Вы находитесь на странице: 1из 34

RESUMEN DE

GRAMÁTICA LATINA

APÉNDICE AL DICCIONARIO ILUSTRADO


,.,,,,

LATINO-ESPANOL
I ESPAÑOL-LATINO
RESUMEN DE
GRAMÁTICA LATINA
,
INDICE
MORFOLOGÍA
Nombres sustantivos 7
Adjetivos calificativos 10
Pronombres 12
Temas verbales 17
Conjugación de ·sum· 19
Conjugación regular 20
Verbos irregulares 24
Conjunciones 25
Preposiciones 26
Adverbios 27

SINTAXIS
La concordancia 31
Los casos 33
Voces del verbo 39
Modos del verbo 40
Tiempos del verbo 42
Oraciones subordinadas 45
Participio 53
Ablativo absoluto 54
Gerundio 55
Gerundivo 55
Supino 55
Consecutio temporum (correlación de los tiempos! 56
Estilo indirecto 59

Este Resumen de Gramática Latina no tiene más finalidad que la de ser un auxiliar de
pronta y fácil consulta en las dificultades inherentes a los ejercicios de traducción. A
menudo las reglas no se exponen. sino que sólo se indican por medio de ejemplos.
MORFOLOGÍA
Primera declinación GÉNERO DE LOS NOMBRES

a) dea, filia, liberta, nata y serva hacen el dat. y abl. pi. en -abus, para distinguirlos de
los respectivos mase. de la 2.• declinación: filiis et filiabus, a los hijos y a las hijas; Primera declinación
b) el subst. familia unido a pater; mate,; filius y filia hace el gen. sing. en -as: pater-fa-
milias; Son femeninos. Se exceptúan algunos nombres que son mase. por su significación: poe-
e) los terminados en -cola y -gena pueden tener el gen. pl. en -um. ta, poeta; scriba, secretario; incola, habitante; nauta, marinero; agrícola, agriculor; pirata,
pirata; conviva, comensal; adoéna, advenedizo.

Segunda declinación Segunda declinación


a) deus, agnus y chorus y los mase. en -er e -ir tienen el voc. igual al nom.;
Son masculinos los en -zzs y los en -er, y neutros los en -urn, Algunos en -us son fe-
b) vir, oiri, el varón, y sus compuestos duumvir, etc., tienen el voc. igual al nom. y el gen. meninos, como aluus, el vientre; colus, la rueca [es rn. en Catulo, Tibulo y PropercioJ; hu-
pi. en -üm u en -iirurn; mus, el suelo; vannus, la zaranda; además de los nombres de árboles que no acaban en
e) deus tiene en el pl.: dei, dii o di; deos; deorum o deum; deis, diis o dis; -um, como fagus, el haya; y los de ciudades, islas y regiones derivados del griego.
d) los propios en -ius, y los comunes [ilius y genius hacen el voc. sing. en -i: Antoni, [ili.

Tercera declinación
Tercera declinación
Comprende masculinos, femeninos y neutros. Son neutros por regla general los en
a) su característica es el gen. en -is; -zzs -oris, -en -inis, -ma -atis, -er -eris, -e -is, -al -alis, -ar -aris. Los restantes son mase. o
/;,) algunos suhst. hacen el ac. sing. en -im, y el abl. en ·Í, como sitis, la sed; foro. generalmente como en español.
e) vis, vis, la fuerza, presenta esta decl. irregular: ac. vim, abl. vi; plural, vires, uirium,
uiribus;
d) los subst, hacen por regla general el abl. sing. en -e, nom. pi. neutro en -c, y gen. pi. Cuarta declinación
en-um;
e) los adj. hacen por regla general el abl. sing. en -i, el nom. pi. neutro en -ia, y el gen. Son en su mayoría masculinos. Son neutros unos pocos nom. en -u, Son fem. algunos
pl. en -ium; nombres de persona, como anus, la vieja; los de árboles, corno laurus, el laurel [gralte. es
van como los adjetivos: los participios de presente de todos los verbos, y los substan- de la 2." decl.]; y otros, como acus, la aguja; colus, la rueca; domus, la casa; idus, los idus;
fJ tivos neutros terminados en -al, -ar y -e, como tribunal, el tribunal, exemplar, mode- manus, la mano; porticus, el pórtico.
lo, mare, el mar;
van como los substantivos los adjetivos siguientes: dices, rico; hospes, huésped; inops,
necesitado; particeps, partícipe; pauper, pobre; prínceps, principal; superstes, sobrevi- Quinta declinación
viente; vetus, antiguo; además de los comparativos;
hacen el gen. pi. en -ium. los siguientes subst. de nom. monosilábico: dos, dotis, la Todos son femeninos. Comprende un solo mase., dies, con su compuesto meridies, si
g) bien en singular es con frecuencia femenino.
dote; faux, faucis, garganta; lis, litis, disputa; mus, muris, ratón; nix, niuis, nieve; as,
assis, as; ars, artis, el arte; cor; cordis, el corazón; [ons, [ontis, la fuente; mons, mon-
tis, el monte; os, oris, el rostro; urbs, urbis, la ciudad. 11 Asimismo los parisílabos como
navis, la nave; hostis, el enemigo, etc., excepto pater, el padre; mater, la madre; [ra-
ter, el hermano; iuvenis, el joven; senex, el anciano; panis, el pan; canis, el perro; va-
tes, el poeta; accipiter, el gavilán;
h) es irregular Iupiter; Ioois, Júpiter; bos, boois, buey, y sus, suis, cerdo, si bien son re-
gulares en el sing., en el dat. y abl. pi. hacen bubus o bobus y subus o suibus,

Cuarta declinación
a) tienen dat. y abl. pl. en -ubus los subst, bisílabos en -cus como lacus, lago; quercus,
encina; specus, gruta; arcus, arco, y, además, partus, parto; tribus, tribu; artus, arti-
culación, etc.;
b) Iesus (nominativo) tiene ac. en -um; y los demás casos en -u;
e) domus, casa, en abl. sing. hace domo más comúnmente que domu y en el gen. y ac.
pi. hace domorum. [domuumJ y domos [domusJ; tiene además un caso particular, el lo-
cativo domi, para expresar «el lugar en donde».

Quinta declinación
a) sólo res, cosa, y dies, día, tienen todos los casos del pi.; spes, esperanza; ocies, ejérci-
to; species, figura; effigies, imagen, y facies, cara, tienen en el pi. solamente nom., ac.
y voc.;
b) de respublica, república, se declinan los dos componentes: gen. reipublicse.

8 9
ADJETIVOS CALIFICATIVOS Construcción
a) con quam, como elemento de enlace entre los miembros l.º y 2.0 de la comparación, y
colocando ambos en el mismo caso: Publius est fortior quam Seruius, Publio es más
DECLINACIÓN de 1 a primera y de 1 a segunda fuerte que Servio;
b) sin quam y colocando el 2.0 miembro de la comparación en abl.: Publius fortior Ser-
TERMINACIONES de tres vio. Se usa con preferencia esta construcción cuando media en ella el pronombre re-
lativo, para evitar confusiones; asimismo en frases negativas o interrogativas; pero
sólo es posible cuando el primer término de la comparación está en nom. o acus.
SJNG. nom. bonus bona bonum miser misera miserum
voc. bone bona bonum miser misera miserum Comparativos irregulares
ac, bonum bonam bonum miserum miseram miserum a) se forman de raíz distinta de la del positivo: melior; melius, mejor; mino,; minus, me-
gen. boni bonse boni miseri misera? miseri
dat. bono bona bono misero miserm misero nor; peior; peius, peor; maior; maius, mayor;
abl. bono bona bono misero misera miseró b) los compuestos en -dicus, -fícus y -oiilue se forman de un tema en diceni , ficcnt-, vo-
lent-; magnificus, magnificeni -ior; mognificent -ius;
PL. nom.-voc boni bona: bona miseri miseree misera e) carecen de adj. positivo los comparativos citerior -ius, citerior; deterior -ius, peor; ex-
ac. bonos bonas bona miseros miseras misera terior -ius, exterior; inferior -ius, inferior; ocior -ius, más veloz; posterior -ius, poste-
gen. bonoruni bonarum bonorum miserorum miserarum miserórum rior; prior -ius, el primero; propior -ius, más vecino; potior -ius, más eficaz; superior
dat.-abl. bon is miserls
-ius, superior; ulterior -ius, ulterior.
Comparativo reforzado
Se forma con los abl. de cantidad multo, tanto, quanto, aliquanto, paulo: multo pau-
DECLINACIÓN de la tercera ciares, muchos menos.

Comparativo perifrástico
TERMINACIONES de tres de dos
Cuando la desinencia -us -a -um en el grado positivo va precedida de vocal (idone-us),
m. f. n. m. f. n. m.f. n. el comparativo se forma anteponiendo al positivo el adv. magis.
SJNG. nom.-voc. acer acris acre fortis [orte ferox
ac. acrem acrem .acre fortem forte [erocern [erox EL SUPERLATIVO
gen. acris [ortis fericis
dat. acri [orti [eriici
abl. acri, -e fort; [erñci
Formación
Se substituye la desinencia del gen. sing. -i o -is por el sufijo -issimus -a -um,
Pi. nom.-voc.-ac. acres acres acria {artes fortia feroces ferscia
gen. acrium fortium ferocium Declinación
dat.-abl. acribus [ortibus ferñcibus
Como bonus bona bonum.

Clases
EL COMPARATIVO Absoluto, si no compara: purissimus, purísimo; relativo, si compara: purissimus om-
nium, el más puro de todos.
Formación
Se substituye la desinencia -i o -is del gen. sing. de la 2.ª o 3.ª decl. por el sufijo -ior, Construcción
para el masculino y femenino, y -ius para el neutro. El término de la comparación del superlativo relativo se expresa comúnmente en gen.,
o P.n nbl, precedido de ex o de: Cicero fui: eloquentissirnus Romanorum oratorum o e:, Ro-
Sobre los casos manis oratoribus, Cicerón fue el más elocuente de los oradores romanos.
El abl. sing. es en -e; el neutro pl. en -a; y el gen. pi. en -um. 11 Piures, más, y com-
plures, muchos, hacen el gen. pi. en -ium, Superlativos irregulares
a) El superl. de los adj. en -er -c -um es en -errimus -a -um: celeberrimus;
singular plural b) facilis, difficilis, similis, dissimilis, humilis, gracilis hacen el superl. con el sufijo -illi-
mus -a -um: [acillimus;
e) son irregulares: optimus, superl, de bonus; pessimus, de malus; maximus, de magnus;
Jll. f. n. m. f. n. minimus, de parous; plurirnus, de rnultus, También lo son: supremus, inf'.mus,
nom.-voc. rarior rarius rarioree rariára
rcriárée irüimus, extremus, primus, proximus, citlmus, ultimus.
ac. rariorem. rarius rariora
gen. roriñris rariorum
dat. rariári rariáribus
abl. rariore [raro -i] rarisribus ADJETIVOS POSESIVOS
Son iguales a los pronombres posesivos.
10 11
PRONOMBRES O ADJETIVOS DEMOSTRATIVOS
PRONOMBRES
Todos los pronombres, manteniendo la misma declinación, pueden ser adjetivos, ex-
cepto los personales o interrogativos.
m. f. n. m. f. n.
SING. nom. hic hsec hoc is* ea id
ac. hunc han e hñc eum eam id
PRONOMBRES POSESIVOS gen. húius éius
dat. hule e,
abl. hi5c héic hoc eo eá eo
singular p 1 u r al
Pt. noro. ta ha! hsec il o et ere ea
ac. has hüs hrec eós eas ea
m. f. n. ro. f. n. gen. hornm hárum. horum esrum etirurn eórum
nom. meus mea meum me;; mere mea dat.-abl. his e Is o iis
ac. meum meam meum meos meas mea
�en. mei mete mei meárum meárum meñrum
at. meó mere meó mets
abl. meó meá mell meis

Se declinan como meus los demás posesivos: tuus, -a, -um, tuyo; noster; -tra, -trum,
nuestro; vester; -tra, -trum; vuestro; suus, -c, -um, suyo. m. f. n. ro. f. n.
SINO. nom.vvoc. iste ista istud ille"' illa" illud*
gen.
ac. istum. istius
istam istud illum iliius
illam.
dat. isa uu illud
abl. isto istá istó tas tua illó
PRONOMBRES PERSONALES PL nom.-voc. isti istse ista iltt illte illa
ac. istos isttis ista illós illtis illa
gen. istórum isttirum: ist6rum illórum illarum illárum
dat.-abl. istls illis
primera segunda tercera
m. [ n.
S!N'G. nom. ego ta ui« -a -ud También pronombre personal de tercera persona.
ac. me te ill-ura ·am -ud
gen. mei tuz ill-ius
dat. mihi tibi uu
abl. me te ill-o, -c, ·O

Pt. nom. nos VÓS ill-t ·éf!, -c


ac. nos uos ill-ñs, -tis, -a m
gen. nostrum. o nostrl oestrurn o oestri ill-árum, -tirum, -oru
dat. no bis oobis tu. is
abl. no bis uóbis tu. is

a) nostrum y uestrum son partitivos; 11 b) nostri y uestri son objetivos: nonulli uestrum,
algunos de vosotros; meum studium oestri, mi afecto para con vosotros.

12 13
PRONOMBRES INTERROGATIVOS

m, f. n. ro. f. n.
m, f. n.

SCNG. nom. quis qui qure quid quod u ter utra utrum
SING. nom. ídem eiidem Ldem: ac. quem quam quid quod utrum. utram utrum.
ac, eumdem eamdem 'idem: gen. cúius utríus
gen. éiusdeni dat. cui utrí
dat. ei dem abl. quo qua. qua utrá utrti utro
abl. eodem. etidem eodem
PL. nom. Lderri o iidem eredem eiidem.
PL. nom. qui qure qure utri utrte utra

ac. quás qu6.s qure utros utras utra


ac. eosdem easdem eádem
eorumdem etirumdem eorumdem gen. quorum quárum: quórum utrorum utrárum utr6rum
gen.
dat.-abl. e isdem o isdem 14

m. f. n.
SING. nom.-voc. ipse ipsa ipsum
ac. ipsum. ipsam ipsum
gen. ipSLUS
dat. ipsi
abl. ipso ipsá ipso
PL. num-voc. ips; ips;¡¿ lpsa
ac, ipsi5s ipstis ipsa
gen. ipsárum ipsiirurn ipsorum.
dat.-abl. ipSLS

El significado de los pronombres demostrativos es el siguiente: hic, hsec, hoc, éste,


ésta, esto; is, ea, id, él, ella, ello; aquél, aquélla, aquello: éste, ésta, esto; idem, eadem,
idem, el mismo, la misma, lo mismo; iete, ista, istud, ése, ésa, eso¡ ille, illa illud, él, ella,
ello; aquél, aquélla, aquello; ipse, ipso, ipsum, él mismo, ella misma, ello mismo.
dat.-abl. quibus u tris

a) quis es, por lo común, pron. interrog. de persona, y quid, de cosa;


b) qui, qUH!, quod, puede ser también interrog., pero siempre como adjetivo: qui puer?,
¿qué niño?;
e) uter, por regla general, es adj. y concuerda con el subst.; pero es pron, y rige
gen. cuando va unido a un pron. posesivo, relativo o personal: uter vestrum?,
¿cuál de vo- sotros dos?

PRONOMBRE RELATIVO
Qui, qute, quod, el cual, la cual, lo cual. - Se declina como el interrogativo con la
úni- ca particularidad de que carece de las formas quis y quid del nominativo.

PRONOMBRES INDEFINIDOS
Los indefinidos se declinan:
Cosro LOS SU1;1STAN1'1vos DE LA 3.ª Nema [gen. nullius suple gralte. a neminis, que es
muy raro], ninguno; plüs, plüris, más.
COMO BONUS. Mulius, mucho; paucus, poco¡ tantus, tanto; quanius, cuanto; ceteri,
los demás; quotus, cuanto; quoterü, cuantos; üniversus, todo; reliquus, restante; cunctus,
todo; plürimus, muchísimo; plérique, la mayor parte. ·
CoMOBREVIS. Talis, tal; qualis, cual; qualiscumque, cualquiera¡ qualislibet,
cualquiera. COMO UNUS. Solus, solo; tátus, todo; ullus, alguno; nullus, ninguno.
Alius, alia, aliud,
otro (entre varios). Alter, altera, alterum, otro (entre dos). Uter; utra, utrum, ¿cuál de los
dos?, con sus compuestos neuter, ninguno de los dos¡ uterque, uno y otro; alteruter,
uno u otro; utervis, uterlibet, utercumque, cualquiera de los dos.
Coxo QUJS. Con prefijo, aliquis, a, od, id, alguno; ecquis, ¿alguno? numquis, ¿alguno?;
nequis, ninguno; siquis, si alguno. - Con sufijo, quisnam, qutenam, quodnam, quidnam,
¿quién?; quispiam, quisquara y quidam, alguno; quisque, cada uno; quisquis, todo el que;
quiuis, quilibet, quicumque y quioiscumque, cualquiera que.
SoN INDECLCNABLES: Tot, tantos; totidem, otros tantos; quot, cuantos; quotquot, cuantos;
quotcumque, cuantos; nihil, nada.
OBSERVACIONES: 1.• Combina la declinación de unus y del relativo unusquisque,
una- quseque, unumquodque, unumquidque, cada uno. - Alieruter rlei;lina. sólo el
segundo ele- mento; pero en el genitivo puede hacer alterutrius o alteriusuirius,
2. • Hacen en a el femenino de singular y el neutro de plural los que tienen
prefijo, aunque ecquis puede hacer ecqua o ecquae.
3.ª Sólo quisquis entre los compuestos del relativo declina los dos elementos;
los de- más repiten invariable el afijo.

15
PRONOMBRES NUMERALES TEMAS VERBALES

m. f n. m. f. n. m. f. n. Del tema de presente se forman los siguientes tiempos: el presente (indicativo, sub-
juntivo, imperativo, infinitivo), el imperfecto (indicativo, subjuntivo), el futuro (indicativo,
nom. ünus üria únuni duo duo duo tres tria imperativo), el participio presente, el gerundio y el gerundivo.
ac. iinum. únam. ünum duás [duo] duds duo tres tria Del tema de perfecto se forman: el perfecto (indicativo, subjuntivo, infinitivo), el fu.
gen. unius duñrurri duárum dutirum trium
uní duo bus duábus duo bus tribus turo perfecto (indicativo) y el pluscuamperfecto (indicativo, subjuntivo).
dat. Del tema de supino se forman: el supino, el participio pasivo y el participio futuro
abl. üno ünd üno duo bus duábus duo bus tribus
activo.
En latín se distinguen cuatro conjugaciones: primera (en -a, como laudare), segunda
(en -é, como monere), tercera (en consonante, como legere, o en -zz , como acuere, o eu -i,
como capio), y cuarta (en -i, como audire).
A continuación transcribimos el paradigma del verbo auxiliar sum y los modelos de
a) los numerales, según la pregunta a que responden, pueden ser pronombres cardina- las cuatro conjugaciones, tanto en la voz activa como en la pasiva.
les (quot?), ordinales (quotus?), distributivos (quoteni?) y adverbios numerales (quo-
tiens?);
b) de los cardinales hasta ciento son declinables sólo ünus, duo y tres; las centenas, ex-
cepto centum, que es indecl., se declinan como los adj. de la L." y 2.ª decl. plural: du-
centi -re -c; OBSERVACIONES SOBRE LAS CONJUGACIONES
e) en cuanto a los millares, mille es adj. indecl. (mille milites, mil soldados); milia mi·
lium, por el contrario, sigue la 3." decl, y es subst., por lo que rige siempre gen. (duo
milia militum, dos millares de soldados);
d) con los nombres defectivos de sing. se usa itni ·re -a, bini -te -a, trini, quiüerni, etc., 1) la 3." pers. pi. del perf. de indic. tiene dos formas -ere y -érunt: laudáoére [usado prin-
en lugar de unus, duo, etc.: bina castra, dos campamentos. cipalmente por los historiadores y poetas] y laudiiverunt;
2) en la 2.ª pers. sing. y 2.ª y 3." pers. pl. de los tiempos de perfecto, a menudo se supri-
me la forma -ut· y -ué-: laudasti por laudaoisti, laudárunt por laudáuérunt, laudárini:
por laudüoerint;
3) en la forma, ·iut de los tiempos de perf. puede sincoparse la u: audiisti por audiuistl;
4) nótense los imperativos die, duc, fac y fer;
5) pertenecen a la 3.ª conj., y no a la 4.", algunos verbos en -io, como cupio, capio y sus
compuestos, los cuales cambian la i en e ante r y al final de la palabra.

CONJUGACIÓN PERIFRÁSTICA

La voz activa se forma con el pa.rtic. de futuro en -üru« -a -um y los distintos tiempos
del verbo surn: laudátürus sum; yo he de alabar; laudátúri sumus, hemos de alabar.
La voz pasiva se forma con el partic. en -ndus y los distintos tiempos del verbo sum:
laudandus sum, yo he de ser alabado; laudandi sumus, hemos de ser alabados.

VERBOS DEPONENTES Y SEMIDEPONENTES

Son deponentes los verbos que a pesar de su significación activa tienen forma pasiva
en todos sus tiempos y modos, a excepción del participio de presente, del gerundio y del
participio futuro. que conservan la forma activa. y del partic. en -ndus, que tiene signifi-
cación pasiva. Ejemplos: horior, exhorto; hortans, que exhorta; hortátürus, el que ha de ex-
hortar; hortandi causa, para exhortar; hortandus, el que ha de ser exhortado.
Son semideponentes los verbos que son deponentes sólo en los tiempos de perfecto,
pero no en los de presente. Ejemplos: audeo, me atrevo; ausus sum, me atreví. Son semi-
deponentes: gaudeo, me alegro; soleo, acostumbro; fido, me fío; diffido, desconfío; confido,
confío.
17
16
Algunos part. pasados de verbos deponentes pueden tener tanto el significado pasivo
como el activo: adeptus (alcanzado, el que alcanza), comltatus (acompañado, el que acom-
paña), complexus (abarcado, el que abarca), confesus (confesado, el que confiesa), dimen·
sus (medido, el que mide), expertus (experimentado, el que experimenta), interpretatus (in-
terpretado, el que interpreta), meditatus (meditado, el que medita), mensus (medido, el CONJUGACIÓN DE «SUMn
que mide), partitus (compartido, el que comparte), populatus (devastado, el que devasta).
Para construir frases de significación pasiva se recurre a verbos sinónimos no depo-
nentes: milites castra tuentur, los soldados defienden el campamento; castra a militibus
defenduntur, el campa.mento está defendido por soldados.

PRESENTE JllfPERF. F'UTURO PERFECTO PLUSCUAMPERF. FUTU!tO PERF.

VERBOS IMPERSONALES soy, ... era, ... seré, ... he sido, ... había sido, ... habré sido, ...
Los verbos impersonales o terciopersonales pueden ser: METEOROLÓGICOS: pluii (llue- sum eram ero fui [ueram fuero
ve), tonat (truena), fulgürat (relampaguea), ningit (nieva), grandinat (graniza), lucescit "�' es eras eris fuiet; fueras fuer is
est erat erit fuit fuerat fuerit
(amanece), adoesperascit (anochece). -De PLACER, DEBER. NECESIDAD: libet (agrada), licet (es "'"'
lícito), decet (es adecuado), dedécet (no es adecuado), oportet (es necesario), refert (impor-
ta), interest (importa). -De SENTIMIENTO: piget (tener pena), pcenitet (arrepentirse), miseret
"""' su mus
estis
erámus
ertitis
erimus
eritis
fui mus
fuistis
fuera mus
fuerátis
fuerimus
fueritis
(tener compasión), taedet (dar hastío), pudei (avergonzarse). sunt erant erunt fuérun: [uerarü fuerint

sea, ... fuese, ... haya sido, ... hubiese sido, ...

� sim essem [uerini fuissem


¡::: sis essés fuer is fuissés
sit esset fuerit fuisset

""';::', simus
suis
essé mus
essétis
[uerimus
fueritis
fuissérnus
[uissétis
sint essent fuerint fuissent

sé, ... sé, ...


o

i,.
c.,
es
esto
esto
:§ este esto te
sunio

ser, ... haber de haber sido


o ser
Éz esse [utiirum. fuisse
rz:
� ·a ·um
esse

el que ha
de ser
futürus
-c -um.

18 19
laudáuerim. monuerim légerim
gt audiverim
CONJUGACIÓN REGULAR laudáueris monueris légeris audiveris

VOZ ACTIVA
��
laudáuerit monuerit légerit audiuerit
&i,:: ..:r., laudáoerirnus monuerimus légerimus audZverimus
Indicativo o.."' laudáoeritis monueritis légeritis audtueritis

alabo, ... aviso, ... leo, ... oigo, ... laudáuerini monuerint légerint audiuerint
laudo moneo lego audio laudduissem monuissem légissem audiuissem
�r., laudás monés legis audis o.,.¡
t: :¡! laudáuissés monuissés légisses audiuisses
laudat monet legit audit ,:: ::, laudáuisset monuisset légisset audiulsset
&l ·c.J o
..: laudámus monémus legimus aud'imus &í,:: ¡g.., laudauisse mus monuissé mus légissérnus aud'ivissé mus
"' laudátis monétis legitis auditis c. c. laudavissetis
laudáuissent
monuissétis légissétis
légissent
aud'iuissétis
laudant monent legunt audiunt monuissent aud.ioissent
laudábam. monéban legébam audiébam.
o� laudabas monébtis legébás audiébás Imperativo
r., laudabat monébat legébat audiebat
� "'
..:: :
r., r., laudábámus monebamus legébámus audiebámus
PRESENTE


g:FUTURO laudabátis monébátis legébátis audiébátis lauda mané lege aud; laudüto monéto legito audito
laudábant monébant legébant audiébant laudüte monéte legite audUe laudáto monéto legito audito
laudato te monétote legitñte audztote
laudábo monébo legam audiam laudanto moncnto legunto audiunto
o

o ti lauda bis monébis legé« audies

�� lauda bit monébit leget audiet


!:; g¡ laudábimus monébimus legémus audiémus Infinitivo
... o.. laudábitis monébitis legétis audiétis
::§ PRESENTE
laudábunt monébunt legent audient
laudáre monére legere audZre
iaudaut monui légi aud'iv'i
go laudáuisti
laudáoit
monitist'i légist; audiuist'i
"' !, monuit legi: audZvit FUTURO

i"'.., laudáuimús monuim¡is légimus aud'ivimus laudiitúrum


·am -um esse
moniturum
·am -um esse
lectürum. audUürum
"'o.. laudauistis monuistis légistis
légérunt
audiuistis
laudaturos monitüros
-arn -urn esse
lectüros
-arri -um esse
laudáuérunt monuérunt audZuérunt auditúros
-cs -c esse -cs -c esse -cs -c esse -as -a esse
laudáueram monueram légeram. oudiuerara
laudáuertis monuéras légerás audiuertis
PERFECTO
��

::, r., laudáuerat monuerat légerat aud'iverat


&l ¡;; laudáoisse monuisse legisse audiuisse
laudavercimus monuertimús légertimus audiverámus
:¡;:;,: "'
11, laudáverütis monuertitis légerátis aud'iuertitis
laudáuerant monuerant légerant audiverant Participio
lauda vero monuero légero audivero PRESENTE

�i
laudáveris monueris légeris audiveris
oº nom. laudans monens legens audiens
laudo.veril monuerit legerit aud'iverit
gen. laudantis monentis legentis audientis
laudaverimus monuerimus legerimus aud'iverimus
""r., laudaueritis monueritis legeritis audiveritis
"' laudaverint monuerint légerint aud'iverint FUTURO
laudatürus monztürus lectürus auditürus
Subjuntivo -a-um -a -um -a -um -a -um
legam audiam
.., laudem moneam
moneas legas audias

laudes
[jj laudet moneat legal audiat Gerundio
lega.mus audio.mus

laude mus moneamus ac. laudandum monendum audiendum legendum
laudétis moneatis lega.tis audiatis
laudent moneant legant audiant �en.
at.-abl.
laudandI
laudando
monendZ audiendi legendZ
monendo audiendo legenda
lauddrem monérem legerem audirem
�r., laudares
laudaret
monérés
monéret
legeres
legeret
audires
audiret
Supino
"r.,o..'
.. :
laudare mus monéremus legerémus aud'iremus act.
pas.
laudatum monitum lectum audztum
laudaretis monéretis legerétis aud'iretis laudo.tu monitü lectü audlti
2l
laudarent monerent legerent aud'irent

20 21
PRETÉRITO IMPERFECTO
CONJUGACIÓN REGULAR
laudtirer monérer legerer audirer
VOZ PASIVA laudáréris monéréris legeréris aud/iréris
laudtirétur monéretur legerétur audiretur
Indicativo
laudare mur monérérnur legerérnur audtré mur
PRESENTE laudare mini monérémirü legerémitii audlrémitü

laudor moneor legor audior laudtirentur monérentur legerentur audirentur


laudáris monéris legeris audiris
laudtitur monétur legitur audliur
PRETÉRITO PERFECTO

Iaudtimur monémur legimur audimur laudtitus -c -um monitus -c -urn


moné min/i legimirii audimini lectus -a -um audttus -c -um
laudümirü sim sis sit sim sis sit sim sis sit sim. sis sit
laudantur morientur leguntur audiuntur laudtiti lect'i -a
·J! -e monifi ·fe -a ·a? auditt -re -a
PRETÉRITO IMPERFECTO simus siiis sint simus sliis sint simus sitis sint simus sttis sint
laudábar monébar legébar audiébtir
laudábtiris monébaris legébiiris audiébüris PLUSCUAMPERFECTO
laudábátur monebatur legébtitur audiébütur
laudatus -a -um monitus -a -um lectus -a -um audUus -a -um
laudaba.mur monebamur legébtimur audiébtimur essem esses esset essem esses esset essem esses esset essem esses esset
laudábámin/i monebamini legébiimirü audiébámirü lauda.ti ·a? -a monit"i -a? -a lecti ·te -a auditi ·!E ·a
laudábantur monebantur legebantur audie bantur essemus essetis essemus essetis essem11s essetis essemus essetis
FUTURO IMPERFECTO essent essent essent essent
laudábor monébor legar audiar
laudaberis monéberis legéris audié ris Imperativo
laudábitur monébitur legétur audietur
PRESffiNTE

laudübimur monébimur legemur audiémur laudare man.ere legere


monebimini legé mirii audié mirii audire
laudiibimirü laudamini mon.emini legimini audiminZ
laudábuntur monébunlur legentur audientur
PRETÉRITO PERFECTO FUTtlRO

laudátus -a -um monitus -a -um lectus -c -um auditus -c -um. laudator monetor legitor auditor
s1tm es est sumes est sumes est sumes est laud<'itor
monitI -re -a lecti -ee -c monetor legitor auditor
laudáti -re -c auditi -e: ·a laudantor monentor leguntor
sumus estis sumus estis sumus estis sumus estis audiuntor
sunt sunt sunt sunt
Infinitivo
PLUSCUA.\U'ERFECTO

laudátus -c -um monitus -a -um lectus -c -um auditus -a -um PRESENTE

eram eras erat eram eras erat eram eras erat eram eras erat laudari moneri legi audiri
laud/iti -se -c monit/i -re -c lecti ·IE -c oustn -re -a
eramus ertitis ertimus ertitis ertirnus ertiiis eramus ertitis
erant erarü erant erant FUTURO
laudatum iri monitum iri Zectum iri audUum iri
FUTURO PERFECTO

laudáius -a ·um monltus -a -um lectus -c -um aud/itus -c -um


ero eris erit ero eris erit ero eris erit ero eris erit PRETltRlTO
laudati -se -c moniti -re -c iectt ·te -a audttt -11! -u laudatum monitum lectum auditum
erimus eritis erimus eritis erimus eritis erimus eritis -am -um esse -am ·um esse -am -um esse
eruni erurü -am -um esse
erunt erunt laudatos manitos lectos auditos
·as -a esse -as -a esse -as ·a esse -as -a esse
Subjuntivo
PRESENTE Participio
lauder monear legar audiar PRESENTE

linuléris 1noneü legiiris audiáris


laude mur moneámur legtimur audiátur audiámur audiamini
laudétur laude ris monea.min legtitur legtimini audiantur
mini monetit i legantur
laudentur ur
moneantur
Laudandus mon.endus lege audiendus
ndu -a -um
s
lauda tus monitus
PERFECTO auditus -a
lect -um
us

22 23
VERBOS IRREGULARES
pro-sum: INDIC.: Pres., pro-sum, prod-es, prod-est; pro-sumus, prod-estis, pro-surü.
aprovecho Imperf., prod-eram, prod-ertis, ... - Fut., prod-ero, prod-eris, ... - IMPERAT.:
prod-es, prod-esto, prod-esto; prod-este, prod-estote, pro-sunto. - SUBJ.: Pres.,
pro-sirn, pro-sis, ... - Imperf., prod-essem, prod-essé s, ... - INF.: prod-esse. CONJUNCIONES
pos-sum: txmc, Pres., pos-sum, pot-es, pot-est; pos-sumus, pot-estis, pos-sunt, - Im-
puedo perf., pot-eram, ... -Fut., pot-ero, ... - SUBJ.: Pres., pos-sim, pos-sis, ... - Im- Coordinantes
perf., po -sem, pos-ses, ... - INF.: pos-se. - Th!PERAT.: no tiene.
Copulativas: et, atque, ac [sólo ante conso-
volo: INDIC.: Pres., oolo, uis, uult; oolumus uultis, uolunt, - Irnperf., uolébam, nante], -que [enclítica]; nec, neque;
quiero volebiis, ... - Fut., uolam, uolés, ... - sUBJ.: Pres., uelim, uelis, ... - Irnperf., etiam, quoque.
oellem, oelles, ... - !Nlt.: uelle. - PNlT.: Pres., [uolens, gen. -entis]. - L\!PERAT.:
no tiene. - [los tiempos de perfecto son regulares]. Disyuntivas: uel... uel; aut ... aut; slue ...
siue; seu ... seu.
nolo: INDIC.:Pres., nolo, nonuis, nonuuli; niiiumus, nonuultis, nñlunt. - Imperf.,
no quiero nolébam, nñlébás, ... - Fut., nolam, nálé», ... - su&r.: Pres., niilim, nolis, ... Adversativas: sed, at, uerum, vero, autem,
- Imperf., nollem, nollés, ... - IMPERAT.: noli, nolito, nolite, nolitiite. - ¡:,¡·f.: ceterum, tamen.
nolle. - l'Alrr.: Prcs., [niilens, -enti.s].
Causales: nam, namque; enim, etenim.
malo:
rxntc.: Pres., malo, mauis, rruiuult; mcilumus, mciuultis, mcilunt. - lmperf.,
málébam, mtilébiis, ... - Fut., malam, males, ... - suaJ.: Pres., malim, Conclusivas: igitur, ergo, itaque, quciré,
prefiero mális, ... - Irnperf., mallem, malles, ... - 1:-w.: malle. <¡uunwúrem, propterea, ideo, idcirco.
fers, ferre, tult, latum, - rN01c.: Pres., [ero, fers, fert; [erimus, fertis, feruni,
fero: - Imperf., [erébam, [erébas, ... - Fut., [eram, (eres, ... - IMPERAT.: fer, [erto;
llevo ferie, [ertiite, [erunto, - suru.: Pres., feram, {eréis, ... - Irnperf., [errem, fe-
rres, ... - PASIVA: INDlC.: Pres., [eror, [erris, feriur; [erimur; [erimin/i, [erun- Subordinantes
tur, - SUBJ.: Imperf., ferrer, [erréris, ... - nrPERAT.: ferre; [erimini: - JNF.:
[erri,
Causales: quod, quia, quoniam, cum,
quando, quandoquidem.
CoM?UESTOS de (ero. Son affero attüii, aportar; aurero abstült; quitar; cir-
cumféro circumtúii ; rodear, conféro contült, comparar; deféro detül.i, apartar; Consecutivas: ut, ita ... ut, ut non, quin.
différo distúl'i, diferir; af{éro attúll; sacar; ínfero intüii; introducir; offéro
obtüii, ofrecer; perféro pertül/i, soportar; prrefero prretúli, preferir; proféro Finales: ut, uti, ne, quo, quominus.
protüi'i, mostrar; reféro, rettüli, reportar; suffero sustiüi, soportar; transféro
transtült; transferir; anteféro, antetütt, anteponer. Comparativas: ut, uti, sicut, uelut, qua
modo, quemadmodum, tanquam, uelut
edis, edere, edi, esum: es regular, pero tiene, además, algunas formas que por si, ut si.
edo: cambios fonéticos se han convertido en otras análogas a las del verbo sum
como con la particularidad de que la e es larga. - I1''DIC.: Pres., es, est; estis. - Condicionales: s7., nisi, SLn, dum, dummo- do,
strar.: Imperf., essem, essé s, esset; essémus, essé tis, essent. - [MPERAT.: es, esto; modo ne.
este, estate. - WF.: esse.
Concesivas: quamquam, etsi, tarnetsi,
is, ire, n (raro iuL), itum. - INDIC.: Pres., eo, LS, it; Lmus, itis, eunt. - Im- qua.muis, cum, ut, licet.
eo:
voy perf., ibam, ibas, ... - Fut., ibo, ibis, ... - Perf., ti, ist'i, iit; iimus, istis, Temporales: cum, ut, ubi, ut primum, ubi
iérunt, Plusc., ieram, ... - Fut. perf., iero, ieris, ... - L\1PERA1'.: l, ita, lto; lte, primum, simul ac o atque, quoad, donec,
Uote, eunto. - SUBJ.: Pres., eam, eas, ... - Imperf., trem, Eres, ... Perf., ierim, quamdiü, dum. antequam. priusquam,
ieris, ... - Plusc., issem, issé s, ... - Fut., itiirus esse. - PART.: Pres., iens (gen. postquam.
euntis). - Fut., itürus. - En -ndus: eundum. - GERUNDlO: eundi, eundo . -
SUPINO: itum. - PASIVA: por ser intr., sólo se conjuga en la 3." pers.: 'itur,
se va.

fío: INDIC.: Pres., [io, [is, fit, ... - Imperf., [iebam, [iebas, ... - Fut., [iam, [ies,
(voz pasiva) [iet, ... - Perf., [actus -a -um sum. - SUBJ.: Pres., fiam, [tas, [iat, - lroperf.,
soy hecho fierem, fieres, fieret, ... - rNF.: fieri; gerundivo, faciendus -a ·um. - IMPERAT.:
fi, fito; fite, fitote, fiunto.

2Ci
ADVERBIOS
COMPARATIVOS
Los adverbios derivados de adjetivos admiten un comparativo en -ius y un superlati-
vo en -ime.
PREPOSICIONES

De acusativo Positivos Comparativos Superlativos

ad a, hacia, junto a
aduersus contra, hacia docté doctamente doctius doctissimé
ante delante de, antes de [ortiter fuertemente [ortius [ortissimé
apud junto a, en acriter duramente acrius acerrimé
circci alrededor, cerca de maledicé malicionsamente maledicentius malediceruissimé
circum alrededor de facile fácilmente facilius [acillimé
cis de acá bene bien melius optime
citrü de acá male mal peius pessimé
contra contra, enfrente de magnopere grandemente magis maxime
ergti hacia multurn mucho plus plurimé

extra fuera de
infrá debajo de También admiten comparativo y superlativo con las mismas terminaciones los si-
guientes no derivados de adjetivo: propé, cerca: propiU;s, proxime; diu, por largo tiempo;
inter entre in diutius, diutissime; saepe, muchas veces: saepius, saepisstme,
tri! dentro
iuxta junto a
ob a causa de DE LUGAR
penes en poder de
per a través de, durante, por Estado en istinc de ahí
post después de, detrás de illinc de allí
prseter fuera de [característica: i] inde de allí
prope junto a ituitdem. de allí mismo
propter por causa de
secundum según h.ic aquí unde de donde
suprá encima de istic ahí undecumque de dondequiera que
trans al otro lado de un« allí aliunde de otra parte
ibt allí undique de dondequiera
ultra más allá de ibídem allí mismo
versus hacia uirique de una y de otra parte
ubi en donde Movimiento por
ubicumque donde quiera que
alibi en otra parte [característica: al
De ablativo ubique en todas partes
a, ab de, por Movimiento a
hác por aquí
clam a escondidas de isttic por ahí
coram delante de illác por allá
cum con [característica: u, o] ea por allá
de de arriba, desde eddem por el mismo sitio
e, ex desde hüc a este lugar
palam delante de istiu: ahí qua por donde
pree por, delante de illúc allá quálibet por dondequiera que
pro por, en favor de, en vez de ea allá quácumque por cualquier lugar
sine sin eodem allá mismo aliqua por algún lugar
tenus hasta aliá por otro camino
qua adonde
quoois a qualquier lugar Otros adverbios de lugar
quácurnque adonde quiera que
De acusativo y ablativo oliquá a cualquier lugar intus dentro
alio a otra parte forts afuera [quietud]
in con ce, indica movimiento o dirección: a, utráque a uno y otro lugar foras fuera [movimiento]
en, hacia, contra; con abl. indica situa- usquam en algún lugar
ción estática: en Movimiento desde
nusouam en ningún lugar
sub debajo de, hacia abajo
subter debajo de, abajo [característica: n] ultra de allá
super sobre citrá de acá
retro de atrás
hinc de aquí
26 27
DE TIEMPO
nunc ahora modo ahora, no ha mucho
tune, tum entonces nüper poco ha
anteci antes parumper por poco tiempo
posteá después paulisper por poco tiempo, un poco
deinde luego tantisper por tanto tiempo
mox luego prideni hace tiempo, antes
interea entretanto iamprldem: ya desde tiempo
adhüc aun tamdiü tanto tiempo
iamya aliquamdiü por un cierto tiempo
statim al instante diú por largo tiempo
cito prontamente noctü de noche
continuo al punto, inmediatamente
il[l]ico inmediatamente
hodié hoy
heri ayer
olim en otro tiempo
quondam una vez
nonnumquam más de una, alguna vez
interdum de vez en cuando
SINTAXIS
eras mañana unquam jamás dénuo
pridie el día antes de nuevo tandem
paetrtdie el día siguiente finalmente aliquando
quotidié cada día alguna vez

DE MODO
ita así aliter de otro modo
item del mismo modo tamquam: como
DE AFIRMACIÓN
certe ciertamente etiam también
profecto en efecto sane en verdad
nempe esto es, sin duda
DE NEGACIÓN
non no numqucuri nunca
haud no neque ni

28
LA CONCORDANCIA

A) DEL PREDICADO NOMINAL CON EL SUJETO:


a) El predicado adjetivo concierta en género, número y caso: homo mortalis est, el
hombre es mortal.
b) El predicado substantivo concierta siempe en caso y, cuando es posible, en géne-
ro y número: tempus est optimus magíster, el tiempo es el mejor maestro. - Ci-
conia est nuntia veris, la cigüeña es la mensajera de la primavera.
e) Predicado en género neutro:
1) Cuando el sujeto es un infinitivo o una oración entera: dulce et deco-
rum est pro patria mori, es bello y honroso morir por la patria.
2) Cuando el sujeto son varios substantivos de significación abstracta y
género distinto: honores et victoria! fortuita sunt, los honores y las
victorias son fortuitos.
3) Cuando el predicado es un adj. o pron. neutro: triste [est] lupus sta-
bulis, el lobo es funesto [cosa funesta] para los establos.
d) Atracción:
1) El predicado puede concertar con la aposición (urbs, oppidum, ... ), en
vez de con el sujeto: Vulturnum [n.], Etruscorum urbs [f.], ab Samni-
tibus capta est, Vulturno, ciudad de los etruscos, fue conquistada por
los samnitas.
2) Cuando el sujeto es un pronombre, puede ser atraído por el gén. y
núm. del predicado: hsec [por hoc] mea culpa est, esto es culpa mía.

B) DEL PREDICADO VERBAL CON EL SU.JE'l'O:


a) En número y persona (también en género, en las formas participiales): rosa flo-
ret, la rosa florece; captioi facti sunt, fueron hechos prisioneros.
b) El predicado puede concertar con el significado del suejto (vconatructio ad sen-
sum»), cuando éste es:
1) Un nombre colectivo singular o el numeral mille: magna multitudo
hominum convenerunt, se reunieron una gran multitud de hombres.
2) Un nombre abstracto o de sentido figurado, aplicado a personas: ca-
pita coniurationis percussi sunt, los jefes de la conjuración fueron de-
rrotados.

C) DEL ATRIBUTO CON SU SUBSTANTIVO:


a) En género, número y caso: pulchra prteclarorum poetarum carmina, las hermo-
sas poesías de los ilustres poetas.
b) Las expresiones «la cumbre de ... », «en medio de ... », «al principio de ... •, etc., se
expresan en latín concertadas con un adjetivo: in summo monte, en la cumbre
del monte; in medio itinere, en la mitad del camino; in extremo loco, en lo último
de aquel lugar.

D) DE LA APOSICIÓN CON SU SUBSTANTIVO:


a) Siempre en caso y, cuando es posible, en género y número: Alexander, rex Mace-
donum, bellum intulit Dario, regi Persarum, Alejandro, rey de los macedonios,
hizo la guerra a Darlo, rey de los persas.
b) Varios casos de aposición:
1) Con nombres geográficos (urbs, ínsula, mons, provincia, ... ): urbs
Roma, la ciudad de Roma.
2) Con nombre de edad: Epaminondas adu.lescens, Epaminondas, sien-
do joven.
3) Con nombres de cargos, posición social, ... : Cícero, consul, Cicerón,
cuando era cónsul.
31
e) La aposición a un pronombre posesivo concierta con el genitivo del pron. perso-
nal a que corresponde el posesivo: si tua opera quis oideat, laborantis pro patria,
LOS CASOS
imrnortalis eris, si alguien observa tus obras [obras de ti], que realizas por lapa-
tria, serás inmortal. NOMINATIVO
d) Nótese también: in nosiro omnium [lectu, en el 11anto de todos nosotros.
A) Surero: canis latrat, el perro ladra.
E) DEL RELATIVO CON EL ANTECEDENTE: B) PREDICADO:
a) Conciertan en género y número, pero no en caso: homo, quem. uidisti, meus pa- a) Con sum: hamo mortalis est, el hombre es mortal.
ter est, el hombre que has visto es mi padre. b) Con los verbos copulativos (.fio, putor; uocor, viuo, nacor, mortor, ... ): nema repen·
b) Cuando hay varios antecedentes: te fil sapiens, nadie se hace repentinamente sabio.
1) Si son de persona, el relativo se pone en pl.; y en el género común a e) Con los verbos copulativos regidos de un verbo servil (possum, debeo, cupio,
ellos si son del mismo, o en mase. si son de distinto género: Cresar, volo, ... ): cupio fieri sapiens, deseo llegar a ser sabio.
Pompeius et Crassus, qui primuni triumoiratura [ecerunt, pastea bel- d) Con verbos en infinitivo regidos de videor; dicor; putor, ... : Paulus mihi uidetur
esse verax, Pablo me parece ser veraz.
lauerunt, César, Pompeyo y Craso, que formaron el primer triunvira- C) ExcLAMi\'1·1vo: imbecillisl, ¡tonto!
to, luego se pelearon. D) TEMÁTICO: L. Platius Galbus, de lioc, Cícero in epistula ad M. Titium. sic refert, L. Pla-
2) Si no son todos de persona, el relativo se pone en plural neutro: ami- tio, sobre éste Cicerón en la carta a M. Titio así habla.
ci, honores, dioitue quee bona dicimus ... ; los amigos, los honores, las
riquezas que llamamos bienes ... También puede concertar con el an-
tecedente más próximo: bella, flagicia, dolores qui in orbe terrarurn VOCATIVO
sunt, las guerras, las calamidades y los dolores que hay en el mundo.
e) No concierta con el antecedente, sino: A) PERSONA A QUIEN SE: DIRIGE LA PALABRA: paires coriscriptil , [oh padres de la patria!
1) Con el sentido del antecedente, cuando éste es un nombre colectivo, B) EN LUGAR DE NOMINATIVO (sólo cuando se trata de adjetivos o participios): huc periture
o un substantivo abstracto o figurado: pore exigua, qui inermes dela. rpor periturus] veni, ven aquí a morir [tú que has de morir].
ti sunt, Romam uenerunt, una pequeña parte, que se presentaron sin
armas, regresó a Roma; illa imbecillitas qui ... , aquel imbécil que ...
2) Con la persona designada por un adj. posesivo u otro adj.: meam ora· ACUSATIVO
tionem. quam oratorem laudas, el discurso mío (de mí) a quien alabas A) Sursro DE ORACIÓN DE [NFJi-;11·1vo: nnntiatum est hostes venisse, se ha anunciado que los
como orador. enemigos han llegado.
3) Con el predicado substantivo: globus, quse terra dicitur ... , el globo,
que se llama tierra ... E) CoMPLEMEN'l'O omECTO (objeto externo): Deum amo, amo a Dios.
[Algunos verbos intransitivos en castellano son transitivos en latín]:
a) Oler, tener sed de, tener sabor de, ... : sitire honores, tener sed de honores; olére
uinum, apestar a vino.
b) Doler, entristecer, llorar, ... : nolite mcerere exsilium. meum, no os entristezcáis por
mi destierro.
e) Decet, deficit, dedécet. ... : parvos parva decent, a los pequeños convienen las co-
sas pequeñas.
d) Huir, escapar, ocultarse: fugare mortem, huir de la muerte.
e) Los impers. pcenitet, pudet, piget, ... : me pcenitet peccati mei [gen. de cosa], me
arrepiento de mi pecado.
Norsss: 1) Que cuando estos verbos van seguidos de verbos serviles (excepto de·
beo y volo), éstos se hacen impersonales: vos solet pcenitere, acostumbráis arre-
pentiros. 11 2) Puede decirse indistintamente me piget fratrem meurn errauisse o
me piget quod frater meus errauit. 11 3) No debe decirse pcenitet o pudet se, sino
eum, eos.
C) COMPLEMENTO !)!:RECTO (objeto interno):
a) Etimológico: vivere uitam, vivir la vida.
b) De significado añn al verbo: pugnare magna prcelia, librar grandes batallas.
e) Con determinación adverbial: exclamare maius, gritar mucho.
D) COMPLEMENTO DIRECTO (con dos acusativos): grammaticam pueras doceo, enseño gramá-

i
tica a los niños; auxilium regem orabat, pedía auxilio al rey.
E) CoMPLE�!ENTO DIRECTO (con dos acusativos, uno de ellos regido por la preposición del
verbo de mov.): Ceesar exercitum [lumen traiecit [de trans- y iacere], César trasladó el
/ ejércit.Q al otro Iado del río.
F) COMPLE,IE1',0 DIRECTO (con predicado): Romani Ciceronem patrue patrem appellaue-
runt, los romanos llamaron a Cicerón padre de la patria.
G) DE.RELACIÓN: resoluta comas, despeinada en cuanto a las trenzas [=con las trenzas des-
peinadas]; leo saucius pectus [ac.], el león herido en el pecho.
33
32
H) DE EXTENSIÓN: d) De abundancia, escasez o privación: dluitiarum plenus, lleno de riquezas.
a) En el espacio: fossa erat quinque pedes aJta, la fosa media una altura de cinco e) Judiciales: manifestus [urti, convicto de hurto; reus capitis, reo de pena capital.
pies. fJ De cantidad: plus laboris, más trabajo.
b) En el tiempo: 'lrebonio multos annos [amiliariter utor, ya hace muchos años que
trato familiarmente a Trebonio. F) CON PARTIC[P!OS DE PR8SENTE: amans uirtutis, amante de la vitud.
NóTESE: 1) con abhinc la acción es pasada: meus pater abhinc tres annos mortuus
est, mi padre hace tres años que ha fallecido. 11 2) con ad o post la acción signifi- G) CoN ADVERBJos:
ca «hasta dentro de»; oidebo te post tres dies, te veré dentro de tres días. 11 3) con a) De lugar: ubi terrarum?, ¿en qué parte del mundo?
per significa ·durante»: per tres annos, durante tres años. 11 4) con ante o post b) De cantidad: satis eloquenlise luibebat, tenía bastante elocuencia.
significa acción anterior o posterior: tres annos ante o post, tres años antes o e) De tiempo: pridie eius diei, la víspera de aquel día.
después.
e) Modismos: in singulos dies, cada día; bis in mense, dos veces al mes. H) CON VERSOS:
a) De pertenencia y conveniencia: est boni consulis ... , es propio del buen cónsul ...
n ADVERBIAL: nunc ipsum, ahora mismo; ultimum, en último lugar. b) De memoria: uerus amicus nunquam amici oblisuisciiur, al varrlariarn amigo no
se olvida jamás del amigo.
J) DE DIRECCIÓN: Csesar Romam uenit, César llegó a Roma. ExCEP.: tener o no tener el pensamiento, recordari, obliuisci, etc., pueden llevar
NóTESE: 1) con ad, precediendo a nombres. de _Lugar mayor, indi_ca aprox:im�ci�n: acusativo: recordari aliquem, tener a uno en la memoria.
Q. Ligarius ad Africam profectus est, Q. Ligarlo partió para África. 11 2) con mm- c) De admonición: cur mearum me miseriarum: admonesé, ¿por qué me recuerdas
dica entrada o llegada: Q. Ligarius in Africarn uenit, Q. Ligario entró o llegó al mis desgracias?
África. 11 3) con ad sirve para expresar el movimiento figurado: animum ad stu- d) De culpa: accusare proditionis, acusar de traición.
dium uerto, dirijo el ánimo al estudio. 11 4) petere significando «dirigirse a» va si� e) De pena: damnare capitis, condenar a muerte.
preposición. 11 5) Palabras griegas como Chersonesus, JEgyptus, van con preposi- fJ De estimación indeterminada: omnes te magtii faciunt, todos te tienen en gran
ción o sin ella: in !Egyptum o JEgyptum uenit, llegó a Egipto. estima.
g) De compra o venta y alquiler (indeterminados): quanti pater tuus hortusri ueruli-
K) DE EDAD (con natus -a -um y el cardinal): meus [rater obiit decem annos natus, mi her- dit?, ¿por cuánto ha vendido tu padre el huerto?
mano murió a la edad de diez años. h) Con el verbo potior, especialmente en la expresión potiri rerum, adueñarse del
poder.
L) DE DISTANCIA: hostes duo milia passuum. aberant, los enemigos distaban dos mil pasos. i) De abundancia o escasez: diuini auxilii omnes egernus, todos necesitamos del
auxilio divino.
M) EXCLAMATIVO solo o con heu: heú me miseruml, ¡ay desgraciado de mí! j) Con impersonales (interest y refert): Clodii maxime interest Milonem. perire, im-
porta mucho a Clodio que Milón perezca.
NóTESE: 1) la cosa que importa siempre se expresa con un pronombre neutro, id
GENITIVO mea interest, esto me importa; o con infinitivo sólo, mea interest hoc {acere, me
importa hacer esto; o con el infinitivo y el acusativo, mea interest te diligentem
A) CON SUBSTANTIVOS: esse, me importa que seas diligente. 11 2) El fin se expresa con el acusativo y ad:
a) Posesivo: pueri liber, el libro del niño. ad ealutem rei publicas interest ut ... , a la salvación de la república importa que ...
b) De parentesco: Neronis filius, hijo de Nerón. 11 3) Con refert es poco usado el genitivo de la persona; en su lugar se usa el abla-

c) De autor: carmina Homeri, los versos de Homero. tivo femenino singular del posesivo: hoc mea refert, esto me importa.
d) De cualidad: uir magni ingenii, hombre de gran talento.
e) De denominación: portus Caietse, el puerto de Gaeta. n LoCATrvO: ego Romse vixi, viví en Roma (v. abl. N).
f) Explicativo: uirtus iustitise, la virtud de la justicia.
g) De peso, medida y número: fossa quindecim pedum, fosa de quince pies.
h) De origen: tempestatis periculum, el peligro (que viene) de la tempestad.
i) De propiedad: templum lani, templo de Jano (consagrado a... ). DATIVO
B) pARTITIYO A) COMPLEMENTO TNDmE:cro: do tibi librum; te doy el libro. Se usa con verbos de:
a) Con numerales: nemo discipulorum; ninguno de los discípulos. a) Obediencia y mandato: npP..s pnrent: reginse suw, las abejas obedecen a su reina.
b) Con pronombres: quis t•estrum?, ¿quién de vosotros? b) Agrado: hoc mihi placet, esto me agrada.
e) Con superlativos: optimus omnium, el mejor de todos. e) Falta: non deero officio meo, no faltaré a mi deber.
d) Con comparativos referidos a dos personas o cosas que forman pareja: maior [ra- d) Hostilidad, amenaza, insulto, oposición: aduersor; mino,; iror; maledico tibi, soy
trum, el mayor de los [dos] hermanos. contrario, amenazo, me indigno, te maldigo.
e) Persuasión, súplica, consejo, perdón: persuadeo tibi ut ... , te induzco a que ... ;
C) SUBJETIVO: labor omnium (omnes loborant), el trabajo de todos. supplico vobis ... , os suplico ... ; suadeo tibi ... , te aconsejo que ... ; parce mihi, Do-
mine!, ¡perdóname, Señor!
D) OBJETIVO: metus hostium (metuimus hostes), el temor de los enemigos (el miedo que se {! Aplicación, superación: studeo agriculturse, me dedico a la agricultura; prsestu:
tiene a los enemigos). [ratri, aventaja al hermano.
g) Atención, providencia y significados análogos: caueo tibi, miro por ti; consulere
E) CoN ADJET1vos; dignitati mere, mirar por mi dignidad.
a) De deseo: cupidus glorue, deseoso de gloria. h) Con el verbo nubere (tomar marido): Tullia Marco nupsit, Tulia tomó por mari-
b) De conocimiento o memoria: memor beneficiourum, que se acuerda de los bene- do a Marco.
ficios. i) Con verbos terciopersonales: videtur mihi, me parece.
c) De participación: orationis et rationis particeps, dotado de razón y palabra.

34 35
B) CON ADJETIVOS:
a) De igualdad o semejanza: mors somno similis est, la muerte es semejante al
sueño.
b) De benevolencia u hostilidad: nimia libertas et populis et priuatis contraria est,
la excesiva libertad es contraria tanto a los pueblos como a los individuos. e) Con los deponentes: utor; fruor; potior; fungor, uescor y compuestos: Augustus Ale-
e) De parentesco, aproximación, comunidad, amistad: omni setati mors est commu· xandria potitus est, Augusto se apoderó de Alejandría.
nis, la muerte es común a todas las edades. fJ De separación, alejamiento, liberación (con ab si el nombre es de persona, con a,
NóTESE: Estos adjetivos usados como substantivos piden genitivo: amicus uerita· ab, ex, si es de cosa): ab homine malo deterrere, apartar del hombre malo; Han-
tis, amigo de la verdad. nibal ex Italia decedere coactus est, Aníbal fue obligado a retirarse de Italia.
d) De aptitud, utilidad, adaptación, conveniencia, conformidad y análogos: utilis g)
patri, útil al padre. De obtención, recepción, demanda, adquisición y otros análogos (precediendo al
nombre a, ab, si es de persona, y e o ex si es de cosa): accepi a patre meo, recibí
NóTESE: Estos adjetivos indicando tendencia física o moral toman acusativo con de mi padre; res e [ontibus haurire, tomar las cosas desde su fuente.
ad: homo ad nullam rem aptus, hombre no apto para nada.
h) De quietud (con la preposición in): Romse salus in Cicerone posita erat, la salva·
C) CON SUBSTANTIVOS VERBAL!::S: iustitia est obtemperatio legibus et tnstituüs, la justicia es ción rie Roma estaba puesta en Cicerón.
la obeciencia a las leyes y a las instituciones [obtemperatio de obtemperare, v. A) a)).
B) CON ADJETIVOS:
D) CoN ADVERBIOS: congruenter naturas uiuere, vivir conforme a la naturaleza. a) Dignas e indignus: dign.us omni laude, digno de toda alabanza.
b) De abundancia o escasez: repletus honoribus, lleno de honores.
E) DE INTERÉS: agricola sibi arat, el campesino ara para sí.
e) De separación, alejamiento, liberación (con preposición o sin ella): uacuus a cu-
F) Posasrvo CON EL VERBO sum: mihi sunt multi amici, tengo muchos amigos. ris, libre de cuidados.

G) ÉTICO: quid mihi Celsius agit?, ¿qué [me] hace mi querido Celsio? C) DE INSTRUMENTO o MEDIO (con per y acusativo si se trata de un nombre de persona): octz-
lis uidemus, vemos con los ojos; per tuurn patrem, por medio de tu padre.
H) DE RELACIÓN: tu mihi Cesar eris, tú serás para mí el César.

I) EXCLAMATIVO: con hei, oe: ure uictisl, ¡ay de los vencidos! D) DE CAUSA: dolemus rebus aduersis, nos dolemos por causa de las adversidades.

J) CON VERBOS COMPUESTOS DE PREPOSICIÓN: natura seneibus adiunxit (adiungere) rationem, E) DE ESTIMACJÓN o DE PRECIO INDETERMINADO: <Estimare frumentum. tribus denariis, valorar
la naturaleza añadió la razón u los sentidos. el trigo en tres denarios.

K) DATIVO AGENTE (con muy pocos vérbos en pasiva [uideor, probar), con el participio en F) DE CUALIDAD: horno magna constarüia, hombre de gran firmeza,
-ndus -c -um, y con adjetivos verbales en -bilis): libros tibi probari gaudeo, me alegro de
que apruebes [te gusten] estos libros; mihi amanda est patria, debo amar a la patria.
NóTESE: El dativo agente con el participial en -ndus -c -um, sólo se usa cuando G) DE MODO: hoc modo, de esta manera.
es persona o pronombre personal.
In DE COMPAiliA (con cum): cum patre profectus sum, partí con mi padre.
L) DE FINALIDAD:
a) Con sum, fio y análogos: ea res tibi emolumento erit, esto redundará en beneficio I) DE U:MITACióN: Ga/lius nation.e, galo de (por) nacionalidad.

b) tCuoyno. do, duco, tribuo, uerto: hoc mi.hi. mu l t . triib ue b ant super bi , esto mue h os
i iie
me lo achacaban a soberbia. J) DE ORJGEN, descendencia con natus, prognatus, oriundus, ortus (solo o con ab, ex, de):

e) Con uenio, do, mitto, eo: uirtus sola nemini dono datur, la virtud sola no se da natus ex Ioue, nacido de Júpiter; ab antiqua stirpe ortus, oriundo de antigua estirpe;
gratuitamente a nadie. nobili genere natus, oriundo de ilustre familia.

K) DE MATERL\ (solo o con e, ex, de): uas ex argento, vaso de pinta.


NÓTESE: Es más corriente uas argenteum,
ABLATIVO
L) CoN COMPARATIVO: pater filio doctior est, el padre es más docto que el hijo.
A) CON VERBOS:
a) Agente, con verbos en pasiva con a o ab, si el agen_te es un �e.r_ animado: ciuitas LL) DE PENA: damnare capite, condenar a muerte.
a rege regitur, la ciudad es gobernada por el rey; sm preposicion cuando es ina-
nimado: omnes trahimur studio laudis, todos somos arrastrados por el afán de
�� . .
M) DE MEDIDA o DIFERE:-ICIA (con comparativos o palabras de significado comparativo): uir-
tutem omnibus rebus multo antepono, antepongo en mucho la virtud a todas las
b) De abundancia o escasez: abundarunt semper auro regna Asi�, abundaron siem-
pre en oro los reinos de Asia; natura nos admonet quam paucis rebus egeat, la cosas.
naturaleza nos enseña cuán pocas cosas necesita. . . . . .
e) De vestido, provisión, formación, educación y análo_gos: fi!i1;1-m erudioit litteris, N) DELUGAR:
educó al hijo en las letras; natura oculos membranis uestiuit, la naturaleza re-
cubrió los ojos con las membranas. a) En dónde (con in): uiuo in urbe, vivo en la ciudad.
d) Opus est, personal o impersonal: mihi opus sunt libri o mihi opus est libris, ne- NóTESE: 1) Los nombres propios de ciudad, villa y lugar menor van sin ¡m ¡10MI
cesito libros. ción. 11 2) Estos mismos nombres si pertenecen a la primera o segunda rl,·1· u111
ción van en genitivo.
36
37
b) Por dónde (con nombres que indican el medio que pone en comunicación un lu-
gar con otro): Esquilina porta ingredi, entrar por la puerta Esquilina.
e) De dónde (con e, ex o a, ab).
NóTESE: 1) Los nombres propios de lugar menor van en ablativo sin preposición.
11 2) Las preposiciones a o ab se usan con nombres de persona o indicando punto VOCES DEL VERBO
de partida aproximado.
Ñ) DE TIEMPO:
a) Con nombres que indican determinado espacio de tiempo: media nocte peruene-
runt, llegaron al punto de media noche. ACTIVA
b) Con ante o post y los numerales: tribus diebus ante o post, tres días antes o des-
pués. A) EN FUNCIÓN TRA..'ISITIVA: uirtus amicitiam gignit, la virtud engendra la amistad.
e) Significando dentro de cuánto tiempo: triduo aut summum quadriduo, dentro de
tres o a lo más cuatro días. B) INTRANSITIVA: Temistocles cum dignitate uioebat, Temístocles vivía con dignidad.
d) Significando cada período de tiempo: singulis annis, o quotannis, cada año.
C) CAUSATIVA: fugauit hostes, hizo huir a los enemigos.
O) MODISMO: bis in mense, in anno, etc., dos veces al mes, al año.
D) COPULATIVA: Cícero [uit consul, Cicerón fue cónsul.

E) REFLEXlVA: qui abstinere possit iniuria, quien pueda abstenerse de una injusticia.

MEDIO-PASIVA

A) COMO PASIVA: con significado reflexivo: lavar, yo me lavo.

B) DEPONENTES: admirari, admirarse.

C) CoN ALGUNOS PARTICIPIOS PASIVOS: percusste pectara, habiéndose golpeado el pecho.

PASIVA

A) Dr. VERBO TRANSITIVO: leges a victoribus dicuntur, las leyes son dictadas por los vence-
dores.

B) IMPERSONAL: ab hora tertia bibebatur, desde las tres se bebía.

C) REFLEXIVA: aqua conclusa [acile corrumpitur, el agua estancada se corrompe fácil-


mente.

D) EN LUGAR DE PERFECTOS ACTIVOS ccepi, desii cuando van con un infinitivo pasivo: pons ins-
tituí cceptus est, se comenzó a construir el puente.
NóTESE: No se usa esta construcción si el infinitivo tiene sentido medio o reflexi-
vo: plura iudicia fieri cceperunt, muchos juicios empezaron a celebrarse.

39
38

L..
MODOS DEL VERBO INFINITIVO
EN LAS ORACIONES PRINCIPALES
A) COMO SUJETO: fugere oitium virtus est, huir del vicio (la huida del vicio) es una virtud.
B) COMO COMPLEMENTO DIRECTO: adire times, temes presentarte.
INDICATIVO C) COMO COMPLEMENTO FINAL con do y permitto: ministrabat Ioui bibere, daba de beber a
Júpiter.
A) Hcr.Ho RF.AJ.: tres: exercituss comparauit, organizó tres ejércitos.
D) EXCLAMATIVO o DE INDrGNAcróN: te nunc, mea Terentia, sic vexaril, ¡que tú, Terencia mía,
E) CoN VALOR DE SUBJUNTIVO [con los pron. reduplicados y acabados en -cumque]: quisquis te veas ahora tan abatida!
es, quienquiera que seas. N6TESE: El sujeto de este infinitivo va en acusativo.

C) CoN VALOR DE POTENCIAL o CONDICIONAL: plura exempla proferre possum, podría aducir E) INFINITIVO msromco, equivaliendo a un imperfecto: cotidie Csesar !Eduos frurnentum
muchos ejemplos. flagitare, César diariamente reclamaba el trigo a los eduos.
N6TEsE: El sujeto de este infinitivo va en nominativo.
D) CoN VALOR DE IMPERATIVO: vale bis meaque negocia videbis, pásalo bien y cuida mis nego-
cios.

IMPERATIVO

A) l'YL1.NDATO: in exsilium proficiscere, marcha al destierro.


B) PR0Hm1cróN: hominem moriuurri 'in urbe ne sepellto, no sepultéis en la ciudad a nin-
gún muerto.

SUBJUNTIVO

A) POTENCL\.L: num aliquis dicat, acaso alguno me diga.


B) DUBITATIVO: quid agam, iudices?, ¿qué haré, oh jueces?
C) DEL.IBERATIVO: eláquar an sileam?, ¿hablaré o callaré?
D) OPTATIVO o DESIDERATIVO: utinam vivas, ojalá vivas.
Norese: 1) Se usa el presente y el perfecto si el deseo es de cosa posible en el presen-
te o el pasado: utinam salous sis!, ¡quiera el cielo que te salves! 11 2) Se usa el imper-
fecto o pluscuamperfecto si el deseo es de cosa imposible en el presente o en el pasa-
do: utir1am amicus meus oivereil, ¡Ah, si mi amigo viviese! (pero no vive).
E) CONCESIVO (con el presente o perfecto; en negación ne): hsec sint falsa sane, inv,idi_osa
certe non sunt, (admitamos que) estas cosas sean falsas, lo cierto es que no están 1_ns-
piradas por la envidia; ne sit sane summum. malum dolor, malum certe est, admita-
mos que (o aunque) no sea el dolor el mayor mal, un mal es ciertamente.
F') EXHORTATIVO: cautus sis, sé cauto.
G) PRECEl"l'IVO: abeat , váyase.
H) PERMISIVO: mane: hoc quod ccepi primum: enarrem, espera: voy a contar yo primero
esto que he empezado.

40
41
FUTURO
A) HECHO FUTURO: Veniet pater, llegará el padre.

TIEMPOS DEL VERBO B) DE: OBLIGACIÓN: scripturus sum litteras, he de escribir una carta.
C) GNÓMICO: tu nihil inuita dices [aciesue Minerva, tú no dirás o harás nada contra lavo-
luntad de Minerva (si te falta inspiración o ingenio).
PRESENTE
A) HECHO ACTUAL: lego Ciceronem, leo a Cicerón. D) DE MANDATO (imperativo): eras perlita, dabitur, pide mañana, se te dará.

B) E&TADO ACTUAL: urbs dioiditur amni, la ciudad está dividida por el río.
FUTURO PERFECTO
C) ACCIÓN DURATIVA: malee tenebree Orci, que omnia bella deuoratis, funestas tinieblas del
Orco, que devoráis todas las cosas bellas. A) Aceros TERMINADA EN EL FUTURO: adversarios deleuero, habré aniquilado a los adver-
sarios.
D) ACCIÓN HABlTUAL: cum ualemus damus consilia segrotis, cuando estamos bien, solemos
dar consejos a los enfermos. B) Aceros ANTERIOR A O'l'RA FUTURA: ut sementem. [eceris, ita metes, como hayas hecho la
siembra, así recogerás.
E) Acctox INTENTADA: domum vendo, trato de vender la casa.
C) CON VALOR DE FlJ'fURO IMPERFECTO: tu parentes audi, ego accioero pueros, tú escucha a los
F) Hrsroarco: in eum magno impctu rcdit, vuelve [� volvió] hacia él con gran ímpetu. padres, yo llamaré a los muchachos.

G) Acctóx fUTURA que inmediatamente va a realizarse: aduolone an maneo?, ¿corro [hacia


allí] o me quedo? PLUSCUAMPERFECTO

H) Aceros REITERADA: cotidie aliquid scribo, cada día escribo algo. A) Aceros TERMINADA EN EL PASADO: ad tuas omnes litte ras ecripseram pridie el día antes ya
había contestado a todas tus cartas. '

IMPERFECTO B) ACCIÓN PASADA, A.\ITERIOR A OTRA TA.\lBIÉN PASADA: sex legiones, quse primee uenerant, casirri
munire cceperunt, las seis legiones que habían venido primero, empezaron a fortificar
A) ESTADO DE COSAS EN EL PASADO: principes erant [actionis, eran jefes de la facción. los campamentos.

B) Aceros QUE DURA EN EL PASADO: herí cum prteterii, ianua patebat, ayer cuando pasé, la
puerta estaba abierta.

C) ACCIÓN QUE SE ACOSTUMBRA REALJZAR EN EL PASADO: audiebatur a Marco !Emilio, sólía ser
oído por Marco Emilio.

D) DESCRIPTIVO: T. Pomponius Atticus mendacium neque dicebat, neque pati poterat,


T. Pomponio Ático ni decía una mentira, ni podía tolerarla.

E) CoNATIVO: quid est Catilina ... quod iam diu faciebas?, ¿qué es, Catilina ... lo que hace
tiempo querías o intentabas hacer?

PERFECTO
A) HF.CHO PASADO: uenit in senatum et mandata exposuit, llegó al senado y expuso los en-
cargos.
B) RESULTADO DE UNA ACCIÓN TERMINADA: Deus creaoit mundum, Dios ha creado el mundo.

C) GNÓMICO: multi parentes, multi amicos prodiderunt, muchos traicionan a los padres,
muchos a los amigos (suelen traicionar).

D) EN PASIVA:
a) Con est indica el estado de una cosa por efecto de una acción anterior: Roma a
Romulo condita est, Roma ha sido fundada por Rómulo.
b) Con fuit indica que una cosa se halló en un tiempo y por algún tiempo en aquel
estado: bis post Numse regnum lanus clausus fuit, después del reinado de Numa
el templo de Jano estuvo cerrado dos veces.

42
1

ORACIONES SUBORDINADAS
ORACIONES COMPLETIVAS
Partículas de enlace en latín: ut, que; ne, que no; ut non, que no; neve, ne, que no; quo-
minus, quin, que, que no; utrum; num, an, necne, si, acaso, acaso no.

ORACIONES CON SUBJUNTIVO

A) DE VERBOS DE VOLUNTAD o EFICACJA (conj. ut, ne, neve): faciam hodie ut gratias agas, haré
yo que des las gracias; Pompeius suis prtedixerat ut Csesaris impeturn exciperent, neve
se loco mouerent, Pompeyo les había ordenado de antemano que resistiesen la acome-
tida de César y que no se moviesen de su puesto.

B) CoN VERBOS DE IMPEDm o ESTORBAR (conj. ne, quominus, quin, ésta sólo cuando la princi-
pal es negativa o interrogativa): casus quidam. impedioit ne [acerem, una casualidad
me impidió hacerlo (que lo hiciese).

C) CoN VER.BOS DE DUDA y OMJSlÓN, PRECEDIDOS DE NEGACIÓN (conj. quin): non dubitabam, quin
consilia peruentura essent ad aures regis, no dudaba que los proyectos habían de lle-
gar a oídos del rey.

D) CoN VERBOS DE DOLOR, ALEGRÍA, ADMIRACIÓN, ALABANZA, VITUPERIO (conj. quod); accueat quod
lcrgitione benevolentiam consecteiur, le acusa de captarse las simpatías con sus lar-
guezas.

E) CoN SENTIDO ElCPLICA1'rYO (conj. ut o quod): illud moleste {ero quod ex urbe parum comi-
tatus exierit Catilina, siento mucho que Catilina haya salido de Roma con pocos com-
pañeros; apud pasteros vero id assecutus ut Cicero non hominis nomen sed eloquentite
habeatur, entre la posteridad Cicerón ha obtenido que su nombre no sea el de un in-
dividuo, sino sinónimo de elocuencia.

F) CON VERBOS DE TEMOR Y PRECAUCIÓN (conj. ne, si la cosa no se desea, ut [ne non] si se la
desea): timeo ut [ne non] pater meus in tempore ueniat, temo que mi padre (aunque lo
deseo) no llegue a tiempo; timens ne a multitudine circumueniretur, temiendo (aun-
que sin desearlo) que fuera copado por la multitud.

G) Th"TERROGATIVAS:
a) Indirectas propias (conj, nP., nurn, an, si; n..Q,in.e, si no): qm�ris placeatne mihi,
preguntas si me gusta; qusesieras ex me, nonne puiarem ... , me habías preguntn-
do si no creía ...
b) Indirectas dubitativas, después de verbos dubitativos: Con an, si se esp ra ni
«no»: dubito an ueniat, dudo que venga (creo que no). Con an non, si so "Hptiru ol
«sí-: dubito an non oeniat; dudo que no venga (creo que sí). Con num o 11c, u11t1
absoluta incertidumbre: dubito num veniat, dudo si viene (no lo sé).

47
e) Indirectas disyuntivas (con utrurri y an, si ... o; con ne y an; con an; con ne): ORACIONES CAUSALES
utrum lugeas ar¡ rideas }

. lueeasne an rideas Partículas de enlace en latín: quod, quia, quoniam, cum, porque.
nesc º . . . Construcción: en INDICATIVO y SUBJUNTIVO.
w .d no se si nes o lloras
1 ugeas an r eas
{ i
lugeas rideasne
A) CAU�A 1n:AL (con quod, quia e indicativo): accusauit Catilinam quod rei publicse insi-
NóTESE: Las interrogativas pueden ser directas, en el cual caso: 1) No son su- diabatur, acusó a Catilina porque maquinaba contra el Estado.
bordinadas. 11 2) Van en indicativo. 11 3) Se construyen con pronombres interroga-
tivos, quis, quid, etc.; con advervios interrogativos, ubi, quo, unde, etc.; con par- B) CAUSA REFERIDA COMO OPINlÓN DE OTRO (con quod, quia y subjuntivo): accusauit Camillum
tículas especiales, num, nonne, utrum, etc. 11 4) Pueden ser también simples: quod partem. prtedse sibi sumpsisset, acusó a Camilo de haberse apropiado parte del
botín.
venis?, ¿vienes?; nonne uicistii, ¿acaso no has vencido?; o compuestas: utrum. lu-
ges an rides? lugesne an rides?, luges an ridesl, luges ridesne?, ¿lloras o ríes? C) Quoniam CON INDICATIVO: quoniam dioisimus, porque hemos dividido ...
D) Cuni CON SUBJUNTrto: Cllm plerique arbitrentur, porque la mayoría estiman.

E) CON VERBOS DE SENTIMIENTO, PERSONALES E IMPERSONALES (con quod e indicativo para dar re-
ORACIONES CON INFINITIVO lieve a la causa considerado corno cierto): tibi gratular quod bene vales, te felicito por-
que estás bien. (Con quod y el subjuntivo, para expresar ligera duda): tibi gratulor
quod bene ualeas, te felicito porque (seguramente) estás bien.
A) CoN VERBOS ns osera (verba dicendi): discipulus negat se mentitum esse, el alumno dice
F) LAS LOCUCIONES cor; sum o habeo, est quod, nihil est quod, nihil habeo quod, rigen siem-
que no ha mentido. IJr� sub] untivo causal: nihil est quod timeatis, nu hay motivo alguno de temer.

E) CoN VERBOS DE ENTENDIMIENTO y DE SENTIDO: Ceesar ubi intellexit id [ieri, César cuando
supo que esto ocurría ...
ORACIONES CONSECUTIVAS
C) CoN VERBOS DE VOLUNTAD Y DE: DESEO: cupio me esse clementem, deseo ser clemente.
Partículas de enlace en latín: ita, de tal manera, así; talis, tal; eo, de tal modo; is, de
N6TESE: Volo, malo, cupio y otros análogos pueden ser serviles y construirse con no- tal manera; tantus, tanto (en la principal); ut [qui], que; ut non, que no (en la subordinada).
minativo: uolo esse prudens, deseo ser prudente. Construcción: en SUBJu1''1'IVO.

D) CoN VERBOS DE SENTr1IlEN'ro: is gloriabatur se assecuturum esse omnes magistratus, se .A) CONSECUENCIA DE IDr HECHO REAL: Asia tani [ertilis est ut facile omnibús ceteris terris an-
tecellat, Asia es tan fértil que fácilmente aventaja a todos los demás países.
vanagloriaba de que alcanzaría todas las magistraturas.
NóTESE: Estos verbos pueden construirse con quod. y subjuntivo o indicativo. B) DESPUÉS DE COMPARATCVOS: maior surri quam qui mancipium sim corporis mei, soy de-
masiado grande para ser esclavo de mi cuerpo.
E) CoN VERBOS SERVILES (possum, soleo, debeo ... ): nec sine amicitia esse potest ; ni sin la
amistad puede subsistir.
ORACIONES FINALES
F) CoN LAS EXPRESlONES TERCIOPERSONALES: licet iam coniempiari pulchritudineni rerum, nos
es dado ya contemplar la hermosura de las cosas.
Partículas de enlace en latín: ut, a fin de; quo, a fin de que, para, para que; ne, ut ne,
G) CON LOS PASCVOS dicor; (eror, trador; oideor, etc.: Africanum et Lselium doctos [uisse ira- neve, neu, para que no, a fin de que no.
ditum est, es tradición que Africano y Lelio fueron doctos. Construcción en SUB.nJNTIVO: Athenienses Miitiadi coptas dederunt, ut bellum. gereret,
N6TEsE: 1) Que se usa el presente de írif si su acción es simultánea con la del de- los atenienses dieron a Milcíades tropas para hacer la guerra. Themistocles angustias
terminante: aiunt in Grsecis artificibus eos aulcedos esse, dicen que entre los ar- quserebat, ne multitudine circumiretur, Temístocles buscaba los lugares estrechos para no
ser cercado por la multitud (de naves enemigas).
tistas griegos unos son flautistas ... 112) Que se usa el pretérito si la acción es an-
terior al determinante: mihi constabat paucorum uirtutem cuneta portauisse, La idea de finalidad puede expresarse, además, por las siguientes construcciones:
tenía por cierto que todo lo había llevado a cabo la virtud de unos pocos. 11 3) Se
usa el futuro si la acción es posterior a la del determinante: Dux sperat se uictu- ¡\) ACUSATIVO DEL GERDIDIO o GERUNDIVO (con ad): In .!Equorum agrura depopulandum tran-
rum esse, el jefe espera que vencerá; dux sperabat se victurum esse, el jefe espe- sit, pasó al territorio de los ecuos para devastarlo.
raba que venceria. 11 4) Volo, malo, cupio y oportet llevan con frecuencia el deter-
13) P.>.rtTICIPIO DE FUTURO (en -urus) COKCERTADO CON EL SUJETO: Legati descenderunt ad regem
minado en pretérito pasivo de infinitivo: omnes vos iratos (supl. esse) uolo, quiero petituri ueniam, bajaron emisarios a presencia del rey para pedir perdón.
que todos os enojéis. 11 �) En las formas pasivas del participio del infinitivo se su-
prime con frecuencia el auxiliar esse o [uisse. 11 6) Video y otros análogos a veces C:) GE:;-1TrvO DEL GERUND[O CON causa o gratia: Cratippus uenit mei visendi causa, Crntipo
se construyen con participio de presente, su significado es algo diferente del inf.: vino para visitarme.
video pueros ludentes (por ludere), veo que los niños juegan [mientras juegan,
/)) SuP1:;-o (en -um) CON VERBOS DE MOVIMJENTO: Visitatum regem complures venerunt brsü»,
precisamente en el acto de jugar); v. pueros ludere, v. que los niños juegan [se fija
muchos animales vinieron para visitar a su rey.
especialmente en la acción: jugar].
49
48
ORACIONES CONDICIONALES ORACIONES TEMPORALES
Partículas de enlace en latín: si, si; nisi, a no ser que; si non, si no; dummodo, mien- Partículas de enlace: cum, cuando; ubi, ut, como, cuando; simul ac, simul ut, statim
tras; dum ne, modo ne, con tal que. ut, tan pronto como; dum, donec, quoad, quarndiu, mientras que, hasta que; antequarn,
priusquam, antes que; postquam, después que; quotiens, cum, cuantas veces ...
. A) CONDICIÓN REAL, Pi:lÚOOO HIPOTÉTICO SIMPLE (con indicativo y conjunción si): si discis, sa-
piens eris, si aprendes, serás sabio. Construcción: con INDJCATIVO o SUBJUNTIVO, según las reglas siguientes:
B) CONDICIÓN POSIOLE o li'OTENCIAL, PERÍODO HIPOTÉ.'TICO SIMPLE (con subjuntivo presente o pre- A) HECHO TDIPORAL P!ISADO o ACTI;AL (con curn y el indicativo): cwn rosam viderat, tune in-
térito perfecto, conjunción si): si fractus iilabatur orbis, impauidura ferient ruina!, si cipere ver arbitrabatur, cuando veía una rosa, entonces creía que empezaba la pri-
el orbe se derrumbara hecho pedazos, me cogerían impávido sus ruinas. mavera.

C) CONDICIÓN mREAL, PERÍODO HIPOTÉTICO SIMPLE (con subjuntivo pretérito imperfecto o plus· B) CoN VALOR CAUSAL o NARRATIVO (con cum y el subjuntivo): te quidem, cum isto animo sis,
cuamperfecto, conjunción si): plura scriberem, si posem, escribiría más si pudiese. satis laudare non possum, estando (porque estás) en este estado de ánimo no puedo
alabarte bastante; Suebi, wm Ubios, expeliere non potuisscnt, ucctigtile« sibi [acerunt ;
D) CONDICIONAL COMPUESTA: los suebos (porque no pudieron) no habiendo podido rechazar a los ubios, se los hicie-
a) Con imperativo o subjuntivo con valor de potencial en la apódosis y i;n la J?róta- ron tributarios.
sis subjuntivo o indicativo: labrum si in balneo non est, fac ut sit, si la pila no
está en el cuarto de baño, haz que esté.
b) Con tiempos de la perifrástica en la apódosis en vez de subjuntivo: dicturus fue- C) HECHO CONTE�IPORÁNEO (con dum y el indicativo): dum luec in colloquio geruntur; Cse-
rit, por diceret, sari nuntiaturn. est ... , mientras se trataban estas cosas, fue anunciado a César ...
e) Con el infinitivo con valor de subjuntivo irreal de presente y de pasado: uidemur
enim quieturi [uisse, nisi essemus lacessiti, parece que habríamos permanecido D) CON VALOR f'l:-IAL (con quoad, dum, donec y el subjuntivo): expecta, qusesumus, donec
quietos, si no hubiésemos sido provocados. (=ut) togam sumamus, espera, te ruego, hasta que tomemos lo toga.
E) Cor-n)ICIÓN ITERATIVA (con indicativo y si, a veces subjuntivo): si quis a domino prehen- E) ACCJÓN REALIZADA EN E:L P,\SADO PERFECTO o REPETIDA EN PRESE:-ITE o PASADO (con antequam o
deretur ... , cuantas veces era alguno cogido por el señor ... priusquani y el indicativo): membris utimur, priusquam. didicimus, nos servimos de
nuestros miembros antes de haber aprendido su uso.
F) CONDICIONAL NEGATIVA:
a) Con nisi después de idea negativa: dicere nemo potest, nisi qui prudenter intelle- F) Aceros FlITURA o INDICANDO POSIBILIDAD (con antequam. o priusouam y el subjuntivo: an-
git, nadie puede hablar sino el sabio. tequam rure dlscessisses, Romam petii, antes que tú abandonases el campo, me fui o
b) Con si non después de una frase afirmativa condicional suponiendo en otra fra- Roma.
se lo opuesto: o miserum te si inteilegis, miserum. si non intellegisl, [miserable de
ti si entiendes, y miserable 'también si no entiendes! NóTESE: Con estas conjunciones, si el verbo está en presente, puede usarse in-
distintamente indicativo o subjuntivo.

ORACIONES CONCESIVAS G) Acciox REALIZADA (con postquam y el indicativo): anno octavo, postquam in Hispaniarri
uenerat, el año octavo después de haber llegado o España.
Partículas de enlace: quamquam, aunque; tametsi, a pesar de que; quamuis, por más NóTESP.: En vez de postquam. puede usarse ubi, ubi primum, ut, ut primum, si-
que; licet, a pesar de; cum, ut, etiamsi, etsi, vel, aunque. mul ac; heec ubi dixit, luego que elijo esto.

Construcción: con IND!CATNO o SUBJUNTIVO conforme a las siguientes normas: H) Acetos REPETIDA Y HABITUAL (con quotiens y el indicativo): quotiens ad villam veni, cuan-
tas veces voy a la ciudad.
A) CONCESIÓN REAL (con indicativo y si, etsi, etiamsi): etsi non oidebat locum tequum suis,
tameri confligere cupiebat, aunque no veía lugar apropiado para los suyos, sin embar-
go deseaba pelear. ORACIONES DE RELATIVO
B) CONCESIÓN REFERIDA AL FU'rURO COMO POSIIJLE (con las mismas conjunciones anteriores y el Enlazan con qui, quse, quod, quisquis, quicumque, o los adverbios pronominales quot-
subjuntivo): etiamsi timidi essemus, tamen timorem obiicercmus, aunque fuésemos tí- quot, ubicumque, etc.
midos, sin embargo rechazaríamos el temor.
Construcción: con INDICATIVO si es propiamente relativa, o sea: atributiva, apositiva,
C) CONCESIÓN IRREAL (con subjuntivo y las mismas conjunciones): etiamsi quis summa des- predicativa, cualitativa.
peret, tamen est pulchrum in secundis tertiisque consistere, aunque desconñe llegar a Con SUBJUNTIVO si es final, consecutiva, concesiva, condicional, adversativa, causal.
lo más alto, decoroso es, con todo, quedarse en el segundo o tercer puesto.
!\) DETE!l.\11NATIVA (ATRIBUTIVA. APOSITIVA O PROPIAMENTE RELATIVA, CON EL lllSMO MODO QUE SE
D) CONCESIÓN REAL (con quamquam y tametsi, a pesar de que, y el indicativo): quamquam USARÍA SI FUESE PRINCIPAL: INDICATIVO): acies ipsa qua cernimus, qua! pupilla oocattu; ita
est incredibili audacia, tamen pertimuit, aunque tiene una audacia increíble, sin em- parva est ... , la niñeta misma con la que vemos, que se llama pupila, es tan pequeña ...
bargo temió.
n) F1:<1,\L CON sUB.JUNTIVO: Cresar equitaturri omnem preemittit qui (ut) viedat ... , César en-
E) CoN SIGNIFICACIÓN GRADUAL (con subjuntivo y quamois, por más que, por mucho que): vía delante toda la caballería que (para que) observe ...
quamuis sine mente sis, tua et tuos nosti, por más imbécil que seas, sin embargo co-
noees tus cosas y a los tuyos. C) CONSECUTIVA CON SUBJUNTIVO: is (= tallis) sum, quem (ut non) nulla terreai difficuitas,
Nórzss: Licet, cum y ut concesivas se construyen como 9uamuis: vita breuis �s�, soy tal, que ninguna dificultad me espanta.
licet mille annos exeat, la vida es breve aunque dure mil años; cum multa didi-
cerim, plura tamen ignoro, aunque he aprendido muchas cosas, ignoro aún más; /)) CAUSAL CON SUDJUNTIVO: o [ortunate adulescen.s, qui (vquia, quod) tuse uirtutis Homerum.
ut desint vires ... , aunque falten las fuerzas. prteconem. inveneris, ¡oh afortunado joven, que (porque) has hallado un Homero pr •-
gonero de tu valor!
50
51
E) CoNCESfVA CON SUBJUNTIVO: tibi profui quem (= quamvis te) nunquam uiderim, te he he- PARTICIPIO
che un favor a ti, a quien nunca (aunque nunca te) había visto.
F) CONDICIONAL CON SUBJUNTIVO: hsec qui uideat ... (si quis), si alguien viera (quien viera)
esto ... A) ADJETIVO:
G) RE�'!RIÉNDOSE AL PENSAMIENTO DE OTRO. NO DEL ESCRlTOR (CON SUBJUNTIVO): Socrates exsecrari
a) Atributo de nombre: homo doctus, un hombre docto, un sabio.
b) Predicado de una oración: nihil est Deo acceptius, nada hay más agradable a
solebat eum. qui primus uiilitatem. a iure seiunxissei, Sócrates solía execrar a aquel Dios.
que, por primera vez, había separado la utilidad del derecho.
B) SunsTANTJ'VADO: ave Csesar! morituri te salutant, ¡Dios te guarde, César!, los que van a
H) DEPENDIEN1'E DE INFINJTíVO o SUB.JUNTIVO: Aristoteles ait bestiolas quasdam nasci, qu;¡e morir te saludan.
unum diera oiuant, Aristóteles dice que nacen ciertos insectos que viven un solo día;
ius est belli, ut oictores imperent iis, quos oicerint, quemadmodum u�lmt, es derecho de C) Azosrrrvo:
guerra que los vencedores manden, como quieran, a aquellos a quienes han vencido. a) Como oración completiva: Angebat uirum Sicilia amissa, la pérdida de Sicilia (el
haber perdido a Slcilia) le atormentaba.
b) Como oración temporal: hos dicentes audite, escuchad a éstos mientras están ha-
blando.
e) Como oración causal: uictus dolebat, sufría por haber sido derrotado.
d) Como oración final: legati uenerunt pacem petentes, los legados vinieron para pe-
dir la paz.
e) Como oración concesiva: ut oculus, sic animus, se non videns, alia cernit, como el
ojo, así el ánimo, aun no viéndose a sí mismo, ve las otras cosas.
fJ Como oración condicional: quis potest, mortem metuens, esse non miser?, ¿quién
puede, si teme la muerte, no ser desgraciado?
g) Como oración de relativo: sequere viam ducentem (quse ducit) ad uirtutem, sigue
el camino que conduce a la virtud.

D) COMPLETIVAS CON PARTICIPIO:


a) Con verbos de hacer, inducir, fingir: Xenophon facit Socratem. disputantem [or-
man Dei quseri non oportere, Jenofonte presenta a Sócrates razonando que no
hay que querer averiguar la figura de Dios.
b) Con verbos que indican visión o conocimiento: illum, quem uidemus omnia rabi-
de appetentem, aquel a quien vemos que lo apetece todo sin medida.
e) Después de los verbos seniiendi et declarandi y tras de curo, do, reddo, trado:
illum quem libidinibus inflammaturri scimus, aquel a quien conocemos muy apa-
sionado.
E) Pon SUESTANT!VOS QUE EXPRESAN UNA ACC[óN: leges sublatte, la abolición de las leyes; post
Tarentum captum, después de la toma de Tarento.

52 53
GERUNDIO
Es la flexión del infinitivo substantivada en los cuatro casos oblicuos, genitivo, dati-
vo, acusativo, ablativo:
ABLATIVO ABSOLUTO A) EN GENITIVO:
Empléase esta construcción cuando el participio no concierta con ninguna palabra de a) Complemento de substantivo: ars dicendi, arte de hablar.
la oración principal. Consiste en poner en ablativo el sujeto (agente con el participio de b) De adjetivo: cupidus regnandi, deseoso de reinar.
presente y el paciente con el participio de pretérito) y en concordancia con el mismo suje-
B) EN DATIVO:
to el participio correspondiente.
a) Complemento de adjetivos iutilis, aptus, par, deditus, etc.): aqua utilis bibendo,
TRADUCCIÓN: agua útil para beber.
b) Complemento de substantivos de dignidad: duumuiri sacris [aciundis, los duun-
A) Como oración temporal: Ca,sar, albente cielo, profectus est, César, al apuntar el alba, viros para celebrar los sacrificios.
partió. (Puede traducirse con todas Jas conjunciones temporales de significación ac-
tual o pasada.)
C) EN ACUSATIVO:
B) Como oración condicional: maximus uirtutes iacére omnes necesse est, uoluptate domi- a) Complemento de adjetivos iaptus, idoneus, paratus, etc.) precedido de ad: ad di-
nante, es necesario que todas las más grandes virtudes queden postergadas, debilita- micandum paratus, dispuesto a combatir.
das, si domina la pasión. b) Complemento de verbos de finalidad, movimiento, término (también con ad): ire
ad pugnandum, marchar a combatir.
C) Como oración causal: Flaminius consul, religione neglecta, apud 'Irasumenum cecidit, NóTESE: Raramente precedido de inte,; ob, ante, circa; inter cenandum, mientras
el cónsul Flaminio, por haber despreciado los augurios, murió junto al Trasimeno. se cenaba (durante la cena).
D) Como oración concesiva: huc, defendente nullo, tamen armatis ascendere erat diffici- D) EN ABLATIVO:
le, aunque nadie defendía aquel lugar, sin embargo, era difícil a los soldados armados a) Complemento de medio, instrumento, modo, sin preposición: legenda discitur, le-
escalarlo. yendo (con la lectura) se aprende.
b) Precedido de ab, in, ex, adquiere el significado de dichas preposiciones: multum
E) A veces el ablativo absoluto consta de un sujeto en ablativo y un predicado nominal
concertando con él, sin participio alguno; en este caso se suple el participio del verbo loquitur de bene oivendo, mucho se habla sobre el bien vivir.
«ser» (que en latín no lo tiene): Cicerone consule, siendo cónsul Cicerón; Deo propitio,
con el favor de Dios (siendo Dios propicio).

GERUNDIVO
REGLAS PARA EL USO DEL ABLATIVO ABSOLUTO
A) EN LOS TIEMPOS DE OBUGACIÓN (o conj. perifrástíca pasiva): líber legendus est mihi; el li-
a) Con participio de presente, TODOS. bro ha de ser leído por mí (v. dativo agente).
b) Con participio pasado, sólo los TRANSITI-
VOS NO DEPONENTES. B) SUBSTITUYENDO AL GERUNDIO cuando éste debe llevar un complemento directo. Cuando

que pueden cons- Excepciones: 1) Se construyen por excep- esto ocurre: a) el co ple ento directo se pone en el caso en que va el gerundivo; b) el
VERBOS truirse en ablati- ción en ablativo absoluto los PARTICIPIOS gerundivo concierta en género y número con el complemento directo. Así, en vez de
{ vo absoluto. PASADOS DEPONENTES que, además del cupidus petendi pacem, deseoso de pedir la paz, se dice cupidus pacis petendse; Pom-
significado activo, pueden tener el pasivo peius ad prtedones oppugnandos profectus est, Pompeyo salió a combatir a los piratas
(mediatus, populatus, etc.). 11 2) Algunos (estaría mal, ad oppugruindurn prtedones); e) la substitución del gerundivo por el ge-
verbos intransitivos deponentes (orior, mo- rundio es obligatoria en el dativo, en el acusativo y ablativo con preposición; es fa-
rior, proficiscor, etc.). cultativa en el genitivo y en ablat. sin preposición: preeesse agro colendo; ad prtedones
oppugnandos; liber de contemnenda marte; Scientia colendorum deorum o colendi
a) Los verbos intransitivos de forma activa deos; litteris tractandis o tractando litteras.
(venire, abrire, etc.), en vez de los cuales se
que no tienen usa el pluscuamperfecto de subjuntivo con
VERBOS
{ el ablativo
absoluto.
b)
cum: Csisar cum uenisset, no Csesar vento,
habiendo llegado César.
Los verbos deponentes, en vez de los cuales SUPINO
se usa el participio pasado apuesto concer·
tando con el sujeto principal: Csesar horta-
tus milites, no Csesare hortato milites, Cé-
sar habiendo exhortado a los soldados. A) ACTIVO, -um, CON SIGNI.F[CADO FINAL DESPUÉS DE VERBOS DE MOVIMIENTO: Csesarem con ratu-
latum conuenerunt, vinieron para felicitar a César.
T1) PASIVO, -u, DESPUÉS DE ADJETIVOS EN -ilis YDE LOS SUBSTANTIVOS fas, nefas, opus Yill•)Rl'lll ll llMI,
VERBO pudet: facile factu iudicarunt, lo juzgaron fácil de hacerse; nefas di tu, p, tih l 1í
do decirlo.

54 51:i
CONSECUTIO TEMPORUM ESQUEMA DE LA «CONSECUTIO TEMPORUM»

(Correlación de los tiempos)

Tiempo en la Acción Acción Acción


DIVISIÓN DE LOS TIEMPOS: En principales (presente, futuro y perfecto lógico (be amado]) e his- oración principal contemporánea anterior posterior
tóricos (imperfecto, perfecto histórico [amé] y pluscuampefecto).
a) En la oración subordinada de modo indicativo.

REGLAS FUNDAMENTALES Presente Presente Perfecto


Pasado Imperfecto Pluscuamperfecto
A) Los TIEMPOS EN LA ORACIÓN SIJJJORD!NADA ns �IODO !NDJC,\:rJVO Futuro Futuro Futuro perfecto
1) Si la acción expresada en la oración subordinada es contemporánea a la expre-
sada en la principal: b) En la subordinada de subjuntivo.
a) A un tiempo de presente en la principal corresponde un presente en la subordi-
nada: cum domi sum, tibi scribo, cuando estoy en casa te escribo.
b) Pasado en la principal, imperfecto en la subordinada: quotiens domi eram, tibi Presente Presente Perfecto Conjugación peri-
scribebam. y futuro frástíca con sim o
e) Futuro en la principal, futuro en la subordinada: quotiens domi ero, tibi scribam. presente.
2) Si la acción expresada en la subordinada es anterior a la de la principal:
a) Presente en la principal, perfecto en la subordinada: quotiens domum ueni, tibi Pasado Imperfecto Pluscuamperfecto Perifrástíca con
scribo . essem o imperfecto.
b) Pasado en la principal, pluscuamperfecto en la subordinada: quotiens domuni ve·
neram tibi scribebam.

B) Los TIEMPOS EN LA ORACIÓN OEPENDIEN'J'E DE MODO SUBJUNTIVO


1) Si la acción de la secundaria es contemporánea a la acción de la principal:
a) Presente o futuro en la principal, corresponde a presente en la subordinada: cog-
nosco (novi), cognoscam (nocero) quid dicas, conozco (conoceré) lo que digas.
b) Pasado en la principal, imperfecto en la subordinada: cognoscebam quid diceres,
conocía lo que dirías.
2) Si la acción en la secundaria es anterior a la de la principal:
a) Presente o futuro en la principal, perfecto en la subordinada: cognosco, cognos-
cam, quid dixeris.
b) Pasado en la principal, pluscuampefecto en la subordinada: cognosceban, cogno-
ueram, quid dixisses.
3) Si la acción subordinada es posterior a la de la principal:
a) Presente o futuro en la principal, perifrástica (con participio de futuro en -urtzs)
y sim en la subordinada: incerturri est quam longa nostrurn cuiusque vita futura
sit, es incierto cuán larga será nuestra vida.
b) Pasado en la principal, perifrástica con el participio de futuro y essem: en la su-
bordinada: iam diu congnooeram, quid soli prsestaturi essetis.

NóTESE: 1) Después de un presente histórico, que gramaticalmente es un tiempo


de presente y lógicamente un tiempo de pasado, se hallan usados en las oracio-
nes subordinadas, tanto el presente o el perfecto, como el imperfecto o plus-
cuamperfecto. 2) En las oraciones consecutivas (con ut) el tiempo es por lo común
independiente del tiempo de la proposición principal: eo facto sic doluit ut nihil
tulerit grauius in vita, de tal manera Je dolió este hecho, que nada en la vida le
causó tauto pesar, 3) Las cracioues dependientes de un infinitivo, de un gerun-
dio o de un supino, llevan el subjuntivo en el tiempo que iría regido por el verbo
finito, al cual corresponden el infinitivo, el participio, el gerundio o el supino.

56

Вам также может понравиться