1

Ulermena

Ulermena
Ulermena
Euskara eta LIteratura Euskara eta Literatura
DBH
DBH

Euskara eta Literatura

DBH
1

ISBN: 978-84-8394-620-6
B.K.: 101946

9 7 88 48 3 9 46 20 6

101946_ULERMENA_1.indd 1 19/03/12 16:42

 1
Ulermena
Euskara eta Literatura
DBH

DBH1 ULERM1 port.indd 1 30/07/12 9:16

DBH1 ULERM1 port.indd 2 30/07/12 9:16
 Aurkibidea

Uni tateak
1 Surfa berotu zuen gizona
2 Kirola eta kirola
3 Ipuinekin jolasean
4 Mañariko aztarnategia
5 Txikitako argazkiak
6 Kontxo, kortxoa!
7 Hara zer mina… liztorrak egina!
8 Sarean... euskaraz?
9 Urpeko arrantza
............................................................................................................. 4. or.
............................................................................................................................... 10. or.
............................................................................................................................ 16. or.
.................................................................................................................. 24. or.
........................................................................................................................ 32. or.
............................................................................................................................... 40. or.
............................................................................................... 46. or.
......................................................................................................................... 52. or.
.............................................................................................................................. 58. or.

Euskal kantak 1
1 Txantxibirin ........................................................................................................................................... 68. or.
2 Isil-isilik dago ....................................................................................................................................... 69. or.
3 Guk euskaraz, zuk zergatik ez ....................................................................................................... 70. or.
4 Egun da Santi Mamina .................................................................................................................... 72. or.
5 Errota zahar maitea .......................................................................................................................... 73. or.
6 Gizon arruntaren koplak ................................................................................................................. 74. or.
7 Mando baten gainian bestia, alajaina! ........................................................................................ 76. or.
8 Behin batian Loiolan ......................................................................................................................... 78. or.

DBH1 ULERM1 port.indd 3 30/07/12 9:16

 1 SURFA
BEROTU ZUEN GIZONA

Zertarako irakurri?
 rreta eta oroimena
A
garatzeko.
Testua laburbiltzeko.

DBH1 ULERM2.indd 4 30/07/12 9:17

 1
Irakurri aurretik

1 Egin hipotesiak, honako bi galdera hauei erantzunez.

a Begiratu argazkiari eta irakurri izenburua. Zeri buruzkoa izango ote da
testua?
Testua surfari buruz izango da
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

b Zer esan nahi ote du izenburuak?

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

2 Surfa gogoko al duzu? Zer dakizu horren inguruan (materiala, txapelketak,

surflariak, lekuak…)?

3 Lotu hitz bakoitza dagokion definizioarekin. Gero, osatu esaldiak.

1 ahalbidetu b a Zurezko pieza laua, aurpegi paraleloak dituena eta
zabala baino askoz ere luzeagoa izaten dena.
2 auzipetu e b Azal bat estaliz, babesteko edo apaintzeko, zabaltzen
den substantzia zatia.
3 ohol c c Zerbait goren mailara heltzen den aldia.
4 porrot f d Zerbait burutzea lortzeko beharrezko aukerak eman.
5 loraldi d e Norbaitek bere asmo eta helburuetan aurrez espero
zitzakeen edo nahi zituen emaitzak ez lortzea.
6 geruza a f Arazo bat epaile baten esku jarri, hark erabakitzeko.

Esaldiak
1 Hara zer olatuak! Hurrengoan, surfa egiteko ........................................ ekarriko dut.
2 Eki, Lur… Naturako elementuak gogorarazten dizkiguten izenen
.......................................... bizitzen ari gara.

3 Gelako altzari guztiak hauts .......................................... batek estalita zeuden.

4 Gizon bat auzokoa iraintzeagatik .......................................... omen dute.
5 Sekulako .......................................... izan da gure taldearentzat 10 - 2 galtzea.
6 Gogor lan egiteak proiektu garrantzitsuetan parte hartzea
.......................................... dio.

Irakurri bitartean

4 Gelditu ikurra ageri denean, eta erantzun galderei.

a Lehendabiziko paragrafoak eman al dizu argibiderik, izenburuak zer
esan nahi duen jakiteko?
b Bigarren paragrafoa irakurrita, jakin al dezakegu zer esan nahi duen
izenburuak?
5

DBH1 ULERM2.indd 5 30/07/12 9:17

 1

DENBORAREN MAKINA

Surfa berotu zuen gizona

Nagore Irazustabarrena
2009-09-06

Santa Cruz (AEB), 1959. Jack O’Neill-ek (1923) bere izena

zeraman surf denda San Frantziskotik 90 milia hegoaldera
aldatu zuen, han eguraldia epelxeagoa zelako, eta olatuak
hobeak. Hamar urte lehenago finkatu zen San Frantziskon,
eta arrantzan hasi zen lanean. Aisialdia ere itsasoan ematen
zuen gehienbat, surf egiten, bainujantzi arrunt bat soinean,
Ozeano Bareko ur hotzak jasanez urte osoan zehar.

Golden Gate, San Frantzisko

Berehala hasi zen uretan beroari eusteko zerbait asmatzeko ahaleginetan, eta PVCz egindako jantzia
asmatu zuen lehenik. Handik gutxira, hegaldi batean, DC-3 hegazkinean neopreno izeneko materiala
erabili zutela ikusi zuen, eta harekin esperimentatzen hasi zen.
Neoprenozko jantzia sortu eta, pixkanaka, hobetu egin zuen.

DBH1 ULERM2.indd 6 30/07/12 9:17

 1

Ordura arte, surf dendek oholak baino ez zituzten saltzen, baina, 1952an, Jackek, O’Neill Surf Shop
zabaldu eta, oholez gain, parafina eta berak asmatutako jantziak ipini zituen salgai. Ingurukoek
porrota aurreikusi arren, O’Neillek surf denda modernoa sortu zuen, eta surf munduko inperio
nagusietakoa abiatu.

60ko hamarkadan surfak loraldia izan zuen, baita Jacken negozioak ere. Neoprenozko jantziari
nylonezko geruza bat erantsi zion, errazago jantzi eta eranzteko, eta atzean lokarri baten bidez ixten
zen kremailera ipini zion. 1971n, Jacken semeak, Pat O’Neillek, surflarien orkatila eta ohola lotzen
dituen lokarria asmatu zuen; handik gutxira, aitak istripua izan zuen lokarriarekin, eta ezkerreko
begia galdu zuen.

80ko hamarkadan, O’Neill arropa ekoizten hasi zen, eta negozioa Europara zabaldu zen. 1985ean,
Jackek semeen esku utzi zuen San Frantziskoko garaje batean zabaldutako negozio txiki hura,
nazioarteko inperio bihurtua. Egun, nahi izanez gero, surfaren mundua irauli eta negozioa handitu
lezake edozein unetan; izan ere, “surf shop” deituraren eskubideak ditu, eta izendapen hori
erabiltzen duten enpresa handi nahiz denda txiki guztiak auzipetu ditzake.

Jack O’Neillek negozioa albo batera utzi du. Ingurumenari lotutako hainbat proiektu sortu ditu,
baita bera bezalako haur dislexikoentzako eskola bat ere. Duela 50 urte Santa Cruzeko hondartzan­
erositako etxe berean bizi da oraindik, olatuei begi bakarrarekin begira. Haren helburua ez zen
milioika eta milioika dolar fakturatzea: “Nire asmo bakarra gustukoen dudana barrabilak izoztu gabe
(sic) egitea zen”. Eta surfean noiznahi eta nonahi aritu ahal izatea ahalbidetu zuen.

www.argia.com (egokitua)

DBH1 ULERM2.indd 7 30/07/12 9:17

 1
Irakurri eta gero
5 E rantzun galderei.
a Izenburuak testuaren gaia azaltzen al du? .............................................................................
b Zein da gaia? Aukeratu.
surfa Jack O’Neill
surfaren negozioa O’Neill familia

6 Aukeratu erantzun zuzena.

1 1959. urtean, nondik nora joan zen bizitzera Jack O’Neill?
a Santa Cruzetik San Frantziskora, eguraldia epelagoa zelako.
b San Frantziskotik Santa Cruzera, eguraldia epelagoa zelako.
c San Frantziskotik Santa Cruzera, arrantza egiteko aukera gehiago zuelako.
2 Surferako jantzia asmatu nahian…
a …PVC materiala erabiltzeko ideia hegazkin batean hartu zuen.
b …neopreno izeneko materiala asmatu zuen.
c …neoprenoa erabiltzeko ideia hegazkin batean hartu zuen.
3 Zer pentsatzen zuten ingurukoek O’Neillek zabaldutako negozioez?
a Ez zuela arrakastarik izango.
b Aurretik ezin zela jakin arrakastarik izango zuen.
c Ez zuela porrot egingo.
4 Nork asmatu zuen jantzia lotzeko sokadun kremailera?
a Pat O’Neillek.
b Jack O’Neillek.
c Jack O’Neillek asmatutako jantziek ez zeramaten kremailerarik.
5 Nola galdu zuen Jack O’Neillek ezkerreko begia?
a Neoprenozko jantzia lotzeko kremailerak zuen lokarriarekin.
b Semeak orkatila eta ohola lotzeko asmatu zuen lokarriarekin.
c Ez zuen ezkerreko begia galdu, eskuinekoa baizik.
6 Zer dio negozioari buruz?
a Jack O’Neillek handitu zuen negozioa, eta halaxe utzi zion semeari.
b Jack O’Neillek negozioa semeari utzi, eta hark handitu zuen.
c Negozio txikia da gaur egun, baina, handitu dezakete, “surf shop” izena-
ren eskubideak dituztelako.
7 Zer egiten du orain Jack O’Neillek?
a Haur dislexikoentzako egiten du lan.
b Ingurumenarekin lotutako negozioak abiarazten egiten du lan.
c Ingurumenarekin eta haur dislexikoekin lotutako proiektuetan murgilduta
dabil.
8 Zein izan zen hasiera-hasieratik Jack O’Neillen helburua?
a Gustuko gauzak barrabilak hoztu gabe egitea.
8 b Hotzik pasatu gabe surfean egin ahal izatea.
c Barrabilak ez izoztea.

DBH1 ULERM2.indd 8 30/07/12 9:17

 1
Idatzi

7 Eman dezagun surf zalea den lagun bat duzula. Idatz iezaiozu e­mail bat, 8­10
lerrotan, zer irakurri duzun labur kontatuz. Horretarako:
a Azpimarratu testuan O’Neillen historiari buruzko zer informazio erabiliko
duzun zure kontaketan.
b Idatzi e-maila.
Gogoratu hasierako eta amaierako agurrak erabiltzea. Behean dituzu
lagunartean erabil daitezkeen agur batzuk.

..........................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................... LAGUNGARRIAK

..........................................................................................................................................................................
Hasierako agurrak:
.......................................................................................................................................................................... Egun on...
Arratsalde on...
..........................................................................................................................................................................
Aupa...
.......................................................................................................................................................................... Kaixo...
Amaierako agurrak:
..........................................................................................................................................................................
Laster arte!
.......................................................................................................................................................................... Ondo segi,
eta idatzi laster!
..........................................................................................................................................................................
Agur, eta ondo ibili!
.......................................................................................................................................................................... Aio, pelaio, ze arraio!

..........................................................................................................................................................................

DBH1 ULERM2.indd 9 30/07/12 9:17

 2KIROLA
ETA KIROLA

Zertarako irakurri?
 estuetako ideien arteko
T
loturak egiteko.
Inferentziak egiteko eta
ondorioak ateratzeko.
 orberak zer pentsatzen
N
duen deskubritzeko.

10

DBH1 ULERM2.indd 10 30/07/12 9:17

 2
Irakurri aurretik

1 Erantzun galderei.
a Futbola gustatzen al zaizu? Zer egiten duzu: ikusi, jokatu, hari buruz hitz
egin…?
Ez zait gustatzen, aspertzen nazizelako
............................................................................................................................................................................

b Futbol talderen batekin identifikatzen al zara? Zergatik?

............................................................................................................................................................................

c Zure ustez, futbolak presentzia handia al du gure bizitzan? Arrazoitu

erantzuna.
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

2 Ezagunak al dituzu mamala eta zizpuru hitzak? Zer esan nahi ote dute? Egin
hipotesiak (testuak irakurri eta gero egiaztatuko dituzu).
.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

Irakurri bitartean

3 Testuak irakurri ahala, idatzi zer etorri zaizun burura, zer pentsatu duzun (ideiak,
lekuak, esperientziak, pertsonak, irudiak, galderak...).
1. testua
..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

2. testua
..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

3. testua
..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

11

DBH1 ULERM2.indd 11 30/07/12 9:17

 Onintza Enbeita

2
BIRA

Ohikoa
Gipuzkoako egoitzako lankideekin hitz
egitea tokatzen zaizu, eta norbaitek
galdetzen dizu: «Gaur pozik egongo
zara, ezta?». Ez dakizu zertaz ari den,
eta eskertu egiten duzu telefonoz hizke-
tan egotea, daukazun mamala aurpegia
inork ez ikusteko. «Atzo Athletic-ek ira-
bazi egin zuen», esan dizu seguru, baina
zuk ez dakizu oraindik zein den pozte-
ko motiboa. Parrandan zaudela nongoa
zaren galdetzen dizute, eta bizkaitarra
zarela susmatu orduko, «Athletic-ekoa,
beraz», esaten dizute. Edo lan berri ba-
tean hasten zara Donostian, eta lehen
egunean esaten dizute, «zu Athletic-ekoa
izango zara, noski!». Zuri bururatzen
zaizun erantzun bakarra «ez» da, baina
lehorra ez izatearren, «ez zait futbola
gustatzen», gehitzen duzu. Bazoaz Gas­-
teizko taberna batera lagun batzuekin,
eta haien lagun bat agertzen da; orduan
esaten du batek, «hau zure taldekoa
da». Askotan entzun duzu, eta lehenen-
goan ulertzen duzu Athletic-ekoa dela.
Nazkatuta nago. Litekeena da ohikoa
izatea bizkaitarrak Athletic-ekoak iza-
tea, gipuzkoarrak Realekoak, eta nafa-
rrak Osasunakoak. Ohikoa izango da,
baina ni Muxikakoa eta Bizkaikoa izan
arren, ez naiz Athletic-ekoa. Jarraituko
duzue denok horrela begira, edo berba
egingo dugu beste zerbaitez, mesedez.

berria.info (egokitua)

http://sustatu.com/1320606130

Uholdeak izanda ere,

kirola nagusi Euskadi Irratian
© cc-by-sa Aitor Zalduegi _ 2011-11-06 _ 20:02 _ Eguraldia

Igande arratsaldean egoera zaila izan da Hernani, Astigarraga eta Martutene

aldean. Gainera, 1 nazionala moztuta egon da, eta arazo franko izan da Gipuzko­
ako beste toki askotan. Hala ere, Euskadi Irratiak ez du horren berri eman pilota
partida amaitu den arte.
12 sustatu.com (egokitua)

DBH1 ULERM2.indd 12 30/07/12 9:17

 2
http://www.argia.com/boligrafo-gorria/2011/11

Sautrela ere ez: zer geratzen zaigu ETB1en?

...............................................................................................................................................................................................

Sarrera hau Gorka Bereziartuak idatzi du

Azaroak 7, 2011 (zatia)

Goizean, Twitterreko mezuen artean, notizia, egu-

raldia bezain txarra: udazkenean ez dela Sautrela
saiorik egongo, Durangoko Azokari buruz egingo
duten programa berezia salbu. Literaturari buruz
Euskal Telebistan geneukan programa bakarra
kendu digute batere zalapartarik gabe, zizpuru
batean, orain bai eta orain ez.
Galdera: inori pasa al zaio burutik zer gertatuko zen, Sautrela ordez, igandeko
futbol saioak edo ostiraletako pilota partidak kenduz gero?

www.argia.com (egokitua)

Sautrela
Euskal Telebistaren literaturari buruzko saioa.
Erreportajeak, elkarrizketak, liburuen kritikak
eta beste hainbat kontu literaturaren
inguruan. Hasier Etxeberriak aurkeztua.
www.sautrela.com

13

DBH1 ULERM2.indd 13 30/07/12 9:17

 2
Irakurri eta gero

4 A
 zpimarratu mamala eta zizpuru hitzak. Testuinguruaren arabera, ondoriozta al
daiteke zer esan nahi duten? Begiratu hiztegian, zure hipotesiak egiaztatzeko.

5 Bilatu testuetan hitz hauen parekoak.

1 asko, ugari: ..........................................
2 izan ezik: ..........................................
3 iskanbila, istilua: ..........................................
4 zakarra, goxotasunik gabea: ..........................................
5 ernegatu: ..........................................

6 1. testua. Esan Onintza Enbeitari buruzko baieztapenak egia (E) ala gezurra
(G) diren.
1 Ez da futbolzalea. e
2 Bizkaitarrak Athletic-ekoak, gipuzkoarrak Realekoak eta nafarrak
Osasunakoak direla uste du. g
3 “Zu Athletic-ekoa izango zara!” esaten diotenean, modu onez
erantzuten ahalegintzen da, nahiz eta entzundakoa ez gustatu. e
4 Kokoteraino dago, bizkaitarra izateagatik, Athletic-ekoa dela uste
dutenekin. e
5 Bizkaitarra izan arren, ez da Athletic-ekoa, beste talde batekoa baizik. g

7 2. testua. Erantzun galderei.

a Zer gertatu zen igande arratsaldean?
Uholde bat gertatu zen eta errepidea moztu zuten
.................................................................................................................................................................................

b Non gertatu zen?

Gipuzkuan gertatu zen
.................................................................................................................................................................................

c Aitor Zalduegiren ustez, zer egin zuen Euskadi Irratiak, eta zer egin beharko
zukeen?
pilota partida eman zuen eta uholde bat zegoela abisatu behar zuen
.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

8 3. testua. Gorka Bereziartuak albiste batean oinarritutako iritzia ematen du.
Erantzun galderei.
a Zein da albistea?
Twiterren mezuen artean eguraldi berriak agertuko dira eta
.................................................................................................................................................................................
telebistan literatura saioak agertuko direla
.................................................................................................................................................................................

b Zein da Gorkaren iritzia?

Telebistatik esatea berri hori
............................................................................................................................................................................

14 ............................................................................................................................................................................

DBH1 ULERM2.indd 14 30/07/12 9:17

 2
9 a Zein baieztapenekin datoz bat, zure ustez, hiru testuen idazleak?
1 2 3
1 telebistan futbola da nagusi.
2 Lanean, kalean… ohiko hizketagaia da futbola.
3 telebistan kirola da nagusi.
4 kirolak presentzia, indar… handiegia du.

b Zu zeu zer baieztapenekin zatoz bat?

1 2 3 4

10 Talde handian jarrita, hitz egin.

a Zuen inguruan egiten al dira Onintza Enbeitak aipatutako lotura horiek
(bizkaitarra-Athletic-ekoa, gipuzkoarra-Realekoa, nafarra-Osasunakoa,
arabarra-Alavesekoa)? Zer iritzi duzue?
b Presentzia handia al du kirolak telebistan? Hala behar al du? Arrazoitu.
c komunikabideei esker du halako indarra futbolak, ala duen indarragatik
eskaintzen zaio hainbeste leku eta denbora komunikabideetan?
LAGUNGARRIAK
Idatzi
Iritzia emateko:
11 Idatz ezazu telebistako programazioari buruz daukazun iritzia 8­10 lerrotan. Nik uste dut... -(e)la
Azaldu iritzia eta eman azpian. Nire iritziz / ustez...
.................................................................................................................................................................................. Nik esango nuke... -(e)la
..................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................. Iritzia indartzeko:

Zehatzago /
..................................................................................................................................................................................
Hobeto esanda...
.................................................................................................................................................................................. Beste era
.................................................................................................................................................................................. batera esanda...
Are gehiago...
..................................................................................................................................................................................
Gainera...
..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................. Arrazoiak emateko:

Izan ere...
..................................................................................................................................................................................
...-(e)lako / ...eta
.................................................................................................................................................................................
Zeren eta...
.................................................................................................................................................................................. Adibideak emateko:
.................................................................................................................................................................................. Adibidez...
...................................................................................................................................................................................
Esate baterako...
Hala nola...
...................................................................................................................................................................................
Adibide bat
15
aipatzearren...

DBH1 ULERM2.indd 15 30/07/12 9:17

 3ipuinekin
jolasean

Zertarako irakurri?
Iragarpenak egiteko.
 estuaren edukia
T
interpretatzeko.
Zeure esperientziekin lotzeko.
Ahots goran grabatzeko.

16

DBH1 ULERM2.indd 16 30/07/12 9:17

 3
Irakurri aurretik
«Gaur egun lana izango
1 Erantzun galderei. genuke sinesten
Perraulten eta Grimm
a Zein izan da azken aldiz irakurri, entzun edo ikusi duzun ipuin klasikoa? anaien ipuinak ez
Izenburua gogoan ez baduzu, kontatu zeri buruzkoa zen, labur-labur. zirela haurrentzako
hiru txerriak eta otsoa
....................................................................................................................................................................... kontakizunak».
....................................................................................................................................................................... Gemma llUCH, Valentziako
unibertsitateko irakaslea
Behinola, 7. zk.
b Non entzun, ikusi… zenuen? Eta nork kontatu zizun? Antzezlan batean,
etxean, eskolan, marrazki bizidunetan…; idazle batek, aitak, irakas- «Ipuin zaharren mundu
leak… sakona ustekabeko
orain dela 8 urte nire amona kontatu dit emaitza aberatsen
.......................................................................................................................................................................
altxorra da, bere itxura
....................................................................................................................................................................... apalean».
Josemari SaTrUSTEGi
Behinola, 7. zk.
c Gazte batek ere gustura entzuteko, ikusteko… modukoa iruditu al zitzai-
zun? Arrazoitu erantzuna.
etxean ikusi nuen nire amonaren logelam
.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

d Zure ustez, ipuinak haurrentzako sortutako testuak izan al dira betida-

nik? Zergatik uste duzu hori?
.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

e Perrault eta Grimm anaien izena ezaguna egiten al zaizu? Eta Josemari
Satrustegirena? Ezagutzen ez badituzu, begiratu Interneten. Gero, irakurri
alboko bi testuak, eta, talde txikitan, ondorioztatu zer esan nahi duten. ➜

2 Aztertu honako hitz hauek. Ba al dakizu zer esan nahi duten? Zalantzaren bat
badaukazu, begiratu hiztegian. deseo
brillar caer de morros
estropezu egin · distira · muturrez aurrera jausi · desira
tropezar ameskeria · pitxer · galgarri
pesadila jarra percudiciar
3 Noizko lanbideak ote dira honako hauek? Gaur egun existitzen ote dira? Bilatu
informazioa.
1 esne saltzailea 2 ikazkina
aintzinan joaten den pertsona
kaletik saltzen esnea
Irakurri bitartean

4 “Esne saltzailea I” ipuineko lehen paragrafoa irakurritakoan, gelditu, eta, talde

handian, pentsatu edo gogoratu: zer gertatu zen gero?

5 “Esne saltzailea II” ipuineko bigarren paragrafoa irakurritakoan, gelditu, eta,

talde handian, pentsatu: zer gertatuko ote da oraingoan? Egin hipotesiak, eta 17
idatzi aukerak arbelean.

DBH1 ULERM2.indd 17 30/07/12 9:17

 3

A
Esne saltzailea I
Bazihoan behin esne saltzaile bat azokara, eta bere baitan ari zen: “Esne hau
saldurik, hogei txanpon irabaziko ditut; hogei txanponekin dozena bat arrautza
erosiko dut; oiloari utziko dizkiot, eta, gutxienez, sei txita lortuko ditut; haiek
saldurik, gutxienez, ehun txanpon irabaziko ditut; ehun txanponekin txerrikume
bat erosiko dut, eta, hura hazi ostean, berrehun txanpon irabaziko ditut; lortutako
berrehun txanponekin txahal bat erosiko dut, eta, behia egiten denean…”.

Baina, gogoeta horietan zebilela, lasterka zetorren ikazkinaren astoa ikusi ez, eta
estropezu egin zuen. Esne saltzailea muturrez aurrera jausi zen, eta marmita airean
irten zen, gero lurraren kontra txiki-txiki egiteko.

Ameskeriak beti
haize hutsa dira,
galgarri izan daiteke
horietxen distira.
kontuz neur ezazu
daukazun desira,
ez ezazu eraman
horren urrutira.

18

www.sxc.hu

DBH1 ULERM2.indd 18 30/07/12 9:17

 3

B
Esne saltzailea II
Behin batez neskatila bat bizi zen, esne saltzailea zena. Egun batean, azokara joan zen
pitxer bat esne hartuta. Eta pentsatu zuen: “Esne hau saldurik, hogei txanpon irabaziko
ditut; hogei txanponekin dozena bat arrautza erosiko dut; oiloari utziko dizkiot, eta,
gutxienez, sei txita lortuko ditut; horiek saldurik, gutxienez, ehun txanpon irabaziko
ditut; ehun txanponekin txerrikume bat erosiko dut, eta, hura hazi ostean, berrehun
txanpon irabaziko ditut; berrehun txanpon horiekin txahal bat erosiko dut, eta behia
egiten denean…”.

Bidea zeharkatzekotan zela, baina, ikazkinaren astoa heldu zen ziztu bizian. Orduan,
neskatila azkarrak atzera egin zuen, eta astoak aurrera egin ahal izan zuen. “Isooo!”,
oihu egin zuen ikazkinak. Eta esne saltzailearen pitxerra osorik ikusi zuelarik, neskatilari
zakar galdegin zion:
—Zu ez al zara ba esne saltzaile gaztea?
—Bai, jauna, baina ipuina irakurria dut.
Eta kalean beste arriskurik ez zegoela ikusirik, bidea zeharkatu, eta
azokara sartu zen, eta hogei txanponetan saldu zuen pitxerretako esnea…

Patxi ZUBiZarrETa
Urrezko giltza
Erein

19

DBH1 ULERM2.indd 19 30/07/12 9:17

 3
Irakurri eta gero

6 Zein da bi bertsioen arteko desberdintasuna? Adierazi.

lehenengoan pertsonaia estropetu egiten da eta bigarrenean
.......................................................................................................................................................................................
adi joaten da
.......................................................................................................................................................................................

7 Bi bertsioetako lehenengo paragrafoak berdinak dira. Berriro irakurri gabe,

asmatuko al zenuke zein irudi sekuentzia den zuzena? Saiatu.

A aukera

B aukera zuzena

8 Ulertu al duzu bertsoa? Bi aukera hauetatik, zeinek laburbiltzen du ondoen

bertsoaren edukia?
Ameskeriak beti
haize hutsa dira,
galgarri izan daiteke
horietxen distira.
Kontuz neur ezazu
daukazun desira,
ez ezazu eraman
horren urrutira.
a Arriskutsua izan daiteke lortzeko zaila den helburu batekin amets egitea.
b Amets gehiegi egitea arriskutsua izan daiteke, konturatzerako lo har
dezakegu eta.
 Nik esango nuke ........... aukera zuzenagoa dela; izan ere, nire ustez, bertsoaren
mezua da .........................................................................................................................................................

20 .................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

DBH1 ULERM2.indd 20 30/07/12 9:18

 3
9 a Beraz, ipuinaren mamia laburtzekotan, zein bi hitz iruditzen zaizkizu garrantzi­
tsuak edo gakoak? Azpimarratu, eta, gero, alderatu ikaskideekin, eta arrazoitu
zuen aukera.
arriskutsua ameskeria azoka ezinezkoa kontuz saltzailea
x x
b Idatzi ipuinaren laburpena esaldi batean, aukeratutako bi hitz horiek erabilita.
ameskeria gauza arriskutsu bat da
............................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................

10 Norbaitek amets erako zerbait kontatzen digunean eta amets hori gertagaitza
denean, esne saltzailearen ipuina aipa dezakegu. Bururatzen zaizu horrelako
egoeraren bat? Zein? Azaldu.
Norbaitek ...........................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................


kontatuko balit, esango nioke: kontuz, esne saltzaileari gertatu zitzaiona gerta
dakizuke eta!

11 Zer iruditu zaizu ipuina? Irakurri gazte bik idatzitakoa, eta idatzi zeure iritzia.
a Ipuina ez nuen ezagutzen, baina ez zait askorik gustatu. Izan ere, ez dit
ezer ikasteko balio izan. Dena dela, bigarren bertsioa gehiago gustatu zait,
kasu horretan esne saltzailea bizkorragoa izan delako.
b Nik ipuina ezagutzen nuen, baina aspaldian entzun gabe nengoen. Grazia
egin dit. Behin baino gehiagotan niri ere gertatu izan zait, zerbait pentsa­
tzen edo ametsetan ibili, eta, gero, horren erruz, zerbait txarra gertatu.
Beraz, ondo dago.
asko gustatu zait esne saltzaileak ez nintzen
..................................................................................................................................................................................
ezagutzen eta oso interesgarria izan da
..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................. 21

DBH1 ULERM2.indd 21 30/07/12 9:18

 3

..............................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................................................................

22

DBH1 ULERM2.indd 22 30/07/12 9:18

 3
Idatzi eta grabatu

12 Aukeratu ipuin tradizional bat, aldatu nahi duzuna (pertsonaiaren izaera,

amaiera…), idatzi 10­15 lerrotan, eta egin marrazki bat. Gero, irakurri ahots
goran, eta grabatu.

Ipuinen hasierak:
LAGUNGARRIAK
Bazen behin...
Antzina-antzina...
Sarrera egiteko, era Egun batez...
honetako esaldiak Munduan beste asko bezala,
erabil ditzakezue: herri batean...
Ezagutzen al duzue ...ren Ipuinen amaierak:
ipuina? Ba, entzun arretaz,
Hala bazan, ez bazan,
eta ea kontatuko dizuedan
sar dadila kalabazan.
honek zertan duen antza...
Hala bazan, ez bazan,
Gogoratzen zarete ...ren
sar dadila kalabazan,
ipuinarekin? Gustuko al
eta atera dadila
zenuten? Nik, batere ez.
Gasteizko plazan.
Horregatik, ipuina hankaz
gora jartzea erabaki dut... Hala bazen, ez bazen,
Entzun, honela hasten da... gu pozik bizi gaitezen.

aHOTS GOraN GraBaTZEKO aHOlKuaK

1
• Sinesgarritasuna. Idatzi duzun ipuina “zeure” egin behar
duzu, ipuinaren barnean sartu behar duzu; bestela, entzuteko
aspergarria izan liteke.
Gero,

2
• Ahoskera. Hitzak ondo ahoskatu behar dituzu, trabatu gabe. zergatik
Horretarako, aurretik, azpimarratu zailak izan daitezkeen ez dituzue
hitzak, eta behin eta berriro entseatu. eskolako
blogean

3
• Pausaldiak. Ipuinari arnasa, emozioa, misterioa… emateko,
esaldien, hitzen, paragrafoen… arteko etenaldi eta pausaldi jartzen?
egokiak egiten ikasi behar duzu. Entseatu hori ere.

4
• Abiadura egokian mintzatu behar duzu, ez bizkorregi eta
ezta mantsoegi ere (esaterako, ez da komeni minutuko 120-
130 hitz baino gehiago esatea).

Eredua
Irakurketa dramatizatu baten eredua ikusi nahi baduzue, begi-
ratu helbide honetan (“Eskolopendra” izeneko bideoa): 23
https://sites.google.com/site/eszenatokitik/--------testua

DBH1 ULERM2.indd 23 30/07/12 9:18

 4MAÑARIKO
AZTARNATEGIA

Zertarako irakurri?
 estu mota eta horren
T
ezaugarriak identifikatzeko.
 rgazki oinetatik eta
A
irudietatik informazio
esanguratsua ateratzeko.

24

DBH1 ULERM2.indd 24 30/07/12 9:18

 4
Irakurri aurretik

1 a Begiratu testuaren itxurari, eta adierazi zer testu mota den.

erreportajea x albistea iritzi artikulua

b Zertan oinarritu zara zer testu mota den esateko? Idatzi.

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

2 Titularra irakurri, eta esan: zer kontatuko ote zaigu testuan? Egin hipotesiak.
Adibidez:
Mañariako aztarnategia nork aurkitu duen. ..........................................................................

..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

3 Titularra irakurrita, zer jakin dezakegu Santimamiñeri buruz?

Bizkaiko kobazulo bat dela.
Paleolitoko aztarnategi bat dagoela han.
x Aztarnategi zahar bat dagoela han.

Irakurri bitartean

4 Irakurri ahala, azpimarratu ulertzen ez dituzun hitzak.

25

DBH1 ULERM2.indd 25 30/07/12 9:18

 4

2011-05-05

Santimamiñe baino
tituloa
.................................................................................

aztarnategi zaharrago bat

agertu da Mañarian
Duela 25.000 urte margotutako zaldiak, eskuak eta horman
sartutako hezur bat aurkitu dituzte. azpititulua
.................................................................................

lekua
.................................................................................

IZAR MENDIGUREN · BILBO sarrera itxi egin du Bizkaiko Foru Aldun-

diak, «kobazuloa ikertu eta babesteko».
Mañariko urkuleta auzoko Askondo
haitzuloan (Bizkaia) Paleolitoko Grave-
tte aldiko margo eta grabatuak aurkitu Egoera eskasa
dituzte. Alegia, duela 18.000-28.000 urte Ariztondoren iritziz, arkeologikoki zein
egindakoak. Diego Garate, Joseba Rios kronologikoki «zalantzarik gabeko» aztar-
eta Ander ugarte arkeologoek aurkitu nategia da. Hala ere, margoen egoera
dituzte, eta haiekin batera atzo aurkeztu dela eta, kezka adierazi du: «Egoera kas-
zituen Josune Ariztondo kultura diputa- karrean daude, jende asko pasa delako
tuak. Guztira, hamabi figura agertu dira: handik». Diego Garate arkeologia arloko
gorriz margotutako bost zaldi, grabatu- doktorearen esanetan, graffitiek, suteek
tako zaldi bat, esku bat eta animalia ba- eta leizetik gertu dagoen harrobiak egin
ten lerro zerbiko-dortsala, besteak beste. dituzte kalterik handienak.
Horman sartutako hezur bat ere topatu Arrastoen egoeragatik, begiek ikusi ezin
dute, Bizkaian orain arte agertu den dituzten margo geruzak sistema berezien
lehena. Ondare legeari jarraiki, leizearen bidez aztertuko dituzte.
26
gorputza
.................................................................................

DBH1 ULERM2.indd 26 30/07/12 9:18


argazkia
.................................................................................
Duela 18.000-28.000 urte margotu, eta urtarrilean aurkitu duten eskua. /
RAUL BOGAJO / ARGAZKI PRESS
Bizimoduaren adierazle
Aztarnei erreparatuta, ahuntzak eta
oreinak ehizatuz bizi ziren nomadak dira
margo eta grabatuen egileak, ikerlarien
ustez.
Puntuak eta orbanak ere agertu dira.
Baita lurretik bi metroko altueran horman
txertatutako animalia baten hezurra ere.
Pirinioetan ere agertu izan da era horre-
tako aurkikuntzarik. Adituek 26.000 urte
atzera kokatu dituzte. Garatek dioenez,
ofrenda batekoa izan liteke.
urtarrilean ekin zioten leizea aztertzeari
DBH1 ULERM2.indd 27
4
argazkioina
.................................................................................
Diego Garatek, Joseba Riosek eta Ander
ugartek. Aurreratu dutenez, abendurako
Askondoko kobei buruzko monografia
prest egotea espero dute. Hala ere, ikerla-
riek ez dute aurkikuntza berriak atzema-
tea baztertu: «koba osoa aztertu beharko
da orain, litekeena delako leize barruan
margo gehiago egotea».
Ariztondoren arabera, Arkeologia Mu-
seoan jarriko dute ikusgai arte aztarna-
tegia, panel edo bestelako bitartekoen
bidez: «Adituek diotena egingo dugu,
legeari eta haien aholkuei jarraituz».
www.berria.info (egokitua)
27
30/07/12 9:18
 4
Irakurri eta gero

5 Denon artean, ahalegindu ulertu ez dituzuen hitzen esanahia argitzen.

6 Erantzun galderei. Ba al da, testuan oinarrituta, erantzun ezin den galderarik?

Santimamiñe baino aztarnegi zaharrago bat agertu dela
a Zer gertatu da? ..........................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................

b Nor/Nork egin du? .................................................................................................................................

arkeologo batzuk egin dute

c Noiz? .................................................................................................................................................................
2011ko maiatzan

d Non? ..................................................................................................................................................................
Mañarian

e Nola? ................................................................................................................................................................
f Zergatik? .......................................................................................................................................................

7 a Hona hemen albisteak izan ditzakeen zatiak. Idatzi 26.-27. orrialdeetako

hutsuneetan.
titularra
argazki oina
argazkia
gorputza
azpititularra
kazetaria eta erredakzioa

b Zer informazio ematen du zati bakoitzak? Zertarako da? Lotu.

1 Titularra
c a Irudian zer agertzen den eta argazkiaren
egilea nor den esaten du.

2 Azpititularra e b G ertakizunari buruzko informazio grafikoa
ematen du.
c Gertakizunaren informazioa eta datu esangu-
3 Argazkia b ratsuenen berri ematen du. Irakurlea harra­
patzea, haren interesa piztea du helburu.
4 Argazki
oina
a
d Aurrez emandako informazioa garatzen da,
datuak osatuz.
5 Gorputza
d e Titularreko informazioa osatzen du. Ez da beti
agertzen.

28

DBH1 ULERM2.indd 28 30/07/12 9:18

 4
8 Demagun albistea eskolako aldizkarian edo blogean eman behar duzuela. Zer
titular erabiliko zenukete? Zergatik? Binaka jarrita, aukeratu.

www.unibertsitatea.es

1 Mañariko kobazulo batean K.a. 28.000-18.000 urte

arteko grabatuak aurkitu dituzte

www.manaria.org

2 Mañariko Askondo kobazuloan interes handiko

x grabatuak aurkitu dira

www.anboto.org

3 Hamabost labar-margo agertu dira Askondo koban

9 Erantzun galderei.
a Aurkitutako grabatuak ez daude oso egoera onean. Zerk egin die kalte?
denbora asko daramatela
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

b Grabatuen bitartez, zer jakin daiteke garai hartako gizakiei buruz?

nomadak dira
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

c Aurkitutako hezurra “ofrenda batekoa izan daiteke”. Zer esan nahi du?
jainkoari aurkezten dutena janariaren orde
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

d Aztarna gehiagoren bila jarraitzeko asmorik ba al dute? Zergatik?

bai, kabozaluoetan margo gehiago daudela
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

e Aurrerantzean, non izan dezakegu Askondon aurkitutakoaren berri?

museo batean
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................
29

DBH1 ULERM2.indd 29 30/07/12 9:18

 4
10 Begiratu albistearekin datorren irudiari. Testuak ematen ez duen informaziorik
ematen al digu irakurleoi? Eta argazki oinak?
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................

11  Zer argazki oin jarriko zenioke irudi bakoitzari, irakurritako albistearekin jarri
beharko bazenu? Aukeratu egokiena.
A argazkia
a Zaldiaren grabatua.
b Mañarian aurkitutako irudi bat.
c Askondo haitzuloan aurkitutako zaldiaren grabatua.
B argazkia
a Mapan, Askondon aurkitutako zaldia bezalakoak Europan non aurkitu
diren, eta noizkoak diren.
b Mapan, Europan aurkitu diren zaldiak.
c Askondon aurkitutako zaldien garaikoak dira irudikoak.
C argazkia
a Askondo.

A
b Planoa.
c Askondo kobazuloaren planoa.

B
c
Mapan, Askondon aurkitatutako zaldia
.........................................................................
bezalakoak Europan zehar arkitu diren eta
.........................................................................
noizkoak diren

Askondo haitzuloan aurkitutako

.........................................................................
.........................................................................
zaldiaren grabatua
7 putzua

Gours-en galeria
IM

Ilargiaren galeria

SARRERA
7 putzua

30
........................................................................................................................................
askondo kobazuloaren planoa

DBH1 ULERM2.indd 30 30/07/12 9:18

 4
Idatzi

12 Albisteari beste irudi bat jarri beharko bazenio, aurreko ariketako zein irudi
jarriko zenioke? Zergatik? Aukeratu, eta arrazoitu.
c, non aurkitu den herria adierazten du
................................................................................................................................................................................. LAGUNGARRIAK
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................ Hasteko:
................................................................................................................................................................................. Nik neuk... aukeratuko nuke.
................................................................................................................................................................................. ...irudia jarriko nioke nik albisteari.
................................................................................................................................................................................. ...irudia iruditzen zait
egokiena. Izan
.................................................................................................................................................................................
ere...
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................. Irudiak ematen duen informazioa
................................................................................................................................................................................. azaltzeko:
................................................................................................................................................................................. Irudiak argi erakusten duenez...
.................................................................................................................................................................................
Irudiari erreparatuta...
.................................................................................................................................................................................
Irudiak... -i buruzko informazioa
ematen du. Alegia...
Bertan ikus daitekeenez...

31

DBH1 ULERM2.indd 31 30/07/12 9:18

 5 TXIKITAKO
ARGAZKIAK

a
c B Zertarako irakurri?
 rgazkietatik informazioa
A
ateratzeko.
Iragarpenak egiteko.

d
32

DBH1 ULERM2.indd 32 30/07/12 9:18

 5
Irakurri aurretik

1 Begiratu argazkiei, eta, bertan ikusten duzunean oinarrituta, egin

hipotesiak.
a Zein da egoera? Azaldu argazkian ikusten duzuna.
A ......................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................

B ......................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................

C ......................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................

D ......................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................

b Nola sentitzen ote zen umeetako bakoitza argazkiko unean?

A ......................................................................................................................................................................
B ......................................................................................................................................................................
C ......................................................................................................................................................................
D ......................................................................................................................................................................

2 Zer da liburuxka? Zertarako da?

Irakurri bitartean

3 Testuak irakurri ahala, erabaki

ezkerreko orrialdeko zein argazki
den bertsolari bakoitzarena.
Miren Amuriza
Sustrai Colina
Andoni Egaña
Uxue Alberdi

33

DBH1 ULERM2.indd 33 30/07/12 9:18

 5
Miren Amuriza
Txiki-txikitatik izan naiz oso lotsatia
ezezagunekin; zer esanik ez argazki makina
baten aurrean jarri beharra dagoenetan. Hantxe
zaude zu, erdi-erdian, eta gutxienez begi bi
dituzu begira-begira; argazkilariarena bata, eta
kamerarena bestea. Orduan, urduritu egiten
zara; irribarre nola egiten den ahaztu ere bai
inoiz. Baina ezin arineketan ihes egin! Orain,
hobeto disimulatu arren beldurtiegia izaten
jarraitzen dudalako, eta orduan oinez ere ez
nekielako. Urte bi betetzerako kantu eta kontu-
kontari aritzen banintzen ere, doi-doi eusten
nion neure buruari zutik. Beraz, lehen aldiz
argazkilari batengana joan ginenean, etzanda
jarri ninduten. Eta hantxe nengoen, erdi-erdian,
berriz ere. Orduan, argazkilaria makurtu egin
zen: “Mirentxu, egin barretxo bat!”, “Mirentxu,
begiratu amatxori”. Hiru, bi, bat, zero… klik!
Eta negarrez hasi nintzen.

Sustrai Colina
Zuriz jantzita, eskuak takoz josita, eta
pilotari ematen ageri naiz. Nahi bezala eman
diodala antzematen zait begietan, grina
horrekin segiz gero, egun batean Retegi
izatera heldu naitekeela. Izerdia hitz erdia
bilakatu zait urteetan aurrera joan ahala, eta
ez dakit zergatik naizen bertsolari, pilotari
izatearekin egiten banuen amets. Amesten
ez diren ametsak errazago betetzen direlako
ote? Betetzen direnak amets izateari uzten
diotelako? Retegi bertso zaharrak kantatzen
entzun nuenean askatu ziren korapilo guztiak.
34

DBH1 ULERM2.indd 34 30/07/12 9:18

 5
Uxue Alberdi
Inauterietan ateratakoak dira umetako nire
argazki gehientsuenak. Amak eta izebak
inauterietako mozorroak josten dituzte, eta,
urtero, neurrira egindako mozorro berria
estreinatzeko pribilegioa izaten genuen.
Urte hartan, nire panpina indiarrak bezala
jantzi nahi nuela esan nion amari. Eguzkilore
bezala. Huraxe zen ondo tratatzen nuen
panpina bakarra: Barbie bat ikusi orduko
guraizeak hartu eta kaskamotz uzten nuen,
errotulagailuekin aurpegia margotzen
nien Barriguitas txikiei… Nire amorruak
panpinekin hustutzen nituen. Lasaiago geratu
nintzen psikologoren batek portaera ohikoa
zela esan zidanean. Baina ile nahasiko
Eguzkilore errebelde hura ederki zaintzen
nuen, eta saiatzen naiz oraindik ere hala
egiten. Batzuetan, irribarre egiten dudanean,
kukuka hasten da nire sorbaldatik.

Andoni Egaña
Zinema frontoia garrantzitsua izan da
nire bizitzako joan-etorrietan. Zinema
frontoian azaltzen ginen jendaurrera
ume ginela, buruz ikasitako bertsoak
botatzera. Gerora, Zinema frontoian egin
nuen lehen bertso saio ofiziala, 1982ko
Lizardi hartan. Ezker-paretak badu nigan
halako lilura berezia: Jon Sarasuak
konpartitzen zuela jakin nuenean poz
handia hartu nuen. Pilota-malutak beti
izan dira bertsolarien bidelagun.
35

2011, Bertsolari agenda, Txikitako argazkiak (egokitua)

DBH1 ULERM2.indd 35 30/07/12 9:18

 5
Irakurri eta gero

4 Egiaztatu irakurri aurretik egindako hipotesiak.

5 Begiratu argazkiei, eta erantzun galderei.

A B

C D

a Ezagutzen al dituzu? Esango al zenuke nor den nor?

A ................................................................ C ................................................................
B ................................................................ D ................................................................
b Ba al dakizu gaur egun lau pertsona horiek zergatik diren ezagunak? Ez
badakizu, begiratu Interneten.
.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

6 Adierazi baieztapenak egia (E) ala gezurra (G) diren.

1 Mirenek, oinez behar bezala ikasterako, bazekien hitz egiten.
2 Handitan pilotari izan nahi zuen arren, Sustrai Colina Retegiri
esker hasi zen bertsotan.
3 Uxuek gordeta du oraindik txikitako Eguzkilore panpina.
4 Andonirentzat Zinema frontoia garrantzitsua da, lehen bertso
saio ofiziala hantxe egin zuelako.
36 5 Miren, argazkia ateratzeko, etzanda jarri zuten, ez zuelako zutik
egon nahi.

DBH1 ULERM2.indd 36 30/07/12 9:18

 5
7 Zer informazio ematen dute testuek bertsolariei buruz? Egin gurutzea.

Miren Sustrai Andoni Uxue

1 Badakigu argazkia atera zioten
unean nola sentitzen zen.
2 Handitan zer izan nahi zuen
adierazten du.
3 Etxean, familian, zuten ohitura
baten berri ematen du.
4 Pilotarako zaletasuna erakusten du.
5 Txikitan bertsotan egiten zuen.

8 Sustrai Colinak Retegi aipatzen du, eta Andoni Egañak Jon Sarasua. Nortzuk ote
dira? Egin hipotesiak. Egiaztatzeko, begiratu Interneten.
Retegi: ................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

Jon Sarasua: ..................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

9 Zer esan nahi ote dute esaldi hauek? Jarri talde txikitan, eta ea ondoriozta­tzeko
gai zareten.
1 Izerdia hitz erdia bilakatu zait urteetan aurrera joan ahala. (Sustrai Colina)
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

2 Pilota malutak beti izan dira bertsolarien bidelagun. (Andoni Egaña)

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

37

DBH1 ULERM2.indd 37 30/07/12 9:18

 5
10 Testu hauek aurretik agertu diren bertsolarietako bik idatziak dira, beste
argazki batzuen gainean. Irakurri, eta egin hipotesiak: nork idatzi ote ditu?
Arrazoitu.
1. testua: 2. testua:

.................................................................................................. ..................................................................................................

Birramonaren kulunkaulkian nago, amak Oraindik ere alarma ordua baino pixka
egindako artilezko txanotxoa eta jertsea bat lehenago jartzen duenetakoa naiz;
soinean, kontzentratuta. Lorez betea umetan kendutako “bost minutu” guzti
izaten du amak balkoia, eta segur aski, haiek berreskuratu nahian. Pijama jantzi-
izpilikuaren lore moreetan burrunbaka ta, ileak orraztu gabe eta begiak zabal-
zebilen erlearen hegaldiari begira egongo zabalik nengoela “Egun on!”. Bat, bi eta
nintzen. Oraindik ere badarabilzkit erleak hiru… klik! Eguneroko une txikienak ere
eta liztorrak inguruan, baina amak gorde behar direlako.
egindako arropak soinean begiratzen
diet eguneroko xehetasunei, lore moreen 2011, Bertsolari agenda, Txikitako argazkiak
betaurrekoetatik. (egokitua)

Idatzi

11 Aukeratu txikitako argazki bat, eta kontatu 8­10 lerrotan argazkiaren bitartez
gogoratzen duzun zerbait: esperientziaren bat, lekuren bat, sentsazioren bat,
pertsonaren bat… Argazkiak gogora ekartzen dizunaren arabera, era batera edo
bestera hasiko duzu kontakizuna. Hona hemen aukera batzuk:

LAGUNGARRIAK

Nola eman hasiera kontakizunari?

Non, nola, norekin... zauden, zertan ari zaren... azalduz. Adib.:
Amonaren atxean nago, lehengusuari lepotik helduta.
Zutik ageri naiz, mahaiaren gainean, aitari barrezka.

Zeure ezaugarri baten berri emanez. Adib.:

Txikitan bihurria nintzen.
Geldi egoten ez dakien horietakoa omen nintzen txikitan.

Eguna, tokia... aipatuz. Adib.:

Lehengusuekin Galiziara joan ginenekoa da argazkia.
Ikasturte amaierako jaialdian ateratakoa da argazkia.

Argazkian agertzen den objektu, pertsona, lekua... aipatuz. Adib.:

Oso maitea genuen gure auzokoen txakurra.
38
Txikitan, gure Bartzelonako osaba noiz etorriko zain-zain egoten ginen.

DBH1 ULERM2.indd 38 30/07/12 9:18

 5

.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................

39

DBH1 ULERM2.indd 39 30/07/12 9:18

 6 kontxo,
kortxoa!

Zertarako irakurri?
 rgazkietatik, epigrafeetatik,
A
izenburutik… informazio
esanguratsua ateratzeko.
Ideia nagusiak identifikatzeko.
Arreta eta oroimena garatzeko.
Informazioa bilatzeko.

40

DBH1 ULERM2.indd 40 30/07/12 9:18

 6
Irakurri aurretik

1
1 a Gai al zara aldizkarietako testu motak (albistea, iritzia, erreportajea…), iraku­
rri baino lehen identifikatzeko?
Bai, gai ahal naiz
............................................................................................................................................................................

b Begiratu batera, unitate honetako testua zer testu mota dela esango zenuke?
a albistea b iritzi zutabea c erreportajea d elkarrizketa
Esango nuke ...................................................................
erreportajea dela; izan ere, ........................................
gauzak azaltzen

ari dira
............................................................................................................................................................................

2 Orain, aztertu 42.-43. orrialdeetako izenburua, argazkiak eta epigrafeak, eta

erantzun: zer kontatzen ote da? Azaldu, labur-labur, zeure hitzak erabilita.
.................................................................................................................................................................................
nola egiten den ardoa azaltzen du
.................................................................................................................................................................................
2
3 Zuk zeuk zer dakizu kortxoaz? Ba al dakizu nola lortzen den?
egurrezkoa da
.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

4 Zein da zein? Eta zer da zer? Saiatu hitzak eta eskuineko irudiak lotzen.



a metatzailea
b ateratzailea
c arrakala
2

4
3
d artelatza 3

Irakurri bitartean

5 Irakurri ahala, azpimarratu ezezagunak zaizkizuen hitzak. Gero, saiatu testuin­

gurutik esanahia ondorioztatzen, eta, egiaztatzeko, begiratu hiztegian.

41

DBH1 ULERM2.indd 41 30/07/12 9:18

 6

Azaletik mamia
Zuhaitzek aurki galduko dituzte hostoak, eta, behin biluzten hasita, azala ere
erantziko diete batzuei. Zuhaitzik gehienek azal fin-fina eduki ohi dute, baina ez
artelatzak; 25 zentimetroko oskola egiten zaio enborraren inguruan, eta horixe
kentzeko garaia heldu zaie antzinako lanbide horretan aritzen direnei. Kortxoa
egiteko erabiltzen dute gero, eta, horregatik, kortxoa ateratzeko sasoia deitzen
diote urteroko uzta-biltzeari. Dom Pèrignon fraideak aurkitu zituen material bikain
horren dohainak, eta, geroztik, mahatsaren orpotik datorren mami goxoa botilatan
kontserbatzeko erabiltzen da.

150 urteko bizia

Artelatza 25 urterekin heltzen da
helduarora, eta orduan kentzen
diote azal nerabea, zimurrez eta
arrakalaz betea, gorabeheratsua
eta enborrari gogotik atxikia. Bere
burua biluzik ikusten duenean,
berriz ekiten dio azalez janzteari,
baina bederatzi urte behar izaten
ditu guztiz estal­tzeko. Izerdia
mugitzen hasten denean, enborra
ukitu ere egin gabe zuritzen dute
arbola (sacaores esaten diete
horretan aritzen direnei, ateratzai- Lana, katean
leak). Indarrez, trebetasunez eta Ordu erdi behar izaten dute ateratzaileek zu-
errespetuz, goitik behera jotzen haitza zuritzeko. Zatitzaileari ematen diote gero
dute arbola aizkorekin; ebaki txanda, eta hark, tira edo zerrenda txikietan
bertikal eta garbia bilatzen dute, zatituko du artelazkia, errazago garraiatu ahal
horrela lortzen da-eta kortxo fina, izateko eta leku txarren batetik ez apurtzeko.
erregularra eta homogeneoa. 150 Metatzaileak pilatzen ditu zerrenda horiek,
urtera iristean hiltzen da artelatza, eta garraiatzaileak kargatzen. Zama kamioietan
zahartuta, baina mende eta erdi jarri ondoren, fabriketara abiatzen dira, non
luze horretan, etengabe ibiliko da eguneroko lanarekin egiten dieten aurre kortxoa
jantzi-erantzian. ordezkatu nahi duten alternatiba sintetikoei.

42

DBH1 ULERM2.indd 42 30/07/12 9:18

 6

Kortxoari tapoia kendu

Kortxotik ateratzen diren produktu guztietatik, tapoia da baliotsuena, eta horri esker
bizi da kortxoaren industria. 600 enpresa inguru aritzen dira jardun horretan (familiei­
lotuak asko, eta ustiaketa ertainak beste asko), eta 3.000 laguni ematen diete lana.
Eraldatze prozesua zaila eta mekanizatua da, gero eta lehia handiagoa dago, eta
merkatu berriak ere sortzen ari dira. Portugal da inportatzaile nagusia, Frantzia
ondoren dator, eta Alemania gero, eta indar handia hartzen ari dira Txile eta Hegoa-
frika ere, ardoari gero eta estimu handiagoa diote-eta herrialde horietan.

Kortxotik tapoira
Kortxoak egitura eta osaera kimiko bereziak
ditu, eta dohain ugari ematen dizkio horrek.
Material arina da, elastikoa, bero handiak jasa­
teko gaitasuna du, erraz erabiltzen da, isolatzaile
ona da eta, gainera, guztiz naturala eta birzikla
daitekeena. Kortxo mota bat baino gehiago
daude, eta zein erabiltzen den, horren araberakoa
izango da, nagusiki, tapoiaren kalitatea. Ongi
kontserba dadin, bi aldiz egosi behar izaten da.
Kortxoak ur gehiago hartzen duenez, handitu
egiten zaio bolumena, eta halaxe eramaten dute
sotoetako biltegietara; astebetez edukiko dute
han, eta zatitzea izango da hurrengo urratsa.
Xafla zirkular batekin moztu, eta kortxo tirak edo
zerrendak aterako dituzte, tapoiak izango duen
neurria baino zertxobait zabalagoak. Prozesua
amaituta, bereizi beharra izaten da gero, hau da,­
tapoi akastunak alde batera utzi, eta erabilga-
rriak hartzen dituzte. Tapoitarako balio ez dute-
nak beste prozesu batzuetara bideratzen dituzte,
eta, kortxo horrekin, erlauntzak egiten dituzte,
isola­tzaileak, parketak eta eraikuntzako beste
elementu batzuk, ibilgailuen junturak, oinetakoak,
papera eta moda-modan dauden ehunak ere bai.
Azken emaitza eta
abiapuntua, elkar osatuz
Artelatzaren azala tapoi
bihurtuta dagoenean, emaitza
osatzeari ekiten diote. Alde
batetik, zuzentzeko moduko
akatsak dituzten tapoiak
osatzen dituzte, eta, bestetik,
artelatz ustiaketak ere, handitu
eta osatu egiten dituzte, modu
iraunkorrean betiere. Horixe da
osatzea. Basogin­tzaren ikuspegi
oso eta osatuarekin jokatzea,
eta larreek bere horretan iraun-
go dutela bermatzea, zoru gisa,
zuhaizti moduan eta basoko
bizitzaren euskarri. Eta, horrela,
urtetik urtera, zuhaitzak hos-
tobakantzen hasten direnean,
artelatzak biluzik geratuko dira,
azala guztiz erantzita, enbor-
mamiak agerian.

43

revista.consumer.es (egokitua)

DBH1 ULERM2.indd 43 30/07/12 9:18

 6
Irakurri eta gero

6 Aurkitu honako hitz hauen sinonimoak lehen paragrafoan.

a azala: ..........................................
aazkal c onura: ..........................................
ona

b laster: ..........................................
aurki d garaia: ..........................................
denbora

7 Egia (E) ala gezurra (G)? Adierazi.

1 Artelatzari oskola kentzea aspaldiko lanbidea da. e

2 Artelatzari, lehen aldiz, 25 urte bete baino lehen kentzen zaio

oskola, nerabe den bitartean. g

3 Behin oskola kendutakoan, 9 urte behar izaten ditu enborra

berriro erabat estaltzeko. e
4 Zatitzaileak ordu erdi behar izaten du zuhaitza zuritzeko. g
5 Portugalen, Frantzian eta Alemanian kortxo fabrika ugari daude. g

6 Kortxo industrian diharduten enpresa asko familiartekoak dira. e

7 Kortxoa, isolatzaile ona izateaz gain, birziklatu ere egin daiteke. e

8 Urte batzuetan kortxoa tapoiak egiteko erabiltzen dute, eta, beste
urte batzuetan, isolatzaileak, parketak, erlauntzak eta abar egiteko. g
9 Akatsak dituzten tapoiak, zuzentzeko aukera izan arren, bota egiten
dituzte. g

10 Urtero, sasoiari amaiera emateko, artelatz basoak osatu egin ohi

dituzte. e

8 Zein argazkik erakusten du ondoen paragrafo bakoitzak dioena? Irakurri testuak,

aztertu argazkiak, eta aukeratu, talde txikitan jarrita.

1 2 3 4
Paragrafoak
a 150 urteko bizia 3
b Lana, katean 2
c Kortxoari tapoia kendu 4

44 d Kortxotik tapoira 1

DBH1 ULERM2.indd 44 30/07/12 9:18

 6
9 Zer informazio ematen digu paragrafo bakoitzak? Aukeratu.
Paragrafoak
a Azaletik mamia 3  d Kortxoari tapoia kendu 
b 150 urteko bizia  e Kortxotik tapoira
c Lana, katean  f Azken emaitza eta abiapuntua,
elkar osatuz

Informazioa
1 Artelatzari oskola kentzen zaionetik fabrikara heldu bitarteko prozesua
zein den.
2 Kortxogintza industriari buruzko zenbait datu.
3 Sarrera: kortxoa nola lortzen den, eta zertarako erabiltzen den.
4 Kortxogintzako eta ustiaketa prozesuko azken urratsak.
5 Kortxoaren ezaugarri nagusiak zein diren eta kortxozko tapoiak lortzeko
prozesua zein den.
6 Artelatzaren ezaugarri nagusiak zein diren eta ateratzaileen zeregina zein
den.

Idatzi

10 Dom Pèrignon fraidea izan omen zen kortxoaren dohainak aurkitu zituena.
Bilatu informazioa Interneten, eta azaldu 10-15 lerrotan nola izan zen.
 itxia da nola heldu zen Dom Pérignon fraidea kortxoaren dohainak aurkitzera.
B
Antza denez, ...................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................
45
.................................................................................................................................................................................

DBH1 ULERM2.indd 45 30/07/12 9:18

 7 hara zer mina...
LIZTORRAk egina!

Zertarako irakurri?
 omunikazio egoera
K
irudikatzeko.
Argazkiek zer informazio
ematen diguten
deskubritzeko.
Arreta eta oroimena
garatzeko.

46

DBH1 ULERM2.indd 46 30/07/12 9:19

 7

.
Irakurri aurretik

1 Begiratu testuari gain-gainetik, eta erantzun galderei.

a Nor da igorlea?
............................................................................................................................................................................

b Zein ote da testuaren helburua?

............................................................................................................................................................................

c Norentzako informazioa ote da?

............................................................................................................................................................................

2 Lehen begiratuan, jakin al daiteke zer eratako informazioa topatuko dugun? Zer
elementuri esker jakin dezakegu hori?
..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

3 Zer testu mota da? Aukeratu.

Egunkariko erreportaje laburra.
Ikasliburu bateko testu zatia.
Naturari buruzko aldizkari bateko artikulua.
Informazio diptikoa edo liburuxka.
Horma irudia.
Iragarkia.

Irakurri bitartean
4 Irakurri bitartean, azpimarratu ulertzen ez dituzun hitzak.

47

DBH1 ULERM2.indd 47 30/07/12 9:19

 7

6. Neguan, habiako
ama erregina eta liztor
langileak hil egiten
dira. Utzitako habia ez
dute berriro erabiltzen
hurrengo urtean.

B
5. Arrek ernaldu egiten
dituzte erregina berriak,
etorkizuneko erregina
sortzaile bilakatzen dira, eta
udazkenaren hasieran uzten
dute habia. Negua heltzean,
hibernatzeko babeslekua
bilatzen dute.

4. Irailean, arrak
eta erregina berriak
Vespa velutina nigrithorax tamaina handiko liztorra da (30 mm- jaiotzen dira.
rainokoa), eta jatorriz Asiakoa. 2004an Frantziara iritsi zen, eta
urte gutxiren buruan kolonizatu du herrialdearen hego-mendebal-
de osoa, eta 2010ean, Gipuzkoa eta Nafarroara ere iritsi da.
Loreen nektarrez, fruta helduz eta harrapatzen dituen erle eta
beste intsektu batzuengandik lortzen duen proteina bidez elika­ Nola aurre egin
tzen da. Barruan 5,5 mm-
ko zuloa eginda, Vespa velutina
Vespa velutina gure lurraldean dagoen Europako liztorraren oso V. velutina baino liztorrari
txikiagoak diren
antzekoa da (Vespa crabro, tamaina: 40 mm-raino). Hala ere, intsektuak irten 1. Udaberrian
gorputzaren kolorea belzkara du, sabelaldearen azken zatia eta egin daitezke. erregina gazteak
buruaren zati bat izan ezik; horiek laranja kolorekoak ditu, eta harrapatuz. Udaberrian
hanken muturrak horiak. harrapatutako erregina
Sarreran 7 mm-ko
bakoitzak gure
zuloa eginda, V.
velutina sartu ingurunean habia bat
egin daiteke, gutxiago egongo dela
eta intsektu
handiagoak ezin
esan nahi du.
dira igaro. Tranpak otsailaren
amaieratik maiatzaren
amaierara soilik jarriko
dira. Garai horretan
egoten dira erreginak
48

DBH1 ULERM2.indd 48 30/07/12 9:19

 7

NOLAKOAK DIRA HABIAK?

1. Otsail-martxoan, erregina
gazteak atera egiten dira
hibernazio lekutik (lurzorua,
enborretako zuloak, etab.).
BIOLOGIA
2. Apiril-maiatzean, erregina
gazte bakoitza habia bat erai-
kitzen hasten da, eta lehen
errunaldia izaten du.
Habiak esfera formakoak dira, eta eskuarki zuhaitzetan
eraikitzen dituzte, bereziki espezie hostotsuetan. Noiz edo
noiz pertsonen eraikuntzetan ager daitezke (etxeak, estalpeak,
hormak, etab.). Oso gutxitan egiten dituzte lurpean.
Garapen gorenera iristen
direnean, 50 cm-ko zabalera
eta 80 cm-ko garaiera izan
dezakete.

ZIKLOA
3. Langileak jaiotzen direnean,
haiek arduratuko dira habia
eraikitzen jarraitzeaz eta kolonia
haz dadin, hura elikatzeaz.

aktibo habiaren kanpoaldean. Erabiliko BESTE LIZTOR BATZUEN HABIAK

diren tranpak ahalik eta selektiboenak
Beste liztor espezie batzuen habiak V. velutinaren habien
izango dira, beste intsektu espezie ba-
tzuengan duten eragina txikiagotzeko. antzekoak izan daitezke; hortaz, suntsitu baino lehen, ziurtatu
Merkatuan tranpak badauden arren, egin behar da Asiako liztorraren habia dela.
erraz egin daitezke “etxeko” tranpak
(ikusi eskema).
Erakartzeko beitatzat hainbat formu­
la­zio erabil daitezke; etxean, garagar­
dozko bat presta daiteke, eta horri ardo
zuria eta ahabia-ziropa (edo antzekoa)
erantsi.
2. Habiak atzeman eta suntsituz. Habia
bat suntsitu aurretik, ziurtatu egin
behar da V. velutinarena dela. Langile
berezituek egin behar dute.
49

DBH1 ULERM2.indd 49 30/07/12 9:19

 7
Irakurri eta gero

5 Ahalegindu, denon artean, ulertu ez dituzuen hitzen esanahia argitzen. Behar

izanez gero, begiratu hiztegian.

6 a Erantzun: zergatik kontatzen ote da testuan Asiako liztorrari aurre nola egin
diezaiokegun? Zergatik egin behar ote zaio aurre?
.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

b Irakurri testua, eta osatu edo aldatu aurreko galderen erantzunak.


“Landareak eta arbolak polinizatzeko modu nagusia erleak dira; hau da,
loreen polena eurekin eramaten dute loretik, iturritik, landare edo arbola
hartzaileraino. Prozesu horren bidez, lorearen obuluak ernaldu egiten dira,
eta lore eta fruitu berriak sortu. Hortaz, erlerik gabe, ekosistema larri
zaurituta geratuko litzateke”.
Julian Urkiola, Gipuzkoako Erlezainen Elkarteko presidentea

7 Irakurri berriro Asiako liztorraren biologia zikloa, eta azaldu zure hitzetan.
Imajinatu testua irakurri ez duen bati azaldu behar diozula.

8 Osatu taulak.

ERLEAK
Ezaugarriak: ...............................................................................................................................................
erregin gazteak ateratzen dira otsail-martxoan

...............................................................................................................................................
irailean gazteak eta erreak jaiotzen dira
arreak ernaldu egiten dituzte
...............................................................................................................................................
ama erreginaketa liztorrak hil egiten dira
...............................................................................................................................................

Elikadura: proteinaz
..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................

HABIAK
Forma: Esfera forma daukate, eskuarki zuhaitzeko espezie hostotsuetan
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................

Neurria: 50cm-ko zabalera eta 80cm-ko garaiera

...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................

Kokapena: ...............................................................................................................................................
Agertu ahal dira etxean, estalpean, horman...

50 ...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................

DBH1 ULERM2.indd 50 30/07/12 9:19

 7
9 Erantzun galderei.
a Zergatik harrapatu behar dira erregina gazteak udaberrian?
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

b Etxean tranpak egiteko, zer material behar da?

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

c Ba al dakizu, gutxi gorabehera, tranpa nola egin daitekeen?

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

10 Zerk eman dizu aurreko galderei erantzuteko informazioa: testuak (T), marraz­
kiak (M) edo argazkiek (A)?
a b c

11 Testuak ematen ez duen zer informazio eman dizute irudi hauek? Jarri talde
txikitan, eta pentsatu.

A B C

LAGUNGARRIAK

Idatzi Zure ikuspuntua

azaltzean, era
12 a Irudiei buruzko baieztapen hauetako zein iruditzen zaizkizu egiazkoak? Aukeratu. honetako esapideak
erabil ditzakezu:
Irudiek behar-beharrezko informazioa ematen dute.
Irudiek ematen duten informazioak testua ulertzen laguntzen du.
Irudiak apaingarriak baino ez dira. Zalantzarik gabe.../
Ezbairik gabe...
b Idatzi 5­8 lerro irudiek albisteetan, errepeportajeetan... ematen diguten infor­ Oso argi ez dagoen
mazioaz. Zer alde on daukate? Irudien erabilerak alde txarrik izan dezake? arren...

............................................................................................................................................................................
Nik esango nuke...
Niri iruditzen zait...
............................................................................................................................................................................
Egia esan...
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................
51
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

DBH1 ULERM2.indd 51 30/07/12 9:19

 8 sarean...
euskaraz?

Zertarako irakurri?
Ideia nagusiak identifikatzeko.
Geure buruari galderak
egiteko.
Grafikoak interpretatzeko.

52

DBH1 ULERM2.indd 52 30/07/12 9:19

 8
Irakurri aurretik

1 Erantzun galderei.
a Zer hizkuntzatan aritzen zara lagunekin? Hizkuntza bat baino gehiago
erabiltzen baduzu, azaldu zertarako erabiltzen duzun bakoitza.
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

b Baduzu profilik sare sozialen batean? Eta zer hizkuntzatan aritzen zara?
Ez bazabiltza, egin hipotesiak: zer hizkuntzatan uste duzu arituko
zinatekeela?
............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

c Zer hizkuntzatan idazten dituzu (edo idatziko zenituzke) honako hauek?

Argazkien eta bideoen iruzkinak: .....................................................
Agurrak: .....................................................
Zorionak: .....................................................
Irainak: .....................................................
Txantxak: .....................................................
Bestelako informazioa: .....................................................

Irakurri bitartean

2 Irakurri ahala, adierazi zeri buruz diharduen Onintza Iruretak

paragrafo bakoitzean. Egin gurutzea aukera egokiari.
1. paragrafoa:
Sare sozialei buruzko ikerketa kokatu
Jon Aizpuruaren aurkezpena
2. paragrafoa:
Twitter, Facebook eta Tuenti
Aztertutako sare sozialetako erabiltzaileen profila
3. paragrafoa:
Gazteek erabiltzen duten hizkuntza
Gaztelania
4. paragrafoa:
Sare sozialak zertarako erabiltzen diren
Euskararen presentzia

53

DBH1 ULERM2.indd 53 30/07/12 9:19

 8

Udaltop 2010. Gazteak sare sozialetan

................................................................................................................................................................

Sarrera hau onintza-iruretak idatzi du / Apirilak 28, 2010

Atala: Euskara

Jon Aizpurua Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzako Ikerketa Zerbitzuko kideak,

Udaltop 2010 topaketen barruan, Nerabeak, Interneteko sare sozialak eta euskara
izenburupean ia bukatuta duten ikerketa aurkeztu zuen.
Twitter, Facebook eta Tuentiko erabiltzaileak aztertu dituzte, sakoneko elkarrizketak,
eztabaida taldeak eta behaketak eginda. Lehenengo sarearen erabiltzaileak teknofi-
loak1 dira; bigarrenarenak, era guztietakoak; eta, hirugarrenarenak, 14 eta 25 urte
artekoak.
Hizkuntzaren erabilerari dagokionez, ez dago alde handiegirik mundu errealaren
eta birtualaren artean. Jon Aizpuruak euskaldunaren erradiografia aldatzen ari dela
azpimarratu zuen: orain, elebidun askoren lehen hizkuntza gaztelania da, giro erdal-
dunean bizi da... Beraz, gehiengoak darabilen hizkuntzak irabazten du, gaztelaniak.
Gaztelaniaz diharduen euskaldunak, ordea, bestelako azpitalderen bat identifikatzen
badu, beste hizkuntza bat erabiltzen du: ingelesa edo euskara. Kalean gaztelania
erabiltzen duenak sarean ere hala egiten du, eta kalean euskaltzaletzat dituen kide
solteekin euskaraz egiten duenak, sarean ere bai.
Euskara zertarako darabilte erabiltzaileek? Bada, mezu laburrak bidaltzeko, zorion­
tzeko, abertzaletasunaz hitz egiteko, euskarazko ekitaldien eta herriko jaien berri
emateko. Euskal hiztunak euskara eta gaztelania nahastuta erabiltzen ditu, baina
gaztelaniaz bizi denak ez darabil euskararik.

www.argia.com (egokitua)

1
teknofilo: teknologia zalea

54

DBH1 ULERM2.indd 54 30/07/12 9:19

 8
Soziolinguistika Klusterrak, Kultur Kabiak eta Topaguneak Bizkaiko hainbat esku-
aldeetako gazteak, bereziki Bilbokoak, Tuenti sare sozialean nola erlazionatzen
diren aztertu zuten; zehatzago esateko, harreman horietan hizkuntzen erabilera
nolakoa den. Azterketa horri buruzko txostenean bildutako grafikoetako bat da
honako hau.

HASIERAKO EGOERA

% 100

% 90
INGELESEZ
% 80

% 70

% 60 GAZtELANIAZ
% 50

% 40
EuSkARA EtA GAZtELANIA NAHAStutA
% 30

% 20

% 10
EuSkARAZ
%0
ARGAZkIEN IRuZkINAk

AGuRRAk

ZORIONAk

IRAINAk

tXANtZAk

EkItALDIEN INFO.

MAItASuNA

BEStELAkOAk

LABuRDuRAk

Nerabeak, Interneteko sare sozialak eta euskara

2011ko iraila
Soziolinguistika klusterra, kultur kabia, topagunea (egokitua)

55

DBH1 ULERM2.indd 55 30/07/12 9:19

 8
Irakurri eta gero
1. testua
3 Adierazi baieztapen hauek egia (E) ala gezurra (G) diren.
1 Jon Aizpuruak ikerketaren berri eman zuen, artean amaitu
gabe bazegoen ere.
2 Twitter, Facebook eta Tuentiko erabiltzaileak teknofiloak dira.
3 Jon Aizpuruaren ustez, elebidun askoren lehen hizkuntza
gaztelania da.
4 Oro har, kalean nola hitz egin, hala egiten dute sare sozialetan
gazteek.
5 Gazlelaniaz bizi diren gazteek sarean euskara eta gaztelania
nahasian darabiltzate.

4 Jon Aizpuruak ikerketaren ondorioez hitz egiten du. Zein esaldik adierazten du
ondoen ondorio nagusia? (3. paragrafoan dago)
.......................................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................

2. testua
5 Zeri buruzko datuak ematen ditu grafikoak?
.......................................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................................

6 Erantzun galderei, grafikoan oinarrituta.

a Zer hiru gauzatarako erabiltzen dute euskara gehien?
.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

b Ingelesa zertarako erabiltzen dute gehien?

.................................................................................................................................................................................

c Zertarako nahasten dituzte gehienbat euskara eta gaztelania?

.................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................

Mintzatu

7 Hitz egin talde handian, puntu hauen inguruan.

1 Identifikatuta ikusten al duzue zuen burua grafikoan adierazten denarekin?
Zer egiten duzue zuek?
2 Aztertu zuen hizkuntza erabilera mundu errealean eta mundu birtualean.
Bat al dator ikerketan esaten denarekin?
3 Helburua gazteek sare sozialetan euskara gehiago erabiltzea izango balitz,
56
zer egin beharko litzateke? Ezer bururatzen al zaizue?

DBH1 ULERM2.indd 56 30/07/12 9:19

 8
Idatzi

8 Aztertu grafikoak. Zer adierazten dute? Aukeratu adierazgarrienak iruditzen

zaizkizun datuak, eta eman idatziz horietako lau.

Harremanetarako Denbora-pasarako Informatzeko Orduak astean

Adina
Ordenagailua 12 13 14 15 16 17 18 19
% 50 % 30 % 20
18
Kontsola
% 100
16
Eskuko tel. %2
% 60 % 38 14
Telebista
% 85 % 15 12
Irratia
LAGUNGARRIAK
% 10
% 90 10
Prentsa eta aldizkariak Hasierak:
% 100 8
...grafikoak adierazten duenez...
Ordenagailua Telebista
Ikus daitekeenez...
OHARRA: Creafutur Fundazioak nerabeen kontsumo ohiturak aztertzeko
egindako ikerketako txostenean bildutako grafikoak dira honako hauek. Argi ikus daiteke...
La Vanguardia, 2010-02-28 www.lavanguardia.es Adinaren arabera...
Helburuari erreparatuz
1 ............................................................................................................................................................................ gero..
............................................................................................................................................................................

2 ............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

3 ............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................
Konparaketak egiteko:
4 ............................................................................................................................................................................ Gehiago dira...
............................................................................................................................................................................
-(e)nak, ...baino.
...baino gutxiagok/
gehiagok erabiltzen dute..
.
Zenbat eta gazteago/
zaharrago, orduan eta...
Gutxi/Asko dira... -(e)nak.
Are gutxiago/gehiago, ord
ea...

57

DBH1 ULERM2.indd 57 30/07/12 9:19

 9 URPEKO
ARRANTZA

Zertarako irakurri?
 rreta eta oroimena
A
garatzeko.
Argazkietatik, titularretatik…
informazio esanguratsua
ateratzeko.
Testuaren helburu nagusia
identifikatzeko.

58

DBH1 ULERM2.indd 58 30/07/12 9:19

 9

Irakurri aurretik

1 Nor ote da Joseba Kerejeta? Aztertu elkarrizketaren titularra eta argazkiak, eta,
talde txikitan jarrita, saiatu ahalik eta informazio gehien ondorioztatzen (lanbi­
dea, zaletasunak, bitxikeriak…). Gero, idatzi labur­labur.
...............................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................................

2 Apnea hitza apnoia hitzetik dator (grekotik), eta ‘arnasarik hartu gabe’ esan nahi
du. Teknika hori erabilita urpekaritza egin ote daiteke? Zergatik? Egin hipotesiak.
..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

3 Ezagutzen al duzue hitz hauen esanahia? Jarri binaka, eta azaldu, zuen hitzak
erabilita.
autokontrola · gazi-gozoa · gune kuttuna · iaiotasuna
garaikurra · ehunka · muturreko egoera · isolatu

Irakurri bitartean

4 Gelditu ageri den lerroetan, eta erantzun galderei.

a Zer tamaina ote du 230 kiloko marlin beltz batek? Eta 227 kiloko mero
batek? Zeren antzekoak imajinatzen dituzu? Saiatu irudikatzen.
b Itsasoan zaudela, bat-batean itsasoa ilundu eta atun sarda batekin topo
59
egingo bazenu, zer sentituko zenuke? Itxi begiak, eta irudika ezazu.

DBH1 ULERM2.indd 59 30/07/12 9:19

 9
ZuZEu / SOSLAIA
Joseba Kerejeta
41 urteko durangar honek
munduko urpeko arrantza
txapelketa irabazi zuen orain urte
bi Venezuelan. Aurten, Kroazian
zortzigarren geratu da. Suhiltzailea
ogibidez, ezin esan bizimodu laua
eta monotonoa daramanik.
«Urpeko arrantzak eta
suhiltzaile lanak autokontrol
handia eskatzen dute»
Testua: JOSEBA DERTEANO • Argazkiak: J. DERTEANO, J. KEREJETA
ZUZEU: kroazian ezin izan zenuen orain
urte biko txapela berritu.
JOSEBA KEREJETA: txapelketak zapore
gazi-gozoa utzi zidan. Fisikoki zein men-
talki oso ondo prestaturik nengoen, baina
5 30 dunagaz gustura geratzea. Beti daukazu
arrantzarako guneetan ez zegoen ia arrai-
nik. txapelketa itsas aingiretera mugatu
zen gehienbat. Itsas aingirak arroka arteko
zuloetan bizi dira, eta, aurreko egunetan
inguruak aztertu genituen arren, gure eza-
10 gutza ez zen bertakoen adinakoa eta, garbi
esanda, etxekoek, kroaziarrek, goitik behera
agindu zuten txapelketan.
ZZ.: Beraz, zonaldearen aurretiko ezagutzak
eragin zuzena du txapelketan.
15
J.K.: Itsas zabaleko arrantzan, berez tre-
bea dena, edozein gunetara moldatzen da,
baina, aurten legez, arrantza zuloetan ezku-
tatzen diren arrainetara mugatzen denean,
20 iaiotasunak ez du hainbeste balio; garran-
tzitsuena arraina non dagoen jakitea da.
ZZ: Orain urte bi munduko txapelketa ira-
bazi zenuen Venezuelan.
J.K.: Guztiz txapelketa desberdina izan zen.
60 25 Arrainak batera eta bestera zebiltzan ure-
46
DBH1 ULERM2.indd 60
tan, eta, ezagutzagaz batera, bakoitzaren
arrantzarako dohainek ere zeresan handia
izan zuten. Banekien irabazteko aukerak
nituela, baina sekula ez da jakiten. Oso
arraroa da urpeko arrantzale bat bere jar-
gehiago egin zenezakeen sentipena, eta,
alde horretatik, nahiko korformagaitzak
eta perfekzionistak gara.
ZZ: Nola gogoratzen duzu garaikurra jaso
35
zenuen unea?
J.K.: une ahaztezina eta hunkigarria izan
zen. Garaikurra hango mutil gazte bati es-
kaini nion. Orain 15 urte, nire bidaietako
batean nenbilela, haren aitak etxean hartu
40
ninduen, eta arrantzarako guneak erakutsi
zizkidan. Hara bueltatu nintzenean lagun
hura hilda zegoela jakin nuen, eta lorpena
mutil hari eta familia osoari eskaini niz-
45 kion.
ZZ: Inoiz arrantzatutako arrainik handie-
na?
J.K.: 2007an, kalifornian, marlin beltza-
ren munduko errekorra ezarri nuen 230
50
kilo inguruko piezarekin. 227 kiloko me-
30/07/12 9:19

roa eta 50 kiloko pargoa ere arrantzatu
ditut. Baita 100 kilotik gorako atunak ere.
Atun artean ibiltzea sentsazio berezia da;
itsaso urdina bat-batean ilundu egiten da, eta
ehunka atun itzelen aurrez aurre aurkitzen
55
zara.
ZZ: Arrantzarako gune kuttunik baduzu?
J.K.: Polinesiakoa nire kuttunenen artean
dago: jende atsegina, toki liluragarria, itsasoa
60 urdin argia eta nahi beste arrain. Zer gehiago
eska daiteke?
ZZ: Suhiltzailea zara. urpeko arrantza
praktikatzeko behar diren dohainek, arnasari
luzaroan eusteko ahalmenak, esaterako, la-
65 guntzen dute zure lanbidean?
J.K.: urpeko arrantzan zein suhiltzaile lanean
muturreko egoerak bizitzea egokitzen zaizu.
Beraz, beharrezkoa da burua hotz izatea eta
100 gandik metro batera egonda ere ez dira han
DBH1 ULERM2.indd 61
9
erabaki okerra hartzera bultzatu zaitzake-
ten sentimenduak kontrolatzen ikastea. Sute
70 batean zein urpean, 30 metroko sakoneran,
izuari gain hartzen uzten badiozu, akabo! Alde
horretatik, jardunbide biek badute zerikusia,
eta batak bestea osatzen laguntzen du.
ZZ: Bietako zein eginkizunetan bizi izan duzu
75
arriskurik handiena?
J.K.: Itsasoan, baina ez urpean nenbilela.
Mexikon, hango arrantzale batzuekin arran-
tzan egin eta bueltan gentozela, urakan batek
harrapatu gintuen. Bertan hilko nintzela uste
80
nuen. Handik bizirik irten izana miraria da.
ZZ: urpeko arrantzak ordu batzuetan mun-
dutik guztiz bakartzeko praktika aprosa dirudi.
J.K.: Psikologoek diotenez, apnea egitea
85 amaren uterora bueltatzearen antzekoa da.
Bihotz taupadak zein gorputzeko metabolis-
moa izugarri jaisten dira, eta horrek erlaja-
zio sentsazioa ematen du. Horri grabitaterik
gabeko inguruan arrain zoragarriak ikusteko
90
eta arrantzatzeko aukera gehitzen badiozu,
guretzako urpeko arrantza gozamen hutsa
da.
ZZ: Beraz, oxigeno bonbonarik ez duzu faltan
botatzen.
95 J.K.: Aire konprimituko bonbonak muga
handi bat du: airea amaitzean uretatik irten
beharra dagoela. Gainera, zarata handia
ateratzen du, eta oso zaila da arrainengana
asko gerturatzea. Apnearen bidez, arrainen-
nagoenik ohartzen. Inguruko faunan askoz
integratuago egon ohi naiz.
Papereko Zuzeu aldizkaria, 2010eko azaroa (egokitua)
61
47
30/07/12 9:19
 9
Irakurri eta gero

5 Zein dira erantzun egokienak? Aukeratu.

1 Joseba Kerejetak inoiz irabazi al du urpeko arrantza txapelketarik?
a Ez. Duela bi urte ia lortu zuen, baina azkenean bigarren gelditu zen.
b Bai, Kroazian, eta bi urte lehenago Venezuelan.
c Bai, orain bi urte munduko txapelketa irabazi zuen Venezuelan.
2 Kroazioako eta Venezuelako txapelketak desberdinak izan omen
ziren. Baina zein izan zen bien arteko aldea?
a Venezuelan, ausarta izatea ezinbestekoa zen; Kroazian, berriz, arrantza
egiteko trebea izan beharra zegoen.
b Venezuelan, itsasoa ezagutzeaz gain, arrantzarako dohainek zerikusi
handia izan zuten; Kroazian, berriz, itsas aingiren bizilekuak ezagutu
behar ziren.
c Kroazian, bertakoek abantaila izan zuten, beraiek atunen gordelekuak
ondo ezagutzen baitzituzten.
3 Suhiltzaile izateak ba al du urpeko arrantzalea izatearekin antze-
kotasunik? Zer dio Josebak?
a Ez. Bata lehorrean egiten da, eta bestea, berriz, urpean. Beraz, ez daukate
zerikusirik.
b Bai, bietan buruari hotz eutsi behar zaio eta sentimenduak kontrolatu
egin behar dira.
c Bai eta ez. Bietan izua edo beldurra kontrolatu egin behar da, baina
urpean ibiltzeko, apnea ere kontrolatu egin behar da.
4 Elkarrizketan dioenez, behin bere burua arriskuan ikusi zuen.
Noiz?
a Behin urpean zebilela urakan batek harrapatu zuenean.
b Arrantzale batzuekin itsasora zihoala tsunami batek bete-betean harra-
patu zituenean.
c Mexikon, arrantzale batzuekin ibili eta gero porturantz zihoazela zikloi
tropikal batek bete-betean harrapatu zituenean.
5 Oxigeno bonbonarekin urpean ibiltzea atsegin al du Josebak?
a Bai, nahiz eta zarata handia ateratzen duen eta arrainengana hurbiltzea
zailagoa den.
b Ez, muga bat dela iruditzen zaio. Hala ere, sarritan erabiltzen du.
c Josebak nahiago du apnearen teknika erabili.
6 Urpeko arrantza gozamena dela dio. Zergatik?
a Urpekaria, itsasoan dagoen bitartean, haur jaioberria bezala sentitzen
delako.
b Erlaxatzeaz gain, arrainak ikusteko eta arrantzatzeko aukera ematen
duelako.
62 c Grabitaterik gabeko inguru batean arrainak arrantzatzea gozamen hutsa
delako.

DBH1 ULERM2.indd 62 30/07/12 9:19

 9
6 a Zein leku aipatzen dira testuan? Ea testua berriro irakurri gabe gogoratzeko
gai zareten!

b Orain, kokatu leku horiek mapan, adierazi ahoz non dauden, eta baita ondoan
zein itsaso duten ere.
Adibidez: Kalifornia Ipar Amerikan dago, eta Ozeano Bareak bustitzen ditu
hango lurrak.

7 Zure ustez, zein da elkarrizketaren helburu nagusia? Zergatik? Arrazoitu.

a konbentzitzea b informatzea c entretenitzea
..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

8 Irakurri berriro 5. galderaren

B
erantzuna, eta aztertu beheko
argazkiak. Gero, saiatu arrainak
identifikatzen: zein ote da marlin
beltza? Eta zein ote da meroa? Ea
asmatzen duzuen!

A
.....................................................................

B
......................................................................

A 63

DBH1 ULERM2.indd 63 30/07/12 9:19

 9
Idatzi
a proposamena: elkarrizketa
9 Binaka jarrita, aurki ezazue zuen zaletasuna. Gero, idatzi elkarri galderak, eta
LAGUNGARRIAK
Era honetako galderak
egin ditzakezue:
Zein da zugan grina gehien
pizten duen zaletasuna?
Noiztik daukazu zaletasun hori?
Nondik datorkizu?
Inoiz pentsatu al duzu
jarduera hori lanbide
bihurtzea?
Jardun horretarako, leku
kuttunik ba al duzu?
Zer alde on dauzka zure
zaletasunak? Eta alde
txarrik ikusten al diozu?
Zer eratako pertsonari
gomendatuko zenioke?
64
DBH1 ULERM2.indd 64
erantzun, ikaskideak eginiko galderei ahalik eta erantzun osoena ematen ahale­
ginduz (asma itzazue bost bat galdera, eta erantzuteko, berriz, gutxienez, idatz
itzazue 2­3 lerro).
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................
30/07/12 9:19
 9
B proposamena: deskribapena

10 Aukeratu bi argazki hauetako bat, eta deskribatu 8­10 lerrotan. Gero, azaldu ahoz.
LAGUNGARRIAK

1 2 Argazkiak deskribatzeko,
lehendabizi saiatu galderei
erantzuten. Gero, idatzi
deskribapena, hasieran
ikuspegi orokorretik abiatuta,
eta, ondoren, xehetasunei
erreparatuta.
Galderak:
Non ateratako argazkia izan
daiteke? Euskal Herrian ala
atzerrian?
Zer eratako paisaia ageri da?
Zein ageri dira? Lagunak ote
dira?
Eguneko zein unetan ateratakoa
ote da?
..................................................................................................................................................................................
Nola sentitzen direla esango
zenuke?
..................................................................................................................................................................................
Nolako arraina(k) da/dira bertan
.................................................................................................................................................................................. ageri dena/direnak?
.................................................................................................................................................................................. Zer beste elementu ageri dira
.................................................................................................................................................................................. argazkian?
.................................................................................................................................................................................. Etab.
..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................................. Erabil ditzakezuen esapideak:

Argazkian... ageri da/dira.
Lehen planoan /
atzealdean / aurrealdean
/ ...-ren ondoan... / ertz
batean...
Dirudienez / badirudi / esan
liteke / esango nuke...
Ikusgarria benetan...! /
Inoiz ikusi izan dudan ...-ik
...-ena da

Joseba kerejetari buruz gehiago jakin nahi baduzu, 65

hau duzu bere web orria: www.josebakerejeta.com

DBH1 ULERM2.indd 65 30/07/12 9:19

DBH1 ULERM3.indd 66 30/07/12 9:21
 Euskal
kantak

DBH1 ULERM3.indd 67 30/07/12 9:21

 E
1 Txantxibirin
1 Kanta hau, entzun gabe, osatzeko gai izango al zinateke? Aukeratu hitz egokiak
eta bete hutsuneak. Eta, gero, entzun eta egiaztatu.
1 Txantxibirin, txantxibirin
zenbiltzanian/genbiltzanian
Elorrioko kalian,
hamalau asto/atso tronpeta joten
zazpi astoren gainean.
Atsoak/Astoak ziran
txiki-txikiak,
atsoak/astoak, berriz,
kristorenak/handiak!
Nola demontre konpontzen ziran
zazpi astoren gainean?
2 Saltzen, saltzen,
txakur txiki1 baten karamelua
Está muy bien, esaten dau konfitteruak2.
Cuando vamos a Otxandiano,
Santa Mañe ..........................................................
tomaremos chocolate
.......................................................... gainian.

Indalezio OJANGUREN
www.guregipuzkoa.net
1
txakur txiki: bost zentimoko txanponari ematen zitzaion izena. Balio gutxiko dirua, alegia.
2
Erromerietara joaten ziren konfitero, karamelo saltzaile eta antzekoak erdaldunak izaten ziren
gehienetan. Haien hizkera islatzen da pasarte honetan.

Bitxikeriak
Kanta honek jatorriz bizkaitarra dirudi, bertan Elorrio aipatzen baita; baina, egia esan, Euskal Herri
osora zabaldu da. Iparraldean ere kantatzen dute, Zantzikitin izenarekin. Hegoaldean, berriz,
Txantxikitin edo Txantxibirin hitzarekin hasten da. Afalosteko edo bazkalosteko euskal kanten artean
estimatuenetakoa dugu, eta, Jose Inazio Ansorena txistulariak adierazi zigunez, fandango baten
airearekin moldatua dago.

Hainbeste lekutara iritsi denez, aldaketa bat baino gehiago izan du, herri kantetan ohi den bezala.
Hamalau atso dira toki batzuetan, ama-alabak besteetan; garai batean atso handiak zirenak gaur egun
kristonak ere kantatzen da. Hori bai, beti tronpeta jotzen eta zazpi astoren gainean.

Gehienetan, beste kanta bat eransten zaio: erdara eta euskara nahasian darabilen Otxandioko Saltzen,
saltzen, hain zuzen. Badirudi garai batean Santa Mañetan (alegia, Santa Marina egunean, uztailaren
18an) Otxandiora jende asko joaten zela, herriko jaiak orduan izaten baitziren. Kantan esaten denez,
txokolatea Vulkanoren gainean hartzen zen, alegia, plazako iturrian dagoen jainko erromatarraren
irudira igota. Vulkano Erromako mitologian suaren eta sutegietako jainkoa zen, eta Otxandio
68 aspalditik errementari eta olagizonen herria izanik, oroitarri neoklasiko hori eraiki zioten 1850ean.

DBH1 ULERM3.indd 68 30/07/12 9:21


2 Isil-isilik dago
1 Irakurri kantaren letra, eta ea 6 akats topatzeko gai zaren. Gero, entzun
eta egiaztatu.
1 Isil-isilik dago
kaiaren ertzian
ontzi txuri polit bat
uraren gainian.
2 Goizeko ordu bietan
esnatutzen gera
arrantzaliak beti
juateko urrutira.
3 Pasatzen naizenian
zure leihopetik,
negarrak urteten deust
begi bakarretik.
4 Zergatik, zergatik,
zergatik, zergatik?
Zergatik negar egin?
Zeruan izarra dago
itsaso kostaldetik.
E
5 Bat, bat, bat,
bart parrandan ibili,
bart parrandan ibili.
Bi, bi, bi,
ez naiz ondo ibili,
ez naiz ondo ibili.
Hiru, hiru, hiru,
kolkua bete diru,
gogua bete diru.
Lau, lau, lau
sardinak hankak lau!
6 Anteron txamarrotia,
Sinkerren bibotia,
haretxek ei dauko,
ei dauko1
preso tximinoa. BIS
1
ei dauko: omen dauka.

Bitxikeriak

Hans Hillewaert
Kanta gutxi izango da Hego Euskal Herrian popurri hau baino ezagunagorik. Egia esan, ez dirudi hain
zaharra denik; XX. mendearen hasiera aldera asmatua izan daiteke. Itsas girokoa dugu, baina barruko
herrietan ere oso zabaldua, batez ere 1936-1937ko gerraz geroztik, urte haietan Eusko Gudalosteko
batailoietan asko kantatzen baitzen.

Anteron txamarrotia hitzekin hasten den ahapaldian agertzen diren izenei buruzko argibideak Rufo
Atxurra lekeitiarrak eskaini zizkigun. Atxurraren esanetan, Antero tximinoiak (txibiak) harrapatzen
zituen arrantzalea omen zen, eta, haren lanbideari dagokionez, txamarra urdina janzten zuen astegu-
nero; jaiegunetan, ostera, zuria. Sinker, berriz, Eulogio Garziaren ezizena zen. Mekanikoa-edo genuen,
eta biboteduna, jakina. Behin Singer markako josteko makinaren bat konpondu zuelako, goitizen
horrekin gelditu zitzaigun betiko.

Gerora, makina bat aldaera izan zuen Sinkerren bibote famatuak: Kaiserren bibotea (Alemaniako Gilen
II.arena, alegia) apaizarena, edota, orainago, Francorena.

Jerardo ELORTZA

69

DBH1 ULERM3.indd 69 30/07/12 9:21

 E
3 Guk euskaraz, zuk zergatik ez
1 Alderatu Gabriel Arestiren poema eta kantaren letra. Zer desberdintasun dago
bien artean? Zergatik aldatu ote da poema kanta bihurtzean? Pentsatu. Gero,
entzun kanta, eta, talde handian, atera ondorioak.

Gazi, geza, gozo Guk euskaraz, zuk zergatik ez

Lehen Guk euskaraz, zuk zergatik ez? BIS

euskera Lehen
putzu sakon
Euskara putzu sakon eta ilun bat zen. BIS
eta ilun bat zen,
Eta zuek denok ur gazi bat atera zenuten,
eta zuek denok,
handik nekez.
ordukook,
Eta ordukook ur gazi bat atera zenuten,
ur gazi bat
handik nekez.
atera zenuten
handik Guk euskaraz, zuk zergatik ez? BIS
nekez.
Orain
Orain Orain zuen birtutez zuen indarrez. BIS
zuen birtutez, Eta oraingook ur geza bat ateratzen dugu,
zuen indarrez, hemendik lasai.
euskera Zuen oinordekook ur geza bat ateratzen
erreka laster baina dugu, hemendik lasai.
pobre bat da,
eta guk, Guk euskaraz, zuk zergatik ez? BIS
zuen oinordekook, Gero
ur geza bat ateratzen dugu
Gero gure birtutez, gure indarrez. BIS
hemendik
Euskara itsaso urdin eta zabal bat izanen
lasai.
da, guretzako.
Gero Gure oinordekoek ur gozo bat aterako
gure birtutez, dute, handik oparo.
gure indarrez, Guk euskaraz, zuk zergatik ez? BIS
euskera
1976. urtean Urkok ezagun egin zuen bertsioa,
itsaso urdin eta zabal bat Egan taldeak abestua
izanen da
eta ordukoek,
zuen eta gure
oinordekoek,
ur gozo bat aterako dute
handik.
Gabriel ARESTI
Euskal Harria
70

DBH1 ULERM3.indd 70 30/07/12 9:21

 E

Antzekotasunak: ...........................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................

Desberdintasunak: .......................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................

Gure ustez, poeman oinarrituta kantaren letra osatu zenean .............................................

....................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................

Bitxikeriak
Gabriel Aresti (1933-1975) idazle bilbotarrak ederki kostata kaleratu zuen 1967an bere bigarren poema
liburua: Euskal Harria. Zentsura politikoaren artazi gupidagabeek erabat mutilatu zioten jatorrizko testua,
olerki asko kenduaraziz. Liburua ilustratu alde, Agustin Ibarrolak egindako grabatuek ere ez zuten zori
hobea izan (azalekoa debekatu egin zuten, eta, barrukoak, denak hasieran eta segidan jarri behar izan
zituzten). Arrazoi askorengatik, atera zen unean ez zuen, agian, arrakasta larregi izan liburu horrek. Baina
urte batzuk geroago, abeslari berriek poema batzuk musikatu egin zituzten, eta asko hedatu ziren kanta
jaialdi eta irratien bidez; hori bai, gehienetan, letraren egilea nor zen aipatzeke.

Antzeko zerbait gertatu zitzaion poema honi ere. Liburuan duen izenburuarekin (Gazi, Geza, Gozo) ia eze-
zaguna izan arren, 1976an Urko kantariak Guk euskaraz, zuk zergatik ez? errepikarekin grabatu zuenetik,
oso herrikoi bilakatu zitzaigun. Bada, bertso horiekin Arestik euskararen eta euskal idazleen historia labur
bat mamitu gura izan zuen. Lehen, antzina, zeregin zaila eta neketsua izan zuten euskara landu zutenek:
Kardaberazek, Mendiburuk, Haranederrek, Duvoisinek, Añibarrok; urte gaziak haiek. Orain, poetaren
garaian, aurreko idazleen lanari esker, guztiz zorroztua ez bada ere, tresna erabilgarria dute hizkuntza
autore garaikideek: Salbador Garmendiak, Mikel Lasak, Txomin Peillenek, Juan San Martinek eta Arestik
berak, noski; egoera geza samarra oraindik. Gero, etorkizunean, lehengo eta oraingo ahaleginen bitartez,
idazteko lanabes egokia izango dute belaunaldi berriek; aro gozoaren esperantza, alegia.

Jerardo ELORTZA

71

DBH1 ULERM3.indd 71 30/07/12 9:22

 E
4 Egun da Santi Mamina
1 Kanta entzun gabe hutsuneak betetzen jakingo al zenuke? Saiatu, inguruko hitzei
erreparatuta. Gero, entzun eta egiaztatu.
arima / samina bularrak / belarrak
1 Egun da Santi Mamina, 4 Kantatu zuen oilarrak,
benetan egun ..........................................., argitzen dira ...........................................;
goiko zeruak gorde dezala Ageda gure martiriari
luzaro neure ........................................... BIS moztu zizkaten ...........................................
ausartegia / usategia Egun da Santi Mamina…
2 Esanen dizut egia
5 Bularrak moztu zizkaten eta
hau ez da ...........................................;
Euskal Herriak diotsa,
erroi artean izan nintzaden
solomu luze dultzerik gabe
benetan ...........................................
eman zaidazu bihotza.
Egun da Santi Mamina…
Egun da Santi Mamina…
lizarra / bizarra
jabeak / nahigabeak
3 Itsas aldean izarra,
6 Eman zaidazu bihotza eta
hari begira ...........................................;
ken berriz ...........................................
euskara salbo ikusi arte
Esan noiz garen izanen gure
ez dut kenduko ...........................................
etorkizunen ...........................................
Egun da Santi Mamina…
Egun da Santi Mamina…
Gabriel ARESTI
Harri eta Herri

72

DBH1 ULERM3.indd 72 30/07/12 9:22

 E
5 Errota zahar maitea
1 Juan Mari Lekuonaren poeman oinarritutako kanta duzu hau. Entzun gabe
hutsuneak betetzen jakingo al zenuke? Saiatu. Gero, entzun eta egiaztatu.
oroitzean / beltzean / xe(he)tzean / ertzean
1 Errota zahar maitea
uraren ..........................................................,
uraren ertzean da
basati ..........................................................
negar egiten dezu
alea ..........................................................,
ni ere triste nabil
zutaz .......................................................... BIS
distirak / begiak / errotarriak
2 Zotin sekua dagi
..........................................................,
itzalitako izar ..........................................................
dira neretzat zure ..........................................................
zokuan / barruan / lepuan / onduan
3 Izar eder bat dago
hor goiko ..........................................................
Errota zaharra, berriz,
erreka ..........................................................
Berebiziko pena
badaukat ..........................................................
ezin gintezke bizi
elkarren .......................................................... BIS
hartu / behartu / onartu
4 Bizitzaren legea
nahi det ..........................................................,
Hala beharra
kuraiaz ..........................................................
Berez doana
zertan ..........................................................? 1
Errota zahar maitea…
Juan MARI LEKUONA
Muga beroak

1
Juan Mari Lekuonaren poemak honela jarraitzen du:
Nigan, ordea, / ez nauzu fio: nere ahalmenak ez du balio. / Sentitzen badet / berriz haren kanta /
(errotaren tranka) / barne minduraz nagoke berriro… Errotaren oihuz / maluraz nauzute. / Zigor hau
nerekin / izango det beti / hiltzen naizen arte! 73

DBH1 ULERM3.indd 73 30/07/12 9:22

 E
6 Gizon arruntaren koplak
1 Entzun Xabier Leteren kanta (Egan taldeak kantatua), eta bete hutsuneak.

1 Kantatzera noazu 4 Etxetikan lanera

bertso bat edo bi noa nahiko mantso,
herenegun jarriyak Realak kuatro-uno
gizona arruntari galdu zuen atzo,
Antoniyo, Lorentxo kalian bi zakur ta
edo Joxe Mari, beste hiru atso,
......................................................................... .........................................................................
......................................................................... .........................................................................

2 Goizian jeikitzian 5 Gauzak gaizki dabiltza,

lehenbiziko gauza, hau da komeriya,
ahoa zabaldu eta Afganistanen gerra
jazten ditut galtzak, piztu zuten iya,
muturra garbitzeko tokatzen baldin bazait
nolako zalantzak aurten loteriya,
......................................................................... erosi beharko det
......................................................................... mertzedes berriya...
.........................................................................
3 Kafesnia hartuta .........................................................................
horrekin batera,
ahal baldin badet, behintzat, 6 Ongi ikasi nuen
noa komunera: gaztetan baltsian,
aurrian papera ta karterari kontutzen
atzian papera, txamarra galtzian:
......................................................................... Artxandako haiziak
......................................................................... beruak baitziran,
.........................................................................
.........................................................................

74

DBH1 ULERM3.indd 74 30/07/12 9:22

 E

7 Ni lana egina naiz 10 Ez naiz ni gizon txarra,

semiak hazteko, baina, zer arraio,
haiek eskola ona Fidel Castro izateko
xuxen ikasteko, ez bainintzan jaio;
ikasi eta gero musian egiten det
lanian hasteko, makina bat saio,
......................................................................... andriaren onduan
......................................................................... afaldu det iaio.
.........................................................................
8 Semeen semetatik .........................................................................
baitatoz semiak,
Xabier LETE
batzuek arrak eta
bestiak emiak,
batzuek lodiyak eta
beste batzuk mehiak:
.........................................................................
.........................................................................

9 Gaurko eguna ere

bota dugu, bada,
gizon okupatua
gauza ederra da.
Asko gustatzen baitzait
oiluaren salda.
.........................................................................
.........................................................................
www.argia.com

75

DBH1 ULERM3.indd 75 30/07/12 9:22

 E
7 Mando baten gainian bestia, alajaina!
1 Entzun kantak, eta, gero, saiatu bertso eran esaten dena zuen hitzak erabilita
elkarrizketa eran idazten (horretarako ez daukazue hitanoa erabili beharrik).
1
Mando1 baten gainian
Domingo Kanpaina,
ez zihoak hutsikan
mando horren gaina;
azpian dihoana
mandoa dek baina,
gainekoa ere badek
azpikoa adina,
mando baten gainian
bestia, alajaina!
Tronpa jotze2 hura entzutean, haserretu zitzaion Domingori, jakina, eta
honelaxe erantzun zion hark bertsotan:

2
Indalezio, Indalezio,
Indalezio Moko3,
uste al dek4, uste al dek
ez hautela joko?
Indaleziok ere ez zuen gustura aditu Kanpainaren ateraldia, eta, gehiegi
pentsatu gabe, ziplo jaurti zion erantzuna:

3
Berriz esaten badidak5
Indalezio Moko,
hezurrak hautsi arte
ez diat lagako!

1
Batuan: Mando baten gainean / Domingo Kanpaina / ez doa hutsik / mando horren gaina / azpian doana
/ mandoa da baina / gainekoa ere bada / azpikoa adina / mando baten gainean / bestea, alajaina!
2
tronpa jotze: adar jotze
3
Moko: Bilintxi jarri zioten goitizena, sudur handia eta okerra zuelako.
4
Batuan, hitanorik gabe: uste al duzu ez zaitudala joko?
5
Batuan, hitanorik gabe: Berriz esaten badidazu / Indalezio Moko / hezurrak hautsi arte / ez dizut lagako
(utziko)!

76

DBH1 ULERM3.indd 76 30/07/12 9:22

 E

1
Indalezio:
.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

2
Domingo:
.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

3
Indalezio:
.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

Bitxikeriak
Indalezio Bizkarrondo Bilintx (1831-1876) Donostiak eman duen bertsogilerik ospetsuena dugu, dudarik
gabe. Bizimodu gehiena jaioterrian eta inguruetan igaro zuen; eta ez oso aldi baketsuan. Haurtzaroan lehen
gerrate karlistako setioa sufritzea egokitu zitzaion, eta, gizon heldua zela, bigarren karlistaldian, beste setio
luze baten ondoren, Donostian amaitu zituen bere egunak, gerran jasandako zaurien ondorioz.

Ez omen zuen arrakasta handirik emakumeekin; istripu baten ondorioz aurpegia desitxuratuta gelditu omen
zitzaion, eta horrek, agian, ez zion lagunduko. Bertso askotan aipatzen ditu maitasun kontuetan izandako
arazoak: Izazu nitzaz kupika!, Behin batian Loiolan, Zenbait damaren esker txarra, Bihotz eritua izenekoetan, eta
beste hainbatetan. Hala ere, aurkitu zuen azkenean emazte eder askoa, Nikolasa Erkizia azpeitiarra, nahiz
eta berarekin denbora askoan bizitzerik ez izan, azken karlistaldia amaitzear zegoela, kanoikada batek sortu-
tako zauriek eraman baitzuten betiko bertsolari donostiarra.

Dena dela, gai alaiak eta barregarriak ere gustatzen zitzaizkion. Horien artean, zabalduenetakoa, Domingo
Kanpainari bat-batean botatako ahapaldia izango da. Domingo hura Bilintxen adiskidea zen, eta lantegi
baterako lan egiten zuen mandoa bere ardurapean zeukan. Lanorduetatik kanpora ere han ibiltzen zen
mando gainean hara eta hona, dotore asko. Behin batean, Donostia inguruko sagardotegi batera zetorrela
ikusi zuten. Orduan, bertsoa kanta ziezaion eskatu zioten Indaleziori besteek. Bilintxek goiko bertso horixe
asmatu zuen, hitzetik hortzera.
Jerardo ELORTZA 77

DBH1 ULERM3.indd 77 30/07/12 9:22

 E
8 Behin batian Loiolan
1 Entzun kanta, eta, gero, kontatu istorioa 10 bat lerrotan, narrazioaren egitura,
loturak… erabilita.

1 Behin batian Loiolan 3 Arkitu ginanian

erromeria zan, inor gabe jiran2,
hantxen ikusi nuen koloriak gorritu
neskatxa bat plazan; arazi zizkidan;
txoria baino ere kontatuko dizuet
arinago dantzan; guztia segidan,
huraxe bai polita, zer esan nion eta
han politik bazan! BIS nola erantzun zidan. BIS
2 Esan nion desio 4 “Dama polita zera,
senti nuen gisan, polita guztiz, ai!,
harekin hizketa bat bainan hala ere zaude
nahi nuela izan; oraindik ezkongai,
erantzun zidan ezik ezkon gaitezen biok!
atsegin har nezan, Esan zaidazu3, bai!”
adituko zidala “Ni zurekin ezkondu?
zer nahi nion esan. BIS Ni zurekin? Jai jai!” BIS

1
adituko: entzungo.
2
inor gabe jiran: bakarrik, inguruan jenderik gabe.
3
zaidazu: iezadazu.

....................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................................................

78 ....................................................................................................................................................................................

DBH1 ULERM3.indd 78 30/07/12 9:22

 E

Bitxikeriak
Bizitza latza izan zuen arren, Bilintx ez omen zen pertsona haserrekoia eta erretxina; kexati
samarra bai, batzuetan, baina umoretsua aldi berean. Bertso horietan kontatzen digun
“kalabaza hartze” biribil honi ere ironia fina dario.

Kantan aipatzen den Loiola Donostiako auzoa da, eta ez Azpeitikoa. Bilintxen garaian
Donostia, batik bat, egungo Alde Zaharra zen; herri hazitxoa, hiria baino gehiago. Loiola,
berriz, etxe multzo txiki bat eta baserri banaka batzuk besterik ez. Hirigunetik urrutitxo
gelditzen zen, baina horrexegatik agian, ospetsuak eta jendetsuak izan ohi ziren hango
erromeriak. Halakoren batean bururatuko zitzaizkion Indaleziori makina bat doinu desber-
dinez jantzita iritsi zaizkigun bertso horiek.

Jerardo ELORTZA

79

DBH1 ULERM3.indd 79 30/07/12 9:22

DBH1 ULERM3.indd 80 30/07/12 9:22