MM542 TRİBOLOJİ

Prof.Dr. Rahmi ÜNAL

Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi

Makine Mühendisliği Bölümü

1
 Değerlendirme
• 2 adet Arasınav % 30
• Haftalık ödev + Quizler % 10
• Derse devam %5
• Dönem ödevi % 15
• Final Sınavı % 40

Sınavlar ‘kapalı not’ ve ‘açık not’ olmak üzere iki ayrı bölüm
halinde yapılmaktadır. Her bir bölüm 50 Puandır. Kapalı not
bölümü tamamlandıktan sonra açık not bölümüne geçilir.

2
 Dönem ödevi kuralları
• Dönem ödevi kapsamında verilen konu hakkında temel bilgiler ve uygulama
örnekleri anlatılacaktır. Word dosyasında bütün kenarlar 3cm boşluklu,
Times newroman 12 punto ve 1,5 satır aralığında hazırlanacak dosya en
fazla 30-35 sayfa olacaktır. Kaynaklar mutlaka metin içerisinde
belirtilecektir.
• Hazırlanan word dosyasından 2-3 sayfalık özet hazırlanacaktır. Özetler dersi
alan öğrencilere dağıtılacak ve sınavda sorumlu olunacaktır.
• Hazırlanan dosyadan sunum hazırlanacaktır.
• Konu ile ilgili olarak en az 5 adet soru ve cevabı hazırlanacaktır.
• Hazırlanan konu ile ilgili standart numaraları ve isimleri listelenecek ve en az
bir adet standart temin edilerek dosyaya eklenecektir.

3
Yardımcı kaynaklar
• Engineering Tribology,
• Introduction to Tribology
• Tribology Handbook
• Wear

4
ÖĞRENME ÇIKTILARI
1. Yüzey topografyası, katı yüzeylerinin fiziko-kimyasal özellikleri ve yüzey
etkileşimlerini açıklayabilmek.
2. Katı elastik ve elastoplastic temasların mekaniği analiz edebilme
yeteneği kazanmak
3. Aşınma türlerini ve mekanizmalarını kavramak, açıklayabilmek
4. Aşınmanın teorik yaklaşımlarını öğrenmek ve hesaplama becerisi
kazanmak
5. Yağlama ve tribolojik yüzeylerin tasarımı hakkında bilgi sahibi olmak

5
Triboloji ?
• Sürtünme, aşınma ve yağlama konularını inceleyen bilimdir.
• Temas eden yüzeylerde, sürtünme kuvvetleri güç kaybına ve
ısınmaya; aşınma ise toleransların kötüleşmesine sebep
olmaktadır. Bu tür uygulamalarda sürtünme ve aşınmanın en
düşük düzeyde olması istenir.
• Diğer taraftan, debriyaj ve fren balatası ve de ayakkabı
tabanları gibi bazı malzemelerde sürtünme sağlanabilecek
özellik istenmesine rağmen, aşınma istenmeyen bir olaydır.
• Buna karşılık taşlama gibi talaşlı imalat işlemlerinde ise
sürtünme için minimum enerji harcayarak en yüksek
aşınmanın yapılması istenir.

6
Triboloji sistemde enerji

7
Triboloji sistemi

1. Ana malzeme (aşınan)

2. Karşı malzeme (aşındıran)
3. Ara malzeme
4. Yük
5. Hareket

8
9
10
11
12
13
 Hasar
Bir malın, ilgililerin iradesi dışında, servise sunulması
sırasında veya servis sürecinde fonksiyonlarını yitirmesine ve
kendisinden beklenen performansı sağlayamamasına sebep
olan değişimdir.

Hasar Mekanizmaları

KIRILMA YORULMA SÜRÜNME ŞEKİL DEĞİŞİMİ KOROZYON AŞINMA

(Deformasyon) + GERİLME

Gevrek Uzun Ömürlü Sürünme Bükülme ve Korozyon Aşınma

Kırılma Yorulma Distorsiyon

Sünek Kırılma Kısa Ömürlü Plastik Gerilmeli

Yorulma Deformasyon Korozyon

Korozyonlu
Yorulma

14
Güç kaybına, boyutsal toleransın bozulmasına ve iş görmezliğe
sebep olan aşınma; temas yüzeylerinde oluşan malzeme kaybının
uzunluk, alan, hacim veya ağırlık cinsinden ölçülmesi ile ifadesidir.

Hafif Aşınma Şiddetli Aşınma

Küçük Büyük
Aşınma Parçacıkları
(0,01-0,02 m ) (>1 m)

Yüzey Parlak Pürüzlü ve çizikli

Kabul edilebilir Kabul edilemez

Hasar
boyutta boyutta

15
 Aşınma Çeşitleri

Yağlama durumuna Mekanizmasına Karşı malzemeye

göre Aşınma göre Aşınma göre Aşınma

Yağlamalı Adhesif Aşınma Metal-Metal

Aşınma Eyre(1976) %23 Aşınması
Rabinowicz(1983) %45

Kuru Abrasif Aşınma Metal-Abrasif

Aşınma Eyre(1976) %58 Aşınması
Rabinowicz(1983) %36

Korozif Aşınma Metal-Sıvı

Eyre(1976) %5 Aşınması
Rabinowicz(1983) %4

Yorulmalı Aşınma Metal-Gaz

Eyre(1976) %14 Aşınması
Rabinowicz(1983) %15
16
 Yıpranma aşınması
olarak da adlandırılan
adhesif aşınma en sık
rastlanan
aşınma türü olmasına
rağmen genelde
hasarları hızlandırıcı
etkide bulunmaz
17
 Hasar bir metal yüzeyinin
başka bir metal yüzeyinde
bağıl hareketi sırasında
birbirleriyle mikro ölçekte
kaynaklanması ve hareketin
devamında kaynaklı bölgenin
kopması(kırılması) sonucu
meydana gelir. Hasarın hangi
metalde oluşacağı
malzemelerin sertliğine
bağlıdır
303 paslanmaz çelikten şaft
yüzeyinin yağlanmamış durum altında
adhesif aşınma sonrası çekilen
SEM mikrofilmi.
(Kayma yönü dikey eksenle beraber)

18
 Yırtılma veya
çizilme aşınması
olarak da
adlandırılan
abrasif aşınma
adhesif aşınmaya
göre daha az
görülmesine
karşın,sistemde
daha hızlı
ilerlediğinden
daha tehlikelidir.
19

303 paslanmaz çelikten şaft
yüzeyinin yağlanmamış durum altında
abrasif aşınma sonrası çekilen
SEM mikrofilmi.
(Kayma yönü dikey eksenle beraber)
Abrasif aşınma, birbiriyle
temas eden, biri
diğerinden sert ve
pürüzlü olan iki
malzemeden sert olanın,
diğer malzemenin
yüzeyinden,
çizme,koparma gibi
yollarla kayba neden
olması ile meydana gelir.
20
Birbirine temas eden
ve bağıl hareket
yapan iki metal
yüzeyinde ortamın
korozif etkisiyle
korozyon ürünleri
görülür. Bunlar
genelde oksitler olup
aşınma hızını oldukça
arttırmaktadır.

21
 Korozif aşınma kendini,
metal yüzeyinde oyuklar
şeklinde gösterir

Bor-karbürün 10000 C de çelikle olan sürtünmesi

sonucunda bor-karbürde görülen korozif aşınma.
(Resimde görülen açık renkli bölüm adhesif
aşınmanın neticesindeki çelik parçadır.)

22
Yük altında malzeme yüzeylerinin tekrarlı
teması sonucu ortaya çıkan aşınma türüdür.

23
 Yüzey metalinin yorulma
hasarına uğraması sonucu
ortaya çıkar. Nispeten
gerilmelerin tekrarlı
uygulanmasıyla metal
yüzeyinde oluşan oyuklar
genellikle üçgene benzer
şekildedir.
Çelik bilyanın yorulma aşınması.
Çukur, yüzeye göre oldukça büyük

24