..

University Press PLC

18ADAN ABA AHUJA AJEUUNLE AKURE BENIN IKEJA fLORIN JOS ORO lSAAnJ
Ki\NO MAKURD] ONITSI!i\ OWERRJ WAR1~I ZARIA
Ada~e nfi hun QrnQ, iba kii hun QrnQ. Mo juba o!
lwe yii ni iwe tf rno kQkQ dawQle I¢hin tf rno pari 'i;:da OrnQ
OOdua' kf n to b~r~ iwe 'OrukQ Yoruba' ti 0 jade t~le e bi 6
til¢ j¢ pe ko jade titi di asiko yii. '
lwe yii j¢ abajade pataki lod laalaa ati iwadii jinl¢ ti rno ~e
16ri a~a ati i~c aWQn Yoruba. Eyf ni y66 si j¢ igba kifnnf ti a 6
~e iru iwadif b~¢. 1wadii yii b¢r¢ lati orfrun Yoruba tii ~e lle-If~,
© University Press Limited 1980
tfti de gbogbo aWQn e:1¢ya-n-rn¢ya ni il~ 'KaaarQ oojire' titi kan
©University Press PLC 2,905
aWQn ¢ya rnifran ni oril¢-edeNaijiria ati aWQn ibatan aWQn
YOrlJbci nil~ IdahQrni (Republic of Benin), T6go, Sar6 (Sierra­
Leone), ll¢ Am¢rika lsal¢ (Brazil) ati Lukurni (Cuba).
Nfnu iwe yif a 6 ka nipa aWQn ~ya tf a n pe nf Yoruba, ede
First published 1979
wQn ati igbagbQ (¢sin) wQn atayebaye. 6 tun sQrQ 16rf orf~iri~i
Reprinted J 982, 2005
i~¢ ti aWQn Yoruba n ~e: aWQn i~¢ Qde:, agb¢ ~i~e, i~¢ QWQ, owo
,hi ohUn,llu lilu. ati. b¢~ b¢~ lQ. N fnu iwe yii ni a tun fi han wei
pe lati ijQ alaye ti daye ni aWQn Yorub.a ti n ~e oge, ti wQo si
maa n ~e orf~iri~i aajo sf erwa wQn. Eyi naa 1'6 si sun wQn de
ibi ila ti wQn n kQ ati ori~irf~i a~Q tf wQn n wi) tfti di onf-oI6nii.
Gbogbo a~a ati i~e Yoruba patapata g¢g¢ bii igbeyaw6,
itQju aboyun, ik6rnQjeide, ~kQ ile, et8 rnQI¢bf, eto ijQba, eto
ogun jija, oku sisin ati aWQn nnkan rniiran ni iwe yif tun SQ
ISBN 978 J 54 043 5 I¢kun-unr¢r¢. '
Qpi)IQpi) aWQn QrnQ Yoruba ni 6 maa n kuna ti a ba bi wQn
ni ibeere lori a~a abinibf Yoruba, ~ugbQ'1 wQn:si gbe a~a ala~a
rnifran wi) bf ¢wu. lIe sa ni aa wo kf a t6 SQ QmQ 16rukQ: eyi
ni 6 mu mi ~e akitiyan lati ~e ijinl¢ iwadii 16ri Qpi)IQpi) aWQn
a~a ati i~e Yoruba ti 0 dabi erni pe 6 ti sQnu tabi t1 6 ti ku. Iru
iwadii yif ni y60 fUn aWQn QrnQ wa ni anfaani lati maa ri nilkan
tQka si ati lati tun Ie maa gbe ogo aWQn babanla wQn YQ
I¢hinwa-Qla.· ,

Printed by Dalag Prints & Packs

Published by Un/versify Press PLC
Three Crowns BUilding. Jericho"PM,H 5095, Ibadan. l'.f1gena
Fax: 02'24 J 2056 E-n/OII:' unipress@skanneUom
We,b<,te: www.unil.ersitypressplc.com
 ITOKA

Awc;m Yoruba

2 Igbagb6 awc;m Yoruba 9

3 tk6 ile 46

4 I~~ ak6~e ~da 91

5 I~~ ow6 ati owo 137

6 A~a iran-ara-~ni 16w6 152

7 Aajo ~wa .162

8 A~a Igbeyaw6 219

9 Eto ibimo 240

10 Eto mo1~bi 260

11 Eto ijoba atayebaye 275

12 Eto ogun jija 295

·13 Eto oye ilu 306

14 A$a lsinku 319

VII
yli, bi okun Aye b{1 ti ja, ¢d¢! Oro ni wQn 11 lQ, ~l1ik~ni ninu
aW<,)n IrlJnm91~ k6 SQ fun Obilt~d,l I11Q. Iou W,l bi bri~':l(\la, 0 si
pc Onjmnila lati SQ fUn un. ()runrnlla si ni ki 0 rubQ: Ounjr,:,
~ran, ati QpQIQpQ Qtl Qka. ()ri~,a,il:l rullQ, 6 si ran~~ pe Oro lati
wa ba olin j~ ybQ. Oro fyran ounjy PUPQ, 0 j~, 0 !l1U, 0 Sl yo
finafina. Nigba ti 6 ya, Qti byry si i paa. 6 si sun 1Q. Nigba yii ni
E~ll wa SQ fun Ori~Mtla kl II YQ 'lglxI (wa' l1i iha r~, 0 si YQ Q.
Nigba ti l) ji, 0 wa 'lgb{1 (wa' k6 rii, 0 Sl bt;r~ si i binu. AWQn
IrunmQI~ ba pe e pe ti (') ba f¢ ri 'Igba lwa' ki 0 rQkin It,ln 'lgb,1
Iwa' mla. Oro k6 Ie ~e cyi, oju r~ si wal~. Eyi ni 0 lllU ki Oro
maa ke kiri pe:
Mo muti, !nutl;
wQn wa f'orin sii pe:
Mo In<;:lnU, ln y l11U;
Ori 1'6 In,1 ja jll
a
h(1 si. 6 gbe brl~aala, 5Q ¢ 51 lie IfoD. 6 gbe Sango, (, ju u si
K()so. 6 gbe Oya, 0 SQ Q si lie In:\, 6 gbe E~l.Il,:J~gbara, 0 5Q Q
si Ketll. 6 gbe Sanp¢nmi, 0 SQ ¢ s'ade lpopo. 6 mu OrunmHa,
<'J SQ Q s'ode OWQ.
Nigba ti Ori~3(\l<i 11 rin IQ a fun ara r~ oi ori~iri~i orukQ. Ni
(koyi, Antete; ni Ejigbo, Ori$<l Ogiyan; ni Ogb6mQ~6, 6ri~a
Popa; ni lle Ifon, bri~a OIMon; ni If~-Odan, OrJ~a If¢; ni
Ad,itan I'Ab~okuta, Ori~a Ad,it,ln, nl ilu J;:gb,i-Ori~a Ij~un, ati
ni (kire, 6ri~il Ikire.B~lyli ni Ob:lt~\.Ia b~r~ si kiri aye ti t) si nj~
ori~iri~i orukQ, ti <'J si di a-l1i-yi-kay~\ 6ri~~I. Nigba ti 0 cia b~lyli,
gbogbo aWQI1 ()ri~,I~\Va tun pcjQ I'QdQ Ori, WOI1 wei yanu koto,
wQI1 0

Mo ju \V~I nu.
Or! I'l) Ill,! j~1 ju wQn

AWQo QmQde Oro yoo 51 !l1,1a dahlin pe: ~ni 1'Ori d{\ ko I'Marawe

Ori 1'0 Iml j:1 j0 wQn o.

Maro, maro, maro. ,

AW\)J1 Qmyl¢hin Oro you si 1l'1{1a ke pe! Eyi ni orikl odu Ejiogbe ti () YO ni Qj¢ nail:

Eepa Oro. A16so'S dif~i awo i:'t:!,b\: I~na,

A dif{1 fun gbogb'> Qk':nl.enirinwo IrunmQI~,
iwu ti Oro hu si Ori~,1aI,1 yii ni 0 rnu ki wQn maa ki Oro ni: WQn IQ ree ~e ~bQ ni'le Ol(>fin.
Oro Olugbiyele,
WQn kifa-kif{1 wQn k6 jM'a,
A~e~ hVQ Oro ni Olugbiycle?
WQII ki-ki-ki WQI1 ko fun gbo o~
WQI1 W{\ ran ni s'Or!.
Ki i ~c Onlnl11ila nikan l1i 6 IllQ 11',1 ki, gbogbo aWQI1 IrunmQI~ Od k'iLi, Od ja'f~l.
ni I) kl,) If{" wQI1 si tun ni Odll Ifa ti wQn. L¢hin ti wQn ti de de WOI1 1'0 di Kiriji,
aye, QIQfin pe gbogbo wQn W{I lati W{I ba CJlIll d'ifa ni Ile-Ife Ori \\) di Kijan.
nibi ti gbogbo Wl,)I1 kok¢ wa. Odu 1m ti 0 jade ni QjQ yiini Ogun bo si 'ta wQn ko 'ja.
Ejiogbe baba <)PCI~. Gbogbo aWQn Irlll1mql¢ ati AgbQnmiregull YiY{1l1 COri y{\I1 an,
k'if{,-k'if<i, ~ugbQn ko si c:ni ti .:) ja Odll Ifa ti II jade roju QpQn Ode ire 1\) yan an 5i,
yii. OIQfin W,I beere boy,l ko si babalawo mO ni, wQI1 ni <\II0d. Orl Ili' luu tir~ n0 un.
Babalawo yii ti QIQfin ran~¢ pc l¢hinQn;hin, 1'':) ki If{l, Awo 5i Ori ni k'6 ll1aa tllba,
dahun. 6 SQ fun OIQfin pc ki () t',)ju: obi m¢w:uI, ati ¢gb:law,I~\ Ori ni k'6 m{w tllll~~. ,
owo ~YQ; !f{1 ni ki () ti kan QmQ r~ ti k6 gb{,dun I'ara. OIQfln 6 gbe Ori~aaH, dida ti 6 da a,
rub',) yii, ~bQ d,I,QIllQ si gb{ldun. Ori la obi bn ninu obi m~wMI lle If¢n 1'0 da a si.
yii a fi rubQ, () si da m¢salhin yooku Sl apo. Bi 0 ti kt) l1l¢Silll-an o d{1 Sangl), 0 bale si Koso;
yooku s'apo ni aWQn Irunl11QI~ aii ()rl~:1 yooku b,1 dide !ati b~i a 6 d{1 Oya, 0 d{1 a si lie Irei;
ja. Ori W{I SQ fun wQn pe. ¢kQQkan ni ki wQn m{lJ. W{I ba oun. 6 gbe ~I¢gb{la, l) yan an si lie Ketu;
Ogun ni .:) kQkQ bQ s'jwaju r~, yiy<in ti a y{1ll an, Ode Ire 1'0 6 gbe Sanp¢nn{1 SQ s'Ode Ipopo.
16 17
AWQn IrtinmQI~ ati di~ ninu aWQIl ()ri~a
I. Qbat:ihi. A ti ~e QpQIQpq alaye l'¢kCIn t!l1 ti 6 fl ipa Obltala
him J'aarin aW<;Jn Irlll1mQI¢ gt;gr; bi ~ni QVvy Qtun Olodumare, a
si ti ka ori~iri~i orukQ li it 11 pe bri~a;jJ:{ latj ilu de iJu ni ils:
Yoruba. Siwaju sii k6 si ilu kan ni ilt; Yoruba ti a ki i gbe sin
Ori~a yii. Qb<ltala yii ml:l. ni aplUtH SQ flin ni pc Olodumare ~e
ni Al<ibila-La~~, nitori pe nigba ti a dit~l fUn 6rl~aala ki 0 to jt;
oye yH, Ejiogbe ni Ifa ti 0 YQ. eyi si ni kiKi Ira yii:
tilOGBI':
o 0
o 0
o 0
o 0
Gbogbo Qhi omi ti 11 b<; I'aye,
Ko Ie Co ti Olokun.
Gbogbo iyl odo ti () ~¢ ni is<II¢,
lyi wQn ko Ie 1'6 ti 05:1.
L'a d'ifa fun Qbauil{\ O~(;yr~-igbo
L'QjQ ti yoo jf; Alabauh\~9,
Ti gbogbo InlnmQI¢ 11 Je'ri pc,
AWQn yoo gba Qkan ninu orik] r¢.
Qrunmllil AgbQllmiregul1 yt.;hun.
E~u balu F;:1¢gb{WH OgQ y~ra.
Ko si Ifa tii ni iyi kQja Ejiogbe.
Ahi~t; ni a n a~t; fun.
Ejlogbe iWQ m,l I'Qba gbogbo WQIl.
Gbogbo odo' kcckeckec ti 6 ba 5Q pe
Ti Okun ko St I'aye.
Gbogbo WQIl ni i gb<; 1{IlI-hili.
Bi p{lpa b<i j(\ eruku a SQ I'bju wQn,
Mo, tQfQ Qhi I'QwQ QiQsa ibikcji odo,
Mo rij~ b¢¢ ni n 0 yo nira,
Ta ni ko m¢ pc Qhi QIQrun ni·kan
L'b t6 ni i jt; d'QjQ iku <;nL
Odu If{1 ti a kQ si 6ke yli fihim gbangba pc lati ode Qrun ni
I;:h;di<l ti fJ Ori~Mlhi ~e olari aWQn IrunmQI¢ rode aye. Bi 0 si ti
18 \
I~:n!c)r! aWQn IrllnmQI¢ yii, ohun patakJ ti a mQ nipa ObiltaJa ni
pc, () j~ IrunmQl¢ ti a f~ran iwa p¢I~, p~lu suuru, nitari iwa p¢l¢
vii ni aWQn ti wQn n sin·in fi maa ri fi ~ran ti ko I'eegun bQ Q,
(yi ni igbin, ti a si maa it ki bayii pc:
Qbiltala a ku 0
bri~a funfun
Ajimaj~~nnkan t6 I'eegun
A-pa·gbin-j~ I¢hin lkarahun.
Eyi ni ahlye di¢ nipa eta ¢sJn Obatala:
Ohull lnib(J: 19bin, ak¢ ewur~, obi, ataare, or6gb6, ati Qtl­
qka.
[/¢sin Obirrd/a: Okunrjn-AbQQ~a tabi Aaje; Obinrjn-.r;:I~­
gun. A~Q fun fun ni aWQn ~l~sin Ori~a yli maa it 'to.
/c1!'9 Obirrd/d: AWQn abQQ~a, ati ~I~gun Obatala ko gbQdQ
InU t.;mu.
A ki i fi epo ati iYQ se Qb¢ flin bri~a yii. Ori~a yli ki i j~ ¢glisi
)!idi ni ilu miiran a fi ¢gusi··~~gba" Ni ilu miiran aWQn t;1~gun r¢
kc) gbQd¢ jt; r;g~ tabi aasa. Nibi ti a ba si ti it pe Orisa yH ni
()ri~a eeraan, a ko gbQd¢ ~:e ase ti 6 ni agbada ninu flm un
l'(ljQ QS¢ r¢.
0ri~a yJi ni QjQ ti aWQn eniyin fi rJ bQ Q, QjQ yii si ni a gba, si
,.\j<\ isinmi r¢. AWQn babanla wa it bQ Ori5a bii a~oju Olodumare,
\~()n 5i gba pe, Olodumare fun Ori~a yii oi a~~ ati bun agan
I\HnQ eyi ni 6 si mu ki w~m rwia ki i ni:
Ori~a Adatan Apapa laHai
Ahigbo Qf~ a bi iwomQ were.
Hi ;1 ba ki Ira Ogbe-di, a 0 ri j pc Qbiltala ati Oninmila ni
t )jodumare fun ni a~r; ati maa fi QmQ da obinrin I'Ql<i.
OGBrA)!
Bi Qj<> iku abarameji b:i dam I'aye,
~hln Iwa wQn ki 1 san I'Qrun.
L'6 d'ifa fun Ejiogbe ati Obatala,
L'QjQ ti wQn yoo na ado QmQbibi
Ti aWQn 91¢gun wQn yoo fi j~un.
O!!bc-Di ni gbogbo ~ran ~ni ti r; ba. j~
(>t<,'lIQ eniyan ni yoo maa da.
19

 Aw<;>n l'a fi t~l¢ ohtlJl, Uri/( i (Jri.)i'uj/{L

Ki a t6 tQrQ ohun l'QwQ t;ni.
f\gbalagba Or1~;'!. ti gun si'le aye,
A ki i fi tuUasl gb~ nnkan :ipo vni waravdlra.
Oni16 Ojl! Popo, 0 0 ji ire bi.
L'o difa fUn Obat:H<i O~t;~ry·jgbo,
Agbalagba bi 0 b:i ji ire abu~e-bu$e.
Nigba. ti ~da yoo ma3 rawQ-ras¢
Onipopo qrnQ Aroogbec.,
Ki wQn t6 t<;lfQ Qme) J'¢W(l r¢.
!win S9 n gada myr: Apa,

Aw<;m $da ni ee·ti~e7

lwin olu¢1gan k6 d'adt\

QrunmiJa ni a ~e ¢yin ko mQ pe
hvin QdfJ: nii ta irinw6 l;f¢n,

Obatala kl i ta <;HnQ r¢ l'¢p<)!

lwlo odid~; yon: YI)WU. ogbonmi S<;lOU.

Ki aWQ!1 h{mmQ]~ t6 tun jade l'alade"Qwn, Olodumare flm Iwin qdf; nil ta irin 0 yfQn.

Qrunmila ni a~~ ati kQ gbogbo aye ni Wi, 6 si fun Obatal<i ni Iwin a maa ta myta ajagbo,

a~t; ati rna-a fUn gbogbo ¢da qWQ R~ ni im¢ri'm. AWQn mejMji o mail ta l'<;:ka f,Jrlln,

yii si rubQ ki wQn rna. $e ja 1'6de aye, ati ki wf)n Ie ni alumisin Ki 6 Ie ba it dunni janjan hi abajQ.

pUPQ! ki orukQ aWQn mejeeji ma baa parun titi ayeraye. rni ti leo duro gbQ (,:j9,

~:ni ti \(6 duro de onilu r~,

OGBE-KA Ti 6 fi de Ejigbo Akir~.

A ki i YQ ~yin adil( ninu ami K6 duro gb"yjr) Co :fi de Ejigbo Koro.

Lati OWlHQ ki 6 d'al~ k'6 t6 gb9. Onipopc \H110 Aroogbee,

Bi ¢munu Qg~d~ bil p~ !linu ami Iwin songada ym;ri !\pa,

Ki f gbt; bQrc)·b¢rQ. lwin oIlH)gan k6 d'ad6.

A fQ a~Q tan ninu eji. Ma jr; ki a ta Ora ni "I v yif,

Eji k6 da, a ko ri 0011JI1 S~l a. f;n1Q iy:.'in ni Ii.! 0 j¢ ki A ta s·'¢m1.

L'6 d'ifa flln AI,Q!d Agbalagba Orl53. ni'le Ekeeta.

Ti 11 k¢ gbagbo aye ni Ifi. t-Jigba ti 0 sqh; s',lye; tan,

L'6 d'ifil fUn A~~da Aye wa di gbiHugbada.

Ti n k(> gbogbo ,'lgba ni imQran, IV!;\. j~~ 10 {t ta 9f'1 oi 'Ii; yii,

Won ni aWQn rnejeejLrubQ ayalu, l;:rrll) iy;l!1 ni k\) j~ ki a ta s'~nu,

Ki wQn ma ba,l. ja ni'le aye, ()l{~ ClIli$Q ~?(; wf)'diJ MQja Apa.

K i orukQ wQn m:\ baa si parun.

ORIN:
Mo jub,] Ak(>da, rno jllba A~¢da.
.4.gbalagba ijrf~{i 0,

Gbogbo Qmf) awo ni ki 6 ma.a jllba yin.

GUll /'0 l'aYI? o!

Iba ni ilJ. jll fun oniba. Ida fIe ogtin bi orf bo a N1.

Onw awo ti k6 b<.i juba akoda

Bi 6 d'ifa, Ifa r~ k6 Ie ~t;. Eyi ni di~ ninu odki ati orin Ob':I[;\.l<i, lei a to sf)rQ I'ori
OmQ awo ti k6 bajuba A~~da, IrunmQl~ miiran, 0 Yf; ki a so it;;\n t;;niti {) k(>k¢ j~ AbQri~a
Bi 0 rubf), ~bQ r~ ko Ie da. Qbatala, ti 6 si ka aW9n eeW(~ ()rl5;l yii.
ib'l ni iu\ ju fun oniba. Ni aye atijQ, Qkunrin kan wa 6 ni oblnrin kan, orukQ obinrin
Mo ji ma jllba Akodi\, naa rmla rlj~ Omf)jinkun. llu ti a 11 pe ni Doromi-Awi~y ni <;lkf)
Mo ji mo juba A~cda, . ati iyaw6 yli n gbe. OrukQ ti yk<;l oi Oniyagbe, ,igb~ 5i oi
Gbogbo ohun ti mo bil wi ni ki 0 ~~ Qhll1rin yii, asan aghAdo oi i sii gbin. Qmyjinkun iyawo QklJnrin

20 21
 Oninrnlla rmi si-keji,

A bu me-mo bi ani,
Ogun mu sl-s-keta,

o ke kaara ke koro,
Sango mu sl-s-kerin.

TH s'QIQrQ di jlnjinni.

E$u Lialu ni QjQ gbogbo, t'oun ni.

Ki ~ t6 pari lilaye I'ori TninmQI~yii, 6 ye; ki a soro die; I'ori

Oba oloklki ile Yoruba ti 0 tun pe ara r* ni Sango. Qba yli ki I
se Irunmole, ori~a l'asan ni, Salu, Itiolu, ati Babayemi ni oruko
re. Oranmiyan ni 6 bi i. ~ang6 ni 6 si j~ Alaafin kerin ni ile
Yoruba. He; awon Tapa ni Oranmiyan ti f~ obinrin kan ti n j¢'
QmQt66rosi, iturno eyi ti i se QmQt6yQsi. Eyi ni Ifa ti a ki fun
(>ranmfyan nigba ti yoo fi f~ QmQt66rosl, iya ~ang6. Odu ifa
yif ni (>kanran Onile. .
¢KANRAN oNILE
A tl SQ $lwaju hi Olodumare ti kill) fun awen Ininmole latl ti
t~o $aaju I'QjQ ti WQO ri bQ waye, ti awon naa si ta ebo E$u nil.
QflolQPQ iwa E~u yil ni aa Ie maa ka, 6 si j~ a~a awon Or1sA ati
gbogbo eda lati maa. ta ebo E$u dlinu ni gbogbo igba ti wen ba
f~ se nnkan rere ki E~u rna baa I'QwQ ninu ohun naa ki 6 rna ba
a si ba ehun ti a f~ se naa j~.
Ohun Ii (} duro fun eiU
rQng/~lcH ti a fi. n 10 Yangi ni pe nnkan ~uu-~uu, ni t~il I $U

Okanran QWQnrin onile 1'6 I'are

ati pe Yoruba gM pe ohun ti a Ie fi ba nnkan j, ni yangl, Eyi ni

Ajoji ko m'ese ile.

6 si fa 4 ti awon a~ba fi n SQ pe, 'Epo ni mo ru, oniyangi rna ba

Ajoji kan f'oru wQ 'hi,

tl emi jf.

WQn ni ki 6 maa wa 'Ie ara r¢ IQ,

O difa fun Orimmlyan Akotun

tr(! gbigb~-WQn a maa ran ~wu aWQ sl ere yH, won a sl maa

Akin ni'le, Akin 1'6gun,

sin owo e;YQ mo ~wu yli l'ara, awon alaworo e$u a si rnaa gbe e

Ekun oke ti la'gbe wura-wura,

kiri ode ati agbo lnawo.

L'QjQ ti ri IQ re e f~ QmQ Elenpe Jiga,.

Ina abi ara wuta,

Og().

Ojo pa lami oka tu y~riy~ri.

Aaye £#1: Aarin Ita tabi Orita ni aa gbe E~ia si.

s. t,u. Agbalagba Ininmole ni E~u j~, ko si si ibi ti won ki i

gbe sin E~u ni He; Yoruba. Bi Obatala ti je; Irunmole ti a ka si Aw~n It Ii sin Eiu

Oludamoran, atieni QWQ Qtun Olorun, ni E~u naa j~ a~oju rfworo tiil-f,re; n
ti awon okunrin maa ri eta si Qd ni a 11 tete

pataki. ~ugbQn ohun pataki ti a me> nipa E~u ni pe, 6 j~ Irun­ ctll ~WQn aworo E~u mQ. Obinrin ni 6 PC> jia nirlu aWQn aworo

mQI~ ti a gbe i~~ alam6jut6 Ie I'QWQ. E~u nH ri e;ni ti ko sin E.~u ~Y81:lQn wQn ki I da e;re; si..

Olodumare dara-dara, OUD kan naa nH si fi iya je; ahligbQran,

Jbaa j~ aWQn ~da, ibaa 'si ~e aWQn IrunmQI~ tabi aWQn Ori~a. Nffkan /,ijbv
Ko si ibi ti .t;:1~daa Ie wa ti -E~u ko nl si. Idi kan naa yii ni ko si Epu-Eyi ni ohun ti e$U fe;ran ju, ~ugbQn, a tun Ie 11 ohun ti 6
j, ki E~ia ni QjQ kankan IQjQ ti aWQn IninmQI~ yoo tQrQ QjQ ba jadl I'oju QPc)O f1.\bQ fun E~u.
l'Qdl) Olodumare ge;ge;.bi odia Ifa yii:
OOBE-FUN
tewp t~iI: Adi ati Obi
Atanpako ni a fi i pa 'b1I'QganjQ,
K~si Qhun ti a 11 Ie rnu E~u binu ju ki a da adi si i I'ori IQ. Bi
L'o difa fun Orunmih\,
blY4n ba si f~ be; t~u lei 6 ba Qta oun ja, y66 IQ si idi E~u y66
L'QjQ ti yoo IQ ra QjQ m~r~~rin l'~ru.
da adl sf i Pori yoo si be;re; si sUfee pe orukQ Qta r~ nali I'Qsan-an
Ori$aala 1'6 kQ mu QjQ,
gangan tabi ni Ujin oru.

30 31
 OrTkJ EJu: Oni tr wljQ wijQ,

E~u Laalu, E~u Odara

~ ni Otunipon-di 1'6 jebi;

E~ U elepo l' enu. _

Ola tr tun wijQ,

E~u ilia.lu, Ogiri oko,

~ ni tla ko se aye e re

Alaarumo agongo osu,

L'6 rmi ki Olodumare,

E~u okunrin ona.

F'Qdllnaun s'oba ewe,

Okunrin kukuru, okunrin gcgoro,

6 mu t~t¢ se osorun r¢.

Okunrin peke bii or! atana.

6 mu okun se oba omi,

E~u abaniworan bi a ko ri da,

6 mu Qsa se osorun r¢.

Ayi koridu s'eyin eleyin.

Sibesibe ¢ ri ke pe

6 s'oro ana di omiran

tla ko rna se aye ere.

Kiojumo t06 mo.

A.~¢hinwa asehlnbo,

Apatapiri elebara ko
tla ta 'kun 6 r'orun.

. Pepeye ni 'gbe.
Nj~ tla, jQw¢ ta 'kun

Ki 6 wa gba ire o!

6-f'~s¢.rnejeeji-fa-nnkan-¢na-jQ.

Ogun janganjangan bi ~~ru ?w¢nka

Alaye ti a tun 1"1 gbo I'enu awon agba ni pe Oluorogbq j~
Onile orita, E$u Odara.
okan ninu QmQ Odudua ti a fi rube ki iran Odudua rna bail
parun bi Jona ti fi emi r¢ w'ewu nitori iran awon Juda, Sugbon
Orin: tla ko wa fi eml r¢ rubo nitori iran kan soso bi ko se nitori
Olulillla la rere kim mi 0
gbogbo eda ti Olodumare da si aye.
E$u yoo gbe mi

Agbe QmQ tun omo gbe

7. Oro. Oro wa ninu awon Irunrnole ti 6 wa si ile aye bi awon
E~u rna na mi o!
lrunrnole y06kll. 6 si j~ Irunrnole pataki. Oro ie lninmole ti 6
A nn QI11Q bi ilagba.
I'aayan pUPQ ti 6 sf feran etutu ati ebo rini. Eyi ni 6 si faa ti
won fi rnaa 1"1 pe etutu ati ebo ti won ba ru si awon lrunrnole ati
6. tla.lwadii awon agbi\ mu un da ni l'oju pe ~Ia wit ninu aWQIl Orisa ni f'ifuu Irunrnole ni ohun oro won, Eyi ni oriki Oro:
lrunmole lati Ode orun, QpQIQPQ ni ko I11Q iyatQ ti 6 wa l'aarin
Ortinrnila ati ~Ia, awon mii ran si gba pe, ~Iil yil kan naa ni Oriki On):
Oluorogbo. ~Ia ki i se Orunrnlla, ki i si i se Oluorogbo, ~Ia j~ Egba de o! 016ro 0 (2ee)
QI11QI6ju Olodurnare ati eni ti Eledaa mu bii ayanf~ ninu awon Ani Ake QmQ Ekun 0
lrunmole l'alade orunki won to waile aye. Ni akok6 yii ni tgba ni 11110de 016ro
~Ia ti j~ korlkosun Ortinmila, bi 6 tile ie pe OninrnUil ju u lQ Oso Alake o OI11Q Ekun
pUPQ nHpo. Ki nWQIl IrunmQI¢ yH t6 \Va si ile aye, a phim fUn ~gb.i de 016ro 0
wa pe E~ub~rtr si binu ~Ia nitori ilyanf¢ Olodumare ti 6 j~ ati Ani Ake ni Iganganran
pc 19ba'yi ni Olodurnare ti binu si E$u ti a si SQ ipo r¢ di ti trni tl OmQ ~kun I'Qna Irnko
ko Ie j~ wQleWQde Olodumare 111¢. Lati· igba yii kan nail ni Ogun ja Ake
Olodumare ti SQ pc, ~Ia gCgC bi ityill1f¢, ko ni i ba aWQn Irun­ Ogun ko kb ile Ake
I11QI¢ yooku IQ si ile aye ati pe bi <lwQn QI11Q ¢d.i aye btl ba ile Ogull ko k6 Qja WQn 1<,)
aye j¢, ~\;i ni Oun yoo ran W.\ Inti tun-un ~c gCgtr bii odu Ogun ti itori agbo ja ib¢r~kod6
OtunipQn-d i t i SQ: Ogull ja ib¢r¢kodl) tan

n 33
w r
, I
I
Ogun ko k6 agbon won IQ
Ogun t'ori oja
Ogun re j'owu ni 'le wa
Ogun si ko wa tan
Sugbon ko ko iye wa IQ
• k6 egungun, won si mu die ninu igi Ara yii p¢hl.
Orin:
6 ri j6 e wa wo 6 l'ese (2ee)
Baba mi ri jo e wa wo 6 I'~s~
E, e rna mu mi si'le
Se petepete ni ti QkO
Se petepete nit i ada
E, eni mu mi rnu Oro
Eke ile e dide . awon iyawo r¢ mejeeje bi QmQ 6 gbodo se ase yii fun Qj(> meje,
Ecsun ile e dide
han awon agba SQ fun ni pe l'ehln ti Oro baawon lrunmole
yooku de'le aye tan, ni ilu lseyin ni lalu eni ti 6 j~ 016ri awon
aworo lrunrnole yii ti b¢r~ sii bo O. A gbo pe oba Aseyin ni
iyawo kan ti 6 feran gidigidi. Sugbon nigba ti 6 ya lja be sil~
l'aarin won, ko sl fun un l'ounje mo. Obinrin yii wa b~r~ sii IQ
ge igi ninu igbo ti y60 maa ta jeun. L'ojo kan nibi ti 6 gbe ri la
igi ti y60 ta, n i eranko ti a n pe ni Iro ki oblnrin yli mol~ 6 sl
. baa 10 pe;,. l'~hln ti won 10 pe;, tan ti oblnrin yli f¢ dlde, iro ko
gba, 6 ni 6 tun ya I'~¢kan sii. Ojora mu oblnrin yli, jlnljlnl sl da
bo 6, ko sl mQ ohun ti Olin Ie ~e. l~s~ kan naa oye la si oblnrin
yli I'okan, 6 sl SQ fUn iro pe ki 6 t6 Ie tun ba oun 10 pe;, 6 ni lati
~e oro ti baale Olin maan~e. Iro gba lati ~e oro yli. Oblnrin yii
sl fi aake la igi 6 SQ fUn iro pe ki 6 ki oju ara bQ ~Ia igi yii, iro
sl ~e b~¢. Bi iro ti ~e eyi ni oblnrin yii ba sare YQ aake, iro ko sl
Ie YQ oju ara r~ mo. Ob\nrin yli sare IQ si ile ~ugbon- ko Ie SQ
fUn QkQ r~. Idi igi yii ni iro ku sf. Lati Qjo naa ni a sl ti n peigi
yii ni igi Ara.
Nigba, ti 6 ya, obinrin yii 1'6yun 6 sl bi QmQkunrin kan.
Nigbir ti 6 p¢ As¢yin waja, we;,i'l sl mu QmQkunrin ti a ti ipa iro
bi yH jt; As¢yln. As¢yin yii wa f~ lyaw6 meje, ~ugbQri ko si eyi
ti 6 bi'mQ. 1nu Qba yii baj¢, 6 sl pinnu lati ~e ay¢wo si e;,ro yii.
Nigba ti aWQn babalawo y60 difa bblnrin-As~yln ni odu ti 6 YQ
1'6ju QPOn. Won ki odu yii, won sl SQ fun As~yln pe eewe;, oku
alsin l't;bQ ti y60 ~e. Ore;, yii ko ye .As~yln, 6 sl SQ fUn wQn pe
nigba ti baba Olin ku Olin sin-in, lya oun ko sl ti 1 ku. AWQn
34
babalawo wa SQ fun un pe ki 6 pe Iya r~ ki 6 sl wa idi ore;, yii.
Aseyin pe iya r~ ti 6 ti d'anigboyil, 6 si SQ ohun tf Ifa wi fun un.
lya r~ se alaye ohun ti 6 ~t;I¢ si oun ninu igbo ni ljosi fun un
pelu omije. AWQn mejeejl si lo si inu igbo ijosl. Nigba ti won de
idi igi Ara won ba egungun.iro nfbe, Oba mu aso funfun won fi
Nigba ti won f~ wo'Iu, won pe awon babalawo lati t¢ si QrQ
yii nitori itiju, won si pinnu lati Ie gbogbo awon eniyan wo'Ie ki
6 le ku awon awo nikan. WQn ru egungun yii ati igi Ara, won
si b~rt; si ke Eepa! Eepa!! [epa!!! Bi awon enlyan ti gbo eyi
won sare wo'le, WQn mu igi Ara won gbe e, won so owu mo
on, 6 si ri dun yemu, yernu, yernu, awon awo si ri ke pe, baba
oba ni ri fohun. AWQn babalawo wa SQ fun oba pe, bi 6 ba f~ ki
ati pe oruko ti won yoo maa pe Irunrnole yii ni Orodipo lro.
Idi niyi ti 6 fi j~ pe Qj(> meje ni a fi n se Oro. ilu is~yln ni 6 si ti
bere, ki a to mu Oro de gbogbo ilu yooku. Lehin ti oba se Oro
yii fun QjQ meje, awon iyawo r¢ bere si l'oyun won si n bi'mo.
oou oBiNRIN AStylN
o 0 0 0
o 0 0
o 0
o 0
Pakunde Awo As~yln,
L'6 difa fUn As~yln MQkin,
OmQ Ast; tii mu'mi kikan I'agbada.
t ba pakunde Awo As~yln,
As~yln n mu baba r¢ bQ O!
As~yln n mu baba r¢ be;, wa'ie.
AWQn agbalagba gba pc I'aye atijQ, bi wQn ba fi eegun iro
gbe oro, bi wQn ba fl i, obinrin ti 6 ba ri i yoo ku. WQn si
gbagb(> pc bi Qkunrfn ti inu r¢ ko m(> ba rii yoo ku.
Awpn 0/6ye Oro
La/u-016ye yli ni olori gbogbo aWQn aworo oro, ati olumisin
oro, Qr~ Qsunsun sl ni gbogbo wQn n mu I'QwQ bi wQn ba n ~e
Qdun oro.
35
 Ohun Ii wonfi n gbe oro. Egungun iro, igi ara (oro ti a ba fi
" mejeeji yii gbe ni a r1 pe ni baba agba) ati igi aparun.
Nigba ti a ba gbe oro tan, ti a so bwu mo-on ni idi, a 6 tun
wa so owu gigun yii mo QpaapanJn tabi igi ti 6 ba le ti 0 si 10
bi osunsun, k i a to le maa fi oro.
Nnk an irubo Oro, QpQIQpQ ohun ni a Ie fi nibo f''oro sugbon
ohun irubo ti o se pataki ju ni ~fQ ekuya. AWQn ohun ti a tun fi
ri rubo ni: asaro, oruko, akuko adle, iyan ati Qb~ egusi.
8. (>ya. AWQn agba babalawo r1 SQ fun ni pe Oya pe meji.
Oya kiinni ni eyi ti 6 ba awon lrunmole w'aye, ekeji si ni Oya,
iyawo Olukoso ItioJu, Sango eyi ti 6 ie Alaafin ni QYQ lie.
Gege hi Wm isehlnbaye ti 5Q fun wa, Oya ak¢kQ jt; eyi ti 6 ba
awon onsa tele awon Irunmole w'aye. Ohun ti 0 si fi idi itan
yii mul~ ni odu Ifa ti 6 5Q bayii:
Agbanrere a bi iwo kan soso girogiro.
Babalawo ode 1'6 difa fun ode,
Ode n IQ si Igb6 Oje,
Eluju rije ni megun aaro.
Wqn ni ki Qde 6 ~ebQ ~nu M6ra,
W¢n ni ki Qde 6 ~ebQ enu Mora.
W¢n ni ki Qde 6 ~ebQ enu m'~nu
Ki Ode 6 ~e ebQ ete m'ete
W¢n ni Qde yoo ri ohun Qla 1'6ko.
Nigba ti w¢n ki Ifa yii fun Qde, 6 ru ebQ <'> 5i kQjii si Qna igb~
r¢. Nigba ti 6 de inu igb¢, <'> gun ori igi-nibi ti 6 gbe g¢gun, 6 ri
ef¢n ti ri b¢.6 gbe ibQn ~ugbQn bi 6 ti f¢ yin-in, ef¢n b¢r¢ s¢¢,
6 b¢ iwo ori r¢ sile ni idi Qgan, 6 ~i ¢gan piri 6 si gbe igba ate
r¢ nihu ¢gan naa. 6 5i di obinrin 6 kQ'ri 5i Qja. Baba Qde yii ri
ohun ti 6 ~el¢ 6 ya a I'enu, 6 si sQka1e I'ori¢gun. Odtr naa IQ si
idi Qgan yii, 6 si k6 aw¢ ati iwo ti ef¢n yii b¢ sile, 6 wa t¢le
eranko ti 6 di obinrin yil, titi ti 6 fi mQ ibi ti 6 gbe j<'>koo I'¢ja.
Ode wa gbe aw¢ eran yii 5i 'nu aka lati fi pamQ Sl 'b¢. Ode yii
wa paar¢ ¢wu, 6 k¢ 'ri si Qja. Nigba ti 6 de Qja, 6 IQ s'QdQ
obinrin yil, <'> si SQ fun un pp. oun fe f¢ e. Obinrin naa beere pc
~e Qdtr yii ri oun ni, Qde si da a I'ohun pe oun ti ri i. Obinrin yli
wa bi Qde bi yoo ba Ie m'enu r¢ duro, Qdtr si ~e ileri pc oun yoo
Ie ~e b¢¢. Obinrin yii bel Qdtr wa 'Ie 6 si di iyawo r~, 6 si bi
QrnQk.unrin mesanan fUn un.
36 , 37
N igba ti 6 p~ awon iyawo ode yooku mo asiri obinrm yli,
won 51 bere sil fi se ~f~ pe, 'Maa je, maa mu, aWQ re n be ninu
aka'. Nigba ti o p¢ obinrin yli pinnu lati wo inu aka, ki oun sf
mo ohun ti n be nibe, Nigba ti 6 de idi aka ti 0 ~ii wo, 6 ba
aw¢ r¢ IjQ5i ti 6 be,) si inu ogan. 6 gbe awe:> naa wQ ati lwo re, 6
si di eranko efon pada. Eranko efon yli r1 binu IQ ba QkQ r~
ninu oko, lati ~e e ni ijailba nitori pe 6 ti tu a~iri r¢ fun awon
orogun reo Bi ode yli ti ri efon l'ookan ti () ri ku fisanf'lsan bo,
ara fu U, 6 sl pe awon QmQ meseesan ti obinrin yli bi fun un lati
duro n'iwaju oun ati lati da althO bo oun, kf won si maa korin
pe:
Awa I'QmQ oniyan egun
Awa I'QmQ QIQti ape.
Bi efon ti de QdQ awon orno r¢ ti 6 gbo orin ti won 11 ko, inu
r¢ ro, 6 si pada s'ehin. Fifo ti efon fo s'oke, enikeni ninu won
ko ri i mo, a fi aw¢ r¢ ati iwo ori r¢ ti 6 bo sil~. Saba ode ati
awon QmQ r¢ si gbe iwo efon yii won si bere si i bo Q. Bayli ni
Orisa Oya se bere. Idi yif 1'6 5i fa .t ti won f maa 11 pa {I I'owe
pe: 'Oya 1'6 t6 iwo efQn-Qn gbe ati owe keji ti wQn 11 pa pe:
Ode ti r1 tQ ef¢n I'¢hin ti Oya ni 11 ~e.
A1I'911 ti II b9 O)'a: iyu Oya.
Ami 0)'(/: iwo ef¢n, edun ara funfun, Qr~ atori ti a fin. igb.i
ademu, ati are Oya-Eleylf Ili I\VO ~f¢n ti a sin owo ~YQ rn¢.
Olum il'lih9: Ewur~, illnala ati Qb¢ i lasa.
Eew9 O)'a: Agutan tabi irun llgutall ko gbQd¢ de ibi ti a b{1 fi
~e ojubQ Oya.
L~hin Oya ti a rnQ ni 6ri~il ylf, a tun gbQ Him nipa obinrin
alagb{ml kan ti Sang6 f~ nigba ti 0 j¢ AI{lafill I'OyQQ-lIc. Nitori
agbara ti 0 nf yif, Sango fi ~e ilayo r¢. AWQn babanla wa b~ru
Sango ati Oya tii ~e QkQ r¢. ibikibi ti Sango ba si gbe jil. ti
aWQn On[~ango b{1 Ii ri ~dun ilr{1 Il1cji ti Silngl) nib~, wQn gbil pc
aWQn yoo ri m~rin ti Oya nib~. Ti OY.I yilt¢ si ti Si1l1go nitori
pc funfun ni tie. Orin tf aWQn Oni~i1l1go s{I{lbil maa 11 kQ fun un
niy;:
Oya 1'6 roro to j'QkQ IQ,
Oya 1'6 roro 16 j'Qk<,) IQ.
Okara roro ju S.\ng() 0,
Oya 1'0 roro j'QkQ IQ.
 AWQn oloya ncia a sl maa dahlin pe: Egungun ti Olodumare fun Laparipa ki i se eyi ti 0 da aso bo
\

Okara ko roro, ori, sugbon 6 dabi ori. Bi Lapanpa ti gba kinni ti 6 dabi or! yii,
Eni ti 0 ~¢ n l'Oya ri pa. o ri pacta bo wa s'aye. Oorun mimu si ri y¢ ori ti Laparipa rmi
Ortk! Oya: lya 0, Oya 01 l'owo. Okunrin yii ronu ohun ti 6 Ie se, nigba ti 6 si di pe ori
Egungun Onira QW¢ r¢ n y¢ tan IQ, ni 6 ba mu orr tl 6 YO ku, 6 SQ Q si enu pe
Sebi Oya ni Iya mi ki 6 rna baa YO tan. Nlgba ti 0 YQ sf ile aye, igbe 'Mo de, tf 6
Subtilade lya 0, Oya 0 f~ ke ni ohun re ba yf pada, nitori pe or! ti san si i l'ofun. Didun
Al¢ daindain g'ori odan ti y60 dun, ohun r~ kojo ti eniyan gidi mo, oju si b~r~ si til.
Layinka QmQ yeye owo o ronu ohun ti oiin tun Ie se, nigba naa 1'6 ba mu aso 6 da a
Erinfolami a win ni kun t'Qw¢ eni b'ori, bl 0 bel si f¢ sQrO, ti 0 ba dun ti ohun r~ ba yate;> si t'ara
o gba l'QwQ QIQr¢ F'otosi aye awon eniyan a rnaa sa fun un, ni won ba SQ 0 di egungun,
Ona Keii: Ni igba laelae, QmQ orno Odudua kan wa ti oruko r~
Orim ti ko ba sunwon
Nii le gbandikan si n j¢ Obonba. Okunrin yii bi QmQ meta, oruko won ni Alara,
Gbandikan l'Oya a Ie Ajero ati Elekole. Nigba ti awon orno wonyi d'agba won nika
o jo ilu 0 fa Hi! ya
IQ si ibi ti 6 wu won. Olukaluku won si j'oba ; sugbon iya won
Erinfolami 0 seun
pa awon meteeta nitori pe aj¢ ni. Nigba ti 6 ya awon QmQ ti
o see bi ni I'QmQ
awon m¢t¢~ta bi d'agba won si f¢ j'aye awon baba won, sugbon
Ka ni bi 0 ti se to
eru lya baba won ti 6 j¢ aj¢ n ba won. Ni awon QmQ rneteeta ti
B~~ ni iWQ Oya n s¢r¢
y60 j'oye yii ba IQ si oko alawo, Ifa yii wa jade si won:
Enlkan iba ti Ie ko 'ju re
PaMa t¢~r¢ nil l'eke omi
Ki ni n ba Q l'~ru
L'6 difa fUn Obanba 1'6
EdnfQlami ti 00 lee ~e
T'¢run [¢ wa aye.
Orin; 19ba yi I'a m¢ pe a tun 1'0ya

]gba yi I'a m¢ pe a tun 1'0ya

Babalawo nl ki won ru erbQ yii: A~Q oyepe meji ati a~Q gQgQwU·
Ara oke yi ki ~ m¢ sun piye
Qkimrin, alaw¢ m¢rindinI6gun.
f;.ni tio r'oju Ogun
Nigba ti aWQn babalawo de igb6-igbal¢, erni ti yoo ~e etutu
Ni y66 r'ohlrt Ogun
yii SQ fun wQn pe, oun ri baba wQn I'orun, 6 si SQ fUn oun pe ki
Igba yi I'a 0 m¢ pe a tun l'Oya
oun ki wQn I'aya, ati pe ki wQn maa ru erbQ si oun l'¢dQQdun.
Eyi yoo j¢ amin, ati apererrer iranti oun, ati pe ipa iya wQn agba
9. EgUngUn. AWQn agba babalawo ati aWQn arQkin sQ pe ¢na tabi aj¢kaj¢ ko si ni ka wQn. Babatunde J;sa-Ogbin ni orukQ
meji ni Egungun gba di ori~a ni'l¢ Yoruba. Egungun ko si ninu . babalawo yli oun ni 6 si kQk¢ jer Alapinnim 'Ier Yoruba. AWQn
aWQn IrunmQI~ ti 0 ti alade ¢run wei si'le aye. A SQ fUn ni pe QmQ yii k6 ohun irubQ 5il<; wQn si k6 wQn IQ si igbo igbal¢.
Qkunrin kan ti nj¢ Lapanpa ni 0 ~r~ Egungun bibo. Gbolohun. Nigba ti wQn de igbal¢, wQn ran a~Q oyepe bii a~Q Egungun,
lfa yii si fi eyi han: wQn fi"a~Q gQgQwu we e l'ori won si fi pa bata tabi ibos¢ .r¢.
Ona ni ko t¢ Babatunde wu gbe Egungun yii 6 wa kQ 'ri si ibi ti iya wQn
Tarara ni mo ya agba yii wa. Riri ti iya yii ri Egungun ¢ru baa, 6 si berny si i
L'o difei fUn Lapanpa gbOn. tb~ru y11 ni 6 si pa iya aj¢ yii, nitori pe ko ri Egungun ri,
Ti 6 ti alade ¢run aWQn eniyan si ti SQ fUn un pe baba aWQn QmQ QmQ r¢ 1'0 pada
LQ re e m'Egungun weiye wu wo aWQn QrnQ yii lati Orun. Lati QjQ\naa bi aj¢ bei Ie ni iler
Ol6dumare wei fUn un I'Egungun. Yoruba Egungun ni wQn fi i d'¢riJ ba WQn titi di oni olonii.

38 39
 Die Ninu AW(Jn Ori$o Igi: lroko, Araba, Ose, Ayan tabi Om¢,
Bayi! ni awon QmQ wonyi j'oye baba won ti Egungun si di
Igi nla, Igi Ara, Peregun.
Ori~a ti won ri bol'cdcodun ni ile Yoruba fun Iranti awon eni
won ti 6 ti ku, Die Ninu AW(Jn Oke: Oke 'Badan, Oke Ayegun, Oke Odan­
Aw(m ~ltsin 'Egungun: Alapinni, ni olori eleegun. Alagbaa, ni anbon, Oke 'Ragbiji, Oke ldanre,
olori awon Oje, oun naa ni 6 t~le Alapinni. Alaran, ni 6 t~le Die Ninu AW(Jn Ori$o Ewe: K66ri ati Ori.
Alagbaa. Eesorun, ni 6 t~le Alaran (obinrin). Akere, ni oye r~
kere ju. Oj~, ni gbogbo eleegun, AW(Jn Emi Ii a koJe ri mo ti 0 n bo: Egungun-e-Ia ti ~ alaye
l'ori ori~a yii.) Egiingun Egbe, ~y¢, Igunnuko, Eluku, Eluju,
Ami Egungun: Atori eyi ti a fin ti a si dipo.
G¢I¢gd~, Elu, A~mQ.
Ohun Jrub,,: Oruko, akuko, obi ati ¢I~I~-QI~I~ se patak] ninu
ounje ti a fi ri bo Egungun; idi yli ni 6 si mu ki a rnaa ki Ol6kun .. Ni igba laelae, ni igba ti iwa ~~, il~k¢ j~ ohun ti i maa
Egungun bayli: hu jade ni il~ bi awon koriko miiran. Enikeni ti 6 ba si ri ibi ti
A j~ ¢I~I~ rna Ie e sare, il~k~ wa yoo sare IQ SQ fun oba pe il¢k~ hu l'ori il¢ oun. Bi oba
A ie moinmoin su s'aso, ba ti gbo eyi, ko gbodo rna rube: eyi si ni awon -ohun oro
Egungun ara oko. Irubc: Eyele, lgbin, maahiu, ewure, ekuru, ¢wa, ati awon nnkan
mliran ti enu Ii k W on yoo ko awon ohun oro yli IQ si ibi ti
Orikl Egungun: Odun pe Awo Elejio,
il~k¢ gbe hu, won yoo si rube. Lehin ti won ba rubo tan, awon
O~U QmQ arinnako,
eniy~n yoo wa bere si gbe il¢ yi il¢k¢ yii ka titi ti won yoo fi
Aj¢dun wa ro de awo Arosinko,
kan amu nla nibi ti il¢k¢ ti 6 j~ jade ju yli ti bere. Nigba ti won
Odun I'a r'ata, odun I'a robi,
ba kan arnu yii, won yoo ri kinni kan ti 6 dabi idaso ti 6 ni
Odun wa di peregun,
orisirisi aWQ il¢k¢ l'enu amu yii. Bi ideri ikoke ni kinni yii ri,
Odun ni peregun yeo
oun naa ni a si Ii pe ni Olokun, Nigba ti won ba si Olokun yii,
Aj¢dun wa ro de awo, Arosinko.
won yoo wa opolopo il¢k~ jade lati inu amu yii, idaji il¢k¢ yil
Egungun Oj~ ya wa j'iYQ wa fepo.
j~ ti Qba ilu, iy6ku si j~ ti aWQn ti 6 wa il¢k~ jade. Ninu aWQn
Adudamada bi ~ni p'ori,
il¢k~ yil, ti wQn ba ri aWQn ti ko lu oju, wQn 6 k6 wQn jQ si oju
o yo fun sara re 10 yin
kan naa, wQn yoo .si ~e etutu ti 6 y,,:, wQn yoo da a~Q bo 6,
Yaagb6 yaaju bi O~un lweru.

nigba ti 6 ba si di ijQ keji gbogbo il~k¢. yii yoo luju. Ohun Qla
Agbalagba ya wa j'iYQ wa j'epo.

ati Qla ni iru il¢k¢ bayii j~ fUn Qba.

Odun wa da peregun,

Odun ni peregun yeo

Idi Ii eniyanfi Ii N OJ6kun: Bi .obinrin ba bi QmQ ti 6 yi ok un
I;rin ~~~~ ti kowee e dun.
ibi m¢ QWQ bi igba ti eniyan we a~Q m¢ QW¢ lati igb¢nw¢ de
Orin: Olobi rna j~ n bi ko wu mi 0 Qrun QWQ, Yoruba gba pe abami QmQ niyi. WQn yoo ke si
Olobi rna j~ n bi ko wu mi agba babalawo lati wa'dii orukQ ti ibawaye QmQ yii yan fUn un.
OrnQ bii Olumoko 0, AWQn babalawo yoo ~e etutu, wQn yoo wa b~r~ si maa .ke wi
Olobi rna j~ n bi ko wu mi. pe abi Ok~ni 6 ba w'aye, abi Oba-bun-mi ni, abi Ol6kun ni,
titi ti obi yoo fi yan.
o y~ ki a m'¢nuba aWQn ori~a di~ ninu ¢kanlerinw6 ori~a ti
Ii ~ ni 'I¢ Yoruba. Ki 6 si Ie din ni ni wahala ku, a 6 pin wQn lrub(J ~ni Ii 6 bd It jf OJ6kun: OmQ ti 6 ba Ii j~ Ol6kun gbQdQ
si is¢ri. ni oru ninu eyi ti wQn yoo ya Ol6kun si fUn un. Ti 6 ba ti f~ ~
bQ ¢, yoo tQju ~yin adi~, yoo se e yoo wa f¢Q m¢ epo bii ekuru,
Dif Ninu AW(Jn Ori~a Odo: Ol6kun, O~un, Yemow~, Oba, eleyi oi yoo 10 lati fi yan idi oru Ol¢run r¢. Bi Ol6kun boi gba
Erinl~, agun, Oluw~ri, Yernoji, YemQja, ArnurQ.
41
40
 Wqn a ~'qrUn Osanyin, n sin, won si gb8 pe bi a ko ti gbQdQ kil gAara si oba aye ti a Ie
B'adahunse a~wu g~rej~ ba ji ri, ko ye ki a gun Olu-Orun gaa-gaa. Eyi ni 6 si fa a ti a fi n
T'o gbe igba ti 'ra, sare to awon Irunmole IQ lati se alagbawf ati el~I~~ wa I'QdQ
L'a i fi ti Osun se, Dyfgiyigi, At6bijiJ, Oba ti 0 ni aye ati Orun pelu ohun gbogbo
Bi inu re ba wii tan, ti 0 wa. ninu won,
Ka ni Ie yan ebo.
Ninu awon Ori~a omi mia ni Yernowo wa, ohun pataki ti a 6
m'enuba nipa 6ri~a odo yii ni pe, oun ni obinrin ti 6 kQkQ
I'QkQ I'ode aye gege bi odu Ifa ti a n pe ni odu Ogbe A.t~ ti
fihan,

OGBt .ht
Ogbe wa te k'ara 0 ro
won,
L'o difa fun Yemowo,
Ti yoo se aya Obatala,
L'QjQ ti yoo ko gbogbo obinrin s'ehin
LQ si ilu okunrin.
A ni kl 0 ru owa m~waa,
Eyele mewaa,
Egbaawaa cwo,
Ki gbogbo okunrin
Le maa wa won.
Nigba ti won ba de ohun,
Yemowo gbo 0 ni ebo,
.t;:bQ r~ si da..
Wiwa l'okunrin wa obinrin.
A ti ka QpQIQpQ awon Orlsa, bii Koorl 6ri~a ewe ati Ori Eni,
o waa ye ki a fi alaye die pari QrQ nipa igbagbo awon Yoruba.
Alaye ti a ti 'se ~aaju ti fihan gbangba pe lati agbedegbede iha
Iia Oorun ti awon esln igbagbo, imole ati ti awon luu ti waye
ni ti awon babanla wa naa ti wa, a si ti ri i daju pe esin awon
babanla wa yii de ode aye sin esin igbagbo ati ti imole ati pe 0
soro lati mo eyi ti 6 koko d'aye ninu esln awon baba wa ati
¢sin awon luu. AWQn miiran tile gba pe I'ara esln mejeeji yii ni
esln Igbagbo ti jade. Bi a ba gba eyi si Modo 6 j~ ohun i~ina
lati pe Yoruba ni Kenferi nitori pe oruko Yoruba gan-an ¢sin
ni 0 n Je b~¢, ati pe awon babanla wa mo titobi, iyi ati Qla
Olodumare. WQn rno pe 'ko-gbowo-ko-gbobl' ni OJuwa ti awon

44 45
 o, () ruiJ.bi yni pe qrnq ni i k¢k¢ fi iEma ¢k¢ leI~ fun
;hvyn. ; in! ~k¢ bayii ni it il ni ~k¢ a.binim¢. Di~ ninu
i:,yi ni:
r'1;
-i,
"
E K' () I - ,­
,
(a) Ti (lilly M. b¢r~ 51 i sunk(m nigba. ti ebi ba n pa a; bi iya I
.J ;,
.. __
-.
~. t. _ _
. - -- -- -- -
.,,----,-, - ------- -----­ ~ - -
QffiQ ba j~ ~ni ti 6 nf ifma, eyi y60 fi asiko ti y60 maa fun QmQ
I

ni ounjlV han iya ik6k6.

Yoruba gba pe bi a ti ~e ni !liti k~ qmq tf a hi bi h~~ mia ni a (b) Bi lya ba PQn QmQ 1;'~hin, ti QmQ na,a f~ ~ tQ, y60 b~r~ si i
1"I
1

~e ni lati k¢ QffiQ. AWQn bahanlav.la a si maa gbiyanju Iati fi run ara, iya tf 6 ba fura y60 da QmQ naa, y60 si fUn un ni aaye
1

1~l

iyat¢ ti 6 wa ninu ahHk¢ QmQ ati ftk¢Qgba QrnQ han. Itij-u ati lati to. Bi QmQ ba f¢ yagb~, 3.PvVf<;: yii kan nM! ni y60 ~e fUn
1"

¢gzm ni fun obi QmQ ti a hi tf a ,) k¢, ~\lgb¢n l'ara QmQ tf a k¢ lya r~. Eyi j~ ohurl ti aWQn agb~t ile maa n m6jut6, nitori iru
ti ko gba ni ahuku wa. 'Al1ig ymQ bi QmQ r~ tan, airn¢ ¢ll j6 ku iwa b¢¢ yoo j~ ki aWQn Qmy jasi afinjtl QffiQ.
II,

si ow¢ r~'. Nibi ti ~kQ He ~e pihiHd to Yaruba gba pe ki a ma ri
c,mw bi san ju ki a bi QmQ ti ko ni ¢k¢ 10; eyf ni 6 SI fa aWQn
bwe bfi 'Akukubi ~gb~ agfm' ati 'Ogun ni mo bi, QmQ koriko,
QgbQn ni mo bi, QrnQ eruw:i, kil.ka ki a bi l;gbaa obun, hi a hi
¢kan Qga, 6 t6.'
(d) Ti il~ b3. ~u, tf QrnQ b~r~ sf i lee, tf 6 SI n ja ogun ara I~hin 1:
iya r~, oom ni 6 mu irtl QrnQ bay!i. "fi iya r~ b:i w~ ~ tabi sanra
fun un; eyi y60 51 j~ baraku fim un l¢j¢ iwaju. t
(e) Bi QmQ ba sun l'od it~ r~, ti Itl) 51 11 gbi>n on, y60 b~r~ si i ~I

maa naa ta.ntan nibi ti 0 s\m s1. Ohun t'6 dara ni pe ki iya r~ III'
tk¢ il6 ki i ~e i~~ cbi QH1Q nikan, i$~ gbogbo mQI~bi ni,
~ugbQn ~l¢ru ni i gbe e nibi ti 6 gbe wuwo, eyi ni 6 si fa a ti i~~
gbe e 19 to. ~!

1'11'1,

iya ati baba QrnQ fi gb¢dQ PO ju ti ani il6 y06ku IQ. tkQ Ifai'&We hiM 2wo~e I.
~\

La.ti igba ti QrnQ ba ti v.a

1'¢mQ-¢hin ni a 6 ti b~r¢ si i k¢ Q Kik¢ iru ~kQ bayii b¢r¢ [{Ill Qfni;Jde lati nnkan bi Qdun ffieji si
nitori pe 'Kekere ni a tf i pa eekan ir6ko nitor! pe bi 6 ba m~Ijn. L'<ikMkb yH QniQ ti b~r¢ 51 i ~Q gbogboohunk6hun ti 11"

Qagba tan, ipa leo Ie Ha', apejuwe l'agb¢dcy irQ, QmQ ajfmak-u kl
Ill'
aWQn obi r¢ b{l n ~c, iHi 1ati rmia gbiyanju ati maa fi wQn ~e ,1,,11
11
i sl i ya ira, QillQ ti l(kun ba bi vk11n ni y60 jo; owu ti iya ba. 51 iwa hiL IWQnyi ni di¢ ninu ~kQ aw()~e fUn QmQde: ~
gbon ni QrnQ y60 ran" Ap~l(rv ti iya ati baba ba fi lel¢ se pataki Ijlll
pUPQ nitori pe oun ni QffiQ y60 fi htlwa. i;:k¢ ile ko 1'6pin: titi ti (a) 8i QHlQ b:i 51 tl) nigba miran, dipo gbigba itl} Ma danu, iya III

QrnQbinrin y60 fi WQ ile-QkQ ni y60 maa k¢ ~k¢, bi 6 ba sl tun r¢ Ie gbe i$us¢ tabi p60 fUn QmQ naa. Bi iya ba ~e eyi bi oore ',,1
1

¢r¢me(ta 5i m~rin, QffiQ naa yM b¢r~ S1 gbe p60 tabi i~us~ fUn
1

<ii abiIekQ tan y60 b~r~ ¢k6 miiran nitori pc OPQIQPQ iriri ni 6
gb¢dQ fi ~e arik¢gb¢n ni asiko yii. B<ikan naa ni ti Qkimrin, ¢k(>
kik¢ leo I'6pin fun oun naa ti y60 fi di baalc, ti y60 SI fi j~ ipe
3JukiamQ.
ara r~ ki 6 to tQ. B~~ uaa si ni fun igbQllS¢ tabi igb~-yiya. Illil1
(b) Biobi QmQ ba tirnllQ~e(atikanhinkahln ti6 fi We( QrnQ l'~¢kiinni,
~¢keji, nigba. tf y60 ba fi t6 ~¢mvrin QmQde naa y60 b~r¢ si i mu i~1

I'

A Ie pin eto ~k(> ile sf Qua w¢oyf: (i) EM

AbinimQ, (ii) ajaku kanhinkahin ti 6 M wa I'arQw¢t6 r~ p~Iu Q~e(, y60 si rnaa
fi We( QmQIangidi (eyi ti an
pe ni Ade$una---K~hulaaro).Bayii
IIIIi

Ifarawe tabi Awo~e, (iii) En~m9de ati Or~ffiQde, (iv) I~iro (kika
nnkan, iye ow6, Qj¢, QS¢ ati o~u Yoruba), (v) Ikini I6joojuffi¢,
ikini :'iti igba-de-igba, fUn aldn~e ati ori~iri~i asiko, l'~nu i~~
QW¢ :'iti QIQtQ enlyfm), (vi) twa OffiQluabi, alejo ~f~e, ibQwQ fUn
ni QffiQ naa y60 k¢k¢ maa ~e ki 6 t6 wa We( ara r¢ wo bi 6 til~
j~ pe 6 Ie ma Wv ara r~ m¢ darad:ha bi ti agbalagba.
n
(d) Bi QmQ ba ti ri i bi iy:i r~ $e rerin l'aarQ ni y60 ~e b~r¢ si
1
I.J
1
agba, it¢ju iIe, it(>ju ounj~), (vii) EewQ YoruM ati idi wQn, ati,
(viii) Owe Yaruba.
k¢ t;k¢ it¢jil eyiu.
(e) Nipa 3.wo~e iya ni QffiQ y60 $e k(> ¢k¢ oju bib¢ ati e(nu ~i~fm. r~'

Bi QffiQ ba si ji tf ko b(>ju aWQfl ~gb~' r¢ y60 rna ~e y¢y~ pc 'III

tkQ AbiniooQ 'AjimabO.iu ti n fi oju ana woran'. Bakan naa ni won 6 si maa "\
,'1',1','
,I
Bi 6 tiI¢ j~ pe nigba tf QmQ M Ii t6 Qd(m mejl IQ ni a 6 b¢r~ si f bu QmQ ti ko rorin ni 'QmQ ajima-rorin'. i
I
46 47 I,
~
!i
"

!
 ~

I
(r) L~hin ti QrnQ ba ti ri i bi iya r¢ ~e ri. fQ~Q ni QmQ mia yoo
!" I fili,ln) (abi Ere BojubojZl
b¢r¢ sl i k¢ a~a yH nipa rifQ eklsa ati a~Q kckeke ninu igba
i~us¢ tabi igba ~rll kekere titi ti QITIQ r¢ yoo fi di ~ni ti 0 rnQ
I I'"in>ll; tabi ere o~upa ni ere QrnQde yH. Nigba ti a bli f~ b¢r¢
, I ( ' yii, I)kan ninu aWQn QrnQde ti 0 ba YQrun yoo di ynikan
a~Q ¢ fQ.
(I) L~hin ti QrnQ ba ti to QrnQ QQ{m mc160 kan ni iya yoo b¢r¢ I",it') ,6 Ie f'QwQ di i 1'6ju, 0 si Ie fi a~Q di i l'oju, yni ti a bli di
!'ojl') yii 1'0 di 'buuru'. Hi a ba ti di 1 !'oju gbogbo aWQn QrnQ
sii rnaa fi ina han an; yoo maa sun Q\V¢ QmQ ITtQ ina, yoo si
rnaa gbe e sa kuro nib¢ titi ti yoo fi tl Q"v¢ QrnQ kan ina yii. 1\' ku yoo sagQ si ibi kan, c;ni ti 0 YQrun, ti 0 di QrnQde naa 1'6ju
LMi Qj¢ yii ni QrnQ yoo ti rnQ pc ohun elewu ni ina ti yoo si y/,6 b¢r¢ sii kQrin IMi wadii bi 0 ba to ak6ko fUn oun lati ~i oju
b¢r¢ sf pe e nf 'joojoo'. Eyi j~ Qkan ninu 9r9 ti QmQde ri. kQk¢ ',>I1lQde yH sil¢ ki QrnQ naa Ie b¢r¢ si 1wa aWQn ti 6 fi ara parnQ,
rnQ ¢n pe. Li wQn to sa asala de ojuboore nibi tl a ti di QrnQ yH l'oju. Eyi
(g) Ounjc; jfjc; j¢ Qkan ninu ~k¢pataki ti a fi ri kQ QmQ lati Ili orin ti Qg,i ere yoo rnaa kQ:
kekere; nipa wiwo ohun ti iya 1'1 ~e ni QrnQ yoo fi rnQ aWQn (i) Buuru kQ kQ kQ

ohun pataki ti obf ni IMi k¢ (;m1Q nipa ounj~, aWQn bii ecwQ BanIa de de de

QrnQde wQnyi: T'oju on ide pa ide rn¢

(i) QrnQde gb¢dQ fQ QW¢ ki 0 to j~un. Oju da pira

(ii) QrnQde gbQdQ bu okele ti .ynu r¢ ba gba tl 0 ba n j~un, ki N 6 ~i adiy mi sil¢ o!

o rna baa b¢r¢ iwa Qkanjua, wQbia ati al<ij<;ranju. Se kl nu ~i i?

(iii) QmQde gbQdl) jy ounj~ ti ynu kunna, kl 6 si gbe e mi, kl

o to bu ominln. (ii) Bll1lrU kQ kQ kq

(iv) QmQde ko gbQdQ maa j~nu ya.ngiyangi bi 0 ba n jc;un Ita nla de de de

I¢w¢. I;ni ti 0 sabi!

(v) QmQde gbQdQ pa il~ ounj~ ti () jv mQ bi 0 ba yo, ki 6 si Oro a pa jc; pornu

fQ awo ti 0 fi jc;un ati awo ti c;oi ti 6 ba jil u IQ I'¢j¢ ori ba 10. N 0 ~i adit: rni silC O!

~~m~ta ni vni ti 6 di QrnQde yii l'oju yoo kQ orin yii ki 0 to ~i

Eremqde ati <)r~mQde ::1) 16ju QrnQ nM!. Hi wQn ko ba si f~ kQ orin t'oke yii orin
Eyi ko ipo patak! ninu ¢kQ tl a fl ftln aWQn QmQde, nitori pe 0 miil"an ti wQn tLII1 Ie kQ niyi:
j~ ohun tl 0 mu QmQde mQ iwa ahu, ati ohun tii mu QmQde ni
iye ninu, bakan naa si ni 0 j~ ohun pataki ti i rnu ki eegun BUlIrlJ 0, baara 0,

QmQde Ie daradlira, ki 0 si lagbara. Ohun idunnu ni fun aWQn Oloro ri bQ o!

obi ti QmQ wQn ba wa ni ir¢pQ p¢lu Qmll-ile ati QmQ adugbo. J;: param¢ o!

<)r~mQde ~e pataki pUPQ. Uti ibi are ni aWQn lImQ kekeke ti i

S6 ki n ~i adic; rni sil~?

yan Qr¢ adugboJi yoo si da bi imul~, iru Qr¢mQde bayii ni i di
Qr~dygb~ ti 1 si j~ ki Qr~ dabi iyekan. Bi 0 til¢ j~ pe owe aWQn
baba wa ni pe ogun QmQde ko Ie ~ere gba ogun Qdun, igba
miran wa ti QpQIQpQ ninu Qr¢ ti a pil~ bayii ri di Qr¢ a~edal¢
kodoro. Bi wQn ti ri ba ara wQn ~ere ni w¢n yob ITlaa re ile ara
wQn IQ j~un, ti WlIn y60 si maa IQ ode nitori pe 'Ki a rin, ki a
PQ, yiy~ ni i yy nj', a si maa mll omi adugbo ki 0 toro. Ori~iri~i
ni aWQn ere QmQde, di¢ ni a 0 si f~nuba ninu wQn.
43
Hi wQn ba ti fi ara pam¢, wQn yoo ke pe ki 6 ~i i, bi wQn ko bli
:;i tii ~e tan; wQn 6 ke pe ki 0 rna ti i ~i. Bi 0 ba ~i oju QmQde
11:1<1 tan, QrnQ yii yoo b¢r~ si 'wa aWQn tf 0 gQ, aWQn ti 6 ba tete
Ii yoo rnaa sa asala sl ojugboore. J;:ni ti QrnQde naa ba ri mu ki
I' t6 de ojugboore ni yoo kan lati di buUru. Are yii Ie kQ lImQ
hi a ti ~e nwa nnkan p¢lu ifarabaI¢, bakan naa ni 6 5i Ie k¢ QrnQ
ili Qna ati roQ bi a ~e n rninigQ. Suuru j¢ ¢k¢ pataki t1 a tun Ie ri
1((> nlnu r¢. ­
49
(b) M 9nam~nd Kdyrfko Mo 1'6 s'owo gbalaja,
Mo 1'0 ~'~se gbalaja,
Bi a ba fe se are yii, awon ornode y60 joke, won 0 51 na ~se Bi ekako agerno,
gbooro sile, Okan ninu won yM duro niwaju bi oludari ere, MQnam¢na ka yii ko,
orisi orin bii meta ni a le ko lati se ere yii, AWQn orin naa niyi:
Bi eni ti 6 wa niwaju awon omode naa ti eyikeyi nimi awon
l. GALANTA. orin oke yli ni yoo maa fi owo t¢ won l'ese, eni ti 0 ba si fi
Ga1anta­
Galanta, galanta, gaalanta oyeye.

a
e;>w¢ t¢ l'ese ti orin yii ba fi pari, y60 ka ese r¢ ko, Bayii ni 0
sl rnaa ko orin naa ti gbogbo awon omo yoo fi ka ese ko tan,
Oyeye kr i so ila,

eni ti 6 ba ka ~5¢ ko kehin ni y60 se asaaju are rniiran tl a ba

Oyeye ki i so ikan, •
tun pile IMi se.
Sokan sokan sorogun.

Oniso ale ana riko ?

(d) lyd B¢lub¢lu
obimo bi 0 bimo, Eyi ie okan ninu are o~upa. Bi a ba fe
se ere yii, awon omode
obirno metalugba. y60 pagbo, won y60 51 yan enikan 1'016ri won. Okan nlnu awon
Okan ri j~ wereke, omode naa y60 beere pe ta ni y60 lo oja ale. Ol6ri won ,y60 daa
Okan 6 j~ wereke, lohun pe oun y60 lo. Enikan y60 tun beere pe se yoo ba oun ra
Abumu abuje, iyo 0166kan bo ati b¢¢ be¢ lo.
Abufalagbede Oyeye. Omode kan Ta ni y60 lo oja ale o?

Rorruiromu ta poopo Olori Emi yoo lo

Rornurornu ta pcopo. Omode miiran Ba mi k6 iYQ 0166kan bo

Galagala sakuna Olorl Erni ko lo mo

Monarnona ka yii ko ! Ompde miiran Nje ki 0 bura!

2. POROGUN ILA ots« Mo bu 'Me:> on'.

Porogun ila, porogun ibn.

Omode milran n
Ki ni je 'MQ on'?

Porogun ajamu lele ti ikan Ife.

ots-! 'lm¢' I'Ade'

Omode miiran Ki ni je 'Ade"?

Ara dudu kere,

Olorl Adesipo

Ese mi na gbooro, Omode miiran Ki ni ri je 'PO'1

~Ia poro Oje

Olori porl?ere.

Oje la rnu gogo.

Omode miiran Ki ni n je 'l$erf?

Rornuromu ta poopo,
Rornurornu ta pcopo.
ots-: l?ere ni 'ls~bi'

Ompde miiran Ki ni n j¢ 'ls~bi'?

GalagaIa sakuta

Olori ls~bi Om¢ye;>

MQnam¢mi ka yii ko!

Ompde miiran Ki ni nj~ Om¢ye;>?

3. MiNi MiNi POKAN Olori . Om¢ye;> 'Ak6k6'

Minimini pokan, minimini pokan

Ompde miiran n
Ki ni jf Akok6?

Pokan pokan ta bi epo ~ororo.

OlOri Akok6 '6ri~a'

Mo hi arugb6 kan 1'6do,

Ompde miiran n
Ki ni je 'Ori?a'?

Mo ni k'6 bun mi l'ami mu.

Ol6ri Orl?a 'Alaye'

o ni oun ko bun mi 1'6mi mu.

Ompd.emiiran Ki ni nje 'Alaye'?

.so 51
 OlOri Alaye 'AIQrun' llU[l, bl (; ba mQ eyi, 6 di ¢ga. ~ugb¢n ti kG hi rn¢ Qn, 6 di ~ru

Om9de miirim Ki nf n j~ 'AIQrun'? onide, onlde y60 5i na QWQ si t;ni ti ide wa I¢w¢ r¢ p¢lu ¢r¢ yil:
Ol6ri AIQrun 'ek6Io' 'jQwQ ba mi gbe ide, QmQ iyci mi'l Bayii ni y60 gba ide ti y60 s1
Om9de miirlm Ki nf nj~ 'ekolo' tun fi ide niia pamQ fUn ere keji ati b~~ b~~ IQ.
Ol6r[ Ekolo 'aMta'
(e) K66ri
Om9de mifrlm Ki ni n j~ 'ab<ita'?
016ri Abata ni 'Fin' Ha1c:rni are ni are K66rl j~ ni il~ Yaruba; bi are yii ti j~ are
Om9de miirim Ki ni n j~ 'Fin'? adayehi t6, aW9n agba gba pe K66ri yii ni 6ri5a ewe, bi aju
OI6,.i 'Fin' oi yeo QmQ ba si ri. p¢n obinrin, aWQn babalawo a maa SQ fUn un pe
Om(>de miirlm Ki ni n j~ 'Ye'? ki 6 Ie;> tQrQ QmQ lQwQ K66ri tl i 5(; 6ri5<1 ewe.
Ol6ri lye akoko ~c:ri~~ri. Nigba ti aWQn QmQde hi f~ 5erc yii, wQn yoo pa agbo t1 6 f~
. Om(Jde miirim Ki ni nj~ '~c:ri'? daradara bi wQn ba si ti b~r~ are wQn y66 maa f6 bi t;5in.
0161'1 S~ri '~hi' Ni Ib¢r~ wQn 6 k(JkQ maa kQrin pc:
Omrde miiran KI nl nj~ 'yla'? Oyi alagb~dy,
Ol6ri ~Ia ngbodo. o ni ki n wa gb'60ka.

Omyde miiran Kt nt n j~ 'octo'? Emi 0 nii gb'ooka.

016ri Odo ni 'Ff.

Om'l,Je miiran Ki nl nj~ 'Iff? Nigba ti are yii ba w<,1ra tan ni t;ni ti K<'Jori ba gbe y66 b¢r~ sii
O/6ri <)f~f~ n ft;ju r~ tokft6ki! kQrio pc:
K66ri o! t;yt; igbo
J;:ni ti ere orin yH ba kli 5i IQdQ ni ol6ri are rnHrim ti wQn yoo K<S6ri o! t;yt; igb6
tUn b~r~. tkc) pataki ti 6 wa nf inu are yii ni pc a maa j~ ki QrnQ 016de ayika k6 maa 19 ,

ni iye ninu daradara. A.i~ful1j¢d¢ k() maa 1<;>

Ta ni Kl)()ri 6 gun a
(e) B~~kf,J Emi nil i

Ere yii ni aWQn QrnQde fi rnaa n Ii nilkan parnQ ,hi hiti waa ri Ta ni K66ri 6 gun emi ni.
p~lli orin I'QwQ ara wQn. Ohun ere tt WQIl ii 16 ni a n pi: ni ide. J;:ni ti Kb6ri bi! si gun Yl'JO b¢r~ sf maa 1'1 66gun, y66 si maa
Eyi Ie jf; ekufQ, tabi eso igi bii QrnQ ay6 tabi 6kuta ti 0 ba gb¢.n 1'1r1 bi <;>1¢ti.
ndan daradara. Nibi are yii, QpQIQpQ QmQde ni yoo jokoo ti yoo
na5~ gbQrQrQ, wQn 0 5i pa QWQ wQn mejeeji PQ laarin itan wQn. (1) 911u){M yii k{JII !IIi !'OOWQ
AWQn meji nint: wQn y60 kunl~, c:ni kiinni ni yoo de ide pam¢, . Arc ¢t<'m ni are yii, nigb:\ ti gbogbo QI11Qdc b~i pc, ~nikan y66
~nlkeji ni y60 5i wa ide yH. Nigba ti f;ni kiinni ba n fi ide pamQ, dur6 1'6juboore, aW9 n YOl)kll k6 ni i g<,1. slJgbl'lll wQn 6 jinl1a si
yoo maa kQrin pe 'BQQkQ, bQQkQ'. A.wQn ti b j~k06 y66 5i mola ojuboore, ati Qna jinjin yii l1i wQn () ti S,1 as,i!,\ \\1,1 si ojuboore,
dahim pe 'A lu BQQkQ'. Eleyi ni'orin ati egbe titi ti y66 fi Ii ide e: ni til.') SI duro l'6juboore ni y()6 gbiy,\nju ,tti f'¢tan mu w9n,

pamQ tan. Nigbil ti 0 ba 51 ti rii pe 6 fi ide naa pamQ 5inu QW¢ 9 WQ r¢ k6 gbQdQ kan wQn, t;:ni ti y06 tan wQl1 mu yii y60 b¢r¢ ,

~ni.~an ~a~, y~o ~~ ~ari or,in P~,: 'BQ~kQ: BQQkQ, BQrQnkQtQ. si i k9 rin pc: ; 1.1:

PaJu oillde mQ. FI Ide parnQ; 0Ju da pITa . .. 0 d' .. k' . I' ' .
L.c:'h'In tl"b' , . .., I' ,. " . . , '),
0 a pan onn yll III 0 umQran--eYI III C:IlI tJ YOu wa
010011'0:
II '. P'I'mQ e yu
. an ml oowo. Ii ;i'
ide-yoo gbiyanju ati wo oju gbogbo aWQn QrnQ ti 0 na5~ ti g :~. Y~·. .' . 'Ii
'fi·ura 5Q f'un ~1l1'k an pe' QWQ"
• A 51• Ii 1
YOu ry .
nl 'd'
I e wa, 1'10
\," rnu"d'
I e f'UP 010011'0: B1 0 ba ~e orunkun a ya. . II '

52 53 .11,

.w,;
III ..
 Orin keji ti atun Ie k¢ Qffi'Q niyi: Hi a ba rl pe 6 d'~fa, 6 d'~fa: (6)

Buuru kQ, kQ, kQ.

:(::fa fIe, ~fa oko, nf t'¢ruk¢.

lIanla de, de, de.

Sf a ba n p'a d'eje, 6 d'eje: (7)

T'aju onide pa 'de mQ

Olugb¢n k6 ni i ~or6 ki a ma klje,

Oju da pira
Ar~sa Ajeje k6 nl i ~oro ki 6 rna kije.

N a ~i adic: mi sil~ o!
Bi a ba rI' pe 6 d'¢jQ, a d'¢jQ: (8)

A~Q 1'6 jQ ni I'aa ra,

6 d'eni

N a ~i adic: mi sil~ o!
Ewu t'6 jQni l'aa wQ.

6 d'eji
Bi a ba n pe a d'~san, a d'~san (9)

N a ~f adic: mi sfl~ o!
Esan ile, ~sin ode,

6 d'~ta.
K'Oba Oluwa aj~ al~ a san wa.

Bi a ba rl pe 6 d'~wa, 6 d'¢wa: (10)

Evi ni y60 mu QmQ mQ n11kan ka de c:~ta (3). <)r~ 1'0 wa ni I'M wa.

o"rin k'c:ta, ti a tun Ie k¢ QmQ ni:

L~hin ti a b;i k¢ QrnQ I'arin yii tan, ti a si rnQ ¢n, idanil6ju
Eni bi eni Wi! pc y60 mQ nilkan ka de c:~waa. Nigba yii bi QrnQ ba ber¢ sii
Eji bi eji ka nnkan ti a ba b~r~ I'ad woroko, y60 baa de c:~wM: oakan
~ta 11ta 'gb<! (I), eeji (2), c:~ta (3), c:~rfn (4), aarllll-un (5), c:~fa (6), eeje (7),
J;:rin wQrQk¢ t;~jQ (8), c:~san-an (9), y~waa (10).
Arun 11g'odo Gbogbo orin ti a ti n kQ'fihan pe Oilka adayeba ni 06kan titi
J;:fa ti ele de y~waa j~, AWQn figQ wQnyi si ti nj~ orukQ lati QjQ gunwQn­
Si 0 f() bi oro gunwQn ni.
Ero bata Bakan naa ni aWQn figQ wQnyi naa nj~ orukQ bilka adayeba:
Mo ja k'~san QgbQn (30), igba (200), Q¢dunrun (300), irinwa (400). A~a ni
Gbangba I'~wa. aWQn figQ wQnyi, wQn ko ni orukQ meji, afi C:YQ kan ~o~o ti a
Orin k'c: ta yii ni y()O mu QInQ mQ iye owo de c:~fa (1-6), ~ugb¢n gb¢nju ba yii. .
a ti fo eeje ati c:~jQ ki 6 Ie rQrun fUn QmQ hiti ka bi a til~ j~ pc Orin ati ij6 naa ni Qna ti a ya Wi k¢ QrnQ ni nilkan kika de
ni ipari orin ij6 yii, 6 ti InQ nipa c:¢silJl-an ;hi c:~waa (9, 10). m~¢d6guneyi ti ~e aarundinlagun. Irt\ orin naa si ni:
Orin kc:rin ti a Ie k¢ QInQ ti yoo fi mQ nhkan ka de c:~waa IQ Ki a mu kalarnu,

bayii: Ki a fi kamu, a d'eni. (1)

Si a b<i 11 pc 6d'eni, () d'cnii: (I) Ki a rnu kalarnu,

Eni ]'QInQdc 11 ka OW() odc Oy¢ lie. Ki a fi kamu, a d'eji. (2)

Sf a b{\ 11 pe () d'eji, () d'eji: (2) Ki a mu kahimu,

Eji I'QInQde 11 ka ayo ni Ir~. Ki a fi k<imu, a d'¢ta. (3)

Bi a b{\ 11 pc 6 d'~ta, 6 d'~ta: (3) Ki u mu bilamu,

AtaInu I'QInQ Qdc: 11 ta c:ran. Ki a fi bmu, 6 d'¢rin. (4)

Si a ba 11 pc 6 d'~rin, 0 d'¢rin: (4) Ki a mu kalamu,

~ni ti orin nl I'it a rin. Ki a fi bmu, 6 d'arun. (5)

Si a ba rl pc a d'Llrun, 6 d'arun: (5) Kf;i mll k<Harnu,

Ohun ti yoo run ni, Ml jinna si i ni. Ki a fi kamu, a d'Ha. (6)

56 57
Bi a b<l ka nilkan de or! 'Okf kan, ()ilkA yii j¢ eyi ti ko nl t'jgQ
OWD V(Jba FfgiJ Ow6 YOrl!bd
aarin rara. FigQ ti 6 ba, k tabi ti 6 b{l fl din si iye Qk~ ti a n ka
ni a 6 maa pc m¢ iye Qk¢ ti 0 wa ni il¢. hm ap<;,~n~: 1k = 200 = igbiwo (Jgba o\-vo)
1k = 400 ~c lrinvvo
c)k~ m¢jQ din ~gbaaji y66 j~ J1k = 600 = I;:gb¢ta
(20,000 x 8)- 4,000 ~ 156,000 2k = 800 '" J;:gb¢rin
2}k = J,000 = I;:gb¢run

(b) lye Owo 3k = 1,200 = J;:gb¢fa

L'aye atijQ ni iJ¢ Yori-lb;i, OW')'~YQ 1',1 [1 16. 13; a ti ~;e n ka Tlk = 1,400 ,= Egbf~je

nnkan naa ni a }C 11 ka OW()-t;:YQ.Nigbd. ti awqn G¢~si ko awa 4k = 1,600 =c I;:gb¢jQ

irin wQhl, aWQn QjQgbQn igbil mid. si }e eta 1ati Ie j¢ ki kika awa 41k = 1,800 = i;:gb¢san

G¢¢si Ie ba ti awo ibil~ Yoruba mu. Eyi mu wilhala ati i}ira 5k c~ 2,000 ,= f,:gbaa

waye [un aw<;m ak¢kQQ. Onini J'OWI) 6yinbo ti a kereju, QgbQn

Ona i}iro ly¢wo tuntun yii I11U QPQIQP9 ironu ba ak¢kQQ
awo si ni. AadQjq ni a ITIQ eepinni 51. AWQn ow6 tl Oyinba ko
rode-ani, nitari pe idaji ygbaa ni ~gb¢run bi t¢rQ atijQ ti }e j¢
wQlu ni QgbQnwl), eepinni, k¢bQ, tQrQ, sisi ati }ile kan tabi irin
idaji sisi latij¢,.a 6 5i ri i pc figQ wqn bQ si i.
kan, ilti b¢¢ b¢~ IQ,'
Liti ygbaa de ygbiwji, b~lyii Ili i~iro awa tuntun j¢:

L AadQjQ = eepinni (~k) 5k c= 2,000 = I;::gb,hi

2. Penny = k6b¢ (I k) 51k ~= 2,200 = I,::gbQk;111Ia

.3. thru'pence = tQr¢ (2~k) 6k= 2,400 c= Egb(~jila

4. Six pence = sisi (Sk) 61k = 2,600 = fgb¢t<Ua

5. Shilling =, }i1e kan (lOk) 7k = 2,800= i;:gb¢rinl<i

71k = 3,000 = I;:gb¢~d6gul1

Nipa tit¢le i}ira awo G¢¢si bayii, awqn Yoruba gbagbe ati mQ 8k = 3,200 ~= I;:gb¢rlndinl(lgun

bi aWQn babanla wQn ti r1 ka awO, QPQJQP9 ke) si ka eta i}iro 81k c= 3,400 = i;:gb¢tadinlclgun

awa g~g~ bi U}3 ibil¢ 5i 110kan babara rn(). Ni ib¢r¢ Qdun J973, 9k = 3,600 = !;:gbejidinI6g{1l1

ljQba aril~ Me Naijiria gbe eta awo titun jade; ari}i aw6 meji 91 k = 3,800 = I;gbQkandinlogun

I'a wa nib¢: Ndfrcl (ow6 takada tabi beba), k(Jb¢ (owa irin). 0 10k = 4,000 = I;gbaaji.
j¢ ahun iwuri ati idunnll pc eta titun ti () gb'ade yii ba ti aWQn­ P¢lu akiyesi finnifinni, a () ri i pc:
babanla wa aye <ltijQ rnu, a 5i tun pada si ~s¢ aarQ wa. Eyi mIl kk = Igba (200)
irQrun ba ak¢kQQ ni ile-iwe. Bi a til¢ j¢ pe a nira di¢, 0 di dandan 21k c= I;:gb¢run (lgba m{uun-un) = idaji sisi
ki a gbagbe iJana i}ira ti M¢hinwa, ki a 5i fi Qkan si eta i}iro 5k = J;:gbaa (200 ><10)
Owo titun ti a }¢}¢ gbe jade.
Bi a ba tun t¢ siwajll ninu i~ira owe) tuntun naa, p¢lll ~gb¢run Iii
I;:gbaa (2,000) ti a j¢ sisi latij¢ di k¢bQ rnarLm-un bayiL K¢bQ
g¢g~ bi ipelc anka awa, a 6 ri i pc k6 dajuru rani: I,

kan ti 6 j~ ida mar,un-un fUn kQbQ marun-un y60 j~: 10k = 4,000 = I;::gbaaji III

121k = 5,000 = €:¢d¢gbaata

2,~ =400

I"
'l
15k = 6,000 = I;:gbaata II,
II!
5
171k = 7,000 = t~d¢gb,larin
20k = 8,000 = I;:c;gbaarin i,li'l
A 0 ri i pe kQbQ di irinwa 1'6de ani dipa QQdun (tabi 300).
221k = 9,000 = t¢d~gbaarLm-lln III
Igbiwo (Igba awo) si ni i}ira eepini atij¢ jasi dipa aadQjQ. 25k = 10,000 = I;:gbaarun-lln III,'

1
62

,
63 1':
1'1
 Irin owo piUaba kan soso L'6 duro fun egbaarun-un nfnu etl!> Kika nhkan bi a se to 6 tabi bi a se Ie wpn sil f
i~iro cwo tuntun ode-oni. Lehin eyi ow6 beba wa fun ¢k~ kan
ati qke mej], qk~ meji si ni a n pe ni Nair« kan. Bi enlyan ba de oja, y6a ri i wi pe eta tito nnkan yat¢ si ara
Bi a ba fi. egbaawaa se koko onka ow6, bayl] ni isiro owo y60 won. L'aarin OYQ meta-meta ni won n Ie isu, He kan ni won si i
\' ri: pe eyi. Ni il¢ awon Ekiti, rnarunun-marunun ni won ri Ie isu
25k = Egbaarun-un = 10,000 I'Qja; He kan naa si ni won n pe e. Ona kika nnkan bayii se patakl
ni il¢ Yoruba.
SOk = Egbaawaa = 20,000 == Ok~ kan
lOOk = Qk~ mejl = 40,000 = tabi Naira kan
Eyi ni apeere lila figO bayii,
Nl = 40,000 = Ok~ mej]
N2 = 80,000 = Ok¢ rnerin ookan = ikookan = okookan
N3 = 120,000 = Ok¢ m~fa eeji = mejirneji = ejeejl
N4 = 160,000 = Ok¢ mejo eeta = meta-meta = eeteeta
NS = 200,000 = Ok¢ m¢waa eerin = merin merin = eereerin
Gbogbo awon ¢k~ yii ni a se ni onibeba, fun apeere: aarun-ur , = marunun-rnarunun = aaraarun
e~fa = mefa-rnefa = e~f¢¢fa
N 1 "" Naira kan = <)k~ meji = 40,000 eeje = rneje-rneje = eejeeje
N5 = Naira rnarun-un == Ok~ mewaa = 200,000 ~~jQ = mejo-mejo = ~¢j¢¢jQ
NIO = Naira rnewaa = Ogun ¢k~ = 400,000 eesan-an = mesanan-rnesanan = eeseesan
Bayii ni a se se won 10 fun lilo, ~ewaa = mewaa-mewaa = eeweewa
Era kika nhkan nipo-nlpo (d) QjQ c)~ Yorilba
Bi omode mewaa bel to l'ehin ara won: Latetekose Qj¢ merin pere ni Yoruba ya s¢t¢ ti a le pe ni ¢s¢
Eni ti 0 wa niwaju nienikinni (ekinni) kan. Awon QjQ mereerin yii ni 0 sl ni irunmole ti a fi won n bo,
Eni ti 0 t¢le e ni enikeji (ekeji) eyi 1'0 fa a ti a fi pe ¢s¢ kan Yoruba l'aye laelae ni 'OJ¢ Orun­
Eni ti 0 t¢le e ni eniketa (eketa tabi iketa) mila', Qj¢ Orunmila yii ni a si ke kukuni si ohun ti a n pe ni
Enj ti 0 t¢le e ni ekerin (ikerin) 'Orun'. Nitori naa orun ni oseawon babarila wa nigba ti awon
Eni ti 0 t¢le e ni ekarun-un (ikarun-un) ti a n pi: ni Yoruba ko ~¢. Eyi ni awon Qj¢ naa ati bi a ~e n 16
~ni ti 6 t¢le e ni ¢k~fa (ik~fa) w¢n:
~ni ti 0 t¢le e ni ekeje (ikeje)
~n i ti 0 t¢le e nj ¢kejo tabi ikejo (i) ON Os¢
~ni ti 0 t¢le e ni ¢k~san-an tabi ik~san-an
J;:ni ti 0 t¢le ni ¢k~waa tabi ik~waa. Itan adayeba SQ fUn wa pe 6ri~aala ni 0 ran Olodumare l'¢w¢
I'¢j¢ ti y60 da eniyan si ile-aye ati pe lati igba yii lQ ni a Ii gba a
Igba y6wu ti a ba n ka nnkan g¢g~ bi ipa WQn tabi ti a ba rl pe 6ri~aala ni olori gbogbo irunmol¢ ti 0 wa l'ab~run aye ti a n
~iro igba tabi akoko 'ik' tabi 'ek' ati 'ek' ni a fi n ~iwaj~ fig¢. bQ. hori idi yii ni a ~e fUn un l'¢j¢ yii. OJ¢ yii si ni aWQn el~sin
G~g¢ bi aWQn ap~~r~ oke w¢nyi ti a ~e ti fi hfm yekeyeke. r¢, ati gbogbo obinrin ti n wa QmQ fi n bQ ¢.
Bi nnkan ba wa nf ipa ogun, Qgb¢n, ogoji, Qg¢ta ati bee M¢ A ki i saaba b¢r¢ ile kik¢ tabi nnkan pataki ni si~e ni Qj¢ yii
IQ, dandan ni ki 0 so wi pe ipo ogun, ipa ogb¢n, ipo og¢rin ni nitori pe 6ri~a yii ki i kanju ~e ohunk6hun ati pe aWQn m¢leka
nnkan naa wa tabi oi asiko naa j¢. Lila ¢r¢ ipo ~aaju fig¢ iru kekeke ti 0 wa bii iran~e re ki i ~e aWQu ti 0 yara lati maa ~e
b~~ di dandan. nhkan, ati pe oj¢ isinmi r¢ ni.

64 65
 (ii) O)r Awo
()jo ¢s~ meje ti a kit SI 6ke yii j¢ eyi ti a b~r¢ 5i i 16 fun nn!{t!,l'l
EYI ni Qj(> tl a fUn Qrlmmila AgbqnmiregllD, !ati maa fi sinrm,
ti aw<;:m babahh'lo fi 11 sinmi, ti wQn si fi n bQ ifa wQn; b~~ si ni
gbogbo aW(;Hl ti r1 bQ <)~l1n naa gb¢d¢ ya QjQ yii si mimQ nitor!
pc O~un ni iY~j\vo Ifa, ohun ti QkQ ba si f~ ni iyaw6 r~ gbQdQ'
~e! OJ<. yii j¢ Qj¢ daradara j:hi dawQle ohun rere lati ~e.
(iii) 9ir Ogun
Eyi ni QjQ ti a ya SOlQ fUn Ogun Aw60, OllunQkin A$9nb9~QnbQ
ykQ ati aWQn Alaworo r~ Jati fi sinmi, <'tti hiti fi bQ O. Aw<;m tf ;1
npc ni Ahiworo ()glln ni aWQn ti 6 it fi i~¢ ()gun jt;un, aWQI1 bii
alagb~dt;, alapata, Qd y ;'iti b¢~ b¢~ II,). L'6jl) yii ni ftwQn al?woro
()gun maa ri. mJi obi ati ~wa yiyan IQ si ldi C)glll1 I<iti jlllxl ati lati
bQ9k. OJ(~ yii Ie pUP9 hiti daw<~le nnkankinkan lati $e. Awql1
agba ijQhun a maa p¢ qjQ silt; fun ati daw(>Je ohun rere paulk!
lati ~e nitod pc w<m gba pc awqn anjfmnu tf 0 maa dad iru i$~
bay if ka 111 stiuru ati ifarabal~ hiti m6juto nnkan ti oluwar~ n $e.
(iv) O)r .la/dna
Eleyii ni Qj(> ti a fun Sang6 lati maa fi $e Qj¢ isinmi tir~. !tan SQ
fun wa pc ki i ~e p~lu ¢r9 wQQ ati ojubQfl) ni a fi fun Sango ni
QjQ yii. OJ!) yii ni S~ll1g6 fi akuta ba awqn agba Irunnwl¢ ja
nigba ti 0 d i pe wQn ka pe oun si ibi ti wQn ti n pin Qj¢ isinmi
hiarin wQn atipe Wyn ko fUn oun nt Qj¢ kankan. L~hin ijayii ni
Ori$iuila wa SQ fUn Sang6 pe, 'Keilgbe ()gun ni i ko ni bi a 6 ti
so aun' nitor! naa Qj¢ ti IS ja akuta yii ni aWQn y60 f1m un.
Bayii ni Simg6' elekuru abikona vvaiw,H, fi tulaasi gba Qj¢ Jakilta
g~g~ bi QjQ lsinmi r~ ati yj¢ ti aWQn t;1¢glln r¢ y60 maa sin in.
Eyi si ni itum!) Hkuta. OJ¢ yii J¢ Qj¢ ti 6 clara la.ti b$r~ nnkan.
Qj¢ m~rin yii ni ,1 11 pe ni 'Orl1O' COrQrlm') tabi '05~' aWQn
Yorub<i l'aye laelae. Bi Qj¢ i5io aWQn Irunm91~ yii ba 5i ti yipo
pari; Q'>~ miran tun b~r~ niYYIl. (LMi inu InlnmQk ni 'Orun' si
ti jade.)
OSf Ice)! Ii QI1'911 boba wa tun ri 10
OJ(> meje ni 6 wa ninu ori5i ¢s¢ keji ti aWQn babanla wa tlm
maa n la. Eh~yii 1'6 si tun tillan wa pc iM ila-oartin ni a ti wa
si lJe-jf~. Eyi ni awyn QjQ naa ati i1a wQn:
(1) Qj¢ Aje, (2) Qjo l~¢gun, (3) OJ!)':> Ru, (4) Qjo bi) tabi QjQ
A~~$¢ d'aye, (5) OJ<~ T;:ti, (6) <;>j¢ Abam¢ta, (7) OJ.:> Aikil.
66
hz
si$e hiti igba ti aw~m baba\N3 ti rn¢ nipa ik(l ati ijiya tla (Jesu,)
ki byinM tabi aWQn ti a n pc ni misanmiri to de il~ vva. Uti
igba na3.. ni a si ti n 10 9S¢ ti akQk¢ 'ti a r, pc ni 'Orul1' f1m 'bibQ
flwqn Irumnqjf. loi yii ni aw<,m agbJtlagba fl. rmia n pe <)s~
qlojQ mejc yif ni 'Os~ IgbaI6d6', (:yi kan nail 1'0 SI fa a ti aWQn
babalawo fi maa n kQrin pe 'Aye rab<i !fa, aye I"a b:i lm¢le,
Qsan gangan ni 19b;igb¢' IN\J16 tie'.
(i) O)¢ Aje (Monday)
.A 1'1 pe qjo yii ni Qjl) aje nitori pc QJO yli ni invQt1 onibariulda
alagbata ,iti ()ri~iri~~i bWD pt'jQ liti maa ta qja ni t¢npili OI{rwa,
I'(>j¢, yii a:w<,m 91')i,1 ri ~e gidigidi. OJ<) yH ni ~:la (Jesu) si fi
ibim:l t{1 a.wqn eniyan ka nintl t~llpi1i Ohlwa Yorub<i ka a 51
9jo rere !;iti b~r~~ Qja litiL Ki i ~e own ~i$e nlkan 1'(>i(> yii dara
fUn, b dala h'm i1t~ klk,.), igbey,l.wb, ~bi rire, ali fun lpil¢ ohun
rere.
P}r) l~i,;glln (Tuesday)
<.-1jQ yii ni ~e QjQ kejiOs~ Iyiya. L'¢j0 yii ni aWQI1 t;1~g(ln k6 ara
wQn jQ hiti fihan pe t;:1~ ki 1 ~e QrnQ Ol6dumare, won si f~ t~ t;,
~ugbQn 6 $~gun wQn Eyi oi 6 Iml ki a rtlaa pe QjQ yii nl Oi¢
l$fgun. Lati 9j(> yii lq Yorub{, gba 9.io naa l{,ti daw(>le ohun t{ 6
ba Ie, nitori ki a Ie ~~gun; Qj¢ yii ni wQn si maa it Iq jagul1
l'aye atij¢. Iy;h"io nikan ni a !d i Ii ~)J!; yii gbe.
(iii) 0)(' 'Rll { Wednesday)
Qjo Id'lru gidigidi ni <;J]<} yiL Qj<) yii ni aWQn ¢ta ~la fi ~sun kim
an pe 6 f~ da UQba ROOnlll rll., ti gbogbo oril~ !~de aye sl'd,hu
patapata. R1Idurudu yii 1'6 f;'dl tl a fi 11 pe 9j¢ yiini 9jV idanL
Yoruba ki i fi Qj9 yii gbe iyawo, t<\bi fi ~e ohun pataki, nitad pc'
wQI1 ni igJxlgb~l pc: ohml Ii a b{, chiwQie ni 9j~) yH y66 d,'ml.
(iv) OJ(; B¢ labi OX! A~f,~t~ddYI:; (Thursday)
Qj(> yii ni QjQ ti ~~la ~e ,lse rt;pt;t y fUn aWQn Qn1q ¢hin r~, ti 6 fQ
t;S~ gbagbo wqn, ti 6 sl Ii apl;t;:ft; ere itt;riba him won. OJ¢ naa
ni b dagbere [un aWQfI yni tir¢, ti 0 si fUn wQn ni 9r9 iwuri ati
im¢ran, OJ¢ yii ni a. 1'1 II) iiI, !{Iti gbe iyilw6 l'aye atij¢. G~g~ hi
;lP<;:YfY,. l;:S¢ ,hvQl1 l)ml,1-~hin Fla ti 0 ~al1 ki \VQI1 to wQle, Yorub<i
gb¢dQ $aI1 t;S~ iy,).w6 ki 6 to wQle, qjo .mi<'i ni :i;]a jt; ase
67
 I
III
,III

lk~hln p~hl ilw<,m eniyim r~. QjQ yii jasi QjQ ase idagbere flin Qrun, !.i awqn '91:3 wQ SHH.n bi < (,).;/1 yli dara flli1 11\
1

iyilw6. Bi Bla ~e dup~ ti 6 si gba aWQn eniyan r~ ni iyanju,
b~~ ni iyaw6 y60 sunklin idagbere, ti y60 si fi ¢mi imoore han
aWQn eniyan r~ ki 6 t6 IQ si ile QkQ. L'6de oni i~~ ijQba ko j~ ki
a 10 QjQ yii bi QjQ igbeyaw6 mQ, QjQ ti a ko ba ni ~i~e ni a n 10.
Qj(> yH dara lati ~e ohunk6hun ti 6 ba ~e pataki.
(v) ON 1;.ti (Friday)
Yoruba ka Qj¢ yii sf Qj¢ We, nftorf pe Qj(> yii ni wQn mli tla tf f
~e QmQl6ju Ol6dumare, ti wQn sl fi ~sun m~fa kan an. 0 jare
aWQn ¢sun wonyf; Qran <\w<;>n QIQt~ naa sl di <;:ti. Eyi 1'0 mu kf a
maa pe Qj¢ yii of QjQ 1;:tl. Yoruba ki i ~e ohun pataki ni Qj¢
naa nitori pe won gba pe vti yoo WQ ohun ti a ba da sil~ IQj¢
gbogbo ohun rcre IA1:i ~e.
I
(e) AWl;m O!jiil Yon:~lia 1_"
Aw<,m )J'on:;ba ni O$U tiw9n: O~IJ mejih!. ni I ~e Qdt"1O kan, QjQ
m~¢~d9gbQn-rn¢t;~d<\gbQn ti O~l:l tuntun b<i sl Yl} ni ib¢r~ o~u. IIII
NiwQn igba if (, tl j¢ P(~ b~L!p,l ni a it bi ftm o~u k¢¢kan, nigbil.
min'm O~ll k fi Qjl~ kan 5i meji din tabi ki 6 fi Ie. A..wc,m o~u inti I'll!
Qdun wQnyi ~e p~h31d ftm aWQn baba wa nitor! pc od$iri~i ohun II
adayeba iHi 1;;e ;'1.1'1 on) lrandiran ni a n fi wQn ~e tabi bQ. Fun
ap~~n;; (W/e kan 59 pc '·lyawc. ti a gbe l'Ci$ll Aga ti 11 fi iyan
mQle, y60 ba a llib~ f<,HnQ r~ y,,-'1o maa ,W. Eyi fiha.n pe i~u a
1111
maa P9 1'6~u aga yli. IWQHyi ni o~u ti 6 wa ninu Qdun Yorllba. ~

yii. Ohun pat'aki ti a n fi Qj¢ yli ~e ni oye-jij~. (i) O$U Onpo (january)

(vi) ON Abdm¢ta (Saturday) I~u akilf/) ni a n1a3 n gbin ninu o~u yii, aWQn i~u ti a 51 maa n

A kl i fi QjQ yli ~e ohun ti 0 ba nipQn, paapaa julQ ohun ti 0 gbin oi ik6k()ro ,hi rna··fi··ab~-ldrHni. Inu O$tl yii naa ni asiIHJ
buru. A ka QjQ yii si Qj¢ agata, tf a bci si ~e ohun bliburu bii ifQ ~yin.
oku sinsin tabi ik6ta, igbagb¢ aWQn baba wa ni pe QfQ m~ta ni (ii) O,~i4 Egiin..,1!d (February)
y60 ~~ ni agbo ile naa. L~hin ti ati pa tla, ohun buburli m~ta
1'0 sc:l~ I'QjQ yii: Ekinni, Judasi Isikarioti, QmQ ~hln tla, fi okun Ninu O~ll yH ni ,ls:1r.l m,la 11 $,in pupe> hlir¢ ojO. Idi yii ni a si ~e 11
so, 6 si pa ara r~: Ekejl, a~Q iboju t~npili faya gedegbe, eyi ti a pe O$U yii ni O$tl '<lflramQlul baba $ango'. Oju ¢run a maa m¢l¢
ko ri ri: J;;k~ta, a~a aWQn Juu tabi Heberu lati maa jade ati maa rokoso bi ()~uP<\ bii 51 yy a m,la rn¢l¢ raboto. 1f9 t;yin ki i tl lie
ra ohunkohun 1'(>jQ yli baj~, QPOIQPQ 1'6 si ba Qkan j~ nitod pari titl di iml O~il yii.
ofin tf wQn ru yii. lied tf aWQn Qta Bla si ~e pe tla k6 ni i ji (iii) O~·U f,/t(>: ~:'k()'9dlln (March)
dide lati fi ara han awc;m eniyan r~ :hi ad ilu jasi otua.
O~U yii j¢ O~ll ti iri mail r\ ~~ pllP9, b{tkan Baa 5i ni 0 j~ asiko tl
Bf okll ba ku I'¢j¢ yH kf 6 rna baa baj~ a gb¢dQ mu akukQ
adic: ki a pa a I'~nu-Qna ile, ki a si ro ~j~ r~ si vnu-Qna a-ba-wQle aWQn ohlin QSl.!1 maa n gun. A~lk() yii ni a maa r'I se ay~y~ <l.ti
kf a to sin in I'¢j(> abam~ta. A ko gbQdQ k6ta oku ni Qj(> yii.
A ko si gbQdQ ~e ohun rere pataki I'¢j¢ naa p~lu.
inaw6 isinmQf¢kQ. I~~run ti de nl asiko yH, 6 51 je asiko ik6re
alum ¢gbln bii aWI:\j~ itti cree. Igbll yH ni aslko igbaha, ti kok6
III
Bi ohun bliburu kan hi s~l~ I'QjQ abam~ta yii, igbagb¢ ni pe KQ<,)Kan m;~a n so. A F? bt;rt; agb:\do gbigbin ninu OSll yii.
bi a ko bi ~e etutu gidigidi ohun buburli m~ta ni y60 ~~l~ I~hin (iv) O~'l!A!emi Agil (April) 1111,11'

eyi ti 6 ~~I~ naa. YatQ flin ohun bliburu ~i~vl~, Qj¢ yii ki i ~e
QjQ ti aWQn eniyan fi n ~e ohun rere pailpaa. Ot~ ni aWQn agba Ojo ti bi,'r~~ 51 i i<C) ni ,\sikcl yll. agb3.do SI ti br~r¢ 5i lal~ hu, bi 0 '111'
isaabiui fi Qj(> yii di I'aye atij(> ba 51 jf; peagbi:j(lo li a gbin slaklm) ni, y()O ti rn~a yo lfllk¢r¢. III

~ ~¢ pt.) r'L1s1k 0 :vU f'(l1'1 8.w(Jn £lgb~. I

III
(vii) OJ() Aiku I
(v) 0.,1'/1
A maa n pa owe pe 'Aiku ni baal~ QrQ'. Idi owe yii ni pe QjQ
yii j~ QjQ irantf nla ati ijere. orQ, idunnu ati aY9 fun aWQIl QmQ Agbildo ti li~u ~gbodo ti b¢n~ 5i de Qdi) ,II,

~hin J;:hi nitod pe QjQ yii 1'6 ji dide ninli oku, ti <'> S1 gokc re 3viQn nil4'< I\!itod I)pl) ol'mjf,: ti 6 II

"'III,

68 69
6 wa ni abuku' nitor! a ti ka iru eniyan b¢~ si akuri eniyan. A Ie L lba y60 ki QrnQ naa, y60 si dahlIn pe:
pin eto ikini si Qna marun-un: (a) lkini 16joojum¢, (b) ikini ero
Arno6 Okin, QrnQ alapa,
Qna, (d) ikini fUn ori~iri~i akan~e pataki, (e) ikini ni ~nu i~¢,
(e) kiki aWQn Qba alade tabi ijoye pataki.
o di ajiri o! J
Oorun re ni a 6 sun.
(a) ikini l'ojoojumQ tabi Asunji o.
Ni aarQ, 6 j¢ ohun ¢ran-an-yan fUn gbogho QmQI¢bi inu ile IMi
(b) ikini atigbadeigba
k¢k¢ IQ ki baale ile ati lyale-ile. Eyii nl fun baale ni ailfaani ati
Ie mQ ~ni ti 6 wa ni ile ati ~ni ti ko si ni ile <'tti IMi mQ ~ni ti ara 1. eni ti 6 f¢ wQle Ago onile of Ag6 ya 0

r~ ya ati ~ni ti ko gbadun. G¢g¢ bi owe, 'idQb~ll¢ I'QmQ ki babii, 2. eni ti 6 j6ko6 S ku ika/~ O! e r¢ w<i o!

ikunl~ si ni ti QmQbinrin, nitori n~a nigba ti 6 ti j¢ pe baale ati 3. eni ti 6 dur6 Sku iduro O! eku abe> o.

iyaale ni baba ati iya fUn gbogbo m01~hi p~lu idQbal~ ni wQn 4. eni ti 6 n IQ s<ijo Ok¢ d rijoo 0
gb¢d9 ki aWQn mejeeji. Bi lyaw6 ba f¢ ki QkQ, 1'6ri lkunl~ ni tabi Ok¢ r~ l'~ 0 w¢
y60 wa, bi QmQblrin ba si f¢ ki lya ati baba p~lu ikunl~ ni. tabi A/() yoo dara, A~~ o!
Bakan naa ni ti aWQn oblnrin ile 1'6ri ikunl~ ni wQn gb¢dQ ki Ab¢ yoo dim
aWQn lyaale wQn, eyi ni f;ni ti 6 ba WQ de QkQ sin w¢n. Gbogbo 5. Alejo ti 6 ba ni Aj(J ko (Ii 0 e rnaa wol¢ tabi

QmQkimrin ati obinrin ti a ba sl ti bi ki oblnrin t6 WQ ile QkQ ni ipade e ku abe>

p~lu ikunl~ ni oblnrin~ile gb¢dQ kii. L'{tarin aWQn QmQ ile 6. eni ti 6 f¢ ya nl
IdQbal~ ni Qkunrin gb¢dQ ki yni ti 6 b{t de aye sin in Ibaa ~e sil~ J;: ku iwdju
Qkunrin, Ibaa ~e oblhrin, p~lu lkunl~ ni obinrin naa si gb¢dQ ki tabi S maa ka/() Ere wa 0
agba iwaju r~ I'¢kunrin tabi 1'6binrin. Nipa kiki ara ~ni 1'6joo­ 7. eni ti 6 sun IQ
Asunji
jum¢ ere meji ni 6 ~e pataki: [kini, l;nik~ni gb¢dQ ki gbogbo tabi
Asun wu of (Ko si Idahun)
ile yika 1'6wuurQ ki 6 t6 wa ounj~ ooj¢ r¢ IQ; ckeji, 6 j¢ ohun 8. eni ti 6 ~Mo Qja Aje yoo di A~~ tabi amin
a
patakl Wi ki baale, iyaale ati aWQn obi ~ni ki t6 IQ sun lal¢. 9. Eni ti n j¢un Mo m¢9n rin A~c;: 0, ~ sun
Nipa QrQ, ikini 1'6joojum¢ ko si ohun ti 6le dabialara nib~. Bi ID¢hin-in
a~a aWQn baba wa, m¢ta ni igba: ~ ku aarQ; ~ ku Qsan; ~ ku Mo baa yin re ki a jQ j~un
n
al¢. Nigba ti QmQba ki baale 1'6wuurQ tan, 1'6ri idQbal~ (tabi Arlm ire yoo gbaa
ikunl~) ni y60 wa ti baale yoo fi maa ki i p~!u orikl ati oril~. 10. Agbalagba Ajinde ara yod
Fun ap~~r~, ti 6 ba ~¢ Qkunrin y60 dahun bayii: Adi6 ar6, QrnQ maaj¢ IWQ miay60dagba
S6kul6ye' Se alaMia ni 0 ji ? Oun naa y60 si ~e ad ura fUn baale 11. eni ti n re
kQja Sre wd of O!
pe: Ajinde ara y60 rnaa j¢. 12. eni ti 6 r1 IQ si A de 'Ii bare A~~
Bi 6 ba ~e obinrin ni bacUe y60 dahun pe: 'Ajinhun AgbQn! ilu r¢ lati ebi
QmQ Onikoyi, QrnQ AgbQn iyun. Se ara Ie, ~e ko si iYQnu l' 13. eni ti a tun pade Sku idide ()j9 Ko t'¢p¢
19ba yi ni ~ni ti 6 n ki baba y60 ni aMaani ati dagbere ibi ti I¢hin ib~wo
y60 IQ tabi ohun ti 6 f¢ ~e. Bi 6 ba j¢ Qsan, ni ~ni ti ani ile ba ri 14. eni ti 6 wa ni Sku ()/d 0 QI¢run 1'6 ni Qla
ni y60 ki, ikini naa ko sl ju ki a ki oluwar~ ki a si wi pe '~e 0 ta', ipo Qla
tabi '~e alaafia ni 0 ti ibi ti 0 IQ de' tabi '~e ko si iYQnu I¢hun-un'? 15. eni ti 6 dur6 ti Sku aroti A ko ni fi iru r¢
Kiki tun ~e pataki, 6 si la adura IQ, hi QmQ tabi lyaw6 ile ba ni nigba ti 6 ~oro gbaa tabi aYQ ni a a
ki bacUe tabi iyaale tan p~lu adura ni a 6 dahun. Bi 6 ba ti ki ni fi gbaa
pe: Baba mi, 6 d'oorQ o! 16. eni ti n wa QrnQ S/Mad yoo gba aajo A~<r, tiyin naa y60
dara
72 73
 i
;1,1

I,

;Iil
17. f;:ni ti 6 nhr. or i ~e t~ k11 to enbYan -) '"' . ~~ 2. Asiko ¢gb~l~ tabi (a) ~ku Qgb~/(! Ko ~~-ko ~~
J;~,leu l/r;
' ~ ':,
f
Iii
ayt;y!'; 'taDl ay~si ( Awa
. , l1uun tab! ~~rim (b) tku Qhanhe II,

" .,!,' 'f"' b' ,

nyv fOJlg aao j amm (d) ~ ku Qdti yii 'i
'I
18. Ni a~iko oye ~!: k11 oye Gaga rara ya 3. Ni igba ¢ginnitin ~ ku Qginnitin Awa nuun \ 'I
'I,I it
~ ,f

19. Ni a~iko wah"Uii .r;' hl ladsigbo 1; ku QrQ eniyan 4. Ni igba otutu ~ ku otutu yii ' Ko si bi 0 ti ri!
~ ku igba t'o de Ki QIQrun fUn wa I"
20. Iyaw6 ti 6 ~¢~~ i;:hin iyllwo kiJ ni i 5. Ni igbakuugba
wole QkO mr (/ni A~~ ~ ku asiko yf ni asiko rere. J(i I
(a) fUn ani ile ()wiJ ere l'O!(mm QIQrun mu igba
OkQ y6d pc e A~t; daradara wa IiIII

(b) fun Obi lwoyf o!ju in¢s{m-dn 6. Fun idagbere Olrrun ma k(J A~~, QIQrun yoo i j

Iya,wo oni atunri da ~rni wa si

llasQ Oln(] ni a d OI(Jrun ko nl l ~e I: Iili,II,'

eyi ['arim(J
,
I Ii­i
mda jf l.ibi 'I

Nisisiyi ni yoo wdte A~.~ lpOde wa bii oyin I 1.1

22. L'asiko ti ina (0) .4wodi 0 leu ewu 7. L'aarin oru Oru ko m(J (JIQwQ Erni (Lagblija) ni 0 "I' I:,

jo He (b) Ewu ina ki i (Li 0 di/alun iW(J 'I I.i

II Ii; ~
po Awvdi ()p~ ni f'Ohlwa ta ni)
(d) ;;'ku ajii/a 8. l;:ni ti 0 ~~~~ dide (a) ~ ku ewu Qp~ ni fun Oluwa III 1,1i,,··

(e) O/(mm yoo Ii aisan (b) Btirika ~s~ tl 6 tabi rno dup~ I"
\,' IL
ofo ra i?mi A~y t~/~
23. Fun iya abiku (0) L' !UJ ak¢nu 9. J;:ni ti 0 birnQ (a) Mo YQ lun (J 1I1I
(b) OI¢rul1 k6 nf i (b) AYQ abara Ay¢ yoo kari o! Ii
:.'e e l' 6}0 l; hi 9r~J eniyan tinntin
(d) Omi 1'6 demit, (d) ~ ku ewu
Ol¢run ko 111 (e) Badka ti a gb(J II

j¢ki agbe fl.) o. ohun iya at; ti

24. Okl] ¢dQ (a) 1;,' ku hi Ol¢run (Jm(J I1II1I
Ii wi 1; hI i;lfi) eniyan 10. J;:ni ti 0 Ii gbeyawo (a) ~ ku (Jw(J ['omi
"i II
i I
(0) O/rjwa ko I'lf ;1 (b) ~ ku ltiasigbo
(d) thin iyawo ko Awa nuun
'!~il' "
$i 1'6ifa
(d) Olrrun yoo Ii ni m(J ~ni 'illLI

ill:kiin ibimuN (e) Woyi 0$11 A~~ o! 1111

(e) 1;; ku atrhinku m¢si'm-tin ilasa (J1n(J illi! !
(f) ~;; kLI aYrl9 ,IIi do mtiaj~ Ii II
(d) Ikini f~1ll1 aka!1l~ ati ori~irii~i asiko (~) Owo ere IIi /1,',' ,1 '

OlUwa yoo pe eo 1 H 11

"il:li~
1. Ni asiko Qdun (0) 1;; ku (Jdun Amin 'II 1'1
(a) Nisisiyi niyoo A~~. tiyin naa yoo
1

(b) 1; kit iyedun 11. J;:ni ti 0 sin Qrn\;\

(d) Odun () yo abo
wdle of dara 0
(e) i;.fni yoo ri (b) Olu~""a y60 Ii il\!!
opin (Jdim
, aaye gba a • ,I~ I,' ',I,i
III II
74 75
lilll"111
'1
'1 ,"',1,
il')1

II,.~
1"illll!,I, ,
I'll
 li'l i
:J.li

)Jde> P(~ 16. AkQP~ f.,mu d s~ 01 Ogun li gbe yin

l
e l'dya re 19ba d,,(; 0
'
il[l.i:..:,
b .. Ii:
(
)
!!/
en ,"
1'..0 fll I a 17, Aw<;m tf it tayo Mo k'ope, rna Qta n j~,
ope k6
k'(;ta
orog{m bubunl
padt' 18. J;ni tf n w~ l' odo
19. Onilaja
AWflu of
£, kl1 atotonu and
gbQdQ ['ohim
ApQn toro o!
J; 6 p~~ fun wa
.
r.:I

I:!

'I
(d) Kiiki A~IV'\in Onll:;;{~ i.,ti (,iHijoti) ~~"lIkal!ll I,'
"1··."
1'1
1, Agb~ Arokob¢dun de; () 1 A~f( iwa OmQhlabi Ii
2.. Alagb¢d\y Arpye 01 (<)rEQ oWll ni y60 Yoruba ka ki a pe eniyan nf omQIUilbi si ohun iwuri, idimnu,

fi datt iin k1. i ~e iyi ati ohun tf 0 11 fi bibiire ati ¢k¢ fIe han. Fun idi yii ohun Iii

OhlU"l ~nu.) pataki ni fUn ~nik~ni ninu awon Yoruba ki 6 Ie gbiyanju hiti hu

3. Odl,': Arinpa ()gl:in y60 gbe Q! iwa ti won y60 fi maa pe e ni omQlllabi. Ohun ribiribi ni 0 j~

(Eyi l~() fa ijaia aWQI1 baba wa pc a kl i kl Qd'V' 1'6rewa, fun ~ni ti a bli pe bayii :iti awon eniyan r~ nitori pe EI~daa dlf a, "l"
arinpa ni ti Qd y.) 6 si 1\ln ara r¢ da; a bi ire, 0 si tun ara r~ bi. Ipinnu rihinIa 1'0
a
1

4. Gb~l1agb~na Asogun aro of l-\koko j~ fun ~ni ti 6 f~ di omQluabi, eyi 1'0 si fa ti aWQn baba wa fi ri
i.11
pa owe pe: 'Eniyan lasan'; iru awon eniyan bayii rii aWQn baba [,I
5. Onidiri Ojugboro of ()oya a yrd
6. Ahufl~Q ,4huny,j of (QkQ ni yob mi, wa si kit si '~ranko ti 6 da aWQ eniyan bora'. I

ko gbQdQ fi ~flU lyatQ wa ninu ki eniyan gbajum<) ,lti ki eniyan j¢ QmOluabi, Iii
dahl.m, bi () b:i ~e ~ugbQn <)p¢IOPQ igba ni enlyan maa nj~ mejeeji PQ, ~ni ti 6 ba Iii
obinrin y60 mi gbajumQ ti ko ya <;lInoluabi ni a ~apejuwe pe '6 gbajumQ bi 1
'1Ii.
apasa) i~ana aka~9 leri'. II'

Ki a t6 SQ itumQ 'QmQhlabi', 6 t¢, 6 si y~ ki a pani l'asarnQ I'

7, Habalawo Ab lm1b yye of l~_\NO y60 gbt~ <)
ohun ti 0 ro me) ¢fQ yH..A gbQdQ ninti aWQn owe ti 6 ro mQ 'I,III
8. AbQri~Fl Ollis? yoo gba of Egbe Ori~·a o!
9. ~,ni H 11 ta Qja Aje rere y()O w(Jgbd AJ'S yeo gbe ¢!
ohun ti it npc ni QmQluabi, di¢ ninil aWQn owe naa niyi: 'I'I
10. Ap~ja ),dr;pa of OHl9 d A~f; n n
(1) Ape ni l'eniyan 're, oju ti ni ki li t6 bQ bQsin a pe ni ,I,;
I'eniyim bliburU. II
df of
II. Oba Kdbiyesi k'Mi p¢ lrukf~r¢ ni Qba (2) JakumQ ki i rin Qsan, ~ni ti a biire ki i rin om. :'11 1

!' ()ri; Ki hatr] P? y60 .FI lati dahun (3) J;:nikan ki i jt; ki il~ 0 f¢.
(4) Ki a ri ni 1'6keere, ki a ~e ariya, 0 yo oi, 6 ju ounj~ IQ.
'11111

NSf; Olalo Ii yeo (Awql1 ira.ii~¢ Qba 1

10 iii! ri/ gbrj-­

:,111
ni y60 mila 59 pc A 6 ri i pc aWQn owe yii fihan gbangba pe ohun ti 6 wa l'~hin
19ba (J(!tin,9th'm $ira 61~, 0 dide ill
ofa ju eje 10 b~¢ si ni ohun ti 6 rQ rnQ Qmoluabi PQ, nigba ti a' 1'1
kan; Koko ta d si rno .Hlera gbogbo eniyan idi yii tun mu ki aWQn baba wa rna ,I
bd vbita agb?;dr; a paa l'owe pe: 'A ki i mQQw¢ ki a k6 aye ja, bi a b<i ~'oore titi i,ll
12. Ol6ye /1j~gb6, ajl/t¢, A~\- y60 ku si ibi kan'. I I1

II
itjfp¢ i I
13. OgbOni f ku iM 0 Ilia j~ 01 ItumQ OmQluwabi ,1'1
~"II
1111
14. AI<ir6 Ar{?p~;n 0 tabi f,:: $v hun kin so fun wa pe I'aye hlelae, ornQ ti 'Oluwa' bi ni a ri pe ni
(lrfd'4 of omolUilbi, a rohin pe Olu-iwa yii ni odu ti 6 da iwa, ninu a W Q n ' i l"
15. AmQkokb Amyy.? o! lyam~lp() ;i gbe Q ¢bun ti Olodurnare si fun un (i) ni iwa rere eyi ti 6 ~e pataki, '1.111'
I
11

76 ':1
77 "1111',

Ii
illl
··.··,·'··ll.1

t \11
• - _. \ 'I ..
 ------~IIIIIlIIIlI.._.I
nftori pe QrQ Ol¢run ni i SQ pe iwa bi QI¢run ati it~l¢rim ere
fila ni; (ii) it~l¢rim; (iiiY sMru, eYI tl a 'n pe nl babaiwa, (iv) if~,
ti i ~e ak6ja ofin nitor! pe Oluiwa f~ it¢siwaju ara r¢ g~gC bi ti
QmQnikeji r~. (v) ~ni ti 6 ni <;>I<i, Qla, okiki, agbara ,Hi ipo tl ko
Sl fi Qkankan ninu aWQI1 aMaani yH ni QtrJQ, «bi, adugbO, i1u ati
oril~ r~ I'ara. (vi) Eni tl 0 gba pe '$~ mi ki n bi ¢ I'oogim Qrf ti
a si tun SQ I'ode-oni pe ki i $e oogun Qr~ l1i kan, oogun rnQl~bi
ni p~ltl . .Akanda eniyan bayii oi an pe ni QtrJQ!uabi; gbogbo ~ni
ti 0 ba si jQ ¢ ni a n pe b~¢ nitori pe 'Bi QmQ ko jQ $okoto, y60
jQ kijipa, baba ~ni l'a a jQ'.
. AWQn babalawo ti 6 tun gbiyanjl} ati wa idi jtim Oduduwa
tun ki ifa Re 'Bi a mu ragba ta ragba, iwa, iwa ni a i1 wa; bi a
mu ragba ta ragba, iwa, iwa I'a n wa. AWQn yii oaa 1'6 si da
orin ti an kQ sil~ pi; 'B'6 l'ow6 ki 0 fi to $~k~r¢, Iwa ni nnkan'.
Bakan mia ni won ki ifa de ibi ti 6 gbe SQ pe 'Iwa I'Qba Awure',
ati pe I'ojo ti inu bi J;:l~daa ti (, pinnu ati pa iIe aye r~, nitor!
lwa jahdilku, iwa aibikita, iwa 'Adi~ dil mi 1'6ogun nu rno f¢Q
I'~yin'; Or1$aala ti 0 ran an I'ow¢ l'¢j6 ti 6 nda ile'aye ni a gb¢
pe 0 b~r~ si $ip~ fUn I;:I~dil.(i ti 0 si ran an leti pe obi a b<i ti itor!
enlyan buburu fO I'oju, ~ni rere y60 kQja Ie;> ti a ko si ni ri i'.
Nitor! naa ki 0 ~a aWQn eoiyao rere s¢tQ. han SQ fUn wa pe
Nua ati aWQn QmQ r~ nikan ati mQl~bi r~ ni ~da rere ti a ri YQ
sil~ t1 I;:I~daa fi f'omi pa aWQo ¢da yMku r~.ltan aWQo babalawo
yii tun fihan gbangba pe ni iha i1a-oorun ni aWQn baba ola wa
t1 6 $~ wa ti wa, ati wi pe awa ti a si dasi ti a ko pa l'¢j¢ yH ni a
n peni 'OmQ ti Nua bi' eyi ti a SQ di QmQluabi 16nii.
o y~, 6 si to hiti sQrQ $6ki 1'6ri aWQn ohun ti a kQ soke yi.
AabQ QrQ ni a sii SQ fun OmQluabi nitor! pe bi 0 ba de inu r~ y60
di odidi.
OmQluabi a maa mQ oju a si maa mQra.Bi a ba sQrQ fUn
OmQluabi y60 tiju fUn ~ni ti 6 0 b<i a sQrQ tabi ti 0 b~ e nitod
pe 'Osan ti 6 ri gbajumQ ti ko b¢ QmQ ~ranko ni i mu un j~'.
OmQluabi ainaa I'ojuti, a si maa ni it~riba. A ki i ba QmQIuabi
ni idi lwa abQkameji tabi nibi ti won gbe n fi QmQrI odo kan bQ
Qkan ninu. Bi OmQluabi ti b~ru QI¢run ni 0 b~ru agba nitod pe
won mQ pe e igbil ti a ba fi win Qka ni a fi i san a!'l &ti ,pc 'OmQde
ti 0 ba arugbo I'ona ti 0 gba Qpa QW¢ r~, bi kG ba sure pe
QmQde y60 ~e iru r¢ fUn oun naa, a je pe 0 gba pe oun ko ni i
dagba'. OmQluabi kl i ~e Qtun ki 6 tun $e osi nitod pe 0 mQ pe
Ojtl kan I'ada a ni.
n 79
!!!!!!I!!!II~~~···,'"'·"'·~""··" .
'I'
~ I:
I I II
A 6 da ~nu dl:ir6 nfpa iwa <;>mQ!u'abi nibi, bi a ba SQ pe a 0 1
maa SQ 6, He y06 W~. Gbogbo QrQ ti a ti SQ yii fihan pe i$~ rihi ,I,'II,
',I"
orin keu 1'0 j¢ mil eniyan Liti je OmQluabi gidigidi I'ode oni. ,II:
iii
EEW¢ YORllBA
Ko si oril~ edekan oi ab~run aye yii ti ko ni eewQ tir~ ninu iwa,
i~esi ,iti a~a WQO. Yoruba nf bayii Ili aa ~e nf ile wa, eewQ
"I!
ibomirim' ni. hum¢ eew¢ ni ohun ti a gba pe a ko gbOd¢ ~e il
tabi danwo, ti a 51 ni igbagbo pe bi enlyan ba dan ni'tkan naa I "
"III
\'Vo, oll!war~ y06 d~in an tan. I;ni ti 0 ba dan inl ohun bayii wo
oi a 0 SQ pe {1 d¢jad. I;:ni ti 6 b<i 51 $eohun ti ~nikan ko $e ri, It,I
oluwar~ y60 rl ohun ti Ifnikan ko ri ri.
;1 I'i
(i) A ko gbQd¢ kQja I'a.be aga tabi ilkasQ ti a ba gbe ti ile.
(Ifni ba $e eyi y60 ni or! buruku.)
(ii) A ko gbQd¢ pe metala j6k06 j~un lori tabili., (lp¢hinda r~
':1
ko ni i dara.) "
Bi a ba b¢r~ sf mu oril¢-ede kQQkan a <5 ri i pe 'idciluu ni
I$elu, ecgun ni i gb'ow6-ode O~ogbo'. EewQ ti oril~ ede kan ko ba
t'ekeji mu; bi ko sl ti ba ara wQn mu yH naa 1'0 kari aye, g~g~
bi owe tl /) 5Q pe 'A ki i way6 ki a ma I'arun kan I'ara-ija­
igboro l'arian Ibadan, owo ode oi ti Qy¢-IIe, rna ~u-mato 1'0 ba
Eko je, ki a f~IlU juwe l'arun OgbomQ~¢'. AWQn babanhi wa
b~ru ¢ja-dida nitori pe won gba pc ap~hinda r~ ki i dara.
Eew¢ ~e pataki Wuin aWQn ani atij¢ ati pe bi wQn ko til~ mQ
iwe, wQn InQ inu wQn gidigidi, won 5i fi aWQn eewQ yii mu
alaMia ihi ofio ti 6 Ie fa if~ wa WQ oril¢ wQn. EewQ yi wa ,ninu
ohun ti 6 jc ¢na ¢k¢ kan fUn 9mQde ati agba I'aye atij¢ nitori
pe, «ni ti 6 bimQ ti ko k¢ Q, ti 0 k¢le, bi 6 ba k¢le naa tan, QmQ
ti ko k¢ ni y60 gbe ile ti 0 k¢ mia ta; y60 si padaniJ Qna meji.
L~hin ti a ti S9 itumQ eew¢, ti a &1 ti $e alaye pc 6 ni ohun ti
6 fa w¢n nitor! pe 'bi ko b<i ni idi obinrin ki i j~ Kum6lu', 6 y~
ki a $e alaye pc or!$i e{:wQ Incji 1'0. wa: ekini ni eewQ mQI~bi
tabi ti agbo-iIe, ekeji si ni eewQ gbogbo gbM. L'orie eWQ gbogbo ­
gbM yii ni a ti fe sQr¢ p¢lu alaye ti 6 kun. A 0 Sl ri j.pe 6 y~ ki a
yin aWQn babanla wa, ki a SI kan saara si wQry nitori pe p¢lu
aimQwe ~ko ti a 0 pe ni say~ilsi wQn fi ap<;lfr~ ironu jinl~ han, ~ni
ii 0 ba si fi ada na iljanaku ni idi bu i$~ Qkanjua ~e. A Ie pin
awc;m eewQ aye ij¢hun si ¢na marun-un p~lu ohun ti 6 fa won,
nitorl pe 'bi ko ba nidii; obinrin kl i j~ Kum6Iu', ati ohun ti
awc,ln baba wa ka si ip~hindajija aWQn eewQ wQnyi:
 _ ~ _~~=----::'-_-E==-~~-~_ .);~~~!~%g~'::"-'~_

:Ii

EewQ fun im¢t6t6; EewQ fUn itQmQsQna rere: (a) nipa iwa (li) Nipo ib¢w¢ fun ogba
hihu si QIllQnikeji, (b) nipa ibQwQ fun agba; EewQ fUn wiwa (a) lyawo He ko gbQrl¢, duro ki ~bi QkQ r¢ ti 6 ba dagba. III
l'<ilaafia: (0) fun araeni, (b) p$lli ahiduligbo eni; EewQ fun ipam¢ ju u IQ, tabi ti a ti bi ki 0 to wQle. (Bi 0 ba ~e eyi
1
11.I,

iyi awo; EewQ fun i~¢ ~i~e .'tti itQju ohun Ci6 j~¢. aa~iki r~ yoo maa kuru ni.)
(b) QmQde ko gbQdQ ~ljU s'6ke wo agba. (Ki 0 rna baa. fi

I Ecwq fun im()toto

(a) A k6 gbQdQ tQ sinu od6. Si eniyan ba to s'od6 k6 gb<;>dQ
ara r~ gun eglin.)

(d) .Aw<,>n QrnQde k6 gbQd¢ sare yipo agbalagba ti 0

jokoo. (Ki 6 rna baa ku lojiji.) .
II ,

rna mu omi aro, bi k6 ba rnu un, oluware yoe ku.) I

(e) OmQ ko gbQdQ na obi ti 0 hi i. (Bi 0 ba ~e eyi, o~i ni

(b) Eniyim ko gbQrlQ t~ QrnQ inu ib¢p~ ti a be mQI~. (J;:ni ba

yoo pa QmQ nM.)

t~ ~ rn¢l~ y06 ya arQ.) 'Iii

(f) Qm<;>de ko gb<,>dQ sQrQ agbalagbil tabi alagbelra nl ,1

(d) A k6 gbQdQ j6k60 ni "nu-Qna yani j~un. (J;:ni ti 0 ba ~e

, 1I

btiburu l¢hin. (Ori-fifQ ni y06 . pa QrnQ t'o bel ~eyii

eyi k6 ni yo. Pataki f:ewQ yJi ni pe panti Ie gbQn si ounj~
bi ~Iomiran ba f~ wQ yara, nigba ti a ba rI j~un I'¢w¢.)
a
nitori aWQnil,gba ni ohun ti Ii pc ni aiperi.)
i'
(e) A k6 gbQd<,\ fi QWQ ko il~ ti a b<i gb<ijQ. (QwQ ~ni ti 0 ba
"
I I'll,

ko il~ yii y06 rnaa gbQn bi QWQ alarun ¢gba.) 3 Eewq run wlwa l'alUfia
(~) A k6 gbQdQ ji ni owur¢ kutukutu ki a t~ cepo ~gusi ti a (i) Fun ora fni
~~ rla sil¢ rnQI~. (6~i ni y06 ta ~ni fo ba ~e eyi. i;:kQ kf a
: i"!
"

(a) Aboyun k6 gbQd¢ rin l'¢san-an gangan taoi l'Ml.jin oru. ,,\'
Ie rnaa gba Qd~d¢ ti a ba 16 tan, ki 6 Ie rn¢ tonitoni niyi.) (Bi <) oli ~e eyi (, Je bi arQ Qrn<;> tabi QmQ ti 0 ni
'I i
, I
aleebil l'ara.) . I,

2 Eewq fun it~md)s()ml rere (b) Aboyun k6 gb<,>dq di)b'al¢ sun. (QmQ ti 0 bel bi Ie ya

ar<,>, tabi ki 0 bi i 1'6kinlr'nQ.)

(i) Nipa iwti-hihu si (Jm(mikeji

(d) A ko gbQdQ ran a~<,> ti 0 ya mQ eniyim I'ara. (Eegun I'' ' '
(0) A k6 gbQd¢ ji ohun tf a ba pa aalc Ie. Epe ni y06 pa ni a Ie ~e eyi fun nitod pe a gba pe ani ¢run ni, ~ni ti
~ni ti 0 ba~e e.) a bli si ~e e fUn yoo ku.)
(b) A k6 gbQdQ na aboYlJn. (Ki QmQ Ii 0 ba bi rna baa oi (e) I;:nik~ni k6 gbQdQ rorin al~. (iyaw6 Qkunrin ti 0 d~jaa, .
apa I'ara.) tabi QkQ obinrin ti 6 d'¢jaa, yoo ku.)

(d) A k6 gbQd¢ jok60 I'od aar6 idana. (J;:ni ti 0 ba (~) QrnQde ko gbQd¢ fi igi re eti. (Et! QmQ naa yoo di.)

danw6 iya r~ y06 hI.)

(e) A k6 gbQd¢ f¢ ile agb¢n. (i;:ni tf 0 ba dan an wo, (ii) Pf/U akiduugbo
gbogbo awo ti 6 ba gbe I¢w¢ ni yo6 maa f¢.) (a) Qkunrin ko gb<,>dQ ba iyawo ~16miran ti 0 wa ninu

(f?) Eniyim ko gbQdQ ~i eyin p~p¢y~ ko. (Oluwar¢ yo6 ya oyun'I6 PQ. (J;:ni ti 0 ba da ~ja yii k6 ni ni aa~iki rnQ,

ad¢t¢.) akude y60 si rnaa WQ Qran r¢.)

(f) A k6 gbQd¢ fi igbal~ na Qkunrin. (Okiwrin naa k6 ni (d) A ko gbQdQ ru igi kir! aarin ile. (I;:nlkan y66 ku ninu

i Ie ~e QkQ obinrin mQ.) ile ti a ti ru igi kiri yii.)

(g) Om<,> iya meji k6 gb<,>d¢ ba obinrin kan naa 16 po. (e) A k6 gbQd¢ lu ni ilu ti ila-olode ba gbe pa eniyan.

(Bi wQn ba ~e eyi, ti aWQn mejeeji ba fI igbQnwQ gba (Igbona y06 p¢ sii ni lIu, ¢p¢IQp¢ ¢d¢ ni yo6 SI ku.)

ara wQn nibi ti wQn gbe ri j~un, ¢gbQn y06 ku.) (f?) Okunrin k6 gbQd¢ f~ iyilwo ti ~s~ r~ k6 ba ni k¢j¢gbin.

(gb) Obinrin ko gb<,>d¢ w<,> a~Q <,>kunrin. (Si 0 ba w¢ Q, ti (Bi obinrin ncia ba fi ~s~ gbe iy¢ adi~ tabi koriko wQle,

aja ba fi gb6 0, yoo di akiriboto.) ile naa yoo tuu.)

80 81

(f) QmQ ko gbQd¢ jabf,> l'~hln iYel r~ ti 6 b<i n p¢n ¢D
l'f,>wf,>. (Bi 6 ba ~e Qklmrin, bi () ba ti n f~ lyawo oi
iyawo y60 maa ku, ti y60 fi pre m~ta.. Bi 6 b<i sl ~e
oblnrin bi 0 ti n oi QkQ ni Qkq naa y60 maa kti ti y60
fi pe m~ta.)
4 Eew9 fun ipamq iyi awo
(a) lyilwo tuntun ko gbQdQ .16 b<i QkQ r~ ni ile l'f,>j¢ tf yoo
wQJe. (lyilwo mia Ie ku, tabi k[ 0 ~e agbako ohun buburu
ni'Ie QkQ ti 6 f~ ~.)
(b) Oblnrin ko gbQd¢ ri alag~mQ, b~¢ ni k6 gbQd¢ dlde soke
ti altig~mQ ba n.16. (Oblnrin ti 6 ba 5e e y60 ku.)
(d) Oblnrin ko gbQdQ fi 0.111 ri oro. (Si oblnrin ba f'oju kan
oro, on) y60 gbe e eyi ni pe y6n ku.)
'1
OWE AT J ADAPE QRQ YORlJBA
:';;1 ')
(a) Adape QfQ Yorubi
A.dasQ tabi arf,>ilda ohilO j~¢kQ pataki ti obi n fun QmQ Jati igba
ti 6 ba ti dagba ju maje~in IQ; asiko yii naa ni a 6 maa fi oju ba
Qmq sQrQ. QmQ tl 0 ba sl ri obi k¢ Q, tf 0 l'oye, ti 0 si gba ~kf,>
m¢ pe oju na eniyan ju Qr¢ I\>; nitori pc QmQ ti a b:i r'Me
ar¢ilda fUn ti ko gb¢, oi a gba. pc 6 gQ tabi ko gba ¢kf,>. lru
QmQ b~¢ n i a SI mila n fi pa owe pe, 'QmQ b¢ l' QWf,> nina, 0 ku
awon1f,>ju'. Bi QmQde ba sl ti f'ara m¢ agba to, oi yoo ~e rnQ
¢da QfQ ni sisQ. K6 si ~ni ti () Ie SQ pe gbogbo ¢da Qr¢ ni 0 Ie ye
oun, nigba ti 6 ba di ibi ¢da QrQ; bi lriri ati QjQ ori enlyao ba ~e
rnQ oi yoo ~e mQ ¢da QrQ mQ.
Eyi ni ap~~r~ di~ nfnu adape Qn):
1. y ¢ ,mi lori ma,N$i = lQ ree t¢

(e) A ko gbQd¢ ge irun Dada l'ai~e etutu. (Si a ba ~e eyi QmQ (Bi eniyim ba wi pe Mo 19 y¢ 'mi lorii maje$i-awQn agba a

nail y60 ku.) oi 'itQ ni k'o t¢, k'o ma tQ'mQ'. Yoruba gba peQna kan milLti

(f) A ko gbQd¢ dun bii eegun lal WQ ~k,). (~:ni ti 6 ba ~e b~~ Qkunrin 11 gbaa t¢, oi I1Klkan Qkunrin n gbaa jade).

y60 ku.) 2. Yin iJgbado s¢hin igbd ~-o:: sQrQ fun ~ni ti ko ni gbf,>ran
(f) lrlko gbQd¢ s¢ si egunguli l';ira. (Bi eyi ba st;l~ SI egtlngun, 3. K9 10m inti = (mu if6ya dani, d~ruba)
ko ni Ie pada s'f,lrun m¢.) 4. Di rti = mu i~oro dani
(g) Oni~flng6 ko gbQd¢ j~ sese, alagbed y ko gbQd¢ j~ Ire, 5. Fa b¢di = 5Q di QffiQ ¢hln ~ni
QI¢batalii k6 gbQd¢ mt;mu, b~~ ni 1<0 5i gbQd¢ ru ¢ku. 6. JOUle N-n Ncmfi = lQ ~e Igb¢ns¢
(Bi~nik~ni ninu wQn M ~e eyi y()O ri ijil bri~a, eYI ni pe 7. Ki iJr¢ de odD ikun eniyim = ¢r¢ n~a wQQ lara
~nu ati ara r~ y,6() bo, a 6 5i rmia 5Q pe orl~a ba a ja.)
8. (i) ll~ baN, (if) OP? Y? = Opa 1<u
9. Lr si iwalf o$a = Off,> ~~
S Eew9 fun i~~ ~i~e ati itqju ohviIll-ei6 i~$ 10. Lr ree ka ibo = Okan ninu Ibeji ku
(a) A ko gbf,>d¢ ta ayo tabi 6k6t6 ni idi Qja tita tabi ni ldi 11. Nil ni ¢r¢ = 5Q QrQ buruku si eniyim
at~ Qja. (Bi enly;'m ba ~e eyi, y60 k6 okuta wQ igba ~ni ti 12. K6 fran Ajald (K'¢ran a
n ta Qja.) $om'eegun) = da QHin, ko· si inu iYQnl,l
(b) Ontaja ko gbQd¢fi awln ~iYwQ l'owuur¢. (Ti il¢ Qjf,> naa y60 13. Jd ifun iyo jf = gQ pUPQ
fi ~u; aWln ni 9P91QP9 ohun ti 6 ba ta yoo j~, bi 0 ba. 5i 14. Di 'b¢ Itlll eniyim = tan eniyfm
~e Qjf,> aje ni 6 fi awln ~~ QWf,>, awifl ni y60 PO ninu Qja tf IS. Ki ¢r¢ ru ojurclfl~all = ki QfQ daju nl

y66 ta J'¢s~ yH jal¢.) Hi. Fi eri Ie oko = b~ ni IQw¢ biti gbf,> idi ¢rQ

(d) A ko gbQd¢ gbe flake 5i inu 6Orun, tabi sinu ojo. (Od 11. Bo Ode pade = ~e ori rere
fiff,> ni yoo pa f;ni ti 6 ba gbe aake si il1l1 oonlfl, itara ni 18. Ewej{ = adura gba, oogun ~i~~
y06 sl ~an pa ~ni ti 0 ba gbe ;lake SlrUA 6.10.) 19. fja nb'rikari = ira buruku ni tabi rere

(e) I;:ni ti n wa m¢to k6 gbQd¢ pa p~p~y(:. (131 0 b:l pa a, ti ko 20. Ra rw¢ si

= b¢b~, tabi ~lp~ fUn

fi ¢nini tabi ow6-~YQ kan an I~nu, Qkr,) ti il W,l y6b dilrll!, 21. Trr! gba$r = ku, di oloogbe

enlyan tabi oun ti n waa yoo sl ku.) 22. FE adke k¢ri = kQ jal¢

82 83

23. Tu itv soke-li oju gbiJd
24. Atubptdn prein
25. Fi (Jm(J'ri igbci kall ho kan
26. Atltpdta dide
27. SIIII kan ogiri
28. Fori gbd ori
29. Fi Vbf! fhin R eniyim Ilf~u
30. Fori idn (JP911
31. Ki ak ude 1r(J ero eni)'im
32. £pa kd bci vrcJ m(5
33. Ki i)'oll"o tUlltun ill siN
34. Sill '111 'gb¢r¢ ip{ikV
35. Ki 010b6 ta elliyill1
36. £hd IIf gb616him
37. Fi f!Sf fhin de'le
38. Ki pr~i (Jrim filn elliJill/
39. S(J ojll abf! IIfko()
40. GUll 'gi k(Jjd orl ewe
D(Jk(J Ie or! 0)'1(/1
Gbe s{lrdil k(Jjd m()~'dld#
41. KI hliY{ln f¢.jll
42. Fi (JIl'Q l11¢lI#II'O gbe ?br
jilll I/i
43. $e abvka meji
$ehin ~Qhl!i1
44 Dei Idgbo si illd
= ba ti ~nikeji j¢
45. Da omi sf i11'{fill
46. Ye sf ¢r¢
47.. Mi sf iii
48. Ki (J1(5j'; de
49. Ki oft! 10 () ka
50. Ghe (Jm(J oba jilll OiUlI
51. K(J elf ikllll sl pr¢
52. Fori ko orf,ji' ikim lu ikun = gba im¢r<lll p¢
53. Pa./ds(im¢
54. SUII IIf ebiran
84
~_~ ~_ ~ - ~ k~~;L:~~:~'~~~'-~~5~ft~:;···",c'
= Ki enlyfm rna kQ iYQrlsi tabi 55, 6 kdn m! ku = 6 b:i mi 16jiji
19b¢hin 9fO. Ki eniyim bini:! 56, Orf; nda fdnll = Ol'Q l1a3. b:J.j$
jaJ~ 57. Pe ¢r¢ fowe kf 6 IIf oro nlnu =, Ija tabiiUlw() ti a f(') pe y66
= aY9risi ¢riln rQrim J<iti pari ti 6 wa PO sii
= :;;e ojoro
nibi ti a ti n gbiyanju ati
= ti i~oro b¢r¢ QI'Q
pari r¢
= suuru pin
58, Yan i'kr /lfbi If agb¢n gM = K i eniy,1n yajl:l sf yni ti 0
= da lja sHe
ga. jl:lll 1.Q
=, fi eru gba ibuKun
59. Rtf lSI/I! del s! iM = ~e nwo alpe t;lbi na OWO ni
== ki eniyan pOfo tabi pasan
ina ti y60 fi ollrwar~ han
= ki im¢ran I;ni di asan
bii amu~ua
= k6 SI atun~e m¢
60, Fi ilbani kekere gba Ilki = Ki eniyan fi ara r¢ jiya
= bi QmQ
61, Tala/Ita de ibi yan ¢k(J sf 11 i
= ~e M6f6 rim ni
= ki eniyan gb9 QrQ a~iri
/'filii =
K[ arifin ati lw<>si \VQ Qr2lO
= S9 Qr¢ bunlk{,. si ni
62. Kf olobo fa e n l y a l l =
Ki eniy;'m fum
= mura sil¢ de airot~l¢
Or¢ ti a kit 51 kekere t[ 0 di
63. Or¢ ti ko 1I'9n b66r6 Ii () ti =
= sQrQ kob~ikungbe fUn ni
P¢1l PIl() i'ni arukusu
= la orQ m¢l~ tabi SQ
64, Fi il/1I1/inlf $e lwadii QI'i,>
=
okodoro or!) 65, Pi ¢I'& S(J Lli SQ 6tit¢
,,=
66, Jd Oll'/I ditf Fi gbigb¢ ~e ai<iigb¢
=
67. Oll'{) pa, fSi' po Gbogbo ni1kan d.lk~ r¢r¢
=
==, ~e a.~ejll Ati a~et~·
68, W¢ III ' / 1 1 1 1 = Y{lj0 si enlyan, t;lb[ nigba
= ki eniyill1 sun
minll1 5tH! 111() l1ilk:ln
p¢k(-p~ki
= dani hlre lod ~bi p~lu ¢run
0= 69. Kf ¢1'9 klill od(1 ikim hliYCfn = Ki QrQ dun t:niy,\n de ibi ti
() gbc f¢ binG :?Llgb911 ki 0 fi
~~ ~e rere sil¢ di Qj¢ mHn\n
suuru ;j.gb.l gbt~ e Ill), tabi
= dcikun QfQ
k i (lm.! bin [I
= mum ,sf i~~
70. Fi ire dellli = ~·!l.ll SUIJrl! ki ,:l 111.! baa ~iwf
= ki eniyan ku
71. Kf 9mllllli oIl', k f (/lIt;n5 /Ill/
= id,iji, ki il¢ to 6 mQ
olc)Jw ~= Ki QWQ te arLlhn
= K i eniyiw finMidQ ~e a~i~:e.
gbe ohun to tQ flln a!,Ut6 o ~e patakl fun 01l1k6 YOriJb<l I;iti k<) (,1Il1q 111 iY:lt() ti 6 wa
= fi gbigb¢ ~e ahiigbQ I'.h'trin ,\dape tabi ,ldasq Yorllb.! .Iti sis.! I\Shilll :'Hi jij~-I¢g9¢.
Eyi ni 6 si fa a ti aWQI1 babn wa fi 11 pa J. l"c)\ve pe bi QI11Q t;lli ko
= sisun QrQ sf cniyan leti ki b<i gb6n a Id i sa a I\)him, i\)m9 it a b:l il. oju b{l 59r;) tt ko ye,
ara yo6ku t(S 0 ITIQ nii a 11 s,\ !'<Shun tabi j¢ l¢g0Q, nigb.l ti a !xi 5! j~ <,)Ill<,) ~ni I'~g¢¢ ti
= bi ni wi p¢iu ikil¢ ko ye e, ni iui It) Stl u !\'lhun. .
85

Eyi oi di~ nfo'll ap'Yvn; lru aw<;m ohun sisa bayii:
1. Gbe e!= esi (~)[() fUn QITIQ ti a kG f¢ ki 0 gbe ohun tf 6 11
. tQfQ bii ounj~.
2. Lii Ii = esi ~dv fun t;n i ti 6 f~ Iu eniyim ti a ko f~ ki 6 Iu U.
A pe eyi ni ~d<;\ nltori pe bi 6 oa lu u, ki i ~e pe a
(, sun lli1 l'ebiran, a 6 na cnm nlia p~h.i.
3. Md a I(J = esi fun vni tf 6 f¢ maa 1<;, ~llgbQn ti a ko f~ ki 6
til IQ.
4. Duro! = ¢ro tl a a SQ sl voi tl 6 Yf; ki (, sa, tabi ti 6 y~ ki a
f~ku tl 6 tun n bere.
5. Jr ¢ = nigba ti a ko ba f~ ki eniy<'m jv nnkan, ti 6 si m
bere b6ya oun Ie j~ ~.
6. Pa 4 r¢ = esi ¢r<;'u;;j ibeere pe ~e ki oun pa I1nkari ti a k6 f~
par~.
7. Bit Ii = esi ¢ri,> nigba tl a ko ba f¢ ki eniy:'m bu nokan, ti
6 sl 11beere pe ~e ki Olin b\1I.1.
esi ¢r¢ fun vni ti a k6 f¢ ki 6 wQle ti 6 si Ii b~b~ a
8. W(Jte = Bu, b~¢ ni Ader6gun n sunkun, tf 6 Sl n poku baba r~ ti 6 ku
tf WQ He.
9. F(J (J = ti a ko ba f¢ kf eniyim f¢ nnkan, ti {) 51 n ~e i~e
atife:). nnkan naa-·--bii awo tabf kete,
A ~e apvvrv oke wonyi lali fi iyat¢ ti 6 wa 1'aarin: (a) fi oju
ba sorQ, (b) sa rahun tabij~ l'¢g¢c),(d) sun l'ebiran, ati (e) d~
l'~kv. Won j¢ aWQI1 ¢rQ ti 6 ~e pataki ninu ~k¢ iie.
(b) Owe Yoruba
Owe;: j¢ ~kQ ijinl~ ati ohun patak! ti QmQde atiQdQ I'Qkunrin,
l'abinrin. ti a ba fi ara ba!¢, ti 6 l'oye, tl 0 si sun mo
agba, lee
, jogun. Bi 0 ba ~e pc a 6 maa ka owe l1i, ko sf ~nik~ni ti 0 Ie
f'QwQ SQ aya pe gbogbo owe ni oun m¢; bi iriri voi ati oye bi
si ti mQ ni an mQ owe rhQ. Ki a 5i rnQ Olhe ko ~e pataki bii ki a
mQ itumQ owe, Idf ti a 11 n pa owe, ati igba ti an 10 owe, ki 6
yeni. Bi 0 ba di ooikanka, owe ko !'opin. bi ojumQ, ti 11 mQ
I'QgbQR atiatikQgbQn n PQ sil, aW<;>n nrlkan bayii ni 6 si mu
owe pfpa PQ.
. AWQn nnkan patakl ti a 6 rvou bit ninu iMJe~li ni ohun ti (,
y~ ki aWQn QmQ vl~kQQ giga .hi Qm\> Yoruba na~i vnik¢ni ti a
ba gbo Me yii m¢ nipa owe, ldi ti,a fi n SQ nipa owe nibi ki i
~e hiti to owe jQ r~p¢tv nitori pc tihan-tihan ko mo ehfn, bi
ehin ba ~e meji 6 gbQd¢ funfun; gele ko si dun bfi ki a lTIQ on
86
~
,
I'" ,
'I'"
:)11
we, ki a m¢ ¢n we naa 1<0 si dun bf i kf a we e kf 0 y<; ni. Owe
1·1, ,
ko dlm bf a ko ba mQ IgM tf a nilati 106, kf a si 10 0 kf 0 ba <;)r9
tf a f~ 10 6 fun mu. f~yi nf aWQn obun pataki tf a gbQd¢ ITIQ nfpa :1:1
owe Yoruba. I,"I!
,'i
Alaye lori dii' n{l1u idi Ii n mil owe wdye (tabi orisun IqJl1)
Owe m~ta perc ni a 6 fi ~e apvt:r~ eyf. II
ii
(i) A ki f poku ki a dcirim l'djeje
"
'1""
ill
L'ayc ),Wae bf oku ba ku ni il~ Yaruba, tf QmQlooku oblnrin ba
'"
gbe iruk~r~ ~sin I'QwO, wQn 6 maa sunkun, wQn y66 Sl maa pe
I
'.~:
1"
oku kiri adugbo ati Bu. Bf won b;i ti n POkll oi wQn 0 maa kc \'r
pe: 'I;:I~yin ju aanu, baba mi gun idoko dudu IQ'. 0 wa di oj¢ 11[1
kan, ni ysin oba Tapa ba sQnlt, wQn wa y~in naa tftf, wQn ko ri
1
I, ni wQn ba b~r¢ sf i ran~¢ sf awon ilu. tf 0 Slln m(~ w()n. Df~ III
nfml onf~~ wQn de Ajeje. L'QjQ ti won WQ Ajeje ni baba Ader6gun 1
1\1 1"
ku. Bf aWQn Tapa tf rl wa ~~in tf ri 'fi ctf !eko, tf wQn si ri kirf
I
kiri ilu Ajeje, ti 6 sin ke pc 'I;J¢yinju aanu, baba mi gun idoko
dudu 10'. Eyf ta SI aWQn Tapa till wA <:~in letf, wQn InO pe <;~in
I'awon 11 pe ni idoko I'ede (f awon, ni wQn ba WLl idf ohun 1'6
s~~I~. Bi wQn ti ri ~~ni tf 6 tUI11¢ <;kun yif fun WQI1 pc baba Adero­
gun gun y~in dudu 10 sQrun, ni Wl,.'lI1 ba mu un. 0 Sl san ow6
!taman kf wQn to lu u sil~. Eyf 1'0 fa a tf a fi 11 pa a I'()we pe
'A ki i poku, kf a darilll I' Ajcje, :ifi Ader6gul1 ti 6 pe ti baba r~
ti 0 da weke'. Liti QjQ ti AdenSgul1 ti daran vnik<;ni ti yoo bi
poku ko pe e bfi ti Aderogun In¢; <;kul1 tf W(,.JI1 11 sun ni pe
'Were I'(\:~in, gbfgbe ni i gbc ni W<;l igb~, vru ni 0 gun, rna ~e
g\~in'.
(ii) Bf i~¢ ko bd p¢ ni a ki f p¢~¢ l'odijd fun Opdhlbcl f k/l {lli)r;
L'e,'>jQ kan ahunn roko nfnu oko akurQ tf 0 dA, kan tf y60 taju 6
rf Qpalaba tf 6 11 b¢ IMi ile w:i sf oko, ti 6 si fi Qk¢ kO orun.
Ahun wa ki i pe Opalaba 6 ku atij¢, Opalaba si dAhun pe ile n
bv. Ahun tun ni, 'Alafia kQ'. Opalaba tun dahun pc, 'Sile kan
ni?' 19bayif ni ahun wa SQ fUn Opalaba pe 'Orin Egungun ni
oun n da ti oro ni ri gbe' nitar! pe IdabllJl r~ ko ba Ibeere oun
I11U. 19ba yif ni Opalaba wa ~e alaye fun un pe nfgba tf 6 ki
oun ku atije,'> oun mQ pc y60 beere iwa, y60 becre ~hin 1'6 j~ kf
oun tete S<;l fUn un pe gbogbo ile wa ni alaaffa; ati pe nigba ti 6
tun beere IQwQ oun pc 'Alaafia k¢' ii cun si ni ~ile kan ni, oun
87

rnl) pe agb¢ oi, y60 si f~ mQ iye t( bun n ra Ok¢ ti aun 1"1 k6
iha, lei ibeere yil ma baa. tl:in oa Dun duro ni oun !l a~te so iye tI
oUr! ra Qke) ti 6 r1 fUn Ull. BayH ni bl;ve aWQll agba tlwQrl rl pa
pe, 'BI i~~ k6 M p¢ ni a ki i p~ i$f ~e bvj"~.
...) Ob··f tl" baa'I'
( III 1 '
e fa , , ,. , ' / " 1 ' 1."
se, e,
e ld? ,~.l I
I 00.if lya
Ohun tl 6 fa owe yii ni pt~, Qkunrin kan ni lyawo5 kan. Lati igba
ti WQH ti f~ ar81 WQi1 f!l!1 bii ogun qdCm ~nik~ni l'agbo ile lei i
gbi,> Ijii Wl;ln. ]\Egba ti 6 ya. w<,m b¢r~ sf i jii IOjOOjl!nl¢, 6 si bun!
de ibi ti 6 oi pe wQn 11 ja to ¢r~m~ta J6jum¢. Bf ba:He b<i pe
agbo-ile jQ hiti ~e attm~e, iyaw6 y60 I"Qj¢, ("kQ yM sl 1'0, aWQn
agba ko ni i r6jl.lti"ll li;jQ; wQn a si cia <cj¢ sf ibi ki 'W<;m maa ni
suuru. Nigba 11 Qr¢ su am ilc, aWl;H1 agbalagba wa rf i pe ki i ~e
oh.un tf 11 fa ija ni w()rJ n fO l~j¢. E:yi m(l ki ba2\J6 fi ara bal~
l<iti fi imu finl¢ ri idi ¢rQ yii. l\Jigba. ti 6 ya, baal6 d i pe nigba ti
iyaw6 ti yf) g~g~ ni gbl}nmi-sf i-omi ·/)-t60 ti b~n;. Ko 51 sf t::ni tl
c
6 ITl¢ l1igba yi! pe iyaw6 nikan kQ 1'6 Yf) g~gf.:; Qkli,) r~ nMl. 50
ipa. Bi QkQ ba 51 ~e ohun tf ko d.ara, iy"hvo an <9\1\/9 mejeeji 51
ab~ I:lti juwe ipa QkQ. Bi (; ba tf ~e eyi, 9kq n:j[,l fi 9'JV¢ sf
ibi .Qn~m hiti juwe g~g~ T'Hgba yh ni obinrin ti k() ni ;'uulHlH)ra
yob ba fi igbe ta, ni arulo.~$u yo.'') bel. ni gbogbo illS y60 !xi
tun pes~c Nigba· ti W(,Hi oJ 51 b~n~ \'J¢, Qt<; ni ejQ ti okQ ati
iyawo yoo ro fUn arail16. L·'<,j0 Ii wqn w:i ija ik~hln yH l~hin
ti baaU~ ti ri fin··jn Idi koko tan, 1'6 wei Sf) iyihv6 pe hi 0 ti ii
~e QWQ ti f hi QkQ r¢ nfnu kl 6 wa yW¢ ; lei ()kQ
niia rna 51 ;;e QWe) tir~ hi aun naa ti i ~e 6 J<Hi fes! ati pc iwa
arifin il.ti abllkil ni fUn iyiw,;6 hiti maa yaju si qkQ 0 pari ija
nMl pe: 'Ob~ ti ba,lIe ile: ki i .i11, iyaale He ld f sf: e nitori pe 3.~,1
yii 1'6 difa fUn iyilw6 tf ko f(,)him ti 11 fQ oj!:!'.
Bi a ~e n kQ ihJlllru) lUi mo owe
Niw<,m igbil ti 6 [i j~ pe !;nu agba. ni obi ti i go.:'), jj 6 si j¢ ~t~il
aw(;m Qd¢ pc QmQde lei i pa bwe ni iwaj\l agbaJagba, k6 SI ile
¢k¢ miiriw fUn itumc) ati ilb avo/e.iu ¢d\) aWQu agba 1\1. ()mQde
ti 6 ba l'1"IQ QWQw¢ y60 bi.5t ,?lgha .ivli:n, c$i!l~i!1 tl 6 b::\. Sl. 11 t"i, Qd y
rin y60 mu ¢j~ y6. Qd¢mvde ti 6 b~, 5unmQ ;~tgba ko l.t~ $e alaiml)
owe pa. Mi mQ pa nikan sl k<}, y6b m.() a.parle ~lude bwe,
eyi Ii f ~e itumr,: ati Wo bwe. ~~ilgb'6n nigba, ti 6 j¢ pc i$¢ oi
oogun i~~ Qmode ko Ie fi is;b:~. gbogbo j6kb6 ti 3.gba; aaye dd si
~e pf!taki. Nigbi!. mfr~\n aWl)n9d'mw~je 2l maa ni iu1ifi:it\ni ,hi
88
~
~i~¢ l'(Jdl) il.gba, iru ailfaimi bayli n j~ lei 'lITH) mQ owe. 0 y~, 6
S1 to kli a rn~nuba a pc Qj¢ ad ko kan i)we mimQ nitor! pe
agbalagba mfr':m ko ni ahfaimi ati k¢ owe ni kt~kere'; ~loffifriln
ti 0 si ni ;'ulfac'mf ati kQ Q le rna nl iye ati lakaye nim'!, Ohun ti 6
tun ~e pataki ninu owe kik¢ ni pe hiti igba ti QffiQde M ti di erni
tf 6 16ye ni y60 ti b¢r¢ 5i kQ owe tit! ti y60 ff WQ ile OI¢run 1<;>.
hid a maa rnll ki ¢d¢ miiran ffi<;> owe ju agha Ie); ki Qd¢ 5i k¢
agb;Hagha. rowe kl i ~e nnkan babara oitor! P(~ 'A ki i dagba si
ohun ti a ko b~i rII¢ ati pe 'QrnQde gb¢n, agba gb¢o, I)i.. a fi da
il~ If¢'. Eyi ni di~ ninl\ aW(,m ibi ti a gbe Ie gba k¢ owe:
Ca) L'al~ nigbil ti aw<;m agba btl f¢ pari a{lwQ tabi at6t6nu ti
o wa laarin aW~)fj kan;
(b) Nibi ayo tita;
(d) L'¢d6 OliBi! ati onilx1ta ti w9n ba 11 hl nibi imiw6.
(e) L'¢d¢ aWQu akunyungba 9ba, tab! asmmira, iMa ~e
obimin Hlb! QiTiqge if ri ~mn vkun iyaw6; asunj.H:i ati
akewi;
(?) n'ibi ipade ilu, Mi ti adllgbo;
(n
1'<Kl¢ aWe)n er1¢sin bii babalawo, oniwaaStl, aiUfaa ti xl ~e
mlsiil. ;hi aWl,m tf 6 k6 ijQ r6:
(g) ni ibi is~l~ tl 0 s(;~i~, ti 6 sl mll iriri n!<i ali qgb¢n wa;
(gb) oi irlnajo SI oril~ midm ti a gbe rf od~iri~i ¢k¢ k¢.
)l.!)Jfa:hl~ owe mi:m¢
III
Ai1faani ida ni 6 wrt ninu owe mfmQ. 13i eniyan oa 5i mQ owe,
hi igba ti oluwar~ ni k¢k¢r¢ ti yrSo ma.a fi yanj(\ on,) gbogbo ti
o ba dijl'i at! e;yi ti 6 ba. ta k6k6 ni. jdi yii ni 6 S1 fa a tf a fi n pa
a rowe pe, '(Jwe I'<;sin QrQ, bi oro ba sQntl, owe ni a Ii. n wa a'.
!;ni ti a n. ba jiroro, ti <3. n ran let I pe ki 6 maa fi la.akaye gbe
Qn'm ti it il SQ gbQdQ jy t;':ni ti a ro pe 6 ni iriri; ((oi tf 6 b:i si ni
kid oi i nlQ illata ati ijinl¢ ¢pf,JIl,lPI) bwe. A ko Ie ITlaa ka
ailfaani owe l~syl~5V' nitor! pe 6 PQ, ~ugb¢n di¢ oiml wQn ni a 6 I,
m¢nub:i.
Owe mimo a maa fi imoye ati Qgb<')n erni han; in'! QgbQn
bayii SI ni a fi 11 k¢ ni ni ori~iri~i~kQ. Ki i j¢ ki eniyan SQ OPO ¢ro,
a 5i maa din wah,'lla vni kti; 6 5i maa n mil ¢rQ ~6kl tf QIQgb¢n
ba SQ ye ni yekeyeke. Eyi ~e pataki pupr,: nitar! pe 'QpQ Ql'o ki i
kun agbOD, af~f~ of i gbe e IQ' ati pe 'A ki i tori awijare, ki it¢ 6
tail I'¢nu (lnl', b¢~ sloi 'Aab<) orf,) ni a 11 59 fun QmQluabi, bi 6
ba de inu r~ a di odidi' . 0 maa nj~ ki 8. ml;) vni tf 6 mQ Yoruba
89
gldi nitor! pc ~ni ti y60 gbQ agbQQgbQtan ede Yoruba, y60 mQ
QpQIQpQ owe iiti idi wQn. Owe 3 maa mw uri rQrun flln aWQn
,'tgbil IMi ~e 'IrQwa ni 19ba I~oro. a maa j¢ ki enly&n $1;) ai'lb¢
QrQ (ati bo ,'t~[ri awo 1'{\wujQ QPQ cniyan ni il~ Yorllb,j"
Owe a m,1. jc ki al{III11Qkan, Qmuti ati oniranu rori wQn, ki
wQn Sl pa iw~\ d,l; a si l11{w j~ ki QIQgbQn gb<,'>n 51 i.
4 lst AKOSE EDA
- - - - _.. _ - - - - - - - - - - - - - - - - - - _ .

Ninu gbogbo ~da ti n be lab~run-aye, Yoruba je ~da kan ti 6

korira ole ati im¢l~ eyi si fihan ninu iwii, ~~a ati l~e wQn.
Yoruba gba pe i~~ ni oogu.n i~~, aWQn baba wa a si maa paa
r6we pe 'O$upa wll mi ju okunkun, eni ti 11 ~i~~ Wll ml ju Qle
IQ, ati pe a:ri~~ma~e nff ~an furQ l'60gun, baale ti 6 si dil~ nii di
kQllkQsQ'. IgbagbQ wQn ni pe eniyan ko Ie mu i~~ je ki 6 sl mu
i~¢ je ati pe agbalagba ti 6 ba n la igi ta 6 ti sin mi r~ l'ewe.
I ~da ti ko ~i~~ yon jale. JakumQ ki i sii rin ni Qsan, eni ti a ba
bi i re ki i rin oru. 'Ko-nl-i$~ ilu nli si i fi ~s~ fO igboro bi oko'.
AWQn oi a gbe-igboro-dagba-a'-bi-ojlHe-pepe, aWQn l'o-ri-ile­
el¢bQ-de-~bJti-ay,'t-sl, aWQn l'a-b{H,:I¢b Q-ja-bi-ko-~e-ebQ-r~. Eyi
ni die ninu oriki 01.e:
Ole! eni ti 6 bi Qle k6 r'QmQ bi.
Ole ko fa ara ija ya,
Ole fi"iya bo'ra sun,
Taa ni a b'l tlll1 fi iya 1Q
l'¢hln alap:i-ma-~i$~.
Taa ni it b'l tlln jc ni'ya
l'¢hin ari~erna~e til ~an furQ l'oogun.
Bi iy,'two QI~ ba d'agba tan,
010\,,10, ni i b<i a gbe e.
Ole j'iya gbc,
Ole j'ogun ib~ll1uj¢,
a ~e bi Oglll1 iran baba oun ni.
Ole aburo ole,
Ole, a bi lfun ralral,
Baba Co bi Qlt; ~·owo ,'tdanu,
Ol¢ Ll.p{l 1,lsan,
l'{d Ie fi r'oko.
Ole Lipa las,in
l 'ai·le fi y~ ¢na,
Ole wo i~t; y06 rQ ~c.
Ole kuku Ie fo iganna ahlja mefa l'6m.

90
91
 tnlk¢ fllVta raa kiln fUn ¢I v, Qd~ iwaju: Aw<;m ogb6ju Qd~ nii lQ S1 aginju Iati ~'QdlY, awon
ili a ba kan eyi ti <'I gun, wonyi lei i si pa ~ranko keekeekee, bi k6 ~e ~ranko bii­
A kan eyi ti 6 b¢r¢, Ajfmaku (erin), Kinlun, J;:kim, AmQt~kim, Ogidan, AfeebOjo,
A S1 kan eyi tf ko gun, tf ko SI b~r~. ObQ, Egbin, Anda ati Otolo.
Qmq ni aUf! )co ni i~~¢ ~e, Bi 6ba sl ~e pc ejo ni, oh!fa ti a n pC ni ere l1i wQn saaba pa, \1

B:::.ba nl okooun k6 gbQd¢ kun, (b) Od~ dUe. AWQO iru Qd~ bayii kii IQ 81 igb¢ illQsim, awc;m ni
Yoo ro 6, ka ~ai ro O. maa daj¢ ti WQll yoo kun papa etile tabi ti wQn yoo r(lgb~~
OIl: l'odebode f'9k¢ pam¢, etile. Iru. aw<;m Od v bayii yoo gun ¢gull ti aw<;m QmQ Qd~
(ti y l'avlio (,Ina oko saa suuu malQ. keekeekee yoo .si maa flJgb¢¢ si wQn latl pa yean ti <> ba YQ.
Akilk(> kQ Ql~ p'o~e, AWQn ni i saaha mfla d y takute ati ohun l~Qd~ ori~iri~i lati pa
cO ni ojlJmr" tlln yaa m¢ nl yan. ~ran ti WQIl yoo ttl kuro l'¢j¢ ke.li. lru aWQn ~ran ti wc;m saaba
Ki f)ly 6 t6 n3. tao"tan, pa niyi: IgaJa, Ekulu, £5(H), Oya, Ehoro, Oor~ gil), ati lkim ati \1
1.
1
1'
1

K i '.'l!.s: 6 t6 ni pa.la, yran ori~iri~i b~~b¢~.

iill'
Ki 6 to gba ilt; l'abara, (11) Odli Ajagam, Awc;m QdC; wonyi ni aWQIl Idile OIQQd~ maa 11 '\'
I1
K;:l1i ti n r'oko ti de ako, yim hi ogU!ll ba de,. QP91QPQ .in] aWl,m Qdc; ajagun bayii ni 511 d~
t:ro ¢118. ti de Qr1S., igb¢ iwaju. I~¢ Qd y kl i ~e i~¢ kekerc, 6 S1 ni idile tii' ~e Qd~, ::1
II
Orfmwu ti n ran W':I, OTUk\> i~~ yli ni wQn S1. n jy oi idile wc;m. Idiie Qd~ a maa PC> ','
Ina ~yin ti n ke l'agb¢d.y. l'aario ilu. Idile ti 6 hri sl gboju, gb6ya, ti aWQn Qd,: ib~ ti ~e "II
Olt;: fori amala gudugudu meje ati yaayaa myfa l'oju ogun I'aye atijQ ni 016ri I!II'
o ba wQn gbe oku re QYQ, lIu fi i jt; oye 'Olu¢dt;'. Iyat¢ ti 6 wa l'aarin wQn ati aWQn t;>mQ
'\1
II
o t'ori iyan ':t$Q' ni pe, ogun nikan l'QmQ t~Q fi ~e owe ~e I',iye ij¢hun,
"

o ba wQn gbe QlTlQ odo r'oko. WQfl ki i ~e Qdi; kIln ogun jija. J;:ni ti 0 gbojugboya nii jagun
Lati igba ti Oh,mm Ii cia aw,,'ll1. ¢di sf ay~ ni wQn ti iTl¢ pc nitori pe bi wQn ba ti rI IQ si ogun 01 onHu yoo maa 11 i1u 5Q pe
oinu 06glln oj!'! aW9H ni £l.'VVQH yoo ti maa j". Eyi ni a ie pi~ oi '6ke ¢daju oi a 11 re yii, ~ni ti 6 ba nl iya k'6 pada I' yhin wa,
i~~ akQ~e rode aye. AWQt1 wqnyi ni i~~ <)dr;, i~~ agbc, i~~ iporin. l,:ni ti 6 bi ni baba oi ki 6 maa k:i IQ'.
j~¢ agb~d~,J~;cg!)n, i~¢ i1U-·Jilll ati i~~ ohlin, i~¢ ajib6gunde. (e) Od~ A~Qde. Awc;m Qd~ etile nii ~¢de, i~~ W(,lH ni lati rii pe
ole ko .lil l'aarin illi AWQn nait SI maa n gb~k¢h~ oogun, ohun
.t [§~ (pdf lja ati ohun apor6 ori~iri~i, I'aye laelae. AWQn Qd~ ilu maa pin
Eyi je; i~~ pataki ti ¢d;i kc;)k¢ b~ry I'ab~mn-aye, nitori ki ~ranko ode ~Q l'adllligbo I'aduugbo ni, kl f ~e i~~ owo bii ti ode ani.
alagbara ni agbegbe m3. b8.:l paa j~; o\ov,;; alNQI1 baba wa ti 6 SQ (~) Qd~ Ad~do. T;:ja, Qni, ati ori$iri~i t;ran omi ni aWQn Qdtt
pe 'Agba ti (; rf cjo i.i ko sa am iku Iii (') n ya a' fi idi QrQ yii b:iyif maa r'i pa. AWQil naa ni irin~~, 5ugb9n WQO ko ka ara
mlil~. Ori~irj~i i?~ Qd~ oi 6 wa: wQn klm Qd~ gidi, nitori ti wQn ki f y<'m wQn IQ ~'ogun, b~~ ni
t)ds: gidi n by---awQn yii ni i d~ igbC iwaju, etfIe, ti wQn ri wQn ki i ~Qde bi Qd~ gidi. AWQn naa ni ol6yee ti wQn tf wQn n
jagun, ti WQI1 si i ~Qde ilu ki ole ma ba a .la. Qdt; omi, tabi pe ni Aj6riiwin. (Wo oju iwexx.)
ad<;do, tabi gb(mdo-gb¢ilde ti aWQI1 miiran rI pe ni wami-wami.
Iril1$f uW(Jn (Jdt?
(a) Qd y gidi. i;ni ti 6 bi to Qkunrin to 160g11n, t6 gb6ju to sl
I'aya, 10 Ie ~e Qd v nitori pe ahiy<'J. lo Ie gbe eegun nla. Aya nini (i) Gbara. EYI j~ ohun pataki ti aWQn Qdt; maa fi n ~e Qdt; l'aye
ni 6 SI ~e pataki jl'IlQ nitori pc Yoruba ni 'Aya ninf to oogim atijQ, ~ran ti 6 ba SI tobi ni wQn dt; ¢ fUn, ~l.lgbQn k6 sf t;ranko
l¢tQ'. ti k6 Ie va, b/i gb6r6 ba gbe eniyan yoo pa oluwar~, idi r¢ si

92 93
 t']!lS _ 7C~~="t$I'"=Eii
'. I
II;
\~1­
.1: 1, '. ';

.1
"i'.I )..'
niyi ti won fi rnaa ri SO pe 'Gboro gbe eniyan, eyi ni pe eniyan ba 10 igi ti 6 hi! ft'mrar¢, eyi ti w<.m yon ri mQI~ gbQdQ wQI¢ I
dan nokan wo, a si dan an tan. Bi ~:ranko ba b¢ si ~nu gboro, daradara ko si gbQdQ hu nira. L'~hin eyi ni wQn yon gb~ koto I
"]
yon k¢k¢ gbe ~ranko nail. lQ s'oke fiofio, bi igi ti a ba fi d~~ bel ti 6 gba ~s¢ m~r¢¢rin ~ranko ti a f~ fi pa; koto yii si gbQdQ jin
'J'II'
~e ga to, y60 wa tun jan ~ranko naa mQJt:. Bayii ni yoo maa de ibi ti 6 gbe Ie mu ~s¢ ~ranko naa de ojugun. L~hin eyi ni .'

gbe e s'oke ti yon si maa jan ~ranko naa mQk ti t:ranko ti 0 wQn yon ri igi w~t:rtt, yipo koto ti a gb~ yii; I'ori aWQnigil yii ni

:I,,"~'III

gbe yii yon fi ku. wQn yoo tun pojobo odi keji okl~m ti a k¢kQ pO.iob6 m¢ ori igi
Bi a ti n df: gboro ni pc aWQn Qdt: yon wa igi ti 0 bci ga t6 si I~, ti a fi dt: gb6r6 yii sf. Lc;hin naa wQn yon t~ koto yii ni P~pt;; ,] i

wQn yoo si f¢n eru.p~ si ori p~p~ ti a t¢ yii. Igi gbQQrQ kan ti a
.

ii pe ni ikekere yon wia ti inu koto yii bQ si Odikeji ibi ti ¢gb¢

okim keji wi nibi ti a tun fi ikekere miiran sf. Ikekere nla ti 6
ti inu koto wa ni a 6 fi ha ikekere ti 6 wil. I'r;nu odikeji okim
nail.. L'ori koto yii ni a 0 fi ounj~ erran nail. si.
2. (i) Gb6ro Bi t:ranko kan ba ti f¢ jer ounjer tabi ~jer yii, bi 0 bel ~e eesi t y
koto nail. yoo jin m¢ Qn l'¢s~ yon si ter ikekere nla, ikekerc keji
ti 6 kere, yon Y¢, igi nla ti a ti t~ yon na I'ojiji, b¢~ ni okim tl a
poj6b6 si eti kota yoo fun rn¢ ttran naa nibikibi-ii 0 ba gbe mu
un, ibail ~e Qrun tabi ara, yon si gbe ~ran naa 5i oke. Bi ~ran yii
ba ti n ja il.jab{>, b¢¢ ni igi y.ii yon maa na s'oke ti yon si maa 10
kan il~ bakan naa ni yon si maa SQ ~ran yii mQI~ ti yon maa SQ
Q- s'oke, I' od hHahfIo ni ~ran yii yoo si wa ti yoo fi ku. Bi igi yii
ba ti n IQ s'oke lQ si il~ ni ~apo ti a fi igi nla ~e yoo si roaa lu
~ran yii m¢I~, 1iIi! m¢l¢ yii ni yon si tete paa.
Ohun i~Qd~ ti 0 I'agbara gba a ni gboro; bi a ba si mu ~ran
nla, ko Ie b¢ ninu r~ bi 6 ti wul y ki 0 I'agbara to bi ig'~ ti a fi
d~¢ ko ba hU. Idi ~ si niyi ti a fi n SQ pe gboro gbe eniyan nigba
ti 6 ba b¢ si inu ijangbQn tabi oran nla ti a gbe fO pc k6 Ie YQ
m¢. Bi gb6ro bi gbe eniyan ti a j~ ~ni ti 6 gb¢n ti 6 S1 ni iriri
nipa irin i~~ Qd~ yii ko Ie paa, bi 6 ba ti di rn¢ igi nla ti a fi ~e
~apo r~, nitori pe yon kin maa gbee s'oke si il~ ni, igi yii ko ni

~. . )Yj~r
Ie lu oluwar~ rn¢l~ rara.

~~'/. ~~ (ii) Olin. Ohun i~Qd~ pataki ni eyi l'aye atijQ, ko si irin~~ PUPQ

-:0&-~ \l
fUn dider Qfin lati pa erran. I;:ranko nla ni wQn sii d~ Min fUn, bii
erin, yfQn, ira, afeebOjo ati yran nla b~~b¢~. Bi a ba f¢d~ Qfin,
--.:X· I I ' ... - :c... a 0 fi oju sily wa opo ~ran tabi ibi ti wQn nj~ ~ si, a 6 waa gb¢
tonipon, to si hu fun-ra-rt: tabi igi ti 6 I'agbara, to gun daadaa koto ti 0 jin si ibi ti a ri pe yran ti a f~ pa ii 10 si yii. Koto yii
to si Ie 10 si Qtun tabi 051; ti ko Ie hu rara bi 0 ba gbe t:ranko yon gba t:ran yii 1'0ke, ~ugbQn bi 0 ba ti n jin si, b¢~ naa ni yon
nla alagbara. WQn yon wa ok un ti a nipQI1 to si yi, wQn yon maa fun si, eyi ni ko ni j~ ki ~ran ti 6 b:i mt! Ie YQ jade. Bi a ba
pojobo okun yii ni idaji, wQn 0 si de e rn¢ ipari igi yii I'oke, gb~ koto yii tan ti 0 5i jin daradara, a 0 to igi w~r~r~ lee 1'0ri a
~ugbQn ipari ti a de e rn{> yii gb¢dQ nip<;>n daradara. B! wQn ko a si t~ p~p~ ori igi yii, a 0 f¢n erup~ si ori P~Pt: ti a t~ yii, a 6
94 95
:i

:r
I
.i
lir~:I!1
 111
I
I
Ak~t:hlp6 dilbi Qfa, ~ugb(,m 0 yat¢ pup<;) nitori pe 6 ni agbara
waa da ounjl; ti c:ranko ti a f~ mu yji ha kundun jil, lee I'ori PUPQ, b 51 Ie pa ((ranko nla, ati eniyan. lyiltQ ti 6 tun wa l'aarin
gygy bi ijy. Bi ~ranko yii b:i ti ri kQja ti 6 ri ijc; yii yoo gun ori akatanpo ati Qfa oi pe, akataI;pO ~ee k~sil<; de l(ranko ti a f~ pa
P~Py Qfin yii, yoo si jin s'6fin, ko si nii Ie ja iljilb6, titi ti yoo fi ~lRgb(;m Qfa ko ~ee k~ sill( de c;:ranko. Qrun ti a ti fi irin ~e vnu
ku. Ofin j~ ohun i~Qd~ ti a fi n pa yranko ti 6 I'agbara. Bi r~ ill (, n 10 lati fi pa lYran.
~ranko ba si jin sf 6fin, Qran yranko naa di ti 'ejo ti 6 wQ inu Bi a ba ti fi Qta akatanpo ha okun Qrun, ti a 5i y~~ kuro ni
age, ti QrQ r~ di sawura, eyi ni 6 5i fa a ti a fi maa ri da~a pe '0 ibi ti a fi ha S1, lita ni Qrun naa yon ta fau, ti Qfa naa yon sl lQ
jin SI Qfin'; eyi ni pe 0 b¢ sinu iYQnu nla ti ¢pa ko Ie b.:i or6 m¢'. 0<1 t;ran ti an sun.
(iii) Akatcmpo. Ohl.ln pataki ti aWQn Yoruba maa fii ~e Qd ni
v (iv) o.ra. Irin~~ 9dIY pataki naa oi Qfa j¢, Qrun ni a 51 fi n ta

2. Oi) Akatanpo
eyi jy I'aye atijQ; (; si tun jy, ohun ija pataki fun aWQn QmQ 2. (iii) ()fa
t~¢. Eyi si ni idi ti a fi ri ki t~¢ bayii;
QUi. Jgi ti 6 ba I~ daradara bi ito, ijan, ati igi b~¢b~e ni a fi n ta
OmQ Iyan bi mi L'olu,

Jkoyi QmQ <;ru Qf:1,

ofa. ()run miiran a si rnaa tobi PUPQ.; cyi ni II SI fa a ti w<;m fi n
ki aWQn Ogb()jtl od v miiran ni 'Gbe Ql'un glml~ ta <;lfa' eyi ni pc
Akatanpo ni wQn fi da'wQ¢ <;yin,
ibi li qrun naa tobi to, a ko Ie daa gbe JowQ ta, a fi bi a ba gbe
Orun tyfl;f y ni wQn fi SQ yin l'orukQ.
96 97

'~:j ra __ 0'-::C:if,ijicf,"
 e ti il~. Ni ik Yoruba, aWQIl Igblnll'o mQ Qfaa $e, ti wQn sl rnQ
¢n 10 jll $ugbQn aWQI1 ara ~aki ni 6 ri idi ki a fi oro si vnu Qfa ti
a f~ ta, eyi ni 0 51 fa orin aWQI1 baba wa ti WQI1 n kQ pe:

19b1ra 1'6 l'Qf,i,

Saki 1'6 1'01'0.

Saki I'c. 1'01'0 o!

Jgblni ]'6 I'Qfa a!

(r) K(;gbcljd. Irin$~ Qd~ pataki ni keg bc)j <i, tabi waya. Ohun ti
aWQI1 rniiran fi 11 pe e ni Wayil l'c)(]e·oni ni pc dipo Okl!n agba
ti WQIl 1110 1'~lye atijQ, w,lya ni <l Ill,) ni ode oni; allfani ti W,'\yil
lilo 51 ni ni pc. ~~rallko kG Ie j,1 a bii agba, 6 S1 tlll1 Ie Illll ~ran bi
l) Ii \Vult; ki c) tobi 'tl:). Asiko ¢~rlil1 ni avvqn Qd~~ maa 11·1~
kegboj~1 nilor; pc ,\,lye W,l [un wqll l'asiko yii. i$~ inu 01\0
ko si PQ. c;ranko yoo 51 m~la jade daradala nitori pe Igb~ yoo ti
bc;r~ 5i fin wQn n.! imu. Igb() nla ni wl)n gbe dt; kcgb()j,\, abala
igbc) ti \VQrl yoo si 16 Ie gllll tC) igba e;s¢ tabi ju b¢¢ lQ. Ilu abala i. (iv) Ok un I
~
igbo ti WQI1 yoo 16 yii gl:i(ldQ W,'I !'aarin inu oko ali odo. I;:ranko
aWQn l)munu ew(~ko ba 5i Ii n YQ ni w<;m maa d~ okun, asiko yii ~
k6 ni k gba oju odo b¢¢ ni ko ni Ie gba inu oko, eyi ni yoo si
ni a Sill pc ni 'a~¢lul~ 6jo'. AWQIl OhUll ti a fi n de okun niyi: df
j¢ ki ';ranko ti a f¢ pa Ie Ju Kegboja ti a d~:. A 0 ge igi aparun,
tabi OPCl igi, a () ri wQn si opo ipa tf a ba ti Ja sinu igbo yii lQ, Oku QP~, okut~ rn~rin, ati 9P91QPQ igi Q$un$un tabi igi ijan. ~
aWQIl igi ti a ri yii k,) ni ju ~s~ llll:rin-mt;rin IQ sf ara wqn, ibi ti Ok(l QP~ yii ni y60 wo Iu ~ranko ti a de; okun fUn mQl~. I.
1/,.
.

kukulc igi bel si \\'l, a 0 loc) dfpo kl it tun ~~s¢ ri igi sib~. A 6
W,1<l mu imQ OPt; a (l fi y:\n tabi di ihl') aarin. L',lb¢ imQ QP~ ti a
fi yan ipa ti a 1'1 OPCl si lQ yii 111 w,ly,\ tabj Oklli1 agba ti a 6 fi d y
Kcgboja yoo gbil k<;lja l'ori igi id~lbtlu ti it 11 pe 11 i j rcku.
Ok un ni a (; si fi gbe Okl.1 iQPr, yii s'oke I'ori ati ni ldi, bi a ba sl
\>e f~ ki orinrin ti yoo fi lu ~ranko ffiQl v to, tabi bi ~rallko ti a
ba dt; ¢ fun $e l'agbara to ni giga r~ sil~ yoo ~e rnQ. L'~hin eyi !~
ni wQn y60 wa so okun naa lYle;) aW(,m igi idabuu Ineji ti a 6 na
sari okl1t y ml~rin. AWQn okut v yii ni a 6 ti ri. mQI(;\ a c) ri mej{ si m

~
Ircku yii yoo ni ikekcrc ti a de m(J wQn, gbogbo ibi ti ikekere
b~1 si Ii w,l ni a (> lu oju roboto roboto ti ~rallko yoo maa gba ori oktl ¢'P~' a 6 si ri mcji sf idi oku QP~ yii. igi Q$Un5un ni a 0
kQja si. Oju roboto yii ni wQn 11 pe ni ojlld~, eyi Sl Ie t6 l1l~waa fi ra'gba yi oju OPC') ok un ti a dt; yii Ll., Qna meji ni yo'o SI wa I

~
labi ju b~¢ lQ. g<;g9 bi Qgbit ti ala b<i ~e gun t6 ni. Titobi oju yii nilt;:, eyikcyi ninu mejeeji ni ~ranko SI Ie gba wQle. Bi aWQn
naa si wa I'QwQ bi igi okut y ti a rl b,1 ~e J'agbara sf, ati \'/,ly:'1 ti a ~ranko ba si WQ inu Qgba okun ti a d~ yii, bi Ikekere ko ba tii
In pt,'lu iru ",ranko ti a ba ti ka-firf pc 0 W¢P9 nibi ti a ti f~ $e re, okll QP~ ko Ie w6 pa aWQIl ~ranko ti 0 wa I',ib¢ r~; idi yi i si
Qd<;. W;.\y;l k9Qkan nia 6 so m¢ igi ktlkutc ti a 10, bi i igi ator! ni Oklill kan ~O\,O ti a ba d~ fi Ie pa 9ranko to m~fa, tabi m~rin Iii.
I,
tabi iyekiye ti 6 b,l. WQ inu Oklll1, ti a,lye ba si gba kf"o t6 di pc
tabi ijan. Igi iltor! tabi ijan yii si Ie ti d~lhu sib~. Bi ~rallko be\. ti
Oklll1 re. ~
1'<; gba ojlld~ yii, nf yoo t~ igi ircku ti a ti nit sil9 J'9nu iho. Ii'
19i ij,in meji ti a so okun rn¢ I'on ati ni idi oku QP~ yii, Ili
~
lkekcrc yoo re. igi ti a so waya In¢ nile; yoo 1l,1rc). Iku de ba
~Ianko naa niyi nilori pc waya yoo fun un pa m¢ igi ni. a 0 f'okun fa IQ s'~gb~~ Qtun tabi OSI oku QPv, l'~gb¢~ yii n'i
ikekere OkUll yoo w,l, ori igi ti a d,ibuu ni a 6 si so lkekere naa III[
(ri) Ok/III. L~hin ti ojo meji tabi rn~ta ba ti rQ l't,'hin ¢~run ti mQ. Bi ~ranko ba ti tv igi ti a dabuu yii ni lkekere yoo re I

I.I·..I·
I1,·1'
98 99 1 o
II'1'1
iill'
,III
III,
li l
ii'
I
!,'I
II)"
 l
.i
III
I.
I:i
s'oke, ti oklm ti a d~ yoo ju ara sil~\ 6ku OPt; yoo si ja lu <;ranko ti l'Qni.!.. f;.hin ig; ti a yan yii ni oki:m ara okutt;; ti a fi d~ ,!sQ yoo !
ti 6 wfl I'ab¢ r¢, ibaa ~e yYQ kan tabiju b~¢ 19. OY~. ni <;ranko tii ti wa si hvaju ibi jj a 'Ian, de am ati lkekere pt;!u ljv
saaba Iu okun, aW<;>n bii mt;rin tabi myfa si Ie lUll I¢~kan ~o~o yranko ti a f~ po.. A kl j di yfU s'ori Ii okun ti a gbojo yii wa 'II

paapaa julQ bi a ba cia itQ si oju okun ti a d<; yii nitori pe oorun 'I'
III
II

bii Ii kUhlte. Eyi ni pc ¢blti oi P\'P9,ikbilkb~6 ko ni pt;plY. Eku

itQ ni yoo mu w<;111 lu U. ni a saaba m;.ia fiik6nko~o pa, ~LJgb\m ohunkohun ni ¢bltl if:

(vii) thill. ~~biti j~ irin~f,' pataki Ii aWQn <,>dC; ii 10 lati igba pip~. pa, eyi ni 6 si fa a ti a fi il pa;.i J'6vve pe "Ik{)l1ko~6 tiiri pa eku,

1W9 liiri pa ~ju'.

III!
(Ix) ]rfn. hin.it; nnkan 9d<;: ti aw<.>n Qd¢ f9ran !atl maa d y SI
~""'---
lj'" ,.'- "-'~~:~

{/
!
'\
/"",.. , III
fif // I ~I
II~!

~
' /

AWQIl
2. (v) I;biti
baba wa a SI maa pa owe P(~: Bi ¢biti ko pa eku 1119, a fi
~ i) ,L. (VI).',
~~~, ~ Ifln
<;yin f'¢l¢yin, fllll mi ni I1ilkan mi; ~bili Ii IS pa Owolaak<; ko
oju opo ~ranko bii t,;f11 r,J , aft\ ati <;d(l. 19i aparun tin-in-rin tabi
j¢bi, ki ni cgung:lll1 wa de ibi vyin; Bi ¢biti yoo ja !'QIa, cku Ii l)
igi ijan ni ;;d1 11 ~c lrin. A () gb~ idi igi yii ~l)J11U~omtl nitori pc
ba pa !'onij apag:be ni.
idi yii ni a () ki bylr;~ nibi ti a 6 IXI ely lrin Sl. A 6 so oklln 111<)
Igbil Idgbil ni a Ie dr; ~blti.L"6ju opo ti <;ranko ti a ba si f~ pa
igi yii J'od) l<eji ti a h~ pee ni ori. Nilkan bi ika (,)w<) m<;rin sf
11 to ni il a d<; ¢bitl si. Bi a l) b{\ dr; ¢biti, a 0 ri igi OhHt; r;1r;tun
m{lrlll1-Un si idi igi ti a gb¢ ~OITIlj~()l11tl Ili a () yilll rcgcrege 1'911;1
meji S'9wQ Qtun, ati osl oju OPl) <;ran ti a f¢ pa 11 tQ, a l) wa,\ fi
meji. 8i a b,l f~ d:;: irill, a (S fa okill1 ti a so In0 or! igi ti 6 IQ yii,
igi IC ori igi okutr; mcji yii. A l) tv pakata p<;lu ewe Qg¢d¢ s'ori
a a rajabl) r¢ yipo ibi ti a yim rcgcn:ge, a t) wMl tun poj6bo
'igi pc:h;br;-p<;l<;b<;, tabi qWtl QP<;, a l) wa,\ di amQ k ori pakata
OklJl1 Ii yoo wa raju ()p6 cku, lkckerc yoo W;;I ti ibi i;yin Iq si
yii. A 6 W,\;.I n ohm Ii a dt; yii gbe Gru amo yii s'oke, Okllll yii
<;lI1a keji ti a )lim regercgc. H.i cku ba (i Ii KQja 1Q l'oju Opt) r¢ Ii
yoo gba ori igi Ii a d(lblH'1 k<,1ja, .w(, si ab<; ¢biti, 19 si Qgangan
() bi\' ~c ccsi b~) si inu ok un ti a pojl)bl)si oju Opt) naa, ikck.ere ti
ibi Ii a 6 Ii ikekcre ¢bili yii sI. Bi l;ranko tl a btl 1<; pa b{l ~e tobi
6 Ii w,ini g\~11g¢n; yoo kim ta ni, b,&,; ni igi ti oklin w ..l. 1'9rlln
tl), b¢¢ ni ¢bill ti a gbc s'okc yii yoo ~e ga to, a 6 kl) ounj<; ti
r~ yoo n"l \-v0nhin, ti (lkl~m yoo si fl:m do.! yii 1\1run pa.
<;ranko ti a b{l k<; ¢biti fun b(l f<;ran rq ikckcrc yipo. Ounjt; yii
lC j¢ ,,"yin, tabi <;)g¢d¢, labi ¢g¢ ati ounj<; b¢¢-b¢¢. Ti <;ranko ba Cy) Sdfl()· OhUil l;;(,)dt; Qm';)dc ni ;ill Pi:) j¢. Eku ti it 11 pe Ili asinrin
ti Ii j<; ot.inj<; ti a Ii yf ikckcrc po yii ni yoa kQ lu ikckcrc, Ii ni WqH si saaba 11 pa. Eyi ni awqn ohun ti a fi 11 ~e ~.apl): Jgi
¢biti yoa si rc lu II mQI<;. aparull Ii 0 fl;n,' glllll<) igbliilwQ kan, Irin tinrin, okun tanninhin
tinrin, ikekers aii igongo (ti a 0 fi ~e ijy).
(riii) }k<;iil((;~·(;. Hi igbil ti a dr; ¢biti ni ikl)i1kl)';i0 ri ~ugbqn eyi Hi a bj f¢ ~e ;;;lp(), a () gl; ap:tn.Hl bi a ba. ~e f¢ I<i () gun to,
ni aWQn iyalq pataki ti l) wa laarin ¢blli ati lkMlko~i). igc kan yoo ~e ckede.:e ikll tabi orik~6 nparun, cyi too di I'oju,
J;.gb¢ I1lcjceji bpl) <;ranKo ti a f¢ I1lU ni a () Y{\I1, igi Ii a bli S1 ;: ig'~ keji yon ni ill() ti I~ranko l,~ wq ilm apanm yii bi WQil b;:\
yan opo yii yoa pade l'<;hin, iwaju nibil ni ¢gb¢ ti a yai~ yii yoo ti gb() iJC)rlln Ij<; ":Qil. t:lbj ti wqn b;i Ii ri i., A l) Iv idi aparun ti

100 ~ 01
koko WB. ti leo l'oju di~ tintin.T'aarin, a 6 sl ki irin tinrfn, ti 6 ije ati ikekere yoo wa, enu ogba si ni igi ireku yoo wa. Bi eranko
gun bi igbimwQ kan b9 Q, bi 19ba. ti a kan obe sinu eekuu r~. ba ti fe moon ie. Qg~d~ ni ikekere yoo re, ti igi ireku yoo fo
A 6 tun Iu iho tin-tin-tin meji si ~gb~ aparun naa ni ~ba enu ti s'cke, ilekun ti eranko gba wole yoo si ti bi ok un hi ti fa igi
iho ti eku le gba wole wit. Inu iho yii ni i.wo ti yoo gbe ij~ l'QwQ ireku s'oke. Bayii ni eranko yii yoo WQ gau, ti yoo si maa pooyi
ninu sapo yoo gba wole, iho keji si ni a 6 si gba so ikekere sapo rahln -rahin ti ode ti 6 de Q~Q yoo fi de.
yii rno on, Okun kan yoo wit I'QrllTI irin ti a fi bo koko idi sapo, (xii) Panpe tabi nan/a. Paripe ie ohun isode ti oyinbo ko wy
okun yii naa ni a <. si pojobo ti a 6 fi kO Ikekere Ji ije wa l'enu
re, Bi eku ba ti gbo oorun tabi ti 6 ba ti ri ij~ ti 6 si fa <1, yiy¢
ni ikekere yoo y~, okun ti a ti pojobo yoo si fun asinrin l'orun
pa ni. Nigba miiran ¢w~ a rnaa so ok un mo idi sapo ti a 6 si
tun so 6 mo igi miiran ki eku tabi asinrin ti 6 ba tobi rna ba a
WQ Q IQ bi 6 ....
ba tao
(xi) O~¢. Ey'i ni ohun isode ataye-baye, 6 si j~ ohun ode ara ati

2. (viii) Paripe tabi Nanfa

ile Yoruba. 0 ri pelebe, ibi eti re si gun segesege bi igba ti

eniyan ba pa eyin, tabi bi enu ayun iregi. 0 ni irin pelebe kan ti
a n pe ni laribebe ti a le peni ireku, aarin lanbebe yii ni a si n fi
ije ha fun eku ti 6 ba fe pa. 0 si ni opa kan ti 6 wa lati ehin
paripe wa si iwaju ti a le pe ni ikekere. Bi a ba f¢ de; ¢, a 6 mu
irin onigun merin ti a fi sipingi de mo aarin Paripe wa si ehin
Paripe, a 6 si fi irin tininrin ti a pe ni ikekere daa duro si ibi ti a
fa a wa l'ehin, iho ti 6 si wa nibi lanbebe ni yoo mu ikekere yii
mQI¢. Bi eku ba ti fe ie ije oju Paripe ni ikekere yoo re, irin
2. (vii) OSQ
onigun rnerin yoo naro lojiji yoo si na eku yii fail, yoo si mu
iyanu nitori pe eranko ti 6 ba gQ ti 6 sl wobla ni QSQ Q mu.
~gb¢ irin ti a yun l'eti yii,
Eyi 16 si fa i ti awon agba fi'mlia ri pa owe pi: 'Lagbaja gQ gQ

gQ, 6 si Ie fiU Qg~d~ ninu Q~Q. AWQn ohun ti 6 y~ ki a ~e akiyesi

(xiii) Ate. Ti a ba f~ d~ ate, a 6 m( igi meji tabi m~ta a 6 fi

ate yii I'ara, ate yii yoo ki k~t~p~ yoo si po l'ara aWQn igi bii
nipa Q~Q niyi: l;ranko ti 6 ba gQ ni Q~Q QfiU. Aaye ni Qde; ¢ ba

orin .i a to PO yii. A 6 waa bu omi si agbada nla, a 6 gbe e SI

~rankoti 6 ba k6 sinu Q~Q nibi ti·6gbe n pbOyi. <)g~d~ ni wQn

Qgangan'ibi ti QPQIQP9 I;y<; ti a ba f~ mu b<i gbe ri jet. A 6 dabilu

saaba fi ~ ij~ fUn fYranko ti a bi f~ fi Q~Q rou. J;:ranko bii ~ta, ti

aWQn igi ti a sa bi orin yii ti a ti fi ate pa lara Ie ori agbada omi

a n dape ni QIQg¢d~ ni saaba lu Q~Q. Ogba ni wQn fi igi Vf~~r~
yii. I;:y<; k'~y~ ti 6 b,l ti f¢¢ mu omi, ti 6 bi ti ba Ie igi yii ni ate
ra bi ile, Qgba ti a ra yii yoo ni Qna kan ~o~o, inu ~gba yii ni

103
102
 __
..
·.,~.:".,_O=,"~ £"f.'':;'~ i;, -~_ __

yoo mu sil~, bi 6 ba s1 ti nja pit1p1ti lati jabo oi ,he yoo tun mo

(i) Odo gbigbrn. Ak6ko ~~run oi aW<,Jn aderdo saaba gbe;,ndo,
<,In yl gbogbo IY~ ~ r~ ti ~ni ti 6 d y ate yoo fi mil ~y~ naa. Asiko idi eyi si ni pe i~an ado ki i ni agbara me;" ipa a si maa k<i odo
~hun ni a a d~ ate, ~Yy kekere ni aa fi ,he mu, eyi ni 6 si fa owe
gbigb¢ngb~. Ohun ak¢k¢ ni lati wa ibi ti odo ko gbe t~ pUPQ
aW<,Jn baba wa pe, 'A ko gb<,JdQ fi akuk<,J ~e oogun ate, nitori pe rake, ati ni isaler ado. L'erhin eyi, w<,Jn yoo k<,J okiti la ainin
ko si ~Yer ti yoo mu ti 6 Ie t6 akukQ'.
ami I'(ma mejeeji yii lati se omi, l'oke ati ni isaler. W<,Jn yoo w<i
(xiv) Taktlle. Eyi j~ irin~~ pataki ti aW<,Jn <,Jd~ ati agb~ n 10 gb¢n ami ti a ke m¢ aarin gb~, wQn yoo maa 5a aWQn erja bi
omi ba ti berrer sii tan. QpQIQpQ, ~ja ni wQn sii ri k6 b~yii.
(if) 1gere did(!. Ibi ti ado ko b:i. gbe f~ naa ni it a der igere si,
~- --------- -----
-....--
---~----
~

~-~~

2. (x) Igere
,.

igbakugba ni a Ie ~e eyi paapaa ni igb:! ojo. Nigba ti a ba ti ri

ibi ti a 6 de; igere 'si, a 6 ri igi okutc; ti odo ko Ie mu tan lati II:IW
f

'I~~
igun kiinni de ekeji odo,alafo igi okutc; yii 5i ara w<,Jn ko nii ju
ers~ merta, me;ta I<,J, a 6 waa di alMo yii pa perlu igi werre;werr~,
imQ ati koriko ti 6 fi j~ pe e;ja k6 Ie gba ibomiran kQja ju oju 1:11
2. (ix) Takute Qna ti a ba ~e si Qgba ti a fi ge odo yii It;>, oju <,Jna yii Ie t6 m~ril1
tabi m~fa, l'¢w¢t;> gigun Qgba ti a ra yii 1'6 wa. Oju Qna yii ni a
6gbe igere Sl. lbi ti ado ti n ~an an bQ ni yoo kQju sf, ~ja ti 6 lij!i"
l'aye laelae ati 1'6de oni. Ori~iri5i takute ni 6 wa, bi ~ran ti a ba
I1
sl f~ fi pa ~e tobi t6 ni takutc ti a 6 10 yoo ~e tobi, b~~ naa ni ba si W99 ko ni Ie jade me;,.
1 :1 11
yoo Sl ~e I'agbara t6. Takutc ko ~c c fi pa eku, afi ~ran abitete, AW<,Jn irin~er iderd6 ti 6y~ kf a tun mernuba niyi:
1);111
lati ori eyi ti 6 si Ie pa ikun ni takute ti berrer titi t6 fi d'ori aWQn lw¢-fifi Ohun ti a ri 10 fun cyi ni iWQ, ij~, owu tanranin ti 6 yi ti 1
1\
takute onigbaerru ti a n der fun erran bii c;fQn, bii erin. 6 si nip<,Jn, aparun, ati oI6[06f6 iwQ. Nigba ti a ba fer fi iw<), a <'>
AW<,Jn w<,Jnyi ni irin5er Qdt; ti 6 tun yc; kj a ka oruk<,J w<,m p~lu ju iWQ ti Ij~ ti wa lernu r~ sinu odo, c;ni ti yon fi iw<) yon duro
!!:lllt
aworan w<,Jn: ib<,Jn, ganmQ, kum¢ ati Qpa, kannakitnna, rQba, I"1\\ I~iI

loke ado. Nigba ti iWQ ba si k9 yja lerl1u nibi ti 6 ti n f¢ gbe ij~, 1\1
oko (a n 10 eyi lati jaguo ju lati 5C <,Jdt; IQ). YatQ fun irin~er <,Jder, 016f06f6 yoo ri, a 6 si fi yja s'oke odo, ki a t6 tu u kuro I'~nu
1',1

<,Jna ti a tun n gba ~e <,Jde; ti 6 ye; ki {l m~nuba ni iho did~, i5a iwQ.
",'I'"
"'I
flnfin ati isa didt;. I
AlI'¢n: Hihun Iii a fi 6wu hun aWQn, dida ni a sif da aWQIl s'6do ,'1'I111
Od(!-omi labi odo-did(! lati k6 c;ja, <'> w¢PQ, ko 5i wa apejuwe rara. ;',1

AW<,Jn kan wa ni ilt; Yoruba ti 6 j~ pc i~~ ado did~ ni wQn fi n 'I

:'1
~e i~~ a~ela a ti wQn, ~ugb<,Jn <,JpQI<,Jp<,J Qd~ gidi ati aWQn agb~ ni 2. Is~ Agb~ :11

6 n der odo lati pa t;ja ti wQn yoo jt; yatQ fun aWQn al<ipata. Eyi I~~ agb~ j¢ i~¢ pataki ti ~da kQ ~c, 0 5i j¢ i~¢ ti 6 fUn w<,Jn ni "
ni dit; ninu <,Jna ti wQn n gba dt; ado: ijokoo, isinmi, ati if<,Jkanbal~. Otit<,J ni owe aWQn <igba pe,
'11

104 'I
105 ,:1
1 1

:':1 1
I-IiI
1"1,1

l'I"llI,ii"
1
Ilr, ' I I I .
 I",
il
Iii'I'
"!
Ii
kti bi 6 ba ti n da'gba. Nigba ti a ba. ~~s~ IQ kok6, 6 f((ran I.,i

'QIQrun ti 6 da ~nu Ib(IOLlIJ IllQ ohun ti yoo fi b(l Q, ~ugbQn ibooji, ki 6 Ie hu daradara, eyi ni 6 si fa a ti a fi saaba gbin !III
nigba ti 3wqn ~dcl k(, d'aye wqn r'i \va eso igi ati yran kifi nl Qg~d~ agbagba I'QpQIQpQ si ibi ti a 6 lQ k6k6 Sl. Owe aWQn I
!,'I'

'·"I~.
Jati ibi kan de ibi kar1. 19ba ti ViQIl b9f y oleo dida ni w9n to bQ baba wa si wi pe, 'Og~d~ 1'6 wo kok6 ye, ki 6 t.o di igi buruku.

ninu arinkiri ati alniblljol«)(). Ori?iri~i i~(: oko..dld6. ni 6 wa, n

Nitori pe bi kok6 ba ti ye tan, ti 6 si gbQr~~g¢jig~, ki a maa

eyi 5i oi dif;: ninn wyn: b¢ Qg~d~ I'oku, ki oortln ati at¢gun Ie f¢ si igi ow6 ti a gbin ti 6

"lgbi: aye atij~1: 3.gb¢ ohmH)gb1n nl aKa f,:gan, aka Odan, aka n
ye, ti 6 si dagba yii. Bi 6 ba ~e ilt;: ti 0 gb9 kok6 ni a gbill-in III,

Sl, Qdun kvta ni yoo WQ ile eso, ti a 6 si br:rr: sii k:i eso yii ta
etile (~(L~n ati akllr,~)
l'~hin itQju. !IIII
Agbf (Jde-!Jni: (I) agh~ olmn-¢osin hii adi y, to16t616, vl¢d~,
eWllr~, agiJtim, malllll, t;'rnQ oyiobo, choro
Obi. Eso obi naa ni a a gbin, si il¢ igb6, ~ugbQn hi a ba f¢ a ! ,;

maa ba eso obi naa ki a t6 IQ wQn bii ti kok6. lit: igb6 ti ko '/"1.
i,ll,
oyinb0;
dara t6 fUn kok6 Ie gbQ obi, aayan ti obi si f¢ ko t6 ti kok6,
(ii) agb~ odo (~ja;
inu ojo ni wQn ri gbin obi naa. !Iiil;
(iii) ;\janpQ i~~ oko ati OW() ;;1;;C t[ 6 jylli<)
Ori~i obi meji 1'6 wa: Obi gidi, eyi ni obi a.d<J.yeba, a maa
ini::··oko; 1'1"
I!!
.. I'aw¢ mr:ta si m~fa, iru obi yii ni a saaba fi bQ ori~a, Qdun keje
(Iv) oko f;gb~j(,KU.. '\,,1
,Ii'!
5i t;k~jQ oi sii saaba WQ ile eso. AWi,m Ijv~a si fyran a ti maa I'!
1. 01w ~~gall" Oko fgiln ni oka ti a da 5i i19-igb6 tabi flinu gbin obi, wQn si gba pe, igi ow6 ati igi QrQ ni 6 j¢ fUn aWQn. 'I'li
n
aginju. Ohun pataki ti wqfl gbin ni aWQn ohun (~lgbin ti a 11 Eyi oi 6 mti ki a maa ki Ij~~a bayii: !I,,'
pe ni igi ow6, aw(~n mia ni k6k6; obi; orogbo; ('pc;; kaf~,
Ijr:~a 6 sun are

ataare, agbqn, qsan, fl)ba, bro, aWllsa, B.gbaynu, Qg~d¢, k6ko

OmQ onile obi,

ati aWQn ohurH)gbin b~¢ b{:'~ tf 6 j$ pe hi a ba gbln, mQj~bi yni

Ijr:~a 0 sun ore

a maa jogun l't;:hill ~da. OmQ 016bi wQQwQntiwQ,

AWQn irin~y ti a il 16 fUn gbigbin ohun ¢gbln wQDyi ko PO

OmQ 01obi wQQwQntiwQ,

pUPQ I'aye atijQ, a1 agb~d(; ni sir rq \VQD n:m ,nvqn agb~. Eyi ni
OmQ Ijy~a tl yoo ba QrQ ku,

di~ ninu wqn: Olc()., .,I\d;i ak(Jr¢J, f'::rugogo, AkQI'.) Ik{l-koko,

Bi 0 ba fUn unn l' obi kan ~O$O

Akoo (igi ni a fi Ii gb¢ cyi bE ~ibi, 6 S1 wll16 bti \V9 kok6 ninu
A maa so I'abo I'abo.

padi r~). Ada ipak6k6 (hlllta ni ada yii n rL)

Eyi ti yoo ba o~i ku,

Alaye di~ lori aWQrt orn.m-¢gbin:

Bi 0 ba fUn un 1'6bi kan

Koko. 1Ir: Okeefe ni aWQn alawc) funfun ti !Ilii igi o\v6 yii WQ A maa so l'akQ l'akQ.

ilr: aWQn baba \va, t'QwQ t'r:sr: ni aWQn agb¢ si fi gbaa nitori pe
Ori~i obi keji ni ob( gbaOja tabi g66ro. Odun karunun ni obi'

igi owo gidigidi oi k6k6 6 ~e. Njnu ()j6 ni wQn ri gbin kok6,
wor6 vYQ kan ~o~o oi WQI1 111::\.a n gbin, $ugbQn lati din wahala
n
yii WQ ile eso. Bi eniyan ba j~ ~, ami r¢ a maa pon, eyin ~ni ti

6 si Ii j~¢ a maa pQn, aWQn eniyan a si maa SQ pe 'eyin r~ PQn

leil, bibii ni wqn k6 ba ,';so kt)k6 si cti ado nitori ki omi Ie maa
bii eyin-in aj~g66n)'. Aw¢ meji ni obi yii ni, aWQn ara oke Oya

rin si aWQn eso ti a bii yii ati ki a Ie ri orni fi wQn aWQI1 aJal~hu
si f~ran r~ ni jijr:. Gbanja kan wa ti 6 funfun ti ki i sii ni pupa

n
ti 6 ba YQri titi ti yoo fi t6 $1 1<) 5i i nu oko ti a 6 gbin in si.
n
rara, eyi ni aWQn agb~ pe ni gbaiJ.ja olokuku lati fi agbegbe ibi

Nibi ti ko bi gbe 5i etido nitosi ~ugbQn tl s~Ihu ba wa, ibi

ti 0 ti PQ ati ibi ti 0 gbQ igi obi yii han.

s¢I~ru yii ni a 6 ba aWQn eso yii si. Bi 6 ba t() akoko ati maa IQ
aWQn ehil kok6 yii, ilt; ti 6 ba J<; i1r: igb6 ti 6 5i r¢ daradara ni a Orogb6. Il~ igb0 ni or6gb6 gbe hu, aWQn agb~ ki i si saaba

a IQ. wQn si nitori pc k6k6 a m~a ni egM ti yoo \vQl y ji.nna, bi

* bi 5i j~ ilt; ti 6 ni apata tabi yang! PUP'; rab~ kok6 yii yoo"
gbin in nitori pe a maa p¢ pUPQ ki 0 to WQ ile eso, eyi ni 6 sl

107
106
fa. a ti aWQ!1 barK! wa fi 1'1 d<i 0 l'a~a pe ''eni ti 0 ba gbin orogb6 (k) ,Ogu~¢ ara QP~ ni a il sa. ti 6 ba si gb~ a rI ta a fun Ho

kl i ka esC! rf. A~;l miiran ti ('(won baba wa tLm mat! n da nipa inci·,dida.

orogb6 ni pe: 'Ki ni clilfani orogb6, a pa a k6 l'aw~, a j~~ 6 (1) M¢riwo ¢Pf tabi {Igr m ¢ (JPf ni wQn Ii rI ta jaala si fie

koro. Ori$a ti 6 tun le ni wqn fi i bq', Or6gb6 kJ i ]'aw~ bii obI, bgun.

a mao koro pUPQ bi a b::i j~ ~ wo, ;;ugh(;m igi own uti ti 'llubarikil (m) lhaha QP~ ni a fi n ~e k,'mhlnkanhin ti a fi n fQ ilwo ati

oi nitori pe bi a b,), "I sure, ti a ba ti ri or-ogb6, apt:t;r<; ~mi keregbe ~niu. Bi a ba b~r~ si ka gbogbo ohun ti n b~

gfgun oi WQI1 11 fi orogho ~e. L'aye atijq bi a ba si 1'1;, ran;;c,: 5i rara QP~, a 6 rfi pc ko si eyi ti kowu)6 ati pe igi ow6

aW911 alayc lati t(,)ju iJlejo ati ab~un] eniyan, igi or6gb6 ni wQn iyebiye ni QP~ ~ ~e.

Qn di me) ~ru Ii yoo [xi gbe 19 si de alagbara.

AgbQn. AgbQn kl i ;;e igi owo ti a mu wa si ile: wa lati lIu
okeere, igi ow6 agbQnjuba lIe: baba wa ni i ;;e, 6 si fe:ran ati
Op~. t)PI; a Yna3 hll ni i!t; igbo, a 51 m~ta hll ni il~ Qdan, A kJ i maa hu ni ily olooru. Riba ni a n ba eso agbQn ti a ba f~ gbJn ki
saaba ba 9j)v 1<> !'ciye atijq, $i~1 ni it ,t ?! ope ti 6 b8. hll I'tib~ a t6 ~f wQn IQ. Agbon a maa p~ PUpy ki 6 t6 wQle eso, nigba ill ~
Jya r~. Hi awqll Hill ti 11 jit b¢, ti WQ!l 11 j~rii ti dOJr¢ 11 wQI~, rniiran ti aWQIl agba ba si nf ki rn¢je;;fn-binrin lQ igi agbQn, li
illil;1
b~c ni aWQI1 eSO QP<; yii yoo mila ]a jlC btl, ti a 6 5i maa ~i wqn
JgbagbQ wQn ni pc, Qdull ti 6 bJ WQ ile QkQ ni agbQn naa yoo :1,11

1<,'1 Sl ibi ti a is ba gbin wQn si. Qp<: a maa p¢ pUPQ ki () t6 wQle b~r~ sH so. Ge:g~ bfi ti igi QP~, 0 f~ry j~ pe gbogbo ohun ti n b~ ill!:
iii ~
e50. Bi 9Ptr ko ba til W(,) ile I':so, a kif fi 9W9 kan· ohunkohun
I'ara agbQn ni 6 l'alubarJka ti 6 si 11 fa owo wQle fun ~ni ti 0 ba I II ~

!'ara r¢ nitori pc !ati ibi 1l1()riwo QPC rake-roke titi ti (S fi kan gbin in. Eyi ni di~ ninu wQn:
egbo rc ni ab¢ ile, igi ow6 ni OPt;: ¢ ~e, k6 Sl sf ohun kan I'ara QP~
ti ko \o\iGlo. (a) Jij~ ni eso ()gb911, omi inu agbqn si rnaa n dun. WQn tun
, 11 10 eso agbqn lati ~e ad; agbqn, eyi ti aWQn eniyan fi n
(a) Oodi 'Fyi!! Ii ,I 11 ri I'ori QPy, ni a fi 11. ~e epa pupa ati pa ara, ti aWQn obinrin SI fI 11 tQju irun ori WQIl.

ik~'f·¢. (b) Padi ti 0 bo eso agbQIl Ili a fi 1110 il~k~ ti a Ii rI ~e QSQ si

(h) Ekiw{! inu <;:YII1 ni 11 Ii 11 ~c t1di (¢yan ali Yr/nkd), ati ,ldi Idi, awqn obinrin a maa fi $C pQQkQ OSlin, wQn a Sl tun

oyinbo. maa fi dami.

(d) Ll'PO {>Aiil'{) Ii tl ho cso ~YII1 ni awon ahlgb¢do; fi 11 ~e (d) Ecpo ti a bo kuro lara oodi agbQn j~ ohun ow6 gidigidi,

eesan ti a fi 11 d{tn{t l'<lgb¢.dt; ali ninu ile. WQIl a maa fi ~e ~ni igbQn-idQti-r;s~ IlU, ki a to wQle, wQn

(e) AI'(/I/ ghiglW ()Pf ni it 11 t~1 I'Qja 1'{lye atijq Ii ,I 11 fl 11 d<i a maa fi ~e QWQ igbQn jankaawQ ara ogiri, ati QWQ QIQwQ

ina ki is Ie tete jO. kekere IgbQn a~Q ati feresc ti il 11 pe ni bur<,'1Q~i. Bakan

(l?) Oje ()Pf Ili WOIl 11 d{i ti a si 11 p(~ !'~IYJU ti ,1 r\ til fun aWQIl naa ni wQn fi n ~e btlrQQ~1 bata ati ohun 110 b~~ b~~ IQ.

ti yoo mu till. (e) Ewe (lgb91l willa fUn bibo ile ti a k<,'1 I'oko. 19i agbQn ti a

(f) imi; 9Pf, ni mVQn miiran fi 11 k<l!C, won fi 1', ra Qgb'l, wQn 11 pe ni agbQn ~y~ (6 yat,) si agbQn jijl;) ni a IlIa. Paakltn

Ii 11 dG Idg!)(ljd at i igl'I'() si odo. QPt; jt; ohUIl ti 6 wulo IQrQIQPQ fun ile kik<,'1 wQn a Sl maa

(g) OH'd ()j1f ni aw(,)n (il1l<,)de fi II ~e ere ~lbil!{j~]bo--OIJ(I k¢­ .a a si Qra aja ti wQn fi 11 role, ik{m ki i'mu igi agbQn yii, idi
On~l ni. Gbigbc; <m{t ()pt; ni won si n 16 bii igi idami. yji si l1i 0 fi j~ ohun ti 0 wul6 IQpQIQPQ fUn ile kikQ.

(gb) !-.fill/ {)I'f ni \'1)11 fi 11 hun agb011 ati kllllkil ago adif, ati '
n
Eyi fihiln gbangba bi igi agb¢1l ~e wul6 t6 ati idi ti a fi i kil
kf(I'l?ltf; IN<,'1n si Ii 11 I¢ igbc\ ati yk~r\: ti a fi 11 gun (,)Pc. a kun igi ow6. AWQI1 ohun ti 0 tun je: igi owo fun :lwQn agbc
(0 Oll'() ti a Ii 11 gb,il¢, ara QPrr ni a ti 11 ri i.
ol()ko ~gilll ti a k6 gbqdQ rna mu e:nu ba ~oki niyi: 1

(II) Igi (Iflf ni wqn Ilia Ii ,Ill pe ni paakun, paakull yii ni a si I.,
11 16 gvg~ bi igi In')I':. RQba. Igi owo ti a IllU Wei fati okeere niyi, QpQIQPO ni ko si tete
(j) fhl! ()Pf ni a Ii 11 d,ln;l. m0 pe igi owe) ni g~g~ hi orin yii ti fihan. :11',I::1'·

,I,
1',1
1

108 109 I]' I

1/::1'1
d, i
Ii 1:,11

Ii::·'·' .
I",
_______ ,~i[! lJljI
__ "',' ~;'·=~,",_~~c~i':"?,T,';;,",,,,,···,

,'Ii
n
I'll
i!1

;1}f~:f dee
1,:1'1

Y oru ba, bi iyan i~u ba si Wf) orjj~ cde, Qr<ln nla ni 6 de.
Eyi ni di y ninu ori~iri~i i~u ti aWQll agb¢ n gbln p~lu alaye
11,11,
M,o j'OW() l
Illi
A,~'f'>'f dee n;ha di~ lori wQn: mar06dQj¢, 9klmmQdo, sinmini, igangannin, 'I,d
lvJo{'mw5 ,>(5hi raN', apepe, dagidagf chilfll, tegilO,·n-de, ati an). 'III
A h'(JJj H'f'i'(? t1 /;'() gb{)n :'11

TVpn f'owo i"\lbd nwtl ,
W<;m I1 gbin IQba bii qpQIQP9 igi ow':) yooku ni, bibfi si l1i wc,m
n hi a ki a to ~i IQ ni a,k6ko (jjo; l\hm qpQlqpq <;Hlun ni wc,m to
h~r~ sii k9 igi rQha.
2. Oko (Man, 0 y~ ki a Via oko (Hi/Ill nail. Ki i ~e oleo ygan
nikan ni a11 da si Qna jinjin, Cl\'/on agb¢ ti J1 da oko ()dilO sl
Qna jinjin naa wiL lyatQ ti (l'N"ifi 3gh,~ yii ni pe qja ti n fa owo
QdQQdun wf ni wqn /1 gbin kl i :)c av/qn igl owe, ti a ti ka s'ake.
$ugbc,m aWQi1 agb\~ o\(,)ko t;g'Ul, (,\W¢i ohun ti w<,m yoo j~ yipo
Qdun ni wQn mao. gbin. E~yi ni die: ninll awc;m ohun Qgbin pataki
ti aWQn agb¢, o\{lko·!\la oko ,)c1<'1n 1'1 gbin Ii 0 si jy Qna OWl') gidi
fun wQn I'QdQQdun: i~u, ~g¢, Anam(), e5\~m], eree, aWllj~, ¢gusi,
ata, igba, ltoo woroko, i!gbado, Qkaa.. bilbil, jb, ('nvu, tomaH,
isapa, elegede, otili, gb<miqgungi ati¢pA,
I~u. I~u j~ pataki ohun <>gbi.n, fl~m ;lgb¢ olilko ,)dan, 0 si j~
Mdrood(!j¢ ko ~oro6 gbin, bi ojo [9 bi ojo ko fQ, i~u yii a maa
tao Oun ni wQn si kQk¢ ri j~ I'QdQQdun nitori pe ki i~u yooku to
ta oi agb¢ yoo ti maa rf i da l'ebc. J~u yii a tun maa tete l'Qgun,
bi wQn ba ti da a tan, idi eyi nj 0 si j~ ki aWQTl agb~ ti 6 ba
I'aayan lTIaa rii wa I'oori ~¢m~ta ki Qdun to dun, papaa julQ ti 6
b:i ~e pe akuQ ni a gbin in Sl. I~u mar06dQjl.) ki i dun to b~~ ni
jijy ~ugbQn iyan r~ ko ~oro 6 gun a si maa mu daradara.
Okilnmrdo ko ~oro6 gbin nitori pe eebu r¢ ki i jQba bi Qda ti
wul¢ ki 0 da to, bi oorlin si ti wul¢ ki 0 mu t6. Eyi ni 0 fa a ti a
fi n pe i~u yii ni kakakinjQha. Bi k6 ba jQba ti qdull fi
yipo, ti oj6 ko si tete r9 orukQ ti a tun SQ Q ni tanranQPi;,
idi ti a si fi n pee bayii oi pe, ko ni ku, \(0 si ni hil, bi iy8.11 ba si
mll, bi agb¢ ~e gbin-in sinu ebe naa ni yoo hu u je;. Bi 6j6 ba r9 ti
i~u yii si ta ti a ko tete wa a, vta r¢ yoo maa kU, omiiran yoo si ,
tun maa ta, eyi ni 0 SI mu ki a tun n1aa pe i~u lean naa yii ni
i
aIetaIeku. 0 dara ni iyall ali ellib¢ bib~. ,Ill
'i'[

':I·~I
olori mmjl( aWQnYoruba gC;gl.;' bi I)'.ve itwqn baba wa ti 6 SQ pc: Sinmini dun ni jijy pUPQ ki i 5i tW~ Sl] eniyan, Bi a ba 11 jc; i~u
Iyan ni OUlljt;,

n
yii, ko wa epo, ko si wa ik¢t¢ k'<;:ni Ii 6 j\ ¢ 1.6 glxidun r¢.
, !
Eebu r¢ a maa ta daradara. I~u yii dara fun iy3n giglll1, 0 si tun
Obi ni (':)I:;glIn,
"II
Airi radi. ni d {I };; ¢kQ,
dara fun elub¢. ,II!I
Ki ~mi 6 ma b(j ni ti ~ba, 19dngdnrdn ni aWQn miiran npc ni aaff) tabi f) If) , ¢ya r¢ SI pin si ,/Iil,
Ki ~nu m{l dii¢ ni ti gllgllrll. ori~i m~rin. (i) 19dngdnrdn a/orf nla-Ori eyi maa tobi .iu ara lQ, li'li,
k6 si dara to ~ya eyi ti a fi ii gunyan. Ki i tawQ iou il~ IQ, ibu 'Ii,
Ori~i meji ni i~u, eki nni ni ak(l i~u, ekeji ni abo i)'u. GbQgbo i~u ni tita r~ ninu ebe ti a ba gbin-in sic (ii) 19angdnran olori kekere II11
ti 0 ba ~ee gunyan ni agb¢ n pi: ni akQ i$ll, eyi ti ko ba ~ee .--tya yii a maa dun-un guoyan, 6 si tun dara fun jijy. Ibu ni "1 1

gllOyan ni abo i~ll. Nitori naa a 6 rii pc eWlInl nikan ni a Ie pi: eyi naa n ta ninu ebe. Bi aWQn agb¢ ba t~ pa eebli i~u yii, a~a ,,"'I
ni abo i~u. L'Qna keji, a tun maa n pin j~u si iS9ri meji, t;kinni , III
wQn ni lati maa na ~s¢ sil9, nitori pe wQn gbagb0 pe bi aWQn ba III
ni i~u ¢gb~, ekeji ni i~u tutu. Asiko ojo ni i~u tutu P9, igba ka ~s¢ ko, i~u yji ko oi. ta daradara. Ara ¢ya, yii a maa dan ju ti I~ I.,
¢¢run tabi 9daJ¢' ni j~u ¢gb y maa n Pl.), aWQn i~u ti ko ba ku 0101 j nla IQ, nitori pe k6 5i ¢gun l'ara r¢ bii ti olori nla. (iii)
nibi ti a r6 wQn jQ si ni ¢gb y i~ll ti 6 dara. QpQIQpQ Qna ni it n 19angtinran Gwurf'-tya i~lI yii ni 0 dun ju ninu gbogbo igan­ I1I
11

gba 10 i~u, di~ ninu aWQI1 <,ma naa niyi: A maa fi ilD gunyan j~, ganran, muk¢-muk¢, ni maa 11 tu si ni l'~nu, ko wa epo, tabi
1

'1. 1I' !
a maa se i~ll j~, a si maa sun I~U jy. I~u ili a t1 11 ~e (~iub¢ ti a fi 11 ik¢t¢, i~u yii a si maa funfun. tya i~u yii ki i ta ni ibu bii ti
111[1

11'1,1
roka tabi amala, a maa fi i~u ~e a~aH), ikQkQr~ ati 9j9jQ. AWQn awqn ¢ya yooku, atawQI¢ nii tao Oun naa dara lati gunyan; 11,1,

Qna ti a n gba 10 i~u yii fih<'Hl gbangba pc i~u jy olori ounj~ 1

~ugbQn ki i tete mu, ~ni ti 0 ba si 1(( k6 Ie gun iyan r¢ ki 0 fi
III 111,1,
110 III '11,1
1

'1111
[.1. ".'
"1 Illr

'IIIL
Ij'III,.,I.I..I"

I'
Ili
_ _ _-
mu. (tv) 19dngdnrdn (lw{5aaya>-Maa Ii m wQl¢ ni, hi ¢ka QWQ oi
~ta kQQkan ri, gorodo oi si ta If,) silt(. 0 dara nf jijy ati iyan.
Oun ni aw<;m agb~ si rmia fi n gunyan jr: lati igba ti ~~run ba ti
b~r~ titi di a§~lul¢ ojo. I~u r~ a maa dun gan-an.
Apepe ni 0 clara jil fUn iyan gigutl. l~u yii oi wQn saaba fi 1 s~
eniyan l'eebli ti yoo fi byn; aka dida. Elllb¢ r~ dara pUPl;>, a 5i
maa 10 t6 b~~ ti 6 fi jt; pe eniyan ie 10 egbodo r~ ti ko ni da si
meji. I~u yii kan naa ni aw<;m agb¢ fi 11 by idub¢ if~~f(;~ ti arnala
r~ funfun nini bii lafun tgba.
(Jd9-I~u yii dara ni jijy ju glg{iny{J.~ 1<;) nitori bi oroju ba gun
iyan r¢, yoo j~ kiki tymQ. EhlbQ n~ a si maa dara, ~ugbQn kl I 10
bli ti f~l~ a si maa'da gb<ll1hun-gb<mhUn.
tg~. Ohun Qgbin yii naa ni awr,m Yowba I"j pe ni ldbfrikdnnd.
L'aye atijQ, ounjv yran ni aWQB baba nla wa ka l;;g¢ si, ~ugbQn
nigba ti 6 ya wQn bltr¢ si mQ rid ohun Qgbin yii. Aw<;m Ij¢bU ati
tgba ni 0 k¢kO ~ijll si lUi) ~g~ fl'Hl gar!, ¢ba, ati ori~iri~i ounjy,
titi ti 0 fi di ohun ti gbogbo ily 'KMiarQ 0 jiire' mQ S1 ounj~
pataki, ti wQn si fi n darin pe 'Ldbirfkarma, agba ti ko le.k fgf
a fi Qm9 k6 awo'. Ori~irj~i ~ya ohun i,lgbi!1 yii ni 0 wa; eyi ni
di~ ninu w<;m.
IgbciYfkftf. tM yii naa ni WQD n da a pe ni i~'u-nik()n-kfydn,
nitari pc 6 dara pUPl? lati gl'm iyan jijy. Sarfy!, a maa so, ki 15ii
go.. Igi r¢ a ffiaa IOPQ daradara. A mao. gbin igi ~g~ 1'601'6 ati ni
ibul~. Bi a ba gbin in !'OC)f(), bi 6 ba ti I1 ruwe ni yao maa to., a
si maa ri i wa r6~u k~ta Sl Im;fa ki 6 rn¢ di igi. Gbokogbaala wa
fUn ni lati ~e lafun ki i ~e fUn jij<;. Igi gbokogbaala nlPQn t6 b~¢
ti QmQde a lTlaa gun-un hi! nl da..
• AmlIDQ. Ohun Qgbin yii naa ni w<;m n pe ni odunkun. Ko
si ~ni ti 6 fyran anamobii ara Ofa ni gbogbo ily Yoruba, aWQn
baba wa a sl maa pa a l' 6we pc, 'Bni ko jy iya.n anamo ri
aluwary ko de Ofa ni, ni ile QlalQm1 QmQ abi~uj6rukQ, anamQ
di ija I'<)fa'. Ori~i anamo meji ni 6 wa: jijy lasan ni anamo
pupa; ewe anam¢ funfun a maa gun, WQI1 a 5i maa fi gun iyan
papaa julQ aWQn ara Ofa, bakan naa ni WQIl si n ~() 6 fun bibty
elubO.
Eree. Ohun-Qgbin pataki ni eyi fUn agb¢ 016ko Qdim. Ori~i
ffityrin ni 6 wa, eyi ni saadu, 016jll <;yylc; eree funfun ati Bungawa.
112
C/""O""C,i"
Oju Saadu a mao. dudu, eso r~ a si Imi.a tobi puP9. Ol6ju
J;:y~Je-Eyi ni eree ti 6 ni dudl') ati pupa ti aWQn agb¢ 5i n pe ni
en~e ti 6 Ie tir6b pupa s'oju. Eree yii a maa Ie pUPQ, ko si dara
fUn Qb~ gb~girJ nitari pe ki 1 fQ bQrQ. Eree funfun ni 6 wulo ju I' .
ninu gbogbo ¢ya eree, ~ugbQn a ffiaa tr~te ju. Bungawa ni a mu
wa lati agbegbe ok(: Oya ni. QmQ r~ a rmia tobi pUPQ, a si maa
11'1
j!
wu bi abase e tan.
I'
AWQI1 milran wa ti ri pe eree oi ~wa paapaa julQ ni agbegbe
Ab.-;akuta, ~ugb9n orukQ yii ko tQna nitari pe eree ti a ba se ni
a npc ni ~wa.
tgu§i. Ni a~~lul¢ ojo ni WQI1 ri gbin ¢gu5i, a kif sac:ba gbin-in
sinu ohull Qgbin miiran, nitori pe itilkun r¢ yoo pa ohun Qgbin
naa, ki I si dara pUPQ bi a ba gbin-in sinu ako i~u. Oko ti a ba
fi gbin agbado ni a Ie gbin ¢gU5i si, bi ko ba si jy pe agbado ti
hti daradara ti a 51 ti ya :i, ewe r¢ Ie pa (~hu agbado;"Eso ¢gusi
yii oi a n pI': oi buiml. O~U k~fa oi aa ~a eso baiw\ ti a sii WQ
¢gusi inu eso w<;myi. Ori~iri\>i', ni a 11 gba a 10 ~gusi fun jijy.
A.gMdo. Aghado Ili a r\ dap' ni Fallgan, ti Egba Ii pe e ni rka.
Idi yii ni a 5i ~e n pc Qk.a keji ni (Jkci-baha. 0$11 kt;ta ni
agbadoo gb6, () si ft:r~ m;i ::;j i ti kt'J gbQ agbado. [so ara
kllhukuhu agbado ki I PQ, ti il y k<) b;;\ I'¢tu I'tSjlJ daradara, irll
eso bayii ni a :>1 11 pe oi })I()Jllr-~fka{({ bubo rigbrldo. t¢mcji ni a
n gbin agbado l'odim--agb:'Jdo ojo ati ti ¢¢run.
Ounj\: patak! ni agbado fUn aw<;>n Y oruba; ohun ow6 gid igidi
Sl ni fun aWQn agb~. III; Qd~ll1 ni a saab;l 11 gbin In si, a ki I
gbin in SI il y igb6, aWQn agb¢ ol()ko .-;gun ti 0 b;i gbin agb<\do sl "II'
igb6 ki I gbin ju QWQ iWQn ti wQn yoo jt; 1<;>. Eyi ni die; ninu ih':l II
I
agbado: 116 agbaJo PQ. ,
"
Agbado tutu ti a ba se fun jijy pl;lu kuhl:lkllhli r~ ni ;1 ri pc l1i
Ldngbe-rrrku-mi)j(,> gb¢.
OWr,J W9 ni agbado ti a yin da sinu ikoko ti a se fun jijy l;ii fi
cree sii. AWQn agb¢ miiran ri pc cyi ni ¢wa Ogun, nitori pe iru III
"Ii
r~ ni wQn fi ri bQ Ogun. l$akr si oi agbado ti a se, ti a ko jy ki
o jinna de ibi ti yoo fi fO
£gbo ni agbado ti 6 jinmi ti 0 si fQPQ.
Agbada ti 6 b;i gb¢ ti a yan I'ori agbada ni a ri pc ni gtlgtlnl,
a maa yan ~pa ti a 6 fi j<; ¢. Ogi ni agbado ti a IQ hum;i, ti a s¢,
~s~ <; r~ yii ni a 11 pc ni ogi; idQt\ ti a s~ kuro nib<; ni a 11 pc oi
113

eeTl. A maa fi ogi fO ~kQ gbigbcma ati kl',k6 rnu, a 5i maa fi
~kQ tutu j~, aw<;m Egun a SI maa fi ro !agba jt;: bii QkiJ. elubQ.
Agbado ni a fi rl se awc;m ounjt;: ti it ri pC: l1i abodo, ti aWQI1
a
Egun ati Aganhin f~ran, SI tun maa fi se sapo/a ti 6 jf{ QQ1~.
Ounjt; fun ohuB Qsin pataki ni ,\gbZldo 6 ~e.
Okil baM. Ohun Qgbin pataki ni eyi jasi, (-, Sl ni iye I'ori pUPQ.
1l¢ i;ldan ni a ri gbin-in il~ Ii 6 dara rna.a n j~ ki 6 ga f1ofio ju
agbado lQ pupQ. Pipa l1i a it pa Qka baba, J'iya ni aa ya QrnQ
agbado. A 11 )0 qka b[lbil fUn ~kQ mimu, ati ~kQ lutu fun .iijy 6
5i jf( pataki fun ounjy awc;m ohun Qsin.
Ata. Ohun-Qgbin pat:aki ni ata j~. Eyi mli ki aWQo 'oabii wa
maa pa a rowe pe: 'lkuruufln, ata ni o6gun ~mi, ¢mi ti ko jt;:
ata, oku nj'. Orisiri)i qna ni ~l n gba 10 ata, yatQ fCm jij~, 'oii fifi
gun ag{mmu, fifi ka agbo, flfi pa QrnQ k6k6 ki a to su u, 'oi 6 ba
j¢ pe ilf( ikan ni a (; 51:1 U 51. Eyi nl di y ninu orj~jri~i ata ti awqn
a.gb¢ n gbin.
Ata wffrf tabl addrdn; ,1 rna;:: ta pUpl), ~yr; ni s3aba SI] eso wQn
dasil~ lq ti yoo si 11111d inu igOf.), jing'oinnnl, ni eso r~. Obinrin
nil saabil gbin am yii, nitori pc 6 f~ a{lyan PUPQ, r;ni ti 6 ba si
ni suuru nt <', lt~ re f:SO n; nitori pc () w~ pUPQ.
Tapanpa jQ ata Wr;c;r~1, ~llgbqn () tobi eli!',: jl:1 U lQ, 9YY ni saaba 5U
eyi naa si inu oko igb(), yni ti () ba si ni siJuru ati aayan bii
obinrjn ni saaba gbin-in, nitori rire r~, ohun naa maa ta ynu.
QnW ata yii kill(~te r~: d~l',ik bi a k<llx\ re e, a si rna.a gb y s'ori
iya r¢ l,ii re e, al j tAi 5:1 a l' ()('m:m hi uri ~i ata yooku. Ori~i myta
nl ata ~\)hM.
(0) Ldainnri (/~d ri W9~TC;, 'Jsob;jusoke nil so; (b) ;.?r?· gl.m, (;mQ
r9 tobi. K() 5i wahala nibi kiki r~, obinrin ni saiba g'oln· in;
(d) ayirodo nii p<)jll l'Qja, () 5i dim-Cm re, nitori pc eso r~ lobi.
O!ogddri a maa lobi, oke ni eso r¢ kQju si bii ecb.nna a~a.
KOlld6koiJdo ni e50 cyi ri, () si jq imi yran ti (1 bA tobi. KrJruukr
ni (J(')n:lfl pUPV, ti a bA fj sc Q'o~ g'oog'oo ara adug'oo k6 ni fi
imu J(:J¢ Ii \I/qn yoo fi maa gbQ ti 60rlln r¢ ri j{l f<;lnf¢n. lyilh) ti
o willaArin ata rodo ati k6rlllJkv kCl jll Clorlln ti koruukQ ni IQ,
bi k6 b~i si O<'lrLII1, a kG ]e d~t wQn mQ yatQ. QpqlqpQ ni () si ri
pc k6rLlukQ ni ata rodo.
QpQlqpQ eniyan ni 6 fl;ran ata ti a 11 pc ni tc)tase nitori pc ki i
114
...... " ...
~~~,.
-
:rII ,~
:Ii
su tanu, bE tCHmiti ni 6 rl, a 51 rmia tobi. '!;~ni ti 6 ba fi ata yii seb~ I ~
ko gbQd,;, sQ pe aun gha·ata..ni-gbo. Ajl'mjlJai(J nl eepo ti 0 Ie, hi II
obinrin kc) ba si fUn Qja Ide ko Ie IQ ata yij k{mna, idi yii Ili a sl )1
fi n pee ni ala afUnjaa!9. GbQQrQ-gbQQri) Ili eso ata yii gun. \ ,I
,
,
OPQI<;JP9 ni oninmru ala ti a ti ttin mu wQ H¢ Yoruba lati il",
okeere ti aaye ko 51 bti k.9. w¢n .
IIilili
Owu. 0 1'6w6 1'ori 6 S1 gba iyL Fyi rml ki aw<;m baba wa maa \I
wi pe 'Owu ki i la k; lnu 6 bi 016ko, bi IV ri mi ~ Y9 s~s¢.' Ill; I
Q(hll1 oi 6 gbQ ()WU, ow6 ribiribi si ni a.\VQI1 agb¢ oloko nla n ri I
nib y. A k6 mil un wa JaIi iJ~~ bki:ere, aW<;Jn baba wa gb¢oju baa oi.
Ori~i ()WU myrin ni 6 wa. OWll gidi ni aW9n agb~ fi 11 ~e QI<\.
£So owu yii (kirelvllu) ni mVQI1 agb¢ II gbin. Igba ojo ni wQn ri
gbin OWll yii, nin11 ¢~riHl ni wQI1 sii ja 6W11 naa. Nigba ti a ba
ja owu yii ti a sl YQ kerewiu't inu r~ tan ni a 11 pe e ni abo OW11.
Abo OWl! yii nl WQU t) gb<)H Jati n ran ('Wll ti a.fi J~ him a~Q.
CibfWU-(:{>gUf1 ni OWl} ti 11 y,l nibi eso araba. OWl! yii a maa
[llY¢, at¢gim a sJ. rmla glx~ \ i hi 6 ba jii I'ori igi. A maa ni
eso ninu. Ti eso, ti CSO y,:i ni a 1110 1..1 fUn timiltimu kiki.
Ha. Orj~i ila. Hwta oi 6 v.' gidi; ils hako ati ila oniwo
agbQnrin. I1a gidi oi a ma3. Ii gbm PU\JQ, a r'i j~ ~ I'Qb¢ a si n j~
ewe r~~ naa I'Qb~. lnUd nl a 1'1 pe FSO D,! ti ;'1Wc;m agb~ ri gbin. Igi
i1;i in)kc) a rn'i.a tobi, igi a si m:h! p~tvn, iI:i yii ki i tete so, bi
() bi'\' si wqle eso, aWi,m ljgbi: yoo !W1.;;J. rl il:.! kA 1'0ri r~ !'¢rQ<;m;m
nj, titi ti yoo fi su VVQU ,ti WQU 6 51 D. ge igi r¢. Bi wQn ba ge igi
ilci yii, ak6ku r~ a t{m maa dil.gbi! ti yoo p~tun, ti yoo si b~rv sii
s·o. lla onhvo·agbQnrin, a Inaa gim bii iwo igala, eyi oi 0 si mu
ki a sq lin yii ni orukQ. Gbogbo ila ni agbQnrin fyran lati mila
ka .it;, idi ita ni QW¢ Qdt;: sii gbe tete t~wc)n ..
Woroko. Itikim ni eyi, [;SQ r~ a maa tobi pUPQ, Qmc;lde ki i si
Ie da eso miiran gbe. 13i ~gl!si ni eso iflll padi woroko ri, wQAi. a
si maa fi sc Qb~ o~ikl ti WQB fL 11 jiyan. AWQn baha wa a maa wi
pe: 'O~iki toro m¢ iyan, gb~giri ioro m<l Qka.' Idi igi ni aWQn
agb~ n gbin woroko sl, ki itaklm r~ Ie
d igi l6ffi6.
Igba. lta.k'un nii so igba, eso igba si ni agb¢ n gbin. Itakim kan
naa ni D so igba., ati agbe, eyi 1'6 si faa
ti il.WQU baba wa fi ri pa
a lowe pe:
'ltakim fc) so agbe, 1'6 so elegede.'
115
~ ~-------
 !iI ,.
:I!, I'
!11 I
j.
1

E,pa. Ohun-Qgbin ti (:, n mll owo wQle ni ~pa, 0 51 f~ran il~

Il~

rneji ki 0 sa ti funfun, ko di igba ti omisio ba. PO lQ n;rty ki agb~

Qd~lO. A n j~ ¢pa, a 5i n fi ororo ~pa tie Qb¢ ti an jt;.
j~apa. Gbfgbin ni wQn n gbin J~apa., ohun Qb~ si ni i ~e, I'ara
aWQn ~fQ ni 0 wa. Ob~ ¢gtisf ni wQn Qn fi i~apa se, a si ffiaa dun
un j~ iyan.
t60 jt; oloko ola, agb¢ miiran wi!. ti yoo wa Qna lati ra ¢rQ iroko,
eyi aa fUn un oi ahfaani, ati roko de ibi ti 6 ba wu u.
lyatO nla keji tun ni pe I'aye atijQ bi aWQn baba wa ba roko
roko, il~ a sa, ohun ti aba si gbin sl inu ilt; naa ki I dara mQ.
L'ode ani, aWQnilgb~ ti mo pe ohup ti ki I j~ ki ilt; sa n b~, eyi ~I~I
.1

AWQn ohun Qgbin PQ, a ko si Ie rnlla ka gbogbo r¢ I'QkQQkan,

nitori pc aW<;>n agb~ naa 1'6 it gbin elegede, otiili, gbQmQgungi,
timati ati It60. Bakan na<l ni orukQ ~fQ PQ IQ r~rty !}ugbQn aWQn
oloko il.kuQ 1'6 ni ~fQ gbigbin.
3. Oko Etlle Qna meji ni a Ie pin oko etile si: oko Qdan ati
oko ilkurQ. Oko mejeeji yii ki i jinna si aarin ilu, aWQn ti 0 ba
da wQn kii slln oko, ile ni wQn n Sllll, (:, si j~ ohun pataki fUn
irtl aWQn agb~ oloko etile lati oi i~~ QWQ rniiran ti wQn tun n ~ec
j~lm, nitori pe agb¢ oloko etfle ti ko ba ni ~sun I't;hin apo yoo
jale, aI'" ilu ko si ni fi oju rere wo iru aWQn agh~ bayii. Idi
p:1taki ti aWQn oni~y QWQ fi it da oko etiIe ko ju lei wQn Ie maa
ri i~u, ~fQ ati ohun Qgbin miiran j~ IQ, ki WQl1 si maa fi owo ti
WQll .ba pa oi ibi i$~ QWQ wQn gb¢ ohuo ti () ba kiln wQn ni ile.
Oko Qdan. Gbogbo ohlin <)gbin awqn agb¢ oko ¢dan ti a
dar'ukQ loke ni aWQn agb¢ 016ko eti!e n gbin, ~ugbQn iWQnba ti
aWQn ati t;:bi wQn yoo j" ni WQIl saabaa gbin, ¢¢k¢kan ni wQn
sii ri ohlin muta.
ni ajiI¢. Ahfaani ajil~ yii ~e pataki nitori pe aWQn agb¢ ko dako
kiri mQ nitori pe ajil¢ ori~iri~i ni wQn n 10 lati mu ki il~ oka
rna saa mQ rara.
Agb¢ aye atijQ nikan ni 6 n fi oko riro ~e opin i~~, I'ode-oni,
aWQn agb¢ n sin ohun Qsin p~lu oko riro wQn. WQn a gbin igi
cwo, ohun ogbin ounjt;, ¢fQ ati b~¢ b~¢ IQ, wQn a si tun maa sin
t;yt; ati t;ranko bli adit;, tol6tol6, ewur~, agutan ati b¢~ b~~ IQ.
Oka ?gb¢J9dci oi oko agb~ ti a fi ~ml ifQwQsowQPQ da sil~, ki
oko ti a da Ie PO, nitori eniyan pUPQ ni 0 n ~i~~ ori~iri~i. Eyi ni
anfaani ti 6 ga; bii ki ib~ 0 di ileto nla ti 6 ni ina, omi, oju ona
ati gbogbo ohun meremere ti 0 Ie mll igM aye id~ra ba aWQn ti
o da iru okQ.yii.
3. I~~ lporin ati Ag~~
L'ayelaelae ni aWQn baba nla wa ti n !}e j~~ yii, nitori pe oun ni
6 fun wQn ni anfaani ati rQ irin~t; fun i~~ Qdt; ati agb~. I~¢
iporin ati ilgb~d~ ni a 5i Ie ka bi i~~ ti 6 t~le i~~ Odt; ati ti agb~. II
Laye atijQ, hi aWQn baba nla wa b:i bi QmQkunrin m~rin, ni idi I

Ie alagb~d~, obi yii yoo fi QmQkunrin meji si ibi i~~ iporin, yoo \1 ,
Akiu). Bakan naa ni i~¢ iHVQn 016ko akuQ ri, iyillQ ti 0 wit ninu si fi rneji yooku si ibi i~~ agb~dt;. MQlt;bi kan naa ni 6 n ~e i~~
ti wQn nipe, ~gb¢ odo, nj oko wQn wa, i~lJ wQn a tete maa ta,
mejeeji yii PO. III1
bi Qdun ba si dun aWQn nil kQ da egbodo i~u ti won ba si daa, II,
a tete maa rQ egun. AWQn ni 6 n gbin ori~iri~i eweb~ bii QQYQ, (a) Is¢ iporin. AWQn QmQ Iremogun ni n ~e i~~ yii, aWQn naa
ilasa, i~apa ati aW<;lll ori~iri~i ¢f¢ ti a 0 kit yii: ebOlo, ebur~, ni QmQ alagb¢d~ aWQn ni a si 11 ki bayii: '11'!i;

ogunmQ, yanrin, yangobi baba yaminn, osun, Odil, gbure, Iremogun omQ Awule-wuwo,
!j
~QkQYOkQtQ, t¢l~ girli (Qbagungun, abitQde t;1t;d~), t~t~ adayeba, I
OmQ gbinrin owu ni mo gbQ
t~t~ opop6, papantako (gbagb{t), wQQrQwQ, amupututll, ajt;fawo,
Ti rno ya I'agb~d~. 11,lii
I!i
ewuro·-odo, eWllro gidi, oori, ekuya, t¢t¢ pupa, ati owe. Mo jo ranhinrahin Inri aparun,
·II!I[I
Agb~ ode··oni
Mo ran bonhuob¢hun I'oke t;wiri, ill,: Ii I'
OmQ oporin-tlm-rin-rQ.
Bi ()k,lnjua ti n dagba, b~¢ ni QgbQI1 n re iwaju. Nigba l:ielae
1
111 '

·II!,II
agb¢ ti. ko ba I'QrnQ pUPQ ati omisin, ko Ie ni la:hi, nitori pe ldi ti a fi n pe wQn ni 'OmQ Awul~-wuwo' ni pc ilt; ni n wa. ti il'i!

ikoko ti yoo se c;yin, idi r~ yoo rina, agb~ ti yoo r'oko la gbQdQ n hlJ ohun ti a Ii. p~ ni pia tabi kusa ti wQn n sun oi inu ina 1]'11
j~ agb~ ol6ko nla. L'ode oni, tihan-tihan ko rnQ eyfn, bi eyin ~e eleru ti 0 n di irin gidi ti a fi n rQ QkQ, ada, Qbt;, tilkute, ganmQ,

116 117 lill

II
~II
 --------------------------_....."""''''''''~
aake-boro, at} gbogbo ori~iri~i irin·i~¢ ti a n 10, Eyi 1'6 si fa a ti
aWQn agba fi n SQ pe 'agba irunmQI~ oi 6gun ati pc ori~a ni 6
. kQk¢ 10 irin~~ ti it ri pc ni ada lati la Qua latl Alilde ¢run wa si
ile aye, eyi ni 6 si f;'; a ti w<;m ii n ki Ogun bayii:
Bi ko 51 6gl.~m-Onire a 0 Ie r'ako,
Hi k6 siOgun-Onire a k6 Ie y'~na,
B.i ko sl bgun-Onire a k6 Ie j~'~u,
Ori~a ti 0 SQ pe t'Ogun k6 si,
brl~a naa )loo fi vnl! r~ hQ i~u j~.
l$~ yii fih:'m gbangba pe ki agbildo 'to de aye nnkankan ni adi~ n
j~, ati pe ki Oyinb6 to dc, a li r1 wa kusa ti an r1 ~e irin ti it r1
16 fun irini$y wa, ki I 5e pe igba ti Oyinbo de ni a t6 b~r~ 5i i
10 irin: EyJ ni aWQn ohun li a ri 10 lati po irin: Qta tabi kusa,
~Yln ti a k6 fi ami pa, ywlr1, dagi ati lI¢pa.
Ki I $e gbogbo ibikibi ni a gbe r1 ri kusa tabi Qta wa, il~ ti 6
bi wa ni a gbe ri wa a tabi $a a nll¢. \Iv ti 6 ba wa ko $oro6 mQ
oitori pe bi ojo ba pa Kusa yii yinrin-yinrin ni yoo maa dan bi
ami ba wa ram re;. Bi a ba f~ po irin, QpQIQpq Kusa yii oi a 6
$a jQ. A 6 wa gb¢ il~, pilapaa il v pupa, yoo jln, a 0 wa n Ojll
jbi ti a 0 rnQ dagi SI QtQ, oju yii ni a 6 ti ~wiri yi fiona si c;nu
awa, titi ti ina ti ada lati po irin yii yoo fi rim ti 6 ba si b~r~ sji
j6, k6 f~ ina fin fin m¢ ti a 6 fi sun asundun-irin ti it r1 po.
i;:Yln ni a fi n sun irin yii, aWQn t;Yln yii a maa tobi jll eyi ti
al<igb~dC; Ii 10 1Q, a si maa l'agbara, a tun ma.a j6 ni ina ju ti
alagb~dv IQ nitori pe, a ki i fi omi pi! ina akQ igi ti a bi fi 5e
~Yln yii bii vyin ti al;.igb¢d~, erlJp~~ ni w(lIl w,l,l bo r;yil1 yii bi a
ba 11 tQju r~ titi ti ina ti a fi sun igi yyin yii yoo fi hl fun ara r¢.
Isaly kota ti a 6 fi po irin yii ni a 6 ti i.I vyin til.i ti yoo fi ga
soke, I' yhin eyi aa k66 Kusa sii 1'ori, ki ,i. t6 wa tun k6 l;yili Ie
Kusa I'ori. Hi a ba ti fi I;':wiri finmi si oju iporin yii ti 6 fi j6, bi
irin bil ti jinn{l, ti de 5i ku, 6 di ki a nu\a k6 irin gidi jQ tl a le
16 l'<igb~dt; !atl rQ irin~i~. Ibi ti a b<i gbc po irin naa ni a ti n ri
awa ti a fi ii ~e ojllbuna si Qrull daji lali ibl ti at~gun I,':wlri tt r1
gba f~n~i alagb¢d:; ati ti Iporin. hin ati il~pa ni 611 papQ lati di
awa nigba ti a b:i YQ irin gidi ti 6'W;1 l'aarin egboro apapQ tlill
ati eep¢ yii.
(b) l~¢ agb¢d~. A ti se ;\laye pe 'iti\klll1 ti 6 so agbe nj 6 so
Nitori eyi awqn ti (1 n $e l~eg:un Sl j~ ylli QWQ, ity¢si ati ~ru.
elegede', ati pe iya ti 6 bi a5Q 1'0 bi ~wu; QmQ baba kan nan ni
118
I
Oniporin ati aliigb¢d~\ i~~ wqn SI fi ara k¢ ara wQn. Orisiri$i
agb~d~ nl l1 wa J'ode oni, agb~d~ dudu wa, agb~dv baM wa,
bakan llaa ni ti oje 51 wa 5ugbQn laye atijQ agb~d~ dUpu ni
agbiL DI~ ninuirin$y aw(,m alagb¢di(: ogun, dagi, oju;buna,
~rml orisiri$i, iy{r OV/D, QmQ owu, akanm91~, mataaka igbQnmi,
'Uu, ailke.. boro, ikQ, iwana, ogun~Q.
Awqn ohun ti a kil s'ake yii ni irin$e ti alagb~d~ fi n 51Sv·
Gbogbo ohun tl a Ixi fi irin, babit, ati oje rQ ni i$~ Qwi) alagb¢d v
nitori idi eyi, pataki i$~ W<;>n ni lati rQ irin$y mn Qd~, OIlISQna,
agb~. Onl$egun, aW<,m ti wQn f~ ~e ~)SQ s[ ara, aWQn jagunjagun,
ati aWQI1 gb~na-gb~na tabi QmQ Ajib6gunde. Idanil6ju ti a 01
pe, ki aWQn Oyinb() too de ni aWQn haba wa ti 11 10 idt;\ baba
ati o.je, "va ninu owe ati i5QrQ aWQn baba wa, Qkan ninu eyi ti (l
SQ bayii pe:
Alagb~d\- kG TQ irin
Ki wQn ma S1 rQ b,lba,
S[ ike ba d{l
Alagb¢d y k6 nii rQ.
Ati orikl aWQI1 aJagb¢d v ii a fi 11 ki wQn bayii pe:
Rawa, rawa, r6w6,
BL al<igb¢d y k6 b<i r6w6 (k'ie arQ,
WQn a nl baba yin mil irin k
I,: jv ki baba ¢gb~r) 6 j~ oje wo,
Y c1l) m¢ Pt~ nin alagb~dt;: k6 ran irin.
<10 l~~ hegim
l'igba ti aWQn Yorubn ti nI¢ pe 'Awayd:ku. k6 si', ti wQn si ti
gba Pi; gbogbo wa ni a j(,' gbese ikD si Qrun, ri 6 5i j¢ pe ko si
yni ti hl nii kt'l, adLlriJa ki QIQrun j~ ki QjQ 6 jinna SI ara wQn ni
a 11 gha J'ojoojumQ, wQn gba pe Q!Qrun k6 kQ aaja, wQn s1 ni
19bagb¢ pe OOglJI1 sunjQ ni a lC Wfl ri, ko sl oogun iku. Baka.n
nail ni aWQI1 babanla wa gba pe l1iwQn igba ti a ki i $e 6kuta
¢dcl kan k6 Ie wa ki 0 ma se ,1.1san. \VQn a si mila $ee ninu adura
wQn pe, 'Vao san, k6 ni san, ki Qlqrun 111;1 fl alsan dan wa wo'.
WQn tun gb;\ pe ijamba, ipalara ali iWQ jiji;: a mail ran eniyan ni
()run ()s{lIlgangan, wQn si gba pe eniyan Ie se oagun ti a 11 daapc
ni aaj6 nitori iWQ-jijt;: ali ijamba ojiji.
119
 II'
,II'

lill
I,
oogun ika PUPQ, nitori pe tarnQtiye ni w¢n ka wQn si, Yoruba
I~~ i~egun si 1<6 ipo pataki ninu i~~ akq~e aw(;>n Yoruba lati si ni 'Tarnotiye ni bi oun leo Ie daa~Q fun eniyan, oun Ie gba ti 'III

igba ti a1<iye ti da aye ti aWQn QmQ ~da ri bi si i ti wQn si ri r~ si Qrun rf. Ori~i i~~ i~egun ni 6 wa, eyi SI ni di~ ninu i~~ ti wQn Ii. liII
I:'
i. I~~ ti 6 Ie pUPQ, ti 6 f~ suuru, Qgbqn, imq ati oye ati eyi ti ~ni ~e ati aWQn oni~egun ti 11 ~e w¢n:
llli
ti yon ba fi ~e Qna ounj~ 06jq n fi QpQIQpQ Qdun un kq, ni i~~ ,
III'
Alawo j
i~egun. Bi ~ni ti ri kq i~~ i~egun ba ti p~ si nii kq i~egun si ati bi III! :
6 ba ti ni irqri, ati ibaral~ si ni yon ~e gb6 QWQ t6. AWQn ti 6 (a) Onifa: Ay~wo lati wa idi QmQye, ki a to ~igun, ipQrl QrnQ ql
ba gb6wq ninu oni~egun ni a sQ pe 6 'gb6wq bii ~y~ arQni'. titun, ati ori~i iwadil; etutll ati ~rQ fUn aIaisim, fUn igbur06, ati il l
Adahun~e kan wa ti orukQ r~ ri j~ Aagberi, itan SQ fUn wa pe 6 ijanba ohun b~~ b~~; iranl¢wQ lori ikunl~ abiyarnQ. I'I
ri idi egboogi, 6 si ni 'Oogun abi-~nu-gQngQ, a ko sa a ni k60j~'. (b) (JltJsanyin: Iwadii; (d) Aldgbigba: Iwadii. "

SugbQn bi 6 til~ j~ pc aWQn babanla wa gba pe oogun wa, a si (e) eni aaja: AWQn Yoruba gba pe iwin nil gbe iru ~ni bayii lQ IJi'I'
maa j~, wQn tun gba pc Qwq OIQrun Ogaogo nikan ni agbara si igb6, I~hin ti 6 ba pada de, ti wQn <;i ri ohun ti 6 wu l'Qrlm
wa, oun si oi Alhvile~e. Bakan naa ni wQn si tun gba pe nigba Qwq r~ kan tabi rneji (ohun ti aWQn oni~egun ode oni rnQ ¢n si
ti OIQrun da ~da tan p'~lu ayanmq Qn r~, 6 fi agbara fUn ori ni ganglions) wQn gba pe 0 ti di J;:ni A.aja. Idan pipa, ati awi~~ 1111]

~da ti 6 da, aWQn owe di~ yii si fi igbagbq aWQn baba wa han
fiipa oogun: 'Ori ja ju oogun IQ'; 'Bi 6 ni ~gb~ji, oogun, bi 6 ba
ni i~~ ti wQn.
(f) el¢gun ori~a: Gbogbo orisi OriS~1 oi eyi, iwOsall ati etutu oi ~;

ni eke ko nii j~, ori f;ni j~, 6 ju ewe IQ'; 'Ar¢ni 'bi 6 ~e ni oogun i~~ WOB.
~:

t6, ko ri ti iku ~e'; 'A foran ki i fo yinki'; 'Iku ti ko ba nii pa ni

nii gbe alawoore ko ni'; 'A kunl~ a yan ~da a de aye tan oju n
yan ni, i~~bQ, 11 ~e oogun, bi a ti waye wa ri ni a a ri'.
Adahun~e
(a) Awarunsan; (b) Oogun ika: twa kikao eniyan 1'60gun tabi
fifarunkQluni, ipitniyan, ibatt;ni.i~, ati ap¢ta.
~

M
AWQn babalawo ni a Ie ka bii ~ni ti 0 pil~ i~¢ yii. Ninu gbogbo
OPQIQPQ oogun ni a Ie ka, ~ugbQn iwe yii ki i ~e ti ~k9~~
i~~ i~egun kikq, ti aWl;lll babalawo ni 6 Ie ju, QpQIQpQ Qdun ni
oogun bi ko ~e asa ati l~eawQn Yoruba, ko si t9na lati sQ ju III
wQn fi ri kq Q, aWQn miiran ri 10 Qdun m~tadinI6gun, ~ugbQn bi
bayii IQ, nipa i~~ iSegun.
aWQn QmQ ~kQ~~ ti wul~ ni 6ye t6, k6 Ie din I'Qdun meje ti wQn 1

yon fi kQ i~~ yii. L'~hin ti wQn ba si kQQ tan, ti wQn YQI1da fun 5. I~~ iIiI (tabi ilil IiliI) 11
;
111,
wQn lati lpaa da i~~ ~e, ohun pataki tim ni 6 j~ fUn wQn lati lnu didun nii mu araaya-wa,'~ni ti inu r~ ba si dun, ti ara r~ ya, 1,'
maa kQ ~k9 ifa si i titi ti QlqjQ yon fi de ba wQn I'aye. Iwadii yon yQ, yoo si jo, bayii ni aWQn baba wa ~e b~r~ i~~ Hu, riigba ti Iii;
,/
fihan pe i~~ babalawo j~ eyi ti Odudua ati aWQn eniyan r~ ti 6 ya, 6 di wi pe QpQIQpQ nnkan si~e ni a ri. 10 Hu fUn, ilu si di ~!I

~:i

wQn jQ k6 wa si ile If~ lati ilit oOrlm k¢ ~e. Iwadii fi him pe,
ile-~k¢ i~egun (Medical School) ti wa l<iye AMlae. AWQn ti 6 si ni
ile ~kQ yii ri ~e gudugudu meje bi abiyamQ ba de or! ikunl~ ti
ko tete bimQ tabi ti ekeji QmQ k6 tete bq, aWQn ijoye ile-~kQ Wi
yii ti wQn ri pc ni Ee~iki awo ni wQn qn pI!: fun i~6ro yii, iru
i~~ idile aWQn ~bi kan. Iru aWQn ~bi wQnyi ni ri j~ orukQ bii
Ayandele, Onilude, Onigbinde ati b~~ b~~. Eyi ni di~ ninu aWQn
ohun ti a ri. lu ilU fUn tabi ti a ri fi ilu se:
iI!
(i) Fun idaraya ni ibi inaw6, ibaa se igbeyaw6, inaw6 Qdun I 1'11
111

Ee~iki awo yii j~ ~ni ti a Ie pe ni (Professor a/Midwifery) KOf~sQ titun, ik6mQjade, oku egbodo ati ij6 ~gb~ ati ori~iri~i IIII
II
II I
agb~bi QmQ. Ogun, ¢t~ ati irinkerind6 aye aWQn babanla ni 6 ariya; 1
(ii) Lati ji Qba I'ori it~; II!
mu ifas~hin ba iIe ~kq yii, bakan naa si ni iwa ki a mQ oogun ti
6 j~, ki a rna k¢q QmQ ~ni, tabi QmQ i~~ ~ni ba ile ~kq yii j~ ti 6 (iii) Fun iy~si alejo atata; ~ll
II I~
~!I
si fa ki a SQ idi QpQIQpQ oogun nll. AWQn ani ij¢hun bt;ru aWQn (iv) Bi ohun elo iranlQwQ nigba ogun. Laye atijQ, bi ileto ko
alawo, adahun~e, ati gbogbo oni~egun, bii Qba ijoye, 016wo ati ba jin si ara wQn, aWQn ara ileto kilni Ie fi Hit ~Of6f6 fUn
'11,11

QIQla ti ni ipo ti wQn, ni aWQn oni~egun naa ni, wQn a si rnaa ti ekeji pe ogun de. 111

Iii
11 1'
bu Qla pUPQ fUn wQn. AWQn Yoruba til~ byru aWQn ti 6 ni
~I~
I

121
III!/:
120 'I I11
~~II
~I
'I ~

Je
 ---------------~.'¥'-""-: ,'-,
Aw(): Eyi Ie j~ aWQ 9mQ eWllr¢1abi ti agutan. AWQ yii ni a 6 fi
I
'II
Iii!'
Iii

Il
i'

il

Bi 6 bi fly aw<;m QITIQ ogun ti onfiu sf r~ kiwQl1 mura bi bo i1u !'oju, bi aW9 naa ba si ti f¢l~ t6 ni i!iJ naa yoo $e ni I!I:
Qkunrin QPQIQPO owe nl wQn lilaa n fi ilu pa kl ori aWyi1 QmQ ohuo t6. ;!~
ogun Ie wu ki wQn 5i pinnu, ati fi ~mi WQrl lel¢ £tm igbala illl ltu: Eleyi oi irin ti 6 dabi i$6, oun l1i a si n 10 lati fi tu 9san ati :111:,

y n
woo, di ninu ohun ti won maa fi ilu 59 fUn ol6gun ti won b<i Qgan i!u nigba ti a ba fy tun se e. !l

m¢ pe akoni eniyan ni 6 bf i niyi: Ab¢r¢: Eyi naa j¢ 'ohun elo ti an 10 latl se ilu. Idi ab¢r¢ yii oi a
6 fi Qgan b¢; nigba ti a ba f~ se i1U.
Oalee ~e bii baba r~.
Wag!: Eleyi oi a$9 dudu ti a ti ry 1'ar6, a si maa Ii 10 wagi yii
Bi ~rll ba n bit () 6 wi 0, lati fi pa ara Qsan ilu
ti a npe
oi gangan.
J;ru ka ba QmQ Balogun.
Ilu g<;g<; bi ak6jQ P9 ohun ela ij6 ati orin:
J;:ni 6 duro d'ogun

a
Aw6wb w6 Q.
Yoruba kif j6 asankan ilil, eyi ni lIu r;YQ kan $0$0 nitor! pIS
yni ti 6 n lu asankan i!u bi igba ti eniyan n da orin ti )(0 d
It:ikun t61xi ni kl erin
degbe ni. Eyi ni 6 si rou ki aWQn babanla wa maa pa rowe a 111H;f
j;
~
M0. de aid¢,
pe: n
'AkQrin-ini-elegbe, bi <;ni ti j6 asankan ilu
ni 6 ri'. Ak6jQpQ i
Oun erin ni jQ 11 lQ.
i!u ni Yoruba i j6, gbogbo ori~iri~i ak6jQpQ ill! nl 6 51 ni orukQ
Ori~iri~i orin iwuri ati ikinilayi bayii ni 8YiQn onilil ti fi ran lati agbt'gbe deagbegbe n'il~ KaaarQ 0 0 jiire, ~lJsbQn bayii ni
aWQn ol66gun Yoruba l¢wQ Jati ~~gun ¢,ta, ip6'dl,m k() si kCl'e a a $e ni ile ti wa eewQ ibomiran ni, ohun ti 6 si wu mi ko wu
Ie
ninu eta ogun. Won rn9 oriki ti wyn )'1 ki akqni ti W(,Ill fii fi Q, ni kif j¢ ki ~gbQo ati aburo pa owo pI) f~ obinrin kan ~o~o. I

i~
iake MrL Onikaluku agbegbe ni 6 ni iru ilu ti wQn f~, ok€: ni sil jQ oI6ke 1
'1\1I
(v) A 51 tun n 10 ilu fim 6r1$u bibQ ati etutll $i:iC 1'0ju eyi ti a gba pe, 6 dara 6 si dun un j6, ni agbegbe miiran, ni
aWQn agbegbe miiran ko ni if~ Sl. Ko si ibi ti a kif gbe dana
'f
Iturni,l ilit
al¢, Qb~ l1i i dun ju ara wQn 19, ko S1 ibi ti a ki i gbe lu, ti a ki i
Bi Bu g~g~ bi r;;Y9 kal1~e wa f18.a oi Bil g~g~ hi akojQpQ ohun·­
si gbe j6 oi il~ Yoruba, 6 kim j~ pe ori$i ilu ni 6 b'ade mu ni
elo orin wa.
agbegbe sf agbegbe ni.
(a) llu g¢g¢ hi fY9 kan. Eyi ni ohun tf a fi ri se illl; Fun alaye kikun ati eto ti 6 fQfun a 6 SQ di~ ninu aWQo ilu ti
a 111u l1'il y Yoruba ati agbegbe ti wQn gb6 ft;ran ati maaj6 wQn.
19i ilu: Igi 901() ni a fi n gb~ igi illl, oju meji nii ni, a,hin r¢ a 51
maa lu ja ara wQn, a si maa gllO t6 <;s~ meji 3abo si rt.lyta, <W9
Osdn: Ni aWQ a.gutan ola ti a ti t<) 5i w~w~ ti a wa I¢ PQ· (.)s,\O
Dinldun j~ Qkan ninu ak6j9P9 i1u ti aWQn ¢YQ f~ran lati' maa
a
yii ni 1116 lati fi bo ara igi ill) ti a ki ; fi ri igi ilu
rode.
lu nibi ay~yr;, ibaa $e iyawo gbigbe, oku sisin, ~bQ ~i$e tabi
Ogdn: J¢ aWQ f~l¢f¢Je ti ~ti t6 tin-in-rin. Oga.n yii ni a maa n 10 aj¢dun. AWQn ak6jQP9 illi ti n j~ dundun ni iyd ilu, aguda'
lati fi se illl I'eti m¢ igi ti 6 y.i Qfun illi po.
kekere, k~rikf'i tabi aguda nla, gOdOdod6 tabi r;p(m, 9mr;le m~rin
J;:gi: EJeyi j¢ Qja dudu ti a nipQI1 t6 lka. Oun ni aWQo onili]
si mr;;fa (eyi a rmia tobi ju ara wl;m), aro ati $i;ki;ri;. Ori~iri$i Qna
maa fi. n se i!u wQn. WQn a maa fi b9 illi I'¢run, nigba ti WQI1
ti a n gba lu dundun Ili t:tfkr:, ap(mran, akika, geese, etekot6,
ba ti fi aWQ bo igi ilu l'oju tan.
gbfdu, f;bm~lld(?, tatal¢, I\'¢r¢.
]dele: Eyi ni a$Q ti a 19 tin-in-rin, ti a 6 si fi bQ ill! l'eti l'<;hin ti.
a ba fi aWQ bo 1Iu I'oju tan. Idele yii ni a 6 si ran m¢ aWQ ilu ati Gangan. yMQ si dundun; Gangan oi ilu ti a Ii fi apa fUn bi a ba
egi ti a 6 5i maa fi Q5an kQ ill opo kQQkan-kQQkan. nlu u; 6 yatQ si dundun ti an fi QW¢ fun. Bi iyaalu ni gangan
lkekere: Igi w¢w¢ ni a 6 ge ni iWQn idaji <;s~ bata kan. Igi yii ni $ee tobi $ugb90 dudu ni Qsan r~ nitori pe, wagi ni a fi maa n
a 6 fi ta Qsan ilu I'<;hin ti a ba ti se e tan ki a t6 sa a.
123
122
kun un. Agbek¢ r~ a ma.a kuru, bi a ba si gbek¢ iha, di~ nl fii Ag~r~ ni aWQn OY¢ rI pe ni· ilu Qd~; akojQPO r~ si ni b~nb¢, I
f
kQja ablya ~ni ti n lu u. Ilu yii naa nl QmQle gangan keekeekee, konkolo, lukoogi, agogo, ati aje.
ati gudugudu ori~iri~i ni gangan naa.
AdamQ. Gangan kekere ni adamo oun si ni aWQn ara hQrin fi n EKiTi
Apiiri tabi ayuu. Ilu isinku, ati ay~y~ miiran ni, ~ugbQn a kif lu
III
lu ilu ti a n pe ni pakenke eyi ti wQn maa n kQrin si bi wQn bel ilu yii nibi igbeyaw6. Eyi ni ak6jQPO i1u yii: Apl; ti 6 k~nu,
n lu u. meji, aWQ igala ni a 0 fi bo ;lpy wQnyi I'oj~, a ko si ni pa ;lWQn
ap~ yii nl idi. Okan tf 0 tobi ni iyaalu. ekeji ni QmQIe tabi
1Ft
elegbe; S~k~r~ ti a fi agbe ti 0 tobi ~e; Agogo meji, nla kan,
Di~ ninu ilu If~ ni o~irigi, adamo, ab¢b¢, aje tabi ~¢k~r~mQdu.

(i) O;irigi ni ilu ti aWQn ijoye II. 16 nigba ti wQn ba inawo n ~e

kekere kan. AWQn Qkunrin ni yoo maa lu, ti wQn 6 si maa da
orin, aW~)J1 obinrin yoo maa gbe orin.
III

iwuye, oku tabi ay~y~ pataki. Bi aWQn ijoye yoo ba .16 ilil yii
ij~bU wa fUn igbeyawo ati ijade oku. Eyi ni akbjQpQ ilu yii:

iru \(~jn Tunflw tabi pupa ni wQn n mu 1'9WQ, WQn yoo Sl WQ II

Ap~ IlWt;l ti 6 k~nu, ti 0 si j~ ¢s¢r¢ bi ikoko ib~ .elup¢ 1'6ko,

a~Q afQI1, tabi a~Q oke p~lu akun I'Qrun ati Qrun-Qw¢. Eyj ni
~~k~r~, ati ekutu Qd~ (fere Qd Y). A ki f lu agogo si i1u yii, 9kunrin

aWQn irin~~ ti a n luu PO ti a n pc ni O~irigi: Gb~du-iya ilu,

Qpa marunun, Agogo nla marunun. yoo maa lu, obinrin ni yoo maa gbe orin.
i
Ag~r~ ni aWQn Qba ati qd~ maa ii .10 l':lye atijQ kif ~e Hi! u 1

Ab~b~ ni wQn maa ii Iii nigba Qdun omi, '()~anl'. i;:ni ti a ba fi ,I

~e Qbuntun ni yoo .10 i1u yii, ole j¢ QrnQde Qkunrin tabi agbalagbil talaka. Ohun ti b si fa a ti aWQn od y fi 11.10 0 pylu aWQn Qba ni
Qkunrin. J;:ni ti a ba fi ~e 'Obuntun' yoo so agbQn m¢ vS~ yoo si pe nigba ti wQn ba ii ~e Qdun ogun ni wQn n lu ilu naa. Eyi ni II
I
ra a~Q daradara Pvlu akun I'¢run. Oruko <rlli ti n bQ omi yii ni akojQPO ilu yii: 19i onfho m~ta ti 6 gun to ~s~ bata marun-un si
Ii
a n pe ni 'QI(J~im)'. Eyi oi bi a ~e ri se iIiI ab~b~: AWQ igala myfa, ti a fi aWQ igbala bo I'oju oke, agogo meji nti ~~k¢r¢ kan. ,I

ti 0 ba gbo ni a 0 16, a 0 ge aWQ yii kiribiti, a 0 g,e Opa ti 6,ba AWQn obinrin ijoye nf ii lu ilu yii wQn ki! si WQ ¢\VU bi wQn ba II
nipQn a a fi sf i ni aarin, a 0 si ran opa yii m¢ 911. l~hin ti wQn it lu u, wQn yoo di irun wQn hii we gele sf i. YatQ si iya oloye ti
ba ~e Qdun AgbQn yii tan, wQn 0 ko ab¢b~ yii pamo titi di Qdun ole lu ilu yii a si tun fi QrnQge ti ko ba tii mo Qkunrin ni 6 Ie lu Ii,I i

miiran, Qbuntun yoo 5i tu agbQI1 ~s¢ r¢ yoo ko 0 si ori e~u. ill! yii laye atijQ. L'6de oni gbogbo 11I1kan ni 6 ti yf pada.
Ab¢b¢ ti a ii lu Ie to m~ta si rnarunun.
iJtBlJ ,
Aje tabi S¢k~r~mQdu ~e pataki nl lle-Ify, Qdun 'Ode QrnQ 06ni'
()~"gbO j~ ilu ti aWQn Ologb06ni ati oloro. Eyi ni akojQPO i1u
ni wQn si ii 10 iIlI yii fun. Eyi ni aWQn ohun ti wQn fi 11 se ilu
yii: Akeregbe keekeekee tabi kondoro; ~)PQIQPO own 'f;YQ fun­ na;l. Igi om¢ ni a fi 11 gb¢ ilu yii wQn a si maa gb~ ere ori~iri~i si
ara igi r~. Meji ni giga nla, m~rin si ni keekeeKee ti a ii pe ni
fun, ati Akun, Ida. A 0 fi OWl! sfn owo yYQ PO m¢ akun ati
apim!. A 6 wa fi aWQ bo aWQn igi ilu wQnyi l'oju. AViQIl ti 111u
dodo, a. 0 wa so 0 m¢ aWQn kondoro wonyi l'ara. AWQn
kondoro.yii ni a 0 maa lli. ilu gig<l meji naa ni yoo maa ti ilu u ti wQn k¢ aWQn ti r\. lu
apere, bf wQn yoo ~e maa lu tiwQn.
OND()
Ak6jQP9 i1u agbO ni Apere myfa, Oriki--~YQ kan (eyi naa jQ
apere ~ugbQn 0 f~ ju apere IQ) ati QpQIQpQ p~p¢.
Ugbaji j¢ ti aWQn iwar~fa Osemawe ti Ond6, akojQp¢ wQn 5i ni
AkbjQPO W¢ro oi Orunka'(eyi ni sakara tabi Qrunsa ti a ii fi
agba, akQlu (QkQ ilu), aN ati agogo.

i1u bo l'oju), p~p~ (eyi ni aparun ti a la w~w¢, ~ni kQQkan yoo si

Kunnb~ j¢ illl ti aWQn ~lgba II. .10, ak6jQPO wQn Sl ni g4"gol, mu mejimeji ti yoo maa pa p¢p~). Gbogbo aWQn ti 6 b<i n
Qn1Qle, Qp(Jl1, konko (kol1kolo). .16 yoo so a~Q funfun m¢ ori, aaro kutukutu, l~hil1 tf akuk¢

124 125

tGBAOO
Die; ninu aWQn lIil J;:gbado ni bQIQjQ, kryryn:, pe;npe;lr:jike;, ati kete.
UU nla kan ati agogo m~sanan 5i m~waa. Nibi imiw6 oku
BQIQjQ j~ ij6 QdQ ati agba ni ilu yii wa fun. AkQ igi ni wQn fi n
se i1u yii pe;lu aWQ igala l'oju r~. Oju kan ~o~o nil 5i i ni bi k050,
oju kan naa 51 maa n fe;. lIu yii a maa ga t6 ~s~ bata me;rin
a:'lbQ 5i marunun. OmQle mr:fa ni lIu yii ni, aWQn QmQle wQnyi
a maa tobi ju ara wQn IQ, oju kQQkan ni wQn ni, aWQ igala ni a
fii bo oju wQn ~ugbQn Qkan kan ninu aWQn QmQle yii ki i tobi
to iyaalu. J;:YQ agogo kan ~o~o ni a n Iu 5i ilu yii, irin gbQQrQ bi
III;'
e~6 ti 6 ba nipQn 5i ni a n fi n lu agogo yii. Bi are ba be;r~ aarin
agbo ni aWQn onilu yoo gbe jokoo, aWQn onijo ati aWQn ti 6 wa
woran yoo yi aWQn onilu po, aw<;m obinrin yoo 5i to 5i iwaju
agbo y1i.
K~~r~ j~ 1IU miiran, ak6jQpQ r~ 5i ni b~nb~, ~~k~r~ (eyi ni agbe
kekere ti a to ow6 e;YQ mQ I'ara), Awo-pebi (eyi ni awo Qb~
kekere ti a 50 Qnini mQ I'eti), p~p~ (igi Qparun ti a la w~w~).
AWQn miiran n pe aparun yii ni papepape; Qpa Jlu kQdQrQ ni a
fi n Iu ib~nb~ yii, eniyan me;jQ yoo to I'Qkankan I'oore kan naa
wQn 6 si maa j6 ilu yii.
Kete-Ki i ~e J;:gbado nikan ni 6 f~ran kete, aWQn J;:gba naa
fe;ran ilu yii wQn a 5i maa lu u nibi QpQIQpQ ariya ti wQn ba n
~e. Akeregbe nla ti a pa I'oju, ti a n pe ni Kpto, wQn 6 fi aWQ
e;tu bo 6 I'oju wQn afi Qsan ilu dee mQ eti Koto. Ki aWQ ti a fi
bo koto I'eti yii t6 gb~, a 6 lu iho sii, a 6 fi ikekere keekeekee
bQ iho yii ylpO, a 6 fi Q5an ilu kQ awc,m ikekere wQnyi a 6 wa
maa de Q5an yii mQ iho keje ti a lu si i5al~ koto I'eti ibi ti a pa
iho ti ko gba ju QWQ IQ 5i. 05an yii ni a 6 maa fun bi a ba f~ ki
ilu d~ tabi ki 6 Ie. A 6 tlln luu l'~gb~~ a 6 5i ti ikekere bQQ.
11
L~hin naa ni a 6 tun fi Q5an miiran gbaja fUn ilu yii. lkekcre ti
~gb~ yii ni a 6 maa 10 fun mimu ohun ilu yii d~ tabi ki 6 Ie.
Kete meji ni a n 10. A kii da Ketee lu, aa fil kun ilu ni ~ugbQn
aWQn J;:gbado a ma;! d<i a lu p~lu S~k~r~ ati agogo.
OWQ
ip~gb~da fUn igbega. Ak6jQpQ illl yii ni i1u meji, nla kan ati
Eyi ni die; ninu aWQn ilu ibil~ aye atijQ ni agbegbe OWQ: Are,
J;:~a, Ij~bu-Toro, Olu5eefe, Ajabur~, Re5Q, 05iriji, ati OgagangQ.
Are Eyi ni ak6jQpQ ilu yii: Aje (S~k~r~) meji si m~ta, Agogo
m~rin 5i marunun. Ko 5i inaw6 ti a ko Ie lu ilu yji fun. Esa ni
11111"
128
'Ii
,1
1 II
I,
1
I!'
I
, II'
I
agbalagba obinrin ni wQn gbe n lu i1u yii, aWQn obinrin nikan
nil lu u. ij~bU-toro j~ Jlu M~ta ati Agogo m~ta si m~rin. WQn n I'
lu ilu yii fun ariya oku, aWQn Qkunrin ni 1\ lu U, aWQn obinrin l
: I[i,
yoo si maa fi ijo si ara ,nibi ay~y~ yii. I,
I,
AKOKO
Eyi ni di~ ninu aWQI1 i1u ibil~ aye atijQ ni agbegbe A.k6k6:
agbogbo, araba ati resQ.
Agbogboj~ eyi ti aWQn ara Arigidi fi n ~e Qdun orukQ ilu yii ni 'I
6 si ml! ki a maa pe Qdun ti a n fi i1u yii ~e ni 'Odun Agbogbo'.
QdQQdun ni illl yii n jade, a ki i III U ni igba gbogbo. L'QjQ ti
wQn yoo ba si lu iJu yii ati igun m~ry~rin agbagbe A.k6k6 111 III
onile ati alejo yoo ti jade wa wo iran ilu yii. Ak6jQpQ Jlu yii ni.
1
Igi ti a fi n gb~ iya alu yii, <'> maa n ga to e;5~ m~ta 5i me;rin­
aWQ igala tabi ti ewur~ n i a fi Ii. bo 6 I'oju, ati ~~k~r~. Meji ni
JIll yii, ekeji kl i 5i I ga to iyaalu, oun ki i ju ~se; bata karl IQ.
Gbogbo yoi ti 6 wa I'agbo ibi ti a ti n lu i1il yii ni yoo jQ maa
kQrin. Ohun meji ni <'> tun Ie mu lilu ilu yii waye yatQ fun Qdun
I'
II"
Agbogbo ~i~e laarin ilu. Ekinni ni fun awc,m QIQmQge ti <'> ba to I
re ile QkQ ti ko tii IQ. ~~katl ~o~o oi wQn gbQdQ j6 i1u yii; ki <'> si
to di ~~mihin ti wqn ba j6, wQn gbQdQ ti re iJe QkQ. f;.~keji, bi
eniyan ba jale ('aarin ilu, ti a ba rnQ Qn, wQn yoo k6 i1u yii IQ si
ojude iIe aWQn obi r~, WQrl 6 rriaa fi ole yii kQrin eebu, wQn 6 5i
maa fi ~e ~~irl.
Anlbit ni lIu ti an III bi a ba n ~e Qdun Ere nl Ak6k6. YatQ fUn
Qdun ere yii, idi pataki meji ti 6 tun wa ti a fi 11 lu ill! yii ni bi
,
wQn ba 1'1 wuye l1i ill! ati bi aWQn Qd¢ illl, agba ati ewe i1u ba n
bQ e;gb~ sil~. Odun kl¥sanan-ki;5anan ni wQn saaba bQ e;gb¢ sill;
ni agbegbe A.k6k6; igba yii ni Qmode Ie hlro I'~gb~ ewc,ti yoo
bQ si ti 0dl), tabi ki QdQ bQ 5i <;:gb~ agba, eyi ti a Ie pe ni ay~y~
kekere kan; kQkQrQ eyi ni Qpa ti a fi 1'1 lu aWQn ilu mejeeji yii,
aWQ ni a fi n se i1u yii. Ojl1 ilu nla a maa f~ t6 <;s~ bata me;ta, ti
kekere ki i si ju :'tab? 9S~ ba.ta 19.
AWQn QdQmQde ni 6 maa n lu illl resQ bi wQn ba n ~e ay~y<;:
laarin i1u. Ki i ~c illl ti 6 wa fUn ohun pataki kan, a si ti sQrQ
nipa i1ll yii ni agbegbe OwQ.
129
 irin gidi tabi koko irin wa ni ab~ i1t: naa. AW<;>n miiran ni irinl¢
tabi k6ko irin; oje; wura (il¢ abata ati ti okuta ni wQn gbe
saaba ri eyi wa); baba; owo erYQ (eti ok un ni aWQn babanla wa
gbe ri owo tyYQ wa, oun sl ni owo ti a n 10 lati ra Qjil ni gbogbo :1'\

ilty Yoruba ki Oyinbo to de).

5 ISS QWQ ATI 6w6 II

,I
1:1:

i'III
A ti SQ nipa i~~ akQ~e ¢da, aWQn i~~ ti a ft: sQrQ Ie Jori nibi ni
aWQn i~~ QWQ ati QWO. Yoruba ka i~~ QWQ sf PUPQ, wQn a sl
maa fi :laye siler kQ W<;>n nitori pe wQn gba pe 'kikQ ni mirnQ'.
AWQn i~~ QWQ miiran wa ti 6 j~ i~~ ldfJe, aW<;>n kan si wit ti 6 j~
pe wQn kl i ~e i~~ iran tabi eyi ti a Ie pe ni ajerbi. I~~ idile ni aa
~e ni 'Ier Yoruba ti a r1 gbadu,ra ki a Ie fi le QmQ IQWQ, ~ugbQn
nigba miiran cniyan a maa kQ i~~ QWQ ti yoo mQ 6n de ibi ti
yoo fi ri anfaani ati alubarikil pUPQ lori i~~ ti 6 k¢ yii de ibi ti 6
gbe maa gba adura ki a fi Ie QmQ IQWQ; iru i~~ bayii naa a si di
i~~ iran.
Lati k6kere ni Yoruba ti n ~e akiyesi QmQ, ti wQn sii gblyanju
ati ronu i~~ a~e1a r¢. Bi wQn ba si ti mQ Qna ti OIQrun y<'111
m¢ Qn; wQn a tete j~ ki 6 m6jut6 ati kQ i~~ yii ye kororo nitori
pe aabQ ¢kQ ni i f'ebi i pa QmQ I~hlnwa-Qla ati pe 'I~~ l~e ni
itQju, QWQ l~e ni ibeere, 1'6 difa fun AkinbQde QmQ Ad¢biti ~e
QI:1'. Nigba miiranawQn babanla wa, a maa ~e ay¢wQ J'QdQ Ifa
ki wQn t6 fun QmQ l'aaye ati berrty si i kQ i~~ QWQ. Bi wQn b:i ~
ay¢wo tan, ti a ~e eta ikQ~~ fun <;lIltQ ki 6 to btyrty, aWQn agba
gba pe bi a ba ~e nnkan hi a ti i ~ee yoo ri bi i tii ri nitori pe
'ada~e ni i hun QmQ, lba kl i hun QmQ.
Ltyhin ti a bll ti mQ i~~ ti QmQ yoo kQ, ohun ti 6 kan ni eto
ati wa Qga ti yoo k¢ QmQ n'f~~ yii IQ; wQn 6 sl jiroro ('ori aWQn
. k6ko QrQ ati eto ati kQ i~~ yii. Dity ninu eto ~kQ~~ ni-asiko tabi
iye Qdun ti QmQ yoo 10 I'QdQ tyni ti n kQ Q n'i~~, ow6 asansil~,
ibi ti QmQ yoo maa gbt':, inawo lyege \tyhin ikQ~~ ati onigbQwQ ti
yoo wa laarin Qga i~~ ati obi QmQ ti 6 n kQs~.
J~~ on[gbQw¢ ni lati maa ~e eto ati atun~e bi ede-aiyede ba b~
silt: {''larin Qga ati QmQ ti n kQs~ tabi aWQn obi QmQ titi ti QmQ
yoo fi kQ~~ yege. J~~ onigbQwQ yii si ni lati ri i pe igun mejeeji
pa adChun ti wQn ~e ni ib~nt lillQ titi ti QmQ ti n kQs~ yoo fi yege.
Bayii ni a fi eto Sl ki Oyinbb to de, ~ugbQn I~hin ti aWQn oyinbo
de, ni <'> di pe a ri ~e iwe adehun ki QmQ ~kQ~~ to berrty i~~ kikQ
dipo onfgbQwQ tabi ~I~rifadehun.
136
137

ii \Hj1~) 1);1 b~~n: i~t.~ kikQ ohun Ii yoo k6kf) kQ ni orukl,1
ati )lb awqr ; ori$jri~i ara ti a 1'1 U) l'ond i~~ ti tlmq ~kQ$~ r,
kQ, ati lwa. hdu:1 ati ay~si fun a\vc;,n ti qnW ~kQ$(~ ba ni OdO Qga
r~. iw~\ hihll at! iy¢si yii $e pataki pupr) nitori pe I'QdQ Qga, ki i
$e 9jQ or! ni a fi. {j to agbA bi kCl 5e asiko tl a bvr\~ sf f kQ5~, bi
l;i11 ti 6 I:<,k() de qdQ <)ga si ti wul~ ki .) kere t6, 9ga ni 6 j~ fun
~ni tf 0 de b;:hin, bi Oll1Qde ti 6 k<;Jk(> de ba si ran 'lgbalagba ti 0
de l«;hin ni i5~: kG gbQdQma ji5¢ yji pc;lu ~:mi In;~l~ ati a.y(:si.
Fun bii 05U meji ti QmQ ~k¢~¢ tuntun M. $¢~¢ de, j5~ rir;in ni
yoo maa j¢ julQ, bi 6 bei si 5e mura si i~¢ jij~ si pl~!U ¢ml ir¢l¢ nj
3WQil tf 6 de ibi i$l; ,;,iwaju r~ yoo 5e ni if¢ ati rn;ia k(l 0 ni i5¢ si.
Lyhin bi orne; ~kQ$~ ba ti ni In;h; ati ojll-qnEI si ni yoo $e
leU:: lYlQ ~;i. Hi hi ar:~, <l.labqdm yoo d i ~wu, k(;r¢k~r¢
ak616h) yoo pc nibi 1.1 wQn b{l gbt~ 11 fun {;mH,I ~k()5~ l'aaye
ati ,5(;· ti 6 9/6 l«~ \viJ oj (~'!11\y ~k<i~¢ n;~.a )100 b{;,n; si ma3 ~i~v
pylu lm6jlldJ tici lj you fj di t;n; ti 1\ de; i)~ 5e laisi yiyi; rOwQ WI).
Ltti ibi i:;;¢ kck1iC ni yoo ri di yni Ij 1'1 dai$\~ Il!a ~;c. !Bayii ni yoo
si 5C' oi Qkunrin tabi '~gbl)iltagi l'ynu ;$0. N igha ii 0 b,l di
ogb6i1tagi, tabi ti ilk6k6 ildchlln [I s!in me> cl Qgj yoo byn~ si
i ri i pc ,fwQn obi QmQ b9ff" si ra aWQll irirq; dil; ftJll (,H))Q
(;k¢5~ fun JI(j, Cara r~, nitori pe a ki i duro de QiQ [\jo ld a to re
eekanna.Nigba ti (,"JjQ bfl si pe (lg{l yoo ral1~;!( si onigbQwQ Jarj
nin awon obi qrnq !eti pe Q1TIQ Wt;.n ti pegede, 6 51 ti fi gbQ~lrQ
j~'ka_
Nigba ti w(m bii M, yon ka aWyn ohun do tl () b;.i IUl ft'lri
w(;m lati to.iu lei a((~ (J{r Qji) iJ;hci iya 9111Q ni i~(~. Hi
QmQ ¢k9';f;: ba j<; om!,) gidi, ti aw(;m obi r~ si 51: en bi ')ga ba
d ,~ pc i~¢ naa leo tii )1(; (lirH,) tiJ, won Ie s{m asiko lyege HH) iwaju
!aisi a;hv~) \'aarin ~mli;) ~k{)~,,~;, onigb(iw() ati awqn obi 9 m <;1.
Hi 6 lxl. c;i .i0 pc yin!) yege ~ugbqn () wuk') PUPO iYll1 Qga, wQn Je
~e adchim litun lati ftill yBV) ni ,.inf:wni lari Vifl J'QdQ Qga r~
lyhin ti () bit yege pt;lu adClII:m titun pe \WUnlQ ki i nu il[:~W"
Dit,: niflu ohun fJ.ato ti wQl1 nilati t<;ju lei 6 t6 di QjQ lyege ni
irin:;.r;, ohun-e16 adura bii obi, iY9 irekc, ataare, \it! ati b¢¢ b¢~
JQ, asanku owe) ¢kQ:;;¢, ohun jijy ati mimu_
Qj¢ nla ni Qj9 ti Qlnt) ba f~ yege nibi i5¢ kikQ, Qkl ari-ire ni 6
s1 j¢ fun aw<,m bbi QmQ ali aWQn mQI¢bi pt;lu at; Qr~.
12.:11(, Jl1!il1JJI ~~hl~i§~
Bnikan ninu awyO Qga ti 6 InQ j~¢ ti "lmQ ti yoo yege kQ oi yoo
138
,
~e oludari eta. Oludari yoo ki gbogbo aw<,)O ahibiul.y¢, ani ati
Qr~ QmQ ti yoo yege fun wiwa ti wQn wa ba wQn YQ, yoo si ~e
alaye ohun ti 6 mu wQn pejQ. L't;hin eyi ni Qga ti 6 k¢ QmQ ni
i~~ yoo 5QrQ I'ori ihuwasi, tabi i~esi QmQ ti 6 f~ yege ni gbogbo .l
asiko ti 6 10 nibi i~~ kik<,'>. Bi QmQ ti yoo ba yege ba j~ QmQ rere,
QrQ ti aWQn obi r~ yoo gb<,'> I'QjQ naa yoo j~ eyi ti yoo mll ad
wQn ya g~g~ bi. awe aWQn baba 'wa ti wQn n pa wi pe, 'Bi
egungun ~ni ba j6 0 re, ori a mia ya ni'. Bi QmQ bi 5i j~ QmQ
buburu, QrQ ti a.6 gbQ9 a maa ba obi ni inu j~, bi a ba 5i n btl
~tu, ori a maa 1'0 aw6 ati pe iru Qj<,'> bayii ni QmQ Qsiw an k6
kum¢ ba iya ~.
L~hin ti a bi gb<,'> iru ~lli ti QmQ ti 6 f~ yege i 5e tan ni agba
kan ninu aWQn l¢gaal¢gaa ti 6 pes~ yoo wa fi ifin i~~ p~lu
alaye kikun ati QPOIQPQ adura Ie QmQ ti n yege l'owQ. Ogi yii
yoo 5e alaye lila irin5~ ti a ti 13 fun QmQ ti 6 yege, yoo si ~e
adura fun-un. Iwure ni a n pe adura ti a ba ~e fUn QmQ I'QjQ
iyege.
Bi a ti n ~e iwure nibi ay~y~ iya~~
A ti ka orukQ dit; ninu aWQll ohun pataki ti a fi n wure, gbogbo
r~ ni 6 si gbQdQ pes~ I'QjQ yii. Bi a ba si ti n mil wQn s'oke.
I'QkQQkan, tabi ti an f'QwQ kan wQn ni, a 6 mna fi orukQ wQn
wUre. Fun ap~~r~ bi 6 ba j~ pe Oyerinde ni Qm9 ti yoo yege n
j~, ti oriki r¢ si r\ jt; Aleji ti oril~ r~ ii jt: J;:d u, ¢ga ti yoo sure yoo II'
na'w¢ mu ataare yoo si b,,::r~ iwurc bayii: 1·111
I
Ataare: OyerJnde, Alabi ~du, ataare ree o! A ki i ri idi akun, a IIi
.1
ki i ri idi Qsa, ~ni ti 6 mo iye QInQ inu ataare ~'¢w9n, Aleji, QmQ 'II
ar'aye ka ni d idi r~. Nire, nire l'a 11 SQrO ataare, rere ni i$~ ti6
k¢ yii yoo jasi, a ko ni Ie ka iye ibukun ati Qr¢ ti 0 6 ri ni idi i~¢ lili
'i
yii. Bi 6 ba ti n wure ni aWQn agbajQ era yoo maa ~e a~~ si ire
YII.
Obi: Obi ree o! Obi ni i bi ibi danu, obi yoo bi ibi danu I'Qna
re, obi I'a fii b~ iku, obi I'a fii b~ arun, obi I'a fii be Ma, gbogbo
ohun buburu yii ni obi yoo maa bi 4~mu I'Qna r~. Ni.bi lII'tkan
rere ati aY9 ni a a baobi, QrQ rere nii YQ obll'apa, rere ni i~¢ ti
6 k¢ yii yoo YQrl si o. AWQn ijokoo yoo tun ~e a~~!
Epa: Epo ni yii o! Epo ni ir¢ju Qb~, ~nikan kl i ba epo ~'¢ta,
~nikanki i ba epo ja, Aleji 0 k6 ni ri ija QmQ ar'aye o! 0 6
]39
 '·'1
II I 1

II I I

II"

Imlwo )100 ~e mQ, ij6 jijo kJ i 5i ~e olmn QrananyiJm. L'yhin

b'or! ~\t~, oJi! epo Hi i b'ori Qb'i, epo ni l'6ke

ay~y~ yii, ahig!?mQ bi QmQ r~ tan, aimi)()nj6 ku sf <,WI;) QmQ ti b bi.

omJ,oo n;o!

I~~ (Jwf) pi), 6 fvr~ ma ni onka; ~ugbQn a 6 m<;nuba dil( ninu

J;n.i ti il ',.'\IIJ,fC Ie mu ohun adlJ.n bH oyin, Mdi4il tabi iy¢

}('6 si wi pc:
i~~ QWQ aW<;>n babanla ati iya"iya wa. Awon i~~ QWQ kan wa
ti
o j~ pe nitori ewu ina tab! ijanb:i ipalara a ki i ~e wQn i'agbo
Didim didun 1'1~. }.;'\ M tli. 'Ie ol6yin; He; omiran si wa
ti 6 j~ pe nitari irin~~ ati ohun elo
i$~, bi a ko
Bi QmQoe ba ri oyin a sv 3.krlra de inu igb~, oju Ode tabi ~hln odi a ko Ie $e wQn, ninu inl i$~
A ki i ba kikan l'aarin irU.:e; bayii ni aW<;)f1 i~~ \:bu wa. Diy ninu r¢ ni i~¢ amokbko, eeru
Qmf}de kl J ri iri;k0 ki 0 rml yi;,J. sisun, aro dida, Q~IY Si~ll, adi yiyan, ati \it! pipon.
Ex k() bf, 5i rQb~ 11 di iH¢. AWQn i~~ QWQ miiran ti a tun Ie m~nuba ni i~~ QnlQ, bwb
.AEl.bi, aye n;;, yoo maa di.m ni o! "i~e, i~~ Qna, ati a~Q hihun.
Arfj(~, r'niy<" l'ymq aniy(6 yoo rna rf. Q oi idi i~,; yii o!
I{bko karl 11i lEdmnarc yoo ~(; <J n'hnji~~~ yii o! I~~ AJrnl6)Koko
Hi ~ni ti. l:l 'Vl!tHe \j f'Qw,~ kan aW';Hi olmn lvnine vV'l)Byi, ni yoo
Gyg y bi a t1 mi) $iwaju, i~¢ ~bu ni i$~ yij, i~~ obinrin si ni,
rn,aa .fi t~rH! k~\nt~~~bi \v?n"~;'J.!6.,

Ori~a:Ha si ni aWQrl ti 6 ba II ITlQ ikoko (I' bq, nitori pe Ori$aala

ni Inlmn,.,l~ ti 6 ni sidiru ti 6 ran I;:1t;daa l'QwQ iati da oju,
oa.' lEyi rd YorUlr;:'[i :J. ki i si ~c adura
imll, eti ati aWQI1 ¢ya (.ira gbogbo. Od$aalft yii naa oi aWQo
fYin (Jm9 frill. Vie'l)
am¢koko aii oni~~ eerll l<ibUlabu-ti WQH fi 1'1 da. ll.l'o-n pi: ni
lyam9P6, l$~ t;;iI;g~ ni i~~ yii, 6 si f~ ibaral~ ptylu 9PQIOPQ suuru.
!;:ni Id \
Eyi ni 6 fa a ti f,JpQIQpQ awc;m ti 11 ~e i~~ I)WQ' yii fi j~ agbalagba
t;mi ~jaba /(i il ldi..
obinrin, ti QdQ ko 5i fi pi) l'aarin wQn. AWQn ohun No ati
(,)ti Ad .i tl r ~b;nlj ~I' "
iri.n~¢ amQkoko oi amQ, ilumQ, ipami;,J, ipika, kUllku, ilk06,
'f (;t~ kl ;': ~,¢.
aar~, ooti, ifQnmQ, ike, ewe idi, ige koko, ikola apty, al.i ide.
A\X,3,h~_' .£:* k{:>

lkoko agbeka fila meji ti a gbe ",ya i;;a I.e lori ni it n pc ni

AJ:ibi (I ipika. Lori Ipika yii IIi a 6 da oju ikokc; kan mQI~ Ie. Ik()ko ti a
Hoi !yi ni 9tH da oju r¢ de yii ni a n pc ni ide.. Ide ni ibyn~ ikeko minlQ. A 6
Iyi ni a (.;, 1mb I),
bu ami) Ie ori ide a 6 si rmill. fi IlumQ In amQ naa p~p¢p~ yipo
"" '", , ,I" 'r \"J
mu ko m Oil t. (ide n~ .Ii,: oj II;.;,;v " idi ikoko ti a d'oju de titi de ibi ti a f~ ki ami) naa mu ide de.
AW1:WC naa yoo La <I)ti :vii 51 'lr;:, bun aU ~ni ti 6 yege ati Lj(hil1 naa a 6 mil ipam¢ a 6 fi III l\ titi amQ ikoko naa YQo fi
gbogbo en) yoo si ['QW'I kpln H~ ti a la Qd si, WQI1 yoo 51 fi f~l~ daadaa. A 6 wa mu kuukil agbado a 6 fi fin··in yipo lati idi
kan ori ali idi p~lu adm'a pe: 'Apar! ina rna. ba fc)de j~ o! de idaji ikoko yii, yoo wa fin winniwinnL Nigba yii ni a 6 mu
Ma j¢¢ ki 11 fi "Ko ta,n nidH e; o!'" ike a 6 fi ge ikoko yii, l'ynu dQgba-ncdQgba. Lt;hin eyi a 6 S9
Ll(hin eto yii, aWQo agbaagba ti 6 v,ra ni.b~ yoo maa dide ikoko yii kal~ s'ori iyanrin, titi ti oerun yoo fi pa ik6ko ti a n
l'QkQQkan, wQn yoo 51 maa ~e adura [(In Q1YiQ ti 6 yege mQ yii gb~. A 6 tun ~i ikok6 yii s'ori ipika l'e¢keji lati fi ipami) ,'II
"

~kQ~~. Eglmg(m nla ni gb¢hin igb,H¢. Oga

ti 6 k6 QmQ yii ni i~~
ni yoo dick k~hin, l'~hin tj 0 b6. dup~ l'QwQ ara ati ere ti 6 wa
tan yoo fUn QrnQ i~$ r¢ ti ,) yege J'adura, won you 51 pari r¢ si
ibi pe eyi ti a bel wi fUll oh:lgbohun ni i gbi), ki Oluwa gbQ
gbogbo adura ti W<;lJ1 ti ~e. Nigba yii ni 6 wa kan ayltY<r iyege
PlYlu idimmJ, aYQ, ijo ati ounjc;. :8i agbara aw<;m obi M. ti mQ ni
pa a l'~nu daadaa. l;~hin eyi a (, mil amQ lati InQ 6ke ik6ko yii,
bi a ti n mQ tuntun Ie eyi ti a k¢ mQ ti 6 ti gbt;, ni a 6 :maa fi
ika apejuwe dan tuntun ti it ri 59 m¢ koko yli l'oke ti a 6 si
maa $~ ik6ko naa l'eti. Igba yii oi a 6 fi ami ra ikoko yii l'eti a
6 si fi kuuku agbildo oke ikoko titun, ti a ~~~¢ mQ yii n1'ou.
A 6 tun mu akoo a 6 fi dan oke ikoko yii l'~hin, a 6 si fi ewe

140 141

I)!!!'F,I',,,_ "_£
 'E:!~,¥§f7?;;·;~~.~",';;:~~~,~
idi ti a ti r~ s'omi dan ik6ko yii l'etl. r'Jigba ti a b:i ~e eyi tan, a
6 mu l;YQ ewe idi kan ti a f~, a 0 fi Ie ik6k6 tuntun yii, ila ara
ewe idi yoo si han ketepe l'ara ikok6 naa. Am0k6ko naa yoo si
kQ ila oju ara r~ Sl ibi k¢l¢fin eti ikok6 yii lati Ie da ti ~ mQ
nigba ti a ba sun ik6k6 yii tan nitori pe asunpQ ni gbogbo ara
~bu daj¢ sun ik6ko ti wQn ba mQ.
L~hin eyi ni a 0 mu amQ ti a p6 rQ, a 0 fi ekisa ko 0, a 0 wa
fi ra aWQn ikoko ti a t i sa gb~ ninu 06rlll1 ti'nl1 t'~hin, l'~hjn ti
a ba ~e eyi tan, a 0 fi ekisa gba ikoko yii l'eti mu, a 0 wa fi aare
dan ikok6 yii I'eti inu yiro.
I~~ ~I~g¢ gbaa ni iki3ko sisUII. Gbogbo aWQn amQkok6 ~bu
kan naa ni i si saaba sun ik6ko wQn pc) ]¢~kan naa. Ni adt:lgbo
miiran, nibi ti ~bu k6 ba gbe jinna si ara wQn, aWQn ara ~bu
meji tabi m~ta a maa d<lj¢ sun aWQn ik6ko ti wQn· ba mQ PQ,
eyi ki i s1 dija sil~ nigba t:i 0 ti j¢ pc onikaluku ti ~'ami si
ikoko ti ~. AWQn ohun ct() ti a fi n sun ikok6 ni k6riko b<;~r~,
ooti, wQnran, Igbago, lasangba, apaadi ati igi.
Bi a ba ~e tcin lati sun ikoko, a 0 k¢k¢ to apaadi sil y, ki it to
to igi Ie wQn. L<;hin eyi ni a 0 wa to igbago ati wQnran Ie igi
l'ori, ki a to wa to aWQn ikok6 ti a f¢ sun Ic Ort wqnran ati
igbago. AWQn ik6ko ti 0 b<:i l'orinrin tubi aWQn ti 0 ba tobi ni i
tfl~. Bi a ba ti mQ ik6k6 e) to si ni yoo ~e ga to. Ni <;bu miiran bi
w¢n ba to aWQn ik6k6 ti wQn f¢ sun jQ tan bi 6ke ni i ga si'I~.
L'~hin ti a ba ti fi ibaral~ to aWQn ik6k6 ti a 0 sun ni a tC) fi
koriko b~~r~ b6 wQn, ti a () si Ilooti ro aWQn ik6ko ti a to
wQnyi, ki wQn ma baa rQ bi a b<:i 11 sun wQn lali daabo bo aWQn
ap~ ik6k6 ati isaa5un ti <I 11 sun ki W¢11 m(1 baa fQ. A 0 sq ina
si ke)riko ti a 0 fi sun aWQn ik6k6 wQnyi, bi aWQn ik6ko wQnyi
ba si ti 11 jinna ni a <.'1 m(w fl ifc,111mQ rc eeru kllfl) l'ara aWQn
ik6k6 wQnyi. Nigba ti a b(1 rii pc aWQn ike)k6 wQnyi ti jinna a e)
bu omi ju ooti yipo, ki wqn IC ~e e gbc kt'In) ki a t6 _kan aWQn
ik6ko gidi. Ki aWQn Ike)k6 Ii <111 SUIl ICp(111 daadaa, a t) mu omi
lasangba, a e) maa bil IJ ju aWQn ik()ke) llaa ki W(,111 te) tutu.
L'<;hin ti aWQn ikok6 sisun wQnyi bi tutu tan, wQn di tita l'<,lj,l.
I~~ EeruSisun.
I~¢ <;bu Ili i~¢ yii naa j¢, ~bu ecru ni a 51 11 pc ibi ti w(m Ixi
fbe 11 ~i~¢ yii. Bi QmQ ah'igb¢d<;k6 ~c gbQd9 po irin, b¢¢ Ilaa ni
QmQ al{n6 k6 gbQdQ ~e i~¢ Cen! sisun. I:bvQ ni a ka eyi 51. Bi 6bi
ba bi QmQ meji r(lye ladac, e) Ie fun Qkan ]'{I<IYc ati k() i~¢
142
,
I
a_gb~dy ki ekeji kQ i~~iporin, bakan naa 5i ni obi Ie ji;: ki QlnQ
r~ obinrin kan kQ i~~ eeru sisun, ki ekeji si kQ i~~ aro rfr~. AWQn
irin~~ eeru-sisun-ta ni eeru okiti aro, kot6 ipo-eenl, oolug-
bOndoro ifQ-eenl, igi iya gbfgb~, oku~i1 aro, paakaa, igi gbQQrQ,
iy~-eeru gbfgb6na, ati aar6 iyamQpa.
Eeru idi aro ti aWQn alaro ti \va S1 ¢hin lokiiti aro ni a a
f'~s~ p6 ninu k6to ipoort:1 p~lu omi. A 0 fi ~s¢ t~ eerl! 16kiiti yii
ni titi ti yoo fi fill, bi 0 ba si mlJ a 6 ~u eeru yii bi ~Iu si ara
6giri tabi ori il~¢I~ ti a gba mQ. Nibi ti a ~u eeru Yli si ni yoo wa
titi ti yoo fi gb~. L'Qj¢ ti a 6 bi pil~ ina eeru dida, aaro iyam¢po
oi a 11 16 bi ibi isun eeru l'a~aal¢ ni a 0 si ti to igi iya gbigb~ si
aar6 iyam9p6 yif, ki a to to ecru ti a 6 sun s'oke inu ilaro
iyamQPc'l. L'M~jl!mQ QjQ keji ni a 6 da na si aaro isun eeru' yii,
bi aWQn i~u eeru ti il 11 sun bi si ti 11 jinna ni a 6 maa fi 9pa
gbQQrQ iwa ecru bQ ~nu MHO lati wa wQn si ita, ti a 9 si maa fi
0lllgbc)11gb6 ifQ ecru f¢ wQn kunn<l !umulumu, ti -a 0 5i 1l1<la ro
eeru l<ibu!{!bu yii dil si 'nu ik6k6 ()~C)QrQ ikc'l ecru pamQ si, bayii
ni a e) sun gbogbo i~u eeru wQnyi ti a 0 si rQ wQn si 'nu ikoko
Q~()QrQ, nibi ti a c'l rQ gbogbo ecru yii pamQ Sl ti aWQn ti yoo da
arb yoo fi ra wQn t<ln. Bi eniyan ba ti ni oluranlQwQ sf ni eenl
ti yoo sun fi i PQ t(); ~Iomiran a maa fi odidi Qj9 m<;ta dana
eeru. 0 ~e pataki lati m'¢nuba a pc ki <! to fi olugbol1gba
irQ-ecru fQ eyi ti 0 b<! jinna, a 6 kQk¢ maa bu oku~u ara 5i ori
ecru sfsun ti a wa si'l<; ti a si f¢ fQ lumulumu. Paakaa, ti a fi 11
gbQn eeru si'nu ik6k6 Q~oQrQ naa ni a fi 11 bu eeru yii ta fun
aWQn alarc).
I~~ Aro did:i
l~~ ajogunb{\ ni i~¢ aro dida, 0 si ft;r~ j¢ i~¢ akan~e Ili illl miiran;
bi a~£i ti aWQn babanla wa ma 11 d<! pe: 'b~ogbo ilu ar6' tabi i"'
rMa ti aWQn obinrin m{\a !1 sun pc, 'Ar6 ni 11 b~ r6~ogbo,
rb~ogbo 11 fi 1'1 Wll ni'. Ki I ~e ()~ogbo nikan ni i~¢ aro gbe f<;n;
j¢ ,\kan~c i~¢, bakan Ilaa ni i~¢ artS-rire; gbi'[<; ni Abt;okuta. AWQn
Yoruba a si m{w pa (I l'owe pc, 'Bi iy(1 abrc) b<l ku QIllQ ni i
jogull <;bu'. AWQn ohun CIo ati irin~<; ara did,! ni ¢Iu, 16kiiti,
ikok6 ar() (eyi Ie to myrin 5i m<;fa tabi ju b¢~ 11,1), paafa, orc)gun
arc'), eeru 1(lbul{lbu ati palomi.
A l) to ik6k6 art) Il1cji s'ori ara wQn, ik6k6 1'6 wa l'ake ni a
l) pa ni idi roboto ki omi Ie baa m(w gba oju ti a pa yii 1'0 s'inu
ik6ko ti 6 w<l ni isa1<;. A 0 tun lu oju si ~gb¢ ikok6 ti l) W~I ni
143
 ikokb ti a ti n rb 6, dipo ki at ku ecru sH, arQ epo ni a 6 da sii,
isalv oju ti a lu yii ni a (; si rnaa gba gb¢ll ero o:mi ti Ii kan si
nigba ti af¢ epo yji b:i si jinna m(l Qn I'ara, Q~'¥ dudu oi yoo da.
'Otl r¢ lati inu ikoko ti 0 wa l'oke. Ik6k6 akfmpQ meji yii ni it Ii
pi: oi lokiiti ar6. Ninu ik6ko ti 0 wi l'oke yii oi a 0 da eeru
Af() epo ti a s1 rb m¢ on yH 11i i jv ki q~v girli h6 bi Q~~

MQlaafo.
hibuhibu sisun di~, ecru. oju aaro idana, ati omiar6 dil( Sl. A 0
pa wQo P9, a 0 wa PQO ami Ie aWQI1 eroja ml(ti(~ta yji i'ori. Yankotabi adi him ~fi~e

Li(hin wakati dii(, ami ti a it. pe ni '~wQ Aro' )'00 maa kal1 to,
t6, to, si api( isali( lokiti. Omi ~wQ aro yii ni a 6 gbQI1 si 'nu I~¢ ybu ni i~¢ adi ~I·}e, i.~¢ obinrin 51 nl hi QPQ19PQ i~~ t;bu.
ik6k6 aro kan, a 6 wa mu i~u ~ll1 a 6 <.1a Ii si'nu ikoko ar6 Ohun eroja adi ~i}e ni ekiAn,l, U;('lkb meji, a5~ tabi agb¢H.
miiran, a 6 rQ oIni ~wQ Ie aWQI1 15[1 ~hi naa 1'ori. L'~hin QjQ agbada ati ami. I,
keji si QjQ ki(ta, a\"I<;m i~u ~lu ti a ja sinu ~wQ arC> yii yoo ti tQ A 6 da e!cufQ simI agbada tabi inu ikoko a 6 si b~ri( sl i ko t
im\. m¢ Qn. Olni leo gbQd() si ninu Hu)kb yii, a 6 si leo ina m¢ ~
oro jade si 'nu ~wQ yii, apap';', oro ~hi, ati ami ~wQ yoo ti di ~

ar6, QjQ yif ni a 6 8i gba pc 'ar6 jade', a 6 wa gbQrl omi ar6 ti 6 on titi ti ekiJrQ wQnyi )'00 11 di yiyan ti yoo 5i sun gbogbo ami ~
jade yii si'nu ik6ko ar6 miirao ti a t~ paafa aro Ie 1'0ri inu omi ara r~ tan. Nigba yii ni a') da ban ekurQ ti ri sun ami yii si iou
~
ar6 yii ni a ofi palomi dii( si, ki ar6 yii Ie mll daradara. A~Q ti a as~ tabi agb¢11 ti a ti fi iki,kb gbe ni isaJcr. tSlll1 omi ekur¢ yii 'i

yoo si !mia kan 5i'nu ikok() ti a fi gbe as¢ yii. £='sun ami ara ~
b::i f~ ri( 1'6 kil ki a maa ri( IQ titi ti omi ar6 yii ko fi oi mu m¢,
ti ar6 yoo si di okt'wu ar6. Paafa ti 6 wa I'mi ikiJko ar6 yii oi a ekllr¢ yii ni a n pe oi Adi·i;yan tabi Yanko. Hi a .ko ,ba f¢ 10 ~

as~, a I.: maa n!: ad.! ti 11 sun jade yii I'ori ekur¢ ti a n yan titi ti
6 kQkQ maa na a~Q ti a ba YQ ninu ara Ie lei a t6 maa sa WQI1, ki
wQn Ie maa to ar6 ara WQll da s'inu ikoko ara pada. a b fi n0 e:sun rc
tan. Hi a b:i f~ a Ie ta adi ¢yan yii ni ogeere III'II
tabi olami g(~g~ bi adi, a .sIll; fi igb:i bo fsun )'lii ki 6 si di, ki a
I!?~ O~~ ~i~e t6 til a bii Yanko. III
I~~ c;:bu ni i~~ Q5\f ~i5e eyi si ni aw,m ohun eli) Q~y fifi;>; omi idi 'IiIII'
16kiiti, ecrU. (eyi ti a sun lati ara igi aniba., tabi eepo bMwl, Qti pipl;lll "

iii
W~Q i(yin tabi eepo kok6), adi gidl ati QPQIQpQ ina. l~~ i(bu ni i~~ Qti pipQn, Ki aWQI1 Oyinbo si tb 1<6 Qti 016jee ati 1

bia de aWQrl Yoruba oi ohun ti wQn m,la {I I11U yat';' si omi. I;:oi
111
A 6 bu omi idi 16kiitl, a 6 dM si'nu ikoko kan a 6 wa, maa
:

se e titi ti yoo fi jinna. Nigba ti a ba se ami yii ni asejo tan, yoo ti !co ba f~ mu ()ti ti 6 Ie pa Olin, Ie IfIU ilg,\diulgidi, aWQB ti 6 ~;
bi si f¢ mu Qt1 ti () lagbara Ie rnu Qtik'l, ~~k~t¢ (ot1 agbado),
II~ I
di ni isali(, k~tcyp(( isfll¢ ti 6 eli yii ni i(yin ami 16kiiti. A 6 5Q i
kt;ti(pi( yii kalt;, bi a b<i SI bu osunwc,'m meji ninu kytc;:pi( yii, a 6 tabi !\Omll. III;,
btl osimw¢n meji adi gidia 6 po 6 PI,), bi a ba rii pe, adi gidi
AgafJill~gidi j¢ Qtl 9g~d~ ~tgbagba, ko 51 sl wahala nipa pipQn r¢. II/!i
l'agbara jil, a Ie bu ju osimwQo kc;:tt;p~ omi 16kiiti meji IQ, ohun
A 6 r~ \7g¢d¢ si'nu oru tabi apv .nla tabi ko(o, a (l dOl. omi Ie e I~I
ti 6 ~e pataki ni lati ril pe bakan naa ni agbara aWQo eroja
I'ori hi iJ ba si to qjQ k~ta 5i 9j9 ky ril1, adun ara 9g~d¢ yoo ti Ilil
11: 1
mejeeji ri. A 6 da apap9 erojil. mejeeji 5i'flU ikoko, a 0 wa dana
jade si'ou orni ti a r~ ~ SI, yoo si ti di ag<\dailgidi, Qti agbagba. III"
si ikoko yii ni idi, a 6 si maa ko ina mQ wQn titi ti aWQn eroja ,Id
A CJ re ag,\c!<lngidi yii kuro l'ori Qg~d~, a Ie ft as~ s~ ty, 6 di
yii yoo fi jinna. Nigba ti ohun ti arise ba it. SQ bi i ¢kQ ori ina ,1;1
rnimu. Qti miiran ni ptU,,}. lyatQ Ii 0 wa I'aarin Qtika ati ~~k¢t¢ I1I
a 6 bi(ri( 5i i 1'0 6 p.;,. Nigba ti 6 ba p~ ti a ti n ro 6, Q~i( yoo
ni pc 9ka baba ni a fi [I ~e ekinni, 'lgbado sf oi a 11 n ~e ekeji.
bi(ri( si pi lati isalc;: b9 wa s'oke, nigba ti a ba. si fii pe Q~i( yii
AWQn ohun ido ati irin~~ Ii a 1'i rl P911 <;ltfld! ni oru, hidiro, as¢, Jill
jinna 6 si ti jade daradara tan, a Ie yfi si iru Q~i( ti a ba f¢ ki 6 j~. ','II
il<ok6 nia meji, igb;i ali Qk;\ babil.
Bi 6 ba ~e pc Q~i( MQlaafo ni a f¢, ni akako ti Q~i( kQk¢ ~u A (S da Qka b;\ba s'inu ik(.lko nla kan, a b hI!. ami Ie e 1'0ri. 1
1 '1
jade l'ori ina ni a 6 ti ku eeru funfun ti 0 ri ItibUlubu sii, a 6 si 1
:1
Nigba ti 6 b,i di QjQ keji, a 6 w;'!. a 5i'TIli lk()ko nla keji, a 6 si 1

ro wQo P9; eyi ni a 51 rl pe ni O~~ MQlaafo. Bi 6 ba si j~ pe Q~i(

ji; ki () dib;\ fun Qjq meji ki a gllrl un ninu odo. L~hin eyi ni a
n
gidi ni a f~--eyi ti a pe ni Q~v dtidti--nigba ti 6 ba jade ninu ii
144 145
~
~
~ I
,~'~''-'''-~ -'-"-- .---'",-,"" ~"-"-".'-

,. • .." , j ··,"'f'tttY'" ,....'"." "t·'t!IK"t" .,,"""

r
o wa gbe qka babA ti a ti h) yii Ie ori ina lati se. Ti a ba bvrt;
sii sf: e, ti 6 5i jinna di"" a 6 wa a 5inu ladiro ti a ti fi as~ t~ ninu.
A 6 si maa fi omi EU1, nigba ti a ba ns~ e; 5inu ikoka miiran.
A 6 gbe ~s~ yii kaJ.t,~ f1111 QjQ meji, I'QjQ kyta, a 6 wa gbe ikoko
yii ka ori ina, a 0 5i nIaa ko ina rnQ Qn, titi ti Qti Qka ti a ri 5e
yon fi bvry S1 rna.a mate N igba ti 0 bi di pc r\. mate ni Qtika
jade. Hi a ba mll un I'Qj\! ti 0 jade ti ko tii tutll tan, Qti ojo ni a ri
pe e, bi 0 ba si tutu tan <.1 di Qtika fun mimo.
Oti pataki ni ~#i# j(( ninu ohun mimu o'il v Yoruba I'aye
atijQ, aWQn onigangan a 5i mao fi III fun aWQn babanla wa
bayii pc:
o b<i bu igha qti kan
Fun mi ki n mu
'fa ni ~~k~t~ n f'Ojll di?
E.roja ati irin~v ti wQn fi n pQn Qti ~~k~t~ ni agbado, ikoko n;L~
rneji, ikoko kekere QIQmqri odo, as~, ati ladiro.
A 6 fi omi n; agbado s'inu ikako fUn QjQ meji gbako. L'vhin
eyi ni a 6 tun wa agbado ti a r~ yii si'nu ikoko miiran fun QjQ
rnvla gbako. Eyi ti yoo ba wulo fun pipQn Qti ninu aWQn QmQ
.agbado yii yoo ti gun ab~r~. AWQn ti 0 ,si gun ab¢r¢ yii ni a 6
~a jQ, ti a 6 rQ 5i'nu ikoko kekere, ti a 6 tun de mQl v fun odidi
<.>jQ meje gbako. L'i~~hin ti a ba ~e eyi tan ni a 6 wa da agbado ti
o ti wurv wQnyi 5i'nll odo ti a 0 5i gun wQn. Ti a ba gun agbado
yii kunna tan, a 0 da a 5i'nu ikcJko a 6 wa b'omi Ie e I'ori. Ti 0
b:.i ya, a 0 s¢ y. Omi agbado ti a s~ yii ni a 0 da yangaI:! yiyan
die; 5i; ti a 0 5i se I'ori ina. Nigba ti eroja ti an se yii ba n mu
ikoko~eyi ni igba ti 6 b:i n hOOfU, a 6 bU U 5i ori ladiro, lati
ihi ni yoo ti maa ro to, to, to, era ti n kan ni a <'> gbQn da si'nu
ikoko miiran fun slse ni a5e-jinn:i. Nigba ti 6 ba 5i tutu tan yoo
rQra p<,'>n 1'oju, eyi ni a 5i ri pc ni Qti agbado tabi ~~k~t¢.
Olf og6g&r6 $i.;e ni a n 10 aWQn eroja ati irin~v wQnyi [lID: vrnu
ogidi tabi ogurQ; egboro vl~IQ; igo nla; agba tabi i~a; igi idana
ati ami tulll tabi omi abata.
A 0 tQ QpQIQP9 e;IT1U sj'nu agba nla tabj i~a, a 6 si fi ideri de
epa. L'vnu ideri al3.decpa yii ni a 0 50 egboro ti 6 gun daradara
m<,'>. Egboro yli Ie j¢ meji tabi me;ta a 0 5i ki opin odi keji egboro
w<;myi ti n bQ lali e;nu iderl i~a tabi agba nla bQ ynu igo nla.
A 0 bvr v si dana si idi <\gbi nla yii titi ti vmu yon fi bvn; 5i i
ha, bi 6 ba ti 11 ho ni ooru r~ yon maa jade 5i inu egboro, a .)
146
wa ~e etc ati gbe egboro mejeeji yii gba inu omi abata tutu tabi
nmi ado ti a PQn ki aWQn egboro yii Ie tutu daradara, titutu
egboro yji ni yoo 5i tete jv ki oom yii di omi pada ti yoo si ffiaa
ro si'nu igo nla ti a ki aWQn egboro yii b¢ l'vntL Oom ;:mu ti 0
di omi pada yii ni a ri. pe I'QtI ogogoro. A ki i pqn Qtl og6goro
ni agbo-ile, aft ni vbu Qti ti a ~e si aginjll. ldi meji ni 0 fa eyi,
idi kifni nitori ijaiJba ina, ekeji :;j ni pe I'aye igba kan 0 1'odi 5i
ofin ijoba fun vnikyni !ali ron Qti yii, orj~jri$i orukQ I1i a ri pi::
Qli yii ni il~ Yoruba nitori pe, Qti ti 6 I'agbara pUPQ ni. Di v
ninu ad ape orukQ qt1 yii ni paalagba.oju, Qtvl~ko, pagb~wara,
fidlgbogi, o"a-t~~-I\'ie-ana-v, kanin-kanin tabi kannakanna.
I~~ ~~IQm!)
Eyi ni i~~ aWQil mq}(:mQIe. I~v Qkunrin ni ~ugbQo aW(ln obinrin
a maa se QpqlYP9 iranlQwQ nipa omi pip<;m, atl eep~ kiko. I~~
oju Qna gidi 11i i~~ yij, 6 5i jt; i~~ QW(,) ajogunba, ~ugbQn aWQn
eniyan wa ti iJ IQ ki) i~~ yii I'QdQ Qg:i nitori vwu. Ohun cia ati
irin:~\; fun Ql<,'>mQle ko PQ rara: A~Q i~~, QkQ--ori~irj~i ni eyi,
ipo--cep¢ iSQ eep~ ati b¢~ b~~, jiga tahi aake igb~ kOla. J;:ni ti
yoo ba kQ i~~ QIQmQ gbQdQ j~. t;ni ti 0 ni iJarabal¢, ti 6 si f'oju
sile; p~lu. Ti a ba fy kQle, a 0 wi aWQn QIQmQge ati adeIebQ ti
yoo maa PQn omi; aWQn qkunrin ti yon maa po y~~p~, ti yoo 5i
maa t~ ~ ti yoo fi mu; aWQn igiripa Qkunrin (geode) ni i si i
maa 5Q Qk(> (ta Qk(>)--·eyi ni fiii Qk(> 5Q y~~p~ (ti a ti t¢, ti 6 5i
mu) 5i QnIQle. l~~~ 5isQ Qk0 yii 1'6 Ie jll, eyi 1'0 5i m4 ki 6 j~ pe
aWQI1 gerid6 1'0 maa ri ~e e; eyi 1'0 InU 10 a maa da~a pc: 'Aniki-
laya bi QSQmQ ile'.
Ni ipele-lpele l'a 11 k<>16; bi ipil~ ba ti duro tan, iIe kiinni ni a
6 kQkQ mq, Ivhin eyi ti 6 bi ti gh v daadaa, a 6 mQ ile keji, titi
yoo fi j¢ ile mvrin tabi marunun; bi He kQQkan ba ti ga 5i. Bi 0
ba ~e ile 6k(- (p~t~¢si), lIe m(,:waa ni.
I~¢ c;ma-ara
I,?~ atayebay(~ IIi i~~ yii <:1 si ni iran ti i ~e e. Di v ninu iru i~¢ naa
ni: I~~ ab¢ dida; 15~ ara finfin, ati I~¢ iii ~r~k~ kikQ.
A ti 5e alaye Wklln-IJI1 nipa inl j5~ yii nigba ti a ri sQrQ 1'0ri
aajo t;wa. <)wQ ohun'li a':) mt(nu ba nihinin ni ti aWQIl ti a ko
tii sQ: AWQn o!6(l!a ni 11 ~i'~¢ yooku ti a ka sake, aWQn ni a 5i ri
ki ni $am(/I<,'>gbc gba OV/() 11Ijri. Eyi ni a\vQn irin i~~ WQI1: Ab<;
5ckeIc, ab¢rc iSQjLI, abcr¢ IsQpa, ero--·eyi ni Of()ro ti a 11 bu 5i
147
oju ita ti a k<;,\ ati osun. I~~ Qna f v ifarabal¢ ati slillru pUPQ, a SI
m~ia gba to Qdun kan si In~~ta ki QffiQ ~kQ~~ to yege. I:ltiinu Qkq ni a 6 fi awa wii mr,Jra. Lati iml awa, a 6 J¢ f\Sman
6Wll naa ffiO agbqnrin--eyi ni a~9 ti a b:i ti hun JOO rm'i3 we
I~~ 3.!tQ-blb!iI!B mo. Iyin-a~Q Orin gb(')QfQ kan ti a rio t~ bQ ihO ti 6 wa ni ir~kun
1$~ a~v-hihun ,if,: i?~ pataki ni'l¢ Yoruba, Lati 19ba ti aWQo agbQnrin) ni a rl yf ti a~Q naa yao Ii maa we m<, agbQnrin lara.
babanla wa ti nlQ .~y;;, ati anfaani. ~wa, im¢tot6 ati aJaafia Okuuku naa yoo si maa sun g~r¢r~ bi a ba ti 11 yf i.
ni i~¢ yii 1.i bf;:r~, 6 SI j~ i5~ ti qkunrin ati obinrin r'i :;ie. Ki Oyinbo Lati ara apasa ni okun ti a 6 so m¢ it~s~ mejeeji yoo ti wa.
t6 de, ill( wa ni a ti il. 10 a~Q, eyi 5i mtj ki awon baba wa maa fi Ikere-t;s~ ni a sl ri. pe it\:st; rnejeeji yii. Tit~ ti a ba n tv itl(s~
~e ohui1 IdimmJ. atl iW(JI"i pl';lu Igberaga ati lati maa pa owe 5i mejeeji IQkQQkan, r:nu 6wii yoo rnaa ya l'ar~ aW3 a 6 51 ma.a ju
~ni ti 6 ba f<: yaju 51 Yoruba pc 'N.igba ti m¢inm¢fn ti n ro a~Q, qkQ a~Q sQtunun ati s6si; bayii ni a 6 maa 10 QWQ mejeeji, ~s¢
ih6rih6 (Ii aka.rei \Va' Ofi ni ol.ori irin~~ a~Q hi hun, 011 ti aWQn mejeeji ati oju titi ti a 6 fi pa,.'! in;hl~Q ti it Ii hun. I~¢ ~hin, t'~s~
obinrin si yat¢ si Ii aWyn Qkunrin. l~¢ a~Q-hihun pin si ipde ati Qw6 ni i~¢ yii, 6 SI gba QPQ1QP9 sUlm'l.
tabi !.sQrl rn~;ta: OWll kika, (JW/J dkJa ati a~Q hihun fli idr ')11.
l~~ (H'Vo-~j~e
Owu kika: L~hjn ti ohun~Q ba ti ra oWll I'Qja, kika s'ara kQkQ-
I~~ pataki ni ow()-~i~e.i¢ l'aarin aWQl1 Yoruba, aWOfi ~i 6 hi si
gun ni 0 kan. A is fi aka!'Q be) kQkQgun, a 6 wa mtl awu ti, 3:'"
ft;ran i~~ yii ni ~i~e ni a 11 c!<lPC ni (Jkijapd. A~,i ti aWQn baba wa
I'Qja yii, a 6 gbe e b<;> Qrfm akata. Akata yii ni a 6 gbe Ie ori
si mall. ri. da pe: 'I5¢ ree, QIn.Q a~ejere; owb ret, QmQ a~ela',
~ugudu ki 0 rna bali ma3 yi. A 0 W3. owu yii, a 0 gbe e bQ akata
Ilhim gbangba pe ipcl pataki ni i~¢ alajapa ka. I~~ :vii kan naa ni
I'Qnm, a 6 51 nui. fQllnin kan rara aWll yii, a 6 fi we akar~)
,~ ri pc ni k'ri-ra-k' a-tao Ori~i i~~ ()\.VIl ni 6 wa.
rara, ki 6 to di pe a b~~[~ si i yi kQkQgun l'att;wQ wa, ti oklm
naa yoo wa m:ia mu ki akata IlUia pooyi lori ~ugudu. Owu ti a Oniwo,~iw6~i oi oni~owo ti ri ta aWQI1 nnkan p~¢p¢¢p¢~ labi
Ixi ka s"ara akan) ni a 6 fi sinu Qkq~a~Q. OWl! In.n QkQ-a~9 yii jt; w6r6bo, ni a fi ri b((l"t; iru owa yii, yoi Ii r'i ta a Ie
owo pQ¢ku
founin 6wu kan ti a kit nloran-mQnin ti 6 SI gim to irinwG mita maa ni is() ni ibvl"y, 5ugb<.m hi i~¢ r¢ ba ti 1'1 gben't ti Qjii r~ si t'L
(400 metres). PO si yoa di ~ni ti 0 gbQdf) ni isQ. Bi eniyan M Sl f<; mu Is¢,
OWll dida: Awr,m awu al<iw~) orj5iri~i ti a ba. ra I'Qja lati fi hun !'Qja ni a saaba oi lsi) 51, bi a ba si ti lTlQ lSQ eniyan aWQn
a~Q ni a ni lati cia. Lak¢¢k¢, a 6 tun aWi)n awu yii da s'ara iyee Parakoyi oloye 9ja kl i saaba gba a I'QWQ onisi) yii bi k6 ba si idi
ti a fi bQ gQ\vu. Awqn iyee bii mt;fa tabi ju b¢¢ IQ ni a 6 fi bQ gidi. Eyi ni <'I si fa orin aye atijQ ti w<;m 6. kQ pc:
qdada. Lati ara Qdada yii ni a (; ti maa ta aW<;ln OWL! naa si ara tmi 0 si n'ik,
WQIl ~t;rin ti a ti kan mQJ~ nita gbangba. Didi!. owu yoo mu ki
I;: d;i ~kQ mi f'i.j<i.
aWQn fQllra.n ('lWtl wQnyi na tantan, eleyi yoo Sl j~ ki a~q ti a ba
N 0 SI l'rQja,
hun dan tabi ki 0 j<;)l~) laita k6k6 kankan. A 6 wa it QWQ ka l;: pa iS9 mi da.
owu ti a ta yii titi ti yon fi di oo~;u UWU ti ~1 Ii pe ni irc,Hl:5Q. Alal¢ 9ja yoo ~e temi ni ire.
A~9 hi~m!1: Oo~u-owu yii ni <1 6 gbe sinu Qp¢n ti a ri pe ni
okuuku. A 6 gbe okuta nla kan siwaju, a 6 gbe kall s<;hin lati
Ar6b¢-Qna i~6w6 kan ni eyi naa j~ aWQn aldro6bi; si ni ri a
dape ni a/dgbora. AWQn ti 6 gb6n ninu, gb¢11 lr,':hin nil;;e agbMa,
rin okuuku yii fI1QI¢, ki 6 rna baa diJ.nu bi a ba n wQ q. AWQn nitori pc bi wQn ko ba mu I'oju m\ll'~nu w<;m ko ni r '¢ni ra Qja
f¢nnin 6Wl1 Iati inu okuuku ni a 6 fa WQ iou ih6 kekeke ti 6 wa WQIl. Nigba ti 6 jv pc, al<igbata ni wQn j¢, Qja wQn a mail. won,
riinu asa tabi apasa a~Q ti a f<; hun. I~~ suuru ni i~~ ati fi aWQn eyi ni 6 si fa bwe aWQil agba ti W<;111 n pa pc:
fQllnin OWU kQqkan bq inu apasa yii, lati inu apasa yii ni awqn
f¢nnin owl! yoo Ii tun kQja gba j flU ajQ tabi as~, awa tabi iwa. AlagMta nl i SQ yja d'QwQ1J.
Awa yii ni it fi 11 wa in, 11 mora WQIL OWLI ti a ta ati eyi ti 6 wei
AWQo oni50wD kyta ni aWQI1 ti n ta or!;;i Qj.i kan ~Oi;O ti WQD k6
148
i49

?;j\;t4;;1'M4\iO'\'-"~,,,:J ,,-.,...~," ~'C ~-"-r --'" ,. gp-

, .•__ •• -" or
 --....• cl",,.·c3;C;··~c~~,,.t,~.J _
'1'J~~II!!1!1i1!i!iiil!!!III.III11IlIl•••lIIl1!!!!!i>;ktE
janpQ m¢ Qja ori~i miirau, di<; ninu aWQu oni~owo
¢ta~Q; abita; ol6Unjl(; olowo apo ati ori~iri~i ilja b¢¢b~~ 11).
KikQ i~~ owo
Ona meji oi an gbii k¢ i~¢ owo. Oi eniyan bi:\. ni okowo, ti 6 si
1'6w6 ti yoo fi ~ee, 0 Ie b¢lu OWO ~i~e laikl~Q Il,)dil ynikan. lru
~ni b~e yoo fi ara da i~6ro-ki~oro ti 6 ba d ni idi adaw()le i~~ ti
n ~e yii, yoo si ti gba pe n 6 mtl, n 6 pa ni aa ba 19 s'ogun, igba
ti eniyan ba si de Qhun, vkyta a b3. oluwarv, ati pe ml(ta I'owo,
atatu, atadur6~egc ati ataf¢hirigbal¢. Bi 6 ba jv pc 'OmQ ti a hi
ni'le Qgb¢n, ti a si wo n'ile irn¢r<ln' ni iru t;ni ti 6 bvr~ owo
bayii ni, 6 Ie ma ni i~oro ti yoo fi di ogb6l'1tagi ninu i~¢ yii. Bi
vni ti 0 si bvrl( l'Qna yii ·ko b3. l1i if¢o ki 6 ni eekimna papaa
julQ ki 0 ni 'Ori' 6 ~ee ~e ki ati ¢ru ati l(dun WI) igM niuniti.
A m'~nu ba 'Od' ni OWD ~i~e nitor! pe 6 j~ igbagb¢ aw<;m baba
wa pC bi eniyan 'ni if¢n ti b ni eekanna bi ko b3. ni 'Od' ko Ie
~e OWO a.~ejere; eyi 1'6 si fa a ti wQn fi n paa I' owe pe: '0 n
beere ibi ti Qja gbe ta, 0 ko Mere Ori--bi 6 Ixi de ib¢ ti 0 0
r'~ni raa tabi ti6 d'¢P9 nk¢'! Ohun gbogbo ad ni, papaa jul!)
nipa Qja tita. .
n
Ona keji ti a fi k¢~¢ owo ~i~e ni lati IQ ile ~k¢~~ I'QdQ aWQn
ti wQn ti wa l''Ynu i~~ yii, fun QjQ pip¢ ti a si gba pc, QIQrun pc
OWO ~i~e 1'<;Ina wQn; nitori pc WQl1 ti d ~e. ()d<> yoi Ii 11 ta in!
QjiJ. ti QmQ ba f y k¢ ni yoo wa, hi aye QmQ ti ri kQ~(; ba si ti uS ni
i~¢ ti ri k¢ yoo ~e yee S1. A ki i fa irin~t; ni idi ~kQ}¢ ()W(), ohlin
ti ~ni ti ri k¢~¢ gb<;ldQ nj ko ju: Laakaye pipe; qrq tut':l r~nu;
mimQ asiko ti Qja. ri ta ati asilco okMa Qja; ifaraba!¢ ati ifarada;
aayan ati akitiyan. Ll(hin tf Qga j~¢ okowo bati ya i~¢ [un
QmQ naa, okowo ni k6k6 ohun ti QmQ Lun ni lati oi, Jati Ie
~i~¢ ti 0 k¢ ni a~eyege. SugbQn Yoruba ni: 'Ov,o ni a a fi p'eena
ow6 bi ~gb¢run ba so I' 6ke okoo ni a til kaa'. J;:ni 1i leo sa yffiU
1'¢gb¢, ti ko ta ogtlr¢ I'Qfa, ti 6 de idi <)Py Ii 6 gbe 'YIlU s'oke, ko
si oje kaokan ti yoo ro sl almvan; l't;nu. Ow6 l'Qja Gililbari, t;ni
ti ko ba 1'6w6 l'<;IwQ ko Ie ~e ow6. Aje ogugu nisQ, onis¢ iboji.
Ow6 ni k6k6 ohun ti 6 Ie mll 9'11Q ~e i~¢ a~e garara ati a~e yege.
Owo a~Q. Owo yii j¢ eyi ti Qkunrin ati obinrin n ~e. Ori~iri~i a~Q
si ni wQn ri ta. bii: (l$(J ofi·-akiwf ti Qkunrin ri hun ati aWQn a~Q
n
ti aWQn obinrin hun; geNe Ii a hun, ati ori~iri~i a~Q Oyinb6.
AWQn oni~owo a~Q a maa ta a~Q fun (;ni ti yoo da OWO sill(
150_
ll¢s¢kys¢ ti (; b:i ra iI" nigba rniinm 'wqn (j mg3 ta a~() fun
ti kb Ie 1'6w6 5an r¢s~ lean 113.a hi ko $e ~i a de\, tabi o~u
bayii oi:
ti yoo fi san owo yii dil;,dii\- ti yoo fi san O'1vCl Baa pe. Eyi ni
w!;..n 6. pI: oi .'iaFH;II1,dir-dif tabi CSriH:iO:jU, Itaja yii j\l ti
aw<;m Oyinb6 ti a Ii pe ni 'Hire Purchase System' hi 0 till;: j~ pe
ki ()yinbc1 to de (jdQ wa ni a ti aa a sHy. AWQo ij~~a ni b kunaun
J.d WQH ma:l 'fa a~q adQ··do~iJ tabi San.. div-div nitori pc V/QU mQ
Qna ati ri ow6 yii gb2. ti k,) fi nli ni, eyi ni 6 51 rmi ki a maa pe
qua yii ni 'O~6rml.316'. l\ligba t.i b til v ya, aWQll miiran f~r~ rna
mq iyatQ l'aarin 9ua gbi-gba owe pylu tuhisi yii ati. Ij~~a gyg~
bii hi!. Yoruba, WQn 51 11 pe Ij¢~a ni t()~6maaI6, eyi 1'6 fa a ti
aWQll Qd v fi msa 11 ki ij6.1;l pe: 'Gbogbo Ij~~a 1d i jl( O$emaa16,
~ni ti n ta d.~Q ninu wl)n ni'.,
Nigba ti. asiko ti. a {hi fun a\;i~(. hA pe ti ow6 k6 51 yy, Qran
yii yoo 'vva di <:13WQ ati hh~-;}lyede. Nigha 11 9n) b:i da bayii ni
ij~~a 1i (; t,;: a~(~) yoo W']'. bt;f y 51 ha ill;: m¢ ~lf1i ti b ta a~Q arado~u
[(m. ki 0 Ie ri OW() r~ gba, 6 ie nia.a U:ri pe, Qb y ni oun yoo fi
gb<i ara ()Ulil r')n:tn ti. oun () 51 k{, 51 onfgb(:;s(~ . I'Qrim. 6 Ie
b<;r t;: sf i mu omL ki 6'si 'm~-ia kri. pe omi ni oun yoo fiU Idi. Bi 6
ti n d~n:l ba onigbcsc yii ni yoo 16~06 ti yoo sf nuia ki; pe 'O~6
ni rmia 16 gba ow6 mi ronii'. E:,yi Ili H6~66 tabi ib~r~ m¢l¢
hii vui if yoo gbqru:;c; ni maa W2J ronii tit~ ti (\ ,j fi san ow6 mi
fun mi. Po;:lu ija. ati ~uily,~ bay!i ni r;:ni ti 61.•1 a\,9 yii yoo fi gba
OW{)) san··dii(-di<: yii pe. .
Oni!ji()w~, ~gb~;j~?dLlj)
L'odc oni po;:lu ,himbi 19b:~.gb(; pe agMjq Q'VvQ oj a fi ['I 5Q aya,
awqn Yoruba oni~ow() Ii f,. cia ~gb\, ori~iri~i sUr; gt;gt'( bi ohun tf
w<;m Ii tao Eyi ni eli't ninu ir!] aW,)i1, ygb¢ bawl;myi: J;~gb¢ ala~Q
on; t;gb¢ ahi~Q 0yinb6; t';:gb¢ elt:po pupa; ygb~ aVita; t;:gb~
iVl~ran; ~;gb~ onlpakf!; ati ~~gM oIo(mj~. Aw<;m ygb~ w<;myi n.
~e ipade ftUl it~siwa-iu ati a~eyege i;;~ ()\'V() wqn nipa fifi ow6
pam¢ ati dfdaw6 nm QffiQ ygb¢ I'Qwq. Awqn (;gb~vl(.myi a maa
1i ow6 ti WQU it da yii ~e ohun ribiribi bii i~~ die!:i sil~; iie «;gb¢
kik(J; titl'ln Q-ia ~e ali adllgbo pylu aarin illl nibomirano

6 As'" IRAN-ARA-ENI-L'OWQ
Owe aWQn baba wa ti wQn rnaa 11 pa pe, 'Ajeje, QWQ kan ko
gbe igba d'ori', fihan wa gbangba pe, wQn ka a~a ki a ran ara
~ni l'QwQ si ohun pataki. ()we ti wQn si ri pa pe, '.A.gbajQ QWQ
ni a fi ri SQ aya. tun kin QrQ yii l'~s~. Bakan naa si ni oriki aWQn
QrnQ Alapa ti a SQ bayii pe:
OW9, <)w¢ l'ejo a rin
Ti a fi n y~ wQn,
OkQQkan ti ej6 n rin
N'iku fi pa wQI1 ...
fihan pe, Yoruba rnQ iyi ajurn¢~e. SugbQn WQIl gM pe, 'AjQj~
ko dun bf ~nikan ko ba ni' ati pc '~~mi ni i~ukQ ni ~~mi
l'ewura'. QrnQ ti 0 ba ~ipa nikan ni iya a gbe ~ni ti ba ran ara
r~ l'¢w¢ ni ori~a oke e gbe ati pe vni ti a ba ni 'Agunyan san
iyan ni a ki f gun iyan ewura dun' Yoruba ko gba a~a ki a ran
QI~ I'QwQ si ohun ti o·
tQna, eyi si ni wQn ~e ri pa owe pc, apa
rara, igbQnw¢ ni iyekan, ajumQbi ko kan ti aanu, olukaluku ko
mura SI i~~ apa rf. Nitori QpQIQpQ owe ti a ka si ok{: yil, QmQ-
Iuabf ni lati t~pa m¢ i~¢ ki aw6 Ie gbe awo ni igbonw¢, nitori
pe, bi awo ko ba gbe awo ni Igb¢nwQ, awo a maa t~.
Ki awo rna baa t¢ ni a fi j~ a~a ibinibi Yoruba ki a maa ran
ara ~ni I'QwQ nitori pe, 'Qw¢ ewe ko to P~Pt:, ti agbalagba ko
WQ akeregbe, i~~ tf ewe br;:: agba kf () rna ~e k¢ m¢, gbogbo wa ni
a ni ohun ti a fi Ie rnura wa'. 'Olu~utan ki I si t6 ta.n'. Ori~iri~i
Qna ni Yoruba ri gM ran ara WQrl l'QwQ,eyi si ni di v ninu aWQn
Qna iranwQ ti 6 y~ ki a ~e alaye 1'0ri WQI1 ki a~a yii Ie fi iwa
ibinibi Y oruba yii han: Mra; igb¢ Qdun did~; QW¢; isingba tabi
oko olowo; gbami-o-rarni; eesu tabi esusu; ajQ; owe elc kik6;
san-an·di~~di~ tabi arado~il (Osornaala); fffi dogo ati oore ~i~e.
Aaro
A~a iran·ara-~ni-l¢wQ j~ Qna lean pataki ti Yoruba fi rl ran ara
wQn IQwQ lati MrQ QjQ, a si j~ a~a ti ko ye QpQlQpQ 1'6de-oni.
AWQn oniwee, ode-ani ko gbiyanju ati fi iyatQ ti 6 wa l'aarin
152
....."c.,~~,.."'.•.occ•.,.._··••- ••• ·.;+····,""j ••..t F."""" .~.-' ., ~·i>~__
:·:F,\<{::,',:~;;;~''''~''''_'t:'':·rR%itti'TF"trlrM
deiI'd, aaro ati ¢Wf han, aWQn miiran a 5i, maa 16 wQn bi igM ti
ilumQ wQn pap<). J;ni ti ibanlij~ ba, ti OfO nla ~~ nil gba aoro.
hu iranl¢w¢ ti a a ~e nibi iru i~~l~ bayii ni, ki a fi QrQ itunu,
:d.yan ijokao ti ni, biba tQju alejo ati sise oUllj~ p~lu sisun ti ~ni
ti OfO ~~, Ili Qlla ti a a gba ~e ira.nl¢w¢ nibi aaro; adura ki aWQn
ti ri ~e aoro ki 6 rna fi iru ohun buburu ti 6 ~~l~ gba asanpada
oore ni a a ~e; nitori pe ibi ti a ba gbe sQrQ aaro ibfmuj¢ ni 6
wa nib~, ~ugbQn ohun ayo ni aaro. Eyi ni di~ ninu ohun pataki
1II
: ~
ti 0 yf; ki a mo nipa aaro.
\ ~
(i) AWQn QmQ agb~ 016ko nla nii da aara, ~ni ti ko ba ni aka,
tabi agb~ ti oka r~ ko ju ohun ti eniyan meji si rn~ta kapa ati
m6jtlto ki i da aara.
(ii) AWQIl giripa Qkumin, ti 0 j~ ~gb~ ati 9gba ti wQn ro. pe
aWQn jQ ni agbara bakan naa, ti aWQI1 obi wQn si l'oko si
agbegbe kart naa tabi ibi ti ko jinna si ara wQn nii da aaea. Iru
aWQn giripa. ¢d¢mQkunrin bayii Ie gba pe ko si t;-ni tl ka Ie da
~gb~nJn ebi: l'ojumQ kQ ninu wQn, ~Ili ti ko ba si l'agbara to
bayii ka ni WQ ~gb~ aarO.
a (iii) AWQn ti yoo da aara gbQd¢ PO, nitori pe idi ti wQn fi ri da
.lara ni lati da o~iiri QWQ bo oko agb~ aloko nla kioko naa ma
baa di igba rn¢ Qn l'¢w¢, nigba 9P¢ ajD tabi ki eebil rna baa
jaba nigba ~~run hanhan tabi ki epa rna ba a pa ohun ¢gbinbii
agbado ki a to y~, ki wQn si Ie ri aaye ~e i~¢ oko miiran.
(iv) Gbogbo ~ni ti 0 ba wa .ninu ~gb~ aara yii ni iranl¢w¢ yii
yoo kan, nitori pe gba ni i~ukQ ni gba l'ewura, igM ti a ba si fi .
win Qka, ni a fi i san an.
(v) Ninu aka ~ni ti a ba ri gba Hro ni aWQn ~gb~ yoo ti maa II i
j~un aarQ ati ti Qsan ti wQn yoo fi pari i~, ti al¢ nibn ni wQn
,1
I:
yoo rnaa jy l'QdQ ara wQn. 'I
1
jl
(vi) Bi wQn ka ba pari i~~ ti ~ni ti wQn ri ~el'QwQ, wQn ko 1',1
,!
gbQdQ b~r~ ti ~lomiran, nitori pe iranl¢w¢ ni idi ti a fi ri ~e e, a I!,
k6 si gbQdQ ~e e l'ajanhaku. Yoruba ni 'bri~a bi 0 0 Ie gbe ml
il!!
~e mi hi 6 ti ba mi'.
II!
(.,ji) Adehun bi yoo ~e kanoli.lkalukU yoo ti wa ki wQn. to b~r~
i~~ yii, adehun yii ko si gbQdQ daru titi ti aara yoo fi kari I!!'
gbogbo QmQ ~gb~ patapata.
il,l
(viii) Aaro ko ni igba kan, igbakigba ti aWQI1 f)d¢ ba ro pe yoo !!
ran aWQo obi aWQn l'QwQ ninu i~~ oko wQn ni w¢n Ie da aara !I
L53
ii'
i"'
.. . . _. C' Tfr'T?
...,'. ..... . 'r

{)Wf
JEyi yata PUPI,' 51 eyi sl ni illiye di\" l'ori ohun ti YOfuba n,
pe 1'<'Wf;. Orl?! fnyta ni I)Wi;:
(a) 9\11" fun akiiro/k Eyi ni (,n,vC( ti a .If; flm <;ni tl r'l 5(': ;'ilsan,
tabi yni ti idiwc) iie K6 .If; ki 6 Ie de ibi i5~ tabi oko ti 6 da, iill
idiw¢ok bayii le j¢ QfQ, tabi <;j(l. !nl QW~ bayij bi a bA j~ y, a ki
i gba ~~san pada; nitori pe aellira ki a rna ri air::,jl] ni ollJikalllku
1J 5e bi 6 b;i ji i'6wlltm).'
(b)OWf Jiil! ana r;:fli. () jy ohun Qrananyan I'll[] ~ni Ii 6 ba ni
ana Ie[ 6 .k wf)n l'()w~ nigbakugha ti wQn ba. be- Qw~.lnl QW~
bayii Ie ji~ oko riro., iJ¢ kiko" il~ 6k!J gblgb~ tabi If<lnlQwQ l'ori5i
<;ltH. 'i;:kll!1 ni ana, a k(l gb(,HJo ri i fin, Q'''''~; jij~ sij¢ <;lila pataki
Ii a fi Ie ;i~.<; awqn babanla wa yii m(l. Fli ;) ba j~ ()w~ fun
ana \;n1, ohun ayo ni () j¢ ati nilkan iWlid, a k" i si san QW¢
bayii pada.
(d) i;)\\"~; I'M/in ati ('ghil, In~1 Q\I/~ .vii .ii~ eyi Ii aWQIl ~bi,
..
Ona ti WQll sl n gba ~e iranlQwQ yii ni luti yi eniyan ti ol6wo b<i
mu, tabi ti ara ba ni oi owo, ti yoo 16 l'asiko inira yii titi ti yoo
fi ri owo ti () ya san. A ki i ya eniyan ni in! owo bayii lai 51
onigbQwQ, eyi ni 0 si fa owe aWQn baba wa ti wQn rnaa n pa pe
'Ara k6 ni iWQfa bii onigb¢wQ, (lbanikow6 ni ara ni'. 8i a-ba'ya: I
III
ni Iowa yii tan, a ki i san ele ni igba ti a ba f¢ san-an pada, a ki
i si da ak6ko sisan r¢, igba. ti ara ba d v ~ni ti 0 kowo ni yoo to :;,
san owo mia nitori pe Yoruba gba pe, 'Agbatan ni a a gba QI~
III
bi a bi dZI a~q flln Qi~ a paa lar6'. Qna rn~ta ni a ri gba. ~e I
III
isingba ti a Ie pc l1i ere tabi el6 owo yii titi ti a 0 fi ri owo ti a
ko san, eyi si n i Qna m~t~~ta: ;iwQfa; oko olowo ati oko aarQ., II
{
l\~'¢fa. QmQbinrin ti ko tf i to de qkQ IQ ni a fi i ~Qfa fun isingba. I
Bi a ko bi ri owo ti a ko, ib~ ni QmQbinrin yii yoo wa titi ti you
a
fi to ile QkQ Iq. Bi ba ri QkQ f~ QkQ yii ni yoo ya<l l'oko 01ow6,
ki 0 to pada si ile baba ti () bi i lati mum ile QkQ. 8i QOlQ olowo
r¢ bi fun un I'oyun nigba ti 0 wa I'oko iWQfa, OW0 ti aWQn obi
IiI'
iWQfa yii j~ d'egbe, wQn ko si gbQdQ rna ;;e gbogbo oro ati eta !i
iyawo ti Yorubaa ~e, ki 6 to di aya WQIL Ki () si t6 di aya QmQ 1(,

6ft;, an:, n't ;'(lJjgbo. ad! i!cto ati ara l!(1 ri by am Ilion, bi wQn oh)wo r~, yoo kQk¢ pada si Qdq awqn ob[-r~ ki 0 t6 ba ~s¢ ti 1',1
oJ

b<\. f<;: 5e ohun pataki, bi de !dk¢, Qna yjy~, igb~ ori~;a did~ tab! iyawo wQle. Hi QmQbinrin ba wa l'oko Qfa bi 0 M 5e aisan, 6 III.

fun ati ran :1gb,\ ildl:lgb() ati olori Heto tabi ti ihll"lwQ. gbod<) pada lQ Sl ile aWQn obi r~ fun itQju,..o si di igba ti 6 bci II:'I'
Iii
Alayc ti a ti ~e lori <i\'/~ yii fih;ln gbangb3. pt bia ba d,\. i;ir6, gbadun ki 0 to pada si ile olowo r¢ nitori pc ki i ~e Qrananyim 111

a ma<l san-an; nitori pc hi igba tt eniyan j~ gbese s'(lI"tli1 ni, fun aWQn olowo lati tQju r~ ninu aisan. Eyi 16 fa a ti wQn fi n !'I
1 .1.:

pylu adtlllJJ1 ni a 'il n pil<; ,tarO, ~ugt?qn bib¢ ni a;j b, QW¢ \ni pa a rowe pe: II

ti 0 ba Wt:, of j i?~, bi a b{\ s.i j~~ a ki i l'¢kln ati gba ¢san pada. Bi 66tu it ~e iWQfa, ill 1
III
wQn a 1'6 gbe i~e r¢ de; Ii
19b~ "dUIllI «iid~; Bi 0 ba Ii. ~e QmQ olowo, .i
II
Eyi j¢ QrJa kan pataki ti aVJ~)n "'{oruba goD. [an awqn Qba ilu, WQI1 a ni ki 6 rQju II
ba{d~ ali onileta !'qw9 flll'! gbogbo wahala ati iM!,I<J. tl wQn n. ~e Ki 0 tQ omitoro ~ja s'~nu·. II
ki lli~l Ie ton'!. Cklj<> ni wQn da (It; igb¢ 9d{m, olor! ilt~1 ti a si f~ fi Ohun pataki ti olowo gbodQ ranti ni pe, pi iWQfa ba ;;e alsan
III

Hll1 lowQ ni yoo (hij(l. 01111 ti 6 ni qta, ati ~tu ti a 6 la, oun kan
naa oi yoo si ounjc;:, ~llgbQn bi 6 b:i y~ ni, onpa ti a 0 fun
c;:ni ti 0 ba pa t;lan, ni igb¢ ti a d~, c;:ni ti a de;: 19b~ fun ni 0 ni
gbogbo ~ran ti wqn In! pa, nitori pc lall Jail an l\lW<,J ni wQn ~e
de;: igb~, 6 Ie j¢ WQIl, 0 5i Ie t;]. won, tabi ki 6 fi won ~e alejo ati
ana,' ohun ti 0 b<i WlI \1 ni () Ie fi ~e. A~a iltayebaye ni eyi, 0 si
j¢ eyi ti a fi n bu 1)18. fun Qlr)lii ati eyi ti a fl n ft. ~k¢ de; ati imoore
him pc;:lu ~mi ly¢si.
ti olowo ko j~ ki aWQn eniyan r~ () tete rn¢ titi ti iWQfa fi ku,
olow6 naa ru igi oyin ,hapa, nitori pe w<,)n ka a si pe if~ owa 1'0
ka olowo l'ara ti ko fi fun iwQfa. ni aaye Iat-i 1Q fun itQju. Nigba
ti a j¢ pe bi a ba fi QmQ si oko i5ingba, a ko mQ QjQ ti a 0 to ri
owo ti a ko san ni a fi it pc ni 'Oko KQIQjQ'.
Oko olowo. Qkunrin ni i re oko 010w6, bi ofin ti iWQfa si ti ri :(1
ni ti Qkunrin ti a wa I'oko olowo naa ;;e ri, lati kekere ni QmQ-
kunrin tii re oko olowo, a ki i gba agbalagba s'6ko olowa, 1
I I
Ii,·,
1

Isingba tabi oko oliJwo ~ugbQn Qmqkunrin 1i a ba gba lati kekere Ie dagba Sl ile olowa. Ii'"
il;11

Eyi j¢ Qkan ninu qna ti awqn Yoruba n gb:'t ran ara w(,m I'QwQ. Iii
III
155
154 'I I
11·".11

II

nm__ _ n ti" - -. - ~.
_t
_"e'~"" __""'''"''i!OI!_!!!!!!_!!!!!!!!!!!!!!!I!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!I!!• •!I!!l!II!!!!!I!!!!!!!!IIIII.-!!!!!!• •!!!!!!.--!!!!!I!!!I!!!!!!!II------.!!!!II!I!''''''''''''''........~..",.''''"'''''

Idi ti lei' fi gba Qkumin ti Cl dagba n1 pe, k.1 6 ma baa di pe 6 Gbami~o-rami

ba obinrin iie ~epQ. tlf in.'! eyi ba ~r,j$, vni ti 6 kG owo ati vlli ti Aisan ni idi pataki fun iranI¢wQ gbami-o~nlmi. Bi obinrin ba
a Ii 51 oleo o!<.'IW;) ti 6 d,i Qran yii, ru igi oyil1 al.....;)a. Olari ill.'1 yoo dubul¢ aisao, ti aWQn mQI~bi r¢miw6-miwo ti amodi yii ko san,
gb¢ 51 QrQ yii, 6 si di ohun jj:;; fun aWQn ol6ye ihi Bi WQl1 ba to. titi ti ow6 fi tan I'QwQ WQO, onf~egun ti n tQju alaisan yii'tabi
a }'6ji tim, ti aWQI1 obi r¢ si tan an wQn tun gbQd¢ wa owe ti omirao ti WQO ba m¢ pc 6 gbOwQ, Ie y¢ilda fun WQO pc ki WQO
wQn ko l'QKwkQoa, nitori pe oj6 ti a bJ na olowo ni a fa san gbe obinrio ti 6 dubUI¢ aisao yii wa si ile ouo kin oun sf ba
ow6 ti a Jr;;. wQn tQju r~ l'Qf~~, bi WQO ba gba ki oun. fi ~e aya bi amodi r¢
Oko Mr¢. Bi a hi k6 owe Ii a leo ni QmQde obinrin ti a Ie fi ba san tan. Oni~egun yii yon maa b¢ obinrin, oun naa oi yoo
~ofa tabi ohmrin ti (; Ie r'ako 016w6, agbaJagba ti 6 b~ k6 si maa fi ow6 ara r~ ~e gbogbo egboogi ti yon maa 10. QpQIQpQ
own kQiQjQ fun ala r~ ni yoo sir~ Qgba ow6 ti 6 k6, o~oo~u oi
igba oii j~ pc iru obinrio bayii k6 oi QkQ tabi ki 6 j~ eyi ti QkQ
yoo S1 mao. sin 9gba yii. l)jQ marunun ni yoi ti 11 ~i~<: oka ~irQ ti fa kal y oigba ti wahala, imiw6 ati inaTa P9 ju ohun ti wQn Ie
tii sin ol6w6 r¢ ninu o~u kan. 6~upa oju ()run ni Yoruba fii ka fi ara dil IQ. A kif fi QmQkunrin ~e gbami-o-rilmi. Bf iTU obinrio
O}Ll w'/n-nitori idi eyi oj6 m¢(~d(,)gb(>n ni O~Li kan, Qj¢ marunun
ti a wo yii ba gbaduo ti ko si f¢ fi ooi~egun ti 6 woo san, ~e
ni 95;:' kan aVvqn babanla wa, ()s¢ manmun ni 6 wa oinu o~u. QkQ mQ, iyekiye ti oni~egun ba SQ pc OlIn na ti 6 fi gbadun of
Ninu marumm mt;:fin ni t;:ni ti IJ ~i~y ?larQ, yon fi sin ara ()kQ ti 6 ba f y gbil a yoo san, bi ko ba si tii ri QkQ f~ iye ti 0 pee
n~, Qkan nl ti ()I(\W(·I. klili.!lcUtl:i ni yoo mail. de inn oleo yii oi aWQn mQJ¢bi obinrin yii gbQd¢ san. Obinrin ki i saaba kQ II
ol6wlJ, Idaji Qk! n I yoo si Ji rmia 5i}y ninu oka oI6w6, eyi 16 fa, iru aWQo oni~egun bayii silt; nitori pe wQn ni igbflgb¢ pe QkQ ti ,I

a ti a fi 1'1 pe 9na bngba yii nj 01<0 Bi 6 b::i ti (/j <>san, yoo 6 gb6wQ ni aWQn fy yii, bi aWQu ba si k¢ Q sil y, 6 Ie ta aw<;m Iii

~iw¢, 0 ie iQ si inu oko ara r~ lati $i$~ bi ki) tni jJrm,:\, bi 6 bA 5i

l'cpe tabi a~y. Ii
ii'
jinna, 6 Ie lq 5e a.gbJ.~e niHu oko agb~ ti 6 w~. i'agbegbe oJ6w6 Eesn tabi Esiisu I.
1,1',
r¢. Titi fun qjQ rrw[unun yil, oun ni yoo maa bi) ara r¢. L'QjQ ti ill:'
QpQIQpQ ak~k¢Q ni ko mQ iyat¢ ti 6 wa l'aarin Usu ati aj(J.
ojo ba. r(~, ti leI" t,\le d<i ti is<;mu fi t6 jr;, kb oi ~i~~ qj(l y<;n k() 51 1,1.
Qna iranl¢w¢ oi mejeeji, ~ugbQo wQn yat¢ si ara wQn. Gygt; bi
ni san ¢san i~<~ yii pad;!, cyi ni 6 "i fa. (1 ti awqn alub3.!a fi n lu 11'1
owe aWQn baba wa, 'Ecsu ko ni ere, iye ti a ba. da oun oi a 6 ko III
bata pc: Ojo ti is n:l l'6wlH!r6 Ii o16v>I() gbe.
6, ~llgbQn ti ajQ k6 rf b~¢. lye eniyan ti wQn ba mQ inu ara ii'1,,1,
Hi a5iko isingba b:i pe !'(;hin t.i O~\\ ba ti It!.: bi l;ni tf ,) k'6w6
WQO, ti QWQ wQn si WQ QW¢ oii papQ da eesu. Ko si yni tf i da
ko ba gb{tdllO de ibi ti () gbe lul¢ [115,\11, 6 j¢ a~a ati. Min aWQn I':'I'
ceSlJ ti ki f k6, eyi ni 6 sf fa a tf aWQn baba wa fi roaa n fi eniyan
Yaruba lati H oju fo asingb;\ igb,\ ,U5an yii da, titi ti ala onigbese II,
~e y~y~nipa eebu kan ti wQn maa n btl pe, 'a bi od bi ad II,
yii yoo ft ya, eyi ni 6 51 mu lei wQn maa paa l'owe pe, '()kIJ ki i
ak6-eesu ma <la'. Ki eniyan t6 k6 eesu ti ko da 6 ni lati j~ pc 'l
sin gba'. Qj<) 1i a ba ri ow6 ni a t6 san an fun olowa.
/Vbf oluwary ti 6 pily eesu yii, IQ sf ¢hin··odi tabi 6 jalaisf ni a fi 1'1'
Eyi ni t;ma m(;la ti 3. n gba $i~l( 1{~)1i,.)j9. Ohun ti aWQI1 agM 'I"
k6 iWQn ti 6 da fun iyekan r¢ ti a ill,). A kl f pily eesu kan, ki a !I',
tun n pe ni isingbi ni a~a ki a maa ru i~u, ClubO, <:ran ¢gby atl "'I
ma yan ol6d, olori yii ni a n pe ni '016rl a-da-eesu.'. ,1\

epo pt;lu ow6 1'1 sin aw<;m qba alaye l'aye atijQ, Isingba yii ki i 'I'll
OWQ yni tia b<i yan ni olori ni eesu yon wa, 6 Ie j~ ojoojumQ II',
~c ti owo yiya, hi ko :;;e a?a ib¢wQ, ati imoore fUn akitiyan ~ni ti 'I'I
oi a 6 maa da iye ti a ba pinnu, 6 Ie j6 QrQQrun, 6 si Ie j~ o~oo~u.
a gba bii alak66jQ. Eyi J6 5i rnu ki aWQn onfbMa ti n ba n 111 'II
Ki a t6 byry si ida eesuyii, ipinnll ni lati tun wa I'ori QjQ ti a 6
fU;l Ql¢la maa fi Mta kQrin pe:
k6, ati iye ti a 6 dil, iye ti a bil pinnu yii ni a Ii pc ni QWQ kan. \"1
"'I
:1
lwoyi amr,ldun I;:lomiran It': da QW¢ meji, ~Iomiran QW¢ myta, bi olukaluku ba ",1
\
Omt,) gbogho yin yoa dagba, ~e l1i agbara mQ ni. Ipinnu ti 6 tun ~e pataki nipa eesu nipe bi
Yoo to igbaa sin, Qj¢ ti a pinnu ko ba tii pe, a ko gbQdQ k6 ajQ, Qj¢ ik6 eesu yii
Trmp-tpmp l'r;~ singba. Ie j~ o~u kan, o~u illyta, myfa tabi Qdun kan. L'¢jQ ti a 6 ba

156 157
 II
I'

;1

~I
ori, ch, ¢hin, ",:tm, ¢r~k¢, o.lu ara, ara; a$Q ati ~s~. YatQ fun 1

'lajo ti eli, qkunrin ati obinrin 1'6 jQ r'l ~e iyoku.

I

7
i
ItQju
AAJ() I;:W A Oi"i
;:1
--~,-----,-~~-------

(a) Irun «(Jkunrin). Eli a ba f~ t<;Jju irun ori QffiQde lati ~e e

r~wa, a~a adayeM aWQ!l 1:>3.ba wa ni ki a fa Of1 fun QrnQ naa If:
Yoruba ka t;wa SI ~bun Ole,mm, ati ohun pataki, t;nikt;ni ti t,in kondoro. I

QIQTun ba SI blln ni ~w<\ ~e or! ire. SugbQn 6 j~ a~a ati I~e Ori fifa agbidagba: Ori~jri~i Qna ni aWQn agbalagba okunrin
Yoruba ki cniyan gbiyanjll ati tim ara r~ ~e ki oluwart; Ie ~e e ri n gb:i tQjU irun won ~ugbQn fifa kondoro ni adayeba fUn aSa
l'awuiQ nitori pi.: C;lOa yii ni a gbe Ie fi imoore <,)lQrun him . .f,wa rc-,1"'~"""-~''''''-~",

atQrunwa mil wahala dinklj lati YO daradara I'ode. AW\)11 agba

si n paa rowe pc: 'Ki a dara dit; ki a U) ~e 3wure ni 3.wure fi 11
j¢, Qkunrin {j ko dara ti n ~e awure obinrin k6 Ie rii'. 19hagb()
aWQn babanla \Va ni pc OIQwn ffiQ-¢n m¢. ;;e i~~ r~ oi [ati j¢ Ki
obinrin l'¢wa ju Qkunrin IQ, nitori naa obinrin gbQdQ $e aaj()

~,
t;wa de gOllg6.0binrin alainiyimju ati aIait{mra~e ti ko Ie YQ '\
gaanl ninu f;gb~ ati <j,gba ni a 11 pc I'Qbun. AWQn baba wa a sl '\ .,.", I
maa kilo fun qmqkunrin pc Qbtm obinrin ko $C e f~ nitori pc
<;;rDQ ajimaku ko ni ya ira QmQ t'¢btlrl bi ¢bun ni yoo jQ, nitori
pc ()WU ti iya ba gb911 ni qmQ yoo ran.
. Aaj6 «wa ti Qkunrin ko dan daD an dan, Qkunrin ti 0 b<! si 11
$C a<i.lo bi obinrin, ni aWQn agba ri pc ni al<igbere. Eyi 1'6 si fa
\. H i ~ 11
.#.\~;f;'/:' I
,,
II

a;;a ti awqn agba rnaa 11 chi pc, 'Pan~aga obinrin 1'a a ri, ()g{m··
r~mi Ajagbe ni pan~ag,l qkunrin, cniyan ti 6 kunju ti 0 kun
t;S~, <;>kumin ti 6 f'ap{l sil y ti r'l san ori'. SugbQI1 bi aw,1n balm
\
3. (i) Od l'il'{l kodoro
wa ba ri Qkunrin Ii 6 !'¢W3. gjdigidi inu WI,Hl a dLHl, \VQfl a si
maa ki iru aWQn cniyan b¢¢ ni '0 ~e, QITIQkunrin dara bfi egbin', aWQfl agbalagba naa. LyhinOfl(hin ni a bl;fl( sii $e ofj~irj~i ani
tabi 'QrnQ ti 6 dara hii obinrin'. Wc;m a ma ~e apejuwe QffiQ- nipa irun dipo flfa. Eyi si han kedere ninu ori~ii"i~i 9$9 ti aWQn
kunrin tabi Qmqbinrin ti 6 bi.l. ,!ljdu pc: '()m<;> dudu bii k6r6 cniyan O(hjdU<l il ~e si irul1 W9n lati fi air,; t,':te pa 3}a ati.lQ
i$in' lati flhan pc aW9 dudu ko bu yW,l cniyan kilo ()mQbinrin ti aWyl1 ti 6 klJ ni lie-1ft( nm, a b«r~ 51 i 1<j wql1 bayii:
i
I,
!II'
QIQrun b<i 5i fi ywii .lif1ki tan patapata ni aWl,)!1 baba wa ~e
Qmq Oil:" If~ f)0ni, II:
ape.luwe pc, 'Bi 6 ti dara t6 bi eniyan b{l w~ ~ fUn ogim, (':lgLm ,'I
(,)lTH,) b;\[lt~ .login,!
naa yoo blla'.W<;>Il a fUn un ni inagi.l~ yii: 'Bororo, ar~mQ
.L'rS Inli IffO¢ni Wll Illi;
Ii
a.litt;wa'. Ori~irisi Qna ni Yoruba gbil ;;c aajo r;wa. Eyi 16 faa ti II
Ori fifa kodoro 1'6 mll ib~ Sll mi!
aWQIl babanla wa fi n pa a rowe pe, 'Bi a ~a k~k¢, ti a bu Abiljil, i
ti a si wi) gQobi) aW9dbri aa.lo ywa ni gbogbo r~. Sugbl,)n ki i ~e A~<'l ki a ge .hJng{Jri Ii kH mlJl¢ ni IIQrin ati Qy¢-I16 I'aye Ii!
~r¢k¢ oi aajo yWa pin si, a Ie tun ~c aa.lo ywil s'ori ati gbogbo i.lQhun, $ugbl;Jn ni ,hirin avvqn Yoruba yooku, <;>rnqde ni i saaba I'
ii
I~
ara. gc j(n'lg9rl. Hi ,\ ba ge Qjngl,)fl, ,larin off ni imB un wa lati ipak¢
AIe pin \1na ti a 1'1 gba ~e aajo ywa si aWQn (;>oa wl,)nyi: ).li)Ju de iwaju, l(gb~ ori mejceji yoo si wa oj [ita kodoro. I:
.J
II
Ori~i ni iii/so: i;a,is6 a{li,6, ~'\.va, <Hi ;lil~;{) oIU9d<;. Aas6 Ii.:lsan 'I

162
II
[I.
163 ,'I
i',l'
I:

:1

Bi wQn bi ft; fa ori apakan ni Aagberf, aWQn ohun ti wQn yoo
tQju ni oruka, ewe ina, ewe esisi il~, ewe airagbi, ewe mQloyin
ati t;yin oodt;. A 0 IQ gbogbo aWQn ewe yii PQ, a 6 ko 0 sinu
t;yin oodt; a 0 5i fi oruka naa sii fun QjQ meje. L'QjQ keje, wQn
yoo SQ oruka yii silt;, wQn yoo si pa~t; fUn t;ni ti yoo bi jt; oye
Aigberi pe ki 0 t~ ~ mQIt;, ti 6 bi t~ ~ mQIt; ti ko ba jo 0, a j~ pe
o yege, ~lIgbQn ti 6 ba jo 0 ko yege, a ko si ni farl apakan fUn
un m¢. Oruka yii ni a ka si ami, olori, ati agbara fUn t;ni ti 0
ba joye yii ti a si mQ ni Aagberi.
!;rr dfdd sf ori dabi aaso olu¢dt; tabi ti baba~egun, ~ugbQn aWQn
e1e~u nii da t;r~ si, ipak¢ r~ ni t;r~ sii wa, ki i si ni apakan aarin
ori bii aaso, a si maa fi dit; j u aaso IQ. I;:ni ti 0 ba da t;r~ si ni i
koju e~u bi a 6 ba bQ ¢, tabi ti a 0 ba wa idi ohunkohlln I'QdQ
e~u ati fUn t;nikt;ni ti 6 ba ft; rubQ, ayalu. AWQn ohun ti a 0
tQjll ki a to da <:r~ si ni ewe akoko, Q~t;, ati igbin. A 0 gun ewe
akoko m¢ Q~t;, a 6 mu Q~t; ati ewe akoko ti a g(m a 0 bt;rt; si fi
fQ ori t;ni ti yoo da t;r~ si, a 0 si maa ro omi igbin si i. A ko
gbQdQ 10 kanhinkilOhin. L't;hin eyi ni a 6 fa ori t;ni naa ti a 6 si
da t;r~ si i. I;:ni ti ¢ba da <:r~ si gbQdQ maa fi: adit; akukQ, aja,
obi ati epo bQ e~u I'QsQQs~.
O~u dfdd naa ~e pataki. Ni ily Yoruba eniyan Ie jt; ado~u Sango
I "
3. (iv) 6~u dida
166
~.
. I
-~
1:1 bi ad6~u ~i'mpQnmi. ~ugbQn ti }(o ba Ili idi a ki 1 fi eniyan jt;
1
adr)~;u S·ang6 tabi ti SanpQnna. AWQI1 ti 6 j¢ ¢ran-an-yan fUn lati
j<; ad6~u $aogo tabi ti Sanp¢nmi ni aW(,m QmQ MQgba; oro idile
ti wQn ni ki ,1 yan ado~u ninu WQO bi igba ti it n joye agbo-ile
ni ile miiran. Fun aWQn ti kl i ~e QrnQ MQgbi'l, idi meji pataki oi
b wa ti a xi lee sQ· eniyan ti ki i ~e QrnQ MQgba di ad6~u Sang6.
j\wQn habalawo maa r'i. paa L;i~\ mn t:ni ti 6 n bi abiku QmQ pe
ki 6 maa iQ bQ Sang6 idile ati pe ki 0 fi \)mQ k¢ ~ang6 l¢run ki
6 ma baa leu mQ, eyi ni pc ki 6 da 05U S:'mg6 fun QmQ naa.
Ona keji, bi Sang6 ba ja ni ile kan, ynikan ninu ile yii gbQdQ
di ado~ll Sang6 lati pinnu ibinu Ol{tkbso Hiolu.
ltD fun ido~li S(!ng15--L' QjQ ti \VQB 6 ba d05l: Simgo fun eniyan,
gbogbo aV-IQn onimqgba ni 6 gbQdo pe~¢ niblY. OjQ inaw6 ati
ase nla si ni. Eyi ni aWQTl nilkan ti wQn yoo 10 lati fi d6~u
:'$ang6: ewe Qdundun, ewe t¢t¢adayeba, ewe rinrin, akllkQ adi!;
ti 6 b:i ti la Qg3r1, or6gbo, agbO ati c:dun aara. Gbogbo
aWQn ewe myt~~la ni a 0 gun PQ, a 6 mu dit; ninu aWQn ewe yii,
t;dun ara naa; a 6wa pa akUkQ adir; naa bQ ~dun imi yii.
l:l;hin eyi ni a 6 SQ orogb6 lati bQ i;dun ara. L't;hin eyi, a 0 fa
t;ni ti yoo d{\ o~u Sango kaJ\;, Qkan ninu aWQn MQgba yoo si fa
ori fUn un titi ti yoo :Ii ku o~u ti a ft; da si niwaju or! yni naa.
Lt;hin m~a ni wQn yon tQju aWQn nrlkan wQnyi: ori aaka,
t;fun, osun ati Q$~. Wqn yoo tllO gun eyi naa PQ, aWQn MQgba
yoo wa mu ad6~u Sango yii IQ si baluw¢, nigba ti 6 ba de ib~
yoo jokoo rori od6, ti wQn yoo si fi fQ ort t;ni ti a da 1'6~u
Sango. Gbogbo eroja Ii a 10 patapata ni a 6 bO ffi¢ baluw~,
pylu rydun ~'ua. A 0 si pa a.gM ti a ti fa kallY, gbogbo aWQn
MQgba ti 6 pes¢ ati I11QI¢bi t~ni ti a da l' 6~u yoo wa .kun.
L'qjQ keje, ;lwQn Mqgb,i ye·o pes~ si ile lYni ti a d6~il fUn lati
YQ f,:dun ;'wi Ii yoo si di lpQrI ado:ilJ. ti oun yoo si rnaa fi orogb6
bQ nigba gbogbo, lei tilt; ni wQn fii mq voi ti Sang6 ba maa mIl
ni i:ldo$ll nibi ti 6 b:i ti jil. Awqn babalawo yao t(m ki Ifa lati Ie
mQ odu ti 6 YQ fi:1i1 ad6~u. Meji ninu odu ti 6 Ie YQ ili:
(a) OgbClIIJnfi: Humq eyi si ni pe, ad6~\1 yii lati m6juto n"lQI~bi
r~ bi 6 ba d6~ll ~ilng6 l[l.n. Kiki Ogbdrunle ni:
167
L
i

Og'behun1e ki 0 to 19 ree hun ode
L'o diFa fun porogun tii se obinrin ak~kQ
Ero Ipo, era ¢fil, eyin ko me pe
~ku.n.,.lln porogun ni ak6k6n sun
Konk6so 1'0 p'eku ni liosoo ;
$bltl. p'eku ni idQbaI~ gbooro
L'6 difa fun Jegbe tii se obinrin adaba
Ti i se alaroobo ~y~.
Bi awon babalawo ba ki ifa de ibi yii, won yoo da enu duro
won yoo si 5Q fun adosu naa pe ki 6 rna se sise ti 6 nipon, afi
i~¢ bii i~¢ arobo.
(b) OWclnrin Mej/: Kikl odu naa niyi:
Yerepe sokun, 6 ro dere
L'6 difa fun Ibikunle
OmQ anlkan kun'nu l'e baba re,
Erni nikan ni n 6 nikan
Kun 'nu ile baba mi.
Igba l'ewe 01<1 gele,
Igbin ki i kole tire k'6 rna kun un.
QWQn owo I'a ri nawomini ;
.QWQn orni ni a ri ba esun ;
QWQn ounje ni a ri pe ni iyan
L'6 difa fUn lyowon
Tii ~e omo Oba l'I;:yO Ajori.
I;. sure wa, ~ wa ra oja omQ-Qba
I;. PQs~s~ wa, e: wa ra ohun IYOwon.
Eleyi fi him pe ad6~u yii yoo ni ornisin pUPQ ati pe omQ ko
ni wQn ad6~u naa.
L'OdQQdun ni ad6~u yii yoo maa ~e oro-y66 mu agbebQ adic;
kan, igbin kan, bri, cpo, Qdundun, t~t¢, rinrin, ati or6gb6 tati
w~ c;dun ara ti a fi fun un bi ip¢ri r~. Yoo mu ewe ¢dundun,
ewe t~t~ ati ti rimin yoo fi we: c;dun ani naa pe:lu omi igbin, yoo
wei fi cpo ati or! ra e:dun ani naa l'ara, yoo si fi adic bQ e:dun
ani yii. L<r hin naa ni yoo wa sQ or6gb6 ni idi ~dun ani lati bQ
¢. QdQQdun ni yoo mila ~e oro yii.
168
e$(J yiYf ni aye atijo ki i se nnkan oro, tabi nnkan ti 6 ba
i~edatc lo sugbon 6 ie asaa faari, ti awon odomokunrin ati awon
agbatagba miiran Ii k6. A:ajo ewa lasan ni, won a si maase eyi
lati fi ewa won hanobinrin. AWQn agba ri pa owe pe: 'A faod
igun, a ye e:~Q osin, a tun ge kannankanbu atioro, a wa di ori
eluluu, won ni abe ku, oun 1'6 faa ti ¢luluu fi ri ke pe a gbon,
gbon, gbon ti yoo fi mu'. L'aye atijo orisirisi ona ni o wa ti a fi
ri ye: eso, awon enigbajamo ni i y~ ~, won si mo-on y~ ju ara
won lo.
Kannahkdnbu ni irun tii kun wal~ lati ori wa si il~ ni ~gb~ eti.
Ti elomiran a si maakun kan irun agbon, gig~ ni a maa n g~
eyi naa, aajo ewa si ni, nitori pe bi 6 ba kun ju, alailafinju
eniyan ni awon ara ijohun yoo ka ini eniyan b¢~ si,
Irun gige. Orisirisi ara irun gig~ bere lati igba ti awon iyekan
ati <rm~wa Odudua ti bere sii tuka ni He Ife. Lasiko yii naa ni
won si ri ki awon ti 6 ku ni He IfC; bayii :
QmQ 01u Ife Ooni,
QmQ banta jogina 1'6 rrui 'f¢ OQni wu mi
Ori fffa kodoro 1'6 nui be ru mi!
AWQn okunrin bere si i ge irun won dipo f'ifa, QpQIQpQ irun ti it
n g¢ l'aye atijo ni a si tun ri g~ lode oni sugbon a ti pa oruko ti
a fun won latjio da si tuntun. Die ninu awon irun dan g~ ni
Berna (Burma), Kunba, Kcsikoornu (Cockscomb) tabi Togo
(Togoland), QnbQ¢du (On·board), Bltuu (Beetle), ~¢bi$e:ka
. (Chubby-checker).
(b) Irun ori obinrin
6 j¢ ohun ¢ran-an-yan fun aWQn obinrin lati m6jut6 irun ori
Y'QIl. Ona mc;ta pataki 5i ni wQn fi n tQju irun wQn: eyi ni irun
biba, irun didi ati irun kika.
Irun gig~ ki i ~e a~ati 0 WOp¢ laarin obinrin, bi a bli si ri
obinrin ti 0 g<rrun, ero aWQn babanla wa ni pe ala$eju ni in!
obinrin bayii; ati pe obinrin naa dilc, arQwQraaye enryan si ni
tii palo Qsan. Eyi ni ah\ye'die: 1'0ri itQju irun aWQn obinrin:
Irull. bfba. OhUll pataki ti i mil obinrin ba or! ko ju airallye lQ,
169
 I,ll
$
i
I
I

bi wQn ba si ba ori, leo Ie ju vj4~ kan tabi meji Iv ti wQn yoo fi

I'iIi
dii tabi k6 inm naa. Ori~i c;ma nwta ni a Ie ba inm: II

A Ie ba iwn vl~YQkan

I
A Ie ba irun si meji

\1
A Ie ba imn 51 myrin
'!

Ohun pataki ti a Ie m¢nuba ko ju pe bi a b:i ba iam I'¢YQ

kan, ko gbQdQ ju Qj¢ kan lQ ti a 0 fi dll, ti rneji Ie P~ t6 QjQ
mvtu ~ugbQn nigba ti a b~j_ ba irun 51 Qua myrin, asiko wa lati fi
am bal¢ cti irun naa laarin bii Qj(> mt;ta.
Irun didi la inaw6 ati wahala pUPQ lQ. Eyi 1'6 si j~ ki a ti ~a
ori~iri~i irun ti a 11 di latij!) ti. :;iugbC)n sibe; sib<; a tun ri 9P9lQPQ
aWQn imn ti:atijQ ti a tt10 ri. di rode oni bi 6 ti I~ j~ pc a ti fun
wQn ni orukQ ti <'> yatQ si ti atijQ. Eyi ni dir;: ninu irun aye atijQ

4. (ii) lpak¢ vl¢d~

4. (i) KQI¢s~ 4. (iii) Suku

171
170
 ·",::c;[i~~\;""i, __-cc-" ]iLc ,
il!1
I

II

~Jr.'~"''''l, ~r;;;'~~
--::~\I' Inll"~.
""""',"ll',~:"\1 ll:~""'--
~!);-'!J '\\\\ \\.~~:

4. (v) Ogun Pari

4. (iv) )'vlQremi

p~l1J orukQ ti a rJ pi; wqn. K<)l~s¢ (Pan~hnQ), Adis¢hin, lpak¢­

.;:l¢d¢ (Adisiwaju) (Maforibal~), Suk{! (Gbar6), ()l¢PQn ayo
(Adls¢hin) (k9!¢S~), Ojb kel pa eti (Awebo eti) ati M¢remi
(Aja~oro) (PM¢wQ).

lrun kiko. L~hin l/pq!QPQ qdun ti a ti b~Ty a~a irun, didi ni a~a
lil l
imn kik6 too de. Waha12 irun kik6 ko t6 ti irun didi, adun un
wa, () SI tun l'¢wa ju irun biba 1l/, a si Ie fi sii y p¢ t6 igba ti a iJ. II!
fi irun didi sily ki a t6 tl111 un leo tabi ki a t6 di i. Lati ibyr y ,
aWQn Qml/de ni saaba k6 lrun. Jyat,) nla nla 1'6 si wa ninu irun 4. (vi) Liyipo
ode ani nitori l~oro aLi lwiw6 lb y ju tl irun didl lQ. Eyi ni di y
ninu awc;m irun kik6 ode ani: Ogun pari, AJake-waja tabi 'One I'
way', Afuro tabi Round Afuro, Eke) Biriiji tabi Layipo, ati
K~hinsQkl/. I!I

172 173
 II

II
ItQju eti
Obinrin nikan nii lu etf nitori ati ~e ~~Q. Lat! kekere ni a si ti n
lu eli QmQ ki 0 to dagba ki 0 rna ba a dun un. Lasiko igba ti a
ba lu eti QmQde, owu lasan ni a saaba fi bQ Q ki 0 rna 'ba a dun
un titi ti ooju eti ti a lu naa yoo fi jinna. Ori~iri~i ohun Q~Q ni a
Ie fi bQ QmQde ati agba I'eti. Butu, Butu-il~k~ kQQkan ni wQn
saaba fi bQ eti paapaa ni agbegbe OYQ [Ie ati llQrin. Nigba miran
aWQn miiran a maa sin ori~iri~i itfkf w¢'r~'r¢' bii ~~~¢-~fun si eti
lati ~e Q~Q. Y~ti si j~ Q~Q pataki fun eti ni il~ Yoruba, ori~iri~i
~ya y~ti ni 0 si wa ki aWQn alawQ funfun to de.

Eyin (Ehin)
Yoruba gba pc ~da Ie da ara si eyin nitori ~wa, idi niyi ti wQn
fi n pa eyin. Eyin iwaju mejeeji ni aWQo QdQ,WQkunrin saaba a
pa, p:hip:1a julQ aWQn ti ko ba pa eji w'aye lati ode Qrun.
4. (vii) K~hin s'QkQ Obinrin ki i saaba pa eyin afi laarin aWQn Yoruba ti <'> wa ni
Igb6-Egun,Ohunbe, IdahQmi ati aW<,)ll ~ya Yoruba ti a n pe ni
Ohori ni t'Qkunrin t'obinrin n pa eyin. Ki i 5e eyin iwaju
mejeeji nikan ni aWQn ~ya Yoruba n pa bi ko 5e QpQIQpQ ninu
eyin oke ati ti isalt;.

tr~k~--na kikQ
Bi a ba SQ QrQ lIa kikQ si ~r~k~ ron ii, QpQIQpQ ni 6 gba pe aajo
~wa ni a fi n ~e g~g<; bi aWQri baba wa ti wQn n paLl lowe pe 'Ki
a sa k¢k¢, aajo ~wa naa ni'. Bi a ba si m~nu ba ila ab~ kikQ
fun QmQde I'Qkunrin ati I'obinrin, QpQIQpQ cniyan 1'6 gba pe 6
j~ a~a ti 6 jinlc; I'aarin aWQn Yoruba ati luu, nitori ¢sin ati ~wa :1

naa ni. Amoye oni~egun Hamilton Bailey ko Ie SQ ninu iwadii 'I'

r¢ ~y<l ti 6 kQkQ b~r~ ,-Wl ila ab~ fUn QmQ, ~ugbQn aWQn opitan I,ll i
I,
SQ fUn wa pe if,l 16 SQ fun Odudua pc ki 6 sami si aWQn eniyan II:
I~r~k¢ g~g~ bi idile kQQkan nitori 0t¢ ati rogbodiyan loju Qna
I~hin ti rogbodiyill1 ti Ie wQn kuro ni Iia-Oorun, lati da wQn
mQ. QpQIQpQ ~bi ati ijoye pataki ni ko b'l Odudua. de Ile-lf~ f"
,I"
nitari ogun ati wahala oju Qna, idi yii ni a si SQ fun ni pe <'> fa a {I
ti 0 Ii j~ pe a 11 ri aWQn ti n kQ ila ~r~k~ ni aWQn ibi ti a 6 ka
WQnYl: ,I:,
jl

4. (viii) Onile gogoro Agbegbe Aswan ni il~ Egypt-di oni-ol6nii ni wQn 11 kQ ila ti 0
si ba ti Yoruba mu, aWQ wQn si dudu bii ti wa ni. ::,
,,'
IIi'
174 175 'I
II,
II,:
'i
IiI
~
QffiQ naa yoo fi dagba. Nigba ti QI11Qde yii M dagba" WQI1 yoo Kiki odu yii fihall pc ~I~'I\III 1"1'1111 ill " ' ' ' , , I i i " I " ,I, !"

fun un I'owo yii lati ra akara j~; eyi ni yoo sl mu ki QmQde yii aWQn obi r~ yoo sifi akukQ allit.; b l l ;lln ';1'1>,1.1 ",,1 ,,,I,,

Ie ni iye ninu daradara. WQn yoo tun h; ~YQ Qka baM mQ ewe
akoko, wQn yoo koo sinu oru, wQn yoo si ri i mQ idi aya-ile. Ohun ti a fi w~ n ila
Di~ ninu aWQD odu Ifa ti 0 Ie YQ, ati itumQ wQn:
Bi 0 ba ~e pc ila ab~ ni, a 6 da igbin ni idi, a 0 ro omi r~ si oju
bIclGBE 0 0
ablY, a 6 si fi Q$~ ati osun fO jJa ab~ naa. Bayii ni a 0 rnaa tQju
r~ titi ti yoo fi jinna. Bi 6 ba ~e ti ~r¢k~ ni, a 0 ja ewe fem tabi
(" 0 egbo r~, a 6 gunun, a 6 wa fi Q~~ ati ostin w~ iia naa. L'~hin naa
a 6 fun oje ewe tabi ti egbO feru si Ojll ab~ yii, a 6 wa pa ~~ru
o 0 awola siou epo gbigba, a 6 da cedu sii a 6 wa mu iy~ heidi adi~
o 0
a 6 fi rruia tQ eroja ti a papQ yii si oju ila titi ti yoo fi jiomi.
Ori$iri~i ni oogim ti a Ie fi Wl) iIa jinoa.

A-t~-ika ni iyi ~oi

Salubata ni iyi 01\)t9 Ori~iri~i illl ~r~k~
Bi a ba tobi J'at06ju Lati Igba ti Odlidua ti kuro oi iha Ila Oorun, nibi ti aWQn
Oba ni WQO fi oi i j~ miiran n pc ni Kukawa ni aWQo idile ti a ffiQ Sl oril~ I'onii ti
L'6 difa fuo Yioyin godogba i kQ iru':la ti wQn Ie ti da ara W(lH mQ. Bi aWQn ti a mQ si QYQ
1'i yoo jt( QIQja l'awujQ l'onii ti oi ori$iri$i ila ti wQnh Je cia ara wQn mQ ni aWQn $gba,
A fi Yinyin j~ Oll;>ja Ij~bU, ()wu, If~, Ond6, lj~:o,l, ta, Igb6mina, Egun OhQri, ati
Gbogbo eni r: maa sin mi o! Yagba naa oi ori~i ila ti wqn ti a Ie fi da wQn ffiQ. Eyi ni di~
ninu aWQn iru Ha bay ii, ati ibi ti ati n kQ wQn fUn QmQ ti a ba bi. II
Bi odu yii ba. jade ti a si ki I bayii, ko si ewu kankan bi a bi Hi ori~iri~i oi aWQn Yaruba n kq eyi si tihan ninu orin ti Iii
kQ QmQ naa ni i13. Ohun ti aw<;m obi r~ yoo si fi rubQ ni J;:ni, wQn Ii kQ pe:
ati Bata. Eniyan nla ni QffiQde yii yoo si da !'aye.
Pele oju kan 1'6 kQ
II:!

¢ytKU 00 00 Abaja oju kan 1'6 bli

J;: ko r'aye onigQnbQ.

II'!,I
,I:
"00 00 ~,i i
Eyi ni di~ ninu aWQn ila pataki ti aWQo Yoruba n kQ-ab:.\ja, 'i-,

00 00 k~k~ tabi gQnbQ, pele ati ture. i

Ii,

00 00 AMja. Eyi j~ ila pataki I'aye atijQ, iru ila yii si ni aWQn QrnQ :",'
"

I
Alaafin n kQ, a ko si tii j~ Alaatin kao ti ko bu abaja ri. Bi aWQn I

Emi ko y~, iWQ ko y~ onilu ba n lu gangan, Qkan ninu orin ti wQn maa n fi gangao I

L'6 difa fun Onlre kunku da oiyi:

Ti i ~e obi orin Apata Emi ko ri ahibaja mQ
K'osun mu ori ro N 6 wa alabaja IQ
K'osun rna dubUl~ AMja QkQ Lal6npe o.
00r6 gangan l'aa ba oslin
Oslio ki I dagbaal~ I'oju awo Ori~i abaja meji 1'6 wa: aMja QffiQ Oba tabi m~fa-ffilYfa (eyi 1;1

i
:'1
178 179 II

I1[1
I,
 00
o

";~ '"

3
-n,
:0'
o
3 "
~:
-0

00
­

 I
I Ii
I
~
,, / I

}~ ~ Iii

,("'., 11( // ~' (~ II

~
~I'"
) ....) V if
~
~c.. ~"'"".~f,po
r;)' =- ~--=" '

-,
.0 -,~ .....~~
~~ ~
,I!
\~ ~~~"
1
~----.

5. (v) M¢rin-m¢rin
)_.... j,.r
//

5. (,,;i) M<,'lb'1nlci,m()kanhi
r
5. (viii) Meje-meje
1I

Ii
I,

'I'

I,
'II,'
i,l,
~I
.~
Iii
Ii
II'I~i
1'1'
naZI ni il 11 pc ni myfa ibul~), 2lbaja J.wQn QIl1Q Ba~()run I'<lye ,1,1
lill
atijq tlbl rnt;fa ibul¢. Abilj;l o16wu---il~l yii W<)P~) bal'in ~gb{l, "I
tgbild6 ali ()wu. Awqn iIi ti a tun 11 pc Ili clb;lj;1 ti 0 yatq si it'l
1

fake yii niyi: ;lbiljil (m¢.IQ-ITl~N tabi l11¢jQ ibld~), ~lb,\ji (mc;rin·· 11'1
mc;rin pylu baraI11l1). Nigba miiran, wqn a meta bu tqwQbqju si
d
~
abajil, cyi l1i irll ih't b;iyli: ab:\ji (I11Qbnla-mQkanLi), ab~\j;J, II
,i!,1
(mcjc-mcje ). I~:
5. (vi) M¢rin p¢lu baramu Ori~i ti,l mcjceji yii j¢ ila ti awqn IbQIQ ati Epa ft;ran Jali mia ~[
kQ, bi a b{\ si de agb(~gbe Ofa di ani-olonii, a l) ril pc iru j!u yii
I~I

I~l
WQP9 nibc;, IIII!
"Ii

K¢k¢ tabi GQnbQ. IIi} yii nii gba gbogbo ~r¢k¢ tan, ori~i m~ta 1',1
.1'1
1[11

182 :!I(
183
::':1'
I',
'ill
'[II
II
II:
 pataki ni 6 SI wi. Gonbq, G¢obQ p~lu t<,>wQb<,>ju, gonbQ p~lu
bar.amu ati k¢k¢ Olawu.
o y~ ki a m¢nuba a pe- bi a b:i kQ iru ila yii, Me ti a maa n
pi: wa ninu orin aw(;m babanla wa ti wQn n kQ pe:
Mo ~a k~k¢

M'o mu re 'Ie Ado,

Mo bu abaja

Mo mu re idi Ap~.

Nitori idi yii:

Si~a ni a a ~a k¢k¢,

Bibu ni a a bu <ib<ij<i,

Fifa ni a a fa baramu,

WiwQ ni a a sl i wQ goobQ; Iii

5. (ix) (a) GoobQ

Bibu nOla ni a sii tun bu ila ture; ~

I
Didi ni a a da ila ab~. ~
Ture. Ila yii jQ g¢ilb¢, ~ugbQn iyatQ- r¢ si goobQ ni pe ti Mra a ~~,
~
1'1
I,1
~
~
~
~
11'

~
~
Ilii
!1
!Ii,
1'I[!. ,'
I~I
I'

!k
~
~
il"
\:1 1
(b) G¢ilh¢ p¢lu baramu III
\;'1
I'i,
5. (x) Ture I.'
11,1 1
!I,II

:,1
1 11
1: ;1
,II
II
I II
II, •.
184 \;1'

185 ::'1
,IIi
I
~II
li'l
\'
 I," '
II"
1,1,

maa gun ju iru. eyi ti ;1 n kq fun onigQJ1bQ IQ.

ti 6 mu ki aWQn QYQ maa kQ peJe h) ju ~sin imQle IQ. Ilu'
'1'1'I

:1'
pele. Eyi kl i ~e: ilit ti 6 WQP<l l'aarin awc;m QYQ l'aye atijq. Ohun
ilQrin ti 6.it; il~ QYQ ti aWQn Fulani kQ kG ni ~ru ni 6 ti bt;:rt;:, I"
idi ti 6 si fi bt;:rt;: ni pe aWQn ti 6 t~wQ gba ~sin imQle k<\riira ki
aWQn se ~r~k~ QmQ aWQn ni SQbQrQ bi ti 1ft;, wQn si bt;:r~ sii kQ
pele nitori pe iii\. yii ko PQ bi iyoku.
II:,
lIeI 91179 ahigbara
II,
L'aye laelae bi Qba ba fi QlnQbinrin fun abiditQjQ, ita iy;\ ni II
wQn yoo kQ fUn QlnQ ti QmQbinrin yii ba bi fun QkQ ki i se iii!
baba ti 6 yt; ki a kQ fUn un bi aSa Yoruba. $ugbQn bi Qba b{\ fi III::
~ QmQ fun alcigbara, tabi ol6kiki, tabi ol(n\!() ti 6 jt; gbajul11Q, 1I
II
Qri\l1 ila kikQ di ohull ti aWQn baba \Va fi 11 darin pc: Jfll7l1rfkf, II'
I
III 016wo pade 91179 9/(ild. Bi wQn ba kQ iii! baba 51 ~r~k~ kan, wQn
yoo kQ ti lya si ~r~k~ keji, gt;gt;: bi orin ti aWQn agba mila 11 kQ
i,111

,III:

,---;( I, ,

'j',;
I, "
I"

' - ,.---~~~-

5. (xi) Peh~

II"

I'll
II1
1
'ill
III:
I 'I1
I'll

II,
"
01,

1
,I:j,::
111'i

,,'
I
I',,':
I':!
I:
1\1;

1,1

L, 5. (xiii) K~k~
5. (xii) Abaja ode oni (Pele J;:gba)

186

187

,
 ,.1'"

,", "

Jr.:."

ni igba naa pe:

fUn QrnQde. Jojo tabi il~k? on!f'{jbiI N ori~i meji, We,:efy ati nIa:
Pele oju kan 1'6 kQ,
Qrun QrnQde ni a n fi W~yrt; ,sf, idf ni a 5i n so nhi mo. Erogan
Abuja oju kan 1'6 bu-­
naa j~ ori~i meji, Wyyry ati trIa; ori~i aw¢ meji ni 6 si tun wa
1;: 0 r'aye onig¢n~Q!
pylu: pupa yyyy ati funfun. Wyyr~ ni ti Qrun iMa ~e pupa y~y~
tabi funfun nini, nla 5i ni it J1 fi Sl idi QmQde. jl~k¢ oku,n t~bi
, A~a yii fi idi mul~ l'aarin aWQn QYQ, eyi ti a 51 tun Ie mlJ ~ diy, 6 si ni aWQ rneji, pupa ati dudu, idi QmQde ni a si fi tr ~e
ba ni a~a ki a k9 QmQ ti a bi-paapaa bi 6 ba jf( QmQbindp "i . 1'6~¢o. Orun QmQde ni a n 50 iJ¢k¢ ~iPff6ri m¢. Qriln QmQde ni
ila, iya-aya babu, tabi ti iya baba, tabi ti iyaaya QmQ ti a 1»~'lI. n
a so gbinjinni naa mQ p¢IU. QWQ QmQde nikan ni a J1 Ii eteinJ.
si kQ ila fun. ., .
~e o~¢ sf.
II
Orun, iell at! QWQ
Il~k~ iyawo. 0 jy ohun aajo pataki fun iyawo Qsingln ati eyi ti a
II
Ki i ~e a~a aWQn obinrin jl~ Yoruba ki a ju Qrim sill; rOt",~i '
ti gbe p~ lati 10 il¢k¢, papaa julQ il¢k¢ idi. L'aye Iaelae owe
Ii
il~k~ tabi ~gba ~e e l'Q~QQ, bi ko ba si ofo
tabi ldanw6ni'3~1';
aWQn baba wa ni pe 'Gbongao ko ju gbongan 1<;>, iyawo ti ko ni
il¢k¢ a 50 ikarahun mQ idi'; orin ti aWQn onilu si maa fi llu k<;>
II
kit si ohun babara. Bilkan naa si ni 6 j€; i~e aw</n obrifllin)lj~i '"
II
atij<;> lati fi il¢k¢ ~e idi l'age, bi WQO ti wul~ ki wQn d.~.t'Q;
nigba laelae naa ni pe 'lyawo n IQ 'ta il¢k¢ n ~'asQ,i1¢k¢ m¢ II
n
Ori~iri~i iI¢k¢ ati ¢gba ni 6 wa, it maa il~k¢ ~e idi. ~:t1i,
~'a5Q mQ jy kf iyawo 6 IQta, <; byry, t; b'omi ju (l. w¢~ w¢¢'.
<;>run I'Q$O¢, ~ugbQn yrlln ati QWQ nikan ni aa fi ~gba 'sL'hvOil '
L'6de oni ti a ko 5i 10 a~a yi mo, a tun rii pe bi iyawo ba it j6 re
eku ni iw¢o itf, aw<;>n ohun OSQ yii wa IQtQQto [un <;>mQQ.e fj.ti
ile Qk<;>, illi ti aWQo onilu tun n lu ni pe 'Se 6 wa niby il¢k¢ idi'
agba, ilo iyil¢ ati llo 1'ode akan~e p,ataki'..b~¢ g~g(( 'ni oritirj~.i
eyi tun fihitn gbangba pe akan~e aajo nitori yWa, ati lati mu ori
iI¢k¢ wa fun aW<;>n t:l~sin ati yl~gun ori~a gbogbo. Eyi ui QW
Qk<;> ya ni il¢k¢ lilo fun iyawo. Bi iyawo ti n. 10 il~k¢ QriIn b~¢ ni
ninu aWQn ori~iri~i il¢k¢ ti aWQn obiorin Yoruba n 10 fun aaji>
wQn n 10 ti QWO, ti QWO si ~e pataki pUPQ fun QmQ ijoye. Iyawo
IV wa .
ti ko 10 il¢k~ IQ si ile QkQ r¢ ni w<;>n n 5<;> pe '0 gbe obQrQ idi lQ
hi QkQ ni iie'. Orj~iri~i ni il¢k¢ iyawo, ~ugbQn diy ninu wQn
lI~k~ ti aWQI1 olori~a n n !>e 9~Q' Kfl{!: il¢k¢ W~t;ry oL 0 it oi
niyi:
ori~i 3.wQ meji, pupa ati funfun. IpeJe kQokao ni sins in il~k¢ yii.

AWQn oni~ang6 ni i si fi s'¢run.

Iyill! j~ pataki ninu aWQn il~k¢ ti iyawo Illaa n fi si Qrun, ati
Wyyrt; naa oi iI~k~ Oba, dlldu ati pupa si ni aWQ r~, 'aW()n ti
QwQ. ll¢k¢ ti 6 ni iye I'ori ni iyun,awQn.QIllQ 016w6 ni 5i 5aaba
n bQ Qba ni 6 sl maa J1 10 6. Dlulu j¢ il¢k¢ ti 6 ni aw¢ dudij,
Ip 6. Nibi ti iyun oi iye I'ori de, aW<;>B baba wa a maa d'a~a pe
pupa ati elewe, Wyyn; si ni oun naa. ptUlu-r,;p{m oi aW(,mmiirljB
'OmQ ni iyun, QmQ ni id y'.
n pe e, aWQn babalawo ni a 5i Il 10 6.
AWQn ti ipa wQn ko hi ka iyun nii 10 $¢hindeyim tabi atfyim;
Q fi ara jQ iyun hisan ni ki I ~e iyiln gidi, ~opelojuyoyo ni a Ie pc
Oyindf tabi ebolo j~ il¢k¢ Wyyrt;; Qrun ni aWQn QIQsun " 5,Q A ~; QWQ ati Qrun naa ni a sl t1 fi i bQ. Qrun ati idi ni iyawo fi
rnQ. S~~~-t;fun naa j~ il~k¢ Wyyrt; rniiran, funfun si ni aw<) t~. ~~gi ~eQ~Q 51. Aburo.S~gi ni IdpiJ(te; Qrun ati QWQ ni iyawo fii 5f.
AWQn oI6ri~a, Ogiyan, bri~aal;l, orJ~a Ijyhun, ori~a AdiatAA
QbalUfQn, ori~a If¢, ori~a lr6wu tabiori~a Ahi~o-funfun r1j tjj,ii Okim w¢w¢ tabi bulubulu j~ il¢k¢ ti 6 dara pUPQ I'Qrun iyawo.
Qrun. A ko Ie da orukQ aWQn i1~k~ ti aWQn ol6ri.)ari lot!iU~ Jojo w~w~ ni iyawo fi i sQrun, titobi r¢ si ni ti idi. Ldgfdfgba j~
~~Q ki a rna ka orukQ aWQn il¢k¢ myta yii--/(ull, Ifd tab-i· Afrilil. il¢k¢ titobi, 6 5i jy dudu, idi ni aWQn iyawo Sl maa n fi sf. Bi
bi 6 tily j~ pe a ki i fi wQn ~e O~9, nitori pe a ki i ~e ~Ogulll'. w<;>n bi 5i 10 pUPQ r~, bebe ni wQn maa J1 pe e. Qrun ni WQO n fi
ki. labylab y. k'6 ~~ ~o'. EbQ ifa ni it a fi aWQn il¢k¢ yii r~·<~'. 1;:/lld ~e l'O~OO; Qrull ati idi naa ni wQn 1110 imkdrd fun.
ba jade !'oJu odu l f a . , ' " ' lI~k~ fun agba obinrin. AWQn agba obinrin it 10 il¢k¢, ~ugbQn 1'1
,11:
"

jl~k~ fun QSQ QrnQde. Eyi ni diy ninu aWQo il~k~ ti a fi ri ~e Q~. ' aajo t;wa wQn ko Ie t6 t'ewe tabi opepe, nitori pe ohun gbogbo" "I ~ Ii
1
1,'1,1
'1',1',
" ~o • ,.
",II
~R8
189 II'II!
"
d!lli l
11'1
, 'I
1'11:1
:11
",

.rr'
"

••. ~_ ' , n',y' 'lrilitiwt4UttrtrHtt"7'stts 'tllW"'l 'mmC'fr;Mt:ltiFtT'"

_.,~_,~,= t - t -; 5
 'I,
I,'
,'II

n
ni agba gM I'QwQ eniyan ati pc 'Bi eniyan d'agba ti 6 ni oun Lilo goolii fUn QSQ n
II"
ko gb6 bi 6 p~ titi aWQ oju a maa hunjQ'. Ko si eyi ti aWQll Ohun iyebiye ni g061u, 6 si je;: ohun Q~Q pataki f1ln obinrin ati I,
agba ko Ie 10 ninu aWQll eyi ti a ti ka fun iyawo, ~ugbQn 6 Yf; ki Qkunrin ti 6 ba fe;:l'an fMil'L Ki i ~e ¢gba. QW¢ ati ti <;>rim nikan ni :1'11
"I
a da orukQ di~ ninu aWQn il~k~ ti 6 WQP9 l'QdQ aWQn agba w<;>n n 10 g601u fun, <'> t(m wa fUn oruka si ika, ati fifi di eyin; l'i 1

obinrin. Dif; ninu WQll ni 9P9t¢, Qyadokun, kagi, dangb¢ngb¢n, fin oruka g661u, tabi ti oje s'¢w¢ wa fun f;wa ~ugbQn ti oruka III,
Iii
kokoro, kuildi, k6ko-aro, lakuta, oj Il-agut<'m, mQui-mQni, ~IlU­ dudu wa fUn oogun. Eyi ni dif; ninu aWQn ohun ti a n 10 g601u 11
11

f;Yf;, eegun oyinb6 ati Qpa-ar6 (Eyi ni il~k¢ ti aWQn arugb6 fyran fun: i\I,,1
lati maa fi s'Qrun). 11
II
(a) i;gba (JW9: tgba yle;:l y, ¢gba arigi~~gi, ~gba onib¢Qlu, ¢gba II[
II~k~ awqn ijoye. AWQn Ij6ye ilft Yoruba ft;ran ati maa 10 il~k¢ oniware, ¢gba ko-maa-l'oolu, QmQ-lere-aye, ati alaago. '1
l'aye atijQ; dif; ninu iru il¢k¢ ti wQn t~ran ju ni iyun, s¢gi, akun (b) OnAka (lw(5: Oruka olow6, 6l'uka al;ip66ti, 6ruka onirawQ,

,1'1

(ilt;k~ ti aWQn 016ye n 10 lati agbegbe llt~~a IQ sf Qna Ekiti, oruka takut6 maparo, oruka m~~Qgbayi, ol'uka irawQ··laarin­ III;

Akur~ ati Onda, ~lIgbQn aWQn Ij¢~a ni 6 n 10 l.l¢k¢ yii bi amin ()~Llpa, ()fljka gasona. 0 y~ ki a m¢nu:Ja a pc I'aye atijQ aWQn '1,1
II'

aye), ankara (ti aWQn 016ye r\ fii si Qrim ati QW¢ fun 9~¢ II
agbaJagba ti QIQrun k~ a maaJi oje v:tbi goolu da oruka kan ti
aye ti a fi wQn jf;). wQn npe ni Fakaya; bi oruka yii ti vvuwo to, wQn a maa fi da
"l'
'I

igo 9ti Oyinbo l'Qrun, dipo ki wQn 10 i~iti lati ~i Qtl; wQn a si il!l:
tgba QWQ ati ti Qrim
maa fi taaka.
n
Ohun ti aw<,m babanla wa 10 fati fQ ¢gba fun QWQ, Ql'110 ati (d) i;gba (lrim: ~gba Qn~lI1 tilkute m'dparo, ~I~guusi, ~I~pa, a~ibi
1 ,11
1

t;s~ pt;lu, nigba miiran paapaa jul<,> t;S¢ <,>nwde niyi: Irin gidi, ;II:!
tabi arigi~~gi, abiina, onirl;':si, oni~aki, QIQP¢I~. Iii!
Oje ati baba, Laip~ j9jQ l't;hin igba ti aWQn Yoruba pade aWQn Bi oJ ti I~ j¢ pe aWQIl. obinrin 1'6 n 10 nnkan 9run julQ aWQn III
ara il¢ okeere, g6(1)i naa di Qkan ninu wQn. Ki i ~e 3ajo ~wa ni <,>kunrin naa k6 k~l'¢. :I!r
li Ie ka fifi irin gidi, oje, ati baba bQ ~s¢ si bi ki'> ~e fun etutu li
I
tabi amin, ori~a ti ~ni ti 6 ba 106 1''1 sin; afig601u nikan ni 6 jf; 'I'
'iii
ohun 9~9Ipataki, OLin aWQn baba wa si fi eyi him gbangba; eyi Ijoye "111.
I',

Lati aye atijq, i1~k~ wa niou ohun Q~¢ ti i fi iyi, Qla ati ipa
'1 1

ni orin naa: ,,\

'I',!
IdE; w~w~ ni 't6Q~un, ijoye han. AWQn w9nyi ni agbegbe il~ Yoruba ti aWQn ijoye gbe I!III,

OJc gbongbo ni 't66ri~a, n ki H~k~ jll: lJe~a, If¢, Ekitl, ILi, 19b()mina, aWQn ijoye Alabul'o
1'1
Ilil
I"
S¢k~~t;k¢ n i 't06gun. oi agbegbe <)y¢, Tapa, Beriberi ati G6g6biri l'oke Qya. Orun 1I
I
QW¢ ati yS¢ ni aWQn Qba wQnyi II fl il¢k~ ~e Q~9 si. ll~k¢ iyun ni I
t;: ba ni ~ip¢ fun baal¢ "ll

K'6 flln wa l'od6d6 pa bija. n

W9n fi bQl'ltn, nigba ti W9n ba si sin in tan aWQo miiran r\ pc
II1
III
111,1
I

'Tori gbogbo wa I'Ogun jQ bi. e ni akun paapaa julQ aWQn lj¢~a. Ijoye miiran Ie tunfi i1¢k¢ si 1
11 1:

Hepa~ E;ru wa 'k. Ql'un QW¢. Qw¢ ni aWQn Ij6ye isaaba fi i1¢k¢ s¢gi 5i, ~ilgbQn 1 1,,1
11

n
aWQn miil'an fi Il bQ Ql'un. ll¢k¢ 016w6 iyebiye niawQn Qba fi 1 '1
Orin yii fi han gbangba pe QI¢~un 16 11 f1 idt; bQ QW¢ ati ~s~ lati n ~e bata ~s~ ati Qpa tit¢. Eyi ni (. si faa ti a fi maa n kQri n pe: "1
:1 1 :

bQ <)~un tabj ~e Qdun O~uno Bakan !laa ni aWQn 016ri~a ala~Q

1\1\
,I,
III
funfun, bii Qba1uf9n, Ogiyan Ori~a Papa, bri~;llki~e, Ori~a If¢, Qba o! Qba Ala~~ Qba! 'I'i
Ori~a Adaatan ri fi oje bQwQ fun amin 6ri~a ti WQl1 n
bQ. lrin Qba t'o de aM ow6 :\:i l
11 :1 ;1
gidi ti ah'igb~d~ ba rQ wa fun ibQs¢ ati QWQ abiku QmQde ati Qba t' <'> WQ bata i1¢k~, i'l'
ibQwQ tabi ifUnpa-06gun fun agbalagba. Sibf;Sib~ aWQn Oba t'o t¢ Qpa i1¢k¢, 111;1'

agbalagba aye atijQ a maa fi 6je rQ ifunpa imurode. Oba o! Qba Ala~ty Qba. II"!
II I I
:!I
190 ]91 :1'11
~ II
, 1
1. ,1 \
:1 , 1

'I'll
I

...;Jill"",,,,,-;;",-,,,,,;;;;" '* 'it ." Of' . . .·frTY-e-· rvert-oW I tI£"~" --e" , "
 ,I:
Bl)fQkinni ati QIQfQ
Awr,m w(;myi oaa maa n 10 il~lc~ lati fi $e 9~¢ si QW¢ ati Qnlo bi
ijbye hi! 10 <)pa il~k~ p~lu lati m<) wQo yatQ si oloye. AWQn i
aloye ~gb~ awo ati ti imul~ naa n 10 il~k~, papaa julQ il~k~ QWQ
\

,
lati fi ipa won him ninu ygb~ won I i
I I
, I

Afa "

I
L~hin a~Q, aajo ywa ti a n ~c si a.ra ~e pataki paapaa fun Qmoge III:,
laye atijQ. Aaj6 ywa yii ni ara fifin ati sQju si SQ. Ar6w6raaye
okunrin, ati onifMlrl ninu wQn ni sii fi ak6k6 sil~ lati ~e iru
apuk.. a~eju bayii; olori ak<;J i,>l y ni iru ..ni b¢~ isaaba j~. Awon \

i1u ti aWQn obinrin ~ti 9kunrin wQn kundun ara fifin ni florin, I

Ofa, Tapa, OYQ ati EkitL K i i ~e pe awon ilu Yoruba yooku ki f i

I
~e e, ~ugbQn 0 fyr y jy ohun aigb<;Jd<) ma ~e ni aWQn ibi ti a kit I
s'oke yii l'aye atijQ. Eyi nj aWQn ibi ti it n fin l'ara: 19ba aya,
~hin, apa, PQnpolo itan, ctipa yS~, ati ¢gb¢ eti
)

I
S(Jju yatQ si ara finfin, nitori peaby ni a fi r\ fin ara, ~ugb9n I
ab~r~ QPQQrQ ti a dip9 ni a fi r\ sQ soju. Ibi ti a ri so sQju sf ni
\

I
apa, PQnpo1Q itan, gigis~, ~gb~ eti, odo ikun, ayit, ati .~hin.

AW 1110
Ninu gbogbo ~d~ ti ri by I'ab~run aye Yoruba jy ~ya kan pataki
ati olori ire ninu a$O lila. 0 si jy ohun i~ogo ati ohun laide fun
aWQn Yorub~ lati maa S9 ni igba gbogbo pe aWQn ti n wo a~9
ki aj6ji tabi Oyinb6 to de il~ aWQn. Bi ~da miiran ba si yaju si
wQn owe ti wQn saaba pa ni pe 'Ogun Qdun tj mQinm(lin ti n ro
a~Q Ihorih6 nj akarit wa'. Eyi ni pe Qjo imado P9 l'Ek06 ati pe 6. (i) A$9 i~¢ agb~-Gberi agb¢
aWQn ko ~~~~ byn; a~o lilo b¢~ ni aWQn k6 wo a~a ynikan b~r~
a$Q !ilo, tQkunrin tobinrin. Yoruba ni 6 ni ori$iri$i a$Q fun
ori$iri~i igba ati akoko, ~ugb(,)O aw aWQn obinrin k6 pi,> to ti
I,lkunrin, all aye ode oni ti Qkanjua n dagba ti Qgb¢n n re iwaju agb~ n wi,> gc:gt; bi a~Q i~~ w<;>n. Gberi agb¢ yilt¢ si ti Qdt; nitori
ti obinrin SI n W9 ori~iri~i a$Q ti a n da bii ti Qkunrin, ati bii ti pe gberi Qdt; a maa ni apo niwaju ati It;hin ti agb¢ ki i ni apo.
egungu n . IWQnyi ni di~ ninu a~o ti aw(,m babanla wa n 10 ati AWQn obinrin agb~ ti n ~i$9 ninu oko a maa wQ buba, wQn a .
igba ti wQn r\ 10 wQn: san ihibiru, wQn a Sl r6 a~Q. Gbogbo ohun ti won n {o yii ni a <> .
pa l'<iro. .
AW I~~. fun i$y agb~ ]'aye atijQ ~wu gberi ati ~6koto digo ni Bii gberi ni a n da ~Wli i$y od~ naa, $ugbon a maa l'apo ni

192 193
- -­ ----­
iwaju ati ~hil1 ti~d(( yoo ko oogun, vran ti 6 pa, fere ekutu ati Sib v sib~ aWQn miiran a maa fi laaJe
~e fUja ti WQD yoo si IQ ya
niIkan b~~b~¢ si, togo ni a n pe e, ~okOto digo ni wQn si i bi) si a~Q ala~Q 16 kf wQn Ie YQ bi t;gbC wQn $e YQ l'awujQ.
Awc,m Qba, ijoye, QIQla, b¢f<)kini aU ¢Iaju a maa 10 a$Q ti 6 III
~wu yii, Pvlu apam, I'QwQ ati ohun i~Qd~ wQn gvgv bi ibQt1,
i)fa, tabi akatanpo. . ba ipo wQn mIl laar.in Hil, vgb¢ ati Qgba, bi 0 tilt; j¢ pe, a ki i fi
III
AWQn QmQ P:jibogunde nii ~e i~¢ gb~nagb¢na, ~wu buba Qhlj~ iy¢, ~ugbQn a maa fi Qla 10 a~Q. Wr,m Tida a~Q 016w6 nla
alap:i pcnpe oi wQn sii wi) ati ~okoto pefipe. AWQn ti 6 ba I'ori~i, wQn a ~i ma.a SQ a~Q 1'0rukQ ~ni ti 0 kQk¢ da a sil~ tabi I

ti di Qga oinu i~¢ yii Ie WQ ~okoto sQrQ. Buba ti wQn b:i wi) a ti 6 kQkQ 16 6, bii Sapara fun Qlaju oloye, onim¢ ati ogbolM
gbo b¢r¢kinni eniyan kan ti 6 kQk¢ 10 a$Q yii ni iI¢ Yoruba. III
maa oi apo I'aya ati I'¢gb~¢ mejeeji lati Ie ri ibi maa ko niIkan
i~¢ wQn keekeekee pamQ Sl. A~Q kijipa oi awc,m alagb~dv fii.da
Eyi ni di~ ninu aWQn a~Q imurode ati ah\ye lori wQn.
gberi bii ti agb~, ~okoto digo ni awc,m naa si wi), i~¢ wQn ko Bi 6 ba j~ aWQn m~kunnu ti ko ni owo l'QwQ ni; iWQnyi ni
gba eyi ti wQn Ie maa da apo si a~Q, b~~ ni a~Q WQO ko si gbQdi) a~Q ti wQn n 10: buM ati ~okoto sQrQ; dan~iki ati ~okoto sQrQ
tobi I'<itobiju nitori pe idi ina Iii wQn gbe n ~i~v oi gbogbo igba. tabi latan; Qyala p~lu ~okoto atu; sapani pc;lu ~okoto sQrQ.
AWQn babalawoo pakaja a~Q ibora re ode awo ni, wQn a si· Ti aWQn 010w6, QIQla ati ijoye si oi: I
,I'i
bQ ~okoto latan, tabi bant¢. K6 si iyat¢ laarin a~Q i~¢ aWQo (i) Diind66g6:F;.wu yii jy eyi ti 6 tobi ti 0 Sl niye lori ninu aWQn
ah'igb~dv ati Onipo6n. !I
II
A~9 iyil~ Okunrin. Bi eniyan b:i ~e I'owo to ni a~Q iyil~ oluwarv
~e e dara to, a~Q ti olowo n 10 fun a~Q iyil~ Ie dara ju a~Q imur6de Iii
talaka IQ. AWQn agb~ n 10 gberi ati ~okoto digo tabi abidan fun II:
I
a~Q iyil~, tabi nigba miiran aWQn agb~ oloko nla n 10 bu5a ati Ii
sQrQ tabi dan~ikf ati sQrQ fun a~Q iyil~. Bakan naa si ni aWQn 'f
II
agb~ ati oni~v QWQ ti 0 ri ~e miiran wa ti wQn n 10 sapara,
i)yala ptylu ~okoto sQrQ tabi latan fun a~Q iyil~. A~Q ni t;lomiran
il
I
si n da bora I'tyhin i~¢ lati gba at~gun, tabi lati ~e Haji.
A~9 iyil~ obinrin A~Q iro ati. bllba ptylu i1abiru, tobi tabi y~ri ti
owo r~ ko pi) ni aWQn obinr:in n 10 bii a~Q iyiJ~. lyMi) pUp<;} 1'0
:~
II i
wa I'aarin a~Q talaka, bi)ri)kinni, ati QIQrQ. A ko Ie pc a~Q kan Il 'i
oi a~Q iyil~ fun aWQn Qba ati ijoye nitori pe 'bi a ti ~e rin ni aa 'I'
ko oi' Qba ati ijoye ko si gbQd<) wa I'ori it¢ WQI1 lai 10 a~Q d
Mata. jl,
Iii'r
A~9 imurOde 9kunrin. Nigba ti 0 ba kan QrQ I'ori a~Q imurode,
aWQn Yoruba a maa gbiyanju lati YQ soju agbo ati si aarin Ii'
i,,'j
tygb¢ ni iYQ iyi ati ~yty, eyi ni 0 si faa ti wQn fi maa [I pa a I'owe
1"1

pe, 'a~Q ti 0 ba Yv ni l'aa ro, ~wu ti 6 yv"ni I'aa w<)'. SugbQn bi

o tilty j~ pe a gbQd<) WQ a~Q ti a a fi yan fanda I'oju agbo, ohun
Ii
mvta pataki ti a gbQd<) ranti ni pc a~Q igba ni a a da fun igba; ~ :1
bi a ti mQ I'a a ~e tynikan ki i sin QmQ ni iyawo ki 0 fi QmQ
~Qfa. lWQn eku ni iWQn it¢, tyoi ti ko ba si to gelete ko gbQdQ mi ~
'II
~t
finio, bi k6 ba f¢ b¢. Bi QIQrun ba ~e !sty eniyan to ni yoo ~e d~ I1I
I

ori~iri~i a~Q to; nitori pe 'Dand6g6 rckQja a~Q ti a Ie bi nu d:i... 7. (i) Dal1d6gCl "
;I,

I~
"196 197 ~
~

i!,'
IIII'il
,1,
,1 '
 ..
~wu Yoruba. Bijgbariy~ oloJu weere ni won ri ran daridoogo, meta yoo we! ni iwaju aso, okan yoo wa I'ehin, gbogbo ibo ti a
sugbon a tun maa ni apa nla bi ~wia agbada ti a 6 ran mQ iyli· 6 di yoo j~ mejila. ~6kot6 kamu ni won bQQ sii, won yoo si se
*wil yii. W(;>n a rnaa ~e i~~ c;ma si ~wu. yii I'¢rim niwaju ati ni Qna sii I'~s~ rnejeej] pelu ibo didi.
ehin, We>n a si tun ma~ di ibo sf i ni apo bli ti gbariy~. A~Q yii
I· maa wuwo pUPQ. L'aye atijo .a~Qofi 016w6 iyebiye bii (iii) Agbdd«: OmQ merin ni a Ii YQ si agbada, bi a ba Irb~ a~Q
itlitiiri ni aa fi ran iru aso bayii. Nigba ti awon Oyinbo de won
r'i 10 awon aso alagbaa, ginnl, ati awon orisirisi aso 016w6 nla
lati da a.Kamw Teruko ~okoto ti wQn saaba bQ sii.
(ii) (jbariy~: A~Q·oI6w6 iyebiye ni a fi n da aso yii, oloju weere

0/ .,

,I'

7. (ii) Gbady¢

ati oloju nla wa, abe ti won la sf ni an pe I'oju. Gbariy¢ miiran

a rnaa I'a~ m~rindinltJgun ni iwaju ati m¢rindinillgun l'ehin bi
o ba je oloju weere ti 0 sl jeaso ofl 016wo nla. L'ehin ti won ba '
fi abe sii tan, won yoo fi iku si egb~ rnejeeji nitori pe lei i ni apo ,
I'~gb~~ af iwaju. WQn yoo se i~¢ ona si i l'orun, iwaju ati ehin..
WQn yoodi ibo si oju apo, rnerin ni yoo Wll l'oju apo kQQ~an, 7. (iii) Agbada

198
199
 .1

ti a 6 Ii da a. AgMda a maa ni apa, ati apo nlgba aya ti ~nu

apo yoo si wa I~gb¢~, wQn yoo di jakan sii. ~okoto sQrQ, tabi
atu ni wQn n bQ SI agbada.
(iv) Sapara: Bi agbada ni wQn n da a~Q yii ~ugbQn ki i ni ablY,

, , J;II

IJ
.~
!\1"
It' I'III

/ I

\\\ \1,"

7. (iv) Sapara

7. (v) Oyala IYI~ri ati onikanni 'II

\I
II,
II
II
igM aya ni apo r¢ wa, IYgb~ ni ~nu apo sii wa, wQn a si maa d i Ie ~e Qrun r¢ ni ~I~ri tabi oni~kQhi tabi onikimni. IyatQ keji ni
"1'1

ill
jakan 5ii I'Qrun. SQrQ ni ~okoto ti aa bQ 5i sapara. . pe el~ri ki i ni apo I'aya rara ~ugbQn onikanni a rnaa ni apo 'p
(v) Oyala (f/fri ati on/kiml1i): Bii saparci ni wQn n da Qyala, ,'1

kekere I'aya. SQrQ ni ~okoto r~. ~i

'

iyatQ ti 6 wa nibe ni ibi Qrun. WQn ki i di jlikan sii I'Qrun, wQn (vi) Dan#ki: Ab~ m~rin, m¢fa tabi mIYjQ ni ~wu yii ni. Bi a ba
200 201 I~:
1,1,

:1 111

illl
,II,

"III'l"

___________--.1Ii.... 11

~'""' ' •• H .wWIi'C 7 f" 5

 1,1

:1

:1

:1

:~

III
I

7. (vi) Dan~fki
7. {vii) Buba
~e f¢ ki 6 ~u si ni abc: yeo ~e PO to. A~Q yii ki i gun bii gbar1Y~,
bi buba ~e gun mQ ni gigun r¢. Ori~i meji ni wQn rl ~e QriAn r~:
<;I~ri ati onlli!:l; wQn a sl maa $e Qna sii 1'¢Tun, ~gb~ mejeeji ni
sH gbe ni apc>. iku gbariy~ kH la ~nu, bi 6 ba f¢ ni isal y yoo pa
~nu de l'oke ~ugbQn ti dan$iki ya ~nu sill; ni, eyi ni <'> mu ki ~WU gan-an a maa taYQ idi si isal~. AWQtcl~ ni aWQn olowo Ii i .
aWQn miiran maa pc e ni 'yanusilf'. $e, a maa I'apo I'¢gb~¢, Qrun r~ Ie j~ ~I¢ri tabi onl ikannl.
(i'ii) Bilbo: ~wu yii a maa I'apa til fc:ry gun de Qfun QWQ; gigun (viii) SUlit}: A~Q yii dabi diuldoogo ~ugbQn'ko tobi to dandoogo.

202 203
 I,

III

!I\

1
I
I' I1 ,
\1 '
I' I

Ilill
"~' II'III
11. 1 1
1

III;
III \
i' !
II,
7. (viii) Sullil \11\

I,lilli,I
III
lili
'III!
I I,

II':
A maa ni ab y m<;rin tabim f;jQ. A maa ['upa biid,1rld6ogo, bii lil \1
I,'
Qrun d~1I1sikllabi Qyala ni <;>nJn r~ ~e ri. WQn a maa fi OWl! ~i~<; "1'
Illi!
sii I'QrLlO ati aya, ati apa mejeeji. Iwaju ni apo mejeeji Sulifl wa, 7. (ix) Kafutaani
,'II(
wQn a sl maa ~i~v si apo mcjecji.
(ix) Kajutdimi: ~wu yii dabi bub<i, ~ugbQn ° gu~ ju buba IQ 1:lli.
,1'

20S I:',1'1'1":1
204 'I"
I'
"I'
:'1 1,:
 'I
Ii
nitori pc a maa gun kQja orunkun; bi wQn ba rii J'¢run tan.
WQn yoo .Ii a I'aya yoo f~r~ to 19qunw¢' kan-wQn yoo wa fi ab~ kan ~o~o ni iwaju. Apa r¢ ki i gun bii ti kafutaanL
owu kQQlu ati baidinni ~e i~¢ si ini Qfun ati aya. Api a~Q yii a AWQD $okoto Yorub!i
maa de QrllJl QWQ a si maa fi .owu ~e i~C sii. Ona m~ta ni wQn
gbe Ja KafutcHlni, iwaju ati ~gb¢mejeeji. (i) Dig(): Sokot6 Qd<; niyi. ki i SI gun ju oninkun IQ. a' ki i
(x) AlitkinbiJ: A~Q yii dabi ~wu ode onl, a maa ni I~ibori, wQn
maa rI gbe ~wu k¢ ejika ni nitori pe ki i ni apa, W~>n Sl maa n
la a kanlc; ni iwaju ni. WQn a maa ~e Qna sii ni Qrun ati eti ti
. WQn Iii kanl~ mejeeji. AWQn ti 6 ba rI gun ~~ihni maa 10 ~wu f IJ
yii ni il~ Yoruba. .
(..~;) JdkJiib~: BQrQgidi bii kafutaani ni ~wu yii Wal~, a si maa ni
7?i7/JI/

A
1 l
.I
(( \\\111 ,
II
II

il :
il
III
~~
~I
Ii
ill
, III
7. (x) Jal,i<ibu III

~
II
8. (i) Oiga
ii
~
206
it
'i
207
~
It.'
I~"I
~

!SIS!!: en 'C 5 'TTll . ''tor'' ' 7 ' t;

 ·
·
·
'
;
~
;
,
J
i
i
.
i
I
·
~
: III
:i!
igun mc;:ta ni n j~ bant~. Okim yoo wa ni ed m~t~ta, bi wQn b3. : III
WQQ IQ si ode l'aarin i1u afi aWQn Qde;: nikan. L'aye laelae kijipa fi okun eti meji SO mQ idi tan, wQn a fi okim k~ta la ip9n. III
ni a fi nda a. I'ode oni, aWQn Qde;: miiran ri 10 kaki. Bant~ oogun it be;:, ti Qde;: lasan wa bakan naa ni a si oi ti aWQo
,I IiI
(ii) Bahtt: Eleyi ki i ~e ~okoto gidi, nitori pe a~Q ti a be;: ni agba ati ¢dQ ti ki i ~e oloogun. Ninu gbogbo il~ Yoruba, ko si
ibi· ti wQn gbe kundun bant~ sisanbii IIQrin, lkoyi ati agbegbe :11
'II
QYQ-lIe di oni olonii. I
(iii) Latan tabi Abidtin: Sokoto kan naa oii je;: orukQ mejeeji yii.
II
I, ti
I ,I
III
III
'I
.1111

III

~
Ill,.
\'

Iii
Ii'Ii
Iii
II
II
Ii
I,'/1II
ilf
'.,1
I'i
I I
,i
II
1

8. (iii) Latan tabi abidan

8. (ii) Bant~
;1:
,I,

208
209 l
'I"","
:r·,
',1:

-------_._-_.
'i.
I
I
•• :..".,,,,,~.....,,,,,,,,,",-."""~~ MH o"j'_ ti'e lit ""2 -r'"tp? ..---- . '" 5
 ; CM'''M4t iitlll!lI/ifiG'''',,''!' ,,::'., ,"",::rI"""

'II
Iii
III
J;.nu ~okoto yii a rmia fun dit;, eyi ti 0 ba mQ I'oninkun ni agb¢
n 16 fun i~~ wc;m ~ugbc;m eyi ti 0 ba gun de'l~ ~eemu re ode.
(v) Atu: OrukQ ~ak6t6 yii PQ, kHbaI~ rani, ~nu ojugun ni i IIill
ffiQ, I'aye atijQ a~Q on ni wi;>n fii daa; Qkan ninu ori$i atu ni a ri Iii
A~Q kijipa ni wQn fii da ~okota yii I'aye atijQ.

(iv) S(m;: $akato yii a rnaa'gun de kokos~. J;:nu ~okoto yii ati I,II
idan r~ ki i tobi. I:
II
I

I
I
i
I'!

II
Ii :
1

1\ 1

I~':
II'

\ I' \ .'I 1
II
I'
l

I,
\' I

- III. I 8. (v) Atu; k~nb~

I
\1
I'

pe ni Oy{J-Ia-n-gbe. Eyi ni aWQn lIari Alaafin feran, cnu r¢ a man

tobi pUPQ, wQn a si maa bu t;nu r~ nu oju bi wQn ba 11 ji) tabi
ti wQn ba n laagim. Omiran ni ~ojugunRiri. I;nu :ojugun-jiri ki i
t¢ ti Qy¢-Ia-n-gbe, ~ugbQn atu ni oun naa. K~nb~. Atu ni eyi
8. (iv) S¢r¢
na,il ~ugbQn a maa gun ju atu gidi 1Q die;. Ori~i atu yooku ni
!;fa,ati Abt;nu-gbangba. .

(Vi) Sakata kdmu a maa tobi ni idi, a 5i maa ni idan ti,l) tobi

It '
210,
21 I

'L..­
 diq, W(;m a m:h1 koo l'~s¢ mejeeji ki 0 Ie {(Jr. kiko l: \\,~. koo
l'~tl. a
maa fl;r~ de orunkun lat! isale.
(vii) Agbantara ji;) s¢r¢ ni gigun ati ldan, sugbon a maa l'enu ju
SQf¢ Io. .
(viii) ldan $okOtO nangudu a maa tobi pUPQ, aso ti a ~l fi ri da

• f
'\

I
l
I I

I
,

iii

It (vi) Karnu

8. (vii) Agbantara 8. (viji) Nangudu

212
213

 Jdan nikan f~n; to da ~okoto s¢r¢, idan ~okoto yii a si maa

. f~r~ kanl~. Aw<;>n IIQrin ni <'> f~ran ~~':>koto yii ju, eyi ni <'> sJ fa nii de C,oogllO ni wQn si r1 k6 sinu r~, eyi si wa ninu ohlin Q?Q
owe aWQn agba ti wQn r1 pa wi pe, '~okoto" k6 j~ ki a mQ asopa til fi 016ye Qd y han. .
n'ile JIQrin', Bi wQn ~e r1 k<'> ~okclto kamll l'~s~ mejeeji ni wQn r1
k6 ~okoto n;'ulglldli naa I'lVnu. lkori ni fila ataycbfiye. Oor6 ni wQn ri b~ a~Q Ii a 6 fi ran an
p~lu it~nu r~. FilfJ ikori ni f/f,J orukQ r~ pada si fila ylQ nitori pe
Fila YoruM a ki i b~ a~Q filA ~IQ ni ooro biko)c oi ~QkQnb~. Bi a bil yi aWQn
Adiro maa r1 gun, ~hin ni WQn so ¢ si bi WQO ba de e; olUQdt;
a~Q ti a by Ili ~Qk(,lIlb~ naa po, yoo w;i dabi ~ni pc 6 lQ, idi yii ni
a fi n pe ni fila IV IQ. Filil t;IQ naa ni a tlln r\ pe ni agantan nitori
pe ni asiko ti ,1 ri pe e l'orllkQ yii, ab~r¢ pt;lll QWQ Ili wQn fi r1
ran an wQn yoo si dec I'ori pa. FiLl 91Q yii ni a Ii 10 hi a bj WQ
agbad;i, gbariy~, suIia, Qyahl ati sapan!.

fili ubef[-ojd dabi fiLl ti il 11 pc ni Yf,Jfi, nitori pc bakan naa ni

9. (i) Adiro

9.' (iii) Abeti aj:i

etf wQn ri ~ugh<)n fiJ;1 aheti aj;i ki i ni aht; nihi etf r¢ bfl ti YQti.
Y~Jfi tabi IdhLlilhidLi ni fiEt Yoruhh li () tobi jLl. Ab y ghqd<,l wi
9. (i'i) Ikori
nibi eti r¢ mcjceji. Ai cniyan bel de filel yii ti (1 ta etf r¢ s'okc,
ab<; ti () wa I'eti Y<,lti yii yoo han si'ila. Yl,lli yli naa I'Ll 11 pe ni
libank<ida. AWQn a~Q nla bii dando()gt\ gb~lriy¢, tabi agh;l(b
ni a m{la ri de fila yii si r'ode.
214

215

~I',' '

"err t ""w't ee 1rt 1 t * .oS C:.- . -_~~~7

-.~- Wi ~
!.~
~
~ I

Iii
I
Fila Onidr j~ p'ataki ni il~ Y oruba, aWQn Qba, ijo1'e, QI¢la ati maa gun de ~ba Qr'un QW¢ l'aye atijQ. Gele ni ohun ti aWQn I
obinrin n we si or! bi igba ti Qkunrin ba de fila. Gele a maa gun
ju idiku IQ, bi W<;>n ba si wee tan, wQn yoo da aweku r~ si ipak¢
ni, ki 0 si Ie to we, a maa ni a~Q alakun, telQ ni sii ran gele,
~ugbQn gige lasan ni idiku, ~nikan ki i ran an. 1diku ki i tobi, a
ki i ran an I'QdQ telQ gige lasan ni, aWQn QmQge ni sl i 10 0 ju,
aWQn agbalagba nii 10 geIe. I'
I
TQbi tabi igbilnu ni wQn n ty ]eti tinhinrin, wQn 1'00 wa fi okun 'Ii
1'1
igbanu sii lati maa fi so 0 m¢ idi. Igbanli ni apa ti wQn n ran II
n n
gbQQrQ ti wQn maa k6 own si, ti wQn si maa so 0 mQ idi.
I'
II
Yfri ni a fi OWU sin l'oke bi igba ti ahikQwe da sik~~ti, isal~ r~ a
maa f~, a si maa ni okun own, bi wQn ba si sin in tan a maa
fun l'oke ju isal~ lQ. Okun ti a ran m¢ Qn l'oke ni lati gba ow6
ki wQn Ie maa rQ owo sinu r~. 11abiru jQ bant~ ti aWQn Qkunrin
I]11

IIII

n san m¢ idi. Asiko ti aWQn obinrin ba n ~e nnka'fi o~u ni wQn I'l

saaba 10 ilabiru, ki 6 ]e rQrun lati ~e aayan nnkan o~u ti wQn n II,

9. (iv) Fila Onid~ ~e. Bi w<;ni ba san ihibiru tan, aWQn ti 6 san an yon wa tun san i,'
IIii

tobi Ie e mQI~. I'I

aWQn sl'lf<lki-saraki eni1'an ni n 10 o. Id~ ni wQn sin si fila yii \
li!:1
I'eti ati ori, ati ara; ori~i ara ni wQn si Ie fi id~ da si fila yii. A~Q Qfq ati ti ok" II,;

Omiran a maa gun to fila ~IQ, omiran ki i sl ju pyr~gi IQ ki a to Ii'

Bi Qf¢ ba ~~ ni i1~ Yoruba, 0 j~ a~a aWQn babanla wa ki aWQn

sin id~ Sl i. Ori~i aWQn fila ti wQn tun n 10 ni il~ wa ti ki i ~e ti II
agba Qkunrin da a~Q bora ni asiko OfQ yii ti a 0 fi kije. AWQn Iii
wa ni ate, ati brntig9¢.
QffiQkunrin Be naa si gbQdQ maa WQ ~wu ti 6 wa fUn ilo were, 'I!I

Ohun pataki ti a gb¢dQ m¢nuba ni pe aWQn QI¢la ati ijoye ati
olowo a maa 10 a~Q on olowo i1'ebiye ti a il pe ni gpgpwu lati
pakaja ara, Eyi si duro fun ~wu, 0 si j~ ohun QSQ ati imurode ti
o ni iyi gidigidi.
A~Q imurode obinrin
A~Q imurode obinrin ko PQ bi alara, ~ugb(;>n QW¢ ohun ti wQn
n ]0, ori~iri~i a~Q 016w6 n]a ni wQn fi n da wQn. WQn Ii 10 aWQn
a~Q ofi bii sanyan, ftu alaari, ati ori~iri~i a~Q Ofi ahib y. Nigba' ti
igba si di igba Oyinbo ti ori~iri~i a~Q 11 WQ oril~ ede wa yatQ sl
eyi ti aWQn baba n]a wa n fi ofi hun, aWQn obinrin tun n 10 a~Q
bii diJmasik i, alagb(Ja, dran, erimljf ati a~Q b~~ b~¢ lati da ohun
imurode wQn.
A)p ira ni a~Q ti 0 dabi a~Q idabora i1'atQ ti 0 wa ninu a~Q iro
ati a5Q ibora ni pe palaba nl aa ~~ eti a~Q ir6 wgbQn i~~ti ti a~Q
ibora ki i f¢. i;wu bubd ki i gun ju isal~ idodo IQ, apa a r~ a si
'I
bii buba, dan~iki tabi sapara. AWQn a~Q wQnyi kif ~e eyi ti 0
dara ju a~Q iyil¢ 1Q. AWQn obinrin ile naa yoo wa ninu a~Q
a
iyil¢ titi ti QfO 1'ii yoo f1 kas~ oil~; gbogbo a~Q ti n 10 yii ni 6
si gbQd'Q j~ a~Q dud u.
Bi 0 ba ~e pe okli ni 6 kli, eyi ni agbalagba, gbogbo aWQn
QmQI60ku ati od¢ ile I'Qkunrin ati I'obinrin ni yoo WQ a~Q
daradara tabi lt~l~ apoti wQn, nitori pe ori ire ni ki QmQ gb~hin
aWQn obi wQn. AWQI1 tl 6 ba jy agba ti oju okli lQ ati aWQn IrQ
oku ni yoo da a~Q bora, aWQo agba obinrin yoo si ro a~Q ~wa
ti a r~ I'aro (~wa dudli). AWQn i1'awo oku yoo wi ninu a~Q
dudu, wQn ko gbQdQ fi Y~r!si eti tabi il~k~ s¢run tabi idi
bi ko ~e okuo dudu. Gbogbo ohun ti 0 ba jy ohun QS¢ l'ara wQn
ati ~gba QW¢ ni wQn yoo b¢ sil y fUn o~u myta.
ItQju ~s~: Okimrin aU obinrin
Okunrin: Ka Sl ohun babara ti a]e SQ pe aWQn Yoruba n ~e ni

216 217

a
aajo r:wa fUn ~s~. Aw<;m ohun ti a Ie m~nuba. ni bat onfgi ti a
ii pe ni sakata; bata ti a fi paii~yky ~e; bata alawQ tabi sahibata;
bata il~k~; osun kikun.
L'aye atijQ igi ni a fi ii gb¢ bata ti a ii pe ni sakato, okun oj a si
kif bQ igi ti a gb¢ yii, alagb~dy ni i ba ni lu iho myta ti a 6 fi
8 AsA IGBEyAwo
okun bQ sii-ih6 kan nf iwaju, meji l'yhin--QkQQkan ni ¢gb~
kQQkan. Ninu ojo ni aWQn ara aye ijQhun ii 10 bata yii.
Bi a ~e ii ~e Mta onigi naa ni wQn ii ~e aWQn bata paii~yky;
~ugbQn dipo igi, paii~ykr; ni WQO ii 16. 19b~ni wQn fi bf!.ta yii d y.
Bi wQn ba ~e~¢ kun ihQ tan, tl wQn ba bQ bata yii ti wQn sl file
yran kiri ninu baaru tabi ti wQn ri d~. isa, ina ka Ie jo aWQn ti a
a a
bQ Q l'~s~.
AWQ ni wQn fi ii ~e bata Sdlubata dipo igi. Bi won ti ii ~e ti onfgi
naa ni wQn ~e e ~ugbQn aWQ t~$r~ oi wQn t¢ lati ~e okuo bata yii
dipo oklin riran. AWQn QIQla ati QIQtQ eniyan nf f S;ihlbata
I'aye atijQ, eyi si han niou odli Ifa ti wQn ii "ki pe: lAt~¢k;i pi
iyi yoi, salubata ni iyi Q1Qu)'.
Baui il~k~: AWQn Qba ati ijoye pataki ti OIQrun ba k~ ni
wQn n ~e bata i!~k~ fUn, ode ahU1$0 pataki oi wQn sif bQ ¢ 19.
OSlln kikim-AwQn QkQ iyawo a maa kUi1 <;s¢ ni osun l'aye
atijQ, eyi oi a si fa a ti aWQn baba wa fi ri SQ ¢ l'QrQ pe 'QkQ
iyaw6 <;:!¢s¢ osun'.
Obinrin: Ulali j<; Q~¢ pataki ti obinrin n Ie, bi wQn ba fl; IQ He
9kQ ki i ~(' r;s~ nikan nj wQn n k lilflli 51, wQn a maa lee si QW¢
Pr:!u, 0 si j~ ohun aajo pataki fun iywao ti <'J ba Il re ile 9kQ.
Gbogbo igba nj obinrin n kun osim, ki i 5i ~c C/kQ iyaw6 tuntl.lO
nlkan ni aa ki .ni r;-:l¢s~ oslin bi ko ~e iyawo Q~ingin. Osun naa
jy ohun Q~¢ ati ~yr; fun obinrin ni igba inawo, a si tun j¢ ohun
patakl tj won maa n kun ki ara wQn lie jQ1Q, ki 0 si maa dan.
Awon ala~eju QkUnrin ati abQri~a naa maa n kun osun bii
obinrin.
'iY9 n u,
ifQrun igi, eyi ni pe ir~PQ, idunnu ati ,Ilaafia l'aarin QkO ati
~e e ni. SugbQn I'ode oni eta Igbeyawo ti di eta l'aarin yni
213
/:~:1~W~11j)_,& £J~~~._.""-'"
Iii
l'li:
Ill,
I'
1',I,1'
illi
II
1'"
II
I
Yoruba bQ, wQn ni 'Iyawo dun t10 gbe, 9mQ dim un ko jade'. 'Ii
o j~ igbagb¢ aWQn baba-nla wa pe igbeyawo wa ninu ohun III
akan~e pataki fun 9mQ Y oruba. W Qn ka a~a 19beyawo sl ohun ti il
~e patakiju QmQbibi IQ 1'6de aye, eyi ni mu ki a~Qn babanla
"
wa maa paa I'owe pe 'kaka ki n ni Qm9 maa bf alaafia'. Yoruba
gM pe a ki i fi ipa I'owo, a ki i si fi agbara bi QmQ, wgbQn a
maa fi ipa gbe iyawo. Bi QffiQ ba to I'apo, 9rnQ a maa I'apo, bi
9mQ ba to iyawo gbe ti ko I'owo I'QW9 wQn ka eto a,ti fiQ m 9
s'oko olowo tabi oko isingba tabi oko kQI¢j6 si ohun ti a
a
bojumu ki a Ie r'owo gM iyawo. .l;ni ti to iyawo fy ti n fi oni
da 9j¢, ti n fi Qla yy Qj¢ ni aWQn agM ki ni 'Awaye rna gbe­
iyawo, k¢nk¢kr;nk y atari bi yruufila'. Oun naa ni wQn si maa
n sa ni 'Ogongo bi agba a-to-baale-ile rna gbe iyawo'. Ti a ba n
~e awawl I'ori etO iyawo, aW9n agba adugbO ati mQlybi yoo
byry si bu u, wQn a si rnaa fura si i pe b6ya 'adan' ni Qkunrin
naa, Bakan naa ti obinrin ba to IQ si ile QkQ ti ko 10, tabi ti 6
ba n sa fun 9kunrin aW9n eniyan yoo maa nii I¢kan pe yru
eegun tabi akiriboto nL
A~a igbeyflw6 ati eta idi ry ki i ~e ada~e I'aarin QkQ ati. aya
nitori pe Yoruba gba pe, a~a adayeba ni eyi, aWQn baba wa
naa oi si n pa a rowe pe 'Ada~e nii hun omo ibit kiihun omQ·.
Eta pataki I'aarin idile meji-ti QkQ ti 11 fy aya, ali ti aya ti yon
I'Qk9---ni ati onigbQw6 naa. Eyi 1'0 fa owe aWQn agbit pe 'Am
ka ni iwOfa bi onigb6w6. a-ba~ni-ko~owo ni ara ii ni'. Gbogbo
ija
atI aawQ ti 6. ban ~t;ly I'aarin 9ko ati iyawb di
amOjuto aWQn m91~bf mejeeji. AW9n alarina {onigbQWQ} ati
mQlybi mejeeji si gbQdQ gbaa si i~~ won pe irQrun ~yy naa ni
iyawo di i~~ wQn. Eyi ko ~oro l<,1dQ ana daadAa. Idi r~ niyi ti a
fi. ii pa a I'owe pe iY:lwo-ki-yawl1 ka ~Qro6 f~ ana-Una ni.ka
meji~QkQ ati aya, 'QI¢mu ti n d,l Qmu iy,l r~ gbc'. AW<,1n QmQ
a
ko ronu I'ori ki ni obi Ie ~e m¢, ti ba di Qr<,) a l1 f~ iyawo tabi
219
I
 i
a 6 l'Ok\). Eyi 1'0 sifa a ti a fi n pa a I'owe pc 'Ko wu mi, k0 I\i lJojlisUde
,II
r;1~bf tabi 'Wi:.; fun ni it~IQrun·. OrQ ti di ohun tl 6 wu /TIi kQ n
f.yj oj Qna keji ti a gba tQr9 QmQ. Bi ilwQn obi QrnQkunrin ko " I'
wu Q, ti ko j~ ki QmQ iya Ineji pa owo PQ f~ obinrin kan naa. b~ ri 9J11Qbinrin ba sily lati pinni~in fun QmQ wQn, aWQn obi I,
QfTlQkunrin naa yoo SQ fun aWQn mQI~bi ati Qr~ wQn pe ki wQn I
Eto iyliw6 . maa ba wQn fi oju s'ode fun QmQ awon 9kunrin ti aWQn wa n I
I
Ona marunun ni Qkunrin Ie fi gba ni iyawo ni il¢ Yoruba,; nY',} f0n. IbMl ~e !(mLj> ti II lQrQ ni qjQ ti a bi i, tabi eyj ti a 'f'oju
\'
Ona kiinni: igbeyawo ni Q~ingin. Ona keji--iyawo 6ri~a. Elcyj &lpg~ f9. a\YQn aleeM kl1n wa ti Yoruba gb9dQ wadi( ki WQn to
ni iyawo ifa tabi ifi I'Qk9 aw<;m ~ni ori~;i, eniyan bii Min, abuke f~ !?mq l'lti idilekidilc. Bi idle, ka'1 b<i si ni aWQn aleebu wQnyi, II
ati arara. Ona kr;ta, gbigba abilek9, Ona k~rin, sisa orin oku KQ &i eni ti i fr; f¢ QmQ wQn: Arun ~t~; Warapa; Were; Gbese;
ati Qna karunun, gba mi 0 ra mL OrukQ bUburu fun ole jijil. tabi ipaniyan, ibMl ~e pr;lu oogun Ii
bLibuflcl flti Om!;)binrin ti 6 jabQ r~hin obi f~ nigbi1 ti w<;ln n
IgbeY3w6 I'Q~ingil1 PQO Ql1l~l lma.
Eto igbey~.w6 rQ~ingin pin si Qna mef'l, aw<;m naa niyi; Itl;m;> Lvhin ti aWQI1 ti il b~ \'Qw~ ba ti ri QInQbinrin ti ko tI11'1;>k9
Qm\); Ifa dida fun IfQmQfQkQ; hnllJn; Id'lna; Igbli iyawo ti a Ie tqfQ fUll QfTlQkunrin ti 11 w,i iyawo, ti aWQn mQI~bi ati
gbigbe ati Igbeyaw6. Hlarin4 5i ti wa~fli pe ko si ohun aleebu kan ninu idile' Qm~­
binrin ti a rl yji, baba QmQ yoo SQ funiy,! QmQkunrin ati
ItQrQ QrnQ. Ona meji ili Yoruba 11 gba torQ QIllQ l'<iye atijQ. gppgbo mQI~!:1i wQn yoo SI r,In cniyan lati IQ tQrQ QmQbinrin ti 11
'
1:

Ona kiinni ni ltQrQ QmQ t'o wa i'~j~ Qrun tabi ni pinni~in. Ona a ri yii. Lati igba yii IQ ni aWQn obi'QmQkunrin yoo ti bvtr; si i 'I

I \

keji si ni jf()jus6de fun QmQ ti 6 ti sQk6 «mu tabi eyi tj 6 ~~~ ana pi a~a Yoruba. Nitori pe I'QIQrnQge ni a tQfQ iyawo yli, a
II'
It,
11'11

d'QIQmQge. . \(0 nj mu flgi, Igbiwo, og6ji kokC) osun ati igi IQ d;i ~Ina, ,I,
I','

L'aye atij() kli ~c obinrin tabi Qkunrin nii mu Qk(~ t.abi aYn ti 9!.Jgb9fl i~~ ile ana yooku ko yatQ si ti QmQ ti a tQrQ ni pinni~in. ,,'\1,

Bi'l b,.i si ti tQrQ QfllQ tan ni il¢ ana, 0 di ¢rananyan lati maa ~e
,111:
yoo f~ wa han aWQn obi r~. AWQn obi ni fi Qmq wqrt 1(,1k<,} t;J.bj
'I'!'I'
1

f¢ aya fun un. Eyikeyi ti 6 ba ke;, SI wQn Icnu Ie ti ori gk1 epe oju~e ~ni; titi ti iyawo ti a tQrQ yii yoo fi to gbe si ile QkQ. !lr
II
awqn obi r~. A~a aW911 babanla wa ni ki wQn maa ti <;>ml,)binrin 1 \1
1
wQn da Qr~ fLln ara wQn. A~,t yii hr;rr; lati igba ti w<;m b,i ti wei Jfa [fQfllQfQkQ
1,\
I'
ki r;oi ti (j ~~~Q b'QmQbirin ku ewu nitori pe nib y ni aWQn miiran ilili

~ii b~b'; Jati f¢ qmQ titun naa. AWQIl obi )'00 5i ~c ndura pc Id III ~) til~ j¢ p¢ \'otitQ ni aWQn idile mcjccji ti gba pc aWQn f~
I
fl1n Ma aWQf1 rOm!), sib y L) k ~I~,I aw<;>n babanla ,va lati m[\a
"

Oluwa ki {} Vila CakQ Cabo Pl). Lati Qj() yii IQ ni aWQI1 6bi tj Q ~e 1,1'
I'I
tQfQ Qm()binrin yoo ti m{w mu ¢blill wa fun QmQ titl.l.11 yiL ~)Y~Wq; bQYii nitootQ ni aw<.)n y\¢dMI (,)mqdemejecji ti a f~ ki 0 II,
AWQn nnkan ~bun ti WQO yon k(> mll wei fun aWQn <'>hi Qn1Q­ qj t\)kQ f<iya ti y,tri ,Ill' bi a ~c f¢ yii I\)run tabi b¢~ k(,1. Nitori
I,i
binrin ni wqnyi: adi, igbiwo (igba 0\11('», .ogoji kL'>ko osun, iii iq; ~yi baha l,1n1<;>dchinrill yoo ran~t;' si ik baba (,lllll,lkunrin lati i,
igi ati clubQ. • 5!,1 !'IN Jdjf:1 run W(,1I1, ki W(,lll Ie yan a~ojll Wil. AWl,1n ti.a saaba
Lyhin ¢hun ti a I<·il s'okc yii ni ililfC ni il<ire aWQn obi 9mQ­ a yim Inti ilc l,)kQ ni: aburo baba <,lk(,) qkunrin kan; (,)I1lQ o~u IiIIi
,
kunrin ni fati tun gba ;i bi i~¢ WQIl lati m,ia ru i~u ati elllh(> fijn il~ QKQ kall; ati obinrin il.5 <,)k<,) 11lcji.
aWQIl obi QmQ I'QdQQdull. L':tyc atijQ ilC k6rfko ni aWQn baba~ J-.9hill ~yj p~lba (,)I1lQbinrin yoo ran~t;' si aW(,))1 babalawo ti yoo
nla waa ebc; aWQn ,Ina ni i si m,ia $C intnIQw(> fUn ati kQ ile, bi di'fil.
inawo bii si ~c;l¢, bii isinhl, ana ni lati wa tabi ki 0 ran ni gb~ . Bi a b.i )1. (Wf~l IfQmQfQkQ, ko 5i odu ti ko Ie YQ I'LljU QPon
il¢ oku, inawo c;b() Qdunilc ana, ki i ~C c;hin c;ni ti () billl fc;9 mQ oiml gbogbo odu m~r¢~rlndill)gun. Ko si cyi ti ko Ie
f<,) ire b~~
nitori i~¢, QW¢ kCckcckc bayii ni aWQn babanla wa si ~c maa ri n; ko SI ~i cyi ti ko Ie mil ki If,l jakojy. AWQn Odll ti i saaba maa
paa I'<'>wc pc 'J;kun ni ana, a ki i ri i fin'. f\)r<.: ni; .

220 221
 11I1

',I

biOCiDE
0 0
OGUNOA MEJi
0
. 0
001 ME.vi
0 0
CrnJA TiKUN
0 o.
~ran okun kan ati ~gbaafa rubQ. Iyawo naa yoo si
adi~kan, ygbaarin ow6, ati osun rubQ.
fi agbi:bQ , I'
I I

Ii
Eyi ni di~ ninu aWQn odu Ifa ti 6 Ie jade ati kiki wQn:
I
1,'1
,11,1
0 0 0 0 0 00 0 0 0 0 0 1 !I
EJiOC;SE Q o III
0 0 0 0 0 00 0 0 0 Ii:
o 0
0 0 00 00 0 00 0 0 0
!'[iII"
o 0 III~
AWQn wQnyi si ni di~ ninu odu ti saaba maa YQ I'oju QP9 n ti 'III:
Ifa ba sunko: 00 , 1,1

1:11

iROSUN osa o (a) Ot66 tQ t6 'Iii

, ,
o QSA witJ! 0 0 0 0
Or69 rQ r6 III
o o o o Ot6t<,'> I'aa j~ 'pa IiI,i
Ot6t<,'> I'aa jy 'murnu, \,11,1
o -0 0 0 o o ,Iii
Ohun Cori ni Cori,
"
000 0 o o Ohun Cori ni Cori, ",:1
1

11 1
Ohun I'a f'QbarnQkin ;1 ',(
Nigba 11 t;S~ ba pi: lati d'if,l ifQmQf6kQ, babalawo yon sa Ifa L'ode iranje '1\1 1.
1

m¢rindfnlogun, yon k6 0 Ie baba QrnQbinrin lQWQ. Nigba naa K'oniranje Ie f'ohun toritori ta ni lory, I
II.\,1
ni baba QmQbinrin naa yon juba baba ati iya ti 6 hi i. Nigba ti 'i ,
6 ba juba WQFl tan yon k6 Ifa m¢r~~rindiIl16gun fo di lowo Y9 0 (b) A t~ ika ni iyi ~ni, 11
:'1
fi kan iwaju QPQn ifa, yon si wi pe 'Iwaju QP9fl'; yoo tlll1 fi kafi Salubata ni iyi Q16t6, ',II)
ehin QP6n ifa yon si wi pe 'I;:hin QpQn'; yoo 5i 5Q pe 'Olomu Bi a ba tobi I'atoobiju
I'll''I'
rQtun-un, .QIQkanran 1'6s1, Llarin QPol1 ita aurin'. Nigba naa ni Oba ni won fi ni j~. III
baba QrnQbinrin yoo maa bu ekiJ[(? ira ti 6 k6 1"<,)wQ yoo maa L't) difa fUn yinyin gc)dogba \\'
Ii Iii
da a .1i 6 ba ku meji IQwQ r¢ yoo te-fa,. kan, site; '0' ti 0 b:i si ku Ti yoo jy QIQja l'awujQ yri. 1'1 I'l
"
¢kan ~o~o yoo tffa meji '00'. A fi yinyio j'QI¢jil,
, Baylf rti wQn yoo ~e ti WQ~ yoo fi mQ adi! ti yoo jade 1'6ju Gbogbo yri t; rnaa wa, ~ wa sin io.
QPQn., iya iyawo l1i yon di 'iran~f Ifa I'QwQ, eyi ni Eegufl ati Ti odu yii ba YQ nigba ti a bit n di'fa ifQmQfQkQ, QmQdebinrih
owo, tabi eegun ati Qta. Bi babalawo ba si ti mQ odu ti 0 YQ t1 a fi n I'QkQ naa yoo ni orire, yoo si di cni apcsin ni ile QkQ t!
yoo sQ fUn iya QmQbinrir~ tLo di iran~¢ I'QwQ ki 0 ya QWO Qtun nIQ, yoP bimQ, yoo la, yoo si lu. Bakan I1UU ti odu yii ba si tun
tabi ti osi. Bi 0 ba ya QWQ ti 0 ba j¢ pe Qta tabi owo ni'fa mu, Y!;l fl gb6dQ rubQ si aWQo baba Agbu t'QkQ t'iyaw6 ti it n difa Ie
Ifa fQ 'renu unbi 6 ba si j¢ pe eegun ni'fa mu aj~ pe Ifajako. l'ori yii, aWQn QmQ rnejeeji si gbQdQ w¢ I'~~m~ta ni'jQ ti a difa Iii,
,III
Bi ifa ba fQ 're babalawo yoo SQ fun aWQIl eniyan QkQ iyawo yii ki il~ t6 ~u.
, Jati ko erup~if~ J'¢¢ml(ta eyi n,ilati f'ori kanl~ I'¢~ml(ta, wQn
yon dide; Wl;ln 0 sare slta, wQn 0 si f'od kanl¢ I'~¢myta. ~ugbQn QVCKU MtJi 00 00

ti lfa bajakoje;, wQn 0 pa Jra dida ti wQn 6 si da <)jo miinin Inti 00 00

. tun dei'fa wo bi, yoo fQ're. Ti wQn ba si dffa dffa ti Ira n fQ ibi a '
00 00
j~ pe aWQn QrnQ mejeeji<ko ni f~ ara wQn. Bi ira bd fQre babalawo
yon sQ fun Qk<) iyawo pe ki 6 fi ~OkOlo kan, aku.kQ adi y kan, 00 00

222 223
 "T"'''' "':i>}i::~,;1,ji:WJi%ttj[ " i, II H M" ...

tv.'Q Oy~ emi Oy~,

Bi odu yii ba YQ I'oj!l Qp¢n, 6 fihan pe ifa jako, bi a b;i sin
QmQbinrin yii fUn QkQ ti 6 f~ f~ yii, ile QkQ naa ko ni gba a,
~

Qy~ ~~~~ ri la bo l'oke,

WQn ~e bi ojum¢ 1'6 mo.

QrnQ naa ko si ni ri idi j6k06.
L'6 difa fun agan Idere
Eyi ni di~ ninu aWQn odu ifa ti 6 Ie YQ ati kiki aWQn odu naa.
Ti wQn ni ko I'6kun QmQ ninu.
:~hin ti a ba ti ~e eta Ifa I1'QmQf¢kQ tan, aWQn obi QkQ yoo YO
QmQ ~e tan, 6 wa kun inu r~
pada si ile wQn lati fUn wQn labo bi ifa ba 1'Q 'reo
Bii yindin-yindin.

A ~e oyun Adeyi ni ri b~ ni'kun

l$ihim I
.1
Ti a ti ri gbe kiri.
L~hin ti aWQn a~oju QkQ ba ti de ile, ti wQn si ti f'abO fun ara
ile pe aWQn j~ Qja, ohun ti 6 kan ninu eto iyaw6 ni I~ihun. Eto
tgbe: A~e oyun Adeyi ri b~ ni'kun I~ihun ni pe aWQn mQI~bi QkQ yoo gun iyan ti 6 PO di~ wQn
. Lati ri gbe kiri, yoo k6 0 sinu awo ab¢kadeI~, wQn & din iru ifa, wQn"'t) si mu
Oyun Adeyi ri b~ ni'kun obi abata 016ju m~rin m~rin meji, ati oru Qti ~~k~t~ kan wQn 6 '
Lati ri gbe kiri.
k6 gbogbo nnkan w<;myi IQ si ile baba QmQbinrin lati fi ~ihun
Bi odu yii ba jade QkQ iyaw6ni lati fi nnkan wQnyi rubQ: ifa ti 6 fQ rere, nipa aWQn QmQ wQn mejeeji. .
~y~le meji ati ~gbaarin 0'.'10; iyaw6 si gbQdO fi agbebO adi~ kan,
ati ~gb~rindfnI6gun rubQ. Bi aWQn mejeeji ba f~ ara wQn tan tto Idona
oyun ti iyaw6 ba ni Qkunrin ni yoo fi bi Adeyi ni wQn 6 si SQ L~hin ti a ba ti ~e eto i~ihun tin, aWQn rnQI~bi QkQ yoo wa
Qm!;) naa. obinrin tabi Qkunrin kan ni ile iyaw6,titun ti wQn ri f~ yii yan
bii alarina. Alarina yii ni yoo Sl di a~oju I'aarin rnQI~bi QkQ ati
QSA MtJi 0 o o o mQI~bi aya, fUn gbogbo (~bun ti yoo rnaa kQja I'aarin wQn.
o o L'ako¢kQ b~r~ aWQn obi QkQ yoo di ~ru i~u meji fUn aWQn obi
o o QmQbinrin naa. Bakan naa ni wQn yoo si mu i~u m~ta ati ogun
egb6do elub¢ fUn alarina. L~hin eta ak¢~e yii, QdQQdun ni
o o aWQn obi QmQkunrin yoo maa di. i~u rn~sanan m~sanan, ~ru
Atu yagba, arin yagba,
elub¢ meji meji ati agbon yangan kookan IQ fUn aWQn obi QmQ
Jru c;~in k6 gbe ibi kal1.
tite -ti iyaw6 ti wQn ri tQrQ y~i yoo fi wQ iIe,
L '0 dff;i fun atiros¢

Ti ri ~'awo lQ odO Oro.

/gbd lyaw6 Gbigbe
Ayamo bi obinrin k6 tu a~Q ro.
Ohun ti awqn obi QkQ n mu IQ si ile ana fun eto igba iyaw6 , I
.,
.';
L'ara Qrun k6 ~ai r'omi.
gbigbe niyi: Igba ?ldemu funfun ti a ha daradara. A~Q funfun, I
AyamQ bi 'gba ko re Qja
ati !;gbaawaa 0'.'16 ~YQ. A~Q funfun yii ni aWQn obi iyaw6 lati
L'ara Qrun k6 ~ai r'6mi.
fi pam¢ nitori pc a~Q yii ni iyil\l'o gbQdo fi bo od ni Qj¢ ti yoo
POQkQ ko ni idi,
bci WQ ile QkQ. AWQn obinrin ilC QkQ ni yoo gbe ohun oro
N Ii iha jok60.
wQnyi IQ si ile iyawo I'QjQ ti WQIl ba si gbi igbayaw6 yii, aWQn II

L'o difa fun Oge,

obi QkQ a maa san OW() if~ iyawn wQn tabi ki wQn san die; ninu
Ti ri sQkun QmQ r'ode 19bQnna.
r~. QjQ inawo pataki nl QjQ yii j~ fun aWQn obi QkQ, wQn yoo fi
Yoo gbc Q0
ile PQn Qti, wQn () si f'ona ro'ka fun aWQI1 mQI~bi, alabaa~c ati
Bi ko ~ai gbc
aWQn ara ile ana wQn. Lc;hin igbegba iyaw6 yii ni aWQI1 QmQI~bi
QmQ re; jc;je;..
QkQ yoo fi Qj¢ igbeyawo ran~~ Sl aWQn ana wQn.
I
I,
224 225
 _.-~?fi,~!k~W~~'~,*~MiifW_"mHl __ nm wz. '!'!I'I"'-",~"."_ ...,

Eto 19berGw6 l[ial~;nll,5 lydwv

I
Nigba ti Qj9 lyaw6 ba ku d~d~, 6 j¢ a~a aWQn Yoruba lati tun L'QjQ ti iyaw6 ba ku Qj¢! marunun ni wQn 6 mu !'aari'iyaW0, I!
difa ni'le QkQ ati ni iJe iyaw6, odu ti 6 ba si YQ I'oju QP9n fUn cyi ni ara ¢~0 Ii iyaw6 yoo ~e IQ si ile QkQ r~. Gbogbo aWQn
aWQn rnejeeji ni WQIl yoo ~e etutu bi 6 ba ti tQ ati bi 6 ti y~ ki <.')r~, ara, ~gb~ ati Qgba iy,h,nS ni yoo ba ly:\w() ~e ~y~ yli. WQn Ii

iyaw6 t6 W9 ile- QkQ. Fun ap~~r~ bi Osa meji ba YQ: kii yun oko, b~~ ni wQn ki i yun odo m0 ti ay~y~ yif yoo fi pari I'
lati Qj0 ti wQn ba ti mu 'Laari' iyaw6. Lati Qj¢ yii ni aWQn
o o o o 'Ql¢nlQ QkQ' eyi ni aWQn abura QkQ tabi lyakQ ly3.w6, yoo ti II

o a
o o
o o
Babalawo yoo SQ pc ki wQn gbe epo ti 6 wa ni'le iyaw6, tabi
QkQ wa, wQn yoo sl pa~~ pe ki wQn gbe epo naa jade lati fi
tQrQ fun aWQn 'Iyami ()~6ronga', I~hin eyi wQn yoo pa~~ fUll
wQn lati fi agbcbQ adi~ ati ~gbaaje ow6 rubQ. Iyaw6 yoo si bQ
ooge. L~hin eyi ni iyaw6 yoo k6 aWQn QmQ keekeekee j9 yoo si
b~r~ sff j6 niwaju ooge, orin ti wQn 6 si maa kQ ni:
MQlamQla de ooge, )2
Bi a gbe 0 0 ooge
.Bi a gb'QmQ re ooge.
b~r~ Sl maa wa sun QdQ iyaw6 titi ti alsun yoo fi ku Qla eyi ni
II
Qj0 a~ekagba. Gbogbo alaaI¢ Qj0 ti wQn ba wa sun, 6 j¢
¢rananyan fun lyaw6 lati fi jij~ ati mimu t¢ wQn l'¢!run. Ni Qj¢ II
a~eldgba wQn ni lati PQ, ki wQn si wa p~lu ilu orin ati ij6. Lati
I,'I
Qs,in Qj0 yii ni lYaw6 yoo ti mura aWQn QI0mQQkQ sil~ p~lu rira
'1WQn 11I1k'1n oro QIQmQ~)kQ bii oyin, aadllll, ireke, Qg~d~, II
sakad,l tabi bs,ida, agbayun, oronb6, agbalumQ ati ohun b¢~­
II
b~~ ·IQ. Nigba ti wQn bi\. de ile lyaw6 ni al¢ patapata, W911 6
bvr~ sf! kan lI~kun ki onile to ~i i run wQn. Aarin ita ni wQn Y00 II!
gbe maa k9 orin oro ile Qk9, wQn yoo si tun maa ~e ori~iri~i
are. Ibi ay,\ ileni wQn yoo gbe gb~ ohun oro, ti iyaw6 ti t¢!ju I
pt;lu iklll1I~ ati ~b~, eyi ni w9n yoo,pin jy I'<i<'lrin ,ira W9n. L~hin
II:,
ariy,i gbogbo, \V~Hl yoo gba OLlllj~ wQn, wQn 6 sl sun, ey.\ sl ni
lpari oro QIQlllQQkQ; nitori pc, wQn kli wa ni 9jQ aisun lyaw6. II!
L'(nvllur¢ Qj¢! alsun '1WQll t;gb~ lyaw6 yoo gbe 'Ifdri' IQ fun
QkQ iy,lwl) ni iIe r~ wQn yoo sl SQ fUn un pe aWQn wa gba owo
Ii
II.··'

Bi wQn ti it kQ orin yii ni wQn yoo maa pa at~wQ ti iyaw6 yoo Ii

,1is\~1Il iy,lvdS. ()kQ Iy,\wo ni lati flJn wl.,)n ni owo alsull, iye ti 6
si maa jo niwaju ooge. Iyaw6 naa yoo bi QmQ pUPQ, Ooge sl ni I'
()ri~a ti yoo maa fun un l'QmQ. . b,l si b,l oju mu ni l) n i !ati san ki 6 1ll,1 baa ba ;:Ira r~ j¢ rQwQ
aWQn t;gb~ lyawl). Lt;hin ti wQn b,l ti gb'1 0\\0 alsun tin, wQn ni II
Orikl odu Osa Meji ti 6 YQ yli niyi:
bti IQ Ii ,ib¢ fllll aWQn ani ite iyaw6. III,

PQQkQ k6 ni idi,
Ni ~)jQ ,lisun yli llaa ni QjQ \~kun iy,lwl)', irQI~ si ni lyawo ni Ii
6 fi iha j6kM.
lati bt;r~ t;hln sisun. Ki iyawo tl) bt;rt; t;kun sisun, yoo bu epo II
l~) si or! e~LI ~)d:lra, yoo si fi t;S~ aS! t~ ori e~u pc ki oun ma ri II
L'6 difa fun mQlamQla,
II,
Ti i ~e iya Ooge,
e~ll tabi cknini ni ile qkq ti oun 11 IQ yii. L~hin ti (, ba ju iba Ii
Ooge ko 5ai gb'QmQ r~ j~j~.
e~u [,in, ni l) w,l kan eta 't;kun ly;lwb'. Eta naa niyi. II,'

1;'kllll !Ja<il£; IN. i;:ni ti (, ba j¢ ba{lie ile ni iyaw0 yoo kQ sunk un IiII,
Ifa yii fihill1 pe odu Osa Meji ti a ~Q pe bi 6 ba hu roju QPQn ni fun, bi l) b,l si ti kuro niidi e~LI l"l)de ti 0 f~ wqle ni yoo 'ti b~r~ Ii,
II~"I '
igba idifa ifQmQf¢kQ ifa jako, oun naa ni a ri pe 6 j~ odu rere sii kc pc: . II',
ti 6 ba YQ nigba ipaI~m0 atj~c igbeyaw6 yii. Nigba ti QjQ iyaw6 I~
ba tun ku Qj0 m~fa baba QkQ ati baba iyaw6 yoo tun difa. Em! m,l ma ILl 'ri,
II'
i'
Olukaluku yoo da ifa n-t:i'l€ ara r~ lati ta ~bQ e~u d;wu, wQn Mo yi 'kit baba Ii rno ni.
i
. yoo si ~e etutu odu ti 6 ba YQ ki a maa baa r'e~u ni 'dif nnkan Baba !\'mii mo W{I gba 'ree mi
I I,
I:

alariiirin yii, eyi ni 'Ifa itabQ e~u nu'. . Ki n tl) m,la re 'Ie 9k<,),
111,1,1'1

iii
\1/,1,'1,

226 227
Ilil
II

~
\ I'
" ",.,"'"""r,,'f"OI>'i n * ; [ ,I[Iill
I'@
 q'
~ ,,

~
!i'
~!
Saba ma ni bi ire mi ka pl), Baba Ii mo ni :l f'ow..:) ti ko lee too.
Baba rno hi bi iree mi ka to ;;inkinrii, f'.,10ja ewe iy:.1,
Saba sa run mi n~ ire 'ki n to maa lQ. Mo d,l' 'r~\n a~ukc;>.
Ire ~jH l\~tiu r;ja ni Ii i w:.'t, Mo j,\ ewe ototo
Ire kQnkQ, baba rna ni 1'6do 1'6 wa. Mo d~i r~ln a~ld~l~.
Ire akce I'() Ie b'6do de I~. N igb,l ti 1110 glll1 'mu g:\gaI616,
Eyi ti ~ b~1 rna m~t fQ, ~!
Baba, 1\)111, !nO d'l'ran qk.unrin
Baba rna ni cyi Ii 9 b{1 rna rna we L'or,i inu qkV fi 11 gbe mi 19·
Ire Qhun I'a Ii: b\'nii mi mu. Ev"ur~ ni 11 by ninu ik yii.
Baba 9 Stm.~ fUh rni pe, Hi l) hj b~l Illi dt'- ¢hinkiM uin,
Kin rnt't f'~'lbik It ;;~ 'IC, YO(l pada Ir;hil1 mi dandan.
Ki ilbiku m:1 /l ile mi ~c ode, Aglltln ni 11 b~ ninu ile yii,
Ki t'arun t'Mb rolla gbc 'gb~ wa mi, Bi l) h{\ sin ml de¢hii1kLlk,
Ki t'owa I'Qm~) yll Ie kc si mi. YlK) palb. It;hin tni dandan.
lie ti n bt't WQ k'lJ di 'Ie aw6, ~!
Qd¢d¢ ti n b[1 wQ ki 6 di t'QmQ,
l;ru ni 11 bl,: l1inu ile yii., ~
Bi () b:\ sin rni <.,k ¢hinkllk, ~
Baluw¢ ti wQn b{1 w~ mi si,
Bi cniyan f¢ bi cniyan ka f~
Y()0 pada 1<;111n mi. ~
(Jmq ni \) b~ ninu ik yit: ~
Ki ibi QmQ mi Stl sun ib¢. Hi (') h;:1 sin 1111 de ,;hlnklJk, ~
'I'I
I;: sure ki n mt't k'c1cnini nl'le QkQ. ~
"lH) paJa l<;hin mi dandan.
MQn~lni mQn:.ini, QmQ Qd~ 11 n:.l:.lnl apo, Ori l't;j¢j~) ori Lii:lY:ll1 m(\ ~~
OIllQ ilgb~ n,i:.\ni cepo igi, K\)ri l) S~I ba mi de ;\;\yc lemi. ~
Emi naa n{"lni QI{I I;yin baba mi. Ki t';\rlll1 fofo kl) Y:\:I I1ll 19b¢, W
~
Nilori pc Qla 'Ibalil ni m'ada ~an, Ki t'()\\(') 1\1I11l;l k() ya'!t~ kc si Illi; q'

01:.\ baba QmQ ni Ill'QmQ yan. Ki 11 J'l ewe iyj, kl) ie yj mi were,
Ojo ib{l rQ a pit 'gbin,
igbin mil mil 11 j'QI:.t lkarahun. L~hin ti iy:tW(l b:i ti bt;n; si SUnkLln niwaju awqn baba Ii wQn
Emi kl'J j¢ t'ori IQQrQ sunkun iyaw6, bii b[IYll, ki (1 Il) dick )'00 gbiy:lnjli ali ki oril~ ;\\\(,)n ()bi r~
K '¢1¢gb~nJn m{ta rn'¢gb¢run ~ IQ. b~ly1i :
l,::ni Ii a ~c I'\')()I"C Ii ko dllp¢.. Emi j'orl)gbl) bii 1\\\hlll1 mi (1 gbl),
Baba !'l1llil bi QIQ~£l: k'¢ru ~ni II) ni. Mo jt; \)g¢d¢ hil k'l)hilil m! Ie d¢,
Mo dup¢ bibi Ii r.; bi mi s'ayc, Mo j'ckllr() or! ,tKo,
Mo dur¢ pipQn Ii 'yaa pQn mi dagba. Bi ki ol1ll1) l1li () 'l~ kororo ..
Emi ko rc n'(Jj'oyin, Ohlll1 mi kl) dlill hi tii dlll1 m0,
Ki 9 rc ko si fun l11i ri, L'r:1nii n () ret: k() iYl) sii.
Emi ko SQ rc n l) j'ado, bni k() Ili lq l'¢hinkulC OILlgb¢n, ,
I'

Ki r.; pc ko si ado. K'OIClgh(ml) 11l~\ mq pc 'i'

I"
Hi 1110 rc n 0 j'o~~pa, Mo lq l'¢kulC ()Ull. 1\;11
"

Haha, I'onii. t; Il) r¢ m! I'¢kun, tmi icc) Ili Iq l'¢kll!e Ar¢st\, Ij"11
1"1
11'1

Iii
22~
229
It:'1'\
11,'\
'!i,·

~ ._~ . . . . . . ._ _ ~iiiiiiiiiiiiiii_------------
 K 'Ar~sa rna me) pe
y~ ki 6 de ti ko Ie de ni QjQ yii won 6 SQ Qdi aarQ QjQ iyawo ki
Mo lo l'~kule oun.
6 to de ibe lati dagbere fun won ki 6 to WQ ile QkQ.
Baba, I'onii mo f~ re 'luu mi

Ki n 16 maa IQ ile QkQ.

Eyi ti mo M gbagbe ki n wi,

Aisim lyaw6
K 'eeran 6 rnaa ran mi l'eti.
L'ale QjQ aisun iyawo, nigba ti won ba ti jeun ale tan ni aisun
Eyi t i mo ba SI fo,
to bere. Hi awon obi iyawo ba si ti ni I'QwQ si ni arinrin aisun
K i yahaya rnaa ya a si mi l'ookan aya,
yon se mo. Ti awon obi iyawo ba j¢ eni ti ko ri se tobee, mimu
Kl kuluso rnaa SQ gbogbo ~ si mi l'enu,
ati iiie ni yon wa lai SI ilu. Lale yii egbe iyawo yon bere si da
'Saba mi morno da,
orin igba, ti 0 ba wa l'ode fun idaraya titi ti aajin yon fi jin, ti
Baba mi mama rce,
olukaluku won yon si IQ sun. Hi 0 ba se ibi igbeyawo ti QkQ
I;:: wa wo mi, ~ wa wa baba mi.
tabi obi iyawo gbe l'agbara ni, llu ni a 6 fi ~e aisun ti ojumo
yon fi mo. A 6 pa agbo si aarin ita ile iyawo tabi ojude baba
Nibi ti a ba mo ¢na de Ia;\. ki i1u bqba cni de, bi iyawo ba iyawo, a 0 si j6 titi tf il¢ yon fi mo ni. [yawo yon maa paaro
bere sf ki orile yii, uwon ad, Qr~ ati iyekan yon fere rnaa ba a aso ni ti aisun yon fi tuka, yon si maa fi owo y¢ awon ti 6 ba ri
sokun; won k o si ni j¢ ki 0 p¢ pUPQ ti WQIl yon fi gbe e dide. j6 si. Nigba ti oganjo ba gan, oko iyawo ati aWQT1 egbe r¢ yon
Lehin eyi baale ali awon agba okunrin ti won ti pejQ silt; ni wa si aisun, iyawo ati QkQ yon si jo, gbogbo rnolebi, ani ¢r¢
¢¢d¢ baale yoo fun iyawo I'<SWl) ckun, WQn yon sl YQQda fun un yon si fi ow6 y¢ won si.
pe ki 0 maa sunkun iyawo IQ s'odo molcbi yooku. lru ckun ti
iyawo ba sun I'QdQ ba.ilc ile, oun naa ni yoo sun I'QdQ iyaale Isin Iyowo re lie Oko
ilc ali awon agba l'okunrin ali l'obinrin ti 0 wit ninu ilc. Hi
Ninu gbogbo QjQ ti n be l'aarin QS¢, QjQbQ, QjQ Aiku tabi QjQ
iyawo bu de QdQ awon obinrin t i 1\6 gbodo pc C l'oruko ati
Qs¢ ati QjQ Aje ni Yoruba maa ri sin iyawo IQ si ile QkQ. AWQn
awon ti () j¢ aburo fun un ninu ile, ibcre ckun ti aWQIl yii y;\tQ.
obi ki i sin QmQ re ile QkQ ni QjQ Abam¢ta nitori pe QjQ yii ko
Hi b lilt; j¢ iyakQ ni 0 j¢ fLIn aWQIl ()binrin ile ti a wi yii ti aWQn
dara lati sin QrilQ fun QkQ. AWQn obi QkQ ki i si f¢ gbe iyaw6
QmQ jlc yl)i>ku yii si j¢ aburo fun un, l) ni lali "-unl~ fLIIl wQn ki
fun QmQ wQn ni QjQ I;::ti, nitori pe Yoruba ni igbagbQ pe iyaw6
b Ii) sunkull iyawi) Ii wQn naa, yon si b~r~ b{tyii pc:
ti QkQ ba gbe ni QjQ JimQQ yooni aa~iki ati alubarika ju QkQ ti
Iyawi) mi rna ma da, 6 ba f¢ ~ IQ. Hi 6 til~ j~ pe QjQ bii m~ta ni aarin QS¢ ni a Ie sin
lyitWO rni m~\ mit rc e. QmQ fUn QkQ, ti QjQ Alamisi tf i ~e QjQbQ 1'6 PQju: L6wuurQ
QjQ ti iyaw6 yon ba IQ si ile QkQ, bi il¢ ba ti mQ hai, bi iyaw6
TaN: Aburo mi mil ma dil, ba ni ibi ti ko til gbe dagbere ti 0 si ~e pataki fun un lati sun
AbLlro mi' mit m~\ rc e. ~kun iyaw6 de ib~, yon tete sunk un IQ si ib¢. L~hin eyi, aWQn
!y~IWl) I'l) de rna klllll¢ f\rLI, obinrin ile iyaw6, aWQn Qr¢, ati onilu ti yon ba iyaw6 1<;> si ile
!yaWl) 1\'> de mo "-unl~ fun 'wQfa, QkQ naa yon j~un. AWQn obinrin ile yon si ~e e ni ¢~Q bi agbara
Hi iy~\w~) bit 1{1Il, aWQn obi iyaw6 ba ti mQ, I'ori imura yii ni aWQn obinrin ile
N l) gba ikunl¢ mi. QkQ yon gbe de lati wa mu iyaw6 wQn. Nigba ti awon ara ile
(.)kQ ba de, iyaw6 ati aWQn ti yon sin in IQ si ile QkQ yon 1<;>
L~htn Ii iY~lWl) b,i sunkun k{l ile wQn 1{111, ti 0 si SUIl· fun ti dagbere I'¢¢d¢ baale, ati I'¢¢d¢ iyaale, I~hin idagbere yii onilu
adugbl), yon sunkun IQ ile aWQn Ii wQn j¢ mQI¢bi fun un ati yon b~r~ i1u iyawo ati aWQn ~I¢gb¢ r¢ yon si maaj61Q siil¢ QkQ.
aWQIl 0r¢ aWQIl obi r¢. Nibi ti l) ba sUllkull de ti QjQ fi Ii p'ofiri AWQn ~I~gb¢ ati onilu iyaw6 yoo maa kQrin idaraya I'oju
ni yoo gbc d;i a duro lali pa'l¢ itisUIl IllQ. AWQIl ibi Ii l) o:i si Qnabi wQn ~e n IQ, orin igba ni wQn yon si maa kQ fUn igba

230 23]
g~g~ bi a~a aw<;.n baba wa. Iru orin ti wQn ba 5i n kQ yoo j~ bi ly.an lbdJe
akQsil~ ti iyaw6 yii fi Ie juwe Qdun ti WQO gbe e oi iyaw6 fun QN keji ti iyaw6 ba WQ ile QkQ oi Qj¢ 19uoyan ibale, W.l.igunyan

aw<;m QrnQ r~, iru orin a5iko yii ni aW<;>n obinrin sl maa Ii 10 yii ko 5i ju lati fi QP~ han aWQn obi iyaw6 pc QmQ ti a f¢ko\ tii

Ic:hin ¢Ia lati mQ 3.gba ninu aW<;>n iyiiwo adugb<'> fUn apt;t;rt;, bi illQ Qkunrin miiran. L'aye atijQohun itiju pataki ni fun iyaw6

a ba 5Q fUn eniyan pc orin ti a kQ l'ak66ko iyawo t;nikan ni: ati aWQn t;bi r¢ ki QkQ mail hi a ni ile. Gbogbo a~a yii oi 6 ti

baj~ l'¢j¢ ti 6 ti p~ QpQIQpQ ni 6 si n gunyan ibale lai bi iyawo

ti a gbc ni ile.

(a) Aayan QmQ arinru,

Eeni QmQ arinru, Ite A/¢ lyaw6
Qw¢ f¢r¢ t¢ yin wi Qj¢ karunun ti iyaw6 ba WQ il€: QkQ oi yoo t6 IQ si He aI¢ eyi ni /
I~
QmQ arinl¢ganj¢ ... lati lQ ki aWQn obi r~. lrQI~ patapata ni yoo si t6 IQ. AWQn III:
1 ',1
1

iyakQ ati QmQ QkQ r¢ yoo sin in 1<;1, aWQn obi iyilw6 yoo 5i fi i
I~'I
\~
Tabi (b) A wi, wi wi
jijt; ati rnimu t~ gbogbo aWQn ti 6 sin in wa'ie I'¢run. Nigba ti 6 ~
~~
J;: oi lY ko gb¢,
ba si ri. pada IQ si ile QkQ r¢, 6 nilati ra gbogbo oh11'n ti trnu ijt; I,j
A fQ, fQ fO,
l'¢ja lQwQ fUn aWQn QmQ QkQ r¢, ti ko Ie bi a wa 5i ile WQO. I,V

~
II~
J;: ni t; ko gba,
Lati G:iQ karunun yii ni iyitw6 ti ni ithfani ati maa IQsi ile aWQn II
'I"
A gbe i1u sil~
obi r¢ ni irQI¢ titl ti itse iyitw6 yoo fi kas¢ nilt;. Qj¢ karunun ti II II,

A tun f'~nu wi,

Apoti ~c al<ikitn't kabiiwu ...

iyaw6 hi si IQ siile aI¢ yii naa ni aWQn obinrin ile baba r¢ yoo
pada si ile wQn ti wQn ko ni sun QdQ iyawo rn¢. Lati Qj¢ yii ni
, III 1,
If

~I

I '~,
oun yoo ti bt;r~ sii gba gbogbo il¢ agbo ile QkQ r¢ ati ti adugbo
AWQn agba Ie SQ Qdun ti iyitwo ti a lu iru Jlu kan ninu aWQn ti fUn Qj¢ marunun. Qj¢ k~¢dogun ni iyitwo yoo b~rt; Sl jade Qsan I~
'1,1
i

oke yii WQ ile QkQ. ti ko ni f'a~Q bo oju rnQ l'~hin eyi ni ase iyilw6 yii si pari. I~I'
'111 '

!: I~
Bi iyawo bi ti ku d¢d¢ ki 0 WQ ile QkQ r¢, ni QkQ yoo ti sa II~i

jade kuro ni ile. Nigba ti iyaw6 bi si j6 de ode QkQ r¢, aWQn ljal;sfntayi
III
"1"
I

onilu yoo pa illl, aWQn ari ile QkQ yoo 5i ti J1¢kim itbawQle Lt;hin ti iyaw6 hi wQIe ti a ~e adura fUn un pe 'J;:hin iyawo ko ::;:
~~
wQn. Lt;hin eyi ni iyaale iyawo kan ti yoo bi gba iyilw6 5i ile ni mQ ~ni', bi adura yoo bi gba, iyaw6 ko ni mu o~u ti 6 wQIe i>h ll

yoo wi si QdQ aWQn ara ife ana ti 0 sin iyawo wa lati beere a~Q naa j<; ti QIQrun yoo fi da a. Nigba ti afQn bi si gb6 ti 6 wQ, 'I'
I~I
funfun ti a 0 fi bo od iyiwo ki a to Ie gbe e WC) ilt~ QkQ r¢; eyi Qj(> keji ti a bi bimQ ni wQn yoo da ifi ti a ri. pe ni 'yst;ntaye'
II~!

ni a7Q ti aWQn QkQ ti mu IQ si ile ana r;igba ti wQn gbe igba eyi ni ifa ti yoo fi ~s~ t;ni ti QIOQ t6 waye han ni ile baba QrnQ I~I~,'
I1 II

1""

iy:'Jw6. L~hin ti a ba gba a~Q yii tan, iyaale iyaw6 yoo kan ati irli ohun ti QmQ naa yoo da l'~hin QIa ati aWQn ori~a ti a Ie /'
"I
1

1,,1 ,
J1¢kun i!eQkQ yoo 5i mu a~Q naa WQ ile. Iyaale iyiwo yoo fi maa baa bQ. Ti 0 ba j~ pe Ejiogbe ni 6 jade I'oju Qp¢n, aWQn /, ,1 1
,',
1

a~Q han iyaale ile yoo bu omi i7an ~5~ iyiw6, yoo 5i gba t;gbaa obi QmQ yoo fi agbebQ adi~, ati ~gbaarin owo rubQ. ,::::'
11/
owe i~an t;S¢ iyaw6. Iyaale iyaw6 yoo k6 a~Q, owo ati omi pada Eyi ni kiki Ifa yii: Ii ,II:

si ode, yoo k6 0 fun aWQI1 obinrin ile iyawo. Bi wQn bi ka owe

OtQtQtQ Babalawo oI6w6

ti 0 pc iyialc iyaw6 yoo fi omi 5an t;S~ iyaw6, yoo Ii a~Q bO 6

L'o difa fun Olowo,

lori, yoo 5i gbe iyiw6 yii ni k¢k¢l¢run WQ ile QkQ r~, Qd¢d¢
OtQtQtQ ni jokun babalawo

Iyaale ile ni yoo k¢k¢ Iq lati kii, It;hin eyi, t;ni ti 6 gbaa ni
L'o difa fun QI(>rQ,

iyitwo yoo mu un IQ 5i iyani ti WQI1 yoo ba gbe e ni iyilwo si;

K'a j~ 'pa ka gbQn QWQr~ poroporo.

ib~ ni yoo 5i maa gbe ni gbogbo Qsan; al~ ni yoo to maa IQ

Haba'lawo QI¢mQ 1'0 difa ftin Ql(>mQ,

sun ni iyara ti a 0 bi fun un.

233
232

.~t.·.-~' iIiIIII . . .¢,_

"~".",, . ... _t'IIIilIi'Ii1IIIIIiIiIiiIII
_ ----­
,

Awa abuku ati ~gbin patapata kf iyawo ~e pan~aga ni adugbO, bi ati ika~a ajeji mu flyipada de ba a~a igbeyawo nih;: Yaruba.

o til~ j~ pi':, ki t saaba ~~1(( !n obinrin fi ~sun agbere kan QkQ r~. Di v niou a~a igbeyaw6 t'ode oni oi wQnyi: (i) Igbeyaw6 ti

Obinril1 ii /(0 ri fni ,56 orin jt{n un l(?hin Ii (Jkl) r¢ ti ku. Ohun ti i k60tu tabi lab~ ofin; (ij) Igbeyaw6 ti ~QQ~i; (iii) Yigi 51so;

saaba maa n fa inl i~~I~ bayii ni obinrin ti iwa r~ b<i buru t~l~ (iv) Igbeyaw6 pade mi nidi! QkQ tabi sisa ba QkQ lQ; ati (v) Jiji

ni ile QkQ. Bi 6 ba. f~ ni 6 Ie san own if~ pad a t'tl!1 aw<;m mQJ~bi iyawo gbe. .1,

QkQ r~. Nigba pUPQ 16 j~ pe meji tabi. m~ta a~a igbalode wQnyi ni . !!I,
t6kQ tiyawo maa ri ~e PQ. Bi w(,m ba ~e igbeyaw6 Iab~ ofin tan, ill
Obinrin tf a mu I'dN¢. Bi obinrin ko hi tii d'arugb6 ti a fi fi wQn a fi ti ~¢Q~i tabi yigi siso kun un. Ohun to fa eyi oi pe '·1'
~sun kim an pe 6 raj¢~, aWQn mQl~bi Okq ni anfani ati Ie iru
aWQn a~a igbaJ6d~ w<;myi dabi agbawQ ~okoto, t6 j¢ pe bi ko :'r
obinrin bayii kuro ni iie QkQ. 1'i QleQ ba f y 6 Ie rnaa lQ ~e QkQ ba, ~o ni nidii aa fUn ni nitan. ,·,1:
obi orin yii ni ile baba r~ ki 6 rna kQ 6 sil~. Sugb,;m ti QkQ ba f~ 'III!
k¢ (~ sil v t'owo lf~ t'owo if¢ oi a saaba fa ift! obinrin bayii kal". 19beyawo Kootu. Bi QmQkunrin ba ti t6 QmQ Qdun m¢kanle­
L'aye atijQ ile oba Hu oi a 1i f'a~y sii I:Hi kQ iyawo tabi QkQ. I6g11o, ti QrnQbinrin 5i to odun m~rindinloguo, ofin ile tyjQ gba ·1·,
wQn hiaye latl f~ ara w(ln, bi aWQn obi mejeeji ba lowQ sfi tabi .
"

Hi iyawo oil f¢ kO QkQ S11(( olin tabi aWQI1 eniyao r¢yoo bun
iyal6de i!ti gb¢; iyal6de ill'l naa yoo 59 fun oniluu, wqn yoo pc
obimin ti yoo k\l 'QkQ, awon obi qk9 ati Qk() p,~lu aw<;m obi
obinrin yii ati alarina 9kQ ati aya yoo ro'j9, l'yhin eyi w<;m yon
gbQ gbogbo ohun ti a ~e 1'o1'i ob~l1rin yii, 'loa )/00 pa~t; fUn
iyilw6 pe ki 6 san iye OWO kan fun ok\> ki 6 16 fi ;'l~~ til wQn ka.
J;ni ti iya.w6 f~ tun lv, f~ ni yoo san o.w6 ti a b:i pin yii ti aWQfI
mejeeji yoo si di t'QkQ fay?:! latl QjQ yii.
Sisti Orin Oku. Ona kt;riJ1 ti a Ie gba oi aya ni ti a ba ~a orin
oku.
Bi oku ba kll, ti 6 ba. fi iyawQ s'a.ye, aWQI1 aburo ti oku ba fi
sil~ l'Qkunrin tabi aWQn QmQ bktl ti iyaw6 ti a f~ ~a orin r¢ yii
ko gbQdQ pc !'omkQ tabi aWQI) Qm\) obinrin (:bi okll--··bi 6ku
ko ba ni aburo okunrio oi He baba, ti ko S1 ni QmQ ti 6 dagba
hi wQn ko IQwQ 51 i. Ofin igbeyawo ile-~j¢ gba pe iru aw<;m QdQ I,'
bawonyi ti to oju U bQ. A~a yii j~ ti aWQo oyinbo. Panp~ ni a~a
II'
yii j~ fUn tQkotaya ti a ba wC! (, IQna kan. EewQ·si ili fUn QkQ
lati ni iyilw6 keji. Hi ibagbepQ tQkQtaya bi si di k6ko fun idi
kan tabi meji, ile-yj¢ nikan naa 16 Ie ttl wQn kci l~hin ~j¢
awijare. QgQQrQ ni ini igbeyaw6 yii, 1'6 ti fori ~Qta ni il~ Yoruba.
Igbeyawo SQq~i. AWQn vl~5in igbagh¢ ni 6 k6 a~a igbeyaw6
~¢Q~i de. OkQ kan, aya kan ni a~a yii j¢. A.IUfaa ijQ, ninu i5in
pataki ni ile OIQrun ni yoo so tQkQtaya PQ pc:lu ikilQ pc 'Ohun­
kohun ti Oluwa ba ti so PQ (ycila 0 buru ni tabi 0 dara fun WQO
ni) ki t;:nik~ni mci~e ya wQo'.
Ki QjQ i1Q si ile QIQrun t6 to, a~a ahinibi bi i idana, itQrQ ati
ipal¢m¢ iyaw6 ni wQn yoo ti ~e. Bi voi wQ ~okoto 5¢Qr¢ lori ·1'"

t6 orin ~,i, nf anfaani ati mu obinrin ti elkl) fi sil y. dandoog6 oi a~a igMlode a 11 k6 ara vni lQ si He QIQrun yii k '1 ,1
6 j~ dandan pe QkQ iyaw6 yoo ti oruRa bQ iyawo r~ I'QwQ
1

·,
GbiJ mi 0 ra mi.
A~a igbeyaw6 kan ni, nilt; Yoruba ni ki Q10­ niwaju iilUfMl ati ijQ eniyan OIQrun. Idini yii ti a tun fi n pe e
.'I

!cunrun ti a wi) san f¢ ~ni ti 0 woo san.
Bi QmQgc kan b<i d~t~~ fabi $C aisan buruku kan, ti a si gbee
IQ fun It¢ju nile oni~cgun, nigba ti 0 b:i san, yahi nitori a ko ri
owo iwosan san ni 0, tabi ti QrQ oni~cgun ati QmQge ti a wo
san naa ba wr), oni~cgun ni yoo rnaa ~e QkQ obinrin naa. A~a
1 igbeyaw6 yii ni a.i1 pc ni gba mi 0 fa lIlt. A~a igbeyflwo atijQ 01.
Ko w¢PQ m¢ lode oni.
ni igbeyaw6 ol6ruka. L'~hin isin iyawo yii, t'QkQ t'iyaw6 pc: lu
aWQn era igbeyaw6 yii yoo IQ S1 gbQngan nla kao ti a ti pese
silc:. Nib~ ni wQn yoo ti ge akara igbeyawo. T'QkQ t'aya yoo nu
ara wQn oi akara yii loju gbogbo aye. A~a oyinb6 ni eleyil.
Igbeyawo Pade Mi Nidii'kc}. Ni igba mil, ti oju ba ri kan tQkQ­
t'aya ju aWQn obi wQn IQ, QkQ iyaw6 yoo ti ~e eta fUn iyaw6 r~

I
i
Asa Igbeyawo T'ode Oni
Bi Qkanjua ~e n dagba ti Qgb¢D 51 ri re iwaju h¢~ ni Qhiju, ¢sin

236
"iti pade oun oi ibi kan. Lati ib~ ni wQn yoo ti gbe ara wQn
5alQ si i1u odi keji.
L¢na keji ~w~, bi QkQ ba ti ~e gbogbo aato lori iyaw6 r¢, ti 'I
"'·'1"
",1 ..\,
,'I"·
II( ,
f
l"
237 Iii 1
'I
~
'I'·
1," ..•. ,

(
1,l..C

'"
9
... ... ~
ETO IBIMO ti 6 ba klmn3 obinrin y66 maa fi po ~kQ gbigb6n{[ mll. Oagun
Ohun aYQ ati nnkan idunnu ni fun aWQn ara aye ij¢hun ki
iyaw6 ti a gbe ni o~ingin, tabi eyi ti a 11 da a pe ni QgbQgbQ
iyaw6 ma mu O$U ti a f~ y wQle j~ ti QI¢run y66 fi 5e iYQQda
fun un. Eyi ni idi p,ltaki ti 6 si fa a ti aWQn agba fi maa n ~e
adura pe (i) '~hin iyaw6 k6 ni mQ yn). (ii) 'Iwoyi 05u rn~san-an
oni, ilasa QmQ ni a 6 maa jt;::'. L'¢j¢ ti iyaw6 ba wQle. Ki adura
yii si Ie gba I'aye atij¢, gbogbo etutu ti 6 ba y<; ni aWQn agba­
lagba a·~e ki a t6 sin iyaw6 fUn QkQ r¢. Nnkan pataki ninu iru
aWQn etutu wQl1yi ni Ifa iyaw6 eyi ti wQn k6 gbQd~) ma da, lati
rnQ bi ibagbe tQkQ-taya y60 ti ri; ki a t6 fi w¢n fun ara wQn,
paapaa julQ bi QI¢run y60 fi oore sii tabi bi ko ni 1'60re nfnu.
Bi obinrin b:i si WQ ile-QkQ ti 6 n t6 05U m~ta 5i m~fa tabi Qdun
kan ti ko 1'6yun, ori~iri5i erokero ni y66 maa gba Qkan aWQn
eniyan QkQ ati ti aya p<'ulpaa. A Ie pin et6 ibirnQ si Qna wQnyi:
Aaj6 I¢hin igbeyaw6, it¢ju oyun, oYllll dide, oyunsisok¢, .
igb~bi, ekeji QmQ, d.ida iw¢ QmQ, QrnQ wiw¢, it¢ju iya ik6k6,
it¢ju arob6, iSQmQI6rukQ,igbQri.
Aajo L~hin jgbeyawo ..
6 j¢ a~a ati i5e aWQn babanla wa lati ~e aajo fun obinrin ti 6 ba
ni idaduro paapaa julQ ogbogbo iyaw6. IWQnyi ni di¢ ninu ohun
ti aWQn babanla wa ka si ohun ti 6 Ie fa air6ju I¢hin igbeyitw6:
Arun, aye tabi aWQn agba, ifa idile QkQ, oj!. {itaD ati agbere.
Arim. Di¢ ninu aWQn arun ti 0 rnaa n fa air6ju ba iyaw6 ti a
gbe ni 05ingin ni atQsi, iju, hQQ, ~Qrnur6r6, ati ¢da. AWQn agba
mQ pc iyaw6 Q~ingin ti a gba ibaIe r¢ k6 Ie k6 arunatQsi, eyi si
wa ninu ohun ti 6 mu ki gigun iyan ib<iIe ~e pataki I'aye atij¢.
L'6de-oni ti aye ti lu ja ara wQn, ti aWQn obinrin si ti n ,mQ
Qkunrin ki wQn t6 WQ ile, a ko pe ase yii ni 'Iyan ibale' m¢,
ounj<; QmQdun ni a n pee.
Bi a ba gba pe arun ni n ~e idiw¢ fun iyaw6 ti a gbe, aWQn
babalawo ati adahun5e ni i saaba 5e iranl¢w¢ fun aWQn <;bi QkQ.
240
"---..G.~ci:""" ... ,_~ ..... ~:,=.~~.,~';--~.O"::W·\.60""'_J"~:---·-,
,''I,I'
i ,I:II'
II!
LikQ¢k¢, wQn y60 t¢ju aWQn er6ja wQnyi: ()runla, atal~, eern¢
agbo, ataare m¢san-an, orogb6 m¢san-an, kanhun biIala, alubQsa
elewe, elta pupa, Qmunu asunwQn. A 6 gun gbogbo r~ PQ, I¢hin
yii j¢ eyi ti a ka SI bii 'gbogbon~e' ti obinrin y66 si k¢ 16, ki
wQn to fun un ni agunmu arllllkarun ti <'> ba n ;;ce. L¢hin ti a ba
ti 10 gbogbon~e fun obinrin ~.t: tan, cta ti (; k<'m ni IMi 10 06gLin
fun iru arun ti a ba r6 pe 6 n bj ob;:;rin yli ja. Fun atQsi w<jn
Ie ka agbo, tabi ki wqn glm ,1gunmtL flil. obinrin yii.
i;.y9() nj arun Ii ki i j¢ ki nnkan Qktmrin duro n; idi obinrill,
agunmu ti obinrin yoo maa mu, ati QSy ti yoo maa fi laaba Ili a
saaba. 16 fun ,\rim yii.
A.ri.Hl ki (;mlll obimin tobi I,iitii 16ylll1, ni a n pe ni ~Qmuron':J.
A.gbo-kika ni OgllO eyi. I¢hin ti obinrin ba 5i muagbo tan, a 6
gun QS(: f<n:1 un, ti y60 maa fi. fq QIIlU si inll igba isus~. orita ni
y60 maa cia omi ti 0 fi fQ QI11U yii si.
ilY<€: tillM iilwon agba. Igbagb¢ aWQn babanla wa ni pe aWQn o~6
ati aj¢ If1gbarcl ati mu ki idadur6 de ba obinrin n'iIe-QkQ. 8i
idadur6 ba $r;I~ si obinrin, nigba miiran, wQn a maa IQ WO'$¢
l¢dQ aWQn alagbigba tabi ad<ihun~e, 0 si Ie j¢ pe etutu ti wQn 6
5C ni ki wQn bQ ygb¢ p~lu ekuru, tabi ki wQn yanl~ f'6gunun
p¢lu obi ati akQ aja ati b¢~ b~~ IQ.
[fa idile QkQ. Igba ti Ifa idil6 s<i<iba 5e idadur<'1 fUn obinrin ni
igba ti obinrin ba $e agbere ki <'1 tl) wqle ti ko 5i kakQ fun bailIe
r~. Bi ko ba 5i idi miiran ti a Ie fQlolnsi ju pan~aga 19, aWQn
mQI¢bi yoo kesi babalawo hHi wa difa. Ohun ti wQn y66 si bi i
Wi ni bi obinrin ti 5<; QkQ r¢ bi ko 5¢ ¢. 8i Ifa ba SQ pe b~¢ ni, 1'1
wQn y60 pe obinrin yii wa 5i idi If<.l, wqn y60 si pa a la~t;:: fun
un pe ki 6 d'l orukq aWf.;m ale ti 6 ba nl eyi ni pe ki obinrin
yii kakQ. Obinrin yii yoo wa darukQ <;ni ti <'> ba bil a sun ki 6 1
t6 wale QkQ. 8i obinrin yii b<i kQ LHi kakQ, babalawo y60 wa I
I,
5e elutu yii: wQn y60 ja ewe Ie od Ifa, wQn y60 mu or6gun
Qka ati or0f6; wQn yo<> je) <.lwQn 11!1kan wQnyi PQ, wQn y60 5i ti '"
se asejt;:: fun obinrin yii. 8i e) ba k j<; oogun yii, aWQI1 agba aye
ij¢hun gba pe y66 m{ia ka Qk'Q nitori pe:
i;::nu orM6 ni i pa orOfa,
i;::nu or0f6 ni i pa 01'0[0,
IVgromaro oi i 5e orogunl.,)ka.
241
~- ~------------------------------"-------~
(I'I'
II
Ii
0) Ewe af60mQ ~gb¢ QP(,:, ~~ru ,\w¢nka. a (.) daa sinu ikoko, a
W(;m gbagb¢ pe bi obinrin yii ba ti jry oogun yii, yoo ka gbogbo
6 se e l'agbo fUn abayun naa ki 6 fi w¢ r~hinkule. L¢hin tf 6 ba :Ij "

aWQn ale ti 0 oi si ita, aWQn am ile Qko yoo si mu oji----eyi oi

w¢ tan, a 0 5a gbogbo ¢¢ru ~\wQnka ati e\ve afoorn¢ inu agbo III
~sun-IQ 5i iIe ale tl iyawo ba ka. Nigba ti ~ni ti wQn rin ba de
yii, a b di w¢n sin11 ¢k¢, a 0 si so b fQ s'bke aja ile titf di Qj¢ ,I,'.
ile ale, yoo pe baalc kaI~, yoo 5i ji~~ fUn un pe 'Iagbaja ti i ~e II,
"

ikllOl¢ abiyamQ yli ki a tl) tll 0k~ yii klno.

QmQ inu. ile yin ta obinrin ile aWQo nipaa'. Ko si ~i~e, ko si ai~e, i'

(ij) Byin adi,~, i;;ll .¢lu, j,lnkariwQ, etlnrin, egbO 3J¢1l, egbo III
o di t1.Haasi ki aWQn ti a ['oji kao tan Qrim ti QmO w¢n da.
tannapos6. egbo j6ko6j~, ~'ia ~\r¢: a () 1\1 gbogbo r¢ P9; a 6 wa

Oji titan ati agbere. LakQQk¢, owo ijtw¢ QI¢ran ni ale yoo
k¢k¢ san, eyi 5i j~ <;gb~rindinlogun owo (I'owo ~YQ) eyi j~ bii
k¢bQ marul1un abQ l'owo Naira. L~hin ti 0 0a san owo ij~w9
Ql¢rao tan, 0 kan owo oji, eyi j~ ygbaata, k¢bQ m~~~dogun
l'owo Naira. Eyi ni owo haman. Baba ti 0 bi iyawo ti 6 ~e
pan~aga yoo wa ra ak~ ewur¢ kan hiti fi bQlfa. AWQI1 babalawo
fi pa ~yin adi~ yii lara. A (, fi ,;yi n ,\di~ yii w() aboylln ni ikun I!!
'il
Jati isi'tl¢ J<) sake, a 6 wa. fi .;yin yii sinG kJlk) kan, a 6 sl so kola
yii fQ J'(Ske <lja. Nigha ti asikb iklJnI~ aboyllO yii ba t6 ni a a t6
t11 u. A () sl Inll (;:1'in in11 r~ jade, a l'l tun fi w¢ aboyun yii nf
ikim lati (')ke w,:i. si isal~: p(~11J igh,\gb¢ ~!ti idanilclju pe. afQn ti
gb6 1'60 S1 w\)\vyn; tiL;i i;bro. "

yoo tun da Ifa or! ~ran lati mQ bi I[a ba gba ipe. Ti obi ko hi
yan 0 fih,'m pe Ifa kb ti i gba, hum¢ aiyimobil¢d¢ aWQn Oyun siso'kQ. loi pataki ti 0 n !lilt ki Yonlbi so oyun k¢ koju
babalawo si ni pc obinrin nail ko ti i j~w¢ gbogbo aWQo ale r~ bti bo obinrin ti 6 !'C)yull !'a~iri Iq. eyi si ni di¢ ninu invQn idi
ti a fi I', :;0 oy(1o k(): III:
tan. 0 di Qraniyan fUn obinrin yii IMi j¢w¢ oitori pc igbagb¢
aWQn agba ni pc bi ko ba j¢w¢ gbogbo aIe ti 0 ni tan, or! QkQ
r~ yoo fiU un, Wi k6 5i ni i dariji in.
{al Hi oblnrin ba I\'lyun sl igh~l ti qkQ r~ IQ si oju agun, tabi I. il
irin~'lj() ti a Id~) si I11Q igbh ti y()() pad~l.
H,
i,ll:[
FUn aglX:re a~ju ~hJ ~i~¢ oyun apepe. Y oruba gba pe bi wundia (b) 81 ob1nrin ba d~lgb,! 'Ii () tun 1\)y0n, ti oYUI1 yii si b¢ si I
,lk6kc) igb~l tl AWQI1 ti () sin SI ilC Qk\,) 11 1"6yun. illi.,
ba fi aarQ ~ir~ nipa i~eku~e ti 0 fi di pe 0 Ii 16yun apepe 0 si n ba Ii'
'1,.\'
in} oyun bayii j¢, eyi Ie ba ile QrnQ r~ j¢ ti yoo si ~e idiw¢ QmQ­ (d) Nigbil miiran a m,la r1 so oyun k6 hiti. j~ obinrin ti 6 ba Ililj
r~

bibi fUn un I'¢j¢ iwajG. Fun idi eyi 0 j¢ i~¢ pataki fUn aWQn obi y{ljU si ilWQI1 agba niy:!. Ero ~lti igtnlgb¢ '-lwQn babar\Ja \Va si ni
lat; t~ ¢ m¢ QmQ wQn kti pe ltiju ati ~t~ ni [un obi ki QkQ QmQ pe bi obinrin yii k() b{1 lllb;i, kc) nl i bi qJ1lQ inll r¢. "!i I~
I;i[:
wQn rna gba ibaIe r~. (e) AWQI1 agba tlill n de OYllll 1\.1 obinrin rna baa fi itijll ~¢ (,:, '['" 'I
nitori P(~ irll ~i~~ b¢ ¢ Ie fa ikill ajiji. irll OYllIl b~iyii ni a si 11 pe III
ItQju Qkimrin. Ki i ~e obinrin nlkan ni 0 Ie mu ki air(>mQbi ba ni oyun ~lpcte.
,.1
1
'1.
tQkQ-taya; aWQn babania wa gba pc nigba miiran ~bi yii a maa Ohun p;ltaki ti 6 j~ ohun ,l~iri nlt~i oyun dide ni pc YOfilba
"

Ili<,
j¢ ti Qkunrin nfpa agbere a~ejil. AWQn arun ti 6 w¢PQ fUn g:ba pe, ifll OYllll b,\yH ki i YQ. ad adugbb ,'tti ~H<i iIe it: ~ai[ura 1
11 1;::

Qkunrin ni atQsi, ailagbara to fun QkunrinlMi ~'QkQ obinrin, r

P(~ obh111tll ti a de oyun fUn yii [¢ ara kil. L'l)de-6ni, l~¢ i~egtm I lt.I'
atQ ~i~an, oko kiku. Bnik¢ni ti irll Qkan ninu aWQn arun wQnyi ti oyinb6 ti tl 11,111 w,i gbangba pc irQ nil j¢ a!\,l. ati pe~nik¢ni
!~:
r
ba mu Ie r! iw6san l¢dQ aWQn oni~egun ibiI~ tabi ti aWQn ko Ie so o):'un k¢. Hi a k6 til¢ ronu j~¢ ii;egun ti 6de-onf,: aWQo 1
,'1 "
oyinbo. I
baba wa n~a gba ni odo ihm wQn pc eyi kb Ie i¢ otit6; idi vii ni I
1,11,1
6 5ifa a tl WQrl tllmi;l Ii pa owe pc '()p¢ titi ab(~yun o~u m¢;a;lan
Oyun dide. Bi obinrin bi n I'oyun ti ayun naa 51 n baj~ nigba ti
pere ni', eyi oi pc OYlln kb Ie ju o~u m¢samin IQ, bi a ba si gbe '~
a ba t6 bi O~LI kan si meji tabi rn~ta; a j~ Qrananyan ki a
gba Qml ti i~eglm oyinb6 hde ()Oi, a ffiQ pc 0 p¢ titi aboyun ko
a n
mojllto 0 kl 5i wi idi ti oyun yii fi bu. Ohun ti aWQn baba­ '1: 1

~
,

ju QS~ m¢rinlel6g6ji Ir,;.. Di~ ninu aWQn Qna Ii a Ie gba so oyun k¢:
lawo tabi adahun~e 5i maa n ~e IMi da oyun yii duro ni ki wQn
Ori~lri~i ni Qna Ii a Ie gba ~e eyi, omiran wa ti a j¢ pe inu
de oyun naa. Ori~ifi~i Qna ni a Ii gba IMi de ayun; di~ ninu ,I:'1'1'
okCle ¢kQ ni a 6 ~e O()gllf1 yii si, ti a 6 51 so 6 m¢ para. Omiran
wQn ni: I'
i.'
243 iii
242
'1,,'"
1

~
1"1

,[II"
I."
 f9 "
(~
"'''
lnVI kano .A~ {] S11y
51 n h~ ti 6 j¢ pc ti a ba ~e tan, idi e~u ni a a bO 6 mQ, ti a ko
b<i Sf huu obinrin naa kG oi Ie bi QmQ; ohun ti 6 ;;e pataki ni
pe 'oyun ti a ba sok¢ ki i h?m, titi ti a a fi til u sil~, ki i sl ju
QjQ meje 5i m~tadinl6gun IQ I¢hin ti a ba tu u 5n~ ti anibinrin ti
a so l'ayun kQ y60 fi bi qmQ.

Igb¢bi I'
O.iQ igb~bi nl O.JQ ikt~ml¢ ahiyamQ. OJ¢ yH j¢ Qj¢ pataki fUn
aWQn obinrin, ayaj,? inJ eyf oi won 51 maa SQ ,pe oblnrin wa oi
't.;£~ kan eye, ~s¢ kan Qrun'. L'a.ye atij¢ nigba ti ko tii si ile
igb~bi inl ti ode-oni, hi obinrin ba de iku,nl~, aWQn babalawo
ilti adahun$e ti 6 ba gb<'ma glrigiri nii gb¢bL Oye pataki ti Ekeji I}E;~) tillbi iilbt ()PQ!QP() ni ib;. QHH; Ie p~~ lei 6 t6 b(~
babalawo ti 6 b,i 11 gb¢bi si i jt; ni Eesiki Awo. 0 j~ eewQ fun l'~hin ti oblnrin b:Cl'bimq :1W(il1 oogJ:m ti a c;i Ii )0 fllil Miw:H¢
Qkunrin ti ya6 ba gb¢bi hiti WQ yani tQ obinrin ti 6 wa l'()ri QmQ ni (J (, 16 fL!!~ ti ibi \1;,10 n8.3.. Ki i ~e ioi qmQ nikan ni 6
ikunl~ IQ, nitor! pe ihoho I'a wil, aWQIl agba obinrin ni y60
gb¢df,J , tani1a t::lbi olmn Ii 8wqn agba 11. pc ni Qg\g~riV I
maa wQ'le ti y66 maa jade, aw<;m nail oi y60 5i ma3 10 ori$iri$i gb(~dQ p~'h:l, yi ni 2.wqn obi QmQ 5i 16 Ie ni ifQkan-·
oogun ti a hi n fi rin$~ SI abiyamQ yH. L'¢j¢ ikunl¢ ni aWQn
bal~., nitor! pc bi qgygt,;n;; kc) bil bQ tan aw<;m agba obinrin
agba ri mQ eeslki ti 0 ha gbana nitod pe ¢hinkule yani abiyamo
gba pc imi obinrin yii )li)O rOd;) wu nitor! ¢j~ ti yoa di 5i i flintl,
ni I;I<'>minin y60 ti dur6 Ii y66 si ma3 pe QfQ. Sf 0 til¢ j¢ pe a 0 651 Ie gba ib~ lo.'L Ll?hin Ii ibi :Hi qf,,;;g<;r~; b,1 wa I¢ tan ni iya Qn1Q
gba fun okunrin kankan I<iti WI,! ile to vni ti 6 wa 1'6ri lkunl¢ ati aWQn l~niyii.n r~ ,0 k{l[('; nim; .lnl) fu, ilya fu, it¢jli ibi o,InQ !b
IQ, ti ,iwQn agba obinrin iIe ba rii pe ¢mi abiyamQ f¢ bQ, wQn a kan.
maa gba ki eesiki awo nikan ki 0 wQle. Ori~iri$i oogun ni aWQo Ohun patfdd ,i ,) VIa nipa ihi (,)m(~ ni pe, ~;ni ti 6 ba gbe ibi
eesiki awo ta0i ad;jhun~e e 10 I'QjQ ikunl~, ti ylomin'm QfQ pipe QlTIO tiibi ill; Ii ::l b{:. ri ill; qm,-,> mQ i!~ !l3.a ni WQIl Ii ni Qn1O,.
lasan ni, 6minin a 0 fi fQ ¢kQ mll ati b¢¢-b¢~. Okan ninu aWQn Nitari ld! eyi () j~ ohun l)r3.nany;1!l 1'l1n obinrin tl 0 ba bimQ hiti
QfQ ti wQn maa n pc ,lti aajo niyi. A 6 jo gbogbo eroja wonyi gbe ibi QnW yil IQ 5i ilt': qktmrin il (i birnq 1'1111, bi () bil.s! di t;j6
PQ a 6 si rQ Q sinu atQ: olore ewur¢, olore. agutan, eso MQn, I';
I'~hinwa ¢IJ., yni tl 6 gba ibi qmQ J'Cl l'Qmq. Bi qn1Q ti a bi kl i
iWt~lC, aWQ ti ejo ti bQ, ip~p~ aaka, ip¢ oon;.
b<i ~e <ibikli, a 6 gbe ibi 01\1<,) sinG igo,l. ;ldcmu QIQmQrl Ii a 1-.0
EewQ ni, ynikan ki i gb¢bi ewur¢,
ha, a () 1'i qmo,ri r¢ de, ly,i ~',mQ )'(')0 gbe t~It' (,\kan ninu aWQil
EewQ ni t;nikan ki i gb¢bi agutan,
,lgba ilC, wQn yelo sl gb~l¢ (C)jll balll\v~ ik, wQn Yl10 ri ibi yli
W¢r¢ ni Ii iwele 1\1do,
m\). :NiL'!!~\ tf QDl\' Ix! (],:, ibi ii r.t ,'lri ibi rn(" y60 Ii o6kun
n~(~i\~(\ji kLln!t;, k(! i:r)("d<J ii (i gbe ibi yii sinll kota ti a
W~r¢ ni ki Ldghcijci ki 0 bimq,

Tip¢tip9 ni oor¢ bi Q!1lQ r¢,

gbt; yii, ye'l) fi QW<l (~lI'm elij !6d 1.) ':'(::p~ si i I'(Sri Yl)O si pada. IQ
si y2m\ n;:. L¢hj, n::!~i !li i qrr.qkimrin de yoo wi l"Q cepe:
Toju timu ni ejo bQ aWQ,

Ojiji ni MQn irnQQn W~) Q

yl!kii bo ihi qmq !,,) f;\ ,\ 1[ iY~lwl) fj 1Tl3<J. rl sqkt'1ll pe:

At0kLtnrin ati obinrin.

'EdllW¢ (i \}i(,m h;\ m! ;I-;i <;ill1<,) mi gbqdQ sun ibf. Bi 0 ba
Ojiji ni ki Ligbaja bi QmQ r¢,
j¢ pc ,ibiklJ ni ym!) tl ;: bL (ip6[')p() a;.lj() ni <lw<;lIl babahiwo ati
Omi gbigbon,l ki i mQQ p¢ I'¢nu.
'HhlHm$t 1/: h ibi qrnq vii ~<: ;;) ni (ji\~ n(l1ll r~:
(i) i\\vqn baba.L\\v() h~ nn~i ibi qi-n,q yii p¢bj ifj. ki \vqn bl) () rn(~
Ori~i oogun kan ni pc kl wQn j6 aWQn nnkan w<myi PQ: vIall
245
244

;: ...... "'PE'- .. ,.-~ ..,..,. L1d"

~ . li .li~
.ill
i

~
'I

ibi ti iya <;>mQ yii gbe n dana ni yimi; ero 'wQn si ni pe eyi y()(') ll' ybb si t~ t; sl ¢hih agb;'dagba ki 6 Ie slJn. Awqn a.gM, miran
'>'I.. ~
!Il,
maa t¢ ami sf Qlm) bayli I'~nu I¢hln Ii WQfl btl '\V~ ~l<in.
· ~\I.,I
de QmQ yii mQI¢ ko si ni ku m¢.
(ii) WQn 6 ri ibi QmQ yii p¢lu ifa si t;nu-Qna iya tI 6 bimQ yii,
!YQj,j iya UulkO. L¢hin ti a ba ti.. sin ibi"Qm(,) tan, agbalagba
tabf
(iii) Ki wQn riibi yii p¢lu ifa mQ inu okiti Qgan ni iretl pe QmQ
dbinrin kan y60 mu. abiyamQ 10 sf il6 iw~ i:Hi w~ {Ym urI, WQI1 II

yii ko ni ku mQ rani. {) 51 fi ami gbigb6na jo odo-ab¢ ati oju-ara abiyamQ' r¢, tit! Ii a I

\'l fi gba pc, ko Ie SI iy<;mu. L~hln naa. oi y60 w6 jlflm nitod pe ~ i"1

IWQ QrnQ dida. Ori~iri~i ohun clo ni a fi n ge iWQ QmQ ni il¢ 'J;:ru. ikun ni a tii gbe Cori'. OlHlj~ gbigbona oi a saab:3, tQju flln
Yoruba I'aye atijQ, di¢ ninu wQn (i) oorun ti ala ti 6 mu (keke), wQn; nitori ati rna ba eew9 idile j<\ ~k() gbigbona oi aW()11 b.gba 1\11.1.

(ii) t;fQn, (iii) aparun Ii a la, ali (iv) Qbt;.
Aw<;>n oril¢ meji perc ni 0 maa n 10 abt; Iali ge iWQ QmQ
wQn, aWQn naa si niOwu ali If¢. AWQn agba si gba pe idi naa
niyi ti aWQn Owu ali If¢ fi dinu pUPQ. l¢hin ti a ba d:i iWQ
QmQ tan ao fi owu di iy6ku Ii a 6 fi w¢ ¢ jinmi.
o j¢ 'ohun iyal¢nu pe bi iranlQwQ :hi i~Q QIQrun ti PQ t6 t;ran
oblnrin ilt~ y60 k¢kQ po fun abiyaow yiL L~hin GI:mjt;, !yii QrlW II~
yoo wa sun lati sinmL
Ounjt; iya QmQ ati eewQ idil6 ~epatakl. 'ldiiI!J(i ni i~e lIu;
eegul1 ni, i gba owo-ode O~ogbo'. Bayii 'ni a sl I ~:e 111 iie Wil,
eewQ ile ibo-miran Ili': AWQn owe mejiyii fiha,p pe orf~iri~i ni
eew9 Ii iyfl QmQ i wQ, bi 6 153. bimQ. Dhun H, 6 ~e pataki nipa
I II,
Ijl

ipa ki i saaba WQ egbo idodo aWQn QmQ ti a fi keke, oun t;fQn, awon eewQ wQnyi III pC: 1

i,
"1

att; ati aparun ti a ko fQ tabi ki a se Jati pa kokoro ara wQn ki (0) EewQ ile baha iya QmQ kQ, ti ile baba QmQ oi a aka. fll!1
a t6 10 yH. Ki i ~e pc QkQkan kowa, ~ugbQn ko PQ pUPQ. abiyamQ. ~
(b) AWQn ccwQ wQllyi j~ ti oril~ tabi ti ori~a idii6 baba QmQ. ~
·,·I.. .
'11

~
QrnQ wiw~. L':\ye ,:.tijQ :'twqn agba obinrin ile nii WlY QmQ, iru (d) I~¢ aWQnobinrin ile ni hiti ri i pc iya QmQ ko ja eewQ wQnyi. 11'1

omi ti wQn y60 si II wr;, <,)1119 titun alejo aye yii wa 1'6ri eta
idiie kQQkan. AWQn idile miiI-an n10 ami gbigb6mi, aWQn miiran
n 10 omi tUIU, aWQn miran si \Va ti wQn lati wa omiikan ti wQn
ybo. fi la omi gbigb6na Ii wQn y60 10. 0 j¢ a~a aWQn onilu wi
YatQ fun aWQn cewQ ti 6 j~ ti orl~a idile, ori~iri~i idi ni 6 fa
aWQn eewQ y66kll ti abiyamQ n wQ. Fun 3. pt,:t,:I"y, OWU jijt; fa
eewQ miiran, i~~ tabi ip(>nju fa omiran, aibikita lati t¢jll abiyarn()
'Iii
\11 [

~Ii
)'6 si n fa omiran. Ohuh ti a Ie SQ ni k6k6 1'6riiru aWQIl eewQ
pe ki wQn tQrQ kanhinkanhin, Q~t;, osun, ali ami ti wQn y60 10 ba wQnyi ni pc aWQn baballl<iaye ijQhun ti gl~gl!l1 pe, a ko
ni ile adugbo. WQn gba pe bi aWQn ba IQrQ ohun akQlo fun gbQdQ rna maa pa aWQn eew¢ wQnyi m¢. 'f
QmQ aWQn, bayii ni QmQ naa Ie ni Qkanjua ti ko si ni ni itiju Oi~ ninu ~l.wQn idile ti 6 n pa eewQ m¢ niyi: II!'I':
I:ili ~e i~¢ agbe ti a gba pe onilu n ~e I':iye atijQ~ l,
i'l
o ~e pataki ki t;ni ti yon Wt; QmQ litun yii w¢ ¢ mQ t6nit6ni, (i) ldite Glu-Oje. Owu jijlY 1'0 da eewQ wiwQ sili~ niidi!6 Olu­ ;i~
nitor! pe bi ko oa mQ daradara ni wiw~ a.k(,lkQ yii, aWQn agba oje. Haba 1'0 ~~ wQn f¢ t,:rll r¢ kan, 9yi ko Sl t¢ aWQn iyaw6 iI,l· 1

,Iii
ni igbagbQ pe titi ti Qmi;> naa y60 fi d'arugb6 ni y60 maa run y06ku I'Qrun, nigba ti () ya QkQ ja ogun IQ, ki () to de ~ru.tf 6 tl Ii,:
ayan. Nigba ti 6 ba ya hiti Wt; QmQ QW¢ yii, iyaale ile ti 6 f¢ W~ saya yii I't'lyun, () si bimQ. Liti igb<l ti (J ti bimQ ko SI orogun Iii'
'II'
¢ y60 fi isus~, igba t;ru iitun si ab¢ Cs¢, wQn y60 si t¢ QmQ naa kankan ti 6 tQju obinrin yii nipa s;~e aajo y6() j~ ni t:lbi ybo mll, ~
Bakan naa ni. ~nik~ni nfnll wqn ko SI ba a t{)jli a~9 ati yimi r¢. ~
I'¢s¢, wQn y60 h6 Q~t; malaafo si i 1'6ri, wQn 6 si w~ ¢ Jati od i:
de t;S¢. titi ti y6q fi m¢ t6nit6ni. l¢hin ti 6 ba ti m¢, wQn y60 SQ Nibi ti oblnrin y66 gb{:~e oriire QkQ n; de I'on.! Qj() keje tl ,I:
Ij!
. QmQ mia s'6ke I'¢¢mt;ta ni aSQh{lI1; I¢hin naa wQn. y60 k60 ni ik6m()jadc leu 01a, 6 ba oiJinrin yH hi a ti s,!. a ti, tl a j{ta
,I'i
gigis¢ mejccji PQ, wQn y60 si da od r¢ kodo ti 6 fi j¢ pe t;ni ti 6 kuma; 6 fi ibinu pc aWQfl obinrin ile jQ, 6 fi ¢S,IJn ohun gbogbo

ba I'()oyi I'bju y60 b¢ru pe b6ya it¢ Ie pa QmQ tuntun yii 1'6rf. tl 6 yt; kl a ~e fun obinrin ti a !co ~e kan W911, (I 81 fi WQH gegun . ,I,

i,l

.L¢hin wiw¢, wQn Ie fi epo, tabi adi agbQn ra QmQ riaa I'ara, I'al~ Qj¢ naa pc ~~nikyni t1 6 ba bimQ ninu aw,~n obimin ti a ba "!
I'

aWQn miinin Sl Ie kun osun fun un, wQn y60 wa WQ a~Q fUn un, f~ 5i, idile oun ti ko ba j~ iya yii ko oi i ~.i ,'"tbiy~, ,Iii
Ii,

246 247 I'

--.:: .
 'III
"III
"'\'1
iii
Lilti ~)Jq bi iy,IWC) Qmy 01u-Ojc bil. bimQ Iya QmQ naa ,Iii
l1i WQn ya6 l1la<l fi gLlIlyan flln iy,! ql11q tltf eli qj() ikomQj:ide,
(0) k6 gb'Qc\() jiy{m [;lbi oka tith)j() ikomQj~lde ti i ~c Qjo k~san-an
iy,l QIllQ kG ni fi qb¢j~ iyan yiL/dl eyi ni a [1 ~e 11 ki \1,911 bayii: I'I:
fun ykUnrin (,'lbf qj() keje f11n obinrin; (b) kG SI gbQdQ j~ Qb~ \1,

alata; (d) (lk:!nk'ln M iya \1111Q ni a () In:la oa

ewe ekuru ti 6 ba' o gLmyilll dudLJ f',llejo dlldu;
11 jt; si, ijti C(~P() i;;u ti '" bj. j~; (e) ekuru ati i~u niy60 fi gbogbo o gunyiln pupa f'cilcjt) pupa,
Qj() yii j~, cpo 1;15iin n i YOO 51 maa fi jy ~ ; (f?) l\)jo ti y6G ba si o gunyan Uin,

1<,1 ru cepn i;;u ftti ewe ekuru yii danu--cyi I'Qj(J ti IkornQjade ba' Ojll 11 tiyiln, ojL! 11 ti ,\lejG r¢.

ku ¢Ia kll gbl,)dQ sQrQ si t;nikyni ti 6 ba pade, I'ona titi y6G ij

da a 5' ori ;'1<1 kItfill. (v) O/l/() J;ld/ll (.~l1'PIi 011/(1 Oghi"/(i). Ni idik yii, hi obinrin \\9 n

bi ti 1'6yun, kt) gbQd<,) fi \)w() kan osun I11Q titi )\)0 fi bilDQ.

(Ii) /lw(JII i'/))P jji-Oilf~be(I;. Ohun ti 0 fa ti Olu-Ojc, 1'6 fa eewQ

W(1I1 ni igb,igb<,) pe eyi ti "' b,i da ~j,i )Il() ku t~lbi iy,l ,iti QIllQ

idile yii 11;1;1, (\yi ni OWll ,Hi ibm; ccwQ ti wQn SI nlyi: Qb~ at~ y(lc) ya were. Bi iya Qrnq n,I,1 b;l si ya \\ t~rc ,1\\(,)11 ;\g:ba ile y60

p~JLl c;ran ¢gb(; nl iYil Qll1Q y(l!') jy titi di Qjo ikomQj:ldc. IllU lin 1<,) si Qd() Qbaluf¢n bti tL1Llb'i. Ori~;]ri~i ohun ti ~nu 1~1l1

(iii) OllifiJIl-//(/{;. U;wQ ori;;a idile ni eyi, ki i ~c ecwQ owu-jij~ jy ni \V<,)I1 ytll) U eLlIl obinrin lilti rld.l<,).

p¢ILI ilara. (0) AWQn ni iy,l QI1'I<,) YOG maa ro Iq si baluw~ [ati (l'i) ,4W(JIl Omp Okfll-OWI/, Allirei Uli Ollire). (0) L'a,,!? iltij¢ inti

w¢ !'6jooju-m(). Bi kt) b,l si ilWQIl (' Ie nlita r() akis,i.l~q. (h) Ori i\k:'! Ili ,lwqll aya Q!0Ll billl~) ~i, l)\\lliij~ ;'Iti l\\,lilara Ii W<,)[1 btl

. \~(:kall n i Y(lC) Iml;; SLIrI tii (iiI;' ikornqjade, Ulbi I\ldc ()IlI, I'(lrl Sl yru ti baba W\)\1 fi ~c aya ll) fa c0\\(, ) Ii. (h) L;hin pc iIllI aka

{ljaki:J yilt. (d) ()b¢ iit¢ illi (Jf'un yii ni yoe) si m{la jy·titi ti y()t) fi ni y6e) W,l di Qj(l IkL)1ll qj:ldc, qL\ ighak<,1 k,\l1 w~()ni Yl)O 111;\a

bin'l\,). (e) 'Ni idiIC yii, ;'tsiln ni obinrin yii y()() mila jt; Ilitori pc j~. (d) Oh¢ ()fllll ~lti ,\t¢ ni Yl)t) 1ll:1a 1\ it; ¢. (c) t\scln ni yoe) 5i j~~

c;ran li.il () miia II ~:,f inLI (,lh¢ r¢ ~rall aLlllgbi\, W<,H1 yOt) pa titi di qj<) ik()l11qjcidc. [yi j~; e0\\\\ p,'lL~\\j fllll ,1\\\)n oril¢ l11~t¢¢ta

abngbil, W<,1I1 ),')() jii () kunn;\, wQn YI')c) W,l maa la ;i di~di~ si ti a k;\ yil; OI(IL\, A!,lp,l, atiOkll(), ~llgb()11 ,1wql1 <,,11\(,) ()I()fa l1i

illl! <,lb¢ obinrin yii. L'iiyc iiti.i<) wQn kl i til~ j6 t,\bi gun al;iJlgbi () Ii wq CC\\.(,\ yii JLL
yii, iy:"l C,Hn<,1 ghqd<) jc;(' bi c;ran ni,
(rli) Iilfh; 11(ik(1 (_·jll'()// (1/1/(1 _-Irelll), L;\\ l,) idik ) 1i ni: (0) ki ii pa

Lkyii 1\) ml! ki a mii:! k] wQn b;{yii: ollm)l)gb(\ ki :1 si fL111 Iy,i <,)I11l,) j\; (f,) t)llli ar(l ni \\911 Iii 5e (,)b~ 'ii"

ti IV{1 \)111<,1 YC)L) _k titl di <,)j() ikt I11<,)jcidc, C) i ni <"b~ ortl!cl('>gbo il '
)1'" 1'
Mo I'cpo nOlle, '
11~I,i. L'l)dc ()ni, ohun ti \\<,In ~c Ili pc, \\(,IIlYt)t) p,i o!l)ri.)c)gbll, II'
III
Mo j~' il:i funf'un.
wqn yoo j()O kunn':1 t~loi ki Wl,)Jl gLlI1 un kl'llll1ci, \',(,111 )()C) SI m:la li\,i'
'II',
Mo l\ran n'lle,
ta;] 5i il1Ll <,)o¢ iY:I ql11<,) yii titt tii l,)j~) ikt)I11l,)j:ldc" FllI1 ;lp~;(;n;: lie 1/:
III iir,ll1 W,l n i il¢ YorLIO:l ti ,1 Ii pc n i ilL' 11<,) k~) t:l bi I k J(>e<)nhan­
1
IVlo jl; lJl1 k<,lk0"
II'
'I"
Omq t'Jri~,'t ti i rin ,11(\ho W<,) baluw¢,
j<,'ll\lnhiln di onio!t.)nli. II',:
,",
Mo I'a~q n'ihS,
:1 1

(riil) Okc) II'£'s(;. Bi oblnnn b:l bin1\) ni IdilC yii, bi I,)j() 15yl1)(,1­ ;1

I'
Mo di\ ~\kfsij a~Q bora.
\(')rLlkq ba ku i\:lrQ,;.iw<,)n ,igb~l ()[JllIrin ile yC)() sun i~;u gb<')QrQ "

lyckal1 oniyckan,
,'1,1 ,I
kan fLJI1 iy,i ql11<,). A II gbc omi 5i ii:\rin ita tilbi nl idi aya-i!t§, II(
Iyekan al;ulgoa,

~\w<,m qmq w¢w¢ ile Yll() I11LI p:ls,ln I'(m() t:lbi qr¢ 9S¢potu, wQn ::1
Om<,) at;lgi ri fa fa l11tl gLltl.

y()O s,i dtln') si kif ol11i yli. L¢hlll cyi ni Iy,t ql11Q Yt)O gbe <,)l11q il'l"

L,<')dc lIlli, kJil6 kan Wi). ti ;'1 n p¢ nj idileFatl)dLJ, Ili ilulf~ tuntli"n yii k<,)rLIl1, ih()h() ni <,)Jll~) l1i'''l y()O W:l; iyci qI11<,) n,la }l)l) ",
'il\ ':
II;.;

iWi\r,'t i'tWQIl ni r\ pa ccwQ yii Ill(~. sl W:l dur6 ni idi,iy,i-ilC I'(Ki<,\ ;1\\<,)n <,)111<,1 Ii () ml! p,\s,in" tiibi
il
Qs~p6tu 10w<,). Obinrin ile kan yt)() il ¢sun i~u'lc kan iY:1 ~11l1q ,1,1'1

(II') ldl/(5 Oi()kllfl-r;.ylil {(fhi /di/C Onf/\(!(!. Eyi ni idi ilwqll QI11Q
tihlll yii, t;nikan y()O sl da ol11i ti a gbc SI Idi ilya-·i!6 si or[ ort:!Ie.
OkLIil-()lil, ;;;,Iiuj() (~mq ab()baku ode OyQ-lIc. Iru illi cpo pupa 1'"'1",'1,,,1
I; I,I
Bi a ba ti da omi s'()ri de ni iy,i ikclk t) y()t) bu i~u QW(' r~ j~, 1,:1,
"'I':
241\ "I,
"',',I
["
249

~- " '
, '_
'" ._
".
;,ii)I,~I
,':~I f:
;,;i
'I','
~1
I"/!w
 yoos! sare gbe QmQ wole l'abe orni ti a da soke, Hi 0 ti sare n
wole ni yeo rnaa sare jade l'abe omi tf ada s'ori orule yii, bee
ni awcn QmQ w~w~ il6 yoosi maa ja a I'Qr~ l'~se titi tl yoo fi
pe eremeje, Lehin eyi, )'60 gbe QmQ WQ Qd~de, a 6 si pin esun
isu ti 0 ba je ku fun gbogbo ile.
Itoju ara i'ojoojumo 51 tun se pataki, 0 ie i~~ patakl fun
aWQI1 agba obinrin ile lati ri i pe, lehlh plpa eewo m.<,\,iirajij6
ati iwe owur¢ ati ti ale j¢ ohun orananyan fun iya ikoko,
lgbagbo awon agba ni pe bi a ko bel se eyi, eje tutu Ie di si lya
QmQ nimi, ki 6 SI gba ibe ku.A gbodo maa se eyi fun iya QmQ
titi di Qj¢ lkornojade. Lehin ikomojade ewe, iya ikoko gbodo
maa se eyi fun ara re titi fun nnkan bl ogbon ojo.
AWQn baba wa I'nQ iyi lsinrnivey! 1'6 sl mu k i won maa pa
owe pe 'Ese ya ju motb IQ, ara ni y6b fi abo sf'. Fun idf yii
won a maa se akitiyan ati ri i pe obinrin ti 6 $e~e bimo ni aaye
ati sinmi daradara. Lehin ikomQjade 6 di i$e iya QkQ lati ri i pe
iya ik6ko jeun asiko, 0 we lasikb, 6 sun oorun asiko, ati pe ko
$e i$eki$e kankan fun O$U meta, eyi ni asikb if a gba pe eegun
iya QmQ y60 ti m6kun daradara. Ki i $e pe,-a 0 da eto isinmi
yii da iya QkQ iya ik6ko nikan, aWQn orogun eni ti a bimQ ati
QmQ O$U pelu QmQge ile gbQd¢ maa $e iranl¢w¢ ti wQn.
ItQju aisan abiyamQ. Lehin ti M¢n ba gb6 tan, ti a si w¢ tibitire
• gege bi ,.dura aWQn, baba wa;6 j¢ il$a aWQIl agba lati mojuto
aWQn aisan w¢c-we~-w¢~ ti a ka si aisan abiyamQ. Die nillu iru
aWQn aisan bayii ni: (a) aisan inu (eyi Ili inu rirun, eje didi tabi
inu wfwu, aWQmQ); (h) aisan ~hin (ehin gfge ati ehinriro); (d)
aisim Qmu abiyamQ (ais¢ Qmu, aH6mi I'¢mu, Qn'lU wiwu, kokoro
Qmu).
Bi obinrin ba Ili .iYQIlU ninu eyikeyii aWQIl aisall tf a ka s'6ke
yii, aWQn eesiki awo; ad{l!lUn$e t,.bi aWQn agba tf 6 ba gb6w¢
ni 0 maa n $e aajo fUll iru eni bayH I'aye atij¢.
it{lju ar~bO. A Ie pin it¢ju arob6 sf ¢na meta: (a) It¢ju gbogbo­
gboo. (b) it¢ju tf 6 je m¢ ti i$edale ile baba QmQ,ati (d) akan$e
it¢ju fun abaml QmQ. Die Ilinu it¢ju gbogbogboo ni ounje ti
ikOko Ieje fUn bii O$U m¢fa titi ti y60 m~a fi j6koo. Eyi ni Qmu
iya QmQ, agbo' tabi omi tutu-omi tutu ni omi idi ori$a adaian
tabi Ori$a ala$Q funfun, atiomi girl:. L¢hin eyi, bi QmQ ba ti
bere si ijokbo ni a 0 bere si f maa nu un l'ekQ, ti a 6 si maa fi
250
owe ati obe ata ko Q titi ti yob fi di QmQ ti 0 ri rin, ti 0 si Ie ie
ounje agbalagba. $ ,
Yoruba gba pe, elege gbaa ni awon arobo ati pet'Ta ni mo
on wo' ni won ie: ko sl. si enikan ti 0 lagbara 1'6ri ermwQn ju
Olorun IQ. Nitori idi eyi, obi QmQ ko gbodo fi aisan QmQ-Qw¢
jafira, Die ninu awon aisan QmQ QW¢ ni iba, giri, jew¢jew¢,
¢kil,aisan ki QmQ ko orrui, igbona ehin, il~ tutu, jedijed], owo
enu, oke ile, '
Yat¢ fun awon itoju wonyi, awon obi QmQ a rnaa se aye wo //
/
ni ilare, Hare l'¢d¢ awon bri~a ldile bi Ogun, Adatan, ira ati
Sango. Bi okan ninu awon aisan ti a kit soke wonyi ba si ri se
arobo kant' awon agba ti 6 gbowo ni i saaba ~e oogun fun iya "
ornoti 0 rigbo nail ki 0 Ie ni alaaria.
itQjud 0 le rnQ ti idile. I;: j¢ ki a fi ldile meloo kan sakawe,
(i) idili ota-o«. Ni idile y!i eew¢ pupo ni eew¢ QmQ won: (a)
WQn ko gbQd¢'da QmQ ni ibule mu omi. Eyi ni 0 si fa a ti wQn
fi 11 ki Wn bliyii pe 'lya ko da mi ni 'gbale mu £i'. (b) AWQn
QmQOjC ,KO gbQd¢ je ~ga ati ororo. Eyf ni 6 si mu ki a maa ki
orilewQri pe:
Oje ki i je ega,
K'eni rna mu orore $ere,
Ta ni y60 ba mi mu orore b¢ ako.
(d) 'WQn ko gbQd¢ ya aha>alah~ rQ QmQ wQn 1'6unj~ bi 6 ba
sunkun. (e) A ko gbQd9 ~I)e QmQ yii jade titi di Qj¢ ikomQ
n
I'aye atij<'}. "
(ii) AW(J1l (Jm(J Oye. AWQn idile yii je eya kan ninu aWQn QmQ
Iji nl aye ij¢hun. Eew¢ wQn ni pe wQn ko gbQd¢ f¢ ekQ fun
QmQ' wQn mu l'<iye atij¢, dipo ekQ; iyan ni wQn f¢ fUn QmQ
wQn,eyi 16 si mu ki a maa ki wQn pe: .
QmQ F¢yanmu ki eru 0 ba ekQ
QmQ Apagbinjin ki eru 0 ba ()ri~a.
(iii)ldile Artsa. Ni idile yii epo ni wQn fi i p¢n abe ti wQn
y60 fi maa fa ori QmQ wQn ti QmQ naa y60fi dagba. Ohun ti 6
fa eyi ni pe,awQn 'I'QmQ Elepo ni Mode, QrnQ el¢gberun ope'.
A~a ,yii si fi han pe wQn ri na-an-ni ohun ti wQn ni nitori pe
gbogbo idile yooku omi ni wQn fi p¢n abe. Eyi I'q mu ki a
maa .ki wQn bayJi:
251
 1,lil

" '11 "'\'

Ii,!'
'I
Bfa II!'I'

(x) AW9n Om9 Oko 1rh;e. EewQ a~Qn idile yli ni pea ko gbQdQ
()nli 1'1

WQn n fei ()lY)Q W()Jj, gbe wQn jade titi di QjQ ikamQjade.
S;jgb¢fl ti 6 ba Corf ()pQIQpQ eewQ I'a wfi fun aWQn idile nipa itQju QrnQ titun ni I :i

VVqn a bu 'po kil '1(;:, wqn a fi il~ Yoruba, eyi ti 6 da bii.ohun ti 6 j~ a~a gbogbo-gbM fUn

Bariyla \1fnQ ArepO'[H,'in-br,;,

<tb y. idile-kidile ni eewQ kia rna' gbe QmQ jade titi di QjQ ti a 6 SQ Q II";.·.

I".
:'1"
Mo ~e "ni cpo buta rAil)
II'
I
l<'>rukQ. . !ll'"
A ki i bj IpQnna 5e onibunbll
III·:
Akan~e itQjii fUn abami QmQ. QpQIQpQ ni iru aWQn QrnQ bayii,

Epo n i WQn n t~ ara 1,V(;'n 11 'fie 9 ba mqd ,

• , ., , -, F' ""!' " . I

" , .
y
, '" , ,
~ugbQn a <'> ka di~ ninu wQn ati akan~eli4j4 ti a j~ pataki lati .li1l

(IV) Jade OlUko)'l. (a) Nl Jete Yll, VVI)n ,<0 .JF,: okew. Idl ~e
(~yi
fUn wQn
ni e1. SI 5e Ii pc WQ!1 1'9m,,) [w1i (b) (tnm iii 1'''-'QI1 f1 5Q
Qrn\) WQn 1'6nlkQ. (d) Ak:Jtanpa oi wQn 51 fj del iWQ aWQll QIlle) (i) Tdfwo (Iti K¢hinde. Ni ak6ko gbara ti baba ibeji ba fojukan
\I/Qll. E)if /'6 fa a Ii a fi 11 ki WI)1l aWQn ~dun t[ 0 bi, gbogbo a~Q ti a ba WQ s'ara di it¢ aWQn
QmQ naa. L~hin ey( bi 6 ba di QjQ ikOmQjiide aWQn Ejir~, wQn
Ni ilC Ikayi aki:.tanp6
nilati gba ~bQ nitori pe ori~a ni a ka wQn SI. Nnkan ~bQ ti a si
l\jf Wqn I1 da lWQ ;J'NQn QITIQ W(;m;
nilati tQju ni gbogbo ohun ti ~nu 11 j~ bii ireke, aadun, akara,
()rUll tl;r~r¢ ni WQfl fi 5Q WOll 1'6nik().
ekuru, ~wa lamuluk~, Qg~d~ w~w~, oyin ado, tabi oyin mahin­
!dflc Ikay" ki i ji: ()keic; ll1ahin, oyin igan, pewuru ati aWQn nnkan miiran ti ~nu i j~.
r;::ni if 6 bei j\, eWl! haba n~ 1"6 jf;. A apese aWQn ~bQ wQnyi fun gbogbo aWQn QrnQde ile ati ti
adllgbo, yatQ fun ounj~ ikamQjade. Nigba ti a ba si n ~e eto yii
(v) ldiM OIII[:;b()II. !\WQIi QfYlQ Agbc ki 1 jt:; Eyi 1'0 fa ;i ti fun aWQn mQjesin, aWQo agba ti 0 rnQ oriki ibeji y60 b~r~ sf
WQIl /1 ri SQ pc:
maa ki wQn ni m~s'arnin-m~waa, bi wQn si ti n ki wQn ni aWQn
()mQ Olllgb\~n tf I] .if,: aj,), ewe ti a n pin ohun ti ~nl}.i je fUn yoo b~r~ si rnaa gbe orin ti
Igb~ln~g'J.n ili I] gbt~, wQn ba n da, L'QjQ kaFi-naa:)lii aWQn awo yoo gba adi~ agb~bQ I

(f)
()lllQ Alap,i ti il jcio Ii j(lhuiJ m~ta, eku rn~ta, ati igo epo iseb¢ m~ta fun etutu. Qhun ti mu a
ki a gba igo m~ta-m~ta dipo meji ni nitori ati ~e etutu yii mQ ti
(I'i) ldl/if: A lripd. ;\ ""<)11 '1m;) W(,H) /(0 gb9d\,) j\~ cjO. Idowu ti a ka Sl 'E~ul'~htnjbcj]', niwQn igQa ti oj~ pe tia ba
(Vii) D!tf-Jrhn(}r;lfll. (a) Ni idiJcyii 8V'/QIl Qf1lQwc,)f1 ko gbqd() jt; rubQ ti a f~ ki6da, a gb9dQ mu ti E~u kuro ni. L~hin ~bQ-riru
¢fQ eg':'InrrH); (b) I\W(,1I1 1,)1Yl1) W(,Hl S1 gb,ldl), jl,' ir¢ nitori pc a
QjQ ikamQjade> a tun mAti rubQ ni i1are-ilare, ohun ti si ~e a
j(,~ alagb¢d\~
k/)
,1wQnyii.
babaIll;j ""(,)1] gbel pc ir¢ \1!Ull, Yf1lQ ogun si ni
pataki ninu ~bQ Hare yii ni pe a ni lati maa yan ~wa si i.
idile
(ii) 1dol1'[l. Bf i ti ibeji ni eta
akan~e fun Idowu, ~ugbQn Idowu
(Vjji) 011//<)/1 (Ade). (0) fcwQ ti Jdiie )iii ni pc, 06 ¢¢kan !'QrnQ ki i ~Qdun tabi ase nf igba gbogbo bi i ti aWQn Ejir¢. Bi aWQn
wQn yoo rna" sun titi di QjQ ik6rnQjad~~ I'aye <hijl). (h) WQn k6 I;:dun ba n ~Qdun, jdowu ni yoo j~ alad alabaa~e Qdun naa.
gbQd~) gbe Qll1Q nel,l j,ide Uti di Ilk) l,k6mQj;ide.
si
(ix) AW(}Jl (JllI(J Ol(}fu «)kill). (0) L';jy~ ;hijQ inu ,1ka nj IImQ (iii) A/elba ati idogue. Ko si akan~e kan IQt~ fun aWQn QmQ
tUlltun yii yoo wa Uti di (,lX) Jkc)Il1Qjad~. (Ii) Akisa a~Q ni WQn wQnyi, a gba pe alatQI~hin ni, wQn j~ fun aWQn Qr~ mejeeji ti a
ta
yc)a fi ~e it~
Qll1Q si jill! 'lbi. (d) Ni alr;jt'lln(J Qj<J Jk{mIQj"idc ni a
k()k() bi, etutu ti aM.si ti ~e fUn aWQn Qr~
QmQ ti a.ba bf I~hin Wl;ln.'
fun gbogbo aWQn
I) gbe I)mQ yii wi) de Uti inu (i.k;j, JYitqmQ 1<0 51 gbQdQ j¢ 1<i
<:nik¢ni ri ()lln ti yoo fi PQn 1)lllq n;ia IVQle. p
(iv) eta-Oko. Bi obinnn bi! bi QrnQ rn~ta PQ I'aye atij¢, Qba,
252 tabi ba'al~ilu ni a uilati kQk(,) SQ fun. Gbogbo a~Q ti Qba tab'

253
 I"
1!111

""; ':~'

bail~ bi si wQ 'nigba ti l'rohln aYQ yii ba ba a, di ti aW<;>n ~ta­ 1ge Adubi adetayanya, 1\1
':1

Oko. Okan ninu aWQn ibt;la nMl sl di ~ni ti <;>ba tabl baal~ ilu Adep6p6 yan baba oni baba.

yii gb<;>dQ maa t6ju. Adubi to ni bi iya Ie ku k6 ku,

Bi baba Ie b~ k6 b~,

(I') Dada. Dada ni Qm<;> ti a bi ti irun r~ IQPQ. YOrllba gba wi

Ohun ti AdLlbi yoo j~ ko won,

pe Dada j~ <;>IQpQ eniyan <;>mQ. Nhkan pataki ti aw<;>n obi iru

Eh~gede n br; 1'6ko

<;>m<;> bayii 5i gbQdQ fi 5'Qkan ni lati ri i pe ounj~ aj<;-ku ko

GbQrQ Adubi n b~ l'aakitan.

wQn ni ile W<;ln, nitori pe onilekayakay6 ni <;>m(~ ti QIQrun fi

jihki w<;>n, ati pe igbagbQ Yoruba oi pe aW<;>ll ~gb~ r~ yoo maa (I'ii) DU. Ti odl] If,\. Ii ,\ n pe ni lr~I~-Aaya (ti 6 j~ apapQ
ya wa ki i, 6 si yt; ki w<;>n maa ba ounj~ ni ile r~. Ohun patakl' Ogunda kan ati In;:I¢ kan) bA YQ si ~ni ti 6 n wa Qm<;> bi, aWQn
ti aw<;>n obi Dada gbQdQ tun rrtaa ~e ni ki wQn maa fi oyin ati babahiwo yM pa~~ fun obinrin yii lati maa bQ oke ti 0 ba wa
ireke ~e saraa ni Hare-Hare flm aWQn QrTI<;> kekeke adugbo. ni agbegbc wQn. Bi ko ba si SI oke, wQn yoo pa~~ fUn un lati
Orofija Ddda tori: Ki a to fa ori fun Dada, aw<;>n etutu kan k6 ()kuta jQ, ki 6 si mia b<;> <:> hii oke, 0 y un ti 6 b<i ni, ti 6 si
wa ti a gbQdQ ~e, a si nilati difa lati mQ odu ti 6 b:! hu fun 9 nl <;> bimq. Oke ni QlTIQ n,1<1 y60 maa j~.
yii. 8i awc;m Awp ba difa nipa Dada, odu bii ()y~ku Meji Ie hu. Orf> (/l\'~m Oki:: Omi tutu ni agbo ti l) gb<;>dQ maa mu ati fi w~.
L~hin oii a bi difa tan, eto y60 wa b~r~ fUn fifil ori Dada. Ki ,i Ni gbogbo QjQ QS~ 6ri$,1 alil$<) funfun a\\l9n obi r¢ gbodQ maa
to fa ori naa, eyi ni aWQn ohun ti aw<;>n babalawo y60 pin: fun eke ti <,)I11Q yii ba ba w\iye ati Ori;;aaIa ni obi; y60 si rmia
(a) ewe akoko, (b)lgbin, (d) ewe Qdundun, (e) ewe t~t~ adayeba, pa .clkuk<,) bQ WOIl 10dQQdllll.
(t» c\ve rinrin, (g) akuk<;> adk, (gb) ewur~ dudu bQIQjQ, ati (h) (I'iii) irdk(). Ti OdLI If{( lryt~ Meji b,i YQ Sl ~ni ti 6 Tl wa QmQ,
adi ~yan. In)ko ni orllk<,) QmQ n,1:'1 yl)() maa j~ nigb,\ Ii 0 ba bi i.
A 6 IQ gbogbo aw<;>n ewe yil PQ, a 0 waa gun un w<;>n m\,> <;>St;. L¢hln ti a ba dif:l 1,111 ki ly,! (,)(11Q to 1'6yul1 QmQ yii, y60 mu
L¢hin eyi a 0 gbe Qm<;> naa 1<;> si MI.)<;>r~, 1<;> fa irun ori QrTI<;> r~ a a;;~.l :11:1 1i () Ie yi igi in1kl'l agbcgbe w(,)n po IQ si idi igi yii; yoo
. 0 diu! ibi ti 0 yi ribit! tabi ti irun gbe 19P9 ju sil¢, cyi ni a <.'> faa si Ii a~Q n,l,l gba ()j:i fllll in1k6 n,1<1. ElCyi Ili ,lmi wi pc 6 Ii wa
k¢hin, Qb~ gbajamQ tabi ab~ ifari II a k6 b;i 10 ri ni a 0 fi' fa a; <;lnl<,) 1\1(10 Ir()ko. L¢hin cyi yoo m;la 1(,) s<,) obi ni idi Iroko titi
a (, 5i da di¢ ninu irun r~ 5i koto Ii it gb¢ n'idii MQQr~. A 6 mu ti y(16 Ii I\)yllll ti y(\O si tl binl\l. Bi l) b;i bimQ naa tan l'ojQ
<;>s~ ti a ti gUll p~lu ewe od~id;;i ti a ti ka yli, a <.'> fi fQ ori Qm<;> is<)Ill<,1k1rtlkq iy;i l,m1q y()b t<,)jtl orLI, ~W;l, Ckuru obi ati orbgb(),
naa, a <.'> daa igbin ni idi, a 0 roomi r¢ si ori QrTlQ yii, a 0 5i fi W(,lll yon si gbc c I,) si idi igi ir(lkl) Wi y:inl~. Liti igbil yii IQ
adi ~yan pa a. Gbogbo ohun ctutu Ii 6 ba kit ni a 0 bo mo inu . tili ti (,)l1lqdc 11:1:1 y()L) f1 rill Ili () j~ d:llidan fUn iya QmQ nail
koto ti a gb~ si idi MQQr~. idi MQQr~ ni a 6 ti pa ewur~ ati I,ili m:iH 1(,) $<,) obi ni idi ir(1ko ned 10$<,)9S~.
akukQ ti aWQn.obi qmQ fi sil¢.L~hin eyi a 0 gbee QmQ pada si (i.\) ,·1l1'(JII (J1I1(J Ii l/ I(Jr(J I'()II'() Ot!I). AWl,)1l (,Hl1Q miiran W,l ti a
ile, aWQn awo, ati QmQ w¢w¢ ati obi QmQ y60 si j~ ase ti a b3. glx\ pc 1(,1w(,) ode, Ili a ti t(,)rQ Wl,)ll, ;\WI,)11 <,)m!,) ti 11 j~ Odoje,
se fun Dada. Ohun ti 6 jt; pataki fun aWQn obi QmQ ko ju kf . Amurl,), Elll~ tErilll~), Qra, ,Iti b~~b¢~, Ip(mju ni i mu abiyamQ
wQn maa ro omi 19bin si od QmQ yii lQ, nigba tf wQn bi fa a ni t()r<) (,)l1lq I(l\v() Olio, !<iti igb;l ti bahabwo b:i ti sQ pe od:':> kan
ilare-Hare----eyi ni 6 j~~ ~rQ. ni y()O fun abiyarnq I'(mlq ni y()O Ii mew 19 Ii 'gbogbo'ohun ti
(l'i) ige. Ige j~ QmQ at~s¢bi, nitori idi cyi, aWQn agba gba pe
I;nu 11 j~ hq Odl) yii titi ti y()l) II 1'()Yllll, ti.y06 si bim,). L\)j¢
Qdaju QmQ ni iru QmQ b{lyii ati pe ~)na ti 0 gbil wa iIe aye Ie fa
lk(l!1l(,)j:ldc iy:\ (,llllq ni Uti sc ~ISC fllll odo ti 0 bun un I'QmQ.
iku.ba lya r¢. L¢hln Ii a bi bi QmQ yii tan, aWQn awo gba pe
L~hin eyi, l) sl ni \;iti 1ll;la ~c S,lr{l:l Ili mre-llare p¢lu gbogbo
IDvQri obi QmQ yli nilati maa ;;e sal(aa fun QmQ miil ni iJare­ ohun ti ~nll 11 j\; rCIIl 000 yii titi QI11(,) n;I,1 YI)O fi maa rin. L'ojQ
jlarc ki Qkan Qm~ naa Ie rQ ati ki n~kan kan mia baa ~e aWQn
ti wl,ln y(')() b:i ~c s~lda fllll odo gbogbo ;\WQIl ~gb~ QIl1(,) naa ni
. obi r¢. EXi si fi him ninu oriki Ige ti C; ka bayii: y(H) IQ si r;ti olh'.J yii 1{lli jl( ~lsC.

254' 255
 (x) Oni, 010, Qtunla, ati b(;f;:b¢¢ 19. Hi yni ti QmQ ba da Jaamu (i) Eto orn ma. Okan ninu aWQn agba obinrin de of i fa ori fun
ba IQ 5i ¢d¢ babalawo, ti Odll ti a ri pc ni Ejiogbe ba jade, aW(,ln 9mQ ile. L~hin ti a b<i fa or! fun QmQ tan a Ie fi adi ayao
babalawo y66 5Q fun yni ti n wa QmQ pc ki a mu obi lQ si idi alhi adi agbQo paa.
O~un nitori pe O$un ni y66 ~iju aanu wo a, ati pe bi a ba bi (ii) Eto wiwQ aSQ fun ik6k6. Okan ninu 'lwQI1 3gba obinrin ile
QmQ naa tan, .Oni ni y06 sQ¢, Itan Ifa SQ fun ni pe Ogun nj ni y66 ~e eyi naa, aWQn mliran a si tun maa ~e ()~¢ fun ik6ko
baba Oni, Ola, Qtunla ati Erin ti a npe nf Ireni, Iyawo k¢¢kao yat¢ fun a)Q wiwQ. Bi a ba j¢ QmQbinrin ni, w<m Ie ti lu eti
1'0 5i bi aWQn QmQ yH fuo Ogun Mi pc O~un ni iya Oni. A gb¢ fUn un ki a si fi yyti si i l'eti.
pe Ogun f~ran ari maa jan ale kiri, ki i si i gbe ibi kan. Ko si
eyf ti Ogun. t¢ju ninu aWQo QrnQ r~ yii ati cyi abik~hin r¢ ti i ~e (iii) Eto sisQ QrnQ 1'6rukQ ati Iilo ohun eroja ati kik6i~l1ujQ.
I;.rJn tabi Ireni. Nigba ti 0 y{\, olukaluku luka JQ si ibi ti a wu lyaale-iIe ni y66 k¢k¢ dup¢ \¢w¢ QI¢run fUn alejo aye ti a WQ
u. J;:rJn IQ si apa ¢na Ekiti nibi ti a n pe ni Ire titi di oni. Ni agbo ile r¢, I¢hin naa yao juba aWQn bahanla QmQ ti a bi yii
¢d¢ J;:rJn ti a 11 pc ni Ireni yii ni Ogun jok06 si, ti 0 si gbe nitor! pc 'ada~e ni i hun QIl1(,), iha ki i hun QmQ'. L¢hin ti () ba I:

jQba. Eyi si ni idi ti a fi n ki Oglln 'lrcmogun ara lias¢'. OrukQ
abik¢hin r¢,ni a fi 11 ki i.
Oro Oni. Hi obinrin ba bi Oni tim l) gb<>d¢ maa bQ Q)un titi ti
QmQ oaa y66 fi rin. U¢ yamin Ii a ro ni ~w¢r¢ ni yoo fi mila
bQ Q ni il<'uc-ililrc r¢lu obi, ,tti adi y. L'¢j¢ ikomQj{lde Oni, l) j¢
)e cyi tan ni yoo wa kl) aWQn ohun cr6ja ti a 6 fi 5Q QmQ II
i'orukQ si agbo. Eyi ni aWQn er6ja naa, obi, ataare, epa, orogb6,
oyin, iy¢, ireke, ami tutu, QtL ati di¢ ninu ohun ti ynu n jy.
(Sllgb0n aWQn wQl1yi ki i ~e ohun Qranany~tn.)
L~hln tl a ba ti k() (lw~m croj,\ si gbangba, iyaak-ik y06 gbe
III,

aroba yii 1'¢wQ, yoo b¢r¢ SI i 1l1l'J 'lwQn ohun eroja, yoo maa SQ
ohun ¢r<'wany<'w l{tti 1'0 ¢f() y;Inrin ti a a fl y;inl¢ fun O)un ati ohun ti wQn dun) fun, y66 si maa fi ohun ti wqn ba duro I i '

¢kQ tutu, AWQn (,l111(,) ti a h{l hi t¢lt~ Oni ni, 01'1, QtLinla, Ireni fllll )c ,ldllra fun lkl)k{) nM;.
ati b¢~b¢¢. (i) Ohi. Awqn Yoruha gb;l ,obi ni a fl i by iku, ohun naa oi II:

a si fi i by ,\run. Yao ~e ~Idura flll1 (,)mQ n;la pc kl) ni i kil, ko ni

iSQmQlorukQ i run, bi l) b,l si )c aisal1 ti ,\ fJ obi b¢ ~, iku ;\ti arun y()O ll1aa gba Iili"l
'Ii:
l

adura r¢. !i
A ko ni mu <;nu ba pur¢ ohun ti a ti s(,) ninu iwe Orukq Yorub{l
!'brf a)~l iSQI11Qklruk<,1. A ti ~e ,llayc rc, 'Bayii ni a 11 ~e ni ilc (ii) On5gh6. A),\ aWQn baba wa ni pe orl)gbl) ni i gho 'nJ si ile
wa, ccw¢ ihomir;lnni', eyi iii pc qjQ ikc)I11Qj{lde yatQ ni il¢ aye. Nitori na,\ QI11l,l n{la Yl)O gb6 k¢g~k¢g¢. 1(0 si ni i gbl) ii
Yorubil g¢g¢ bi C!t') oril¢ olt"Jldluku. Uti (,)jQ karunun ti a b{l ti igb6 iY~I; nitori pc orc)gba ki i gOt) igbo-iy;l.
bimQ ni ikl)mqjade ti h¢r¢ fllll ,twqn oril¢ rniiran titi di Qj¢ (iii) Ataarc. Ataare ni i )cgun ¢t;l ati (,1t¢, nitori n;la eyi yoo ~e II

kQkanla, A si ti m¢nuh(l et6 Qj¢ iklllnQjade fun awqn ibcji bi a

ba ~e qkunrin ati obinrill ,tti hi (') b{l ~e obinrin nH~ji tabi l,lklJllrin
i~¢gun fun QmQ titun yii. Yoruba tun gbA pc ataare kl i di ile
r¢ I',iab¢; nitori nail ile ti QmQ tun tun yii yao k¢ nigbA ti l) ba
Ii
meji. A ti sq ¢r¢ nira,ipa ti olukaluku m¢l¢bi k<) ninu CIa d,\gba yoo kun fllll Qml,l rere ni, nitori pe ataare ki i di ti ¢ II:
, ikarnQjadc ati i)¢ kl)llW;t wl)n. Ohun pat<'lki ti () ku ki ;i SQ ni ibi /[t,tb¢. 1

(iv) Epo. Igbagb¢ Yorub;l ni pc cpo 1';\ f1 i )c ¢r(,1 gbogbo ohun

I 111 :

ni aWQn eroja ikc)JnQj;ide <'tti ltul110 ti a fun wqn. AWQn opit;tn ·,!!]
n sq fun wa pc l'i1ra ile't o('nun ni awa YorLlb{1 ti W:l ,tti pc, ti a ba Ie, pMlpMl julQ ¢r0 igh()n(l. Nitori naa bi a ba fi eyi ~e Ii
1:1
i

Abraham ap<;r<; igbagb¢<;ni ti ~lwQn Musulumi 11 del a pc ni adura ti QmQ yii ba gbllOa l'awuur¢, Yl)O tutu ki () to di al~
nitori pe 'aaro ki i gbona di al~'.
I'il: I'

Anabi Ibrahim'-ni <;ni ak¢k¢ ti () kQ kl) qnw jiidc, eta ti 6 si

t~le ni Qj<,) naa ba eta awqn YOrtl h,t 111 U I'()j() ihmlqj{lde. (v) Oyin. Igbagb¢ Yorubci ni pe didundidun 1'a i ba oi ile i Ii
<)na yii ni a Ie pin Clo naa SI: (i) eta rif':"l ori fUn ik6kl); Oll)yin, nitori naa bi aba fi oyin ~e adura fun QmQ ti a 6sQ U
(ii) eta wiWQ a~q fUn ik6kl); (iii) eta siSQ qlllq l'c)rukq p¢lu lila I'brukqyii, aye r¢ yoo maa dun., ,If'

~_
ohun eroja, ,lli kik()-I'¢nu-jQ, (vi) lrike. Adura aWQn baba wa ni pe a ki i b<i kikan I'aarin
\1

256 257 1'

/ (I
!I'i:
,I
__ 'II"'I'
I,I!
IlL",
- .. ¥;L _. ,,5: ,::,oc'".,:;._ ~:""';"::c."::~"'.' '""c:',"" . . ­

. ~.

ireke, nitori naa ohun bliburu kan kG ni v.q aye Qmq ti a b<i fi
in~~ke ~e adllra fun.
iRPt MEJi
(vii) Iy¢. Gbogbo eniyan ni 0 gba pc iYQ a rrl{ILl mt! qb~ dun 0 0
ati pc tf a ko be\. f~ ki ~ran ~gb<; t,\bi ohun 5ist':: miran k6 baj~.
0 0
iy0 ni a maa n fi sf i. Bi a b:i ti iy¢ ~e adura rlm QmQ, iYQ WQ
.inu ay~'QmQ niyf; aye Qml) nMl k6 SI ni i dib;\jc. 0 0 0 0
(l'iii) Off. Ohl:ln ti 0 rnu ki aWQn (lgb;l nUIa 11 Qti ~e adlll'a Ql1lQ Iii
0
ni pc Qtt kl i ti, nitori nail a Ili igbagbQ pe Q!1lQ ti a fi ~e ac!unl
0
,~
l'lJn ko ni i ti, ko si nf i t~. II,
Bf iru odu yii ba YQ l'oju QPQn ituffiQ r¢ ni pe lati Qeun ni ~
(Ix) Omi Illtit. tr0 p~s(,~ ni Ii igbin-Yoruba gba pc ami tuttI QmQ yif ti mu Qla wa aye. 0 fihilll pc yoo .ity eniyan patakl !i

. dara Jati fi sure fUn QmQ ki aye ,hi ile QI11<,) naa lee tutu. ki () SI
Ie ton) bii omi ti a fi OWlln) p<,m.
Awon olful1 ti a k,\ s6ke yii j¢ ohun ti i) ni itUIn¢ ati ieli ti {l.
fi 1"\ 10 wQn. Hi a SI ti r\ rnu WQll, ti a fi r\ slire, ni a 0 maa fi kan
QmQ I'~nll. L~hin nMl a 6 tun mu aWQn ohlin ti <;1111 n jc; Ii a ti
tQju kan .QIl1Q l'¢nu tabi ki lya r~ bet a j¢ hiti fi han <,llllq PI?
aWQn ohun wQnyi ni y60 maa jl; I'aye. A (l si 5e ;\dun\ fun QmQ
mhi kl (l Ie j~ wQn !',ijc;¢gb() ,hi aj(,~tQ. Y;ltQ ft"m omi ll1ll:1 ti a ti
I'aye. Nigba Ii a ba difa tan, wQn yoo gbe QmQ naa IQ sf idf
MQQfty, wQn yoo gb¢l¢ Ili b¢, WQIl yoo bQ o6kan owo ati ookan
'II
ti a so ffiQ idi QmQ, w<;l11 yoo ko wQn sinu koto ti a gb¢ yii.
WQn 0 mu omi akokotf a gbo SI igba ademu, wQn 6 fi fQ orf
QffiQ mia sinu kola ti a gb~ yii ki a t6 wa crup¢ bo koto yii.
E1eyii nl orin ti wQn yoo kQ ti wQn ba n Wty or! QmQ. naa
p¢lu omi ewe akako:
Arinako oi t'akOKo,

• 5C ad(lra, ,(1 nilati tUIl bu omi tutll si inu igba ademu l ..\ bi kata
Arinako n.i t'ako~o,

kan; ib[ ni ,iWQIl ~bi, ad, Qr¢ ilti iyekall p~lu al{\b:'\(i~e ti WQI1
Ki lagMj~i ko rere I'aye,

wa SQ QIn" l\m.lkQ y()O m,l:.l SQ 0\'1'6 ad(lra si, 0\1-/6 iii nl a sl 11

Ki ibi k6 yil. kliro I'Qna r¢,

pc nl owl'> IsQlllqh')fllkQ. Gbegbo obinrin ile ..h i <,Jmq05u ile 1'0

Arinako ni ti akoko.

gb()oQ ~ccyi, nilori pc bi ija ;Igb;i bLI clC III v.i¢ iwc\jLl, ohun Ii a
saaba rn{l<\ bere ni pc 'Nj¢9 SQ ov\'6 simi omi I'QjQ ti wQn h') L¢hin eyi ni aWQIl babahiwo yoo wa difa I;iti Ie mQ Qkan
QmQ ylij<lde?' L'¢hin eyi. <iwqn agba y60 tun ~e :.idul"a; I'¢hln ti nfnu aWQn baban1<i QmQ 'mia ti 6 tQ tys¢ r¢ w'aye <hi mQ ieu
w'.m ba si ~c adura t;in, jijy ali mimu I'{) kan. Si ollikMLlku ()bi eniyan ti QmQ yii yoo j¢ p¢lu ipa aWQn obi r¢ ti 6 tQ wa ile aye.
ba ~c I:.igbara to ni yO() 5i ~e ·pCSI: ji.it;-rnimu. .J;:ni ti 0 si tQ tys¢ r¢ wa'le aye yii ni a 11 pe ni ip¢rf (11119-,
i~bQri. L~h)n gbogbo ohun Ii a Ii k:'l, igb;)ri (,1m(,) 1\) kll, 0 51 j¢
do p,\t;lkl l\iyc atijQ. BI Yorub,i b{l f¢ ~c igbQrl (,)I11QM, wQn
y{)o ran yl1ikan I{lti Iq j:i ewe; akoko W{l 16ko. W(,'11 y(')O flll1
oluwar¢ !'owo il;igb¢, iye ti WQIl s,i;\b,i 11 san fUll OWl) ilagb¢ ni
~i1c kan ati kQbQ rneji l'ciyc atij<) cyi ti i ~c k¢b<l Il1cjil,i 1't'Jde-6ni.
Nigb~1 ti ('J b;i j:.i C'we na,\ dc, WQIl yon gbo ewe akoko 5in(1 igb;i
(idemu, WQIl y('}6 gbe Qmqdc ti a f¢ gborl fllll, WQl1 y(JO da ori
r¢ kod(), wQn () si Ii ori Qm() nMI kan QPQn Ifa. l.¢hineyi WQI1
y(')(' bu iycfun si orl (,lp(J1l Ira, wQn () w,la ti OWU so OW(l-t;y(,)
kan mQ (,)mQ naa IQwQ ati ni idi.
Ti wQn ba ~e eyi tan, wQn (l d[r~1 I,iti nw Odll ti () htl YQ

I'()ju Qp(Jn. Okan ninu awqn odLl ti 0 Ie hu ni a 11 pc l1i In;l¢

Mcji:

25X
259


10
..... ""
ETO MQLBB[
Ohun ti a il pe ni rnQI¢bi yatQ l<iarin aw<;>n Yoruba si iturnQ tf
aWQC1 iran rniirim fun un. Ki i ~e Qk<,), iyawo ati QrnQ WQO nikan
ni a n pe ni rnQI¢bi, bi ko ~e gbogbo aWQn ti alajQbi ~~ sil~ tf
wQn si jQ wa PQ lati rnaa gbe agbo-ile babanla wQn, ati IMi
rnaa pin ~ru ile ru. Baale ti i ~e 016ri ile nj ~nj ti 6 ba dagba
ju, oun ni i si i ru ~ru yii ni ibi ti 6 gbe nipQn; eyi ni 6 fa owe
pe 'J;:ru agba ti ko ni o~uka oj baale Me rLl'. 0 j¢ i~¢ ~gb¢-nbi­
Qranyan flln baaIe tati t~s~bQ ~okoto, ki 6 5i ~e i~¢ yii bi i~¢
nitori 'Bacik ti 0 j~ ti ile fi kun, onlkQ r~ ko Ie parun, eyf ti 6
si j~ ti 6 fi tu, orukQ r~ ki f parun'. Ki f ~e oklJn QrnQ-iya nikan
ni 6 yi nigba ti 6 ba kan QrQ rnQI¢bf, ti iyekan naa yi, ko si
gbQdQ ja nf aye atijQ; eyi ni a si fa owe pe 'Or¢ kitikiti, iyekan
katakata, I'QjQ ti Qr¢ kitikiti ba ku, iyekan katakata ni y66 gbe
e sin'.
L'aye atiY), 6 rmia n ~~I~ kf a ri alagidi ti y60 taku pe oun III
y60 j~ mQgaji Qd~d~ baba oun, ~ugbQn i,wQn agbaagba adugbo
ki i j¢ ki iru eyi ~~I~, .eyi nr 6 si fa aWQn ()we w<;>nyi: 'Bi Baale
bi di rneji, itan adi<;: aa di pipin'. 'Elfli I'agba, iWQ I'agba, ki i .
j¢ ki iIe ti baale ba gbe PQ a gun geere, nitori pc .olukaluku ni
yo¢ j¢ mQgaji I'Qd~d~ baba tir~'. 'Aifagba fun l;i1ikan ki i j¢ kl
ile a gun geen':'.
Eto agbo-ile ti a n SQ yii ni ipil~ eto ijQba ni il~ 'KaarQ-o-o­
.,. jiire' ki aWQn OYlnbo to de, QjQ ori eniyan si ~e pataki ninu
, gbogboiJe. Bi baale ile hi si ni ika ninu iru ile b¢~ a maa tu
nitori kb si ~ni tl i f¢ ni ;'1Oa ni ile buburu. Alaye ti a ~e yii fi
iturnQ baa!& han gbangba ni il~ Yoruba I'aye atij¢ pe gbogbo
alajQbi nj i j<;: mQI¢bi, ile kan nail si ni QrnQ ~gbQn ati QrnQ
itburo 6 gbe, k6 si si lyatQ laarin ara, ati iyekan; bi wQn ba ti
n PQ si ni wQn y60 rnaa kQile PQ ni kaa, kaa. Sare ile miiran
Sl Ie tobi ju apap!) ogun ile IQ; nitori pe ohun pataki ti a wa
ninu QrQ rnQI¢bi ni pe 'Ajeje QW¢ kan ko gbe igba dori', ati pe
I('a rin k'a PQ, yiy~ ni i y~ ni'. Yoruba gba pe bi 'Ogiri () bi
janu, alangba ko ni i WQ b~, bi ole ile ko ba ~i il~k un fUn ti ita,
260
ole ita ko Ie wQIe' nitOr! pe ir¢pQ ni OOgtHl mQJ¢bL AWQo
\1,I¢nyi ni a n pc nirn(ll¢bi oi il~ Yoruba:
AW9f1 (ikimrin: baale; a~oju bacHe (bi 6 ba jl( jle Ijoye, Baba
iII1I
Kekere); olofl QmQ (bi 6 ba j¢ ile ijoye, Aar~ QmQ-ile); ati I I
Qkunrin-ile (Qbakan, iyekan tabi Qnwore, QrnQ obinrin, QmQ­
III
(lmQ, erubiIe, arabatan, agbabo).
flw9n obinrin: iyaale; iya r;gb¢; QmQ O~l~l; obinrin He (iya ewe,
m9y~loye, sarep~gb¢, aman':ya, orog{1O, orog{m aipeni, gbogbo
Jyawo); (~rnQge (ojuJow6 QmQ, arota, agbabQ); i'IJi aw<,10 t'o wi)
ninu ile.
Eyi si ni ipo ohlkoow3. wQn laarin mQI~bL
Ba:.He \ 'I
'i
G~~g~ hi a ti 5C alaye itumQ ohun ti Yorl.!b:i npc ni ba:&le ~aaju I 'I
pe 6 yal<) 51 ti Oyinb<), ~ni ti 0 j~ ahik050 ile ni a ri pe nf 8aale
ile. Gun ni baale, bW'll¢, QkQ JIll. Ohul1 1:i 0 ba SQ ni ablY ge,
nibi ti ipo r~ 133rll1 ile 51 ~e patak, de '(,)b¢ If baa]e ki i ba j~,
iyaaJe ile k1 i se e'. ltumQ eyi ni pe ofin ti a ba pa l'agbo-ile
gbQd<) ~~. G bogbo ani de 51 wa lab¢ il.<lbo ati ofiil r~. J;:ni ti a
bi dagba ju l'¢jQ ori, ninu agbo-iJe ni wo;m n fi jt;: aye bacHe, ki
i ?C oye li ynik¢l1i Ie dll nitori pe oye :idayeb::i ni, I1lQkanm¢kim
nioye yii si i kim. i;ni ti () ba jy ba,lIe di yni ti ko Ie gbe
ibomirAn ju ile ti t) 1"0 lQ; bi igba ti a 1"i eniyan .iQba ti leo Ie fi I
iltl ti <1 joyl.': si sfJ¢ ni. Bi CJ IXl ~e pc ile Qla ni, a Id i pe inl ~ni
bayii Ili ba{lie, m0gAji ni <1 n fX~ e.
I~~ t;ni tf \.) b,i j<;: baale ~e pataki pUPQ, baale lie gbQd¢ bu
omi suuru mu, 6 III Jatij~ onilaakaye ¢da ati onitara ~da. Wahala
agbo·-ile ti 6 PQ yii ni 6 mu ki a maa pa a I'owe pc 'J;:ru agba ti
h) ni 6~uk3. ni baalC ile maa ri nY. lrli ~ru bayii a maa ta oi
1'6ri, ki i sl i mu oriyin "va 10p01QP(l igbA; ~ugb9n baa.le il6ko
gbQd¢ bQhun 'Agba aja ki i ba awo() ,if. BaaIe tf 6 ba sl j~.ti
ile fi kun orukQ r¢ ki i parun, b~¢ si ni eyi ti 6 ba jy ti ile fi fQ,
0rllkQ tir¢ n,lit ko Ie panm.
Eyi ni di~ nin u i5~ baale: lja agbo-ile pipari, alejo gbigba si
agbo-ile iti We jade, lile QmQ-ih~ kuro l'agbo-ile (ti 6 hi hUwa
'k6-t0' si obinrin-ile), fifi QmQ l'¢kQ ati obinrin gbigba (eyi ni
abilekQ ti a f¢ fi 5aya), eta ikl')IDQjade, ila-kfkQ f'0mQ, imiwo
5i~e, lilQ ipadc adugbo t:Abi yiyar: eniyan IQ, titQju ara He (nlpa
261
 i~~-~i~e, iwakuwa, ati b~~ b~~ IQ), <hi i5in oku··hihun' ile ana.
Baa!iS y6,:;' yan Awqll1 ,hod iiti
Alaye di~ lori i~~ baMe niwQnyi.
na t;;ni ii Oflli b{, ta si \;ha.
.1111

(a) Ija pipari i'agbo-ih~. Bi lja ba b~ 5il~, ni gbagede Qd~d~ baale lL) ,,·,u, 11.. '11 " , , ',' '! ' ." .m'
( !.9 I!.• &n~~,.,a all::.l(J) §~ ,A!!;Ki/[H"6:,, .'~
I
atiJQ
ni Inti pari r~ I'cil~ 'ti a b3. ti jt;:un ljn ki 6 mci baa dl ynik¢ni wa ibi ti y{)o 5iH1, Qp<,IQp¢, nf ij Ii~ fi gba a sl
lQw¢ ninu i~¢ wQn. Eto ipari ija I'Qd~d~ bacilC 5i niyi, baale ni i Hi k,) b:l mQ ~nik~ni laarin llll, Jjbye ;~d
" \ " fi . . . ',.
ni y6() to 1Q.
5i 1 dari r~: 'I" , ,
:Joye yn c. I Sl lie a.m n;, "I)!.,. aaye, Oil vva, Q 51 l'
I' • • •
",e ,'" . .
,a ale.l6 ... .
y1l Ie

baalc Ad\lgbo yii kan !()w(l. Ij6y(; kb gbqdl;" rn2J r3n~(~ SI ba<lle

(i) QmQcte ni yoo k¢k¢ rojQ tir~: iyaw6 ni 6 rojQ kl iyaale t6

. tabi qba ih~l .vii; ,i~yi 1'0 sl f'a owe ti \",)1) n pa ki i \\(~l1u

ro, b~~ 5i ni iyawo yoo k¢k0 roj¢ ki qkQ tabi iy[lkQ r~ ki clOi1~ rna ml,)'.
II!

t66 ro.
f'--ligba mlHm hi. () b,l ~,e pc nipas~ qm() ile ni :i!lej6 Ii w0 51 III

(ii) I;:ni ba rojQ tir~ tan ko gbQdQ sQrQ tahi ba ~ni tl y60 rojQ
ile, ki a tf> Ie gba in:! ;'dei!) bayll, qnlQ i16 gbqdQ SQ fllll ba:i!e,
k~hin jiya11.. . I';
baale 51 gbqd0 pc: gbogbo i!<: iq, ki (; si fi ()r¢ yli Sl ctigb() w(,ll1;
(Iii) L¢hin ~j¢ riro, onlkaluku 1';iMa,'rni ati pc ~I¢rli nitor! pc
~1~lgbQn g~g¢ hi 1$<: ;'tti <\~~l a lei i ~:<i.aha k(' illejb L:rli gba sileo
Yoruba gbil pc 'K6 j~ ki ri r6 11i i klm il,~'.
Ofin li b wA nipa illcjc) gbigb~l sik; ni pc 9rnqkumin ile ni 6 Ie I

(I\') L¢hin ~ri-jij¢ aWQn ti yoo dajQ maa- bccre ~)rQ tabi alilye
11

gba obinrin 1\( kb nf ;lhf;:l;lr;l;l\i ;~lcj() okeere II'1

16ri ~jo naa ki wQn m{\ baa fi ~Ina, nitori pc 'Il~ ti ko ba (yatQ fun iyekan) wa wq ninu !Ie; \lklwrin SI m inl alejobayH
t'oju ~ni $U, a ki i mQ 06kun r¢ ¢ rin'. I,I.

nihili j0,. k1 i,;e obinrin, ati bi ,c) h6. ;iC cbinrin t\ 6 w\)ll, tQkQ­
(v) fd:ij¢. 'Mogbamogba J'oye c kiln'. l,:ni bfl kere .ill ni y60
t9 k q; a \d ; ;.;ashA gb:1 :'dei,' I'(HU, :Afi. 16i\JnlQllH). II

kQk¢ d{lj¢. AWQn obinrin ile ni y(')() k¢k(J diJj0 ni ~is~-n­ I

t¢lc, I¢hin nail c"i.wQn QmQ O$U, Qd¢mVkunrin :iti 'lgb;l iIe. (d) Uh~ ,~l.ejo i.ilAi!'O I~!rnii ih~o ~$(; baale ni eyi; pat~ki 51 ni i
L~hin t[ awqn wQnyi bil ti sQrQ, iyaale ni y66 y,in i,Jr<) l()ri, rm:l ki Yorllb:llC :llejc) k0ro ni ;\g\)o·ile ni~(1ri P"~ ':ly;'1y;l ,hi Jt¢ju II\i:

baalC de ni yOt) si 5rjrQ k¢hin -ohun t'6 b<:\ si wi ni ab~ ge. ,'l\ej6 .it; ohun :lbirn6 fCm wqn. f( i i.k 10 ~e i::yf, y66 pe II

gbogbo ik Hti Ii. ~:slm kan inj ;jkjb yH yb(:) 51 ni III'II'"

Ori;>ir[~i iyit ni a Ie Ii jy :;Ili ti 6 b:i j¢bi:
r~ Ii b Ie I[U~! ki a Ie 1.1
anfiulni :',ti 5q ':
(I) Won lC d{, a l¢bi, ki wQn si kil¢ fLll1 lIll pi; ki (\ m:i ;;c in! Alejc) klir() nin:J ilf~' (IE j ~lknft; (obinr;Jl ik li'l.bi ti ;\dllgbo), i
r¢ mQ. ile I<ikun, aJi )w;j gb<Hnqgi){)nl(,i. Lik:(,)i))\},ik: :U:n() ninu ile. () j¢ lilt
a~;A Yoruba pc 'Baak ik ki i k ki iii: 1.11', nilori kif i:~yi, J.jlya ki
(it) HI () b<:\ j¢ pc obinrin lIe ~c r)fM(') III 6 fi di ija, won Ie ku
ceru Ie c l'orf. j Ie QITH,) klHb ni de kl i ~;{tah;) ji; ohun ti a [i 1'"1 j\~ enlyan. Bi a .~I'
(iii) Nigba miiritn. ba{t!e Ie p<l$((, ki w()n gbl J$Q tf aWQn obinrin ba n1 Qmq i'agboih~ Ii 6 11 .iak, ti (, si ya Qk, jj 0 ,1 hillW:i ti 6 'II

ilC mt:jcejl r6, ki wQn fi kun 3$1) I:gunglJl1, bi (.) bil $1: de Ie ba on:lkq m61<~bi. .iv ;Hi Ii Udll!!bL" iigba·ile yl'J6 gbi­ 'fl'
elt:egun; bi kG b,l sl j¢ ik L:!cegun, w(m Ic j(J :J;>Q n{l{l ni incl. y,lnju ali maa s,un lin kbir,inni, bi <'> ba S(lWr,>n, WQI1 y60 pc II
(iv) Bi () b{l $C obinrin ti () I'a;>cju ni, baal0 Ie p:i;><; fun un, kf 6 gbogbo iie jo, WI)n 6 51!TIU in; Qlnq t)(;~; IQ 51 idi aya-ile lati It;> fi IIi:
k() IQ si de baba r~ ti qkan r~ y(')6 fi rQ, tabi tf rn(~I¢bi yoo alajQbf bura, nitori pI!: "(orLlba pC' eglJrl patapat~i oi &yl, ~ti :~I
fi gba ip~ r~. pe ajQbi jil 6 ju ep"~ \Q. Hi in.! i.ya QmQ bayli ba wi:!, 1'01]'6 ibanuj~
(v) Bi () ba j¢ owu-jijt; ni (') fa ija, baale y()O P<'l~(; fl~1Il :\wQn ni f(1n un, y66 si m<:\a fj qrn<;l )Iii blJra; ybo ~e ireglm fliD hHa­
qmqde ile lati ku ecru Je aWQn 6jowublnrin nlcjeeji yii hilo ti b ~e ki QInt:;> yH to kllfO ni t;:ni H 6ghml.tin Ie pa. Eyi
],()ri, ki wQn 5i rYl<ia k()rin k<:\ic bu wQn. fihim pi: a ki i f~ Ie Qmq-ik kIJ(() oi ile. p::HaJ:i karl ti Qffiq
(vi) fya ti () gaju ti ba,jIe ati iy<:\ale Ie f1 jr; obinrin ile ni kf wQn Ie :??, "ti ko 111 kh'irijl ju 1\.1 a irS e hl!~o ni k6 jn ki QffiQ­
,bu omi s'()d() fGn :lwqn obinrin Ii ri ja pc ki ~(,Jn maa gun klmrin.oilc b,i lyirw6 ~ni ti b b:i jti. i:l 19 sun t8.bi ;;e ,ere geie, Bi {;
un, p~lu a$;; pc omi inu od() m\.a ko ghQd0 ta ~,I wqn lara. ba ~e eyi ](6 51 frl~b¢ fun ~~¢ a gbQd¢ Ii; e 01 ile ni.

262 263
 U.&,,+,g;'i\~1~' ,f"'}"'!:""''''
;7jjf -­
~e) Nipa fiifI (,lm(,l 1'(lkQ, balite 1'6 ni a~y igb~hin (lro yii; ~ugbQn
a SQ nipa igbeyaw6 ati j~~ o!ukaluku niml mol~bi oi oju-iwe
xxx. B~~ sl ni a tun SQ n.ipa obinrin-gbigba 1'6ju iwe kan mia
yli, k6k6 oro ib~ ni pc baale ko gbQd0 gba f(1I1 (,lIllQ-iIe IMi gba
obinrin 'ko t¢'. lru obinrin 'ko t6' bayilsi ni obinrin adugbo
(nitori pc tih)ro ni omi adugbo 6 tor6, )(0 gbQd0 TIl), obinrin
Qr~, t;bi ati ani t;ni, ati iyaw6 gbajllmO.
(~) L'6ju-iwe xxx ni a ti ~e aLlye n[pa i~~ baa\{; nipa cta ibiIllQ
ati ikQmQjaue; b~~ si Ili a SQ n[pa i~¢ r¢ lori iJa-kikQ fun QIllQ
!'6ju-iwe xxx. Hi 6ku hil si ku, ti 6 j~ iIC ana, i~¢ baalC ni IMi ri
i pe ()lIn yan eniyiw ti Yl)O gb~l~ ni ilC ana t'6 ku, itti ti yoo
jllk6() ti ana obi, ylll) SI ni\;iti tUIl ran~~ beere ohun ti a 6 ba fi
husin bii ()\~6, ounj(,: :'tti yran. Hi ipade adllgbc) kan ba wa ti
1'1
ba{l!c ko Ie IQ funrar¢, i~¢ r~ ni lati yan clliy,ln IQ si ipade
".1\1\
b¢~.
I
. (f) tto inaw6-$[$e W,l nlnt\ i~¢ gbogbu gbM, QW¢ ohun tl a Ie
SQ nib! ni pc ba,lle IIi ahiga. 0 si ni ;iwqn ohun anfaitHi ti 6 te)
si i Iligb,i inaw(), ninll iru anfiwni bayii IIi t:ll) ki <i fun baile ni
jtan t;rall ti a ba pa ~e In{lwo, ibaa $e QITlQh~ m¢jQ ni 6 ~e inaw6
I'(lj(l kan hail, itan yran lll¢jQ ni baale Y(J() gba, Awc;m obinrin
ile ni C') ni ¢hin ~"all Ii a b;i pa ~e inaw6 ki bj ~c adi<;, c)pc)IQP9
igba ni a sl mila Ii fun lyaale ni ap:l C;rcln ti a £la. tYI it; ~blm
bli fih:'ln ni aghll-ilc pc a lTIQ rid I~<~ ~11i Mar;ld,l \VQIl,
(g) I$~ im()jlit6 dl) l/lIl(,l-ile ni () Ie Jll ninu i~~ ba:ile. j~\; r¢ ni
lati 1TIC,) igb~l tl awc,)n QIllQ ;\li oblnrin-ile Ii jade hlrc'l ni iIe, olin
si ni 1{lti mQ igb;\ Ii W()n n wl/IC !{lti Sllll, ki 6 ma ba;l 5i igbere,
a~¢w(\ ole ati t;ni ti c) Ie yc) gbc igbckugbec wQk~ sun \{lij~ pe
baalC mo. Ninu it0ju ih~ yii, i~¢ r¢ IIi IMi mila lin ka ~hin ile ati
inu ile lati Illl/ yni ti ka gbadtlO nile; nigb;l miidn ti l) ba si ri
rin kaakiri ~hinkidC ilC, bailie Ie ba itUfu ti a di Sl ~hin y{ml 9mQ
iIe. Bi 6 ba kan eyi, 0 gb9dc) pc ip;lde ;lgbo ilc; ki () SI wadi!
IQWQ (;ni ti ('1 ba itufu !¢hin y~ml r~ nitori pc Jtum¢ Hufu didi ni
pe 'a f¢ sun ile fIlQ bmlll; ilC yii I()n nitori ti ylli ti a gbe itMu
s'~hin yara n bi obinrin ar{l ;idl'Jgbo kan Still'. HI in'J <;ni b;\.yii
ba ti j¢w(l fun baale, aWQn agbaadugbO yo() ~c ipade l¢hln ti
wQn bi si ti forikori, ti wQn fJkunluktm, ki t;ni ti 0 f'ak tan
or~ln flIn QkQ obinrin nj 6 kin; 6 si gbQd¢ ~e cyi werewert~.
264
~_
Ky:5lale
lyaale ni igbal<eji baaIe, oun 5i ni a~6ju ati alarn66jut6 baale
IMuin aWQn obinrin-ile ati QrnQbinrin-ile 1'0 fi de 'po QffiQ-O:;;U.
I$¢ yii Ie pupe) hitori pe i:;;¢ atot6nu ni; a ki i 5i i f¢ oni kete \
jinfin, e)la kete jinf:ln ku laarin aWQn obinrin iIe, Iyaale naa ni I,
yoo maa sin baalC ni gb~r~ ipaKQ bi ohunk6hun ba f~ yingi
laarin aWQn QInO-ik. J;:ni ti 6 ba dagba ju ninu aWQn obinrin II"
iii ni i jt( IyaaJe; agba obinrin-ile ki i si i ~e agba QjQ ori bi ko ~e
agba ijQ t1 a WQ ile QkQ. Bf QmQ-o$u ile tf wult,: ki 6 dagba t6,
ko Ie jy iyaale nitori pe ile QkQ t;ni ni a gbe Ie joye yii; ki i ~e
j d
l~
,I,
oye ti a 11 jy ni iIe baba yni. Bi wahala ati imL)jut6 fie ki i ~ee j9
1;1
ki baal!:' r'aye he) SI ibi bn, bakan nail ni ki i j¢ ki iyaale r'aye
$e OPQIQp¢ nnkan. ~ugbQn g¢g¢ bi owe'Ti apc,)o san. di~ ju ti
ok6b6, ti Adeoti san di~ ju ti ~ogo'; b¢~ nl ¢rQ ba;lIe ati ti
1'
iyaak d. lyCwle ni anfaani ati maa jade ati IMi maq ~i~~ r~ bi
egungun r~ ba rn6kun. Eyi ni d[~ ninu aWQn i$~ iyaale ile:
I
(a) Eto agba QjQ ori fUll l,'lmQ-ile. L'aye laelae, aWQI1 baba wa ki I'
i kQ QjQ ibi QmQ sil0, i$~ iy:ialC ni h\ti mQ igba ati ak6ko ti a bi
I!"
Olllk66wa QmQ-ile ati !ati yanju agba ftlD aWQn ti 6 ba n jlja !I'
agba, ibaa $e IMuin QmQ-ik 5i Qffio-ile tabi laarin QmO-ile si II~I
. ill
QrnQ adlJgbo. Olum ti wQn fi n ranti eta agba yii ni (0) a5iko ii'I
9b Q ti a bimq sl, bi t;b~) Sahg6, C;bQ Lafa, t;bQ Ori~arowll tabi
igba Egungun Odlln; (b) igba ti a gbe lyawo wQle, nitori pe
iyaw() tuntun ko gbQd¢ pc gbogbo Qmo ti a bi bi ki II t6 wole
I'lHllkc,). OIl1Qk(lI11() YC)L)\VU ti iy;lWc'l kan bel Ie pe 1'6ruko, ko
gbc,)dQ ba eyi ti a 11 pe l'onlk~) inagij~ jija agba.
(h) l$¢ iyaal0 uCla ni lati mQ eto agb;j fun obinrin-iJe; agh;l
obinrin-ilC ko si $on) bti to nilari pc iy,lwc) ti II bi wQle k~hin
ni Yllo fo 9S~ f(l11 iy;lwo tuntun ki 0 tll W(,1Ie. lyaak na;l ni i
t(ljll aboyun bti igbil ti nhkan ba si ti l~j6 si obinrin lara ni
yc')() ti m;ia :;;e at(')tonu ohun gbogbo ti L) b,i Y9 ki l) $e ;iti eC\\'Q
ti () bCI yt; ki 6 wc,'J ki II tlltll ;lkl)ko. A-h-C,)k,'l11-r,in ni eta aboyul1
1!ltOr! owe aWQn agba ti l) SQ pc 'Aboyun lTIQ o:;;u, m{l I11Q Qj,)'.
Oun n{la ni Yl)ll 5i $s;iju ,\w(,1n ,lgb,1 obinrin-iJe I,iti - gb~bi bi
abiyanw b{l de or! ikunk, Bi a ba si ft; kQ ila fun Qm9 kekere
naa, It;hin ti ba:l!c ba ti dCtfi t,\n, ti II si I11Q 9JQ ila kikQ, gbogbo
it(lju aWOn Qm9 ti yoo kQla fUn ati ohun ti a 6 fi tc,)ju WC,in kti
5i qw¢ iyaal6,
265
~-,-~-~-~

~.
--- ......._""""""'
.."'.!!.!!'"!"'.,..
.

,.,""'U~"~'~'·T~.~---··~---

III
1
"11 '1.
II
III1
'I I~ II
(id) ] tabi qbuntun) 51 j~ patakJ i~¢ i pipa koriko byyn; flIn ile kik¢ ti won n gbe ati fun ol<'>ri ilu,
I'd
iy,iale. III 'ly,i31e ni i 5c ~;rll Jyawb', I'u.\c ij¢hun; gbigb~ J1~ ni baluw~ Ieiti sin ibi QmQ Sl ti obinrin­ I,'
I

~ugbQn kl i~e de gan··a" ni, aWt;ln orogl'm r¢ ii () b'l ni 'Ie ile bit bimv, sisin oku abiku Sl ~hin-odi i1u ati ti agb,lIagba si II
I1
1

111 yb6 mall ke y, ti wQn t) si rnaa gt; ~. !~;¢ tf Jyi:lale ik k() ju ki agbo i1e, pipa yran nibi imiw<'> ile, ,hi pipejQ si Qd~d~ hiti pari
b ri I pc aWQn ;)gb,i orogun t¢jt:i iyaw6 tunl.un daradara lQ; yni ija nitori pe ibl ni wqll y60 ti maa k¢ ~k¢ fun ij¢ tf baaIe ba yi
Ii a ba 5i gbe k¢hin ki Jyaw6 titun lo,{) wQJe ni i$~ yii YI)O 'Nt? kan w¢n. AWQn si rli i fi bamubamu r~ gbogbo Qd~d~ yara ati I:I,
!'(~rlm jll; ati P(~ hi iY3W6 I'nl. ni !;d qkim karl, labi 6 f~ Ie palo ile ti a ba ~~s~ k¢. AMaanf tiwQn fun gbogbo wahala yii ni II
ohunkohun, orogun gbQQ\) 5 1,> fun iyaajl~ dc; .;ni ti y60 pe ~l1i ti
1 pe apa e;;ran ti a ba pa ni ti awqn QmQkunrin-ile!
ki 6 ~c
il I:,
6 Ix\ j¢ ""iti Q(6 if a SQ yii ali
etl) Ii () bj W3, ni idi . Obinrin-ile I
i;;¢ miin:l1i 51 ni did,1m<1 do pf;lu ba,ile ki WQrI Awoll yJi"ni aWQn obinrin ti a f~ sinu agb'o-ile. Pataki i~~ WQIl
k ru eru ;idl:! ti kl', rtf Rir() it;'m ididc j¢ i~¢ ni IMi rogba yi iyaale ka ninu akitiyan eta ile ti b ba n ~e ati
obinrin··ili: rnaa /1 $e, L'iltij¢ 3.l,v<;m Co ~¢ lati pa ofin ati a~y r~ m¢. Od~iri~i oye ni wQo maa n j~ laarin
Jt;in sill,~; ~i:lgb(ifl agbA obinrin ni iran wQn, bii iya e;;gb~, may~loye, amareya, aw~nj6, ati b¢~ b¢~. I~¢
Wt;JIl leti; nibi ti w(J/t)' flln iyaal6 ti wQn ni IMi mu ariya aarin ile dun, IMi ~e ounj~ fun onile ati
i'6 Ym:! ni .1 SQ 'Nigbir .li k6 bil rnl) Itail ITj(~, a alejo, ,~lti latl sun rara nigba ti idiIe tf 6 f~ WQO ba n ~e inaw<'>,
}'() . l'Jilm'. lli it3.n ,lwon ti "I ~;lIn ij;ilj qd<;: ibMi ~e inaw() iyawo tabi ti 6ku ati b~~ b~~ IQ. 8i Qkan ninu
m<) obinrin ile J'6rieth b,\bJ!f! n,l,\ si oj ilwQn aktwi w¢n b<i Sl bimQ aWQn naa ni iyaale ile y60 10 IMi ~et6 ,hi t¢ju
III,
;I.ti aSlHHiJr;l t,jc1WI,U! bi;~~ fiil'! lJi<l. J(~ ile q!;l._.bii iy,i ik(:)k6 yii nipa ounjy, iw~ ati gbogbo ohun ti 6 Ie mu ki iya I,

de . ki. i kin 1;11)[ fifi omQ titun yii ni isinmi, titi ti Qj¢ tf a 6 ko QmQ jade y66 fi pe. ".
r~\r<i t<lbi hi 5(,1, Rikml melJ. l1i i) SK j~ Anfaanf aWQn obinrin ile yii ninu inaw6 ~i~e ni agbo ile yatQ
Liti mila fun
Qm(,)-O~ll, obimin···i!e ;lti \mi\)kimrin.,il{~ !:.hJ.YI~ !<iti sun rinl tUlbi fun ow6 tl a blIn wQn tabf ti a fi m¢ wQn I'od, tabi ow6 ikunl~ ! i'l
I!

hili r(Jkm him baba-rllawQn, ki 3.WQfl ti ko Yl~ Ie IlH..) inl itim ti wQn inaa n pin ni pe aWQn ni w¢n ni ~hin <:ran gbogbo ti a
a.tiran··diran b;iyH. ba pa nibi inaw6. Ohun pataki ti 0 fa ki wQn maa fun obinrin :I
l 1

ile ni ~hin yran ni pe w¢n gba pe 'Eke ni obinrin, odal~ si ni

.. 1

QmlQlk.lllfld.ll'll•• nlcf Qkunrin' nitori naa wQn a maa fi ~hin e;;ran yii fan wQn leti pe
Awqfil w(,)nyi ni ilwqn r;lkimrin Ii b ba Ii ly£i\;v{) ni agbo-.ile '~yin iyawo wa, bi y ba ~e oju wa tan, <: ma gbagbe ati ~e ~hin ~
,hi ;lwQn U () d k(l 51 :iwqn Qmqkimrin ke:kek(~ ninl:1 wa 1¢la, bi a ko ba si nfb~ tabi SI nf aye'. ~
wQn nitod
kumin ill~
ti ,\ r,\ b(\ ni ii.wQri \w)nYf;:rl. i~¢ aWQn (,llnQ­
ipb W(;Jrl S! ~e p.,l.ii'dd, oi olbye ti a ri pc ni OmQ-Q<;iU He ~.
obJnrin de, b~~ ni alNQn wQnyi j¢ OmQ-o~u Ori~i
~
sarepr;:gb¢ ti d !i1:kin ni QmQbinrin-ile ti 6 ba ti IQ si ile QkQ. QmQ
ftin baalc~ ;lii ili6; bi p3J.,lki Ix\. si de '!~; aW(,>n ni a U: o~u meji 1'6 wa. Ekinni ni e;;ni ti <'> ti ba QkQ f~ ja tf ija naa ko I

pe ni at~)de-bf·aj;i baale. Hi 6 bfi. bm Hie bii !d Ii gb¢l~ ni ile: ~ee parf, ti 6 ko wa si ile baba f~ IMi dalemo~u, 6 Ie ti jawee
t
ol()kull, ki ,i mica ~hJn He, ld 3. da, eniyiJ.!l H yob y~na ilu ati f'¢kQ, ki 0 si sanw<'> if~, <'> si Ie ma san owb if~ ki <'> j~ pe bi ko II
j.w<,m ti y60 lq 5' 6jl:i ogun I'aye atij¢, aW<)11 ni girlpa ati QgQ_ til~ Ie KO pada IQ si ile QkQ m¢, baale r~ wa n ~e eto tf QkQ III:1I1
sQmqkum<n ile ti a a ran IQ; 'Nibi ti b Wll ~fLLUfu l$!~ nil dad . t'aya fUh un. Ori~i QmQ-o~u keji ni aWQn tf <'> wa l'¢dQ QkQ, ti
igb~ sf, nibi tf 6 VliU 016wo ~ni nil nin ni..in 1<;)'. Baal6 ni <'> ni 6 j~ pc bf nIlkan ba ~<:I~ nf ile baba wQn ni wQn n k<'> wa si ib~ IIII .

w(>rI, QWQ r$ ni a$y s1. wa, \-ImQ ni w¢n j~ r{m un; Qrnq k6 51 IMi sun; ak<'>k6 tf wQn si n 10 ki i ju Qj¢ meje sf m~sanan IQ'ti :1
I.

gbQd¢ ~iju wa baba; nitori naa wQn ko gb9d¢ k¢fQ 51 baale wQn y60 fi pada si ile QkQ wQn. A Ie kit w¢n sf t;ni ti <'> wa WQ II
l'~nl.l. AWQI1 i~~ ti a jlln iJ yan aWQrJ Qm(;Jk,:mrin He hlti ~e ni aWQsun nf ile baba r~ nitori ina.v<'> tabi akan~e tf <'> ~<:l~. !'
III

;'66 267 ~
1\
!II
·1·

II
 Ipa QrnQ-o~u j¢ ipo <,':!~g¢ ni Jarin rnQlvbi wqn, bi wqn k6 Ixi
si j¢ agbaiagbfj ti wqn r'i bQwQ fun, t;nu WQI1 k6 ranl¢ ni agbo­
iIe baba wQn, nltori pc de QkQ wqn ni ¢tQ wQn wa g~g¢ bi awe
awqn agba tl 6 sq pe 'Aja ki iron) ki a ~Q ojule meji'. Bi wQn
bi j¢ agbaJagbfl wQn ni ,lilfaani ati d:i SI ipari ljft tf tqk(;>-taya,
. wQn Ie \\it; Qmq tiluil ti a ~¢~¢ bl, wQn sl Ie lQ si ode mQl¢bi.
WQn k6 nl ¢tQ ati di iyaaJe !t((~l{te nitorf pc bi wQn b:i ti sin
Qrnqbinrin·ile f'0kQ, 6 di alcj(':> ni ih~ bob;) r¢, bi a bj si ri i,
'$e k6 si nilkan '?' ni a kQk0 beere. ttQ kan mla tl i ~e ti QI1lQ­
o~u, ibMI j¢ eyi tl 6 d<:ilemo?u tab I ty! tl () wa fun inawo ni ile
baba ti a gbc bi i ni pe nigb<'t kUllgba ti a ba 5C inaw() aWQn ni
6 ni iya ~ran ti ~. ba pa!
QmiQbimin-ile
I~~ ;;h.vQIl wQnyi he) f)(> nint! ile baba wQn, ipo Jlej6 l'a ka won
Ii
51 nib~. lie QkQ Wl,Jn ni WOIl if Ie fQwQlal¢; Adura ki ori wo
ibiirc gbc W!.Jn si ni a 51 mja IJ gb,1 fYln wqn.
i~~ ;hvQn QlTh,lbinrin-ile ni l,iti gb{, lda.1i Ii) si ile QkQ iyilw(S
I'QjQ 6lslln lyilw6, ki wQn si gba OWO 1;1,ili ~lti ittly<;ri iyaw6. Hi
iy,lw6 ba si WC) ile QkQ tan, i;,¢ wQn ilti ti obinrin··ile iyaWl) ni
l,lti sun oorun QjQ m{mlnun n'ile QkQ iyaw6 tf :'llejo wQn yii,
y()6fi di ~ni ti a m'oju ilC~ di¢.
r;:ni ti () b3 ka a~a Yorubil yii, t! () ~;i dll1ti it:'m ilwQn 'vvlirldia
m¢wilii (ti rn{tnlntJll ~e QIQgbQn, ti rnarUnlJn ko 51 gbQIl) ti a sQ
ninu Bibc;l] pc wi)n rl IQ sun i!(~ QkQ iyawo yao tun ri ohlin ti it
r1 gbiyanil 1,I(i fih,ln ninu it;;;) ati i?c Yorub<i pe nf iha i1a oorun
ni a ti wa sf Ik·lf¢.
Si () ba ~,c pc wQn n gh(~ iYilw6 b<> W:l sf de TnQI¢bi ni, i~¢
aWQn Ql1lqbinrin·ile yati). Lili Igb,l ti qj() ti lyilw6 y6iJ b,t wQle
b<:i (j ku Qj¢ marunun Ili ~twQn qrnQhinrin iIC y()O ti maa IQ sun
ile iyaw6 iilun Lilaal¢ ti a (\ fi gbc e. Oorun qlQmq-QkQ 51 ni a n
pc eyf. OjQ ti alsl:m iyawa b{l ku Qla ni oorun asunk¢hin aWQn
iyakQ iyaw6 vii, bi C') ba Sl di ir()I¢ QjQ vii, yni ti 6 ba j¢ ,lgba
Ql1lq~o~u y60 lq 5i Qja lati ra gbogbo ohun ti l;nu r1 jy ti aWQn
QIQl1lq-qkQ yoo ka IQ si ilC iyaw6. Nigba ti Qja al¢ ba ti tu ni
wqn yi)6 t6 Iq ni Qj0 alQk¢hin ti aisun ku Qla Vii, p~lu ij6 :'tti i1ll
ni wQn y66 5i IQ.
Nigba ti WQIl ba de ojude ly:iWO, wQn y60 ti ti il~kun ile lati
rn:l fun WQIl laVe ati wQJe. F,:ni ti 0 ba j¢ a?aaju wQn yo6 p,\!u,
268
wQn yoo si kan i1~kun I¢~m<;ta pc iyawo aWQn ni aWQn wa wa.
AWQn obinrio ile ni y60 ~i iI¢kun, wqn y60 bccre gbogbo ohun­
oro ti 0 yy ki wQn mu w,i, bi l\ bi pc wqn y66 fUn wQn raVe
ati wQle. WQn y~ k0kQ IQ si idi aya-iie IMi fi awqn ohun ti
((nu n jy yii ~e adura ~ti etlltu, l¢hin naa ni wQn y60 ki gbogbo
ile yipo, kf a t6 mu wQn lQ si ,l~IYC ti a ti LQju sil~ ftln wQn lati
sun. Gbanl ti wQn ba de ibi ti a t'¢ni flIn wQn 5i tan, aWQn
obinrin-ile iY:lw6 y60 m0 ly,lwo w,i ki "Qn, l¢h 1n eyi, wQn yo6
jyun, wQn y()O si b~r~ si i ILl ],iarin it;] de, p~lu ij6 titi ti wQn
yaG fl ~e gbogbo oro ti 6 Yy t{ll1, ki wQn t6 lQ sun. L~hin al¢
Qj(? 11 aisun ku Qla yii, awqn QIQI11Q QkQ ti pari i~¢ wQn, wQn ko
si !'¢tQQ ilti wa si aisun 1'0jQ keji m0; gbogbo ~tQ ti 6 ba t¢ si
wQn ku si ile mQI¢bi wQn.
Bi oku b:i kU ni agbo-ile, :lwqn qlnQbinrin-ile rnaa n ~c oro
tl QmQo~u nipa ~i~an igb,!I'l 6ku, tyi ni eta pipe (Jkli kiri 1'0jQ'
karunun ti 6kll b<i ti k u ' "
P:lt<J.ki oro ilC ti aWQn Qmqbinrin n ~e ni eyi ti a rl ~e bi bku II"
ba ku, a 51 ti rn¢nub,t yii nigba ti a 11 sQrQ l'l)r! etC) isinku, di~ ti 1,,1
a Ie tun rjn" ni JeLi ni on':>ilC (i aWQn-omq-O~tl gb(HJ() ~e nigb,! ti I!
I
QrrIQ tSQ, QmQ Ajib(\gunck, onilu b:t ku, tuhi hi ol(\gbul'() b,i
ku ,'tti h¢~ b~~. Fun ,tpt;<;n;, bi ql11Q tSQ h,l ku, I'QjQ ikota ok0,
aWQn QrnQbinrin ile yOl) WQ gberi Que;, wqn 6 dl ipur'1p{t, wQn ()
II
SI k6 Qrun ~tti Qf'l IQw(, hlti Ii Iwa ogun ~lti ohun ti ~IWQI1 baba
wqn ~e hiln. Gbogho :'tdtlgb(':> ni wqn y()O jl) k<l p¢lu ilu, ti wQn II
11
j()O SI m{w fQ kokl) '1wqn obinrin ik, bi eniy,ln b{t ri wQn y6b 'I
,I
1"0 pc wQn ti mil Qtl yc\ ni, ¢1111. ija Mi iw,! ogun ti haba wqn­
Qn j,'t ni () glll1 w<,1n. iru i1u ti w<,Jn m{ta 11 ILl ni (i) l~'f Ogllll IId{} 'I
IIi. Ch\'(} oglil/ IIdr/lli. 1l1o le/,ogllll ,W}\I'(} ye juglilijaglll1 I'(} hi mi; II
(ii) OIl1(i Oglill rid Ii \1'(1
rh; f,; if,; j £,,\(}.
0
r;:ni ti 6 bj j0 QI11Q-o~u ti eegun r¢ Ie ni y(')O ~e a~a{lju oro ~
~f~c Vii, oun nl a si InQ hii a~iw{l.itl ogun. AWQn obinrin ile ,~
y(:)O si t~l¢ wQn !{lti l11aa gberin llLi \;1ti 1n{1a nu a6gun 1'6ju
wqn. f,'
o j¢ ohun alghQd<,) 11l{1 ~e I'tll1 QIllQblnrin-ilc I{lti ki iy,i ql11Q l
I',
. ku ewu qmq tuntun ~ILi 1;'lli san owo iSQl1lq-ll)rukQ 1'(lj0 ikQI11Q­
jade.tyi ~c plltaki nitori pc hi QrQ h{t d\)rQ, il \1 P;'l~t; ftIn qmQ
ninu ile flll1 QI11Q-o~u, ~lgbalagba obinrin iIe a 111{l:.l bcere pc: I
'EC166 1'0 SQ sinG omi I'Qj¢; Li a k() Ql11q tl () II Pil~y run yli j{tde? II
o y<; k'a ranti pc hi nr'1bn ba ~¢ ni ile I11QI\'bi, 'Di¢ ni ti Ahlb{t
ninu ibeji' ni Qr0 'lwQn QrnQbinrin-iIC, nitori pc ¢tQ wqn kc) PQ ~
I'
269 ~I,
I I
II~,
 ,
1

:11
1

kaJ~ lati j¢ ipe ijoye ad'ligbb fUn ogun-jija bi ijoye adugbo naa
ni iIe baba wQn bii ile Qkq, ibi ti ynu wqn si ,;b(~ gidigidi ko
~e ri. j¢ ipe oJ6ri ilu. .
ju ibi ¢n) oku,·~i~e kl l'agbo·ile m¢l~bi.
6kti sisin ati ~i~a orin oku j~ i5¢ ajQ~e rnQI¢bi, l1)aa ~e oku il6 I

ana, ta.bi oku ile ara yni; a 5i ti SQ pataki i~¢ baale' niou r~ oi
. AWQIl ti 0 wI) nimi He tabi al:fbaagbele oju-iwe xxx. .
Dluranl¢wQ ni aWQn eleyi j~ fUn lTl¢J¢bi, '1bi a gbe l1i a a ~e' si Ogun pipin j¢ Qkan ninu i~¢ mQI~bi Ii 6 ~c pataki ju l'aye
ni ¢r¢ wQn. Sugb{,ll1 6 ~e pat;lki ki a rn~nuba a won gb¢d¢ atij¢. Oglm QmQ iy,i ko ~oro6 pin, oglln Qbakan tabi ogun baba
fi if~ ati aajo h,ln l1inll ohunk6hun ti 6 ba kan m()l~bi oitori pe ni 6 ~oro lati pin, eyi 1'6 si fa owe ti wQn ri pa pc: 'Gb~d~ bii
bi wQn 0 ba ~e eyi, ba3Je Ie Ie wqn Idlr!J ni agbo·ilC. ogun iya, a ni ~ni l'ara bii ogun baba'. Od~d~ baale ni a gbee
AWQn eto id ile tabi OhUD ti a Ie 1«1 bi i is& gougbo gbOo laiuin pin ogun. Bi 6 b<i ~c ogun baha ni, iw<;m a~a pataki kan wa ti
m¢l~bi ni oro idile ibaa sc vb\) QrQdl:m lun idile tabi fllll a gb¢d¢ ranti; di~ ninu wQn niyi:
awon babarila wa ti l) ti kl1. ati ire wiw:[. ba:ii,~ ni a ri (i) Bi a ba ~a orin oku ki a t6 pin ogun, 1;ni ti 6 ni iyaw6 1'6
pese si fun ire WiWl'l (a) flln iyinVl) ti ,:: J1 sin fun qleq; (b) fl'm nl gbogbo aWQn ohun ti a pin fUn un. . •
iyaw6 ti a gbe wqle l~hin ti a ba san vs0 r¢ ni aarin ¢(,1c!¢ tan, ti a (ii) Jdi 19i ni aa pin ogllD, I~yi ni pe a kil ka iye QrnQ ti oku fi
(1" aSQ bo 6 r6ri (Od~d¢ baale ni Y(·~I\.) 1(,) gba Ire, l¢hin naa si!~, iyaw') oku ni a aka, iye 1yaw6 ti 6 ba S1 ni nj a 6 pin ogun
ill y60 gba 'ire ti ¢d() iyaale ki a to lq \\.¢ ~ ni ball~lw¢ agbo··ilc. fUn. Iii'
".1
i',1
, i
BaaIe atj iyaale a si Imia fl a,lyc sile; nigb,} miit;ll1 fun a.gba (iii) Eni ti k6 ba gb¢nju ki 6 si dagM ti baba r¢ ba fi hi> di 'I
QmQ-osu tabi QmQldmril1 ile lati sure); (d) (~ni ti Ii rc cbj; (e) yoi ajyrn6gun.
en
1

11,
ti 6 f~ pil¢ ile kil,(,); (f) 9ni ti ri re ojll··ngUrl; (,'oi ti (J ~¢$¢
;

(iv) Nigba ti aWQn a.hUra oku ba sl wa niJ~, igbagb¢ Yorub:i

daw¢le 6wo-si~c; (g) yni ti 6 kQ5¢ ti 6 ycgc ali nhkan pataki ni pe, 'Od ki i by ni'l~ ki ~mu 6 bu'; aWQn 1'6 kli ni baba flln
'I'
11,1
b~~ b~~ lq. QmQ oku, aWQn 1'6 si l'a~y lari ogun, ohun tl wQn ba si 5e ni i
Ih6 did y tabi (igb¢ didt;) j~ is¢ gbogbo gb66; QdQQdun ni a si j,:iii
ab~ ge.
maa ri. 5ee lati sin olori ilu tf.lbf ti Ucto tabf iioye adugb6 ti 6 (v) t.gb¢n k6 gbQd¢ jogun aburo, aburo oi i jOgUfl ¢gb¢n. Iii I
tltl¢ flln mQl~bi ni ibi ti wQn d() Sl. Ohlin ti wQn ba pa bQ, 15¢ ti ~gbQn ko ju ki 6 m6jut6 ohunk6hun ti ba::He bci ~c· IQ I

baalc ile lati k¢ ri gbog~o r~ na, kl 6 t() ~a aWQn ohun ti WQD nitori pe g~g~ bi a~a Y oruba, ¢gb(Jn ki i gbadura ki ablHo kli
y60 k6 fun yni ti a d~gb¢ fUn g¢g~ bi ohun ysin Qdun. Laarin sin (lim.
m¢l~bi milran, () Ie j~ pe baale iJe ni wQn d~gb~ flln hili fi iyi (vi) Baba ko gbQd¢ jogun QmQ g~g~ bi owe ti 6 S.Q wi pc;
i~~, at6t6nu ati imojut6 ile ti ri sc han. 0 yy ki a 5C alaye I'ori 'Ire di odi nigba ti baba ba n SQ pe 6 di QWQ QmQ oun l'¢run'. 111'i.1
11'"
, ,',,'
ibo did y ati igb¢ rini', bi a 6 ba d y ih6, ,1 a da Qi0 sii ni, gbogbo i!

Bi a ba f¢.pin ogun, aWQn ohun oro kan wi ti 6 j~ pe 'lwQn

mQl¢bi tabi adllgbo nf i sii mQ, 511gb¢n igb¢ riIu ki i 5e ohun a 'I'
'''II''i
agba ni i pin, bi a ko ba si pin in daradara, 6 Ie tu rnQI~bi; di~ 1"1
a'mllra si!~ fun, eniyan kif sii Po, aki i si fi ohun ti a bit ri pa
ninu aWQn 11l1kan naa ni ile ati oko mQI~bi ti a gbin QPl;, obi, II! 'I
Ji5¢ fun agba kan. Ow¢ awqn ti 0 ba IQ ni y06 pin in,a ki i si
or6gb6 iti kok6 si. Opy ki i ~e oguo kekere nitori naa, aWQn
k6 ohun ti a pa dele ki a to pfn wQn, orita tabi ibi ti a ti rugb~~ 'I" I, ,

ni a gbe pin in. agba maa ri ~c eto kikQ r¢ ni. Bakan naa si ni or6gb6, a~a 1
II!

aw(;m baba wa ni pe yni ti 6 ba gbin oro ki i ka a.i9 tabi ki a tao I"

L'aye atij¢, i5~ ilu ni Qna-yiy~, pipin bii a ri pin obi ni olori 11I1

ilu si maa ri pin-in fun mQl~bi-mQJ~bi; i5¢ baalC si ni Jati 5e eto iye
Qd¢mQkunrin ti yoo ba IQ ~i5¢ ati igba ti y60 ba kan olukaluku
Qd¢, bii igba ti olori iill ri 5e eto igba ti yrJO kan adugbo ti
ijoye adugbo si ri. 5C 6to igba ti yr)o kan ojulc tabi mQl¢bi
kQQkan. I~¢ baale ni lati fa akQni ninlJ aWQn <,lmQ ile r~ kan
Of!) ~i~e
I
Bi ¢fQ ba ~yl¢ ninu m¢l~bi, ibaa 5e pc wQo f~ gba il¢ m¢l~bi ni
tabi oko tabi bi l;nikan bi fi iWQsi 19 m¢l¢bi, baalC gb¢d¢ pe
gbogbo QmQ ile. Bi ita ati ir6 ba si pe tan, ki i gbe a~Q fUn

270 271
II) ,1

1'11 11 .

1,1,
I " U ".
~:'
!,'1".' .

0109)'3 1'6 ku. Ti ~se ba pe tan awon rnolebi yob fi ori kori tl
won 6 sl fi i kun lu ikun lori ki oju rna ti rnolebi, ki iya rna si j~
mQI~bi. Bi c}rc} ba de ibi ti 0 de yii, 0 di i~~ owo, ona kona tl
ko ba. sl le ba mc}l~bi j~ ni a gbe le wa owo: a Ie. fi omo ~Qfa, a
le ko owe tIe, a Je fi omo si oko i~~ aarQ. 'Aaya be sile, 0 b~ si
are', n i QrQ da nttorl pe itiju alejo ni itiju onile.
lyatQ di~ ni 0 wa nirui ebo-riru ati oro idHe, iyatQ ib¢ si ni pe
odoodun ni a n se oro idile, sugbon ebo-rini ko ni igba kan.
Igbakugba ti 0 ba jade l'oju QPQn, tabi ti 6 YQ l'oko alaje, tab!
ti alagbigba SQ fun baale, ni 0 gbodo maa ta ebo E~u danu kl
ciilfaani, alaafia, owo, orno, ire chi ldunnu Ie wa ninu ile ati lati
baa le lgbona jlnna si molebl, ki ile rna baa tu rno baale lorl,
AWQn ohuntl a ka sake yif j~ df¢ nfnu aWQn ajurnQ~e i~~ rnQI~bi.
L~hln ti a §jJi ~e alaye ti 0 kun lorf eyi, 0 y~ kf a ~e alaye df¢
16ri aWQI'l Qmo-ile ati obinrin-ile tf a ti kiI. siwaju. Eyi ni aWQn
ti a 0 ~e ahiye lori wQn:
Obakan j~ QrnQ iyaale ati QrnQ iyawo ti wQn j~ obinrin OkQ
kan naa. Bf 0 ba ~e pe obinrin kan mia 1'0 bf ornQ fUn baba
QtQQtQ, a ki i pi: wQn I'Qbakan, ~ughQn a Ie pe wQn ni OrnQ-iya,
tabi t¢gbQn-taburo.
iyekan ni QrQ tf a.. n 10 fUn aWQn tf alajQbf bol papQ, ibcia ~e
Qkunrin, ibaa ~e obiorfn. Ko sf iyatQ kankan "iarin QIQtan
ornore ati iyekan.
~rubil'; ni QrnQ tf ~ni ti a rnu I~ru sfagbo-ile bf, tf ko si Ie IQ
sf' ibi kankan rnQ.O ni aMnnnf ati nipa ninu df¢ nfnu eto
rnQI~bf, ~ugbQn k6 gbQdQ joye laelae, ko si gbQdQ j~ baale; bi
QrQ il~ ba si dija ko l'~nu QrQ rara. Ko ni aMuani ati ~u opo
tabilati pfn ogun ninu rn91~bf, ~ugbQn bi a bol n ~e imiwo tabi
ti a Ii pari ijil, 0 Ie da Sl iru <irQ bayH. Ko gbQdQfi alajQbi ~epe
nr idi aya-ile nitori pe epe yif kole rnu un, eyi ni 0 si fa a ti
wQn fi Ii pa a I'owe pe 'Bi.~ru b<i p~ n'He ajQbi ni i bu, nigba ti
ahijobf ko si JQ pa wQn PQ, epe ko Ie rnu ,un'.
l)'atQti 0 wi!. laarin ~rubile ati arabatan nl yH. Bi ~ru rnQI~bi·
ba gbe lyawo, tf lyaw6 yli sl bi QrnQbinrin, ti ornQblnrin I'QkQ, •
ti oun naa ~l bfrnQ; QrnQ ti 0 ~i yH ko nf ile baba rnlirim ju ile
ti a gbe rnu baba iya r¢ I'~ru IQ, ko sl ni ani rnlirim ju aWQn
QrnQ rnQI~bi ti 0 rnu baba r¢ l'~ru. Iru lyekan bayH ni a Ii pi: ni
arabatan.
Bi aba ni ~ru, ti 6 bi QrnQkunrin, ti Qkunrin ti 0 di ~rubile
yif nacl bei gbe iyawo, tf lyaw6 r¢ sl bi oblnrin, arota ni ornQ­
272
binrin ti 0 bi yii ri j~. Iturno arota ni pe awon olowo ~rubile Ie
fi ornoblnrin yli fun eni ti 0 wu won, ki won si gba owo if~
tabi owo ori r¢ ki won simi-an 0 se wu won. lalfun baba ti 6 bl
i ni kQbQ ninu owo mia.
Orno-owo ni orno erubile ti 0 j~ okunrin, nitori pe olowo
enibile ni awon orne ncia yob maa sin bf baba ti 0 bi WQn.
Olowo erubile si Ie ~e won bi 0 ti wu U, g~g~ bi owe aWQn baba
wa ti won n pa pe 'Ibi tl 0 wu ¢fUufU I¢I¢ nii da ori ig~si, ibi
ti 0 wu olowo eni ni iran ni in lo'. L'aye atijQ bl owe ti a pa
yii, olowo won Ie ta· won, ki 0 si fi owo won mud, 0 Ie fiwQn
ko owo. Bi won ba, si f~ gbe lyawo, won gbQdQ san owo kan
fun baale ti won yoo fi ra ara won ki aMMni won Ie ju tl
erubile ti 0 bi won IQ, ati ki a rna fi Ie huwa enl-ni-won sl won
rnQ ati aWQn QrnQ wQn.
Oragun ni aWQn obinrin QkQ kan naa, wQn ibaa ~e rneji,
m~rin tabi ju b~¢ IQ. Oragun Aip~ni ni aWQn iyawo-ile ,ti ki i ~e
aya Qkunrin kan mia. WQn Ie j~ iyawo t¢gbQn-taburo (eyi ti a Ii
pe ni iyawo Qbakan) tabi iyawo iyekan.
lwQfa ki i ~e ara rnQI~bi, ~ugbon ti 0 ba j~ eyi ti 0 ~e QmQ­
luwabi, eniyan ki i tete rnQ. 'Bi alejo ti 0 wQ l'agbo-ile ni iWQfa
ri, ~ugbQn ara ko d~ iWQfa to alejo. Alejo Ii sin ara r¢ ni, iWQfA
Ii sin eniyim ninu ile ni; i~~ yii a ba si fUn un ~e ni 6 gbOdQ ~e,
ko si gbQdQ rna pa ofin rnQI~bi ati ti olowo r¢ mo. J;:ru a rnaa
salQ, eyi ni 0 si fa owe aWQn agba pe 'Bi 0 p~ titi ~ru Ie sa, bi a
ya iWQfa yoo re ile r¢,. Bf ~ru ba sa ti a ba ·rnu un 0 ru igi oyin
a ta pa ni, ~ugbQn bi iWQfa ba binu IQ si ile aWQn obi r¢, QrQ r¢
k6 Ie, onigbQwO 1'0 daran. Eyi 1'0 si fa owe pe 'Ara ko ni iWQfa
bii onigbQ\\:'O, abanikowo ni ara ani'. Obinrin ni i seiaba ~e
iWQfa, bi 0 ba sl wa ni ile olowo r¢ ti QrnQ-ile ba ba a sun tf 6 fi
loyun, 6 kuroni iWQfa, 0 di iyawo ile, aWQn obi r¢ si Ie ba ~ni ti
o yei a nf iWQfa ~e aawQ, a fi bi QrnQ ba SQ pe~ni ti oun 1'6yun
fUn ni oun Ieiti f¢. Owo ti a si fi ~Qfa fUn di egbe, aWQn-Obi
iWQfa yoo sl tun pinnu owo if~ ki 0 rna baa di QrQ tf olori i1u
yoo gbO sf; p¢lu ¢b¢ ati arQwa ni wQn yoo si fi san owo idana..
Bf 4- bei ~e Qkunrin ni af~ fi kowo, ti ko sf obinrin, oko kQlojQ
ni a saaba fi wQn sf.
~ugbQn QrnQkunrin ti a fi kowo yii gbQdQ ~e gildo, ki 0 si rnQ
ipo ara r¢. Bi Qd~n rn~waa ni a ba to ri owo san pada, ere lori
cwo ti a ko ni gbogbo i~~ ti iWQfa ti Ii ~e fUn olowo. A ko si
gbQdQ rna san iye owo ti a ko pe. Iru iWQfa ti 0 bei p~ to Qdun
273
 iI
Ii,
:'

m~waa ni a n p~ ni kQI¢j¢. Bi () ba ~e ivv:Qfa kQl¢jQ ti 6 gbQI1, II

omiran a lTlaa dako adad,L tabi ki 6 maa ~i~~ agbaro lati ko­
ow6 jQ ki 6 Ie baa YQ ara r~ 1'6ko kQjQIQ. IWQfa ti 0 ba le,ti
' '., . .'" II
aWQn eniyim r~ si raago, ki i lQ SI ile wQn mQ,. oko kQIQjQ ni
wQn n ku SI. A ki i saaba t¢ju inl aWQIl aku$~ bayii daradara.,
QWQ-lile ni a fi ri mu wqn; eyi 1'6 si fa owe pc 'Ol6wa ki i j~
]1
....t' _ _
ETO IJOBA ATA. )"ERA YE
~ ..•. ~._ .._ ."_"~' .. , .._.. _~, __,".. ,_.. ._ .. __..._._•...•.._._~_'_ .._' ._.. ~ __,. •__.__
ill
l

oor6 ganhan, ki iWQra j~ agunm¢t~, ebi: ti wQn ba kQ 1'6wuurQ, ~I III

~hin ni Wyn 6 fi luk<i I';;\I¢'. "Bi atuti.! ri $e iWQfa, wQn a 1'6 gbe Aye il Jq, <\ n t<) ¢, l1itori pc nigba Ii a !co ti i de ile aye, al:iye n
i~e r~ de, bi 6 ba ~e QrnQ oknv6, wQn a ni ki () rQju fi. amitoro ~e aye, igb,\. ti a de de aye, Ii 11. ba. WQH ~e aye., bi a 1<0 b:i si sf 1111i

III'
~ja s'~nu'. 'Ol6w6 kan inu ~gllll, k6 roko, iWQfa ti inu ~gun Y11¢, alaye y66 rnaa ~e nnkan wQn lQ nilod pc sail. I'a ni a ko ni
III
b¢r~'. igba; igba kan ko 51 10 ile aye gb6. F,:ni 1.1 k1 i ba ~e Yoruba ati . ,II!

Eyi fi ipa iWQf::l han l<liuin mQI¢bf, aWQIl miira;1 ninLI WQIl ti 3.wQn alcjo okeere, a ma.a 5Q pc Qba Yaruba ni b l'a~~ ati pc bi
6 j¢ Qkunrin ki i pada SI ile rnQi¢bi ti wQn mo, $ugb<Jn g¢g¢ bi is ba ti f~ ni 6 Ie ~e ijQba I~. Owe aWQn agba ti wQn si ri pa pc lilll
~nt ati ~nlbil~, WQll k6 gbQdQ gbe saraa wQn kQj<i 11.1<)$:113;;1, ki 'ibi ti 6 Wll ~fLn'lfi! l~l~ nii dad igb~ 5i, ibi ti 6 wu olowo ~ni nl "r"
1'1
i r{ln 'ni hi' d~lbi t;ni pe ,l.wa Yoruba naa kin Qrt) ati era aWQn
I I
wQn si kala rekQja akurQ, tabi ki wQn yan ¢kq nibi 1i agb(.>n
gbe gao Anr,lani wQn ko ju ti ~ni ti 0 wQ SI agbo-ile IQ; bi WQIl ~jaji yH I¢hin, ~ugbQn <)r(} k6 ri bi a ti 11 WO 6 1'6keerc ylf, a ki 'Iil'
i si gbc okeere mQ didl:1l1 Qb~. Gbogbo "ni ti 6 ba 1'0 pc 'ljQba 'II
ba si ~e ohun ti 6 kQ.ia a,'tye wQn, wQn y()() gb¢ itan ibanlij~, eyi "i'll
ti a rl pe ni, 'SiSlJl1 ni ebiran'. E:yi ni eto ti 6 kan QkLlllrin, bi a t'emi Ilikan ['a$y' IIi ijQba aWQrl babal1.l<i wa k<J dna ri cto wQn,
I'"1
b{t f¢ iWQfa si agbo ·i!e, gbogbo eta ile ni 6 Ili nilorl [1(; () Ii di (,)wQ baba nibn ni wQn 5i r\ wo, wQn ko wo vs~ baba. OtitQ ni d I~' ;

ara mQI¢bi, k6 si SI ohun ti imlki fi $e or! ti QbQ ko fi ~e 01'1.
a ri pe Qba Ili ala~y ekeji ()ri~a, ti a~v Qba si muI¢, ~Ilbg¢n a~v
ti Qba n 16 ki i ~ie ti~ nikan, 3~v Ii 3wqn ti 0 fi j~ Qba ni; eto
'Ajeje QWQ kan kC.1 gbt~ igb:! d'bri' ni Qba n 10. AgbajQ QW¢ ti a
fi SQ aya ili agb.~.ira ti Qba ni, ()ku f;j(J ti QI¢j:'l si i da ni orisun
a.gb{ml ~,ba, eyi SI ni 6 SI) Qha di aSQrQ~~ ti ki i 5Q QrQ Q ti.
G~g¢ bi ;\Wqll qba ti ~~e n1!~ pc bi ko ba SI igi !¢hin QgbiJ.
WiW(l ni I wb, b¢l; mi,\ IIi .~lwqn t.i wQn jqba Ie lorl naa gba pc
'lie ki i kere ki 6 rna nJ balik, illi kJ i 5i ki~n~ ki 6 rna ni baaW;
b¢~ g¢g<~ sl ni aifi-iigba-·flln-~nikan ko j~ ki aye 6 gun geere.
Eyi ni 6 fa (;t6 ijqba Iru eyi 1i a.wQD ¥od"bi'i. ii Ie) ti 6 fi j¢ pe
isal~ ni w<m tl n !Till (~to ijQba wQn U,l til.bi ti wQnfi ii ti idi mti
igi glln; ki ie 'we,ln, Ii aWQfl ti () nl 'pa ninu eto ijQba fi PQ
ni is,ll,; ti wqn si I'i kere hi a ti Ii slhHrlQbke ti 6 fi de ori Qba,
ikel baba yi;;ye, ala$v ekeji 6ri~a.
F\m apt,:yly et6 ijQba a,vQn babaMa wa ni aye atij¢, a Ie fi
owe wQn 1i a ti pa pc '()kli 9j¢ ni Q!¢ja a da. ~e apejuwe'. Bi
i~~l¢ b,i ~¢ ni agba iJe, bacHe ni y60 M pe ghogbo ile jQ, ti y60
si gbiyanju ati $e etc'l pill'! i)n') yii, l'¢hin tf ~1w-:;m ~1¢jQ ba roo tan,
awqn qrnQ-ik y()O SQ. erb Qk<'l.!1 wr,m 1<iti f1 a~i~e ati a~eju
han vni ti (:l ba jy ¢bi, J~hln eyi ni ba:He y60 Via fi MIlS Ie QrQ
yH ti ~l¢bi si gba ¢bL ti k() ba~ ;;e; e pad l'a.gbo·ile di

274 275
 .;oI..§

Iii
il!1
I
il:i
eyi tf lira itdugb6 ybo yanju, hi <;fQ ba kQjA ti aladuugb6 y60 Iii"
;1. . , pc,
nw! 'Od'd" .(, Ol!...Ji(, c"I'"
. u ua fi<:la ,.. pe.,11-k'
V Ql111 ab 'k"
rloJ<t!.\' ""' ..1 ' d '" ..
'IN:m . ua m;
di Qf6 016ri UU, hi 6 ba si.ju agMra oniluu lQ, yOb df ti onil~ liii
eyi oi if AJaye, ala~l( ekeji Orl~a. Eto yii S1 fihao pe nigba ti y60 ':)16fio; Adimula; Oonil~. AWi;m ti 0 gba eyi gb(» 11 ~(~ ala.xc fUn
Hi l~kimun pe, abami ~da ati ~ni nJa ni Odudua, W:i,Hl 8Q pc,
ba de fbi ti 0 ga julQ yii ~j¢ yiHi di okti ~jQ nitod pc Qba ti
mQ fbi ti Qr¢ yoo ku 51. Eyi fihim pe, eto agbo iIe: Yoruba nf ,iwQ meji of 6 nf, a.ti pc 0 funfun dele bi Oyinb6 ni l'agbQrldan ii
ipil~~~ etoadugbb, tl idugbO ni ipil¢~¢ (1;to ilu, lori eto wQoyi oi
lmn, 6 81 dudu dele l'agb(;mdan keji ni; a.ti pe eyi ni iJ lUU ki {)
a si ghe eto ijQba Yofljba. Ie g~g~ hi oriJe;: Me kan ti I) nf Qba ma& 10 a$Q alii bi 6 ba f~ bQ ori~a, lei 6 si maa 10 a~Q ftJ.aari bi
kan ~o~o l'i:iye OdiJ.duil. Iru ijQba asiko igba yii ni 6- 8i mu ki a Qrap o~el(! tabi ti ogun jija ba de]~. twa orf~i mejeji yH tl )(0 51
maa ki Qba bliyii: jQ ara WQIl ni 6 mu ki a rolla pe aWQn niml QmQ re t1 6 M leota
S1 iwa ~sin Ili 'OW3 AlaIa', ti a si n pe aWQn ol6cJ.glm ati o~,;eh'i>
M<i him, ma saa,
l1;nu awc;m QmQ r~ ni 'Owa Al'l1aari'. han keji yii ni y60 f¢r~ j~
Mi:'l SQ QrQ r~ l~hin.
otitQ nitori pc a ko gb¢ pe Odildua 5QfQ. ~nik¥ni SQ p~ b~~ k¢
I;ni ti a bil !~hin
fl, yoo si j~,ohnn i~o~old eyi ri b~¢, hi Ol¢tln ~ti Odi~dua lei i
Ti 6 si gb(:y,
ba ~e c;nikan ~o~o nitori pe, ah¢n ati I;flU Ii j~L .
Oba a bi cd III k'ara

Bi ajere.
ETO iJQBA oDunuA
L'ak06ko la.elae, oju Qba to iIe, oju Qba t6 oko, bi eti Qba SI ~e

wa 01 He b~~ nail oj 6 wi 1'6ko, imQ ati bye pe, 'J;nikan ki i j~

Eto IjQba pioSi meji latetekQ~e: IjQba ihl--·~yi ni ~jQba H~
awade' ati tl agbajQ QWl) ti a fi 5Q aya 1'0 j~ ki Qran ri bayti;

Yoruba, ati :ftO IjQba Aafin OdUdua.

, ~i~e nrlkan bi a ti i ~e e, Ili <6 si j$ ki nnkan 6 1'1 bi i tl i ri, ti 6 fi
(i) Et?ljqba 1111
j? pt\ ade kao ~o~o oi6 wa l'ab~ ijQba Odudila, titi ti 6 si fi re

AjQ tabi ipade m~ta 1'0 n $e ak6so ilu:(a) Igbimi). (b) Aj~
ibi tf agba ire, 'tyye; meji ko j~ OfC', ~nik¢ni ko sl ri 'meji o~u ki

Modeowa, (d) A.woro...

6 Ie'.
Ki a to Ie sQro rod ijQba il~ Yoruba l'aye Odudua, 6 yc; ki a
~e alaye di¢ fori ariyanjiyi'm ti 0 wa nipa Qlf,lfin ati Odudua.
AWQn agba kan W:l ti 0 gba pe, QmQ iya. ati baba kan ml.a oi
Ol¢fin ,iti OdudlJa, ati pe, 01(>fio oi ~gb(>n, Odudua ni abllfo r~
,hi pe Qdun di~ k¢ oi QI¢fin fi gba Odudui l'abuuro. AWQn agba
yii n pa a oi !tim pe, olUfQkfmsin ni 01Qfinati pe oun oi 6 ~e
eto 1'6d gbogbo ohun ti 6 bi j\( rn¢ ~sin abinibi Yorubci titi ti
6 fi jade I'aye. AWQn agba yii mia ni 6 sl n lit a ye ni pe,
alagbara, ol60gun, onimQ giga, ,hi al<iy.abi-ibQn-oyinb6 ni aburo
r~ tl i ~e OdiJdua, Dun si oi 6 n mil oju to eto IjQba :hi QrQ
ogun. A~Q ala oi Ol¢fin saaba 10 ni gbogbo Igba a~Q al<'uiri si oi
ti OdiJdlJa. WQn fi da ni l'6ju pe, a ko gb¢ aawQ l'aarin aWQo
mejeeji yii ri, ati ninu i~e ati iwa wQn, eniyim ko Ie da QmQ
~gb¢n mQ yatQ si QmQ aburO. AWQn opitan S1 n ~e alaye pe
igbayi ni aWQo Yoru.ba t1 n powe pc 1V1~bl di «bi r~ mu l; wo
QmQ ¢gbQn, <r wo yOU,) aburo, vl~bi di t;bi r~ mu.
Ninl! iwadii l'~nll aW()n agba miiran ati agbey~wo sf ara W()fi.
276
Igbimq.A.wQn w¢nyi rii a~Ayan eniyan tf n. ba Qba gbirn¢. Aw«.;m
naa si oi Ife m~fa aWQn ti adap~ wQn 1'1 j~ lwari;fil ati Ebt Elu
yii ni 6 ~ekeje. AIa$l; liu ni aWQn oI6ye yii, eyi 51 ni on1!c1j aye \
wQn' (i) ObalUft (if) Oba}io (iii) Obal()(mm
(iv)Jaguh O#n (v) Ejesi (vi) Ak()gun
(vii) Qbaltiaye
A.wQn m~ta ak(>k¢ ni f dUll, ti i 51 f rode Odind(~a, aWQn yH
:oi a n pe of f;tillnu. Ipo wQn oi 6 gaju, aw~;m nilum Iii wQn S1
fii anfaani a.tf wry inu yimi WQ ¢d¢ Odildlla hi Qba M wa oi
yZl.ra. AWQn m~ta !ceji ni a n pe nf i;ta Ode---Ode OdlJdua ni
wQn Ie ri, wQn ko gbQdQ wQM tQ Qba !<;I. Eh:!. tf 6 ~e i:keje jl;
~~Q, OUD. S1 oi a~oju r(111 aWQn ¢d¢ bQf¢kinni ati QIQf() Ull ati
i1t5 Qba~
0: Fun :U.aye ti 6 kuo; aWQn Qba m~ta oi Odl:ldua b[{ Ill. n~~:-H'$,
ki 6 to jQba Ie wQn !6ri dtod pc 6 lagbara, 6 gb6Ji'i,; {y gb6v/¢,
6 51 gbOya, ini ahigbara, QIQg'bQl1 ati ~ni t1 (, mere b~.yH &1. ni
¢d,a n wad fun ni aye atij¢. "AwQI1 Qba m~t$?tlJl. yH y~

-_.-.. _~ - ---
.. .. .•. , -~~,~---,_._....--,---,---
 I . • ,'
ologbon at"i alagbara sugbon bi 'Oroglin iya eni ba ju eni IQ,
. iya ni it a pe e', won fi tulas] gbe olorl fun Odudua, Odudua
naa 51 dli won lola p~lu ajlfaani ati j~ ki won di eta Inu fUn
oun, won si ni aMaani ati WQ y~wu IQ ba a lati se apero, ati
lati fi ikunlukun IOri eto ilu. AWQn ol6ye merin ti 6 ku ie awon
Ie
ti Odudua fi j'oye agba i1U. AWQn rnejeeje yii j~ lgbimo alabe
sekele fun gbogbo orile-ede Y oruba, a ko si pa a ni Itan fun ni
ri pe won wa oju-oran kan ti ri.
..
1 Obalufe ni a ri dape ni (Jruntfj. Oun ni clootu lgbimo alabe­
~ekele ati igbakeji.Odudua. lr¢mQni adugbo oloye yii, bi ko ba
si oba ni He oun ni asoju oba. Ini oloye bayii ni awon OYQ ri
pe Iii Baba Ke~ere. L'aye Orananyan ni a yi awon eni tl 6 ri
wa ni ini ipo yii si molebf oba. Obajio ni a Ii dape ni Ar~mQ
Loja, oun ni oba Qja MQQr~ ki Odudua to de I1e-If~. ObalQran
niQbaIlode kf OdiJdua t6 de ile-If~, QrnQ Qba yii ni Telu ti 6
t~ ilu tw6 d6. Bf a ti SQ aWQn. m~t~~ta yii ni eta Inu Odudua;
AtQbat~l~ k'6 t6 jQba si od wQn. . , pataki lati m~nub,t a pe gbogbo aWQn agba irunmQI¢ ati Ori~a
Ejesi 1'6 ni isal~ I.l0de, Ol.lD si ni alam06jut6,eto Hera ati ol6ri
aWQn onf~egiJn ni gbogbo il~ Yoruba. Jagun agba fUn gbogbo
il~ YoriJba si ni Ak6gun; ita ak6gun si ni adugbo ijoye yii.
~nik~ni ni Odudua Ie fi je oye Jagun O~in, ki i ~e oye idile
kankan, adugbo k'aduugb6 ni Odudua ti Ie fi ~ni tf 6 ba f~ j~ ~.
Ol66gun ati ol60gun ni ijoye yii. .
~~Q ni i j~ oye Obalaaye. ljaye, I'Qna MQdak~k~ ni Odudua
kQ gbe fi ak(;mi ¢dQ kan j~ oye yii. Ol6ye yii ni a~oju aWQn ¢dQ,
¢~Q ati aWQn--Qt¢kilU. Pataki i~e ol6ye yiLsi ni arn6jut6 eto
alaafia He YoriIba, oye yiikan naa ni aWQn OYQ SQ di oye Aare­
Qna-Kakailfo 16nii. . . '
• AWQn iyoye w¢nyi ni alam06jut6 eto ijQba, oora ni wQn Ii de
fIla wQrl, wQn kl i .g~ ~. Ninu aafin gbungbun ni wQn ti f ba
Oduduajfroro 16joojuIDQ.lgbim¢ yif ko ja d, a~eti ko si si nfnu
eto wQrt'd!
. AjQ MQdeowa tabi Modewa. AjQ yii .oi a Ie pe ni ilu. Ol6ye ni
wQn, aWQn iyoye yii sl p¢; ohun tj W9Il ba ~e, ilii 1'6 ~e e, ohun
tf wQn ba sl k¢, ilu 1'6 k¢ Q. Eyf rnukf wQn k6 ipo pataki ninu
eto ijQba n'i1~ YocuM. Gb¢ngan akQklln, ti Ii Ii pe nf QrQw~ ni
wQn n'saaba j6k06 sf, ibe naa si ni wQQti Ii ~e ipade wQn.
AWQnajQ yii a rnaa ran OdiIdua IQwQ latidA ~jQ ni igb~jQ Qba,
paapaa julQ aWQn ~jQ kekeke tf aWQn ara ill.1 ati agbeg,be Hu ba
278
ko wa si aafin. Aket¢ ni awon ij6ye yii ri de, afobaje si ni won.
AWQn olori won ni Lowa, Jaaran, Aguro, Arode, Erebese,
Lowate, ati Waasin.
Aw(;m Aworo. L'asiko ijoba Odudua, ko si iyatO laarin esin ati
oselu, agbara esin nj a si fi n se oselu gidigidi. I~~ awon aworo
se pataki ninu eto ijoba. ipo won ko 5'1 kere. AWQn aworo ni i
rnojuto gbogbo 'MQI¢, awon naa si ni i se etutu ti aye yoo fi
roju, ti ilu yo6 fi dero, ti agan y66 fi.t'owoala bo osun, ti esin
oba y66 fi maa jeoko. Ij6y,e ni awon aworo naa, alase idi
Orlsa ni won j~, eyi ni dieninu awon agba aworo.
(i) Oba ldio ni aworo Odudua ; lehln ti Odudua s] ku, QWQ r¢
ni gbogbo ohun tiawon agba ro pe Odudua fi n se agbara
kangun si, AWQn idile r¢ ni.o sl ri rnojuto ojubo Odudua I¢h)n
ti baba ti re ibi ti agba are.
(ii) QbalUfon sl ni oll'lgbur6; 6 gb6wQ pupo, 0 sl laya pUpo.
Omidn ni Qba"Rena. Qba-Riyun j¢ aw6r6 iru~mQI¢.;O ~e
pataki ni 6 ni uwor6, gbogbo aWQn aw6r6 irunmQI¢ wonyi ni 6
sl n l¢wQ ninu et6 ijQba, paapaajulQ nigba ti 0 tij¢ pe l'ak66k6
yli, ¢sln ~6ro6 ya kur6 ninti ~t6 6~elu. .
iTANKAL~ oRiL~ EOE YORlJBA
AWQD OmQ OdiJdu:i ti 0 tete jade oi If~
Op¢IQPO QmQti Odudua bi ni6 gb6ju-gb6ya" bli baba wQn"~
YoriJb,i ni 'Bi QmQ k6 jQ ~6k6t"6, yoo jQ kijipa, baba eni I'a a
jQ'. AWQn akQni ninu aWQn QmQ r~ b~r~ si i jadelati IQ te Jlu
tjwQn db lasik6 ti baba WQn wa I'bgunun Ode, ti 0 r6ju, ti 6 raye,
ti 6 wa I,iye, ti 6 wa I,iaye, ti 6 sl 11 b~ I'aaye Qba ti <'> k .Di¢
ninu ,twQn QmQr¢ ,yli nl wOnyi. Ohamini 1'0 te Igb6-0je; ti 6
sl di Olu Oje. Qba ahide ni, ~ruj¢j~ ati ahigbara bii baba r¢ sl
ni. OghorogOdonid(l j¢ QmQ ti QmQbinrin Olu-lwa; Qkunrin
akgni kan ti 6ti agbcdegbede ila o6run I'apa Iglbiti wa d6 ti
Odudu:l ni IIc-lf¢, bi fUn un. OgborJg6donida naa je akQni bl~
Ouudua ti .0 bi i, 0 gba a~e I¢do baba r¢ lati IQ te i1u ti~ do.
Odlldlul fUn un ni ~ru, ati eru, 0 jade t¢Yethe1ati IQ te Jlu do.
AWQn akQni eniyill1 meji kan ba a jade ni If¢; orukQ Hini 11 j~
Aj':bu, ekeJi nj¢ Glade. N Igbil ti wQn n rln IQ sl ona es¢-odo n i
279
H_ ....- --------------------------------------....
,_.....!111!111!!"!'!'''''''''''''''''. ...................
w(:m W() Hctb kml nibi ti Ijebn-Ode wa loni!, w<;m beere ile baal6
Heto yii, a.VI9n onibode 5J. mil wQn IQ sib~. I'\Jigba ti w(:ln de ib~
ti w"m ri (~rb tf 6 t~le e ali bi aWQ Qla ~e jy jade l'axa r~, WQrl
san~ wQle; VYQII 5i SQ fun. ba,\.I~ ilu yii pc 'Oba wa oi ita' ti 0 Ii
beere r¢. r.~rl! ba biuil¢ yH, 0 5,ire gba ~hlrlkule bQ si ita, 'Oba oi
ita' 51 gba oj(ide wQl&. BayJi ni Ogborog6donida ~e di Oba--ta ti
i ~e AWlljal¢ Il~ !j~bL\. Ni ininti aWQn ~ni-I1l<i meji ti 0 t¢le
Ogbor.{;g6donida, eyi Ili Aj~bl! ,Hi Ol6de; 6 SQ ilL! yii ni Aj~bU­
(JI6de, ti 6 di lj~bu-(Jde lorlii.
Ajcrpadci j¢ \,m\H~mQ rlIn Odudua; r;:kun ni baba r~. Kckere ni
qmQde yii ti l.aya, ti 0 SI gbowQ, 0 si j¢ QmQ ti Odudua f¢ran.
<Dun mi,\ jade k(!r() oi ile··!f~ I'oju-aye baba-baba r~, 0 si t~
b~l"1 d6.idf Y!.i 1'6 mil ld a rmia ki aWQn QmQ ()~u ni 'OmQ
J;kun' nftori pe, Ajapad,i ti 6 ~~ wQn, r;:kun ni baba r~. Lati
05 11 ni Ajapada ti lQ tt; Ak(!r~ do, ~ugbQn nigba tl 0 j¢ pe
()illQ~9mQ i\') .i¢ flln OcHldlla, tf ;!iwQn aburo ,Hi ¢gbQI1 baba r¢
S1 W,1, liiye, Odud(l3 !co fun un nf ade. Gbogbo igba ti 0 wa
!'Ahll"lr~, bi (, til¢ j~ pc a n y~ ~ 5i bi QmQ Qba, a ko pc e l1i
'()ba Alade'.
()mQ ()bal(;rnn ni Telu i ~c, ~)kall ninu itW<)11 lwar~fa m¢fa
ile~lf¢. 0 dide kurb ni If¢ 0 51 t~ i1u Iwb do, 6 ba aWQn eniyim
of iwo, ~1:lgb(m nigba ti \VOIl Il1Q pc If¢ ni 6 ti wa, wQn 5q Q di
81Ia~~ ihi AVv'Qn ti Eew9 Ie kurb ni Ile-If~.
t~¢g(; bi owe c\w{)11 ilgba ti WQIl n pa pc 'Idaluu ni i~e1u;
eglJrlgl"m ni i gba OW(),,')dc 6~ogbo', aWQI1 QmQ Odudua kan wa
ti wQn Ie lqjro ni iHI g¢g(~ bi 6fin ati a~a Yoruba. Nfnu in!
aWQl1 ba.yii ni Ebumawe, O~emawe, ilti Olu ti Warri (WQri).
Eb{g[\y[~h,,£ :rlti Osem:hveo L'aye hiclae, oro QmQ ni a ka ibeji ati
ib~ta SI, '~ni ti 6 ba S1 bi WQO gb(:ldQ f~ oju wQn ku ni, ki ilu .
maa baa dart!. heIr! 59 fun ni pc 9kan ni,,(1 aWQI1 auyo Odudlla
hi ibejl, a SI SQ (~kini ni [bllma.We, ekeji SI nj¢ O~emawe. Nitori
pe aayo Odi:ldLnt ni ly<i. wQn j¢, Odudua ko f¢ va wQn, 0 k6
aWQn QmQ mejeeJi mn aWQn ani ,hi ~ru r~, 0 si pa a 13.~e fun
WQrl 1<Hi. gbe 0kao I<;J sf Jlu oke, ki wQn' S1 gbe 'ekeji lQ Sl vs~
odo. Eyi ti a gbe IQ sl vs~ odo di agba, aWQl1 ani i!u ibi ti 6
dagba 5i SI 1'1 k~ ~, wQn n g~ ¢ lilti kekere nitori pe OmQ-Qba ni
i ~e, oun naa oi 6 diEbumawe ti AgQ iwoye loniL Ekej! naa
t(m ye ni ibi ti a gbee 19; 'g~g¢ bi QmQ-Qba ti 0 j¢, oun naa
d'oi6ri Jhl ti '" ti Wi):.), ('nl!1 ni 6 5i di O~emawe ti JIll Oilda 16nii.
280
~~'~=~'L='=''
"I"
111'1),
iiI'
~liII'I,
AWQiI agba. SQ fun ni pe I¢yin d
mejeeji kan de QdQ lya WQI1 ni lIe··if¢, a Sl sq
Ii i.>klkici'l.'Nryn
1 .11 1: .
1
".1
III]: I
1'."
!
tf f ~e iikQbi iya wQn, jade l<iti \-va aWQH rn.ej\~:cjl 6 ~l ty H{~
tir~ do si ~ba Qdo O~ernawe. lIu tir~ 1'a 1'1 oi H¢·Ohlji ibniL l
OIM ti Warri. OmQ Odudua ti 6 j\~ Qba, Ad6··lbini
kan ti vbQ ya sf. OmQ 'aayo Qba ni Qm<;y yH, l}ba ko sl f~ ft
bi ymy to il
. 0 beere etutu ti oun Ie ~e IQwQ babalawo, WOrl SI pa5\: fl:!ll un
pe ki 0 kanQkQ oju~omi, ki 6 gbe QIn\l yii sf i p\~hl ()PQ!QP(JI
e;:ru, ati iran~¢ p~lu ani ati lyekan, ki wqn Inaa tlJ qk() yii lQ i:ltf
ti wQn yoo fi ri ejo. Ifa pa a l<i$~ fun wQn pe fbi ti wqn b<i gbe
r'ejo ni ki wQn gbe duro. Nigba ti WQrl ttl I)I<;Q titf wc,m de Warri
nibi tf wQn gbe ba aWQn Urobo, ibi na:'t ni 'NQll s.i gbe ri ej6,
WQn t~d6 si illl yii; bayii ni QmQ Daa sl di qlQla ati olokiki ti iJ,
si d'Qba i1u Warri.
Npiilya Avq;n QmQ Ahide M¢rindiniogilin
Oillwa fi ~mi gigun ati alaafia ara ta OdlHh'!3. ~l!gb¢li1
\'QjQ al¢ r~, ko riran mQ. Nibi ti WQD gbe 1'1 ~e ay~w6 n,ipa OJ'll
naa ni babalawo kan gbe ki Ifa pe bi a ba Ie ri yanr1n bkun, ti a
fi fQ Odudua l'oju, oju ti 6 f¢ nail yoo IiL 0 1m [:ni Ii yoo wa
IQ bu yanrin ali omi okun wa. Ko si ()mQ Odlldu;1 kan ti 0 f~
nitori pc babalawo ti 6 ki lfa ti SQ Pll~)I) nipa ewu ti 6 \Va 1(11'13.
iiti pe bi e;:ni ti 0 II) ko ba mlira k6 ni i b<> nilori pc ';\19 rami­
rami I'a a ri, a kl i ri ab¢ rf. Ajaka nikan ni <'I y<)iida ura r~
lati lQ, eyi dun n1Q Odlldua rapa karl pc aun hi ak()l1i ti 0 Ie fi
¢mi r¢ wo ewu, nilori alaafia oun; S1 ltln ha a
boya oun lema ri i mQ. Nigb~l Ii AjaJd ti pimm ali 1(/, 6 da
° j~ pe
gbere fUn baba r¢, 0 sl kQri si ifin ajo r¢ p¢lil ipinm.l '()j'9 on
i p~, ipade ki i jinna, vni ti 0 ku ati ~ni tik6 1<J1 Ie tl'm ri ara
WQIl he'. Bayii niAjaka, b<i ti~ IQ, .0 sl f¢i'¢ rna Ii i pI; jQ.iQ tf 6:
IQ tin, ni aWQfl QmQ Odudua m~rindinl6gun ti 6 ku pimm ati
tQrQ iYQnda lQdo baba wQn lilti k te illl tiwQI1 d6 nitor! pi!:
W¢1l ro pe ko si ired fUll baba WQIl m¢; bi QmQ ba si to nl ado,
QrrlQda ni ado. . 1'1
/WQn gl3e QrO ipinnu WQIl yii tQ baba wQn 19 k! () Ie st1re mn I
II;
wQn ati ki 0 Ie fUn wQn ni 6gun ti WQO p~lu a~t;: ti wQn )'00
mlla 10 bii Qba nl ibi kibi ti wQn ba iQ. Odlidua fi ,3$1:; sf. ibe,~re
aWQn Q01Q r~ yif. LQjQ ti wQn yoo 51 jade na Ita Ijero ni ibi tf
Ale··lf~ ti wa ni owurQ Qj¢ (ib¢ wa I'aarin if~wiua a.ti ne~lf~
..
2lH
\:'J~'Ii:I
 lardi) 1<ib¢ igi Qd~ln ;hi pcrc;glln, It;l' . Iii ;,wq;: (,li!lr;1 :\i;ide , ni AfQbabori; idi ti a fi 11 ki i bayli ni pe I',~ye lae!ae bi aWQn
rn¢rindiil/(')gun yil Ii piny,j. Awqn ti W(/11 gbl" n IX:ba wQn
QmQ Odudua y06ku ba n fi eniyilll rubl,), aWQn Qba kekeke ni
IQbn mu 'Adl~ Ala', ,hvo/] li () si .i¢ O!6l)guil ilti OI")OgLIn ,lti 016wu fi n ru ~bQ ti¢ I'QdQQdLin.
akinkanju c)~eltl mLI 'Ade Alil;lri' (pupa), Riyii ni W',)l! se
Oblnrin ni Alaketu j¢ ninu aWQn QmQ Odudua; aWQI\ QmQ r¢

di 'p~¢nitllb' tiWI)n 5i ti OdIJdIJ;\ sii¢,

Qkunrin ni 11 de ade oblnrin yii; ninu wQn sl ni Alaketu ti Ketu

, Eyi ili orLlkQ ;j,,\,ql1 (,.)I11Q alude yii: Ob;1 /\d6-Ibln, ni 6 bl ati Alake ti Ab¢6kuta. Lonii, 016wu ti Oril¢ OWlI, salQ si

1'<'lgb,l QkLlilrin J¢hln ti I,:kLJIl 11 ku, ninu <lwqn qml) 1.1 Odlldtla Ab¢okuta nigba ti ogun ati 0t¢ tu Oril¢ owu; bakan nail Sl ni

t{,I, ni,tori n{Ul olin ili () 11 ,;, ip6 chk)dLI ki t) t6 jiideni lk.. :r¢. Aguni ti Gbagura ti Igbo Oje sa de Ab~okuta,

Nigb,l ti (') de /\d(')·lbinf, 0 b:,i ,'1\\'(,)(1 cn:Yilll nl !1u yii, ~lJf2bQn Lati iIC Lukurr; ni IIC-If¢ ni Obamerl Igbo, akQni QmQ

ohun p;li<jki ti l) k,)k<) ri p~~lll ijWl)rl Ii () bJ til) sf b¢ ni !)(~ bi l) OdudLia, yii ti j{lde, Oun ni a rin jinn;\ ju ninu gbogbo Q!TIQ

lil¢ j¢ P(~ \\,(,)11 gba W(,Hl U']"\Qll;s¢, 6 SI di ',)ba wqn, ,iw\-:11 crdyan Odudua ki 0 ta t~ llu do, eyi ni 0 sl !TIU ki aWQn QmQ baba r¢

ti VV(,Hl b;i yJi j;isi ,i!(lgidi ;lti ;d;iigb()(;'m; eyi 51 ,n(J ki (,lha Au()-­ maa fi n da orin pc: Mo )'1111 igbo, 1110 b¢ 0' Igho o! Ona jinjin

jbini yii m{ta binu nl QPQll,)p<) Igb;:l, cyi 1':') fit ~i ii 6 Ii SQ ,':Wi,)/] rere ni aka Igbo Sl ni aye atijQ. Igbo yii ni 0 di Oni~a Ugbo

elliY;'ln ih~1 yii Ili \'l1i ibinll, cyi Ii wqn yi pad'i ;;[ '\:n; ibini' Ii Ii ~;]
/()nii, ibi'ni aWQn QmQ-QmQ Oban1eri Ii IQ t\ 'Oni~a OIQna' ati

di 'Benin' k)nii, Ohm ti Z)ba Ado-i.!Jini Ii rn,l(( 1'1 W i':iv(':

gbogbo aWQn i1u ti Obi j¢ olori Wl,lll, AWQn QmQ-Qba yli ti 0 n

h'H~J~le r;j_sn\(~) Igb;"i ti {:) ~'~'.~i¢ dt: iIll yif i \') df orird

pada b¢ wa si IIC-If¢ ni 0 tr;Ugboati Ugba-M;i ni I;:kun Okitl­

pe ,;'I\>,'(,)n ara JILl .'Iii Ili 'jbilif 1,)111l) Arl')kim--tayo',

pupa do.

A gbf) rll~ IlIgb~l. If ijilngb(,lll ,IV'I)11 olr:, llLi yii PI> Adl) OIQgQtun t,i Og0tun jr; Qkall ninu ;'lwQn QIllQ ah'tde m¢rindill­ Ii
i bin [ 1I I:, f¢ <,)rnq illl yli, Ii (\ ':,i I i hi l,)!ni,Jk un rj Jl kan fL!li, 1I n, logull. Gun nibn ni QInQ Odudu;'l ti 0 sl Ie ~iju wo illu'ade
hro lin! oye, () si fi qmq ti uhinrin Ii () f(.~ ni iit'jyi; hi, j,; oye; l:tlICwu. Idi cyi Ili pe nigba Ii 0 ti wa I'QmQ QWQ ni 0 ti ~i ade
arLlkq (;)[11(,) n:til nibld'ii, Ki i ~;c Lv,c':ka ni ifl; 11 p:: qlnt,' J
1.1·1

01 l'ori OdudLiil ti a sl ti rI inu ade yii, Uti Igba yi IQ Ili l) ti ni

k() ;;c (hv()ka cyf ni OII(J k(J j,.tIU, );lti Jikln pc :H,! HI" yii ailfilalli ati wo inu ade bi a til¢ j¢ Qba ahide,

ki i gb(,)/';tn, <;nu k() SI k;j I,\'qn ::111 fX~ (~yi ni ,) nn:l. kI daodLI Orilngull Ili QmQ Odudua ti 0 tt; 11:1 do. Idl ti baba r~ f1 SQ Q

OdllOLl\1 bim'l hil'() nl Jlu .'IIi., iii) SI pad;! ';i /\,k),Ak hiti ibi
ni Or~lllgLinni pe ly:1 r~ Ie pLipQ, kl i ~c ki 0 m<'1 jil I'Mdln; l'¢jQ

tt l') Ii pad'l si IlC-!f¢, LI;ldn Ii [w.e/(:I kG, Ani, qrnq Ob,l Ado
ti wQn yoo SQ Q 1't'lrukQ Odudu~l ba lya r¢ j;'l, l') 51 fi ibinLI kuro

Ibini, ati ,lw(,lI] (,nnq [:wd<;J 1'1 ell! Ahlm) h:lb;! 'ni Ani j~
ni ibi IsQIllQlarLikQ yii, nigba ti ilWQIl ,igb;l bi i lCere orLlkQ ti

f\'JI1 ;lwqn Q11'Ii) b\,.~b ~;ilgb(JI1 ;hv~lIl qmQ yH k,} 'V,} (') bii baba
WQIl yoo SQ QmQ, 0 d{lhLln pc ki wQn SQ Q III on'lkQ ti () b{1 WU

wqn si gba dye yii .i~ 1I1,>(,j1l 1()WI), Awqn :igh~) ~ r,; ti t'l kit ni
WQIl nitorl pc Or;'ln-ko-glln. Uti igba yir nl WQIl ti SQ QmQ yii ni

ibini dif" fl.1n Ani; ml Sf niki ,') j~idc hlJ'() ni )11'1, I<i l) maa IQ
Of(lllglln.
liti Ii yt'lc)fi dc ibi If ai,! b,l go'': hi orni, ib~ ni k; l') Ii '~i: ilj[~ljok60,
AkQni ni I;:1¢kQle ninu aWQn Q!TIQ Odudua, I'QjQ ti wQn ti
B,iyii ni Alli ilti ~iwl,)n ~~IlJ(;W;'1 n; 1(,) titi Ii ii.i'i wqn Ii b omi ni
tu'hi ni Ita-ljero oun nlkan ni 0 gbc ade r¢ gun 9~in jade ki 0 II
Idl'i;lIll yll Ili wqn si (kJ si; ib(; fl') di Id().,Anii(1l11i, Ii Qba ib¢ sl
to IQ tr; Ik01e do, Ajcro ti lid ijcro wa ninu ilwQn ti 0 jade,
!'I j¢ AI;ini AWQIl d,il')dl~! l,iba Adc) Ibini ni I'J jt;' Ok()r(), eyi Ili ()
Alara naa jade, 0 51 tt;' II{tnt do. il l
sl fit ;i ti a fill j¢ Okl)/,() ni If¢, ibinl ;lli il~~ (gbo d'bnL Oranmiyan j¢ jagunjagun, ikanniko, ola6gun ati' akanda 1',1

OklWlI j(,~ ilr¢ll1()Y ObiJll in Odi!dll;j, ade oblnrin "yii sl ni ~lwQn cniyan bii Odudua; lya kan naa ni 0 bi oun ati Oba-Ado-Ibini, 'I
(,lll1Q r¢'11 de lonli, cyi 1'6 IllU ki :i m{la ki ,'nvqn QlTly OIl')wlI ni Orallllliyan ilti Ajab Ajib()gun ti 0 j¢ Owa Obokun ti II¢ Ij¢~iL I
I,
'I
'OmQ A-sunkun«gbadc', OI()WV ni QIllQ OdLlduil ti (:1 k¢k(> kuro Oun ni 0 dlde ti 0 tr; OYQ iIe do; I'QjQ ti wQn jade 6un n:la
III;
Ili ile ninu <'lwQn Ill¢rindinl()gun yli, Gun ni iSsi k(>kQ d(l si eti gun ~~in bii ti I;:1¢k0Ie, ibi ti 0 si do si ti a n pe ni OYQ lie, ni
llc-If¢ ni Oril¢ ()WU, ti a 51 f1 11 k(,)rill pc: OIl'll /'(1 k~; tid o-Sf
"1

ibi ti r;s¢ r;~in r¢ ti YQ~ Ib¢ gan-an naa ni 0 t~do sf. ;"' .
f de OWl!, f bh'n; \I'(), 011'11 /'(/ k~J dd o. Oriki Ok,\Vu J'~iye ,ttij(J
II
Oba alade ni Olosi EkitL Oun naa wa ninu aWQn QmQ I

!,)I

282 ,I'
283
II
I
I

II
III

I!I
- I~ ~'

Odl:ndu:3. ti (,\ j<ide oi i1c-lf~. Olosi yii ni gbogbo aWQI1 Qm~)
'.P'."."'C.lU" m~T~¢dodinl{,gun papQ hiti baja, ti wqn 5i gba ade ori
n~ Owa Obokun l~hin tf 6 ti idal¢ ti 6 ti 19 bu ami okun de.
(:gb¢o ni (:rinjiyim jt; tYm Alan't; titi Ii 6 51 fi di oni olonJi,
c;loj A hini gbqd() 5un trinjiyan ni bi Alara ba ku; QmQ lya ni
IN<m. Illl ~rinjiY"in wa leti JIll I;:f¢11 Alaaye. Qmq-lya ni p~lu
Obamini tf () It; Igbo Oje (ibusQ m¢kanla (I I km) si Ogb6mQ~¢)
ti Onpetu. lie ti Olojudo ti jade wa ni Opa ni agbcgb,: ibi tf a
k{) ile-·iwosim Ii H~ si 16nH. Olojudo ni a 11 kl ni 'Asind~rmide'.
Oore ti Otl:m E.kiti j~ l)kan ninu awqn QmQ Ii 6 jade ni Oore,
oun ni 6 51 tv <)tun-Ekitl db. Adc rn6jl ni Alaaye ti I;:f011 Alaaye
gbe jiide, Odlldllit fun un ni Qkan, lya r~ sl fi eru gba ade tuntun
mJiral1 si i ft'!n un. Idf yii ni 6 fa a ti w¢n fi 11 k6 lb65i 'Yeyc o!
Yeye 6" lali fi y~ qba yii sf bi 0 bajade, dipo 'Saba o! Baba o!'
Ti wqn rl ke Jati y~ gbogbo awqn Qba alad6 ti Odudua bi yo6kll sf.
Onis;;lb~~ ti lsab~ ni a gb¢ pe 0 tlm wi ninu ,lwqn QrnQ Odudua
rn¢rindin!iJgun tf 6 tlika ni 'Ita Ijcro' I'Qj(,) yii, 0 51 j~ Qba ni
Isab(,:.
Ohun patidd ti,) y<; ki a ttln m~nuba nibi ni pe l¢hin ti Qba
Ado Ibini bin(, kllf(:~ tan, Qp<)lqpQ 'lwQn QmQ r¢ ti 6 bi ni 6
10:11-0, lei i ~e aWQn ab(lf() r¢ bii Alii-ni nibn ni 0 binu klAro ni
Ibini. ,4,',\/(;>11 kan w,t tf wQn INQ QkQ ojll-orni, ti wQn si 11 da qk¢
sf erckusll; ninll wi)n ni aWQn ti 6 ty ilu Ek6 de). Ede aWQn
QmQ-Qba Ad6 IbIni ~i Lko, oko si ni IturnQ r~ I'll ijinl¢ Yoruba;
b.iyii ni a ~e ri i P'~ iran Odi:ldua ni 6 t~ Ek6 do, awqn ni wQn sl
I
ni :~k6 di ord-oI6nii.
III
~ p3.dlab'l) A,ia~~a A.iibif\.gUIl1 .
L¢hin <>p¢IQpQ qdlm ti Ajaka ti IQ, ti t;nik¢.ni k6 gbur06 r¢ mQ,
()P9!qp0 3wqn ti (> wa l'a.afin ,hi ilu ni 6. gba pc k6 ni i pada
m(l. AWQn II ko SI ni ifarada b¢r~ si i tuka I'QdQ Odudua; 6 w~
ku aw<;m 9f!J, di¢ ninl:! aWQn aya itti aWQn igbimQ i1ll l'(>dQ r~.
Avvqn Ivvan;fa ni oslldi nr alagbara ti r'i ba eto ijqba If). A gbQ
pc Qna Ij¢bu-Odc iii i"jak[l gba, 6 5i ya 0d0 qmq baba r~, eyi ni
Ogborog6donida---t;':ni ti 0 ti jy Qbarlta ni ij¢bu-Ode. Nigba ti
o YQ sf ()bai1ta, qba yii fun Ajaka ni QlqgbQn, alagbara ati
oniniJre ijbye kJn nil1l1 awqt1 igbimQ 6~ehl r¢. Qkunrin naa nl 6
SI di ()gboni jj¢bu··.I~~a I~hin igba ti 6 ba Ajaka pada de J1e-lf~.
()p¢,IQP0 ninu 3wQn abynugan ilu tun da enlyan jQ ti y60 sin
Il...iiika. IQ si .ibi ti yoo gbe bu omi okun ati yamin ok un ti
284
II
1
'11 1
O(ll'ldua yoo 10. Bi an~, bi Zlfl~, alao<;>n:m di ~wu, aba ni a pe i~~ .
,I
III
tf a ran Ajaka, aba yii 51 dj otitQ. I,
Ajaka fi oju kan okun, 6 bu yamin, 6 51 bu omi okun. 0
I I!
pada si Qd0 Odl.dua ni Ile-!f~. Aw<;>n aworo ~e etutu ti 6 y~,
WQn fi yamin ati omi okun b,Q Odudua 1'6ju, 6 si rin.a pada.
Ki Ajaka to ti okun de, aWQn QmQ y06ku ti pin gbogbo ogt'tn
'Ill
I
ti baba \v<,m ni vjQn si ti ko ~ru gbogbo IQ. Eyi bi Ajaka n[nlt,
~ugbQn Odudua mu ida aja~~gun r¢ ti 0 ku, 6 fi Ie e I¢w¢ pe
a~~ agbara oun ti 0 ku niyi, ki 6 maa mu un Iq, ki 6 b~r~ si i
\\;{l aWQIl ¢gb¢1l ati aburo r~ ti 6 ti tubi IQ p~lu ida aja~~gun, ki
6 b~r~ 5i i gba gbogbo ohun tt 0 ba ba l¢wQ w()n, ati ade od wQn.
<)r0 yii bi Ajaka ninu pup0, gbigba ti 6 gba ida, 6 f~fi b~
baba r~ I'od ni, ~ugbQn 0wQ lI¢k¢ ti i bo Qba 1'6ju nikan ni 6
b~. Baba r~ 5i gegunun fun un pe nitori pc 6 )i Q}};:Q s6.ke ge ade
arce ti oun de lac a.ti iaelae, Ajaka ko gbQd0 d6 ade ti y60 bo
6 1'6ju mQ. Ajaka tUllba, 6 si b~r~ si i tqpa aWQn QmQ baba r~
. kiri. B,iyii niAjib()gun ~'e gba orukQ 'AjakayC' ti a n pe ni
AjahL Liti QjQ yii ni 6 ti b~r~ s1 i j¢ Ajaka. A~v ti a fUn Ajib6gun
yii ni ib¢r¢ et() ijQba tuntun ni il¢ Yoruba ti Iia-Oorun.
iJQBA Nl iHA A.RiwA IL~-IF~
Op¢IQr)(~ ojulow0 QmQ ati QrnQ-QmQ p~lll QmQ-mini Odudua ni
.6 ti tt;': Jlli do ki Ajib6gun tl) pada wa SI J1e-lf~ lati irin-ajo r~ IQ
5i eti okun. Awqn ilu [kiti bii Ijero, Otun, Osi, Ik0le, Hon
Aiaaye' ati ~rinjiyan ni a ti t¢d6, ti 6 si ti Ili Qba. AWQn QmQ
Odudua nail oi 0 tun ti t~ aWQn i1u bii !Iara, Akurc, OWQ,
Oiid(), Idanre <Hi illi b¢~b~~ do.
Bi Ajaka ti 11 lQpa aWQn ~gbQn ati aburo r~ IQ, ade ati ~ru
nikan ni 6 11 gba jQ ti aWQn w0nyi b,l ti ri ami a~~, ti i ~e ida
aja~¢gull, ti baba wQn fun un. Ajak{l ko til fi. ogun til aWQn lilt
QmQ baba r~ ti 6 11 wi) w01lYi. , 'I
Nigba ti 6 ti j¢ pc Ajibogun k6 tu aWQn Jlu iha i1a-oorun IIIIIIi.
w0nyi, onikaluku aWQn qba i1u wQnyi 1'6 n ba eto illt r~ IQ,
wqn k6 51 pa imQran PQ lati fi ~nikan ~e ol6d ninu gbogbo
agbegbe yii. !;::ni kQQkan wQn si j¢ qba al{idc. A ko d Qkankan I {
III
ninu awqn Qba i1a··06run tf 6 Ie ~e bii Odudua baba, ti yoo Ie
pa gbogbo aWQn ilu kcreje w0nyi PQ si ab~ ij~)ba kan ~o~o bi . II
Oninmiyan ti ~c ni iha iw0-oorun ati bi' Owa Ajib6gun Ajaka ··1,1
ti ~e Ili F,.kun Ij¢~<'L OPQIQPQ Qdun 5i ni Qba Ado tbini fi j~ .
I:
285
• c I
:'

al<if~hlnti fUn aWQn i1u w<)nyi nl igba 1)01'0. L'agbegbe iha i1a­
06run tl a s1 n SQ yli, Qp<)lqp<) aWQn oba ti 0 t~ w¢n do j~
:iburo at! QmQ-Qba Ado ibini ti 0 jade kuro l1i ibinf. Iru aWQn
ilu bayli ni Ojogbo, If¢n, Uyere, S<)b~, ati iiu b~~ b~¢ IQ. Kok6
aW?n ~ya, Yoruba ,ti 0 wa ,ni ag?c&be ~ha iIa-oorun t~ a n SQ yil
ni Ekiti, Akoko, Ak6k6 i;:do, OWQ, AkUr~, Oilda, Idanre, ati
Ij~)il. . L~~modu, $egbu£1,SaIQtun, r\ti Baatisin. AWQn 'B~¢' ij~)a ti
IjQba AjibOgun L¢hin irin-ajo r¢ tab! ijQba Owa ObOkui1 Ajak:i
Nigba ti Ajibogun ja titi o'w,i fi Ije~,1 5e ibujok06 ijqba r~.
IIe)a ni 0 5i ti b¢r¢ iru IjQba Ii baba r¢ fi mul¢ ni oril¢-ede
YorubJ, eto tir¢ si jQ eta ti a gb(lnjllba l¢w¢ baba r~ t'<iaarQ
Qj¢ Ili lIe··lf¢.
jgbimC>: Ajab} yan aWQIl jwar~fa bii ti lIe-lf¢. 0 yan Obarila
ati Oba-Odo ti 6 b,l ni i1c~a. 0 si tUIl yan awqn m~rin
mliran kun wQn-awqn ni Ogboni. Ogboni ni ogbontagi a~elu.
AWQn Ogb6ni m~ril1 w~\nyi j~ wqle-w¢de r¢ I<iti igba irin­
ajo r¢ si eti-okun; ,lwqn nM. ni Ogb.oni jj¢bu-J~5a, Ogb6ni'
ipole, Ogb()ni Ibaklln. ati Ogb6ni Il6~a. AWQn m~ta ni Bta Ode,
wQn ki i gb6_i1u lIe~a. Ob'\I1la Ili al;iga aWQn iwar¢fa yii, oun si
ni igb,i.keji Qba.
-. L~hin aWQI1 iwar¢fa m¢fa ti ri ba Owa )C eta il¢ ij~)a, Owci
tun ni awqn igbimQ yif: (I) igbim¢ DIu (lgbim<) ilu), ati (ii)
AjQ Loke-tm¢s¢. A ti sq QrQ di~ nipa aWQn igbim<) il¢ Jj~)i,
ati bi ati 5C pin 'I\vqn iwar¢fa Sl ~ta-Inu ati Bta-Ode. A)~ ti
aWQI1 igbimQ yii b{1 pa mul¢ nile, 0 sJ mul~ 1'6ko il¢ ij~)a.
B{lyii ni eto ijQba i1~ ij~~a rio Ibi ti a)~ Qwa de si 11 gboora si i
pMlpaJ julQ nigba ti ogun ali irukcruda de si i1¢ Yoruba, ti
QpQIQpQ ilu si 11 b9 Sl ab~ ijqba Owa.
IjQba Ilu I1e~a
L,~hin igbimQ JjQba fun gbogbo il¢ jj¢~a, Qwa ni awqn igbimQ
ati eta fUn ijQba aarin Jlu IIC)a. A\Alqn yli ili aWQn agba i1u
116)a: OdQle, Ri~aw~, Ar{lpal~, ,iti Lora. Odqlc ni wqle-wQde
Qba Ii 0 maa njl <;iba lori it~. Ri~aw~ ati Arapat y ni 6 maa ri ba
Qba damQnln lori QrQ i1u. L6r6 SI ni 016ri ati alailt6 ogun.
A gb¢ pc fun irQrun ati ~c eta ilu ij~~a, aadQrin akata ni
Qwa pin itu r¢ si (Eyi ti lj¢~a n pe nl akata m¢waa dqrin).
286
III
II
I
Akata kQQkan ni ijoye tir~; adugbo eyi ti £1WQn ij~)a SI rl pe ni
QgbQl1 rn¢w,la SI ogun, ni ow£1ninu akata k<)<)kan. AWQn 016ye II
akata w<)nyi ni it 11 pe ni MQde Owa ni .latin." AWQn MQde Owa
si ni aWQn ij~~a Ii pc ni 'iILI'. AWQn ijoye kan si wa ti wQn rl
gbl; ainin i1u lIe~a, )ugbQn ti agbara wQn de gbogbo igberiko
II
ibi ti a~~ Owa de .. Iru aWQn ijoye w<)nyl ni $£1101'0, $apaye,
I
wQn j~ oloye. ti wQn 51 ni Qgb¢n. ninu akata ilu lIe)a ni (i)
Loro, $Qrundi, Baamura; (ii) L~j<)ka, Ujofi, L¢kinran, Risinkin
ali ~jt;InQ. F;::j9InQ nl Owa rnaa n ran si Qyaju ati olori kimkun I
ijoye ti 0 f~ yi;ju r~. Bi 0 ba)c il¢ OYQ ni, Akiniku ni i j~ iru
i~¢ b{lyii.
AWQn ijoye kan tLIn wa ti a n pe. ni 'Alapo Kurudu' aWQn
wQnyi ni Owa maa 11 ran kci£1kiri igberiko. Eyi ni di~ ninu wQn:
GbaY9wa, O)adi, ArQaaji, i;:sira, Osunrnu, WarQaYQ. Di~ ninu
aWQI1 ijaye kekek6 ti OdQIC Ie ran ni~~ ni aafil1 ni Qba~~kur~,
Sokul1du, Salua, Bascemi, Iba, Baasa Iba. ,
Si vY9 ka )e Ie fi apa kan fa b~¢ ni aWQn ijaye Qkunrin ko Ie
d;;i ilu ~c. Eyi oi 0 rnu ki. ijaye wa I'aarin aWQn obinrin ilu.
Itim til¢ SQ fUn l1i pc obinrin j~ OW,} il~ ij~~a rio Olori aWQn
ij6ye obinrin si ni Ari~c. Apej,i oye ni 'Ari~e··I'<)rQ-Qkunrin'.
Aw(,m oloye ti 0 wa lab~ Ari~c 111 Risa-Ari~c; QdQfin, OdQle­
Ari~e, Risaw9-Ari5e, Arapatc-Ari~e, Saloro-Ari)e, ~egbua,
$apayc, Yeye SalQllll1.
AW(,lI1 QIllQ qkunrin ·Owa ti 0 ba tidagb£1 ni Owa fi rl j~
Lqja si igberiko. Ni igberiko ti a fi j~ LQja si yii l1i yooti b~r~
si i kq bi a ti 11 ~e eta i1u, ki 0 tl) di pc aun naa yoo gun or!
aye, Ow:.i Obakul1, Adimula 116 ij~~a. Di~ l1inu aWQn igberiko
ti QITI(,) OW,] gb6 I'l) jv LQja l1i Ibodc, Liyil1ta, Lumobi, Odo­
Kelemuye, Nikurv, ati Alaba ati aWQIl igberiko bii m~rinla I
l11iinll1. AWQI1 QI11Q obinril1 ti l) j~ Ql1100wa ti wQn ko SI Ie du
II Ii'
aye Ow,i, nitori p6 wQI1 j¢ Ql11q-oblnrin ni wqn rl s,hibi j~ baal~ .
t,lbi Lqja aWQn i1lt wQnyi: Lqja Ala, LQja Aregun, LQja 1I0ko,
I'1
Lqja 0101110, Lqja Agigull, Lqja Ipetu-ljY5a, LQja Ipdu-Ibokun,
1I
1,1
LqJa Ajccregbc, L(,)ja Il11vsi-I1e, ati LQja Ota.
Awqll ql11(,) OW,} ti l) b{1 j~ obinrin naa maa rl jt; aWQn oye I1::1I'
w(,\nyi Ili ,I;'llill Owa: Oye Lupoo, Oye Mqlao, Oye Yeyc Mowa!
AW(,lIl IJ()Yc Ii (') klj ki {I 111~lluba ni awqn iran ati idile ti a nf Ii
1,[
(>jJ:l~e p~lt~lki ~Iti i~¢ idil6 ti wqll 11 b<i Ow<i I11l)jutO. AWQI1 naa tl I
j~ lJyc, WQIl si j¢ ij6ye paulkL Eyi ni di¢ Ilinu wQn: Baseemi ni II'
287 I
I
II i III
I: )
olori adahun~e, aWQI1 Jjoy:~~ If; si ni lbd, Ascgbo, Saro ali Igbo­
I;:kun. Eest;:gba ni olori aWQB babahivvo, aWQrt ol6ye rf.; ni
Lileere, Asa, Leemeji, OnimQ ali Awaraja. Asamo ni alori awqn
oni~¢ agb~dt;: id~ ati 6j~, Qlnql~h in ij()ye yii 11 i OdQlyfin. Eniodi
ni olori aW(,)fI oni~Qoa aWQ ridtn, ti (Ynayt;wa si j~ olori awqn
ahun~Q. Olari aWQI1 gb¢na-gb¢na ni Qsnnmu. Nagata a.ti Nausa
ni aWQn iyoye fa t~le e. SajQwaj¢ ol6ri a13gb~d,;" p~[u (ibataYQ,
Akin~awQn ati Nikosin g¢g¢ bii ij(')ye r~. ()16ri iiwqn Aworo ati
Eletutu ilu ni Alaye aWQn Ijaye r~ si oi Ori$agburin, Pcte!ua,
ObalQrQ ti lbokun, Amero ali Ori~agbaa~y.
AWQn ol6ye ti n t(>ju orf-it¢ ()ba ni Esira (016ri), Risa !;::sira;
Loosi J;sira; OkunfadefQwa; Adem.i ati Onamywagun.
Lokemt;:st;:: Eyi ni igbimQ K\:la, ti () j¢ ajQ aWQIl (:m~s¢, ninu
aWQn igblm~ IjQba Ij~~a; ti 6 j¢ iran~¢ ati alunlnlQwQ ow~{ yatQ
si aWQn ly6ye Qba. Aafin ni aWQn ~m\;s¢ yii 11 gbe t<)san·taru,
wQn si j¢ QmQ aWQn ijoye 11 la ililrin illl ini ti igbcriko. G¢r¢ ti
Ijoye n la kan ba ti kll, Idik ol6ye yii gb0d() Ii QmQklll1rin kan
ran~¢ si J;s~-Owa; iru QmQkunrin bayJi oi 21 r'i pe mi F,:m~s~. lru
aWQn iral1~¢ yii sl ni Alaalin <)riuuniy:ln 11 pc niilAri.
Aye Qba ni aWQI1 Cmvs~ 11 j(; oi iIe ;iti 1\'Jko, ilw<)n ani
igberiko si b~ruwQn hi t;ni b~rI:l ihl, nitori pc, ~rl\ ati Q]{\ Qba
'n bt;: I'ara wQn. AWQn f~rn~~S(; p<,l ju qg¢rin 19, ~lJgb011 1s<)r1 lrll;jl
ni wQn pin si: Ekinnf ni 'lwQI1 ;1gb;l (:rn~s¢ ti Iei f hm'l Ili 3JJin,
nitorf agba ti de 5i <)P9IQP<) wQn, ati pe irid wQn a maa Inti ki
wQn wulo ju fun Owa. AWQn di¢ ninu wQn oi LQmQdele­
Ol6ri Agba J;:m<;s~, LQQtun, Ye~~~ri, Loosi, LQrikan, Liranyin,
Leyinropo. AWQn rneji ti 6 k,;hin yii ni 6 11 t0jll nilkan etutu
ile Ifa ati ile Obakun ni aafin qba. Ekcjl ni awr,m Odo I;:rnys~;
ol6ri wQn ni Lt;:<;m<;st;:, ti ki i sMtba !curo ni 3.al111. Risa !v'iys~ ni
a n ran ni i~¢ pataki kaakiri igberfko. Ara wQn 51 ni Sa~Qr¢ ati
Ye~t;:ri-Risa.
P~ltl aWQn eto yii ko si ibi ti QW() ati il~<: Qba ko dc, eli Qba
n'ile cti'Qba I'ako, aWQo oluranlQwQ Qba ti n jt;: b¢~ ni a kA yii.
Eto ti Oba Ado Ibini ni 6 sl tun d,lra belyii. .
(>RANMiYAN ATI Ef() jJ()BA Ni hih. 'iL$ iW(;[y"RlJN
A ti SQ bi On1nmiyan tij{l.dc p¢lu awqn QrnQ baba r¢ y6l)lol
ni Ita ijcro. OmQ yii ju Odudua, baba n; 1(,1. 0 lagbara, ()
16kiki, Q1<)la si ni p¢lu g¢g¢ bi ohun ti if,i wi nigba ti a bi i. If,i
288
Sl ti SQ t¢l¢ pe yiSa higMra,!6kiki ati Qhi p¢hL Oun 1'6 mtl ki
Ocludua. fi idl'mlll:l r¢ SQ ¢ ni "Qran-mi-yfm' 10.iQ ik6mQjade r~.
hurnQ eyi ni pe '()]r)run gb¢ adtlra ati ¢be mi'.
Qranmiy:J.j.l kJ. i ~e Qrnc; Qba nikan bi aWQo QmQ baba r~
yMku, oun tim ni ~ni ti 6 k¢k¢ da i;:~¢ sH¢, oun naa si ni oI6ri
gbogoo aWQn ~~9.il~ Yaruba ni akclko ti¢. Nitorl pe <)dnmiyan
yan peregede biiobi, tl 6 si tim j¢ oI6ri aWQn ~~Q ati ahigbara
ti 6 ni jagunjagun ju ninll aWQi1 QmQ baba r~ ni aft;:f~y~y~ aWQIl
i)y¢ ~e PQ, eyi si. ni 6 fa a ti wQn fi n ~e yimnga sf aWQfl QmQ
baba WQrl yo()ku., ti wqrl si fi maa n pa owe pe 'A-ji-~e bi <)YQ
1';\ :1 ri, QYQ kl i ~e hi ~nlkan' Nfbi ti :\dun'! Odudua fun QrnQ
r~ yii gba de, titi di oni··olanH, ni okiki <)ranmiyan kall ni JJe­
If~, hi a ba sl I1lU Qdun OdlJdm\ ~i~e: kuro tan, Qdun tf 6 tun ~e
pataki bii ti On\nmiyan ko SI m¢ ni aarin aWQn Yoruba. .
L'0j¢ ti Or?mmiyan y60 jad.e ni lIe-If~ t;:~in 1'6 gun jade bii ti
I;:I¢kQle. AWQn babakiwo SI 5Q aSQt~l~ fUn un pe ibi tf ~~in r~ ba
gtl\~ YQ niL i 6 d6 si. Eyi ni 6 fa a ti a fi it pe ibi ti <5 fi ~e ibujok06
ni QYQ hiti rna.a nint! pc ib¢ oi ~~in oun ti yQ. L~hin ti 6- fi
ibi ~e ibilj6k6o ni 6 'W~I b?T";~ SA gha ilu kun i!u I'agbegbe iWQ
oon:m, ti 6 SI fl eta ijvba ti I) tt baba r~ mul~ bii ti lIe-lf~.
o fi etC> ol6oguI1 Sl inu IjQba' {: SI fi eyi ju baba r~ IQ. e~Q ti .
{; s1 j¢ rnl! ,ki eta yii rQrun,'
K(:10 ti OrallmiY~lr de Oy(> He ni 6 yan aWQn lwar¢fa bii eto
ijQba baba r~, 3WQI1 iwar¢fa m~fa nMI. ni Ba~,~run, Agbaakin,
S;lr11lJ, Ahipinni, L.igl>n;l.. ati Akinikll. Nigba ti. 6 ya, a yi ofllkQ
awql1 lw,lr~:f;J ()Y9 pad,\. Eyi sl nidii.
f\'w\)n agba baba!;lwo so fUll ni pe I~hln ti <)ranmiyan de
QYQ !Ie, lItl ati oril~~ r~ b~r~ si I dartl, lkullsinu ati t~nb~llYkun sl
pl). LQjQ kan awOn eniyfm wa p~jQ SI aafin, nibi ti wQn gbe n
5(>1"9 Jill l(>wQ adab~\ kan [6 wa sf aafin, adaba yii fo ~anl~, 6 si
pin SI <)na m¢fa. A.wQn babahiwo ba kifa, kifa, wQn ri I pe aisQ
Otltl> 1'6 fa idi Qdn yiL neW Oglll1da Fuu ni 6 sa n jade. Eyi I)i
Odl! ()gunda FUll.
OGUN[)A fUU
1
1
I
289

- " ' . - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -• • • • • • • • • • • •IIII!I!!III."
Fun mi, n ka fun Q
()y(Jmesi. AWQn mejc ni 6 wa ninu 19b1rnQ yH, Aiaafin 5i ni
A kc'> Ie jlja lI¢k¢ de QY(7.
baba ati Qba WQn. Eyi ni oy€:: ati i~~ wQn. .
K'o de 'Ie OIQfin.
Bcl$(irun nl ol60tLI :iti ahiga eta DQba, oun si ni al<iga aWQn
Bi a bi Ii rljij~\ lkQkQ;
QyQmeSI. bi Alaafin ko ba ba wQn j6k66 ninu ipade. ·Oun kan
Bi a b{t ti n 5e eke I bab{l;
na:J. ni alaga aWQn afQbajt; bi il~ b~l baj~; oun 1'6 si maa n ~Q
L'(lj0 ti a ba dc ile Qba,
de de Qba bi Qba b'l w,\ja ki a t6 yan Qba titun. Agbara ti
L'a A SQ olitQ
Ba~Qrun nikan ju ti aWQn" OYQmesi m~fa yo6ku IQ, 6 si ni
KI aye Ie r'(lju,
QPQIQPQ ailfaani ati maa ~c afarawe Qba. (Ayaba ni clwQn iyilw6
Ki lIu 5i Ie t!'lra.
Alaafin, ayinba ni a n pc aWQn iyaw6 ti Ba~Qrun; Oba Ili a n
L¢hln imQr<'lI1 aWQn babal{l\vo wQnYI ni AIMlfin W{l kan{lll nl
ip{l' fun ,\wQn iw~\r~fa r¢ ki wQn b~~r¢ SI 1 dide 10kQQkan ki
onik{t1ukil sl=hl<) 5Q ()titQ inu r¢ nibi '(min gbogbo ti () ti n da
arukusu sil¢ IMlrln i1Ll ~\ti 1'()J'iI~ YorLlb{1. NIglx\ ti <;ni kiinni SI 5Q
otitt) inu r~, ap{l kan I¢ 111e) ara adaLx\ pad~l, <;ni keji 5Q Mit0,
apa kcji I¢ nlQ ara ~ld::lb~l. B~lyii ni gbogbo aWQIl iwar~f~\ 10k<>0Llll
SQ ot[t0, ti Qna m¢f~¢f~\ ti ::ld::lb~\ pin SI si di odidi, Ii ::lcHb::l 5i fa
IQ. L'0j0 n:h\ ni () di (nvc pc 'I,: SQ otitQ ki ::ld~\ba Ie fC~I~. l'()jQ
yii kan il~I~\ Iii :\w~)n ilu si k':: IllLl~i) pc 'A~c ~hvQn QY~) IllQ csi';
cyi ti C') mLI ki a yi nrLlkQ :hvQn iw:\r¢L'1 pad:! si OY(Jl11csi di onl­
olonii. L'()ddmi ~\wQn I1lcjc ni Qy(mleSI, ki I ~c l1l~f:\ I11'Q; idi Ii
ki [ fi [ ~c m¢fa IllQ ni pc\ nigb~l ti ogun tll ()Y0-lk, T()ycj<;, Ii ()
j¢' S0un Ogb()mQ~0 Ili A~1r9~()!1::1"Kakailfi'lfun II¢ Yorub{l. Oun
ni () mLI AI{ullin W{l si ibi tiOY0 wa I(mli yii, ti a sl II pc ni
AgQ-d'OyQ. L'(1dQ OJ:'l nl ;1 Ii AI{I~\nn wQ Sl; Oj~] ni () si ni ibi ti
Oy(1 W~\ 1()nIL AWQ;l QI11Q OJ:] yii ni II j<; nyc A~ipa l'OYQ(1 ((mil,
oye wQn ni a SI U 111(1 ,lW9n iW::lr¢L\ :I:tn> vj(1 ti ;\wQn Qy(1nlC:51.
. fij¢ I11cjc I(mii.
Qn~\ m¢ta ni a Ie pin cto ijQba Or::lnl11iy,\n si, Ill¢i:l n:'l,\ si ni
el9il¢ <)y(1, eta tlu Oy(1, 'Clc) ;Ulin ~)ba. L¢hin ti Or::ll1mlY:\11 ti
1i ·0)'(1 ~c ibujoko(), c') Ii ctC) ilLI Sl ab¢ ara r¢ p¢!Ll ir::ll1l(nv¢ ::lwqn
igbilllQ al{lb<;~ckClC tl ::1 II (bpc~ ni OY(Jil'lcsi (dipc'l iW::lr¢f::l ti a mq
iru igbimQ b{tyH SI ni IIC-If¢) ::lli :h\'(,)I] ::lgb::l jagunjagull nll1LI
~\wqn ~:;;(1tl a yun g¢g¢ bi a 1:1I1l6jllt(l fL111 <;kLll1 k()Qkall l1inll
~\wQn <;kun tl a pin il¢ ti 11 b\~ l'{d)¢ ::1:;;<; AI;'I::tlin sI, Ni ~,bogb()
<;k Ull iWQ-oorun, ~\wqll Yorllb{l ti C') W::l n ib¢ gb::l pc AI;'I::dl 11 11 i
ip,~kun ~lba, ko si sl(,:nik¢ni kankan ti () j¢ :;;c ohLIn Ii Y("l(l Inll
'baba' binu, I,:: j¢ ki a sQrQ di¢ I()ri :'1 WI,JI1 Ii 11 bOa Alj~'llin :;;<.?
ijQba gbogbgo boo.
290
~~;'<f~7'~
pe Alaafin, 5ugbQn Iba ni a n pc BasQrun; ade ni Alaafin de,
~ugbQn akoro ni Ba~Qrun de ati b¢~ b~~ IQ.) Ipo r~ I'aafin ju ti
;l{;Qn Qba-ii~ iWQ-oorun yooku IQ; a.it;wQ 5i ni oye r~.
A$ipa j~ aye ajt;w0, oye olMgun ati oluda~l.bobo fun Qba.
Ok,an ninu aWQn afQbaj~ OYQ ni. Ipa r~ wuwo laarin OYQmesl
16nH nitori pe oun Ili 6 ni AgQdQy(1 ti Alaafirrwfi ~e ibuj6k06
16nii. Aldpinni j~ oye ,\jl;w9, oun si ni ol6ri fun gbogbo aWQn
eleegun (alagbaa) nl il~ Yorubi. Lagunna jt; oye ol6ogun, t;ni ti
i maa ~e eta aWQn ti y60 da ii,lb,;) bo AlaMin, nitori idi yii si ni
Alaafin, Otun tfa, ati Osi n maa 11 5e oro fun Lagunna ti
6 b{t ~~~¢ j~.
Agbiwkill naa j¢ Qkan nlnL! ,jwqn afQbajt;, oun 1'6 si maa n ~Q
oju-O()r! Qranmiyan, 6 si tun m,ta njagun bi ogun ba Ie koko.
Oye; jagunjagun ni Siicilllll, 6 si wa I¢hin Ba~Qrun. Bi a ba fi
yni yH jt; oye tan, Osi-tfa yoofi ida Qranmiyall ~e adLlra, y66
si tun fi ~epe fun un ki 0 ma baa da Alaafin. Olc)ye ab¢ A~ipa .
ni Akilliku. Pataki i:;;¢ r¢ ni I{lti ri i pe 6 r'¢hin Qta Qba.
. L~hin aWQn OYQmcsi, AbMln ni aWQn ajagun r~. I~~ aWQn
1,:5Q yil ni I{lti mc)jut() gbogbo il~ ti n b~ l'arQQwQt6 Alaaflil,
lati gba i!u titun fun Oba. Ni afikun i~~ aWQn t;:~Q ni lati gbe
sunmQllli ati lati ~igun, si Qta Qba 6 kerc tan, I¢~kan ni aarin
~~run Ill~ta, eyi ti i ~e Qdun Illcji. AWQn agba t~Q ni OlugbQn,
Ar~~~\, Olukoyi, Alap~\, 01(11',\, Sagiganna, Timi Agb,lle, ati
GbQl1ka Ebiri.lran aWQn agb'l. t~Q wQnyi wa ka,,\kiri il~ yoruba.
AWQi"l t~(1 ti 0 ba n jagun, ti ko ti i 5inmi ogun-jija a maa ni
olorl, elcyil si ni Aar<;-Ona Kakailf6.
Ki eta ijQba Ie rQrun fun Onlnmiyan I¢hin ti 6 ti fi Oy(1-lIe ~e
ibuj6k66 tan, 0 pin il~ OYQ si Qna m~rin, 0 5i yan aIak06so fun
~kun kQQkan. AWQn ykun m~r¢¢rin naa ni
(i) J;J.:i1l1 Osl: Ikoyi, ahibo()jLlto Ili 010koyi; IgbQIl, OlugbQn;
h~sa, A r~sa.
291 'I
I.11'1
Ii" .
L,

'-(ii) fkiln (}fun: Aw(;m .:vOnyi ni llu ()ke C)gun: Oke-Iho,
rgiyan ~aki, rbode, igboho, Ipapo, Ki~i, !s~yin, Ado-Awaye,
Eruwa, Oje. Sabiganna ni ol6ri a!<i.moojUto itwQo JIll w9 n yt.
(iii) Ibr/r: AWQn eniyan tf () wa Iii f,:kun yli ni a\vQn ti a r\ 59
'Mo j~ b~, Mo mu by, n b~ n bt;:'. Timi Agbale OJi,lfcl Tna, ni
alam66jut6 ~klm ylr.
(iv) Epo: Df¢ nfnu aWQIl Jill f;ki.m yii ni Iw6, Tdese, Telemu,
Ogbaagbaa. OJuw06 111 alamb6jut6 agbcgbeyii. Igb6 ni J;kun
Epo yif ni aye luclae. Ori~iri~i aW(,HI ¢da bii Onijaadi, ati
alaigbQril.l1 oi 6 do si ihi yJi. Ni asiko yli ko ti i sf 111:! tf a r1 pc
ni ibadan 1'6nli.
Eti» hi AlaMin se n rol+'o se illl
YatQ fUn owe ti w<,m r1 pa wi pe 'Oba 1'6 ni ilf, chi pe 'lbi ti 6
wu ~fuUfu I¢I~ ni i da or! 19o¢ sf, ibi tf a Wll olow6 ~ni ni i [<in
ni-in IQ" ko si ohun ti A!aatlrl n f~ ti ko ri. Oba ni 9P9 1QP9 illl
amQna, 6 nf QPQ!9PQ omisin, 6 ni ~ru; Qla ati QI:1 r¢ ko si lapin.
Bi 016w6 ati QI¢i:i ba si \Va ni ilu, 0 j¢ i~¢ ~gb¢ nb¢n1nyan lati
maa wa jij~ fUn <,lba ';iibeere, nitori pe a ki i fi VIa ~e ohun
miiran l'aye atijQ, rir~ ni a of r~~ ~ni a ba jlllQ j~, yni ti 0 bi Sl ju
ni IQ Ie ju ni nu! Aye ij~kujc ati a;;;\ H;J~jij(,': bayJi oj 0 sl fa owe
pe 'il¢kun Oy¢ ki i 1'6 gbl'Hl, :)Jl m(iw;i'. r·.,Hbi ti iyAnj~ ati aye
ij~kl:ij~ Oy(l 5i de 1\') fa owe wi pe'l'\ra ()ke Ogun ni y60 SQ iye
ti ara Oy(l y60 ta aWQn'. 0 51 j~~ ohun ivdui fun WQIl I'OYQ¢
lat; maa kQrin pc 'Awa ki fjagu!1 /'rjyM 0, aye Ii 9ba I'a d if'.
Ori;;irf;;i <)na mifran ti w<,m tun fi /1 ri owb nivv<)nyi:
(i) Tila lk6gun. Eyf ni tiLa aWQn ~ru <it; ~rlJ ilti ohun alum(lni
ati dukia 11 aWQI1 ¢~(I ba ri k6 bQ hlti oju-ogun lclti ji~~ fUn Qba.
l;;~ aWQn Parakoyi ni IMi La aWQn nhkan wQnyi nitori pe aWQn
oi 016ye fun aWQn ataja ati alarn06jut6 Qja. (ii) DieM oka fun
r ba :'AwQI1 ~nJ. <)dar;ll1 chi arUfin ni 6 maa ri di! <)pQIQp<) oko
f'(lba; Qn;1 owo gQbQyi SI ni eyi fUn Qba. (iii) lsillgbi} Ii l~dk(JI&:
Bi ,ijoye ati i\wQn agb¢ QI¢kQ nhi ba si ti I'oko si ni wQn yilo ;;e
rpaa mu ohun, isingba wa fUn Qba IQdQQdun. (iv) Did? igb¢
(igh6) (Jha:r;:ran ti aWQn o!uQd~ ba. pa ni a maa n IU IQ 51 ile
Qba. Titil rii' aWQn ~ru Qba y66 ta w¢n li WQI1 ba PQ ju jij~ 19,
wQn y66 5i k6 owo jf;;~ fun Qba. (v) Dwa ilanrrln: Ko sl gbcsc ti
6 t6 ki eniyan da ¢ran lab~ il~ <)y(l, eyi ni 6 si rou ki a mila pa
a rowe pe 'Aba ni wii <)ran bi a ko ri da QmQ ti 6 fQ keflgbe
tan, ti 0 IQ si aafin ree gbc oni;;¢ wa'. Owo gQbQi ni Alaafln ati
292
··"::1111 ' $& ;eie -" , , 0"'," ., _ , . .__ ,
,I w<)n ljoye r~ maa ri ta 6daran. (vi) Owo' Bo(k' Ajoji ki.i wQlu
J i onil¢ rna mQ, bi onil¢ sl ti ~e n mQ ni
ki ajojl yii san ow6 il~.
Ninu aWQn orf~lri~i Qna yif ni Qba ti n rf owo j~un ilti IMi ~e
.-tt) i1u ati il¢ Yoruba. Ninu Qw6 ti a k6 jQ bayJi ni ati n fun
;lwQn ti n ~e eto ogun-jija ati aabo fun ill! ati ile Qba, ninu ow6'
yii ni aWQri;aworo ori~a, ti n ~e etutu ati orf~iri~i Qdun tf Qba n
·,'C' GbogboawQn ijoye Qba ni 6 51 ri ri owo naa ati it¢l(lrun
lIitori pe bi ko til¢ to ti Alaafin, iru Qna eto ti a ka sil~ yJi ni
I.WO fi ri wQle fUn aWQn paapaa.
ijQba Piafio Ahl:ifin
IS9rf m~ta ni a Ie pin aWQn ti m6jutoeto ljQba l'ail.fin 5i, i5Qrl
nl~a naa ni Baa/in, Yeye Laa/in, ati Jlari.
naafin. YatQ SI aWQn igbim9 alab~;;ekele gbogbo oril¢, ti a~~
Alairfin de ti a n ba Oba jiron:'>, aWQn ti a.l1 pc ni Baafin jt:
eti-Qba ati Qt~l¢rnuy~ r¢ laarin i1u OY¢, nj gbogbo agbegbe ti
;l;;y Qba de, ati ninu aMln Qba, aWQIl y][ si ni 'ma-j~~-ki-etf-mi
di Qba'. I;;~ wQn Ie pUPQ nftori bi wQn )e Ie L<l Qba 5i Qna rere /
I
hakan nila ni w0n Je5i i l¢na, paap,la julQ bi onij(,:kuj~ ba P9
ninu wQn. 'M;i-j~~-ki-cti-rni-o-di,. kl i.J~ ki inu ~ni dim'.
Ipa patakJ ni aWQn Ba;din k6 nl a;inn Qba, ;lWQTl ni 'A-;;e-bi·
Qba-Iaid;lde' ,awQn ni 'A-sQrQ-an{l-d'6rniran-ki-ojum¢-to6-rn¢'.
Akura ni wQn, )ugbQn wQn a 11liUt ni Iyawi>~ "ill'ell'e) Sl ni all pe
;lwQn Jyaw6 wQn. Pataki ninu ;'lwQn Baafin I'iiye JM1M nJy;:.,
d inni, (Jml f;j(I, ti 0 Ie gb0 (,:jQ ti 0 si Ic da ¢jQ l';iMin Qba, () 5i
lUll j~ olubadarn<)ran ati wQk-wQde qba. Ek6ji ni Of lin ~fa
(L¢Qtlln), ti i 5C aworo Sango, babahlwo Qba; ok)r! a5etutu fun
ilu ati o[udarnQran. tk~ta Ili (}si U(I, ajir¢ba ni, oun ni i l¢ju
ibusull Qba, oun 5i ni alitn06juto aWQn aya Qba.
Yeye Laafin. Eyi pin si rn~ta: ekinni, lyri Oha, E/(~yii kii ~e ly;i
Li 0 bi Qba gan-an, obinrin ti a bit Ii j~ oye yii ni y60 maa ;;e bf
iya ati onirnQran fun Qba. 0 j¢ olorf ,hi ~Ilj IbQwQ fun Ba5Qrun';
gbogbo obinrin ti 6 bJ 5i wa !'itillill Qba ko gbQdQ rna ti ti,.~ ~e.
£:kpji ni lyd Kekere, tf a Yiln g~g~ bi lyil fun gbogbo aWQIl i1;lri
tabi ~m~s~ Qba. Oun ni olutQjll ati olukt)pamQ gbrigbo ¢5Q.
dukhi ati ohun alumQll1 Qba; oun kan n;1a ·si ni ;'I\\Qn baitl¢­
baal¢ ati ijoye oko maa rl wari fun ki WQIl to ri Qba. Jya KCKere
yJi ni a 11 gba bii iy,i;lle fUn ilwQn ijoye wQnyi. Ap;i k~t:l ni
293
 I
11111
1

I
III
~ .I
aw<;m ".1\1'(,1\,0, ti i 5e iyawo aw<;m Baafin, oluranlQwQ ni wQn ~ I

fun ly,1 Oba ati Iya Kekere.

.. ... .. .
Aw<;m wQny1i ni aWQn If~, Ij~5a ati Ekitin pe ni f;:m~s~,
ibiri.
WQn
wQn,
to MldQrin ni iye; oji5~ aWQn B,a,ifin ati Yeye Laatln sl ni
Bi a b:.i 1':111 wQn ni i5~ !'c)rukQ Qba, wQn di ~ruj~j~ QkQ
12 ETO OGUN JIJA

ijoye kekeke, QrQ ti Min bi SQ Ori5a 1'0 SQ Q, ohun ti 6 ba j{lde

Ot'Q ogun totlS! f;:ni Ii ::susu ko b{l ti oju r~ f¢ ri ni i kc) akok~hin,
I'~nu wQn ti di a5~ Qba. Aye 'F,i-mi-lete-ki-n-tutQ' ni wQn SI
c;ni ti ogun b{l si ya I'ete 1'0 Ie IllQ irohin Qt~ ¢ 1'0. Ogun ko ri
maa 11 j~ I'aye ,'ttijQ. Aye ij~kuj~ wQn si wa ninu "hun ti 6 fQ
bii iY{IIl, ogun ko ri bii Qkil, ogun ko ri bii ¢kry. Ki a wo toto,
ijQba Alcbfin ti 0 kQkQ b~r~ !ati orere J~ba ni il~ T{lp,1 titi ti 0
ki {I gb{l il¢ I'{lbadl, ki a fr; oJl! toto si QIllQ qlQIllQ, Mcjl ni
fi de. IdahQmi ni il~ aWQn Egun.
cniyan 11 1'0 bi 6 b{l 11 re ogun: ekinni, n () m~~ru; ekcji, n 0 pa
L~hin alaye 1'0ri ijQba ni ~kun osi ati Qtun IIc-lf~, () han
0t{1. ~ugb0n bi a bi de oju..ogun t{lIl, ~k~ta a m{la ba ni, WQn a
gbangba pe ilWQI1 ijoye l1i Qba 11 10 lati 5e eto Jlu.' 0 Sl tl1l1 han
sl mLI oluwa r¢ I¢ru. Ori$i Og.Jll mcji ni 0 Wll: (a) ogun ild~lj,t,
gbangba pe a fUn wQn nl ailfaani ati 10 ,Iw<;m atunluu5c, 05elu
eyi 1'6 burLlju, <)PQ eniy,ln ki i ,'ct {I bi k6 $C 1,~likan--~ni ti ontn
,'tti oj~lu, a ko si kQ Qka aWQn bQrQkinni ati QdQ ilLI kerc nitorl
kiln. OgUll ad{lja n{la ni oro al¢. eyi ni iku (JdQ, arun tl k6 ~e e
pe 'OmQde gbQn agba gbQn ni a fi da II~-Iff; il'u eto yii ni () Sl
w6, ~lti orl~irl~i Id{lllWO ti () 11 b{l ¢d:l ti.ko ~e c ba \;Iomintn SQ-­
j~ ki a maa pa {I I'owe pe 'Oku ~jQ ni QIQj,1 {l d{l'. $ugbQn g~g~
iru ogun yii ni a 11 pc ni 'is6 inl:1 ¢ku, arunm(Jra'. (h) Ogun
bi ati SQ 5aaju pc ~ni ti a b{l f~ jQ jiju ni ,I ~l ju oluwar~ IQ,
;:Ij,lkuabt{l, cyi. ki I~e ogun c;nikan ~O$O, ki il'LI ogun b{lyii t6
Qrilllmiyilll fl ~s~ ijQba ti 0 (agb{lra mul~ ju Odllduil baba ti (,
b¢r¢, orin 111 i k0k0 ~a{ljuo\VC, <)t¢ ni i sl I '~a{lju ija. iru ogun
bi i IQ; 'nitori pe ounni QmQ OdLldua ti () da ~$Q sil~. Oun
yii ni a{lw<) tabi cde-iliyellc nibi Ii abgb{lra 11 didc si ahlgb{lra
gan-an ni ~5Q kifnni, l'ori ijQba r~ ni a si ti kQkQ fi eta ogun
b~'u-1I1 iILI, tab! Ii aw<)n ,d~lgb;Olra Jlu kan 11 dldc Sl Ii illt keji.,
kun eta ijQba Ili il~ K{IMlrQ-o-o-jiire. Eyi ni eto oye o!()ogun.
t~lbi ti )ril¢-clk kan 1'1 didc 2.1 t~kcjL ti wQnsi 1110 gbogbo Ol\\lrl­ I
Oye Ogun iji'l ti () h; pa ¢dA ti 0 b~1 wil ni ;~d({lIli wQn r~--ib{lll 5C oogi)n,

(,lf~l, ilbt,lllpll, ibl)n ati oh'u:l:ij~l abgb{lra buburu b¢¢ b¢\~

1111

Ki i $C oye Jlu ilti ti ~gb~ nikall ni 0 5e riltilki I{l,irin illl ni il~ j 1

Yorub{l, oye ol()()gull j~ oye piltaki. N ibi ti 0 $C pataki de o fi di p': ¢ll1i 11 bQ., duki~'1 11 ~Of"'), ile 11 di ahoro. lill Sill tu, Ii 0

al{lgb{ml ilti jagunjagun ni () 1'{15~ Jlil bi QrQ agidi ilti iWQsi lila '1 j¢ pc, bi wl)n ti 11 gbe sLmm0mi, b¢¢ ni WI,m 11 11111 l)lnQ \~lliyal1

de. Owe ti ,I si 11 pa pc 'Aar~ 11 pc Q, 0 ni a 11 dim, bi If{1 b;i'!Q .yl'u.

'ire ti Ailr~ fQ ibi, ibo ni oluwa r~ y()() wQ' fihan gbangba pc oye Ori~iri~i n'1kan 1'0 n' fa ogun, ~lwQn 11l1kan bii sunmQmi

jagunjagun ko kere. Oye A,lr~-Qna-Kakai1fo ni oye ti () gaju gbigbe; ¢Illi lIara ill! lr¢j\;; Ij~l aalil i1¢; ij~\. fun igi o~vo (bii koko,

ninu oye olo()gun, 5ugbQn ki {l tl) ka a'NQn oye jagunjagun ;'tti <)P';, obi, orllgbll, aware, awus~l, oroI1b,\); oju~c Ailn; g¢g¢ bii

i5~ oloye ogun p~lu Qna ti wQn.11 gba si$~ wQn, () yr; ki {\ k¢ SQ
ipo r¢; gbigbii~l ilu Ii a ni if¢ SI; bi AI{lldin t:1bi <)ba al<ide t~lbi

itumQ ogun. A 0 ri eyi ka nii oju-iwe ti 0 t¢1C cyi. A~'\.rc;-On;l Kakal1fo b{l f¢ y~ju akibnju t~lbi olorikunkun iyaye

kan; bti \\{l lIu am<)n,1 kuma; I{\ti lijagunjagun h~tn bii ol0kiki,

ol()ogun tilbi akqni; bti k,\ OWL) :hi duki{\ jq.

Oml ti .ilwQIri ~ni ij(Hm ~ jll~\\.m

Hi 0kan t::lbi Ill'::ji ninLI aWQII iui [I a k:l slw:,ju pc II 11 fa ogun

h{l J~l ogUIl sil¢, cyi ni di¢ 11 iIl l! ilW\)11 (Jl1l1 ~Iti t;n;\\~Hl ii
ilwqn ar~'l ;\tij0 11 gb:l jaguil.
295
294

i
~';~7llF ~ -- ".,;;Ji~~~j~~~;E;
(i) Ifli didli ati IrubQ Ajaye". Y oru ba ni, 'N. 6 rn u un, n 6 pa a,
oun ni a a ba IQ si ogun, igba ti a ba si de oju-ogun, ~k~ta a ba
ni'. Eyi ni pe wQn a mu ni l~ru. Nitori idi yii, Yoruba ki i
~igun ki wQn ma difa. WQn gba pe Ifa Ie SQ bi ogun ti aWQn f~
ja ti ri fun wQn. Bi wQn ba bi Ifa AgbQnmin~~gun leere, bf ko ba
fQ ohun tl 6 dara, ti wQn ko si Ie y~ QjQ ogun ti a ti da yii mQ,
IgbagbQ twn ni pe 'At~l~wQ e;ni ni a fi i w~ ire fLin ara ~i',
nitor! naa wQn y60 ~e etutu ti wQn gba pe y60 SQ ogun yii di
ohun QWQ-~rQ fun wQn, ti y60 si j~ kl wQn ja aja~~gun. Ati bi
ifa fQ ire tabi ibi, wQn ko gbQdQ ma ~e etutu, kf wQn si ta ~bQ
t~u d<'mu.
(ii) Pipolongo lliarin jlu. L~hin ti wQn ba it rUbQ tan, ohun ti 6
kan ni eta ati polongo laarin ilu ki tile-toko Ie mQ pe i~~ de, ki
tobinrin-tQkunrin si Ie tun tobi ati ~okoto wQn san mQ idi Iele,
nitor! pe bi i1a ko ba rnu IcJe, iLl a rnaa ko, bi ikan ko ba mu
leJe, ikan y60 WQ ~wu ~j~; oke Qd,iju ni e;nik~ni tl y66 ba IQ sf
ogun n reo Olongo-pipa yli ni I j¢ ki iIu rl QmQ-ogun ati oluf~­
Jlu, it si maa j~ ki aWQn agb~ ~e eto bi iyan kG ~e nl i mu, ati bi
ohun-ija ko ~e ni i wQn aWQn ti 6 ba n YQn da ara wQn. Yoruba
ki i fi tLilaasi mu eniyan jagun. AWQn wQnyi ni aWQn ti i saaba
YQju ti a ba n poJongo ogun. Ekinni ni ,iwQn QmQ ~~Q, oriki
wQn yii Sl fi WQIl han bii QmQ ol(HSgun. . illi. Baal~ agb~ ni yoo maa ran Jagun IQwQ nipa eta ati k6 ow6
OmQ An')gunj6,
OmQ ArogunYQ,
OmQ a~fju-ap6-pir!
Da igba Qfa s'Qfun.
A PQ Qfun YQYQ
Da igba Qfa sil~.
OmQ ohun meji 1'0 Y9 t~Q­
t~Q jagun, 6 ~¢gun,
t~Q jagul1, 6 ku s'6gun.
IW{ljU ni iku ti i pa 0166gun.
Ekeji ni aWQn t'6 YQnda ara wQn, aWQn t'6 laya, bii aWQn
onfjaadi, onisunmQrni, igara: ole ati pami-n-kueniyan. Jru aWQn
wQnYI ki i sa fun ogun, wQn a maa wulo pUPQ nigba I~oro,
g¢g¢ bi owe ti cJ wi pe 'J;::ni buburu I'QjQ tir~', ,iti pe 'Nitari
were ita ni a ki i fi i Ie t'ile s'6de'. tk<;ta ni aWQnQde; ati
oni~cgun ti 0 gb()wQ, ti cJ lagbara, ti 0 Ie SQ Qsan di oru, tl 6 si
296
L
Ie s'oke dil~. tk~rin ni aWQn amadya--av.!QlI bii onilu, oniko~6,
afQnfere, oninira ati obinrin. Ipo aWQIl wQnyi ko ken§ 16ju­
I
ogun: aWQn nl I maa ~e ohun ti y60 mu ki jagunjagun kan ~o~o I'
~e bii eniyan rneje, wQn a si maa mu ki jagunjagull pinhu pe bi
oun ko ba ~~gun, afi ki oun si ku s'6ju-ija! WQn a tun maa 10
QgbQn alumQkQrQyin ti y60 da rukerudo sil~ laarin Qta ti wQn
~igunsi.
AWQn ti a ka wQl1yi nil 1<;> S'<Sjll-ogun. SllgbQn bi Alaafin ba
~i ogun, KakGl!!o ni i ko aWQn tl a ka sil¢ IQ. Cbogbo i1u ti 6
ba j~ pe Baal~ ni olor! wQn gbQdQ yan Jagull p~lu aWQn QmQ­
ogun r~ t~le KakaMo nitori Pl~ i1u ti a ba gbe ni Jagun ki i sl
Bal6gun, bud6 ogun ni a a gbe jy oye Ba/6gull I'<lye atijQ, Agba
oye ni oye Jagun, aarin ilu ni ol6ye tSQ yii si i gbe g~g~ bi
II
Aare;-Ona-Kakallfo. Bi 6 ba j¢ ogun Ii Al{lafin pa~~ pe ki
Olukoyi, <)kan ninu aWQn agba ~~Q, ~aajll Ql'flQ-ogun, ki i ~e
Jagun ni yoo h) aWQn qrnQ-ogun i1u agbcgbe OYQ, bi ko ~e I
aWQn Baa\~ ilu wQnyi. Jagun aWQn jlu wQnyi gbQdQ dur() si ile
ki 6 maa m()juto bi ogun k() ~e ni i gba ~buru wQlu ati bi aWQn
I II:
ti 6 wa 1'6ju-ija y()O ~e m{la ri ounj<; ati ohun-ija; oun naa ni
yoo si rnaa ~e eta ,hi tQju aya ati QmQ aWQn eniy,in ti Baal~ ko
II:
IQ s'oju-ija. Eyi ni 0 mu ki a maa pc Jagun ni Jagull 9nG, Jagull
ati ounje; jQ fun aWQn ti 0 W<~ ni oju-ogun ati aWQn ti 0 wa ni
t
ilu.
I'll
(iii) Eto IpabUd6. Nigba ti ()b{l di QrQ ogun, 'Aboyun mQ o~u,
ma mQ QjQ ni'. IjQ ti lja yoo b\~r~ ni a ada, ko si t;ni t[ i mQ
QjQ tl ogun y60 pari, g¢g¢ bi owe aWQn agba pe 'AimQ ibi ti a n.
Iii
re, da ogun lara'; bakan naa ni ko 5i yni ti 6 mQ ibi ti y66 pari
si ati iye ¢mi ti ye)o ~6fo nitori pe, a ki i gbe ile ki a mQ iye <;ni
"I
i
ti ogun yoo pa. Eto 'budo-pipa j~ i~~ patakil'¢b~la ilu ti a ba f¢ . ,
ko tabi Ii a f¢ ba j{l. 'Bude) ti a pa yii ni aWQn agba jagunjagull I
yoo fi ~e ile, ti wQn yoo ti maa ~,i~aro, ti wQn yoo koohun-ija ~
.1
wQn ati ounjt; si tl WQIl 6 ti maa tQju aLlisan ati ti aWQn ti ogun i
ko ti i kall yoo ti m,la simi. AWQn QmQ-ogun ti 0 m{w n ~Q I,
blldc) yii nikan PQju aWQn t'o wal'oju-ija IQ. 'Budo dabii ile fun Ii
gbogbo aWQn ti e) IQ jagun, ib¢ si Ili ibi aabo ,hi asala wQn. II.
l'l i,
Ogull ti e) ba ~<;I¢ ti bude) ba fi tu, Qr{}n ti yiw¢ niy~n, QpQIQpQ j,
~mi ni y60 Sl ~6fo. .
(iv) Riro cso igi ati ohun-jijt;. Ko di igba ti a ba ta Qt'l ni ibQn
297
.,~ Q& ---------------••••••••••••••••••••••
ki a to SQ pe a ~igun. Arogun '~e patakl ninu eto ogun o!tori pe.
'Alagbarama mQ arogun ni baba Qlf. Agba ti ko T~s¢ nil~ a
maa IQgbQn nfnu; QgbQn ijahba si wulb pUPQ ni asiko oguo,
Ounj~ pUPQ ni igbakuugba j~ ohun aigbQdQ-ma-pese fun oi
.
asiko ogun. Olounje; 1'6 ni oogun ¢mi, bi ounjy ba 51 kUfl1ninu
i~~, i~~ bu~e. Nitori idi eyi eta ati ,rna j¢~ki Qta rf ohun tI wQn
y06 maa je; ~e pataki I'asiko ogun. Eta ti aw<;m Qta nsaabA ~e nl
lati ro eso igi bii Q5an, ib~p~ ati aw<;m ohun ti ~nu n je bii
ireke, ki iyan Ie tete ~~ api aWQn Qta. Biebi ba b¢r¢, wahal4
b¢r¢. agbar'l kankan ko 5i 5i fun aw<;m QmQ-ogun m¢ nitori pe
~ru ikun ni a fi n gbeti ori.
(v) Sise Qta m(M. Ogb¢n ar¢hdil ki a se Qta m¢le j¢ ¢m\ kan ti
o tun wulo ni asiko ogun. Ona ti a n gba ~e eyi oi ki aw<m
6gboju ati ~angi-~anniy;l.I1 ipahpa QmQ-ogun yl odi·llu ti a f¢ k6
po. ki wQn rna si j~ ki aWQn ara ilu ni ahfaani ati re oko tabi re
odo. Ogb¢n ik,t ati ti ifi-ebi-pa-eniyan ni eyi, bi W<;m b<i 5i ~e
d,iradara, ki i p~ ti aWQn Qta ti a f~ k6 fi n tuuha, QPOIQPO
igba ni aWQn olori ogun Yoruba ti 10 Qna yii. Balogun Ibikunl@
ti 10 0 Itd~, AfQnja ati aW<;>n Fulill1i p¢lu aW9n QrnQ-oguo r~
160 fUn Toyejc; L'6gb06mQ~Q, ~ugbQn Jagun Ogb6mQ~O Ie w~m
kuro ko 5i jc ki QgbQn wQn yii ~i~~.
(vi) Riran i~~ ohim. Ki 6 t6 di pe ogun b¢r¢ nigba mllrltn; glad
a
ogun a maa ran~~ sf aWQn i1u ti f¢ k6 bi wQn 0 ba gba I'¢w¢­
¢rQ tabi bi QWQ-elc ni wQn b{l f~ nitori pc l;l~nu oi a a bi leere ki
a to gba a. A k_o gbQdQ ~e ijilhba fun iru aWQn oji~¢ ti a bli nin
bayii. WQn ki i 10 ar~¢ri-wQn dabi QmQ awo ti it ko gbod¢
~ajc;.
(vii) WiwQlu lojiji ati Iilo Qtla ~biJru. Ijailba nla 1'0 j¢ fUn
lIu t.i a
f¢ ba ja .ti aWQn QrnQ·ogun ba WQ ilu laarin QganjQ gbungbon
tabi ni f¢lif¢1i id,iji nllor! pe QPQIQPQ eniyan ni a 6 k06 I~ru
nitori aimurasil~ ati ija ojiji ti eyi j¢.
OPQ\QP9 igQ.~t si ni aWQn Qta ti gba Qna ¢buru w¢lu lujiji tf
.wQn si kt) iru aWQn lIu. bayii I¢ru. OotQ Qna igbajagun duradara
niyi, ~ugbQn ilu ti ko ba ni agba ol06gun ni a Ie gba iru 9mi.
bayii ~cni <'>fa.
(viii) Lilo ohun-ija. Di¢ ninu aWQn ohun ija ti aWQn an~ uye
ijQun n 10 ni oko sisQ, ojogbo lila, kumQ jiju, ganma sis!;>. ada,
298 '
,~=;i:;.~~_ . ;§#E:::.';;;;;:,:c~;:;:I~,::'{::'i'" ------------
"i.l !.lta, akiltahp6, ibQn ~akabu"l yiyin, ara didl nipa oogun.
;J1,llil YJ3al~mQti Qta
'Hi ina b<i j6 ni, ti 6 j6 QmQ ~ni, ti ara ~ni I'a a kQkQQ gbQn'.
~li ogun ba dC, igbala onikaluku ni wQn y60 maa du ati ti QmQ
;11 i ti ilu wQn. 'kiya gbQn, Ogungbe si gbon, bi aaya ti n tiro,
n)gungbe h b¢r¢'.' Eyi ni di¢ ninu eto idailbobo ati ajala ti
;\w<;m ti ogun Ii bQ wa ko maa n ~e.
Eldnni ni ipese ounN. Jlu ti 6 ba gbQn ti 6 si ni ifura y60 ti
maa gbQ 06run ija· ti p~ ki ogun t6 de. 'Onid¢wur~ ni oun ko
r6ogun, ~ugb¢n oun rn'oju'. AWQn ani i1u ti ko ba mQ oju 11\
nibn ni ogun Ie k~mQ 16jiji. Lati igba ti konunkQhQ b<i ti b¢r¢ I
ni wQn yoo ti mila fi ¢sQ-¢sQ k6 ohun-jij~ gbogbo ti 6wa 1'6ko
;l.ti i'¢hin-odi UU wQle nitori iyill1 ati i5emQle ogun. Ow¢ ohlin­ I
jijt; ti 6 bi si ku ti ko ~ee ko wQle ki ogun tCl b¢r¢, ni wQn y60
n; 1'6ogun tabi ki wQn ba wQn j~ ki Qta rna baa rf wQn 10 bi
e wQn ba wa do ti wQn.
E.to keji ni odi mim(J. Ohun idaabobO pataki ni eyi; i1u alag­
bara ti 6 ni 9PQ eniyan ni a gbe n mQ odi. Odi mimQ f¢ QPQ
eniyan, 6 SI maa n gba a51ko pUPQ.) Ilu ti a bi mQ odi yika
~oro6 k6 fun Qt,\. ode, bi ounj~ bi si wa fun aWQn ti 6 wa ninu
Hu, ,)Iaafia de fun wQn.
Eto k~ta ni yimi wfwG. Koto ti 6 jin ni i j~ yara. A maa n wa
yam yi ~hin-odi ki, tabi yi ka ninu, ki aWQn Qta Ie jin si inu r¢.
Qna kc;rin ni tftan ¢td nlli. 'A ki i gb¢n bii ~ni ti y60 tan ni';
ori~iri~i Qna ni, aWQn jagunjagun n gba tan Qta bQ s'inu takute.
WQn Ie 10 cyi keyii ninu aWQn ij~ wQnyi: ounj~, dukia, obinrin.
Bu, cHin, ati b~~ b~¢ IQ, yiyan Qn'l odi (oriki 0160gun nla I'aye
13clM ni '0 yan Qna odi fun ~ni ti ko gbQn').
~karunun ni rfro ojll-¢na (Ita. AWQn jagunjagun ni igbagbQsi
eta ati ro oju Qna ti Qta y60 gba ni ireti pe bi wQn bi gba 'Qna
mia, alsim yoo kQ Iu wQn, wQn slle gba ibi alsan yii ku.
~k~fa si ni gbfgha i:bunl ~f sf (Jla. Nigba mliran aWQn agba­
iagba jagunjagun Ie fo odi wQle I'oru tabi ki wQn wa il¢ I~hin­
adi, WQ inu yani, ki wQn si YQ si Qta 16jijL
Bi ogun-jija ba b¢r¢, bud6 ti a pa ni aWQn agba oloQgun ri
·'gbe, aWQn ip¢¢r¢ ni i koju Qta, Balogun ni j ~e eta ati pin aWQn
ip~¢r~ yii ni iSQri-isQri, oun gan-an ki i IQ si oju-ogun bi ogun
ko bi til di karahgida tan, Eyi ni 6 fa a ti wQn fi n ki Bal6gun
Ibikunle Jbadan biyii:
299

Ibikunlc rna ~aaju ogun rn¢;
eta jijfi mejl oinu aWQn aye agba ~~¢ yii.
Baal~lbad<'ln rna k~hin ogun.
Aarin gbungbun l'alawQ ykun n wa.
t. Eto bi wc;m ~~ n j~ Oye Oh'igbQn. Olugb¢n ni ol6d aWQn agba
Ogun ki i pa alawQ ~kun'
Laarin ogun.
Bi ogun ba gbona gidigidi tan, Ofo ,Hi :idanu ti i ~e ilu a maa
P9jli: ilu a maa tu, ti iya, ko oi i mQ ibi ti QmQ ya si; 9PQ
eniyan ni wQn maa n pa ni a-pa-saye (\ylomiran a f¢ [oj 1.1,
QP9 1QP9 yoo si di oni~9na 9san gangan); oko a di 19b~; i1l6 a
. dahoro; jlu y60 si di igbo.
L~hin ti at6t6 ba ti t6, ti arcre si ti re, aWQn ti 0 ja ;\ja~¢gun
y66 WQ Uli ti"wQn tu, wQn y(JO k6 yru, wQn y66 k{) ~ru; lIu tf a
si ~~gun r~ y()O di Hil am<,\na fun lIu ti 6 ~~gun. Olori illi yli yon
si di yni ti ybo ll1aa sin ilu ti 6 ~~gun. Fun ak,\juwe, QP91QPQ ni
Jlu nla ati Jlu 016kikiti ogun ti f¢ ni il~ Yoruba: ijaye ti ogun
hi nigba ti Kunrunmi wa l'Aan;-Ona.. Kakar'1fo il¢ YorUba;
Orilc-Owu, ti aWQn ant Owu 51 f¢nk{l il¢ Yonib<1lonli (urn WQfl
ni Owu Ab¢6kuta ati Owu ij¢bu). Si a ba ~e iw,tdii itan, a 6 ri
i pc QpQIQP9 lIu ti a ti jy oye Aa~t;-Ona-KakaiJfo sf nf i1~
Yoruba ni ogun ti f¢.
L'6de-6ni, bi ogun ba f¢ lit.! nhl, aWQn ij6ye iru ilu buyli it
maa sa asala tilctil6 IQ Sl ilu mifran ti 6 tobi, tI akQni eniyan ati
aWQn olokiki 5i wa 1M; d{) SI; idi yif ni 6 sl mu ki aWQn QmQ
~~¢ ti ogun ti f¢ ilu wQn l'{lye "telae pin y~lt;y¢lt; sl aWQIl lIu
nla il~ Yorliba 16nii. Si a ba wo aWQn QmQ ~~¢ bii Olugb¢n,
Ar¢sa, Olukoyi, GbQllI1kail. Ebiri ,Hi Idilc b~~ b¢¢ IQ, a (1 rf i pe
ki i ~e ilu kan 50~0 ni fibi wQn w,ll()Jlii bi k6 ~e 'lwQI1 Jlu Yoruba
nl{l-I,l{l, bii Ogb6mQ~¢, ilQrin, O~ogbo ib,ldan, Qy¢ ati b¢~ b¢~
IQ. Iru/itan aWQn i~¢I~ kg si r{m ni leti ohul1 miirao ju aylpada
buburu ti ogul1 Ie ko WQ i1u IQ.
AwQn .ol6ye ogul'i
A ti SQ siwaju pe Qranrniyan l1i lJ da eto ,lli oye aw<;m ~~O sil~
:iti pc oun gan..an ni ~~¢ kHnni. AWQI1 oye ~~¢ ti 6 tun bere
IgbQdQ ~i i WO, afi bi Qran kan ba n d un un; QjQ ti 6 ba sl ~I i
l';lYc r~ ki wQn t6 ba a jade kllr6 ni lIe-lf¢ ni OlugbQn, Ar~sa.
Olukoji, QI()f<'l, A1(1[1<1 , Timi Agbalc, GbQIlr1k,l<l Ebirl. L¢hin
ijade Qnlnmiy,ln, kur6 III Ik-lr~ Iq si <)y(J-lIe; ,1wQn oy~ yH di
300
., "., ~,,~~,~"'"~~ ...,",......................
aye tran, Alaafin sl ni 6 n fi wQn j~ oye wQnyi. A 6 m~nuba
"
~~Q. Oye r~ si j¢ oye pataki bi 6 ti[~ j¢ pe 1'6de·ooi '11~ tl pa
ewunl da, 6 di ~g~~ igangannln'. Boyi ogun ti ko si m¢ oi 0 fa
iyipa.da yH. G¢g¢ bi a~a aWQn Qm'QI¢bi OlugbQn niy60 pade
hit! yan fini ti wQn ba gba pe 6 gb¢n bii Ifa, tl 6 SI mQ Qran bli
9P¢I~. L¢hln ti wQ'n ba ti yan t;nikan bayH tl 6 j¢ QmQ Qkunrin,
wQO y60 difa lati ,mQ bi 0 t~ Ifa [¢run tabi ko t¢ fi I¢run; bi Ifa
ba fQre, a j~ pc o[uwar~ ni WQIl y66 fa kal~ Ie Alaafin I¢WQ
g¢g¢ bii QITIQye, Fun a~t; [asin ni eyi niwaju Alaafin nitod pc ko
lagbam ati kQ ~ni ti m91¢bi bi ti mu. .
Bi 6 ba wa di QjQ ti a 0 fi vni ti MQl¢bi mu yH joye, gbogbo ,
!TIQI¢bi oi y66 pes~ sf ldi B60~a pop6. Ni idi B60~a P;6p6 yii ni i
I
igi peregun ati igi iyeye wa p~lu oru tl a PQn 0011 si. Ki 6 t6 di
pe QmQye de, awt;'Hl mQ[~bi yO<'> ti gbe igbi a<:!emu funfun ti a
1<6 ohun oro oye sl ninu sl idl B6o~a P6p6 yii. Eyi ni aWQn ohun
ti y60 wa ninu igba ademu funfun yH, ewe ap~, ewe rinrin, ewe
iyeye, ewe a\<6ko, olugbQhurl (eyi j¢ a~fi pataki).
Nigba ti gbogbo ~s¢ 1T1¢[¢bi bi pe tan, fini ti 6 dagba julQ
nlnu rn¢l¢bl (ti ki i ba ~e pe 6un ni QmQye) y60 dide dur6
niwaju B6o~a yii kQju si aWQn mQ[¢bi y06ku, y60 wa pe orukQ
QmQye, tl a yan, I¢~mfita. Od ipe k~ta ni QmQye y60 gbe dahlin,
bl 6 ba si ti dahun ni t;nikan nil1u mQ[¢bi y66 fa a IQ si iwaju
a66~a, .. y60 si kunl¢ si ib~. ~ni tl 0 pe QmQye y60 ki QWQ ·bQ
inti igba <\demu tai~i i WO, QmQye y66 kUI1[¢ si iwaju r~, ko Sl
gb<;JdQ rl jOll igba ademu yH. ~ni ti n dad eto yii y60 wa mu
aw~lO ~we ti 6 wa ninu igba yii l¢kQQkan Ie QmQye yii 16d p¢lu
adura pe •Ewe ap~ y66 j¢ ki 0 p¢ 16d oye baba r~ yii o. Tutu
a
I'il. ba oi ile rinrin, aye r~ y66 tutu rinrin. Eweakoko yoo j¢
I<! 1\1<6ko rt; ki 6 mQ ire, ire ow6, ire QmQ :'l:ti ire a[aiffa p¢lu ire
alkQ, baal~ QrQ',
"flj i:l M ti ~e aqun\ yii tan
ni aWQn mQI¢bi y60 ke 'Kabiyesi',
ti WQ!1 yoo si dQba[~. l.-iti Qj¢ nail IQ ~nik¢ni ko g~QdQ pe
QmQye y!i 1'6rukQ mQ.lj6 ati lIu y60 si b~r~. tgba ademu funfun
y!i ni <> j¢ agbara fun Olugb¢n, 6 gbQdQ wa ni yara r~, ko sl
WO, w¢n gba pe Qj¢ naa ni y60 ku. AWQn m91¢bi Sl tun gba pe
, blOb,! f¢ ~e-adura,ti 6 bi ti gbe igbi adcmu yii siwaju, adura
301
iii5:!iliHf"±'"' {"'Mi·"" 'S: "Ert" . -".' .,-~ "~.~~_~

 ,,-:",&, &"",;",",";,:;;",:,;;',~' 1
1
'1 11

!II, I

Os\-~fa y60 ktS pc oruk<;> <;>m<nc I~~rn~ta yipo gbagede Q9 a p~!u

II
naa y60 gba, nitori pe olugbohun 'w;]. ninu igba adCmu yii.
kil¢kilQ fun gbQgbo aWQn ti 6 pes¢ pe bi ~nik~l1i bi bii Qba ri i Ii

2. Eta bi WQD ~(' n j~ oye Ar¢s~. AWQn opit<\n n SQ fun ni pc
ninu aWQn ~~Q tl'o ba <)n\nrniyan jade nl lIe-lf¢"QmQ iya kan
na:l ni OlugbQn, Ar¢sa ~lti Olukoyi. L'{lYC ijQhun I¢hin ti aWQI1
QmQ Ar¢s~\ ba ti pc jQ lati yan QITIQye, ~ni tl 6 ba dagba ju ni
ki 6 rnu un wa lati joye. Nigba ti osi-¢fa ba n pe orukQ Qrn<;>ye
yii, pinkin ko gbQdQ gbin. furQ ko sl gbQ8Q m1. Iii
Nigba ti 6 ba d'ori pipe ¢¢k~ta l1i aWQI1 <)YQrnesi y60 jade II!I
IMi inu kulu kan p~lu QrnQye yii, aWQn janl1lQQn ti 6 pes~ y60 I'

wQn n mu. bl wQ.n ba si ti mu u-n tan, rodl) AI;jMin ni WQil y60 51 h6 gee! AWQI1 Q:s9f¢ ~~Q y60 b~r~ Sl i yin \bQn r¢tunun \Iil,
il
mu un IQ lati di igba oye fun un. L¢hill ti Ala:lfin ba ti di igb<\. )'6si, aWQn onilu y60 maa k,i QmQye, onirara y60 maa ke. Bi
oye (un un tan, OlugbQn tl t) j¢ ¢ghQn r¢, ni yoo fun un nl gbogbo r~ ~e n rQ gilagila yli naa oi S,u$¢run yoo m~ia IQ 5i ill
iruk¢r¢ ~~in ati aburo. L¢hin tl wQn ba wa kuro I'QdQ Olugb¢n Qkankin ibi ti AIMlfln gbe gunwa, bi <'> ti 11 )Q p~lu aWQn
ni wQn yoo pada IQ Sl ile wQn. <)Y9m~sj yQ6ku ati.9lT1Qye' ni WQn yoo rn{m dQb{l!¢ 1'6ju-Qn<\, ki
, .NIgba tl wQn b{l de ile, <;ni tl a ti jc; oye yii yM bQ ¢wu nla WQn III to'M QOQ osHfa, wQh 6 ti dQb:il¢ I~¢m~ta. LQdQ Oslo
ti 0 wl) fun <;ni ti y()O gbe e ni kQk<,'>IQrun de ~nu-Qna de oye. qfa ni Ba~Qrun yoo ti ke lori IdQbal¢ pe:
Si QmQye yii ba ti de ~nu-Qna ilc oye, yon dun), yon fun Qja m'Q Kablyesi! K{lbiyesi! .
¢wu kckerc awl)t¢l¢ tl 6 wa IQrun r¢. I;:nikan yoo pa <;yt;I¢, yt)O I ku babu yeye!, A hi~~ ekeji Ori~<'l.
ro ¢j¢ <;y~le yii si atilnpako <;s¢ ~tun <'tti ti OS! ~ni ti 6 joye. 01010 ti yoo 10 'Iu OYQ gb6!
L¢hin eyi, wQn yoo tUI; d{l ighin ni idl, wQn y()O 5i 10 omi r¢ sl Igba Qdun, Qdun kan.
~ltarlpako Qtun ati ti osi <;ni ti <) joyc yii. L¢hin naa ~nikan y66
K'flde p¢ I'ori, ki
yin ibQn; riro ibQn yii ni yt)O si kedc fun gbogbo ilu pc wQn ti b4ta p¢ l'¢s¢.,
jc; oye Ar¢sa, ~ni ti 0 j<; ~ si f¢ WQ ile, Bi () b~i ti wQlc t{tn, ko Kb-ko-Iw 1'<'Hl b{l ogun ugb¢d~­
gbQdQ jokoo 16rl ohullk<.'1hun ati lori il¢. L¢hin eYI ni yM Wi} ,A.jii1Qe anl y60 m{ta j~.
bQ'ra sil¢, ti ;'lwQn lIu r¢ yo6 si rn~ia ki i ni ~K{lbiyesi'. Llgb{lja Qm<,) Luka~egbe (¢¢m~ta)

L¢hin tl <.'1 b~i wQlc t{Ul, Ori~,\ ti yoo kQkQ bQ ni a 11 pc ni Ti y f¢ fi jc; Ani-Qna Kakailfo

Ikin. [yi ni () si fa {l ti wQn fi 11 ki Ar¢sa ni 'OmQ O!l)ri~a L'a mu W{l ba yin.

m¢rindlnlogun' ti 11 b~ n'igboro O~ogbo. Ki ¢m i Qla ki 6 gYn.

LQdl) AI{lafin Ili aWQn QmQ Ar¢s,\ Ii di igb{l oye, Eyi ni ohun n
en! ti a WA ree o!

ti i W<'l ninu igb{l oye wQn: ewe iyeye, (:wc apy, ati s{t!ubatcl.
Ohun eewQ c;ni tl 0 b{l jc; Ar¢s~\ ni pe ko gb<,ldl) WQ inu ile ti ()
b{\ sun ti QjQ oye Ii ku Mtr<,'> ITIQ l{lClae titi ti yt)O fi w;\ja.
L¢hin ~lwQn agb~l oye ~~Q, oye A~\r~~"Qn;l-KakaMo ni 6 tun
kan; Alaafln mia nl i yan. QmQye yii, ()un ni i 51 i Ii wQn j<; ¢,
ohun p,ltaki ti a Ie m'¢nu ba nipa oye yii ni pe a ki i j<; t; SI illj
AI'iafin.
JUt; oye A4ny·<)na-Kakai'lfo: A ki i fi QmQ Jlu <)y¢ j~ ¢,
nltori p.e ¢gj meji ko gbQdQ gbe inu Qkl) kan n{la, ,lti pc <;rii ti
6 b~ ti j9 oye yii ko gbQdl) dl)b{t1¢ kl <;nik¢ni I1lQ I'ayc r¢, a ko
sl gbQd<) ki oun nMll'()Or() lai j¢ Qba ({lelae. Akinkanju oI6.~)gun
<'tti ol()ogun ni i jv oye yii. L¢hin ti AIMlfin b{l tl yan t;ni ti y60
j~ oye og~JIl yii, QIl1Qye n{la y60 ko IQ si <)YQ (ati b¢r¢ eto oye.
Bi QjQ oye b{l pc, ita yM pc, irt) y60 Sl pe sl gbagedc Mdin;
302
L¢h\n l kine yli, QmQyj yoo sun Sl iw~iju Ahi4fil1, aw<;>n eta yoo
si p~r~ b{lyji: Ol6ye Arapat y ni YIJO f{lti fun QmQye yH bi ti
liar! <,>b;:l. \':yi ni aw<,m ohl,ln oro oye ti ao 51 tt pe se : Ojjjiko
(fll1\ Oye Are-<)na-Kflkahfo, lk06o~ ni a fi n ~e fila ylL FH~ naa
y~)O gun dQQml bH fila Qd y, ¢hhi sl ni gig¢ r¢ bii ti Qd<; n;ia, bi 0
M M~, y60 f¢r¢ rmia kan ;in oi l<1i I~hln.); idn agb¢; etllty (ti a
6 10 fUn 'gb¢r~), laba (aWQ c;kun ni a fi npa laba K~kHilf'P, eyi
&! nj; ¢wli oyc r¢ ti yt'lI> m.la la bQ Qrun.); <;fun ati 05i~m; as;!
(awQ ~kun ni a fi n ran eyf, ori r¢ '51 ni 016ye y60 maa jOk,60
fc); omi ogun; ati odurQ (cyi ni Qp,i <'lja~~gun ti a Ii pc ni QP{l
On)rmiyan, Qba ti l) d,~ eto ~sQ sil¢ ;\ti Qba II I ~e ~sQ klinni. Ki
i gun t6 9pa ti a Ie t¢, ~ugbQn irin ni a fi n rQ Q, a M rnaa fi sl
ori, eyi Ili 6 mu kl a m{ta da a pc ni OdurQ.
303

-
 I,

II

III,

Lori asa tl a tl pese nI QmQye y.oo jokoo si, tf a ba ti fa a I

lori tan, Arapat~ y60 sin gb~r~ mQkanh~rugba si aarin ori r~, i

Ab~ ke)e)kan ni gb~r¢ ke)e)kan titi ti yoo fi pe, a6 waa maa fi

Scriki; Otun Seriki; Osi Seriki; A~ipa Scrfki; ~kt;rin I

edidi etutu ke)e)kan ra oju gb¢r¢ ke)e)kan titl ti a 6 fi fi etutu ra Seriki; J;:karunun Seriki; Abt;s~ Scriki; M ay~ Seriki; J;:k~fa I
gbogbo r~ tan. L~hin eyi, bi irun ti a fa yii ba hu, o~u ni Ar~­
Seriki; Agbaakin Seriki; Aart; Alasa Seriki, ati b¢~-b¢¢ IQ, Iii
Ona-Kakahf6 y66 maa fi da, k6 ni i tun fa a mQ, Osi-~fa ni 1(,
y60 fun QmQye yii I'Qpaa l~~gun p~lu epe buburu pe bi 6 ba fi . ,,I
iii ~
e)pa agbara ti QWQ r~ t~ yii ~igun si Alaafin, 6 da il~ nu-un, II,
y66 si ba il~ IQ, Osi-~fa y66 fi ~fun ati osun la QmQye yii ',I
ni iwaju ati I~hin, y66 si tun fi la a I'Qw¢ ati ~s~ mcjeeji. L~hin I II
I
eyi, QmQye yii di KakaM6, 0 di ori~a akunl~bQ lac titi iku, a di
alagbara ati ~ruj~j~; eyi ni 6 si fa owe pe, 'Aitr~ n pe Q, 0 ni a : ~
n difa IQwQ, bi Ifa ba fQ're, ti Aar~ fQ ibi, nibo ni 0 a gbe Ifa 1"1\
,I
naa we)?' Bi it ba ti pari eta yii, Aan; yoo gbcra l<iti maa IQ si "II'
~r

i1u r~ p~lu ija ati i1u :'tti aWQm QmQ-ogun, ko si tun gbQdc) sun
i1u OYQ mQ laehk II'"'I'
L¢hin aWQn oye pataki ti aka' yif, aWQn oye ol66gun y06ku ,ill
j¢ eyi ti aWQn baal~ ati olari i1u y06kll fi n j~ fun ara wQn, 111
~ugbQn I'ub¢ a~~ Aan;-Ona-Kakarlfo ni gbogbo wQn wa. Bi
1,1

AIMtfin btl si ~igun fun Ull, wQn ko gbQde) ma ba a lQ. Eyi ni

aWQn oye ogun we)nyi: II~

Jagun-Jlu nla ni a ,t joye yii si, i1u ti a b,t si gbe j~ ¢, a ki i 'IJ

jt;.BaI6gun nib~; a~a 'lwQn baba wa ni lati fi aWQn agba 0la6gun
jt; Jagun 5i i1u nta bii ti Kakarlfo, ki a si jt; Balogun si buda
ogun ati aWQn ilu kekCkc, Eyi ni 6 fi jt; pe ogun ti Kakanf6 y66
ba gbe ~iwaju, aWQn Jagun i1u nlanla ni y60 t~le e, ki 6 to kan
I'I~

111
., aWQn QmQ-ogun; cyi ti obasi j¢ pc Oluk6yi, agba ¢SQ, ni y60
~iwaju, aWQn Baal~-Baal¢ i1u nl,tnla ni yoo t¢lc e. I,
'1
1

L¢hin KakuM6 ati Jagun;.eyi ni eta aWQn oye ol66gun ti 0 ku:

Balogun; Otun Balogun; Osi Bal6gun; A~ipa Bal6gun; ~kt;rin
Balogun; I;karunun Bal6gun; Abt;s¢ Bal6gun; May~ Bal6gun;
E:k~ra Bal6glJn; Agbaakin Bal6gull; Aarc: Alasa Bal6gun;
ikQlab~ Bal6gun; A~mtju Bal6gun; Ayingun Bal6gun; Art;ag6
Bul6gu n ; Lagun~ Balogun; Aart; t;:gb¢ QmQ Bal6gun; Gbc)nka
Bal6gun; Aart; OnibQn Balogun; Bada Balogun; Ajia Bal6gun

Eta oye wa laarinawQn ipanpa i1u, t;ni ti 0 ba gb6ju-gb6ya,

ti 6 si t6 fi i~¢ ogun ran, ti 61e ta gbogbo Qkunrin kaa-kaa I'aya
ni a fi n jt; Seriki, oye Scriki yii nail si ni e)wQ I~hin bii ti Bal6gun:

304
305

- = ""C'""~'~~-=""--=~C-C'~
I,
..... .....-
13 ETO OYE flU
Ba;ile I'il ni ile, ba{d~ I'll ni ilu, oun sl I'QkQ ilu; ~ugbQn Qba 1't'J
ni il~. 0 ~e p;h;lki !{Iti mQ di~ ninu bi a ~c 11 fl Qba ;hi baal~ j~
bi a ti ~e l11¢nub{1 cia ti fi fl ~Iwqn ol()y~ o,;!:un joye; a'i) si m¢nub;l
oye AI{lahn <'Iti Ba;U¢ kan.
O)C Alaafin
Agba oye ni oye AWLfln, eyi ni Sl mu ki ilwQn asunrar~ m{m
ki i pe, 'AI{IMi-n ni ip~kun Oba'. [tutu oye yii PQ, o~u m~ta ni a
Ii Ii ~e e, a. b si m¢nuLxl ilwQn eyi Ii () j~ k6kt'Jnib~, ,h! bi a ti n
~e wqn. L¢hin ti Qba ba ti Wilj;l, ti awqn I11QI¢bi si Ii tUft) fun
ilu pe il¢ b;lj¢. ti a si ti pal~ ti i) b,lj¢ ll1Q t{Ul, ki a yan QmQye .
1'0 kan.
Eta yiyan QmQye: I~¢ mQI¢bi p¢lu ;Iw(~n agba QmQQba wQnyi
Qml-I~okun, Qn;I-Aka, OmQ-Olil ,hi BabaY<lji, ni. W<,)n y60 ~e
ip;lde; ninu ip;ldc yii ni ilwQn ikangun ti oye k;ln JOO ti panupQ
1{lti fa <;nikan kal~. L',lyc l;iel{lc ;lkQbi QkLlllrin ti ;l 11 pc ni
Ar~rnQ ni IllQI¢bi m{w 11 y,ln, ~LlgbQn nigb,l ti l) di pe Ar~mQ 11
j<; 'aye-,ljt;fQI()ju ;lti aye-f,l-mi-lete-n-tut~'l. ilwQn i1ll ;hi rnQI¢bi
n{la h~r¢ ()f,n pc "Erin ki i f<,ln ki QIllQ r¢ b fQn', wQn ko si gba
ki i) j¢ pc Ar~mQ ni yilO n1<la rl)lc 111<). Hi ilwqll ipade yii b;1 ti
mu QmQye. wQn i) 1';1 a Ie Babayaji IQW(l, 0 si kll Sl ~)wQ Babayaji
lati bun QY<lmesi gbQ.
AWQI'I OYQmcsi y()O padc 1{lti jiroro l(lr\ <,>mQYc ti mQI¢bi yan,
bakan n;I;1 ni wQn yi)o si dim 1{lti wadii bi igb<'1 t;ni ti a y;ln yii
yoo ti ri fun ilu, ;lti i1¢ Yo'rub{l. Ohun p;It;lki Ilipa ti If{1 did;! ni .
owe ti () wi pc "AgidiI11QI;lj;l, awo Ilc-If¢. awo ni i gbe awo ni
igbQllwQ'. Ow() ara ~ni ni a fi 11 tun nllkan ara t;ni in ~c, qWQ
;lwQn ti b" dim Ili QrQ W;I. Gbogbo ct() ati QjQ did{1 si-wa IQwQ
Babayaji.
Igbcs~ kiinni ati oro ~i~c I'Abata: L';lye atijQ ojude Babayaji
ni igbcs~ oye kiillili ti 11b¢r¢, ~LlgbQn I\)de-oni I'Abat,1 ni.
L'Ab;hi! yii ni Babayaji yoo da (,)j¢ ipilde si, irQI¢ ni eta yii 11
sMba b~r~. L¢hin ti agbo b{1 ti kUIl ni ;lwQn QmQQba na;1 y60
306
',~-;>~;~;;, n ,~."uWIi"&IIl~Qfl!\~;f8lt~tlSiAi!1iii~• •_~mT,,m -_.--.-~. -~...",,_.,~--- ..
~
II_ Ii
II
t6 pes~, p~lu aW<;>n Oy¢mesL Ninu agbo 11Ia yii naa ni QmQye III'
y60 ti wa ibi kan fi ara pamQ si. Nigba ti eto ba b~r~, Babayaji II
y60 bQ si aarin agbo, y60 si ke pe QmQye 1'6hun-rere I~~m~ta. II '
LMi ~l¢~k~ta oi QmQye y60 dahun, y60 si sare jade laarin aWQn
I
m¢l¢bi r¢.
~~mt;ta ni y60 sare dQbal~ niwaju Babayaji ti n pe e, I~hin
I,
eyi y60 wa bQ ~wu ti 6 wQ I'Qrun, y60 WQ ~WI.l miiran, y60 ~i
fila ti 6 w;i 1't'Jr\ r¢, y60 si mIl un I'¢w¢ osi. Babayaji y60 wa fi
i han ;\wQI1 ill! pe '016ye tuntun re e 0' I~~m~ta. Nibi ti aWQn
1r
it
QYQmesi dur6 sL, WQI1 6 ti b¢ ~wU ti wQn wQ, wQn 6 ti I¢ a~Q
.1Tl¢ idi, wQn 6 si ti ka QWQ gbera, wQn t'J waa maa wo oren~ I
~
Ala;lfin tuntul1. Nigba yi ni Babayaji y60 wa fa a IQ si iwaju
t
aWQI1 Qy¢mesi, y60si pa~~ fun un pe ki 6 sare,ki 6 si dQbal¢ ;
I~~mt;ta fUn aWQn Qy<)mesi. L~hin eyi ni Babayaji y60 wa mu ;\
ewe akoko, yoo fi bQ ami, yoo si mu ewe iy~e, yoo da ewe
mejeejJ pl), y60 si fi Ie i)ba tuntun yii 1'6ri. L~hin ti 6 ba ti ja
ewe ie e i'6d b{lyii t;1n, yoo wa b¢r¢ si i IQ lati yim} de yira, i
1{lti ojubQ de OjllbQ, ;tti lati ile wQle, ti y60 fi pari etutu. Bi 6 ba
ti kllro ni Abate!' yii, AlaMll1 ko tun de ib~ mQ afi QjQ ti 6 ba
Wilj;\ ti a si ru okl! r¢ wa sin ni ib~. AWQn OYQmesi y60 pada IQ
si ile wQn, () si tun di owurQ QjQ keji ki wQn t6 pide Qba 1'6jude
Ona-·~fa.
Oro ~i~c ni ile Babayaji: Ki Qba t6 wQ'le Iyaji, wQn y60 pa
yran eW\lr¢ kan si ~nu ilo, y60 kQkQ tt; ¢j¢ r~ wQIC. Bi 6 bi
wQIe tan, y{)o b¢ ~wu Qrllll r~, yoo wa WQ ¢wu fun fun, ~okoto
funfun, fila funfun, ati a~Q ibora funfun. Ko gbQdQ si t;nik¢ni
IQdQ r¢ nigb;l yii an Babayaji p~lu aWQn QmQQba m~rin ati
ayaba iyaji. WQn YllO tun pa t;ran ewur¢ m~ta ninu ile si oju
O()r! <'IWQIl Babayaji m~~la ti 6 gbes~ k¢hin. Babayaji iti akun­
yungbil m¢rin )'00 w,i SQ obi 1'6jU-O(lrJ aWQn Babayaji ti 6 ti
gb(~s¢ lQ IQkQQkan, p~lu igo Qti kQQkan. IdQbal~ ni Qba tuntun
yoo wil nigba li a ba 11 SQ obi wQnyi, Ii yoo maa da aniyan, ti
yoo si maa tQrQ ohunk6hun ti il ba ft; da 16ri aye ni asiko tir~.
L¢hin ti 6 ba ~e adura l:ln ni y60 wa j~ ounj~ QrQ ibura ori~i
rrl~ta . I
(hlnN kiinni: A () fi oogun se Qkilll ewur~ kiinni tl a pa nigba ti
.a WQ inu ile lyaji, a 6 wa;i fi oogun ro Qka, a 6 si fi oogun se I
ob~. Ninu igb{l funfun ni a 6 k6 ounjt; yii si, inu igba funfun
nMl ni a 6 si bu Qb~ si fUn QmQye yii j~. Dun)? ke)i: A 0 tun se
II
Qkiln yran keji ati Qb~ p~luoogun, iyan oi a 6 gunijn fUn QffiQye
,307
co "' {wrr. '-"".'., ,. ~~ ""~"' "W".- ., '_."".~'-,. $< - ~....""'.' -- r·.ff,~~~ff:~t"'O--
~ ..
yli, obe ~gusi ni a 6 si se. Ninu odo iyan ni yoo gbe jeun yit.
Oun)e keta: A 6 tun se okan eran keta ti a pa fun ornoye yli
ninu ile Babayaji, ori il~ ni a 0 ko ounje yii sf ati obe fun
ornoye je, Omoye yii y60 kunle; enu ni y60 si maa fi bu ounje
yii; enu naa ni y60 si rnaa fi run obe ti y60 fi Je df¢ ninu ounje
ti a fi oogun toju yii. Bi oba tuntun ba ti ri ie ounje yii ni Baba­
yajiati awon akunyungba y60. ~aa se adura fun un.
Oro Yira Oduduwa
Nigba ti oba tuntun ba de ibi yii, won 6 tun pa eran kan, won
6 so obi, won 6 ta ou sf oju-oori, won 6 si fi ounje yanl*.
Lehln Ii Babayaji ba ti so obi tan, ti 6 si yan, yoo wa gbe Edan
Oduduwa Ie oba tuntun yii I'QwQ. Oba y60 fi enu kan edan yli,
y60 si toro gbogbo ohun edun okan r¢ l'owo Oduduwa ni yara
yii. Lehin eyi ni awon akunyungba ati Babayaji y60 wa we orl
oba tuntun p¢lu omi. ti wQn ti gbo ewe iyere si, ti won si ti fo
o~~ ati osim sf, ti won si ti ro epo si. L~hin ti wQn ba fo od oba
yii tan ni a t6 gba pe 0 di Alaafin, nigba yii si ni oba y60 t6 fUn
awon akunyimgba, omo-o~u ati aw<;)n iyawo Babayaji 1'6w6.
L~hin imiw6 yii ni oba tuntun y60 jade kuro ninu He oro yil, ti
awon obinrin wQnyi y60 sl rnaa fi orukQ Oduduwa ati aWOn
oba ti 6 ti j~, ti 6 waja, darin, ti won y60 si rnaa j6. Bi won ti n
jo ni won yoo rnaa mu oti, ti won 6 si maa fi ata pa~s~. Bf 6
bci to deede ilkuko i~aaju kikO I'oru oi oba yli y60 b¢ gbogbo
a~o ti 0 wQ ju~i oju-oori Odupuwa, 'ti 'joo si jade 10 si hokun,
ninu ~wu miiran ti 0 ba tun wQ.
Oro ti i~kun
Iba gbogbo awon Ar~mo ti 6 ti ku ni oba tuntun nwaju nihinin.
M¢gaji Ona~okun ni i ~e oro yH, bi oba tuntun ba si ti n bQ ni
y60 sare pa ~ran oruko kan si ~nu-Qna ti y60 gba '·/Ole. Oba
y60 wa wOle p¢luawon agba omooba, agba ~yaba, ati awon
~ru oba. Bi won ba ti wole tan, M¢gaji y60 wa pa ~ran meji si
oju o6ri awon agba ar¢mo m¢ta 1'6ruko oba ti 6 ~~~~ j~. O~a
titun yH y60 fi QpQIe;>pQ ounj~, e;>ti, ati obi yanl~, y60 si te;>re;>
al:iafia ati igbega ni asiko tir¢. 8f 6 ba ti yanl¢, ti obi si yan
tan, y60 dQbal~ I'¢¢m~ta, M¢gaji y60 si fun un nf adura 1'6ju·
o6rl aWQn agba ar~mo wQnyi, ki oba tuntun wei to gbera ati Ie;>
si ile.Mogba. .
308
Oro lie MQgba
Ki oba titun to de ile Mogba ni awon mQI~bi y60 ti pese ohun
gbogbo ti won yoo 16 sile. Die ninu awon nnkan na~ niyf:
agbo kan, oti, oka, QpQIQpQ obi, obi ajoopa, oka pelu gbegiri ti
o PQ, ati ow6. Nlgba tl oba ba de ile Mogba, won y60 pa eran
agbo si oori Sango, oba tun tun yoo si kunle ni iwaju Sango,
pehi Mogba ati awon elegun Sango ati (hi-tfa. Mogba yoo pa
obi, yoo si da a niwaju Sango, pelu itoro atokan wa fun oba
tuntun, ki aye Ie r'oju, ki igbal,\I Ie san gbogbo eniyan Iasiko ti
oba yii joye, WQn yoo ~~ obi, won a si ta oti sile. Mogba y06 si
we o~e Sango ati s~~r~ pelu laba Sango ati Edun aara ; omi ti
won ti ro sil~ ni won yoo fi we awon ohun ami S.<Itngo wonyi ;
Alaafin y60 wa fi omi ti 6 ba ku fo ori, y60 to otf idi .Sango yii
w6, yoo si kan orogbo ati obi je. Won y60 wa fi ounje le orl
edun aara, Oba yoo si fi enu kan ounje yii, y60 si toro gbogbo
ohun edun okan re I'QdQ Sango. Bi 6 ba si ti de ita gbangba,
y60 jokoo Iori odo, aWQn eniyan y60 wa maa pe Sango Ie e
I'ori. Ki 0 si to kUr6, y06 paarQ a5Q, a5Q ti 6 ba bo sil¢ nibi di .
ti MQgba. Bi aWQn ba ~e eyi tan, Qba yo6 kQri si ile <)na­
Oni~~·AwQ.
Oro lie Omi-Oni~~-AwQ ;
~ i.1
Ni ile <)na-Oni5¢-AwQ ni gbogbo ohun igunwa Qba bi(ugbo- ".,.
oaru!), ab~b¢, it~, Qpa i1¢k~, ati ori~iri~i ohun l~~yt; Qba wa, afi
ade Qba nlkan ~ni ko si ni jle yii. I\e yii naa ni Alaafin yoo si ti
gbe igba ori~i mej!. A\\Qn ohun ti yC)l) sl fi ~e or6 nihi~in ni
orukQ m~ta; Qti Qka-~obi; a~Q; ounj~ ati igba ademu m~rin.
WQn yoo ti pa t;ran !;ili ~e etutu ki Qba t6 dc, aWQn ohlin eroja
ti. wQn sl maa n di si inu igba ni oyin~lgan, ami, ibQn, ad<i, ata,
iYQ p~lu odu·ifa. Nigba ti Alaafin ba wQIt~, wQn 6 fi a~Q funfun
di i 1'6ju; nigba naa ni <)na·Oni~~·AwQ yoo wa pa~t; fUn un pe
ki 0 kunl~ si Idi igba ti a ti de, wQn yoo tu a~Q 1'6ju r~, yo6 Sl
gbc cyi ti 0 ba wu u ninu igba mcji naa. Ti 0 ba ~e pe igba oyin
1'6 gbe, aye Qba naa yOC) dun bii oyin; bi 0 ba ~e igba iYQ nau
ni; yC)() dun. Sllgbon igba ata, ada, ati Ibqn kl i ~e eyi ti 6 dara;
ilu sl gba pc aye ogun ati ti r6gbodlyan ni y()O jasi. AyajQ ni
wQn tii ~e Odli Ifa ti wQn fi n 5e oro yii. L~hln oro yii, ile
<)tun-tfa 1'6 kiln ti Qba yC)O bQ Sl.
309

Orb IIe Otun-tfa ati Ti Ona-tfa
'0:',,__ Oro ti awon onilu, alaro, onisekere ati alubata ni Alaafin y66
se nibi. Eto oro yii ni pe oba y66 pese jije ati mimu fun awon
on i~~ owo wonyi ; y60 sl fun won ni iye owo ti won ba pinnu.
. Lenin eyi oba tuntun y60 j6k06, awon onilu orisirisi ati alaro
ali onisekere y60 wa maa bo si iwaju re lokookan, won 6 sl
maa lu i~~dal~ ilu fun Alaafin. Lehin oro yii ni Alaafin y60 wa
to ~Q Ipad].
Oro Ipadi
Ona-Ile-Mole ni y60 sa ogiri lati la ona tuntun ti Alaafin y60
gba WQ lpadi. Nigba ti won ba la ona yii tan, Ona-Ile-MQI~
y66 pa eran oruko kan, won 6 si 'fi ounje, oti ati owo yanle,
won O· waa difa 'i~~daW ki Alaafin to ba ibe wole, Eyi ni ipari
oro ti Q)Q kiinni ti a jawe oye le oba l' ori. .
Oro Egungun J~njiJ
Egungun Jenju yii j~ egungun ti oba it bQ ki i1u Ie toro, ki aye
si Ie r'oju. l\e Alapinni ti i ~e. 016rigbogbo egungun ni Alafl.fin
yoo ti ~e oro yii. WQn 6 ti mu ~ran agbo, Qti, 9P91QP9 obi, ~kQ
tutu, 91~1~, ~mu, akukQ adi~ ati ow6 IQ si ile Alapinni lati ~e
gbogbo eto ti 6 y~ sil~ ki Qb~ t6 de. Gbogbo ohun oro ti a ka
yli ni Alapinni y06 ko fun Ope ti y60 bQ egungun J~nju yii. Ni
ibi ti wQn si it pe ni Okiti-J~nju ni wQn yoogbe ~e gbogbo oro
naa. Nigba ti orO ba b~r~ Alaafin yoo WQ ile p~lu Ope, alagbaa,
aWQn QmQ Alapinni, aWQn QmQQba ati di~ ninu ~ru Qba. Bi
wQn ba ti wQIe wQn 0 pa ~ran agbo ati akukQ 'die:, wQn 6 ro
~j~ wQn s'ori egungun J<;nju. W9n 0 SQ obi, Alaafin y60 wa
kunl~, yoo tQrQ alaafia ati ir6ju ni asiko ti ~ 1'6ri.oye. L~hin ti
Alail.fin ba ti daniyan tan ni Ope y60 ke pe egungun J~nju, bi
~bQ Qba yii ba da, egungun kekere kan y60 sare jade, y60
gb'¢wQ Ie Alaafin 1'6ri, y66 ~e adunl fun un; Qba y60 bu si
~rin, gbogbo aWQn jil.l1mQ9n y66 si ba Qbaj6 jade. Sugb6n bi
l;bQ Qba ko ba da, egungun kankan ko ni i jade, ltum9 eyi si ni
pe ~mi Qba naa ko ni i gun 1'6ri oye.
Oro Oranmiyan
Ni ile Agbaakin nl ojubQ Oranmiyan wa, ~ran maaluu kari,
(,:ran :lgbo kan, akQ aja kan, Qti, obi, ,epci, omi tutu owo ~YQ
310
ati ow6 gidi ni Alaafin yM fi se oro ni ile yii. Gbogbo nnkan
oro yii ni yoo si ti de ibe ki oba tuntun to de, bakan na<l n i
won 0 si ti ranse IQ si lle-lfe lati logbe ida Oranrniyan ki 6 to
di QjQ yii. Ki won si to gbe ida yii jade ni I1e-Jf~, eran agbo
kan, oti, emu, 9P91QP9 obi, epa, ati oke-rneji-le-laaadorin owo
ni won y06 10 lati rubo ni Ile-Ife. Lehin oro yii won 6 da ida yii
pada, :>ugbQn alagbede lle-I r~ y66 se ke kere r~ ranse si oba
tuntun gege bi ase ti yoo wit l'¢d9 r~, ati lati duro fun ami
agbara idajo Modo pehi aanu,
Nigba ti oba ba ti de. won Yl)O pa maaluu, ati agbo, ati aja,
won yoo ro ~j~ won si ori ida yii, won 6 tu oti ati emu si ida yii
l'ori, lehin naa ni WQn y66 wa yanle, ki won to da obi. Bi obi
ba ti yan, won 6 fi omi W~ ida yli, awon akunyungba y60 si b~r~
si i pe Oranrniyan. Lehin naa Agbaakin ati Babayaji y60 gbe
ida naa le oba tuntun IQwQ. Oba y60 ~~ jc: ninu obi ti a fi yanle,
y06 tQ oti ati emu WO, y66 si mu ninu omi ti a fi W~ ida yii.
Nigba naa ni a gba pe Alaafin ti gba agbara l'ori gbogbo oba
alade, ida yii ni yoo si maa fi toro gbogbo ohun ti 0 ba fe,
Oro Koso
Koso ni Alaafin y66 ti de ade lI~k~ iyUn. OrukQ ade naa ni
'Are', eyi si ni ade Oduduwa ti Oranmiyan jogun. 016ye Yaye
ni ~ni ti y60 ~e oro gbogbo ti 6 y~ ki Qba to de ade yii. Iya­
60~a ati Qtun-~fa ni y66 si ran an IQwQ. Baba-lyaji, aWQn
agba QmQ-Qba ati agba ayaba ni y60 ba Qba wQle. Bi Qba ba ti
wQle tan, Yaye y60 fi ounj~, f;mu, ati Qti yanJ~ ni idi Sang6,
yoo SQ obi, y66.si pa orogb6 fUn Sang6. WQn 6 waa gbe ~~~r~
Ie Qba IQwQ. Bi Qba ba ti it m~.~~~r~ ni wQn 6 maa ki Sang6, ti
y6l) si maa tQrQ gbogbo ohun ti 6 ba f~ daniyan J'asiko ijQba
tir~; bi 6 si ti n f'QwQ kan-an mi ~~¢r~. b~~ ni y60 gbe 'o~e
Sang6 l'QwQ keji; ori ikunl~ nf y66 si wa. L~hin eyi, wQn 6 fi.
omi tf wQn ti gbo si inu igba kan bQ Alaafin I'l1jU, ati gbogbo
~ni ti 6 ba a wQle. L~hinti wQn ba bQ Q 1'6ju mejeeji tLko fi ni
Ie riran ni Yaye y60 wa pa~~ fUn un ki 6 kunl~, ki 6 si gbe
m~ta ninu igba ademu m~rin ti wQn ti de sil~ fun un. Igba m~ta
tf 6 bci gbe ni wQn gba pe y60 SQ bi aslko Qba yii y60 b<i ti rio
IWQnyi ni aWQn ohun ti a di sinu igb<i m~r~~rin:
19bd Qdemu kiinnf: Ow6, i1~k~-iyun, i1~k~-s~gi ati irepe a~Q. (Bi
Qba ba gbe igba yii, ow6 ati ohun iyl y66 P9 ni ilu ati oril~-ede
Yorub<i ni ak6ko tir~.) .
311
Ip,hd keji: O~y, OSLlll, {ldi ~ltl ohun ipara. (Bi () ba gbe eyi, agan,
yoo k'l)wl,) ~t1~1 bQ OSLJIi, kt'l ni i 5i arn6di HIe ni Llu, ifQkanbal~
y60 sl wi rLln Qoa nMt.)
19hd kffO: Of,l,id~l, l,)b~, ida kckere. (Ogun jija ati iU\j~sil~ ni
Qba yii yt')() fi ,'tsiko r~ ~c. Aye ko nl I r\)ju-r'(>na, gbogbo IlJlkan
y60 nira, irori!e~Llk,t kG nl i Sl.) ,
(i!,hd kfril1: OLllljy ori~iri~i Mi Qb~. (lyin ko nl i SI ni ak6ko Qba
yii, QpQIQp() cn1Y~1I1 ni y()O si r1;;C, oni~ow() y()O ba ode pide.)
L~hin ti wl)n O{l ~e googoo cyi t{lIl ni Yayc yt')() gbe ade Are
IC Oba lunlun l'()r1, wl)n 6 si fi OiUI ,\lio,1 OQ ¢ l'~s~, il¢k~ ni
wQn fi sin biti yii, y()() 5i wa j() pada SI Ip,-ldi.
Or() ()gun
Oro yii ni oro li wqn ~e k¢hin p{ll{lp{tta. MiilLIU kan ni wqn
y6() k¢k0 pa ki AI{i<lhn te') wl,)le. L¢hin li 0 b{l ti Wl)Ie, wqn (') b¢
aj{\ rLlIl OgLII\. wl,)n 6 si ro ¢j~ r¢ Ie ()gun 1'6ri, wQn () pa ~ran
{lgbo, w.qn (') wu. Ii obi atl ~rnu y~\IlI¢.
AV,Iqn O\(lgLII1LIIl )'(')0 111{,a pc ()gLln, wqll ('J si m{w yin ibl,iIl
kikankikan. ()ba y,')O kLJI1I¢ lliw~ljU ()gLIll, y()() d,lniY~lI1, wqn ()
51 ~c :ldLlr<\ fLII1 un, ;\I{l~lfill n{l,\ y()O W{l t() qtl, ~rnu ,ati ounje
iY(1I11¢ li () Wil III idi ()gLltl W(\ y()() W{l j{\ Illnu Illi\riwo l,)py ti 6
. W~l III idi ()gull l(lw(); {lwqn ologunull yC)() si de e ni ade ~¢~¢yfun.
L'()j() yii ni A16~dlll yon k!'1f<:) nl jp~\dl li yM) si b() sinLI Mtflil.
;\ (l ri i pc ct6 ti (') kLHl PLIP() ni Ctojijy-oye AI:\{t1in, IXlyli ni
elo oye ,iwqn (,HTH,) odLiduwil kLIIl. ;\ 0 sq nipa et() jijy-oyc li
ba{d¢ I{ili II h,in pc': k6 Ie t() ti qba.
Et() Jij9 Oye B:W¢ Iau
Hi baal¢ ilLI kan' ba wij,i, awqn rnt,'ll¢bi ib.llgun II oye ba k~\n
y(')()yan Baba-islnku, yni 11 yM k() kQkQr<) ilC oye 1()\vQ; wqn ()
. ~c oro fLIIl ba{i1¢ li (') IC iw~t1¢-il}il. L¢hin eyi ni wqn (5 fa (,)I11l,)YC
k,t1¢ fun ar(l Ilu ,:ili ~\Wl,Jll afqbajy. L¢hin li wqn oa ti gb,\ ,pe
l,lrnqyc yii ni y()l) jy ¢ [,In, wqn y()() da qj(> Ii ba{t1¢ tilun y()O
wl,llc.
Nigb{l ti qj() b~l ku qjQ l11¢san{ln, wqn ye)() mu <;ni ti yC)O jt;
oyc yll 1(,) Sf ipcbi, nibl ni wqn y()() gbc ~e gbogbo ClUtli ki 6 l(l
joyc, Ini n{l,'t nl wqll y(')6 Sl ti kl,1 q nl ilwqn cto Qla ~lti Qna
i~C1u ~lli l,)n,'t i~c-awo ti () b{l yt; ki () Il1Q. L'(\yc ~llijQ o~u l11¢la ni
wqn Ii i ~c (\yi. L\)j,) li y()6 b~\ wqk, wqn () gbec {lga SI chinkulC .
3'12
",. '.... _, ".- ,_- .__- --~ '~..
ile-oyc, wQn 6 wa rnu QIl1Qye yii IQ SI idi aga ti y66 giIn wQle
yii. Bi a ba de idi aga yii, y60 san§ IQ SI ~hin, y60 bu erup¢
I~¢myta, y60 fi sa or!, y66 si gun iga de od orule, yoosi sa-re
sQkal¢. Q1l1Qye y60 tun ~e eyi I'~¢rn~ta, y60 wa ba aga, rniiran ti
ati gbe si inu aafin SQ kal~ si aafin. Bio ba ti WQ inu aafin; yoo
b¢r¢ si IQ si oju o6ri aWQn ti 0 ti jy oye sin in lati oju o6ri ~ni ti
6 kQk(> j~ lati rnaajuba wQn. L~hln eyi ni y60 waj6k061'6ju'o6rl
yni ti a k¢k¢ jl;:. .AwQn ijoye r~ gbogbo y60 wa maa ki i lati
juba fun un,
A 6 ri i wi pe, eto oye jijy ti baal~ ]lu, ko I¢ oju PQ bi i ti
Qba. Ba~t1¢ ilu a maa jl;:un 1'6ju enlyan, Qba i1li ko gbqd¢ dan
eyi woo Baal¢ ilu ki ide ade, Qba ni i de ade. A ki i ja ewe.oye
Ie baal~ lIu 1'6ri I'aye atijQ., Qba ni a nja ewe oye Ie 1'6ri. Gbogbo
awqn Qba alaburo ju baal¢ Iq, iran qba al<id6 si ni w0n. Bi Qba
b<i de aafin. wqn a maa ni igba ori Qba ti 6 tI j~ ti wQn Ie fi
jr;un; ba,tl,; i!u ki I ni. L'aye itij¢ iWQn qba a maa jy Qkin Qba
ti 6 Wiji} ti wQn ba dc ipo r~, baal~ ilu ki i jt; cyi. A.wQn ewe ti
Qba 11 16 ni ewe iyeye, ewe akoko, ewe 16gun-s~s~, ewe l,)d,tn
eki. [yi ti wqn ba f~ ni wQn 11 16, iwqn ewe wQnyi si ni itUIl1Q:
Ewe akoko jt; ewe ti i gbe ire ko ni, a sl maa rnu ire ba 016ye
ati lIu r~. Ewe !r5gUII-SfS(jy ~wc ti y60 mll ki q1l1Qd6 Mi agbi
maa YQ ~¢~¢ si 016ye ti 6 jt;. Ewe rddll-rki j~ ewe aikli ba~d¢ Qr¢.,
igbagb() aWQn agba si ni pe gbogbo ~ni ti a ba fi ewe yii kun
ohun 01'6 oye r¢ ye)o ni ¢mi gigun. Ewe l)'c)'£) si j~ ewe ti i mli
ki Qba ~c orl ire ti aWQn ara lIu y60 fi bi QpQI<,)pQ qmq I'abliye.
Oll/m igliml'{l Oba. Eyi ni di~ nlnu ohun igunwa Qba ni il~
Illi
Yoruba:
(i' iff:
\t~,
jlu ki i kcre ki a ll1~t ni olor!, .eku ki isun ki 6 rna ni
bi y()O ti rnQ ni yoo mQ; Qba ki i kere ki () rn{l nl it~. Ohun
iyi <.tti ~y<; ni it~ Qba, tal~\ki ko si gbqdQ t¢ ~ 1l1¢1~. A$Q olowo
iyebiye ni wQn fii ran it~ qba, ki oyinbc) Sl t() de il¢ Yoruba ni
aWQn qba ti ka it¢ si ohlin aigbqdQ-rn~i.-'nii. Ojoojum¢ ni Qba ri
gunwa si ori it¢ nitori pe ipo Qba ni or! lt~, iro ,-tgba si ni a a
b;\ ~\gba, ~ugb(H\ it~ Qj(l I{\s~ln ti Qba 11 10 11 i aafm yatQ -si qjQ
,hiy:\, ybq tabi qdunk0dun.
(ii) A{M: [yi ni ohun ti l) fi iyatQ pataki han I'aarin qba ati
ba{d~. Ori~iri~i ade ni () Sl wa, ade ll¢k~ wa, ti id y wa, owo
kckere kb 5i pari ade kan. Oba ti 11 de ade ko gbQdQ ri i,nu. r¢,
/) ~ecwQ.
313
'''''''"'''.__ ' ' ~";H"_ji;'j"iil,i '-1"' .• " ,.~ M¥--¥ji.iieJmeije¥'nt1ntp"·}~gjfrirte';'ilrr;:-~ - ";j¢W'"lY'''
MAl, ii .]2 &.;"",i;\~?"
 r
Ilf'I'·
!/I.'!
,I'I' ,I
(iii) Ejigba oti Ijpd jf~k? wa ninu ohun 19t1nwil qba. oye jagunjagun ti b¢r¢. AWQn oye yo6ku ti a ko tit m¢nuba ni 1
1

(il') lnikfri;: l~yi\Na nint'l ohun ti qba i1 rrit:. 1'()wQ, lruk¢r~ il¢ Yoruba ni 0 ku ti a 0 ~e a~aye l'6d r¢. Bf a bi ~e akiyesi ,.1.1
l'l i l [
1 "11.

funfun ni qba 51 i sMiba 10; eyi

n, () si fa owe pe: 'Cni ti 0 pa a~a ilti J~e aWQn Yoruba a 6 rii pe, ipa 016ri, ati ipo agba j~
Ilill',I"
aferlbaj(J, ki 6 rtJ li rc <)y<), ~~da 01 ani oko 11 W' in~1 yranko yii nnkan babara, l'aju WQI1, ibi ti wQn ba sl pe !'od, wQn kl i fi )
,11 '
II 1 I

a maa funfun, 6 SI din fun lrIJk~r¢ Qba. sQI¢ rara. Okan ninu aWQI1 owe ti wQn si maa it pa ni pe, 'lie kl
i wa ki 0 maa nl olori, lIu kl i sl kere ki 6 ma nii ala~~' fi ~5¢ III1,1
(I') Agbc)(}rim: Ohun ~~¢ QI<)"-1 ni (~yi, (; 51 w?, ninu ohun igunwii
a~a wQn mul¢. Eyi ni 0 fa a ti 6 fi j~ pe oi ibi kibi ti ¢gQQrQ
1IIIi
I,
Qba, ki i j~ ki Mn:1I1 ati 6.16 pa e:niyan,5ugb(m ju eyi 19 bi qba
ba Ii I'owo <Hi Qlft sf ni agbo~.)run r¢ ~ee f~, Ib, eniyan ba wa, a gbQdO ni ala~~ ki 6 maa baa si idaru ati ija, ki 11
1
\1

ohun gbogbo sl Ie maa IQ letaleto. BI a ba 51 ti yan ala~l; a gba 'Iii I

(1'0 AS(J ltg/x): 0 !6ju <i59 ti a a. b~i l':ira Awqn 6 :;1 I'bjll hi I
Qba ~e If: ran a~Q Ii wQn 11 '[)31'idoClgO rckqjj, ~\binllC!;i, (;yi Ii pc, orQ ti 0 ba ti SQ ni ab~ ge, g~g~ bi orin aWQn baba wa ti 111

11
1
I, ,'
1

C) wu ki a wi ~~I,~wu ytll ni baba onitcnJl'. G~g,~ bi ()\,lIe yii, aVoIf)n wQn n kQ pe: 11 11

I II!
a~9 bii 9tll., S,li1y;;ill, r~k~, al:lgb,\d a.ti b~~¢ b~'~ ni r,!ba j'l 10. Eli lw9 ]'a fi ~e e, 11

wQn 6 tXI 51 d{l d,111dc)6gb, agb<ichi, gba,riYf;: IIi \vc,m s;?,ilxl da I WQ I'a fi ~e agba,
/1:

II',I!
~WU, atu sl l1i s,')ld)l6 ti "'iQIl s~I{lbil WI) (;Jbi ~;c\k()t'CI n<:ulgl.Jdu ti a I,
Bi 0 I'a~?
leo. 'A~(l Jbora oklVdiiyebiye bii c;jny;in illi (;":!u ni i.it: ohun Q~<' Bi a ni 5akata,
0
'III
II
fun Igunw~ Qba. Bi qba bit si j¢ 01(':Iw6 ,~ti onif'el::lji. 0;;.;6 a~Q IWQ ni a fi 5ee. 1
1

lborl nikan a rn{w ju ti (;Vill !q; IH on,ir<inl 51 11 1'1 ki Bi ~nikan n ~e kQrldu-kQndu-kQndu

11 :

Qba Iniinin pc: 'Saba m,l w~wiJ nl0, a~;9 rr;jli ~~'A'U i</,
(l'ii) l;~,~hrl (}I',iill, (!I'llka tlti ifill/pci: Ninll ohun igCHlw;\ ni ;'nvQiJ
ohun tl a 1«1 yii wa, f,:lc)rniran, a rmta fl ¢gb;.! s\~n:!lI ti y()O si Eyi ni eto oye naa.
Ma wo ~nlkan f'ajll.

II
kanl~, a 11 ki Qba miidn ni 'O!oftikaLl·ib"ya'; '.NQn ;; si m~w
(a) Oba. AWQn wQnyi ni Qba alade. AWQn ·ni arQmQd6mQ, Ilil
fi iru oruka InlyJi d{\ igo Qtl I'QlI:m. (k!,;;iri~i lrl!np{~, ni /I lb,
Oduduwa, a sl ti SQ nipa df¢ ninu wQn ati bi wQn ~e jade kuro
AWQIl irin ok!w() iyebiye ni (,lba rnlinln 1'1 k)., bii Lid;\k'l IIII!'
ni Ile-If~. Gbogba eta ti Odllduwa fi lel~ ni Ile-If~ I'aye laelat ni
ati babil. il¢k~ bii iYI~m, s¢gi a.ti. I{lgidigba ni ylc)mh~ln ~;i. :1 :().
wQn gblyanju ati dlmu ni ibikibi ti wQn wa lanH, eto ¢sin si j~ ill!:!
(viii') Btllcl.· Belt,," H~k~ jy ohun <)S() p,Jt;}ki :iti ohun )gl:iIl\V,1 fun
wQn 1'6gul1 pUPQ ninu oju~e wQn.
Qba; wQn a sl rn{m II k<;) orin PI;. "()ba Ii () d"';.dc~ o,;,;'(). <)ba ti I')
(b) 'Elu' tabi '~sQ'. Eyi ni aWQn Qba 'Alakoro', wQn ki ide ade,
t~pa iI¢k~, Qba ti b Wfl hatS. iylHl, qba ti <) ellS abl:mJ ,<"jc<, qba 0 1 1111 Ii
akoro ni wQn n de; ogun ni 6 si SQ wQn di Qba. Nigba miiran
Oba aia~~!! Qba!' i
wQn 11 pe wQn ni 'alaburo' nitod pc wQn a maa de aburo,

AWQll ohun ti a ka wQnyi j~ !x\Udd nll1l:l ,1WQfI ohun ti qb)! f1 1III

Aj~wQ ni aye wQn, agbara Qranmiyan ni WQI1 n la, OPQIQPQ oi

11 gunwa. oi il¢ Yol'lllx:L Ninll ohun iglmw:\ qba n{l,l ni 3wqn
o sl j~ QmQ Qba 'alade' nl ldi lya.
1

ohul1 bii tlmuthnll, ab¢b¢ oniy\~(; ori$ir!~i illi Ii a!{lwq; ;hvqn

(d) Baal~. Olori lIu ni aWQn ol6ye yli naa j~; aWQI1 ni a SI n kl '//1

Qba sl 1'1 Ii aWQI1 aWf) <;ranko bii egbin ;)(i igal<\ ~e ibuSlHl, Ii I:
ni 'Baal~ QkQ lIu, agbara Qba', aye eto ati akinkanju ni 0 5Q

wQn 11 gbeekQ I'{lnl ogiri ni a;lfin. Ori5irisii~\~ r,mil ,hi ere ni Qba
aWQn naa di ljaye illl, OPOIQPQ ninu WQI1 sl ni Oranmiyan tabi

tun 11 gbe SI ibi igunwa WQI1 bii ohun Q~Q. 'I!

QmQ Oduduwa miiran ti fi j~ oye, ti oye nMl. si ti di aj~wQ fUn

Ori~E OY,e n~ y orinb2 Miinh~ iran WQI1. Ni lIu mliran, aye iru eyi ni i 5e aj~wo, Nitori pe

9PQIQPQ lIu ni Al<lMin gbe kQk(j SQ olod ib¢ di oloye ti a n pe.

A ti ~c alaye hi Qba ~e b~r¢ ni il¢ YonJba :Hi pe Oduduwa If i

ni baal~ ni 0 j~ ki a maa ki aWQn QmQ Qranmiyan ni: 'Ok"

~e Qrun <lwQn Yoruba ni Qba al{tde ak¢kQ. A 51 ti tlm mu ~nlJ

Alak~, QmQ Afogboralu'. .A.wQI1 baal¢ k1 i de ade laye atijQ,

ba bi Qkan llillU aWQn QmQ r~ Ii 0 jasi akQni ,'tti ()gb6jllgboy,\

~ugbQn l'ode'ani, 'al<ira oi n gbe ama ga, bi adi~ yoo WQ Qd¢d~

~e b~r¢ eto aWQn (:~Q ti If~ 11 pe nl 'Elu', i<:\Ji od ela 3W911 ~ni ti
315
314

,-." =:,,;t '~~~';;''C";,~;;.'1;;'2·~;X:,'+f:::+&'~'4' '''5~'f'''i ft'ew';;~;: ~W' ~\;""::~'i:<:;c :IT§':;,2;.jij'iii'"wm=~~, ",,_,,";,,'t:;';'-~'"~'''';'M'':'''~'~ c,," WIl, ~-;r-l·-;~ ;',-, ,
 "ill.

:.1, ')V;>i9P() n: TI d(~ ad(~ ayt.;denl, li l!ij!:l SI nlll ki t;'lbi Qba alakoro ati aworo-ori~a SI llu kiluli ti wQn ba ti di
QPi)!<;lf)(;J nll1U VV(,H1 m,l;] pi: :.H;} '1;",:,)11 il\;J(m:lI1 Ili 6 fa
iwlbi\.
eyi. Fila :dti cmiinjiiljln oj aV'\HI OJ(lY(? Ixiyii ri de:.
(e) Bj{}Ji.\ Ori~iri~;i Qna ni a IE pin si, nrf?i onjkq ni a SI 11 pc
o yf; ki a m~nuba lkojade Adimuli ti If~-Qdan ki a t6 pari
QrQ Qba alade. AWQIl opitall SQ fun ni pc l~hill tl QPolQPO,awQn
aWQIl ijoye. Qp()IQP9 igb'l ni () J(; pc I,~ti ir{! i;;(' ti WQI1 b;.i Ii ?e QIlIQ Qba al<idc tijade kuro nl IJe-lf~ .'iti aWQn ak(;lI1i IlLl, Adimu!;l
ni ill!, nino ijQ t21bi ¢sin ni on:d«;> w(;>n y<JO ti jade. If~-<)dim ni 0 gun ori-h¢ Oduduwa. A gb(> wi pc OIQrun fi
(a) Ij6ye aye iJ.jf,?w¢ ni 3.wqn 0/6ye Ii ,1 ran ol6ri )111 10wQ; aye
¢mi gigun ati alidJia jillki r¢ tl () fi dtS ibi tl QrQ r¢ fi su Illl,
\\/911 j(; Dye ipo wqn s! ju am wl)n Ie) ninll cia ilu. (b) paaps.a j~dQ aWQn Qbakan ati mQI~bi r¢. WQn SI pinu ati Ie e
'ljOye;'did3niI0iicl j¢ O\i'~ ilu, 5ugb(111 (1 jj;;i ove Ii a fi cia vni kuro ni ]h1 ari I\)r! oye ki ~Iomiran Ie jf;. Ogb61l ti aWQn baba­
'ti () ¢ i'Qhl nitori Jdi kan tabi l:'mlriln, ki in'! (,?1l1 Ii ().i9 aye yii lawo da ni liiti difa ¢tan fun un. WQn SQ fun un pe ki Ilu Ie
Ie tub<) 'l;v('116 rlin ill! :'tti agbeghe i-~. Hi iill oklye b<iyii ba re rojlJ, ki aye SI. Ie toro, yoo gbe ~bQ jade l:iti inu lIli IQ SI ~hin od i
iw::ll~'·;;15,1, c.:ni ti !'i h;I 1un wu o!6ri HII ni 6 (': Ii j~' oye yii hili illl. Bi A.dimula ti gbe t;bQ de ~hin i1u p¢lu Ilu ati ij{) ni aWQn
agbo il(~ ini ;ldl:lgb6 mlil,in ni ]/1:1. Dill oyi: b<.lyli ni Ajin)ba, ara ilu b<:\. pada I~hinr~, WQI1 51 ti i!~kull odi JIG mo on SI ita
~6'oak)jlj, B(>bagunwa, f:j'Qbajir() ali b~¢ b¢l; IQ. (d) OI(5YL~ fr:hlj p~hj aWQIl ti 0 f¢ tir~. Eyi ni 6 mu Adimula di ero If¢··Odan.
: ~i ,'rwqn oI6yc ti ygb~ ori:?iri;;i ni ,J'lrin i!u rl yan l,ili rnaa Uti gb~san iya ti a fi j¢ yJl, AdimuiA pinnu ati ba 'ade'.OdiJ­
in(ljtil()b,j wqu, iru U v/\HI Sf l1.it," Iii lJYc bii ly;i\:gb,:, duwa j¢,b SI b¢r¢ SI fi aWQn awora-o~a jy od;;lrr~i oye, 0 si 11
M;iy(;klyi~ S;irt~p'~gb¢, ,hi b,~¢;-b\;¢ \1') ;\.W(,)f) o)()yc ¢sin ni Ii fUn gbogbo aWQIl tl a ba s,ire wa SI odo r~ ni ·ade'. tyi mu ki
iji) li;9 ~;; ni hiti m6jl:n6 ,L!10 ollj~e 9g b,; ,tti ;'twQn (,)PQIQPO gba 'ade' Igbal{)de, () si f~r¢ SQ 'ade' di bt;:ntyy~mu.
ilosiw,ljiJ <;gb~\ InJ Ii wqn [1 .it,: ni Ah¢k(?, Mvgba; Y(~ye a
L'ode oni, ~nik¢ni tf bil. j6ka6 rad it¢ OdlJduwa I~i a~oju
O;;UIl, Fesiki Awn; Ap{\':n,J, OIl'lIoVn ;'HI b(~(~ bi;';: fl," Ie) On; ag!Jo­ Qrun Yorub;i, Ollil si ni a !nO SI Onll~ (OQni), Q1ofin, Adimula.
IN ni llf\(JII H(Jllyi. B<J;il{~ iie: Iy;i:ik; I\j((:wc:j!;: OL')fi 1)11H,J O)ll:
Qun ni baba ni ]gb&jo fun (lwQn Qba-al<id& ti 6 ku nimJ iran
iy<i (';we A i l t i b(~<: b¢,; i(), /\ C, rf i pc aye yii ki i ~;e OdlJduwa. l'atit6 ni ko Ie jagun bi Oranmly3.l1, ~llgbQn asiwajll
oye iljqW() Hinl! t,:gb,;" ¢sin lei.bi agbo·ilC: 1i a h:\ :;1 gb(~ fi ,';niyim 3.wQn oba Yorub;\, ni ipa r¢ gbe e SI nitori pc 'agba ki i SI!
.if,: in! 0Yc' lxiyii ni (,:nu ok)y,,; n(l<.l ti r;t/d,;, ki i >f' ,u ill'/
jagun'. 0 him kedere pc ipa ogun gbc (hanmiyan ga PllPQ
t<'lbi Ii ljqb:l. tii Qn> il(1 b;i dfl¢, ,;:gh\~ ti 6 dn ,\ii/I] wii Iii '''''<In a
nitori pc () rayi!., SI Ie jagun, ~llgb¢n ile-If¢ l1i orlsun ati amu
Ie 5(>r0 li'In, k j i ?c ij()ba.
r¢, ~ni ti 6 ba SI jl,ko6 l'Ori it¢ Oduduwa ni agba nitorl pc '1;:ni
i t;)nkal~~ qmO) ?ll",~!,e ;QiJ,j ;J)(dI(r~ ""VI,I! ti l) b::ll',i.ba ni baba'.
Ni ipari, 0 Yf; ki a daruko <JwQn olad illl di~--eyi ni aWQn
A ti ~c id<IY(~ bi <iwQn (,JII1(,) qba ai<idc ;;c 11~d<;'! nj Ita-ijc:r() Ili
Qba a!{lde, Qba ,tlaboro, baal¢ ati awaro 6ri~a p~lu orukQ
11e-lf¢ l'iaart,l ()i(l ;";ti bi ;'1'Wql1 qkjkan wqn I1;L\ ~c j;idc ni ~is(;.
n-t¢lC, (\yi :i; fl h,'111 flt: 'Orin ti [juku I);i di! niqr!H,; n; ¢ gbi:', oye wvn:
lbikibi Ii aW()11 im)ii)()(JQrnq OdtJdmd /)"t ;,t Jl) ,;i ni Wt,Hl ti r\ di OnikQ oye Illl Oruko oye Hii
onilc-ol1ilt;, Ii ;'iWOIl ti wQn b;i si b,j l1i ;"u6jl;, ;lti IIc[o yii n,!<l k\' Ok¢r¢ Saki
\!von, ti W(,ln si Ii i"Q W(HI bii (,loa nigb~'1 Ii <'> kijh! ti j¢ il,;>;'[ Yorllb,i 0911i/¢
(JINin } II'-If; Dnjo Okeeha
P\~ '!<.i i ujn ni ara Qill(,l Qba, ki (') m,! ku d;'Llis~"ikj'. AWt,lIl l1,ia si Sahiganl1Cl Iganna
d"(,)ba al;lde. Lyi n; (; SI r,t,i Ii qbn al,idc 1/ f'Q, ni ill" Ih·t-Or·mln
,4 dim ilIa
Alaclfin Qy(> nit, WQrI (W~mi)
il(~-Ift,~. {)ba ai~jdc k() p() ni iha !w(l-06run lJC-lf~ nitori pc 011/ llar06
Aditlu/ht If~ Qdan
ahigb,ira-l,i;lt(l ;'Ili akinkanJll ni <)ramniY;'ln; etC) Ii () SI :?c ni Ikire
011'0 Adinll/ltt II~ ij¢~a Akire
agb~gb("; tirt,~ ni c!() 'Erin ki i fyn, ki ()mq r0 ki () fOI1'. Qp01qpQ Ij~bu Igb{)
()~'emall'e Oild6 Orfmoltisi
akQlli Ili Ii dirk ni !k-lr~ iili aghcghc n; Ii ,lWqll n,t,l si di ba,iI~, Ayangbunrill lkorOdu
Ehumawe Ago iwoye
310
317
 1

AwUjalf Ij~bu Ogoga ik~r~

Akike Ab~okuia AjOlljrun Ij~bu If¢
OI(lIl'u Owu Atauja O~ogbo
EwE Ad6 Ekiti Jrgun id¢p¢ (Okiti .~
-,···---·--·--=---"7·--:::------~-:;------,·--··-----·-

f/¢k¢te IkQle pupa) ~

SA [SINKU
... --._---_.•. ---_._,-----,.---_._-_. _._-_._._----'
Akira Ilani Od(:!np hara ~",

Aiera Ijero . OlughU Ugb6

OIlihadill. ibadim OIogere Ogere
S¢lin Ogb6mQ~6 Asryin Is~yin iku j¢ nnkan ib;JI1 1'6ril~ aye, $lJ.gb6n bi 6 til~ j~ pe Yoruba
Tim; E;:d~ Oltljudo Ido Fabon;> b~ru iku bi Qmqde $e b~rll okunkun, adura wQn ni pe ki
Arfsa jr~sa OlOru Oru lj~bu {(lliy()WIJ t1 )/<:10 b,l kl1 kl () w[t fi qj(' <;IQjQ IQ; ldunnu wqn 51 oi
O/lif[b(m . Igb6n Dei; Akur¢ ki \~ni Ii (') j,'tde i',lye ki 6 rl1 U 're, ki 6 sl s¢ 6 're, ki wQn Ie fi
Oll/kayi Ikoyi Olull'oo ·lw6 iduiHl{! ~c aYIiY<;' Mi Inaw6 irL\ bkli bayli. Yoruba ka a~a isinku
(Jrclngun Iia EtejigbO Ejlgbo si ,)5,) p~ltiU<1, 1';'1 arllgb{) wQn b;'\ SI gb6, t i 6 t6, k i 6 t6 jade
O!{)w(J Owl) Ol6ko Oko l'ayt\ ti inCl wQn Ii 6 kll f1 ecru b'oju, 1.i Qg~d¢ t· I) ku f'qmQ r~
. Olt'a Idanre A/epata 19boho n>pb, y' i. ~e IW;'l illcebll tl wQn ba fi (;J!nQ 1<6 ow6"ti wQn y60 fi
Oll'a I gbijQ \;e ayc~Y\;,~ ii'll bkll b;iyii. Hi (~ td~ j~ pI: Yaruba b~ru ib.l bi a ~e
kf,l S') " gb8 pc i1uJ a m{1a bo a~iri (~njyan." tyi ni 6 SI
fa ;\wqn (Me baba Vva pI:', 'Ki a ku ni kekere, ki a fi y$in ~e
!r~lt~ ;;;ni ('l S;'lI1 ju kf it dagbi'- dagb,l ki a rna ni adl y Inlna', ati
(JrQ6\SQjiY w~)n pc, '!hl ya ju ,;Sln IQ'.
A~a ;\ti l~i2 aWQl1 baba nii wa fih;'w gbangba pc 'arQwQba
li,l
fl.s\l~ ni ik aye', ;lli pI.!: 'a w'aye e klJ leo si'. B¢¢ si ni owe (i a n
pa pe 'Ko SI ((ni Ii k6 ni i kl!, ~~l1iy6wu ti k6 til ku, iku sa WQrl 1[,
i\~gbv ni'. NigbA ti a ko til de ile' aye, alaye n ~e aye, nfgba ti a
de a {I bil wQli ~e e, bi a kCI b<i 51 mf,l, al<lye y60 maa ~e nrlkan I !II:III
wQn h;, Baha ti ~) :?¢ wa k6 51 j",lye, iya to ~¢ wa di 9n,i Qrun,
" iku l'/) 'pa w<')n 11 b¢ wa pa :'twa naa. Sail. ni Qmq ~da ni nl He /111 1
aye a ko ni igba, igba kan k6 5i 10 ile ,iye gb6. Nitori !lila, ril
Yori:Jb;i gb;l pi: gbogbo ~ni t[ a bi SI il6 aye ni y60 ku, ti yoa re iii
Qrun abkcji ,{((-;m<lbQ. qj¢ 1.1 a ba t¢rigba~Q yii l1i il.kukq y60 kQ Ill'd!
l¢hil1 qrnq (;(h1, l'0j¢ yii oi atanpak6 y66 gba ik¢ OWl!, t[ ~hin
YI)O 5i gba oob<;, ti eyin ijQbi yO) di eyin Ij<;:koI6, ti eyin j<;:ran­ 11'1

j~ran y60 di eyin a fi 11 t'¢ eegun, ti oju t[ a ~i w6 gbajuml) yoo 'i,,·"

i
di oju a~iwol~~pa. . I.
I'
1:1

Qp<,'lIQp¢ orik] ni aWQI1 babaMa wa fun iku: 'lku ni fO ile !'I

adun', 'Iku nil pa babal{lwo bi yni ti ko gbO 'fa, iku ni i pa 'I

ii
oni.5egili1 bi ~ni ti ko I'oogun, iku nii pa alUfaa ti 6 gb6ju bi ~ni ,I
!i
ti k6 1'(116run qba, iku 1'6 pa Abiri t[ Abiri fi ku, iku pa Abiri "

:1
Abiri rc Qrun abkeJi. Iku niO~Q ~6bQ Ar6biodu k1 wi pe:
I
319 III:
318
,Ii
! i

.,;,;,>";."."J"""/'j,",,,#,,;,,,,,~~'17tF' ~-'"."'. oj., . . . . . . .- - • •- - .. ~. 'W ·';ro".,f"U '--f!# 't -'f' , ,fuo"'""J.


Iku <5j¢g¢ Q-IQna,
kQrQ kan ni a 0 sin in si, aId i la oju-oori wQn bii ti '6ku ¢kQ'.
Agbapa I'QwQ ad,\.hun~e,
Baba, iy3., ati ¢gbQn ki i si i de ibi ti a gbc sin wQn si I'Qj0
6 SQ Babalawo d'¢gb¢ri.
isinkll yJi.
jgba ti 6 ba fa l,i-rJn-ka so lu'kQ
Ape' ki tulu JQ be,:¢na wo.
(iii) A.biku
A ni ki Onl~eglJn
Iku QmQ-QwQ ti.lbi QmQ-~hin jasi iku abiku, a si ka ini iku
LQ gba ow6 ida-oori-mu
bayJi si 'Ak¢nll', eyi ni 6 si fa a ti a fi 11 ki ni nibi iru i~~I~ bayJi
I'QwQ Qkunrin.
pe, 'F,:: hi ak¢nu QnlQ'. Yoruba k6 ka iru i~~l~ b{lyii si ohun ti
Qna m~ta ni a Ie pin iku si: (i) Ohl, (ii) Qf¢, ali (iii) Ak¢nu
tabi iku abiku.
0) Ok"
Bi 6 til~i¢ r¢, bi' eniyim e;ni ti wuJ~ wu ki 6 d'an'lgbo 16, a ki i
f¢ ki 0 jafalsi, iku arugb6 j¢ nnkan ay,¢, Idunnu, ati od-ire,
Adura ki a sin arugb6 e;ni ni gbogbo aye r\ gba, '6ku ~kQ' Sl oi
a rl pe iru I~~I~ bayii. '[;: ku a~~hindC, e; hi ori-ire', ni a sl rl ki
aWQfl QmQl66ku ti iru eyi ba ~yl~ si. Bi a ba ranti pe 'y ku
od-ire, J'aa ki yni ti 0 bimQ, y kll ori-ire raa Illn ki yni Ii 6
gb~hin arugb6 r~; a 0 gba pe 6ku afi-ay<he ni 6ku anigbo.
PMlpiui julQ, nibi Ii ina b{l gbe ku ti 0 f'eeru boju, Ii Qg~d~ sl
gbe ku Ii 6 ti QmQ r~ rQp6. in{lW() rype;l y !,6ku arugbo bayJi. Bi
6 ba ~e pe, oko tabi idal~ ni iru 6ku bayii ba gbe ku, wQn
gbQd¢ ruu wa ilC ki a to sin in, a si gbQd¢ maa tu adi y irana
kan IQ niwaju aWQn ti 6 ru 6ku yii titi ti a 0 fi gbe e de ile ti a
6 sin 6ku naa si ni.
(ii) OfQ ..
QfQ jasi nnkan ibanuj¢ gidigidi 1'6de aye. Iku ¢dQmQkunrin
tabi ti QI¢mQge tabi ti ¢dQ ti 0 fi baba ati iya Sl ile aye nj a rl
pc ni QfQ. Ikli ibanuj¢ ni. 'I; ki', }ddg;ri', 'I; ku (Itc!linkll', 'F,:: kli
'(ly(JI(/, 'F,:: kil ghigha ohlin t'(JI(Jrllll wi', 'F; kif droilfr!' t8bi 'F; lui
9/"9' ni a 11 ki QIQf¢ bayii. Ki i ~c 0f¢ ti Yoruba gbee da in;\.
ounje; rara,bi aWQn alar6, ati abanik¢dun b{l p¢ nll¢, rin\ ni
wQn ni IMi maa raounjy fun wQn nftori pc ni ibi i~~I¢ bayii k6
si ohun Ii 6 Ie ya apQn IMi de ibi ki a fi i~u stna ki 0 tnaa su
ife. Bi iru idagiri bayJi ba da I'aka tabi f¢hin-odi, a ki i sMlb,1
gbe iru 6ku bayli IQ si ile; a Sl gba pe iru oku yJi ki i ~e 6ku
alad/<; irana; ~ugbQn bi 'lwQn agba ba pa a la~e; pe dandan ki ,i
ru iru 6ku bayJl wa ile, 6 di 6ku ti a gb0dQ tu adi y Jrilna ni
320
Ii
':I' '
iwaju r~ dandan. Hi a 6 ba si sin il"ll 6ku bayif, ~hJnkule tabi 'I
6 yy ki 6 ba l1i IQkim j¢ pup¢, p,lapaa julQ nigbi ti Jya ati bab::i
Qn1Q ti 6 ~e alaisi b'i. w,1 Iayc, wQn gb,\ pe. omi ni a danll, agbe
ko tii fQ, bi agbe k6 b,\. Sl tiJ fQ a 0 tllll ni allfMmi ati PQn omi
mJin\n.
A ki i d{ma ounje; nibi irll J~~I¢ yil, ;l\vqn ah1r6, kii 5il s,\.J.ba
p¢ pup¢ ti y()O j()k6() ti iy{l qmQ. f:t6 ounj-; rira ni wQn r\. ~e
nibi iru oku b:\.yii, eyi ki i ~e 6ku abdi y irill1a. Bi d"ll 'lbiku
bayJi b,i 5i j,llaisi J'()ko, nibi ti 6 gbe ~91~ nMl ni wQn y66 sin in
si, a fi bi iya QmQ k6 bii si ni ile qkq r~ ti () bi QmQ fun. wQn
gbQd¢ gbec d\~ 1,1d¢ b,\b{l Ii (,') hi ~.m<,) yii ki () ma baa di a:ipqn,
nitori pe Yoru b,\.· b¢ ni. 'Bi ohun Yl)6 b{l sQrill a ~e oju 016h lin'.
Bi 0 b{l ~e pc ni ile ni QI11QdC naa ti ku, ni intI igb¢ tabi ni
~hinkulc ni wqn y(l6 sin in 51. Adura ki Ol()run paarQ ~I~mii
glgun, ati pc ki QIQrun l11{l ~e e 1'61ow() ql11Q ni wQn n ~e fun
irll 8WI,)n obi qmQ b{lyJl. Ohlin ti l) si fa irll. adt'lra yJi ni pe
,\wl)n baha-11b wa gb,\ IX; :1wqll <,1I11q "an wil ti () j¢ 'abiku'
t;lbi 'aYI,)runh<)' tl WQll 11 pc 1\')ll)\v() qm<;l. A dllP¢ flln il1l¢ aye
ode 6ni Ii l) Ii h,ln gbangba IX' kl) si ohull ti i j¢ ~\bikl!, nitori pc
arun ,Iti itisl 1t1,1jU ni 11 p;\ <,)1111,1 wa ku Ii a K() tele fura ,:1. Hi a
b{l 10ju Qnlq tl a bi. k6 si OknVl) 1,1I1W. iye li a b,i 51 bi ni Yl)6 ye.
tyi ni di~ ninu :1wqn et6 hinku ni aye <lliJQ:
hurl)
G¢g¢ bl ;\~,\, 'Hi 1,)I11q b:i ~c llll,), ni Ml (H iwl,) r¢'. Hi ip6, QjQ ori,
I
ilaye 6hl b,\. ~e ri ni ,\,ll"il1 IIll. ik ,iti I11QI¢bi r¢ ni a ~ee tll ~fQ
r¢. Iii <;ni ti ko bikit<1 flll1 ad, 0r¢ ;lti iyckan b,i ku, kJ i si
eniyan glriki hiti tll f¢ r¢, iru yni b<lyii ni wQn sq pe \) kll tll¢'.
Nigba rniidn i~¢ iIli l~e cniy,\n kJ , j¢ ki :i ni ,lafaani ;\ti tu l,)fQ
it
r~ bi () ~c t¢, bi l) ~e yy; eyi ni ini ,\wqn t;ni ti 0 ba hI s'ajll­ II:
ogun lab, L,;ni Ii idMlko d{l ti l) rln Iq, Ii a k6 rio mQ. t<\h( itwqn
al~rc pid{lllpid;in ti are yi 1()wQ, Ii l) si gba ib¢ ku. Eyi ni 6 fa Ii
I
3.:21
II
ii
I'
___ ,._0.__ _ . tte-' '-FF''''"'''-'''~'3
 I

owe pe 'Iku ,igb¢ 5ii ikG ;lWl)n 1~liri, ikll alartS bii ihl oju-ogun, ku nini! wQn, a ko gbQd¢ sunk un rara, Me ti Yoruba si ni lati
iku alar6ye bii yni da OIl'li IlLI 51 ita nl·'. A. Ie pin (~to iiL,f<) 'O,i 10 ni pe eyi ti 6 ku IQ ka: ibo, tabi 19 s'okun, tabi IQ ree ra Iwa
ona l11~rin: hufe) Qba, !tllfQ 61ui i:,gb;\ titbi 6!<1:1 ~kq, ipolongo t;~in, tabi Iq si Ek6.
ofo tabi itUf~} Odc), irti llufO <\bikli
(0) Bi Qba ill! b:i kll, li illl nail sl j~~ illl piltakL a lei i 5Q P(~ n~ Oku Gbigb~
ku, [de ti a.sMlb'\ pc ni: II¢ baj¢, Ob::i w,\jil. 'Ob;:\ StJll, tahi Bi oku ba ni QmQ, akQbi r~ l'Qkunrin tabi eyi ti 0 dagba ju ii"I.'

I~

y~, Bi qba kan Ixi wilj,l, ki ~1\'i(,lIi <.,Imq ;\ti mr;l!,;'bi r~ t6 lilf() r'~ ni ninu aWQn QmQkunrin ti 6 bi, ti 6 wa ni ibi ti a 6 ba sin 6ku si
wqn y()O ti k() gbogbo ohun ii!urr1¢ni kill'\) I'Ridin. Sf wqn kb ni y66 l'a il~ isinku' ki aWQn eniyan t6 b~r~ si i gb~ il~. Kik6­
ba ~e b¢¢, gbogbo ohun Ii qba tltUI1 hit h;i r:iiJJin eli ilj",In'lgun pamQ ni a si gbQdO ko erup~ ti ak6bi oku n,ta ba kQ ha ni ibi 11
1

11
fun un niyt;n. L'{ryc I:i(:l;\(', ali; nl ;:I{\ 1':11'(, vb;!.. I'-.J tf C)j,l :.1,; ti a f~ gb~ saareeoku si yii. AWQn ana oku, tl 6 f~ iyaw6 ni 'I,ll!!IiI:·
b;:r s1 wQ dLldu ni Ilitorl ki {r Ie ri i;ni Ii (l (') 11 ~c in;l¢ idile 6ku ni y06 gb~ il~ naa ti y60 fi pin, Nigba-ti il~ naa b{l si 'i~if
jigbe. Fer(; ti ;\ 11 pc\ nl 0kinkin (ti ir 1'1 Ji chin crin ni V'i{,)11 jin t6, ar~mQ 6ku ti 6 la il~ ni a C) tun kesi ti y60 ha erup~ iil
[
y()O fqll; I;:lti ttl ar{l ill! 1'0f(). Ti\bi ki onik(lsl.'> ki k()s'\ i ik~hin. Erup~'ti ar~mQ k() hq ni igba ti () la il~ ati eyi ti 0 ha ni
cS m;:r3 pc qbclni m¢silll:inm(;\v:\,i I'(lri (~rlili~. <)j:l mila 1\ \1:\ !'; igba ti il~ pin ni a 6 k6 PO; eyi ni a si 1'1 pe ni 'll~pa 6ku'. A 6 fi
y"
WQIl b3 ti tlill,) qba h{\yii Ili lIitori pc Ollik{dll!<.I:1 yClb S{I flln l;mi pamQ. $ugbQn ti 6 bi j~ pc 6ku ti k6 !'OmQ laye tabi ti aWQn ;'!.[
r¢ kl a Ina bail ji i gbc~ liili f] n;l¢ I')k!l qb:1. A)il ki {I In,ia dii I)j;\ QmQ r~ kere jQjQ ni, Qkan ninu aWQn aburo 6ku ni y66 la il~ I :~
si ojudc c/ba b{tyii 51 1m:l un rqrLiIl 1{lti ri (~Iliy,\n jig:b(~ fllll (~k) isinku, t( y60 si ha erllp~ ik~.hin, II!
. isinkll Qba. Nigb:\ ti \.) tl Jl~ ii5;\ ]bil,; pt\ a kll tQn C;ikinkin fllll
Qba I',il¢ litbi ki (I lu k')SI), bi kb 5C 111 ()\\lm) ktlll:lklILll, gbogbo
'II~pa-6kll' yii ni wQn y66 fi bura t( ariyanjiyan ba de I~hinwa­
oia 16ri t;ni t'6 ku, yala aWQn kim 1'6 jt; aWQn l'ow6 ni 0, tabi
i II
ani IIl1 ti () b;'l ti gb() ir6hin yii ti IIlQ pc d~~ b;\k II'I,'
wQn jt; ~ (()w6, ati b~~ b~~ IQ. Ti a ba f~fi lI~pa bura, a 6 bu
di~ S'6I11i, a 0 ~cpe loju-06ri 6ku mia, a 6 si gbe e mu 16ju I';",i
(b) "Orin ti 1<.6 50ro() d{1 ni, k6 ',i(}J"o,:) gbe' ni ltllf,) ()kr.:, :lgb,\ ile.
gbogbo 11191~bi 6ku. IgbagbQ aWQn baba-r1la wa ni pc t;ni ti 6
:1
Ti ilgbirlagbir kan b{l kLI, ;lwqn Ii c:, bit kG l';igb:i 'p:)b pc am 1

wqn jq, wqn y66 kc si <iwqn abl:!I(), lY<1w6 ali qmqoku w.,qn bafi lI~pa bura I\)ri IrQ fi itiju karun ni, oluwar~ y66 si jade
I'aye titi QjQ keje ti 6 ha bura. Nitari idi eyi, eniyan kii saaba fi If
yi)a si tu wqn 1\)1'0 nip;,! Idki W(/1l Idl od ire, ati kiki wqn
arllgbi) W(,)(l II C) II) SI ']will(;;'·l;;<r'. Li;hin eyi ni \'il,li1 y()?) i1~pa bura a ti ti oro ba di karangid,\ pMapata, If
<;: hlll-s i "~ U 11,
(d) ()rug~tnj0 III 'lwqn ;'rgb?! m:ia t'l II:l (ll\) tlbi iktl l,)d(). Nigbil Oku Wiw~
miirirn Ii a b;i sl ka M0 yii si (~yi ti (') nipqn PLlP(,) cl~gun ni a Iii A.WQll Yarub;'l gba. p.e 6 yt; ki a tQjU oku daradara, ki a 'Sl ~e e
tll (lf0 b¢¢. Hi C) Ixi ;;c pC., ckli I(;\n ni ~ni li 91'<) ~;\: (;lbi ti ,;ni Ii 16ge ki a t6 sin in, nitar! ki 6kll naa Ie fi ara rere IQ s'C:>run, ati
() j<ilcilsi j¢ ()Pl'llllldcl'() 1ll01¢bi, !'c>silll;:ln ni ;1 .() !.i Ii <;hinklilc" yill';\. pe bi a ko ba ~e eyi, ~san 1'1 bo nitari pe 9jQ nl i p~
ir ade ki i
iy;iQd()fnqde ti C) hi 11<111 ~,nl Ii y(')c) gbc q!~Jngl:!Il LitlC;' <,ij() If a (:) jinna; t;ni ti 0 ku ati t;ni tl 6 sQnll,a maa tun ara wQn ri. Ohun

ba tllf'o yii, ilgba yon pc, wql1 yon SI r{lIl:;i¢ pc 'gbugbo ar;:\ ile, '. ;\kC:>kQ ~e ni fifa irun ori 6ku; I¢hin eyi, a 6 ree eekanmi QWQ ati
Nigba ti 9s¢ bil Pl~ l;il1 ba;:tl¢ you ~;c :'rdLlr:'r, irwqn <lgb;\ rniir;\n Ii 9S~ oku. L¢hin n;:\a a 6 ti omi ti 6 I¢ WQrQwQ Wf; 6ku nei,l.
nail you .sf p;lrqw,'1 pllpC>, wqn ynn m;:w Ii uhul1 W(~ ohun titi Ninu igb;:\ kota ni a 6 bu ami ti a 6 fi Wt; 6ku si; inu igba t;ru
wqn yoo Ii (llf'0 n{li!. ,1Ia ni a 6 si gbe 6ku j6k60 5i ki {. to w~ ¢. O~t; mQlaf6 ati
(e) K6 Sl inira bnkan nibi ,itlJf0 ilbiku. Bi <J bi] j(;~ (,)W,~ u'l!)! kanhinkanhin ni a 6 ft Wt; 6ku. L¢hin ti a b"...·si w~ ¢ tan, a 6 da
¢hJn iY;:ln'; lirbi ilgb;) ohinrin ile I'qrnl,)(k n~lir W~l ti (') fl d;OI omi inu igba t;ru'yii'si idiuya iIe. L~hin eyi ni a (1 kun 6ku
wQn yoo kc~;i <\Wl)1l qkLlllrin dc? !{Iti sq ohu.n Ii () ~;(;!(; ;hi bit. ;;L I'OS~il, bi a ~e kun un 1'6sun I~hin iglxl ti a w~ ~ tan I'QjQ ti 6
et6 ilti pal¢ ()k!1 11:1.<l mQ. Hi c\ b{1 j¢ Pl? ibcji ni qmq., ti \)kan b:'l k¢kQ daye. lrun ori ti a m, eekanna ti a re, ati kanhinkanhin ti
Iii
323
322
',II;~I:
ji

,~
;1

.",~-,":";ij"'j',,,_ij~"-"'''"iip~,'"''''';,','''ii:;'j;,;;'~,.i;;.:;';'';;-,~;,,,_."'I;:~"J'i.l-''''i;:;i,.7~~ii.i;jj~uil~.Lr'" -"e' ----"-'g.,,:.-CiiOFEitt-"?i:"';';fi[" -f-f-- 5iMrx "f;;;

1
"i Jilif" \iit-......." L -. .".~~- .

a ba fi W y oku di ohun ti a gbQdQ fi pam¢ nitari pc owe) iyebiye Ie aya'. L¢hin tit¢ oku, awqn obinrin ik ~ltl qrnQ O~l1. de y60 rnl\
ni aWQn adahui1~e maa 11 ra wQn bi wQn b{t f¢ fi ~e 6Ogun. Irllk¢r¢ y~in l¢w¢, ti wqn yoo 51 mao pc ati orikl oku nMl
ni m¢S~l!1an-m¢Waa, wqn yt)\.) si ma3 fQ ki 611,{1 Ii
0ku didi 6 ku Ie gbcra ni'!¢ k'6 dide, B¢f; 51 l1i aWQn on!liJ y60 m{la fi il0
L(~hln ti a ba W y OleLl tan, didi okll ni () Lin, eta ldiku adlr; s'Qr¢ aro ali QrQ iwuri nipa t;ni Ii 0 jade
oniblukll y<ltQ, a 6 sl SQ di~ ninll ~lW(;Jn eto yii lei ,1 t() s¢rQ et6
tto Gbigbe Oku .Si: KOto Bin A~a ls~dal~ Ofi!~~
gbigbe oklJ 5i koto, ~LIgb<)I1 eto ti (S j~ pc () WQP9 51 gbogbo Oldl
ni a 6 kQk(l SQ. 8i a ~,C SQ I¢I¢, idile kQl,)kan ['6 ni eta bi a 5C 1'1

AWQn nnbn wQnyi ni ;1 11 16, lati di aiel!: a~Q funfun, ik¢ ~llgb0n eto oril¢ idite Erin, ti i ~;e Ii awqn QI1H,) nl,ldl'"

OWL! funfun, f¢nr{m owu dudu ;hi funfun, ,iti ¢~ru (m(~je tabi Olu-Oje ni a 0 fi ~e apyr;:ry ninlllWe yli,

m¢sanan: nleje flln obinrin, m¢5anin f\1n Qkunrin). AWQn ~x,ba­

AW9 n 9 m Q Erin n2la ni a 1\ ki ni '()k,) In":se, qrnq W6yira'.

Eto wqn pin SI (In;\ mcji, ekinni ni (";t() ti Qba., eyi III Ahi;ifin,
ilia wa gba \;iye <ttij() pe egungun rn¢san{m ni qkunrin ni,
obinrin si ni meje. lui niyi ti a fi 11 )c gbogbo nnkan oro Qkunrin ckcj! ni Ii awqn ti k6 joye.
ni tl1¢s~li1{m m¢san{m, Ii a 5i n ~e ti oblnt"in ni mejemeje.
E,to Gbigbl.; Ai:'llafin Si Kol(l
ASQ funfun ni a (') k(lk() t¢ sil~, cyi 5i ni a 6 16 hiti fi we okU.
Bi l) til¢ j¢ pc Bara ni gobgbo eniy;ln gb~1 pc w(m SiD aku Qba
Sl., sib~ :\afin ni ki i )c 8aril ':yi Ii ,:) t(libl'IS,) LHl 51 il:lfin. ()na­
A 6 mil un f(mran ()Wli dudu m¢sanan ati f(lI1ran OWI1 funfun
m¢sanan bi 6 b{l ?e QkLlllrin, uibi f¢nr<in owu dudu mejc ati
OI'I)¢.Awo nii gl: or! Qba l"iYi~ atijl; ki :1 to gbc ()kll Qba si
f¢nran bwu funfun mejc bi 6 bi 5C obinrin, a 6 pa w¢n PQ, a 6
k6to. Ill: od --yara kan ti l) V/<\ l".iilin l)ba ni ()n;j... On~{(-Awo si
\\~I{I fi so ~~erLi m¢sart<"lI1 mQ oku J'qi1J m¢sanan (Qkunrin) tabi
j2b,,ldQ gbt~ e si. AWQn iSQrlH,lgbc r~ oi i r:ll1 ;.in l()w(? !{Iti 5
e
¢¢ru meje 1'0na meje (obinrin). A 0 so opin fQnr{ln owu yii
gbogbo oro oku yii. On:1 InQk~lI1\{1 ni aWl;n asinku yoo ti dur6
I'Qna kiinni mQ ()hl r(lfun, a 6 Sl so ipinnu f()nr:1n owu ti a
rllbQ 10hin Ii \,<('1[\ b,l gb(~ 6ku Qba lati ibi [i a u; (.~ si; ai¢ si ni
papQ yii m() at~1I1pako yS¢ osi oku ti a gbde ti ~s¢ Qtun I'I)na
\V(Hl ni liti ti ~e gbogho <"::10 IsinkLl yii, £~hin ni vvqn Y0 :) Ii gbc
1

keji.
oku Qba ti a f¢ sin bi W()ll b,l si ti 1\ ,hill) ni l)nit kQQkan
L¢hin cyi a 6 mu a5Q funfun miintn, y;ltQ si eyi ti a j~ sil~, a
ninu ()nil m0kl,)kilnl{1 yli !1l wqn y()O Pl:\,l II.'. qkLlIlrin k(),)kan ati.
() fi bo ()ku /\')jIJ a (') SI ::-i: a~(.) yi po de o,:)!can ,lyiJ. bkl't. A::-Q yii
;lgbo k(H)kan pa I{)di ~;(: IrGbl) l':.iye illij(;. L'llCle oni, (;~Hl kQ()k:J.n
ni a n pc ni 19bay;1 6kll. G(~g(: bi ()wc: 'OP<1 ad) kii b;i emS ku,
,hi 1ll,'t,"dlIU k()(>kan ni wQn r1 lura nibi idlllll k~)()kan dipb'
igbaya 6kLI kii b<i ()kL! re: ()run'. Iligb~l Ii a 0 ba bo (',hl m(J
kot6, a gb0dQ YQ Cl)l) Igb;iy;! yii, L¢hin t:yi ni a () wa ti a::-Q eniy;:tn ati agbo.
Nigba Ii w(Jn ba dl~ ibi IdlJrll kqkLml{l, ti a Ii gb¢ k<'Jto Ii a l)
funfun ti a k¢ t¢ sii<; yi oku, ti a () si Ii aaye ati YQ iglxiy<~. sil¢,
sin Qba si, a () t~ a)9 dlldll <lei funfun 51 kbt(). A () SI t¢ qba si
a () W,t fi ik() 6WLI funfun di oku yiil '0na m¢Si.tnan (Qkunrin) Ulbi
kolo p¢lu ori::-il'i~i ¢bLln ~\ti OlJllj(; bti qW(l ;\vv'QI1 (,lInq, iy;lwoati
ni Qna l11ejc (obinrin).
<;m¢wu Qba. A kl i 10 posi !';'lYI:~ LIlij(> nilor! ohun ti y60 ba Qba
Bi 6 ba j¢ pc a f¢ WQ 6ku ni ¢WLI, ti a SI I'"¢ be;> ~6kot() fl1n un,
sun ni !clltt') a m:\a pl). L'{IYc; :\tij(; a l) pa oblnrin rn¢rin, a (, t¢
¢hin nj a nilati kQju 50kolo Sl.
oku wqn si 19beri Qba, a 6 pa m·;rin ti a 0 Ii: si igb:is~; a 6 pa
Tit~ ()ku girip;\kunrin m¢rin, a 6 t~ tl1ejl 5i ~gb(; ¢II1.n, a (, 1¢ mejl si ';gb¢
()si, ni ireli pc aWQn wQnyi ni y66 m:ia l¢Jjll baba l' ()Hln ,hi
L¢hin ti a ba ti eli 6ku tan, a 0 t¢ ~ s'6ri vni atinhin ni gb<lgede
ulbi ibi ti () ba.l'{tyc Jaarin iIe. A 6 waa da a5Q lyamQj~, titbi a~Q ti l) b;'l de Qfun. L¢hin P218 a 6 wa3. bo gbogbo ohun ti a sin tl10
oniyebiye b6 (). Bi 6 b{\ 5e 'aku ¢kQ' ti ()l()run k¢ ni a () fl QrnQ Qba yli i1l01¢, a 6 sl r¢h; oju oorl yii.
8i a b;i f¢ gbc ok u si kota p¢1l11ill, ohim aro n~n'; ::It; \~kun ni;
66bQ Ie e nl igba~tya nitori pe ti a ba t¢ aku tan, 3.y<t ni 0 ni hlii
bi l) ti wul¢ ki in;'t <;ni p¢ ki () t!) fi eenJ, bo oju t\J. !''ligb;\ ti a b;l
kQ s6ke. Eyi 1'6 fa owe pc: 'Oku ti () b;i r'6ju ni i f'QmQ ()ob¢
325
324

~e gbogbo eta idile t{in, ti a ba gbe oku si inu posi, a 0 fi <)b~
ge iko OWU funfun tl a fi di oku naa ni <)na meje tabi m¢sfwan.
A 0 si YQ a~Q ti a fi ~e igbayaoku g¢ge biisQ aWQn baba wa pe
'Igbaya oku ki i b,l oku re <)run'. A 0 waa kan posi pa, ninu
koto. Ki a to fi erllp~ bo p6si, a 0 ~u erup~ bii i~u akara
kudun~u, y60 j¢ rneje, ,1r~mQ oku ati Qkunrin ti 0 ba pa QW¢ Ie
e y60 wa duro Ieti koto ni igbe~i oku ati ni igbas~; wQn yoo kQ
~hin si ara wQn. Ar¢rnQ yoo mu i~u erup~ m¢rin I¢w¢, eyi ti 0
t~lee yoa si mu m¢ta I()w¢; wQn yoo la itan I'oke koto, ar~mQ
ni y60 kQk¢ ju i~u kan O1¢inu koto lati alafo ;i 6 la bi 0 ~e
kQ ~hin, ki aburo 6 t6 SQ tir~ titi ti wQn yoo fi sQ mejeeje tan.
wQn rI ~e. DI~ nfnu aWQn oni~~ QWQ naa nlyi: (i) Babalawo,
(ii) Od~, (iii) AIAgb~d~, (iv) Onilu.
Oro isinku Babalawo. Ni kutukutu Qj¢ k~ta ti wQn ba sin oku
tan aWQn QmQ oku-QmQ oru kfln, yon t¢ju Qtika ati adl~ kan,
(ati IQ fi tUf<) fUn gbogbo aWQn awo nile Laawo (Oluawo),
Oluawo y60 sl ran~~ si gbogbo aWQn babalawo IAti SQ fun wQn
pe Qkan nint.'dwQn ti fi il~ bora.
Ki aWQn ~gb~ babalAwo to de ile olokuu aWQn QmQ oku y60
ti t¢ju <)p<)IQpQ ounj~, QtfQka ati <)p<)IQpQ fltila sil~ tl aWQn
babalawo yoo 10 lati ~e oro wvn. Nigba ti aWQn babalawo bA
de, wQn y60 bu ounj~ IQ si MQQr~, eleyi ni aya ile, wQn y60.
'1\

L¢hin eyi wQn yoo pa t;ran obukQ (orukQ) kan, wQn y60 si ro
~j~ r~ si or! p{)si tflbi igi ~ha ti a gbe oku si. EIeyii j¢ etutu ti a
gb¢dQ ~e ft.'Jn igi in'lko ti a gbe aku SI, ki {i ma baa ri iYQnu.
A 6 ro ninu ~j~ ~ran obukQ naa si ara dlga ati Qk¢ tl a fi gb¢l~
oku. L¢hin eyi ni a 0 too r¢ eep~ bo 6ku tI a f¢ sin p~lu ilu,
gbe oru QtI Qka kan itti obi meji ati atare IQ si ib~. Nigba ti
w¢n b;i de MQQr~, wQn yoo pe oku tl 0 ku I'~¢m~ta ki wQn to
yanl~. L~hln ti wQn bA ti yanl~, wQn y60 ko agbo wQrt IQ si
aarin Ita gbangba ,wQn yoo wa b~r~ si i lu ipest: (ilu aWQn
babala,.vo) ati agogo Ifa, wQn y66 maa jo, wQn yoo sl maa
I

idaro ati ~kun. kQrin pe:

II

(I) Awa rI waa, awa ko ri i.

Oro oku. L¢hin li a ba ti sin oku tfin, 6 di jijt'; ati mimu p;iap,'ui Awa rI wa kekeje r'ode Iwere. I

julQ nigba ti ki i ba tii ~e oku i1ara. G¢g~ bi igbagb¢ aWQn (2) Awo wa I'a rI wa a e e lilll
baba wa ilti g¢g¢ bl ,tfw ti 6 SQ pe aWQn baba-11l<i wa ti nl im9 Awo wa ('it n wa. II
~sin igbagbQ ri, Qj¢ kt;ta tl oku ba kli ~e p,ltaki nitori pe a gba I
.. ,llilil
pe QjQ yii ni 6ku yoo kuro l'agbo-i1e, li Yl)O si jirlde lati re wQn ba de ile, wQn yoo fi okun eepo ira yli ~e okun bant~ aWQ
<)run; nitori naa Qj(l yii ni ,1 rI pe ni Qj0 ikota. aja ti wQn pa, tabi ok un tobi aWQ ajA ti 6 ba ~e obinrin. L~hin 1',1

L'Qj¢ ikl)ta yii, WQI1 yon pa ewur¢, tl 0 ba ti bimQ ri, 5i oju­ ti wQn ba WQ oku ni ~okoto tan, wQn yoo fi aWQ aja yii la a nl 11
1

"1'
oori oku. Gbogbo iJwQn O1<)I¢bi oku yOCl sl pin t;:ran nML ElCyii ipQn. Bi a b,i 11 ~e eyi l¢wQ gbogbo aWQfI QmQ ile ati QmQ o~u
I,ll,
ni ~ran ti a 11 pe ni 't;ran ko ya t{ln'. Eyi ni Pl~ bi oku td~ jinde ni yoo fi ewe abafe h;i fila tab I gele wQn, ti a 0 fi par.i eto yii;
IQ Sl <)run, a ko YQ ¢ kuro ninu m<)ll;bi. L~hin eyi 'lwQn QITIQ or! odo ni ao si gbe okt.'i Ie titi ti a 0 fi ~e tim. Bf a ba wa ~e
I!I':
oku y60 wa ko ijl) sita. WVn yo6 jC) yipo agbo ti wQn pa, w<,m eto yii t{m aWQn obinrin ti 6 fi ewe abafe h;i gele yoo maa ke pc.: I
Yllo f¢n ow6, atiorl~iri~i ~bun. Wqn yo6:') y\po ile m<)l¢bi ati I
L'¢jQ Oje ba g'ori oke a YQ titi,

ile adugbo. Nigb,\ ti 6 b;i dipe wQn f¢ pada WQ iIe ti oku gbc i,l
L'¢j¢ tl b ba g'ori odb,
I
. ku, wQn yoo b¢r¢ si lu ilu ati orin 'OITlQ l'ay<)lc, <;ni QmQ sin I'll ,

bIlI1Q'. WQn ;i 10 ~e
:11
,

Eklmoje a digbo ~oro.

L'¢jQ keji lkota ti i ~e QjQ k~rin ti ohi bA ku ni wQn 11 san

N 0 dlgbo j'aja.

'igbala Olell'. Ohun palaki tl wQn 11 ~c nibi eto yii ni lati ko

OmQ apaja fUn wQn ro aWQ.

m<)l¢bi jQ lati kiri ile ani, <)r¢, ati olud{tro IMi dup¢ IQwQ
AWQ aja ('ar6p~kun a~Q.

gbogbo wQn ati IMi fi ¢rni irn00rc han.

Toro QmQ Qba ('Qna f;:bi.

A ti 5Q ori~iri~i oro ati etutu ti aWQn agba aye .atijQ rna n ~e

ki a to bo oku rnQ koto, () y~, 0 5i tQ Jati rn¢nuba df¢ ninu oro
A haa da a~Q epinrin Ie epinrln,

isinku aWQn onj~¢ QWQ ti ko j<; m¢ ti oril~, bi ko ~e pe ti i~¢ ti Ko til to a~Q ti a a rru r'Qrun

I'
: 'Ii

326
327

-=-.:=- ---=~ ,"._d~_",--'- 5- Ie _.---,-_.~ T- -1 - .. "rr ~~~~:,j,:;-:~;


A:;;<,) 8H~'Q ni.
A bMl d;i a:;;Q eplnrin Ie epinrin,
K<'J ti t6 a~Q Ii ,1 a mu r'Qrun
A:;;Q al{I:;;Q ni.
A baa da <J?Q k()ko Ie kako,
Ko tii to il:;;Q tf a a mu r'Qrun,
Se bi aWl) aj;i pelcnj{l, pclenj,i, peknj{l,
Our'r l'a:;;Q COI11\)jc fllli r'()run.
Oliloje QfllQ 6ko meji,
pa 9Y9 I'l)ko.
(,)mQ !;:bi 11
L¢hin Ii ,\ 1);1 sAn (lkl! ni b'lllt¢ aWQ aja tan, aw<;m agba Yl)O
bu omi SI illl'l aghada,wqll yoo gb<-' c IQ 51 ibi ti aWQIl 9Y9 ¢ga
b{1 gb!S P(~, W{iJll YI:)() Ill'" qr¢ ,horl 1<lwQ, Wl)1l y60 sl gQ si ibl
kan, On; )Ill ni W<;HI YI)I) ti lu r;;yr; ¢ga m¢ta If 0 b{1 t9nu bQ omi
agbada yii pa. Nigb,'! ti a b;j glJl: bkL! QmQ OILI-ojc sf koto, lha
<)ttin ni h SlJl1, a (') Ii ()hi \,~Y!,': ¢gil kan rQ Q 1\)1"1, a 6 fi Qkan
rq Q ni ill,1 ()1"''1, :.1 () si fl I;k~~ta Ie c ni illil OSI. L¢hlll eyi a 6 bo
oku m¢h;:; a () :,c a.i'i ti a ti pa, aWQn QIll()!¢bi y60 51 pin in jr;.
G(;g¢ bi a ti sq, sisin ()kll yat<,) IMi orfl¢ idile kan si ekejl: ti
idik Erin y;11<,) :-;1 ti Oll:l-()jl~, ti ()kin yilt!) 51 ti ~5Q (OILlkoyi),
b¢(~ 51 ni Li An;sa y<'ttQ sf ti jji-igb¢ti.
Riro okll r~ti gMglbe OklH si kMo
A:;;a ki ,1 rll ()kll Li () hI ki ,I t6 sin in, k) i :;;e ohun ti L'> wQPQ ni
il¢ YOl'lil,l. leli 1.1 I mtl ki A n') ()~JI ki ,1 il) gbc C 5i kOlo ko ju
bi a b{t fur:) Pl' iku :ljllS III (,~Ili ii l) j;kk l":lye ku, kl i ~e iku Qrun.
Bi ;'IW<,)II IIH,)!r;hi h,1 Li rnq ibi ti ina ti jl) aWQn, aWQn ,1gb,'!
iHJI'lgb,:) d\!1]¢ I,; s[ ib~ Wi h I;Sllll k<J.n; bi alayc ti () hIll ba
w,i Ij(i ibi Ii a m"¢sllli IQ, k6 si Wilh(II;1 ki ,i tun Im'ta rL'> oku
111<', .;;lJgb(>n hi (';. b;j j¢ Pl~ ellp6 ;\lay0 ()rQ itlM,'!ilsa ni 0 j{ldc w,1
lati ibi ti a m'¢sl:lII IQ, ':lWQIi ,Igb,\ yoo ranuPQ 1(lti rl) oku ki {t
t6 sin in',
Ki (') to di pc wQn di 01<1:1, ilWQIl agb,\ Yl)O IllU aby if,iri ti l)
b{l I11l1, wQn y()() dli 111() QWQ QLull oku, I¢hln n{I;'! ni w9n YlJ()
W{I eli (':lku bi a}c 11 di (':lku ki a Lo sin in.heti ,\wQn babalil{1 wa
Ili P(~, aby iml'! yii ni oku yoo I() Llti gbijil ara r¢ ki ylli ti l) hu
iw':l ikil yii Ie j;idc !'.iye litip¢ (,ljQ.
Ll;hin Cto oril¢ olllhdukli ki {I (() fi crup¢ bo w¢n, ilwqn eLl)
l<;in \v,i Ii (') jl; ti gbogbo Okll ti a 0;1 f¢ sin. Eto nail niyi:
:In
II'
III
G~g~ bi owe, 'Ade or! Qba kl i ba Qba de koto', a () gbe ade
a
yii pad Sl aafin, :;;ugb¢n a:;;Q tf a ti 10 biti t~ Qba sf Igb~j¢, ati
~gba ol6w6yebfye, QW¢ ati t;9s~ Qba, p~lu oyun iti ~gba tf a fi
si Qba l'¢run, di -ogun aj9m¢nu ·fUn Ona-011:;;~-Awo ati aWQn
iSQllgbe r~. .
L~hln lslnku, Bara tf a SQ pe aWQn enlyan gba pe ib~ ni a n
sin Qba sf ni 9ni tf 6 ba j~ aayo Qba tf 6 waja y60 k6 IQ, hiti IQ
ba aWQn aayo Qba ti 6 ti ku. I:;;~ aWQn aayo yli sl ni lati maa
t¢ju Bara nftori pe, eniyankenlyan kli saaba WQ ib~ IQ lalnfdH.
016ri aWQn aayo yii ni a n pe ni lyamQd9 tf a sl n dape nf
'baba'. A 11 pe e ni 'baba' nitori pe our! ni y60 maa bQ $ang6,
Qkan ninu aWQn AI{lafin atij¢ ti a ti SQ di orl:;;a akunl~bQ. AWQn
oblnrin wQnyi ko gbQdQ sun m¢ Qkunrili m¢ lati QjQ ti wQn ba
Ii de Bara, eYI ti a ba sl mu mQ ibi agbere di lilupa, oun ;hi' '
Qkunrin tl 6 ba ba a 10 PQ·
L~hlll lslnku Qba QPQ1QPQ ellly:.':n Ili 6 gba pe aWQll,ni Jati ~I;
aaj6 baba IQ si Qrun wQn sl gb¢dQ ku l'¢jQ ti a ba sin oku Qb~,
aWQn ljoye nMl ni.
Ar¢mQ, Magajl Iyajln, Agunpopo, Olusaml, Osl Iw~ta,
Olokull 9:;;in, tabi 'Ab¢baku', AWQIl oblnrin ti l) gb¢dQ ku ni,
Iya Qba (elCyli kl i :;;e 91li ti 6 bi Qba, ly{l ti ;i y;\11 fUll un ni
I~hlll ti () joye), Iya NasQ, lyalagbQn (eIeyJi ni lya Ar~mQ),
Iyale MQI~ (Iya olori Ifa), QIQrun-ku-m¢fun, lyamQllari; Iy;)
lie Ori, ati Ar9-ori-lt~ (Olori Qba), .
Gbogbo aWQn ti a darukQ pe l) gbQdQ kll yli j~ o16ye p,\takl,
ti 0 sunmQ Qba, d 6 sl dabi 9ni' ti 0 f~r~ ju Qba IQ )'6ju aye
Qba, tl 9nu wQn sl tol~ ni ile Qba. Nitori aye jfj9 ati agb;ira yii J
ni wQn fi ni I,iti ku p~lu Qba, nitori pe a ti ka wQn Sl '8i-0-11-'
rokun' Qba. L'{lye AIMlfin Atlb,\ Ii () bi Adelu ni a :;;e lp;'!de
1'0gbooIllQ:;;¢ ni 1858 wi pe nitor! QmQ 9ni I'a ti Ii ?i:;;~ ati pc ki
Ar~mQ m{l ba{l Qba ku mQ. L,iti 19b,'! nMl IQ ni Ar~mQ ,\ti
QpQIQpQ ljoye ko ti b{l Qba kLI mQ, ;'!fi 'OIL)kun-9:;;in AbQbaku'
nlbn ti ko par~ ti 0 fi di Qdun 1944 nigb;\ ti Alaafin Ladlgbolll
kiillni ku tl ab¢baku kQ I;\ti ku. L'6de-oni 1lI1Lln ti yipada, ko
sl si pe t;nlLln ni Yi.10 b{1 Qba ku mQ.
Bi ,\wQn QmQ Erin ba ku, lb{u\ ~e Qkunrin, iba,\ ~c oblniin,
lh,\ Qtun ni wQn 111 sun. Gbogbo aWQn mQl~bi y60 pes~. wQn
y60 d{1 OW<-) \{Iti ra ak~ ~ran kan, ld{d:;;a a:;;Q on funfun aw~
kan, AWQn agb;\;\gb;\ mQI¢bi Yl)O sl d;\ a~Q jQ ti a 6 sin IllQ
oku. L¢hln ti a b{1 L¢ oku si kolo tim, a L'> glll1un QS9 dudLI PQ
329 1
1,
1
III
1
II;'
;1
 'I11Q OWU OtlltU, a 0 fi r~ ara posi, tabi igi ~ha tabi ara kota ti a
6 sin oku si. L~hin ti a ba ti ko a~Q ti aWQn mQI~bi dafUn oku
Sl koto, ti a si ~e aWQn oro y06ku ti aka soke tan, a 0 bu ninu
H¢pa oku, a 0 da a si od p(,si~ a (, si bo aku rnQI¢. AWQn
mQI~bi yoo wa b¢r¢ Sl kQ orin: QmQ l'aYQle-(:ni QmQ sin 1'6
bimQ. Oju oori oku ni a 0 pa ak¢ niQI~bl si, wQn y60 se e fun
gbogbo mQI~bl.
Bi QmQ Olu-Ojc--,-awQn ti a 11ki ni 'Aro' ba ku, ti ki i ~e
oku '1Iara', ki a to gbe wQn Sl koto, a gbQdQ ro wQn l'a~Q
'arop¢kun'. Ki a to ~e eyi, aWQn agba yoo ra akQ aja bi (, ba ~e
Qkunrin, t,lbi abo aja bi 0 ba ~e obinrin; wQn yoo pa a, wQn
ytlO si bt) aWQ r¢. L~hin eyi aWQn kan yoo IQ si Qna Ik¢fun hili
Wtl oku IQ. Bi wQn btl de , , iriu igbo, wQn y60 ~gba pe igi ira ti
aWQn btl kQ d ni aku dimQ, ti 0 Sl gbe ktl ~s¢ kan IQ. WQn yoo
btl eepo igi In\ yii, wQn yoo Sl ja ewe abafe bQ wale, Nlgba tl
Oro isinku Qd~. L~hln ti a ba sin Qd~ g¢g~ bi a~a idile atl oril¢
r¢ ttPl, or6 piltakl ti 6 kan ni ki a ~i 'ipad~' tabi 'ipa-Qd~' fun
un.idi ti a fi 11 ~c 'ipad~' ni pe aWQn Qd~ gba pe bi a ko ba ~e
eyi (i) gbogbo aWQIl ~ranko ti Qd~ yii ti pa I'QjQ aye r¢ ni y60
deni, de c I'Qna Qrun, ti wQn k6 ~i nil j~ ki (, ri ¢run w¢. ati pe
(ii) Qdc; ti 0 ku ti a ko ~i ipadc; fUn yii, k6 ni i j~ ki aWQn Qd~
c;gb~ r¢ ti 0 wa I'tlye ri ~ran pa, nitori pe oun ni aWQIl ~ran a
k¢kQ nUla r'f llinu igb6, 1i yo6 si mtw Ie wQn SQIlU kur6 I'Qd¢
aWQIl Qd~ ti 0 gun Cgun Itlti pa iru aWQn ~ranl<o bayii.
L'QjQ ti t) btl ku Qla ti a 6 ~i ipad~ fun Qd~ ti 0 ku, aisun ni a
gbQdQ ~e. L'9jQ alsun yii aWQn ohun ti QmQI60ku gb¢d¢ tQju
y,ltQ fun Qti' uti oUl1j~ Ili wQnyi, ad,i Qd~ ti a f~ ~i ipad~ fUn,
QP¢IQPQ c;yn adl~~6n'>mQGi~, epo pllpa, ¢p¢IQpQ igi idaml, ati
6kut;'1 akQ mejL
L'91Q alsun a 6 to gbogbo igi ti a 6 fi dana jQ, a kOgbQdQfi
i~alltl tabi 6gunna dtl iml igi yii; 6kuta akQ meji ati 1¢4QP~ ni a
6 161i.'tti d,lin,i yii. Bi ina ba si ti b¢r¢ Sl i jo, a ko gbQdQ fi ~IlU
f~ in<:1 ntla ti gb9~bo igi tf a t6 jQ yo6 fi jo tan-eewQ ni eyi. Bi
intI b;.l ti ran" a t) da ¢p¢IQp¢ epo, 6r6mQdi~, ati QpQIQp¢ ~yin
, adie; 'sii, a a wa fi adtl <;ld~ ti 6 ku gunl¢ nl ibi ojubuna ti a da
I yii. AWQn ~I~gb~ Qd~ y66 b¢r¢ si sun ijala, wQn y6c man jo
akitinpa. WQIl yo6 si maa p'Myi idi ina ti a da yil. Btlyii ni a 6
~e disull mQjul11Q QjQ keji gbako.
L'QjQ keji ti a 6 ~i ipad~ gan-an, eyi ni aWQn nnkan ti a Ili
330
~'"T,- ;c; "-§",~",,,-.-~;;;'·:<iill,JiihY.ftftttttT't'l
, ,
lati t6ju: igi orupa ti (, ga t6 ~s¢ bata m~ta aabQ lit hi 111\'1111,
aWQn mlir'an n 10 igi 016pon~¢~~; im¢ QP~; il¢k¢ otutu; (,lp<lIl
kan; Ik6d~ kan; fila Qd~ ti 0 ku; ~Wl1 gberi Qd~ ti 6 ku; igl
Iranj~; OWU dudu ati funfun; akiJkQ adi~ kan ti 0 ba YQ Qgan;
Qkaababa ti a ti 19 klinna; konjo; igba ~ru ilia ti a ~¢~¢ pa;
Idaa~a a~Q funfun; guguru tabi agbildo yiyan; ¢wa tabi eree ti a
ti yan ;,ekuru; obi ifill, obi ipa; ewe ito; ewe kanranjangbQn ati
igba ademu r'lla kan.
L'owuurQ kutukutu Qj6 ipad~ ni aWQn Qd~ yoo ti pe baba­
lawo tl yoa difa, Ifa ni y60 51 SQ ~ni ti yoo ru ipad~ IQ si ¢hin­
odi. A 0 ko gbogbo aWQn eroja ti a ka s'oke yii si inu igba ~ru
nla, c:ni tilfa mu y60 ru U, aWQn Qd~ y60 si t~le e p¢lu ijala
(orin Qd~) ati ijo akitinpa ti a n III bi a ~e r'l jo IQ si ~hln odi
nibi ti a 6 gbe ~i ipad~. Nigba ti b b<i ku d¢d¢ ibi ti a 0 gbe ~i
'ipad~ gbogbo 'lwQn mQI~bi, ani ati ¢r~ ti ki i ~e Qd~ yoo duro; .
aWQn Qd~ y60 si pa !liJ tid tiwQIl y66 fi rin de ibi ti a 6 gbe ~i
ipad~. l\ligba ti wQn ba de ib¢, wQn y66 gb~ il¢ t6 jin, wQn y60
bo gbogboohun or6 ti a ti ka ffiQ l;)fl' yo6 wa ~~ku: igi orupa
tabi 016pon~~~~, gberi tab! ~wu Qd y ti a kll, fila Qd~, ik06dt;:,
ewe ito, ewe kanranjangbQn ati igba ildemu.
L~hin eyi wQn ya6 kQ okiti tl 6 ga leori aWQn nokan oro ti
a b6 Il1QI¢'yii, wQn y66 fi igi orupa gunl¢ I'ad r¢, wQn y66 mu
igi iranj~, WQI1 y66 fi ~e apa fllfl igi ti y66 wa dabi agbeICebu.'
Nigb,\ naa niwQn yao wa k6 ewe kamanjt\llgbQIl, ewe ito, osun,
ati t;fun sinl! igba ,\dcmu, wQn ybo wa gbo gbogbo nokan
wQnyi, y66 kunna, ~ni ti () ru ipad~ ni y66 gbo 0, y66 wa fi
QWQ 6si k{) gbogbo ohun t[ 0 ba wa n1m':l aWQIl ohun ti a gbo
sinu igba ,\demu, yoo fi wQ igi orupa tl a rl m'Ql~ I'~¢rnyta. Bi 6
ti 11 fi QWQ osi ti a ki bQ agbo yii wQ igi orupa ni y66 maa
kQrin, tI gbogbo Qd~ y66 si m,la gbe e pe:
Qsinninsin QmQ ~l1i nii sin ni (¢¢m~ta)
<)w¢ninw~ni QmQ ~ni nii w~ ni (¢¢m~ta)
L~hin eyi ni a a wa WI) igi ti a ~e bii agbeleebu yii ni gb6d QdC;
ti 6 ku, a 6 de e, ni fila Qd~ ti 6 ku, a 6 51 fi ikood~ ha fila yii.
Ii'!
i',ii
i;:ni ti 6 ru ipad~ y66 pe oku I'~¢kinni, k6 ni i dahun, yoo pe e
I)
I'~¢kejl, k6 ni i dahun, ~ugbQn g¢g~ bi 6we aWQn baba wa pe,
Iii!
'Awo ni i gbe awo lliigb¢nwQ', ati pe 'Si a ba pe 6ku ni pop6
alaaye ni i d<ibIJn'; bi 0 ba ti pc e I'~¢k~ta ni oku y60 dahun. ',lli,1"I
I'
, II~
I'I!I[,III
331 I
i,ll'
~n
i i:
n
'7 ·'te:: t ---- "Lo< -.. d - - - - . - - . ­ --il·liiiil~;;g;:;,)),~?~.R;;",;~~G'~'·-~'~-u
­
Ode kan y60 yii1 ibon l'eerneta, l~s~k~s¢ n i awon onilu ode y60
fi akitinpa sf i, ti ijo ajorele y60 si b~r~ nigba ti a ba si jo de ile
oku, ipade sisi pari.
Oro isinku a(ag~d~. ldi ti a fi ri se oro isinku alagbede ni lati YQ
QWO eni ti 0 ku kuro l'agbede, AWQn nnkan oro ti awon QmQ­
10okt1 Iati toju ni aja kan, eyele kan, akuko adie kan, obi,
or6gb6 ati oti oka. Agbede tl oku ti 0 ku gbe n ~i~~ l'oju aye re
ni a gbe nLIMi se oro yii, laarin ¢ganjQ patapata ni a si gbodo
se e. L'QganjQ QjQ yli awon alagbede y60 pejo si agbede oku,
won yoo pa gbogbo ohun elemii ti awon molebi oku muwa si
ldi ogun, won y60 si bere si i SQ obi ti obi yoo fi yan, bakan naa
ni won y66 ~e p¢lu orogbo. Lehin ti obi ba yan tan, awon agba
yoo sufee l'agbede l'eemeta lati pe oruko eni ti 0 jade laye ti iJ
n se oro fun. QjQ yii nikan ni a ni anfaani ati sufee l'agbede,
A 0 kun gbogbo awon eran ti a ti pa sile, a 0 k06 won sf koko
otooto, a 0 si se won ni ojubuna ti eni ti 0 ku ti n ~i~~ I'QjQ
aye r¢. Ohun ti 0 tun ~e pataki ni pe aWQn QrnQ agb¢d~ tf 0 ba
n f1nna ko gbQdQ kQju si ina, ~hin ni wQn yoo kQ lati finna ti
gbogbo Qb~ y60 fi jinna. Nigba ti Qb¢ ba jinna, wQn y60 fi di¢
yanl¢ nib¢ p¢lu ¢kQ tutu ni idi ogun. AWQn agb¢d~ ti 0 pejQ
y60 b¢r¢ si i lu QmQoow1:J lati darin, wQn y60 si maa jo nfnu
agb¢d~. Gbogbo wQn y60 fi ~ran ti wQn se j~ ¢kQ, wQn yoo si
tuka. L'QjQyii ni wQn gba pe aWQn ti YQ QWQ ~ni ti 0 ku kuro
l'agb¢d~.
Oro isinku 9m9 onilu. L'QjQ ikota QrnQI60ku y66 tQju akukQ
kan fun aWQn ~gb~ onilu. AWQn QrnQ onilu naa yoo SI b~r¢ si i
lu ilu ajagb¢n. Nigba ti wQn ba b¢r¢ ilu yii ~nikan y60 gun ori
ile, y66 si jok60 si aruru ile; lati ib~ yoo rin lQ si ogangan
¢d¢d¢ oku. Nigba ti 0 ba de orule od¢d¢ 6ku, y60 da a~Q bori,
~nikan ti 0 duro sl isal¢ y60 wa b¢r¢ si i pe e bi igba ti a n pe
oku ni popo. Y60 pe ~ni ti 0 wa lori orule yii l'~¢rn~ta. K6 ni i
dahun l'~¢kinni, ati ¢¢keji. Nigba tf 6 ba di ~¢k~ta y60 wa j~ ~
bi igba ti oku ba dahlin nf popo. Nfgba naa ni ~ni ti 6 rnu
akukQ I'QwQ y60 wa SQ akukQ si ~ni ti 0 wa lori orule. 0 gbQdO
han akukQ yii, bi 0 ba ti han an tan, y60 tu u I'Qrun, yoo ro
¢j¢ akukQ yii mu, y60 wa b~ si il¢. Dide ti 0 ba de il¢, gbogbo
awc,m QmQ onilu y60 b¢r¢ si i j6 yi agbo ile olokuu, ati ile ara,
¢r~ ati aladuuabo oku. Bi wQn ba ti dari wQle, oro isillku onil\l
pari.
332
. .......
,
Airo Oku Si~a
Bi 0 ba se pe obinrin ni eni ti 0 ku, QjQ ¢s¢ 6ri~a alaso funfun
ti 0 t¢le QjQ ikota oku ni won n sa aaro oku. AWQn ohun ti a sl
nl lati tQju niyi: ila lroko, isaasun titun, omi, iyo, epo,' aaro
titun ti a mo si ojude ti a 0 gbe e kota oku, igba ademu QIQmQrl
titun ti 0 funfun, obuko awonsin kan, oru titun, abo OWU,
lyefun elub¢, eyin adie, ati ape (lkoko) titun.
lrol~ ni a n saaba sa aaro oku, Nigba ti 0 ba si to akoko
gbogbo awonomolooku ati rnolebi ati awon ~g~ oj¢ y60 pejo
si ldi aaJ:o titun ti a mo s'oju ibi tl a 0 ti kota oku. AWQn
alagbaa yoo pase fun omobinrin oku ki 0 r~ ila iroko tf a ti
t¢ju, y06 dila slnu i~a~sun titun, yoo da epo, iyc, ati omi sii,
yoo sl gbe e ka ori aam titun ti a mo. A ko gbodo fi ata si obe
yli; a ko SI gbodo da inasi aaro yii, sugbon a 0 ko igi si inu
aaro naa bi eni ti 0 f~ se obe. Nigba ti 0 ba p~ ~, a 6 SQ obe
yii kal¢ bi eni pe 0 ti jinna, a 0 tunun gbe ap~ tuntun ka ori
lirci kan naa yii. a 0 bu omi si i; a 6 da iy¢fun elitbQ sii, a 0 si
ro Qka.
L~hin ti a b8 ~e gbogbo eyi tan, egungun kan ati alagbaa yoo
jade wa lati igbal¢ lati wa t9 Qb~ tf a se fun oku yii woo Egungun
yii ni y60 kQ Qka tf a ro yii sfnu' igba ademu funfun, ti y60 si
da Qb¢,ti a se Ie e lori. 8i 0 ba ti da Qb¢ Ie Qka yiflori tan,
okan ninu aWQn ~gb~oj¢ y06 paaw¢nsin orukQ ti· a ti tQju
sil¢, y60 ge ori6rukQ yii, egungun yoo sl fi Ie ori Qka ti a ko- si
'igba ademu, y60 wa fi QmQri igba yii de e. 8i 0 ba ti dee tan,
egungun naa y60 ro ¢j¢ orukQ' si' ara QmQri igba ildemu yii.
L~hin eyi, ~nik¢ni ko gbQdO ~i igba yii wo mQ, b~¢ ni a ko si
. gbQdO j~ki e~in~inba Ie igM yii mQ. lruk¢r¢ ~~in ti aWQn
QmQI60ku mu lQwQ ni a 0 maa ,fi Ie e~in~in I'ara igba yii.
Nigba ti eyi bli pari, a 0 mu ab¢ OWU a 0 fi t~ inu oru, a 0
wila fi ~yin adi~lee lori, aWQn QmQI60ku ni yoo gbe eyi l¢w¢ ki
iya wQn to ti igbal¢ de. AkQbi obinrin oku ni yoo gbe igM
ademu lQw¢, eyi ti 6 PQwQle e y60 gbe oru lQwQ. Nigbl ti 0 ba
to asiko fUn oku lati jade, aWQn alagbaa y60 jade wa lati igb6
igbal¢, wQn yoo wa pa~~fun aWQn QmQI60ku ati mol~bi ati
onilu lati t~le aWQn lQ si Ona Igbal~. Nigba ti wQn bli ku d¢d¢
ki wQn de igblil¢, aWQn QmQI60ku ati mol~bi yoo duro, nibi ni
aWQn alagbaa yoo si gbe pe iya wQtl ti 0 jade I'aye.
Alagbaa y60 mu Qr~ at6ri y60 fi na il¢ y60 pe oku l'~¢kinni
pe:
333
 'I
III

:111

III

U.gbaja 01 iya, rna j~ ~i nnkan kan ki 6 ~e wa, II,

,AW\Hl ~m1Q rt; 1'6 wa ~oro fUn Q. TQju gbogbo wa ati QrnQ ti (I fi sil~, II
On) ti w~m ~e fUn Olllgb¢n Agbe Fi lbukun r~ba wa gbe,
()nH,) Qba yamu, lya, da~un dabQ, ma sun I'Qrun.
Oro ti wQn ~e fUn '
Ar~s[\ ajeje oju ti I' AIQ, L¢hin ti a Mgba adura. yii tan, alagbaa y60 gba igba aMmu II
(lUll ni wQn wi ~e fun Q \QwQ QrnQ oku yoo gbe e fun oku. Ok!l ati <.\Iagbaa ati aw(,m
1<1 0 rna baa hun wQn. ¢gb~ l)j¢ y60 wa b~r~ 5i I j6 lQ SI igbo IgbaJ~ pada. AWQn QffiQ
f::kinni t.i n 6 pe Q nlyi oo! 6ktl y6<J maa sQkun, aWQn mQI~bi ati onilil y60 sl maa kQrin II'
Bi mobi!. pe (> bi 0 ko b:i j~, p¢lu ijo pe:
Hi rno b3. pe ¢ ti 0 ko dahim, Iya ko rmY nil IQ t11Q o!
o di iulfm, Iytl ko ma nii 1(,) m¢ o!
,1

o di oyo, 111
II
o di bpipi tl rl b<; 1'6ke oda, Orin yli ni wQn yoo.kQ titi ti Okll ;\ti ahlgbaa flti avvQn ~gb~
o di apaiidi Pl;lyb<; ti w<;)n fii fQnn{,. . Qj¢ ati egungun y60 fi w\,' igb61gbal~ pada IQ. Li;hln naa, aWQIl
~)mQI60kti yoo pada WI,) inu ile wQn p'~lu ykt!l1 :.\ti ohun [(~re.
Y60 ttm fl. 9r~ l1a"'I~ y60 pe 'Lagbaja o!' Aw<,)n rnQI~bi yoo sl. b~r~ sii maa pe oril~ Oktl nl m~sanan­
Yoo tun ka gbogbo ohun ti a SQ l'6ke yli. Nigba ti 6 ba m~waa. Bi wQn ba ti wQle, aWQn ~bi y60ki W~1l1 ku oriire ti
di vleek~ta yO!') tiin fi pa~an na'l¢ y60 klgbe pc 'Lagbaja o!' wQn J'~mii lati ~e oro pataki yji fUn iya wQn.

J;:le~k<;ta yli ni agb6 0 kim, 0 si ~e pataki; nitori oaa p~l~p¢l~ oi
yoo fi ka aW(,Hl ohun ti a kQ si6ke· ti 6 ba si ti ka a tan ti 6 fi
atofi na il~ ni oku y60 j~\( p~lu ohun rere lati igbitl¢ wi pe
'Hooo!!', ti aw\:m onHu y60 SQ Hu SI i, tl iya 6 si maa jo b¢. Bi
bku ba ti j¢lY, alagb:ia y60 fQ oru ti a fl, ~yin ati abQ owu si
niou, ti 0 wa IQwQ QI1W oku ~keji. AWQn ~gb~ Qj¢ y60 wa b~r¢ .
si i ~a ~kufQ adl yii nil~ ki iya to de, nitori pe oku kb gbQdQ ba
<;YQ ¢kUfQ kanlcan nil~. !ya flti aWQIl alagbaa. y60 maa j6 b¢,
iya y60 wa ninll a~Q funfun balMi, vnik~ni ko si nii r'oju r~
b~~ oi k6 oi j SQfQ..
Nigba tl OklJ :lti alagbaa ba jo pade (,miQ oleu ti 0 gbe igba
IQwQ, \JnlQ l1aa yoo k(ml~ aWQIl aburo r¢ obinrin y60 si to
I~hifl r¢. AViQfl onilli yoo d<ik¢, aWQI1 QmQ o~u ilti oblnrin He
y60 SI maa sUllkun pe:
Lagbaja (p¢lu orikl r¢)
Wi! gba ohlin oro I'Qd¢ QmQ.
Oku yoo gbe QW¢ mejeeji Ie ori igM ademu ti a gbepade r¢ yil;
gbogbo aWQo QnlQ yoo wa lari lkunl¢. QffiQ r¢ obinrin agba ti
6 gbe igba ade;mu lQwQ y60 wa ffilla tQrQ adura pe:
334
Etutu iyapa fun Qkunrin
L~hin ti a ba kota okli tan, aw<,m lyawo ()kti yO() wa ni'lhamQ
fun odidi o~u m~ta. L'aye atijQ WQI1 ko gbqdQ w~, wQn ko
gbQ4¢ di irun ori wQn, oju o6ri QkQ WQO oi wQn 0 si maa sun
lal t~ni. A~Q lyil~ wQn ni wqn y60 maa la, bi Qr;\n sl ti wul~ ko
ni pQn to, wQn ktJ gbQdQ jade I'Qsanan afi l'til~ patapata. L'¢jQ
keje ti QkQ wQn ba ku, aWQn Qj~ Y90 kQ ebe tabi akili Sl ~hin
odi lu, iyc okitl ti wQn yob kQ y6() fi HQ kan Ie ni iye lyawo ti
oku ba ni; wQn y66 ge i~u bi eebu bi eebu, wQn yi.10 fi Ie aWQn
. okitl; ti oku ni WQ.11 ko ni fi i~u Ie I'ori. Nigba ti 6 ba dial~,
aWQo op6 y60 t~le egungunl~hln IQ 5i ibi okiti yii hiti gba ¢bun
ikyhln I'QdQ QkQ wQn ti 0 ku. Nigba ti w¢n ba n IQ, wQn ko
gbQdQ sQrQ 5i ~nlkan kan, papam(;fa ni wQn sl gbQdQ wa lalwe
. gele ati bilo ~gba Qrun y~ti eti tabi i1~k~ ldi. Bi egllngun ba ti
sIn wQn deib~ ti aWQn Qj¢ 51 pe \)kQ v>'(711 l'¢~rnyta, ;)WQ~1 0Pl:)
yoo mu i\>u koko I'ori okiti ti .olUkaluku wQl1 kqjll SI, WI,lIl y66
51 maa pada b0 wale p~lu ~kun.
Nigba ti 6 ba di itadilogtll1, alagbaa yo¢ pintlwQn ohun or6
wQnyi fun aw<,m mQI~bi oku:"Qk~ owo marunim (Naira meji ati
kQbQ marunun), akQ aja kan, odo iyan meji, ape Qka meji,
335 .

,.,",,;.~,,~~=,;~ .';'-"'in::' "ttl -,,' erm :;' .. c,,;;". YEP"" ""H·'-mm ; "

9PQIQP9 Ofl:.1 3.(i f,-tKa, QWQ obi rn~ta, egbo, akegun QkQ, ada, hti
a~Q iyanH)jt; Ira mcjL
{':;ifU ni w(m rl ~c etlltl:l yli, aw'Qn ahigbMl ati oj¢ of f si ~e ctutLI
yil. L'oru ()j~' yH ()kan ninu aWQn awo y60 guo orule IQ, y06 si
jokbo I'Qgangan Qd~d~ oku. Awo ti y60 duro g~g~ bf oku tf ()
ku y60 dllrO l'~hinkuh~ y<'mi oku tf 6 ku ti a f~ 5e etutu ltad6gun
fun. Awo kr;ta ni y66 duro g¢g¢ bi ag{tn. Agan yii y60 t~le
al<igbaa rnaa b¢ si oju 06ri oku, bi <) si ti n bO 11i y60 maa ke
pc: 'E gbe mil E gbc mi~ E gbe mi!' Bf gbogboara ile tf 6 ti
j6k06 sf Od~d~ WQIl b,i tigb¢ igbe ag,in ni ariwo 'E gbe rni!,
E gbe mi!' y60 ta l;i,l.rin aWQ11 Qkunrin, aWQn opo, p¢lu obinrin
dc, QmQ o~u ile ati QrnQbinrin yoo si s{t WQ yani IQ, wQn y60 si
pa gbogbo ina ti e) bil wa ninu iJ6, nftori pc obinrin ,'tti QrnQdc
k6 gbQd¢. ri agan. L¢hin eyi 11i wQn yoo IQ s'oju 06r) oku,
al3gbaa y60 yanl¢, wQn y()O si b¢ aja s'oju oori, aWQn oj¢ y60
j<,; ninu ohun ti a f) y{tnl¢.
L¢hin ti WQO ba j~un t{tn, tI WQ11 si mu Qtf, ag{Ul y60 wure,
)'60 51 kc pc orukQ 6ku I'¢¢rnc;ta, bi 6 ti 11 pc orukQ r¢ 11i yoo
maa kilO fun un pe k'() ma tii da oun I()hun. Nigb,'t ti ag,i11 b{t
pari eto lir¢ ni 6 t() kan l;ni tl 6 joko() 16ri orule. 1;:l1i yli y06
kQk¢ lu akegun Qk¢, yoo si pc oku l'orukQ r~ p¢lu lkilo pc
¢¢in<,;ta I'oun yoo pee ki () t() Ie j¢; y()O tun lu akcgun Qk(J, y60
5i pc C I'¢¢kcji. N igbi'l ti () ba lu akcgun Qk(J tf 0 sf pc ok u
I'¢¢kc;ta ni, yni tf () ti dllH) I'¢hfnkulc oku ye)o d{thLII1 p¢lu ohun
rcre g¢g¢ bi <,;ni ti 0 ti ku. Nfgba yii ni ariwo y()O SQ I{tti inu
agbo ile oku, tf QrnQ, aya, mol¢bf, aburo, ~gbQn yI.)o b~r¢ sii
sQkun, tf wQn y60 51 maa pc okunf m¢saminrn¢waa. L¢hin nMl
itwQn ¢j¢ y(')O tuk{l, onik{tluku yon si kqri Sl ile al{lgbaa nlbi tl
wQn y()O ti piny~l. , wQn y60 ti IQ ati titi ti wQn y()O fi de; wQn ko gbQdQ ya ile
L'(JjQ kcjidinlogun, cyi ni qjQ kcji iUld()glll1, ,'twqn Qj~ yoo
tlll1 pc sf ilc ah'igb{til. l'()wuuro qjo Ylf, cgungun ti a gba bii <;ni
ti () ku y(')O si j{tdc IMi ik al{tgbML Nigba tf () b{t WQ a~Q cgill1gun
t{lll,y(')(J wq a';iQ tl a rn<) mo oku nfgbit igbesi-ayc r¢, Yl)O Sl t¢le
a!{tgh{l,l p¢lu ~lwQn ygb\~ \,Jj¢ IQ sf ilC ti 6ku ti ku. Nigb~t.ti I) b,i
de ilC yH, y()o Iq t~lr~LJ~l SI oju o()!! r¢, y(')O j('lklJ() l()ri ,lp()tf tl a
1i Ehl: sib¢, ~twqn \)l11q r¢ y(.)() si 111,la wit lokookan, y()() si m{ta
,?C i\dili,\ I"l'!n WC)IL L¢hln ti (') hit sure rill1 ~twqn qmQ r¢ Lin,
:lwQn iIl<)J(~b; J'(>kllllrln ~tti I'()blilrin 'lti QI1lQ(()oku y()O d{t Owe)
jQ rilll un g¢g¢ hi ¢bun. OWl) yy\,) ti 'lWQI1 Qklll1rin y()O I Ujtl , ti
;'IW\)1l obilJrlIl k(·) gb\,J{") IUjLL L¢hin ti () bitgba ¢hLlI1 t{tn y(')() ki
]]6
--
--~._-_.-_.-~,_.- - - -­
1
,r:1
'\(!Il l'odigba-6-~e, ,'twQn a,a r¢ yM si fi ~kun t(lid. Warn.ti 0 ba
1'·Il()igbal¢ nf yoo kQrf sf p¢lu ,'twQn ¢j¢, ib¢ ni W\,.'Il yoo 51 gbc .
I:I~
Ilin ow6- aWQn obinrin ti wQn yoo si da ti ilwQIl Qkunrin pada.
t
Iyi ni oro fun agbidagba <,>kunrin. I
Sf 0 ba~e odQrnQde I'Qkunrin tabi I'obinrin 1'6 ku, QjQ
it:\d6gun yif naa Ili wQn y60 ~c oro 'iyapa' fu.n un. L'oganjQ ni II
'lwQn ~gb~ r¢ yoo padc I'orita adugbo ti OfO ba ti' ~¢. Nigba ti I
won bi de orfta, ~ni ti yoo dur6 fUll Okll, y60 takcte si aWQn
;gb¢ r¢, a~aaju y60 mu Qr~ ,ltori l¢wO, Y0Q fi Qtf, ati obi y,inl¢, III
y66 si b¢r¢ si i pc oruk9.·~ni ti 0 ku, nfgbiltf Q ba pe e, l'¢¢k~ta Ii
ni ~ni ti 0 duro bfi oku y60 dahlln I,()hull ,ara tf gbogbo a,a Ii
I;
q
adugbo yoo gbo· AWQn or¢ tf (') J)(~jQ yoo 156 s'¢kun, wQn 6 si
kigbe pc 'A y,i 0 o! A ya 0 o~ . A ya 6.o!' I¢¢nwta, 'kf o[ubiluku
to sunkun IQ sf ilC. wQn.
Eto ijade opo
L¢hin ti aWQn OP() b<i ti ~c it:\dogun QkQ WQI1 t{ln, iham(J ni
wQn yoo w:'t fun odidi o~u m¢ta, itti bi won bj. j{tde r{t1~ ti wQn
gba at¢gun yfpo iJe qkQ wQn, wQn ko ghQdO ~i~¢ kankan, jij~
,"tti mfmu si .di ohull itoju fUn <lWQIl l1lol¢bi g¢g¢ bi owe pc 'i;::ni
ti ~) ba d,'t ni j6kM ko gbQd¢ j¢ kf cbi kf () pa ni'.
Nfgba ti o~u kyta ba pe, aWQn lnol¢bi yt'>6 d{t Qj0 ij:ldc or6;
l'¢jo ti () ba si ku QI<I, ~twQn OP() YI)O fci orf WQIl, wQn YI)O rt)
a5Q dudu, gelc dudu, ~wu dlldu; wQn yoo Sl mimt I,'lti 'ki l;S¢
be;:; Qja' nitori pc I{tti Qj¢ tf ofo b,1 ti ~¢, wQn ko gbQd¢ de ~)j,'t
mo. AWQn obinrin ile <'tti QI11Q iIe y()O ko sinu a~q titun, wQn
y60 si sin ~twQn opo IQ sf Qja tf a b{, 11 n{1 l<'tI¢ ni Ilu yii. P¢lu
ipap{tm(Jra ni wQn y(')O IQ, wQn ko SI gbqdQ s¢rQ SI <;nik¢ni tI
<,;nik¢ni p¢lu. L\)j(J kcji ti wQn b{t WQ Qjil yif bi il¢ b{t ti m0 ni
wQn y60 t¢1C aWQn ll1ol¢bi oku ti wQn y()O Sl m{ta wQ ile ani,
or¢; ojulum<) ~tti Ib,ltan kiri titf ti OS:U1 y()O fi p(Jll. L¢hin cyi
wQI1 yoo sunklll1 wQlc, ccw\,) ~tigbQd\) j{loc Sl pin.
isink" abami ,
(i) isink" .r:;ni Ori!?:!. AW(,)l1 ti a 11 pc ni <;ni 6ri~a ni (a) Ann (b)
Abuke(d) ArQ, (.AwQn mliriln ka arQ m¢ wQn.) Liti igba ti a
ba ti bi iru aWQn eniyan b{lyli ni a ti gb,'t 111 il¢ Yorllb{t pc <"tti
oku itti aayc wQn, Ori;;,hiIa ni a
Ili won. Ori;;i'l{th'i yii ni a 11 pc
337
 1'6ri~iri~i orukQ lali lIll de i1u ni il~ 'KMl1irQ"o"o-jiire', g¢g¢ bl
ti ~e alayt': ni ojli·\w(~ xx lwe yii.
Awyn abQri~a, yil nil ~e eta isinku t;ni ori~a ti aba ku. Eyl ni
ohun oro ti wQn y60 gba lQwQ aWQn m¢l¢bi oku: igbin, ad it;,
ewur~, ata, epo pupa, koko odu, igba ademu. ati a~Q funfun.
Sf a ba ti gba .gbogbo ohun oro yii tan, aWQn ab¢ri~a yM
gbe oku lQ si ile OrJ;;a lati ~e ctutu ti 6 yt:; I¢hin etutu yif WQn
y60 gbe ok,] t[ a ti we l'a~Q funfun si inu koko odu, wQn y60
. wa fi igb{1. iuJernu de koko o~u yJi. L¢hin eyi Wyll yoo r¢ koko
odll yli nibo, ki WQn to.wa I'Q gbe e pamQ sori igi giga ni ill:M
Igbal~. L¢hin ti wQn ba padii Ii igb6 igbal~ de, aWQn Ol6rl~a
y60 IQ ki aWQn 111¢I~bi akl! pe wQn hi a~~hinde, nigba yii ni
w()n yoo t(l pa~<;ran ti a fun wQn IMi ~c etutu flln aWQn m¢l¢bi
aiel!. L¢hin Qj(l pip¢ ti (lku b{J ti jc;nl tan pat{tpat{I, ~nYQn ~l¢gun
t:)r1~a yoo' 51 ikbk() ti a gbb si or! igi ti a Ii r·t: nibo yli WPIl,' y60
k6 egungun c)kLJ tl (') wa ninll r~, wQn (l sl mila ta ,I ni ClW(,!)
iycbiye fLln ;:IWQIl li (l b{1 f¢ ~e cghogi.
(ii) !~ili ti a2lir..l <j{mpa. L(:hin ti Itiolu, Olukoso, li a 11 pc n[
~~l)ng6 11 () j¢ AL:IMin ri so ni Koso t{in, aWQn ti () f¢ran r~ SQ ¢
<Ii ()r!?,,) ,lklllll~bq. Gbogbo ilwQn agbil uye atij¢ 51 gba pe, ni a ~anpa oku, wQn y60 mu od agbo ti a ti pa, p¢lu ahun, igbin,
agb;ira I;iti san llara pa ~~ni ti II ba (1 binu Sl. Nitori idi yii, bl
;)ara b{l 5;1npa ('~niyan wQn gba I'ayc ~Itij() pc Sungo ni b ba
oluwar¢ jii, ,\wqn ti a :;1 11 pc ni M<)gba, eyi ni Okld aWQn ad6$(1
Sangll ali ;'IW<)11 aJll)ll c;gb¢ r¢ ni a kQkQ gbQd¢ ran~¢ SI ki
(;nik¢ni t6 de ib(;. ;\.wQn ni c;ni ti yMJ k¢ wI) ile ti Sang:<l b,i gbe
ja. f:cw<) ni a k;\ il sf fllll t;'l1ik¢ni ti ki i ba ~e adiMJ ~ungl) (blbi
t;1¢g!Jn Sango lMi ba WQI1 wq ilc yii tit! ti a (l fi ~e gbogbo MOlu
t{1Il cyi ni \'()j() kejc ti wQn y60 pari oro islnku (,:n; ti a gbA pc
,lara pa. Ill,'; ,)chlgb6, ni ba~il¢, Iy{wle, QlnQklll1rin 116; QITI9. o~u,
QI11Qblnrin iIC lili gbogbo c;ni ti l) 11 gbe ilC yii y('lO m,ia !:lim II a
6 Ii kijc. Bi ile: i~¢ ilgb¢d<; b{1 wa nl adugbo yii, W<)11 ko gb<;>d¢
w¢ Sl ilC onile, ~lgb¢dy yii ni wQn yi)o ti 10 gbogbo 9jQIl1ejc tia
wi yil. . tf ij6 ba ti kara, ad65u kan y60 ki agbo kekere keji ffiQI¢, y60
Fun q:i(~ Il1cjeejc ti aWQIl oni~angll yO(l fi ~e ctutu, uWl,m
rn<)l¢bi aku ni YllO mila b(J w<)n" <)k:.'t ati Qb¢ gb¢giri p~lu
<)pQIQp¢ c;ran ni wqn yoo rn{la j(,:, Ir¢l¢ irQf¢ liii aWQIl m¢l~b,
()ku y()6 sl maa j()kiri ~IJugb6 ti <)j(J mcjeejc y(.l() fl pari, orin .
ikQkukQ ti ko ~ee gb(J s'cti ni WQI1 y66 m{la k9,! aw 9n al{lgb~dC;
ni YI')O m;b lu QmQ-owu t¢te W9n. L'¢j¢ kcjc ti wqn b,i ji) k:..i
338
"\,;,,1!im"liirn
ij ~Idugbo tan, odo ti 6 ba sunmQ ile wQn ni 'Nqn gbQd~i pari ij6
naa si, lati tQrQ aforijin IQwQ ~ang6. Ki w<;m si t6 kuro lado
lati IQ WQ ite wQn tf wQn ko tn Ie w¢, wQn y60 ~an apa, 5an yS~
kuroninu ~~~, wQn yao si tQrQ idariji l(lw¢ ~ang6 ti i ~e I
alagb~dy ¢run.
Oro isinku. Gb,ha ti aWQn Oni5ang6 ba de ibi ti Sang6 gbe ja,
wQn y66 pa5y fUn aWQn onile tabi mQ!¢bi ylli tl aani 5anpa lati
mu aWQn nnkan oro w¢nyi wa: agbo rneji (oJa kan, kekere
kan), ahun, igbfn, igba oragb6 Qka, Qb~ gb~giri, ymu, QkQ ati
epo.
Bi okl1 yii ko ba tii ku tan, wQn y66 Iu oku naa pa nltori pe
bi im¢ oni~egun ode~oni ohun ti a 0 pe ni 'Cardiact Arrest' ni 6
kQkQ 0 ~yl~ si yni tf a3.ra ba ~anpa. L¢hin eyi wQn y66 pa agbo
ti a fa kal~, wQn yoo si ro ~je r~ yl oku naa ki L'oru QjQ i~~l~
yii ni wQn gb()dQ 5e aayan oku yii. Bi a til¢ j¢ pe sinsin ni
MQgba, ati aWQn ad65u Sanga SQ pe aWQn sin yl1i ti :'tara ~anpa,
aWQn ygb¢ awo m¢ pe aWQnli wQn 0 5e i::tlltll ni i pin c;ran ara
okl1; egungun r¢ ali a~<) r~, ow6 gQbQyi ni wQI1 si 11 sllaba mall.
tll. aWQn nnkan wQnyi fun aw<)n adahun~e.
L~hfn eyi, wQn y60 gb¢l¢ bli saaree I'Qgangan ibi ti aara gbe
p~lu ydun aani kan ti Baba MQgba. mu wa, WQIl y60 k6 wQn
Sl koto tf a gb¢ yii, w<)n y60 si bo wQn mQI~. Eyi ni wqn y60 fi
han aWQn m¢l¢bf, bi ihi tl wQn sin oku yii sf. Awqn ad65u
~ang6 yoo si yi iYli odo bo koto yii lod I'aarin fun odidi <)jQ
meje ti aWQn ado~u Sang(l yao 10 ninu de yi!. AWQn Yoruba si
gb,1 pc laarin QjQ meje yii ni wQn y60 fi YQ t;dun :'lara mcji t1
~~lTlgoji ja !{Iti ~an lh\ra pa t;n i ti 6 ku.
Ori~a yiYQ. L'QjQ keje, aWQn oni~~lIlgo y60 b¢r¢ Sl I lu bata,
wQn 0 si maa j6. OjQ yii ni a gb,\ pe wQn yoo Y9 ori 5a; eYI ni
pe 1'()jQ yli ni wQn y60 Ie SQ d,ijudajl1 Idi ti Sang6 fi pa (fni tl 6
ku. Okan ninu 'lwQn ada~u Sang6 ni yoo sQ idl yii. L¢hin igba
fa a tu IQrun, y'10 sl b~r~ si I jc; c;ran naa nl tUtu. BI 6 ba ~e pe
ile ibi If Sanga gbe ja j6, t;1¢gun y60 gun ori ile IQ, ~ugbQn bi
ilc ka ba j6 laarin ita ni idi ilya ile ni y66 ti duro, y6n si SQ idi
ti S,)ngo fi binu I<'tti ode Qrun. Ori~iri~i idi ni 6 Ie SQ, 6 Ie pe ko
a
maa bQ Sang6 ni tabi ~e ab6~i, tabi 6 ti ~e ilea fUn QffiQnikeji
lairo, lai5~ ni.
339
 L~hln ti a ba YQ 6ri)a tan ~J~gun Sango yii yM fi ~mu mu
irin QkQ ti,a ti ki bQ ina ti 0 pQn bii ~r~-~yin, y66 51 fi ~dun
aani kan fo ku ti a gba pe a YQ ninu meji Ie ori QkQ gbigbona
yii, y06 da epo Ie e lori, yoo SI gbe e IQ 5i ile Baba MQgba;
aWQn ado)u Sang6 y66 si t~lce. Bi w¢n ti n IQ ni baul y06 sl
maa r6 kanlakanhi, ti aWQn oni~,'tng6 y66 51 maa j6. Laarin
QjQ mtjeeje ti a fi n ~e etutu yli, j)~ aWQn ani ilt ,'Hi ani adugb6
ti Sang6 gbe ja ni lati by abigb¢d y adugbo w,)n lati maa ba
wQn lu Qm<;HJWU ki aWQn naa'SI maa t~te wQn kiri adugbo kl
wQn si maa kQ orin ikQkukQ. AWQn Yoruba gba pe bi a kb ba.
)e etutu yii, Sango y66tun ja ninu lie kan naa yli, y66 si tun pa
yl6miran.,
AMp!: G~g~ bi i~¢ aWQI1 oni~egun I'ode oni, a m¢ wi bi pc
it¢ju ba wa ni asiko, yni ti aara )anpa ko Ice ku nitori pc
lak06k6
ti aara ba )an, Qkan yni ti 6 )ubu ni duro, bi a b'l tete 10 ¢na
i~egun aye 6de IJnl, oluwar~ y60 taji. Ohun ti 6 maa n mu
aWQn oni~ang6 pa wQn ko ju ki a Ie gba pe Sallg6 I'agbara l6.ti
6dc-¢run lati pa ~ni ti ko ba gba pe 6 l'aghara ati tati gbija
aWQn ti () Ii sin in. 0 ~c pat,lki lati ranti pc ydun aara tf aW90
oni~,tngo 5.Q pc ~lwQn YQ, ile wQn ni W9n ti k6 wQn 19w9 wa SI
ibi ti aara ba gbe ~an pa eniy,ln, ohun a~iri sl ni eyi.
(iii) ~ni ti $anp';>nna pa. Bi ila ol<)de t:'lbi ~anPQnna, ti awc;>n
miiran Ii pc ni igh{ma, ba pa en]yan, 6 j¢ eew¢ ki aW9n ti ¢f¢
~~ sunkun, bakan naa 5i ni () j¢ ohun aigb<,>dc) ~e fun t;nik¢ni
ninu aWQn olLlbanid~lro lati ki wQn hi an 5e r1 ki alQfe) ni il¢
Yoruha. Kiki ti a m~la ki wQn ni: 'I;: kLI aY9 t;ni tl 6 IQ sf fie'.
A kG gbqdQ sin jru .oku bayii SI inLI ile g¢g¢ bi a$a aWQn baba­
ril{l wa, inu igb¢ ni a gh0dQ sin oku yii SI, a ko SI gb9dc) fi a~9
sin in, koriko b~~r~ ni a () hun bi ~ni :'ltinhin, ti a () ti w66ku
yii ki a t(') gbc C Sl kota. Eyi ni ,twQn ohun or6 isinku: ata, cpo,
¢wa yangan (yinyan), a~~lf('>, a.ti QWQ orogb(') mcji.
A () ro gbogbo ohun oro yii PQ p~lu cpo pupa, a <) 51 pin in
Sl mcji, aWQn ol{)fi~a y(')O k¢kQ gbc idaj! II) siik6rita. L¢hin
cyi Wl)n y(')6 gbc 6ku ,'lti ;daji y6()ku II) si illu Jgh¢ ti a () sin
6ku si, Nigba ti wQn ha sin oku t~tn, wQn yl)6 'gbc ohun oro
yo (')kll 51')rl silar{;c ()ku. i5inku yii k6 ju h~lyli IQ nitor[ pc 11 k6
f!hQJljsunkun t~lhi ki ~l pariwo ki ar~l 2ldugb6 gb0 pc l;:ni ti
baba ~lgba baJel j,'tlai~i,'
340
,"'"_'"_ .';""-' """,-",;,:;""""
(iv) ~ni ti· 6 ku p~hi oyun. ,0 j¢ ohun ibaolij¢ ki obinrin ku
P91u oyun tabi 16ri ikunl¢. ,Bi jru 1~¢I~ yii ba 51 ~¢ aWQn 010r6
ni i ~e etutu, aWQn oi I sii sinkti bayii., BI aWQn oloro bl:i de,
gbogbo aWQn en1yftn iou ile: tl 9ft;> gbe ~¢ of lati jade kuro nl
agbo-ile naa titi'ti aWQo 016ro y60 ft. ~e gbogbo eto ti 0 ba yy.
Bi 0 b'l. ~e pc nf jgberiko niiru t;>ft;> bayii ti ~~, aWQn ti 0 11 ru
6ku yii be> wale ko gbQO¢ wQle, wQn gb¢d¢ SQ oku nail kal~ oi
~h]n 6di lIu, tl aWQn oloro ti y60 ~e etutu y66 fi de ib~. igba­
y6wl.! ti w¢n bd sl de lb¢ tabl tl wQn ba b~r~ etutu, 6 di QganjQ
ki WQn to sin iru 6ku bayii, inu igb6 si ni W¢1l n sin wQn si.
Ohun pataki ti 6 tun wa ninu eto isinku yii ni pc a k6 gbQdQ
sin QI¢ (eyini QmQ) il1u oku yii mQ-Qn.
Ohun or6 ti aw<;>n oloro yoo goa nlyl; agbo, ewur~, aja,
ahun, QgQ iYQ, igbin, ow6, ati gbogbo ohlln-ini tilbl dukia ti 0
ba wa nl y<ira oku yii oi igba ti 0 ku.
Nigba ti w¢n bli gbe oku yii de inu igb6, aWQI1 016ro y60 la
inu 6kL' wQn yo6 si gbe QI~ jllu r¢ jade-ohun ti aw<;>n 016ro 6
maa r1 s9 ni wi pe aW9n,ba 6ku yii blrnQ. L~hin eyi ni WQn y66
gb~I~, ti WQO y60 bo oku m9. WQn kl i sin Ql~ inu oku yii,
gbigbe pamo ni aWI;'lIl 016ro 6 gbe e pUlll9 sinu igbo, Nigba ti 6
ba p~ ti QI$ yli Jlifl! tan, aWQn 016ro y60 padiilQ ~a egungun
91~ yii, ~yi ni WQn y60 si maa ta ni own gege fun aWQn ad,ihun~e
lati ~e oogull.
(v) J;:oi ti 0 kli~i"u odo, Biodo bJ gbe enly~\n IQ, ti t;ni ti
ado gbc si,ku, ;)¢ aWQI1 gb~nd6gb¢ndo tabi aplijata ni IMi, 'wa
6ku yll ri, AWQn ohun ~i Wl;lIl y60 sl pin fun enlyan oku ki WQJl
to WQ odo nly!; yyyle m¢rin, orukQ kan, ata epa pupa k~ln, ati
e)k~ rnarunqn (naira mejl ati a<)clota k¢bQ).
19bagb¢ aWQn gb¢ndogb¢ndo tl a n pc ni womiwQmi ni pc
Iru 6ku bayii gb<;ldQ IMQO III Qj9 kyta ti od6 bd ti gb6 e IQ, Hi
ko n
ba tli pe QjQ k ytll tl a b~r$ si i W~l a, i~¢ Ilia ni cyi; aWQIl
wQmiwQmi tl 6 ba si Ie mu Mk411 ni i s~lab;l~c i)¢ yii nftori pc
ub¢ odo Iii W9n y()OW9 IQ IMi mit,! wit oku. L¢hin tf ,\wQn
W<;lmiw<;lmi bil ti YO oku yii [{Ill ;5¢ ti WQIl t~lIl, 6 ku i~¢ Ajoriiwin
Iiit; ~c ctll!U ali Wi 5lpku. AWQn [I y66 ran Ajoriiwill I,,)w()
ninu etl) isinku ylf ni aw(,)n ahc)ri~'l ()do; aWQIl wQnyi ni oniyc­
m9j,l, QIQ~un ~lti clcnly~
N(nu ~lWQn iS9ri abQri~il rn¢t¢¢ta ti a ka s()kc, ~twQn E\cnly
k6 ipa pat2lkl. rad6 ibi ti a h~1 ghc ri 6ku yii YQ ninu omi ni a
341
e{' ~';.'4-"",.:2'- "'e' t?l_~.~_'·"';'·'
L t:.- -.,,:
 &q obi tit( Hygl) ft yiHl, l~hin nail y60 wii b~r. !ill !iQ pc: Ohun
II
III (ati sin ill Sl, a ko si gbQdQ ft a5Q sill iru oku bayii aft mariw,')
QP~. Ohun oro ti aWQn abQrl5a odo ;lli Ajoriiwin y60 gba niyi:
ti g bYni dthio Qbl, Ohun b(lbYru d¢hin I~hin mi', L~hin eyi
agbo, egbo, Q5~, kanhillkc'tnhin, osun, a5Q ~wu funfun. gbogbo
yap fl ada jli oklthde, .Iehin tl (> bli si ja·a lul¢ tan,ab¢ri~a yoo
ohun ti c;nu I j~ bii ireke, oyin, aadun, guguFu,sakada, ati b¢¢
wi !iQ p6: 'Od6gb6 OliJif¢, Ohiif~ awo mil re o',ldi igi ti ok (Hi
& tlq j!ilii oi I) 4 ti$b~l~ ti a 6.5i sin oku naa si. Lehin ti a ba sin
b~¢ IQ.
Nigba ii a ba gb~l¢ ni pado t{lI1, w<;)n y60 bQ a5Q ara oku yii
4ku "ift tin IbQfi~i yQ@ wa SQ p~; IOro rna. rna rl rele o!·Ode
. (bi 6 ba wQ5Q) wQn y60 fi kahinkanhln ati Q5C; w¢ ¢, wQn y60 sl
dlirfl"1 jig Ubi tI,4kli 'Ibt so)..ilu diira nl IfQ O¢ni'. Ab¢ri~il y66 .
kun osun fun un. L¢hln naa. wQn y60 t¢ mariwo QPC; t¢l¢ inu
WA ft rnarlw4 QP~ bo ~lJbo ti~ kil p¢h.\ ohun orotl a ti gba,y60
w~ bqr¢ si fQIl i\~bo, sl aWQn ti 6 wa nlb9 lara. Ohun ti aWQn
koto ti a gb¢, WQIl y60 gbe oku Ie e; WQIl yoo <;] tun da milrlwo
{)nlm~I' Itilaba n ~e nt ki wQn ti ka ilgbQ yli silq, ki Ii si fi aWQn
QPC; bo 6, kf ;1 to ft erup~ bo saaree yii. L¢hin isinku aWQIl
010ri5a YemQja y60 ge qri agbo ti a muwa, wQn yoo si da
ghun 9f@ tiHm t! a bli gb~. kJ\ agbg fyo li!Q nl l;lj¢ iwoou;Qkun
egbo sinu odo yii ati or! agbo I'Qgangan ibi ti a ti ri oku YQ.
UgkY bit ft §g dj fi ft p~mQ; ow'o gQbQQ ni wQn ~Jmaa ri ta ege,
r~ fl:jn !\W<;lO tJ Ii bel f~ Ip6 hiti ~e oogun ika hiti fi bci eniyan ja.
L¢hln nMt ni ilwQn abQrlsa ti () pes¢ yoo b¢r¢ sifjc; gbogbo ohuh
ti C;IlU i j~ ti a k() wa, WQIl y60 Sl Illua 5ere fun Orl5<l wQn p¢lu
at¢wQ. i1ll, orin atijQ J'ojojurnQ fun odidi QjQ meje. IgbagbQ
aWQn bub;l-Il1{1 wa I'ayc ijQhun ni pc bi a b;t sin iru 6ku yif si'le,
odo yoo tun gbe c;lornirun IQ ninu mQI¢bi nML
(vi) isinku ad~t~. Bi ad¢t~ ba ku, a~Qn ad;lhun5C ni i sin wQn,
\"Qn ko si gb<;JdQ sin iru oku b{lyif si inu ile. ittl inu igb6. Gbogbo
dukia r~ ti () b{1 ni I'QjQ aye r~ ni wQn y60 k6jQ, ti wQn y60 51
[,I,
sun niin'l, ninu igb¢ ibi ti a sin in Sl.
Ii!
'slnku ~nl
ti o so, Bi cniyan b{1 so ti () b{1 ku, c;nik¢niti, 0 b;i
kQkQ ri i, yoo bQ 50koto ati ¢wu ti 6 wQ, y('lO kQ ¢hin SI 1. y60 iif
W;\ s;\re tete IQ si ile. F;nlkinni tl 0 kQkQ gbQdQ IQ SQ flill ni It
olorf aWQn onimQl¢ ti WQIl 11 pe III OIQkil. niOhd(l. A.wQn I'
QIQkil tilbi oJ1imQI¢ yif \ya nl gbogbo ilu Yoruba. I«\n sQfun
,wa pc lIe-lf¢ ni WQn ti de lid ti ,'t 11 pe nl Oka, 5ugb01l QYQ ini.
<'IWQIl O'ld() ti W{I, wQn SI b{1 aWQn ara Oka nib¢ ni; nlsislnxii
lIu Qka ati Oild~'l lij{IPQ bii lIu kan 5050. .
I(i o!()ri onln19l¢ i6 b{1 wQn IQ SI idi igi ti oku gbc so. aWQn : '

ohun ti yoa gbil nl eku, ewur¢, ¢ga. 19bin. ilkukQadh; kan. ab,o
. adi~ kan, igull H5Q funfun bn, aja. ida kan. obi m¢rindinl(lguI,l,
epo, QgQ iYQ, igb{1 <1[;1, emina, c;fun. t;gbQkanla OW <'1 C:lti koto,­
kOlo Or!,
l--¢h1n ti a ba kr'1 gbogbo ohun oro yH kal¢ fUn oni'';lQl¢ a'ti
aWQn janmQ-Qn r~ tan. y06 gbe agbo. ti () ti fi di¢ ninu awqn
ohun oro ti H ka sake yil ti () ti ka WC:I sinu ]kok6 6du ru t;nikan,;
y60 si 5aclj~' c;ni ti6 ri 6ku ati ilwQn mQI¢bi r¢ lati IQ 5e ctutu
fun 6ku. Nigba ti WQn ba kQk0 de ib¢, ol(lrl aWQn onimQI¢ y06 I
I
I'
343
342 I
I'
N

~
"··-···-:m"'C--,,-·-­
r
I.~'
'II
I AWQN YORlJBA
4 IS~ AKOSE ~DA
I. Kin ni itum¢ 'Yorub:i' g~g~ bi (a) ede (b) ~sin?
I, DarukQ oniruuru i~~ Qd~ ti 0 m¢, ki 0 si_~e a!aye kikun lori
2. Daruko gbogbo,lbi ti a ti Ie ri Rw<;m Yoruba ati ~ya wQn
¢k¢Qkan'.
I'oril~ uye.
S'alaye lod di~ ninu aWQil wQnyi:
.3. Se alaye bi aWQn Yorubli ~e tim kal~ gbogbo ibi ti wQn wa
(a) oluQd~, (b)~ gbor6, (d) ¢fin, (e) Q~Q (~~Q),
10nH.
(e) kegboja, (f) okun, (g) iyato laarin ¢biti ati
4. 5Q ni ~oki idi r~ ti a fi n pe qwa Obokun ni Obokl~n.
ikook6~0, (gb) irin ati haMa.
2 IGBAGOO AWQN YORUBA .~ .\. Se apejuwe oko etile ati oko ~gil11.
I. 'Igba onikQ ati ~gb¢fa odki ni QIQrun ni. DarukQ marilO un 4. Ka di¢ ninu oriki Ij~~a ti 0 m¢. S'alaye iru i~¢ ti oriki mia
ninu (a) orukQ ati (b) oriki t( QIQfun Ie j~. Se alay~ fi him pe aWQnlj~~a n ~e. '
¢k¢¢kan wQn.
2. DimikQ (a) aW(;m IrunmQI¢ ti Ol6dumare y¢oda fUn hiti
waye;
.
5 ISE, QWO ATIOw6
!. 'Ki agbad6 to de aye ohun kan ni adi~ n j~.' Fi ododo ¢r¢
(b) aWQn Odu ti 0 SQ nipa iwasaye aWQn IrunmQI~; yii han nipa i~¢-QwQ laarin aWQn Yoruba ki oyinbo' to de.
, (d) aWQn QjQ t'owa ninu QS¢ Yoruh:i l'atet(~kQ~e. 2. 5Q I¢kununr¢r~ ,
3. Kin ni Ira? DarukQ aWQn oloye m~ra ati i~~ wQn l'awujQ (a) iyilt¢ fo wa !'aarin i$~'VwQ ati owo;
onif,l. (b) eta iyege ~kQ~¢;
'4. (a) D,irukQ marun un ninu aWQn orukQ ti Orlsaala nj¢ ati (d) 'ohun marun-I'm pataki ti a fi n wure p¢lu 'ohun ti
I'
iIwQn Jlu ti 0 ti 11 j¢ aWQn orukQ mia. ¢k¢.¢kan duro fUn; I

(b) Kin nj aWQn ohun irubQ Qbatala illi eew¢ r~?

~
. (e)irin~¢.
3. Se alaye bi a ti n~e <;>ti w¢nyi: agadaogidl, ~~k¢t¢, og6g6r6.
3 ~KO ILI~: li~
4. 5Q ni ~6ki iyatQ ti 0 wa ninu
I. Kin ni ikiniati idahun aWQn w¢nYI?
II.
(a) i~¢ QIQmQ ati i~¢iam¢koko;

(,I) onidiri (b) akQP~ (d) al<iro

(b)gb~nagb~na ati lagilagi;

(e) arinrln,-ajo (e) ~ni QfQ ~~ (f) iya ik6ko (d) wosiwasi, al<ir06b¢ ati 0~6maalo. ,
(g) ~ni ~~~~ kQ ile titun (gb) babalawo
(h) ahigb¢d~ (i) Qd~~
2. Owe pipa ~e piitaki raarin aWQn Yoruba. Pa marun un 6 ASA 1RAN-ARA-;;:NI-LOWO
ninu aWl;m owe wQnyi, sQitumQ wQn ati igba ti a maa 1110 ,. Se illaye ti 0 kun lori aWQit owe w¢nyi IMi fi him bi iran­
wQn. ara-~ni-IQwQ ~e ~e pataki to ni il~ Yoruba:
3. 'lie ra ti 11 ko ~~Q (ode.' 5Q ni ~oki ipo ti aWQn Yoruba ka ,(i) Apa I'ara, igbQnwQ ni iyekan.
¢k¢ ile hill ninu titQ QmQ wQ.J:l. ' (ii) Ajeje QWQ bn ko gbe ~ru d'ori.
t DarukQ marun un ninu aWQneewQ il~ Yoruba, ki 0 si ~e (iii) AgbajQ QWQ I'a fi n SQ ayil.

alaye [~kununr¢r~ 16rf bi ok061<an eew¢ naa ~e waye. (Iv) QjQti a ba na 01a~6 nia n san owCw~.

5. AWQn y'oruba 1110 aWQn OJ',ka wQnyi: ogun (20), igba (200) (v) QWQ QmQde kOla' p~p~, ti agbalagbako WQ akbcJ'.h('
ati ~gbaa(2000). Mu QkQ¢kan ninu wQn ki 0 5i ~e alaye bi 2. DarukQ ¢na marlm-un tf Yorub<i n gba ran ara WI,H1 l(lW();
wQn ~e 11 fi ka 1111 kan, fUn ap~~r~: ki 0 si 8<;> aSQkun lori meji ninu WQn.
3. Kin I)j iyilt¢ I'aarin
okoo lee~ugba (220), oji leerugba (240), Qta leerugba (260), (a) aara ati QW¢;
ati b~~ b~~ IQ. (b) ~ru ati iWQfa
344 345
 .....

.f .... '

2. (a) Kin ni ltumo ki won ta iyawo eni ni ipa ?

(d) ~kQK Lui lsingba (igbit.·s(slJ') . (b) Bawoni odaran naa ~e Ie tanoran yli?

(e) #su ati iljQ / 3. Bawo ni adahunse se Ie ran oblnrin ti ri robi IQwQ?

(e) owo-klko ati o~omiu\l0,

.' 4.. Kin ni idi ti a fi gbodo W~ QmQ ti a ba ~~~~ bi mo daadaa ?

4, S'aJiye itumQawQn ~dll QI'Q wQnyl: 5. (a) Daruko meji ninu awon eewQ ti awon idile kan maa n

(a) taa loji. (b) di ohun Uf;. (d) t'olown 8~' kit fun awon iyawo won ti 6 ba ~~~~ bimo. '

(e) y60 to igbau sln, (e) di'go. (b) Kin ni .ldi ti awon obinrin ko 11 gb¢dQ d~jaa awon

eewQ wonyi?

7 AAJO ~wA '.'

I. 'Aajo ~wa t'okunrin ko daindain.' 5Q ldl t! QrQ yU f j•
10 ETO MOL~Bi
. ododo? '. . ". . .
I. Kin ni i~~ baale niaarin ile ?
2. SQ nf. $oki orlsi irun marun:'un ti iWQn 'Qkunrfn ,mann tie 2. Bawo ni a se 11 seeto ipari ija nl odedebaale ?
ati .marun-Un tlawon oblnrin mat\ 1\ dl. .
3. lru lwa wo ni 6 le rnu ki a le i.llejo tabi QmQ ile kuro
3~ Se upejuwe iyatQ t'o wli l'aarin it~sp' Qd, ali btU $8n86,. .'
lagboole ? .
4. Daruko di~.nlriu aso tlawQn o16~ tab(QIQlal malu 1\ wQ, . 4. Kin ni idi tia fi ri fun awon oblnrin ni ehln eran nigba
ki o sl ~e apejuwe bi meji ti rl hlnu WQn. . . .. ; '. inawo? . '. '..'
5. (a) Daruko-orisi ila marun-un~lu ng~8be ibi tl wQnti n
'5. Kinni awon QmQ ilernaan se fun baale,Jati mo.rirl i$~r¢?

~ '
kowon ..Se alayep~lu aworan.. · · .

II ETO iJOBA
(b) Fi QrQ foy~ sf alMo wQnyf:
(i) Sisa ni aa· ... k¢k~. I. Bawo ni a ti se n.se.eto ijoba i1u ni aye atijQ?
(ii) . Bibu ni a, .. abilja, a
2. (a) AWQn wo ni n pe ni 'Iwarefa'? . !

(iii) ... niaa fabiuumu. . (b) Bawo ni awon OYQ se Ii pe ti won? :)":\.i:

(iv) wi,wQ ni a a wQ . ~ . . 3. Daruko awon QmQ alade merindinlogun tio kuro nitta

Ijero. . .

(v) .. ; ni a ... ila a~.

4. . Bawo ni Odudua se tun di eni to nriran ?
8 ASA1GBEVAWO
12 ETO OGUN JIJA
I. Ona wo ni awon Yoruba gM waQmQ tlwon 6 ba f~sQna
I. . (a) 9ri~i ogunmeloo 16 wa ?
laye atijQ? ' . .
2. Kin· ni idi r~ tiwQlifi maa·1i ~u alArimi fUn QmQ ti wQn btl (b) Kin ni awon nnkan ti 0 maa nfa ogun?
f~ W?· .. ' '. . . . . ....
2. OanJkQ di~ ninu eto ldaaboboati ajala tj aWQn tl ogun n
bQ wa ba k6 maa Ii ~e. . .

3. Ona melo<-1 ni eto gbigbe iyaw61Qsingin pin sl '1 DarukQ wQn.

3.. DarukQ marun-url ninu aWQn oye agba ~$¢.. . ,

4. AWQIl wo Iii aWQn Yoruba'maa npe ni . (~)adan ·(b) aha

4. (a). Kin ni ipo Ar~ Ona Kakailfo nin'u aWQn pl66gun?
(d) .~rueegun '1 .
5.. Kin ni ~ tl 'awQn Yoruba maan dlfa ki wQnio f'QrnQ (b) Iruenly.iU1 wo ni a 11 ri jt; oye yii?
. I'QkQ tabi ki ~Qrl to f~ lya\Vo f~n QmQ wQn?
6. Kin ni lyat9 ti 6 \Va hiarin idana atil$lhun? ..
.1.
J3 ETO OYE'iLD
-- .. _-

(a) Kin ni iyatl}ii 6 wa ninu oyeaj~wQ atioye ti.a Ii d4 ni

I 1
1¢I<11 . ,
9' ETO lBiMQ
(b) DarukQ meji mejLninu iru aWQn oye wQnyi.
I. (a) Kln.ili itumQ kl obinrin ill idaduro? . 2. Bawc> nl a ti~e"'n fi eniyill1 j~ alaafin?
(b) Kin 10 maa n fa idaduro fUn oblnrin? ../ / .

347
346
 ,
"I

3. Aw(;>n wo ni 'ma-j~~-ki-eti-mi-di' fUn alaatin?

4. DarukQ aWQn ohun igunwil Qba il~ Yoruba, ki 0 si SQ bi a
ti ~e n 16 wQn.
5. DarukQ meji ninu (a) oye ~sin (b) oye ~gb¢ (d) oye
agboole. Ki 0 sl SQ i~~ okookan wQn.

14 ASA is.1NKU
I. Kin ni idi ti aWQn Yoruba fi PQn okli sinsin Ie?
2. Kin ni Iyato to wa laarin Mo ati ak¢nu?
3. (a) Kin ni a 11 pe ni lI~pd oku?
(b) Kin ni ohun ti aWQn Yoruba maa fi Ii ~e?
4.. Bawo ni ati ~e n slnku:
(a) ~ni ti odo gbe IQ? .
(b) ~ni orl~a?

348

. . . ",.:., ff /.