’) - ılın ta’amül etmädi
, ; ta a ub bol- , ,
, , , -
Ta alâ [Te lı] (~, -nı ) ( . ) - -
; bn-i uday Ta alâ ; . bi-ta amül
a at [ at] (~, -da; -ı, -ına; -ı ıznı ) ( .
a am [ a m] (~, -dır, - a, -nı, -dan; ım, ) , , -
-ımnı; -ı , -ı dan; -ı, -ına, -ın, -ında, , ; iman a atına
-ından; -lar, -larnı, -larda, -lardan; / ;
-larımız) ( . ) , , ; . i a at
a am a amı , ; fani a atsız [ atsız] (~; -lar) ,
bolaca a am ; tü ki , , -
a am ; üylä a amın ye- ; .+
523
a atsızlı [ atsızlı ] (~, - a) - abi at (~, - a, -dan; -ı) ( . ) ,
, , ; , , ,
bir adamnı a atsızlı ından - - ; abi at-i lâhi -
; a atsız-
lı o ılları abi atça ,
ta ayyün ( . ) , - abi atlı , , -
, , ; ta ay-
yün bol- , , abi atsız (- a) , -
, ; ta ayyün , , -
et- / ıl- ,
abib [ abıb] (~; -lärdän) ( . ) , -
tab [t bb] ( . ) , ; tabbı anı
terk etdi abi a [ bı ] ( . , . , .
tab- (-ma a; -masun; -dım / -dum, -du , -dı, T b ) .
-du , -du ız, -dılar; -madım / -madum, tabu (~; -ından; -ımız) ,
-madı, -madu , -madılar; -ursın, -ur, -ur- , , , , -
sız; -maz; -a, -avız, -alar; -mayım / -may- ; ayıblı tabu alab ıl an -
mın, -mayasın, -may / -maya, -maysız / ; murdar tabu
-mayasız, -mayalar; -maymı ; - an, , .
- anda, - ança, - anlar; -mı ; -mamı ; tabut [t b t] (- a) ( . )
-sa, -sa ız; -du dan; -du ımda; -du ın- tac [t c] (~; -ım; -ı nı; -ı, -ın; -lar; -ların) ( .
dan; -dı ı ızdan; -du ları, -du larında; ) , ; tac-i ada at -
-madu dan, -madu larında; -ma ; -ma-
yıb; -almayız), tav- (-ub) , tacla- [t cla-] (-du ) ,
, , , - taclan- [t clan-] (-mı ) -
, , , ,
aba [ aba ] (~, -nı ) ( . ) , - ta cil [ta cıl] ( . ) , ,
; ta cil birlä , -
aba a [ aba ä] (~, -dır, -nı , - a, -nı, -dan; ,
-sın, -sında; -larnı ), aba at [ aba t] Taddaos . addaos
( . ) , , , , , ta’dib [ta’dıb] ( . )
tafa u ( . ) , -
tabança, tabançı, tapança (-lar), tapançı , , (
(-lar) ; tabança ur- , )
; a a tabançılar urdılar ta (~, -dır, -nı , - a, -da, -dan; -ı, -ıdır, -ına,
-ında, -ından; -lar, -larnı , -larga / -lar a,
tabançı . tabança -larnı, -larda) ; ta -i Sina -
tabıl- (-ayın; -dum, -dı; -madı, -madılar;
-maya, -mayız; - an; -mı dır; -sa ) ta ayyür ( . ) ,
, , - ta ayyürlik ,
; ta ayyürsizlik , -
tabı dur- (-a) , - ; va däni varislärinä ziy dä ilän
öz ma udını ta ayyürsizli in kör-
tabı ur- (-amın) , - sätmek istür ekän -
-
tabi [t bi ] ( . ) ;
; tabi bol- ta ı lı , ; ta-
ı lı ıl-
524
ta ıstan [t st n] (- a; -ına) (ta + . ) ta ri [ta rı ] ( . ) -
, ; , ; ta ri et- -
. köyistan , , , -
ta akküm ( . ) , -
, , ; ta ak- ta il [ta ıl] ( . ) , -
küm bol- , - ; ( ), ;
; ta akküm eylä- - ta il et- / ıl- ,
, ; ta akküm ıl- - ta sin [ta sın] (~, - ä; -i, -inä; -lärin) ( .
, , - ) , ; ta sin
bolın- , -
ta allüm ., . ta ammül , ,
ta ammül (~; -imni) ( . ) , ta t (~, -dır, -nı , - a, -nı, -da, -dan; -ımda;
, , - -ı ; -ı, -ıdır, -ını , -ına, -ın, -ında, -ından;
, ; ta ammül et- / -lar; -larında, -larından) ( . ) ,
ıl- , ; Allahnı ta tı / ta t-i uday
aharet [ ah ret] ( . ) , - ; mecdini ta tında
, ; , -
ta ta [ta tä] (~, -nı / . -’yı; -lar; -ların)
aharetsiz [ ah retsiz] , ( . ) ( ), ,
,
ta ir [t ır], ta’ ir [t ’ ır] ( . ) - tak [t k] (~, -dä; -in) ( . ) . -
, , , , Vitis; ; tak a i i
; A am kelmäsin ta ir edür // ; tak sal-
ocam anı kelmäsin keç ılur ımları ; tak yemi i
, . -
ta [ ] ( . ) , , ; a -i
ahir [ ahır] ( . ) , - Süleyman ; .
, , çarta
ahiret [ ahıret] (-in) ( . + ) . ta addümä (-ni) ( . ) ,
, ; . aharet, , ; -
ahir ; nan-i ta addümä -
ta i [ta ı ] (~; -in) ( . ) - , . –
, , - , ; -
, , -
; , , - ta addüs ( . )
; . bi-ta i lik a at [ at] (~; -ı) ( . ) , ;
ta ir [ta ır] ( . ) , - a at ketür- , ,
; ta ir kör- , , , ,
ta ayyüd (-i; -läri) ( . ) , -
ta mil [ta lım . ta mıl] ( . ) - ; ; , -
, , ; ta mil et- , , ; bu
, dünyanı ta ayyüdi
ta rik [ta rık] ( . ) ta dim [ta dım] ( . ) ,
, , , , -
ta rim [ta rım] ( . ) , - , , -
; ta rim bolın- - , ; ta dim nanlar
; ta rim et- , , . ,
– , -
525
( ala [ al ] ( . ) ; erdän ala
) bolınmı atun , -
ta dir [ta dır] (~; -i, -inä, -inçä) ( . ) ; atun a ala bermek -
, , - ; ala a // a -i a-
, , ; udanı ta dirin- la // ala yazusı ,
çä vä evvel bilmäsinçä - ,
ta dis [ta dıs] (~, - ä, -dä, -dädir) ( . ) ali [ li ] ( . ‘ ; ; -

, ; Ta dis iydi ; ’) ; ali ıl- -
/ ,
( )– - ta lim [ta lım] (~, -dir, - ä, -ni, -dä, -dän;
-im, -imni; -i ni; -i, -idir, -in, -inä, -indä,
- -indän; -i iz; -lär, -lärdän; -läri) ( . )
165 . . ., 25 , , , ;
( ) ta lim ber- , , ;
takestan [t kest n] (~, -nı , -nı, -dan; -ında) ta lim bergän ; ta lim bolın-
( . ) , , -
ta lid [ta lıd] ( . ) , - ,
ali a umi [ li mı] ( . , .
ta lidçi [ta lıdçi] (-lär) , - , . tâli â ûm)
‘ , , ’
ta lil [ta lıl] ( . ) , - tal ın ( . ) , ,
; ta lil bol- , - , ; tal ın et- -
, , , -
ta rib [ta rıb] (-imiz) ( . ) -
, , , alla ., . ala
ta ır [ta r] ( . ‘ , - ama [ ama ] ( .- . ) , -
, , ’) , ; ama et- / ıl-
, , , -
ta sim [ta sım] ( . ) , - , ,
, , ; ta sim ama kâr (~; -lar; -ları) ( . ) -
ıl an , , , ; -
ta va [ta v ] (~, - a) ( . ) , ,
; . bi-ta va ama kârlı (~, - a, -dan) , -
ala [ al ] (~, -nı , . -yı, -dan; - ız), , ,
alla [ all ] (~, -dan) ( . ) ; . tama [ . tamu ] (-ı) . , -
altun ,
tala- , ; a a tamam [tam m] (~, -dır; -ı) , -
hem brahim, ol ba ata, talab alın an ; . baltamam, na-tamam
amvaldan ö ir berdi tama a [tam , tama , tam ä] (~, -ga;
- -sı) ( . < . ‘ , -
’) , , -
alab [ alab] ( . ) , , , ; ; -
; bereket alab eylü , ; tama a eylä-
, . - , ; vücudı-
nı tama ası [ . tama lı] -
alabkâr (-nı ) ( . ) , -
, tama a anä [tam nä] (~, - ä) ( .
526
< . + . ) , . tana . ,
, . ; . anä anbur [ anb r] (~; -ları) ( . ) .
tama alı [tama lı] ; . ta- , . ‘ ’, . -
ma a ; anbur çalıçı , –
tama alı [tam lı ] , -
; biz dünya a, hem feri tälär ä, anburçı (-larnı ) ,
hem adamlar a tama alı boldu tanı- (-dılar; -madım; -ya; -maymın, -may-
, sız, -mayalar; -b) , ,
; istämädi, kä bir kimsä anı
tam a (~; -sı, -sına, -sın; -ların) , tanıya ,
ta miälen- ., . ta midlen- ta la ; Pes yeyälik vä içälik, zira

ta mid [ta mıd] ( . ) , ta la ölüriz! ,
; Ya ya Ta mid ıl uçı - !; ta la [= tünlä
; . usül, yuvma lı tünägün], vä emruz, hem me güçä
ta midlâ- [ta mıdlâ-, . ta mıälâ-] (-mägä; [= ], , .
- ; -di; -ymin; -yib / -b), ta midlü- dünki kün(dä) 1666, 1818, 1825
[ta mıdlü-] (-rsin, -r) ta la ı ; ta la ı kün(i) -
ta midlen- [ta mıdlen-, . ta mıälen-] , ; ta la ı kündä
(-mägä; ~; -di, -dilär; -ä; ecekim; -diki ;
-ib) , ta laki ; bügün, vä ta laki
ta midlik [ta mıdlik] (~, -dän; -i, -in) - kün, vä andan so raki kün ,
,
ta midlü- . ta midlâ- ta sı lı ,
tamu [tam ] (~, - a, - aça), tamu [ta- ta sı lı (-dan) ,
m ] (- a) ( . ) , - tapança . tabança
; tamu otı [odı] , tapançı . tabança
; tamu aça - tar (~, -dır) , ,
, araf (- a, - aça, -nı, -da, -dan; -ıma, -ımda,
tamu . tamu -ımdadır, -ımdan; -ı da, -ı dadır; -ı, -na,
tamur (~, - a, -nı, -dan; -ı, -ında, -ından; -ın, -ında, -ından, -ınça; -fımızda, -mız-
-larından) ; tamurdan koparıl- dadır; -ı ızda, -ı ızdan; -larda, -lardan;
mı -larına, -larından) ( . ) ,
Tamur [T m r] (-dan) . . amar ; derya arafında ;
[ m r] ( . Thamar, . , . - ba ı yol arafına tü di
, . m r‘
a
’ ; . e raf
arafdaki
. tamur ‘ ’) . arafdar [ arafd r] (-lar)
tamurlan- (-mı ) arafdarlı [ ar fd rlı ] (-dan) -
an ( . ) , ; an , , -
bolın- ,
, ; ta n et- / ıl- arafınça ; cisim a-
, , - rafınça
, , . , . arafındaki
; a n söz at- , ard ( . ) , , -
, , ,
. Tare [T re ] (-ni ) ( . , . , .
tan- ., . tanı- Téra , T ra ) .
527
ari [ arı ] (~, -nı , -da, -dan; -ı nı; -ı, çoç alarnı aldına ta lama -
-ına, -ın, -ında, -ındadir; -ı ızda; -ların)
( . ) , , ; ari -i ta la-2 ; ta bilän ta la-
uday dılar
tarlı , tarlı (-ı, -ında) , - ta lan-1 (-dı; -ur, -urlar; -gan; -du ın)
, , , -
arsus (- a; -ında) ( . , . ) ,
. ; Kilikiyä arsusında ta lan-2 ; ta lar
ilän ta landılar -
arsuslı ( . , . ) .
> . ta lı ; ta lı yer
tart- (-dılar; -ur; -amın; -ma an; -sa ız; ta lu- . ta la-1
-du ı, -du ı ız; -ma ; -ıb) , - tat- (-masın; -du ız; -maz, -mazlar; -may,
, , - -mayavız; -mı ; -du ında, -du ından;
; degirmändä tart- -ıb) , ,
; ölüm tat- ,
as [ s] (~, - a) ( . ) , , -
tatlandur- (-asız) ,
tasäli [t säli] ( . ‘ , ’)
, tatıl- / ;
ta arruf ( . ) , - ; tuz birlä tatıl-
; ta arruf ıl- - mı day bolsunlar
, , , .
ta di [ta dı ] ( . ) ,
, ; ta di kör- tatlı , ; , -
sätil- , - ; tatlı sözlär , ,
,
ta i [ta ı ] ( . ‘ , - tatsız ; Siz zeminni tuzısız.
; ’) , Vä eger tuz tatsız bolsa, ne birlen tuz-
; ta i üçün and lanmı bola? – .
, -
tasma , , ; ?
çaru larını tasmasın . . taun . a un
a un [ n] (-lar), . aun [ n] ( .
tasnif [tasnıf] ( . ‘ , ) . ; , ,
, ’) .
, , tav- . tab-
ta (~, -dır, - a, -nı, -da, -dan; -ı, -ıday; -lar, tava ıf . tava uf
-larda, -lardan, -larday) ; ta lar tava uf, tava ıf [tava f] (~, -dan), .
birlä urul- ; tavva uf ( . ) , -
cevahir / körkäm / ıymetli ta lar - , ; tava ıfdan
; sürçecek ta ; tava uf et- / ıl- -
, , -
ta la-1 (-ma a; ~, -yı -ma ; -dı, -du , , , ,
-dılar; -ca dır; - an; -salar; -du ı; -ma ; ; . tev if
-b), ta lu- (-r ekän) , , tavan (-dan) , ; ;
, ; incüläri izni üçinçi tavan
528
avar (~; -larnı , -larnı; -ları) , - , ; ta im et- / ıl- -
, , ,
avayif [ av yif] (~, -ni) ( . . ta ziyet (~, -ni , -ni; -inä, -indän; -imiz;
) . , , . - -i iz, -i izdä) ( . )
; avayif-i zemin - / / -
; . ayfa , ,
avır ( . ) , , ,
tavı (~; -ı, -ına, -ın; -lar; -ları, -ların), tavu ta ziyetli
, ; tavı et- , / / , -
,
tavu . , Gallus gallus, Gallus Te ali . Ta alâ
domesticus; tavu balaları ; tebahi [teb hı] (- ä) ( . ) ,
. orus , , -
tavu . tavı , , , . -
tavva uf ., . tava uf
tay . tebdil [tebdıl] (~, -ni ) ( . ) ,
taya (~, -dan; -lar) , , , -
tayan- (-mı ; -ma ; -ıb) , - ; tebdil uretli / ekilli bol- -
, ,
; , - tecavüz [tec vüz] (~, -dä; -ini ) ( . )
, , , , , ,
, , , , ; tecavüz et-
, , / ıl- ,
ayfa [ yfä] (~, - a, -dan; -sın, -sından, tecrübä (~, - ä; -si, -sin, -sindä) ( . )
-sındanım; -mız; -alar, -larnı , -larga, , , ; tecrübä
-larnı, -lardan, -larday; -ları, -ların) ( . et- / ıl- , , -
‘ , , ; , ;
, ’) , , ( tedarik [ted rik] ( . ) ,
); ayfa ehli . - , , ,
, ; ayfalar kibi ; tedarik eylä- / ıl- -
, ; . , , . -
avayif , ,
ta yin [ta yın] ( . ) , - tedbir [tedbır] (~; -i dän; -indä) ( . )
; ta yin ıl- , - , ,
( , ), -
, , . tedeyyün ( . ) ( -
tazä [t zä] (~, -siz) ( . ) ; - )
, , ; tazä bol- - tefa u ( . ) , -
,
tazala- [t zäla-] (-yalı ; -ca dır), tazalu- tefekkürli ( . ‘ , -
[t zälu-] (-r) ’) ,
tazalan- [t zälan-], tazälen- [t zälen-] , ,
(-dilär; -mädi) ; alatenlülär , .
tazalanıb [t zäln b] duralar - tefsir [tefsır] (~, -dän; -in) ( . ) -
, , , , -
tazälen- . tazalan- ; tefsir et- , -
tazalu- . tazala- ,
ta im [ta ım] (~; -inä) ( . ) - tefti [teftı ] ( . ) , -
529
, , ; tefti et- / , ’)
eylä- , , , ,
temellendür- (-sün) ( . ( ) ‘ -
tefti lä- [teftı lä-] (-gän) , - , ’) -
, , , , -
tefti len- [teftı len-] (-mecek) - ,
, , temenna [temenn ] ( . ) ,
te afül [te fül] ( . ) , -
, , , temmet ( . ) , ,
, ; temmeti l-kitab
tehdid [tehdıd] (~i; -lärinä) ( . ) , temsil [temsıl] ( . ) ,
, , ; temsil ıl-
tehdidat [tehdıd t] (~; -ından) ( . ) - , , ,
, ,
tehiyä ( . ) ; tehiyä küni ten (~, -dir, -iz, -ni , -ni, -dä, -dän; -im,
( ), - -imdir, -imä, -imni; -i ; -ini , -inä, -in;
-ni iz, -i iz ä; -läridäy) ( . ) ;
tek ( . ) 1. . ; . 2. ,
. , tenbih [tenbıh] (~, - ä; -isin . . -in) -
tekä (-lärni ) . , Capr ; . kâzä , , , ,
tekebbür (-lärni ) ( . ) , - , , -
; tekebbür bol- , - ,
, , tenbihlen- [tenbıhlen-] (-mi ; -ib) -
tekebbürli (~, -dir; -lär, -lärni ) - ,
, , , - tenbihsiz [tenbıhsiz] / -
/ , .
tekebbürlik, tekebbürli , - tenbit [tenbıt] ( . , . ) -
, , ; bu tenbit-i E aya
tekellüm ( . ) , , ;
kelamını anlar a tekellüm etdi - tenha [tenh ] ( . ) ; -
( , ) ; tenha sen dägül
tekerek tenhaça [tenh ça]

tekmil [tekmıl] ( . ) , - te ri (~, -dir, -ni , - ä, -ni / . -’yi , -dän;
, ; - -mä; -si, -siyim, -sidir, -sini , -sinä;
, ; tekmil -mizni ; - iz, - izdir, - izgä; -lär, -lärsiz)
ıl- , - ( ), ; Te ri ;
, ; tek- udaynı / Te rini uddisi
mil-i eri at ; selâmet udası [ ud ysı] /
tekrim [tekrım] ( . ) , - Te risi
, , , Te rilik (~; -i) ,
telbislik [telbıslik] ( . ‘ , - Te rini ki (-dir) ,
; , ’) -
, , tera um [tera um] (~; -ından) ( . )
temcid [temcıd] ( . ) , , ; tera um bu-
; temcid et- / ıl- - yur / ferma , -
, , ; tera um ıl- , -
temellä- (-dü ) ( . ( ) ‘ - , ,
530
terän (~, -dir, - ä) ; ; ) . ,
Tesalonikäli [Tes l nıkäli] (-lärni , -lär ä,
teränlik (~, -ni , - ä, -dän; -i, -inä, -indä; -lärdän), Tesalonikälü [Tes l nıkälü]
-lärin) ; ; teränlikni fe- (-lär ä) -
ri täsi
terazä [ter zä] (-dä, -dän) ( . ) tesbi [tesbı ] (~; -lärdä) ( . ) -
terbiyä (~, - ä; -si; - iz), terbiyet (~; -inä, , ; tesbi ıl-
-indä; -imiz) ( . ) , - , , -
, ; terbiyet nümu- ,
nähi ( , teselli [tesellı] (~, -dä, -dädir, -dän; -sindä;
) -miz; - iz, - izni) ( . )
terbiyälen- [terbıyälen-] (-dim) - , ; ,
, - ; teselli bol- -
, , ; . e raf
terbiyälendür- [terbıyälendür-] (-ür) - teselliyet (-i) ( . ) , -
, -
, teslim [teslım] ( . ) , -
tercümä (~; -si) ( . ) , , , , ;
, teslim bolın- ; teslim
terik . terk et- / ıl- ,
terk, terik [terık] ( . ) , - tesmiyä ( . ) , -
; terik bol- / terk bolın- ; tesmiyä et- ,
, , - te ir [te ır] ( . ) -
; terk et- / ıl- , , , . , .
, ; tabbı anı terk et-
di te i [te ı ] ( . ) ,
termän (~, -dä) ; termän ta ı , , -
, .
ters , , ; ters tevbi [tevbı ] (-i) ( . ) ,
i läyiçi , ,
terslä- (-mekdän) , teveccüh ( . ) , -
, , , ;
tertib [tertıb, . tertııb] (~, - ä; -inä, -indä; teveccüh et- , (
-i izni; -lärinä) ( . ) , - )
, ; tertib tevekkül (~; -im) ( . ) ,
üzrä , ; tevek-
tertibsiz [tertıbsiz] (~; -lär ä) , kül eylä , , -
, , - , ; tevekkül ılu -
- ,
, tevellid ., . tevlid
Tertios [Tertı s] ( . , . , tevellüd (-i) ( . ) , ;
. Tertius) . . tevlid, . ruz (~-i tevellüd)
Tertullos [Tert ll s] ( . , . - tevfi [tevfı ] (~, -ni , - ä, -dä, -dän; -im,
, . Tertullus) . -imdä; -i, -ini , -inä, -in, -indä, -indän)
Tesalonikä [Tes l nıkä] (~, - ä, -dän), . ( . ) , ; Tevfi -i
Tesaloniyäkä [Tes l nıyäkä . Tes l - udavend sa Mesi ru ı ilän bolsun
nıkä 1666, 1818] ( . Thessaloniki,
Thessalonica, . , . -
531
tev if [tev ıf] ( . ) , - , -
, , ; tev- , ,
if et- , ; . ta-
va uf, tava ıf tı (~, - a, -da; -ında) ;
tevlid [tevlıd, . tevellıd] ( . ) - ; tı a kel- , -
; tevlid et- ; . tevellüd ; tı a ta la-
Tevrat [Tevr t] (~, -nı, -da, -dan; -ında) ( . tı da ı, tı daki ,
, .T r ,T r ‘ , ’) ,
, ; tı arı (~, -dır, - a, -da; -sına, -sınaça, -sın-
tez ( . ) , ; - da) ; ; tı a-
; tez birlä , rıda ,
tezçä , tı arıdaki , -
te ekkür ( . ) , - ,
, tı ra , ,
tezlik, tizläk [tızl k] , ; tıyın (~, - a) , , , ;
tizläk birlän , . 1) , . – -
tezräk , ( ) 1/48
ıfıl (~, -dır; -lar, -larnı , -lar a, -larday; -la- , 340 ;
rım; -larına, -ların) ( . ) , ,
– ; 2) – -
tı ız (-dır) , , , 4,5 ,
10 ; -
tılda (-lar) , , - -
, ; bir
ıma . Bar ımaos tıyın a çä , . -
tın- (-dı) ,
tınıç , , ; ü- tıyınlı ; iki yüz tı-
küm künindä ur vä ayda sizdän tı- yınlı nan
nıç bolalar ibärios [ ıbärıos] ( . , . -
, ; ullum , . Tiberius) . , -
tınıç vä yüküm ye ildir -
, Tiberiyet [Tiberıyet, . Tiberıyeb] (~,
tı la- (-ma a; - ; -mazsa; -sa) ; -dän) ( . , . , . Tibe-
a a tı la rias) . ; Tiberiyet de izi
tıra ( . ‘ , , -
’) ; kä ba ların tıra ılalar ticaret [tic ret] (~; -inä, -in) ( . ) -
, . , ; , , -
, . ‘ , - ; esirlärni ticaretin vä adamlar-
, ’ nı canlarını ticaretin (bir ki i satıb
tıra la- (-dı) , ; ba ın… tıra - almaz)
ladı ( . ) - -
( ); ticaret
tıra lan- (-sun; -mı ; -ma ) , ıl- ; , -
; Ama her atun, kä kiyinmä- , -
mi ba ilän du a ya nebili ılur, ba- ,
ına ayıb keltirür, zira kä ol tıra lan- tigiz , ,
mı ba ilän birdir , - tik- (-di; -mäz) ,
- tiküvsiz ,
532
til (~; -in; -inçä; -lär; -lärin) ; her birisi -mek, -mekdän; -ib) , -
öz tilinçä söylür ekän e itdilär
; tirild- . tirilt-
tirilik süymek vä o künlär körmek tirilik (~, -dir, -ni , - ä, -ni, -dä; -i dä; -i,
istägän kimsä tilin erdän ab etsün, -ini , -in; -imizni ) , ; -
vä lebläri ilä söylämäsünlär - , , -
, ; tirilik sür- ; bu atun fa-
ırlı ından anda, ne adar bolmı esä,
küllisin saldı, ya ni tamam tirilikin
tilä- (-di, -dü iz, -dilär; -ysiz, -mi lär, -sä-
iz, -dü läri, -b), tilü- (-r, -rsiz) , , ,
, , tirilt- (-mägä; -di; -ür; -kän; -mi , -mi dir),
tiläk (~; -lär), tiläg (-i iz) , - tirild- (-ür; -ib) ; mürdegandan
, , , , tirilt-
; tiläk ıl- - tir ä ( . ‘ , , ,
, , ; lânet ti- , ’ < ‘ ,
läk ıl- , , , ,
tilänçi , ’) ; kitablarnı kel-
tilänçilik düki dä alub keltir, (ama) u u aa
tilâvet ( . ) tir älärni keltir ,
tilda , , … , ,
tilli ; iki tilli , . ‘ , -
. ‘ ’, . . ’
‘ , ’, .‘ - ti (~; -läri; -lärin) . ; ; ti läri
’ birlen ti länib dura -
tilsiz (~; -lär, -lärni) , ; ti ti nämä li| / - i
ti lä- (-sä iz) , ; -
tilü- . tilä-
imon [ ım n] (-nı) ( . , . ) ti län- (-ib) ,
. ti nämä li , ; ti
Timo eyos [Tım ey s] (~, - a, -nı, -dan) ti nämä li| / - i
( . , . , . Timothe- ti ne- , ; ; ti -
us) . ; Timo eyos-i nam lärin a a ti neyib durdılar -
bir agerd
Tirannos [Tır nn s] ( . , . - Ti us [Tı s, Tı us] (~, -nı , - a, -nı, -dan),
) . ; Tirannos-i nam Ti us [Tı s] (- a) ( . , . ,
kimsäni medresäsindä - . Titus) .
tiy- (-mä / -mä , -mä iz, -mäsin; -di; -mäz,
tiri (~, -yim, -sin, -dir, -yiz; -lärni , -lärgä, -mäzsiz; -älär; -gän, -gänlär; -mi , -mi -
-lärni) ; yenä tiri durma - dir; -säm; -mek; -üb) , -
, ,
tirik (~, -dir; -lärni ) ; Ölgänlärni tiygi , , -
Te risi dägüldir, ama tiriklärni Te - ; ol tiygi bol anlar a vä bi- ayır
risi , bol anlar a uya ın do urtur -
tiril- (-di; -ürlär; -gän ä; -mi , -mi dir; -sä; ,

-dükimdän; -dükindän / -dü indän / -di- .
indän; -dükläri; -mäsi, -mäsindän;
533
tiygiz- (-mek), tiygüz- (-di; -ä; -gän; -säm) tolu (~, -yım, -dır, -sız)
, , , tolulı , tolulı (-ı, -ında) , tolulu (-ı, -ını )
( ); ellärin anı köz- , ; sizgä kelgä-
lärinä tiygüzdi nimdä Mesi ni ncilini bereketini
tolulı ında keläyin ,
tiz (~; -inä; -lärni; -lärimä; -läri, -lärinä)
. ; ; tizlärni bük- ( . -
)
tizä [tızä] ( . ‘ , ’+ Toma [T m ] (~, -nı) ( . , ., .
‘ , ’) , , Thomas, . , . T m, .
; Ey ölüm! anda seni tizä ? T m ) .
! ?; . ça uy tomrı lan- , -
tizläk . tezlik , ; Haronnı a ası, kä
tofra (~, - a, -nı, -da, -dan; -ına; -ında), tomrı lanur erdi -
tofra (-nı; -ı dan; -ı, -ına, -ın, -ında,
-ından) , ; ; aya ları- to uz (~; -lar, -larnı , -lar a, -lardan) .
ızdan tofra nı silkü , Sus scrofa; kütü to uz
tofra lı (~, -dır) , , - topu (-ları) . ,

; tofra lı çadır anä , tor ay (~, -dan) . , Passer;
, ,
to , ; to bol- - tot [ t] . , ( -
, , )
to san ; to san to uz - toy (~, - a; -ına) , , -
; o a aldır ozını
to talın- , - nikâ ını toyına da avat bolın anlar
, ; Vä alâ ne üçün to talı-
nasın? , ? ; toy anäsi
to ta , ; to ta ıl- toy- (-mı , -mı sız; -ma ) , -
,
to tat- , , ; bir toy uz- (-ma a) ,
kimsä meni bu fa ir ılma dan to - toyıl- (-du larından) ,
tatmaya
tozan (~, -nı) , ,
to uz (~, -nı; -ı) ; On dägül mi erdi, tögäräk (-inä, -indä), tögärek (-indä) ,
kä tazälendilär? To uzı da ı anda? , ; anlarnı tö-
, - gäräkindä ; deri kemeri be-
? ? lini tögärekindä bar erdi -
to uzınçı , . -
tol- (-dı, -dılar; -a, -adır, -asız) - ; a a ob bolur erdi, eger bir
; tola bol- . degirmän ta ı moynını tögäräkinä
tola - (-ursız) , , - asılsa vä özi de iz ä bra ılsa
,
olämay [ läm y] (- a) ( . , . ( .
) . ) ; vi-
toldur- (-u / -ı ; -dı, -du ız, -dılar; -ur; -ıb) layetni tögäräki , -
, .
toldurıl- (-a) töhmet (-dän; -lär) ( . ) ,
534
, . - Trocili n [Tr cılı n] (-da) ( . , .
) .
tök- (-i iz; -di, -dilär) , , - rofimos [ r fım s] (~, -nı), rofimos
, [ r fım s] ( . , . )
tökil- (-mi dir), tökül- (-ür; -gän) - .
, Trufinä [Tr fınä] (- ä) ( . , . -
törä ( . . tör ‘ , , - , . Tryphena) .
’, . törü ‘ ’, . torah Trufosa [Tr f s ] (- a) ( . , . -
‘ ; ’) , . Tryphosa) .
, , . ufan [ f n] (~, - a, -nı, -dan) ( . )
‘ , ; ’ – - ; ,
- tu fä (-lärin ) ( . ) , , -
70 . .;
71 – , , tu ım (~, -nı, -dan; -ı, -ın; -ı ıznı; -larnı )
; , ; ; Eger bir
, - evladsız kimsä ölsä, arında ı atunın
, nikâ bilän alub arında ına tu ım
, opara , ,
-
; , - ;
23 , . urlu
3 - Tu ikos [T ık s, T ıkos] (~, -nı) ( .
; her kim , . ) .
arında ına “ra a” desä, törä ä müs- tul (~; -lardır; -ları)
ta a bola , tul a, tul a ; tul a-yi necatnı alu ız
:“ ”, - ; Ama biz, kä
, . kündäniz, hu yar bolalı , iman vä
tö ä- (~; -dilär), tö ü- (-rdilär) , mu abbet cov anın vä necat ümidini
, ; yüridüklärindä tul asın kiyür ekän ,
kiyimlärin yolda tö ürdilär - , ,
, - -
; .
dö än- tuman, duman , ; avara bol an
tö ü- . tö ä- yılduzlardır, kä anlar a ulmetni
tö äk (- ä, -dä, -dälär; -i ni; -in; -lär), tumanı me güçä sa lanmı dır –
dö äk (-lär) ; o lancı azlarım , -
menüm bilän tö äkdälär
; öri dur vä tö äki ni tur- (-ur ekän; -a) , ; Mem-
tö ä leket-i uday kelâmda dägül, belkä
tövbä (~, -ni , - ä; -si) ( . ) , uvvetdä tura
; ; tövbä eylü / ılu , ; . dur-
tut- (-ma a, -ur a; -ayın, ~ / -u , -sun, -alı ,
ra onitos [ ra nıt s] (-nı ) ( . , -u ız; -masın, -ma ız; -dım, -du , -dı,
. , . Trachonitis) . -du , -du ız, -dılar; -madı, -madu , -ma-
du ız, -madılar; -ur, -urız, -urlar / -arlar;
roa [ r ] (- a, -da), roa a [ r ] -maz, -mazlar; -amın, -asın, -a, -avız,
(- a, -dan) ( . , . , - , -asız, -alar; -mayım, -may, -maysız;
- ) . - an, - annı; - anlar, - anlarnı , - an-
535
larnı; -magan; -mı , -mı dır; -sa , -sa , , .
-sa ız, -salar; -du dan; -du ım, -du ım- , . ‘
da; -du ından; -du ı ız; -dukları, -du - , , , ’
larında; -madu ımnı; -ma ; -ıb; -almadı- türli (~, -dir) , ;
lar; -almadu da) , , - al içindä bol an her türli astalı
, , , , vä her türli renci kedürib anlarnı ifa
etdi
tutdur- (-ma a), tutdur- (-dı) - ; hemmä türli türli
, astalı lardan vä rencilärdän giriftar
tut uçı ; adam tut uçılar - bolıb cefa çekkänlärni… a a keltirdi-
; balı tut uçı , lär -
tut un (~, - a; -lar, -larnı) , , , -
tutul- , , - tü (~, -dä), dü (~, -dä) , ;

, , - tü dä ,
; avfdan tutul- tü - (-mägä; -ü , -ü iz; -mäsün; -düm /
, -dim, -di, -dü iz, -dilär; -ür, -ürlär; -mäz,
tuvan [tuv n] (~, -ım, -sın, -dır, -sız) ( . -mäzlär; -ämin, -äsin, -ä, -älär; -mäy /
‘ , , ’) -mäyä, -mäyäviz, -mäyäsiz; -ecekinä;
, ; meni pak ılmaga -kän, -känni ; -känlär, -känlärni , -kän-
tuvansın ; . lärni; -mi , -mi dir; -mämi ; -sä; -düki -
na-tuvan ni; -diki, -dükin, -dükindän; -dükimizdän;
tuz (~; -ısız) -mädükin; -mäsi, -mäsini ; -mek, -mek-
tuza (~, -day) , , dän; -üb / -ib) 1. . 2. ,
tuzlan- (-ur; -mı ) , - , ,
tuzlı tü ki , ; tü ki
tügel , , , , a am
; ayfalar anı isminä tü ür- (-mägä; -äyin, -ü ; -dü , -di, -dilär;
tügel ılurlar -ür, -ürlär; -älär; -mäyä; -mi dir; -mek,
, . -mekdä; -ib) , , -
, , , -
tükür- (-mägä; -di, -dilär; -ürlär; -ib) - , , ,
tü üril- , ;
tükürik (-dän) , Ama henüz hemä nersäni anı astında
tülgü . tülkü tü ürilmi körmäyiz
tülkü (- ä; -lärni ), tülgü (-lärni ) . ,
, , Canis vulpes tütün (~, -dän; -i, -ini , -inä, -in), düdün
türbä (-lärin) ( . ) – - ; düdün bu arı , -
, ; adil- . ; tütün etkän ketän
lärni türbälärin ziynetli ılasız - ,
( )
addaos [ ad os], Taddaos [Tad os] ( . edi ,
, . , . addai) . eofilos [ ı fıl s], eyofilos [ ıy fıl s]
; Lebbaos, kä addaos isimli ( . , . ) .
536
evdas [ evd s] ( . , . , . oma [ m ] (~, - a) ( . , . ,
d h) . . t m ) . ; oma, kä
eyofilos . eofilos ismi Didimos erdi , -
iatırä [ ı tırä] (~, -dä) ( . , . -
) .
U
ucma lı . uçma lı ) , , , -
uç ; kä barma ını uçın suv a ba- . ; duza u ubatı
tırıb zebanımnı sovu ıla - ,
- ula . , . kid ‘ ;
’, . haedus
uç- (-ur; -kan / - an; -ub) , ; kä ‘ , ’, .
de t ä uçub kedä ‘ , ’
ulama [ ulam ] (-dan) ( . . )
uçma (- a) . ; . alim
uçma lı, ucma lı , - ulu , , ; feri -
, tälärin urnı ulu avazı bilän irsal ıla
uçur- [< uçura- < uçur ‘ ’] - -
, ; Vä çün bir avıl a , . -
kirüb, on alatenlü er ki ilär a a uçurıb
keldilär vä ıra da durdılar ulu (~, -dır, - a; -ı / -ısı, -ına, -ısını , -ısına,
, - -ısından; -lar, -larnı , -lar a, -larnı; -ları,
- -larını , -larına, -ların) , -
; Vä hen z , ; imamlarnı ulu ısı
kedüb yüridü indä mülâzımları a a
uçurub keldilär vä aber berüb de- ulu la- (-yın, ~; -dım; -ya; - an; -sam) -
dilär kä: «O lı tirikdir» , , ,
,
:« »; ulu lan- (-dı; -a) , -
zira kä henüz atasını belindä erdi ol , , -
va ıtda, kä Melkisede a a uçurub , , -
çı dı ,
- ulu lı , ulu lı (-ım; -ı, -ını , -ın) -
,
uçuru . , ; anı ulu ra (~, -dır, -dan) ,
uçurusına çı dı ; ululı (-lardan), ululı (-ımnı; -ı, -ına) -
a a uçuru kel- , ,
umur [um r] (-ında) ( . ) . ; .
u ab [ u b] (-dan) ( . ) , emir
, . , , un (~, -nı) ; pakizä un
u ala [ u al ] (-dan) ( . . unıt- . unut-

‘ , , ’) . - unıtıl- . unutıl-
un ur ( . ) . -
u ubat [ u bat] (~, -da; -ı, -ından) ( . , , ;
537
neçük yenä a if vä a ir un urlar a ustad [ st d] (~, - a; -dı; -ımız; -ı ız; -lar),
rucu ılasız? usta (-sı, -sından) ( . ) ; .
- mu allim, rabbi
?; . ana ır U arid [ U rid] ( . ) . . -
unut- (-ma ız; -du ız, -dılar; -ur ekän; -a; , , .
- an; -ıb), unıt- (-ıb) utru , , , -
unutıl- (-dılar), unıtıl- (-mı ) - , , ; Vä
, munlardan utru a a yenä cevab beral-
ur- (-ma a; -ayın, -u , -alı ; -ma; -dı, -dılar; madılar
-ursın, -ur, -urlar; -a; -aca ; - an, - an a;
-sa; -ma ; -ub) , ; ba ur- uturla uçı (- )
, ; köb urum bir- uv- , , ; -
lä ur- , . , ; anı agerdläri bo -
; ur urday ba ların ayırub aldılar vä ellär bi-
län uvub yedilär
Urbanos [ rb n s] (-nı) ( . , . ,
, . Urbanus) . uvad- , , , -
urıl- (-dı; -aca ) , - , ; Bu ta üstinä her
tü kän sınur, ama ol her kimni üstinä
Uriyanı ki [ riy nı kı] (-dän) ( . , . tü sä, anı tozan kibi uvadur ,
, . Uriyyah, Uriyyahu . , ,
+ -nı ki ‘ ’) ,
. . ( ), . , . , . ‘ -
, . . , ( ), , -
; ; , ,
urlu , urulı (-nı), urulu , ; ’
Vä ekdüki urulu , bolaca urulı nı uva (-larnı, -lardan; -larından) -
ekmäzsin, belkä bir yal ız danä ekür- , ,
sin , uvan- , -
, , , , -
. tu ım , , , -
urt . ; , - , , ,
; her kim rast urtı da seni ursa, ; tofra dan bol an küzä-
ayrını a a tut - lärdäy para para a uvanub kedüri-
, - lürlär ,
, . ‘ -
urul- , ; , , ’
mescidlärdä urulursız uya ; hava u larını uyaları bar-
dır
urulı ., . urlu uyan- (~, -ı ız; -sa ; -malı; -dı larından;
urulu ., . urlu -ıb) ,
urum (~; -lar a, -larda) , ; köb uyandır- (-ayın; -dılar), uyandur- (-dı,
urum birlä ur- - -dılar; -ıb) ,
, . uyanı , ; uya-
uru - , ; Efäsosda yaban nı bolub duru
ayvanlar ilän uru dım uyanı lı (-da; -larda) ,
, ,
usta . ustad uy u (- a, -dan) ,
538
uyu- (- , - ız; -mayalı ; -dı, -dılar; -r; -ya- ,
lar; -mı ; - an, - anlar, - anlarnı, - an- -
lardan; -du larıday; -du larında; -yıb), , .
. uyuy- , ; uyu an [uyuy- uzun , , , -
an – -
uyuyan] ; közlärin yumıb uzunlı , uzunlı (-ı) , , -
uyu- ,
uyuy- ., . uyu- u uv [ u uv] (~, -dır, -nı ; -lar, -larsız, -lar-
uzad- . uzat- nı ; -larımda; -ları dan; -larımız, -ları-
uzadıl- (-ayın) mıznı , -larımız a, -larımıznı, -larımız-
uza (~, - a) , ; ; da; -ları ıznı, -ları ızda; -ları, -larıdır,
-larıyız, -ların) ( . ) ,
uzat- (~; -dum, -dı, -dılar; -mazız; -ıb), ( )
uzad- (-ursın; -ıb) , - u uvlı (-dır) ( ), ( );
, , Zıra kä, netäkim beden birdir, vä köb
uzatma lı , ; u uvlıdır, vä ol bedenni u uvları
elü uzatma lı ilän ifa etmek üçün köb ekän, (yenä) bir tendir, Mesi
da ı olaydır , ,
,
u ırsız (-lardır) ( . ‘ , - ,
’) , - ,–
Ü
ücret [ucret, . cret] (~, -ni; -im; -i, -in; Ülûhiyet [Ülûhıyet] (-dän) ( . ) -
-i iz, -i izdän) ( . ) , - ; A des Ülûhiyet -
, , . . , -
üç (~, - ä, -dän) . , .
üçinçi (~, - ä) ; a açlarnı üçinçi ümid [ mıd, ümıd] (~, -dir, -ni , - ä, -dä,
bölüki ; de izni üçinçi -dän; -im, -imä; -i, -ini , -inä, -indä,
i äsi -indän; -imiz; -i iz) ( . ) ,
üçün (~, -dir), vçün , , , , ; ümid tut- -
- , , , ; Mesi sa ,
udavendimizdäki fa rimiz a ı ümidli , ,
vçün
ümidsiz , -
üfür- , ; Vä munı dedükdän
so ra anlarnı üstinä üfürdi vä an- ümmet (~, -siz, - ä; -imä, -imdä; -i ni ;
lar a dedi kä: «Ru -i al- udüsni alu- -imiz ä, -imizni; -indän) ( . )
ız» , , : ündämä- , ;
« »; da ı tehdi- ündämäy al
dat vä atil üfrüb Rabbni agerdläri- ürk- (-mä iz; -dilär) , -
nä ar u - ,
üs uf [üs uf, üs f] (~, - a / - a; -lar) ( .
üle tir- (-mägä; -äyin, ~; -mädi; -dü i; , . )
-mek) , , , - üs ufiyet [ . : üs uvfet . üs-
fıyet] ( . )
539
üst (~; -imä, -imdä, -imdädir; -i ä, -i dädir; , ;
-inä, -tin, -indä, -indädir, -indän; -imiz ä, üyi süprüb
-imizdä; -i izgä / -i iz ä, -i izdä; -lärinä, üyindäki , -
-lärindä) , , - ; anlarnı üyindäki kilisiya
( . . . )
üst äçä üylä , ; üylä a amın
üstimizdäki ye-
üstindä i, üstindäki (-lär) üylen- , , -
;
. evlen-
üstvar [üstüv r] ( . ) , üylendür- ; . evlendür-
, , , üzer (-i ä; -inä, -indä; -imiz ä; -i iz ä; -lä-
üy (~, -ni , - ä, -ni, -dä, -dän; -im, -imni , rinä) . , , -
-im ä, -imdä, -i ä; -i, -ini , -inä, -in,
-indä; -lär, -lär ä, -lärdä; -lärinä, -lärin) üzrä (~, -dir) ,
, ; ol sizgä bir büyük yu a- , ; ol vecih üzrä za met et-
ruda ı dö enmi üy körsätür - dilär ,
-
; üy iygäsi [iykllasi] bol an adam üzüm (~; -läri) . , Vitis;
V
vacib [v cib] (~, -dir) ( . ) - va yullah . va iy
, ; , - va i [v i ] ( . )
, va ar [va r] ( . ) , -
va dä [va dä] (~, -ni , - ä, -ni, -dän; -si, ,
-sinä, -sin, -sindän; -lär, -lärni , -lärni; va ıt (~, -dır, - a, - aça, -nı, -da, -dan; -lar,
-lärimiz; -läri, -lärinä) ( . ) - -larnı , -larnı, -larda; -larında), va t (-ı,
, ; va dä boz uçı -ı aça; -ım; -ına, -ınaça, -ında, -ından;
, - -ı ız) ( . ) ; va ıtnı satıb al-
, -
; va dä et- ; Va dä-yi u- va ıtca
davend ta ir etmäz - va ıtlı (-dır)
, . va ıtsız , -
, ; e a ır ma a da-
vafir [v fir] ( . ) , , ı körindi, bir va ıtsız do an a kö-
rinmi däy ,
vafretli ., . vefretli , . -
va id [v id] ( . ) , - , . ‘ , ,
, , , ’
; va id a Allah ( ‘ , -
’ ‘ -
va iy ( . ) , , ’ )
; va iy-i Allah [va iy-i l- va i [v i ] ( . ) , -
lah] ( . = va yullah) - ; va i bol- , -
, , - ,
.
540
va i a [v i ä] ( . ) , , vecd ( . ) , , -
, ,
va t . va ıt vecibet [vecıbet] ( . ) ,
validan [v lid n] (~, -nı , - a, -dan; -ı, -ın,
-ından; -ı ız a) ( . . vecih [vech], vech (-i), vecihe [vch] ( . )
‘ ’) . , , ; , -
varis [v ris] (~, -dir; -i; -lär, -läriz, -lärsiz; ; , , , ; atalar-
-läri, -läridir, -läriyiz, -lärinä) ( . ) nı eri atını kemal vecihesinä ö re-
; varis bol- - nib
, ; Pes da ı bendä dä- ; ol vecih üzrä za -
gülsin, lâkin o ılsın; vä eger o ıl esä , met etdilär -
hem varis-i udasın Mesi ni vesilä- ,
sindän , ; veda [ved ] ( . ) ; -
, - ; veda de-
veda la - [ved la -] (-ıb)
va iyet [va ıyet] (~, -ni ; -i, -idir, -ini ; vefat [vef t] (~; -ımdan; -ına, -ın, -ından)
-lärni -lärin) ( < . ) - ( . ) , ; vefat et- / ıl-
, ; va iyetlärni ıfı ıl- - , ; vä ta vefat-i Hı-
; Ya ı Ahid / Va iyet rodes ol cayda edi
va [va ] (~; -ım; -ına, -ından; -ımız) ( . vefirli (-dä) ( . ‘ , -

) ; va ayt- - ; , ’) ,
; va aytguçı -
; va et- / ıl- vefret (~, -dä, -däyim) ( . ) -
vä ( . ) ; ,
vässelâm [vä lselâm] ( . ) vefretli (~, -dir), . vafretli [v fretli] (~,
/ , , -siz) ,
, . – - vekâlet (~; -in) ( . ) , -
, , . -
va an (~; -ı, -ına, -ında) ( . ) , , . , -
, , , ,
va anlı , ; s-
kenderiyä va anlı - vekil [vekıl] (~; -inä; -lär) ( . ) -
, , -
vay [v y] ( . ) 1. . , , , . , , , .
2. ; Evvelki vay ketmi dir; vä ba ,
munlardan so ra iki vay kelür velâdet ( . ‘ ; ’) ,
; , ,
; vay sa a! ! veled (-i, -in) ( . )
va [va ] ( . ‘ , , vesilä [vesılä] (-si, -sidir, -sindän) ( . )
, , ’) , , , , -
, , ; bu cehannı va- ; vesiläsi birlä -
ı keçür , ,
. - vesvas (~; -ından) ( . ‘ ,
; ol va üzrä ılmaz- ’, ‘ -
lar mı? , ( ); -
? , ’) , -
vçün . üçün ; vesvas birlä al-
541
; Pes a am a amı viran [vır n] (~; -ı) ( . ) -
boldu da, ey an Yahuda s aryo , , , -
ibn-i Sim onnı albinä a a ıyanet ; , -
etmägä alâ (vesvas) bra mı ekän ; vä ol binanı viranı a im erdi
,
viranlı [vır nlı ] , -
vezir [vezır] (~; -i) ( . ‘ , - vu ul [vu l] ( . )

’) – vücud [vüc d] (-ıdır, -ını ) ( . ) ;
; . pa a , , ; -
vilayet [vil yet] (-ni , - ä, -dän; -i, -inä, -in, , ; vücudını ta-
-indän; -lärdä; -lärinä, -lärindä) ( . ) ma ası [ . tama lı]
, ; Cercisilärni vilayeti ; man ümiddä bol an nersälärni
vücudıdır, körilmägän nersälärni
vilayetli [vil yetli]: dörtvilayetli re’is / açılmasıdır
dörtinçi reyis , - ,
Y
ya ; “Günahları sa a ba ı - -
lanmı dır” demek asan mı? ya kâ ,
“Durub yür” demek asan mı? - , -
: “ , ;
”, : “
”? yad1 [y d] (~, - a; -ıma, -ımda; -ına; -ımız-
ya’ [y ’] ( . ) – da; -ı ızga / -ı ız a) ( . ) ; anı
; Men Alif vä yad-i ılmasına -
Ya’yım, (vä) evvel vä a ırım // Men ; yad et- ,
Alif vä Ya’, evvel vä a ırım yad2 [< yat] (~; -lar) , ;
,( ) ,
yaban (~, - a, -da, -dadır; -ında; -larda) - yadgâr [y dgâr] (-ına) ( . ) ,
, , ; ;
; yaban balı ; yaban yafra (~; -lar, -lardan; -ları) , ,
otlı / otlı ı / ölen , -
, ; Yahudiyet yabanı - yafra lı
; . a ra ya (~, -nı , -nı; -ı, -ın; -ı ızdan; -lar) -
Yacuc vä Macuc [Y c c vä M c c] ( . , , ; bahalı
, . , .G gu ya ; nard ı ırı /
M g g) . . ; Vä açan ya (ı) , ; yüz ölçek
mi yıl tamam bolsa, ey an anı zin- zeyt ya ı
danından çe ilür vä zeminni dört a- ya -1 (-dı, -dılar; -madı; -maya) -
rafında bol an ayfalarnı, (ya ni) Ya- ., ; . yav-
cucnı vä Macucnı, azdurma a çı ur ya -2 ; Meryem bir ra l adar a
anlarnı cem etmek üçün, kä anlarnı bek ıymetli nard ı ırı alub sanı
adedi de iz umınçadır aya larına ya dı vä öz çaçı birlen
, aya ların sıladı , -
542
, ya a (- a, -dan; -sına, -sında, -sından) -
- ; de iz ya ası ; derya
ya ası ; Ordan arı ya asın-
ya dur- . , dan / -
; ya mur ya dur-
ya ıl- / ,
ya la- (-dı; -madu ) , , ; Vä
ya lama lı yer ä ate çı arma a kelmi im, vä ne
ya maçı (~; -lar; -ları) , - ahlayın, eger bu a ırda ya ılmı
, , esä! -
ya mur (~, -nı) , , -
ya murlı (-nı) , , !
ya ı (~, -dır) , , ; ya ın (~, -dır) ;
ya la - (- alı , -ı ız; -dılar; -ur, -urız; -mı -
ya ılı , ya ılık (~; -ı ız) , dır; -du ımda; -du ında; -du ları; -ıb)
ya ıra , ya ırak ,
Yahud [Yah d] (~, -ım, -nı) ( . ) . Ya ub [Ya b] (~, -nı , - a, -nı, -dan) ( .
; pad ah-i Yahud , . , . Ya b) .
ya ud [y d] ( . ) ; Ya ub ibn-i Alfa / alfa -
Yahuda [Yah d ] (~, -nı , -nı / -’yı, -da, ,
-dan) ( . , . Y huda, Y hûd h) yal ; ertä çı dı bostanına yalçılar
. ; Yahuda s aryo i yal a tutma a -
Yahudi [Yah dı] (~, -dir, -ni , - ä; -däy; yala- ; itlär kelüb yaraların yalur-
-lär, -läriz, -lärni , -lâr a, -lärni, -lärdän, lar erdi , ,
-lärdändir; -lärdäy; -läri) ( . -
. . Y huda + . ‘ ’) yalan ; ; yalan güvahlı / e-
; Yahudi dininä kirgän - hadet bermäyäsin -
, - ; doru / yalan pey amber -
; Yahudi zemin .
yalançı (~; -lar a) ,
Yahudilik (-dä) , yalançilik (-ni ) , , ;
Yahudiyet [Yah diyet] (~, - ä, -dä, -dän) Vä açan doru söyläsä, öz nersälä-
( . , . , oudaía, .Y - rindän söylür, zira doru etküçidir vä
huda, Y hûd h) . ; Yahudi- yalançilikni atasıdır
yet yabanı , ,
Yahudiyetdäki [Yah dıyetdäki] . -
, yalan aç (~, -sın) ,
Ya ya [Ya ı] (~, -dır, -nı , - a, - aça, -nı / yalan açlı
. -’yi, -dan) ( . , . yalanlı ,
, . Yo anan) . ; yalbar- (~ / -u ; -amın, -avız; -dılar; - an-
usül-i Ya ya // Ya ya usül / Ta mid day; -du ı; -ıb) , , -
ıl uçı ; . Yu- , ; . yalvar-
anna yalçı (~; -sı; -lar, -lar a, -larnı; -ları , -ları -
Ya yanı ki [Ya y nı ki] (-dän) . nı ; -larını )
( ) yaldır- (-urlar; -mı ), yaldur- (-dı; -ur;
ya - (~; -dılar; -ursın; -mı ; -ma ; -ıb / -ub) - an; -sa; -ması; -ma ) , ,
, , ,
543
yaldıraçı , , - ya çı (-lar)
ya ı (~, -nı , -nı) ; Ya ı Ahid / Va-
yaldırım (-lar), yaldurım (~; -lar) ; iyet ; . ya a
. yıldırım ya ıdan , ; ya ıdan din ä tü -
yaldur- . yaldır- kän , -
yaldura- , ; Rast, rast sa a deyämin,
yaldurım . yaldırım kä eger bir kimsä ya ıdan do mazsa,
yal ız , ; . ya ız Memleket-i udaynı köralmaz -
yal ızça , , - , ,
( . ), -
yalla- , / ; anı , .
ba banlar a yallayıb [y lyb] berdi - ‘ , ; , -
’; . ya adan
yalvar- (-dılar) . , , ya ıla- (-mak)
, ; . yalbar- ya ız , ; . yal ız
yalu- . yala- ya lı , , -
yaman (~, -dır; -larnı) , ; ya-
man köz ya a ,
yamanlı (~, -nı , - a, -da, -dan; -lar) yap- (-dı; -ursız; - an)
yamanra yapıl- (-ma an; -mı , -mı dır) -
Yambres [Y mbres] ( . , . -
) . yapılma lı (-dan)
yan (-ıma / -ım a; -ına, -ın, -ında; -larında) yapı - (-ma a; ~; -dı, -dılar; -ur; -alar; - an;
, ( . . . ) -sa; -ıb) , ,
yan- (-ma a; -dı; -ur, -urlar; -mam; - an; ,
- anday; - anlarday; -mı , -mı lardır; yapı durıl- (-ır) ,
-sa; -masını ; -ma , -ma dan; -ıb) -
yapı ıl- (- an) , -
yana - (-ma a; -ıb) ,
yana ıl- . ; yana ılmaz yar , , ; bütün çoç a
nur sürisi yar ba ından derya a atı sekir-
yandur- (-dı; -ur, -urlar; -asın; -aca dır) dib suvlar içindä öldilär -
, ,
yandurıl- (-mı dır) , -
, yara (-day; -ları, -ların) . ; et yegän
Yanes [Y nes] ( . , . ) . yara
yara- (-r; -maz) , -
yanım ; yaban otlı nı evvel cem , ,
ılab, anı demet ılab yanım a ba la yarad an . yarat an
Yarad uçı (- a) , (
, )
ya ni [ya nı] ( . ) , - yaradıl- (-dı, -dılar; -madı; - an; -mı ,
, , -mı dır, -mı ız, -mı nı; -madan)
ya a ; . ya ı , ; . yarat-
ya adan , ; . ya ıdan yara (-lar; -ların), yara (-ın)
ya alan- (-a) yara lan- (-mı ) , -
ya alık: ya alıg (-ı, -ında) , - , , -
, .+
544
yaralı ; a a ta atıb ba ın yaralı yaratma lı , , -
etdilär , ; Zira kä ol künlärdä za met
bolur, kä uday yaratdu ı yaratma -
yaramaz (~; -lar a) , , lı ını ibtidasından bu zaman a degin
, , , anı day bolmı dägül, hem hiç bolaca
yaramazlı , dägül ,
yara - (~ / -ı , -sun; -ur; - an; -mı ; -ma ; , -
-ıb) , - , ,
, ;
, , , yardım (~; -lar, -larnı), yardum ,
, , -
yara dırıl- (-mı ), yara durıl- (-ıb) - ; -
, , , , ; yardım
, - / yardum et- / eylä- / ıl- ,
yara dur- (-a; -mı dır; -ıb), yara tır- (-a; yardımçı (~, -dır; -lardır), yardumçı (-larız)
-dı; -mı dır; -ıb), yara tur- (-ma a) ,
, - yarıl- , , -
, , , - , ; cami ni perdäsi
, iki yarıldı, yu arudan tamam ast aça;
yara durıl- . yara dırıl- vä zemin zelzelä etdi; vä ta lar yarıl-
yara ı (~, -dır) , - dılar -
, , - , ; -
;
yara ı lı , - yarım ; bir va ıt, va ıtlar vä bir
yarım va ıt a degin
yara ı sız , - , ; .
, , - yarum
, ; yara ı sız ke- yarlı a- (~ / - ; -sa ) , -
çin- , ; yarlı a ,
yara ma lı| (- |ını) vä yarlı anasız ,
yara tır- . yara dur-
yara tur- . yara dur- yarlı an- (-asız; -ma ) ,
yarat- (-du , -dı; - an; -du ı; -ma nı ) - ,
, ; . yaradıl- ; Vä az aldı kä hemeki nersälär
yarat an, yarad an (~, -nı ) - an birlä paklanurlar, vä an dökül-
, , , ; Ya mäsi yo esä, yarlı anma yo dır
Rabb! Asmannı, vä zeminni, vä de iz- -
ni, vä içlärindä cemi bol an nersälär- ,
ni yarat an uday sensin !
– , , , yartı [y rt , y rtä] ; dün yartısın-
, , ; asmannı, da [y rtäsındä] ; emvalımnı
vä zeminni, vä de izni, vä suvlarnı yartısın [y rtäsın] fa ırlar a berämin
çe mälärin Yarat an a secdä eylä iz -
, ; kün yartısında ,
, , ; , . ; Mendän
Yarad an kimsä , ( her ne tiläk etsä , sa a beräyin, ya ni
); Yarad an uday - memleketimni yartısına degin
545
, , ya lı -
; iki ya lı ; zemindä
yaru [y r ] ; dün yarusında uzun ya lı bolasın
yarum [y r m] (~, - a, -dan) ; ya lı , ; adri ta lı yer üs-

yarum sa at ; üç kün yarum tinä tü di vä bitüb urudı, zira kä
; . yarım ya lı yo erdi
yasa (~, - a) , , , - , , , -
, ; yasa al uçı -
; yasa a çäsi , yat- (-dı; -ur, -urlar; -a; -maymı ; - an;
; . bac, arac -magan; -mı ; -du ı, -du ın; -ıb) ,
yasa dar (-lar) , ,
yasavıl (-lar, -larnı) , yata (-ları) ,
, yata lı (-ları) ,
yasdu ; ba yasdu ı yatdur- , ; ba ın
, yatdurma a nsan O lında yer yo dır
Ya on [Y n] (~, -nı , -nı, -dan) ( . , , -
. ) . ,
ya (~, -ga, -dan; -ı, -ına, -ında) , , yatır- , , ; ev-
; Anı ya ı bar - vel do mı o lın do urdı, vä anı un-
; Sen elli ya ga yetmi dä- da lab bir a ur içinä yatırdı
gülsin, – vä brahimni kördü mi? ,
,– , ; rencü bol-
?; ol adam ır ya dan anlarnı tı a iletdilär oramlar a vä
çı mı erdi tö äklär vä ta talar üstinä yatırıb
; Vä ır ya ı tamam keldü- oydılar
kindä arında ları beni srayil ä ziya-
ret ılma a rına tü di - yatur- , ; bn-i n-
, san ba ın yaturma a cay yo dır
, - , -
ya (-ın; -ları, -ların) , ; uday yav- ., ; ate ya-

cemi köz ya ın közlärindän silür - ıb hemämizni abul etdilär, yav an
; köz ya mur üçün vä sovu üçün ,
ya ları ,
ya , ; , - ;
; ; ya a aç . ya -
; ya e äk yava (~, -dır; -lardır) , ,
ya a- ; Biz, kä günah a mütevaffa , ; yava vä alim
boldu , günahda neçä da ı ya alı ? kö illiyim
, , yava lan- (-nur; -mı ) , -
? , , , -
ya da (-larımdan; -larına)
ya ım ( . ) . , yava lı , yava lı (-ı, -ında) ,
ya ındaki , , ,
; bir yal ız on iki adar ya ın-
daki ız ına bar erdi yavız . yavuz
, yavuz (~; -lar), yavız , ,
546
, ; de izni yavız , , ;
mevcläri ; uddis Yazu(lar) /
atı yavuz ( ); at-i
yavuzlı (-ına) ; suvnı yavuz- [ a -i] ala / ala yazusı
lı ı ,
yay ( ); üstindä oltır anda bir yazuçı (~; -lar, -larnı , -lar a, -lardan) -
yay bar erdi , , ;
; kök kemeri / yayı yazu (-larnı ) , , ,
yaya ; ; yaya bar-
yazu lı (~, -dır, -yız)
yayavla- ; yayavlab ket- ye- (-mägä, -yürgä; -yäyin, ~ / -yü , -sün,
-yälik / -yäli , -yü iz, -sünlär; -mä, -mä-
yayıl- , , - sün / -mäsin, -mä iz; -düm, -dü , -di,
; ama kä al içindä da ı -dük, -dilär; -mädi, -mädük, -mädü iz;
yayılmasun deb, anlarnı tamam or ı- -yür, -yüriz, -yürlär; -mäm, -mäz, -mäz-
dayı , kä al nı hiç birinä bu isim lär; -emäzsä iz; -yäyim, -yä, -yäsin, -yä-
birlen söylämäyälär , siz, -yälär; -mäyälär; -yäcek; -gän, -gän-
, - däy, -gänimdä, -gänlär, -gänlärdäy; -mä-
, gän; -sä, -sä iz, -sälär; -dükim; -dükin-
; Yahu- dän; -düki iz; -dükläri, -düklärindä,
dini bütün ta ıstanına bu aber yayı- -düklärindän; -mäsi, -mäsindän; -mek,
lub söylendi - -mekdä, -mekdän; -mämek; -yüb; -mä-
- yib) , , , -
; bardu ça anı üçün ; miras yeyü
söz yayıldı ,
yebär- . yeber-
yay alın- (-ıb) , yebäril- (-gän)
Yayiros [Y yir s] ( . , . , yeber- (-äyin, ~; -mäsün; -dim, -di, -dilär;
. Iâ'ir) . -gänçä; -mi dir; -sä; -mek), yebär- (-mä-
yaz ; cay va tı / yaz ya ındır gä; -ü ; -düm, -di; -mäy; -sem; -üb) -
/ ;( ) ; o yeber
yaz- (-ur a; -ayın, ~; -mayım, -ma; -dum /
-dım, -dı, -du , -dılar; -madım; -urmız; yed- , , ; her
-mazım, -mazız; -amın, -avız; -aca ım, biri iz sebtdä ögizin ya e äkin a ur-
-aca ; - an; -mı dır; -dukım / -du ım, dan çe üb suvarma a yedmäz mi?
-du ımnı; -du ı; -du ı ız; -ma , -ma - -
dan; -ub / -ıb)
yazıl- (-ma a; -dı, -dılar; -a; -aca ; - an, ?
- anlar; -ma an, -ma anlardır; -mı , yedi (~, -ni , - ä, - äçä, -dän, -dändir; -sin-
-mı dır, -mı sız, -mı a, -mı dan; -mı - dän)
day; -mı lar, -mı lardır; -mamı lardır; yedil- , , ( ) -
-salar; -ma ; -ıb) , , ; Vä ol nurnı
celâleti üçün köralmadu ımda yolda -
yazı lı , , , - larımnı elindän yedilib Dima a
keldim -
yazu (~, - a, -nı, -da; -sı, -sıdır, -sın; -lar, ,
-larnı, -larda, -lardan; -ları, -larına) ; Ama
, , ; dest yazusı eger ru üzrä yedilsä iz esä, eri at
547
astında dägülsiz - ; ye il et-
, ye illik , ,
yedinçi (~, - äçä) ; yedinçi äçä ye meklik ; ye meklik ä üküm
çı arma aça -
yedür- (-mägä; -ü iz; -dük; -ür; -äsiz, -älär; ( , ,
-mi im; -säm) , , - ) , . -
Yefta [Yeft ] (-dan) ( . , . - yer (~, -dir, -ni , -gä / - ä, - äçä, -ni, -dä,
, . Yîf â ) . -dän -i, -idir, -inä, -in, -indä, -indän,
yek , , ; -lär ä, -lärni, -lärdä, -lärdän; -lärindä)
yek kör- , - ;
, yerdäki / ;
yek enbä ( . ) – ol yerdäki
; yek enbä kün(i) - Yered (-ni ) ( . , . , . r d)
, .
yel (~, - ä, -dän; -i, -in; -lär, -llär ä, -lärdän) yerlärdäki ; bülend
yerlärdäki , -
yemeklik , ; Memleket-i uday , .
yemeklik vä içmeklik dägüldir - yerli ; ayrı yerli
, .
yemeksiz Yeru alim [Yer alım] (~, -ni , -gä / - ä,
yemin [yemın] (~, -ni ) ( . ) , - äçä, -ni, -dä, -dän) (~, -ni , -gä, - äçä,
; yemin ıl- , -ni, -dä, -dän) ( .- . , . Yerûš -
yemi (~, -dän; -i, -idir, -inä, -in, -indän; la im,
y
. Y rûš l m)
e
. -
-lär, -lärni , -lärni; -läri, -lärin, -lärindän)
, , ; ; yemi Yeru alimdäki [Yer al mdäki] . -
ara , , -
yemi län- , -
Yessey . yessey
yemi li , , Yesu . Ye u
ye il ; .+
yemi siz (~; -lär) Ye u [Ye ], Yesu [Yes ] ( . , .
yenä , ; , ; , , . Yôšiyy hû) .
; yenä tiri durma ( ); . say, sayi , sa
ye - (-dim, -di, -di iz / -dü iz, -dilär; -ür, yet- (-sün; -di, -dük, -dilär; -mädi; -ür; -mäz;
-üriz; -mäzlär; -äsin; -gän; -sä; -mek; -mi , -mi dir; -sä)
-üb) , , yeter ,
ye gänlik ; Her ne udaydan mü- yetim (~; -lärni) ; yetim oy- -
tevellid bolınmı esä, düny nı ye ür;
vä dünyanı ye gän ye gänlik budır – yeti - (-äyin, -sün; -di, -dük, -dilär; -ecek;
bizim imanımız , - -mägän; -mi dir, -mi lärdir, -mämi lär-
, ; , däy; -dükimiz, -dükimizdän; -dükindän;
, -üb / -ib; -almazsız) , -
ye ginlik (-ni, -dän; -i ) ; Ölüm , ; yeti almazsız
ye ginlikdän müsta ra bolınmı dır /
yeti dir- (-dilär), yeti dür- (-ür), yeti tir-
ye il (~, -dir) ; ullum tınıç, vä (-sün; -mäz; -gän; -ib) , -
yüküm ye ildir , - ,
548
yetmäzlik (-im) , , - se ergâh vä aba yılduzı -
, ; ma a da ı ne
yetmäzlikim bar? yılı ; sen yılısın [ılıca 1666], vä
? da ı sovu dägülsin , -
yetmi (~, -dir)
Yezabil [Yez bıl] ( . , . , yırt- (-malı ; -dı, -dılar; -ur; -alar; -ıb)
. Îzé el, Îz bel) . , ,
yı - (-du ız; -ursın) ; e so raki yırtıcı , ; içlärindä yırtıçı
künlär üçün azinä yı du ız - börilärdir
yırtı , ,
yırtıl- (-ma an; -mı ; -ması) -
yı ıl- (-urlar; -du ı) , - /
, yigirmi
yı la- (-ma a; -yın, - , - ız; -ma, -ma ; yigirminçi
-dum, -dı, -dılar; -madu ız; -rlar; -ysız; yigit (~, -ni , - ä, -ni; -lär, -lär ä, -lärni;
- anlar, - anlarnı; -ma anlarday; -du - -läri iz) , , -
ları; -b), yı lu- (-r, -rsız, -rlar) ,
, ; rahm edüb yı la- yigitlik (~; -imdän; -i ni) , -
, ; zar-zar ılab , ; yigitlik ehvetlärin-
yı la- , , dän aç, ama adalet ä, iman a, mu-
. zar abbet ä vä aram a tabi bol -
yı lama lı , , ,
yı la - (-ma ) , ,
yı la ma . , , Yoanna [Y ann ] ( . , . , .
yı lu- . yı la- Y nn h) .
yı - (-ma a; -ayın, ~; -dı, -dılar; -mı , -mı - yo . yo
lardır; -masınadır) , , yo al- (-dılar; - an; -mı ) , -
, , ; yo almı nersälär
yı ıl- (-ma; -dı, -dılar; -madı; -ur; -may; , , , .
-mı , -mı larız; -ması; -ab; -mayıb) bo ıl- (-mı nersälär); yo al an oy -
, , - , .
, yo sa . yo sa
yıl (~, - a, - aça, -da, -dan; -ın, -ında; -lar, yo la- (-r; - an; -mı nı ; -sa; -du ım;
-ları ) , . , -ma ), yo lu- (-r; -rsa) , -
yılan (~, -nı , -nı; -lar, -larnı , -lar a, -lar- ,
dan) . , Serpens yo lan- (-mı , -mı larnı) -
yıldam (-lardır) , , - ,
yo lu- . yo la-
yıldırım (-lar) ; . yaldırım, yal- Yo aniya [Y niy ] (~, -nı) ( . ) .
durım
yıldız . yılduz yo (~, -dır; -ı ız), yo ; yo ıl- -
yıldızlı ; ; ,
on yıldızlı tac - yo la- (-mı lardır) ,
yo sa, yo sa ,
yılduz (-nı , -dan; -ı; -lar, -lardır, -larnı , , ,
-larda, -larday), yıldız (~, -nı , -nı; -ı, yol (~, -dır, - a, - aça, -nı, -da, -dan; -ı nı;
-ıyım, -ın; -larnı ; -ları, -larını ), yuldız -ı, -ına, -ın, -ında; -ımıznı; -lar, -lar a;
(~, -nı , -nı; -ın; -lar) . ; -larımnı; -ları ; -ları, -larına, -ların, -la-
549
rında) 1. ,; âm yol - Yu anna [Y an , Y ann , Y ann y]
( ); ulu yol (~, -nı , - a, -nı / -y’ı, -dan) ( . , .
( ). 2. . , . Y n n) . 1.
; a am yolında - – -
/ , , ,
yolçı , , -
yoldaki , , , -
yolda , , ; Yu anna
yolda lı (~, -da; -ında) , - lâhini Açma lı ı -
–“ -
yolı - , , - , ,
; küyävni yolı ma a [yoll m a] çı - ,
dılar . ,
yolla- (-dı) ,
yon- (-mı ) , ” 1:1. 2. .
yonıl- (-mı ) , . Mitçel; . Ya ya
Yona [Y n ] ( . , . , . Yôn ) Yu annan [Y nnan] (-nı ) ( . , .
. ; Sim on bar Yona ( . , . Y n n) .
, . , . Šim ôn yu aru (~, - a, -da, -dan) 1. , ;
bar Yôn ) , ; Sen Si- yu aru barurız Yeru alim ä -
m on ibn-i Yonasın; Kifas isimli bolur- , . ‘ -
sın – , ; - , , , -
’; Anı birlä Yeru alim ä degin
Yonan [Y n n] (-nı ) ( . , . , . yu aru keldilär
Yânn y) . , .
Yopä [Y pä] (~, - ä, -dä, -dän) ( . , . ‘ ( ) , -
, .Y p ) . , ’. 2. , , .a a a
Yoram [Y r m] (~, -nı ) ( . ) . yu aruda ı , -
,
yor ın , , - yuldız . yılduz
, Yulia [Y lı ] (-nı) ( . , . , .
Yosa [Y s ] (~, -nı ) ( . , . , Iulia) .
. Yôs p) . , Yulios [Y lı s] ( . , . , .
– Iulius) .
; . Yosya yum- (-dılar; -ıb) , ;
Yosıf [Y sıf] (~, -nı , - a, -nı) ( . , . közlärin yumıb uyu-
, . Yôs p) .
Yosis [Y sıs] ( . , . , . Yô- yumdur- (-dılar; -ma ) ;
šiyy hû) . arslanlarnı a ızların yumdurdılar
Yosya [Y sy ] (~, -nı ) ( . ) . -
; . Yosa yumıl- , , -
Yo afa [Y f ] (~, -nı ) ( . , . ; her a ız yumılsun -
, . Yôš p t) .
Yova am [Yov m] (~, -nı ) ( . , . yumı , ,
, . Yô m) . yumı kâr (yumı + .
Yoyil [Y yıl] ( . , . , . Y l) ) ,
. yumı lan- (-mı ) , -
yud- . yut-
550
yum a - an; -magan; -mı , -mı ız, -mı sız,
yumurt a -mı lar; -du larından; -ma dan) -
Yunan [Y n n] (~, - a) ( . ) 1. . , , ;
; ; Yunan arifläri -
. 2. , , - yuvma ;
. yuvma lı (~; -ı, -ına; -larnı ), yuvma lı
Yunança [Y n nça] - , - (-ı, -ın) ; .
usül, ta mid
Yunani [Y n nı] (~, - ä; -lär, -lärni , yügän (-lär; -lärinä) , , .
-lärgä, -lärni, -lärdän) 1. , .
2. ( ), | (- ) - yügin- (-ä) , , -
, - , , , -
, . ; . -
6: 1-5. 3. , , . ,
yügür- (-di; -üb / -ib)
Yunanlı [Y n nlı] - yügürt- ( ,
– . sekirt-);
Yunia [Y nı ] (- a) ( . , . , Pes anlar ulu avaz birlä ıç ırıb u-
. Iunias) . la ların apadılar, vä ittifa üzrä a a
Yunus [Y nus] (~, -nı , -dan) ( . , . do ru yügürtdilär ,
, . Yôn ) . ; Yunus , ,
pey amber
yurt (~, - a; -ın, -ına; -lar) - yük (~, - ä; -üm; -in; -lär, -lär ä; -lärin)
, , , ( . , , ; ebedi celâl yüki
‘ , ; , ; ullum tınıç vä
’), , ; Vä anı yüküm ye ildir , -
içindä a a hiç miras bermädi, bir
aya basması adar bermädi, ama yüklä- (-dilär) , , -
va dä berdi, kä yurt etmek üçün anı , ,
a a vä andan so ra neslinä berä yüklen- (-mi , -mi lär; -ib) -
, ,
, yüklendür- (-ürsiz) , -
( . ) , ; a ır yüklär adam-
lar a yüklendürürsiz, ama özü iz
Yustos [Y st s, Y stos] ( . , . - barma ları ıznı birisi birlä yüklär ä
, . Iustus) . ; Yustos tiymäzsiz
isimli bol an sayi , - , -
yut- (-dı; -ursiz; -mı dır; -ub), yud- (-a) yükli, yüklü ; yüklü ahvalindä
bol-
yuv- (-ma a; ~, -masın; -dım, -dı; -madı; yün (~; -indän)
-ur; -mazlar; -mayasın; - an a; -mı ; yüräk (-inä; -läri izni , -läri izdä; -läri,
-masam; -du larından; -madu ça; -ma- -lärini , -lärinä, -lärindä) .
larda; -ma , -ma da; -ub / -ıb) , yüräkli (~; -lär) ; .
, ; , , -
; yüräkli bol-
yuvın- (-ma a; -dı, -du , -du ız, -dılar; yüräksiz , ,
-madılar; -mayalar; -ursız; -acakım; ,
551
yür- (-mägä; ~ / -ü , -sün, -ü iz; -dük, -dü- yüri mä (- ä, -dä) , ,
iz; -mäz; -ämin, -ä, -äviz, -älär; -mäyä;
-ib) ; . yürü- yürit- (-mäsi; -ib) , ; -
yüri- (~, - , -yäli / -yäli / -yäyi , - iz;
-dim, -di, -dük / dü , -dü iz, -dilär; yürü- (-rgä; ~; -mädük; -r, -riz, -rlär; -mäli;
-mädi, -mädük, -mädilär; -mäz, -yäsin, -b) ; . yür-
-y / -yä, -yäviz, -yäsiz, -yälär; -mäy, -mä- yüz1 (- ä, -dän; -imni; -i ni , -i ni; -i, -ini ,
yäsiz, -mäyälär; -yürlär; -cegimiz; - än, -inä, -in, -indä, -indän; -i izdä; -läri,
- ändäy; - änlär, - änlärni , - änlär ä, -lärinä, -lärin) 1. ; yüz ä ba ma
- änlärni, - änlärdä, - änlärdän, - än- , , -
lärdäy; -mä än; -mi , -mi däy, -mämi ; yüzdän bilin- -
[-mäymi ]; -säm, -säk, -sä iz, -sälär; . 2.
-dükdä; -dükimni, -dükimdä; -düki dä; yüz2 ; yüz ba ı , -
-dükin, -dükindä / -dü indä; -dükläri, , ; sipahilär vä yüz ba -
-düklärin, -düklärindä; -mä / -mek, ların alub ; yüz
-mekdän; -yäy; -yüb) ; sa a a at
dedi kä: «Durı kel vä tö äki ni kötärib yüz- (-mek; -ib) ,
yüri ber»… A a su’al etdilär kä: yüzär
«Kimdir ol adam, kä sa a: “Tö äki ni yüzikli , ; altun yüzikli
kötärib yüri” degän?» er
:« , yüzlä - (-ib) /
»… :« -
, :“ yüzli (~; -lär) 1. . 2. ; iki
?”» yüzli ılıç ; .
yüri (~; -imni; -i, -indä; -imizni; -i iz, ikiyüzlilik
-i izni, -i izdä) , , , yüzük ,
, ; rast yüri birlä
,
( ), Z ( ), ( )
a if [ a ıf] (~, -dir, -iz; -däy; -lärni , -lär ä, ab sız (-lar) , -
-lärni) ( . ) , , ,
Zabulon [Z bul n] ( . ) . -
a iflik [ a ıflik] (~, -dä; -im, -imdän; -i; ; ar -i Zabulon
-lärdä; -läri ; -lärimiz ä, -lärimizni; -lä- zadä [z dä] (-si; -lär; -läri) ( . ) ,
rinä), a ifli [ a ıfli ] (-i dan; -i) - , , ; -
, , , , ; yılan zadälär
a ifrä [ a ıfrä ] , ; efa ilärni zadäläri / yılanlar
abi [ bi ] (~; -lär ä; -läri iz; -läri) ( . efa ilärni zadäsi
) , ; - afer ( . ) , , ;
, afer enliki , -
ab (~, - a) ( . ) , -
; ab astında bol- ahir [ hir] (~, -dir) ( . ) , -
, , ,
za met [za met] (~, -dän; -in, -indän; -lär,
ab lı (-dır) -lärdä; -lärimni, -lärimdä; -lärimiz, -läri-
552
mizdä, -lärimizdän; -läri, -lärini , -lärin, arb [ arb] (~; -larda; -ları) ( . ) -
-lärindä, -lärindän) ( . ) - ,( )
, , , , - arf [ arf] ( . ) , ,
, , ; za met zari [z rı] ( . ) , , -
çek- , - ; zari yı la- ,
, , ; za met ıl- - ; . zar
, zarlı [z rlı ] (~; -ı ıznı) , ,
za metli ,
, aruret [ ar ret] (~, -dän, -dändir; -lärimä)
Zakkayos [Zakk yos] ( . , . , ( . ) , -
. Z kk y) . , ; , ,
alım [ lım] (~; -lar, -larnı ) ( . ) - , , . -
, , ; ,
, zaval [zav l] (~, -dan) ( . ) ; -
zaman [zam n] (~, -dır, - a, - aça, -nı, -da, , , ; za-
-dan; -ım; -ı, -ında, -ınça; -ımız; -lar, val bolub keç- , , -
-larnı , -larnı, -larda, -lardan; -ları, -la- , ; . bi-zaval
rına, -larında, -larından, -larınça) ( . äv [ v , ev ] (~; -lär, - ä; -lärin,
) ; zamannı keçdür- -lärindän) ( . ) ; ,
, ; tirlikini
zamandaki [zam ndaki] äv läri ;
; ol zaman- ev vä i ret birlä tirilik sürdü iz
daki yerdä, ehvetli nefis ilän yüriberdü iz
amin [ min] (-i) ( . ) , , -
,
zanba (-lardan) ( . . , ris) ay at ( . ) , , -
. , Lilium; zemindeki zanba
( – ayi [ yi ] ( . ) , ; -
, Lilium martagon / alba, - , , ;
– , , Anemone) ayi bol- , ,
zani [z nı] (~; -lär) ( . ) , ; ayi et- , -
,
zaniyä [z niyet . z niyä] (~; -lär) ( . ) zayil [z yil] ( . ) , -
, ; - , , ,
; zayil bol- ,
ann ( . ) , , , , , -
; ann ıl- , , , ,
, zayillik: zayilli [z yilli ] (-i) , -
zar [z r] ( . ) , , ;
zar-zar ılab yı la- ( . ) zeban [zeb n] (~, -nı, -dan; -ım, -ımnı ,
, ; . -ımnı; -ı, -ına, -ın, -ından; -lar, -larnı; -la-
zari rımızda; -ları, -larından) ( . ) .
Zara [Z ra ] (-nı ) ( . ) . ; ; zeban bendisi çe ildi -
arar ( . ) , , , ;
. bi- arar zebani [zeb nı] ( . ) , ;
ararlı zebanilär ate kıbi , -
ararsız / , ;
. bi- arar zebansız [zeb nsız] (~; -larnı)
553
Zebedi [Zebedı] (~, -ni / - ni , -ni) ( . zencirlän- [zencırlän-] (-mäk) -
) .
zeberced ( . , . ) . - zerperesti [zerperestı] (-dän) ( . )
, , -
zebur [zeb r] (~, -da; -ı; -lar, -larda) ( . , ; . perest
) . ; zerrä [ errä] ( . ) , ;
Zebur [zeb r] ( . ) . , - Tevratdan bir no a ya bir zerrä a-
; Zebur kitabı , dar zayil bolmay, hemä kâmil bol ança
ehin (-dä; -inä; -lärinä) ( . ) , , ,

; , ; e-
hindä sa il , . - ev ( . ) , , >
, ; ev u
zehir, zehr (-i) ( . ) , i ret ıl- ( . ‘ -
zehr . zehir ‘)
zehrä (-sindä) ( . ) ; acılı zeh- , -
resi , . ; . i ret
, . zeyreklik (-i, -indä) ( . ‘ ,
Zekeriya [Zekerıy , Zekeriy ] (~, -nı ) ( . , , -
, . , . Z ary ) . ’) , -
, , . ,
elil [ elıl] ( . ) , , .
, , , zeyt ( . ) . , , Olea;
yüz ölçek zeyt ya ı
zelzelä (~, -dä; -lär), zelzelet (~, -ni; -lär)
( . ) zeytün [zeyt n] (~, -ni , - ä, -dän; -inä;
zemin [zemın] (~, -ni , - ä, -ni, -dä, -dän; -lär) ( . .‘ -
-i ä; -i, -inä, -indä, -indän; -lär; -lärinä) , ’) . , ,
( . ) ; ; cemi zemin Olea; Zeytün(lär) ta ı . -
; niki zemin ; zemin /
ruyunda ; zeminni ser älä- Zındı (-lar, -larnı , -larnı, -lardan) ( .
rindän , . , . , . -
; zeminni sinorların- , . . dû îm)
dan ; zemindeki zırh (-lar; -ları) ( . ) , ,
zanba ( –
, Lilium martagon / alba, ikr et- ( . ‘ , , -
– , , Anemo- ’) , ,
ne); . Yahudi (~ zemin), Neftalim
(zemin-i ~) zina [zin ] (~, -dan; -sından; -lar) ( . )
zemidäki [zemındäki] (~; -lärni, -lärdän) , ; zina ılmayasın
- ; . fısı
; zinaçı [zin çı] (~; -lar) , -
zemini [zemını] ( . )
zenbil [zenbıl] ( . ) zinakâr [zin kâr] (~; -lar; -arı) ( . )
zencir [zencır] (~, -dä; -imdän; -lär, -lär ä, ,
-lärdä, -lärdäyim, -lärdän; -lärim, -läri- zinakârlı [zin kârlı ] (-ından) ( . )
mä, -lärimdä, -lärimdän; -läri) ( . ) , , -
,
554
zinalı [zin li] ; zinalı
aldä , - ziynet ( . )
ziynetle- (-yälär)
zinalı [zin lı ] (-dan), zinalı [zin lı ] (-ı, ziynetlen- (-sünlär; -gän; -mi ) -
-ını ) , ,
Zinas [Zın s] ( . , . ) . ziynetli
zor [z r] (~, -dır) ( . ) , ; -
zindan [zind n] (~, -nı , -nı, - a, -da, -dan; , ; , -
-ı, -ından; -lar, -larga, -larda) ( . ) , ,
, ; ta seni zindan a zorara [z rar ] ,
bra ılmayasın -
zorlan- [z rlan-] (-madı)
zindanban [zind nb n] ( . ) - ,
Zorobabel [Zorob bel] (~, -ni ) ( . ,
zinhar [zınh r] ( . ) 1. , - . , . Z rubb bél) .
, . 2. . -
! ! ! zufa [z f ] (~, - a) ( . , . , . -
zira [zır ] ( . ), zira kä ( . ) ) . , Hyssopus offıci-
, , nalis
iya [ iy ] ( . ) , uhr ( . ) ; uhr va tında
ziyadä [ziy dä] (~, -yim, -dir, - ä, -çä) ( .
) , , , uhur [ uh r] (~, - a; -ın) ( . ) -
ziyadälen- (-sün) ; sizgä , , ; feri tälär u-
tevfi vä aram ziyadälensün hurı
ulmet [ ulmet] (~, -ni , - ä, -dä, -dädir,
ziyadälik [ziy dälik], ziyadäli [ziy däli ], -dän; -i, -indä) ( . ) ,
ziyadäli [ziy däli ] (-i, -indän) - ulum (~, - aça, -nı, -da, -dan) ( . ) ,
, , , , -
ziyadäräk [ziy däräk] , ; ulum bendläri
iyafet [ iy fet] (~; -imdän; -inä; -lärdä; / , -
-läri izdä) ( . ) ,
, ; iyafet-i a im ulumkâr (-lar a, -larnı) ( . ) -
; o lı iyafet - , , , ;
, , , - ; adillärni ortasın-
dan ulumkârlarnı ayırurlar
ziyan [ziy n] ( . ) , , , ; . ulum
, ulumlı (~, -dan) , , -
ziyankâr [ziy nkâr] ( . ) - , , , -
( , , , -
), zümrüd ( . ) . ,
ziyaret [ziy ret] (~; -i ; -i) ( . ) - zümürrüd ( . ) . ,
, ; ziyaret ıl- ,
555
5
I. 5
1. – , , , , 5
2. – , 9
3. – , , 10
4. – 27
5. – , , 32
II. 35
1. 35
2. 36
3. 37
4. XI-XIV 38
II . 52
1. 52
2. 1803-1825 . 53
ncil-i Mu addes, ya ni sa Mesi ni Ya ı Va iyeti. Evvelki tasnif. Astra an
ehrindä Yu anna Mitçeldän basılmı dır 1820 sa Mesi ni yılında –
, . .
1820
. 61
379
( , , , 1803-1820)
. , 1820
: , 2013
: . .
:
«
». 2 1848 .
“PrintS”
15 2013 .
70 100/16. . 80 / 2. .
: Times New Roman.
.- . . 40.
:
www.qypchaq.unesco.kz
9 789965 854316

Гаркавец А. Н. Кыпчакское Евангелие (2013) PDF

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Гаркавец А. Н. Кыпчакское Евангелие (2013) PDF

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

( , , , 1803-1820)

Этот труд не был бы завершен без поддержки

9 789965 854316 © , 2013

в южном Алтае. Если неясна этническая принадлежность чешы, то кыпчаки были

Смелое заявление А. Н. Бернштама оп­ро­вергается в его главном пункте: “Труд-

Синли – народ, оставивший после себя культуру “плиточных могил”, занимав-

Немецкий востоковед Йозеф Маркварт (1864-1930), автор известной работы

мнениями других ученых, основанными на тех же лингвистических сближениях, мы

раз возвращавшийся к памятнику, в частности, со своим монгольским коллегой М.

Вернемся, однако, к ближайшим перипетиям в некритичном использовании

нет. В стране народов тюрков-сиров (?) не осталось (государственного) организма’42.

Сарткожа Каржаубай предложение itlk;Rvcngij;iLxv;nkri;ris [sir irkn oγlï

не может, тем более с вероятным определением-числительным, и логично читается с

заместительное, но во всех случаях значение у термина сир одно: ‘сирский, табгач-

изначально для халифа ал-Му’тасима (833-842), а затем дополненное и отосланное

Все названные, а также другие близкие к ним по времени написания произве-

название «Отрада страстно желающего пересечь мир»63. На указанное итальянское

63 Коновалова И. Г. Ал-Идриси о странах и народах Восточной Европы: Текст, перевод,

ственно обозначало предшественников уйгуров тюрок-шато (букв. китайский перевод

Во второй дорожной записке Абу Дулафа Мис‘ара ибн ал-Мухалхила ал-

чтожность земного мира», частью из книги Убейдаллаха б. Хордадбеха, частью из

волода. и воєвавше ѿидиидоша. се бысть первоє зло на Руськую землю. ѿ поганъıхъ.

арабских и персидских географов и историков, оказался при совершенно ином мне-

кожи, ни парусина, ни палаточная ткань, ни прочие виды оболочек в тексте не упо-

Расположены названные два города к юго-востоку от Матрики / Матрахи (Тмута-

менее 15 городищ, а вокруг – множество мелких поселений и курганов113. Предпола-

воприбывшими собственно армянскими иммигрантами. Что касается кыпчаков в Кры-

II. Кыпчакская письменность средневековья

117 Гаркавець О. М. Урумський словник. – Алма-Ата: Баур, 2000: 598-599.

Восемь из них почти с теми же названиями зафиксированы у казахов, а некото-

молитвенника) на еврейском и/или кыпчакском языке. Когда точно были выполнены

Второй словарик, озаглавленный «Се татарскы язык», помещенный в руко-

yinǯü yerdä qalmas ‘жемчужина с отверстием не останется на земле (кто-нибудь придет и

76 об. – молитва по-арабски и еще пять (3 вроде стихотворных) строк обрывочных

устранимыми. Однако у его многочисленных некритичных последователей они об-

украинский язык, а затем и в русский. Из украинского оно возвратилось в наречия

человека и очарования речи». Он пользовался большой популярностью и известен

ле и Национальной библиотеки в Париже трактат, обнаруженный Саадетом Чагатаем,

В памятниках армяно-кыпчакского языка сами его носители обозначают

В памятниках, испытавших влияние этих языковых источников, на месте за-

IIІ. Начало кыпчакского книгопечатания

Кыпчакское книгопечатание, о чем мы узнали благодаря новым открытиям,

в армянских монастырях в Валахии, Румелии, Киликии и далекой Армении, где их

190 Deny J., Tryjarski E. La littérature arméno-kiptchak // Philologiae Turcicae

İncil-i Muḳaddes – Евангелие в переводе Генри Брантона (Четвероевангелие)

Musanıŋ İlk Kitabı – Первая книга Моисея, то есть книга Бытия

отец современной химии, богослов и миссионер, первый президент Лондонского

196 См. об этом: Глашев А. А. Евангелие и Псалтырь на тюрки, изданные в

К сожалению, нашим первоиздателям Святого Письма на кыпчакском тюрки

Приношу искреннюю признательность Игорю Михайловичу Савичу за предоставление

(2) Ya ı Va ıyetni kit blarını hem fa ıllarını adedi birlä

(3) ncil-i Mu addes Mattanı yazusı

deyälär», – kä tercümä bolınsa, ud y bi- ud y a a ferm n etdiki kibi ıldı, vä -

berür, kä ellärini üstinä Seni köterälär, kä 15[18]

at buyur”? Vä ba – seni közi dä ta ta yemi berür, vä çirkın dera t yaman yemi

dä Sod m vä m r ol ehirdän r atlı maga dır bolma anlardan or ma ; lâkin

türdükdän so ra v i boldı, kä ol yerdän amellärin e idüb gerdlärindän iki kimsä

vä çe ellär yu aru çı ub anı affä [ nä] 21

«Memleket-i sm n am r kibidir, – dedi, [46]

aberin e itdi Ta mıd ıl uçıdır, kä mürdeg ndan opmı -

dır, anı üçün uvvetli amellär andan âdır [18]

çılar ne üçün deyälär, kä ly s evvel kelsä 19[20]

ma sa a keräk dägül edi mi, men da ı sa a Bu va üzrä Menüm sm nlı Atam

Смелое заявление А. Н. Бернштама опровергается в его главном пункте: “Труд-