Fichas de Biologia PDF

1
Antolatu zeure ideiak

Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Maila: ...................................................................... Data: .......................................................................
1 Bete eskemako hutsuneak hitz egokiak jarrita. 2 Osatu eskema, eta idatzi koadernoan ehun
mota guztiak.
Gizakia
honela dago osatuta
Zelulak
honela biltzen dira
.....
hau dute egin daitezke
Eman
Nutrizioa Antolaketa
..... .....
© GRUPO ANAYA, S.A. Biologia eta Geologia DBH 3. Baimena ematen da material hau fotokopiatzeko.
horretan
bereizten dira honela biltzen dira
Egiten dute
.....
Mintz ..... Egin

.....
..... bera daitezke
Eman
.....
Egin daitezke honela
biltzen dira
Eman .....
281
1
Egiaztatu zer aurreratu duzun
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Maila: ...................................................................... Data: .......................................................................
1 Definitu termino hauek: heterotrofoa, eukariota, 3 Kopiatu eta esaldi honako esaldi hau.
ehuna, organoa, transplantea, organo-ematea.
Giza zelulek, gainerako animalienak bezala,
....................................................................
nutrizio ............................................... eta anto-
....................................................................
.................................................................... laketa ....................................................... dute.
...................................................................
4 Esan zein hiru atal bereizten diren giza zelula
................................................................... batean.
.................................................................... ....................................................................
................................................................... ....................................................................
.................................................................... ..........................................................................
...................................................................
.....................................................................
5 Esan zein aparatuk eta sistemak hartzen duten
..................................................................... parte hurrengo funtzio hauetan:
2 Osatu taula hau. Nutrizio-funtzioa:
..........................................................................
ORGANULUAK FUNTZIOA
.........................................................................
Mintz plasmatikoa ..........................................................................
© ANAYA/HARITZA. Biologia eta Geologia DBH 3. Baimena ematen da material hau fotokopiatzeko.
.........................................................................
Nukleoa
Erribosomak
Erlazio-funtzioa:
Mitokondrioa ....................................................................
....................................................................
Besikulak
..........................................................................
Zentrioloak .........................................................................
Lisosomak
Ugaltze-funtzioa:
Golgiren aparatua ....................................................................
Erretikulu ....................................................................
endoplasmatikoa
..........................................................................
282
1. unitatea. Egiaztatu zer aurreratu duzun
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
6 Grafiko honetan 1992tik 2007ra hildako orga- 1 b) Nahiz eta Espainia izan munduan milioi
no-emaileen heriotzen kausak datoz jasota. pertsonako organo-gehien ematen duen
estatua, oraindik ez dira nahikoa. Zure
a) Azaldu zer bilakaera izan duten 1992tik
ustez, nola gehitu daitezke organo-ema-
2007ra trafiko-istripuetan izandako herio-
teak?
tzek.
.................................................................... ....................................................................
.................................................................... ....................................................................
.................................................................... ....................................................................
.................................................................... ....................................................................
.................................................................... ....................................................................
.................................................................... ....................................................................
.................................................................... ....................................................................
.................................................................... ....................................................................
.................................................................... ....................................................................
.................................................................... ....................................................................
.................................................................... ....................................................................
.................................................................... ....................................................................
.................................................................... ...................................................................
GGT Trafikoa Garuneko hodietako istripua Beste zergati batzuk
% 100
18 19 24 22 23,4 21,3 21,6 21,6 22,9 19,9 22,5 23,3 24,6 22,4 26,5 27,8
% 80
% 60
39 46 48 49 51 55,3 53,5 55,4 56,4 59,9 59,9 56,4 59,9 61,5 59,5 62,1
% 40
% 20
43 35 28 29 25,6 23,4 24,9 23 20,7 20,2 17,6 20,3 15,5 16,1 14 10,1
%0
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
283
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
7 Irakurri adi testu hau, eta aztertu mintzean eta teina batzuk agertzea ala ez; alegia, anti-A edo
plasman diren proteinak azaltzen dituen taula. anti-B proteinak. anti-A proteinek A proteinei
Ondoren, osatu taula kasu bakoitzeko odol-tal- lotzeko gaitasuna dute; eta anti-B proteinek B
dea zehaztuta. proteinetara lotzeko gaitasuna. Lotura horiek
«AB0 sistemak lau odol-talde zehazten ditu (A, erreakzioa eragiten dute globulu gorrietan, eta
B, AB eta 0), proteina batzuk, A eta B proteinak, heriotza ekar diezaieke pertsonei. Horregatik,
globulu gorrien mintzean agertzen diren heinean. pertsona bati ezin zaio anti-A edo anti-B protei-
Odol-talde hauen ezaugarriak laburbildurik datoz nak dituen odola eman transfusioan, baldin eta
beheko taula honetan. Horietako bakoitzean pertsona horren globulu gorrien mintzetan A edo
ikusten denez, globulu gorrietan diren proteinen B proteinak badaude, beste haietara lotu dai-
arabera (A edo B) dago odol-plasman ere pro- tezke eta».
Globulu gorrien mintzean ageri diren

Taldea Plasman ageri diren anti-proteinak
proteinak
A A Anti-B
B B Anti-A
AB AB Bat ere ez
0 Bat ere ez Anti-A eta Anti-B
Globulu gorrien mintzean
Taldea Plasman ageri diren anti-proteinak
ageri diren proteinak
...... Anti-B eta Anti-A
....... Anti-A
........ Bat ere ez
A proteina
............ Anti-B B proteina
Bat ere ez
284
2
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Maila: ...................................................................... Data: .......................................................................
1 Bete eskemako hutsuneak hitz egokiak jarrita. 2 Osatu eskema, eta idatzi talde bakoitzean diren
janariak.
Nutrizioa
sor daitezke
prozesatzen ditu
Gaixotasunak
horiek
Janariak Dieta hauekin dute zerikusia
osaten dute
dituzte Malnutrizioa Elikadura-

kutsadura
esaterako
Elikagaiak horrek sortzen ditu
honela sailkatzen
dira
• Anorexia
Elikagai-
funtzio hauek
• Bulimia intoxikazioak
izan daitezke
egiten dituzte • Loditasuna
• Gabezia-
Ez-organikoak gaixotasunak
• .....
..... • .....
• Plastikoa
• Energetikoa Organikoak horiek ekiditen dira
• Erregulatzailea • .....
• .... hauen bidez hauen bidez
Janariak
Kontserbatzeko
era egokian
metodoak
Energía eskuztatuz
• ..... adibidez
• .....
• .....
• .....
• .....
285
2
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Maila: ...................................................................... Data: .......................................................................
1 Definitu termino hauek: elikagaia, dieta, ga- Aztertu taula hau, eta erantzun galderei:
bezia-gaixotasuna, janarien katea.
Janaria Gluzidoak Proteinak Lipidoak
(100 g) (g) (g) (g)
..........................................................................
Ogia 58,5 8 0,8
....................................................................
Saltxitxoia 0,1 25 35
....................................................................
Banana 18,3 2 0
....................................................................
Jogurta 5 3,6 2,6
....................................................................
Dilistak 62,5 22 2
....................................................................
Olioa 0 0 99
....................................................................
Arroza 0,8 8 0,8
....................................................................
.................................................................... a) Zenbat energia ematen digute 100 g dilis-

taren proteinek?
.................................................................... 100 gramo dilistak.............. .............. g
proteina dauzka.
....................................................................
1 gramo proteinak 4 kcal ematen dizkigu
2 Inguratu biribil batez dieta mediterraneoa be- E (100 g de proteina) =

rresten duten baieztapenak.
a) Dieta orekatua da. b) Askarian, pertsona batek 100 g ogi hartu
ditu, 100 g saltxitxoi eta 100 g banana.
b) Oliba olioa du gantz iturri nagusia. Zenbat energia (kcal) hartu ditu janari
hauek janda?
c) Dieta begetarianoa da.
Energia Energia Energia
Janaria
d) Txerrikia du proteina-iturri nagusia. gluzidoak proteinak lipidoak
(100 g)
(kcal) (kcal) (kcal)
e) Mediterraneo inguruko herrietako dieta da;
Ogia
esaterako, Espainiakoa.
Saltxitxoia
3 Janari bakoitzak proportzio zehatz batean
dauzka gluzidoak, lipidoak, proteinak, ura eta Banana
mineralak; beraz, organismoari elikagai-osaera
horri dagokion energia kantitatea ematen dio.
E (gluzidoak guztira) = kcal
E (proteinak guztira) = kcal

Energia neurtzeko erabiltzen diren unitateetako
bat da kilokaloria (kcal). Gramo bat gluzido har- E (lipidoak guztira) = kcal
tuta, 3,75 kcal hartzen ditugu; 1 g gantz hartuta,
9 kcal; eta 1 g proteina hartuta, 4 kcal. E (guztira) = kcal
286
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
4 Aztertu argazkia, eta erantzun. 5 Bilatu abitaminosia eta eskorbuto hitzen esa-
nahia, eta idatzi ezazu.
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
6 Laburtu eskema batean janariak kontserbatzeko

dauden metodo guztiak.
a) Argazkian ageri diren janarietatik, zeintzuk

dira erregulatzaileak. Zein elikagai nagusi
ematen dizkigute janari erregulatzaileek?
......................................................................
......................................................................
......................................................................
b) Badago janari plastikorik? Zein elikagai ema-

ten dituzte janari plastikoek?
...................................................................... 7 Nerbio-anorexia arazo psikologiko baten ondo-
rioz sortzen da; gaixotasunaren eraginez,
...................................................................... gaixoak bere gorputzaren irudi faltsua hartzen
du. Nerabeek izaten dute batez ere arazo hau,
...................................................................... eta anorexiaren eraginez, gaitza dutenak lodi-
tzeko beldur izaten dira. Hori dela eta, gehiegi-
c) Badago batez ere gluzidoak ematen dizki- zko ariketa fisikoa egiten dute eta oso dieta
gun janaririk? Zertarako balio dute elikagai zorrotza daramate.
horiek? 7 Bulimiarekin batera etortzen da askotan nerbio-
anorexia. Bulimia duen gaixoak, asko jan, eta
...................................................................... ondoren, botaka, ez lodi tzeko. Eztabaidatu
ikaskideekin anorexiaren eta bulimiaren gaia:
...................................................................... Zure ustez, zer sentitzen dute gaixorik dauden
pertsona horiek? Gaixotasun arriskutsuak direla
...................................................................... uste duzu?
287
3
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Maila: ...................................................................... Data: .......................................................................
1 Bete eskemako hutsuneak hitz egokiak jarrita. 2 Osatu eskema hauek erantsita:
Ondoren, itsatsi orri handiago batean, eskema a) Odol-zirkuituak.
osatu ahal izateko. b) Beste iraitz-organo batzuk.
Nutrizioa
hauen bidez egiten da
Digestio-aparatua ..... Zirkulazio-aparatua .....
honen ardura du
honen ardura du honen ardura du honen ardura du
• ..............................
...... eta ..................
• Janariak hartzea. • Oxigenoa hartzea.
zeluletara eramatea. • ….. kanporatzea.
• Janariak ….. • .....
• Hondakinak ............
eramatea
hauek osatzen dute hauek osatzen dute hauek osatzen dute

hauek osatzen dute
• ..... • ..... • Gernu-bideak.

• Birikak. • Bihotza. • .....
• ..... • .....
• .....
288
3
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Maila: ...................................................................... Data: .......................................................................
1 Esan zein aparatuk hartzen duten parte nutri- 3 Bilatu oker dauden esaldiak, eta idatzi itzazu
zioan. koadernoan zuzenduta:
................................................................... a) Urdailean, urin gastrikoek elikadura-boloko

proteinei eragiten diete.
...................................................................
...................................................................
....................................................................
...................................................................
2 Definitu termino hauek: nutrizioa, diges-
tio mekanikoa, digestio kimikoa, arnasgora, b) Irenstea da elikadura-boloari aurrera eragitea
arnasbehera, odol-zirkulazioa, iraiztea. mugimendu peristaltikoen bitartez.
...................................................................
...................................................................
................................................................... ....................................................................
.................................................................... c) Kiloko elikagaiak hesteetako biloen bitartez

xurgatzen dira.
....................................................................
...................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
.................................................................... 4 Lotu bi zutabeotako elementuak:
....................................................................
A. Glomerulua 1. Glomerulua inguratzen du
................................................................... 2. Giltzurruna osatzen duen
B. Hodi biltzailea
egitura mikroskopikoa.
....................................................................
C. Bowman-en
3. Odol-kapilarren multzoa
................................................................... kapsula
4. Zenbait nefrona bertaraino
..................................................................... D. Giltzurrun-hodia
doaz
..................................................................... 5. Substantziak xurgatzen
E. Nefrona
ditu
...................................................................
...................................................................
5 Kopiatu eta osatu esaldi hauek:
....................................................................
a) Zirkuitu nagusian, ……...……… zamatutako
...................................................................
odola ezkerreko aurikulatik ….............………
...................................................................
bentrikulura doa.
....................................................................
a) Biriketako zirkuituan, odola, birika-arterien
...................................................................
................................................................... bidez, …….....….. bentrikulutik ateratzen da,
................................................................... eta biriketara doa, ……..............…………... .
289
3. unitatea Egiaztatu zer aurreratu duzun
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
6 Egin zentzuzko esaldi bat termino hauek erabili- ...................................................................

ta: plasma interstiziala, odola, linfa, barne-ingu-
runea. ...................................................................
...................................................................
c) Odola eta linfa.
...................................................................
...................................................................
...................................................................
...................................................................
...................................................................
...................................................................
7 Esan zer alde dagoen hauen artean: ...................................................................
a) Arteriak, zainak eta kapilarrak. d) Kimoa eta kiloa.

................................................................... ...................................................................
................................................................... ...................................................................
................................................................... ..................................................................
....................................................................
b) Globulu gorriak, globulu zuriak eta plaketak.
................................................................... 8 Marraztu arnas aparatu bat, eta kokatu bertan

atal hauek:
...................................................................
Sudur-hobiak, laringea, faringea, trakea, bronkio-
................................................................... ak, birikak eta diafragma.
290
3. unitatea Egiaztatu zer aurreratu duzun
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
19 Esan zeri dagokion zenbaki bakoitza: 10 Marraztu bihotz bat, eta margotu urdinez arte-
rietako odola doan zatia, eta gorriz, zainetako
odola doan zatia.
1
2
4
5
6 7
11 Aztertu hurrengo tauletako datuak, eta konpa-
ratu itzazu azaldu ahal izateko zelan gertatzen
den gas-trukea biriketan.
8
9 Hartutako airea Botatako airea
(100 mL) (100 mL)
Oxigenoa 20 16
Karbono
10 0,03 4
dioxidoa
Nitrogenoa 80 80
...................................................................
...................................................................
Biriketan Biriketatik
................................................................... sartzen den irteten den
odola odola
................................................................... (100 mL) (100 mL)
Oxigenoa 20 16
...................................................................
Karbono
0,03 4
................................................................... dioxidoa
................................................................... Nitrogenoa 80 80
...................................................................
................................................................... ...................................................................
................................................................... ...................................................................
................................................................... ...................................................................
................................................................... ...................................................................
291
4
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Maila: ...................................................................... Data: .......................................................................
1 Osatu eskema, eta idatzi termino egokiak pun- 2 Osatu eskema zentzumen-organoak erantsita.
tuak ageri diren tarteetan.
Erlazio-funtzioa
hauen bidez egiten da
..... Koordinazio-
sistemak Efektoreak
hau da horiek
egituretan bildu
eta eratzen hartzen dituzte
dituzte
Betetzen
..... Sistema dituzte
-sistema ........... .............
Zentzumen-
Estimuluak
organoak
esaterako
Lokomozio-
aparatua
hauek osatzen dute hauek hauek

eratuta eratuta
Guruin
NS NS endokrinoak ..... .....
zentrala ……
fabrikatzen
dituzte
hauek osatuta
Entzefaloa .....
292
4
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Maila: ...................................................................... Data: .......................................................................
1 Definitu termino hauek: estimulua, erantzuna, hor- 3 Esan zeri dagokion zenbaki bakoitza.
mona, hartzailea, efektorea, guruin endokrinoa,
artikulazioa.
5 4
.................................................................... 3
....................................................................
....................................................................
...................................................................
...................................................................
....................................................................
................................................................... 6
....................................................................
...................................................................
1
.....................................................................
2
.....................................................................
2 Esan belarriko zein ataletan dauden entzumen- 4 Egin zentzuzko esaldi bat hurrengo berbak era-
hartzaileak.
bilita: neuronak, nerbioak, nerbio-zuntzak, axoiak,
.................................................................... elkartu
....................................................................
....................................................................
.................................................................... ....................................................................
.................................................................... ....................................................................
...................................................................
...................................................................
5 Azaldu zer jasotzen duten zentzumen-organoe-
................................................................... tako hartzaileek, zerekin diren sentikorrak.
.................................................................... ....................................................................
................................................................... ....................................................................
.................................................................... ....................................................................
................................................................... ...................................................................
..................................................................... ...................................................................
..................................................................... ....................................................................
.......................................................................... ...................................................................
293
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
6 Azaldu zer gertatzen den sinapsi batean, ....................................................................

marrazki batekin batera.
...................................................................
.....................................................................
.....................................................................
9 Alkoholdun edariek alkohol kantitate bat dauka-

te, gradu kopuru bat, eta ehunekotan adierazten
da.
Esaterako, 14° graduko ardo botila batek % 14
dauka alkohola. Horrek esan nahi du n litrotan
(1 000 mL) 140 mL alkohol daudela.
Esan zenbat alkohol dagoen hurrengoetan:
a) Garagardo botila batek (330 mL), 5° gradukoa.
....................................................................
7 Esan zein funtzio duten nerbio-sistema zentra-
lak eta nerbio-sistema periferikoak. b) Ardo kopa batek (100 mL), 12° gradukoa.
....................................................................
....................................................................
....................................................................
.................................................................... 10 Bilatu informazioa Interneten, eta idatzi txosten

txiki bat alkohola kontsumitzeak trafiko-istripue-
................................................................... tan daukan eraginari buruz.
...................................................................
....................................................................
.................................................................... ....................................................................
................................................................... ....................................................................
..................................................................... ...................................................................
..................................................................... ...................................................................
....................................................................
8 Azaldu zein diren gihar-sistemaren funtzioak eta
eskeleto-sistemaren funtzioak. ....................................................................
.................................................................... ....................................................................
.................................................................... ....................................................................
.................................................................... ....................................................................
................................................................... ...................................................................
................................................................... .....................................................................
................................................................... .....................................................................
294
5
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Maila: ...................................................................... Data: .......................................................................
1 Osatu eskema, eta idatzi termino egokiak puntuak ageri diren tarteetan.
Giza ugalketa
da
Sexu bidezkoa
hauek parte hartzen dutelako
Emakumezkoak Gizonezkoak
honen bidez hauen bidez bereizten dira honen bidez
….. …..
ugal-aparatua ..... ugal-aparatua
horrek sortzen ditu

bertan gertatzen da horrek sortzen du
• .......... -zikloa ..... .....
lotzen badira, sortzen dute
.....
horren garapenak
sortuko du
.....
295
5
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Maila: ...................................................................... Data: .......................................................................
1 Definitu termino hauek: sexua, sexualitatea, sexu- 4 Eman emakumezkoen ugal-aparatuko atalen ize-
karaktere primarioak, sexu-karaktere sekundario- nak.
ak, ernaltzea, karena, amniosa, ezartzea.
....................................................................
.................................................................... 1 5
.................................................................... 2
................................................................... 3
...................................................................
4
....................................................................
...................................................................
....................................................................
5 Deskribatu obulutegiko eta umetokiko zikloak,
................................................................... ordenan jarrita honako prozesu hauek.
a) Endometrioa kanporatzea.
.....................................................................
b) Obulua heltzea eta obulazioa.
.....................................................................
c) Endometrioa leheneratzea.
.....................................................................
d) Gorputz luteo edo horia eratzea.
2 Idatzi taulan zer aldaketa gertatzen diren nerabe- e) Endometrioa loditu eta odol-basoz betetzea.
zaroan.
....................................................................
Nerabezaroko
aldaketak ....................................................................
Mutilak
....................................................................
Neskak
....................................................................
....................................................................
3 Eman gizonezkoen ugal-aparatuko atalen izenak.
....................................................................
1 6 Idatzi ugal-aparatua zaintzeko neurri batzuk.

....................................................................
2 6
....................................................................
5
....................................................................
...................................................................
4
3 ...................................................................
296
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
7 a) Zer da lagunduriko ugalketa? a) Prestatu (beheko laukian) hies kasuen barra-

diagrama bat.
....................................................................
b) Zein urtetan izan dira hies kasu gehien?
.................................................................... ....................................................................
.................................................................... ....................................................................
.................................................................... ....................................................................
b) Lagunduriko ugalketako zein teknika ezagu- ....................................................................

tzen dituzu?
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
8 Taula honek Espainian 1981etik 2008ra izan- c) Urte horretan, zenbat dira, ehunekotan eman-
dako hies kasuak dakartza. da, emakumeen kasuak?
Urtea Gizonak Emakumeak Guztira ....................................................................
1981 1 0 1
1985 159 19 178 ....................................................................
1989 2 645 524 3 169
1993 4 448 1 068 5 516 ....................................................................
1995 5 732 1 454 7 186

....................................................................
1997 3 915 1 035 4 950
1998 2 904 803 3 707 ....................................................................
2002 1 819 502 2 321
2005 1 365 408 1 773 ....................................................................
2006 1 313 385 1 689
....................................................................
2007 1 200 327 1 527
2008 994 289 1 283 ....................................................................
297
6
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Maila: ...................................................................... Data: .......................................................................
1 Osatu eskema, eta idatzi termino egokiak pun- 2 Gehitu eskema honi, zein eratara kutsatu dai-
tuak ageri diren tarteetan. tezkeen patogenoek eragindako gaitzak.
Osasuna
honen mende galdu eta sor

dago ditzake
Osasunaren Gaixotasunak
….
Defunciones por cada

100 000 habitantes
De 100 a 150
De 150 a 200
izan daitezke
De 200 a 350
De 350 a 5000
Sin datos
dira
Ez-
.....
infekziosoak
• .....
• .....
esaterako
• ..... hauen bidez
hauek eraginda
• ..... sendatzen dira
• .....
• ..... • Eragile ..... • .....
• ..... • .....
• .....
horietatik babeste
gaituzte
….
sistemak
ematen digu
…. immunitatea …. immunitatea
298
6
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Maila: ...................................................................... Data: .......................................................................
1 Definitu termino hauek: gaixotasun infekziosoa, 3 Esan zertaz ari garen beheko kasuetako bakoi-
immunitate-erantzuna, printzipio aktiboa. tzean.
.................................................................... a) Patogenoak ahulduta edo hilda dituen pres-
takin artifiziala.
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
...................................................................
b) Patogeno zehatz baten kontrako antigorpu-
................................................................... tzak dituen prestakin artifiziala.
.................................................................... ....................................................................
................................................................... ....................................................................
................................................................... c) Gaixotasun bat osatu edo gaixotasun baten
sintomak arintzen dituzten printzipio aktibo-
..................................................................... dun konposatuak.
..................................................................... ....................................................................
....................................................................
2 Esan zein alde nagusi dagoen hauen artean:
a) Jaiotzarik harako immunitatea eta immunitate 4 Laburtu taula batean zeintzuk diren kanpoko
hartua. babesak, eta zelan ematen diguten immunitatea.
....................................................................
....................................................................
b) Patogenoen zuzeneko kutsadura eta
zeharkako kutsadura.
....................................................................
....................................................................
c) Osasunaren determinanteak; + eta –.
....................................................................
....................................................................
d) Osasuna eta gaixotasuna.
....................................................................
....................................................................
e) Fagozito baten eta b linfozito baten eragina.
....................................................................
....................................................................
299
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
5 Kontsultatu www.anaya digital.com web 8 Jonek gripea izan zuen, eta medikuak astebe-
gunean «Heriotza-tasak» aurkezpena (hau da, tean etxean egoteko eta egunean birritan suka-
munduko estatu bakoitzean 100 000 biztanleko rra hartzeko esan zion. Antipiretiko bat erreze-
urtean gertatzen diren heriotzen kopurua). tatu zion; analgesikoa izateaz gainera, sukarra
handia denean hartu behar zuen. Gripeak iraun
a) Azaldu nola banatzen diren heriotza-tasak
zuen bitartean, Jonek gorputzeko tenperatura
planetan.
hartu eta idatzita jaso zuen. Sukarra joan eta
.................................................................... hobeto sentitzen hasi zen halako batean. Jaso-
tako datuak taula honetan ageri dira:
....................................................................
T° (°C) T° (°C)
Eguna
.................................................................... 9:00etan 19:00etan
1 37,3 37,5
....................................................................
2 38,2 38
b) Lotu munduko hainbat herritako heriotza- 3 38,4 37,5
tasak eta osasun determinanteak.
4 37,6 37
....................................................................
5 37,5 38
....................................................................
6 38,5 39,5
.................................................................... 7 39 38
.................................................................... 8 37,5 37
a) Zein egunetan izan zuen Jonek sukarrik

6 Kontsultatu www.anaya digital.com web altuena?
guneko glosarioan, eta argitu zer alde dagoen
pandemien eta epidemien artean. ....................................................................
.................................................................... ....................................................................
.................................................................... ....................................................................
.................................................................... b) Irudikatu grafiko batean, taulan jasotako

datuak.
....................................................................
7 Irakurri hurrengo testua, eta azaldu zer alde

ikusten duzun serumen eta txertoen artean.
«Serumek patogeno zehatz baten kontrako
immunitatea ematen dute berehala (ez zaio
pertsonaren immunitatea-erantzunari itxaron
behar), baina ez du luzaroan irauten (berak
dauzkan antigorputzak desegin egiten dira
hartu eta gutxira; beraz, ez da immunitate oroi-
menik garatzen)».
...................................................................
....................................................................
300
7
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Maila: ...................................................................... Data: .......................................................................
1 Osatu eskema, eta idatzi termino egokiak pun- 2 Gehitu eskemari harrien hiru mota nagusietan
tuak ageri diren tarteetan. bereizten diren klaseak.
Lurrazala
honegatik aldatzen da du
Erliebea
Eguzki-
..... .....
energia
hauen bidez honako hauek

hauen zergatia adierazten da osatzen dute
hauen zergatia
da dira
..... .....
2° 1°
...... Hidrosferaren
dinamika dinamika 1000
1100 1000
800
700
900
900
42° 800 600
700 500
600
500
sortzen ditu sortzen du 1:100000

N 0 3 km
• ..... …. zikloa eratzen

dituzte
1016
12
B
10
98
4
00
08
Harriak
10
10
2
99
A
1025
12
1008 10
B 16
10
1001
1018
izan daitezke
16
10
..... Metamorfikoak .....
hauek eragiten
dituzte
Prozesu
Eguraldia
geologiko
eta …..
….
Prozesu
geologiko
….
301
7
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Maila: ...................................................................... Data: .......................................................................
1 Definitu termino hauek: haizea, eguraldi mapa, a) Zer irudikatzen du?

eskala, minerala,harria, diagenesia, fosilizazioa.
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
b) Zer prozesu adierazten dute zenbakiek?
....................................................................
....................................................................
...................................................................
....................................................................
...................................................................
c) Zer energiak eragiten dituzte prozesu hauek?
....................................................................
....................................................................
...................................................................
....................................................................
...................................................................
................................................................... 4 Azaldu nola eratzen diren hiru harri mota nagu-

siak.
.....................................................................
....................................................................
.....................................................................
....................................................................
2 Idatzi testu bat termino multzo hauek erabiliz: ....................................................................

a) Geologia-prozesuak, prozesu endogenoak,
exogenoak, barruko beroa, grabitatea, eguz- ....................................................................
ki-energia.
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
b) Ardatza, okertuta, eguzki-izpiak, eguzki-izpien
angelua, dinamikak, atmosfera, hidrosfera. ....................................................................
.................................................................... ....................................................................
....................................................................
5 Hauxe da hurrengo mapa topografikoaren eska-
3 Aztertu eskema hau. la, zatiki bidez adierazita. 1:25.000.
2 1325
1 300
3 Z
1
5 4
X
1 200 1:25 000
302
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
a) Zein da benetako distantzia X eta Z puntuen 7 Geologiaren historian hainbat geologo ospetsu-
artean? ren izena ageri da, aurrerapen handiak ekarri
baitzituzten euren ikasketei esker (Cuvier,
.................................................................... Hutton, Lyell, Mohs, Wegener…).
Baina, emakumezko geologoek?
b) Zein da X puntuaren kota?
Emakumezkoek ere; esaterako, Mary Anning
.................................................................... britainiarrek, Florence Bascom estatubatuarrak
eta Inge Lehmann danimarkarrak, ekarpen han-
diak egin dizkiote geologiari.
6 Erregai fosilak (ikatza, petrolioa eta gas naturala)
karbonoan aberatsak diren materialak dira, erre
egiten daitezke eta izaki bizidunen hondakinak Bilatu hiru zientzialari horien gaineko informa-
harri sedimentarioak eratzen diren giro berean zioa «Emakumezko geologoak» aurkezpenean;
eraldatzen dira (horregatik esaten zaie «fosilak»). zer lortu zuten. Ondoren:
Kontsultatu www.anayadigital.com gunean
«Ikatza eta petrolioa eratzea» simulazioa, eta a) Idatzi, labur-labur, topatu duzun informazio
laburtu hurrengo tauletan bi erregai fosil hauek guztia.
eratzeko prozesuan dauden berdintasun eta alde
........................................................................
nagusiak.
........................................................................
BERDINTASUNAK
........................................................................
........................................................................
........................................................................
........................................................................
........................................................................
........................................................................
........................................................................
........................................................................
ALDEAK ........................................................................
........................................................................
........................................................................
........................................................................
........................................................................
........................................................................
b) Eztabaidatu ikaskideekin, zergatik uste duzun

zuk zientziaren historian emakumezko gutxia-
go egon direla gizonezkoak baino.
303
8
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Maila: ...................................................................... Data: .......................................................................
1 Osatu eskema hau.
Erliebearen modelatua
Higadura
gauzatzen dute
…
Modelatuaren Geologia-prozesu
sortzen dituzte hauek …
eragileek …
hauek dira
Meteorizazio fisikoa eta meteorizazio...
horrek
Klima
eragiten ditu
…… sortzen Forma hauek:

Ur-lasterrak
dituzte …
hau sortzen Forma hauek:
Uharrak
da dituzte …
sortzen
…… Ibai-modelatua
dituzte
Lurpeko Iragazi eta eta kareharrizko Modelatu
… ..................
urak sortzen dituzte harrietan
Itsasertzeko modelatua
… eragiten du
Modelatu glaziarra Modelatu

… eragiten du
..................
batez ere eta sortzen

Haizea …
eragiten die du
304
8
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Maila: ...................................................................... Data: .......................................................................
1 Definitu termino hauek: meteorizazioa, uharren 3 Lurpeko urei dagokienez, azaldu:

hartze-arroa, akuiferoa, urradura, glaziarra, duna,
a) Nola atera daitekeen.
estalaktita.
.....................................................................
....................................................................
.....................................................................
....................................................................
b) Zer osatzen dute lurrazalera berez irteten
................................................................... direnean.
.................................................................... .....................................................................
.................................................................... .....................................................................
...................................................................
4 Azaldu, idazlan labur batean, nola sortzen den
.................................................................... modelatu karstikoa.
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
....................................................................
..................................................................... 5 Esan zein den termino okerra multzo hauetako

bakoitzean
.....................................................................
a) Dolina, loess metaketa, poljea, karstikoa,
.................................................................... torka, lenar edo lapiaza.
..................................................................... b) Meandro, mihia, morrena, harri biribilduak,
zirkua.
..................................................................... c) Urradura-plataforma, gezia, albufera, itsasla-
barra, tonboloa, torka.

....................................................................
..................................................................... 6 Begiratu argazki hauek. Bi eremuetako batean

modelatu karstikoa da nagusi. Esan zeinetan,
..................................................................... eta azaldu zergatik uste duzun horretan dela.
....................................................................
1 2
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
2 Lotu bi zutabeotako terminoak. .....................................................................

a) V fornako harana 1. Goi-ibilgua .....................................................................
b) Ibai-terraza 2. Erdiko ibilgua .....................................................................
c) Arroila 3. Behe-ibilgua .....................................................................
d) Uholde-ordokia .....................................................................
305
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
7 Hurrengo irudia ibai baten ibilgu zati bati dago- 9 Ibai batek, jaiotzen den lekutik distantzia batera
kio. edo bestera, ibilguaren zenbait zatitan, azaltzen
dituen harrien biribiltasuna neurtu, eta neurri
horiek jaso dira hurrengo grafikoan.
1 balioak gehieneko biribiltasuna (esfera bat)
adierazten du; balioak, berriz, gutxieneko biribil-
tasuna duela, zati horretako harriek erpin eta
ertzak dituztelarik.
1,0
Harrien biribiltasuna
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
0 5 10 15 20 25 30
Distantzia kilometrotan
a) Zer izen dute irudian azaltzen diren formek? a) Datuak ikusi eta gero, azaldu zer gertatzen
zaien ibai batek eramaten dituen harri zatiei.
.....................................................................
b) Esan hiru zatietatik zeini dagokion irudia, eta .....................................................................
azaldu zergatik. .....................................................................
..................................................................... .....................................................................
c) Zergatik egiten ditu ibaiak bihurguneak? .....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
8 Esan glaziarreko zein atali dagokion argazkian
azaldutako puntu bakoitza. .....................................................................
.....................................................................
b) Ibai ibilguaren zein zatitan biribiltzen dira

azkarrago zatiok? Zergatik uste duzu dela
hori?
.....................................................................
1
.....................................................................
.....................................................................
2 .....................................................................
3
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
306
9
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Maila: ...................................................................... Data: .......................................................................
1 Osatu eskema, eta idatzi termino egokiak pun- 2 Osatu eskema hau, eta aipatu ingurumen-ara-
tuak ageri diren tarteetan. zoei aurre hartzeko har daitezkeen neurri batzuk.
Gizakiak
erabiltzen ditu
Berezko baliabideak
horiek erabiltzeak
izan daitezke
sortzen ditu
Ingurumen-arazoak
Berriztagarriak .....
esaterako
• .....
• Baliabideak
agortzea
• .....
munduko eskalan
eragiten dute
• Basamortutzea. • Euri azidoa.

• ..... • .....
• ..... • .....
307
9
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
Maila: ...................................................................... Data: .......................................................................
1 Definitu termino hauek: baliabidea, eragina, 4 Azaldu zeintzuk diren oker dauden esaldiak, eta
kutsadura, berotegi-efektua, basoak soiltzea, idatzi itzazu berriz zuzenduta:
klima-aldaketa, ingurumen-inpaktua.
a) Araztea da ura edateko moduan bihurtzeko
.................................................................... erabiltzen diren tratamenduen multzoa.
.................................................................... ...................................................................
....................................................................
b) Edateko uraren tratamendurako estazioetan
.................................................................... bihurtzen da ura edateko ur.
................................................................... ...................................................................
................................................................... c) Ura baliabide urria da, berriztaezina delako.
................................................................... ...................................................................
...................................................................
.................................................................... 5 Idatzi 10 bat lerroko txosten bat garapen iraunko-

rrari buruz. Definitu egin behar duzu, zein printzi-
................................................................... piotan dagoen oinarrituta, eta zer egin daitekeen
berau lortzeko.
.....................................................................
....................................................................
.....................................................................
....................................................................
....................................................................
2 Idatzi zentzuzko esaldi bat, termino hauek era-
bilita: berriztagarria, baliabidea, sorberritzea, ....................................................................
berriztaezina, bioaniztasuna, erritmoa.
....................................................................
...................................................................
....................................................................
...................................................................
....................................................................
...................................................................
....................................................................
...................................................................
....................................................................
....................................................................
3 Egin bikoteak zerrenda honetan lotura duten
terminoak elkartuta: kutsadura, agortzea, hon- ...................................................................
dakinak bota edo isurtzea, paisaiari eragitea,
gehiegizko ustiapena, baliabideak.
6 Esan zein hiru neurri erabil ditzakezun egune-
................................................................... roko jardunean energia aurrezteko.
................................................................... ....................................................................
................................................................... ...................................................................
.................................................................... ...................................................................
308
Izen-abizenak: ...............................................................................................................................................
7 Sailkatu uraren erabilera hauek, erauzgarriak tzeak, besteak beste). Behean duzun grafikoan
eta erauzgarriak ez direnak bereizita: edaria, ur- azalduta dator zein proportziotan dagoen
kirolak, energia hidroelektrikoa ekoiztea, freska- basamortu bihurtuta lurra Espainiako autono-
garriak egitea, mineralak garbitzea. mia erkidego bakoitzean.
% 100
....................................................................
Espainia
Murtzia
Andaluzia
Madril
Gaztela-
Aragoi
Valentzia
Extremadura
Kanariak
Gaztela eta Leon
Errioxa
Balearrak
Nafarroa
Katalunia
Asturias
Galizia
Kantabria
EAE
Mantxa
% 75
.................................................................... % 50
%25
....................................................................
%0
................................................................... Altua Moderatua Arina Ahula
a) Espainiako zein herrialdetan dute basamortu

8 Lotu ezkerreko terminoak atmosferaren kutsa- bihurtzeko arriskurik handiena?
durari lotutako arazoekin.
...................................................................
a) Berotze globala 1. Euri azidoa
b) Lurzoruaren 2. Ozono-geruza ...................................................................
azidotasuna deuseztea
...................................................................
c) UV izpiak 3. Berotegi
gehitzea efektua b) Lotu zona bakoitzeko klima basamortu bihur-
tzeko duten arriskuarekin.
9 Demagun ondoko hiri-hondakin solidoak ...................................................................

deuseztu behar dituzula: freskagarri botila bat,
tetrabrika, egunkariko papera, janari hondaki- ...................................................................
nak, kartoizko kutxa bat.
...................................................................
a) Zein edukiontzitan sartuko zenuke horietako
bakoitza? Zein eramango zenuke Garbigu-
11 Kontinenteko urek (ur geza) 4 700 000 km3 bolu-
nera?
mena hartzen dute gutxi gorabehera. Lurreko ur
................................................................... guztien % 3 dira, eta honela daude banatuta:
% 97 izotzetan dago poloetan, % 20 lurpeko
................................................................... urak dira, eta % 1 baino ez da eskuratzeko erraz
dugun ur geza.
...................................................................
a) Kalkulatu zenbat km3 dituen kontinenteko ur
b) Esan hondakinetako zeintzuk birziklatu dai- bakoitzak.
tezkeen, zeintzuk erabili daitezkeen konposta
egiteko, eta zeintzuk deuseztu behar diren.
...................................................................
...................................................................
................................................................... b) Atera zein den Lurreko ur guztien bolumena.
...................................................................
10 Bi eragile nagusik dakarte lurrak basamortu

bihurtzea: naturalek (klimak, esaterako) eta
jatorri antropogenikoko eragileak (basoak soil-
309
SOLUZIOAK
1. UNITATEA dauden erribosomen bidez; biltegiratu, eta

Golgiren aparatuta garraiotzen ditu.
3 Giza zelulek, gainerako animalienek bezala,
1 Ezkerretik eskuinera, eta goitik behera: nutrizio heterotrofoa eta antolaketa eukario-
tikoa dute.
Ezkerreko adarra: heterotrofoa, eukariotikoa,
plasmatikoa, zitoplasma, nukleoa.
4 Mintz plasmatikoa, zitoplasma eta zelula-
Eskuineko adarra: ehunak, funtzio, organoak, nukleoa.
transplanteak, aparatuak eta sistemak.
2 Ehun epiteliala, muskularra, nerbio-ehuna eta 5 Nutrizio-funtzioa: digestio-aparatua, arnas

aparatua, zirkulazio-aparatua, sistema linfa-
konektiboa adierazi beharko ditu. Horrez gai-
tikoa eta iraitz-aparatua.
nera, ehun konektiboen motak zehaztu
beharko ditu (ikusi «Giza ehunen kontzeptu- Harreman-funtzioa: nerbio-sistema, sistema
eskema» aurkezpena). endokrinoa, gihar- eta eskeleto-sistemak.
Ugaltze-funtzioa: ugaltze-aparatu arra eta
emea.
6 a) Gutxitu egin da trafiko-istripuetan hildako
1 Heterotrofoa: beste izaki bizidun batek lan- emaileen kopurua. Ondorio hori ateratzen
dutako elikagaien bidez elikatzen den orga- da, trafiko-istripuetan hildakoak ere gutxitu
nismoa; edo beste zelula batzuek sortutako egin direlako.
substantziez elikatzen den zelula. Eukariota: b) Adibidez, herritarrak ohartaratzeko kanpai-
ADN eta zitoplasma nukleo-mintzaren bitar- nen bidez.
tez bereizita duen zelula; hau da, nukleodun
zelula. Ehuna: funtzio zehatz batean 7 0, B, AB, A.
espezializatutako zelulen multzoa. Organoa:
funtzio zehatz bat egiteko bildutako ehunen
multzoa. Transplantea: organismo batean
(hartzailea) zuzen ez dabiltzan organo, ehun
edo zelulen ordez, ondo dabiltzan organismo 2. UNITATEA
bereko edo beste organismo batekoak (emai-
lea) jartzea. Organo-ematea: pertsona bati Antolatu zeure ideiak
borondatez eta ordainetan ezer jaso gabe
ehunak, organoak eta abar ematea. 1 Ezkerretik eskuinera, eta goitik behera:
«Honela sailkatzen dira» laukian: sei talde.
2 Mintz plasmatikoa: zelulara sartzen eta «Organikoak» laukiaren azpian: gluzidoak,
zelulatik irteten diren substantziak kontrola- lipidoak, proteinak eta bitaminak.
tzen ditu, eta inguruko estimuluak jasotzen.
Nukleoa: zelulen funtzioak kontrolatzen ditu, «Kontserbatzeko metodoak»laukian azpian:
eta zelula alaben informazioa igortzen. Erri- hotza erabiliz, beroa erabiliz eta kontserba-
bosomak: proteinak sintetizatzen ditu. garriak erabiliz
Mitokondrioak: zelula-arnasketa egiten
dute. Besikulak: substantziak biltegiratzen 2 Ikasleek testu-liburuan azaltzen den janarien
dituzte. Zentrioloak: mugimendurako egitu- gurpila erabil dezakete mapa osatzeko.
rak eratzen dituzte; flageloak esaterako, eta
zelula-zatiketan kromosomen desplazamen-
duan parte hartzen dute. Lisosomak: zelula-
digestioa egiten dute. Golgiren aparatua: Egiaztatu zer aurreratu duzun
substantziak bildu, eta, besikulen bidez, zelu-
lako hainbat ataletara garraiatzen ditu, edota 1 Elikagaia: janariek ematen diguten substan-
zelula kanpora. Erretikulu endoplasma- tzia kimikoa. Elikagaiek ematen digute beha-
tikoa: proteinak fabrikatzen ditu mintzean rrezko dugun materia eta energia. Dieta:
310
SOLUZIOAK
egunero hartzen dugun elikagai kantitatea 3. UNITATEA

eta mota. Gabezia-gaixotasuna: dietan
ezinbestekoa den elikagai bat falta denean
sortzen den gaixotasuna. Janarien katea:
janariak igaro behar dituen etapei, sortzen
denetik kontsumitzaileak hartzen duen arte. 1 Ezkerretik eskuinera, eta goitik behera:
Nutrizioa hauen bidez egiten da: digestio-
aparatuak janariak hartzeko eta janariak
2 a, b, e.
eraldatzeko ardura du, eta hauek osatzen
dute: digestio-hodiak eta guruin eran-
3 a) Proteina gramo batek 4 kcal ematen diz- tsiek.
kigu. 100 g dilistak 22 g proteina dauzkate;
Eskuinean: arnas aparatuak, airetik oxigenoa
beraz, 22 Ò 4 = 88 kcal.
hartzeko eta atomosferara CO2 kanpora-
b) Janari hauek emandako energia janari tzeko ardura du, eta hauek osatzen dute:
bakoitzeko gluzido, lipido eta proteina guz- arnasbideek eta birikek.
tiek ematen digutena izango da.
Eskuinean: zirkulazio-aparatuak, elikagaiak
Energia guztira= 743,713 kcal. eta oxigenoa zeluletara eramateko eta hon-
web gunean eta liburu digitalean taula bat dakinak iraitz-aparatura garraiatzeko
ageri da kalkulu guztiak ondo zehaztuta. ardura du, eta hauek osatzen dute: odolak,
bihotzak eta odol-hodiek.
Guztira = 743,713 kcal.
Eskuinean, iraitz-aparatuak: hondakinak
kanporatzeko ardura du, eta hauek osatzen
4 a) Ez dago janari erregulatzailerik. Janari dute gernu-bideek eta giltzurrunek.
erregulatzaileek bitaminak eta mineralak
ematen dituzte.
2 Orrian ageri diren antzeko eskemak landuko
b) Esnea, gazta, fruitu lehorrak, haragia,
dira, honako informazio hau jasota: a) zirku-
arraina. Janari plastikoek, proteinak ema-
lazio-aparatuaren jarduna laburtzen duen
ten dituzte batik-bat.
taulatik ateratzen den adar batean: zirkuitu
c) Ez dute gluzidorik ogiak, pastak (makarroi, nagusia eta birika-zirkuitua. b) «Hauen bidez
espagetti eta abarrek), azukreak eta arro- egiten da» ataletik ateratzen den adar
zak. Elikagai hauek funtzio energetikoa batean: iraizketarako beste organo batzuk;
dute. hala nola, izerdi-guruinak, birikak, gibela.
1. Digestio-aparatua, arnas-aparatua, zirku-

5 Abitaminosia: bitaminaren baten faltak era- lazio-aparatua, sistema linfatikoa, iraitz-
gindako gaixotasuna. aparatua.
Eskorbutoa: C bitaminaren faltak eragindako
abitaminosia. 2. Nutrizioa janariak elikagai bihurtzen dituen
prozesu oharkabea da. Digestio meka-
nikoa: Janari partikulak txikiago bihurtzeko
6 Askotariko erantzunak. Ikasleek euren eta partikulek digestio-aparatuan zehar
liburuan, janariak kontserbatzeko metodoez aurrera egiteko prozesuen multzoa da.
duten eskeman oinarrituta egingo dute beste Digestio kimikoa: digestio-urinetako subs-
hau. tantzien eraginez janariak elikagai bihur-
tzeko prozesuen multzoa da. Arnasgora:
arnasgoran atmosferako airea sartzen da
7 Askotariko erantzunak. Balioetsi egingo dira biriken barruan. Arnasbehera: CO2 duen
iritziak emateko darabilten ahozko adierazpi- airea kanpora irteten da. Odol-zirkulazioa
dea eta ekimena, ulertzea zein arrisku duten odolak zirkulazio-apartuan zehar egiten
gaitz hauek, eta, batez ere, ikasleek ano- duen bidea da. Iraiztea: hondakinak eta
rexiak eta bulimiak erasandako pentsonen- gehiegizko kantitatean dauden substan-
ganako enpatia agertzea. tzia batzuk deuseztea da.
311
SOLUZIOAK
3 a) Gezurra da, honela: Urdailean, urin gas- 10 Askotariko erantzunak. Ikasleek liburuan
trikoek elikadura-boloko proteinei eragiten duten bihotzaren irudia erabiliko dute eskema
diete. b) Egia da. c) Egia da. osatzeko. Egoki margotzeaz gain, sormena
eta garbitasuna ere baloratuko dira.
4 A-3 B-4; C1; D-5; E-2. 11 Arnasgoran hartutako O2 eta CO2 kopurua
eta biriketara sartuko den odol kopurua ber-
bera da. Arnasbeheran botatako O 2 eta
5 a) Zirkuitu nagusian, oxigenoz eta elikagaiz CO2kopurua, eta biriketatik irteten den odol
zamatutako odola eskerreko aurikulatik kopurua berbera da.
ezkerreko bentrikulura doa. b) Biriketako
zirkuituan, odola, birika-arterien bidez,
eskuineko bentrikulutik ateratzen da, eta 4. UNITATEA
biriketara doa, bertan karbono dioxidoa
utzi eta oxigenoa hartzeko.
1 Ezkerretik eskuinera, eta goitik behera: ezke-
rreko adarra: hartzaileak. Erdiko adarra: ner-
6 Barne-ingurunea hiru likidok osatzen dute:
bio-sistema. Erdiko adarra: periferikoa,
plasma interstizialak, odolak eta linfak.
bizkarrezur-muina, endokrinoa. Eskuineko
a) Arteriak, zainek eta kapilarrek baino pareta adarra: erantzunak, gihar-sistema, eskeleto-
lodi eta elastikoagoak dituzten odol-hodiak sistema.
dira. Zainak eta kapilarrak, pareta mehea- 2 Usaimen-zelulen multzoa (pituitarioa), azala,
goak dituzten hodiak dira. dastamen-papilak, begiak, belarriak.
b) Globulu gorriak zelula txikiak dira eta ez
dute nukleorik. Globulu zuriak globulu Egiaztatu zer aurreratu duzun
gorriak baino zelula handiagoak dira, eta
plaketak ez dira benetan zelulak, zito- 1 Estimulua. Organismoaren barruan edo
plasma zatiak baino. kanpoan sortzen den eta organismoan eran-
tzun bat eragiten duen aldaketa fisikoa edo
c) Giza odola likido gorria eta lodia da; plas- kimikoa da. Erantzuna. Organo efektoreek
mak eta odol-zelulek osatzen dute. Linfa betearazten dituzten ekintzen multzoa. Hor-
kolore argiko likidoa da, plasma interstizia- mona. Gurin endokrinoek fabrikatutako
letik sortua. mezulari kimikoa. Hartzailea. Estimuluak
jasotzeko espezializatuta dauden zelulen
d) Kimoa: Elikadura-boloa urdailera heltzen multzoa. Efektorea. Erantzunak emateko
denean, paretek urin gastrikoak jariatzen eginkizuna duen organoa. Guruin endokri-
dituzte. Ondorioz lortzen den ahi erdi-liki- noa. Guruin endokrinoak bere produktuak
doa da kimoa. Kiloa: heste-urinek, beha- (hormonak) jariatzen ditu odolera zuzenean.
zunak eta pankrea-urinek kimoa eralda- Artikulazioa. Hezurren arteko lotura gunea.
tzerakoan sortutako nahastea; elikagai, ur
eta digeritu gabeko beste produktu batzuek 2 Barneko belarrian.
osatutako nahastea.
3 1-begi-ninia; 2-kristalinoa; 3-erretina; 4-koroi-
dea; 5-esklerotika; 6-konjuntiboa.
8 Askotariko erantzunak. Ikasleek liburuan 4 Hainbat neuronatako axoiek, elkartu eta ner-
dagoen zirkulazio-apartuaren irudian oinarri- bio-zuntzak osatzen dituzte; zuntz horiek,
tuta egingo dute eskema. Aintzat hartuko dira aldi berean, elkartu eta nerbioak osatzen
bai atalok dagokien lekuan jartzea, baita sor- dituzte.
mena eta eskema garbi marraztea ere.
5 Usaimen-hartzaileak airean diren substan-
tzia lurrunkorrekin dira sentikorrak. Ukimen-
9 1. Izerdi-guruinak; 2. Faringea; 3. Esofagoa; hartzaileek beroari, hotzari, kontaktuari, pre-
4. Gibela; 5. Urdaila; 6. Behazun-xixkua; sioari eta minari antzematen diete, motaren
7. Pankrea; 8. Heste meharra; 9. Heste lodia; arabera. Dastamen-zelulak listuan disolbatu-
10. Uzkia. tako janarien substantzia kimikoekin dira
312
SOLUZIOAK
sentikorrak. Entzumen-hartzaileak airearen 5. UNITATEA

bibrazioekiko sentikorrak dira, eta orekaren
zelulek mugimenduari antzematen diote. Antolatu zeure ideiak
6 Ikasleek euren liburuko irudian azaltzen den 1 Ezkerretik eskuinera, eta goitik behera:
prozesuaren eskema egin beharko dute, eta – «Emakumezkoak» adarrean: Emaku-
pauso hauek zehaztu: mezkoaren
1. Neuronaren mintzean zehar transmititu «Bertan gertatzen da» laukian: Obario-
den nerbio-bulkada axoiaren muturrera – Horrek sortzen du» azpian: Obulua.
heltzen da. – Hauen bidez bereizten dira» azpian. Sexu-
karaktereak
2. Axoiaren muturrean, nerbio-bulkada hel-
tzeak neurotransmisoreak espazio sinap- – «Lotzen badira, sortzen dute» azpian: Zigo-
tikora isurtzea eragiten du. toa.
– «Horren garapenak sortuko du» azpian:
3. Neurotransmisoreak neurona hartzailea-
Enbrioia.
ren zuntzarekin lotzen dira eta nerbio-
bulkada sortzen dute horretan. – «Gizonezkoak» adarrean: Gizonezkoaren
– «Horrek sortzen ditu» azpian: espermato-
7 NSZk organismoko funtzio guztiak koordina- zoideak.
tzen ditu. Entzefaloak eta bizkarrezur-muinak
osatzen dute.
NSPk nerbio sistema zentralarekin lotzen ditu Egiaztatu zer aurreratu duzun
gorputzeko organoak. Sentipen-nerbioek 1 Sexua Banako baten sexua horren gonaden
(hartzaileetatik NSZra eramaten dute infor- araberakoa da. Sexualitatea: alderdi biolo-
mazioa) eta motorrek (NSZtik efektoreetara gikoak ezezik sexuarekin zerikusia duten
eramaten dituzte aginduak) osatzen dute. emozioak eta esperientziak biltzen ditu.
Horiek ugaltzera eraman dezakete, edo ez.
8 Hauek dira eskeleto-sistemaren funtzio nagu- Sexu-karaktere primarioek pertsona baten
siak:
sexua jaiotzatik bertatik bereizten uzten dute.
Funtzioak: Sexu-karaktere sekundarioek emaku-
Gure gorputzaren barruko egitura izatea. mezkoak eta gizonezkoak bereizten dituzte,
Barruko organoak eta ehunak babestea. sexu-organoez gain. Ernaltzea da Falopioren
tronpan espermatozoide bat eta obulu bat
Giharrak finkatzeko lekua izatea. batzea.
Odol-zelulak fabrikatzea.
Karena enbrioia amarekin zilborrestearen
Kaltzio- eta fosforo-erreserba izatea. bidez lotzen duen organoa da. Karenean
Gihar-sistemaren funtzioa mugimenduak zehar, amak eta enbrioiak substantzien
sortzea da. trukea egiten dute. Amniosa likidoz beteriko
poltsa da; enbrioia poltsa horren barruan
9 a) 5° graduko garagardoa da, hau da: litro bat dago. Ezartzean, enbrioia, umetokira hel-
garagardotan % 5 da alkohola, edo beste tzean, endometrioari itsasten zaio.
era batera esanda, 50mL alkohol dira.
Beraz: 2 Nerabezaroko aldaketak
1 000 ---------- 50 Zakila eta barrabilak hazi.
330 ------------ x Sorbaldak zabaldu eta gihar-masa
handitu
x = 330 Ò 50/1 000 = 16,5 mL Mutilak
Ahotsa baxuago bihurtu.
Biloa hazten da besapeetan, pubisean,
b) 1000 ------- 120 bularrean eta aurpegian.
100 --------- x
Sexu-organoak handiago bihurtu.
x = 120 Ò 100/1 000 = 12 mL Bularra hazi.
Neskak Aldakak zabaldu.
10 Askotariko erantzunak. Aintzat hartuko dira Gerria estutu.
analisirako eta ideiak azaltzeko gaitasuna, Biloa hazten da axila eta pubisean.
bai txostena aurkezteko modua ere.
313
SOLUZIOAK
3 1. Hodi deferenteak. 2.Gernu-maskuria. 3. Egiaztatu zer aurreratu duzun

Uretra. 4. Eskrotoa. 5. Prostata. 6. Epididimoa.
1 Gaixotasun infekziosoak organismoan sar-
4 1. Falopioren tronpa. 2. Umetokia. 3. Gernu- tzen diren organismo patogenoek eragin-
maskuria. 4. Alua. 5. Obulutegia dakoak dira, eta kutsakorrak dira. Immuni-
tate-erantzuna, immunitate-sistemak
5 Hauxe da ordena egokia: e), d) b), c) a).
patogenoei aurre egiteko ematen duten eran-
6 Askotariko erantzunak. tzuna da. Printzipio aktiboa botikek, gaixota-
sun bat osatzeko edo haren sintomak arin-
7 a) Lagunduriko ugalketa esaten zaio biko- tzeko, duten substantzia da.
teen ugalkortasunik ezari soluzioa ema-
teko erabiltzen diren teknika artifizialen
2 a) Jaiotzarik harako immunitatea immunitate
multzoari.
inespezifikoa da. Hartutako immunitatea
b) Intseminazio artifiziala eta in vitro erna- immunitate espezifikoa da.
lketa.
b) Zuzeneko kutsaduran patogenoa gaixo
8 a) Urtea
1981
Gizonak dagoen per tsona batetik osasuntsu
Emakumeak
Guztira
dagoen batera pasatzen da, kontaktuare-
kin edo doministuarekin, esaterako.
1985
1989
Zeharkako kutsaduran, patogenoak trans-
1993 misio bide bat baino gehiago erabiltzen
1995
ditu; ura, animaliak eta jatekoak, besteak
beste.
1997
1998
c) Osasunaren (+) determinanteak gizaba-
nakoen osasuna hobetzen duten faktoreak
dira; aldiz, (–) determinanteak ez dira osa-
2002
2005
sunez ibiltzeko lagungarriak.
d) Osasuna gorputz-, buru- eta gizarte-ongi-
2006
2007
zate osoa da. Horren alderantzizkoa da
2008 gaixotasuna.
e) Fagozitoak jaiotzarik harako immunitate
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000
Kasuak
b) 1995. urtean edo immunitate espezifikoan parte hartzen

duten zelulak dira. Linfozitoek, hartutako
c) % 20,23.
immunitate edo immunitate espezifikoan.
6. UNITATEA
3 a) Txertoa. b) Serumak c) Botikak
4 Ikasleek taulan adierazi beharko dute azala,
1 Ezkerretik eskuinera, eta goitik behera, berba mukiak, jariakinak eta berezko flora bakteria-
hauek falta dira: noa direla kanpoko babesak.
• Determinanteak / Pertsona bakoitzaren bio-
logia. Ingurumen-ezaugarriak. Bizimodua. 5 a) Nahikoa argi dago badagoela lotura herio-
Osasun publikoko neurriak. osasun-sis- tza-tasen eta herrialdeotako garapen-
tema… maila eta gatazka egoerekin.
• Traumatismoak. Gaixotasun degenerati-
boak. Loditasuna… b) Heriotza-tasa handiko herrietan, osasunari
• Infekziosoak txarrerako eragiten dioten determinanteak
dira nagusi; adibidez, patogeno ugari
• Patogenoak / immunitate-/ jaiotzarik harako/
azaltzea, garbitasun urria, osasun-zerbi-
hartutako.
tzuen eta botiken falta, gatazka armatuak
• Serumak. Botikak.
gertatzea (testuan oso gainetik aipatzen
2 Ikasleek hauek gehitu behar dituzte gaitz bada ere, oso gauza nabarmena da herio-
infekziosoen adarrean: zuzeneko kutsadura tza-tasa handieneko herrialdeetako
eta zeharkako kutsadura. batzuetan)…
314
SOLUZIOAK
6 Pandemia da herrialde askori edo herrialde Sedimentuak harri sedimentario bihurtzen

edo eskualde bateko ia bizilagun guztiei era- dituzten prozesuen multzoa. Fosilizazioa.
giten dien gaixotasuna. Epidemia da herrialde Izaki bizidunen hondakinak fosil bihurtzen
bateko hainbat bizilaguni luzaroan erasaten dituen prozesua.
dien gaixotasuna. Pandemia eremu globale-
koa da, eta epidemia, ez hain eremu zabale-
2 a) Askotariko erantzunak. Hau, esaterako:
koa.
Geologia-prozesuek lurrazala eraldatzen
7 Serumek berehalako immunitatea ematen dute. Exogenoak dira, kanpoaldeari era-
dute, baina ez luzarorako. Txertoen eragi- giten badiote, eta endogenoak, barrual-
nez, ostera, gizabanakoen organismoak deari eragiten badiote. Lehenengoak,
memoriadun linfozitoak sortzen dituzte, eta eguzkiaren energiak eta grabitateak era-
horrela immunitatea hartzen dute luzarorako. gindakoak dira, eta bigarrenak, bero han-
diak. b) Askotariko erantzunak. Hau,
8 a) 6 egunean 19:00etan. esaterako: Lurraren ardatza okertuta
dagoenez eta Lurrak esfera forma due-
b) Baliabide digital osagarrietan, ikasleek nez, eguzki-izpiek ez dute angelu berean
adibide baten dute azalduta zer nolako jotzen denean. Horren eraginez sortzen
grafikoa egin beharko luketen. dira atmosferaren eta hidrosferaren dina-
mikak.
3 a) Uraren zikloa. b) 1) Lurrazaleko ura lurrun-

7. UNITATEA tzea eta lurrunak gora egitea. 2) Ur-lurruna
kondentsatzea eta hodeiak sortzea. 3) Prezi-
pitazioa (euria, elurra, kaskabarra). 4) Ura lur
Antolatu zeure ideiak azpira sartzea. 5) Lurrazal azpiko uren jarioa.
c) 1 eta 2 Eguzki-energia. 3, 4 eta 5 Grabita-
1 Hauek dira mapa, ezkerretik eskuinera eta tea.
goitik behera, osatzeko terminoak: barruko
enegia, endogenoak, grabitatea, atmosfera-
ren, antizikloiak, exogenoak, klima, uraren 4 Harri magmatikoak, lurrazalean zehar gora
zikloa, mapa topografikoa, mineralak, mag- egiten duten eta hoztu egiten diren magme-
matikoak, sedimentarioak. tatik eratzen dira. Magma hoztean, solidotu
egiten da, eta magma harri solidozko masa
2 Harri magmatikoen azpian: plutonikoak eta
bihurtzen da. Harri metamorfikoak lehendik

bolkanikoak. Metamorfikoen azpian: meta- existitzen diren harriak eraldatuz sortzen
morfismo termikoak eratutako harriak; kasu- dira; prozesu horretan, harriok presio eta
rako, marmola; metamorfismo dinamoter- tenperatura handiak jasaten dituzte lurraza-
mikoak eratutako harriak; kasurako, arbelak laren barruan. Bi harri mota hauek sortzeko
eta eskistoak. Harri sedimentarioen azpian: parte hartzen duten prozesuak, Lurraren
Detritikoak eta detritiko ez direnak. barruko energiak eragindakoak dira. Harri
sedimentarioak eguzki-energiak eta grabita-
teak parte hartzen duten kanpoko geologia-
Egiaztatu zer aurreratu duzun prozesuen eraginez eratzen dira.Bi etapa-
tan sortzen dira: sedimentazioan eta
1 Haizea. Eguzki-izpiek ez dute berdin bero- diagenesian.
tzen lurrazal osoa, eta horren eraginez, aire-
masak lekuz aldatzerakoan sortzen da hai-
zea. Eguraldi-mapak. Eskualde bateko 5 www.anayadigital.com gunean eta liburu
eguraldiaren irudikapen grafikoa. Eskala. Iru- digitalean dator ariketa honen soluzioa.
dikatutako lurraren benetako neurriaren eta
mapako neurriaren arteko erlazioa. Minerala. 6 Aurkezpena kontsultatu ondoren, ikasleek ez
Substantzia solido, inorganikoa, osaera dute honi erantzuteko eragozpenik izango.
kimiko zehatzekoa, jatorri naturalekoa eta
kristal-egitura duena. Harria. Lurrazala osa-
tzen duten mineralen multzoa. Diagenesia. 7 Askotariko erantzunak.
315
SOLUZIOAK
8. UNITATEA 7 a) Meandroak.
b) Erdiko ibilguari dagokio irudia, meandroak
Antolatu zeure ideiak azaltzen direlako eta haranak forma
konkabo samarra duelako, ibaien erdiko
1 Ezkerretik eskuinera, eta goitik behera, hona
ibilguan sortzen diren haranetan azaltzen
hemen falta diren berbak:
diren horietakoa.
• Exogenoak. garraioa/ sedimentazioa.
c) Meandroak sortzen dira lursailak aldapa
• Ur basatiak. Karkabak eta maitagarrien txi- gutxiago duenean. Orduan, ura aldaparik
miniak / hartze-arroak, hustubideak eta handieneko aldeetara joaten da eta bihur-
deiekzio-konoak / ibaiak. gune horiek sortzen ditu.
• Akuiferoak, karstikoa.
8 1 – metatze-zona. 2 – irristatze-zona. 3 –
• Itsasoa. zona terminala edo deskargakoa. Gogoratu,
• Glaziarrak. liburu digitalean, ariketa hau errazago lan-
• Basamortuei, eolikoa. tzeko baliabide osagarria dutela ikasleek.
9 a) Grafikoa aztertuta ondorioztatzen da zatiak

Egiaztatu zer aurreratu duzun biribilduz doazela korronteek aurrera era-
man ahala. Zenbat eta denbora gehiago
1 Meteorizazioa, ia beti, klimarekin zerikusia egin ibaian, orduan eta biribilduago egongo
duten eragileek harriak eraldatzea eta dira. Jakina, momentu batetik aurrera, biribil
zatikatzea da. Uharraren hartze-konoa. hori ez da horrenbeste aldatzen gehieneko
Uharraren alderik goikoena da; bertan biltzen mailara iritsi delako eta ibaiak ez duelako
dira uharra elikatzen duten ur basatiak. Akui- zati horiek gehiago leuntzeko indarra.
feroa. Lurpean pilatutako ura. Urradura. b) Harriok goi-ibilguetan biribiltzen dira
Kanpoko eragileek lurrazaleko materia zatiak gehien. Grafikoa begiratuta ateratzen da
urratu eta higatu edo erabat deusezten ondorio hori, kurba askoz handiagoa due-
dituzte. Glaziarra. izotzezko masa handia. lako ibaiaren lehen bost kilometroei dago-
Duna. Hareazko mendia. Estalaktita. Mode- kien grafiko tartean. Zona horretan, korron-
latu karstikoko forma; leizeetako sabaitik teak zati zorrotzak hartzen ditu eta modu
hazten diren forma puntazorrotzak. bortitzean garraiatzen ditu; horrela leun-
tzen dira horrenbeste.
2 a-1; b-2; c-1; d-3.
9. UNITATEA
3 a) Putzu bidez. B) Iturriak.
4 Askotariko erantzunak. Ikasleek zer adieraz- 1 Ezkerretik eskuinera, eta goitik behera:
pide eta hiztegi darabilten hartuko da kon-
– Gizakiak erabiltzen dituen berezko baliabi-
tuan.
deak berriztagarriak (eguzki-energia, ener-
gia eolikoa eta itsasoaen energia) eta berriz-
5 Hauek dira, kasuan-kasuan, lekuz kanpo taezinak izan daitezke.
dauden terminoak: a) loess; b) meandroa; c) – Eskuinean: horiek erabiltzeak sortzen ditu
torka. ingurumen-arazoak: hondakinak, baliabideak
agortzea eta kutsadura.
6 1.argazkian modelatu karstikoa da nagusi; Behean: munduko eskalan eragiten dute:
izan ere, modelatu mota horretako forma Basmortutzea, espezieak galtzea, berotegi-
tipikoak ageri dira, lehen planoko lapiaza eta efektua areagotzea, ozono-geruzaren zuloa
bigarreneko arroila, denak ere belartza batek handiatzea, euri azidoa eta hondakinak pila-
estalita. Hortaz, klima heze batekoak direla tzea.
esan daiteke, klima hori behar baitu mode-
latu horrek harriak disolbatzeko. 2. argaz- 2 Ikasleek hauek aipatu beharko lituzkete:
kian, basamortu bat ageri da, eta modelatu energia berriztagarriak erabiltzea, baliabi-
eolikoa da nagusi; izan ere, ur faltak ez du deak aurrezteko neurriak hartzea eta honda-
modelatu karstikoa ahalbidetzen. kinak modu egokian kudeatzea.
316
SOLUZIOAK
Egiaztatu zer aurreratu duzun batuta edo suspentsioan dauzkan kutsaga-

rriak kentzea».
1 Baliabideak. Gizakiek, beren beharrak ase-
tzeko eta bizi-kalitatea hobetzeko, erabiltzen 5 Askotariko erantzunak.
edo eraldatzen dituzten naturan sorturiko
materialak, organismoak edo energia-iturriak
6 Adibidez: garraio publikoa erabiltzea, kon-
tsumo urriko tresna elektrikoak eta bonbillak
dira. Inpaktua. Ingurumenean gertatzen
erabiltzea, tresna elektrikoak amatatzea era-
diren aldaketak. Kusadura. Ingurumenaren
biltzen ez ditugunean....
ezaugarriak aldarazten dituzten emisioak
(substantzia zein energia emisioak). Bero- 7 Erauzgarriak: edaria, freskagarriak egitea,
tegi-efektua. Berezko fenomenoa da izatez; mineralak garbitzea. Erauzgarri ez direnak:
horri esker, planetaren azala berotu egiten ur-kirolak, energia hidroelektrikoa ekoiztea.
da eta bertan bizitzeko moduko tenperatura
lortzen du. Basoak soiltzea. Planetako lan- 8 a-3; b-1; c-2.
daredia galtzea. Klima-aldaketa. CO2 eta
beste gas batzuk pilatzearen eraginez bero- 9 a) Freskagarriaren botila: edukiontzi ber-
tegi-efektua areagotuta, Lurraren berotze dean; Egunkaria eta kartoizko kutxa: edu-
globala gertatzen da. Ingurumen-inpaktua. kiontzi urdinera; Tetrabrika: edukiontzi horira;
Giza jarduera batek inguruari onerako edo Janari hondarrak: hondakin organikoetarako
txarrerako eragitea. ontzira. b) Birziklatu egin daitezke freskaga-
rrien botilak, tetrabrika, egunkariak eta kar-
2 Bioaniztasuna, berriztaezin bihur daitekeen toizko kutxak; eta eraldatu egin daiteke janari
baliabide berriztagarria da, kontsumoa sor- hondarrak.
berritzeko behar duen erritmoan baino azka-
rrago badoa. 10 a) Murtzia, Andaluzia, Madril eta Gaztela-
Mantxa. b) Prezipitazio gutxiko lurrak dira,
3 Kutsadura -hondakinak bota edo isurtzea; sikateak izaten dituzte sarri eta tenperatura
paisaiari eragitea- baliabideak; gehiegizko altuak.
ustiapena- baliabideak agortzea.
11 a) Izotzetan: 4 559 000 km3; Lurpeko urak:
4 a) esaldia dago oker. Honetara idatzi beharko 94 000 km3; Eskuratzeko erraz dugun ura:
litzateke: «Araztea da ura, erabili ostean disol- 47 000 km3. b) 156 666 666 km3.
317

Fichas de Biologia PDF

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Fichas de Biologia PDF

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

1

Antolatu zeure ideiak

honela biltzen dira

Mintz ..... Egin

.................................................................... laketa ....................................................... dute.

2 Osatu taula hau. Nutrizio-funtzioa:

GGT Trafikoa Garuneko hodietako istripua Beste zergati batzuk

Globulu gorrien mintzean ageri diren

0 Bat ere ez Anti-A eta Anti-B

...... Anti-B eta Anti-A

........ Bat ere ez

dituzte Malnutrizioa Elikadura-

.................................................................... a) Zenbat energia ematen digute 100 g dilis-

2 Inguratu biribil batez dieta mediterraneoa be- E (100 g de proteina) =

E (proteinak guztira) = kcal

6 Laburtu eskema batean janariak kontserbatzeko

a) Argazkian ageri diren janarietatik, zeintzuk

b) Badago janari plastikorik? Zein elikagai ema-

Digestio-aparatua ..... Zirkulazio-aparatua .....

hauek osatzen dute hauek osatzen dute hauek osatzen dute

• ..... • ..... • Gernu-bideak.

................................................................... a) Urdailean, urin gastrikoek elikadura-boloko

.................................................................... c) Kiloko elikagaiak hesteetako biloen bitartez

................................................................... bidez, …….....….. bentrikulutik ateratzen da,

................................................................... eta biriketara doa, ……..............…………... .

6 Egin zentzuzko esaldi bat termino hauek erabili- ...................................................................

7 Esan zer alde dagoen hauen artean: ...................................................................

a) Arteriak, zainak eta kapilarrak. d) Kimoa eta kiloa.

................................................................... 8 Marraztu arnas aparatu bat, eta kokatu bertan

hauen bidez egiten da

hauek osatzen dute hauek hauek

6 Azaldu zer gertatzen den sinapsi batean, ....................................................................

9 Alkoholdun edariek alkohol kantitate bat dauka-

.................................................................... 10 Bilatu informazioa Interneten, eta idatzi txosten

hauek parte hartzen dutelako

honen bidez hauen bidez bereizten dira honen bidez

horrek sortzen ditu

• .......... -zikloa ..... .....

lotzen badira, sortzen dute

1 6 Idatzi ugal-aparatua zaintzeko neurri batzuk.

7 a) Zer da lagunduriko ugalketa? a) Prestatu (beheko laukian) hies kasuen barra-

b) Lagunduriko ugalketako zein teknika ezagu- ....................................................................

1995 5 732 1 454 7 186

honen mende galdu eta sor

Defunciones por cada

a) Zein egunetan izan zuen Jonek sukarrik

.................................................................... b) Irudikatu grafiko batean, taulan jasotako

7 Irakurri hurrengo testua, eta azaldu zer alde

hauen bidez honako hauek

sortzen ditu sortzen du 1:100000

• ..... …. zikloa eratzen

..... Metamorfikoak .....

1 Definitu termino hauek: haizea, eguraldi mapa, a) Zer irudikatzen du?

................................................................... 4 Azaldu nola eratzen diren hiru harri mota nagu-

2 Idatzi testu bat termino multzo hauek erabiliz: ....................................................................

b) Eztabaidatu ikaskideekin, zergatik uste duzun

1 Osatu eskema hau.

…… sortzen Forma hauek:

Modelatu glaziarra Modelatu

batez ere eta sortzen

1 Definitu termino hauek: meteorizazioa, uharren 3 Lurpeko urei dagokienez, azaldu:

..................................................................... 5 Esan zein den termino okerra multzo hauetako

barra, tonboloa, torka.