This is a reproduction of a library book that was digitized

by Google as part of an ongoing effort to preserve the

information in books and make it universally accessible.

https://books.google.com
fíceteme é?Jrrot4ici J?if¿t.n*i*¿ esse хл

tnJU ¿c¿¿u¿*e-, ¿ornes &t

Жуг. //O. nrSm JZ&

MO NU MENTA

U N G R I С А.

К D I D I Т

JOH, CHRISTIANÜS ENGEL.

V I Е N N А Е
SÜMTIBUS ANTONII DOLL BIBLIOPOLAS,

MDCCCIX.
 Praefatio.

Collum omnes cultae gentes historia patriae suae

pragmatica gaudeant: nos quoque Hungari co
adoitamur , opportet, ut historiara Hungariae et
regnorum adnexorum condamus et majoribus
nostris dignam, et ád leges historiae exactam,
et usibus nostris aptam. •
Maximum ad scopumhunctendentibusimpe-
âimèntum objicit copia monumentorum historiae
nostraehucdum ineditorum, et in manuscriptis de-
litescentium, per varias bibiiothecas et collectio-
nes archívales dispersorum. Saepe manuscripta
haec nec inspici quidem possunt , aut ob igno-
lantiam possessorum suorum , aut ob inanem
formidinem, nescio quorum detrimentorum, quae
ex communicatione et publicatione illorum enas-
cipossent, aut ob vanitatem et gloriolam, me-
tumque, ne sic dictae raritates communicatione
hujusmodi pretium amittant, aut denique ob so-
cordiam et invidiam custodum suorum. a) Si

a) Ad confundendos, si adhuc erubeicete possent- Har-

pagones bote* placet transscribvre verba cel. erudtti
vero inspectio et usus concedatur etiam histori
eis nostratibus: descriptio et collatio manuscri-
ptorum magno taedio , sumtuumque et tempo-
ris dispendio procuranda est, ita, ut mechanico
hoc labore eruditi nostri ab elaborations ipsiu«
historiae abstrahantur. Largiamur porro, unum
aliudve manuscriptum copia facta plurium ma-
nibus tractari, non tamen ad omnium notitiam
pervenit, quorum ipterest. Ea namque verita-
tis historicae basis praecipua statuitur, ut dio-
numentum historicum, quo narratio nititur, in
textu originali ab omnibus legi , examinari , et
commentariis illustrari possit.

Galli G. Peignot (Dictionnaire raisonne de Bibliolo-

gie. Paris. i8o» 8- T. I. pag. 53.) „Bibuotaphe. Ce now,
compose de deux mots grecs , signifie en ter
reur de livres. Il convient à ces bibliomanes , ou
bibliophiles , qui n' achètent des livres, que poui
les enfouir et empêcher les autres d' en profiter ; ils
sont aux livres, ce que les avares sont á Г argent ;
il est impossible, de jetter un coup d' oeil sur leur
tresor, sans les alarmer. Malheureusement les biblio-
taphes ne sont, que trop communs; ils font le plus
grand tort aux hommes studieux , qui sont prives
des ressources, qu' ils trouveroient chez ces Harpa
gons Iiteraires- On a compare ces derniers au chien,
qui empêche le cheval de manger 1* orge, qu'il ne
peut manger lui-même.. . Ils sont /apeste des let
tres selon l'expression d' un savant. Les bibliota-
phes sont rares en France." Utinam postremum hoc
de patria nostra dici posset! Verum no vi et ego plu-
rimos hujusmodi bibliotaphos Hungaros et Austria
cos, quos , nisi resipuerinj?, -lia occasion* public*
ríoinuiaturu* vim.
 — V —
O ornes i taque cultaenat iones impressis scrip-
toTum suorum collectibnibus quam plenissimis
gloriantur. Illustres et ubique cum laude nomi
na ti viri: Muratorius , Leibnitius, Bouquetius ,
Freherus , Rymerus et alii curam hujusmodi col-
lectionum gentis suae amore ducti suscepere :
viamque stravere serioribus eruditis, qui prag
matica historia nationis exfontjbushis jamaper-
tis hausta famam suam ad posteros transmisere,
et practicae juventutis ad negotia publica tra-
ctanda institutioni multum profuere.
Habuit et nostra patria Bongarsium et
Schwandtnerum extraneos, in edendis tamen scri-
ptoribùs suis diligentes. Habuit eadem suurrt
Belium-. sed adparatus ejus non ultra primutn to-
mum progressus est. Adamus Franc. Kollárius
magnam praeparabat collectionem, ast ante ejus
editionem fatis abreptus, nonnisi singulos quos»
dam scriptores luce donavit. Habuit, habetque
aetas nostra suum Kovachichium et Ederum; sed
rix stadium ingressi substitere, et vereor, ne
prorsus désistant. Singulos quidem scriptores ,
singulaque monumenta multi l'audabiliter edi-
dere, ast hac ratione tardius ad scopum perve-
nitur.
Nec loci hujus, nec mearum partium est',
inquirere, quid subsit, quod scriptorum nostro-
rum editoribus pede fausto progredi haud licue-
rit1? Conatuum horum honestas, utilitas, neces
sitas exigit a nobis, ut siplenam et vastam scrip
torum nostrorum collectionem adornare neque-
araus, saltem hoc vel aliud monumentum hi
etoricum vetu state et tenebris obductum Iuci
publicae ч exponamus. Dum holocaustum
non possumus , libationem genio patriae offe-
ramus. • - л '. :
Monumenta Ungrica.'
a me edendá non tantum sic dictos scriptores,
sed etiam acta publica, diplomata, diaria, car
mina argumenti historic! etc. complectentur, ea-
que sive latino, sive hungarjco, sive germanico
idiomate concinnata. Praecipua mea cura mar
nuscriptis ineditis impensaesto, ast non exeludo
monumenta irnpressa quidem, rarissima tamen
et paucis obvia. Ad monumenta Ungrica per
tinent etiam illa, quae historiare» regnorum S.
Regni Coronae adhaerentium illustrant,
Curabo, ut monumenta haec ex originalibus
vel apographis fide dignis accurate descripta,
textu quoque, plurium codicum collatione in-
stituta, ad fidem originalis exacto, absque serb
bae vel typography (quantum per humanam sor-
tem licet) a) mendis typis exscribantur. À no-
tis , excursibus et commentariis abstinebo, cum
hodiernae rei librariae et literariae difficultates
spatiiimtextui originali necessarium diminuí ve-

a) Addere lubet : quantum per typographiarum condi.

tionem licet. Rai! sunt in iisdem typothetae literarum
latinarum gnari, rarissimi correctores apti. Inde magna,
literatis quidpiam ödere volen'ibus oboritur cl ifficul-
tas, et improbus labor. Hinc excusatum rae baberi
oro, quod non obstante omni vigilaatia errores ty pi л
nie in fine libri exacte adaotati urepscrint.
 tent. Singuli tamen scrip toris et monument!
edendi adjicietur notitia critica , biographica et
bibliographica.
Praesens tomus horum monumentorum ex-
hibet sequentia.
l-mo Fragmentum chronici Hungarorum rith-
mici tempore Lodovici I. regis conscripti. Au
tor anonymus, sacerdos tamen, ut videtur, Ger
manus, a) capellae regis Ludovici I. addictus,
caeterum, ut ipse fatetur, juvenis, chronicon Si
monis Kezae rersibus leoninis, iisque satis rudi-
bus reddidit. Cum tameu exemplar Kezae, quo
versifex bic usus est , complura anecdota con-
tinere debuerit, quae in aliis hodie obviis Kezae
exemplaribus haud reperiuntur; Chronicon bocee
confert ad bistoriae Hungaricae vetustioris ple-
nitudinem, et ad editionem Kezae criticam, in
collatione plurium codicum fundandam , vo-
tis historicorum nostrbrum pridem expeti-
tam. Id maxime dolendum , chronicon hoc
nonnisi ad tempora usque Salomonis regis per-
tingere. r
2tlo. Enterici Вübek , Judicis curiae regine
regestrurn de Thuroch anno i39i expeditum ; id
est: Extractus omnium literalium instrumente
ra № per nobiles Comitates Thurotz ex speciali
Regis , Praelatorumque et Baronum jussu , co
ram dicto Judice curiae regiae super juribuspos-
sessiouàriis et libertatibus suis produetorum —

д) Evincuot hoc phrases similes ut egr. itineris *d

xeytam.
 — VIII —

Monumentum ad historiam non tantum dictice-

mitatus, sed et totius regni, ad illustrandam
rem diplomaticam patriae nostrae plurimum fa-
ciens, a compluribus patriae eiuditis comme?
moratum , sed nuspiam hactenus editum.
Juvat ea inserere, quae de hoc monumento
cel. Dnus. Mart. Schwartnerus dissent in Introd.
in artem diplomaticam Budae ig02.
, „Insigne hoc est antiquitatis Hungaricae do-
cumentum , cujus similia frustra alibi quaesive-
ris. Legi ego illud in protographo, dum mense
Novembri í/oSPestini auctoritate Tabulae, quae,
quod regis nomine jus dicat, regia nuncupatur,
transumtum est. Materia illius pergamena est,
forma li belli , quam in quarto dicimus. Foliis
utrioque inscriptis, filoque e pergamena consu-
tis, decem constat; scriptura ineodemsola mo
nastica est, seu neogothica, abbreviaturarum
vero maximus numerus, sigillo de filo serico
pendente, Emerici Bebek (textus Bubek habet)
communitum est, et demta postrema pagina,
in qua pleraque omnia epilogi verba obliterata
sunt, integrum et sic satis bene conservatum est.
Causam et occasionem edendi istius instrumenti
in textu allegavi. Regestri nomen in epilogo
accepit;titulus in fronte (registrumde Thuroch)
serius, ut videtur, inseriptus est. Pertinuit diplo
ma hoc porro inter chartas sic dictas pariculas,
cum ex epilogo exemplum illius (par registry
praesentis> in domo tauarnicali fuisse deposir
tum cum certitudine possit erui. Distinctum est,
si prologum et epilogum de en as, septuaginta
 — 3X r-

membris (paragraphes). Horum cuique argu-

mentum breve praemissum est , membrumque
quodvis novus versus orditur. Praeter comita-
tus Thurocziensis familias uobiles, etiam Arvea-
sium nobïlium jura et titulos respicit ; comita-
tum Arvensem enim illo tempore districtum (ho-
die processum dicimus) Thurocziensis fuisse,
vel ex hoc instrumento manifestum est. Recensen-
tur in illo CLXVII. literae verae, ut ibi appel-
lantur, justaeque, falsarum nulla in specie facta
est meotio. Omnium antiquissimum , quod ibi
dem , in transsumto attamen duniaxat capituli
Strigoniensis, commemoratur diploma Andçeae
II. regis est de anno gratine i230; praeter quod
alia adhuc duo ejusdem regis annorum i233 et
1235 adnotayi.' Regem Belam IV. numero XXXI..
auctorem prae se ferunt; unicum Stephanum V.
i27i (non Stephanum II, ii74 ut beliiis in
Cottu Thurocz. retulit) —* XII. Ladislaus Cuma-
nus elargitus est; VI. Caroli Rob. regis sunt;
XXIV. Ludovico tribuuntur, a conventu Thu-
rocziensi h. profecta sunt. Sigismundi regis
perpauca , et Judicurn curiae regiae, cet. prae-
tere.o. Plerisque omnibus istis regum Uteris, li-
bertatis a jugo servitutis, ordinisque equestris
et agrorum inest collatio, Falluntur vero vehe
menter, qui vulgari traditione decepti, ßelam
IV. post cladem a Tartaris acceptam in angu
stias comitatus Thurocziensis compulsum, hic
ultimae plebis homines, vel pro tantillo benefi
cio ab iisdem accepto, equestri axiomate donar
visse credunt. Ñeque enim rex, Austriam i4
 fuga petens , longius inter Thurocziensîs substi-
tit , neque privilegitim in registro quodpiam re-
perii, quod fatali illo universae Hungariae an
no datum esset. Sed neque universae Belae IV.
literae, Thurocziensibus tune concessae, nobili-
tares sunt, in quibus largiendis Belam IV. sal
tern ante annum i24i difficilem fuisse, aliunde
(кo LLAR. Jimoenit. Hist, Jur. publ, Regni Hung.
Р. П. p. i82. 83.) meminimus. Habuit adhaec
Thuroczium jam et ante haec tempora, ab ori
gine inde regni , equestres suas familias , quas
non Bela IV, primum tales creavisse putandus
est. — Id tandem adhuc de registro hoc vel
maxime fnemorabili quaeri posset: nihilne Be-
bekius censor literarum, quae ibidem non ex asse,
sed summatim tantum exhibentur , in nonnullis
comprobandis humani passus est? — Utinam
aliquis rerum patriarutn studiosus , antiquitatis-
que hungaricae amans et peritus, in lucem pub-
licam protraheretincomparabile illud monumen-
tum perpetuo commentario illustratum. Fieret
id sane magno rei diplomaticae et genealogicae,
historiaeque et juris commodo." .
Denique circa regestrum hocce adnotandum
adhuc habeo, transsumti ejusdem a Tabula regia
judiciaria expedid ac a cel. Schwartnero memo
rad authenticam copiam asservari in bibliotheca
regnicolari Széchenyiana. Rogatus a me diligen-
tissimus et ad humanitatis officia promtissimus
bibliothecarius regnicolaris hujus Bibliothecae ,
D. Jac. Ferd. de Miller eandem copiam cum im
presso meo (ex maauscripto Aadreae Czeman
 ¿a) exemplari contulit, et variantes quasdam
lectiones annotavit, quas lectori post typi errя.
ta exhijbeo, ut monumentum hoc omni, qua li-
cebat, cura diplomatica editum esse intelligat.
gto. Stephani Taurini O/omucensis Stavro-
machia, scripta anno i5i9. Elegantissimum hoc
praepositi eccl. Albensis in Transsilvania, Ste.
phani Taurini, opus poeticum, quo historia me.
rr.orabilis belli servilis in patria- nostra an. i5i4
grassantis carmine heroico , eoque ad regulas
artis exacto et lectu jucundissimo enarratur ,
Viennae apud Singrenium impressum est qui-
• dem ; 88t exemplaria impressa adeo rara sunt ,
ut plerique eruditi patriae nullam hujus prae-
stantis operis habeant notitiam, et bibliotheca
ipsa regnicolaris Sîéchényianahucdum impresso
hujusmodi exemplari careat.
Stephani Taurini, germanice Stieröchsel a)
(non recte enim a nonnullis, et inter hos a Paulo
Vala/zkyo in novissima conspectus reip. lit. in
Hung, editione ßudae ißc-8 8. adornara Tauru-
nus adpellatur) biographiam texendam relinquo
scriptoribus rei literariae Moravicae, et inter hos
imprimis cel. Petro Cerronio Gubernii Caes. Mo-
ravici Secretario, in re literaria patriae suae
versatissimo. b) Praeter data biographica in

a) Ita nomen hoc in exemplari bibliothecae Windhage-

Jiianae coaeva manu scriptum invenit. cel. Dentsius
Buchdrucfyergesch. Wiens i78» 4. P- ». pag. 33i-
b) Adparavjt ille pro typo 5 Voll. 4. sub titulo: Nach
lichten Toп den verstorbenen und jetzt lebenden
Schriftstellern Mährens.
 — XII —

epístola Stauromachiae praefixa et in Abcdario

an nexo contenta, quae et studia ab eodem abso
luta, et gesta munera enumerant, et fidedigrritatem
ljusdim qua testis coaetanei ètoculati adstruunt,
ex epístola cel. Viri Petri Cerronii ad me data
comperii , Steplianum Taurinum in diplomate
quodam sublati monasterii Praemonstratensium
Obrowiczensis anno i5i5 exarato teste.m , et
quidem qua canonicum ecclesiae coLlegiatae ad
S. Petrum Brunnensis, ac Liegniczensis adscribí,
amicumque ejusdem Wenceslaum de Wilharticz
fuisse aeque Olomucii natum, circa annum i51?,
canonicum non tantum Cathedralis Olomucensis
sed etiam ejusdem ecclesiae collegiatae Brunnen-
sis, inde a i8. Sept. i3i4 autem praepositum
capituli Olomucensis. a) — Habuit Taurinas
noster plures alios amicos paribus et ingenii et
mentis studiis sibi conjunctissinios, ac eruditione
conspicuos, et inter hos Joachimum Vadianum ,
Helvetam, Viennae degentem, qui ad RudoL-
phum Agricolam juniorem Rhetum , Strigonii
apud Cardinalem Thomarn Bakáts (is enim pro
be intellexit, eruditorum protectione gloriam
parari sempiternam) degentem m. Nov. anni
i5 i4 haec scripsit : b)
,, Stephanum Taurinum jürisconsultum , vi-
rum optimum et doctissimum , si adhuc Istro-
grani apud Cardinalem degit, meo nomine im-
pense saluta, utque aliquid ad me literarum det,

a) V.' de illp Ursini Velii bellum Рдnп0п.p. i4«,

b) Denis c. 1. pag, i22,
 — XIII —
4
hortare. Ex eo enim tempore, quo Roma reverse
Viennae apud me, collimitiumque et tum convi-
-vii Bostri Symposiarcham Jacobum Spiegel, juris
consultum et secretarium caesareum una se ami
ca jucunditate oblectavit , quid agat , aut qua
fortuna sua stet conditione? nec fama, nec li-
teris intelligere potui."
Alter eruditus Johannes Borgbier Nissenus
(Silesita) Mathematicus aeque Istrograni de-
gens, in libro suo de eclypsibus anni i5i6 Tau-
rinum adpellat necessitudinarium et coaulicum ,
Ictum et philosophum non usque quaquecontem-
nendum , hominum , qui vivunt, omnium festi-
vissimum et facetissimum. a)
Cel. Pray in indice librorum rariorum bi-
bliothecae R. Univ. Hung. b) haec de Taurino
commemorat: .Notationes, c) quas ad operis cal-
cem adjungit, perquam utiles sunt, tum quod
multa illic de rebus domesticis parum alias cognita
referí, tum quod inscriptiones Romanas in Trans-
silvania et vicinis plagis repertas, quae ob fu-
gientes literas vix jam legi queunt, aut non ex-

a) ibid. pag. 3.0.

b) T. II. i78i 8- p. 386.
c) Intelligit scilicet Abcdarium ab author- libro suo
adjectum. Idem hoc Abcdarium deerat in exem
plar! manco bibliotbecae Caes. Vindob. Palatinae.
Non destiti tamen, donee completnm exemplar Stab-
romacbiae et tjuidem in bibliotbeca Acad. Caes. В,
equestris Tberesianae reperissem , ex quo anonente
bumanissimo bibliothecario S. Caes.• В. Majestat! a
consuiis Domino de Sartori Abcdarium exscribere
et in appendice edere licuit.
 — XIV —
staat ampiáis, conservaverit. a) Eadem apud
hunc, sed paulo aliis adjunctis vestita narrado
de fonte S. Cruris occurrit , quae apud Cuspi-
nianum, ut ad Auncarticulum commemoravi." b)
Reliqua fata Taurini nostri , prout et annus di-
esque obitus ejus non constant. Delineatio sup
pliai Georgii Székely juxta iconem originalis
tatis fideliter ligno incisa est.
4to. Fragmentum libri rationnrii super ero-
gationibus aulae regis Hungáriae Ludovici II,
anno i 5!í6. Monurtientum hocce a cel. Prayo
et aliis saepe citatum , nuspiam tamen edi-
tum, confert plurimum ad historiara regni et au
lae Hung, annique patriae nostrae feralis i526.
Rationes hasce concinnas.se videtur Ladie- '
laus Macedonius, episcopus Syrmiensis , in cо-
mitiis anno i526. post diem S. Georgii celebra-
tis aerario regis et regni praefectus, c) adjunctis
eidem rei monetariae procuratoribus Nicolao Ge-
rendio et Francisco Dotzio. d)
Jto.
a) Stepbanus Zamosius in analectis lapidum fama se
accepisie metnorat, Taurinum de lapidibus Dacicis
scripsisse : ast haec male ita interpretame Hanerus
in script, terum Hung, et Trans. Viennae i777 8-
p. i09 ac si Taurinus libellum singularem de lapi
dibus Dacicis in Austria emisisset.
b) Est fabula de fonte S. Cruci» prope portant Trajanî.
quotiescunque aliquis rex Hung, moritur, vel peri-
culum subire cogitur , in cruorem verso.
c) Istvdrtfii lib. VIII. ed. Colon. i685 fol. p. 7g seq.
d) Vide Art. diaetae i526 de Tbesaiirarii officio et de
re monetaria conditos 3. 4. 5. 6. 7. 34, 36.
 —' XVII —

^to. Casparis Bojthini Pannonii de rebus ge-

stis Gabrielis Bethlen librorum duodecim in.
choatorum libri tree , ex publicis regnorum
Huogariae etTranssilvaniae actis, variis proce-
rum epistolis et fide dignis relationibus rerum-
que eventibus eruti, anno domioi i624. Scripto-
rem hunc in collectionem meant inserere consti
tuí, tum ideo, ut pateat, me Transsilvaniae
quoque, aliorumque regnorum ad S. Coronam
pertinentium rationem in instituto meo habitu-
rum; tum ideo , quod princeps Gabriel Bethlen
non tantum in historia patriae nostrae, sed et
in historia totius Europae insignem obtineat lo
cum, et laudatus ab his, culpatus ab Ulis, mag-
nam ubique nominis famam consecutus sit, ad.
eoque biographica haec de illo nàrratio non
tantum nostratibus, sed et aliarum gentium hl.
storicis utilis et necessaria videatur : tum dem-
que ideo , quod Bojthinus ipse et stylo, et acto-
rum publicorum usu, et reliquis narrationis hi
storica e virtutibus inter recentiores rerum patria-
rum scriptores non postremum sibi vindicet lo
cum. Ex XII. libris, quos Bojthinus conscrip-
sit , nonnisi tres quidem superesse videntur ;
sunt tamen, qui sperant, plures adhuc inveniri
posse. Offero interim tres illos, qui haberi po-
terant, quique educationem principie', applica-
tionem ad publica servitia sub Sigismundo Bá-
thori, Andrea Báthori, Moyse Székely, Ste-
phano Botskai et Gabriele Báthori (quorum qui-
dem Transsilvania^ priucipum acta enarrantur)
 — XVIÜ —

res denique ab eodem qua principe usque ad a.

i6i4 gestas compIectuntur.
De Bojthino seu Caspare Bojti plura apud
scriptores historiae aostrae literariae frustra quae
res, quam quae cel. Jos, Benkö in Transsilvania
sua publico communicavit. a) Haec au te m i lie :
„Casp. Bojti, quem juvenem princeps Gabr.
Bethlen circa annum i017 sumtibus suisHeidel-
bergae aluit , scholae Maros - Vasárhelyiensi
rector praefectus est: postea vero capitulo Al-
bensi eum princeps Bethlenius admovit , Histo-
ricumque suum, et secretum aliquoties legatum.
io Germaniam constituit. Bojtius ímo actiones
funebres sepulturae Susannae Károlyi principis-
sae sacras latine recitatas, quas intemostri que
que, qua rectorisM. Vásárhelyiensis geminae re-
periuntur orationes, collegit, digessit et edidit
anno i624. 4. ¡ido Casparis Bojthini Pannoniide
rebus gestis M. Gabrielis Bethlen libri. lllustris
bibliotheea collegii Enyediensis trestantum; Ш.
(nunc Excell.) D. Comes Sam. Teleki vero qua
tuor priores horum librorum possidet; b) reli-
qui aut latent, aut perierunt." —
a) Tomo II. p. ^84 Viennae i778 8. Hordnyius in
Mem. Hung. art. Bojti Jos. Benkö, quin eum citasset,
exscripsit. Prohdolor notifia literaturas domesticae
apud 110s inter studia neglectissima referenda est.
Obviam ivisset huic malo amicus meus pie defun-
ctus Godofr. Kéler : sed operi prope consummate im-
mortuus est. Libri et manuscripta ejus derenere ad
roanus fratris ejus Illmi Dom. Sígismundi de Kéler,
b) In veritatem asserti bujus apud ET, D. Cancel-
larium Trans. Aul, Com. Sam• Teleki (p. tit.) indagare
 — XIX —

Bojthiüum astrologicis etcbronologicis qui-

busdam praejudiciis laborasse, porro Domini sui
virtuteset successus Dimiopere extollere, erTore*
tacere, non mirabimur , si aetatem, qua vixit,
conditionem viri, et gradum, quem cultura lite-
rarum tunc in Europa assecuta fuit, geniumque
seculi XVII. iâeuntis, recentibus diversitate reli-
gionum inilictis mutuis vulneribus contaminati,
consideraverimus. Hoc sensu etiam levins аc-
cipiendae et mitius interpretandaesuntquaedam
erga Augustam Domum Austriacatn obtrectatio-
nes, quae tamen huic amplius necquidquam no-
cent, et quaedam duriores locutiones in religio-
nem catbolicam prolatae, Haec et similia, dum
in veteribus monumentis recurrunt, non eo perti
nent, ut eadem sequamuret imitemur, sed potius
monent nos.ut similia aevi nostri luce, et debita
erga Augustam Domum gratitudine et fidelitate
indigna vilemus, et fugiamus. Propter hanc ali-
amve hujusmodi phrasitn autem monumenta ve.
tera perpetuo sepelire vel mutilare velle, cultos
viros dedecet.
Denique id adhuc adjicio , me Bojthinum
tribus Codd. inter se collatis et variantibus no-
tatis omni cura, et ut spero, genuine edidisse.
Subintellexi, quosdam titulo monumento-
rum Ungricorum offendi : dicunt enim , usu ma-
gistro scribi debere ; Hungaricorum. His re-

band defuîj mam ptohdolor ! erronee boeaCl. Benkíi

adstrui íotellexi ; quartum enim Bojthini librum Шж-
««11. idem Comes non poisidet.
* * 8
 — XX —.

spoudeo: Magyaros Slavis adpellari Ugros, et

inde efformari Ugriam, aut addito euphonisti-
co n. Ungriam, quae in veteribus etiam chroni-•
eis et monumentis sic scribitur. Ast quidam me-
dii aevi scriptores potissimum versifiees, prolon-
gandi voces studio ducti, Hungariam eilormarunt,
ut scilicet canere possint :
Felix ergo Hungaria
Cui dona data sunt varia.
Itaque usum hunc, dum in titulo, qui brevi s
esse debet, serviliter haud sequor, utor in ea
re decenti, quae eruditis in similibus negari haud
potest, sentiendi scribendique libertate : alios au-
tem , ut porro quoque Hungarica et non Un-
grica scribant, non impedio.

Si favor publici zelum editons adjuverit ,

quantum per humanae vitae vices licet, certo
promittere possum, me plures adhuc monumen-
torum similium tomos editurum. Natio, quae
sensum suum characteremque nationalem con-
stanter tuetur , monumenta vetera nationalia,
scriptoresque rerum suarum aestimare solet.
Spero itaque, illos omnes meis conatibus fauturos,
qui soÜdis studiis mentem excoluerunt, et Hun-
garicam indolem non exuerunt. Odi profanum
vulgus, etiamsi illustri stirpe natum, quod ludiens
tantum rebus delectatur, et arceo.
Viennae 8. Febr. i909. -•-
 Nomina Praenumerantium. *)

Serenissimus R. Piinceps Archidux Carolas Regni Hang.

Primas. , -.
D. E. C. Sam. Teleki de Szék Cancellarius Trans. Auli-
cus Viennae.
D. E. Comes Franc. Széchenyl. de Sárváii Felsô Videk,
Cubiculariorum R. Hung. Mag. Viennae.
D. E. Comes Ant. Apponyi Praeses Commissionis AuHcae
in re navigatorio - canalistica Viennae.
D. Jos. Szegedi de Eadem , Consil. Aul. Viennae.
D. Paulus Kiszel de Benedekfalva Ag. Aul. Viennae.
D. Bartsch Viennae.
D. Jahn Viennae.
D. Andr. Filtsch Viennae.
D. Prof. Vitkoczy Magno- Varadini.
D. Andr. Fazekas ord. fiscalis Distr. Jazygum et Cuman.
Jaszberenyii.
D. Petr. Zaborsky in Nagy - Tareso.
D. Petr. Kubinyi Assessor compl. Comit. in Nustya.

) Quorum scilicet nomina usque ad finitam libri Im

pressionen), innotuerunr. Ex compluribus enim locis
nulla adh uc relatio appulit. Titulos ob compen
dium typi plenos baud adposuimus.
 — XXII —
p. Math. Holko, Senior et V. D. Minister in Rimabanya.
Uibliotheca regiae Universitatis Pestini.
JD. Jos. Barthos , Praefectus Episcopalis in Mako.
D. Thorn. Bedekovich Secretar. Camerae R. Hung. Aul.
Budensis.
D. Joan. Martinka , Adtrocar. Bajae.
I). Ludov. Baloghi, Assessor Corait. Neograd. in Perczel.
I). Steph. Horvátb, Actuar, suae Exs. Praesidis Uair.
Regiae Jos. Uermenyi.
D. Prof. Trenka Pestinf.
D, Steph. Rakovsky Pestini.
J). Ant. Bauer de Kápolna.
Collegium Reformatoruni Saros • Patakini.
D. Alex. Kövy , Prof. jur. hung, in Coll. Siros - Patak.
D, Gabr. Palatitz, Assessor Comit. ^abolchiensis.
D. Sigism. Bernáth de Bernátfalra, Auditor jur. hung. Sá.
ros - Patakini.
P. Joseph. Eggenberger, Bibliopola Pestini i2 Expl.
Л, Franc. Nob. Landerer, Bibliopola Cassqviae i0 Expl.
D. Andr. Kralovanszky , Rector et Prof. G^mn. evang.
Soproniensis.
D. Merefs, Plenipotentiarius Comitissae de Battyán in
Schlaning seu Szalonak.
D. Georgius Telentsits, Dioeces. Sabar. Presbyter saeeular.
D. Wolfg. Cserey de Nagy - Ajta, S. C. R. A. M. Carrier.
D. Comes Jos. Defseöffy de Cseraek et Tarko,
D. Jos. Ganczaugh, Com, Sárofs, Tabulae jud, Assessor.
D. Samuel Hellner, Advocatus.
D. Jos. Jekelfalussy de Eadem, S. C. R. M. A. Camer.
D. Thom. Kalnássy de Ead. Com. Siros. Ases».
D. Paul. Matulay, Advoc.
D. Sam. Pulszky de Cselfalra , Com. Sáross. Tabulae
jud. Assess.
D. Ladisl. Pulszky, ill, Coll. djstr. Eperies. Ciws.
D. Sleph. Roskoványi de Ead. S. C. R. A. M. Consiliar.
D, Thom. Szirmay de Rákocz , Com- Zempl. ord. Jud.
 ХХЩ —
D. Andr. Szulyotvsky de Karom et Szulyo, Com. Sáross.
Vice-Jud. Nob.
D. Car. Taby de Tab - Váár, Com. Siros. Tab. Ass. et
ила ejusd. Com. ord. Jud.
D. Casp. Tahy de Tab -Váár, Com. Sáros. Assess.
D. Joan. Tapler , Л d voo. . •
D. Sam. Ujházy de Budamer, rompí. Com. Assess.
D. Luc. Jos. Marienburg , Bector et Prof. С0Tonаe.
Bibliotheca scbolastiea Coronensis. . .•
D. Mich. Thibolth Director bonorum E.D. C. Szechenyi
Soprenii.
D. Franc. Thibólth Exactor ejusdenw
D. Franc. Pap Plenipotentiarius ejusdem.
D. Stepb. Sándor Viennae.
D. Greg. Berzeviczy de Eadem in Kakas - Lomnitz ,
J. Cottus Scep. Tab. jud. Assessor«
D. Prof. Adorian Kesmarkini.
D. Prof. Joannes Genersicb ibid.
Г». V. D. M< Christ. Genersicb ibrd.
D. Baltb. Luby ibid.
D. Emer. Pjngrátz de Sz. Miklós et Ovár, Assessor Corr.
Liptov.
D. Paulus Tersztyanszky Adroc.
Bibliotbeca Collegii Reformatorum Debreczinensis.
D. Franc. Kováts, Archidiaconus et Parochus Kálloienshr;
D. Job. Paul Parochus Ecclesiae Rutbenicae in Kállo.
D. Franc. Henni Auri cámpsor et bohío regiusAbrudbanyae.
D. Franc. Vizkeleti Assessor Com. Hunyad.
D. Jos. Mibáliz de Ead. et Gelentze Parochus oppidiTóvis,
D. Anton. Biro R. Judicii Montan. Assessor.
D. Franc. Hene Canonicus Ecclesiae Albensis Cathedr.
D. Alex. Balogb — — Jaurinensis —■
D. Jos. Borsodi.
D. C. Anton. Am ade.
D. Jos. Domian.
D. Lad. Tuboly.
9. Valentinu* Rajcsiflyi,
 — XXIV -
Josephüs Brix , Parochus in DetrekÖ.
D. Fay in Ömöd.
D. Balko Parochus in Vereskö,
D. Frantz Ord. Cisterc. Religiosus Agriae. '-
D. Konde Posonii. - 1 •
D. Alexius Jordanszky Canon, Colleg, Eccles, Poson,
D. C. Ladislaus Desöffy.
1). Wastl Varasdini.
D. lmel » Exempl.
D. Andreas Schwaiger bibliopola Poson, S Exempl.
D. Alexander Berzevitzi de Eadem adExc, Consil. B. H.
Loc. Secr.
D. Petrus Tökölyi- .
D. Jos. Bekak. . .
)t. Petrus Benyovsky a Exempl.
D. Joh. Szobovits.
D. Mich, Szalai Judex Nobilium.
D. Mraffko.
D. Josepbus Dravetzki Dominus in Winna.
Fragmentuffi ChroniciHungarorum

rithmici

temporé Ludovící i* Regis Hung.

conscripts

A
Primus sexternus de Crönico Üngaroruift
s .et de gestis eorundem. a)

D e culmine dignitatis' ' 1 hujus

> - seciili juvenili
rationis vomere noster gliscit animus quasdam
veritatis historias perarare. Nam si adulti Hi-
storiographiPrincipurn gentilium gesta quondam
actica descripsère , quanto dignius et differen-
tius de monte Christianitatis Lodevico I-mo
Pannoniorum Principe, a fretoque usquë adOcea-
nuiti Domino Historias describemus. Malus
enim verusest, in cujus praecördiis relumpea-
det fidei, quo naris totius Ecclesiae rehiiur et
liburnus. Hunc ergo solum Naturae genitor
terrae et maris regimen posuit et registrum,
per quod communis cunctis deprecantibus justitia
reperitur- Iste eeim est Princeps pacis propagi
ne generosus. Nam berviae, Bulgariae, Fri-
giae, Pamphiliae, Craciae, Rarhae, Macedonia^
Crabaciae , Dalmaciae , Galliciae , Comaniae
Rex Dominusque Sycriiae et Apuliae natura-
lis. , JJic. ergo tellusj in talibus dignitatis gra-
A —

a) Ex codice Msto bist. Ëcl. Nro. LXXVIH. Biblio*

tbecae Caes. Beg. Vindob. Aulicae. Codex est
chartaceus. Chartae sölidae inpressum est Draconis
alati sigtiodi. Codex tste, in «}uo plufaalia, hue ta*
men non pertinentia insunt, possidebatur olim a
, Maitino de \V,^i*senburg, item a Hrbkone, q -'вил
rionarit Connauuitati Civitatis majori« Pragensii.
dibus .secundum genus seculi Monarcham si vi.
disti. Quem tamen titulus generosi sangvinis
celsitudoque interminabilis nunquam. melluit
Majestatis ; Illius igitur praesens pagina , non
caussa magnitudinis , nec potentiae , laudibus
ancillatur: sed quia hunc ut stateram totius
rectitudinis infallibilem rationis oculus in om
nibus recogriovit. - i
Rubric*. Prologus cronicae Hungaricalu id
rithmo spondaicofaciente combinationem rit-
micant in termino aequivoco septem
. ' syIlabarum.
Ö h aere* summi regis Tu digne cuneta regí»
Aequor et astra solum O Deus per Te solum
A labe demit mundum Cor in me crea mundum
Enerva labti librum Et fac dictare librum
Me de Hunnorum gestis Nam laudem horum gestio
Quoi caritatis tide Katbolicaque fide
Irretis atque firmas Has gentes ergo' firmas
Katboiicaequa vitae Fac edere de rite
Coeli cum sao rege Ac in virtute rege
Actus praefati dusis Qui stellas coeli ducis
Et »anctitate flore* Tu paradisi flores
In mente ejus planta Ut sit virtutum planta
Producen» fructum veris Ut virtus germen veris.
Prologus secundus in alio genere rithmico, in quo
exprimitur nomen .Regis Hunnorum octo syl-
labarum.
Ad honorem dignitatis Haec Tuae Ludovice Rex
Hungarorum pietatis Fons , scribo , rationis lex.
Ut me docet -¡limare la regibus jam solus es.
Qui ¡conatur atribulare Гer largitatis tramites.
Sanguis monet Te avorum Et Karuli benignitas
Veri regis Hungarorum Èx cujus corde fluxeras
Actus aquilae sigillat Ex justa Te sententia
Nam de eorde Tuo stillet Lex lienor «ntiav
Prae düleoM semper rittet Tum leonis animus
Quiconvictum dum se videt Virtutibus magnanimus
Tanquam Judas Macha- In armaturis vigilas
- •« baeus
Quo terretur ononis reus. Tu strenuus ut Jonatha»
Tuque largitatis Brie ' Ut Noe pudicitiae
Firmamentom atque via Ut Simeon justitiae
Famam in Te superavit Virtutum nunc judicium
Tuens justos sauciavit Mucrone legis vitium
Te laudare nam que rebar Nunctu mensuras hominutn
Transis, parce, cur loquebar Defectui rex sensuum.
Prologus tertias in alio genere jrithmico septem
sjrllabarum, in quo agitur de [jtroque tempere
hoc modo :
O Deus summa Resïs Ars omnis et poesis
£ Corde tuo ere seit Per Te et juvenescit
Ops nëmora crispantut Dum frondes anirnantot
A roris armaturis In bumeris tellaris.
Tu eerie violefum Möns yallis et rubetum
A floribus crinitur Bus undique vestitur
A togulis aestatis Quas texuit in pratis
Textoria Ter arte) Flos rosa sine Marte
In vallibus pubeseunt Sic Deus dum quiescunt
Grex florum , cum armento Tunc boreali vento
Haec omnia prosternis Secundum quod discernís
Sic Orbis regulatur Jam humus flagellatur.
Л grandinis flagellis Tu und as cum procellis
Sopts cum glaciebus Tune sauciatur phoebus •
In pectore fulgoris Subsequitur honoris
Tempestas et pruína • Nix borealis spina
Transfigit omne gramen Aestatis quoque stamen
Disrumpit atque rura In nubis sepultura n
Tunc dies cruciantat Avesque lacrvmantur
In saxis' prae algore O Deus in stupore
Sic omnia fundasti Tu coelos limitastt
Ad nutum voluntatis Fons ergo pietatis
Cordis mei agellum Perfondeut libellum •
In specie ritmorum De ortu Hungaroram : -
Componam et de gestis Mobil i latís testis
Hiis Cythia adulta Nam quaestione multa
Hàec patria inventa El senio retenta -
Adulcior egypto Tn aliquAÜ scripto
Si rae exhorbitare Conlingat et errare .
Hoc tu obumde lector Sis limes et corrector
Et stilp pietatis ,, Pro Tuis scribe natis.
u4liud genus "ritmicum septem syIlabarum, in ^ир
dicitur do ortu Hunorum.
A (teto dum vorago Edax venit aquarum
Mas omni* ас virago Genusque belluarum
Huit usque ad Avum Quem tenuit in Arcba
Pium Noë octavum Summ us coeli Monarch«
1 Vinde cum procella In vallibus subsedit
Egrediens de celia Ad solum Noë redit
Cum filius e quibus Venisse referuntur
Septuagiuta tribus Duaeque oriuntur
Ex Sera viginti duae Decem et septem pones
Ex Japhet sine lue Cham generaciones
Triginta tres produxit Undarum pro tutela
Babel Nemprot construxit Ex Jap bet parentela
Rex coeli sed derisit Has ope ris structuras
Luigvas quqque divisit Ac gentis genituras. ,
Post banc confusiqnem Ad Persidem procedit
Helinquens Babilonem Ibidemque resedit
Nemprot,nomen uxoris Fuit Ouech voeatuni
Haeredisque prioris Est Hunor apellatum
Ah illo descenderunt Greges Hunorum veri
A Magor sed venerunt Ut estimo Mageri.
Nemprot «vus Hunorum Me recolo legisse a)
Triginta cubitorum In longura extitisse
Hi fratres a parente Meciodam iyerun(

a) In margine annota'.ur•(apud)Magistrum SigbardnmX,

 Ex Allan orum gente, Fuellas rapuerunt
Historia pro ceno'' Faisse has sorores
Refert quasin deserto Vi rapiunt uxores.
j4liud genus ritmicum, in quo dicitur , tjuomode
Huni de Mecioda venerunt ad Cythiam,
Postquara illï Meciodam Foetu replebant insulam
Et pleno hoc respioerent Ut agri hiis deficerent
Exploratores mittunt elam Ad Regionen! Cytbyam
Quae virtus sit regentium Et fortitude gentium
Quo facto multitudine Hani ас fortitudine
Contendunt moz ad Cythiam Et expugnarunt patriain
Rèctores cives subditos Et possederunt terminos
Telluris cum Nemoribus Pratis feris pecoribus
Cum caeteris divitiis Diversisque delictis
Vixerunt in hac patria Turres aulas et atria
Multaque aedificia Struxerunt in peritia
Ibi arapnes dulcissimi Don Thogora fortissimi
Qui ex rifeis Montibu» Ruunt et horum fontibus
Illic Barrus , Rinoceri Griffones et Hippodromi a)
Totuœque bestialium Genus atque brutalium
Illic agri uberrimi , - Sed iterum ad tempus hi
Creverunt sic in Githia Quod hiis defecit patria
- Kam centum octo nobile* In Hunis jam propagines
Erant et illis tribubus Non satis fecit opis rus.
Anno Christi millesimo Octaroque vicesimo
Catervas Huai eonvocant Plebis defectus reserant
Actis ¡taque Consilus Cum senibus et filiis
Videruntque roilitiam Contendunt ш0х ad Tyeian»
Statutis ptidem senibus Qui terrae et juvenibus
Praeessent in jqstitia . . д Et exstirparent viti» . .
Quos tamen plebisunitas El gentium communita«
Ejiceret ad .libitum Si agereçt prohibitum^

») In Ms-to : ypodomi
 — 8 —
Aliud genus ritmicum metrale habens concorren•*
ciam combinationis in tricesimß septima et
octava sitiaba, in quo dicitur, quomo»
do Huni venerunt ad Pannpniam.
Grepe collecto Itaque Hunorum
Decies mille Qualibet a stirpe
Sumant, per Besses Albos et Rutenos
Tysiam fendant.
Visi» robetis Aquis et teilure
Omnis propago Utriasque sexas
Grexque Hunorum Rebus et jumentis
Stare contenilimt.
Flebis rectores Kadiscba et Chele]
Belaque Kebe Athila et Kebe
Bada hi septem Principes duxerunt
Turmas Hunorum.
Postquam Maternus Dux Pannoniorum
Hunos pereepit Spoliare terras
Misit Romanis Vernas etprecatur
I Opem illprum.
Statim Romani Seribunt Theodrico
Regi Gothorum Dicti de Verona
Ut contra Hunos Dirigat Materno
Pjus juva men.
Tunc Theodricus Ad Poteneianam
Urbem perrexit Coetu Germanorum
Duci Materno Facere conatui
Opitulamen.
Mane Romani Acies disponunt *
Contra Hunorum Horridas catervas
Asturem Huni Aquilam Romani
Gestant vexillo.
Fragor husiarum Aethera disruprt
Ensium ictus Resonant in nube
Pulvis obtexit Solem, cortuerunt
Marte in illo
 JJecies mille .. .. . ¡ - Viri et ducenti
Geutis Romanae . .1 Altera sed parte
Vigimi goinque .. Millia virorum , ,
Pentumque eadunt.
Tandem desperat Feritas Hunorum
Fugit per undas Titie, Hpmani
Rege Gotorum Tulnam ad German«!
Impetu yadunt.
ftuni ad locum Redeunt conflictus. .
Dant sepultuiae Funera prostrata
Et R>beDuci Erigunt columpoam
. Aruis praed¡etis.
Illp peracto Properant ad Tulnam
Contra Romanos - - Acies disponunt
Illos presternum Huncque de Verona;
Ensibus strictis-, '
Hoc quadraginta Millia conflictu
Kuunt, Romana Aquila e bello
Volat convicto Telo a) perçus»?
Rege Gotofum.
lia ëèftpntm Frincep« de Verona
Mansit Ko man í5 Otrnibus dispersis
Sed corruetunt Kadischaque Bela
Dueee Hunornm.

Aliud genus ritmicujfi , in quo diçitur de election

ne jtfthilae \n Regem et deconditionibus fuis.
Post hune conflictum Athi- Quem quidem yocant Tho-
lam tilam
Huni assumant Regem Qu! se flagellum aominans
Christi potenter dominan* Super Hunorum gregem
In vultu feris visibus Edax , crudelic nisibus
Barbara ferèns prolixam Robustus longae furias
* 1 M "i •'.).. • i

a) Ms. habet Tel« "i

Insistensque luxuriae Mentem gestabat fixate
Hic adieus operibus Dativusque muneribus; '
Plures eo venerunt Ex multis Nationibui
A longis regiontbui Eique servierunt.
Aurum argehtum tribuit Caballosque distribuit
Suis et peregrinis •. Thoral rasa et alia
tx aure erant talia Quorum non erat fini»
A Don usque ad Tyciam Fratri subegit patriam
Bud îe , urbes construxit Gentem innumerabilem
Aique inenarrabilem In armaturis duxit •
In scuto ferens asturem Et galea, vexiilo quera
Huni per ornnem reisam ^ Duxerent uniformiter
Ac ineomrautabiliter Usque ad ducem Geysam
Hi ic proclamata Curia In Zewen ad tuguria
Regis ut feodalis Hic de Verona properans
Et se Hunorutn regi dans Factus bomagialis
Tunc Athylae hic praebuit Consilia ut debuit
Ire ad orientent Ibi Regna diritias -
Haberet per saevitias . Et infinitara gentem
Tunc rex ob-arrogantiam Per Swewos ad Constantiam
Transivit sine mora Sed ei Gygasmundus Rex
Illius regni ut obex Oecurrens in bac hora
Sed virtus ejus aruit Gens totaque disparuit
A facie Hunorum Conistantiam sic superans
Ad Argentinam properans Rex Athyla dietorum
Urban! sed resistera Conantur et obsistere
Quos tandem expugnavit Disrumpens muros moenia
Et portas sine renia Srtraizburgque appellavit
Ut strata esset geutibus Per banc ire volentibus
Aperta sine lite Munirinec a senibus
Permisil nee juvenibus Ad finem suae ritae
Aliud genus rithmiown, in quo dicitur, quomodoi
Athyla Rex destruxit omnes Civitates Reynenses,
De Strazzburg Renum tran- Terribili* & fortis
liens
In Regia rirtute Coloniaœquae destruens.
 Cum cuoctis Ebeni portis Triumpbans cum salute
Quo facto Catlieloniam Intra ris gentem divisit
Id tria castra magna Gentis quoque paniculam
Contra Soldanum misit. Qui fugiens per stagna
Ex civitale Sabile A facie Hunorum
Marrotbiam intravit i Fatricii cor stabile
Fit plebis Romanorum Gentosque aduitavit
Regum occideutalium Decern volens pugnare
Hiis Athila audilis Gentes precatur talium
Ut dies prorogare Dignentur hujus litis
Nam sexaginta millia Quinque horum fuerunt
Quos misit contra Soldanum Tune reges per consilia
Precamen respuerunt Et Populum Bomanum
Ad acies dïsponunt mos Coetusque ordinatus
Ab Athyla Hunorum Л mane usque venit nox
Cred eliter pagnatur. Sed Virtus tíornanorum
Huit universaliter Slcque ctuoiis unda
E mortui* profluxit Quae texit rus totaliter
Et cnrsu furibunda Cadavera deduxit
Ex talibus terroribus Romana turba fugit
Sed aquila relicta In sanguinis Hqnoribui
Velber in nube rugit Et ensium vindicta . ¡
- Hunorum sed partícula Soldano destínata
л Hiipaniam intravit Mortis timeus pericula
, Gente ibi pros trat a Nomenque baptizavit
Terra a Span Hispania Sic genus Hispanorum
A Hunis nominatur Sic A thy la inmania
Effecit Bex Hunorum Quo ops flagellabaturt
Allied genus rithmicurn , in quo agitur, quomodu
Athyla post praedictum bellum fecit tributarias
Regiones multas et destruxit Franciam et fían-
driam.
Tunc facta tributaria Tellure multifaria
Itinera disparia Quaesiyit arrogantiae
Rex Athyla per ßumiua Et montium cacumina
Ut permiserunt Numina Ad utbem venit Francia*
 "*~ 12 —•
Quae urbs dolosa dicitar Ibi pulchre allicitur
In eoqoe perficitur Ad eivesque pertinuit
Tum il 1 с per jactantiam Mentalentque constantiam
Fere totalem Franeiam Vastavit et obtinuit '
Atque Urbem Gandensiurn Virtutemque Flandrenstum
In feritate ensium Ut funditös destruxerat
Tunc in obfentam gratiae Perichtam sorOrem Atbylae
Philippus Princeps Franciae Uxorem prece duxerat
Tune Athyla Hanoniam Destruxit ad Pannoniam
Tendens venit Cploniam Ac gens inenarrabilis
Quo cruciatur Ursula De Britanborum Insula
Nec reputatu* Infula Kalixti renerabilis
Нас perpetrata furia tlrbis Ysnaeh Tugnria
Pro celebranda curia Вeх Athyla intra verat
Dirëxit ad Norwegian* Ad Prutos Rutos Frisiam
Et ad Litvanos Daciam Has terras subjagaverat
Deinde ad Huugariam Regresses per Babariam
Quam fecit tributariam Germanumque destisuit
Budam nam urbem consu Nomenque urbi confèrent
men*
Buda i eo Rex saeviens Dimergi bunc constituit
Et Etzelburg denominan» Urbem potentat dominan»
Tamquam Caesar et impe Subsedit in divitiis
rans
Quiescens integraliter Annis qninque loealiter
Ut Caesar eî non aliter Habundans in delicii».
Aliudgenus ritmicum, in quo dicitur de pompa et
strenuitate regis Athylae, t
Tunc Athyla construxit A Buda per Germaniam
Turres usque Coloniam Ut antequam illuxit
Dies scirent ex toto Si Uli essent stabiles
Per flatum et per vigiles Subacti suo voto.
Hinc secus fretum fregit Castra et Urbes Galya«
Spoletum atque alias Cunetas sibi subegit
Destructis bis procedit Potenter Aquilegiam
AÜ civitate'm Regiam Eandemque obsedit . ;

i
Sed mansit orbs intacta
Sine omni excidio
Quod vldens Hungarorum
Cum macbinis appliesit
Pugna urbem afflixit
Pullos duxit augurio
Ecce Ybis recessit
Et pullis ne intereat
Tune cjuolibet á vir»
Fossataqúe impleverat
Qui èrevit sic insignis
Cum quibus minus corruit
Hoc cives dum videront,
Jumentil et pecoribu*
Maritimam ad amnem
Et veniunt Venetiam
Eneas quam cónstruxerat
Veronarti, Brixeh, Mantuam
Atque Alexandrian)
Et Pergamiin ensinm
Hine ad Ravennam tendit
Crudelem et ignobilem
Occiditque Senatum
In ense et exiliis
Per annum cum dimidie
Vi plebis ex compacta
Hex praepotens emieuit
Vires sopivit horum
Tunc Ybis a tugurio
Hoc Aibyla praedixit
Cum Civibus ne pereat
Ergo ab urbe cessit
Bex sellam sumi imperat
Succenso rogo diro
Quod quasdam turres torruit
Aestu edacis igilis.
Infantulis uxoribu»
Ex urbe fugierunt
Festini vadunt ctiarn
ЛЛ quandaro mediampnem.
Cremonam Aquilegiarn
Rex Áthyla destroxit
Portas Mediolensium
Furore fecit viam
Per btijus urbis praesulem
Hanc Civitatem prendit
Urbis cum suis filiis
Per praesOlem prae fatum

Prosa simp/ex, in qua dicitur de ultima termi

nacion : Praesulis pràenotalit
Bavennae Urbis Antistei detestabilis contra Sacrae
Bomanae Ecelesiae ieligionem electis Cardin alibus Arri-
anorum erroribus praesidere in forma Apostolici cona-
batur. Flagelle Christianitatis Athyla summam thesau-
rorum pepeglt infinitam, Bomanumque impt rium absque
suis laboribus subjugare , si Romatium Pontificem cum
caeteris sanetae Matris Ecelesiae rectoribus funditus ex-
stirparet. Quo cognitd Romani Leonem venerabilem
Atbylae dirigunt ob timotem. Et se ad vitae suae tem
pora offerunt censuales. Sed cum Rex ad verticem Lee
 —• »4 —

oit Papae Ca'ristianissimi respexisset, ri dit Angelum,

qui ei coetuique suo motlis exitium framea minabatur.
Quo viso prodigio perteriitus, Romanoruni Pontíficem abs
que censualitatis tributo ad patriam relegavit. Crude-
lissimnmque Ravenriae Episcopum diversis generibus af-
ficiunt tormentorum. Qudusque totam ejus pecuniam ex-
torquebat. Tandem Ipsum cum suis cardinaltbus iniquis-
simis, fidibus horiidissimis strangulavit. Quo facto Pa-
noniam regia fortitudine est régressas.

Mitmus spondaicus in termino aequivoco facieru

combinatiotiem ritmicam septem sjllabarum,in quo
dicitur de conjugio Regis Athylae, ultimata et
morte illius.
Consiliis tune canis Virgo candens ut canis
Regis offertur mentis Sed rex insanae mentis
Viragine cum bella Luxus commissi! bella
Erexitque cur altum Concubitus in altum j'.
Tandem quod hoc amare Causa mortis amarae
Regis fuit et cassis Cui non obstat cassis
Nam cuneta rorat loth um Regem Hunnoruru laetuiB
Nex stravit in hac die Nam ultionis die t '
Mortis minantur elaris Est ira Dei clavis
Quae justis vitam solvit Pravisque parta solvit
Prom requirit sanguis Os nervis Suplís sanguis
Intrans mersit sopitum Regina dum sopitum
Corpus sentiret maris TanquKm procelta maris
Proclamai , assunt Herl Et Servi velut fieri
Videntes et exortum Lamentumque exortum
Et ibi sine metis Sic Reges Duces metis
Alors falce atque cavaí Rex ponitur ad cavas
Cum Hela et bis tribus Quos Romanorum tribös1
Olim stravit ac manus a)
R?gis Hunoium aret Quem necis vomer afet

«) Hic *l ia Orig, Mt< «liquid d*est<

 • 15 —

Aliud ginvs ritmicum octo Jyüaiarum, in quo di-

cittr de ¿císmate Lhabe et ¿ílaáarii,Jf.Herum regis
Athyle. S

Post j4lhjlae exiiium Hunnorum potentissimi

Regis illis supplicium
Tune in duobus filös ,
Baronum ex consHiis
Kam Begem Aladaiium
Spd С haba n ut primarium
Chaba Regis Honorii
Hone Begem Huni gloiii
Sed alter de Burgundia
Virtule et facundia
Sed bii compaciuntur-se
Qui aequo vivunt opere
Sic Chaba Alndarium
Nee alter hunc primarium
Pro Cbaba Ermi vigilant
Tunc bii, qui pro secundo Sternuntur velut glacies.
«tant
Tandem multo conamine
Thidrici cum juvamine
Chrymbi'dis vulgo dicil«
Cruore sie inücitur
Quod quindeeim in spatiö Dictum cuneta pеcora
Ampnem ac Gentis Natio
£x Martis bac saevitia
Cum modica militia
Genus ita disparuit
Virtusqne tota aruit
'Sed quasi tria millia
Hi senum per consilia •-- Ad Erdeion mox properaot
Ibi sunt dicti Sicu\i
Post Casum sed perUati
Fuit, sed laetabantur bii
Ejus orta dissensio
Est regnique offenste.
Hic de Verona voluit >
Virtus Hunotum coluit
Nepos fbit de Graecia
Creant ae gentis pecia
Erat Chrymhildis filius
Hic resit laudabilias
Baro in mansiönibus
Ut caupo cum cauponibu*
Nusquam sulferie potoit.
Quod Hunnis dum innotuit
Et m ox disponunt a cies
Alter sumsit victoriam
Hoc bellum in memoriam
In quo gurges Danubius
Üt refero indubius
Spreverunt teint aequora
Chaba ut leo rugiens.
Ad Graeciam confugiens.
fiunorum nobilisfimum.
Per bellum hoc saerissimum
Hunorum substerfugerant
Caesarque Chabam coluit
A pud hun« est* neluit.
 Iб —
Ritmus alius 7 syllabarum sine tertniao aequi-
—St in quo dicitur , qualiter Chaba ad Cittiam
est progre-ssus.
Tune Chaba mox processif Ád Scitas et recessit
A Caesare benigno Honorio praedigno.
Iovenltque viventem. Avum suum ingeniera
Qui Beridekus vocatuf Fuit hic vir probatus
Videos adventum Chabae Absque mentait lab*
Fletu oceurrens ei' • •- •' Tanquam orbato Regi
Fer varios amplexus Ut naturalis nexus
-In sangWne praecepit Et pie banc suscepit
Ut filium dilectum Sed luctum post ab/ectum
Quandaol procatur ei, Ex qua gemelll Rеgi ,
Clarissimi sunt nati Et Edones vecati
Tune Cbaba Cytas movit Nam fructus terrae novit
Et rm Fannöniorum. Tauderaque mullí horum
Res universas venduat Et secum ire tendant. .
Sed cum gens Siculorurri Regressum novit horum
Dat obviam ignotis Cum Mis se stringens notis
Tuuc alpes transierunt Et aquilas viderunt
Immenses quadam valle - Quae equos in hoc call«
Et leras distraxerunt Tantnmque nocuerunt
Quod Huni toto coetu Harum recedunt meto-
Et tunc Gentes offeosae Labore terno mens«
l'er Alpes transierunt - Et Erdelon venerunt
Contra vim bujus gentis Hanc Patriam tenenlir
Ibi Castra ströxeront - Septem' , inde dixerunt
Terrain septem castrorum In linguá Germanorum.
Gentes sie quieverunt Hunni et diviserunt
Se septeni in catervas Tímenles nam acerbas
Has gentes animosas Terrae atque fraudösas.
Duces quoque fecerunt Septem , qui praefuerunt
Huais et quisque horuin Ducum jam praedictorum
Habens de familia Ceu triginta miHia
In forti Al matura Hos timet Grex et Rura
In hiis Dux Arpad primus De caeteris sublimus.
Deinceps aliorun- Nomen stribam Hunorum<
Aliud
 I

— 17 —
Aliud genus Hthmioum septem siliabárum, in quo
dicitur , quomodo Hunni miserи nt Kiseud nunciurn
ad Zvetopoluch Ducern Pannoniorum, qui natus
fuit de Polonia, ex commuai consilio.
Сoт (вrЬаe qoieverunt Exercitus Hunorum
Tunc Kiseud miseront Duci Pannoniorum
Zuelopoluch vocatas Fuit Dux regionis
Simplicitati datus - ' - Vir natus ex Polonis -
.Nam Atylae propago Omni- fuit contrit*
Et nominis imago Totaliter sopita.
Tune Kiseud accessit Ducem Pannoniorum
Salutemque expressit A Gentibus Hunnorum
Dicens nie continere Se Gentes praenotatae
Vellent si hoc habere Posient ex pietate
Et fraudis per dolores a) Rus limphasque rogavit
_ Tunc Dux Agricultores Hos fore aestimavït
Decipitut narri sanguis Simplex ex puritate
Cito dem fraudis anguis Hune mellit falsitate
Ergo Dux laetus inquit Sumant solum et foenum.
Tone Ule Ducem linquit ' Vas sumens aqua plenum
- Telluremque cum ТуЛo ' Festinans ad primatem.
Tunc Huni mox in limo Noverunt ubertatem.
Tarn Arpad primus horum Implens cornu torrente
Et supplicat Deorum Deo cum tota gente
Ut his largiri humum Dignetur regionis
Rus latices et dbmum Tanquam suis colonis.
Tune Amen Amen Amen Exercitus dixerant
Nam latex ops et gramen Hunnis complecuerunt
Tune Ducem fraudis Glosa Conantur supplantera
Dona quoque fraudosa Eidem destinare
Ut hiis occasionem Legitimem haberent
Et per hanc rationem Ducatum obtinerent
In forma emptionis Quis tale nam timerel
Genus deceptionis Qui patrias haberet.

I «) Sic in Mï-to. Rectivs colorai.

В
Aliud genus rythmieum octo sillabarum , in quo
dicitur de muneribus, quae Hani miserunt
Duci Pannoniorum. r
Tunc direxerunt Ryseud Ad Ducem qui non aliud
Ferens ei clenodium Quam equum, de quo odium
Martis interminabile Suberitur et stabile t .
Nam fiaus est trae genitrix Et scandalorum alitrix.
Hunc vestit preciosa res Ex auro namque sonipes
Frenum gestans acsellulam In spina gemmis auream
Hunc equum Duci obtulit Ad Principem et retulit
Hoc muims Tibi offerunt Hunni et grates referant
Pro faeno lympha ruribus Et neraore telluribus.
О Deus fraudulentiae Cur parcis, et clementiae
Quandoque preces despicis Cum tu intentum respicis.
Tunc hic perpius dominus Inquit virtuti cominos
Sumant pro victu ilumina Nemus valles cacumina
Tunc ¡lie cum decentia Sumpta ducis licentia
Ad Hunnos statim properat Responsum Ducis reserat.
Gavisi Hunni illico Cuidam diennt rillico.
Pannoniorum Principem Tu debes visitare, quem
In vultu dum aspexeris Nulle modo neglexeris
' Quin dicas Grex Hunorum te Precatur derelinquere
Quae vendidisti gentibus Ut congruit ingentibus-
Turbatur Dux sermonibus Respondens rationibus --
Illius cum dementia , \ Ait, baec fraudulent!*;
Ut aestimo evellilur Cum Deo et repellitur.
Nam equum interficiam -—.• Ad tbymumque projiciam.
Frenum sellam ad flumina Ut me docebunt Nu mina.
Tune Verna: Nilproficies Si equum interficies
Sed parcis in boc panibus p. Dum roditur a canibus
Frenum dabis messoribus Et sellam piscatoribus
Op*, latex, rus sunt Regio Quae si Hunnorum legio
Habet , babebit caetera Ut dicta sonant velera
Regressus Hunnos monuit Ut sermo Ducis sonuit.
 — *9 -—
¿4liud genus rithmicum, in quo dicitur, quomodo
Jiunni proeesserunt contra Zventhepoluch Ducem
Pannoniorum Regia fvrtitudine triumphantet.
Carpas cum Hunnis Satrapis auditis
Statira processif Regia Caterva
Atque praedatur .. ч . Begionem Ducis
Pannonioruw. )
Hoc cum • Princeps praenarratus
Turbas coUegit Viribus robustas
Hunnis occurrens , • Regni ut Protector
Coetu suotum.
Castra disponirnt Erigunt vexüla.
Tali congressu Fortitude febrit
Timor incurrit Utriusque gentis
Gentes faotroris.
Ibi mors edax Vigilar ad fores
Senas casirorum Postulans a multis
Carnis tributum Ferrum quos sopivit
Und« cruoris.
Нас illucmotis . Gregibus ambobus
Pulvis excoecat Visas foebeales
Ictus proclamant Aetheris in arte
Ensium fortes.
loi immensa Fortitude mit
Mortis vorago Milites biante
Gula glutivit .n - . :. Corruerunt turba*
Atque cohortes.
Ex bac pressura Ad Oaaubiales
Ripas cum Coetu Duz Panoniorura - ¡
Gliscit , sed cursus Patitur eclipsin
Casa repente.
Hune fugitivum Maxima sequela
Arpad Hunnorum Princeps comitatur
Fugit ad undas Animo concuss*' • - -
Mura* terrent*.

К r
 — 20 —•

jiliud genus rithmicumconstansex octo et Septem

sillabis , in quo dicitur » quomodo Hunni post vi-
ctoriam captabant loca Regionis. Лграй. primo
ut Princeps cum senioribus , deinde unus quisque
ad libitum suum.
Postquam cum suis periit In Lymphis et interiit
Princeps Pannoniorum Tone Arpad cum primatibu»
Et bis qui de Senatibus Gregis erant Hunnorum
Sumunt pro mansionibus Et habitacionibus
Ex dignitatis iure Prata nemus et alia • - -
Loca et animalia Ad notum cum tellure.
Deinde residentiam Situs juxta decentiam
Captabant potior«! Sed Arpad castrum con-
struens .
In monte Noze residens Ut Dux inter minores
Ibidem urbs gratissima Pannoniae dignissima
Sita fuit immanis Deserta Alba nomine
Nunc Weissonburg cogno- Constructa a Romanis
mine . . .
De Arpad Rex dignissímus Subastas fertur Stephanas
Beligiosae vitae Sed nomen Capitanei
Secundi est Zeboley A quo descendit rite
Stirpis Chag generatio Illius tota Natío
In a сmo residebat Quod nunc inhabitabile
Exstat castrum laudabile Ibidem bic habebat.
Sed ternus erat Gyula, Dux stirpe nobilissima
Quart us denominatus Gund castra secus maria
Hic proie strnxit raria. Qointus Leel rocatus '
Fuit hic in Bohemia Urbes castra Vindemia
Cuneta íibi subegit ' Sextus Bubolcbo juxta Blat
Ripam cum sua gente slat Quam sibi praeelegit.
Akus Bout et aliae Tribus de regno Scythiae
Cum Hunnis adrenere. Quas tamen cum ductoribus
Non calculant prioribus Qui gesta descripsere.
Fortassis stilum aeuit ficriba ut Ulis placuit
In Hunnis qui regnabant, Ergo hunc scripsit taliter
Fratremque ejus aliter Ut hii hunc informabant.
 21 —
Nam hoe appatet breviter Et demonstrator leviter
Quod plures Nati'ones Quam septeto horumfuerant
Pannoniam qui rexerant Nam generatiunes
Septem nihil proficerent Hunnorum sed deficerent
In tali regione. Ergo cum reverentia
Quiescat haec sententia Absque seditione.
Aliud genus rithmicum g et y, syllabarum , in
quo dicitur , quomodo Hunni cum gente innume-
rabili intraverunt Germaniam et vidi sunt a
Lantgravio Thuringorum.
Tandem in fortitudine Germaniam intravit - -
Atrocitas Hunnorum Hanc totam magnitudine
Hostiliter vastavit Metas quoque Gallorum
Ac multas terras etiam Et tune se diviserunt
Hunni in tres catervas Et mos ex coetu peciam
TLuringiam miserunt Ad gentes peracetbas
Тв0e Hunni in bac patria Strages exercuerunt
Et caetera delicta Nam castra urbes atria
Ac homines straverunt Mucronis in vin dieu
Lantgravius dum talia Vidit turbas collegit
Contra greges Hunnorum Vi Numinis magnalia
Contra hostes peregit Sic Princeps Thuringorum
Mox contra gentem Genti Consurgit fortitude
um 1
Et virtus sine meta In unda corruentium
Cruoris multitude Et mersa et deleta.
Pars advenarum corrnit Vis crevit Thuringorum
In fremituque rugiit Militia tnne corruit
Vexillumque Hunnorum Et omnis coetus fugit
Hone sequirur Lantgravius A vitaque divisit
Ad septem seniores His aures scindons gravius
Hunnosque sic derisit Inquit , hoc ad terrores
Feci, ut evitabilis Sit Vobis locus iste
Tellusque Thuringorum Tunc {ens haec formidabilis
Iter assumit triste Ad cuneos Hunnorum
Cum socios Hunnorum Giex Sit molestatos vidit
 22 —
In tantoqne ïubore StatimSveros horrenda вeж
Quos reperit occidit In metis hujusorae .'
De Ulrichsbach usque ad Fiemen gentes prostravit
Sar
Austeritas Hunorum-' ', Ac omne conjugale par
Matresque jugulavit Vindictam in illorum
Sed hi despeeti fuer ant Eûmes eatervatim. '
Absque calceamentis Quod non cum suis man-
serant
Mendicant bostiatim In turmis suae gentis
Et tunc ad pattes redeunt Cum auribus privatis
Et spoliis lelictis Parumque lucri deferuat
Uxoribus et natis Sed culpam cum delictis.

jíliud genus ritmicum , in quo dicitur , quare

hosfites et advenae domini , qui non venerunt de
Szithia , sed de aliis regionibus, sunt ejusdem
. . comparacionis cum Ungaris.
Dum Geysa in Hungaria Dux pius usque maria
Gentemin fide varia Ad Christi fidem voluit
Vocare per baptismata Et illa per sophismata
Ad vera Christi chrismata Se inclinare noluit
Tunc armis hanc subicere Gliscit sed nil proficere
Potest, ymo deficere Cepit a turbis gentium
Nam fuerant fortissimae In bellis invictissimae
Vindictaque saevissimae Timentes immirientiutn
Nichil cum hoc respiceret Geysa quod nil proficsret
Sed magis rem inGceret Becorrit ad'Germaniatn
Ibidem aminicula Precatur contra ipicula
Ut pater qui pericula Veretur et insaniam.
Tunc duces cum comitibus Diversisque Quiritibus
Pro Christianis ritibus Venerunt cum juvamlne
Gej'sae contra geritilium Catervas et per filium
Dei hos in exilium Itestringunt sed conamine
De Hennenberg cum vatiis Comes Ingens gregariis
Trecentisque dextrarîis In falleris adveniens
Comesque Niirnbergensium De Anebalt M^snensiotn
 — 23
Se Stauf eetus Benensium
Comesque Arragoniae
Tyronesque Poloniae
Pergunt quibus providit Dux
Nulla sed bonestatis lux..
Cbristi vicit juvaminc
Scribens communi famine
Sed clemens Dux quem сoe-
li ros
In fide Christiana quos
Sic aequipollent hospites
Germanieque milites
Nam fides est causatio
Fer quam locatur Natío
Hos principes piissime
Dux Geysa tunc sacpissime
Ditavit ut nemoribus
Ac ceteris bonoribus
—
Ac bellica Sueuornm gens
Et proceres Saxonia«
Ob fidem in Hungariam
Gey sa in actione trux
Et sic gentem contrarian
Illorum et conamine
Gentiles ut ignobiles
Unxit npbilitavit bos
Reperiit immobiles
Et peregrini Comites
Honis nobilitatibus
Honoris et creacio
Depressa cum primatibus
Praefatos et largissime
Vastis haeredi.tatibus
Agrorum et cultoribus
batisque dignitatibus.

Aliud genus ritmicum, in quo dicitur , a qui-

bus beatus Stephanus filius Geyse ducis fuit
baptizatus, et quorum Gerrnanorum generaciones
manserunt in Pannonia, et a quibus traxerunt
suam denominacionem.
Deinde Deodatus Comes Apuliensium
Praesul quoque Pragensium Albertus nominatus.
-- Hii Stepbanuui beatum Ducem unxerunt crísmate
Et sacro cum baptismate Praedicti Geyse natum.
Hic comes Claustrum struxit Thata cum suis edibus
Sed i lie abs heredibus In undis necis fluxit
A Lumbis sed Heinrici De Hennenberg surrexit tunc
Secundum quod apparet Propago Heydejirici
. * nunc
Sed venit a Germanis WVzlino et a Stepbano
De Wassenburg baec natio Dicta Ioac inmanis
Hie Woczx-Hn dum vidit Rebellions* gentium
Contra fidem viveotium Cuppan• ducem occidit.
 Hunth et Pasnan Hunnorum Regem pereingunt gladio
Juxta Geron in stadio Ad morem Almanorum.
De Francia sed venît Gregorii progenies
Наnc Sanguinis manettes Kobilitate lernt.
Benoldi et Kuquini Venerunt de Hyspani«* '
Feceruntque juvamina Sepe stirpi supin i '• '1
Sed genus Gugulonis De Stauf ex Sneuis venerat
Illud sors sublimarerat Sub regno Salomonis.
Stirps tota sed Lutoldi Apuliae a finibus
Multis venit hominibns Propago sed Catboldi
Magnae nobilitatis Processit ex comitibus
De Casten cum quiritibns Multe strenuitatis
Hermanni quoque genus De Nuremberg praenobile
Ortum fide inmobile Ut confitetur Renus.
Buzaldi stirps processif De Orlemund quae actica
In militari practica Sepissime expri'isit.
Sed Ladislai proles Haec venit a Mysnensibus
Et Helfenstein Comitibus Quam nulla pressit moles
Fraudis пec pravitatis De Mertynsdorf b¡í comites
Sunt byspanorum Principes Magne nobilitatis
Jam dictas nationes Egestas nec inopia
Pressit sed rerum copia Per regum daciones
Sed ceterorum tribus Qui conabantur legibus
Iîetistere аc Regibus Facte sunt ensis cibus.

Prosa y in qua dieitur , quomodo Huni post inter-

emtionem Zuetepoluch Ducis Pannoniorum sex
annis quieverunt et in septimo Bohemiatn et
Moraviam vastaverunt.
Dinastia ptoitrata Ducis Pannohiorum
Ut refert hie libelles Gens Scitica quievit
Sex annis cum armentis Hinc truces ad Bohemos
Progreditur ac illos Praedatuf cum Moravis
Tandem subordinavit Treugas com Wratislao
Sclavorum Ciliarcba Deinde ad Carinthiam
Et Stiriam processif Plebs actica Hunorum ,
Cunctaque spoliavit Praedicti Principatus.
 Tune МаTсЫo Gothardus Moraviae occurens
Hunnis mox com Alberto Duce Karinthiorum
Et Aquilegiensi Fraedigno Patriarche
Gregorio Focato Mox acies disponunt
. Fit gentium pressors: , Mullique cum Alberto
Ttuce et Marcbione Gottbardo ceciderunr.
E bello sed effugit Praefatus Patriarchs
Cum paucis et evasit. Tunc Hunni ad Pannoniam
Haec. spolia duxerunt la Regia virtute
Triumpho cum insigni. Deinde Paduanam
Urbem cuni oiultis porlis Tregerunt Lombardorum
Et spolus deductis \d fines quieverunt.
Genus rithmicum septcm sillabarum, faciens com-
binacionem rithmicam in termino aequivoco , in
quo dicitur, quomodo Caesar propter excidium
ATarchionis Moraviae it Ducis Carinthiae
•Vbluit ire ad Hungarian! ob vindictam
praedictcrum.-
,.--.- i. •.
Dum Caesar audit casum Suorum se ad casum
Effert in flam m is irae fi conabatur ire
Hunnorum ad districtus U arbiter districtus
Imperial i mали E¡ cum armata шапи
Ad Augsburg vcnit Castrum Ttnc moyebatur castrum
Principibus Germanis Nim frater cum germanis
Certavit in Ъас hora Ol hoc Caesar in hora
Remansit nec profectus Es horum ad profectus
Hiis treugas nam uiTecit Sic Hunnos non affecit
Secundum quod parabat Tmc pacem sic parabat
Tnnc gens Hunorum fera Сип rebus atque fera
Ad Bulgaros mox cedit Exiugnat atque caedit
Gentes illius finis. Hii est bellorum finis
Quae tunc in plagie tribus Feiit Hunnorum tribus•,
In nota mensurata Auctoris aliud genus rithmi-
cum, in quo dicitur, quomodo Hunni Germanos
.ipoliaverunt et vicerunt.
Hinc Hunni Sveviam Et Francones , Saxoniam
Misnenses et Thuringiam Predantur fortitudine
Sed Coniestatur Iis. Almani nam occurrunt bis '
Et contra vim consurgit vis Tyronurn multitudine.
Congressus fit in metis Ba- Sed corruit vexillum Ger-
barorum. manorum.
Et virtus Hungarorum In Martibus praevaluit
Sed quamvis sortis lex a) Huuos obumbit et obex
Tarnen ex his postravit nex Fere ad quinque millia
Sed parte alia Tyrones animalia
Kesis atque brutalia Retrusit in exilia
Horrende mortes acies Mucronis
Conclusi sunt quirites Cum colonis
Cum praeda captis bonis Hunni ad partes properant
Inde Hunnorum gens •- Terrarum praedam sitiens
Ad Augspurg urbem gradier» In Regia potentia
Hanc et bostiliter Obsedit tunc viriliter
Praesul et urbs civiliter Resistunt sed amentia
Urbis spirat ad Caesaris jif- Conradi, qui dum vidit hoc
vamen gravamen,
Largitur hoc solamen Et venit cum militia.

Aliud genus rithmicun, in quo dicitur, quomodo

Caesar Conradus vidi Hunos, et qualiter Bubolcha
et Leel Duces Hunnorum interierunt.
Tunc Imperator1 venien; -ürbi in aminicutum
Quod scitica cum vidit ¡enj Mortis timebat spiculum
Et se -ad fugam praebu.t Sed fugara vetat fiavius
Tunc Caesar sicut debut In armis visitavít rus
Et disponuníur acies Мoх ab utrisque coetibus
Tone Hunni velut glac.es Cassantur mortis retibus

») In Ms. Nota ad narginem ; Hic sine Numero.

 — 27 —
Tune habita victoria '" t\Cum his quos eaptivaverat
Imperiali gloria Caesar urbcm intraverat
Hunnorum Capitanees Caesar interrogaban une ,
Lee] et Coetaneos Hujus, cur plebem Christi
• '• ": - • i nune
Prosternèrent tarn leviter Absque omni dementia
Tune responderant breviter Summa Dei sententia
Nos ut flagellum posuit Et faostes Christi gentibus
Et sicut hoc disposuit Sic facimus viventibus
Dum parcimus, affligimur Sic ordinarunt Numina
Dum caedimus erigimur Fortunae ad cacumina
Tune Caesar inquit : Eligat Quisque mortem aptissimam
Sibi tune Leel postulat Cornu ut buccinaret nam
Mos erat hic in gentibus Ut quisque ita facèret
Et dum coram sedentibus Cornu hincinde jaceret
Et tunc Leel per maciem Cornu plaga saevissima
Imp er at o ris fa ci em Concussit , ad novissima
Et ait, tu praeibis met' -"-'-'"•Et servies diecuiis
Mihi nam jugulavi te Et in futuris seculis.
Ductus est ad suspendiöm Leel mos cum sodalibus
Bigoris ut compendium Legem dictavit talibus
In Ratispona accidit Hoc horridtim supplicium
Ibidem Leel occidit Cum suis propter vioium
Sed Gens Hunnorum actica Erat in turba alia
Quae militari practica Aequare studet talia
Quirites quosdam capiens Germanos in nemoribus
Cum bis et suos rapiens Poenarum a terroribus.

Jterum in alia nota mensurata auctoris aliud

genus rithmicum , in quo dicitur , quomodo
Hunipost suspendíи m Leel destruxerurtt
multas provincias.
t . '•'.-• 1
Tandem Huni regali multitudine
Ac Gen'tis militaris fortitudine
Progiediuntur Urbem ad Fuldensem
Quam subito expugnant cum militia
Bumpentes muros рoНав in saeviiia.
 Et theatrum in flammis et per ensem -
Lutaringiaoi bine actica
Hunorum Gens hostiliter subi vit
Et banc beUari practica ,
In manu fortitudinis contrivit
Et tunc in arrogantia
Hujus processif princeps in occursnm
Pertrungus de Brabantia
Tune acies mox disponuntur rursum . ,. •
Sed hic In Marte vincitui .- ..
Atqne decapitatur
Genserius quoque eorrait
Et torruit - .-.
Ibidem raagnanimitas Hunorum monstrabatur
Inde a Hunnis T reveris et aliae a)
Urbes praedantur regionis Galliae
Templaque distrahuntur velut lana
Tbaurinaque ab Ulis circumcingitur
Ac civitas Eugusia infringitur
Et expagnantur Zenon haec Montan»
Tunc Hunni per Coloniam
Et caeteras provincias iverunt
Cum praeda ad Pannoniam
Et tunc XXti annis quieverunt
Finitis his Ydrapolin
Hunni infringunt Urbem Bulgarorum
Atque Constantinopolim
Circumvallabant Caesaris Graecorum
Mox timor febrit urbium
Dum ensis majestatis
Bespexit sine venia
Per moenia
Turbatur tota regio Virago mai cum natt*
Tunc Rex Graecorum videns terribilia

a) Nota in marg. Ms ; Sine Numero.

 Quae egit Gens Hunnorum pet contilia
Quendam mifil in specie gigantis
In forma Ъас si vinceretur Gygas hic
Convictas esset Вeх et censual is hic
Factus per lapsum viri dimicantis.
Hie mas duobus sternitur
Hunnis et ferro diro cruciatur
Quod dum a Rege cernitur
Conditio promissi rariatur
Tone Hunni cuneta spoliant
Aururh peeus maresque deduxerunt
Et mox ad partes properant
St iterum a Marte quieverunt
Sic flagellavit Saeculum
Gens bellica Hunnorum
Tanqnam flagellum borridum et torrtdum
Usque ad Toxim Principem Regni Pannoniornm
jáüud genus rithmicum , in quo dicitur , quo-
modo beatus Stephanus vicit Tuppam Ducem, et
divisit eum in partes quatuor.
Toxim Dux Pater Geysae Fuit, dux quo reyse
Hunnorum regebantur Historii
Quod Stepbanus beatus Sit bujus Geysae natus
Sed Stepbani beati Diversi erant natl
In quibus Emericus Ut cultor et amicus
Fulsit oranipotentis Astra
De hoc non hie dicemns Extinctum sed
Hune Sanctum sine natis Qui regnat cum beatis
Hie Stephanus beatus Parente viduatus.
Labore indefessus Multum erat oppressus.
A Tuppan qui Ducatus Begebet Principatus
Nam jeeit in parentem Ejus ardoris mentem
Hanc petens in consortem Et Stepbanum in mortem
Jam tradere qnaesirit Quod Princeps dum reieivit
Virtute singulari Turbaque militari
Contra Шиш procedit Ad fiumen Geron red>t
 Tappan praenominatus Conflictuum est datus
Mos ab utiaque parte lllustrium ab arte
Qui bellica noverunt Tjrrones confluxerunt
Ad Tuppam catervatim Ad Stephanum gradatira.
Ut grandines ex nube Max sonuerunt tubae
Fit Gentium pressura Hastarum et ruptura
In nubibus insignis De galeisque ignis
Immensitas profluxit Montanaque illuxit
Л scutis deauratis Möns vallis rus cum pratis
Cuneta resplenduerunt Lucemque praebuerunt
Quod plures ex timore Optabant cum honore
In Tracia tunc esse Manusque indefesse
Pugnant utraque parte Sic quod in tali Mart*
Ut torrens rubicunda Cruoris fluxit unda
Quae nullo restagnari Nec potuit servari . -'
In littoris anfractu In tali litis actu
Gens cadit sine meta. Banderia deleta • -
Sunt Toppan dicti Regis Sed Dux prostrati gregis
Non erat dum convictus Tunc Stephanus praedictua
Ut Leo hunc invasit Militia tunc suasit •
Tuppan praefati Regi Ut obvlaret ei
In forma aquilina Mortis tamen sentina
Hunc in cruoris unda Fermisit errabunda
Caterva Tuppan fugit Gens Stephanique rugit
Hostiliter Regalia Hic ferit, ruit talis
Tuppan sigillo mortis Cum caeteris exprtis
Dux Stephanus elisit Membratimque di visit
Mittcnsque partes genti In Regno residenti.

herum in alia Nota mensurata Auctoris aliud

genus rithmicum, in quo dieitиr , qualiter Dux
ч Stephanus dotavit Ecclesiam S. Martini, et
petiit Coronam ab Apostolico Regiam more
... Christiano.
Post confliclum hunc
Dux beams
Gratusj '
Deo dedit tunc
Decimas faustissimo
Merlino
Sicut v enerat
Sic adjecit
Fecit
Nam cognoverat
Flamen Dei cordis in camino
Tandem praecinctus Zona
Fidei hie princeps pietatis
Ad papam pro corona
Dirigit regalis Majestatis
Tunc Praesul Romanorum
Jam laiueam ornabat
Fro Mista Polonorum
Duce sed banc Srmabat
Genti dari Angelus .. .
Nondum notae monitu
Divino.
Mane veniens
Plebs ignota - .-
Mota, ' . •
Deo gestiens
Gratiam praefatae dignitatis, Apostolicas
Mente plaudit
Gaudet
Quod CathoHcus
Princeps erat tantaè Majestatis
Corona subaravit
Protinus dinastiam Hunorunx
Crucemque destinavit
Stephane , ut Regi Ungarorum, -
Quae duci coram Rege
Deberet omni hora
Ut Christiana lege vacaxet sine mera
Et sic laureatus
Est Stephanus
 — 32 —
Bex summae largitatis. - ••- • ; . . г
Et cum laurea delibutus
Tutus
Esset aurea
Terram Transsilvanam
Mox subivit
Contra Gyulam ' . o .
Ibi trucem ,. , ' ,. \. .. ; ;
Ducem i
Qui plebiculam
Christi affligebat
Et contrivit
IliUis potestatem
Nam in Marte obtinebat . .
Hura , " • " i \
Per Dei Majestatem •' •-
Gentis acpatrata strage dura , 'Л
Ducem septem Castrornm
Cum suis irretitum Ï
Regno Pannoniorum
Direxit et pruritum
Deleus infidelium
Haeresesque framea sopivit.
Aliudgenus rithmicum , in quo dicitur , quomo-
do beatus Stephanus expugnavit Ducem Bulgaro-
rum et Slavorum, et constituit Avum suum Do
minum Transilvanum.
Deinde Bulgarorum Expugnal Rex beatas
Decern atque Sclavorum Potenter Pripcipatus
Multisque cum thesaaris Magnifiee recessit
Auro argento thauris ЛЬ illis quos oppressif
Inde templum ditavit In Weissenburg Altare
Ex auroque fundavit Nec res excogitar!
Posset ita insignis Quam rex non compararat
Ut omamentis dignis Templum £ulcitum staret
Officia divina Bex multum adamabat
Kssla queque Regina Pro cultu Christi stabat
Rex
 — зз —
Tunc sacrum ad baptisms Bex Gyulam stringebat
Erroris quern sophisma Gentiiis obumbebat
Яшe rations sana - Zolthan donum adultum
In terra Transilvana Ducem fecit qui multum
Pacis tranquillitate Ob senium gaudebat
Quem Rex in pietate Ut patrem nutriebat
Ad Budam hinc pcrrexit Bex pins cum uxore
Ibi Claustrum erexit Insigni cum decore,
Illud quoque ditavit Censu ac ubertate
Quod tandem consumavit Вeх Bel a largitate ч.
Qui nepos fuit Regis Et divinorum cultor
Amator quoqae legis Kt pravitatis ultor
Structorque dirersarum Hic Stepbanus pudicus
Fertur ecclesiarum Et sanctus Era ericas
Quas autem Rex fundavit Ut monitus divinos
Jussit has visitavit In anno ter ad minus
Kt coram omni ara Prostratus adorabat
Prece Deum praeclara Quem corde bajulabat
Ad coelos semper spirat Ulius intellect!»
Tcmplumque circuni gyrat Bespiciens defectus
Si quos consideravit In tegmine et muro
Hns stntim emendavit Bebus et corde puro
Kt tunc mente serena Egenis erogabat
Katnisma de crumena Quam latere gestabat
Sed Emericus natu- Ejusdem purpuravit
Aras illa beatus Sed' mater instauravit
Omatuum scissures Frequenter omni anno
Et singulas rupturas In mappis et in panno.
Item in aurea nota mensurata Vrawenlob RheU
ris aliud genus rithmicum, in quo dicitur de
excidio sancti Emerici.
Cum Stephaous iniquos Fere exsuperasset
Gentiles Inimicos Et pluribus regnas set
Annis in seculo Despiciens terrena
Et cuneta vanitatum Spiransque ad amoena
Coelorum , atque natum Velens pro speculo
Gent; Panponiorum Ac Bege collocare
С
 ~ 34 —
Nam fuerat pudicas Constans in via raorum
Sigilluro singulare Pr&efatus Emericus
Et legis Static*. Sed illud intercepit
Vitae privatîo. Nam Dens bunc suscepit
Kerum Creatio. *
Cum edax fati virus Hunc sanctum sic ¡nfecit
Regni turbatur gyrus Et gaudiis defecit
Plebs cum parentibus Nam eccidit columpna
Sacrae religionis Et regnum et aerumpna
Attonitum Colonia Stetit et gentibus
Vi tota destitutus Et sanitatis flore
£t artubus inermis Jacebat delibutus
Rex sanctus prae doloie Reflexus velut vermis
Timens pericula Ecclesiae futura
Ne in reticula Dilaberetur dura ¥
lit bostis spicula.
Pro Wanczul destinavit Haerede Patruelis
Quem diu castigavit In carcere fidelis
Rex ob scelestia Quem coronasset Regem
Quod audiens Regina Fraudis dictavit legem,
Ut scrupulosa spina Froducens moestia
Sebuscbium direxit Qui nuncium praecessit
Ad carcerem regalem Hic Waczul mox invexit
Illum quoque oppressif Virtutem visualem
Hii diripiens Quem Stephanus Rex pius
Xaesum respiciens Necem bic princeps dius A
Actoris sitiens.

jttiud genus rithmicum , in quo dicitur de fato

Regis Stephani gloriosi.
Cum actum irapiissimum Reginae et saevissimum
Rex Stephanus cognovit jam Quod Wanczul excoecasset
' - ¡ clam
Et plumbum infudisset nunc In eures ejus, misit tunc
Pro suis patruelibus Et ait his fidelibus
Ut evitaient atria Regis atque de patria
 Саш san Ha te fumèrent
Kam Kesla minabatur bis
Cum Ladislaus protinus
Processif ad Bobemiam
Reginae quam patrav erat
Tunc pius bumabatur Rex
In terra residentibus
In Weissenburg magnifiеe
Ad tumbara coltocatur Teх
Наnc Principem sanctissi-
mam
Nam erat justus s tab i I i s
Gubcrnans a saevitia
Post mortem pii Priricipis
Nam Kesla Petrum voluit
Qui erat de Germania
Petrum regem constituât
Privahs earn potentia
Hic Ungaris gravissimtls
Consortes , castra abstulit
In Regno si profïceret
A cunctis mansionibus
Tunc convenernnt Domini
Volventes bic in cordibus
Essent et inmunditiis
Sororium sanctissimi
Regim ereavit imitas
Rex Petrus cum respiceret
Reliquit mox Pannoniam
Et ae Henrici gratiae
Tristissima subjiciene
Clement«! consölatio
Ac virus lethl fugerent
Fraudosis cum retbicuiis
Vela , Levente fratribus
Ti/nebatque blasphemiarh
In mullís quos gravaverat
Mors cujus cunctis fuit цeх
Cbristicolis et gentibus
A Clero et Deifice
Amare flevit omnis grex
Ut Genitorem proprium
Prudens, clemens, placabilit
Regnum summa justicia.
In Gentibus consurgit lis
Pro Rege quern tunc coluit
Tandem baec per inmanta•
Sed Шe banc destituit
Justa Dei sententia
Fait atque saevissimus
Hiis et aperte retulit
Quod Ungaros ejiceret
Atque possessionibus
Hunnorum nobilissimi
Quod sic oppressi sordibttj
Et Almanorum vitiis
Abam praefati Stephaili
Hunnorum et communitas
Vis ejus quod deficeret
Confngit ad Babariam
Imperatoris facie
Quem Caesaris reficiens
Sicut dictavit ratio,
 - зб -
In nota mensurata Regumspogin Rhetoris, quae
Paratwyse dicitur , aliud genus rithmicum , in
уыo dicitur , quod Huni post expulsionem Petri
Regis Budam Sebusehium et alios occiderunt.
Expulso Petra tradiderunt Budam Hani supplient
Et bunc membratim dirise- Haeredesque saeritiia
runt
Ejus praedentur visibus.
Res borum cunetas abstule- Ob crimen patris nisibus.
rune

Inde Sehuschio detento Qui Wanczul in carceribus

Vita privavit in tormento SaevissimU verberibus
Castigant ad exitium
Manus et crura ut jumento Fregerunt propter vitium

Hinc in Germanos irruerunt Praedicti Regis famulos

Et pi agis diris ceciderunt Et saxis obruebant bos
Catenisque afficiunt
Et nexibus et afflixerunt Tamdiu quod efficiunt.
yiliud genus rithmicum, in quo dicitur- quomodo
Rex Aba regionem Hungarorum reddidit prU
stinae libertati.
Abae praedieji regno roborato
Cunetas reduxit terrae libertates
Dans in levamen principes oppressis
Quondam Germanis.
Inde Legatos Caesari direxit
Quaerens si tutus gratia illiuf
Foret. Respoudens Satrapis Heinricus . -
Caesat inmanis.
Ut Petrum Regem Regno supplantavit
Sic snpplantabo Regimen illius
Istis auditis metas Babarorum
Aba lubirit
 — 2,7 —
lbî pтoвrrаTИ Proceres agresti'
Praeda insignis rediit per Tulnam
Turmas australes sibi occurrentes . 1
Marte contrivil.
Inde per Stvros et Karinthiorum
Terras curo coetu Aba ragabatur
Vaatat , praedatur, spolia deduxit
Maxima captif.
Celebrat Pascba in Coloniorum a)
Urbe in bora Caesar praenarrata
Tractans secreta Regni Almanorum
Ducibus aptis.
Inde Monarcba Vratislai terras
Transit potenter Bobemorum Ducis
Regnum invadens viribus immensis
Pannoniorum.
Aba cum hunis Caesari parère
Refert , ac munus dirigit praedicto
Sed Petrum Regem renuit habere
Virtus Hunorum.
Postquam querelas audit Hungarprum
Aique in cunctis Petrum fore ream
Iter assurait contra Lutringorurn
Ducem processit.
Ibi Gottfridum Ducem praenarratum
Qui contra Regnum fecerat Romanum
Dire castigans sceleris et crimen
Ejus oppressit.
ítem in nota mensurata Tytterel Wolframi de
Eschenpach et Rethoris aliud genus rithmicum ,
in quo dicitur, quomodo Rex Aba interfecit
Nobiles Hunorum.
Tune Caecar sic incessit Cum munera sentiret
Ut cum his quos oppressit Aba ad euen protinus redire t

a) Ms. hic mendose scriptum habet : Nicollonioruuw

Babariam quod foedere ' Firmabat
Sed pactum non' implevit
Et Ungaros assidue Gravabat,
Tunc hi conspiraverunt Contra Abam ingratum
Tunc quidam accesserunt Ex hiis et muniunt Begem
praefatum
Tunc Nobiles Huimos Exterminavit
Et quadraginta semel
In quadam domo fraudis Deeollavit. «)
Tunc fugierunt multi Ad Caesarem praedictum
Senes atque adulti ' Et ferunt Abam foie nimia
j strictum
Votumquc suum nolle Betineie
Nec captos dimississe
Quod Caesaii mos coepit DispHcere.

ЛИий genus rithmicum, in quo dicitur, quomoda

interiit Rex Pannoniarum.
Tunc Caesar ob precamina Hunnorum et gravamina
In plebe quae pereglt Aba, turbas fortissimas
In bello et saevissimas lu frtmitu collegit
Procedens ad Hungarian! Sed per virtutem variarn
Bex Abae occurrebat Pressura fit terribilis
Et clamor perhorribilis Qui aetber affligebat
Tamdiu movebatur lis Quod edax Hungarorum vis.
Desperat et subivit Quam Germanorum feritas
Horrendaque austeritas ln MarUbus contrivit
Nam bii erant primipuli Qui fuerant «]iscipuli
Et Petri amatores Vexillum hi dejiciunt
Turbae i ta defiçiunt Abae atque honores.
Aba fugit ad Tythiam Itliusque saevitiam.
Sequuntur quos turbavit In fossa qui dum cernitqi
/\b* aemulis prosternitur , Quos pridem cruciayit

a} Male in Ms. decpjlatai.

 — 39
Ibidem tumulatur Rex
Tunc cortuit Germanis
ЛЬаe el tota Regio
tost anuos vero plurimos
Qui eum invenerunt
Quem caeteris funeribus
Claustrum , quod Rex con-
struxerat
Hie Princeps Romanorum
Coacta quem assummit Grex
Et sa neta Regni laurea
Ja Weissenburg praedictus
In Regno residentibus
Hinc Caesar consuetudines
Dans Ungaris adultis
Rex Petrus cum plebicula
Committens severissime
Pelrum vereri Regem
Praecepit ut civiliter
Hinc Ratispona rediens
Trinmpho laetabundo
Ob Petri Regis maniam
Et tunc per hastaro airream
Regnumque Hungarorum
Potenter et regredilur
—
In fuga sed Hunorum Grex
Dispergiturque legio
Sic redditur Germanis
Effoditur per Hungaros
Sanatum a vulneribus
In Sarus posuerunt
Et sie Petrum reduxerat
Pro Rege bunc constituens
In Regem Hungarorum
Rex coronatur aurea
Quarhvis hoc fuit genlibuj
-Poenarum ut afflictus.
Cunetas et rectitudinas
Ligatur ob pericula
Per ratioues multas
Hunnis atque strictissime
Petro quoque similiter
Hunnis servaret legem
Quietem Caesar sitiens
.Et iterum Pannoniam
Anno redit secundo
Petrus suseepit lauream
Hoc facto mox egreditur
Ad fines Babarorum

In Nota Curie mensurata Mulich Rhetoris aliud

genus rithmicum , in quo dicitur , quomodo
Bela interfecit Regem Gentilium.
Tunc fratresquiconfugerant Ad fines Bohemorum
Cognati Regis Stepbani — Bela et bii — Reginae ob livorem
Prae egestate properant Ad Ducem Polonoruai
Cui gens de Pomerania — In mania — Census negabat
morena
Tunc Miska cum militia Tributum exigebat
Sed gens hace in saevitia Feroci resistebat
Voea у itque auxilium — Gentilium Regis quem educebat
 /
Cum cardines eonflictuam Tam essent limitati
Placuit militibus — Ut ritibus — Simul Reges pugn.trent.
Et greges exercituurn Immobiles praefati
Man freut sine ta с dio — In medio — Dum Reges dimicnreat
Pro Miska Bela voluit Confligere ut fecit
Cujus honorem coluit Timoresque abjecit
Es ei cum juvamine — Iuctamine — Gentilem interfecit
Dux Miska hac Victoria Tribotum cum colon is
Fomeraniae obtinuit — Retinuit — Famamque Majestatis
Et filiam in gloria Cum censu. regionis
Belae Duci mox praebuit — Utdebuit — Ex fide caritatis
Fratres autem ut filii Tunc Belae adbaeserunt
De foro sed consilii Sic stare respueiunt
Ad Ruthenotum Principem — procedunt quem — ingratum
invenerunt.

jiliud genus rithmicum, in quo dicitur, quomodo

aliqui ex /Junis miserunt expensas uindreae et
L^ventae fratribus propter oppressionem
Petri Regis Pannbniorum.
Cum hi ingratitudines Viderunt Rutbenorum
Regis, non tirouerunt Sed sumunt fortitudincs
Et animos rirorum Paganos adierunt
Gentiles dum respiciunt Res, habitus, honores
Quos duces attulerunt Mortem illorum sitiunt
Nam hos exploratores Terrae asseruerunt
Sed quidam de Hungaria Captivu* Paganorum
Hoc factum revocavit Nam ratione varia
Hos duces Hungarorum Expulsos demonslravit
Hiis lioris occupaverat Petrus Regnum Hunorum
Per Cacsaris juvamen Hunosque aggravaverat
Haeredes et illorum Per multiplex gravamen
Tunc quidam ad Lithvaniam Expensam direxeraat
Frincipibus notatis Ob Petri Regis maniant
Eosque allexerunt In forma karitatis
Cum Petrus hoc perceperat Andream quod amavit
Cor nobile Hunorum, Quosdam ex lilis ceperat
 — 4i
Et dite cruciavit . ,.. Rumpens colla a) borum
Cum illa peregisset Вeх Et nullum sublevamen
Ab bis exspectaretur Ad Scbanadium venit Grex
HunoraiD ut gravamen ' Regis evelleretur
Tunc babitis consiliis Andream yocaverunt
Ut protinus veniret Et tnnc adulti filiis
Hunc BVgem elegerunt Ita ut consentiret
Ut Praesules Presbyteros 1ц. Regno mox delerent
Et vim Religionis Ut Patrum servaretur moi
Et idola habeient Pro cultu regionis
Tune pressas Rex inopia Propter adeptionem
Eegni illa admisit Tune Hungarorum copia
Cleri Religionem A Vita mox divisit
Tunc statim ydolatria Et dulia causatur
In castris Hungarorum Et sancta Cbùsti latria
Tota exterminatur Et cultus beatorum
Wiika Caussa efficiens Istius rei fuit
Iniqua sua prole A fide quod recessit gens
Idcirco semper luit Sub gebennali mole.
Item in nota curiae mensurata illiterati Rhetoris
aliud genus rithmicum, in quo dicitur, quomoda
Wiska et Waka de Castro Beius interfece-
runt sanctum Gerhardutn Zanadiensem
Episcopum cum ceteris Christianis.
Conque Rex Petrus talia Percepit et au dirft
In nocte per navalia Danubium transivit
Ad Weissenburg profectus Sed non immitlitui
est
Et tunc Gerhardus Pontifex Andreae obviabat
Et dum bic legis opifex In ara Dei stabat
Нас die ait fratribus Caedes committitur
In nobis biisque enarravit Sompnium quod viderat
Qualiter Christus procuravit Bento sed amoverat
hos,
Manum Cbristi, nec voliiit Assnmei« oblatam

a) In Ms. male: colles.

 Hoe est quod Deus noluit
Ergo hie Praesul bodie
5 ' .' iЛ
Inde ad litus fluminis
Et sicut virtus .Nuntiat«
Waka et sui complices
Cunctos sed sanctum Prae-
sulera
Et statim relut exulem
Et palpitantem rupibus
Fetraque caput contriverunt
Et aie.- electos prostraverunt
Sed cruce beatissimus
Gerhardi quamvis lluvias
Frequenter per seplimum
Budlinus saxis, gladio
Sed in hoc stragis stadio
Andrea Duce nobili " -'•
Advenît et praecipiens
A caede Hungarorum gens
Nam pepercerunt Regis
Sic universa sunt impleta
Praesul Gerbardus et athleta
Ad Weissenburg militibus
Regalibusque ritibus
Sic Petri' mit regimen
Hune , rem velut ingratam
Non laureabitur.
Praesul et- hii iverunt
Disposuit venerunt
Ac interficiunt , •,4,|0,
Ad rupes eduxerunt . . ¿•
De saxo projecerunt
Morte afficiunt
Praesulis sanctissimi
Dei impiissirai
Non potuit deleri
Beddebat hune Yberi
Tune clero colitur.
BeUfndus cruciatur
Bentbo Praesul servatur
Qui hiis temporibus
Ne quisquam laedeietur
Hoc verbo prohibetur
H uni Honoribus
Christi q.ùae praedixerat
Fratribus dum vixerat.
Andreas festinavit
Hune turba laureavit
Regis Pannoniae.

Aliud genus rithmicum, in quo dicitur, qùomodo

Res Petrus captus exepecatus est,
Rex Petrus hoc respiciens Quod eum Hungarorum gens
Reliquit; ire gestieos Dueatum ad AuslTalium
Tune Rex Andreas famulos Direxit ei ut per hos
Rediret Regni ut est mos Sub conductiva talium
Sed rex redire noluit De quo plebs ducis doluit
Et hune aretare voluit Ad Duccm ut rediret mox
Tune Petrus cum militia ' Senicie saeritia
Resistens in moeslitia Quousque adveitabat nos

Taœdiu movebatur lis
tptri in cundís famulis
Tune Huni in hac curia
Tandem i.'Iorum furia
Tracíaíurque viliter
Offerturque hostiliter
Nam nulla persistentia
Firmat , nam violencia
Potes tas est instabilis
Quam actus comroendabilis
Hoc dogma cunctis Regibus
Sit speculum, ut gregibus
Nam Deus tanquam fimina
Ulciscitur et crimina
Regis velut alterius
Pertingit et deterius
Tandem Petrus terroribus
Vixit et prae doloribus .
Mors cujus et saevitia
Fuit quasi laeiitia
Hic in Quinqueeclesiis
Absque Mariis ethesiis
Sic Petri Regnum aruit
Et ideo disparaît
43
Quod totá drelinavit vis
Sic irretitur nisibus
Cuneta rumpunt tuguiia
Petrus praedatur visibus
Ab Ulis non civiliter
Aridreae cum ruboribus.
Regis quum non dementia
Conteritur fragoribns
Decliva atque labilis
Non servat ac Justifia.
Qui non insudant legibus
Non inferant supplicia
Sternit struit Regimina
Sub certo exigentia
A summa ad inferius
Evellit cum potentia.
Ulis paucis temporibus
Tributum carnis tribuU
Gallorum ac moestitia ;
Pannoniam reficiens
Sepultus est facesiis
Ut Rex regulí gloria
Quod pietate caruit
Elumbi cum memoria.

Item in flota curie mensurata Fortis Popponis

Rhetoris aliud genus rithmicum , in quo dicitur,
quomodo Andreas Rex post mortem Petri Regis
et Levente misit pro Belafratre ad Paloniam,
Post casum Petri Regis et exitium
Andreae regnum cepit mox initium
Tunc fides Christi Rege renoyatur
—- Tunc obiit Levente ydolatriae
Cultor, g rmanus Regis et non lattiae.
Hic Dux in villa Toxim subterratur
Nam Paganorum coluit
Sectam sed• ritum Dei respuebaÇ
 Ergo banc Deus noluit
Sed nece sectam ejus rescindebat a)
Tune Rex iusigni gemitu
Se solum jam existere respexit
Ac in doloris fremilu'
Pro Bela ad Poloniam direxit.
Qui Ladislaum genuit
Haeredem atque Geysaut
Dum hie legatos respicit
Non despicit
Sed se aimarit gentibus
Itineris ad reysam- •

Hung-riam sie Bela cum milicia

Venit, quem Rex susecpit in laetitia
In trinas partes Regnum et divisit
Quarum Rex binas servans sed cum tertia
Belam ditarit cordis ex solertia
Quod tota gentis Natio permisit
Fratrum amor no* marcuit
Scaturiens ex fonte pietatis
Nec se in sinum arcuit
Nam fronduit fronde karitatis
Tandem Rex ad conjugium
Se dedit genuitque Salomonem
Et David , hoc refugium .
Laetificat totalem Regione'm
Produxitque Georium
Sed hunc ex Concubina
Sed haec prolifîcatio
Causatio
Rixae futurae fuerat
Atque livoris spina.

a) In Ms. sic: neee scm. ejusresciebat.

 Tone Imperator gente multifaiia
Pusonium obsedit in Hungaria
Intendens Regem Petrum vindicare
Et cum ibi fere duobiis mensibus
Stetlt , nec minis , praeda, nec cam eniibus
Valet urbem praefatam expugnara
Tune Civilatem deserens
Totalique militia recessit
Anno secundo rediens
Et coetibus Hungarian! oppressit
Tune Rex Andreas semine
Fructus rillas et omnia combussit
Expensa ut a nemine t
Haberi possit , cunctaqu.e cobcussit
Tunc Caesar nemus transiens
Pervenit gente sana
In maxima militia
Saevitia
Fretus in illis finibus
Usque Bedoncb montana.
Aliud genus rithmicum , in quo dicitur, quomodo
Episcopus Gwebrach misit literas de Jaurino Hen
rico Imperatoria et nuncius captus est Rege ab
Andrea.
Tune Praesul cum inmensa Gebhardus venit numinis
Ope in ripa üuminis Danubii expensa
Jaurinum et Augusto Henrico occultissime
Misit ас sincerissime Kartam more venusto
Ut ei enodaret Quid ageret cum gravibus
Adductii rebus navibus Et ubi expectaret
Et dum bic vector cartae Ad Caesarem festinat mox
Tune atra adventabat nox Et irretitur arte.
Et Régi praesentatur Andreae qui cum literam
Ferspexerat, ad litteram л) Responsio dictatur

a) In Ms. legitteram.
 Pontiïïci praefato Tanquam baec Caesar di-
ccret
Quod ei plebs deficeret Velut hero ingrato
Ne ergo diu staret Sed visis his praesentibus
Cum rebus aique gentibus Ad partes remearet.
Tandem Andreas votum Requirens et auxilia
Quod Imperator filia Мoх adimplevit totum
Secundum quod juravit £t tunc Andreas filium
Ad Caesaris consilium In Regem coronavit
Corona Regionis Cor Belae sed infremuit
Et prae furore gemuit De gradu Salomonis-
Item Prosa, in qua dicitur, auomodo Bela vicit
Undream Regem bello, et excooeavit Regem
Bohemo/ um^
'In unctione Bela Dum' staret Salomonis
Et coetus promsit : Esto Fratrum Tuutum herus
In laureatione Regum Sicuti decantatur
Mox petit hujus cantus Interpretationen!
Quam quidem a) dum au- Ad Ouoem Polonorum
disset
Confugit prae furore Conqueriturque status
Sui depressionem Hoc viso Rex Andreas
Ad Caesarem Heinricuin Direxit Salomonem
Tandem catervis tribus Ad Titiam perrexit
Dux Bela contra fratrem Regem Pannoqiorum
Sed ducem Boheniorum Cum aliis duobus
Principibus Germanis Andreae destinavit
Caesar in sublevamen Sic quod utraque parte
Gens erat sine meta In castris autem Oucis
Grex latior Hunorum Fut nam hunc amabatlt
Et sic congrediuntur Banderiis erectis
Fit gentium pressura Fragorque resonabat
In aethcre crudelis k More tonitruorum
Hastarum ex rupturis Tamdiu fluUuabat

*) In Ms, quedan^
 - 47
Grex bujus et ill i u s
Quod tota declinavít , Virtus atque vexillum
Begis Pannoniorum
Cum Boheœorum Duce
Bohemiaeque Ducem
Sed caettros dimisit
Tunc Bex Andreas fugit
-Qui Colon nuncupatui.
Offerturque Germano
Hinc breviter dolore
Solvit et tumulatur
Beati quod
-.
In bac collisions . ,
Tunc Principes Alraani
Irretiuntur bello
Мoх Bela excoccavit
Absque oflensione
Ad locum Insularem
Ibidem detinetur.
Begali sub honore •
Pressus carnis tributum
In templo Amiani a)
construit.

Item genus rithmicum septem sillabarum faciens

combinationem rithmicam in termino (¡equivoco,
in quo dicitur, quomodo Bela post hancvic-
toriam regnavit tribus annis et sepultus est.
Postquam Andream letum Clausit , Bela se laetum
Reddit et ob profeciiis Ad Л1Ьат est profectus
Innumeris cum equis Ordinibus ut aequis
Assumeret coronas Cur Deus sic coronas
Ingratum velut mundum Forte punire mundum
Tu vis . cum Rege malo Ut navem rupto malo
Cam sic ad urbem ire Vellet Hunnorum irae
Petunt occidi flamen Tunc Bela ad hoc flamen
Gliscit, diebus tribus Inducias quas tribus
Huonorum dedit trita In fraude die trita
Blasphemat Dei verbum Hoc cum audisset verbum
Bela in multis iris Succensus velut Iris
Prostravit gentes feras Mucrone tanquam feras
lostaurans Christi fidem Per diri Martis fidem
Hinc ivit per districtus Ut arbiter districtus

a) In Ms. Amani.
 — 43
Расeш qnoqu'e parabat Lattonesqve parabat
Tormentis et affecit Uti canon affecit
Tandem rueiis de equo Ex jure Dei aequo
Prostravit nam Germanum Nocivum ut Germanum
Sic nomen atque fatum Ei dictavit fatuiu.
la Zukzard claustro jacet Quod struxit mor* sic jacet
In totmentotum ahum Oepressum relut altum
Et fie utetque aret Quiregnat et qui aret.

ltemin Nota mensurata, quae nigra spina didtur,

N/thardi Rhetoris, aliud genus rithmicum, in quo
dioitur , quomodo Henricus Imperator pro-
movit Salomonem gensrum suum ad
Regnum Pannoniorum,
Cum Salamon audiverat QuodBelam mors contriverat
Henricum precabatur Imperatorem Soeerum
Qui cum catervis procerum Eidem snffragatur
Sic Salomon Pannoniam
Jntravit
In Weizzenpnrg quemnatio Totaque Dominatio
Huunotum laureavit.

Tunc Geysa Belae filius Venit quanto hostilius

Se potuit armare Ac Regem cum militia
Electum et militia Conatur supplantare
Propago quod Hunnorum
• non
Permisif,
Sed hunc in Regem approbat Geysam ut Ducem elevat
Eo5qu»sÍC dirUit,

So.
 — 49 —
Beinde secundario Sopilo Marte vatio
A Geysa laureatur Rex in QuinqueecclesiU
Ac Regiis Regnum ejus firmatur a)
Sic
Unitur
Tone veilitur e medio Huoorum Mars cum taedio
Kixaque sepelitur.

Aliud genus rithmicum , octo syllabarum, M quo

dicituT , quomodo propter reconciliation em Sa-
lomonis et Geysae Rohemi spoliaverunt
Trenzensium districtus , et deduxerunt cap
tivos sine meta.
Post Ducum concordantiam Et pacis observantiam
JBohemi in saevitia Venerum cum militia
Districtum ad Trenzensium Et hunc in ore ensium
Disterminant exiliter Captivosque bostiliter
Duxerunt cum ootentia Tunc Salamon dementia
Notus Gentem Hungariae Adunat sine carie
Cum Ge^sa Duce nobili b) Bobemiam ingreditor
Ibidem omnis laeditur Reus atque innoeuus
Ut hoc dictavit docuus Canon et legis normola
Justitiae nam formula Est rerfdere judicium.
Frout requirit vitium Tunc ibi Gygas cernitur
Qui a Martino sternitor Quem Salamon ditavit tunc
In prole ut appatet nunc Postquam illud praeUriit
Et gtgas hie intetiit Cuneta disrupit atria 1~-
Ac urbes in bac patria Ac civitatutn moenia
Et castra sine venia * Tulitque animalia
Resto atque brutalia Inde «d preces irerat .
Pottquam hostes contriverat Tunc Tartarorum feritas
Horrendaque austeritas Prejsit fere totaliter
Pannoniam letbaliter Et turbinis discordia
Absque misericordia Mares atque Viraginea

«) Ms. babet: firmavit.

■) Hic ritbjaas unusetiam iu Ms. emansit.
В
 SO —

Regis sumraí imagines Cum reitibus pet flumlnA

Traxerunt namque numina • Peccantes sic afRdiunt
Uti reatus sitiunt Tunc Ladislaus Salomon.
Ac Geysa Princeps ul Tri- Per nemora ¡
pbon
Et vadum Mezos occupant Tunc venit Tartarorum gens
Per vadum ire gesliens Tunc Rex in Шага corruit ¡
Sed Grez gentilis torcuit Succumbit atque aruit
Et relut nix disparuit Tunc Osla Rex gentilium -
Gentis suae exilium Videns atqoe rjitîum
Ad montis praecipitium Fugit multa plebicula
- Tunc Hani sumunt spicule. Ascenduntque cacuminis
Arcem virtute Numinis Ibi conflictus oritur
Gens fere tota moritur Gentilis sic victoria
Rex Salomon in gloria Нас die liberarit bo*
A Tartaris Catholicos.

Item in Nota Curiae mensuraba Cancellarii Rhe-

torts aliud genus rithmicum , in quo dicitur t
quomodo beatus Ladislaus et bello praedicto muí-
tis vulneribus vulneratus est , et quan-
- dam Virginem invocantem nomen ejus
de manibus cujusdam Tartarí libe
... ravit.
In marjte, quo Rex Salamon Turmas vicit Gentilium
t>ux Ladislaus legitur Fuisse Agonista
A quo Virgo ut Absolon Candens poscit auxiliunt
Dextrarioque vehitur Gentili a Sopbista. .
Dolorque Ejus «rat dire 1

Налe Dux jurare sitien* Diuque earn pagano

Luctabatur .
Cum Virgo mota flamin* Pedem praecidit de labre)
Gentilis
Мoх Tartaras gravamina) Ictus reit Tis ejujque
Virilis,: ч
Paganu к dum prostravetat Rex et cum Mar* perficitot
Astri Begis anxilöj Manuque gigantina
М0х virgo decollaverat Hone ense tanquam dicitur
Letaliba* exiliis Sic ultio divina
Tradit t/rannos secull Quive in orbe justi
Deprimuntur
Üt übt in forma specall Ex causaque reatus
Pantostat
Itaqoe manas foemina« Cervicem amputaverat
Fidelis
Ex solo vernis Qui fbraîtan proeessetat
Grodens*

Ii« edax in Lybano Ut Cedras flatu torru'rt

Vi Canon dictat docutu Nam multos hie oppressit
Ergo in mortis clybanö Emarcuit et tomtit
•N'am actus ejus noeuus Herum sаum compressit
^am tubae Evangelicae Concordant in boe sa mm*.
Com Propheta
Leges quoque Angelica* Quod omni raetietuf
la hac meta
Qua messuit nee alitet Nam Deus libra fertut
Alque axis ..
Mensurana cunetis talitet Falsigrapha tat requirit
Praxis,

-Aliudgenus rithmicum tepterh sillabarum, in quo

Oritur }quomodo ßulgari post victoriam Regit
Solomon*! intraverunt Hungariam^ ac spolia-
verunt magnam peciam regiunij*

Tunc Bulgarl venerunt Ad Albam et i verunt

"et ripam Saw vocatam InCantera pecas datant
Et teatta deduxerunt Statimque redierunt
Altfiats tuna rapina Kt tone doloris spina
19 a
ftex Salomon pungitur Milítiaque citur
Totius regionis Quae venit cum colonl.v
In motif furibunda Et tunc in Stankamunda
Consilia tractabat Rex naves et armabat
Ut talia ornantur Tunc Graeci vagabantor
Cum navibus in undis Qui Hunts furibundis
In ampne obviabant Rogumque jaculabant
Hunorum ad Libumoi Labores sic diurnos
In Lyraphis (enuerunt Tunc Graeci fugierunt ,
Sparsim ad Civitatem Tunc Huni Majestatem
Fortem exercuerunt Nam machinU jeceruht
Murosque rurnpunt urbis Sed Bulgari cum turbis
Virilit« resistunt Tune Hunni bis insistunt
Sed nihil profecerunt Tunc Bulgari miserunt
Pro gentibus Bessorum Ad metas Bulgarorum
Quae illico venerttnt Tunc Hunni occurerunt
lllls in armature Tunc oritur pressura
In gentibus crudelis Hii ensibus hi telis
Perdire cönflixerunt Tand«m tnterierunt
Bessorum armaturae Sic quod in tali rure
Liquor cruoris fluxit Unda cujus dedtrxit
Ad modum fluviorunl Cadaver occisorum
Tunc Salomon sedebat Cum Geysa ut deceb.it
Quosdani super lapillos Tun-! properant ad iltos
E Marte cum Captivis Extinctis atque vivis.
Hunni horrendo more Ob hoc ut prae timo re
Hi urbem resignassent Seseque subjugassent-
Regalibus edfctis Ut congruit conviciis
Tunc fail nön timöerunt Sed mentes induerunt
Viriles atque forte« Et se ad oœnei sortes
Disponent gravltatU Atque prosperitatia
 !

— 53 —
item in nota mensurata , quae Crudon dicitur
Reymari de Zwetel Bhetoris., aliud genus
i ithmicum,in quo dicitur\ quomodo, urbs
, pracfata per traditionernfuerat ex
pugnata.
Cum plebs Bessorum sternitur ,
Et Princeps borum Kazar in fuga cernitur
' Et tunc Virago fuit in urbe capta de Hungaria
Quae ex instinctu coluit
Natali Hunos et sic jam stare doluit
Nam erat irretita oppressions multifaria
Ilia urbem clandestine incendit
Hunorum quam ferocitas deprendit
Hostiliter sic expugnatur
Atroci militia
Horrendaque saevitia
Cum ignibus et hoste cruciattir

Cum urbs ex flamma coiruit

Ac Bulgarorum Virtus totalis tarruit
Tunc JVvchota dux borum cum paucis fugit extM
nmenia i
Sic Htrnni urbem capiunt
Aurum argentum pecus et cuneta rapiunt
Tunc Nichotae cum suis a Salamone datur venia
Sed yitam bi corpusque exemerunt
Sed plurimi ad Geysam pervejierunt
Sciverunt namque pietatem
Ducis immutabilem
In cunctis quoque stabilem
Et fugiunt Regis austeritatem.

Hoc Salomon considerans

Et moi captivos illas in tres cresiderans
Ciridere partias et Duet Geysa* dare tartiaw
lllustri* Dux quam noluit
Kam qualitatetn legis in cuncris coluit
Ergo schisma soborium est Salornoois pe» inertiaatA
Quoi »inceie Оцщ gliscit pietate.
 Emeriti Bubek, Judicis Curiae R.

Regestrum de Thuroch

ddo 27. Sept. 1391. cxpeditum.

♦
Moaumentum ad rem diplomaticam HuDgariae
illuatrandam plurimum faden*.
'- ï -
 Regçstrum de Thuroch,

, Á.4f49^., 97. Septem*, a)

^^os Cornes Emericus Bubek, Judex Curiae

Serenissimi Principie Domini Sigismundi Dei
Gratia Regis Hungariae , Dalmatiae etc. Mar-
chionis Brandenburgensis etc. ac inter caeteros
honores Comes Liptoviensis notum facimus uni-
versis praesens scriptum inspecturis. Quod cum
Celsitudo ipsius J)omini Nostri Regis pullulat»
multiplicatioce malefkorum acpravorumet ini-
quorum actunni Joannis Literati maledictae me
moriae pridem pro suis subsequentfbus factis
malitiosis juxla swum demeritum per Nostrum
Vice Comitem et Judices Nobilium in praesentia
Nobilium et alterius Status hominum dicti Co-
mitatus Liptoviensis supplicio ignis inceudii
condempnati : In cujus videlicet domo et scrinio

•) Vide infra §. XXVIII. Exemplar, ex «pro registrara

hoc fideliter exscripsi, perrin* bat «lim ad cel. Matth.
Belium , et sequeuti annejationf inviationem prae-
bente provisum erat : „ Anno Bomini MDCCXX VII.
„ Maii 26 et 27. ad insVurnentum s. Diploma a\i-.
„thenticum in Arcllivo Comitatus Thurocjiensis re-
„ positum perquam diligenter corrigebat Andrea*
Czemanka Trnoviensis. " Eratque exemplar idem
per totum manu dicti Ciemanka scripture.
 nuper multa falsa sigilla , lite rаe nequitiosae et
"Registra inventa fueraat et repertae, praefato-
que Domino Nostro Regi ac Praelatis et Baroni-
bus suis ad Budam extiterunt apportatac et ex-
hibitae, per ipsosquc Dominum Nostrum Regem,
Fraeiatos et Barones suos stupeada admiratioae
revisae et perlegi factae , sub eoruudem sigillis
inclusae , nostns manibus ad conservaudum et
ad dictum Comitatum de Thuroch. deferendum
et subscripto modo coram Universitate Nobilium
exponeadum et promulgandum eraat traditae
et assignatae; Praelatorum suorum et Baronum
maturo concilio praehabito, pro exterminatione
hujusmodi erroris et periculi, quod juribus
eiusdern Domini nostri Regis ac memoratorurn
Nobilium praedicti Comitatus de Thuroch et
aliorum Regni possessionatorum Hominum ex
praemissis evenisset; et posset evenire in fu
turum: Nos ad Congregationem generalem Uni.
versitati Nobilium praedicti Comitatus de Thu
roch celebrandam sua regia authoritate suffiil-
tum destinasset, committendo et praecipiendo
iirmissimo Regio sub edicto , memoratis Nobi-
libus diçti Comitatus, ut iidem unanimiter ad
ipsam congregationem nostram celebrandam
confluere, jaratosque Assessores more solito
praeficere, et universos nocivos homines ex»
tradare , аc in omnibus , signanter superius
latius explicatis, Judicio et Judicatui nostro
fiarere et reyerenter obedire, ac universa eorum
iteralia instramenta super juribus eorum pos-
sessionariis ac libertatibus quoquo modo hac-
(enus emapata pro tollenda praemissa ambi,
guitate per Nos sagaciter revidenda, in si
gillis et scripturis supreme examinanda plena-
r\f et indilate Nobis ^fferre et apportare , re-
cepturiquid juris ratio exigit et requirit; justos
¿amen цoд ç-ffendere et pravas цoц defendere•
debe^ent et tenerentur. Volensque et literie, suis
rnediaatibus nobis firmiter praecipiens idem Daus
 Boiter Rex, ut possessiones illorutn, qui for-
tasse ex ipsis Nobilibus sualiteralia instrumenta
Nobis affe rre, et exhibere recusarent, imo si
jtci et ciilpabiles palam in his reperti ftierunt,
confestim pro Sua teneremus Maj<* venum dare,
et per donationem etiam ejusdem tribuere et
conferre suis regiis fidelibus quibus mallemus,
plenae Regiae auctoritatis potestate nobis in
hac parte attribute. Nosque ex ipso speciali
et literal ori o Regio edicto feria quarta proxima
ante festum b. Michaelis Archangeli in villa
genth Marten yocata Universitati Nobilium di-
cti Comitatu» de' Thuroch congregationem
celebrassemus generalem , extunc in ipsa Con
gregation e nostra generali inter omnia alia Re
galia mandata praescripta universa literalia
instrumenta praedictorum Nobilium dicti Co-
mitatus de Thuroch coram nobis singillatim
per epsdem atferri et exhiberi petivissimus.

§. i. Super possessione Qchhlehotaja.

Tandem Thomas filius {ierchud exhibuit
nobis quasdam quinque literas, duas videlicet
Dni Geoigii Bubek , pridem Magisiri Taverni-
corum Reginalium , unam privilegiaient et alte
ram patentem , ambas feria quarta proxima
post festum Epiphanias Domini in anno ejus-
dem MCCCXC. super concambjali donatione
cujusdam terrae Ochklehotaja vocatae peripsum
Dominum Georgium Bubek , tuncComitem Lip*
toviensem et de Thuroch in cpncambium Scul-
tetiae, videlicet Liberie Vrllae Regalis Bella
vocatae, quam prius idem Thomas filius Her-
chud tenuisset , et conservasset , eidemTbomae
cum omnibus suis utilifatibus titulo Nobilitatis
datae et collatae , emanatas. Tertiam Domini
Nostri Sigismundi Regis super çpnfirmatione-
praescriptae donationis coneambialis per prae-
tliçtum ppaiinum condam Georgium Bubek
 praemisso modo factae et nova donatione coa*
cа nbiali praescriptae terrae Ochklehotaja voca-
tae memorato Thomae filio Herchud per ipsum
Dominum nostrum Regem titulo sincerae No-
bilitatis perpetuo facta , Budae tertio die festo
in ventionis S. Crucis in anno Domini MCCCX.C.
sub secreto suo sigillo patenter confectam.
Quartam vero et quintam Conventos de Thu-
jroch, unam feria tertia proxima poat festum
ascensionis Damini super legitima statutione
terrae Ochklehotaja, et aliam in festo b. Bar-
iholomaei Apostuu super erectione metarum
dictae terrae, ambas in praedicto anno privile-
gialiter exaratas, vere et legitime emana tas.
Asserens, piltres facto in praemisso se non
habere.

§. II, Super possession» Zäöor.

Item Johannes filius Pauli de Zabor exhi.
buit nobis quasdam duas literas unam Domini
Belae Regis privilegiaient, super confirmations
et remissione cujusdam terrae olim Kossuth et
Vayczlo pro eisdem per ipsum Dominum Belum
Regem facta, ac metarum ejusdem erectione
Anno Domini MCCLXIll. Regni autera sui anno
2g. privilegialiter emanatam , et aliam Comitis
Jacobi de Soepus, olim similiter Judicis Curiae
Regiae in villa Mayos , secundo die congre-
gationis ejusdem Generalis in dicto Cottu de
Thuroch , in festo b. Laurentii Marty ria anno
D. MCCCLXXIY. celebrata exortam. a) In qua
idem Comes Jacobus Dragul Vice Comiti dicti
Çottus de Thuroch scribendo amicitiam ejus
dem requisi visset , ac eidem auctontate Regia
commisisset, utjohannem filium Pauli de Zabor,
JSicolaum, Stephanum et Ladislaum fratres

a) Furs e*aratam. Nota Ed.

 6l —
ejusdem аc Joannem filium Thomae de Eadeia,
quorum Jiteralia instrumenta super dicta pos
sessione Zabor sub pendenti sigillo o'im Do
mini Relae Regis confecta haberi vi dis set, et
in Registro ipsius Domini No stri Regis eadem
instrumenta acceptata et approbata facta cев-
spexisset, in eadem possessione eorum absque
ulla novitate conservaret, et si quas intra metas
possessionis ipsorum occupassef , eisdem resig-
nare deberet. Quae literae Tere et juste factae
tenebantur.
VijV ' •. . i -
$. ///. Super possessione Jezen.

Item Petrus tili us Johannis et Johannes filius

-Vlichk de Jezen exhibuerunt nobis quoddam Pri
vilegium Domini Ladislai Regis super perpe-
tuali collatione cujusdam terrae Jezen vocatae
in Comitatu de Tburoch exaratas per eundem
Dominum Ladislaum Regem Michk, Petro et
Stpphano filius Magye pro eorum fidelitatibus
sub metis in eisdem conscriptis perpetuo datae-
Anno D. MCCLXXI. Regni autem sui anno se
cundo emanatum, verum et justum. Asserene
piures praeter literas confirmatorias ejusdem
Domini Ladislai Regis non habere.
•- » il.:-. , . t¡, , . .
, ,..../.. •..•• - I i1
f- IV. Super possessione Vyffubt.

Item Dominus filius pаroli de Vyffallu ex-

hiUuit nobis quoddam privilegium Domini La
dislai Regis super donatione et legitima sta-
tutione аc metarum erectione terrae Vyffalu vo
catae in Cottu de Thuroch existent i s per ip-
sum Dominum Ladislaum Regem Muryo, filio
Gregorii facti s Anno Dom. MCCLXXIl. Regni
autem sui anno primo coafectum. Asserens,
plura non habere»
 $. f. Super possessions Mossowelh conditiattaU.
Item Johannes Filius Jacobi de Mossoweth
exhibuit nobis - quoddam Privilegium Domini
Belae Regis anno Dom. MCCLXIX. a) Regni
autem sui anno 24. emanatum, continens in se>
confirmative de verbo ad vefbum literas Co-
mitis Michaelis de Zolvom et de Scepus, super
quadam concordia seu coaveutione inter Do-
chyk, Lfrbanum. Salrham et Michaelem ab und
&c Vask , Milech et Jank pafte ab altera in
facto divisionis terrae ipsorum ad duo et di-
midiunt aratri sufiicientis confectas , verum et
justum. Asserens plura non habere.

$, Vh Super terra Ôthmar conditionali.

Item Andreas illius Johannis exhibuit nobis
Privilegium Dom. Belae Regis anno ab incar.
natione Domini MCCLV1II. quinto Kalendas
Augusti, Regni autem sui anno 33 emanatum,
in quo continebatur, quod idem Dominus Bela
Rex Paulo filio Banana b) et Ladislao filio
Vahud, filiis Jobagionum de Thuroch, ad ter-
ram eorum unius aratri , quae prius ad usum
eorum non suffecisset, terram similiter unius
aratri penes eandem priorem terram eorum
existentem, perpetuo contulissct. Ita tamen,
quod sicut populi de Thuroch, sie et ipsi de
singulis sex mansionibus unum armatum ad suum
Regium exercitum mittere tenerentur. Meta*
autem ipsarum terrarum duorum aratrorum in
eodem continentur. Verum et justum. Asserens,
plura non habere.
• . -

») Rectiu» i859,
b) Fort» ; В mena. Nota Ed,
 - 6S -
J. VU. Super eadem terra eonditicnali alio
nomine Sernowicha.
Item Paulus filius Andreae et Andreas filius
Mi ko, Stepnanus filius Martini , Nicolaus filius
Johannis in suis et aliorum fratrum ipsorutn
personis exhibuerunt nobis tres literas, unam
de Domino Bela Rege loquentem , sub quodam
fracto et corrupto sigillo annullari rubeae cerae
impresso consignatam in festo b. Sixti Papae
Anno Dom. MCCLXVI. emanatam, in qua con-
tinebatur, quod idem Dominus Bela Rex , sicuti
in suo Registro dudum confecto inveoisset
contineri , Paulum, filium Burene, et Ladislaum,
Gregorium, Itimerlum et Benedictum filios Vahurt
fuisse et esse veros Nobiles , filios Jobagionum.
Ita eosdem in eadem libertate cum filiis suis
reliquisset perpetuo duraturos, terrám duorum
aratrorum Sernowicha vocatam mensurando,
sub certis metis fecisset assignari, sub condi*
tione in eadem expresse. Aliam autem Con
ventos de Tnuroch, privilegiaient, anno Dom-
IflCCXCrV. confectam continentem , quod La
dislaus filius Vahud cum filiis suis Dominico,
Tyba, Thoma, Vaiszlao et Iwanka ab una
parte; Nedelich et Lodomerius filii Gregorii ac
Theodorus filius Itimerii ab altera coram ipso
Con ventu constitiiti, idem Ladislaus dixissèt,
quod cum per Gregorium et Itimerium fratres
míos super possessione ipsorum ad accipiendum
Privilegium Belae Regis fuisset transmissus,
tunc volens pro redemtione dicti privilegii mi
nus pretium solvere , nomina eorundem Gre
gorii et Itimerii fratrum suorum obmittens, se
ipsum in dicto Privilegio fecisset nominari.
Igitur per ipsos fratres suos ordine judiciario
fuisset coactus» literas ejusdem conventus eis-
dem Nedelich, Lodomerio et Theodoro conferens,
eosdem aequaliter secum fore participes in
dicta possessione affirmasset, et eandem pos
 ~ ó4 -

sessionem întet se modo et ordine in eisdem

literis decIaratQ, divisißsent. Terliam yero eius-
demConventus deThuroch feria sexta proxima
ante Domiuicam Laetare anno D. MCCCLXVI.
privilegialiter confectam , praeattactas priores
literas praedicti conventus transscribentera. As-
eerens piures non habere. Veras et justas.

'•' §. VIII. Super Jordan conditionali.

Item Georgius filius Tërik «xhibuit nobis
Privilegium D. Belae Regis su pie r collatione ter
rae trium aratrorum de villa Jofdan in Cottu
de Thuroch existenti per ipsum Dom. fielen»
Regem Thomae Mathiae et Бenаe filiis Joba-
gionum Regalium sub servitude conditione per
petuo datee. Anno Dominicae incarnationis
MCCXLIX. octavo Idus Maii Regni autem sui
anno i4. exortum, verum et justum. Asserens
piures non habere.

§. IX. Super terra duorum aratrorum de Jordan

conditionali.
Item Andreas filius Iwanka exhibuit nobis
Privilegium Domini Belae Regis super dona
tione terrae duorum aratrorum de terra Jordan
iwanchae , calvo filio Jobagionum regalium de
Thuroch, per ipsum D. Belam Regem sub dicta
conditione datae Anno Dom. MCCLXII. sexto
Calendas Nov. Regni autem anno Bg. emana-
tum , verum et justum. Asserens plura non
habere.

§. X. Super possessione Ruthk.

Idem Ladislaus et Georgius ac Michk dicti
Fees de Ruthk exhibuerunt nobis quasdam sex
1literas, unam Domini Ladislai olim Regis Hung,
super restitutionc et resiguationeeujusdam terrae
Ruthk
 Ruthk vocatae per- ipsum Dominum Ladislaum
Rerçem Stark , Paulo et Nicolao Ruthk, Bogo-
mel, Hana , Jaco, hvan , Myko, Thomae, Ma-
licha, Wichk, Benich, Nemechlen, Liptow et
Dwink facta ini:octava festi b. Jacobi Apostoli
лnпo Dom. MCCLXXXV patenter emanatam.
Aliam Domini Caruli , olim similiter Regis Hung,
similiter super restitutione dictae terrae Ruthk
Vocatae, per eundem D. Carulum Regem Lo-
rando , Ottoni et Joanni eorundemque cognatis
et proximis, quibus convenit, facta , in festo b.
Lucae Evangelistae anno Dom. MCCCXL. con-
fectam . Tertiam Domini Ludo vici pridem pifa.
fini Regis Hung, anno Dom. MCCCLXIX. pri-
vilegialtter confectam praetactas literas Domini
Caruli Regis patentes transscribentem et confir-
mantem. Quartern Capituli Ecclesiae Strigoni-
eosis anno Dom. MCCCLXXXVIL exortam , te-
norem praescriptarum literarum Dom. Ladislai
Regis patentium in se transscriptive cpntinen-
tem. Qxiintam vero et sextam Comitis Ste
phan i В ubek, olim similiter Judicis Curiae Regiae
Privilegiales super adjudicatione dictae posses
sionis Ruthk vocatae sub uno sensu verborum
sedecimo die Octava rum festi b.Mich. Archan-
geti anno Dom. MCCCLX. exortas , veras et
justes. Asserentes plures non habere.

§. XI. Super possessione Zaturcha.

Item David, filius Pauli de Zenth Peter
exhibuit nobis quasdam sex literas, duas vi
delicet olim Dom. Belae Regis H me. unam su
per constitutione jobbagionum Regalium, super
donatione terrae octo aratrorum, per ipsum
Dominum Belam Regem Mechk, Ztremen, Mer-
chon et Drachmel filiis Uzda facta anno Dom.
MCCLV. quarto decimo Kai. Nov. Regnt autem
sui «ano ao. emanatam metas terrae ejusdem
in se continentem. a) Et aliara ejusdem Dom.
Bclae Regis super confirmatione übertatis Mar
tini , Ztremen et Dráchmel fíliorum Urda et
Mechk, filii Mechk de Thuroch per ipsum D.
Belam Regem eo modo, ut onus ex ipsis ad
expeditionem Regiam , dum fieri contingeret,
secum deberet proficisci, facta anno Domini
MCCLXIIl. quarta Kaiend. Sept. Regni autem
sui anno tt$. b) Tertiam Dom, Stephani, olim
similiter Regis Huag. super assignatione cujus-
dam particulae silvae juxta Melky, Wrutk et
Prekopa existentis per ipsum Dominum Belara
Regem Comiti Martino exstirpare concessae anno
D. MCCLXXI. patenter confectam. - Quartam
Dni Lodovici pridem piissimi Regis Hung,
super exemtione de servitiis , quae David filial
de Wendegh, Anthonius, Johannes Ladislaus
Matthaeus et Jacobus uterini, item filii Thomas,
Petrus filius Martini, Petrus filius Michk, Ni-
colaus, Bregach, Demetrius, Jacobus filii Mat-
thaei patrueles fratres ejusdem de terra sea
possessione Zaturcha facere tenentur, ac ag
gregation in numerum et coetum verorum reg-
ni Nobilium, die Dominico proximo post fe-
stum exaltationis S. Crucis anno Domini
MCCCLXXX. sub secreto sigillo ejusdem ema-
oatam. Quintam ejusdem Domini Ludovici
Regis anno Domini in praedicto privilegi aliter
confectam praescripias literas patentes dicti
Dom. Ludovici Regis transscribeatem et con-
firmantem. Sextam vero Magistri Johannis di
cti Fodor Vicecomitis et 4. Judicum Nobilium
de Thuroch super erectione merarum terrae ge-
nerationis Drachmelii et terrae Ven degh, feria
■ ! I I «

a) Vide apographun» totius hujus' Diplomati» in ap

pendice Nro 3. , •
b) Vide Dipl. hoc in app, N10. 4.
quarta proxima post festum s. Matthaei Apo-
stoli siib ao. Dom. MCCCXLIV. patenter ema-
oatam , veras et efficaces. Asserens plures prae
ter numerum earundem non habere.

§. XÍI. Super Vendegk.

Item idem exhibuit nobis quoddam Privile
gium D. Belae Regis in ao. D.MCCXLV. quarto
Nonas Augusti Régni autem sui anno ю super
exemtione Vzda de servi tio piscaturae per ipsum
Dom. Beiam Regem facta, ac collatioue dictae
terrae Vendeghi juxta terram suam haeredita-
riam ex alia parte iluminis Thuroch existen
tem praefato Uzda et ejusdem haeredibus per
eundemD. Belam Regem facta, verum etjustum.
Asserens , plura non' habere.

§. XIII. Super possessione Istebna in Cot tu de

Àrwa existente.
Item idem David exbibuit nobis quasdam
tres literas, unam D. Lodovici pridem felicis
Regis Hung, super exemtione a condicione ser
vitude unius lanceae, quam prius de possessione
Istebnek vocata, in Cottu dt Ama existente
decenter ei dem facere debuissent , ac aggrega-
tione in coetum et numerum sincerorum regni
Nobilium, per ipsum Dominum Ludovicum Re
gem David filio Pauli de Vendegh, Antonio,
Johanni Matthaeo et Jacobo fratribus ejusdem
uterinis facta in Diosgyur secunda die circum-
cisionis Domini anno ejusdem MCCCLXXXtï.
patenter sub secreto sao sigillo emanatam.
Aliam àutem et tertiam Conventus de Thuroch,
ambas feria quinta proxima post festum con-
ceptionis b. Virginis in eodem anno Domini
MCCCLXXXIl' super legitima statutione et re-
ambulatione , ac metarum erectione dictae pos
sessionis Istebna vocatae, unam patenter, et
E 2
aliam privilegialiter emanatas, veras et justas.
Asserens plures, praeter tenores earund em se
non habere.

§. XIV- Super possessione Zenth Petet.

Item idem David exhibuit nobis quasdam
duas literas. Unam Dominae nostrae Mariae Re
ginald . super collatione cujusdam possessionis
Zenthpéter vocatae per ipsam Dominam No-
stram Mariam Regem praefato David filio Pauli
factam , Budae feria 4ta proxima post Domi-
nicam Laetare anno Dom. M CCCLXXXVI. pa
tenter emanatam. Aliam autem conventus de
Thuroch super legitima statutione dictae pos
sessionis Zenth Peter anno in eodem privile
gialiter confectam , veras et efficaces. Asserens
se plures non habere.

J. KP-. Super possessione Nazpali.

Item Georgius de Nazpal exhibuit nobis
quoddam Privilegium Dni. Ladislai Regis super
donatione dictae possessionis Nazpal ac legi
tima statutione et metarum erectione ejusdem,
8er ipsum D. Ladislaum Regem Johanni filio
larchonka factam anno Dom. MCCLXXXVII.
Regni autem sui anno sedecimo confectum, et
etiam literas Capituli Ecclesiae Strigoniensis anno
Dom. MCCCXL. confectas, easdem literas Dom.
Ladislai Regis transscribentes , veras et justas.
Asserens plure» non habere.

$, XP*I. Super terris duarum villarum Prebouch*

'Item Johannes filius Муke et Ladislaus
Uli us Johannis exhibuerunt quasdam quinque
literas. Unam olim Dom. Andreae Regis, patris
Dom. Belae regis super collatione certarum
duarum villarum nomine Prebouch• ad usara
 lo. aratrorum sufficientium , per ipsum D. An.
dream R. Radon Comiti facta, sub anno gratiae
MCCXXXV. Regni autem sui anno 32. privi-
legialiter, emanatam. Et aliam Dom. Lodovici
pridem felicis Regis Hung, super restitutioae
et resignatione praedictarum terrarum Prebouch
vocatarum per ipsum D. Lodovicum Regem
Stephane Literato filio Johannis, аc Муke
et Ladislao fratribus ejusdem facta sub aneo
МСССХЫУ. feria 2da post octavam festi cor
poris Christi patenter emanatam. Tertiarn con-
ventus de Thuroch super vendiúone medieta-
tis cujusdam prati inter fluvium Blatnicha et
rivulum Rakouch adjacentis per Abraham filium
Chernik Benedictum et Poiigracium filios Isow
ac Lucam filium Barchor pro 5. marcis puri
argenti Benedicto et Paulo filiis Madach , Jo-
banni et Desk filiis Муke , Zubracha filiis Тo-
biae, Petro et Tompos filiis Philippi et Nicoiao
filio Walkan factam anno Dom. MCCCXXVI.
privilegiali ter confectaui. Quartam Ladislai
Praepositi Ecclesiae Chanadiensis Comitis Ca-
pellae et Secretarii Cancellarii condam Dom.
Ludovici Regis secundo die festi S. Trinitatis
anno Dom, MCCCLIII. super traditione Prebouch
contiguae et commetaneae per Benedictum filium
Abraham, Lucasium filium Bachor et Hicolaum
dictum Ravaz filium Sezen de Racouch eodem
modo, prout patres ipsorum antecessores ipso-
rum filiorum Johannis , dedissent Stephano Li
terato filio Муke, Ladislao et Johaqni filiis Jo
hannis de Prebouch in perpetuum facta con-
fectam. Quintam dicti Conventus de Thuroch,
8- die quindenarum - festi Nativitatis b. Johan
nis Baptistae anno Dom. MÇCCLXIV. super
legitima statutione quarundam duarum villarum
Prebouch vocatarum ad literatorium Mandatum
Dom. Ludovici Regis , Stephano filio Johannis
et fratribus suis , nullo contradictore apparente
facta, emanatam veras et justas. Asserens
 7<>
adhuc plures plura habere, quae nondern forent
in manibus eorum. ft . â
- :1*¡l-; , • -, . .- ;.'.'/< . ¡:,
I'...,. %ЖЮ1, Superé Zarnotcha. \"r

Item Georgius Stèphanus et Johannes fili i

Johannis, filí i Pauli exhibuerunt nobis quasdani
tres literas, uûam olim Comitis Thomae Judicis
Curiae Regiae privilegiaient, super adjudicatione
'cujusdam' terrae Sarnovicha vocata per eundem
Comitem Thomam pro Dno Rege 4to die Octa va
rum festi b. Georgii Matbyris anoo Domini
JV1CCCL. emanatam. Et aliam Dom. Lodovici
fiel, recordation^ Regis Hung, patentem , super
donatione cujusdam particulae terrae duorum
aratrorum Zarnocha vocata e in Cottu de Thu-
roch existentis per ipsum D. Lodovicum Regem
Paulo filio Gyelethy perpetuo datae in quindie-
Bis festi Paschae Domini ejusdem MCCCL.
praenotato confectum. Tertiaro vero ejusdem
Dom. Lodovici Regis sub anno Dom. MCCCLXI.
privilegialiter exortam , praetactas literas ejus
dem Dom. Lodovici Regis patentes de verbo
ad verbum transscriptive in se ha bentem, et
pro ipso Paulo filio Gyelethy confirmatam,
duobus sigillis ejusdem pendentibus consigna-:
tarn, veras et justas. Asserens, plures in facto
praemisso se non habere.
' -: m
%. XFItr, Super Aiberlhfulde.
item iidem filii Johannis exhibuerunt nobis,
quasdam duas literas. Uuam Capituli Ecclesiae
Ñitriensis super venditione possessionis Albert-
felde vocataè per Jacobum filium Galli de Ot
mar et Fetrum .filium ejusdem pro i6. marcis
denariorum Magistro Paulo filio Gyelethy da
Zorkfalva, facta in fes•to b. Elisabeth Reginae
anno Dom. MCCCLX. privilegialiter emanatam
et aliam ConVeotus de Thuroch in' cçastinis
 — j\ ж
festi conceptionie b. Virg. ao. D.MCCÇLXXVt
similiter privilegialiter emanatam , tenorem qua-
rundam îiterarum patentium ejusdem Conven-
tus deTJiuroch super concambiali permutatione
inter Gai, filium Jacobi et Jacobum filium ejus
dem ab una, аc Paulum fiJium Gyelethy parte
ab altera eo modo, ut idem Gal et Jacobus
possessionem ipsorum Albertfelde v oca tam ei-
dem Magistro Paulo pro terra ejusdem em-
ptitia contulissent . facta in Octavis festi b. Ge- -
orgii Martyris anno Dom. MCCCXXVII. ema-
natorum transscriptive in se habentem, veras
et justas, asserentes plures non habere.

J. XIX. Super guarta parte possessionis ¿ílfalu.

Item iidem filii Johannis adhuc exhibue-
runt quasdam literas dicti Conventus de Thu-
roch super extradatione quartae partis puel-
laris de possessipne acquisititia emptitia et
haereditaria de possessione Alfalu vocata per
Petrum Johannem et Gyukau , filias Pauli, filii
Gyelety Johanni et Nicolao filiis Stephani de
Thuroch facta in festo b. Margarethae Virg.
et Mart. a. D. MCCCLXVI. privilegialiter ema.
natas, veras et justas, Asserens plures non
habere.

§, XX. Super quinta parte possessionum Kalnuk

et Gynegh vocatarum.
Item Nobilis Domina Clara, consors Nicolai
filii Detrici de Zazfalva, acLucasius filius Ladis-
lai filii Machte exhibuerunt nobis quasdam tres
literas : unam Conventus de Thuroch privilegia-
lem, super extradatione quintae partis totalis pos
sessionis Gynegh et Kainok vocatae, per Joannen*
filium Philippi , praesentibus homine Regio et
ejusdem conventus testimonio nobili dominas
Ciarae vocatae iiliae ejusdem Johannis consorti
 •feto Eadislai fílii Mach k facta feria .Çta pros,
post festum decollationis b. Joh. Bapt. anno
Dem. MCCCbXXVI. confectam. Et ajiaiti Ca-
pituli Nitriensis super legitima statutione quia-
tae partis pbssessionum Gynek et Kalbok vo-
catarum eidem Dnae Clarae facta anno Dorí».
MCCCLXXXI. similiter privilegialitcr confectam.
Ac tertiam Comáis Nicolai de Zeech pridem
Judieis Curiae Regiae privilegialem , decimo die
Octavarum festi b. Georgii Mart, anno Dom.
MCCCXXXII. confectam, pràetactas literas an-
notati Capituli statutorias de verbo ad ver-
bum in se kontinentem et confirmantem. Ve-
ras et legitime emanatas. Asserens plures non
habet«. ¡ •. -, -, . • * •.

S. XXL Super possessione Hodoehin in Arwa

• ,1. existente. .....
Item Nicolaus filius Dominict et Valenti-
nus filius Dionysii exhibueruBt nobis quoddam
Privilegium Domini Lodovici pridem felicis
Regis Hung, duobus suis sigillis pendentibus
uno videlicet in Regno Boznae deperdito et
altero novo dupplicibus eonsignatum super do
natione cujusdam terrae circa fluvium Hodoehin
et Javra Pataka vocatos, ubi videlicet iidem
fluvii invicem conjunguntur , in districtu de
Arwa existentis, usui sex aratrorum sufficient
tis per eundem Dominum Ludovicum Regem
Dominico filio Bodor et Dionysio filio La-
dan datae et collatae anno Domini MCCCL.
Regni autem sui anno quarto decimo confec-
tum verum et justum. Asserentes plures non
habere.
Item iidem exhibuerunt quoddam Privile
gium Dom. Ladislai Regis Hung, super col-
latione terrae Revissne in Arwa existentis me
tas ejusdem continens per ipsum Hotimero et
suis haeredibus similiter anno D-MCCLXXIX.
 — n —
Regni autem sui anno praenotato emanatum
juetum et verum. П - .., -.1•"! ¡-"--
. .-i - tri .:'i- т - 'í * .
.у XXII. Supet Dankftlde.
Item Paulus filius Laurentii de Bobonok
exhibuit nobis quasdam tres literas :' , unáta yif
delicet Conventus de Thuroch , super Jpcírpe-
tuali veoditione cujusdam terrae haeredita-
riae per Dank, fiJium Vidas, Blasium et Pte-
ne¿h, аc Paulum filium ejusdem Dank pro jo
mareis denariorum minus uno fertone, Pauló
et Buda filiis Gyuge , sub metis in eisdcm\çqn-
scriptis facta anno Dom. MCCXCIII. Aliam
vero Magistri Danch, Comitis deZolio, super
adjudicatione cujusdam terrae particulae Buda
filii Gyuga emptitiae, quam Johannes filius Kevve
requirere voluisset, et calumniator convictus
extitisset , per ipsum Magistrum Danch eidem
Buda filio Gyugae facta , in crastino quindena-
rum festi Epipnaniae Domini anno ejusdem
MCCCXXXIV. Tertiam verb Magistrorum Ni
colai et Johannis filiorum Gyelethi Conventus
de Thuroch super adjudicatione cujusdam par
ticulae terrae unius aratri pro eodem Buda filio
Gyuge factam , anno Dom. MCCCXL. confec-
tas et emanatas veras et efficaces. Et quia
ipsa terra de possessione filiorum Jobagionum
Wîdafelde vocata excisa, et praenominato
Danch vendita diu fuisse dignoscitur , idemque
Paulus filius Laurentii se et suos praedecessores
de ipsa terra servitia filiorum Jobagionum nun-
quam fecisse dicebat, ideo ipsa terra ab
eodem et suis fratribus tanquam celatoribus
jurium regalium pro Dom. Rege debet аc-
cupari.

S. XXIII. Super Biztricia.

i. -Jtem Paulus filius Nicolai Jacobus et Ni
colaus filii Pooch et Stephan us filius Johannis
de Seniche exhibuerunt nobis quasdam quatuor
literas. Unam olitn Domini Caruli .Regis Hung.
Çrivilegialem , mediocri suo sigillo in partibus
ranssilvanis deperdito consignatam -super con-
firmatione donationis Magistri Danch in facto
possessionis Risztrice vocatae ac legitima sta-
tutiooe et metarum erectione ejusdem pro Jo-
banne filio Вeke factam ao. Dnicae incarn.
MCCCXXIV. tertio Kai. Maii Regni autem sui
anno 24. privilegialiter emanatam. Et aliam
Dom. Lodovici pridem piissimi Regis Hung•
in festo b. Barnabae confessons anno Domini
MCCCXLVII. patenter confectam praetactas li
teras Dom. Caruli Regis privilegíales de verbo
ad verbum in se transscriptive et confirma
tive contineulem. Tertiam autem Conveatus de
Thuroch super perpetuali donatione dictae pos
sessionis Blstrice per praenominatum filium Jo-
hanne.m filium Вeкe Nobilem deBiztrice, inven-
torem ejusdem, Stephane filio Johannis filii
Petri, Paulo filio Nicolai filii ejusdem Petri,
Nicolao et Jacobo filiis Ponch, filii praedicti
Petri, fratribus suis patruelibus facta , feria óta
proxima ante festum b. Martini Çonf. anno
Dom. MCCCXLIX. exortam. Quartam autem
ejusdem Dom. Lodovici Regis Comiti Nicoiao
de Zeech praeceptorias , super remissione et
Tesignatione dictae possessionis Biztrice per Co-
mitemThomam , olim Judicem regiae prius oc
cupatae directum in Wissegrad feria 3tia pro
sima ante festum ascensionis Dom. ao. ejusdem
MCCCLVII. patenter confectam, veras et justas.
Asserentes , plures non habere.

%.ХХП. Saper Vydafçlde, .

Item Paulus et Blasius , Jacobus, filius Do-
minici, Stephanus filius Martini in suis et ali-
orum fratrum ipsorum personis, exhibuerunt
aobis quasdam tres literas privilegiales, unam
 olim Dam. Belae Regis. Hung. super; çoncessi-
one seit impetratione Jobbagionatus deThurqch,
et assignati one terrae 6. aratrorum , • juxta Sç>
moncha existentis, per ipsura Dominum Belara
Regem Vidas et suis fijiis factis anno Dom.
JMCCLXVI. in feste b. Sixti Papae sub pendenti
annullari ejusdem sigillo eruanatam. Et aliam
Capituli Bcclesiae Nitriensis. anno dominicae
incarn. MCCLXX1. sub aqtiquiori ejusdem Ca»
{)ituli sigillo pendenti çqnfectam , praetactas
iteras Dom. Belae Regis transscribentem. Ter.
tiam autem Gomitis Stephani Bubek , •qlim sir
militer Judieis Curiae Regiae , souper perpetua
adjudications et erectione metarum per ciepa-
sitionem juramentalem inter posspssioues Naciar
ser et Sarnoucha - melleke erectaruin, sedecimo
die Octavarum festi b, Michaelis Archangeîi
anno Domini MCCCLXJ.V. privilegialiter edi;
tam, justas et veras. Aferentesi. pluree'jgç
habere, . ••• 1 •,,..« , »„.д.-
» 7-i •) . í t •. • .• ч(, ,
l ^X^-' Super Gywlafalùаi -
s.j Item Paulus filius Miko exhibuit nobis qua«;
dam tres literas. Unam Comitis Thomae, olirn,
Judicis Curiae Regiae, adjudicatoriam, octavo•
die octavarum festi h. MartiuiConf. anno Dorr«.
MCCCL1. emanatam. In qua propositio Johan
nis filii Johannis de Nach pal cqntra Joannem,
filium Gywla, Nicolaum et Michaelem filias
suos, Paulum et Stephanum filios Myko, An>
dream, Mjchaelem et Petew filios Clementig,
Nekras filium Nekras in facto separationis cujus-
dam particulae terrae per praedictum Johannem•
patrero suum eisdem collatae infigura judicii ejus-
dem Comitis Thomae facta , ac series quarun-
dam literarum privilegialium olim Ladislai Re
gis Hung, per praenominatos Nobiles exhibita-
irum anno Dom. • MCCLXXXVIÏ. super cplía-.
• <ione çujusdani. particular terrae dugrum aj^
 - It -
trorum Nachpal vocatae a parte silvae justa flu-
vium Chemeloiche aij.icentis Byata Orthvan
nuneupatae per Comitem Joannem filiuro Ma*
chonka in prassentia ipsius Dom. Ladislai Re
gis Gyulae et Arachk , filiis Pauli cogoatis suis
similiter in praesentia ipsius Dom. Lad. Regis
constituas perpetuo datae et collatae facta con-
tinebantur. Et aliam Conventus de Thuroch.
in crastino festi purificationis b. Virg. anno
Dom. MCCCLXXVIII. clause emaoatam, con
tinente m inter alia: quod Homo Regius et Te
stimonium dicti Conventus deThuroch , ab om
nibus , quibus maluissent, realem scivissent,
veritatem : Quod domus Pauli filii Myko de
Gyivlaffalva in eadem habita in festo b. Mar
tini Conf. tunc praeterito , et omnia sua litera-
lia Instrumenta ас proximorum suorum , tunc
apudipsum existentia in facto possessionum sua*
rum et eorundem proximorum suorum emanata
in eadem domo combusta extitissent. Tertiam
autem Dom. Ladislai Praepositi et Conventus
de Thuroch , super juramentali depositione per
Paulum filiumMyko super eo, quod privilegium
condam Dom. Ladislai Regis per Nobiles de
Gy wlaffalva eidem Paulo assignatum in domo
Sua casuatiter concrematum extitisset, et apud se
non haberetur, juxta arbitrium proborum et
nobilium virorum coram ipso conventu rite et
legitime facta quarto die octavaruni festi b.
Mich. Archangeli anno Dom. MCCCLXXXVI.
exortam. Asserens , plures non habere. Et
super praemissis literae nostrae pro eodem de-
bent emanari.

$. XXXVI. Super Rakouch,

Item Dom. Jacobus Sacerdos et Laurentius
filius Pauli exhibuerunt nobis privilegium effi-
cax oiim Dom. Belae Regis super donatione
аc legitima statutione terrae Rakouch vocatae
per ipsutn Dora. Belam Begem Eenuk pro suis
servitiis datae anno Gratiae MCCXLIV. decimo
Kai. Dec. Regoi autem sui anno i0. emanatam
et metas dictae terrae seu possessionis in se
continentem. Asserens, plura non 'habere.

§. XXFÏI. Super Benefalva eonditionaliJ la

Item Johannes filius Petri, et Martinus filius
Johannis exhibuerunt nobis tres literas , unam
Dom. Belae Regis super collatione terrae Bene
per eundem Dom. Belam regem sub servitio
filiorum Jobbagionum Thomae Benedicto etMar-
tino filiis Emerici datae anno Dom. MCCLXIX.
Regni àutem sui 34. privilegialiter confectam.
Et aliam Conventus de Thuroch super resig
nation terrae praedictae Bene vocatae Thomae
filio Emerici per Magistrum Ponka, et Johan-
nem Sacerdotem homines Regios ad restituen-
das terras filiorum Jobagionum destinatos anno
Dom.. MCCLXXX. in praesentia dicti conven
tus facta confectam. Tertiam Magi stri Danch
Comitis Zoliensis super donatione a) possessio-
nis haereditariae Nicolai et Johannis ac Mar
tini filii Вeke, filii Emerici, ac Andreae filii
Thomae inter eosdem sub metali distinctione
facta , in festo S. Matthaei Apost. ao. Dom.
MCCCXXXVn. veras et Justas. Asserentes
plures non habere.

§. XXVIII. Super Udwarcz alio nomine

Kossuth.
Item Paulus et Andreas filii Kossuth de
Udwarcz exhibuerunt nobis quasdam literas
nostras affirmatorias super facto sub tractionis-
universorurn literalium eorum lastrumientorum

*) Forte divistoav.
 — ra- —
fáctum dictae possessionis eorum Udvarcr tan-
gentium , septimo die Congregationis nostrae
generalis Unirersitatis Nobilium Com i tatus de
Thuroch feria 4. prox. ante festum b. Mich,
Archangeli la 2 villa Zenth Manon ex Regio •
Edicto anno Dom. MCCCXCI. emanatas justas
et veras. Asserentes plures non habere.

J. XXIX. Super Eis Torbozló. •

Item Johannes et Martinus filius Egtdii ex-
hibuerunt nobis quasdam tres literas. Unam
Dom. nostrae Mariae Reginae super collatione
possessionis condam Johannis filii Seraphil, ho-.
minis absque haeredum masculini sexus solatiö
decessi, Iiis Torbozlo vócatae, per ipsam Do
minant nostram Mariam Reginam Martino filii
Egidii de Choleo perpetuo datae in Diosgyur
feria 6. prox. post festum Pentecostes anno
Dom. MCCCLXXXIII. patenter sub majori sigillö
emanatam. Et aliam nostram privilegiaient „"
super adjudicatione dictae possessionis Kis Tor-
bozlo et legitima statutione ejusdem per nos
Cidera Martino filio Egidii per formant juris
contra nobilem Dom. Elisabeth vocatam, filiam "
Joannis filii Stephabt Ivanka de Kis Torbozlo,
Martinum et Benedictum filios Nicolai Lokonth
ac Stephanum de Eadem factis, sedeeimo die
Octavarum festi b. Jacobi Ap. anno Domini
MCCCLXXXIIX. emanatam. Tertiam vero Con-
ventus de Thuroch super partieipatione dictae
possessionis Kis Torbozlo per praèdictum Mar.
tinum cum Johanne fratre suo uterino facta in
festo b. Jacobi Apostoli ao. Dom MCCCLXXXIV.
pririlegialiter emanatam. Veras et justas; As-
sereníes, plures non habere.

§. XXX. Super alia Torbozlo.

Item itdem exhibuerunt nobis duas literas :
unam Dom. Sigismund! Regis Dni, nostri, super
 - 79 —
donatione possessionis Torbozlo vocatae per
jpsum Dominum Sigismundum Regem de castro
suo Zklabonia vocato separatae et exemtae,
et praenominatis Johanci et Martine filiis Egidii
de ChoJko perpetuo data« et collatae in villa
Lipce feria, 4ta prox. ante festum b. Marga-
rethae Virg. anno Dom. MCCCLXXXIX. paten
ter emacatam. Et aliam Ladislai Praepositi et
Conventus de Thuroch super legitima statutione
et metarum erectione dictae possessionis Tor
bozlo vocatae , pro eisdem Johanne et Martino
legitime factis feria ada prox. post. f. divisi-
onis Apostolorum in dicto anno MCCCLXXXIX.
privilegialiter exortam. Veras et justas. Asse
rens: plures non habere.

5. XXXI. Super Zenth Peter apud manus alit-

nnr hnhita*
Item Petrus filius Dionysii exhibuit nobis
quandam literam privilegialem Domini Caruli,
olim Regis Hung, super donatione dictae pos
sessionis Zenth Peter ac legitima statutione et
metarum erectione ejusdem pro Thoma filio Di-
enysii factam, sub anno Domini MCCCXXIII-
secundo Nonas Julii Regni autem sui similiter
anno 23. emanatam. Assereas, plura in facto
ejusdem non habere,

§. XXXII. Super aggregatione in numerum

Jobbagionum de Thuroch. '1
Item Ladislaus filius Nicolai de Kainok et
Dominicas Magnus exhibuerunt nobis quasdam
literas Dom. Lodovici pridefn piissimi Regis
Hung, sub suo sigillo meciocri apud Comitem
Capellae suae Regiae habito in testo b. Eme-
rici ducis et confessoris sub ao. D. MCCCLXXXÍ.
privilegialiter emanatas , tenorem cujusdam pri-
vilegii olim Dni Bclae Regis Hung, super aggre
gatione in numerum Jobbagionum de Thurodf,
e* collatione terrae dnorum aratrorum Obuek,
ae terfa'e 6. aratrorum Obud, Preyslo , Bilegen,
Naak, etJacobo facta sub anno Gratiae MCCLV4
Regni aUtem sui anno 20. exorti de verbo ad
verbura in se transscriben'es, veras et justas.
Asserentes, plures non habere erga manus ip-
sorum , nisi apud manus fratrum eorum gene-
rationalium haberentur. - -. í ;-.«.asv

.§. XXX11L Super libertate Civitatis Zenth

Marthon.
Item Judex et jurati Cives de Zenth Mar-
ton exhibuerunt nobis quasdam tres literas;
unam olim Domini Caruli Regis super dona
tione libertatis Civitatis Korpona vocatae eidero•
Civitati de Zenth Marthon per ipsum Dominum
Carulum Regem facta in Zolio feria ¿tia pro
xima post f. b. Mich. Arch. ao. Dom. MCCCXL.
emanatam. Et aliam Dni. Lodovici pridem
felicis Regis Hung, super collatione cujusdam
terrae Modle vocatae per ipsum Dom. Lodo-
vicum Regem eidem Civitati Zenth Marthon
facta feria 6ta prox. post f. Corp. Christi ao.
ejusdem MCCCLI. patenter confectam. Tertiam
vero ejusdem Dni. Lodovici Regis super exem-
tione solutionis tributi ad castrum Sklabonia
vocatum, in eadem Civitate exigi consveti per
ipsum D. Lodovicum Regem Civibus et hos-
pitibus de dicta Zenth Marthon facta in festo
b. Simonis et Judae Apostolorum anno Dom.
MCCCLXIV. patenter exortam. Praeterea idem
Judex et Jurati praesentarunt nobis quasdem
Literas ejusdem Dni. Ludovici Regis super col
latione cujusdam villae Ambus vocatae, a
Castro Zklabonia vocato ablatae et ipsi Civi
tati Zenth Marthon ad censum annualem duo-
decim florenorum auri datae Zolii feria 6. pro
xima ante íestum omnium Sanctorum anno
Dum.
 8i —
Domini MCCCLXXVII. patenter editaos. Veras
et justas, Asserentes, adhuc plures habere.

$. XXXIV. Super terra JSunssir.

Item Matthias filius Andrea« exhibuit nobis
quoddam Privilegium Domini Ladislai Regis io
sua et fratrum suorum condivïsionalium perso-
nis super donatione cujnsdam terrae Nunssir
vocatae in Thuroch existentis Matthias filio
Andreae in concambium alterius terrae suae
Cberemle vocatae inCottu de Lypto existentis,
per ipsum Dominum Ladislaum Regem traditae
ac legitima statutione et meta rum erectione ejus-
dem anno Domini MCCLXXVIII. quinto decimo
Kai. Augusti, Regni autem sui anno 7. emana-
tum , verum et justum. Asserens , plures noa
habere.

§. XXXV. Super Bobownok.

Item Jacobus filius Lachk exhibuit nobis
quasdam tres literas. Unam Comitis ' Jacobi
de Scepus olim JuHicis Curiae adjudicatoriam,
super quadam possessionaria reambulatione re-
visione et aestimatione in facto possessionis
Bobownok vocatae inter Nicolaum et Paulum
de Bobownok ac Nobilem Dominam relictam
Lau rentà filii Buda de Eadem, ab una, nec
non Gregorium Dionysium et Stephanum filio*
Lachk , nee non Laurentium filium Herbordi
facta decimo die octavarum festi b. Georgii
Martyris anno Domini MCCCLXIV. emanatam
et Conventui• S Benedicti de juxta Gron dire-
ctam. Et aliatn ejusdem Conrentus S. Bene-
dicti super praemissis Dom. Lodorico Regi re-
■criptioii ileai, ineodemanno exortam. Tertiam
autem Comitis Nicolai de Zeech pridem simili
ter judieis Curiae Regiae tertio octavarum festi
»aüvitatie b. Joh.Bapt, ia ao.D. MCCCLXXXI
confectam , tenotem praescriptarum duarum li-
terarum in se de verbo ad verbum transscrip-
tive continentera. Veras et justas. Asserens
plures non habere.

§. XXXVI. Super Matthyuch conditionali.

Item Valentinus filius Nicolai íUH Tisa ex-
faibuit nobis duo privilegia. Unum videlicet
olim Dom. Andreae Regis, patris videlicet Dom.
Belae Quarti, super donatione terrae 4. aratro-
rum per ipsum Dom. Andream Regem Porson,
Laurentio et Sopyr Jobagionibus facta, anno ab
incarn. Dom. МССХХХШ. Regni autem suî anno
30. emanatum. Et aliud praedicti Dom. Belae
Regis super iterata donatione ejusdem terrae
quatuor aratrorum per eundem Dom. Belam R.
raemoratis Porson et Sopir kc Laurentio facta
sub anno Gratiae MCCLV. tredecimo Kaiend.
Sept. Regni autem sui anno 20. emanatum. Vera
et cfficacia. Asserens plura non habere.
§. XXXVII, Super Zaskalitza in -Arwa exi-
. . - stente.
Item Stephanus et Thomas dicti Besseny
de Gaczelfalvva exhibuerunt nobis quasdam tres
literas. Unam Dom. nostri Sigismundi Regis
super donatione possessionis Zaskalitza vocatae
per ipsum Dom. Regem Thomae filio Andreae
dicti Bessenew de Gacelfalwa perpetuo datac
feria 3. proxima post festum Paschae Dom. anno
ejusdem MCCCLXXXVII. patenter sub sigillo suo
secreto rotundo emanatam. Et aliamConventus
de Thuroch super solutione dotis et rerum pa-
rapheinalium per ipsum Thomam dictum Bes-
senew, nobili Dom. Margarithae vocatae, re-
Hctae Martini filii Nikolai dicti Luchka de Zas
kalitza facta expeditam in festo b. Adalbertl
Episcopi et Mart• anno Dom. MCCCLXXXVII.
Tertiam autem ejusdem Conventos super legi
tima statutione et metarum erectione dictae pos
sesion's Zaskalitza pro Stephano et Thomadic-
fis Besseпet? facta in festo divisionis anno Horn,
MCCCLXXXVíI. praenoiato confectam. Veras
ei justas. Assereptes piares non habere.

S. XXXVUI. Gywge.
Item Ladislaus filius Jacobi exhibuit nobis
daas literas. Una m Conventus de Thuroch,
super venditione partis terrae haereditariae Ul-
lada et Thomae , filii sui, per eosdem Ulla-
dam et Thomam, Nicolaum filium Gyuge a)
pro duabus marcis , consentientibus commeta-
neis suis in eis dem nommatis facta, anoo Dom.
MCCXC. emanatam. Et aliam Capituli Eclae
Nitriensis super venditione cujusdara• particulae
terrae inter terras emptitias Ladislai filii Jacobi
de Babonok exi-teetis, per Magistrum Pau-
lum Literatum, filium Ghyeleti de Zakfalwa,
Petrucn Joh.innem et Simonem filios suos pro
6ö floren is eidem Ladislao traditae feria gtia.
prox. post dominicain Оcи I i anno Domini
MCCCLVIH. confectam veras et justas. Asserens,
plures in facto praemisso uon habere. .
Jtern idem exhibuit nobis quasdam literas
olimDom. Belae Regis in vigilia festi b. Barthol.
Ap. anno Dom. MCCCXV. emana as,; in quibus
conti-nebatur: quod ipse Dom. Bela Rex terram
Wida in Thuroch, sine haerede decedentis, uni
aratro sufficieotem , quam fidelis suus Micks:
Comes de Zolum , Gyuge , et Guch filii s Pynk,
ac Ladislao Zek de Thuroch per suas literas as-
signasset , et ipsa terra ab eisdem Gyuge e(
Guch fuisset alienata, eisdem Gyuge et Ladis
lao dimisisset possidendam, qui idem faceré ¿e-
nebantur.

«) Forte Nieolao filio tte.

 §. XXXFX. Super Lazkouchk. • . ,
Item Laurentius filius Mikus et Benedictus
filius Clementis exfaibuerunt nobis quoddam Pri
vilegium olim Dom. Bglae Regis super dona
tione cujusdam terrae Lazkouch voeatae inter
fluviiim Jezernicha et Thuroch sitae per jpsum
Dom. Belam Regem Surnae, filio Dechluk jure
perpetuo collatae sex aratrorum terram in se
continentis ao gratiae MCCXL. Regni autem
sui ao quinto juste et efficacitcr emanatum. As-
serena, ad praesens plura non habere.

§. XL. Super Zanasan.

Item Ladislaus filius Nicolai exhibuit nobis
tria privilegia. Unurn Dom. Belae olim Regis
Hung. super donatione et confirmatione donati onis
terrae Zanasan vocatae juxta fluviura adjacentis
per ipsurn Dom. Belam Regem JVlartino Sacer-
doti fideli Capellano suo et Ladislao fratri ejus
dem perpetuo factae ac legitima statutione et
metarum erectione ejusdem anno Domini
MCCXLII. a) Regni autem sui anno i o. emnatum.
Secundum aUtem Dom. Ladislai olim similiter
Regis Hung, super restitutione et restatutione
praedktae terrae Zanasan per Lorandnm fra-
trem Urin prius occupatae Ladislao fratri Mar
tini Sacerdotis per ipsurn D. Lad. Regem red-
ditae anno Dom. MCCLXXXIII. Regni autem
sui anno il. confectum. Tertium vero Dominici
Fraepositi et Conveotus de Thuroch super qua
il am conditional! compositione inter Stephanum
Presbytejum et Jacobum, аc Dionjrsium filios
Johannis, nec non Ladislaum filium Nicolai ,
Nicolaum et Stephanum fratres ejusdem ab una;
Item inter Dominicum et Petrum filios Caroli

a) Rectiui U45,
de Uyffalu in facto metalis separationis possesio-
ruth eorundem Zalusa et Uyffalu vocatarum sub
obligamine viginti marcarum , si quis ipsam
compositionem retractaret, Sabbatho prox.
£ost festum Paschàe Domini anno ejùsdem
tCCCLXXVII. exortum, vera et justa. Asse
rens plura non habere.

§. XLI. Super Muthna et Chepchert. '

Item Paulus filius Blasii et Stephanus filius
Gyulae exhibuerunt nobis quasdam quinque Ii.
teras. Unam Dom. Pauli praeposili et Conven-
tnsdeThuroch super erectione metarum posses
sionis Muthna vocatae iu festa b. Margarethae
Virg. et Mart, anno Dom. MCCCLVIII. privile-
gialiter emanatam. Et aliam Comitis Thomae,
olim Judicis Curiae Regiae super adjudicatione
possessionis Muthna vocatae et metali separa-
tione ejusdem ab alia possessione Johannis filü
Bene similiter Muthna appellatae, pro Joanne
filio Kàraz, Gyula filio Pauli, Endre filio Bo
do ; Batiz et Thoma filiis Olka legitime facta
32. die Octavarum festi b. Georgii Mart, anno
Dom. MCCCLII. privilegialiter confectum. Ter-
tiam Dom. Lodovici pridem piissimi Regis
Hung, duobus sigillis ejusdem, uno videlicet in
Regno Boznae deperdito et alio novo penden-
tibus consignatas, anno Dom. MCCCLXIX. a)
sexto calendas mensis April. Regni autem sui
anno ig. privilegialiter exortam, tenores qua-
rundam literarum privilegialium Praepositi et
Conveutus de Thuroch, super legitima statu,
tione possessionum Muthna et Chepchen vocata
rum per ipsum Dom. Lodovicum Regem Blasio
filio Pauli, Endre filio Boda, b) Johanni filio

a) Recitas i359.
b) Diplomat!« totins Apogmpbum habet Butta.
 86 -
Petri, Nicolao filio Pauli, Abrahae filio Abrar
паe, et Bathiz filio Zalek a) in concambium
possessionis eorundem Charnako vocatae per
petuo darae et traditae feria 3. prox. post quin-
denas festi Paschae Domini anno ejusdem
MCCCXLIIL emanatam verbaliter in se confir
mative et transscriptive habeotem. b) Quartam
ejusdem Dom, Lodovici Regis, Judici et Jura-
tis ac universis civibus de Cremnicha super re-
stitutione et rernissione unius dietarum posses-
sionum per ipsos occupatae praeeeptorie direc-
tam , in festo b. Simonis et Judae App. anno
Dom. MCCCLXVII. patenter emanatam. Quin-
tam vero et ultimam Egidii Praepositi et Con
ventos de Thuroch super separatione et meta-
rum erectione dictarum possessionum Muthna
et Chepchen vocatarum a parte terrarum Ca-
stri Baynouch nuneupati facta sub anno Dom.
MCCÇLXVIIL privilegialiter confectam , veras
et justas. Asserentes plures non habere.

§. XLlI. Super uidvocatia Villae Mayus.

Item Dom. relicta Michaelis filii Petri Ad-
vocati de Mayus et Stephanus filius Gyulae
sponsus ejusdem, in suaac nobilis Dom. Annae
vocatae, filiae, ac Petri filii praedicti condam Mi
ch aelis filii Petri personis exhibuerunt nobis
quoddam privilegium Egidii praepositi et Con-
ventus de Thuroch , super venditione Advoca-
tiae de eadem Mayus, quam venditionem Ma
gister Johannes de Mi k la , Vices gerens Dom.
Ladislai Ducis Oppuliae, Regni Hung. Palatini,
Comes de Thuroch, et Castellanus de Blatni
cha, eo, quod ipsa Advoca lia mortuo Nicolao filio
Hankonis priore advocato, propter quaedam

a) Zaluch. Ibidem.
b) Diploma hoc exbibemus in append. Nro. V.
debita ejusdem ad manus ejusdem LadislaiDu-
eis rievenisset, quia nullus ex proximis et con-
sangvineis ipsius Nicolai iilii Hankonis ipsa de
bita persolvere voluisset , Michaeli filio Petri ,
condam marito praedictae Dominae protrecen-
tis florenis auri fecisset , et ipsnm advocatiam
eidem eodem modo, prout protunc Dom. Lodo-
vicus Rex Hungariae et dictus D. Ladislaus Dux
privilegiis eorum medîautitrus nинe coram no
bis in specie productis memorato Nicolao filio
Hankonis perpetuo contulisse, dedisseque dig-
noscitur, facta in festo nativitatis b. Job. Bapt.
anno Dom. MCCCLXXII. privilegialiter exor-
tum verum et justum. Asserens plures non ha-
bere. "ч
1• -
§•• XLUI, Super erectione metarum villae (
Mayus.
Item Cives et hospites de villa Mayus ex-
hibuerunt nobis quasdam duas literas Dom. Lo-
dôvici pridem Regis Hung, unam super metali
sequestratione liberae villae Regalis Mayus vo-
catae a villa Regali Blatnicha vocata per Co-
mitem Jacobum de Scepus, olim Judicem Cu
riae et universarum Civitatum Regalium ex man
dato ejusdem Dom. Lodovici Regis per metas
Uteris in eisdem conscriptas facta, Zolii in festo
b. Emerici Ducis et Conf. sub anno Domini
MCCCLXXVII. sub secreto suo sigillo emana-
tam. Et aliam Dom. Georgio Bube k , Magistro
Tavernicorum Reginalium , Comitique Lipto-
viensi et de Thuroch аc ejus Vice Comiti Ca-
stellanis et Officialibus ejusdem Cottus de Thu
roch in eo, ne iidem Cives et hospites suos Re
gales de Mayus ad reparationem et refarmatio-
nem castrorum suorum Regalium quoquo tenu
pore compellere, ipsos in eorum libertatibus
per suam Regiam M. ipsis concessis paciiice
permanere permitterent , praeceptorie directam
 feria 6ta prox. post f. Paschae Dom. anno ejus-
dem MCCCLXXXI confectam.. Asserentes plures
non habere. y -'

5. XLIV. Super Sochouch conditionali.

Idem Johannes filius Pauli exhibuit nobis
quoddam privilegium Dom. Belae Regis super
coilatione terrae Sochouch ad 4. aratra suffi-
cientis sub libertate filiorum Jobbagionum de
Thuroch, Benedicto et Petro filiis Chepany la-
picidae per ipsum Dom. Belam Regem factatn
anno Dom. incarn. MCCLVIH. sexto Kaiend.
Oct. Regni autem sui ao 23. exortum, metas
ipsius terrae in se continent, verum et justum.
Asserens plura non habere.
%. XLV. Super possessions Kis Mayus coф-
dit¿onali.
Item Stephanus filius Ponka exhibuit nobis
quasdam 4. literas. Una m videlicet Dni olim
Belae ' Regis super donatione possessionis Kis
Mayus vocatae per ipsum Dom. Belam Regem Jo-
hanni filio Nanczalo a) in concambium terrae ejus
Kis Mayuch b) vocatae sub libertate exercitu-
ali perpetuo datae anno Dom. MCCLIV. regni
autem sui anno loto sub majori sigillo ejusdera
pendenti privilegialiter emanatam. c) Et aliam
ejusdem Dni. Belae Regis feria 3ti a proxima
videlicet in festo b. Regis Stephani anno Dom.
MCCL. super gratia per ipsum Dom. Belam
Regem Johanni filio Namzalo et Doboz filio .
Sokana eo facta: ut quaecunque regalia Col
lecta in regno suo emanare! , sicut nobiles

a) Rectius Ramzolou,
b) Rectias : Hiricbon. : 1
«) Diploma hoc damus integrum in appendice No. I.
 89 —
Regni sui talem collectam^sibi dare non te-
nerentur, nec collectant ab eadem possessione
exigere praesumerent, sub annulari sigillo ejus-
dem pendenti emanatam. Teriiam autem ejus-
dem Dom. Belae Regis super concambiali do
natione praedictae possessionis Kis Mayus me
mora to Johanni filio Namzalo pro terra ejusdem
Chymcho a) vocata facta anno D. MCCLXVI.
sub annulari sigillo confectam. Quartam autem
Dom. Ladislai otim similiter Regis Hung, in
octavis diei mediae Quadragesimae anno Dom.
MCCLXXXII. similiter privilegialiter sub annul.
lari sigillo ejusdem emanatam, praescriptas li
teras Dom. Belae Regis privilegiales de verbo
ad verbum transscrjbentem et confirmantem, ve-
ras et justas. Asserens plures in facto prae-
misso non habere.

$. XLV1. Super Kanapota tonditionali.

Item idem exhibuit nobis quoddam privi-
legium.Dom. Belae Regis super donatione terrae
5 aratrorum de terra Andreae inCottu de Thu-
roch sub ea libertate, ut singuli in exercitibus
Regiis ad capita sua Dom. Regi servire tene-
rentur, quemad modum caeteri filii Jobagionum
ipsorum comprovinciales in annis b) servire
Regiae Excellentiae consveverunt, per ipsum
Dom. Regem Namazlo c) et suis fi Iiis Thomae
lwano Bartholomaeo et Nicoiao facta ao gra-
tiae MCCXLVÜI. Regni autem sui anno i410
efficax et verum. Asserens in facto dictae pos
sessionis plures non habere.

«) Rectius Hirichou.
b) Forte armis.
c) Rectius Ramazlo,
 90 —
- .-1 r XLKIl, Super terra Chornakow. . -í
im' '
Item idem exhibuit aliud privilegium ejus-
dem Dom. Belae regis super collationecujusdam
terrae Chornakow 4. aratrorum per ipsum Dom.
Beiam Regem Johanni filio Namzalo Castel
lano suo de Thuroch perpetuo datae ao. Dom.
MCCLXII. Regni autem sui aono 27. exortum,
efficax et verum. Asserens plura non habere, a)

g. XLVlll. Super possessione Itis Bistrice , alio

nomine Jahodnak nuncupata.
Item Johannes filias Georgii exhibuit nobis
quasdam literas privilegiales Nicolai Praepositi
èt CapituliEcclesiaeStrigoniensis Sabatho prox.
post f. b. Agnethis Virg. et Mart, anno Dom.
MCCCXL. emanatas, tenorem cujusdam privile-
gii olim Domini Ladislai Regis Hung, super
collatione possessionis Kis Biztrice vocatae ac
legitima statutione et metarum erectione ejus-
dem pro Comite Laurentio filio Cosmae per
ipsim» Dom. Lad. Regem factis sub anno gra-
tiae MCCLXXXIV. octavo nonas Aug. Regni
autem sui anno XII. emanati de verbo ad ver-
bum in se transscriptive continentes veras et
justas. Asserens, plures in facto diçtae posses
sionis non habere.

S. XLJX. Zenth Marthon portio Parochi.

Item Dom. Plebanus de villa Zçnth Mar
thon exhibuit nobis quasdam literas Magistri
Danch privilegiales anno Dom. MCCCXV. con-
fectas super collatione cujusdam portionis terrae
arabilisetprati terreis metis in eisdem declara-
tis expressarum per ipsum Ecclesiae S. Mart.

*) Privilegium hoodamui integrum in append. Nihil.

jn dicta villa constructae facta, veras et justas.
Asserens plures non habere.

§. L. Super terra t%.aratrorum conditionna, quae

nomine Polereka vocatur.
Item Georgius iilius Abrahae exhibuit nobis
quasdam tres literas, unam olim Dom. Belae
Regis super confirmatione statutionis terrae 4.
aratrorum per ipsum Dom. Belam Regem An-
dreae et Jacobo filiis Alberti, filiis Jobagionum
de Tli u roch facta, quae condam Othmari et
Leonardi extitisset , anno dominicae incarn.
MCCLXII. Regni autem sui anno 27. emanatam.
Et aliam Magistri Danen super divisione cujus-
dam particulae possessionis inter Abraham filium
Adae ab una et Nicolaum filium Gyuge parte ab
altera per distinctions metarum in eisdem con-
scriptarum coram ipso Magistro Dan c h facta,
anno Dom. MCCCXXX. confectam. Tertiam
autem Valentini Praepositi et Conveotus de
Thuroch, Sabbatho infra Octavas b. Georgii
Mart. ao. Dom• MCCCX1V. a) exortam, tenorem
praescriptae literae ipsius Magistri Danch patene
ter de verbo ad verbum in se transscriptive
habentem. Asserens in facto dictae possessio-
nis plures non habere.

J. LI. Super possessione Nadaser.

Item idem exhibuit nobis quasdam duas li
teras privilegíales. Unam Pauli praepositi et Con-
ventus de Thuroch super donatione b) posses-
sionis Nadaser inter Bene-.!ictuai Stephanum
Matthiam Bartholomaeum et Marcum filios An-
dreae, Albertum filium Matthiae, Stephanum

a) Error in anno. Fors i334.

b) Forte dirisione.
 et Nicolaum filios ejusdem Alberti ab una, nec
non Georgium, et Thomam filios Abraham facta
feria 4ta prox. post f. s. Trinitatis anno Dniy
MCCCLI. emanatam. Et aliam Comitis Stephani
Bubek , olini similiter Judicis Curiae Regiae
super adjudicatione et metali sequestratione di-
ctae possessionis Nadaser per juramentalem de-
{tositionem Marci filii Andreae, metis in eisdem
iteris conscriptis principio et erectis medianti-
bus a possessione Sarnoucha • melleky vocata
legitime facta sedecimo die Octavarum festi b.
Mich. Archangeli anno Dom. MCCCLXIV. pri-
vilegialiter confectam veras et justas. Asserens,
plures non habere facto in praemisso.

$. LH. Super possessionibus Mezouhaz , Rudna-

Lesna et Prona vocatis.
ItemGeorgius filius Johannis exhibuit nobis
qiiasdam duas literas. Unam Ladislai Praepo-
siti Chasmensis, Comitis Capellae et Secretan i
Cancellarii Domini Lodovici pridem felicis
Regis Hung, super concordia inter Вeke» fili-
um Pauli, Benedictum et Jacobum filios ejus*
dem , Andream- filium Pauli , Benedictum et
Jacobum filios ejusdem Andreae ab una; item
Johannem filium Seraphyn , Paulum et Geor
gium filios ejusdem in facto fiendae divisionis
possessionum ipsorum Prona , Lesna , Ruda et
Mezeuhaz vocatarum coram ipso comite Capel
lae Regiac facta, feria 4ta prox. ante festum
Virg. gloriosae anno Dom. MCCCXL1II. ema-
natam. Et aliam Pauli praepositi et Conven-
tus de Thuroch super divisione dictarum pos
sessionum Prona Lesna Rucia et Mezeuhaz vo
catarum inter partes praenotatas eo modo facta,
ut easdem possessiones in 3, partes divisissent,
quarum duae partes memoratis filiis Pauli,
4ertia pars earundem annotate Johanni filio
Seraphyn devenissent io portiones, аnцо Do-
 - 93 —
mini MCCCLIII. in octavis diei Cineran
exortam. Veras et justas. Asserens plures nо л
habere.
S. LUI. Super ierra de possessione Zanasan
excisa.
Item Paulus filius Michk exhibuit nobis
quasdam quinque literas : Unam scilicet J. Prae.
positi et Conventus deThurochsuper yenditione
cujusdam particulae terrae per Ladislaum et
filium ejusdem Ladislai Jacobo filio Latibor de
terra ipsorum haereditaria sub metis in eisdem
conscriptis facta anno Dom. MCCLXXXVI. ema
natarn. Et aliam ejusdem Iwanka Praepositi et
Conventos de "ífcuroch super perpetuali vendi-
tione cujusdam pariiculae terrae per Ladislaum
cum filio suo Ladislao de terra ipsorum h aere»
ditaria Jacobo filio Latibor pro novem Marcis
et uso fertone sub metis in eisdem conscriptis
facta anno Dom. MCCXCI. confectam. Tertiam
Dom, Lodovici pridem piissimi Regis Hung, sub
annulari suo sigillo super nobilitatione R-ak et
Pauli filiorum Matthiae in quad am terra seupos-
sessionaria portione, quam idem Rak in posses
sione Zanasan vocata situatam •sister* , et
quam condam Ladislaus filius Ladislai nomine
sui juris literis Conventus de Thuroch median-
tibus olim Jacobo filio Latibor avo suo pro no
vem Marcis denariorum vendidisse declarasset,
a nexus conditione liberando et eximendo fecis-
set, feria 3. prox. post f. b. Mich. Arch, anno
Dom. MCCCLXIII. confectam. Quartam Comi-
tis.Stephani Bubek, olim similiter Judicis Curiae
Regiae, vigesimo secundo die quindenarum re-
sidentiae exercitus Regalis in anno Domini
MCCCLXV. Quintam autem Comitis Jacobi de
ScepHs, condam similiter Judicis Curiae Regia«
sedecimo die Octavarum festi b. Georg. Marty-
ris anno Dom. MCCCLXXVIII.ambas super ad
judications dictae particulae terrae privilegUli
 94 -
ter emanates, vew et justàs. Asserens plures
oda habere. '. -
t J_jym Super possessione Muremfelde vocatae
medii aratri.
Item idem exhibuit quasdam duas Literas:
(Jnam J. Praepositi et Convenais de Thurueh
super venditione cujusdam parliculae terrae cul-
turae dimidii aratri sufficients per comitem
Muren de terra sua haereditaria , ex consensu
fili i sui et Isatt commetanei sui sub metis in
eisdem conscriptis Jacobo filio Latibor facta,
anno Dom. MCCLXXXIII.privilegialiter emana-
tam, aliquante intercisam. Et aliam Valentini
Praepositi et ejusdem Coaventus de Thurueh
super resignatione tertiae partis terrae , quam
Comes Murinus filiis Latibor assignasset, per
Comitem Jacobum et Gregorium filium suum ,
ac Comitem Chama , Johannem et Michk filios
ejusdem Chama Valentino et Nicolao filiis Ponk
facta Ц1 octavis festi b. Georgii Mart, anno Dom.
МСССХШ. confectam, veras et justas. Asse-
reus plures non habere.
S- Lf. Super metarum erectione possessionum
Ewzpatak et Murenfelde vocatarum.
Item idem Paulus filius Michk exhibuit no
bis quasdam duas literas. Unam Pauli praepo
siti et Convenlus de Thurueh super metali se-
questratione pbssessionis Ew¿p itak vocatae a
possessione Rakouch mediamibus metis in ¿is-
dem conscriptis inter Paulum filium Michk de
Ewzpatak, Chama fratrem ejusdem, et Andre-
am filium Nicolai de eadem ab una, item Johan
nem et Demetrium filios Pauli Literati de Ra
kouch facta in f. b. Laurentii Mart• anno Dom.
MCCCLVI. patenter emanatam. Et aliam Egidii
praepositi et. Con ven tus de Thurueh super re-
ambulatione et erectione metarum possessionum
Ewzpatak et Murenfelde vocatarum octavo die
festi b. Martioi conf. anno Dom. MCGCLXII.
privilegialiter exortam veras et justas. Asserens
plures non habere.
§. LV1. Super terra usui duodecim aratrarum
sufficiente infirma existente.
Item Thomas filius Nicolai exhibuit oobis
quasdam- literas privilegiales Dom. Lodovicife-
licis Regis Hung, duobus sigillis suis dupplici-
bus , uno videlicet in Regno Boznae deperdito,
altero novo consignatas, super donatione ejusdem
terrae et silvae in Arua existentis duodecim
aratra in se continentes Chepanopataka vocatae,
per ipsum Dom. Lodovicum Regem Nicoiao
filio Folkus et alteri Nicolao filio Johannis datae,
ac aggregatione eorundem in numerum coetum et
catervam Nobilium Regni anno Dom. MCCCLV.
Regni autem sui anno i4. confectas, veras et
justas. Asserens plures non habere. ... ,
5. LVII. Super guaría fiUali in yilso Mikch-
Item Johannes filius Martini exhibuit nobis
quasdam duas literas Conventus de Thuruch.
Unam super extradatione Quartae filialis per
Thomam filium Lorandi de Alsonich de eadem
possessione Johanni filio Martini de Turan facta
feria quarta prox. post f. Penthecostes anno Dom.
MCCCLXVII. privilegialiter eraanatam. Et
aliam super solutione quinquaginta fiorenorum
auri, quam Johannes filius Martini de Turan in
subsidium acquisitionis possessionariae portio-
nis in Ruth habitae Thomae filio Lorandi fecis-
set , feria 4. prox. intra festivitatem Pentheco
stes anno Dom. MCCCLXXVII. patenter confe-
ctam, veras et justas. Asserens, plures non
habere. . .
 §. LVIII. Super possessione Felseu ЖиЬЬуn in
,. . . Сottи de Atwa. ; 1
- .Г T-- ' *ч - " ' * i
Item Nicolaus filius Marci et Nicolaus fili us
Johannis ac Salomon literatus exhibu^runt no
bis quasrfam quatuor literas. Unam Valentini
praepositi et Conventus de Thuruch super con-
cambiali permutatione cujusdam possessionis
Felseu Kub byd, per magnificum virum Magistrum
Danch, Comitem Zolieusero, Lad islaum Joan
nen! et Stephanum filies suos, Nicoiao Petro -
et Phi lip po filiis Gyuche, Michaeli et Adriano i
filiis Symk pro possessione eorundem Reuche
vocata sub metarum in iisdem conscriptarum
circumstantia perpetuo datae in Octavia Nativi-
tatis b. Joh. Bap. anno Dom. MCCCXXV*. pri- .
▼ilegialiter emanatam. Et aliam Dom. Lodo-
vici indelendae memoriae Regis Hung, sub anno
gratiae MCCCLXI. octavo Raleadas Maii Regnii
autem sui anno 20. emanaras, tenores quarun-
dam literarum ejusdem Dom. Lodovici Regis
patentium , super collatione cujusdam posses
sionis Felseu kubbyn appellatae in districtu de
Arwa existentis per ipsum Dom. Lodovicum
Regem Salamoni et Gregorio filiis Nicolai, filii
Iche , Nicolao filio Marci , Andreae filio
Laurentii filii praedicti Nicolai , Thomae
filio Pokueülii Petri, Blasio filio Philippi, Be
nedicto filio Mask, Stephano filio Martini, Pe
tro filio Stephani , Nicolao filio Johannis filii
Gyurke, ja concambium possessionis earundem
Reuche vocatae in perpetuum facta feria 6. prox.
post f- b. Lucae Evang. anno Dom. MCCCLV.
patenter emanaturam de verbo ad verbum in se
transscripttye et confirmative habentem. Ter
tiana praedicti Conventus de Thuruch , in octa
vis festi purificationis b. Virginis anno Dom.
MCCCLVI. privilegialiter exortam, praetactas
literas ipsius Domini Lodovici Regis patenter
transscribeutem. Quartern autem Ladislai prae-
po«
 - 97 *-
positi et dicti Conventos d.e "fhuru'ch supercob
latione totalis portionis possessionaríae Salo-
monis Literati, filii Nicolai filii Juche de Felseu
Kubbyn in eadem existentis per ëundem Salom'o-
nem Literatum pro morte sen interemptione
Marci fratris sui instinctif diabolico per ipsum
facta , Nicolao filio ejusdem Marci in perpetu-
um datae et traditae octavo die festi Nativita-
tis b. Joh. Bapt. anno Dom. MCCÇXCI. privi-
legialiter exortam. , Veras et justas. Asserens
plures non habere.. •r..

i %. LIX. Super quàrta filiali in F~endegh.

Item Petrus , .filius Pauli de V'endèg exhi-
buit nobis quasdam literas Conventus dè Thu-
ruch privilegíales super extradationè quartaè fili-
'alis per îoànneni filfiim Zènche de ultra Thu-
ruch Dom. Agathae sorori sttàe faèta 2. die festi
Ñativitatis b. Agnis aj annó Dom. MCCCLÏI.
emanatam, Veras et justas. Assè'rèns plures non
habere ' ' ; 4

- :' Л % LX. Super 'Erdeni ,

Item Barnabas filius Andreae exhibuitnobis
Privilegium Conventos de Thu}rocb/, in vigilia
festi annuociationis ¡ b, Virg. "anno Domini
MCCCXVHI. emanatum. In quo continebatur,
quod Eden filius Iwanka, ac Joannes et lwankak
Laurentius , Nicolaus et Jacobus filii ejusdem
Eden, Paulum filium Marci in• filium et fratrem
communi cónsénsu ásstiinpsissent àdoptivum»
et eundem de omni hàereditatè paterna et terra
haereditarià ubique lûcorum èxistenti tanquam
unum de fitiis Eden fecissènt cohaeredem, tra-
dentes eidem filiam ipsius Erden in consorteai.

*) Sic. Fan Agnetis.

в
 Quae verae esse apparebant. Asserens plures.
non habere.

$. LX1, Super possessione Raxa conditional i.

Item Gregorius filius Stephani, et Stepha
nos filius Johannis de Raxa exhibuerunt nobis
quasdam duas literas, a) Dom. Ladislaiolim Re
gis Hung, super translatione de servitute populo-
rum de Thuruch in collegium libertatis filiorum
Jobagionum de Thuruch Miksse filio Rekse et
cognatis ejusdem Drahen , videlicet Nicolao
Herch, Ruthen et Urban simul cum terra eorum
Raxa vocata per ipsum D. Ladislaum Regem
faca anno Dom, MCCLXXX. privilegialiter
emanatam. Et aliam Dom. Caroli Regis super
restitutione praedictae terrae Raxa vocatae olim
tempore impacato per fuites manus occupatae,
et per ipsum Dom. Carolum Regem Mick, filio
Drahen, Damiano filio Galli et quibusdam aliis
proximis eorum Uteris in eisdem nominatis re-
stitutae in festo b. Martini conf. anno Domini
MCCCXL. patenter confectam. Et etiam quod-
dam privilegium nostrum super adjudicatione
et divisione dictae possessionis Raxa tricesimo
secundo die Octavarum festi b. Georgii Mart,
anno Dom. MCCCLXXXVIII. emanatum. Vera«
et justas. Asserens plura non habere.

§. LX1I. Super possessione Euspataka, duorum

1 aratrorum. ¡ •
Item Paulus filius Micna'elis et Ladislaus
filius Andreae in suis et' aliorum proximorum
suprum personis exhibuerunt nobis quasdam
quatuor literas. (Jnam olim Dom. Belae Regis
super confirmatione donátíonijs ejusdem terrae
diiorum aratrorum , per ipsum Dom. Belam Re

il) Supple : unaro.

 gem Latibor filio Porsu facta , anno Domini
MCCLV. Regni autem sui anno 20. emanatatt.
Et aliam Dom. Lodovici pridem piissimi Regis
Hung, sub anno Dom. MCCCLVI1I. quarto No
nas Novembr. Regni autem sui anno 17 confec-
tam, praetactas literas privilegiales Dom. Belae
Regis de illo ad ilium in se transscriptive et
confirmative babentem. Tertiam ejusdem Di-rn,
Ludovici Regis super exemlione a Servitute, et
onere omnis conditionis , Paulo et Stephane
filiis Michk, filii Chama, filii Latibor аc Andrae
filio Nicolai per ipsum Dom. Ludovicum Regem
viso praescripto privilegio Dom. Belae Regis
facta in festo inventionis sanctae crucis annoDom.
MCCCLIX. exortam. Quartam vero similiter
ejusdem Dom. Lodovici Regis in festo b. De-
metrii Martyris anno Dom. MCCCLXIV. paten
ter editam, praetactas literas ejus patentes ver
bauter conscribentes et confirmantes.

§. LXIII. Super possessions Tarnouch.

Item nobiles Dominae Anna Johannis ac
Elisabeth et Katharina filiae Stepbmi de Tar
nouch exhibtierunt nobis quasdam tres literas.
Duas videlicet Dom. Belae olim Regis Hung.
Unam scilicet super donatione cuiusdam terrae
Tarnouch vocatae pro auro tri ginta marcarum
JMladik Rutheno per ipsum Dom. Belam Regem
in perpetuum datae anno Dom. MCCLXII, Regni
autem sui anno 27. privilegialiter sub majori suo
sigillo emanatam. Et aliam annuliert sigillo
ejusdem Dom. Belae Regis pendenti consigna-
tam infesto b. SixtiPapae anno Dom. MCCLXVI.
confectam, praetactum primum Privilegium pro
abolenda quadam ambiguitate in eadem litera
declarata confirmantem. Tertiam vero Gomitis
Nicolai de Zeech, olim similiter Judicis Curia*
Regiae, super adjudicatione et sententia in facto
dictae possessionis ТагдoиcЬ pro successor! bus
dicti condam MIadik tam virilibus quam foe-
mineis sexibus pertinere debentibus sedecirrio
die Octavarum festi b. Georgii Martyres anno
Dom. MCCCLXXXI. privilegialitpr.• exortam.
Veras et justas. Asserentes plures non habere.

§. LXlf. Super possessione Amba$alva.

Item Dominicus Magnus éxhfbiíit nobis
quoddam Privilegium Dom. Caroli olim Regis
Hung, super confirmatione ;donati:on'rs:I'Magisîri
Danch, Comitis de Zölium in facto possessionis
Ambofialva vocatae Martine filio Maïthaeus ser-
vienti suo factae , ac legifirri3 àtàtntione et me-
tarum ejusdem erectiöne pró eodem Martirio fae-
tis anno Dom. MCCCXXV1I. Regfnr autem sui
similiter 27. emanarum, verum et justum. Asse-
Tens plura non habere. c : -
:. ..v.u t. - • ; :. . 1 з .jr.rrj ,r::r :
§. LXP. Super fostessiorie ШЪ'ьхШ; " alio no
mine Falkusfalva conditionali.
* Item Nicolaus 'filius BucKy, Thomas et An
tonius filii Nicolai Thomas fiiius Johannis ex-
hibuerunt nobis quasdam decem literas. Unara,
olim Dom. Stephan! -Regie super aggregatione
in numerum filiorum Jobagionum de Thuruxh
per ipsum Dom. Stephanum Regem ft wachinano,
lwano et Buhtha, Ivan hiiis Vitona, ac Milk
¡filio Ruzeihe de villa Zoboslo ac caeteris eo-
rundem cum terris popuiorum villae 2ehk Zo-
bozJo mixtim habitis ttsub iBc1usione metarum
in eiadem literis contentarum existentibus anno
Dom. MCCLXXl. Regni autem 'sui. anno я ema-
natum. Et aliam Praepotsiti et Conventus de
Thuruch super erectione metarum dictac terrae
Zobozlo vonatae anno Dom. MCCLXXXV. con-
fectam aliquanto intercisam. Tertiam Dom..
J-adislai Regis super restitution* terrae -Zobost-
io , per eundem J-adislaum Regem BarthçJov
maco filio Nachk facta jeria 3. ^roxw-postiias
cens. Dom. anno ejusdem MCCLXXXVI. Quar
tern Capituli Ecci. Strigon. anno Domini
MCCLXXXV. in festo b. Bartholomaei exortani
et ad Iiteratonum mandatum dicti Dora. Ladie-
lai Regis tenorem cujusdem Privilegii olim
Dom. Andreae Regis super terra praedicta Zo-
bozlo nominata sub anno gratiae MCCXXX.
Regni autem sui anno 27. emanati transscriben-
tem. Quiotam Mereulini Comitis Camerae Re-
giae et de ZoLium super restitutione possessionis
Bartholomaei Zoboslo vocatae in Octavis festi
Penthecostes in anno Dom. MCCXLl. super
praedicta terra Zoboslo exortam. Sextam prae-
dicti Conventus de Thuruch super• concambiali
pgrmutatione cujusdam particulae terrae de
dicta Zobozîo excisas anno Dom. MCÇXCIV.
editam, Sep)imam ejusdem. Conventus. de
Thuruçh super resignatione portionis posses-
svoqariae Jap filii. Mertonis per Stephanum fili-
um B^ríus.Sabbatho proximo ante Dominicam

«ya; rae "."-утях хигя-жтры T¡ . -.- . ,. j1^.

mero•jobha.giaqum casta per ¿p.sum Dpm. Re
gem Thomae et Antonio iiliis Nicolai, et Ni-,
colao , filio Bartholomaei de Falkusïalva fac
tum ins . Dominica• Judjça., in anno - Domini
MCCCLXXXIX. patenter• emaoatam. Nonam
vero et decimam praetitulati Conventus de Thu
ruch feria rtta- prox, ante f. Penthec. simper 'di
vision» Hictae possessionis in 4. partes' facta,
anno in praejenti, ambas privilegialiter et sub•
uno sensu verborum emanaras, veras et justas.
Asserens plures non habere.
¿...IRíU' ij.ît - ЙЭДЧтЬ] '/ -Vi: •. -
$- LXKl. Super Qaarta ßliali in Bobvnok.
Iteiti Nicolaus filiu s Johannis et Johannes
ftlius Thomae exhibuerunt nobis quasdam duas
literas. Unam olim IjiomiQici praepo.sjti S.
Thomae Martyris de promonthorio Strigonieasi
super receptione quartae filialis condam nobilis
Dominae matris Johannis filii Myko in posses-
sione Bobonok habita in octavis diei quadrage-
simae anno Dom, MCCCLI1I. privilegialiter
emanatam. Et aliam Conventus de Thuruch
super legitima statutione ejusdem quartae filia
lis feria 5. prox. ante f. annunc. virginis glo-
riosae anno Dom. MCCCLVU. patenter ema
natam, veras et justas. Asserentes plures non
habere.

§. hXVII. Super posscssiane Jordan.

Item Bartholomaeus Laurentius et Stepha-
nus filii Nicolai , et Martinus filius Michk et
Jacobus аc Thomas filii Stephani, nec non An
dreas filius Petri exhibuerunt nobis quoddani
Privilegium Dom. Belae Regis Hung, super con-
firmatione donationis cujusdam terrae ad •duo
et dimidium aratra sufrtcientis , Andreae de
Jardan et filio suo Achile'o de numéro filio-
rum Jobbagionum de Thuruch per ipsum,
Dom. Belam Regem facta anno Dom. MCCLV.
emanatam , verum et justum. Asserens , plura
non habere.

§. LXflll. Super partícula possessionaria in

Vidäfelde habita.
Item Mathe filius Johannis exhibuit nobis
quasdam deas literas. Unam Comitis Jacobi
de Scepus olim Judicis Cnriae super assigna-
tione portionis possessionariae condam Mi
chaelis filii Benedicti de eadem Vidafelde ra-
tione quartae partis matris Mathe filii Johannis
de eadem , eidem Mathe per Blasium filium
Petri de Vidafelde datae feria 2. prox post f.
b. Dorotheae Virg. et Mart, anno Domini
MCCCLXXV1IJ. emanatam. Et aliam Praepo-
siti et Conventus de Thuruch in facto dationis
 — юз —

medii jugeris terrae arabilis eidem Mathe per

Blasium filium Petri in sua et Ladislai fratris
sui personis penes curiam ejusdem Mathe fac-
tae in fest. b. Philippi et Jac. Ap. anno Domini
MCCCLXXIX. privilegialiter confectas. Veras
et justas. Asseren«, plures non habere.

§. liXIX. Super terra 4. aratrorum conditionali

Draskfalva vocata.
ItenVMathè filius Valentini et Blasius fili-
us Nicolai exhibuerunt quasdam 4. literas.
Unam olim Dom. Belae Regis super assigna-
tione terrae 4. aratrorum terreis metis a populis
Zklabonia distinctae per eundem Dom. Belara
Regem Mikola et Drasko filiis duorum de fi Iiis
Jobagionum de Thuruch sub conditiene perpe
tuo traditae anno Dom. MCCXLII. Regni au-
tem sui anno 8. emanatam. Aliam Comitis M.
de Zolum et de Scopus, аc Magistri Paskasii
super remissione praedictae terrae anno Dom.
MCCLXXIII. sub duobus sigillis pendentibus
eorundem confectam. Tertiam vero et qiiartam M. »
Comitis de Zolum et de Scepus super erectione
metarurh dictae terrae, anno Dom. MCCLXIX.
ambas sub uno sensu verborum privilegialiter
emanatas. Veras et justas. A s sereníes plures
non habere.
|- LXX. Super conditionali Jordan.
*) *) *) *) ч")"*)' (s« lineolae hic abóles-
cunt.)
Conèluiluticula etiam linearum XII. penitus
oblitèràtà; '' (U S,)
 - '.Ol —

• i ( t . , г.
- I ;- I. - ч

Appendix Regestri de Thuroch. *> ] :

Nro. I. " > ^ - .

Be)ela Bei Gratia llngariae, Dalmatian, Croatia?, Ramae,

Serviae, Galiiiae, Lodomeriae, Cumaniaeque Rex. Omni
bus Christi íídelibus salutem in omnium sal valore. Regalis
sublimitas generalite» viget, cum praestitae fidelitati
juxta merita dispendia donis perpetuis largiatur. Proinde
ad universorum notitiam tarn praescntium, quam futurorura
harum serie volumus pervertirе : quod terrarn Hirichou
vocatam in Cottu Trencbiniensi existentem a Joanne filia
í'amiolon penitus receptaru et alienatam dedimus Magt-
stro ThpTus nosim fideli in perpetuum possidendam ; et
postmodern quod idem Johannes filius Fiamzolon revolu-
• tis quibusdani temporibus cum sua probitate in nostro
(xercitu fidehter nobis servivit, in Begno Bobemiae
nobiscum exercituando : Nos ad ejus instantiam sibi et
suis haeredibus haeredumque successoribus in concam-
biurn terrae Hirichou yocatae dedimus et donavimus ter.
tilg Kis • Mois vocatam juxta terram ejusdem Johannis
hapreditariam in Thuroch existentem in perprtuum et
irrevocabiiiter jute haereditario possidendam ex nostra,
gratia- et fa vote , prout JVicon nosfer lidelis Comes de
Zoulum nos informavit : ipsarn nostram Donationen) et
çoncambium congruum et conveniens esse nostrae colla-
tioni, Volentes rtiam eundem Johannem in ipsa terra
Kis №ois vocata perfrui et gratulari libertate exercituall

a) Diplomat* haec tanquam specimen authentiae Be-

gestn de Thuroch adnectimus eo tènore, quo eadem
Bi, supradictus Czemanka celeberrimo olim Jielio com.
fQuaicav.i.t.
nobis sei viendo, prout Nobiles de Thuroch exerciluandj
gratulantur ; boe etiam firmiter insignimus , ut per quem-
cunque successorem nostrae geniturae a dicto Joanne et
suis baeredibus hare nostra Donatio et con cambium ali
enaren» , ex boe nostra. Salus violaretur per talem sue-,
cessorem. Cujus tarnen terrae meta* hoc ordine distin-
guurrtur. Prima meta incipit a flumine Tburocb vocato
apud locum , ubi sunt fructus , et inde tendit versus
orieritem ad rivulum Jezernicza vocatum , et per ipsum
rivulum Jezemicia transeundo , juxta metas filiorum
Cherneta venit ad rivulum Sernovicza vocatum, ubi est
meta terrea•, et per rivum Sernovitza ascendendo juxta
metas Viclou venit ad metas Sasuna, et suorum cogna-,
tornm , et inde venit ad Prevratkam , ubi est meta
terrea, et iridp juxta metas Pauli Садi ti tendit versus 0с-,
cidentem, trauseundo per rivulum Jezernicza supra dictum,
venit ad rivulum Konotopa vocatum , et per ipsum Ko-
notopa• descendendo juxta metas haereditariae terrae•
ipsius Johannis venit ad fluvium Thuroch et per Thu.
roch descendendo venit ad her*priorem
- '-X"" metam, ubi sunt frü
ctus , et ibi terminaiur. Ut autem baec nostra Donatio
robur habeat petpetuae firmitatis, literas praesentes dup-
plicis sigilli munimine confecimus roboran. Datum per
maims M agis tri Smaragdi Elect) Albensis Ecclesiae,
Aube nostrae Vicecancellarii dilecti et fidelis nostri,
annp Dom. ЩСЦУ. Kegoi autem nostri XIX« . : -J.

•о-. o r• ..... ,:. • • .-.

Bela Dei• Gratia Ungariae, Dalmatiae, Croatia e,
Ramae , Serviae , Gallitiae , Lodomeriae, Cumaniasque
Rex. Omnibus Christi fidelibus salutem in omnium Sal-
vatore. Ad uniyersorum no.titiam tarn praesentium quam
futurprum harum serie volumus pervenire : quod Johannes
fil i u s Bamzolon noster Çastellanus de Castro Tburocb,
cum. .jn ipso castro Thuroch tempore Guerrae nobis fide-
liter servivit , ipsum castrum ab insidiis nostrorum inimi-
сorum fideliter conservando , nos ad instaniiam et pe-
titionem ejusdem pro üiieubus seivitiis suisterram quan
 dam Chemakdn votóiam , iriter'ThdroeR et^Trnová ext.
stentero ad quatrftfr"a'*,,a sibtöl «lieí 'virgulti» sufficien-
tem dedimus et donavimus ipsi Joharini et suis hacre.
dibus, haeredumque successoribus jure haereditario pos-
sidendam eX 'rioítrá ' grttîa et favore. Cujus • Terrae'
metae hoc ordine distinguuntur. Prima meta incipft ab
oeeide»fe "in vado' flin»ii Thoroch , ubi est meta terrea,
eГ inde vadit ad rivulum 7 ernova, ascendendo juxt« me
ta* 'villae Cheptsín", -ve"nit ad terrara Reehkonis Doboa
vöcatam , et' inde juxta Ooboam veuit ad fluvium Thu-
rocb et per ipsum fluvium descendit ad priorem metarn
terrea m , apud vadum , et ibi commetatur cum metis ter-'
rae Dobocz, ubi tefminatur. Ut autem haec nostra
Donatio robur habeat' perpetuum firmitatii, literas prae.
sentes dupplicis ' sigilli nostri munimine confecirous ro- '
borari. Datum per maiius Magistri Farehasn Electi Al-
bensis Ecclesiae, Aulae Nostrae VicecaneeUari , dileeti
et fidelis nostri anno Dom. MCCLXII. Regni autem
nostri anno 27.' ••1 • r

Ñro. III.
Bela Dei Gratia Hungariae , Dalmaciae , Croatiae,
Ramae , Serviae", Gallieiae, Lodomeriaeque Rex. Uni-
rersis praesentes Kteras inspectöris salutem in omnium
salvatore. Kegiae sublimitatU incumbit Officio, status
suorum subditorum t aliter ordinаre, ut quilibet in suo
eerto statu et numero suae Hbertatis Officia sine gra.
vamine possit exhibere. Hinc est , quod cum filii Jo-
bagyonum de Thuroch debitum et consvetum numerum
exeessissent , visum fuit nobis ex officio Regiminis , ut
ipsorum numerum superfluum in statum debitum revo-
cemus : quadragirita personas ex ipsis filiis Jobagionum
per totum Comltatum de Thuroch relinquentes , ita quod
■inguli sex ex ipsis filiis Jobagionum unum panceratum
debeant ad nostrum exercitum destinare. Inter quos qua
tuor filii Vida, Mechk videlicet, Stremen, Mortun et
Drahmel specialiter eomputantur , qui ad nostram acce»
«lentes praesentiam * nobis bumiliter petierant, ut tcrram
 in qua ipsi ab antique residebant, eisdem cenfefre libe-
raliter dignaremur. Nos igitur ipsorum justis precibus
inclinati et aitendentes eorum servitia, quae nobis impen-
derunt et impendere poterunt in futurum, ipaam terrarn,
eis et eorum foaeredibuscontulinius perpetuo possidendam;
Et sicut Cypou Comes fidelis noster nobis retulit , quem
ad inspieiendam ejusdem terrae miseramus quantitatem :
ipsa terra est sufficiens ad 8- aratra. Et aparte oriental!
tenet metam cum villa Vrutk per fluvium Bisztricze, usque
dum idem fluvtus cadi' in fluvium ThurocL, et inde tendit
sursum per fluvium Tburoch, et ibi tenet metam cum
villa Modly , ibique ipsius terrae metae et commetanei
terminantur. Ut autem hace nostra donatio robur per-
petuae obtineat firrпitatis : praesentes literas in testimo
nium dari fecimus , sigilli nostri dupplicis munimine ro
boratas. Datum per manus Magistri Smaragdi Albensis
Ecclesiae eleett, Aulae nojtrae Vicecancellarii , dilecti
et fidelis nostri. Anno Dom. MCCLV. XIV. Kalendas
Septembris &) Begni autem nostri anno so.

» Nro. IV.
Bela (ut supra Hung, etc.) Rex Omnibus tam praa.
sentibus quam futuris praesentes literas inspecturis salu-
tem in omnium salvatore. Ad universorum notitiani te-
hore praesentium rolumus devenue: quod Martinui
Stremen et Draehmel filii Uzda et МecЪk filius Mecbk
de Tburoch ad nostram accedentes praesentiam soppli-
cando proposuerunt, quod cum ipsi sint hospitej et volun
tarle quandoquc in piscationis , quandoque in venario-
nis Officio nobis b) quaedam servitia, mcrcedern con-
digoam consueverunt ex parte nostra reportare, ne in.
posterum contra ipsorum libertatem propriam aliqnis

«) Ita in apographo. In Regestro autem Bubekiano

Kal. Novembr.
b) Verba abolita. Forte : praesltando.
impinga», suppiicarent , ut eorшn slatum et libertatem
noslro dignaremur privilegio confirmare. Nos igllur ip
sorum petitionibus. inclmati, ipsorum liberum statum
et libertatem illibatam praesantibus connrmamus, adji-.
cientes , ut unusex ipsis ad expeditionem nostram , dum-
fieri conligerit , nobiscum debeat proficisci. In cujus rei'
memoria m et perpetuam firmitatem praesentes dedimus
literas dupplicis sigilli nostri munimine roboratas. Da
tum per manus Magistri Farcasii electi Albensis Aula«¡
oostrae Vicscancellarii dilecti et fidelis nostri ao. Dom.
MCCLXI1I. quarto Kai. Septembr. Regni aulem nostri
a-nno XX1IX.1 •

Nro.v.•
tudovicus Dei Gratia Hung. , Dalm. , Croatiae-, Ka-
rrte, Serviae , Galliciae , Lodomeriae , Cumaniae , Bul..
gjri&eque Rex, Princeps Salernitanus et honoris Montis S..
A'ri^eli Dominus, omnibus Christi fidelibus tam prae-
sentibus quam futuris, praesentium notitiam habituris '
Salutem in omnium Salvatore. Justis petentium desi-
derös facilem praebere consensum , Jus invitat, ratio
expostulat, et^.regalis munificentia exoratur, praesertim
in iis , quae .vide.ntur suorum subditoruui commodis utili-
ter .con venire. Proinde ad universorum notitiam harum
serie .vplumus pervcnire : quod Gylla filius Pauli et Jo-
hainjes, filiu», ^Carassun et Clemens filius Slephaui de
Muthna in suis et universorum nepoium e•t successorum
condarn Ivank ,• Palik, Kopech, Kubina, Milozch, Mla-
den, Tivan, Praemlat, Zoritag et Pachug nunçupatorum
ipsorum perspnis ad.nostrae serenitatis accedendp prae-
sentiam , exbibuerunt nobis quasdam literas privilegíales
Couventus Eclae B. Virginis de Thurocb super statutione
quarundam possessionum Muthna et Cheptsin vocatarum
in Comitatu Thurochiensi existentium per nos ipsis in
concambium cujusdam possessionis ipsorum Chernakou
voca.tae tradiiarum facta coufectas, tcnoris infra script),
supplicantes Matti nostra-- humiliter et devote, ut easdem...
Receptare, approbare, ratificare el pro eisdemearundemquc*
 i09 —
haeredibus nostro dignaremur privilegio confirmare, qns-
rum tenor tális est : . 1 • -> : -.•• :.
Univers» Christi fidelibus pvaesentibm pariter et
futuris praesentem paginam inspectons Paulus divma
miseratione praeposilus monasterii b. Virginis de Thu-
loch et convcntus ejnsdern loci saVutem in omnium Sal.
vatoTe. Quoniam ea, quae in tempore aguntur, nesimtol
cum elapsu temporis adinstar 'aquae fluenti* n memoria,
•evaneseant , dignum et ¡ustum est , ut ötcrarum rnuni-
-rnine- vel vivaci testimonio fulciantur ; Proinde ad uni-
versorum notitiam harum serie volumus pervenire, quod
literas Excellentissimi Dni Dni Lodovici Dei Gratia Regis
Hungarian recepirnus supremo honore , quo decu it , in
¡haec -verba.: •• nv
• r. Ludovicus Dei Gratia Bex Hungariae -fidelibus suis
Conventui de Thuroch sal utern et gratiarn. Cuín nos
possessiones Muthna et.'Cheptsin in Cotta Thutochiensi
existentes per nos Blasio filio Pauli, Ender fiiii Buda,
Joharini filro Petri, Nicolao filio Pauli , Abrahae, e~t Ba-
"tis filio Zalucli Nob ! i bus de Comitatu praedicto simul
-cum aliis ipsdrum 'proximis et cognationis ipsorum homi-
•jvibus in concambium et permutationem cujus dam posses
sionis ipsorum Cbernakou riominatae tradius et collates
-mediante nostro homme Begio et vestre testimonio praefatis
nobilibus per retas et antiques nrfetas earundem ream-
bulando perpetuo possidendas statui facere velimus; vo
lumus et fidelitati vestrae firmiter praecipiendo manda
mus , quatenus vestrum mittatis hominem pro testimo
nio fide dignum , quo praesente Joannes dictus Fodor
VComes die t i Gottus Tburochiensis , homo noster speci-
aliter ad boc deputatus ad faciès praedictarum posses
sorium accedenilo vicinis et commetaneis earum legitime
convocatis et praesentibus , reambulet easdem per vera*
et antiques suas metas, novas metas juxta veteres ubi
necesse fuerit erigendo , reambulatasque et ab aliorum
possessionibus distinctes et separatas statuat et relin-
quat praefatis nobilibus cum omnibus earum utilttati
 bus, et peitinentíis perpetuo possidendas , ii non fuetit
contradicium : Contradictores vero , xi qui fuerint con
tra nostrarn majestatem , evocet eosdem ad praesentiam
Palatini ad termiuum competentem. Et post haec diem
•t locum evocationis nomina evocatorum et terminum
assignatum cum cursibus et erectionibus metarum eidem
Palatino fideliter rescribatis. Datum in Visegrad quinto
die festi Pascha Domini ao. ejusdem MCCCXLIII.
Nos itaque ( sequitur relatio de statutione absque
contradictoie peracta. ) Datum tertia feria proxima post
quindenas Paschae anno Domini ut supra.
Nos igitur justis (sequitur confirmatio Regia.) Da
tum per menus Venerab. in Christo Patris Dni Nicolai
Aeppi Strigoniensis locique ejusdem Comitis perpetui
Aulae Nostrae Cancellarii dilecti et fidelis nostri ao.
Dni MCCCLIX. sexto Kalendas mensis Aprilis Regni
autem nostri ao. XVIII. venerabilibus etc

Huic Diplom ati subnexum est aliud hujus

tenoris :
Ad perpetuara rei rnemoriam. Nos Ludoricus rex,
praefatus universis declaramus (sequitur narratio dc
sigillo in Usura provincia Bosniae per familiares Archi
Episcopi pro custodia ejusdem deputatos subtracto et de
sigillo novo sculpto. )—• Inter quae praesens Privilegium
nostrum omni suspicione destitutum , et omnia in eo
superius contenta et expressa pro eodem Gyula filio
Pauli et supra dictis nobilibus eorundemque baeredibus
et successoribus dicti si gill i nostri novi dupplicis et
autbentici appensione innovamos et perpetuo confirma-
mus. Datum per manus ejusdem Dni Nicolai Aeppi
Cancellarii nostri octavo Kal. Nor. ao. D. MCCCLX1V.
Jiegni autem nostri ХХШ.

/
 Stephani Taurini

Olomucensis

Stavromachia

scripta Asno i 5 1 9-

л
-••ir i
Stepháni T^aurini 01orriiicens5s Stavrohia-
chiaa) id est cruciatorum servile bellum,
quod anno ab orbe redempto post sesqui
toillesimum quarto decimo etPannoniam
et eollimitaneas provincias valde misera-
biliter depopulaverat. Ih quinque [
libros summatim digestum.

Ejusdem Index eorlim , quae in hoc Opeïe

visa sunt annotatu digniora. b)

Stepharius Taurinus Olomucerisis tllustrissimo

Principi et Dom. D. Georgio Marchioai Bran-
denburgeosi, Sereoissim i Principis Lodo vici Va-
gariae et Boemiae etc. - Regis potentissimi Tu-
tori dignissirao etc. Duo suo generoso ses6
humiliter commendat.
Cum supenoribus annis, Princeps Illustris
sime! apud reverendissimum indul^entissimum-
que Dom. meum , D.Jo. Thurzo. Praesulem

a) Ex impresso exeniplari — summiopere, ut itotam estj

raro , et insur Mspti babeado, Ûxstat tale in Ш-
bliotheca, Caes. Vindob. Nro. LXXX. S. 9. sena
tum, estque probabiliter Vieonaeapad Jo. Singreniuui
Impressum.
fc) Index hic cdnfistft in notis marginahbus contenta
lextus indicantibus , in hac edttione ob .ipatii mar-
ginalis defectum in forma ¡Notarom in fine cujustibet
paginae coHocatis. Orinograplna awthoris vcl ax«m-
plaris tetenta est.
ы
 — Ii4 —

Wratislaviensem meo cum Wenceslao de Wyl.

hartycz Jurium professo, viro non minus lepido,
quam festivo Nissae socraticum ad symposium,
scitis quibusdam convictoribus suis vocatus pa-
rittr assedissem: tum de Te, illustrissime prin
cipe, tum de bello (ut vocant) Cruciferorum
sermo habitus est, ubi animum ejus hoc uno
scrupulo vehementer angi ajebat : avebat nempe
scire , quibusnam impulsoribus , quo fato , qua
denique ratione permoti fuerint Pannonii agri-
colae, «t contra Regni illius nobilitatem tam
propalam arma sumpserint Mavor.tia. Nam ea
tempestate ^Uustrissimam Daminationem Tuam
non nihil damai ab iisdem perpessam fuisse
inaudiverat ; ego vero tunc variis permotus ra-
tionibus , tacere potius, quam multa inconsulto
effutire malui. Nihilominus Dominatio sua re
verendísima (quae sua est humanitas et benig-
nrtas prope singularis ) me , cui merito praeci-
pere poterat, valde benigniter siimulabat, ut
Marte meo tam inilium , quam exitum plebaei
furoris hujusmodi ceteraque id genus omnia,
quo fieri posset compendiosius , conscriberem,
conscripta quantocyus publicarem. Quare ego,
qui multis de causis in primis Tuaelriustrissimae
, Domination*, deinde toti Turzigenae domui om
nia debeo, injunctam mihi provinciam obviis
uinis et assumsi, et nedum ea , quae desidera-
bat (liberalis hospitis more, qui jentacula tan-
tum posceute amico, ipsum nisi exsaturatum
abire non patitur) sed etiam multo plu ra per-
scripsimus. Quinque nempe libros , carmine
hexаmetro a nobis olim scriptos sacro nomirri
Tno dedicare iustituimus; utinnm ejusmodi
sint, qui vel Tuis in rae mentís, vel meae
erga Te observan tiae respondeant ! Heae inquam
nuga* nostiae non modo ad severum unguem
«xactae non sunt, verum ne primam quideai
manum totam acceperunt. Nuper enim , dum
Д51ro£rаnаe Aulae moerere rn, partim coutinuis
 — 115 —

rauci fori patrociniis, partim re verendissimi Dm

mei D. Thomae Cardinalis Strigoniensis Legati
Apostolici obsequiis inevitabilibus ita obsirictus
eram, ut a tanti Priacipis cODspectU interdi us
etiam per transversutn digitum abesse mihi non
liceret. Itaque necessitai erat* inter strepentium
Auliconrm catervas aliquid literarum furtim
transcurrere , et noctnrnis subcisi visque horulis
fuliginosas ad lucernas quaedam excerpere,
excerpta in ordinem redigere, redacta dedolare.
Tandem ubi hoc opus- cui titulum fecimus:
Stauromachia , pene suum ad umbilicum per-
duxisseiDus , de repente adscitus eram. inclitae
Albensi Transilvanicae ecclesiae, in qua per
reverendissimum Don. meum . D. FraaciScuitl
de.tWarda ejusdem ecclesiae pontificem dignis' *"
simum, tum magistratu vicario, tum aliis non
Vulgaribus sacerdociis admodum graciose suf-
farcinatus , Prothonvy sten ago. Sub inde eos
libros loculosum in scriniu.u cum aliis chartis
meis conjeci, Regia Buda solvi, et post lon-
gas Viae ambages, Albam Juliam pervenimus,
Vita• comite et prosperantibus fatis , ufei et. quo-
tidiaais negotiis praecordia ooяПra sursumque
deorsumque mulufariam distracta alio intende-
baot. Nec rairum id quidem. Quid enim com-
mercii Musis esse potest verbosis cum juribus %
Illae summo gaudent otio literario , haec sine
extremis rixarum negotiis nunquam rite per-
aguntur. Proiade hae nostrae ineptiae in nonum
usque mensem clausae delituerant. Invaserat
me adversa quaedam valetudo, non minus diu-
tina, quam gravis: cujus ego impaciens, Cla-
rissimumDom. Andream Selingum* Philosophiae
et Medicinae Ooctorem , langventis naturae mi-
nistrum periode disertum atque diligentem , Si-
binio accersivi , qui cursu Pegasaeo advolans,
Ultra dietam mihi injunctam id speciatim , ne
quid omnino librorum attingerem, interminaba-
tur. £go autem in Pliaii eeatentiam pedibu»
 l\6 -*--
iturus, oinoe id ternporis, quod studio non im.
perciatur, perire ratus, committere nolui, ut
sumptum praeciosissimum vilissimus corporis
morbus sibi totum abriperet, praesertim cum
hanc vitam vehit alioquin caducam et incertam
praeter literaria ocia nihil suauitatis haber?,
ita ad bonas literas perdiscendas plerisque bre»
viustulam contigisse, ipsa rerum experiencia
certiores facti sumus. Iniermissis igitur Juris-
prudentiae.aliisque gravioribus studiis, redeunte
pristino vigore, humaniores delicatioresque Pe-
gasidum et Charitum fontes delibare desnnavi.
Kevolvi confestira Chartophylacei mei schedu-
las; tum forsitan (Diisita volentibus) Stauro-
machia nostra in ipso statitn limine in manus
inCidit, pulvereo situ et blattis jam pené ob-
ducta, quam etiam tum denn o recognovi. Pla-
cuit, sed non aliter, quam primus partus puer*
perae. 'Ejus ego editionem Elephantis catulo*
operiri fiebere persuasus eram , ne eam-vitu-
peronum denies livoris cote arcuminati discin-
•derent. • Seil subiit subita Apellei illius cekbra-
tissimi 4licti memoria : "qui cum Prothogenis
opus immensi laboris ac curae supra modum
anxiae mirarefur, dixerit, quod manum i LI e de
tabula tollere nesciret. Accessit Plinii secundi
memorabile illud praeceptum: nimia cura dete-
rit magis, quam emendat. Jdcirco hoc Opus
nostrum nostra sub incude eatenus fuit , qua-
tenus illevigatis et crudis quibusdam Fabii Quin-
tiliani acrimonia expunctis, pocius quam exqui
sita verborum pompa, ascititioque rerum
decore inumbratum , sed politum , et perquam
musteum prodiret. Videormihi modum seruasse
in excogitatione , in perorationibus , in parabo-
lis, in commiserationibus, in ornatu , in excla-
mationibus , in manuum consertionibus, aut in
adstructione; quamquam contractus ea quidem,
atque Poetae soient; hoc ideo, ne hystoriae ve-
litas (quae potissimum integra asservanda est)
àffectatis cincinnorum conptationibus minuatur.
Quapropter cum superius praefatus sim, hasce
Bugulas nostras nobis non usque quaque dis-
plicere, eas ipsas ad Te, munificentissimurn

si mum transmittimus. Quodsi Tibi foeturam

banc nostram placituram esse rotellexero; scio-
lorum quor-utncuaque ta« quam poetridarum pi-
carum rumusculos,. anilibus fabulis- persimiles,
non pluris fecero, quam culicem Indus Ele-
phantus. Mussitent illi ; Taurinus ex Virgilii.Ca-
tulli, Lucaoi, Martialis^ Horatii ,. Ovidiik Juv.e-
naJis » Ausonii, Fersii, Silii Italici , Statii, Clau-
di, Jo. Pontanicaeterorumque classicorum vatum
Hemi&tichiis, аc etiam versibus Stauromachiam
suam congessit: banc eorum prccacem petu-
lantiam nos Moraniono apophtcgmate retun-
demus, quod ipse suos in Virgilimastygas re-
torquere solebat : perquam funestara esse, vel
lovi fulmen eripere, vel clavam Herculis e manu
Herculaea extorquere. Denique obnoxii animi
et infoelicis ingenii est, deprebendi in furto
malle, quam mutuum reddere. Ego ingenue
fateor, i,ucanum belli Pharsalici cantorem in
hoc intrito calle mihi ducem antesignanum
fuisse: unde et ab ejus primitio versu a nobis
nonnihil immutato, Pannouicum hoc servile
bellum non abs re sumus auspicati: quatenus
pius et candidus lector in ipso atatim operis
ingressu. primordia Lucana pro Taurinianis
agnosceret. Similiter et ex, aliis poetis in no
menclatura superiore designatis non pauca mu-
tuati sumus voto nostro correspondent. Modo
quicquid sit-, ejus praeconium Tuae Illustris-
simae I>. totum defero. Et« benignis auribtis
Tais- haec ceu iilepida e-t inepta fortasse vide-
bunrur: eo tarnen facilius feres, quo Tuilius
ille Romanae facundiae facile parens, ajebat,
opus esse ad poema quadam anaui alacritate*
quam plane mihi et negoiia et tempora enpiuut..
 — H8 —

Mihi satis esto, ut servato Hystoriae decoro,

contractum debitum meumaere etiam alieno per-
solvam : dummodo Jllustris Magnificenlia Tua
more pacienlissimi creditoris , versuram pro
credito excipere non renuat , maxime si Ludio
ille Terentianus neget, quidquam dici posse,
qv.od non sit dictum prius. At mihi forsan
abs te, optimé Princeps objicietur, perexiguum
hoc munusculum Tua magnificentia minime diq-
num esse. Confíteor equidem , neque iverim in.
ficias , Jovi opt. max. sacrificos inter honores
saepiuscule cespiten! et exiguo placuisse farra
salino. Longius me provexit dulcedo quaedam,
qua Illustriss. D. Tuae coram loqui videbar, et
\ fuissem profecto impendio verbosior, nisimeEpb
stolae ratio receptui canere compulisset, ne
modum, quem etiam Orationi adhibendum esse
majores nostri putaverunt, ego in praeliminari
аc nuncupative praefaùone excessissç dicar.
Vale Literatorum singulare profugium , tuum-
у que Taurinum apud invictissimum principem
et Dominum Lodovicum Ung. et Boemiae etc.
Regem Christianissimum sedulo comendatum
habe. Alba Julia ad Kalendas bifrontis Jani
anno Christiane АЮХЩ.

Vdalricuf Falti Rhetus Lßctorem alloquitur , an

hos libros legat, addubitantem.
Heus bone, quid frontero velnti jam percitas ira
Contrahis ad versant, nil mihi crede nocet.
№1, mihi «rede, subest , sceleris, nil crirninis usquam•
Invidiae. Lector pellege , cerlus eris,
Кoд minor est nostio vates Taurinas in aero
Quam qui rupia canil pergama , rara, capras.
Quin magis instiiuit vitam probitate , fidemque
Canam demonstra!, dogmate nempe sacro.
Crimin» Nobilium quae sunt, plebisque profana*
' Carpit nuuc turba« , aeris et inde sitim
 — u9
Nee verum tacuît , belli quae caussa nefand
Extitent, lector prehendere rite potes.

Franc. Sicuti Transilv. Exasthicon.

Dirruta Meonio quantum vel Pergama Vati
Debent , vel rapidis vcctus Ulysses aquis ;
Quantum Roma suo debet rictura Maroni
Et puis Eneas, durus et Agricola;
Taurino debent tantundem regna Poetae, , ,
Quae gaudent titulis Rex Lodo vice Tuis.

Servilis belli Pannonici liber I.•

Bella per Ungaricos plus quam servilla campos
Magnorumque Duces scelerum plebisque profanas
Colluviem et causas tantarum dicere rerum,
Fert animus. Non Vos, celebres Permessidos undae a)
Cultrices , nec quae sacra Vati oracula adestis
Nec te , qui summum gemino feris aethera colle
Carminibus Parnate petam , nec Hiantida cantu b)
Aggrediar, sed vos Herebi inipia fata sorores
Et vos irrequies labor, atri numina averai
Eumenides, tristerпque proсах Acberonta movebo. c) le.
Vosprecor, ovos, quae terris insomnia aperto d)
Nocte Polo secreta hominum , secreta Deorum
Vulgatis , tenues, umbrae i et sine pondere corpus!
Dum flullus nostris protenderit auribus aucepa
Bbaetia, nec vobis testes referentibus adsunt,
Pandite per tenebras caussam , cur durus Arator
Pannoniae servile prcus. servilia bella
Movent, et letlio Proceres proscripserit atro.
Quodsl nocturnas dabitis response per auras;
Çoniferam vestras (grave oleníia dona) Cupressum. 20.

a) Permes. flu. b) Раrпани. Hiantei. c) Ewr.enid.

4} IflT.ocatio.
 T— i20 щч
Ante fores ропаm, Stygiaeque ad linsîna portee
Liba fer..m et vestris dicetur naenia claustns.
Improba de f iist î consurgens sede Megaera a)
Arrectis stetit auriculis , caussarque patronam
"Nosirae agit, haud mirum (quid enim non muпera•
possunt)
lllius in votum pedibus venere sorores,
Ipsnqup ff.tali sic orsa est voce: superais
Si qua fides astris , aut coelo si quid ab alto b)
Aethera cognatum buraanis in menti bus haeret j
A patre fateifero terras qui sydere pigro с) -' 3#t.
InCcit , et lethi causam infoelicis et omne
Morborum genus et consprramenta malorum
Haec manaste puta, plebeos crede tumultue.
Eitere Saturuum et ferratis texere seclis
Saecula , nec longum producere gentibus aevunï.
Acce'dunt horrenda poli portenta, quod olim d)
Jupiter et Mavors inimico lumine pressi
Qua testudíneo geminorum pendula cancro
Fronte lacertosis jungunlur bracbia nodis,
Infortunati Ule çadens, stans ille , coibant. 4o.
Necquiquam visus lentis in piscibus ater e)
Salis defectus qui contra nobilitatem
Jusserat insolito saevire ignobile vulgus.
Seu gravis ira Deum , seu fata maligna ernenti
Haue belli seriem, bas patriae statuere ruinas.
Seu quod per dirum miseris mortalibus oтeл
Nuper sanguíneos flammato vertice cr/nes
Sparserit inuisa visus sub nocte Cometes, f)
Siye per augurinm feralis carmine bubo g)
£ gemitu nebro slrix importuna per urbes, ¿a,
Praeraucum crocitans mussat niger oscina corvas

a) Megoera. b) Responta Megeerae. e) Saturni Sy-

dus quid? d) Jovis et Martis eonjunctio. e) Sa
lís deliquiunj. f> Cornetes, в) JnaiwpicaU
 » i21
Lucífuga in «enebris super alto noctn* teete .
Cucubat, et lugubre latrant praesaga fututi
belli monstra cane* , ululant ululaeque lupiqup.
Stulti mortales , qui talia frustra a)
Creditis, et vino dapibus , somnoque sepulti
Ad vitae medias raro pertingitis annos !
Tu qnonM i quod çrudam mortem gladiosue timere b)
Nocís , scis bominum sanctas perrertere leges
Aurum ! cunctorum plus quam exitiale malorum 6*V
Virus ei abstrusae vos hoc vilissima rerum
Par;, bellum movistis, opes, semperque pftrastis
Pacificas genti plebejam seditionem.
Exilia, interims, lites, perjuria , fraudes,
Pioelia , furta , dolos , «um proditione rapinas;
Hinc acelerum radix, quae quanto antiqaidr
. esta 4)
Tanto plus patulis cimatur faucibus aurum
Уditа Д variliee , nostril quam propter in aulis
Tantalus a raucis fugientia pocula labris d)
Captaos perpetua sitis atrae peste laborat. 7<>
O ulinam Hatpyas illas sors illa maneret,
Quae , quodcunque Midas manibus tractaiet avaris e)
Jussit in auratas converti fercula massas,
Massas, quas pollens Sydorum divite regno
Croesus in auriBuis olim corraserat undis.
Sic ait et vanas cuss node tecessit ad umbras.
Umbra Megera levis. Jam dudum turba prophana
Sangvinei Thureae confines Pannoniae oras
TJrgebant vario incursu atque hoslilibus armis.
Thomas cardinei non ultima gloria coetus, f)
Quem ramosa ornant viuacis cornua cervi
Semirotam super impafti , Bizanlius Aaron g)

Д) Apostrophe ad homines, b) Ad aurum. e) Ava-,

ritiae propria, d) Tantali labor, e) Imprecatio Me-
gerae in Argyropbilos. Midas, f) Tbo. Card. Strig.
|) Brzantium*
 — I32 -—
Pannoniae regis Regnique capessere jussa
Cogitur, et curra, tentare pericia, senecta.
Quera suis ambiguo somno et. moerore roadentem
Talibuf Eudaemon monitis solatur et urget:
Parce Tuis grandaere senex! diffidere votis, a)-
Praemia nec pigeat partori certa laboris
Nil non posse Dens Tibi aimuit, annuit astrura
El fortuna, fides, longa experieniia ierum 90.
Omnia quae cupias , quae fas eat, omnia babebis
Saltern rampe moras , sua nulli est grata prophetae
Patria, quae primos externis praebet honores.
Longinquam emensis lustra bit montibus urbem. b)
Urbem quam die uni Romam, nil sanctius ilia
Justis , injustis videas nil tetrius ilia;
Kusquam fortunae communior area nusquam
Tam cito quam Romae (modo sint virtutis amantes)
Obscuris geniti natalibus alta bicornis
Pallade et obsequio (ra nsscendunt culmina Mitrae. toc,
Й is actus stimuHs iter arripit , omnia juxta
Pert , caput incanum ventis concrcdit et undis
Orator magnam magno subit agmine Romam.
Forte Petri lembum nulli virtute secundus c)
Julius aequoreis jactatum fluctibus aeri
Defensum studio tuta in stati&oe locabat.
Hune Ligurem ( immensi quaodo orbis et urbis avilas.
Duplicibus sceptris moderaret solus babenas)
Armipotens teto tremrnt Germanio coele
Hune Poeni terris timuerunt, aequore Mauri, d) 10,
Omae quod Euphratem, quod quinque interjaeet Histri
Rrachia , perrimurt, molles timuere Sabaei
Territa Niliaco si qua est gens accola fouti
Magnus el Oceanos, qui terras alligat omnes
Expassum stupido pelagus contraxerat aireo-.

a) Genii ad Card, exbortatio. b) Roma, c) Jul. II.,

Pontif. d) Poeni, Mauri. Quinque Danuku ostia-
 ,2з —
Compesitîs Regni rebus , commisse referre
Sum properat Thomas, summis buncfascibus auxit a)
Julius , et duro fatorura funere raptu»
Indignas terra, summum conscendit Olympum.
Cai Jsnus celebri Medice« stirpe crea I us b) 20.
Successif decimus Leo , propugnator et autor
Juris Apostolici , Maja satus edidit ipsam e)
Aera falcata penetrans Cyllenius Harpe.
Nutriit hunc Pallas , nec solo haec stirps pro-
.• 1 . auorum d)
Clara fuit studio, sed reru m prorsus arnica
Fortuna felt* , inopes qua juverat et qua
Romanam Stygio linguam revocavit ab Orco
Qua Graecas patriam Musas traduxit in urbem.
Decretos iterum Thomae Leo praebet honores ,
Quos íl1« invitas vix tandem assumpsit , utroque 30,
Saepius et Regi et Regno repetitus, amatae
Ut patriae citius collapsam restituat rem.
Nimboso fluctu surgebat aqupsus Orion e)
Tristis hiems tremulo surre pens horrida passa
Induit in canos terramque Jovemque capillos
Tum fastidita solrit Tyberinide Roma
Cujus ad utrículos flavas trajecimus undas , f)
Haud procul ingeqti strepitu , qua sulphureus Nat
Praeruptis scopulis utrinque arctatus ab alto g)
Vertice guttatim ruit iroas in cataractes b) 40L
Moenibus assurgens passis celeberrima ab uvis
Umbrica flumineum praetexit Narnia nomen. i)
Post patulum campurn montes transcendimos altos,
Unde plagas Tuscas, Apenninosque recessns k)
Oppida, aëriasque arres, castella, situmque
Vitíferos inter colles, ultroque citroque

*) Jul. IL mors b) Leo Papa X. e) Maia. d) Medi-

comm familia bonarum litrrarum vindex unica, e) Orl
en, f) Hodeporicon. g) Nar. fluv. Ь) Cataieetae,
>) Narnia. k) Tuse, situs.
 — 12.4
Vidimus, st magno Laurentia ro*díte, compta а)
Dclobia ingredimur, miro foecunda sacello.
Ventura est ad portum , quem Dorica sustiuef
Алсon Ь) -
Sidera Chimerinus dum percutit ima profundus, с) 50,
Ausus hic HadriacL furiosas aequoris undas d)- - •-
Brumae teraporibos veneta legere arbore, et ausuj
IJliricos penetrare sinus temerarius audax.
Taedia, fiabra, nives, vomituroque, famemque, sitimque-
Multum ille• et terris, multum perpessus et alto
Namque excita Euro tempestas horrida utrimque
Gornua fractal шя contorserat antemtarum. e)
Spe desperata. servait sotte Deorum
Hic ubi Garniolis cinguntur raontibus Hístri, f)
Fluctibus ejicimur , legimus fracta rate littus бак.
Illyricis cultura populis, cultumque Libarais* gV
Perpetuus patulo , qua proiuit Aeolus antro ,
Dentibus attritis gravis an chora de rat«. in aequor,
Mittitur et portum dahat in statione furenti
Segnia , quae-segni torpescit frigore brumae- h)
Segnia, quam rapide Canis aestifer ustulat igne
Segnia Dalmaticis non longe a finibut , istia-
Jam quater «cienos obliquo Iumine Soles. -
Compterai Titan, quo nos scelerabile frigus.
Eturiesque adeo misera conff cerat, utvix 70-
Baererent vanj macilento in corpore nervi.
Sic illa . tandem discessimus atque cupitam i)
Tendimus Ungariam, Thaumaesi terga leonis.
Occiderant, oriente lyra, fulgentibus astris k)
Jamque Savum duro contractu m frigore honustis 1)
Curribus, bine Dravum resçlutum n^vibus ímus.• m)-

a) Loreti sacellum. b) Ancona. c) Chimerinus d) R. .

D. Legad Nauplia. e) Antennae. П Carnioli. Hi--•
stri. g) Illyrici. Lyburni. h) Segnia. i) Un&a.lia-
h^Lep. Lyta, 1) Savus, w) Diavuj.
 Atqtre ita sub laeros nummosi Pannonis agres
Venimos et maguo я«1 Strigonia templa triumpho, а)
Dcductum Dominum laeti comitamur et illo
Solventem seqoimur. Befales usque sub anlas* go.
Hie ubi fu I ni Б eis olim fornaeibus Ethna b) ~
Ignea erat, munus recoquendae calci* adustum; I
Cornibus oblongis pluviosum clausus ad Austrum '
Möns arte -erectus regalem sustinet urbem ,
Budam Romani , fornacem nomine appellant
Teutones, externis opuleuiam rebus, ibidem 6'
Regia digna Jovis , nascent! pervia pl oebo c)
Roscidnlis Phaetontis equis quando aurea cano
Purpureas anrora comas de gurgite proferí - .,
Tollit ad astra caput , laqueataque iecta corruscis 90.
Díritiis, crassoque trabes absconditur amo.
Istic Phidiacis lucent asnrota figuris . •
Fornicibus crustata domus parioque politae
Effigie» instar speculi de mnrmore fulgent,
Ornat caelatos aes fulvum et fusile postes ч
Purpureum Sarda» , maculosum Onychem, ebur, alt*
Atria sustentant viridi dislincta Smaragdo , •• . -'
Circumquaque calet vitalis fons limpidus undis. d)
Ad Mariae Albaeaedem, curru sublatusab alte
Thomas ->6idenio bis tinctam murice pallam
Induitur, summi praesentia nuosina Christi
Virginis et Matris sacrata juvamina poscens.
C'aptis auspiciis sub• -unis Regia treta e)
Spumiferuni conscendit equum, quem fulgida primum
Sceptra manent , mox siderei crux alta tonantie
Fertur, et Apedibus nitidas, duo si^na, secures
Hinc atque inde gerunt , longo post ordine patres
Linigeri , denso magnates turbine, vulgue
Legatum terra circundat ineime corona.

a) Strigonium. b) Budae descr. c) Arcis Regtae de

signado, d) Tbernia* Budesues. «) R. D. Legats
Ingresan*.
 Jam prope turtitae lucebant moenia Budae, a) lov
Frondaea grandaevum qua dissecat insula primas
Danubium lento lambentem flumine portas. 4J •
Ipse suum natum , Regem Rex , indole mira b)
JDii quantae puer0 Charites , quantus in Ш 0 . Ч
Ante dies animus, Dii quanta in Principe Ephebo
Mens et cana fides, positum super astura, notam
Jussit obire viam, multo comitante ministro.
Ensifer et pictus venientem Anteambulo Regem с)
Praecedunt longis ambagibas , ecce superbus
Rex arcis valvas urbem atque suburbia calcat tav
Rex juvenis , novus Aeacides, dignissimus Heros.
FIoj, amor humani generis, praenobile Regni - -'
Delitium , clavo rutilant sublimis in aureo
Torquatos inter proceres, interque togatos -'•
Pontífice-, cui flava humeros lambitque tegitqüe
Caesaries , crine et madido cyrrata caterva ;i¡ •- ••. ¡'-".
Omni ex parte subit, subit omni ex parte Selingus d)
Gentili mixtus Moravo, mixtusque proceris e)-
Bojemis, tam vestitu quam corpore pulcltns. Q. -
Vastae Archiflamen Bachiae , Gregorius omni g) 3«j
Virtute insignis , bonitate fideque probatus,
Quem capitolinis Tarpeja Saxa columnis
Kxquiliae et Maitis Campus , cum colle Quirino s.
Mons et Aventinus, fora quem Romana recensent
Stemmatibus claris et longo sangvine cretum 1
Priucipis ad tergum de Frangepanibus ibat. -
lbat Joannes Goston, veterum atque novorum b) -•
Hystorias sacramque Chelín , qui sidera cueli
Novit oeu proprios ungve. ; Podmanlius illnm
Assequitur, foelix hoc praesule nomen ab amne 40,
Celsa trabeos petulant prospectat Nitria campum. i>

a) Divae Margarethae ínsula, b) Seren. R. Ludovtei

indoles• с) К. Ludovici obviam itio. d) Selingus.
e) Moravus. f) uohemus. g) R. D. Gregorius de
Frangepanibus A. Epp. Bachiens. h) R, D.J.aurin.
ï) R. D, Stepb. Episc, Nitriensis. Nitria,
 Deinde Ladislaus Vaciensis , dexter agundis 'i¡*~
Pannoniae in rebus, Charitum Phoebique sacerdos
Emunctae nimium naris, pede sive ligato a) [,
Sive lubet magniim sermone tonare soluto, » •
Aequavit veteres, praesentia nomina vincit.
finie baesit parili studiorum laude Cathedrae
Boznensis Praesul ; reliquos sermone Pelasgo b)
PontHkes magno post se videt intervalle,
-Quorum -plus nimio nomenclatura vagata est. 50.
Tum vero in numeitim Comites regemque vi-
deres c) , .
Ludere equis , equos crebris hinnitib»s auram
"Cumplere et strepitu coelum resonare prefundütn.
Мoх ubi perventütn est extremae ad limina
portae d) , .•
Conspicua rubro insigniMis fronte Galero
Obvios it Thomas , inspecte .principe princeps
dominus accessit Lodovicus Pannoniae Rex- •
Hex jovenis, novus Aeacides , dignissimus h ero».
Blanda tuens, caput inclinat cervice parumper
Demissa, tacitamque oculis labrisque saluiem ¿o.
innuit; banc contra gestu babituque decorus
Nutibus acceptant legates nulibus offert.
Quem simul et regem tacito observare Ge-
_ orgius e)
Ceeperat , insignis Praesul quinque Kcclesiarum
(Sed male in Hexametro quadrant haec nomina versu)
Integer et purus sceleris, cui maxima regni
Res curae est, et cui sua Cancellaria du rae est.
Vir probttate ingens , hoc non consultior alter
Rebus in -ambiguis, fandi gnarissimus , ilio
Praesule nil usque videas sludiosius, iilo 70,

a) R. D. Vaciensis Lad. Zalkanus. b) D, Mich. Ke-

serew , Ep. Bozoensis. c) Hippomachia. d) Coilio
regis et Legáti. e) R. D, Eppus QuinqueeeU ficgni
Caocellarius,
 — i28
Nemô minas tolas quam solus , quippe diei
Nociem operose addit miiltam, furatur et horas,
Queis reternm erolvit, volvlt monumenta novorurtf
Mirandom in vultum mirandos fixit ocellos.
Tum circumspiciens blandura sic Ore rotando :a)
Macte novis (nrsus) titulis dignissime Somtfai
Pontificis Legate! venis, dextro alite utrlsque
Regibus et nobis, patriae cbarisque propinquis
Exspectate diu pacis transmitteris author.
Exoptate diu , proprias remtare sub aedes gu>
Quod tua dignata est excelsa potentia, quod jam
Corpore ades nobis, aderas qui mentibus oНnц
Grata mur, durum quod iter deviceris, inquarn,
Te redeunte redit priscorum portus honorunl,
Te duce prrdividae mediis immersa tenebris
Ungariae sua forma redit, rediere priora
Tempora , cui solum Thircarum terror et error
Improbus , et rerum cedet concordia discors.
Hanc Tu Tartareo, proconsul maxime! solus
Proscribes Erebo, et partis damnabis ahenis. çd.
Te plausu hii proceres, te haec turma piissima Cleri
Te plausu parili sexus veneratur uterque,
Vire , vale ! quantum non Argantonius heros b)
Non Pylius Nestor, nec avis rediviva, nee baasto e)
Pu'veie mensa suam Cumana Sybilla senectam d)
Postremo serus jungaris Coelitibus Diis.
Hoc cupio, haec ingens votorum est summa meorum
Haue mihi quaeso lataui magni moderator olympi
Faxlt, cui paret phlegeton, mare, sydera , tellüs.
Dixerat. Hunc dtmtra sic Archipraesul ajebat : e) 3dot
Altera hyems abiit, jam tertia volvitur aestas
Üt patria carui et peregrino errare sub orbe
Debui et emeritis isiis non parcere canis,

*) Ejusdem R. Dn¡ Qöinqueecí. oratio, b) Argantoniös.

c) fytiat Nestor, d) Sybilla Cumana. •J R.D.be-
gati responsum.
 J
Quam foerat sacius, Pfaoebo Musisque vacasse
Et latuisse domi , quam summi praesulis aulam
Sollicitum terere, et caput hoc obtundere curie.
Sed Rex et Begnum (quibus hace ultro ossa tc-
.. - nemur
Hanc animam) bas nobis curas, haec ¡tiesa dederunt ;
His potero , quidquid potero , et beneficia suorum
Officiorum in me memor , alta mente reponam. ю.
Sic ait, et regem dextrorsörs pronus obibat.
Àtque ubi nubilerae ventum est sub regia Budae
Momia, successum et tectis, inox luce sequenti
Concilio magnis Regni de rebus habende
Selectos proceres Rex accersivit, anhelas
F'liolusque paterque sua cum principe nata, -a) •
(Qua nihil in loto videas fotmosius orbe) -^gfC
Sub sua legatum cunctantur tecta futurum.
Quo viso lacrymis vultum perfudit obortis,
Singultusque into crebros de pectore fun dens, ib:
Rex grandis natu post longa silentia ita inquit; b)
Venisti tandem sub nostra palla tia, magne
Competer! et terra multum jactatus et alto
Fausta sit ista dies, hiveis signanda lapillis,
Quae mihi te reducem dedit , incolumemque videre
Haec Tibi sint cordi uostrae dulcissiuia Vitae
Pignora, Caesareis ambo decoranda co'ronis,
Jamque paraba'ntur pompae simulacra luturae, «)
.Ingens circus erat Budensi septus in atrio,
Quanta super 'sumirás poteiat consistera tectis, it-
Tanta subit turbae facies, undare videres
Ima viril, altas consurgere matribus aedes
Mixta mari conjunx , et plenis nubilis annis
Ad eels urn virgo podium spectabat am eta
Coccínea insigni tunica , quam limbus obibat

a^Sereniss. Dnae Anriae regis filiae forma, b) Seren.

Begis Vlad. super legati reditu congratulado. «) Cru-
tiatae promulgarte. '
t
 — 13° —
Purpureos niveumqoe aurata monilia collum,
Ornaba t madidos curvum crinale capillos.
Luridus ¡mbriferis infaustum nubibus omen a)
Sol dabat exoriens. (Quis soleto dicere falsum
Ausit et errautem frustra nigrescere lunam. ) 4«,
Illa dies atro fuerat carbone notanda,
Qua peronatus cruce signabatur arator.
Ut staret dominos contra , et subduceret arcto ' 1
Colla jugo ; bine promptem male agendi sumpserat
ansam,
Zeglius ut votis vidit sibi mille petitnm b)
Oblatumque diem , vultu pfetatia iniquum
üissimulans aniraum , Budam pernicibus alis
Advolat, extremo quo involveret omnia eatu
Fromptus ad omne nephas, ennetorum lerna malo-
rum. с)
Thesaurus scelerum, gestus artemque nocendi 50.
Edoctus , violare fidem , sensusque minaces,
Cognatam et ficto fraudem praetexere risu;
Ira ingens, furor atqoe ingens, ingentibus ansis
lili animus, fastuque lumens ambibat honores
Supremos, quem continuo imperiosa cupido
Omne agit in crimen, non bunc reverentia divum,
Non amor aut pietas cbarorurh certa parentnm.
Ulla movet, mediocre nihil sp с ra bat et omni
Flenus nequitia , lucrique cupidine flagrans
Aurea non uni Factoli stagna rubentis d) Co,
Kon Tárthesiacis tempestas fulva lapillis e)
Orta Tago , nec opes Croesi, nec scrinia Crassi f)
Sofiicerent , quin auriferae decoctor harenae
Semper egenus inops , furtis et vivere rapte
Acrior Eurynno, nece pejor, tiistior orco

a) Monstra futuri malí, b) Georgii Zeglu ad Budam

adventus. c) Ejtudem Zeglö prosopopeja. â) Pa-
ctolus fluv, e) Tarthesia., f) Tagus flur. Ctotiut
Ciassus,
 — i3» —
Qui vitio alterius nigrum praefigere Tita
Nouit et integros odiis turbare sodales.
Quodsi tale usquam monstrum transada vidis-
sent a)
Saecula, Pyrithoum Theseu? pertaesus, Orestem
Odisset Pylades , ovo prognatus eodem, 70<
Dimidiumque soi sprevisset Castora PolluX.
Is morulae impaciens , coecaque libídine regni
Captus , in exili servilla tempore bella
Movit, et in pagis juvenesque virosque senesque
Symbolica cruce signan; quos invenit, omnes
Compulit agrícolas, stringens pratensia corsu
Aequora pegaseo , nil non tentare vetetur
lit probitate carens praeponit turpia honesto, b)
Sic assveta malis falso pervertere verum
Mens solet, biis vulgum ampullosis circuit orsis:
8o,
Ingenue dicam , majorum stemma meorum c)
Aut vanos títulos, aut ostentare triumph os
Hon valeo. At si res, si tempus postulet, bastas
VeXillum, phaleras, clavam, gladiumque scutumque
Adde cicatrices adverso in corpore sparsas ;
His ego imaginibus partis sudore perenni
Glorior, haec nostrum decorarunt stenunata nomen.
Nobilitas nostra est multo preciosior ilia,
Quam levis ambitio , perfusaque gloria fuco
Per fas , perque nefas parit et dat posteritati.
Electum regale genus , seruata tonanti d) 9»!
Pignora sidereo, crucifixi stemmata Christi
Nostras ad tunicas, servatorfmque benignum
Devoli gerimus pronis in cordibus ; ille
Nos Dens Astripotens jubet atrum perdere Turcam.
Parendum est jussis, neque enim mihi faller«
quemquam
Est animus, quos ira jurat, sedesque beatas1 8

a) Tria amicoruu] paria, b) Comparatio e) Georg.

Zeglu coh0ttatj0t _j Petsuasio,
 Perpetuum et nomen sibi quaerete, lite caduco .
Corpore constanti subito nos mente sequatur. . - i -
Plus exempla movent populum quam verba regentis, 400-
Queis sine nil recte disces , nil rite docebis.
Ite pares mecum socii comitesque venite.
Primus ego vadam per mille pericula , primus
Incipiam , primusque pedes in pulvere ponam, i
Flammivomus me sol feriat, mihi ventus at imbrec
Telaque Sicaniis excusa Cyclopibus uni
Officiant, fatisque potens incommoda vestía . .
Declinabo meis, nudoque byemare sub axe . .
Axe sub algenti bibulis profusus hatenis ,
Vobiscum molles sub divo carpers sojnnos, i0.
Aut Schyticum duris haurire bipennibus Hebrum a)
Non pigeat; nobis commuuia singula suhto.
lie pates mecum socii, comitesque venite, b) -•
IVIiHliam modo quisque suam poseatque probetque :.
Quaeriie virtutem , memorandi exemplar honesti
Praelia gesturi varios cingamur in usus, • 1 r . '.
Quippe magis gaudet rebus patienlia duris, t . . ; -. .
Quanto plura tulit dubii discrimina muiidi. : •- >' . .',
Ite pares mecum socii comitesque venite! c) -• -.^
Praesertim si sancta fidem asservare probatatn
Jura jubent, nobisque est tradita copia belli,
Jure dato nobis uti legumque licebit ..-..: t.¡ ..
Salvos vos ducatn , salvos ( mea vita ) reducam
Sic fatus populo bellum persuasif, et arma .. .
Pro se quemque jubet varios assumere in usus.
Tempus erat laetum Zephyris et irundinc .
prima, d) - 1
Omnia cum rident, cum ludunt fJoribus agri, -. . '
Cum pingues tepidus terras irrorat Eous,
Et peregrina novum testis componere nidum
Gaudet Ibis, desiderio vis addita crevit 3a,

a) Hebrus fiuvj b) Confirrnatio concionis. c) Ejusdem

'r «xaggcratie, d) Veris descriptío.
 '1 зз —
Agricolls multum furacibus, hii omnia bello -
Postponenda putant, pacem dominosque perosi.
Mox Divum bominumque pater sublimis Olympo a)
Despicit et tantas miseraiur pectore clades
Froh superi! exclamat, miserando incumbers regne
Pannoniae vulgare nefas, spectaïula cruda,
Crudeles pugnas, inimicaque proelia cerno.
Atlantis facunde nepos , qui nostra per auras b)
Nuncia , qui tacito defers mandata recessu
1 citus , et capiti petasum, manibus cape virgam; 40.
Amea pennatis pedibus talaria necte,
I volucer pacemque aeterno foedere jungas
Palladis armisonae 5 te Mariis mulla sequentur
Praesidja , bas pugnas prorsum extinctura cruentas
Dixit. At hune Consus monitis objurgat amicis.
Jupiter baud verbis opus est , opus est ubi facto , с)
Nec Martis vires, nec mitia Palladis arma
Sufficiunt ta mis belli pugnaeque periclis•
A egida, qua quondam saevorum turba gigantum rl)
Murmure cum magno cecidit Titania proles 5e.
Ni modo concutias, res. est in cuspide ferri.
Nec mora , rapta manu Siculorum tela fabrorum
Vibr^bat Deus astripotens, fulmenque retorquens
Horrendo tonitru totum concosserat orbem.v
Praepetibus pepnis Budam funestus adipsame)
Nuncius, invisum rçferens• ex ordine crimen,
Advolat, et puisat clausi penetralia Regis.
Triste quidem dictu, sed• si modo vera fatemur,
Tota Telenea agri Cornani exösta, Telonum f)
Ambustis suc\'bus suspensa cadavera passim , бe.
Passim flammivomeis natos ex ignibus ignes
Nunciat, in proceres saevisse ignobile vulgus.

a) Jovis ad coelum concio. b) Mercuru periphrasis.

.«) Census -ad Jovem. d) Gigantimachia. e) Nun-
1 . eiî ad Budam transmjssio. f) Teloneotutn et Telo-
num depopulatio. . '• 4 'i
 — i34 —
Hine iPrum malus interpres metus omnia pessum
Ire jubet, quod vera solet geminare, pauoris
Ingenio , prirnum pavidam undique et undique cepit
Ungariam , debino longinquas onnterruit urbes.
Territus Hadriacum trajecit Dalmata Pontnm a)
Citra ul raque Pharum Triquetri timtrfere Tyranni b)
Italici Gallos , Galli Germana petebant e)
Oppida ; Tbeutonicus divisns orbe Britannos 70-
Ibat, et bereuleis vicina Hispania metis d)
Qua ármalos homines qua plaustra onerata furent!
Turbine percellit violentus Circios , et qua e)
Naucleros tuta prohibet statione moveri f)
Sole Rhodos , Jove Creta , Cyperus Cytereide felix
Inrievicendos vix non liquere penates.
Ut sibi fortunaoi , bellum , trmpusque Iocosque
Zeclius agnorat vultu aspirare secundo ;
Induit effrenes animos, audacibu« ansia
Non solum agricolas , verum Cives, Proceresque 80-
Evocat in bellum crudele , neeesque minatur.
Ni veniant , mediis in vicis prodromus altos
Fixerai humano maculatos saugvine palos.
Extemplo attonitos gelidus timor occupat artos
Heroum , turbala sibi sic sceptra tyrannua
Pannoniae promittit i uers, ridentibos excors
Fortunae placide votis maie coeperat uti.
Petrus Vesprinnae bellax antistitor urbis g)
Illyriae Banus , (sic illum Panno salutat 90,
Cuius ab imperio provincia tradita pendet )
Hoc duce Dalmaticis plebs dura sub alpibu« audet
Aul simile aut majus raagoi Mavorte Philipp! ,
Dignus cui assignes Tripodas , donesque Corollam ,
Cui merito cedat vel Larissaeus Achilles ,
Quem possis patriae assertori aequare Camille

a) Dalmata. b) Triquetra. c) Sicilia, d) Hereul. co-

Iumnae. e) Circius ventu». 0 Rbodus, Creta, Су.
pruí. g) В. D. Petrus Beryilo Еp. Vesprim.
Talia sangvineo transmis it scripta tyranno : a) '
Metiri sua Regna decet , nee Were serris.
Prob nimis ignave , poteras eogooscere ab ipsis
Unguibui, intutum quam sit confidere servis ¡00.
Nulía fides servis , nisi dum Tua ferbuit olla
Vivit amicitia projectis rilior algis
Rustica plebs nulla genus arte domabile semper
Stat Dominos contra, quid agas, Dux improbe, nescif.
Multa cadunt inter ealicem supremaqae labra
Nam lapsu majore ruunt qui culmen honoris
Transscendere ; jubet mala sors florere nocentes
Et languere píos , consortibos Ambrosiam Diis
Qui misçet, pede fortunam qui calcat utroque
Ipse cadis geminis et laeta et tristia promit te,
Et sua virtuli , sceleri sua praemia reddit.
Proh nimis ignave vel Gryllo stultior , illam b)
Plutonis Dominam Reginam tamne repente
Irreverenter babes , curvum qui nuper aratrum
Vertere doctos eras , tua foedo insignia rastro
jLucebant et adhuc nescis , Dux improbe! nescis,
Lubrica et instabiiis quam sit sors; nempe superna с)
Nunc sufTulta rota partes modo versilis ¡mas
Occupat, hune tollit, promit ilium, laeta capillis
Frons , sed tergo tenus caluaria glabra resedit, «0,
Ipse ego nummaeem Croesum, qui vinceret auro d)
Vidi hodie, et noui eras Iro paupertorem e)
Tecum habita, tua regna proba, te no veris ipsum I f)
Sero nimis discis, superum quid lenta Deorum
Ira potest, et lenta potest quid Principis ira
Aspera radicera trunci scisstrra securis
Isnminet, ut quondam formae bonitatis abusus
Purpureum in Sorem Ni reo formosior ibat g)

a) Ejusdem R. D, Epístola epiphonemicos. b) Ad

Rbam, Plutonis conjugem allusio. c) Fortunae idea,
d) Croesus, e) bus. f) Nqsee te ipsum. g) Niiee
' frjymwsîo'r" NaYoîtn». ; ' •
 Narcitus, sic sic nllrix Rhamnusia de Te'
Exiget insuetas iniserando funere poenas. 30•
Extemplo infestis exutas hosiibus urbes
Muscatas vites, hortos , pecuaria, cautas
Horrea cum celHi et propugnacula et arce*
Oppida cum vil I is sinuoso condita tractu ,
Fiscuosus circum quae volvitur amne Tibiscus a)
Omnia aequata solo , nihil omni ex parte relictum.
Каша volans aras, donaría, templa, sacella
Coenobia , atque focos vestales semine multo
Pollutes , magnas violetas turpe Dianae
Sacrificas vates , raptas vidoasque nurusque ' 40,
Nunciat et procenim madffactam sangvine terram. '-O
Hoc terrore. gravi non solum cívica turba
Perculsa est, sed Rex et Regis Curia, et ipsi
Heroum cecidere animi, tantisque procellta
Septi bellantum servilibus undique monstris
Deficiunt , tautumque modo, reparabile damnum b) w*
Kventu ilolido rerum didicere magistro.
Liber II. ... -, ,
ÇXptimus interea Viadislaus Ungariae Rex c)
M uni ficus Princeps, quo non praestantior alter
Justicia, pietAte, fide, dementia, eburno
Suffultus solio, quem fama loquaeibus alis. jt
Hude venit Titan, ubi iners ruit Oceano nox 1 '
Ultra Sa и roma tas altoque sub orbe Uníannos i . •1. . • "
Evexit, magna cum majestate verendus - л o"V.'
Pelectos Regni Proceres aeeivit , et il Ii d) , ял*
- Non secus at.jue olim praenuntia discolor Iris
Cogerаt ad summi jussum Jovis omnia сoeЦ ю>
Nu mina, sic Regis veniuntque run nique in aulam. .
Nos classem ingredimur misso Stri gone vadoso, e)
Dauubium Il.'yricis Regem fiuriis numeroso
-- 5—я- ' ..: uli; ,#!.• "
\ . . - -i xi :V'
a) Tibiscus fluv. b) Home. Adaglum. с) Seren. Re-,
gis Vlad. Edictum. d) Parabola, e) Suigon fluv.
 — i37 —
Remige subamos, regali splendid» luxu • .i "'
L Buda iterum turres , summa et fastigia monsfraf, v
! Pontificum et procerum magna occurrente caterva. ..
Susceptus celsas Legatus tendit ad aedes.
Ergo ubi collecti proceres, ut rebus in arctis .i
Consulerent , tantisque darent praesentia morbis M"-,"
Pbarmaca, mansvetus princeps blando ore monebat •: 2«.
Quae per vos cecidit, per vos fortuna returgat a) '
Selecti Heroes! O vestra debita Regí . ' • - - 1: •
Progenies, Regni summam esse in cuspide fem,
Undique caugvineas pugnas, gravia undique bella
Cerniiis et duros in nos , nostramque salutem
Spirasse agricolas, belli portenla çruenti " -•. " j
Quae nisi quam prim um radicitus evellantur,
Actum est. Ergo agite intrepidi , virtute manuque
Consulite in medium patrios tufare penates
Quandoquidem plures in surr.ma pericula misit 30.
Venturi timor ipse m al i. Quare obsecro tandem,
Ingentes praestate animos, succurrite rebus b)
Fessis, summa fides supremos computat apnos,
Este animo forti , fortes in pectore pugnas r-.
Nocturnis versate boris , versate diurnis,
Audaces Bellona juvat, Mars arma animumque
Suggerit, o nostrae felis tutela Salutis !
Si vos nulla movet miseri dementia Regni
Sint salium vobis nostra haec dua pignora curae.
Pignora spes et res nostrae et solatia vitae 4Ф
Jte preсor , precor hoc strvorum rumpite bellum , c) •
Ile alacres animo , et varios cingamini in enses , •• •
Est opus, effrenem gladia delere juventam,
Talia ne seri praesumant façta nepotes ,
PelHle servilem patriis a finibus hos^em , •1• ,¡i.. - 1
Frangite terribili servilta castra tumultu - • . .. .,'
Dixit, et ad mulum solvit Comitia noctem, d)

a) Vlad. Regis coneio. ; b) Ejusd. persvasio• c) Sym-

athrismos, d) Comitia.
 Volvitur et gelidos circum praeeordia sanguis
Nobiliumque gravis constrinxerat omnia torpor
Pectora , nam tensis jam dudara tela laeertis
Tela manu volvunt, telisque frequentibus instant.
Pluma, dapes, Bachus , nox et secura nephandutn
Ocia crimen babent, habet et sua Regna veterans. »)
Horum prima meret duloi stipendia lucro
Fusus ad irrigua» fontes et opaca vireta
Aulicus , ignavae desumens tempora vitae.
Inter pomíferos millenis floribus bortos
Ridentes hortos , qua mollis Araaracus et qua b)
Vere novo fragrans rosa candida mixta rubenti
Complet odoriferis topiaria Tpicta coronis, 6*.
Mille soient istic nuda certare palestra, с)
Pinnirapi et doctis projecta carne lanistis ,
Sublimes liquido revocantur ab aere nisi,
Mille coronandi sertis ciniflore madentes ,
Pexi Thessalico crispantur pectine crines.
Ule Miloniacis ventosum viribus orbem d)
Brachia continuo quaeieus sudantia ludo
Folliculum excussis trudit per inane laeertis ;
lile brevi facilis gyro concludere corpus • • .
Oenomai , voeat ille pedem in certamina curras 70.
Spectantumque alius cupidos perstringit ocellos , e)
Certa incerta facit, modoquod vaga dextra tenebat,
Ostentat jam laera , fuit paulo ante quod aurum ,
Transeat in nigrum sub eodem corpore plumbum.
Stuppa vomens tardum fumum (mirabile visu)
Guttnre sub pando subitos mutatur in ignеs.
Plurimus Inde fluit nullo de vulnere sanguis
Мoх abit in nihilum tactus digitis cruor uncis • '•
Fabula sen verum narrator: Mulciber olim
Artibus bis summum fertur lusisse tonantem $o-

a) Veternus. b) Budcnsium viridariorum et lilieto-

nim descripiio. c) I'alestricorum exercitatio. d\
Spbaeromftchia. e) Praestigiatorum professi.o.
 — 139 —
Humanos laceo sensus, et pectora multum
Credula. Sed fari rursus sic Zeglias íirfit. ' •"u '
Sim licet ignarus Sophiae , cunis ab ipsis a)
Nescierim sacrata loqui , íamen illa lubentei
(Simodo ros linguis animisque favebitis) orsus
Dicam , quae juvenis suggesto stantibus alio
Bardo cucullatis caput olira a fratribus hausi, ' .
Non ignoratis, quam sit scelerata propago b)
Nobilium falso majorum stemmate gaudens.
Quum non arma atavis data, verum uobilitatem 90.
Virtus clara parit, non ambitiosa potestas
Cum virtute coit. Sapiens et dogma disertum est:
Qui Tult esse pius , trabeatis exeat aulis
Pauperiemque colat , rabido livore carentem,
Et quae sub tanto rerum discrimine celsum
Sola caput coeli rutilantibus inserit astrls.
Olim, ubi turpe chaos rudis indigestaque moles c)
Orbe sub inform! pulchra sine luce jacebat,
Consilio discreta De! , stabilitaque formas
Accepere suas, proprlos facta omnia rultus; i00.
Dehinc opifex rerumque sator post omne creatum•
Quum prothoplasten limo tejluris Adamum d)
Ejus et ex costa contortem fmgeret Evam,
Quis tum Caesar erat? quis Bex? quis miles ad
aurum ?
Qui proceres? Dominus quis Princeps? Omnibus
, ' idem
Si nobis pater est, nullum dominum esse putenius.
Deuique Romani", quibus ingens paruit orbis
Dites Patricii , sed nomina pauperis aevi
Serranos curvum fiexit dictator aratrum, e)
Fabricii Fabiique suas Burique trahaque JO'
Squalentcs triuere manus ; ignobilis oci

a) Zeglii oratio, b) Ejusdem confirmatio allegoricos.

c) Hystor, rtiundi informis. d) Adam, Eva, e) Ve-
I terum Komanurum catalogas.
 — i4-0 mm
Mollia quin etiam pictae plumaria spondae - ... l--
Spernebant et harundineo lenire soporem .1 .
Tomento, et quema rugientem pascece ventrem,
Л mue litim vitreo restinguere , at impia monstra a)
Nobilium census precium diffendere censu,
Aut sua ab alterius jacturis comtnoda quaerunt,
Aut passum instaurant alieno funere damnum ; •
Ficti oculis fusique coma, roscique labeJlis
Ungunt assiria rotantia pectora Myrrha h) le,
Delitias molles et olentia tempora ssrti» . ..• ^
Illecebrasque omnes referunt , similesque puellis M
Aurea purpureum subnectit fibula pectus. • •¡„ , .
Mors illis precium, tormenta immania curae с) ;
Majorum tabulas frangunt , et velle paterno
Obveniunt (parro nunquam. contenta paratu ;
Luxuries ) census patrios proavisque paratas 3
Divitias plenis perdunt bellaria mensis ;
Ambitiosa fames epulas terraque marique 1 . --
Tempore quaesitas multo, nox decoquit una.
Nunquam Clytorii delibant flumina fontis, d)
Semper inescali stomacho vulgaria temnunt
E| peregrina bibunt auro murrhaque phalerr^a,
Tbasiaca Argea primum traduçta• carina e)
Rara avis illorum coenas et prandia complet, f) ...
Hqs apud hand sane mínimo discrimine referí,
Quo gestu kpores, et quo gallina secetur.
Namque abacum ad lautum cultello scite volaniig)
Cliironnmus structor quadras dispensat iniquas. h)
Regia perdundos cirçum palatia fumo s 4»
Vendere virtuti adscribunt, blaterare lepori, -.
Imuiodici jactatores scelerum usque suornm,
Fabula quo fiunf populi, per compita vulgo,
Traducunt proprium crimen , sine fronte modaque.

aj Epitbesis in proceres, b) Mirrba.. c) Excursus, d) Cly

tortus fons. «•) Murra. f) Phasiaca avis, g) Chiro
nomîa. h) Chironomus.
 Jura Deum legesque faominum discrimine nulld;
Et rixosa fori vendunt tabularla , Tendant'
Justician), censent ibi fas , ubi maxima merces ; '1' 1 1
Nil pudet assvetos seeptris , impune licebit .
Quodlibet, ùt longa nil assyeludine majus
Sic crebro agnatam malus usus fiansit in artem. 50.
Virtutem laudant, admiranturque probatem
Ut pueri Juuonis avem , maluntque videri a)
Quam esse boni, quos et viduas stuprare pudicas
Casta puellariim temerme Gynecia , sponsas
Innuptas premere, et thalauios violare jugales
Depuduit, quos perfregit vesana libido,
Dum Curios simulant et Bachanalia vivunt;
Promittunt rigides caperata fronte Catones,
Incusator erit vetum qui bis dixerit, oranes
Omnia nugantum promittunt more procorum 60.
Quaeque volunt , nolunt , nolunt nunc ultro cüpita. b)
Tarn verbis miseros, quam factis fallere servos c>
Distihguünt avidi nullo discrimine, quorum
Si scelus et scelerum sua propria nomina quaeras,
Prornptius áestatis spicas, vel gramina veris -' - •
Autumni foetus, hyemis nymbos et aperti
Astra poli , Lybicasque magis numerabis barenas.
Accedit gravius quod servi more premamur, d)
Sibila dum lessi loleramus colla labore. - -
Jam si tempus adest , subducite colla tyrannie e)
Praesertim si jura jubent, obstare tyrannis 70.
Jure dato nobis и ti legumque licebit.
Certe opus est passim reges jugulare, et amica
Libertate frui, nova jura ; abolere vetusta
Pragmata .Nobiligm -, monitisque salubribus jures f)
Arrectas praebete meis , partibor in omnes . \, r-
Qua» ridens fortuna dabit, dabit optima quaequ«

«) Ciceronis verba. Gynaecenm. b) Comici dictum, с) Ana-

cepbaleetis, d) Confirmai!», e) Syramachia. fyPrAg-
mata; u , ..... ., , ,-¡.f
 ' / -
—- i42 —
Non rex vester ero, fiamsocius, comes ibo .
Ipseque ad arbitrium vulgi faciunda reducam,
Coneedamque libens, posito diademate vestrum 30.
De me judicium non indignabor baberi.
Kegnorum sub rege novo mitissima sors est. .
Vos dum occasio erit, vestrorum cognita fratrum
Forma nec adversa conspecti fronte parentes . • .
Fermoveant, suus est omni anteferendus umori, ; J
Quando adeo dulce est aliena vivere quadra, • ¡ т 1- . 1
Audendum est aliquid vel coeco carcere dignum. >
Tantus amor nosfri est, tanta est victoria curae
Tam proeul externis populis dominabimur Hebro a)
A gelido quantum tepidus procurrit Hydaspes, b) 9d.
Ant quantum Scythico fluit absque Borystbene Be-
• • •., i. t л thys. c) . -?
Mollis Arabs nobis, nobis vaga ilumina Gangis d)
Curvaque Eritliraei paiebunt littora ponti. e)
Nos ventura dies . praesens veuerabitur actas.
Scriptores nostris verbosa volumina gestis. . - '
Complebunt , quae prosteritas in secula mittet.
Nam si quid rudibus fas est commiltere cbartis
.Quantum grandiloqui durabunt vatis honores .• ,'
Tantum ( crede mihi) mea vivet Stavromacbia. f)
Omnia dent poenas, nihil esto a caedibus expers 300.
Usque Cleonaeos ira superate Leones !
In proceres , qui sit Lybico truculeniior urso
Vultnm quisque gerat, sed vos ne cedere quisquam
Dixerit. His monitis cimentes incitat 5 omnes .-
Trux vindicta manet ( quantum spes ultima rerum
Libertatis habet) placuit sententia cunctis.
Atque ubi persuasos animos elusit, iniqno - »- .' -
Assensere omnes sceleri , et simulatus inani
Assensu coalebat amor ceu consita harena g)

л) Hebras fluv. Ь) Hydasp. nur. с) Borytsh. Beth.

d) Ganges, e) Erithreum mare, S) Stauromacbiae
Tita, g) Metaphora a satis.
 Из —
Nunquam spicicomas producunt semina aristas. -
Sic simulata fides, quam primiim fia mine lento
Libatur radice carens, intercidit ima
Funditus, insveto stolidus consulior honor*
Vitam laetus agit, jamque sibi tanta licere
Turpes agricolae vulgus crudele superbum
Amiuerat , sibi Pannonicos cessisse Nerones a)
Credidit et dubiam fortunam, coepit abuti.
Igneos interea Phoebus regieпe suprema b)
, Volvitur et longis lustrabat solibus orbem.
Clarus ubi croceos aurorae lucifer ortus 20.
Deserit, ingentes acies Dux improbus omni
Contrabit ex illa et passim tentoria figit.
Hic ubi piscoso tardissimus amne Tibiseus c)
Danubium fecundat aquis , pecus unde ministrar
Squamosum , applaudunt nymphae Istrides , {strides
andis
Et septemgernínum credunt sibi cedere Nilum. d)
Ex templo armates acies et cornua conis
Densa parat Stephanus proles Batborea, nitenti e)
IVIunitus galea j atque ocreatis cruribus ambas
Aurea squama manus tegit , aureus ensis utroque 30.
Dependet lateri , capulo insignítus eburno }
Belligenum pectus lorica indutus abena
Scandit equum, longamque manuprocul objicit hastam. f]
Qualis bistonii rapidum prope Strymonis аmдeш
Mavors in Tbracas lethalia dirigit arma,
Vel qualis Phrygiae clipeoque insignis et armis, '.
Dux Danaum naves conscendit Marte secundo-
Talis inauratos Tetrarcha lupos mandentem
Flectit equum , et comites castra ad servilia ducit,
Zeglius adversis conspectis bostibus arma 40.
Quemque sua ¿rripere, et venienti occufrer* fronfi

a) Nerones, b) Cbronographia. c) Castrametacion!*

. designatio. d) Nilus fluvi e) Mag. Stepb. Bathori
ariuatura. f) fijusdem ad Marte» Om/ofis.
 — M4 —
Haría í il r socios , prominens praemia palmae.
Hic faleem, gladium alter habet, rapit ille pha-
r retrain я)
Gnosiacis plenam jaculis, raullosqüe vide íes
Stuppea torquentes Balearis verbera fundae,
Non illi ¡Víarrae, non isti sarcula desunt.
Tum ferrugineos quidam renovare ligones,
lile novos iterum conflato vomere in eases . . • • -
Sollicita purgare manu, pars maxima curvis
Falcibus, hii ru tri», pars uncae fidere Burrae, 5c.
Fars occae dentem, quo glebas fregit inertes
Vitiferum ad palum modis nectcbat ahenis.

Liber tti. . J . ..
Nec mora. Pugnandi cupidus Bathoreius Hector,
Quem sequilur Praesul Chenadinus fidus Achates b)
Nicoleos, claro Zachorum sanguine cretus , с)
Ambo pares animis , paribus rirtutibus ambo.
Innumeràm pauco contemtjm milite turbam
Importune adeunt , media atque in castra feruntur.
M ox dira horrisonum depromsit huccina murmur j
Л1oх raucis lituis elisus stridulus aër.
Мoх autae dare signa tubae canor aethera pulsans
Ultima convexi penetrabat sidera coeli. liJi
Tum vero innumeris vaginis ducitur ensis d)
Noricus -, contra oppositum protenditur hostem
Rustica tarn subito gens consternate tumultu
Ordine stans nullo , nexis umbonibus armos
Texerat, atque suos enses compressa timebal.
Ferdidit fnde modum caedes. Hinc bella ge.
runtur
Ferro, istinc juguiis, timor hps, metus occupat tllös.
Fràe-

à) Cruçe signatorum Panoplia• b) Chenadinum. с) Ni-

c.ol. Chaky , Ep, Chenadinus. d) Facies pugnae
• centra Cruciferos,
 — i45 -
Fraecipiti cursu peditem ferus bestia in hosteш
Lapsus eques , longa ferratae cuspidis basta
Occlusum patefecit iter, ferri que calentis rа.
loiibus a crebiis loricae abiete trilices
Utque erat acii et vafro animo , demersa profundo
Corda metu , monitis partim sclatur et urget
Zeglius, bis offert sua praemia , mortibus illo's
Summer« a»imhid jussii, jnssitque obstare pavori ;
Inde suis ausum , terroremque bostibus auxit.
Extremum jam lucis erat, dum sidere tntro
Vesperus obscura fera proelia node diremit. a)
Saepe faces visae nitidis ardere sub astris.
Saepe inter pluvias guttae cecidere cruentae , 30,
Saepius exorta ferrugine phosphorus atra
Tinctus erat , tincti lunares sangvine currus.
Mane novo subtriste oriens aurora nitentem «
Nec radiis ornata coman , nee flammea vultum
Ncc croceum vestita diem , lugubria nigro
Nube sub obscura produxit tempora Fhoebo.
Zeglius immenso servorum milite vafrum
Cumque animo facinus reputans, hostemque ducemque
Cingit. Grat Stephano Ixlli spes omnis in armis,
Namque manum parvam robusto milite et arte 4o-
Pugnandi gnaram mixtis conflarat ephebis.
Turn procerum cuneos grex undique et undique
einctos b)
Busticus aggreditur ; conjunctis tergora tergis
Nobilitas plebis furias cohibere ferocis
Eminus urgentis , falcatos rutnpere nodos
Nitiluc , incassum ! liquidas et verberat auras.
Foenisecarum eleuim longa super arbore falceá
Objicit et medium , quem tangit , dissecat hostem
Agricola. At contra borribili de píxide densus
Igue globus volitans plebem funditque fugatque. 5«.

a) Portenta coelitus ostensa. b) Altera manuum сшй*

síltíOi
R
 IApetitnr celsus, qui castiis imminet, аёr
Дёr ex calidae liquefactus pondere gland!» • -,1•ч• .
Fumat, et e coelo telis conserta mit nox.- • • '...О
Tergat daban modi peditum , tergisque frequent
tes a} . .iU
Insultant equites, feriunt fugantque fugaros.- -1 .-•a":
Non secus Aetolum in campis Meleagria virgo, b) '
Spumnntem dum sternit aprum, aut Zenobia telo ' с}
Qualis in Aethyopum quondam sitientibus arvls,.-
In fulvas regina feras armata ruebat,
Ausa pedes rabido sese objectare leoni ; -.1• 60.
Sic et in ancipiti fortuna et Marte fugaces d)
Agrícolas magno revocat conamine beilax ,
Zeglius , et lasso pugnis Stepbano nova miscet
Proelia: jam fessi proceres stant pede gelato. • • .
Nec liticen pugna caruit, nec cornicen basta.
Omnia casus agit, nuil is victoria castris . 1- 1
Certa; incerta fides bellorum illusit utrisques
Tandem Nobilium cecidit vis innumera vi
Busticolae plebis , nihil est a vulnere tutum.
Interimunt quosdam tyriis emissa sagitis 70,
Illita tela dolis , lateri lethalis arundo
Haesit , et abstruso transfodit viscera ferro-
Pars nudata truci transfodit tempora conto
Pars praelis agitur gravibus , sed frigidus ilium
Muero manet , multis hosti qui terga dedere ,
Letífera occiduo clava est infixa cerebro.
Nox erat et clauso latitabant sidera coelo-
Defessus rerum plebeisque ictibus acri
Trusus equo Stephanus, subterque cadavera passim e)
Mixta cadaveribus proсerиш plebeja suorum 80.
Insomnie longa sine nomine node jacebat•
Martia mucosas exundant vulnera nares ,

a) Crueiferorum fuga, b) Meleagria. с) Zenobia, d)

Teitius crucifexoium conflktus, e) Steph. Bath, eol-
lapsui.
 — i47 —
Obstrosîque Duels galeae fragmenta retortae
Tempora sangvi&uis cb. v is compressa perurunt,
Surgebant Hyades , et Olenia sidera nimbum a)
Aethereum nigris fundebant nubibus, et Dux b)
Sole novo densa yieini in harundine stagni c)
Abditur, et tentat darum dcpellere fatum.
Lace latet tota mersus stagnantibus undis, t
Nec temere durum tentat depellere fatum 90.
Nam quidriuid reliqui fuerat vitalis, ubique
Disqunun rabidae plpb.'s, Spartanus ut alto d)
Assolet in luco latítantera nare molossus
Gnaro vestigare feram ; sic mente sagaci
Reliquias omnes procerum sub tartara mittönt.
Quando quidem non fruge latent, non arbore in
alta ,
Nec quenquam Tolucri manibus pernitia cursu
Eripiunt, captos adamantina vincula stringunt ,
Stringunt Nicoleon t deprensum scrobibus altis.
In quas praeteritam pavidus profugusque silentem i00;
Proh miser! ad noctem cecidit, quem Zeglius excors
Delusum Argaeo dederat custode tenendum.
Sed meliore satus fato íiathoreus Achilles
Expes , solivagum reperit detrita Tibisci
Fluminis ad ripam tondentem gramina eqaellum
Hune petit, bunr scandit, secat altas fluminis undas;
Non sic Crct u is Taurus sibi pondus amatum e)
Fluctibus Europam tulií , ut tnlit acerequellus
Tergore supposito Stepbani liventia plagis
Membra , et in objecta ripa tutata locavit. 2«.
Nec sic dulcísona quondam testudine captus
Undivagus lato Delphinu» Anona ponto f)
Vexit, et Oebaliis columem projecit arenis.
К 2

a) Chronographie, b) Hyadës. c) Olenia syd. d) Mo-

löiins cànis, e) Hystoria; f) Altera Hyst.
 Career* conclusum procerum genus omnecateni»
Squalebat gravibus, donee lux tertia coelo
Flammiferis totum radiis patefecerat orbem.
Socrate Nicoleos non impacieucior infit: a)
Magnanimi Ducis est, nulla ut se vindicet íra ,
Parcere subjectis et castigare rebelles ;
Sit moderatus, amans aequi, veniamque petenti so
Deneget haud unquam , confessa errata remittat
Sponts sua, postquam nemo sine crimine rivit.
Flecte animum , compesce iram , d'pone furorem í
Pone supercilium , caperatos pone Catonis
Vultus , et miseras mitis rex adspice nostras ,
Nostras per lacrymas, per nostram banc oro corollam
Perque tuum nomen , Dux invictissime Zegli
Foelicem sortem , foelicia fata Deosque
Pex Tibi propitios erratis parcito nostris,
Parce Tuo servo , nulla est victoria major 30
Quam quae derictos animo quoque subjugat bestes.
Mun era magna dabo , sunt acceptissima cunctis
Munera, queis summi compescitur ira tonantis,
Hanc animam concede mihi, tua caetera sunto.
Nam Tibi dum vivam , fuero servire paratus.
Zeclius hunc contra, si nostris cbarior esses b)
Hiis oculis , jamjam sacer, intestabilis esto!
Nicoleon Zachum referunt sic deinde locutum c)
Nil agis bac ira crudelis et improbe trifurl 39,
Crede, mea haud refert, sublime ne, bumique quiescam,
An sude vel mucrone cadam , mors ultima poena est
Fortunaque vacat. Genitrix orta omnia tellus
Suscipit , hoc olim , quod nostris ossibus usquam
Ardua de pario non surgat marmore moles,
Proderit, hurcani facilis jactura sepulebri d)
O amens ! Superos dudum malefacta latere

a) Nicolai Episcopi apologia, b) Zeclii responsio. с

Nicolai objectio, à) Exclamatie ejusdeja.
Nulla -íueunt, lento divina gradu venit ira.
Sed vindicta Dei, quanto sit tardior, ipsa
Tanto fit gravier, nullum scelus ibít inultum. 50,
Ut ferit excelsos fulmen penetrabile montes a)
Sic est extremis obnoxia summa potestas
Casibus, hand nosti luperum quid lenta Díorum
Ira potest , et lenta potest quid Principis .íta.
Ad mihi statutes iuimansvetisssime poenas
En securus eo : te mandet dentibus ^ris
StipatOT Dux torre tuus , nec plura loquutus
In medio suppressa sono est pars ultima vocij
Vita fugit. diro transfigens lactea ligno
Viscera lictor iners indigna morte pereniptum 60.
Corpus in excelso posuit miscrabile trunco,"
Tensa per expassam rumpuntur viscera pellero. b)
Caede cadunt alii , quorundam corpora aceruis
In verubus rapidos contorrebantur ad ignes ;
Diripiunt aliis sua tergora , mortibus illos
Confidant , excarnificant , (eriuntque necantque,
Dnm superest units vita spoliandus anhela."
Nobilibus vestitus ager pro юre cruorem
Inhibit, et multo vaga ilumina sangvine manant :
Nam dimembratis inhumata cadavera passim 70 1
Mixta viril quina sine nomine luce jacebant.
Occisos spoliant, nec humare cadavera curant,
Unde sepulchrales extra tentoria pompae
Spargere funus erant, Stygias sic ire sub umbras с)
Fata jubent, ut busta alii preciosa parentur,
Hunc voret ignis edax , ilium mare sorbeat , alter
Aethera nunc coelumque tegat, qui non habet urnam
Roscida turgenti fratrem bis lampade Phoebe
Viderat infectis cum cornibus , improbus eheu
Zeglius omnia erat, deerant jam proelia Zeclio. 8».

a) Parabolae. . b) Nicol. Epp. Interitus. c) Varia fune-

rum forma.
 Jam crescunt aliis conspiramenta sub otis
Fannoniae, tantum quantum gens rustica crescit
Crescunt instar Hydrae, surgunt, coë'unt, glomeranturj
Ut sua mille apium tabulata examina linquunt, a)
Sic liquere casas, vicosque, mapalia , Tillas
Agricolae et miseram monstrosis caedibus expient
Ungariam. Mixti clausttinis fratribus ibant
Presbiteri et bello comites Ducesque praeibant,
Quos Maro vix pingat melius , vix fingat Homeru»
Poctius ant mordax satyra taxaret Aquinas. 90.
Quam pjimum (enerara malesanus transfuga
frontem b)
Perfricuit , bellum superis indicit , et audet
Quae volet et nifllum scelus intentare veretur.
Zeclius his plebem Ducibus commissit inermcm.
Et sua coufestim resona sub valle locari
Caslra jubet , mediam quam parvulus Agria paruo c)
Amne secat , crassamque >uo de nomine apellat d)
Agriam et agrestes exundans irrigat bortos.
Interea plenis ЛаиeЬ-tt messh aristis , e)
Et rapidus flammis Lemaei brae! ia Cancri 20Q.
Procyon et gemino Titan extenderat astro-
Vicerat astra juDar, mis• ri dum turba popellí
Pugnae sigia petit, rabidoque accensa tumulto.
Instantls lethi properante* admovef horas.
Arx et templa Deum muro conclusa capaci f)
Colle fedent patulo quorum moderabat habenas
Cardineurn specimen , Romani gloria Coetus
Caesaream tangens seriem , longisqiie atavorum
Principum imagin'bus , clara de stirpe• Aestensi g)
Editus Hippolytus, praesul probitate decorus iq-
Quаlem sexceiitis ex patribus Augur Apollo h)

a) Ab apibus sumpta metaphora. b) Contra transfu

gas, c) Agria fluv. d) Agria oppidum, e) Aesta-
tis descr. f) Agriensis arcis situs, g) R. et illustr,
p. Card. Aestensis, b) Genselia,
 i5» —
Seligeret, nimiura foelix Antistite tanto
Agria persuasa est , magnam sibi cedere Pomam.
Bonzagnus sacii juris legumque peritus ,
Quem non Pegasides, quem non latet armipotens Mars,
Funestos Tulgi cuneos aggressus , ad unum
Signatos crucibus peditcs detrivit , et altam
Aequavit vallem tumulis , stetit usque cruentus
Agria, et albentes etiam nunc ossibus agri ,
Carpathii aetheriis surgunt ubi montibus alpes So.
Sarmatiam a laeta separantes Pannonis ora.
Confestim ad Regem malefacta haec omnia perfert
Prodromus , et varus famaiu rumoribus auxii.
Accersit Rex consilium , cui Regia primum
Jure Palatino palatia credita sunio. a)
Plenum consilii pectus, quo frena duorum
Regnorum et totidem Regum moderantur habenae.
Legisiatorem non talem babuere Solonem.
Res Pandioneae, non tarn Lacedaemona doctora ,
Quam frugi consulta dabas Emerice Pereni. S°-
Quis novus hie torpor Proceres, qöopatn usque
fluetis
Turpi desidia ? graviorum turba malorum
Cuditur, ignavae trahitis dum tempora vitae,
Publica plebeum lugent aeraria damnum , b)
Pannouiae rerum Domrni Patresque togati
Invigilate una, tacito nam tempora cursu
Diffugiunt , coelumque volubile carmine nullo
Sistitur , aut spectris remoratur lnbricus annus.
Scelefibus ille suis ferus et praeclarus habetur
Zeglius , hos gladiis aditus, hos ignibus arcens 4».
Exuit Heroas castris et strage pudenda
Cognatos proceres fundit servilibus armis.

a) Magnif. et Spect. Dom. Emerici de Peren. Regni

Ung. Palatini Concio. b ) Aerar'tuiu.
 Quae tibi саииа morae? intestinum crescere furem a)
Qui'd pa'teris ? noto nihil est latrone sub aethra
Deterius, rubigineos jam cote mucroues
Illyriois munitus aquis hinc inde Sauonus b)
Thnrcarum fuso foedatum sangvine reru
Asperat , et Camus Stirusque , ubi struma decorî
est с)
Pendula rentosis distentans guttura saccis
Nubífera* fugiunt exacto calle sub Alpes. 50
Nec solum Austriacos timor hic conterruit agros.
Verum etiam argutae penetralia pulchra Viennae d)
Movii , phidiacae sumrao de vertice turris
Victrices aquilas inrícti Caesaris arma ; e)
Maximilianeis crebris decorata triumphis
Penniculo inscriptis famoso contudit ictu.
Pannoniae fluvios multo manare cruore,
Occisos partim proceres, affixaque palis
Corpora et immensa cires in caede natare
Audistis, nec porrecto dormire in utramque 60.
Auriculam pede, nec vigilanti stertere naso
Non pudet! ecce suas ricina Polonia rires f)
Discutit, et flarï longa statione Prutheni g)
Describunt pedites, qua spumans Istula magno b)
Mergitur Oceano, qua montibm effera summis
Gens habitat nunquam ridentis conscia reris.
Aspera sidereos qua profert Rhelia montes i)
Invictae Helretio coguntur relite turmae
Rauracus en gladio falcem mutavit aduncam h)
Jam sua Gxerunt picti tentoria Sueui 1)
Armatisque cavum constrarit navibus Istrum 70-
Boius et indomitos Epicurea Praga Boemos m)

a) Ejusdem D. Palatini Epîphonema. b) Savoni. c)

Carni. Styri. d) Vienna Austriae. e) Invicti Max.
Rom. Xmp. Triumph!, f) Poloni. g) Prutheni.
Ь)>1ДШ. „ 4 Rhetia- Helr. k) Rauracus. I) Saeui.
rg) Bon, Praga. Boë. ,
 Contrahit et curvu m modo castra metatur ad Albin, a)
Conspice ferrates cuneos delectibus actis
Qua Morava exuodàns piscoso ilumine pingves b)
IVlarcemanorum c) agros rigat, atque Olomutia clau
stra d)
Turribus et bina circumdata moenia fossa
Cingit, et Hussitis defensat ab hostibus urbem. e)
Tartarus bic, hincBoschus atrox horrenda pbaretris f)
Telareplens, arcumlunat ; Seytha plaustrifer illincg) So.
Territus agricolis falcatum spiculat ensem ;
Argolici et Sergi et propius timuere Sárissae h)
A ruina pingui clypeos et lucida Partbus i)
Arma fugax tergit subigens incaute secure",
Temporibus te fata rocant , non serius inquam
Consuïere in medium laus est ; sed inutile semper
Consilium post facta quod opportuit ante.
Quare age venturas non ultra differ in horas h)
Crastinas , num claro patrium per compita furem
In vestro clausum gremio simulare potestis? 90.
MaVte, igríe, ferro misère populate Penatum
Moenia , dependerе opera interrupta, minasque
Murorum ingentes infra supraque ruenles.
Anne timetis eum, cui vos decet esse timori ?
Qui^nihil non audet scelerum, quem tanta libido
Nos extinguendi jam pridem incesserit, ut nee
Cordi babeat superos , qui nostris ludere sceptris
Et mortes etiam nostras quam caetera malit
Omnia, ni tanlis occurrimus ocius ausis
Nil reliquum est, ac ferre jugum cervioe parata .3©*.
Exiliumque pati, pati ineluctabile fatum.
Quod certe praestat, quam partum amittere regnum
Quam exauctorari et servis servire cruentis. 1)

a) Albis fluv. b) Morava fluv. c) Mareomanni. d)

Olomuc um Civ. e) Hussitae scismiftici. f) Tart.
Bosch, ft) Scvthae plaustrif. b) Argo Sergi et Sa-
rissae. i) Parthi. к) Adboitatio. I) Exauctorarj.
 - »54 -
Tantane ros generis liquit Educía vestri? a)
O Patria, o Dívum dotnus , o sine noxa
Pannonia infeiix, quo tanto crimine tellus
Peccasti in superos? ut te tot mortibus unam
Conficerent servi proprii , seruilibus arrais?
Quid jurat Eeum sine caussa absolvere regnum b)
O superi! vcstris cessate irascier Hunnis. >o
Hunnis plus satis est iratum, Bure fugatus •
Oppida mercator , Ciues liquere Penates
Quisque suos , et nos rerum Dominique salusque
Vix Budam incolimus piebea fece repletam.
Uli etiam claves urbis commisimus , illam
Nos insensati custodem feci mus, et nos
Immundos liquidis immisimus amnibus aptos c)
Dedecori est fortuna prior, nec sceptra nec urbes
Tuta manent, jamjam letheum pelle soporem,
Inclyta Nobilitas, servilia neta Sub ipso *o•
Bella sinu ex imis opus est purgare medullis.
Surge , age , tolle moras , referant si vera
. parentes d)
Maxima veloci subeunt discrimina passu.
Bebus in advenís nocait diferre paratis.
Turpe minus vine! , quam non contendere , summo
Principio obstandum, scintilla neglecta frequenter
Curriculo depacta vagos prorumpit in ignes.
Interea servile pecus Marte omnia complet.
Hic ubi Cremnicii sudant aeraría montes e)
Quae in formam calidae cuduntur pondera massae 30.
Aurum quod populos scelerata impingit in arma
Frangitur, et multo confiaba talenta argento
Arte monetali regale numisma vocatur.
Concurrunt acies. It tantus ad aethera clangor , f)
Quantus in Jdeis ictis a fulmine silvis

a) Apos rophe ad Ungariam. b) Apostrophe ad su-

peros, с) Adagium. d) AUegojricos. e) Cremnic.
opp. descr. f) Comparatio.
Fit sonitus quantusque in yallibus assonat Echo.
Isthac dividas , Írritamente œalorum
Inprimis numerare datum est , hic civica plebes
Plena epulis, madida, atque mero, .Venerique parata
Quotidie luxu et mensis assreta secundis 40.
In multas viciatur opes, Epicurus ut alter a)
Finibus Eois nascentem surgere Fhoebum
Raravidens, tanto strepiium experrecta labanti
Fariete , quassatas credit concurrere turres
Excelsos auri specus ruere , abdita passim
Lymphato trepidare metu monumenta vidcres.
Chasmaticis alii, quidam dum tarda cubili
Membra levant , alii letbo vinxere soporem.
Ille inter Cyathos , sponda ille sepultus in aurea,
Purpureo ille thoro recubans profusus in arcto 5».
Conjugis amplexu , jucundaque gaudia miscens
Dum Venus ex imis stillat resoluta medullis
Prob s eel us! impactis linquunt sua fata labellis.

Liber IV.
, i.
Nec mora, nigrantes succincta pavoribus alas
Fama volans Divi pervenit in atria Regis,
Et sua millenis relulit lamenta querelas
Sedis apostolirae Legatus, portus et apra b)
Nativae Hungariae Primas et Praesul ad unguem
Perfectus, belli irapaciens servi lis, ita -inquit :
Semperne in bellts? semperne in sanguine?
ferro ?
Inque fuga timidi versabimur ? haercine nostra est
Virtus, o rerum Domini 1 ut servilia monsira
Mönstroso bello patrios delere penates, ]••
Kon tam socordes, quam semiviri paciamur?
Credite non falso dicelur protinus in nos:
Sappe malo aeeepto stultus sapit. Improbe torpor ! c)

a) Epicurus, b) R, D, Legatt Oratio, e) Aposirophe

ad socordiam.
 — 15<5 —
Toti'us Begni captas amisimus urbes
Nos Buda una capit , tenet oppida caetera ZegHus ,
Pannoniae Fatale malum, fulmenque quod Hunnos
Proterat Heroas, uoq i Hi flam ma, ne с undae
Nec resana fames, ncc Dacica septa resistunt.
Ibit in occasus mundi ? Boreamque Notonqne ?
Ambibitne polos? et Niliacas -cataractas? a) t».
Tigrinque? Eufratemque uno de fonte fluentes b).
Hauriet? Extremo victor ne redibit Araxe ?
Degeneres nimium, nimiurn distamus ab illis
Majorum seciis , quorum primordia gesta,
Et ritus facteonqie soli, quodcumque vetuitis '
Insculptum est adtlis, vel quicquid nostra relatum est
In Chronica, h-iud mullís verborura ambagibus usus
Si vacat et placidi rationem admittitis , edam :
Magnanimis gestis quaesita est gloria nostrae c)
Pannoniae , Eons inter pars optima tractus. 3#,
Nonne superborum quondam fatale flagellum
Attila praeduris Europae cladibus omnes d)
Subjecit populos , ignotos miscuit amnes ,
P.elgarum Scald en , Ubiorum sangvin« Moenin, e)
Quando Caledonios navali caede Britannos f)
Stravit Agrippinae non longe a moenibus urbis g)
Diruta Peltigeri nostras penetralia Boschi h)
Cognovere manus, imraensa potentia Thurcae i)
Saepius a nostris fuit expugnate veredis,
Exulibus Schylia Parthis non profuit olim , к) 40.
Spicule converso fugientía dirigere arcu.
Nonne catenatls Bhodano et Rbeno trepidabat 1)
Te veniente ferox Germania et Itala tellus ? m)
HUpani , Calabri , "Galli , Scotique , Sicambri n)

a) Boreas Notlrns. b) Tigr. Eufrat. c) Begni Ung.

Primordia. d) Attila, e) Scaldes. Moenis fluvii.
f) Britanui. g) Coloniae periphrasis• b) Boschi,
i) Turcae. k) Parthî. 1) Rhodanus fluv, m) Rhe.
nus flu-/, n) Scot. Sicambri.
 .Concessere et Hyperboreus concessit , et aeer
Epoto -lepastus equo sua Sarmata discors a)
Sacrement» dabat , pactae pro foedere p'acis
Aurea pellitis transmitters munera donis
O quociens bello HrrcuUo victricia siirrisit
Praelia Paunonius, populatum sangvine Begnum 50.
Restitua Begi profugo et potitus triumpbis.
Unus adhuc Deus est, majores vincere nostros
Qui voluit, nobis serisque nepotibus idem
Credite! non aberit , longum modo parce rnorari
Ungara Nobilitas, rerum nos summa sequetur.
Si haerent cuneta Deo, sanctae non terminus un-
quam
Ungaricae ôitionis erit. Sic Jupiter alto
Aethere despectans jussit mortalibus aegris ,
Ut vivant cutís district! , et aerumna profusis b)
Ingenitum infantem lacrymis praeeatque sequaturque. 60.
O Socii multo passi graviore, quid ista
Colluvie tristari potes, invicta propago?
Si caret eventu subilus furor, improba nuuquatn
Facta diu durare queunt , legistis et îpsî
Majorum annales, memore si mente tenetis
Marte quod injusto Ungariam quicunque peiisset
Nemo victor abit, Mariae Regumque piorum c)
Auspiciis tuta est, bas riunquam numina sedes С
, Destituí ut , jactata procul novistis in hostem
Fulmina sangvineum, Stephane pugnante beato• d) 70.
Este animo forti , neque Vos servilia turbent
Relia , nihil terrae cultor pecorisque magistei
Marte valet, cadet hic non multo a milite, poitquam
Ille cerebrosus ( tantorum Caussa malorum ) -
Zeglius infandas cogetur surtiere poenas.
Nec mirum , quod nosira modo serrilis, et excors

a) Sarmata. b) Hypermete. c) Intem. Virgo Maria

Dei Mater , üngarerum Patena, d) D. Bex Ste-
phanustPatroBus.
Vexe» Regna labor, vastara si proelîa mundum ,
Discruciant et ubique habiiet discordia concors.
Quando quidem casus fas est cognoscere nostroj, a)
Num quondam saerit Mayors, quando omne lati-
num b) 80.
Fabula пoшeй erat ; seges est , ubi Troja ma-
nebat c)
Lucida compositam пес semper sideia pacem d)
Observant, summomque Jo rem f ( si credere {as est)
CentimanO timuisse ferunt turbante Tryphaeo, e)
Quum sua centeno Testisset brachia monte.
Sed quid ego vobis exempta extranea uarro, f)
Num quartum Betam trux Tartarus Ungario ab
orbe
Ejecit, pepulit Dacos e sedibus altis, g)
Quas secat aunfluis Marisus foecundus barenis. b)
Denique Thesauros vada sob Sargetia quondam i) 90';
Decebalo obstrusos , qui Nerrae deditus armis k)
ln sua desaevit stricto praecordia ferro-
Decebalas turres, Trajani clara triumpbi
Signa , Zalatnam , 1) Albam Zarmiz aut Abrugibay-
nam m)
Fontem quaJrato ca -.latum marmore, pilis
Viccnis rapidas claudeníem Danubii undas n)
Pulvere vix tutae poterunt monstrare ruiuae.
Numina fatorum mortales ferre necesie est;
lnculpata quidem , nam Sunt omnia fato
Si fortuna ferat , lapsis meliora redibunt i00.
Tempora, et haec olim for•an memiuisse jurabit.
Ergo age Pannottii o si qua est inclyta regni
NobiliUs, si quem majorum gloria tangit,

a) PerOrationls cnmprobatio. b) Ab ПаНа. с) A Troja,

d) Ab -Vstris. e) Ab expugnato Jore. 0 Be'a Kex-
g) Daei. h) Marisus fluv. i) Sargetia* fluv. # k) De-
cebalimori. 1) Salait. Alba, m) Zármi. ЛЬr. 'n) Tra-'
jan. Pons;
 — i59 —
Beliigera sis presto manu, jurisque patcrnî
Asseitor, patria plebeos toile tumultus,
Et remove servi funesta satellitis arma !
Grede mihi , inflatis collectum cornibas hostem
Fundemos , certa baud multas victoria dextras
Exigit , aerícolas bos, agricolasque futuros
Dignas pro mentís cogemus pendere poena;. lo.
Sic fatus , virtute viros accendit , et ista •'
Plus animi consulta dabant , quam bella timoris
Indiderant, omnes idem pugnandi habet ardor.
Confestim rigidos levis armatura sub ensesa)
CingitoT , bine arcus oppleta sagittis
Hinc pharetra , a tergo dependet concavus umbo ;
Ule levi ¡aculo palmas oneravit , ab il lo
Ferrea onusta vibratur lancea dextra,
Itur ad atitiquas taciti magno agtnine ripas b)
Danubii pars lintre natant , pars densa phaselis so<
Hii trabe connexa spumantem classibus amnem ;
Ultima Nobilitas lunatis navibus ibat.
Est locus e regione satus cognomine Paestum c) 5 -
Colle minor celso, tumulis provectior altis,
Hic circum apricos campos cereale papaver
Nasciiur, et variis hortensia munera pomis
Spargit humus, fragrant leporaria Regia flore,
Flore croeurn tenero cultis innctcltui bonis. í
Istic Ruricolae sua passim castra locabánt ;
Praecipiti in ripa rursus tentoria £gtmt $o.
Regni actes longas cuspantes cominos hastas. '
Tempus erat flagrans rabido cum Sirius astro d)
Cornigerum Aegoceron Cancrurn quoque compareiZonX
Percutir, et medium signorum intersecat orbem
Ecce meris gaudens undis abstemius,- Hufíni
Quem Borneroyssa ascito cognomine dicunt, e)

•) Panoplia levis armatura». b) Expedilio militai*,

c) Faesti opp.d. topographie, d) Temporij dtsoihfti».
*l ío- Bornemissa Dux* •
 — i6o
Egregia genitus veterum de stirpe Baronum,
Promptuïus magnam parro de corpore vocero,
En, ait, arctois rigiduque sub axe pruinis a)
Hic ubi lunatum Chyron ferus exerit arcum, 4«.
Nascimur, assveti bullís, et Martis aduncos
Cingiraur in gladios, et ad incunabula nobis
More patrum strictae vestes, пec Suxa per armos
Velamertta sedent , longam sinuata per orarn ;
Nam male ventosis manicis depellitur hostis ;
Audendum est bodie pro libertate parentum
Fro patria el nobis pugnandum Marte secundo,
Extremum ferri superest opus , omnis in armis
Seruilis belli claudenda est visque metusque
Omnia fortunae parent, fortuna castra tenentur - 50,
fortuna pereunt, ajunt dixisse poetam,
Res bominum fragiles alit et regit, et perimit sors• b)
Sors incerta quiiiem , sed quos praeblanda fovet
spes,
Spes mortale bonum , pro muro audacia habetur.
• Gloria non minor est, Domen servare paratum
Quam quaesisse novum , nostra exitus actaprobabit
Sixerat et flammas animis flagrantibus addit.
Tum plebe e media vir prosilit unus , aperta c)
Fronte Ducem tali compeliaos voce, precantes
Nos (modo da veniam) plebeja extrusit in arma 60,
Zeglius; inviti bellum hoc partesque timore
Fecimus; is poenas luat aequas , illius unum
Pro mullís delur caput, improba et iudiga rerum
Pauperies , inimica probatis moribus, istud
In bellum servile suo nos turbine traxit.
(pitare da veniam, vidrios permitte penates
Et sobolem et tbalamos , atque orphana pignora
•. notas
Desertasqae casas , dulcesque revisere amicos,
Fumus

a) Ejusdem ad milites сoпс'ю. b) Ausonri sententiae.-

«) Cruciferorum Apolo (<k«.
 — iб. —
Fttmns enim patriae est alieno c'arior igne.
Si meritae culpae suprema pericula semper" r 70,
Indulgent, modo nette aniitaum , sensusque minaces
Temne et obaeratis errata ignosce maniplis. ,„ .
Miretur sua quemque domus , nostrique nepotes . -
Improba vitabunt diiri certamina Marlis.
Dispersai, (andem bellum servile, nec unquam
Dum terris aliquis nostra de Blirpe mauebit
Rusticolis regnare vacrt , vel scepira vel urbe*
Nolumusj herbosos carioso romere campos
Scissuri varia slip.-.bimus borrea fruge
Et sata inoccemus resolutis semina glebis go.
Bis denis sua vota deis , quibus agricolum res a)
Cordi est, solvemus , nec delirabimus unquam
Cote nigras Herum jCabra rubigine falces
Exesosque situ veteres splendere ligones
Cogemus , censusque graves, vectigal iniquum
Et naulura, foenusque vorax numerabimus, et
Te b)
Laudibus aethereum super extollemus Oljmpum.
Hunc contra Janus : verbum est sermone no-
tandum c)
Sero Phryges sapiunt, quem sero poenitet , idem
Haud vacat a culpa , vos poenas crimine dignas 90;
Volcano t crucibus, sudibusve , rotisve luetis.
Confestim madidas tibiceu flamine buceas
Torvaque bellisonis complebat cornua bombis.
Nec mora. Stentoreo pugnam clamote minantisd)
Signiferi longa ventrem transverberat basta t
Quam plagae impaciens forti comprehendere dtxtra
Nisus fraxineum perfregtt robu r , at beros
Vagina eductum capuloienus abdidit ensera ;
Pulmonem, mediumque jecur trajecit, ut al vus

a) Duodecim agricolarum Numina. b) Vectigal. c)

Mag. D. Born". Besponsio. d) Stentorea vox.
N L
 1 — i6*
Illius et fracto patulae de vulnere cosue - - .- . г0o.
Concidetint , fuso maculantes sangvine terram.
Utraque fulmíneo concurrent agmina motu a) .'
Servilis metus bos, libertas incitat ¡líos.
Pugna gravis, bellumque tenax , cuneique feroces,
Missilibus telis ceeidit pars maxima vulgi ,
Nigra que perpetuo claudebat i u mina somno.
Ungula quadrupedum multorum colla percmit.
In geminas partes unco hic scinditur ense ;
Hot sub equis , illos campis affixerat hasta';
Innumeri ut norant sibi adesse novissima fata i0,
Compressere manus , seseque in fluminis undas
Piaecipites agunt resupini , et fletibus ambas
Complerunt ripas, violenti vorticis amnem
Infringunt nando , mortemque evadere tentant.
Ter submersi in aquis , liquidis ter conditi in undis
Luctantur , superasque petunt moriturier auras
Et quanquam poterant Fortumnum vincere nando, b)
Qni vel in Euboica vivaz Antbedone gramen
Carpserat undi vagi Glaucus novus íncola ponti , c)
Corpoream tamen ad mo'em madefacta resedit гo,
Penula, tum tales fuderunt ore loquelas :
Occultum nil esse sinit Dux candida fati,
Dignam pro. mentis boc alto in gurgîte mortem
Hanc patimur', quando miseras mortalibus aura*
Et vitam abstulimus dulcern , 'discrimine nullo
Execrata sacris et mystica sacra propbanis
Miscuimus, justus cernit Deus omnia Judex, d)
His animas dictis spirabant , udaque magnus
Corpora Danubius fundo sepelivit in alto.
Pars capitur, cnptosque adamantina vinclajigabant 30.
Detinet bos nervus , nonuullos dura catasta . • ;
Urget , ubi igniferi vulcania vincula fabri
Cudere deficiunt, fagis panguntur et omis.

a) Pugna'ür. , b) Poitumnus. s) Glaiieus. d) Miseete

sacra profanis.
 — i63 -*
Exuvias ¡am quisque suas, sua quisque trophaeä
Trans Istium attonitum ratibaí ducebat bofiustis.
Callosa innumeri totpebat (íextra pauentis
Reroigis cttorvam metuebat navita pVaedam,
Cursilibus pars vccta rôtis Budensia tendit
Moenia, pars Pestum trahi'ur, longoque tnorantut
Ordine plausira vias plebeii plena triumphi. 4o
Hanc ubi conspexit manibus post lerga revinolís
V.t faciem multo foertatam sangvine plebem a)
Coroiseratus earn , Rex Viadislaus ita inquit : .
Qui» tibi traetandos gladios pro vomere noto,
Degener Agricola! et culto praeponere agello
Impia castra dedit? Servilis quis tibi belli
Tantos persuasit sttepitus , stultlssima plcbis?
Quam bene depasrae laudabas bubera vaccae,
Quondam et barundineo codi contraria tecto
Vitabas. Quid terrificum fulmenque Jovemque 50;
Nocta sub incerto Dïvo prostratus aperto ' f '
Fertuleris, sulcos vinelnque foelibiis almts
Perfide fraudasli? Nonne ordine ponere vites, -'-
Urendam filicem negiecfo evellere snlco , b)
Gramíneos et agros duro pros< indere aratro ,
Invilosque boves stridentt induc'ere plaustro , '
Atque mori per virtutrm , quam vivere rapto
Praestiterit ? vestiis posse m modo victor abuti
Mortibus ; at vestrae cladis miserescimus nitro
Principis invicti est, nulla ut se vindicet arte 60
Parcere rsubjectis, qui novit, obesse superbis
Qui valet, hune sceptro dignum cole, prima triumpbi
Praemia, devictis cupitam donare salutem.
lte redite domum. Bachum Cereremque neglectos
Excolite et d.frugatis opulescite campis
Missa ruinotis reparate mapalia tectis !

a) Regit Vlad. commiseratio- b) Symatbrismo*.

 — i64
Та Tero belli Dux improbe , pessirae claustri a)
Transfug» Laurenti ! sociis cum fratribus et tos
Satrapae ad insanos tosturi stabitis ignet.
Sydere non fausto sati et infelicibus horis 70.
Exitium infelix, crudelia fata, novasque
Ante pedes poenas et inexorabtle praebent
Judicium, dimembratis quorum artubus istic
Lur'ida penlbeo lacerantur corpora ritu.
Exectis venis digitos, pedicasque manusque
Brachia crura, genu, poplites et femora, pecten,
Et latas spatulas , et cum pulmonibus armos
Cordaque visceraque et longi internodia tergi
Carnifices in frusta secant torrenda vermis
Pins plagarum alii semusto in corpore habebaпt 30.
Quam rariis tinctus uiaculis Thebanus Opbytes. b)
Non magis exusto «tillantes corpore guttat
Enumerare potes , quam riles aequoris algas
Hellespontiaci, vel quo* agit Hadria ponto с)
Jonio vastos ad inhospita litera finetas, d)
Omnia nervorum torrentur vincla , cavumque
Pectus et abstrus! fibril vitalibus artus
Jgne fiuunt , manant humeri , teretesque lacerti
Colla, caput, coxae, tepido non ocyus austro
Nix resoluta finit , tetro quam sanguine venter
Liquitur, et nigra distillant ingvina tabe.
Tum gemilus plebis , flammarum stridor et ardor
Carnificumque ictus ejulatusque cadentum
Omnia complebant, compleverat omnia plangor
Ut solet ignifluis Lipare sinuosa cavernis e)
Plangere, ubi Sicula Cyclops incude laborat,
Aut Brontes Steropes portentosusque Pyragmon f)
Terrea ventosis dum follibus aera resolvant.
Sic loculosa omentati compago cerebri g)

a) Ejusdem ad Campiduce* Apostrophe, b) Ophytes.

c) Hellespontus. d) Jonium Mare, e) Lipare in
sula, f) Brontes, Stero, Pyragmon. g) Parabola.
 - |б5 -
Toftus aqualiealus erasso disientas omaso 300,
Sanguinat , et taba submotum piaefocat ignem.
Non secus nnu> glomeratas ab arbore nimbus a)
Depluit , ant molli veititae eoitice glandes
Utque saperjeetas tranquillo in flumine bullas b)
Imber agit, sic usta cutis tumefacta maligno
Pingui rupta sonum «tillantes edidit oftat.
Zeglius interea Moesorum invaserat agios , a)
Caesar ubi Otbrysium Gethico foedarerat Hebrum
Sanguine, quum vitream Boreali frigore molem
A stricto volucri biga sulcaret in Istro. ie,
Non longe Ungarieas {ínitor circulas oras
Fontica Sergiacis disterminat arva colonis. d)
Rupe super celsa luco redimita virenti
Aeibera fronte legen*, hominum vix pervia gressu
Soerinium sublime sedet , Tburcasque vagantes e)
Despieit , et septem frangendum cornibus Histrum.
Föns sactr Heraclio, qua Chosroen fuderat armis f)
Нас scale t , huit numen velus accolainesseputabat.
Hinc arcera ad Temeson sua dnxit castra Georgius. g)
Arx dupplici vallo dupplici circumdata muro , le.
Ardua sub cujus cuneaIi m ubi moenia ventum est.
Menstrua plebeji toleravit bella fororis
Nil non ingenit tentabat , et arte tnanuqae
Cum Stephane Satrapa Batboreae stirpis alumno
Zeglius obsessos cupit oppugnare maniplos.
Hii sibi commisses tunes arcemque aditumque
Tantis servabant curis , conamine tanto ,
Quanto olim armisonis coelestia Nomina turmis
Sidereas talare domos , quando invida tellus
Prole gigantea summdtn espulsara tonantem, 36.
Omnia monstrifico turbabat secula foetu.
Sulpbureos ignes, fatalemque aeaeaglandem h)

a) Altera, b) Tertia, с) Moesiae depopulation d)

Sergiaei Coloni. e) Soerinium. f) Heraclii Bom.
Caes, cum Chosroe Persarum Rege pugna. - g) Te
meson. b) Piignatur ad Temesvác.
 Machina terrífico t'uudeb.it utrinque boatu 1 ..' ••'
Pulvere confossus crebros gemit aer ad ictus.
Pendula missilibus cedebant nubila taxis
Semirutae turres conco.s*,aque moenia fumant.
Indevicendum vallum labat ariete crebro ,
Fortis et a magnis nutaverat ictibus agger,
lamque una timuit condi Natura sepulcro.
Non sic Inacfiiae lurrita ad moenia Trojae a) 4e.
Nec sic ad Tr--biae muros , portasque Sagunti b) *
Pugnatum est, gravibus sazis solida aera fatiseunU
Saxa oppugnabant saxis , neque pellere plebem . ,.
Saxa queunt , adopnrta gravi quam mole tegebat
Vinea , vimineis contexts e cralihus , acer .' .
Portitor a summo direpta repagula poste
Illisit capiti murum ascendentis , at ille • •.. ,•
Decidit in ter-ram mactati more juvenci.
Quisque suas hosti miles defendere partes
Internus, longo tutabatur moenia conto , . . . 50.
Pars gladios stringunt manibus, par» tortile ferru m
Dejiciunt muro , contra stat inutile Marti
Xixarum servo permixtum milite valgus, . .
Turribus ex altis dejecta trabalia, passim
Tela volant minimis tundentes corpora frustis.
Cornua bis posuit , toties sua cornua sumpsit .
Phoebe, et jam malesuada fames invaserat arcem. c)
Jam se , jam Temeson infestis hostibus arcem
Dedere curabant proceres, Bathoreus Achilles
Ni solus dubiam promitsif speque sal uteш ¿tit
i Firmasset, vates, etenim durate pаrиmper-4Л
Inquit, et adversam constanti pectore sortem
Fatorum toleremus onus, non. ira Deorurn
Sistitur excussis muliebribus ore querelis
Nautica non prosunt fra cue .lamenta carinas

a) Troja• b) Trebiae. Sagnntum. с) Famis et ine-

diae miseria, d) Magn. D. ôtephani Bathofi conso-
latotia concio. , ¡. . ( •
 - 1б7 -
Naufraga nec ranis rmtescurit flamina votif. - .
Nuuc instare mariu , nunc totis viribus uti ..)•.
Communi pro luce decet , succurrere velisj
Exhaurire frei uro, subducere carbasa vernis
Tendere sub porturo ¿1 et fido parère Magistro. fm.
Hie Stephauus dictis socios retraxit inerteis,. . . i
Tales inde- notas Budam transmisit et ipsos a) 1 — • '
Vellicat Heroas morduci plenus aceto : - :» . r
Improba Nobilitas , (omentum ignobilis oci
Bis pro te cecidi, ter pro te vulnera sumpsi - .
Flabra, mves, nimbos ferrumque ignemqne JoTemque
Sustinui, et durae mortis sub faucibus baesi. - . 1
Hasne mihi grates? hoc muneris usque refertil,
Ingrati rerum Domini? Nos' hostil et arcis . . .
Occlusi vallo , modo lux octava refulsit .•-• ?o>,
Nec minus esurie raucaque siti maceratos .
Hos artus vitamque effoeta iu crate fovemus.
Nos pecudum irr morem trepida forjuidine mortis .
Angimur , inque boras fatum erudele moraœur.
Vos molles animis, vos ventres pigri et inerti . 1
Somno luxuria , fastu , pompisque sepulti
Obruti avaritia, Uvoribus', arobitione
Discordes , aliusque alium expectastis , et hostet
Debuerint omnem Regni extinxisse decorem; ,1- • T
Ut Boreae Boreas Euroque assibilat Eurus ; •• •- ¡oe.
Crimine sic crimen , virtus virtute juvatur. n •
Quodsi nec procerum , nec te mea gratia, tangit
Saltem arcem miserere tuam , patriique decoris. " '
Si quid adhuc superest, plebejis eripe fiammis.
Flamma recens rath aspersa extinguitur undis . ' T
Dormitum satis est, et ineptitum satis, uni» i
Suppeciis vestris nisi jam occurratur , et Ipsa
Subsidia baud sero nobis mittantur, avarus
Otius aetherea potietur rusticus arce, ' -_"
Explebitque altas nostro cum sanguine fossa*. 400-
-• - . i
•T ¡
a) Ejusdem Epístola.
 — 1,68 —
Clara dies eoe'o nondum fug-trerat astra
Dum matutino spar^untur gramina rore a)
Sum pictae quer ulantur aves , en semisopitus
Zegllus extremo Пon Tаnа insomnia somno
Somniat, et tristi singultus ore irahehat.
Excitus , baud fallit ntagni sententia vatis, .' -
Moesta fufurorum mens est praesaga malorum Ъ) -
Taeduit hunc lueis , luxure choreasque joeosque
Spreuerat et dulcí spumantia poeula Bacho.
Iiui venatum, primoque in limite campt le.
Ob» ¡us arreetis stabat aurieulis lepus, omeл с)
Jnsanum , liquidas vox perrautatus in auras.
Dum campis exereet equos , immane relatu
Prodigium , duo quippe lupi violenter adorti d)
Agreen et excepti talis , ostenta futurae
Monstravere neeis , glutiti membra puelli
Utraque perfossis effudit bellua costis.
Venatus euras animi, mentisque moerorem e)
Fert nemus, ingeaiumque levat leve murmur áquarum.
Ipse tenens dextra lato venabala ferio lo.
Et nemus umbriferum , et saevarum nigra ferarum
Lustra petit, saltusque audet penetrare repostes.
Audet et a eatulis impastara excite leaenam,
Enixam in stabulis ursam , montanaque monstre
Tres cervos tolidemque apros per devia fixit. :. i
Fixit folmincum properantem ad vulnera Parrlum. f)
Oblitus speetri , spoliiaque oneratus opimis
Gcstit et assuetis intra tentoria poropis.
In mores iterum deEuxit Sardanapalos g)
Ut rudis ¡nflatum premit utricularius utrera
Ad buxi numerum saltus imitatus agreste* 3*1
Ttllurem par ili pulsa! pede , mox saliarem

a) Aurorae periphrasis, b) VirgilU apophtegme. «)

j\Xt, jf'?: ln-"spicatum iter obvus faeit lepus.
dinap 8'um' e> Vena"°- 0 V'tr-m. 8)Sar-
 l6t>
Incidit in eeenam , redueesque iterare «Tioreat.
Instituit , magnoque parat convivía sumtu.
. • • ь ; ''
hiber V.
Franciscus Wardai praestans cognomine avito a)
Praesul , turrigeras Daci qui temperat urbes,
Phoebeis celeber studiis , oui docta Thalia
Composite) dedit ore loqui, quo pactara regum
Mollescunt, benus et pius extremem rn que ad
amufiiro ;
Huic regnum , hnic reges, buic Transilvania debet,
Namque suo innumeros contraxerat aere quirites
Bella manu geisit propria, punctum tulit omne,
Omnlaque emeruit placida* palmaria pact*.
Talibus invitât stimuli! ad belfa Monarcham b) lp,
Martigenum ; nps a Temeso propellere plebem
Fasque Deusque jubet, nam si modo curvus arator
Ceperit banc arcem , nil illi obsistere credaa
Atria nostra ruent , nos fixt stipite in alto
Frustra neglectae querulemur tempora pugnae, •-
Ut mora damnosa est : sic dum pejora limentur
Est locus in votq, citius ciugamur in enses,
.Agmine terriliili servilia castra petarous,
Vincemus , >i non parti secura triumph!
Gaudia, quae multis damnosa fuere, sequemur. so.
Nam dubia iocautam ludit victoria turbam,
Bex aliis non esse potest , quem non regit abata
Met ratio , pravis DotbinU tot paret, iniquos
Affectai quot habet ) quando mala parta fre
quenter
Haud bene dispereunt , veniunt abeunlque vicissim.
Ignavi Duels Imperium durabile non est.
Kec servat raptum magn<s sine stragibus orbera
Saevitia proceres , qui cives morte gubernat,

*) B. D. Eppus Transailr. b) Ejmd. oratio ad Vay-

vodam. »
 Dixerat , et cunctorum animos permovit ad '-
• . . ! ,• ' «m» a)
Jam pugnae cupidus Dux agmina cingit anhela, 30.
Impavido capiti galeam posituras , abenam
berratam fórti thoracam in pectore , tetgo
Nervosum clypeum detritis nexuit ansis,
Laeva nee a dextra , nee ab hasta dextra vacabat. '
Magnanimi proceres insfructi taliter ibant
Comertare manus, prtitur seotentia pugnae, '
Plebeji flagrare foci, jam classic* quartos
Excierant vigiles, cum castra Sapolia ad arcem b) '
Themesori ohsessis properant suceurrere castris.
Vasta ubi graminei bunceta est cernere campí. 4».
Plebs variis marcena epulis , ignara futuri
Bum thyasisque chorisque vacat , fatalibus orsis
Oppipara in subitos convivia versa tumultus
Inter vina crepant equites, prior ipse Menarche с)
Transsllvanus adest bomini Dens, ocyor Euro
Rustica fulmíneo petiturus castra volatu
Huic ego non Paulos, Marium, fortesque Metellos d)
Fraetulerim, aut magnum divinae stirpis Acesten.
Ante expeetatum innumerae ad tentoria plebis 50.
Bellatore invectus equo , clavamque trinodem
Herculis arma, manu Herculea vibrabat, et estus
Et nitida crebros sub casside pertulit ictus
Cujus ad adventum tentoria rustica nutant,
Consilii non tempus erat, non ullaque fem
Spes aderat, subitus turbaverat omnia terror.
Obductis aër nebulis , pice nigrior atra
Stabat , et infausti monstrabat signa duelli.
Incustoditas Bacho regnante statlvas
Intrat et in primo fixurus limine gressum, e-o.
Quadrupedum sonitu et telluris pulvere multo

a) Nobilium bellantum armatura. b) Vigiliatum de-

eignatio. c) Moharchae pugna, d) Pauli, Marii,
Met^li et Ac estes.

«
 -J
Proditus agmen agit,- tentoria proxima radens
Classica signa vocat , claros jubet edere cantos-
Threycias hyetres Nilo mutare volentes a)
Strimona missurae sub mollem longius austrum , b)
Quot Palamedis aves una ire soient, argivae
Ordine ]it-ralae • lituis tof cornua mixtis
Tot cecinere tubae, primo subit ordine quaestor c)- '/
Quem calibe indutum , septumque ingentibus air» j
Ferra torurn equitum, Siernacem et in aere latentem .7«ь
Cornipedem, ut vidit plebs ad sua castra ruentem;
Cesseraf alacri victoria rustica ferro.
Nam pauor -attonitos inopinus straverat bestes.
DirTugiuni , sua quemque tenet terroris image, Л -
Effractis ruitant castris discrimine multo,
Arte Ducis.nulla , stant omnia et omnis ad unum
Terga dat, atqua fuga si bi consulit bostis arator.
О famuli turpes, genus ignavum , poena! ex-
• cors d) - .- '
Non pudet ascltum sine vulnere mitlere regem?
Zeglius ut vidit plebem fugisse fugacem 80.
Exanimis rooesto fora pectore fata trahebat.
Dulcibus a mensis Mauortia versus ad arma
Infremuit timidus , dedignatusque tirnere . .
Spent vultu simulat, premit altum corde dolorem.
Postquam inter saxum et sacrum sua vota ja-
cerent,
Fallidior Buxo , Sardis quoque amarior berbis e)
Aneptis armis medios lapsurus in bostes t •
iMipedem conscendit equum, nec Marte sinistro
Forte duos uno Cataphractos dejicit ictu, I)
Non plus sortis babet, quam qui temerarius
• • olim 90.
In patrios minxit cineres , ita fluctibus altis ;

a) Niluf. b) StWmon c) Quaestoris armatura. d) Apo-

strop' ica Jnclnmatio. e) Zeglii spem desperati fa*ies-
f) CatapLiacti.
 — i72 —
Armatos tnter cuneos compressas inefotem, "i
Immiti rulgu juguUt, quem fertur , in hostete. - .
Factus bebes gladius , fundendo sanguin* priseum
Perdit opus, tactos frangtt , non vulnerat hoste» a)
Magnanimus jurenis Dirx strenuus , acer Achilles .
Hune petit edueto mucrone Sapolius Heros, ,. • 3
Ceu tonitrus , caedis praesagu* luctificus sol аэ • I
Crudelem nigro pugoam pallore notaba!. , ¡u .
Pro miser indignum minaci fronte furotem • -¡: >on.
Versat ct excusíam frameam , reliqua armaque toto
Corde agitat , capuloque manos absente moreiitnr,
Deturbarus equo sibi Cata novissima tristú
JSegliua hand falsa promiserat alite, densis •
Obruitur telis, quem non rieisset insuda* ..и- -im J
Persa nimis, rirtute Alemaaui, Graeculus astu, b)
Implicitus lassos contortis funibus artua -, t
Jnsanit, loco relut atrox utsus opaco. i О
Rhetia rara plagia aut altis saltibus actus
Trux aper efiuso foedat virgulta Teпeпo | • ' »0.
Sie fremit ore minax et fiemos solvere nodo*
Tentabat , poenasque in aperta luce daturas,
Angusta in fossa , multo custode tenetur,
Distentum crassa magnum farragine corpus
Robora multa premuni , multa strue membra recum,
1 j i i. - bunt.
Mane erд[, Ignivomus claro dum lamine Phoe-
•i 1 i bas . "
Castrorum rallos niveo penetraret amictu.
En sceletum Oeeanus , quem dudum dira manebant
Supplicia , ex humili specu lictore cruento
Tractus anhelanli populo spectacula praebens, to.
Suspictt astriferi spatiosi volumina eoeli
Post moestos gemítus , «tupiria erebra profundo
Corde Tomens dixit : mors nltima linea rerum
est. e)

«) S peor. O. Va¡». congressus. b) Persa, Alemanas

Graeculus, c) Georgii Zeclii peroratio.
 — i?3 "*-
HM< estsummadies, haeo hora: extrema diet
Ultima sepositae caperem ne littora Thyles
Si placitum est, quamcunque datif modo no-
mina mortem
Intrepidos , constansque feram , nam cogere diros
Nemo potest, nulli non rumpunt dnloia Раr0яe .- n -1
Stamina, sed forti pariter pavidoque cadendum est
Tendendum, quo fata trahunt, sat magna peregi , : 3Ö.
Pannoniae heroas domui , patriosque tyrannot 1 - .1
Fund'uus extinxi, quis me vel Matte rel arte- 1.
Qui* tantos meruit plebeo milite honores?
Quos pluris facio , quam ter capitolia lentis
Scandere quadrigis , quam reges dueere capto*. .
Sldera dum coelo, dum terris laeta redibunt
Germina, dum surget mare fluctibus, arbore silra
Perpes perpetua de posteritate manebit
Nomen, et Hunnorum multa cum laude per orbem
Begulus Agricolum cantabor, ad aethera fama 40.
Xrebar et rmllo teuebris damnaborin aevo.
Vixi et quem voluit cursum natura, peregi
Bellipotens. Non Te fatum implacabile culpo a)
Quod peream , coeloque mprl nil sors raga de Te
Nec de te fortuna queror , te inculpo nefanda
Berum luxuries et iners opulentia nostra* '
Caussa necis , tu triste nefas-, ta lerna malorum
Conflasti haec cruda crudelia fata ruina I • ' '
Terra vale nunquam Tepetenda , valete triumphi ! b)
Sic ait , et multo spurcatas sanguine lictot 50.
Oetrahil exuviat, et dextram torre perusto
Complet et ignitam regatt fronte Tyaram
Begis ad exemplar pompis regalihus ornat. c)
Servilis belli Eman-.nr, Desertor et Site
Descito illudunt Regí, et Betöre jubenie d)
Lurida candenti distringuut tempora ferro.

a) Ád fatum Apostrophe, b) Ad tellorem Vale ulti

mum, с) Hyfallagicoi. d) y*milt| Desertor, Erro
 — .i74 —
Rupta volubilitas capitis latiisima. ptrque of
Perque cavas aures , oculos , naresque cerebrum n - •
Non aliter, quam lac concretum vimme querno a)
Spissatusve liquor rari sub pondere cribri б0.
Stillat et expressus per densa foramina manat,
Sic cerebrum ígnita resolutum molle Tyara -
Defluit et putres maculabant ora fluores. 1
Turba ministrorum calamo invítata palustii Г
In numerum salit, et regem desannat atrocèm - î
Quem Ducis ad nutum stricto mucrone mihantis
Nudato raox dente petont, lacerantqne vorantque,'
Divellunt truncos artus , demorsaque manduut ?
Vifcera , Zeclaea saturati carne , cruorem
Non citra suctum foedi sorbere ministri - • ' 70.
Camificis epulis et foedo plena madore '5
Stabat monslrifico furialis mensa paratu. . ~fI
En lacer, exsanguis , vitam lucemque perosus¡ ••. 1 • ^
Proruit in terram , moribundaque membra jace- ' 0
' baht: 2
Languida, dum tacitus vigor ad praecordia sensim ' -V-
Serpsit, ut aestivum ad solem siticntibus herbis '..
Flaccescunt olerum caules , quos lapsa repente b)
De coeto pluvia et largi de nubibus irebres
Restituunt, rident silvae, segetesque retonsae
S ponte virent , spirant revocatis floribus horti, - go*.
Sic servate mails, multa perfusus ab unda
Infelix ZegH stygio revocaris ab orco. -
Мoх pedibus nervos, manibusque Monatcha
..' - levari c)
Stuppea vincla jubet , jussilque ligare refotum.
Impia dulichii redlerunt secula UHss'u,
Quem Lestrigonios verubus coxisse sodales
Plurima testantur veterum luomimenta librorum. d)

•) Л presse lacte Parabola, b) Parabole ab imbri-

bos desumpta. c) Georgii Zecli e vinclis eliberatio.
d) Leitrigones, ...
 Jam sol cressanfes decedens' auxerat umbras "!
JDente lacessitum totum pro vulnere corpus a) - •. -' -
Corpus quadrifidis aequandurn quercubus , atrox , 90,
Stravit humo lictor , crassoque perüncta cruore
Inguina rimatur, corda et praecordla nudat.
Ossa ferus nodosa puer, semesaque crura
Ictibus baud paucis cervicem et brachia frnngens, '
Sic pereat quisquís patriae intestina movebit
Bella, ait , et lato saevum caput ense recidit, 1•• jk
Quod tanto ut sceleri testes fidemque referret,
Transfixum longa Segedinum fertur in hasia. b) ...
Dum coecam trahirent obscura crepuscula noc-
1" . •• \yn
Qua via decliyis patulis tritissima portis. 200.
Mille capax aditus la cry ru osa ad moenia duxit.
Zeglius infernas valido clamore sub umbras et
Fulmíneas trahitur, fragor et pavor impia complet
Tartara , quem torvo minitantem vulnere vultit . - , ,
Attoniti, nigro fugerunt agmine manes.
Pallor et atra fames discissaque dentibus ora
Expers sub Iucis regnum comitantur euntem. d)
Ut Styga trajecit, Hmenque a corpore pressum est
Janitor inferni tria Cerberus extulit ora. e)
Cbnstitit Ixion , lucrantur Belidcs undas , f). i<M
Nocte satae Eumenides , tortos de crinibus angues g)
Depexos fugiunt , Tycius laniata novenis b)
Viscera jugeribus, tu Tantale poma fugacisi) -•
Arboris oblitus , neque saxum Sisyphe , versas, к)
More parentali , jostisque feralibus actis
Zeglius Elysias animantm praemia valles 1)
Koste cupit , votisque suis ductore Charonte

a) Occidentis d!ei circumscriptio. b) Segedinum. c)

Georgii Zee. ad inferos descensus, d) Carceris Tar.
tarei facies. e) Cerberus, f) bion. Belid. g) Eu
menides. h) Tilius. i) Tantalus, k) Sisyphus.
1) (àeorg, Zeg. ad Elysium progresses.
 mm 176 —
Perfruitur , tustratque Heraus Junoais avernae
Qua procerum vidit spaciantem per pia turbare a)
Prata , per et blandís depictos floribus bortos , aoj
Mollia qua solvunt facile» violaria oecellos ,
Qua rosa mitescit sanano pulchior ostro
Qua reí odoriferae Panaees qua M oIii leguntur
Flumina qua lactis, qua flumina Nectari» ibant.
Qua vel Auiaracinum , stirax , Opobalsamae , mella
Amne leves fundunt aura redolente susurros. .
Hos inter nivea velatus tempora vitta b)
Nicoleos Praesttl Zachano sanguine natu*
Ordine primitio incessit, bellisqoe cruenta
lnterfectorum servilibus agmina duxiu 30.
Quae, slmul ut vidit, retulit gressusque pedes- '¡
que c)
.ZegHus et trepidos averse tramite colles
Horreadum per her , per nigra crepuscula carpen»
Fugerat, et Loathes taciturn trajeeerat amnem d)
Oblitusque viae, superas evadere ad auras
Conatur frustra , quod inextricabilis error
Ex labirintbiaca inflexarum ambage viarum e)
( № Jove dilectos rarae et virtutis alumnos )
Non patitur quemquam reddi vitalibus auris.
Jure tribunal! scelerosam commovet urnam f) 40.
QuaesiЮГ Minos , et Onoslus bunc Rhadarhantus. g)
Arbiter Inferni subigebat cuneta fateri,
Quae miser in seram commtssa piacula noctem
Distulerat, tenues sine corpore et ossibus umbras
Diris afflictas eruciatibu« urget et inquit.
Hune, qui Tenarios fuit ausus adire recesssus, h)
Servilis belli' auctorem patriaeque profanuns
Hune eversorem gravibus rincite catenis
Cogite

a) Elisii forma, b) R. D. Eppi Chanad, umbra, с) Ge-

orgii Zeglii transfugium. d) Lethe flav. e) Labi-
Tinthuj. f) Minos Judex, a) HUadamantus arbiter,
h) Mineis- «onci».
Cogite cpccití sçeleraUs supere pqepas.
N.ec щorа•. Dijcissi et laniati dentibus ar^us Лo.
Aeternis clialibum nodis arctantur , et ajta
Sub'ityge crudeles densantur in.orrjnta роeпдe
Quas jiequeam Unguis centum parstririge¡e , q-uippe
Plammivomas Phlegetontis aquas, saevamque roephi-
tim a)
Suiphura, Tartareasque pices fert, ustus ab igni
Mergitur egelidum in stagnum , rursusque sub i^nes
Truditur, et 6bris í.yeio ¡(Le -DP ore renatjs
Nulla cpues. Serpentinis sub dentjbus яиц*
Elisi trepidant, av'damque gçruntur in alvrjm.
Ut vetori "m stabulo mala contignatjo pingui b) 60.
Lychnucho succensa vages mutatur in ignes ;
Utque leves stipulae fl^roirta acçendjintur eiiaci
Sic abit in flamnias miserandus Zecuus et jam
Excoctus tremnHs ad abena undantia fiammis
Ignis in igne ardet , quem npn extingueret ingens
Knnogiseus laq.ifa , lunaribus iflerementis ¡c) •s
Augeat banc quamvis auctamque eoarctet eande.ai.
Hactenus ancipitis discrimina tristia belli
Pendebant dubösqne volans victotia pennis d).
Castra Colosbarios vaslantia lustrat agellas ¿ e) 70.
Septima »urgebant turgentis cornua lunae ,
Quando oriens yirgo pWces descendere aquosos
Despicit, et latas aequo libraniine lances f)
Submovet , et -ful ii profrudit terga leonis ,
En Leonardas adest , Vice Regulus, inclyta Gentisg)
Gloria Barlahi ssiacae , 5ículo*que rapaces
Attrahit úi bellum, пec inexpectatus in armis
Saxo venit , sua per tentoria castra tuentur h)

a) Georgii Zeclii poenae. b) Cooiparatio a veterum

aedium conflagratione. c) lînnogisc.us, d) Dubii
Martis periphrasis, e) Colosha. F) Autumni circurn-
-criptio. g) Leonardus Barlabassius Vice Vajw. h)
Saxo, i
M .
 — i78
Ruricolae, atque omnes uno ore arma arma tonabant.
J«m pugnae sua signa canunt, pugnatur utrimquea) go.
Fortiter et primae robusti Sazones alae
Permixti Vlaccis fato cessere cruento, b)
Sires opum , genere excellens re et corpora
magnus c) '
Stans Drapbius Janus, Jano cum compare Bampbio
Fraxineam validis crispabat vhibus hastam ,
Qua laterum cratem et dorsi internodia fregit.
En ait, en adsum, procerum saevissimus ultor, d)
Non mihi te Te10х sonipes , non castra , nec arma
Caedibus eripient, propriae plebs prodiga vitae!
Ilia nihil contra, sed prodigialibus ausis po.
Talibus immanes stimulis ardescit in iras ,
Signifer agrestem super alto robore falcem
Arripit et densus fertur malesanus in bostes.
Qua nervosa pedum conscidit crura priorum
Bellatoris equi moribundo pectore duram
Pulsantis terram , Draphiu* collapsus ab hoste e)
Indomito et magnos et crebros substulit ictus.
Hunc ubi plagatum multoque cruore madentemf)
Bamphius aspexit , comes et junctissimus Uli
Gentiiis, veri nес dissimulator amoris .300.
Non impune sinit socium cecidisse , eitatum
Pulsat equum , plebemque feram mucrone cruento
Propulit et mecum Tibi sint certamina , dixit.
Interim Johannes Tbornaio stemniate clarus g)
Qui varia hoTrendi novit strategemata belli ,
Surripit exsangvem Draphium , raptoque frementem
Subdidit alipedem , renovata et proelia miscet.

a) Belligeratur. b) Vlacsi. c) Magnif. Dom. Joan-

nes Drapbi. Jo. Bamphi. d) Illius acclamatio. e)
M. Dom. Draphii lapsus, f) M, Dom. Job. Bam-
pbii pro Draphio pugna. g) Egreg. Dom. Thornay,
 — i79
Tum vindex Drapbius plagas ulturns acerbas, a)
Hostis in adversi latus immedicabile telum
Torsit et infausto pensabat vulnere vulnus. jo,
Densius byberna volitabant grandine tela , b)
Quae subito jactu vulgum fudere pedes ire m .
Ille teres lignum longa sine cuspid*; uaxi. .
Hie resupinus humi , pede culcatur equino,
Alter pulsantes nodosi verberis ictus
Excipit ardenti cltpeo , clypeo ille trementes .
Defensando humeros, Mauorcia reprimit arma.
Fars periit jaculis per tempora peruia Axis,
Quae missa a laeva dextram penetrare per aurem
Moesta Colosbariae confunditur urbis imago, с) (O,
Plebejo clamore nemus, monlesque lacusque •
Et Bromii colles et turbidi utraeque Zamosi d)
Praecipites ripae fremiti) complentur inani.
Assimilare queas pelago , quod saeva quietura
Ventorum rabies commotis fluctibus urget. e)
Rustica flammivomis funduntur castra Boardis
Serviles cecidere manus, gratantur in urbe
Munielpes , et victori coroplexibus haerent.
Collectas belli servilis carcere coeco
Claudunt relliquias , portentificisque reservant 30.
Mortibus, hi contis , itli cecidere securi,
Pars super ingenti flagrant strue , sangvis inustus
Edidit horrendum sonitum , bullasque per omne
Corpus agit, quales tacito super amne frequenter f)
Aethereus guttis reparat stillanlibus imber. N
Quale rubens ign'r ferrum , quod forcipe adunca g)
Dum faber extraxit, lacubusque immisit, at illud
Submersum tepida stridendo sibilat unda.
M я

a) Repelitur pugna a Draphio. b) Pugnae faciei• с)

Colosbarium Oppidum, d) Zumos, fluvius. e) Cru-
ciferorum mteriius. f) A bullis parabola• g) A ferro
candienli. . .

Г -
 — i80 —
Ostea candentes reíerebant membra faviiras -
Cetera semicremis suspensa cada vera palis ' 40•
Тиrpe nimis visu , calidas torrenrur ad auras, a) 1 1
Qua creber obscuros commixta grandine nimbos b)
Auster agit , suTgunt juga Dacica acuroine celso
Fundentes vttreum Chrysam , qui valle reducta
Kffluit , et laeto Varadinum dividit alveo, c)
Qua fons illimis scatebris fumantibus auras
Calfacit , et morbis medicamentaria praebet
Balnea, consultus quaestoris, nomine Paulus,
Nobilitate potens Tomoreae stírpis origo, d)
Quantum Marte gravi, tantum sermone valebat, £r>.
Tutius esse ratas, Metis contendere verbis ,
Quam trepida pugnare manu , tum voce sonor*
Plebeos cuneos mediis consistere castris
Jussit , et incerti deponere pro'elia belli.
Ad quem Caesarea visi consuîgere ab nrna e)
JLaeta Sigismundi cecinere oracula manes;
Si juvat aeterno mortem praeferre timori,
Ulcre praecipiti pugnae carsu , velut olim
Caesar, qui magnum imperio subjecerat orbein.
Ultimus bic confiicius erit, serrilia bella бe.
Qui peraget , claris celebrandus ubique triumpbis.
Interea ingentes dupplici munimine surgunt
Nobilium fossan , socli solantur amati
Ut placidi vultü saevi certamina Marlis
Pro se quique ferant , qua conditione et alendi
Annandique forent, facundo ex ore docentur.
Stellatu superos iterum cogebat Olympo
Jupiter et pu'gnam, pugnaturasque cohortes f)
Cen'auris similes , similes Cyclopibus uno
Demonstrans digito , placidis sic Pallada dictis 'a.

a) Topoaraphia. b) Cbrysa fluv. c) Varadinum. d) Exi-

mius D. Paulus Tomori. e) Sigismundi Cacsaris
mmbra loquitur, f) Jovi* opt. max. Comitia.
Convenit : o sanctae rrioderatrix optima pacis a)
Filia , supremis nisi mox medeare periclis
Agricolisque meis gratum latura juvamen ,
Ad belium tendas, actum est de plebe misella,
Quae mea saerato celcbrat solennia ritu,
Quae Bachum et Cerere« observat, re veretu», adorat
Dixit. At hunc contra sic eat aflata Minerva.
Alme parens, пec si fu за m fractamque v-iderem b)
Hanc plebem, ferrem auxilium , quod perfiia nostras
Non tarn contemnit, quam spotnil turpiter artes. 80.
Ante retro praeeeps Athesis fluet et sine fronde c)
Hercynium stabit nemas , Argivique latin is d)
Praesidium ante forent, quam nostta vivet apella
Rusticus asperior tribulis , faliacior undis.
Crimina nil prodest scelerosae dicere plebis , e)
Sacrilega patrata mana , nam tu omnia solus
Quae sunt , quae fuerint , venturaque singula nosli.
Finis erat dictis. Deusis comitata Deorum
Juno choris tali com pella t voce ton antem.
Si propriam lento pede vis agnoscere mulctam , f) «0.
Fac habeas dignas mihi facta injuria poenas
Nam templis legata ra eis legere sigil la
Lampada, campanas, calices, guttaruia , nappas g)
Vexilla et pateras , et pulvinaria , lances ,
Atque arae induvias et tintinabala , acerías
Summatimque uno complectar ut omnia verbo,
Nulla malarn plebem nostri reverentia tangit.
Conjugis ergo preces et jussa sororia fidis
Auribus exaudí et coramunibus annue votis
Annue quo Tecum pugnas spectemus ab alto 40a.
Aethere, ut horrendi belli temerarius author

a) Ejusdem adbortatio. b) Falladis ad Jovem Apolo

gas, c) Athesis dur, d) Hercynia silva¿ e) Confir-
raatio. f) Junonis ad Jovem Oratio, g) Anacepha-
leosis, • •
 i82
Contemtor superum , eaedisque avidissimus atrae
Rusticus his procerum Jevibus fundatur ab alis.
Juppiter banc contra: Castae dulcissima tedac!
Rite moues, conjunx, neque eniui lex aequior ulla est.
Quam necis artificem propria succumbere ab arte.
Ш Deus assensit , placatoqae annuit ore, -y
Ecce Monarcha veoit, venit almae Tranisilranae . '
Magnanimos Praesul , properantibus undique signis
Torba ruunt, castris fera belli signa ferentes i0,
Praecones, pugnae sonitum tuba triste canora - : •-
Increpiiit , tum siderea de sede supremus
Juppiter atrocis memorem Junonis ob iram - 1• -
Concitus intonuit cladis portenta futurae.
Territa monstrifico signo plebs foedera pacis
Firma pacta manu servari infecta precatur.
Heu quibus insidiis, qua nos circumdedit arte a.)
Perfida Nobilitas , dum falso paccere fingit
Induit hostiles animos, credibile dictu est,
Nul'a viros pietas Mauortia castra sequentes 20.
Nulla fides et nulla manet fron* juris et aequi.
Pax et lex 1ilis tam longe est , quam vaga distant
Astra solo, vel flam ma freto , facere omnia saeve
His impune licet, qui cruda ad bella parati '
Vulgus inerme petunt. Plebs improvisa futuri
Congressus . saevo Mavorte infausta getebat , ..
Praelia , et extremae justa exeqnialia pugnae
Praebuit , et fínem posuit servilibus armis.
Tantae molis erat, patrias delere procedas.
Poseída septenis complebat cornibus orbem V) 3a,
Luna , ubi Tartesias moriens Attraea sub undas
Occidit, et ramos pomis Pomona gravatos c)
Suffulcit , furesque timens pomoeria claudit.
Ariele phryxeo nibilum provectior orta d)
Libra diem noctemque pares partitur in boras,

a) Cruciferorum ad semet îpsos rerba. Ь) Tmpacati

temporis aunumeratio. c) Pomona, d) Aeqttinociii
autumnalis descriplioj
 — i83 —
Cum na ab arboribus labuntar poma reeutiîs
Cum nova calcatis distillant praela racemis.
Tardigradus curva Saturnus falce relicta, a)
Coniferam imparido galeam deponere Marti
Svaserat , et blandís exarmat Pallada dictis 40.
Quae persuasa suum, Divumque hominumque parentem
Pulsat, immaneoi Jovis iram talibus orsis
Placabat, votoque suo fruitura perorat. ,.
O et qui coelum , O et qui cuneta guberaas b)
Fraecipuum Paci Numen, te Praeside loti
Dependent mundo, lis et pax, mel velut et fei,
Pace opus est, dudum bellis servilibus arva ,. . • .
Ungara depopulata gemunt , sunt omnia eaedis ,
l'lena, lacus , amnes silvaeque agrique viaeque
Turpe cadaver habeut, viciantur odoribus aurae. 5«.
Nam quacunque acies. oculorum flexeris, baerent
Affixae sudibus turbae, ceu squammea apertis
Ponticus in niattis contorret monstra colonos.
Da placidam pacem, posita nam casside Mauers c)
Hanc rogat imbellis , rogat banc Saturnus inermes,
Annuit Astripotens , variamque eoloribus Irim d)
Udo de coelo descendere limite curvo -- .
Mandat , et Hunnorum
-- -sua- jussa
< i referre »per anres.
• y -
Illa aguis induta alas non segnius explet
Idaeum imperium , cujus sic nuncia defert. e) 60.
Qui superas arces, qui imrndi Regna triformis
Temperat , et sanctis moderatur legibus orbem ,
Tempus adest , inquit, quoniaiu certamine mult*
Quae paene interöt, reditura est Pannoniae res.
Pax erit et posito mitescent tempora bello
Prospera defessis nascentur secula terris.
Jam teilet communis erit, jam limiti! nullo
Discernetur ager, qui curvi vomeris expers

•) Saturn! ad Martem Consultatio. b) Minerva« ad Je-

vem. c) Ejusdem perorado, d) Iris pacis nuncia.
Autiphrasicos. e) Iridis Nuncium Somato popejacum.
 Sponte sua passim subitas prod'icet aristas
Attica Pannonicís quercetis mella legentur, *'"
Vina fluent, rileique" latus, stagnantia lacte
Flumina mutabunt lrndis albeniibus Istrum
Sic ait et magnam rnagnae Jilnonis ad Aulara
, Missa nube cava , croceii Iradocitur alis.
Vos precox, 6 divi Kef;" et coelica Regum a)
Nomina, Panno л ios inter sacrata penates
Annufte, et nostris placidí subscribite votis!
Vestra stirpe sato Lodovico terreus orbis
Pareat et vasti circumflua littora ponti
liegnaque quae felix nimium Titanius ales g0•
Iucolit, et rep.irabilibus terit artubus , aevum ,
Ocean umque ultra domine tur, transqne remotas
Thetios ambages, Atlauteosque recessus.
Imberbes juvehes aequaevi Priijcipis annis
Exultant et decrepiti sua tempora temnunt ,
Et matura vîrfa, cunetis sua displicet actas.
At vos fatales bominum tria Nomina Parcae
Du cite concord! Regalia stamina Faso.
Ferrea concesso JLachesis tum jure fruati» ', b)
Quum Natura sagas mutato foedere mundùm
Format, ut arctous sîtiérites itrîget Aphrei
Odera , vel priscls refluas con¿ursibus undas
Arte viri domitae Symphlegades elidescant, d)
Aut niger e solida glacie damnabitur Indus e)
Aut Sol occiduis inversus surgat Iberis , f)
Declivemque Polus sublimior induat Austnim.
Tarrdem deserto, quem temperet orbe, choruscis
Accedat stellis , faveatque precantibus absens
Flurima Nestoteae transgressus saecla senrciaf !
*
Tempus hominibus coticula.

a) Authoris ad divo*üngflriae Reges obsteratio. h )!,«..

cbes.s. c) Odera. d) Symphlega. e) Indus. f)Iberj.
£) Auster• h) Nestorea senectus. ..
 Fragment um

libri rationarii super erogationibus aulae

Regis íiungariae Ludovici II.

de anno i526-
•^eria IV. proxima post festum Pentecostes
Stephano Maylath, Dispensatori regiae Mtis ad
conservationem coquinarum Mtis suae dati sunt
in monetis cupreis flor. 50. qui juxta consti-
tutionem Mtis suae et regni in bona moneta,
duas cupreas pro una bona computando faciunt
florenos 25.
Eodem die Stanislao Belyna , dispensatori
Domini Nicolai Lypchich , oratoris seienissimi
principie Ddí Sigismund! Poloniae regis ad
conservationem coquinae et equorum ejusdem
dati sunt in cupreis monetis floreni 24. qui in
bona moneta , duas cupreas pro una bona
computando faciunt flor. 12.
Eodem die ad manus Emerici Nagh , vice
magistri Agazonutn Regiae Mtis ad emenduni
triginta duo quartalia avenae , mediam scilicet
praebendam equis Mtis suae , et praebendario-
rum ejusdem , singula quartalia per denarios

• .• • " ' 1 i • • - "- ! • -

a) Nota Prayana. Apographum hoe est ex euthentieo
Autographe Caraerae R. Fosoniensis ame desçripium
'А. С. I>*8- 14. Aug. Nota Editoris. Ex Àpo-
grapho тали cel. D. Pray exarato meum exemplar
accurate descriptum. est. Brevitatis caussa Sigla* ad-
hibui , egr. d. с, p. u. b. c. duas cupreas pro una
bona computando- 1 • ' '. •
 — i8S —

quinquaginta cupreae~monetae computando dati

sunt floreni 16. qui in bona moneta, d. c. pro
una Ь. c. faciunt flor. 8-
Feria V. proxima post festum Penthecostes
Stephano Maylath dispensatori Regie Mtis ad
conservationem coquinarum Mtis suae dati sunt
in monetis cupreis floreni 50, qui in bona
moneta, di-c." p. u; b, &, faciunt flor. ií£'.¿- '
Eodem die Staaislao Belyna, dispensatori
Dni Nicolai Lypchich, Qflatoris serenissimi prin
cipie Dni Sigismundi, Pol. R. ad conservationem
coquinae et equorum ejusdem dati sunt in mone
tis cupreis fl. 24. qui inb. ra, d. c. p. u. b. c. f46>
йoT. ïV.-"^ f .: --; • ' -VI
-'. Eod. die ad manus Emerici Nagh vice Ma-
gwtti Agazonum Regie Mtis ad emendum tri-
ginta'cfuoquartalia avenae, medlam scilicet prae-
fefendam equis suae Mtis et praebendariis ejus
dem singula quartalia per den. 50. cupreae mone
tae dati sunt flor. i6. qui in b. m. d. c. p. u.¡b. c.
faciunt flor. 8. :
Feria VI. proxima ante festum Sanctae et
individuae Trinitatis Stephano Maylàth', dispen
satori R. Mtis ad conservationem coquinarum
Mtis Suae dati sunt in bona moneta per duos
floreni 25. Í ¡
Eodem die viginti duobus agazonibus Ale-
mannis, undecim agazonibus Hungaris, quatuor
fabris , uni seripario, quatuordecim curriferis
regie Mtis , item quinque servitoribus Magistri
~ Agazonum, tribus parafrenariis et ViceMagistro
Agazonum ad duas personas, qui faciunt in toto
sexaginta duas personas , pro praebenda ipso-
rum hebdomadali uni cuique per denarios 50.
bonae monetae computando dati sunt in cupreis
rnonetis flor. 66. qui in b. m. d. c. p. u. b. c.
faciunt flor. 33.
Eodem die ad manus Emerici Nagh Vice
Magistri Agazonum Regie Mtis ad emenda tri-
ginta duo quartalia avenae, mediam scilicet
 — m —
praebendarri eqnis Suae M ti s et praebemäatils
ejusdam dati sunt in bona moneta" per duos
floreni g. t . V '. i1
SabbathO proximo ante festum S. Trinita
tis Stephano Maylath * dispensator-ï R. Mtis ad
conservationem coquinarum sue Mtis dedi per
duOs flor. 25; ' •'•'-'1••'' \tW\tt
Eodem die Stanislfto Belyna dispensatori
Dei "Ktc; Lypctoich 'orátdris Regis Foloniae ad
conservationem coquinae «t equorom ejusdem
dati sunt in bonis per duos il. is.
Eod. die ad manus Emerici Nagh, Vice
Magistri Agazonum Regie MÜs ad emenda 32.
quartalia avenae equis sue Mtis et praebendariis
ejusdem dati sunt in bona moneta per duos
iloreni g. л -l ' - 1 -
Eodemd. emere feci ad capellam R. Mtis
pro una septimana lucernas 4. et candelas ba-
julares 8, a) singulas lucernas per denarios 33.
candelas vero per den. 25. cupreae monetae et
oleum olivae ad lampadem in eadem capella
continue ardentem per denario^ cupreae mon. 50.
et dedi ad manu« Alberti, Rectnris ejusdem ca-
pellae , qui faciuct in b. ra. d. c. pro' u. bj c.

Eod. d. emere feci pro domibus Regie Mtis

ad unam septimanam lucernas i4. et candelas
1mediocres similiter 14. singulas lucernas per den.
33. candelas vero per den. i0. cupreae monetae,
et dedi ad ma mis Laurencii Rutheni Suae Mtis
qui in bona moneta perduas faciuntflor. 3. d. i.
Die Dominico in festo s. et ind. Trinitatis
Stephano Maylaih dispensatori R. Mtis ad con
servationem coqurnarurri Suae Mtis dati sunt in
bonis per duas fl. 25.
Eoriem d. eidem Stephano Maylath pro
emendis speciebus ad conservationem coqui-

a) Legendum bacularM. b) Sie,

 i90 —

sarum Sue Mtis ad unam septimanam dati sunt

il. 100. qui in b. m. d. с. p. u. Ь. c. faciunt
fl. .50.
Eodem die Stanislao Bely na dispensatori Dai
Nie. Lypchich oratoris R. Pol. dati sunt in bona
moneta per duos fl. i2.
Eodem d. ad manusEmerici Nagh, Vice Ma-
gistri ^g. Regie Mtis ad emendum 32. quarta-
lia avenae, mediam scilicet praebenda:u equis
suae Mtis et praebendariis ejusdem dati sunt in
bona moneta per duos fl., 8. • . ».
Eodem d. Sebastiano Fodor, adolescenti R.
Mtis cum Uteris Mtis suae per Mtem suam ad
Magnificum Dominöm Franc, de Barth van , reg-
norum Dalmacie, Croaciej et Slavoniae Banum
Sclavoniam misso, pro expensis dati sunt in
bona moneta per duos fl. i6.
Eodem d. Scolasticis septem scolarum, qui
regiam Mtem recordatum venerant , jussu Mtis
suae dati sunt in bona moneta per duos fl. 2.
Feria II. proxima post festum S. et ind.
Trinitatis Stephane Maylad dispensatori R. Mtis
ad coRservationem coquiaarum sue Mtis dati
sunt in bona moneta per duos fl. 25.
Eodem Stanislao Belyna dispensatori Dni
Nie. Lypchich oratoris Regis Pol. dati sunt in
bona moneta per duos fl. i2.
Eodem die emere feci duas cuppas argenteas
deauratas continentes in se marcas i0. cum me
dia, et Lottones 3. et misi jussn R. Mtis medio
Martini Lezneczky, cubicularii Mtis suae Wen-
czeslao Mezeryczky pro munere nuptiali , singu-
las marcas per llorenos 24 monetae cupreae, qui
in bona moneta, d. c. p. u. b. c. faciunt fl. i00.
den. 73.
Eodem eidem Martino Lezneczky per suam
Mtem cum praescriptis cuppis ad solempnitatem
nuptiarum ipsius Wenceslai Mezeryczky Wien-
iiam misso pro expensis et solutione currus
Kocsy dati sunt in bona maneta per duos fl. 75.
 Eodem d. tubicinibus et fidicinibus regínalis
Müs jussu R. Miis dati sunt io bona moneta per
duos fl. б. / r
Eodem d. ad manu s Emerici Nagh, Vice Ma-
gistri Agazonum R. Mtîs acf emendum 32. quar-
talia avenae equis suae Mtis et praebendariis
ejusdem dati sunt in bona moneta per duos fl. 8-
Eodem d. Nicoiao Vonyth, Servitori Dni Ni-
calai Comitis de Zrynio, qui venerat ad R.
Mtem pro petendis servitiis Domini sui, remisso
cum relatione pro expensis dati sunt per duos
fl. 5-
Eodem d. ad manus R. Mtis medio Joannis
Pook, Magistri Curiae reginalis Mtis missisunt
in bona moneta per duos il. 6.
Eodem d. cusoribus monetarum, qui de vo
luntate Re Mtis Budam venerant, et deinde ad
Wyssegradum jussu Mtis suae ad cudendam
Monetam profecti sunt, pro expensis et solu
tione curruum kocsy dati sunt in bona moneta
per duos fl. i5.
Feria III. proxima post festum S. et ind.
Trin. Stepbano Maylatb, Dispensatori Regiae
Mtis ad conservationem coquinarum Mtis suae
dati sunt in bona moneta per duos fl. 25.
Eodem d. Stanislao Belyna, dispensatori Dni
Nie. Lypchich oratoris R. P. dati sunt in bona
moneta per duos fl. i5.
Eodem d. Paulichkoni aulico Huszaroni R.
Mtis ad rationem servitiorum suorum dati sunt
per duos fl. 5.
Eodem d. Laurentio Polyak Tubicini Re
Mtis ad rationem servitiorum suorum d. s. per
duos fl. 2.
Eodem ad manus Emer. Nagh, VMagistri
Ag. R. Mtis ad emendum 32. quart alia aveuae
equis Suae Mtis et praebendariis ejusdem dati
sunt in b. m. p. d. fl. 8. ! '
Feria IV. prox. in profesto sacratissimi
Corporis Christi Stephan 0 Maylad, Dispensatori
 Ri Mtis. ad cQDservationem coquinarum. Sue
Mtf? (üti до* , in , b. ra per duos fl. 35.
Êodem die Stanislao Belyna, dispensatori
Dni- N, Lypchich or. R. PoL ad conservationem
coqwHiae e£ equorum- ejusdem d. s. inb.m. p. d.
Дoг.. %M-- '
Èodem die ad maous Emerici Nagh VM. A.
R. Mtis ad emendum g£. «uartalia avenae equis
Mtis suae, mediam scilicet praebendam, siogula
quart.ilia per dea. 50. cupreae moueta dati sunt
fl. i6.•qui in bona mooeta d. c. p. u, b, c. faciunt
flor. 8. '
. Eodem d. Ruthenis R. Mtis ad usjuaj ipsorum
daü sunt per duos den. 25.
Eodem d. pro reformatione unius turribuli fra-
c.ti ad capellam regie Mtis de castro Budetisi per
tinentis cum cateais argenteis, Magistro Ladis
lao Aurifabno Budensi pro argento et labore
soluii sunt in b. m. p. d. fl. to. . .
Eodem d. emere feci de Bvsso pecias duas,
de sindone peciam unam , et de panno Nerem-
bergensi brevi pecias duas, et dedi ad manus
.Magistri Aodreaß tentoriparii R. Mtis .pro.or-
nanda statiane et ligandis reliquiis, quas die
crastina in pr.ocessioae Curiales Mtis suae de
ferre habent, siogulas pecias By?sy per il. 6.
peciam sindonis per fl. ¡í. síngalas vero pecias
panni per fl. 6. cum di midio in bona moneta.
d. c. pro u. b. c. et faciunt fl. 2;;.
Eodem die emere feci clavicules majores et
minores pro fl. i. et denariis 20. cupreae mone
tae, de funículo veto ligaturas ю. pro denariis
50 et secures 3. per deu. 75. ad pathkowerew, -
per den. 8.». similiter cupreae monetae, et <Jedi
ad manus Ruthenorum R. Mtis ad ordinationem
et erectionem stationis, ex qua die crastina re
gia et neginalis Mtates processiones inspicere
habent et faciunt in b.fni. per duos floren. i.
den. 6jí. 1 .. }
Л .' ' '»..;1 i. . . . , Eodem
 Eodem die ad. manus R. Mtis medio Joannis
Lezneczky cubicularii Mtis suae missi sum in
b. m. p. d. fl i3.
Eodem Petro Kossyth deZawada, Pribeco, ^
qui e Thurcia ad Mtem regiam cum certa fama
ex parte Caesaris Thurcorum profugerat, pro
expensis jussu Suae Mtis dati sunt in b. m. p.
d. fl. 4.
Eod. die ad manus Emerici Nagh , VM Ag.
R. M. pro emendo #2. quartalia avenae equis
Mtis suae dati sunt in b. m. p. d. il. 8-
Eod. die Francisco Cyosso, a) iotori vesti-
mentorum R. Mtis ad rationem servit i orum suo-
rum datus est in bona moneta florenus unus.
Eod. die emere feci lucernas quatuor, et dedi
ad manus Aprodianorum R. Mtis pro solempni-
tate vesperarum in castro Budensi coram Sua
Mte in manibus eorundem arsuras, singulas
lucernas per den. 33. cupreae monetae, compur
tando , qui faciunt in bona moneta per duos
den. 66.
: Eod. die Aprodianis R. Mtis ad usum ipso- xs'
rum dati sunt per duos den. 25.
Feria V. in testo sacratissimi Corporis
Christi Stephano Maylad, dispensatori R. Mtis
ad cons. coqu. Mtis suae dati sunt in b. m. p.
d. fl. 25.
Eod. die Stanislao Belyna, disp. Dni N.
L- Or. R. Pol. ad cons tvationem coquinae
et equorum ejusdem dati sunt in b. m. per
duos fl. i2.
Eod. die emere feci lucernas i2. et dedi ad
manus Aprodianorum R. Mtis in castro ad so- ^
lecnpnitatem missae et processionis 'ejusdem
diei, singulas lucernas per den. 33 cupreae mo
netae computando, qui faciunt in b. m, p. d.
fl. i. den. 98.
m \ • -—•
a) Legi debet : Moíío.
: " .Я
 — ">4
Eodem d. emere feci rosas ad spargendum co-
ram Sacramento et seria ad ornandum velum et
leliquias in Castro existentes et ipso die in pro-
cessione educi solitas pro den. cupreae monetae
i00- qui faciunt in b. m. per duos" florenum
medium.
Eodem d. Nicolao Proznoczky, Cubiculario
R. Mtis per Suam Mtem ad Dominos Bohemos
pro gentibus ad defensionem Regni dandis in
Bohemiam misso pro expensis dati sunt in cu-
preis monelis fl. 300. qui ad rationem bonae
monetae d. c. p. u. b. c. faciunt í1• i50.
Eodem d. Kuthenis Suae Mtis ad usum ipso-
rum dati sunt per duos fl. 5. et medius.
Eodem d. Joanni Horvath de Zedlak, et Ni-
colao Bylethfy Banis Jayczensibus ad rationem
sallariorum suorum dati sunt fl, g.
Eodem die Petro Was , adolescenti R. Mtis
per suam Mtem ad occupandam Abbatiam de
К oíos M о nostra et manibus Domini Emerici
CybaU consignandam misso jussu Mtis suae pro
expensis dati sunt in bona moneta per duos
flor. '¿5.
Eodem d. emere feci lucernas 4. et dedi ad
manus Aprodianorum Suae Mtis pro vesperis in
Capellam de castro, singulas lucernas per den.
33. cupreae mon. computando , faciunt in bona
moneta per duös den. 66.
Eodem d. Georgio Kaydachy cubiculario R.
Mtis dati sunt ad servitia per duos fl. i0.
Eod. die ad manus E. Nagh. VMî Ag R. Mtis
ad emendum 32. quartalia avenae equis Mtis
suae et praebendariis ejusd. dati sunt in b. m.
p. d. fl. 8.
'Feria . VL proxima post festum s. Corp.
Xsti Stepbano Maylad , disp. R. M. ad cons.
coq. Mtis suae dati sunt in b. m. per duos fl. a¿¡.
Eod. die Stan, Belyna, disp. Dni N. L. or.
R. Pol. ad cons. coq. et equorum ipsius dati
sunt in bonis per duos il. 12.
 Eodein d. emere feci equis Turcalibus R. Mtis
tria bona ligatoria frena panno subducta, et
dedi ad manus Emerici Nagh, VM. Ag, S. Mtis
singulum freuum per den. 70. in bona moneta
et fac. flor. 2. den. i0- ' ¡
Eodem d. emere feci de coreo a) carmasino
pro tecis capitum falconum, accipitrum et alia-
riim avium Suae Mtis et dedi ad manus demen
tis Zenthiwanyi cubicularii Sue Mtis in b. m.
p. d. fl. i.
Eodem d. Aprodianis R.Mtis ad usum ipso-
rum dati sunt per duos fl. 5. et medius.
Eodem d. emere feci de Czwcaro Venetiano
libras 6. de cinamomo libram unam, et dedi
ad manus Joannis Lezneczky cubicularii R. Mtis
pro decoquenda aqua Mti Suae singulas libras
Czwcari per florenos 4. cupreae mon. qui in b.
m. d. c. p. u. c. faciunt florenos 4. b)
Eodem d. agazoaibus et re'ctoribus curruum
Rj Ivitis аc fabro tam Hungaris quam Aleman-
nis ad usum ipsorum pro una septimana dati
sunt in cupreis monetis fl. 60. qui in bonis per
duos faciunt fl. 33.
Eodem die ad manus E. Nagh. VM Agaz.
R. Mtis ad emendum 32 quartalia avenae equis
Suae Mtis dati sunt in bona moneta per
duos fl. 8-
Eodem d. Ruthenis Suae Mtis ad usum ipso-
rum dati sunt per duos den. 25.
Sabato prox. post f. s. Corp. Christi Ste
phane îVlaylad Uisp R. M. ad cons. coq. S. M.
dati sunt in b. m. per d. fl 25.
Eodem d. Stanisldó Belyna,disp. D. N. L.
Or. R. Pol. dati sunt in b. m. p. d. fl. i2.
N 2

a) Sic, loco cario,

b) Haud bene computatum «st.
 — I oб ~

Eodem d. ad manus %'. Nagh, VM. Ag. R.

JMtis ad emendum 32 qu. av. equis suae'M'ie
d. s. in b. m. p. duos fl. 8.
V Eodem d. Aprodiani- R. M. dati sunt ad usum
jpsorum in b. m. per d.fl. 5 et medius.
Eod. d. emere feci unum vascului« cererisiae
pro oreR.Mtisetdedi ad manus Blasii a) viniferi
Mtis suae in bona monetap.-r duos fl. д. et medium.
Eodem d. ad manus Joan nie Rutbeni R Mtis
pro emendis scopis ad purgandas domos suae
Mtis per duos den. i0
Eodem d. Magnifico DnoPetioPerenyi Comiti
Themessiensi ad rationenj salarii sui dati
sunt in monetis cupreis fl, 600. qui per duos
computando faciunt in bona mpneta fl. 300.
Eodem d. emere feci luceroas4 et candelas
baculares g. ad capellam R. Mtis pro una sep-
timana, ac.oleum oiivae ad Iarapadem in eadera
capellam continue ardentem et dedi ad manus
/JVlagistri Alberti rectoris ejusdem Ca pella* sin-
gulas lucernas per den. 33. candelas vero per
den. 5, cupreae moneiae , qui faciunt in b. m.
p. d.c. fl. i. den. 9i,
Eodem d. emere feci pro domibus R. Mtis ad
unam septimanam lucernas i4. et candelas si
militer 14. et dedi ad manus Laureoti i Rutheni
Mtis suae, singulas lucernas per den. 33. can
delas vero per den. 10. cupreae mon. qui faci
unt in b. m. d. c. p. u. b. c. fl. 3. den. i.
Eodem d.Rutlienis R. Mtis dati sunt ad usum
ipsorum per duos fl. 5. et mediusl
Eodem d. duobus pauperibus R. Mtis ad usum
ipsorum dati sunt per duos fl. 5. et medius..
Die Dominico prox. post f. Sacr. Corp,
Xsti Steph. Maylad , disp. R. Mtis ad cons.
coq. Mtis suae dati sunt in bonis per duos il. 25.

_ ») Nota Pfayana. Hic Blasius tn Diplomate Ferd. I.

anni 1537. dicitur Borhordo, Ludoviei ftlicis me-
moiiae vinophoiu*.
 Eodem d. eidem Steph. Maylad Disp. R. Mtis
pro emendis speckbus ad cons. coq. Altis suae
ad imam septimanam dati sunt in b. ra. pec
duos fl. 5. et medius.
1 Eodem d. Stan. Belyna, disp. D. N. L. or. R.
P. ad cons. coq. et equorum ejusdem d. s. in b.
m. p. d. fl. i2.
Eodem d. Stephano Déesházy pro labore et
precio 80 Saykarum, quas anno superiore de
commissione R. Mtis in Sclavonia penes fluvi-
um Zawa fieri fecerat , dati sunt in cupreis
nionetis fl. 200. qui ad rationem bonae monetae
per duos computando faciunt fl. i^0.
Eddem d. JosephoMarsoczky servitori nostro
cum literis regie M'is et nostris ad vocandos
cusores monetarum, Budam, ad Wyssegrad misso
pro expensis datus est in bouis flor. i.
Eodem die Joanni Zerechen cubiculario R.
Mtis ad R. Ü. Archiepiscopum Colocensem, per

saris Thurcorum suae Mti diceret, ad Vara-

dinum Petri misso pro expensis et soïutione
curruum Kocsy dati sunt in moneta cuprea fl.
300. qui per duos computando, in bona moneta
faciunt ft. i 50. 1 - "• •
Eodem d. Benedicto Rutheno R. M. ad servi-
tium datus est per duos fl. i. ; ••
Eodem d. Aprodianis R. Mtis ad usutn ipso-
rum dati sunt per duos den. 25.
Eodem d. Magnifico DnoPetro Perenyi Co.
miti Themessiensi ad rationem sallarii sui dati
sunt in nova bona moneta fl. i000-. 1 '
Eodem d. Dwhek aulico R. Mtis ad rationem
servitiorum suos datus est per duos fl. i.
Eodem d. Georgio Hyndy, Aulico R. Mtis ad
rationem- servitiorum suorum datus est in bona
moneta per duos fl. i.
Eodem d. ad manus E. Nagh , VM. Ag. R.
M. ad emendum. 32 qu av. equis suae Mtis et
praebëndariis ejusdem dati. sunt Urb. m. p. d* fl. S.
 Eodem d. emere feci unam ligaturam papyri
pro scribendis Uteris et regestis in factis R. Mtis
in bona moneta per duos fl. 2. et medius.
Feria II prox.postf. s. С. X. Stephano May-
lad, disp. R. M. ad cons. coq. M. suae dati sunt
in b. m. p. d. fl. 25. . . i
Eodemd. Stan. Belyna, disp.D. N. L. or. R.
Pol. ad cons. coq. et equorum ejusdem d. s. in
b. m. per d. fl. i2.
Eod. d.Ruthenis suae Mtis ad usum ipsorum
dati sunt in bonis denarii 25. :,
Eodem d. emere feci unum vas vini pro ore
Regiae Mtis et dedi ad manus Georgii Clavi-
geri suae M. pro florenis 50 cupr. mon. qui per
duos ad rationem bonae mon. computando fa-
ciunt flor. 25, . .
' Duo Valentino Thewrek aulae R. M. fa-
miliari ad rationem servitiorum suorum dati sunt
in diversis terminis in moneta cuprea floreni
100 et 65. qui in b. m. d. c. p. u. b, c. faciunt
fl. 32. et medium- i"
Eodem d. emere feci de cera rúbea et de pa-
pyro et misi ad manus R. Mtis medio Nie. Ru-
theni suae Mtis den. 25.
Eodem d. subscriptis Aulicis R. Mtis de Pos-
sega ad rationem servitiorum suorum distributae
sunt pecuniae in bona moneta per duos com-
putando modo subscripto :— ¡ --,,-•-% -
Petro Keglewith dati sunt Fl. 4. dn. i5Í.
Mich Thewrek - ... - do: do.
Johanni Castellanffy - do. do.-
Emerico Bradach - do. do.
Ladislao Ewrdewg • - • do. ,-. dp.
Johanni Thompyth - dj(j.. • • do.
Eod. d. ad manus E. Nagh VM. Ag. R. M.
ad emendum 32. qu. av. equis s. M. in bona
moneta dafi sunt per duos fl. 8- •
Eodem d. Mathiae Wyfalussy , Capitaneo
Huszaronum R. Doi AEppi Strigoniensis , quem
Archi Eppus Coiocensis de WaraUiuo Petri cum
Wkan, Wok, et Brwya transfugis ad R. Mtem
proplerea miserai, ut MtSs Sua^ conatum et ap-
paratum Caesaris Thurçorum ab eis intelligent,
remisse cum eisdem transfugis dati sunt in mo-
neta cuprea pro expensis floreni 25. qui faciunt
in bona moneta fl. i2. et•medium.
Eod,em d. emere feci de Scariatho ulnas 5 cum
media, et dedi jussu rt! Mtis eidem Mathiae
Wyfalwssy pro remuneratione , singulás ulnas
per fl. 5. abtiquae monetae^ computando faciunt
fl. 27. et medjum.
Eodem d. praefetis. Wkan, Wok et Brwya
transfugis remissis• ad D.ominum Colocensem
pro expensis ¡ dati sunt in moneta cuprea fl. 25.
qui in bona moneta d. c. p. u. b. comp, faciunt
fl. .i2. et medium.
Eodem d. Aprodianis R. Mtis ad usum ipso- v
rum dati sunt' per duos denarii 25.
Epd. d. RadyUi, Bossy th , Paulo Bakych,
Capitanêis mille Nazadistarum R. Mtis in Wa-
radino Petri servientium ad rationetn servitiorum•
Quorum missi sunt in cupreis mónetis medio
Johannis Szerechen tria millia centum et 50.
floreni, qui in b. m. d. c. p. u. b. c. faciunt v>
fU i575- 'J .,' .,, V'V . ' '." ' ,
• Eodem à. Sebastiano FodqretAndreaeNagh,
аc Simoni Capwth, nautis , qui de Wyssegrád
una cum rebus cusores Monetarum hue Budam
de voluntate R. Mtis deduxerunt, pro labori-
bus ipsorum dati sunt in' bpna moneta per
duos fl. 3. ' ; '
Eodem die Johanni Hobordanecz Aulico R. v
Mtis Huzaxoni ad rationem servitiorum suorum
deservitorum dati sunt per duos fl. 2..
• Feria 111. prox. post ' f. S. С. X. Stephano
Maylad Disp. R. M. ad cons< coq. M. suae dati
sunt in b. m. p.. d. fl, 25.
Eodem die Georgio Kaydachy, Cubicu
lario R. M per suam Mtem in Transsilvaniam
ad Saxones iu certis sectetis negotiis suae Mtis
 — 2ÖO

misso pro expensil et solutione curruum Kochy

dati sunt in bona mobeta fl. i27. et medius.
Eodetn d. Stan. Belyna disp. Dni N. Lvp-
chich, or. R. Pol. dati sunt in b. m. per d.
flor. i2.
Eodem die spectabili et magnifico Dno
Stephàno de Bathor regni Hung. Palatino ad
rationem sallara sui dati sunt in cupreis mo-
netis 1350 fl. qui in b. m. d. c. p. u. b. c. fa-
ciunt fl 675.
Eodem d. agazonibuset vectoribus curruum
Б. Mtis tam Hungaris quam Alemannis,, nec
non procuratoribus equorum velocium, fabris
et politoribus armorum M. R, ad medium an
num soluti sunt medio Marci Horvvath magi-
stri stabuli S. Mtis in cuprea mon. 500. et 76
qui ad rationem bonae monetae, d. c. p. u.
b. c, faciunt fl. 288.
Eodem d. ad manus E. Nagh.'VM.. Àg. R.
Mtis ad emendum 32. quartaiia av. equis S.
M. et praebendariis ejusdem dati sunt in b. m.
p. d. fl. 8.
Eod. die Vitali literato servitori nostro, cum
Uteris R, M. ad cameras Zempnicensem et Bisz-
tricziensem et alias montanas superiores pro
perlustrandis et revidendis Statibus earundem
Camerarum, аc requi rendo cupro dissipato at-
que abscondito misso pro expensis et so
lutione curruum Kochi dati sunt in cuprea mo-
neta fl. 50. qui per duos computando faciunt
flor. 25.
Eodëm d. emere feci de panno Prokanes
pecias duas, singulas pecias per 11. 20. et de
panno Nerembergensi longo pecias tres, sin
gulas pecias per flor. i2. bonae monetae et dedi
spect. et Magnifico Dno Stephano de Bathor
ad rationem sallarii sui et faciunt flor. 76.
Eodem d. Demetrio de Azzonfalva , adoles-
centi Regie Mtis ad rationem servitiorum sua-
rum datus est per duos fl. i.
 Eodem d. Francisco Mossó lotori vestimen-
torum Regie JVlts ad servitia datus est per
duos fl. i.
Feria 4- prox. post f. s. С. X, Stephane
Maylad disp. R. ad cons. coq. R. M. dati sunt
in bonis per duos fl. 25.
Eodem d Stan. Belyna disp. D. N. L. Orat.
R. P. ad cons. coq. et equi ejusdem dati sunt
per duos fl. i2.
Eodem d. Benedicto Kewmyes Capitaneo i00
peditum noviter conductorum ad Themeswar
ad solutionem eorundem dati sunt in novabona
mon. fl 300.
'" Eodem d. eidem Benedicto Kewmyes ad so
lutionem eorundem peditbm dati sunt in cu-
prea moneta fl. 700 qui ad rationern bonae mo-
neta à. c. p. u. b. c. faciunt fl. 350.
Eodem d. emere feci deThafotha roseacea ul
nas 42. et dedi eidem Benedicto Kewmyes Ca
pitaneo pro faciendis duobus vexillis singulas
ulnas per denarios 30 computando faciunt in
bona moneta per duos fl. i2, den. 60.
Eodem d. emere feci de pulveribuspyxidum.
barbafarum centenaria tria, singulum centena-
rium per fl. i4 bonae monetae, de pulveribus
pyxidum manualium centenarium unum per fl.
25, similiter bonae monetae, duas cupreas pro
una bona computando et dedi ad manus Jo
hannis literati de Lyppa, sèrvitoris Dni AEppi
Colocensispro defensione castri Waradino Petri,
qui simul positi faciunt in b. m. per duos fl. 70.
Eodem d. RuthenisR. Mtisaa" usumipsorum
dati sunt per duos den. 25,
Eodem d.Petro Fekethe, servitori Johannis
Kallay auiae Regiae familiaris, qui pro impe-
trandis servitiis Domini sui apud suam Mtem
laborat, ut expectet relationem pro expensie
dati sunt in bona moaeta per duos fl. 2.
Eodem d. Magnifico Dno Sigismundo Bánffy
Aulae R. Mtis familiari ad rationem servitiorum
suorum dati sunt in moneta cuprea fl. 25 qui in
bona moneta per duos faciunt fl. i3. et medium.
Eodem d. universis cocis et servitoribus eo-
rundem cocorum R. Mtis pro praebenda eorum
vinali, ex quo vinum praebendum defecerat, dati
sunt per duos d. 60.
Eodemd.JosephoMarsoczky servitori nostro
cum Uteris R. Mtis et nastris una cum servitore
Dai Baronis in certis negotiis Viennam misso pro
expensis dati sunt per duos fl. 3.
Eodem d. ad manus Regie Mtis medio Johan
nis Lezneczky cubïçularii suae Mtis missi sunt
in moneta cuprea fl. i0 faciunt per duoç fl. 5.
Eodem d. ad manus Emerici Nagh V. M. Ag.
R. Mtis ad emendum 35 quartalia avenae equis
S. M• ex quo plures equj Mti suae sunt aducti ,
dati sunt in b. m. p. d. fl. g den. 75, ,- ' :
Feria V. in octava Corp. Xsti Stephano
Maylad, disp. R. M. ad cons. coq. M. suae da
ti sunt in bonis per duos fl. 25.
Eodem d. Stan. Belyna disp. N. ,L. O. R.
Pol. ad cons. coq. et equorum ejusdem dati sunt in
bonis per duos fl. i2. , .
Eodem d. ad manus Emer. Nagh. VM. Ag.
R. Mtis ad solutionem Magistrórum curriparo-
rum Budensium et Pesthiensium, qui suae Mti
ad apparatum praesentis expeditionis contra
Thurcos certos currus facere habuerunt, dati sunt
in moneta cuprea fl, 90. qui per duos compu
tando faciunt. ini b. m. fl. 45. i •
Eodem d. Rutbenis Mtis ad usum ipsorum
dati sunt per duos den. 25. i'
Eodem d. Johanni Polyak servitori nostra
cum litçris Й. M. super inquirendo et investi
gando cupro abscondito confectis Bisztricziam
misso pro expensis dati sunt per duos fl. 6.
". Eodem d. Michaeli Koppany , Servitori Dni
Colocensis, qui ad R. Mtem pro impetrando S3I-
lario antique Domini sui venerat, ut expectet
reLitionem pro expensis dati sunt per duos il. a.
 Eodem d. ad manus Philippi Waywodycz
dapiferi R. Mtis pro emeodis certis coloribus
Mti Suae dati sunt in b. m. fl. i. 'et medius.
Eodem d. Spect et Magn, Dno Stephane» de
Bathor Regni Hung. Palatino ad rationem sal-
larii sui in moneta cuprea dati sunt mille et 500
fl. qui in b. m. d. ç. p. u. b. c. faciunt fl. 750.
Eodem d. ad manus E. Nagh VM.Ag. Reg.
Mtis ad emendum 35 quartatia avenae equis
suae Mtis praebendanis ejusdem dati sunt in b.
m. per duos fl. 8. den. 75.
Eodem d. Paulyclikoni aulico Huzaroni R.
Mtis ad rationem serviiiorum suorum dati sunt
in bona moneta per duos fl. 6.
, Eodem d. subscriptis aulicis Mtis de Posse
ga ad Jayczam servientibus ad rationem servi-
torum suorum distributee sunt pecuniae in bona
moneta per duos modo subscripto.
Petro Keglewith fl. 2. den. 8-
Mich. Thewrek 1 do. do.
Lad. Ewrdewg do. do.
Emer. Bradath do. do. •
Johanni Thompisth do. «lo. С.
Job. Castellanfly do. do.
Joh. Zempthey do. do. ,
Joh. Hobordanecz do. do. ^
Thomae Orbay do. do.
Georg. Bylethfy do. do.
Georg. Jakossyth do. do.
-Ladisl. Orbay do. do.
Feria VL próx. post festum B. Barnabae
Apost. Steph. Maylad disp. R, Mtis ad cons,
coq. S. M. dati sunt per duos fl. 25.
Eodem d. Stan. Belyna, Disp. D. N. L. Or.
R. Pol. ad cons. coq. et equorum suorum dati
sunt per duos fl.i2. ? :.:
Kodem d. Agazonibus et veçtoribus curru-
um R. M. tum Hungaris quam Alemannis acfa-
bro ad usum ipsorum pro una septimana dati
sunt in b. m, p. d. fl. 33.
 — 204 —

Eodem á. Joanni Ponvth servitori R. Dni

Eppi Olomucensis per eundem D. Eppum cum
literie adR. M. misso , ut expectet relationem,
pro experisis dati sunt der duos il. 2.
Eodem d, universis Cocis R. M. pro prae-
henda eorum vinali dati sunt per duos den. 60.
Eodem d. emere feci pro domibus R. Mtis
ad unam septimanam lucernas i4. et candelas si
militer i4. et dedi ad manus Laurentii Rutheni
M, Suae, quae faciunt in bona moneta per duos
fl. 3. den. i.
Y Eodem d. Aprodianis R. Mtis ad usum ip-
sorum dati sunt per duos den. 25.
Eodem d. pro reformatione certarnm sel-
ilarum R. Mtis soluti sunt medio Emer. Nagh,
VM. Agaz. Suae Mtis in b. m. p. d. il; 2.
Eodem d. Spect. et Magn. Dno Stephano de
Bathor, Regni Hung. Palatino , ad rationem
Sallarii sui dati sunt in moneta cuprea fl. 200
qui in b. m. faciunt fl. i00.
Eodem d. Ruthenis R. Mtis ad usum ipso-
rum sunt per duos den. 25.
Eofdem d. emere feci cultellos Pragenses
vagenis tribus et dedi ad manus Johannis Lez-
neczky cubicularii R. Mtis pro usu mcnsae S.
M- in bona moneta per duos den. 4g.
Eodem d. Johanni Balaythy, servitori no-
stro cum novem millibus florenorum pro Solu
tion« gentium per Dominum Baronem in Mora
via conductarum ad Magyarbrod misso pro ex-
pensis et solutione tri urn curruum Kochy dati
sunt in b. m. d. c. p. u. b. c. fl. 72 et medius.
Eodem d. hospiti Dni Nicolai Lypchich ora-
toris sereniss. Principie Dni Sigismundi Regis
Pol. pro stabulo hospitalitate et aliis parvali-
bus rebus soluti sunt in b. m. per duos II. i6.
Eodem d. Valentino Thewrek aulae R. M.
famili'ari ad rationem servitiorum suorum in mo
neta cuprea dati sunt floren i mille et 500 quae
 — 205 —

ad Tationem bonae monetae duas cupreasp. u.

.b. c. faciunt fl. 7. et medium a) •
Eodem d. eidem Val. Thewrek in aniiqua
et buna moneta ad rationem servitiorum suo-
rum dati sunt fl. *oo.
Eodem d. Mago. Dno Johanni Dragfy ad
rationem sallarii sui dati sun' in moneta ruprea
fl. i00 qui in b. m. per duos computando faciunt
fl. 50.
Eodem d. ad manus E. Tiagh , VMagistri
Ag. R. M. pro emendis 35 qu. av. equis S. JVltis
el praebendariis ejusdem dati sunt in b. m. p.
d. fl. 8 den. 75.
Eodem d. Demetrio Literato deAzzonfalva
adolescenti R. Mtis ad servitia datus in bonis
per duos fl. i.
Eodem d. Nicoiao Hyeranth, Polono, cu
biculario R. Mtis in patriam redeunti ad ratio
nem servitiorum suorum dati sunt in mon.
cupreis fl. 200 et 50 qui ad rationem bonae
monetae per duos faciunt fl. i35.
Eodem d. Benedicto Rutheno R. M. ad servitia
datus est per duos fl. t.
Eodem d. Aprodianis R. M. ad usum ipso- w
rum dati sunt per duos den. 25.
Eodem d. Magistris Cocis et servitoribus
eorundem pro praebenda eorum vinali dati sunt
per duos den. 60.
Eodem d. Ruthenis R. Mtis dati sunt per
duos den. 50.
Eodem d. R. D. Paulo de Warda, Eppo
Agriensi , pro debitis suis per eum tempore of-
crit sui Thesaurar iatus ad facta K. Mtis con-
fitactis in moneta cuprea dati sunt fl. 300 qui
ad rationem bonae monetae d. c. p. u. b. c, fa
ciunt fl. i50.

я) Error in Calenlo. Vident»! fuisse fl, i5. in cuprea

moneta.
 — 20Ó -~
Eod*d. duobus pauperibus R. Mtis ad usum
ipsorum dati sunt per duos den. 23.
Eod. d. Michaeli Thewrek AulaeRegiae fa-
tniliari ad rationem servitiorum suorum dati
sunt per duos 11. 3.
Eodem d. Alexio Chaaky , aulico R. Mtis
Huzaroni ad rationem servitiorum suorum dati
sunt per duos fl. 3.
Eodem d. ad manus E. Nagh, VM. Ag. R.
M. pro emendis 36. qu. av. equis S. Mtis et
praebendariis ejusdem, ex quo M. suae plures
equos dono duxerant, dati sunt in b. m. per
duos il. y. -,
Feria II. in festo В. БашаЬаe Apostoli
Stephano Maylad dispensatori R. Mtis ad cons.
coq. S. Mtis dati sunt per duos fl. 25.
Eodem d. Magistris CocisR. Mtis pro prae-
benda eorum vinali dati sunt per duos den. 60.
Eodem d. utrisque Aprodianis R.M• ad usum
ipsorum dati sunt per duos den. 60.
Eodem d. Petro Zalay etValentinoLwkarith,
Jayczeosibus , qui per Thurcos capti et taxati
ad R. Mtem pro subsidio redemptionis ipsorum
venerunt, ut expectent relationem , pro expen-
sis dati sunt in b. m. per duos fl. 4
Eodemd. Mag. DnoSigismundo Banffy , au-
lae R. Mtis familiari, ad rationem servi iorum
suorum dati sunt in cupreis mille et ¿00 flor,
qui ad rationem bonae monetae d. c. p. u. b,
c. faciunt fl. 600.
Eodem d. ad manus E. Nagh , VM Ag. R.
Mtis pro emendo ferro ad sufferrationem cur-
ruum et equorum S. M. dati sunt per duos in
bonis fl, 38.
Eodem d.Johanni Chwrzo, nuncio Spect. et
Mag. Domini Waywodae Moldaviensis , qui
venerat ad R. Mtem cum certis novitatibus ex
parte Thurcorum ad usum mensae et equorum
suorum dati sunt in diversis termiais in cu
 — 207 —

preis moneti's il. 32. qui in bona per duos fa-

ciunl A. i6.
Eodem d. emere feci unam ligaturam papi-i,
pro scribendis literis et registris in fac is R.
M. in bonis per duos fl. 1. den. 25.
Eoderii d. Johanni Fytchor, servitori nostro
cum literis R. Mtis ad Capitulum Wes?pri-
miense et Albense pro exigenda illa pecuniarum
summa, quam eisdem Regia Mtas in praesenti
necessitate solvendam imposuerat, et Magnifico
JDno Sigismundo Banffy ad rationem servitio-
rum suorum deputaverat , cum ipso l)no Sigis
mundo Baufly misso pro expejnsis et solutione
Kochy dati sunt in cupreis monetis fl. 25. qui
in bona moneta per duos faciunt fl. ist. et
medium.
Eodem d. Dno Johanni Statilio Praeposito
Budenji cum literis R. Mtis ad Spect. et M.
Dnum Geojrgium Cömitem Scepusiensem, per
suam M. misso, pro expensis et solutione cur-
ruum Kochy dati sunt in cupreis monetis fl.
75. qui- in bonis per duos computando faciunt
fl. 37. et medium.
Eodem d. ad manus E. Nagh , VM. Ag. R.
M.pro emendis 36 q, a. equis S. M. et praeben-
dariis ejusdèm dati sunt in bonis per duosfl. d.
Feria III. prox. post festum В. Barnabae
Apost. Stephane Maylad Disp. R. M. ad cons.
coq. M. S. dati sunt in bonis per duos il. 25.
Eodem d. Lucae currifero Kochy, qui
Matthaeum Pothony et Urbanum Soos visores
sali um Déesiensium , quos M. Regia propterea
vocari hue Budam fecerat, ut experirentur,
utrum in Possega sales, prout M. suae dictum
erat, reperirentur , et essent, nec ne? ad Pos-
segam duxit et reduxit, pro mercede dati
sunt in bonis per duos flor. 25.
Eodem d. Gy wra Servitori Ladislai Orbay,
cum ipsis visoribus salium , ut comes itineris
esset , et loca in quibus sales esse diceban
 — 20g —
tur, ostenderet, misso pro expensis suis et ip-
sorum visorum salium dati sunt in bonis mone-
tis fl. i2. et médius.
\ Eodem d Aprodianis R.M. ad usum ipso-
rum dati sunt per duos den. 60.
Eodem d. Thomae Nádasdy, Secretario
R. Mtis cum Uteris Mtis suae ad illustrissimum
Principem Dominum Ferdinandum ADuCem Au-
striae et alios 'principes Imperii misso pro so-
lutione kochi dati sunt in cupreis floreni 50.
qui per duos computando faciunt fl. 25.
Eodem d. Valentino Chuthan Servitori re-
ginalis JVItis cum literis R Mtis ad Bohemiam
pro sollicitanda missjone gentium misso, pro
expensis et solutione Kochy usque ad Wiennam,
et ex quo Wiennae tandem equum emere debe-
bit , dati sunt in cupreis fl. 75. qui per duos
computad faciunt in bonis fl 37 et medium.
Eodem die JYlagistris cocis R. Mtis pro
praebenda eorum vinali dati sunt per duos
denarii 60.
Eodem d. ad manus R. Mtis medio Johan
nis Lezneczky cubicularii S. M. missi sui-t in
b. m. d. c. p. u. b. c. flor i00.
Eod. d. universis Ruthenis R. Mtis pro sub
sidio dad sunt jussu S. M. in bona m. per
duos fl. 10.
Eodem d. Mag. Domino vJohanni Baroni
Burgii , pro ill i s 04 fl cupreae monetae, quos
Balthassari Capitaneo pro conducendis pedid-
bus in Moraviam misso pro expensis dede-
rat , soluti sunt per duos ad ratiunem bonae
monetae fl. 3a.
Eodem d. Urieli de Koztholyan , Servitori
„~_Dni Nicolai Thwroczy personalis praesentiae
R. M. cum literis S. M. super eo , ut ad feslum
visitationis В. V. Mariae ad Tholnam conve
nient, conscriptis ad Comitatum Barsiensem,
Trincniniensem Thwroz Lyptö et Arwa misso
 — 209 —

pro expensís dati sunt in га. e.• flor. 24, qui

in .bonis faciunt il. i2. ...
. Eodem à. Nicolao Erdely, servitori Alberti
Boltsa cum 1 i Leris R. M. in eandem sententiam
confectis ad Abbates Sexardiensem et deBatha
raisso pro expensis dati sunt per duos fl. ç.
• Eodem d. Spect. «¡M, Dno Steph.de Ba-
thor regni Hung, Palatino ad rationem Sallarii
sui medio Emerici Nagb Vice Palatini a) dati
sunt in raonetis cupreis fl. 200. qui in b. m. d,
с p. u. b. с faciunt fl. 100.
.Eodem d. Georgio Naghi Capitaneo 100,
peditum Klissieneium , qui ad R. Mtem pro
impetrando stipendie ipsorum peditum venerat,
ut expectet xelationem pro exp. dati sunt ia
bonis per duos fl. 4.
Eodem d. Petro Warday cubiculario R„
M. ad rationem servitiorum suorum per duos
flor. 3.
. Eodem d. Dvrhex Aulico R.. M. ad servitia
dati sunt p. 4. fl. 2.
Eodem d. Georgio Hyndy Aulico R. M. аЛ
servitia datus est p. d. il. i .
Eodem d. ad manus E. Nagh , VM. Agaz.
R. M. ad emendum 35. q. a. êquis suae M. et
praebendarus ejusdem dati sunt in bonis per
duos fl. 0.
Feria IV. prox. post f. b, Barnabae Ap,
Steph. Maylad disp. R. M, ad cons. coq. S. M*
-dati sunt ia cupreis fL 50. qui faciunt ad ratio
nem bonae monetae per duos fl. '25.
Eodem d. Sigismundo Nagh , familiari nos-
tro Wiennam pro adducendo argento , panois
et aliis rebus ad solutionem curialium R. Mtis
et finítima castra tenenda necessariis cum duo-

*)' Nota Prayana. Itaque videtut Emeticu« Nagjr

duos Magistrates £«s(U«e7 Aut utrumgue cogncmiaem
fuUttci
 bus Kocby misso, pro exp. et soluttoneeorun-
dem Kochy dati sunt in cupreis monetis, ex
quo aliquamdiu ibi tardare debebit, il. i00. el
48. qui faciunt ad rationem bonae monetae per
duos fl. 74.
Eodem d. Sigism. Nagh pro expendendis
viaticis et mercede nautarum , qui pannum et
alias res de Wiecna Budam duxerunt, dati sunt
in moneta bona fl. 4i.
Eodem d. tempore pro una nave, qua de
Wienna praescriptae res Budam sunt deductae,
soluti sunt in b. m. fl. 12.
... Eodem tempore ad manus reginalis Mtis
per Sigism. Nagh medio Christophori Kraytzer
missi sunt in monetis cupreis 3000 sexingenti
et 7* floreni , qui ad rationem bonae monetae
d. c. p. u. b. c. faciunt fl. Í836.
Eodem d, ad manus Magistri Jacobi Sar-
loris R. M. pro vestitura propriae personae S.
M. dati sunt per Sigism. Nagh in cupr. mone
tis i00 et 44 fl. qui in bona moneta per duas
cupreas computando faciunt fl. 72.
Eodem ad manus R. M. medioJoh.Lezneczky
Cubicularii S. Maj. missi sunt ia b. m. flor. i0.
Eodem d. Mag. Domino Petro Perenyi, Co
rn iti Themessiensi ad rationem sallarii sui medio
Joh.Dorozlay dati sunt ia antiquis monetis fl. 500.
Eodem d. Magistris Cocis pro praebenda
ipsorum vinali dati suot per duos den. 60.
V, Eodem d. Aprodianis R. M. ad usum ipso
rum dati sunt per duos den. »5,
Eodem d. i2. R u them's S. M. ad usum ipso
rum dati sunt in bonis per duos fl. 2.
Eodem d.ad manus E. Nagh VM. Ag.R.M.
ad emendum 39 qu. a. equis S. M. et рT. e. dati
sunt per duos fl. 9.
Feria V. prox. ante festum beatorum Vitl
et Modesti M. M. Stephano Maylad riisp. R.
M, ad cons. coq. S, M. dati sunt per duo;
floreui 25.
 SI» —

Eodem d. ad manus Demetrii Dauch jCubi-

cularii S. M. prô emeadis funibus çlaviculis et
aliis attineatiis ad tentoria S. M. necessariis
dati sunt in bona m o neta per duo; fi. io.
Eodem d. Magistris Cocis R. M. pro prae-
beada ipsorum vinali dati sunt per duos den. 60.
Eodem d. Aprodianis R. M. ad usum ipso
rum d. s. p. d. den. 25.
Eodem d. emere feci unum frenum deaura-
tum pro equo Thurcali R. M. in cupreis mon.
floren is 3. et dedi ad manus E. Nàgh VM. Ag.
R. M. facit in b. m. per duos il. 4.
Eodem d. Francisco Mosso , lotori tresti-
mentorumR. M. ad rationem servitiorum suorum
datus est per duos il. i.
Eod. d.Joanni ComitideHardek,aulaeR. M.
Familiar! per M. suarn pro einend is armis, etaliis
apparatibus beliicis Viennam miseo, dati sunt
in monetis cupreis duo miiliaet 100 tbreni, qui
ad rationem b. m. d. c p. u. b. c. faciuut Д. i050.
Eodem d. Timotheo politori Armorum R.
M. ad rationem servitiorum suorum dati sunt
per duos il. 150
Eodem. d. Alexio Chaaky aulico Huzaroni
S. Miis ad ratioaem servitiorum suorum dati
sunt per duos fl. 3.
£odem d, 300 peditibus Jayczensibus medio
Martini Lwkaritb Vaywodae, Sywko judicis,
Valentini Kormos, Capitinei Matthaei Okropo-
wyth, Juran Bylochicfi , Jaeobi Storhyth , Lste-
pan , Matthaei et Joan Zavahora nuociorum
ipsorum peditum Jayczeasium ad rationem sti-
pendiorum eorundem peditum soluti sunt ia
bonis monetis í1. 900.
Eodem d. eisdem Martine Lukarith Vay-
vodae, Sywko, Valentino Kormos et aliis ea-
rundem sociis remissis cum solutioue pro via-
ticis et ad conducendum currus, quibus tarn ip»
simet Jayczam intrare, quam pannos ad .Sti
pendium praefatorum Jayczeasium datos u»tro
 —r"" SIS

ducere pos sunt, dati sunt in cu preis monetis

floreni i00 et 50 qui faciunt in b. m. per duos
flor. 75.
Eisdem Martino Lwkarith Wayvodae, Syw-
ko , Valentino Kormos et aliis sociiseorum pro
illii expensis, quae iidem tempore officii The-
saurariatus Joannis Doczy divenditis equis et
mutuis contractis a festo GO. SS. usque festum:
S. Trinitatis bic Budae stando et sotutionem
expectando fecissent, jirssu R. M. soluti sunt in
cupreis monetis 600 il. qui in b. m. d. c. р. u.
b. c. faciunt fl. 300.
Eisdem Mart. Lwkarith Waywodae, Sywko
et aliis sociis eorundem a praescripto festo S.
Trin. ut expectarent solutionem, dati sunt in
diversis terminis pro expensis in b. m. per duos
flor. 52. V
Ködem d. Nicolao Somogy et Sigismundo
Aprodianis S. M. pro emend is calceis dati sunt
per duos den. 32.
Eodem d. emere feci unum vas vi ni pro
ore R. Mtis et dedi ad mаnнз Georgii Clavrgeri
M. S. pro fl. 50. qui in b. m, per dues faciunt
flor. 25.
Eodem d. ad manu s E. Nagh VM. Ag. R.
M. ad emendum 36 qu. a. equis S. M. et p. e.
dati sunt in bonis per duos fl. 9.
Feria VI. in festo b. Viti et Modesti MM.
Stephano Maylad disp. .R. M. ad cons. coq. S.
M. dati sunt in bonis per duos fl. 25.
Eodem d. Johanni Wankony, adolescenti
R. M. per M. suam ad Moraviam pro addu-
cèndis equis armigeris misso dati sunt in b. m.
per duos fl. 95.
Eodem die subscripts Aulicis R. M. di-
stributae sunt pecuniae per duos ad rationen*
servil iorum ipsorum modo subscripto
Petro Markos dati sunt fl. 3. den. so.
Petro Keglewith -
Jon, Çastellanfly v - -
 - A*--

- л -Mich. Thewrek dati sunt fl. g. den. 20-

Emer. Bradach .-..-.. . m .• ., ;,
- Job, Tompyth * i- - г . ? -. , t » ,
Ladisl. Ewrdewgh - - ч -» •
• Thomae Qrbay \ ..- s. - ^
-w Joanni Zempchey. -
• Eodem d. Dno Andreae Episcopo Tininiensi
ad. rationem servitiorum suorum dati sunt per
duos fl. 3. den. .20,1 .? .*....-. - -,
Eodem d. Hannibal i Carthagineosi , qui cum
pecuniissummi Pontihcis in Moraviam pro con-
ducendis gentibus-ad regni defensionem per
Dnum Baronem ad Magyarbrod missus fue-
rat , pro solutione trium curruum Kochy , et
expensis Biasii Aczél et alio ru m servito rum
Bostrorum, qui ipsum Hannibalem comitati fu-
erant , dati sunt in b. m. per dues fl. 78.
Eodem d, Joanni Thomych,* Aulico R. M.
Huzaront et alteri Johanni Literata Servitort
bos tro ad Cives Strigoniemees pro petendis il-
lis i000 fl. quos Sua Mr крав Civibus Strigani-
ensibus solvendos imposuenat, et aulicis Huza-
touibus ad Jayczam sub Capitaneatu Petri Mar
kos servientibus deputaverat , cum Uteris M-
suae missis pro exp. et solutione currrus Kochy
dati sunt in b, m. per duos fl. ç.
Eodem d. Georgio. Bradach aulae R. M.
-familiari et Dionysio Literato , Servitori nostro
ad Albam regalem pro illis tribus millibus fl,
quos M. regia ipsis civibus Albensibus imposu-
erat, et praefatis Huzaronibue aulicis deputave
rat, cum literis M. suae missis pre exp. et so
lutione currus Kochy dati sunt in b. m. pec
duos fl. i0.
4 SSodem d. Nicolao literato de Rahotza,
servitori nostro cum literis R. M. super eo, ut
ad festum visitationis Mariae ad Tholnam con-
venirent , confectis ad Abbatem Pechwaradien-
sem, Capitulum Quinqueeclesiense, Co«iita¿uQk
deBaranya, Abbatem Sym igiensem, Laurentium
БаnПу, Vblentieum Thewrek et rclictaiu con-
dam Dominant Emerici de Pereny Palatini
misso pro exp. dati sunt in" b. m. per duos
flor. 12.
Eodem d. Johanni Atzél Servitori oostro
cum literis R. Mtis super ordinandis et mitten-
dis gentibus confettis ad Ciwitates Cassovien-
MPI , Eperyes, Barthfi'a, KisSzy&inecz, Lewcho-
viam misso pro exp. et sol. ctirrus Kochy dati
sunt per duos il. tg. et medius.
Eodem die Magistris Cocis R. M. pro
pra ebenda torum vinali dati sunt per duos
deoaiii 6v, "'i >
u Eodem d. Aprodianis R. M. ad usum ipso-
rum dati sunt per duos den. 25.
Eodem die Agazom'bus et vectoribus cur*
ruum R. Mtis tam Hungafis quam Alemannia
ad usum ipsorum ebdomadatem , ex quo duas
cupreas pro una bona recipere noluerunt, sed
tres cupreas sibi dwi' postula verunt , dati sunt
jussu R. Mtis per tnssr pro 33 florenis antiquae
monetae in cupreis 99 il. qui ad rationem bonae
monetae d c. p. u. b. c. faciuot floren. 49. et
medium.' -•»--• V . bi-- : ?•- '
Eodem d. Paulichkoni aulico Huzaroni R.
Mtis ad rationem servitiorum suorum dati sunt
in bonis per duos fl. i8- '
Eod. d. Stephano Besseney adolescenti R.
M. ad servitia datus est flv i. - j .-
Eod. d. Barthwsko cubiculario R. Mtis ad
servitia dati sunt per duos fl. 3.
Eodem d. Demetrio Literato de Azzonfal va
adolescent» R. Mtis ad servitia per duos dedi
floreq• i. '
Ëodem d. ad manus E. Nagy VM. Ag. R.
M. ad emendum^ö qu.av. equis S. M. et p.e. dati
sunt in b. m. per duos fl. 9.
Sabbatho prox. post festum beatorum Vi<%
et Mvdesii Martyrum Stephaûo Maulad, ,di«|k
R. M. ad cons. coq. Suae M. dati suat per duos
iloreni 25.
Eodem d. Domino Emerico Bebek, Prae
posito S. Nicolai AI bensi, Secretario R. Mtis ad
Dnum Stephanum de Bathor Regni Hung. Pala-
tinum, Ladi slaum More , pinçernarum Regalium
Magistrutn , Episcopum Quinqueecclesiensem,
Abbates Pechwaradiensem et Sexardiensem prop-
terea, quod cum omnibus gentibus ad R. D,
AEppum Colocensem pro defensione partium in-
fenorum et wadi descenderent , in legatione
misso pro exp. et solutione curruum kochy dati
sunt in cup reis monetis centum et 84 fi. qui in
b. m. d. c. p, u. b. c. faciunt fi. 9e. .
Eodem d. Magistris Cocis R. M. ad usum
ipsorum dati aunt per duos den. 60.
Eodem d. Aprodianis R. Mtis ad usum ip
sorum dati sunt per duos den. 23.
Eodem d. Jobanni Zerechen , cubiculario
R. M.' ad D. AEppum Strigoniensem in certis
secretis negotiis S. M. in legationeStrigouium mis
so, pro exp. et solutione curruum Kochy dati sunt
in b. m. p, d. fi. i6<
Eodem d. emere feci de pulreribus pyxidum
barbatarum centenarium unum pro fi. i 5. bonae
monetae , et de pulveribus pyxidum manualium
centenarium medium similiter pro il. i5. ejus»
dem m. b. item pyxides barbatas decem et sep
tem singulas per 3 fl. in b. m. pro fl. 5i et de
globis ferreis mille pro fi. 6. ac pyxides manua
les 6 per il. i3. similiter in b. m. et dedi ad ma-
uns Michaelis Kwnowyth casteUani castri Baska
ad defcnsionem et eonservatiarrem ejusdem ca-
stri , qui simul cornputati faciunt Q. 99.
Eodem d. Nie. Byletffy et Job. Horvath de
Zedlak , . Banis Jayczensibus ad ratio nem' Salla-
Tiorum dati sunt in cuprea rhoneta tria millia
florenorum, qui ad rationem b, m, d. с p. и. b-
e> facUrat fl. i500.
 Eodem d. ad manus Georgii Nagh et Bene-
dicti Farnady Capitaneorum i00 et 50 peditum
no viter ad Klyssium conductomm dedi de tàa<
fotba Rasciana a) ulnas 40. pro faciendis vexillis
singula» ulnas per den* jo• cupreae monetae
qui ad rationem b. m. d. c. p. u, b. c. faciuat
lloren. 28.
• Eodem d. emere feci depnlveribuspyxidum
manualiumcentenarium unum pro fl. 30b. m. duas
pro una bona computando^ et de plumbo similiter
centenarium unum per fl. 10 et dedi ad mакoe prae-
scriptorum Georgii Nagh et Benedieti Farnady
Capitaneorum dictorum lon et 50 peditum et
faciunt in bonis per duos fl. 40.
Eodem d. Joanni Lezneczky cubiculario R.
M. in Poloniam, patriam scilicet suam, redeunti
dati sunt jussu R. Mtis pro expensis in cupreis
fl, i00. qui fadunt in bonis per duos fl. 50V - •
Eodem d. ad manus Reginalis Mtis medio
Joannis Hanyka, cubicularii S. M. missi suntin
cupreis mouette 300. qui ad rationem b. m. d.
с p. u. b. c. faciunt fl. i50.
Eodem d. Paulo Csech Capitaneo i00 pe
ditum noviter ad Jayczam conductorum ad unum
Quartale anni ad rationem stipendii eorundem
peditum dati sunt in c. m. fl. 900. qui in b. m.
d. c. p. u. b. c. faciunt fl. 450.
Eodem d. Joanni Oztrosytb proviáori Jay-
czensi ad rationem sallarii sui dati sunt in cu
preis fl. 300 qui faciunt in bonis per dubs fl. i50.
Eodem d. Petro Krwssyth Castellano Castri
Klyssiensis ad rationem salarii sui dati sunt in
cupreis fl, 300. qui f. in b. p. d. fl. i50.
i Éodem d. emere feci ad capellam R. M. ad
una m septimanam lucernas 4 et candelas bacu-
laies 8, et oleum oiivae ad eandem Capellam
:•..:.'.':. • - -!-' 1 1

a) Sie, Раю legi debere ut supra ro»eacee.

 et derîi ad manus magistri AlbertiRectorisejus-
dem capellae pro fl. i. etoi. ' •.'. ... h -
Eodem d. emere feci pro domibus R. M,
ad un am sep timan am lucernas 14. el candelas
similiter i4. et dedi ad manus Laurentii Rutheni
S. M. florenis 3 den, i. « -«/ 1» 1. '
Eodem d. Laurentio Polyak, Vincentio ,
Johanni Tubicinibus et alteri Johanni timpani-
stae ad rationem servitiorum suorum dati sunt
per duos fl. 5. . '. .-- 4'- . ; я . ... .'• ,.
Eod em d. ad manus Em. Nagh VM. Ag. R.
M. ad emendum 36. qu. av. equis suae Miis et
p. e. dati sunt in bonis per duos fl. 9. ' r,
Die Dominico prox. post f. b. Viti et Mo-
desti MM. Stephano Maylad Disp. R. M.adco-
quinam suae M. dati sunt, per duos fl. 25.
Eodem die eidem Stephano Maylad pro "
em en dis speciebus ad cons. coq. S. JM. dati sunt
in bonis per duos il. 50; •-.»«t .
Eodem d. Magistris Cocis R. M. ad usum
ipsorum pro praebenda dati sunt per duos
den. 60. • cv .. i 1' » »1 \>
Eodem d. u trisque AprodianisR. M. ad usum 1~~
ipsorum dati sunt per duos den. 60.
Eodem d. EmericoKalnay Secretario R. M. ad
R. D. AEppumStrigoniensem per suam Mtem cum
literis misso pro exp. et sol. cuiruum Kochy dati
sunt in b. per d. fl. i2 et medius.
Eodem d. Stephano de Nagh'lak , serví-
tori nostro, qui ad Comitatum Barsiensem et Ab-
batem S. Martini literas R. Miis super eo, ut ad
fes i и m visitationis beaüssimae Virginis Mariae
ad Tholnam convenient, duxit, pro exp. dati
sunt in b. m. p. d. fl. 4.
Eodem d. Ruthenis R. M. qui tentoria Suae
M . in sepultura Judaeorum d istensa dies et noc-
tes custodiunt, ad usum ipsorum dati sunt per
duos fl. 6. - • * . j .•
Eodem d. Tbomae Gwzdarowych, Pribeco,
qui venerat ad R. M, pro petendo subsidio, ut '
 expectet relationem, pro exp. dati sunt inb, m.
per d. fl. 2. . ;
Ko de m d. emere feci atramentum pro scri-
bendis Uteris et Regis tris in facti« R. M. dea. i*.
Eodem d. ad mauus Em. ffagh.VM. Ag. R.
M. ad emendum 36. qu, av. eqms suae M. et
ff. e, dati suat rа Ь, pi d, fl, 9.
Feria II. prox. post f. b. Viti et Modesti
MM- Stephaao Maylad Disp. R.M. ad eons. coq.
S. M. dati sunt in b. p. d. il. 25. -» ¡ ¡t
Eodem d. Blasio Nagh serritori nostro cum
literie R. M. ad Dominum Christopnorum Co-
mitem de Frangepanibus ad Croatiam , ac Do
minum Sinionem típiscopum Zagrab. et Capitu
lant ejusdem Misto , ex quo in Sclavoqia et
Croatia usus monetae cupreae non est , dati
' Sunt in antiqua monetae fl. 20. ' •
Eddem d. Job. Sáffár, servitori nostrocum
literis R. Mtis ad capitulum Colocense, pro re-
pctendis illis 400 fl. quos sua M. ad ipsum Ca
pitulum in subsidium praeseotjs expeditioais
contra Thurcos imposuerat , misso pro exp. et
solutione currus Kochy dati sunt in b. m. p. d,
floren* to.
Eodem d. Magistris Çocis R. Mtis pro prae-
benda ipso rum viuali dati sunt per duos den. 60.
Eodeoi d, Aprodianis R, M. ad usum ipso-
rum dati suut p. d, den. 60,-
Eoderh d. Dno Urbano de Battbyan Secre
tario R. M. per S. M. in certis secretis negotiis
ad D. AETppum Strigoniensem misso pro exp. et
söU Kochy dati sunt in b. m. p. d. fl. 8.
Eodem d. Ladislao Pesthyeny et Ludovico
Rakowczy aulicis R. Mtia ad rationem servitio-
rtim suorum dati sunt per duos fl. 5.
Eodem d, Augustino Hispano cubiculario
R. M. ad servitia dati sunt in bonis per duos fl. so.
Eodem d. Petro Warday Cubiculario. R.
Mtis ad servîti* daKt Sut» in Wûift per d.
floreal 2, »-
 í- — Яi9 — >

Eodem d. ad rnanus E. Nagh VM. Ag. F.

M. ad emendum 36. qu. av. equis S. M. etpbe.
dati sunt p. d. fl. 9.
Eo-lem d. duobus pauperibus R. M. ad ja-
auam Capellae S Johannis in Castro, a) —
Feria Ш. prox. ante festum b. Job. Bapt.
St. Maylad Disp. R. M. ad cons. coq. S. M. dati
sunt p d. fl 25.
Eodem. d. Thomae Gwzdarowyth Pribeco,
qui pro petendo subsidio ad R. M. venerat, re*
mssso jussu S. M. dati sunt pro subsidio in b.
m. p. d. fl. 20.
Eodem d. Stephano Fekethe, Servitori no-
stro, cum Uteris R. M. ad capitula Strigoniense
et Viîciense pro exigendis et reportandis pecu-
niis in subsidium praesentis expeditionis contri
Thurcos ad eosdem per S. M. impositis pro eхр/
dati sunt per duos il. 5.
Eodem d. Magistris Gocis R. M. pro prae*
beoda ipsorum vinali dati sunt per duos den. 60-
• Eodem d. Petro Zalay et WalentiBO Lw-
karyth captivis in Thurcia ad iidejussionem ta»
xatis ac etnissis, qui venerant ad R. M. pro pe
tendo subsidio, ad eliberationem ipsarum. re-
missis pro expensis dati sunt per duos il. i2. et
medius.
Eodem d. Aprodianis R. M. ad usu.m îp.sû-
rum- dati sunt per duos den. 50.
Eodem emere feci de sindone Gallorpecia*
duas pro fl. i0, b. m. de bisso pecias tres sin-
gulam peciam per fl. 7. similiter b. m. duas cm--
preas pro una bona computando et dediJohiinoi
Fook cubiculario R. M. ad solempnitatem n.up-
tiarum suarum , quas die dominico proxiine
venturo celebraturus est, et faciunt simul pъ>
eiti in b. m. p. d. fl. 3i,

a) Quantitаt largitioais non adnçtatui.

 — S20 —

. - Eodem d.• Stephane Maylad , Disp. R. M.

ad apparatum hastiludii , quod coram M. S.
ipso die exercere habet, dati sunt in b. m. per
duos fl. 5.
. Jacobo Pesthy Judici et Stephane Civi de
Sebes , qui venerant ad R. Mtem pro petendis
gentibus et subsidio ad defensionem oppidi
Karansebes , remissis cum relatione pro eхpen-
sis dati sunt in diversis termini s in b. m. p. d.
flor. i5.
Eodem d. Jacobo Kozmolczky , dapifero R.
M. ad apparatum- hastiludii , quod coram S.
Mte eo die exercere habet , dati sunt per duos
floreni 5.
Êodem d. Johanni Pryleczky cubiculario
R. M< ad rationem servitiorum suorum dati sunt
duos ft. 5. -f -, 1 t
Eodem d. Johanni Pook cubiculario R. M.
ad rationem servitiorum suorum dati aunt in cu-
preis ft. 100 in b. p. d. facinnt fl. 50.
•- •:.! Eodem d. Franc. Mosso , lotori vestimen-
torum R. M. ad servida dedi ia bonis fl. J.
Eodem d. Dno Casparo Somy ,Aulae R. fa-
tniliari ad rationem servitiorum suorum dati sunt
in cupreis fl. 50. qui faciunt per duos in bonis
floren. 25. • -и
Eodem d. subscriptis Aulicis Hwzaronibus
adJayczam servientibtis ad rationem servitia»
suorum distributae sunt pecuniae per duos
io subscripto:
Petro Markos dati sunt fl. 3. den. 20.
Petro Keglewyth do. do.
Joh. Castellanffy do. do.
idich. Thewrek dot do.
Emer. Bradach do. do.
Joh. Thompyth do. do.
Lad. Ewrdewgh do. do.
Thom. Orbay do. do.
3oh. Zempchey do. do.
 Eodem d. Duo Andreae Episcopo Ti tmin i-
ensi ad rationem servitiorum suorum dati sunt
in b. p. d. fl. 3. d. 20.
Eodem d. Magistro Alberto director! caus-
sarum R. M. ad rationem sallarii sui dati sunt
in b. p. d. fl. 25.
Eodem d. Demetrio Literato de Azzonfalva
adolescenti R. M. ad servitia per duos dedi
flor. i. r
Eodem d. Alexio Chaaky aulico R. jMtis
Huzaroni ad rationem servitiorum suorum in
bonis per duos dedi fl. i.
Eodam d. ad manus Em. Nagh VM. Ag. R.
M. -3d emendum 36. qu. av. equis M. S. et p. e.
dati sunt in b. m. p. d. fl. 9.
Feria IV. prox. ante festum R. Johannis
Bapt. Steph. Maylad disp. R. M. ad cons. coq.
S. M. dati sunt in bonis per duos fl. 25.
Eodem d. Matthaeo, Johanni et Thomae
.specialibus -Capellanis R. M. ad usum ipsorum
dati sunt in b. p. -à. fl. 3.
Eodem d, Johanni Statilio, Fraeposito Bu-
densi per R. Mtem ad R. Diuim AEppum Stri-
gon. Strigonium misso pro Solution« curruum
Kochy et expensis dati sunt in b. m. p. d.
flor. iu.
Eodem d. Magietris Cocis R. Ж propra^-
benda ipsorum vioali dati sunt in b. m. p. d.
den. 60. . ,
Eödem d. Aprodianis R. M. ad usum ipso-
rum dati sunt per duos den. 50.
Eodem d. Magistro Johanni pellifici JR. M.
i pro subductura pellium hermellinarum , quam
* idem Johannes pellifex suae Mti fecit, soluti in
cup. mon. fl. too. et 40. qui in b. m. d. c,
i>.-.u. b. c. faciunt fl. 70.
Eodem d. emere feci unam ligaturam pa
pyri] pro scribendis Uteris et registris in facti«
К M. дц bona moneta per duos Л. j. è. 2g,
 288 mm

Eodem d. ad mamis E. Nagh VM. Ag. R.

M. ad emendum 36 qu. av. equis S. M. et p. e.
dati sunt in b. p. d. fl. 9.
Feria V. prox. ante festum B. Joh. Bapt,
Stèph. Maylad Disp. R. M. ad cons. coq. S.
M. dati sunt in b. p. d. fl 25.
Eodem die Bernardo Baran cubiculario
Regiae et regtnalis Mtis per Mtes Suas in Mo-
raviam , ut Dominos Moravos ad missionem
gentium in subsidium hujus regni soliicitaret,
misso pro exp. et sol. currus Kochi dati sunt
in b. m. d. c. p. u. b. c. il. 60.
Eodem d. Magistris cocis R. M. pro prae-
beada ipsorum vinali dati sunt per duos d. 60.
¡y Eodem d. Aprodianis R. M. ad usum ipso-
rum dati sunt per duos d. 50.
viEodem die Benedicto Руrу, Sigismundo
Stasko , Stephane Nezkey, Christophoro, Tho-
mae Komyatny, Michaeli. Kys StrenepI, Mi.
chaeli Mosso, Mattyoczky, Koloczky, Sigis-
mundo Mysko et Georgio Herkowyrky Apro
dianis R. Mtis pro emendis calceamentis cuili-
bet per den. 25. cupreae monetae dati sunt il. 3.
den. 35. qui in bonis per duos faciunt floren. i.
den. 72 et ».
y Eodem d. emere feci de cera rubea pro si-
gillandis Uteris in factis R. Mtis pro den. i0.
Eodem d. Gregorio Bessenyeyi deChaak et
alteri Gregorio de Themesvar, qui de Turcia et
de exercitu Caesaris Thurcorum prof«gerant, et
ad Mtem R. cum certis noviutttnis ex parte
conatus Thurci venerant, pro exp. dati sunt
in b. m. p. d. fl. $•
Eodem d. Georgio ChaWycha Servitori Jo-
annis Tompista aulae R. Mtis familiaris, cum
Uteris S. M. ad Cives Ütrigonienses , ut persona.
Itter ad S. Mtem veniant, misso pro exp. datus
est per duos fl. i.
Eodem d. Petro Zekel et Franc. Ormos^
V Servitoribus jDomini Emerici Czybak, aulae R.
 — ааз —
Mtis famfliaris, qui renerant ad R. Mtem pro
impetrandis servitiis Domini jpsorum, ut expec-
tent relationem', pro exp. dati sunt in Ъ. p. d.
flor. i 6.
• Eodem d. quinque curriferis Kochy , qui
Dnum Cancellarium per M. Regiaro in certis et
secretis negotiis M. S. et regni ad R. AEppura
Strigon. Strigonium missum duxerunt, soluti sunt
in*b. m. p. d. fl 25.
Eodem d. emere feci depulveribus pyxidnm
manualium centenarium unum pro fl. 30. b. m.
et de plumbo centenarium unum pro fl. i0. et dedi
Laurentio Kewmyes Capitaneo i00. peditum no-
Titer ad Tituiium conductorum , qui in b. n>. d.
C, p. u. b. c. faciunt fl. 40.
Eodem à. Wlad et Nicolao Waydia Woy-
nicorum ad Themeswar servientium , qui vene
rant ad R. M pro peteodis servitiis suis et
a I iorum Wovnicorum et Waydsrum ad The-
mesvár servientium remiseis cum relatione pro
exp. dati sunt in b. p. d. fl. 28-
Eisdem, ex quo hic diu relationem et solu-
tionem expectaverunt., tiati sunt pro exp. i0
diversis terminis per duos fl. i7.
Eodem d. Georgio Kerechenyi Cubiculario
IR. Mtis ad servitia datus est per duos fl. i.
Eodem d. Aiexio Chaaky, AuHco Hwza-
roni R. M. ad rationem servitiorum suorum dati
sunt io b. p d. fl. 2.
Eodem id. Georgio Jakossyth aulico R.Mtis
Huzaroni ad servitia daii sunt in br?»^ fl i.eti.
Eodem d. ad manus E. Äagy УМ. Ag, R.
M. ad emendum ;.ío. qu. av. equis b. ¿u. e-t p,ie_.
dati sunt in b. p. d. fl. 9.
Feria VI. prox. ante festtim R. JöJh. rftapt.
Steph. Maylad, disp. R. M ad cons. coq. S.
Mtis dati sunt in b. m. p. d. fl. *g.
Eodem d. Dno Andreae Trepka Magistro
Curiae R. Mtis per snam Mtetn ad Dominos )•<>•
ravos ia Moraviam pro adduceatiis gentibus
 — 224 —

misso pro exp. dati sunt in cupreis il 300. qui

faciunt in bonis per dues fl. i50. Г: •-.;
Eödem die Gasparo- Psenyczky et alteri
Gasparo Zamthysyth nunciis civium Klyssiensi-
um, qui pro petendo subsidio ad R.'Mtem ve-
nerant, remissis cum relatione pro exp. . et
subsidio dati sunt in b. m. p. d. il. 26. v.
Eisdem pro exp. quousque hic steterunt et
relationem expectaverunt, dati sunt in diverses•
terminis per duos fl. 4. , ... .
Eodem die Ladislao Secretario R. M. per :
suatn M. iterum ad Dominum .Pajatinum, La-•
dislaum More , Abbatem Pechwaradiensera et
alios dominos, propterea, ut cum omnibus gen-
tibus ad partes inferiores descenderent , in 1*- >
gatione misso , pro exp. et sol. currus Kochi
dati sunt in b. m. p. d. fl. 50. 1 -
Eodem d. agazonibus et vectoribus curruum
ac fabro R. M. tam Huagaris quam Aleman-
ms ad usum ipsorum pro una septimana dati
sunt per duos fl. 49. et ». . . ' ¡ .•; .v
Eodem d. i2. Ruthenis R.M. ad usum ipso-
mm dati sunt per duos fl. a- , • . ., . , .
Í,-Eodem d. utrisque Aprodianis R. M. majo,
ribus scilicet et minoribus ad usum ipsorum dati
sunt per duos den. 75.
Eodem d. Magi stri s Cocis R. M. pro prae-
benda ipsorum vinali dati sunt per duos d. 60.
Eodem d. R. Dno Andreae Episcopo Tini-
niensi per R. Mtem ad D. Georgium Comite ш
Scepusiensem in Iegatione misso pro exp. et
sol. curriram Kochy dati sunt in b. m. p. d.
flor. 75.
Eodem d. Gregorio Litterato de Zegedino,
qui ad Comitatus de Bekes et Byhoriensem,
ad R. Dnum Eppum et Capitulum Varadiense,
et Stephanum de Chaak literas Regias, ut ad
festum visitationis beatissimae V. M. ad Thol.
nam convenient, duxiVpro exp. dati sunt in
b. «i. p, d, fl. j. v., ç-- а-ы-ft -.jt: ,-• iv!. i
 — й*5
Eodem die Dionysio PogranServitoriBlasii
FarVas, qui literas R. Mtis in eandem s níen-
tiam confectas ad D. Eppuns et Capitulum ac
Comitatum Nitriensem duxit, pro exp. d, », ia
b. m. p. d. fl. 3. f
Ecdem d. ad manus E. Nagh VM. Ag. R.
M. ad emendum 36. qu. av. pro equis S. M. et
p. «. dati sunt in b. m. p. d. fl. 9.
Sabbatho prox. ante festum Job. Bapt. Ste
phane Maylad Disp. R. M, ad cons. coq. S.
M. d. s. in b. m. p. d. fl. 25.
Eodem d. Thomae Zophka adolescenti R.
'M. ad Cottus Strigoniensem, Trintsiniensem,
ZoJiensem, Thuroczensem , Arvensem et Lyp-
tho et Capitulum Strigoniense cum Uteris S. M.
secundo ad Dominos et Comitatus expetfitii et
in hand sententiam, ut statim visis literis ipsia
Comes cruentatum gladium circumferri faciat,
et universi movere se debeant , confettis misso
pro exp. d. s. in b. p. d. fl. 20.
Eodem die Sebastiano Forîor adolescenti
R. M. ad Cottus Scepusiensem , .Abba - Wy vva-
riensem , de Saaros, Zempliniensem , Wngh et
ad Dominos Anthonium Paloczy , Franc. H6-
monoay, Nie. ¿Thartzay cum literis S. M. irt
eandem sententiam confettis misso pro exp. d.
s. in b. per d. il. 20.
Eodem die Blasio Kwrthessy, officiai! mag-
nificorum Francisci et Emerici Orzagh, ex quo
iter ad Abbatem S. Martini ha bu it , et ad eun-
dem , ad Dominum Episcopum ac Capitulum
Jauriense literas Д. M. in eandem sententiam
confectas duxit, pto exp. dati sunt in b. m. p.
d. flor. 4.
Eodem d. Magistris Cocis R. M. p. p. i. vi-
nali d. s. p. à. den. 60.
Eodem d, Valentino Literato de Zala ser-
vitori nostro, qui ad Comitatus Neogradiensem,
Hontensem et Barsiensem , ac Dnos Sigism*
Révay , Franc. Horwath , .Anthonium de Los
 sqncz, Franc. Balassa, Episcopum et Capitu-
lum Vacíense literas R. Mtis in eandem sen-
tentiam confesas duxit, pro exp. dati sunt in
b. m. p. d. fl. i6.
Eodem d. Georgio Szenthvanyi adolescenti
R. Mtis, qui literas S. M. ad Comitates Zala-
dieDsem , Castriferrei ac Dominos Johannem
Hampo de Chaaktomya, Petrum Erdewdy, reli.
ctam condam Dominam Ladislai Kanysay de-
tulit, pro exp. d. s. in b. ni. p. d. fl. 25.
Eodem d. Michaeli Wethessy , adolescenti
R. M. qui literas S. M. in eandem sententiam
confectas ad1 Comitatum Zathmariensem < de
Beregh, Crazna, Zolnok mediocrem, VVgocsa
et jMaramarusiensem ac Dominum Gabrielem
Perényi detulit, pro exp. ex quo ad istas par
tes usus cupreae monetae cessavit, dati sunt
in nova bona moneta il. 25.
- Eodem die Anthonio Bosnyak adolescenti
R. Mtis, qui literas S. M. ad Cottus Gewme-
riensem , Thorna , Borsodiensem et Hewesien-
sem, ac Dominos Johannem Bebek et Capitu-
lum Agriense duxit, pro exp. d. s. in b. m. p.
d. fl. 25.
Eodem die Gregorio Thapolchany, adoles
centi R. M. cum Uteris S. M. similibus ad Dnos
Franc, de Batthyan, banum regni Croaiiae, Jo
hannem Thahy , alterum Johannem Banrfy , ex
quo in Sclavonia et partibus illi regno vicinis
usus cuprearum monetarum non est, dati sunt
in nova bona moneta fl. 32.
E. d. Stephano Bessenyey adolescenti cum Ute
ris R.M. similibus ad Cottus de Bodrogh, Baciiien-
sem, de Walko, ad D Episcopum Bosnensem
et Capitulum Bachiense misso pro exp. et sol.
currus Kochy dati sunt, ex quo in illi s partibus cu-
prea moneta dicitur in usu non esse, fl. 26.
Eodem die utrisque Лprodiatиs R. M. ad
usum ipsorum d. s, p. d. dea. 75.
 Eodem d. Blasio Literato Wyzy Servitori
nostro, qui literas S. M. ad Comitatum Simi-
giensem et Dominant relictam condam Moysis
Buzlay detulit, pro exp. et sol. currus Kochy
d. s. in b. in. p. d. 11. i4.
Eodem d. Thomae Komyathy adolescent!
Regiae Mtis a) ad DominosGasparem Czobor, Pe-
tru.ni Korlathkewy , Ambrosium Sarkan, ad
Ledpyche , . Comites de S. Georgio et de Bozyn
duxit , d. s. p. exp. in b. m. per duos 11. 20.
Eodem d. Sigismundo Bey , adolescent! R.
Mtis, qui literas S. M, ad Comitatus Posonien-
sem Moson. et Soproo. duxit, pro exp. d. s.
in b. m. p. d. il. i6.
Eodem d. Franc. Andorko , Servitori Dni
Ban i Jayczensis, qui literas similes ad Cottum
de Possega аc Dominos Ladislaum More et
Stephanum Berizlo, regni Rasciae Despotum
duxit, pro exp. d. s. in b. m. il. 15.
Eodem d. Magistris Cocis R. M. pro prae-
beoda ipsorum vinalidati suot in bonis per duos
den. 00.
Eodem d. Hieçonymo Byerzman, qui a
Domino Duce Casimiro literas R. Mti duxe-
rat, remisso cum literis super conducendis et
demittendis gentibusad praesentem expeditionem
conductis pro exp. d. s. in b. m. per duos il. 20.
Eodem die ad manus R. Mtis medio Franc.
Zekel missi sunt in bonis per duos d. 2.
Eod. die Franc. Literato de Kysseryen, qui
ad Cottus Chongradiensem , de Zabowch , Cha-
nadiensem , Thoronthaleosem , örodiensem,
Zolnok exteriorem et de Zarand, et ad Dnos
Episcopuiu Chanadienseiu , Aodream de Batlior,
Jon. et Andream Zokoly literas R. M. similes
misit b) dati sunt pro exp. in b. m. p. d. fi, 30.
P »

a) Ueest: qui literal S. Mril.

b) Xege ; portavit.
 228 —

Eodem d. Francisco Nagh servitor! - Tho

rn ae Monyachyth Gapitanei mille Nazadistarum
R. Mtis in Waradino Petri servientium, per quem
idem Thomas unum Thurcum Regiae Mti mise
rai, pro remuneratione et expensis dati sunt
jussu S. M. in b. m. p. d. fl. 20,
Eidem d. Franc. Nagh, ex quo hie Budae
diu stetit , laborando apud R. Mtem pro Sala
rio ipsius Thomae Monyachyth domini sui, dati
sunt in diversis terminis pro exp. in bona ma
neta p. d. fl. i6. : -:
Eodem d. emere feci pre Capella R. Mtis
ad unam septimanam lucernas 4 et candelas ba-
culares g. аc oleum olivae ad lampadem inea-
dem capella continue ardentem , singulas lucer
nas per den. cupr. mon. 33. candelas sero per
• den. 25 ejusdem mon. et dedi ad manus Magi-
¿^«tri Alberti Rectoris ejusdem Capellae , qui ad
rationem bonae monetae faciunt p. d. fl.
i. den. 9i. '
Eodem d. emere feci pro domibus Regie
Mtis ad unam septimanam lucernas i4. cande
las minores similiter i4. et dedi ad manus Lau-
rentii Rutheni suae M. singulas lucernas per den.
c. m. 33. candelas vero den. i0. ejusdem m. qui
in b. m. d. c. p. u. b. c. faciunt fl. 3. den. i.
' Eodem d. emere feci unum vas vini pro ore
R. Mtis ét dedi ad manus Georgii Clavigeri S.
M. et facit in b. m. per duos fl. «7 et
Eodem r!. Stephano Zewgy servitori nostro
cum Uteris R. M. ad Dnum Emer. Czybak et
Nie. Abrahamffy Banum Tituliensem Tituliutn
misso, pro exp. dati sunt in b. m. per duos fl. 25.
. . Eodem d. Johanni timpanistae R. M. ad ser
vida sua dati sunt per duos fl. 6.
Eodem Dwhek Aulico R. M. ad servitia d.
s. in b. p. d. fl. I. et
Eodem die Franc. Mosso lotori vesti-
mentorum R. M. ad serviûa dedi per duos
fl. 1 et -;.
 — ззo —

Eodem d. ad manus E. Nagh VM-Ag.R. M.

ad emendum 36. qu. av. equis S. M. et p. e. d.
a. in b. m. p. d. fl.iO*-.-» > , .. . .
Die Dominico in festo b. Joh. Bapt.
Steph. Maylad , Disp. R. M. ad cons. coq. S. M,
dati sunt in b. p. d. fl. 25.
Eodem d. eidem St. M. pro emendis specie-
bus ad coquinam S. M. ad unam septimanam d,
s. in ,b• p; d. il. 50. . .
Eodem -d. ad manus ejusdem St. M. disp-
R. M. pro apparando convivio ad celebrationem
nuptiarum Johannis Ponk cubicularii S. M. d.s,
in b. m. p. d. fl. 50.
Eodem d. Iwan Olah de Fekretz in confini-
bus Regni Croatiae servienti , qui pro petendo
subsidio ad R, M. venerat, dati sunt jussu Sj,
M. in c. m. fl. i.00 qui in b. m. p. d. faciunt fl. 50.
Eodem d. eidem dati suntin nova b. m, fl. 40.
'Eodem d. emere feci in castro lucernas 4-
et dedi ad manus Aprodianorum R. M. ut in
magna Missa in manibus ardentes teneant, et
facit in b. m. p. d. den. 66. ..
Eodem d. i2. Ruthenis R.M. ad usum ipso-
rum d. s. p. d. fl. 4.
Eodem d. Dno Eppo Agrien* pro debitis
suis ad facta R. Mtis tempore officii Thesaura-
riatus contractis soluti sunt per Sigism. Nagh.
300 fl. qui in b. m. p. d. faciunt fl. i50. ,
Eodem d. utrisque Aprodianis R. M. ad
usum ipsorum d. s. p. d. den. 75.
Eodem d. Magistris Cocis R. M. pro prae-
benda ipsorum vinali d. s. p. d. den, 60.
Eodem d. duobus pauperibusR, M. ad usum
ipsorum d. s. p. d. den. 25.
Eodem d. ad manus E. Nagh VM. 4g. R.
M. ad emendum 36. qu. av. equis S. M, d. s. in
b. per d. fl. 9. j .
Feria II. prox. post festum B. Joh. Bapt.
Stephane Maylad , disp, R. M. ad çons. coq.
S, M. d, s. in b. m, p. d. fl, 25.
 — 23o —

' Eodem d. Emerico Kabay Secretario R. M.

per S. M. pro excipiendis rebut argenteriisin dioe-
cesi Ecclesiarum Colocensi et Bachiçnsi existen-
tibus misso pro exp. et solutione currus Kochy
d. s. in b. m. per d. s fl. 5.
Eodem d. Aprodianis R. M, ad usum ipso-
rum d. s. in b. p. d. den. 75.
Eodem d. Johanni Zalaeczy Servitori Dni
Waywodae Transalpinensis , qui venerat ed R.
M. in certis secretis negotii« Dni sui , remisso
cum relatione pro exp. d. s. in c u preis 96ft. qui in
b. m. d. c. p. u. b. c. faciunt il. 43.
Eodem die Dno Nuncio Dni Vaywodae
Moldaviensis , qui cum Uteris Dni sui ad R.I M,
venerat , remisso cum relatione pro exp, d. s.
in cupreis 75 fl. qui faciunt in b. m. per duos
computando il. 37 et f;
Eodem d. emere feci sex libros auri , et
argenti libros duos etdediad manus Magwtri Ja-
cobi Pictoris R. M. pro depingendis vexillis S.
M. srngulum auri Hbrum per 11. 5. b. m. et ar
genti per fl. i. computando faciunt il. 42.
Eodem d. Magistris Cocls R. M. pro prae-
benda eorum vinali dati sunt per duos den. 60.
*" ' Eodem d. ad manus R. M. medio Job. Pry-
leczky cubicularii S. M. missi sunt in b. m. p.
d. fl. 20.
Eodem d. Johanni Matthyoczky dapifero rR.
M. ad servitia d. s. per duos fl. io.
Eodem d. Philippo Way wodycz dapifero R.
M. ad servitia dedi per duos fl. i•5.
Eodem d. ad manus Em. Nag h VM. Ag.
Reg. M. ad emendum 36^ qu. av. eq. S. M. et
praeb. ej. d. s. p. d. fl. 9.
Feria III. prox. post f. b. Job. B. St. May-
lad. Disp. R. M. ad cons. coq. S. M. dati sunt
p. d. fl. 25.
Eodem d. Mich. Chaaky, Cubiculario et Gas-
par Seredy, Secretario R. M. per M. suampro
argeuteriis Ecclesiarum Dioecesis Varadieosis
 — 2-3i —

missis pro exp. et sol. tri um curruum Koehi d.

s. in cupreis 80 fl. quifaciuntinbonisp.d.fl. 40,
Eodem d. eisdem Mich. Chaaky etGaspaF
Seredy, ex quo ultra Titiam cuprea moneta ex
pendí non potest, dati sunt in antiqua moneta
fioreni i2.
Eodem d. Aprodianis R. M. majoribus et
minoribus ad usum ipsorum d. s. perd, den 75.
Eodem d. Magistris Cocis R, M. pro prae-
benda ipsorum vinati dati sunt per duos den. 60.
Eodem d. emere feci de bisso pecias 2. et
dedi ad manus Joh. Megyery Capitanei 300. pe-
ditum ad Wylak missorum profaciendis vexil-
lis singulas pecias per fl. 7. b. Tа. computando fl. 2 i.
Eodem d. emere feci de Thafotha Ra&iana
ulnas 40. et dedi ad manus Laureotii Kewmye»
de Felhewyz Capitanei ion. peditum ad Tituli-
, urn expeditorum singulas ulnas per den. 30. b.
m. computando , ílorenis i2.
Eodem d. emere Feci de attramento pro scri-
bendis literis et Registris in factis R. M. neces-
sariis den. i0.
Eodem d. Gregorio Zopchyth antecessori
ferculorurft R. M. per M. suam ad R. Dominum
AEppum Strigoniensem Strigonium in cértis re
bus e* negotiis S. M. misso pro exp. ct sol. cцr-
ms Kochy d. s. in b. m. p. d. fl. i0.
Eodem d. Gregorio Horwath aulico R. M.
ad servitia d. s p. d. fl. i et f.
Eodem d. Petro Warday cubiculario R. M.
ad servitia d. s. p. d. fl, i. et \.
Eodem d. Aiexio Chaaky aulico Huzaroni
R. M. ad servitia d. s. p. d. fl. I.
Eodem d. Demetrio Literato de Azzonfalva
adolescenti R. M. ad servitia dedi per duos il. 1 •
Eodem d. ad manus Em. Nagh VM. Ag. R.
M.ad emendum 36 qu. av.eq. S. M.d. s. p. d. il. 9.
Feria IV. in festo B. Ladislai Regis Ste.
phano Maylad , Disp. R. M. ad cons. coq.S, M-
d. s, in b. m. p. d. fl. 25.
 Eodem â. Michaeli Petherdy servitori Jo
hannis Lcwkes .de Kallo Áulae R. Mtis familia-
ris ad Albam Regalem misso pro accipiendo ar
gento ibidem de rebus Ecclesiae ad rationem
serviliorum suorum deputato pro exp. d. s.: in
b. ш. p. d. fl. 6, • .
Eodem d. utrisque Aprodianis R. M. ad usum
ipsorum d. s. p. d. den. 75. - :
Eodem d. Matthaeo , Blasio, Johanni et
Thomae specialibus Capellanis S. M. ad usum
ipsorum d. s. in b. m. p. d. fl. 1 et
Eodem d. Màgistris Cocis R. M. pro p. i.r.
d. 's, in b. m. p. d. den. 60.
Eodem d. i2 Ruthenis M. ad usum ipsorum
datusest p, d. in bonis fl. 1. 1 1
Eodem d. Johanni Saffar, servitori nostro
cum Uteris R. Mtis pro revidendis Salibus in Ca
mera de Zolook existentibus pro expensis, ek
quo aliquos dies ibi tardare habebit; et sol.
Kochy d. s. in b. m. p. d. fl. i2.
Eodem d. Gregorio Zánkovryth de Ostrosyth
et Johanni Gobecz castellanis, ac Johanni Li
terato Servitori nostro cum eisdem castellanis
pro accipiendo argento de rebus Ecclesiarum ad
sallaria eorundem deputato Strigonium missis
pro exp. et solutione currus Kochy dasi sunt in
bonis per duos il 9. ч
Eodem d. Alberto Boltsa аulico R. M. ad
servitia datus est per duos fl. 1.
Eodem d. ad manus Em. Nagh VMag. Ag.
R. M. ad emendum 36. qu. av. equis S. M. d. s.
in b. per d. fl. 9. ' , • ,
Feria V. in vigilia beatorum Petri et Pauli
App. Steph. Maylad, Disp. R. M. ad cons. coq.
S. M. d. s. in b. p. d. fl. 25.
Eodem d. Andreae Swanczar, Servitori Dni
Stephani de Bathor Regni Hung. Palatini, qui
venerat ad R. Mtem pro petendo Sallario Dni
eui, ut expectet Relationem pro exp. d. s. p. d.
floreni 2,
 Eodem d. utrisque Aprodianis R. M. ad usum
ipsorum d. s. p. d. den. £5.
Eodem d. dapiferisR. M. pro praebendaeo-
rum vinali , ex quo vinum ipsorum defecerat,
ad 36. pintas vini singulas pintas per den. 4. b.
ra. computando dati sunt fl..i. et den. 44.
Eodem d. Georgio Sapka , Secretario R M.
pro sollicitandis -Dois Bohemis et Civitatibus
Bohemiae ad missionern gentium, inBohemiam
misso d. s. pro exp. in c. m. fl. юo et 60, qui
in b. m. d. c. p. u. b. c. faciunt fl. go.
Eodem d. Magistris Cocis R. M. pro prae-
benda ipsorum vinali d. s. p. d. in b. den. 60.
Eodem d. ad manus R. Mtis medio Clemen-
tis Zent - Iwany cubicularii St M. missi sunt in
b. p. d. fl. 4.
Eodem d. Petro Was adolescent] R. ]A. per
S. M. cum.literis S. M. ad R. D. AEppum Co-
loc. misso pro exp. et solutione currus Kdchy
dati sunt in b. rл. per duos fl. г§.
Eodem d. emere feci duas pecias de tela ni
gra ad fenestram Domus, ubibanderia suaeM.
depinguntur, et misi ad manus Magistri Jacobi,
pictoris, medio Benedicti Klenoczky, cubicula
rii S. M. et facit in b. m. fl. 5.
Eodem d. Gaspar Bwzyth, etMatthaeo Нor-
wath servitoribus Domini Johannis Torquati ,
alias Bani Regni Croatiae , qui venerant ad R.
Mtem pro repetendis sallariis de servitiis Dni
ipsorum, ex quo diu hic solutionem expectave-
runt, remissis pro exp. d. s. in b. m.p. d. fl. 25.
Eodem d. Clementi Zent Iwany Cubiculario
R, M. ad servitia in bonis per duos fl. 4. ,' .
Eodem d. Vincentio Tubicinatori R. M. ad
servitia datus est in bonis per duos fl. l.^t „ .
Eodem d. subscrjptis Aulicis R. M. ad ra-
tionem servitiorum suorum distributae sunt pecu
niae per duos modo infra scripto.
Ladislao Pesthyeny dati sunt fl. 3.
Marchinkony dati sunt fl. j et Д.
 — »34 —
r Mart. Horwath dati sunt fl. i et ¿
Eodem d. pro uno equo, quem Dnus Mich. Fe-
ketheMti suae emit, soluti sunt per Sigism. Nagh
in cupreis m. fl. i00. et 35. qui in b. m. p. d.
faciunt fl. 67 f.
Eodem d. ad manas E. Nagh. VM. Ag. R.
M. ad emendum 36. qu. av. equis S. M. et p. e.
à. s. in bonis fl. g.
Feria IV". in festo b. Petri et Pauli App.
Steph. May lad Disp. R. M. ad cons. coq. S. M,
d. 6, fl. 25.
Ëodem d. Stephano Hentes , Petro Ratz et
Gregorio Kathary Waywodis mille Nazadista-
tum in Waradino Petri servienfium ad Albam
Regalem pro accipienda solutione de rebus Ec-
ciesiae Albensis ita missis, ut inde certo itinere,
cum solutione ad reliquos Nazadistas ireut, pro
exp. et sol. currus Kochy d. s. in b. m. p.
d. floreni 28.
Eisdem pro expensis , ex quo diu hic Bu-
dae steterunt, et solutionem expectaverunt, dati
sunt in diversis terminis in b. m per duos il. i3.
Eodem d. Petro Zekel, Servitori Dni Eme-
rid Ozybak, qui literas Regias ad Dominum
suum et Benedictum Zekel ac Nie. Abramfly,
Banos Titulienses detulit pro exp. d. s. in b.
m. per d. fl. 8.
Eodem utrisque Aprodianis R. M. ad usum
ipsorum d. s. p. d. den. 75. --1 •
Eodem d. Georgio Kradyth , Servitori Dni
Christophori de Frangepanibus , qui venerat ad
R. Mtem pro pelendis servitiis Dni sui remisso
cum relatione pro exp. d. s. in b. m. p. d. fl. g.
Eodem d. Magistris Cocis R. M. pro praeben-
da ipsorum vinali d. s. p. d. den. 60.
Eodem d. i2. Ruthenis R. M. quitentoria S.
M. custodiunt, ad usum datus est per duos fl. i.
Eodem emere feci unum vas vini pro me«.
sa R. M. et dedi ad manus Georgii ClavigeriS.
M. in b. m. per duos fl• 30.
 — 235 —

Eodem d. Agazonîbus et vectoribus curruum

R. M. ta m Hungens quam Alemannia et fabro
ad usum ipsorum ad un am septimaoam d. s. io b.
m. p. d. fl. 4*-î- '"
Eodem' d. ad menus Em. Nagh VMag. Ag.
R.M, ad emendum 36 qu. av. equis S. M. et p.
e. d. s." in b. m. p. d. fl. 9.
Sabbatho proximo post festum b. Petri et
Pauli App. Stephano Maylad, diep. R. JM. ad
conservationem coq. S. M, d. s. p. d. fl. 35,
Eodem d. Valentino Literato de Zalá Ser-
»itori nostro cum literis R. M. ad Albam Re
galen! ad vocandum Praepositum Albensem et
potiores de Capitulo ad S. M. ut dicerent caus-
sam , cur argenteria Ecclesiarum revidere non
permissisent , pro exp. d. s. in b. m. fl. g.
Eodem d. Matthaeo Othoni et Urbano Soos,
visoribus Salium de Dées, quos R. M. pro per-
quirendis salibus Posegam miserat, remissis ad
Dées pro exp. d. s. in b. m. p. d. fl. i0. • .
Eodem d. emere feci pro Capeila R. M. ad
unam septimaoam lueernas g. et candelas g.-et
oleum olivae ad lampadem in eadem Capella
M. suae, et dedi ad manus Magistri Alberti Rec
toris ejusdem Capellae, et faciunt p. d. fl. i.
den. 9i.
Eodem d. emere feci pro domibus R. M. ad
unam septimanam lueernas i4. candelas simi
liter 14. et dedi ad manus Laurentii RutheniS.
M. et faciunt in b. m. p. d. fl. 3 den. i,
Eodem d. ad manus E. Nagh. VM. Agaz
R. M. ad emendum 36. qu . av. equis S. M. et
p. e. d. s. p. d. fl. 9.
Die dominico in profesto Visitationis bea-
tissimae Virg. Màriae Stephano Maylad. disp.
R.M. ad cons. coq. S. M. dati sunt in b. m.
per duos fl. 25.
Eodem d. eidem Stephano Maylad. Disp.
R. M. pro emendii speciebus ad cons. coq. S.
M. dati sunt in bonis per duos fl. 50,
 336 —

Eodem d. Ruthenis R. M. ad usum ipso,

rum d. s. p. d. il. 2.
Eodem d. utrisque Aprodianis R. M. ad
usum ipsorum d. s. p. d. deo. 75.
Eodem d. Magistris Cocis R. M. pro prae-
beoda ipsorum vmali dati sunt per duos de-
narii 60. . • ,t
Eodem d. Dapiferis R. M. pro praeb. ip
sorum vin. datus est p. d. il. i.
Eodem. d. du o bus pau peri bus R. M. ad
usum ipsorum dati sunt in cupreis deo. 50 qui
fdciunt in bonis d enarios 25 a;

*) Nota Prayano. Huensque pertinet id №.

 Casparis Böjthini

Fanoonü

de rebus gestis magot

G a brie lis В et h le &

Serenissimi Potentissimique Sacri Romani Im

perii TransylvaniaequePrincipis, Partium Regni
Hungariae Domini, Siculorum Comitis , ac
Opuliae Ratiboriaeque Ducis etc. etc. etc.

Domini Domini sui clementissimi librorum

duodecim inchoatorum

Li b ri t r e s
£x public!« Begnorum Hungariae et Transibaniee
Actis , Tariis Procerum Epistolis , et £de digoii
içlationibus , rerumque eventibus, eruti.

Anno Domini !624.

 Casparis. Böjthiiü Pannonii de rebus M.
Gabrielis Bethlen liber primus.

•'"^-ggredior res fortiter praeclàreque д) gestas

Gabrielis Bethlen, gloriosissimi Transilvanornm
priocipis, memoriae posteritatis committere.
Verum in vestíbulo operis , operae pretium me
facturum esse arbitrer, si illustrem prosapiae
ejus originem non ex ipsa Noë area, aut men-
dacibus Graecorum monumentis, regum suorum
primaevam originem ad Deosnescio quos scelere
omni et impuritate contaminates referentibus,
petiero , sed ex Archivis vetustissimis et G ram-
matophylaciis nondum temporum injuria deletis.
aut incuriosa vetustatis teredine obesis eruero.
Nam cum Rex Regi, princeps principi, tempora
lemporibus continua succedant successione; non
polest recte et ordine actorum vel temporum
ratio digeri , nisi pariter clarissimorum ducum,
et inclitarum familiarum series cognoscatur. Qua-
rum rerum obscuritate Uogarorum Annales, si ve
ob scriptorum imperitiam, sive invidiam, et
alienum a nostris animum vehementer laborant.
Quos ego ut merito carpendos esse semper cen.

a) Piopesilio totint ofnil,

sui, cum absurdum sit scribere, et cujus acta,
dictaque, quove tempore fuerint? ignorare:
ita a meo nequaquam alieoum esse officio judi-
cavi , si illustrem Betlilenorum prosapiam , ex
ipsius vittutis stirpe prpgenitam , quae quidem
mihi assequi ex tribus litteris et litteralibus
Instrumentis grammatbophylacii Capituli Alben-
sis authentici ptrvium fuit, ad Gabrielem us
que principem, dominum meum et patronum
clementissimum, cujus principatus ob generis ob-
scuritatem abexteris sugillatur, optima fide lioc
quidem primo libro deduxero. Is enim liber
debet omnia, quae ad stemma generis perti
nent, continere, qui inducit principem, de quo
plura dicenda sunt.
Ac bujus quidem antiquitatem et clarissimum
aomen vel illud olim oppidi Bethlenosii a) cog
nomen in regione Zarandiana arguit. :Certum enim
est, antiquitus oppida ab iis, qui dignitate, aut
authoritate caeteris antecellebant, denomina-
tioncm suam esse sortita. Ea propter et Alba
Julia a Jula Capitaneo, Buda a Buda fratre
Attilae, Szabolts a Szaboltso Capitaneo, Szol-
nok a Szolnok Magnate Scytha nomina sua in-
venerunt, et api d Romanos Via Flaminia a C.
Flamibio, Via Trajana, Ulpianum T.-ajanum a
Trajano, Via Appia ab Appio Claudio denomi-
nationem acceperunt, Alexandria ab Alexandre
Macedone, Constantinopolis a Constantino, Ba-
thorinum a clara Bathoreorum Familia , Bethle-
nosium nostrum, a prisco aliquo et inclytis
virtutum ornamentis conspicuo Bethleno cog-
nomioatum est. Certo nihilominus ordine nun-
quam interruptam Familiae Bethlenianae seriem
ab annis 244. ex litteris , diplomatibus regura
et principum roboratis, recensebo. b) Nam
radi-

a) Ant'iqnitas Fumili** Bft'thlen. b) Gentalogi*.

radicem ante omnes jam ínclytae familiae de-
prehendo fuisse Joannem Bethlen circa annum
Domini »380, nobilem et fortetn virum, qui
peritia utendi arcu fertur duos anseres ambos
collotenus trajecisse, eosque ad regem et Im-
peratorem Sigismundum delatos insignia genti-
fitia accepisse , et prömeruisse. Hujus filius
Gregorius (aperte enim in litteris privilegialibus
Gregorius Bethlen filius Joannis nuncupatur:)
miles Sigismundi regis et Imperator!« aulicus,
ob commendatas animi corporisque dotes , et
fo rtitudiöem militarem in vilLa Olmis possession^
S. Nicolai in Comitatu de Kiikilllö feria quarta
proxima ante festum beati Aichangeli anno
Domini i390. donativi nomine a rege cohonesta-
tur. ídem Gregorius ob nobiliores virtutes et
fidelissima officia regi e^hibita , Budae 4 ipso
die festo beat. Fabiani et Sebastian! Marty rum
anno Domioi i393- oppido Kapolna in eodem
Comitatu de KiikultÖ donatur. Hujus filius Jo
annes amisso geniiore Gregorio cum post lu-
ctuosissimum couflictum ad Nicopolim Bulgariae
seu Moesiàe Oppidum cum Bajazethe Turcarum
Tyranno, áhnö Domini i396, infeliciter admo-
dum initum, deperditis ibidem sigillis Regiis,
nobiles omnes confirmationem privilegiorutn suo-
rum sub sigillis recentër fabricatis impetrare^
necesse haberent, in praedicta pössessiöne S.
Nicolai i406. Budae XV. Calend. Apfilis pro-
£uL dubio tiraeclarorum genitöris meritorum re-
spectu ab eodem rege confirmationem obtinuit.
Hic genuitDominioum Bethlen» qui circa annum
Domini »452. VajvOda Transylvanus fuisse per-
hibetur. Qui genuit Gregörium Bethlen fcirca
annum Domini i480. magnum Fraefectum ßu-
densem, qui geoUit Nicolaum Bethlen , qui Ur-
Culam, comitis Perenyi filiam, consörtem au-
tem Fraacisci Balassa de Gyarmath , ratione
nonnullarum portionum possessionariaruüi coram
Stephane Zapolja Vajvoda Transylvano et Sien-
я
 — 24« —

JorumComite contentait) reddidit, ipso dieConver-

sionis b. Pauli Apostoli Anno Domini i515.
Qui genuit Lupum Bethlen, et Gregorium Beth-
len. Lupus Bethlen concambium celebravitcum
Capitulo Albensis ecclesiae pro Вuno pago in
Comitatu de Kiikiillö, datis portionibus Peterfal-
va, Panad , Szaszvölgye, in festo circumcüio-
nis Domini coram Stephano Majlad Vajvoda
Transylvaniae et Siculorum Comite anno Do
mini i535. Gregorius autem Bethlen genuit Gre
gorium , qui fuit Banus Szöreniensis anno Do
mini i56i et Lupum Bethlen, qui exDrusianaa)
consorte sua Gabrielen. Bethlen, principum
nostri saeculi decus, et Stephanum Bethlen,
gubernatorem regoi hujus Transylvaniae , sin
gular» pietatis*et modestiae exemplar pro-
geoeravit.
Hic fuit Lupus ille Berhlen genitor princi
pie Gabrielis, et Stephani gubernatoris, mili
tari fortitudineb) et industria spectatissi mus, qui
primumTribunus Equestris Gyulae militium ordi-
nes duxit, deinde cumeaarx arctissimaa Passa
purpurate Solymanni premeretur obsidione , et
nefaria LadislaiKeretséni, Gerinaniçique prаe-
sidii proditione, repugnantibus et frustra recia-
mantibus Lupo Bethlen , Joanne Getzio , c) et
Andreae Kapio, nobilibus equestris ordinis Tri-
bunis III. nonarum Septembris anno Demini
i566. potestati orientalis Tyranni turpiter addi-
ceretur, et sequenti die, in egressu a perfido
Mahumetanorum exercitu miles Christianus
adversus fidem praestandáe incolumitatis car-
peretur, ferro viam sibi inter densissimas
innumerabilium hostium cohortes , suos ce-
hortatus aperuit, et multis interemtis, sau-
m . .I:¡: . i
•) Co J-x unus addit: ЬаrаT. Ь) Genitor principle rit
forus. «) Joannes Götzius , vel Getiiua fuit is, qui
•«bSigissaundo principe gubernator fuitTransilyaniae.
 ciatisque barbaris, cum collegis fortissimis víris
Getzio et Kapio, saucius et ipse, aliquot pro
patria acceptis vulneribus martii instar lupi
erupit, et cum k recenter succenturiatis hostium
turmis continue infestaretur, amisso equo prae-
sentis fortuiiae necessitati paruit, atque in
proxime sibi objectum arundinetum, uligine mul
ta et palustribus cannis obsitum se conferens, ad
meliora vitam tempora, et urgentiorem patriae
necessitatem reservavit. Fertur aliquot dies, do
nee hostium furor concidisset , in limosis ist is
arundinetis instar С. .Marii , qui septies Con
sul in urbe fuit, in Minturnensium paludibus
delitescentis vitam tolerasse, attritoque militari
cothumo, quo pedes ab aculeatis arundinum
cuspidinibus defendebat, opera unius famuli,
quem fatalium calamitatum comitem fortuna
ei adjunxerat, abscissis coccineis tunicae alis
plantisquepropriis pedum adaptatis, periculum
evasit, et post non mediocres errores oppidum
patrium Bethlenosium, deinde Jenöinum appu-
)it. Rerum eo tempore Transylvaniçarum po-
liebatur Joannes Sigismundus Regulus, Joannis
Regis ex Isabella , Sigismundi Regis Poloniae
liiia primogenitus filius, qui audita eximia Lupi
a virtute commendatissimi fortitudine, homi-
uemin aulam accersitum praesenti honestae con
ditionis oblatione consolatur, et regalibus co-
honestatum donariis, ad excellentiora virtulis
munia obeunda excitat atque inílammat. Cae-
terum Regulo immatura fati severitate ab-
repto, Lupus Bethlen, Stephani Bathorei, qui
primus et ultimus regium nomen in familiam
suam intulit , aulam secutus , ea apud princi
peis gratia, et favore. valuit, ut ad versus Cas
pare m Bekesium rebellem non sine singulari
nominis sui gloria, supremus exercitus rorario-
rum Capitaneus declararetur, et ob navatam for-
titer operam castro Hye, et possessionibus aliis
diviiibus anno Domini i575. publice donare-
Q * .
 — 244 —

tur, et per orruem vitam , foecundiore apud

omnes mortales• fama frueretur Hic priacipibus
quatuor, Joanni Sigismundo, Stephano , Chri-
ttophoro , Sigismundo Bathoreis charus , sin-
gulari decore excelsi -corporis fuit , manu stre-
nuus, animo imperterritus, verae gloriae ap-
petens, et in ea assequenda industrius, qui LX.
aetatis excedens annum in bona senectute e vi-
ventium numero abiit anno i.590. et in eacclio
llyeiano a se constructo honorificentissime con-
ditus est. Reliquit autem haeredes non dun-
taxat bonorum, verum etiam virtutis Gabrielem
et Stephanum filio*, qui ab Andrea Lazaro
Dvnasta Siculico avunculo , viro austero et fe-
roci, in exquisita Siculorum disciplina enutriti,
«t liberalioribus etiam disciplinis a) mediocri-
ter itnbuti diversa vitae genera excusso per-
molesto iuventuti ttttörii patrocinii freno, ele-
gerunt. Nam Stephanus lenitate, et moderata
animi simplicitate conspicuus , a primis adoles-
centiae temporibus in pago Karkoviano ( ubi
aedes ducta uxore Christina Csakiana, b) Ga-
brielis Csáki Miháliensis ex Clara Bánfflana
filia, mediocriter excultas habebat, et opulen-
tissima possidebat ladifundia) rebus familia-
ribus internus , quieti ac tranquiliitati ope
ram dedit; nec prius ad rempublicam accessit,
quam a Deo, industria Gabrielis principis frа-
tris mediante, honoribus et opibus auctue , ad
tantum dignitatis fastigium eveheretur.
At Gabriel altiores ab ineunte aerate ge>
tens spiritus, juvenis cloquens, audax, confi-
dens , et nihil non spe praeconcipiens c) , mili-
taribus studiis se totum addixit, ideoque se in
aulam Sigismund] Báthorei, fatalis regni hujus
Transylvaniae ruinarum architect! sc conferens,

a) EducAtio Gabrielis, et Stephan i BetMeniorum. b)

Stephaoi indoles, с) Gabrielis indoles.
 — 245 —

ealamitates omnes , seditiones , cruentissimas

pug'ias, exterorum dominium et tyrannidem
non duntaxat otiosis spectavit oculis ; verum
etiam i s omnibus bcllis, quae pro restitutions
libertatii et jurium patriae, etdepellendo cerri-
cibus civium inusitato exterorum dominio , sus-
cipiebantur , distractis et impignoratis omnibus
fere opibus , interfuit , i mo celeberrimo cum
Hominis sui honore pr.iefuít. Nam cum nostri
principes quovis Oreste aut Atlante furiosiores,
spreta concordia, quae regoum hoc continuis
obnoxium casibus sustentabat, pro innata qua-
dam mentis caligine furores cogitationum sua-
rum secuti non animad verterunt, quam firmura
societatis publicae stabiliuientum sit pax, pu.
blicam miseris populis quietem , orbi autem sa-
lutem inviderunt , ac divina omnia humanaque
jura contemnentes , el ad privatum commodum,
foedo ad omnem posteritatem flagitio caupo-
nantes, diris cladibus regnum universum obru-
erunt atque involverunt , et magi stratus omnes,
honores, munia publica, et quidquid ad virtu-
tem comparandam ac bene beateque vivendura
opportunum erat, ipsamque adeo rempublicam
exitio dederunt.
Gabriel a) noster impositam sibi inevita-
bili fatorum iniquitate belligerationem , arma
principis Sigismund} secutus, minime declina vit,
per id enim tempus Sigismundus princeps bel-
lam in Transalpinam Vaiachiam antiquis Ro
manis Daciam ripensem dictant, quod ejus con
fluia ripam danubii attingerent, magno nisu
adversus Turcam para bat , ei provinciae, quam
sui juris et dominii dicebat, tempestivam la-
turus opem. Eodem siquidem tempore Michael
Vajvoda se totu m, provincjamque Transalp i-

») Gabriel bello Sioano trrefUdoa militlaa taeuet*

 — 246 —

nam , in (Idem et clientelam Sigismundi prin.

cipis, cerlis inter se initis firmatisque pactis
dederat. Quae inter ambos principes inita foe-
dera, communicataque inter se consilia minime
Turcarum Tyrannum latuerunt. Eapropter Si-
ranum purpuratum sanctioris Consilii, quodDiva-
num Buncupant,primae notaeVezirium, senem cru-
entuen et ástutum, ingentibue Orientis atque Euro-
pаe viribus accinctum, TransalpinamValachiam,
provinciam sibi rebellem adoriri jubet. Net
impigre atque imperite Sinanus, quod rлав da
tum erat, obi vit, innumerabilibusque copiis
Valachiam late obruit. Hie Sigismundus Michaeli
clienti suo in ereptae pene provinciae finibus
latitanti suppetias trabeos, tempestive advenit,
omnemque Transylvanicae Nobilitatis Rem-
publicam crudeli Tyranno felicibus objecit au-
spiciis. Sinanus enim, homo aetate atque astutia
vetus, dux ad versus Christianum nomen Vetera-
nus, tum vero Asiae Africae, atque Europae
trophaeis gravis, tyronis hostis adventum mi
nime sustinere potuit , micantes ante ora gla-
dios coram intueri non voluit, nec orbislter.
rarum onustum exercitum in certamen commit-
tere aususest, victus, fugatus, profligatus non
modo exercitum in Valachia , sed et vitam,
potioremque vita dignitatem multis obitorum
bellorum sudoribus collectant paucis post die-
bus Bizantii amisit. Haec victoria fuit ultimus
Transylvaniae flos, in quo fortuna colopho-
nem extremis ejus conatibus imposuit , ac tan-
quam morituram bee corona merito ornavit,
ne scilicet supremo ejus funeri solamen prae-
clari alicujus facti et gloriae deesset. In hoc
bello Gabriel viginti quinque annorum adoles-
cens, armatis equitibus publicam salutem ad-
juvit, partasque praeclara genitoris virtute opes
in militiae munia , militesque libenter impeo-
dit, paratus, si ita necessitas tulisset, non solum
fortimam, sed etiam vitam pro patria ponere.
Quo qui dem tempore , magnorum laborum, mul-
tarumque vigiliarum fructum cepit hinc vel
maximum , quod a Sigismundo principe succen-
turiatisquealiis ducibus eximiam praeclarae indo-
lis laudem retulit , et ad majores bonorum gra-
dus viam sibi in posterum patefecit.
Girgio Turcarum arx , in citeriore Danubii
ripa vel ut i compedes Daciae ri pen si imposita,
cum in eodem bello Casparis Kornisii, et Al-
berti Királyi opera provinciae addenda
esset, Gabriel Bethlen non solum factam im-
pressionem praesentia sua , fortibusque ausis
promovit, sed etiam compluribus e nobilitate
tyrocinia militiae, ac tanquam incunabula vir-
tutis in illis ipsis. castris ponentibus , ad obe-
undos militae labores auctor, admonitorque ex-
stitit, cujus virtutem cum summoprimorum quo-
rumcunque ducum testimonio conjuuctam, alia
quoque praelia in Transylvania et Hungaria ge
sta testantur. Quibus tametsi non omnibus prae-
fuit , neque enim illud aetas ilia ejus patieba-
tur , omnibus certe laudabili interfuit effectu.
Nam et Borbeliano bello cum Solimannus pur-
puratus Tomosváriensis octo millibus armato-
ruminstructus ad solvendam obsidionem Fatzia-
di accurrisset, communem cum caeteris magna-
tibus operam in profligandum bostem contulit,
unde Borbelus, duobus saltern millibus instru-
ctus, purpuratum late fusum, non solum Tömös-
várum refugere, sed et intra suam cuticulam
diu manere coegit, nec sane postea barbarus Qfr
Jicialis fines Transylvaniae attrectare est ausus.
Et in expugnatione arcium Lippae et Jenö , op-
timi patriae filii officio, et strenui militis munere
perfunctus est. Sicut autem in secundis patriae,
rébus nunquam suo defuit officio , ita et in ad-
rersis summa cura, attentione animi, vigilan-
tia , et labore effecit, ne quid majoribus suis in-
dignum, aut a propria virtute indoleque alie
 I
— 248 ~

•Buni commifteret, Andreae ergo Cardinal!, a) eti-

anjsi resignatum a Sigismundo principatum noa
ea cura et diligentia , quam flitctantis regni
conditio requlrebat , administranti fideliter ad-
baesit; in eo siquidem rerum statu, id in pri-
mis in rem patriae conducere arbitrabatur, si
Christianus et Ungarus princeps Transsylvaniae
praeesset. Sed fatalis illa annorutn climax,
quae non solum in hominibus, sed et regnorum
çonversjonibus septenariis et novenariis in se se
ductis, nunquam sine ingenti aliquopericulo et
clade advenire solet, etiam huic regno jam in-
gruerat; cujus fati vim ipsi nostri principes in-
considerantissimaac dementissima temeritate ad
exitium suumac reipublicae matura verant. Quam-
obrem principie Sigismundi quovis Vertumno
et Polypo inconstantioris furoribus non nihil li-
beratus regni status, Michaeli Vayvodae Vala-
cho vaferrimo in praedam cessit. Ule enimnon
obscure subodoratus mutabilem subinde regni
hujus principatum prae vertiginoso inconstantis
juvenis consilio, novis vicissitudinibus labo
rare; suis ratjonibus quam maxime proficuum.
esse duxit , si constantiore regimine ipse eum
firmaret. Jam enim' Transylvania furiosi Ore-
stis Sigismundi gladia caesis optimatibus dehi-
litata viribus et consilio, casus suos non wide-
bat,- et tanquam occasui suo proximus phrç-
jieticus etpotestate mentis exutus, dolores suos
non sentiebat. Aggreditur igitur Annibal Vala-
chus non Scipionem, aut Fabium dictatorem, bj
sed sacerdotem , devoiionibus deditum, ac ve-
luti ruituram sua mole columnam , et male
materiatum aedificium facile est delere; ita ro-
bustus latro contemplationibus vacantem sacer-

a) Andrea« Cardinali contra Valaehnm adhaeret. b)

Hic voce- circitet g. a Centura Budensi deletae
sunt. Nota Ed.
 «49
dotem non difficile peluit insidiisoccopare. Cli-
ens paulo ante pedem ubi poneret, nisi Tran-
syivanorum beneficio, non habens, regoum pa-
rentem suae fortönae hostilite* invadit , nec ta
rnen spes erat voti compotem ilium futurum, ni
fraudem Lvsandrinam Valachus Viribus integris
addidisset, ovemque simulaos, vulpem simul et
lupum egisset. Hic Andreas Cardinalis conspi-
cuis animi corporisque dotibus insigais , et co
piosa humaniorum artium supellectüe dives, ne
videretur olenti a capri S et haedis Valacho
cedere, militarem quam confiare poiuit nobili-
tatis manum, ut in re inopinata , i 11 i ad Cibi-
nium objecit Sed non poterat inevitabilis fato-
rum lex humana providentia mutari. Jam diu
dum aetatem ruinamque minitans regnum tan
dem ruit , et vindicta innoxii «angvinis effusi
etiam familiam tacitis subsequitur passibus. a)
Ergo Cardinalis b) nobilis, quo honestius periret,
tantique casus solamen aliquod in ipsa morte
haberet, non a caprariis opilionibus , et subul-
eis Valachis, sed a suis gentibus, Siculis nimi-
Tum et Ungaris, quos obsequio sibi obligates
esse rebatur, et fusus, et caesus est. Exerci-
tum, vitam , ac regnum, una, eademque clade
amisit; Enim vero sicutActaeon non a lupis et
leonibus, sed a suis canibus laceratus est, ita com-
plures domini a servis suis saepius quam a ju-
ratis hostibus perleront. In hac communi om
nium regnicolarum ruina , quia non erat unius
juvenis, quantumvis bellicosi, fatalem cladem a
cervice patriae avertere ; Gabriel ea animi ex-
celsi magnitudine et robore se gessit, ut accep
te vulnere, dimidium vitae in acie reliquerit,
reliquum autem sanguinis ad meliora patriae
tempora reservant. Sed oppressis licet hoc mo-

* ) Alter Cod. habet: sangrinis etiam familiam ef-

fandentis. b) Andreas Cardinal» occumbit-
 — «5° —
do rebus Transylvanicis, cum jam Valachus ia-
solentissimus latro, omnium vine et fortunis in-
sidiaretur, et digito coelum contingere sibi vi-
deretur, non defuit probis patriae civibus pro-
pitia fortuna, quae nefarium et pestilentissimum
Tyrannulli, trium regnorum titulo non minus
sceleratum, quam ambitiöse tumentum ex non
opinato supplantaret. In ipsis enim regni visee-
ribus duce et authore Stephaao Csákio conspi
rati one ab universa nobilitate facta , exitialis
Valachus veluti sidere afflatus , omnium simul
regnorum possessione , una eademque accepta
cl ade exutus est, multaque Valachorum, Sicu-
lorum, Tbracum, Polonorum et promiscuorum
latronum millia in acervos congesta aeternum
suae ruinae monumenlum apud Miriszló pagum
ad ripamMarusii reliquit. Hie quoque Gabriel
eas partes, eamque causam secutus est, in quam
tota patria, ipsaque adeo pietas et honestas una
consen seran t ; quo in praelio bene fundatus vi-
deri poterat Transylvaniae status, nisi constan-
tía et fides eos potissimum deseruisset, penes quos
servandae et fidei , et patriae potestas sita erat.
Verum fatis non tantum consentientibus, sed от-
nino trahentíbus traditur clavus regni Sigismundo
Ráthori, Palinuro furenti rursus regendus, non
ita pridem guberoaculig excusso, et ne nunc
quidem in officio diu permaosuro. Qua in re
non minus spes ipsos proceres, qui authores ejus
e Moldavia reducendi erant, dereliquit, quam
ipsi fidem paulo ante Germanico Caesari Ru
dolphe datam deseruerant. Et jam pendebat ad
ruinam regnum , veluti gem mea matutini roris
gutta vix suinmis herbae apicibus conglobate
in se orbe inhaerens, qui cum vix suos ipse ca
sus sustineat, attamen involare non veretur vi-
cinum humorem, cujus accessione mox suam
gravitatem praecipitet. Jocatum haptenus , 1н-
sumque cladibus videri poterat prae hac, quam
Deus LramorUlis, acerriuxus perfidiaenôstrorum
procerum ultor, Georgio Basta operante Tran-
sylvanorum capitibus inflixit, prorsus, ut non in
artos regni exsangves, sed in ipsa vitalia, in
quibus summa vitaeconsistit, telumadegerit. Sed
enimvere ad fatalem regni conversionem, furore
principie nefario accedente, diutius durare Tran-
sylvania non poterat , et quia ultima obitus et
occasus sui tempora ad venerant, eo etiam de-
biliores habebat ad sustioendum casum suum
virtutes, non secus atque capularis seoexvictus,
edentulus, exsangvis. et inermis, ab aetate tan
dem potius, quam a morbo prosternitur. Ergo
male prop itiaía Minerva, imo palladio, sapien-
tia, et prudentia e medio Transylvaniae inter-
emtis , superioribus temporibus consultissimis
regni senatoribus sublatis, vesanus princeps ad
devotionem Turcici Tyranni, quem paulo ante
etiam caede procerum optimorum indigna, et
aerarii expilatione in consulte deseruerat, veluti
sus ad coenum , impudenter regreditur , et om
nibus sanis consiliis, atque adeo ipso Deo a sa
lute Transylvaniae averso, exercitum nobilita-
tis delectum , qui ante Sinano in Transalpina
Valachia , et Valacho Tyrai.no oppositus erat,
ad versus Caesaris Romanorum Rudolphi, pa
rentis et protectoris sui copias , atque adeo ad-
versus nomen Christianum in regione Szilágyi-
ensi ad fatalem pagum Goroszlö ducit. Sed hic
quoque infelix infelicis navigii gubernator, re-
gendi imperitus, tempestatibus cedens, a) her
um puppi excutitur, stratus ingenti procellaex-
ercitus , et vix ubi ejus reliquiae a clade respira
ren t, latebras in Transylvania invenerunt. Ipse
Gabriel, omni suo satellitio , quod 50 equitibus
constabat , amisso, e foeda popularium suorum
caede, non sine divina Providentia elabitur,
nempe ne deesset, qui publicam ruinam fulci-

a) Claies Transjlvanorum ad Goiosz.16,

 — 252 —

mentö aliquo postmodum sublevaret. Itaqne

quod Deus, quad necessitas, quod fortuna sug-
gerebat, desperatis fere rebus Coronam se cum
suo principe recepit, ubi Sigismuodus degeneri
perculsus metu, et ad cujuslibet ventiflatum pal-
Hum obvertere asvetos, perfidiae perfidiam ad-
dere , a Turca deficere , atque ad idem foedus ,
casdemque pacis conditiones, quas superioribus
paulo annis cum Rudolphe Caesare pepigerat,
penitus se aggregare constituit. Nec destituisset
voiuntatem eventus , nisi "Moyses SiculuS sum
mum honoris locum apud Sigismundum hune
adeptas, et a Germanicis factiotrfbus plurimum
aversus, haec molienti, atque secum agitanti
Sigismundo, summa contentione intercessisset.
Nihilominus postea Sigismuodus in certas indu
cias cum Basta convenit , quibus non taotopere
pax incepta , quam cessatum a bello aliquan-
tum videbatur. Utque consilia ad tradendum
Germano regnum magis procederent, ea clarq
senatores esse Sigismundus voluit, ac nunc ad
Germanum , nunc ad Turcam ancipitibus eo-
gitationibus spem extendere occepit. Nec veri-
tus est eodem s i muí tempore inconstantissimus
Acastor , alios ad Germanorum imperatorem ,
alios autem ad summum Turcarum Vezirium Ha-
zanem cognomento Gienischi a) e numero no-
vitiorum senatorum amaadare, ut quorum cor-
pora nondum in civili laniena amiserat , consci-
entia forum ad turpem et nefarium quaestum
abuteretur. Itaque ut palam ostenderet, se dein-
ceps cum imperatore Orieotis minime fucatam
eolere volle amicitiam, ab Hazane vezirio nota-
bilem auri vimemungit, et ex publiçis miseriis
privatum quaestum patriae parricida exercet. Ex
adverso autem Moysen Siculum, in cujus con,-
tubernium se Gabriel Bethlen insinuaverat, Ge-

a) Alter Cod. habet j Kenuski.

 — 3S3 —
t>rgio Bastae, qui ex clancularia compositione
Jam Transylvania potitus erat» cum reliquii»
Nobilitatis opponit. Ergo Moyses a) et Bethlea
astutia veteratoris Sigismundi decepti, cum
1300. Equitibus exercitatissimis, Germanici Im*
peratoris copiis ad Vivarium b) Alba Julianum
occurrunt, et licet intrepida fortissimaque facta
impressione, dubio aliquamdhi Marte ex utra-
que parte pugnatum esset, oumero tames Moy-
liani, non virtute victi, circumventi sunt , adeo
ut non praelio , scd jam bello infamis Sigis
mundi inconstantia victa esse videretur: ideo-
que regnum per manus, uti inter eos clam
convenerat, Sigismundus Georgio Basta c) in
arce Devana tradit , et ipse in designatum, ubi
vitam degeret, locum discessit; seque totum Im-
peratoris Rudolphi fidei ac clientelae submittit.
Hic fuit finis Principatus Vertumni Sigismundi
Báthorei, qui tam clarae familiae opprobrium,
et notabile dedecus, Regni Transylvaniae lumi-
na, quorum ope et sapientia ipse, etRespublica
stabant, pene ad unum omnia exstinxit, cujus
parem crudelitatem a condito Imperii Tran-
sylvanici aevo nullam unquam rep e rio. . Ejus
atrocitas nihil a Syllana et Mariana riiffert,
praeterquam numero, clade sane et pernicie
major. Iis sublatis in Turcarum bellum se fu-
rentis instar belluaeingurgitans, cum non haberet,
unde alimenta profusioni, promiscuae libidiniet
bello tanquam vastanti incendio suppeditaret, pa-
triam Germano mancipavit, acpervices illisub-
traxit: altum interea oscitantibus , et levitati
furorique ejus suffragantibus minorum gentium,
qui cladibus supererant, proceribus. Hie furor
oceanum malorum toti regno. superfudit. Kam

a) Bailo Moysiano Gabriel adversos Germanos. Ь) Al

ter Codex habet; Vjvarium, e) SigUmuudus rejourn
Bastne tradit , et fugit.
 -— 254 —

Moyses Stettins et Gabriel Bethlen, postquam

e Sigismund! Maeandris cum praesenti vitae
periculo conjunctis eluctati sunt, a Sigismundo
jam captivo, remissionem juramenti et obedien-
tiae obtinentes , simulque advertentes, in Co-
mitiis armatis Devensibus Bastam indignantem,
praesentem nobilitati caedem, qui se armis ejus
opposuerant , intentare, rapinas , latrocinia , et
foedam inusitatamque Caesariani exercitus li-
centiam a versantes, quod perpenderent , amissa
semel libertate, nihil esse quod amplius sperent,
se se magno nobilitatis numero adjuncto , sub
patrocinium Orientalis imperatoris receperunt,
Moyses a) enim et Gabriel, longe a Sigismund i
rationibus lemotiores, Codros, Brutos, Decios,
Horatios sibi exemple proponere constituerant,
qui pro Patria a servitute vindicanda atque
conservanda, non solum operam, sed etiam vi-
tam ponere non dubitaverunt. Alta enim men
tis indagine pensitantes, quanta in exterorum
Dominio inesset atrocitas, viri graves, fortis
et constantis animi non sunt in rebus asperis
perturbati, nec de gradu dignitatis dejici se
passi sunt, verum praesentis animi usi consi-
lio , pulchrum et honestum esse duxerunt, si
quod omni animantium generi a natura tri-
butum est, ut se vitam corpusque tueatur,
declinetque ea, quae nocituravidentur , om-
niaque, quaecunque ad vivendum sunt ne-
cessaria , inquirat et praeparet, ut pastum et
latibula, eo sibi in rebus ckfficillimis remedio
esset utendum. Tametsi enim negandum non
est, in maximis animis splendidissimisque in-
geniis plerumque exsistere honoris, imperii,
potentiae, çt gloriae cupidi tates, nihilominus

a) Moyses Siculus <rt СлЬrЫ Belhlen ce Bastae op-

ponunt.
 255 —

sepositis iis affectibus, tanta a natura Moysd

et Gabrieli etiam privatis fuit adsignata gra
vitan, eamque ipsi perpetua ia omnibus bel-
licis expeditionibus Constantin adeo robora-
runt, ut semper in proposito susceptoque con-
silio permanerent, et roori potius, quam sce-
leratissimi Hispani Tyracni vultum aspicere vel-
lent. Lugebant orbitatem patriae, quae ab ipso
Deo , hominumque patrocinio derelicta esse vi-
debatur- Ideoque Moyses necessitated! urgentem
in arduis rebus reginam secutus, Turcica auxi
lia coegit et Begum purpuratum Tömösvarieu-
sem in societatem malis avibus inchoataè ex
peditions trahens, videbatur non ignariter ex-
tremam manum bello Transyïvanico impositu-
rus , nisi in nassam, unde, et a quo minime
putaverat, ex nec opinato , una cum suis om
nibus praecipitatus fuisset. Peo enim immor-
tali reluctante, et fatalem calamitatem, poenam
praecedentium peccatorum nostrorum , cervici-
bus nostris imminente, frustra actiones, sen-
tentias, conatusque nostros, ad eum exitum,
qui a nobis propositus est, trahere contendi-
mus. Fallunt nos saepe numero consilia nostra,
quantumvis accuratis deliberationibus inita, nec
quidquam est tam ab animis nostris remotum,
quam certa praenotio futuri. ' ' • '
Quare Moyses a) a Valacho Radulone, qui
interposita arctissima juris jurandi religione so-
cium se ad versus Bastae Tyrannidem futurum
spoponderat, ex nec opinato proditus apud Co-
ronam, fususqueest; et non tantum vitamsuam,
quam naturae debuit , humaoae sorti reddidit,
sed et omnes suos, universum Nobilitatis Tran-
sylvanicae florem, totamque adeo patriam pene
in ipso limine infelicis expeditionis pessum de-
dit. Hic ad ipsum provinciae cor exoticum

a) Proditio Moysii Siculi et ¿sedee.

 1 — 2j6 —•

penetravit í\.rrdm, nec tantum vulnera, ut saepe

alias, sed extremum accepit exitium, cuí ne
salus quidctn ipsa auxilii aliquid adferre posse
videbatur,
Gabriel autem ne eadem belli voragine hau-
riretur, amica fati vis intercessit, quae talem
virum, Deo atque hominibus acceptissimum pa
triae suae, quae vix jam animum trahebat,
supersliteni conservavit. In ipso enim praelii
ardore , cum animadverteret exercitum prodi-
tum et circumventum, cohortans centuriones suos,
globo facto erupit, et instantissima cogente ne
cessitate, cum plurimis aliis nobilibus viris lu-
ctuosissimae cladis reliquiis Tomosvárutn se
contulit, et ab exercitu , qui cladi supererat Ge
neralis Capjtaneus declaratus est ; a nobilitate
autem Transylvanie», unico repugnante Bal
thasare scilicet Szilvásio, a) cum quo ei veteres
intercedebantinimicitiae, princeps Transylvaaiae
jureniLi non obstante aetate salutatus est. Tam-
etsi autern in militari lice ntja raram esse
modestiam, juvenili praeeipue fervore rnstigante
constet; nihilomiaus ea anirrïi moderations de
lato sibi honore usus est, ut numquam prin
cipie titulutn admitteret, nedum absque singu-
1 lari Dei nutu atque moderamine ad Reipublicae
habenas moderandas accederet. Et licet Bots-
Jiaio Provinciam repetenti adeO charüs atque
gratus esset, ut ipsius opera in conciliandis
Turcarum aniinis non duntaxat uteretur, Verum
. etiam provinciae regimen ultro eidem offerret:
Bethlen tamen pluris modesti animi commen-
dutionem, quam inusitatam patriaeq^ie exitio-
sam ambitioqem faciens, maluit providentiae
Divinae, et inevitabili Divinae mentis voluntatí
se commodioii in tempore com mit tere ; quam
..,. eivi. .

л) Gabriel BethUn princepi Transylvamiae salutatur.

 —- ^57 —
civilibus discordiis et intestinis jj^ditionibus pa-
triam pene exanimem metu involvere, semet
a utem nondum aetate consilioque maturiim, au-
ctoritati duntaxat militari , quae quovis Polypo
et angvilla mutabilior est , innixum , in fatale
et ineyitabile discrimen praecipitare.
Ergo communicate duntaxat cumBotskaio,
Heroe sibi ab omnibus virtutibus commendaüs-
simo , consilio, author fuit adversus. Germani
cen tyrannidem arma ultricia sumendi , et pa-
triam sub duro alienigenarum dominio gemeu
tert!, imo extremum trahentem spiritum repe-
tendi. Delatos autem sibi honores non veritus
est Botskaio, qui in regione Bihariensi arces
et opulentissima possidebat latifundia , recom.
mendare; ideoque apud Vezirium Budensem, eum
a fidelitate et charitate in.patriam, et milita'
ris disciplinae tractatione , infensoque in Ger-
manorum crudelitatem «odio , commendare non
cessabat , tanta dicendi libertate, ut eos in so-
cietatem susceptae a Botskaio expeditionis tra-
heret. Quo autem opportunius clam inita con-
foederatio procedere!, scriptis ad Botskaium lit-
teris, quid fieri vellet, ostendit; nimirum : ut
conscripto de repente ex omni Natione Pan-
nonica , quae reformatam ex verbo Dei Reli-
gionem sequeretur, exercitu, confisus de di-
vini auxilii praesentia audacter infestis signis,
adversus Joannem Jacobum Barbianum , qui ad
persequendum nomen Christianum, quod a Ro
mana Ecclesia dissentiret, venire nunciaretur,
moveret. Ipse alia via cum Becta, purpú
rate Tomósváriensi , arcem Lippam , aut vi,
aut deditione, quam procedere magis rebatur,
occuparet, et viam sibi in Transylvaniam
aperiret.
Erat eo temporis Lippae praesidii Germa*
nici Praefectus Henricus Diivallus Comes Dam-
pieriensis, Lotharingus, Hungarici autem Lu-
dovicus Rákótzius, duces domi militiaeque cla-
R
 — 258 —
rissimi , qui summa animorum concordia , sub
auspiciisRiidolphilmperatoris rem militarem ad-
ministrabant , et studio intentissimo , ne quid
detrimenti Respublica Transylvanka a finitimis
Turcis acciperet , curabant. Hi minime vano
subintelligentes rumore, Gabrieiem Betblen et
Bectam purpuratum prope suburbia Temesien-
sia, eis fluvium Temesum cum exercitu con-
sedisse, et aut Lippam obsidione cingere , aut
Transyivaniamiuvaderein animo habere; com
municate cum Centifrionibus consilio, Blasium
Lippaium peditum Tribu Bern nominanter com-
pellaverunt, eiquein mandatis dederunt, ut prima
noctis vigilia, cum suis imperium expectaret. Is
autem ad quinque millia sub suis signis habebat,
et equites etiam accessere satis valido du.
mero, lgitur idoneis viae ducibus usi intem
pesta nocte ad locum, ubi Beetes et Bet hl en
castra metati fuerant , perveniunt , et eos inpri-
mis, qui excubiasparum diligenter obibant, cae-
dunt, tergisque fugientium inhaerentes , effuse
in ipsa castra feruntur cursu, ubi ingentem om
шиm animisa) injicientes trepidationem, et mili
tarem inconditumque variis in locis attollentes
clam orem , promovente negotium coeca noctis
calígine, caedibus omnia fere tentoria replere-
runt. ßethlen autem et Beetes seminudi, et
semisomnes, arrepto singulo gladio, Teme-
sium fluvium natando superarunt, et in tutio-
rem locum , exercitu m cladibus Caesareanorum
relinquendo, se receperunt. Postacceptam au
tem cladem , cum dives Bethienii suppellex in
tentorio reperta, sub voce praeconis auctionarii
veniret , et simul vestis iuterior purpurea pu-
blicaretur, forte in marsupio ejusdem inventae
sunt litterae , quae mutuatn Botskau et Bethie
nii cointelligeotiam contiuebant, enteque illico

a) Gabriel Betblen ad Tomosvárum profligfttur.

per idoneos tabellanos ad Barbianum ¡mis-
sae sunt.
At Bethlen adversa hac fortuna, quae re-
liquum vitae tempus nobiliori industria trans'-
igendum esse informaret, minime animo ira-
ctus Botskaium quidem, qua occasione frau
dulent s Caesareanorum technis , litteras mutuo-
rum consiliorum conscias amisisset , admonuit,
et ut eo majori intentiorique Vigilantia concep-
tam expeditionem pro -"Leligione, et Patriae li
bertate susciperet, serio cohortatus est; cuioum
Omnia ex animi cessissent sententia, Bethlen
cum 400. equitibus, ducibus Francisco Rhédeio,
et Andrea Csomagozio primum relicto Tömös-
váro Kerekviam venit, deinde aliquot dierum
spatium quieti sociorum veluti ex naufragio re-
ceptorum concedens , ad Stephanum Botskaium,
xerum jam Transylvanicarum et partium Hun-
gariae potitum Cassoviam pervenit , anno Do
mini i605, mense Aprili, apud quem eximían
obtinens honoris locum, mulos opibus et fru.
ctuosis latifundiis cohonestatur , et perpetuus
Comes ComitatusHunyadiensis, a) quem Johannes
ille Corvinus Huuyadinus athleta Christi for-
tissimus, et Matthias Corvinus alius ejus Han-
gariae et Bohemiae Rex gloriosae reminiscen-
tiae natale solum habuerunt, creatus est, 'et
ut magnanimi juvtnis generosum animum oobi-
llori aliquo posset si bi obooxium reddere bene-
11 ci i Specimioe, Susannam Carolianam b) Ladis-
lai ex Ciara Zrinyi c) filiam, spectatae ve4iusta-
tis, et iategerrimae pudicitiae doiLbus redimi-
tâm virginem, sibi autem etiam sangvinis ne-
cessitudine juacum eidem in conjugem dare
Ra

*) Gabriel Bethlen Comes de Hunyad. b) Sic Cod.

Nempe Sutaouam Karolyi. «) AU« Codex hebet:
Syai,
 -г* ЦбО

operаe pretium esse duxit. Et quoniam bene-

ficiorum et honorum amplitude non duntaxat
servi lia, verum etiam ingenuae, et exquisi-
tae virtutis commendatione clarissima ingenia
ad strictiorem fi del itat em et res fortiter prae-
clareque gereodas incitare solet ; omnibus Bots-
kaii bellicis expeditionibus non interfuit solum,
verum etiam foecundiori nominis sui gloria
praeesse non dubitavit. Nam et in pugna ad
Edelenum Praefectus Rcrariorum adeo pertina-
citer cum hoste Georgio Basta callido magis,
quam pugnace duce conflixit, ut nisi nebulis
oculorum aciem falleotibus versutus dux fraudes
bellicas obtexisset, iisque nostrorum pugnandi
ardorem extinxisset ; vel unius Bethlenii ad re.
tundendam Germanicam superbiam nati virtute,
laetissima Botskaius victoria potitus fuisset.
ïdeoque eum et in legationibus ad purpuratos
finítimos, et ad Portarn Orientalis Imperatoris
fulgidissimam saepe adhibuit, et ardua Regni ne-
gotiaexploratae ipsius fidei ea concredidit cod-
fidentia, ut merito pacis et concordiae inter duos
potentissimos Orientis et Occidentis Imperatores
caduceator sum mus et interpres nuncupari pos-
set. Missus etiam ab eodem Botskaio cum sex
bastatorum millibus ad opem Jeremiae Vojvo-
dae Moldaviae ferendam. Cum enim is a po>
puiaribusrebellibus, et finitimis Polonia inquieto
provinciàe suae statu molestaretur, et jure foe
deris recenter initi copias auxiliares a Bots
kaio ftagitaret , solus Gabriel Bethlen juvenis
agilis et expertus repertus, qui ad feritatem
et immanitatem illam rebellium barbarorum
domandam amandaretur. Qui ideoneis ac-
ceptis itineris ducibus solo nominis terrore bar
baros in officio continuit, et a Vajvoda praesenti
exemto periculo, multo auro , regalibusque est
cohonestatus donariis. Ipso vero ex Moldavia
redeunte, paucis post diebus nefario Michaeli«
Kátai toxico Stephanus Botskaius a) (qui ante-
quam moreretur, Sigismundum Rákótzium, vi-
rum bello Turcico , et praefectura Agriensi no-
bilem, Transylvaniae titulo Gubernatoris prae-
fecerat) e medio sublatus est. Cujus mortem
Gabriel, ut acerbo ferebat animo , ita alienum
ж Transylvania virum, utpote : morum, rituum,
legumque patriarum expertem, et cujus manuí
et pedes ministerio proprio instar trunci de-
stituti essent, sibi in regni gubernatione esse
praematum, qui alias unum Botskaium suae vir-
tuti practulisset, indignum facinus esse rebatur.
Ig i tur alienum semper a Rákótzio gerens ani-
mum, honesto sub praetextu, quasi parum ab
eodem pro dignitate et virtute sua tractaretur,
publice petita venia , ad Gabrielem Báthoreum,
qui in arce sua Etsedina partarum ab avis,
proavisque innumerabilium Opum haeres late
dominabatur, aemulum et competitorem Rákótzii
se contulit. - -
Erat Gabriel Báthoreus Stephani Báthorei
Somlyaiani, qui temporibus Sigismundi Princi-
pis b) motu imminentis, et indigni supplicii in
Faunoniam transfugerat« ex Margaretha Majlád
Situs , qui in tenera aetate, utroque orbatus
parente, inspem et haeredem amplissimarum et
regalium opum a Stephane Báthoreo avunculo,
liberorum utriusque sexus solatio .destituto in
liberalibus artibus, et exquisita morum di
sciplina educatus fuerat , a quo etiam postremo
disponente haeres tantarum opum , quantae ter*
tiam Hungariae partem aequarent, ex asse nun-
cupatus erat. Is in aula Botskaii, ju venia fe-
{ox , inquietus, et versatilis ingenii, in fami-
iaritatem et contubernium Bethlenii, aliorumque
nonnullorum , quorum opera ad regnurn se per-
venire posse confidebat ,,se insinuaverat. Largi-

•) Mors Stephani Botskai. b) Gabrielis Bathori parente».

 Г- 2б2 —

.fïonibtts mtjîtîs, et profusa convîviorum lî-

centia , quam sicophantae aulici perperam
liberalitatis velamine obtegunt, adeo omnium
piaefectorum et tribunorum militarium ani
mos sibi obnoxios reddiderat, ut eum per
factionem regnaturum etiam agricolae vo-
ciferarentur. Ad eum igitur Bethlen fortunae
$uae adsertorem perveniens, liberali vultu, et
incredibili laetitiae significatione exceptus est,
copiis aulicis praefectus, et pro sÏngulari be-
nevolentiaç significatione oppido Aranyas-Med-
gyes , donativo jure invèstitus. Çerta enim spes
Báthoreum alebat, aut hune, auC neminem
ahum Sigismundum Rákótzium, quem stipitem
principem, novarum rerum avidi vocitabant,
regimrneTransylvaniae excussurum. Ergo com-
muoicato cum Joanne Imrefio, et Andrea, cog-
nomento Magno, consilio, placuit, ut Imrefius,
veteranus Báthoreorum alumnus, Rákótzium,
media, et rationibus omnibus eo perduceret,
ut habita propriae infirmitatis ratione , sponte
1 se regno abdicaret, et arces duas Sárosium et
Szathmárium a) in remunerationem laboris ha-
ctenus in administrationçm impensi acciperet,
Andreas au tem Magnus Hajdones, milites, ex;
promiscua hominum colluvie nuper inaucto-
ratos, ad fiilem Báihoreo praestandam compel-
leret, Gabriçl vero Bethlen officii causa in Tran-
eylvaniam penetrans, distribuas proceribus lit-
tens Báthorei, cum multa officiorum et cle-
meutiae commendations exaratis, daret opera m.,
ut eerum animi et voluntates cum propensa
benevolentiae declaratione in potestate essent.
Quae omnia praestita, sed diverso eventu. Nam
Gabriel Bethlen summa in Báthoreum animi
propeasione, et benevolentia ductus » quod re-

a) Alter Codex habet : Magnoviza et Szádraia< Alibi re*

•tius. : Sárosium et Siadvaja,
 — абз —

minisceretur a Báthoreis principibus genitorem

suum summo semper loco habituai, difficilio-
rem acquirendi principatus modum, in se haud
gravatim adsumens, io notabile se se conjecit vi-
tae discrimen•. Scriptis enim ad unumquemque
etiam ex minorum gentium proceribus nomi
ne Báthorei Uteris, grandem literarum cumulum
Claudiopohm , ubi eo temporis Comitia Regni
celebrabantur , attulit; quas . quidem literas,
proceribus in ardua Regni necessitate praesen-
tibus, non duntaxat distribuere ausus est, ve
rum etiam unumquemque prensare , et nominan-
ter multa clementiae et largitionis Báthorei obla-
tione, amplissimis compellare verbis, non re
form id arit. Imo palam confessus est, indig
nam facinus esse , effoetum et viribus omnibus
exhaustum senem, utpote cujus nee manus nec
pedes officio suo fungerentur , stipitis instar,
tam nobili Provinciae praeesse. Transylvani-
am alium Dominum, vigilantem.» liberalem et
regnicoiis acceptissimum requirere; solum au-
tem esse Gabrielem Báthoreum, prisca rnajorum
Suorum , qui toties sangvinem pro patria fu-
derant, sede dignum , solum ex Regia stirpe,
et priorum Principum familia oriundum » pro-
vinciam jure quodam proprio auccessorio me
nto repelere. Quod si in statu Regni tranquil*
lo non consequeretur , id ipsum primum apud
Fortam fulgente m obtineret, deinde amicorum
copiis, quas frequentes extra Regnum haberet,
Regni habenas jure sibi debitas apprehenderet-
His similia cum gravi verborum apparatii pri
vatim Bethlen procerum animis multa instilla,
ret, cosque a novis rebus et excludendo Rá-
kótzio, utpote qui omnes pene beneficiarii Bá-
thoreorum Principum fuissent, non omnino alie-
nos animadvertisset, e Comitiis se subduxit,
et ad eos ad partes Báthorei trahendos , qui
absentes erant, maxime ad Siculorum proceres
novarum plerumque rerum studiosos pergere
 — aö4 —

instituit. Ев ex itinere Thordam nobile Salis-

fodinae oppidum, reficiendi sui, suorumque gra-
tia divertit. Quae res simulac ad aures Ra-
kótzii seais, natura meticulosi et suspicacis,
vper idoneum rerum suarum administratorem
Stephanum Barnach, a) cujus ministerio aurum
omne et proventus Regni in propriam transmit-
tebat ditionem , pervenit ; misso exercitu Ga
brielem Bethlcn Thordae b) commorantem , de-
prehendit, eumque sub fideli custodia Claudio-
polim deduceadum curaos, in catenas et cöm-
pedes conjecit, ita tamen, ut in liberation pala-
tío sejunctim custoditum, alias pro dignitare
tractaret. c) Ita dum de alieno sollicitus est
honore, ipsemet in praesentissimum incurrit vi-
tae discrimen. Nam plurimis litterarum fasci-
culis apud eum deprehensis, cum non haberet,
unde purgationis suae argumenta depromeret,
praeterquam quod authoritate Bathorei venisset,
et nonnullorum, qui ad Báthoreum clanculariis
nunciis usi fuissent, Regni procerum instigatione
et invitatione eo audaciae processisset; Rá-
kótzius Centumvirali judicio (capitis eum, lae.
saeque Majestatts reum peragente Joanne quodam
Horváth rabula forensi) statuit de eo suppli
cium sumere. Verum consultissimus senex red'
arguens inpraesentiarum juvenilem Bethleoi
temeritatem , quod praevideret eum in arduis
patriae necessitatibus bonum patriae civem et
defensorem futurum, maxime autem Gabrielis
Bathorei, et consangvineorum Bethleni, Sicu-
lorumque procerum , ad seditionem fere spe-
ctantium intercessione motus, maluit pertinaciae
eorum cedere, quam postremum aetatis et prin-
cipatus sui terminum nobili florentissimi juve-
nis sangvine claudere. Ergo vinculis exemtum,

a) Alter Cod. rectius Bernât, b) Gabriel Bcthlen Thor-

dae capitur, c) Periclitatur,
 libere dimisit, dimissum autem in publicisregni
comitiis , pium, et bonum patriae civem , vita
comite futurum spondere coè'git.
Dum haec ita geruntur, senex Sigismundus
Rákótzius a) vir maturioris judicii et consilii ,
minime vanis ex conjecturis subodoratus, animum
non solum Gabrielis Bethleni, verum etiam om-'
nium pene procerum a se se aversum , factio-
nem autem Báthorei in dies subinde majores .
acquirere vires, et quod intelligeret, se viribus
exhaustum , bello, cum juvene vigente аc fió- *
rente minime contendere posse, potissimum au
tem nollet in hac senili et morti proxima aeta-
te sua , provinciam affîictam , intestino magis
adfligere bello, et momentaneum suum domini
um sangvine proviocialium stabil i re , statuit
regno sponte abfticato , ad aedes proprias, quas
Szerentsini magnificas et excultas habebat, quie-
tioris vitae desiderio tactus , acceptis in remu-
nerationem laboris sui arcibus Sárosio etSzath-
máro , b) concedere,
Quod Gabrieli Betblen ad secundiorem re-
rum suarum successum pon exiguum conciliavit
momentum. Is enim collate cum regni proce-
ribjus consilio, Gabrielem Báthoreum ultimum
íamiliae suae decus , sub cujus regimine adfli-
ctus tot bellorum tempestatibus provinciae sta-
y,& reviviscere, et reflorescere putabatur, vel-
' sxi puerum Junonium, ex arce sua Etsedia, pub
lica authoritate evocat, c) venienti cum delectis
provincialium cohortibus , et exquisita gratula-
tionis et officii contestatione , obviam progredi-
tur, et multo cum honore solemniter Claudio-
polim introductum, votis caeterorum etiam pro-
cerum consentientibus , principem Transylva-

a) Sigisnjundus Rákótzius Ppatu se abdicat. b) A Iii

Codd. reciius : Sárosio et Szádvara. с) Gabriel Bá-
thori principatum Transylvaniae apprehendit.
 — збб —

BÎae salutat, a quo vicissim trium sedium Sicu-

licaiium , Csik, Gyergyó et Kászon capitaneus
supremus declaratur.
Verum enimvero ut temporis in profundo
Oceano serenitatem, saepe nubes, procellae ,
adversae tempestates , et aestus , ab imo are-
Ham excientes , subsequuntur, qui navigantibus
non modo paucorum dierum moram, sed etiam
praesentissimum soient conciliare naufragium ,
ita laeta , et cupidius excepta mortalium ex-
pectatio , funestiori plerumque solet claudi ca
tastrophe. Junonius namque puer, a quo tanta
reipublicae salus sperabatur, derepente in Ba
chum a) etPriapum venereum novo atque inu-
sitato metamorphosees genere transmutatus, no-
bi Ii meretrici, cui Catharina Török nomen erat, b)
se totum addixit, et dies noctesque proven tus
principales pergraecando , regni negotia foedae
cupiditati, libidinibusque nefandis non duntaxat
postposuit, verum etiam primum omnium Sepo-
sito Dei, hominumque timore, provincialium ,
quorum cubieula nocturno perreptabat tempore,
conjuges virginesque impudice contrectabat, aut
sceleratissimo opprimebat animo , sibi inf'ensis-
simos reddidit : deinde ad caedem furentis in
star Orestis conversus, alios giadio, multos ex
ilio mulctabat, plurimos autem turpi Hajduco-
rum severitate, qui ruptis legum, honestatis-
que repaguhs , eff'reni licentia , ad omnia ace
lera ruebant, atrociter coercebat. Quae atroci-
tas ut commodius procederet, non veritus est
elarissimorum virorum officiis abuti, unde alios
ad Matthiam II., Romanorum imperatorem, ali
os ad Sigismundum Potoniae regem, rcgiminis et
prineipatus sui prusperitatem nunciantes aman-
daret. Gabrielem autem Bethlen spectatissimum
eonsilio et experientiavirumad Turcarumimpe-

a) Gabrieiis Bátbon excessus. b) Alter Cod. habet:

Uth. líiú.
 —■ 267 —

ratorem Ahmed Sultanum a) oratorem ablega-

; rat, qui principatus sui felicitatem, non saltem
Dudis extolleret verbis, sed etiam populorum
omnium Transylvaniae eam in se de cl araret
propensionem , qua principem legitjmum prose
qui, agnoscere et tueri deberent , simulque in
■nandatis dedit, ut clavum et vexillum indubi-
itae benevolentiae Ottomaonicae signa, cum li
te ri s Athname nuncupatis impetraret. Quae om-
lia non minori fide, quam industria Bethlen
:onfecit. Cui postea in Comitiis regni Bistrici-
msibus , anno Domini i6i0 celebratis, publice'
¡¡ratiae amplissimis verbis actae sunt: pecuniae
jrandis summa ex publico numerata, arx au-
tem Devana in remunerationem laboris adje-
cta est.
Sed dum rerum i starum Bethlen pro firmiori
patriae incolumitate satagit, domi Báthoreus b)
indomitae instar belluae, lasciviaequae suae ne
que modum neque finem ponens, procerum non-
nullorum Stephani Kendii Cancellarii , et Bal-
thasaris Kornisii, viri facie liberal], et discipli
na militan, artiumquehonestarum scientia,quam
in ltaliae luce acquisiverat, conspicui, conju-
ges , matronas honestissimas impudice aggres-
sus , pudicitiam earum , non vulgari violati
matrimonii suspicione contaminavit. Ideoque
atrox in eum exarsil conjuratio, deliberatumque
a Kendio et Kornisio est , ut magno reipublicae
emolumento effrenis Tyrannus e medio tollere-
tur, Verumenimvero longanimitas divina, quae
peccatores ad, poenitentiam , prorogata non
exigui temporis usura , invitat , licet demum
tarditatem poenae,supplicii gravitate compenset,
liic sese non tantum exeruit ; sed etiam percus-
sorum manus ad caedem èxientas mirabiliter

«) Gabriel Bethlen ad Portara legatus, b) Conjurat!»

Jieadii ia Báihoieum,
 — 268 —

prohibuit. Nam cum ei a civitate Claudiopoli

comitiorum caussa proficiscendum esset Bistri-
cium, et ex itinera ad Székum, oppidum salis-
fodina satis nobile, frequenti Stephani Kendii
Cancellarii sai interpellatione motus, divertisset,
lautumque omnibus Kendius convivium exhiba-
isset.etvinumetiam non petentibusaulicisquibus-
vis, quo minori negolio Tyrannum occuparet,sub-
ministrasset ; Joannem cognomento Turcum ,
stabuli sui magistrum, vi rum intrepidum et ma
is u promptum subornat, qui intempesta nocte,
ad eum tanquam ardui quidpiam ex voluntate
sua nunciaturus ingressus , ibidem verbis suis
intentum, mucrone trajiceret. Verum Joannes
sive coascientia facinoris territus , sive libera-
litatem , Г qua unica virtute militum animos
sibi obnoxios reddiderat) Báthorei aucupans;
sive quod magis credibile est, ab innoxii sang-
vinis effusione, quae lege divina severe inter-
dicta esset, manus suas temperare volens , ma-
luit in re turpi et dedecorosa, fidem herí suo
promissam fallere, quam vel flagitiosi hominis
caede se contaminare. Ergo ad Báthoreum im-
petrata ajanitoribus venia, in cubiculum se se
recipiens , postquam a) incolumitatem capiti et
fortunis conciliasset, Kendii et Koroisiorum fra-
trum meditatum adversus eum facinus aperit; et
se ministrum patrandi sceleris fuisse sacramento
adactum, palam confitetur. Joannes bene spe-
rare, et in praesentiarum tacere jussus, a suis
autem complicibus, diu, multumque cum lae-
tiori et optatissimo rei eventu expectatus, simu-
lata diuturniori absentia, conjuratorum вpeт
"fefellit , et acrem in eisdem mora sua consci-
entiae stimulum excitavit. Kendius b) quidem
re infecta defectum facinus , non obscuris colli-

a) Joannes Turcos conjurationem detegif. b) Faga

Kendianorum.
 gens rationibus, Szamosujvárum versus flexia
equi habenis movit : Balthasar autem et' GecP
gius Kornisii a) dum cuuctantur, a militibus
Báthorei supervenientibus opprimuntur. Geor-
gius juvenis elegans et facundus, et ea fortu
na penitus indignus , in tumultu fugae simili,
a Francisco Stépan sagiita primum ictus interfi.
citur. Balthasar autem aulicae militiae Bátho
rei praefecttrs, etSiculicae nobilitatis generalis
capitaneus, vivus ín potestatem Báthoream per.
veniens, occultis Joanois Imreffi, seuis versu-
tissimi inimicitiis et dolis, caussa cadens,adge-
monias in civitate Claudiopoli scalas tractus,
decoliaius est, At Stephanus Kendius, Sigis-
mundus Kornisius, Pancratius Szennyeius , Si-
gismundus Sarmaságius, qui conscii cocjuratio-
nis , b) et fautores fuisse deprehensi sunt , quod
se se cum charioribus supellectilibus ad Germa-
norum imperatoris partes clanculum traastulis-
sent, publico decreto Bistricii proscripti sunt,
et bona eorundem in fiscum primum redacta,
benemeritis de patria collata sunt.
Gabriel interea Bethlen in dies opibus et
potentia crescens , quamquam immodicas Bá
thorei largitiones , et prof usam c) in meretrices
et aulicos parasitas prodigalitatem carperet ,
censebat tamen principi etiam in tyrannidem
propenso cum patriae tranquillitate parere po-
ttus, quam dominium ejus per rebellionem, et
universalem patriae ruinam excutere. Ergo eo-
dem tempore a fulgentissima Porta, cum eximia
virlutis et fidelitatis suae commendatione rever
sus, supremus aulicae militiae praefectus in lo
cum Balthasaris Kornisii suÜectus est. Quo

•) Balthasar et Georgius Kornisii interficinntur, reli-

qui Conjuratores fuga sibi consulunt. b) Conjurate
les ptoscribuntur. c) Gabriet Betblen suprema* au
licae militiae praefectu».
 — 27° -~

magistratu ea animi moderations, et sapientia

usus est, ut semper principisuo fidelis, reipub-
licae utilis , apud omnes acceptissimus esse vi-
deretur.
Ideoque quantum consilio et prudentia va-
lebat, pacem et concordiam svadere non inter-
mittebat, et praescia animi considerations iotel-
ligens , quantum ad tranquillum domestica,
rum rerum statu m emoLumenti adferret ,
cum potentioribus circum circa principibus et
regibus amjcam colere vicinitatem, domi autem
subditis cum honore praeesse ; author erat, ut
duorum potentissimorem Orientis et Occidentis
imperatorumtam arctissimum sibiconciiiaret fa-
vorem , a quo copiosa etiam malevolorum gar-
iulitate, et virulenta insidiatorum obtrectatione
minime avelli posset. Subditis parceret, inusi-
tatas et indignas militum rapinas compesceret;
jura autem et libertates nationi Saxonicae resti
tuerez Sed enimvero velut phraeneticus, subi
ta liepatis et cerebri inflammatione in furo rem
versus , tantopere e potestate mentis exit , ut
nisi a prudentibus validie coerceatur vinculis,
parum pensi habeat, utrum proximos consan-
gvineos, aut etiam parentes, velinimicos scela-
rata mactet. manu , vel semet ipsum etiam in di-
ram conjiciat perniciem: ita juvenis princeps
fatali suo approximans exitio, foedae libidinis,
et superbiae incendiis inflamuiatus , spretis in-
primis sanioribus consiliis, quae sola principes
viros in tuto collocant, primutn domi Tyran-
mis, deinde apud exteros pessimus vicinorum
regum et principum amicus , quae duo celerri-
mum ei attuleruat exitium, deprehensus est.
Ad quia tum enim iduum Decembris anniiöii a)
occupatopersingularem Joannis Imreffi fraudem
Cibinio, b) loco, ubi et adversus imminentes

•) Alter Codex tectiuj ido. b)Bathoteu» Cibiniiim eceupat.

 — 271 —

undique hostes pedem figere , et turpi diffluere

luxuria posset , satis muaito , quietem pro otio,
pacem pro socordia, tranquillitatem pro inertia
reputabat. Ergo crescente in dies dominaodi li
bídine, postquam indomitae mentis elationem
ambitio crude lis regnorum hostis tota occupa-
vit: ad occupandas et clientelae suae subjicien-
das ambas Valachorum regulorum ditiones pri-
mum omnium animum adjecit. Praeerat Vala-
chiae Transalpinae Radulo quidam, cognomento
Serbán; Moldaviae autem Constantinus , Ste-
phani Reguli filius a rege Poloniae Palatinus
cum authoritate dictus; verum occasio gerendae
• reí deerat. Commodum vero accidit, ut duo in
Polonia summates Stadnitzkius et Oppolnitzki-
us eodem tempore, a) ob unicum in venatione
, occisum canem acerrimo mutuo flagraren! odio,
et impetrate a rege lkentia- pro more gentis
mutua induerent arma. Et Stadnitzkius quidera
promptus manu et alacris vir, intelligens, quan
tum in bello adversus magnum Moscorum Cae-
sarem, duce Stephano rege gesto, Panno nica
gens gloriae, et honoris adepta fuerit , evoca-
tis duobus Hayducorum millibus, qui sub suis
belli ductoribus , Petro et Alberto Fabriciis ,
Paulo Polaio, et Caspare Prémesio campestrero,
exercebant militiam, injuriae Ôppolnitzkii ca-
aem interficientis , totis se voluit viribus oppo-
nere. Verum dum se nostri milites armants, et
longinquitatem itineris emetiuulur , Stadnitzki
us in insidias p raecipi tatus , a militibus Op-
polnitzkii caesus est. Quo audito Haydones Pa
trono orbati, et stipendiis defraudati, populabundi
per fines Poloniae in patriam reversi sunt, eam,
que ob caussam, quod crederentur milites fuisse
Báthoreani, ab Andrea Dotzi > Caesareano ca
pitaneo Szatbmáriensi , et Andrea Lónaio pub-

a) LadicrA belli o»«*»ift

 — 'j7?. —

lice persequebantur. Poloni etiam Transylvaj

niae infensi , certo rumore audiebantur exerci -
tum conscribere , et per Moldaviam instigante
eorum audaciam Stephano Kendio in fines Tran-
sylvaniae irruptionem meditari ; Stephanum
Keodium Transylvaniae , Marcum Cercel Petri *
filium Moldaviae authoritate Romani imperar o-
Vis praeficere velle; Radulonem autem studiis
Romanorum regis ad palatinatum Valachiae
Transalpinae promotum et consiliorum Kendia-
horum Polonicoiumque ronscium, et occuttum
promotorem collegam expeditionis adjuagere ,
îunctisque viribus, oppresso primum Transyl-
vano, arma in gentem Ottomanicam converters
decrevisse. Quae res simulac sive per idone
os nuncios , sive per simulatum quendam prae-
textum ad Báthoreiim pervenit , maturandum
sibi ratus, a) Stephanum Kakonium a primis ado-
lescentiae suae temporibus Báthoreae dormis
alumnum modicis virum parentibus natum , sed
ïidum in,omnibus , et divini , humanique juriste-
nacissimum , Cibinio cum imperio praefecit. Ip-
se exercitum ex hybernis educeos , magnis iti-
neribus via ostearia trans alpes duxit,, et prae-
mi sso cum delect i s equitum tu rmis Gabriele Beth -
feu, Radulonem rebus suis intentum, ex necopi-
nato adortus est. Qui tamen opinione celerius
a suis de praesenti admonitus periculo , collec-
tis aureis argenteisque vasis, et pretiosis su pel-
lectilibus, cum ingenti auri pondere, quod in
tumultuaria evasione viri principes comitem
fortunae suae adhibere soient, in unum congesto
ad Moldaviae regulum Constantinum se contu-
lit. Nostri tamen matrem Radulonis regalibus
diyitem gazis, auro , lapidibus pretiosis gra-
vem in fuga assequuti , ex itinere rctraxerunt.
At

a) Bathfteus Transalpinem adgreditw.

 — m —
At Bethlen atí Pöliam a) usque urbemRadulo-
лem insequutus, re infecta rediit,, et ad Danu-
bii usqu*s ripas alia via cum justo progressus
exercitu , subditos Radulonis fugam meditantes
in officio' continuity repugnantes militari coè'r-
«uit industria. Báthoreus autem victorem sub-
sequutus exercitum^ Tergovistatn sedem Palati-
nalern occqpavit , et misso cum grandi crimi-
nationum pondere ad Portam Andrea Kereszte-
sio , quem Banum Lugosi, et Karánsebesi.nuo-
cupabat, edocuit: Radulonem, quemadmodum
et praedecessores ejus , apertam meditatum fu
isse rebellionem; imo quemadmodum Michael
Vajvpda And ream Báthoreum patruelem suum,
et ipsemet Moysen Siculum , tideles Ottomanicae
Portae clientes oppressissent : non minori perfi
dia Щит* çum nonnullis transfugis et Poloл is
cladestina miscentem consiLia, o une facere de
crivisse, nisi vigili sua cura, indefessLs stu-
diis, et multis expeosis provincia exactus, con
silium cum fortuna mutare cuactus fuisset. Cu
jus rei luculentum vet eр ipso exhibuisset do-
cumentum, quod se non ad Portam fulgentem,
sed ad Germanorum regem , cujus partes non
obscure fovisset, contulisset. b) Orare itaque duo;
primum, ut se clava et vexillo imperiali dignum
Palatinatu judicaret ; deinde si constare*, Radu
lonem in fiaibus Poloniae aut Molda viae, ad ver
sus se exercitum colligere , mandaret Beglerbe- .
go Silistriensi, et Tartarorum eis ilumina Boris-
thenem et Туram commorantium Наnр Ossovi-
ensi , ut provinciam Moldaviae e marjibus Po-
looorum assererent, efticerentque, ne Poloniad.
versus provrnciamMolda viae manus extendere au-
derent; se enim ideoCibinium occupasse, ut ex
eo provinciana posset defendere. Quae legatio
tametsi rationabilibus niteretur causis- pахиm.

tum VaUchúte frustre affectat. • >

S
 274 —'

tamen prospere cessit. Nam RarJulo primum act

Caesarem Romanorum profectus, fertur perCae-
sarem Galium,, hominem versutum , Ali Pas-
sam piirpuratum Budensem, et Hazan Tömös-
váriensem Beglerbegum multo auro corrupisse,
«t coram iisdem in suam sententiam pertra-
ctis enumerasse: quibus ambas a Báthoreo
circumventus , oppresses, et provincia êxclu-
sus fuisset. Qui omnia aliter .per celeres Csau-
zioe, quam internuncios Báthorei proposuerat,
apud Poriam enucleanres , et in tyrannidem,
libidinem , et atrocem Saxonicae Nationis op-
pressionem , acti invehentes conteotioDe , evi-
cerunt, ne legatio ejus proeederet im o reí, ut
putahatur, indignitate moti , quo facilius exer-
citum ejus ad suos lares et penates tuendes
Tetrahere possent, junetis Viribus et consiliis,
non contemnendam Turcarum manum cogunt,
et confinia Hajducorum ingressi , ea late popu-
laotur, incendiis et rapinis omma complent,
et libera utriusque sexus capita in servitutem
adserunt. Quae res simulac per idoneos nun
cios ad Hajducos pervenit, duetoribus Andrea
cognomento Magno, et Joanne Szilasio, cum
omnibus copiis ad conjuges et lib ero s protegen-
dos in patriam wdierunt, et praedia villasque
Caeeareanorum circa Szathmátum et Kallonem
involantes , quod putarent, injurias finibus surs
a Turcis iilatas consilio eorum, qui Romano
rum Imperatoria partibus adhaererent, patra-
tas fuisse , non contemnendum rebus miseri po
p-ubi famiiiaribus detrimentum inconsulti latro-
nes intulerant. Coacto dtinde rustico ad Nád-
udvarum concilio, decreverunt, per virtutem
potius , et streuuam dimicatiouem viritirn oc-
cumber-e , quam vitam .per dedecus et summam
ignomiuiam servituti immanium Christiani no-
minis hostium infami subjicere. Quod nihilo-
minus consilium efiectu omni caruit. Bálhoreus
«nim ^iatis ad Imperatorem Turcicum litteris,
 — »75 —
postquam de vîbîaticme foederis , et injuria rnь
litibus suis illata , multo conquestus fuisset ser
mone, obtinuit, ut Purpuratus Tômôsvàriensis,
medio Vezirii Budensis , officio pnvaretur,
atque ad reddendam facti sui rationem Byzan
tium amandaretur. Ita nimirum Barbarorum
consilio promptissimi , larvam insipienti pro
Mercurio raonstrantes , et degenerem canem co-
ram leone plagis (quod diciturj efficientes, fa
cile intellexerunt, furenti puero, si quo modo ad
meliorem rediret frugem, subtrahendum esse
ad tempus flagellum, ne integer disciplinae et
institutiouis ordo turbaretur. Tametsi enim
is adversas tam potentem Orientis Monarcham
propriis nihil posset perficere viribus , incredi-
bilium tamen motuum, quibus divina cum hu-
manis miscerentur, litterae Athname nuncupa-
tae violarentur, authoritas Domus Ottomanni-
cae labefactaretur , quod auctor et coryphaeus
esse posset, non obscure hariolabantur. Nob
enim est difficile uni insipienti tantum incendii
moliri , quanto aliquot sapientes restiugvendo
non sunt. Interea princeps u traque aure as-
sentatorum aulicorum nugisoppleta, Tergovistae
flagitiosis indulgens amoribus, non cessabat et
aliena usurpare, et litteris largitionibusque pur-
puratos , qui Consistorio Imperali ( quod Di-
vanum Barbari vocant ) praesident , onerare,
instant issimeque postulare, ut se clava et ve-
xillo oroatum , dignum Palatinatu judicarent.
Quod ut 'magis obtinere posset, in litteris ad
EuDuchum Gurczi Mehemetum Passam, virum
aetate confectum , sed judicio acrem , et in con-
üiliis dandis accipiendisque versatum, enumerat
familiae suae claritatem , quae unica extotan-
tiquissimorum Procerum, Regumque Hungariae
familiis superesset , cui provinciae toronae
Hungaricae subjectae, potiori jure magis, quam
aliis extraneis, fidelitatem et obsequium pre
stare deberent: eandem unicam superess*, quae
 276 —.

a centum propemodum annis potentísimo Im-

peratori candidísima exhibuisset officia, et al
lega tAndrcam, Stephanum, Christophorum, Stç-
plianum parentem suum , qui ob fideiitatem Im-
peratori praestitam exilium passus esset, Bai-
thasarem , et Andream Cardinalem Báthoreos,
qui continua serie, a fulgidissima Porta depen-
dentem auctoritatem, et principatum obtinentes,
semper se fideles praestitissent, et ab omnibus
Imperatoribus gravi ssi mis fuissent cumulati et
ornati honoribus. Subjungit praeterea , se, cli-
entem et famulum Germanici Regis, rerum au-
tem Ottomannicarum manifestum proditorem
provincia exegisse : ideoque habita fidelitatis,
et multarum expensarum, sufficientiaeque suae
ratione , dignissimum esse, ut ipse Raduloni
anteponeretur. Quae rationes , etsi maxima
ex parte fuerunt vero consentaneae , nihilomi-
nus tamen çurpuratorum nonnullorum favor, et
frequentes baxonum, quos in urbe Cibinio, ar-
mis et fortunis omnibus spolians, domesticis
laribus hostilem in modum extorres fecerat,
querimoniae, plus apud Portam roboris, et
gratiae, quam ipsius studium invenerat, ut quos
Deus immortalis, et patria exosos habent , eo-
rum multominus apud indömitos barbaros , ul-
lus locus habeatur. Ideoque Ibrahimus Csau-
sius a Porta Calendis Febr. Tergovistam venit,
qui spem ejus de novi honoris accessione, si
non verbis, re ipsa certe irritam reddidit, ex-
ploratoque bellico inprimis ejus apparatu , si-
mul ac animadvertit, Hajducos, potiorem exer-
citusTransylvanici partem, Duce Andrea Mag
no in patriam rediisse, postulavit, manifestiere*
et apertiores esse apud Portam reddendas ratio
nes, quibus inductus Radulonem magistratu pri-
vasset. Cui cum praeter objectam Raduloni pro-
ditionem, minime satisfacere posset, longis dun-
taxat cum Porta expostulavit querimoniis, ob-
jieiens , quod vigore confoederationum cum po-
 — 277 —
tentissimo Imperatore celebratarum , Paseas et
Begier- Begi limites Hungaricos cum praesidio
tenentes, aoV nutum siium singuli cum militibus
suis' parad esse debuissent. Quibus tametsi
regni Transylvaniae statu m turbulentum , et no-
va Radulonisrebellis, Polonorumque studia ma
ture siguificasset , nullum1 nihilominus equitem
in auxilium submisissent , sed blandís duntaxat,
mellitisque verbis, de die in diem propositum
differentes, regni satutem in discrimen conje-
cïssent. Cum vero maturo consilio periculum
omne antevertendum , post ruinam autem sup-
petias ferre aegerrimum et nimis praeposterum
sit : orat principem purpuratorum , ut Passas
et Beglerbegos eis- Danubianos, Tartarosque
Ossovienses admoneat ; qui expediti absque ull.t
teigiversatione, necessario tempore, auxilio esse
possint; Constantinus autem Moldavus, serio
admoneatur , ut se intra suos limites contineat;
Radulonem neque opibus, neque copiis juvet.
Orat demum, ut conscius finium Polonicorum
Csauzius ad Polonos mittatur , qui Imperatoria
authoritate svadeat officialibus Poloniae Regis,
qui in finibus Мoeгo viae bellum gere«*e nun-
tiaretur, ut ab injuriis, et solitis abstinerent de-
praedationibus: Radulonem autem, neque opibus,
neque consilio, multominus copiis juvarent.
Eodetn tempore et Joannes Imrefius, qui
uxorem suam principi prostituerat, et a cujus
ore juvenis immaturus, tanquam a sacro Del-
phici Apollinis Oraculo, totusdependebat, caus-
sam eandem principi purpuratorum , non sine
ementitis principie sai laudibus adulatorie com-
mendabat : quod sit sapiens, validus, rei mili
tari s peritus, ad defeusionem regnorum suffi-
ciens, ingenio autem subtili, ratione perfectis-
sima , fortitudine , et mentis acumine omnibus
praedecessoribus suis praeponendus , in omni
bus rebus suis incept is , vel incipiendis promp-
tus et «xpeditus , io foro gravis supra aetatem
 Senator, in regimine aequus et liberalis, in ad-
versis magnaoimus , periculorum contemptor,
ut qui saepissime usurpare soleret : Viro forti
moriendum uno die per virtutem esse, a) quam
mille annos vivere, et quotidie in metu stare.
Cordatus, praesaga, et sagaci praeditus mente,
qui simulac hostium praecognoscat consilia, ni-
bil dissimulatione pejus esse arbitretur , verum
aperto illico Marte in adversos leonis instar
insiliat hostes, consilia vero viribus semper
аc fortitudini praemittat. Affirmat demum, ne
minem in fulgidissima Porta imperatori poten-
tissimo esse fideliorem , ideoque si omais ho
nor et auetoritas eidem couferretur, id e re
Reipublicae Ottomannicae esse videretur.
Quae commendatio, quod ex stolida per-
svasione delirantis , et assentatoris senis Q qui
publicis patriae commodis posihabitis, privatae
duntaxat indulgebat utilitati) promanasset, mu
gis barbarorum purpuratorum, qui non ad na-
sum et men tum usque duntaxat sapiunt, ani-
mos offendit, quam movit. Natura en im i ta
apud Barbaros, maximos militarium virtutum
aemulatores, comparata est, ut qui regiis et
heroicis laudibus apud eos extolluntur, üdem
in invidiam et occultum eorum , neminem mar
gis, quam par est, opibus et potentia crescere
srnentium rapiantur odium, et qui le vi impulsus
ambitione, grandi se officio gerendo parem esse
arbitrator, apud eosdem censeatur indignissi-
mus. Earn ob caussam consistera imperiaiis
purpurati , neglecto Báthoreo , Radulonem alte-
rum Michniae filium » jam diu apud Portam ex.
pectatione gratiae subnixum , nuoquam ea tem.
pestate, tarn uobili obstante competitore, tale
quidpiam sperautem, Valachiae traasalpinae,
vexillo seeptroque ornatum cum imperio prae-

aj Bálhotei Symboluœ,
 — 279 —
ficiunt , et per Ibrahimum Gsauzium v cum juslo
exercilu Tergovistam deducendum curant, i- t
Báthosreus spe omni dejectus , nomm Pa-
íatinum sine tumultu admisit. Caeterum V. Idus
Martii litteras minarum et expostulationum ple
nas.-, Tergovista ad Portam dedit , indignissime
ferens, Valachum agreste m s i Ь i , ex regum et
principum familia oriundo, esse praelatum. Unde
aperte multa verborum contentions accusans ju-
dicii purpuratorum iniquitatem , objecit , Mi
chaeli oiim Va jvodae latroni publico , qui cum
geinte ottomannica cruentis saepe sigais con-
flixisset, nrovinciasque ejus dem oppressisset, et
Raduloni Serban pari perfidia saepius laboranti,
plus .fidei et graüae fuisse attributum, quam
nunc sibi lideli et devoto Imperatoris clienti
attribueretur : protestatusque est, se nolle infor
tunio AndreaeBáthorei Cardinalis, Moysis Siculi,
et Sigismundt Bálhorei , quorum duo -ob. fideli-
tetem Ottomannicae domui praestitam, destituti
auxiliis, indigna occubaissent morte , alter vero .
etiaro nunc ia vmculis detineretur , participent
fore. Quae. inconsiderata juveois principie te-
meritas animos purpuratorum , alioquin etiam
eidetn ob ¡inmodicas laudes invidentes, et ob
oppressioBem Hat*#ai& Saxonicae infensos, ma
gis exasperavit, adeo ut ipsum in suo malo vo-
lutari, et perire communi quasi decreto sinerent.
Eodem• tempore Vajvoda Kioviae exerci-
tuum Poloniorum generalis capitaneas feliciter
- ad versus ro^gnum Moscoviae ducem Czarem S -
vitzki a) pugnat; fratrem enim ejus Demetrium
Sivitzki centum millibus praefectum profligat,
auxiliares Germanorum , Hispanorum, Flandro-
rumque copias in deditionem accipiens , cum.
singulis vestimentis inermes dimittk, Alóseos
in urbem compulsos, fortissima cingit obsidione.
Cum vero mutata fortuna , animi etiam mor-

a) Sic. Lege : Czarem Schuiskoi.

 talium mutentùr, viribus Moschorum oppressis,
immioere infortunii sui exordium intelligentes,
conspiration fact?, praesidiarii comprehendunt
ducem magnum CzaremSivitzkium, cum duobus
fratribus.,: et-. capitibus servilem in modumde-
tonsis, primo eos in Monasterium ablegant,
deindePolonQ per manus assignant.; Uladislaum
autem principem Sigismundi regis ftlium , do
minum аc mrpenatorem regonrum Moscboviae
salutant. Ducibus autem Moschoviticis i cum
fUiis filiabusque deportatis, in locum residentiae,
fortalitium Marienberg assigaatum eetl 1 ' - :
Sed at ad Báthoreum revenar ïfr - Pro
vincia Valachiae Transalpioae excedeos ¿ úsur-
pativum minime deponens titulum , uno Sodem-
que tempore, omnium fere- Europae Üanionum
animos sibi intensos reddidit, a) Ab oriente enim
ïmperatoris-Constantinopolitadi favorem omnem
extinxerat, .minis inambus , gVavissimis Saxonb
cae eationis querimoniis , in contemptam pur-
purpuratorum venerate RaduloSerban cum Con-
s amino Moldavo apertos »erlöstes profkeban-
tur. Poloniae Rex .enm :t>b) "afiectatimi regium
Imperium totus aversabaturiq Ab -occidente Ro-
dmanorum imperator ob -etolrdam et juvenilem
.jpnae&umptionem , qua inapaleus , neminem se
superiorem aguoscebat, sed titulum «erenissimi
principis, invito: eo , contra morera 'itiajorum
usurpabat, et1 vaVios excessus, ineoletrtiasque
per Hajducos , adversos oírme! aequtim et fas
patrabat', incredibili -odio. prosequebatur , eum-
que in ordmem -redigere jam dudum in animo
habebat. Domi vero quae odia! quamincíedibilis
ordinüm Saxoaicorum abalienatio! quamvehe-
mens nobílium , ob vexatam matronarum • ho-
nestissimarutn pudicitiam, et virginum cornip-
telam indignatio ! quam frequentes profugorum
apud exteros in eum invectiva opprobres, et

a) Hostet Báthorei.
 profligatae vitae exaggeration es ! Itaunoeodem-
què tempore adparebat, inconsultum juvenem
Bon modo ad supplicium deposci, sed etiam
undique trahi. Ergo initium miseriarum a Ra-
dulone Serban, quem gravissimis affectum incom-
moriis provincia exegerat, dignitate privarat,
opibus exhaiiserat, factum est. I& adulto jam
vere, auro argentoque , quae in tumultuaria
evasione, fortunae suae subsidia adhibere po-
terat, in1 milites large erogato , non mediocres
Rozakorum, et indigenarum Valachorum copias
collegeràt. Quem Constantinus Moldavus non
solum' überall fovebat hospitio, sed etiam me-
•mor húmanae sortis , quae unum eundemque
perpetuo' beatum non sineret esse, consi'io,
opilAis," et copiis juvabat , et cum expeditis
Rozakorum aliquot cohortibus auxilio se'eidem
futurum promiserat. Ergo Radulo justo con-
flatb'exercitu e finibus Motdaviae in Valachiam
Transalpina m movit, -oppressbqueRadulone Mi.
chaelis filio, atque in suam tradiicto senteo-
tiam , böerönes imperata facere cbegit, et'ma-
joribus undique collectis copiis, ad invadetidura
in - Transy IV-ania Bäthoreum , aniinum. adjecit.
"Quarum rerum Báthoreus 'rftihimeignarus, exer-
citnm nuper reductum vieissim conscribit, et
nobilitatem omnem, quod in re trepida, аc
pene desperata usu venire solitum est, sedi-
Ъйз suis- viritim educit, Hayducos quoque ex
singulis oppidis , ) severo promulgato edicto
Tmä^Wö num'ero evocat, Siculorum legiones ad-
'esse ^ubet , et auxiliorum contrahendorum gra
tia r Martinum Deák, ad Juszuphum Passam,
purpuratorum in porta principem mature III.
Cal-end;' Junii mittit, gravi expostulaus conten-
íione', proditdres Radulonem Serba«, - et Con-
síantinum Moldaviae Palatioum , non solum
rovis in dies magis magisque studere rebus,
Terum etiam Valachiam Transalpinam infestis
armis in praejudiciumct vilipendiara imperatoris
 — . 282 —

occu-passe, viae omnes interdusisse , et dies,

rractesque in id unice incumbere , quomodo
Transylvaoram- etiatn Imperio Polonico sub-
jicientes, totis ad versus nomen Turcicum viri
bus movere possint; cui malo, ut tempestivum
adhiberi possit remedùm , oraret purpuratum,
ufc quaotocyus Tureorum, Tartarorumque aman*
daret copias, quibus scelerata rebellium studia
coerceri, et 1л herba quasi soplri possent. Quae
legatio , quod purpuratorum anirai a rebus Báy
thorei , profusis Radulonis , et Saxonum largi-
tionibus essent aversi, parum prospere cessit.
Mandatum nihitominus levi sub int.imationf.pur>
purato Budensi est, lit necessitate exigente , re
bus Báthorei periclitantibus succurreret. Eodem
enim tempore universitar Saxonica, et cives
potissimum Coronen ses, ob interceptum Cibir
aium , praetorium et armamentarium populi
Saxonici , ab obedientia Báthorei desciverant;
qui sufficient! defectionis suae apud ambos Ori-
entis et Occidentis imperatores reddita ratione,
ad rem ex. animi sentencia gerendam,. Raduloni
plurimum attuleruot momenti. Erat enim in
urbe Coronensi Praetor Michael cognomento Al
bus , cui hospitium cum Radulone , et vetus in-
tercesserat familiaritas. Is communi nationis
suae calamitate motus, author fuit, ut oppor-
tuna bac occasione, Radulonem adversus tyran-
nidem Báthorei justa induentero arma,, seque-
i en tur , et ob occupatum direptumque Cibinium,
sangvinem etiam , si ita lúdeos, in rebus huma-
ais fortuna ferret,• profundere mmime d«bi$a-
rent. Atque hoc quidem primum inter primores
urbis Joannem Herselum, Joannem Bengnerum,
Joannem Drauthium, et Joanuem Christophorum
jacta tum, mox ad senatum centumviralem re-
latum est , ubi Michael a) coasurgens , in hanc
seatentiam disseruisse fertuc.
-. •
л) Oratio Michaelis А1Ы.
t — «83 —
Quodsi patres conscripti ! private duntaxat
odio, aut injuria tactus, apud vos verba facere
decrevissem, temeritas me, et stolida quaedarn
praesumtio , jure óptimo publke riuoi perage-
rent ; Reipublicae enicn tranquillitatem , Magi,
stratus authoritatem conveliere, ex minima
• scintiiU ingens excitare incendium viderer. Nunc
atitem cum publicis Universitatis Saxonicae ca-
latnitatibus , et intolerabilibus injuriis, quarum
nan sine lacrymis recordari queo , nobis con-
su Hand um sit, ab optimi patriae civis, meo-
que non apinor esse alienum officio, si ea,
quae ad cammunem reipublicae salutem face-
rent , in medium consuluero. Ereptum vobis est
caput, armamentarium, et dives populi Saxonici
aerarium Cibioium , a principe Ráthoreo jurium
et legum vestrarum eversore fraudulenter oc-
cupatumy bo itUitec direptum. Vcluti enim de-
cennali obsidioDe ab extraneo et sangvinario
hoste si pressum fuisset, max occupatum ava-
ritia militum ta praedas et rapinam cederet,
ita a domestico principe, vestris sumptibus
educato, et ad culmen ta ati honoris sunragiis.
vestris evecto urbs florentissima, libidini et
avaritiae militari hostilem in modum exposita
est, arma civibus adempta, auri quidquid ar
gent Ique habuere , iu praedaro. militia avarissimt
conversum , virgines, et honestae matronae ab
intemperaatissimo latrone ad stupra raptae,
quidquid juris humani , quidquid dtvini fuit,
per summum seelus contaminatum % ac , quo ne
hosñlii quidem furor processisset , cives omnes*
cum uxoribus, et parvis, liberis , saeviente acer-
bae hyemis gelu, in exilium a patriae penatibus,
et domesticis laribus, cum singulis ignominioso
pulsi sunt vestimeatis. Ex quo intelligitis, uni»
versitatem Saxonieam, quae a fundato Cibinio
per CCCCL, annos florentissima semper fuit, eo
discriminis devenisse, ut nisi consilio, autho-
titate, et fortitudine vestra hiscs eripiatur
 - — 2*4 —

aerumnis, retnpublicam propediem nullam ha-

bituri sitis. Ea propter aotequam universaeNa-
tionis vestrae adpropinquet excidium, arm is ad-
versus armatum Tyrannum standum, et honesta
potius semel occumbendum morte, quam per om
nem vitam in metu etdedecore vivendom. Nèque
enim putabitis ilium clementius vobiscum actu-
rum, non fraus, non temeritas, nod superbia,
non libido illius, quidquam apud voS sancti et
honesti reliqui facient. Deus immortalis , cui
jus ope bacterids, inter medios hostes respublica
vestra stetit, agminá isra exulum, quotum con-
sangvioei, et propinqui , in ipsa Cibinii 'porta ,
in conspeetu uxorum, parentum et liberorum ,
a sangvinario milite trucidati sunt, et quae cum
uxoribus et pàrvulïs liberis, manus ad coelum
inprimis , deinde ad praetorium vestrum ten-
dunt, non aiio hue direxit fine , quam ut vos
vindices implorent, quorum consilio et armis,
templa Dei immortalis, sepulchra majorum, аu
rea gentis vestrae libertas , pristino restituantur
nitori. Habemus iunocentissimae causae no-
strae adstipulatores , duos orbis monarches ,
quos Tyrannus iste jam pridem irrbellibus minis
èt foeda praesumptione, nostraeque gentis op
pression tam infensos sibi reddidit, ut ad eum
e medio tollendum , idoneam duntaxat pra.esto-
lentur occasionem. Poloniae rex, cui supplan-
tari voluit, eum acerbo insectatur odio, reg-
nicolae aversanlur; ambo autem provinciarum
reguli, quos immanem in modum adflixit, non
duntaxat se nobis jungem , verum etiam duces
et auctores praeclari facinoris erunt.
In cujus sententiam cum vario certamine
pedibus itum fuisset, placuit Joannem ßengoe-
rum cum duobus sociis ad Radulonem amandare.
Qui cum decreta senatus apud Valachum reci
tassent, et mutua m fidem dedissent, accepissent-
que, duces it inerum , locorum et semitarum pe
ritos apud eum reliquerunt, qui totum exercitum
sine omni impedimento , ad Coronam usque ci-
vitatem ducerent. Báthoreus a Cibinïo cum от.-• ,
nibus copiis , et quatuor tormeutis mediocris
magnitudinis mqvens, tribus castris Fagarasum
pervenit; ubi dum de belli ratione consilia conя,
fert, et militent' reficit: insperato audivit, An-
dream Magnum, cum universa Hajducorum, qui.
rorarii erant, progenie, multo civium Coropen-
sium auro corruptutn retrocessisse, atque dire-
ctum in Hungarian! iter dies noctesque conti- .
nuare. .. , : 7 • t. r' 1 ..
Qua perfidi latronis desertione minime ter-,
ritus, quod putaret copias suas triplo exercitum
agrestis Valachi excedere, maturandum sibi ra-,
tus duobus castris apud oppidum Prásmárum
ditionis Çoronensis consedit. Unde ad angustias
viarum Moldaviensium tuendas Stephanum cog
nomento Turcum etGregorium Moschovium cum
sexcentis, Cosmum autem DeliumThracem cum
octingentis militibus levis armaturae , versus
viam osteariam praemittit. Verum Valachus ver-
sutissimus utramque declinans, ducibus ilinerum ...
monstrantibus , tertiam, quae Franga nuncupa-
tur, tenuit, eaque via duo millia sagittariorum
praemittens , ipse postero die 7. Junii subsequu-
tus opinione citius in conspectu nostrorum ap-
paruit. Cum quibus Stephanus Turcus, Moscho-
vius, et Gregorius Fóltbius, veterani duces, acer-
rimam ineuntes puguam.postquam ex suis XVIII.
desiderati essent, et inter eos Michael Belerius
primariae notae centurio equestris cecidisset ,
ex hostibus pariter muUi occubuissent, et capti
fuissent, numero hostium non virtute oppressi,
retrocedendum sibi esse operae pretium duxe-
riint. Confestimque Fólthius adBáthoreum,uno
milliari in castris remotum , concitatissimo a
collegis missus cursu , exerçituum Radulonis
propmquitatem, captivis quibusdam , et abscis-
sis Valachorum capitibus edocuit , auctorque
fuit, ut cum omnibus progressus copiis Valachi
 286 —

¡nsolentiam prius infringeret, quam is integris

viribus in provinciam transiret. Verum eo tem
pore, quo praesenti opus erat cele ri tate, potior
m ili tum manus in agros dilapsi, alii ad rapinas,
et depraedationes mansvetorum Saxonum con-
versi, adversus militiae leges, et majorum dis-
ciplinam , effusis vagabantur habenis, non prin
ceps duci, non dux centurioni, non centurio mi-
ïiti imperitare poterat: quo nullum evidentiiis
futurae cladis Signum est. Sed et Euro - Auster
eodem momento t<-m vehementi in castra no
stra delatus est impetu, ut casas otimes milita
res, tuguria, papiliones , et tentoria horren-
dum in modum everterit , signa militaria dila-
ceraverit , creberrima incendia excita verit, a) et
magnum supellectilium numerara , tanta вeсил
extra castra rapuerit vehementi-*, ut omnes in-
telligerent, laevo sub auspicio, exercitum ad mi-
serabilem trahi lanienam. b)

a) Prodigium. b) „Septima die Junii mensis fertur per

occultas vias in Transylvaniam venisse Radulonem
cum oeto millibus delectis , cui Bathoreus obviant
cum 32000 suortim armis vetustis Cibiniensium in-
structis iferat. Magno cum gaudio bue profecti Hun-
fjaii, quaai nuptiales futurae essent epulae , ad vil-
lam sancti Petri in Barcia castra metati sunt. Circa
gvam e montibus Valacbiae prodiit in campum Va-
lachusante Coronam, et aciem inam in 33 turmas di-
▼isit, 3000 vero in insidias ad tnolam papyri colloca-
Tit : irrisit BAthoreus Valachum, circa undecimam
pugna coepit. Báthorei centrum , ex duodecio
millibus consians, vtcit primum Valachoi, soon Va-
lacborum hic cаest. Нас visa victoria Bathoreus
clamat : Keztinbbc adta liten. Ergo ad praedam ejus
conversi milites, quod dum cernèrent illi, •quo» in
insidiis rreliqaerat Valacbus , eo progressi , bastas
(Kopias nostri vocant) nostri frangunt, utBáthoreus
clamaret : Fuss ha kifutkatt». Interfecti Hungarorum
•785 q*>i >n acervum congesti, praeter eos, qui in fa
ga perjerunt, inter quos fuit^Joannes Imreffiu-, pro
ditor:, et aoctor omnia mali , jn coeno apud dictant
Villarn S. Petri' , a propriis militibus conculcatus.
 Postero die, qui erat Cathedrae b. Petri
sacer, Valachus cum VIIEquitum exercitatissi-
morum millibus et MD peditibusCoronam tem-
pestive a) ingressus, militem refecit, et largo
destillati ad ignero vini, quod cives administra-
bant, usu , ardorem in eis ad dimicandum ac-
cendit Ipse etiam lauto sumpto prandio, ad
praelium se composuit , et -ut statuto adesset
tempore , exercitui edixit.
Báthoreus ex adverso copias omîtes, quae
ad XU equitum , III autem peditum millia ex-
creverant , castris ^ducit tyro adversus vete-
ranum latronem, instructaque acie , b) dextrutn
cornu Gabrieli Betblenio , cum iegione aulica ,
et residua Hajducorum , qui cum capitaneo Je
anne Alexio in fide perstiteraut, parte, et dele-
ctissimis nobürum cohortibus , quas Baltha
sar ördögius ductabat, curandum tradit; sini-
strum autem Georgro Thraci, viro militari dis
ciplina claro, sed perfido, et ad cujuslibet venti
Ha tu m pallium obvertere edocto, cum legionibus
Siculis, quas Mephanus Bedö, Stephanus Be-
gröli, c). Ciemens Beldius, Michael Danielie,
et Andreas Gerebus , moderabantur, assignat.
Ipse autem inter selectísimas procerum cohor
tes ita consist it , ut in omries partes, vigi
lare posset, laborantibusque sub venire , atque
ignavos castigare , peditum cohortes in me
dio, cum 4 inediocris magniludinis torment is col-
locat.

Badulo ríctoíía potitus ex e«juo -prositiit , лec se vi-

ctoriae aucrorem , seil De um ejus causam vrneratur,
qui saperbiaHi B«thoiei ultus su. cuioque ruinerai!,
pt fessi ejus ut plurimüm essent milites , huates ul-
teiiua non fuit prosequutus." Excerptum exsciipto
Germanico in ciuobus Codd. additum.
a) Radulo Coronam itigteditur, b) Actes Bálhorei. c)
In «lio Cod. Bako.
 i
— 288 —
Erat locus ab ea camp i parte, quaepagum
D. Petri respicit, incultus, spinis , senticetis,
et lacunosis tuberculis oppletus1 , qui, praeter
oaturalia impedimenta ingenti fossa erat divi
sas, а) Quo cum lento fuisset progressus exerci-
tus Gabrielis Bethlen gradu , perspecta loci
iniquitate, salubri intercessit c msilio , ne exer-
citusad eum locum , in quo plus cum obviis im
pediments, quam cum hoste luctandum esset,
temere duceretur;- verum Joannis Imreffii fatui
senis sententia obtinuit : u* sive dimicandum,
sive castra metandum esset, a loco, naturae be
neficio circumsepto ne recederetur. Multo vero
jam die, cum a mane ad primant usque h o ram
sub signis , equis inhaerens , exercitus stetisset,
et sole' Vehementer aestuanle, miles sub galea
maueret, equi autem pabulum poscerent, om
nium opinione creditum est, hosiem eo die pug-
nae potestatem minime facturum, ideoque cea-
suerunt castra metandum esse, b) Verum eodem
tempore apparuit, Valachum agmina sua sensim
extra Coronam veterem ( Ö Brassó dicitur\ du-
cere , atque versus molam papyraceam , quod
papyrus scriptoria in ea signetur dicta'm, instru-
cta contendere acie, ita ut sinistrum cornu Po-
loni sagittarii , et sclopetarii cum cohortibus
Valachiae Transaipinae et duabus Hungarorum
vexillationibus, quas iStephanus Halmágyius, et
Kendius transfuga ducebat; d ext ru m autem Po-
loni hastati, cum sagittariis Moldavie, immixtis
Tartaris obtinerent; medio in loco Radulo, cum
delectis equitum, et Boerpnum turmis , et pedi-
tum vexillationibus, cum tribus currulibus tor-
mentis versatilibus , quae Coronenses cives ei
accomodarerant , procederet.
No-

a) Lochs pugnae. b) Acie. RadulouU.

 — 839 —

:Nostri denuoa), ordines jam fete turbatos,

ex Mc opinato restituere, et aciem tumultua
rle instruere coeperunt : tum Báthoreus suos co-
hortatus: Adest (inquit) tempus, commilitones!
quo et virtutis, et fidelitatis suae, quilibet
vestrum luculentum in conspectu principie sui
edere possit testimonium. Radulo enim perfi.
dus nominis Pannonici hostis , qui nihil potest,
nisi quod perfidia potest , cum couductitiis et
indigenis suis latronibus, agrestibus opilionibus,
et suum custodibus, multuth in civitate ista
rebdlU ambigens, utrum pugnet an fugiat?
tandem e caverna prosiluit, praedonum pro-
fecto more, qui cum ape rte non audent con-
gredi , ex insidiid viatores securos adoriuntur.
Varum Vos vestra ilia virtus ihVeterata et ce-
leberima nominis Pannonici recordatio admo-
neant, ut in praedones hosCe servos, et man-
eipia vestra, qui conspectum vestrum uunquani
tulerunt, et tamen instigatione rebellium, in
patriam banc, vira nobis chariorem, penetrare
ausi sunt, ferro hodierna die Dei optimi ma-
ximi benefició animad vertatis. Dominium, irtio
Tyrannidem asperët rudis Valachus cum cap ra-
riis hisce Venatur servitiis, quod opinor ros
ne honeste quidem audire , nedum ferre pos-
setis, cum generosa et dominio adsveta pan-
Bonica indoles, mori per virtutem centies velit,
quam alienigenae vultum Tyranni intUeri. -His
similia clara proferen S oratione, et praemium
С. colonos, qui Radulonem vivum, aut uior-
tuum in potestatem redegisset, Statueos, qui
aute m fortitec se gessisset , gregariis quidem no
biliaria insignia, nobilibus autem agros, et la
tifundia lièeraliter prominens , promover! sign«
jussit, atque in hostem ferri adversum.
*¡ .i ' 1 •• "

a) Oratio Bátherci «á militM.

?
 — 2ÖO —-

.-. Radulo contra ordines a) suos obequitans,

multo cohortabatursermÖne : Non esse (inquiens)
in multitudine sitam victoriam, sed incaussaebo-
nitate et Dei immortalis beneficio , neque metueii-
dos esse magnopere auro argentoque comiscantes
milites, sed feíro chalibeque obtectos : meminis-
sent iHos esse, quipatriam Valachiam infestis ar-
mis perreptassent, caedibus, iocendiis, et rapints
omnia conplevissent, principem etrajvodam eo-
•rum sedibtis ejecissent, nullumquecrudelitatis, «t
impietalis specimen praetermissisent. Meminis-
sent loci Hungaris fatalis; quem sub auspicio suo
cmentíssima Moysis Siculi clade, in toto orbe
metnorabilem fecissent; invocatoque tutelar!'}).
Petri nomine efficerent, ut camp i Barcenses,
indelebile victoriaeValachicae monumentum, ren-
turae in perpetuum posteritati ostenderent, cum
nulla uspiam in fuga, sed in sola virtute sa-
luiis spes sit coljocata. Haec vociferaos ca-
nere signa- jussit, et illico utrinque tormenta
semel atque iterum displosa sunt. Tum invo
cate a nostris salutari salvatoris Jesu nomine,
ingenti animorum ardore processum est. .
• Peditum in primis caeruleatorum , b) etSi-
culornm legio in adversos Valachi pedites delata
puncto temporis hostes in fugam conjecit, at
ad veterem usque Coronam , Dominus gladio
rem fortiter getens, peditatum hostium interne-
cione delevit, tanta celerttate , ut Radulo de
victoria desperans, ad furcam usque Coronen-
sem effusis equi habenis fugerit: nostri autem
pedites locum, quo hostes steterant, occupan
tes, victoriam penes nos esse arbitrati , íassi
ex pfaeÜQ , apud molam papyraceam conse-
derint. Verum equestres copiae contrario plane
eventu, sive proditione procerum , sive ducum
ignavia rem gessere. Coorto enim cruentissimo

a) Oratio iUdulcmis ad milites, b) Conflictus.

 et atrocissimo praelic, postquam diu multurrt-
que in utroque cornu pugnatum fuisset , et Ga*
briel Bethlen a) in dextro cornu rem pro vir-
tutis suae commendatione praeclare fortiterqu*
admit) istraret , initium fugae in sinistro cornu
a legione Siculica , quam Stephanus Bedö du-
cebati annuente (ut dicunt) Georgio Thrace fa*
«tum est: quod simulac Raduloni nunciatum
:est, animum recolligere coepit, et propitiam
sibi suisque fortu nam ad-* se clamitans, vir
ctoriam in manibus esse vociferabatur , ideoque
Polonicas cohortes cohortatus, signa in prae-
torianos, et triariam Báthorei cohortem ferri
jussit. Tum vero undique effuse fugiunt, quoS
Poloni , et equites Valachi (quos Quartanos
dicunt) effuso insecuti cursu, incredibilem
nostrorum stragem ad milliare unum edidere.
Ipse princeps, qui eo die conum galeae albis
gruum peonis in fasciculum opere phrigio con-
tortis , ornatus apparuerat, praelio excedeos
primum demitti labrum jussit t deinde pennis
istis, ne cognosci posset, abjectis y coenosam
lacunam lancibus, et multa oppletam uligine
versus D. Petri pagum poute transiit , ubi muir
torum equi , palustri coeno, et densis juncorum
radicibus impliciti, sessores excusserant , qui
ab hostibus oppressi momento jugulati sunt-
Joannes autem Imreffius tuba et fax totius hu-
jus cladis , coeiio quidem illo magua vi elu-
ctatus, cum equurn haberet adeo atrociter vul-
neraturn , ut amphus usui non esset , ad pro-
ximae arboris radicem, a cruento superveniente
hoste trucidatus est, ibidemque post pugoam
cadaver inventum, absque omni libitina , et
sepulturae honor* sub quercu quadam tumula-
tum est -, ••-
T a

a) Fug* nestioriud'
 At peditum nostrorum cohortes , quae post
navatam praeclare fortiterque operant , certa
spevictoriae ductae, se refect uràe consederant,
a retrocedente a caede equitum hostium mul-
titudine circumventae paucis exceptis a) ducibus,
qui equorum beneficio evaserunt, pro tracta diu.
turna et atroci pugna, donee pulvis pyrius,
et plumbeae suppetierunt glandes, internecione
deletae sunt. Caesa eo die ex nostro exercitu
ad sex millia capitvm, ex hostibus autem qua
tuor millia plus minus , capti ex nostris in
fuga plurimi : signa militaria i гo ; perieruot in
eo praelio , et in fuga praeter Joannem Imref.
fium , ex Baronibus Georgius Varcus , Georgia*
Thrax , qui tamen vivus in potesiatem hostium
perveniens in foro Coronensium jussu Radulonis
decollatus est. Ex nobilibus Balthasar ördögius,
Joannes Alexius, Nicolaus Kapius, Caspar Si-
mandius , Georgius Károlius , Nicolaus Szegedi-
nus , et plures alii, quos brevitas historiae com-
memorare nunc non permittit. Capti Michael Da-
nielis, Andreas Gerébus, et Petrus Kerekes, qui
postea magno aere fuerunt redemti. Post pug
nam dira tempestas, etvehemens nimbus, niix-
tus grandfne , coelo delapsus est. Radulo au
tem conquisitis undequaque cada ver ibus , ea in
acervum egesta terra permixtum, ubi pugDa
tum erat, congessit аc deauratam crucem, bat-
baricis litteris, belli causas continentem , cum
imagine Salvatoris , perpetuum ut sperabat vi-
etoriae suae monömentum, in culmine érexit¿
quam postea milites Báthorei , in frusta coв-
cisam dejecerunt. ". i.:'i-'.. Vi
Deinde Radulo collectis mancipii s , et par- '
tita inter milites praeda, nihil cunctatus in
patriam reversus est, indeque aobiüora XL.

a) Caede« pcdvtun -oUerebili».

signa militaría navatae gna viter operae speei-
mina , et fidelitatis obsequiique symbola ad
Turcarum Imperatorem , et XXXII. ad Caesa-
rem Romanorum mi sin
Princeps autemBáthoreus postero die, cum
paucis fugae fortunaeque suae comitibus ad op
pidum Köhalom divertit, ubi a Davide Wey
rauch lauto exceptue convivio ; Fagarasum ,
deinde Cibinium pervenit.
Quoniam yero ea humani ingenii est fra-
gilitas, ut prosperitatis , secundaeque fortunae,
exporreeto vultu se profíteatur esse participem,
imo eam sibi vindicare minime erubescat,
calamitatis autem et adver sae sortis alios semper
esse authores, et architectes fingat, neque in
ea quidquam se juris , et pariicujae habere au-
turnet, imo ad se nullatenus pertinere arbitretur;
ideo qui sejjraeclaroe principi familiares, inter
pocula , comessationes , et ludieras saltationes
exhibuerant, et sese prom tos et alacres, ad
utramque subeundam promiserant fortunam,
(um demuni noyercante primum fortuna, sin-
guli latebras derelicto principe quaesivere. In.
ter alios autem pessimam rependit gratiam Ge-
orgius quidam Hidius, e sordibus, et pulvere
scholastico ab illustri Báthoreorum familia
exemtus, postea a principe, claudus licet pe-
dibus , Mephiboseti instar, utrinque latifundiis
cohonestatus , et ad summos Cancellariatus ho
nores promotus. Abjecta enim fidelitate, et hu
mana reverentia timoreque divino violatis, non
veritus est ingratissimus tenebrio Germanicae
adhaerere factioni , ubi nullo habitus in loco,
vitam infamem et obscuram egit, denique ne-
mine relicto haerede , conscientiae morsu ur-
gente, diuturon contabescens moerore , parum
ab Achitopfaelis , Judaeque facinore recepit. a)

*) Alter Cod. Jiabet : recessif. ' '

 — «94 —
Liber secundum.
.•. j Derelictu б ab omnibus pene Báthoreus,
posteaquam clade accepta Barcensi , cum pau-
eis fugae fortunaeque suae sociis, nulla laeti-
tiae, solemnitatisque significatione iogressus Ci-
binium fuisset, quaestione de proditoribus, a)
cruentae cladis authoribus habita, cum caeteri
in fervenii praelii ardore cecidisseot, Stepba
llum Bedönem Siculum , qui profusis Radulo-
nis largitionibus corruptus , exercitum ad
iniqua duxerat loca, et cum suis turmis infa-
mis fugae, nullo exhibito fidelitatis munere,
initium fecerat, in vincula rapuit , et ad ge-
monias usque protractum scalar, capitis suppli-
cio affecit. . .. i .... .. - -
Verum enim vero, ut nullum malum solum
provinciae b) cuique ingruere solet, ita eodem
tempore, atrox et funesta fia duplici ipva-
sit provinciam calamitas. Nam et'eives Coro-
nenses, quod malum initio clam foyerant, se.
cundo re ru m Rad u loáis successu confirmat), to-
tis rebellarunt viribus , et apertos se hostes,
duce Andrea Gitzio , quem militiae equestri
praefecerant , homiqe perfido çt temerario pro-
fitebaqtur- . , .
Is Apdreas, a primis juventutis suae tern-
poribus, famiiiae Mágotsianae alumnus, opi-
uione virtutis, opibusque in tantum creyerat,
ut Magi&tratus ar^is.t|dunkátsieüsís. a Francisco
MágQtsio , fidei etindustriae ejus committeretur.
Quern homo natura crudelis cum per aliquot an-
Hos superbe,et a vare administrasset, et nefarias in?
doxío miserorum civium sangvine contamioasset
manus, imo totum pagum Derchén, c) in comitatii
Bereg.ensi situm ferait absumpsisset jncendiq,

•) Stephanus Bedö capite plectitpr. b) Coronense* apef

tam fovent rebellionem ducfl Andrea Gitzio. с) Сци
«qaicuj (jaidam ab Andrea Gitzje tnieidamr, - ,
 — 295 —

eo tandem insolentiae nobilis latro processif :

ut canonicum quendam , ecclesiae S. Cruris de
Lelesz sacerdotem Deo sacratum , virum pium
ac doctum, et expediendis regni negotiis var
oantem in ipsa via regia hosiiliter invaderet,
et nihil tale quidpiam meritum , crudeliter
trucjdaret. Quam ob causam, cum a Mat-
töia Secundo rege et imperatore, ei aqua ig-
nique per summum ludibriuminterdictum iuisset,
diu apud necessaries suos exilium toleravit,
deinde in au lam principis Báthorei per möl
lern, irrepens adulationem , ad honores et di vi-
tias non multo tempore pervenit. Legatus tan
dem arduo plane et urgentissimo Byzantium
missus tempore, immemor beneficiorum , sepo-
sita fidelitate, et Dei hominumque timore ab-
jecto, cum res piincjpis modis omnibus pro
movere debuisset, donaria omnia suo et Sa-
xonicae nationis nominibus, purpuratis Consis-
torii itnperialis distribuit. Postea in Báthoreum
benefactorem suum, cui honores, opes, et vitam
ipsam debe bat, conversus , inauditarum plau-
stris eum ' querelarum mendaciis copiose per-
mixtarum damnare, a) et per summum scelus
solio excuter.e voluit. Ideoque a Porta, expe»
etati va quadam purpuratorum subuixus gratia,
reversus , Coronam civitatem jrefractariam in-
gressus est, et se caput et coriphaeum rebel-
libus exMbuit civibus. Ex altera autem parte
Mathias b) Rex Austriacus, Calendis sextilibus,
publicum pcomulgavjt edictum, in quo Bátho
reum publicae paejs, et concordiae , quae cum
omnibus circum finitimis regnis et provineiis
inita fuisset , declaravit esse turbatorem , ideo-
que eum justo in ordinem redigendum esse
bello, non solum aequum , verum et i am oppido

*) Alter Codex habet : enerare, b) Báthoreus a Mat-

tbia imperatore publica« paejs turbator detiaratur.
 —- 20б —

tjecessarium esse censuit , ob rationes firmas et

veras , numero duodecim.
i) Quod princeps Báthoreus pluribus arti-
culis, punctis , et clausulis transactionis Cas-
soviensis, mutuo consensu et approbatione com-
missariorum utriusque partis celebratae, et con-
firmatae; contravenire attentaverit , ac non вo-.
\am plerisque in locis, gravisque momenti par*
tibus quaedam mutaveri t, et inverterit, verum
etiam qoanulla ademerit, quaedam pro lubitu
addiderit. 2) Quod idem contra apertos prae-
dictae transactionis artículos in praejudicium et
derogamen Majestatis Regiae , et jurium sacrae
reg ni Hungariae Corona«, inconsulto rege, pro-
vincram Valachiae Transalpinae invaserit, cun-
cta ierro fia m maque miscuent , Vajvodamqöe,
quem Rex Hungariae ei provinciae praefecerat,
ejecerit. Item g. Quod titulo principes ejusdem
provinçiae, sine praescitu, et consensu regis,
quod in auctoritatis regiaeque dignitatis dero
gamen, et vilipendium vergeret, se intitularé
non fuerit veri tus. 4) Quod idem regem et
regnum Poloniae, clanculariispracticis invadere,
et se in regem ejusdem regni eligi , et constituí
voluerit, hacque ratione contra antiqua pacta
et foedera pum regno Hungariae inita, et re-
gnum occupare , et se regem ibidem fieri çona-
tus fuerit. 5. Quod idem in praesentiarum cum
Turcis perniciosa et exitialia molimina traetare,
ct coQc'tudere niteretur, at tam Hajduci ab ob
sequio et fidelitate, Sacrae Regiae Hungaricae
• Coronae debitis per defectionem abscederent,
quam ipeemeiiisdem Turcis, contra yicina regna
et provincias, atque adeo contra universum
Cbristianum nomen, se cum omnibus jungens
copiis, extrema quaevis et damnosa tentaret.
Item quod idem 6. In manifestum praelibatae
coqclusionis Cassoviensis derogamen, in ditiq-
pibus sacrae Coronae Hungaricae subjectis, pu-
blicis et regi is io viis , potentialiter armataque
 — 297 —

manu, per suos emissarios, fideles regis adoriri•

feeerit, occiderit, vinctosque alios et captivos /
abduxerit. 7, Quod idem e regno Hungarian
concitatis passim regnicolis regiis , eosdem-
que a fidelitate et obsequio regio abduceng, pan-
sis vernis copias et gentes militares evoca»
yerit, et ab ornnis generis et conditionis homî-
nibus hotnagium sibi praestari feeerit. s) Imp
per nuncios, et ablegatos suos in porta Otto-
man шел, commentitia licet, talia tamen, ob
quae regna et prorinciae in praesentissimum
incurrerent discrimen, divulgare non fuisset
veritus , puta: quod a partibus regiis summo-
pere in eo laboraretur, quomodo pax foedusque
cum Turcis initum rumperentpr , cujus rei pur-
puratus Budensis non levia edidisset indicia,
cum ei suppetias ferens , copias militares fre-
quenti submisisset numero , et cum exquisita
officiorum oblatione spem oceupandi adipiscen-
dique regni Hungariaepromisisset. Deinde quod
idem 9) Magnates et alios praecipups Traq-
sylvaniae provinciales, quos e pairas eorum
sedibus non sine ignominia exudare fecerat, •
juxta artículos Cassoviensis transactionis ad ne-
cessarias compositionum condiiiones minime
admiserit , quin imo i0. Legatos et nuutios
regios, non sine dedecoread lubitum ac tamdiu
deünuerit, usquedum exactius innotuit , quonam
fuccessus rerum sua rum tenderent, et quid de
auxiliaras exterorum copiis certi atque expío?
rari habere posset. Ad haec ii. Non attenta
çonclusione Çassoviensi, per enormem latrocinio
adsvetam Hajducorum progeniem regios fideles
certorum comitatuum regni Hungariae invadere,
domos, curiasque nobilitares expilare , incine
rare, et gravi cum regnicolarum detrimento
Hajducos aliquoties ad insuigendum excitare,
et inermes colonos rusticamque plebem a Dot
minis eorum terreslribus abducere non intermi-
perit, ta. Tandem vero in pemiciem proyin-
 — 298 —-
ciae Transylvanicae , olim florentis et opimae,
foeda sua gubcrnatione , et administrations,
victnarutn provinciarum arma et bellicas expe-
ditioaes irritaverit, ac in talem desolationem,
deformemque constitutionem eam adduxerit, ut
nisi Deo authore , tanto malo in dies majorem
in modum gliscenti provideretur , provincia ex-
tremam ruinam, et fatalem calamitatum suarum
periodum , ut nunc tandem consequeretur, om-
nino necessarium esset.
Quae rationes partim verae, partim aute m
confictae , sed sub specie veritatis , plurimum
a zelosis in Aula imperatoria exaggeratae, eo
animum Matthiae deduxerunt , ut extemplo Si
gismundo Forgátsio, a) qui regia authoritate
Cassoviae praesidebat, serio ediceret, quatenus-
conscripto, quam fieri posset numeroso exer-
citu, primo quoque tempore in Transylvaniam
duceret, et Gabrielem Báthoveum refractarium
, et immorigerum Sacrae Regni Coronae Vasallum,
vix a clade Valachi respirantem, vivum , mor-
tuum io ordinem redigeret. ..
Sigismundus maximus Religionis Caiholicae
zelota , conquisitis undique ducibus, et comita-
tus Hungariae omnes, militesque praesidiarios
sedibus suis exciens , exercitum ad XII. equi-
tum et IV. peditum millia contraxit, trajecto-
que Tibisco , Andream Magnum , qui nuper a
Báthorei rebus defecerat, cum universo Hajdu-
corum equitatu in potestate habuit. Praeerat
exercilui regia plane potestate ipsemet For-
gátsius; vicariam autem eidem operam praesta-
bat Andreas Docius summae vir authoriiatis,
quibus caeteri proceres, partim sponte sua,
studio propagandae Catholicae Religionis , par
tim jussu Regis Matthiae, militabant. Hi erant;
Comes Stephanus Pálfius, Comes GeorgiusDru-
geth de Homonna> Michael Czoborius, Michael

a) Sigismundi Forgáts in Transylvaniam expeditio.

 — 29p —
Károlius, Stephanus Lónaius, Petrus et Georgius
Melith , Franciscus , Georgius, et Gabriel Pere-
nyi, Ludoyicus Rákotzius, Andreas Lónaius, alii
autem minorum gentium proceres plures,4quam
ut eorum caihalogumhoc loco texere possem.a)
Favebat inprimis secunda incepto fortuna, nam
Andreas Magnus Generalis Hajducorum prae-
fectus, quod Nicolaum Szennyeium, virum Agri»
ensi militia celeberrimum , scelerata obtruncas-
set manu, spe consequendae impunxtatis ta>
ctus, non solum ab ' obedientia principis sui
desciverat, verum etiam alios quosvis minores
Hajducorum Belli Ductores , ad deficiendum fre-
quenti in dies compellabat numero , adeo ut
nemesis quaedam perfid i ae eos omnes , praeter
Franciscum Rhedeium, qui constanter Arcem Va-
radinam sub auspicio Báthorei tuebatur, inva-
sisse videretur. Nam et Stephanus Agriensis,
vir alioquin sociis fidus , ea se labe infeoit,
ductoque hostili ad Váradinum diripiendum
a exercitu, a Francisco Rhédeio parva manu pro-
fligatus est, quo simul et veterem existimatio-
nem, et domesticos lares , quo* in oppido .S za
loma habebat,' publico postmodum edicto pro-
scriplus amitten s , funestae militiae proemiun>
dedecus açcepit• Andreas autem Magnus ex
subulco, per omnes gradus militarium bonorum,
insignem magnificentiae dignitatem , purpuram-
que consecutus, homo perfidas , et versalilis
ingenii , postquam in campo Károliensi , ubi
eo tempore exercitus Forgatsianus consederat,
non levi, ut putabat, a Proceribus Hungaricis np-
tatus est infamia , quod ei publico in convivio

a) Nota Codicis unías: Forgácsium exercttum 25,000

adduaisse referlur in sctipto Germanico utpole li
bro nigro Frankiano temporum illorum 5 milites au
tem ejus magis praedae, quatu militiae caussa hue
venisse.
 — з°° —
ignobilitas et anteactae vitae sordes objectas
essest, à) simulque aquo ad tantos honoris ever
etil* esset, in memoriam rejectum fuisset, mu
tata de repente mente, eadem facilitate, qua
se Caesareanis junxerat, ab iisdem deseivit, du*
ctisque ad oppidum Diószegum copiis, exerej-
tum Stephani Pálfii illico invasit, et plurimis
interfectis , duobus eximiae pulchritudinis тe-
xillis, insignibus domini rrostri Jesu Christi Sal
vataris , et Beatissimae Virgiois coaspieuis po,
titus est, quae postea in gratiam Bathorei re-
diens, eidem inter reliquas obtulit manubias.
Qua nihilominus perfidi latronis temeritate mi
nime Forgátsius territus, majoribus undique con
tracts copiis, nemine plane se objiciente, via
elementaria, b) totis viribus in Transytvaniam
duxit, admotisque prim um muro Claudiopoli-
tano (cives enim ei portas occluserant) ali
quot falconibus, c) postquam quaedam duntaxat
domorum tecta, tegulasque dejecisset , tertium
post diem a senatu et populo patentibus i ut ra moe-
nia acceptus est porùs. Deinde AlbamJuliam se-
dem principalem occupans, universamTransylva-
niam pene in ipso expeditionis limine in pote-
state m suam redegit. Universa enim Siculorum
natío, tum quod natura novarum rerum sit cu-
pida, cum vero quod multum Religioni Catho-
Иcаe, quam plerique ore profitentur , factis au?
tem negant , tribuat , non obscure ei favebat.
Saxones autem ob ereptum Nationi suae Cibi-
qium, quemlibet potius quam Báthoreum , do
minum ac pnneipem ferre volebant. Repug-
nabant aperte quatuor duntaxat regni fortalitia ;
Varadinum, quod Franciscus Rhédeius cum NoT
' - l . •', • ••
a) Andrea« Magnus a Forgátsto deficit, b) Alter Cod.
habet: vja ceaturii. e) Forgátsius Claudiopölia oc
cupаt, • •
bilitate RegionisÉíhariensis tuebatur; DéVanuftf,
cui Gabriel Bethlen delectum imposöerat prae
sidium, Fagarasum, cui Joannes Ballingius prae-
erat , et Cibinium, quod ipsemet prioceps novo
undique conscripto exercitu munierat. a) Quid
in hac bon contemnenda prosperi successus
difficultate Forgátsius faceret, qua ratione , ne
error in consilio committeretur , providere pos
set, non facile intelligebat : placuit tandem,
ut initio Gabriel Bethlen placidis tentaretur
verbis, qui si a fidelitate Báthorei abstrahi
posset, magnum rebus Caesaris operae pretium
accessurum rebatur. Misso igitur tibicine, eum
ex arce Devana , interposita fide evocat , et
Austriacorum principum clementiamamplissimis
commendans verbis , postquam animum ejus
fustra promis Sis, ac etiamprincipatus spe one-
rasset, nihil obtinuit; Bethlen enim Velut Han
nibal Romanis, a primo adolescentiae suae flore
Germanis infernos, maluit principi oppresso
difficillimo adesse tempore, quam principatum
Germanorum Caesaris copiis acquirere. Et certe
si jus fasque violandum esset , regni gratia id
fieri debuisse omnes fatebuntur: verum in inti-
mis animi penetralibus perpendens , amicos in
afflictionibus sanctiore quadam necessitudine
esse colendtfs , principatuum autem initium ,
finemque, non ex hominum , quantivis pretii
Voluntate, sed ex sapientissimá Dei ordinatione
pendere, et tempestiva vocatione ofi'erri; sa-
picntissimus et raagnanimus Vir, promissiones
omnes quantumvis magnificas et splendides in-
concussa fide non taotuiti rejecit, sed etiam se
ad principis et Reipublicae defensionem accin-
gens, Cibinium profectus est. Cujus adventu
omnium animi erecti, quid de Forgátsii expe-

1
a) Gabriel Bathlcn a Forgatsio fruitra ad dëfectiwpeir*
aolliciUtur.
ditione senliendum esset, evidenter aperuit.
Nam multi eiiam ex Siculorum proceribus cum
turmis ad principem confluebant, et nobiles
viri quique cum famulitiis ad imitaiionem
Gabrielis Bethlen causam aequiorem sequeban-
tur, adeo ut praesidium Cibioiense ad VI. be'¿*
latorum millia, ex.guo tempore excresceret.
Evgo Forgátsius maturandum sibi esse ratu s,
Alba Julianis iu fidemCaesaris acceptisaSzász-
Sebeso movens, cum omnibus copiis ad Ke-
restyéo - Síigetutn , Coloniam Saxonum, a Ci-
binio milliari uno remotum consedit. a) Deinde
sequenti die, Calendis nimirum Septembris pro-
pius ad Cibinium castra admovit, ubi Bátiio-
reani, Stephanus Tu reus , Georgius Fólthiusj
et alter Gregorius Machonius, justo obviam
procedentes exercitu integrum diem velitationi-
bus consumpserunt , postea cum diu acriterque
eliam plenis cohortibus ab utraque parte pug-
natum fuissetj nostri Caesareanorum multitudine
fracti retrocedere in urbem coacti sunt. In
reditu üemetrium Torjaium Tribunum 400. ptí-
ditum , hominem morum aggrestium inconsulte
cum 200. peditibus circa urbem grassantem$
occupantes facile oppresserunt, et captivos ca-
tervatim in urbem pecudum instar egerunt, De-
metrium principi loco muneris oí?¿rentes. Qui
a clement! rebus militaribus principe benigne

' ! ; . .. 1
a) In libro nigro FrankUno refertur , Forgàcsiilm eitra
villarn Neponts coBse.lisse , piimum in uiben im
petum Г-cisssl . Iduurri Aug. et dum ex ¡nstrumen-
tis bellicis missilia non segniter in eos spargerentur,
ex instruments unum corröptura fuisse. Alteram
oppugnaiionem ex utrisque castrls III. Iduum Aug¿
tentatam, ubi dum currultbus non minus cbsessi se
defenderent tormentis, jam et aliud periisse. Interea
Andreas Magnus e Forgátsianis (astris clam in ur
bem ingressus, in Bá.hoiei gratia™ se insinuavit, et
ab ta pecuniam pro comparando milite in H Ungarin -
ageepit. iVe/e uniits Codicil.
\
habitus, dum interrogaretur , quam ob caussam
adversus nativum sangvinem et communem Re-
ligionem infesta induisset arma, multa Dei im*
mortalis contestaiione, barbarum in morem
respondit: se nunquam Reiigionis mentionem
in eo bello audivisse, verum nomeu Turcicum
totius praetextum expeditionis fuisse, animos-
que miiitum, ut nomina darent, acc«ndisse, jam-
que intelligere se, sacramento dicto minime te-
neri, ideoque operam daturum , ut 200. adhuc
pedites, qui sibi paruissent , brevi tempore, in-
tra moenia reciperet. Approbato Demetrii stu
dio , paucis post diebus factum est , ut 200.
illi correptis signis, foedo convitio Germanicae
factionis nomen proscindentes, ad nostros trans-
fugcrent, quos plerique ex aliis etiam cohor-
tibus imitati non exiguo numero in dies a re-
bus Caesareanorum deficiebant.4 .
lnterea Báthoreus consilium ex necessitate
sumens, ita sibi agendum instituit, ut uno eo-
demque tempore Gabrielem Bethlen tidelem for-
tunae suae assertorem regiis donariis instructum
ad fulgentem Portam, a) auxiliarium copia-
rum contrahendarum caussa mitteret, urbem
fortissimo adjecto ex parte orientali propugna-
culo, quod ex aggere , virentibusque excitarat
cespitibus , muniret; et inducías dierum vigioti
quinque cum Forgátsio celebraret. Bethlen ma-
ximis quam fieri potuit itineribus ad Portam
contendens, postquam placidis prudentissimis-
quç sermonibus, adjectis muneribus purpurato-
rum quorumvis, apud quos gratia et favore
plurimum valebat, animos conciliasset, et prae-
terita Báthorei errata juvenili tribuenda esse
aetati docuisset , simulque miseriarum et cala-
mitatum gravitatem, quam provincia Transyl-

a) Gabriel Bethlen ad Portnm Leg«tu«•

 - 3»4 —
vaniae pateretur, tecensuisset ; tandem in sena
tum , quem Barbari Divanum dicunt, ingressus
ita locutus esse perhibetur:
fulgentes invictissimi iroperatons purpura-
ti, á) quorum consilio et sapienti rerurh admi-
nistratiune regna et Provinciae orrines ab orttí
S 'Iis ád occasum usqíie secundum unlearn ая-
quitatis et justitiae fiormam diriguntur, armis
autem potentissimis eá protsguntur industria et
felicitate, ut ne passum quidem unicum ab eis
Virtus et magnanimitas vestra avelli patiantur;
si unquam fidei vestrae in amicos clientes , et
fideles vestros integritas a vobis declarata fuit;
nunc certe illustre con stantiae, et promissorum
veströrum documentiim orbi universo eXhibere
pöteritis, si Qabrielem Báthoreurri filrum et
clientem vestrum, qui ad vos eum uoiversis
triam nationum . provinciae vestrAe Traosylvá-
nicae prdeeribus confugit, nunc taodem ab in-
tolerabili Germanicae tyrannidis jugo et Ser
vitute eliberaveritis. Postquam fenim illum ju-
venam florèntem et innocentem, tili um autem
et clientem vobis addictissimurn Germaoiae Rex
confictis criminibus, et inusitatis caluirmiis in
Porta hac fulgidissima onerarit, et alienurri
vos nonnihil animum eega illum gereife «mimad
vertitj clanculariis practicis eo etiam progres-
sus est, ut popularmm etiam animos, seditio-
nes modo has, modo illas, per emissarioS suos
excitans, infensos eidem reddrderit; adeo ut
nunc tandem longanimitate et palien ia vestra
abutens, ingentibus copii6 duce Sigismundo
Forgátsio proviueiam vestram invaserit, earo-
que exceptis quibusdam fortalitiis , quae par
tim mihi, parüm principi filio et ciienti vestro
adhuc patent, totam in suam redegeht potestatem;
et
^ \
я) Oratio GabrieUs Betblen.
 — 305 —

et principem fid el em vestrum , quod se ab obe-

dientia et fidelitate Portae hujus fujgidissimae
avelli minime patitur, in urbe Cibinio conclu,
sum arctissima obsidione cinxerit. Quod pro-
fecto non duntaxat sanctae et ülibatae vestrae
societati, quam Iitteris Athname principibus qui-
busvis sociis et amicis imperii Ottomanici con-
firmare soletis, contrarium est, verum etiam in
vilipendium , et manifestum imperii hujus ful-
gidissimi vergit damnum. Quod si enim Ger-
manus semel Transylvaniam occupare, atque iis
fortalitiis, quae a majoribus nostris immense
erecta sunt labore , praesidium imponere po-
terit , ex arce illa bellica, Transylvauiam intel-
ligo, quam enorme iugruat imperio huic de-
trimentum, facile, utopinor, intelligitis. Junget
Germanus vires cum perfidis illis duobus Va-
lachiae regulis, qui etiam nunc ei addictiores
sunt , quam vobis , junget cum maximo Polo*
niae Rege , tantumque excitabit incendium ,
quantum nec patrum vestrorum memoria con-
tigit, nec unquam eveniet. Quapropter dum ma
lum adhuc in herba est, dum incendium sub
cineribus latet, vos orbis dominos precor atque
obtestor, succurrite prrfvinciae laboranti , suc-
currite principi juvcni , filio vestro , de cujus
fide ne ulla apud vos suboriatur dubitatio,
offert et donat potentissimo i m peratOri Sanehaca-
tum Lippensem , conducibilius arbitratus fore,
unam provinciae domum vobis Patronis et de-
-fensoribus assignare, quam totam Germanicae
subjicere superbiae.
Quae oratio, quod promissum etiam a
'Botskaio, utferebatur, oblatum contineret, adeo
аnimos purpuratorum , qui sola duntaxat utili-
tate res alienas metiuntur, movit , ut illico
Omerum purpuratum beglerbegum Bobnensem
destinarent, qui contractis quam maximis posset
copiis, Tartaris Ossoviensibus et Silistrensibus
adjuoctis, maximis itincribus in Transylvaniam
U
 306 —

contenderet, et Forgátsii conatibus primo quoque.

tempore obviam procederet. Omerus nihil cun-•
ctatus, promulgato severissimo, ut moris est,
edicto, copias militares frequenti coegit nume
ro, et ad Oroszerichum a) Danubio impositum
cum Tartaris conjunctus, Danubium trajècit,
. tantamque bellatorum multitudinem in Transyl-
vaniam traxit, quantam aetas nostra, sub nul
lius Turcici ducis auspicio viderát. Forgátsius
sola rumoris vehemenlia territus, relictis tor-
mentis, et onerariis currubus, cum omnibus co-
piis suis fugae similem profectionem instituit,
versusque Coronam civitatem rebellem , sibi
autem familiаrem moveos , insolita tempestate,
quae vehementissimoEuri flatu nimbisque, nive,
grandinibusque permixtiБ scatebat, adeo vexa-
tus est, ut plurimi mortalium cum jumentis
obrigescerent , multi fatalem ultionem coram
•culis versari autumarent; ingressus nihilomi-
nus Coronam, tres dies militum quieti conces
sit, deinde confirmatis in fide Caesaris civi-
bus, simulac intellexit, Gabrielem Betiilen cum
copiis Turcarum auxiliaribus appropinquare ,
versus alpes, quae ex montibus Carpathicis quasi
decisae Moidaviam a Tiposylvania disterminant,
movU, in quarum radicibus a Tariaris , qui
auxiliariomm rorarii erant , deprebeosus , inul
tos ex exercitu , cum supellectilibus, jumentis,
et rebus pretiosis amisit. /Ipse panico quodam
perculsus terrore, cum Homonnaio, Docio,Esz-
terbáziu caetensque regni Hungariae proceribus
alpes constendit, et in avios warum maeandios
incidens, aiussima in riive , quae partim prae-
terlapsa deciderathyeme , partim indies inju-
riis autumnalibus ex aere defluebat, per inte
gros dies quindecim cum omni oberrans exer
citu, ViX.fessos ac debilitates trahebat artus.

a) In ali« Cod. Urazcxichium,

 307 —

Nam multi in dies mortalium annonae inopia

deficientes peribant; plurimi autem saevientiam
iojuriis tempestatum , una cum jumenlis emo-
riebantur; alii autem , qui robustiores erant,
se ipsos cadaveribus equinis , jumenta autem
decussis arborum frondibus sustentaban t , imo
ipsemet Forgátsius et reliqua Magnalum cô-
hors eр miseriarum processerant, ut hepar equi-
mim , si modo nancisci potuissent, exquisita-
rum loco deliciarum habuissent. a) Tum vero
mi Iitaris subortus est tumultus, plurimi enim
infaustam execrantes militiam infestis signis in
auctores belli irruere, in eosque more majo
ra m in frusta concisos animadvertere volebant;
nonnulli infami proscindentes nomina Magna-
tum convido , eos, ut cum suo infortunio lu-
ctarentur derelinquendos , ac feris bestiisque
objiciendos esse censebant, multi arrepti s illico
signis , áliam ingrediebantur viam. Ex quibus
cum Paulus Palejus , Albertus Fabriciuä', etLu-
cas Kallovius equestres Tribuni, cum mille fere
equitibus ad alpium usque Máramarosiensium.
juga pervenissent , animadversi a Petro Pogá-
nyo, comitatus illius Vice Comite, cum ad
arma populares conclamasset , ac etîani prae-
dones publicos ad èam militiam excitasset,
siti, inedia, labore, et brumalibus fessi injuriis,
ad unum omnes caesi sunt, praeter Albertum
Fabricium, et Lucam Kallovium, qui captif et
postmodum Váradinum deducti , inspectante
principe , in veru praeacutum transversim a
carnifice tracti sunt. Forgátsius autem caete,
rique proceres, post varios et diuturnos erro-
tes , inusitatas sitis inediaeque perpessiones et
atroces brumalium tempestatum calamitates ,
nacto Divina quadam intercedente virgula opi-
iioae, cujus indicio in viam rectam , qua* io

») Hie ig, voce» a Ceajura Budensi detetae suaf. •.

 — 3°8 —
Polaniae regnum tenderet, ducti, praesentissi-
raam evaeerunt perniciem , amissoque fere omni
exercitu priltium in Poloniam , deinde in Hun-
garúan in summum omnis aetatis ludibrium
pervenerunt. a) , -> -1

a) Saxonici scriptores re» borum temporum ita de-

scribunt :
Sigismund« Forgátsius , ut insidias A ndreae Mag-
ni, et quorundam militum praeterverteret , una cum
Radulone regulo Moldariae , cui Magnus non mi- -
nus insidiabatur, XIII. Calend. Septembris solvit,
Medgyiesum versas movit, ubi Oppidani non solum
praesidium CCC. vel ut alius CC. peditum Sccpn-
siensium Germanorum receperunt ; sed etiam partim
pecunia , cujus юoo0. florenorum numeraverant ,
partim commeatu bostem juvaruni , cujus vero par
tem Hajdircones Bátliore- in via una cum quatuor
- Moldavis milittbus X. Calend. intercepenint, praeda
milUibus concessa, caplivorum autem anus , secundo
post die , Cibiuii , quatuor equis applicatis ad me
nus pedesque restibus , laceratus , alter ex Curia
praeceps datus , reliqui bini vero numellae super-
- i impositi per satellites tyranni , bombardis , quasi
! militari exercilio enecti prius , deinde ex urbe tra-
, cti, triste Bátboreanae ciudelitatis spectaculum ex-
bibuerunU
Confirmatis jam in fide etiam Schaesburgensibus,
in Barcia Forg^tstus ad Coronam castra posuit., ubi
dum miles pugnam detrectaret, in angustias reda-
tus , currulia tormenta Coronensibus , pro floreno
rum sex rnillibus oppignoravit, et invios montes in-
gressus, pet praecipitia loca errsbunílus , continuos
qnatuordecim dies, to'um exrrritum summa rerum
penuria affectum , adfo ut equos etiam consu
mèrent milites, circumdnxit, et in hoc errore qua-
, tuordrcim millia suorum amisit.
. Báthoreus metu bostili liberatus , cum ex recenti
' nuntio Mcoepisset, Andream Magnum subsidio cum
aliquot millibus ad se festinare , institutis solemn!-
bus ad XII. Calend. Septembr. omnia instrumenta
bellica in urbe vxonereri juss.it, moxque VII. Ca
lend. exercita in tria diviso agmine , partem Albam
Juliam pro captivandis nonnullis optimatibus misit.
Ex borum numero Nicobus fuit, quem cum aliis
Cibinium perductnm, pedibas • eruce, quae olim in
 — 3<>9 —
Báthoreus prospero rerum suarum sue-
cessu non nihil elatus , si mulac copia» Turcicas

majori area prostabat, suspendit, suspens! tergum

securibus contundí manda vit, et cum baute poe-
nam miser riiuHus per ferret, ab omnibusque in mor-
tuoruro catbalogum reponeretur, abscissa reste de.
eidit, nec multo post in pedes prosiliens , con-
spectum et gratiam Tyrannr frustra imploravit .
nam ad numellam reductus , miiitum gtadiis in
frusta, crudeli imperante principe , eoncisus interiit.
Sub Calend. Septembr. Siculorum aderant sub
sidia, quo die nniversi Senatorii ordinis ci ves, una
eum suis officiatibus in eareeres sunt eonjeeti , prae-
sertim autem Judex Regius, qui erat Daniel Molner,
alias Daniel Deák, et Colomannus Goldmeister morbis
quassati loco foetidu ( nostri Tömtötz vocant ) funi-
bus immissi , tridui moram inter excrementa susti-
nuerunt , nec riisi facta sponsione pro conquirenda
pecunia sunt liberati, Ciriunt vero Magister Gallus
Lucas , boaestiorem а satellitibus tyraпni in domo
praefecti curiae (quera Hopnerum dieimus) custodiam
•st adeptus. Caassa hujus rei erat grandis pecu
niae summa , quam я civibus Báthoreus postulabat,
propositis spe restituendae urbis si exiolverent, sin
minus , metu resecandorum capitum. Verum licet
miselli omnem suam «uppeHectilem in pecuniam
converterent , nihilominus crudelis liome fraudulen-
ier cum Ulis egit j nam qnamprimum numeratara
pecuniam obtinoit , omnes ex urbe , et ma jorum
domicilus in exilium ire jassit , praeter pitucos ,
quorum opera ejus Aula oarere non posset , denuo-
que Collegia Senatorii ordinis , et superius et infe-
rius , quod centum viroruin vocatur . in custodiam
unius di ei dantur, et cuín Hungaris vir Senatoriae
dignitatis totam Hoctu perlustrat urbem y partim pro-
scribendos , partim eos , quibus tyranni gratia par-
cebat , consignaturi. His peractis ad consulern vo-
cantur singuli, promulgataque proscript-ione ejiciendi
et conservandi praeleguniur , confestimque proscripti
•X urbe ire jubentur. Quae rerum faeies fuerit , ubi
mariti ex amplexu svavissiinarum conjugum , et
eharissimorum liberorum removebantur , et dubium
•rat , an ipsimel in perniciem progresser! , ao vero
suas, suosque, ipsa morte .crudelioti Hungarorum
servicio sint relicturi, facile conjicere licet.
 $io

derlucente Gabriele Bethlen , non sine multorum

mortalium in servitutem assertione in provinciam

Haec eqnidem tempestas tantam in viros tonuit ;

donee tandem idem fuimen et in sexum imbecil-
liorem vibratum fuit. Interea Hungarus Sardanapa-
lus ex urbe, si cires spectes , ut plurimum foemi-
nea, quasi ex Gyneceo Medjesum progressus, prae-
si diarios Caesaris ad deditionem comp u lit , conces-
saque primum abeundi venia, mех ubi in conspe-
etum ejus venissent, contra datamfidem, ferreis con-
strictos instrumentis, Cibinium captos XVII. Calend.
Octobr. transmisit. Horum 75. in Turciam per An-
dream Getzi ablegavit , caeteros vero , gravibus la-
boribiis pet sesquiennium oneratos, cum renalibus
equis Turcaruni mercium instar permutavit.
Urbs Mediensium exterior Idibus Septembr. tota
roilitibus in praedam data, omnium ferme jacturam
passa fuit, nam pecora in piafеis interfecta magi«,
quam mactata, doliis fundi ademti sunt, ea rations
- vinum profusum. Ipsi tvranno cives З000. ilorenu-
rum in fabrioato ad usus humanos argento , vitae
rretium persolverunt , quin et in arcem inferiorem
oc malum intravit, nam immiasus Gabriel ftethlen,
menus seeptro non indignas, rapina contamina v it
V. Kaien d. Octobr. in villam majorem praepositi
castra transfert Bátboreus, et postquam fures in ejus
aerarium involaverant, arrem miserorum colouorum
totain depraedatur , Schaesbnrgum iturus. Verum
Scbaesburgenses popularium suorum exemple dncti,
Tyrann« portas occluserunt, accedentesque pro plus
fragore tormentorum et ex bis sparsis missilibus
removerunt. Quare prinoeps indignabundus , per
viam asperam Fagarasinum protectus, nuntiutn ds
Turcarum auxiliis , quae non procul a Corona ap-
pulerant, accepit , quare relictis impediments , in
Barciam festina t, ubi oтnem fere saevitiam in mi
serai» plebèm profudit, nam quot quot ex Saxonora
genere ejus milites occurrentes babuerunt, confestiai
vel macuti sunt seniusculi , rel juniores Turcis
venumdati. Arcem Honipbergensinm nna cum om
nibus hominibus , qui in ea latebant, binis tar.tum
exceptis, qui flammas evaserant, combusserunt.
Ex Barcia Bátboreus Cibinium redux , cmtum vi
ralem ordinem , jam per quinque fere bebdomadas
ia Curiae custodia occlusuni, et cui tam iufensus
 — 3" —
Boznensem remisit, Varadinum circa fesîum Si
monis et Judae Apostolorum anno Domini i6ii.
venit , ubi Andreae Magno, homini perfido ig-
noscens , lasciviae tamen et nefariarum libidi-
nuin nullum neque modum neque finem ponens,
multorum honestae existimationis virorum, quo
rum conjuges conMuprabat, animos ab se aba-
lienavit, exercitui autem eam induisit licentiam,
ut dies noctesque latrones et sicarii impune
grassarentur , qui miserorum hominum cruore
passim plateas et compita respergerent , tan-
tumque saepe numero excitarent tumultum , ac
si armatus hostis civitatem invasisset- Aderat
etiam annus Domini i612. hyeme incredibili,
et gelu intensissimo , quo arbusta et frondes
adurebantur, ferae autem passim, lepores, cervi
damae interibant, nobilis, in quo sereniorem
fortunae vultum sperare boni quique poterant,
si cives Coronenses ad obedientiam principia
conversi, a rebellione abstinuissent. Verum ii
Andrea Gitzio perfido homine, et Michaele
Weiss Praetoreducibus, non duntaxat in coepta
perseverarunt seditione , sed etiam finitimisfor-
talitiis, Prásmáro, Hermányo, Botfalvae, Fold-
varo, Feketehalom, Tortsváro , Veres-Torony,
certa imposuerant praesidia, civesque sacra
mento adegerant, ne portas Báthoreanis aperi-
-» 1'. и • . , - » • „ • .

erat, ut etiam prospectum in subjectos urbi cam

pos obstruetis muro fonestris IV. Kaiend. OctoBr.
adimeret , ex Curia dimisit, deinde ipsis CalendU
Ciaudiopolim pro celebrandis comitiis ; et his pera-
: etis, Váradinum in hyberna concessit.
Eo die, quo ex Cibinio egrediebatur tyrannus ,
ad singulos Sacrorum' Antis lites, et cívicos Magi-
stratus Saxonum dedit litteras , in quibus Uesae
Majestatis crimen eis intentat, et in(ejus rei poe-
лаm , omnia eorum Privilegia irrita pronunciat.
Decimat-unique trinas Quartal adimit. Huie cala-
rritati soli ßistricienses et Bupenses non fuerant
obnoxii. Hacteauj additamentum in duobus Codd.
rent, et au ro argento que in acervum conjeetit.
pecuniarum grandem copiam insignibus civita
tis signarant, conscriptoque exercitu se se ad
defensionem composuerant , imo plerosque e
nobilitate Siculica ad suas pertrahentes par
tes , Portara Ottoroanicam frequentibus Uteris
et internuociis sollicitare minime praetermise-
rant, ut tyrannidem Báthorei justis ulciscentes
armis , idoneum suae genti principem , sire Mi-
chaelem, sive Andream relient, praeficerent.
Ad quos domandos Gregorius Némethius vir
strenuus et impiger cum exercitu missus, post-
quam Feketehalom, Földvarumque in potesta-
tem nullo redegisset negotio, Prásmarum vero
nobile cerevisia oppidum, et Hermányum ad-
motis etiam aliquot coluhrinis, defendentibus
fortiter praesidiariis et civibus, frustra ten-
tasset, ad Bothfalvae oppugnationem animum
adjecit.
Est Bothfalvae castellum ad ripam Alutae
fluminis in regione Bartzensi, loco satis a na
tura munito , a) utpote perennantibus aquarum
scaturiginibus, et mediocria efficientibus stagna,
scatente erectum, muro vetusto altoque , \•et
turribus sex in. corona antemuralique, et fossa
profunda , fontibus abundante perpetuis, muni-
tum; in cujus oppugnatione dum incautius nocte
intempestiva Nemethius milites cohortando ver-
satur , plumbea circum tempora ictus pillula
interiit. b) Exercitus re infecta Fóldvárum
regressus est. Cadaver autem Némethii Bene-
dekinum delatum in sacello pagi multo honore
conditum est. Cujus ándito Báthoretis infor
tunio , relicto Váradino in Transylvaniam venit,
missoque recentiori c) exercitu Duce Lupo Alia,
quem tribus sedibus Siculicalibus capitaneum

a) Bothfalvae situs, b) Gregorius Nemethi cadit. v)

Princeps Varadino redit Cíbinium.
 — 3l3 —

praefecefat, ipse Cibinium ingressus est. Ubi

snore suo, cum commessationibus et gyneceo
se totum tradidisset, vino autem in dies et
luxuria , non animad ver tens se et hominem
rationis participem et Christianum esse , foeda
difflueret; accidit, ut a Gabriele etiam Bethlen,
praefecto aulicae militiae et compatre suo in
convivium accerseretur. In quo cum ad dissolu-
tam usque ebrietatem se vino ingurgitasset ,
hospitium autem repetere vellet, contigit, ut
cum per gradus palatii levigatis ex lapidibus
.stratos, qui undique brachialibus rrurario opere
elaboratis circumsepti erant, splendida auli.
corum manu descenderet, ex fulcro cubitali în-
gentis magnitudinis saxum , cive incuria hospi-
tis a reliquo avulsum corpore, sive vetustate
exesum temere ia terram prolaberetur. Cujus
lapsu Báthoreus territus , ut sunt natura crude-
.les suspiciosi et meticulosi , insidias sibi occul
te structas manifestates esse clamitans, auctor
fuit , a) Bethlenum e medio tollendi. Verum is
calumoiosam injuriam singulari repellens pru-
dentia, jam dudum Gregorii magni cognomento
Szepesini Praetorian orum mili tu m Praefecti et
Stephani Kakonyï Senatoris integerrimi ani
mos sibi devinxerat, qui injuriant viro inno-
centi fieri , ab omni insidiarum suspicione, variis
in Rempublicam meritis exhibitis, alieno, pa-
lam testati sunt, qui si indicta causa non ci
ta tus , non accusai us, non convictus, nullo tot
praeclarorum meritorum habito respectu bar
barorum in morem trucidaretur , consideraret,
quis amplius de Republica benemereri relief?
Sed et ipse Gabriel Bethlen armato suo
satellitio , qued numerosum alebat, recepit se
intra cubiculum, arte latericia concameratum,
oneratisque aliquot humeralibus manuariisque
4 — it . * .. .

a) Sospicio Bitbotei in Gabrielen) Bethlen.

tormentîs , in omnem eventual ad necessariam
se suosque praeparavit pugnatn, ut vitam, quam
ab i neunte aetate celeberrimam per omnes mi
litarism bonorum gradus ad praesens usque tem-
pus traduxit, non per inertiarn et stolidum men
tis stuporem, sed per virtutem strenuam, si ne
cessitas ita ferret , deponeret. Verum desae-
viente furore principie eo etiam exemtus est
periculo. Hic simultatum intei Gabrielem Beth-
len, et Báthoreum semen atque fundamentum jac-
tum est. a)Ex eo enim tempore Bethlenintelligens.
quantum momenti ad salutem conferret, uti
tum principe in tyrannidem proclivi, quemad-
modum ignc, nec prope scilicet, nec remote,
vitam et fortunas potestati ejus committere re-
cusabat; sed in Devanam arcem natura et arte
muoitissimam se recipiens , tanquam e specula
cnormitatem facinorum prospectabat , confusas
libídines et profusas largitiones aversabatur.
Quidquid enim auri argentique in publicum in-
ierebatur aerarium , id onme nobilissimae duae
foedo corporis quaestu meretrices, Dengeiegiana
et Imreffiana, tam audaci inter se partieban-
tur insolentia , ut eas ad consortium princi
pals adsumsisse videretur. Arces etiam et pos-
sessiones varias possidebaht. Lupa enim Den
geiegiana erat Comes, si Diis placet, Comí ta
tue Hunyádiensis , аc arce Hunyadina, cum
omnibus pertinentiis , Vingárdo, Czelna , alii s-
que pluribus possessionibus potiebatur. Al-
vi ntzio autem , Somlyoque , Dioszegino , cum
universis pertinentiis Imreffiaoum praeerat pro-
stibulum. -

Báthoreo dicunt, scilicet: Hunc instituíase choreas

íjuasdam lascivas et libidinosas, ad easque invitas
se mqlieres Cibiniensium clegantiores , quae autem

4
 Quo 1n ¡ferum statu cum nihil publicae
iraoq u i llitati princeps studere deprehenditûr ,
sed metu dontaxat et inanibus minis, multo-
rum Magnatum animos in officio conlinet : An
dreas Magnus minis territu s, novam rursuscum
Hajducis seditionem excitat, ductoque ad Kal-
lonem Tuïïcico , Hajducorumque exercitu , civi-
tatem incendit, arcem autem levi urgens obsj*
dione, cum neglîgentius excubias obiret, a su
perveniente.Stephaoi Agriensis , qui in fide Cae
sari s perstitera* , axercitu , ex nec opinato fun-
ditur , cumque aciem nullatenus in subitaneo
instruere posset tumultu, tormenta quatuor çur-
rulia amittens , sceleratum studium intermittere
coactus est. Periere ex Turcis 600. ex Hajdu
cis autem 345. plus minus, signa militaria
capta i8- equi autem multi cum copiosis Tur-
corum supellectilibus in potestatem nostrorum
pervenerunt Andreas in castellum suum £a-
jonium , qudd ex lïberali munificentia principie
acceperat, se recipiens, a nobilitate regiônis
Bihariensis ad mandatum Bátborei arma ad:

dubio procul praemonitae , ad eas comparete recu-

sarunt, ob quam contumaciam Báthoreus infremuit ,
mulieribusque ipsis extrema quaeque minatus est.
Ne autem misereulae in vitae , fortunarumque discri
men inciderent ; Bethlenus in persona illas couve-
nit, et data fide cavit, nihil inverecundi passuras.
Obediunt illae , et ad choreas illas accedunt ; salta-
tur primo satis honeste et verecunde, incalescenfe
.. t,•veio principe, dum idem vino, lasciviaeque stiniulis
... agUatus, cum una earundem elegantiori in aiigulum
conopaeis cinctum, in tenebras se subduceret \ lilqqe
Bethleniu- animadverteret, accepta candela, ut fidem
datam liberaret, in angulum ilium sive Bátboreanum
lupanar advolavit, quo viso Báthoreus, ira perri
tos , arrepta can de U , illam in barba Bethlenii ex-
tinxit. Qua re irritatum Betblenium defecisse, et ex
aula diseessisse memorant. Hucusque additamentum
daorum Codd.
versus publicum latronem corripiente, castello-
exactus est , et ad Turca* profugieus Szolno-
kii et Budae exilium toleravit, unde saepe ex-
curreos, varia in patriara, sangvinern., et ne-
cessarios suos Hajducos exercuit latrocinia ;
nam pecudes et jumenta eorum hostiiiter abegit;
Szaholtsenses autem, quod officiant facere re
cusassent , infestis adortus armi»¿ -cruenta affe-
cit cUde. • -. --••--. r r"> ,'
Ioterea et rebeilio Saxonum majores in dies
acqairebat rires, non enim duntaxat Corona,
verum etiam Bistricium, et Schaesburgum, quod
partim iniquis Bátborei exactionibus , partim
turpi militum licentia, foedisque opprimerentur
sceleribus, clam defecaran», litterasque subinde
et legationes, de tollendo e medio Tyranno
ad Portam frequentes miserant, imo ex nobi-
lium ordine etiam non pauci , et| inprimis Si-
cuUci proceres, qui prope Coronam opulentis-
sima possidebant latifundia, socios se rebelli-
bus praebuerant, in eumque finem studium omne
et operam direxerant, ut excussa cervicibus pa
triae tyraonide Eáthorei, noro aliquo principe
potiri possent. Andreas interea Magnus vicis-
«im ad principle obsequium rediens, cum sub
specie venationis, a) evocatus in campum fuis-
set, lethali ab ipso principe vulnere affectus
«st, deinde die sequenti , qui erat Iduum Sex-
tilis, carnifici traditus, in Curia Albensi decol
late est. Nicolaus autem fiorváthus stabuli
Magister a temulento principe, feralibus indo-
miti equi ungulis obtritus est. Sa propter jam
non solum provirrcialibus, sed etiam familia-
Tibus terribilis, nemo erat, qui integra fide vel-
let aut posset sub ipsius regimine vivere.
- - .i - . • ..i i- •
• .. ' . ;k, ,--•-.. v. -
«, Andreas Magnus decollator..• it .r .
 3*7 —
Gabriel ergo Bethlen iniquo publicam pa
triae gementis calamitatem ferens animo , Sa-
xones, qui querimonias suas in sinum ejusliben-
ter effundebant, primum per summum silentium
consolari, Siculorumque proceres, quorum gene
ralis erat capitaneus, ad communem patriae defeD-'
sionem cohortari per occulioscoepit internuncios-
Deinde Mehemetum purpuratum Tömösvarinum,
cum quo ei Vetus hospitium , et non obscura in-
tercesserat familiaritas , admonuit, ut cum ex-
ercitu duntaxat i000 equitum, et 500 peditum
laboranti subveniret provinciae , se curaturum,
ut omnes Siculorum Saxonumque cationes jun- '
ctis animis et viribus adversus juvenem incon
sultuim , arma illico expedirent. Quae litterae
a Bátboreanis in via interceptae, animum Beth-
leni inudarunt. Ideoque is in aulam accersitus
Albanam, mensaeque principali adhibitus, post-
quam inter exquisitas dapes etillecebrosa gulae
irrita menta, vinum Macedonici cerasi liquore
coloratum appositum fuisset, acplenus eo cya-
thus Bethleno a principe oblatus , nec tamen a
pociïlaîore exhibitus fuisset, Bethlen objurgato
pocillatore, funde ex colorato, acclamasset: te-
mulentus princeps praeconcepta ira et indigna-
lione , quam sobrius dissimiilarat, aestuans, ar
repta ex verbis occasione, convida in Bethlenum,
ЬаrЬаTиm in morem jactare et capulum a)gladii,
quo inter cöenandum etiam accingi solebat, corri-
piens, plena minarum et contumeliorum verba in
eum effudit, et se non rubro cyathum vino im-
pleturum, sed sangvine (litteris in sinu conta-
ctis) pavimentum conspemuum, palam vocife-
ratus est. "• -
Du mi tumultuaretur, Betblen a mensa, ope
ra Andre ae Kapi , et Pauli Rhédei se subducens,
strenuis et milit-ari disciplina exercitatis fami-

a) Rix* t inter Bátboreum et Gabrielem BetMen.

1
liaribus stipatus , aula excessit , et se ea nocte
Dévam recepit. Postero die Bathoreus crapu-
lam edormivit, et quantum eiá Beihleno im:ni-
neret periculum, non ambiguis ex conjecturis sub-
olfacieas , ultra sub lide publica eum ad se
invitat, imo pro praesenti sua necessitate, tria
millia floreaorum ei se titulo inscriptionis et op-
pignorationts collaturum sanete promittit. Quo
jurejurando Bethlen pene deceptus, comparata
pecunia, ad profectionem accingit se; verum ex
supervenientibus Andreae Kapi et Pauti Rhédei
litteris cognovit, non tam facile tyrannis esse
credendum, quam ipsi promitterent. Cum enim
eorum ingenia sint in horas mutabilia; versatili
ducti inconstantia, non fidem, non religipnem
Dei immortalis ullo loco habent, sed humana
semel perturb л ta societate, perjurio et promis-
sis incautos fallere, quos viribus nequeunt do
mare, apud eos religio est. Sed et aliud cer-
tius accessit indicium. Erat enim foeminaquae-
dara nobilis magno loco nata, quae turpem cum
Bathoreo consvetudinem saepenumero habebat.
Ea eodem tempore, tota nocte infami corporis
prostitutione libidinoso prineipi muliebre exhi-
bens officium, a) prout ju venes amatores ama-
siis plerumque omnia suis temere e Hu t ire soient,
percunetata est, num Gabrielem Bethlen e me
dio tollere vellet, cui princeps jurejurando con-
firmavit, se simulac is in aulam veniret, eum
velut affectati regni reum ferali perempturum
ferro. Quas foemina principie insidias iiiico
detexit. Postero enim die unum ex servitori-
bus Bethlenii , cui Andreae Debretzeni nomen
erat, obvium nacta, eidem denunciavit , ne, si
vitae et fortunarum rationem haberet, mandato
prineipis obsecundaret; bibi enim in castro Al-
vmtzio inter amores princeps aperuisset, quid

я) Nota uuius Cod. Са'Ьаr!на Törflk.

 — 3i9
cum ipso facere decreviseet. Sed et celebem.
mi Joannis Retteghii condonato ri,s aulici , cum
quo arcta Bethlenio intercesserat conjunctio, lit-
terae eum frequenter admonebant, ut vitae, qua
chariorem non haberet suppeliectilem , suoimo
studio consuleret, ne eam temere in piincipis
irati praecipitans insidias, tumdemum,cum prae-
cavere periculum nequiret, sero saperet.
Quibus omnibus internuncios et litteris Ga
briel Bethlen motus, inplacabilem tyranni ani-
mum ratus non nisi sangvine placari posse,
compositis in castro lije rebus suis, et firmo
arci Devanae imposito praesidio, cum 50 fa
milial ¡bus suis delectis militibus Tombsvárum
idibus Septembr. profectus est, Andreas autem
Kapius et Paulus Rhédeius , quod complices
Bethleni fuisse creoerentur , X. Calend. Octobr,
Cibinii in vincula conjecti sunt. Quae res mag-
ram rebus Báthorei confusionem attulit. Nam
et cives Ristricienses, quod priucipatum Bátho
rei Saxonicae nationis diram calamitatem, et
cap' i vitatem reputarent, Hajducorum autem de-
praedationes et rapinas, adversus principis jus-
jurandum, quo neminem in religione, juribus et
libertate se turbaturum promiserat, fieri clami-
tarent , imperatori Ottomanico supplicabant, ut
nationem Saxonicam adversus Báthorei tyrani-
dem augusta sua protectionedignaretur. Et Coro-
nenses rebelles duce Andrea Gitzio,majores in dies
copias conílabant , impetratisque a Radulone.
Mibnie filio, ex jussu manJatoque imperatoris
Tufcici 600 equitibus levis armaturae, Schaes-
burgum occupare, et praesidio contra Báthore-
um munire contendebant. Ideoque educto Co
rona exercitu, qui i000 equitibus , et 600 p/îdi-.
tibus plus minus constabat, operam in eo bello
opifícibus qui bus vis аc etiam scholaribus ultro
offerentibus, i5. Octobris cum tripudiis , et
magno juventutis gaudio , ad oppidum Fold vá-
rum in regions Barcensi ad ripam Alutae Aurai'
 m 330

ois si tu m , udo à Corona milliari remotum ca

stra posita sunt.
Praeerat 800 equitibus Andreas Gitzius cum
aliquot Siculorum proceribus Blasio Nemes, Jo
anne Kálnokio, Georgio Horvátho, etalfis, 200
autem alios equites, et peditum 60 cohortes
ducebat Michael Weil's praetor Coron en sis, a m-
bitiosus et factiosus homo , quem ferunt porta
Coronensi excedentem frequenter respectasse,
et cum fletu praedixisse, se nunquam incelu-
mem domesticos visurum pañetes,
f Báthoreani in citeriore Alutae flu minis ripa
certas sibi delegerant stationes , quorum praete-
ctus Stephanus Turcus simul ac adventum re-
beliium cognovit, communicato Gregorio Ma-
chonio, Fólthioque collegis consilio, Tribunis
centurionibusque serio edixit, utquaesito vado
oppositum fluvium sub signis quisque suis in
ipsa aurora trajiçerent. Miles veteranus , duci
suo veterano dicto se audientem pracbens, ma
ture trajecit, sub signis XIV. quae MCC ferc
equites sub se continebant. Tum Turcus ordi
nate acie ita , ut dextrum cornu Machonio , si-
nistrum autem Gregorio Fólthio fortissimis tri
bunis, cum singulis trecentis equitibus attribue-
ret , in medio triariam sexcentorum equitum
cohortem ducens, in collo quodam rebellibus op
posite apparuit, et suos breviter cohoriatus, ut •
pristinam virtutis, patriae et principis benefa-
ctoris, quorum primores militaribus semper fa-
vissent honoribus , memores, in rebelles prodi
tores, Valachos, opifices, mercatores, qui nun
quam militem vidisseut , caèteraque serviiium
hominum mancipia, armis uterentur, promoveri
signa, atque in rebelles ferri jussit.
Gitzius ex adverso et Michael aciem a) inor
di-

a) Stephanus Turcus Michaeli» Albi et Andrea* G i

Uii »xeicitut preflig.it.
 dinaram , et male ex hominum diversorumque
opificum generions cohaerentem instruere coe-
perant , et cohortes jam aliquot paululutn
progressae erant, cuín Valachi «-quites a Radu-
lone missi, sive cognitis militum exercitatissi-
Jnorum signis, sive id a Radulöne facere jussi,
conversis vexillis Cöronam versus moverurit, et
insalutatis rebellibus civibus in patriam redie-
runf.a Tum vero Machonius et Fólthius, signa
in oppositas Andreae Gitzii , et Michaelis Weifs
cohortes inferentes, momento temporis eas fu-
derunt; fit proelium atrox et cruentum ; nam
Gitzius quidem cum exercitafissimo sita satelli-
tio, quod ex Siculis et Hungaris ad defensionem
corporis sui non sine prudentia custodes cön-
scripserat, diiftculter elapsus , Michael autem
cum suis Saxonibus dum transire rivulum quen-
dam palustrem et coenosum nititur, a superve
niente milite , cui Gregorio Tun/ogio domen
erat, obtruncatur. Caetera autem opificum con
gregado ad suburbia usque Coronensia nullo di
scrimine habito , caesa , scholares manu s ad coe-
lum cum singulis libellis tendentes , a truculento
milite occidione occisi sunt. Cum enim ab in-
quietis ingeniis non tantummoveantur, sed etiam
pro viribus promoveantur res peruiciosae et non
iiecessariae ; justo Dei i rnmortal ís judicio con
stitutum est, ut raro , aut nunquam actiones non
necessariae sint Regnis et Rebuspublicis saluta-
res. Caput Michaelis conto affixum , Cibi-
mum delatum est, atque euch per integros ires
dies , de furca in superiors foro erecta dependis-
set; 32, Octobr. quo die vehemeniissimi rento-
rum turbines plurimas in sylvis et montibus ar
bores everierunt , per furtum ablatu.u est. Cor.
pus Coronam delatum, magno civium dolore,
foeda autem matronarum execratione", quarum
aliae mari tog, aoanullae liberos, multae con
 — 322 —

sangvîneos infausto sub ejus auspicio amiserunt,

publice sepultum est. L :
Quae Báthorei victoria varie aoimos civi-
um Coronensium affecit; nam alii publice• çle^
mentiam ejus et misericordiam , quam seyeri-
tatem experiri malebapt; plurimi et inprimis An
dreas Gitzius , cum proceribus Siculicis , et
Senatoribus civitatis potentioribus ad Turcici
Imperatoris patrocinium confugiendum esse sya-
debant. Ideoque misso ad fulgentem Portam
Joanne Bengnero, purpuratorum Principem Na-
zupbum fassam , atqueipsum Imperatorem edo-
cueruat, qualiter a sociis a Radulone missis Va-
lachis, iu ipso proelii ardore de serti, a Bátho-
reano öppressi fuissent exercitu ; simulque sum-
ma proponentes obtestatione provincia? cala-
mitates, depopulationes, et immanes depraeda-
tiones , impius ut exigeretur Ту rannus, multa
instabant contentione , admiscebantque, jGabrje-
lem Bethlen paucis, retro'. diebus sub alarum
potentissimi Imperatoris patrocinium se recipien-
tem , de omnibus rebus abunde et veraçiter \,e-
stari posse. Idem et aliáe Civitates, et inpri
mis Bistricium.fecere. ,
Deinde iterato ad Portant Blasium Ne
mes a) Hidvégium , senem multarum refuní . úsu
clarum mittentes , non solum Gitzius et Senato-
res Coronenses , verum etiam Siculórum Proce-"
res copiosis in Báthoreum invehentes sermoni-
*bus, auxilium Imperatoris implorarunt. Cui
cum Senams, quem Divanum nuncupant , datus
fuisset, itadisseruii: ... '." .,-
lnvictissime et potentissime Imperator ! b)
praesentem regni nostri constitutionem piuribus
• i... - - . - »- i .

a) Blasius Nemes ad Portam ptoficiseitur. b) Oratio

Blaaii Nemes.
 fortassis, quam patièntia clementine Vestrae fer-
net , declarare cogor; verum aequitas illa , quae
-universum orbem terrarum ab ortu solis adoc-
casum usque moderatur, et quae fulgentiSsimo
Tuo solio, supra omnes orbis Domiuos, sim-
plicis instar columbee insidet , me animat, at-
que novo quodam recreationis genere reíicit, ut
ea , quae moestus de patriae , provinciae vide-
licet Transylvanicae calamiiate , squallore, in-
cineratione , rapiais , depraedationibus , deque
injustissimo Báthorei dominio in medium pro-
ferre possem , uberius declarare audeam. Ex
quo enim Andreas Gitiius a Porta; hac ful-
gidissima ad 'nos venit , ex eo semper tem
pore, sub auspicio Tuo, secundum rerum no,-
strarum successum, floreatemque vidimus, et
jam civitates aliquot munitae fidem atque au-
etoritatem , invictissime Imperator ! Tuam seque-
bantur. Verum perfida auxiliariorum Valacho-
rum desertione proditi i6. die Octobris facturrf
est, ut quingentos. ex nostris, cum praetore Rei-
publicae , et duobus praestantissimis civibus de
sideraremus. Unde in tam ardua Reipublicae
nostrae , scelere, et injuriis Báthorei bonis om
nibus exliaustae , necessitate sub umbrarn alarum
tuarum invictissime Imperator pullorum instar
confugientes, Тe in sede hac clementiae justi-
tiaeque sedentern obtestamur » ut nos primo quo-
que tempore fideles hortulanos et mancipia Tua
ab iotolerabili tyrannide Báthorei, nihil Deum ,
religionem, libertatem , datant saepe fidem cu-»
rantis, vindices. In memoriam enim revoca, in
victissime Imperator! felicissimorum avorutwet

tulerunt suppetias, glonosum hoc solium poste-

ris reliquerunt. Primum Saracenis aliisque gen-
tibus Arabiam utramque , Asia^i •et cum ea Ae-
gyptum, Syriam Baoyloni iraque , . armis pJr
tentissimis ademexunt, deinde in M$Sf^m a
X a
 — 324 —
FalacOlogis votati hanc Urbem, alle rum Im
pertí Romani caput et domicilium obtinue-
ruot. Ex quo Majestatis et potentiae solio in
omnia Europa« regna provinciasque inten-
tissima vigilantes cura, omnium populorum
animos dementia et misericordia sua a deo in
sui admirationem rapuerunt, ut certattm eis
alii donaría offerrent, alii obedienliam profite-
rentur, multi ab iisdem in arduis suis calaniita-
tibus opem implorarent; quod etiam nosterRex
Joannes L graviseimis a Germano oppressas
injuriis teotavit , obtinuitque, ut a temporibus
Magni Solimanni Sultani felicis reminiscen-
tiae , provincia Transylvaniae , tunc quidem flo-
rentissima , nunc autem naturalibus per Tyran-
nidem profligatis Dominis, sub dura latronum
Hajducorum servitute gemens , dementia Im-
peratorum Oltomanicorum tuta semper esset
Quam etiam nobis securitatem invictissime Im
perator! sub verbo Imperatorio, quod sanctum
et credibile esse debet, per And rea m Gitzium
promiseras, dum in litteris augusta TuaMaje-
state dignis Te nos defensurum, veluti gallina
defendetet pullos, scripseras. Ex quotantamin
animis nostris tiducian* conceperamus , eamque
adhuc firmiter amplectimur, ut ne capillum qui
dem capitis nostri , a Tyran no evelli posse ar-
bitraremur. Verum dum anheli auxilium expe-
ctamus, fatales nos usque adeo oppresserunt mi-
seriae, ut amiss i s domibus, uxoribus, rebus
que omnibus, vix pane quotrdfano in obsessaa
latronibus civitate sufPulti , vitam , quae adhuc
superest, toleremus. Neque enim nostra, ne-
que r=»nirn nostrorum memoria , proviocia
Transylvanica tam atroces calamitates, deprae-
datioBes, rapinas, et incendia pertulit, quam
sub impia Gabnelis Báthorei injustaque tyran-
nide ferre cogitur. Nampostquam Tyrannusipse
opes Stephani Báthorei abligurivit, proventus
autem proviuciae latronibus et meretricibus di-
 — 3*5 —
visit; ad rapinas conversus, arces, oppida et
pagos adeo turpibus exhausit commessationibus,
ut nullius status et conditio ni s homines officio
amplius suo fungi possint. Non agricola semen-
tem facere, non mercator quaestum suum exer-
cere, non viator iter suum conficere potest.
Ardent omnia bellicis tempestatibui, latrociniis, i
rapinis. Cujus rei testes clarissimi et militares
viri: Omerus Passa, Zulphukár Passa, Mehe-
met Aga, lbraimus Csauzius, aliique plurimi ,
qui praetetito anno auxiliaribus MajestatisTuae
copiis praefuerunt. Animadvertas quaeso, invi-
ctissime Imperator ! et bene recolligas in m en
tem Sigismundi fratris et Báthorei hujus eoor-
mitates. Ule enim modoharum, modo illarum
partium, nemini fid us, Magnates parenti Tuo
fideles cntdeliter interemit , provinciamque lis
involvit calamitatibus, quarum abhuc vestigia,
ruinosi parietes , oppida et pagi deserti passim
ostendunt. Hie vero simulac Principatum inva-
sit, erga vicinos inquiete et injuste, erga pro
vinciales autem superbe et crudeliter se gerere
coepit. Nam Regni Hungariae fines in prae.
judicium Germanorum Regis oceupavit , la-
trônes in Poloniam misit , Moldavian* in
praedas vertit , Valachiam Transalpinam
exacto Vajvoda, in cineres redegit, Te vero, in-
victissimumlmperatorem, ineolentissimis saepius
minis offendit, Magnates patriae cives et filio s
•xtorres fbeit, et bona coram exteris latroni-
bus. divisit. Nemo eum amore, nemo benevo-
lentia prosequitur, verum meUi duntaxat et vi
cuiictorum animos constrictos tenet , cum HUmri«
que uxores et liberes adimit , facitque cum iis
pro luhitu, quod vult, imo consobrinam suam
incestuoso polluens stupro , ea tanquam uxore
in dies abutitur, adeo, ut ex ipsa impietate et
•bscoenitate coeflatus esse videatur, Quodsi
etiam Passa Budensis, qui muneribus corruptus,
partee Báthorei , pretio, non aequitate , tuetur ,
%
Diploma quoddam multorum sigillorum Majesta-
ti veetrae; obtruderet sciat invictissimus Im
perator, id contictum ab adulatoribus Báthoret
esse, vi et metu fabricatum, illegitimum et nul
lius ponderis esse, cum multorum sigilla contb
neat, qui ne conscii quidem sint ejusmodi fig-
mentorum. De quibus omnibus Gabriel Beth,
len luculentum poterit perhibere testimonium.
Quamabrem te- invictissimum Imperatoren», in
solio aequitatis sedentem, per Deum obtestar
mur immortalem , ut causae nostrae bonitatem,
patriae afflictionem , et inprimis Deum, et ma-
jorum tuorum virtutes reveritus, nos ex hisce
miseriis eripere digeeris. " .- '. / ' ; . . ;¡,
Quae oratio negotia Saxonum rebellium ,
quod sediciosos et rebelles cives , etiam barba-
ri , natura dominii et excellentiae cupidi aver*
sentur. et atrociter etiarn in re probabili vindi
care soleant, parum promovit; studium vero
Gabrielis Bethîen , quod ït et splendore nata-
lium, et rei mili taris scientia, eloquentia, et
optima rerum suai um administrandi ra ri one,
ad clavuRi provinciae regendum aptissimus es*
se vjderetur , commendatissimum efi'ecit. Ve;
rum enimvero idem , dum Tomösvarini rerum
suarum satagit, et consistorium purpurati fre
quentat , multáque verborum contentione pro-
ductis in medium modo Georgii Thurzonis, Pa-
latini Hungariae , modo Sigismundi Forgátsii
litteris in eo allaborat, ut Gabrielem Báthore-
um Germanicae factioni adbaesisse evincât ,
atrocem satellitii proprii conjurationem in se
concitavit. t.. .;' : .. ..... -,.«-•
Erant Stepbanus Bassa et Sigismundus Vaj-
da nefarii adolescentes, qui in regione Siçulorum
educati , quod ex iis, qui apud Báthoreum ho-
noribus et : potentia valerent , non paucos san-
gvinis jure attingebant , mutabiles ad exilium
tolerandum animos attulerant. Ideoque ii anim-.
adverteates, Gabrielem Betbl*a herum здщn ,
 non sohraí iis studere -rebus , quae patriae di-
ram quandam perniciem crearé, a) sed etiam
cognatiaaibus et affin itatibus suis exitio esse-
possent*maxime autem prbmissionibus Bätho-
re» ¿" qui pa^um i00. colonorum promisefat ca- '
put Bethlenii adfèrenti, allecti conjurárunt , ,et
agitata primum inter se re, tertium Ал dream
Debretzenium adsciscunt, cui cum exacto ante'
omnia strictissimo juramento, consilium suum '
aperuissent, et studia heri , patriae , cognatio-
nibus, et Príncipi Báthoreo perniciosa, execra-
ti fuissent , gladium recurvum exâcutum osten-
derunt , quo nocte insequente caput heri am-
putandum esset. Andreas inpraesentiarum ope-
ràftl pollicitus , conscientiae tamen morsibus a
tam atroci deterritus facinore, fidem potiuscon-
jiiratis datam fallere, quam indigna' Heri sui
sangvinis eífu9ione se contaminare voluit. Ergo
ad. Herum , qui litteris conscribendis operam
dabat , impetrata venia ingressus: b) adsum (in
quil) funesti consilii duorum scelere et temeri-•
tate imbutorum adolescentum detector; benefi-
ciorum enim tuorum, quqrum memoriam nulla
temporis caries animo meo obliterabit, et he-
roicarum virtutum admiratio tantum apud me
obtinuerunt ponderis , ut sacrilegium putem, ad-
Versus. Te vel cogitatione , cui conscientia re-
fragaretur, quidpiam committere. Stephanus
Bassa, et Sigismundus Vajda nefarii adolesceu*
tes, intempesta imminente nocte, te in lec*.o
quiescentem aggredi decreverunt, ut caput tu -
um acuto dementes gladio ad Gabrielem Bátho-
reum aemulum et hostem tuum deferant, Et
jam exacuto gladio, me etiam consiliorum suo-
ram participera fecerunt, et tertiam bonorum

л) Stepbani Bassa et Sigismundi Vajda erga Bethleniirm

' nefarii conatus. b) Andreas Debretzeni conjuration
neea detegtí,
 — З2» —
tuorum partem sub spe mihi assignanmt : ve
rum ego timore Dei reverito, et conscieotia con-
victus, vitae potius tuae peperci, quam impiis
eorum conatibus obtemperavi. Quapro *er cum
sceleratum studium moram nonpatiatur, te per
Dei atque hominum fidem obsecro et obtestor,
ut fideli çubicu'um muniens custodia temeritati
facinorosorum obviam procedas' ne et aucto-
ritas tua apud exteros vilescat, et domi benevo-
lorum an im i abalieneníur.
Quo audito, collaudato Andrea, et silen-
tium praestare jusso , fidelibus adhibitis servi-
tiis, a) conjurates comprehendit, qui scelus con
fesst, militari judicio, ad palum damnati sunt.
Verum ne exteros opinione crudelitatis infensos
sibi redderet, domi autem inter populares no-
men suum, dementia potius inclarescere, quam
vindictae seven tаte exosum fieri mallet; eos fu-
stibus exceptos censuit dimittendos. .•
Interea consistorium purpurati diurno noc-
turnoque studio excogrtatis et jam declaratis fa-
tigans rationibus , evicit tandem , ut passim cre-
deretur, Báthoreum a rebus Germanorum stare.
Ideoque primum ßudam se contulit, ibique fa-
vorem Vezirii sibi çonciliavit , deinde Tolnam ,
Eszekum praeterlegens , in hy berna Belgradum
concessit, ubi adoptatus in fratrem a purpurato
Alexandro, quem Barbari Scanderum vocant,
in spem regni Transylvaniae certis erectus est
documents Scanderus enim purpuratus coo-
flato exercitu , quo Samuelis KoreUki Poloni
copias praeterito anno in Moldavia profligarat,
studio omni eodem autumno eum Transylva
niae praeficere percupiebat; verum a Meheroe-
to purpuratorum principe, cognomento Tiria-

matar,*enm pefBethIen,.m ftutfbu «aesi Simittupiur.

 3*9
chi, quod promirsa aleret supercilia,impeditus,
consilium in aliud differre teuipus coactus «st.
Is enim Barbarus omnia prius pacis , et,
concordiac media exploranda esse, quam ad
arma - veniendum svadebat: verum bono Ga-
brielis Bethlen a)fato, purpuratus isle loco mo
tus Nazuphum hominem turbulentum , et no-
varum rerum studiosum successorem accepit.
Ad eum Bethlen Adrianopoiim , ubi Imperator
Achmet Suitanus Han hybernabat, anno Domi
ni Salvatoris Jesu i6i3. meose Februario se con-
ferens, amicorum, quos sibi pristina familiari-
tate, et virtutibus militari viro convenientibus
conciliarat , studiis , partim sua audacia , quod
equitantis animi causa lmperatoris , stapedes
apprehendere, et querimonias suas brevibus a-
perire verbis ausus fuerit; (magnum enim apud
« Barbaros regiae indolis indicium est, Imperato
ren! audere alloqui) facile obtinuit, ut non so
lum familiaribus Purpuratorum colloquiis seob-
lectans, in dies• fortunam suam aequiori animo
ferendam esse censeret, sed etiam ad Imperiale
admissus consistorium , proponendi quidquid
vellet, et explicandi facultatem haberet. Igitur
posteaquam purpuratorum consistorii imperialis,
et inprimisSupremiVezirii Nazuphi, pontiiicisquc
maximi, quem Barbari Mufftim vocant, ani
mos in suam , multa fidei , constantiaeque suae
commendatione, et promissis pertraxisset, sen-
tentiam; calendis Aprilis consistorium ingres-
sus , hunc in modum locutus esse perhibetur:
Gravissima a primis adolescentiae meae tem-
poribus pro salute, et incolumitate imperii Otto-
manici discrimina perpessus, b) Principibus ta-
roenHungarici sangvinis riunquam injurius, nec ab
iis e patria pulsus sub patrocinium et tutelamim-
.! . i * , . t..-» -. !... 1 i

*) Gabr. Bfthlen Adrtanopolb profectus. b) Oratie

Gabciclis BeibUe. • - .
 — 33° —
peratoris, cujus fulgentissima Porta afflictis sola
tium, pauperibus subsidium, oppressis refugium
est, concedere necesse habui: verum simper ii,
qui factioni Germanicae adhaeserunt, bonos pa
triae meae cives, invictissimo imperatori fide
les, dolis et technis Germanicis-oppresserunt,
et aut in conspectu uxorum, charis-. m >rurnque
liberorum jugularunt, aut so um vertere coac-
tis , refugium apud vos, fulgentissimi purpurad ,
quaerendi oecessitatem imposuerunt. Quod a
temporibus Sigismundi Principie, Michaè'lis Vaj-
vodae et Moysis Siculi, usque adeo magnati-
bus et civibus Patriae nostrae familiаre fuit, ut
ii, qui Principum injuriis, et injusto Dominio
pressi alienigenarum implorarunt patrocioium,
f raudibus germanicis et italicis pulsi, natale so
lum mutasse ab omnibus crederentur. Cum e-
nim a temporibus Sultani Solimanni praeclarae
reminiscentiae, Universum nationis nostrae im-
perium in duas abierit factiones : Ottomanicam
et Germanicam , 7'ransylvaniae autem Provin
cia, cujus vires intestinis primum armis collapsae,
deinde potentissimis vestris copiis subjugatae
sunt, totam se protectioni, curae, et patrocinio
vestro submiserit ; factum est, ut duae istae
factiones odio irreconciliabili mutuo se se pro-
seauerentur, et potentior viribus inferiorem pel-'
leret , Transylvanos autem , qui fide illibata in-
victissimi Imperatoris paludamente adhaesissent,
tanquam Turcos, execrarentur. Unde omnium
malorum, seditionum, et intestinarum discor-
diarum origines , unde multorum exilia , et in-
dignae neces, veluti ex uberrimo fonte ortae,
et resuscitatae fuerunt. Hinc egomet ante an-
nos decem superioribus bellorum tempestatibus
jactatus, duabus a Germanica factione vicibus,
quod inconcusso studio pro rebus imperii' hujus
ílorentissimi ad sangvinem usque steterim ,
cum potiore nobilitatis flore ^ ibrtuna novercan-
fe , patria exactus sum , fotidemque vicibus for-
 i

— 3S» —
tunarum omnium naufragium feci , donee tan-
dem divina benignitate pristino splendori sub
auspicio invictissimi Imperatoris restituerer, et
meorum provincialium humeris reportarer. Ve-
Tum id malum tanto aequiori ferendum animo
censui, quantoaetas juvenilis ferendo labori ma-
gis idonea est. Nunc autem cum post profliga-
tos immenso labore, et sangvinis effusione Ger
manos , Halcyonèam quandam tranquiUita»
tem sub quieto invictissimi Imperatoris patroci»
nio sperabamus, de repenti novo, atque inusi-
tato tyrannidis genere oppressi sumus. Post-
quam enim Báthoreus meis.laboribus, me dur
ce, atque consultore, principatum apprehendit,
statim ex continente in incontinentem, ex iiberall
in prodigum, ex dementi in severum, ex justo
in injustum degeneravit. Nam protrito Dei ho-
minumque timore, magnatum pariter et infi-
mae sortis hominum uxores promiscue* constu«
pravit, virgines in omnibus Provinciae angulis
rapuit, ac violavit, et etiam consobrinae suae,
foedo, atque inusitato inter christianos exem-
plo , minime parcels, eam incestuoso polluit
commercio. Dein de in optimates provinçiae ,
qui foedam ejus libidinem aversabantur, conver-
sus, eos rapidi instar leonis, partim ad imitar
tionem fratris Sigismundi, jugulavit, partim so
lum vertere coëgit, adeo, ut neminem penes se
bonum virum , et de patria bene meritum ha*-
beat, sed ex circumforaneislatronibus, quiplu-
rima fînibus invictissimi Imperatoris , deserta
locorum fe/arum instar occupantes, detriment^
intulerunt. amicos sibi legens in dies pergraecetur.
Liberarum autem civitatum jura et libertates,
quod ex assiduis Saxonicae nationis querelis
constat, non tantum adversus praestitum eis ju
ra mentum , violavit; sed etiam civitatem Saxo-
num munitissimam , quo firmiori subnixus fun-
d am ento,. invictísimo Imperatorj.rebellarç, et
fiuitímas proyinçias , regnaque per summum see-

\
 — ЗЗв —
lus exagitare posset, per fraudem occupavit,
eamque hostiliter diripuit , agmen civium in
ipsa civitatis porta, coram Diis Penatibus, uxo-
ribûs et liberie, immanent in modum trucidavit,
omnium autem domos vicatim perlustrans, eon
fortunis et armis spoliavit , et cum singulis ves-
timentis, ex civitate majorum su orum, templis,
et sacellis Dei i m mortal is parentumque domici-
His in exilium egit. De quibus rebus universa
Saxonum natio , et inprimis integerrimus Sena
tor Joannes Rengnerus, universitatis legatus, at.
que adeo generosi et excellentes ipsius Báthorei
continui oratores: Thomas Borsos, et Francis
ons Balássi , si modo verum fateri velint, lucu-
lentum possuot perhibere testimonium; ut ta-
ceam Coronenses , quorum causa vobis cognita
est, qui non aliam ob causam, quam quod po-
pularibus suis compatiuntur , annuam jam obsi-
dionem , foris autem crudelem lanienam, etdU
reptionem bonorum omnium patiunlur. Quam-
obrem si provinciam vestram, cui Tyrannus in-
tolerabile imp o suit jugum, et ia qua' publica
quaevis itinera latrones obsederunt, sal va m es
se cnpitis ; primo quoque tempore , adversus
domesticum hostem , qui aperto longe nocentioc
est , - cum copiis invictiesimi Imperatoris rao-
vebitis. ••--• ' . .- • .\,.'„i! , .
Eandem sententiam litterae et legationes
Saxonicarum Civitatum , et nonnullorum Mag-
natum connrmabant. Ex quibus omnibus a) pur
purad cognoverunt, Báthorei causam injustam,
populo onerosam , Imperio autem perniciosam
esse. Eapropter Nazuphus primae notae Vezi-
nies Calendis Maji Gabrielem Bethlen in ipso Con
sistorio., Principem Transilvaniae salutavit,
et in signum majoris authoritatis sceptrum , et
• • - ......i.' .J.^.Úzí:1u:::-.- r.. a
л) Gabriel Bethlen in Consistorio Purpuraterum я su
premo Veiirio Princeps Ttansilr. jalnttUo-.
 \ — ззз —
gladiudt t' deißde duo millia thalerorum , tres
equos generosos, unum phaieris , monilibus,
sellaque deaurata ornatum , duos autem Asia-
tieis obtectos stromis, quinque asinos insuper,
totidemque camelos clitellarios , eidem assigna,
vit, et Scandero purpurato Magyar Ogli Ali
Passae , Tartaris Ossoviensibus , et Silistrien-
sibus , duobusque Moldavian , et Valachiae
Transalpinae Regulis, auctoritate Imperiali serio
demandavit, ut ad primam Bethlenii requisitio-
ne m , cum omnibus praesto essent copiis , eum.
que provinciae Transilvauicae restituerent.
. Interea domi Báthoreus non ambiguis ex
conjecturis, et certis amicorum suggestionibus
intelligeus , quam ingens capiti suo periculum,
universaeque provinciae immineret, Matthiam
lmperatorem missis immensi pretii , in gratiam
Cleri casulis , gemmis Orientalibus , et lapidi-
bus pretiosissimis redimitis sibi reconsiliavit ,
Corpnenses cives restitutis arcibus Torts -vara
et Rosnvo in fidsm recepit, et pacatis provin
ciae rebus, Studium omne, labores et opes ad
evertendos a) Bethleni conatus convertit. Ae
primum ut odium Provincialium in eum exa-
cueret , eum in publicis Regni Comitiis , cum
omnibus suis complicibus proscripsit , pro scrip-
tumque ta perpetuum dam na vit exilium. Deinde
varias ad fulgentem Portant expedivit litteras,
quae partim a Radulone Valacho , partim a Ma
gyar Ogli Ali- Passa, occisis in via cursoribus
interceptae, et ad Portam missae sufficienter
declararunt, quam ardenli studio, Imperatoria
patrocinio subniti, Bethlenum autem sive sibi
traditum , sive in conspectu Oratorum suorura
interfectum, totis viribus opprimere voiuerit.
Verum litterae a fautoribus Bethleaii suppres-
. . .' . 'i . . •
.' ' , . '• . • -, г

a) Gabriel Bethlen proscribitur.

 — 334 —
sae , Oratores autem minis, et lafgitiopibus cot,-
jupti documentum exhrbuerunt* frustta consitia
et labores sine Dei auxilio- suscipi;--'&ed et Ro
manorum Imperator, cum quo varias ex ereuerat
simultates , Portam per Andream Nfgronium
commonefecerat , se Báthorei excessibus ele-
mentem praebuisse aurem, et ci ves Côronenses^
(uno excepto Bengnero, qui frequentibus minime
supersedebat criminationibus) dum quibus in
gratiam redierat, causam ejusdem non sinestn-
gulari inconstantiae exemplo, commendare non
intermittebant. Báthoreus enim hon tantumbp-
norem, existimationem, et libertatem eis resti
tuerai, sed etiam Andream Gitzium, Coripfaiae-
um rebellium , exacto primurrk arctissimo jura
mento , quod ne cogitatione quidem novam mo-
liretur seditionem , in aulam postliminio rece-
perat , et militiae aulicae equestrisCapitaneum
declaraverit. Verum enim vero T ut fatalibusim-
pendentibus periculis nil prosunt consilia , quan-
tumvis salutaria; itaultione appropinquante di
vina , mores contaminati frustra studium hone-
stioris vitae induunt. Nazuphus enim purpura*
tus iterate Scanderum Passam , et Magyar Ogli
Aii -Passam, et Satin Gerai Sultanum Tartaro-
rum Principem admonuit, ut quant instructo
-possent exercitu in Transilvaniam contenderent,
et Báthoreum vivum mortuum in potestatem
rëdigeates, Gabrielem Bethlen provinciae restitu
erent. Nam et Romanorum Polonorumque Reges
per internuntios suos sanete se pacem cultures'
promitterent , et aliae passim Imperatoris pro
vinciae pacatae, hostes autem terra mariqueper-
domiti essent; solus Gabriel Báthoreus in Tran
sylvania tumultuari , et novis studere rebus de-
prehenderetur. Sed nihilominus opinione tar-
dius exercitus conflari potuit. Cum enim Bar
bad ante tempus messis hordeaceae in castra
confluera, antiquis suis ritibus vetentur; factum
est, ut ad sollicitam etiam purparatorum requi-
 sitiooerti-* nemo pedem intra spatiurh quatuar
integrorum mensium. moverit. Mense tandem
Augusto, undique copiae Belgradunxíonveni-
emes i6. tandem die mensis ejusdem ad Por-
tam, ob viarum angustias et anfractus eoenosos,
et viyis scaturiginibus aquarum scatefites- lacu
nas y .ferream dictam, pervenerunt. Ubi Belhlen
et Scanderus per integros 25. dies in castris com-
morati, quod Magyar• Ogli Ali - Passa et Satin
Gerai, duoqueValachorum Reguli opinione tar-
dius cum exercitu accessissent, quodque nca
exigua Spahiorum seditio propositum retardas-
set, minime contemneadam in rebus susceptis
despcrationem conceperunt. Eodem enim tetrt-
pore Franciseus Ealássi, Orator continuus Bá*
thorei cum Mehemeto• Aga , in castra venerant-,
qui nomine Vezirii supremi Scanderum admo-
nuerant, ut paciiicum cum Báthoreo institueret
sermoncm, procuraretqûe,.nonarrnis ,- si id conз-
modo Beipublicae Ottömaonieae fieri posset,
sed placidis sermonibus, et consilio Báthoreura
in ordinem redígere. • fiapropter Scanderusduos
Begos, Franciscum item Balássi Legatos ad Bá-
tboreum misit, qui authoritate Imperatoria ei
injurigcreut , ut si provinciam administrare in
animo haberet, arces Lippam et Jenp resig-
naret, Saxonicae uationi Cibinium , Gabrieli
autein Bethlen bona sua restitueret, et annuum
more solito eensum ad Portam miUeret. Verum
is si ve naturali animi magaitudine, sive irapro-
borum corruptus consilio , durius , quampericu-
losa rerum omnium perturbatio postulabat, se
gessit. Tametsi enim annuum cum exquisita
offîciorum pollicitatione censum se numeraturum
promitteret , arces tamen etiam in summa re-
gimiois sui discrimine constituí us dedere con-
stanter recrasabat. Gabrielen) autem Bethlen, et-
si totus occultum in animo fovens odii virus
aversaretur, nihiiominus cpnvictus creberrimie"
provincialium votis, sub fide publica pristinàe
 exiítimationi restituturum , bonaque eidem per
vim ablata refusurum se promiserat.
Gacterum Bethlen in intimis aoimi sui pene-
tralibus serio perpendens ,- quanti coactae Ту-
rannorum promissiones aestimaodae essent , ut-
pote qui fidem utilitate et voluptate metirentur,
minime acquievit , donee voluntati supremi Ve-
zirii satisfactum fuisset. Ergo Scanderus cum
omni exercitu «4. Septembris in Transylvaniam
penetravit , ex altera autem parte cives Coro-
senses, praeteritarum a Báthoreo illatarum in-
juriarum memores, rtiisso Joanne Bengnero,
Magyar Ogli Ali - Passam, Sultanum Tartarorum.
«et duos Valachorum Reguíos , cum numeroso
exercitu properantes intra alpes receperunt,
adeo , ut bostium multitude 80. millia bellato-
rum excederet. Ita unp eodemque tempore ,
via duplici , veluti universali quadam aqua-
rum exundatione, hostrlibus armis provincia ob-
sessa est, et ferali ubique incendio, oppida ,
villaeque in cineres abeuntes , ingentem captivo-
rum numerum , qui 40. a) capitum millia ex-
cessisse perhibetur, hostibus objecerunt. b)
Báthoreus Cibinio Stephanum Kakonyium ,
et Gregoriunx Magnum cognomento Szepesinum
cum 600. peditibus , et tribus equitum levis аT-
maturae centuriis praeficiens , in castra ad Al-
bam Juliam tumultuarle posita concesserat,
qui hosiium perculsus muttitudine , (vix enim
decem millia bellatorum penes se habebat) si-
alulae Ali -Passam, Tartarorum Sultanum, et
duos Valachorum Reguíos, in campis Cibinien-
sium consedisse intellexit, Calend. Octobr. fu-
gae similem profectionem Glaudiopolim versus
instituit. Quem Scaaderus et Ali - Passa infe-
tftis subsequuti copiis IV- Nonar. Octobr. ad ri
pas Marusii fluminis, prope Albam Juliam ce-

a) Cndrx unus habet бe. b) Beihltn cum Turcts Trans-

»iUаnUm ; ingreditur.
 — 337 —
stra posuerunt, exustoque Albae suburbio,
nobilitatem inermem , plebemque promiscuan*
in fidem receperunt. Hinc inito consilfb, pla-
cuit Begum Zelanich , et iterato Franctscum
Balassium ad Báthoreum mittere, qui postquam
irrito conatu de arcibus dedendis cum eo con-
silia contulissent, multaque contentione votis
provincialium accedentibus disceptassent , Tа
em redire coacti sunt. Báthoreus enim propo
siti ad obstinationem usque tenax, negabatse
vël assiduo1 usu contritos calceos perfidis bosti-
biis , apud quos nihil sanctum et religiosum
sine enormi quaestu haberetur, concessurum.
Interea Tartarí adjunctis pharetratis copiis Va-
lachorum,' Báthoreum ad Claudiopolim io. die
Octobr. assequuti , exercitum ejus ingentibus,
quatuor integris diebus eundo , redeundoque
adeo fatigarunt proeliis , ut animi provincia
lium , non eorum duntaxat, quos iniquis adfece-
rat contumeliis, verum etiam quos a stiva ad
honores evexerat, conciderent, Neque enim
quidquam ex immoderate luxuria remittebat,
«ed furiosae instar belluae etiam in medio cala-
m i tat um patriae, tantopere vesanis se dedide-
rät voluptatibus, ut Sardanapali instar, amissa
primum autho'ritate, et Regnurri amittere, non
uni us aestim-trèt assis. Ideoque'cum appropin-
quaotes in dies hostium copias in campis Ke-
resztesiensibus , a) duob.us a Claudiopoli milli-
aribus remotis, castra metatas esse cognovis-
set, collectis vasis profunda nocte , Varadinum
versus tendere instituit, relictisque in faucibus
rnontium Sebesianorum provincialium cohor-
tibus cum Hajduconibus aulicis, qui numerum
trium millium non excesserant , alia via pri
mum Almásum ditionis Csákianae oppidum,
ubi Lupa Dengelegiana diversabatur, per wait,
- . i
а) BáthoreeM fugit.
Y
 ззв —
deínde itinere Szilágyiensis region is Zilahum,
Sorhlyônèm, demum Váradinum i6. die Octobr.
appulit. a) Ferunt ea nocte, qua provincia
lism copias dereliquit, eum in animo habuisse
nobilitatem omnem, ferro, hostilem in modum
extingvendi , verum atrocissimo ejus studio
occasionem defuisse , pronunciasse - rfunfaxat
Regmim Transylvaniae io ruinas resolutum, si
plane comminueririum esset , a lupinis potitis
dentibus , quos pro insignibus gerebat, quam
alio quopiam debere commioui. Quapropter
nobilitas, quo sors, quo fortuna tulit, passim
in regno dit ipsa est. Potior tamen pars seGa-
brieii Betblen et Scandero purpurate», qui ad
ripas flumioîs aurati, in campis Keresztesinis,
cum unjversis cop i is eventum rei praestolaban-
tur, aggregavit, missisque in omnes proviociae
partes cursoribus, et litten« sat vi passus, Si-
culicam nobilitatem , et Sa xonum R espublicas
admonuit , ut ad novi Principis electionem ad
dient so; Octobr. frequentes Claudiopolim con-
V entrent.
Interea Bethlen summo animi studio ,
prout in tarn acerba rerum omnium perturba-
tione., authoritate inter eSeratos valebat Bar
baros, rapinas, incendia, d epraedationes , et
captivorum collectiones , nomine Imperatorio
severe prohibebat, et per celeres Csauzios, Na-
zupbum purpuratorum Principem per Dei atque
hominum fidem obtestabatur , ut Magyar Ogli
Ah - Passa , et Tartarorum Sultan , de dimitten-
dis sine lytro captivis , serio compellerentur ,
cum ii potiorem incolarum Provinciae pai tem in
vincula conjecisse veracifer per hiberentur; verum
salutari studio eventus minime respondit. Bar-

i i. •- -• '
«) Parscbitius ait, Báthoreum tanta crleritate fogitse ,
ut CUudiopoli Varadinum usque i¡, miliaria Ünga-
tie* uno di* eшetiret ur, JNuU uniu« Cad.
 339
bari enim cum propriam laborum suorum mer-
cedetti, in captivorum copia, ex qua divitem
exercent quaestum, sitam esse intelligant, mori
potius mallent, aut gravibus seditionum procel-
lis universum involvere exercitum, quam cap-
tivis se^fraudari, tanquam certis laborum suo
rum proemiis paterentur. a) Ut nihilominuscru-
entum invictissimi Imperatoris gladium Provin
ciales a cervicibus patriae removere possent, ¡
longa inpraesentiarum deliberatione postposi-
ta , tanquam ad universale exstingvendum in-
cendium , Claudiopolim ad electionem novi
Principis alacriter convenerunt.
Sed ut admirabilis, repentinaeque hujus
mutationis rationes plenius praeter admirabile
et adorandum Dei praepotentis, Regna ob pec-
cata transferentis consilium, intelligantur , pla
cet ex puUlicis actis, modum et Seriem electio-
nis describere. Nam antequam in nomine Dei
omnipotent^ de novo Principe cogitarent, im
terregni tempore , duodecim sibi Viros legen;
dos censuerunt, quorum authoritate et consi-
liö", libera eleccio, si alias unquam , nunc po-
tissimutn observaretur. 1
' Ii ant<> omnia, ne duos' simul Principes
agooscere viderentur, Báthoreo , qui in castris
sub arce Váradina positis, novis rebus studere
nuotiabaUir, valedicere, et a Magistratu ejus
avelli , integrum esse puta-.unt, scriptisque 21.
Octobr. prolix s 3d eum , nomine Universitaria
trinan nationum Regni Ttansyl vaniae litteris ,
sincero (inquiunt) animi oostri studio Gabriel
Princeps! voluissemus, si praesentes nobis b)
litteras , et publica acta, neque temporis im-
mutabiiis et dura conditio, neque invictissimi

a) Comitia Claudiopolitana. b) Litteraa valedictoria*

iragnieolarum ad tíitheieum datae.
Y я
 — з4o —

Imperatoris violenta, et inaudita patriae nostrae

ruinae conjuncta coactio , neque tua inter nos
turbnlenta et inquieta conversalio extorsissent;
nam neque cos praeteritis hisce et lacrymarum
plenis diebus, incendia , e! flammas , patriae ci
neres et ruinas, et íncredibilem capti vorum mul-
titudinem in copspectu in dir.tm assertam esse
servitutem, immenso animi dolore conspexisse-
mus, neque tu extra regnum , iniquam fortunae
oovercantis faciem expertus esses Cujus rei
qui primum ansam praebuit, i 11 i ipsimet, qui
Proyinciae huic, ex mandato imperatoris sui,
omne intulerunt malum , caput ejus diris devo-
vent, et ut poenam Deus omnipotens in «on-
spectu orbis christiani, eidem singularem in-
íligere velit, precaotur. Nos vero its omnibus,
quae lacrymosa secum portarunt tempora., ku-
millime obtemperantes, strictisque invictissimi
Imperatoris armis, severisque mandates, mini
me refragari va lentes , patriam universal! toe
excidio, veluti inter furentes maris procellosi
aestus periclitantem naviculam eripere decrevi-
mus. ideoque a persona tua secedere, et pria-
cipatui, quem internos turbulenter et ferociteГ
administrasti , in perpetuum vaiedicere necesse
habuimus. Quas quidem res, si ad certam con-
scientiae trutinam examina verimus, quanquam
neglecta in propriis ocи Iis trabe, festucam in
alienis velHcare m aime addece-ret, nihilominuí
invenimus te unum rn nostram perniciem con-
citasse. Posthabitis enim f'atalibus prodigue,
«t tembilibus plagis , quae juste Dei immorta-
lîs judicio, íteratis vitrbus patriae nostrae in-
gruerunt, puta: enormibus iocustarum grassa-
tionibus, imisftatis fluminum inundationibua ,
inauditis grandinibus, post tcrgum etiam rejeo
tis gravibus oi bis Mooarciiarum admonitionibus
ct minis, secuudos re rum eventus, non divi-
oam benedictionem , sed pr•.etlam et rapinas esse
repu tans, en tandem! quo nos tecum pertmax
 — 34» —
demersit temeritas ! cujus quandoquidem poeni-
te-atia duci Oequivimus, nunc clementiam et di-
vinam longaoimitatem praesentibus undique pla-
gis, sero tecum ilebilibus- imploramus votis.
Quanquam vero de te acerbb inteltigamus ani
mo• , quod tam funestas patriae calamitates ,
nunc quoque animo laeto , choreis , et comes-
satíonibus indulgeos, in otio praetermittas ; id
tarnen aetati tuae condonare integrum putare-
mus, si te intra limites modestiae, propraesti-
to nobis Sacramento, a primo principalis tui
exordio çontinuisses ; verum enimvero nultos in
universo regno ordines antiquis eorum privi-
legiis, et legibus uti permisisti, imo in iisdem,
adversus praestitum nobis juramentum , eosdem
opprimens, et turbans, cum vicinis regnis tran
quille et pacifiee initam societatem turbasti ,
et quod majus est , invictissimum Imperato-
rem, nec non Christianorum principum Majt-
states indignis contumeliis et convitiis proscin*
dens, regni hujus salutem, nedum principe vil o
digna sollicitudine procurasses, sed juramento
asseruisti , obtr.tos usu calceos pro eadem te
expendere nolle. Deinde neque Consiliariorum»
neque trium regni hujus nationum admouitioni-
bus ct supplicationibus obtemperan^, in castris AI*
ba-Juliapis ,in gratiam unius meretricis occulta et
perniciosa fovisti consilia in universae nobili-
tatis Regni hujus. cjadem v-ergentia-, Praeterea
dum e castris ad Claudiopolim positis intem
pesta nocte movere»,, simulaos te versus Sebes-
siam profecturum arcem> provinciales comme
oefecisti,ut te ad Sebesiam urbem duntaxat co-
m haren tur, postea quilibet eorum rebus suis in*
vigilare salva conscientia posset: interim ta
men per proprios itinerum duces , exercitusPrc-
vincialium, in anfractuosos viarum errores, et
densas deducti s vivas, propter instantes intern-•
pestae noctis tenebras, de necesse confusi sunt,'
tu vero cum iis , qui tibi graliore¿ apparebant ,
 — 34a —

jUmásum, Somlyónemque versus discessisti, et

pos in medio constituios periculo prius reli.
quist; , quam praestitae semçl nobis fidei renun
ciares. Demum patriam hanc nostram multi-
plicibus bellorum proceUis. agitatarn sub potent*
Ínvictissimi Jmperatoris praesjdio tutam ac se-,
curam esse , nemo est, qui nesciat, a cujus fide-
litate quicunque nos ауeЩ posse arbitrator* in,
S•ua opinione multum ballucinetur, plane neces-
Sanum est« Quam alienum vero i.oyictissiinus
Imperator, erga tuum principatum gerat ani-
mum., ex praeseniibus inclusis3canderi:à?erdari
Utteris luculcater apparet , cujus viribus am-
plius reluctajri , et novas ab exteris praestolari
suppetias, neque tantarum çopiarum terribiles
dej>opulationeb , neque extrema regni bujus ex-
cidii fora-ido patitur. Ëapropter tibi nps uni
vers! trium naiíQnum Provinciales (cum potior
provinciaiiurn pars etiani bellicis hisce conflu-
xerit temp,esta.tibusï perpetuo renunciantes, et
pçincipatui tuo haçï.eous inter nos vigenti per-
netuum Vitiediceotes' intimare voluioius, ut ex-
Kibiia bacunas fidelitate, postra, quam extre
ma eUam Patriae ruina in te declaravmius , con-!
téntus, oe ab boç tempore in Transylvaniam ,
et ditiones eióeni annexas, et incorporates quid-
quam juris praetendas, aut eandem, vel eas-
dem usurpes , verum earum omnium penitus im-
munis, aliter tibi consulas', praeterea ut a, tur-
pibus coutumçliis, et euoimtbus ootivieiis, qui
tus innocentes- quosvis iaedere soles v piatie su-
Eersedeas, te serio requirirmis. îïequeenim na
is deesset ratio taiionem retr^buendi, verum
memores illius : frineipn yopulitui non. maledi-
«et , et dicti Aristopbaois ; • Çonvit^ts ' et contu-.
meliU risari% non viros x stdfoeminas. defiere i
talibus te minime enerandum putamus, Im.o
authores sumus, ut coram Deo, humiliato et
contrita te prosteracus cord«» praesemeat for
 — 3'4з —
tunad mutabilitatem perferas vîrili et pacato
animo , et sortem tuam longe superantibus in-
victissimi Imperatoris viribus , ue deinceps io
majorem regnorum perniciem te ipsum opponas-
Scis enim multos principes sponte sua magU
stratum abdicasse: Diocletianus propter unius
horti delicias, Çarohis magnus et Carolus V. ob
vitam in claustris contemplativam v et patruelis
tiius Sigismuodus Báthoreus sponte prineipatu
se abdicamnt; adeo nunquam inter mortales
pro ludibrio habituai* temporî, et ad versis con
cedere rebus.
Postero die in majori civitatis Basilica cel-
lecti, post religiosam saneti Spiritus invocation
nem, cum ad sententias consedissent, ferendas ,
multíplices a diversis latae sunt sententiae. Alu
enim ad interregnum , et triumviroa statu m
Regni deducendum arbitrabantur % nonnullielec-
tioaem differendam , multi ce*tos patriae nomi
nando* ci ves, ex quibus eleetîa fietet, svade-
bant. Placuit tandem , ob praesentes in regno
Christiani Hominis hostes , qui ab incendiis,
rapinis , et foedis Plovinciae depopulationibus
minime abstinebant, sed is dies calamitatem
calamitati, ruinas ruinijs, incendia incendiis,
eaptivitatem captivitati addebant , maxime autem
ob. metum ultimi, et universalis patriae excidii,
quod proeul omni dubia, si hostis copias. Lahv-
berna distribuisset , effectum fui ss et , «tduo vir-
tute et rerum bellicarum tractation©, consüio-
que insignes viri, Gabriet Bethlen et Balthasar
Szilvásius deligereotur , ut quem Deus. О. ML
infallibilis vocum et sententiarum• director,• ex.
iis populi sui principem dcclararet, ei pleno ob
sequio, et fidelitate adhaererent.
Abrogata igitur inprimis proscriptions »
quam Báthoreus in Gabrielem Bethjen , nau
more Majorum , secundum leges patrias citatum,
multomious. convictum, in publica Regni cш*
 — 344 —
gregatione a) anno superiori circa festum B.
Martini épiscopi , Cibinii evibrarat , antiquatis-
que lis omnibus denuo proscriptionibus , inqui.
bus cives Coronenses rebelles, et eorum compli
ces , Joannem Kálnokium, Blasium et Joannem
Nemes , Georgium Horváth , hostes patriae de-
clararat, sententias libero pronunciare ore coe»
periint. Quae divina quasi directae virgula,
unanimi consensu , et singulari omnium ordmum
applausu in Gabrielem Bethlen dominum nostrum
clementissimum certocollimarunt tramite, quem
denique die 23. Octobris magna solennitate in-
ter faustas omnium ordinum acclamationes in
templum cathedrale introductum, Joannes Mi-
kola , maturus consilio , et prudentia senex » in
banc fertur compellasse sententiam;
Non abs re illustris electe Transylvaniae
princeps ! b) in divinis memoriae proditum est
litteris , nullas mortalium. operationes benedic-
tas, et prosperas esse posse, quae divina bene-
dictione, et coelesti gratia destituerentur, siqui-
dem illud verum est, sine Deo nihil in rebus
humanis fieri- Verum id summopere attenden-
dum, num Deus ex singulari suo beneplacito
indulgeat bonum quoddam roortalibus, an vero
infausto et partim felíci fine irrequietas mentes,
secundis ad tempus coronet successibus. Quod
ut quilibet cognoscere, et palpabiliter quasi de-
preheodere possit, necessarium plane est, çon.
scientiae trutinam in utramque expendere par
tem. Nam si Deo exorato certi aliquid quis-
piam impetra vit, et si haud difficulter, et sine
impedimento consecutus' , adversam fortunan}
auspicato clausit eventu , lignum est, id singu
lari ex Dei immortalis favore contigisse. E con
trario, res humanae quantumvis divina mode-

a) Gabri«l Bethlen in Principe» Tteniilv. ellgitHI. b)

Inaii&uiatio «lusdem. ,
 ratae permissionc, si assidue intricatae tumul-
tuum discordiarumque plenae adpareant, et ex
prosperitate in pejus semper ruant, Signum est,
eas non ex divina benedictione originem tra-
xisse. Ex quibus indicáis non obscure conjici
potest, num inter nos Gabrieli Báthoreo im-
m orta lis rerum arbiter principatum ex suo dun-
taxat beneplаcito concesserit, an vero ad tem-
pus caussa experimenti frenum inquietae ejus
menti laxans, campum ad peccata multiplicanda
concesserit , et ob foediorem lapsum ad tantam
dignitatem extulerit ? Quodsi enim origiuem
regiminis ejus, diligentius consideraverimus ,
clandestina cum Sigismundo Rákotzio transactio,
auxilium autem cum Hajduconibus celebrata*
conjuratio, progressus vero summa iniquitas fuit,
qua legitimis plurimarum arcium , villarum,
oppidorum , et possessionum possessoribus de-
turbatis , eas indignis et extraneis divisit, et
majus sibi emolumentum perperam quaerens ,
turbas duntaxat et seditiones concitavit, infami
ambifione ductus excellentissimos circum prin
cipes contumelia adfecit, elatione praeter sor
teen suam , et prodigalitate omnia assidue ex-
hausit, nec ulla partícula , aut angulos Regni
hujus fuit, quem non immanibus desolavit ca-
stris, campos sangvine Provincialium foedavit,
cadaveribus aves saginavit, ipsiusmet autem
occultae et apertae libídines supra arenam ma
ris innumerabiles , saepe noctem propter easdem
in diem, diem vero in noctem, quantum in ipsa
fuit , convertit. Quae si ego enumerare vellem,
dies me prius deficeret. Ipso vero illa omnia
patrante, nos coecutientibus duntaxat oculis
inertique cernebamus judicio, et fortassis multi
putarunt, non esse Deum, qui malum inter mor
tales aversaretur , et ulcisceretur. $unc autem
animadvertere quilibet potest, quod veluti pis-
ces hamo, aviculae autem visco capiuntur, sic.
ipse blaoditiis, dulcedioeque vagarum libidinurn.
 - 346 -

in nervum incîdit, et perpetuum multorum , quî

in alt um tolluntur , ut lapsu graviore ruant,
exemptant factus est. Alteram pariter signum
ex bac eadem declaratione elucescit , nimirum,
quod tranquilliorem Regni statum in pejorem
transmutant. Nam Stephaoo Botskaio, glorio-
sae recordationis principi, toto vitae suae curri-
culo detraxit, publica ejus acta rescidit, et per
eundern divina mediante benignitate acquisitam
pacem, quae afftictissimam hanc patriam post
varios bellicarum tempestatum aestus recrearat
et restaurare coeperat , cum sui et Regni hujus Tui
na funditus evertit. Sed quibus ártibus Sigis-
mundum Rákotzium ex Transylvania, Radulo-
nem autem Sorban ex Valachia transalpina exe-
git, nunc Deus eidem immortalis coram christi-
ano orbe eandem refudit mensuram. Erudian-
tur ex hoc, erudiantur humiliores in orbe , subli-
mioresque pdtestates, nam Dei omnino praepo-
tentis regnanfur imperia arbitrio, qui propter
peccata transfert regna , et mutat tempora. ПН
vero post creberirimos tumultus , si ne adhuc
quidcm quiescere in animum induxit, metuen-
dum duntaxat illud restat: Qui amat periculum,
peribit initio. Tibi vero illustris et electe prin
ceps { qui nunc ad clávum calamitosae patriae
no trae, navigii majoiibis, quam in oceano agi-
taretiir, fluc'ibus. et tempestatibus jactati admo-
tös es . luculenta haec sunt exempla; non eoim
peregrinis in'ligtbis exemplis, neque bonorum
malorumque pciucipam exi u; ab annis retro tre-
decim supra sexceo'esimum , quae propriis vi-
d'isti oculis, ex iis tibi abunde documenta eli*
cere poteris. Te universi ovdines non solum
optimum patriae fihum, verum etiam sangvinem
et membrum recogaoscentes , scimus a primis,
adolescentiae teraportbus, imo ab ineuiite aetate
lis usum honoribus , et taotopere in rebus pa
triae vetsatum, qui nec cousilio, nec institu
 — 347 —
tlone opus habeas. Ex tanta experientia in
omnibus iis , tu aliorum magister et institu
tor esse poteris. Credimus etiam et certo no
i bis persvademus, te eum esse, qui gentt et
patriae tuae veluti propriis visceribus, corpori
et saogvint competitor, vulneribus condolet,
eisdemque remedium adhibebit, disjectas, et va-
riis modis impeditas libertates, pristinae resti-
tuet integritati, easdemque fulciet, et confirma-
bit ; ruinas aute.ro patriae aedificabit , desolatio
nes in colonias convertet, et veluti piissimus
parens aversos a se filios in proprio sibi reconcili
ait sinu, demulcebit , requiemque eis praebebit.
TJ)e te igitur iUustris princeps! Status et Ordines
um ver.si tarn optimam concipientes spem , secun
dum hestemae electionis tenorem, tuarn in eum
çelsitudinem compellant hoc tempore finem, ut
pro regnorum Christian! orbis salutari consve-
tudine , earjdem hac hora solemniter in princi.
pem nostrum inauguremus, Deum omnipoten
tem creatorem coeli et terrae invocantes, ut
quemadmodum hesterna die ad certiorem et evi
denterem electionis nostrae confirmationem ,
çelsitudinem vestram , prineipem et caput no
strum recognovimus, et profes si sumus, ita inter
universos status et ordines et vestram celsitu
dinem initae mutuae sponsionis certitudinem ,
usitatam et descriptam juramenti formulam ,
in hunc duntaxat finem cupimus a vestra reci-
tari celsUudine , ut de praeclaro vestrae celsitu-
dinis favore et affectu , candore item erganoset
patriam , postea mutuo et reciproco modo de
postra erga vestram celsitudinem propensitate
et fidelitate, testis sit solus ille coelestis Deus,
testes angeli purissimi, et orones coelestes mili-
tiae, quod prineipatus vestrae celsitudinis , et
reciproca inter nos celebranda stipulatio, abs-
que QOiui macula et defectu cum immutabiiT
 — 348 —
veritate celebrabitur , in qua divina interveni
ente benignitate plures felices pertingentes annos,
praesens ntrstra ruina et squallor non solum
aeternae mandarelur oblivioni, verum etiam flo-
rentes pace et concordia an not consequi posset.
Quae cum edixisset, electus princeps palu-
damento indutus regio, in medium procedens,
exhibitam in scripto juramenti formulant,, in
hanc recitavit sententiam : .
Ego Gabriel Bethlen , electus Transylvaniae
princeps, partium Regni Hungariae Dominus,
et Siculorum comes a) juro per Deum viven-
tem in saecula patrem, filium , et spiritual
sanctum unicam et individuan* Trinitatem, me
universos status et ordines Regni hujus absque
ullo personarum discrimine, in libero religionis
suae exercitio, vigore articuloruni superinde
editorum conservaturum , cum potentissimis
orientis et occidentis imperatoribus pacem, et
bonàm ita culturum vicinitatem , ne exeoquid-
piam detrimenti regnum accipiat , Moldaviae et
Valachiae reguíos ita mmi conciliatörum, ut
bona eorum vicinitas statum Regni hujus pаcа-
tum effîciàt. Consiliarios ex tribus nation i bus,
Iegum, justitiae, pacis amantes, et integrae
conscieotiae viros adsumturum, quorum consi-
Iii» usque adeo me addictum futurum-, ut in
terna, atque externa Regni negotia , puta: 4 con-
foederationes cum duobus imperatoribus, dona-
tiones ma'joris momenti , officia publica et illu-
stria, sine eorum mitu nec faciam , nec distri-
buam. Quodsi autem ex consiliariis quispiam,.
adversus patrias lege& y libertates, et Decreta,
seposito 'Dei timore, et rejecta bonae conscien
tiae integritate perniciosorum consiliorum auclor
deprehenderetur , eum comperta rei veritate,.

a) Juramentum principie Gabrielis Betblen.

 — 349 —
non obstante gratia, in proscriptorum et noto,
riorum numerum referam , proceres, nobiles,
civitates muniras, et oppida, Siculos, Saxones,
in eorum anüquis, et legitime emanatis privi-
legiis, donatiocibus, quae in vigore suo mane-
bunt, annuentiis, inscriptionibus me couserva-
turum, decreta Regni et artículos unanimi reg-
nicolarum consensu conclusos , et ipse observa-
bo , et ab aliis observari faciam. Justum ju
dicium absque personarum discrimine admini-
straturum, et in sententiarum executionibus ne
minem impediturum. Liberam Regni electionem
toto vita* meae tempore non solum noa impe
diturum, verum etiam eam litteris Athname in
fulgidissima porta impetratis confirmaturum.
Senatoribus Regni liberam vocem in publicis
omnium comitiis , ad querimoniarum su arum
cnumerationem et jurium cautelam concessurum.
Fiscalia bona, et alios proventus fiscales recu-
peraturum conditionibus legitimis. Limites Regni
«t arces, pro viribus absque praecipue senato-
rum et Regni nutu minime abalienaturum ; ti-
tulo autem nunc a regnicolis mihi attributo con-
tentum futurum, neque eum sine Regni assensu
aucturum et m« taturum, Sic me Deus adjuvet.
• Tum vero ingenti omnium ordinum excep-.
tus est applausu, inter frequentes buccinarum
clangores et tormentorum aeneorum fragores,
Vivat, Vivat! (ingeminanti Gabriel Bethlen,
Princeps miiis, et paciiicus! Vivat libertatis
V index, jurium restaurator! et indomitae ty-
rannidis eversor! Joannes auiem Mikola Regni
orator, vicissim congratulatione brevibus con
cepta verbis, eundem ttunc in modum compel
íavit;
Unanimi uoiversorum statuum et ordiuum
ore et corde ejecte priucep» ! Domine ciemen-
tissime S imraortaies omnipotent) JJeo agimus
gratias, quod inter tantas patriae nostrae rurnas,
inter ignem et Mammas nos cvnjerv<ue di^uatue
 — 35° —
est, divino et justo suo judicio personam prin-
cipis permutando, citra muliorum opinionemet
spem tantarum invictissimi Imperatoria copia-
rum corda ita direxerit, ut nos in patria relio-
quendo, hodierna die ex natione nostra, libera
praeeunte electione principem clementer indul-
gere voluerit. Ob quam causam universi sta
tus et oTdines merito fatemur, hodie nobis
denuo esse restitutam patriam, vitam periode ,
аc principatum, et ab enormibus nominis Chri»
stiani hostibus liberatam. Unde etiamsi totum
vitae oostrae decursum gratiarum actionibus at-
tribueremus , centum ora , totidemque lingvas
haberemus , eo dignam nihilominus gratiarum
actionem minime Deo refundere possemus. At*
temen ceu grati filii , deprehendentes immensam
hac hora Dei erga nos misericordiam , uno ore
et corde benedictum ejus nomen exalta mus.
Tu enim hodie a Deo nobis post Saulem David,
post magnum Achabum Ezechias datus es ; sup-
plicibus eapropter divioam oramus Majestatem
precibus, ut veluti olim Sanctis regibus populi
sui, Davidi, Salomoni, Ezechiae benedixit ,
benedicat vestraeetiam celsitudini, imbuat ean-
dem sapientia, justitia, fortitudinis spiritu, et
super omoes hostes efficiat victorem , apud ex-
teros secundiori fama celeberrimum , domi
fidelibus gratissimum subditis, ad perpetuam
patriae hujus afflictissimae , et nostri omnium
incolumitatem. Amen.
Postea a • senatu et regnicolis, articuli,
novo principi ad confirmationem porrigendi
cOnclusi sunt , hunc tenorem babeates:
Quod principi authoraate sua aoutenti , jus
fasque violunti, liceat per Magistratus minores
contradicere , et rebellare absque nota infideli-
tatis.
Fautores Gabrielis Báthorei intra Regni am-
bitum ad octavum, extra autetn exsistentes.
ad XV. diem novo principi solemne praesteot
 juramentum: Praefectus per1 it um praetoriano-
rum aulicus, centuriones item juramento sint
adstricti, ad Regni et principie fîdelitatem.
Unio inter tres nationes renovetur, etReg-
ni robiles Siculique bellicis ingruentibus pericu-
lis a Saxonibus intra moenia recepti injuria ne
affiçiantur. ,
Fod inarum tam metal licarum , quam salis,
tricesimarum item proventus, non a publicanis
et arendatoribus , sed ceriis eorum praefectis
administrentur , et in aerarium reoonantur. De-
feclum fodioarum publicani propriis reaediiicent
sumptions. J
. Princeps rapinas et depraedationes cohi-
beat, auhcam militiam continuo penes se, non
apud Saxones, aut Siculos primipilos alendo:
Princeps civitatem quandam iugressus , bospitio
antiquo utatur more. ', •-,
Siculi a pensione deciraarum, agnellorum,
et caseorum immunes sunto.
Cursoribus sen postis, sine publicis princi
pie litteris, hospitaliias ne exhibeatur,
Siculi sine speciali principia mandato cura
apparatu bellico in castra condescendere ne te-
neantur. ( ' • • • .i -'
Cires in liberis civitaubus «t oppidis ne
nobilitentur.
Capitanees princeps constituаt.
Dica novem Uorenorum e to.
. Princeps bona fiscalía primo queque tem
pore recuperalo.
Senatores perniciasorum consiliorum autho-
res juris ordiae convicti dignis afficiantur sup-
pliciis.
Princeps publicas litteras in ptaejudicium
et vilipendium regmcolarum ne suppmnito.
Siculis sai ad sufficientiam ex iodinis ex-
bibeto.
lidero Siculi regios judices annuatim muta
te sint obligati.
 352 —

Interea temperie Sedaderas purpuratus ca

stra ad Thordatn majora habebat, qui intelligens
Bátboreum copias circa Váradinum coliigere,
consilio cum suis ioito, delectam exercitus par
tem Sain Gerai Sultano consignandam censuit,
qui idoneis usus viarum ductoribus, Bátboreum
aut ex nec opiaato opprimeret, autduntaxata
cohtrahendis prohiberet armis. Verum cum
provinciales partim absentes ad obsequium flec-
tere, late omnes provinciae angulos pervastan-
do properant, partim vero exercitui aliquot die-
rum quietem a diris viltarum et opprdorum po-
pulationibus redeunti indulgent, captivos divi-
dunt, rapinas omnis generis partiuntur; ecce a
Váradino recentes adyeniunt litterae, Andrea
Getzio authore, nunciantes , Gabrielem Bátho-
reum a militibus in publica via 27. Octobr. ho
ra 3-tiá pomeridiana esse caesum, quae res
Barbaros a proposito avertit , cóllectisque va-
sis, cum magna captivorum multitudine, et par
ta ingenti praeda in euam red i er unt Turciam.
Sed ut ad tragrçum Báthorei revertamur
exïtum : is a primis pueritiae suae annis vene-
reus Nepotuius, postquam profusis, non dunta-
xat immensas avunculi sui , sed etiam Transyl-
vanicas abligurivit opes largitionibus, et per fas
nefasque ad rapinas conversus propinqua spo-
liavit regna, subditos autem expilavit; cum ni
hil amplius haberet, quod militari avaritiae,
velut cerberi infernalis faucibus objiceret , pri
mo in odium omnium incurrit, postea a poti-
ori desertus militum manu, fuga extra alpes sa-
lutem sibi quaerere coactus est. Dum vero Va-
radini commessationibus , et abominandis Tur1
cicarum puellarum , q uas ei Stephanus Pethne-
házius, arcis Jenö praefectus donario miserat ,
amoribus indulget , atrox in eurn exarsit con-
juratio. Praecipui enim regio о is, Bihariensis
Dobiles, quorum principes Gregonus Boldaius,
ct Casparus Desefius erant, sire molestiarum
et
 — 353 —
et inusitatae tyrannidis pertaesi, sive metu
Tartarorum , quorum incendia et flammas ob
oculos versari in dies putabant, perculsi , maxi
me autem, quod certissimum eorum proposi-
tum de persequendo Báthoreo constans aonun-
ciabat rumor, ne crudeli superstite principe,
patriam et penates in cineres redactos consptce-
rent, coacto concilio v eum e medio tollendum
censuerunt. Sed et privata unius cujusque odia,
quorum aut uxores stuprarat, aut virgines ra-
puerat, aut possessiones, domosque abaliena-
verat, euro vehementissime premebant, a) usque
adeo , ut omnium fere calculis infelix juvenisad.
supplicium deposceretur. Erat Joannes Szilásius
chiliarcha equestris, obscuro loco natus, qui a
primis adolescentiae teniporibus molendinariam
tractans artem ex molitore primum obaeratorum,
vagorum , et publice infamium hominum scelere
dux factus est. Deinde bello recrudescente
Turcico , deserta locorum cum suis frequenter
oberrans manipularibus , clarum apud Turcos no-
men, et nostios etiam optimates, non sine sin-
gulari militaris fortitudinis commendatione ob-
tinuit. Bello tandem Botskaiano inclarescens,
principibus Transylvan.ae eam indefesso studio
io miutaribus rebus navavit operam", ut multo-
rum cadente fide, fortissimus et constantissimus
inter omnes haberetur. Is triplici oti'ensus inju
ria ; (ut laesa saepius patientia vertitur in furo-
rem) quod uxorem suam impudice a Báthoreo
tractari animad vertisset; quod ob denegatam
mutui nomine summam pecuniae, in faciem per-
cussus fuerit; quod denique arce Váradina , cu
jus propugnaculum majus sibi adversus bo stee
tuendum petebat, ignominiose exclusus, in su-
spicionem proditiouis tractus fuerit; primo in-

a) Joannes. Szilásius ad caedem Báthorci subotnatur-

Z
 — 354 —
dignarî, mox conceptis verbis fidelitati, quam
principidebebat, palam renunciare coepit. Quam
rei bene gerendae occasionem factio pobilium
arripiens , pertracto in sententiam Andrea Gi-
tzioliefario proditore, Szilásiumrecentibus pal-
lentem injuriis admonuit, ut si patriae, et sa-
lutis propriae rationem haberet , sequenti nocte
aedes Gregorii Boldvaii , quae ad ripas Chrysii
in platea Olaszi sitae essent, accederet, et quid
de tranquilla reipublicae incolumitate, publico
decerneretur consilio, audiret. Szilásius rerum
adhuc ignarus statuto tempore adfuit , et con
cilium ingressus, postquam gratissima omnium
expectatione exceptus fuisset , tum Gitzius con-
surgens: Virtutis (inquit) militaris , et pristinae
fortitudinis quantopere a multis annis in te Jo
annes Szilási ! enituerit specimen, scimusomnes,
quibus vero officiis principes Transylvaniae , et
inprimis tyrannum hunc , a quo praeter non so
luta stipendia, inique multa passus fuisti, de-
mereri studueris , optime intelligimus , et tecum
serio iniquam Sortent deploramus. Non enim
angvinam duntaxat nobis omnibus rependit gra-
tiam, sed çtiam patriam vita nobis chaiiorem,
fugiens, bibens , et foedis indulgens amoribus,
faucibus hostium Christiani nominis objecit, et
si diutius flagitiosam hanc traxerit vitam, non
Dei immortalis religionem , non patriam , non
uxores, nonliberos, non domos et rempublicam
propediem habebimus. Tanta est hostium mul-
titudo, quae undarum in morem contra nos ven
tura est. Nunc vero te per Deum et patriae ob-
testamur charitatem, ut flagkioso e medio subia
lo tyranno, patriam hostibus, nobilitatem metu,
universam autem nationem Hungaricam extremo
liberes excidio: et fictitias viro illitterato e sinu
depromens , nomine trium Regni Transylvaniae
nationum litteras , eundem pro praestanda fir-
miter assecuravit opera, promittcns non solum
sceleris impunitatem , sed etiam opes , et am.
 — 355 —
plissima latifundia. Cunctans et ad deliberan
dum tempus postulaos moram utique impetrar. -
Victus tandem partim metu, partim praelerita-
rum injuriarum memoria impulsus , operam pro-
misit, et adjuncto collega Gregorio Nadányi,
viro nobili loco nato, sed obexilium, quoddiu t^*"*"
toleraverat , et ademtionetn bonorum uxoris suae
Báthoreo infenso, juramento Septem reiterate
vicibus , se voluntati Regnicolarum (ut pjtabat)
satisfacturum obsirinxit. Fertur ea nocte Szi-
lásius concionatorem Cathedrae Varadiensis
summum, Stephanum Détsium , quemetiamBá-
thoreus ob piissimas correptiones indignis affe-
cerat contumeliis, mortemque eidem commina-
tus fuerat, quid facto opus esset, consuluisse,
eumque Szilásium animasse. Verum enim vero
viri per omnem vitam sanctissimi , atque inte-
gerrimi modestia, et eximia erudilio, cui sim-
plíces et candidos mores admirabili temperatos
prudentia conjunxit , neminem ne íniquissimum.
quidem rerum aeslimatorem tam longe ab aequi
et veri tramite discedere sinunt, qui sibi per-
svaderet, innocenlissimum et divinis plane medi- t
tationibus deditum sacerdotem, eo praesertim
tempore, quo precibus devotis , inter Deum et
peccatores se interposuit, et ad poenitentiarñ.
vitaeque emendationem populum cohortatus est,
tam funesto se contamiuasse coasilio. Cujus rei
evidens est testimonium, quod coram districtö
spiritualium tribunali per omnes rei gestae cir-
cumstantias, et h o mi nu m fide dignorum testi
monia examinatus , quantumvis ab aemulis fal-
sorum rumorum crepitaculis premeretur, in lui-
lam nihilominus ne levis'simae quidem suspi-
cionisnotam, gravissimus Jesu Christi servus
incurrerit; quanquam degenerem tyraunum spi
ritualt censura ferire ob incaestuosas el nefarias
libidines, jure suo secundum praescriptum \a
verbo Dei lenorem potuisset. Vivit adhuc bo-
nus senex , et de conscientiae suae purjtate co
ram Deo et hominibus protestatur.
Postero die Szilásius in proprio hospitio ,
quod in vico S. Aegidii Abbatis sit um erat,
л o b i 1 i b ti s 50 collectis latronibus, misso specu-
latore , a) principem observavit, nom pro solita
ingenii sui levitate, cum exiguo satellitii nume
ro extra arcis moenia processisset; verum is fa
talem praevertens horam , nec sacrae interfuit
concioni , (erat enim dies Dominicus) nec in pub
licum solito more pfcdiit. Conclusum tandem a
conjuratis, ut aliquot tectis 'extra muros ignis
injicefetur, quo si elici ex arce posset, An
dreas Gitzius portas arcis et cataractes occu-
paret, Nicolaus autem Abaffius , qui a partibus
Caesaris Germanorum missus, copias auxiliares
ad foveodam proditionem converteratj invigi-
laret, ne inter tumultuandum militarissuborire-
tur seditioi Eapropter circa horam tertiam po-
meridianam , aedibus quibusdam , quae eregio-
ue propugnaculi cognomento au rati , erectae ,
palustribus caunis et arundinibus obtectae eraut,
ex improviso i uno eodemque tempore ignis in-
jicitur, unde vento non leviter Euro Austro.que
fiante, ne fiammarum globi aliquo pacto in ar-
cem ruerent , et majus hominum opinione civi-
tas detrimentum acciperet, junctis equis, fatali
appropinquante termino - carpento princeps vec-
tus excurrit, et cohortatis ad exstingvendum in-
cendii ardorem militibus, postquam flammas ce-
cidisse animadvertit , versus Thermas , platea
a Venetiis cognominata , cum paucis fatalis iti-
neris comitibus , animi causa proficisci conten-
dit. Quod simulac conjurati per idoneum cog-
neverunt speculatorem , sellatis illico conscen-
sis equis, eum sensim progredientem, b) inter

a) Stratagema conjuratorum. b) Caedes Bátliorei.

diias salices e regione molendini, ad brachium
Chrysii illic praeterfluens , erecti, asseçuti sunt.
Ubi primum a Szilásio , manuali circa' humeros
ictus sclopeto, dexterae manus ministerium ami-
sit, correpto uihilomious gladio, qui quondam
Georgii Thraciae despotae fuerat , se ad mira-
bilem defensionem tumultuarie accinxit ; verum
a superveniente Nadánvio , cum per fidelita-
tèm frustra eos obtestaretur , duobus lethali-•
bus in facie et manu jaffectus est vulneribns , et
carpento barba tenus a Szilásii signífero extrac-
tus , tredecim in universum vulneribus confossus
interiit. Eandem fere fortunae aleam subivefunt
Wolfgangus Lonaius , et Andreas Komáromius,
quorum ille gravissimis extabesçens vulneribus ,
paucis post diebus in manibus chirurgi expira-
vit, hic vero divina convalescens beuignitate ,
vestigia infortunii in omnibus ferme corporis
partibus mortalibus adhuc ostentat, Percusso-
res autem deturbatis aurigis , in praedas omnia
supellectilia verterunt, spoliatoque praedonum
in morem principe, nudum in aquis , coeno ,
fimoque dehonestatum reliquerunt. Hic fuit exi-
tus principis, si mores splendori familiae ac-
cessissent, longe ante omnes clarissimi, cujus
prosapiae inter omnes Hungariae proceres splen
dor per integros annos 535. usque adeo enituit,
ut non solum militari laude nemini secundus ,
verum etiam dignitate, authoiitate, majestate
et consilio primus ante omnes habsretur. Ex
bac enim familia, velut ex equo Trojane , illu-
stris palatinorum et principum Transylvaniae or
do , certa continuata serie prodiit ; ex hac tot
viri bellidosi, qui pro patriae defensione, san-
gvinem profundere non dubitarunt , orti : ex hac
Stephanus Rex Polonorum aequisimus, virtutum
remunerator optimus , caput extulit. Quorum
omnium laudem, quemadmodum Sigismündus
Báthoreus fax patriae fatalis , primum obterere ,
et contaminare non veritus est, ita hic noster
 — 358
in se ultima tot palatinorum, principum et re-
gum progenie , totam exstinxit. Sed quemad-
modum fatales imperi.rum periodi , quingente
simo conclusi plerumque anno , magnas secum
trahere soient mutationes; ita illustrium saepe
familiarum, quae ad regnum nataesunt, series,
eodem quíngentesimi anni termino , ut historiae
omnium -temporum et exempla ostenciunt , ab-
rump i tur.
Ergo tam atroci immanitate sublatus e me
dio nobilissimus princeps, antequam alii accur-
rerent, fertur a cane indagini asveto in siccum
esse extractus, deinde succollantibus quibusdam
inûmae sortis militibus, in curiam Francisci Bi-
bari delatus, inde vero in desertam. aream cu
riae nobilitari Georgii quondam Károlyi objec
tant tractus, in conspectti omnium abjecta qua-
dam lacinia tectus jacuit.
Gitzius nefarius proditor, portas omnes ar
eis et cataractas occludens, praesidiarios ad fi-
dem futuro principi .praestandam adegit, dispo-
sitisque per muros et propugnacula tormentis,
лe qmd promiscua in civitate militum stupen-
lium, et hue atque illucamisso capite discurren-
iium iluctuantiumque turba novarum rerum mo-
Iiretur , serio edixit. Abaffius vero disposilis
jam diu turmis, confluenrem turbatim multitu-
dinem adeo compeseuit, ut ne hiscere quidem
quisquam , e:iam ex iis , qui capitis et fortuna-
rum jaduram , per summam adul itionem viven-
ti promberant, audtret. Adeo cum fortuna au
lica muiari assoLet fidelitas. Corpus prineipis,
jussu Gitzii, postea in lariceam conditum cap-
s im, inBaiilicam B. Aegidii Abbatis desertam,
quae a moderno clementissimo nostro domino
et principe ftmditus eversa, in propugnaculum
abiit, delatum , per summum ludibrium carro
rusticano, quem exsectus bos, et vacca foeta
vehebant , post aliquot dies impositum, primo
ad scortum Imreffianum , quod m oppido Dio
 — 35* —
szegino morabatur, deinde Etsedinum transmis-
sum est, unde in Basiiicam majorem Báthoreo-
rum, ubi omnia prisca virlute illustrium Bátho-
reorum monumenta visuntur, delatum , in ho-
diernum usque diem, jam per annos XI. Menses
III. dies VI. inhumatum jacet. a) Üt quemad-
raodum omni scelerum genere progenitorum suo-
ruffl clarissimam foedaverat memoriam, et fla-
gitioso vitae cursu, familiae Regiae, quamavi,
abavique sui , omnibus virtutum documentis il-
lustrarant et exornarant , ultimus seriem abru-
perat: ita justo Dei immortalis judicio indig-
nus majorum sepulchris censeretur. b)

a) Scripta ergo sunt baec anno i624 die <. Februarii,

Nota ed. b) Haec Böjthinius; verum Saxones nostri
taiiter fatalem Báthorei interitum describunt :
Persvasus a Gitzio Báttioreus, ex arce Varadina
Animi caussa vel ut alius quidam voluit, ut se *pec-
tandum daret populo , qui eum wale habere credi-
derat , in carpento deaurato , quod decem equi co
lore tincti trahebant , comite Wolfgangp Lonaio ,
versus molam XVI. Calend. Novembr. progressus,
in insidias suorum satellitum , quorum 50. se illuc
duce Joanne Szilási , et Gregorio Nadányi abdiderant,
incidit. Erant isti optimi ex ejus satellitio , interim
tamen facto in tyrannum furioso impetu , Gregorius
Nadányi manuaria bombarda frontem ejus perfora-
vit , Joanne- Szilási en?e ter ejus corpus confodit ,
et sie crudelem juxta et libidinosam animam expu-
lerunt. Interfectum continuo diripiunt , illatisque plu.
rimis vulneribus exanime corpus in molarem fluvium
conjiciuot. Hinc ad carpentum conversi , argenti
caussa idem penitus comtringunt. Clara bic emer-
sit canina fides ; nam Ule ,. quem penes se semper ha-
buit, canis, mira indutus specie, non tantum cruda
- domini sui vulnera lingebat , sed et comprehenso ca-
pillitio , ex aqua conabatur protrabere. Sordidum
ínfínitis sceleribus corpus, per quatuor borarum spa-
tium in praeterfluente rivo maceratum et perpurga-
tum , a quibusdam ruslicis protractum , stramini sine
vestium oultu superimpositum , in arcis Váradiensis
templum quoddam desolatum introduotum est, inde-
altero die, bote et vacca vehentibus , sin* funebri
 — 36o —

Andreas interim Gitzius , eodem , quo prin

ceps inter^mlus est die, per celeiem cursurera
nobilitatem Transylvanicam commonefecit , Dei
optimi, praepotentis et misericordis judicio,
tyrannum e medio , per quosdam suos emtssa-
rios esse sublatum, se fidelem patriae civem,
et in potestate novi principie futurum, si modo ab
incendiis , depraedationibus invictissimi Impe
ratoria copiae sibi temperareot. Ad quam pro»
ditoris commonefactionem , quanquam plerique
tacito mentis gemitu aversarentur, omnes nihil-
ominus in admirationem potentiae et inisericor-
diae divinae effusi, agnoverunt, principatum
quemlibet non solum fato dari, verum etiam
non esse in hominum quantumvis potentium po
testate, fato destinatos sibi sussessores impedi
re, multo minus tollere. Agnoverunt praeterea
Gabrielem Bethlen, non tam hominum opera,
quam praepotentis Dei consilio ad ciavurn inter
praesentissimas patriae fluctuantis procellás,
regendum esse admotum. Cujus illico consilio
et authoritate Sain Gerai Suitanus expeditionem
in fines Hungariae, ad Báthorei fautores oppri-
meodos susceptam intermisit, reliqua Barbaro
rum autem colluvies ad non. Novembr. Transyl
vania excessit. Et veluti procellosi maris aestus,
Neptuno (utpoetarum involucris utar) tr:fidoar-
mato sceptro , nitidum extollente caput, subito
concidunt, ita Gabriele Bethlen, sceptro pieta-
tis, cleméntiae, et prudent-ae triplici insignito,
illustrissimi principatus habenas corripiente, ex
bello pax, ex minis aedificia, ex omnium re-
rum penuria u bertas, ex injustitia Veritas, ex
profano ritu religio refloruerunt.-

cantu , et campanae aeris pulsu , Báthoreorum op

pidum versus devectum fuit, ubi nudum, tapete ta
rnen tectum, m tempti sacrario , sine sepulturae
honore i4. annis jacuit, donee tandem a Bethlenio
siccata ossa colligerentur , et tenui quadam celebri-
tate in ipsa Basilica sepelirentur. Mota unius Cod.
 — 3<5i — •

Liber Teitiuí,

Rerum in Transylvania potitus Gabriel Beth.

len tria sibi ad conservationem principalis op-
pido necessaria facienda e?se censuit. Ante om
nia invicrissimo orientis Imperatori debita grali
animi contestatione complacere, deinde apud
Matthiam lmperatorem, Christiani orbis Mo-
narcham , et Regem Poloniae , in quorum aulis
atrocissimis premebatur calumniis , facti , et
principatus sui rationem reddere; demum pro-
vincialium animos pacis et concordia'e studio ,
et perpetua pristinarum injuriarum oblivione de-
vinctos adeo sibi reddere, ut sepulta recentium
incendiorum , rapinarum et depopulationum me
moria, sibi persvaderent , ipso principatum ad
ministrante, et priscas Regni consvetudines le-
gesque postliminio restituí, et deformem patriae
ruinam in priorem integritatem redire et reflo-
rescere. Quae uno eodemque tempore noctes,
atque dies expediendis legatis , atque litteris va-
cans , non minori diligentia et indefesso studio,
quam sapientissima provinciae administratio-
ne vigilique cura effecit. Misso enim illico ad
fulgidissimam Portam Martino Gerendio , a) cur-
sore , cum de tota rerum mease Octobri gesta-
ium' serie imperatorem , et Nazuphum , supre-
mum purpuratorum principem edocuissel, eis-
demque pro liberatione patriae a tyrannide Eá-
thorei amplissimis gratiam reposuisset verbis;
obtinuit, ut non duntaxat principalis ejus com-
muni imperatoris et purpuratorum assensucom-
probaretur, verum etiam litterae ad Matthiam
Imperatorem Romanorum, Georgium Thurzonem
Hungariae palatinum, Sigismundum Forgátsium
Pro - Regem Cassoviensem a Porta mitterentur,.
în quibus admonebantur , ne in praejudicium

a) Legatio Martini Gerendi ad Portam.

 — 3Ó2 —
initae semel pacis a partibus Romanorum Regís
quidpiam novi ad versus Gabrielem Bethlen prin-
cipem Transylvaniae suboriretur , imo àrces
omnes , civitates, oppida, et villae ab aatiquo
provinciae Transylvanicae incorporatae et ad-
jectae principi Transylvano parerent; neque я
Regis Romanorum officialibus ullo sub praetex-
tu abalienarentur. Imperatorem enim poten-
tissimum ne unicum quidem passum a corpore
Transylvaniae avelli passurum. Praeterea quo-
niam Gabrieli Bethlen recenter principatum ine-
unti hostes et aemuli undique imminerent , in-
junctum a Porta fait gravi sub interminatione
duobus Valachiae regulis, Sabin Gerai Sultano,
Eudensi , Agriensi , et Temesiensi purpuratis , ut
ad seriam Gabrielis Bethlen exigente necessita
te requisitionem , non obstantibus etiam bruma-
libus injuriis , exercitum expediant, et nulla ad-
missa protelatione , provinciam Transylvaniae
principemque ab omnibus hostibus et aemulis,
si qui se profiteri auderent , defenderent.
Quae Imperatoris intimatio tantum in ani-
mis aemulorum omnium principatus Gabrielis
incussit formidinis , ut ad exturbationem ejus,
longiori et acutiori deliberatione opus esse,
h) etiam sapientissimi quique consiliariorum•
Caesarisintelligerent. Imperatoris Bihilominus
Romani, et consiliariorum ejus animos , ut leni-
tate potius, et demissa sui subjectione sibi cen-
ciliaret, quam insolenti, et quasi per rapinam
adepta dominatione ad vindictam irritaret, Si-
gismundum Sarmaságium , virum nobilem et
doctum , et in aula caesarea probe versatum,
Stephanum Kassaium Regni senatorem , et cau-
sarum fiscalium directorem , Joannem Bengne-
rum Coronensem , viros spectatissimae virtutis

à) Legatio prima principi» ad Imperatorem Romanorum.

 — 3<>3
et fîdeî , legatos ad Caesarem pridie id. Novemb.
mittit, qui tam pro sui defensione, quam qm-
Dium regniçolarum purgatione , non solum eru
dite dissererent ; verum etiam omni studio et
labore falsorum rumorum radices, ex animis
magnatum evellerent, ex malevolis benevolos ,
ex hostibus amicos redderent. ' ,
Ergo ii maxi mi s itineribus Viennam conten-
dentes, postquam Hueras publicae fidei, ils,
quorum id negotii procurare interest, exbibuis-
sent , admissi paucis post in senatum diebus,
Sarmaságio pro principie defensione disserente,
in banc sententiam loquuti esse perhibentur :
Longum esset, sarratissima Caesarea Maje*
stas ! si aerumnas, calamitates, rapinas, cae-
des , scorta, spoliationes , a)quibus aBáthoreo
misserrimum Regnum nostrum, non oppressum
modo, sed obrutum, etfere exanimatum fuerat,
recenseremus. Quibus remedium aliquod adhi-
bere , aut qualicunque auxilio etiam Majestas_
vestra christiana pietate mota , anno superiori
obviam ire tentaverat, sed partim fatorum ine-
vitabili necessitate, partira immensis Turcarum-
viribus, id auxilii.perculsum , sorte proh dolor \ ,••
infelici , dissolutum , et Regnum nostrum fauciJ*
bus leotium objectum , rapinis , caedibus, et prae-
dae omnium expositum fuit. Ethoc pacto, cum
inter conscientiae nostrae stimulum et manife-
stam Báthofei tyrannidem premetemur , principi
Gabrieli Bethlen , domino nostro clementissimo,„
quanlumvis viriliter, ac secundo rerurri eventu
officium suum administanti , etiam in propria ч
persona certissima supervenerat vitae p,ericli-
tatio. Privato enim dumaxat, ac perverso mo-
tusadfectb, clam palamque mortem il Ii inten-
tarat, unde ei refugium ubtcunque certius etsa-

a) Oratio Sigismund! Sarmaaági.

 hitarius reperiri posse videbatur , quaei-endum
fuit. Deum omnium iudicem testamur, ilium
non aliqua tunc principatum ineundi aemulatio-
ne, aut novarum rerum cupidine, sed propriae
vitae defendendi , et nacta occasione , patriae
saluti consulendi gratia in spontaneum iîlud exi-
lium concessisse. Sed Dei immortalis benignita-
te , et inscrutabili providentia factum est, ut
ex iis etiam, quae humana cogitatione quan-
tumvis sagaci et acuta deprehendere nequiremus,
admirabile eliceret virtutis et potentiae suae
testimonium. Turcarum potius quam Chri-
stianorum in desperato rerum suarum statu itn-
ploravit patrocinium , multis de causis: ut enim
omittam iafallibilem Dei providentiam , quae
in omnibus Regnorum mutationibus , omnium
quidem hominum, sed evidentius illustrium vi-
rorumdirectrix esse solet, cum ob longinquita-
tem locorum, et privatum nonnullorum odium
in ditiones Majestatis vestrae concedere tutum
non esset, ad Turcas, quorum virtutes et mores
norat, se contulit, ut ex proxima vicinitate,
commodiori occasione, et innocentiam suam
âpud Báthoreum testatam facere, et excandes-
centiam ejus (si forte esset placabilis) lenire,
aut vero legitimam de se , si legibus patriae vi,
deretur , inquisitionem impetrare posset. Sed
et experientia jam edoctus fuerat, (dicam enim
libere quod sentio, Caesar potentissime ! ) illud
certius quam hoc, tutius et praesentius fore,
»tum ob notitiam, quae i Iii cum Turcis a tempo-
ribus Sigismundi Báthorei intercesserat , non
vulgarem , tum quia ex diuturna sollicitatione
nationis Saxonicae, cum qua in communi v«r-
sabatur periculo, vires atque animos Turcarum
ad evertendum Báthoreum propensiores ac
promptiores redditos fuisse , non ambiguis anim-
adverterat conjecturis. Verum ut paucis osten-
damus, illum nec praepropera inquietudine , ne
que funesta atque calamitosa aemuiatioae mo
 — 3^5 —
tus istos concitasse ; confitemur uno ore, palam
esse, factum hoc ex palpabili rerum certitudine,
eventuum prosperitate, patriae nostrae salute ,
in pristinum vigorem legum patriarum liberta,-
tum et juriurn restitutione, solius Dei praepoten-
tis arbitrio , digito potentissimomoderatum fuis
se, adeo, ut cum Davide exclamare possimus:
A Jehova factum est hoc , et est mirabile in
oculis nostris ! Neque enim illi aliud , eta•ntiqui-
us incumbit, quam quae a Báthoreo extra om
nem juris viam occupata, dissipata, diruta , et
quassata fuerant, ea in pristinum statum resti
tuere , atque reponere. Unde varios et diver
sos rumores ab inquieti ingenii hominibus coц-
hctos , et Majestatis vestrae clementissirnas im-
pedientes aures (vires Turcarum in Transylva-
iiiam , non Báthoreum solummodo a principatu
amovendi, sed potjus ditionem universam occu-
pandi proposito penetrasse) tempus et rei veri-
tas manifeste refellunt. Nam et ante fatalem
ipsius Báthorei necem Turca ex Transylvania
reditum pararat , nuncautem, postquam ipse ju-
stum fato exsolvit , omnio exiit, et ad sua re-
diit. Sed nec eo apparatu, ut castellurn autar-
cem aliquam occupare potuisset, venisse , nec
quidquam occupasse, manifestius est, quam uî
verborum declaratione indigeat. Quod vero in
tanta retum omnium perturbatione , pulso Bá
thoreo , аc„ferreo ipsius jugo cervicibus populi
excusso, prae caeteris principem nostrum ex
tanto reducem exüio , ad principatum rapuerint,
statusque et ordines elegerint; id illi non solum
grave atque molestissimum apparuit, verum etj-
am conceptis in medio procerum verbis, ter
quaterque proîestatus est, se JiberamRegni elec-
tionem per mille discrimina ad hoc usque tem
pus inviolabiliter observatam et conservatam
prodere nolle : se nunquam principatum obti-
nendi gratia venisse, nec unquam conscientia
6ua teste, illam atfectasse dignitatem , in hoc
 - 36б -
praecipue afflictissimae patriae mentis statu;
nee Turcam ullo modo offeridi , fquisquis tan
dem eligatur , modo sit aequitatis et pacis stu
diosus , se lubentissime dominum аc principem
agniturum , modo bona sua a Báthoreo nullo
suo demerito confiscate sibi restituanfur, Tur
cam vero e vestigio regno excessurum. Verum
victus tandem liberrimis regnicolarum suffra-
giis, et faustis omnium ordinum acclamation!,
bus, tanquam bonus patriae civis calamitati
patriae subvenit, et ad gubernacula fluctuantis
navis nostrae se protrudi passus e3t. Ex qui-
bus , ut opinor, intelligis Caesar .sacratissime !
de quo principe merito Transylvania nostra gra-
tuletur, de eo videlicet, qui auxilio coelestis
numinis semper ac solide implorato, non solum
boni patriae civis sed etiam optimi parentis et
patris familias perfungitur officio, qui salutem
populi prima m esse legem pronunciat, quiReg-
ni tranquillitatem vita propria cariorem esse
ducit, qui afftictis respirationem , oppressis li-
bertatem, exulibus saiutarem reditum, morte
condemnatis vitam donat, qui nationern Saxo-
nicam singulari prosequitur fa vore , et qui Do-
roui Austriacae Augustali omnia sua studia et
otiicia demisse admodum offert. Euudem ex
adverso, ut Augustali Caesareo regioque pro-
sequatur Majestas vestra favore , principemque
Transylvaniaeagnoscat, sacratissimam Majesta-
tem vestram demisse oramus.
Ad cujus orationem cum responsio per ali
quot dies difierretur , intellectual est ex privatis
consiliariorum caesareanorum colloquiis, Caesa-
rem illegitimam principis electionem , qui in
comitiis armatis princeps dictus fuisset , mo
leste admodum ferre. De qua difficultaie tollen-
da, cum• et privatim Legati nostri rouitu m labo-
rassent , et exhibitis publicis regnicolarum lit-
teris, non contemnendis' rationibus , legitimam
svasisseat fuisse electionem, dato tandem se
 — 367

cundo senatu , Stephanus Eassaius in hanc sen.

tentiam nomine trium nationum Tran sy Iva nica-
rum perhibetur disseruisse. .-,'/•.
Si fas estfiliis, sacratissima Caesarea regia-
que Majestas ! a) ex blando juris naturalis di
ctamine, suas in gremio parentum, querelas,
dolores , et molestias cum lacrymis efîundere ,
Dobis equidem miserrimis provinciae Transyl-
vanicae incolis, calamitates illas infinitas, rui
nas horribiles, etvastitatem irreparabilem, ne-
mini magis , quam sacratissimae Majestati ves-
trae , tanquam orbis christiani potentissimoMo-
narchae enumerare convenit. Persvasum enim
babemus, ex innata domus augustalis Austria-
cae dementia, aures sacratissimae Majestatis
vestrae clementissimas ad querulas oppresso-
rum voces non modo non esse praeclusas, ve
rum etiam lpsammct sacratissimam Caesaream
Regiamque Majestatem vestram sauciis eorum
vulneribus salutaria adhibere remedia, lacry-
mas aboculis abstergere, bono animo esse, me-
llora sperare , quieti paci , et permansioni eo
rum paterno et misericordi affectu , modis om
nibus consulere solere, ne dum mala malis,
miserias miseriis superaddere , et accu mulare
cogitarë. Et nisi opti me nobis constaret, iis
molestiis, querelis, et gravaminibus, quibus a
toto quinquennio principatus Báthorei insOlens
arrogans dominium, superbum et crudelë impe-
rium nos oppresserat, cum leges patriae ever-
teret, aliena raperet , cives libidini , ac militari
exponeret praedae , jus omne et fas e medio
tolleret , partim inaumeris exulum profugorum-
que sollicitationibus, profusis supplicantium la
crymis , aures non modo sacratissimae Majesta
tis vestrae, sed et curias sapientissimorum sena-
torum , sed et regna regionesque orientis -et oc-

*) Oratio Stephan! Kauai*

 — 3ÓS 1— i

cidentis oppletas fuisse, pluribus hic ea recen-

sere cogeremur. Sed ne nostra importunitate ,
»quibus jam liberati sumus, renovare videamur
dolores, praetereamus , esto omnia; unum cer-
te, quod omnium acerbissimum fuit, praeterire
non possumus , quod in mediis calamitatibus
curtí tam graves pateremur injurias, ipsum ma- .
lum bonum, calamitates felicitates, Tyrannum
patriae patrem nuncupare coacti fuerimus. Ni-
mirum ut altissima dissimulatione plurimorum
sang;vinem et vitam conservaremus. Ñeque e-
nim diffitemur, huic oostro malo , duobus ante
annis sacratissimam Majestatem vestram quo-
que ar.nis obviam ire tentavisse, pro qua tam
Optima intentione immortales etiam eaudem gra-
tias a nobis mereri : verum admirabili, ac om
ni .aevo memorabiii üei judicio factum est, ut
fatalis tam principatus, quam vitae ipsius ex-
itu.s, Hajducorum et Turcarum armis, in qui
bus maxime confidebat, reservaretur. Nos ve.
ro in commuai hoc patriae nostrae casg inge
nue confitemur, vires nostras exiguas viribus
Turcarum, Tartarorumque innumeris longe im
pares fuisse; eos tamen nihil de universaii pro-
vinciae. occupatione cogitasse, eventus, et mili-
taris apparatus educuerunt. Sed nec praedae
аc diréptioni tantopere inhiassent, nisi prius
absque scitu omnium nostrorum ex mandato
Bátlhorei praesidarii confiniorum milites, in di-
tionibus Turcarum crudelissime grassati fuis
sent, paratumque eorundem exercitum ad refe-
rendas injurias provocassent. Quod vero ele-
ctionem successoris iilustrissimi principie rao-
demi, et Domini nostri clementissimi concer-
nit; testari uno ore, et ex candido conscientiae
nostrae dictamine possumus , Eum liberrimis
suffragiis, et absque ulla coactionis labe ele-
ctum a nobis fuisse. Aima Turcica ad expel-
lendum Báthoreum introducta, comitia armata
minime eü'ecisse , testantur et imperatoris Otto
man-
 — 36ç —
manmci et Szerdari Alexandri purpurati litterae,
q mm de eo , quis eligendus foret? nemo ex
Törcis, ne nu tu quidem , ne dum svasione, a-
liquem ex regnicolis requisiverit. Certissimis
autem rationibûs ducti , illum prae aliis elige-
re maluimus, ut qui auctoritate et favore sin-
guiari apud Tuteas polieret, solus in eductione
copiarum miiitarium , ac liberanda ab aemulo-
rum insultatione patria , plus , quam alii omnes
et certius inser/ire pósset, solus ex laudatissi-
ma magnatum superites familia, ad tutandos
patriae fines, armaque tractanda aliis Omnibus
anteferandus videretur. Et cum his omnibus ,
eundem authoritas , rei militaría scientia, re-
rum gerendarum peritia, christianus affectus ,
prudentia plane exacta, judicium acre, fortitu-
do et magnanimitas , aptiorem et utiliorem
reliquis omnibus ostenderunt ; sub cujus jam
auspiciis antiquam patriarum legum faciem in-
spicientes, et ad normara felicis gubernationis ,
optima justissimi regiminis jacientes fundamen
ta, meliora Deo auspice et feliciora speramus;
Vestram sacratissimam caesaream regiamque
Majes ta tem o ra m us, аc per felix faustumque
ejus imperium, per tranquillam tam suam, quam,
suorum charissimorum vitam, per pacatum tran
quil lumque orbis christiani statum obtestamur,
ut huic nostrae tam faustissimae electioni eX
pactis jam semel confirmatis et ioveteratis an-
nuere clementer, et nos una cum principe nos-
tro clemeatissimo augustissima sua benignitate
protegere , et paterno semper affectu prosequi
dignetur : ut tandem ex vasto malorum om
nium pelago, fluctibusque calamitatum emer
gentes , patria nostra afflictissima , sub fe-
licibus majestatis vestrae auspiciis prístino ni-
tori restituí coepta, una cum principe nostro
Majestatis vestrae utilissimo, atque obsequen-
tissimo servitore, pro secundis rerum Majesta
tis vestrae, successibus, et orbis christiani cy
A -
molumentis, Deo immortali vota indesinenter
nuncupet.
Quae legatio duriori, quam opinio homi-
num hariolabatur, a) fine processif. Sinistra
enim de statu Transy lvaniae informatione An
dreas Ootzius, et Georgius Homonoaius aulam
Caesaris implentes, effecerunt, ut nullo fere in
loco Legati haberentur , et Stephanus quiderri
Kassaius cum Joanne Bengnero , bene sperare
jussi dimitterentur, Sigismundus autem Sarmasá-
gius , adversus jus gentium, in aula caesarea,
sub honesta detineretur custodia, Quanquam ve
ro princeps ea de re Kpiscopum Cleselium, Pala-
tinum,et omnes Caesaris consiliarios,cum promp
te studiorum suorum pollicitatione requisive-
rit ; invidia nihilominus , et stulta quaedam
praesumptio, plus apud omnes virium obtinuit,
quam ut eum vel principis , titulo dignum judi-
carent; non considerantes, potentissima regna,
fiorentes respublicas , icvictissimos reges , ex
contemnendis saepe initiis, ad felicem multo-
rum regnorum possessionem pervenisse. Di
verso autem, et contrario plane eventu, litte-
rae ad Regem Poloniae missae sunt. Is enim
Rex sapientissimus perpendens , non solum im-,
periorum -fatales esse periodos , Sed etiam Im-
perantium authoritatem, a solo coelestis numi-
nis arbitrio gubernari, virtutes heroicas in his
attolli, et accendi, in illis autem deprimí, prin
cipen! honorifica salutatione, et debito honore
afleeit, et bonam sinceramque vicinitatem cum
eodem , se culturum promisit.
• lnterea domi omnia recenti bus ardebantru-
monbus, et aliquot arces, Cibinium, bagaras,
Jenö , Lippa , Kovár , Rivulus , Dominarum ,
Huszt , officium facere recusaban! , quas ut in

.») Sigismundus Sarmasigios in aula Cat-aíís deti-

 suam primo quoque tempore redigere posset
potestatem, remis qüod dicitur, et velis con-
tendebat. Intelligebat enim, frustraneum esse,
exterorum1 sollicitare amicitiiim, si domi coa-
ctis, et officium facere detrectantibus imperare
vellet; cum non in armata mili tum manu,
sed in subditorum benevolentta , fide/ et ama
re , praesidium regnantium situm sit. Ergo
initium a Cibinio, et arce Fagaras factum est. at)
Praeerant Cibinio Stephaous Kakonius , Bá-
thoreae dömus a primisadolescentiae suaet^m-
poribus venerat- r et alumnus, et Gregorius Mag
nus cognomento Szepesinus, praetorianae cohor-ï
tis Báthorei Praefectus cum oon peditibus, et.
aliquot equitum vexillationibus ; arci autem
Fagaras Capitaneus cum praesidio circum ha-
bstantium nobilium , imposilus erat Joannes
Ballingius, ádjuocto ei collega Stephauo Bojero.
Qui licet funestam Báthorei mortem non ob-
scuris inaudierant rumoribus , ab ejus nihilo-
minus fidelitate temere deficere non putabant
esse integrum. Ad eos princeps Balthasarem
Cseszelitzkium b) de Szilvás, et Joanriem Ret-
tegium concionatorem : Aulicum Legato? mit
tendos censuit, qui exposito fatali Báthorei ex-
itù , et producás in medium rationibus, quod
ejus morte vinculo fidelitatis, salva conscieu-
tia Überati essent, perfecerunt, ut se se in po-
testate principie futuros promitterent , sí modo
octo subséquentes condiiionesá principe diplo
mate confirmaren tur.
Prime, Ut Princeps omnes injurias c) in pri
vate suo statu, ad ver su s quem Ii bet euruin con
ceptas in perpetuum deponeret.
A a »

*) D«*?«lici lumuttus. b) Alíer Cod. habet: Chisíe-

liukium. с) Praesidiarii Cibinienses et Fag-rasiense-
Ott» «eoditiembus deditionem fa«iunt.
 — 37*
Secundo. Ut donaciones, privilegia, immu.
rsitates, libertales, aprincipibus praedecessori-
bus suis indultas, non tantum non turuaret, ve
rum etiam confirmaret.
Tertio. Ut ex bonis principis demortui par
ticipes redderentur.
Quarto. Ut bona per violentiam abunoquo-
que ablata restituerentur.
Quinta. Ut deposita bona in civitate, depo-
nentibus redderentur.
Sexto. Ut familiares arcium Etsed, et Hu szt,
cum omnibus rebus suis, adjectis salvi passus
litteris pacifice dimittereutur.
Septimo. Ut nobiles civitatis Albae Juiiae
in suis privilegiis et libertatibus conservarentur.
Octavo. Ut Joannes Régenius a Báthoreo
proscriptus in gratiam reciperetur.
Quae conditiones non gravatim III Id. No-
vembr. in civitate Claudiopolitana non solum
admissae, verum etiam diplomate superinde ex-
hibito confirmatae sunt; statimque Gregorius
Magnus exercitus praetoriani praefecturam ,
quem magistratum Botskaii et Báthorei tempo-
ribus summa cum laude administraverat.iniitjLu-
pus autem Bethlcn militiae aulicae equestri prae-
positus est.
!Nec minus Cibinienses cives suarum rerum
anxii restitutionem civitatis suae, cujus liberta»
tem et privilegia Báthoreus multis modis vio-
laverat , urgebant , eamque ob caussam ad pria-
cipem, a)Jo.Tnn-m Régeniutn, Bartbolomaeum
Pellionem, Paulum Posztótsináló b) et Joan-
nem Vajvodam, viroe spectatissimae virtutis,
et fidei, legatos Claudiopolim miserunt, qui
nomine uni versitatis Saxonicae proponerent ,
ci vitatem in potestate principis futuram , шo-

a) Legati Cibiniensiuzu ad ptincipem b) Hunc GuneMb.

JLuöovici vocat.
 do conditionibus hisce subsequentibus satisfa-
ceret.
i. Ut princeps, quemadmodum tempore in
augurationis suae sanete universitati restitutio-
nem Cibinii promisisset, ita mox et de facto per
manus resùtueret, privilegia, et antiquas im-
munitates restauraret, et confirmaret.
2. U t propter crudele et violentum Báthorei
Imperium exulantes revocaret, et domos, pos-
sessionesque unicuique eorum restitueret.
g. Ut damna, si quae recuperabilia essentj
et inveniri possent, puta: litterae ac litteraria
instrumenta universitatem concernentia parifor-
miter a quibusvis restituereotur.
Quibus conditionibus cum non gravatim
princeps subscripsisset; ad confirmationem prin-
cipatus suscepti , non parum adjecit momenti ,
Relicta enim Claudiopoli, Cibinium XCalend.
Decembr. ingressus est, et se post longam pere-
grinationem, varias, multiplicesque perpeesio-
nes refecturus, hvemem illic transigere decre-
vit. a) Cui post aliquot dies Ibrahimus AgaKa-
putsi Passa, cum sceptro, vexillo, vestimento
opere Phrvgio elaborate (quae dona ab impera-
tore potentissimo principibus quibusvis , recen-
ter a se promotis offerri soient) praesto fuit, lit-
terasque imperatoris , in quibus principem ad
fidelitatem praestandam, et resignationem ac*
cium Lippae et Jeno hortabatur, exhibuit. Acer-
bum et impOTiuDiun imperium tanto acerbius es
se apparebat, quanto difficilius erat, id eo tem
pore, quo nullorum fere animi ob recentem va-
sti tatum memoriam coaluerant , vel in mentio-
ne m revocare : sed difficultatera exasperabat,
quod arces Jeno, et Lippa a Germanorum im
peratoris officialibus sollicitabantur, et ut pe-
riculuro , quo christianis regáis et proviociis

a) Coaifiimatio principts « Porte.

non parum conciliarent detrirnenti , serio prae-
cavçrent . admonebantur. Et quanquam arcem
Jenô' Stephaous Pethneházius, vir strenuus et
impiger a corpore Transylvaniae se minime ab-
aiienalurum promitteret-; Stephanus nihilomi-
Hus Vajvoda Káránsebesiensis , qui arci Lippae
çum praesidio praeerat, quod intelligent , earn
inprimis a Turcis sollicitari, constanter repug
na bat. Quid in tam arc ta rerum difficultate
princeps faceret, quid consilii caperet % omni-
po considerandum erat. Ërgo a necessitate con
silium arripiens lbrahimo morani arlhuc necten-
чe, a) Benedictum 'Sukium cursotem adPortam
expediyit , per quem ante omnia imperatori po-
tentissirno summas pro exbibitis sceptro et ve-
xillo imperialibus agens gratias, ad promissa
praestauda se denuo obligavit , et de rebus om
nibus eutidem edocuit. Nazuphum autem pur-
puratorum principem admonuit, ut vestes Ara
bicas , quas comitibus et «onsiUariis regni
Transyivaniae potentissimi quique imperatores
mittere consvevissent , hoc tempore etiam mit-
tere dignaretur. Lazarum , Horváthum a Ma
gyar • Ogli -Ali - Passa ad Portam missum , ob
sui respectum dimitteret, et legatos subs, qui
primo vere ad Portam profecturi essent, cum
optato rerum omnium fine expectaret. Quae
dum ita fiunt, Andreas Gitzius Báthoreanae cae-
dis aucti>r et coriphaeus, homo sangvi Marius et
versutus IV. nonar. Decembr. Cibinii , in eadem
domo, in qua strictissimum Báthorei juramen-
tum praestitetat , cзpкиr, et a Joanne Ballin-
gio Fogarasinum ductus, b) post longam in-
ediam, phrenesimque . in quam justo Dei judi-
•cio inciderat , anno Domini i6i£. IV.iduum Ja
nuar, fuede per carnificem Aethiopem strangula-
tus periitj cadaver claustro gallinariostcrcoribus

a) Benedictus 'Sukius ad Poitam miltilnr. b) Andreac

Git/ii inieiitus. ;. ;• •
 — 375 —
scatenti impositum , unco ad gemonias usque
tractum est sea las , ubi tanquam furis publici
et parricidae sepultum est. - . '•'
-' - - Interea aliae , duabus etiam ex partibus in
prineipem coortae sunt difficultates. Certo enim
rumore nuntiabatur , Matthiam Imperatorem*in
Bohemia, Ferdinandum autem Archi-Ducem in
'Austria conventus celebrare frequentes, a) et ad
ulto vere in Hungariam, deinde in Transylva-
niam contendere velle, et Andream Dotzium
deditionem arcium Huszt , et KÔvàr, medio Ga-
brielis Pernyeszi, promissis omnibus sollicita-
re, et praefectos pene jam Iargití«.nibus corru-
pisse; Etsedum autem proditione Michaelis An-
traiter Capitanei, in suam redegisse potestatem.
Domivero ob non restitutum ex tempore Cifaini-
um universos Saxonicae nationis proceres Schaes-
burgum conveoisse, b) decimas et censum de
negare , homagium fidelitatis omniuo detrecta-
re. Ex quibus ut princeps prudentissimus elu-
ctari possit malis , domesticum ut periculosius
et nocentius anticipandum esse ratus, Joannem
Gyeröffium , et alteram Joannem Mikola sena-
tores Schaesburgum àmandavit, qui exbibitis
tarn suis, quam senatorum regni litteris, om-
nem impenderent operam, ut non solum Saxo-
nesin officio continerentur, sed etiam unio trium
nationum denuo confirmaretur. lis ad 111. Id.
Decemb. Schaesburgum pervenientibus , cum
multa amplissimis verbis de Cibinii constant)
secundum promissa principie restitutione disse-
ruissent, et obsides se interposassent, triasub-
junxerunt postulata : Ut unio inter tres nationes
et expectata concordia renovaretur. Ut Szász-
Sebesutn , velut propinquius sedi principal! op-

a) Difficultates periculosae. (b) Saxonicae NationU

eonrentusseu universitasob non restitutum Cibinium
tumultuatur.
 — 37<í- —
pidum reaedificaretur : Ut principi integrum es»
set, per integram hyemem non obstantibus civi
tatis privilegiis, Cibinii commorari. Dandum
hoc ppstremum praesertim esse principi libera-
tori a tyrannide, et patriarum iibertatum re
stitutori , ni veliot in principen) beoefactorem
foedum ingrati animi testimonium declarare; me-
minissent enim', quod licet multorum civium
suorum sangvioe , et ioiinitis expensis , resti-
tutionem Cibinii, a multo jam apud utrumque
Imperatorem sollicitassent tempore, immorta-
lis nihilominus Deus, et tempus, optimus re-
rum Magister , eos edocuissent, nihil eorum
absque nationis Hungaricae auxilio, et iopri-
mis principis sudore et labore perfici potuisse.
Qui licet eiiam nunc ex voluntate Imperatoris
utriusque jure et arbitrio proprio uti posset; plu-
ris tamen patriae charitatem , amare m et con-
cordiam subditorum aestimans , quam jus suum
rigorose prosequi , et odium intestinarumque
discordiarum , quas plane radicitus cordibus
omnium exstirpare vult , fomenta serere, Cibi-
nium vobis, quam civitatempro temporario de-
legit hospitio , cum omnibus privilegiis , indul-
tis, libertatibus , clavibus, portis, foris, tem-
plis, sacellis , juribus, et possessionibus offert
et resignat. Humanitatis vestrae erit , quae
etiam exteros reeipit, cum jure hospitii per ali
quot menses fovere, cum Albam Juliam sedea)
priucipalem ob inusitatam vastitatem regredi
г non possit, et in regno de oppido in oppidum
peregrinari in tarn densissimo byemis algore,
ñeque bonestum neque integrum sit. Ad quam
principis legationem, cum varia suborta fuis-
set mussitatio, nequaquam in animum induxe-
runt prineipem intra moenia tolerare.; tum quia
praesidarii sui cum aulicis male convenire pos-
sent,»et fieri posset, utad mutuas caedes et la-
sienas converterentur, tum quia ob inquieti et
inconstaútis auimi consiliariorum adulationem ,
 — 377 —
verendum esset sumrnopere , ne principis in-
genium cum tempore mutaretur. Quam univer-
sitatis Saxonicae replicationem , cum non tab-
tum princeps, sed etiam se nato res regni moles-
te ferrent ; missi denique cum extrema resolu-
tiorie, Joannes Angyalos , regni praetor, et al
ter Joannes' Horváthus , caussarum fiscalium
advocatus, ambo juris periti consultissimi, quo
rum primus Joannes Angyalos , frequenti coa-
ctusenatu, hunc in modum disseruisse fertur :
Optandum equidemfuerat;viriamplissirni!a)
ut quemadmodum excusso tyrannicae servitu-
tisjugo, pristinae 1 ibertat i s faciem vêtis omni-
bus conspicere anhelavimus, ita odiorum, dif-
fidentiarum , et intestinarum discordiarum, qui-
bus proh dolor! plus satis affecti fuimus, fo
menta, et intimis animi penetralibus ejecisse-
mus. Nunc vero in quae quaeso- cives incidi-
mus temporal in ea certe, quae nec nostra,
nec patron* nostrorum memoria contigerunt.
Cum en im Deo immortaii pro universali pene
patriae restitutione immortales fundere gratias,
principi autem benefactori ac liberatori omne
fidelitatis obsequium unanimi corde deberemos:
nescio quae vos nemesis corripuit , ut fidem et
authoritatem principis benefactoris et capitis
vestri, integra conscientia libertatem et privi
legia vestra restituere sa tagen tis, iu dubium vo-
caretis, Duo, ex tanta commotione , extrema,
amplissimi viri! sequentur; aut enim subditi ad-
versus legitimum principem rebellantes notorii
fient , aut authores, et cusores tam ignominie-
sae diffidentiae ràtionem mendaciorum suorum
reddere debebunt. Quae enim petiistis , quae-
que nunc vel in futurum petituri estis, ea om.
nia princeps indulgentissimus sponte, et ex cer
ta conscientia vobis non duntaxatseindulturum
л 'Г . r . . -
a) Oratio Joannis Angyalos ia conreala Saxonnm.
 — \378
promisit, verum etiam per litteras, prop ositio
nes, et clarissimi regni senatores obtulit. Ci-
kinium petiistis? concessit. Privilegia et im-
munitates uuiversitatis cum antiquis praecoga-
tivis flagitastis? obtiouistis. Quid restat am
pli us ? nimirum ut princeps exceHentissimus
cum uxore aegerrima, et carissimis familiari-
bus. , ferarum instar, in tarn exquisitissimo bru-
malium temporum algore deserta; locomm oc-
cupet ? O tempora! o mores! Haecne a vo*is
grati animi centestatio , quae etiam apud imma-
bes barbaros, et fera? rationis expertes, arca
no quodam naturae ductu immortalis esse so-
let, , requirit , ut principem de republica ves
tira, sj de aliqua unquam praeclare meritum ,
vestrae libertatis restauratorem , injuriarum ul-
torem, et vinculorum abruptorem , necessario
tempore, quo inimici etiam recipiendi essent,
domicilio et quiete sua exturbaretis ? Non certe
evapgelicae yçritatis professio , non candor ,
non pietas , illud vobis permittunt. Nam ut ve
rum fatear, si tempora Báthorei, cum tempo-
ribus principis moderai conferaiitur, duobus hit-
ce tempbribus (pдce vestra dixerim) similes es-
tis pueris immorigeris , qui edulia offerentibus
reluctantur, dare autem nolentibus infesti sunt,
Petüstis a Báthoreo Cibinium, negavit se'da-
turum ; nunc ultra offertur, accipere renuitis,
unde quaes© haec animorum vestrorum mutatio?
unde ditfidentia suborta est? Metuitis, ne pro
miscua turba ad seditionem proclivis, in mu.
tuas rapiatur caedes ? ubi vero esset militaris
disciplina? ubi curae , ubi assiduae vigiliae?
quibus etiam aliquot hominum myriades, ho
mines prudentes in officio continent. Princeps
exercitum suum intra limites raodestiae , et hu-
inanitatis victurum sanete promisit. Portas et
seras civitatis castellani principales , non mili
tari praesidio, sed civibus vestris stipati occlu-
dent, reserabuntque. Possessiones omnes civi
 .rr-

tatis hodie regius yester Judex accipiet. Indi- 4

genis Cibiniensibus reditus pacificus , ef. bono
rum àblatorum, domiciliorumque restitutio con-
cessa, cönventibus artificum pristinae praeroga-
tivae redditae sunt, adeo, utexteri omnes at*
tifices eliminentur; caupones, mercatores, mag-
narii, et omnes ii, qui in publicis foris mer-
ces emunt, distrahuntque, poiestati regii judi
eis a modo in posterum subjacebunt. Quodsi
nationes duae hujus reg ni potentissimae Hun-
garica, et Siculica, regni universi defensionem,
fortalitiorum omnium pro pugnationem , fide i аc
industriae fortissimi hujus principie vitaejusd»1
rante commiserunt , quanto magis vos unius ci*
vitatis portas, quas vobiscum una per duos dun-:
taxаt menses administrare decrcvit, et inhabi-
torum defensionem committere debetis ? Sfonea
est hujus natura, ut ad cujuslibet venu impe-
tum, modo hue, modo illuc raperetur. Non ad-
mittit noxias et perniciosas adulationes, verum
constanti proposito ad inviolabilem justitiae et
aequitatis normam actiones suas omnes expen
dere allaborat. Vos certe, viri amplissimi! eti-
amsi judicium ceniumvirale cogeretur, nostris^
legibus absolví minime possetis. Novimus enitn
multos, partim ex vestra, partim ex nostra
natione; homines turbulentos et vecordes, qui !
simultatis et diffidentiae hujus ad versus publi
cum patriae bonum, in vestram perniciem au-
clore, sunt; sei mus censum publicum a vobis
minime esse administratum ; decimas principa-.
Ies hue Schaesburgum deducías: homagiumfi-
deli tatis necnuncadhucpraestitum. Quae omnia «
quo fine, periculoso boc tempore, quo nec-
dum recentia patriae vulnera curata sunt , fa
cialis, vesttu m eiit coram tribunali immortalis
Dei rationem reddere.
- Ad quam Joannis orationem, etsi plero-
rumque animi concidissenr, Coronensium nihilo-
minus et aliorum sententia obtiauit, ut nihil
 — S80 —
principi ad praesens quantümvis benefactor!, et
libertafum restauratori , donee se intra moenia
Cibiniensia contioeret, concederetur , praeter
assecurationem interposita fide rob o rata ra.
Quant legati sub sigillo Universitatis publico
ad priacipem deferentes ex consilio; evicerunt,
ut ferocisntibus in praesentiarum animis , qui
tempore molliores redderentur , etiam excessurn
dissimulatione indulgendum esse censeret, et
ad alia Reg ni negotia ingeuium converteret. Eo-
dem enim tempore, quanquam ex parte impe-
ratoris Romanorum litterae satis amicabiles ad-
ferrentur, et ad almae pacis , bonaeque vicinita-
tis observationem viderentur omnium Caesaris
officialium animi propendere; a) sttb praetextu
nihilominus blandorum verborum Andreas Do-
tzius praefectus Szathmáriensis Tasnádum , di-
tiouis Transylvanicae oppidum occupat, misso-
que cum exèreitu Gabriele Pernyeszio, totis vi
ribus arcem Huszt, cum region* Máramarosi-
ensi , Rivulum dominarum , arcem item Kbvár
cum regione adjacente, minis, pro missis, tech-
nis, dolo malo, a corpore Transylvaniae avel-
lere contendí t, et publice privatimque adserit ,
C iesarem Germanorum, Regem Hungariae , Ga-
brielem Bethlen nolle principem Transylvaniae
agnoscere , sed primo vere eum provincia ex
turbare velle. Quae res principem domestica
modo liberatum dissensione noa parum com-
movit, sollicitumque reddidit, quibus artibus
et vigiliis clandestiuis Caesareanorum techаis ob-
viam procedere posset. Ergo initio comites om
nium regîonum, qnas comitatus nuncupamus,
ad seriam cohortatus vigiliam » Dotzium, et An-
dream Lónaium , Capitaneum Kálloviensem tem-
pestivis admonuit litteris , ne fines Transylvani-

a) Imperatoria ac Regit Hang, praefeoti ditionem Tran

silvi occapace iacipiunt. - •
 — 38j
cos , oppida , arces , civitates , in praejudicium
et vilipendium toties reiteratorum pactorum ,
clandestinis ejusmodi artibus, quibuscoepissent,
occupare pergerent j certo enim certius sibimet
ipsis persvaderent , quod ex cujuscunqne consi-
lio ejusmodi facinus patrare audermt , eum De
que de Imperatore Caesare Germanorum , neque
de afflictissima natione Hungarica praeclare me-
reri, utpote: qui inter reliquias miserrimae hu-
jus nationis citra omnetn rationem vero conso.
nam, caedes, et mutuas excitaos Limenas, pa.
triam charissimam inter duos litigantes, in prac-
dam tertii gaudentis convertere vult. Animad,
yerterent enim, ad tuendes Transylraniae fines,
quam intentis ab oriente sole potentissimus Im-
perator vigilaret oculis, cujus longae manusnon
solum paucorum et debilium conatus prohibè
rent , et anticiparent, verum etiam fortalitia
quantum vis munita, circutnvallarent , veren-
dumque esset, ne dum alieni dominii umbras
insectarentur, propria bona amitterent. Deinde
legatus Stephanus Kakonjius ad arcem Kóvár
missus est, cujus loci praefecturam Joannes
Szilágyius, non ex vetusta Szilágyiorum fa
milia , sed obscuro et modicis parentibus natus
satrapa, ex commissione Bátborei, qui uxorem
repudiatam Annam Horváth eo in loco alendan*
commiserat, administraban a) Is opportuni-
tate loci, qui in jugo montis petrosi eminentissi-
mi situs, non solum natura et arte munitus ,
verum etiam fluvio Láposio in subjecta valle
defluente, et montibus undique praeruptis , et
fere inaccessibilibus cingitur, captus, quod pu-
taret eum ut inexpugnabilem, ita ad quaectum
exercendum , et emolumentum rerum propria-
rum, sive Transylvano, sive Caesareanis dedî-
tionem facerc vellet, summopere proficuum
 — 38s -

esse, a morte Báthorei, modo huic, modo ilKs

assentabatur. Princeps hominis insolentiam , et
inconstantiam aversatus, nullis eum promissis,
nullo praemio in suairi partem pert ra h endura
censuit; confidebat enim improbi hominis inso-
lentiam , non duntaxat tempore langvescere ;
sed etiam penitus in nihilum redigi. Quaindig-
nitate (ut putabat) Szilágyius motus, cum An
drea Dötzio, et Lónaio, de deditione arcis oc-
cultis agiere correspondentiis minime intermitte-
bat; Ad élirri Kakonyius XV. Kalend. Jan. •ve-
nit , cum quo longo expostulañs sermone , de
non praestito hactenus principi fidelitatis jura
mento , et manifeste objiciens, quod tam celebri
Regni Transylvaniae fortalitio , palamadquae-
stum abiiteretur, postulavit, ttt omui poя«po-
sita tergiversatione , se et universos ordines
principi , et Regno sacramento obstringeret.
Verum cum nihil offerret, aut promitteret, ab
nomine avarissimo , qui utiliiatem pliiris, quam
honestatem aestimabat ,. et cui oppidum Ovári-
num ab Andrea Dotzio proditionis praemium
nomine Caesaris promissum erat, nihil ob tinuit;
ajebat enim, negotium illud viduam Báthoria-
nam , cui juramento esset adstrictus, summo-
pere prohibere; quod arcem multiplici jure ad
se pertiriere arbilraretur. Cui etsj Kakonyius
fationibus in medium productis usque adeo sa-
tisfaceret , ut nihil amplius haberet ,• quod pro-
ditioni suae praetexere posset ¿ animum nihilo-
minus obstinatione et avariiia, quae et tidetn
et probitatem evertere solet, contatninatum ,
iiec clementiae principalis oblatione , nec minis
ad fidele obsequium flectere potuit. Eapropter
ad viduam Báthorei rejectam, quae quadruplici
jure: testamentario, uxorio, dotalitio , recom
pensativo ratione rerum Báthorei mobilium,
arcem suam esse asserebat, ingressus, exposuit
aperte, aullo modo arcem ad earn pertioere.
 — 333
a) Nam quoad Testamentum. Priocipis Botskaii,•
quem foemina jure sangyiois attiogebat, io eo,
• nihil tale quidpiam cuotineretur , neque fuisset
fas aut licitum, peculium Regni legare, foemi-
nei potissimum sexus consangVineis. Imp eú-
amsi de bonis Regni princeps Botskaius libera m
habuisset dispositionem, jus tarnen arcis Kovár
non foemioam aliquant , sed Stephanum , Ga-
brielis Haller filium, cui legaverat, concernerez
Jure vero uxorio etiam arx ad eam minime per-
tineret; tum quia Báthoreus e manibus Regni ar-
cem illam violenter extorsisset ; tum quia ar-
cem nemiui legasset , ipsam vero ab integro qua-
driennio rejectam pro uxorö nori agno vi sset, al
teram duxisset, cum qua connilbium etiam, ni
temporum injurîae intervenissent , solemniter ce
lebrare voluisset, idque ex eo constarèt, quod
vivus arcem Huszt Catharinae Török nobili me-
retrici ioscripsisset, quodque gemmas omnes et
uniones apud eandem deposuisset. Dotem re-
quirere principalem jure non posset ; Báthoreus
enim privatus, nön princeps mortuus fuisse!.
Recomperisùtionem pro rebus Báfhorei mobilibus
utgere pariter nul] o modo posset, cum debita
Báthorei centum et decem thálerorum rnillia ,
quae partim principi, partim Saxonum Univer-
sitati et aliis creditoribus refundere de jure te-
neretur, excederent. Oblata nihilominus prin
ciple benignitate , earn bono animo esse jussit,
et ne contributionem -in regione Kováriensi Re
gni usibirs debitam , in propriam converteret ta-
tionem , nomine principis edixit, reque plane
infecta arce excessit. Eodem tempore Georgius
Thnrzó Hungariae palatinus per litteras et in-
'ternuncium Franciscurn Desûfïïum , ut viduac
Báthorianae ratio haberetur, magnopere apud
princlpem urget, cui cum praealiegatis de ne-

a) Anaatn Horralh Palloii àrx Kdvár non coiKieShiif,1

 — 384 —
gotio arcis Kovár responsum fuisset rationibus,
adjectum est : arcem Huszt a principe Botskaio
pro fidelibus servitiis Valentino Homonnaio in
nonaginta millium thalerorum somma fuisäe in-
scriptam , duplici sub ipsins Homonnaii chiro-
grapho, quod praedictam sum mam a conjuge
suá, quae principi Botskaio saogvine juneta
erat, minime abalienaret, quod ipsam arcem
Husz-t, a corpore Transylvaniae non avelleret;
arcem vero Kovár proditione duo taxat Gabrielis
Pernyeszi , quo minori negotio repositorum
a) Botskaii bonorum particeps esse posset, ia
Homonnaii perveпisse potestatem. Eodem te-
nore Sigismuadum Forgátsium, et Andream
Dotzium princeps de rebus iisdem edocuit; de
negotio oppidi Tasnád atljecit; id oppidum ab
initio ad fiscum Transylvanicum spectasse ,
principem Sigismundum simplici donationis ti
tulo Stephauo Báthoreo Etscdino contulisse, eo
deficiente ad fiscum vicissim idem rediisse,
quo respectu et alii principes Botskaius et Rá-
kotzius non ad arcem Etsedinam, sed ad fis
cum principaiem applicassent, et possedissent ,
civitatem Rivuli- Dominarum concambium fuisse
familiae Báthoreae pro arce Szatthmár , quam
Stepkanus Rex Poloniae , et princeps Transjl-
vauiae felicis reminiscentiae certis privilegiis
veluti proprium peculium decorasset, et in nu>
Hierum civitatum liberarum Traasylvanicarwin
redegisset , atque aggregasset. Ubi nec defectus
seminis, nec alia probabiiis intervenire potuit
ratio, cujus respectu c i vitas illa a corpore Traa
sylvaniae separari deberet. b) Joannes interea
Szilágyius recentibus oneratus Dotzii proroissis ,
et assecuratoriis sub verbo regio super colla-
tione oppidi Ovar, litteris acceptis, arcem Ko-

k) Alter Cod. babel : depositornm. b) Joanne* StU

Ufi/iui acc«n Kovár Caeiari Roraanorum («signat.
 385 —
vár Caesareanis resignat, et Rivulum Domi-
narum uno eodemque tempore, cum districtu
circunyacente, potestatilmperatoris Romanorutn
subjicit. Quarum rerum novitate, licet animus
principis varie commoveretur, quod tamen nul-
larn ejusmodi occupationis ansam praebuisset,
sioimet, pro conscientiaesuae integritate, appri-
me congratulabatur. Et novus jam annus i614,
currere coeperat ; igitur princeps omnes ingenii
sui vires et consiliorum acumina ad haecduo,
veluti immobilem scopum intendit; primo: ut
se optimum pacis, et concordiae studiosum, et
foederum inter duos orbis Monarchas sincerum
cultorem declararet; secundo: ut amissa recu-
peraret, et si quae dissensiones , turbae, et dif
ferentiae, inter duos Imperatores suboriri pos-
sent, evinceret, earurn omnium primaevam ori-
ginem , nec non foederum violationem ex pane
Romanorum Imperatoris promanasse. .Initio
ergo Imperatorem potentissimum , etNazuphum
primorum vexillorum vezirium, ea de re certio-
res reddens, edocuit, ex partibus Romanorum
Imperatoris foedus saepe percussum , occupa-
tioue fortalitii unius, civitatis allerius munitae,
et oppidi insuper unius, quae omnia ad Reg-
num Transylvaniae antiquo et optimo jure per-
tinuissent, violatum esse, eosdemque precatus
est, ut ea de re Romanorum Regem commone-
facerent, qui officialibus suis serio injungeret,
abstinerent ab ejusmodi clandestinis machina-
tionibus, et neque clanculario, neque aperto
Alarte ditionem Transylvanicam infestare , et
ingredi audereat: praeterea
nena Hungariae paiatinum, Sigismunden For-
gátsium , Andream Dotziuin , qui fini bus Transyl
vaniae propinquiores habitabant , admonerent ,
ut depositis noxiis quibusvis studiis, bonae vi-
cinitatis cultores magis se se declararent, quam
cum universal! gentis suae excidio, indignatio-
Dem Ottomanicae domus experirentur. Insurer
В b
 N
— 38ó —

Budensi, Agriensi, Tömösiensi purpuratis, et'

arcium limitanearum Begis, duobusque Vala-
chorum regulis serio praeciperent, utsimulac
de pernicipsis adversariorum conatibus certiores
redderentur, illico exercitus quisque suos-, non
obstantibus temporum vicissitudinibus et inju-
riis, expedirent, et ad defensionem Transylva-
niae communibus studiis adproperarent. Dein-
de duplicem instituit lega.tionem, unam ad Ge-
ofgium Thurzonem palatinum , caeterosque pro-
ceres Hungariae Senatorii ordinis, cui Sigis-
mundum Komisium de Ruszka consiliarium prae-
fecit: alteram eodem tempore ad universas Reg-
ni Huhgariae regiones, quas Comitatus dicimus,
cui duos nobiles: Srephanum Ujnémethium, Vi
ce - Comitem Comitatus Szolnok mediocris et
Casparem Spakaium praeposuit.
Legatio Sigismundi Kornisii a) haec fuit:
Principem Transylvaniae pacis et concordiae
inter duos Imperatores fortissimis pactis , et
foederibus roboratae studiosissimum esse,vneque
ullam ad ejus violationem ansam praebere vel-
le , et ut animo íIlibato idem ex parte quoque
Regni Hungariae praestaretur , ex animo cupere;
nam ut de pacis, cujus vel solum nomen dulce
esse solet, utilitate, non esset roultis operae
pretium disceptare , rejectio ejus vel ex eo peri-
culosa esse dcprehendatur , quod Transylvania,
a multis temporibus, cum omnibus pertinentiis
(una excepta libera electione) non plane sui ju
ris, sub protectione invicùssimi Imperatoris,
qui principem beneficiarium suum agnosceret,
se tutam arbitraretur; unde, qui fines Transyl
vaniae hostilibus impeteret studiis, is eadem
opera invictissimi Imperatoris barbam velleret.

*) Legatio Sigismundi KornUii ad palatinum Hiinga-

liae.
et foediis ipsum non solum cum Transylvanoî y
sed etiam cцm gente Ottomanica ietom rumpe-
ret. Nam et pacificationem ad Skva - Torok con-
clusara , Turca hactenus sincere observasset , in
qua tametsi Transylvania cum omnibus perti-
nentiis patrocinio invictissimi Imperatoria sub-
missa fuisset, nihilominus ex parte Caesaris
partim commùnibus gentium Regni arims, par
tim aliis particttlaribus eXercitibus infestari non
fuisset intermissa. Quae res cûi bono eventum
sortita fuisset , conscii sunt , qui interfuerunt.
Deus certe immortalis evidentissima ultionis
suae declafatione ostendisset, se unícum esse
violati foederis ultorem et vindicem. Quod
enim colorato sub praetextu (йe nimirum Tur-
cae iis potirentur) nonnullas arces occupassent,
in eo, non agnoscentes virinm suarum imbecilli-
tatem, vehementer hallucinarentûr. Nam si ar-
mis adversus Turcam se contendere relie prae-
sumerent, cur Kanisam , Strigonium, celeberri-
raam Agriam, inexpugnabile Jauririum, superi-
oribus retro temporibus defendere nequivissent ?
foedere potius quam bello procut dubio fines
Hungariae a Dominio Regum Austriacorum de-
fensi essent. Constaret enim, a foedere Soiiman-
ni Sultani cum Joanne Regeicto, nullam afcem,
nullum Regni fortahtium manibus Hungaricis
fuisse ademturn ; srmulac vero Germanicum in
unum quodque introiit praesidium , illieoTurca-
mm in se arma concitavit; Tomösvarum, Gyu-
lam, Lippam , Jenö, Szigethum, Germanico
profligate praesidio, Turca occupavit. Vara-
dinum adversus . Germanos occupavit , quod
nonquam oppugnasset, si juris Transylvanici
eo tempore fuisset. Com igitnr patrocinîum
Germanicum fortalitiorum Hungaricorum perpe
tua pestis et extrema pernicies esset, quicunque
eo uti vellet, is ultro praesentissimum eibi ac-
cerseret periculuc:. Consider-rent iosuper, si
plane aperto vellent contendere Marte , hoc aut
В b ч
 — 388 —'
vir'btis Germanorum , aut aliarum duntaxat nà-
tionum armis mchoandüm esset; si viribus Ger
manorum, eo facto cocnmunem patriam Hun-
gariam opprimerent ; quod quoniam regnicolae
ferre nequirent, mota sedilione, et si non. abs
que suorum caede ac sangvine, efficerent tamen,
tit sepulcbrum Germanorum Hungaria fieret; si
armis aliarum nationum, eas largitionibus cor
rompere non esset usque adeo difficile аc durum,
sed et eventum belli incertum Deus et melior
caussa dirigerent. Saxonum simultates, quae
ex imbecilli a) diffidentia fuissent subortae ,
jam dudum compositae ac sopitae essent. Quod
vero praetextu exequiarum Bathoreo persolven-
darum mali etiam quidpiam Regno intentare tur-
bulenti nonnulli minime vererentur, eamque ob
causam Sigefridum Colonicsium Generalemexer-
citui praefecissent, verendum omnio esset, ne
apparatus iste multorum insperatis exequiis no-
bilior reddereiur. Quam legationem Kornisius
arduo certe tempore, quo omnium studiaetani-
mi a rebus Transylvanicis aversi .rant, eaani-
mi moderations, ac integritate administravit,
at litterаа assecuratorias de legatis a Caesare et
proceribus mittendis ad complanationem diffe-
rentiarum extorqueret, nominatique sunt Fran-
ciscus Darötiius de Deregnyö, comes Comita-
tus de Bereg , et praefecius camerae Scepusien-
sis, et Emericus Lassota praéfectus camerae
Silesiacae, Senatores gravissimi, qui vere adul
to in Transylvaniam coatendere deberent. Ste-
phanus Ujnémethius autem, et Caspar Spakai-
m probe mtelligentes, rem suae fidei ac indu-
striae concreditam , b) publicam Regoi tranquil-
litatem et Hungarici sangvinis emolumentum

a) Alter codex bnbet : inbellt. b) Stephanas TJjne-

metbi, et Caspar Spakai ad. opmitatus Hùngaria»
ltgaii. .
 — 389 —
eoncernere, nocturnîs diurnisque laboribus vi-
giliisque curaruat, ut per singularem taciturni-
iat'-m et dis'imulationera proposiiumque diversi
. quidpiam agendi, ad universos Regni Hungariae
comitatus, comites et vice comiles pervenirent ,
eisdem distinctis exponentes verbis, principem
almae pacis, et aureae concordiae studiosissi-
mum esse; obtestati sunt per Deum optimum
maximum foederum violatorum vindicem , per
salutem patriae , et communem sangvinem , ne
noxia et perniciosa hominum inquietorum stu-
dia promoverent, verum pro exigentia veterum
recentiorumque pactorum modis omnibus impe-
dirent. Litteras denique eodem tenore- scriptas
singulis exhibuerunt , in banc sententiam sonan
tes:
Non putamus esse operae pretium , confoe-
derationem inter Transylvaniam et regnum Hun-
gariae recentiori memoria initam multis explana
re, a)cumea expressis etiam diplomatibus tan-
topere ex utraque parte roborata sit, ut Ste-
phanus Botskaius piae recorriationis princeps
universos et singulos ordines ad Observationen!
ejus stricto adigere sacramento , integrum esse
censuerit. Quanquam vero sangvinis conjunctly,
charitas Christiana , integra conscientia , et vi-
tae inculpatae candor, id a nobis postularent,
ut nulla intercedente etiam confoederatione, mu
tuant salutem adjuvaremus , adversitatibus au-'
tem et oppressionibuscompatcremur; nihitomi-
nus turbulentorum quorundam studiis factual
est, ut quos аmicos , fratres, proximos, imo
carnem , ossa et sangvinem proprium agnos-
cere par esset, eo« pro inimicis, imo aper-
tis reputaremus hostibus. Ex parte autem
nostra illibata couscientia et constant! verae
sinceritatis puritate confoederatio ilia obser-

a) Littera ad с0 mitatu» Re&ai HungatiaCé

vata fuit, qUoa vel ex tribus hi see conjecturis
evidens est: primo, quod tametsi instructs po-
tentis imi imperatoris copiispro nostro arbitrio
ut) potuissemus , fines tamen аc limites regoi
Hungarian nullo modo ingressi sumus. Secundo,
quod nee occulte nec manifeste in ditionibus
Caesaris novi quidpiam moliti sumus; imo ne
unicum quidem servitorem invito Caesare sub
patrocinium nostrum recepimus. Tertio, quod
etiam in praesentiarum , quanquam a limine
priiicipatus nostri intellexerimus, Caesaris offi
ciates Andream Dotzium, et And ream Lóaaium
occultis partim technis, partim manifestis stu
diis regno nostro et limitibus ejusdem insidia-
tos fuiss.e , et in dies indesinenter insidiari, me
mores nihilominus charitatis christianae, cott-
scientiae integrae, et bonae vicinitatis , a no-
xiis quibusvis studiis hactenus supersedentes
vos primum requrrendos duximus, utrum con
seils vobis ejusmodi insolentiae patrarentur, an
vero officiates praedicti , privato odio flagran
tes , et iqutili invidia aemulationeque tumentes
injurias nobis inferre non dubitarent. Testern
enim immortalem rerurn arbitrum , et conscien-
tiae nostrae puritatem apel'amus, nobis salutem
vestram non minus curae cordique esse, quam
propriam nostrorummet , et propter banc pa-
triam, quam incolimus, non minus safielara cu-
stodire velle pacein, quam pupillas oculorum.
Verum apud omnes notum est, justitiam taotum
in omnibus rebus roboris obtinere, ut sine ea
etiam inter eos, qui sangvinis necessitudine jun-
jCti sunt, charitas vigere nequeat , cum suum
cuique reddendum sit. Quod a longo tempore
juris Transylvanici fuit, id per summam occu-
pari violentiam , moleste admodum ferimus ,
cum jure nostro adeo contenti simus, ut prae
ter id nihil requiramus. Unde si in eo, quo-
yis sub praetextu impediemur , quod viribus
Qostris aoa possumus, exterorum de uecesse
 — 39i —

suppetiis repelere cogemur. Hoc pacto vero foe-

dera inter duos Imperatores rumpentur, et pe-
riculorum suboriendorum afílictissima nostra na- .
tio , plus quam aliae sub coelo nationes, parti-
ceps futura est, Quamobrem charitate sincera,
et Christiane» moti affectu vos in omnibus comi-
tatibus tempestive censuimus requirendos, Ot
intelligeretis , almam confoederationem inter
duos potentissimos orbis dominos, Regna item
Transylvaniam et Hungarian! bactenus cultam
pbservataro et vigentem ab officialibus Impera-
toris Romanorum occupatione arcisKovár, Ri-
, vuli Dominarum , et'oppidi Tasnád labefacta-
tam esse, cujus rei si conscii estis, sanctam ni-'
hilominus pacem et concordiam una hobiscum
colere in animo habetis, obtestamur per mutuo
datae acceptaeque fidei Observationen! , ut hujus-
modi pravorum bominum seditiosis molimini-
bus salutari aliquo remedio obviam procedatis:
sin minus; coram Deo, sanctis ejus Angelis, et
orbe christiano protestamur , ex parte vestra
confoederationem esse violaran, cum qui potest
peccantem prohibere, et non prohibe! , eum
aeqiie peccare certum sit.
Deinde privatim etiam studium principie
paciiieum, candorem et summam animi integri-
tatem viris bonis commendantes, multos etiam
ex iis , qui alias sinistris malorum verbis de-
mentati adversariorum studiis favebant , bene
volos conciliarunt , plurimos rebus Transylvani-
eis optime .faventes invenerunt, ut passim per
villas, oppida et civitates princeps paeificus ,
moderati et tranquilli animi, prgdens et matu-
rïoris consilii , generosus hostilium conatuum
dissimulator circumferretur. Sed et ad Mathi-
am Romanorum Imperatorem litteras querjmo-
niis plenas per celeres dedit cursores, a) in

a) Litterae principie ad Romanorum Imperatorem.

 quibus enumerav:t, jure ne, an in7uria tempo-
rum ino'everit, quod finibus Transylvaniae , ad
conservationem principatus ex partibus Regni
Hungariae certi terrarum tractus, tarn ex deli
berate Regum Hungariae limitat ione, quam ex
principum Transylvaniae unione, ita essent an-
uexi, ut longa consvetudine in legem abeunte,
qu'cucque terminos Шoв violasset, jusetaequum
; violasse exiítimatus fuerit ; tum vero, quod com-
posit ion s illius tot annorum curriculis admissae,
custos atqt'e arbiter potentissimus Тиrcаrцm Im
perator exstiterit, adeo, ut lynceis fere oculis
in custodiam ejus intentus, nihil magis per lit-
teras et internuncios principibus Transylvaniae
injunxerit, quam terminos ditioni Transylvani-
cae subjectos , integros conservare studere, ne
fines diminuendo, onus reipublicae augerent,
aut ansam rumpendae exoptatissimae pacis prae-
berent; nesciiet tamen, utrum fatalem rerum
vicissitudinem , .quae exiguam tranquillitatem
reipublicae Hnngaricae afflictissimae invideret,
an potius noxia turbulentorum liominum studia,
pacem bonorum conveliere asyeta , accusaret?
Cumtoto studio, non gentis modo Hungaricae,
sed totius Cbnstianitafis pacem atque emolu-
mentum promovere contencJeret , et nihil ma jus
et aotiquius duceret , quam ut pacate intra li
mites et fines suos vivere posset; repente prae-
vetitus clandestirtis technis adversariorum^ af-
cem Kóvár, Rivulum Dominarum, oppidum Tas-
uád a multis annis ad principatum Tran.y'.va-
nicum possessa, occupafa esse audiret , ac prae-
ierea nulla p*ctorum habita ratione, in medio
Regni, varia defectionum semina spargi , mili
tes in confinibus aeque voluntarios , аc stipen
dias enductos cogi jn perniciem Regni intelli-
geret Quae omn a quanquam non exiguam sibi
sollicitudim m creassent; consrientiae nihilomi-
mu , quam coram Deo et hominibus aequitatis
et jusatiae stutiioöissioum semper conservare
 — 393 — . ,
vellet, raMone habita, etpro eo studio, quo in
conservationem pacis publicaese flagrare osten-
deret, nihil hostile prius extra terminos suos
moliri conatus esset; sed hisce ante omnia, ea
qua par est demissione atque iiducia, Caesarem
non solum requirere, sed per publicam regno-
rum christianorum salutem, per auream pacem
et quiet em miserorum subditorum , per thronum
denique augustalem , Caesarem orare atque ob-
testari proposuisset , ut ab ista tarn indigna fini-
um Transylvanicorum infestatione et occupa-
tione Caesar desisteret, suosque desistere prae-
eiperet, er occupata hactenus , antequam res in
manifestiorem periclitationem deveniret, omni-
no restkueret. Quod si faceret , se non tantum
Insiitiae communis et aequitatis, sed et pacis,--
tranquillitatisque publicae vere studiqsum osten-
deret, remque tanto Imperatore dignam prae-
staret. Quod negotium per Sigismundum Sar.
maságium legatum nuper in aula Caesaris deten-
tum , magna verborum contentione procuratum
est, tanta diligentia, rationibus, et facundia ,
ut consiliarii Caesaris in admirationem homi
nis rapereutur. Ante omnss autem Cardinalem
Cleselium, quem princeps humanissimis litteris,
multa officiorum et largitionum oblatione pene
suum fecerat , privatim frequenter compelíaos
evicit, ut Commissarii- deputati, primo quoque
tempore ad complanationem dißerentiarum , ra-
tione finium occupatorum , subortarum expe-
direntur.
•- Interea princeps ad publicam regni sui se-
curitatem et tranquiilitatem facere animadver-
tens, non solum apud exteros amissorum resti
tuí ionem solicitare, verum etiam dotni disjectas
temporum injuria leges, turbatas libertates re
parare, tiscalia autem bona per summam princi-
pum nonnullorum prodigalitatem dissipata reac-
quirere , et alias Regoi necessitates resiitu^re j
eapropter frequenha regnictflis ш civitatem Me
 — 594 —
dienscm Comitia, a) ad dominicain Reminisce-
re , seu VIII. Kalendarum Martii indixit, ad quae
cuña ornato apparatu , ex omnibus ditionis Tran-
sylvanicae partibus triti m Nati on um delegatt
confluxissent , et ipsi Báthoreanae caedis autho-
res Joannes Szilásius et Gregorius Nadányius,
cum suis complicibus praemium parricidii accep-
turi comparuerunt. Princeps cum 600. pediti-
bus, et quatuor equitum centuriis, aulicisque
nobilibus , in quorum animis jurenilibus grata
adhuc Báthorei memoria supererat , УД, Ralea»
dis Martii ingressus , tres dies quieti attribuit,
Calendis Martii iaitium consultatiotiis facturus.
Quo temporis intervallo, cum insolentissimi si-
carii cristati omnes, deauratis acciiiçti gladiis
et oneratis instructi sclopetis in publico versa-
rentur, morsibus tarnen conscientiae agitati nus-
quam tuti viderentur, privatim modo hos , mo
do illos , et quid de homicidio illorum unue
quisque sentiret, expiscabantur. Interim miles
omnes civitatis portas occupat, easdem delec-
tis muniens praesidiis, et frequentes intra muros
dispoaens excubias, creberrimis convitiis sica
rios et opprobriis proscindit, et saepe in publico
versantes digito ostendit, jactitans istos esse,
qui principem dominum , et benefactorem
suum indigna affecissent morte , qui publici
sicarii et parricidae essent , qui familiam
Báthoream tot Regum et principum genitricem
extihxissent ; quos sol aspicere erubesceret , ter
ra vero communis omnium altrix ferre recusa
nt , idque tarn ingenti animorum vehementia
pierisque in locis factitatum , ut manus dunta-
xat exertae ad caedem foedissimorum latronum
deessent. Ergo IV. Nonar. Martii, quo tempo
re Regni jam negotia tractabantur. inconsuiti
latrones amictu splendido ornati , cristati et ar-

a) Comitia Medicnsia.
 — 395 —.
mati , primum ad Joannem Mikolam, Regni Se
natorern , deinde ad Joannem Angyalosi Regni
praetorem , quem Magistrum Protonotariurn To-
camus, diluculo se conferant, et de militum
aulico.rum injuriis multo sermone conqueruntur ,
adjiciuntque , ipsis ob liberatam a tyrannide
patriam , non convitia, contumeliae, opprobria,
sed latifundia , praedia, pagi , et honores a reg-
nicolis litteris assecuratoïiis sufficient! bus pro-
missi fuissent. A quibus une ore ad Status et
Ordires rejecti, instructi sunt , ut libera comitia
îngrederentur , et querimonias suas Statibus Reg
ni exponentes, si factum eorum ex Senatus Con
sulto xegnicolarum patratum fuisset , proemia
meritorum sollicitarent. Quorum verbis sicarij
nonnihil á metu liberati , postquam eodem die
regnicolae convenissent , globo facto armati co
mitia involant, vultu sceleris conscientia immu-i
tato, aspectu horribiles; maxima enim vis est
conscientiae in utramque partem. Ubi Szilásiu»
rustico plane dicendi genere conquestus de mi
litum ¿njuriis, et opprobriis, qui ipsos sicarios
et parricidas proclamarent , cum tamen consta*
ret, se- se , non priyato odio ductos, facinus
patrasse , sed ex regnicolaram Senatus - Consul
to, tyrannum e medio sustulisse, ceryieibus
patriae ferrum et ignem excussisse: tacere ex•*
templo ingeoti omnium ordinum clamore jussus
est Tum Judex Regius Cibiniensis consurgens,
amplissimis protestatus est verbis, nihil eorum,
quae scelerati homines loquerentur, ex publico
Regni consilio patratum fuisse , eosdemque dig
nos esse, qui illico comîtiis exturbarentur , et.
juridice convict) in posterorum , ac etiam fini-
timarum nationum exemplum , atrocissimo affi.
cerentur supplicio. - Ergo omnium clamoribus
ignominiosissimis affecti contumeliis, comitiis
ejecti sunt. Quod miles praetorianus illico anim
ad vertens, primum fortunas singulorum in hos-
pitiis diripuit, deiode juvenem quendam subor
 ciccti in plateis errahant , tenderet, tum subíalo
íngenti clamore fugientem cum pane juvenem
alii insequuntur, quem simulac tumultum sica-
rii animadverterunt , et manípulos militum June
inde versus se se tendere videront , testimonio
conscientiae convicti , in pedes se conjiciunt, et
angustam quandam nacti viam, turrim Xeno-
dochii veteris , quae nunc turris textorum est,
occupant; in via nihilominus armiger Szilásii,
qui sericeam Báthorei exomidem superbe gere-
batadmodum, deprehensus, a) cut Petro Va-
tzio nomen erat, decollatus est. Ea turris in
septentrional! civitatis parte erecta, ab oriente
sole templum contiguum sed desolatum, et
portam superiorem, qua Schaesburgum versus
itur, habet, a meridie Basilicam civitatis cathe-
dialem, et forum publicum, a septentrione muros
proximos et quandam civitatis partem, ab occi
dente autem portam inferiorem, qua Albam Juliana
versus tenditur , obtinet , alta pedes ferme 26. lata
per singulos angulos pedes 8. tegulis obtecta , et
subtus tegumentum in corona laricea circumdata

les quondam excubabant, habet. Hanc turrim

postquam valvas inferiores , ingruentibus mili
tum erráis; et sclopetorum glandibus defendere
non possent, per subjectos gradus etscalas con-
scenderunt, rati angustias graduum et scalarum
facilius ex loco emiaentiori defendi posse , tan-
tisper, donee princeps, in quo summam repo-
suerant spem, aliquos submitteret, qui feroci-
entes militum animos compescerent. Verum ubi
vindicta appropinquat divina , frustranea est
spes in hominibus quintumvis potentibus collo-
cata. Tam enim peiitum quamequitumeopiae,
in perniciem eorum concurrentes , densissimas

a) Petras Váui armiger Szilásti Mediae decollatnr.

 — 397 —' ,
plumbearum glandinum procellas undique in eos
vibrarunt, et ex angustiis graduum in objectam
domunculae, quae in turri erat, ianuam ere*
berrimos sclopetorum globos ejaculantes , exigno
temporis interstitio effecerunt , ut sicarii aliquot
lethal iter vulnerarentur. Interim comes Stepha-
nus Bethlen , Gregorius Magnus, Lupus Bethlen
tumultu exciti superveniunt , qui authoriiate prin
cipie sedare militem volefites, simulac animad.
verterunt, nullum admonitionis locum apud effe-
ratos superesse , discedunt. Quo sicarii ad de-
sperationem, ultimum in hac vita malorum
malum redacti, intellexerunt , sibi turpi plane
supplicio pereundum esse. Ne tamen impune
morerentirr, pristioae virtutis memoria, et glo
ria e inílitaris , qua sine controversia emioebanr,
recordatione tacti, se se mutuo cohortati , acer-
rime ad mortem usque pugnahdum censuerunt;
ideoque in pergulam illam lariceam strictis emi-
cantes gladiis, post tripudia et saltationes mar-
tiales, alacri animo praesentis fortunae fací-
em perferendam esse existimantes , manualia
tormenta hostili animo in obvios quosvis dis*
ploserunt, et octo milites, partim vulnerarunt,
partim ex tempore occiderunt. Praetoriani ni-
hilominus ferali absumere incendio turrim uni-
versam volentes, minime supersederunt a pro
posito efferatorum animoium vindictae cupido.
Quod simulac civibus innotuit, viscum e for-
nice templi concamerata , levi obvolutum tegula
in tectum superius deducentem ostenderunt , un-
de et superior domunculae in turri existentis
contabulatio infringí , et sicarii in militum ar
bitrio haberi possent. £aque res cum summa
omnium congratulations accepta , ex tempore
in effectuai i ta deducta est, ut sicarii tum de-
mum intelligerent , se cum extremo vitae discri
mine coUuctari , cum milites in superficie con-
tabulationis domunculae, in qua conclusi faaere-
bant, versari cnimadverterent. Soque metu ter
titûs Gregorius Nadányíus in pergulam exsiliit,
et stricto gladio totis viribus adversum ex altera
parte ab angustiis graduum et scalarum mititem
ferire voleos, gladiam temere trabi superinjec-
tàe impactum extrahere nequivit, eamque ob
causam a milite secundum tempora fístula sclo-
peti ferrea ictus, eodem in loco periit, caetera
autem militum cofaors refracta contabulatione ,
sclopetis primum manuariis in assassinos sae-
viens, deinde eos vestimehtis omnibus mtdatos,
ex turri Nadányium inprimis, a) deinde Szilá-
tfium , et Blacium Zámbonem in terram praeci-
pitarunt; ubi strictis a multitudine excepti gla-
diis , momento frustulatim more majorum con-
cisi sunt. Similem et Lucas Marhás, Szilásii
centurio , homo obesus, et truculentas exper-
tus est fortunam. In bospitio enim a Cosmo
Deii Thrace nobili depfehensus , et per summa
ludibria nudus in medium tractus , ab irato mi
lite in frusta concisus est. Quorum omnium
corpora extis et excrementis confusa, postquam
per triduum porcis , et canibus rapinae fuissent,
a publicis tandem camificibus , in fossam quan-
dam exilem unci* et ligonibus tracta , pulvere
et lapidibus obrute sunt. Eo facto , princeps
publico quasi exsolutus piaculo , majorem sui
amorem pectoribus omnium injecit, et ad regni
negotia , maturasque deliberationes animum con-
vertens , tanta dexteritate salutaria adflictae rei-
publicae adinvenit remedia , ut alter quasi Ma
chaon, aut coelo delapsus Aesculapius, Iabo-
ranti ad deliquium usque patriae subvenisse cre-
deretur.
Imprimis intern ea b) , quae ad religionem
etcultum pertinent Dei, commuai omnium assee-

a) SiUàsii et Nudányii , ut et BUsu Záíffbo caedfs.

b) Prineepi leligiosus.
su conclusa sunt. Primo ut pyíhones , haruspi
ces, praestigiatores , venefici, tanquam diabo-
lorum asseclae, et qui eos sequerenlur, e me
dio tollerentur. Secundo ut ordo ecclesiasticus,
qui non minus vitae integrae splendore, quam
doctrinae puritate populo praelucere solet, fre
quente» visitationes oppidatim institneret , er
rantes corrigeret, atrociter autem delinquentes ,
authoritate Magistratus compesceret. Ut deinde t*-"
gymnasia publica, pro iastituenda in liberali-
bus artibtrs juventute in omnibus loci s reaedifi-
carentur; templa restaurarentur , campanaere-
ttituerentur, et cultu s ubique divinuspostliminio
reflorescefet. Aerarium publicum institueretur,
Dica octo floreoos non excederet, muri Alben-
aes reaedificarentur, Barones pro dignitate ban*
deria alerent. Hajducones abrogate turpi hoc i»-»*--
nomine, comitibus comitatuum parerent. Pro-
script is a Bátboreo indigne Nicolao Szennyei,
Sigismundo Kornisip , Joanni Petkio , Sigismun
do Sarmasági, Nicolao de Siikösd , Joanni Rai
nold, Francisco Bernándi , Stephane et Francis
co Domokos , Francisco et Geörgio Gereb , Bla-
lio et Joanni Nemes , Melchiori Nagy , Sigis
mundo Mikes, Joanni et Francisco Szörtsei,
Joanni Nemes de Adámos , Benedicto Kálnoki,
Francisco Domokos , Nicolao Vajda , Demetrio
Zöldi, Mathiae Verebelyi, Joanni litterato de
Kolosvár, Stephane Gergotz, Joanni Pataki,
Joanni Régeni , Nicolao Nagy de Koros -Bánya,
Stephano Boer de Szombathfalva, et Joanni
Rápolti honores et ablata bona resthuerentur.
Decretumin praejudicium civitatis Cibinii coae-
te saccitum penitus aboleretur Stephanus Ken-
dius, Balthasaris Kornisii et Pancratii Szennyei
OrphanP, in numerum regnicolarum reciperen-
tur, bonorum ablatorum restitutio brevi termi
no revideretur. Reliciis viduis Christophori
Kereszturi, Pancratii Szennyei, Joannis littera-
ti de Kolosvár, bona materna violenter ablata
 4on

' -restîtuerentur. Civitates raunitae tempore ne-

cèssitatis regnícolas reciperent. Malefactores
-publici per comites punirentur, peque ii gratia
firincipali digoareatur. Liber Baronatus abo-
eretur, a) sententiae penes mar datum suae se-
renitatis executioni demandarentur. Pecudes,
ct jumenta gregatim quaestus causa ne Regno
educerentur. Usus grossorum alborum abolere-
tur. Et plures aliae novellae, ad pristinum ec-
clesiae decorem, et publicum Regni emolumen-
tum facientes, magno regnicolarum applausu
confirmatae sunt. Intellexit enim princeps sa-
pientissimus, quibus olim artibus sanctissimi
quique reges fundamenta regiminis optima po-
suerunt, nimirum: fundatione ecclesiarum , et
e medio populi discordiarum , et intestinorum
od i oram sublatione, ideoque totis incubuit viri
bus, ut quam purissime cultus divinus admini-
straretur, pax vero quam altissimas, et con
cordia in omnium animis figere posset radices.
O aurea reipublicae Transylvanicae duo funda
menta ! quibus nisi ad haec usque tempora ni-
teretur, in momento profanitatis , et barbaro
rum, incouditarumque seditionum receptaculum
fieret.
, . Interim dimissis comitiis, comites singulo-
rum comitatuum sub amissione capitis, et omni
um bonorum, ut in rebus arduis fieri solet , ad
serias cohortatus est vigilias, atque ut in om
îtes adversariorum machinatione-, intensissimis
vigilarent s.tudiis, serio admodum edixit, etcre-
berrimis Sigismundum Forgáisium , et Andream
Dotzium de restitulione fiuium litteris Aollicita-
vit, et ut tutius legati Caesarei deputati regnum
ingredi auderent, eisdem de salvi Passus litte-
ris providit. bj Legationem vero solemnem , cui

a) Alter Cod. habet: Liberi Baronatus abolereutur. b)

Legatio Comitis Stephaui bethlen, et StephaniKt-
( Ailyi ad Portara.
 -— 4oi —

illustrissimum comitem Stephanum Bethlen Reg-

pi Traasylvaniae Gubernaiorem , et Sijephanum
Erdélyium senatorem Regni nobilissimum prae-
fecit, ad fulgentem Portam instituit, inquacum
praemissa recenii beruficiorum acceptorum re
cognitive enumerasset inprimis, paríim obsta-
bilem intestinarum faction urn , quae domi ser-
perent, compositionem, partim vero exterorura
prinçipatus aemulorum repressionem, cum Me-
hemetho Aga Kaputsi Passa legatos tam nobi-
les fuisse expeditos, demisse admodum apud
Imperatorem intercessit, ut habita recentis, et
nondum bene stabilis principatus sui ratione,
qui domi clanculariis fáctionibus, et aoxiisquir
busvis invidorum studiis impeteretur, extrinse-
cus autem injustis pravorum hominum calum
nias, clandestimis , et apertis confiniorum Regni
rapinis laboraret, eos exoptatissima resolutione
sua exhilarates remitteret. Postulavit igitur,
ut taxa anoualis remttteretur , tum quia tempo-
ribus Báthorei , ob varias et perniciosas sedi-
tiones Regnum eiset expilatum, tum quia а Таr-
taris et Getis pharetratis regulorum Valachico-
rum, in expulsione Báthorei esset in cineres re-
dactum, tum etiam quia ea Regni pars, quae
praeteritis bellicis tempestatibus intacta reman-
sisset,, ab officialibus Romanorum Regis, cum
exquisitis fortaliiiis, civitate munita, et oppido
uno, esset occupata: et Michaeiem Tqldalagl.
um, continuum oratorem etagentem, amplissi-
mis commendans verbis , Thomam Borsos, vi-
rum non vulgari ornatum discretione, redire
jussit. Eodem tenore, et iisdem ferme rationi-
bus regnicolae intercesserunt , et principem op
timum, qui totis viribus saluti Reipublicae stu-
deret, summis extollentes laudibus, eundem
protectioni, curae et favori Imperatoris invic-
tissimi commendarunt. Legatis autem ardua
plane, et maximi momeuti negotia, quae ad
exactissimamin Consistorio Imperiali revocarent
discussionem , injuncta sunt. QuoninTfttniHum
puncta haec fuerunt: Primo, utexitinerë ád Vaj»
vodam Valachiae Transalpinas diverterent,
eundemque ad bonae vicinitatis tuitionem ad
hortantes commonefacerent , ut pro sua, qua
apud Portant fulgentem polieret auctoritate,
daret operam, commodis reipublicae Transyl-
vanicae, et honoribus principie inservire. Secun
do, ut summum Imperatorem, et Consistorii pur-
puratos , medio Alexandri purpurati conveuirent,
et intentissimis ', in quantum possent, studiis,
litteras Athname assecuratorias super his rebus
extraherent: Quod quamvis ob innumeras inso-
lentîas , ejectio Gabrielis Báthorei armis patra-
ta fuisset ; et inter dissidentes armorum strepi-
tus novus princeps electüs fuisset, id nullo un-
quam tempore liberae Regni elect i oui praejudi-
<iaret. Utinsuper tributum , ob rationes praedic-
tas, annuale remitteretur. Ut vicini aemuli-co-
hibereotur. Inprimis autem Romanorum Impe
rator, qui et rex Hungariae esset, RexPoloniae,
Himgariae Palatinus , et Pro-Rex Cassoviensis,
per litteras et legatos Imperiales serio require-
rentur, uthostilibus quibusvis studiis et affectibus
depositis bonam vicinitatem colerent, et aba-
lienata Regni fortalitia primo quoque tempore
restituerent , ut quemadmodum priacipi Bots-
kaio bonae memoriae, oppida et villac dediti-
tiae fuerunt , ita etiam hodie remanerent , neque
ullae praeter eas a miittibus Tömösieirsibus ,
Gjulensibus, et Szolnokiensibus ad deditionem
compellerentur. Ut civitas Debretzinum, no-
vis et inusitatis exactionibus a Budensi et Agri-
ensi purpuratis minime opprimeretur. Ut nego-
tiatoribus ultro citro salvi passus litterae con-
cederentur. Delator) bus altera non audita parte
fides abrogaretur. Transfugae turbulenti regno-
rum turbatores dederentur, et cusores fálsorum
sigillorum , litterarumque fictarum artifices , qui
Portarn fulgentem saepe eludere solereut, depre
 — 403 —

hensi, e medio tollerentur. Purpuratis et Be

gins confiniorum , duobusque Valachorutn regulis
serio injungeretur, ut in omnes intenti occasio-
ues , non obstantibus temporum vicissitudinibus,
saluti Transylvaniae studerent , et a praedatio-
nibus confineorum milites abstinerent. Tertio:
De arcium Lippae et Jenö deditione, quam in
omnibus litteris 'Imperator invictissimus hacte-
nus ur; isset , exquisita verborum contentione re-
sponderent: Invictissimum Imperatorem animad-
vertere posse , quantopere Germanorum Rex pro
prias etiam Regni Transylvaniae ditiones usur
pare contendere^ , ac insuper in toto Christiane
rum orbe, quam atrocibus et inusitatis premo
remur criminationibus , cui n.alo , si hoc tem
pore arcium deditione oleum infunderetur, non
solum regnum Transylvaniae in praesentissimum
conjiceretur discrimen , verum etiam rupto foe.
dere , universa christianorum arma in gentem
Ottomanuicam converterentur.
Quam legati nem secunda satis administra-
tione obeuntes, rebus feliciter et ex omnium ani-
mi senientia confectis, litt eras Athuame impe.
trarunt, quas quoniam ingenti solenniiate extra-
datas, et inusitatis barbari imperatoris ti tu lis
referías agnoscamu s , non aiienum putavi , hac
occasione , de verbo ad verbum inserere :
Aeterni creatoris sancti Dei, effigie et per
sona carentis , liberrima et infinita gratia, a) et
misericordis naturae ejus abundautia, et sancti
dominatoris Prophetae ;qui est in abysso beati-
tudinis, til i0 rum hominis celeberrimus, creatu-
rarum desiderium, Prophetarum, et sanctorum
omnium pleniludo, viae verilatis director, san-
ctus sanctorum) videlicet Mahomethi Mustaphae,
Apostoli Dei, super quo divina oratio, et pax
С c а

a) Litterae Athnamt Imperatoris Turcarum , Gabriel!

JBetblen traduntur.
 — 404 —

sit, intercessîoce, sanctitate , et larga misera-

tione, et verae fidei Doctorum , sectatoru m , et
juris amantjum, quatuor videlicet discipulorum
ejus, et auditorum, super quibus favor divinus
et salutatio sint! auxiliis, et intercessionibus.
Ego , qui sum ab oriente ad occidentem us
que dominator, Alchoranî Dominus, potentis-
simus temporis et terrae possessor , Graeciae ,
Persiae, Arabiae perpetuus, et maximus prin
ceps, mundaaorum regum Rex, Angelicae glo-
riae adumbrator , Alexander Secundas, sancto
rum locorum restaurator, Regnorum Meridiona-
lium magnus et sapiens poeta, Mediae, et sane-
tissimae Bechae, et clarissknae Medinae venera
tor , custos Jerusalemi , sceptrorum regum ido-
lolatrarum confractor , albi et nigri maris locum-
tenens , Aegypti Rex, Aethyopiae Sabae , Aethy-
opiae crispae, Jemenae , Adchunae, Zantae,
Babyloniae , Halepnae , Sami , Damasci ,
Tarabosanae , Trapoloniae , Zulchadarniae,
Anatoliae, Zivarnae, Ezrumnae, Trapezonti,
Diarbecharnae, Bithyniae, Regni Churd, et
Regionis Giiretzu, Transalpinae, Moldaviae,
Tartariae , Cephae, Caramaniae, DestiПаe , Cap-
padociae, Montium terrae, invictissimae Coro-
Паe et Constantinopolis, propriae, perpetuae, et
fulgentissimae Residentiae nostrae , Judaeae , oc-
cidentalium Insularum , Tripolis, Tunis, Cypri,
Rhodi, Emazienae, Bazerenae, Lahzanae, Eu-
ropae, Boznae, Budae, Agriae, Kanisae, To-
mosvári et caeterotum quamplurimorum Regno
rum, Provinciarum et Locorum magnus et ter-
ribilis Dominus, Caesar, et invictissimus Im
perator, Sultan, Sultani filius ex prosapia
Sultanorum , qui sum Sultan Ach met , filius
Sultani Mehemeti , qui fuit Mu ratai, qui fuit
Selim , qui fuit Sultani Solymanni e gente Ot-
tomannica , decima et quarta progenies ,~ super
quibus omnibus misericordia divina et salvatio
sit. Ab antique quicuoque principes Transyl
 — 405 —
vauiae íuerunt , semper coram poten tissimo so
lio nos tro, et per orbem fulgentissima Porta no
stra se se humiliantes fidelitatem et obedicntiarn
praestiterunt , eamque ob caussam filialis ipso-
rum honor confirmatus est. Quodsi vero morte
principis , quaedam suborta fuit mutatio ; tuoc
proceres Transylvanici, unanimi consensu, e
medio fratrum suorum , secundum liberamelec-
ч tionem , dignissimum patriae amantem , con-
stantiae et fidelitatis tenacem, accedente etiam.
dementia nostra successorem eligere consveve-
runt. Cum vero principis moderni praedecessor
filialem obedientiam labefactaverit, regnícolas:
mult is modis afflixerit, multi ad nos fidèles cum•
querimoniis confugerunt. Unde ad instantiam
sub alma umbra nostra quies.centium optimatum
Transylvanicorum, viribus potentiae nos trae
nunc deauo ad principatum evectus est natalium
splendore îlîustris, et constantiae fídelitatisque
exemplar, videlicet: Dominorum fidem Jesu am-
plectentium celeberrimus , . nationis religionem
JVlessiae profitentis electus , Christianorum pa-
cis arbiter , honoris et dignitatis possessor , 01 -
dinis militaris antecessor, magnificus. Gabriel
Bethlen , quem divina benignitas prosperet ,
propter meritum benevolentiae , et declarandae•
obedientiae erga invictissimum Caesarei nostri
Imperii nidum. Is petiit a nobis litteras Ath-
name, tales, quales felicis reminiscentiae Sul
tan Soliman abavus noster Traasylvaniae de-
derat, obligaos se ipsum , omni tempore se ho-,
stium meorum hostem, et amicorum amicum fu
turum; аc insuper dissensiones orones , et can-.
i sas seditionum evitaturum. Nos. itaque ob hune
respectum, anno nativitatis sanctissimi et ma-
xi mi prophet ae hps tri M a h omet i Mustaphae
MXXIH. die XXIII. priroi mensis Czemazjul,
nativitatis autem prophetae Jesu anno MDCXIV4
poteotissimas confoederationis nostrae litteras
imperayimus et dedimus, Quod secundum tç-
► — 4oб

norem priorum litterarum Athname, nunc quo-

que principem e medio fratrum suorum , et gen«
te propria , et in honore e«lu. atam personam,
unanimi consensu trium nationum, ex nostra
dementia , liberrima electione elegerunt , quem
nos quoque in suo principa u confirmavimus.
Quodsi igitur deinceps aliquis citra voluntatem
et electionem Regni princi¡ atum apprehendere
vellet, id nullo modo patiemur, sed studio om*
ni evitabimus. Quoad usque enim princeps Tran-
sylvaniae, proceresque cum regnicolis, in via
verae fidelitatis constantes, et in semitis Impe-
ratoriae nostrae Majestatis obedientes incedent,
hostium hostes, amicorum amici erunt, foedi-
fragi et perjuri non deprehendenlur ; tantisper
Imperio nostro subjecti Passae, Begin, etexer-
citus, nec clam, nec palam , Transylvaniam ,
et incolas ejus infestabunt, ab incendiis et ra-
pinis abstinebunt, miseram plebem damno noa
efficient , captivos , qui in pristina persevera,
runt religione, et Muzulmanni non facti sunt,
restituent. Et quicunque adversus has litteras
nostras, occasiones moiuum, et discordiarum
submioistraverint, ii pro parte nostra punienturj
modo civitates, oppida , et villae, quae a re-
bellione Sigismundi Báthorei' dedititiae factae
sunt , et inprimis arx Diószeg , quae ad Sancha.
gatum Szomokiensem pertinet, antiquas suae
contributiones con obstan' ibus Trausylvanis ,
pendant : Mehadia et Haimos CasteLla cum per-,
tinentiis a Transylvanis ne infestentur. Coloni
fugitivi restituantur. Ex Nandor - Alba , aut aliis
civitatibus, siqubpiam negotiatorum , cum suis
merci bus, aut mancipiorum cum pecuniis iq
Transvlvaniafn profugeret, oe recipiatur; imo
restituatur. TiansylVama consvetam suam ta-
xam, more auto annu aim tempestive admini-
stret, civitates et villae, quae hactenus tributa
вoл solvetunt , nec deinceps taxentur: Quodsi
insuper aliqui aïseatatores et proditores de pria
 — 4«»7 —
lîpibus Transylvaniae conquererentur , ia eum
liaem , ut raotuum duntaxat, et discordiarum
semina sererent, aut in eorum nomina sigiUa
sculperent, aut aliis confictis et ciandestiois lit -
teris uterentur ; cupimus, üt illico regnicolae de
ejusmodi falsariis evidens perhibeant. testimo
nium, et simulac falsitas aigillis insidiosis uten-
tium et injuste queritantium apparuerit , illico
exquisito affici possint suppliciorum genere.
Deinde princeps cum Vajvodis Traosalpinae et
Moldaviae si nee ram amicitiam coleret, ita, ut
si alterutrius partium ditiones, externi hostea
jnvadereot, mutuo sibi i,nvicem auxiliarentur.
Cum vero princeps. Transylvaniae et regnicolae»
copias auxiliares ex nostro Imperio educere vel-
lent , necessitate ita exigente , antea de cominea-
tu i*<cercituum caeterisque necessitatibus pro vi
derent, pontes et aggeres firmarent, vias et se
mitas expurgaren!. Cum Vieonensibus secundum
antiqua pacta, delimitibus.„et pertinentiis Regni
concluderent. Sciret, fulgentem Portam anii-
qua et solita contribution plus minime exigere,
imo de Iegatis et ob&idibus continuo prisco mo
do providere velle, modo captrvi Turcae in
Regno Transylvauiae, et partibus eidern anne-
xis sine ly tri solutionedimitterentut. In summa,
quoad usque modernus Transylvaniae princeps,
Gabriel Bethlen et successores ejus , Senatoren•
cum Regno,' et tribus nation i bus . articulis in.
praesentibus litteris confoederationis. expressis
se se accpmmoclabunt, eosdem reverent'er am-

deo , secundum, fidern et conscientiam. meam,

et juro per Deum sanctum, creatorem , qui ex
nihilo coelum et terram creavit, ei juro per duo
mundi luminaria , et per Mahometi Mustapbae
prophetarum sanctissimi , super quo gratia Dei,
et precatio sit, veritatem, sanctam religionem-
et legem; me praesentes litteras confoederatio,
uis, in omnibus articulis et clausulis observatu.-
 — 408 — *

rum, neque violaturum. Operae pretium itaque

est, ut princeps Transylvaniae hasce nostras
assecuratorias, et clementiam , digno prosequi
tur honore , admonitionesque constanter animad-
vertat, et pro multiplici nostra benigniratè , as-
siduis gratiarum, actionibus pro nobis Deum
adoret. More prisco, novo principi nunc quo-
que vexillum, clavam , Arabicas vestes , atque
alia munera misimus , quae consvetudo deinceps
etiam in fulgidissima Porta nostra durabit. Sic
intelligatis , praesentibus Iitteris insignitis fidem
habentes. Datum Constantinopoli in primaria
cancellaria , anno Mahometis prophetae МХХЩ.
mensis primi Czemazjul die XXIII.
Deinde muneribus illustriorum purpuratorum
animos sibi devincientes , quorundam autem
mentes majorum et illustriorum donorum spe
erigentes, omnes in universum benevolos erre-
cerunt. Et res Imperii trans mare perscrutan-
tes, postquam regum Christianorum Oí atores
7convenissent , et cum eisdem prima amicitiae
fundamenta jecissent, demum cum eodem Me
llemelo Aga CC. equitibus comitati, illustria
dona ferentes redierunt XXV. die mensis Julii.
Quae legado dum apud exteros tam felici
ter procedit, domi alia spinosa , intricate, et
longe nocentior Caesaris Romanorum legatio ,
a) cui Franciscus Darótzius, et Emericus Las-
sota pr. ee ant, advenit. Ad Calendas enim Ma-
jas, princeps vici.ssim conventum regnicolis , de
arduis patriae rebus tractaturus Claudiopoiim
indixerat, ubi totis viribus in eo duntaxat labo-
rabat, quibus anibus occupata regni fortalitia
et cotrfinia, maoibus Germanorum lmperatoris ,
qui insiigatione Melchioris Cleselii episcopiVi-
ennens s, et Cardinalis, arcanorum consiliorum

*) Francisens Darótzius, et Emericus Lassota Caesa-

iei Itgaii.
 409 -

directoris , durum se admodum et inclementera

vicissim declararat , extorquere posset. Com-
mod um vero accidit, utad IV. nonarum Maji le-
gati Caesarei Claudiopolim ingrederentur , qui
dum per aliquot die&ibidem commorati fuissent,
et pro dignitate Caesaris lautissimis excepti con-
viviis, quadruplici scripto universam legationis
suae seriem comprehendentes regnicolis exhi-
buerunt. Ac primo quidem scripto proposuerunt :
a) Caesarem Romanorum graves admodum et
arduas rationes habere potuisse, quibus fretus
ab omni prorsus pacis tractatione cum statibus
et ordinibus regni supersederet, aliis autem viis,
et modis securitati ditionum suarum consuleret;
verum propensa et singularis erga gentem Hun-
garicam affectio, studiumque pacis plane pa
te mu m justas etiam rndignationis causas animo
ejus excussissent. Intermitiere tamen nequiret,
quin status et ordines foederis proxime initi
violatione accusaret , ideoque promissíonibus ,
stipulationibus , diplomatibusque hactenus su-
perinde erectis, sigillis , et subscriptionibus fir-
matis stare in posterum nequaquam posse, con-
tendere^, modos adsecurationis reales requireret,
ac insuper legatos cbm pleno mandato vicissim
ad se submittendoS postularet.
Ad quod scriptum status et ordines prae-
posterum. sane et rerum eventibus repugnans per
Simonem Petsium , b) principis cancellarium ,
et consiliarium , virumde humanioribus litteris
praeclare meritum , contrario opposite scripto
responderunt. In quo demonstrantes: íoedus
ex parte Transylvaniae hactenus i llibate esse cul-
tum, ostenderunt aperte, arcium Kôvàr • Huszt,
civitatis Rivuli • Dominarum , Qppidi Tasnád
occupationes, violenter potius a Caesareanis esse

a) Actio prim;, legatorum Cassarcanorum. M Reter

«io actionis primae.
 — 4»o —

patratas, contra ilia verba eonfoederationis cla-

rissima Art. IV. expressa: Transylvaniam et
partes Hungarian eidem subjectas in sua princi-
patи , dominio , juribus , privilegiis et aliis
ad earn spectantibus conserxabunt , nec palam ,
nec occulte quidpiam contrarium facient , autper
alios fieri patientur. Contra jus gentium omni
um legatorum nuper missorum unus Sigismun
de Sarmaságius fuisset retentus, imo contra
foederis verba manifesta, commercia, transitas,
legationes,et missiones,quae ultro citroque aequa-
litej tam hinc in Hungariam, quam illinc ad
istas partes , sine ullo impedimento et controver
sia Ubere permissasunt, impedita essent. Bonae
vicinitati et amicitiaederogaret, quod nuper Mel
chior Cieselius Cardinalisignominiosissimis litte-
ris prineipem proseiderit ^ et quod Caesar titulum
principi consvetumdenegaverit , id et contra vim
liberaeelectionis, quae ad successores etiam se
se extenderet, et adversus manifesta eonfoede
rationis verba: „Gabriel Báthori maneat prin
ceps Transylvaniae, et partium regni Hungariae
eidem subjectarum dominus, Siculorum comes ,
et in eodem ipse, et successores ejus legitimi
principes conservabuntur, ** factum esset. Nihil-
ominus tamen , post mаximas etiam hujusmo-
di offensas , Cae&aris erga se singularem curam
et affectionem christiano et augusxissimo princi
pe digoissimam , et per dominos legatos obla-
tam, status et ordines obsequentissimis prose-
querentur studiis, ita ut antequam novas ejus-
dem postulationes inteliigerent , crimen violati
foederis ipsis inustum aperte negarent, doceri-
que cuperent in eum finem , ut si convicti fiereut.
culpam deprecari, et de modis novi foederis
in*uudi cogitare possent; sin minus, Caesarem,
tanquam supremum orbis christiani justitiarium
ab injuriis ipsis inferendis , ex potestate foederis,
arcerent , et pro conseryatione commuais aequj
 — 4<i —

tatis, de eorum , quae hactenus occupata sunt,

restitutions instantissime urperent. . •
Secundo scripto , die IX. Maji , ut violati
foederis reos Status et Ordinesperagerent,duo sibi
agenda censuerunt. Primo , ut personam prin
cipie Báthorei ea labe violationis foedernmcon-
taminare possent. Deinde ut status et ordines
criminarenlur. a) Accusationis adversus Bátbo-
reum capita haec erant : Quod post confirmation
nem confoederationis, in perniciem Romani Im
perii , per Franciscum Balási , et Thqmam Bor-
sos oratores , clandestina cum Turcico Impera-
tore miscuisset , et tractasse t consilia; quod de
cimas Nádudvarienses in praejudicium Caesaris
Îiercepisset ; quod oppida: Szegedinum , Czeg-
éd , Ketskemét, Ujjváros, Békes , censum Tur
eis pendere non vetasset; quod causam nigra©
sylvae processu juridico determinare neglexis-
set ; quod militem tempore necessitatis a Cae-
sare non petiisset; quod cum gente Saxonicain-
scio Caesare in gratiam rediisset , quod vitam
non reformasset; quod adversus pacifjcationem
Viennensem , religionis negotium turbasset ; quod
bonorum restitutionem posthabuisset. Status
vero et Ordines hoc commisissent: Quod licet
Transylvania regno Hungariae incorporata , co-
ronae sacrae subjects fuerit, idcoque a legitimo
et coronato rege dependentiam habere debuerit;
tarnen iidem status , concordi voto Turcas5 enor.
mes Christian! nominis hostes, inscio rege coro,
nato adsciverint, qui praedarum, incendiorum,
rapinaium, et latrocinioriim foeda edentes sig
na, infinitam Christianorum multitudinem ab-
duxissent, ac proicde regnum per omnia Tur.
carum potestati subjectum esset; cum constaret,
Utteris Alexandrj purpurati, regnícolas metu-

a) Artip secunda legatorura Caesareorum-

 4' 2 —

permiso" , ad conventum celebrandum accîtos

esse.
Ad quas Caesareanorum criminationes ante-
quam singillatim status et ordines, per cunden
Simonem Fétsium, et nonnullos proceres respon-
derent, duo pariter sibi praemittenda censue-
runt, a) Prirnum enim ajebant: Foedus illud ,
quod violatum esse jactarent, non dßntaxat cum
Caesare, et domo Austriaca esse conclusum ,
verum cum omuibus statibus et ordinibus regni
Hungariae , un de accusationem hanc a solo Cae-
sare instituí absque consensu ordinum Hungariae
minime potuisse. Id coque se paratos esse non
privatim Caesari super bac re rationem redd ere,
sed publice , palam et aperte universis Statibus
et Ordinibus regni Hungariae, atque adeo toti
orbi Christiana. Deinde personam praemortui
principis quod concerneret, tamet'si criminatio
nes moribus ejus objectas, morte ipsius subla-
tas merito praeteri re possent , quatenus tamen
aequitatem illi patrocinari animadverterent, ho-
nori ejusdem consultum ire cu pe rent. Nam quod
dicerent, post foederis confirmationem. , Bátho-
reum per Franciscain Balási, et Thomara Bor
sos perniciosa , et contraria quaedam sollicitas
se, vero consentaneum non est. Tribus enim
ante conctusam confoederationem septimanis in-
tegris iegati ipsi ad Portam profecti , nihil ad-
versus confoederationem nondum factam solli-
citare potuerunt. Deinde instruttio principis si-•
gillo et subscriptione roborata nihil tale con-
tinet. Evidens igitur esset, mendacium hoc , ex
incertis vanorum hominum ru moribus fuisse con-
flatum. Decimas Nádudvarieases ex scitu prin
cipis nec perceptas nec prohibitas fuisse. Sze-
gedinum, Czegléd , Ketskemét, Ujjváros, Bé-

a) Respondent status Transita ad actionem legatotum

Caesaiis secondant- '- -
 — 4i3 —
kes, eo loci haberentur, ut eorum censumprirf-
ceps etiamsi maxime voluisset, prohibere non
potuisset. Causam nigrae sylvae Caesareani ne-
glexissent determinare, Militem tempore necessi
tatis principem petiisse , constaret ex litteris ad
palatioum datis, et ex vivis testibus et sollici-
tatoribus auxiliorum. Primum enim per Fran-
ciscum Matskásium virum nobilem etimpigruin,
adhuc in initio Junii, cum primum apparatum
solummodo Turcarum sensisset , praefectos Cae-
saris , ut se ad opponendum hosti praepararent,
diligeotissime admonuisset. Deiude ex patri-
ciis TransylvanicisLupumCherénium , comitem
Comitatus Szolnok interioris , ad maturandum
quanto celeriu s auxilium, maximis, iisque so-
lennibus oblestationibus misisset; sed nullum,
proh dolor! in tempore apparuisset auxilium.
Cum enim Turca subter Alpes ferreae portae
XXXV. fere diebus Tartarorum adventum expec-
tando tempus tereret, Sigismundus Forgátsius
Pro - Rex Cassoviensis , districte Cherénio respon-
disset, nullum ex illis partibus sperari posse au
xilium , ob metum Turcarum, qui tractus istos
a tergo , si praesidia in Transylvaniam ingressa
fuerint , facile devastare possent. Ipse autem
Alexander purpuratus Turcicorum exercituumf
ductor, palam et aperte omnibus Regni pro.ce-"
ribus confessus fuisset, non esse verendurn quid-
piam a suppetiis Eáthoreo ferendis, cum ex
consensu utriusque Imperatoris , ad exturban-'
dum solummodo Báthoreum ipsi venissent, do-
cebatque hoc litteris Andreae Negronii Caesarei
in Porta Ottomannica oratoris, qui se vivum
excoriar! supremo vezirio spoponderat ,siBátho-
reo a partibus Caesaris vel unicum submittere-
tur auxilium. Nicolaus vero Gyulaffius eo tem
pore praenuncius auxilii venisset, et utut serum,
terga tamen jam hoste ostentante ductabat exer-
citum. Sequenti die ad Claudiopolim , cum ag-
minibus Tartarorum a prima luce ad vcsperas
 — 4'4 —
pugnatum fuisset. Quantum veroauxilii.quemj
que in finem submissumex illis partibus fuisset,
non est operae pretium pluribus declarare , cum
conscientia uniùs cujusque et rerum eveotus id
declarent. Sed et pro componendis et sedan-
dis simultatibus , quas cum Saxonica natione
princeps defunctus gerebat, ut certos legatos
submittens se se Caesar interponeret, conclusutn
quidem fuit in capitulationibus, hac interjecta
conditioner sbaliter negotium componi non pos
set. At princeps cum civibus Coronensibus in
publicis Regni comitiis transegisset, et restitu-
tis arcibus, et castellis occupatis, civitasetiatn
ipsa fidem principi dedisset, adeo, ut non in-
cumberet principi, jam illam legationem urgere,
aut sollicite expectare. Ñeque Caesar documen-
tum aliquod adferre posset, a se ejusmodi lega
tos institutos et ordioatos fuisse , qui si venis-
ient, et repulsam passi fuissent, tune de m um
contra foedus priheipern peccasse objici poterat.
Sed nec adventus illorum fuit necessarius , nec
venerunt , et absque illis subditorum paci et
quieti princeps consulere potuit, De restitutione
vero civitatis Cibiniensis nulla expresse in cor-
pore foederis facta fuit mentio, qua de re Saxo
nica natío summopere conquesta fuit , imo tune
ex oie legati Saxonicae nàtionis frequenter au-
ditum est, se a consiliariis Caesaris responsum
aliquoties accepisse, utredifet, diceretque reli-
quis, servirent prrncipi suo. Et certe Caesar
in litteris , quas clam submittere potuit, aperte
bignificavit : Saxonibus in se nullam auxilii
spem esse, ideoque pro restitutione suarum li-
sertatum, et civitatis, orientaient Imperatorem
diligentius sollicitandum esse. De reformatione
autem vitae principie, agendaque poenitentia,
nulla in transactione Posoniensi facta esset men
tio, atque adeo eatenus etiam foederis violatro
illi objici non posset. Scirent equidem status èt
ordines, peccatis id populi demerentibus , nun«
 — 4*3 •---.

bonis, mine malis principibus locum íempösque

a Deo concedí, verum principatum non nostro
sed divino judicio immediate subjectum esse.
Deinde Viennensis paciiicatio, non aliter Tran-
sy lvamam concerneret , quam quatenus in Poso-
nier.si transactione recepta esset , ibi vero ad-
jecfa conditio esset: in quantum liberae elec-
lioni , et praesenti transactioni non praejudicaret.
Vis autem liberae electionis ea esset , ut hoc
Regnum in se et celebrare publica comitia , et
certas pro commoditate temporis constitutiones
pro se, legesque condere possit. Itaque inreli-
gionis, ademptarumque «eclesiarum negotio pub-
licis Regni constitutionibus princeps inhaerere
debuit. Iilud religionis decretum, cuius memi-
Bisset, numquam a etatibus et ordinibus accep
ta tu m fuisse. Principem vero Franciscum Nagy-
Mihályium , et Petrum Kohárium ablegatos
Caesareos, tam honorifice tractasse , utexprae-
scripto ipsius Nagy -Mihályii, omnem Caesareis
dignitatem exhibere fuerit patatus, exhibuitque
tantopere , ut non solum ipsos legatos , sed et
servitores eorum muneribus ornatos dimiserit.
Demum de restitutione bonorum Viennensis pa
ciiicatio tunc temporis Hungariam proprie con-
cernebat, Transylvania peculiari diplomate suam..
partem juraque obtinuit. Nunc autem vigore''
Posoniensis transactionis , certa sub condjiione
est acceptata, quatenus praesenti transactiont
non praejudicaret. Praesens vero Posoniensis
transactio haec est : Ut quaelibet partium sua
jura, coram suo competente judice jure median
te prosequatur. Quod a demortuo principe , post
foederis confírmationem nëmo unquam expeti-
vit, Quod difficultatem vero statibus et ordini
bus oppositam concerneret; respondent: sicut
negari non potest , Transylvaniaro ad coronam.
Hungariae aliquando pertinuisse, ita apud om-
nespalam est, vi armorum effectum essej ut
son Transylvania «olum, sed potior, major-
 — 4i6 —

que Hungariae pars aliter longe, quam hodie

possideatur. Recordantur status et ordrnes , Fer-
dinandum I. felicis memoriae Caesaris -avum »
aliquaodo Joanni Regi , totam Hungariam ces-
sisse Filio ejus Tibiscumfluvium limitem , quern-
admoilum et Botskaio adjecta arce Tokaj posi-
tum fuisse, adeo ut majores ipsorum suis con-
suluissenttemporibus , ipsos autem suo consu!ere
dvbere. Haec certo affirmarent,Transylvaniam
statusque et ordines, istis rerum mu'ationibus,
nihil de jure suo antiquo amisisse . nihil contra
foedus ictum atienasse, nullum vel metum vel
molestias imminere, praeterquam ex partibus
Caesaris. Nam in confinibus, si clandestinae
militum excursiones aliquoties contingerent, lu
crum, damnumque in caput illorum verti, ne-
que hoc commune esse. Quod praeteritusfune-
stus rerum exitus proponeretur, commiseratio-
nem super eo, ex paterno et christiano affectu
erumpere status et ordines inteliigereut, cupe-
rentque, ut utinam ea esset adeo seria sol idaque,
qua futurorum ma lorum occasiones in tempore
praeveoiri possent; cum praecipua occasio fu-
nestae etiam illius cladis a parlibus Caesareano-
rum praebita sit. Princeps enim defunctus au
xilio Caesaris in foedere promisse subnixus,
Turcam , R ego urn ingredientem finitimis militi-
bus a tergo adoriri, et diuones illius ferro, ig-
neque vastare praeceperat. Quo offensas, acci-
tis Tartaris par pari nobis omnibus relatum est;
Princeps autem auxilio Caesaris confisus, et vi
ta et principatu defunctus fuir. H ud certe siten-
tio praeterire status et ordines non poçsunt:
atflictissimam hanc ipsorum patriam, quae nunc
acciderunt, his longe duplo aut triplo funesti-
ore, sed decuplo magis horrenda, inaudita a
condito mundo, nullis historiis signata, crude-
litatis, ignominiarum, violentiarum, depiaeda.
tionum, spoliatiouum , rapinarum , sub auspi-
eiis Georgii Bastae , patratarum mole obrutam
 fuisse , exhaustam penitus et extreme desolatam.
Nunquam vero Turcas communibus regnicola-
rum votis introductos fuisse , vel ex eo liquidum
esset, quod ejus rei nullum prorsus, nedum pro-
babile documentum adferri posset: ideo ex va-
nis vulgi rumoribus, tam atrocem Statibus et
Ordioibus objici injuriam , non possunt non ve
hementer deplorare. Interim Status et Ordines
noй diffitentur, ante a) pacificationem , Caesa-
rem lmperatorem Ottomanicum, et supremum
ejus vezirium maximis promissis sollicitasse, аc
litteras obligatorias ad ipsum Negronium Itálico
conscriptas sermone, consiliariis multis fuisse
ostensas , ut certum sit, brevi illa promissapro
debitis fuisse solvenda. Similiter etiam confiten-
tur, per nationem Saxonicam , ante factam cum
Báthoreo pacem, postquam de Caesaris auxilio
desperassent , pro restitutione suarum libertatum,
Turcarum auppetias fuisse sollicitatas , idque
per Andream Gitzium , horum omnium tumul-
tiium primum authorem et architectum. Quod
vero ad litteras Alexandri purpurati assecurato-
rias ordines Regni ad electionem novi priucipis
convenerunt, id Status et Ordines negant contra
foedus esse factum; saluti enim patriae in tan-
ta rerum omnium perturbatione consulendum
erat. Erant autem passim sparsi per urbes, et
abditi in arcibus proceres, fatalem patriae occa-
sum lugentes, quorum qui vis tantam belli rao-
lern e meditullio Regni educere, patriamque a
vastatoribus absque mora et dilatione liberare
debebat. Maxime cum oon fuerit positum in '
corpore foederis , principem absque praescitu
Caesaris non esse integrum eligere , • cum sine
praesentissimo hujus et vicinorum regnorum peri-
culo , in tanto belli ardore resolutionem ejusdem

a) Unw Cod. babel í onaUa, (

Dtt
 — 4i3 —

nemo, ne iniquissimus quidetn rerum ,. aestima-

tor, expectare potuisset. Imo Status et Orrlines
inielbgum, vigore transactionis èleçtionem prin
cipie absque scitu Caesaris fuisse liberam, et
deinceps etiam esse, eumque Ordinum conflu-
•xum Dei beneficio fuisse adeo salutarem, ut ci'
tius , atque minore damno patriam ab excursi-
onibus exoneraverint , ditiones autem Caesaris
nulles violari passi sint, et post Iiberationem ,
satutem patriae tarn apud Caesar em, quam Otto-
mannicum Imperatorem , qua potuerunt, diligen
tia procuraverint, Quod laudi potius Ulis dari
debe bat, quam vitro verti, nisi forte conserva-
tio patriae alicui unquam mortalium vitio verti
potuit. His itaque omnibus ex rei veritate dispu.
talis, postquam litteris , et vivis testibus Ordi
nes omnia dicta et Facta sua comprobassent,
absulolionem a Caesareanis atamatroci crimine
postularunt. Qui cum negarent sibi ea de re
fuisse aitributam autboritatem , Statibus etOrdi-
nibus intimaruni; eam tie Caesare, et sapien-
tissimis ejus consiliariis couciperent spem , qui
non solum aequissimi, sed et dementi ssimi jii-
dices ipsorum essent futuri. Certam veto fir-
mamque in animis securitatem praesumerent, ne
ilium ipsum quidem, qui vera esset veritas ,rec-
taque conscientia, boc violati foederis crimine,
ipsos vel in praesenti, vel in futuro secure con-
demnaturum.
Interea novi rumores ex aula Caesarea scrip-
ti supervenerunt , quorum ret.pectu , recentem
vicissim accusationum molem tertio script© ex-
hibuerunl. QuaTum accusationum capita haee
«rant:
Quod' princeps Gabriel Bethlen a) Caesarem
Apud Turcarum imperatorem accusasset, quasi

s
л) À««ie tenia legaierumCaesarcanorum.
hostile bellum adversas Transylvaniam molire»,
tur, petiissetque ab eo suppetias, et obtinuisset.
Quod Csauzius a supremo Vezirio fuisset ad Cae*
sarem missus, qui restitutionem arciuro occц.
patarum peteret. Quod idem princeps non libere
electus, sed vi impositus fuisset. Quod Frau-
ciscus Rhédei Turcicum praesidium ia arcem Va*
radinam recepisset. - Quod idem princeps ad
comitatus Regni Hungariae litteras, querimoniis
et obtestationibus plenas scripsisset , acproinde.
fidelitatem eorum Caesari debitani, eo facto
labefactasset.
Ad quas criminationes cum Status et Ordi-
0cs partim subrisissent, partim vero easdem ex,
inertibus ac stoiidis rumoribus, ignorantia, ri-
dicula 'suspicione subortas fuisse ceosuissent ,
precati sunt legatos, a) ut sincere omnia agerent,
paren) integritatem expectantes , responderunt-
que: Quemadmodum nihil hostile ex his parti-
bus ad versus ditiones Caesaris admissum esset,
jllinc vero occultis çonsiliis et violeqtijs arces
çccupatae ,essent ; minime infîciarentur, ob evi-
tandaro suspicionem, aliaque multa incommo
da, supremo Vezirio id significatum fuisse, ut
ex pactorum ratjone , per litteras et internun-
çios modum recuperationis earuro apud Caesa-
rem, Ordiaesque Regni Hungariae quaereret ,
quod hactenus eum praestilisse notum est. Дц-
xiliorum etiam promissionem , si necessitas ita
postularet, non negare, qua de re Çaesarem,
tanquam supremum orbis christian! Justitiarium,
per suam, suorumque charissimorum salutein ^
per tranquiiiam ditionum ejusdem quietem et
permansionem , per thronum Augustalen>et Ça©»
sareum nunc etiam obtestarentur , humiliterque
rogarent, ut ea, quae ditionis Transylvanicae
cssent, ne gravare tur quamprimum restituiere,
Bd.

«) fiisyonium Statuum et Otdinvm ni ttrtUw actionem*

eapienler atque clementer recognoscens , occa-
■ionem rumpendi foederis, praesertim in tam
alta rerum suarum pace Turcis non esse offeren-
dam. Csauzius si restitutione m jurium suOrum
petiit, Status et Ordines id ipsum petunt: si
praeterea aliud quidpiam ursisset , non pertinere
hue , tam potentissimi Imperatoris legationes
dirigere et moderan , qui faceret fortassis pro
arbitrio et voluntate domini sui ipsum ablegan-
tis. Si arces occupatae non fuissent , ' aut ha-
ctenus restitutae , nec legationibus Csauziorum
opus fuisset, nec Caesar tot eorum querelis in
dies molestaretur. Quod principis electionem
concernit: de violenta ejus impositione nullum
prorsus argumentum produceretur.siquidem exer-
citum Turcicum ad expellendum duntaxat Bátho-
reum ingressum esse, palam ipsimet confessi
essent. Ad electionem vero tantam libertatem
ipsis concessam , ut nullus ex Turcis interfuertt,
nemo se ei rei immiscuerit, sed nec suggestione
litteris et verbis , ne uutu quidem oculorum quen-
quamcommendarint vel ostenderint,sed Uberrima
Statuum suffragia especiando, vulgari jactarint
proverbio: Quemcunque, etiam ex infímae sor-
tis hominibus elegissent, se illico dicto illius
audientes futuros. Quin ab hominum memoria
quot quot in hoc Regno electiones factae ac et-
lebratae essent, nullam bac majore übertate
factam fuisse, proceres Regni projections aeta-
tis testarentur, eamque ob caussam sequentibus
comitiis generalibus, omnium Ordinum consensu
priores electionis modi confirmat! essent. Coatí-
latus ideo per litteras requisivisset , quod in re-
rum publica rum necessitudine , quam ipsoruoi
prineipum amicitia majus (plus ?) inesse firmitatia
animadvertisset , cum Imperatores, Reges , et
principes interirent , respublicae autem benigni-
tate Dei, et Kegna diutius durarent. Quatenua
ergo ex partibus Caesaris foedus violatum esset,,
ex officio princeps ipsis confoederatis comm..'-
 42i
nicàre debuisset, a fide vero Caesaris neminem
eorum avocasset. Lt figmentum de Tureicoprae»
sidio in arcem Váradinam a Francisco Rhédei
recepto , purum putumque meudacium esset.
Quod vero quaereread, an a consortio et pro-
tect'one totius christianitatis Status et Ordines
avelli prorsus, et in aeternum Turcae mancipari
vellent, facilis esset responsio : Jure enimThe-
ologico animarum salutis» summam esse ratio-
nem habendem, аc Religione christianos cum
christianis esse, quod juris etiam illis ipsisf'qui
in medio Tiircarum Imperio sunt, liberum lici-
tumque esset. Jure vero politico , saluti ac per-
mansioni patriae consulentes, .pacen a Turc!*
precibuá et pretio partant modis omnibus cole-
rent, conservarentque , exemplo tarn majorum
suorum, quam aliorum chiistianorum Regum,
et Regnorum, opibus et viribus ipsis longe supe-
riorum, qua in re , quid injuriarum Caesari,
aliisque Christianis fieri posset, nonbelligerent.*
Quibus omnibus impedimentis semotis, ad secun
dum scripti prions punctum descensum est, ubi
proponebatur : multis (nudis ?) verbis, promissio-
nibus, stipula'tionibus, diplomatibus locum iapo-
sterumnondari, sed dereali aliqua assecuratione
cogitandum; Status et Ordines flagitarunt , ut le-
gati ostendereut, quid reali assecuratione deno
tare vellent. V.
Quarto itaque exh ibito scripto , a) sollicita
oratione arcem Váradinam manibus Caesaris
assignari peiunt. Quae postulatio simulac pro-
roiscue omnibus Ordinibus promulgate est, tan-
tam in animis omnium indignai ioaem commo-
vit , ut uno ore et consensu , summa cum exe-
cratione tam alienae Caesaris petition reclama-
rent, et contradicerent , seque unquam velcum

•) Acti« qnarta legatoram Сдe«иeапo.аш.

 — 4a« —
vitae discrimine se ' id factures pollictrentut.
Tametsf vero indignitas rei sufficient reclama-
tionis et contradictionis causa esse poterat, ni-
bilnmious ut Caesari magis innotesceret , basce
ejus rei asstgnarunt rationes: Quod pacificatio-
ne Viennensi , praesidia Germanica omnibus
arcibus Regni Hungariae exclusa prohibitaque es-
sent ;ea vero pars, (pax?jtransactionis Posoniensis
vigore etiam Transylvaniam concernens, nequа
quam in praejudicium Statuum et Ordinum Regni
Hungariae ab ipsis violari posset. Si Hungarica
offerrent praesidia, nunc etiam prae manibus
Hungarorum eam arcem esse profiterentur. Imo
quidquid Status Hungarici de suis arcibus sta
tuerent, ipsi viderent, sibi jure suo semper uti
licitum fieri cuperent. Deinde Caesar sapiens
de eo judicium ferre posset, Turcam vel sola
bac petitione non parum offensum iri. Si vero
intentionem ejusmodi in animis Status et Ordi-
nes assumerent, nihil, nisi certissimum patriae
excidium maturarent. Nam quod causea defen-
eionis arcem eam ab ipsis postularet, certum
esset , alia etiam loca, arte et natura longe mu-
oidora , et tam ob loci propinquitatem , quam
aliis opportunitatibus ad recipienda ejusmodi
praesidiamultismodiscommodiora,immensisTur-
carum viribus resistere non potuisse. Hancvero
arcem tam ob loci distantiam , quam alia baud
contemnenda obstacula, plus periculi et offen-
sionis admisso Germanico praesjdio , quam de-
fensionis et securitatis prae se ferre. Eaprop.
ter ejusmodi praesidium vitandumpotius,quam
accersendum esset. Status etOrdines aliam viam
defendendae tam arcis Váradinae , quam etiam
patriae ipsorum magis securiorem sequi malle,
quaKnimirum hactenus Dei beneficio fmitiraa Reg-
na, provinciae, et ilorentes respublicae abannis
multis sartae , et tectae fuissent conservatae.
Praeterea recordarentur, largis Majo rum expea-
sú, cura, fatigiis et laboribus arcem illam fuisse
 — 423
ardificatam , ideoque accuratius actu'.iusapatri«
ciis custodjriac defeodi. Extraneis vero tale
Regni propugnaculum concredere, nec tutqm nec
salutare fore ; cum palam sit omnibus , etiam,
Turcis testimonium ferentibus , principe Botskaio
piae memoriae , praesidia Germanica , tamarcem,
Dévensem % quam Váradiensem non obscuris con-,
ditionibus Turcis assignare voluisse. Dem urn.
considerandum esset, nunquarp in extraneis, et
solo alieno militaniibus, tantam repugeandi per-
tinaciam, et vitae contemptum reperici, sicuti
in gçnuinis. patriae filiis , civibusque , quantum-
vis severa animadversione. ejusmodi arcium re-.,
signatures a praedecessoribus Caesaris punitL
fuerint. Constare^ enim,. in omnibus locis, et.
quidem praecipuis, Hungarica praesidia ex filiis '
patriae conflata , gloriosampotius mortem oppe-
tere» atque ad internecionem. deleri , quam loca
ipsorurn fidei concredita resignare voluisse , cujus•
TeД Szigethum., Gyuja, Tömösvarum, luculen-.
ti.ssima exhiberent documenta. Quamobr.em si
Caesar permansionem Transylvaniae , si. totius
gentis Hungaricae salutem et emulumentum cupe-
ret; S:atus et Ordines eum modis omnibus roga-
rent, et obsecrarent summa cum animi demis-
si one, ut ejusmodi intentionibus et petitioriibus
finem imponeret , et aliter de ipçorum, publico-
que christianitatij commodo cogitaret, nequeab
iis ullam realem assecurationem , quae nihil,
nisi excidium eorum omnium rnaturaret , postu-
laret. Alium pcyro assecurationis modum , prae
ter eum, quem anno superiori dedissent, quae-
tere, aec honestum , nec inter Regna Christiana
con.svetum arbitrarentur , nec passent Status et
Ocdines ullum novum , aut ajjum tractatum jn-
Stituere, ne "singulis annis foedera innovantes ,
et nihil praeter immensos sumptus reportantes,
ludibrio se omnium gentium exponerent. Scireut,
ex his partibus foedus sanete et inviolabiliter
hactenu* observatum , ex partibus autem officia*
 — 424 —

Hum Carsaria praeter spem et expectation* n ,

munitissima praesidia, et certos terrarum trac
tus esse occupatos, Quae si restituerentur, ««
libenter transactiont Posoniensi, et ex animo
paratos esse stare , de legatis vero cum pleno
mandato mittendig, mod um et rationem reperire
non possent, antequam ab ejusmodi postulatio-
riibus Caesarem destitisse, et meliora de resti
tution coufiuiorum cogitasse intelligerent. Inter
im salva authoritate transactionie Posoniensis,
partim ob retentionem legati ipsorúm, partim
quod et ipsi legati acceptis salvi Passus a principe
litteris hue se contulerint , rogarent ablegatos,
ut litteras vicissim salvi aditus et reditus legatis
submittendis a Caesare impetrarent, et sub fide
fiublica quam primum remitti procurarent , sol-
icitamque impenderent operam, ut per -Sigis-
mundum Sarmaságium consilium Caesaris, de
finium , arciumque occupatarum restitutionema-
gis salutare, clementer et paterno affectu ape-
riretur , atque in optatum finem realiter perdu-
ceretur. Justum enim praetendit, qui sua jura
peKt. Sicque legatis Caesareis ultima resolutio
XIL die mettais Maji exhibita est.
Qui antequam ad Caesarem redirent , vigore
litterarum plenipotentialium sibi datarum, litte
ras prineipi , Statibusque et Ordinibus assecu-
ratorias sub publica fide dederunt , quod sub toto
hoc transactionis tempore, ab omni prorsus ho-
stili intentione et infestatione , palam vel occul
te suborienda , ex partibus Caesaris abstinere-
tùr, et Transylvaniae , partibusque eidem anne-
xis securitas praeberetur.
Post discessum eorum , ne quid princeps in
se desiderari pateretur, a) ad occupatorum re-
petitionem, sub bis induciarum temporib^s , no-
vos vicissim ad Caesarem legatos mittendos cen-

a) Legati ad Caejarem s&cundo misii.

 — 425

suit , tara sui , quam universorum Statuant et

Ordinum nominibus; nominatique sunt Andreas
Kapius de Kapi-Vára, et David litteratus Vey-
rauch, Judex Regius sedis Saxonicalis Köhalom,
viri authoritate et summa in patriam fîde cele
bres , quibus injuactum serio est , ut principis ,
universae nobilitatis , et gentis Saxonicae nomi
nibus, non duntaxatapud Caesarem, verum etiam
consiliarios ejus scrupulosos , demissis petitioni-
bus , variisque instarent obtestationibus , digna-
rentur publicam suorum tranquil litatem , et om
nium Regnorum christianorum salutem, tant
charam sibi existimare, ut commodis exiguis ,
studiisque inquietorum hominum posihabitis, re-
stiiutionem ademptarum arcium maturando , oc-
casiones novorum tumultuum praescinderent , ne-
que foedere rupto , iis, qui admodum lynceis
oculis ex oriente terminis hisce invigilarent , ad
novos subinde motus ansara subministrarent.
Quae legatio integro uno mense a consiliarios
Caesaris tracta, et varie ruminata, tandera ad
consilium Hungaricum rejecta est. Eodemenim
tempore Caesar Matthias comitia Posonium Sta-
tibus Regui Hungariae ad XIII. mensis Julii in-
dixerat, mullique ejusdem off'iciales, Andreas
inprimis Dótzius, Andreas Lónaius, et Sigis-
mundus Forgátsius arbitrabantur , fore his in
comitiis , ut foedus cum Turca initum plane ab-
rumperetur. Eapropter praesidiarii Cassovien-
ses , duce Luca quodam Magno, varias Agriam
et Fîilekum versus excursiones faciebant, exu-
stoque suburbio, pecudesnon solum Turcarum,
verum etiam Thracum Aradiensium, qui ditionis
Transylvanicae sunt , hostili ter abigebant , jacti-
tantes, se id instinctu Forgátsn patrare, futu-
rumque esse , ut paucis post diebus foedus Tur-
cicum ex partibus Caesareanorum abrumperetur :
quam stolidam et ludicram improborum opinio-
4 пem, non solum tempus , verum etiam sanio-
rum Regui consiliarioruœ judicium аp erte refel
 — 42 б —

lerunt. a) Princeps enim illico ea de re , et Tur-

carum Vezirios, duosque Valachorum Reguíos,
et Imperatorem Romanorum , ejusque amplissi-
mos Senatores, Ordines insuper Bohemicos,
Moravicos, et Silesiacos com monefaciens, quid
utrique parti fugiendum , quidvesperandum esset,
edocuit. Turcas- etiara ad continuas vigilias ,
quae universal! hac christianorum perturbatione
studiose requirerentur, cohortatus, Christianis
svasit, ne adversus innumerabiles Barbarorum)
copias, qui bus, ab occasu Ludovici quondam
Regis praeclarae recordations, post infelicem
pugnam Mohátsiensem, gliscentibus praesertim
inter Joannem Regem et Ferdinanduta intestino-
rum odiorum incendiis oppressi fuissent , quid-
quam periculosis hi see temporibus tractarent;
multo minus ferale in mutua viscera ferrum
converterent , si nollent extreman* patriae rui-
nam , sero tandem lachrymautibus deplorare et
intueri oeulis, Ideoque ad comitia Posonium
indicta, b) Stephanum Kovátsótzium, juvenem
nobilitate generis, et disciplinarum humaaiorum,
quas in luce Germaniae acquisi verat , cognitione
conspicuum, et Georg ium de Belényes amanda-
vit, quibus serio injunxit, ut dies noctesquema-
ximis, quam posset fieri, itineribus contenderent,
quo legatos Statuum Hungariae Lintzium usque
ad Caesarea» mittendos facil ius Posonii adhuc
commorahtes convenire, et de pace cum Tu reis
nec cito, nec temere abrumpenda sollicitarepos-
sent. Qui ex i ti tie re Cassoviam contenientes ,
posiquam litteras principis Sigismundo Forgá-
tsio , *t Francisco Darótzio exhibuissent, palam
exprobrarunt foederum violationem, et ¡Ilícitas
Hajducorum excursiones ex parte officiatium Cae-
sareanorum, et ioprimis ipsorummet in&tinctu
í • Шя
-j*
a) Comitia Posoniensia. b) Stephanus Kovátlótii lega-
tus ad comitia Potonieaiia.
 — 427

factas fuisse. Quibus támetsi praedonum inju-

xiis alma* pax non everteretur, ex minima nihito-
minus scintilla,' maxima possent etiamexnec
opinato suboriri incendia, quibus aut non esse-
mus restingvendo, autseromanusadmoveremus.
Litterae enim ad Lucam Magnum datae evince-,
rent , ipsorum verbis , promissis et legationibus
facta et intentionem minime respondere. Quodsi,
animo sincero pacem colere velíent, operae pre-
tium omnino esset, ut ab ejusmodi injuriis,
quae Christiani. nominis hostes pro occasionibus
•t causis rumpendi foederis arripere possent,
studiose supersederent. Ex quibus cum praeter
vanas obtestationes, et nonnullas partim igno
rantiae , partim latrocinii Hayducorum praedis
«t rapinis inhiantium praetensiones, solidi nihil
responsi extorquere potuissent; continuate gravi
sub taciturnitate , et vigiliis itinere, posthabitis-
que necessariorum compellationibus , quantum-
vis sollicitis, Posonium pervenerunt. a) Unde
Georgius de Belényes Lintzium , ubi OrdinesIm-í
perii de rebus gravissimis con venerant , ad lega-,
tos nostras , cum litteris aliis plenipotentialibus
limitatis, atque aliis litterarum fasciculi•*, quo*
privatim unicuique distribuere debebat, profec-
tus est. Kovátsótzius autem Posonii persistens,
exhibitis principis litteris, ad universos magna
tes et proceres Regni Hungariae amice admo-
dum , et affectu plane christiano singillatim scri-
ptis , eorum unumquemque etiam, in privatis ho-
spitiis ad pacis et concordiae conseri'ationem
nomine principis cohortatus est, et in Senatum
medio illustris Georgii Thurzonis palatini intro-
ductus , in banc sententiam fertur disseruisse :
Iliustrissimi proceres , b) qui in hunc solem-
nem coftventum pro conservationeacdefensione

a) Georgim de Belenyes Lintzium proficiscitur. Ь) Ora

tio Stephani Korátsóuii.
 423

fetyublieae Hungaricae in unum confluxistis .

cujuscunque Status, Ordinis, dignitatis, emi-
nentiae, clarissimi et prudentissimi Heroes! Cum
a primo principatus sui exordio, princeps et
dominus meus clementissimus, nihil magie in
votis habuerit, quam desideratam pacem, et
auream concordiam cum vicinis Regais et pro-
▼tnciis colere ; i ta etiam nihil majori cura et vi-
giliis intendit , quam ut idöneas quasvis occa-
siones , in tam optimae suae intentionis finem
convertere possit. Non obscuris eoim intelligent
rumoribus, a Caesarea Regiaque Majestate , illu
strissime Domino Comiti Palatino Regni Hun-
gariae, plenamesse datam facultatetn, Status et
Ordines (quibus vitam prosperam et longaevam,
cum debitae complacentiae et bonae vicinitatis
oblatione , servitiorumque suorum studiosa com-
rrtendatione ex ánimo cupit et desiderat) ex om
nibus Regni partibus et provinciis Uli annexis
• hue Posonium convocandi, et comitia genera-
lía celebrandi, me ablegandum censuit, ut de
rebus non exigui momenti, fortissimi proceres!
agerem. Recognoscunt enim Status et Ordines,
quis, qualisque fuerit a muirte tem por¿bus Tran-
sylvaniae atflictissimae patriae nostrae status ,
ex imminente Turcarum vicinitate. Et certe is
nötior est, quam ut longa relatione indigeat.
Post infelicem siquidem conflictum Mohátsien-
sem , casumque Serenissimi quondam Ludorici
Regis laudandae •recordationis, cum Solimannus
ingenti hominum pecudumqueabacta praeda By
zantium rediisset ; Ferdinandus Imperator piae
memoriae , avus Caesareae Regiaeque Majesta-
tis , jus quarundam cum Regibus praecedentibus
transactionum , ex certa magnatum quorundam
factione, Joannes aUtemScepusinus,liberatn Sta-
tuum Ordinumque more majorum solito in cam-
po Rákos electionem coepissent urgere; tantum
inter utrasque partes bellum exarsit , ut Soly-
manaus ad obsidionem Vieanae, occasione ar-
 repta anîmum adjiciens , Regno Hungariae Joan-
оcm restituent , Ferdinandum autem omni sud
proposito cedere coegerit. Defuncto Joanne, id
propositi rursus Ferdinande renovare conten-
dente, Turca jure patrocinii Sudani occupa vit.
аc per pacta , terram Cis - Tibiscanam cum Tran
sylvania in peculiarem principatum Joannis filio,
Joanni Sigismundo Regulo et matri Isabella?
concessit. Ab eo tempore aliquoties variis bei«
lorum procellis ista Transylvaniae conditio con
troverse fuit, nee unquam aine maxima vicino-
rum Regnorum commotione sopita. Tandem
vero Rudolpbi praemortui felicis reminiscent iae,
et modern) etiafri Imperatoris semper Augusto1-
rum diplomatibus , et certa nonnullorum Reg
norum et rerumpublicarum apensione interveni
ente, jus electionis liberum Statibus et Ordini-
bus Transylvaniae concessum et confirmatum
est. Quo jure Status et Ordines freti, annosu-
periore, Báthoreo, propter intemperante m ejus
vitam, civitatum liberarum, ac miserae plebis,
praesertim nationis Saxonicae oppressionem re-
jecto , modernum Dominum meutn clementissi-
mum , principem elegerunt : eoque pacto et ab
îngenti bellorum colluvie patria liberate est«
Regnumque non aliter apud principem, quam
olim apud manus Serenissimi quondam Joannis 11.
gratae memoriae, cum omnibus antiquis juribus,
religione , libertatibus , terminisque relictum
«st. Eaque omnia et singula, juramento me
diante, diplomate etiam Imperatoris Turcarum
confírmata sunt. Quibus omnibus ita firmatis ,
«tabilitisque , revocare etiam in mentem possunt
înclyti Status et Ordines , anno superior] , eos
cum Statibus et Ordinibus Regni Transylvaniae
stabile iniisse foedus , super quo , cum diploma
Transylvanicum , more consveto, sigillis Ordi-
num, et manuum subscriptionibus roboratum ,
penes illustrissimum Dominum Comitem Palati-
вum depositum fuiuet, ex parte Caewreae Re
 — 43© —1 *

g'iaequae Majestaiis litterae duntaxаt assecura.

tpriae juramento roboratae in Transylvaniam
missae sunt. Quaeres, cum universali Statuum
et Ordinum Transylvanicorum securitati , et pub-
licae tranquillitatí, non parum derogare videa-
tur, suspicionem autem alieni animi in dies au*
geat ; vos inclyti proceres < oro , et obtestor , ut
fcolHcUudinem banc animis Statuum et Ordinum
-Transylvanicorum eximentes, communibus stu-
tJiis , secundum sanctam et illibatam compro»
missionem , diploma reciprocae bonae vicinita-
tis, candoris , et christianae affectionis vestra*
testimonium indelebile, sigillis vestris, et ma-
nuum subscriptionibus confirmatum, Statibus et
.Ordinibus Transylvanicis , amicis, et fratribus
vestris exhibera• dignemini. Imo vero pro Chri.
«liana vestra erga publicum bonum affection*
operam modis omnibus impendite, ut legatos
Lintzium mittendos diligentissima instruction*
vestra praeveniatis, ne quo pacto, per turbulen
tos quosdam publicae pacis, et tranquillitatis
osores, Status- et Ordiaes Transylvanie» a salu-
bri Sacratissimae CaesareaeRegiaeque JMajesta-
tis, serenissimorum Archi - Ducum , confoedera-
torum Regnorum etProvinciarum determinatione
excludantur, ut vigore sanetae et almae pacis,
jura et copfi nia amissa recuperantes, sarta at.
que illibata fide , et conscientia bonam vicini-
tate m colere posaint. Praeterea non diffitentur
Status et Ordines Transylvanici , ob recentes et
illegitim as militum Caesareanorum excursiones,
Turcam finibus etiam Transylvanicis non con-
temnendam iqflixisse plagam , quam unice prop
ter excessus copiarum , et turbulentorum Cae-
sareae Regiaeque Majestatis officialium pateren.
Шr. Quos licet Sigismundus Korgátsius prorex,
non exist irnaret ad foedus abrumpendum suffi-
cientes; intelligere nihilominus quivis pacis, et
concordiae arnator posset, hostiles turmarum
velitationes , incendia, rapiñas- et praedas,
îmo justa quandoque proelia nuTIo modo ad pa.
cem pertinere, Turcam omnia consignare, et
Passas, Beghosque limitaneos , cum gravi que-
timoniarum pondere; jam dudum internuncios
sues ad fulgentem Portam misisse , cum insolen-
tia Hayducorum neque modum Deque finem pro-
terviae-ponens , plepis buccis , ante aliquot dies
circa arces Turcarum limitaneas clamitarit: foe-
dus cum Turcis esse abruptum, et deinceps justo
magia abruptum iri bello. Quamobrem cogi
tent ioclyti Status et Ordines, si pacis amor eis
curae cordique amplius est, ut ex his partibus
temerarii et inquieti foederis sacro - sancti vio-
latores , non duntaxat amoveantur , verum etiam
in exemplum aliorum severissime puniantur, ne
adversas commune Regnorum bonum , et publi-
cam tranquillitatem praesumant se erigere , cum
ex minima scintilla saepenumero gravissima in
cendia suboriri soleant. ,
Quae legatio, quod publicum omnino bonum
concemeret , magna omnium bonorum et tran
quil lae conscientiae Senatorumapprobatione ex
cepta fuit. Diploma opera comitis GeorgiiTur-
zonis Palatini , amantissimi patriae civis confir-
matum. Sigismundus Forgátsius , Andreas Dó-
tzius, Andreas Lónaius etGeorgiusHumonnaius,
qui excursionum in fines Turcarum authores
erant, publico Regni nomine gravissime repre-
bensi, et legati ad Sacram Caesaream Regiam-
que Majestatem, Archi- Duces Austriae, coa-
foederata Regna et Provincias , pacis et concor-
diaè amantes, lecti sunt: Demetrius Napragy
ecclesiarum Bátsiensis, et Colocensis canonice
unitarum Archiepiscopus . Administrator episco-
patus Jaurinensis , locorumque eorundem comes
perpetuus ; Valentinus Lépes , Episcopus Nitri-
ensis, locique ejusdem comes perpetuus et per
Hungariam Cancellarius ; Petrus Demetrovits
Episcopus Zagrabiensis ; Petrus de Réva comes
Comitatue Timróuieosis. Magister curiae Regiae,
 — 43» —

eacrae Regni Hungariae coronae conservator^

et consiliarius; Nicolaus Eszterházi de G.Jan-
tha , Vitus Meiith , Joannes Sándor, Nicolaus
Melenich, Christophurus Lackner, crvis Sopro-
niensis, qui Lintzium ad Calendas mensis Au-
gusti missi , postquam per aliquot dies audien-
tiam publice sollicitassent, nec obtinuissent,
scripto tandem, quid de pace Turcica sentirent,
exprimire jussi sunt. Qui elaboratissima con
cepta oratione, nomine Statuum etOrdinum Reg-
ni Hungariae , Sacratissim e Caesareae Regiae-
que Majestati , et serenissimis Arch i - Ducibus,
longum et felix Imperium , sublimem ad multa
Imperia exaltationem , ritàm prosperam et Ion-
gaeram, cum humillima subjectionis , servitio-
rumque oblatione , et precum etudiosa commen
dations precati, ac deferentes, humillime sup*
plicarunt, quatenus christianum istum Conven-
tum in cum finem dirigere dignarentur , ut alma
pax cum Turca ad Sy tra - Torok facta intacte
et illibate utrinque conservaretur, quo et- Reg-
Dum Hungariae continuis motibus agitatum re
spirare, et reliqua suae Majestatis Regna , in
statu floreatissimo permanere passent. Animad-
vertereot enim inclyti Status et Ordines, etatum
Regni Hungariae quondam florentissimtfm , ad
eum jam squallorem devenisse, ut quanquam
olim illius fines , a) ab oriente Pontus Euxinus,
a meridíe mare Adriaticure, ab occidente Au
stria, ab aquilone Polonia terminarent ; Örieas
nihilominus, amissa Moldavia et Valachia Trans
alpina, nutante Transylvania, nihil fere nobis
reliquisset. Mendics a Semendria Komaromi-
um usque centum milliaria, Dalmatia, Mysia,
Croatia, Sclavoniae magna parte, Bihachio,
et Kanisa amissis, Turcicse tyrannidi tubjecis.
set.

a) Consilium legfttojum Hung.de pace eum Turclt ser

vanda.
 433 —
eet. Occidensunicum Jaurinum restituisset , Ovár
retinuisset, Aquilo Szathmárum , Er.se dum , Mun-
kátsum, Cassoviam, aiicujus momenti haberet,
reliqua essent castella et oppida , sepibus ,
palis ligöeis, et parvo aggerecincta, sicut Kál-
\б , Tokaj, Szenrierovia , Széisénium, Gyapí
math, Palanká , Leva, quae quidem miles prae-
sidiarius inhabitaret, sed insolutas, famelicas ,
lacer, qui ob locoru'm ruinar», stipendiorum
defectum , munitionum inopiam ^ levem nactu-
rus occasionem , instante praecipue hoste , ad de-
serendam stationem paratus esset. Vel essent
civitates simplici muro cinctae , ut Bartfa, Eper-
jes , Lotse, vel castella alia ad voluptatem ct
inter montium rupiumque apices, alia ob latro-
num injurias, securitatis potius , quam defen-
sionis causa erecta. Única arx nova Archi-
Episcopalis , utcunque militibus et stipendio ful-
geret , sed et illa vicina Strigonio , tam pericu-
losam Turcarum vicinitatem debilis admodum
sustineret. Budam , Agriam, Strigopium, Ka-
nisam, Szigethum , Szolnok, Gyulam , Temes-
varum intra spatium LX. annorum fortiter licet
dimicantes, proh dolor! amisissemus. Quid
igitur faciendum? Turca perfidus non servabit
. pacem, et periculum est, ne aliquo quaesito co
lore vocatus, Transylvaniae provinciam , natu
ra , alpibus, et rupibus munitam invadat et occu-
pet, qua obtenía , non opus erit ex Asia' longo
itinere copias educere; educet ex Transylva
nia, et utra q ire Valachia LX. armatorunlmillia,
Sive vere primo, sive áestate , sive autumno,
vel quandocunque voluerit. Quae certe praeve-
ftire, ne accidant , sapientis est, irritare autem
inimicum , et potentissimo hosti occasionem belli
praebere , stolidae est temeritatis. Non enim sein-
per etiarn justa bella suscipienda sunt, nec i Hi
aiidieodi , qui proprium commodum , autprivati
onius cup id ita tern ex multorum d aninö et lácry-
IBM augere volunt, aut unius dignitatem et ho-
Б •
îiorem mullorum caede, provinciarum jactura,
multorum millium sangvine defendere volunt,
non considerantes illud : Orr ne bellum sum ere
initium facile, sed aegerrime desinere , cum bel
lum etiam ignavo cuivis incipere liceret , sed de-
ponere, non, nisi cum victoree vellent. Meti-
cndae insuper essent hostium vires , apparatus,
comparandae nostrae vires , vis fortunae , even
tos belli communis, considerandi authores , e)t
svasores belli, qui, et quales, animadverten-
dum. Regna etiam pacata belli tempore , direp-
tionibus , rapinis , incendiis , et variis involvi
incommodis, non facile thesauros ingentes, et
miiliones promittentibus credendum. Praeterea
non omittendum , ducem belli aerarium exhau-
rire, unde egestas principie, unde aliorum ra-
pacitas, quibus in regno nihil perniciosus, aut
pestilentius , unde odia subditorum , et seditio-
лee , veluti ex fonte uberrimo emergunt. Et pro-
spera sibiomnes, adversa autem soli duci attri
buerent, cum haec sit iniquissima belli condi
tio, ut omnes sibi prospera vindicent, adversa
autem uni tantum imputentur. Quodsi Turca
nobilitatem coepit primum infestare, Transvl-
vaniam populatus est, fines longius extendit ;
et nostri castella quaedam Turcica violarunt,
excursiones Agriam et Fillekum versus fecerunt,
Beghos, et magnos aliquot viros interfecerunt,
incredibilia spolia publica auctione vendiderunt,
non tamen illico ad arma convolandum , aut
foedus solemne rumpemium est. Sed per lega-
tiones, quibus nonaunquam hostium conatus
eluduntur, omnia complananda, omnia prius
tentauda, quam belluarum in morem ad arma
confugiendum, Litterae ad Ottomannicum princi-
pem per Turcicum illum legutum dandae , legati
Huogari destioandi, qui pro sua pru.ientia, pm-
Dia gravamina et violet nas, contra patem patra-
tas, pro, ttei exigentia declarent, inque Porta
Qttomennica exaggerent et explicent. Eodem
pacto de statu quoque Transyîvaniae Commis-
sarii Hungarici in çertum aliquem locum expe-
diréntur, qui restinctis quibusvis novi belli ,•Srel
iptestinorum odiorum fomitibus f negotium omoc
cum Transylvanis itacomponerent, uttamhujus
Begni , quam ipsius Provinciae salus permaneret.
Hon enim odiose exagitandum esset, quod illi
^.Titrcarum.clientela secedere nollent; quilibet
enim intelligere posset, eos in faucibus Turca-
ruro positos, per centum et amplius milliaria,
a nobis•, a quibus aliquo subsidio juvari pos-
sent, distare ; qui si se Turcis hostes declara
ient, nonne, antequam juvarentur, praeventi ab
hoste , omnibus provincialibus ad internecionem
deíetis Prövinciam amitterent ? Sed et Palatinus
Begni Hungariae , caeterique proceres in civitate
Tokaiensi, nova cum Transylvanie transaction
anno! Domini MDCXI. ceíebrata juramento se se
obstrinxissent , confoederationem cum Transyl
vanie in perpçtuum observaturos. Quamobrem
sapientis esset Imperatoris, cum iis, qui ad de-
votionem veniunt, subditis, paterne et clementer
agere, injuriarum hinc inde subortarum benigne
oblivisci, legatos autem Transylvanicos ciemen
tef exauditos dimitiere, et si quid cum pleni-
potentiariis Transylvanicis Venturis concluserit,
ïllud solemni ac Caesareo diplomate confirma•
re. Hoc erit stabile et firmum, hoc certissimanv
spem Transyîvaniae in manibus conservandae
pollicetur. Ita Sacratissima Ct<esarea Regiaque
Majestas vestra de rebus Transylvanicis cum
Transylvanie, et cum Cbristianis, non cum im-
piis aget , neque Sultanum pacificationis autho-
rem , et litium ac contentionis diremptorem
inter Christianos faciet. Nec ut foedus Turca-
rum cum Christianis initum temere disrumpatur,
admittendo, dignam suo munere et Majestat«
rem inter Christianos faciet.
Quod clarissimorum et prudentissimorutn
▼irorum j consilium, varie ab omnibus confoe-
E e a
 — 43* —
deratorum regnorum et provinciarum delegatis ,
atque adeo ab ipso Caesare trutinatum, eo tan
dem deductum est, ut omnium aaimi ad pacem
cum Turris conservandam et stabiliendám pro-
penderent. Decretumque illico est: Uf Caesari
Turcarum commodissime responderetur : Ut pax
inita, in eo, quo erecta ñiisset sensu, аc intel- 1
ligentia , in omnibus punctis et clausulis sincere
continuaretur. Üt Transylvania in eo , quo an-
tiquius fuit, statu conservaretur. Deinde per
Christophorum Grapterum, Secretarium Impe
rialem, Caesar generali quodam responso se
expediens, clementer promisit, se et tractatio-
nem illam cum Turca , ratione servandae pacis,
et conclusionis initae, et transactionem cum
Transylvanis suscipiendam in opus deducturum,
oihilque intermissurum , quidquid suarum erit
partium , ut tandem Regna et Provinciae dolum
versutissimi hostis minus veritae , certiori et
tranquilliori securitate perfruafitur. Eodem enim
tempore et a Porta Csauzius no vus, cum Gas
pare Gratiano, qui Galatae redemptionibus man-
cipiorum, tam Christiánorum a Barbaris , quam
Barbarorum a Christiania, ad irnmensas opes,
"et amplissima latifundia pervenerat, liominelta-
lo, et se inprimis ducem Naxiae , deinde Vajvo-
dam Moldaviae fingente supervenit , qui certi*
quibusdam articulis et capitulis enucleantes,
foedus ex parte Caesaris Romanorum esse disso.
lutum , majorern animis consiliariorum omnium
solliçitudinëm injecerunt. Ët a principe Gabriele
nóvi subinde submissi pro repetitione confinio-
rum internuncii , tandem aliquando extorserunt,
ut Galgótzium, communis locus , quo utrinque,
cum certis plenipotentiis ad tractatum Transyl-
vanicum, Commissarii convenirent, nomina-
retur.
 • !

Appendix ad Bojthiniuni.

De familia, charactere et gestis principie

Gabrielis Bethlen , Epistola , quám scrip-
sit Joannes, Dajka , aulicus illustris-
- • - simiprincipisTransylvaniae Ga
brielis Bethlenii quondam
coneionator doctissimus
anno i6i8- a)
familia Sitae Celsitudinis ut esj antiquissi-
ma , ita semper fuit illustrissima acflorentissima.
Longum esset ab ipsis familiae hujus incu-
uabulis omnia alte repelere , et integrant perte-
xere genealogiam; ad ataros usque duntaxat
ascendam. Gregorius Betblen Mathia I. régnan
te , Banus fuit Szôréniensis, et ejusdem Comi-
tatus comes. Quanta autem fuerit olim officii
Banatus dignitas , et praeeminentia, liquet ex eo :
quod sub Corona Hungarica sex fuerint prïmarii
proceres, summa post Regem authoritate in Reg-
no pollentes: Palatinus nimirum , VajvodaTran-
sylvaniae, Banus Nandor- Albensis , qui et Pri
marius inter Banos, Banus Szôreniensis, quiet
secundus, Banus Croatiae, Banus Sclavoniae.
£x horum igitur numero praefatus quoque Beth
len, et quidem non postremus. Eodem tempo
re , aut non multo post Dominicus Bethlen Vaj-
voda Transylvaniae exstitit, cujus danationes,

a) Epístola Ъаeс in plerisque Codd. Casp. Rojthmü de

rebus gestis Gabrielis Bethlen libros III. complec-
tentibus occurrit, et quaedam ab ipso Bojthinio
rnemorari neglects supplet. Itaque eandem Bojthi-
aio mea cura impresso adjicere constituí. Nota Ed.
 — 438 —
et missiles etiamnum in grammatophylacio , Seu
Capitulo Albensi exstant etleguntur. Hujusfili-
us jugo matrimoniali copulavit sibi Pauli Kinisii,
strenui Martis filii , sororem minorem natu , ex
qua suscepit filium Gabrielem Bethlen, arum pa-
ternum illustrissimi principis uostri, qui cum
Ludovico II. in illo luctuosissimo, etuunquam
satis deplorate conflictu, quem in campo Mo-
hais, cîtra consensum optimatum infeliciter ad-
modutn ad versus Solymannum Turcarum Impe-
ratorêm , patriae et gentis nostrae primitivam
pestem commisit, interfuit, imo sex millibus
hastatorum equitum praefuit. Tandem post sua
praeclara faciuora , in aula serenissimi Joannis I.
praefectus , et su premus aulicae militiae Capita-
neus est consiitutus, ubi in rebus angustis et
afflictis, quanta ficielitatis etmagnanimitatisedi-
derit specimina , adhuc in recenti hominum me
moria est. Hie reliquit post se haeredem filium
Wolfgangum Bethlen, nequaquam ab avita vir-
tute degenerem , qui Gyulae Ferdinande Regi
£delitate.n suatn consecrans, tribunus militaris
ordinis equestrisestdesignatus, laudabiliterque
singularem suam fortitudinem, ac summam in
rebus bellicis dexteritatem, cum alias, tum ma
xime in ilia ipsa arcis obsidione et expugnatio-
ne testatam reliquit, quippe qui a multitudine
Turcica obsessus , viriliter pugnando septem de-
cim vulneribus saucius erupit, etevasit. Cujus
rei fama ad Joannem II. perlata , in Transy!-
vaaiam accersitum, magno ad extremum usque
vita* suae halitum habuit in pretio. £o mortuo,
Stephanus Bálhori, successor Joannis, qui et
Rex Poloniae, baud minore ilium aroplexusest
favore : eam ob caussam in .conflictu cum rebeJli
Gasparo Bekes commisse primipilum constituit,
dum regiam dignitatem assumpturus in Poloni-
am e Transylvania proficisceretur; cumque pau
lo post Dantiscum propter rebellionem obeidere-
tur., summa cum laude aulicae militiaepraefec-
 ; — 439 —
tura est functus , nee est dubium, quin vivi ad-
huc testes in Polonia reperiantur, qui in expe-
ditione Moschovitica, ac contra rebelles , singu-
larem ejus virtutem ac praestantiam videre po-
tuerint. Unde a Stephano Rege arce, bonis-
que praeclarissimis donatus, tam ab ipso , quam
posteris ejusdem in magno semper habitus .est
honore. Reliquit hic post se liberosduos: Ga-
brielem Bethlen , modernum clementissimum
principem nostrum; et Stephabum Bethlen fra-
trem hujus minorem natu, nunc in aula suae
celsitucHnis , pietatis vitaeque innocentiae exqui-
sitissimum exemplar , aulicae vero militiae dig-
nissimum aequisshnumque Capitaneum. Uter-
que adhuc puer orbatus parente, venit subtuto-
riam potestatem. Ubiautem illustrissimus prin
ceps adolescere coepit, naturali quadam pro-
pensione aulicis bellicisque rebus intentus, ma
ture aulam serenissimi principie Sigismund i Bá-
thorei est ingressus , ac non multo post in nu-
merum intimorum cubiculariorum est adscitus.
Eo jam tempore ferox ac crudelissimus Mars,
externis aeque atque intestinis motibus patriam
haoc nostram afflictissimam miserrime vexabat,
unde vix ephebis sua celsitudo excedere potuit,
cum belli fortunam et aleam supra vires et aetatem
tentare coacta est natura avitae paternae virtu-
tis diligentissima aemulatrix. Interfuit expedi
tion! Transalpinensi contra Bassam Sinan, du-
plici item obsidioni arcis Tömösvir. Cum Ste-
phanus Botskai piae memoriae , post obsidio-
nem Váradiensem ad Rudolphum II. Romanorum
Imperatorem a Sigismundo fuisset solemni lega-
tione expeditus ; sua quoque celsitudo eidem ab
eodem fuit adjuncta, cum ut legationis fideli-
tatem observaret, tum ut ex Majestate etsplen-
dore Caesareae aulae sumeret experientiae suae
non contemneлdu m incrementara. Tandem ubi
Sigismundus, nescio quibus ductus rationibus,cum
Çaesare .Romano pacisceretur de Regni sut per
ducat um aliquem Imperialem permutatione ; or.
tis de Regno Transylvaniae u{tro citroque con-
troversiis ac contentionibus , quae non sine fer
ro dirimi et sopiri potuerunt, omnibus fere pug-
nis et conflictibus, certe crueqtissimis interfuit,
masculeque nunc pro hac , nunc pro illa parte,
prout me.lior patriae status svadebat, dimica-
yiti Per multas clades , cum Georgias Basta sub-
acta Transylvania immanem exerceret tyran-
nidem , pátriaeque nostrae libertatem totis con
veliere viribus intenderet, et postmodum bor-
renda quoque instituerelur religionis persecu-
tio; rnox Stephanus Botskai , strenuns religio
nis orthoiloxae vindex exsurgit, a) cuisuaquo-
que celsitudo , prima quoque occasione se adT
junxit, patriaeque libertatis asserendae , ac per.
sec utores iusequendi egre'giam navavit operam.
Consideratis serenissimus Botskai , fidelibus suis
servitiis , вeх miiiibus equitum , Transalpinam
pro suppetiis, ad instantiam Simonis Vajvodae
missorutn, Generalem praefecit. Quid m u Iiis?
Semper et ubique, prout inter infinitos casus
sors atque for'una tulit, yirtutis, et magnitu
des luculenta edidit spccimina. Justa proelia,
quibus interfuit, triginta quatuor numerare, ner
vorum incisiones, ossium fracturas, cicatrices
hincinde, quas potissimum aTurcis, Tartaris-
que accepit, ostendere potest. Ac muliis ejue-
modi exantlatis laboribus gradum atque digni
tatem avi , parentisque, ut aulicae militiae Ga-
brielis Báihori principis Capitaneusfíeret, adae.
quavit Sed ex aemulorum quorundam iniqua
accusatione , principis in se commoti acerbita-
tem subolfaciens , coactus est , inopinata admo-
dum fuga vitae suae consulere, in Imperiumque
Turcicum (çum ob longioquitatem loci, доpon-
tificiorum odium in Hungariam concedere tutum
non esset) se conferre , ut ex proxima vicini-
* ! ..i '•vu ; Да¡ - -- i''
a) Haec prp «tatu scribentis, etgemo seéuli illius inter
pretenda sunt. Nota Ed. ' --
 — 44« т
tate , commodiori occasione , et innocentiam
suam apud principem testatam facere, et ex-
candescentiam ejus , si forte esset complacabi-
Iis, lenire, aut legitimam de se, si principi ita
placeret , inquisitionem impetrare possit. Ve
rum en i m vero , cum iratus princeps justis quo-
que rationibus nec eo adduci, ut cum suacelsi-
tudine secundum juris processumageret , nec ullo
modo ad misericordiam ílecti potuisset, aliam
coactus fuit inire rationem, recuperandi sua, nul
la sua culpa confíscata. Paulo ante idem prin
ceps, cum alios plerosque ex Regai Ofdinibus,
tum maxime Saxones , аc liberas eorum civita-
tes adempto ipsis et depopulate Cibinio, sibj
reddiderat infensissimos : omnem inceperunt mo
vere Japidem. , ut illatas sibi intolerabiles inju
rias quoquo modo ulciscantur. Proinde apud
Christianos principes aeque ac apud Turcarum
Imperatorem maximis quibusque eutn querelis
et accusationibus gravare, et exosum reddere
non destiterunt, donee arma in ilium ицdique
concitarent, ut si armis Caesareanis ad restjtu-
endum Cibinium , publicamque libertatem adigi
non posset, armis tandem Turcarum cpgeretur.
Quorum auxilium cum multis donis ac sollicita-
tionibus in procinctu tenerent , publicae horum
querelae ac causae , priyata etiam suae celsitu-
dinis injuria atque caussa accessit. Turcis ergo
jam contra principem armatis , se se adjunxit ,
Loe potissimum proposito, ut inter principem
et Turcas medjatorem ageret, negotiumque sine
cruore, patriaeque periculo ita complanaret , ut
et princeps salvus in suo principatu maneret,
et Saxones exacerban aliquatenus mitigarentur.,
interim sua quoque celsitudo in pristinum prin
cipie rediret favorem , bonaque sibi adempta re-
cuperaret, ac patriae restitueretur. Dum in hoc
totis sua celsitudo incumbit viribus, princeps
non minus datum, quam obstinatumgerens pec
tus, nihilo sff praebet mitiorem. Interim sua*
í
 — 442 —

ne causae аc procerum Regni fidelitati diffîsue,

aut virium suarum imparitate territus , Regno
concessit, quod regnicolae pro occasions suo
principatui renuntiandi habuerunt, renunciaruat-
que sotembi protestatione in frequent! Conventu
Claudiopoli^ eo, quod si non omnium, multo-
rum certeanimi actis ejus, facti sque incurabili-
ter erant offensi. Novum ergo principen eli-
gendi eo major ipsis incubuit necessitas , quod
castra Turcica , et Tartarica Báthoreo adversa,
proxime jam ad Thordam fueruöt posita. Dum
jam sutfragia mittenda sunt, illustrissimus prin
ceps, qui et ipse ad Conventum ex castris fue-
rat a regnicôlis accersitus , in medio procerum
assistens, magna cum obtestatione , et longa
▼erborum serie monet quosvis praesentes , ne
patriae liberam electionem, per mille discrimina
ad hoc usque tempus inviolabiliter observatam,
et conservatam, hac vice p rodant, atque pro
stituant, neque Serithmirum , neque Tu ream
principatum obtinendi gratia venisse, nec se,
conscientia sua teste, illam unquam affectasse
dignitatem, in hoc praesertim afflictissimo pa
triae nutantis statu, nec Tu ream ullo modo of-
fendi , quisquís tandem eligatur, modo sit aequi-
tatis et pacis studiosus, se vero lubentissime
Dominum suum agniturum, modo bona sua a
Báthoreo nullo suo merito confíscata sibi resti-
tuantur, Turcam vero e vestigio Regno egres-
surum. His auditis, proceres, invocato nomi
ne Dei, suffragia sua mittuot liberrime: diri-
guntur autem lato quodam, et divina disposi
tion ad suam eelsitudinem. Proin de uno ore,
et more antique proceres, Statuum Ordinumque
Regni liberrimis suffragiis electum prineipem
Transylvaniae proclamant, аc pronunciant, et
sie in summam privatorum quorundam iujariam,
invidiam, et aemulationem ad dignitatem prin-
eipatus est evectus. Non igitur ab Ottomannico
Imperio habuit suum principatum, sed ab ipso
 — 445 —
Regno liberam habente electionem. Quod vero
pacetn cum Turca colimus , id nobis magna et
inevitabilis imposuit necessitai, tunc primum,
cum Ludovicus II. ad Mobáts in conflictu cum.
Solvmanno una cum proceribus occidit, Joan-
nesque Zapolya , tum Vafvöda Transylvaniae,
more majorum in campo Pestiano , ex consensu
partis potioris in Regiam evectus dignitatem , et
coronatus, a Caesare Ferdinande, ex'iostiga-
tione factiosorum quorundam procerum transfu-
garum , bello funestissimo petitus , et afflictus ,
Turcarum auxilia implorare extrema adactusest
necessitate, quo in ipso bellorum ardore vita
functo , filius, et successores , in hoc, quod
nunc nos manet jugum , missi sunt. Tentavit
quidem aliquoties gens nostra , praesertim Tran
sylvania jugum illud cojlo suo excutere , con-
fisa Cbristiano orbi , maxime vero Romano Im
perio ; sed quam infeliciter , magno cum gemitu
hodie quoque sentimus. A Romano Imperatore
longi absumus , sumus vero in faueibus leonum,
facile nos leones comminuunt et dilaniant , dum
sacra sua Caesarea Majestas consultum nobis
vellet, si Regna, Regiones, Reges, Principes,
longissime a Turcis dissiti , magna etiam sum
ma pacem sibi a Turca redimunt, quid mirum.
si nos multorum annorum bellis attriti, et peni-
tus iniirmati, idem facere cogamur '? Eo tamen
non sumus Turcae, quos in momento perditos ,
et e medio sublatos cup ere mus, quiequid de
nobis homioes commtniscantur, illuetrissimum
nostrum prineipem pia et aequissima regnandi
ratio certe luculenter testatur, vere Chrjstianüm
esse. Bonus «t Christianus princeps in duobus
potissimum debet esse maxime occupatus: in
promotione dí mirum gloriae Dei, et augmentan-
dis reipublicae commodis , paceque ac tranquil-
lítate conservanda. Sua vero celsitudo, quam-
primum prineipatus habenas sibi moderanrlas
aeeepit , glorjae Dei , quam adversarii borren-
dum in modum proculcaraut , pestilentissirais.
 ^ 444
que Suis erroribus obtexerant, i vit consultant ,
son promovendo duntaxat bonae expectations
juvenes in Academias Germanicas , verum eti-
am doctissimos quoque viros ex Ungaria con-
quireodo. Quem pium zelum in vindicanda
Dei gloria ad hoc usque tempus a sua celsitu-
dine , absque ulla diminutione conservatum et
observatum esse, vel ex eo liquet, quod con
tinuos in vestra Academia habeat alumnos ,
magnis sumptibus promotos. In audiepdis sa-
cris coocionibus sive sit in itinere, sive in ex-
peditione bellica , sive curis maximis distentus,
sive domi in quiete et olio , ita est diligentissi-
ma, ut nihil hac in parte in sua celsitudine de-
siderari animad verterim, Fuadatissima quoque
est in religione orthodoxa adeq, ut expedite
quibusvis adversariis , quos non paucos etiam
ex consiliariis ex instituto Regni , penes se ha
bet, de quovis fidei articulo respondere possit.
í¡t compertum jam habeo, nihil svavius , nihil,
gratius suae celsitudini esse , quam si quis doc-
tissime de rebus Theologicis , sive ad mensam,
sive alio quovis tempore disserat. etc. etc. Ni
hilo est in reipublicae quoque commodis remis-
sior: initio principatus sui, quam confusa, mi-
serabilis, et afflictissima conditio Transylva.-
niae fuerit, nemo non novit; internis simul,ac
externis motibus adeo flag rabat, ut furorem,
fer vorem que tot gentium , ferro , igne , rapinis
omnia vastantium , multi inexstingvibilem ar-
bitrarentur; sedea omnia, labore, industria,
quanta fieri potuit indefessa non solum mitiga-
vit, verum sua quemque in loca discedere coe-
git. Mox ferocientes, et muItum tumultuantes
subditorum animos, a se invicem aon secus ac
«i naufragium fuissent passi, disjectos, et alie
nates, multa lenitate, sapientia et prudentia
sacro - sanctae uaioni , justitiae, ac scriptarum
legumdiscipljnae, jugoque salutaris obediential
restituít.
 Ар р en d i X

ad Stephani Tauriíii Stauromachiam.

Index alphabeticns

i a canda m '¿
ab author* concinnatus et retenta ejusdem Ortho
graphia reimpressus,
 . i . ' • ... i

-
 —• 447 —

Index Abcdarius in quinque Stauroma

chiae libros suis cum adnotationibus se
cundum inter se seriem Literarum
redactus , pio Lectori non vsque
' quaque defutUr us.
.. 1 /• • • --

De Litera A,
-A-aron penes hebreos summo sacerdotio díg-
nus habitus est, cujus virgam floruisse, tam ve->
teris quam novi instrumenti testimonio compro-
batur, et in sancta sanctorum miraculi loco re.
positam fuisse, perlege Epistolam Divi Pauli
ad he. cap. 5. 6. 7. et nono. Nobis hac voce uti
contigit Epitheticos in R. Dominum, D. Tho-
mam de Erdend. Cardinalem Strigoniensem,
Appostolice sedis de latere Legatum, lib. i. Char.
2. ver 82.
Abrugibayna Transilvaniae dives auro Op
pidum , in cuius circuitu montes sunt mira qua-
dam foelicitatis abundantia usque adeo cumulp.
ti, ut solertis naturae Thesauros et lmperatoriae
cujusdam majesraiis nequaquam deficiens aera-
rium dici jure possit. Nam isticobrizum aurum
patulis de montium verticibus frustulatim proci-
ditur , subter quorum valles vitrei amnes de-
currunt, plures eo loci Chrysolapides in opu-
lentis ac crebris Chrysoplysiis id est auri. lava-
cria inveniuntur. Abrugibayna autem Ro. o.lim
Colonia, fuit, quan'uni e* infrascripti Eu'o¿ *
 — 448 —
conjectura assequi possumus in altari aediculae
supra Oppidum nuper inventi.
D M
CASSIAE PEREGRINAS
INTEG. F. A. L.
VIX. AN. XXVII.
F. BISIUS SCENOB.
SARD. CONJUGï
- Bi \M- P. •• . id A. :: -
Agtia Pannoniae iuferioris Oppidum ab
Agria fluvio non maguo nomen sumpsit, et se
et valtem amenissimam söo amne perluente.
Is trahit ortum ex fontibus ad pedem Carpa-
thii mohtis scaturientibus, de quo suo loco in-
ferius , neque longe sub Agria Tibiscum infinit.
Quere lib. 3. Char. 18 ver. 98.
Alba Julia civitas Daciae , et in ejus me-
ditullio sita ab Diva Julia Aug. maire Divi M.
Aur. Antonini Pii Aug. Imper, cognominata. Ar
gumento nobis est Epiiapb. vetustiss. in marmö
le exculptum , et a pientiss. optimoque Presu-
le Lad. Gereb , olim fe. me. Episcopo Tran-
silvaniensi divi Michaelis Archangel! foribus
intersertum. Ejus verba nobis non abs re plací-
tum erat hiis adnotatiombus adscríbete.
I. O. M ET lUNONI REGIN.'
PRO SAL. IMP. M. AUR. ANTONINI
PlIAVG. ET JULIAE AUG. MATRÍS AUG.
' v M. ULP. MUCIANÜS MIL. LEG. XIII.
GEM. HOROLOGIAR. TEMPLUM
* A SOLO DE SÜO EX VOTO '•>-
FECIT. FALCONE ET .
claro eoss. ;
Ést et Alba Pompeja , Iteni Alba Hispa,
üiae, Galliae, ac Alba longa Oppidum , fluvius
quoque. Vide Plin. lib. 3.
Albis clarissimus Boemiae fluvius, quam ,
ab 1 Austro üuens in arcton fere mediam
dividit. Auth. Strab. lib. i. Plin. Ob.." 4.
cap. i4. et iib. 9. cap. 3, pluribus agit Luca.
quo-
quoque , fundat ab extremo flavos aquilon*
Suevos A Ibis etc. Nos libro. 3. Char. 20 versu
73. Slrab. lib. 7. scriptis mandavit, Romanos Al
bin Ipsum non 'ranscendisse4quiduo in spatiaGer-
maniam dividit.
Alemani Galliae populi habitantes juxtala-
cum Lemanum Gebenne monti vicinum influen-
tem in Rhodanum. Vide Plin. lib. 3. cap. 4. et
lib. 6. cap. i0. Idem de monte Gebenna lib.. 4.
cap. 17. Est autem Gebenna mons Galliam me
dian) fere disterminans Pomp. Mel. lib. 2. cap.•
de Gallia , Gallia Lemano inquit lacu et Ge-
bennicis montibus in duo latera divisa. Alber.
tamen magnus Lemanum lacum Germanorum
esse tradidit, vulgi opinionem secutus, quareex
communi usü loquendo Alemannos Theutones
apel Itamus. Sed et Claud. autor recentior idem
sentit, hec Alemannorum spoliis australibus, il
la ditior exuviis, hinc Alemannia provincia A-
lemannorum. Idem. Imploratque tuum supplex
Alemannia nomen, huncnossecuti sumus lib.ult.
Cliar. 3i. ver. 6.
Attila primus Hunnorum Dux e Schythia ve-
niens Pannoniam imprimis , deinde Italiam ,
Galliam, Germaniamque, igni tamen absistens,
Marte subjecit, etdiripuit, subversa funditus
Aquileja nobilísima quondam Romanorum Co
lonia et a Ro. teste Strabone lib. 5. condita in-
cumbentibus imposita Barbaris , quam Tima-
pus fluvius alluit. Mar. et tu Laedeo foelix A-
quilejaTim auo , de victoriosissimis Attilae ge-
stis,. Paui. Diaco. in cap. lib. XV, Romanorum
gestorum plurima, et notatu digna comme-
niorat , nos partem maguam ex eo mutuati su-
mus, Hb. 4. Char. aa. ver. 32. Sed et Nicomachus
Istieus graecarum historiarum scriptor Attilam
cruentatis ocutis , paruo. pectore, sed quem to-
tus mundus timuerit, Heroa fuisse describit, ve
rum haec grece melius. Attilus padi fiu vi i piscle
esse fertur, cuius Plin, lib. 9. cap, i6. meminit.
 — 45° —
De litera В.
Barlabassiorufti familia Nobilis et antiquae
Btirpis , hac tempestate Transylvanie notior,
quam ut orjgo ejus ab ovo gemino ordiatur. Le-
gito lib. ult. Char. 34. ver. 76.
Bathoream progeniem Baronum Atavo san-
gvine, muhisque hercicis olim gestis insignem
-fuisse et esse, Pannoniorum Chronica testantur,
addelib.2. Char. i4. ver. 28.
Byzantium Thraeiae, seu ut juniores in mo«
numenta redigeront, Misiae inferioris urbs cla
ms." quondam a Spartanorum Rege Pausania
condita, Plin. lib. 4. cap. ii. Strab. lib. i2. Л
leva inquit jacent ea, quae Byzantio sunt conti
gua et a Thracibus habítata. Pomp. Mela lib. i.
in Bosphore ait Byzantium. Hinc Byzantinus
a. um. Nos lib. i. Char. 2. ver. 82. Istinc By-
zantiaçus et Byzantius a. um. Claud. Byzantia
robur fre'git luxuries. Tandem a Constantino
Constantini Imperatoris ex Helena filio adaucta
et Imperii gloria donata, Constant'mopolis ex
Byzantio dicta fuit, sepulto ibidem Constantino
ejus instauratore. Justinianus 'Imperator Inter
Constan, ipsi Domino , qui est sapîèntià dei pa-
tris , templum construxit, quod grece Agiam
> Sophiamidest sanctam sapientiam nominavit, cu
jus opus adèo cuneta aedificia excelluit, ut in
totis terrarum spatiis huic simile non potuerit
inveniri. Sed exigetitibus forsau scelerious By-
zantinorum , Anno M. D. XII. moles ilia vera
' Caesarea terrae motu ñmdilus corruit. Haec earn
ob rem cèu parerga adscripsimus, quo com
munis vulgi errónea m opinio'nem detegeremul
saltim, si eam abrogare non datur. Ñeque solum
plebs literarum ignara aberrat, sed etiam illi
qui se veritatis professores esse gloriantur, tan.
quam caeci caecorum Duces iiujus.nodi nenias in
literas referre non verentur, asseverantes tem
plum illud sanctae Sophiae mulierculae cuidam
dicatum fuisse , cum tarnen Paul Diaco. cer
tissimus author in vita Justiniani christianise.
Imp. lib. duodevigesimo Aedem illam dei filir,
qui a summie Theologis Dei patris sapientia a-
pellatur, et construí et coguominari jusserit-
Apud grecos Byzantion per ypsilon scribitur^
Latinis utrumque usurpatum invenimus. Lege
Eutrop.io Constant, vita.
Boemi sive ut Tacitus loquitur Boiemi a Bois
dicti Nemorales Germania« populi , utputa qui
Sylva Hercynia tanquam muro cinguntur. Est
n. Boemia Cor. Germaniae et mèditullium, per-
lege Aeneae sil. pii secundi Pont, Max Cosmo-
graph, ubi pîuribus. Nos libro i. Char. 4. Ver. 29.
Boi antiquissimi Germaniae populi inter
Videlicos Noricos, Bojemos et Rauracos siti,
Piin. lib. 4. cap. i8 Eutrop. de Catiline conju-
Expugnavit na m que Rauracos et Bojos ex qui-
bus 47. mil. perempta sunt, cetera etfugerunt,
nostra aetas Bojos Bavaros apellat , videntur
autem nomen sumpsisseBoi a Boja vinculum pe
dum seu nervum significante, hue alludens Plaut.
inquitBojusBojamterit.Nos ПЬ.3 Char.2o.ver. 72.
Bornemyssa ut verbum verbo reddam cog-
nomentum est Pannonico sermone abstemium
significaos , hiis enim Bor. vinum , nem non, ye»
sa bibit dicitur, adde lib. 4. Char. 24. ver. 36. Est
autem Joannes Bornemissa Barouum stirpe satus
cui nihil antiquius quam comissum sibiRegem Re-
gis filium , sereniss. Principem et Dominum,
Dominum Ludovicum Ung. Boemiae etc. Mo-
narcham bonis instituere vir:utibus, ac ab illius
conspectu ne per transversum quidem unguem
discedere debeat.
Ruda Metropolis Pannoniae inferioris sede
Regia et externarum mercium Emporio insig-
nis. Hanc lib. i, Char. 4. ver. gi, descripsimus.
De Litera С.
Ceti us mons ubi et qualis sit consule dicti- .
onem Noricum infra suo loco.
F f я
 — 45 2 —

Chrysa mas, generis íluvius ex Dacicis Ju-

gis Pannoniam contingeutibus effluit, qui ex re
nomen sumpsit, quod auro habundet-Grecis Chry-
son appellato vide Strab. lib. i3. circa medrara.
Ab accolisOhreysch dicitur,habundat nobiliss.pis-
cibus , fudulis, Salaribus, seu ut vulgus loqui
tur Trutis, Cephalis, Sturionibusque. Est et ejus
nomiais Insula ad Tamum Promontorium
quod Taurus Indiae mons attollit aurei soli ,
Pomp, et Piin lib. 4. cap. i2. testimonio. Est in;
super Chrysa Oppidum phrygie secundum alios
Trojade , prope lemnum Apollini sacratum ,
Ovid. Hb. i0. Metna. Me Thenedon Chrysenque,
et Cylan Appoliinis urbes. Et item fluvius a-
gri Syracusani. Nos lib. ult. Char. 35. ver. 44.
Colosbarium civitas Transylvaniensis mu-
reruns ambitu forinsecus quam aedificiorum in-
trinsecus exstructorum pulchrior. Earn Saxones
mixti Pannonibus inculunt. Judicem Juratosque
Ci ves Alternis vicibus , quotannis seligunt, hii
Ungarum , i Hi Saxonem , suos quique senato-
res salutant. Nos lib. ult. Char. 35, ver. 20. Ad
portam Pontinam civitatis ejusdem visitor hoc
Epigramms.
I. O. M.
TRAJANO PRO SALV. IMP. ANTONINI
ET. M. A Ü RELU CAES. MILITES.
CONSISTENTES MUNICIPIO - ••
POSüERüNT.
. De litera D.
Datia olim, modo Transylvania, quondam
iellipotens Regio plagae orientali exposita, et
Marte multi nominis fuit, cui Decebalus Rextam
Armis quam pecunia belli nervo strenue pre-
fuit , Eutropius libro. 9. in Aurelia, vita. Pro-
vinciam, inquit, Daciam quam Trajanus ultra Da-
nubium fecerat intermisit, apellavitque cam Da
ciam, quae nunc duas Moesias dividit, et est in
dextra danubio in mare fluenti, cum antea fue-
rit in leva, Decebalus itaque ejus Regioais Mo
 - Í33 —
narcha , cum Ulpio Trajano Ro. Caesare con-
Hixit ingenti hostis edita cede. Nam ubi liga-,
menta Romanoruin müitum vulneribus deessent,
Trajánus propriae. vestí Bon pepercisse fertur»
quam in lacinias concissam servitiis partitus est
*Jiilif.í6us suis- Deihde jugum ex jugo captans
ad Dacorum Regiam evasit, percuísus. Deceba-
lus ad Trajanum deductus. impetrata prius ab
illo venia- eu-ndem. humi procumbens supliciter
adoravit, hiis confeçtis-Trajanus in Itaiiam re-
diit, Romam ingreditur- et ex eoDacicus appel-
lari cepit. Interea denunciator Decebalum pre-
ter conventioneset foedera multa ad rebellipnem .
spectancia parare et facere, ob hec iterum ho-
stis a senatu juriicatus fuit, Bellumque Traja,
nus suscepit. Plin. de Dacorum expulsione me-
minit lib. 4. cap. i 2. Consiruxií pontem in Istro .
la-pideum opus sane mirandum et maxime me-
morabile, cui caetera iílius opera vix adequare
possent , гo. stabant ex quadrato- lapide pilae,
quarum altitudo, i50. pedum praeter funda
menta habebatur , latitude 60. pedes contine-
bat , di.stabant inter .se 180 pedibus , fornici-
bus vero conjungebantur. Ejus Pontis Epigram
mataria inscriptio talis erat.
PROVIDENCIA AUG,-
VERE PONTlFICISr VIRTUS ROMANA
QUID NON DOMETE, SUR JUGUM ECCE
RAPITüR ET DANVVíüS. . .
Hunc pontem nos lib. 4. Char. ag,.Ver. oб.
depiaximus. Caeterum Adriar.us Imp. Trajani
successor veritus, ne pulso Bo. praesidio , aut
opressis legionibus ferae et indoniitae gentes fa
cto adito ea loca invaderent , quae eis Daou-
bium sunt, structuras et fornices quantae super
aquam eminebant demoliri jussit. At Deceba-
lus cum capta (ut praefati sumusj Regia, vicina
omni s Regio in potestatem Ro. po. venisset»
usque ad captivitatem periclitatus mortem sibi
conscivit. Trajanus Daciam in provinciana Ш
 degit, ea tota altiss. Alpium jugis cincta est ,
node Mar. in fusci Ca el', domit. Castrorum Du-
eis Epitha. Grande jugum Domita Dacus cer-
vice recepit. Stac. papi, in Equum Max. Do-
mitia. Caes. Attoniti vidit domus ardua Daci,
Hinc Dacicus ca. cum, ut Dacica juga, Da cica
Arma. Claud, in paneg. sexti, consul. Honor.
Dacica bellipotens. quum fregerit Ulpius Arma.
Nos Hb. 4. Char. 22. ver. ig. Juve. Lance bea
ta Dacus, Dives auri, Argenti, Agri, Vinetorum
pecoris, Salifodinis, ex quibus Ungariae Regi
pecuniosum quotannis vectigal penditur. lu sum
ma nihil non habet minus, quam policiam et ae-
ris t mperiem.
Dantiscum Pruthenorum Metropolis vide
vocem Rutheni suo loco positam.
Danubius ut veterum Chronicorum Cosmo-
graphorumque discrepantes opiniones devitem ,
Neotericos imitabundus, flumen ex Rhethicis
montibus non longe ab Rheni , Rhodanique
fontibus oritur. Cunctos Europae fluvios• magni-
tudine superans Strabocis lib. 7 testimonio ,
Rhenus in Cymbricum mare duobus ostiis• in-
fiait. Danubium quinque vadis pontus; excipit.
Author est Ephorus citante ilium Strabo. Clau-
di. quoque sui temporis poeta ut doctiss. ita di-
ligentissimus in Victor. Stilic. sie cecinit: Pro- .
minet Hercynie confiais Rhetia silvae. Quae
se Danubii jactat Rhenique parentem. Et pau
lo post: Te Cymbrica Thetis Divisum bifid o
eonsumit Rhene meatu, Thracia quinque vadis
Istrum vorat Amph^trite. Hune nos secuti dixi-
mus. üb. i. Char. 3. ver. ti Pomp* autem Mel.
Plin.lib. 4. cap. >2. Strab. lib. 7. totidem hostiis
inmergí pelago , quot Nilum suis e fontibus ef-
fluere, describunt. JSos similiter lib. 4. Char. ar.
ver. i6. Saliistius in monte Sarhone hunc orí-
Ti, et per innûmeras gentes Danubium vocariscri-
bit, ubi lllyricmn attigerit, Istrum 60. amoi-
bua acceptis iu Mare involui, Ausouius Illvricii
 — 455 —
regnator aquis tibi Nile secundus Danubius Iae-
tum profero fonte caput. Nos in bunc modum
lib. 2. Char, il, ver. i3,
Decebalus Dacorum Rex longe potentissi-
mus a' Trajano Caes, devictus vide latius in di-
ctione Dacia. Nos ob majorem lidem verbis no-
stris adhibendam Epitaphium Ulpiani Nerve
Trajani superioribus Annis in Colonia Sarmiz
ex terrae viscefibu s erutumadscribere voluimus,
id est ejusmodi.
JOVI STATORI
HERCULI VICTORI M. ÜLP. NERVA
TRAIANUS CAESAR VICTO DECEBALO.
DOMITA DACIA VOTUM SOLVIT.
ASPICE ROMULE PATER GAUDETE QVI-
RITES
VESTRA ISTA EST GLORIA.
Sed et aliud non minus• elegans quam di-
sertutn Epitaphium antiquitafis majestatem prae
se ferens in nunc modum. subtcxam toco supe~.
rius designato . paritec inventum .
, FORTUNAE AUG. OMNIPOTENT.
UBI ERAS RHAMNUSrA. UBI. ERAS.
QVANTUM ABFÜIT
NEROMALUGERET.SED VIVITTHALAMUS
VE TIBI DECEBALE
MILSS. LEG. VI. ET XIII. Gv DEVOT. CA-
P1TIBVS,
Caetera ejus Albi suo loco adjiciemus can
dido lectori plurimum placitura.
De litera G.
Germania duplex superior et inferior quae
nunc. Basse dicitur utraque Magais scriptorum
laudibus celebrata. Haec teste Plia. lib. 4. cap,
i4. Rheni lipis usque ad Alpe» occidentem ver
sus, amertdie ipsis Alpibus, ilia aj> oriente Sar-
maticorum- confino gentium , qua septentionem
spectat Oceanico littore obducta est. A-germania
Cimbros immensam illam ferorum populorum
more procellae inuodasse Italiam Justi. scribit.
 Hanc toc'ius Europae primas 6Hm tenuisse in
re bellicaPlin. authorest. Sed etPomp. Mel. Hb.
3. Strabo idem lib. 4. plura. Tacitus quoque et
neoterici Geographi id ipsum attestantut. Au
di Claud. Poe. in vict. Stilic. contra Alaric. ul-
la ne posteritas credet , Germania quondam il
ia ferox populis quae vix »stantibus olim Prin-
cipibus tota potent cum mole teneri. Sed proh
nefas, subiit cum miseratione indignatio, quod
Germanicus ille decor herculeumque robur arr »
bitu, Luxurie, Ganeis, Bacho, continuis vari
isque simultatibus аc Domesticis Principum fa-
ctionibus ne dum extinctus sed oppressus vi-
deatur. Quam rem tum commiseration e um
objurgatione dignissimam. R. Illustrissimi-
que Principie et Domini D. Matth, langi Car-
dinalis etc. per Germaniam Legati ab epistolis,
meus inquam Richardus Banholinus perpetu-
um suae gentis decus, utpote vir non solum om-
ni quos nostra tempestate Latium genuit erudi-
tissimus, verum etiam facuhdissimus tam lepi-
de quam frugi deílevit publica contiene, quam
ipse nuper in gloriosiss. Comiciis proximi An
al m en se Augusto Augustae vindelicorum cele-
bratis pro pientissimo Caesare Maximili. co
ram innumero Principum Germanorum Coetu per-
orabat. Eam simul etComitiorum eorundem Syn
tagma Aeneis exosa (excusa) prelis mihi vidisse
contigit. Porro , quidjuvat inventum perituras
spargere voces. Narratur surdis fabula littoribus.
De litera H.
Hercynia silva Germania omnium celebra-
tissima, haec Boemiam nostram sepis instar to-
tam undique circuit. De miris silvae hujuS avi-
bus lege Piin.lib. i0. cap. 47. Strabonem quoque
lib. 7.'mira referentem consulito. Eius Accoîae
quondam Bructeri vocabantur. Clau. de quarto
honor. Cons. venit Accola silvae Bructerus Her-
cyniae. Nos lib. 5. Char. 36. ver. 82. Boemiam au-
tem Cheruci olim babitabant, ejusdem Clau. te-
 — 457 —
Stimonio ubi supra dicëntis: Et ingentes Albîm
iiquere Cheruci, quamquam et nliae gentes taras
que Albis ripas teneant extra Hercyniam sil
vern; Legito Aene. Siivi Gerinanicam Cosmo-
gvaphiam.
Hunni Scythiae populi qui olim super Moe-
Otide palude habitauifit, deiude mutatis sedi-
bus ingenli muhitudine Attibm ducem suum
Sequuti fannoniam petierunt. Erat Attila*
frater Bleda nomine, cui Daria in Regni sortem
cesserai a se occupata. Ambo itaque fratres
conspirati Macedoniam , .Mys'tam et Achajam
utrasque etiam Thratias immamssima rabic pa-
riter devastabanl. Attila Bledam suum Germa-
num regnique consortem peremit, ejusque sibi
parere populos compulit. Haec Paul. Diac. in
lib. i 5. Ro. gest• exordio et alia complura dis-
seruit. Divus Hier, plerisque in locis rem chri-
stianam deflet Hunnorum cedibus labefactam. De
quibus ita inter caetera: Ab ultima inquit Maeo-
tide inter glacialem Tanaim , et Massegetaruui
lmmanes populos, ubi Caucas rupibus feras gen
tes Alexandri claustra cohibent, erupisse Hun
norum examina , quae pernicibus equis hue il-
lucque volitantia cedis pariter ac terroris ima-
ginibus cuneta complerimt. Claud. adRuffi.lib.
i. Hunnorum latums opem quos aflore bello No-
rat et invisis mox se conjungere castris. Est gens
extremos Scythiae vergentis in ortus, Transge-
lidum Tanaim quo non deformius ullum. Caete
ra ex eodem colline loco, ubi et mores ritusque
Hunnorum belle admcrium uotávit. Nos lib. 3.
Char. 20. ver. i0. Ab his Ungaria, cujus moder-
ni rncole Hungari cognomentum accepere, a qui-
bus Hungarrcus ca. cum, vel Ungarus. a. um Vi
de lib. и Char. i. ver. î. et lib. ult. Char. 37.
ver. 48.
Hussite Boemiae et nativae Moraviae no-
strae populi scismatici abJoanneHus cognomi-
nati , quod ejus erroneum dograa contumaciur
 — 458 -
profiteantur. Erat ille obscuro vir quidem lo
co , et perquam humilibus natalibus editus a
verum tam vafro quam arguto pectore. Plura
Pius 2-dus, in Europa sua. Item Poggius ille
florentinus mira , vide lib. g. Char. гo. ver. 7g.
De litera M.
Marisius seu Marisus pe. cor. Daciae vel si
tu mavis Transylvaniae Aurifer fluvius ex Al-
pibus Transylvaniam Moldavian* contingentibus
profluens , is in primis per Siculorum agros la-
bitur, deinde mediam fere Daciam navigabilis
perluit et in Tissiam iufluit ad oppidum Mico
Strabo lib. 7. per ipsius os autemMarisus fluvius
Danubium influit, per quem Ro. milites vasa il-
lis necessariabeUisdevehere solebant; Idem ibi
dem. Daciam Regionem Mari ii us amnis dister-
minat.in praesentiarum super eoSalesRegiiprove*
buntur ad' Uogariam. Jo. Panno, in epigram,
de Inundatione. Jam Savus et Marisus , jam
Dravus et ipse Tibiscus. Nos lib. 4. Char. 23.
ver. 80.
Moenis hujus menis Germaniae fluvius in
Rheruim influens. Hune vulgus Magonum seu Ma-
jum vocat. Tacitus de situ Germaniae inter Her-
cуnia m inquit silvam Rhenumque et Moenim
amnes, habitant Helvetii. Plin. lib. 9. cap. i5.
Moenumvocat secundi ordinis. Nam ait: in Мoe-
no Germaniae amne Silurus. crassatur. Nos lib.
Char. 22. ver. 34.
Moesia duplex. Inferior Pannoniae jungitur
ad Pontum usque cum Danubio decurrens, hanc
moderni Valachiara appellant. Sveto. in Tyber.
Moesiam a Dacis vastari neglexit. Superior mo
do Moldavia appellatur. Dacia utramque divi-
dit vide superius loco suo. Spart, in Adri. post
hoc in inferiorem Moesiam translatus etc. Pomp,
tamen Mela. Ptolome. Et antiquiores itli My-
siam dixere.,. Plin. similiter Mysiam regionem
lib.. 5. cap, 30. et Strabo Hb. I2. depingit. Мoe-
sie autem lib. 5. cap. 26. meminit, et lib.
 — 459 —
cap. 5<.. Moesiam Italiae silvam esse scriptum
prodidit Plin. HincMoesiet Mysi populi Claud.
Provincia Mysos expellet eitius. Nos moderno-
ruen more lib. 4, Char. 26. ver. 7. cum sequen-
tibus.
Morava pe. cor. fluvius Moraviam nostram
patriam fere media m disterminans , oritur in
montibus, qui Moraviam a Silesia dividunt, non
longe a fontibus Nissae íluvii Nissam civitatem
Episcopalem a se denominatam irrigantis,hiuc su
pra U ratislaviam Silesiae metropolim praeceps
oderam petit, ille infra Haioburgum Pannoniac
superioris Oppidum a Danubio devoratur. Leg.
lib. j.Char. 20. ver. 75.
Moschi ut Mela ad finem lib. 2. scribitScy-
thiae gentes Tauricis Amazonicisque coilimita-
neac, neque procul a Ripheis montibus habitan
tes, vastis et obesis corporibus. Id nobis com-
pertum fecit Sereniss. Potentiss. que Princeps et
Dominus Dominus Sigismundus Poloniae etc.
Rex , suorum regnorum vere Augustus , utpote
qui nee indomitarum modo ante se , verum no-
stris seculis ignotarum quoque gentium victor
quantam bostium cedem patraverit, capta Mo-
schorum manus , et ad otnnes Orbis partes tri-
umphi parti signo transmissa tanti Pnncipis ge
sta Herculea declararunt. Nos lib. 4. Char. 22.
ver. 37. Adde Plin. lib. ó> cap. i0. de Mosch o.
rum tractu tractantem. -
De litera N. i
Noricum pe. cor. ßernianiae superioris pro-
TÎntia, quam Tacitus a Rheda Rheno fluvio ee-
jungi memoriae (nescio an bene) prodidit. Scio
nostra tempestate eos Noricos dici, quos Aenu*
fluvius a Vindelicis separat. Hiis Danubius ad
Septentripnemtab Soli&exortu mons Cecius, qui
ad secundum lapidem supra Vienoam Panno-
niae superioris engitur, a meridie Taurus etCur-
nauca montes obtenduntur, adde Plin. lib. 3.
cap. a4. Habundat haec, provintia ferro et ele-
 — 40o

WSssimo quicrem, cujus Plia. lib. 34. cap.*4. me.

«unit Hinc Noricus. ca. cum. Ovid.Durior et
ferro quod Noricus excoquit ignis. Nos lib. 3.
Char. ij. ver, i2. Sed et Ptole. lib. 2. ' htinc
penesitum Noricis praescripsit, a quibus Norim--
bergam ad Francones civitatem Imperii dictam
putatMarlianus vir sui temporis sine controversia
Bbn inerudiîus. Id" ex Indice quem fecit in Cae-
saris Comentarios liquido constat.
I>e litera О.
Odera fluvius , Germaniae terminus. Nam
ad ripam ejus dextram Po lo ni, ad sinistram Si-
lesite accotant. Hic circa fines Moravorum no-
strorum oritur, Vratislaviam , Glogoviam , ac
Francfordiam celebres Urbes alluit.
Olomuntium Moravorum nostrorum metro
polis. Quae si unis Scismaticorum insidiis si»
mol et popufaribus factionibus vacaret, non fa
cile dixerim-, foehtior ne, an Beatior esset? Nam
si Religionis pretatem spectes; ausim venerabi-
lem urbis ejus Clerum habitus honestate -t
morum comitate, hospitalitate , et non ficta
vitae sanctimonia, mollis Claostrims monachis
an-teferre. Patricii denique et Municipes OIo-
muntian-i tum ad Benign-itatem, tum ad hu-
manïtatem oeconomicampropensissiniisunt.Nul-
Lis gravibus obnoxii vieiis tantum ad volupta-
tem praecipueconviviorum proclives, usque adeo,
ut ad publicas etiam vinarias tabernas ex mo
re , quem apud eos longa perversi usus consve-
ludo approbevit, ceu senatoriom in pretorium
frequeiitksime concedant. la Autemate illo ho-
rario, quod nsiris quibusdam signis semet vol-
varrtibus adfafare elaborattim est , ab merca-
ro ribus extrariie, quibus pleraque pars• orbis per-
agrataest, palma tribuitur uni Olomuntio. Quod
numeroso Eruditorum caetu non paucis Germa
niae ciyitatibusantestat. Porro ut Egregie lite
ratos viros Martinum Sinapinum, Bernardinum.
Arcbigramate«m, philosophiae Magistros, Ludí»
literarii Olomucensrs quondam MonaTchas, tunc
praeceptores meos Immature fatosirblatosprae-
teream ; Quis ignorat .Augustiiuim Moravum se
rení s. Principie Vladislai Vngariae et Boerniae
Regis olim vice Cançrllarium,. majorem et pa-
lTonum meum singularissimum, amiquis illis Au-
thoribus merito confetti potuisse. Is nerrцэe
soluta oratione et ex tempore meros loqueba-.
tur Cicerones , cujus schemata pedestria Vergi-
lium CdtuUumque subolebant. Quid in Uteris.,
de Reverendo Domino Martino íglaviensi , suf-
fraganeo causaram auditore ac in spiritualibus
generali official!, Affine nostro. -Quid deClariss.
Jurium professis Venceslao de Wilhartice mei
tam amantissimo quam observantissi mo Eccle-
siae nostrae Olomucensis Diali. Quid de Mag.
Joanne Suola, de Jano Dubravio Archidyacono
Olomucensi. De Joanne Saubekyo. De Jo. Cle-.
meniiano ., Hadriano de Wilharticz. De Andrea
pisctculo. De Georgio letavallino Coetaneis•
Symmystisque meis, quid de Georgio Ranatino
V; I. Licenciato Syndico atque librado Renatus
Olomucensis, quid insuper de natuminoribus in-
numeris aliis Ólomucensibus optimeindolis ad'
olescentibus , qui Italicis Gymnasiis bouarum
literarum studia navant, quorum nomenclatio.
longam Plauti Comediam superaret, judicemus?
Nam ingenium non esse negatum illis, ex lcpi-
dissimi viri Clementiani Jurium Doctoris Auso-I
niae reditu, denique ex aliis praesientaneis com -
plurimis arguments comperium habemus, quam-
quam mihi sane mediocre satis contigerit, nedi-
cam exiguum;ut etcaetereapleraque.Verum tamen
sorte mea oppido contentiis sum, quod (ut in-
quit ilie) semper inops quiennque cupit. Sed hui
quam longe ab instituto compendio distracti su-
mus, dum dulcís patriae memoramur. At ne
mo nobis id ritio verteritj , quem Ciceronis il-
lud non fugát: pro patria artnis etiam, non verbis
modo .depugnandum esse, .... .
 \
— 46» —

De litera P.
Pannonia Romanis, Grecis Peonía, Moder»
ms UngariaEuropae Regio Orientalis, hancPlin.
lib. 3. Cap. 23. descripsit. Ptolem. in superio-
rem et inferiorem partitus est. Superior ad mon
tera Ceci um olim protendebatur, jam Austriae
nomen concessit. Inferior ad Moesiam decur-
rit. Haec a meridie Savo Dravo ac Jaurino flu-
minibus irrigatur , Occidens maximum Istm m
mittit, Arctos Moravam, vaham,, Nitriam,Ti-
biscum , Dacia nostra Marisum Cfirysam, Za-
mosum. Haec omnia Ilumina Danubius devo
rat, anteaquam Moesie inferioris oram contin-
gat. Pannoniam olim Hunni modo Vngari ha
bitant. Uli ultra Romanos quibus ingens orbis
paruit, Totam etiam Europam belli formidine
concussefunt, tanquam cssent Marte insupera-
biles, pellege Stauromachiae nostrae lib. 4. prin-
cipium, ubi pluribus exemplis usi sumus. Isti vix.
umbram majoris referunt, utpote qui nedum li
mites suos non propagant, verum etiam ma-
gnam Jazygum agri partem (ut interim de Uly-
rio аc Savonis taceam) a Thurcis occupari per-
miserint. Speramus spem bonam, ut Sereniss.
Princeps et Dominus, Dominus Lodo. Ung. ас
Boemiae Rex , Sanguinarios tilos Thurcas pro-
pe diem a fin i bus Pannonicis ejiciet, ejectos fun-
det, fusos et vita et usurpatis Collimitaneia
Pannoniae provinciis destituet, restituet Pan-
coniae suae amissum jamdudum nomen, cui ac-
clamabituv , vive Lodovice! vive Princeps! vive
Auguste Augusto foelitior , melior Trajano , Ti
to amabilior! Panno pannonis. Et pannonus
a. um. Item Pannonicus et Pannonius. Claud.
Hinc obsidione solutus Pannoniae.Nos lib. i. Char.
4. ver. 77- .. .
PestumAgri campani Oppidum graecispos-
sidorfia dicitur. Ejus loci territorium ob coelicle-
mentiam continue vernans a Virgilio Biferun*
dicitur , quia quotannis bis fructus germioaret.
Rosis habundat etquidem fragrantissimis. Ovid.
in Art. Caltaque pestañas viocat odorc rosas.
Idem lib. îj. tepidique rosaria pesti. Hinc pesta-
nus sinus, de quo Pom. Mel. lib. 2. de Italia lo-
quens. Denique Pestum Regale oppidum est,
Pannoniae inferioris e region* Regiae Budensis
ad ripam Danubii situm notius quam ut iterum
describí debeat, non usque quaque a nobis si-
lentio praeteritum lib. 4. Char. 23. ver. 23.
Polonia Europe Regio, quae Odera et Visu-
la seu Istula fluminibiis clauditur. Non nulli no-
men Poloniaeadscitum putant, quod poloni Po-
lae campum vocant sermone patrio. Hanc ve-
teres Sarmatiam dixere, vide loco suo. Nos lib,
3. Char. 20. ver. 62.
Praga Boemorum Metropolis olim patriar-
chali sedeinsignis, modo continuum ob schisma
Acephalis ab Carolo 4 sui nomiiiis Ro. Impera-
to. tam variis operibus adaucta excultaque fuit, ut
hodie in aedificiorum magoificentia vel cum su-
perba LygurumGenua, vel cum venusta Parthe-
nope merito certare possit. Pragam ab Jove
digna Regia in monte tam natura quam opere
arteque mtinito fundata , Albis ingens fiuvius se
parat , quem pons Thesseratïs ex Iapidibus
sumptuosissimeextructusclaudit, duae utrinque
turres sunt, altera ex urbe in Arcem municipirm
aditui obstat , altera Aulicorum in oppidaooi
insultum probibet , utraque suos vigiles habet.
Sed illud mrrari convenit, quànam ratione, et
quibus viribus , quo denique artificio in ilia
gurgitum altitudine tanquam rapidísimo flu vio
undeviginti colunnae extrui varuerint, tanta
lum molum fundamenta hatenoso in alveo sta-
biliri, praesertim cum amnis alio averti non pe-
tuerit. Verum nihil est (ut ille docuit ) quod
bod arte atque ingenio vinci possit. Vide caete
ra ex Boemia Pii.2. colligito. Ne» lib, 3. Char,
so, vtr, 72.
 De iterar Q. • .
Quinque ecclesiae numero plurativo ultra-,
danubina Inferioris Pannoniae Episcppaüs Ci-
vitas, Joannis Pannonii viri undecunque doctis-
simï natalibus et munere pontificio clara. Al-
luitur Dravo flumine, qui ad tertium infra ur-
bis Moenia lapidem Danubio miscendus permu
tаt nomen et undas. Jo. Panno, qui supra in Pa-
uegyri ad Guarinum. Qua mox Danubio mix-
turus nomen et undas , Pinguia culta secat levi
jam gurgite Dravus. Nos lib. i. Char. 5. ver. 64, ,
De littera S. .... .,„„. „., .,
Sapolia Comitatus perpetuus ad radices
rnontium Carpatiorum situatus, in eo sunt' See-;
pusium, Leuconia non ignobilia Oppida. Sapo-
liae vero perpetui co m i tat us rerum аc tit. po-
titur spectabilis ac Mag. Dominus Jo. wayvo-
da Transylvanus suo cum fratre Germano no-
bilissimo pariterque spectabili Juvene comité
Georgio Trenziniensi. Pergead lib. ult. Char. 3i.
ver. 97. .--.y .... . ... /
Savus. fluvius ex Tergestinis carnicis mon-
tibus piorumpens, qui in primis labaco Carno-
rum et Berbaso Bozna ac Driva tribus naviga-
bilibus fluminibus, quos Dalmaciae lucosi mon
tes effundunt, devoratis in danubium sese praeci-
pitem dat, ubi et Istri nomen assumit Danu-
bius. Clau. pannonius potorque Savi. Jo. Pan
no, in Epigram, cui tit. fecit de inundatione«
jam Savus et Mari sus jam Dravus et ipse Ti-
biscus. P|in. libro.. 3. cap. 4. plura. Nos lib. i..
Char. 4», ver. 75.• 1
Saxones pe. cor. populi Germaniae olim
Marte potentissimj, id trium Üthonum Ro. Cae-
sa ru m gente Saxonica o río rum p ra aclara i 11»
facinora liquido testantur, Horum gesta. Jo Bap
tists Egnatius vir nostro saeculo appnrae e-
ruditus lib. 3. Bo. principum pon minus, ele
ganter quam diserte prosecutus est. Saxonia ita-
que Regio est septentrionalis teste Ptole. nou
Ion-
 — 4ÖJ —
longe a Chersonaeso Ciuibrica distans, quam
moderai Daciam vonant, et Iittora Germanic!
Maris aquilonem versus Saxpniae objiciuntur,
ad occideetem Misnenses ac.•T)iringi habitant.
Quamquam olim ad Rhenum usque protensos
agros occupassent, ab Oriente Odera fluvius Sa-
xoniae terminum ponit , ad Meridiem Hercynia
silva аc Silesia superior situantur. Totamvita-
que Saxoniam Albis fere media m irrigat, ne
que longe a Cimbria super Albim Codanus in-
gens sinus magnis paruisque insulis refertus est.
Dein de sinuatis ad occidentem ripis. nobile Em
porium Hainburgum alluit, bine spaciosíssimo
amne Maris acris gremio excipitur e Regione
insularum,quibus3axonum cognomento est. Mo
do generalis loquendi consvetudo usque adeo
invaluit, ut Üaciae Transylvanicae Teutonici po-
puliSaxones dicantur,vel quod e Saxonia hue fue-
rint translati. Nam ut ex Chronica (Jog. obsor-
vavimus, Bohemi , Poloni, G ceci , Hispani,
Hismahelite seu Saraceoi , ,Bessi , Armeni, Sa
zones , Turingi, Mysnenses , Cumani et Latini
tempore Regis Geyche et S. Stephani hoc reg-
num occuparunt; vel quod illorum Municipalibus
utantur juribus, tum quod prorsus Saxonicos rhu»
imitantur, et vitam. Clau. maduerunt Saxone
fus» orcades. Idem: quiequid Avus senior Mauro
vel Saxone victus. Nos lib. ult. Char. 34. ver. 73.
Sargetia fluvius Daciaead regiam Deceba-
li quondam Dacorum Regis fluens, modo Hu-
nvadinum Arcem aetheream alluit , haec invic-
tissimum quondam Matthiam Corvinum Unga-
riae Regem edidit in lucem patulam , modo il-
lustrissimi principis et Domini, Domini Geor-
gii MarchionisBrandeburgensis etc. Sereniss. Re
gis Ludovici tutoris imperio regitur. Deceba-
lus autem subter vada Sargetiae amnis, haud
procul a Regia Thesauros suos ocultaverat, quos
Trajanus Imperator victo Decebalo fataliter in-
venit. Lege Trajani Vitam per Geor, Merul. ex
G g
 — 466 —

1Dion. Grec. iraducfcam.^Nas lib-. 4. Char. 27 ver.

тя; Placuit subjicere Epitaphium hanc ob sortem
ab Ulp. Trajatro positum. -'. V r ~ • •'
JOVI
«• t INVfiNTORl DlTI ••PaTRI.
'.IV :/ MATRI . J . ¿:..TERRAE
.,.*т.-ц<
DETECTIS DACIE THESAURlSi - ; - vjr
CAESAR NERVA TRAJANVS • тв.~
...j. ..т:; !r í -JJr AVG. • у : ' -• и . r.. Ч;
' i.' SACv- •« ь:''А .P.'. .¿, -м-р
Sergiam Solinus ex veterum sentent ia Cotof
ri» horreurrt vocabat. Ea ultra Danubium est;
in qua Sirmium nobile Oppidum аc Promonto
rium electissimo vino insigne, vide¡Strab. lib.
7. Item Alb* Grecanica^arx et oppidum ultimi
Ungarorum fines , nam Senderoniam Turcus oc-
cupavit, velut cetera ejus generis proh nefas! plu-
rima. A Sergia fit Sergiacus a, mn. vide lib.
4; Char. й.ЧМГ. i2. - r t.tbl л.;.-. • ..,;«.-..
- ' Sigisftviindus Rb.- Imp. -quis et qualis fuerit,
vide Egnatium de Ro. princ. Ejus cadaver Va-
radiai sepultura ftüt. tfnde nos allusimus lib.
5. Char. 55. ver- £6. - -. . .
Siculia extremus Daoiae Angulus Moldavis
contiguus.ejus populiSiculi dicuntur. Nemo apud
eos ignobilis est, etiam si manu aratrum ver
sat aut caprario gregi praesit. Scytarum a: qui-
bus oiiginem traxere moribus vivunt. Magis.
tratus aut Judicatus officia sorie distribuunt.
Non abs re super hiis dixit Ouid. in ponto. Nul-
la Getis tota gens est truculentior orbe. Reii-
qua Pius secundus Pont. Max. habunde tetigit.
Nos lib. ult. Char. 34. ver. 70. ..
Soerinium Casteilum ad Danubii ripam no-
stram situm ultima Pannonum possessio. Quic-
quid enim ultra est, Thurcae detinent. Sub eo
fons visitur, quem accolae sanctae Crucis appel
lant, quod in eosalutiferi Vexilli pars a Chosroe
abscondita fuisse credatur, dum cum Heraclio
Caes, praeliaturus esset, per quem et ipse íusus et
suae om nes copiae funditus deletae sunt, Extat
 — 4б> —

sacellum S. Crucis in ejus rei memoriam con-

structum. Adde lib. 4. Char. 27. Ver. i 5.
Stauromachia grecis Latinis Crucis pugna
dici potest, nam i Iii" Stauron crucem sublitiam,
id est palum ligneum fixum ac erectum dicunt,
hinc Staurotypus cruci similis, et Stauroo cru-
cifigo, .Staurotes crucifixor, carnifex , Lictor ,
vide iib. 2. Char. i4. ver. 99.
Strigon fluviuse montibus Cremniciis pro-
rumpens , Danubium petit e regione arcis Stri-
goniensis, cui etnomen suum impartitus est. A-
Iiis vero placet,, Histrogranum dici, verum usus
communis Strigonium obtinuit, loqueridum ut
multi, ut pauci sentiendum, Varro censuit. De
fluvio lege lib. 2. Char. i1. ver. i2. Arcem et
divi Alberti templum strictim attigimus lib. 1.
Char. 4. ver. 78.
De litera T.
Themeson Castellüm munitissimum ad pan-
noniae oras Valachiam seu tu mavis inferio
rem adMoesiam situm, quod Georgius Zeglius
obsederat, vide lib. 4. Char. 27. ver. i9.
Thurcas Mela gentes esse tradidit Thissa-
getis, Amazonibusque colüuitaneas, vastas oc
cupantes silvas et qui alamur venando. Adde
Plin. lib. 6. cap. 7. Nostriset majorum nostrorum
temporibus tanta Thurcas potentia comitatur, ut
ultra Asiam et Aphricam magna etiam Eurp-
pae pars illis Crucis Christi sanguinariis cani-
bus censum pendat, sed forsan nostra crimi
na, auteorum, apud quos rerum summa est, dis-
sidia , fastus et ambilio nos in servitutem tra-
hunt. Pellege Eneam Sylvium, et post eum Jo,
Egnatium nostrum lib. 2. cap. ult. cui titulum
fecit de origine Thurcarura , ubi pluribus. Nos
lib. 4 Char. 22. vèr. 38. " [
Tibiscus Carpathiis ex montibus oritur, si
nuoso admodum alveo per campos Ungaricos
usque adeo lente serpit, utstagnare potius quam
fluere videatur, hie maximopere piscosus est, R.
G g a
Domint mei Dömini Francísci Wardae Nativum
Castellum Wardam praeterlabitur , tandum pro-
pe Titillium Danubio imergitur receptis Tran
sylvanie amnibus, vide lib. 2. Char. i4. ver. 23.
De litera V-. .'
Válachiá vulgo, Latinis Vlaccia dicitur, pro-
vintia Pannoniae Cisdanubinae contermina - in
pontum usque descendens cum Danubio , vete,
res inferiorem Moesiam dixere, vide superius
loco suo. Inde Vlacci Vlacciae populi , quos
vulgus Valachos appellat.' Vlacci autem (ut in
literas retulit Aeneas Syl.) ab Vlacco eorum du
ce, qui eos primus exltalicis montibus in Moe
siam deduxit, cogrrominari ceperunt , hii sunt
scismatici, utpote (velut ipsi dicunt) Beati Pau
li Apostoli fidem consectantes, vide lib. ult. Char.
34. ver. 82. ,'
Ubii, Caesare et Plin. lib. 4. cap, i7. Ger-
maniae populi transrhenani, quos nostra aetas
Colonienses a Metropoli ebrum denominat, vi-
de lib. 4. Char. ¡22. ver.' 34. 1
Vienna Pannoniae superioris quondam, nunc
Archiducaius A ustriae celeberrima Civitas no-
t'ior quam ut a me dj^eat describi. HancJo.Pan-
no. Argutam vocat,quod illius Gymnasio Diabe
ticorum argutiae plus quam peculiaríter praescri-
bantur scholasticis, ait ènim inPaneg. ad Guari.
Germani argutam pro te liquere Viennam. Nos
consimiliter lib, 3. Char. i9. ver. 52. Est etalia
Vienna in fr£.ncortim Delphinatu extra Celtas
Belgas et Aquitanos, quam il. Rhodanus alluit.
Vide Caes, commeníarios , et post eum•Plin. lib.
2. cap. 49. et lib. 3. cap. 4.
Visula Vistula seu ut recentioribus placet b
stula flu. Sarmatiam alteram ab Regno Poloniae
separans. Eam veteres GeTmaniae terminum po-
suere , Neoterici Oderam , ut ibidem diximus»
Ule Cracoviam Priocipis Poloniae Regiam prae-
terfluit, deinde irrigata Prussia mare Germani
 - Afy -,
cum influit Dantisci moenia Leguoto lib. 3.
Char. 20. ver. 64- ••.1•.
Ungari qui sint vide supra in dictione Hunni.
De litera Z.
Zalatna Transylvaniae oppidum terapori-
bus Trajani Imperatoria conditum olim Auri?
fodinis insigne. Extant aliquot elegantissima
Epitaphia eo loci reperta, quorum uno saltim
Lectori Antiquitatis observant! plurimum gra-
tificabor.
D M.
M. AUREL. ANTONINI. MIL. LEG. XIII. GEM.
VIXIT ANN. XXII. MENS. XL
DIEBUS. II. MILITAVIT ANN. V.
LIBRAR. AUREL. MARCIANUS ET
VAL. VALENTINA, ,
FILIO PIENTIS
SIMO.
Zamozus pe. long. flu. Daciae non longe a
Chrysa in jugis Dacicis ad Molda viam vergen-
tibus. In primis orientem versus effluit, tandem
Gyalu arcem Episcopalem perfluit, tendit ad
Austrum et civitatis Colosbaria pomeria radit ,
rursus ad ortum vertitur, et cursuad Arcton cur-
uato jam navigabilis (utpote quod Salaria Re
gis naves ratibus oneratas qu.otannis evehat)
vulgus Zamos. eum appellat, non longe a Bi-
stricio territorio per vallem emissus abducitur
in Ungariam Tibisco praecipitandus. Adde li
bro ult. Char. 35. ver. 22. Est Samos seu Sama
Insula, vide Strab. Hb. 10 post princ.
Zarmiz urbs ingens et quondam Decebali
Dacorum Regis sede clara, tandem ipso devi
cto Colonia Ulpia Trajana Augusta Dacica fuit,
modo Varhelab Accolis dicitur, hoc est locus ca-
strL Id primum Joannes ille Mezerzius Archi-
dyaconus Colosiensis, et olim Cano. Ecclesjae
AlbensisTransylvanicae, vir sane multi nominis,
multarumque literarum peritus, et qui ad ex
quis,! lam eruditionera praesertim atitiquam. (quam
 — 47° —
non perindemulti assequuntur) pervenerit, dum
aunis superioribus, velut ipsi erat ardens antiqui
tatum animus,urbis antiquae praedictae ruinas ri-
maretur,animadvertil,quod ex infra adjectis E-
pigrammatariis inscriptionibus luce meridiana
constat clarius.
DIVO SEVERO PIO.
COLONIA ULPIA TRAJÁNA.
AUG.
DACIC. ZARMIS.
Alterum iterum Epigramma perinde diser-
tum atque festivum.
I. O. M.
ROMULO PARENTI. MARTI AUXILlATORI
FOELICIBUS AVSPICIIS CAESARIS.
DíVI NERVAE TRAJaNI.
AUGUSTI CONDITA
COLONIA.
DACICA ZARMIZ. í
PER
M. SCAURIANUM
EJUS. PROPR.
Adde Stauromachiae nostrae lib. 4- Char.
a¿ ver- 94-
Zeclius pronomine Geor. Cruciferorum a-
sciticius Dux. Zeclius autem ab Ungaro sermo
ne derivatum, et a nobis mollitum agnomen.
Nam Uli Zeckell eos omnes agnominant, qui
ex Siculia oriundi sunt. Geor. ergo Zeclius non
ignobili Siculorum genere natue magna vi et a-
nimi et corporis, sed ingenio malo pravoque fuit.
H nie a puero Relia intestina, cedes, rapinae,
discordia patriae gratissima fuere, animus au
flax , subdolus, varius , cujuslibet rei simulator,
alieni appetens, sui profusus; satis eloquentiae,
parum sapientiae i Iii fuit, vide lib. i. Char. 7.
afronte. Item orationem ejus primam ad plebem
habitam in fronte charte sequeotis. Altera ad
piebem persvasoria contio lib, a Char. i2. ver.
83. per duo integra folia expatiatur, Caetera ejus
 facta et dicta in sequentibus tribus libris pas-
sim invenies. Hoc unum expertus adjiciam :
Non . lac lacti tarn simile esse, quam Georg.
Zeglius Lucio Gatilinae- Qui. historiam hujus
apud Grispum Salustium emendatissimum simul
et Candidissimum Romanorum gestorum 'scrip-
torem viderit, et gesta iltius nostra ex Stauro-
roachia collegerit , facile in sententiam nostram
pedibus ibit. '• n ••:-;.¡»•! r. tl If
- • Zegedinum Pannoniae Inferioris Oppidum,
in quo Emporium Regalium Salium celebratur.
Hic Marisus Tibiscum influit, unde et piseibus
•habundant Zegedinenses. ' .-j.
-í:J!o- r.:'".;.;-- • Impressum Viennae Pannoniae
."i ¡i• . per Joannem Singrenium.

Stephanus Taurinus Olomucen. etc.

Optimae Literariae Juventuti. S. D.
Eccum Stauromachiae nostiae Judicem op-
pido copiosum suis cum adnotationibus ad um-
bilicum (ut aiunt) perduetbm, quo terras et ter-
rarum partes, varios mortalium ritus , oppfda,
urbes, casi ella, montes, insulas, ilumina, Silvas
Aequora, portus et lllustrium virorum nomina
ita nominatim perstrinximus , ut rerum sum
irías, et ex hiis Illustriora queque primoribusla-
bellis praegustatorum more libaremus. Ad mí-
nutula enim quaedam scientes ac prudentes se-
piuscule ex composite conniviese placuit, ne
tedioso Lectori biliosam moveremus nauseam.
Praesertim cum instituti nostri fuerit, non omnia
operis hujus vocabula speciatim interpraetari ,
idque tam supervacaneuro , quam operosum fo
re persvasus eram, dum istis seculis tot fere Di-
ctionaria in promptu sint, quot dictiones. Hue
pertinet, quod paucissimis admodum diebus, Sa-
turnalibus inquam vel stultorum feriis', in qui-
bus (ut St) justicium edixeram , clamosi fori a.
 strepitu hos comcntariolos raptim congessi. Hoc
unutn bonarum literarum candidatos admonuis-
»e velim , se plurimum bone frugis ex hiis do-
strie (quantaequantae sint) lucubraciudculis per-
cepturos esse, qoibus Illyriam omnem. Item
cum ßoemia Moraviam nativos penates nostras.
Denique utramque Pannoniam, totidemque Мoе-
sias, postremo Transitvaniami ipsam , colimi-
taneis cum provinciis majori ex parte a nobis
tum peragratis, turn collustratis oculato testi
monio periode diligenter atque fideliter sedstric-
tim (.ut prefati sumus) descripsimus. Spectavi-
mussummam, ne hac in re sumptus (quod Varro
ait) fructum superaret. Tu mi optime Anagno-
stes hoc nostrum in te officium gratuito eolio-
catum non ingratis suscipito , peiiegito. Vale-
to. Aedibus nostris. Albae JuliaepridieNonarum
JMartii, anno gratiae M.D.XIX.
 Errores typi notabiliores.

I., Id chronico rithmico.

Pg.Lin Loco.
. 4 i4. О Deus per Тe. Nam Deus.
5 a9- Subsequitnr honoris• borroris.
7 «7- Actis ita^af. Actis ita.
8 зз. Dieit de Verona, Dicto,
9 3>- fer» visibus. ferox-
ii i6• pognatur. pugnatUr, !'-
is i8. desti/ifit. destituit.
— i9. eonsumenu I construens.
>3 '9- Atque Alexandrian) Atque per Alexandrian),
14 ж ultionij .ultiones.
15 is. et 3«. CArymhudis. Crimbyldis.
16 36. De caeteris sublimus [sie)Prae caeteris,'
i8 «5- Illius euro Illius cum.
«9 >4. Timor incurrid incurvM. *
— J5- Genie* horroris Mentes.
so 30. Bu¿o/cho Bubulcbo.
•5 & ceciderunt rorruerunt.
prosfavit prostravit.
— '5- Diorfer mortis.
Bubo/cho Bubulcbo.
»8 î. Lu/aringiam Lutringiam.
i2. GeoJeriu* Gens ejus,
•J9 4. censualis hie censualis sie.
Topfan Toppan.
3 i 28. lubaravit subarravit.
33 24. namisma numisma.
 — 474 —
Pg. Lin Leсo. Lege-
Зб 3- quod Huni qootnodo Huni.
— i5. Vita privavit Visu privavit.
•39 3 redditui Germanis redditui inanis.
— JO• assumit grex assumit rex. ItaCod. sed
legi debet, assumit gens,
4« 34- seniciae saeritia saevitiae saeritia.
35- advertabat adventabat.
43 Jg. \x\huit tribuens.
44 s». fronduit fronde fronduit e l'ronde.
46 i31 excoceavit cxcoecavit.
30. Kut nam Fuit nam.
47 5- Bobemiaeque dacem Bobemiae sed duceni.
49 so. ad preoes iverat ad partes.
Ladislaus et bello Lad. in bello.
5° >9- Dux et cum.
5> i. Rex et cum
и. Solo vernis Sic in Cod. Sed legi de-
beret : Holoferni».

II. In Regestro de Thuroch.

Pg• §pho. Lin. * Loco. Lege.
- - Dalmatiae
3. Tл-1 —l!— etc.
-'- Dalmatiae Croatia*
57 —
etc.1.'' .
58 - 4. apportatae apportata
— +- 7. revisae revisa,
60 — 5. festo festi.
«i - ». filins filiis.
6+ VIII 5. Mathia Mastia'.'1''
i0. plures plura. 4V
66 XI. i6. filius de Wendegh filius Pauli de Wen.
degh.
69 XVI, 25. traditione Prebouch traditio ne cnjusdam
- ' particulae possessio-
nariae possession!
Prebouch.
— — 37. Benedictum filium A- Benedîctum filium
brabam Andreae , Paulum
filium Abraham.
72 XXI. i3. anno Domini MCCCL anno Domini
MCCCLV.
74 XXIII. i8. per praenominatum per praenominatnm
filium Jobannem Johannem.
— — 29. Judicem regiae Judicem Curiae regiae.
— — — §. XXVI. § XXIV.
74XXIV. i. Blasius, Jacobus Blasius, filii Blasii,
Jacdbns.
»c XXV. i4. olim Ladistai olim Domini Ladislai.
 — 475 -
Pg. §pho.Lin. Loco Lege.
76 XXV. i4. §. XXXVI. ' §. XXVI.
78XXíX. 7- fil» Egídii filio Egidii.
84 XL. 9. emnatum ' "eanatum.
92 LII. 7. Andream filiumPauli Andream filiura Pauli
Benedictum etlaco- praedicti , Nicolaum
bum filios ejusdem et Petrum filios ejus-
Andreae dem Andreae.
98 LXI. i0. an.Dom.MCCLXXX. an. Dum.MCCLXXX.
privilegaliter emana- regni autem suianno
tam octavo privilegialitet
etc.
— LXII.i et 2. Michaelis et Ladis- Michaelis Nicolaus et
"""J" laus filius Ladislaus filii.
— , — 5. ejusdem terrae eujusdam terrae.
i0i LXV, i2. anno Domini anno Domini
MCCXLI. ' V ' MCCXCI.

Lectiones variantes Regestri de Thuroch collati

cum Transumto authentico Musei Hungarici.
•¡i- • ••.! - -•
Pg. §pho. Lin. •""-
57 — 4. Loco Marchiom's\ege Marchionistpte.
58 — i2. Loco Praelatorum suorum ; et Ba-
ronum, lege Praelatorum, et Baro-
num süorum.
— — i6. Loco praedicti, lege dicti.
59 -— 5. Loco venum dare lege occupare,
— — ii. Post rocem jirckangeli desideratur
anno Dom. MCCCXC. (Male. Rectius
MCCCXCI.)
— I, — Post Titulum. Super Possessione Oekk-
lehotaja deest (Bella) Nota. Haec,
quae parenthesihus inclusa : sunt ,
titults adjecta videntur a seriori ma
nu, et ita in Transumtum irrepsisse.
— — 3. Loco Bubek lege Bebet.
— — 8; Loco Ochklehotaja lege Ochk - Leho-
taja.
— —r 9. Loco Bubek lege Bebek. '
— — i4/ Loco cum omnibus suis utilitatibus ,
• - lege cum suis omnibus utilitatibus.
— — i8. Loco Bubek lege Bebek.
60 — 2. Loco Ockklehotaja\e%pOckk-Lehotaju.
— — i0, Post vocem statutione exmissum est
praedictae.
~ — ii • Loco Ochklehotaja lege Och.k-Leho-
taja ,
Fg. §pli.o.
Lin. . ,
«0 L i4. Loco exaratas lege exqrtas.
— Loco verе lege veras,
11. 3. Post vocem Belae deest vox olim.
_ — Post vocera Regis deest vox Hungariae.
il HI. 4. Loco cujusdam lege ejusdem.
61 IV. — Post Titulum: Superpossessions Uy-
fallu deest (¡Carolyfalva.)
VI. —i Post Titulum : Super terra Othmar
conditionali deest (Bodófalva.)
— - . 6. Loco Banana leg« Burena.
i3. Loco tenerentur lege teneantur.
VII. — Post Titulum. Super eadem terra con
. • ditionali alio nomine Sernowicha,
deest (Wachvtfalva). .
— VII. 4. Post vocem nobis, deest vox quasdarrh
S3. Loco Nedelich, lege Nedelith.
35. Loco Nedelich , lege Nedelith.
— 5. Loco praeattactas lege praetactas.
VIII. — Post Titulum Super Jordán conditio
nali, deest fÂïj Jesien.)-
«5 - s. Loco Bogomel lege Bohomel.
4. Loco Wichk lege Withk.
—л _ 5. Loco Dwink lege Duink,
— 8. Loco restitutions , lege resignatione-
item loco dictae , lege praedictae .
i9. Post vocem Literarum, exmissa est
vox ipsius.
—. — 14, Post vocem vocatae , deest vox шт~
bas, item post vocem sensu, deest vöx
ef forma.
XI. 6. Loco Merchon lege Merthen.
i9. Loco Michk lege Mich. j
'Ï 32. Loco Zaturcha lege Zathurcha.
67 XII. 8. Loco ejusdem lege e/и*.
70 XVII, — Post Titulum, Super Zarnoicha exi
missum est (Jezernitza.)
—r — i3. Loco Gyelethe , lege Gyelethi.
— XVIII. — Pro Titulo Abertfulde lege -¿#<rí
Fulde.
ft XIX. 4. Loco acquisititia , lege acquisita.
7* XXI. i9. Loco Hotimero lege Hosimero.
73 XXIL — Post Titulum super Dankfeld* deest
(Tomcse'n.)
T — i. Loco Bobono.k lege Bokonok. . -
—- — 3. Loco Thuroch lege Thuruch.
-— y. Loco Penech lege Benech.
— 8. Loco -BudVz lege ¿?<zrfe loco Су*^«
lege Cy ii/^-f.
fag. ho. Lin.
'73' H. 19. Loco Thuroch deberet legi Tkuruch.
— 25. Loco fuise lege extitisse.
74 XXIII. i4. Post vocera Literas deest vox dicti.
л- i7. Loco Thuroch lege Thuruch.
- -j.' -' • 18. J oco Bistrice' lege Biztrioe.
— XXIV. — Pro Título super Vydafelde lege in-
per Videfelde. y-' -
7<¡ XXIV, ii. Post vocem Hegis deest T0х privile
giales.
~" XXV. 9. Loco Pèteiù lege Petrum,
— i3. LoíO series lege serie.
уб ''''-j— - 8. Loco Thuroch lege Thuruch.
*-- — 22. Loco Thuroch lege Thuruch.
— 2. Loco filius \egejzlii.
77 XXV. i. Loco Еenик lege Csernek.
XXVII. 8. Loco Thuroch lege Thuruch.
i7. Loco aie lege Л.
77 i9. Loco >f. Mathei lege 3. Mathei.
78 XXIX. 2i. Loco Thuroch lege Thuruch.. ...
79 XXX. i4. Loco asserens lege asserentes,
80 XXXIII. 15. Loco Sklabonia , lege Sklabina.
22. Loco Sklabonia lege Sklabina.
8- XXXV. 8. Loco Boda lege Buda.
8* XXXVI. 2. Exmitti deberet vocabulum videlicet.
XXXVII. 2. Loco Gacaelfalva lege Gacelfalva.
— j6. Post vocem Conventus deest de TAíí-
ruch. • .
«3 XXXVIII. i2. Loco Zakfalva lege Zorkfalva.
84 XXXIX. 5. Loco 4 Jezernicha lege Jezernicke.
-i- 7. Loco terram lege terrae.
—. —. jí. Loco continentis le-e continente.
— XL, 7. Loco factae lege facías.
— — ол Loco anno i0 lege anno >i.
85 — 3. Loco obligamirte lege Obligationen •
-— - XLII. 7. Loco venditione lege vendicationt,
(Male in Transsumto.)
— — 8. toco venditionem lege vendicatio-
n'em. (Male)
— — i0. Loco Opputiae lege Opuliae. .
87 XLIII. i2. post vocem emanatam deest vox ^s,
tenter. i
— — i•3, Loco Reginalium lege Regalium.
88. XLV. 5, Loco A'anczalo lege A/amalo, item
loco e/W debet legi e/usdem.
5* LI. 9. Loco principio lege primario.
~ LU. 3. Post vocem Praepositi deest Ecchsiai
et loco Chasmensis lege Ch-isnensis.
9S LIU. - J . Loco Michk lege Mich.
 — 478 —
Pag. §pho. Lin.
93 ЫЙ- Loco.anne&us legi annexe. (Male in
Traussumto. Nota Ed.)
9Ö LVIII. i2. Post vocem Octavis deest vox fisti.
97 LIX. 6. Loco Agnis lege Agnetis.
98 LXL 7- Loco Nicolao lege Nicolaum, (Maie)
99 — »8- Loco e/и.r lege ejusdem.
loi LXV. 5- Loco ten-orem lege tenoremc/ue.
j 03 LXIX. 6. Loco duorum lege Dwor.
i03 — — Post : Conclusiunclila etiam Linearum
i2 pjinitus obliterata desunt sequen-
tia ; Annus porra ex alio Documento
in Originali per Dominos Zaturchen-
ses occasione ceriae Vidimationis
specificatus exponitur. MÇCCXCI.

' III•. Ia Stephan! Taurini Stauromachia.

- * *^ Г - '
Pg.Lin. LOcO. . ,! .1 I-eg?' .-'
i13 >4. graso (quod etiam legi
posset gratioso.) .•
ii5 24. negotiis praecordia negotiis instar Ну d rae
subpullulantibus prae
cordia.
ni i5 limine limite.
»i7 i7. Moraniono Moraniano.
i19 i, nefanrf nefandi.
tti 4. mortales qui talia mortales fieri qui talia.
*4. tfydorum Lydorum. • ,
IM 3- ambiguo somno ambiguo et somno,
8- ereс tus exectus.
8«. vitalis vitreus.
— 33- terra . .: . . terna,
»3< 3- vidïssent tulissent.
»34 -3- Су pírus Cyprus,
i40 5. diftVndcie diifundere.
— 8. roscique loseique.
— 9- roíantia- lorantia.
— 3.î. quo fiant quo fiant,
co/nmittere chaitis promittere.
i44 »t. modis nodis.
— S5. Noricus contra Noricus et contra."
146 4- Tergaí daban /nodi Terga dabant nodi.
1 i8 27- humiquff . humine.
153 >8. Crast¡nax • Crastina.
158 25- vix tttUe tectae.
i£9 ia. arcus oppleta arcus geticis oppleta.
»«« ?. une» hic bic идс0,
Pg. Lin. Loço.
j 7i 6. literalae liierulae.
i72 9. Pro Prob!
375 >5. dujMt ducit.
-76 8. Opobalsama* Obobalsama,
i77 i9. EnnO£'scus Knnogiseus.
i83 24. Illa agilis agiles.

IV. In libro rationario ahni i526.

Pg. Lin. Loco. Lege.
i91 r%. Я. 15. Я'.
i96 22. den. 5. den. 25.
203 i7. servitorum servitiorum.
203 34. confitactii contradi*.
20g 2g. Mag. Magn. (Magnifico.)
216 — Nota a. delenda «st.
231 28. Gregorio Georgio.

V. In Bojthioio.
Pg. Lin. Loco. Lege.
237 i. Böjthini Bojthini.
239 i- —; — —
242 2i. militium militum.
250 7. tumentum tumenlem.
260 34. ideoneis idoneis.
Reiiqua lavia facile lectot coiriget.

Censura Aulica liberaliter admisit , ut duo loca Boj-

thinii pag. 248 et 30* manee typis impressa bibliophi-
lorum gratia integra retinere queam. Bojthinius quidem
utroque loco immoderate scripsit ; sed cum Bojthinium
talem exhibere opporteat, qualis est; nec insulsa quidem
baec verba retict-re et supprimere voluimus , verum ea-
dem hic subjungimus.
Itáque pag. 248 lin. 3i textus originalis ita habet:
dictatorem, sed hominem sacrificum devotionibus super-
stiriosis et levibus Italorum consvetudinibus deditum, sc
veluti Tuituram 'sua, mole columnam et male materiatum
aedificium facile est dejicere j ita robustus latro otiosis
contemplationibus vacant em saerdott-m etc.
Pag. 307 autem et lin. i0 post vocem kabuissent ,
addit textus originalis: „Fenmt enim sacerdotem sacri
ficum 'equino ht-pati benedixisse, ut die Veneris in pis-
ceт transmutaretur . sed supeistitioni eventum minime
respondisss. Tum rero etc.
i.