1

Gramatika

Gramatika
Gramatika
Euskara eta LIteratura Euskara eta Literatura
DBH
DBH

Euskara eta Literatura

DBH
1

ISBN: 978-84-8394-622-0
B.K.: 101948

9 7 88 48 3 9 46 22 0

101948_GRAMATIKA_1.indd 1 19/03/12 16:29

 1
Gramatika
Euskara eta Literatura
DBH

DBH1 GRAM(1-6).indd 1 27/07/12 9:14

DBH1 GRAM(1-6).indd 2 27/07/12 9:14
 Aurkibidea
1 Komunikazioa ................................................................................... 4. or. 6 Determinatzaileak .......................................................................... 44. or.
Sintaxia: perpaus kontzesiboak ............................................. 5. or. Sintaxia: konparaziozko perpausak ..................................... 45. or.
Deklinabidea: zer da?; mugagabea noiz?; NOR, Deklinabidea: NORA, NORENGANA,
NORK .................................................................................................... 6. or. NORAKO ............................................................................................. 46. or.
Aditza: indikatiboa. NOR. Trinkoa ....................................... 8. or. Aditza: baldintza ............................................................................ 48. or.
Lexikoa: ahaideak .......................................................................... 11. or. Lexikoa: frutak, fruituak eta zuhaixkak ........................... 50. or.
Autotesta II ........................................................................................ 51. or.
2 Idazkera eta ahoskera ................................................................. 12. or.
Sintaxia: zehar-galderak ............................................................. 13. or. 7 Aditza I ................................................................................................. 52. or.
Deklinabidea: NORI, NORTZAT, -(r)ik ................................ 14. or. Sintaxia: erlatibozko perpausak ............................................ 53. or.
Aditza: indikatiboa. NOR-NORI ............................................. 16. or. Deklinabidea: NONDIK, NORENGANDIK,
Lexikoa: sukaldean ........................................................................ 18. or. NORENGATIK ................................................................................... 54. or.
Aditza: baldintza. NOR-NORI ................................................. 56. or.
3 IS, AS eta osagaiak ...................................................................... 20. or.
Lexikoa: esnekiak eta zerealak .............................................. 58. or.
Sintaxia: kausazko perpausak I ............................................. 21. or.
Deklinabidea: NOREN, NONGO ........................................... 22. or. 8 Aditza II ............................................................................................... 60. or.
Aditza: indikatiboa. NOR-NORK ........................................... 24. or. Sintaxia: moduzko perpausak ................................................ 61. or.
Lexikoa: animaliak ........................................................................ 26. or. Deklinabidea: NORANTZ, NORENGANANTZ .............. 62. or.
Autotesta I ......................................................................................... 27. or. Aditza: baldintza. NOR-NORK ................................................ 64. or.
Lexikoa: IKTak .................................................................................. 66. or.
4 Izena eta izenordaina ................................................................... 28. or.
Sintaxia: kausazko perpausak II ............................................ 29. or. 9 Adberbioa: aditzondoa eta adizlaguna ............................ 68. or.
Deklinabidea: NORENTZAT, NOREKIN, Sintaxia: emendiozko lokailuak ............................................. 69. or.
ZEREZ, ZERTAZ ............................................................................... 30. or. Deklinabidea: NORAINO, NORENGANAINO ................ 70. or.
Aditza: NOR-NORK. Trinkoa .................................................... 32. or. Aditza: baldintza. NOR-NORI-NORK .................................. 72. or.
Lexikoa: menua prestatzen ....................................................... 34. or. Lexikoa: musika ............................................................................... 74. or.
5 Adjektiboa: izenondoa eta izenlaguna .............................. 36. or. Autotesta III ....................................................................................... 75. or.
Sintaxia: denborazko perpausak ........................................... 37. or. ERANSKINAK
Deklinabidea: NON, NORENGAN ........................................ 38. or. Autotesten erantzunak ............................................................... 78. or.
Aditza: indikatiboa. NOR-NORI-NORK .............................. 40. or. Perpausaren osagaiak ................................................................. 80. or.
Lexikoa: barazkiak ........................................................................ 42. or. Deklinabidea ..................................................................................... 84. or.
Sintaxia ................................................................................................ 86. or.
Aditza osatzeko taulak ............................................................... 88. or.
Aditzaren taula ................................................................................ 94. or.

DBH1 GRAM(1-6).indd 3 27/07/12 9:14

 1
KOMUNIKAZIOA

[beibi] esango balizute, Zer da komunikazioa?

zer ulertuko zenuke?
Komunikazioa igorleak hartzaileari mezu bat bidaltzea da, biek ezaguna
duten kode edo bitarteko bat erabiliz.

Nola komunikatzen gara?

Komunikatzeko modu asko daude, eta era askotariko kodeak erabiliz komu-
nika gaitezke. Esate baterako, semaforoak hiru kolore erabiliz adierazten dio
gizakiari zebra bidea noiz pasatu eta noiz ez; mimika eginez, ideiak adieraz-
ten ditugu…, eta hizkun­tzaren bidez ere komunikatu egiten gara.

Hizkuntza, komunikazio tresna

Hizkuntza da komunikazio sistemarik garatuena, bai ahozkoa eta bai ida­
tzizkoa. Hizkun­tza gaitasunak bereizten gaitu animaliengandik. Jaiotzen
garen unetik, berezkoa dugu gaitasun hori. Mezua zehaztasun handiz
adierazteko aukera ematen du hizkuntzak.

Igorleak hartzaileari bidali dion mezua interpretatzen

IGORLEA MEZUA HARTZAILEA

igorleak eta hartzaileak ezaguna dutena.

laguntzen duen inguruko informazioa,
mezua igorleak mezua
bidaltzen ➜ hartzaileari ➜ jasotzen
duena adierazi nahi duena
diona

TESTUINGURUA
➜
BIDEA
mezua adierazteko behar den
oinarri fisikoa: airea, papera

KODEA1
tzeko
Komunika erabiliko dugun zeinu sistema:
kode bera hizkuntza, koloreak
erabili be
har da
1 Guk komunikatzeko erabiltzen dugun kodea euskara da.

Joera nagusia hauxe da: komunika-

zio idatzia batuan, eta ahozkoa 1 Asmatu komunikazio egoera bat, eta bereizi elementuak.
euskalkian.
2 Saiatu irakasleak proposatuko dizkizun mezuak igortzen.
a Zein izan da, zure ustez, mimikaz komunikatzeko errazena, eta zein,
4 berriz, zailena? Zergatik?

DBH1 GRAM(1-6).indd 4 27/07/12 9:14

 1
NAHIZ ETA zuk hori pentsatu…
Hala egiten BAdugu ERE…
SINTAXIA Ideia ona den ARREN…

Perpaus kontzesiboak
Perpaus kontzesiboek oztopoa edo eragozpena adierazten dute,
eta era asko­tara egin daitezke: ARREN, NAHIZ ETA, BA- ...ERE,
-AGATIK ERE, -TA ERE...
1 Berridatzi esaldi hauek, esanahi bera gordeta.
Adib.: Nekatuta nagoen arren, zurekin joango naiz mendira.

Nahiz eta nekatuta egon, zurekin joango naiz mendira.
.....................................................................................................................................................................................................

1 Nahiz eta medikuak esandakoa bete, ez naiz sendatu.

Nahiz eta medikua esandakoa bete ez naiz sendatu
............................................................................................... arren, ...................................................................................................
2 Asko jan arren, goseak geratu ginen.
Asko jan
............................................................................ bagenuen ere, .....................................................................................................
goseak geratu ginen
3 Berandu iritsi banaiz ere, izan dut lana bukatzeko astia.
Berandu iritsi
..............................................................................
izan dut lana bukatzeko astia
naizen arren, .....................................................................................................
4 Nahiz eta irratia piztu, lo hartzen dut.
........................................................................ piztuagatik ere, .....................................................................................................
5 Euri asko egin arren, lurrak lehor daudela diote baserritarrek.
...................................................................................... badu ere, .....................................................................................................
6 Hotz badago ere, ez duzu berokirik hartu.
Nahiz eta ............................................................................................................................................................................................
7 Dirurik ez geneukan arren, antzokira sartzea lortu genuen.
...................................................................... bageneukan ere, ......................................................................................................
8 Nahiz eta asko ikasi, ez dut gai hori gainditu.
............................................................................................... arren, ...................................................................................................
9 Film osoa ikusita ere, ez nuen ezer ulertu.
Nahiz eta ............................................................................................................................................................................................
10 Bizikleta garbitzen aritu bazara ere, zikin-zikin dago.
........................................................................ arituagatik ere, ......................................................................................................

2 Bukatu esaldiak, falta duten zatia osatuta. Falta den atala kontzesiboa denean, zeuk aukeratu
nola osatu.
Berandu den arren / Nahiz eta berandu izan / Berandu bada ere, etorri egin naiz.
Adib.: 
..........................................................................................................................................................

1 Gustura nagoen arren, ................................................................................................................................................................

2 ......................................................................................................................................................., arkatzik gabe geratu naiz.
3 ..............................................................................................................................................................., oraindik ere gose naiz.
4 Autobusera igo banaiz ere, .......................................................................................................................................................
5 Nahiz eta irakasleak etxerako lan gutxi agindu, ...........................................................................................................
6 ................................................................................................................................................, jende asko joaten da bertara.
7 ............................................................................................................................................................., hortzetako minez nago.
8 Negar eginagatik ere, ..................................................................................................................................................................
9 Lana bukatzen ez baduzu ere, ................................................................................................................................................
10 ................................................................................................................................................................., Gorbeiara joan ginen. 5

DBH1 GRAM(1-6).indd 5 27/07/12 9:14

 1
deklinabidea

Zer da deklinabidea?
Euskaraz: Eskolan nago.
Ingelesez: I’m at school.
Gaztelaniaz: Estoy en la escuela.
Frantsesez: Je suis à l’ecóle.
Hizkuntza batzuetan, hitzen arteko loturak postposizioen bidez adierazten
dira; euskaraz, adibidez, deklinabide atzizkiak ezartzen dira hitzen amaie-
ran. Beste hizkuntza batzuetan, aldiz, preposizioak erabiltzen dira hitzen
aurretik, adibidez, ingelesez, gaztelaniaz eta frantsesez.
Euskarazko deklinabideak kasu asko ditu, eta horiek zuzen erabiltzen ikasiko
dugu ikasturte honetan.
Deklinatuko ditugun hitzen artean, izen bereziak eta arruntak daude, bizi-
dunak eta bizigabeak, bokalez nahiz kontsonantez bukatzen direnak; baita
galdetzaileak, erakusleak eta pertsona izenordainak ere.

NOIZ erabili behar da MUGAGABEA? © Tr

ikitra
uki

• Izen bereziekin:
JosuneK oso ondo jotzen du trikitia.
JulenEN lagunak oso jatorrak dira.

KO
• Izenordain eta erakusleekin:
NTU
nork
Z: K
on NiK ezin dut horrelako jantzirik erosi.
tur
-i da az
gok ait ZuRE aitonaren ondoan ni gaztea naiz.
ion ez
-K ke
ntze
esana
hia no ak HoriENTZAT dira erosi ditugun komiki guztiak.
la ald
at zen d
uen.
• Zer, zein, zenbat galdetzaileekin, horien eratorriekin (edozer,
edozein…) eta sintagma berekoak diren hitzekin:
Zein herriTARA joango zara?
Zenbat lagunI esan diozu hori?
Gaur egun edozein gazteK daki Interneten aise ibiltzen.
• Zenbatzaile zehaztugabeekin: (kantitatea adierazten dute, baina zehazta-
suna eman gabe)
amak ez Liburu askoRI orriak falta zaizkie.
Mikelen
uskara,
zekien e Zenbait herriTAKO kaleak argi gabe daude.
k galdua
eta aita
zuen. Hamaika etxeTAN ikusi dut nik horrelako egoera.
• Zenbait hitzek mugagabea eskatzen dute: ur, esne… (likidoak), su, elur,
ezker, eskuin, eguzki, meza, lo…

ElurreTARA joango gara Gabonetako oporretan.
amak ez
Mikelen UreTARA erori zen labain egin eta gero.
uskara,
zekien e
eta aita
galdua EzkerrETARA jo, eta hantxe aurkituko duzu komuna.
6 zuen. Herriko zaindariaren egunean mezaTARA joango gara.

DBH1 GRAM(1-6).indd 6 27/07/12 9:14

 1
1 Osatu taula hauek, eranskineko taulen laguntzarekin.

Nor Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala

etxe
zuhaitz
txori
zezen
Durango
Beasain
Garazi
Mikel

Galdetzaileak

Erakusleak
trauk
i

Pertsona
izenordainak

Nork Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala
etxe
zuhaitz
txori
zezen
Durango
Beasain
Garazi
Mikel

Galdetzaileak

Erakusleak

Pertsona
izenordainak
7

DBH1 GRAM(1-6).indd 7 27/07/12 9:14

 1
2 Osatu hutsuneak, ereduaren arabera.
Adib.: Langileak nork mugt. sing. lan ordu gutxiago eta soldata
.................................................
nor mugt. sing. nahi ditu.
handiagoa ........................................
1 Gazte............................................ lan gutxiago eta oporraldi luze­ag­oa.....................
nahi
.......................­ ditu.
2 Ikasle asko............................................ eskolaz kanpoko ekintzaz betea dauka
egun............................................
3 Tren eta autobus zerbitzu............................................ udan neguan baino lan
gehiago izaten dute.
4 Barazki............................................ jatea osasunerako ona dela diote mediku
guzti.......................................................................
5 Usurbil............................................ baditu sagardotegi batzuk, baina Astiga-
rraga............................................ gehiago.
6 Adineko zenbait pertsona............................................ gazte asko.................................
........... baino kirol gehiago egiten du.

7 Bi azterketa............................................ eta hiru kontrol............................................

ondo gainditu ditut.
8 Zu............................................ erosi duzun liburua nirea baino ederra-
go............................................ dela esan du Jone............................................
9 Nafarroa............................................ Bizkaia baino askoz ere handia-
go............................................ da.
10 Zein herri............................................ da atzo bisitatu genuena?
11 Zuhaitz............................................ udaberrian hostoberritu egiten dira.
12 Eskola kirol............................................ ikasle guzti............................................
ezagutzen dute.
13 Jende............................................ liburu ugari............................................ erosten du,
baina irakurri gutxi.
14 Gu....................................................................... datorren astean egingo dugu
irakasle............................................ eskatu digun lan............................................
15 Alferrikako hamaika lan............................................ egiten dugu egunero!

3 Zuzendu testu honetako nor eta nork kasuetan dauden akatsak.

Herri bakoitzak bere ohiturak

 hanan, gomendagarria da ezkerreko eskuaz keinurik ez egitea.
G
Tanzanian, gaizki ikusitak dago loreek oparitzea. Kenyan, berriz,
eztiak da oparirik onena. Herri islamiar gehienetan, bazkalostean­
edo afalostean korrok egitea ez dute begi txarrez ikusten.
Egipton, bestalde, ez da platerean jarritako janari guztiak jan
behar. Afrika da guretzat arraro samarrak diren platerek
jateko aukerarik onena: krokodilo edo tximino Afrika
Erdiko Errepublikan, zebra edo jirafa Kenyan, ostruka
Hegoafrikan...
8 Gaztezulo, 21. zk. (egokitua)

DBH1 GRAM(1-6).indd 8 27/07/12 9:14

 1
ADITZA
Indikatiboa. Nor
1 Bete hutsuneak orainaldian eta lehenaldian, adizki egokiak jarrita.
(NOR indikatiboa)
gara
1 Menditik uste baino goizago itzuli ............................................ gu.
2 Hori nire aitaren arreba ............................................
da
zarete
3 Zuek gozoki dendara etorri ............................................ opilik handiena erostera.
da
4 Gozo dendako opilik handiena ............................................ hori!
5 Hi dantzan ongi moldatzen ............................................

6 Zure aitona-amonak zuen etxean bizi ............................................

7 Udazkenean zuhaitz asko “biluzik” geratzen ............................................

8 Neguan elur-jausiak arriskutsuak izan ohi ............................................ mendian.

9 Zuek astean bi arratsaldetan igerilekura joaten ............................................

10 Ni egunerokoa idazten hasi ............................................

11 Zuek zer moduz moldatu ............................................ argazki ikastaroan?

12 Eskolatik irtendakoan, gu zure etxera joango ............................................

13 Hi gogoratzen al ............................................ nire anaiaz?

14 Ni gose ............................................

15 Gu jolas orduan lasai-lasai eserita egongo ............................................

2 Bete hutsuneak orainaldian eta lehenaldian. (NOR trinkoa)

1 Ni gustura (EGON) ............................................ hemen etzanda.
2 Autobusa bide zaharretik barrena (JOAN) ............................................

3 Kirolariak pozik (EGON) ............................................ emaitzak ikusita.

4 Zu oso poliki (IBILI) ............................................ istripua izan ondoren.
5 Zuen gurasoekin Aizkorrira (JOAN) ............................................ zuek.
6 Zuek eskolatik etxera oinez (ETORRI) ............................................

7 Haiek medikuarenera (ETORRI) ............................................

8 Zu eta Jon bizikletan (IBILI) ............................................

9 Pello eta Ane herriz herri motorrean (IBILI) ............................................

10 Zuek lasai (EGON) ............................................ gurasoen etxean.

11 Ohean (EGON) ............................................ ni, gaixo (EGON)

............................................-elako.

12 Landare horiek gaitzak jota (EGON) ............................................

13 Gure laguna futbol partidatik aspertuta (ETORRI) ............................................ Badatoz herriko

14 Asteburuan hi ba al (JOAN) ............................................ kontzertura? “modernoenak”.

15 Hankan min hartu dudanez, makuluekin (IBILI) ............................................ (ni).

Badatozte
16 Ni buruko minez (ETORRI) ............................................ herriko
17 Gu bide zaharretik (JOAN) ............................................ pilotalekura. “modernoenak”.

18 Aspaldi ikusi gabe, hi! Zer moduz (IBILI) ............................................

19 Zuek nora (JOAN) ............................................ hortik? 9

20 Aizu, (ETORRI) ............................................ hona, eta ez niri ezetzik esan!

DBH1 GRAM(1-6).indd 9 27/07/12 9:14

 1
3 Zuzendu okerrak.
1 Herenegun Xabier motorrez zentozen.
2 Haiek ederki dabiltzate parkean.
3 Atzo nire ahizpa kalean barrena zijoan, eta erori egin zen.
4 Euria hasi zuenean aterkirik gabe gebiltzan, eta blai egin ginen.
5 Atzo gauean etxera dei egin nizunean, non zebiltzan?
6 Zure gurasoak presaka datozte, berandu da eta.
7 Atzo zuregana netorren, eta kalean Begoñarekin topo egin nuen.
8 Haiek eskolara autobusez zindoazen.
9 Zu dendara erosketak egitera zijoazen amonarekin.
10 Zuek atzo irakaslearekin zetozen liburutegitik.

4 Osatu hutsuneak, adizki egokia erabilita.

 eska gaztea ........................................... ni. Hamabi urtekoa. Urtero joaten ........................................... gurasoek Urbasan
N
duten txabolara. Aurten, hiru lagun eta ni joan ..........................................., eta ederki ibili ........................................... Izan
al .......................................... zuek inoiz mendian erdi galduta ..........................................-en txabola batean? Gauez, era
askotako soinuak entzuten ..........................................., eta zu beldurtia ba-..........................................., une txarra izango
..........................................., baina, bestela, polita ........................................... izarrak ikusiz eta zarata tartean lo egitea.

Ni irrikan .......................................... berriz ere lagunekin Urbasara joateko, eta haiek ere halaxe ..........................................
Gu mendian ibiltzen ........................................., aire garbia arnastu, eta erabat lasaituta itzultzen ........................................
ni etxera. ........................................... zu ere nirekin hurrengoan, ederki ibiliko ........................................... zu.

5 Osatu hutsuneak, adizki egokia erabilita.

Kaixo, denoi:
Miren Txinan ........................................... Bizikletaz ........................................... hara eta hona.
...........................................
Gurea ez bezalako kultura eta bizimodua ........................................... hau. Hemengo mutil gazte bat
dut gidari, eta biak ........................................... ikusmiran. Goiz jaikitzen ........................................... (gu),
eguzkia irten bezain laster. Lehenik, gosaldu egiten dugu, eta, gero, bizikletak hartu, eta
bertako leku berezi­enetan barrena ibiltzen ........................................... (gu). Orain azokara
........................................... Gero, bazkaltzeko zerbait erosteko asmoz ...........................................
Bero egiten du. Ni galtza motzetan ..............................................; nire gidaria, berriz, Txinako
jantzi berezi bat jantzita ........................................... Paisaia berezia ...........................................;
eguraldia beroa; giroa ere bero ........................................... Jendea erruz ...........................................
kalean; batzuk lanera ..........................................., besteak ez dakit nora. Gu ondo .....................................;
badakizue, oporretan erraza ........................................... ondo ibiltzea.
Beno, besterik ez. Hurrengoan nondik idatziko dizuedan? Ez dakit, ba!
Ongi izan.
10 Miren

DBH1 GRAM(1-6).indd 10 27/07/12 9:14

 1
lEXIKOA
Ahaideak
1 Aztertu zuhaitz genealogikoa, eta erantzun galderei.

Joxe (92 urte) Marta (92 urte) Mikel (91 urte) Pantxike (90 urte)

Sebastian (70 urte) Miren (68 urte)

Lander (53 urte) Bakarne (50 urte) Endika (48 urte) Ikerne (49 urte)

Julen (29 urte) Olaia (28 urte) Mertxe (26 urte) Xabier (26 urte)

Jon (3 urte) Janire (1 urte) Lorea (4 urte) Laura (1 urte)

1 Zer da Janirerentzat Jon? ...........................................

2 Zer da Jonentzat Janire? ...........................................
3 Zer dira Lorea eta Laura? ...........................................
4 Janire, Jon, Lorea eta Laurarentzat zer da Miren? ...........................................
5 Zer dira Mertxe eta Olaia? ...........................................
6 Zer dira Bakarne eta Endika? ...........................................
7 Zer da Joxe Sebastianentzat? ...........................................
8 Zer da Marta Bakarnerentzat? ...........................................
9 Zer da Mikel Mertxerentzat? ...........................................
10 Zer da Ikerne Mertxerentzat? ...........................................
11 Julen eta Olaiarentzat zer da Jon? ...........................................
12 Zer dira Lorea eta Laura Mertxe eta Xabierrentzat? ...........................................
13 Jon eta Janirerentzat zer da Lander? ...........................................
14 Zer da Xabier Mertxerentzat? ...........................................
15 Zer da Bakarne Landerrentzat? ...........................................
16 Zer da Bakarnerentzat Endika? ...........................................
17 Zer dira Lorea eta Laura Endika eta Ikernerentzat? ...........................................
18 Julen eta Olaiarentzat zer da Endika? ...........................................
19 Mertxe eta Xabierrentzat zer da Bakarne? ...........................................
20 Zer dira Jon, Janire, Lorea eta Laura beraien artean? .........................................
21 Lander eta Bakarnerentzat zer da Mertxe? ...........................................
22 Zer dira Joxe eta Marta Bakarne eta Endikarentzat? ..........................................
23 Zer dira Endika eta Ikerne Julen eta Olaiarentzat? ........................................... 11
24 Zer dira Mikel eta Pantxike Mirenentzat? ...........................................

DBH1 GRAM(1-6).indd 11 27/07/12 9:14

 2
IdAZKERA ETA AHOSKERA
Gizakiak hizkuntza erabiltzen du komunikatzeko. Hitzen bidez esaldiak
osatzen ditugu, esaldiekin elkarrizketak, narrazioak... Baina abiapuntua beti
letrak dira, eta, letra horiek konbinatuz sortzen den hizkuntza jarduna amai-
gabea eta beti desberdina izan daitekeen arren, letra kopurua zehatza da.
Euskal alfabetoak 27 letra ditu. Ikus ditzagun taula honetan.

EUSkAL ALFABEtoA
A a H hatxe Ñ eñe U u
B be I i O o (V) uve
(C) ze J jota P pe (W) uve bikoitza
D de K ka (Q) ku X ixa
E e L ele R erre (Y) i grekoa
F efe M eme S ese Z zeta
G ge N ene T te
XAMAR, Orekan, Pamiela

Aurreko taula hobeto ulertzeko, ohar batzuk ematea komeni da.

Ariketak
1 C, Q, V, W eta Y letrak kanpo-
tar hitzak idazteko erabiltzen
ditugu. Emango al zenituzke
letra bakoitzeko bost hitz?
2 DD, LL, TT, TX digramak
askotan erabiltzen dira balio
txikigarria adierazteko, adib.:
labur / llabur, aita/aitta. Eman
bakoitzeko adibide bat.
3 Ahoskatu ozen aurreko adibi-
deak, eta saiatu, entzumena
erabiliz, letra soilaren (adib.:
D) eta digramaren (adib.: DD)
arteko aldea bereizten.
4 irakurri ozen hitz hauek, aurre-
ko azalpenak kontuan hartuz:
hasi, hazi, jaitsi, jakin, antzara,
txitxarroa, itsasoa, Maddi, Pello,
Antton, itzuli, itzali, biologia, josi.
• P
arentesi arteko letrak (c –eta ç—, q, v, w eta y) ez dira euskal hitzak
idazteko erabiltzen, beste hizkuntza batzuetatik hartutakoak idazteko
baizik.
Adibidez: whiski, New York, cricket…
• L etra bikoitzez adierazten diren hotsak baditu euskarak: digramak. Tau-
lan ez dira ageri. Hauek dituzu: TS, TX, TZ, DD, TT, RR, LL.
Taulak idazkeraren nahiz ahoskeraren berri ematen digu; letra larriz ageri da
nola idazten diren, eta aldamenean, nola ahoskatzen diren. Baina badira,
ahoskerari dagokionez, aipamen berezia behar duten letrak.
G:
Euskaraz <g> letra beti leun ahoskatu behar da, gaztelaniazko “gallina”-ren
antzera. Beste hizkuntzetatik hartutako hitzetan ere (adibidez: pedagogia,
filologia, astrologia), [g] leun ahoskatu behar da batuan, nahiz eta ahozko
erabileran [pedagojia] bezalakoak hedatu.
j:
Letra hau bi eratara ahoskatzen da euskaraz, gaztelaniazko [j] bezala (adib.:
jirafa), eta gaztelaniazko [y] bezala (adib.: yo). Euskalkien arabera, batera
edo bestera jotzen da. Euskaltzaindiak, hala ere, [y] soinua hobesten du.

S, Z, X, TS, TZ, TX:

Letra horien soinuak ez dira bereizten hainbat euskalkitan, ahozko jardu-
12 nean. Idatziz bereizi egin behar dira, eta ahoz ere bereiztea komeni dela dio
Euskaltzaindiak.

DBH1 GRAM(1-6).indd 12 27/07/12 9:14

 1
2
SINTAXIA
Zehar-galdera
Galdera zuzena: Zer ordu da?
Zehar-galdera: Zer ordu den galdetu du.

1 Adierazi zehar-galdera hauen azpian zer galdera dauden, adibideari jarraituta.

Adib.: Nor da hori?
Ez dakit hori nor den. .............................................................................................................................................

1 Ez dakigu oporretan zer egingo dugun. .............................................................................................................................

2 CDak zenbat balio duen galdetu dut. ................................................................................................................................
3 Ez digute esan lana noizko bukatu behar dugun. ........................................................................................................
4 Oraindik ez dugu erabaki arratsaldean zer egin. ..........................................................................................................
5 Beldur naiz istripuan ez ote duen min hartu. .................................................................................................................
6 Zalantza dut denda zabalik aurkituko ote dudan. .......................................................................................................
7 Telebistan ez dute esan jaialdia emango duten ala ez. ..............................................................................................
8 Zenbatu ea zenbat ikasle zareten gelan. ...........................................................................................................................
9 Ez dakit zer egingo dudan. ......................................................................................................................................................
10 Ez dugu begiratu loteria egokitu zaigun. ..........................................................................................................................

2 Esaldi hauek zuzenean egiten dute galdera. Bihurtu zehar-galdera.

Adib.: Zenbat urte dituzu?

Zenbat urte dituzun jakin nahi dut.
...............................................................................................

Z
1 Eguraldi ona al duzue gaur? ditu enbat
zu j
dut akin urte
............................................................................................................................................................ . nah
i
2 Zenbat neba-arreba dituzu?
............................................................................................................................................................

3 Non bizi zara?

............................................................................................................................................................

4 Gustura aritzen al zara saskibaloian?

............................................................................................................................................................

5 Zein duzu janaririk gustukoena?

............................................................................................................................................................

6 Interneten ibiltzeko ohiturarik ba al duzu? urte

bat i
Zen kin nah
............................................................................................................................................................ n j a
zu
ditu
7 Oraindik ez al zaizu eztula sendatu? dut
.

............................................................................................................................................................

8 Noiz irakurtzen duzu gehien?

............................................................................................................................................................

9 Landarerik ba al duzue ikastetxean?

............................................................................................................................................................

10 Kinielarik asmatu al duzu inoiz? 13

............................................................................................................................................................

DBH1 GRAM(1-6).indd 13 27/07/12 9:14

 2
deklinabiDea
1 Osatu taula hauek, eranskineko taulen laguntzarekin.

Nori Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala
etxe
zuhaitz
txori
zezen
Durango
Beasain
Garazi
Mikel

Galdetzaileak

Erakusleak

Pertsona
izenordainak

Nortzat Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala

etxe
zuhaitz
Ahatetxoek Iker txori
zezen
amaTZAT hartu dute. Durango
Beasain
Garazi
Mikel

Galdetzaileak

Erakusleak

Pertsona
14
izenordainak

DBH1 GRAM(1-6).indd 14 03/09/12 15:42

 2
-(r)ik Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala Galde­­tzaileak
etxe
zuhaitz
txori Erakusleak
zezen
Durango
Beasain
Garazi Pertsona
Mikel izenordainak

2 Osatu hutsuneak, eta, gero, adierazi mugagabea, mugatu singularra

edo ­mugatu plurala erabili duzuen.
1 Telebista ikuste............................................ uzteko esaten dit amak.
2 Liburua ordaintzeko diru............................................ ba al duzu?
3 Lagun zahar............................................ ditut eskola garaiko ikaskideak.
Ez ukitu
4 Zenbait etxe............................................ teilatua konpontzea komeniko litzaieke. niri!
5 Nire arreba liburutegian zaintzaile............................................ hartu dute.
6 Ogi............................................ gabeko eguna luzea izan ohi da.
Ez ukitu ni!
7 Ama............................................ aterkia oparitu diogu, baina aita......................
...................... ez diogu aterki............................................ erosi.

8 Asteburua Nafarroan igaro dugu, baina ez dugu nafar.............................

.­.............. ikusi.

9 Nire osaba Malagan jaioa da, baina euskaldun............................................ du

bere burua.
10 Hitz egitea............................................ utziko al diozu ingurukoak nazkatu
aurretik?
11 Partida bukatu arte ez da galdu............................................ eman behar.
12 Itzal............................................ gabeko zuhaitz............................................ ez dago.
13 Sartu, sartu! Beldur............................................ gabe.
14 Zein ikasle............................................ eman diote saria?
15 Unai............................................ buruz asko daki horko horrek.

3 Zuzendu esaldi hauetako akatsak.

1 Ez dauzkat neba-arrebak.
2 Zure aitak guri ez digu ezagutzen.
3 Ez dauka lotsik!
4 Tonto bezala hartu gaituzte.
5 Dirua gabe utzi nau Mikelek. Kasu batz
uetan,

6 Eskolako zuzendaritzat izendatu zuten. NOR erabili beharrean

7 Ez ditut filmik ikusi. NORI era
biltze n dugu.
8 Jonek Jon senar bezala hartu du.
9 Atzo zuri kalean ikusi nizun. 15
10 Esaiozu mutil horreri paretik kentzeko.

DBH1 GRAM(1-6).indd 15 27/07/12 9:14

 2
ADITZA

ORAINA IRAGANA
Nor Nori Nor Nori
Gaxoa jarri zaio Na TZA i T (DA) Nin TZA i T (DA) N
Ha TZA i K/N Hin TZA i K/N (A/NA) N
ama Leireri!
ZA i O Zi ZA i O N
Ga TZA i zki GU Gin TZA i zki GU N
Nor Nori Za TZA i zki ZU Zin TZA i zki ZU N
Za TZA i zki ZUE te* Zin TZA i zki ZUE te* N
ZA i zki E Zi ZA i zki E N

Indikatiboa. Nor-nori. Oraina eta iragana

Adibideak
Ni hari pozik joan natzaio.
Zuek guri aldendu egin zatzaizkigute.
Gu zuei hurbildu egin gintzaizkizuen.
Haiek niri kezkatuta etorri zitzaizkidan.

1 Osatu 88. orrialdeko taulak orainaldian eta lehenaldian, paradigmak

erabilita.

2 Bete hutsuneak orainaldian eta lehenaldian, adizki egokiak idatzita.

(NOR-nori indikatiboa)
1 Lagunak guri ospitalera bisitan etorri ............................................
2 Guri Jaione diru eske agertu ............................................
3 Zuek okindegiko jabeari ogi eske joan ............................................
4 Gu haurrei hurbildu ............................................
5 Sagar tarta nire gelakideei gustatzen ............................................
6 Niri taloa txistorrarekin gustatzen ............................................
7 Amaia! Hiri egun batetik bestera dena ahanzten ............................................
8 Haiei pilotariak atsegin ............................................
9 Mireni eltxoak sartu ............................................ ahora.
10 Guri txokolatezko pasteltxoak bukatu egin ............................................
11 Ni amonari lore sorta bat hartuta joan ............................................
12 Zu niri asko atsegin ............................................
13 Zuei ongi iruditzen al ............................................ antzerkira joatea?
14 Galtza beltzak niri txikiegi geratu ............................................
15 Ehiztariei azkar ezkutatu ............................................ usoak.
16 Zuek niri mantso-mantso hurbildu ............................................
17 Aita alabari Txanogorritxoren ipuina kontatzen ari ............................................
18 Pailazoei aurpegiko kolorea kendu ............................................ izerdiarekin.
16
19 Gaixoari jateko gogoa joan egiten ............................................
20 Aitor, Ane hiri hizketan ari ............................................!

DBH1 GRAM(1-6).indd 16 27/07/12 9:14

 1
2
3 NOR eran dagoena nor-nori eran jarri.
Adib.: Zure bizikleta berria zikindu da.

Zuri bizikleta berria zikindu zaizu.
......................................................................................

1 Antzokiko leihatila itxi da.

Guri .................................................................................................................................................

2 Lantegietako arazoa konpondu da.

Langileei ........................................................................................................................................
Aditza zuzen erabiltzen ez
3 Iturritik ur zikina etortzen da. badugu, esaldiaren “puzzlea”
Haiei ................................................................................................................................................ ezingo dugu ondo osatu.
4 Loteria Euskal Herrian egokitu zen iaz.
Guri .................................................................................................................................................

5 Zuen seme txikia sendatu da.

Zuei ..................................................................................................................................................

6 Jendearentzat gustuko lana da mendira joatea.

Niri ...................................................................................................................................................

7 Non galdu ote dira etxeko giltzak?

Hiri ...................................................................................................................................................

8 Haize kolpe batez puskatu da aterkia.

Guri .................................................................................................................................................

9 Osasun etxean argia joan da.

Osasun etxekoei ........................................................................................................................

10 Amaia etxeko lanetan laguntzen ari da.

Aitari ...............................................................................................................................................

4 Osatu adizki hauekin esaldi bana.

1 agortu zaizue 6 zulatu zaizkio
2 etorri zatzaizkit 7 agertu gatzaizkie
3 gerturatu natzaie 8 galdu zait
4 ahantzi zaizkik 9 gelditzen zitzaizkigun
5 erori zitzaizkien 10 usteldu zaizkizue

1 ..................................................................................................................................................................................................................
2 ..................................................................................................................................................................................................................
3 ..................................................................................................................................................................................................................
4 ..................................................................................................................................................................................................................
5 ..................................................................................................................................................................................................................
6 ..................................................................................................................................................................................................................
7 ..................................................................................................................................................................................................................
8 ..................................................................................................................................................................................................................
9 .................................................................................................................................................................................................................. 17
10 ..................................................................................................................................................................................................................

DBH1 GRAM(1-6).indd 17 27/07/12 9:14

 2
LEXIKOA
Sukaldean
1 Lotu irudi bakoitza dagokion hitzarekin.

1 4

2
3

5
8

6
7

10
11

12

a erretilua/azpila
b burruntzalia
13
c kaikua
d pegarra/kankarroa
14 e bitsadera
f laratza
g beheko sua/su baxua
h koilara
i arrabola

15 j irabiagailua
k inbutua
l plater zapala
m eltzea
n iragazkia
ñ plater sakona
18

DBH1 GRAM(1-6).indd 18 27/07/12 9:14

 2
2 Osatu esaldiak, aurreko ariketako hitzak erabilita.
1 Pizzaren orea egiteko, ............................................ erabili behar dugu.
2 Lehen, ............................................, ............................................-tik zintzilik,
............................................ jartzen zen.
3 Ardi esnea biltzeko erabiltzen den zurezko ontzia ............................................ da.
4 Zopa zerbitzatzeko ............................................ erabiltzen dugu, eta, gehiene-
tan, ............................................-ean jaten dugu, ............................................ batez
lagunduta.

3 Egin itzazu esaldiak, honako hitz hauek erabilita.

1 zartagina: .....................................................................................................................................
............................................................................................................................................................

2 birringailua: ................................................................................................................................
............................................................................................................................................................

3 bitsadera: .....................................................................................................................................
............................................................................................................................................................

4 iragazkia: .....................................................................................................................................
............................................................................................................................................................

5 irabiagailua: ................................................................................................................................
............................................................................................................................................................

19

DBH1 GRAM(1-6).indd 19 20/05/13 14:50

 33
IS, AS ETA HORIEN OSAGAIAK
Perpausa esanahi osoa duen unitatea da, eta bi zati ditu: subjektua eta
predikatua. Subjektuak adierazten du ekintza nork egiten duen edo
ekintzaren egilea nor den. Ekintzaren berri, ordea, predikatuak ematen du;
subjektuari buruz esaten duguna predikatua da.
Adib.: Gure amak bi liburu erosi ditu.
subj. pred.

Jone mendira joan da.

subj. pred.

Adibide horietan ikus daitekeenez, subjektuaren ardatza izena da (ama,

Jone). Izenak osatzen duen sintagma edo hitz multzoa Izen Sintagma da.
Predikatuan, aldiz, garrantzitsuena edo ardatza aditza da, eta Aditz Sin-
tagma osatzen du.
Beraz, perpaus batean, izena eta aditza dira osagairik garrantzitsuenak,
baina gehiago ere badaude. Hauek dira:

Izen Sintagma Aditz Sintagma

izena aditza
izenordaina adizlaguna
izenondoa aditzondoa
izenlaguna
determinatzaileak
la,
beza
bizikletak
ausak, Hona, adibide batean, esan berri duguna. Osagai hauek banan-banan azter-
Perp
tuko ditugu ondorengo unitateetan.
bi gurpilak behar ditu.
IS AS
Gure amona zaharr - a gaur etxera etorri da.
izlag. iz. izond. det. adond. adlag. ad.

1 Bereizi esaldi hauetan IS eta AS, eta azpimarratu sintagma horien

ardatzak.
1 Gure amonak zortzi seme-alaba izan zituen.
2 Azokan, saltzaileek barazki mota asko saltzen dituzte.
3 Gure gelan, hogeita bost ikasle gara guztira.
4 Nerea izeba-osaben etxera joan da gaur.
5 Elurrak errepideak arriskutsu bihurtzen ditu.
6 Gabonetan, mendian pasatuko ditugu oporrak.
7 Lan handia eginarazten digu gure irakasleak.
8 Nire lehengusu Xabierrek hogeita hamar urte bete ditu.
20 9 Larre behiek belarra jaten dute.
10 Gaixo nago.

DBH1 GRAM(1-6).indd 20 20/05/13 14:52

 3
SINTAXIA
Gogoan izan
Kausazko perpausak I bait + nago ➜ bainago
Kausazko esaldiak egiteko –(E)LAKO, -(E)NEZ (GERO), bait + dago ➜ baitago
BAIT-, ETA... dira lotura erabilienak, baina gehiago ere badira. bait + gaude ➜ baikaude
Ariketetan ikusiko dituzu. bait + zaude ➜ baitzaude

1 Berridatzi esaldi hauek.

1 Gaur goiz oheratuko naiz, nekatuta nagoelako.
............................................................................................................................................................. bait-..........................................
2 Bihar mendira joateko aukera dut, larunbata baita.
..............................................................................................................-nez ..........................................................................................
3 Izeba-osabak ikustera joango naiz, aspaldi ikusi ez ditudalako.
........................................................................................................................................................................................................ eta.
4 Azterketa gainditu nahi genuelako aritu ginen ikasi eta ikasi.
..........................................................................-tzeagatik .................................................................................................................
Gerizpetara
5 Zuek eskolako irteera duzuenez gero, gu oporretara joango gara. noa, kiskalita
bait nago.
....................................................................................-lako, .................................................................................................................
6 Kontuz itxi leihoa, puskatu egin daiteke eta.
............................................................................................................................................................. bait-..........................................
7 Atzo ez nintzen eskolara joan, gaixo nengoelako.
............................................................................................................................................................. bait-..........................................
8 Autobusa galdu dudalako, oinez etorri naiz.
..........................................................................................................-nez
...................................................................................................................
9 Ezin dizut ariketa egiten lagundu, neuk ere ez dut ulertzen eta.
..................................................................................................................,
................................................................................................................-lako.
10 Abenturazko liburuak gustura irakurtzen ditudalako, oparitu
egiten dizkidate.
.....................................................................................-nez ...................................................................................................................

2 Osatu kausazko esaldiak, hiru modutara (loturak zeuk hautatu).

Gerizpetara
1 Ikasturtea hasi berria da. Oraindik ez gara nekatu. noa, kiskalita
.................................................................................................................................................................................................................. bainago.

..................................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................................

2 Kirola gustukoa dut. Kirol asko egiten dut.

..................................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................................

3 Nire ahizpa jaioberria negarrez ari da. Gose da.

..................................................................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................................................................
21
..................................................................................................................................................................................................................

DBH1 GRAM(1-6).indd 21 27/07/12 9:14

 3
deklinabiDea
1 Osatu taula hauek, eranskineko taulen laguntzarekin.

Noren Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala
etxearen etxeen etxeren
etxe
zuhaitzaren zuhaitzen zuhaitzen
zuhaitz txorien
txoriaren txoriren
txori zezenen
ak.
zezenaren zenenen
uzen zezen
d ira z
Biak Durango
Durangoren
Beasain Beasainen
Garazi Garaziren
Mikel Mikelen

Galdetzaileak haren, honen, horren

hauen, horrien, haien

Erakusleak
rra
n zo
ate
enb zu?
—Z ka
dau zor
ra
r oren
Pertsona
e u
—10 kat. izenordainak
dau

Nongo Mugatua
—Z
en
Mugagabea
da
ba
t Singularra Plurala
uka eko
zu? zorr
—1
0e
a etxe
da urok
uka o zo zuhaitz
zt. rra
txori
zezen
Durango
Beasain
Garazi
Mikel

Galdetzaileak

Erakusleak

Pertsona
22
izenordainak

DBH1 GRAM(1-6).indd 22 27/07/12 9:14

 3
2 Bete hutsuneak, eta adierazi mugagabea, mugatu singularra ala Gogoan izan

mugatu plurala erabili duzun. Iruñea, Bizkaia, Azkoitia, Azpeitia,

Zigoitia, Basaburua, Ermua,
1 (Ni) ............................................ ama eta (zuek) ............................................ izebak Mallabia, Pausua eta Deustua
gaztetan eskolan elkarrekin ibiliak dira. izen bereziek a mugatzailea
2 (Miren) ............................................ (ama) ............................................ autoa erosi dute. Beraz, mendi bezala
berria da. deklinatzen dira: Bizkaiko,
Azkoititik, Azpeitira… baina Ermuan,
3 Edozein (pertsona) ............................................ laguntza onartuko nuke orain. Iruñeari…
4 (Zu) ............................................ bidez ezagutu nuen (Pako Aristi) Adibidez:
............................................ azken liburua.
Iruñea Iruñearekin
5 Idazle (hura) ............................................ ipuin liburua asko gustatu zait. Iruñeak Iruñeaz
6 (Zein) ............................................ etxea da (itsaso) ............................................ Iruñeari Iruñea(ren)gatik
ertzean dagoen hori? Iruñean Iruñearentzat
7 (Neskak) ............................................ ustez, ez duzue batere arrazoirik. Iruñeko Iruñearendako
Iruñera(t) Iruñeko
8 (Bizkaia) ............................................ itsas ertza oso polita da.
Iruñerantz Iruñerako
9 Zenbait (mendi liburu) ............................................ argazkiak oso politak izaten
Iruñeraino Iruñetzat
dira. Iruñetik Iruñetako
10 (Londres) ............................................ erloju ezagunak Big Ben izena du. Iruñearen
11 (Zu) ............................................ (etxe) ............................................ (logela)
............................................ paretak zein koloretakoak dira?
12 (Beasain) ............................................ jaiak noiz izaten diren ba al dakizue?
13 (Everest) ............................................ tontorra gero eta euskaldun gehiagok
zapaltzen du.
14 Hamaika (etxe) ............................................ arazoa da hori!
15 Ibai (ertzak) ............................................ zakarrak biltzera joango gara bihar.

3 Zuzendu esaldi hauetan dauden akatsak. Nire ama

bromazalea da.
1 Autobusako gidariak guk nahi dugun musika jartzen du.
............................................................................................................................................................

2 Norena dira marrazki polit hau?

Gure ama
............................................................................................................................................................ bromazalea da.
3 Nire amak esaten du behar adina lo egitea osasungarria dela.
............................................................................................................................................................

4 Ireki komunako atea.

............................................................................................................................................................

5 Telebistako eragina handia da.

........................................................................................................................................................

4 Bereizi esanahiak.
Elizako isiltasuna. ..........................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
Elizaren isiltasuna. .........................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
Munduko argazkiak. ....................................................................................................................
..................................................................................................................................................................
23
Munduaren argazkiak. ................................................................................................................
..................................................................................................................................................................

DBH1 GRAM(1-6).indd 23 27/07/12 9:14

 3
ADITZA
Indikatiboa. Nor-nork. Oraina eta iragana

ORAINA IRAGANA
Nor Nork Nor Nork
Na u T Nind u T (DA) N
Ha u K/N Hind u K/N (A/NA) N
D u — — eN
Ga it u GU Gint u GU N
Za it u ZU Zint u ZU N
Nork Nor/zer Za it u zte ZUE Zint u zte ZUE N
D it u (z)TE (z)TE N

3. perts. sing. 3. perts. pl.

nuen nituen
Adibideak
huen hituen
Hik, Amaia, gu ekarri gaitun. zuen zituen
Hik, Gorka, ni zikindu nauk. genuen genituen
Nik zu garbitu zintudan. zenuen zenituen
Zuek gu ikusi gintuzuen. zenuten zenituzten
zuten zituzten

1 Osatu 89. orrialdeko taulak orainaldian eta lehenaldian, paradigmak

erabilita.

2 Bete hutsuneak orainaldian eta lehenaldian, adizki egokiak jarrita.

(NOR-nork indikatiboa)
1 Nik goizean ogia erosi ............................................
© Basque Team 2011 2 Zuk basoan perretxikoak bildu ............................................
3 Guk baloi kolpe batez leihoa apurtu ............................................
4 Zuk baratzetik tomateak ekarri ............................................
5 Haiek sagastian sagarrak bildu ............................................
6 Olentzerok haurren gutunak jasotzen ............................................, gero opariak
ekartzeko.
7 Zuk eta Aintzanek autoz ekarri ............................................ ni.
8 Arratsaldean musika eskolan nik zuek ikusi ............................................
9 Eskolara oso azkar eraman ............................................ gu autobus gidariak.
10 Kirolariek entrenatzen ordu asko ematen ............................................ egunero.
11 Guk hi bultzatu ............................................, eta erori egin haiz.
12 Itsulapikotik dirua atera behar ............................................ nik, amonari oparia
erosteko.
13 BAT Basque Team taldeak 55 egunetan zeharkatu ............................................
Antartika.
24 14 Begiraleek gu oso ondo zaindu ............................................ udalekuan.

DBH1 GRAM(1-6).indd 24 27/07/12 9:14

 3
15 Haurrek jostailuak eskuetan hartu orduko puskatu ............................................
16 Larunbat gauean, jatetxe berrian afaltzera gonbidatu
............................................ amak aita.
17 Zuek irakaslea harrituta utzi ............................................, baina berak zuek ez
............................................ harritu.
18 Zuk niretzat erosi ............................................n bonboiak ohe azpian
gorde ............................................ nik, baina ahizpa txikiak aurkitu egin
............................................
19 Telefono deiak haurra esnatu egin ............................................
20 Txipiroiak tinta beltzean prestatzen ikasi ............................................ zuek.

3 Erantzun galdera hauei.

1 Irakasleak idazlanak zuzendu zituen.
Eta haiek? ....................................................................................................................................
Eta hik? .........................................................................................................................................

Eta guk? .......................................................................................................................................

Eta zuk? ........................................................................................................................................

Eta zuek? ......................................................................................................................................

2 Zuk autoz eraman nauzu tren geltokira. Ai ama!

Anek erortzen ikusi
Eta zuek? ...................................................................................................................................... dit.
Eta hark? ...................................................................................................................................... Ai ama!
Anek erortzen ikusi
Eta haiek? ....................................................................................................................................
nau.
Eta hik? .........................................................................................................................................

3 Liburuak ganbarara igo genituen.

Eta nik? .........................................................................................................................................
Eta hik? .........................................................................................................................................

Eta hark? ......................................................................................................................................

Eta zuk? ........................................................................................................................................

Eta zuek? ......................................................................................................................................

Eta haiek? ....................................................................................................................................

4 Osatu esaldiak, hitzok erabilita eta dagokien aditza jarrita.

1 Zuk / ekarri / ni / azokatik / autoz
............................................................................................................................................................
2 Loteria / haiek / erosi / dendan
............................................................................................................................................................
3 Botika / hartu / gaixoak
............................................................................................................................................................
4 Zirkura / gu / lagunek / eraman
............................................................................................................................................................
5 Guk / liburuak / iaz / irakurtzen / ohean
............................................................................................................................................................
25

DBH1 GRAM(1-6).indd 25 27/07/12 9:14

 3
LEXIKOA
Animaliak
1 Sailkatu hitzak.
bildotsa/artxoa • beldarra • katagorria/urtxintxa/katamixarra
kuliska/buztanikara • erlea • muskerra
burruntzia/sorgin-orratza • sugandila • txolarrea/kurloia • erletxoria
azeria • erbia • idia • aharia • akerra • orkatza • erlastarra
sugegorria • satorra • mandeulia • oreina • eltxoa • belea
basahuntza • txahala • zirauna • ubarroia • liztorra • azkonarra
zozoa • belea • kaioa/kalatxoria • moxala

NARRASTIAK HEGAZTIAK INTSEKTUAK UGAZTUNAK

2 Ba al dakizu zer diren? Lotu izenak eta irudiak.

1
2 3 a kuliska, buztanikara
b burruntzia, sorgin-orratza
c muskerra
4
6 d eltxoa
5
7
e orkatza
f azkonarra
g txahala
8
9 h zirauna
10
i ubarroia
j moxala

3 Ezagutzen al dituzu hitz hauen eratorriak? Pentsatu, eta idatzi, adibi-

deari jarraituta.
astotu
a asto: ................................................................................................................................................
b euli: ..................................................................................................................................................
26 c erle: ..................................................................................................................................................
d idi: ....................................................................................................................................................

DBH1 GRAM(1-6).indd 26 27/07/12 9:14


1 DEKLINABIDEA. Zein da okerra?
a Lantegietako kea kutsagarria denez,
neurri eraginkorrak hartzera derrigortu
beharko lituzkete.
b Nire bezala egin duzu lana.
c Hamaika ikasleren buruhaustea da
Matematika.
2 LEXIKOA. Gizon baten gurasoen alaba zer
da gizon horrekiko?
a ahizpa
b neba
c emaztegaia
d arreba
3 ADITZA. Zein da okerra?
a Zuek ederki zenbiltzaten oporretan
ordutegirik gabe.
b Txoriak mendian dabiltza poz-pozik
kantari.
c Surflariak ez zebiltzaten batere fin,
olaturik ez zegoelako.
4 ADITZA. Zein da okerra?
a Irakasleari azterketak galdu zaizkio.
b Ikasleei ikastea ahaztu zaizkie.
c Gurasoei ez zaie ondo iruditzen
azterketan Gutxiegi ateratzea.
5 LEXIKOA. Zein dago tokiz kanpo?
a basahuntza, orkatza, muxarra
b basurdea, azeria, oreina
c hartza, satorra, enara
6 MORFOSINTAXIA. Zein da okerra?
a Predikatuaren ardatza aditza da, eta
subjektuarena izena.
b Subjektuak ekintza nork egiten
duen edo ekintzaren egilea nor den
adierazten du.
c Perpausaren barruan Aditz Sintagma ez
da beharrezkoa.
DBH1 GRAM(1-6).indd 27
Autotesta I
7 DEKLINABIDEA-ADITZA. Zein da zuzena?
a Irakasle horiek LHko ikasle bezala
hartu gaituzte.
b Gaur goizean dendan ikusi dizut
txandala erosten.
c Nik neure burua euskalduntzat daukat.
8 KOMUNIKAZIOA. Zein da okerra?
a Komunikazioa gauzatzeko, igorlea,
hartzailea, mezua, bidea eta kodea
besterik ez dira behar.
b Komunikatzeko erabil ditzakegun
kodeak asko izan daitezke.
c Hizkuntza gaitasunak bereizten gaitu
animaliengandik.
9 DEKLINABIDEA. Zein da zuzena?
a Zenbait liburuek argazki eta marrazki
ugari izaten dituzte.
b Uste dut goizean egin ditugun bi
azterketak gainditu ditudala.
c Zein mendietara igo zara uda honetan?
10 ADITZA. Zein da okerra?
a Zuk gu ordu txikitan ikusi gintuzun.
b Berandu zenez, etxeraino lagundu
zintuztedan.
c Amonak txokolatea hartzen ari nintzela
ikusi dit.
11 LEXIKOA. Zein multzotan dago hitz bat
tokiz kanpo?
a erretilua, pegarra, eltzea
b lapikoa, zartagina, pitxerra
c burruntzalia, koilara, goldea
12 ALFABETOA. Zein da okerra?
a Euskal alfabetoak 27 letra ditu.
b C eta V euskal alfabetoko letrak dira.
c W eta Y ez dira euskal alfabetoko
letrak.
27
27/07/12 9:14
 44
IZENA ETA IZENORDAINA
Nor dabil hor?
Izena
Izena da ISren ardatza. Oro har, gauzak izendatzeko erabiltzen da (anima-
liak, landareak, objektuak, pertsonak...).
Izenak honela sailka daitezke: esanahiaren arabera, nahiz osaera kontuan
hartuz.

IZENA
Bereziak Ander, Ainhoa, Hondarribia...
Zenbakarriak
etxe, liburu, arkatz...

Zenbakaitzak Neurgarriak
Esanahia

sagar,
baso, katu, ur, azukre, gatz...
edertasun, ur,
Arruntak mutil...
justizia...
Neurgaitzak
justizia, edertasun...

Bizidunak Josune, katu…

Bizigabeak mahai, liburu…
Bakunak Hitz bakuna: etxe, oilar…
Osaera

Eratorriak (Aurrizkia) + hitza + (atzizkia): edertasun, gaiztakeria…

Elkartuak Hitza + hitza: behi esne, sagar tarta...

Inor (ere) ez.

Inor. 1 Sailka itzazu izen hauek, goiko taularen laguntzarekin.

ARRUNTA
BEREZIA
ZENBAKAITZA BIZIDUNA BIZIGABEA
ZENBAKARRIA
Neurgarria Neurgaitza
etxea
Jaione
zuhaitza
ura
bakea
Aralar
hanka
maitasuna
28 zaldia
haurra

DBH1 GRAM(1-6).indd 28 27/07/12 9:14

 4
Izenordaina
Izenaren odez erabiltzen da; beraz, izenordaina ere izan daiteke ISren ardatz.
Sailkapen honetan ikusiko dugu zein diren:

IZENORDAINAK
PERTSONA Arruntak ni, hi, zu, gu, zuek
IZENORDAINAK Indartuak neu, heu, zeu, geu, zeuek
nor
Galdetzaileak zer
IZENORDAIN zein
ZEHAZTUGABEAK nor: inor, norbait, edonor...
Galdetzaileetatik

eratorritakoak
zer: ezer, zerbait, edozer...
zein: edozein, zeinahi... Zergatik ez duzu
mahaia jartzen?
BIHURKARIAK neure burua Neure burua ondo ezagutzen dut.

ELKARKARIAK elkar Elkarrekin ari gara lanean.

2 Azpimarratu testu honetako izenordainak.

Gu ez gara inoiz ados jartzen. “Gu” diodanean, “zuek” eta “ni”
esan nahi dut. Zuek zinemara joan nahi duzuela, nik neuk mendia
nahiago. Nork du arrazoia? Zer egin? Ahal bada, lehenik ados jarri.
Zer diozu zuk?

3 Adierazi aurreko ariketako izenordainak zer

motatakoak diren.

SINTAXIA
Kausazko perpausak II
1 Zuzendu akatsak esaldiotan. Kontuan hartu “bait-” nola idatzi behar den.
1 Miren ohera doa, nekatuta bait dago. Eske
lanpeturik
2 Ez gara auto horretan denak sartzen, zortzi bait gara. nabil.
Lanpeturik
3 Hotz egiten du, negua bait da. nabilelako.
4 Ez duzu Txina ondo ezagutzen, ez bait zara sekula han izan.
5 Hobe luke Antartikara ez joan, ez bait luke hango hotza jasango.
6 Ez nion jaramonik egin, ez bait nion esan zidana sinetsi.
7 Hik ez dakik gure eskola non dagoen, ez bait haiz inoiz azaltzen.
8 Ogitartekoa jan nuen, ezin bait nuen gehiago itxaron.
9 Eguzkitan erre egingo lirateke, ez bait lukete eguzkitarako babesik emango. 29
10 Ez gara joango berarekin, ez bait gaude ados.

DBH1 GRAM(1-6).indd 29 27/07/12 9:14

 4
deklinabiDea
1 Osatu taula hauek, eranskineko taulen laguntzarekin.

Norentzat Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala

etxe
zuhaitz
txori
zezen
Durango
Beasain
Garazi
Mikel

Galdetzaileak

Erakusleak

Pertsona
izenordainak

Norekin
“Lagun berriarekin Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala
eta etxe zaharrarekin,
etxe
kontuz”. zuhaitz
Esaera zaharra txori
zezen
Durango
Beasain
Garazi
Mikel

Galdetzaileak

Erakusleak

Pertsona
30 izenordainak

DBH1 GRAM(1-6).indd 30 03/09/12 15:51

 4
Zerez, zertaz Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala Galde­­tzaileak
etxe
zuhaitz
txori
Erakusleak
zezen
Durango
Beasain
Garazi Pertsona
Mikel izenordainak

2 Osatu hutsuneak, eta adierazi mugagabea, mugatu singularra edo

mugatu plurala erabili duzun.
1 Nor............................................ dira lore sorta horiek? Bizikletaz igo
dut aldapa.
2 Amak alaba............................................ gorde du opil zati eder hori.
3 Xabier............................................ ez dago jaki txarrik.
4 Zenbait ikasle............................................ gai guztiak dira errazak.
5 Zenbat lagun............................................ erosi duzu arraina?
6 Ez dut zuek............................................ inora joan nahi.
7 Sendagai............................................ ez dago txantxetan ibiltzerik.
8 Zu etortze............................................ batera hasi zen haurra negarrez.
9 Zer egin behar duzu hainbeste diru............................................?
10 Ezkerra............................................ bezain ondo idazten du horrek eskui-
na............................................
11 Gure herrietako mendi............................................ gutxi dakigu;
ibai............................................ are gutxiago.
12 Tartarik gozoenak txokolate............................................ egindakoak dira.
13 Labana............................................ min handia egin liteke.
14 Zure lagun............................................ gutxi hitz egiten didazu azken aldian.
15 Ikasleak jaiegunak noiz diren jakite............................................ arduratzen dira.

3 Zuzendu esaldi hauetako akatsak.

1 Niretzat, ariketa hori ez dago ondo egina. .................................................................
2 Disko hori zurentzat da. .......................................................................................................
3 Gozokiak aitarentzako ekarri ditut. ...............................................................................
4 Buruarekin eman dio baloiari. ...........................................................................................
5 Pilotari hauek eskuarekin jokatzen dute. .....................................................................
6 Pijamarekin jantzita nator gaur. .......................................................................................
7 Trenean bizikletan baino azkarrago ibiltzen da. ......................................................
8 Nire arazoetaz norekin hitz egin dezaket? ..................................................................
9 Idazlana beste gai batetaz egin nahi dut. ................................................................... Bizikletarekin
10 Zer diozu bizilagun berrietaz? ............................................................................................ igo dut aldapa.

31

DBH1 GRAM(1-6).indd 31 27/07/12 9:14

 4
ADITZA
Indikatiboa. Nor-nork. Trinkoa
1 Bete hutsuneak orainaldian eta lehenaldian, adizki egokiak jarrita.
(NOR-nork trinkoa). Horretarako, erabili jakin, eduki, ekarri eta eraman
aditzak.
1 Guk berokia soinean ....................................................................
2 Gurasoek seme-alabak ohera ....................................................................
3 Haiek gu beraien etxera .................................................................... afaltzera.
4 Igandero bezala, nik lehengusua zinemara .................................................................
5 Ikasleek etxera lan ugari ....................................................................
6 Marianek poltsan sagarrak eta udareak ....................................................................
7 Neguak hotza ....................................................................
8 Guk eskolako lanak egiteko koadernoak ....................................................................
9 Haiek ni autoz ....................................................................
10 Nik osaba-izebak aireportutik etxera ....................................................................
11 Neguko jantziak armairuan ....................................................................
12 Nik Aitor txora-txora eginda ....................................................................
13 Aberats horiek diru asko .................................................................... banketxean.
14 Erietxe horretan logela gehienak hutsik ....................................................................
15 Zuk buruan ideia onik ez ....................................................................
16 Aitonak txikitan kontatutako ipuin guztiak buruz (nik)
Nik a
patata farirako ....................................................................
tortilla
Zuk ze nenka
r zene
karzan
rren. 17 Haiek eskolako kontuen berri ondo ....................................................................
?
18 Zuek hizkuntza asko ....................................................................
19 Irakasleak ikasleon gorabehera guztiak ....................................................................
20 Guk Euskal Herriko mendi guztien izenak ..................................................................
21 Diru gehiegi edukitzeak arazoa besterik ez ...............................................................
22 Hodei beltz horiek euria ....................................................................-la uste dut.
23 Nik erosketak poltsetan .................................................................... etxera.
24 Haizearen indarrak ni aurrera ....................................................................
ako n. 25 Zuk nora .................................................................... anaia txikia horrela jantzita?
farir arre
Nik a tilla nek

ta to
r
arre
n? 26 Hitzak haizeak ....................................................................
pata r zenek
z e 27 Zuk ba al .................................................................... nik zenbat urte
Zuk
....................................................................n?

28 Hik nola .................................................................... ni non bizi naizen?

29 Nik ez .................................................................... Pariserako trena non hartzen den.
30 Zuk gurpil zulatuaren ordezkorik ba al ....................................................................
etxean?
31 Irakasleak oso gustura .................................................................... ikasleak gelan.
32 Otsoek artzainak beldurtuta .................................................................... Aralarren.
33 Bizkarra eltxo ziztadaz betea .................................................................... zuk.
32 34 Pilotari eskuak .................................................................... zuk, e!
35 Etxerako lan asko .................................................................... gaur nik.

DBH1 GRAM(1-6).indd 32 27/07/12 9:14

 4
2 Jarri iraganean orainaldian daudenak, eta orainaldian iraganean
daudenak.
1 Gure amonak ipuin asko dakizki. ............................................
2 Neskek txakurrak etxera daramatzate............................................
3 Hankan mina duenez, guk Jon besoetan dakargu. ............................................
4 Nik musika eskolara eskusoinua daramat. ............................................
5 Xabierrek kantu politak dakizki. ............................................
6 Haizeak hostoak alde batetik bestera daramatza. ............................................
7 Kepak zerbait dauka ezkutuan. ............................................
8 Gure aitonak Santa Eskeko koplak buruz dakizki. ............................................
9 Arrantzaleek arrain asko dakarte itsasotik lehorrera. ..........................................
10 Antizikloiak eguraldi ona dakar. ............................................
11 Nik ez dakit loteria zein zenbakiri egokituko zaion. ............................................
12 Ez genekien hemen bizi zinenik. ............................................
13 Nire bizilagunek txakurra balkoian zeukaten. ............................................
14 Gure amonak txokolatea armairuan gordeta dauka. ............................................
15 Euria egin du, eta oinetakoak bustita dakartzagu. ............................................
16 Baserritarrak barazkirik onenak dakartza azokara. ............................................
17 Urteak daramatza nire izeba ingelesak Euskal Herrian.
............................................

18 Gurasoek seme-alabak bide onetik daramatzate. ............................................

19 Irakasleak urtero legez mendira daramatza bere ikasleak.
............................................

20 Guk kalean aurkitutako guztia etxera daramagu. ............................................

21 Zenbat liburu zenekartzan bizkar-zorroan? ............................................
22 Guk hura gure etxera generaman. ............................................
23 Txikitan orain baino ipuin gehiago zenekizkiten. ............................................
24 Hondartzan bildutako harriak etxean dauzkat. ............................................
25 Urteak generamatzan elkar ikusi gabe. ............................................

3 Osatu hutsuneak, adizki egokiak erabilita.

Zer ............................................ zuk poltsan? Hori jakin nahi nuen. Nik ez ............................................ gauza
handirik: ogitartekoa, eskolako liburuak... Baina nik ba............................................ zure poltsa berezia zela,
handia, gauza asko sar zitekeela han. Egon nintzen zuri galdetzekotan: “Aizu, zer ....................................
hor?, baina ausartu ez. Pentsatzen ari nintzen, zuk zer ote ............................................, eta, orduantxe,
poltsa lurrera erori zitzaizun, eta dena ikusi nuen. Nik ez ............................................ zer zen hura; mugitu
egiten zen, ez ............................................ itxura onik. Txakur txiki bat zela iruditu zitzaidan,
baina, halako batean, nire ondora etorri zen, eta lehoi txiki bat zela
ohartu nintzen. Nolatan ............................................ zuk halako
animaliatxoa poltsan? Nora ............................................ lehoitxoa?
Nondik ............................................ zuk hura? Ez nizun galdetu,
eta ez ............................................, baina ezin ulerturik nengoen. 33
Lehoitxoa poltsa batean!

DBH1 GRAM(1-6).indd 33 27/07/12 9:14

 4
lEXIKOA
Menua prestatzen
1 Ba al dakizu zer diren? Lotu hitzak eta irudiak.

1 2

3 4

a otarrainxka
b txangurrua
c abakandoa
d buia

2 Ezagutzen al dituzu izen hauek? Zer diren ba al dakizu? Saia zaitez

beheko menuan sailkatzen, adibideari begiratuta.
karrakela/magurioa • bisigua • arkume txuletak
izokina • banilla izozkia • abakandoa
tripakiak • lupia • hostopila • karramarroa
ardi gazta • behi mihia saltsan • legatza
ananazko irabiakia • bakailaoa • sagar budina
txangurroa • lanperna • erreboiloa
irasagar tarta • arroz esnea • behi isatsa saltsan
itsas zapoa • txahal azpizuna

SARRERAKOAK ARRAINAK HARAGIAK POSTREAK edo

bisigua AZKENBURUKOAK

34

DBH1 GRAM(1-6).indd 34 27/07/12 9:14

 4
3 Menu horretatik, zuk zer hartuko zenuke? Pentsatu, eta idatzi.
a Sarrerakoa: ..................................................................................................................................
b Arraina edo haragia: ..............................................................................................................
c Azkenburukoa: ...........................................................................................................................

4 Erantzun galderei, adibideari jarraituta.

a Zer da hegaztikia? Jar ezazu adibideren bat.
Hegaztikia hegazti haragia da. oilaskoaren bularkiak, izterrak…
............................................................................................................................................................

b Zer da ardikia? Jar ezazu adibideren bat.

............................................................................................................................................................
c Zer da behikia? Jar ezazu adibideren bat.
............................................................................................................................................................
d Zer da txerrikia? Aipa itzazu izen batzuk.
............................................................................................................................................................

35

DBH1 GRAM(1-6).indd 35 27/07/12 9:14

 5
adjektiboa: IZENONDOA ETA IZENLAGUNA
IZENONDOA
adjektiboa
• Gizakiak, animaliak, gauzak…
nolakoak diren aditzera ematen Bakuna eder, alai...
dute.
• Izenaren eskuinaldean1 joaten IZENONDOA Elkartua ilegorri, burugogor...
dira.
Eratorria donostiar, iledun, izartsu...
Niri sagar gorriak gustatzen zaizkit.
noren lagunaren, lehengusuen...
IZENLAGUNA
IZENLAGUNA
• -EN eta -KO (-GO) deklinabide nongo mendiko, auzoetako...
atzizkiak hartzen dituzte.
• Izenaren ezkerrean joaten dira.
• Noren/zeren, nongo Izenondoek eta izenlagunek izenari buruzko informazioa ematen dute.
deklinabide kasuei erantzuten Oinetako zaharrak gorde egin ditut.
dieten hitzak dira.
Aitorren bizikleta konpontzera eraman dute.
Gurasoen baserrian oilategia dago.
Anbotoko Mari ez dut inoiz ikusi. Zaharrak izenondoa da, eta Aitorren izenlaguna; zaharrak izenondoak oine-
takoak nolakoak diren adierazten du; Aitorren izenlagunak, berriz, bizikleta
1
Jentilizioak eta -dun atzizkidunak izan ezik.
norena den zehazten du, bizikletari buruzko zerbait esaten du.

Izenondoen esanahia mailakatu 1 Azpimarratu esaldi hauetako izenondoak eta izenlagunak, eta esan zein
egin daiteke. motatakoak diren.
Izenondoa errepikatuz: 1 Atzo amonaren baserrira joan ginen.
Niri sagar gorri-gorriak 2 Eguraldi ederra egin du aurtengo udan.
gustatzen zaizkit.
3 Gure herrian parke berria egingo dute.
Maila adberbioak erabiliz:
oso, txit, zeharo, izugarri… 4 Etxe aurrean zuhaitz handi bat daukagu.
Gizon hori oso aberatsa da. 5 Medikuaren kontsultan jende asko dago.
-en, -ago, -egi: 6 Bakioko txakolina oso edari ona da.
gorriena, gorriago, gorriegi
7 Plazatik elizara doan bidea oso laburra da.
8 Opil goxo-goxoa jan dugu.

2 Bilatu testuan izenondoak eta izenlagunak, eta kokatu taulan.

IZENONDOA
Igande goizean amaren baserrira joan nintzen, eta
nire anaia zaharra nirekin joan zen. Gure gurasoak
han zeuden, eta elkarrekin bazkaldu genuen:
barazki menestra, oilasko errea eta txokolatezko
tarta. Gero, basora joan ginen, hango zuhaitz
gazteak ikustera. Mendiko txabolako teilatuan,
IZENLAGUNA zulo handiak ikusi genituen, eta datorren astean
konpontzekotan geratu ginen. Handik, berriz base-
rrira. Iluntzen ari zuen, eta gurasoen autoan sartu
ginen aita, ama, nire anaia, amona eta ni. Autoa
36 txikia zen, eta gu, asko.

DBH1 GRAM(1-6).indd 36 27/07/12 9:15

 1
5
“Aio”,
SINTAXIA asteazkeneraino!

Denborazko perpausak
Denborazko perpausek ekintza nagusia denboran kokatzen dute, eta
ekintza hori erreferentzi puntua baino lehenago, aldi berean edo ondoren
gertatu den esaten dute; berehalakoa izan den, zein maiztasun duen...

1 Esan esaldi hauetan ekintza nagusia “lehenago”, “maiz”, “aldi berean”

edo “ondoren” gertatu den:
Adib.:
LEHENAGO
Ni zu baino lehenago iritsi naiz eskolara. ............................................
1 Bazkaldu eta gero, entrenamendua dugu. ............................................
2 Filma hasi bezain laster isildu zen jendea. ............................................
3 Gosaltzen dudanean, irratia entzuten dut. ............................................
4 Mendira joaten naizen bakoitzean, neka-neka egiten naiz. ............................................
5 Zu iritsi aurretik, dei egin dizute telefonoz. ............................................
6 Liburu bat bukatzen dudan aldiro, beste bat hartzen dut. ............................................
7 Kontzertua hasi eta berehala joan zen argindarra. ............................................
8 Txirrina jotakoan irtengo gara jolaslekura. ............................................
9 Eguzkia ateratzeaz batera irtengo gara etxetik. ............................................
10 Etxeko lanak egin ondoren joan gaitezke kalera. ............................................ Gero arte,
asteazkenera arte!

2 Osatu denborazko perpausak, egitura hauek erabilita.

Adib.: etortzen zarenerako
Zu etortzen zarenerako, anaia txikia ohean egongo da.
...................................................................................................................................................

1 hasi denetik
..................................................................................................................................................................................................................
2 naizen arte
..................................................................................................................................................................................................................
3 bukatzen duenerako
..................................................................................................................................................................................................................
4 gatozen guztietan
..................................................................................................................................................................................................................
5 gaixo nagoen bitartean
..................................................................................................................................................................................................................

3 Berridatzi esaldi hauek, esanahi bera beste era batera adierazita.

1 Gitarra jotzen ari zirenean, argia joan zen.
........................................................................................-la ...................................................................................................................
2 Haiek etorri baino lehen, ez da festa hasiko.
............................................................................... aurretik ...............................................................................................................
3 Uda bukatu bezain laster hasi ohi gara eskolan.
...................................................................................-takoan .............................................................................................................
4 Iaz erori egin nintzen, eta ordutik hankako minez nabil.
....................................................................................-etik ...................................................................................................................
5 Zu konturatzerako, euria hasi zuen. 37
............................................................................... orduko .................................................................................................................

DBH1 GRAM(1-6).indd 37 30/10/12 15:09

 5
deklinabiDea
1 Osatu taula hauek, eranskineko taulen laguntzarekin.

Non Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala
etxe
zuhaitz
txori
zezen
Durango
Beasain
Maddi, nondik Garazi
zabiltza? Mikel

Maddi, non Galdetzaileak

zabiltza?

Erakusleak

Pertsona
izenordainak

Norengan Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala
etxe
zuhaitz
txori
zezen
Durango
Beasain
Garazi
Mikel

Galdetzaileak

Erakusleak

Pertsona
38 izenordainak

DBH1 GRAM(1-6).indd 38 03/09/12 15:53

 5
1
2 Osatu hutsuneak eta adierazi mugagabea, mugatu singularra edo mu-
gatu plurala erabili duzun.
1 Udako oporrak mendi............................................ igaro nahi nituzke.
2 Gernika............................................ maiz egiten dituzte azoka bereziak.
3 Etxe aurreko zuhaitz............................................, adar ............................................
habiak ikusi ditut.
4 Astelehen............................................ erdi lo joaten naiz eskolara.
5 Jon............................................ itxaropen handia daukat.
6 Hamaika arazo............................................ sartzen zara, eta gero komeriak
izaten dira!
7 Datorren aste............................................ Leioako izeba-osabak etorriko dira.
8 Hemendik ikusten den parke............................................ haurrik ibiltzen al da?
9 Hori bere lan............................................ ona omen da.
10 Euskal Herriko ibai asko............................................ ura kutsatua dago.
11 Neguko egun hotz............................................ hobe da eztarria ondo babestea.
12 Ikastetxeko baratze............................................ barazki mota asko dauzkagu.
13 Joan den ostiral............................................ estreinatu zuten film hori.
14 Ekain............................................ izan ohi dira azken azterketak.
15 Ikastetxe............................................ ez daukagu zinema aretorik.

3 Zuzendu esaldi hauetako akatsak.

1 Komunan irten ezinik geratu naiz. ..................................................................................
2 Ospitalean bi aste egin ditu gure amonak. ................................................................
3 Belaunan min hartu dut gaur. ...........................................................................................
4 Mutil horretan pentsatzen ari naiz gau eta egun. ..................................................
5 Jainkoan sinesten al duzu? .................................................................................................
6 Lagunetan konfiantza badut. .............................................................................................

4 Zuzendu testu honetako non eta norengan kasuetako akatsak.

Etxebizitza erostea buruhauste handia da Euskal Herriko gazteengan. Iaz, esaterako,

Baionan, Donostin, Iruñen, Gasteizen eta Bilbon etxebizitzen salneurria %10etik
gora igo zen. Errentaren aukera ere ez da oso merkea. Zer eragin du etxebizitzaren
arazoak Europako gainerako herrietako gazteengan? Hobea al da haien egoera?
Europako hainbat herrialdeetan —Alemanin, Ingalaterrean edo Holandan— etxebi-
zitzaren arazoak desberdintasun nabarmenak ditu Euskal Herriarekin eta, batik bat,
Hego Euskal Herriarekin alderatuta.
Muinean, arazoa bera da: prezioak garestiegiak dira gazte gehienentzat. Gurean,
baina, arazoa latzagoa da, proportzioan gainerako herrialdetan baino diru gehiago
bideratu behar baitugu etxebizitza lortzeko. Hego Euskal Herrietan, herritar batek,
etxebizitza bat erosi edo errentan hartu nahi badu, diru sarreraren erdia erabili behar
du, batez beste, horretarako. Europako Batasunetan, aldiz, laurdena besterik ez.
Horrez gain, gazteek eta erakundeek bilatzen dituzten irtenbideak ere desberdinak
dira batzuetan.
39
Gaztezulo, 24. zk. (egokitua)

DBH1 GRAM(1-6).indd 39 27/07/12 9:15

 5
ADITZA
Indikatiboa. Nor-nori-nork. Oraina eta iragana

ORAINA IRAGANA
Nor Nori Nork Nork Nor Nori
Aitak jertse Di(zki) T (DA) T N i(zki) T (DA) N
zulatua ikusi
nau.
Di(zki) K/N (A/NA) K/N H i(zki) K/N (A/NA) N
Aitak jertse
zulatua ikusi Di(zki) O — Z i(zki) O N
dit. Di(zki) GU GU Gen i(zki) GU N
Di(zki) ZU ZU Zen i(zki) ZU N
Di(zki) ZUE ZUE Zen i(zki) ZUE *te N
Di(zki) E TE Z i(zki) E *te N
* Noiz jarri behar da –te? Subjektua ZUEK edo HAIEK denean.

Adibideak:
Guk haiei eskuko telefonoz dei egin diegu.
Haiek niri azterketa errazak jartzen dizkidate.
Zuk guri ariketak eskatu zenizkigun.
Nik zuei orria kendu nizuen.

1 Osatu 90. orrialdeko taulak orainaldian eta lehenaldian, paradigmak

erabilita.

2 Bete hutsuneak orainaldian eta lehenaldian, adizki egokiak jarrita.

(NOR-nori-nork indikatiboa)
1 Zuk lehengusuari oparia eman .........................................................................................

2 Guk zuri bideoa utzi ...............................................................................................................

3 Zuek guri telefonoz dei egin ...............................................................................................

4 Haiek niri berokia gorde ......................................................................................................

5 Hik guri istorio asko kontatu .............................................................................................

6 Nik zuei lana egiten lagundu .............................................................................................

7 Guk hiri gozokiak erosi .........................................................................................................

8 Guri ez ............................................................................................. inork dirurik lapurtu.

9 Amak guri logelako entxufea konpondu ......................................................................

10 Hondartzan eguzkiak azala erretzen .............................................................................

kremarik ematen ez duenari.
11 Zuek helduko al ............................................................................. katuari buztanetik?
12 Gure aitak barazki guztiei botatzen ................................................................ tipula.
13 Nire ahizpak bere arropak utzi ............................................................................... niri.
14 Zure anaiaren lagunek guri adarra jo nahi ................................................................

40 15 Ile apaindegian, guri oso ondo orrazten ......................................................................

ilea.

DBH1 GRAM(1-6).indd 40 03/09/12 15:54

 5
16 Zuk guri 100 € zor .................................................................................................................

17 Gure irakasleari isuna jarri ..................................................................................................

udaltzainek, segurtasun uhala ez lotzeagatik.
18 Lurrak ematen al ................................................................................................. Eguzkiari
bira, ala ez?
19 Zuk oparitu ....................................................................................................n gona berria
jantziko dut nik.
20 Eguraldi iragarleek eguraldiaren berri ematen .........................................................

.........................................guri egunero.

3 Egin eskatzen zaizkizun aldaketak.

1 Zuk gaur Mikeli sagar ederra eman ............................................

Eta nik? .........................................................................................................................................

Eta hik? .........................................................................................................................................

Eta sagarrak? .............................................................................................................................

Eta atzo sagarrak? ..................................................................................................................

Eta Mikeli eta Joni? ................................................................................................................

Eta Mikeli eta Joni herenegun? ........................................................................................

2 Zuek guri lore eder bat bidali ............................................ etxera.

Eta zuk? ........................................................................................................................................

Eta niri? .........................................................................................................................................

Eta hiru lore? ..............................................................................................................................

Eta gaur zuk hari? ...................................................................................................................

Eta hark zuri? ............................................................................................................................

Eta gaur lore asko? .................................................................................................................

3 Zuk gaur niri amonaren baserritik intxaurrak ekarri ............................................

Eta iaz? .........................................................................................................................................

Eta zuek herenegun? ..............................................................................................................

Eta intxaurra? ............................................................................................................................

Eta iaz hari? ................................................................................................................................

Eta guri? .......................................................................................................................................

Eta haiei? .....................................................................................................................................

4 Herenegun aitonari ipuinak entzun ............................................ (guk)

Eta gaur? ......................................................................................................................................

Eta zuk? ........................................................................................................................................

Eta atzo zuek? ...........................................................................................................................

Eta ipuina? ..................................................................................................................................

Eta haiek ipuina? .....................................................................................................................

Eta gaur zuk? .............................................................................................................................

41

DBH1 GRAM(1-6).indd 41 27/07/12 9:15

 5
lEXIKOA
Barazkiak
1 Ezagutzen al dituzu barazki hauek? Lotu irudiak eta izenak.

1
2 3

4 5
7
6

8
9 10

a aza f uraza
b leka g frantses porrua
c baratxuria h alberjinia
d orburua i ziazerba
e kuia j zerbaren orrimamia

2 Orain, aztertu zerrenda, eta erantzun beheko galderei.

azalorea • ilarra • uraza/letxuga • arbia • kuia/kalabaza • zerba
zerbaren orrimamia • borraja • aza • erremolatxa • leka
espinaka/ziazerba • perrexila • baratxuria/berakatza
frantses porrua/zainzuria • kardua • Tuterako uraza bihotzak
alkatxofa/orburua • alberjinia /berenjena • pipermina • kuiatxoa

a Zein jango zenituzke gordinik?

............................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................

b Zein jango zenituzke egosita?

............................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................
42

DBH1 GRAM(1-6).indd 42 27/07/12 9:15

 5
3 Aurreko ariketako barazkiak nola sailkatuko zenituzke? Sailkatu taula
hauetan.

LEKADUNAK OSTODUNAK LOREAK

LURRAZPIKOAK OSTORIK
GABEKOAK

43

DBH1 GRAM(1-6).indd 43 27/07/12 9:15

 6
DETERMINATZAILEAK
ISren osagaien artean determinatzaileak ditugu.
Izen arruntek determinatzailea behar dute sintagmaren esanahia zehazteko
eta mugatzeko.
Adib.: ikasle
ikaslea / hiru ikasle / ikasle asko /
ikasle guztiak
Determinatzaile motak: hiru talde nagusitan banatzen dira:

DETERMINATZAILEAK
Artikuluak mendia, mendiak, mendiok

Mugatzaileak Arruntak hau, hori, hura, hauek, horiek, haiek

Erakusleak
Indartuak hauxe, horixe, huraxe, hauexek, horiexek, haiexek

Kardinalak bat, bi, ehun…

Ordinalak lehen(engo), bigarren...
Zehaztuak Zatikiak erdi, heren, laurden, lau zazpiren...

Zenbatzaileak Ehunekoak ehuneko berrogeita hamar, ehuneko bi...

Min asko
Min handia egin dit Banatzaileak bina, hiruna, zazpina...
egin dit.
Zehaztugabeak asko, ugari, gutxi, hainbat, anitz, mordo bat...

Orokorrak dena, guztia, oro, oso

ZEHAZTUGABEAK zer, zein, zeinahi, zernahi, edozein, edozer

Mugatzaileak IS mugatzen du. ISren bukaeran jartzen dira. Artikuluak

ISko azken hitzari lotzen zaizkio atzizki gisa; erakusleak hitz askeak dira.
Adi!
Adib.: zure semea zure seme hau
Zein eta zer izenordain galdetzaile ere art. erak.
izan daitezke. IS IS
Adib.: 
Zein etorri da?
Zer erosi duzu? Zenbatzaileek kopurua adierazten dute, batzuetan zehatza, beste batzuetan
zehaztugabea, eta beste batzuetan osotasuna.
Nola jakin noiz den determinatzai-
lea eta noiz izenordaina? Adib.: zure bi alaba zure alaba batzuk zure alaba guztiak
Determinatzailea denean izena Zehaztugabeak zein eta zer eta horien konposatuak dira.
izango dute ondoan.
Izenordaina denean, aldiz, ez du 1 Azpimarratu determinatzaileak, eta adierazi zein motatakoak diren.
izango izenik ondoan.
1 Gure gurasoak autoz etorri dira. 6 Bizpahiru sagar jan ditut
Adib.: Zein liburu irakurri duzu? lehen.
2 Gaur, bi ipuin irakurri ditut.
1 2
3 Barazki mota asko daude 7 Telebista hau ez da gurea,
Zer gezur esan dizute? irrati hori bai.
dendan.
1 2
4 Lagun guztiak mendira joan 8 Zenbait opari jaso ditut.
Zer egin behar duzu?
3
gara. 9 Nire lau irakasleak hemen
44 5 Zein aktore da emakume hori? daude.
1: determinatzaile zehaztugabea
2: izena 10 Zer albiste entzun duzu?
3: izenordaina

DBH1 GRAM(1-6).indd 44 27/07/12 9:15

 Horrek nik
6
bezalako galtzak
Horrek nire dauzka.
SINTAXIA bezalako galtzak
dauzka.
Konparaziozko perpausak
Konparaziozko perpausetan, bi zati elkarrekin konparatzen dira; batzuetan,
konparazioa berdintasunezkoa da; beste batzuetan, berriz, desberdintasunezkoa.
Horrez gainera, kantitatea edo kualitatea konpara daitezke. Adibide honetan,
konparazioa desberdintasunezkoa da, eta kualitatea konparatzen da.
Adib.: Udaberria negua baino argitsuagoa da.

1 Osatu konparaziozko esaldiak, bost berdintasunezkoak eta beste bost

desberdintasunezkoak. Horretarako, erabili perpaus hauek.
Adib.: Gaur hotz dago. Atzo ez zegoen oso hotz.
Gaur
atzo baino hotzago dago.
.........................................................................................................................................

1 Nik hiru sagar ekarri ditut. Zuk sagar bat ekarri duzu.
..................................................................................................................................................................................................................
2 Sagasti horretan sagar asko dago. Beste hartan gutxi.
..................................................................................................................................................................................................................
3 Ni langilea naiz. Zu langilea zara.
..................................................................................................................................................................................................................
4 Gure amak asko irakurtzen du. Gure amonak asko irakurtzen du.
..................................................................................................................................................................................................................
5 Astean zehar kirol gutxi egiten dugu. Asteburuan kirol asko egiten dugu.
..................................................................................................................................................................................................................
6 Nik pastel goxoak egiten ditut. Gure anaiak pastel goxoak egiten ditu.
..................................................................................................................................................................................................................
7 Industria guneetan kutsadura handia dago. Mendian kutsadura txikia da.
..................................................................................................................................................................................................................
8 Nik bi orriko idazlana egin dut. Zuk bost orrikoa.
..................................................................................................................................................................................................................
9 Haiek goiz bazkaltzen dute. Zuk goiz bazkaltzen duzu.
..................................................................................................................................................................................................................
10 Lau neba-arreba dauzkat. Zuk lau neba-arreba dauzkazu.
..................................................................................................................................................................................................................

2 Sailkatu aurreko ariketako perpausak taula honetan. Horretarako, baliatu perpausaren zenba-
kiaz; ondoren, ohar zaitez zein egitura erabili den bakoitzean.
BERDINTASUNA DESBERDINTASUNA

Kantitatea Nolakotasuna Kantitatea Nolakotasuna

1. baino…gehiago

45

DBH1 GRAM(1-6).indd 45 27/07/12 9:15

 6
deklinabiDea
1 Osatu taula hauek, eranskineko taulen laguntzarekin.

Nora Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala

etxe
zuhaitz
txori
zezen
Durango
Beasain
Garazi
Mikel

Medikura Galdetzaileak
noa.
Anbulatoriora noa
medikuarengana.

Erakusleak

Pertsona
izenordainak

Norengana Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala

etxe
zuhaitz
txori
zezen
Durango
Beasain
Garazi
Mikel

Galdetzaileak

Erakusleak

Pertsona
izenordainak
46

DBH1 GRAM(1-6).indd 46 27/07/12 9:15

 6
Norako Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala Galde­­tzaileak
etxe
zuhaitz
txori
Erakusleak
zezen
Durango
Beasain
Garazi Pertsona
Mikel izenordainak

2 Osatu hutsuneak, eta adierazi mugagabea, mugatu singularra edo

mugatu plurala erabili duzun.
1 Nor............................................ trena da hori?
2 Arrasate............................................ doan autobusa hartuko dut amona.................
................................ joateko.

3 Zein herri............................................ egingo dugu ebaluazio honetako irteera?

4 Kanpin asko............................................ dei egin dut, baina inon ez da tokirik.
5 Baztango herri............................................ joan nahi dut udan.
6 Herrietako denda txiki............................................ jende gutxiago hurbiltzen da
gaur egun.
7 Hau etxe............................................ bidea da.
8 Irakasle........................................ joan naiz matematikako zalantzak galdetzera.
9 Gozoki gehiegi jatea txarra da hortz............................................
10 Ordenagailua lan............................................ behar dut.
11 Eskola............................................ materiala erostera joan gara.
12 Goizetik gau............................................ iritzia aldatu zuen.
13 Ostiral............................................ arte itxarongo dizut, gehiago ez.
14 Lizarra............................................ bizikletaz joatekoak gara igandean.
15 Gu............................................ hurbildu dena Mirenen anaia zaharrena da.

3 Zuzendu testu honetan nora, norako eta norengana kasuetan

dauden akatsak.

“Jaitara joan nahi dut datorren udan; herriz herri, jaiez jai. Nondik hasi?
Sanjoanera Hernanira joango naiz; han izebarena joango naiz, ohe eske,
eta lehengusuekin egingo dut parranda. Handik Iruñera, hango sanfer­­-
mi­nera. Ondoren, Bermeora, madalenera, eta han ere familia badudanez,
nire arreba zaharrenarena. Horri, ohea ez ezik, diru pixka bat ere eskatu
egin beharko diot. Abuztuaren 15ean, Azkoitiara joango naiz andremai-
xera. Norena joko ote dut ohe bila? Eta abuztuari bukaera ona emateko,
Bilboako bidea hartuko dut, hango jaiara joateko. Ez naiz inorena joango
lotako toki bila, gaupasa egingo dut…” Baina..., halako batean, irakas­
leak bere azalpenei arreta jartzeko esan zidan, eta ni ametsetik esnatu
47
nintzen. Ez naiz sekula santan nire herritik irten!

DBH1 GRAM(1-6).indd 47 27/07/12 9:15

 6
ADITZA
Baldintza
Baldintzazko perpausek bi zati dituzte:
(1) baldintza adierazten duena
(2) ondorioa, baldintza betez gero, gerta daitekeenaren berri ematen duena
Baldintzazko perpausak ez-alegiazkoak eta alegiazkoak izan daitezke:

BALDINTZA NOR BALDINTZA MOTA

Ondorioa EZ-ALEGIAZKOA (ERREALA) (1) Baldintza (2) Ondorioa
Baldintza
Oraina Iragana
Hiztunaren ustez, gaixotzen bahaiz sendatuko haiz
banintz nintzateke nintzatekeen baldin­tza adierazten hasten baduzue bukatuko duzue
bahintz hintzateke hintzatekeen duena gerta­garria da. Ba- galtzen bazaio aurkituko du
balitz litzateke litzatekeen aurrizkia erans­ten zaio saltzen badio erosiko dio
bagina ginateke ginatekeen indikatiboko aditzari.
bazina zinateke zinatekeen
bazinete zinatekete zinateketen ALEGIAZKOA (IRREALA)

Lehenaldikoa Orain-geroaldikoa
balira lirateke ziratekeen gaixotuko bahintz sendatuko hintzateke
Baldintzak adierazten hasiko bazenute bukatuko zenukete
duena ez da hain gerta­ galduko balitzaio aurkituko luke
garria, hipo­­tetikoa da. Bi salduko balio erosiko lioke
eratako baldintzak daude
atal honetan.
Baldintzazko adizkiek ba- gaixotu (izan) bahintz sendatuko hintzatekeen
daramate, eta ondoriozko hasi (izan) bazenute bukatuko zenuketen
adizkiek beti -ke. galdu (izan) balitzaio aurkituko zukeen
saldu (izan) balio erosiko ziokeen

Noiz erabili behar da geroaldiko baldintza, eta noiz lehenaldikoa?

Orain-geroaldiko baldintza erabiltzen da alegiazkoa den baldintza hori, ger-
tatzekotan, etorkizunean gertatuko bada.
Adib.: Xabierri liburua galduko balitzaio, libururik gabe geratuko litzateke.
 aur, bihar edo egunen batean “galduko balitzaio”. Baldintza
G
honek ondorioan -ke hartuko du.
Alegiazko baldintza hori iraganean kokatzen bada, lehenaldiko
baldintza erabiltzen da.

Adib.: X abierri liburua galduø (izan) balitzaio, libururik gabe geratuko

u g zatekeen.

o
Liburua iraganean “galdu izan balitzaio”. Baldintza honek ondo-

rr o rioan -ke hartzen du, eta gero lehenaldia adierazten duen -n.

G r Oharra: -ke + -n = -keen

o
o , b aleg
Bale
g
ta k in. , b a lego
ta go
48
tx u l e t ia pa Bale
n u k e e la nik
.
G rrroo
ug
g o
jan Grrroo ug

DBH1 GRAM(1-6).indd 48 27/07/12 9:15

 6
1 Bete hutsuneak, adizki egokiak jarrita. (NOR baldintza)
1 Ni etorriko ............................................, zuek zain egongo ............................................

2 Miren sendatu ............................................, mendira gurekin etorriko ............................................

3 Gu bazkaltzera joan izan ............................................, pozik geratuko ............................................

4 Zu igerian arituko
5 Haiek berandu iritsi
6 Jon orraztuko
7 Haiek etxean geratu
8 Atharratzeko lagunak etorriko
Zu jatunagoa
............................................, lasai egongo ............................................ bazina…
............................................, ez ............................................ eskolara garaiz joango.
............................................, ez ............................................ hain itsusi egongo.
............................................, ez ............................................ zinemara joango.
............................................, nirekin ibiliko ............................................

9 Eskolara hura berandu iritsi izan ez ............................................., ez ............................................

irakaslea haserretuko.
10 Sarrerako atea zabalagoa izango ............................................, pianoa errazago
sartuko ............................................

11 Olioa zure galtzetara erori izan ............................................, galtzak

zikinduta geratuko ............................................

12 Goizero eguzkia agertuko ez ............................................, gu ilunpetan

biziko ............................................

13 Gu galdu izan ............................................, gurasoak gure bila hasiko

............................................

14 Goizeko zazpiak izango ............................................, jaiki, gosaldu eta

eskolara joango ............................................ zu.
15 Zu pilotaria izan ............................................, zure eskuak minduta
egongo ............................................

16 Gaixotuko ............................................, medikua gure etxera etorriko

...........................................

17 Hi hondartzara joan ............................................, uretan ibiliko

............................................

18 Tenperatura asko igoko ............................................, poloetako izotza urtu egingo ............................................

19 Nire gurasoak Beran biziko ............................................, ni ere han biziko ............................................

Eta zuek hain
20 Bihar oporrak hasiko ............................................, gu berandu arte ohean egongo ............................................ jatunak ez
bazinete…

2 Bukatu esaldi hauek. (Indikatiboa. NOR baldintza)

1 Gu hain berritsuak izango ez bagina, .................................................................................................................................

2 Ni lotsatia izango banintz, ........................................................................................................................................................

3 Nire lagunak oporretan eskalatzera joan izan balira, .................................................................................................

4 Ikasleak isilagoak izango balira, ............................................................................................................................................

5 Gure amona gaztetan Ameriketara joan izan balitz, ..................................................................................................

6 Atzo zuek galdu izan bazinate, ..............................................................................................................................................
7 Zu mendira joango bazina, .......................................................................................................................................................
8 Ni etxean geratu izan banintz, ................................................................................................................................................
9 Horiek gezurretan ibiliko balira, ............................................................................................................................................. 49
10 Gu zure ondoan eseri izan bagina, .......................................................................................................................................
g

DBH1 GRAM(1-6).indd 49 27/07/12 9:15

 6
lEXIKOA

1 Frutak, fruituak eta zuhaitzak

2
1 Zer dira? Lotu irudiak eta izenak.
6
3 4 5 7

9 10 11 12 13

14
15 a intxaurra f abrikota k pikupasa
b hurra g masusta l anana
c gaztaina h angurria m arana/okarana
d aranpasa i mertxika n zitroina/limoia
e basarana j marrubia/ ñ udarea/txermena/
mailukia madaria/makatza

2 Osa ezazu taula, ereduari jarraituta.

FRUTAK eta FRUITUA ZUHAITZAREN IZENA

hurra hurritza (hurrondoa)

..................................................................
sagarra sagarrondoa
..................................................................
intxaurra ..................................................................
gaztaina ..................................................................
udarea/madaria ..................................................................
muxika ..................................................................
gerezia ..................................................................
arana ..................................................................
marrubia/mailukia ..................................................................
mizpira ..................................................................
masusta ..................................................................
limoia ..................................................................
mahatsa ..................................................................
irasagarra ..................................................................
pikua ..................................................................

3 Zuhaitz multzoen izenak ezagutzen al dituzu? idatzi.

pagoa: pagadia
Adib: ...................................................
a haritza: ...............................................
b lizarra: ................................................
c haltza: ................................................
50 d makala: ..............................................
e zumarra: ............................................
f sahatsa: .............................................
g lertxuna: ............................................
h urkia: ..................................................
i gorostia: ............................................
j izeia: ....................................................

DBH1 GRAM(1-6).indd 50 27/07/12 9:15


1 PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da/dira
okerra/k?
a Pertsona izenordainak arruntak eta
indartuak izan daitezke.
b Izena objektuak izendatzeko bakarrik
erabiltzen da.
c Izenordainak izenaren eskuinean edo
ezkerrean agertzen dira.
2 DEKLINABIDEA. Zein da okerra?
a Ospitalera eraman dute istripuan
zauritu den suhiltzailea.
b Medikura noa buruko mina ez baitzait
joaten.
c Alaitzengana joango naiz zalantzak
argi diezazkidan.
3 LEXIKOA. Zein ez da fruta edo fruitua?
a zitroina
b irasagarra
10 ADITZA. Zein da okerra?
c harana
d hurra
4 PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da
okerra?
a Determinatzailearen funtzioa Izen
Sintagma osatu eta zehaztea da.
11 ADITZA. Zein da esaldiaren jarraipen
b Artikuluak eta erakusleak mugatzaileak
dira.
c Lau determinatzaile mota nagusi daude.
5 LEXIKOA. Zein ez da arraina?
a olagarroa
b otarraina
c izokina
12 DEKLINABIDEA. Zein da okerra?
d oreina
6 PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da
zuzena?
a Adjektiboak izenari buruzko
informazioa ematen du.
b Izenondoak izenaren ezkerretara joan
ohi dira.
c Izenondoek NOLA? galderari
erantzuten diote.
DBH1 GRAM(1-6).indd 51
Autotesta II
7 LEXIKOA. Zein ez da barazkia?
a leka
b ilarra
c azalorea
d masusta
8 ADITZA. Zein da okerra?
a Nik zure etxeko giltzak daramatzat.
b Zuek galtzerdiak jantzita zenekartzaten.
c Zuek ikastetxeko irakasle guztien izenak
zenekiten.
9 DEKLINABIDEA. Zein da okerra?
a Irakaslea zenbat ikaslerekin joan da
ibilaldira?
b Arratsaldean pilotalekuan palarekin
jolastuko gara.
c Autobusez joango gara Mundakara.
a Zuek irudiz osatutako liburuak oparitu
zenizkiguzuen.
b Mikelek hiri, Ainara, DVDak erosi
zizkinan.
c Guk zuei botila bat ur eskatu dizuegu.
zuzena?
Zuek ariketa honetan nahastu izan
bazinete, ...
a ...irakaslea asko poztuko litzateke.
b ...irakaslea asko poztuko zatekeen.
c ...irakasleen errua lirateke.
a Anbulatorioan ordubete egon behar
izan dut.
b Sendagileetan konfiantza osoa izan
behar dugu.
c Gurasoengan dago seme-alaben
heziketaren giltza.
51
14/11/12 16:08
 7
ADITZA I
Aditza da ASko osagairik garrantzitsuena, eta ekintzaren berri ematen duen
osagaia. Eman ditzagun aditzari buruzko argibide batzuk.
Hasteko, ez dituzu nahasi behar ADITZA eta ADIZKIA:
ADITZA ADIzkia
3O  inarrizko forma. Adizkiak 3A  ditzaren forma bakoitza, jokatua
hemendik eratortzen dira. nahiz jokatu gabea.
3 Hiztegian agertuko zaizuna. 3 Adib.: etorri gara, gatoz, etortzea...
3 Adib.: etorri.

Osaera. Osaerari begiratuta, aditzak hiru motatakoak izan daitezke:

ADITZAK
ateke
BAKUNAK ERATORRIAK ELKARTUAK
Nola moldatuko gin
Osagai Oinarrian beste Bi osagaiz osatutakoak dira.
aditzik gabe? bakarra gra­matika kategoria Bi taldetan banatuko ditugu:
dute. bat dute, eta gero
etorri, joan, atzizkiren bat Berezkoak Aditz lokuzioak
jan... hartzen dute. Bigarren osagaia izena + aditza
gizen ➜ gizendu aditza denean. denean.
Neure begiekin gorri ➜ gorritu onetsi, itxuraldatu, min hartu, ihes egin,
egin ➜ eragin hostoberritu… hitz eman…

Jokatua eta jokatu gabea. Adizkiak, edozein osaera duela ere, jokatuak
Botila berdeko edo jokatu gabeak izan daitezke. Labur esanda, adizki jokatuak pertsonari
edabea eta denborari buruzko informazioa ematen du; jokatu gabeak, berriz, ez.

adizkiak

eta leihotik JOKATUAK JOKATU GABEAK

Pertsonari eta denborari buruzko EZ dute ematen pertsonari eta
informazioa ematen dute. denborari buruzko informaziorik:
Guk goiz gosaldu dugu. gosaltzea, gosaltzeko, gosalduz,
(gu / orain) egotea, egoteko,
Nekatuta zaude? ikustea, ikusteko, ikusiz...
(zu / orain)
Mikel ikusi nuen. (nik hura / irag.)

Trinkoa eta perifrastikoa. Adizki jokatuak bi eratakoak izan daitezke:

adizki JOKATUAK
TRINKOAK PERIFRASTIKOAK
Hitz bakarrekoak: 3 Bi hitz edo gehiagokoak.
ADITZA
Adib.: 3 Lehen hitza adizki nagusia eta bigarrena
• Bakunak Nekatuta nago. laguntzailea.
• Eratorriak Opariak generamatzan. 3 Adib.: Nekatuta etorri nintzen.
• Elkartuak Opariak eraman genituen.

ADIZKIAK Adizkerari begiratuta, honako sailkapena egin ohi da:

• Jokatu gabeak adizKERAK
• Jokatuak Nor jaiki dira haiek
52 – Trinkoak edo sintetikoak
Nor-nori atsegin zaigu hura - guri
– Perifrastikoak Nor-nork uste duzu zuk - hura
Nor-nori-nork eskatu genien guk - haiei - hura

DBH1 GRAM(7-9).indd 52 27/07/12 9:09

 7
1 Azpimarratu testu honetako adizki guztiak.

Bizikletaz mendi ibilaldi bat egitea bururatu zitzaigun. Elkarren artean hizketan hasi ginen,
txangoa nola antolatu, zer eraman, nora joan, zenbat egun igaro... Bi ordu pasatu ondoren,
hasieran bezalaxe geunden, ezer erabaki gabe, alegia. Ibilaldiaren antolaketa beste baterako Ezagutzen dut
tipo bat oso
uztea pentsatu genuen; pentsatu eta egin. Hasieran erabakitako ibilbidea dezente itxuraldatu makarra dela.
zen azkenerako. Hala ere, okerrena ez zen izan hori; izan ere, taldekide batek, erori, eta min
hartu zuen, eta, azkenean, mendi irteera beste baterako atzeratzea erabaki genuen. Horretan,
behintzat, ados geunden.
Ezagutzen dut
tipo bat oso
2 Egin taula zure koadernoan, zerrendatu bertan aurreko ariketako aditzak, eta adierazi zer mota- makarra dena.

takoak diren.
Aditzaren OSAERA JOKATU
ADIZKIA ADITZA JOKATUA TRINKOA PERIFRASTIKOA
Bakuna Eratorria Elkartua GABEA
bururatu x
bururatu x x
zitzaigun

SINTAXIA
Erlatibozko perpausak
1 Osatu erlatibozko perpausak, esaldiak elkartuta.
Adib.: Mutila etorri da. Mutila nire anaia da.

Etorri deN mutila nire anaia da.
......................................................................................................................................................................

1 Liburua irakurri dute. Liburua polita da.

..................................................................................................................................................................................................................
2 Amak prakak erosi dizkit. Prakak gorriak dira.
..................................................................................................................................................................................................................
3 Leihotik behera erori zait baloia. Baloia zurea da.
..................................................................................................................................................................................................................
4 Antzerkia asko gustatu zitzaidan. Laburra zen.
..................................................................................................................................................................................................................
5 Pilota partida telebistan eman dute. Partida ona iruditu zait.
..................................................................................................................................................................................................................
6 Mirenek irristailuak ekarri ditu. Irristailuak zaharrak dira.
..................................................................................................................................................................................................................

2 Zuzendu akatsak.
Etorri den irakaslea Jokin da.
Adib.: Irakaslea etorri dela Jokin da. ....................................................................................................................................
1 Irakaslea etorri dela ezagutzen dut. .....................................................................................................................................
2 Ezagutzen dut mutil bat errusiarra dela. ..........................................................................................................................
3 Lehen etorri dela emakumea nor da? .................................................................................................................................
4 Ikusi dut mendiko beroki bat oso garestia dela. ........................................................................................................... 53
5 Diskoa utzi didazula asko gustatu zait. .............................................................................................................................

DBH1 GRAM(7-9).indd 53 27/07/12 9:09

 7
deklinabiDea
1 Osatu taula hauek, eranskineko taulen laguntzarekin.

Nondik Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala

etxe
zuhaitz
txori
zezen
Durango
Beasain
Garazi
Mikel

Galdetzaileak

Erakusleak

Pertsona
izi
izenordainak
k urruti b
Zu(re)gati n d ik
zu(r e )g a
nahiz eta
en.
nago hem

Norengatik Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala
etxe
zuhaitz
txori
zezen
Durango
Beasain
Zu(re)gandik urruti Garazi
biz naiz eta zu(re)gatik Mikel
nago hemen.

Galdetzaileak

Erakusleak

Pertsona
54 izenordainak

DBH1 GRAM(7-9).indd 54 27/07/12 9:09

 7
1
Norengandik Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala Galde­­tzaileak
etxe
zuhaitz
txori
Erakusleak
zezen
Durango
Beasain
Garazi Pertsona
Mikel izenordainak

2 Osatu hutsuneak, eta adierazi mugagabea, mugatu singularra edo

mugatu plurala erabili duzun.
1 Mendi asko................................................ etorritako ura dakar ibai horrek.
2 Entrenamendu................................................ goiz alde egin beharra daukat.
3 Santurtziko portu................................................ ekartzen dute arraina gure
herrira.
4 Gasteiz................................................ Donostiara doan trena Beasain........................­
................................. igarotzen da.
5 Gure mendietako haitzulo................................................ arbasoen aztarna asko
atera dituzte ikertzaileek.
6 Daukagun guztia guraso................................................ jaso dugu.
7 Nire amona................................................ jasotako oparia da eskumuturreko
polit hau.
8 Hire................................................ ez diat laguntza handirik espero.
9 Azterketa garaietan irakasle................................................ laguntza berezia
jasotzen dugu.
10 Nor................................................ datorkizu dantzarako erraztasun hori?
11 Zu................................................ geratu naiz etxean, inora joan gabe.
12 Nire lagun................................................ edozer egingo nuke.
13 Literaturako irakasle................................................ atsegin ditut liburuak.
14 Zergatik sartzen zara saltsa guztietan? Arrazoi bereziren
bat................................................
15 Mikel................................................ nago hemen; bestela, ez nintzen etorriko.

3 Zuzendu esaldi hauetako akatsak.

1 Gazteak tabernetatik dabiltza. .........................................................................................
2 Udan Holandatik ibili naiz. .................................................................................................
3 Non utziko dizkizut giltzak? Utzi hortik! .....................................................................
4 Medikutik nator. .......................................................................................................................
5 Amarengandik egin dut lan hau, berak eskatu didalako.
............................................................................................................................................................
6 Sei eurogatik eros dezakezu liburu hau. ......................................................................
7 Disko horrengatik aldatuko dizut beste hori. ............................................................
55
8 Zergaitik ari zara gezurretan? ...........................................................................................

DBH1 GRAM(7-9).indd 55 27/07/12 9:09

 7
ADITZA
Indikatiboa. baldintza. NOR-NORI

BALDINTZA Adibideak
NOR NORI (Baldintza) Zuek niri hurbilduko
ba Nin TZA i T (DA) bazintzaizkidate.
ba Hin TZA i k/N (A/NA) (Baldintza) Gu zuei laguntzera joan
ba Li TZA i O bagintzaizkizue.
ba Gin TZA i zki GU (Ondorioa oraina) Gu hiri haserre-
ba Zin TZA i zki ZU tuko gintzaizkiake/nake.
ba Zin TZA i zki ZUE te (Ondorioa iragana) Haiek hari
ba Li TZA i zki E komeniko zitzaizkiokeen.

ONDORIOA: oraina ONDORIOA: iragana

NOR NORI NOR NORI
Nin TZA i T (DA) kE Nin TZA i T (DA) kE eN
Hin TZA i k/N (A/NA) kE Hin TZA i k/N (A/NA) kE eN
Li TZA i O kE Zi TZA i O kE eN
Gin TZA i zki GU kE Gin TZA i zki GU kE eN
Zin TZA i zki ZU kE Zin TZA i zki ZU kE eN
Zin TZA i zki ZUE kE *te Zin TZA i zki ZUE kE *te N
Li TZA i zki E kE Zi TZA i zki E kE eN
* –te nor ZUEk denean erabiltzen da.

Lurrak, ematen BAZAio, 1 Osatu 91. orrialdeko taulak orainaldian eta lehenaldian, paradigmak
ematen du! erabilita.

2 Bete hutsuneak, adizki egokiak jarrita. (NOR-NOrI baldintza)

balitzaie, arduradunei
Adib.: Kiroldegiko haurrei zerbait gertatuko .....................
litzaieke errua.
botako .....................
1 Gurasoei loteria egokituko ................................................, guri ere iritsiko
................................................ zerbait.

2 Niri hortzak erori izan ................................................,

txokolatea ez
................................................ oso askari egokia irudituko.
3 Buru gainera guri loreontzia erori ................................................, buruko min
ederra jarriko ................................................
4 Haiei gure margolanak atsegin ................................................, salneurria ez
................................................ hain garestia irudituko.

5 Hiri umorea joango ................................................, guri ere joan egingo

................................................

6 Abeslariari ahotsa joango ............................................., ez ..............................................

eztarria bi egunotan sendatuko.
56
7 Zu niri esandako orduan etorri izan ................................................, ni zuri ez .
............................................... haserretuko.

DBH1 GRAM(7-9).indd 56 27/07/12 9:09

 7
8 Hari horrelakorik gertatu izan ........................................., ez .........................................
festarako gogorik geratuko.
9 Guri eskolara txiste kontalaria etorriko ................................................, guri ez
................................................ ezpainetatik irribarrerik kenduko.

10 Gu haiei baratzera laguntzera joan izan ................................................, haiei

aurpegia alaitu egingo ................................................
11 Guri zuen txakur hori hurbildu ................................................, beldur aurpegia
jarriko ................................................
12 Zuri besoko zauria ondo sendatu ................................................, ez
................................................ zauria gaiztotuko.

13 Ibon guri hurbildu ................................................, guri bertsotan hasteko gogoa

sortuko ................................................
14 Zuk oparitutako eraztuna niri galdu ................................................, zuri ez
................................................ batere gustatuko.

15 Haiei errepidean gurpilak zulatu ................................................, ez

................................................ laguntza eskatu beste erremediorik geratuko. Gurpila zulatuko
16 Guri sagarrak jatea gustatuko ................................................, guri oso osasun- balitzaioke…

garri gertatuko ................................................

Gurpila
17 Hiri hirian bizitzea komeniko ................................................, baserritik hirira
zulatuko
joatea ondo irudituko ................................................ hiri. balitzaio…
18 Zuri egunero igeri egitea gustatuko ................................................, niri ez
................................................ inportako zurekin joatea.

3 Bukatu esaldiak, ondorioa jarrita.

1 Niri telebistaren aurrean begiak itxiko balitzaizkit, ................................................
............................................................................................................................................................

2 Amonari hankako zauria sendatuko balitzaio, .........................................................

............................................................................................................................................................

3 Guri aurpegian zimurrak aterako balitzaizkigu, .......................................................

............................................................................................................................................................

4 Zu haiei bisitan joango bazintzaizkie, ...........................................................................

............................................................................................................................................................

5 Langileari opor gehiago emango balizkiote, ..............................................................

............................................................................................................................................................

6 Okinari ogiari gatza botatzea ahaztuko balitzaio, .................................................

............................................................................................................................................................

7 Zu guri ate joka etorriko bazintzaizkigu, .....................................................................

............................................................................................................................................................

8 Ni lagunari diru eske joango banintzaio, .....................................................................

............................................................................................................................................................

9 Negua guri uste baino lehen etorriko balitzaigu, ....................................................

............................................................................................................................................................
57
10 Zuri aurreztutako diru guztia galduko balitzaizu, ...................................................
............................................................................................................................................................

DBH1 GRAM(7-9).indd 57 03/09/12 15:58

 7
lEXIKOA
Sukaldean
1 Ezagutzen al dituzu esneki eta zereal hauek? Osatu izenak.
Esnekiak
1 2

GA.......ATUA .......A.......TA

3 4

E.......NE-.......AI.......A E.......NE-.......AI.......
.......A.......OTUA

Zerealak
5 6

.......E.......ALEA GA.......A.......ArrA

7 8

.......A.......IA .......r.......OA

2 Osatu taula, eskuineko zutabean, gutxienez, hitz bat jarrita.

Zer behar da... Tresnak

…frijitzeko? ..................................................................
…iragazteko? ..................................................................
…egosteko? ..................................................................
…irabiatzeko? ..................................................................
…ehotzeko? ..................................................................
…erretzeko? ..................................................................
…txigortzeko? ..................................................................
58

DBH1 GRAM(7-9).indd 58 27/07/12 9:09

 7
3 Ezagutzen al dituzu hitz hauekin osatutako hitz eratorriak edota hitz
elkartuak? Aztertu adibidea, eta idatzi gainerako hitzenak.
Adib.: ogi:
okina, okindegia, ogibidea...
...............................................................................................................................
a gatza: .............................................................................................................................................
b esnea: .............................................................................................................................................
c garagarra: ....................................................................................................................................
d artoa: .............................................................................................................................................

4 Zer zapore dute jaki hauek? Aukeratu, eta idatzi.

Adib.: limoia: ..............................................
garratza
a kafea: ................................................................
b txokolatea: .....................................................
c urdaiazpikoa: ................................................
d oliba: .................................................................
e limoia: ..............................................................

59

DBH1 GRAM(7-9).indd 59 27/07/12 9:09

 8
ADITZA II
Perpausaren barruan bi zati nagusi bereizten direla esana dugu lehen ere:
IS/subj. eta AS/pred. ASren ardatza aditza da; aditzak ematen digu ekintza-
ren berri. Euskaraz aditzak informazio asko ematen du, ekintza soilaz gain;
nork, nor eta nori pertsonei buruzko datuak ere ematen ditu. Horiek
guztiak kontuan hartuta, adizkera desberdinak sortzen dira.

ADIzkera
Gaur eskolara garaiz etorri zara. Zu
Nor Ni zuloan eror naiteke. Ni
Ipuin hori asko gustatzen zaizue. Hura-zuei
Nor-nori Guri ere gerta dakiguke hori. Hura-guri
Ogia oso-osorik jan dut. Hura-nik
Nor-nork Aitorrek 300 kilo jaso ditzake. Hura-hark
Zinemarako sarrera oparitu ziguten. Hura-guri-haiek
Nor-nori-nork Nik DVDa opari diezaioket Beñati. Hura-hari-nik

1 Osatu taula, adibideari jarraituta.

ADIZKIA ADIZKERA PERTSONAK

etorri gara Nor gu

atsegin zitzaigun nor-nori hura-guri
Puskatu eman genizun nor-nori-nork gu-zuri-zerbait
egin da. hura-zuri
ahaztu zitzaizun nor-nori

erakutsi zenidan nor-nori-nork zu-niri-zerbait

hurbildu zaizkit nor-nori haiek-niri

Puskatu
egin du. irakurri zizkigun nor-nori-nork hark-guri-haiek

abestu zenituzten nor-nork zuek-haiek

eskatu dik
erori ginen nor gu

jo ninduen nor-nork
idatzi zuen

2 Aukeratu perpaus bakoitzari dagokion adizkia.

x
1 Atzo goizean nik zu kalean ikusi nizun/zintudan.
ntzaileak x
Adizki lagu 2 Ameriketako zure osaba ez diot/dut ezagutzen.
x
zehaztasuna 3 Anderrek konturatu gabe jo dit/nau.
x
ematen du
.
4 Josunek gozokiak erosteko dirua eman dit/nau.
x
5 Asko maite dizut/zaitut.
x
6 Kostata, baina guk zu harrapatu zintugun/genizun.
x
7 Udan lan egin dezadan/nadin nahi du irakasleak.
x
8 Liburuak irakurtzea gustatzen nau/zait.
60 x
9 Mendian igande goizero ikusten dizut/zaitut.
x
10 Gu lanean ari gara/dugu.

DBH1 GRAM(7-9).indd 60 27/07/12 9:09

 8
SINTAXIA
Moduzko perpausak
Moduzko perpausek modua adierazten dute, eta nola? edo zelan? galderari
erantzuten diote. Egitura askoren bidez egin daitezke perpaus hauek: -N BEZALA,
-N MODUAN, -N LEGEZ, -N ERAN, -N GISAN, -N ANTZERA…
Adib.: Esan duzun bezala/gisan/legez/eran/antzera/moduan egin dut lana.

1 Berridatzi esaldi bakoitza beste bi modutara.

1 Irakasleak esan digun bezala eseri gara gelan.
Irakasleak esan digun eran eseri gara gelan
..................................................................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................................................................
2 Baldar-baldar zabiltza, aitona Joxeren gisan. Ni Perurena
bezalakoa naiz.
Baldar-baldar zabiltza. aitona Joxeren bezala
..................................................................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................................................................
3 Irratian esan duten moduan, eguraldi beroa laster iritsiko da. Ni Perurena
Irratian esan duten eran, eguraldi beroa laster iritsiko da
.................................................................................................................................................................................................................. bezala naiz.

..................................................................................................................................................................................................................
4 Utz ezazu dagoen gisan, gehiago puskatu aurretik.
Utz ezazu dagoen bezala, gehiago puskatu aurretik
..................................................................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................................................................
5 Esaera zaharrak dioen bezala, “Apiril ona ikusi nahi duenak, ehun urtez bizi beharko du”.
Esaera zaharrak dion antzera, Apiril ona ikusi nahi duenak, ehun urte bizi beharko du
..................................................................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................................................................

2 Zuzendu akatsak dituzten esaldiak. Horretarako, kontuan izan NOLA? edo NOLAKOA? galderari
erantzuten dioten. NOLA? galderari erantzuten diotenak moduzkoak dira; besteak, nahiz eta
antza eduki, konparaziozkoak dira.
Xabier ni bezalakoa da
1 Xabier ni bezala da. ......................................................................................................................................................................
2 Jon zu bezala dago, nekatuta. ................................................................................................................................................
Jon zu bezala dago, nekatuta

3 Filma ez da nik uste nuen bezala. ........................................................................................................................................

Filma ez da nik uste nuen bezalakoa

4 Esan didazun bezala da zure gela. .......................................................................................................................................

Esan didazun bezalakoa da zure gela

5 Atzo etorri nintzen bezala, gaur ere oinez etorri naiz. ...............................................................................................
Atzo etorri nintzen bezala, gaur ere oinez etorri naiz

6 Jonek esan bezalakoa trena berandu iritsi da. ..............................................................................................................

Jonek esan bezala trena berandu iritsi da
7 Nire anaia ni bezalakoa da, ilehoria. ..................................................................................................................................
Nire anaia ni bezalakoa da, ilehoria
8 Gure eskola zurea bezala da. ..................................................................................................................................................
Gure eskola zurea bezalakoa da

9 Nire bizikleta zurea bezala da. ...............................................................................................................................................

Nire bizikleta zurea bezalakoa da

10 Zuen margoak nireak bezalakoak dira. ........................................................................................................................

Zuen margoak nireak bezalakoak dira

3 Osatu moduzko esaldiak, egitura hauek erabilita.

1 Eman zenidan bezala.....................................................................................................................................................................
2 Esan genizun moduan...................................................................................................................................................................
3 Ikasi zenuen gisan...........................................................................................................................................................................
4 Abesten dugun antzera................................................................................................................................................................
61
5 Ohiturak dioen legez.....................................................................................................................................................................

DBH1 GRAM(7-9).indd 61 27/07/12 9:09

 8
deklinabiDea
1 Osatu taula hauek, eranskineko taulen laguntzarekin.

Norantz Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala
etxerantz etxeetarantz etxetarantz
etxe zuhaitzerantz zuhaitzeetarantz
zuhaitzetarantz
zuhaitz
txori
zezen
Durangorantz
Durango Beasainerantz
Beasain
Garazi
Mikel

Galdetzaileak
norantz

honetarantz, horretarantz, hartarantz

hauetarantz, horietarantz, harrentarantz
Erakusleak

Pertsona
“Katuak norantz begira izenordainak
aurpegia garbitu,
haizea handik”.
Esaera zaharra Norenganantz Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala
etxe
zuhaitz txorienganantz txorirenganantz
txoriarenganantz
txori zezenarenganantz
zezenenganantz zezenenganantz
zezen
Durango
Beasain
Garazi Garazirenganantz
Mikelenganantz
Mikel

norenganantz
Galdetzaileak

honenganantz, horrenganantz, harenganantz

Erakusleak hauenganantz, horienganantz, haienganantz

nireganantz, zureganantz, berarenganantz

Pertsona gureganantz, zuenganantz,
izenordainak haienganantz
62

DBH1 GRAM(7-9).indd 62 27/07/12 9:09

 8
2 Osatu hutsuneak, eta adierazi mugagabea, mugatu singularra edo
mugatu plurala erabili duzun.
1 Nora doa Xabier? Abiatu (Gasteiz) .....................................................
Gasteizerantz egin da,
baina ez dakit nora iritsiko den.
2 Udan (kostalde) .....................................................
kostalderantz udatiar asko hurbiltzen da.
3 Gazteak larunbat arratsaldeetan elkarren (etxea) ....................................................
etxetarantz
joaten dira, bideo jokoetan ibiltzera.
4 (Izeba) .....................................................
Izebarenganantz abiatu naiz, baina ez dakit iritsiko
naizen.
5 (Hondartza) .....................................................
Hondartzarantz jo genuen, baina bidean istripua
izan eta ez ginen iritsi.
6 Etxe (haiek) .....................................................
haientarantz begiratu lehenik, jarri arreta lehen
solairuko leiho urdinetan; hantxe bizi naiz.
7 (Durango) .....................................................
Durangorantz jende asko joaten da abenduko
azokara, baina batzuk bideko jatetxeetan gelditzen dira.
8 (Zeru) .....................................................
Zerurantz begiratzen dudan aldiro, hegazkinen
arrastoak ikusten ditut.
9 Iparrorratzak norantz goazela dio? (Hegoalde) .....................................................
Hegoalderantz
mendebalderantz ?
ala (mendebalde) .....................................................
10 (Trena) .....................................................
Trenarantz noa; gero presaka ibili baino
nahiago dut poliki-poliki hurbildu.

3 Zuzendu testuan Norantz eta Norenganantz kasuetan

dauden akatsak.

Autobus geltokian adineko emakume bat ikusi nuen,

Harenganantz
eta gure amona zela iruditu zitzaidan. Harena
etxerantz
abiatu nintzen, etxearenganantz laguntzeko asmoz.
Amonarenganantz
Amonarena nindoala, zalantza sortu zitzaidan: “hau
ez da gure amona!”; baina, ziurtasun osorik ezean,
aurrerantz
aurreetarantz jarraitu nuen, eta ia ondoan nuela ohartu
nintzen ez zela gure amona Roxari. Itzuli eta nire bidea
hartzera nindoala, “aizu, gazte”, esan zidan, “lagunduko al
etxerantz
didazu etxeruntz?”. Harrituta geratu nintzen, baina ezin ezetz
esan. Amona gaixoa ezinean zebilen; eskuetan poltsa bana
nireganantz
zeraman, eta nirerantz egin zuen; poltsak esku batean
hartu nituen; beste besotik heldu zidan berak. Bidean
estuetarantz
aurrera egin, eta erdiko kale estuenganantz hartu genuen.
Kalearen bukaeran gorantz begira hasi zen, hamar etxebi-
zitza zituen eraikin bateko azkeneko puntara, eta “gazte,
han goian bizi naiz”, esan zidan.
nirenganantz begietarantz
Haren bi begiak nirerantz jiratu, eta begienganantz begi-
ratu zidan. Laster ulertu nuen goraino lagundu beharko
niola. Sarrerako atea zabaldu orduko ohartu nintzen
han ez zegoela igogailurik. Ez zegoen beste erremediorik;
pixkanaka, eskailerak igotzeari ekin genion, tarteka gora-gorantz
ganantz begiratu eta zenbat falta zen ikusiz. 63

DBH1 GRAM(7-9).indd 63 27/07/12 9:09

 8
ADITZA
Indikatiboa. Baldintza. Nor-nork

BALDINTZA Adibideak
Nor Nork (Baldintza) Haiek ni ikusiko
ba Nind u T banindute.
“Asko badun,
ba Hind u K/N (Ondorioa oraina) Zuk gu ekarriko
asko beharko dun”. ba gintuzkezu.
Esaera zaharra ba Gint u GU (Ondorioa iragana) Guk zuek
ba Zint u ZU sarituko zintuztekegun.
ba Zint u zte ZUE
ba (z) TE
ONDORIOA: oraina ONDORIOA: iragana
Nor Nork Nor Nork
Nind u ke T (DA) Nind u ke T (DA) N
Hind u ke K/N (A/NA) Hind u ke K/N (A/NA) N
eN
Gint u (z) ke GU Gint u (z) ke GU N
Zint u (z) ke ZU Zint u (z) ke ZU N
Zint u zte ke ZUE Zint u zte ke ZUE N
TE TE N
Nor 3. pertsona
BALDINTZA ONDORIOA: oraina ONDORIOA: iragana
banu banitu nuke nituzke nukeen nituzkeen
bahu bahitu huke hituzke hukeen hituzkeen
balu balitu luke lituzke zukeen zituzkeen
bagenu bagenitu genuke genituzke genukeen genituzkeen
bazenu bazenitu zenuke zenituzke zenukeen zenituzkeen
bazenute bazenituzte zenukete zenituzkete zenuketen zenituzketen
balute balituzte lukete lituzkete zuketen zituzketen

1 Osatu 92. orrialdeko taulak orainaldian eta lehenaldian, paradigmak

erabilita.

2 Bete hutsuneak, adizki egokiak jarrita. (NOR-nork baldintza)

1 Nik zuk adina telebista ikusiko ................................................, ez
................................................ lanerako denborarik izango.

2 Zuek gehiago ikasiko ................................................

bazenute , azterketa guztiak
gaindituko ................................................
zenituzkete

3 Haiek barazki gehiago jan ................................................

balute , orain osasun hobea
izango ................................................
zuketen

64 4 Hik aterkia hartu izan ................................................, ez ................................................

bustiko.

DBH1 GRAM(7-9).indd 64 27/07/12 9:09

 8
5 Guk dirua aurreztuko .............................................
bagenu , erosiko ............................................
genuke Hori da gosea, hori!
Janaria garaiz atera izan
mendiko bizikleta berria. ez banu, platera ere
6 Zuk lagunak bazkaltzera gonbidatu izan ................................................ bazenitu , haiek jango zenuketeen zuek.
etorriko zirela esango ................................................
zuketen

7 Guk Parisko lagunak oporretan gonbidatuko ................................................ bagenitu

beraiek gu hara joatera gonbidatuko ................................................
gintuzkete
8 Nik pastelak ekarriko ................................................
banitu , zuk jango Hori da gosea, hori!
Janaria garaiz atera izan
zenituzke
................................................
ez banu, platera ere
9 Agintariek autobus eta tren gehiago jarriko ................................................ balituzte , jango zenuketen zuek.

jendeak autoa gutxiago hartuko ................................................

luke
10 Medikuek esandakoa guk beteko ................................................
bagenu , gu azkarrago
sendatuko ................................................
ginakete
11 Nik kirola maizago egingo ................................................
banu , gorputza arinago
edukiko ................................................
nukeen
12 Zuk ariketa guztiak ondo egin izan ................................................
bazenitu , irakaslea
harrituta utziko ................................................
zenukeen
13 Zuek gehiago bidaiatu izan ................................................
bazenute , kultura desberdin
zenituzkete
asko ezagutuko ................................................
14 Herriko festetan gurasoek gu bazkaltzera gonbidatuko ..................................... bagenuzke ,
guk ez ................................................ bazkaria prestatu beharrik izango.
genuke
15 Nik txikitan instrumenturen bat jotzen ikasi izan ................................................ banu ,
nukeen
orain herriko bandan joko ................................................
balu
16 Elurra gogotsu egingo ................................................ , guk eskiatzen saio
ederra egingo ................................................
genuke

17 Zuk berogailua piztu izan ................................................

bazenu , guk ez
................................................ hotzik pasatuko.
genukeen

18 Haiek gu maite ................................................

bagintuizte , ez ................................................
gintuzkete
bakarrik utziko.
bazenu
19 Zuk leihoetako beira garbituko ................................................, haiek hobeto
ikusiko ................................................
lukete kanpoan dagoena.
20 Guk ondo bazkaldu izan ................................................
bagenu , orain ez
................................................ ahulaldirik izango.
genukeen

3 Asmatu baldintzak ondorio hauetarako.

1 ...........................................................................................................................................................,
erosiko genuke argazki kamera berria.
2 ...........................................................................................................................................................,
arropak armairuan gordeko lituzke.
3 ...........................................................................................................................................................,
telefonoz dei egingo lukete lagunek.
4 ...........................................................................................................................................................,
goiz osoan lo lasai egingo nuke.
5 ..........................................................................................................................................................., 65
pastelak erosiko zenituzketen.

DBH1 GRAM(7-9).indd 65 27/07/12 9:09

 8
LEXIKOA
IKTak
1 Zer dira? Idatzi elementu bakoitzaren izena.
koska • disko gogorra • idazmahaia • goiburukoa
zakarrontzia • lerroartea • inprimagailua • zutabeak
oin oharra • lotura edo link-a • letra etzana
letra beltza • erregela • nabigatzailea • paragrafoa

..................................................................... ..................................................................... .....................................................................

..................................................................... ..................................................................... .....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

.....................................................................

66

DBH1 GRAM(7-9).indd 66 27/07/12 9:09

 8
2 Osatu testua, zerrendako hitzak erabilita.
mezu • pantaila • dokumentu • bilatzaile
webgune • zuzentzaile ortografiko • abiarazi
klikatu • nabarmendu • bidali • hautatu
atxiki • itsatsi • kopiatu

Gaur, neba gazteari informazio jakin bat Interneten nola bilatu

eta lagun bati nola bidali azaldu diot. Honela:
“Begira: lehendabizi, ............................................... (1) nabigatzailea, eta
idatzi bilatu nahi duzun hitza ................................................-an (2). Hori
egindakoan, ordenagailuko ................................................-n (3) hainbat
................................................-ren (4) izenak agertuko zaizkizu. Egin klik
............................................... (5) jakin bati, eta, interesatzen zaizun ...........................
................. (6) zatia ........................................... (7) ostean (esaterako, Wikipediako
orrialde batean aurki dezakezuna), ............................................... (8) saguaren
eskuineko botoia eta hautatu “................................................” (9) aukera. Gero,
kopiatu duzun informazio hori ............................................... (10) edo e-maileko
................................................-an (11) bertan ............................................... (12)
dezakezu. Dokumentu batean itsatsi eta zuzendu nahi izango bazenu,
................................................ ................................................-a (13) erabil dezakezu;
hori eginez gero, zuzentzaileak ................................................-tako (14) hitzak
aztertu eta zuzendu egin beharko dituzu. Horrez gain, irudi bat
............................................. (15) nahi izango bazenu, ............................................. (16)
irudia, Interneten nahiz zure karpeta batean, eta mezuari
................................................-ta (17) bidal dezakezu”.

3 Zein izan daitezke galdera hauen erantzunak? Azpimarratu.

a Zer gorde daiteke ordenagailuan?
dokumentuak
irudiak
pdf-ak
pen drive-a
b Zer aurki daiteke Interneten?
 ezabatu dugun dokumentu bat
informazioa
irudiak
ordenagailurako aplikazioak
c Zer hauta daiteke dokumentu batean?
Interneteko bilatzaile bat
hitz bat
irudi bat
67
testu bat
zuzentzaile ortografiko bat

DBH1 GRAM(7-9).indd 67 27/07/12 9:09

 9
ADBERBIOA: ADITZONDOA ETA ADIZLAGUNA
Aditzondoa eta adizlaguna AS barruko osagaiak dira. Aditzari buruzko
informazioa ematen dute, eta aditzak adierazten duen ekintza nola, non,
noiz, norekin, norentzat, eta abar gertatzen den adierazten digute.
nago: nola? ondo (aditzondoa) Adib.: Ni ondo nago etxean lagunekin.
non? etxean (adizlaguna) ➜ adond. nola ad. adlag. non adlag. norekin

norekin? lagunekin (adizlaguna) IS/subj. AS/pred.

adberbioa
Adizlaguna Deklinabide kasuak nahiz postposizio askeak erabilita sor daitezke.
NOR, NORI, NORK, NOREN, NONGO Adib.: etxean, etxera, etxetik,
izan ezik, beste deklinabide anaiarentzat, amatzat, aitarekin,
Deklinabide
kasu marka guztiak har ditzake: amarengatik, txokolatez...
kasuak erabiliz
NON, NONDIK, NORA, NOREKIN,
sortutakoak
NORENTZAT, NORENGATIK, NORANTZ,
NORAINO, NORENGATIK, ZERTAZ...
NOLA zaude?
Postposizio askeen gabe, arte, inguru, kanpo, orde… Adib.: Saririk gabe bukatu du.
bidez sortutakoak Guztion artean errazago egingo dugu.

Forma askeak dira, deklinabide atzizkirik behar ez dutenak; baina batzuetan

Aditzondoa
hartzen dute. Normalean nola?, noiz? eta non? galderei erantzuten diete.

bakuna atzo, gaur, bihar, lehen, orain, gero, maiz, sarri…

-KI gaizki, bereziki, ederki, biziki, poliki, ongi…

Sailkapen formala

-KA bakarka, bultzaka, keinuka, eztulka, oihuka…

eratorria -RO astiro, berriro, zeharo…
-TO ondo, txarto, hobeto, ederto…
-IK lehenik, hutsik, azkenik, zutik…

herenegun, lehenbizi, etzidamu…

elkartua edonon, edonoiz, nonbait, nolabait, noranahi…
Sailkapen semantikoa

Denbora (noiz) gaur, bihar, etzi, iaz…

Ondo, erdipurdi, Lekua (non) hemen, hor, han, hurbil, gertu, urrun, urruti…
nekatuta, lasai, gaizki,
minez, urduri, gustura, Modua (nola) ondo, gaizki, bakarka, ados, honela, horrela, hala…
gaixo, ahul…
Maila oso, nahiko, dezente, txit, erabat, guztiz, ia-ia, aski, arras…

Orduan,
Iritzia agian, apika, beharbada, nonbait, dudarik gabe, nire ustez…
denetik pixka
bat, ezta?
1 Azpimarratu perpaus hauetako aditzondoak eta adizlagunak.
1 Lanean ondo ari gara aurten.
2 Eskolan jai dugu bihar.
3 Iaz Holandara joan ginen oporretan.
4. Gurasoei ostiraletan zinemara joatea gustatzen zaie.
5 Bizikletan ibiltzen oso erraz ikasi du nire anaia txikiak.
6 Ikasten ez baduzu, azterketa nekez gaindituko duzu.
7 Autobusa galdu zenuten, berandu iritsi zinetelako.
68 8 Zurekin gustura nago, eta zuretzat egingo dut lan.
9 Hemendik begiratuta, Txina urrun dago bizikletaz joateko.
10 Liburuetatik gauza asko ikas dezakegula dio aitak.

DBH1 GRAM(7-9).indd 68 27/07/12 9:09

 Nik irristailuak
dauzkat ere.
9
Nik ere
2 Adierazi aditzondoak ala adizlagunak diren. irristailuak
dauzkat.
ADITZONDOA ADIZLAGUNA

agian
gaizki
etxera
lanetik
berandu
ahizparekin
bizilagunarentzat
presaka
aitatzat
ERE perpaus barruan edozein
eskolaz
osagairekin joan daiteke, baina esa-
oso nahia aldatzen da. Ikusi adibidea:
bihar
Adib.: Nik gaur ere irakasleari
lasai zalantzak galdetu dizkiot. (herene-
Tolosaraino gun, atzo... eta gaur ere bai).
bizikletaz Nik ere gaur irakasleari
zalantzak galdetu dizkiot. (zuk,
hark... eta nik ere bai).
SINTAXIA Nik gaur irakasleari zalantzak
ere galdetu dizkiot. (ordua, liburuen
Emendiozko lokailuak izenburuak... eta zalantzak ere bai).
1 Esaldi hauetan ERE ageri da. Irakurri arretaz,
eta, ERE non dagoen kontuan hartuta, azaldu
esaldi bakoitzak zer adierazten duen.
1 Xubanek ere hamalau urte bete ditu. Perpausean aditza ezkutuan baldin badago, adibidez, ni
ere bai (joango naiz), perpaus hori baiezkoa ala ezezkoa
2 Mendian ere hotz egiten du neguan.
den adierazi behar da; ezin da ERE bakarrik jarri.
3 Pastelak ere gustura jaten ditut.
Adib.: -Gaur nekatuta nago.
4 Guk eskolan musika ere ikasten dugu.
-Ni ere bai. / Baita ni ere.
5 Jokin atzo eskolara ere joan zen.
-Gaur ez nago gustura.
2 Eman erantzun laburra perpaus hauei, -Ni ere ez. / Ezta ni ere.
goiko adibideari jarraituta.
baita zu ere
1 Ni gaztea naiz. ................................................................................................................................................................................
2 Gaur berandu iritsi gara. ...........................................................................................................................................................
haiek ere berandu iritsi dira

3 Gure arreba txikiak ez du negarrik egiten. ......................................................................................................................

ezta zurea ere ez du negarrik egiten
4 Ni eskolara oinez joaten naiz, eta zu? ................................................................................................................................
ni ere eskolara oinez joaten naiz

5 Oporrak iristeko irrikan gaude. ..............................................................................................................................................

zuek ere irrikan zaudete

6 Ez genuen inor ezagutu. .............................................................................................................................................................

ezta zuek ere ez duzue inork ezagutu
7 Lan eta lan ari gara. ....................................................................................................................................................................
zuek ere lanean ari zarete
8 Haragia baino arraina nahiago dut. ....................................................................................................................................
zuek ere bai
9 Oso gozozaleak zarete. ...............................................................................................................................................................
nik ere bai gozozalea naiz 69
10 Etxean bideo joko asko dauzkat. ...........................................................................................................................................
haiek ere bideojoku asko daukate

DBH1 GRAM(7-9).indd 69 27/07/12 9:09

 9
deklinabiDea
1 Osatu taula hauek, eranskineko taulen laguntzarekin.

Noraino Mugatua
Mugagabea
Singularra Plurala
Azkoitira etxeraino etxeetaraino etxetaraino
arte.
etxe zuhaitzeraino zuhaitzetaraino zuhaitzetaraino
zuhaitz
txori
zezen
Durangoraino
Durango Beasaineraino
Beasain
Garazi
Mikel

Galdetzaileak noraino

honetaraino, horretaraino, hartaraino

Erakusleak hauetaraino, horietaraino, haietaraino

Pertsona
izenordainak

Norenganaino Mugatua
Singularra Plurala Mugagabea

etxe
zuhaitz
txori txoriarenganaino txorienganaino txorirenganaino
zezenarenganaino zezenenganaino zezenenganaino
zezen
Durango
Beasain
Garazi Garazirenganaino
Mikelenganaino
Mikel

Galdetzaileak
Azkoitiraino.

Erakusleak honenganaino, horrenganaino, harenganaino

hauenganaino, horietaraino, hauetaraino

Pertsona nirenganaino, zureganaino, harenganaino, gureganaino

zuenganaino, haienganaino
70 izenordainak

DBH1 GRAM(7-9).indd 70 27/07/12 9:09

 9
2 Osatu hutsuneak, eta adierazi mugagabea, mugatu singularra edo
mugatu plurala erabili duzun.
1 Joan den igandean iritsi al zineten Aizkorriko tontor..........................................
reraino ?
2 Hona................................................
ino oinez etorri naiz, baina hemendik aurre-
rakoa bizikletaz egingo dut.
3 Jarraitu hango jauregi................................................
raino , han ezkerreko bidea hartu,
eta laster zara ikastetxe berrian.
4 Zazpigarren solairu................................................
raino oinez igotzeko ohitura daukat.
5 Herriko gazte gehien................................................
enganaino iritsi da udalekuetako
eskaintza.
6 Zuen................................................
ganaino mezuak bidaltzeko bide egokia da posta
elektronikoa.
7 Gaur................................................
aino ez dut sekula horrelakorik ikusi.
8 Liburua bukaera................................................
raino irakurri ezean, ezin da ondo
ulertu.
9 Azken................................................
eraino egon nintzen berarekin, haizea hartzera
bidali ninduen arte.
10 Aitona-amona................................................
enganaino noa, bisita egin eta beraiekin
afaltzera.

3 Zuzendu esaldi hauetako akatsak.

1 Ba al dakizu ehunera arte zenbatzen? Ehuneraino
.........................................................................

2 Pilotariak zazpira arte ez du hutsik egin. Zazpiraino

....................................................................

3 Biharreraino egongo naiz zurekin. Bihar arte

..................................................................................

4 Etxe atarira arte lagunduko dizut. atariraino

..................................................................................

5 Medikuraino noa istant batean. Medikuarenganaino

.......................................................................................

4 Zuzendu testu honetan noraino eta norenganaino kasuetan dauden

akatsak.

Mendigoizaleek zortzi milakoetara igo nahi izaten dute. Pixkanaka

egiten dute bidea. Lehenik, nor bere etxetik Nepalenganaino joaten dira.
Han, bertako lagun eta sherpetaraino jotzen dute. Beharrezko erosketa
eta prestaketa lanak egin ondoren, oinarrizko kanpalekuaraino iristea
da helburu. Handik gailurrarenganaino joaten zaie begirada, baina
bidea urratsez urrats egin behar da, eta tarteko kanpalekuenganaino
joan behar dute lehenik. Inguru guztia zuri, elurra belaunenganaino,
batzuetan gerrirenganaino, baina begirada hortik gora oso, gailurrera
arte iristen da. Gailurrera iritsi ondoren, behera arte jaitsi behar dute,
kontu handiz, igotzea bezain arriskutsua baita jaistea, eta behean
zain dauden espedizio
kidetaraino bizirik eta
osasuntsu iristea da
helburu nagusia.
71

DBH1 GRAM(7-9).indd 71 21/05/13 16:35

 9
ADITZA
Indikatiboa. Baldintza. Nor-nori-nork
Zer Nori Nork
Adibideak
BALDINTZA
Nork Nor Nori (Baldintza) Nik zuri CDa emango
ba N i (zki) T (DA) banizu...
ba H i (zki) K/N (A/NA) (Ondorioa oraina) …hark niri gauza
ba L i (zki) O bat oparituk lidake.
ba Gen i (zki) GU (Ondorioa oraina) …hark niri gauza
Nik zuri CDa batzuk oparituko lizkidake.
ba Zen i (zki) ZU
emango banizu… ba Zen i (zki) ZUE *te (Ondorioa iragana) …haiek zuri
ba L i (zki) E *te gauza bat oparituko zizuketen.

ONDORIOA: oraina ONDORIOA: iragana

Nork Nor Nori Nork Nor Nori
N i (zki) T (DA) ke N i (zki) T (DA) ke eN
H i (zki) K/N (A/NA) ke H i (zki) K/N (A/NA) ke eN
L i (zki) O ke Z i (zki) O ke eN
Gen i (zki) GU ke Gen i (zki) GU ke eN
Zen i (zki) ZU ke Zen i (zki) ZU ke eN
Zen i (zki) ZUE ke *te Zen i (zki) ZUE ke *te N
L i (zki) E ke *te Z i (zki) E ke *te N
* –te nork ZUEK eta HAIEK direnean erabiltzen da.

1 Osatu 93. orrialdeko taulak orainaldian eta lehenaldian, paradigmak

erabilita.

2 Bete hutsuneak, adizki egokiak jarrita. (NOR-nori-nork baldintza)

1 Guri izebak eskatutako guztia ekarri izan ................................................
baligu , guk
hari eskerrak emango ................................................
genizkiokeen
2 Nik haiei mesede bat eskatuko ................................................
banie , haiek niri
laguntza guztia emango ................................................
lidakete
…zer emango 3 Haurrei gurasoek liburuak eskura jarriko ................................................
balizkiete , haurrei
zenidake niri? irakurzaletasuna sorraraziko ................................................
litzaieke
4 Zuk amari berak eskatutako erosketak egin izan ................................................
bazenizkio ,
zuri orain ez ................................................
zizkizuketen lanak erdizka egin izana leporatuko.
Zer Nori Nork
5 Musikariek entzuleei gustuko abestiak eskaini izan .............................................
baliete ,
horiek ez ................................................ haiei txisturik joko.
liekete

6 Guk zu baino behartsuagoei laguntza emango ................................................

bagenie ,
haiek eskerrak emango ................................................ guri.
zenizkiekeen
7 Zuk irakasleari azterketa onak egin izan ................................................
bazenizkio , hark
zuri ez ................................................ lana berriz eginaraziko.
zenizkizuke
72 8 Guk basozainari basoa garbi edukitzen lagunduko .............................................
bazenio ,
hark guri gure lanean lagunduko ................................................
liguke

DBH1 GRAM(7-9).indd 72 27/07/12 9:09

 9
9 Hiztegiek guri hitzen esanahien berri emango ez ................................................. balizkigu ,
guk ez ................................................ hitz bakoitzari duen balioa emango.
genizkioke
10 Azokako saltzaileari zuk eskatutako salneurria ordaindu izan
bazenio
................................................, ez ................................................
lioke hark zuri lotsagabea
zarela esango.
11 Nik zuri mezuak ordenagailuz bidali izan ................................................, zuk niri
erantzuna halaxe emango ................................................
12 Baserriko izebak sagar asko emango ................................................ guri, guk Zuk har
i
amari galdetuko ................................................ sagar erreak nola prestatzen bizikleta
n
erama
diren. bazenio
ngo
.
13 Guk haiei trenen ordutegia eman ................................................, haiek ez
................................................ telefonoz dei egingo trena noiz den galdetuz.
14 Eraikin publikoetako sarrerak erabiltzaileari behar den bezala jarriko
................................................ jendeak ez ................................................ arduradunei
kexa gutunik bidaliko.
15 Guk kirola egiteari utzi izan ez ................................................, ez
................................................ sendagileak guri errietarik egingo.
16 Gurasoek haurrari etxeko lanak egiten lagunduko ................................................,
haurrak ez ................................................ lanari neurria hartuko.
17 Zuk niri beti gezurra esango ................................................, azkenean nik zuri
Zuk hura
ez ................................................ ezer ere sinetsiko.
bizikletan
o
18 Aralarreko artzainei otsoek ardiak hilko ................................................, artzainek eramang
bazenu
euren kexa adieraziko ................................................ agintariei.

3 Osatu esaldi hauek, falta duten zatia erantsita.

1 Nik gurasoei diru gehiago eskatu izan banie, .................................................................................................................
2 Zuei zauriak mina emango balizue, .....................................................................................................................................
3 Ur irakinak zuri eltzetik ihes egingo balizu, ....................................................................................................................
4 Etxeari teilatuan zuloa egingo bagenio, .............................................................................................................................
5 Ibaietako urari gatza botako bazeniote, ............................................................................................................................
6 Telebistak ikusleoi programazio hobea eskainiko baligu,
..................................................................................................................................................................................................................
7 Aitona-amonei bisita maizago egingo bahie, ..................................................................................................................
8 Galtza horiei hark zuloa konpondu izan balie,
..................................................................................................................................................................................................................
9 Begirada goxoagoa eskainiko bazenit, ...............................................................................................................................
10 Zuk esneari eztia bota izan bazenio, ...................................................................................................................................
11 ................................................................................................................................................................................................................,
gustura emango nizueke eguraldiaren berri.
12 ................................................................................................................................................................................................................,
ez zenioketen inori hori esango.
13 ................................................................................................................................................................................................................,
autobus gidariari ez zeniokeen dirurik emango.
14 ................................................................................................................................................................................................................,
ez geniokeen loari hainbeste denbora kenduko. 73
15 ................................................................................................................................................................................................................,
haiek guri goraintziak emango zizkiguketen.

DBH1 GRAM(7-9).indd 73 27/07/12 9:09

 9
lEXIKOA
Musika
1 Ezagutzen al dituzu musika tresna hauek? Osatu izenak. gero, lotu
bakoitza dagokion definizioarekin.
1 2 3 4

A.......BO.......A .......ALA.......ArTA .......I.......ITIA A.......A.......ALA

5 6 7 8

DUL.......AI.......A .......O.......ErA .......AN.......OLI.......A SIL.......OTEA

Definizioak
a Zurezko haize instrumentua, txistuaren familiako baxua. Txistua baino
luzeagoa da (62 cm), eta bi eskuz helduta jotzen da. ..........................................
b Bi zotzez jotzen den danbor zapala, Euskal Herriko hainbat herri musika
jotzeko erabiltzen dena. ................................................
c Txistuaren edo txirularen lagungarri, besotik zintzilikaturik zotz bakar
batez jotzen den danborra. ................................................
d Euskal Herriko herri musikan erabiltzen den akordeoi diatonikoa.
................................................

e Euskal musika tresna. Bi lagunen artean airean edukitzen den metalezko

palanka edo hodia da, bi jotzailek, bakoitzak metalezko bina hagatxo
dituela, kolpatuz jotzen dena. ................................................
f Makila labur batzuez kolpatzen diren oholez osatutako euskal musika
tresna. ................................................
g Euskal Herrian erabiltzen den haize instrumentua. Kanaberazko bi hodiz
eta haien buruetan itsasten diren bi behi adar zatiz osatua da. Aldi
berean arnasa hartuz eta botaz jotzen da. ................................................
h Haize instrumentua, mihi bikoitzekoa eta gorputz konikoa duena.
................................................
Definizioen iturria: Elhuyar, ikaslearen hiztegia

2 Ba al dakizu nola deitzen zaion…

a …dultzaina jotzen duenari? ................................................
b …txirula jotzen duenari? ................................................
c …alboka jotzen duenari? ................................................
d …atabala jotzen duenari? ................................................
e …txalaparta jotzen duenari? ................................................
74 f …trikitixa jotzen duenari? ................................................
g …danbolina jotzen duenari? ................................................

DBH1 GRAM(7-9).indd 74 27/07/12 9:09


1 PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da aditz
elkartua eta jokatua?
a Gehiegi hitz egiteak mihiaren nekea
ekar dezake.
b Azkenean onartu genuen irakasleak
esan ziguna.
c Laia guztiz gorritu zen Mikelek oso
polita zela esan zionean.
2 DEKLINABIDEA. Zein da okerra?
a Isil zaitez! Kokotera arte egin nauzu
eta!
b Mendizaleak Norvegiaraino joan ziren.
c Arratsaldera arte ez dute ura moztuko
gure auzoan.
Autotesta III
7 DEKLINABIDEA. Zein da okerra?
a Etxerantz eraman zuten gaixoa.
b Zuberoarantz abiatu ziren txirrindu­
lariak.
c Mikelerantz hurbildu nintzen belarrira
bertsoa kantatzera.
8 ADITZA. Zein da zuzena?
K omikiak garaiz ekarri ...................,
berehala itzuliko ...................
a bazenizkigute, geniezazkizuekeen
b bazenizkigute, genizkizuen
c bazenizkigute, genizkizuekeen
d bagenizkio, zidakeen

3 DEKLINABIDEA. Zein da okerra? 9 PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da

a Gazte gehienak asteburuan kaletik aditzondoa?
dabiltza. a ederki
b Irakaslearengandik jaso ditut berri b polita
onak. c mendizalea
c Anbulatoriotik nator.
10 LEXIKOA. Zein ez da esnekia edo zereala?
4 LEXIKOA. Zein ez da musika tresna? a gatzatua
a tobera b ziazerba
b kupela c garagarra
c silbotea d artoa
d alboka
11 PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da
5 ADITZA. Zein da zuzena? adizlaguna?
 Egoera horretan ikusi izan ..................., a mendian
ez ................... kale gorria utziko. b mendiko
a banizue, nizuen c mendiari
b bazintuztet, zintuzketedan 12 ADITZA. Zein da zuzena?
c bazintuztet, zintuzketet  Gu osaba-izebei etxera joango ...................,
d banizue, nizueke bazkaltzera gonbidatuko ...................
6 LEXIKOA. Zein ez dago teknologiarekin a bagintzaie, ginztuzkete
lotuta? b bagina, ginateke
a orburua c bagintzaizkie, gintuzkete
b zuzentzailea d bagintzaizkio, ligukete
c atxiki
d koska

75

DBH1 GRAM(7-9).indd 75 16/11/12 15:35

DBH1 GRAMeransk.indd 76 27/07/12 9:03
 Eranskinak

Aurkibidea
Autotesten erantzunak ................................................................................................................ 78. or.
Perpausaren osagaiak ................................................................................................................. 80. or.
Deklinabidea ................................................................................................................................... 84. or.
Sintaxia: perpaus elkartuak ....................................................................................................... 86. or.
Aditza: taulak osatzeko .............................................................................................................. 88. or.
Aditz laguntzailea ......................................................................................................................... 94. or.

DBH1 GRAMeransk.indd 77 27/07/12 9:03

 E
autotesten erantzunak
Autotesta I
1 DEKLINABIDEA. Zein da okerra?
b Nire Nik bezala egin duzu lana.
2 LEXIKOA. Gizon baten gurasoen alaba zer
da gizon horrekiko?
d arreba
3 ADITZA. Zein da okerra?
c Surflariak ez zebiltzaten zebiltzan batere
fin olaturik ez zegoelako.
4 ADITZA. Zein da okerra?
b Ikasleei ikastea ahaztu zaizkie zaie.
5 LEXIKOA. Zein dago tokiz kanpo?
c hartza, satorra, enara
6 MORFOSINTAXIA. Zein da okerra?
c Perpausaren barruan Aditz Sintagma ez
da beharrezkoa beharrezkoa da.
7 DEKLINABIDEA-ADITZA. Zein da zuzena?
c Nik neure burua euskalduntzat daukat.
8 KOMUNIKAZIOA. Zein da okerra?
a Komunikazioa gauzatzeko igorlea,
hartzailea, mezua, bidea eta kodea
besterik ez dira behar.
9 DEKLINABIDEA. Zein da zuzena?
b Uste dut goizean egin ditugun bi
azterketak gainditu ditudala.
10 ADITZA. Hauetan zein da okerra?
c Amonak txokolatea hartzen ari nintzela
ikusi dit nau.
11 LEXIKOA. Zein multzotan dago hitz bat
tokiz kanpo?
c burruntzalia, koilara, goldea
12 ALFABETOA. Hauetan zein da okerra?
c W eta Y ez dira euskal alfabetoko
letrak.
78
DBH1 GRAMeransk.indd 78
Autotesta II
1 PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da/dira
okerra/k?
b Izena objektuak izendatzeko bakarrik
erabiltzen da.
c Izenordainak izenaren eskuinean edo
ezkerrean agertzen dira.
2 DEKLINABIDEA. Zein da okerra?
b Medikura Medikuarengana noa buruko
mina ez baitzait joaten.
3 LEXIKOA. Zein ez da fruta edo fruitua?
c harana
4 PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da
okerra?
c Lau Hiru determinatzaile mota nagusi
daude.
5 LEXIKOA. Zein ez da arraina?
d oreina
6 PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da
zuzena?
a Adjektiboak izenari buruzko informazioa
ematen du.
7 LEXIKOA. Zein ez da barazkia?
d masusta
8 ADITZA. Zein da okerra?
c Zuek ikastetxeko irakasle guztien izenak
zenekiten zenekizkiten.
9 DEKLINABIDEA. Zein da okerra?
b Arratsaldean pilotalekuan palarekin
palaz jolastuko gara.
10 ADITZA. Zein da okerra?
a Zuek irudiz osatutako liburuak oparitu
zenizkiguzuen zenizkiguten.
11 ADITZA. Zein da esaldiaren jarraipen
zuzena?
b ...irakaslea asko poztuko zatekeen.
12 DEKLINABIDEA. Zein da okerra?
b Sendagileetan Sendagileengan konfian­
tza osoa izan behar dugu.
27/07/12 9:03
 E

Autotesta III
1 PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da aditz
elkartua eta jokatua?
b Azkenean onartu genuen irakasleak
esan ziguna.
2 DEKLINABIDEA. Zein da okerra?
a Isil zaitez! Kokotera arte Kokoteraino
egin nauzu eta!
3 DEKLINABIDEA. Zein da okerra?
a Gazte gehienak asteburuan kaletik
kalean dabiltza
4 LEXIKOA. Zein ez da musika-
tresna?
b kupela
5 ADITZA. Zein da zuzena?
b bazintuztet, zintuzketedan
6 LEXIKOA. Zein ez dago teknologiarekin
lotuta?
a orburua
7 DEKLINABIDEA. Zein da okerra?
c Mikelerantz Mikelengana hurbildu
nintzen belarrira bertsoa kantatzera.
8 ADITZA. Zein da zuzena?
c bazenizkigute, genizkizuekeen
9 PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da
aditzondoa?
a ederki
10 LEXIKOA. Zein ez da esnekia edo zereala?
b ziazerba
11 PERPAUSAREN OSAGAIAK. Zein da
adizlaguna?
a mendian
12 ADITZA. Zein da zuzena?
c bagintzaizkie, gintuzkete

79

DBH1 GRAMeransk.indd 79 27/07/12 9:03

 E
PERPAUSAREN OSAGAIAK

IZENA
Bereziak Ander, Ainhoa, Hondarribia...
Zenbakarriak
etxe, liburu, arkatz...

Zenbakaitzak Neurgarriak
Esanahia

sagar,
baso, katu, ur, azukre, gatz...
edertasun, ur,
Arruntak mutil...
justizia...
Neurgaitzak
justizia, edertasun...

Bizidunak Josune, katu…

Bizigabeak mahai, liburu…
Bakunak Hitz bakuna: etxe, oilar…
Osaera

Eratorriak (Aurrizkia) + hitza + (atzizkia): edertasun, gaiztakeria…

Elkartuak Hitza + hitza: behi esne, sagar tarta...

IZENORDAINAK
PERTSONA Arruntak ni, hi, zu, gu, zuek
IZENORDAINAK Indartuak neu, heu, zeu, geu, zeuek
nor
Galdetzaileak zer
IZENORDAIN zein
ZEHAZTUGABEAK nor: inor, norbait, edonor...
Galdetzaileetatik

eratorritakoak
zer: ezer, zerbait, edozer...
zein: edozein, zeinahi...
BIHURKARIAK neure burua Neure burua ondo ezagutzen dut.

ELKARKARIAK elkar Elkarrekin ari gara lanean.

80

DBH1 GRAMeransk.indd 80 27/07/12 9:03

 E

adjektiboa
Bakuna eder, alai...

IZENONDOA Elkartua ilegorri, burugogor...

Eratorria donostiar, iledun, izartsu...

noren lagunaren, lehengusuen...

IZENLAGUNA
nongo mendiko, auzoetako...

DETERMINATZAILEAK
Artikuluak mendia, mendiak, mendiok

Mugatzaileak Arruntak hau, hori, hura, hauek, horiek, haiek

Erakusleak
Indartuak hauxe, horixe, huraxe, hauexek, horiexek, haiexek

Kardinalak bat, bi, ehun…

Ordinalak lehen(engo), bigarren...
Zehaztuak Zatikiak erdi, heren, laurden, lau zazpiren...

Zenbatzaileak Ehunekoak ehuneko berrogeita hamar, ehuneko bi...

Banatzaileak bina, hiruna, zazpina...

Zehaztugabeak asko, ugari, gutxi, hainbat, anitz, mordo bat...

Orokorrak dena, guztia, oro, oso

ZEHAZTUGABEAK zer, zein, zeinahi, zernahi, edozein, edozer

81

DBH1 GRAMeransk.indd 81 27/07/12 9:03

 E

ADITZAK
BAKUNAK ERATORRIAK ELKARTUAK
Osagai Oinarrian beste Bi osagaiz osatutakoak dira.
bakarra gra­matika kategoria Bi taldetan banatuko ditugu:
dute. bat dute, eta gero
etorri, joan, atzizkiren bat Berezkoak Aditz lokuzioak
jan... hartzen dute. Bigarren osagaia izena + aditza
gizen ➜ gizendu aditza denean. denean.
gorri ➜ gorritu onetsi, itxuraldatu, min hartu, ihes egin,
egin ➜ eragin hostoberritu… hitz eman…

adizkiak
JOKATUAK JOKATU GABEAK
Pertsonari eta denborari buruzko EZ dute ematen pertsonari eta
informazioa ematen dute. denborari buruzko informaziorik:
Guk goiz gosaldu dugu. gosaltzea, gosaltzeko, gosalduz,
(gu / orain) egotea, egoteko,
Nekatuta zaude? ikustea, ikusteko, ikusiz...
(zu / orain)
Mikel ikusi nuen. (nik hura / irag.)

adizki JOKATUAK
TRINKOAK PERIFRASTIKOAK
Hitz bakarrekoak: 3 Bi hitz edo gehiagokoak.
Adib.: 3 Lehen hitza adizki nagusia eta bigarrena
Nekatuta nago. laguntzailea.
Opariak generamatzan. 3 Adib.: Nekatuta etorri nintzen.
Opariak eraman genituen.

adizKERAK
Nor jaiki dira haiek
Nor-nori atsegin zaigu hura - guri
Nor-nork uste duzu zuk - hura
Nor-nori-nork eskatu genien guk - haiei - hura

82

DBH1 GRAMeransk.indd 82 27/07/12 9:03

 E

adberbioa
Adizlaguna Deklinabide kasuak nahiz postposizio askeak erabilita sor daitezke.
NOR, NORI, NORK, NOREN, NONGO Adib.: etxean, etxera, etxetik,
izan ezik, beste deklinabide anaiarentzat, amatzat, aitarekin,
Deklinabide
kasu marka guztiak har ditzake: amarengatik, txokolatez...
kasuak erabiliz
NON, NONDIK, NORA, NOREKIN,
sortutakoak
NORENTZAT, NORENGATIK, NORANTZ,
NORAINO, NORENGATIK, ZERTAZ...
Postposizio askeen gabe, arte, inguru, kanpo, orde… Adib.: Saririk gabe bukatu du.
bidez sortutakoak Guztion artean errazago egingo dugu.

Forma askeak dira, deklinabide atzizkirik behar ez dutenak; baina batzuetan

Aditzondoa
hartzen dute. Normalean nola?, noiz? eta non? galderei erantzuten diete.

bakuna atzo, gaur, bihar, lehen, orain, gero, maiz, sarri…

-KI gaizki, bereziki, ederki, biziki, poliki, ongi…

Sailkapen formala

-KA bakarka, bultzaka, keinuka, eztulka, oihuka…

eratorria -RO astiro, berriro, zeharo…
-TO ondo, txarto, hobeto, ederto…
-IK lehenik, hutsik, azkenik, zutik…

herenegun, lehenbizi, etzidamu…

elkartua edonon, edonoiz, nonbait, nolabait, noranahi…
Sailkapen semantikoa

Denbora (noiz) gaur, bihar, etzi, iaz…

Lekua (non) hemen, hor, han, hurbil, gertu, urrun, urruti…

Modua (nola) ondo, gaizki, bakarka, ados, honela, horrela, hala…

Maila oso, nahiko, dezente, txit, erabat, guztiz, ia-ia, aski, arras…

Iritzia agian, apika, beharbada, nonbait, dudarik gabe, nire ustez…

83

DBH1 GRAMeransk.indd 83 27/07/12 9:03

 E
DEKLINABIDEA
Izenak
Bizigabeak
izen arruntak izen bereziak
Kasuak Bokalez amaiturik Kontsonantez amaiturik “A” itsatsia dutenak
Bokalez Konts.
Mugatua Mugatua
Mugagabea Mugagabea Mugagabea Mugatua amaitua amaitua
Sing. Pl. Sing. Pl. Sing. Pl.
Zer etxe etxe-A etxe-AK lur lurr-A lurr-AK gauza gauza gauz-AK Dima Gasteiz
Zerk etxe-K etxe-AK etxe-EK lurr-eK lurr-AK lurr-EK gauza-K gauza-K gauz-EK Dima-K Gasteiz-eK
Zeri etxe-rI etxe-ARI etxe-EI lurr-I lurr-ARI lurr-EI gauza-rI gauza-RI gauz-EI Dima-rI Gasteiz-I
Zeren etxe-rEN etxe-AREN etxe-EN lurr-EN lurr-AREN lurr-EN gauza-rEN gauz-AREN gauz-EN Dima-rEN Gasteiz-EN
Nongo etxe-TAKO etxe-KO etxe-ETAKO lurr-eTAKO lurr-eKO lurr-ETAKO gauza-tako gauza-KO gauz-ETAKO Dima-KO Gasteiz-KO/EKO
Zertaz etxe-Z etxe-AZ etxe-EZ lurr-eZ lurr-AZ lurr-EZ gauza-Z gauza-Z gauz-EZ Dima-Z Gasteiz-eZ
Zerekin etxe-rEKIN etxe-AREKIN etxe-EKIN lurr-EKIN lurr-AREKIN lurr-EKIN gauza-rEKIN gauza-REKIN gauz-EKIN Dima-rEKIN Gasteiz-EKIN
Zerengatik etxe-rENGATIK etxe-A(REN)GATIK etxe-ENGATIK lurr-(EN)GATIK lurr-A(REN)GATIK lurr-ENGATIK gauza-(rEN)GATIK gauza-(REN)GATIK gauz-ENGATIK Dima-(rEN)GATIK Gasteiz-EGATIK
etxe-AKATIK lurr-AKATIK
Zerentzat etxe-rENTZAT etxe-ARENTZAT etxe-ENTZAT lurr-ENTZAT lurr-ARENTZAT lurr-ENTZAT gauza-rENTZAT gauza-RENTZAT gauz-ENTZAT Dima-(rEN)TZAT Gasteiz-ENTZAT
etxe-rENDAKO etxe-ARENDAKO etxe-ENDAKO lurr-ENDAKO lurr-ARENDAKO lurr-ENDAKO Dima-rENDAKO Gasteiz-ENDAKO
Non etxe-TAN etxe-AN etxe-ETAN lurr-eTAN lurr-eAN lurr-ETAN gauza-TAN gauza-N gauz-ETAN Dima-N Gasteiz-eN
Nondik etxe-TATIK etxe-TIK etxe-ETATIK lurr-eTATIK lurr-eTIK lurr-ETATIK gauza-TATIK gauza-TIK gauz-ETATIK Dima-TIK Gasteiz-TIK/eTIK
etxe-TARIK etxe-ETARIK lurr-eTARIK lurr-ETARIK
Nora etxe-TARA(T) etxe-RA(T) etxe-ETARA(T) lurr-eTARA(T) lurr-eRA(T) lurr-ETARA(T) gauza-tara gauza-RA gauz-ETARA Dima-RA Gasteiz-A/eRA(T)
Noraino etxe-TARAINO etxe-RAINO etxe-ETARAINO lurr-eTARAINO lurr-eRAINO lurr-ETARAINO gauza-TARAINO gauza-RAINO gauz-ETARAINO Dima-RAINO Gasteiz-ERAINO
Norantz etxe-TARANTZ etxe-RANTZ etxe-ETARANTZ lurr-eTARANTZ lurr-eRANTZ lurr-ETARANTZ gauza-TARANTZ gauza-RANTZ gauz-ETARANTZ Dima-RANTZ Gasteiz-ERANTZ
Norako etxe-TARAKO etxe-RAKO etxe-ETARAKO lurr-eTARAKO lurr-eRAKO lurr-ETARAKO gauza-TARAKO gauza-RAKO gauz-ETARAKO Dima-RAKO Gasteiz-ERAKO
Partitiboa etxe-RIK lurr-IK gauza-rIK Dima-rIK Gasteiz-IK
Zertzat etxe-TZAT lur-TZAT gauza-TZAT Dima-TZAT Gasteiz-TZAT
etxe-TAKO Dima-TAKO Gasteiz-TAKO

Bizidunak
izen arruntak izen bereziak
Kasuak Bokalez amaiturik Kontsonantez amaiturik
Bokalez Konts.
Mugagabea Mugatua Mugagabea Mugatua amaitua amaitua
Sing. Pl. Sing. Pl.
Nor seme seme-A seme-AK lagun lagun-A lagun-AK Jone Ander
Nork seme-K seme-AK seme-EK lagun-eK lagun-AK lagun-EK Jone-K Ander-eK
Nori seme-rI seme-ARI seme-EI lagun-I lagun-ARI lagun-EI Jone-rI Ander-I
Noren seme-rEN seme-AREN seme-EN lagun-EN lagun-AREN lagun-EN Jone-rEN Ander-EN
Nortaz seme-Z seme-AZ seme-EZ lagun-eZ lagun-AZ lagun-EZ Jone-Z Ander-eZ
Norekin/nogaz/nortzukaz seme-rEKIN seme-AREKIN seme-EKIN lagun-EKIN lagun-AREKIN lagun-EKIN Jone-rEKIN Ander-EKIN
Norengatik seme-rENGATIK seme-A(REN)GATIK seme-ENGATIK lagun-ENGATIK lagun-A(REN)GATIK lagun-ENGATIK Jone-(rEN)GATIK Ander-ENGATIK
seme-AKATIK lagun-AKATIK
Norentzat seme-rENTZAT seme-ARENTZAT seme-ENTZAT lagun-ENTZAT lagun-ARENTZAT lagun-ENTZAT Jone-rENTZAT Ander-ENTZAT
seme-rENDAKO seme-ARENDAKO seme-ENDAKO lagun-ENDAKO lagun-ARENDAKO lagun-ENDAKO Jone-rENDAKO Ander-ENDAKO
Norengan seme-rengan seme-A(ren)gaN seme-ENGAN lagun-enGAN lagun-A(Ren)GAN lagun-ENGAN Jone-(rEN)GAN Ander-ENGAN
Norengandik seme-rENGANDIK seme-A(REN)GANDIK seme-ENGANDIK lagun-enGANDIK lagun-A(Ren)GANDIK lagun-ENGANDIK Jone-(rEN)GANDIK Ander-ENGANDIK
Norengana seme-rENGANA(T) seme-A(REN)GANA(T) seme-ENGANA(T) lagun-enGANA(T) lagun-A(Ren)GANA(T) lagun-ENGANA(T) Jone-(rEN)GANA Ander-ENGANA
Norenganaino seme-rENGANAINO seme-A(REN)GANAINO seme-ENGANAINO lagun-enGANAINO lagun-A(Ren)GANAINO lagun-ENGANAINO Jone-(rEN)GANAINO Ander-ENGANAINO
Norenganantz seme-rENGANANTZ seme-A(REN)GANANTZ seme-ENGANANTZ lagun-enGANANTZ lagun-A(Ren)GANANTZ lagun-ENGANANTZ Jone-(rEN)GANANTZ Ander-ENGANANTZ
Norenganako seme-rENGANAKO seme-A(REN)GANAKO seme-ENGANAKO lagun-enGANAKO lagun-A(Ren)GANAKO lagun-ENGANAKO Jone-(rEN)GANAKO Ander-ENGANAKO
Partitiboa seme-RIK lagun-IK
Nortzat seme-TZAT lagun-TZAT Jone-TZAT Ander-TZAT
seme-TAKO Jone-TAKO Ander-TAKO

Kasuak ni zu gu zuek
Pertsona izenordainak

Nor ni zu gu zuek
Nork nik zuk guk zuek
Nori niri zuri guri zuei
Nortaz nitaz zutaz gutaz zuetaz
Noren nire zure gure zuen
Norentzat niretzat zuretzat guretzat zuentzat
Norekin nirekin zurekin gurekin zuekin
Norengan ni(re)gan zu(re)gan gu(re)gan zuengan
Norengana ni(re)gana zu(re)gana gu(re)gana zuengana
Norenganantz ni(re)ganantz zu(re)ganantz gu(re)ganantz zuenganantz
84 Norenganaino
Norengandik
ni(re)ganaino zu(re)ganaino
zu(re)gandik
gu(re)ganaino
gu(re)gandik
zuenganaino
zuengandik
ni(re)gandik
Norengatik ni(re)gatik zu(re)gatik gu(re)gatik zuengatik

DBH1 GRAMeransk.indd 84 27/07/12 9:03

 E

Erakusleak
Bizigabeak
singularra plurala
Kasuak
hau hori hura hauek horiek haiek

Zer hau hori hura hauek horiek haiek

Zerk honek horrek hark hauek horiek haiek
Zeri honi horri hari hauei horiei haiei
Zertaz honetaz horretaz hartaz hauetaz horietaz haietaz
Zeren honen horren haren hauen horien haien
Zerekin honekin horrekin harekin hauekin horiekin haiekin
Zerentzat honentzat horrentzat harentzat hauentzat horientzat haientzat
Zergatik hone(n)gatik horre(n)gatik hare(n)gatik haue(n)gatik horie(n)gatik haie(n)gatik
Non honetan horretan hartan hauetan horietan haietan
Nongo honetako horretako hartako hauetako horietako haietako
Nondik honetatik horretatik hartatik hauetarik horietatik haietatik
Nora honetara horretara hartara hauetara horietara haietara
Norantz honetarantz horretarantz hartarantz hauetarantz horietarantz haietarantz
Noraino honetaraino horretaraino hartaraino hauetaraino horietaraino haietaraino

Bizidunak
singularra plurala
Kasuak
hau hori hura hauek horiek haiek

Nor hau hori hura hauek horiek haiek

Nork honek horrek hark hauek horiek haiek
Nori honi horri hari hauei horiei haiei
Nortaz honetaz horretaz hartaz hauetaz horietaz haietaz
Noren honen horren haren hauen horien haien
Norekin honekin horrekin harekin hauekin horiekin haiekin
Norentzat honentzat horrentzat harentzat hauentzat horientzat haientzat
Norengatik hone(n)gatik horre(n)gatik hare(n)gatik haue(n)gatik horie(n)gatik haie(n)gatik
Norengan honengan horrengan harengan hauengan horiengan haiengan
Norengandik honengandik horrengandik harengandik hauengandik horiengandik haiengandik
Norengana honengana horrengana harengana hauengana horiengana haiengana
Norenganantz honenganantz horrenganantz harenganantz hauenganantz horienganantz haienganantz
Norenganaino honenganaino horrenganaino harenganaino hauenganaino horienganaino haienganaino

85

DBH1 GRAMeransk.indd 85 27/07/12 9:03

 SINTAXIA
Perpaus mota Juntagailua Adibidea
Emendiozkoak eta Mikel haserretu eta joan egin da.
Juntagailuz egindako juntadurak
edo Ez dakit zurekin joan edo horiekin geratu.
edota Gaur edota bihar etor zaitezke gure etxera.
Hautakariak ala Erniora ala Erlora joango gara?
nahiz Kolore laranja nahiz horia gustatzen zait.
zein Bata zein bestea, bi CDak gustatuko zaizkio Andoniri.
JUNTADURAZKO PERPAUSAK

baina Buruko mina daukat, baina joango naiz zinera.

baizik Zu ez zara puntuan iritsi, bost minutu berandu baizik.
Aurkariak
baino Gaur ez naiz eskolara zurekin joango, Ikerrekin baino.
ezpada Ez ezazu irakur liburu hori, zuk nahi duzuna ezpada.
Juntagailurik gabekoak Zutaz gogoratu naiz; behar zaitut.
Alborakuntzaz egindako juntadurak

bai… bai… Bai horren proposamenek, bai zureek, balio dute.

ez… ez… Zure lagunek ez dute, ez lagundu, ez horretarako asmorik agertu.
hala… nola… Hala hemen nola han, denok antzera jokatzen dugu.
alde batetik…
Alde batetik, zure proposamena interesatzen zait; bestetik, ez dakit laguntzeko gai izango naizen.
Errepikapenezkoak bestetik…
ala… ala… Ala entzungorrarena egin du, ala ez gaitu agurtu nahi.
edo… edo… Edo etorri gurekin, edo geratu hortxe, baina erabaki!
nahiz… nahiz… Nahiz gurekin nahiz horiekin joan zaitezke kontzertura.
ez ezik… ere Zuk ez ezik besteok ere zorionduko dugu irakaslea.

Perpaus mota Menderagailua Adibidea

-(e)la Frantsesa ikastera Parisa zoazela esan didate.
-(e)nik Ez dut uste pilota partidara garaiz iritsiko garenik.
-t(z)ea Ez zait gustatzen behartuta ezer egitea.
Konpletiboak
-t(z)eak Oporretan pentsatzeak poztu egiten nau.
-t(z)eari Eskulanak egiteari utzi dio Ikerrek, eta irakurtzen hasi da.
-t(z)eko Aitak, beti bezala, etxera goiz joateko eskatu dit.
MENDERAKUNTZAZKO PERPAUSAK

-(e)n CD hori noiztik daukazun jakin nahiko nuke.

Zehar-
ea… -(e)n Irakasleak galdetu dit ea noiz entregatuko diodan.
galderak
-(e)n ala ez Esango al didazu behingoz etorriko zaren ala ez?
-(e)n Gaur jantzi dituzun galtzek zuloa dute atzealdean.
Erlatibozkoak -tako/-dako Atzo jandako maionesak kalte egin dit.
-(r)iko Zure lagunek antolaturiko jaia aspergarria izan da.
(baldin) ba- Bostak baino lehenago geratzen (baldin) bagara, iganderako txangoa presta dezakegu.
Baldintzazkoak -(e)z gero Azken lan hau ondo eginez gero, ikasturtea gaindituko dugu.
-t(z)ekotan… Egitekotan, egin ezazu ganoraz, mesedez.
-(e)n arren Filma gustatzen ez zaidan arren, ez dut lo hartuko, lasai!
nahiz eta… -(e)n Nahiz eta hotz handia egin, kalejiran ibili ginen.
ba-… ere Euria hasi bazuen ere, itsasoan bainatu ginen.
Kontzesiboak
arren Mesedez eskatu arren, ez dit liburua utzi.
-ta (-da) ere Berandu iritsita ere, utziko digute sartzen.
-agatik Gaur gaizki egiteagatik, ez dute pentsatuko beti hala egiten duzunik.

DBH1 GRAMeransk.indd 86 27/07/12 9:03

 Perpaus mota Juntagailua Adibidea
baino lehen (ago)/
Aurrekotasuna Gurasoak iritsi baino lehenago/aurretik/orduko jasoko dugu dena, badaezpada.
aurretik/orduko
eta gero/ondoren/ostean Gosaldu eta gero/ondoren/ostean, igerilekura joango gara.
Gerokotasuna -takoan/-dakoan Filma amaitutakoan, Maiderren bila joan gaitezke.
-(e)nez gero Etxera iritsi naizenez gero, ez dut ezer egin.
bezain laster/pronto/arin Jon ikusi bezain laster/pronto/arin alde egin zuen Leirek handik.
Berehalako­tasuna eta berehala Esnatu eta berehala ohartu naiz zure urtebetetzea dela gaur.
-(e)neko/-(e)nerako Zu iristen zarenerako, hamaikak izango dira.
-(e)nean Aspertuta zaudenean, begiak ixten zaizkizu.
Denborazkoak
-(e)n bitartean Hori egiten duzun bitartean, Joni deituko diot.
Aldibereko­tasuna -t(z)ean Armairutik zerbait hartzean, erori egin zen.
-t(z)erakoan Autoan sartzerakoan, estropezu egin zuen.
-t(z)eaz batera Etxean sartzeaz batera jo zuen telefonoak.
-(e)nean Osaba etortzen denean, txokolate beroa jaten dugu.
-(e)n bakoitzean
Maiztasuna  endirako plana egiten dugun bakoitzean/gehienetan/guztietan,
M
-(e)n gehienetan
euria egiten du.
-(e)n guztietan
-(e)n bezala
MENDERAKUNTZAZKO PERPAUSAK

-(e)n moduan
-(e)n legez Bateria zuk jotzen duzun bezala/moduan/legez/antzera/gisan jo nahi nuke.
Moduzkoak -(e)n antzera
-(e)n gisan
-(e)n arabera Zuk esaten diozunaren arabera egiten du lan.
ba… bezala Jakintsuena balitz bezala agertzen da gelan.
-(e)n bezain Zu ez zara ematen duzun bezain zintzoa.
Kualitatezkoak
baino… -ago Zu Iker baino zintzoagoa zara.
Konparazioz­koak adina/bezainbeste Nik zuk adina/bezainbeste jaten dut.
Kantitatezkoak baino gehiago Gaur nik zuk baino diru gehiago daukat.
baino gutxiago Inork ez du hark baino lan gutxiago egiten.
-t(z)eko Zuzendariaren baimena lortzeko, talde osoa joan ginen haren bulegora.
-t(z)ekotan Juleni deitzekotan, gaur deitu beharko diozu, bihar Londresera doa-eta!
Helburuzkoak -t(z)eagatik CD hori lortzeagatik, edozer egingo luke.
-t(z)earren Zurekin egotearren, zeregin guztiak utziko ditu.
-t(z)era Mikel ikustera joan nintzen atzo ospitalera.
-(e)lako Hankan min handia duelako geratu da etxean.
eta Eramango dizkizut apunteak etxera, beste zereginik ez dut-eta.
bait- Entrenamendu gehiago egin behar ditugu, hurrengo partida irabazi egin behar baitugu.
-(e)la eta Elurra zela eta, ezin izan genuen mendira igo.
Kausazkoak
zeren… bait- Txakurra aterako dut nik, zeren nahikoa denbora baitut.
-(e)nez gero Oso goiz zenez gero, ez zintugun esnatu.
-(e)la kausa/medio Eskolako arauak direla medio/kausa, ikasleak ere aztoratuta dabiltza.
-t(z)eagatik/-t(z)earren Lasterka etortzeagatik/etortzearren erori zara.
hain/hainbeste/hainbat… Hainbeste ordu eman ditu Maialenek antzerkia prestatzen, ezen ez duen
Kontsekutiboak
+non/ezen… bait-/-en beste ezertarako denborarik izan.

DBH1 GRAMeransk.indd 87 27/07/12 9:03

 E
ADITZA
16. orrialdean proposaturiko 1. ariketa egiteko taulak.

Indikatiboa. Nor-nori. Oraina

Niri Hiri Hari Guri Zuri Zuei Haiei

Ni

Hi

Hura

Gu

Zu

Zuek

Haiek

Indikatiboa. Nor-nori. Iragana

Niri Hiri Hari Guri Zuri Zuei Haiei

Ni

Hi

Hura

Gu

Zu

Zuek

Haiek

88

DBH1 GRAMeransk.indd 88 27/07/12 9:03

 E

24. orrialdean proposaturiko 1. ariketa egiteko taulak.

Indikatiboa. Nor-nork. Oraina

Ni Hi Hura Gu Zu Zuek Haiek

Nik

Hik

Hark

Guk

Zuk

Zuek

Haiek

Indikatiboa. Nor-nork. Iragana

Ni Hi Hura Gu Zu Zuek Haiek

Nik

Hik

Hark

Guk

Zuk

Zuek

Haiek

89

DBH1 GRAMeransk.indd 89 27/07/12 9:03

 E

40. orrialdean proposaturiko 1. ariketa egiteko taulak.

Indikatiboa. Nor-nori-nork. Oraina

Niri Hiri Hari Guri Zuri Zuei Haiei

Nik

Hik

Hark

Guk

Zuk

Zuek

Haiek

Indikatiboa. Nor-nori-nork. Iragana

Niri Hiri Hari Guri Zuri Zuei Haiei

Nik

Hik

Hark

Guk

Zuk

Zuek

Haiek

90

DBH1 GRAMeransk.indd 90 27/07/12 9:03

 E

56. orrialdean proposaturiko 1. ariketa egiteko taulak.

Baldintza. Nor-nori. Ondorioa, oraina

Niri Hiri Hari Guri Zuri Zuei Haiei

Ni

Hi

Hura

Gu

Zu

Zuek

Haiek

Baldintza. Nor-nori. Ondorioa, iragana

Niri Hiri Hari Guri Zuri Zuei Haiei

Ni

Hi

Hura

Gu

Zu

Zuek

Haiek

91

DBH1 GRAMeransk.indd 91 27/07/12 9:03

 E

64. orrialdean proposaturiko 1. ariketa egiteko taulak.

Baldintza. Nor-nork. Ondorioa, oraina

Ni Hi Hura Gu Zu Zuek Haiek

Nik

Hik

Hark

Guk

Zuk

Zuek

Haiek

Baldintza. Nor-nork. Ondorioa, iragana

Ni Hi Hura Gu Zu Zuek Haiek

Nik

Hik

Hark

Guk

Zuk

Zuek

Haiek

92

DBH1 GRAMeransk.indd 92 27/07/12 9:03

 E

72. orrialdean proposaturiko 1. ariketa egiteko taulak.

Baldintza. Nor-nori-nork. Ondorioa, oraina

Niri Hiri Hari Guri Zuri Zuei Haiei

Nik

Hik

Hark

Guk

Zuk

Zuek

Haiek

Baldintza. Nor-nori-nork. Ondorioa, iragana

Niri Hiri Hari Guri Zuri Zuei Haiei

Nik

Hik

Hark

Guk

Zuk

Zuek

Haiek

93

DBH1 GRAMeransk.indd 93 27/07/12 9:03

 nor nor-nori nor-nork nor-nori-nork
nor nori nor nork nor nori nork
naiz
NA tza i T NA u T T T
haiz
HA tza i K/N HA u K/N K/N K/N
da
oraina za i O D u — O —
gara
GA tza i zki GU GA it u GU D i (zki) GU GU
zara
ZA tza i zki ZU ZA it u ZU ZU ZU
zarete
ZA tza i zki ZUE te ZA it u zte ZUE ZUE ZUE
dira
za i zki E D it u z TE E TE
NOR 3. pertsona NOR 1. edo 2. pertsona
nor nori hura haiek nor nork nork nor nori
NIN tza i T N nuen nituen NIND u T N N T N
nintzen
iragana

HIN tza i K/N N huen hituen HIND u K/N N H K/N N

hintzen
ZI tza i O N zuen zituen ( ) — eN Z O N
zen
GIN tza i zki GU N genuen genituen GINT u GU N GEN i (zki) GU N
ginen
ZIN tza i zki ZU N zenuen zenituen ZINT u ZU N ZEN ZU N
zinen
indikatiboa

ZIN tza i zki ZUE te N zenuten zenituzten ZINT u zte ZUE N ZEN ZUE te N
zineten
ZI tza i zki E N zuten zituzten ( ) z TE N Z E te N
ziren
nor nori nor nork nork nor nori
banintz ba NIN tza i T banu banitu ba NIND u T ba N T
baldintza

bahintz ba HIN tza i K/N bahu bahitu ba HIND u K/N ba H K/N

balitz ba LI tza i O balu balitu ( ) — ba L O
bagina ba GIN tza i zki GU bagenu bagenitu ba GINT u GU ba GEN i (zki) GU
bazina ba ZIN tza i zki ZU bazenu bazenitu ba ZINT u ZU ba ZEN ZU
bazinete ba ZIN tza i zki ZUE te bazenute bazenituzte ba ZINT u zte ZUE ba ZEN ZUE te
balira ba LI tza i zki E balute balituzte ( ) (z) TE ba L E te
baldintzazkoak

nintzateke NIN tza i T ke nuke nituzke NIND u ke T N T ke

hintzateke HIN tza i K/N ke huke hituzke HIND u ke K/N H K/N ke
litzateke LI tza i O ke lituzke ( ) — L O ke
oraina

luke
ginateke GIN tza i zki GU ke genuke genituzke GINT u z ke GU GEN i (zki) GU ke
zinateke ZIN tza i zki ZU ke zenuke zenituzke ZINT u z ke ZU ZEN ZU ke
zinatekete ZIN tza i zki ZUE ke te zenukete zenituzkete ZINT u z ke te ZUE ZEN ZUE ke te
lirateke LI tza i zki E ke lukete lituzkete ( ) TE L E ke te
ondorioa

nintzatekeen NIN tza i T ke eN nukeen nituzkeen NIND u ke T N N T ke eN

hintzatekeen HIN tza i K/N ke eN hukeen hituzkeen HIND u ke K/N N H K/N ke eN
iragana

zatekeen ZI tza i O ke eN zukeen zituzkeen ( ) — eN Z O ke eN

ginatekeen GIN tza i zki GU ke eN genukeen genituzkeen GINT u z ke GU N GEN i (zki) GU ke eN
zinatekeen ZIN tza i zki ZU ke eN zenukeen zenituzkeen ZINT u z ke ZU N ZEN ZU ke eN
zinateketen ZIN tza i zki ZUE ke te N zenuketen zenituzketen ZINT u z ke te ZUE N ZEN ZUE ke te N
ziratekeen ZI tza i zki E ke eN zuketen zituzketen ( ) TE N Z E ke te N

nor nori nor nork nor nori nork

naiteke NA ki T ke NA zake T T ke T
oraina

haiteke HA ki K/N ke HA zake K/N K/N ke K/N

daiteke DA ki O ke De zake — iO ke —
gaitezke GA ki zki GU ke GA it zake GU D ieza (zki) GU ke GU
zaitezke ZA ki zki ZU ke ZA it zake ZU ZU ke ZU
zaitezkete ZA ki zki ZUE ke te ZA it zake te ZUE ZUE ke ZUE
daitezke DA ki zki E ke D it zake TE iE ke TE
nor nori nor nork NORK NOR NORI
AHALERA

nintekeen NEN ki T ke eN nezakeen nitzakeen NINT zake T N N T ke eN

iragana

hintekeen HEN ki K/N ke eN hezakeen hitzakeen HINT zake K/N N H K/N ke eN

zitekeen ZE ki O ke eN zezakeen zitzakeen ( ) — eN Z iO ke eN
gintezkeen GEN ki zki GU ke eN genezakeen genitzakeen GINT zake GU N GEN ieza (zki) GU ke eN
zintezkeen ZEN ki zki ZU ke eN zenezakeen zenitzakeen ZINT zake ZU N ZEN ZU ke eN
zintezketen ZEN ki zki ZUE ke te N zenezaketen zenitzaketen ZINT zake te ZUE N ZEN ZUE ke te N
zitezkeen ZE ki zki E ke eN zezaketen zitzaketen ( ) TE N Z iE ke te N
nor nori nor nork NORK NOR NORI
alegiazkoa

ninteke NEN ki T ke nezake nitzake NINT zake T N T ke

hinteke HEN ki K/N ke hezake hitzake HINT zake K/N H K/N ke
liteke LE ki O ke lezake litzake ( ) — L iO ke
gintezke GEN ki zki GU ke genezake genitzake GINT zake GU GEN ieza (zki) GU ke
zintezke ZEN ki zki ZU ke zenezake zenitzake ZINT zake ZU ZEN ZU ke
zintezkete ZEN ki zki ZUE ke te zenezakete zenitzakete ZINT zake te ZUE ZEN ZUE ke te
litezke LE ki zki E ke lezakete litzake ( ) TE L iE ke te
nor nori nor nork nor nori nork
nadin NA ki T N NA za T N T T N
hadin HA ki K/N N HA za K/N N
oraina

K/N K/N N
SUBJUNTIBOA

dadin DA ki O N De za — N iO — N
gaitezen GA ki zki GU N GA it za GU N D ieza (zki) GU GU N
zaitezen ZA ki zki ZU N ZA it za ZU N ZU ZU N
zaitezten ZA ki zki ZUE te N ZA it za te ZUE N ZUE ZUE N
daitezen DA ki zki E N D it za TE N iE TE N
nor nori nor nork NORK NORI
nendin NEN ki T N nezan nitzan NINT za T N N T N
H K/N N
iragana

hendin HEN ki K/N N hezan hitzan HINT za K/N N

zedin ZE ki O N zezan zitzan ( ) — N Z iO N
gintezen GEN ki zki GU N genezan genitzan GINT za GU N GEN ieza (zki) GU N
zintezen ZEN ki zki ZU N zenezan zenitzan ZINT za ZU N ZEN ZU N
zintezten ZEN ki zki ZUE te N zenezaten zenitzaten ZINT za te ZUE N ZEN ZUE te N
zitezen ZE ki zki E N zezaten zitzaten ( ) TE N Z iE te N
nor nori nor nork nor nori nork
AGINTERA

() ( ) T NA za () T ()
hadi HA ki K/N K/N K/N K/N
bedi BE ki O B e za — iO —
() ( ) GU GA it za () (B) ieza (zki) GU ()
zaitez ZA ki zki ZU ZU ZU ZU
zaitezte ZA ki zki ZUE te ZUE ZUE ZUE
bitez BE ki zki E (B) it za TE iE TE

DBH1 GRAMeransk.indd 94 27/07/12 9:03

DBH1 GRAMeransk.indd 95 27/07/12 9:03
DBH1 GRAMeransk.indd 96 27/07/12 9:03