This is a reproduction of a library book that was digitized

by Google as part of an ongoing effort to preserve the

information in books and make it universally accessible.

http://books.google.com
 kj

mmofrmc-
xx.vt

oLflLLLSl
m
-y.ltas

rc

..
. ita
Lllx

xi id
g
i f wm
a
. i

d
n - . ..

g
l
/ -f f.
am
.
ffi
fv se

argiae xf b si
y l
e / k

fig

iir tk iag- m ei x if dig

iiz
PoncL Levi

zazm
z
l i
me fi
e
l .
i

P1LoSoP1A
 . qm l

iis ip
hi ~ ut g s
ktrfzfy-M ge
1 x i x i
q.

. amatam
ibi
 iv ea m 4 t 3
ita

aga- . Q4 acaa g j"v 171

pw t
 nm

womzs

op

PliAMclS PoAcohL
lSAPuoM oP vllliuLAM.

vlscomwr Sfli ALSAM.

Axn

nam iaigb imminuat ni cingulum

Mzw ammon

lM PSM voLuMna

voL. vlL

Lozvboziz
ram-um ron c. Axb do mvmcroxz lo cvrnnLLg lh nannroug lo humus hominum
nima-n Axb co.z -r. cAbnLLi lo um w. in cLAnxxg lo Aub A. Ancug lo mc.unnsona
lo Mo mcmsnnsoxg mrrnay Ann soxs nAvnns Aun song lu nooxnng m scnomwg

nA-rcrunn Alib soug S- imas-una 1. MAwMAxS mnwm Azvn co.g lo morus lo norma

unum-rom AnAMS. un co.g w. srnwAn-rg c. ku wmrmxnng lo mmcAxg mmvmm

LlPAllbg mm co.g w. MASoxg SAvxnnns Ann uoncsoxg lo nownmcg m MAyMAkbS
lo numam ln coLLmawoong Axb c. w.cxsrnxm .

lem
Lozumn z nxcvmr S.woobPALL. AxclL comua uusmm stagna
 PkAMclScl llli vfl.PmuLAMla

SvMMl AMSLMS cAMcliLLAklL

oPllkA PlilltLoSoPlllcA.
 lM noc voLuMmm

oommnmun

Mommssmi Auctoris vita ...........................................

msmvnulo MASPLL

livrrnonuc-mo............................................................. 11
nnmcAno Principi ac nomina nostro .lacobo...... ............. .. lg
Præfatioz ne statu scientiarunn quod non sit felix. aut majo
rem in modum auctuss quodque alia omnino. quam prioribus
cognita fuerit. via aperienda sit intellectui humano g et alia
comparanda auxilia. ut mens suo jure in rerum naturam uti
m
nistributio operis........................................................ eo
Sulielmus kawley Lectori lll

llli menrrAma nm AvSMSMSMS scmni-mnvm Llnkl

novam

mm L

nullis constat capitibuæ continet autem partitionem totius ope

ris. et quan-undam objectionum dilutionem das-ga

Lln. lL

cap. l. Partitiol universalis doctrinæ humanæ in historiam.

poiisim. philosophiamz secundum tres facultates intellectum
memoriam. phantasiami rationemz quodque eadem partitio
competat etiam theoldgicis....................... .................. lozi
cap. lL Partitio historiæ in naturalem et civilem g lecclesiasu
tica et literaria sub civili comprehensaz partitio historiæ na- i
turalisl ex subjecto suo. in historiam generatiouum. præter
cap.
generationum.
llL Partitioet artium
historiæ naturalis secunda ex usu et iine 1os
suo. in narrativam et inductivam g quodque finis nobilissimua
 vi
Pap
historiæ naturalis sit. ut ministret et in ordine sit ad conden
dam philosophiam g quem finem intuetur inductiva. Parti
tio historiæ generationum. in historiam cælestium. historiam
meteororumi historiam globi terræ et maris g historiam mas
sarum sive collegiorum majorum. et historiam specierum sive
collegiorum minorum..... ........ llo
cap. 1v. Partitio historiæ civilis. in ecclesiasticam. literariam.
et fquæ generis nomen retinetj civilemz quodque historia
cap
literaria
v. ne desidereturz
dignitate etejus
diflicultate
conficiendæhistoriæ
præoepta
civilis............. m
llli
cap. vL Partitio prima historiæ civilis cspecialisj in memo
rias. antiquitatesa et historiam justam............................ llS
cap. vlL Partitio historiæ justæ. in chronica temporum.
vitas personarum. et relationes actionumz earum partium ex
cap
plicatio..............................
vllL Partitio historiæ temporum. ........ in historiam
.... univero llfi

salem. et particularem. utriusque commoda et incommoda... m

cap 1x. Partitio secunda historiæ temporum. in annales et
cap
actax.diurna.....
Partitio...............-...............o--.
secunda historiæ civilis fspecialisj
.o..-.. in meram me

cap.
et mixtam.....
xL Partitio.... historiæ ecclesiasticæ.
............ in ecclesiasticam spe les
.....-..-u-oa

cap
cialem.
xlLhistoriam
ne appendicibus
ad prophetias
historiæ.
et historiam
quæ circa
nemeseos
verba homi ma

num fquemadmodum historia ipsa circa factaj versanturz

partitio earum in orationes. epistolam et apophthegmata...... ms
cap xlll. ne secundo membra principali doctrinæ humanæ.
nempe poesi. Partitio poeseos in narrativam. dramaticam.
nxemplum
et parabolicam.....
primum philosophiæ.
........ ......
secundum
..........
fabul
.. s antiquos. 1S1

in naturalibus. ne universm secundum fabulam Panis....... lSo

mxemplum altemm philosophiam secundum parabolas antiquosa
in po1iticis. ne bello. secundum fabulam Persei............... mo
lixemplum tertium philosophiam secundum parabolas antiquus.
in moralibus. ne cupiditatg secundum fabulam llionysi.... Mll

mm lllo

cap l. Partitio scientiæ in theologiam et philosopbiam.

Partitio philosophiæ in doctrinas tres z de numine. de natura.
de homine. constitutio philosophiæ primæi ut matris com
cap
munis
ll. de angelis et Mg
ne theologia naturalig et doctrina .............

spiritibus. quæ ejusdem est appendix............................. lszl

cap llL Partitio naturalis philosophia in speculativam et
 vii
Pap
operativamz quodque illæ dnæ. et in intentione tractantig
et in corpore tractatus. segregari debeant........................ lSS
cap. 1v. Partitio doctrinæ speculativæ de natura. in phy
sicam cspecialemj et metaphysicam z quarum physica causam
efficientem et materiam g metaphysica causam finalem et for
mamg inquirit. Partitio physicæ cspecialisj in doctrinas de prin
cipiis rerum. de fabrica rerum sive de mundo. et de varietate
rerum. Partitio doctrinæ de varietate rerum. in doctrinam
de concretis. et doctrinam de abstractis. Partitio doctrinæ
de concretis rejicitur ad easdem partitionesl quas suscipit
historia naturalis Partitio doctrinæ de abstractisg in doc
trinam de schematismis materiæt et doctrinam de motibus.
Appendices duæ physicæ speculativæz problemata natura
liaa placita antiquorum philosophorum. Partitio metaphysicæ.
cap. v. Partitiodeoperativæ
in doctrinam formis. etdoctrinæ de de
doctrinam natura
causisinfinalibus
mechanicam 1S1

et magiam t quæ respondent partibus speculativæz physicæ

mechanicm metaphysicæ magia. lixpurgatio vocabuli ma
giæ. Appendices duæ operativæz inventarium opum hu
manarurm et catalogus polychrestorum.................. ......... lis
cap.v1. ne magna philosophiæ naturalis. tam speculativæ
quam operativæ. appendice. mathematicaz quodque inter ap
pendices potius poni debet. quam inter scientias substantivas.
Partitio mathematicæ in puram et mixtam . lSS

Lrn. rv.

oap. L Partitio doctrinæ de homine. in philosophiam humani

tatis. et civi1em. Partitio philosophiæ humanitatis. in doc
trinam circa corpus hominis. et doctrinam circa animam ho
minis. constitutio unius doctrinæ generalis de natura. sive
de statu hominis Partitio doctrinæ de statu hominis in doc
trinam de persona hominis et de foedere animi et corporis.
Partitio doctrinæ de persona hominis in doctrinam de mi
seriis hominisl et de prærogativis. Partitio doctrinæ de fce
dere. in doctrinam de indicationibum et de impressionibus.
Assignatio physiognomizro et interpretatiouis somniorum na
cap
turalium.
lL Partitio
doctrinæ
doctrinæ
de indicationibus.
circa corpus hominis in medicinam. me
cosmeticam. athleticam. et vo1uptariam. Partitio medicinæ
in otlicia triaz viz. in conservationem sanitatis. curationem i
morborum. et prolongationem vitæz quodque pars postremo .
de prolongatione vitæ disjungi debeat a duabus re1iquis..l..... lSS
cap llL Partitiophilosophiæ humanæ circa animam. in doc- .
 viii
Pag.
trinam de spiraculo. et doctrinam de anima sensibilL sive
producta. Partitio secunda ejusdem philosophia in doctri
nam de substantia et facultatibus animæ. et doctrinam de
usu et objectis facultatum. Appendjces duæ doctrinæ de
facultatibus animæ. doctrina de divinatione naturalist et doc
trina de fascinatione. Pistributio facultatum animæ sensi
bilis. in motum et sensum..................... ell

Llll- v.

cap L Partitio doctrinæ circa usum et objecta facultatum ani

mæ humanas in logicam et ethicam. Partitio logicæ. in artes
inveniendL judicanclil rctinendi. et tradendi..................... em
cap lL Partitio inventivæi in inventivam artium et argumen
torums quodque prior harum cquæ eminetj desideretur.
Parltitio inventivæ artium. in experientiam litcmtam. et or
ganum
cap llL novum. Pelineatio argumentorum.
Partitio inventivæ experientiæ litcratæ
in promptuariam em

et topicam. Partitio topicæ. in generalem et particularem.

lilxemlilum topicæ particularis- in inquisitione de gravi et

cap. 1v. Partitio artis judicandig in judicium per inductionenn

et per syllogismumz quorum prius aggregatur org-auo novo.
Partitio prima ijudicii per syllogismumlv in reductionem rec

tam et inversam. Partitio secunda ejust in analyticam. et

doctrinam de elenchis. Partitio doctrinæ de elenchis in
elenchos sophismzitum. elenchos hermeniai. et elenchos imas
ginum sive idolorum. Partitio idolorumg in idola tribum
idola specus. et idola fori. Appendix artis judicandL viz.
de analogia demonstrationum pro natura subjecti............... me
cap. v. Partitio artis retinendi sive retentivæ. in doctrinam de
adminiculis memoriæ. et doctrinam de memoria ipsa Par
titio doctrinæ de memoria ipsa. in prænotionem et emblema.. esl

mm vL

cap L Partitio traditivæ. in doctrinam de organo sermonis

doctrinam de methodo sermonis. et doctrinam de illustratione
sermonis Partitio doctrinæ de organo sermonisl in doctri
nam de notis rerum. de locutione. et de scriptionez quarum
duæ posteriores grammaticam constituunt. ejusque parti
tiones sunt. Partitio doctrinæ de notis rerum. in hierogly
phica et characteres reales. Partitio secunda grammaticæm
in literariam et philosophantem Aggregatio .poeseos quoad
 ix
Pag.
metrum ad doctrinam de locutione Aggregatio doctrinæ de
ciphris ad doctrinam de scriptione................................. ess
cap lL noctrina de methodo sermonis constituitur ut pars
traditivæ substantiva et principalis. Momen ei inditur pru
dentia traditivæ. lauumerantur methodi genera diversa. et
subjunguntur eorum commoda et incommoda................... SSS
cap llL ne fundamentis et officio doctrinæ de illustratione
sermonis. sive rhetoricæ. Appendices tres thetoricæ. quæ
ad promptuariam tantummodo pertinentz colores boni et
malii tam simplicis quam comparatig antitheta rerum g for
mulæ minores
lixempla colorumorationis...
boni et mali. tam simplicis quam comparati me
eiti
Sophisma 1. quod laudant homines et celebrant. bonum g quod
lilenchus
Sophisma
vituperant
a quod
et reprehendunm
etiam ab inimicis laudatur-. magnum bonumg sic
e.i/i
quod vero etiam ab amicis reprehenditura magnum malum... iii
lilenchus S. cujus privatio bona. id ipsum malum g cujus pri
Sophisma m
vatiomala. id ipsum bonum......................................... me
lzllenchusu lL quod bono aut malo vicinum est. id ipsum itidem zys
Sophisma

bonum aut malum z quod vero remotum est a bonol malum g

lilenchus
Sophisma
quod a malm
i cui cæteræ partes. vel sectæ. secundas unani iliis
me

miter deferunt fcum singulæ principatum sibi vendicentj

melior reliquis videtur s nam primas quæque ex zelo videtur
. sumereg secundas autem ex vero et merito tribuere............. Slig
ego
Sophisma fi cujus excellentia vel exuperantia melion id toto
genere melius... unuununou-nonumnnn u.o-u-nn.u...uo ego
lilenchusmmn nun-n-uuuuuuonn-u-nnuuu-nuuum-nonnun ego
Sophisma 1. quod rem integram servat. bonum g quod sine
receptu est. malum g nam se recipere non possel impotentim
lilenchus
Sophisma S. potentia
genus estg quod quis culpa sua contraxit. majus malumg asl
autem
SSl

Sophisma
lilenchus
quod ab a crr-adus
externis privationis
imponitun major
minus videtur. quam gradus esl
malum.....
SSS

diminutionisz et rursus gradus inceptionis major videtur-g

lilenchus
quam gradus incrementi SSS
SSS
/
 x i

ut
Sophisma 1o. quod ad veritatem refertur. majus est. quam .
quod ad opinionem. Modus autem. et probatio ejus. quod ad
opinionem pertinet. hæc est g quod quis. si clam putaret fore.
facturus non esset ........ .g ........... ........................... .. SSS
lilenchus ........................ ... .................................... .. aas
Sophisma ll . quod opera et virtute nostra partum esta majus
bonum g quod ab alieno beneficiol vel abiindulgentia fortunæ
delatum esta minus bonum ....................... . .. .............. .. SSS
lilenchus .... ................................................ .... aay
Sophisma la quod ex pluribus constat et divisibilibus. est
majus. quam quod ex paucioribus. et magis unumz nam
omnia per partes considerata majora videntur z quare et plu
ralitas partium. magnitudinem præ se fertg fortius autem
operatur pluralitas partium. si ordo absitz nam inducit si
militudinem infiniti. et impedit comprehensionem ............ .. SSS
lillenchus ................................................................ .. SSS
lixempla antithetorum ................................................ .. Sgl
l. nobilitas ................ ................................. .. sal
a Porma .................... ... ............................... .. ggl
S. iuventus ...... ..1. ............ ........................... ggl
i valetudo .................................... ........... .. Sgg
S. uxor et liberi ....................... ................. aas
S. bivitiæ ............... ... .................................. ..... SSS
z flonores ............. ..m .................................... .. aas
a lmperia.... ............ ..................... .m ........ ..... aai
g. Laus. existimatio ...................................... gg-l
1o. Matura ........................ ... ........................... .. ses
ll. Portuna ......... ......... .................................... .. ses
la vita ............... . .. ......................................... .. aas
1S. Superstitio ................................................... .. ego
lit Superbia ................................ ... .................. .. im
1S. lngratitudo ................................................. sen
lii lnvidia..................... ... .............................. ... ggy
11. lmpudicitia ............................ ........ ..... SSS
1S. crudelitas....... ........................... ..... aas
lg. gloria vana ........................ ................ .. Sgg
eo justitiam ......... ... .................................... m
SL Portitudo ........................ ... ...... ................ .. soo
gi rliemperantia.......... ... ............ ..... ....... ... ......... .. soo
ea constantia ................................................... .. Sol
SAL Magnanimitas .............................................. .. sol
gi Sciential contemplatio .......... ... ........................ .. Sol
Sfi Literæ ........... ..l .......................................... .. soz
z1. Promptitudo..... o o o n o o oauoaooooou o g o o u o o o o o o o o ooooooooooooooo
 xi.
l- ea rllaciturnitas in secretis...................................... gea
ea Pacilitas.... ...... sos
so Popularitas... .......... ........... sed
p SL Loquacitas ..... ............................ sed
agi si llissimulatio ...... ............... ..... ........ sos
p SS. Audacia ......... ............. ........... sos
. SAL ceremoniæ. puntosæaifectatign .......... sos
ausi loci .............. .... ............ sos
ii se Amor ......... ....... ............
S1. -Amicitia .............. ....a .......... ....
soy
.......... .. Soy

aa Adulatio ......... ..f..... .............. soy

SSL vindicta ......... .................. ..... sos
liil lnnovatio... .............................. ..... sos
llL Mora .......................................... ..... sos
lla Præparatio .......... ....... ............ sos
lla Principiis obstare ............ ..... ....... Slo
lii consilia violenta .............................. .... Slo
liii Slo
liii verba legis .............. .............. Sll
111. Pro testibus contra argumenta ................. Sll
nxempla formularum minorum ................................ Slg
cap 1v. Appendices generales duæ traditivæ g critica et pæda
gogica...... ...........

Lm. vrL

cap L Partitio ethicæ. in doctrinam de exemplari et georgica

animi. Partitio exemplaris cscilicet bonij in bonum simplex
et bonum comparatumz Partitio boni simplicis. in bonum
individuale et bonum communionis... ...... ...... .... .. SlS
cap. lL Partitio boni individualis. vel suitatis. in bonum ac
tivum et bonum passivum. Partitio boni passivL in bonum
conservativum et bonum perfectivum. Partitio boni com
munionis. in oiiicia generalia et respectiva......................... SSS
cap. llL Partitio doctrinæ de cultura animi. in doctrinam d
characteribus animorum. de affectibus. et de remediis sive cu
rationibus Appendix doctrinæ ejusdem. de congruitate inter
bonum animi et bonum corporis................... SSS

Lln. vllL

cap. l. Partitio doctrinæ civilis. in doctrinam de conversatione.

doctrinam de negotiis. et-doctrinam de imperio sive republica S-lS
cap. ll. Partitio doctrinæ de negotiis..in doctrinam de occa
sionibus sparsis. et doctrinam de ambitu vitæ. lixemplum
portionis doctrinæ de occasionibus sparsis. ex parabolis aliqui
bus asa
 xii
Pag
Parabola l. Mollis responsio frangit Sbd
lilxp1icatio... ........ .... ..... ..... .. asa
Parab. i Servus prudens dominabitur in filium stultumg et
partietur hæreditatem
lixplicatiouuin ....... inter
.......fratres ....... .... .. Sbd
abb

Parab. S. vir sapiensl si cum stulto contenderit. sive irascaturi

sive rideat. non inveniet requiem SSS
lixplicatio ........................ ........ SSS
Parab. -1. Sed et cunctis sermonibus. qui dicunturl ne ac
commodes aurem ....
centem tibi...i.... tuam. ....
ne forte
.....audias servum tuum maledi SSS

lixplicatio .................... ...... SSS

Parab. S. Advenit veluti viator pauperiesl et egestas quasi vir
armatus ..... .... SSS
lixplicatio ...... ..... SSS
Parab. d qui erudit derisorem. ipse sibi injuriam facitz et qui
arguit impium. sibi maculam generat........................... SSS
lixplicatio............... .... ....... ............ sse
Parab. 1 Pilius sapiens lætificat patremz filius vero stultus
mæstitiæ est matri suæ SS1
lixplicatio ...... .......... ........ ......... SS1
Parab. a Memoria justi cum laudibus. at nomen impiorum
putrescet................................. ...... SS1
lixplicatiommu ..... .......... .... ......... ...... SS1
Parab. a qui conturbat domum suam. possidebit ventos SSS
llxplicatio . ..................... ....... SSS
Parab. 1o. Melior est finis orationis quam principium SSS
lixplicatio........................ .......... .............................. SSS
Parab. ll. Sicut muscæ mortuæ fætere faciunt unguentum
optimum sic hominem pretiosum sapientia et gloria. parva
stultitia..................... ............. asa
lixplicatio........L........ SSS
Parab. li homines derisores civitatem perdunt. sapientes vero
avertunt calamitatem sse
lixplicatio ..... .... SSS
Parab. 1S. Princeps. qui libenter præbet aures verbis mendaciig
omnes servos habet improbos ....................................... seo
Pixplicatio........... ....... .... .... seo
Parab. 1l1. justus miseretur animæ jumenti sui g sed miseri
cordiæ impiorum crudeles asl
lixplicatio .................. ................ Sfil
Parab. li rllotum spiritum suum profert stultus g at sapiens
reservat aliquid in posteruni...... ....... .... sea
lixplicatio . ..... ........................... ...... SSS
Parab. 1S. Si spiritus potestatem habentis ascenderit super te. i
 xiii v
Paga
locum tuum ne dimiseris g quia curatio faciet cessare magna i
peccata SSS
lixplicatio SSS
Parab. l1. Primus in causa sua justusz tum venit altera pars.
et inquirit in eum . .... .......... .... Siill
Sxplicatio.................. .......... sed
Parab. lS. qui delicate a pueritia nutrit servum suum. postea
sentiet eum contumacem sea
Sxplicatio.................... ...... ...... ........... ..... stii
Parab. lg. vidisti virum velocem in opere suot coram regibus
stabit. nec erit inter ignobiles- ......... SSS
lilxplicatio................................... .... SSS
Parab. eo vidi cunctos viventesl qui ambulant sub sole. cum i
adolescente secundol qui consurgit pro SSS
lixplicatio ........ ....... Sfiti
Parab. SL lirat civitas parva. ct pauci in ea virig venit contra
eam rex magnus. et vadavit cami instruxitque munitiones per
gyrum. et perfecta est obsidiog inventusque est in ea vir pau
- per et sapiensl et liberavit eam per sapientiam suamg et
nullus deinceps recordatus est hominis illius pauperis......... sos
lixplicatiomm .... ................. .... sse
Parab. ea lter pigrorum. quasi sepes spinarum SS1
SS1
Parab. ea qui cognoscit in judicio faciem. non bene facit g
t iste et pro buccella panis deseret veritatem SS1
sov
Parab. at vir pauper calumnians pauperes similis est imbri
vehementL in quo paratur fames.................................. Siw
lixplicatio................................................................ SS1
Parab. fli Pons turbatus pedel et vena corrupta. est justus
cadens coram impio.........................ns....................... SSS
Sxplicatim ....... SSS
Parab. id Moli esse amicus homini iracundm nec ambulato
cum homine furioso ..... SSS
SSS
Parab. ei qui celat de1ictum. quærit amicitiam g sed qui altero
sermone repetit. separat fæderatos SSS
lixplicatio....................................r........................... sos
. Parab. ea ln omni opere bono erit abundantia g ubi autem verba
sunt plurima. ibi frequenter egestas.............................. Sfig
lixplicatio................................................................ Sfig
Parab. ea Melior est correptio manifesta. quam amor oc
cultus................................................................ S1o
nxplicatlo.......u...nuutuunuu............nuunun-nnnu-u
 xiv
. Pap
Parab. so. Prudens advertit ad gressus suos stultus divertit
ad dolos......... .... ....... ... ........................... alio
lixplicatio . ........................................................... aro
Parab. SL Moli esse justus nimium. nec sapientior quam
oportetg cur abripiare subitoP ...... ..... S1l
lixplicatio ..................................... ..... .................... .. an
Parab. aa na sapienti occasionem. et addetur ei sapientia Sm
lixplicatio . ................................... ....................... .. aia
Parab. sa qui laudat amicum voce alts surgendo mens erit l
illi loco maledictionis.................. ................... ....... .. Sfg
Plxplicatio ........................................................... .. S1S
Parab. si quomodo in aquis resplendent facies .- sic corda ho
minum manifesta sunt prudentibus ................. . .. ........ .. S1g
nxplicatio ........ ..... ....... ... ....... .... Sii
Præcepta de ambitu vitæ .................. ................... ave
cap llL Partitiones doctrinæ de imperio sive republica omit
tunturz tantum aditus fit ad desiderata duoz doctrinam de
proferendis finibus imperiL et doctrinam de justitia univer
sali. sive de fontibus jurisz exempla utriusque ..... Sgfi

. LllL 1x.

cap L Partitiones theologiæ inspiratæ omittunturz tantum

aditus fit ad desiderata triaz doctrinam de legitima usu ra
tionis humanæ in divinis doctrinam de gradibus unitatis in
civitate net et emanationes Scripturarum .... dao
Movus orbis scicntiarum. sive desiderata............................ dSS
b
PkAMSlSSl llli vnnuLAM1o.

SuMMl AMSLMS cAMcSLLAluL

msrAvnArlo MASMA.
 MoSlLlSSlMl Aucrrolus vrrA.

Pnnncrscus incertum seculi et gentis suæ decus.

omaton et ornamentum literarum. natus est in palatio
lSboracensi. infra plateam dictam Le Strand. juxta
Londinum. xxno lanuarii. anno salutis humanæ MnLx.
Patrem habuit illustrem illum lilizabethæ reginæ consi
liarium. regni ejus cdum ipse vixitj. columen alterum.
dominum Micolaum Saconum. equitem auratum. magni
sigilli Angliæ custodem. beroem perspectæ prudentiæ.
judicii. moderationis. et integritatisg matrem. Annam
cocam. Antonii coci. equitis itidem aurati cqui eruditioni
Pldwardi sexti Angliæ regis præfuitj e filiabus unamg
foeminam lectissimam. tam pietate et virtute. quam doc
trina. præpollentemg necnon Sræcæ et komanæ linguæ
peritia non mediocriten pro sexu muliebri. imbutam.
llis ortus parentibus in qualem prolem evasurus esset.
etiam tum facile conjicere licuitg cui nulla. vel a natura.
vel ab educatione adjumenta defuere.
Annos pueritiæ teneriores non sine eximiis præcellentiæ
speciminibus transegitg qua ætate. ea indole et ingenii
acumine præditus fuit. ut spem magnam injecerint pro
fundæ illius et universalis apprehensionig qua postea in
claruerin et in notitiam procerum complurium. aliorumque.
tam dignitate quam officiis eminentium virorum. indux
erintg ante omnes autem reginæ ipsius. cui fut a fide
dignis accepij cum eo colloqui. et quæstionibus difiicilio
ribus tentare. sæpiuscule volupe fuitz ille autem tanta
gravitate et judicii maturitate. supra ætatem. se expedire
valebat ut regina eum dominum custodem sigilli minorem
appellare solita sit. lnterroganti. quot annos natus
essetl ingeniose. etiam puer adhuc. respondit t Se regi
mine ejus felici duobus annis juniorem fuissef
ætate academiae literaturæ pro more idonea vel potius
voL. vn. a t
a Aucronrs vnum
paulo maturiusa in album collegii Sanctæ et individuæ
irrinitatis cantabrigiæ. patris jussu. relatus est. sub tutela
reverendissimi viri. domini doannis whitgifti. sacræ theo
logiæ doctoris. eo tempore collegii illius præfecti. postea
autem percelebris archiepiscopi cantuariensis. præsulis
magnitudinis primæ. sanctitatm doctrina. patientia. et
humilitate fulgentissimig sub quo in artibus et studiis
liberalibus. præ aliis contemporaneis suis. mirifice pro
fecisse deprehensus est. num adhuc in academia studiis
incubuit. tantum non sexdecim annos ætatis nato cprout
dominationi suæ mihi seorsum impertire placuitj philo
sophia Aristotelica primum insipida visa fuitg non prop
ter vilipendium auctoris quem summis semper laudibus
evehere in more habuit. sed propter inefiicacitatem vitæ g
ejusmodi nimirum cum esset hæc philosophia csicut domi
nationi suæ sæpius-inculcare visum estj quæ ad disputa
tiones et contentiones solummodo nata. ad productionem
autem operum pro vitæ humanæ commodis sterilis om
nino fuerit ln qua mente ad extremum usque spiritum
perstitit.
Postquam artium liberalium encyclopædiam emensus
fuerat operæ pretium patri visum est cum ad artes poli
ticas effingere atque formare z cujus rei gratim in Salliam
in comitatu Amicii Powletti. equestris dignitatis viri. ad
regem Salliæ eo tempore legati ordinarii designati. mit
tendum curavit A quo non ita multo post idoneus habitus
est qui in Angliam ad nuncium aliquem reginæ perfe
rendum remitteretur. quo quidem negotio perfunctus.
non sine gratiis a regina redditis in Sralliam secundo
remeavitg eo consilio. ut non nisi post annos aliquot
exactos Angliam denuo inviseret. num in Salliis pere
grinatus est. pater ejus. dominus custos magni sigilli.
diem suum obiitg relicta csicut a quibusdam ejus rei
gnaris accepij satis ampla nummorum vi. ad id congesta.
ut latifundia aliqua in usum hujusce filii sui natu minimi
coemeret et compararetg qui solus sine patrimonio post
obitum patris remansitz et quamvis in bonis paternis. in
affectu tamen paterno. non infimum locum tenuit. verum
cum ejusmodi terrarum coemptim superstite adhuc patre.
designata tantum et non perimpleta fuerit. non plus ei
cessit. quam pro rata pecuniæ inter quinque fratres dis
 Aucroars vrm. a
tribuendæ. quod in causa fuit ut fortuna aliquantulum
dura. ætate juniore usus sit. Meque enim præclarum
illud et peramoenum prædium Sorhamburiense. nisi
multis postea annis. adeptus estg per mortem scilicet
carissimi fratris sui germani. Antonii liaconi. magni no
minis viri. et in aulis principum externorum versatissimi.
celsitudine quidem ingenii paris. sed in artium liberalium
scientia fratri concedentisg inter quos magna necessitudo
intervenerat z siquidem qui. præter eandem paternam
originem. unius matris nexu arctius conjungerentur.
lleverso e Salliig de genere vitæ statuendum fuit
ltaque juris Angliæ municipalis studio et professioni se
addixit ln qua sparta omanda eximios brevi progressus
fecit. licet fut ipsius verbis utarj peritiam illam. tanquam
accessoriam. sive subsidiariam. non tanquam principalem.
amplexus sit. varios tractatus circa hoc argumentum a
principio emisit. ln quibus. quamvis ab aliquibus pro
fessionis illius coryphæis mole et casuum numero forte
supereturg pondere tamenl et fundamentorum. ac mys
teriorum juris scientia. nemini cessit. Mondum tyrocinium
in lege egressus. a regina in consilium suum doctum ex
traordinarium adscitus estg gratiam cuti accepij vix cui
quam antea indultam. Sedem sibi delegit. studiis suis et
ofiicio advocati commodam. inter honorabilem societatem
hospitii Sreiensis z in cujus societatis numerum sese
adscripsitg ubi elegans illud ædificium sive structuram
erexit. quæ hodie baronis Saconi nomine innotescitg quam
per vices maximam partem vitæ cpaucis solummodo annis
exemptisj usque in diem mortis incoluit. ln qua societate
ea demum suavitate. comitate. et animi generositate usus
est. ut magnum exinde amorem et reverentiam ab hos
pitii illius senioribus et alumnis sibi conciliaverit.
quamvis autem legis consultorum professioni pro vitæ
et convictus sui exigentia astrictus esset. animo tamen et
affectu in artes politicas et officia status magis propen
debatg quibus sane. si majestati tunc augustæ placuisset.
cum primis habilis fuit. Aitate adhuc integra in numerum
eorum. qui rebus nobilis illius sed infelicis herois. comitis
lissexiæq studebant. se adscripsitg cui. tanquam intimus
et fidissimus consulton omnibus viribus inservivit. et in
id incubuit. ut tuta tantum et honorifica monita animo
a a
 at Aucronrs vnus

ejus instillaretz donec ad extremum comes ille. temera

riorum quorundam et furiosorum hominum consiliis aures
præbens in exitium se præcipitaverit.
Matalibus atque ingenuis animi sui dotibus hoc de
buit. ut facilior ei et liberior ante reliquos professionis
ejusdem aditus pateret ad aulam principis adeoque in
conspectum reginæ ipsiusg quæ sermones cum eo seorsum
et summa cum facilitate miscere cquoties commodum
eratj non aspernata est. non solum circa professionis ejus
res et materias juridicas sed etiam circa ardua negotia
status regni g cujus responsis de tempore in tempus liben
tissime acquievit. veruntamen quamvis benignitate vultus
sui eum abunde refocillaverit. nunquam tamen refocillavit
benignitate manus g utpote quæ ad nullum publicum
munus sive honoris sive emolumenti. eundem promoveritg
dempta una reversione sicca officii registrarii in camera
stellata. anuni ut putabatur valoris mille et sexcentarum
librarum. in cujus possessionem non ante annos viginti
aut circiter devenitz de quo officio dominatio sua lSliza-.
bethæ tempore festive dixit. l lllud sibi esse instar fundi
alieni ædibus suis adjacentis qui prospectum meliorare.
horreum autem ejus replere non possitf verum. regnante
dacobo. illo tandem officio potitus est. et per deputatum
administravit. l-loc autem tribui possit nullo modo ma
levolo aut infenso in eum reginæ ipsius animo. sed artibus
et æmulationi cujusdam e proceribus ea tempestate apud
reginam potentis qui eum omnibus modis deprimere et
coercere sedulo curavit ne. si ad fastigium aliquod attol
leretuL propria per eum gloria obfuscaretun
quamvis autem tempore dominæ suæ lilizabethæ re
ginæ retardationem diutinam passus sit. post regiminis
tamen mutationem. et ingressum domini sui novi dacobi
regis incitato gradu perrexit z a quo iiduciæ. honoris et
proventuum muniis eximie cohonestatus est. lpse vidi
literas quasdam. propria manu ad dacobum regem con
scriptas quibus a talem illum fuisse erga se dominum
agnoscis qui repetitis subinde favoribus novies cumulus
set g ter honoribus sexies autem ofiiciisf officia. quæ
intelligit fut putoj hæc erant consilium doctum extra
gjordinarium regiæ majestati suæ cquo loco antea inservivit
majestati reginæj. regis solicitator generalis atturnatus
 Aucronrs vnum s

regis generalis sive procurator primarius. cooptatus in

sanctius regis concilium dum adhuc atturnati locum ges
sit. dominus custos magni sigilli Angliag ultimo dominus
cancellarius Angliæp quæ quidem munera posteriora
duo. licet auctoritate et potestate eadem sint. diploma/
tibus tamem fastigim et favore principis differunt A
cujus magistratu successorum nullus domini cancellarii
Angliæ titulo in hunc usque diem decoratus est. llonores
erant. primo. eques auratusg deini baro verulamiusg
postremo. vice-comes Sancti Albaniz præter alia dona
magnifica et manus benignitateg quibus eum dotare ma
jestati suæ vis-um fuit. tam ex proventibus magni sigillig
quam ex officio alienationis.
circa annos magis propitios de matrimonio contra
hendo consilium cepit. itaque in uxorem duxit Aliciam.
filiam. et hæredum unam benedicti ldarnhami. armigeri.
et aldermanni Londinensis t cum qua dotem satis amplam
et lautam. tam in terris. quam in pecuniis numeratis.
recepit. Liberos ex ea-suscepit nullos z qui quamvis ad
jumento
dumg illisint ad nomen
tamen nostrum postnomen
alia propaginelad obitumsuum
perpetuan
perpe
tuandum beari contigit. propagine scilicet cerebri sui. in
qua semper
Pallada enixusfelix
lsit. ethleque
mirabilis
verofuitg instardefectus
liberorum glovis. cum
ullo
pacto amorem ejus erga nuptam imminuig quam summa
semper dilectione conjugali et amoris iudiciis prosecutus
estg supellectili lauta. monilibus variis et fundis insuper
donavitz addita etiam trabea houoraria maritali. quam
viginti plus minus annospost obitum ejus gestavit illo
tidem enim annis honoratissimo marito superstes fuit
quinquennium extremum vitæ suæ. a negotiis civi
libus et vita activa retractus.-studiis et contemplationibus
insumpsit. quæres sane visa est ei maxime cordi fuisseg
ac si in umbra potius quam in luce. commori optassetg
cujus etiam non obscura indicia in operibus ejus perle
gendis reperire licet. quo temporis spatio. librorum
suorum. tam Anglicano quam ltomano sermone conscripa
torum. maximam partem exaravit. quos jam juxta
temporis seriem. quo conscripti erant cquam præsens
observavij enumerare satagamx li sic . se habuerunt
l l-listoriaj regni Plenrici septimi regis Angliafr sermone
cs Aucronls vrrA.
patrio. t Abecedarium naturæk scriptum metaphysicumg
quocL nescio quo malo fato. periit. t historia ventorumf
l historia vitæ et mortisf t historia densi et rarii. jam
primum typis mandata. t historia gravis et levisf quæ
itidem periit hi libri stylo liomano elucubrati. llein
fragmenta quædam Anglicanm quæ fuerunt. t bissertatio
de bello cum hispanis gerendof i llialogus de bello
sacrof t Pabula Movæ Atlantidisf t Præfatio digesto de
legibus Angliæi præfigenda. lnitium t historiæ regni
henrici octavi regis Angliæf lntervenerat opus t ne
augmentis scientiarumig in quo e lingua vernacula. pro
prio marte. in Latinam transferendo honoratissimus auctor
plurimum desudavit. et multis subinde ac variis addi
tionibus locupletavit. Postea. i consilia civilia et moraliai
cantea l llelibationesi dictæj tunc autem et numero et
pondere aucta. idiomate Anglicano. l Psalmorum llavidis
nonnulli. in rhythmos Anglicanos compositi.n lterum.
vcrsio quorundam e scriptis suis de patrio in sermonem
liomanum z quæ fuerunt. l historia regni henrici septimi
regis Angliæf t consilia civilia et moraliag exinde dicti.
i Sermones fideles. sive interiora rerumf i llialogus de
bello sacroiz et t Pabula Movæ Atlantidisig in gratiam
exterorum. apud quos expeti inaudiverat. Liber t ne
sapientia veterum. recognitus i lnquisitio de magnetef
l rllopica inquisitionis de luce et luminef ultimum locum
tenuit l Sylva sylvarum. sive historia naturalisL opus
Anglicum. Atque hi fructus fuerunt. qui in umbra anno
rum quinque memoratorum maturuerunt Libros ante
quinquennium illud elaboratos non hic recito. quin et
propositum illi fuit cmandante serenissimo nuper rege
caroloj t historiam henrici octavi Angliæ regisi con
texuissez sed opus illud ultra designationem solam non
processit. neo ulteriorem vitam celeberrima auctori mi
nime largiente. lixtat tamen specimen quoddam historiæ
illius. quam paucæ unius diei horulæ matutinæ olim par
turierunt. inter opera ejus historica Anglice editag per
quod ex ungue leonem dignoscere possis.
virtutes et animi dotes non minus. quam curriculum
vitæ. in heroe isto commemorando locum sibi vendicant.
Pacultates illæ. quas in aliis non infimi ingenii hominibus
dissociatas fere et solitarias reperies. in illo conjunctæ. et
 Auc-roms vrrA. 1
quasi connubio copulatæ eminebant. lSæ fuerunt ingenii
acumem memoria fida. judicium penetrans. et elocutio
profluens Ac de prioribus illis tribus libri ejus abunde
testantur-g de quibus fut de dulio cæsare llirtiusj t quam
bene atque emendate. cæteri judicentg nos etiam. quam
facile atque celeriter. eas præscripserit. scimusf Sed
de quarta cputa elocutionej illud eifari libet. quod ipse
audivi insignem illum Sualtherum kaleghum. virum
equestri dignitate et singularibus virtutibus ornatum
ccujus judicio non immerito fidendum estj semel disse
rentemz nimirum. a comitem Sarisburiensem oratorem
bonum fuisse. scriptorem malumg e contra. comitem
Morthamptoniensem scriptorem bonum fuisse. oratorem
malum g sed dominum Pranciscum liaconum in utroque.
tam dicendm quam scribendm præcelluissefi
Mon raro mentem subiit cogitatim lleum. si ullum
mortalium novissimis his temporibus radio quodam scien
tiæ humanæ illuminare dignatus sit. illum proculdubio
illuminassez quanquam enim sedulo libros evolverat. ex
libris tamen solis scientiam suam deprompsisse haudqua
quam concedere licet. sed ex principiis et notionibus qui
busdam. intra se accensisg quas nihilominus non temere.
sed caute admodum. et lente. propalavit. opus illud
t Movi organia ccui ipse inter opera sua primas tribuitj
neutiquam sane cogitatio umbratilis. aut cerebri proprii
commentum fuitg sed veluti fixa et radicata notio. mul
torum annorum et laboris improbi proles. lpse reperi.
in archivis dominationis suæ. autographa plus minus
duodecim t organi novit de anno in annum elaborati. et
ad incudem revocatig et singulis annis. ulteriore lima
subinde politi et castigatig donec in illud tandem corpus
adoleverat. quo in lucem editum fuitz sicut multa ex
animalibus foetus lambere consuescunt. usque quo ad
membrorum firmitudinem eos perducant.
ln libris suis componendis. verborum vigorem et per
spicuitatem præcipue sectabaturg non elegantiam. aut
concinnitatem sermonisz et inter scribendum. aut dic
tandurn. sæpe interrogavit. num sensus ejus clare ad
modum et perspicue redditus esset il quippe qui sciret
æquum esse ut verba famularentur rebus. non res verbis.
lit si in stylum forsitan politiorem incidisset csiquidem
s Aucroius vrrA.
apud nostrates eloquii Anglicani artifex habitus estj id
evenit. quia evitare arduum ei erat. Meque vero verbo
rum minutiis. et allusionibus capiebaturg sed eas semper
ex composito. et de industria. elilugitg probe sciens ejus
modi futilitates nihil aliud esse. quam deviationes et aber
rationes a scopo proposito. et gravitati et dignitati styli
non modicum officere et detrahere.
Legendo usque ad satietatem aut tædium non im
morabatun quamvis enim multum legerit. idque sum
mo cum judicio. et rejectione omnis scoriæ. quæ in scrip
toribus plurimis sese ofilertg commodam tamen animi
relaxationem studiis suis intermiscuitz veluti. deambu
lationem lenem. vectionem in rheda. equitationem. non
citam sed lentam. globorum lusumg et alia id genus
exercitia. bleque vero jacturam temporis ullam fecitz
quamprimum enim domum redierit. confestim et absque
ulla mora lectioni aut meditationi renovandæ incubuitz
sicque nullum momentum. aut temporis segmentum.
perire et intercidere passus est. .
Mensam ejus refectionem aurium diceres. æque ac
ventrisz non absimilem noctibus illis Atticis. aut con
viviis deipnosophistarumg in quibus mente et intellectu
refici licebat. non minus quam corpore. Movi etiam
nonnullos sublimioris ingenii viros. qui ad pugillares se
recepisse professi sint. quoties a mensa ejus surrexerint.
convivantium neminem. aut alias colloquentium. pudore
suliimdere gloriæ sibi duxit. sicut nonnulli gestiuntg sed
facultates eorum qualescunque fovere et provehere para
tus erat. quin et sermonis licentiam sibi soli arripere
in more non eratg sed et aliis simul considentibus liber
tatem et vicissitudinem loquendi permitterez hoc etiam
addendo. quod in arte unumquemque propria lubentis
sime audiretg et ad ejusmodi dissertationem pellicere et
provocare consueverit. lpse autem nullius observationes
contempsitg sed ad candelam cujuslibet lampada suam
accendere non erubuit.
bicta. et pronunciata ejus. vix unquam in dubium vo
cata suntg eumque disserentem omnes audierunt. nullus
se opposuitg ac si oracula magis. quam eloquia. protu
lisset. quod quidem sive exactæ sententiæ suæ. ante
quam declarasset. in lance veritatis. et rationis librati
 xucroms vrr.A.. o
onig sive existimationi. qua ab omnibusihabitus fuit. ut
nemo contrairet. tribuendum censeo. unde argumen
tationis genus illud. qua in utramque partem discep.
tatur. mensa ejus haud novitg aut si aliqua forte inter
venerit. eadem cum magna submissione. et moderatione.
agitata fuit.
Sæpe observavi. neque virorum quorundam illustrium
notitiam effugitg quod si occasio forte interveniret ser
monis alieni inter colloquendum repetendi. ea facultate
præditum fuisse. ut novis subinde et melioribus vestibus
indutum proferretz adeo ut auctor ipse sermonem pro
prium ornatu cultiorem cerneretg sensu autem. et ma
teria minime mulctatumg ac si formulis bonis uti res
esset ei a natura inditaz id quod in carminibus compo
nendis de se cecinit ovidius.
t Plt quod tentabam scribere. versus eratq

quotiescunque ex officio premebatur reum aliquem per

agere cquod muneris regiæ majestatis consilio docto
incumbebatj sive in criminalibus. sive in capitalibus.
nunquam se superbum. aut fastuosum. versus delinquen
tem præbuitg sed semper lenem. et decenti temperie
affectum z et quanquam sciebat ex munere suo esse pro
parte regis crimen adversus reum. pro virili sua. urgere
et aggravareg ita tamen se gessit. ut severitatis oculo
exemplum. misericordiæ oculo personam. intueretur. ln
negotiis autem status. quando in sanctius regis concilium
ascitus fuit. optimum consulendi modum tenuitg non
implicando dominum suum in consiliis aliquibus teme
rariis. aut populo gravioribus. sed temperatis. et æqua
libus z dacobo rege hoc eum testimonio ornante. t illum
viam calluisse negotio ejus tractandi suavibus modisg
atque id majestati suæ maxime cordi fuisse. pronunci
avitf . .
Meque vero ccum occasio tuleratj minus gratiosus
apud subditos regni fuit. quam apud regem ipsum
comitiis parliamentariis inferioris consessus. dum in ea
domo sedit. pergratus semper fuitg in qua sæpe pero
ravit. non sine magno applausu. Postquam ad munus
atturnati generalis evectus fuisset et ad locum in parlia
mento electus. libertas inter ipsos consultandi communi
lo Aucroms vrrA.
suffragio ei concessa estg quæ aliis atturnatis generali
bus minime indulta.
Sicut autem erga herum suum servi boni laudem re
portavitg siquidem in annorum novendecim administra
tione cprout ipse asseruitj in reprehensionem regis prop
ter aliquam offensam in majestatem regiam immediate
admissam nunquam incurreratg ita erga servos proprios
heri boni nomen obtinuitg et servitia eorum diuturna
præclaris ofiiciis. cum in potestatem suam devenerunt.
gratis compensavit. quæ res in causa fuit cur tot
melioris notæ juvenes. e claris familiis oriundos. in nu
merum asseclarum suorum recipere precibus pene fati
gatus sit. quod si eorum aliqui gratia et favore ejus
perperam usi sint. id solummodo errori bonitatis suæ
nativæ. eorum autem perpetuæ infamiæ et intemperan
tiæ tribuendum est.
heros iste divini Muminis cultor fuit quamvis enim
viris politicis. et ingeniis præaltis. atheismi notam in
urere vulgo inoleveratg ille tamen neum et agnovit et
coluit. ld quod ex variis testimoniis. per filum operum
suorum sparsis. liquidissime apparet. Alias enim prin
cipia propria destruxisset et evertissetg quæ fuerunt
a Philosophiam primoribus tantum labiis degustatam a
neo abducereg utpote. quæ causas secundas ultra de
bitum magni faceret z philosophiam autem plene haustam
ad neum denuo reducerefi lllum autem philosophum
profundum extitisse nemo. opinor. est qui neget. Meque
hoc solum sed et l omni poscenti rationem reddere de
ea. quæ in illo erat. speL et potens et paratus fuit.
hocque opus illud lconfessionis fideil abunde testatum
reliquit interesse frequenter solebat ccum per valetu
dinem liceretj divinis ofiiciis. sive privatim. sive publice
celebratisg concionibus audiendisg sacræ eucharistiæ par
ticipandæg et tandem in fide vera. in ecclesia Angli
cana stabilita. placide obdormivit.
hoc pro certo ponendum est. eum malevolentiæ
omnis penitus expertem fuisses quam fut ipse dixeratj
neque parturivit. neque pavit. ne injuriarum vindicta
ne cogitavit quidemz ad quam si ita animo affectus
fuisset et opportunitate et potestate armatus fuit lle
turbator ofiiciariorum a muneribus adeptis neutiquam
 Aucroms vrrA. ll
fuitg ac si exitio. et ruina aliorum se impinguasset.
calumniator apud principem non cluit. bie quodam.
cum quidam e ministris status primariis. neutiquam ei
favens. nuper defunctus fuisset. rex eum percontatus
est. quid de domino illo. jam fatis functo. sentireti
cui respondit u liljusmodi eum fuisse. qui majestatis
tuæ res nunquam promovissen aut auctiores fecissetg
verum a præcipitio et declinatione servare haud dubie
sategissetf Meque enim duriorem de eo sententiam
proferre voluit. quam quidem non inter virtutes illius
morales. sed christianas. numero.
Momen ejus magis foris. et apud exteros. quam domi.
inter populares suos. celebratum est. et inclaruitz ve
luti id quod oraculo illi divino etiam subjicitun i Mon est
propheta sine honore. nisi in patria sua. et in domo suaf
in qua re. paucula quædam ex epistola. ab italia cin
geniorum politorum apothecaj ad comitem nuper llevo
nicnsem. eo tempore baronem candishium. missa. ex
cerpamz quæ sic se habueruntg a belibationes novas
domini cancellarii Saconi. nec non historiam ejus. et
quicquid aliud jam molitun ingenti cum animi ardore
exspectaboz speciatim autem in lfistoria sua opus per
fectum. et limatum. mihi spondeog præsertim in l-len
rici septimi rebus gestis g in quibus enarrandis acuminis
sui divini talentum exercere licebit llominus iste indies
in majus innotescit et opera ejus magis magisque apud
nos in deliciis habenturg atque ii. qui in rebus humanis
ultra vulgare sapiunt. eum inter ingenia seculi hujus
capacissima et celsissima reputantz et sic revera estf
dam fama ejus diuturnitate non deflorescit. sed potius
augescit. Librorum ejus plurimi alias linguas tam erun
ditas quam modernas. et pridem et nuper. callere edocti
sunt ab illarum nationum indigenis. viri primarii aliquot
dum adhuc in vivis fuit. nullam aliam ob causam huc in
Angliam tmnsfretarunn quam ut eum conspicerent. et
cum eo coram loquendi opportunitatem captarent. quo
rum unum pictura sual a capite ad pedes usque deli
neata. in Salliam secum portanda donavitz quam hospes
ille tanquam rem gratissimam conterraneis suis futuram
fassus estg ut ita imagine personæ non secus. ac imagi
nibus cerebri flibris nimiruml potirenmn inter cæteros
fi Auclronis vnam

marchio Piatus. nobilis Sallus. qui legatus in Angliam

venerat anno primo Mariæ reginæ. caroli regis nuptæ.
ingenti animi ardore eum invisendi captus est. Ad quam
rem opportunitatem nactus. et cubiculum ingressus
præ infirmitate in lectulo decumbentis. stylo aliquantum
grandiore eum adortus est. t bominationem suam sibi
semper angelis similem fuisseg de quibus multa ad illius
aures pervenerunt et in libris similiter lectitarit. sed eos
nunquam coram conspicere concessum fuitf A quo con
gressu tanta inter eos amicitia inita fuit. et marchio eum
tanta reverentia prosecutus est. ut præter visitationes
crebras. literæ invicem sub nominibus et titulis patris
et filii intercesserint. quod ad salutationes innumeras
per epistolas. ab exteraruni nationum lviris primariis.
sapientiæ aut bonarum artium studio deditis. missas.
nihil hic addog utpote rem aliis melioris notæ homini
bus cum eo communem
dam vero cum de fama ejus dissero. intelligi velim.
ac si in stylo non exclusivo. sed comparativo tantum
scriberemz fama enim ejus etiam apud Anglos suos non
flaccida aut enervis. sed vivida et vegeta estg præcipue
apud eos. qui ingenio acutiore. et sublimiore. emineant.
cujus rei testimonia tantum duo inserere libet. et non
plura. Prius est. cum i l-listoria regni l-lenrici septimil
jam prælo matura fuerit. Pulconi baroni Srooko a dacobo
rege perlegenda tradita estz is. cum totam absolvissetg
hoc elogio ad auctorem remisit. t commendatum me
habeas dominationi suæg et exora eum. ut de papyro et
atramento bono comparando curam suscipiatg opus enim
ipsum supereminetf Alterurn doctoris Samuelis collini.
in inclyta academia cantabrigiensi nuper et theologiæ
professoris regii. et collegii regalis præpositi. viri minime
vulgaris ingenii g- qui mihi ipsi csive festive. sive serioj
affirmavit. i quod postquam librum be profecta scienti
arum perlegisset. eo se adactum putaverit. ut studia sua
de integro renovare necesse fueritg et quod oleum et
operam antea impensam perdideritf
lifllagitatum a nonnullis est ut de diæta ejus et regi
mine valetudinis. quædam insererenturg eo. quod. propi
ter universalem
poterit ejus in rebus naturalibus
fortasse quibusdamlexemplo cognitionem.
suo præire. quod
 Aucrroms v1rA. m
ad diæ-tamg plena potius et liberali usus est. prout stoo
machus ferebat. quam tenui aut parcaz quam etiam in
i llistoria vitæ et mortisi alicubi collaudavit. ætate
juniori. cibis delicatioribusot levioribus cveluti carnibus
volatilium et hujusmodij præcipue vescebaturg sed ex
perientia edoctus. carnes fortiores. quales in macello
veneunt. potius probavitg utpote. quæ succos corporis
magis firmos-et solidos. et fut ipsius verbis utarj minus
dissipabiles progenerarentg ex quibus solis sæpenumero
pascebatur. licet mensa ejus ferculis aliis non destitue
retur. Persuasum habeas. illud nullatenus ipsum ne
glexisse quod in scriptis suis toties decantatum reperies.
usum nimirum crebrum nitrig cujus quidem grana cir
citer tria quotidie in jusculo tenui et tepido. per triginta
ad minus annos immediate mortem ejus antecedentesr
mane sumpsit. quantum ad medicinamg verum est.
medice eum vixisse. sed non misere. Siquidem rha
cerevisiæ sesqui-drachmam.
barbari et vini albi simuletcommixtorumlad
non amplius. in spatium
haustu
semi-horæ infusi et macerati csex aut septem diebus in
terjectisj continuo sumpseritz idque paulo ante cibum
csive prandium. sive coenamj quo minus corpus desie
caretz quod csicut ipse asseruitj humores excrementitios
corporis sæpius asportaretg spiritus autem exhalare non
provocaretg sicut sudores repetiti faciunt dam tantil
lum medicinæ sumere. miserum non fuit Aliis autem
medicamentis cquicquid vulgo jactatum fuitj non omnino
assuevit. liemedium adversus podagram. cujus ipse
auctor fuit. quodque intra spatium horarum duarum.
sæpius experto. dolorem 1enivit. extat in fine t l-listoriæ
naturalisf
verisimile est. lunam in themate ejus natalitio præci
puum aliquem locum cveluti in horoscopo. aut medio
coelij tenuisse. quoties enim luna defecit. aut eclipsim
passa est. repentino animi deliquio correptus fuitz idque
etiam si nullam defectionis lunaris notitiam præviam
habuisset quamprimum autem luna lumini priori re
stituta fuisset confestim refocillatus est et convaluit.
obiit ixo die Aprilis. anno MncxxvL summo mane
illius diei qui in festum resurrectionis nomini tunc il
luxit. ætatis sexagesimo sexto. apud ædes comitis Arun
M Aucroms vrrA.
deliæ in villa de high-gate prope Londinumg ad quem
locum. animi reficiendi. non commorandi gratia. ante
dies octo casu devenit.beo sic ordinante. ut illic animam
eiiiaret e febri lenta. una cum catarrho vehementeg
unde humor adeo copiose ad pectus ejus defluxit. ut per
sufiiocationem exstinctus sit. Sepultus autem est in
ecclesia Sancti Michaelis. fano Sancti Albani vicina. loco
supremis tabulis sepulturæ suæ destinatoz tum quia
matris ejus corpus in eadem ecclesia humatum recumbatg
tum quia ecclesia illa ex urbis vetustæ verulamii ruderi
bus hodie sola superstes sit. ubi monumentum præ
clarum e marmore candido in memoriam illius exstructum
est fcura et gratitudine rllhomæ Meutesii. equitis aurati.
et administratoris ultimi ipsius testamentii quondam do
minationi suæ a secretis. postea concilii regis sanctioris
sub regibus duobus clericij exhibens efiigiem suam in
cathedra sedentis. et studio incumbentisg una cum epi
taphio. quod lectissimus ille. et nitidioris ingenii. nec
non equestris dignitatis. vir. henricus wottonus. amoris
et admirationis ergo. composuit.
quamvis autem corpus. quod deposuit. mortale fuerit.
libri tamen ejus. et memoria. haud dubie perennes eruntg
neque prius fatis cessuri. quam orbis terrarum machina
dissolvatur. quo permotus. quantulacunque hæc. pro
tenuitate mea. colligere visum est. ut nomini ejus in
posterum propagando quoquo modo inservirem.
A.n. MbcLvllL aura ltAwLlif.
rmmclscr llli vlillulLAMlfl

SllMMl AMSLlAS cAMoSLLAklL

lMSrllAullAyPlcl MASMA
 razmcrscus ma vlikuLAMlo
sic coerrrAvrL

ollALliMqlllll APvn SS llArllloMlSM msrlrulrg ov

vrvanrrnus nr PoSPPlklS nollAM Plnklj

lPSollllM lMPPlklzlSSS PurAvrr.

cvM illi pro comperto essen intellectum humanum sibi ipsi

negotium facesseres neque auxiliis veris tquæ in hominis-po
testate suntl uti sobrie et commode g unde multiplex rerum ig.
noratiog et ex ignoratione rerum detrimenta innumeraz omni
ope connitendum existimavit. si quo modo commercium istud
mentis et rerum tcni vix aliquid in terris. aut saltem in terrenisa
se ostendit si1nilej restitui posset in integrum aut saltem in me
lius deduci ut vero errores qui invaluerunt. quique in aeter
num invalituri sunt. alii post alios tsi mens sibi permittaturj
ipsi se corrigerent. vel ex vi intellectus propria. vel ex auxiliis
atque adminiculis dialecticæ. nulla prorsus suberat spes g prop
terea quod notiones rerum primaea quas mens haustu facili et
supino excipit. recondits atque accumulat funde reliqua omnia
tluuntj vitiosæ sint. et confusasa et temere a rebus abstractæg
neque minor sit in secundis et reliquis libido et inconstantiaz
ex quo fit. ut universa ista ratio humanas qua utimur quoad in
quisitionem naturæ. non bene congesta et ædificata sit. sed tam
quam moles aliqua magnifica sine fundamenta lium enim
falsas mentis vires mirantur homines et celebrants veras ejusderm
quæ esse possint tsi debita ei adhibeantur auxilia. atque ipsa
rebus morigera sit. nec impotenter rebus insultetj prætereunt
et perdunt z restabat illud unuim ut res de integro tentetur me
lioribus præsidiisg utque fiat scientiarum et artium. atque om
nis humanae doctrinaea in universum instauratios a debitis exci
tata fundamentis l-loc vero licet aggressu infinitum quiddam
videri possit. ac supra vires mortales g tamen idem tractatu sa
voL. vn. c
 lS

. num invenieturs ac sobrium magis. quam ea. quæ adhuc facta

sunt. lixitus enim hujus rei est nonnullus. ln iis vero. quæ
jam fiunt circa scientias. est vertigo quædam. et agitatio perpe
tuas et circulus. Meque eum fugit quanta in solitudine verse
tur hoc experimentum. et quam durum et incredibile sit ad fa
ciendam fidem lSlihi1ominus. nec rem. nec seipsum deseren
dum putavitg quin viam. quæ una humanae menti pervia est.
tentaret atque iniretz præstat enim principium dare rei. quæ
exitum habere possit. quam in iis. quæ exitum nullum habent.
perpetua contentione et studio implicari. viæ autem contem
plativæ viis illis activis decantatis fere respondent g ut alteras ab
initio ardua et diflicilis. desinat in apertumg altera. primo in
tuitu expedita et proclivis. ducat in avia et præcipitia. cum
autem incertus esset. quando hæc alicui posthac in mentem
ventura sintg eo potissimum usus argumentoa quod neminem
hactenus invenit. qui ad similes cogitationes animum applicu
eritg decrevit prima quaeque. quæ perficere licuit. in publicum
edere. Meque hæc festinatio ambitiosa fuits sed solicita g ut si
quid illi humanitus accideret. extaret tamen designatio quædam.
ac destinatio reii quam animo complexus estg utque extaret si
mul signum aliquod honestæ suæ et propensæ in generis hu
mani commoda voluntatis certe aliam quamcunque ambitio
nem inferiorem duxit re. quam præ manibus habuit z aut enim
hoc. quod agitun nihil est g aut tantum. ut merito ipso conten
tum esse debeat. nec fructum extra quaerere
 SSkliMlSSlMo Poramlssr Mooua

PklMclPl Ac noMmo Mosmo

1 A c o li o.
lllil SftA-nA

MAcMi-l lillPrAMMl/ll. PllAMcLSP nr maximus nnora Pmm

lmrrmsoan arc

slkSMlSSlMSa rornnnssmaoua nam

Pornmr fortasse majestas tua me furti incusares quod tantum

temporisa quantum ad hæc sufficiat. negotiis tuis suffuratus sim.
Mon habeo quod dicam. rllemporis enim non fit restitutiog nisi
forte quod detractum fuerit temporis rebus tuisa id memoriæ
nominis tui et honori seculi tui reponi possit g si modo hæc ali
cujus sint pretii. Sunt certe prorsus novag etiam toto gener-ez
sed descripta ex veteri admodum exemplarn mundo scilicet
ipso. et natura rerum et mentis lpse certe fut ingenue fatearj
soleo æstimare hde opus magis pro partu temporis. quam in
genii lllud enim in eo solummodo mirabile estg initia rei. et
tantas de iis. quæ invaluerunt suspicionem alicui in mentem ve
nire potuisse cætera non illibenter sequuntur. At versatur
proculdubio casus fut loquimurj et quiddam quasi fortuitums
non minus in iis. quæ cogitant homines. quam in iisa quæ agunt
aut loquuntur. verum hunc casum ide quo loquorj ita intel
ligi volo. ut si quid in his. quæ afferm sit bonia id immensae mi
sericordiæ et bonitati divinaea et felicitati temporum tuorum
tribuaturz cui et vivus integerrimo affectu servivi. et mortuus
fortasse id eifecerm ut illa posteritatL nova hac accensa face in
philosophiæ tenebris. prælucere possint Merito autem tempo
ribus regis omnium sapientissimi et doctissimi regenemtio ista
et instaumtio scientiarum debetun superest petitioa majestate
c a
eo nmsrroLA mzmcArromm

tua non indignag et maxime omnium faciens ad id quod agitur-z

ea est. ut quando Salomonem in plurimis refer-asa judiciorum
gravitate. regno pacifico. cordis latitudine. librorum denique.
quos composuistia nobili varietatez etiam hoc ad ejusdem regis
exemplum addas. ut cures historiam naturalem et experimenta
lem. veram et severam fmissis philologicisj et quæ sit in or
dine ad condendam philosophiam. denique qualem suo loco de
scribemusg congeri et perticiz ut tandem post tot mundi aetates.
philosophiæ et scientiæ non sint amplius pensiles et aereæ. sed
solidis experientiæ omnigenæg ejusdemque bene pensitatæa ni
tantur fundamentis liquidem organum præbuiz verum man
teries a rebus ipsis petenda est. neus opt. Max. majestatem
tuam diu servet incolumem
smmnrssrMæ MAmsrA-rr rum
Servus devinctissimus.
et devotissimus.

PliAMclScvS vlikvLAM.

cAMcliLLAluuS
 lilllAMclScl llli vmwnAMlm

r lMSrllAllltAflo MASMA

PltfliilSlArPloa

me sraru somni-nutum quon non Slf PhlLlxg Auf MAdokSM

m MonuM Aucrusg auonqun ALlA oMnmm qLlAM Plllo
amus coemrrA Punmra vra APlllllPlMbA sn mrnLLacrur
l-lllMAlslog liil ALlAn coMPAkAMnA AllxlLlA. ur MSMS suo
lullll in unum SAilillltAM ulli PoSSPL

vinum-ron nobis hominesa nec opes. nec vires suas bene

nosseg verum de illis majoras quam par est. de his minora.
credere. lta fit. ut aut artes receptas insanis pretiis æstimantes.
nil amplius quærantg aut seipsos plus æquo contemnentes. vires
suas in levioribus consumantg in iis. quæ ad summam rei faci
ant. non experiantun . quare sunt et suæ scientiis columnæ.
tanquam fatalesg cum ad ulterius penetrandum. homines nec
desiderioa nec spe excitentur. Atques cum opinio copiæ inter
maximas causas inopiæ sitg quumque ex fiducia præsentium.
vera auxilia negligantur in posteruing ex usu est. et plane ex
necessitate. ut ab illis. quæ adhuc inventa sunt. in ipso operis
nostri limine tidque relictis ambagibus. et non rdissimulanterl
honoris et admirationis excessus tollaturg utili monitoa ne ho
mines eorum aut copiama aut utilitatema in majus accipiants aut
celebrent r Mam si quis in omnem illam librorum varietatem.
qua artes et scientiæ exultant. diligentius introspiciag ubique
inveniet ejusdem rei repetitiones infinitas. tractandi modis di
versam inventione præoccupatasg ut omnia primo intuitu nume- .
rosa. facto examine. pauca reperiantur. lit de utilitate aperte
dicendum estg sapientiam istam. quam a Sræcis potissimum
hausimusa pueritiam quandam scientiae videri. atque habere quod
 as rulea/tria
proprium cst puerorumg ut ad garriendum prompta. ad gene
randum invalida et immatura sit. controversiarum enim ferax.
.operum effæta est Adeo ut fabula illa de Scyllas in literarum
statuma qualis habetura ad vivum quadrare videaturg quæ vir
ginis os et vultum extulit. ad uterum vero monstra latrantia
succingebantur et adhærebant. lta habent et scientiæa quibus
insuevimus. generalia quædam blandientia et speciosag sed
cum ad particularia ventum sits veluti ad partes generationis. ut
fructum et opera ex se edant. tum contentiones et oblatrantes
disputationes exoriuntura in quas desinunt. et quæ partus locum
obtinent. Praeterezu si hujusmodi scientiae plane res mortua
non essents id minime videtur eventurum fuisse. quod per multa
jam secula usu venitg ut illæ suis immotæ fere hæreant ves
tigiisa nec incremcnta genere humano digna sumantz eo usque.
ut sæpenumero non solum assertio maneat assertio. sed etiam
quæstio maneat quæstim et per disputationes non solvatun sed
figatur et alaturz omnisque traditio et successio disciplinarum
repræsentet et exhibeat personas magistri et auditoris. non in
ventoris. et ejusa qui inventis aliquid eximium adjiciat. ln
artibus autem mechanicisa contrarium evenire videmusz quæs
ac si auræ cujusdam vitalis forent participes. quotidie crescunt
et perficiunturg et in primis auctoribus rudes plerunque et fere
onerosæ et informes apparent. postea vero novas virtutes et
commoditatem quandam adipiscuntun eo usque ut citius studia
hominum et cupiditates deficiant et mutentur. quam illæ ad
culmen et perfectionem suam pervenerint. Philosophia contra
et scientiæ intellectualesa statuarum more. adorantur et cele
brantur. sed non promoventurz quin etiam in primo nonnun
quam auctore maxime vigents et deinceps degenerant. lvam
postquam homines dedititii facti sint. et in unius sententiam
ftanquam pedarii senatoresj coierint. scientiis ipsis amplitudinem
. non adduntg sed in certis auctoribus ornandis et stipandis.
servili oflicio funguntur Meque illud afferat quispiam g Scien
tias paulatim succrescentes. tandem ad statum quendam per
venisse. et tum demum fquasi confectis spatiis lcgitimisj in
operibus paucorum sedes fixas posuissez atque postquam nil
melius inveniri potuerit. restare scilicet. ut. quæ inventa sint.
exornentur et colantur. Atque optandum quidem esset. hæc ita
se habuisse. liectius illud et verius g istas scientiarum manci
pationes nil aliud esse. quam rem ex paucorum hominum con
fidentia. et rcliquorum socordia et inertia natamz postquam
enim scientiaea per partes diligenter fortasse excultæ ct tractatæ
 rnzrnrra as
fuerint. tum forte exortus r est aliquisa ingenio audax et propter
methodi compendia acceptus et celebratusg qui specie tenus
artem constituerin revera veterum labores corruperit ld tamen
posteris gratum esse solet. propter usum operis expeditum. et
inquisitionis novæ tædium. et impatientiam quod si quis.
consensu jam inveteratoa tanquam temporis judicio moveaturg
sciat se ratione admodum fallaci et infirma niti. Meque enim
nobis magna ex parte notum est. quid in scientiis et artibus.
variis seculis et locis. innotuerit. et in publicum emanaritg
multo minus. quid a singulis tentatum sit. et secreto agitatum.
ltaque nec temporis partus. nec abortus extant in fastis Meque
ipse consensusa ejusque diuturnitas magni prorsus æstimandus
est lltcunque enim varia sint genera politiarum. unicus est
status scientiarum. isque semper fuit. et mansurus est popularis
lAtque apud populum plurimum vigent doctrinæ. aut conten
itiosæ et pugnacesa aut speciosæ et inanesg quales videlicet
assensum aut illaqueant. aut demulcent itaque maxima ingenia
proculdubio per singulas ætates vim passa sunt a dum viri captu
et intellectu non vulgares. nihilo secius existimationi suæ con
sulentes. temporis et multitudinis judicio se submiserint. quam
obrem altiores contemplationes. si forte usquam emicuering
opinionum vulgarium ventis subinde agitatæ sunt. et extinctæ z
adeo ut tempus. tanquam fluviusa levia et inflata ad nos devex
erit. gravia et solida demerserit quin et illi ipsi auctoresa qui
idictaturam quandam in scientiis invaserunt. et tanta confidentia
de rebus pronuntiantg cum tamen per intervalla ad se redeunt.
ad querimonias de subtilitate naturæ. veritatis recessibus. rerum
obscuritate. causarum implicationæ ingenii humani infirmitate
se convertuntz in hoc nihilo tamen modestiores. cum malint
communem hominum et rerum conditionem causaria quam de
seipsis confiteri quin illis hoc fere solenne est. ut quicquid ars
aliqua non attingat. id ipsum ex eadem arte impossibile esse
statuant. Meque vero damnari potest ars. quum ipsa disceptet.
et judicet itaque id agitun ut ignorantia etiam ab ignominia
i liberetur. Atque quæ tradita et recepta sunt. ad hunc fere
modum se habentz quoad opera steriliaa quæstionum plenag
incrementis suis tarda et languidag perfectionem in toto simu
lantias sed per partes male impletag delectu autem popularia
et auctoribus ipsis suspectzn ideoque artificiis quibusdam munita.
et ostentata qui autem et ipsi experiria et se scientiis addere.
learumque fines proferre statuerunt. nec illi a receptis prorsus
desciscere ausi sunt. nec fontes rerum petere verum se mag
at l rnmrarim
num quiddam consequutos putant. si aliquid ex proprio inserant
et adjiciantg prudenter secum reputantes. se in assentiendo
modestiam. in adjiciendo libertatem tueri posse. verum dum
opinionibus et moribus consulitura mediocritates istæ laudatæ
in magnum scientiarum detrimentum ceduntz vixenim datur-1
auctores simul et admirarig et superare Sed fit aquarum more.
quæ non altius ascendunt. quam ex quo descenderunt. ltaque
hujusmodi homines emendant nonnullaa sed parum promoventg
et proficiunt in meliusa non in majus Meque tamen defuerunt.
qui ausu majore. omnia integra sibi duxerunn et ingenii impetu
usia priora prosternendoa et destruendo. aditum sibi et placitis
suis feceruntg quorum tumultu non magnopere profectum estg
quum philosophiam et artes non re ac opere amplificare. sed
placita tantum permutare. atque regnum opinionum in se trans
ferre contenderintz exiguo sane fructu. quum inter errores op
positos. errandi causæ sint fere communes. Si qui autem nec
alienis. nec propriis placitis obnoxii. sed libertati faventes. ita
animati fueres ut alios secum simul quaerere cupercntg illi sane
affectu honestia sed conatu invalidi fuerunt. Probabiles enim
tantum rationes sequuti videnturg et argumentorum vertigine
circumaguntura et promiscua quærendi licentia severitatem in
quisitionis enervarunt. Memo autem reperitun qui in rebus
ipsisa et experientia moram fecerit legitimam. Atque nonnulli
rursusa qui experientiæ undis se coinmiseres et fere mechanici
facti suntg tamen in ipsa experientia erraticam quandam inqui
sitionem exercents nec ei certa lege militantz quin et plerique
pusilla quædam pensa sibi proposuere. pro magno ducentes. si
unum aliquod inventum eruere possintg instituto non minus
tenui. quam imperito. Memo enim rei alicujus naturam. in ipsa
re recte aut feliciter perscrutaturg verum post laboriosam ex
perimentorum variationema non acquiescig sed invenit quod
ulterius quærat. Meque illud imprimis omittendum est. quod
omnis in experiendo industria. statim ab initio opera quædam
destinata præpropero et intempestivo studio captavitg fructifera
finquamj experimentaa non lucifera. quæsivit g nec ordinem
divinum imitata est. qui primo die lucem tantum creavit. eique
unum diem integrum attribuitg neque illo die quicquam mate
riati operis produxit. verum sequentibus diebus ad ea descendit.
At. qui summas dialecticæ partes tribuerunt. atque inde fidis
sima scientiis præsidia comparari putarunts verissime et optime
viderunt. intellectum humanum sibi permissum. merito suspec
tiun esse debere verum infirmior omnino est malo medicinag
 narum ei
nec ipsa mali expersz siquidem dialecticas quæ recepta est. licet
ad civilias et artesa quae in sermone et opinione positae sunt.
rectissime adhibeaturg naturæ tamen subtilitatem longo inter
vallo non attingitg et prensando quod non capit. ad errores po
tius stabiliendos. et quasi figendosa quam ad viam veritati ape
riendam valuit
quare. ut quæ dicta sunt complectamurg non videtur homi
nibus aut aliena fides. aut industria propriaa circa scientias hac
tenus feliciter illuxisse g præsertim quum et in demonstrationi
bus et in experimentis adhuc cognitisa parum sit praesidii Aildi
iicium autem hujus universi. structura suaa intellectui humano
contemplantia instar labyrinthi estg ubi tot ambigua viarum.
tam fallaces rerum et signorum similitudines. tam obliquæ et
implexæ naturarum spiræ et nodia undequaque se ostenduntz
iter autem. sub incerto sensus lumine. interdum affulgentes in
terdum se condente. per experientiæ et rerum particularium
sylvas. perpetuo faciendum est. quin etiam duces itineris fut
dictum estj qui se offerung et ipsi implicanturg atque errorum
et errantium numerum augent ln rebus tam duris de judicio
hominum ex vi propriaa aut etiam de felicitate fortuitaa despe
randum estz neque enim ingeniorum quantacunque excellentia.
neque experiendi alea sæpius repetita. ista vincere queat ves
tigia filo regenda suntz omnisque vias usque a primis ipsis sen
suum perceptionibusa certa ratione munienda Meque hæc ita
accipienda sunt. ac si nihil omnino tot seculis. tantis laboribus
actum sitz neque enim eorum. quæ inventa sunt. nos poenitet
Atque antiqui certe in iis. quæ in ingenio et meditatione ab
stracta posita sunt. mirabiles se viros præstitere. verum. quem
admodum seculis prioribus. cum homines in navigando per
stellarum tantum observationes cursum dirigebants veteris sane
continentis oras legere potuerunn aut maria aliqua minora et
mediterranea trajicereg priusquam autem oceanus trajiceretun
et novi orbis regiones detegerentun necesse fuit. usum acus nau
ticæ. ut ducem viæ magis fidum et certum. innotuissez simili
prorsus ratione. quae hucusque in artibus et scientiis inventa
sunt. ea hujusmodi sunt. ut usu. meditatione. observando. ar
gumentandm reperiri potuerint g utpote quæ sensibus propiora
sint et communibus notionibus fere subjaccant z antequam vero
ad remotiora et occultiora naturæ liceat appellere. necessario
requiritura ut melior et perfectior mentis et intellectus humani
usus et adoperatio introducatun
Mos certe æterno veritatis amore devicti. viarum incertisa et
SS ranaram-ra
arduis. et solitudinibus nos commisimus z et divino auxilio freti
et innixi. mentem nostram et contra opinionum violentias et
quasi instructas acies. et contra proprias et intemas hæsita
tiones et scrupulosa et contra rerum caligines et nubes. et un
dequaque volantes phantasiasa sustinuimusg ut tandem magis
1ida. et secum indicia viventibus et posteris comparare posse
mus. qua in re si quid prpfecerimusa non alia sane ratio nobis
viam aperuit. quam vera et legitima spiritus humani humiliatio.
omnes enim ante nos. qui ad artes inveniendas se applicuerunts
conjectis paulisper in res. et exemplaa et experientiam oculis.
statim. quasi inventio nil aliud esset. quam quædam excogita
tio. spiritus propriosa ut sibi oracula exhiberents quodammodo
invocarunt. Mos vero inter res caste et perpctuo versantesa in
tellectum longius a rebus non abstrahimusa quam ut rerum
imagines et radii fut in sensu fitb coire possintg unde fit. ut in
genii viribus et excellentiæ non multum relinquatur. Atque
quam in inveniendo adhibemus humilitatem. eandem et in do
cendo sequuti sumus. Meque enim aut confutationum tri
umphisa aut antiquitatis advocationibusa aut auctoritatis usur
patione quadama aut etiam obscuritatis velos aliquam his nostris
inventis majestatem imponere aut conciliare conamurg qualia
reperire non difficile esset eis qui nomini suoa non animis alio
rum lumen affundere conaretur. Mon finquamj ullam aut
vima aut insidias hominum judiciis fecimus aut paramusg verum
eos ad res ipsas. et rerum fædera adducimusg ut ipsi videant.
quid habeang quid arguants quid addant. atque in commune
conferant Mos autema si qua in re vel male crcdidimus. vel
obdormivimusa et minus attendimusg vel defecimus in viaa et in
quisitionem abrupimusg nihilominus iis modisa res nudas et
apertas exhibemus. ut errores nostris antequam scientiæ massam
altius inficiant. notari et separari possintg atque etiam ut facilis
et expedita sit laborum nostrorum continuatio. Atque hoc
modo. inter empiricam et rationalem facultatem fquarum mo
rosa et inauspicata divortia et repudiaa omnia in humana familia
turbaverej conjugium verum et legitimum. in perpetuum. nos
firmasse existimamus
ouamobrem. quum haec arbitrii nostri non sint g in principio
operis. ad beum Patrema neum verbuma lleum Spiritum.
preces fundirnus humillimas et ardentissimas. ut humani ge
nerls ærumnarum memores et peregrinationis istius vitæa in
qua dies paucos et malos terimusg novis suis eleemosynisa per
manus nostrasa familiam .humanam dotare dignentura Atque
 rnmmrrm
illud insuper supplices rogamus. ne humana divinis ofliciantg
neve ex reseratione viarum sensus. et accensione majore luminis
naturalisa aliquid incredulitatis et noctisa animis nostris. erga
divina mysteria oboriaturz sed potius. ut ab intellectu puros a
phantasiis et vanitate repurgatoa et divinis oraculis nihilominus
subdita et prorsus dedititioa fidei dentun quæ fidei sunt. Pos
tremo. ut scientiæ venenoa a serpente infuso. quo animus hu
manus tumet et iniiatura depositos nec altum sapiamus. nec ultra
slobriuma sed veritatem in charitate colamus
Peractis autem votis. ad homines conversis quædam et salu
taria monemus. et aequa postulamus Monemus primum fquod
etiam precati sumusl ut homines sensum in officioa quoad divina.
contineant. Sensus enim tinstar solisj globi terrestris faciem
aperit. cælestis claudit. et obsignat liursusa ne. hujusce mali
fuga. in contrarium peccentg quod certe fiet. si naturæ inquL
sitionem ulla ex parte. veluti interdictm separatam putant hle
que enim pura illa et immaculata scientia naturalisa per quam
Adam nomina ex proprietate rebus imposuit. principium aut oc
casionem lapsui deditz sed ambitiosa illa et imperativa scientiæ
moralisa de bono et malo dijudicantis. cupiditasa ad hoc ut homo
a neo deficerets etsibi ipsi leges daret. ea demum ratio atque
modus tentationis fuit ne scientiis autem. quæ naturam con.
templantura sanctus ille philosophus pronuntiat. i gloriam vei
esse celate remg gloriam regis autem rem invenireiz non aliter.
ac si divina naturas innocenti et benevolo puerorum ludo delec
taretura qui ideo se abscondunt ut invenianturg atque animam
humanam sibi collusorem in hoc ludo. pro sua in homines in
dulgentia et bonitate. cooptaverit. Postremo omnes in univer
sum monitos volumus. ut scientiae veros fines cogitentg nec
eam aut animi causa petant. aut ad contentionema aut ut alios
despicianu aut ad commodum. aut ad famama aut ad potentiam.
aut hujusmodi inferiorm sed ad meritum. et usus vitæ. eamque
in charitate perticiants et regant. lix appetitu enim potentiæs
angeli lapsi suntg ex appetitu scientiæ. hominesz sed charitatis
non est excessusg neque angelusa aut homo. per eam unquam
in periculum venit
Postulata autem nostras quæ afferimus. talia sunt. ne nobis
ipsis silemusz de re autem. quæ agitura petimusg ut homines
eam non opinionema sed opus esse cogitentg ac pro certo
habeant. non sectæ nos alicujusa aut placitis sed utilitatis et
amplitudinis humanae fundamenta moliri. beinde. ut suis
commodis æqui. exutis opinionum zelis et præjudiciis. in com
ea ranam-im
mune consulant. ac ab erroribus viarum atque impedimentis.
nostris præsidiis et auxiliis. liberati et muniti. laboruma qui
restant. et ipsi in partem veniant Præterea. ut bene sperent.
neque a lnstaurationeml nostrama ut quiddam infiniturm et ultra
mortale. fingant. et animo concipiantg quum revera sit infiniti
erroris finis. et terminus legitimusg mortalitatis autem et hu
manitatis non sit immemora quum rem non intra unius ætatis
curriculum omnino perfici posse confidat. sed successioni des
tinetg denique scientias. non per arrogantiam in humani ingenii
cellulisa sed submisse in mundo majore quærat. vasta vero. ut
plurimuma solent essen quæ inaniaz solida contrahuntur maxime.
et in parvo sita sunt Postremo etiam petendum videtur ine
forte quis rei ipsius periculo nobis iniquus esse velitj ut videant
homines. quatenus ex eo. quod nobis asserere necesse sit tsi
modo nobis ipsi constare velimusj de his nostris opinandi. aut
sententiam ferendi. sibi jus permissum putentz quum nos om
nem istam rationem humanam praematuram. anticipantem. et a
rebus temere. et citius quam oportuit. abstractam fquatenus
ad inquisitionem naturæj ut rem variam. et perturbatam. et
male extructam. rejiciamusz neque postulandum est. ut ejus
judicio stetur. quæ ipsa in judicium vocatun
 msrnmuno opums

mus consrrlrruuurrun murus sex.

PMMA. PAnrrrioxus scmnrmnmm

summum novum onoAuum slvn mmcm ma mma
PnmAmonu imm-uma
flikPlA. PnænoMnuA vmvunsn s1vu msronm nA
runALis m nxpamMnurALls An conmzni
nAM PmLosoPmAM.
ovAnrA. scALA mmLLucrus
oumrA. PnonnoML slvn AnncrpArrouas PmLoso
prima sncunnza
suxrm. PmLosopmA sncunnA. slvu scmnrm xc
r1vA.

SlMSuLAltuM AllSllMlilMrPA

PAns autem instituti nostri est. ut omnia. quantum

fieri potest. aperte et perspicue proponantur. Muditas
enim animi. ut olim corporis innocentiæ et simplieitatis
comes est. Pateat itaque primo ordo operis. atque ratio
ejus. Partes operis a nobis constituuntur sex.
Prima pars exhibet scientiæ ejus sive doctrinæ. in cujus
possessione humanum genus hactenus versatur. summam.
sive descriptionem universalem. visum enim est nobis.
etiam in iis quæ recepta sunt. nonnullam facere moramz
eo nimirum consilio. ut facilius et veteribus perfectio. et
novis aditus detur. Pari enim fere studio ferimur et ad
vetera excolenda. et ad ulteriora assequenda. Pertinet
etiam hoc ad faciendam fidem g juxta illud z i Mon accipit
indoctus verba scientiæ. nisi prius ea dixeris. quæ ver
santur in corde ejusi ltaque scientiarum atque artium
receptarum oras legere. necnon utilia quædam in illas
importare. tanquam in transitu. non negligemus.
Partitiones tamen scientiarum adhibemus eas. quæ
 so msrmnurio omnia
non tantum jam inventa et nota. sed hactenus emissa et
debita complectantur. litenim inveniuntur in globo in
tellectuali. quemadmodum in terrestri. et culta pariter.
et deserta ltaque nil mirum videri debet. si a divisionibus
usitatis quandoque recedamus. Adjectio enim. dum totum
variat. etiam partes earumque sectiones necessario variatz
receptæ autem divisiones. receptæ summæ scientiarum.
qualis nunc est. tantum competunt.
circa ea vero. quæ ceu emissa notabimus. ita nos
geremus. ut non leves tantum titulos et argumenta con
cisa eorum. quæ desiderantun proponamus t nam siquid
inter emissa retulerimus cmodo sit dignioris subjectij
cujus ratio paulo videatur obscurior cadeo ut merito sus
picari possimus. homines non facile intellecturos. quid
nobis velimus. aut quale sit illud opus. quod animo et
cogitatione complectimurj z perpctuo nobis curæ erit aut
præcepta hujusmodi operis conficiendL aut etiam partem
operis ipsius jam a nobis confectam. ad exemplum totius
subjungerez ut in singulis aut opera aut consilio juve
mus. litenim. etiam ad nostram existimationem. non
solum aliorum utilitatem pertinere putavimusg ne quis
arbitretun levem aliquam de istiusmodi rebus notionem
mentem nostram perstrinxisseg atque esse illa. quæ de
sideramus ac prensamus. tanquam votis similia. lla vero
talia sunt. quorum et penes homines cnisi sibi ipsi desintj
potestas plane sit et nos apud nosmet rationem quandam
certam et explicatam habeamus Meque enim regiones
metiri animo. ut augures. auspiciorum causaz sed intrare.
ut duces. promernedi studio. suscepimus
Atque hæc prima operis pars est.
Ponno prætervecti artes veteres. intellectum huma
num ad trajiciendum instruemus. llestinatur itaque parti
secundæ. doctrina de meliore et perfectiore usu rationis
inlrerum inquisitione. et de auxiliis veris intellectusz ut
per hoc cquantum conditio humanitatis ac mortalitatis
patiturj exaltetur intellectus et facultate amplificetur ad
naturæ ardua et obscura superanda. Atque est ea quam
adducimus. ars cquam t lnterpretationem naturæg appel
lare consuevimusj ex genere logicæg licet plurimum.
atque adeo immensum quiddam intersit Mam et ipsa

ii ad
 nrsrnmuzrro omnia Sl
illa logica vulgaris auxilia et præsidia intellectui moliri
ac parere profiteturz et in hoc uno consentiunt. lliifert
autem plane a vulgari. rebus praecipue tribusz viz. ipso
fine. ordine demonstrandi. et inquirendi initiis. -
Mam huic nostræ scientiæ finis proponiturg ut ine
veniantur non argumenta. sed artesg nec principiis con
sentanea. sed ipsa principiag nec rationes probabiles. sed
designationes et indicationes operum. itaque ex inten
tione diversa. diversus sequitur effectus lllic enim
adversarius disputatione vincitur et constringiturz hic
natura. opera
Atque cum hujusmodi fine conveniunt demonstrationum
ipsarum natura et ordo. ln logica enim vulgari opera
fere universa circa syllogismum consumitur. ne induc
tione vero dialectici vix serio cogitasse videnturg levi
mentione eam transmittentes. et ad disputandi formulas
properantes At nos demonstrationem per syllogismum
rejicimus. quod confusius agat. et naturam emittat e
manibus rfametsi enim nemini dubium esse possit. quim
quæ in medio termino conveniunt ea et inter se con
veniant cquod est mathematicæ cujusdam certitudinisj
nihilominus hoc subest fraudis. quod syllogismus ex pro
positionibus constet. propositiones ex verbis. verba autem
notionum tesseræ et signa sint. itaque si notiones ipsæ
mentis cquæ verborum quasi anima sunt et totius hujus
modi structuræ ac fabricæ basisj male ac temere a rebus
abstractæ et vagæ. nec satis definitæ et circumscriptæ.
denique multis modis vitiosæ fuerint. omnia ruunt. lieji
cimus igitur syllogismumg neque id solum quoad prin
cipia cad quæ nec illi eam adhibentj sed etiam quoad
propositiones mediasz quas educit sane atque parturit.
ntcunque syllogismusg sed operum steriles. et a practica
.remotas. et plane quoad partem activam scientiarum in
competentes. quamvis lgitur relinquamus syllogismo. et
hujusmodi demonstrationibus famosis ac jactatis. juris
dictionem in artes populares et opinabiles cnil enim in
hac parte movemusj tamen ad naturam rerum. inductione
per omnia. et tam ad minores propositiones quam ad
majores. utiinur. lnductionem enim censemus eam esse
idemonstrandi formam. quæ sensum tuetur. et naturam
premit. et operibus imminet ac fere immiscetun

eni-seg wm
se nrsrnmurro opnms
ltaque ordo quoque demonstrandi plane invertitun
Adhuc enim res ita geri consuevitg ut a sensu et parti
cularibus primo loco ad maxime generalia advoletur.
tanquam ad polos fixos. circa quos disputationes vertan
turg ab illis cætera per media deriventurz via certe
compendiaria. sed præcipitig et ad naturam impervia. ad
disputationes vero proclivi et accommodata. At. secun
dum nos. axiomata continenter et gradatim excitantuzy
ut nonnisi postremo loco ad generalissima veniaturz ea
vero generalissima evadunt. non notionalia. sed bene
terminatag et talia. quæ natura ut revera sibi notiora
agnoscat. quæque rebus hæreant in medullis.
At in forma ipsa quoque inductionis. et judicio. quod
per eam fit. opus longe maximum movemus. illa enim.
de qua dialectici loquuntur. quæ procedit per enumera
tionem simplicem. puerile quiddam est. et precario con
cludit. et periculo ab instantia contradictoria exponituiy
et consueta tantum intueturg nec exitum reperit
Atqui opus est ad scientias inductionis forma tali. quæ
experientiam solvat. et separet. et per exclusiones ac re
riectiones debitas necessario concludat. quod si judicium
illud vulgatum dialecticorum tam operosum fuerit. et
tanta ingenia exercueritg quanto magis laborandum est
in hoc altero. quod non tantum ex mentis penetralibus.
sed etiam ex naturse visceribus extrahituril
Meque tamen hic finis. Mam fundamenta quoque
scientiarum fortius deprimimus et solidamus. atque initia
inquirendi altius sumimus. quam adhuc homines fece
runtz ea subjiciendo examini. quæ logica vulgaris tan
quam fide aliena recipit. litenim dialectici principia
scientiarum a scientiis singulis tanquam mutuo sumuntg
rursus notiones mentis primas venerantur z postremo in
formationibus immediatis sensus bene dispositi acquies
cunt. At nos logicam veram. singulas scientiarum
provincias. majore cum imperio. quam penes ipsarum
principia sit. debere ingredi decrevimusg atque illa ipsa
principia putativa ad rationes reddendas compellere.
quousque plane constent. quod vero attinet ad notiones
primas intellectusg nihil est eorum. quæ intellectus sibi
permissus congessit. quin nobis pro suspecto sit z- nec
ullo modo ratum. nisi novo judicio se stiterit. et secundum

tum l. ani/LA. -
 nrsrnmurm opmus SS

illud pronuntiatum fuerit quinetiam sensus ipsius in

formationes multis modis excutimus Sensus enim fallunt
utiqueg sed et errores suos indicantz verum errores
præsto. indicia eorum longe petita sunt.
nuplex autem est sensus culpaz aut enim destituit
nos. aut decipit. Mam primo. plurimæ sunt res. quæ
sensum etiam recte dispositum. nec ullo modo impeditum.
effugiuntg aut subtilitate totius corporis. aut partium
lminutiis. aut loci distantia. aut tarditate atque etiam
velocitate motus. aut familiaritate objecti. aut alias ob
causas Meque rursus. ubi sensus rem tenet. prehensiones
ejus admodum firmæ sunt. Mam testimonium et infor
matio sensus semper est ex analogia hominis. non ex
analogia universiz atque magno prorsus errore asseritur.
sensum esse mensuram rerum.
ltaque ut his occurratur g nos multo et tido ministerio
auxilia sensui undique conquisivimus. et contraximusz
ut destitutionibus substitutiones variationibus rectifica
tiones suppeditentur. Meque id molimur tam instru
mentis. quam experimentis lStenim experimentorum
longe major est subtilitas. quam sensus ipsius. licet instru
mentis exquisitis adjutiz ide iis loquimur experimentig
quæ ad intentionem ejus. quod quæritur. perite. et se
cundum artem excogitata et apposita suntj. ltaque
perceptioni sensus immediatæ ac propriæ non multum
tribuimusz sed eo rem deducimus ut sensus tantum de
experimento. experimentum de re judicet quare existi
mamus nos sensus ca quo omnia in naturalibus petenda
sunt. nisi forte libeat insanirej antistites religiosos. et
oraculorum ejus non imperitos interpretes nos præsti
tissez ut alii professione quadam. nos re ipsa sensum
tueri ac colere videamur. Atque hujusmodi sunt ea.
quæ ad lumen ipsum naturæ. ejusque accensionem et
immissionem paramusz quæ per se sufficere possent. si
intellectus humanus æquus et instar tabulæ abrasæ esset
Sed cum mentes hominum miris modis adeo obsessæ sint.
ut ad veros rerum radios excipiendos sincera et polita
area prorsus desit g necessitas quædam incumbit. ut etiam
huic rei remedium quærendum esse putemus
ldola autem a quibus occupatur mens. vel adscititia
sunt. vel innata Adscititia vero immigrarunt in mentes
voL. vn. n
si msrmnurro omnia
hominum. vel ex philosophorum placitis et sectis. vel ex
perversis legibus demonstrationum. At innata inhærent
naturæ ipsius intellectus. qui ad errorem longe proclivior
esse deprehenditun quam sensus. utcunque enim homines
sibi placeant. et in admirationem mentis humanæ ac fere
adorationem ruant. illud certissimum est g sicut speculum
inæquale rerum radios ex figura et sectione propria im
mutatg ita et mentem. cum a rebus per sensum patitun
in notionibus suis expediendis et comminiscendis. haud
optima fide rerum naturæ suam naturam inserere et im
miscere.
Atque priora illa duo idolorum genera. ægreg pos
trema vero hæc nullo modo evelli possunt ld tantum
relinquitur. ut indicenturg atque ut vis ista mentis insi
diatrix notetur et convincatun ne forte a destructione
veterum. novi subinde errorum surculi ex ipsa mala com
plexione mentis pullulentg eoque res recidat. ut errores
non extinguantun sed permutenturr verum e contra. ut
illud tandem in æternum ratum et fixum sit. intellectum
nisi per inductionem. ejusque formam legitimam.udicare
non posse. itaque doctrina ista de expurgatione in
tellectus ut ipse ad veritatem habilis sit. tribus redar
gutionibus absolviturz redargutione philosophiarum. re
dargutione demonstrationum. et redargutione rationis
humanæ nativæ. his vero explicatis. ac postquam demum
patuerit. quid rerum natura. quid mentis natura feratg
existimamus nos thalamum mentis et universi. pronuba
divina bonitate. stravisse et ornasse. lipithalamii autem
votum sit. ut ex eo connubio auxilia humana. et stirps
inventorum. quæ necessitates ac miserias hominum aliqua
ex parte doment et subigant. suscipiatur. hæc vero est
operis pars secunda

Ar vias non solum monstrare et munire. sed inire

quoque consilium est. ltaque tertia pars operis com
plectitur Phænomena universig hoc est omnigenam
experientiam. atque historiam naturalem. ejus generis.
quæ possit esse ad condendam philosophiam fundamen
talis. Meque enim excellens aliqua demonstrandi via.
sive naturam interpretandi forma. ut mentem ab errore
et lapsu defendere ac sustinere. ita ei materiam ad scien
 msrmmurio opanrs as

dum præbere et subministrare possit. verum iis. quibus

non conjicere et hariolari. sed invenire et scire propositum
estg quique non simiolas et fabulas mundorum commi
nisci. sed hujus ipsius veri mundi naturam introspicere
et velut dissecare in animo habentg omnia a rebus ipsis
petenda sunt Meque huic labori. et inquisitioni. ac
mundanæ perambulationi. ulla ingenii. aut meditationis.
aut argumentationis substitutio. aut compensatio sufficere
potestz non si omnia omnium ingenia coierint. ltaque
aut hoc prorsus habendum. aut negotium in perpetuum
deserendum. Ad hunc vero usque diem ita cum homi
nibus actum est ut minime mirum sit. si natura sui
copiam non faciat
Mam primo. sensus ipsius informatim et deserens et
fallensz observatim indiligens et inæqualis. et tanquam
fortuitag traditio. vana et ex rumorez practica. operi
intenta et servilisz vis experimentalig cæca. stupida.
vaga. et præruptar denique historia naturalis levis et
inopsg vitiosissimam materiam intellectui ad philosophiam
et scientias congesserunt.
beinde. præpostera argumentandi subtilitas et ven
tilatio. serum rebus plane desperatis tentat remediumz
nec negotium ullo modo restituit. aut errores separat.
ltaque nulla spes majoris augmenti ac progressus sita
est. nisi in restauratione quadam scientiarum.
llujus autem exordia omnino a naturali historia su
menda sunt. eaque ipsa novi cujusdam generis et appa
ratus Prustra enim fuerit speculum expolire. si desint
imaginesz et plane materia idonea præparanda est in
tellectui. non solum præsidia fida comparanda. biifert
vero rursus historia nostra cquemadmodum logica nostraj
ab ea. quæ habetun multis rebusz fine. sive ofiiciog ipsa
mole et congerieg dein subtilitateg etiam delectu. et
constitutione in ordine ad ea. quæ sequuntur.
Primo enim eam proponimus historiam naturalem. quæ
non tam aut rerum varietate delecteu aut præsenti ex
perimentorum fructu juvetg quam lucem inventioni
causarum affundat. et philosophiæ enutricandæ primam
mammam præbeat Licet enim opera. atque activam
scientiarum partem præcipue
n i sequamun tamen messis
i
SS nlsrainurio onmis
tempus expectamua nec muscum et segetem herbidam
demetere conamun Satis enim scimus axiomata recte
inventa. tota agmina operum secum trahere g atque opera
non sparsim. sed confertim exhibere. lntempestivum
autem illum et puerilem affectum. ut pignora aliqua no
vorum operum propere captentun prorsus damnamus et
amovemus. ceu pomum Atalantæ. quod cursum retardat.
Atque historiæ nostræ naturalis officium tale est.
quoad congeriem vero. conficimus historiam non solum
naturæ liberæ ac solutæ ccum scilicet illa sponte fluit. et
opus suum peragit g qualis est historia coelestium. meteo
rorum. terræ et maris. mineralium. plantarum. anima
liumj sed multo magis naturæ constrictæ et vexatæg
nempe. cum per artem et ministerium humanum de
statu suo detruditun atque premitur et fingitun ltaque
omnia artium mechanicarum. omnia operativæ partis
liberalium. omnia practicarmn complurium. quæ in artem
propriam non coaluerunt. experimenta cquantum inquirere
licuit.et quantum ad finem nostrum faciuntj perscribimus.
quin etiam fut quod res est. eloquamurj fastum hominum
et speciosa nil morati. multo plus et operæ et præsidii in
hac parte. quam in illa alterzn ponimusz quandoquidem
natura rerum magis se prodit per vexationes artis. quam
in libertate propria.
Meque corporum tantum historiam exhibemus. sed
diligentiæ insuper nostræ esse putavimus. etiam virtu
tum ipsarum cillarum dicimus. quæ tanquam cardinales
in natura censeri possint. et in quibus naturæ primordia
plane constituunturg utpote materia primis passionibus
ac desideriisg viz. denso. raro. calido. frigido. consis
tenti. fiuido. gravi. 1evi. aliisque haud paucisj historiam
seorsum comparare.
linimvero. ut de subtilitate dicamus. plane conqui
rimus genus experimentorum longe subtilius et simpli
ciusa quam sunt ea. quæ occurrunt. complura enim
a tenebris educimus et eruimus. quæ nulli in mentem
venisset investigare. nisi qui certo et constanti tramite
ad inventionern causarum pergeretg cum in se nullius
magnopere sint ususg ut liquido appareat ea non prop
ter se qusesita esseg sed ita prorsus se habere illa ad res
 msrnmurio omnia in
et opera. quemadmodum literæ alphabeti se habeant ad
orationem et verbaz quæ licet per se inutiles. eædem
tamen omnis sermonis elementa sunt.
in delectu autem narrationum et experimentorum me
lius hominibus cavisse nos arbitramun quam qui adhuc
in historia naturali versati sunt Mam omnia fide ocu
lata. aut saltem perspecta. et summa quadam cum se
veritate recipimusz ita ut nil referatur auctum mira
culi causa. sed quæ narramus. a fabulis et vanitate casta
et intemerata sint. quinetiam et recepta quæque ac
jactata mendacia cquæ mirabili quodam neglectu per
secula multa obtinuerunt. et inveterata suntj nominatim
proscribimus et notamus. ne scientiis amplius molesta
sint. quod enim prudenter animadvertit quidamg fa
bulas et superstitiones. et nugas. quas nutriculæ pueris
instillant. mentes eorum etiam serio depravarez ita
eadem nos movit ratio. ut soliciti atque etiam anxii simus.
ne ab initio. cum veluti infantiam philosophiæ sub his
toria naturali tractemus et curemus. illa alicui vanitati
assuescat. At in omni experimento novo et paulo subti
liore. licet fut nobis videturj certo ac probato. modum
tamen experimenti. quo usi sumus. aperte subjungi
musz ut. postquam patefactum sit. quomodo singula
nobis constiterint. videant homines quid erroris subesse
et adhærere possitg atque ad probationes magis fidas. et
magis exquisitas csi quæ sintj expergiscanturz denique
ubique monita. et scrupulos. et cautiones aspergimus.
religione quadam. et tanquam exorcismo omnia phantas
mata ejicientes. ac cohibentes.
Postremo. cum nobis exploratum sit. quantopere ex
perientia et historia aciem mentis humanæ disgregetg
et quam difiicile sit cpræsertim animis vel teneris. vel
præoccupatisj a principio cum natura consuescereg ad
jungimus sæpius observationes nostrasa tanquam primas
quasdam conversiones et inclinationea ac veluti aspectus
historiæ ad philosophiam z ut et pignoris loco hominibus
sint. eos in historiæ fluctibus perpetuo non detentum
irig utque. cum ad opus intellectus deveniatur. omnia
sint magis in procinctu. Atque per hujusmodi cqualem
describimusj historiam naturalem. aditum quendam fieri
SS msrmaurlo ornata
osse ad naturam tutum et commodumg atque materiam
intellectui præberi probam et præparatam censemus.
PosrrouAM vero et intellectum fidissimis auxiliis ac
præsidiis stipavimus. et justum divinorum operum exer
citum severissimo delectu comparavimusg nil amplius
superesse videtur. nisi ut philosophiam ipsam aggredi
amur. Attamen in re tam ardua et suspensa sunt quæ
dam. quæ necessario videntur interponendag partim do
cendi gratia. partim in usum præsentem.
l-lorum primum est. ut exempla proponantur inqui
rendi et inveniendi. secundum nostram rationem ac viam.
in aliquibus subjectis repræsentataz sumendo ea potissi
mum subjecta. quæ et inter ea. quæ quæruntun sunt
nobilissima. et inter se maxime diversag ut in uno
quoque genere exemplum non desit. Meque de iis
exemplis loquimun quæ singulis præceptis ac regulis.
illustrandi gratia. adjiciuntur hoc enim in secunda parte
operis abunde præstitimusj sed plane typos intelligimus
et plasmata. quæ universum mentis processum. atque
inveniendi continuatam fabricam et ordinem in certis
subjectis iisque variis et insignibus. tanquam sub oculos
ponant. litenim nobis in mentem venit. in mathematicis.
astante machina. sequi demonstrationem facilem et per
spicuamz contra. absque hac commoditate. omnia videri
involuta. et. quam revera sunt. subtiliora. ltaque hujus
modi exemplis quartam partem nostri operis attribui
mus z quæ revera nil aliud est. quam secundæ partis ap
plicatio-particularis et explicata -
Ar quinta pars ad tempus tantum. donec reliqua per
ficiantur. adhibeturz et tanquam foenus redditun usque
dum sors haberi possit. Meque enim finem nostrum ita
petimus occæcati g ut. quæ occurrunt in via utilia. negli- .
gamus. quamobrem quintam partem operis ex iis con
ficimus. quæ a nobis aut inventa. aut probata. aut ad
dita suntz neque id tamen ex rationibus atque præscrip
tis interpretandig sed ex eodem intellectus usu. quem
alii in inquirendo et inveniendo adhibere consueverunt.
litenim cunt. ex perpetua nostra cum natura consuetu
 msmlnurio onmis ss
dine. majora de meditationibus nostris. quam pro ingenii
viribus. speramusg tum poterunt ista veluti tabernacu
lorum in via positorum vice fungi. ut mens ad certiora
contendens in iis paulisper acquiescat. Attamen testa
mur interim. nos illis ipsis quod ex vera interpretandi
forma non sint inventa. aut probata. teneri minime velle.
lstam vero judicii suspensionem. non est quod exhorreat
quispiam in doctrina. quæ non simpliciter nil sciri posse.
sed nil nisi certo ordine et certa via sciri posse asserit z at
que interea tamen certos certitudinis gradus ad usum et
levamen constituitg donec mens in causarum explicatione
consistat. Meque enim illæ ipsæ scholæ philosophorum.
qui Acatalepsiam simpliciter tenuerunt inferiores fuere
istis. quæ pronuntiandi licentiam usuiparunt lllæ
tamen sensui et intellectui auxilia non paraverunt. quod
nos fecimus t sed fidem et auctoritatem plane sustuleruntg
quod longe alia res est. et fere opposita -

SnxrA tandem pars operis nostri ccui reliquæ inser

viunt ac ministrantj eam demum recludit et proponit
philosophiam. quæ ex hujusmodi cqualem ante docuimus
et paravimusj inquisitione legitima. et casta. et severa
educitur et constituitur. liane vero postremam partem
perficere et ad exitum perducere. res est et supra vires.
et ultra spes nostras collocata. Mos ei initia fut spera
musj non contemnenda. exitum generis humani fortuna
dabitg qualem forte homines in hoc rerum et animorum
statu. haud facile animo capere aut metiri queant. Meque
enim agitur solum felicitas contemplativm sed vere res
humanæ et fortunæ. atque omnis operum potentia
llomo enim. naturæ minister et interpres tantum facit
et intelligit quantum de naturæ ordine. opere. vel mente.
observaveritz nec amplius scit. aut potest. Meque enim
ullæ vires causarum catenam solvere aut perfringere
possuntz neque natura aliter. quam parendo. vincitun
ltaque intentiones geminæ illæ. humanæ scilicet scien
tiæ et potentiæ. vere in idem coinciduntz et frustratio
operum maxime fit ex ignoratione causarum.
Atque in eo sunt omnia. siquis oculos mentis a rebus
ipsis nunquam dejiciens. earum imagines plane ut sunt.
excipiet Meque enim hoc siverit lleus. ut phantasiæ
to msramurio omnia
nostræ somnium pro exemplari mundi edamus z sed potius
.benigne faveat ut apocalypsim. ac veram visionem vesti
giorum et sigillorum creatoris super creaturas. scri
bamus.
ltaque tu. Pater. qui lucem visibilem primitias crea
turæ dedisti. et lucem intellectualem ad fastigium operum
tuorum in faciem hominis inspirastig opus hoc. quod a
tua bonitate profectum. tuam gloriam repetit tuere et
rege. rllu. postquam conversus es ad spectandum opera.
quæ fecerunt manus tuæ. vidisti quod omnia essent bona
valdeg et requievisti. At homo. conversus ad opera.
quæ fecerunt manus suæ. vidit quod omnia essent vanitas
et vexatio spiritusg nec ullo modo requievit. quare si
in operibus tuis sudabimus. facies nos visionis tuæ et
sabbati tui participes. Supplices petimus. ut hæc mens
nobis constetz utque novis eleemosynis per manus
nostras et a1iorum. quibus eandem mentem largieris.
fanuham humanam dotatam velis.
 SuLllSLMuS liAwLliy.
sAcnm rruaonoanzia Pnorizssom
lLLuSlrlllSSlMl noMlMl

ll PSAMSlSSL
lSAlloMlS me vPlltuLAMlfL vlcacoMrrrs SAMcrfl ALSAML

sacaunuws.

Lncrom S.

cuM bomino meo placuerit eo me dignari honore.

ut in edendis operibus suis opera mea usus sitg non abs
re fore existimavi. si lectorem de aliquibus quæ ad hunc
primum tomum pertinent. breviter moneam. rllractatum
istum. c ne dignitate et augmentis Scientiaruma. ante
annos octodecim. edidit dominatio sua. lingua patria. in
duos tantummodo libros distributumg et regiæ suæ majes
tati dicavit. quod et nunc facit. Mon ita pridem ani
mum adjecit ut in Latinam linguam vertereturz inau
diverat siquidem illud apud exteros expetiz quinetiam
solebat subinde dicere. libros modernis linguis conscrip
tos. non ita multo post decocturos. lijus igitur transla
tionem. ab insignioribus quibusdam eloquentia viris ela
boratam. propria quoque recensione castigatam. jam
emittit. Ac liber primus certe. quasi mera translatio
est. in paucis admodum mutatusz at reliqui octo. qui
partitiones scientiarum tradunt. atque unico ante libro
continebantun ut novum opus. et nunc primum editum.
prodit. causa autem præcipua. quæ dominationem suam
movit. ut opus hoc retractaret. et in plurimis amplificaret
ea fuitg quod in i lnstauratione Magnas cquam diu
postea ediditj Partitiones scientiarum. pro prima t lnstau
rationiss parte constituitg quam sequeretur i Movum
organumlg dein i l-listoria Maturalisgg et sic deinceps.
cum igitur reperiret partem eam de Partitionibus scien
tiarum jam pridem elaboratam clicet minus solide quam
 de
argumenti dignitas postularetj optimum fore putavit. si
retractaretur. et redigeretur in opus justum et com
pletum. Atque hoc pacto. fidem suam liberari intel
ligit. de prima parte t lnstaurationiss præstitam. quan
tum ad opus ipsum. non est tenuitatis meæ. de eo ali
quid præfari. Præconium ei. quod optime conveniat.
existimo futurum illud. quod bemostlienes interdum
dicere solebat de rebus gestis Atheniensium veterumg
t Laudatorem iis dignum esse solummodo tempusf
beum opt. Max. obnixe precor. ut. pro dignitate ope
ris. fructus uberes diuturnique et auctori et lectori con
tingant.
 PliAlSlclScl
lSAlloMlS nn vllltllLAMlq vrcncoMrrrs
s SAMcrPl ALlSAML

ms

mcrmrrArrn nm AuSMlSMrlllS

ScllilMllllAlluM
Llnlik PklMllS.

An SSSSM supM.

Svn veteri lege. rex optime. erant et spontaneæ obla

tiones. et quotidiana sacrificiag hæc ex rituali cu1tu. illæ
ex pia alacritate profectæ. Arbitror equidem deberi tale
quidpiam regibus a servis suisg ut scilicet quisque non
solum muneris sui tributa. sed et amoris pignora deferat.
Atque in prioribus illis spero me minime defuturumg in
posteriori autem genere dubitavi. quid potissimum sume
remz satius autem visum est. hujusmodi aliquid deligere.
quod potius ad personæ tuæ excellentiam. quam ad ne
gotia coronæ spectaret
ligo sæpissime de majestate tua. ut debeo. cogitans
cmissis aliis sive virtutis. sive fortunæ tuæ dotibusj magna
prorsus afiicior admiratione. cum intueor excellentiam
earum in te virtutum. facultatumque. quas philosophi in
tellectuales vocantz capacitatem ingenii tot et tanta com
plexam. firmitudinem memoriæ. prehensionis velocitatem.
judicii penetrationem. elocutionisque ordinem simul et
facilitatem Subit profecto animum quandoque dogma
illud Platonicum. quo asseritur. f scientiam nihil aliud
esse. quam reminiscentiamg animumque naturaliter om
nia cognoscere. nativæ luci. quam specus corporis obum
braverat. subinde redditumf certe hujus rei csi in quo
alioj relucet in majestate tua exemplum insigneg cui
adeo prompta est mens ad concipiendam flammam. ubi
atlt na Auemnnris sclaurmnuu tmn 1.
vel levissima eam excitaverit objecta occasio. vel minima
alienæ cognitionis scintilla affulserit. quemadmodum
igitur. de regum sapientissimo. sacra perhibet Scriptura.
t cor illi fuisse. tanquam arenam marisiz cujus quan
quam massa prægrandis. partes tamen minutissimæg sic
mentis indidit veus majestati tuæ crasim plane mirabi
lem. quæ cum maxima quæque complectatun minima
tamen prehendat. nec patiatur effluerez cum perdifficile
videatur. vel potius impossibile in natura. ut idem in
strumentum et grandia opera. et pusilla apte disponat.
quantum ad elocutionem tuam. occurrit illud cornelii
rllaciti de Augusto cæsareg t Augustoig inquit t pro
fiuens. et quæ principem virum deceret. eloquentia fuitf
Sane si recte rem perpendamus. omnis oratio aut labo
riosa. aut affectata. aut imitatrixl quamvis alioquin ex
cellens. nescio quid servile olet. nec sui juris est. rlluum
autem dicendi genus vere regium estf profluens tanquam
a fonte. et nihilominus. sicut naturæ ordo postulat rivis
diductum suis. plenum facilitatis felicitatisque. imitans
neminem. nemini imitabile. Atque sicut in rebus tuis.
quæ tam ad regnum. quam ad domum tuam spectant.
virtus videtur cum fortuna certareg mores scilicet optimi
cum felici regimineg spes tuæ olim patienter et pie cohi
bitæs cum fausta et opportuna speratomm adeptioneg
thori conjugalis sancta fides cum fructu conjugii beato.
in sobole pulcherrimag pia. et principe christiano dig
nissima ad pacem propensio. cum sirnili vicinorum prin
cipum inclinatione. in idem votum feliciter conspiran
tiumz sic et in intellectus tui dotibus non levior exoritur
lis et æmulatio. si eas. quæ anatura ipsa præbitæ sunt et
infusæ. cum instructissima gaza multiplicis eruditionisn
et plurimarum artium scientia committamus Meque
vero facile fuerit regem aliquem post christum natum
reperire. qui fuerit majestati tuæ literarum divitiarum et
humanarum varietate. et cultura comparandus Percur
rat. qui volucr-it. imperatorum et rerum serieml et juxta
mecum sentiet Magnum certe quiddam præstare reges
videntun si delibantes aliorum ingenia ex compendio sa
piant. aut in cortice doctrinæ aliquatenus hæreant. aut
denique literatos ament evehantque. At regem. etre
gem natum. veros eruditionis fontes hausisscg imo ip
Lm. Lj me Auomnnrrs scmurmnunr tts
summet fontem eruditionis esse. prope abest a miraculo.
ylluæ vero majestati etiam illud accedit. quod in eodem
pectoris tui scrinio sacræ literæ cum profanis recondan
tur g adeo ut cum l-lermete illo rllrismegistm triplici glo
ria insigniaris. potestate regis. illuminatione sacerdotis.
eruditione philosophi cum igitur alios reges longe hac
laude cproprie quæ tua estj superesg æquum est. ut non
solum præsentis seculi fama. et admiratione celebretun
aut etiam historiarum lumine posteritati transmittatur.
verum ut solido aliquo in opere incidatur. quod et regis
magni potentiam denotet. et regis tam insigniter docti
imaginem referat. i
quare fut ad inceptum revertarj nulla potior mihi
visa est oblatio. quam tractatus aliquis eo spectans lrlu
jus argumentum duabus constabit partibus ln priori
cquæ levior est. neque tamen ullo modo prætermittendaj
de scientiæ et literarum per omnia excellentia agendum
estg et simul de merito eorum. qui in iisdem provehen
dis operam strenue et cum judicio impendunt Posterior
vero pars cquod caput rei estj proponen quid in hoc ge
nere hucusque actum sit et perfectumg insuper et ea
perstringet quæ videntur desiderarig ut quamvis non
ausim seponere aut deligere. tuæ quod præcipue majes
tati commendem. tamen multa et varia repræsentando.
regias tuas cogitationes excitare possim. ut proprios pec
toris tui thesauros excutias. atque inde pro magnanimi
tate tua atque sapientim optima quæque. ad artium et
scientiarum terminos proferendos. depromas

in ipso vestibulo prioris partis. ad purgandam viam.

et quasi iudicendum silentium. quo melius audiantur tes
timonia de dignitate literarum. absque oblatratione taci
tarum objectionum. statui primo loco liberare literas op
probriis et vilipendiisa quibus impetit eas ignorantiam sed
ignorantiag sub non uno schematez modo in theologo
rum zelotypia. modo in politicorum superciliol modo in
ipsorum literatorum erroribus sese ostentans. et prodens.
Audio primos dicentes scientiam inter ea esse. quæ parce
cauteque admittenda suntz scientiæ nimium appetitum
fuisset primum
hærere peccatum.
serpentinum quid unde
in ea.hominis lapsusg
siquidem hodieque
ingrediens tu-i
se na avum-miris scmnrmnut ftra L
morem inducitg t Scientia inflatlz Salomonem censere.
t Paciendi libros nullum esse finem. multamque lectio
nem carnis esse afiiictionemlg et alibi. t ln multa sapien
tia multam esse indignationenfg et t qui auget scientiam.
augere et doloremig ll Pauli monitum esse. f lie deci
piamur per inanem philosophiamlz quin et experientia
notum esse. doctissimos viros. hæreticorum coryphæos.
doctissima secula in atheismum proclivia fuisseg contem
plationem denique secundarum causarum auctoritati pri
mæ causæ derogare.
ut igitur falsitatem hujus dog1natis. fundamentaque
ejus male jacta aperiamusg cuivis obviam est istos non
percipere. scientiam. quæ lapsum peperit. non fuisse pu
ram illam primigeniamque scientiam naturalem. cujus
lumine homo animalibus in paradiso adductis. nomina ex
natura imposuitg sed superbam illam boni et malis per
quam excutere lleum. sibique ipse legem figere ambivit.
Meque certe vis ulla scientiæ. quanta quanta sit. inflat
mentem. cum nihil implere animum. nedum distendere
possit præter beum. beique contemplationem. quare
Salomom de duobus
atque audituj palmariis
loquensg ait. il inventionis sensibusaurem
oculum videndo. cvisu

audiendo non satiari/ quod si non sit impletio. sequi

tur. continens majus esse contento. haud aliter de sci
entia ipsa. animoque humano tcni sensus sunt tanquam
emissariij definit his verbis. quæ calendario suo epheme
ridique. omnium rerum tempora describenti. subnectit.
ita concludensg t omnia beus condidit. ut unumquodque
pulchrum sit in tempore suoz mundum quoque ipsum
indidit cordi eorumz invenire tamen homo non potest
opus. quod operatus est beus. ab initio usque ad finemf
quibus verbis haud obscure innuit. beum fabricatum
esse animum humanum instar speeuli. totius mundi cap
pacem. ejusque non minus sitientem. quam oculum lumi
nisz neque gestientem solum conspicere varietates vicissi
tudinesque temporum. verum etiam perscrutandi explo
randique immotas atque inviolabiles naturæ leges. et
decreta. ambitiosum. lit quamvis innuere videatun sum
mam illam naturæ oeconomiam cquam appellat t opus.
quod operatur beus. ab initio usque ad finemj non
posse inveniri ab homineg hoc non detrahit captui hu
Lra Lj na Auumznris scmnmAnvbL dli
mano. sed in impedimenta doctrinæ rejiciendumg qualia
sunt vitæ brevitas studiorum divortia. scientiarum tra
ditio prava et infida. plurimaque alia incommoda. quibus
humana conditio irretitur z siquidem nullam universi
partem ab humana
alibi docet. inquiensdisquisitione alienam est
l Spiritusi hominis esse. satis clare
tanquam lu
cerna llei.l qua intima arcana explorat. quare si tanta
sit amplitudo captus humani. manifestum est. nullum
esse periculum a quantitate scientiæ. ut ut diffusa. ne
aut tumorem inducat. aut excessumz sed a qualitate
tantum. quæ quantulacunque sit si absque antidoto sua
sumatur. malignum. quid habet. atque venenosum. fia
tuosis symptomatis plenissimum llæc antidotus sive
aroma ccujus mixtio temperat scientiam. eamque salu
berrimam eiiicitj est charitas quod etiam priori clau
sulæ subjungit Apostolus dicens t Scientia infiat. cha
ritas autem ædificatf cui consonum est. quod alibi
docetz c Sils inquit. t linguis loquar angelorum. vel ho
minum. charitatem autem non habeam. factus sum velut
æs resonans aut cymbalum tinniensf Mon quin eximium
quid sit loqui linguis angelorum et hominum. sed quis
si segregetur a charitate. neque ad commune humani ge
neris bonum dirigatur. potius inanem gloriam exhibebit.
quam solidum fructum. censuram quod attinet Salo
monis de excessu legendi scribendique libros et cruciatu
spiritus e scientia oriundo g monitumque etiam Paulinmm
t Me decipiamur per inanem philosophiam.z si recte expli
centur ea loca. optime ostendent veros cancellos et li
mites quibus humana scientia circumsepiturg ita tamen
ut liberum sit ei. absque omni coarctatione universam
rerum naturam amplecti. Sunt enim limites tres. Pri
mus ne ita felicitatem colloceinus in scientia. ut interim
mortalitatis nostræ oblivio subrepat. Secundus ne sic
utamur scientia. ut anxietatem pariat. non animi tran
quillitatem. rllertius i ne putemus posse nos per na
turæ contemplationem. mysteria divina assequi. Mam
quantum ad primum. optime in eodem libro alibi se Sa
lomon explicata t Satisz inquit. t perspexi. sapientiam
tantum recedere a stultitia. quantum lucem a tenebris
sapientis oculi in capite ejus stultus in tenebris oberratg
sed simul didici moriendi necessitatem utrique esse com
as ne Auemmzris scmnrmnum tum 1.
munemf ne secundo certum est. nullam animi anxie
.tatem. aut perturbationem oriri e-scientia. nisi tantum
et semen
per scientiæj
accidens. per se
omnis jucunda
enim est. etcum
scientia.l autemgejo-rj
admiratiq

clusione-s inde deducuntun quæ oblique rebus nostrisfagp

plicatæ. vel infirmos metus gignunt. vel immadicastcupj
ditates. tum demum nascitur cruciatus ille. etperturba
tio mentis. qua de loquimur z tunc enim scientia non est
amplius lumen siccum fut voluit lderaclitus ille obscurum
t Lumen siccum optima anima.j sed fit lumen madidum.
atque humoribus affectuum maceratum. yllertia regula
accuratiorem paulo disquisitionem postulat. neque sicco
pede prætereunda est. Siquis enim ex rerum sensibilium
et materiatarum intuitu. tantum luminis assequi sperem
quantum ad patefaciendam divinam naturam. aut volun
tatem suflicien næ iste decipitur per inanem philoso
phiam. Pltenim contemplatio creaturarum. quantum ad
creaturas ipsas. producit scientiamg quantum ad beum.
admirationem tantumg quæ est quasi abrupta scientia
ldeoque scitissime dixit quidam Platonicusg i Sensus hu
manos solem referre. qui quidem revelat terrestrem glo
bum. caelestem vero et stellas obsignatf Sic sensusrre
serant naturalia. divina occludunt. Atque hinc evenit
nonnullos e doctiorum manipulo. in hæresin lapsos esse.
quum. ceratis sensuum alis innixi. ad divina evolare con
tenderent. Mamque eos. qui autumant nimiam scien
tiam inclinare mentem in atheismum. ignorantiamque
secundarum causarum pietati erga primam obstetricari.
libenter compellarem dobi quæstionez i An oporteat
mentiri pro nem et ejus gratia dolum loqui conveniat. ut
ipsi gratificemur lll Liquet enim. lleum nihil operari or
dinario in natura. nisi per secundas causas. cujus diver
sum credi si vellent. impostura mera esset. quasi in gra
tiam nei. et nihil aliud. quam auctori veritatis immun
dam mendacii hostiam immolare. quin potius certissi
mum est. atque experientia comprobatum. leves gustus
in philosophia movere fortasse ad atheismum. sed ple
niores haustus ad religionem reducere Mamque in li
mine philosophiam cum secundæ causæ. tanquam sensi
bus proximæ. ingerant se menti humanæ. mensque ipsa
in illis hæreat atque commoretun oblivio primæ causæ
 Lnanj ne Auumsxrrs sclanrrmavzm i dis

obrepere possitz sin quis ulterius pergat. causarumque

dependentiam. seriem. et concatenationem. atque opera
providentiæ intueatun tunc. secundum poetarum mytho
logiam. facile credet summum naturalis catenæ annulum
pedi solii lotis attigi ut semel dicamz nemo. male ap
plicatæ sobrietatis moderationisque famam captans.
posse nos nimium progredi. in libris sive Scripturarum.
sive creaturarum. theologia. aut philosophia. existimetg
quinimo excitent se bomines. et infinitos profectus audac
r ter urgeant utrobique. et persequanturg caventes tantum
ne scientia utantnr ad tumorem. non ad charitatem. ad
ostentationem. non ad usumg et rursus. ne distinctas illas
theologiæ philosophiæque doctrinas. earumque latices
imperite misceant ac confundant

AccunAMus nunc ad opprobria. quibus literas asper-

gunt politici llla ejusmodi suntz artes emollire animos.
rmilitarique gloriae ineptos reddere z tum in politicis quo
que corrumpere ingeniag quæ vel nimis curiosa efficiunt
ex varietate lcctionisg vel nimis pertinacia ex rigore re
gularum g vel nimis tumida ex magnitudine exemplorum g
vel nimis extravagantia ex dissimilitudine exemplorumg
quin saltem utcunque avertere. ct alienare animos ane
gotiis. et actione. otii ac.secessus amorem instillantesz
dein rebuspublicis inducere disciplinæ rclaxationem. dum
unusquisque promptior est ad disputandum. quam ad
obtemperandum. Linde cato censorius. cum primis
mortalium sapiens. ubi juventus llomana ad cameadem
philosophum. qui venerat Ptomam legatus. dulcedine at
que majestate eloquentiæ ejus capta. undique conflueren
frequenti senatu auctor fuit ut expeditis negotiis. primo
quoque tempore dimittercnt hominem. ne civium animos
inficeret. et fascinaren et nec opinantibus morum consue
tudinumque patriarum mutationem induceret. lioc
etiam permovit virgilium fdum studia sua patriæ existi
mationi posthaberetj ut artes politicas a literariis segre
garetg illas komanis vendicana has Sræcis relinquens.
in versibus illis decantatisz
rfu regere imperio populos. llomanæ memento z
l-læ tibi erunt artes. lilia vi. SSL i
videmus etiam Anytum. Socratis accusatorem. pro cri
voL. vlL li
so mt Auennxrrs sciam-rutrum cum l.
miue ei objecisse. quod et varietate sermonum. ac disv
putationum suarum. auctoritatem et reverentiam legum
consuetudinumque patriarum. apud adolescentes immio
nueretg quodque artem profiteretur perniciosam et peri
culo plenam. qua quis instructus. deteriorem causam
meliorem faceret.veritatemque ipsam eloquentiæ apparatu
obrueret.
verum hæ criminationes. cæteræque ejusdem farinæ.
potius personatam gravitatem præ se ferunt. quam veri
tatis candorem. rllestatur enim experientia. sicut unos
atque eosdem homines sic una eademque tempora. et
rerum bellicarum. et optimarum artium gloria floruisse.
viros quod attinet. exemplo sit nobile par imperatorum
Alexander Magnus. et dulius cæsar dictaton alter Aris
totelis in philosophia discipulus. alter ciceronis in dicendo
rivalis. Aut si quis requirat potius literatos. qui in claros
imperatores evaserunt. quam imperatores. qui insigniter
docti fueruntg præsto est lipaminondas .fhebanug aut
xenophon Atheniensisz quorum ille primus fuit. qui
fregit potentiam Spartanorumg hic autem primus. qui
stravit viam ad eversionem monarchiæ Persarum. lstud
vero armorum literarumque quasi conjugium. clarius
adhuc in temporibus quam in personis. elucescit. quanto
nimirum seculum homine objectum grandius est. ipsa
quippe eademque tempera. apud jligyptios. Assyrios.
Persas. Sræcos. komanosque. quæ propter bellicam vir
tutem maxime celebrantun etiam et literis plurimum
fuerunt nobilitatag adeo ut gravissimi auctores philoso
phique. et clarissirni duces atque imperatores. eodem
seculo vixerint Mec sane aliter fieri potestz quando
quidem ut in homine vigor corporis animique simul fere
maturescunt. nisi quod ille hunc paulo antevertatz sic
in rebuspublicis militaris gloria literataque cquarum illa
corpori respondet. hæc animoj aut coæva sunt. aut se
proxime consequuntun
d am vero. eruditionem politicis impedimento esse potius
quam adjumento. nil minus probabile Patemur omnes.
temerarium quiddam esse empiricis medicis corpus et
valetudinis curam tradereg qui solent pauca quædam
medicamenta. quæ illis videntur panchresta. venditare.
quorum fiducia nihil non audent tentaret cum tamen
 mat Lj ms AueMeums scmnrmnuMt eu
neque causas morborum. neque ægrotorum habitus neque
. symptomatum-periculm neque veram sanandi methodum
calleant. videmus pariter errare eos. qui ad causas et
lites suas expediendas adhibent leguleios. in practica
potius quam in libris juris versatos. quibus os facile obli
nitur. si quid novum. aut extra experientiæ suæ calles
tritos occurratz consimiliter non potest non esse pericu
losissimum. quoties summa rerum empiricis consiliariis
præcipue mandatun id contra. vix exemplum adduci
possit reipublicæ infeliciter administratæ. ad clavum ses
dentibus viris eruditis quamvis enim in more sit politicis.
literatos pedaneorum nomine elevareg historia tamem
veritatis magistra. in plurimis fidem facit. pupillares
principes adultis longe præstitisse cnon obstante ætatis
incommodoj ea ipsa de causa. quam politici sugillann
quod scilicet tunc temporis a pædagogis administratum
sit imperium. quis ignorat. per decantatum illud quin
quennium Meronisi onus rerum incubuisse Senecæ pæ
dagogoi quin et crordianus junior decennium laudis
Misitheo pædagogo debuit. lxi-eque infelicius imperium
gessit Severus Alexanden dum minor fuitz quo tempore
omnia procurabant mulieres. sed ex consilio præceptorum.
lmo convertamus oculos ad regimen pontificium. ac no
minatim Pii guinti vel Sixtinquinti. nostro seculo. qui
sub initiis suis habiti sunt pro fraterculis rerum imperitis z
reperiemusque acta paparum ejus generis magis esse
solere memorabilia. quam eorum. qui in negotiis civilibus
et principum aulis enutriti ad papatum ascenderint.
quamvis enim. qui in literis vitam maxime traduxerunt
minus solertes sint atque versatiles in occasionibus pren
sandis. atque accommodandis rebusg quo spectant ea.
quæ ab ltalis ragimzi di stato dicuntur. quorum nomen
ipsum aversatus est Pius quintus solitus dicereg i lisse
mera malorum hominum commenta. quæ opponerentur
religioni. et virtutibus moralibuss z in eo tamen abunde iit
compensatio. quod per tutum plenumque iter religionis.
justitiæ. honestatis. virtutumque moralium prompte atque
expedite incedantz quam viam qui constanter tenuerint.
alteris remediis non magis indigebunt. quam corpus
sanum medicina Porro autem curriculum vitæ in uno
homine suppeditare non potest exemplorum copiam ad
a a .
se nii mensam senis-uuum i cuni-ui
regendosteventus-vitæ etiamnin und hmnim fsieutlenilh 1
interdum fit ut nep/os verprotiepbsfwamwelprmiam
magis referat. quam l per-tremit i eodem-modo . haudflrtii-b
evenit. ut negotia præsentia magis quadretlt cumlexlehiplib
vet-ustioribug quam cum recentia-ibum - Pdstreliio iunius
ingenium tantum cedit amplimdiniliterarumg-qwriwm
privati reditus ærario. 1 i i n .- mul 1 nqmq
quod si detury deptavationesl inas-letlimpedimemag
quæ a politicis imputantur literis aliquid gelidum
et veritatisg attamen simulmonendumg eruditionem liii
singulis plus remedii. quam mali/afferte nlistdleniffij
literæ tacita quadam vi animum reddunt incertum atque
perplexumg at certe liquido praecipiunt qtiomoddlieogit
tationes sint expediendæg et quousque delibera-induit
quando demum sstatuendumz - imo ostendunt-quomodo
res interim absque æericulo trahi vossint etlwsuspendii
Ssto etiam. animos e ciunt magis pertinaees. et difirkfilesil
at simul docent. quæ res demonstrafionibus. quæ conjeffi
turis innitunturg neque minus distinetionum et exeepl
tionum usum. quam canonumlet principiorum ccnstaili
tiam. proponunt. listo rursus. seducunt et detorqneiit
animos
nesciog exemplorum
sed satis novi.veleras.
imparitate vel dissimilitudines
tam circumstantiarum enim
cias. quam comparationum errores et applicationum cauf
tiones. explicareg adeo ut in universum magis corrigaht
animos. quam corrumpant. ldæc autem remedia insinuant
undequaque literæ. magna vt et varietate exemplorumL
Perpendat quis errores clementis septimi. a Suieciardinog
qui ei fuit quasi domesticus. tam luculenter depictosit
aut vacillationes ciceronisu in epistolis ad Atticum. mana
propria ad vivum resectasg omnino inconstantiam.-let
crebras consiliorum mutationes vitabitz inspiciat errores
Phocionisg pervicaciam exhorrebitz fabulam lxionis lei
gatg et nimias spes. et hujusmodi fumos. ac nebulas dist
pelletz intueatur catonem secundumg neque unquam
migrabit ad antipodas. et contraria præsenti seculo ves
tigia fig-et .
dam qui putant literas desidiæ amicas esse. otiique
et successus dulcedine perfundere animumg mirum
præstabunt. si. quæ assuefaciunt mentem perpetuæ agi
.tationi. socordiæ patronas ostendantz cum contra vere
 una Ljj m Auemimis scxsxzrmaum liii
agis-maripossit. inter omnia hominum. genera nullurn
negotialamare-propter ipsagnegotias præter literatum.
Alii-enim res et negotia diligunt quæstus gratia. ut con
ductitii opus propter mercedemz alii honoris ergog
etenim dum res gerunt. vivunt in oculis hominum. exis
timationique suæ iuserviunt. alioqui evanituræz alii
propter potentiam. et fortunæ prærogativmm ut amicos
remunerars inimicos ulcisci possintz alii ut facultatem
aliquam suam. quam adamant. exerceant. ac sibi ipsis
hoc nomine sæpius gratulentur. et arrideantz alii deni
queutalios suos fines consequantur. Adeo ut. quod
de gloriosis dici solet. eorum fortitudinem sitam esse in
spectantium oculis sic hujusmodi hominum diligentia et
strenuitas hoc videtur agers aut ut alii plaudant. aut ut
intra se gestiant. Soli literati negotiis et occupa
tionibus delectantur. tanquam actionibus naturæ consen
tancis et non minus salubribus animo. quam exercitatio
est corpori. ipsam rem. non emolumentum. intuentesz
. ita ut omnium minime sint defatigabiles si modo res
sithujusmodi. ut animum pro dignitate ejus impleat. et
detineaty quod si reperiantur interdum nonnulli. in
legendo strenui. in agendo cessatoresg non hoc a literis
ortum habet. sed imbecillitate et mollitie quadam corpo
ris animiveg quales notat Senecaz l tluidamL inquit.
s tam sunt umbratiles ut putent in turbido esse. quic
quid in luce est.. usuvenire poterit fortasss ut hujus
modi ingenii sibi conscii. se derit literisg eruditio autem
ipsa hujusmodi ingenia minime indis aut progignit.
quod si quis illud nihilominus mordicus teneas literas
nimium absumere temporis quod alias rectius impendi
possitg aio. neminem adeo distringi negotiis quin habeat
sua otii intervalls donec agendi vices atque æstus refiu
ant. nisi aut admodum hebes sit in expediendis negotiis
aut parum cum dignitate ambitiosus in negotiis cujus
lcunquc generis captandis liestat igitur quærendum.
qua in re et quomodo has subsecivas horas collocare
oporteatg studiis an voluptatibus genio an ingenio
indulgendum Sicut recte respondit llemosthenes
.AlschinL homini voluptatibus deditoz qui cum per con
itumeliam objecisset. corationes ejus lucernam olerez
foli inquitr rmulturm interest inter ea. quæ ego ac tu
M nia Avemnnris semnrimmvn cum L
ad lucernam facimusl quare neutiquam metuendum
ne literæ eliminent negotiag quin potius vindicant ani
mum ab otio et voluptate. quæ alias sensim ad utriusque
damnum. et negotiorum. et literarum. subintrare solent
beim quod oggerunt. literas reverentiam legum at
que imperii convellere. calumnia mera est. nec probabili
ter ad criminandum inducta. Mam qui cæcam obedien
tiam fortius obligare contenderiL quam officium ocula
tumg una opera asserat. cæcum manu ductum certius
incedere. quam qui luce et oculis utitur. lmo citra om
nem controversiam. artes emolliunt mores. teneros red
dunt. sequaces. cereos. et ad mandata imperii ductiles z
ignorantia contra. contumaces. refractarios. seditiosos r
quod ex historia clarissime patet. quandoquidem temf
pora maxime indocta. inculta. barbara. tumultibus. sedi-i
tionibus. mutationibusque maxime obnoxia fuerint. ram
ne catonis censoris judicio. hoc dictum esto. meritis.
simas eum blasphcmiæ in literas luisse poenas. cum sep
tuagenario majon quasi repuerascens. Sræcam linguam
cupidissime addisceret. lix quo liquet. priorem illam
censuram Sræcæ literaturæ. ex affectata potius gravitate.
quam quod ita penitus sentiret. fiuxisse. Ad virgilii
vero carmina quod attinet utcunque illi libitum fuerit
universo mundo insultare. liomanis asserendo artes im
perandi. cæteras tanquam populares aliis relinquendog
in hoc tamen manifesto tenetur. ltomanos nunquam im
perii fastigium conscendisse. donec ad artium culmen
simul pervenissent. Mamque duobus primis cæsaribus.
viris imperandi peritissimis. contemporanei erant opti
mus poeta ille ipse virgilius Marm optimus historicus
ffitusiLiviusg optimus antiquarius Marcus vario opti
mus. aut optimo proximus orator Marcus cicero g prin
cipes certe. ex omni memoria. in sua quique facultate.
sPostremo. quantum ad Socratis accusationem. id dico
tantumg recordemur temporum. quibus intentata estg
nimirum sub triginta tyrannis. mortalium omnium cru
delissimia sceleratissimis. iniperioque indignissimisz quia
rerum et temporum orbis postquam circumactus esset
socrates ille cflagitiosus scilicetj heroibus annumeratus
est. et memoria ejus omnibus tarn divinis. quam huma
nis honoribus cumulatat quia disputationes ejus tan
L1n. Lj ms AuuMmzrrs scmurmauim ss
quam corruptrices morum prius -habitæ. pro præsentissi
mis mentis morumque antidotis ab omni posteritate ce
lebrabantun Atque hæc sufiiciant ad respondendum
politicis. qui superciliosa severitate. aut fucata gravitate.
ausi sunt literas incessere contuxneliisg quæ tamen con
futatio impræsentiarum. nisi quod nesciamus an ad pos
teros permanaturi sint labores nostri. minus necessaria
videaturg cum aspectus et favor duorum literatissimorum
principunm lillizabethæ reginæ et majestatis tuæ. tan
quam castoris et Pollucis. lucidorum siderum. tantum
apud nos in Sritannia literis amorem reverentiamque
conciliaverint.

Mvuc ad tertium vituperationum genus pervenimus

quod a literatis ipsis in literas redundat. altiusque cætei
ris solet hærere z eæ vel a fortuna. vel a moribua vel a
studiis ipsorum originem ducunt z quarum prima ex
tra potestatem ipsorum est. secunda extra rem. ut tertia
sola proprie in disquisitionem venire videatur. quia ta
men non tam de vero rerum pondere. quam de vulgi æsti
matione. sermo instituendus est. haud abs re fuerit. etiam
de alteris duabus pauca quædam innuere..
quapropter dignitatis imminutionea et quasi dehones
tamenta. quæ a literatorum fortuna literis imponuntury
sumuntur aut a paupertate et inopia ipsorum. aut a
vitæ genere obscure et umbratili. aut ab occupationunn
in quibus versantun subjecto non admodum nobili.
quantum ad paupertatem pertinet. quodque fre
quenter usuveniat. ut literati inopes sint. et tenui ple
runque origine. neque tam propere ditescant. ac alii. qui
quæstui solum inbiant z consultum foret. hunc locum de
laude paupertatis. fratribus mendicantibus fpace eorum
dixerimj exornandum traderez quibus Machiavellus non
parum tribuebat. cum diceretz t jamdudum actum esse
de regno sacerdotum. nisi reverentia erga fratres ac mo
naehos. episcoporum luxum et excessum compensassetiz
pariter dicat quis. felicitatem et magnificentiam princi
pum et nobilium. jam olim recidere potuisse in barbariem
et sordes. nisi deberent literatis istis pauperibus civ lis
vitæ culturam et decus. Sed-nussis his laudum aucupiis.
notatu dignum est. quam sacra atque veneranda res. per
tlitis ma anonymus scmm-mnw. tum in
aliquot quæ
apud ltomanos seculav
nihilpaupertas ripsa habita
.fueritg tamen respublica trahebat exparadonlsl
Sic enim præfatur lll Liviusz t Aut me amori
suscepti
nec fallit.nec
sanctior. autbonis
nullaexemplis
unquamditior
respublica-mea
fuit. necrinrquam

tam seræ avaritia luxuriaque immigraverinfg.znecmuhi

tantus ac tamdiu paupertati ac parsimoniæ honosefucritzi
quin etiam. postquam lloma jam degenerassen legimus
cum cæsar dictator collapsam rempublicam instaurdtah
arum se profiteretur. quendam ex amicis ejus.promisso
sententiam. nihil tam expeditum esse ad id. quod agerctg
quam si divitiarum honos quoquo modo tollereturmhMa-r
rumL inquit. t hæc. et omnia mala pariter cum honora
. pecuniæ desinenn si neque magistratum neque alia
cupienda. venalia eruntf nemque quemadmodumnm
dictum est. t ruborem esse colorem virtutisj licet qm
doque oriatur ex culpag ita recte statuas. paupertatem
. esse virtutis fortunam. quamvis interdum a luxu et incutit
accersatun Salomonis certe hæc est sententia.zxtzqdi
- festinat ad divitias. non erit insons si et præceptuml i
ltatem eme. et noli vendereg similiter scientiam. etu-prim
dentiamga quasi æquum judicet. opes impendendamuj
doctrina pareturg non doctrinam eo vertendam ut opes
congerantuin sim-ta
quid attinet dicere de vita illa privata et obsmrm
quam literatis objiciunt 1 Adeo tritum thema est. atque
ab omnibus jactatum. otium ct secessum cmodo absint
desidia et luxusj præponere vitæ forensi et occupataæ.
propter securitatem. libertatem. dulcedinem. dignitatemi
aut saltem ab indignitatibus immunitatem ut nemo
tractet hunc locum. quin bene tractetg ita humanis con
ceptibus in experiendo. et consensibus in approbando
consonat. l-loc tantum adjiciam. eruditos. latentes in
rebuspublicis. et sub oculis hominum minime degentes.
similes esse imaginibus cassii et liruti. de quibus. in
elatione .luniæ non gestatis cum aliæ plurimæ duceren
-tur. rllacitusg t llo ipsox inquit t præfulgebann quod
nLn visebantuns
ne occupationum. quæ literatis committuntun vilitr te.
illud occurrit. quod demandetur iisdem puerorum ac
juniorum institutio. cujus ætatis contemptus in magistros
mm- zLj ma ausum-satis salaminam si
ipsumrednndat.n cæterum quamiirjusta sit hæc obtreeai
tnibiofalsinrion1 exnvulgr opinio-net sed ex sano judicio res
peepemdaeun inde licet æstimare. quod diligentibres sint
omnes in imbuenda testa lrecenti. quam veteri g magisque
soiicitimsintg qualem admoveant terram teneræ plantæ.
quam adultae z unde liquet præcipuam curam circa rerum
etlcorporumtinitia versari. ltabbinis. si placet. porrige
aummzzm alnvenes vestri visiones videbunt. et senes som-g
niabunt somnia.i lix hoc textu colligunt. juventutenr
esse ætatem dignioremg quanto nimirum revelatio accedat
clarior per visione-s. quam per somnia. lllud vero notatu
omnino dignum.tquod licet pædagogi. velut simiæ tyran
nidisg scerræ sint ludibria. et temporum incuria in delectu
ipsorumiveintir obdormierit. vetus tamen querela sit. inde
usquefabyeptimis et prudentissimis seculis deducta. rasa
publicas circaileges quidem nimium satagere. circa edu
oationem indiligentes esse. quæ nobilissima pars priscæ
disciplinæ revocataest aliquatenus quasi postliminioyin
desuitarum collegiisg quorum cum mtueqr industriam
solerltiamques tam in doctrina excolenda. quam in moribus
informandis. illud occurrit Agesilai de Pharnabazo. t falis
cum sis. utinam noster essesf Atque hactenus de oppro
briis e literatorum fortuna et conditione desumptis.
quod ad literatorum mores. res est ista potius ad per
sonas.quam ad studia. spectans lleperiuntur proculdubio
inter eos quemadmodum in omnibus vitæ ordinibus et
gcneribusy tam mali. quam bonig neque propterea non
verum est cquod asseriturj t abire studia in moresig atque
literas. nisi incidant in ingenia admodum depravata. cor
rigerc prorsus naturam. et mutare in melius
veruntamen diligenter mihi atque ingenue rem æsti
manti. nullum occurrit dedecus literis. ex literatorum
moiibus. quatenus sunt literati. adhærensz nisi forte hoc
vitio vertatur ccujus bemosthenes cicero. cato secundus
Seneca. pluresque alii insimulanturj quod cum plerunque
tempora. de quibus legunt illis in quibus vivunt. et quæ
præcipiuntun illis quæ aguntun meliora sint g ultra quam
par est contendant morum corruptelas ad præceptorum
et dogmatum honestatem retrahere. et priscæ severitatis
mores temporibus dissolutis imponere z de quo tamen
abunde e propriis fontibus admoneri possunt. Solon
se rm Auemauris scmurmnon cum L
enim interrogatus. an optimas civibus suis dedisset leges P
t optimasz inquit. l ex illis. quas ipsi voluissentaccipere/
ita Plato.videns corruptiores suorum civium mores. quam
ut ipse ferre posset. ab omni publico munere abstinuit.
dicensz . Sic cum patria agendum esse. ut cum paren
tibusg hoc est. suasu. non violentiag obtestando. non
contestandof Atque hoc ipsum cavet ille. qui a consiliis
cæsariz t Monli inquit. t ad vetera instituta revocamusa
quæ jampridem corruptis moribus ludibrio suntf cicero
etiam hujus erroris arguit catonem secundum. Attico
suo scribensg l cato optime sentit. sed nocet interdum
reipublicæ g loquitur enim tanquam in republica Platonis.
non tanquam in fæce liomulif ldem cicero molli inter
pretatione excusat philosophorum dicta et decreta duri
oraz t lstig inquit. t ipsi præceptores et magistri videntur
fines officiorum paulo longius. quam natura vellet. pro
tulisse. ut cum ad ultimum animo eontendissemus. ibi
tamem ubi oportet. consisteremusf lpsemet tamen potuit
dicere t Monitis sum minor ipse meis zi quippe qui in
eundem lapidem ipse. licet non tam graviter. impegerit.
A1iud. quod eruditis non immerito fortasse objicitur
vitium. hujusmodi estg quod honori aut emolumento
patriarum suarum. aut dominiorum. proprias fortunas
aut præsidia postposueriut. Sic enim nemosthenes
Atheniensibus suis. t MeaL inquit. i consilia. si recte
attendatis. non sunt ejus generis. per quæ ego inter vos
magnus vos inter Sræcos despectui sitisg sed talia. ut
mihi sæpenumero ea haud tutum sit dare. vobis autem
semper utile amplectif liaud aliter Seneca. postquam
quinquennium illud Meronis æternæ eruditorum magis
trorum consecrasset gloriæ. dominum suum. omnibus jam
iiagitiis inquinatissimum. libere atque fidenter monere
non destitit. magno suo periculo. ac postremo præcipitio.
Meque aliter potest se habere resz siquidem humanam
mentem doctrina imbuit vero sensu fragilitatis suæ. in
stabilitatis fortunæ. dignitatis animæ et muneris suiz
quarum rerum memores. nullo modo sibi persuadere
possung fortunæ propriæ amplitudinem. tanquam præci
puum sibi bonorum inem statui posse. quare sic vivunt.
tanquam rationem reddituri lleo. et dominis post beum.
sive regibus sive rebuspublieis. hac formula. t iliiece tibi
ma Lj na AueMnurrs scmnrmnum ss
lucrifeci ga non autem illa. t licce mihi lucrifecif At poli
ticorum turba. quorum mentes in doctrina ofiiciorum. et
in contemplatione boni universalis non sunt institutus et
confirmataeb omnia ad se referuntg gerentes se pro centro
mundi. ac si omnes lineæ in se suisque fortunis debeant
concurrereg de reipublicae navi. licet tempestatibus jac
tata. neutiquam soliciti. modo ipsis in scapha rerum
suarum receptus detur et eifugium. At contra. qui
officiorum pondera. et philautiæ limites didiceruns munia
sua stationesque. licet cum periculo. tuentur. quod si
forte incolumes permaneant in seditionibus et rerum
mutationibus non id artibus aut versatili ingenios sed
reverentia quam probitas etiam ab hostibus extorquet.
tribuendum. cæterum. quod attinet ad fidei constantiann
et officiorum re1igionem. quas certe animis hominum
inserit eruditis utcunque eæ quandoque a fortuna mulc
tentur. aut ex malesanis politicorum principiis condema
nentur. tamen palam scilicet apud omnes laudem referent.
ut. in hac re. longa defensione non sit opus
Aliud vitium literatis familiars quod facilius excusa .
potest. quam negariz illud nimirum. quod non facile se
applicent. et accommodent. erga personas quibuscum
negotiantun aut vivunt. qui defectus e duabus oritur
causis Prima est animi ipsius magnitudm propter quam
ægre se demittere possunt ad observantiam unius alio
cujus hominis Amantis verba sunt. non sapientise
l Satis magnum alter alteri theatrum sumusf Meque
tamen inficias ibo. illum. qui aciem animi. instar oculi.
non possit æque contrahers ac dilatars insigni facultate
ad res gerendas esse orbatum Secunda vero causa est
probitas morum et simplicitasg quæ tamen delectum
judicii. non defectum. in illis arguit veri enim et
legitimi observantiæ erga aliquam personam limites non
ultra porrigunt se. quam ita nosse illius mores ut absque
offensione cum eo versari eumque consilio. si opus sis
juvars nobisque interim ipsis in omnibus cavere possi
musz verum alienos affectus rimari. eo tins ut illum
inflectas verses et ad libitum circumagas hominis est
parum candidi. sed potius astuti et bifidig id quod in
amicitia vitiosum fueris erga principes etiam inofiicio
sum Mos enim orientis quo nefas habetur oculos in
ah

mt
im Avonzxms scrum-mmari fumm
reges defigere. ritu quidem barbams est.ssedsigniflcax
tione bonulsz neque enim subditosl decetfloorda reg-mm
suorum. quæ sacræ Scripturæ inseiutabilvia dooenbgtcurion
sius rimari. v 1 - au ntum avum Mw
superest etiamnum aliud vitium f-quocum hanmpartem
concludamj literatis sæpius imputatu-m. videlicet quod in
rebus exiguis et externis cvultm gestu. incessu/sermonibus
quotidianis. et hujusmodij. deliciant in observando decororz
unde homines imperiti. ex istis minutis leviculisque erro
ribus. quanti sint in rebus majoribus tractandis conjeco
turam capiunt. verum fallit eos plerunque hujusmodi
judicium g imo sciant. responsum sibi esse a rllhemistoele zz
qui cum rogatus esset. ut fidibus caneret. arroganter satis
ipse de se. sed ad præsens institutum perquam apposite
respondit z t Se quidem iidium rudem esse sed quo pacto
oppidum parvum in civitatem magnam evadere posseti
satis nosse/ lit sunt proculdubio multi -politicarum
artium apprime gnari. quibus tamen in communi vita et
quotidianis reculis nihil imperitius. . quin etiam hujusn
tnodi sugillatores amandandi sunt ad Platonis elogium
de præceptore suo Socrate. quem haud absimilem dixit
pharmacopolarum pyxidibus. quæ exterius inducebanturr
simiis. ululis. satyrisque. intus vero pretiosos liquoresget
nobilia medicamenta recondita habebant z fatendo scilicet.
quod ad vulgi captum. et famam popularemt præ se
ferret nonnulla levia. atque etiam deformia. cum tamen
animi interiora surmnis tam facultatibua quam virtuti
bus essent repleta. Atque desmoribus literatorum hæc
hactenus
lnterim monere placet. nos nihil minus agere.quam
ut patrocinemur quibusdam professorum institutis ab
jectis et sordidis. quibus et se ipsos. et literas dehones
taruntz quales erant apud liomanog seculis posterioribus.
philosophi quidam in familiis divitum. mensarumque
eorum asseclæ. quos haud absurde dicas barbatos para
sitos. cujus generis quendam lepide describit Lucianus.
quem matrona nobilis catulum suum Melitæum in rheda
gestare voluitz quod cum ille ofliciose. sed indecenter
facer-en pusio subsannansz t vereorj inquit. i ne philo
..sophus noster o Stoico fiat cynicusf Ante omnia verg
nihiltam offecitliterarum dignitati. quam crassa et turpis
uma La bli Avuomemws scnzmlmmnm ei
adtilatio. ad quam multisa neque hi indocti. et calamos et
ingenia submisereg f.l-Lecubam in Plelenam. Paustinam
in-sL-ucretiami fuit eiti lilu-liartasj transformantes Meque
vero nimis laudo morem illum receptum libros patronis
nuncupandiy aimnlibriwpræsertim qui hoc nomine dig
nnntlipimvortitatistantm et rationis clientelam se dare
debeantgr - slMelius veteres qui/non aliis. quam amicis
ahquetæqualibuss scripta sua.dicare solebant. aut etiam
nominazzejusmodi amicorum tractatibus suis imponerez
quodsi forte-regibus. aut magnatibus opus nuncuparent.
tumn demum hoc factum est cum argumentum libri
personæutaliicoavenirett llæc autem. et similia repre
hcnsionemxpotius merentun quam defensionem.
qnzMequeshocgdicmsquæmi literatos culpem. si ad beatus
etspotentesmviros quandoque se applicent. liecte enim
ningenesseuidam-eum irrisione roganti zi qui feret. quod
philosophi divites sectarentun non divites philoso hos r
respondit. non sine morsu. l l-loc ideo fieri. quod philo
sephipquibus rebus indigeann probe intelligant g divites
nonritemi lvluic affine est illud Aristippi. cui. nescio quid
patenti. cum non attenderet bionysius. ille adorantis
momelabjecit-se ad pedes ej us g qui tum demum auscultans
petitionirannuit z- fsed paulo post quidam dignitatis philo
sophiæ asserum increpuit Aristippum. quod demittendo
se ad pedes tyranni pro tantilla re philosophiam ipsam
comrumelim affecissetz cui ille. t suam id culpem non
fuissejlrespondin t sed llionysii. qui aures gestaret in
pedibusf- quin prudens ille. non pusillanimis habitus estf
qui in disputatione quadam cum lladriano cæsare vinci
se passus estg excusans factum. i quod æquum esset ei
cedere. qui triginta imperaret legionibusf Atque prop
terea non sunt damnandi viri docti. ubi. cum res postulat.
aliquid de gravitate sua remittant. sive imperante neces
sitate sive impetrante occasioneg quod quamvis humile
videatun atque servile primo intuitu. tamen verius rem
æstimanti. censebuntur non personæ. sed tempori ipsi
servire .

PeneAMus nunc ad errores. atque inania. quæ in studiis

ipsis virorum doctorum intervemunt. iisque se immlscent g
id quod præcipue et proprie spectat ad præsens argum
ea mi .urom-mris summum-u cum L
mentum qua in re non est instituti nostri erroribus
ipsis patrocinarii sed per eorum censuram et secretionem
excutere quod sanum et solidum est. atque a calumnia
vindicare videmus enim. in more. præsertim apud in
vidos. esse. propter ea. quæ depravata sunt. etiam ea.
quæ impolluta et in statu suo manserunt. sugillareg
quemadmodum ethnici in primitiva ecclesia christianos
hæreticorum vitiis aspergere solebant Meque tamen
consilium est mihi. examen aliquod accuratius instituere
de erroribus et impedimentis literarum. quæ interiora et
a captu vulgi remotiora g sed de illis tantum verba facere.
quæ cadunt sub communi et populari observatione et
nota. aut saltem ab ea non longe recedunt.
quare tria praecipue deprehendo vana et inania in li
teris. quæ ansas præcipue præbuerunt ad obtrectandum.
lias enim res pro vanis ducimus. quae aut falsæ sunt. aut
frivolæg in quibus scilicet. aut veritas deficit aut usus z
illos etiam homines vanos et leves existimamus. qui aut
ad falsa creduli. aut in rebus exigui usus curiosi. curio
sitas autem. aut in rebus ipsis versatun aut in verbisg
quando nimirum. aut in rebus inanibus opera insumitun
aut circa verborum delicias nimium insudatur. quocircm
non certæ magis experientiæ. quam rectæ etiam rationL
consonum videtur. ut tres ponantur doctrinarum intem
peries. Prima est doctrina phantasticm secunda doctrina
litigiosa. tertia doctrina fucata et mollisz vel sicg vanæ
imaginationes. vanæ altercationes. vanæ affectationea
Ac quidem ordiar ab ultima wm
lntemperies ista. in luxurie quadam orationis sita clicet
olim per vices in pretio habita fueritj circa Lutheri tem
pora miris modis invaluit. ln causa præcipue fuit. quod
fervor et efiicacia concionum tunc temporis. ad populum
demulcendum et alliciendum maxime vigebat z illa autem
populare genus orationis poscebant. Accedebat odium
et contemptua illis ipsis temporibus. ortus erga scholasti
cos. qui stylo et scribendi genere utebantur valde diversm
verba licenter admodum cudentes nova et horrida. de
orationis ornatu et elegantia parum soliciti. dummodo
circuitionem evitarent. et sensus ac conceptus suos acute
exprimerentz atque hinc factum est. ut paulo pestem
major apud plurimos coeperit haberi verborum cura. quam
mas Lj ne suemanris scimzruauim SS
rerumg plerisque magis comptam phrasim. teretem pe
riodum. elansularumrhythmoa troporum stellulasg quam
pondus rerum. rationum nervos. inventionis acumem aut
judicii limam affectantibus illum demum floruit osorii
Lusitani episcopi luxurians et diluta oratio. rfunc Stur
mius in cicerone oratore et liermogene rhetore infinitam
et anxiam operam consumpsit rllunc car-rus et Ascha
mus apud nos. prælectionibus et scriptis suis ciceronem
et Pemosthenem usque ad coelum evehentes. juvenes ad
politum hoc et fiorens doctrinæ genus invitarunt. rllunc
lirasmus arripuit ansam introducendi ridiculam illam
echo. t necem annos consumpsi in legendo ciceronelz
cui echo respondit/ova asine. Scholasticorum vero doc
trina despectui prorsus haberi coepit. tanquam aspera et
barbaraz denique. ut semel dicam. præcipua illorum
temporum inclinatim et studium. potius ad copiam. quam
ad pondus. defiexit.
liic itaque cernere est primam literarum intemperiem.
quum. ut diximus verbis studetun non rebus z cujus.
etsi e citimis tantum temporibus protulerim exemplao
tamen secundum majus et minus et olim placuerunt
ejus generis ineptiæ. et deinceps placebunt. dam vero
iieri non potest. quin hoc ipsum multum faciat ad doa
trinæ existimationem minuendum et elevandam. etiam
apud vulgus imperitum. cum videant doctorum scripta.
tanquam primam literam diplomatis. quæ quamvis variis
calami ductibus et flosculis variegata sit. litera tamen est
unica Ac mihi sane videtur perapposita hujusce vanitatis
adumbratio. et quasi emblema. Pygmalionis illa insaniag
quid enim aliud sunt verba. quam imagines rerum. ut
nisi rationum vigore animata sint. adamare illa idem siti
ac statuam deperirei
lieque tamen temere damnandum est. si quis philoso
phiæ obscura et aspera verborum splendore illustren et
expoliatz hujus enim rei magna adsunt exempla in xe
nophonte. cicerone. Seneca. Plutarcho. ipsoque etiam
Platonez nec minor est utilitas quamvis enim diligentem
veri cognitionem. atque acre studium philosophiæ res
hæc nonnihil impediat. quoniam præpropere mentem con
sopit. atque ulterioris disquisitionis sitim et ardorem re
stinguitz si quis tamen doctrinam ad usustciviles adhibeat
et os Auuzunnrrs scmnrunum tum ij
csermocinandi videlicet. consulendi. suadendi. argumen
tandi. et similiumj omnia. quæ cupiat. præparata et
adornata in hujusmodi auctoribus reperiet. veruntamen
hujusce rei exeessus adeo juste contemnitury ut quemad
modum hercules cum videret in templo statuam Ado
nidis cveneris deliciarumj indignabundus dixit. t Mil sacri
eslg ita omnes llerculei literarum pugiles. id est laboriosi
atque constantes indagatores veritatis hujusmodi deli
cias et lautitias. tanquam nil divini spirantes. facile spre
verint.
Paulo sanius est aliud styli genus. neque tamen ipsum
omnino vanitatis expers. quod copiæ illi. et luxuriæ ora
tionis. tempore fere succedit. lllud totum inteo est. ut
verba sintl aculeata. sententiae concisæ. oratio denique
potius versa. quam fusag quo fit. ut omnia per hujusmodi
artificium. magis ingeniosa videantun quam revera sint.
rllale invenitur in seneca etiiisius. in illacito et Plinio
secundo moderatius g atque nostri temporis auribus coepit
esse non ita pridem accommodatum. verum hoc ipsum
mediocribus ingeniis gratum esse solet. adeo ut dignita
tem quandam literis concilietg attamen a judiciis magis
limatis merito fastiditurg et poni possit pro intemperie
quadam doctrinæ. cum sit verborum etiam et eorum
concinnitatis aucupium quoddam. Atque hæc dc prima
literarum intemperie dicta sunto. s
Sequitur ea intemperies in rebus ipsis. quam posuimus
mediam. et litigiosæ subtilitatis nomine dcsignavimusz
estque illa. de qua modo diximus aliquanto deterior. ut
enim rerum dignitas verborum cultui przecellit. sie. e
contrario. odiosior est vanitas in rebus. quam in verbis
qua in re. increpatio illa Paulina. non magis ad suam
ætatem referri. quam ad sequentia tempora deduci. po-.
testg neque theologiam tantum. sed etiam omnes scientias
respicere videtur. t navita prophanas vocum novitates.
et oppositiones falsi nominis scientiæf liis enim verbis
duo signa iudieiaque scientiæ suspectæ atque ementitæ
proponit. Primum est. vocum novitas et insolentiag
alterum. rigor dogmatunu qui necessario oppositionem.
et dein altercationes. quæstionesque inducit. certe quem
admodum complura corpora naturalia. dum valentin
tegrau corrumpuntur sæpius. et abeunt in vermes g eodem
sua rj masammianusscias-mixtam as
modo sana et solida rerum cognitiosæpenumero putrescitf
egusulritunein subtiles .vanas rinsalubres et csi ita loqui
iitersniculatas .quæstioncsg quae motu quodam et
riyaeitate iuonnullapræditæ videntur. sed putidæ sunt et
nulliususus lioc genus doctrinæ minus sanæ. et seipsam
eorrumpentis invaluit præcipue apud multos ex scholas
ticis qui summo otio abundantes atque ingenio .acresy
lectione autem impares cquippe quorum mentes conclusæ
essent in paucorum auctorum. præcipue Aristotelis dic-
tatoris sui scriptis non minus quam corpora ipsorum in
cænobiorum cellisj historiam vero et naturæ et temporis
maxima ex parte ignorantesg ex non magno materiæ
stamins sed maxima spiritus quasi radii. agitatione.
operosissimas illas telas quæ in libris eorum extant. con-.
fecerunt . litenim. mens humana si agat in materiamf
naturam rerum et opera bei contemplandm pro modo
materiæ operaturf atque ab eadem determinaturg sin
ipsa in se vertatur ctanquam aranea .texens telamj utuin
dtemum .interminata est. et parit certetelas quasdam
dgctrinæ. tenuitate fili operisque admirabiles sed quoad
usum frivolas et inanes-. .
a . aedinutilis subtilitas - sive curiositas duplex estz et
spectatur aut in materia ipsag qualis est inanis specui
sive controversiag cujus generis reperiuntur et in
theologia et in philosophia haud paucæz aut in modo et
methodo tractandis hæc apud scholasticos fere talis-erat.
super unaquaque .re proposita formabant objectionesz
deinde objectionum illarumfsolutionesg quæ solutiones
ut plurimum distinctiones tantum erantz. cum tamen
scientiarum omnium roburyinstar fascis illius senis non
inilsingulis bacillis sed-in omnibus vinculo conjunctis
consistat litenim symmetria scientiæ. singulis scilicet
paii-tibus se invicem sustinentibus est. et esse debes vera
atque expedita ratio refellendi objectiones minorum gen
tium z contra. si singula axiomats tanquam baculos fascis
seorsumg extrahas facis erit ea inlirmars et prolibito
autuflectere aut frangerez ut. quod de Seneca dictum
eraL f verborum minutiis rerum frangit pondera gr vere
deiscbolasticis usurpari possit. fquæstionum minutiis sci
entiarumrfiangunt roburf Mum non in aula spatiosa
cgnsultiusforett unum accendere cereurn. aut lycbpuæ
voL. vlL P
 se ma manum-rs scu-summum cum L
chum suspendere.variis luminibus instructum. quo omnia
simul perlustrentura quam in singulos angulos quaque
versus exiguam eircumferre lucernamil Atqui non absi
milis est eorum ratio. qui non tam veritatem perspicuis
argumentis auctoritatibus. comparationibus. exemplis
illustrare nitunturg quam in hoc solum incumbunt. ut
minutos quosque scrupulos eximant. et captiunculas ex
pediant. et.dubitationes solvantg hoc pacto quæstionem
ex quæstione gignentesg quemadmodum fit in superiori
similitudine. ut lucerna in unum aliquem locum delata.
alios circumquaque destituat et obscuret. Adeo ut Scyllæ
fabula ad vivum exprimat hoc genus philosophiæg cujus
os et pectus virginem formosam præferebant. infra vero
fuisse aiunt.
candida succinctam latrantibus inguina monstris.
vmc. non in ia
Sic generalia quædam apud scholasticos invenias quæ
pulchra sunt dictu. et non perperam inventag ubi autem
- ventum fuerit ad distinctiones decisionesque. pro feecundo
utero. ad vitæ humanæ cormnoda. in portentosas et la
trantes quæstiones desinunt. ltaque minime mirum. si
hoc genus doctrinæ. etiam apud vulgus hominum. con
temptui obnoxium fuerit. qui fere solent veritatem propter
controversias circa earn motas aspernari. atque existimare
eos errare omnes qui nunquam inter se conveniantg
cumque videant doctos homines inter se digladiari de
rebus nullius momenti. facile illud llionysii Syracusani
arripiunt. t verba ista sunt senum otiosorumf Mihilo
minus certissimum est. si modo scholastici ad inexplebilem
sitim veritatis et continuam agitationem ingenii. varie
tatem et multiplicitatem lectionis et contemplationum
adjunxissent. insignia profecto illi extitissent lumina. om
nesque artes et scientias mirifice provexissent. l-lactenus
de secunda literarum intemperie.
Ad tertiam quod attinet. quæ ad falsitatem et men
dacium spectatg una hæc omnium turpissima est. quippe
quæ ipsam naturam animamque destruit scientiæg quæ
nihil aliud est. quam veritatis imago. Mam veritas
essendi et veritas cognoscendi. idem suntg nec plus a se
invicem differunt quam radius directus et refiexus l-loc
Lra Lj ns Auomsurrs scmnrmnum cv
vitium itaque duplex.vel potius duplicntum est. impostura
et credulitasg hæc decipitur. illa decipit. quæ licet
videantur discrepantis naturæ. alteraque a calliditate
quadam. altera a simplicitate profecta. plerunque tamen
coeunt ut enim in carmine habetur. -
Percontatorem fugitog nam garrulus idem esta
innuendo. qui curiosus est. eundemiesse et futilemz pa
riter fit. ut qui facile credam idem libenter decipiat.
quemadmodum quoque fieri videmus in fama et rumori
bus g ut qui cito iisdem fidem habeat. pari facilitate eos
auxeritz quod rPacitus prudenter innuit his verbis. t fin
gunt simul creduntquek adeo finitimæ sunt. voluntas
fallendi. et facilitas credendi.
llæc credendi. recipiendique omnia clicet levi auctori
tate munitaj facilitas duorum generum est pro ratione
subjectas materiæz aut enim creditur narrationi. sive
facto fut loquuntur jurisconsultij. aut dogmati ln priori
genere videmus. quanto dignitatis detrimento hic error
affecerit ex ecclesiasticis historiis nonnullasg quæ nimis
faciles se præbuerunn in prodendis transcribendisque
miraculis. a martyribus. eremitis. anachoretis. et aliis
sanctis viris. atque ab eorum reliquiis. sepulchris. sacellis.
imaginibusa editis. liodem modo in naturali historia
videmus multa temere. ac parum cum delectu aut judicio
recepta et descripta z ut liquet ex scriptis Plinii. cardanL
Alberti. et plurimorum ex Arabibus. quæ commentitiis
et fabulosis narrationibus passim scatent. iisque non solum
incertis. et neutiquam probatis. sed perspicue falsis et
manifesto convictisg ingenti philosophiæ naturalis dede
core apud homines graves et sobrios. ln quo sane
elucescit Aristotelis sapientia. et integritas. qui. cum
diligentem scripserit atque accuratam historiam anima
lium. tam parce ficta aut fabulosa admiscueritz quin
potius auditiones admirandas. quas memoratu dignas
judicavit. in unumcommentariolum conjecitz prudenter
perpendens perspicue vera cquæ tanquam basis experi
entiæ solida. philosophiæ et scientiis substerni possintj
haud temere esse cum rebus suspectæ fidei miscendag et
rursus etiam rara atque insolita quæ plerisque incredi
r e
es ne Avemanrrs scmurmnum tum L
bilia videntun non omnino esse supprimenda. neque mc-.
moriæ posteriorum deneganda
At illa altera credulitas. quæ non historiæ. aut narra
tionibus. sed artibus et opinionibus tribuitur. duplex estz
aut cum artibus ipsis. aut cum auctoribus in arte nimium -
credimus. Artes ipsæ. quæ plus habent ex phantasia et
fide. quam ex ratione et demonstrationibus. sunt præcipue
tres. astrologia. naturalis magia. et alchemiag quarum
tamen fines non sunt ignobiles. Profitetur enim astrologia
superiorum in inferiora iniluxum et dominatum recludere z
magia sibi proponit naturalem philosophiam a varietate
speculationum ad magnitudinem operum revocarez che
mica in se suscipit partes rerum heterogeneag quæ in
corporibus naturalibus latent et implicantun separare et
extrahereg corporaque ipsa inquinata depurare. impedita
liberare. immatura perficere. Sed viæ atque rationes.
quæ ducere putantur ad hos fines. tam in theoria illarum
artium quam in praxi. erroris et nugarum plenæ sunt.
Meque adeo traditio ipsarum. ut plurimum. candida est.
sed artificiis et latebris munita. chemicæ tamen hoc
certe debetun quod vere comparari possit agricolæ apud
ASsopum. qui. e vita exiturus. dixit filiis. i Se illis vim
magnam auri in vinea. nec satis meminisse quo loco. de
fossam reliquisseiz qui cum vineam diligenter ligonibus
ubique invertissent. aurum quidem repererunt nullunn
sed tamen vindemiam insequentis anni. propter fossionem
circa radices vitium. tulerunt longe uberrimamg sic strenui
illi chemistarum labores et molimina circa aurum confici
endum. haud paucis nobilibus inventis et experimentis.
. tum ad reserandam naturam. tum ad usus vitæ apprime
idoneis. quasi facem ascenderunt m
llla autem credulitas quæ certos scientiarum auctores
dictatoria quadam potestate munivit .ut edicant. non
senatoria ut consulant. ingens damnum scientiis intulit
tanquam præcipua causa. quæ tantopere illas aiilixit. et
depressin ut. absque insigni aliquo augmentm exangues
jacerent llinc nempe factum est. ut in artibus mecha
nicis primi inventgres pauca excogitaverint. tempus reliqua
snppleverit. et perfeceritg at in scientiis. primi auctores
longissime penetraverint. tempus plurima detriverin et
filii
Lin. Lj ma AveMnnrrs scmurmnuu se
corruperit. Sic videmus tormentariamg nauticam. typo
graphicam. sub initiis imperfectas. et propemodum in
formes fuisse. et exercentibus onerosas. temporis vero
progressa expolitas et accommodas At contra philoso
phiæ et scientiæ Aristotelis. Platonis. llemocriti. liip
pocratis. liuclidis. Archimedis. in ipsis illis auctoribus
viguerunn tractu temporis degenerarunt potius. et non
minimum splendoris amiseruntr cujus rei non est alia
ratio. quam quod in artibus mechanicis ingenia multo
rum in unum coierunt. in artibus et scientiis liberalibus
ingenia multorum sub uno succubueruntz quem tamen
ipsum sæpenumero sequaces sui potius depravarunt quam
illustrarunt. ut enim aqua non ascendet altius. quam
caput fontis. a quo promanatg ita doctrina ab Aristotele
deducta. supra doctrinam Aristotelis nunquam assurget.
ldeoque etsi non displiceat regula. oportet discentem
credereg huic tamen conjungendum est. oportet jam
edoctum judicio suo uti. lliscipuli enim debent magis
tris temporariam solum iidem. judiciique suspensionem.
donec penitus imbiberint artesg non autem plenam liber
tatis ejurationem. perpetuamque ingenii servitutem.
guare. ut absolvam hanc partem. hoc tantum adjiciamg
magnis auctoribus suus sic constet honos. ut auctori auc
torum. et veritatis parenti. tempoi-i. non derogetun

. lixrLrcnvrMus tandem tres doctrinæ intemperies.

sive morbosg præter quos nonnulli sunt non tam mor
bi confirmati. quam vitiosi humoresz qui tamen non
adeo occulti sunt. aut latentes. quin in multorum sene
sum et reprehensionem incurrant. ideoque neutiquam
prætermittendi.
Plorum primus est immodicum studium duorum ex
tremorum. antiquitatis et novitatis qua in re tempo
ris filiæ male patrissantz ut enim tempus prolem devo
rat. sic hæc se invicemg dum antiquitas novis invideat
augmentisa et novitas non sit contenta recentia adjicere.
nisi vetera prorsus eliminet. et rejiciat. certe consi
lium Prophetæ vera in hac re norma estz i State super
vias antiquam et videte quænam sit via recta. et bona.
et ambulate in eaf Antiquitas eam nieretur reveren
tiam. ut homines aliquandiu gradum sistere. et supra
 in me AuuMnnrrs scmnrmnuim tum L
eam stare debeant. atque undequaque circumspicere.
quæ sit via optima z quum autem de via bene constiterig
tunc demum non restitandum. sed alacriter progredien
.dum. Sane. ut verum dicamus. t Antiquitas seeuli. ju
ventus mundif Mostra profecto sunt antiqua tempora
cum mundus jam senueritg non ea. quæ computantur
ordine retrogrado. initium sumendo a seculo nostro.
Alius error. e priori oriundus. est suspicio quædam.
et difiidentia. quæ nihil nunc posse inveniri autumat.
quo mundus tarn diu carere potuitz ac si illa objectio
conveniret erga tempus. qua Lucianus impetitl dovem.
cæterosque ethnicorum deosz iMiratur enim. cur tot
olim genuerint liberos. nullos autem suo seculoi lnter
rogatque jocans. ecquid septuagenarii jam essent. aut
lege Papia. contra senum nuptias lata. constrictiil Sic
videntur homines subvereri. ne tempus effectum jam fac
tum sit. et ad generationem ineptum. quin potius
levitas hominum atque inconstantia. hinc optime per
spici potest. qui. donec res aliqua perfecta sit. eam mi
.rantur fieri posseg postquam facta semel est. iterum
mirantur eam jam pridem factam non fuisse. ita Alex
andri expeditio in Asiam habita est initio pro vasto et
arduo admodum negotiog quam tamen postea placuit
Livio in tantum elevare. ut diceret de Alexandro. tMil
aliud. quam bene ausus est vana contemneref ldem
columbo evenit circa occidentalem navigationem. Sed
in rebus intellectualibus hoc fit multo frequentiusg uti
videre est in plerisque propositionibus apud liuclidem.
quæ antequam demonstrentun .miræ videntun et quibus
quis non facile assenseritg post demonstrationem autem
factam arripit eas mens per retractionem quandam fut lo
quunturjurisconsultij tanquam ante perspectas et cognitas.
.rqAlius error. superiori aflinis. est eorum. qui omnium
.sectarum. atque hæresium veterum. postquam excussæ
fuissent et ventilatæ. optimam semper obtinuisse. post
habitis aliis. existimant. itaque putant. si quis de inte
gro institueret inquisitionem et examem non posset non
incidere in aliquas ex rejectis opinionibus. et post rejec
tionem amissis. etobliteratis-z quasi vero multitudobaut
etiam sapientem multitudinis deliniendæ gratia non illud
sæpe probarint. quod populare magis atque leve sit.
mar Lj mi Auemuuris scmnriAnum - 11
quam quod solidum. atque alte radices agens rfempus
siquidem simile est fluvis qui levia atque inflata ad nos
devehis solida autem. et pondus habentia submergit.
Alius erron a reliquis diversus est præmaturs atque
proterva reductio doctrinarum in artes et methodos g
quod cum Mimirum
proficit fit. plerunque scientiapostquam
ut ephebi. aut parum. aut nihil
membra et
lineamenta corporis ipsorum perfecte efformata sunt. vix
amplius crescuntg sic scientia. quamdiu in aphorismos
et observationes spargitus crescere potest. et exurgere z
sed methodis semel circumscripta et conclusag expoliri
forsan et illustrari. aut ad usus humanas edolari potesh
non autem porro mole augeri. .
Alius error succedens ipsi. quem postremo notavimus
est quod post singulas scientias et artes suas in classes
distributas mox a plerisque universali rerum cognitioni
et philosophiæ primæ renunciaturg quod quidem profec
tui doctrinarum inimicissimum est. Prospectationes fiunt
e turribus aut locis præaltis g et impossibile est. ut quis
exploret remotiores interioresque scientiæ alicujus partes
si stet super plano ejusdem scientiæ. neque altioris sci
entiæ veluti speculam conscendat.
Alius error fluit ex nimia reverentia et quasi adora
tione intellectus humanig unde homines abduxere se a
contemplatione naturæ. atque ab experientis in propriis
meditationibus et ingenii commentis susque deque volu
tantes cæterum præclaros hos opinatores et csi ita
loqui licetj intellectualistas qui tamen pro maxime sub
limibus et divinis philosophis haberi solent. recte hera
clitus perstrinxitz t l-lominesj inquit. lquærunt veritatem
in microcosmis
enim suis non naturæ.
quasi labecedarium in mundo majorif inkespuunt
primumque operibus
divinis tirociniumz quod si non facerent. potuissent for
tasse gradatim et sensim. post literas simplices et dein
ceps syllabas ad textum et volumen ipsum creaturarum
expedite legendum ascendere. At illi contra. men
tis agitatione. urgent. et tanquamiinvocant suos genios
ut vaticinentur eis edantque oracula. quibus merito. et
suaviter decipiuntur. .
Alius error huic posteriori finitimus est. quod homines
sæpius imbuans et iniiciant meditationes et doctrinas
 m rm ume nam ris scmurmnum tum L
suas opinionibus quibusdam et conceptibus propriis quos
potissimum in admiratione habentg aut artibus. quibus
maxime addicti et consecrati suntg cætera omnia illis
deliciis inficientes. et quasi intingentes. licet fuco admo--
. dum fallaci Sic suæ philosophiæ immiscuit Plato theo
logiam. . Aristoteles logicam. secunda schola Platonis
cProclus scilicet et reliquij mathematicaa lstas enim
artes solebant illi tanquam iiliolos suos primogenitos sua
viari. At chemici e paucis experimentis ad foculum. et
fomacem. novam philosophiam excuderunt. lit Silbertus
popularis noster philosophiam aliam ex magnete elicuit.
Sic cicero. cum varias opiniones de natura animæ recen
sens. tandem in musicumincidissen qui animam esse har
moniam statuebat. facete dixit. t hic ab arte sua non re
cessitf Sed de hoc genus erroribus apposite et pruden
tcr ait Aristotelea i qui respiciunt ad pauca. de facili
pronunciantf t
Alius error est impatientia dubitandi. et cæca festi
natio decernendi. absque debita et adulta suspensione
judicii. Mam bivium contemplationis non est dissimile
a -bivio actionis. a veteribus sæpius memorato t cujus altera
via initio plana et facilis erat. fine autem imperviag alte
ra ingredienti aspera erat et confragosa. ubi paulo pro
cesseris. expedita et æquabilis llaud secus in contem
plationibus. si quis a certis ordiatun in dubia desinetz
sin a dubiis incipiat. eaque aliquandiu patienter toleret.
in certis exitum reperiet. i
Similis error se ostendit in modo tradendi .doctrinaun
qui. ut plurimum. est imperiosus et magistralia non in
genuus et liberalisg ita demum compositus. ut potius
fidem imperet. quam examini subjiciatur. Mon nega
verim in summariis libellis. ad praxin destinatia hanc
formulam scribendi retineri posse g verum in justis tracta
tibus de scientiis utrumque extremum vitandum censeo.
tam velleii lSpicurei. nil tam metuentis. quam ne dubitare
de re aliqua videreturg quam Socratis. et Academiæ.
omnia in dubio relinquentium candori potius studen
dum. resque majore aut minore contentione tradendæ.
prout rationum momentis parcius aut plenius sint
probatæ.
Alii errores sunt in scopis. quos homines præfigunt
mm Lj na Auomaxris scmnrmmmn fs
sibil et in quos conatus suos et labores dirigunt cum
enim diligentiores literarum coryphæi ad id collimare
debeant præcipue. ut arti. quam profitentun aliquid
præclarum adjiciantz hi contra in secundis tantummodo
consistere sat habentg vel subtilis interpretis. vel anta
gonistæ vehementis et nervosi. vel methodici abbrevia
toris nomen ambientesg unde reditus. et vectigalia sci
entiarum augeri possunt. patrimonium et fundus minime.
i n omnium autem gravissimus error in deviatione ab ul
timo doctrinarum fine consistit. Appetunt enim homi
nes scientiam. alii ex insita curiositate et irrequietag
alii animi causa et delectationisg alii existimationis gra
tiag alii contentionis ergo. atque ut in disserendo supe
riores sint g- plerique propter lucrum et victumg paucis
simi. ut donum rationis divinitus datum in usus humani
generis impendant. - Plane. quasi in doctrina quærere
tur lectulusg in quo tumultuans ingenium et æstuans
requiesceretg aut xystus sive porticus. in quo animus
deambularet liber et vagus g aut turris alta et edita. de
qua mens ambitiosa et superba despectaretg aut arx et
propugnaculum ad contentiones et proeliag aut oflicina
ad quæstum et mercatumz et non potius locuples ar
marium. et gazophylacium. ad opificis rerum omnium
gloriam. et vitæ humanæ subsidium. l-loc enim illud
est quod revera doctrinam atque artes condecoraret. et
attolleret si contemplatio et actio arctiore quam adhuc
vinculo copularentur. quæ certe conjunctio talis foret.
qualis est supremorum duorum planetarum syzygia. cum
Saturnus. quietis et contemplationis dux. cum dove.
duce societatis agendique. conspirat. quanquam cum
de praxi atque actione loquor. nullo modo ad doctrinam
professoriam et- lucrosam innuo. Meque enim me fugit.
quantopere hoc ipsum progressionem doctrinæ et ampli
ficationem moreturg perinde quidem ut aureum malum
ante oculos Atalantæ projectum. quod ut tollat. dum
flectit sci cursus interea impediturz fv
Peclinat cursus. aurumque volubile tollit.
Meque rursus mihi in animo est. quod de Socrate dic
tum erat. t Philosophiam devocare de coelo. ut tantum
modo versaretur in terris z hoc est. physicam seponn ut
yi na AvSMl-ilqillls scmnrmnum cLllL L

moralis philosophia. et politica celebraretur sola g sed

quemadmodum coelum et terra simul conspirant et con
sentiunt ad hominum tuendam vitam atque juvandamg
ita sane hic finis esse debet utriusque philosophiæg ut. re
jectis vanis speculationibug et quicquid inane ac sterile
est. conservetur quicquid solidum est ac fructuosumg ut
hoc pacto. scientia non sit tanquam scortum ad volup
tatem. aut tanquam ancilla ad quæstumg sed tanquam
sponsa ad generationem. fructum. atque solatium hones
tum.

dAM explicasse videor. et quasi dissectione quadam

aperuisse. vitiosos illos humoresa aut saltem eorum
præcipuos. qui non solum obstitere profectui literarum.
verum etiam culpandis iisdem ansam dedere. quod
quidem si nimis ad vivum fecerim. meminisse oportet
i Pidelia vulnera amantis. sed dolosa oscula malignantisf
utcunque hoc certe mihi videor assecutus. ut merear
fidem in sequenti præconio. cum in superiori censura
tam libere egerim. Meque tamen in animo est mihi
panegyricum literarum scribere. aut hymnum Musis præ
einere. licet forsitan diu jam sit. ex quo sacra earum
rite celebrata sintz sed consilium est. absque pigmentis
et hyperbolis. verum doctrinæ contra alias res pondus
excipere. et perpendere. verumque ejus valorem et pre
tium. ex testimoniis divinis atque humanis. exquirere
Primo igitur quæramus dignitatem scientiæ in arche
typo sive exemplariz id est. in attributis atque actis
Pei. quatenus revelantur homini. et sobrie indagari pos
sunt qua in re non competit appellatio doctrinæ. cum
omnis doctrina sit scientia acquisitaz nulla autem cog
nitio in neo acquisita est. sed originalis. ltaque aliud
quærendum est nomen. sapientia scilicet ut sacræ Scrip
.turæ eam indigitant.
.Sic autem se res habetz in operibus creationis dupli
cem virtutis divinæ emanationem videmus. quarum una
ad potentiam refertur. altera ad sapientiam z illa præci
pue cernitur in creanda mole materiæ. hæc in pulchritu- t
dine formæ disponenda. l-loc posito. notandum est
nihil in creatioms hlstorla obstare. quin fuerit confusa illa
coeli terræque massa et materia unico temporis momen
 Lm Lj nu AueMauris scmurmnu Mt vs
to creatag cui tamen disponendæ digerendæque sexrdies
fuerunt attributiz adeo signanter lleus opera potentias
ac sapientiæ discriminavit. cui accedis quod de mate
riæ creatione memoriæ proditum non sit. dixisse lleunL
i Piat coelum et terraf sicut de sequentibus operibus dic
tum est z sed nude atque actualiter. t beus creavit coelum
et terramsz ita ut materia videatur tanquam manu factag
formæ vero introductio stylum habeat legis aut decreti.
Pergamus a neo ad Angelos quorum natura digna
. tione est neo proxima videmus in ordinibus Angelo
rum cquatenus fides adhibenda coelesti illi hierarchiæ quæ
llionysii Areopagitæ nomine evulgaturj primum locum
obtinere Seraphim. Angelos scilicet amorisg secundum
cherubim. Angelos illuminationisg tertium autem locum
et sequentes lllzranis Principutibzm cæterisque Ange
lis potentiæ et ministerii concedig ut ex hoc ipso ordine
ac distributione clarum-sityiAngelos scientiæ et illumi
nationis Angelis imperii et potentiæ præponiainaaze
A spiritibus et intelligentiis ad formas sensibilesi et
materiatas descendentes legimus primam formarum
creatarum fuisse lucemg quæ in naturalibus et corporeis
scientiæ in spiritualibus atque incorporeis respondet.
Sic in distributione dierum videmus diem. qua re
quievit neas et contemplatus est opera suas benedictum
fuisse supra omnes dies quibus creata est et disposita
fabrica universi. .
Post creationem absolutam. legimus hominem collo
cari in paradiso. ut illic operareturz quod quidemropus
aliud esse non poterat quam quale pertinet ad contem
plandumz hoc est. cujus finis non ad necessitatem ali
quam. sed ad delectationem et activitatem sine molestis
referri possitz cum enim tunc temporis nulla potuerit
esse creaturæ reluctatio. nullus sudor vultus necessario
sequitur actiones humanas ad voluptatem et contempla-e
tionem. non ad laborem aut opus comparatas fuisse.
ltursus primæ hominis actiones quas in paradiso exer
cuit. duas summarias scientiæ partes complexæ sunt z hæ
erant inspectio creaturarum. et impositio nominum.
Mam scientia illa. quæ lapsum introduxit cquod et ante
monuimusj non erat naturalis scientia circa creaturas
sed inoralis scientia de bono et malog ex hac supposi
vs me AueMnnrrs scmurmnum tum r.
tione. quodrnei mandata. aut vetita. non essent princi
pia boni et mali. sed quod alias haberent illa origine-sa
quorum cognitionem affectavit homo. scilicet ut totaliter
a neo deficeret. et sibi ipsi suoque arbitrio prorsus inni
teretur.
veniamus ad ea. quæ statim post lapsum contigere.
videmus fut innnmera sunt sacrarum Scripturarum
mysteria. salva semper veritate historica et literalij ima
ginem duarum vitarum. contemplativæ nimirum. et acti
væ. in personis Abelis et caini. inque eorum institutis.
et primitivis vivendi rationibus. delineatamz quorum
. alter pastor erat cqui propter otium et quietem. liberum
que coeli aspectum. typus est vitæ theoricæj alter agri
cola claboribus scilicet fatigatus. et aspectu in terram
defixus tj ubi cernere est favorem. electionemque divi
nam. ad pastorem accessisse. non ad agricolami
Sic ante diluvium. Sacri Pasti. inter paucissima. quæ
de eo seculo memorantun dignati sunt memoriæ prodc
re inventores musicæ. atque operum metallicorum. Se
quenti seculo post diluvium gravissima poena. qua neus
humanam superbiam ultus est. fuit confusio linguarum.
qua doctrinæ liberum commercium. et literarum ad in
vicem communicatio maxime interclusa est.
llescendamus ad Mosem legislatorem et primum bei
notarium. quem Scripturæ ornant hoc elogiog quod
t gnarus et peritus esset omnis doctrinæ Aigyptiorumlz
quæ quidem gens inter vetustissimas mundi scholas nu
meratur. Sic enim Plato inducit jfigyptium sacerdo
tem dicentem Solonig t vos Sræci. semper pueri estis.
nullam vel scientiam antiquitatis vel antiquitatem scien
tiæ habentesl Perlustremus ceremonialem legem Mosis.
reperiemusque. præter christi præfigurationem. distinc
tionem populi bei a gentibus. exercitium obedientia
aliosque ejusdem legis usus sacrosz nonnullos doctissi
morum kabbinorum haud inutilem circa eam navasse
operam. ut sedulo eruerent. quandoque naturalem.
quandoque moralem sensum ceremoniarum et rituum.
llxempli gratia. ubi de lepra dicitury t Si effloruerit dis
currens lepra. homo mundus erit. et non recludeturz
sin caro viva in eo erit. immunditiæ condemnabitun et
ad sacerdotis arbitrium separabiturf lix hac lege colli
Lm. Lj nu AueMnnris scranrrAnurL 11
git unus eorum axioma in natura g l Putredinem pesti
lentiorem esse ants quam post maturitatemf Alius
morale documentum elicit. rl-lomines iiagitiis undique
coopertos minus corrumpere publicos mores quam medi
ocriter et ex parte tantum malosiz adeo ut ex hoc et si
milibus locis ejus legis præter sensum theologicum. haud
pauca ad philosophiam spectantia spargi videantur.
Si quis etiam eximium illum dobi librum diligenter
evolveris plenum eum. et tanquam gravidum. naturalis
philosophiæ mysteriis deprehendetz exempli gratia g cir
ca cosmographiam et rotunditateml terræ g illo loco.
i qui extendit aquilonem super vacuum. et appendit ter
ram super nihilumf ubi pensilis terra. polus arcticus
et coeli convexitas in extimis haud obscure insinuantur.
liursus circa astronomiam et asterismos illis verbis
l Spiritus ejus ornavit coelos et obstetricante manu ejus
eductus est coluber tortuosusf lit alio loco. t Munquid
conjungere valebis micantes stellas Pleiadas aut gyrum
Arcturi poteris-dissipare f ubi immota configuratio stel
larum fixarum. paribus intervallis semper inter se distan
tium. elegantissime describitur. ltem alio loco. t qui
facit Arcturum. et orionag et hyadas et interiora aus
tril ubi iterum innuit depressionem antarctici poli. eamque
designat nomine tinteriorum austrij quia australes stellæ
nostro hemisphærio non cernuntur. circa generationem
animalium t i Annon sicut lac mulsisti me. et sicut caseum
coagulasti me f etc. circa rem metallicamfhabet argen
tum venarum suarum principis et auro locus est in quo
conflatur z ferrum de terra tollitur. et lapis solutus calore
in æs vertiturf lit sequentia in eodem capite.
Pariter et in persona regis salomonis videmus donum
sapientiæ. tum in petitione ipsius tum in concessione
divinaj omnibus terrenæ et temporalis felicitatis bonis
prælatum. virtute cujus doni et concessionis salomon
egregie instructus non solum scripsit insignes illas para
bolas sive aphorismos de.divina atque morali philoso
phiag verum etiam composuit naturalem historiam om
nium vegetabilium. t a cedro super montem. usque ad
muscum super murumg cquæ nihil est aliud. quam ru
dimentum plantæ. putredinis et herbæ mediumj omni
umque etiam. quæ respirant et moventur. lmo idem
vs ma AueMunrrs scrnnrmnuu tum L
rex Salomonl quamvis excelluerit opibus. magnificentia
ædificiorum. classe. famulitiof nominis celebritate. et re
liquis quæ ad gloriam pertinent nihil tamen. ex ista glo
riæ segete. sibi ipsi decerpit aut assumit. præter decus
inquirendi et inveniendi veritatem. Sic enim diserte aitg
l gloria bei est celare verbum. et gloria regis investi
garesermonemf Ac si llivina Majestas innoxio illo et
benevolo puerorum ludo delectaretur. qui ideo se abscon
dunt. ut inveniantur z quasique etiam nihil esset honorifi
centius regibus.
præsertim quam
cum tot vei imperent.
ingeniis collusorestantasque
esse in eodem ludog i
opes præs-
to habeant. quibus omnis secreti investigatio absolvi possit.
Mec vero aliter hæc dispensavit neus. postquam Sal
vator noster in mundum.venisset. llle enim prius po
tentiam ostendit suam in profiiganda ignorantia. ubi
cum doctoribus et sacerdotibus dissereret in templo.
quam in subjuganda natura. tot et tantis editis miracu
lis. Adventus quoque Spiritus Sancti præcipue adum
-bratus. atque expressus fuit in similitudine ac dono lingua
.rum. quæ sunt duntaxat vehicula scientiæ.
lta in seligendis illis instrumentis. quæ adhibuit neus
ad fidem disseminandam. initio homines evocavit plane
indoctos et illiteratos. præterquam quod Spiritus Sancti
afflatu instructi fuissentg quo evidentius virtutem suam
immediatam et divinam declararet. omnemque humanam
sapientiam deprimeret. quamprimum autem consilium
suum in hac parte perimpletum esset. mox in proxima
successione temporum divinam veritatem suam. aliis doc
trinis. veluti pedissequis. comitatam. in mundum immi
sit. ltaque ll Pauli calamus cqui inter Apostolos solus
literatus fuitj in Scripturis Movi rllestamenti. præcipue a
neo adhibitus est.
Sic et novimus. complures ex antiquis lipiscopis et Pa
tribus egregie fuisse in omni etlmicorum eruditione ver
.satos. Adeo ut edictum duliani. quo cautum est. ne
christiani ad scholas et gymnasia mitterentun pernici
josior machina ad expugnandam fidem christianam.
quam cruentæ superiorum imperatorum persecutiones.
habitum fuerit Meque gregorii primi. lilpiscopi noma
-ni ccætera viri egregiij. æmulatio et invidentia. qui eth
nicorum auctorum et antiquitatum memoriam obliterare
 ma Lj nu AuoMsnrrs scmnrmnum m
. studebat. in bonam partem. etiam apud viros pios. accepta
est. quinimo sola christiana lilcclesia. inter inundationes
Scytharum a plagis septentrionalibus et saracenorum
ab orientalibus. pretiosas gentilis eruditionis reliquias.
jamjamr funditus perituras. sinu et gremio suo conserva
vit. Muper etiam intueri licet lesuitas cqui partim studio
proprios partim ex æmulatione adversariorum. literis stre
nue incubueruntj quantum subsidii. viriumque. liomanæ
sedi reparandæ et stabiliendæ attulerint.
quare ut absolvamhanc partem. duo sunt præcipua
officia et ministeria. præter ornatum et illustrationem.
quæ fidei religionique humaniores literæ persolvunt.
unum. quod efficacia sint incitamenta ad divinam gloriam
exaltandam et celebrandamz sicut enim Psalmi et aliæ
Scripturæ crebro nos invitant ad contemplationem præ
dicationemque magniiicorum et admirabilium operum
beig ita. si tantum in eorum specie externa. sicut sensi
bus nostris se exhibent. hæreremus. eandem faceremus
injuriam Majestati llivinæ. ac si de opulentia et copia
nobilissimi gemmarii. ex iis quæ palam exponuntur in
pergula. judicaremus. Alterum. quod singulare remedium
antidotumque iexhibeat philosophia. contra infidelitatem
et errores. Mam Salvator noster inquits t larratis. nesci
entes Scripturas et potentiam lleif ubi duos libros. ne
in errores incidamus. proponit nobis evolvendosz primo
volumen Scripturarum. quæ voluntatem lleir dein. volu
men creaturarum. quæ potentiam revelantz quorum
posterior. veluti clavis est prioris. non solum intellectum
nostrum aperiens ad genuinam Scripturarum mentem.
ex generalibus regulis rationis et legibus sermonis ex
promendamg sed porro etiam præcipue iidem nostram
reserans. ut in seriam ingrediamur omnipotentiæ divinæ
meditationem. cujus characteres maxime insculpti ejus
operibus et incisi sunt. rllantum de divinis testimoniis
ac judiciis pro vera dignitate et pretio doctrinæ dic
tum sit emen
g quantum ad humana testimonia et argumenta. tam
latus aperitur campus. ut in tractatu hoc brevi et presso.
delectum potius adhibere deceatgquam copiam Primo
itaque summus apud ethnicos honoris gradus fuit. divi
nam venerationemg cultumque consequi cquod quidem
so na Aueamxris sciam-unum cum iu
christianis est tanquam fructus vetitusjz nunc vero lo
quimur separatim de judiciis humanis. itaque fut coepimus s
dicerej apud ethnicos. ille. quem Sræci Apotheosim
Latini llelationem inter dicas vocarunt. supremus honor
fuit. qui homini ab homine tribui possetz præsertim ubi .
non ex decreto. aut edicto aliquo imperii fut cæsarihus
apud liomanosj sed ex opinione hominum et fide interna.l
ultro deferreturz cujus honoiis tam excelsi gradus quidam
erat et terminus mediusz quippe supra humanos honores.
heroici numerabantur et divini. in quorum distributione
hunc ordinem tenuere veteresz rerumpublicarum condi
tores. legislatores. tyrannicidæ. patres patriæ. quique in
rebus civilibus optime meruerunt. insigniti sunt titulo
heroum tantum. aut semideorumz quales fuere rfheseus.
Minos. komulus. cæterique lix altera parte. inventores
et auctores novarum artium. quique vitam humanam
novis commodis et accessionibus dotarunt. semper conse-.
crati sunt inter deos ipsos majores g quod cereri. Sacchm
Mercurio. Apollini. et aliis contigitz quod certe jure. eti
sano cum judicio factum est. Mam priorum benemeritas
intra unius ætatis. aut nationis limites. fere coercenturg
nec absimilia sunt imbribus tempestivis et benignis. qui-
quamvisifrugiferi sint. atque optabiles. tamen pro illa
tempestate tantum. qua decidunt. atque pro Posteriorumi
tractus terræ. quam irrigant. utiles sunt.
amplitudine
vero beneficia ut ipsius solis et cooelestium munera. tem
poribus perpetum locis infinita sunt. llla rursus. cum
contentione et perturbatione. ut p1urimum. conjuncta
suntg hæc habent verum characterem divinæ præsentiæg
veniuntque in aura leni. absque tumultu aut strepitu. ita
Meque
mendis sane doctrinæ
incommodis. quæmeritum in civilibus.
homo homini et in
infert. repri
multimii
cedit illi alteri. in sublevandis humanis necessitatibus
quæ ab ipsa natura imponuntur. Atque hoc genus meriti
optime adumbratum
theatro fuit sub
orphei. ubi singulæ illa avesqueicongregatæ
bestiæ ficta narratione-l de

sunt. quæ. appetituum suorum innatorum immemores.

præda ludi. pugnæ. amice. placideque una stetere. cithal
ræ concentu. et suavitate captæz cujus sonus ubi aut
cessaret. aut majori sonitu obrueretun omnes illico anii
mahtes ad ingenium redibant. qua in fabula eleganter
ms Lj mi iive-mauris sciam-unum srl

describuntur ingenia et mores hominum qui variis et

indomitis cupiditatibus agitantus lucri. libidinis vin
dietæz qui tamen quamdiu aures præbent præceptis et
suasionibus religionis legum. magistrorum. in libris
sermonibus et concionibus eloqueuter et suaviter modu
lantibus tam diu pacem colunt et societatemg sin ista
sileant. aut seditiones et tumultus obstrepans omnia dis
siliuns et in anarchiam atque confusionem relabuntur.
Sed enim hoc clarius cernitus cum reges ipsi. aut
magnates aut præfecti eruditione præditi sint. ut ut
enim suis addictus nimium partibus videatus qui dixit.
. tum demum respublicas fore felices cum aut philosophi
regnant. aut reges philosophanturiz hoc tamen experientia
notum ess sub eruditis principibus et custodibus reipub
licæ secula maxime felicia fuisse quamvis enim reges
ipsi suas habeant errores et vitia. affectibus scilicet et
pravis consuetudinibus pro more cæterorum hominuns
obnoxii g tamen doctrinarum si accedat lumen. anticipatæ
quædam notiones religionis prudentiæ. honestatis re
tinent eos et ab omni præcipiti. et immedicabili excessm
et errore refrænantg aurem semper vellentes etiam cum
consiliarii et domestici silent. quin senatores ipsi et
consiliariL qui literis exculti sunt. solidioribus innituntur
principiis quam qui ab experientia tantum edocti sunt a
illis ex longinquo prospicientibus pericula et mature pro
pulsantibus cum isti tantum ex propinquo et cominus
sapiens nihil videntes nisi quod immines et tunc demum
agilitate ingenii sus se in ipso periculorum articulo ex
pedire et eripere posse coniidentes
quæ felicitas temporum sub eruditis principibus fut
semper brevitati studeam. adhibens non nisi lectissima
quæque exempla. et maxime illustriaj præcipue cernitur
eo in seculo. quod a morte Pomitiani imperatoris usque
ad imperium commodi defiuxitz successionem sex prin-
cipum eruditorum aut certe eruditioni impense faventium.
eomplectenteg omniumque. si temporalia bona specta
mus quæ unquam vidit ltoma. totius orbis tunc epitoms
longe florentissima ld quod bomitians pridie ejus
diei. quo interfectus est. in somnis præmonstratum eratu
quippe qui videre visus est. i caput aureum sibi pone
eervicem enetum esse.z quod sane vaticinium aureis illis
voL. vn. e
sa na Aumiexi-rs somnr-mmari tum r.1
subsequentibus fseculis adimpletum est z de quibus sigilla-v
tim. sed brevissime. verba faciam. . .
Merva vir doctus fuit. Apollonii illius Pythagorei famig-z
liaris. et quasi discipulusz qui etiam fere expiravit in
versu illo liomeri.
rllelis. Phoebe. tuis lacrymas ulciscere nostras
.llrajanus non ipse quidem dcctusr sed doctrinæ admira
tor. et erga literatos muuificus. bibliothecarum instituton
et in cujus aula tlicet imperatoris bellicosij professores et
pædagogos gratiosissimos fuisse. memoriæ proditum est.
Adrianus euriosissimus mortalium. et inexplebilis omnis
varietatis et secreti investigator. Antoninus subtilis et
quasi scholasticus. unde etiam cymini sector vocatus est.
lix divis fratribus autem Lucius commodus. molliori
literarum genere eruditus Marcus etiam cognomine ipso
Philosophus. lii principes. ut doctissimi. ita et optimi
fuerunt. Merva clementissimus imperaton quique. si
nihil aliud. orbi rllrajanum dedit. rllrajanus omnium.qui
imperarunn et belli et pacis artibus maxime florens iz
idem imperii fines longissime protulitg idcm vim domi- .
nationis modestissime cohibuitz maximorum etiam exp
tructor operumg unde a constantino Parietaria per
invidiam vocatus est. propter nomen ejus tot parietibus
incisum. Adrianus temporis ipsius æmulusz injurias
enim et ruinas temporis in quoque genere. cura et mu
nificentia sual reparawt Antoninus fut etiam appellatus
estj vir maxime Pius. nativa quadam et insita bonitate.
omnibus ordinibus gratus. cujusque regnum clicet haud
brevej omnis calamitatis expers Lucius commodus fratri
quidem bonitate cedens. reliquos imperator-es plurimos
superans. Marcus vir ad exemplar virtutis compositus.
cuique scurra ille in convivio deorum. nihil habuit. quod
objiceret. præter patientiam ergal mores uxoris in hac
itaque continua sex principum serie. videre cuivis liceat
felicissimos fructus doctriuæ. in imperio collocatæ. in
maxima orbisdoctrina.
w .lam vero terrarumnon
tabula depictos.
in civilia -
tantum. atque artes

pacis. infiuxum habet sedet in militari virtute exercet

vim suam ac- potentiam g ut clare perspicitur in exemplis
Alexandri Magniket cæsaris bictatorisg quorum antea
u ..
lua .oa Auomzrzrrs salaminii-um isl-s
obiter meminimus nunc vero ea paulo fusiusl retractabi
mus l-lorum virtutes militares et res in bello gestas
supervacaneum esset notars aut recensers cum in eo
genere mundi miracula extiterint z sed de amore ipsorum
et studio erga literas necnon in iisdem excellentia pro
pria. non alienum erit. si pauca subjungamus
lilducatus fuit Alexander. edoctusque ab Aristotele
tphilosopho certe magnos qui nonnullos e libris suis
philosophicis ei uuncupavitz a latere illius nunquam dis
cedebat callisthenes aliique pereruditi viri. qui castra
sequebantus et perpetui erant omnium ejus itinerum et
expeditionum comites z quo autem pretio literas habue
rit. haud pauca liquido demonstrant z veluti invidis qua
dignam censuit Achillis fortunam. quod gestarum rerum.
laudumque suarum. l-lomerum præconem inveneratz
judicium de pretiosa barii arcula. inter reliqua spolia
.reperts de qua cum quæstio moveretur. quidnam potis
simum dignum esset. quod in ea asservaretur. ipss cum
alii alia dicerens pro Momeri operibus sententiam tulitz
epistola objurgatoria ad Aristotelem misss postquam li
bros physicorum edidisses in qua expostulat. quod phi
losophiæ mysteria evulgassetg simulque rescribis malle
.se omnibus doctrina et cognitions quam potentia ac im
.perio. præcellere. Sunt et alia. quæ huc spectant. lpse
vero quam egregie animum excoluisset doctrina. in om
nibus ejus dictis et responsis appares vel potius refulget.
eruditione plenissimisg in quibus licet numero pauca
sint. quæ adhuc supersins singularum scientiarum ves
tigia alte impressa reperias
ln moralibus observetur primo Alexandri apoph
.thegma circa lliogenem. et adverte csi placetj si forte
non unam ex gravissimis quæstionibus moralis philoso
phiæ constituatz t utrum qui fruitur externis bonis fe
licior sit. an qui contemnitip cum enim lliogenem cer
neret tam parvo contentum. conversus ad circumstantes
qui ejus conditionem subsannabantz t lSlisi essemginquis
lAlexandes optarem esse lliogenesl At Seneca in hac
comparatione lliogenem prætulit. cum diceret. t Plus
erat. quod niogenes nollet accipers quam quod Alex
ander posset daref
ln naturalibus observetur illuds quod crebro usur
aa
si ne avem-miris solnm-unum cum r.
pabat. t ln duabus se rebus mortalitatem suam maxime
percipere. somno et libidine az quod sane dictum ex in
tima naturali philosophia depromptum est. non tam
Alexandrum. quam Aristotelem aut bemocritum. sa
piens. cum tam indigentia. quam redundantia naturæ.
per illa duo designata. mortis sint tanquam arrhabones.
ln poeticis. observetur dictum illud. quum. sanguine
e vulneribus ejus efiiuente. accerseret unum ex adula
toribus. qui ei divinitatem tribuere solebatg t Spectaf
inquit. thominis iste sanguis est. non talis liquor. qualem
dixit liomerus veneris e manu manasse. vulnerata a
biomedelg hoc dicto et poetas. et assentatores suos. et
se ipsum ridens.
ln dialecticis. accipe reprehensionem illam argutiarum
dialecticarum. circa rejicienda et retorquenda argumentm
in dicto suo. quo perstrinxit cassandrum delatores patris
sui Antipatri repellentem. cum enim Alexander forte
dixisset. t Mumquid putas. hos homines tam longum iter
suscepturos fuisse. nisi justam doloris causam habuissent.i
respondit cassanden i lmo hoc ipsum animos eis dedit.
quod sperabant longinquitatem viæ obstituram. quo mi
nus calumnia prodereturf tlaugez inquit rex. f stro
phas Aristotelis. rem pro et contra detorquentesf At
tamen hac ipsa. quam in alio carpebat. arte. cum res
postularet. in commodum suum uti probe noverat. lta
enim accidit. ut callisthenes cquem odio clam habebat.
quod novæ ejus inter divos relationi refragareturj in
quodam convivio rogatus esset ab una discumbentibus.
ut oblectationis gratia ccum esset vir eloquentissimusj
thema aliquod pro arbitrio sibi sumeret. de quo subito
diceretg ille autem annuens. et laudes gentis Macedo
nicæ eligens. mirifico cum omnium applausu disseruitz
at neutiquam hoc delectatus Alexanden subjeciu tln
bona causa. facile est cuilibet esse eloquentig quin verteL
inquit t stylum. et quid contra nos possis. audiamusf
callisthenes negotium in se recepit. idque tam acerbe.
tamque aculeate præstitit. ut Alexander interpellans
diceretz i lStiam malus animus. æque ac bona causa.
indit eloquentiamf
ln rhetoricis. ad quæ tropi et ornamenta pertinent.
ecce tibi elegantissimum metaphoræ usum qua Antipa
Lm Lj ns AueMsnrrs scmnrunum ss
trum. imperiosum et tyrannicum præsidem. perstrinxit.
cum enim amicus quidam Antipatri laudaret eum co
ram Alexandro. quod tam moderatus essen neque in
Persicum. prout alii præfecti. luxum. usumque purpuræ.
veteri Macedoniæ amictu exuto. degeneraretz i At intusf
inquit Alexanden rAntipater est totus purpureusf Pltiam
et illa metaphora insignis z cum Parmenio ad eum acce
deret. in campis Arbellæg eique ingentem hostium ex
ercitum monstraret. qui oculis subjacens noctu. propter
infinitum numerum ignium. veluti alterum firmamentum
stellatum repræsentabatg ideoque consuleret. ut noctumo
proelio illos invaderet t i Moloz inquit Alexander. t suiiii
rari victoriamf -
ln politicis. attende gravissimam illam et prudentissi
mam distinctionem cquam omnis posteritas amplexa estj
qua duos ex præcipuis ejus amicis. Plephæstionem et
craterum. discrevit. quum diceretg t Alterum Alexan
drum amare. alterum amare regem.z dissimilitudinem
maximi ponderis. etiam inter fidelissimos regum servos
constituens. quod alii magis dominorum suorum personas
vero affectu prosequantun alii potius moveantur ofiicio
erga principatum ipsum Spectetur etiam quam eximio
redargueret errorem. principum consiliariis familiarem.
qui plerunque consilia pro modulo sui animi et fortunæ.
non dominorum. suggerunt. cum enim varius magnas
Alexandro offerret conditiones z Parmeniog t lilgo t inquit.
tsi essem Alexander. acciperemf Subjecit Alexanden
t lat ego quidem. si essem Parmeniof Postremo. excu
tiatur acre illud atque acutum responsum. ad amicos in
terrogantes. quid sibi reservaret. cum tot et tanta dona
reti t Spemz inquitg quippe qui probe sciret. subductis
rationibus. spem veram esse sortem. et tanquam hæredi
tatem ad magna aspirantium llæc dulii cæsaris sors.
cum proficiscens in Sralliam. universas opes profusis lar
gitionibus exhausisset. l-læc etiam sors llenrici ducis
Suisi. nobilissimi principia licet nimium ambitiosi. de
quo illud increbuit. t Poeneratorem eum fuisse unum om
mum Sallorum maximum. eo quod omnes opes in nomi-
nibus haberet. atque patrimonium universum in obliga
tiones convertissetf cæterum admiratio hujus prin
cipis. dum eum mihi.anon ut Alexandrum Magnum. sed
se na Auemanrls scrnnrmnuxi cum L
ut Aristotelis discipulum propono. longius fortasse mei
provexit.
quantum ad .lulium cæsarem. non est opus. ut de
præstantia eruditionis ejusa aut ex educatione. aut ex
familiaribus. aut ex responsis suis. conjecturam faciamusi
llæc siquidem eminet in ejus scriptis et libris z quorum
alii extant alii infeliciter desiderantur. Primo enimi
hodie in manibus habetur insignis illa bellorum suorum-
historia. cui nomen et titulum t commentarioruml dun
taxat præfixit z in quo omnes posteri solidumlrerum pon
dus. et viva tam actionum quam personarum simulacra.
cum castissima puritate sermonis. narrationisque perspi
cuitate eximiin conjuncta admirantur z quas quidem dotes.
non a natura infusas fuisse. sed a præceptis institutisque
doctrinæ acquisitag testatur liber ejus t ne analogiaiz
qui nihil aliud erat. quam Srammaticalis quædam phi
losophiag in quo sedulo dedit operam. ut vox ad placitumv
redderetur vox ad licitumg et consuetudo quoquomodo
loquendi. ad congruitatem revocaretur emendate lo
quendi g et verbas quæ sunt rerum imaginem rebus ipsis
convenirent. non vulgi prorsus arbitrium sequerentur. i
lta etiam. veluti monumentum doctrinæ. non minus
quam potentiæ. emendatam ejus edicto habemus compu
tationem annig quæ diserte testatum æque eum gloriæ
sibi duxisse. siderum in caelis leges pernosse. ac hominibus
interris leges dedisse
lix libro quoque. cui titulum præposuit fAnti-catot
facile constan eum tanto studio accensum ad idctoriam
ingenii. quanto belli et armorum. obtinendam g certamen
calami tum suscipientem contra maximum eo tempore
pugilem. ciceronem oratorem.
liursus in libro fApophthegmatum. quæ collegit. vide
mus. honorificentius sibi putasse. si seipsum tanquam in
-tabellas aut codicillos mutaret. in quos prudentia aliorum
dicta graviaque referrenturg quam si dicta sua propriæ
velut oracula. sacrarentur. sicut inepti principes nonnulli.
adulatione corrupti. sibi fieri gestiunt. Attamen si re
censere vellem pleraque ejus dicta fut feci in Alexandroj
sunt ea certe hujusmodi qualia notat Salomom f verba
sapientum sunt tanquam aculei. et tanquam clavi in altum
defixif itaque tria hic tantum proponam. non tam ele
gantiai quam vi et efficacia. mirabilia.
Lmg rLj nu Auowzuns scmurmnum
l . Primo igitur. magister sit. oportet. loquendi. qui unico
verbo seditionem in exercitu comprimere potuit t Sic
autem se res habu1t. Ptomanis mos fuit. cum exercitum
duces alloquerentur. Milites uti eos appellarentz cum
magistratus populum. quirites rllumultuabantur milites
cæsaris. ac missionem seditiose flagitabam zs non quod
hoc ipsi cuperent. sed ut hoc postulato cæsarem ad alias
conditiones adigerentg ille immotus atque inconcussusa
silentio facto. sic exorsusestz t ligm cluiritesaz quo verbo.
reos jam dimissos significabat llo perculsi milites et
plane obstupefacti. .concionantem deinceps perpetuo ob.
turbabantg et postulato illo missionis posthabitm contra
robnixe petebant. ut militum appellatio eis restituereturf
Secundum fuit hujusmodi. kegis nomen caesar summe
affectabatz itaque subornati sunt nonnulli. qui præter
euntem populari acclamatione regem salutarent. llle
sentiens acclamationem tenuem fuisse. ac raramg nego
tium joco transmisit. ac si erratum esset in cognomine.
t Mon rex sumL inquit. t sed cæsari bictum sane hujus
modi. ut si diligenter excutiatur. vigor ejus et pondus
vix exprimi possit Primum enim recusationem. nominis
præ se ferebat. sed neutiquam seriam z deinde ingentem
quandam confidentiam et magnanimitaitem monstrabatgg
ac si cæsaris appellatio illustrior titulus esset. quam regis-g
quod haud secus evenit. et usque in hodiernum diem ob
tinuit Sed quodillius maxime intererat. hoc dictum.
summo artificioAinem suum urgebat. lioc enim innuebat
S. P. a ft de re levi. hoc est. nomine tantum cnam po
testatem regiam jampridem habebatj secum contendereg
ac tali nomine. quale complures etiam ex familiis obscuris
gerebantz nam cognomen liegis multis llomanorum
gentilitium erat. quemadmodum et nos simile quiddam
nostro idiomate habemus .
ultimum. quod hoc loco repetere placet. tale fuit
cum cæsan post bellum initum. komam occupassen
atque sanctius ærarium reclusisset. ut pecunias ibi con
gestas in usus belli tolleret. restitit Metellus. utpote tunc
temporis tribunusg cui cæsan t Si perstest inquit. i mon
tuus est llein reprimens se paulum. subjecit. t Adolescens.
durius est mihi hoc dicere. quam facerei bictum tam
mirifice ex terrore et clementia conflatum. ut nihil supraag
ss ne Avenaurrs scmsrmnun tum r.
verum ut cæsarem mittamusg perspicuum est. cum
probe sibi conscium suæ eximiæ eruditionis fuisseg ut
liquet ex eo. quod demirantibus nonnullis Lucii Syllæ
consilium. in deponenda dictatura. cavillans dixit. f Sylla
nescivit literas. dictare non potuit.
Munc autem tempus videtur imponendi finem huic
dissertationi de arcta conjunctione militaris virtutis et
literariæ cquid enim in hoc genere post Alexandrum et
cæsarem afferri potest b nisi quod moveor unius et ab
terius exempli dignitate et insolentia. eo quod tam subito
transierit a ludibrio ad miraculum. list autem xeno
phontis philosophi. qui e Socratis ludo profectus est in
Asiam. cum cyro juniore. in expeditione contra regem
Artaxerxem. liic xenophon eo tempore peradolescens
-fuit. et nunquam aciem aut castra viderat. neque tunc
præfecturam aliquam in exercitu gerebat. sed tantum
sponte. ob amicitiam Proxeni. proficiscebatur. Aderat
forte fortuna. cum Palinus a magno rege legatus ad
Sræcos venirem postquam cyrus in acie occubuisset.
ciræci autem cmanipulus tantummodo hominumj duce
orbati. in medio provinciarum Persiæ. a patria sua. plu
rimorum milliarium intervallis. et fiuminibus maximis
atque altissimis. interclusi essent Legatio huc spectabat
ut. positis armis atque deditis. se regiæ clementiæ sub
mitterent. cui legationi antequam publice responsum
essen complures ex exercitu familiariter cum Palino col
loquebantur z inter quos xenophon ita forte locutus est.
l lmoL inquit. t Paline. hæc duo tantum nobis jam super
sunt. arma et virtusg si igitur arma dedamusa cui usui.
obsecro. nobis erit virtusnl At Palinus subridensz t Mi
fallorz inquit. . Atheniensis es. adolescens et philosophiae
incumbis. atque bellula sunt. quæ dicis g sed valde erras.
si virtutem vestram regiis copiis parem esse arbitrerisi
Scce ludibrium. Sequitur miraculum. Movitius iste ex
schola et pliilosophus. postquam omnes duces et præfecti
proditione interempti essent. decem millia peditum lia
bylone in Sræciam reduxit. per medias regis provincias.
omnibus ejus copiis frustra obnitentibust quo facto stu
porem injecit omnibus Sræcis autem ab eo tempore
ingentes addidit animos et spiritus ad Persarum regnum
invadendum et subvertendum quod et mox cogitavit
uln. Lj ns manemus serum-unum se
sans et designavit lason rPhessalus g tentavit et inchoavit
Agesilaus Spartanusg perfecit demum Alexander Maccds
omnes literati istius prævii egregio facinora incitati.
Pergamus ab imperatoria militarique virtute ad mo
ralem. et eam. quæ est hominum privatorum. Primo.
eertissimum est illud poetæz
Scilicet ingenuas didicisse fideliter artes
lilmollit mores nec sinit esse feros
liruditio siquidem humanas mentes feritate atque bar
barie exuit veruntamen opus est. ut accentus sit in
voce illa jideliten Mam tumultuaria cognitio fiectit
potius in contrarium liruditio. inquam. levitatem. te
meritatem. atque insolentiam tollit. dum omnia pericula
et ambigua simul cum re ipsa suggeritg rationum et
argumentorum pondera in utramque partem libratg pri
ma quæqus quæ se offerant animo. eique arridens pro
suspectis habet g iterque omne tanquam exploratum inire
docet. laudem admirationem rerum vanam et nimiam
evellit. radicem ipsam omnis infirmi consiliiz quippe ad
miramur res vel quia novæ sunt. vel quia magnæ. quan
tum ad novitatem. nemo est. qui literas et rerum contem
plationem penitus imbiberis quin illud cordi impressum
habeas i Mil novi super terraml Meque enim puparum
ludum quisquam magnopere mirabitus qui pone aulæa
caput inserens organs quibus moveatur. et filamentis
cernit. quantum ad magnitudinem. quemadmodum
Alexander Magnus ingentibus proeliis et victoriis in Asia
assuetus cum interdum acciperet e Sræcia literas de
expeditionibus et dimicationibus uibusdam illic factis
quæ plerunque propter pontem aliquem. aut castellum.
aut ad summum pro expugnatione oppidi alicujus suscis
piebantus dicere solebatg i videri sibi nuncium allatum
de ranarum et murium pugns de qua lilomeruslz sic
certs qui universitatem rerum. ej usque fabricam intueatus
illi terræ globus cum hominibus superstantibus csi divi
nitatem animarum seponasj haud majus quidpiam vide
bitur. quam colliculus formicarumg quarum aliæ eum
granis aliæ cum ovis suis aliæ vacuas omnes hinc inde
circa exiguum pulvisculi acervum reptans et cursitant.
Porro eruditio autem aut saltem minuit timorem mortis
eo na nuam-iuris sciam-nutum- ljLnL L
atque adversæ fortunæ. quo nihil magis virtutibus mori-z
busqne oflicere solet. Si enim animus .cujuspiam. com
templatione mortalitatis. et rerum naturæ corruptibilisg
imbutus fuerit et intinctus. juxta cum lipicteto sentietg
qui. cum pridie exiens. mulierculam ob fractam ollam
plorantem cerneret. postridie etiam exiens aliam mortuum.
filium deflentem conspiceret. dixitg t l-leri vidi fragilem
frangi. hodie vidi mortalem .moril quare optime et valde
sapienter virgiliug cognitionem causarum cum metus
omnis profiigatione copulavit. tanquam concomitantiaz
Pelix qui potuit rerum cognoscere causasa
quique metus omnes et inexorabile fatum
Subjecit pedibus. strepitumque Acherontis avari
Mimis longum esset singula percurrere remedia. quæ sin--
gulis animi morbis doctrina suppeditatg aliquando vitiosos
humores expurgana nonnunquam obstructiones aperiens.
alias .concoctionem juvans. alias appetitum excitans. nonz
raro vulnera ejus et ulcera sanans. et similia quare
concludam cum hoc. quod videtur rationem habere totius.
ita nimirum animum doctrinam disponere. et fiectere. ut
nunquam protinus acquieseat et tanquam congeleturr in
defectibus suis. quin incitet se sempen progressumque
spiret. Mescit illiteratus. quid sit in se descendere. aut
secum inire rationes. aut quam suavis vita sit. quæ indies
sentit se fieri melioremg si qua forte virtute præditus
sit. eam venditabit scilicet.et ubique spectandam exponet.
eaque utetur forsitan commoda quam tamen excolere et
augere negligit kursus. si quo vitio laborat artem abi
que industriam illud celandi atque occultandi. minime
autem corrigendia adhibebitg tanquam malus messor. qui
perpetuo demetit. falcem autem nunquam exacuitg lites
ratus contra. non tantum utitur animo virtutesque exeri
cet. sed continue emendat se. et in virtute proficit lmo
ut in summa dieam. pro certo est veritatem et bonitatem
distingui tantum. sicut sigillum et impressionemg nam
veritas bonitatem signatz et contra. vitiorum ac perturi
bationum procellæ. ex erroris et falsitatis nubibus erum
punt.
A virtute transeamus ad potentiam et imperium. et
dispiciamus si uspiam inveniatur tanta potentia et reg
Lm. Lj ne Auemznrrs scmnrmnum gl
num. quanta eruditio hominis naturam investit et coronatg
videmus dignitatem imperandi sequi dignitatem ejus.
cui imperatur. lmperium in belluas et pecora. quale
bubulcorum. aut opilionum. res vilis z imperium in puerosg
quale ludimagistrorum. minus honorificum z imperium in
mancipia. potius dedecori est quam honori z neque multo
præstantius est imperium tyrannorum. in populum ser-i
villam. atque animis et generosa indole exutum. unde
hoc semper manavit judicium. honores liberis monarchiisg
aut rebuspublicis suaviores esse. quam sub tyrannis g
quia imperium honorificum magis supra volentes est.
quam supra invitos et coactos. ldeoque virgilius. cum
ex intimo artificio inter humanos honores longe vellet
optimos expromere. quos Augusto cæsari assignaret. in
hæc ipsa verba loquitur z
victorque volentes
Per populos dat juraa viamque afiectat olympm

Ast imperium scientiæ longe celsius est. quam imperium

in voluntatem. licet liberam et non astrictam. llla enim
rationi. fidei. et intellectui ipsi dominatun qui est altisi .
-sima pars animi. et voluntatem ipsam regit litenim
nulla proculdubio terrena est potestas quæ in spiritibus
hominum et animabus. eorumque cogitationibus et phan
tasiisa assensu quoque et lide. thronum et quasi cathe
dram suam erigit et collocat præter doctrinam et scien
.tiam. Ac idcirco videmus detestabilem illam. et im-l
mensam delectationem. qua hæresiarchæ. falsi prophetæg
et impostores magni perfunduntur. et rapiuntun post
quam senserint in fide et conscientiis hominum coepisse se
regnare z tantam certe. ut qui eam semel degustaverit.
nullis fere persecutionibus aut toi-mentis adigi possit. ut
hoc regno se abdicet. Sicut autem hoc illud est quod
in Apocalypsi dicitur. t abyssus sive profunda Satanæsc
ita e contrario. justus et legitimus in animos hominum
dominatus. veritatis ipsa evidentia ac commendatione
dulcissima stabilitus. sane quam proxime ad potestatis
divinæ similitudinem accedit.
. quod ad fortunas et honores spectat. munificentia
doctrinæ non sic regna integra et respublicas locupletat.
et ditat. ut non hominum etiam privatorum fortunas et
si nu Auemsxrrs scmnrmnun cum 1.
opes amplificet et evehat vetus enim observatio est
l-lomerum pluribus suppeditasse victum. quam Syllam.
cæsarem. aut Augustum. licet tot congiaria. tot dona vm
gea-s

tiva. tot agrorum assignationes largiti sint. certe difii

cile dictu est arma an literæ plurium fortunas constitu
erint quin si de summa potestate loquamut videmut
si arma. aut jus hæreditatis regnum contulerunt at lite
rarum sorti sæpius cessisse sacerdotium. quod regni
semper fuit rivale.
liursug si delectationem jucunditatemque scientiæ
intuearis. multum sane illa voluptates alias omnes exu
perat . quid eniml num forte affectuum voluptates
tanto intervallo oblectamenta sensuum excedent quanto
voti assecutio felix cantiunculam aut coenamz et non pari
gradatione intellectus voluptates. eas. quæ sunt affectu
um. transcendenti ln cæteris oblectationibus satietas est
finitima. et postquam paulo inveteraverint flos ipsarum
et venustas marcescitz quo docemur non illas liquidas
revera voluptates ac sinceras fuisse. sed umbras tantum.
et fallacias voluptatum. non tam qualitate sua. quam
aovitate. jucundasz unde et voluptarii sæpius fiunt mo
nacht et ambitiosorum principum senectus tristior fere
est et melancholia obsessa. Scientiæ autem non est
satietas verum et fruendt et appetendi perpetuo et sub
inde recurrens vicissitudog ut necesse sit hujus delecta
tionis bonum simplex esse. non ex accidente. aut cum
fraude Meque illa voluptas. quam depingit Lucretiut
ultimum in animo locum sortiturz i
Suave mari magno turbantibus aequora ventis. etc.
t Suave est spectaculum finquitj stantem. aut ambu
lantem in littore. navem intueri tempestate in mari jac
tatamz suave itidem ex edita turri duas cernere acies
concursantes in planitiez at nil dulcius est homini. quam
mens per doctrinam in arce veritatis collocata. unde alio
rum errores et labores dispicere possitf
benique. ut mittamus vulgaria illa argumenta quod
per doctrinam scilicet t homo homini in eo præstat in
quo ipse brutis f quod ope doctrinæ ascendat homo intel
lectu usque ad coelos. quo corpore non potest et alia
similiaz cum eo concludamus bono hanc dissertationem
Lm Lj ma manemus sciam-unuim ea
de literarum excellentia. ad quod humana natura ante
omnia aspirat. hoc est. immortalitate et aeternitate lluc
enim spectant procreatio sobolis. nobilitatio familiæ. ædi
ficia. fundationes. monumenta fama ac denique huma
norum votorum summa Atqui videmus monumenta
ingenii et eruditionis. quanto diutius durent. quam ea.
quæ opere et manu facta sunt Annon l-lomeri carmina
viginti quinque annorum centurias et supra. absque unius
syllabæ. aut literæ jaetura. duraveruntf quo spatio in
numera palatia. templa. castella. urbes. collapsa sunt.
aut dirutag picturæ ac statuæ cyri. Alexandri. cæsaris.
i-mo regum et principum multo recentiorum. nullo jam
sunt modo parabilesz archetypa enim ipsa. jamdudum
confecta vetustate. perieruntg exempla autem indies pri
migenia similitudine mulctantur. At ingeniorum ima
gines perpetuo integræ manent in libris. nullis tempo
rum injuriis obnoxiæ. utpote quæ jugem renovationem
recipere possuntz quanquam nec imagines dici proprie
possint. quia perpetuo generant quodammodo. semi
naque sua in animos hominum spargunh atque ætatibus
subsequentibus infinitas actiones opinionesque suscitant.
et progignunt quod si navis inventum res existimata
tarn nobilis et admirabilis fuerit. quæ opes mercesque
hinc inde transportat. regionem locis disjunctissimas.
participatione fructuum et commodorum consociatg quan
to rectius literæ celebrari debent. quæ. tanquam naves
sulcantes oceanum temporis remotissima secula ingeni
orum et inventorum commercio et societate copulantrl
Porro videmus. nonnullos philosophorum. qui maxime
immersi erant sensibus. minimeque divini. atque immor
talitatem animæ præfracte negabantg hoc tamen vi veri
tatis adactos concessisse. quoscunque motus et actus
anima humana absque corporis organo præstare possit.
eos etiam post mortem permanere probabile esse z quales
nimirum erant intellectus. minime autem affectuum mo
tus. Adeo scilicet scientia immortalis visa est res illis
atque incorruptibilis. Mos aute1n. quibus divina revelatio
illuxit. conculcantes hæc rudimenta atque offucias sen
suum. novimus non solum mentem. sed et affectus per
purgatos. neque animam tantum. sed etiam corpus. ad
immortalitatem assumptum iri suo tempora Sed enim
Szt rm Auemanrrs scmnrrAnrMj funi-rs
meminerint homines. et nunc et alias ubi opus fuerit
me in probationibus de dignitate scientiat inde ab initio
sejunxisse testimonia divina ab humanisg quam metho
dum constanter retinui. separatim utrumque explicans
rnquamvis vero hæc ita sint nequaquam tamen hoc
mihi sumo. neque me consequi posse confido. ut ulla
oausæ hujus pro doctrina peroratione. aut actione. ju
dicia rescindam. vel Ailsopici galli. qui granum hordeif .
gemmæ prætulitg vel Midæ. qui cum arbiter factus
esset inter Apollinem Musarum. et Panem ovium præ
sidem. opulentiæ palmam detulitg vel Paridis. qui. spreta
sapientia ac potentia. primas voluptati et amori deditg
vel Agrippinæ eligentis. t occidat matrem. modo imperett
imperium licet cum conditione detestanda præoptantisj
vel ulyssit t qui vetulam prætulit immortalitatig. typi
certe eorum. qui consueta optimis præponuntg pluri
maque ejusmodi judicia populariaz hæc enim antiquum
obtinebuntz verum et illud etiam manebit cui innixa est
semper doctrina. tanquam firmissimo fundamento. quod
que nunquam labefactari poterit t dustificata est sapi
entia a filiis suisf - i

-
 ea

PltAMclScl
SAftoMlS llli vSkuLAMlq vicacoMrris
SAMcrPl ALPAML

mc

meMrrArrn liil1 AuSMPMPlS

ScllilbillllAltuM

Llknk sscunnus

Ab kSSliM suum

consrznranavm videri possit. tametsi non raro secus

eveniat crex optimej ut. qui sobole numerosa aucti
sunt. quique immortalitatem suam in posteris ipsorum
quasi prospectant. præ cæteris mortalibus sint soliciti
de statu futurorum temporumg utpote quibus. satis
intelligunn
transmitti. carissima
lilliizabethaillaregina.
sua tandem
propter debere pignora
vitam coelibem.
hospes potius in mundo. quam incola. fuitg sua quidem
tempora ornavit. et in multis beavit. linimvero tuæ
majestati ccui beus pro benignitate sua dedit tot susci
pere liberos dignos certe qui te perpetuenn cujusque
ætas vigens. et torus foecundus adhuc plures polliceturj
usquequaque convenit. non modo tuum cquod facisj se
culum irradiare g verum etiam ad illa curas tuas exten
dere. quæ memoria omnis alat. quæque ipsa intueatur
aeternitas lnter ea autem cnisi studium meum erga
literas me fallitj nil dignius est. aut nobilius. quam si
dotetur orbis terrarum augmentis scientiarum solidis et
SS na AueManrrs sciaurmnuu cum in
fructuosis. quousque enim tandem pauculos aliquos
scriptores statuemus nobis. tanquam columnas lierculis.
ne plus ultra in doctrinis pr redii-rmari cum habeamus
majestatem mamg linstar lucidi- et benigni sideris. quod
nos inter navigandum conducat. et fortunet i
ut igitur ad rem redeainusz recolamus jam. et no
biscum perpendamua quid principes viri aliique hucus
que ad literarum amplificationem attulerint. quid præ
termiserintf hoc autem presse et distincte excutiamus.
sermone quodam activo et masculo. nusquam digredie
endo. nil amplificando. Ponatur igitur illud cquod
quivis concedatj opera quæque maxima et difiicillima.
vel præmiorum amplitudine. vel consiliorum prudentia
et sanitate. vel laborum conjunctione superariz quorum
primum conatum exstimulan secundum ambages et
errores tollit. tertium mortalium fragilitati succurrit. At
inter hæc tria merito primas tenet i consilii prudentia
et sanitasig hoc est. monstratio et delineatio viæ rectæ
et proclivis ad rem. quæ proponitur. peragendam.
f claudus enim cquod dici soletj in via antevertit curso
rem extra viamlz et Salomon perapposite ad hanc remz
t Perrum si retusumfueriu viribus utendum majoribusz
quod vero super omnia prævalet. est sapientiaf quibus
verbis innuit. medii prudentem electionem eflicacius con
ducere ad rem. quam virium aut intentionem. aut accu
mulationem. l-læc ut dicam illud impellit. quod isaiam
semper eorum honore. qui de literis quomodocunque
merueruntj perspicio atque animadverto. opera eorum
atque acta pleraque. ad magnificentiam potius et nomi
nis sui memoriam. quam ad scientiarum ipsarum profec
tum et augmentm spectassez et literatorum potius
numerum auxisse. quam artibus ipsis multum incrementi
attulisse
Actiones autem et opera. quæ ad literas amplifican
das pertinent. circa tria versantur objectaz circa litera
rum sedesg circa librosg et circa personas eruditorum.
quemadmodum enim aqua. sive ex coelesti rore descen
dens. sive ex fontibus scaturiena facile disperditmy et
dispergitun nisi colligatur in aliqua receptaculzn ubi per
uniouem et incongregationem
sit-ifquem se sustentara
finem excogitavit et fovereaque
solertia humana pos
 Lm rLj ns AuoMmzrrs scmnrunvm ov
lductus. cisternas. stagna eaque etiam variis ornamentis
condecoravit. quæ magnilicentiæ et dignitati. nonlminus
quam usui et necessitati. deserviautj similiter liquor iste
scientiæ pretiosissimusa sive a divina inspiratione destillet.
sive e sensibus exiliat. mox periret omnis atque eva
nesceret. nisi conservaretur in libris. traditionibus. collo
quiis. ac præcipue in locis certis his rebus destinatis.
i quales sunt academiæ. collegia. scholæ. ubi et permanen
t tes habeat sedes. et crescendi msupen et se congregandi
copiam et facultatem
Ac primo. opera. quæ ad Musarum sedes spectant.
quatuor numeranturz ædificiorum structurag proven
tuum dotatiog privilegiorum concessiog disciplinæ lex
. et institutiog quæ omnia ad secessum et otium fut plu
- rimumj conferunt et ad vacationem a curis et molestiis z
qualia sunt. quæ ad alvearia constituendan in usum
mellis. requirit virgiliusg
Principio sedes apibus. statioque petenda
quo neque sit ventis aditusa etc.
At opera circa libros duo sunt præcipua. Primum
bibliothecæ. in quibus. tanquam mausoleis. priscorum
sanctorum reliquiæ. virtutis plenæ. conditæ sunt. Se
cundo. novæ editiones auctorum. emendatioribus impres
sionibus. fidelioribus versionibusa utilioribus commen
tariis. annotationibus magis diligentibus et hujusmodi
famulitio. instructæ et ornatæ.
Porro opera. quæ literatorum hominum personas re
spiciunt cpræterquam quod ipsi ornandi sint et promo
vendij sunt etiam duoz remuneratio et designatio. lecto
rum. in artibus jamdudum inventis et cognitisg et remu
neratio ac designatio scriptorum. circa eas doctrinæ partes.
quæ non satis hactenus excultæ et elaboratæ sunt. . i
l-læc summatim opera sunt et acta. in quibus
inclytorum principum. aliorumque illustrium virorum
promerita erga rem literariam claruerunt. ne particu
lari alicujus commemoratione. qui de literis bene me
ruit. cogitanti. occurrit illud ciceronis. quod eum. post
reditum suum. ad gratias promiscue agendas impulits
tdiflicile non aliquem. ingratum quenquam præterire.l
Potius fex Scripturarum consilioj spatium intueamun
voL. vlL n
ss na nuounnrrs scmnrmnvm cum u.
quod adhuc restat in stadio decurrendumg quam oculos
reiiectamus ad ea. quæ a tergo jampridem reliquimus. .
Primum igitur. inter tot totius liluropæ collegii.
.præclarissime fundata. omnia illa certis professionihus
destinata esse demiror. nulla liberis atque universalibus
artium et scientiarum studiis dedieata. Mam si quis
judicet doctrinam omnem referendam esse ad usum et
actionem. recte sapitz veruntamen facile est isto modo
prolabi in errorem illum. quem fabula perantiqua per
stringitg in qua cætera corporis membra litem ventri
culo intenderunt quod neque motum præberet ut artus.
neque sensum. ut caputz quamvis interea alimentum
coetum atque confectum ventriculus ille in reliquum
corpus divideretz plane eodem modo. qui in philosophia
ac contemplationibus universalibus positum omne studi
um. inane atque ignavum arbitratut non animadvertit
singulis professionibut et artibus exinde succum et
robur suppeditari. Atque certe persuasum habeo. hanc
ipsam haud minimam causam fuisse. cur felicior doc
trinæ progressus hucusque retardatus sitg quod opera
hisce fundamentalibus scientiis navata sit tantum in
transitm neque haustus pleniores inde epoti. Mam si
arborem solito fructuosiorem fieri cupias. de ramis
rmedicandis frustra cogrtaveris g terra ipsa circa radicem
subigenda. et gleba lætior admovenda. aut nihil egeris
ueque rursus silentio prætermittendum est hanc colle
giorum et societatum. in usum tantummodo doctrinæ
.professoriæ. dedicationem. non solum scientiarum incre
.nrentis inirnicam fuisse. sed etiam in regnorum et rerum
publicarum detrimentu-m cessisse l-iinc enim fieri solet
ut principem dialectum habituri ministrorum qui rebus
civilibus tractandis sint idoneL ejusmodi hominum mi
ram solitudinem circa se .repreriantz propterea quod
non habeatur educatio aliqua collegiata. in hos usus
destinata. ubi scilicet hominesl a natura ad hoc facti
et comparati cpræter artes aliasj historiæg linguis m
demit libris et tractatibus politicit præcipue incum
bantg ut inde ad civilia munera magis habiles et ing
structi accedant
quoniam vero fundatores .collegiorum plantant præ
legtionum vero rigant sequitur jam ordinat ut dicam
ua rLj an Auemzxrrs scnmrmnumg se
quid in publicis lectionibus desidereturr nimirum. im
probo vel maxime tenuitatem stipendiorum prælectori
bus sive artium. sive professionum cpræsertim apud nosl
assignatarm . interest enim imprimis progressus in sci
entiis. ut lectores in unoquoque genere ex optimis
instructissimisque eliganturz utpote quorum opera. non
in usum transitorium. sed ad sufliciendam sobolem
scientiæ in secula adhibeatur. ld fieri nequit. nisi præ
mia et conditiones tales constituantur. quibus eminentis
simus quisque in ea arte plane contentus esse possitg
ut illi demum grave non sit. in eodem munere immori.
neque practicam cogitet. quocirca scientiæ ut floreant.
militaris lex servanda bavidisg i ut æqua esset pars de
scendentis ad proelium. et manentis ad sarcinas.z sarcinis
male aliter prospectum erit. Sic lectores in scientiis
sunt tanquam conservatores et custodes totius literarii
apparatus. unde praxis et militia deinceps scientiarum
instruatur z proinde æquum est. ut merces ipsorum lu
cra practicorum exæquare possit. Aliter si patribus
scientiarum præmia non constituantur satis ampla et
luculental eveniet illudg
lilt patrum invalidi referent jejunia nati.
befectum nunc notabo aliumi in quo alchemista quis
piam in auxilium advocandus foretg cum id genus ho
minum studiosis auctores sint. ut libros vendant. fornaces
extruant. Minervam ac Musas ctanquam virgines .sterilesj
deserant. ac vulcano se applicent. Patendum est enim
vero. tam ad penetralia contemplationisa quam ad opera
tivæ fructum. in nonnullis scientiis cpræsertim naturali
philosophia et medicinaj haud unica subsidia e libris
petenda esse. qua in re neutiquam omnino cessavit
munificentia hominumg quippe videmusa non libros
magis. quam sphæras. globos. astrolabia. mappas. et alia
similia. ut adminicula quædam astronomiæ et cosmogra
phiæ. comparari et studio præberi. videmus etiam loca
nonnulla. medicinæ studio dicata. hortos habere pro sim
plicium cujusque generis inspectione et notitiag nec
usu mortuorum corporum ad observationes anatomicas
destitui cæterum hæc ad pauca spectant. ln genere
pro certo habeatun magnos. in rebus naturæ abditis
na
mo una auonanrrs scu-annalium tum rn
.eruendis et reserandit progressus vix fieri posse. nisi ad
- experimenta. sive vulcani. sive llædali cfornacis scilicet
aut machinæ. vel cujuscunque alterius generisj sumptus
abunde suppeditentur. ldeoque sicut principum secre
tariis et emissariis conceditur exhibere rationes expensa
rum. pro diligentiis suis in explorando et eruendo res
novat et arcana civiliag similiter et exploratoribusl ac
. speculatoribus naturæ satisfaciendum de expensis suisg
alias de quamplurimis scitu dignissimis nunquam fiemus
certiores Si enim Alexander magnam vim pecuniæ
.suppeditavit Aristotelt qua conduceret veuatores. au
cupes. piscatorct et alios. quo instructior accederetlad
-conscribendam historiam animalium. certe majus quid
dam debetur iis. qui non in saltibus naturæ pererrant
sed in labyrinthis artium viam sibi aperiunt
uefectus etiamnum alius nobis observandus cmagni
certe momentij neglectus quidam est in academiarum
rectoribus. consultationisg in regibus sive superioribus.
visitationis. in hunc finem. ut diligenter considereturl et
perpendatut utrum prælectionet disputationes. aliaque
exercitia scholasticrt antiquitus instituta. et ad nostra
usque tempora usitata. continuare fuerit ex usu. vel
potius antiquare. aliaque meliora substituere. litenim
inter majestatis tuæ canones prudentissimos illum repe
riog fln omni vel consuetudine. vel exemplo. tempora
spectanda sunt quando primum tres coeptaz in quibut
si vel confusio regnaverit vel inscitia. derogat illud im
rprimis auctoritati rerum. atque omnia reddit suspectaf
nquamobrem. quandoquidem academiarum instituta ple
runque originem traxerint a temporibus. hisce nostris
haud paulo obscurioribus et indoctioribusg eo magis con
venit ut examini denuo subjiciantur. liixemplum in
hoc genere unum aut alterum proponamg in rebus.
quæ maxime obviæ videntur et familiares Pro more
receptum est clicet uti mihi videtut perperamj ut
literarum studiosi logicam. et rhetoricam. præpropere
-nimis addiscantg artes sane provectioribus magis con
tvenientes. quam pueris et tironibus. laterum hæ. duæ.
isi vere res perpendatun sunt ex artibus gravissimisg
L cum sint artes artium altera ad judicium. altera ad
tomatum.. quinetiam regulam et normam continent
Lrs. rLj ns AuoMsnrrs scraxrrA-num . 1o1
res et materiam subjectam vel disponendi. vel illustrandi.
ideoque id agere. ut mentes rerum ignaræ. et rudes
cquæque nondum id collegerunt. quod a cicerone sylva
vel supellex appellatum id est. materiem et copiam re
rumj initium ab istis scientiis sumant fac si quis discere
vellet ponderare. vcl metiri. vel ornare ventumj haud
aliud profecto parit. quam ut harum artium virtus et
facultas cquæ permagnæ sunt et latissime diffusæj fere
contemptæ jaceant. atque vel in pucrilia sophismata
affectationesque ridiculas degeneraverintg vel saltem ex
istimatione sua haud parum mulctatæ sint. euinetiaml
præmatura et intempestiva ad has artes accessio dilutam
earum atque jejunam traditionem ac tractationem ne
cessario secum traxit. qualis nimirum captui puerorum
adaptetur.- Alterum exemplum cquod adducamj er
roris. qui in academiis jam diu inveteravit. ejusmodi esta
quod scilicet inventionis atque memoriæ. in exercitiis
scholasticis. fieri solet nimio plus noxium divortiumz
illic siquidem orationes pleræque. aut omnino præmedi
tatæ sunt. r adeo ut conccptis verbis proferantur. et in
ventioni nihil relinquaturg aut plane extemporariæ. ut
perperam relinquatur memoiiæ ccum in vita com
muni et praxi. rarus sit alterutrius istorum usus seor
sum. sed potius mixturæ ipsorumz id est. notarum sive
commentariorum. atque dictionis subitæj ita ut hoc
pacto exercitia ad praxim haud sint accommodata. nec
imago respondeat vitæ. lllud autem in exercitiis per
petuo tenendum estg ut omnia cquam fieri potestj maxi
me repræsentent eat quæ in vita agi solentz alioqui
motus et facultates mentis pervertent. non præparabunt.
hujus auem rei veritas non obscure cernitur. cum
academici ad praxim suarum professionum. vel aliacivi
lis vitæ munia se accingantz quod cum faciunt. hunca
de quo loquimmy defectum. ipsi in se cito deprehenduntg
sed citius etiamnum alii. cæterum hanc partem. de
institutorum academicorum emendatione. clausula illa
fex cæsaris quadam ad oppium et lialbum epistola de
sumptaj concludamz tPloc quemadmodum fieri possit.
nonnulla mihi in mentem veniunt. et multa reperiri pos
suntz de iis rebus rogo vosa ut cogitationem suscipiatisf
Alter defectus. quem observo. altius paulo. quam præ
me ma Acenamis sciam-unuim cum m
cedens. ascendit quemadmodum enim doctrinarum
progressio. haud parum in prudenti regimine et institu
tione academiarum singularum consistitg ita magnus
ad hoc cumulus accedere possit. si academiæ universam
per totam liluropam sparsæ. arctiorem conjunctionem et
necessitudinem contraherent. Sunt enim. uti videmus.
multi ordines et sodalitizu quæ licet regnis et spatiis
longinquis disjuncta sint. tamen societatem. et tanquam
fraternitatem. inter se ineunt. et coluntg adeo ut ha
beant præfcctos calios provinciales. alios generalesj qui
bus omnes parent lit certe. quemadmodum natura
creat fraternitatem in familiisg artes mechanicæ contra
hunt fraternitatem in sodalitiisg unctio divina superin
ducit fraternitatem in regibus et episcopisg vota et re
gulæ conciliant fraternitatem in ordinibus z eodem modo
fieri non potest quin intercedat fraternitas illustris et
generosa. inter bomines. per doctrinas et illuminationes.
quandoquidem velis ipse Pater luminum nuncupetur.
Postremo illud queror de quo superius nonnihil præ
misij quod vel nunquam. vel raro admodum. publica ali
qua extiterit designatio virorum idoneorum. qui vel scri
berent. vel inquisitionem instituerent. de illis scientiarum
partibus. in quibus satis adhuc non fuerit elaboratum.
cui rei illud inserviet quam maxima si tanquam lustrum
condatur doctrinarumg et census excipiatun quæ ex
illis locupletes sint. et majorem in modum auctæ. quæ
autem inopes et destitutæ. o inio enim copiæ. inter
causas inopiæ estg atque multitudo librorum luxuriæ
potius. quam penuriæ indicium quoddam præ se fert
quæ tamen redundantia csi quis recte judicetj neuti-o
quam delendis antehac scriptis libris. sed novis meliori
bus edendis tolli debet. qui ejus generis sint. ut. tanquam
lserpens Mosia serpentes magorumi devorent.
llorum. quos enumeravimus. omnium defectuum rea
media. præter illius postremi. quin etiam ejusdem pos
tremi. quoad partem ejus activam. quæ spectat ad desiga
nationem scribentimm opera sunt vere basilicaz erga
quæ privati alicujus conatus et industria fere sic se habee
sit. ut Mercurius in bivioz qui digitum potest in viam
intendere. pedem inferre non potest. At speculativa
illa parstquæ ad examen doctrinarum cquid nimirum in
Lm rLj na Auemmrrs somni-limum . ros
singulis desidereturj pertinet etiam industriæ hominis
privati patet Mihi igitur in animo est perambula
tionem doctrinarum. et lustrationem generalem et tide
lem aggredij præcipue cum inquisitione sedula et accurata.
quænam earum partes neglectæ incultæque jaceant ho
minum industria nondum subactæ. et ad usum conversæg
ut hujusmodi delineatio et registratio. et publicis desig
nationibus. et privatorum spontaneis laboribus facem ac
cendat ln quo nihilominus consilium est hoc tempore
omissiones duntaxat et desiderata notare z non autem er
rores et infelicitates redarguerez aliud enim est inculta
loca indicare. aliud culturæ modum corrigere.
quam quidem ad rem. cum me comparo. et accingorg
non sum nescius. quantum opus moveam. quamque difii
cilem provinciam sustineamg etiam quam sint vires mini
me voluntati paresz attamen magnam in spem venio. si
ardentior meus erga literas amor me longius provexerit
usurum me excusatione affectus g quia non simul cui
quam conceditut amare et sapera Mescius equidem
non sum. eandem judicii libertatem aliis re1inquendam.
quam ipse usurpaverim. fiquidem libenter æque acce
perim ab aliis. ac impertiverim. humanitatis illud officium z
i Mam qui erranti comiter monstrat viamj etc. Prospi
eio etiam animo complura ex illis. quæ tanquam omissa
et desiderata in registrum hoc nostrum referre visum fu
erit in diversas censuras incursura z alia scilicetquod sint
dudum peracta. et jam extentz alia quod curiositatem
sapiant et fructum promittant perexilem z alia quod
nimis ardua existant et fere impossibilia. quæ ab homini
bus absolvantur. Ad priora duo quod attinet res ipsæ
pro se causam agentg circa postremum de impossibilitate
ita statuoz ea omnia possibilia et præstabilia censendæ
quæ ab aliquibus perfici possint licet non a quibusvis g et
quæ a multis conjunctum licet non ab unog et quæ in
successione seculorum. licet non eodem ævo g et denique
quæ publica cura et sumptm licet non opibus et indus
tria singulorum Si quis tamen sit qui malit salomonis
illud usurpare z t llicit piget Leo est in viaig quam
illud virgiliiz i Possunt quia posse videnturi z satis mihi
erit si labores mei inter vota tantum sive optata melioris
i notæ habeantun Sicut enim haud omnino rei imperitum
ros nx avemas-ns scmurununw tum n.

esse oportet qui quæstionem appositeinstituatg ita nec sen

sus mops videatur. qui haudquaquam absurda optaverit
cAPlfP PltlMllM.
raarrrro llMlvlSkSALlS nocrnmæ llllMAMiS m msronurt
PolSSlM. Pl-llLoioPlllAMg srzcunnum raus mruLLucrus PA
curxrarrzs. MliMonlAM. PlLAMrfASlAMa SAPloMSMS quondam

SAnliM rAnrrrro coMPurAr lirlAM rmzoLoclcls.

Panrrrro doctrinæ humanæ ea est verissima. quæ su

mitur ex triplici facultate animæ rationalis. quæ doctrinæ
sedes est z historia ad memoriam refertut poesis ad phan
tasiam. philosophia ad rationem. Per poesim autem. hoc
loco intelligimus non aliud. quam historiam confictam. sive
fabulas. carmen enim styli quidam character est atque
ad artificia orationis pertinetg de quo suo loco.
i-listoria proprie individuorum est quæ circumscribun
tur loco et tempore. litsi enim historia naturalis circa
species versari videaturg tamen hoc fit ob promiscuam
rerum naturalium fin plurimisj sub una specie. similitu
dinemg ut si unam noris. omnes noris. Sicubi autem
individua reperiantut quæ aut unica sunt in sua specie.
veluti sol et lunag aut a specie insigniter defiectunt ut
monstra-tg non minus recte constituitur narratio de illis in
historia naturalt quam de hominibus singularibus in his
toiia civili. Plæc autem omnia ad memoriam spectant
Poesit eo sensu. quo dictum est etiam individuorum
estg confictorum ad similitudinem illorum. quæ in histo
ria vera memoranturz ita tamen ut modum sæpius ex
cedat et quæ in rerum natura nunquam conventura. aut
eventura fuissent ad libitum componat et introducatg
quemadmodum facit et pictoria. quod quidem phan
tasiæ opus est. . -
Philosophia individua dimittit g neque impressiones
primas individuorum. sed notiones ab illis abstractus
complectiturg atque in iis componendis et dividendls. ex
lege naturæ et rerum ipsarum evidentia. versatur. Atn
que hoc prorsus ofiicium est atque opificium rationis.
l-læc autem ita se habere. si quis iutellectualium ori
.gines petat facile cernet individua sola sensum percel
lunt qui intellectus janua est. individuorum eorum
 CAP. rm]. . ma jmeummsmmawum u 105*
p.
_l3.£2‘iI1€S. sive impfessiones a sensu exceptæ. figuntur in A
. .r.. x-.. - wi-ks- u r I- . t -

./ g I’
s . .p- .
illji "a o
.-
tck t . nu si
n- \o
oI.’
’ .
ssl.n
I .. s
. l
ar o
.
ian
“ . lil- - -.r
1
".
. - x.
df
l s < o

x‘x.x\lix yo? vxxo . I i

1 a . o

l .. . I u Q . .

I i p ’ -.
Q unllb I p r . - al . n x . l .: vy

l . io ll i n - i n a - " i o z
. . . -.o! - a- .s up t i . - of . .- a o- . t-ni .lot 9-.o

.. .-.o./
. / .
of. ph . - . . . . . p - .. - - s o

~ . Q
. .n
p . t l
l
' -

. l p .
l . l l l

.. op
. o . Hpt i p .
z . .
-
. l ..'.
o l . I . i. i . o no -

-. t - .

aa ....
.. a. s.
4!x- j . . g > i n . ‘ .a ~A . l

. ao~! l s in- l . t l. oQ \ l
. c ¢. A
m m mu - -
.
.- . l -
.
-
.. o -r .
o
~ . t o
l
h-
. -
A\-
o
m
.
r o
Io. o n o ph} ‘. lit aln . t l . . s o -. “r. t
. i n ’ - a- t o . - ite i

l.a’..-- oI
r l-
f l
i o
o t
t o
p . i
7o a: n.
. h
. l l . oI o.

P r
.
xTo r eo V lt I l " i l . ’ t~ ., x;
at . a .. . u. - . p . .u. m

nr P}. ao p . / . . .l ... . i i - - x m Q. ln - . o v t
as x- .o4.I -o . 0-o g p5

op~ oI/ maxi Q . nil a o i o - l o ~ i x~ -

l G: l I’ tia .- I o - "JI 49“p
l - é a; .
. a
4- .. is l h. i. . x i l . - ut si
. I I si

. .. a/o In. - p x s lu -- x tu-

. x. . o . o . -- prl

.- P . o i - o \
- - / . m .
-1
I
xq
. . . . .- i
.n

1 \- s p . . . s o l o .
- - s - .
o
-

tur. n . . l . . o "A?
.. .
.
- .
- . - h
.

n .

. r I

. .- - . - .a . - I . l . Io p /
- l a . . . . -
.. - .
.
o I o
pp p ~ -' . o q a a p - - -.
on~ ; p p e n I hi -: q il "
.- - . . -

--— .- . .k,.. _ s ____ oWm

M _._ - -~_ _ -oH. - _._ -_.- E__i
i . - ii nii '. o_
roi nx xuemnnris scmnrmnunn . tum m
cAP. aj t me ausum-saturninus z les
imagines. sive impressiones a sensu exceptæ. figuntur in
memoriag atque abeunt in eam. a principio tanquam in
tegrae. eodem. quo occurrunt. modo z eas postea recolit.
et ruminat anima humanag quas deinceps aut simplici
ter recensetg aut lusu quodam imitaturg aut compo
nendo et dividendo digerit. itaque liquido constan ex
tribus his fontibus. memoriæ. phantasiæ. et rationis. esse
tres illas emanationes. historiæ. poeseos. et philosophiæz
nec alias aut plures esse posse. litenim historiam et ex
perientiam pro eadem re habemus z quemadmodum
etiam philosophiam et scientias
Meque alia censemus ad theologica partitione opus
esse. bifferunt certe informationes oraculi etlsensus. et
re et modo insinuandiz sed spiritus humanus lunus est.
ejusque arculæ et cellæ eædem. Pit itaque. ac si diver
liquores. atque per diversa infundibula. in unum at
que idem vas recipiantur. quare et theologia. aut ex
historia sacra constat gr aut ex parabolisa quæ instar
divinæ poeseos suntg aut ex præceptis et dogmatibugtan-.
quam perenni quadam philosophia quod enim ad
eam partem pertinet. quæ redundare videtur. prophe-.
tiam videlicet. ea historiæ genus estz quandoquidem
historia divina. ea polleat supra humanam prærogativa. ut
narratio factum præcedere. non minus quam sequi possit.

cAPlyP sncuMnuM
PAlPrPrlo l-llSfoltlll lM MArrLlllALliM iar clvrLnm secus-sn

AsrrcA iar LrrnnAam sun clvlLl coMPnnnrzusm PAlPrl

rio msronmz MArrLiltALlS lll msroMAM cnnlmAnonuMj
Plt/llrrlll a-cmznnAr-ronurn nr AltlllllhL

l-hscronm aut naturalis est. aut civilisz in naturalil

naturæ res gestæ et facinora memorantur g- in civili. ho
minum lilucent proculdubio divina in utrisque. sed
magis in civilibus. ut etiam propriam historiæ speciem
constituant. quam sacram aut ecclesiasticam appellare
consuevimus. Mobis vero etiam ea videtur literarum et
artium dignitas. ut iis historia propria seorsum attribui
debeatz quam sub historia civili cquemadmodum et ec
clesiasticamj comprehendi intelligimus
Partitionem historiæ naturalis moliemur ex statu et
me mm Auemanr1s scmnrmnum tum m
conditione ipsius naturæ. quæ in triplici statu posita in
venituL et tanquam regimen trinum subit. Aut enim . jlp-kx.mag

libera est natura. et cursu consueto se explicans. ut in

cælis. animalibus. plantis. et universo naturæ apparatu g
aut a pravitatibus et insolentiis materiæ contumacis. et
ab impedimentorum violentia. de statu suo detruditun
ut in monstrisg aut denique ab arte et opera humana
constringitur. et fingitur. et tanquam novatur. ut in arti
ficialibus. Sic itaque partitio historiæ naturalis in his
toriam generationum. prætergenerationum. et artiumg
quam postremam. etiam mechanicam. et experimentalem
appellare consuevimus. narum prima libertatem natu
ræ tractat z secunda erroresz tertia vincula. Libenter
autem historiam artium. ut historiæ naturalis speciem.
constituimus z quia inveteravit prorsus opinio. ac si aliud
quippiam esset ars a natura. artificialia a naturalibusz
unde illud malum. quod plerique historiæ naturalis scrip
tores. perfunctos se putent. si historiam animalium. aut
plantarum. aut mineralium confecerint. omissis artium
mechanicarum experimentis. Sed et illabitur etiam ani
mis hominum aliud subtilius malumg nempe. ut ars cen
seatur solummodo tanquam additamentum quoddam na
turæ. cujus scilicet ea sit vis. ut naturam csanej vel
inchoatam perficere. vel in deterius vergentem emendare.
vel impeditam liberareg minime vero penitus vertere.
transmutare. aut in imis concutere possitz quod ipsum
rebus humanis præproperam desperationem intulit. At
contra. illud animis hominum penitus insidere debueratg
artificialia a natura1ibus. non forma aut essentia. sed effi
ciente solummodo difiierreg homini quippe in naturami
nullius rei potestatem esse. præterquam motus. ut scili
cet corpora naturalia aut admoveat. aut amoveat. ubi
igitur datur admotio corporum naturalium. aut remotio.
conjungendo fut vocantj activa passivis omnia potest
homog ubi non datum nihilz neque interest. si res po
nantur in ordine ad aliquem effectum. utrum hoc fiat
per hominem. vel absque homine. Aurum aliquando exco
quitur ignei aliquando in arenulis purum invenitun mi
nistrante sibi ipsi natura z iris similiter fit ex nube rosci
da in sublimis iit etiam per aspersionem aquæ. hic apud
nos ltaque natura omnia regit z subordinantur autem
cxa n. j ne AveMan-rrs somni-mitum rar
illa triag cursus naturæg exspatiatio naturæg et ars.
sive additus rebus homoz ideoque in historia naturali.
tria illa comprehendi par estg quod etiam c. Pliniuss
magna ex parte fecit z qui historiam naturalem solus pro
dignitate complexus estg sed complexarrt minime ut de
cuit imo potius indignis modis tractavit
l-larum prima habetur mediocriter excultaz sequentes
duæ ita tenuiter et inutiliter tractantut ut in desidera
torum classe reponendæ sint. Meque enim reperias
satis instructam et locupletem collectionem operum na-.
turæ eorum. quæ a cursu ordinario generationum. pro
ductionum. et motuum aberrarunt et deflexerunt z sive
sint illa foetus certarum regionum aut locorum singula
resg sive temporum eventus insolitig sive casuum
fut ait illej ingeniag sive proprietatum abditarum effec
tusg sive monadica naturæ in sua specie Mon ne
gaverim. inveniri libros nimio plures. fabulosis expe
rimentis. commentitiis secretis. et frivolis imposturis.
ad voluptatem et novitatem. refertosg cæterum nar
rationem gravem et severam. de heteroclitis et mira
bilibus naturæ. diligenter examinatam ac fideliter de
scriptam. nom inquam. invenioz præsertim cum debita
rejectione. et publica tanquam proscriptione mendacia
rum et fabularum. quæ invaluerunt Mam ut res se
nunc habet si forte mendacia aliqua circa res naturales
obtinuerint et celebrata sint csive quod tantum possit
reverentia antiquitatit sive quod illa denuo examini sub
jicere sit molestum. sive quod mirilica scilicet ornamenta
putantur orationit propter similitudines et comparationesj
nunquam postea exterminantur aut retractantur.
Pinis hujusmodi operis. quod exemplo suo decoravit
Aristoteles. nil minus est quam ut curiosis et manibus
ingeniis gratificetut sicut faciunt mirabilarii et prodigias
tris verum duas ob causas. utramque seriam et gravemz
unam. ut axiomatum corrigatur iniquitasg quæ pleruno
que in exemplis tritis et vulgatis fundamentum habentg
alteram. quod a miraculis naturæ ad miracula artis ex
peditus sit transitus et pervius. neque enim huic rei
plus inest negotii. præterquam ut naturæ vestigia persae
quaris sagacitet cum ipsa sponte aberretg ut hoc pacto
postea cum tibi libuerit eam eodem loci deducere. et
los ma linquamns scmnrmnmm tum n.
compellere possis. Meque vero præceperim. ut ex his
toiia ista mirabilium. superstitiosæ narrationes. de malefi
ciis. fascinationibus. incantationibug somniis. divinati
onibus. et similibus. prorsus excludantun ubi de facto et
re gesta liquido constet. Sondum enim innotuit. quibus
in rebus et quousque. effectus superstitioni atti-ibnti ex
causis naturalibus participent. ldeoque licet hujusmodi
artium usum et praxim merito damnandum censeamus.
tamen a speculatione et consideratione ipsarum csi stre
nue excutianturj notitiam haud inutilem consequemulg
non solum ad delicta in hoc genere reorum rite dijudi
candag sed etiam ad naturæ secreta ulterius rimanda.
Meque certe hæsitandum de ingressu et penctratione. in
tra hujusmodi antra et recessus. si quis sibi unicam veri
tatis inquisitionem proponatg quod et majestas tua ex
emplo proprio confirmavit rfu enim. duobus illis claris
simis et acutissimis religionis ac naturalis philosophiæ
oculis. tales umbras prudenter ac perspicaciter perlus
trastig ut te soli simillimum probaveris. qui polluta loca
ingreditur. nec tamen inquinatur. cæterum illud mo
nuerim. narrationes istas cum rebus superstitiosis con
junctas. seorsum componi. neque cum puris et sinceris
naturalibus commisceri oportere quod vero ad narra
tiones attinet. circa prodigia et miracula religionumg illa
certe aut non utique vera sunt. aut nulla ex parte natu
ralia g ideoque ad historiam naturalem non pertinent
quantum ad historiam naturæ subactæ. et factitiæ.
quam mechanicam appellare solemusg invenio sane col
lectiones quasdam de agricultura. etiam de artibus com
pluribus mechanicisz sed. quod pessimum est in hoc geA
nere. semper negliguntur et rejiciuntur experimenta. in
artibus singulis familiaria et vulgatag quæ tamen ad in
terpretationem naturæ æque aut plus faciunt. quam mi
nus trita. Mam labes quædam literis aspergi videatur.
si forte viri docti se submittant inquisitioni. aut observa
tioni rerum mechanicarulm nisi fuerit earum. quæ pro ar
canis artis. aut pro rebus admodum raris. aut subtilibus
reputenturz quod tam inanis ac superciliosæ arrogantiæ
vitium merito irrisit Plato. quando l-lippiam sopliistam
jactabundum inducit cum socrate disputantem. sincero.
et solido veritatis investigatore z qui. cum de pulchritu
cum rLj on AuoMsuns solnm-unum los
dine sermo institutus esset. pro vago suo et soluto dispu
tandi more. primum intulit exemplum virginis pulchræ.
dein equæ pulchræ. postremo ollæ fictilis pulchræ zet affla
bre factæ z hoc ultimo exemplo l-lippias commotus.
dixit z e Stomacharer certe. nisi humanitatis ratio me eo
adigeren cum quoquam disputare. qui exempla tam vilia
et sordida allegaretf cui Socrates. t rlle quidem ita de
cet. cum tam nitidis sis amictus vestibus et pulchris cal
ceisiz et alia per ironiam. Plnimverm illud pro certo as
seri possit. grandia exempla haud optimam. aut tutissi
imam afferre informationem. ld quod exprimitur non in
sulse in pervulgata illa fabula de pliilosophoz qui cum
stellas sublatis oculis intueretur. incidit in aquamz nam
si oculos demisisset. stellas illico in aqua videre potuissetg
verum suspiciens in coelum. aquam in stellis videre non
potuit. liodem modo sæpe aceidit. ut res minutæ et
humiles plus conferant ad notitiam grandium. quam
grandes ad notitiam minutarum. Sene siquidem nota
vit Aristoteles. ccujusque rei naturam in portionibus ejus
minimis optime cernil quam ob causam. reipublicæ
naturam perscrutatur primo in familia. et in simplicissi
mis combinationibus societatis cmariti scilicet et uxoris.
parentum et liberorum. domini et servij quæ in quolibet
tuguriolo occurrunt Simili plane ratione natura hujusce
magnæ civitatis funiversitatis nimirum rerumj ejusque
dispensatio. in prima quaque symbolizatione et minimis
rerum portionibus investiganda estz uti fieri videmus.
quod secretum illud naturæ chabitum pro maximoj de
verticitate ferri. tactu magnetis exciti. ad polos. se con
spiciendum præbuit. non in vectibus ferreis. sed in
acubus.
lSgo vero. si quod sit mei pondus judicii. sic plane
statuo g historiæ mechanicæ usum erga philosophiam na
turalem. esse maxime radicalem et fundamentalem. flia
lem intelligo philosophiam naturalem. quæ non abeat in
fumos speculationum subti1ium. aut sublimiumz sed quæ
eflicaciter operetur. ad sublevanda vitæ humanæ incom
moda. Meque enim ad præsens tantum juvabit. necten
do et transferendo observationes unius artis in usum
aliarum. et inde novas commoditates eliciendog quod ne
cesse est fieri. cum experimenta diversarum artium in
 Mzo na Auemanrrs scranrmnun cum m
unius hominis obsavationem et considerationem venient g
sed porro ad causas rerum indagandat et artium axio
mata deducenda. lucidiorem facem accendet quam hac
tenus unquam affulsit quemadmodum enim ingenium
alicujus haud bene noris. aut probarit nisi cum inita
verisg neque Proteus se in varias rerum facies vertere
solitus est nisi manicis arcte comprehensusg similiter
etiam natura arte irritata et vexata se clarius prodit
quam cum sibi libera permittitur.
Antequam vero hoc membrum historiæ naturalis cquod
mechanicum atque experimentale vocamusj dimittamusa
illud adjiciendumz corpus talis historiæ. non solum ex
artibus ipsis mechanicis. verum et ex operativa parte
scientiarum liberalium. ac simul ex practicis compluribus
cquæ in artem non coalueruntj confici debere. ut nihil
utile prætermittatut quod ad informandum intellectum
juvat Atque hæc est historiæ naturalis partitio prima

cAPlPP minimum

mum-riuo nrsronra MAil-linALlS sncuxnm ex usu lyr tmn

snoa m MAkkAflvAM nr mnucrrvAMz qvonqvlz rmrs
nonrLrssrMus nrsronuz MArfulALls Slfg ur lllMlsrlllcf nr

m onnmn SPP An conorznnam Pl-llLoSoPl-llAMl quam

PlMPAM m-run-rua mnncriva ranrrrlo ursronu-z emm
liAfloMnM m lllSPoklAM cæLrzsrlumz lilsfoluAM Mlfffllo
nonuMz msronrazu cLom martius nr MAxlst lllsfoklAM
MASSAkllM slvu coLLncronuM MAlollvMl nr ins-romam
SPScllSkLiM Slvll coLuzcronuM MlSollllLL

l-llsromA naturalis. ut subjecto triplex cquemadmodum

diximusj ita usu
cognitionem duplex
rerum est z adhibetur
ipsarum. enim.mandianturg
quæ historiæ aut ropter

aut tanquam materia prima philosophiæ. Atque prior

illa. quæ aut narrationum jucunditate delectat aut ex
perimentorum usu juvat atque hujusmodi voluptatis aut
fructus gratia quæsita est longe inferioris notæ cemendaj
præ ea. quæ inductionis veræ et legitimæ.sylva sit atque
supellex. et primam philosophiæ mammam praebeat
liursus itaque partiemur historiam naturalem in narra
tivam et inductivarnz hanc autem posteriorem inter de
cAP. ttrj na memini-rs sciam-ruunt. lll
siderata ponimus. Meque vero aciem mentis alicujus
perstringant. aut magna antiquorum nomina. aut magna
recentium volumina. Satis enim scimus. haberi historiam
naturalem mole amplaim varietate gratam. diligentia
sæpius curiosam. Attamen si quis ex ea fabulam et anti
quitatem. et auctorum citationesret inanes controversiam
philologiam denique et ornamenta eximat cquæ ad con
vivales sermones hominumque doctorum noctes. potius
quam ad instituendam philosophiam sint accommodataj
ad nil magni res recidet. Longe autem profecto abest
ab ea historia. quam animo metimur. Primo enim de
siderantur duæ illæ historiæ naturalis partes de quibus
modo diximusj præter-generationum. et artium. in quibus
nos plurimum ponimus z deinde in tertia illa cquæ reliqua
estj parte generali. nimirum de generationibus. uni tan
tum ex quinque partibus ejus satisfacit Siquidem historiæ
generationum constituuntur partes subordinatæ quinque z
prima coelestium. quæ phænomena ipsa sincera complec
titum atque separata a dogmatibusz secunda meteororum
cannumerando etiam cometasj et regionum. quas vocant.
aerisz neque enim de cometis. meteoris ignitis. ventis.
pluviis.tempestatibus. et reliquis. invenitur aliqua historia.
quæ ullius sit pretii. rllertia terræ et maris cquatenus
sunt universi partes integralesj montium. fluminum. æs
tuum. arenarum. sylvarum. insularum. denique figuræ
ipsius continentium prout exporriguntur g in his omnibus.
potius naturalia inquirendo et observandm quam cosmo
graphica guartm de massis materiæ communibus. quas
collegia majora vocamus cvulgo elementa dicunturj g neo
que enim de igne. aera aqua. terra. eorumque naturis.
motibus. operibus. impressionibus. narrationes reperiun
tur. quæ corpus aliquod historiæ justum constituant.
quinta et ultima. de collectionibus materiæ exquisitis. quæ
a nobis collegia minora. vulgo species appellantur. in
hac autem postrema sola. industria scriptorum enituitg
ita tamen ut potius luxuriata sit in superfluis ciconibus
animalium. aut plantarum. et similibus intumescensj quam
solidis et diligentibus observationibus ditata. quæ ubique
in historia naturali subnecti debeant. Atque. ut verbo
dicam. omnis. quam habemus. naturalis historia. tam im
quisitione sua. quam cengerie. nullo modo in ordine ad
 ne me AvaMmxrrs scmmmnnm cum
eum. quem diximus. finem ccondendæ scilicet philosophiæj
aptata est. quare historiam induetilvam desiderari præ
nunciamus. Atque de naturali e uli
urgu- p pur
yia ies ero-a in .v- f
i i - fcAPuir ouAnruM
manno msroam crvrLrs. m xccLasmsrrcAm murmur
AMS nr fama omissis xoMmv marnuarj crvrLrzMz auom
cum nis-mam mmimam nasmmmunz mus councn
nunc rnzncmrm

llrsromAM civilem in tres species recte dividi puta

mus z primo sacram. sive ecclesiasticamz deinde eam. quæ
generis nomen retinet. civilemz postremo literarum et
artium ordiemur autem ab ea specie. quam postremo
posuimus. quia reliquae duæ habenturg illam autem inter
desiderata referre visum est. lia est historia literarum z
atque certe historia mundi si hac parte fuerit destituta.
non absimilis censeri possit statuæ Polyphemi. eruto
oculos cum ea pars imaginis desit. quæ ingenium et
indolem personæ maxime referat. llanc licet desiderari
statuamus. nos nihilominus minime fugit. in scientiis par
ticularibus jurisconsultorurm mathematicorum. rhetorum.
philosophorum. haberi levem aliquam mentionem. aut
narrationes quasdam jejunas. de sectis. scholis. libris.
auctoribus. et successionibus hujusmodi scientiarum z inu
veniri etiam de rerum et artium inventoribus tractatus
aliquos exiles et infructuososg attamen justam atque
universalem literarum historiam nullam adhuc editarn
lasserimus. lii-jus itaque et argumentum. et conficiendi
modum. et usum proponemus.
. Argumentum non aliud est quam ut exomni memoria
repetatun quæ doctrinæ et artes. quibus mundi ætatibus
ret regionibus floruerint. narum antiquitates. progressug
etiam peragrationes per diversas orbis partes crnigrant
enim scientiæ. non secus ac populij rursus declinationeg
oblivionem instaurationes commemorentun -observetur
simul per singulas artes inventionis occasio et origog
tradendi mos et disciplinag colendi et exercendi ratio et
instituta. Adjiciantur etiam sectæ et controversiæ maxime
celebres. quæ homines doctos tenueruntg calumniæ. qui
cam-ivi na Atuzuexris scruxrunvm lla
bus patueruntg laudes et honorem-quibus decoratæ sunt.
Motentur auctores præcipui. libri præstantiorcs. scholæg
successionem academia societates. collegia. ordiuesz de
nique omnia quæ ad statum literarum spectant Ante
omnia etiam id agi volumus cquod civilis historiæ decus
est et quasi animaj ut cum eventis causæ copulenturz
videlicet ut memorentur naturæ regionum ac populorumg
indolesque apta et habilis. aut inepta et inhabilis ad disci
plinas diversasg accidentia temporum. quæ scientiis ad
versa fuerint aut propitiag zeli et mixturæ religionumz
malitiæ et favores legumg virtutes denique insignes et
efficacia quorundam virorum. erga literas promovendam
et similia. At hæc omnia ita tractari præcipimus. ut non.
criticorum more. in laude et censura tempus teraturg
sed plane historice res ipsæ narrentut judicium parcius
interponatur.
- t ne modo autem hujusmodi historiæ conficiendæ. illud
imprimis monemus g ut materia et copia ejus. non tantum
ab historiis et criticis petatun verum etiam ut per singulas
annorum centurias. aut etiam minora intervalla. seriatim
fab ultima antiquitate facto principioj libri præciput qui
per ea temporis spatia conscripti sunt in consilium adhi
beanturg ut ex eorum non perlectione fid enim infinitum
quiddam essetj sed degustatione. et observatione argu
.menti. styli. methodi. genius illius temporis literarius.
veluti incantatione quadam. a mortuis evocetur.
quod ad usum attinet hæc eo spectant g non ut honor
literarum et pompa per tot circumfusas imagines cele
breturg nec quia pro ilagrantissimm quo literas prose
quimut amore. omnia. quæ ad earum statum quoquo
modo pertinent usque ad curiositatem inquirere. et scire.
ret conservare avemusg sed præcipue ob causam magis
. seriam et gravem z ea est fut verbo dicamusj quoniam
per talem. qualem descripsimus. narrationem. ad virorum
doctorum. in doctrinæ usu et administratione. prudentiam
r et solertiam. maximam accessionem fieri posse existima
mus g et rerum intellectualium non minus quam civilium
motus et perturbationem vitiaque et virtutes. notari posses
et regimen inde optimum educi et institui. Meque enim
S. Augustint aut li Ambrosii opera. ad prudentiam
episcopi. aut theologi. tantum facere posse putamus quan
voL. vlL 1
 illa ne Avemmris sciam-unum cum m

tum si ecclesiastica historia diligenter-inspiciunt et re.

volvaturz quod et viris doctis ex historia literarum ob
venturum non dubitamus -casum enim omnino recipit
et temeritati exponitur. quod exemplis et memoria rerum
non fulcituin Atque de historia literaria hæc dicta sint.
cAPlPP oumruM
ms mcxuuvrn rr mrrrcuLrrArrz msronm clvlLlS.

Szourrun historia civilis specialis. cujus dignitas atque

auctoritas inter scripta humana eminet. llujus enim
-fidei. exempla majorum. vicissitudines rerum. funda
menta prudentiæ civilis. hominum denique nomen et
.fama. commissa sunt. Ad dignitatem rei accedit diflip
cultas non minor. lStenim animum in scribendo ad præ
terita retrahere. et veluti antiquum facereg temporum
motus. personarum characteres. consiliorum trepidati
ones. actionum ftanquam aquarumj ductus. prætextuum
interiora. imperii arcana. cum diligentia scrutari. cum
fide et libertate referre. denique verborum lumine sub
oculos ponere. magni utique laboris est et judiciig præ
sertim cum antiquiora quæque incerta. recentiora peri
fculo obnoxia reperiantun quamobrem et plurima his
toriam istam civilem circumstant vitiaz dum plerique
.narrationes quasdam inopes et plebeias. et plane dede
cora historiarum conscribantg alii particulares relationes
iet commentariolos. opera festinata. et textu inæquali
l consarciantg alii capita tantum rerum gestarum percur
. rantg alii contra. minima quæque et ad summas ac
i tionum nihil facientia persequanturg nonnulli. nimia
. erga ingenia propria indulgentia. plurima audacter con
i lingantz ast alii. non tam ingeniorum suorum. quam
- affectuum. imaginem rebus imprimant et addant. par
- tium suarum memores. rerum parum fideles testes z qui
1 dam politica. in quibus sibi complacent. ubique inculcent.
- et diverticula ad ostentationem quærendo. narrationem
rerum nimis leviter interrumpantz alii in orationum et
concionum. aut etiam actorum ipsorum prolixitate. pa
vrum cum judicio nimii sintg adeo ut satis constet. non
r inveniri inter scripta hominum rarius quicquam. quam
-ihistoriam legjtimam otlomnibus numeris suis absolutam
l iph - 1
onm-vra ma auemeurrs somni-unuim ns
verum nos in præsenti partitionem doctrinarum institui
musicus amissa-gesla
Munc partitiones gessisse-remeat
historiæ etiam llo-tentari
- civilis jersequeinhrffeawsque
diversorum generumz minus emmiimplicabunturspeciem
si partitiones diversæ proponantun quam si una partitio
eurlose per membra deducatur.

cAPlPP snxruM
unum-ro rmMA numam crvrLrsa m MnMoMASg immem
rA-rns. m msronmn 111S1AM.
1 mm
galbam-orna civilis tripartitauesa tribus picturarum auti
imaginum generibus non absimilis videmus enimjex
picturisi et irnaginibus. alias imperfectas. ut quibus-ule
tima manus non accesseriti alias perfectasg alias grege
vetustate mutilatas et deformatas historiam similiter
civilem cquæ imago rerum et temporum quædamdestj
in tres species. illis picturarum congruas. partiemurg
memorias scilicet historiam justam. et antiquitates Meg
moriæ sunt historia inchoatal aut prima et rudia histo-g
riæ lineamentag antiquitates vero historia deformata
sunt. sive reliquiæ historiæ quæ casu e naufragio tem-y
porum ereptæ sunt- t i-
Memoriæ. sive præparationes ad liistoriam. duplicig
generis suntg quorum alterum commentarios. alterum
registra vocare placet. commentarii nudam actionum
et eventuum seriem ac connexionem proponunt. præter
missiscausis rerum et prætextibus. initiis quoque earum
dem et occasionibus. consiliis itideml et orationibus. et
reliquo actionum apparatu. illalis enim est propria com
mentariorum naturag licet cassari. per modestiam quan
dam cum magnanimitate conjunctam. prasstantissimap
inter eas. quæ extant historiæ. commentariorum nomen
indere placuerit. At registra duplicis naturæ suntz
eomplectuntur enim aut titulos rerum et personarumg
in serie temporumg quales dicuntur fasti et chronolæ
. giæ z aut actorum solennitatesg cujus generis sunt..prin.
cipum edicta. senatuum decreta. judiciorum processus
orationes publice habitam epistolæ publice missa et ab
tmiliag absque nargationis contextu sive iile coptinum - . -.
1 a
 ne na AvSMlSSSPlS scmnrlanpn.. fua u.
-..Antiquitates. seu historiarum reliquiæ. sunt futi-jam
diximusj tanquam tabulæ naufragii. cum. deficiente et
fere submersa rerum .megnoria. nihilominus homines
industrii-et sagacesl pertinaci.quadam
gentia.lex genealogiit et scrupulosa
fas-tiis. titulis. monumentisa dili
numis
matibus. nominibus propriis et stylis. verborum etymolo
giis. proverbiis. traditionibut archivis. et instrumentit
tam publicis quam privatis. historiarum fragmentit libro
rum neutiquam historicorum locis dispersisg ex his. in
quam. omnibus. vel aliquibus. nonnulla a temporis dilu
vio eripiunt et conservant Ptes sane operosa. sed
mortalibus grata. et cum reverentia quadam conjunctag
ac digna certe. quæ. deletis fabulosis nationum originibusa
in locum hujusmodi commentitiorum substituaturg sed
tamen eo minus habens auctoritatis. quia paucorum li
centiæ subjicitut quod paucis curæ est.
ln his imperfectæ historiæ generibusa defectum ali
quem non puto designandum. cum sint tanquam imper
fecte mista. ut defectus hujusmodi sit ex ipsa earum
natura Ad epitomas quod attinet fhistoriarum certe
teredines et tineasj eas exulare volumusg quod etiam
cum plurimis. qui maxime sani fuerunt judicii. facimusg
utpote quæ complura nobilissimarum historiarum cor
ora exederint et corroderint atque in fæces inutiles
- emum redegerint

cAPlPP SPlPrPlMullL
manno msronm ausus m ennomcm vrrAs. liil lllLAllll
omzsg aaaoi/retin PAnrrlllM nxrLlcArra

Ar historia justa trium est generum. pro ratione ob

jecti. quod sibi proponit repræsentandum. Aut enim
portionem aliquam temporis repræsentatg aut personam
singularem memoria dignamg aut actionem aliquam
sive rem gestam ex illustrioribus. Primum chronica
sive annales appellamus g secundum vitasg tertiam re
lationes. lnter quæ chronica celebritate et nomine ex
cellere videnturg vitæ autem fructu et exemplisg relati
ones rursus sinceritate et veritate chronica namque
amplitudinem actionum publicarum et personarum facies
cum vrLj mi Auomnmrs sciam-mitum - 1/1-11
externas. et- in publicum versas. proponunt z minora au-l
term quæ tum ad res. tum ad personas pertinent. omiti
tunt. et silentio involvunt. cum vero id artificii-divini
sit proprium. ut maxima e minimis suspendat. fit- sæpe-l
numero. ut hujusmodi historia. majora tantum persecuta.
negotiorum pompam potius et solennia. quam eorurri
veros fomites et texturas subtiliores ostendatg quine
etiam. etsi consilia ipsa addat. atque immisceat. tamen
granditate gaudens. plus gravitatis atque prudentiæj
quam revera habent. humanis actionibus aspergat g lut
satira aliqua possit esse verior humanæ vitæ tabulaj
quam nonnulla ex ejusmodi historiis. .contra vitæ. si
diligenter et cum judicio perscribantur cneque enimdei
elogiis et hujusmodi commemorationibus jejunis loqui
murj quandoquidem personam singularem pro subjectu
sibi proponant. in qua necesse est actiones. non minus
leves quam graves. parvas quam grandem privatas quam
publicas. componi et commiscerig sane magis vivas et
fidas rerum narrationes. et quas ad exemplum tutius et
felicius transferre possis. exhibent. At relationes actioi
num speciales cquales sunt bellum Peloponnesi. expeditio
cyri. conjuratio catilina et similiaj omnino puriore et
magis sincero veritatis candore vestiri par est. quam his-.
toriasijustas temporum g quia argumentum in iis deligi
et surni potest habile et definitum g atque ejusmodi. ut de
eo notitia et certitudo bona et plena informatiq haberi
possitg cum contra historia temporis cpræsertim quæ
ætate scriptoris multo antiquior sitj necessario in memo
ria rerum sæpius fatiscat. et veluti spatia vacua conti
neatg quæ ingenio et conjectura occupari. et suppleri
satis licenter consueverunt. l-loc tamen ipsum. quod de
relationum sinceritate dicimus. cum exceptione intellig
gendum estg nam fatendum certe est occurrit humana oni-g
nia ex parte laborent. et commodai cum .inco-mmodifs
fere-perpetuo conjuncta sintj hujusmodi relationes præ
sertim si sub ipsa rerum gestarum tempora edantur ccum
sæpius vel ad gratiam. vel ad invidiam scribanturj om
nium narrationum merito maxime suspectas esse. Sed
rursuswhuic incommodo etiam illud connaseitur remei
diumg quod illæ ipsæ relationes cum non ex una parte
solummodm sed pro factionibuss et partium studiisj ex
illisi mi lacrimaris somni-mitum . . tum iri
utraque parte semper fere edantur. viamihdc pacto quani
damlveritatL tanquam inter extrema aperiunt et muni
untg atque postquam contentiones animorum deferbuea
rint. historico bono et prudenti non pessima historiæ
perfectioris materia et sementis sunt. .
quod vero ad ea. quæ in his tribus historiæ generibus
desiderari videantur g dubium certe non est. quin pluri
mæ historiæ particulares fde talibus loquimun quæ esse
possintj alicujus dignitatis. aut etiam mediocritatig cum
maximo regnorum et rerumpublicarum. quibus debentur.
honoris et nominis detrimento. hucusque prætermissæ
sint. quas notare perlongum esset. cæterum exterarum
nationum historias exterorum curæ relinquens cne forte
sim in aliena republica curiosusj non possum non apud
majestatem tuam conqueri. de historiæ Angliæ. quæ
nunc habetur. vilitate et indignitate. quatenus ad corpus
ejus integrumg nec non historiæ Scotiæ iniquitate et ob
liquitate. quatenus ad auctorem ejus recentissimum et
uberrimumz reputans mecum. honorificum admodum
majestati tuæ futurum. atque opus posteritati gratissi
mumg si quemadmodum insula hæc Magnæ liritanniæ.
se nunc in unam monarchiam coalitam. ad sequentes
.ætates transmittitg ita in una historia descripta. a præte
ritis seculis repetereturg eodem modo. quo historiam
decem tribuum regni lsraelis. et duarum tribuum regni
.ludag tanquam gemellam. sacra pagina deducit. quod
si moles hujusmodi historiæ. magna certe et ardua. quo
minus exacte et pro dignitate perscribatur. videatur ob
futura. ecce tibi memorabilem multo angustioris tem
poris periodum. quatenus ad historiam Angliæ. nimirum
ab unione rosarum ad unionem regnorum g spatium tem
lporis. quod. meo quidem judicio. majorem recipit even
tuum. quæ raro se ostendunt. varietatem. quam in pari
successionum numero uspiam in regno hæreditario de
prehendere licet. lncipit enim ab adeptione coronæ
.mixta. partim armis. partim jurez ingressum siquidem
ferrum aperuit stabilimentum attulerunt nuptiæz secuta
igitur sunt tempora illis initiis consentaneag simillima
ductibus. post magnam tempestatem. tumores et agita
.tiones suas.gubernatoris
ibusg atque sed absque aliqua immaniquiprocella.
prudentia. retinenti
unus inter ante
 cara vna ne aliqualem-rs solemnia-nmi llo
censores reges consilio enituit superatis ordine proxi-.
mus succedit rexg cujus actiones. licet magis impetu
quam consilio administratæ. non leve tamen in rebus
Puropæ momentum attulerunt eas subinde librando et
inclinandm prout ipsæ propendebantz quo etiam reg
nante. coepit fieri ingens illa status ecclesiastici mutatiol
qualis raro admodum prodit in theatrum. Secutus est
rex minor. bein tentamentum tyrannidis. licet illud bre
vissimum fuerit instar febris ephemeræ. bein regnum
foeminæ extero regi nuptæ. liursus regnum foeminæ
solitariæ et coelibis liæc omnia demum excepit eventus
iste faustus et gloriosus g nimirum hujusce insulæ Sritan
niæ. a toto orbe divisæ. in se unioz per quam vetus
illud oraculum. flineæ redditum. quod requiem ei præ
monstrabat r i
Antiquam exquirite matremg

supra nobilissimas gentes Angliæ et Scotiæ in nomine

illo liritanniæi antiquæ suæ matris. jam convenientes.
adimpletum sitg in pignus et tesseram metæ. et exitus
errorum et peregrinationis jam reperti. lta ut quemad
modum corpora ponderosa jactata. antequam ponant et
consistant trepidationes quasdam experiunturg eodem
modo probabile videatut divina providentia factum esseL
ut monarchia ista. priusquam in tua majestatt regiaque
tua sobole fin qua spero eam in perpetuum fore stabili
tamj consisteret et confirmata esset has tam varias mu
tationes et vicissitudines. tanquam præludia stabilitatis
suæ. subiret -
ne vitis cogitantem subit quædam admiratio. tempora
ista nostra haud nosse bona suag cum tam rara sit com-r
rmemoratio et conscriptio vitarum. eorum. qui nostro
seculo claruerunt liltsi enim reget et qui absolutum
principatum obtineant pauci esse possintg principes
etiam in republica libera ftot rebuspublicis in monarchiam
conversisj haud multig utcunque tamen non defuerunt
viri egregii clicet sub regibusj qui meliora merentut
quam incertam et vagam memoriæ suæ famam. aut elogia
arida et jejuna. lltenim hac ex parte. inventum cujus
dam ex poetis recentioribus. quo antiquam fabulam locu
pletavit non inelegans est. Pingit illa in extremitate
reo mt secuturis scmiwrmnvm tum n r
fili Parcarum. numisrna quoddam. seu monile pendere.
in quo defuncti nomen impressum sita fempus autem
cultrum .Atropi præstolari. etj statim abscisso filo. nu-e
mismata eripere. eaque asportata paulo post in fluvium
Lethes ex gremio suo projicerez circa fluvium autem.
magnam avium vim volitare. quæ numismata arripiunt.l
ac postquam in rostris ipsarum paulisper eadem circum
tulerint. paulo post per incuriam in fluvium decidere
permittuntz inter cas vero. cygnos reperiri nonnullos.
qui si numisma aliquod cum nomine prehenderint. illico
ad templum quoddam illud deferre solebant. immortalis
tati consecratum. hujusmodi itaque cygni nostris tem
poribus fere defecerunt quamvis autem plurimi homi
num. curis et studiis suis nimio plus quam corporibus
mortales nominis sui memoriam veluti fumum aut au
ram despiciant. lt - -

animi nil magnae laudis cgentesg

quorum scilicet philosophia et severitas ab ea radice
pullulat. t Mon prius laudes contempsimus. quam lau
danda facere desivimusf id tamen apud nos salomonis
judicio non præjudicabit. i Mernoria justi cum laudibus.
at impiorum nomen putrescet.z altera perpetuo fioret.
alterum aut in oblivionem protinus abit. aut in odorem
tetrum computrescit. Ac propterea in eo ipso stylo. vel
loquendi formula. quæ recte admodum recepta est. ut
defunctis tribuatur ft felicis memoriæ. piæ memoriæ.
bonæ memoriæaj agnoscere videmur illud. quod cicero
cmutuatus id ipsum a llemosthenej protulit. l Pzonam
famam propriam esse possessionem defunctorumiz quam
quidem possessionem non possum non notare nostro ævou
incultam ut plurimnm. et neglectam jacere i
quantum ad relationes. optandum esset-prorsus. ut
multo major circa eas adhiberetur diligentiag quippe vix
incidit aliqua actio paulo illustrion cui non intersit cala-.
mus aliquis ex melioribus qui eam excipere.. et descri
bere possit quoniam autem is perpaucorum hominum
esse debet qui historiam justam pro dignitate conscribat
fut ex paucitate historicorum vel mediocrium satis liquetj
idcirco si actiones particulares. sub tempus ipsum. .quo
geruntur. tolerabili aliquo scripta memoriæ mandarentur.
can vnLj ma ammianus solnm-unum 1 mul
sperandum esset. exorituros quandoque. quia historiam
justam. ope et auxilio illarum relationuim oonscribereg
possent. lllæ enim-instar seminarii esse possint. unde.
cum usus foret. hortus amplus et magnificus consere
retur. a
.
li cAPlPP ocrrAvuM . a -.
ranrimo rusromn rfliMPolltllM m lllSroklAM vmvnnsALnM
if PAltlflcllLAll-SMS lll urmusmrncoMMonA nr mcoM

Monm .

lhsronu temporum aut universalis est aut particu

larisy hæc alicujus regnn vel re1publicæ. vel nationis res
gestas complectiturg illa universi orbis. .Meque enim
.defuerunn qui historiam mundi etiam ab origine scrip
sisse videri volunt g farraginem rerum et compendia nara
rationum pro historia exhibentes t Alii sui temporis resi
per orbem terrarum memorabiles. tanquam justa historia
complecti posse confisi sunt conatu profecto magnani
mo. atque fructu haud exigua Meque enim res huma
næ ita imperiis aut regionibus divisæ sunt. ut non ha
beant multa connexaz quare juvat certe. factag alicui
seculo aut.ætati destinata. veluti una tabula contenta et
descripta intueri. Pit etiam ut plurima scripta non con--
temnenda cqualia sunt caii de quibus antea locuti sumus.
relationesj alias forte peritura. neque prelum sæpius
passura. aut saltem capita ipsorum. in hujusmodi histo
riam generalem recipiantur. atque hoc pacto figantur et
conserventur. veruntamem si quis rem rectius perpen
dat. animadvertet. tam severas esse historiæ justæ leges.
ut eas in tanta argumenti vastitate exercere vix liceatg
adeo ut minuatur potius historiæ majestas molis grandi
tate. quam amplificetun Piet enim ut. qui tam varia
undequaque persequitun is. informationis religione pau
latim remissa. et diligentia sua. quæ ad tot res extenditury
in singulis elanguescente. auras populares et rumores
captet g et ex relationibus non admodum authenticis. aut
hujusmodi aliqua levidensi materiay historiam conficiat
quinetiam necesse ei erit ine opus in immensum excres
catj plurimarelatu.digna consulto præternuttereiatque
lii ne Auommrrs scmnrmnum cum ns
ad epitomarum rationes sæpius delabi. incumbit etiam.
aliud periculum non parvum. atque utilitati illi histo
riæ universalis ex diametro oppositumz quemadmodum
enim universalis historia. narrationes aliquas. quæ alias
forte fuissent perituræ. conservata ita contra sæpenu-r
mero narrationes alias satis fructuosas. quæ aliter vic
turæ fuissent. propter grata mortalibus rerum com
pendia. perimit. i

cAPurr MoMuM.
huvrrrio ALlA msronlæ rfliMPoltuMa m AMMALMS tcr AcrA

nlvkbLL

larum historia temporum recte dividitur in annales et

diariaz quæ divisio. licet ex periodis temporum nomina
sumat tamen ad delectum rerum etiam pertinet. liecte
enim cornelius rllacitus. cum in mentionem magnificen
tiæ quarundam structurarum incidit statim subditi t lix
dignitate populi llomani repertum esse. res illustres an
nalibus. talia diurnis urbis actis mandare f applicando
annalibus res. quæ ad statum reipnblicæ pertinentg acta
vero et accidentia leviora. diariis. Meo utique judicio.
valere conveniret disciplinam quandam heraldicam. in
disponendis non minus librorum. quam personarum. dig
nitatibus. Sicut enim nihil rebus civilibus magis detrae
hit. quam ordinum et graduum confusio g ita etiam auc
toritati historiæ gravis haud parum derogat. si admis
ceantur politicis res levioris momentig quales sunt
pompæ. et solennitates. et spectaculm et hujusmodi.
Atque sane optandum esset. ut illa ipsa distinctio in
consuetudinem veniret. Mostris vero temporibus. diaria
in navigationibus tantum et expeditionibus bellicisa in
usu sunt. Apud antiquos certe regum honori dabatur.
ut acta palatii sui in diaria referrenturg quod videmus
factum fuisse sub Ahasuero Persarum regeg qui cum
noctem ageret insomnem. diaria poposcitg ubi conjura
tionem eunuchorum recognovitz at in Alexandri Magni
diariis. tam pusilla continebantun ut etiam. si forte ad
mensam dormiret. in acta reponeretur. Meque enim
sicut annales tantum gravia. ita diaria tantum levia com
cxpgxj ns Auomsrrus sciam-unum i m
plexa snntig- sed omniaipromiscue et eursim diariis exci-
piebantur. seu majoris seu minoris momenti
r- i cAPtrr macrMuM

manno sncuunn msronm clvlLls. m MPlltAM nr Mixrnm

/ .PosrnaMA vero partitio historiæ civilis ea sit. ut divi

datur in meram. aut mixtam Mixturæ celebres duæ.
Altera ex scientia civiliz altera præcipue ex naturali.
lntroductumbst enim ab aliquibus genus scribendi. ut
quis narrationes aliquas. non in serie historiæ continua-d
tas. sed ex delectu auctoris excerptas conscribatz deinde
easdem recolat. et tanquam ruminetg et sumpta ab ipe
sis occasione. de rebus politicis disserat. quod genus
historiæ ruminatæ nos sane magnopere probamus. modo
hujusmodi scriptor hoc agat. et hoc se agere confiteaturg
historiam autem justam ex professo scribenti. politica
ubique ingerere. atque per illa filum historiæ interrums
pere. intempestivum quiddam et molestum est. Licet
enim historia quæque prudention politicis præceptis et
monitis veluti imprægnata sit. tamen scriptor ipse sibi
obstetricari non debet. i
Mixta etiam est historia cosmographica. idque multi
pliciter z habet enim ex historia naturali. regiones ipsas.
atque earum situs et fructusg ex historia civili. urbesl
imperia. moresz ex mathematicis. climata et configurai
tiones coeli. quibus tractus mundi subjacentf ln quo
genere historiæ. sive scientiæ. est quod seculo nostro
gratulemur. orbis enim terrarum factus est. hac nos
tra ætate. mirum in modum fenestratus atque patens
Antiqui certe zonas et antipodas noverant.
fMosque ubi primus equis oriens afilavit anhelis
lllic sera rubens accendit lumina vesper tj
idque ipsum magis per demonstrationes. quam per pere
grinationes. verum ut carina aliqua parva coelum ip
sum æmulareturg atque universum globum terrestremg
magis etiam oblique et iiexuosm quam coelestia solent.
itinere circumiverit. ea est nostri seculi prærogativaz ita
ut præsens ætas jure in symbolo suo usurpare possit. non
tantum illud Plus ultra. ubi antiqui usurpabant Mon
lMi ne Auammrrs scmarmnmm cunrus

ultrag atque insuper illud lmitabile fulmen. ubi antiquis

Mon imitabile fulmeng - .
..

bemens qui nimbos et non imitabile fulmenz

verum et illud. quod omnem admirationem superat.
lmitabile cooelum. propter navigationes nostras quibus
circa universum terræ ambitum. cooelestium corporum
more. volvi et circumagi sæpius concessum fuit.
i Atque hæc præclara. in re nautica atque orbe perlus
.rando. felicitas. de ulterioribus etiam progressibus et
augmentis scientiarum. spem magnam facere possit g præ
sertim dum divino videatur consilio esse decretum. ut hæc
duoucoæva sintz sic enim baniel propheta. de novissimis
temporibus verba faciens. prædicit. t Plurimi pertransii
bunt. et augebitur scientia.g quasi pertransitus sive per
lustratio mundi atque multiplex augmentum scientiarum
leidemSeculo destinarenturz sicut magna ex parte jam
completum videmus g quandoquidem tempora nostra.
duabus illis prioribus doctrinarum periodis. aut revolu
tionibus calteri apud Sræcog alteri apud Ptomanosj eru
ditione non multum cedant. eas vero in aliquibus longe
superent.

cAPuP uunnclmuu
PAn/lllflo msronuz nccmzsmsrlcæ lll accLnsrAsrrcAM

srrzcmuzm msronrAM Ab rxornnrms. iir msroiuAM

xrzmlsslaoa

l-lrsrroiuA ecclesiastica in genera easdem fere cum his

toria civili partitiones subit Sunt enim chronica eccle
siastica. sunt vitæ patrum. sunt relationes de synodis. et
reliquis ad licclesiam spectantibusg Proprio vero no
mine. recte dividitur in historiam ecclesiasticam cgeneris
nomine servatoj et historiam ad prophetias. et historiam
Memeseos sive providentiæ. Prima licclesiæ militantis
tempora et statum diversum memoratg sive illa fluctuet
ut arca in diluviog sive itineretur. ut arca in eremo g sive
consistat ut arca initeinploz hoc est statum .licclesiæ
in persecutionm in motu. et in pace. .ln hac parterde
fectumnaliquem.non invenio. quin supersunt illas-com
eApx xLj ne AueMuxrrs sciam-rutrum me
plura potius quam desunt z illud sane optarem. ut massæ
tam prægran i virtus quoque et sinceritas narrationum
responderent
Secunda pars. quæ est historia ad prophetiaæ ex duo
bus relativis constat prophetia ipsa. et ejus adimpletione.
quapropter tale esse debet hujus operis institutum. ut
cum singulis ex Scripturis prophetiiseventuum veritas
conjungaturg idque per omnes mundi ætatesg tum ad
confirmationem fidei. tum ad instituendam disciplinam
quandam et peritiam in interpretatione prophetiarum.
quæ adhuc restant complendæ. Attamen in hac re. ad
mittenda est illa latitudo. quæ divinis vaticiniis propria
est et familiarisg ut adimpletiones eorum fiant et conti
nenter et punctualiterz referunt enim auctoris sui natu
ramg t cui unus dies tanquam mille anni. et mille anni
tanquam unus dieslz atque licet plenitudo et fastigium
complementi eorum. plerunque alicui certæ ætati vel
etiam certo momento destineturg attamen habent interim
gradus nonnullos et scalas complementi. per diversas
mundi ætates. l-loc opus desiderari statum verum tale
est ut magna cum sapientia. sobrietate. et reverentia
tractandum sit aut omnino dimittendum
rllertia pars. quæ historia Memeseos est sane in cala
mos nonnullorum piorum virorum incidit sed non sine
partium studio z occupata est autem in observanda divina
illa convenientia. quæ nonnunquam intercedit inter bei
voluntatem revelatam et secretam. quamvis enim tam
obscura sint consilia et judicia net ut homini animali
sint penitus inscrutabilim quinetiam sæpius eorum oculis.
qui prospiciunt e tabernaculm se subducanti divinæ
tamen sapientiæ visum. aliquando per vices. ad suorum
confirmationem. et confusionem eorum. qui tanquam sine
neo sunt in mundo. ea quasi majoribus characteribus
descripta. sic proponere conspicienda. uti csicut loquitur
prophetaj t quivis etiam in cursu ea perlegere possitlg
hoc est ut homines mere sensuales et voluptarit qui
judicia illa divina prætervehi festinant neque cogitationes
suas in ea unquam defigunt tamem quamvis propere
currant et aliud agant ipsa agnoscere cogantur. rllalia
sunt vindictæ seræ et inopinæg salutes subito laifulgentes
ret insperatæg consilia divina per ambages rerum tor
 me nx AueMaurrs sensurus-um cLliL rm
tuosas. et stupendas spiraæ tandem se manifesto expedi
entia. et similia z quæ valent. non solumrad-consolandos
animos fidelium. sed ad percellendas iet convincendasz
conscientias improborum ix
. -- x u ha
cAPur nuonnclMuM in as h- . . at

me Arrnnmcrnus msroaun qua cmcA vmum somnum

falmMAnMonuM msfronm lPSA omm luci-ny vnkSAhi
erunt nutriri-ro murum m onArromzsa nrrsroLAs. rr
- Arornrrmemium
Ar non factorum solummodo humani generis. verum
etiam dictorum memoria servari debet. Meque tamen
dubiurrn quin dicta illa-quandoque historiæ ipsi inserautun
quatenus ad res gestas perspicue et graviter narrandas
faciant et deserviant. Sed dicta sive verba humana pro
prie custodiunt libri orationum. epistolarum. et apophthege
matum Atque orationes sane virorum prudentium. de
negotiis et causis gravibus et arduis habitæ. tum ad
rerum ipsarum notitiam tum adeloquentiam multum
valent. Sed majora adhuc præstantur auxilia ad instruss
endam prudentiam civilem ab epistolis quæ aviris magnis
de negotiis seriis missæ suntg etenim ex verbis hominum
nil sanius aut præstantiua quam hujusmodi epistolæ.
Plabent enim plus nativi sensus. quam orationesg plus
etiam maturitatis. quam colloquia subita liædem quando
continuantur secundum seriem temporum fut fit in illis.
quæ a legatis. præfectis provinciarum. et aliis imperii
mirustris. ad reg-ea vel senatus. vel alios superiores suos
mittunturj aut vicissim ab imperantibus ad ministrosj
sunt certe ad historiam. præ omnibus. pretiosissima su
- .-pellex. Meque apophthegmata ipsa ad delectationem et
ornatum tantum prosunt. sed ad res gerendas etiam et
usus civiles. Sunt enim fut aiebat illej veluti t securesl
aut t mucrones verborumi qui rerum et negotiorum nadus
acumine quodam secant et penetrantz occasiones autem
zredeunt in orbem. et quod olim erat commodum. rursus
.egdhiberi et prodesse potestg sive quis ea tanquam sua
proferan sive tanquam vetera .Mequc certe de utilitate
.qins rei.ad civilia dubitari potest. quam cæsar dietatpr
cAP. xnLj nu AuoMeuus scmnrmnum leti

opera sua honestavitg cujus liber utinam extaret. cum

eag quæ usquam habentur in hoc genere. nobis parum
cum delectu congesta videantun . . x
Atque hæc dicta sint de historia. ea scilicet parte doc
trinæ. quæ respondet uni ex cellis sive domiciliis intellec
tus. quæ est memoria

cAPur maclMuM rminum

llli sncunno MlfMliko PnluclPALl nocrnmæa MlSMPlS ronsL
ranrrrlo PolSSlioS m MAllkAflvAMs murum-cnm P/P PA
lLAlioLlcAl/L PxSMPLA PAkAlioLlczll rum rnoPomm-ru-nu

dAM ad poesin veniamus Poesis est genus doctrinas

verbis plerunque adstrictum. rebus solutum et licenti
osumg itaque. ut initio diximus. ad phantasiam refertury
quæ iniqua et illicita prorsus rerum conjugia et divortia
comminisci et machinari solet. Poesis autem fut supra
innuimusj duplici accipitur sensu. quatenus ad verba. vel
quatenus ad res respiciat. Priore sensu. sermonis quidem
character estz carmen enim styli genus. et elocutionis
formula quædamg nec ad res pertinetz nam et vera
narratio carmina et iictaroratione soluta conscribi potest.
lPosteriore vero sensu. constituimus eam. ab initio. doo
trinæ membrum principale. eamque juxta historiam col
locavimus. cum nihil aliud sit. quam historiæ imitatio ad
placittum Mos igitur in .partitionibus nostris. veras doc
gtrinarum venas indagantes et persequentesg neque con
suetudini et divisionibus receptis fin multisj cedentcsg
satiras. et elegias. et epigrammata. et odas. et hujus
modi. ab instituto sermone removemusg atque ad philo
jlogiam et artes orationis rejicimus. Sub nomine autem
-poeseog de historia ad
.tractamus. .
placitum coniicta. tantummodo
i
Partitio poeseos verissima. atque maxime ex proprie
tate. præter illas divisiones. quæ sunt ei cum historia
-communes csunt enim ficta chronica. vitæ fictæs hctæ
etiam relationesj ea est. ut sit aut narrativag aut dra
gtmaticag aut parabolica Marrativa prorsus historiam
. imitatun ut fere fallaa quod res extollat sæpius supra
afidemt pramatica est veluti historia spectabilisg nam
 me ne Auommrrrs scmurmnmn tum in
constituit imaginem rerum tanquam præsentiuing historia
autem tanquam præteritarum Parabolica vero est lusu
toria cum typo. quæ intellectualia deducit ad sensum.
. . Atque de poesi narrativa. sive eamheroicam appellare
. placet cmodo hoc intelligas de materia non de versuj. ea
a fundamento prorsus nobili excitata videtur. quod ad
dignitatem humanæ naturæ imprimis spectat. cum enim
mundus seiisibilis sit anima rationali dignitate inferio1y
videtur poesis hæc humanæ naturæ largiri. iquæ historia
denegatg atque animo umbris rerum utcunque satis
.facere. cum solida haberi non possint. Si quis enim rem
acutius introspician firmum ex poesi sumitur argumen
tum. magnitudinem rerum magis illustrem. ordinem
magis perfectum. et varietatem magis pulchram. animæ
humanæ complacere. quam in natura ipsa. post lapsum.
reperire ullo modo possit. quapropter cum res gestæ.
et eventus. qui veræ historiæ subjiciuntur. non sint ejus
amplitudinis. in qua anima humana sibi satisfaciat. præsto
est poesis. quæ facta magis heroica contingat z cum his
toria vera successus rerum. minime pro meritis virtutum
et scelerum. narretg corrigit eam poesis. et exitus et
fortunas. secundum merita et ex lege Memeseos. exhibet z
cum historia vera. obvia rerum satietate et similitudinc.
animæ humanæ fastidio sitg reficit eam poesis inexpec
tata. et varia. et vicissitudinum plena canens. Adeo ut
poesis ista. non solum ad delectationem. sed etiam ad
animi magnitudinem. et ad mores conferat. quare et
merito etiam divinitatis cujuspiam particeps videri possit g
quia animum erigit. et in sublime rapit g rerum simulacra
ad animi desideria accommodando. non animum rebus
fquod ratio facit. et historiaj submittendo. Atque his
quidem illecebris et congruitate. qua animum humanum
demulcet. addito etiam consortio musices. unde suavius
insinuari possit. aditum sibi patefecig ut honori fuerit
etiam seculis plane rudibus et apud nationes barbaras
meum aliæ doctrinæ prorsus exclusæ essent. 1
bramatica autem poesis. quæ theatrum habet pro
-mundo. usu eximia est. si sana foret. Mon parva enim
esse posset theatri. et disciplinm et corruptelaz atque
corruptelarum in hoc gener-e. abunde estg disciplina pla
ne nostris temporibus est neglecta Attamenlicet in re
imm .xnLj ne Anemmzns scmsnAnmL ies

buspublicis modernis habeatur pro re ludicra actio thea

tralis. nisi forte nimium trahat e satira. et mordeat g tab
men apud antiquos curæ fuit ut animos hominum ad
virtutem institueret. guinetiam viris prudentibus et
magnis philosophis veluti animorum plectrum quoddam
censebatur. Atque sane verissimum estf et tanquam se
cretum quoddam naturæ. hominum animos. cum congre
gati sint. magis quam cum soli sint. affectibus et im
pressionibus patere.
At poesis parabolicm inter reliquas eminet. et tanquam
res sacra videtur. et augustag cum præsertim religio ip
sa ejus opera plerunque utatur. et per eam commercia
divinorum cum humanis exerceat. Attamen et hæc
quoque. ingeniorum circa allegorias levitate et indulgen
tia. contaminata invenitur. list autem usus ambiguL
atque ad contraria adhibetun Pacit enim ad involucrumg
facit etiam ad illustrationem. ln hoc docendi quædam
ratiog in illo occultandi artificium quæri videtur. l-læc
autem docendi ratio. quæ facit ad illustrationem. anti
quis seculis plurimum adhibebatur. cum enim rationis
humanæ inventa. et conclusiones fetiam eæ. quæ nunc
tritæ et vulgatæ sunty tunc temporis novæ et insuetæ
essent. vix illam subtilitatem capiebant ingenia humana.
nisi propius eæ ad sensum. per hujusmodi simulacra et
exempla deducerentur. quare omnia apud illos. fabu
larum omnigenarum. et parabolarum. et ænigmatum. et
similitudinum. plena fuerunt Plinc tesseræ Pythagoræ.
aenigmata Sphingis. flisopi fabulam et similia quin
etiam apophthegmata veterum sapientum fere per simili
tudines rem demonstrabant. llinc Menenius Agrippa
apud liomanos cgentem eo seculo minime literatamj se
dit/ionem fabula repressit llenique ut hieroglyphica
literis. itaparabolæ argumentis erant antiquiores. At
que hodie etiam et semper eximius est. et fuit. parabo
larum vigor. cum nec argumenta tam perspicua. nec
vera exempla tam apta esse possint. i
Alter est usus poeseos parabolicæ. priori quasi contra
rius. qui facit cut diximusj ad involucrum g earum nem
pe rerum. quarum dignitas tanquam velo quodam dis
creta esse mereaturz hoc est. cum occultaetxmysteria
religionis. politicæ. et philosophia fabulis et parabolis
voL. vni x
lso na Auonauris scrnurmnum tum lla
vestiuntur. utrum vero fabulis veteribus poetarum subA
sit aliquis sensus mysticus. dubitationem nonnullam habetg
atque ipsi certe fatemur nos in eam sententiam propen
dere. ut non paucis antiquorum poetarum fabulis myste
rium infusum fuisse putemus Meque nos movet. quod
ista pueris fere et grammaticis relinquantur. et vilescant.
ut de illis contemptim sententiam feramusz quin contra.
cum plane constet scripta illa. quæ fabulas istas recitant.
ex scriptis hominum. post literas sacras. esse antiquissi
ma. et longe his antiquiores fabulas ipsas fetenim tan
quam prius creditæ et receptæ. non tanquam excogitatæ
ab illis scriptoribus referunturj videntur esse instar tenuis
cujusdam auræ. quæ ex traditionibus nationum magis
antiquarum in Sræcorum iistulas inciderunt. cum vero.
quæ circa harum parabolarum interpretationem adhuc
tentata sint. per homines scilicet imperitos. nec ultra
locos communes doctos. nobis nullo modo satisfaciantg
philosophiam secundum parabolas antiquas inter deside
rata referre visum est. liljus autem operis exemplum
unum aut alterum subjungemus Mon quod res sit for
tasse tanti. sed ut institutum nostrum servemus. ld hu
jusmodi est. ut de operibus illis. quæ inter desiderata po
nimus csi quid sit paulo obscuriusj perpetuo aut præ
cepta ad opus illud instruendum. aut exempla propona
mus z ne quis forte existimet levem aliquam tantum notio
nem de illis mentem nostram perstrinxisse. nosque regio
nes. sicut augures. animo tantum metiri. neque eas ingre
diendi vias nosse. Aliam aliquam partem in poesi desi
derari non invenimusg quin potius cum planta sit poesis.
quæ veluti a terra luxuriante. absque certo semine. ger
minaverit. supra cæteras doctrinas excrevit. et diffusa est.
verum jam exempla proponemus. tria tantum numero.
unum e naturalibus. e politicis unum. atque unum de
nique e moralibus.
lixliMPLvM PklMuM pmLosoPmæ. sacunnvM PAkAlSo
LAS AnrrovAs. m MArllLlliALllivS

llli vmvnnso. sacrmmrM PASuLAM PAM1S.

Antiqui generationem Panis in dubio relinquuntg alii

enim cum a Mercurro genitumz alii longe alium genera
cAP. xnifj ms Auemznris solam-mitum lal
tionis modum ei tribuunt Aiunt enim procos universos
cum Penelope rem habuissc. ex quo promiscuo concubitu
Pana communem filium ortum esse. Meque prætermit
tenda est tertia illa generationis explicatio z quidam enim
prodiderunt. eum 1ovis et hybreos fid est. contumeliæj
filium fuisse. utcunque orto. Parcæ illi sorores fuisse
perhibenturz quæ in specu subterraneo habitabant z Pan
autem morabatur sub dio. lifiigies Panis talis ab anti
quitate describiturg cornutus. cornibus in acutum sur
gentibus. et usque ad coelum fastigiatis g corpore toto
hispidus et villosusg barba imprimis promissag figura
biformis. humana quoad superiora. sed semifera et in ca
præ pedes desinente. Sestabat autem insignia potesta
tis g sinistra fistulam ex septem calamis compactam. dex
tra pedum sive baculum. superius curvum et inflexum.
lnduebatur chlamyde ex pelle pardalis. Potestates ei et
munera ejusmodi attribuuntun ut sit deus venatorum.
etiam pastorum. et in universum ruricolarumg præses
item montium. lirat etiam proximus a Mercurio nun
cius deorum. habebatur etiam dux et imperator
Mympharum. quæ circa eum perpetuo choreas ducere. et
tripudiare solebant g comitabantur et Satyri. et his senio
res Sileni. habebat insuper potestatem terrores immit
tendi. præsertim inanes et superstitiosos. qui et Panici
vocati sunt. lles gestæ autem ejus non multæ memo
ranturz illud præcipuum. quod cupidinem provocavit
ad luctam. a quo etiam in certamine victus est. Stiarn
rllyphonem gigantem retibus implicavit et cohibuitz at
que narrant insuper. cum ceres moesta. et ob raptam
Proserpinam indignata. se abscondissetg atque dii omnes
ad eam investigandam magnopere incubuissent. et se per
varias vias dispertiti essentg Pani solummodo ex felici
tate quadam contigisse. ut inter venandum eam inveni
ret et indicaret. Ausus est quoque cum Apolline de
victoria musices decertare. atque etiam Mida judice præ
latus estg ob quod judicium Midas asininas aures tulit.
sed clam et secreto. Amores Panis nulli referuntury aut
saltem admodum rari g quod mirum. inter turbam deo
rum prorsus tam profuse amatoriam. videri possit. lllud
solummodo ei datum quod licho adamarat quæ etiam
uxor ejus est habitag atque unam præterea nympham.
xa
lSz na AveMmzrrs scmnrmnum tum in
Syringam nomineg in quam propter iram et vindictam
cupidinis cquem ad luctam provocare non reveritus es
setj incensus est. Pltiam Lunam quondam in altas syl
vas sevocasse dicitur. Meque etiam prolem ullam susce
pit cquod similiter mirum est. cum dii. præsertim mas
culi. prolifici admodum essentji nisi quod ei attribuatur
tanquam filia. muliercula quædam ancilla. lambe nomi
ne g quæ ridiculis narratiunculis oblectare hospites sole
bat. ejusque proles ex conjuge lacho esse a nonnullis ex
istimabatur. Parabola talis esse videtur.

PAn fut et nomen ipsum etiam sonatj universum sive

universitatem rerum repræsentat et proponit. ne hujus
origine duplex omnino sententia est. atque adeo esse
potest. Aut enim a Mercurio est. verbo scilicet divino
cquod et sacræ literæ extra controversiam ponuntg et
philosophi ipsi. qui magis divini habiti sunt. videruntj
aut ex confusis rerum seminibus. litenim quidam e phi
losophis semina rerum etiam substantia infinita statue
runtg unde opinio de homoiomeriis fluxit. quam Anax
agoras aut invenit. aut celebravit. Monnulli vero magis
acute et sobrie censebant ad varietatem rerum expedien
dam sufficere. si semina. substantia eadem. figuris varia.
sed certis et definitis. essentg et reliqua.in positura .et
complexu seminum ad invicem ponebantz ex quo fonte
opinio de atomis emanavitg ad quam nemocritus se ap
plicavit. cum Leucippus ejus auctor fuisset At alii.
licet unum rerum principium assererent caquam rllhales.
aerem Anaximenes ignem l-leraclitusj tamen illud ipsum
principium actu unicum. potentia varium et dispensa
bile posuerunt ut in quo rerum omnium semina late
rent. qui vero materiam omnino spoliatam et informem.
et ad formas indifferentem introduxerunt fut Plato et
Aristotelesj multo etiam propius et propensius ad para
bolæ figuram accesserunt. Posuerunt enim materiam
tanquam publicam meretricem. formas vero tanquam
procosz adeo ut omnes de rerum principiis opiniones
hucrredeant. et ad illam distributionem reducantun ut
mundus sit. vel a Mercurio. vel a Penelope et procis om
nibus. rllertia autem generatio Panis ejusmodi est ut
videantur Sræci aliquid de lvlebræis mysteriis. vel per
 can xnLj nu AueMnnrrs scmurmnum lSS
jiigyptios internuncios. vel utcunque. inaudivisse. . Per.
tinet enim ad statum mundi. non in meris natalibus suis.
sed post lapsum Adami. morti et corruptioni expositum
et.obnoxium factum. llle enim status. bei. et peccati
csive contumeliæj proles fuit. ac manet Puit enim pec
- catum Adami ex genere contumeliæ. cum neo similis
fieri vellet. ltaque triplex ista narratio de generatione
Panis. etiam vera videri possim si rite et rebus et tempori
bus distinguatur. Mamiste Pan cqualem eum nuncintue
mur et complectimurj ex verbo divino. mediante confusa
materia cquæ tamen ipsa bei opus eratj et subintrante
prævaricatione. et per eam corruptione. ortum habet.
Maturæ rerum. fata rerum. sorores vere perhibentur
et ponuntur. Pata enim vocantur ortus rerum. et du
rationes. et interitusg atque depressiones etiam. et emi
nentiæ. et labores. et felicitates. denique conditiones quæ
cunque individuiz quæ tamen nisi in individuo nobili
cutpote homine. aut urbe. aut gentej fere non agnos
cuntur. Atqui ad istas conditiones tam varias deducit
individua illa singula Pan. rerum scilicet naturas ut
tanquam eadem sit res cquatenus ad individuaj catena
naturæ et filum Parcarum. Ad hæc insuper iinxerunt
antiqui Panem semper sub dio morari sed Parcas sub
specu ingenti subterraneo habitare. atque inde maxima
pernicitate ad homines subito advolarez quia natura.
atque universi faciem spectabilis est et aperta g at fata
individuorum occulta et rapida quod si fatum accipi
atur largius. ut omnem prorsus eventum. non illustri
ores tantum denotet. tamen utique et eo sensu optime
convenit cum universitate rerumg cum ex ordine natu
ræ. nil tam exiguum sit. quod sine causa fiatg et rursus
nil tam magnum. ut non aliunde pendeatg adeo ut fa
brica ipsa naturæ suo sinu et gremio omnem eventum et
minimum et maximum complectaturg et suo tempore
certa lege prodat. itaque nil mirum si Parcæ ut Panis
sorores introductæ sint. et certe legitimæ. Mam Por
tuna vulgi filia est. et levioribus tantum philosophis
placuit. Sane lipicurus. non solum profanum instituere
sermonem sed etiam desipere videtur. cum dixit. t Præ
stare credere fabulam beorum. quam fatum assererej
ac si quicquam in universo esse possit instar insulæ.
lact na Auomanrrs scmnrmnum tum lL
quod a rerum nexu separetur. verum lipicurus philo
sophiam suam naturalem fut ex ipsius verbis patetj
morali suæ accommodans et subjiciens. nullam opinionem
admittere voluit. quæ animum premeret et morderet.
atque euthymiam illam cquam a llemocrito acceperatj
lacesseret aut turbaret. ltaque suavitati cogitationum
indulgens. potius quam veritatis patiens. plane jugum
jactavit. et tarn fati necessitatem. quam deorum metum.
repudiavit. verum de Parcarum germanitate cum
Pane satis dictum est.
cornua autem mundo attribuuntun ab imo latiora.
ad verticem acuta. omnis enim rerum natura instar
pyramidis acuta est. quippe individua. in quibus basis
naturæ exporrigitun infinita suntg ea colliguntur in
species. et ipsas multiplicesg species rursus insurgunt in
genera. atque hæc quoque ascendendo in magis gene
ralia contrahunturg ut tandem natura tanquam in unum
coire videaturg quod figura illa pyramidali comuum
Panis significatun Mirum vero minime est Panis cor
nua etiam coelum ferireg cum excelsa naturæ. sive ideæ
universalem ad divina quodammodo pertingant. ltaque
et catena illa lvlomeri decantata ccausarum scilicet natu
raliumj ad pedem solii dovis fixa memorabaturg neque
quisquam fut videre estj metaphysicam. et quæ in natura
ætema et immobilia snnt. tractavit. atque animum a
fluxu rerum paulisper abduxit. qui non simul in theolo
giam naturalem incideritg adeo paratus et propinquus
est transitus a vertice illa pyramidis ad divina.
corpus autem naturæ elegantissime et verissime de
pingitur hirsutum. propter rerum radios ltadii enim
sunt tanquam naturæ crines. sive villii atque omnia fere
vel magis vel minus radiosa suntg quod in facultate visus
manifestissimum est g nec minus in omni virtute mag
netica. et operatione ad distans quicquid enim opera
tur ad distans. id etiam radios emittere recte dici potest.
Sed maxime omnium prominet barba Panis. quia radii
corporum cooelestium. et præcipue solis. maxime ex lon
ginquo operantur et penetrant g adeo ut superiora terræ.
atque etiam interiora. ad distantiam nonnullam plane
verterint et subegerint. et spiritu impleverint Pllegan
tior autem est figura barba Panis. quod et sol ipse.
 cAP. xnLj pn AueMnnris scmnrmnuzm ies
quando. parte superiore ejus nube obvoluta. radii infe
rius erumpunt. ad aspectum barbatus cernitur.
lStiam corpus naturæ rectissime describitur biforme.
ob differentiam corporum superiorum et inferiorum. llla
enim ob pulchritudinem. et motus æqualitatem. et con
stantiam. necnon imperium in terram et terrestria. merito
sub humana figura repræsentantura cum natura huma
na ordinis et dominationis particeps sit z hæc autemrob
perturbationem et motus incompositos. et quod a coeles
tibus in plurimis regantun bruti animalis figura contenta
esse possunt. Porro eadem corporis biformis descriptio
pertinet ad participationem specierumz nulla enim na
turæ species. simplex videri potest. sed tanquam ex
duobus participana et concreta l-labet enim homo non
nihil ex bruto. brutum nonnihil ex planta. planta nonnihil
ex corpore inanimato. omniaque revera biformia sunt. et
ex specie superiore. et inferiore compacta Acutissima
autem est allegoria de pedibus capræ. propter ascensio
nem corporum terrestrium versus regiones aeris et coeli.
ubi etiam pensilia fiunt. et inde dejiciuntur magis quam
descendunt. capra enim animal scansorium est. eaque
e rupibus pendere. atque in præcipitiis hærere amatg si
militer etiam res. licet inferiori globo destinatæ. faciunt.
idque miris modis. ut in nubibus et meteoris manifestis
simum est. lmo non sine causa Silbcrtus. qui de mag
nete laboriosissime. et secundum viam experimentalem
conscripsit. dubitationem injecitg num non forte corpora
gravia post longam a terra distantiam. motum versus
inferiora paulatim exuantrl -
insignia autem in manibus Panis ponuntur dupliciag
alterum harmoniaeo alterum imperii. Pistula enim ex sep
tem calamis concentum rerum et harmoniam. sive concor
diamcum discordia mistam cquæ ex septem stellarum er
rantium motu conhciturj evidenter ostendit. Meque enim
alii. præterquam septem planetarum. inveniuntur in coelo
errores. sive expatiationes manifestæ. quæ cum æqualitate
stellarum fixarum. earumque perpetua et invariabili ad se
invicem distantia compositæ et temperatæ. tum constan
tiam specierum. tum fluxum individuorum tueri et ciere
possint. Si qui vero sint planetæ minores. qui non con
spiciunturg si qua etiam mutatio in coelo major fut in
iae ms AuoMnnrrs scrmrrmnmm cum m
cometis nonnullis superlunaribusj videntur illa profecto
tanquam fistulæ. aut omnino mutæ. aut ad tempus tan
tum streperæg utpote quarum operationes vel ad nos
non perlabantur. vel harmoniam illam septem iistularum
Panis non diu interturbent. Pedum autem illud imperii no
bilis trzmslatio est. propter vias naturæ partim rectas. par
tim obliquas. Atque baculum illum. sive virga. versus su
periorem partem præcipue curva est quia omnia providen
tiæ divinæ opera in mundo fere per ambages et circuitus
sunt. ut aliud agi videri possit. aliud revera agaturg
sicut dosephi venditio in AS-gyptuim et similia. enim
etiam in regimine humano omni prudentiore. qui ad gu
bernacula sedent. populo convenientizu per prætextus ct
vias obliquas. felicius quæ volunt. quam ex directo super
inducunt et insinuant. liltiam cquod miriun fortasse vi
deri possitj in rebus mere naturalibus citius naturam
fallas. quam premas z adeo. quæ ex directo fiunt. inepta
sunt. et se ipsa impediuntg cum contra. via obliqua et
insinuans molliter fluat. et effectum sortiatur. vestis
Panis et amiculum ingeniose admodum ex pelle pardalis
fuisse fingitur. propter maculas ubique sparsas coelum
enim stellis. maria insulis. tellus floribus conspergunturg
atque etiam res particulares fere variegatæ esse solent
circa superficiem. quæ veluti rei chlamys est.
officium autem Panis nulla alia re. tam ad vivum
proponi atque explicari potuerit. quam quod deus vena
torum sit. omnis enim naturalis actio. atque adeo motus
et progressio. nihil aliud quam venatio est. Mam et
scientiæ et artes opera sua venanturg et consilia hu
mana fines suosg atque res naturales omnes vel alimenta
sua. ut conserventur. vel voluptates et delicias suas. ut
perficiantun venantur comnis siquidem venatio est aut
prædæ. aut animi causaj idque modis peritis et sagaci
busz
rrorva leæna lupum sequiturg lupus ipse capellam.
Plorentem cytisum sequitur lasciva capellan

lijtiam ruricolarum in genere Pan deus est. quia hujus

modi homines magls secundum naturam vivuntg cum
in urbibus et auhs natura a cultu mmlo corrumpatun ut
cAnxnLj na AueMunrrs scrunrmnvm 1S1
illud poetæ amatoriuim verum. propter hujusmodi deli
cias. etiam de natura sita
Pars minima est ipsa puella sui.
Montium autem imprimis præses dicitur Pan. quia in
montibus et locis editis natura rerum panditur. atque
oculis et contemplationi magis subjicitur. quod alter a
Mercurio deorum nuncius sit Pan. ea allegoria plane
divina est. cum proxime post verbum Pei. ipsa mundi
imago. divinæ potentiæ et sapientiæ præconium sit. quod
et poeta divinus cecinit. t coeli enarrant gloriam net
atque opera manuum ejus indicat firmamentumf
At Pana oblectant hlymphæi animæ scilicetz deliciæ
enim mundi animæ viventium sunt. l-lic autem merito
illarum imperator. cum illæ naturam quæque suam tan
quam ducem sequantur. et circa eum infinita cum varie
tate. veluti singulæ more patrio. saltent. et choreas du
cant. motu neutiquam cessante. ltaque acute quidam
ex recentioribus. facultates animæ omnes ad motum re
duxit. et nonnullorum ex antiquis fastidium et præcipi
tationem notavit. qui memoriam et phantasiam. et rati- .
onem deiixis præpropere oculis intuentes et contem
plantes. vim cogitativam. quæ primas tenet. præter-mi
serunt. Mam et qui meminit aut etiam reminiscitulg
cogitatg et qui imaginatun similiter cogitatg et qui ratio
cinatur. utique cogitatz denique anima. sive a sensu
monita. sive sibi permissa. sive in functionibus intellectus.
sive affectuum et voluntatis. ad modulationem cogitati
onum saltatg quæ est illa Mympharum tripudiatio. una
vero perpetuo comitantur Satyri et Sileni. senectus sci
licet et juventus. omnium enim rerum est ætas quæ
dam hilaris et motu gaudens. atque rursus ætas tarda et
bibulaz ridicula
fortasse utriusqueet autem ætatis
deformiai studia vere
videantun contemplanti
instar Satyri ali
cujus aut Sileni. ne Panicis autem terroribus pruden
tissima doctrina proponitur. Matura enim rerum omni
bus viventibus indidit metum et formidinem. vitæ atque
essentiæ suæ conservatricem. ac mala ingruentia vitantem
et depellentem. veruntamen eadem natura modum te
nere nescia est. sed timoribus salutaribus semper varios
et inanes admiscetg adeo ut omnia csi intus conspici dan
lSS ma AueMrmrrrs scmivrmnuu tum in
renturj Panicis terroribus plenissima sintg præsertim
humanas et maxime omnium apud vulgum. qui supersti
tione cquæ vere nihil aliud quam Panicus terror estj in
immensum laborat et agitatun præcipue temporibus duris.
et trepidis. et adversis Meque Superstitio ista tantum
modo in vulgo regnat. sed ab opinionibus vulgi etiam in
sapientiores aliquando insilit. ut divine lilpicurus csi cæ
tera. quæ de diis disseruit. ad hanc normam fuissentj
locutus sitz t Mon deos vulgi negare profanum. sed vulgi
opiniones diis applicare profanumf o
quod vero attinet ad audaciam Panis et pugnam per
provocationem cum cupidineg id eo spectat. quia ma
teria non caret inclinatione et appetitu ad dissolutionem
mundi et recidivationem in illud chaos antiquum. nisi præ
valida rerum concordia cper Amorem sive cupidinem
significataj malitia et impetus ejus cohiberetun et in or
dinem compelleretur. ltaque bono admodum hominum
et rerum fato fit cvel potius immensa bonitate divinaj ut
Pan illud certamen adversum experiatur. et victus ab
scedat. liodem prorsus pertinet et illud de rllyphone in
retibus implicato. quia utcunque aliquando vasti et inso
liti rerum tumores sint fid quod rllyphon sonatj sive in
tumescant maria. sive intumescant nubes. sive intume
scat terra. sive a1ia. tamen rerum natura hujusmodi cor
porum exuberantias atque insolentias reti inextricabili
implicat et coercet. et veluti catena adamantina devincit.
quod autem inventio cereris huic deo attribuatun
idque inter venationemg reliquis autem diis negetun
licet sedulo quærentibus. et illud ipsum agentibusg mo
nitum habet verum admodum et prudensz hoc scilicet
ne rerum utilium ad vitam et cultum inventio. a philo
sophiis abstractis. tanquam diis majoribus. expectetun
licet totis viribus in illud ipsum incumbantg sed tantum
modo a Pane. id est. experientia sagacL et rerum mundi
notitia universalig quæ etiam casu quodam. ac veluti
inter venandum. in hujusmodi inventa incidere solet.
vtilissima enim quæque inventa experientiæ debentur.
et veluti donaria quædam fuere casu in homines sparsa
illud autem musices certamen. ejusque eventus. sa
lutarem exhibet doctrinam. atque eam. quæ rationi. et
judicio humano gestienti. et se efferenti. sobrietatis vin
cAP. xnLj na Auemaurrs scmurmnum lae
cula injicere possit. buplex enim videtur esse harmonia.
et quasi musica. altera sapientiæ divinæ. altera rationis
humanæ. dudicio enim humano. ac veluti auribus mor
talium. administratio mundi et rerum. et judicia divina
secretiora. sonant aliquid durum et quasi absonumz quæ
inscitia. licet asininis auribus merito insigniatun tamen
et illæ ipsæ aures secreto non palam gestantur. Meque
enim hujusce rei deformitas a vulgo conspicitur aut no
tatur.
Postremo minime mirum est si nulli amores Pani
attribuantur. præter conjugium lichusg mundus enim
se ipso. atque in se rebus omnibus fruiturz qui amat
autem frui vult. neque in copia desiderio locus est.
ltaque mundi amores esse nulli possunt nec potiundi
cupido ccum se ipse contentus sitj nisi fortasse amores
sermonis li sunt Mympha lichm res non solida sed
vocalisg aut si accuratiores sint. Syringa. quando sci
licet verba et voces. numeris quibusdam sive poeticis.
sive oratoriis. et tanquam modulamine. reguntur. lnter
sermones autem sive voces excellenter ad conjugium
mundi sumitur sola lichoz ea enim demum vera est phi
losophia. quæ mundi ipsius voces fidelissime reddit. et
veluti dictante mundo conscripta estg et nihil aliud est.
quam ejusdem simulacrum et reflexiog neque addit quic
quam de proprio. sed tantum iterat et resonat. Mam
quod Lunam Pan in altas sylvas aliquando sevocasseg
videtur pertinere ad congressum sensus cum rebus coe
lestibus sive Ad
divinis Mam alia dormientem
est lindymionis ratio.
talia Panisz lindymionem sponte se
demittit Lunag siquidem ad intellectum sopitum. et a
sensibus abductum. quandoque sponte infiuunt divinaz
quod si accersantur. et vocentur a sensug tanquam a
Pane. tum vero non aliud lumen præbent quam illud.
quale sub incertam lunam sub luce maligna
list iter in .sylvis.
Ad mundi etiam suflicientiam et perfectionem pertinet
quod prolem non edat. llle enim per partes generatg
per totum quomodo generare possit. cum corpus extra
ipsum non sit i nam de muliercula illa lambe. filia Panis
putativaa est sane ea adjectio quædam ad fabulam sapien
mo ma AveMmvrrs scmnrmnum tum n.
tissima Per illam enim repræsentantur eæ. quæ per
petuis temporibus passim vagantur. atque omnia implent.
vaniloquæ de rerum natura doctrinæ. re ipsa infructuosæ.
genere quasi subdititiaan garrulitate vero interdum ju
cundæ. interdum molestæ et importunæ.

PlxliMPLvM ALrflilulM PlilLoSoPnlAL sncrmnuM PAllA

lSoLAS Anrmuam m PoLlrflcrSu

llli kliLLo. sncunnuM PAlSllLAM PSkSSL

Perseus. orientalis cum fuisset. missus traditur a Pal

lade. ad obtruncandam Medusam. quæ populis plurirnis
ad occidentem. in extremis lberiæ partibus. maximæ
calamitati fuit. Monstrum enim hoc. alias crudele et
immane. etiam aspectu tarn dirum atque horrendum fuit
ut eo solo homines in saxa verteret. Plrat autem e
Sorgonibus una. Medusa. ac sola inter eas mortalis. cum
reliquæ passivæ non essent. Perseus igitur ad tam nobile
facinus se comparans. arma ac dona a tribus diis mutuo
accepitg alas a Mercurio. talares scilicet non axillaresg
a Plutone autem galeamg scutum denique a Pallade et
speculum. Meque tamen clicet tanto apparatu instructusj
ad Medusam recta perrexit. sed primum ad Sræas di
vertit. liæ sorores. ex altera parente. Sorgonibus erantg
atque Srææ istæ canæ etiam a nativitate erant et tan
quam vetulæ. oculus autem iis tantummodo et dens
erat omnibus unicusg quos prout exire foras quamque
contigerat. vicissim gestabant. reversæ autem deponere
solebant l-lunc itaque oculum. atque hunc dentem illæ
Perseo commodarunt. illum demum cum se abunde ad
destinata perficienda instructum judicaret. ad Medusam
properavitg impiger et volans. lllam autem offendit
dormientem. neque tamen aspectui ejus csi forsan evigi
laretj se committere audebat. sed cervice reflexa. et in
speculum illud Palladis inspiciens. atque hoc modo ictus
dirigens. caput Medusæ absciditz ex sanguine autem
ejusdem in terram fuso. statim Pegasus alatus emicuit.
caput autem abscissum Perseus in scutum Palladis trans
tulit et inseruit z cui etiamnum sua mansit vis. ut ad ejus
intuitum omnes ceu attoniti aut siderati obrigerent.
cAP. xnLj me Auomnnris scmnrmuum lvi-1
PAnuLA cbnficta videtur de belligerandi ratione et
prudentia Atque primo omnis belli susceptio debet esse
tanquam missio a Palladeg non a venere certe fut bellum
yllrojanum fuitj aut alia levi ex causas quippe cum in
consiliis solidis decreta de bellis fundari oporteat. beinde
de genere belli eligendo. tria proponit fabula præcepta.
sana admodum et gravia Primum est. ut de t subjuga
tione nationum finitimarumi quis non magnopere laboret.
Meque enim eadem est patrimonii et imperii amplificandi
ratio. Mam in possessionibus privatis. vicinitas prædiorum
spectatum sed in propagando imperio occasio. et belli
conficiendi facilitas et fructus. loco vicinitatis esse debent.
ltaque Perseus. licet orientalis. tamen tam longinquam
expeditionem. usque ad extremum occidentem. minime
detrectavit. llujus rei exemplum insigne est in bellige
randi diversa ratione patris et filii regum. Philippi et
Alexandri. llle enim in finitimis bellis occupatus. urbes
paucas imperio adjecit. idque non sine maxima contenf
tione et pericula quippe qui et alias. et præcipue in
prælio chæroneo. in ultimum discrimen adductus fuitz
at Alexander longinquam expeditionem bene ausus in
Persas. nationes infinitas subjugavit. magis itineribus
quam proeliis fatigatus l-loc ipsum adhuc clarius cernitur.
in propagatione imperii komanorumg qui quo tempora
ex parte occidentis. vix ultra Liguriam armis penetrave
rant. eodem tempore orientis provincias usque ad montem
rPaurum armis et imperio complexi sunt. litiam carolus
octavus rex gallia bellum Sritannicum cquod matri
monio tandem compositum estj non admodum facile ex
pertus. expeditionem illam Meapolitanam longinquam.
admiranda quadam facilitate et felicitate transegit. lla
bent certe hoc bella longinqua. ut cum iis manus conse
ratur. qui militiæ et armis invasoris minime sint assueti-.z
quod in finitimis secus se habet. litiam et apparatus in
hujusmodi expeditionibus solet esse diligentior et in
structiorg et terror apud hostes ex ipso ausu et fiducia
major. Meque etiam fere possit fieri in illis expeditionibus
remotis per hostes. ad quos tam longo itinere pervenitun
diversio aliqua aut invasio reciproca. quæ in belligerandi
ratione cumtfinitimis sæpius adhibetur. caput autem rei
est. quod in subjugandis fmitimis. occasionum delectus
 lii ms AueMsurrs scmnrmnnm tum in
in angusto versaturg at si quis longinquiora non de
trectet. poterit pro arbitrio suo eo transferre bellumi ubi
aut disciplina militaris maxime est enervata. aut vires
nationis plurimum attritæ et consumptæ. aut dissidia
civilia opportune oborta. aut aliæ hujusmodi commoditates
se ostendant. Secundum est ut semper subsit causa belli
justa. et pia. et honorifica. et favorabilisz id enim alacri
tatem tum militibus. tum populis impensas conferentibus.
addit. et societates aperit et conciliat. et plurimas denique
commoditates habet. lnter causas autem belli. admodum
favorabilis est ea. quæ ducit ad debellandas tyrannides.
sub quibus populus succumbit. et prosternitur sine animis
et vigore. tanquam sub aspectum Medusæg quod etiam
l--lerculi divinitatem conciliavit. llomanis certe magna
religio fuit. strenue et impigre accurrere ad socios tuen
dos. si quoquo modo oppressi fuissent. litiam bella ob
vindictam justam fere semper felicia fueruntg sicut bellum
-adversus llrutum et cassium. ad vindicandam mortem
cæsarisg Sever-i ad vindicandam mortem Pertinacisg
dunii Sruti ad vindicandam mortem Lucretiæ. llenique
quicunque bello calamitates hominum et injurias aut
levant aut vindicant. sub Perseo militant. rllertium ut in
omni bello suscipiendo vera sit æstimatio viriumg atque
recte perpendatury utrum bellum sit tale. quod confici et
ad exitum perduci possim ne quis vastas et infinitas spes
persequatrm Prudenter enim Perseus inter Sorgonas
cper quas bella repræsentanturj eam delegit. quæ in sua
natura mortalis erat. neque ad impossibilia animum ad
jecit. Atque de iis quæ in suscipiendo bello deliberationem
subeunt. hæc præcipit fabula. reliqua ad belligerationem
ipsam pertinent.
ln bello maxime omnium prosunt illa tria dona deo
rum. adeo ut fortunam ipsam fere regant et trahantu
Accepit enim Perseus celeritatem a Mercurio. occulta
tionem consiliorum ab orcos et providentiam a Palladez
neque caret allegoria. eaque prudentissima. quod alæ
illæ celeritatis in rebus conficiendis ccum celeritas in bello
plurimum possitj talares. non axillares fuerint. atque
pedibus. non humeris additæg quia non tam in primis
belli aggressibus. quam in iis. quæ sequuntun et primis
subsidia sunt. celeritas requiritur. Mullus enim error in
mm xnLj ms martianus summarium ua
bello magis frequens fuit. quam quod prosecutiones et
subsidiarii impetus initiorumialacritati non respondeant
At galea Plutonis cquæ homines invisibiles reddere sole
batj manifesta parabola est. Mam consiliorum occultatio
post celeritatem maximi ad bellum est momentiz cujus
etiam celeritas ipsa pars magna est. celeritas enim conei
siliorum evulgationem prævertit. Ad galeam Plutonis
spectant. ut unus bello præsit. cum mandatis liberisg
consultationes enim cum multis. habent aliquid potius ex
cristis Martis. quam ex galea Plutonis. laodem spectant
prætextus varii. et designationes ancipites. et famæ emis
sariæ. quæ oculos hominum aut perstringunt aut aver
tunt. atque vera consiliorum in obscuro ponunt. litiam
cautiones diligentes et suspicaces. de literis. de legatis.
de perfugis. et complura alia. galeam Plutonis omant et
revinciunt. At non minus interest. consilia hostium ex
plorare. quam sua occultarez itaque galeæ- Plutonis ad
jungendum est speculum Palladis. per quod hostium vires.
inopia. occulti fautores dissidia et factiones. progressus
consilia cernantur. quoniam vero tantum fortuitorum
suscipit ratio belli. ut nec in consiliis propriis occultandis.
nec in hostium explorandis. nec in celeritate ipsa. multum
fiduciæ ponendum sit. ideo ante omnia sumendum Pal
ladis scutum. providentiæ scilicet ut quam minimum
fortunæ relinquatur. l-luc pertinent explorato vias inire.
castra diligenter munire cquod in militia moderna in
desuetudinem fere abiit g castra vero instar urbis munitæ.
llomanis ad adversos proelii eventus erantj acies stabilis
et ordinata. non nimium fidendo cohortibus levis arma
turæ. aut etiam equitum turmisg denique omnia quæ ad
solidam et solicitam defensivam spectant z cum plus valeat
utique in bellis scutum Palladis. quam gladius ipse Martis.
verum Perseo utcunque copiis aut animis instructo.
restat aliud quidpiam. maximi per omnia momenti. ante
quam bellum incipiaturz nimirum. ut divertat ad Sræaa
Srææ autem proditiones sunt. bellorum scilicet sorores.
non germanæ illæ quidem. sed generis nobilitate quasi
imparesz bella enim generosag proditiones degeneres et
turpes lilarum descriptio elegans est ut canæ a nativitate
sint et tanquam vetulæ. propter perpetuas proditorum
curas et trepidationes lilarum autem vis cantequam in
lM ne AuoMmvrrs scmnrmnmm fua rr.
manifestam defectionem erumpantj aut in oculo. aut in
dente estz omnis enim factio. a statu quopiam alienata.
et in proditionem propensa. et speculatur. et mordet.
Atque hujusmodi oculus et dens tanquam communis est.
Mam quicquid didicerunt et noverunt fere per manus ab
una ad alteram transit et percurrit lit quod ad dentem
attinet uno quasi ore mordent et eadem scandala jac
tantg ut si unam audias omnes audias ltaque Perseo
sunt istæ Srææ conciliandæ. atque in auxilium adducen
dæ. præsertim ut oculum et dentem suum ei commodentg
oculum ad indiciag dentem ad rumores serendos. et in
vidiam conflandam. et animos hominum solicitandos.
Postquam vero omnia bene fuerint ad bellum præparate
disposita. illud imprimis curandum. quod Perseus fecit
ut Medusa dormiens inveniatur. Prudens enim belli
susc-eptor semper fere hostem assequitur imparatum. et
securitati propiorem. bemque in ipsis belli actionibus
atque insultibus. ille intuitus in speculum Palladis adope
randus est. Plurimi enim ante ipsa pericula res hostium
acute et attente introspicere possuntg at in ipso periculi
articulo. aut terrore offunduntut aut pericula nimium
præcipites et a fronte spectantg unde in illa temere ru
unt vincendi memores. vitandi obliti. At neutrum horum
fieri debet sed inspeculum Palladis. cervice redexa. in
spiciendum. ut impetus recte dirigatut absque vel terrore.
vel furore m
A bello perfecto et victoria. sequuntur effecta duoz
Pegasi illa generatio et exsuscitatiog quæ satis eviden
ter famam denotat quæ per omnia volat et victoriam
celebrat et reliquias belli faciles et in votum cedentes
efficit Secundum. gestatio capitis Medusæ in scutog
siquidem nullum præsidii genus huic ob præstantiam
comparari possit unicum enim facinus insigne et me
morabile. feliciter gestum et perpetratum. omnes hostium
motus obrigescerefacitatque malevolentiam ipsam stu
pidam reddit
SxlSMPLvM flikfrlllM PnlLoSoPnlAL. sncunnuM PAkA
noLAS Aurrouasl m MoliALllivS

i ma riop-ini-imusa sscunnnM rAsuLAM monrsr.. . .

Marrant Semelem dovis .pellicem. postquam juramen
cara xnLj ms AueMnnrrs scmnrmnum us
to eum inviolabili- ad votum indeflnitum obstrinxisseL
petiisse. ut ad amplexus suos accederet talis. qualis cum
dunone consuesset.
infans autem. quem initaque
lutero illa ex conliagratione
gestabat. periit.
a patre exceptus.
in femur ejus insutus est. donec menses foetui destinatos
compleret z ex quo tamen onere tlupiter interim lnonnihil
claudicabat ltaque puer. quod dovem. dum in femore
ejus portaretur. gravaret et pungeret. bionysi nomen ac
cepit. Postquam autem editus esset. apud Proserpinam
peraliquot annos nutritus est. cum vero adultus esset.
ore fere muliebri conspiciebatur. ut sexus videretur tan
quam ambigui. litiam extinctus et sepultus quondam
erat ad tempus. et non ita multo post revixit. Atque
prima juventa vitis culturam. atque adeo vini confectio
nem et usum primus invenit. et edocuitg ex quo celebris
factus et inclytus. orbem terrarum subjugavin et ad ul
timos ludorum terminos perrexit. curru autem vehe
batur a tigribus tractog circa eum subsultabant dæmo
nes deformes. cobali vocati. Acratus et alii. quin et
Musæ comitatui ejus se adjungebant z uxorem autem
sibi sumpsit Ariadnem. a rllheseo desertam et relictam.
Arbor eiinventor
niarum sacra erat hedera. . habebatur
et institutor Pltiam sacrorum
zi ejus et ceremo
tamen ge
neris. quæ et fanaticæ erant. et plenæ corruptelarum. at
que insuper crudeles. Purores quoque immittendi po
testatem habebat. certe in orgiis ejus. a mulieribus
furore percitis. duo viri insignes discerpti narrantun Pen
theus etquæ
eorum. orpheus z ille.curiosus
agerlentun dum arbore conscensag spectator
esse voluisset hicg cum
lyram suaviter et perite pulsaretz atque hujus dei res
gestæ cum 1ovis rebus fere confunduntuiu

PAnuLA videtur ad mores pertinere. ut vix quicquam

in philosophia morali melius inveniatur. bescribitur
autem sub persona bacchi natura cupiditatis. sive affec
tuum et perturbationum animi Primum igitun quod
ad natalia cupiditatis attinetg origo cupiditatis omnis.
licet nocentissimæ. non alia est. quam bonum appa1
rens. Sicut enim virtutis mater est bonum existens.
similiter cupiditatis mater est bonum apparens. Alf
tera dovis csub cujus persona anima humana repræ
voL. vlL L
ne me uuemnnrrs scmxrmnum fua n.
sentaturj uxor legitima. altera pellexz quæ tamen duno
nis honores æmuletur. tanquam Semele. concipitur
vero cupiditas in voto illicito. prius temere concessa.
quam rite intellecto et judicato. . Atque postquam effer
vescere coeperit. mater ejus cnatura scilicet et species
bonij ex nimio incendio destruitur et perit. Processus
autem cupiditatis a conceptu suo talis est z illa ab animo
humano cqui ejus est genitorj et nutricatur. et occultatum
præcipue in inferiore parte ejus. tanquam femoreg atque
animum pungit. et convellit. et deprimit. adeo ut actio
nes et decreta ab ea impediantun et claudicent. quin
etiam postquam consensu et tempore confirmata est. et in
actus erumpit. ut jam quasi menses compleverito et edita
plane sit atque nata. primo tamen ad tempus nonnullum
apud Proserpinam educatun id est. latebras quærit. at
que clandestina est. et quasi subterraneag donec remotis
pudoris et metus frænis. et coalita audacia. aut virtutis
alicujus prætextum sumit. aut infamiam ipsam contem
nia Atque illud verissimum est. omnem affectum vehe
mentiorem tanquam ambigui sexus esse. l-labet enim
impetum virilem. impotentiam autem muliebremf ntiam
illud præclara t liacchum mortuum reviviscere. z viden
tur enim affectus quandoque sopiti. atque extinctig sed
nulla fides habenda est eis ne sepultis quidemz siqui
dem præbita materia et occasione resurgunt.
ne inventione vitis parabola prudens estz omnis enim
affectus ingeniosus est admodum et sagax. ad investigan
dum ea. quæ ipsum alant et foveant. Atqui ante omniag
quæ hominibus innotuere. vinum ad perturbationes cujus
cunque generis excitandas et inflammandaa potentissi
mum est. et maxime eflicaxg atque est cupiditatibus in
genere instar fomitis communis lilegantissime autem
ponitur affectus sive eupiditas. provinciarum subjugator.
et expeditionis infinitæ susceptor z nunquam enim partis
acquiescit. sed appetitu infinita neque satiabili. ad ulteri
ora tendit et novis semper inhiat. litiam tigres apud
affectus stabulant. et ad currum eorum subinde jugantur.
Postquam enim affectus curulis esse coeperit. non pedes
tris. sed victor rationis. et quasi triumphator factus sit
in omnes. qui adversantur aut se opponunt. crudelis est..
et indomitus ac immitis Pacetum autem est. quod cir
cAPg xnLj mi manemus sciam-imum in
ca currum bacchi subsultant illi dæmones deformes et
ridiculi. omnis enim affectus vehementior progignit
motus in oculis. et ore ipso. et gestu. indecoros et icon
ditos. subsultorios et deformesg adeo ut qui sibi ipsi for
tasse in aliquo affectu cveluti ira. arrogantia amorej vi
deatur magnificus et tumidus. aliis tamen appareat tur
pis et ridiculus. conspiciuntur autem in cupiditatis co
mitatu Musæz neque enim-reperitur ullus fere affectus
tam pravus et vilis. cui non blandiatur aliqua doctrina
lrlac enim in re. ingeniorum indulgentia et procacitaa
Musarum majestatem in immensum minuitg ut cum
duces vitæ et signiferi esse debeant. sint non raro cupi
ditatum pedissequæ et oblectatrices. .
- lmprimis vero nobilis est illa alle oria. Sacchum amod
res suos in eam effudisse. quæ ab a io relicta erat et fas
tidita. certissimum enim estf affectus id petere atque
ambire. quod experientia jam pridem repudiavit. Atque
norint omnes. qui affectibus snis servientes et indulgen
tes. pretium potiundi in immensum augent csive honores
appetant. sive amorem sive gloriam. sive scientiam. sive
alia quæcunquej se res relictus petere. et a compluribus.
per omnia fere secula. post experimentuma dimissas et
repudiatas. Meque mysterio caret. quod hedera liaccho
sacra fueritg hoc enim duplici modo convenit. Primum.
quod hedera hieme virescatg deinde. quod circa tot res
carbores. parietes. ædificiaj serpat. ac circumfundatun
et se attollat. guod ad primum enim attinet omnis
cupiditas per renitentiam et vetitum. et tanquam anti
peristasin cveluti per frigora brumæ hederaj virescit. ac
vigorem acquiritz secundo. affectus aliquis in humana
anima prædominans. omnes ejus actiones et decreta.
tanquam hedera. circumsepitg neque fere quicquam
purum invenias. quo illa claviculas suas non imprimat.
Meque mirum est. si superstitiosi ritus liaccho attribu
anturt cum omnis fere malesanus affectus in pravis reli
gionibus luxurieturz adeo ut hæreticorum colluvies liac
chanalia ethnicorum superaritg quorum etiam supersti
tiones. non minus cruentæ. quam turpes. extiterunt.
Meque itidem mirum est. si furores a Saccho immitti
putentur. cum et omnis affectus in excessu suo. veluti
furor brevis sit. et. si vehementius obsideat et incumbat.
Le
MS na AvaManrrs serum-nutum cum iL
in insania sæpius terminetur. lllud autem de Pentheo
et orpheo inter orgia llacchi laceratis. evidentem para
bolam habetg cum affectus quisque prævalidus erga
duas res sit asperrimus atque infensissimusz quarum
altera est inquisitio in eum curiosa. altera. admonitio
salutaris et libera Meque auxilio fuerit. si illa inquisi
tio fiat tantum contemplationis aut spectandi gratia.
tanquam arbore conscensa. absque omni animi maligni
tate g neque rursus. si admonitio illas multa cum suavitate
et dexteritate adhibeaturg verum utcunque non tole
rant orgia. aut Pentheum. aut orpheum. Postremo.
illa confusio personarum dovis et llacchi. ad parabolam
recte traduci potestg quandoquidem res gestæ nobiles et
claræ. atque merita insignia et gloriosa. interdum a
virtute et recta ratione. et magnanimitate. interdum
autem a latente affectm et occulta cupiditate cutcunque
famæ et laudis celebritate utraque res pariter gaudeatj
proveniantg ut non facile sit distinguere facta llionysi
a factis .lovis.
verum in theatro nimis diu moramurg transeamus ad
palatium animig cujus limina majori cum veneratione et
cura ingredi convenit.
 raAnclscl
PAlloMllS ipli vlilulLAMlm -vrcacoMrris
SAMcPl ALPAML

pn

menmAra ar AueMmvrrs
iscllilvrlllAltuM
i Llnnn maximus

An lllilSrPlM suuM.

cAPur PltlMuM.
imm-imo sclanrua nv nmoLoemM liil PnlLoSoPfllAM. PAn
rrrro PnlLoSoPl-lL/z m nocrnmAs raasg llli rminum nm
nuuam llli lloMlMlL consrlrurio Pl-llLoSoPl-llæ PklM/li.
ur MArrklS coMMuiMlS oMMluM.

llrsroarA omnis frex optimel humi incedit. et ducis

potius ofiicio. quam lucis. perfungiturz poesis autem doc
trinæ tanquam somniumz res dulcis et varia. et volens
videri aliquid in se habere divinis quod etiam somnia
vendicant. verum jam tempus est mihi. ut evigilem.
et me humo attollam. philosophiæ et scientiarum liqui
dum æthera secans. -
scientia aquarum similis estz aquarum aliæ descen
dunt coelitus. aliæ emanant e terra Pltiam scientiarum
primaria partitio sumenda est ex fontibus suisz l-lorum
alii in alto siti sunt. alii hic infra. omnis enim scientia
duplicem sortitur informationem. una inspiratur di
vinitus. altera oritur a sensu. Mam quantum ad illam.
quæ docendo infunditury scientiamg cumulativa ea est
non originalisg sicut etiam fit in aquis. quæ præter
lso na AuoManrrs scmnrmnum tum llL
fontes primarios.
lcunt Partiemur exigitur
aliis scientiam.
rivulis in sein receptis augeset
theologiam
philosophiam. rllheologiam hic intelligimus inspiratam
sive sacramg non naturalem. de qua paulo post dicturi
sumus. At illam cinspiratam nimirumj ad ultimum
locum reservabimus. ut cum ea sermones nostros clau
damusg cum sit portus et sabbatum humanarum contem
plationum omnium.
Philosophiæ autem objectum triplex. lleus. natura.
homoz et triplex itidem radius rerum. Matura enim
percutit intellectum radio directos beus autem propter
medium inæquale ccreaturas scilicetj radio refractog
homo vero sibi ipsi monstratus et exhibitus. radio reflexo.
convenit igitur partiri philosophiam in doctrinas tresg
doctrinam de Mumine. doctrinam de natura. doctrinam
de homine quoniam autem partitiones scientiarum
non sunt lineis diversis similes. quæ coeunt ad unum
angulumg sed potius ramis arborum. qui conjunguntur
in uno trunco cqui etiam truncus ad spatium nonnullum
integer est et continuus. antequam se partiatur in ramos gj
idcirco postulat res. ut priusquam prioris partitionis
membra persequamut constituatur una scientia universa
lis. quæ sit mater reliquarum. et habeatur in progressu
doctrinarum. tanquam portio viæ communis. antequam
viæ se separent et disjungant l-lanc scientiam. philo
sophiæ primæ. sive etiam sapientiæ cquæ olim rerum
divinarum atque humanarum scientia definiebaturj no
mine insignimus. Pluic autem scientiæ nulla alia op
poniturg cum ab aliis scientiis potius limitibus. intra
quos continetur. quam rebus et subjecto. differat fastigia
scilicet rerum tantummodo tractans. l-lanc ipsam utrum
inter desiderata reponere oporteat hæsitog sed arbi
tror tamen poni debere fiquidem invenio farraginem
quandam et massam inconditam doctrinæ ex theologia
naturalt ex logica. ex partibus quibusdam physicæ
cveluti de principiis. et de animaj compositam et conges
tam. et sublimitate quadam sermonis hominum. qui se
ipsos admirari amant tanquam in vertice scientiarum
collocatam. Mos vero. misso fastug id tantum volumus.
ut designetur aliqua scientia. quæ sit receptaculum axio
caa Lj . ms auomurrsscmnrmnuua liil
matum quae particularium scientiarum non sint præ
pria. sed pluribus
Plurirna autem earum in commune esse
idigenusaxiomata oompetant.
nemo ambigatr-
lixemplilgratia. t Si inæqualibus æqualia addas. omnia
erunt inæqualiaiz regula est ex mathematicisg eadem et
in ethicis obtinet. quatenus ad justitiam distributivamg
siquidem in justitia commutativa. ut paria imparibus tris
buantur. ratio æquitatis postulat g at in distributiva. nisi
imparia imparibus præstentur. iniquitas-fueritl maxima
t quæ in eodem tertio conveniunt et inter se conveni
untlz regula est itidem ex mathematicisg verum simul
tam potens in logica. ut syllogismi sit fundamentumz
t Matura se potissimum prodit in minimisaz regula est in
physicis. tam valida. ut etiam llemocriti atemos pros .
duxeritg veruntamen eam recte adhibuit Aristoteles in
politicis. qui contemplationem -reipublicæ orditur a fae
milia t omnia mutantur. nil interitlz regula itidem in
physicis hoc modo prolatag l quantum natur-seg nec mi
nuitur. nec augeturiz eadem competit theologiæ naturali-t
sic variatag t omnipotentiæ sunt opera. aliquid ex nihilo
facere. et aliquid in nihilum redigerei z quod etiam Scripe
tura testatun i bidici. quod omnia opera. quæ fecit
lleus.perseverent in perpetuum g non possumus eis quico
quam addere. nec auferre. lnteritus rei arcetur per-nee
iductionem ejus ad principiatz regula est in physicisg
eadem valet in politicis fut recte notavit Machiavellusj
cum illa. quæ interitum rerumpublicarum maxime præ
hibent. nihil aliud fere sint. quam reformatio earum. et
reductio ad antiquos moresg i Putredo serpens magis
contagiosa est.. quam matura/z regula est in physicis.
eadem insignis etiam in moralibusg cum homines profii
.gatissimi et maxime facinorosi. minus corruptelæ infe
rant publicis moribus. quam qui aliquid videntur habere
sanitatis et virtutis et ex parte tantum mali sunt. l quod
conservativum est formæ majoris. id activitate potentiustz
regula est in physicis. lltenim. ut non abscindatur ipse
rerum nexus. nec detur fut loquunturj vacuum. facit
ad conservandam fabricam universi ut vero gravia con
gregentur ad massam terræ. facit ad conservandam tan
tum regionem densorum. ltaque prior motus posteri
orem domat. liadem tenet in politicisi Mam quæ facin
lai me Auomsnrrs scmnrmrwm cum nL
unt ad conservandam ipsam politiam in sua natura. valiA
diora sunt. quam quæ ad bene esse particularium in re
publica membrorum conducunt. similiter eadem locum
habet in theologia litenim in theologicis virtutibus.
charitas. quæ est virtus maxime communicativa. præ
reliquis omnibus eminet. t Augetur vis agentis per anti
peristasin contrariilz regula est in physicisq liadem mira
præstet in politicisg cum omnis factio. ex contraria in
gruente. vehementer irritetur. t rllonus discors in concor
dem actutum desinens. concentum commendatlz regula
est musicæ. liladem in ethicis et affectibus obtinet. irro
pus ille musicusa ra clausula aut cadentia cquam vocantj
cum jamjam adesse videatur. placide elabendig convenit
cum tropo rhetorica expectationem eludendi. t Pidium
sonus tremulusa eandem affert auribus voluptatem. quam
lument aquæ aut gemmæ insiliens. oculisg
-Splendet tremulo sub lumine pontus
l organa sensuum cum organis refiexionum conveniunt.
lioc in perspectiva locum habetg oculus enim similis
speculo sive aquis lit in acousticag instrumentum
enim auditus obici intra cavernam simile. liæc pauca
enumerasse sufliciet ad exempla quinimo magia Per
sarum cquæ in tantum est celebrataj in eo potissimum
versabatur. ut architecturas et fabricas rerum natu
ralium. et civilium. symbolizantes notaret. Meque hæc
omnia. quæ diximus. et alia hujus generis. sirnilitudines
meræ sunt cquales hominibus fortasse parum perspicaci
bus videri possintj sed plane una eademque naturæ ves
tigia aut signacula. diversis materiis et subjectis impressa
Atque hæc res adhuc sedulo tractata non est. lnvenias
fortasse in scriptis. quæ ab ingeniis celsioribus promana
runt. hujusmodi axiomata raro et sparsim inserta. ex usu
argumenti. quod tractantz corpus vero aliquod talium
axiomatum. quæ vim habeant quandam primitivam et
summariam ad scientias nemo composuitg cum tamen
sit res ejusmodi. quæ insigniter naturam unam faciatg
quod philosophiæ primæ munus esse autumant.
list et alia hujus philosophiæ primæ pars. quam si ad
vocabula respiciasa vetus estg si ad rem. quam desig
-namus. novan list autem inquisitio de conditionibus
am Lj ms Acsmznris scimzrmnvm lsa
adventitiis entium cquas transcendentes dicere possumusj
pauco. multos simili. diversog possibili. impossibilig
etiam ente. et non enteg atque ejusmodi. quandoqui
dem enim ista sub physica proprie non cadant. disser
tatio autem dialectica circa ea. magis ad argumentandi
rationes. quam ad rerum existentiam. sit accommodatag
consentaneum omnino est. ut hæc ccntemplatio fin qua
non parum est dignitatis et utilitatisj haud deseratur
prorsus. sed in scientiarum partitionibus nonnullum
saltem inveniat locumz veruntamen hoc intelligimus fieri
debere. longe alio. quam quo tractari solet. modo.
lixempli gratias nemo. qui de multo et pauco verba
fecit. hoc egit. ut causa reddatur. cnr alia in natura
tam numerosa et ampla sint. et esse possint. alia tam
rara et modicaz Mam certe fieri non potest. ut in rerum
natura tanta sit copia auri. quanta ferrig tanta rosæ.
quanta graminisg tanta specificati. quanta non specifi
cati. tSimiliter nemo. qui de simili et diverso disseruit.
satis explicavit. cur. quasi perpetuo inter species diversas
interponantur participia quædam. quæ sunt speciei am
biguæg veluti muscus inter putredinem et plantamg
pisces. qui hærent. et loco non moventun inter plantam
et animalg sorices et mures. et alia nonnulla inter ani
malia ex putredine. et ex semine prognatag vespertiliones
inter aves et quadrupedesg pisces volantes cqui jam no
tissimi suntj inter aves et piscesg phocæ inter pisces et
quadrupedesg et alias hujusmodi Meque rursus cau
sam indagavit quispiam. cur cum similia similibus gau
deant. ferrum ferrum non trahat quod magnes facit.
neque aurum ipsum aurum. licet argentum vivum alli
ciat. circa hæc et similia in disceptatione de transcen
dentibns illis. altum est silentium z orationis enim apices.
non rerum subtilitates. secuti sunt homines quam
obrem horum transcendentium. sive conditionum entium
adventitiarum inquisitionem veram et solidam. secundum
naturæ non sermonis leges. philosophiam primam reci
pere volumus Atque de philosophia prima csive de
sophiaj quam inter desiderata haud immerito retulimus
hæc dicta sint.
lat nnevomnur1s scu-tumulum tum rm

cAPLlrP ShcllMhllliL -s

ne rnnoLoclA xsrunauz m- nocrnmA prl Auuams nr

srnurrnusg quia musnnM issr Arpnnmx
coLLocArA igitur sua in sede communi scientiarum
parente. instar herecynthlæ tanta gaudentis coelesti so
boleg
omnes coelicolas. omnes supera alta tenentesg
revertamur ad partitionem illam trium philosophiarum.
divinæ. naturalis et humanae Mam theologia natu
ralis. philosophia etiam divina recte appellatur. befi
nitur autem hæc. ut sit talis scientia. seu potius scientiæ
seintillm qualis de beo haberi potest. per lumen naturæ
et contemplationem rerum creatarumz et ratione ob
jecti. sane divina. ratione informationis. naturalis cens
seripotes-tn liujus scientiæ limites ita vere signantun
ut ad atheismum confutandum et convincendum. et ad
legem naturæ informandam se extendantg ad religionem
autem adstruendam non proferantur. quamobrem nec
heus unquam edidit miraculum. quo converteretur
atheus z quia poterat ipso naturæ lumine ad notitiam bei
perducig verum miracula ad convertendos idololatras
et Superstitiosos designata sunt qui Mumen agnoverunt.
sed in cultu ejus aberraruntg quoniam non sufficit lu
men naturæ. bei voluntati declarandæ. aut cultui ejus
legitimo prodendo. Sicut enim opificis potentiam et
peritiam ostendunt opera ejus. imaginem autem minimeg
sic opera bei conditoris omnipotentiam et sapientiam
ostendunt imaginem ejus haudquaquam depingunt At
que hac in re. ethnicorum opinio a sacra veritate rea
ceditz illi siquidem mundum imaginem bei statuebant.
hominem. mundi At sacræ literæ haud tali honore
mundum dignentun ut bei uspiam imago dicatum sed
solummodo opus manuum ejusg hominem vero imagir
nem . bei immediate substituunt. quocirca. quod sit
beus. quod rerum habenas tractet. quod summe potens.
quod sapiens et præscius. quod bonus. quod remune
rator. quod vindex. quod adorandus. etiam ex operibus .
ejus demonstrari et evinci potestg et admirabilia com
plura secreta circa attributa ejus. et multo magis circa
crux rLj na Auemanrrs scmnrmaum rss
regimen et dispensationem super universuml etiam sobrie
ex iisdem elici et manifestari queuntg estque istud argu
mentum a nonnullis utiliter pertractatum verum ex
intuitu rerum naturalium. atque humanæ rationis prin
eipiis. de fidei mysteriit vel ratiocinari. vel etiam sua
dere vehementius. aut rursus ea curiosius introspicere et
ventilare. et de- modo mysterii inquirere. haud tutum
meo judicio fuerit t na fidei quæ fidei sunt.. Mam
vel ethnici. in illustri et divina. de aurea catena. fabula.
hoc ipsum conceduntz l quod dovem de coelo ad terras
deducere nec homines potuerunt nec diig e contrarim
quod dupiter pertrahere eos potuerit e terra ad coelumf
quare frustra sudaverit qui coelestia religionis arcana
nostræ rationi adaptare conabitur z decebit potius. mentes
nostras ad caelestis veritatis thronum adorandum attol
lere. ln hac igitur parte theologiæ naturalit tantum
abest ut defectum aliquem observem. ut excessum po
tius reperiamg ad quem subnotandum paulum sum di
gressus. propter maxima incommoda et pericula quæ
ex eo tum religionL tum philosophiæ impendentg ute
pote qui et religionem hæreticam procudet et philosos
phiam phantasticam et superstitiosam . -
Secus est quod ad angelorum et spirituum naturam
attinetg quæ nec inscrutabilis est nec interdictag ad
quam etiam. ex afiinitatt quam habet cum anima huma
na. aditus magna ex parte est patefactus Præcipit-cer
te Sacra Scripturag t Memo vos decipiat in sublimitate
.sermonum. et religione angelorum. ingerens se in ea.
quæ non novitl Attamen si hoc monitum diligenter per
pendat duo duntaxat in eo vetita reperiesg adorationem
scilicet qualis beo debetut Angelorumg et fanaticas de
iis opinionet vel ultra creaturæ sortem eos efferentes
vel ampliorem de iis cognitionem quam quis revera
adeptus sit venditantes cæterum sobria circa illos im
quisitio. quæ vel per rerum corporearum scalam ad eo
rum naturam pernoscendam ascendat vel in anima hu
mana. veluti in speculo. eam intueatut neutiquam prohi
betur. ldem de spiritibus statuendum immundis. qui a
statu suo deciderunt consortium cum iis. atque usus
operæ eorum. illicitus esta multo magis qualiscunque
cultus vel veneratio.. At contemplatio et cognitio illos
 ilie ma avem-auris scmnrmaum cum llL

rum naturæ. potestatis illusionum. non solum ex locis

Scripturæ sacræ. sed ex ratione. aut experientis haud
postrema pars est sapientiæ spiritualis Sic certe Apos
tolus tstratagematum ejus non ignari sumusl Ac non
minus dæmonum naturam investigare in theologia natu
rali conceditur. quam venenorum in physica. aut vitiorum
in ethica. llanc autem scientiæ partem de Angelis et
dæmonibus inter desiderata numerare non licet quippe
quæ ab haud paucis sit tentataz æquius esset ut scripto
rum in hoc genere pars haud parva. aut vanitatis aut
superstitionis aut subtilitatis inutilis arguantur.
cAPur rmvrwM
Panrirlo xA-ruaALis PmLosoPmæ m SPlicllLArlvAM lif
oPlilllAflvAMt auonauz lLLl mus nr ln lMPkMPloMS
rnAcrrArn-rs kf m com-onn rlzAcrA-rus srzcnncnnl ms
lillAMrh

MrssA igitur theologia naturali tcni inquisitionem de

spiritibus ut appendicem attribuimusj accedamus ad se
cundam partem z videlicet illam de natura. sive philoso
phiam naturalem. optime nemocritusg iScientiam de
natura in profundis mineris sive puteis latere demersami
Mon male chemicig t vulcanum alteram naturam esseg
quinetiam id celeriter perficers quod natura per amba
ges et temporis moras soleti quidni igitur philosophi
am in duas partes secemus fodinam et fornacem g et duo
constituamus philosophorum muners operarios in mine
ris et fabros i Sane utcunque videamur hæc per lusum
loquig tamen hujus generis partitionem utilissimam esse
censemus cum proponetur vocabulis familiaribus et scho
lasticisg hoc est ut dividatur tlboctrina de natura in in
quisitionem causarum. et productionem effectuum g spe
culativam. et operativaml Altera naturæ viscera per
scrutatun altera naturam veluti super incudem efformat
Meque me fugit quam arcto copulentur vinculo causæ
et effectus ut explicationem eorum aliquatenus conjungi
sit necesse. Attamen quandoquidem omnis solida et
fructuosa naturalis philosophia duplicem adhibeat scaa
lam. eamque diversam. ascensoriam et descensoriam g ab
experientia ad axiornata. etab axiomatibus ad novaiin-r
cum nnj ne nuam-mus scmurunum
isti-f
ventag consultissimum judico ut hæ duæ partes. specu
lativa et operativa. et in intentione tractant1s. et in cor
pore tractatus separentur.

cAPlPP ouAnruM
rsnrrrro nocd-uma srncuLarlvzn ne MA-fullAs m rnrsrcnu
SPllclALliM nr MPPAPnfSlSAMz allAlulM rmrsrca cAuSAM
nrrrcmuraM kf MArrnltlAMa Mnrarnrslcn cAnSAM PlMA

LSM nr PokMAM lnqlllltlflh Palvrrrro rrrvs1czu lM noc

frlllblAS ne rmncrrns nliltllMs ma PAPnlcA nuam/1 srvrz ms
nunnoa liil1 llli vanmrarn kllllllhL Panrrrlo Pnrsmza nm
vnnuzrarn nunuM lbl nocrnmAM ms concursum nr noc
rfltlMAM llli AllSfllAcrlS PAlPfllllo nocrnmz llli corr
cnnrrs cnmlclrvn An lSASPSM PAnrirroxns. quns sus
elPlfv msronm MAfllltALlS marrrro nocrnnuz llli An

srnacrls m nocrnmAM llli scmzmarlsmls MAfllltl/Ss nr

nocrnmAM llli MffrllillS- APPlLMblclSS num rnrslcz SPli
cuLArrv/m PltokLllMA/PA MAlrllliALlAa PLAclrrA ani-mno

mm PmLosornoausL rnnrrrlo Mnrmmvsmzm lM noc

rklMAM llli rom/um iar nocrunsrAM llli cALlSlS immunes

Marunams philosophiæ partem. quæ speculativa est

et theorica. in physicam specialem et metaphysicam
dividere placet - Atque in hac partitione attendant ho-.
mines nos vocabulum metaphysicæ usurpare sensu. a re
cepto et vulgato discrepanti. l-lic autem locus admonen
di videtun de nostro in genere. circa usum vocabulorum.
instituto. ld hujusmodi est. ut tam in præmisso voca
bulo metaphysicæ. quam in aliis. ubi conceptus et notio
nes nostræ novæ sunt. et a receptis recedunt. maxima
certe cum religione antiqua vocabula retineamus. cum
enim futurum speremus. utordo ipse et dilucidarerum ex- -
plicatio. quam subjungere conamur. nos a prava vocabulo
rum cquibus utimurj intelligentia liberentg in cæteris
omnino avemus cquatenus sine veritatis ac scientiarum
dispendio fieri possitj vel minimum ab antiquorum aut
opinionibus aut loquendi more deflectere qua in re
Aristotelis contidentiam proinde subit mirarig qui impe
tu quodam percitus contradictionis. et bellum universæ
antiquitati indicens. non solum nova artium vocabula
pro libitu cudendi licentiam usurpavitz sed etiam pris
rss na Auemnnrrs scmnrrmvm cnm llL
cam omnem sapientiam extinguere et delere annisus est.
Adeo ut neque nominet uspiam auctores antiquos. neque
dogmatum eorum mentionem ullam faciat. nisi quo aut
homines perstringeret aut placita redargueret. Sane si
famam nomini suo. ac sequacium turbam affectaverit.
hoc rationibus suis imprimis accommodatum. Siquidem
in veritate philosophica asserenda et recipienda. idem
contingit. quod in veritate divinag t veni in nomine Pa
tris. nec recipitis me g si quis venerit in nomine suo.
eum recipietisl Sed ex hoc coelesti aphorismo. si. quem
præcipue designaverit. spectemusg cnempe Antichristum
omnium seculorum impostorem maximumj colligere licet.
istud ipsum. t venire in nomine suot nulla antiquitatis.
aut si ita loqui licetj paternitatis habita ratione. rem
mali ominis esse ad veritatem g utcunque eam sæpenume
ro comitetur illa fortuna. . lium recipietisi cæterum
de viro tam eximio certe. et ob acumen ingenii mirabili.
Aristotele. crediderim facile hanc ambitionem eum a dis
cipulo suo accepisse. quem fortasse æmulatus estg ut si
ille omnes nationes. hic omnes opiniones subigeret g et
monarchiam quandam in contemplationibus sibi conde
ret quanquam fieri possit. ut apud aliquos tetricos. et
linguæ acerbæ. simili cum discipulo suo titulo insigni
retur s r
Pelix terrarum prædo. non utile mundo
aditus exemplum z
eodem modo.
Pelix doctrinæ prædo. etc.
nobis vero ex- altera parte cquibus. quantum calamo vale
mus. inter vetera et nova in literis foedus et commercium
contrahere cordi estj decretum manet. antiquitatem co
mitari usque ad arasg atque vocabula antiqua retinere.
quanquam sensum eorum et definitiones sæpius immu
temusg secundum moderatum illum et-laudatum in civi
libus novandi modum. quo rerum statu novato. verborum
tamen solennia durentg quod notat fllacitus. t liadem
magistratuum vocabulai .
sicæ. nostro sensu. .Platet ex iis quæ vocabuli
liedeamus igitur ad acceptionem metaphy
supra disseruimusg
disjungere- nos philosophiam primam a metaphysicæ quæ
cn ivi me Aluomssris summum fig
hactenus pro re eadem habitæ sunt. lllam communem
scientiarum parentem hanc naturalis philosophiæ por
tionem. posuimus Atque philosophiæ primæ communia
et promiscua scientiarum axiomata assignavimus lStiam
rrlelativas et adventitias entium conditiones fquas trans
cendentes nominavimusj multuim paucumg idem. diver
sum g possibile. impossibileg et hoc genus reliqua. eidem
attribuimus g id solummodo cavendo. ut physica non
logice tractentur. At inquisitionem de ves uno. bono.
angelis spiritibus ad theologiam naturalem retulimus
Merito igitur quæri possit. quid tandem sit quod- meta
physicæ relinquaturf certe ultra naturam nihil. sed
ipsius naturæ pars multo præstantissima Atque profecto
citra veritatis dispendium. huc usque de veterum sententia
respondere liceat. physicam ea tractare. quæ penitus in
materia mersa sunt et mobilia metaphysicam abstracta
magis et constantia liursus physicam in natura suppo
nere existentiam tantum. et motum. et naturalem neces
sitatem g at metaphysicam etiam mentem et ideam. Mam
huc forte redit ea. quam dicemus res. verum nos eam.
missa sermonis sublimitate. perspicue et familiariter pro
ponemus Partiti sumus naturalem philosophiam in cau
sarum inquisitionem. et productionem effectuum. lnqui
sitionem causarum in theoricam conjecimus illam in
physicam et metaphysicam partiti sumus lirgo necesse
est ut vera differentia harum sumatur ex natura causa
rum. quas inquirunt itaque absque aliqua obscuritate
aut circuitione. physica est. quæ inquirit de efficiente et
materiag metaphysics quæ de forma et fine.
Physica igitur causarum vaga et incerta. et pro modo
subjecti. mobilia complectiturg causarum constantiam
non assequitun
Limus ut hic durescit. et hæc ut cera liquescis
uno eodemque igna .
ignis duritiei causa sed in limo g ignis colliquationis
causs sed in cera Partiemur autem physicam in doc
trinas tres Matura enim aut collecta in unuma aut fusa
et sparsa est. colligitur vero in unum natura. aut propter
communia rerum omnium principia g aut propter unicam
integralem universi fabricam itaque hæc unio naturæ
reo ne AueMam-rs scnsum-Aliam tmn un
duas peperit physicæ partes t unam de principiis rerumz
alteram de fabrica universi. sive de mundog quas etiam
doctrinas de summis appellare consuevimus. fllertia doc
trina cquæ de natura sparsa sive fusa tractatj omnimodam
rerum varietatem et summas minores exhibet hx his
igitur patet tres omnino reperiri doctrinas physicasg dei
principiis rerum. de mundo sive de fabrica rerum. et de
natura multiplici sive sparsa g quæ postrema fut diximusj
omnimodam rerum varietatem continetg estque veluti
glossa prima. aut paraphrasis circa naturæ interpreta
tionem. l-larum trium partium desideratur totaliter
nullag cæterum quam vere et solide tractentun non est
hic definiendi locus.
At physicam sparsam sive de varietate rerum. rursus
in duas partes dividemusg physicam de concretis. et
physicam de abstractisg sive physicam de creaturis. et .
physicam de naturis Altera fut logicis vocabulis utamurj
inquirit de substantiis. cum omni varietate suorum acci
dentiumz altera de accidentibus per omnem varietateni
substantiarum veluti si inquiratur de leone aut quercu.
illa complura diversa accidentia suffulciuntz contra. si
inquiratur de calore aut gravitate. illa plurimis distinctis
substantiis insunt. cum vero omnis physica sita sit in
medio. inter historiam naturalem et metaphysicamg prior
pars fsi recte advertasj historiæ naturali propior est.
posterior metaphysicæ. Physica autem concreta eandem
subit divisionem. quam historia naturalis g ut sit vel circa
coelestiag vel circa meteorag vel circa globum terræ et
maris g vel circa collegia majora. quæ elamenta vocantz
vel circa collegia minora. sive speciesg etiam circa præw
tergenerationes. et circa mechanica htenim in hisce
omnibusathistoria
refertg physicanaturalis
itidem factum
causaszipsum pegscrutatur
sed intellige et
hoc del
causis fluxis. materia scilicet et efiiciente inter hasce
physicæ portiones. manca prorsus et imperfecta est ea.
quæ inquirit de coelestibus. cum tamen propter nobili
tatem subjecti præcipue hominibus curæ esse deberet.
htenim astronomia fundata est in phænomenis non male g
sed humilis est et minime etiam solidaz at astrologia in
plurimis etiam fundamenta caret. certe astronomiaa
talem offert humano intellectui victimam. qualem Pro
 cum iva na AuoManrrs sciam-ninum lal
metheus enim cum fraudem dovi fecitz adduxit ille loeo
bovis veri pellem bovis grandis et pulchrt stramine. et
foliis. et viminibus suffarcinatam. hlxhibet similiter et
rastronomia exteriora cooelestium castrorum dicimus nu
merum. situm. motus. periodosj tanquam pellem coeli.
pulchram. et in systemata fabre concinnatamz at viscera
desunt frationes nempe physicæj ex quibus chypothesibus
lastronomicis adjunctisj eruatur theoriag non quæ phæ
nomenis tantum satisfaciat ccujus generis complures in
geniose confingi possentj sed quæ substantiam. et motum.
et infiuxum coelestium. prout revera sunt proponat
Pzxplosa.enim fere jam pridem sunt illag t raptus primi
mobilist et t soliditas coelil cstellis in orbibus suis tanquam
clavis-in laquearibus infixisl Mec multo melius asseriturg
.quod sint diversi poli zodiaci et mundig quod sit secun
dum mobile renitentiæ in adversum primi mobilis raptusg
quod omnia in coelo ferantur per circulos perfectosg quod
sint- eccentrici et epicycli. quibus motuum in circulis
perfectis constantia serveturg quod a luna in superius
nulla sit mutatio. aut violentiag et hujusmodi. Atque
harum suppositionum absurditas in motum terræ diurnum
fquod nobis constat falsissimum essej homines impegit
At vix quisquam est qui inquisivit causas physicas. tum
de substantia coelestium tam stellart quam interstellarL
tum de celeritate et tarditate corporum ceelestium ad
invicem. tum de incitatione motus diversa in eodem pla..
. neta. tum de motuum consecutione ab oriente in occi
dentem. aut e contra-. deque progressionibus. stationibus.
et retrogradationibut tum de umotuum sublatione. et
casus per apogæa et perigæag tum de motuum obliqua
tione. vel per spiras- se versus tropicos texendo et re
texendo. vel per sinuationet quas dracones vocantg tum
de polisrrotationum. cur magis in tali parte coeli siti
sint quam in aliag tum de alligatione quorundam pla
netarum ad distantiam certam a soles hujus. inquam.
generis inquisitio vix tentata est sed in mathematicis
tantum observationibus et demonstrationibus insudatun
lilæ autem ostendunt quomodo hæc omnia ingeniosa
concinnari- et extricari possint non quomodo vere in na
tura subsistere z et motus tantum apparentet et machinam
ipsorumfictitiam et adplacitum dispositam non causas
voL. vrL M
ltiil na AuuManrrs scmnrmnuivL tua 1n.
ipsas et veritatem rerum indicant quocirca male astro
nomis qualis nunc habetut inter artes mathematicas
non sine dignitatis suæ dispendis numeraturg cum de
beat potius si proprias partes tueri velit constitui physicæ
pars quasi nobilissima. quicunque enim superlunarium
et sublunarium conficta divortia contempserit et materiæ
appetitus et passiones maxime catholicas cquæ in utroque
globo validæ sunt et universitatem rerum transverberantj
bene perspexeritg is ex illis quæ apud nos cemuntut
luculentam capiet de rebus coelestibus informationemg et
ab-iis e contral quæ in coelo fiunt haud pauca de motibus
inferioribusqui nunc latent perdiscetg non tantum qua
tenus hi ab illis regantut sed quatenus habeant passionos
communes quamobrem hanc partem astronomiæ. quæ
physica est desiderari statuimus lilam astronomiam
vivam nominabimus ad differentiam bovis illius Promethei
suffarcinatt et solummodo figura tenus bovis
At astrologia multa superstitione referta est ut vix
aliquid sanum in ea reperiatur. Attamen eam potius ex
purgandam. quam prorsus abjiciendam esse censemus
quod si quis hanc scientiam non in rations aut contem
plationibus physicis sed in cæca experientia. et complu
rium seculorum observatione fundatam esse contendat
ideoque rationum physicarum examen rejiciat quod jac
tabant chaldæi z is eadem opera et auguria revocet et
aruspicinam. et exts et omnigenas fabulas deglutiat g
nam et hæc omnis ut diutinæ experientia et per manus
traditæ disciplinæs dictamina fuisse asserebantur. Mos
vero et ut physicæ portionem. astrologiam recipimus
et-non plus et quam ratio ct rerum evidentia concedit
tribuimusg demptis supcrstitionibus et commentis ut
vero rem paulo attentius introspiciamusg primo. quam
inane illud commentumg quod singuli planetse vicissim
per horas regnent ut spatio viginti quatuor horarum
regna sua ter repetant præter horas tres supernumera
riasi Attamen hoc commentum nobis divisionem hebdo
madæ crem tam antiquam. et tam late receptamj pepe
rit ut ex alternatione dierum manifestissime patet g cum
in principio diei sequentis regnet semper planeta. a pla
fleta prioris diei quartusg propter tres illas horas quas
diximus supernumerarias Secundm pro commento va-rr
 . - A1 - . 1 - .
can rv.j ne AvoMnnrrs scrnurrAnuMf les
.no rejiqere non dubitamus doctrinam de thematibus
coeli. ad puncta temporisicertag cum distributione domo
rumg ipsas scilicet astrologiæ deliciasg quæ baccha
. i nalia quædam in coelestibus exercuerunt z nec satis mirari
possumus.-viros quosdam egregios. et in astrologia prin
cipes. tarn levi ad ista astruenda argumento innixos esset
Aiunt enim. quando illud prodit experientia ipsa. solsti
tia. æquinoctia. novilunia. plenilunia. et hujusmodi stel
larum revolutiones majores. manifesto et insigniter ope
rari super corpora naturaliag necesse esse. ut posituræ
stellarum magis exactæ et subtiliorem effectus quoque
magis exquisitos et occultiores producant. llli vero se
ponere primo debuerant. operationes solis per calorem
manifestumg et similiter lunæ vim quandam .magneti
.cam. super incrementa æstuum semimenstruaz cnam flux
us et refluxus maris quotidianus alia res est rj .his vero
sepositis. reliquas planetarum vires super naturalia cqua
. tenus experientia comprobanturj tenues admodum et
infirmas. et quasi latitantes reperienn etiam in revoluti
onibus majoribus quare contrario prorsus modo con
cludere debuerantz nimirumg cum revolutiones illæ
majores tam parum possintg exactas illas et minutas
positurarum differentias nihil omnino virium obtinere.
rllertio. fatalia illa. quod hora nativitatis aut concepti
onis fortunam foetus rogat. hora inceptionis fortunam
incepti. hora quæstionis fortunam rei inquisitæ. atque fut
verbo dicamusj doctrinas de nativitatibus. electionibus.
et quæstionibus. et istiusmodi levitatem maxima ex parte.
nihil certi aut solidi habere. et rationibus physicislplane
redargui et evinci. judicamus lllud igitur magis attinet
dicere. quid tandem in astrologicis retineamus. aut pro
bemusf atque in iis. quæ probamus. quid desiderii-musis
nam hujus postremæ rei gratia cnempe ejus. quod desi
deraturj sermonem hunc instituimus. cum alias censuris
fut sæpe diximusj non vacemus Atque inter recepta
certe. doctrinam de revolutionibus plus sanitatis. quam
reliqua. habere censemus verum id optimum factu
foret. si regulas quasdam præscribamug ad quarum tru
tinam et normam astrologica examinenturg ut utilia
retineantun rejiciantur inania. Prima ea sit. de qua
jam ante monuimus. t lievolutiones majores retineantury
M e
 ret mt Auemznrrs scrnnrrAnuMg cum m
valeant minoresgrandium
tormentorum horoscoporum
ictus et domorumf
suos lliæ jacere
a longinquo instar i

.queunt. hæ tanquam arcus minores. spatia evadere. et

vires deferre non possunt. Secunda estg f operatio coe
lestium in corpora omnigena non valet. sed tantum in
.tenerioraj qualia sunt humores. aera et spiritusz atque
.hic tamen excipimus operationes caloris. solis et coeles
.tium. qui et ad metalla. et ad plurima subterranea pro
.culdubio penetrat. rllertia est z i omnis operatio coe
lestium. potius ad massas rerum extenditur. quam ad
individua zl oblique tamen pervenit etiam ad individua
i nonnulla-z illa scilicet. quæ ex individuis ejusdem speciei
sunt maxime passibilia. et tanquam cera molliorg veluti
.cum constitutio aeris pestilens corpora minus resistentia
occupat. magis resistentia præterit.. quarta est præce
tdenti non dissimilis z l omnis operatio caelestium non in
.puncta temporuml aut angustias minutas. sed in spatia
majora defluit et dominaturfz itaque prædictiones de
temperaturis anni. veræ esse possintg de diebus singulis.
.pro vanis merito habentur. Postrema est cquæ etiam
prudentioribus astrologis semper placuitj quod s nulla
insit astris fatalis necessitas.g sed quod inclinent ea po
.tius. quam cogant. Addimus et illud fin quo in partes
.astrologiæ. si fuerit emendata. non obscure venire vide
bimurj nimirum quod nobis pro certo constet. coelestia
in se habere alios quosdam infiuxus. præter calorem et
lumeng qm tamen 1ps1. secundum regulas illas. quas jam
.posuimus. et non aliter. valent verum illi in intima
physica latent.r et longiorem dissertationem postulant.
visum est igitur nobis fhis. quæ diximus. rite perpensisj
inter desiderata reponere astrologiam his principiis nos
tris consentaneamz atque sicut astronomiam. quæ phy
sicis rationibus nitatur. astronomiam vivam nominavi
musg ita et astrologiamg quæ per easdem regitun astro
logiam sanam appellare placet. circa quam recte con
ficiendam. licet ea. quæ diximus. non parum profutura
zsintg pauca tamen addemusl more nostronquæ liquido
proponent. et ex quibus sit coagmentandm et ad quæ
adhibenda Primo in astrologiam sanam recipiatur doc
trina i de commixtionibus radiorum. conjunctionibus sci
licet et oppos1t1on1bus. et reliquis syzygiis. sive aspectibus
cara ivlj ns AuoMenris scmnrmnum ies
planetarum
aci inter sez
pertransitum. .planetarumsubautem
et locationem iisdempersignisietiam
signa zodi
huic partilde commixtionibus radiorum assignamusz lo-j
catioenim planetæ sub signo. est conjunctio quædam
ejusdem cum stellis signi z quinetiam sicut conjunctiones
ita et oppositiones et reliquæ syzygiæ planetarum. erga
stellas signorum notandæ suntg quod adhuc plene faci
tum non est. At commixtiones radiorum stellarum fixa-i
rum adfabrica
nem de invicem. utiles
mundi. quidem sunt
et regionum subj ad contemplatio
acentium natura gi
adlprædictiones minime. quia semper eodem modo se
habent Secundo recipiantur accessiones singulorumin
planetarum propius ad perpendiculum. aut recessiones
ab ipso. secundum regionumlclimataz habent enim pla
netæ singuli. non minus quam sol. suas æstates suas-.
hiemes in quibus fortius aut infirmius radios jacians
propter rationem perpendiculi. litenim nobis dubium
non est. quin luna posita in leone fortius operetur super
corpora naturalis apud nos quam posita in piscibusz
quod luna sub leone ad cor respiciat. sub piscibus
ad pedes csicut fabulanturjg sed propter elevationem ver
sus iperpendiculum. et approximationem ad stellas mai
jores eadem prorsus ratione. qua et sol. rPertio recipiL
antur apogæa et perigæa planetarum cum debita disqui
sitions ad quæ pertineat planetæ vigor in se ipso. ad
quæ vicinitas ad nos. Planeta enim in apogæo. sive exal
tatione sua. magis alacer est g in perigæo autem. sive casu
sus magis communicat. quarto recipiantur fut sum
matim dicamusj omnia reliqua accidentia motus plane
tarumg quales singulorum in itinere suo accelerationes
retardationes progressus stationes retrogradationes g
quales distantiæ a sole.combustiones augmenta et dimi
nutiones luminis eclipsesg et si quæ sint alia litenim
faciunt hæc omnis ut planetarum radiig vel fortius vel
debilius diversis denique modis et virtutibus operentun
Atque quatuor ista ad radiationes stellarum spectant.
quinto recipiantur. quæ naturas stellarum. sive erratica
rum. sive fixarum. in propria sua essentia et activitats
reserare et detegere ullo modo queantz qualis magnitu
dog qualis color et aspectusg qualis scintillatio et vii
bratio luminisg qualis situs versus polos aut æquinoco
me nu AueMmzris scrmzrmlwim tmn un
tiumz quales asterismig quæ aliis stellis magis si
quæ magis solitariæz quæ superiores. quæ inferioresg
quæ ex fixis intra vias solis et planetarum czodiacum scili
cetj quæ extraz quis ex planetis velocior. quis tardiorz
quis moveatur in ecliptica. quis pervagetur in latitudine z
quis possit esse retrogradus. quis minime z quis patiatur
omnimodam distantiam a sole. quis alligeturz quis mo
veatur celerius in apogæm quis in perigæoz denique ano
malia Martig expatiatio veneris et labores sive passiones
admirandæ. quæ non semel et in sole et in venere depreæ
hensæ sunt et si quæ sint aliafl Postremo recipiantur eti
am ex traditione. naturæ et inclinationes planetarum
particulares. atque etiam stellarum fixarumg quæt quan
doquidem magno consensu tradantur. non leviter fpræ
terquam ubi cum physicis rationibus plane discordantj
rejiciendæ sunt. Atque ex talibus observationibus co
agmentatur astrologia sanag et secundum eas tantum.
schemata coeli et componere. et interpretari oportet.
Adhibetur autem astrologia sana. ad prædictiones
fidentius. ad electiones cautius. ad utraque autem in
tra terminos debitos. Prædictiones fieri possint. de eo
metis futuris. qui cut nostra fert conjecturaj prænunci
ari possuntz et de omni genere meteororum. de diluviis.
siccitatibus. ardoribusi conglaciationibus. terræ motibus.
irruptionibus aquarum. eruptionibus ignium. ventis et
pluviis majoribus. anni variis tempestatibus. pestilen
tiis. morbis grassantibus. ubertate et caritate frugum.
bellis. seditionibus. sectis. transmigrationibus populo
rumg denique de omnibus rerum vel naturalium vel
civilium motibus. aut innovationibus majoribus z ad ma
is autem specialias et forte singularia. prædictiones
istæ clicet minore certitudinej deduci possint. si reper
tis primo hujusmodi temporum inclinationibus genera
libusb acri judicios vel physico. vel politico. applicentur
illis speciebus aut individuis. quæ hujusmodi acciden
tibus maxime sint obnoxiag veluti si quis ex præcog
nitione tempestatum anni. eas reperiet cexempli gratiaj
magis oleis quam vitibus. magis phthisicis quam hepa
ticis. magis incolis collium quam vallium. magis mo
nachis quam aulicis cpropter victus rationem diversamj
propitius aut perniciosas Aut si quis ex cognitione
cnm lvfj nx Avemunrrs scmnrmnuu 1S1
influxut quem coelestia habent super spiritus humanas.
reperiat eum talem esse. ut magis populis quam re
gibus. magis viris doctis et curiosis quam animosis et
militaribut magis voluptariis quam negotiosis aut poli
ticis. faveat aut adversetur. hujusmodi autem innu
mera sunt sed cquemadmodum diximusj non tantum
cognitionem illam generalem. quæ sumitur ex astris
cquæ sunt agentiaj verum etiam particularem subject
orum cquæ sunt passivaj requirunt Meque electiones
prorsus rejiciendæ suntg sed parcius illis. quam præ
dictionibut fidendum. videmus enim in plantationi
ibus. et seminationibus. et insitionibus. ætatum lunæ
observationes non esse res omnino frivolas. Sunt et
multa ejus generis verum et electiones istæ etiam
magis. quam prædictionet per nostras regulas cohi
bendæ sunt. Atque illud semper attendendumg va
lere electiones in illis tantum casibut ubi et virtus
coelestium talis sit quæ non subito transeatz et actio
inferiorum similiter talis. quæ non statim absolvafuis
quemadmodum fit in illis exemplis. quæ memoravimusz
nam nec incrementa lunæ subito transiguntur. nec
incrementa plantarum Punctualitas vero temporis
omnino repudiandau. lnveniuntur autem et talia com
plura cquod quis minus putetj in electionibus eirci
civilia quod si quis nos compellat eo nomine. quod
ex quibus ista astrologia emendata elici possitg et
rursum ad quæ utiliter adhiberi. aliquid monstravimusg
quis vero sit
ille minus eliciendi
æquus fueritmodus. neutiquam
cum artem ipsam docuimuss
ccujuslrh
bitores non sumusj a nobis exigat l-loc tamen circa
illud ipsum. quod petit monebimusg quatuor tantum
esse modos quibus ad hanc scientiam via sternatur.
Primo per experimenta futurag dein per experimenta
præteritag rursus per traditionesg ultimo per rationes
physicas. Atque quod ad experimenta futura. quid
attinet diceretP cum illa seculis compluribus ad eorum
copiam comparandam indigeantg ut de iisdem cogi
tationem suscipere frustra fuerit quod vero ad ex
iperimenta præteritag ea certe in manu hominum suntg
licet res sit laboriosa et multi otii. Possint enim astro
logi csi sibi non desintj omnes casus majores -cveluti
lSS na Avemasrrs scu-mrmnurt unm. nra
inundationes pestilentias prcelia. seditionesmomaeb
gum. si placet et similiajiex historiæ fide dcpromebeip
et situm coelestium. non secundum thematum subtiliter
tatem. sed juxta regulas eas revolutionunn quænæ
nobis adumbratæ sunt qualis fuerit sub iisdem tempani
ribus intueriz ut ubi manifestus fuerit eventuunii
consensiis et conspiratis ibi prædictionis normag pcwxz
ita ventilare
babilis oportet ut
constituatur. quæ cumadrationibus
quatenus physicis1
traditionesgw

manifesto pugnent e medio tollanturg quæ vero cum

iis bene consentiant etiam auctoritate sua valeantu
euantum denique ad physicas rationesg illæ maxime
huic inquisitioni accommodatæ sunt quæ de catholicis
materiæ appetitibus et passionibus et de motibus corpo
rum simplicibus et genuinis inquirunt fiis enim alis
ad coelestia ista materiata ascenditur tutissime Atquei
de astrologia sana hactenus mu -
lnsaniæ autem astrologicæ tpræter ea. quæ a prin
cipio notavimus commentaj alia quædam portio sua
perest non prætermittendaz quæ tamen ab astrologia
secludi solet- et in magiam. quam vocant coelesteml
transferri. lla nacta est mirum commentum ingenii .
huinant
in sigillisnimirum. ut benevolus aliquisaut
situs astrorumv
aut signaculisl cputa metalli. gemmæ-alir

cujus ad intentionem propriæj excipiatut quæ horæ

ejus felicitatem alias prætervolaturam detineant et quasi
volatilem figant quemadmodum graviter ille conque
ritur. de tam nobili apud antiquos arte. jampridem
amlssaz
Annulus infuso non vivit mirus olymps
Mon magis ingentes humili sub lumine Phoebos
Pert geminas aut celso divulsas cardine lunas.
certe reliquias sanctorum. earumque virtutes recepit
ecclesia llomana cneque enim in divinis et immateri
atis fluxus temporis obestj verum ut condantur reli
quiæ coeli. quo hora. quæ recessit et tanquam mor
tua est reviviscat et continuetut mera est superstitio.
Missa igitur hæc faciamus nisi forte Musæ aniculæ
jam factæ sint.
Physicam abstractam in duas partes rectissime divi
cmrnanlz nmnmmmisiwmwmum iasi
diuinumstatuimusmdoctiimumdel- sdætnatismis maiteriæj
emdmtzrinam rdetqbpecitibush et motibdsa - zuti-eisqueilii-if
enumembimusy iui-illisi vera-ir physicis rile- .abstreictisl
adumbratimquædam-deduei
riægsunt..zdensumg possint lliveg
mum g.lgraiveg L Schematismi
calidii-iiij frigi-r
fdumzz y.tangibilewpne.irmamicumigfvolatilm iiiuiiilg del-fori
mingtumyzfluidumig.hmnidumg siccunfg pingue. crudtinii
dummr-mollegrhagilg tensileglfporosum. unitumg spi-v
rituosum. g j -simplexgt eompositum g absolutum.
imperfecta mistunngmriibrosumg atque venosum. sim--
plieis.rposituræ sivreuiæquumgi similareg dissimjlareg spe
oilioatuma non zspæilicatumg organicum. inorganicum g
animatmm wlinanimatutm-rh nequen ultra rem extendi
mus. va Seusibiles-enim ret insensibile. rationale et irra
tionulm L-aeli doctrinam de homine rejicimus.r lAppeti
tmlmsvermzetrmntuumiduorgenerasunt z sunt enim vel
motus simplices. in quibus radix omnium naturalium ac
tionum continetur.
vel motus.pro ratione sive
tamen sch-e.matlismorum-
materiæan compositi productig ita-quibus
ultimis recepta philosophia cquæ parum de corpore natu--
ræa stringitj auspicatun bebent autem haberi hujus
modi motus compositi cquales sunt generatio. corruptim
et reliquij pro pensis quibusdam. aut summis mutuum
simplicium. potius quam pro motibus primitivis. -Motus
simplices sunt. motus antitypiæg quem vulgo motum. ne
fiat- penetratio dimensionum. vocantlrmotus nexus. quem
motum ex fuga vacui appellantz motus libertatisa ne de
tur compressio aut extensio præternaturalisz motus in
sphæram novam. sive ad rarefactionem. et condensatim
nem z motus nexus secundi sive ne detur solutio continui
tatis z motus congregationis majoris. sive ad massas con
naturalium suorum. qui vulgo dicitur motus naturalis z mo
tus congregationis minoris. qui vulgo dicitur sympathiæ et
antipathiæ z motus disponens. sive ut partes bene collocen
tur in totoz motus assimilationis sive multiplicationis natu
ræ suæ super aliudz motus excitationis. ubi agens nobilius
motumin aliolatentem et sopitum excitat z motus sigilli sive
impressionis. operatio scilicet absque communicatione
substantiæ z. motus regiusa sive cohibitio reliquorum mo
tuum a motu prædominante z motus absque termino.
sive rotatio spontaneaz motus trepidationisg sive syste
 /

no na avem-mus scmnrunvm cum nL

les. et diastoles. corporum scilicet. quæ locantur inter
commoda et incommodaz postremo decubitus. sive ex
horrentia motus. quæ etiam plurimarum rerum est cau
sativa. hujusmodi sunt motus simplices. qui ex pene
tralibus naturæ vere prodeuntz quique complicati. conti
nuati. alternati. frænati. repetiti. et multis modis aggre
gati. motus illos compositos. sive summas motuum. quæ
receptæ sunt. aut illis similes constituunt. Summæ mo
tuum. sunt decantati illi motus. generatioa corruptio.
augmentatio. diminutio. .alteratio et latio z etiam mixtim
separatim versio. Supersunt tantum tanquam appendices
physicæ. mensuræ motuumz quid possit quantum. sive
dosis naturæ i quid possit distantiai id quod orbis vir
tutis sive activitatis non male vocatur. quid possint in
citatio et tarditasi quid brevis aut longa morai quid
vis aut hebetudo rei i quid stimulus peristaseos i Atque
hæ sunt physicæ veræ de abstractis partes genuinæ.
liltenim in schematismis materiæg in motibus simplicibus.
in summis sive aggregationibus motuum. et in mensuris
motuum. physica de abstractis absolvitur. Mam motum
voluntarium in animalibusg motum qui fit in actionibus
sensuumg motum phantasiæ. appetitus. et voluntatisg
motum mentis. decreti. et intellectualium. ad proprias
doctrinas amandamus lllud tamen iterato monemus.
universa hæc. quæ diximus in physica non ulterius trac
tari. quam ut inquirantur materia et efficiens ipsorumg
retractantur enim in metaphysica. quoad formas et
Physicæ subjungemus appendices insignes
fines duasgnam quæ
. og aai

non tam ad materiam quam ad modum inquisitionisg

spectantg problemata naturalia. et placita antiquorum
philosophorum. Prior naturæ multiplicis sive sparsæ
appendix estz secunda naturæ unitæ. sive summarumg
utraque ad solertem dubitationem pertinet. quæ scientiæ
pars est non contemnenda Mam problemata particula
res dubitationes complectunturg placita generales circa
principia et fabricam Problematum exemplum nobile
est in libris Aristotelisz quod genus operis meruit certe.
non solum ut posterorum laudibus celebraretun verum
etiam ut eorum laboribus continuareturg cum dubitat-i
ones indies oriantur novæ. Attamen in hac re adhibcnv
carin lvij ma Auenanrrs scrmzrmnvm 111
da est cautio magni utique momenti. bubiorum com
memoratio et propositio duplicem in se habet fructum t
unum. quod philosophiam muniat contra errores z quando
ida quod non plane liquet. non judicatur aut asseritun
ine error errorem gigneretj sed suspenditur de eo judi
cium. et non fit positivumz alterum. quod dubitationes
in codicillos relatæ. totidem spongiæ sunt. quæ incre
menta scientiæ perpetuo ad se sugant et alliciantg unde
fit ut illa. quæ. nisi præcessissent dubitationes leviter et
sicco pede transmissa fuissent. dubitationum admonitu
attente et studiose observentur. verum hæ duæ utili
tates vix unum compensant incommodum. quodi nisi se
dulo prohibeatus se ingeretz nimirum quod dubitatio.
si semel admittatur tanquam justa. et fiat quasi authen
tics statim defensores in utramque partem suscitabis
qui etiam posteris eandem licentiam dubitandi transmit
tantz adeo ut homines ingenia sua intendant et appli
cent ad hoc. ut alatur potius dubitatio. quam termine
tur aut solvatur. cujus quidem rei exempla et in juris
peritis et in academicis ubique occurrunt z quibus moris
est. ut dubitationem semel admissam. perpetuam esse
velint. nec minus dubitandL quam asserendi. auctora
menta amplectanturz cum tamen ille demum sit ingenii
usus legitimus qui ex dubiis certa facias non qui certa
in dubium vocet. quare calendarium dubitationum sive
problematum in natura et desiderari assero. et suscipi
probo si modo curæ sit. ut aucta scientia indies cquod fiet
proculdubio si nos audiant hominesj quæ clare discussæ
sint dubitationes ex albo deleantur. liuic calendario
aliud addi cuperem. non minus utile z cum enim in om
ni inquisitione inveniantur hæc tris perspicue vers dubia.
perspicue falsaz utilissimum foret. calcndario dubiorum.
calendarium falsitatum et errorum popularium. vel in his
toria naturali. vel in dogmatibus grassantium. adjungerez
ne illæ amplius scientiis molestæ sint.
quod ad placita antiquorum philosophoruns qualia
fuerunt Pythagoræ. Philolai. xenophanis Anaxagoræ.
Parmenidis Leucippi. bemocriti. aliorum cquæ homines
contemptim percurrere solentj non abs re fuerit paulo
modestius in ea oculos conjicere. Pltsi enim Aristoteles
more ottomanorum. regnare se haud tuto posse putaret
 in bu AuaMaurrs scrmwiAnutL frjmfiir.
nisi fratres suos omnes contrucidassetg tamen iisjqiiinoh
. . .. . o o . oi .ff
regnum aut magisterium. sed verltatls- inquisitionem ata
que illustrationem sibi proponunt. non potest non videri
res utilis. diversas diversorum. circa rerum naturam opi-1
niones. sub uno aspectu intueli Meque tamen subest
spes quod veritas aliqua purior. ex illis aut similibus theo
riis. speranda ullo modo sit. quemadmodum enim
eadem phænomena. iidem calguli et Ptolemæi principiis
astronomicis. et copernici .competuntz ita experientia
ista vulgaris. qua utimun atque obvia rerum facies plu
ribus diversis theoriis se applicare potestz ubi ad rectam.
veritatis indagationem longe alia severitate opus fiieriti
lileganter enim Aristoteles z tlnfantes primo balbutien
tes. quasvis mulieres appellare matres g post autem proc .
priam matrem discemerel Sic certe puerilis experient-l
tia. omnem philosophiam appellabit matremz adulta
vero matrem veram internoscet. lnterea juvabit philo/L
sophias discrepantes. veluti diversas naturæ glossas cqua
rum una fortasse uno loco. alia alio est emendatiorj peri
legere. optarim igitun ex vitis antiquorum philosophds
rum. ex fasciculo Plutarchi de placitis eorum. ex citatio-.
nibus Platonis. ex confutationibus Aristotelis. ex sparsa
. mentione. quæ habetur in aliis libris. tam ecclesiasticis.
quam ethnicis cLactantio. Philone. Philostratog et reli
quisj opus confici. cum diligentia et judicio. de antiquis
philosophiis. illale enim opus nondum extare videog
Attamen hic moneo. ut hoc fiat distinctez ita ut singu
læ philosophiæ seorsum componantur et continuenturg
noniper titulos et fasciculos cquod Plutarchus fecitj exci
piantun quævis enim philosophia integra se ipsam sus
tentatz atque dogmata ejus sibi mutuo et lumen et ro
bur adjiciuntz quod si distrahantur. peregrinum quid
dam et durum sonant. certe quando apud rllacitum
lego facta Meronis aut claudiL circumstantiis temporum.
personarum. et occasionum vestitag nil video quod a
probabilitate prorsus abhorreatz cum vero eadem lego
in Suetonio rllranquillo. per capita et communes locos.
minimeque in serie temporis repræsentata. portenta quæ
dam videntur. et plane incredibilia. Meque absimilis est
ratio philosophia quando proponitur integrag et quando
in frust-a concisa et dissecta. neque vero ex hoc placi
 iive-j aut AllSMlSMPlS scmnrmnuu ira
timams philosophiæ calendario nuperas theorias et dog
mata excludo-g sicut illam rPheophrasti Paracelsi. elo
quenter in corpus quoddam et harmoniam philosophiæ
redactam a Severino banog aut rllelesii consentint qui
Parmenidis philosophiam instaurans. arma Peripatetico
rum in illosipsqsivertitg aut Patricii veneti. qui .Plato
nicorum fumos sublimavitg aut Silberti popularis nostri1
Philolai dogmata reposuitg aut alterius cujuscun
que-tsi modo dignus sit. liorum vero cquoniam volu
mina integraextantj summæ tantum inde conficiendæ. et
ciimjqæteiis conjungendaa Atque de physica cum ap
pendicibus hæc dicta sint.
inquantum ad metaphysicam. assignavimus jam ei in
quisitionern causarum formalium et finaliumg quæ assig
natio. quatenus formas. incassum facta videatur. ln
siquidem opinio atque inveteravit rerum formas
essentiales. seu veras differentias. nulla humana inveniri
diligentia posse. quæ opinio interim nobis elargitury
atque concedit inventionem formarum ex omnibus sci
entiæ partibus dignissimam esse. quæ investigetut si
modo fieri possit ut reperiantun Ad inventionis possi
bilitatem vero quod attinet sunt certe . ignavi regionum
exploratoret qui ubi nil nisi coelum et pontum vident
terras ultra esse prorsus negantf At manifestum est
Platonem. virum sublimis ingenii cquique veluti ex rupe
excelsa omnia circumspiciebatj in sua de ideis doctrina.
f Pormas esse verum scientiæ objectumz vidisse g utcun
que sententiæ hujus verissimæ fructum amiserit formas
penitus a materia abstractas. non in materia determina
tas. contemplando et prensandoz unde factum est ut ad
speculationes theologicas diverteretg quod omnem natu
ralem suam philosophiam infecit et polluit quod si di
ligenter. serio. et sincere ad actionem et usum oculos con
vertamusg non difficile erit disquirere. et notitiam asse
qui. quæ sint illæ formæ. quarum cognitio res humanas
miris modis locupletare et beare possit. substantiarum
enim formæ func homine excepto. de quo Scriptura.
f Pormavit hominem de limo terræ. et spiravit in faciem
. ejus spiraculum vitætg non ut de cæteris speciebus. fPro
ducant aquæg Producat terr-aaj speciet inquam. creatura
rum fprout nunc per compositionem et transplantatlonem
ln me Auommrris somni-manu tum m.
inveniuntur multiplicatæj ita perplexæ sunt et eomplical
tæ. ut aut omnino de iis inquirere frustra sitg aut inqui
sitio earum. qualis esse potest. seponi ad tempus etpost1
quam formæ simplicioris naturæ rite exploratæ sint et ina
ventæ. tum demum institui debeat quemadmodum
enim-nec facile esset nec ullo modo utile. formam isoni
investigare ejus. qui verbum aliquod constituat. cum ver
ba compositione . et transpositione literarum sint infinitaz
at soni. qui literam aliquam simplicem exprimat. formam
inquirere cquali scilicet collisione. quali instrumentorum
vocis applicatione. constituaturj comprehensibile est. imo
facilez quæ tamen formæ literarum cognitæ . ad formas
verborum illico nos deducentz eadem prorsus ratione.
formam inquirendo leonis. quercus. auri. imo etiam aquæg
aut aeris operam quis luseritz formam vero inquirere
densi. rari g calidi.frigidig gravis. levis g tangibilis. pneu
maticig volatilis. fixis et similium. tam schematismorum.
quam motuum. quos in physica tractanda. magna ex pars
te. enumeravimus. cet formas primæ classis appellare con-1
sueyimusj quique cveluti literæ alphabetij numero haud
ita multi sunt. et tamen essentias et formas omnium subi
stantiarum conficiunt et sustinentg hoc est. inquam. illud .
ipsum. quod conamurg quodque eam partem metaphysi
cæ. de qua nunc inquirimus. constituit et definit Meque
hæc ofliciunt. quo minus physica easdem naturas conside
ret quoque fut dictum estj sed tantum quoad causas
fluxas. lSxempli gratia. si de causae inquiratur albedinis
in nive. vel spuma g recte redditur. quod sit subtilis in
mixtio aeris cum aqua liæc autem. longe abest ut sit
forma albedinis. cum aer etiam pulveri vitri aut crystalli
intermixtus. albedinem similiter procreet. non minus quam
si admisceatur aquæg verum causa efficiens illa tantum
est. quæ nihil aliud quam vehiculum est formæ. At in
metaphysica. si fiat inquisitio. hujusmodi quidpiam repe
riesz corpora duo diaphana intermixta portionibus
eorum opticis. simplici ordine sive æqualiter collocatis.
constituere albedinem liane metaphysicæ partemldesi
derari reperio. Mec mirumg quia illo inquirendi modo.
qui hucusque in usum venit. nunquam in seculum coma
parebunt rerum formæ. . kadixlautem mali hujus. utiet
omnium. ea estz quod homines et propere nimis et nimis
crux rv..j ne Auemnnms sciam-unum ub
longe. ab experientia et rebus particularibus. cogitationes
suas divellere et abstrahere consueverunt. et suis medita
tionibus et argumentationibus se totos dedere
usus autem hujus partis metaphysicæ. quam desideratis
annumero. duas ob causas vel maxime excellit. Prima
est. quod scientiarum omnium oflicium sit et propria
virtus. ut experientiæ ambages. et itinera longa cquantum
veritatis ratio permittitj abbrevientg ac proinde remedium
veteri querimoniæ afferant de vita brevi et arte longa
lllud vero optime præstatur. axiomata scientiarum in
magis generaliag et quæ omni materiæ rerum individuarum
lcompetann colligendo et uniendo. Sunt enim scientiæ
instar pyramidum. quibus historia et experientiag tanquam
basis unica. substernunturg ac proinde basis naturalis
philosophiæ est historia naturalisz tabulatum primum a
basi est physicag vertici proximum metaphysicaz ad
conum quod attinet et punctum verticale copus quod
operatur beus a principio usque ad finemg summariam
nempe naturæ legemj hæsitamus merito. an humana
possit ad illud inquisitio pertingere. cæterum hæc tria.
veræ sunt scientiarum contabulationes. suntque apud
homines propria scientia indatosl et theomachos. tanquam
tres moles giganteæ z
. ret sunt conati imponere Pelio ossamg
Scilicet atque ossæ frondosum involvere olympum.
Apud eos vero. qui se ipsos exinanientes. omnia ad bei
gloriam referunn tanquam trina illa acclamatio. Sancte.
Sancte. Sancte. Sanctus enim beus in multitudine ope
rum suorum. sanctus in ordine eorum. sanctus in unione.
quare speculatio illa Parmenidis et Platonis cquamvis in
illis nuda fuerit speculatioj excelluit tameng t omnia per
scalam quandam ad unitatem ascenderei Atque illa
demum scientia cæteris est præstantion quæ humanum
intellectum minimum multiplicitate onerat. quam liquet
esse metaphysicamz quippe quæ contemplatur præcipue
simplices illas rerum formas cquas superius formas primas
classis nominavimusj quandoquidem licet numero paucæg
tamen commensurationibus et co-ordinationibus suis om
nem varietatem constituunt. Secunda res. quæ hanc
metaphysicae partem de formis nobilitat. hæc nimirum
 life na Auomnnrrs sanum-situm cum m.
- est gi quod potestatem humanam emancipet maxime et
liberetg eamque in amplissimum et apertissimum operandi
campum educat Mam physica per angustos et impeditos
calleshumanam operam dirigit. naturæ ordinariæ flexu
osos tramites imitata Sed latæ undique sunt sapientibus
viæg sapientiæ nimirum cquæ a veteribus rerum divina
rum et humanarum scientia definiebaturj mediorum copia
et varietas semper suppetit. causæ enim physicæ. novis
inventis. in simili materia. lucem et ansam præbentz at
qui formam aliquam novit. novit etiam ultimam possibi
litatem superinducendi naturam illam in omnigenam
materiam. eoque minus inter operandum restringitur et
alligatur. vel ad materiæ basim. vel ad conditionem effici
entis. quod genus scientiæ eleganter describit etiam
Salomom etsi sensu magis divino z i ixion arctabuntur
gressus tui. et currens non habebis offendiculumi lntel
ligit scilicet sapientiæ vias. nec angustiis nec obicibus
obnoxias esse. .
Metaphysicæ pars secunda est finalium causarum in
quisitio. quam non ut prætermissam. sed ut male collo
catam .notamus. Solent enim inquiri inter physicai non
inter metaphysica quanquam si ordinis hoc solum vitium
esset. non mihi fuerit tanti. ordo enim ad illustrationem
pertinet. neque est hæc substantia scient.iarum. At hæc
ordinis inversio defectum insignem peperit. et maximam
philosophiæ induxit calamitatem rllractatio enim causarum
finalium in physicis. inquisitionem causarum physicarum
expulit et dejecit. effecitque ut homines in istiusmodi
speciosis et umbratilibus causis acquiescerent. nec inqui
.sitionemicausarum realium. et vere physicarum strenue
urgerentg ingenti scientiarum detrimento. llitenim re
perio hoc factum esse. non solum a Platone. qui in hoc
littore semper anchoram figit. verum etiam ab Aristotele.
cralenm et aliis. qui sæpissime etiam ad illa vada impin
gunt. lStenim qui causas adduxerit hujusmodig t Palpe
lbras cum pilis. pro sepi et vallo esse. ad munimentum
oculorumiz aut t corii in animalibus firmitudinem esse ad
propellendos calores et frigoragz aut f-ossa pro columnis
et ltrabibus a natura induci. quibusifabrica corporis inni
tatursz i aut t folia arborum emitti. quo fructus minus
patiuntur a sole et vento.z aut t nubesiin sublimi fieri. ut
 cum iv.j ne AvoMnnris scmnrmnum 111
terram imbribus irrigentiz aut t terram densari et solidarL
ut statio et mansio sit animaliumh et alia similiaz is in
metaphysicis non male ista allegaritg in physicis autem
nequaquam. lmo. quod coepimus dicere. hujusmodi ser
monum discursus cinstar remorarum. uti fingunt. navibus
adhærentiumj scientiarum quasi velificationem et pro
gressum retardarunt. ne cursum suum tenerent. et ulterius
progrederentur z et jam pridem effecerunt. ut physicarum
causarum inquisitio neglecta deficeret. ac silentio præte
riretur. quapropter philosophia naturalis nemocriti. et
aliorum. qui neum et mentem a fabrica rerum amove
. runt g et structuram universi infinitis naturæ prælusioni
bus et tentamentis cquas uno nomine fatum. aut fortunam
vocabantj attribuerunt g et rerum particularium causas
materiæ necessitatii sine intermixtione causarum finalium.
assignaruntg nobis videtur cquantum ex fragmentis et
reliquiis philosophiæ eorum conjicere licetj quatenus ad
causas physicas multo solidior fuisss et altius in naturam
penetrasss quam illa Aristotelis et Platonis z hanc unicam
ob causam. quod illi in causis finalibus nunquam operam
triveruntg hi autem eas perpetuo inculcarunt. Atque
magis in hac parte accusandus Aristoteles quam Platoz
quandoquidem fontem causarum finalium. beum scilicet.
omiserit. et naturam pro neo substitueris causasque
ipsas finales potius ut logicæ amator. quam theologiæy
amplexus sit. Meque hæc eo dicimus quod causæ illæ
finales veræ non sint et inquisitione admodum dignæ in
speculationibus metaphysicæg sed quia dum in physica
rum causarum possessiones excurrunt et irruunt. misere
eam provinciam depopulantur et vastant. Alioquina si
modo intra terminos suos coerceantur. magnopere hal
lucinantur. quicunque eas physicis causis adversari aut
repugnare putent Mam causa reddita. quod t palpe
brarum pili oculos muniantz nequaquam sane repugnat
alteri illi. t quod pilositas soleat contingere humiditatum
orificiisz
Muscosi fontesig etc.
Meque causa reddita. quod l coriorum in animalibus
firmitudo pertinet ad coeli injurias propulsandasL adver
satur illi alteri. i quod illa firmitudo fit ob contractionem
voL. vlL n
11S ma AvSMSMPlS scrmzrmnvm tum nL
pororum. in extimis corporum. per frigus et depræda
tionem aerisf lit sic de reliquisz conspirantibus op
time utrisque causisg nisi quod altera intentionem.
altera simplicem consecutionem denotet. Meque vero
ista res in dubium vocat providentiam divinam. aut ei
quicquam derogatg sed potius eandem miris modis
confirmat et evehit. Mam sicut in rebus civilibus
prudentia politica fuerit multo altior et mirabilior. si
quis opera aliorum ad suos fines et desideria abuti
possit quibus tamen nihil consilii sui impertit fut in
terim ea agant. quæ ipse velit. neutiquam vero se hoc
facere intelligantj quam si consilia sua cum administris
voluntatis suæ communicaretz sic bei sapientia effulget
mirabilius. cum natura aliud agit. providentia aliud eli
citg quam si singulis schematibus et motibus naturali
bus. providentiæ characteres essent impressi. Scilicet
Aristoteli. postquam naturam finalibus causis impræg
nassetz t Maturamque nihil frustra facere. suique voti
semper esse compotem csi impedimenta abessenty et
hujusmodi multa eo spectantia posuissetg amplius neo
non fuit opusz at bemocritus et lipicurus. cum atomosr
suos prædicabant. eousque a subtilioribus nonnullis to
lerabanturg verum cum ex eorum fortuito concursu.
fabricam ipsam rerum absque mente coaluisse assererent.
ab omnibus risu excepti sunt. Adeo ut tantum absit. ut
causæ physicæ homines a beo et providentia abducant.
ut contra potius philosophi illi. qui in iisdem eruendis
ocoupati fuerunt nullum exitum rei reperiant. nisi pos
tremo ad beum et providentiam confugiant. Atque
hæc de metaphysica dicta sintz cujus partem de causis
finalibus. in libris et physicis et metaphysicis. tractatam
non negaverimg in his recte. in illis perperam. propter
incommodum inde secutum
cAP. -v.j nu Auemanrrs scmnrmnuu im

cAPurP oumruM

rAnrrrlo oransrivæ nocrnnuz llli MAfrllllA lM MlijcPlAMlcAM

rar MASlAMS quia nusronmznr PAkfflkllS srncuLArlvaz

musica Mllcl-lAMlcAa MrzrArnrslcæ MAclAg liil laxrunca
rio vocAllllLl MASLlL Arruumcus llli/li ornuArnzag llle

vrzuranmM oPLlM llliMAxAltllMa ur cArALocus PoLf

ill-lltliSfollllllL

opunArlwM de natura similiter in duas partes divi

demus. idque ex necessitate quadam. subjicitur enim hæc
divisio divisioni priori doctrinæ speculativæ. Physica si
quidem.et inquisitio causarum efiicientium et materialium.
producit mechanicamg at metaphysica. et inquisitio forma
rum. producit magiamz nam causarum iinalium inquisitio
sterilis est et tanquam virgo neo consecrata. nihil parit
Meque nos fugit esse et mechanicam sæpius mere empi
ricam et operariam. quæ a physica non pendeatg verum
hanc in historiam naturalem conjecimusg a philosophia na
turali segregamus. Loquimur tantum de ea mechanica.
quæ cum causis physicis conjuncta est. veruntamen in
tervenit quædam mechanica. quæ nec prorsus operaria
est neque tamen philosophiam proprie attingit operum
enim inventa omnia. quæ in hominum notitiam venerunt
aut casu occurrerunt et deinceps per manus tradita
suntg aut de industria quæsitaz quæ autem intentio
naliter inventa suntg illa aut per causarum et axiomatum
lucem eruta suntg aut per extensionem quandam. vel
translationem. vel compositionem inventorum priorum de
prehensag quæ magis ingeniosa quædam res est et sagax.
quam philosophica. liane vero partem. quam neuti
quam contemnimus. non multo post cum de experien
tia literata inter logica tractabimut cursim perstrin
gemus. Plnimvero mechanicam. de qua nunc agimus.
tractavit Aristoteles promiscuez hero in spiritualibusg
etiam georgius Agricola. scriptor recens. diligenter ad
modum in mineralibusg aliique quamplurimi in subjectis
particularibus z adeo ut non habeam. quod dicam de omis
sis in hac parteg nisi quod mechanica promiscua. secun
dum exemplum Aristotelis. diligentius debuissent continu
ari per labores recentiorumg præsertim cum delectu eorum
n e
lso i ne Avomnurls scmnrmnuu cum m.
mechanicorum. quorum aut causæ magis obscuræ. aut
effectus magis nobiles. verum qui m hisce ms1stunt.
quasi oras tantum maritimas perreptantz
- Premendo littus iniquum
Meo siquidem judicio. vix possit aliquid in natura radi
citus verti aut innovari. vel per casus aliquos fortuitos.
vel per tentamenta experimentorum. vel ex luce cau
sarum physicarum. sed solummodo per inventionem for
marum. Si igitur desiderari eam partem metaphysicaz
quæ de formis agit. posuimusg sequitur. ut naturalis
etiam magia. quæ ad eam est relativa. similiter deside
retur. verum hoc loco postulandum videtur. ut voca
bulum istud magiæ. in deteriorem partem jam pridem
acceptum. antiquo et honorifico sensui restituatun lite
nim magia apud Persas pro sapientia sublimi. et sci
entia consensuum rerum universalium. accipiebaturg at
que etiam tres illi reges. qui ab oriente ad christum
adorandum venerunt. magorum nomine vocabantur. Mos
vero eam illo in sensu intelligimus ut sit scientia. quæ
cognitionem formarum abditarum ad opera admiranda
deducatg atque. quod dici solet activa cum passivis con
jungendm magnalia naturæ manifestet. Mam quantum
ad naturalem magiam cquæ in libris plurimorum voli
tatj credulas quasdam et superstitiosas traditiones. et
observationes de sympathiis et antipathiis rerum. atque
de occultis et specificis proprietatibus complectentem.
cum frivolis ut plurimum experimentis. potius occultandi
artificio et larva. quam re ipsa. admirandisz non erra
verit sane. qui eam dixerit a scientia. quam quærimus.
tantum distare. quoad veritatem naturæ. quantum libri
rerum gestarum Arthuri ex Sritannia. aut Plugonis
liurdegalensig et hujusmodi heroum umbratilium. diife
runt a cæsaris commentariisg quoad veritatem histori
cam. Manifestum enim est. cæsarem majora revera
perpetrasse. quam illi de heroibus suis contingere ausi
sunt a sed modis faciendi minime fabulosis hujusmodi
doctrinas bene adumbravit fabula de lxiones qui cum
.lunonis. potentiæ deæ. concubitum animo sibi desig
nareti cum evanida nube rem habuitg ex qua centau
ros et chimæras progenuit. Sic qui insana et impotenti
can v.j me autumnus scmnrmnum lSl
cupiditate feruntur ad ea. quæ per imaginationis tantum
fumos et nebulas cernere se putant. loco operum. nil
aliud quam spes inanem et deformia quædam ac mon
strosa spectra. suscipient. liujus autem magiæ natuo
ralis. levis et degeneria operatio super bomines. similis
est soporiferis quibusdam medicamentisg quæ somnum
conciliant. atque insuper inter dormiendum læta et pla
centia somnia immittunt. Primo enim intellectum hu
manum in soporem conjicit g canendo proprietates speci
ficas et virtutes occultas. et tanquam coelitus demissas.
et per traditionum susurros solummodo perdiscendasg
unde homines ad veras causas eruendas et indagandas
non amplius excitantun et evigilantg sed in hujusmodi
otiosis et credulis opinionibus acquiescunt z deinde vero
innnmera commenta grata. et qualia quis optaret maxima
instar somniorum. insinuat. Atque operæ pretium est
notare. in illis scientiis. quæ nimium trahunt ex phan
tasia et fide cquales sunt mag-ia ista levia de qua nunc
loquimur. alchemia. astrologia. et aliæ consimilesj media
suab et theoriam. solere esse magis monstrosa. quam finis
ipse est. et actio. quo tendunt. versio argenti. aut argenti
vivi. aut alicujus alterius metalli in aurum. res creditu
durat attamen longe verisimilius est ab homine. qui pon
deris. coloris flavi. malleabilis et extensibilis. fixi etiam
et volatilis. naturas cognitas et perspectas habueritg qui
que similiter prima mineralium semina et menstrua dili
genter introspexerit. posse aurum multa et sagaci moli
tione tandem producig quam quod pauca elixiris grana.
paucis momentis. alia metalla in aurum vertere valeant.
per activitatem ejusdem elixiris. quæ naturam scilicet
perficere. et omni impedimento liberare possit. Similiter
senectutis retardatio. aut gradus alicujus juventutis in
stauratio. non facile fidem reperiat z attamen longe veri
similius est ab homine. qui naturam arefactionis. et spi
rituum super solida corporis deprædationes bene noritg
quique naturam assimilationia atque alimentationis. vel
perfectioris. vel pravioris. perspexeritg naturam etiam
spirituum. et quasi flammæ corporis. alias ad consu
tuendum appositæ. alias ad reparandum. notaritg posse
per diætas. balnea. unctiones. medicinas proprias. ac
connnodata etiam exercitia. et similia. vitam prolongarL
isz on Auemnnris scmnrmnum tum llL
aut vigorem juventutis aliqua ex parte renovari z quam
quod hoc fieri possit per guttas pauculas. aut scrupulos
alicujus pretiosi liquoris. aut quintessentiæ. kursus ex
astris fata elici posse. non statim. aut facile homines
consenserintz illa verog quod hora nativitatis cquæ sæ
pissime ex pluribus accidentibus naturalibus. vel accele
ratur. vel differturj vitæ totius fortunam regatg aut quod
hora quæstionis sit cum re ipsa. quæ quæritur. confatalisg
meras nugas dixeris. Attamen tanta exercet humanum
genus impotentia et intemperies. ut non solum. quæ fieri
non possunt. sibi spondeant. sed etiam maxime ardua.
sine molestia aut sudore. tanquam feriantes. se adipisci
posse confidunt. verum de magia hactenus. cujus et
vocabulum ipsum ab infamia vindicavimus. et speciem
veram a falsa et ignobili segregavimus.
llujus vero partis. operativæ scilicet de natura. duæ
sunt appendicts magni utraque pretii. Prima est. ut
fiat inventarium opum humanarum. quo excipiantun et
breviter enumerentur. omnia hominum bona et fortunæ
csive sint ex fructibus et proventibus naturæ. sive artisj
quæ jam habentur. et quibus homines fruuntur. adjectis
iis. quæ olim innotuisse constat. nunc autem perieruntz
ad hunc finem. ut qui ad nova inventa accingitur. de
jam inventis et extantibus negotium sibi non facessat.
lioc vero inventarium magis erit artificiosum. magisque
etiam utile-i si quæ communi hominum opinione impossi
bilia reputantur. in unoquoque genere adjunxerisz atque
una proxima impossibilibus quæ tamen habentur. co
pulesg ut alterum humanam inventionem acuat. alterum
quadantenus dirigatg utque ex his optativis et potenti
alibus activa promptius deducantur. Secunda est ut
fiat calendarium eorum experimentorum. quæ maxime
polychresta sunt et ad aliorum inventionem faciunt et
ducunt Plxempli gratia. f laxperimentum artificialis
conglaciationis aquæL per glaciem cum sale nigro. ad
infinita pertinetz hoc enim modum condensationis se
cretum revelat. quo homini nihil est fructuosius. Præsto
enim est ignis ad rarefactiones g--verum in condensationi
bus laboratun Plurimum autem facit ad inveniendi com
pendium. si hujusmodi polychresta proprio catalogo ex
clpiaintun i agit-1 argiae gaya j r
cAP. vLj na Avemrznrrs sciam-mirum lSS

cAPlPP snxruM
nm MASMA mnLosoPnLa MAlfunALlSa rfAM sPncuLArw/z
qllAM orrznArrvæs APPlSMnlSlS MArPliSMArflcAt auonaurz

mum Arprmniczs Porms rom munera qLlAM mum Scl

nMllllAS sunsrAurrvAs PAli/rlrrlo MArnmmrrcaz m Pll

nAM iar MlxiPAM.

oprlMn Aristoteles. cphysicam et mathematicam gene

rare practicam. sive i mechanicami quare cum jam tam
speculativam quam operativam partem doctrinæ de na
tura tractaverimus. locus est ut de mathematica dicamus.
quæ ad utramque est scientia auxiliaris llæc siquidem
in philosophia recepta. physicæ et metaphysicæ pars
tertia adjungitun At nobis ista retractantibus et reco
lentibus. si eam ut scientiam substantivam. et princi
palem. designare in animo esset. magis consentaneum
videretur. et rei ipsius naturæ. et ordinis perspicuitati.
ut constitueretur tanquam portio metaphysicæ quan
titas enim cquæ subjectum est mathematicæj materiæ
applicata. veluti dosis naturæ est. et plurimorum effec
tuum in rebus naturalibus causativaz ideoque inter formas
essentiales numeranda est. Piguræ autem et numerorum
potentia in tantum apud antiquos valere visa est. ut
llemocritus t principia varietatis rerum in i figuris ato
moruma præcipue collocaveritz ac Pythagoras t naturam
rerum ex numerisa constitui asseruerit. lllud interim
verum est. quantitatem inter formas naturales cquales
nos eas intelligimusj omnium maxime esse abstractam.
et a materia separabilemz quod ipsum in causa fuit. cur
et diligentius exculta. et acrius inquisita ab hominibus
fuerit. quam aliæ quæcunque formæ. quæ omnes in ma
teria magis sunt immersæ. cum enim id hominum ani
mis plane insitum sit cplurimo certe cum scientiarum
detrimentoj ut generalium quasi campis liberis. magis
quam particularium sylvis et septis. delectentun nil re
pertum est mathematicis gratius et jucundius. quo appe
titus iste expatiandi et meditandi expleretur. litsi autem
hæc vera sint. nobis tamem qui non tantum veritati et
ordini. verum etiam usui et commodis hominum. consu
limus. satius demum visum est. mathematicas. cum et
lati rm Auemanrrs sciam-unum tum llL
in physicis. et in metaphysicit et in mechanicit et in
magicis plurimum polleant ut omnium appendices et
copias auxiliaret designarez quod etiam quodammodo
facere compellimur. propter delicias et fastum mathe
maticorum. qui hanc scientiam physicæ fere imperare
discupiant Mescio enim quo fato fiat ut mathematica
et logica. quæ ancillarum loco erga physicam se gerere
debeant nihilominus certitudinem suam præ ea jactantet
dominatum contra exercere præsumant verum de loco
et dignitate hujus scientiæ minus curandum z de re ipsa
videamus.
Mathematica aut pura est aut mixta Ad puram
referuntur scientiæ. quæ circa quantitatem occupatæ
sunt a materia et axiomatibus physicis penitus abstrac
tam. Plæ duæ sunt geometria et arithmetica z quanti
tatem altera continuam. altera discretam tractans. quæ
duæ artes. magno certe cum acumine. et industria in
quisitæ et tractatæ sunt z veruntamen et liuclidis labori
bus. in geometricis nihil additum est a sequentibut
quod intervallo tot seculorum dignum sitg et doctrina
de solidis. nec a veteribus. nec a modernis. pro rei usu
et excellentia. instructa et aucta est. ln arithmeticis
autem. nec satis varia et commoda inventa sunt suppu
tationum compendia. præsertim circa progressionet qua
rum in physicis usus est non mediocrisg nec algebra bene
consummata estg atque arithmetica illa Pythagorica et
mystica. quæ ex Proclo et reliquiis quibusdam liuclidis
coepit instaurart expatiatio quædam speculationis est.
lioc enim habet ingenium humanum. ut cum ad solida
non sufficiat in supervacaneis se atterat. Mixta habet
pro subjecto axiomata et portiones physicas z quantitatem
autem considerat quatenus est ad ea elucidanda. et de
monstranda. et actuanda. auxiliaria Multæ siquidem
naturæ partes. nec satis subtiliter comprehendi. nec satis
perspicue demonstrart nec satis dextre et certo ad usum
accommodari possint sine ope et interventu mathemati
cæ. cujus generis sunt perspectiva. musica. astronomiet
cosmographia. architectura. machinaria. et nonnullæ aliæ.
cæterum in mathematicis mixtis integras aliquas por
tiones desideratas jam non reperio. sed multas in pos
teram prædico. si homines non ferientun Prout enim
cArn vLj nu AuaMam-is sciam-unuim lSS
physica. majora indies incrementa capiet et nova axi
omata educetg eo mathematicæ opera nova in multis
indigebit et plures demum fient mathematicæ mixtæ.
dam autem doctrinam de natura pertransivimut et
desiderata in ipsa notavimus. qua in re si a priscis et
receptis opinionibus discesserimusa eoque nomine contra
dicendi ansam cuiquam præbuerimusg quod ad nos atti
net ut dissentiendi studium longe a nobis abest ita etiam
et contendendi consilium Si hæc vera suntg
Mon canimus surdisa respondent omnia sylvæz
vox naturæ ingeminabit etsi vox hominum reclamet
quemadmodum autem Alexander liorgia dicerersolebat
de expeditione Sallorum Meapolitana. i lilos venisse cum
creta in manibus. quo diversoria sua notarent non cum
armis. ut perrumperent.z sic nobis magis cordi est paci
ficus veritatis ingressusg ubi quasi creta consignentur
animi. qui tantam hospitem excipere possintg quam qui
pugnax est viamque sibi per contentiones. et lites sternat
Absolutis igitur duabus partibus philosophiæ. de Mumine
et de natura. restat tertia de homine
 PkAMclScl

liAlloMlS ne .vflllljLAMlos vrcncoMrris

SAMcrlll ALPAML

vn . i - ..

lllSMlrPA.PlS liil ALlSMlSMrPlS

SSllSMPlAliliM
Llklill ouAnrus

An kSSSM SuuM.

cAPurr PklMljM.

rnnrrrio nonnuui llli lloMlnlis lll PlflLoSoPnlAM nurus

sumus. in elvlLliM. PAlllllPlo PlllLoSoPl-lllz llllMAMl

iPAflSb m nocrnmAM cmcA conrus noMnns. nr noc

Pl.llMAM clllcA AMlMAM noMlMlS. consrlrurio unius
nocrnmzn clinuikALlS llli MArPlinAa Slvlij llli srAru nominis
PAlvrrrro nocrnmæ ms srAru noMlliMlSa ln nocrrmnAM

me rxnsonn nommlsg liil- llli Pæblzkl AMlMl 11111 conronrs

luuvrrrro noe-rarius llli PzsnsonA noMrms. m nocrnlnAM
llli msznns noMm1s. nr llli Pll/SkoSA11v1S PAli/rPrlo
nocrmmz llli Pænllnli. m nocrnmAM pn mnmArromnum
nr im lmrnnssionmus ASSlSMAPlo Pnys1ocnomrzn lt
lMPSkPkSPAPloMlS soMmonnM MArullALlllMa nocrnmm
nx mmcxrromnus

Slovrs me crex optimej ob aliquid eorum. quæ proposui.

aut deinceps proponam. impetat aut vulneret cpræter
quam quod intra præsidia majestatis tuæ tutus esse de
tum Lj na AueMnnrls scmnrlzmuu 1S1
beamj sciat is. se contra morem et disciplinam militiæ
facere lzgo enim buccinator tantum. pugnam non ineog
unus fortasse ex iis. de quibus liomerusz
. . .
xai/im. miewrsga A.og oilyysMi nds xai. avcfam
s s n

lii enim inter hostes. etiam infensissimos et acerbissimos.

ultro citroque inviolati ubique commeabant. Meque vero
nostra buccina homines advocat et excitat ut se mutuo
contradictionibus proscindant. aut secum ipsi prqelientur
et digladienturg sed potius ut pace inter ipsos facta.
conjunctis viribus. se adversus naturam rerum comparenn
ej usque edita et munita capiant et expugnenm atque fines
imperii humani cquantum lleus opt. Max. pro bonitate
sua indulseritj proferant
veniamus nunc ad eam scientiam. ad quam nos ducit
oraculum antiquumz nempe ad scientiam nostri. cui.
quo magis nostra intersit. eo incumbendum est diligen
tius liæc scientia homini pro fine est scientiarumg at
naturæ ipsius portio tantum Atque hoc pro regula
ponatur generalig quod omnes scientiarum partitiones
ita intelligantur et adhibeantun ut scientias potius signent
aut distinguang quam secent et divellant. ut perpetuo
cvitetur solutio continuitatis in scientiis. Plujus etenim
contrarium particulares scientias steriles reddidit. inanes
et erroneas. dum a fonte et fomite communi non aluntur.
sustentantun et rectificantun Sic videmus ciceronem
oratorem. de Socrate et ejus schola conquerentem. quod
hic primus philosophiam a rhetorica disjunxerit. unde
facta sit rhetorica ars loquax et inanis. constat similiter
sententiam copernici de rotatione terræ cquæ nunc quoque
invaluitj quia phænomenis non repugnat. ab astronomicis
principiis non posse revinci g a naturalis tamen philoso
phiæ principiis. recte positis. posse. Artem denique
medicam videmus. si a naturali philosophia destituatur.
empiricorum praxi haud multum præstare. lioc igitur
posito. accedamus ad doctrinam de homine lla duplex
esta aut enim contemplatur hominem segregatum. aut
congregatum atque in societate Alteram harum philo
sophiam humanitatisg alteram civilem vocamus. Philo
sophia humanitatis sive humana ex partibus similibus
illis. ex quibus homo ipseyconsistitz nempe exscientiis
lSS ma AveManns scrmzrmnum tum 1v. -
quæ circa corpusg et ex scientiis. quæ circa animam
versantur.
verum priusquam distributiones particulares perse
quamun constituamus scientiam unam generalem. de
natura et statu hominisz digna enim certe res est. ut
emancipetur hæc scientia. et in scientiam seorsum redi
gatun conficitur autem illa ex iis rebus. quæ sunt tam
corpori quam animæ communes. liursus. hæc scientia
de natura et statu hominis. distribui potest in duas par
tes g attribuendo alteri naturam hominis indivisam. alteri
vinculum ipsum animæ et corporisz quarum primam
doctrinam de persona hominis. secundam doctrinam de
foedere vocabimus. Liquet autem hæc omnia. cum sint
communia et mixta. primæ illi divisioni scientiarum circa
corpus. et scientiarum circa animam versantium. assignari
non potuisse
Poctrina de persona hominis duas res præcipue com
plectiturg contemplationes scilicet de miseriis humani
generisg et de ejusdem prærogativis sive excellentiis.
Atque deploratio humanarum ærumnarum eleganter et
copiose a compluribus adornata est. tam in scriptis phi
losophicis. quam theologicisz estque res et dulcis simul
et salubris.
At illa altera de prærogativig digna visa res nobis.
quæ inter desiderata proponatur. lilegantissime certe
Pindarus fut plerunque soletj inter laudandum llieronem
ait. t lium decerpere summitates ex omnibus virtutibusf
liquidem plurimum ad magnanimitatem et humanum
decus conferre posse putarem. si ultimitates fut loquun
tur scholasticij sive summitates fut Pindarusj humanæ
naturæ colligerenturg præcipue ex historiæ fide. lllud
est quid ultimum et supremum fuerit. quo unquam
humana natura per se ascenderit in singulis et corporis
et animi dotibus. quanta res. quæ de cæsare narraturl
quod amanuensibus quinque simul dictare suliieceritil
quin et exercitationes illæ antiquorum rhetorum. Pro
tagoræ. Sorgiæg etiam philosophorum. callisthenig
Posidonii. carneadis. ut de quovis themate in utramque
partem ex tempore disserere eleganter et copiose potu
erintg ingenii humani vires haud parum nob11itant. lles
autem usuyminora at ostentatione et facultate fortasse
cum Lj na Auemnnrrs scmnrmnum lSS
major. quam de Archia magistro suo memorat cicer-ot
t eum magnum numerum optimorum versuum de iis i
rebus. quæ tum agerentun potuisse dicere ex-temporei
rllot millibus hominum nomina reddere potuisse cyrum
aut Scipionem. magnum memoriæ decus. At virtutum
moralium palmæ non minus celebres. quam intellectua
lium. quantam rem in exercitio patientiæ exhibet historia
illa vulgata de Anaxarcho. qui quæstioni et tormentis
subjectus. linguam findicii spemj dentibus præscidit. et
in os tyranni exspuiti Meque tolerantia cedit dicet
dignitate plurimumj quod seculo nostro accidit in laur
gundo quodam. principis Arausionensis interfectoreg is
virgis ferreis flagellatug et forcipibus ignitis laceratus.
nullum prorsus gemitum ediditz quinetiam cum forte
fractum aliquid desuper in caput astantis cujuspiam in
cideret ustulatus jam nebulo. et in mediis tormentis.
risitg qui tamen paulo ante. cum cincinni capillitii. quos
gestaban tonderentur. fieverat. Animi quoque mira
serenitas et securitas sub ipsum tempus mortis.in pluribus
enituit. qualis fuit illa centul-ionis apud rllacitumz is
cum a milite. qui eum ex imperato occisurus esset. jube
retur. ut cervices porrigeret fortiten l utinamii inquit
ille. t tu tam fortiter feriasl At doannes dux Saxoniæ.
cum inter ludum scacchorum diploma. quo nex ejus in
posterum diem mandabatur. allatum esset. astantem
quendam ad se vocavit. et subridensz t Spectai. inquit.
t num non potiores partes ludi hujus teneam lste enimlfad
collusorem innuensj t me mortuo. jactabit. suas potiores
partes fuisset Moster vero Morus. Angliæ cancellarius.
cum pridie quo moriturus esset. tonsor ad eum veniret
cmissus scilicet ad hoc. ne forte capillitio promisso esset
apud populum in spectaculo miserabiliorj eumque inter
rogaret. num tonderi placeretg renuit. atque-ad tonsorem
versusz l Mihiz inquit. t cum rege de capite meo contro
versia estg antequam vero illa terminata fuerit. sumptus
in illud non faciaml quin et idem. sub ipsum mortis
articulum. postquam jam caput in truncum fatalem re
clinasset. rursus se paululum erexit. et barba. quæ ei erat
promission leniter amota. t At certe hazel. inquit. t non
offendit regeml verum. ne hoc loco longiores simus.
satis patet quid velimua nempe ut miracula naturæ bus
m

leo me Auemaxrrrs seiaxrmaumg cnm rvq

manæ. viresque ejus et virtutes ultimæ tam animi quam
corporis. in volumen aliquod colliganturg quod fuerit
instar fastorum de humanis triumphis qua in re insti
tutum valerii Maximi et c. Plinii probamus. diligentiam
et judicium eorum requirimus
quantum ad doctrinam de foedere. sive de communi
vinculo animæ et corporisg ea in duas partes tribui pos
sit. quemadmodum enim inter foederatos intercedunt
et mutua rerum suarum communicatim et mutua officiag
sic foedus istud animæ et corporis duabus similiter rebus
contineturz nimirum ut describatur quomodo hæc duo
canima scilicet et corpusj se invicem detegant g et quo
modo invicem in se agantg notitia sive indicatione. et
impressione. narum prior cdescriptio scilicet qualis
possit haberi notitia de anima ex habitu corporisg aut
de corpore ex accidentibus animij duas nobis peperit
artes. utramque prædictionisg inquisitionibus alteram
Aristotelis. alteram liippocratis decoratam. quanquam
autem tempora recentiora has artes superstitiosis et
phantasticis mixturis polluerintg repurgatæ tamen. ac
in integrum restitutæ. et fundamentum habent in natura
solidum. et fructum edunt ad vitam communemr utilem.
Prima est physiognomia. quæ per corporis lineamenta
animi indicat propensionesg altera somniorum natura
lium interpretatim quæ corporis statum et dispositionem
ex animi agitationibus detegit ln harum priore par
tem nonnullam desiderari perspicio. Siquidem Aristo
teles ingeniose et solerter corporis fabricam. dum quies
cit tractavitg eandem in motu cnimirum gestus corpo
omisitg qui tamen non minus artis observationibus
subjiciuntut et majoris sunt usus. litenim lineamenta
corporis. animi inclinationes et propensiones generales
ostenduntg oris autem et partium motus et gestus. in
super aditus. et tempora. et præsentis dispositionis et
voluntatis signa. declarant ut enim aptissimis atque
elegantissimis majestatis tuæ verbis utar. t Lingua aures
ferit gestus vero oculos alloquituri l-loc vero bene no
runt veteratores compluret et astuti bomines. quorum
oculi in aliorum vultu et gestibus habitantg idque in
commodum suum trahuntg utpote in quo facultatis et
prudentius suæ pars maxima vertaturl Mec sane negari
cAp. Lj nu Auemunrrs somni-unuim ilgl

wpotest hoc ipsum simulationis in altero indicem esse

mirificum. et monere homines optime de electionibus
temporum et opportunitatum adeundi personas g quæ
civilis prudentiæ pars est non parva Memo autem pu
tet hujusmodi solertiam aliquid quidem valere circa ho
mines individuos. sub regula autem non cadere z nam ad
unum fere modum omnes ridemus. et ploramus. et eru
bescimus. et frontem contrahimus g et sic fut plurimumj
de motibus subtilioribus. Si quis autem hic chiroman
tiæ meminit sciat rem esse prorsus vanamg et in hujus
modi sermonibus. quos tractamusa nec dignam quidem
quæ nominetur. quod vero ad somniorum naturalium
interpretationem attinetz res est quorundam laboribus
pertractata. sed plurimis ineptiis scatens. lllud tantum
in præsenti innuo. basim illam huic rei. quæ maxime est
solida. non substerni. iila hujusmodi estg ubi idem fit
ab interna causa. quod fieri quoque solet ab externa. ac
tus ille externus transit in somnium. Similis est stomachi
oppressio. ex crasso vapore. atque incubitu ponderis exter
ni z itaque qui incubo laborant pondus sibi superimpont
magno cum apparatu circumstantiarum. somniant Si
milis viscerum pensilitas ex fiuctuum agitatione in mari.
et ex flatu circa præcordia collectoz itaque hypochon
driaci sæpius navigationes et agitationes super aquas
somniant Sunt et innumera id genus.
Posterior pars doctrinæ foederis cquam impressionem
nominavimusj in artem nondum redacta est sed obiter
tantum. et carptim. inter alios tractatus aliquando in
tervenit illa eandem antistrophen cum priori habet
quippe duo consideratz Aut quomodo. et quousque hu
mores et temperamentum corporis immutent animam. in
eamque agantz Aut rursus. quomodog et quousque ani
mæ passiones. vel apprehensionet immutent corpus et
in illud agant l-lorum prius in re medica interdum
tractari videmusg at id ipsum se miris modis religioni
bus inseruit Pharmaca enim præscribunt medici. quæ
morbis animæ persanandis inserviant ut in curationibus
maniæ et melancholiæz quinetiam medicinas porrigunt
ad animum exhilarandum. ad cor muniendum. atque
inde fortitudinem augendam. ad ingenium acuendum. ad
memoriam roborandam. et similia. At diætæ. et delec
 iez na Avemnurrs scu-munitum cum 1v.
tus ciborum et potuum. et ablutiones. et aliæ circa cor
pus observantiæ. in secta Pythagoreorum. et in hæresi
Manichæorum. et in lege Mahometi. omnem modum su
perant. ordinationes quoque legis ceremonialis. san
guinis et adipis esum prohibentes. ac animalia munda ab
immundis distinguentes cquatenus ad cibi usumj et plu
rimæ sunt et præcisæ. lmo christiana fides ipsa cquam
vis a ceremoniarum nube libera et serenaj usum tamen
retinet jejuniorum. abstinentiarum. et aliarum rerum.
quæ ad corporis macerationem et humiliationem spec
tant. tanquam rerum non mere ritualium. sed etiam
fructuosarum Atqui radix omnium hujusmodi præcep
tionum. præter ipsam ceremoniam et exercitium obedi
entiæ. in hac re consistit. de qua loquimurz nimirum -
quod anima compatiatur corpori Si quis autem judicio
infirmior existimet. istas corporis in animam impressio
nes. aut immortalitatem animæ in dubium revocare. aut
imperio animæ in corpus derogarcg levi dubitationi leve
responsum suffecerit. lixempla petat. vel ab infante in
utero matrisg qui simul cum matris affectibus compati
tur. et tamen e corpore matris suo tempore excluditurz
vel a monarchis. qui. licet potentem a servorum impetu
quandoque iiectuntu1y salva interim majestate sua re
.lam quod ad partem reciprocam. ide anima. et aifecv
tibus ejus in corpus agentibusj illa quoque in medicina
locum invenit. Memo enim medicus est paulo pruden
tior. quin accidentia animi. ut rem maximi ad sanationes
suas momenti. quæque omnia alia remedia plurimum vel
adjuveu vel impediat. consideret et tractet At aliud
quippiam. quod huc pertinet parce admodum. nec pro
rei vel subtilitate vel utilitate inquisitum estg quatenus
scilicet cmissis aifectibusj ipsa imaginatio animæa vel
cogitatio perquam fixa. et veluti in fidem quandam ex
altata. valeat ad immutandum corpus imaginantisi
quamvis enim vim habeat ad nocendum manifestamg
haud tamen inde sequitur pari potentia præditum esse
ad subveniendum. Mon magis hercle quam si quis con
cluserit. quoniam reperitur aliquis aer ita pestilens. ut
subito interimatg debere quoque esse aliquem aerem ita
salubrem. ut decumbentem subito restituet Atque hæc
can rLj me invenmzus scmnrmnum les
inquisitio nobilis profecto esset ususg verum fut ait So
cratesj natatore belio indiget. quia mergitur in profundo.
liursus inter has doctrinas de foedere. sive consensibus
animæ et corporis. non alia fuerit magis necessaria.
quam illa disquisitio de sedibus propriis et domiciliis.
quæ singulæ- animæ facultates habent in corpore. ejus
que organis. euod genus scientiæ qui sectati fuerint.
non desuntg sed quæ habentur in plerisque. aut contro
versa sunt. aut leviter inquisitag ut majori diligentia et
acumine opus sit. Mam sententia introducta a Platoneg
qua intellectus in cerebro. tanquam in arce. collocatus
est g animositas cquam ille satis imperite iracundiam vo
cavit. cum tumori et superbiæ sit propiorj in cordeg con
cupiscentia autem et sensualitas in jecinoreg neque pror
sus contemnenda est. neque cupide recipienda. ltursus
nec collocatio facultatum illarum intellectualium cplian
tasiæ. rationis. memoriæj secundum ventriculos cerebri.
erroris expers est. Atque doctrinam de natura hominis
indivisa. ac etiam de foedere animi et corporis. explica
v1mus.
cAPur sncuMnuM
ranrmro nocrnmæ cmcA conPus uolumus m MlinlclMAMa
cosMnrlcnina ArnLnrmAMs kf voLuPflfAltlAhL pAnrrrro
Mnnrcmæ m oPPlclA rllltlA. v1z. m consnnvArmxnM SA
SrrArrlSs cunAnoMsM MonnonuMa nr PlloLoMSAirldxlSl-ri

vlrlilii quonqun PAlLS PoSfk/SMA llli raoLonoA-rlorm vnus

mswnei LbSllliAf A bLiAlluS klSLlaulS

bocrnmA circa corpus hominis eandem recipit divi

sionem. quam bona corporis ipsius. quibus inservit. lio
na corporis humani quatuor suntg sanitas. forma sive
pulchritudo. vires. voluptas .rllotidem igitur scientiæg
medicina. cosmetica. athletica. et voluptaria. quam rllaci
tus appellat i eruditum luxuml
Medicina ars in primis nobilisa et ex generosissima
prosapia secundum poetas llli enim introduxerunt
Apollinem primarium medicinæ deumg cui filium dede
runt Aasculapium. deum itidem. et medicinæ professo
remz quippe cum sol in naturalibus sit vitæ auctor et
fons. medicus ejusdem conservaton et tanquam scatungo
voL. vrL o
x
los nu AueMsnns scmurmnmvn cum m
altera At decus longe illustrius accedit medicinæ ex
operibus Servatoris. qui et animæ et corporis medicus
fuitg et sicut animam doctrinæ suæ coelestis. ita corpus
miraculorum suorum. objectum veluti proprium consti
tuit. Musquam enim legimus miraculum aliquod ab eo
patratum circa honores. aut pecunias cpræter iunicum.
quo tributum redderetur cæsarij sed tantum circa cor
pus humanum. aut conservandum. aut sustentandum.
aut persanandum
subjectum istud medicinæ ccorpus nimirum huma
numj ex omnibus quæ natura procreavin maxime est
capax remediig sed vicissim illud remedium maxime est
obnoxium errori. liladem namque subjecti subtilitas et
varietas. ut magnam medendi facultatem præbet. sic
magnam etiam aberrandi facilitatem. quocirca quem
admodum ars ista cpræsertim quo nunc habetur modoj
inter præcipue conjecturalesg ita inquisitio ejus repo
nenda est inter summe arduas et accuratas Meque
propterea cum Paracelso et alchemistis ita desipimus. ut
putemus inveniri in corpore humano. quæ singulis uni
versitatis rerum speciebus cstellis. mineralibus. et aliisj
respondeant. sicut illi fabulantur. leviter et crassa Mi
nerva traducentes emblema illud veterum cquod homo
esset microcosmus.
commentum siuum. sive epitome
verum totius mundij
nihilominus huc resadredit.
hoc

ut cquod occepimus dicerej non inveniatur inter corpora

naturalia aliquod tam multipliciter compositum. quam
corpus humanum videmus enim herbas et plantas ex
terra et aqua nutririg animalia ex herbis et fructibusg
hominem vero ex carnibus ipsorum animalium cquadru
pedum. avium. pisciumj etiam ex herbis. granis. fructi
bus. succis. et liquoribus variis. non sine multiplici com
mixtione. conditura. et præparatione horum corporum.
priusquam homini sint in cibum. Adde quod animalibus
vivendi modus sit simplicior. afiiectusque. qui in corpus
agant. pauciores et adiunum fere modum operantesg
ubi homo locis habitationum. exercitationibus. affectibus.
sorrmo. et vigiliis. vices prope infinitas variarum mutatio
num subit. usque adeo verum est unamg inter res
cæteras. corporis humani massam maxime fermentatam.
et ex plurimis coagmentatam esse. At anima contra
 cxa rLj ms AuoMnnrrs scranrmnmm rss
substantiarum est simplicissima. ut non male cecinerit
ille r i -

l . - Purumque reliquit
Aithereum sensuma atque aur-ai simplicis ignem
unde minime est mirandum. animam sic collocatam. re
quiem non invenire. juxta axioma illud. f Motum rerum
extra locum esse rapidum placidum in locoi verum ut
ad rem redeamusg varia ista et subtilis corporis humani
compositio et fabrica effecit. ut sit instar organi musici
operosi et exquisiti. fquod harmonia sua facile excidit.
quare apud poetas summa ratione musica cum medicina
in Apolline conjungiturg quia similis fere sit utriusque
artis geniusg atque in eo consistat plane medici officium.
ut sciat humani corporis lyram ita tendere et pulsare. ut
reddatur concentus minime discors et insuavis. lirgo
demum ista subjecti inconstantia et varietas artem
reddidit magis conjecturalemz ars autem tam conjec
turalis cum sit. locum ampliorem dedit non solum erro
ri. verum etiam imposturæ. Siquidem omnes aliæ pro
pemodum artes et scientiæ virtute sua et functione. non
successu aut opere. judicantur. Advocatum ipsa agendi
et dicendi facultas. non exitus causæ. commendatg gu
bernator navis clavi tenendi peritia. non expeditionis for
tuna. se probat. At medicus. et fortasse politicus. vix
habent actiones aliquas proprias. quibus specimen artis
.et virtutis suæ liquido exhibeantg sed ab eventu præci
pue honorem aut dedecus reportant. iniquissimo prorsus
judicio. quotus enim quisque novit. ægroto mortuo aut
restitutm item republica stante. vel labante. utrum sit
res casus. an consiliii Pit itaque sæpissime. ut impos
tor palmam. virtus censuram referat. quin ea est homi
num infirmitas et credulitas ut sæpenumero agyrtam.
aut sagam docto medico præponant. quare poetæ ocu
lati plane et perspicaces fuisse videnturg cum Adscula
pio circem sororem dederunt. utrumque e Sole progna
tumg sicut habetur in versibus de flilsculapio Phoebi
gena z
llle repertorem medicinæ talis. et artis.
Pulmine Phæbigenam stygias detrusit ad undas
efit similiter de circa Solis filias
t i . oe
ies ns suam-mus sciam-unuim tum rv.
nives inaccessis ubi Solis filia lucis
urit odoratam nocturna in lumina cedrum.

omnibus enim temporibus. fama et opinione vulgi. sa

gæg et aniculæ. et impostores. medicorum quodammodo
rivales fuereg et de curationum celebritate cum iisdem
fere certaruntL lix hoc dit sodes. quid sequitur 1
Mempe ut medici ita secum. quemadmodum Salomon in
re graviori g t Si unus et stulti et meus eventus erit quid
lmihi prodest quod majorem sapientiæ dedi operamli
fiquidem medicis minus succenseo. si sæpenumero va
cent alicui alteri studio. quod adamant magis. quam arti
suæ propriæ. invenies etenim inter eos. poetas. anti
quarios. criticos. rhetores. politicos. theologos. atque in
iis artibus magis. quam in professione propria. eruditos.
Meque hoc fit ut arbitron quia fut quidam declamator
contra scientias medicis objicitj habeant quæ sibi obver
sentur objecta tam foeda et tristia. ut animum ad alia
abducere iis omnino sit opusg cnam qui homines sint
t Mihil humani a se alienum putentj sed ob hoc ipsum.
de quo nunc agimusg nempe quod arbitrentut parum
ipsis interesse. vel ad existimationem. vel ad lucrum.
utrum artis suæ mediocritatem. an perfectionem in ea
majorem assequantun Morbi enim tædia. vitæ dulce
.do. spei fallacia. et amicorum commendatio. efficiunt ut
homines facile in medicis qualibuscunque fiduciam colu
locent. verum si quis hæc attentius perpendat ea po
tius ad culpam medicorum. quam ad culpæ excusationem.
spectantz neque enim spem abjicere. sed vires potius in
tendere debuerant Mam si cui placet observationem
expergefacere suam. et paulatim circumspicert etiam ex
exemplis obviis et familiaribus facile deprehendet quan
tum obtineat imperii intellectus subtilitas et acumem in
varietatem sive materiæ. sive formæ rerum. Mil magis
varium. quam hominum facies et vultusg eorum tamen
discrimina infinita retinet memoria z imo pictor ex pau
culis colorum testis. acie oculi usus. et vi phantasiæ. et
manus constantia. omnium facies. qui sunt fuerunt at
que etiam csi coram repræsentarenturj qui futuri sunty
penicillo imitari ac describere posset llumana voce
nil magis varlumg hujus tamen discrimina in singulis
can mj .ms AveManrrs scranrmrwm iov
personis facile internoscimusz quinetiam non desunt
moriones et pantomimi quidam. qut quotquot libuerit
reddere sciunt et ad vivum exprimere. Mil magis væ
rium. quam soniarticulatt verba scilicetz via tamen inita
est ea reducendi ad paucas literas alphabeti. Atque il
lud verissimum est non ex eo. quod mens humana sit
minus subtilis aut capax. perplexitates et acatalepsias in
scientiis plerunque provenireg sed ex eo potius. quod
objectum nimis in remoto collocatum sit. Sicut enim
sensus. procul ab objecto dissitus. plurimum falliturg de
bite appropinquatut non multum errat g ita fit in intel
lectu. Solent autem homines naturam. tanquam ex
præalta turrt et a longe despicere et circa generalia ni
mium occuparig quando. si descendere placuerit et ad
particularia accedere. resque ipsas attentius et dili
gentius inspicere. magis vera et utilis fieret comprehen- .
sio. itaque hujus incommodi remedium. non in eo so
lum est ut organum ipsum vel acuant vel roborent sed
simul ut ad objectum propius accedant ldeoque du
bitandum non est quin s1 medict missis paulisper istis
generalibut naturæ obviam ire vellent compotes ejus
fierent de quo ait poetaz
lit quoniam variant morbt variabimus artesg
Mille mali speciet mille salutis erunt
quod eo magis facere debent quia philosophiæ ipsæ.
quibus innituntur medict sive methodici. sive chemici
cmedicina autem in philosophia non fundatæt res infirma
estj parvi revera sunt. quare si nimis generalia clicet
vera forentj hoc vitium habeant quod non bene homines
ad actionem deducantg certe majus est periculum ab
illis generalibus. quæ in se falsa suntg atque. loco dedu
tcendt seducunt
Medicina igitur tuti perspeximusj adhuc taliter com
parata est ut fuerit magis ostentata. quam elaborataz
etiam magis elaborata. quam amplificatag cum labores
in eam insumptt potius in circulo. quam in progressm
- se exercuerint Plurima enim in ea video a scriptoribus
riterataq addita pauca nam in tres partes dividemut
quæ tria ejus officia nominabimus. Primum est conser
vatio-sanitatis. secundum curatio morborum tertium
 s

ies na AuoMsnrrs sciam-unum cum 1v.

prolongatio vitæ. At istud postremurm non videntur
medici. tanquam partem principalem artis suæ agnovisse. .
verum idem reliquis duobus satis imperite immiscuisse.
Putant enim si propulsentur morbi. antequam ingruant.
et curentur postquam invaserint. prolongationem vitæ
ultro sequi. quod licet minime dubium sit. tamen pa
rum acute prospiciunt horum utrumque ad morbos tan
tum pertinere. et ad eam solummodo vitæ prolongati
onem. quæ a morbis abbreviatur et intercipiturz atqui
filum ipsum vitæ producere. ac mortem. per resoluti
onem simplicem. et atrophiam senilem. sensim obrepen
tem. ad tempus summovere. argumentum est. quod
nemo ex medicis pro dignitate tractavit Meque vero
subeat animos hominum ille scrupulus. ac si hæc res.
fato et divinæ providentiæ commissa. in artis officium et
munus jam primum a nobis revocaretur. Providentia
enim proculdubio mortes quascunque. sive ex violentia.
sive ex morbis. sive ex decursu ætatis. pariter regitz
neque tamen ideo præventiones et remedia excludit. Ars
autem. et industria humana. naturæ et fato non imperant.
sed subministrant. verum de hac parte paulo post di
cemusg hæc tantum interea præfati. ne quis tertium
istud officium medicinæ cum duobus prioribus cquod fere
adhuc factum estj imperite confundat.
quod ad officium tuendæ sanitatis attinet fex ofiiciis
prædictis medicinæ primumj multi de eo scripserunt.
cum in aliis rebus satis imperite. tum nimium fut arbi
tramurj delectui ciborum. minus. quam par est. quanti
tati eorum tribuentes. quin et in quantitate ipsa. tan
quam philosophi moralem mediocritatem nimis laudaruntz
cum et jejunia in consuetudinem versa. et victus liberalis.
s cui quis assueverit. melius sanitatem tueantur. quam
istæ mediocritates. quæ naturam ignavam fere reddunt
neque excessus. neque indigentiæ. cum opus fuerit. pati
entem. lSxercitationum autem species. quæ in sanitate
tuenda plurimum pollent. nemo ex medicis bene distinxiu
aut annotavitg cum vix inveniatur aliqua inclinatio in
morbum. quæ non exercitatione quadam propria corrigi
possit Morbis renum globorum lusus convenit. pul
rl monum sagittatim stomachi deambulatio et gestatim at
rque aliis aliæ. verum cum hæc pars. de valetudinis
cAn rLj . na AueMnnns scranrmnurvu les
conservationm secundum totum tractata sit. defectus mi
nores persequi non est nostri instituti.
iluod vero ad curationem morborum attinet. illa de
mum pars est medicinæ. in qua plurimum laboris in
sumptum est. licet fructu satis tenui. continet autcm
doctrinam de morbis. quibus corpus humanum subjicitun
una cum eorundem causis. symptomatibus. et medelis.
in hoc secundo officio medicinæ multa sunt. quæ deside
ranturz ex his pauca. sed maxime insignia. propone
mus. quæ enumerasse satis duxerimus. absque aliqua
ordinis aut methodi lege.
Primum est. intermissio diligentiæ illius hippocratis
utilis admodum et accuratæ. cui moris erat. narrativam
componere casuum circa ægrotos specialiumg referendo
qualis fuisset morbi natura. qualis medicatio. qualis
eventus. Atque hujus rei nactis nobis jam exempluma
tam proprium atque insigne. in eo scilicet viro. qui tan
quam parens artis habitus est. minime opus erit exem
plum aliquod forinsecum ab alienis artibus petere g veluti
a prudentia jurisconsultorum. quibus nihil antiquiusa
quam illustriores casus. et novas decisiones. scriptis man
dareg quo melius se ad futuros casus muniant et instru
ant. lstam proinde continuationem medicinalium nar
rationum desiderari videog præsertim in unum corpus
cum diligentia et judicio digestamz quam tamen non
intelligo ita fieri debere amplam. ut plane vulgata. et
quæ quotidie obveniant. excipiat fid enim infinitum quid
dam esset. neque ad remj nec rursus tam angustam. ut
solummodo mirabilia et stupenda fid quod a nonnullis
factum estj complectatur. Multa enim in modo rei. et
circumstantiis ejus. nova sunt. quæ in genere ipso nova
non suntz qui autem ad observandum adjiciet animum.
ei etiam. in rebus quæ vulgares videntur. multa obser
vatu digna occurrent.
item in disquisitionibus anatomicis iieri solet. ut quæ
corpori humano in universum competant. ea diligen
tissime. usque ad curiositatem. et in minimis quibusque.
notenturz at circa varietatem. quæ in diversis corporibus
reperitun medicorum diligentia fatiscit. ldeoque ana
.tomiam simplicem luculentissime tractari assero. anato
miam comparatamdesiderari statum Partes enim singu
geo llli Auommzris scmnrmnum cLllL 1v.

las recte perscrutantur homines. earumque consistentias.

figuras situsz sed illarum partium diversam in diversis
hominibus figuram et conditionem minus observant. At
que hujus omissionis causam non aliam esse arbitramun
quam quod ad primam inquisitlonem lnspectio unius aut
alterius anatomiæ sufficere possitg ad posteriorem vero
cquæ comparativa est. et casum recipitj necesse est. ut
plurimarum dissectionum attenta et perspicax observatio
adhibeatur. Prior etiam res est in qua homines docti.
in prælectionibus suis et in coetu astantium. se jactare
possuntz at secunda ea est. quæ tacita et diutina experi
entia tantum acquiri potest. illud interea minime du
bium est. quod internarum partium figura et structura
parum admodum externorum membrorum varietatilet
lineamentis cedatg quodque corda. aut jecinora. aut ven
triculi. tam dissimilia sint in hominibusa quam aut frontes.
aut nasi. aut aures. Atque in his ipsis differentiis par
tium internarum reperiuntur sæpius causæ continentes
multorum morborumz quod non attendentes medici. hu
mores interdum minime delinquentes criminanturg cum
ipsa mechanica partis alicujus fabrica in culpa sit. in
quorum morborum cura. opera luditur. si adhibeantur
medicinæ alterantes cquia res alterationem non recipitj.
sed emendanda res est. et accommodanda. seu palliandab
per victus regimen et medicinas familiares Similiter.
ad anatomiam comparatam pertinent accuratæ observa
tiones. tam humorum omnigenum. quam vestigiorum et
. impressionum morborum. in corporibus variis disscctis.
litenim humores in anatomiis. tanquam purgamenta et
fastidia. fere prætermitti solent. cum tamen in primis
necessarium sit notare. quales et quam multiplices sint
humorum differentium species cnon nimium in hac re
tribuendo divisionibus eorum receptisj qui in corpore
humano aliquando invenianturg et in quibus cavitatibus
et receptaculis. quilibet ipsorum sedes et nidulos suos
figere potissimum soleatg quoque juvamento aut damnos
atque his similia ltidem vestigia. et impressiones mor
borum. et interiorum partium ab iis læsiones et devas
tationes. in diversis anatomiis. cum diligentia notandaz
nempe apostemata. ulceraa solutiones continuitatis. putre
fictionem exesiones. consumptionesz rursus contractiones.
cAP. rLj na AneManrrs sciam-manu Sol
extensiones. convulsiones. luxationes. dislocationes. ob
structiones. repletiones. tumores. una cum omnibus ma
teriis præternaturalibus. quæ in corpore humano inveni
untur cveluti calculis. carnositatibus. tuberibus. vermi
bus. et hujusmodij hæc cinquamj omnia. et his similiao
per eam. quam diximus. anatomiam coinparatam. et
multorum medicorum experimenta in unum collata. mag
na cum cura perquiri et componi debent. At varietas
ista accidentium in anatomicis aut perfunctorie tractetur.
aut silentio præteritun
lie illo vero altero defectu circa anatomiam fnempe
quod non fieri consueverit in corporibus vivisj quid atti
net dicere i fles enim hæc odiosa. et barbara. et a celso
recte damnata. Meque tamen illud minus verum est
cquod annotatum fuit a priscisj poros complures. et mea
tus. et pertusiones. quæ sunt ex subtilioribus. in anatomi
cis dissectionibus non comparere g quippe quæ in cadave
ribus occluduntur et latent g cum in viventibus dilatentun
et possint esse conspicui. ltaque. ut et usui consulatur
simul et humanitati. non est omnino rejicienda anatomia
vivorum. neque ad fortuitas chirurgicorum inspectiones
cquod celsus fecitj remittendaz cum hoc ipsum bene ex
pediri possit per dissectionem brutorum vivorum. quæ.
non obstante suarum partium dissimilitudine ab humanis.
huic inquisitionL adhibito judicio. satisfacere possint.
item in inquisitione illorum de morbis. inveniunt mor
bos complures. quos insanabiles decernunt. alios jam in
de a principio morborum. alios post talem quampiam
periodumz ita ut L. Syllæ et triumvirorum proscriptio
nes res nihili fuerint præ medicorum proscriptionibus.
per quastot homines iniquissimis edictis morti deduntg
equorum tamen plurimi minore cum difiicultate evadunt.
quam illi olim inter proscriptiones komanas Meque
igitur dubitabo inter desiderata reponere opus aliquod
de curationibus morborum. qui habentur pro insanabili
bus g ut evocentur et excitentur medici aliqui egregii et
magnanimi. qui huic operi. quantum largitur natura re
rum. incumbantg quando hoc ipsum. t istos morbos pro
nunciare insanabilesz neglectum et incuriam veluti lege
sanciat. et ignorantiam ab infamia eximat.
item ut paulo ulterius insistamz etiam plane censeo
eos ma Auemanris scraurmnum cum 1v.
ad officium medici pertinere. non tantum ut sanitatem
restituatg verum etiam ut dolores et cruciattis morbo
rum mitigetz neque id ipsum solummodo. cum illa miti
gatio doloris. veluti symptomatis periculosi. ad convales
centiam faciat et conducat g imo vero cum abjecta pror
sus omni sanitatis spe. excessum tantum præbeat e vita
magis lenem et placidum. Siquidem non parva est feli
citatis pars cquam sibi tantopere precari solebat Augus
tus cæsarj illa euthanasiag quæ etiam observata est in
excessu Antonini Pii. quando non tam mori videretut
quam dulci et alto sopore excipi. Scribitur etiam de
lipicurm quod hoc ipsum sibi procuraveritg cum enim
morbus ejus haberetur pro desperato. ventriculum et
sensus. meri largiore haustu et ingurgitatione obruit
runde illud in epigrammatez
-lilinc Stygias ebrius hausit aquasa
vino scilicet Stygii laticis amaritudinem sustulit At
nostris temporibut medicis quasi religio est ægrotis.
postquam deplorati sint assidere g ubi meo judicio. si
officio suo. atque adeo humanitati ipsi deesse nolint et
artem ediscere et diligentiam præstare deberent qua
animam agentes facilius et mitius e vita demigrent
liane autem partem. inquisitionem de euthanasia exteri
ori cad differentiam ejus euthanasiæ. quæ animæ præpa
rationem respicitj appellamus g eamque inter desiderata
reponimus
ltem in curationibus morborum illud generaliter desi
derari reperiog quod medici hujusce ætatis. licet gene
rales intentiones curationum non male persequantut par
ticulares tamen medicinat quæ ad curationes morborum
singulorum proprietate quadam spectant aut non bene
norunt aut non religiose observant Mam medici tradi
tionum et experientiæ probatæ fructum magistralitatibus
suis destruxerunt et sustuleruntg addendo. et demendo. et
mutando. circa medicinas. prout iis libitum fuerit et fere
pharmacopoeorum more quid pro quo substituendo g ita
superbe imperantes medicinæ. ut medicina non amplius
imperet morbo. llemptis enim theriaca. et mithridatio.
et fortasse diascordio. et confectione alkermesa et paucis
aliis medicinia ad nulla fere certa pharmaca se religiose
cum lLj ne AuoMnurrs scmnrmnvm eos
et severe astringunt Mam medicamenta illa. quæ in
ofiicinis prostant venalia. potius in promptu sunt ad in
tentiones generales. quam accommodata et propria ad
curationes particulares g siquidem speciatim nullum mor
bum magnopere respiciunt. verum generatim ad obstruc
tiones aperiendas. concoctiones confortandas. intemperies
alterandas. pertinent. Atque hinc præcipue fit ut empirici
et vetulæ sæpenumero in curandis morbis felicius operen
tur. quam medici eruditi. quia medicinarum probatarum
confectionem et compositionem fideliter et scrupulose reti
nent. liquidem memini. medicum quendam apud nos in
iAnglia. practica celebrem. religione prope ludæum. libro
rum lectione tanquam Arabem. solitum dicere z i Medici
vestri hiuropæi sunt quidem viii docti. sed non norunt par
ticulares curationes morborumi quinetiam idem lude
re solebat. parum decore. dicendo g i Medicos nostros
similes esse episcopis. ligandi et solvendi claves habere.
et nihil ampliusi Sed ut serio quod res est dicamusg
plurimum referre censemus. si medici aliqui. et eruditio
ne et practica insigniores. opus aliquod conficiant. de me
dicinis probatis et experimentalibug ad morbos particu
rlares. Mam quod speciosa quis ratione nixus. existimet
decere medicum doctum chabita ratione complexionis
ægrorum. ætatis tempestatis anni. consuetudinum et
hujusmodij potius medicinas ex tempore aptare. quam
certis aliquibus præscriptis insistereg id fallax res est
et experientiæ non satis attribuit. judicio plus nimis.
Sane. quemadmodum in republica komanm cives erant
utilissimi et optime compositi. qui aut consules populo
favebant. aut tribuni in partes senatus inclinabantz ita
in hac materia. de qua agimus. medicos eos probamus.
qui aut in magna eruditione. traditiones experientiæ
plurimum faciuntg aut in practica insigni. methodos et
generalia artis non aspernantur. Modificationes vero
medicinarum csi quando sit opus eas adhiberej potius in
vehiculis earum exercendæ sunt. quam in ipso corpore
medicinarumg in quo nil novandum. absque evidenti
necessitate l-lanc igitur partem. quæ de medicinis
authenticis et positivis tractet. desiderari statuimusz res
autem est. quæ tentari non debet absque acri et severo
judicios et tanquam in synodo medicorum selectorum
SM ns Auemznrrs scranrmnum fua rv.
ltem. inter præparationes medicinarum. mirari subit
cpræsertim cum medicinæ ex mineralibus a chemicis in
tantum evectæ et celebratæ sintg cumque tales medi
cinæ tutius adhibeantur ad exteriora. quam intro suman
turj neminem adhuc inventum. qui per artem thermas
naturales et fontes medicinales imitari annixus fueritz
cum tamen in confesso sit. thermas illas et fontes. vir
tutes suas ex venis mineralium. per quas permeanu nan
cisciz quinetiam. in manifestum hujus rei documentum.
.bene norit humana industria discernere et distinguere.
per separationes quasdam ex quo genere mineralium
hujusmodi aquæ inficiantur. veluti an ex sulphure. vitri
olo. chalybe. aut aliquo similiz quæ naturalis aquarum
tinctura. si ad artificiosas compositiones reduci possem
fuerit in potestate hominis. et plura genera earum
fprout usus postulatj eiiicere. et temperamentum ipsa
rum pro arbitrio regere. liane igitur partem. de imi
tatione naturæ in balneis artificialibus fre proculdubio et
utili .et in promptuj desiderari censemus
Me vero singula scrupulosius exequamun quam vel
instituto nostro. vel hujusce tractatus naturæ convenit.
claudemus hanc partem defectus alterius cujusdam enu
meratione. qui maximi nobis videtur momentiz nimi
rum quod medendi ratio. quæ obtinuit. sit nimio plus
compendiosa. quam ut insigne aliquid aut arduum præ
stare possit. lStenim judicio nostro. opinio fuerit magis
blanda. quam vera. si quis existimet medicamentum ali
quod tam potens aut felix fieri posse. ut usus ejus sim
plex curationi alicui grandiori sufficiat Mirabilis pro
fecto foret oratio. quæ pronunciataa aut etiam sæpius
repetita. vitium aliquod animo penitus insitum aut inve
rteratum corrigere aut tollere possit. Longe certe abest.
verum quæ in natura eximie possunt. et pollent. sunt
ordo. prosecutim series. vicissitudo artificiosa quæ licet
majus quoddam in præcipiendo judicium. majoremque
in parendo constantiam requirantg tamen effectuum
magnitudine abunde rem compensant. litsi autem ex
opera med-icorum quotidiana. quam. invisendo.. assidendo.
præscribendm ægrotis præstant. putaret quispiam. haud
segniter ipsos curationem persequL atque in eadem cer
ta quadam via. insisterez tamen si quis ea. quæ præ
csP. rLj ms suumnnrls scuznrmnuzm eos

scribere et ministrare soleant medici. acutius introspiciat.

inveniet pleraque vacillationis et inconstantiæ plena. et
quæ ex tempore excogitentur. et in mentem illis veniant.
absque certo aliquo aut præviso curationis tramite. be
buerant autem etiam ab initio. post morbum bene per
spectum et cognitum. seriem curandi ordinatam meditari.
neque ab ea. absque gravi causa. discedere. Atque sci
ant pro certo medici. posse cexempli gratiaj tria fortasse
aut quatuor medicamenta ad morbum aliquem gravem
curandum recte præscribi. quæ debito ordine et debito
intervallo sumpta curationem præstentz quorum singula.
si per se tantum sumerentun aut si ordo inverteretur.
aut intervallum non servaretun fuerint prorsus nocitura.
Meque tamen id volumus. ut omnis scrupulosa et super
stitiosa curandi ratio in pretio sit tanquam optima cnon
magis. quam omnis via arcta. via sit ad coelumj verum
ut æque recta sit via. ac arcta et difficilis lianc autem
partem. quam filum rnedicinale vocabimus. desiderari
ponimus. Atque hæc illa sunt. quæ in doctrina medici
næ de curatione morborum desideramus z nisi quod res
tet unicum. quod pluris est quam illa omnia lleside
ratur nimirum philosophia naturalis vera et activa. cui
medicinæ scientia inædificetun cæterum illa non est
hujusce tractatus
rllertiam partem medicinæ. posuirnus illam de pro
longatione vitæ. quæ nova est. et desideraturg estque
omnium nobilissima. Si enim tale aliquid inveniri pos
sit. non versabitur tantum medicina in curationum sor
dibus g nec medici ipsi propter necessitatem solummodo
honorabuntur. sed utique propter donum mortalibus ex
terrenisa quasi maximum. cujus poterint esse. secundum
beum. dispensatores et administri. Licet enim mundus
homini christiano. ad terram promissionis contendenti.
tanquam eremus sitg tamen in eremo ipsa proficiscenti
bus. caleeos et vestes ccorpus scilicet nostrum. quod ani
mæ loco tegminis estj minus atteri. gratiæ divinas mu
nus quoddam æstimandum. liac de re. quia est ex op
timis. eamque inter desiderata posuimus. ex more nostro.
et monita dabimus. et indicia. et præcepta. r
Primo monemus. ex scriptoribus. circa hoc argumen
tum. neminem esse. qui aliquid magnh ne dicamus ali
cos ma Avemnnrrs scmurmnum tum 1v.
quid sani. repererit. i Aristoteles certe commentarium de
hoc edidit perpusillum. in quo nonnihil inest acuti-z quod
ipse omnia esse vult. ut solet. At recentiores tam osci
tanter. et superstitiose de hoc scripserunt ut argumen
tum ipsum. ob eorum vanitatem. tanquam vanum et ve
cors haberi coeperit
Secundo monemus. ipsas intentiones. quæ huc spec
tant. medicorum. res nihili esse. et cogitationes homi
num a re potius abducere. quam versus eam dirigere.
Sermocinantur enim. mortem in destitutione calidi et
humidi consistere z deberi itaque calorem naturalem con
fortari. humorem autem radicalem foveri z perinde ac
si hæc res jusculis. aut lactucis et malvis. aut amydo. aut
jujubis. aut rursus aromatibus. aut vino generoso. aut
etiam spiritu vini. et oleis chemicis. confici possit. quæ
omnia obsunt potius. quam prosunt.
rllertio monemus. ut homines nugari desinant. nec tam
faciles sint. ut credant. grande illud opus. quale est na
turæ cursum remorari et retrovertereg posse haustu ali
quo matutino. aut usu alicujus pretiosæ medicinæ. ad
exitum perduciz non auro potabili. non margaritarum
essentiis. et similibus nugisz sed ut pro certo habeant.
prolongationem vitæ esse rem operosam. et quæ ex coma
pluribus remediis. atque eorum inter se connexione ido
nea. constet. Meque enim quisquam ita stupidus esse
debet. ut credat. quod nunquam factum est adhuc. id
fieri jam posse. nisi per modos etiam nunquam tentatos.
quarto monemus. ut homines rite animadvertant et dis
tinguant. circa ea. quæ ad vitam sanam. et ea. quæ ad
vitam longam. conferre possunt. sunt enim nonnulla.
quæ ad spirituum
morbos arcendos. alacritatem.
prosuntg quæ et functionum robur. viet
tamenn de summa
tæ detrahunt. et atrophiam senilem absque morbis acce
lerantz sunt et alia. quæ ad prolongationem vitæ. et atro
phiam senilem longius summovendam juvant z sed tamen
non usurpantur absque periculo valetudinis g adeo ut qui
iis utentur ad prolongationem vitæ. debeant simul in
commodis occurrere. quæ alioquin ex eorum usu super
venire possint. Atque monita hactenus dedimus.
quod ad indicia attinetg tale hujus rei cquam ani
mo metimurj plasma est. conservantur res et durant
cAn nil ma Auemrznrrs sciam-unum sov
.
duobus modisz aut in identitate suag aut per reparatio
nem. ln identitate sua. ut musea aut formica in succi
nog flos. aut pomum. aut lignum. ini conservatoriis ni
valibus g cadaver inter balsama. Per reparationem. ut in
ilammag et in mechanicis. operanti ad prolongationeml
vitæ. utroque genere utendum est cdisjuncta minus pos
suntj corpusque humanum conservandum. quemadmodum
inanimata conservantur z ac rursus quemadmodum flam
ma conservaturg ac denique quadamtenus ut mechanica
conservantur. rres igitur sunt ad prolongandam vitam
intentionesz retardatio consumptionisg probitas repara
tionisg et renovatio ejus. quod coepit veterascere. con
sumptio fit a duabus deprædationibus z deprædatione
spiritus innatig et deprædatione aeris ambientis Pro
hibitio utriusque duplexz aut si agentia illa fiant minus
prædatorim aut si patientia csucci scilicet corporisj red
dantur minus deprædabilia. Spiritus fit minus prædato
rius. si aut substantia densetun ut in usu opiatorum et
nitratorum. et in contristationibusz aut quantitate mi
nuatur. ut in diætis Pythagoricis et monasticis z aut mo
tu leniatur. ut in otio et tranquillitate. Aer ambiens fit
minus prædatorius. si aut minus incalescat a radiis solis.
ut in regionibus frigidioribus. in speluncis. in montibus et
in columnis anachoretarumz aut summoveatur a corpore g
ut in cute densa. et in plumis avium. et in usu olei et un
guentorum absque aromatibus Succi corporis reddun
tur minus deprædabiles. si aut duri facti sint. aut roscidi
sive oleosi. lluri. ut in victu asperog vita in frigidog
exercitationibus robustisg balneis quibusdam minerali
bus. koscidL ut in usu dulcium. et abstinentia a salsis
et acidis. et maxime omnium in tali mistione potus. quæ
sit partium valde tenuium et subtilium. absque tamen
omni acrimonia aut acedine. lleparatio fit per alimentaz
alimentatio autem promovetur quatuor modis z per
concoctionem viscerum ad extrusionem alimenti. ut in
confortantibus viscera principaliaz per excitationem par
tium exteriorum ad attractionem alimenti. ut in exercita
tionibus et fricationibus debitis. atque unctionibus qui
busdam et balneis appropriatisz per præparationem ali
menti ipsius. ut facilius se insinuet. et digestiones ipsas
.quadamtenusanticipet. ut in variis et artifrciosis modis
 sos mii Auomunris scmnrmiwu cum 1v.
cibi condiendi. potus miscendt panis fermentandt et ho
rum trium virtutes in unum redigendiz per confortatio
nem ipsius ultimi actus assimilationit ut in somno tem
pestivo. et applicationibus quibusdam exterioribus. lle
novatio ejus. quod coepit veterascere. fit duobus modisr
vel per intenerationem habitus corporis ipsius. ut in usu
malacissationum ex balneis. emplastris. et unctionibusz
quæ talia sint ut imprimant non extrahantz vel per ex
purgationem succi veteris. et substitutionem succi novi.
ut in tempestivis et repetitis purgationibus. sanguinis
r missionibut et diætis attenuantibut quæ florem corporis
restituunt Atque de indiciis hactenus .
Præcepta. quanquam ex ipsis indiciis plurima possint
deducig tria tamen veluti præcipua subjungere visum
est. Præcipimus primo. ut prolongatio vitæ expectetur
potius a diætis statis. quam a regimine aliquo victus
familiarig aut etiam a medicamentorum particularium
excellentia. liltenim. quæ tanta virtute pollent ut natu
ram retrovertere valeantg fortiora plerunque sunt et
potentiora ad alterandum. quam ut simul in aliqua me
dicina compont multo minus in victu familiari interspergi
possint Superest itaque ut seriatim et regulariter. et
ad tempora certa. et vicibus certis recurrentia. adhibe
antur.
Secundo præcipimut ut prolongatio vitæ expectetur
potius ab operatione in spiritus. et a malacissatione par
tium. quam a modis alimentandi. litenim. cum corpus
humanuim ejusque fabrica cmissis externisj a tribus pa
tiaturg spiritibus scilicet partibus. et alimentisg via
prolongationis vitæ per alimentandi modos longa estg
atque per multas ambages et circuitus z at viæ per ope
rationes super spiritua et super partes. multo breviores
sunt et quibus citius ad finem desideratum perveniturg
eo quod spiritus subito patiantut et a vaporibus. et ab
affectibut quæ miris modis in eos possunt z partes item.
per balnea. aut unguenta. aut emplastra. quæ subitas
etiam impressiones faciunt
rllertio præcipimut quod malacissatio partium per ex
terius. fieri debet per consubstantialia. imprimentia. et
occludentia. consubstantialia enim benevolo partium
amplexu libenter excipiuntut et proprie malacissant
 cAP. rLj ns Auemsnrrs sciam-unum zog
lmprimentia autem et virtutem malacissantium. tanquam
vehicula. facilius et altius deducunt. atque ipsa partes
nonnihil expandunt. occludentia autem. virtutem utroa
rumque retinent et paulisper figunt. et perspirationem.
quæ est res malacissationi opposita cquia humidum
emittitj cohibent. ltaque per hæc tria csed potius ordine
disposita et succedentia. quam commixtaj res absolvitun
lnterim in hac parte monemusg non eam esse intentionem
malacissationis. ut nutriat partes per exteriusg sed tan
tum ut eas reddat magis idoneas ad nutriendum. quic
quid enim magis aridum est. minus est activum ad
assimilandum. Atque de prolongatione vitæ. quæ est pars
tertia medicinæ noviter ascripta. hæc dicta sint.
veniamus ad cosmeticam. quæ certe partes habet civi
les. partes rursus effoeminatas corporis enim munditia.
et decor honestus. recte existimatur promanare a modestia
quadam morum. et a reverentiag imprimis erga lleum.
cujus creaturæ sumusg tum erga societatem. in qua
degimus g tum etiam erga nosmet ipsos. quos non minus.
imo magis quam alios. revereri debemus. verum adul
terina illa decoratim quæ fucos et pigmenta adhibet digna
certe est illis defectibus. qui eam semper comitanturg
cum non sit. aut ad fallendum satis ingeniosa. aut ad
utendum satis commoda. aut ad salubritatem satis tuta
et innocua. Miramur autem. pravam hanc consuetudinem i
fucandi. leges censoi-ias. tam ecclesiasticas quam civilesi
cquæ alias in luxuriam circa vestes. aut cultus capillorum
effoeminatos. admodum fuerint severæj ita diu fugisse
Legimus certe de lezabele. quod pigmentis faciem obli
. veritg verum de listhera et duditha nil tale perhibetur. .
Pergamus ad athleticamz eam sensu intelligimus paulo
largiori. quam accipi consuevit huc enim referirnus
quicquid versatur circa conoiliandam qualemcunque
cquam corpus humanum suscipitj habilitatemg sive sit
agilitatis sive tolerantiæ. quarum agilitas- duas habet
partesa robur et velocitatemz ac tolerantia itidem duas.
vel indigentiarum naturalium patientiam. vel in crucia
tibus fortitudinem. quorum omnium videmus sæpenu
mero exempla insignia. in practica funambulorum. in duro
victu hominum quorundam .barbarorum. in stupendis
viribus mmthcorumil et in constantia nonnullorum inter
voL. v1L P
slo na AueMsMrs scmnrmnum fua rv.
exquisita tormenta lmo si aliqua alia .reperiaturfacultaa
quæ in priorem partitionem non cadit cqualls m urina
toribus sæpe conspicitur. qui mirifice anhehtum cohibere
possuntj ad hanc ipsam artem aggregari-volumus Atque
quod talia iieri quandoque possint. manifestlsslmum estz
at philosophia et inquisitio causarum circa eadem fere
neglecta jacetg hanc arbitramur ob causam. quod homi
nibus persuasum sit hujusmodi magisteria naturæ solum
modo vel ex peculiari certorum hominum indole cquæ sub
disciplinam non caditj vel a diutina. ab annis usque
puerilibus consuetudine cquæ potius imperari. quam
doceri soletj obtinere. quod etsi verum prorsus non sit.
tamen defectus hujusmodi rerum quid attinet notareP
certamina enim olympica jam diu cessaruntz tum etiam
in ejusmodi rebus mediocritas sufficit ad usum z excellentia
autem mercenariæ cuidam ostentationi fere inservit.
Postremo accedimus ad artes voluptarias liæ secundum
sensus ipsos dispertitæ suntz oculos oblectat præcipue
pictoria. cum aliis artibus innumeris quæ ad magnificen
tiam spectant. circa ædificia. hortosr vestes. vasa. calices.
gemmas. et similia Aures demulcet musica. quæ tanta
vocum. spiritus. chordarum. varietate et apparatu instructa
est. olim etiam hydraulica pro coryphæis quibusdam
artis ejus habita sunt. quæ nunc prope obsoleverunt.
Atque artes. quæ ad visum aut auditum spectant. præ
aliis præcipue liberales habitæ suntz sensus hi duo magis
castiz scientiæ magis eruditæ. quippe qui etiam mathe
maticam. veluti ancillam. in familiis suis habeantz etiam
altera ad memoriam et demonstrationem altera ad mores
et affectus animi nonnihil respicit. lieliquorum sensuum
oblectationes. atque artes circa ipsos. minus in honore
sunt. veluti luxuriæ. quam magnificentiæg propiores z
unguenta. odoramenta. deliciæ et cupediæ mensarumg
maxime autem incitamenta libidinis. rectius censore. quam
doctore. indigent optime sane a quibusdam annotatum
est. nascentibus et crescentibus rebuspublicis artes mili
tares fiorere g in statu et culmine positis liberales g at ad
declinationem et decasum vergentibus voluptarias. l-læc
vero ætas nostra. vereor ne. tanquam in decasu felicitatis.
in artes voluptarias inclinet. quare ista missa faciamus.
cum artibus voluptariis joculares copulo. neceptiones
 cAP. llLj ne AvSMSMPlS scrsnrmaum ill
siquidem sensuum inter delectationes sensuum reponen
dæ sunt.
dam vero transcursis doctrinis illis circa corpus hu
manum cmedicina. cosmetica. athletica. voluptariaj illud
obiter monemus g cum in corpore humano tot res in
considerationem veniant partes. humores. functiones.
facultates. accidentia z cumque csi nobis integrum essetj
constitui oportuisset corpus unicum doctrinæ de corpore
humano. quæ ista omnia complecteretur csimile illi doc
o
trinæ de anima. de qua mox dicemusj tamem ne artes
nimis multiplicentur. neve veteres artium limites cplus
quam necesse fueritj transponantur. doctrinam de partibus
corporis humani. de functionibusg de humoribus. de re
spiratione. de sonmo. de generatione. de foetu et gestatione
in utero. de augmentis. de pubertate. de canitie. de im
pinguatione. et similibus. in corpus medicinæ recipimusg
licet ad officia illa tria non proprie pertineantg sed quia
corpus ipsum hominis sit per omnia medicinæ subjectum.
Motum autem voluntarium. et sensum. ad doctrinam de
anima rejicimusg siquidem animæ partes in his duobus
sunt potiores. Atque sic-doctrinam. quæ circa corpus
hominis versatur. quod animæ pro tabernaculo duntaxat
est. claudimus.
cAPuP rllliltrlllllM.

rnnrrrro Pln-LoSoPl-llæ llllMAMA-l cmcA AMlMAM m nocrnr

SAM llli srrnAcnLog nr nocrxmAM nrz AnlMA sansrmn
srva rnonucrm ran/nno sncunnA nrusnaM PmLoso
rima m nocrnmAM llli sunsrAnrlA nr rAcuLrArmus
AnlMM. nr nocrnmAM llli usu kf onmcrrs PAcuLPArvM.
Arrannrcns nus nocrlrnuz llli rAcuLrArrnus AnrMzaz
nocramA llli nrvmArlonn MAflikALlSs nr nocrnmA llli
Pascrrmrroxn msrnlnurro PAcvLrliAilluM AnlMzlS sau

SllllLlS m Morurr liii SllMSllhL

vnmAMus ad doctrinam de anima humanas e cujus

thesauris omnes cæteræ doctrinæ depromptæ sunt. lSjus
duæ sunt partesg altera tractat de anima rationali. quæ
divina est g altera de irrationali. quæ communis est cum
brutis Motavimus autem paulo superius cubi de formis
loquebamurj differentes illas duas animarum emanatio
nes. quæ in prima utriusque creatione se dant conspici
P a
ua na Auomsnrls scmnrmnum cum 1v.
endasg nimirum. quod altera ortum habuerit a spiraculo
bei. altera e matricibus elementorum. Mam de animæ
rationalis generatione primitiva. ita ait Scripturaz t Per
mavit hominem de limo terræ. et spiravit in faciem ejus
spiraculum vitæl At generatio animæ irrationalis. sive
brutorum. facta est per verba illa. fProducat aqua. Pro
ducat terral hæc autem anima cqualis est in hominej
animæ rationali organum tantum est. atque originem
habet et ipsa quoque. quemadmodum in brutis. e limo
terræ g neque enim dictum est. l Pormavit corpus hominis
de limog terræz sed l Pormavit hominem gi integrum scilicet
hominem. excepto illo spiraculo. quamobrem partem
prima-m doctrinæ generalis circa animam humanam. doc
trinam de spiraculo appellabimus g secundam vero. doc
trinam de anima sensibili sive producta. Meque tamem
cum hactenus philosophiam solam tractemus cquippe sa
cram theologiam in fine operis collocavimusj partitio
nem istam a theologia mutuaremus. nisi etiam cum prim
cipiis philosophiæ conveniretr Plurimæ enim et maxi
mæ sunt animæ humanæ præcellentiæ supra animas bru
torum. etiam pixlilosophantibus secundum sensum mani
festæ. ubicunque autem tot et tantarum invenitur ext
cellentiarum symbolum. ibi merito semper constitui de
bet differentia specifica ltaque nobis non nimium pla
cet confusa illa et promiscua philosophorum de animæ
functionibus tractatiog ac si anima humana gradu po
tius. quam specie. discriminata esset ab anima brutorumz
non aliter. quam sol inter astra. aut aurum inter metalla.
Subjungenda est etiam partitio alia doctrinæ generalis
circa animam humanam antequam de speciebus fusius
loquamur. litenim. quæ de speciebus postea dicemus.
utramque partitionem. tum illam. quam jammodo posui
mus. tum istam. quam nunc proponemus. simul tracta
bunt. Secunda igitur partitio sit in doctrinam de sub
stantia et facultatibus animæ. et doctrinam de usu etob
jectis facultatum . uma
m Præmissis itaque his partitionibus geminis. ad species
accedamus boctrina de spiraculo. eademque de sub-.
stantiaranimæ rationalis. complectitur inquisitiones illas
de natura ejusg utrum nativa sit illa. an adventitiag. sea
parabilis. an inseparabilisg mortalia an irmnortalisy quar
t
 ut i
cAræ rrLj nx AueMaxrrs sciam-unuim ars
tenus legibus materiæ alligata. quatenus minimeg et si
milia quæ vero hujus sunt generis. licet etiam in phi
losophia. et diligentiorem et altiorem inquisitionem sub
ire possint. quam adhuc habeturg utcunque tamen in
fine. religioni determinanda et definienda rectius trans
mitti censemusz aliter enim. erroribus haud paucis. et
sensus illusionibus omnino exponentur. litenim. cum
substantia animæ. in creatione sua. non fuerit extracta
aut deducta ex massa coeli et terræ. sed immediate inspirata
a beog cumque leges coeli et terræ sint propria subjecta
philosophiæ g quomodo possit cognitio de substantia ani
mæ rationalis ex philosophia peti et haberii quinimo ab
eadem inspiratione divina hauriatury a qua substantia
animæ primo emanavit.
boctrina vero de anima sensibilL sive productan etiam
quatenus ad substantiam ejus. vere inquiriturz at ea in
quisitio nobis quasi desiderari videtuiu quid enim ad
doctrinam de substantia animæ faciunt. actus ultimus. et
forma corporis. et hujusmodi nugæ logicæi Anima sia
quidem sensibilis sive brutorum. - plane substantia corpo
.rea censenda est. a calore attenuata. et facta invisibi isg
aura cinquamj ex natura flammea et aerea conflata. aeris
fmollitie
actionemadvibrandam
impressionem
dotatag
recipiendam.
partim ex
ignis
oleosis
vigorepar

tim ex aqueis nutritag corpore obducta. atque in ani

malibus perfectis in capite præcipue locata g in ner
vis percurrens. et sanguine spirituoso arteriarum refecta
et reparata g quemadmodum Semardinus rrelesius et
discipulus ejus Augustinusl nonius aliqua ex partes non
omnino inutiliter. asseruerunt. itaque de hac doctrina
diligentior fiat inquisitioz eo magis quod hæc res non
bene intellecta. opiniones superstitiosas. et plane contami
.natas et dignitatem animæ humanæ pessime conculcaijl
. tes. de metempsychosi et lustrationibus animarum per
periodos annoruiru denique de nimis propinqua animæ
humanæ erga animas brutorum per omnia cbgnatiuna
lpeperit. list autem hæc anima in brutis anima principia
. lis cujus corpus brutorum organum g in homine autem
organum tantum etquam
ipsa animæ.
animæ indigitari
rationalisgpossit.
et spiritus
ipsum dppellationeg At
lque de summa animæ hactenus . ii i
am mi AueMaurrs salaminii-mur tua 1v. .
Pacultates autem animæ notissimæ suntg intellectut
ratio. phantasia. memoria. appetitus. voluntasg denique
universæ illæ. circa quas versantur scientiæ logicæ et
ethicæz sed in doctrina de anima. origines ipsarum trac
tari debent idque physice. prout animæ innatæ sint et
adhæreant z usus tantum ipsarum. et objecta. illis alteris
artibus deputantur. Atque in hac parte nihil egregii
fut nobis videturj adhuc repertum estg quanquam desi
derari eam haud sane dixerimus. l-labet etiam pars ista de
facultatibus animæ appendices duasg quæ etipsæ.quemad
modum tractantut potius fumos nobis exhibuerunt quam
flammam aliquam lucidam veritatis z altera harum est doc
trina de divinatione naturali g altera de fascinatione.
bivinationem ab antiquis. nec male. in duas partes
divisam habemusg artificialem et naturalem. Artificialis
ratiocinando. ex indicatione signorum. prædictionem col
ligit Maturalisa ex ipsa animi præsensione interna. abs-.
que signorum adminiculis.præsagit Artificialis duplexg
altera argumentatur ex causis z altera ex experimentis tan
tum. cæca quadam auctoritate z quæ posteriot ut pluril
mum. superstitiosa est gi quales erant ethnicorum disci
plinæ circa inspectionem extorum. volatum avium. etsi
milia. ntiam chaldæorum astrologia solennion non
multo melior. At artificialis divinatio utraque inter di
versas scientias spargitun llabet astrologus prædicti
ones suas ex situ astrorum zlhabet etiaml medicus suas.
de morte ingruenteg de convalescentiag de symptoma
tibus morborum superventurit ex urinis. pulsibus. as
pectu ægrotorunt et similibus z habet et politicus suas-z
. o urbem venalem. et cito perituram. si emptorem in
veneritli cujus vaticinii fides non diu morata esta im
pleta primum in Sylla. postea in cæsare. lllujusmodi
igitur prædictiones præsentis non sunt institutt verum ad
artes proprias remitti debent Maturalis autem divina
tio. ex vi scilicet interna animi ortum habent ea demum
est de qua nunc agitur. Plæc duplex estg alterayua
tiva g altera per influxum. Mativa hoc nititur supposi
tionis fundamentog quod anima in se reducta. atque col
lecta. nec in corporis organa diffusaa habeat ex vi propria
essentiæ suæ aliquam prænotioneni rerum futurarumz
illa vero optime cernitur in somnia ecstasibut confiniis
 cum uLj ns AueMsnrrs scmnrmnou eli
mortis g rarius inter vigilandum. aut cum corpus sanum i
sit ac validum ll-lujusmodi vero status animi procura
tur fere. aut adjuvatur ex abstinentiis. atque illis rebus.
quæ animam a muneribus corporis exercendis maxime
sevocant. ut sua natura absque impeditionibus exterio
rum gaudere possit. bivinatio vero per infiuxum hoc
altero suppositionis fundamenta nititur g quod anima.
veluti speculum. illuminationem quandam secundariam a
præscientia bei et spirituum excipiatz cui etiam idema
qui priorii status et regimen corporis confert. liadem
enim animæ sevocatio eflicit. ut et sua natura impensius
utatur. et divinorum iniiuxuum sit magis susceptivaz
nisi quod in divinationibus per infiuxum anima fervore
quodam. atque tanquam numinis præsentis impatientia
cquæ apud priscos sacri furoris nomine vocabaturj corri
piatur z in divinatione autem nativa. quieti potius et va
cationi propior sit.
Pascinatio autem est vis et actus imaginationis inten
sivus in corpus alterius enim imaginationis super
corpus proprium ipsius imaginantis superius perstrinxi
musl ln hoc genere schola Paracelsi. et ementitæ na-.
turalis magiæ cultores. tam fuerunt immodici. ut imagi
nationis impetum et apprehensionem miracula patranti
fidei tantum non exæquarint. Alii ad similitudinem ve
ri propius accedentesg cum occultas rerum energi
as et impressiones. sensuum irradiationes. contagionum
de corpore in corpus transmissiones. virtutum mag
neticarum delationesa acutius intuerenturg in eam opi
nionem devenerunt. quod multo magis a spiritu in
spiritum ccum spiritus præ rebus omnibus sit et ad agen
dum strenuus. et ad patiendum tener et mollisj impres
siones. et delationes. et communicationes fieri poterint.
unde increbuerunt opiniones factæ quasi populares de
genio superiori. de hominibus quibusdam infaustis et
ominosis. de ictibus amoris et invidiæ. et aliæ his similes.
Atque huic conjuncta est disquisitio. quomodo imagina
tio intendi et fortificari possitl quippe si imaginatio
fortis tantarum sit virium. operæ pretium fuerit nosse.
quibus modis eam exaltari. et seipsa majorem fieri de
turil Atque hic oblique. nec minus periculosa se insi
nuat palliatioquædam et defensio maximae partis magiæ
me na Avemnrzns scmurunmm tum rv.
ceremonialis. Speciosus enim fuerit prætextus. ceremo
.nias. characteres. incantationes. gesticulationes. amuleta.
et similia. non ex aliquo tacito aut sacramentali cum ma
lis spiritibus contractu vires nanciscig sed eo pertinere
tantum. ut imaginatio illius. qui his utitur. roboretur et
exaltetur z quemadmodum etiam in religione. usus ima
ginum. ad mentes hominum in rerum contemplatione
defigendag et devotionem precantium excitandam. in
valuit. Attamen mea talis est sententiag etiam si detur.
vim imaginationis esse utique potentem. atque insuper
ceremonias vim illam intendere et roborareg posito de
nique. quod adhibeantur ceremoniæ ad hanc intentionem
sincere. atque tanquam remedium physicum. absque
aliqua vel minima cogitatione de invitandis per ipsas
auxiliis spirituumz haberi nihilominus debent pro illici
tis. propterea quod sententiæ illi divinæ. adversus homi
nem propter peccatum latæ. repugnent et recalcitrentz
t ln sudore vultus comedes panem tuuml Siquidem
rnagia ejus generis. egregios illos fructus. quibus lleus
pretium laborem constituit adipiscendos proponit. per
paucasg easque faciles et minime operosas observantias.
supersunt doctrinæ duæ. quæ ad facultates animæ in
ferioris. sive sensibilis. præcipue spectant. utpote quæ
cum organis corporeis maxime communicant. Altera
de motu voluntarioz altera de sensu et sensibili. ln
priori harum. etiam alias satis jejune inquisita. unica pars
fere integra deest litenim de officio et fabrica com
moda nervorum et musculorum. et aliorum. quæ ad
hunc motum requiruntur gi quæque pars corporis quies
cat. dum alia moveaturg tum quod hujusce motus rec
tor. et quasi auriga sit imaginatiog adeo ut dimissa ima
giue. ad quam motus fertur. statim intercipiatur et sista
tur motus ipse fut cum deambulamua si alia subeat
cogitatio acris et defixaa continuo consistimusj et aliæ
nonnullæ subtilitates non male in observationem et in
quisitionem jam pridem venerunt. quomodo vero com
pressiones. et dilatationes. et agitationes spiritus cqui
proculdubio motus fons estj corpoream et crassam
partium molem fiectat. excitet. aut pellat. adhuc diligen
ter inquisitum et tractatum non est. Meque mirum.
cum anima ipsa sensibilis hactenus potius pro entelechia
 cAP. rrLj ns AueMnnrrs scmnrmnvm eri
et functione quadam habita sit. quam pro substantia
At quando jam innotuerit. ipsam esse substantiam cor
poream et materiatam. necesse est etiam. ut quibus nixi
bus aura tam pusilla et tenera. corpora tam crassa et
dura in motu ponere possit. inquiratur. ne hac parte
igitur. cum desideretur. fiat inquisitio.
at At de sensu et sensibili longe uberior et diligentior
adbibita est inquisitio. tam in tractatibus circa ea gene
ralibus. quam in artibus specialibus. utpote perspectiva.
rmusicag quam vere nihil ad institutumz quandoquidem
illa tanquam desiderata ponere non liceat. Sunt tamen
duæ partes nobiles et insignes. quas in hac doctrina desi
derari statuimusg altera de differentia perceptionis et
sensusg altera de forma lucis.
Atque differentiam inter perceptionem et sensum. be
ne enucleatam. debuerant philosophi tractatibus suis de
sensu et sensibili præmitterm ut rem maxime fundamen
talem. videmus enim. quasi omnibus corporibus natu
ralibus inesse vim manifestam percipiendiz etiam electio
.nem quandam amica amplectendi. inimica et aliena fu
giendi. Meque nos de subtilioribus perceptionibus tan
tum loquimun veluti cum magnos ferrum allicit g flam
ma ad naphtham assilitg bulla bullæ approximata coitg
radiatio ab objecto albo dissilitg corpus animalis utilia
assimilat. inutilia excernitg spongiæ pars cetiam super
aquam elevataj aquam attrahit. aerem expellit g et hujus
modi. litenim quid attinet talia enumerarei Mullum
siquidem corpus ad aliud admotum illud immutati aut
- ab illo immutatun nisi operationem præcedat perceptio
reciproca. Percipit corpus meatus. quibus se insinuatz
percipit impetum alterius corporis. cui ceditz percipit
amotionem alterius corporis. a quo detinebatura cum- se
recipitz percipit divulsionem sui sentiunt cui adtempus
resistitz ubique denique est perceptio. Aer verorcalie
dum et frigidum tam acute percipitl ut ejus perceptio
sit longe-subti1ior. quam tactns humanig qui tamen pro
calidi et frigidi norma habetur.. buplex igitur de
prehenditur circa hanc doctrinam hominum culpaz
alial quod eam intactam et intractatam tamen
sit res nobilissimaj- plerunque reliquerunt zl- alia. quod
qui huiercontemplatieni forte animum adjeeeruna longi
 eis na memini-ris scnmnAnun/L lzL1n.1v.
usa quam par est provecti sunt et sensum corporibus
omnibus tribueruntg ut piaculum fere sit ramum arboris
avellere. ne forte instar Polydori ingemiscat At debue
rant illi differentiam perceptionis et sensus. non tantum
in comparatione sensibilium ad insensibilia. secundum
corpus integrum. explorare cveluti plantarum et animæ
liumj verum etiam in corpore ipso sensibili animadver
tere. quid in causa sit cur tot actiones expediantut
absque omni tamen sensu i cur alimenta digerantur.
egeranturg humores et succi. sursum. deorsum. feran
turg cor et pulsus vibrent g viscera. sua quæque opificia.
sicut officinæ. producantg et tamen hæc omnia. et com
plura alia. absque sensu fiant/l verum homines non-sa
tis acute. qualis sit actio sensus. viderunt atque quod
genus corporis. quæ mora. quæ conduplicatio-impressio
nis ad hoc requirantut ut dolor vel voluptas sequaturP
benique.differentiam inter perceptionem simplicem et
sensum. nullo modo nosse videnturg nec quatenus fieri
possit perceptio absque sensu. Meque enim hæc verbo
rum tantum controversia est sed de re magni prorsus
momenti. ne hac igitur doctrina fut imprimis utili. et
ad plurima spectantej melius inquiratur z quandoquidem
etiam circa hanc rem inscitia tantum apud nonnullos ex
antiquis philosophis potuerit ut omnibus sine discrimine
corporibus animam infundi putaverintz neque enim vide
bant quomodo motus cum discretione fieri potuerit abs
que sensug
i ille formaaut sensus
lucis quodadesse
debitaabsque anima.
non facta fuerit inquisitio
fpræsertim cum in perspectiva strenue elaborarunt homi
liesj stupenda quædam negligentia censeri possit. lite
nim. nec in perspectiva. nec alias. aliquid de luce. quod
valeat inquisitum est. liadiationes ejus tractantur. ori
gines minime Sed collocatio demum perspectivæ inter
mathematica. hunc ipsum defectum et alios similes pepe
ritg quia a physicis præmature discessum est. rllracta
tio autem de luce. et causis ejus. in physicis rursus su
perstitiosa fere est tanquam de re inter divina et natu
ralia medias adeo ut quidam ex Platonicis eam materia
ipsa antiquiorem introduxerint cum enim spatium
esset difflatum. id primum lumina postea vero corpore
impletum fuisse. vanissimo commento asserueruntz quam
cara uLj na Auemaurrs scmnrmnum zlg
do tamen Scripturæ sacræ. massam coeli et terræ. tene
brosam. ante lucem creatamgdiserte posuerint. quæ
vero physice et secundum sensum de ea tractantun ea
statim ad radiationes descendunt. ut parum physicæ in
quisitionis circa hanc rem extet. bebuerant autem ho
mines contemplationes suas submittere paulispen et
quid sit corporibus omnibus lucidis commune inquirere.
tanquam de forma lucis. liltenim quam immensa est
corporis differentia csi ex dignitate considerenturj inter
solem et lignum putridum. aut squamas etiam piscium
putridasi lnquirere etiam debuerant. quid tandem in
causa sit. cur aliqua ignescant. et lucem ex se jaciant
calefacta. alia minimei Perrum. metalla. lapides. vitrum.
ligna. oleum. sevum. ab igne. vel flammam vibrant. vel
saltem rubescuntz at aqua. aer. acerrimo et tanquam
furenti calore fervefacta. nihil tamen lucis adipiscuntun
nec splendent. quod si quis hoc eo iieri putet. quod
proprium sit ignis lucere. aqua autem et aer igni omnino
inimica sintg is sane nunquam per obscura noctis in aqua
salsa. tempestate calida. remigavitg cum guttulas aquæ
ex remorum concussione subsilientes micare et lucescere
videre potuisset quod etiam fit in spuma maris ferven
tiore. quam pulmonem marinum vocant. quid denique
habent commune cum fiamma et ignitis cicendulæ et lu- .
ciolæg et musea lndica. quæ cameram totam illustratg
et oculi quorundam animalium in tenebrisg et saccharum
inter radendum. aut frangendumg et sudor equi nocte
æstuosa festinantisg et alia nonnullai quin et homines
tam parum in hac re viderunt. ut plerique scintillas e
silice aerem attritum putent. Attamen quando aer ca
lore non ignescat. et lucem manifesto concipiat. quomodo
tandem fit. ut noctuæ. et feles. et alia nonnulla animalia.
noctu cernant i Adeo ut ipsi acri cquando visio absque
luce non transigaturj necesse est inesse lucem aliquam
nativam et genuinam. quamvis tenuem admodum et in
firmam. quæ tamen sit radiis visivis hujusmodi animalium
proportionataa iisque ad videndum sufiiciat. verum hu
jusce mali fut plurimorumj causa est. quod homines ex
instantiis particularibus. formas naturarum communes
non elicueruntg id quod nos tanquam subjectum pro
prium metaphysicæ posuimuss quæ et ipsa physicam
seo me memini-rs scmni-mnum tum 1v.
sive doctrinæ de naturæ pars est. ltaque de forma et
noriginibus lucis fiat inquisitim eaque interim inter desi
derata ponatun Atque de doctrina circa substantiam
animæ. tam rationalis quam sensibilit cum facultatibus
suis. atque de ejusdem doctrinæ appendicibus. hæc dicta
sint
 P kA M c 1 Scf

nAnoms llli vlillvLAMlo. vrcncoMPrls

simon ALPAML
ms i

PlSMPPAPll liili AllSMliPMiPlS

sclnlvtrlAnuM
Lllilin numerus

Ab lllilSlSM SlluM.

cAPlyP PlllMllML

manno nocwamz cmeA.ustmr m- onrmA racemis-mm

uinu inmundas m poculum M- mmimam unum-m
Loercau m ran-rns mvnmxnmb aum-canna mmmmb
nr rnAnnnnL

bocrnmA circa intellectum crex optimej atque illa altera

circa voluntatem hominis in natalibus suis tanquam- geo
mellæ sunt. litenim illuminationisl puritas. et arbitrii
libertas simul inceperunt. simul corruerunt.. Meque
datur in universitate rerum. tam intima sympathiau quam
illa veri et boni. quo magis nubori fuerit viris doctis. si
scientia sint tanquam angeli alati. cupiditatibus vero tune
quam serpentes. qui humi reptants circumgerpntes smit
mas instar speculi sane. sed menstruati.
venimus jamad doctrinam circa usum et objectay fav
cultatum animæ humanæ. illa duas habet partem eas
que notissimam et consensu receptasg logicam et ethicamz
quod doctrinam civilem. quæ vulgo ut pars ethicæ
collocaturz ante emancipaverimusg et in iintegram
doctrinam de homine congregatm sive injsocietategcone
gea ma maluimus scnmrmnmm tum v.
stituerimusg hic tantum de homine segregato tractantes
Logica de intellectu et ratione g ethica de voluntate. ap
petitu. et affectibus disseritz altera decreta. altera ac
tiones progignit. verum quidem est. quod phantasia
in utraque provincia. tam judiciali quam ministeriali. le
gati cujusdam. aut internuncii. aut procuratoris reciproci
vices gerit Mam sensus.idola omnigena phantasiæ tra
dit. de quibus postea ratio judicatz at ratio vicissim
idola electa et probata phantasiæ transmittit. priusquam
fiat executio decreti. Siquidem motum voluntarium
perpetuo præcedin eumque incitat phantasiaz adeo ut
phantasia sit utrique tam rationi quam voluntati instm
mentum communez nisi quod danus iste bifrons sit. et
duas obvertat faciesz facies enim rationem aspiciensa ve
ritatis habet effigiemg facies autem actionem aspiciens
efiigiem bonitatis z quæ tamen sint facies.
quales decet esse sororum

Meque vero merus et nudus internuncius est phantasiag

sed auctoritatem non exiguam vel accipit. vel usui-pan
præter delationem simplicem mandati. liecte enim Aris
toteles. i ld imperii habet anima in corpus. quod dominus
in mancipium g ratio vero in phantasiam. quod in libera
civitate magistratus in civem gi ad quem possit sua vice
redire dominatio. videmus enimlquod in iis quæ sunt
fideietet evehaturz
dat religionis. non
phantasia supra ipsamdivina
quod illuminatio rationem scan
locumiha
beat in phantasia cquin potius in ipsa arce mentis et in
tellectusj verum quemadmodum gratia divina invirtuti
bus utitur motibus voluntatisg lita similiter gratia divina
in illuminationibus utitur motibus phantasiæg unde fit
ut religio semper aditum . sibi ac viam ad animum quæ
sierit per similitudines. typos. parabolas. visiones. insom
nia. liursus haud humile est regnum phantasiæ in per
suasionibus. a vi eloquentiæ insinuatis Mam ubi per
orationis artificia hominum animi demulcentun inflam
mantun et in quamcunque partem pertrahunturg totum
illud fit per exsuscitationem phantasia quæ impotens jam
facta. non solum rationi insultat. verum eidem vim quo
dammodo facit partim occæcando. partim extimulando.
neque tamen causa videtur. cur a partitione priore dis
cAp. rj ne AueMnnrrrs scmnrrzmum ess
cedamus. Mam phantasia scientias fere non paritg si
quidem poesis cquæ a principio phantasiæ attributa estj
pro lusu potius ingenii. quam pro scientia. habenda.
Potestatem autem phantasiæ in naturalibus doctrinæ de
anima paulo ante assignavimusz eam vero. quam habet
cum rhetorica cognationem. illi ipsi arti de qua infra
tractabimusj remitti par est.
Pars ista humanæ philosophiæ. quæ ad logicam spectat.
ingeniorum plurimorum gustui ac palato minus grata estg
et nihil aliud videtur. quam spinosæ subtilitatis laqueus
ac tendicula Mam sicut vere dicitur scientiam esse animi
pabulumz ita in hoc pabulo appetendo et deligendo ple
rique palatum nacti sunt lsraelitarum simile in deserto z
quos cupido incessit redeundi ad ollas carniumg mannæ
autem fastidium cepitz quæ licet cibus fuerit coelestis.
minus tamen sentiebatur almus et sapidus. liodem modo
fut plurimumj illæ scientiæ placent quæ habent infusio
nem nonnullam carnium magis esculentamz quales sunt
historia civilis. mores. prudentia politica. circa quas homi
num cupiditates. laudes. fortunæ vertuntur et occupatæ
sunt. At istud lumen siccum plurimorum mollia et ma
dida ingenia offendit et torret. cæterum unamquam
que rem propria si placet dignitate metiri. rationales
scientiæ reliquarum omnino claves suntz atque quemad
modum manus instrumentum instrumentorum. anima
forma formarum. ita et illæ. artes artium ponendæ suntz
neque solum dirigunt. sed et roborant g sicut sagittandi
usus et habitus. non tantum facit ut melius quis collimet.
sed ut arcum tendat fortiorem.
Artes logicæ quatuor numero suntg divisæ ex finibus
suis.
bus giinaut
quos
ut tendunt. ld enim
inveniat. quod agit homo
quæsiveritz in rationali
aut judicem quod
inveneritz aut retineat. quod judicaveritz aut tradat.
quod retinuerit. Mecesse igitur est. ut totidem sint artes
rationalesz ars inquisitionis seu inventionisz ars exami
nis seu judiciiz ars custodiæ seu memoriæ z et ars elocu
tionis seu traditionis. ne quibus jam sigillatim dicemus
 Sed- ne Auemmzrls scmurmnum fLrn.v.

cAPlyP sncuMnuM
PAa-rrrlo mvnnrivæ m mvnnrlvAM AltrrlliM nr AnaliMllM
ronuMz anonamz Pllloll lLAlluM fama lllMlMlliPl nasum-.
lllzrflllh PAltprlilllo mvnnrlvm AltrflllM m nxPnnmnnAM

Lrrmm-rAm nr olicAMliM novum nnLmnAfr1o miram

11111111111 LlrSllArzlL

lnvnnrroms duæ sunt species. valde profecto inter se

discrepantesg una artium et scientiarumg altera argu
mentorum et sermonum Priorem harum desiderari
prorsus pronunciog qui quidem talis mihi videtur esse de
fectus. ac si quis in inventario conficiendo bonorum alicu
jus defuncti ita referatg numeratæ pecuniæ nihiL lit
enim cætera omnia pecunia paranturz ita et per hanc
artem reliquæ acquiruntur. Atque sicut lndia occiden
talis nunquam nobis inventa fuisset nisi præcessisset acus
nauticæ inventiog licet regiones illæ immensæ. versoriæ
motus pusillus sita ita non est cur miretur quispiam in
artibus perlustrandis et promovendis ampliores progres
sus factos non esses quandoquidem ars ipsa inveniendi
et perlustrandi scientias hactenus ignoretun
liane scientiæ desiderari partem plane in confesso est.
Primo enim dialectica nihil profitetur. imo ne cogitat
uidem. de inveniendis artibus. sive mechanicis. sive cquas
vocantj liberalibusg aut etiam de illarum operibus harum
vero axiomatibus eliciendisg sed quasi præteriens homines
alloquitut et dimittit edicens. ut cuique in sua arte cre
dant celsus. vir prudenst non solum medicus clicet
moris sit omnibus in laudes artis propriæ effundij gravi
ter et ingenua de empiricis et dogmaticis medicorum
sectis loquens. fateturg t Medicamenta et remedia prius
fuisse inventa. de causis vero et rationibus posterius dis
ceptatumg non ordine converso. causas ex natura rerum
primo erutas fuisse. easque inventioni remediorum præ
luxissef At Plato non semel innuit t Particularia in
finita esseg maxime rursus generalia minus certa docu
menta exhiberez medullam igitur scientiarum. qua arti
fex ab imperito distinguitut in mediis propositionibus
consistere. quas per singulas scientias tradidit et docuit
cara ufj na Auemanrrs scmnrunum t aas

experientiaf quin et illi. qui de primis inventoribus

aut scientiarum originibus verba feceruns casum potius
quam artem. celebrarunt g atque animalia bruta. quad
rupedes aves pisces serpentes magis quamhomines tan
quam scientiarum doctores introduxerunt z
. bictamnum genitrix cretæa carpit ab lda.
Puberibus caulem foliis et flore comantem
Purpureo z non illa feris incognita capris
Sramins cum tergo volucres hæsere sagittas
i fSneid xii. fili
Adeo ut minime mirum sit cum in more apud antiquos
fuerit rerum utilium inventores consecrarej apud Ailgyp
tios gentem priscam ccui plurimæ artes initia sua debentj
templa plena fuisse simulacris brutorumg hominum vero
simulacris prope vacuag -
omnigenumque deum monstris et latrator Anubis
contra Meptunum. ret venerema contraque Minervama etc.
ASneid viii. asa
quod si malis ex traditione Sræcorum. artes potius ho
minibus ut inventoribus tribuereg haudquaquam tamen
dixeris Prometheum ad ignis inventionem contempla- .
tiones adhibuisseg aut cum silicem primo percuteret.
scintillas expectassez sed casu in illud incidisse. atque
fut aiuntj- furtum dovi fecisse ita ut ad artium inven
tionem quod attinet. capræ sylvestri pro emplastris phi- .
lomelæ pro modulationibus musicis ibidi pro levationi
bus intestinorum. operculo ollæ. quod dissiliit. pro re
tormentaris denique fut verbo dicamusj casui aut cuivis
alteri rei plus debeamus quam dialecticæ. Mec vero
multo aliter se habet modus ille inveniendi. quem recte
describit virgiliusz Seorg i. 1SS.
ut varias usus meditando extunderet artes
. Paulatim -
Mon enim alia hic proponitur inveniendi methodus quam
cujus bruta ipsa sunt capacis et quam crebro usurpantz
nimirum attentissima circa unam rem solicitudm ejusque
perpetua exercitatis quas sui conservandi necessitas hu
jusmodi animantibus imponit. cicero enim vere admo
dumg l usus uni rei deditus et naturam et artem sæpe
vincitf quare si prædicetur de hominibus
i voL. vrL q
iiti ns- AuoMnurrs scraurmnuu tum v.
-- Labor omnia vincit
lmprobusa et duris urgens in rebus egestas z
etiam de brutis similiter quæritut
quis expedivit psittaco suum xargee
corvo quis auctor fuit ut magna siccitate lapillos immit
teret arbori cavæ. ubi aquam forte conspexerit ut sur
gentem laticem rostro posset attingerel quis viam
monstravit apibus. qui per aerem. tanquam vastum mare.
agros fioridos. licet multum ab alvearibus dissitos. solent
petere. et favos suos denuo repeterel quis formicam
docuit ut grana in colliculo suo reponenda circumro
deret prius. ne reposita germinarent et spem suam illu
derentq quod si in versu illo virgiliano quis notet ver
bum illud extzmdert quod difficultatem reig et verbum
illud paulatim quod tarditatem innuitg redibimus unde
profecti sumus. ad rzligyptiorum illos deosg cum hac
tenus homines modice rationis facultate. neutiquam vero
oflicio artis. usi sint ad inventa detegenda.
Secundo. hoc ipsum. quod asserimus csi advertatur
paulo diligentiusj demonstrat inductionis forma. quam
roponit dialecticag qua scilicet scientiarum principia
inveniantur et probenturg quæ vitiosa plane est et incom
petens. et naturam tantum abest ut perficiat ut etiam
eam pervertat et detorqueat qui enim modum acute
introspexerit quo ros iste æthereus scientiarum. similis
illi de quo loquitur poett
Aerei mellis coelestia dona.

colligatur ccum et scientiæ ipsæ ex exemplis singulis.

partim naturalibut partim artificialibusA tanquam prati
floribus et horti. extrahanturj reperiet profecto animum
suapte sponte. et nativa indole. inductionem solertius
conficere. quam quæ describitur a dialecticisg siquidem
ex nuda enumeratione particularium fut dialectici solentj
ubi non invenitur instantis contradictoria. vitiose con
cluditurg neque aliquid aliud hujusmodi inductio pro
ducit quam conjecturam probabilem quis enim in se
recipiet cum particularia. quæ quis novit aut quorum
meminit ex una tantum parte compareantg non delites
cere aliquoct quod omnino repugnetl Perinde ac si
cum rLj ms Auemznrrs scmnrmnum aer
Samuel acquievisset in illis lsai filiis. quos coram adduc
tos videbat in domog et minime quæsivisset bavidem.
qui in agro aberat Atque hæc inductionis forma csi ve
rum omnino dicendum sitj tam pinguis est et crassa. ut
incredibile videatur. tam acuta et subtilia ingenia cqualia
in his rebus meditationes suas exercueruntj potuisse eam
mundo obtrudereg nisi illud in causa fuisset quod opera
festinata ad theorias et dogmata contendissentz particu
laria autem fpræsertim moram in iis longioremj ex fastu
quodam et elatione animi. despexissent. llli enimex
empla. sive instantias particulares. vice lictorum aut via
torum adhibuerunt ad summovendam turbam. ut dog
matibus suis viam aperirentg neutiquam autem ea inde
ab initio in consilium advocarunt. ut legitima fieret et
matura de rerum veritate deliberatio. certe perculserit
animos pia et religiosa quædam admiratio. cum videamus
eadem calcata vestigia. ad errorem ducentizu in divinis
et humanis. guemadmodum enim in divina veritate per
cipienda ægre quis in animum inducat. ut fiat tanquam
parvulusg ita in humana perdiscenda. provectos utique.
puerorum more. prima inductionum elementa adhuc
legere et retractare. res humilis existimetur et quasi
contemnenda.
rllertim si concedatun principia scientiarum ex induc
tione. qua utuntur. vel sensu et experientia. recte posse
constituig certissimum est tamem axiomata inferiora ab
iis per syllogismum non posse fin rebus naturalibus. quæ
participant ex materiaj recte et tuto deduci ln syllo
gismo enim fit reductio propositionum ad principia per
propositiones medias l-læc autem sive inveniendi sive
probandi forma in scientiis popularibus cveluti ethicis.
politicis. legibus. et hujusmodij locum habetz imo et in
theologicisg quandoquidem neo pro bonitate sua pla
cuerit captui humano se accommodarez at in physicis.
ubi natura opere. non adversarius argumento constrin
gendus est. elabitur plane veritas ex manibusg propter
longe majorem naturalium operationum. quam verborum
subtilitatemz adeo ut succumbente syllogismo. inducti
onislcveræ scilicet et emendatæj officio ubique opus sit.
tam ad principia magis generalia. quam ad propositiones
inferiores. Mam syllogismi ex propositionibus consis
og
aas ms Avemmzrrs scmnrmnum tum v.
tuntg propositiones ex verbisg verba notionum tesseræ
sunty quare si notiones ipsæ cquæ verborum animæ
suntj male et varie a rebus abstrahantur. tota fabrica
corruit. Meque laboriosa vel consequentiarum argu
mentorum. wel veritatis propositionum examinatio. rem
in integrum unquam restituetg cum error sit fut loA
quuntur medicij in digestione prima g quæ a functionibus
sequentibus non rectificatun Mon igitur absque magna.
et evidenti causa evenit. ut complures ex philosophis
caliqui autem eorum maxime insignesj academici fuerint
et sceptici qui scientiæ humanæ et syllepsium certitu
dinem sustuleruntg ultra verisimilitudinem aut probabili
tatem negantes eam pertingere. lnficias non iverim.
visum esse nonnullis Socratem. cum scientiæ certitudi
nem a se amoveret. per ironiam tantum hoc fecisseg et
scientiam dissimulando simulassez renunciando scilicet
iis. quæ manifesto sciebat. ut eo modo. etiam quæ ne
sciebat. scire putaretur. Meque etiam injgrecentiore
academia cquam amplexus est ciceroj illa opinio acata
lepsiæ admodum sincere culta fuit Pltenim qui elo
quentia floruerunt hanc fere sectam sibi desumpserunt.
ut in utramque partem copiose disserendi gloriam asse
querentur z unde a via illa recta. per quam ad veritatem
pergere debuissent. tanquam ad deambulationes quas
dam amoenas. animi causa institutam deflexum est. con
stat tamem nonnullos sparsim in utraque academia cveteri
et novaj multo magis inter scepticos. acatalepsiam istam
simpliciter et integre tenuisse. verum in hoc maxime
ab illis peccatum estg quod sensuum perceptiones calum
niabanturg unde scientias radicitus evellebant. Sensus
vero. licet sæpenumero homines aut fallant. aut desti
tuant. possint tamen multa adjuti industria ad scientias
sufiicereg idque non tam appe instrumentorum clicet et
hæc quoque aliqua ex parte prosintj quam experimen
torum ejus generis. quæ objecta subtiliora. quam pro
sensus facultate. ad objecta sensu comprehensibilia pro
ducere queant llebuerant autem potius defectum hac
in parte imputasse mentis tum erroribus. tum contu
maciæ cquæ rebus ipsis morigera esse recusatj et pravis
demonstrationibus. et modis ratiocinandi. et concludendL
ex perceptione sensuum. perperam institutis l-læc au
eAP. rLj ms AueManrrs scranrmnvm ess
tem loquimun non quo intellectui detrahatur. aut ne
gotium totum deseratur. sed quo intellectui auxilia com
moda comparentur et subministrentun quibus rerum
ardua et naturæ obscuritatem vincere possunt Memo
enim tanta pollet manus constantia. aut etiam habitu.
ut rectam lineam ducere. aut perfectum circulum circum
scribere. manu libera possit g quod tamen ope regulæ. aut
circini. facere in promptu est. 1 l-læc igitur res ipsa est.
quam paramus. et ingenti conatu molimurg ut scilicet
mens per artem fiat rebus parg utque inveniatur ars
quædam indicii et directionisa quæ cæteras artes. earum
que axiomata. atque opera detegat. et in conspectum
det. liane enim merito desiderari posuimus.
Ars ista indicii cita enim eam appellabimusj duas habet
partesz aut enim defertur indicium ab experimentis ad
experimentaz aut ab experimentis ad axiomata. quæ et
ipsa nova experimenta designent. Priorem harum ex
perientiam literatam nominabimus. posteriorem vero in
terpretationem naturæ. sive novum organum. Prior
quidem fut alibi attigimusj vix pro arte habenda.est. aut
parte philosophia sed pro sagacitate quadamg unde
etiam eam venationem Panis choc nomen ex fabula mu
tuatij quandoque appellamusz attamen quemadmodum
possit quis. in via sua. triplici modo progredi g aut cum
palpat ipse in tenebris g aut cum alterius.manu ducatum
ipse parum vidensg aut denique cum vestigia lumine
adhibito regatz similiter cum quis experimenta omnigena
absque ulla serie. aut methodo tentetg ea demum mera
est palpatioz cum vero nonnulla utatur in experimentando
directione et ordine. perinde est. ac si manu ducatur.
Atque hoc illud est. quod per experientiam literatam in
telligimusz nam lumen ipsum. quod tertium fuit. ab in
terpretatione naturæ. sive novo organo. petendum est.
Literata experientia. sive venatio Panis. modos ex
perimentandi tractatz eam ccum desiderari posuerimus.
neque res sit plane perspicuaj pro more et instituto
nostro aliquatenus adumbrabimus. Modus experimentandi
præcipue procedit. aut per variationem experimentis aut
per productionem experimentig aut per translationem
experimentis aut per inversionem experimentis aut per
compulsionem experimentis aut per appiicationem ex
ego ns AueMsnris scmnrmnum cum v.
perimentig aut per copulationem experimenti-g aut de
nique per sortes experimenti universa vero ista cohibita
sunt citra terminos axiomatis alicujus inveniendi. illa
enim altera pars de novo organo. omnem transitionem
experimentorum in axiomatit aut axiomatum in experi
menta. sibi vindicet
variatio experimenti fit primo in materiag scilicet
quando experimentum in jam cognitis. certæ materiæ
fere adhæsitg nunc vero in illis. quæ similis sunt speciet
tentetur z veluti confectio papyri in pannis linteis tantum
probata est in sericis minime cnisi forte apud chinensesj
neque rursus in filaceis. compositis ex setis et pilis. ex
quibus conficitur cquod vocamusj camelotumg neque de
nique in laneis. gossypio. et pellibusg quanquam hæc
tria postrema magis esse videntur heterogenem itaque
admisceri possint potius. quam per se utilia esse. item
insitio in arboribus fructiferis in usu est in arboribus
sylvestribus raro tentatag licet perhibeatur ulmum in
ulmum insitam miras producere foliorum umbras insitio
etiam in floribus rara admodum est licet hoc jam coeperit
fieri in rosis muscatellit quæ rosis communibus feliciter
inoculantur. litiam variationem in parte rei. inter varia
tiones in materia ponimus. videmus enim. surculum in
trunco arboris insitum felicius pullulare. quam si terræ
indatur. cur non et semen cepæ capiti alterius cepæ
viridis inditum. felicius germinet quam si nudæ terræ
commissum fuerit 1 Atque hic radix pro trunco variatur.
i ut hæc res insitio quædam in radice videri possit. variatio
experimenti fit secundo in efiicientez radii solis per spe
cula comburentia. calore ita intenduntut ut materiam.
quæ ignem facile concipiat accendere possintz num et
radii lunæi per eadem. ad lenissimum aliquem gradum
teporis actuari possunt ut videamus. utrum corpora
omnia coelestia sint potestate calida i ltem calores radiost
per specula scilicet intendunturz num etiam calores opaci
cquales sunt lapidum et metallorum antequam candeantj
idem patiunturg an potius sunt luminis in hac re partes
nonnullæi ltem suocinum et gagates fricata paleas tra
huntg num etiam et ad ignem tepefactai variatio experi
menti fit tertio in quanto z circa quod diligens admodum
est adhibenda cura. cum hoc multi circumstent errores
cara rLj na Auemnnrrs scmnrmnmzn asl
credunt enim homines aucta aut multiplicata quantitats
pro rata augeri aut multiplicari virtutem. lit hoc fere
postulant et supponunt. tanquam res sit mathematicæ
cujusdam certitudinis g quod omnino falsissimum est.
globus plumbeus unius libræ a turri demissus cputaj
decem pulsuum spatio. ad terram descendit z num globus
duarum librarum fin quo impetus iste. motus quem
vocant. naturalis duplicari debetj spatio quinque pulsuum
terram ferieti At ille æquali fere tempore descendes
neque accelerabitur juxta rationem quanti. item sulphuris
cputaj drachma una semilibræ chalybis admists eam
fluere faciet et colliquariz num igitur uncia sulphuris
quatuor libris chalybis ad colliquationem sufiicieti At
illud non sequitur. certum enim est. obstinationem
materiæ in patients per quantitatem. augeri amplius
quam activitatem virtutis in agente Porro nimium æque
fallit ac parum. litenim in excoctionibus et depurationi
bus metallorum. error est familiaris ut ad excoctionem
promovendam. aut calorem fornacis aut additamenti.
quod injiciunt. molem augeant. At illa supra modum
aucta operationem impediunt g propterea quod vi et acri
monia sua multum ex metallo puro in fumos vertant eta
asportentg ut et jactura fiatg et massa. quæ remanet.
magis sit obstinata et dura. Pebent igitur homines
ludibrium illud mulieris Adsopi cogitare t quæ sperarat.
ex duplicata mensura hordei gallinam suam duo ova
quotidie parituramz at illa impinguata nullum peperit.
Prorsus non tutum fuerit alicui experimento naturali
confidere. nisi facta fuerit probatio. et in minors et in
majore quanto. Atque de variatione experimenti hac
tenus . .
Productio experimenti duplexg repetitis et extensioz
nimlrum. cum aut experimentum iteratur. aut ad sub
tilius quiddam urgetur. ltepetitionis exemplum tale sit.
Spiritus vini fit ex vino per destillationem unicamg estque
vino ipso multo acrior et fortior z num etiam spiritus vini
ipse destillatus sive sublimatus se ipsum fortitudine æque
superabiti At repetitio quoque non absque fallacia estz
etenim. tum secunda exaltatio. prioris excessum non
æquatg tum etiam sæpenumero per iterationem experi
menti. post statum sive acmen quandam operationis
asa ma avemas-ris scuznrmnunn tum v.
tantum abest ut progrediatur natura. ut potius relabatur.
dudicium igitur in hac re adhibendum ltem argentum
vivum. in linteo. aut alias in medio plumbi liquefacti.
cum refrigescere coeperit insertum. stupefitg nec amplius
fluitz num et idem argentum vivum. si sæpius immissum
fuerit ita figetut ut fiat malleabile i lixtensionis exem
plum tale sitz aqua in summo posita. et pensilis facta.
et per rostrum vitri oblongum in vinum dilutum immersa.
separabit aquam a vinoz vino in summum se paulatim
recipiente. aqua in imo subsidente z num etiam. quemad
modum vinum et aqua ccorpora scilicet diversaj hoc
ingenio separantut possint quoque partes vini ccorporis
nimirum integrij subtiliores a crassioribus separarig ut
fiat tanquam destillatio. per pondut et in summo repe
riatur aliquid spiritui vini proximum. sed forte delicatius i
ltem magnes ferrum integrum trahit s num etiam frustum
magnetis in dissolutione ferri immersum. ferrum ad se
alliciet et se ferro obducetl ltem. versorium acus nau
ticæ se ad polos mundi applicat z num etiam eadem via
et consecutione. qua coelestiai videlicet ut si quis acum
in contrario situ. hoc est in puncto australi ponat et
paulisper teneat ac deinde vim omittat z num forte acus
ad septentriones se conferet eligendo potius rotare per
occidentem in situm desideratum. quam per orientemil
ltem. aurum argentum vivum. juxta positum. imbibitz
num vero aurum recipit illud argentum vivum intra se.t
sine extensione molis suæ. ut fiat massa quædam ipso
auro ponderosiori ltem. homines memoriæ serviunt
collocando imagines personarum in locis. Mum etiam
idem assequentut missis locis. et affingendo actiones aut
habitus personisiP Atque de productione experimenti
hactenus.
i rfranslatio experimenti triplexz aut a natura vel casu
in artemz aut ab arte vel practica alia in aliamz aut a
parte alicujus artis in partem diversam ejusdem lllrans
lationis a natura aut casu in artem innnmera sunt ex
emplaz adeo ut omnes fere artes mechanicæ. a tenuibus
initiis. natura aut casu præbitis. ortum habuerint Ad
agio receptum erat t botrum contra botrum citius matu
resceref id quod de mutuis amicitiæ operis et officiis
increbuit At nostri cydræ fvini scilicet ex pomisj con
cAnrLj ns AveManrrs scmmmnum aas
fectores. hoc optime imitantun caverit enim ne poma
tundantur aut exprimantur. antequam. nonnullo tem
pore in acervos conjecta. mutuo contactu maturuerintg
unde nimia potus aciditas emendetur. ltem. lridum
artificiosarum imitatio ex aspersione spissa guttularum.
ab iridibus naturalibus ex nube roscida. facili ductu trans
lata est. ltem. modus destillandi. vel ex alto peti. ex
imbribus scilicet aut roreg vel ex humili illo experi
mento guttarum. in patinis ollis aquæ bullientis super
impositis. adhærentium. desumi potuit. rfonitrua au
tem et fulgura imitari veritus quis esset. nisi operculum
monachi illius chemici. magno impetu et fragore. subito
in sublime jactum. submonuisset. verum quo hæc res
magis exemplis abundet. eo pauciora adducere opus fu
erit. llebuerant autem homines. si illis utilia inquirere
vacaret. naturalia opificia et operationes singulas. attente.
et minutim. et ex composito intueri g et secum perpetum
et acriter cogitare. quænam ex ipsis ad artes transferri
possit. Speculum enim artis naturaz nec pauciora sunt
experimenta. quæ ab arte in artem. seu a practica in
practicam. transferri possuntg licet hoc rarius in usu sit.
Matura enim ubique omnibus occurritg at artes singulæ
artificibus tantum propriis cognitæ sunt. Specilla ocu
laria ad visum debilem juvandum inventa suntz num et
comminisci quis queat aliquod instrumentum. quod auri
bus appensum surdastris ad audiendum juveti ltem.
imbalsamationes et mel cadavera conservantg annon
possit aliquid ex his in medicinam transferri. quod etiam
vivis corporibus prositil ltem. sigillorum practica in
cera. cæmentis. et plumbo. antiqua fuitz at hæc etiam
impressioni in chartis. sive arti typographicaz viam mon
stravit. ltem. sal in coquinaria carnes condit. idque
melius hieme. quam æstate. Annon hoc ad balnea uti
liter transferri possit. eorumque temperamentum. quando
opus fuerit. vel imprimendum. vel extrahendumiP ltem.
sal in nupero experimento. de conglaciationibus artiiici
alibus. magnas vires ad condensandum obtinere reperiturz
annon possit hoc transferri ad condensationes metallorum z
cum jampridem notum sit. aquas fortes. ex nonnullis
salibus compositas. dejicere et præcipitare arenulas auri
ex metallis aliquibus auro ipso minus densisii ltem
est mi AueMnnns scnmrmnmm tum v.
pictoria imagine memoriam rei renovat z annon hoc tra
ductum est in artem eam. quam vocant. memoriæi ne
his in genere monitum sit g quod nihil ad imbrem quen
dam inventorum utilium. eorundemque novorum. veluti
coelitus deducendum. tantum valere possit. quantum. si
experimenta complurium artium mechanicarum. uni ho
mini. aut paucis. qui se invicem colloquiis acuere possint.
in notitiam venerintz ut per hanc. quam dicimus. experi
mentorum translationenn artes se mutuo fovere. et veluti
commixtione radiorum accendere possint. quamvis enim
via rationalis per organum longe majora spondeatg atta
men hæc sagacitas. per experientiam literatam. plurima
interim ex iis. quæ in proximo sunt. in genus humanum.
tanquam missilia apud antiquos donativa. projiciet et
sparget. Superest illa translatio de parte artis in partem
diversamg quæ parum differt a translatione de arte in
artemz verum quia artes nonnullæ spatia magna occu
pant. ut etiam translatiouem experimentorum ferre intra
se ipsas possint. hanc etiam speciem translationis subjun
gere visum estt præcipue. quia magni prorsus est in non
nulla arte momenti. Plurimum enim ad artem medi
cinæ amplificandam profuerit. si experimenta partis illius
medicinæ de curationibus morborum ad partes illas de
tuenda sanitate. et prolongatione vitææ transferantur. Si
enim opiatum aliquod insigne ad spirituum. in morbo
pestilenti. furibundam incensionem reprimendam suffe
cerit. non dubitet quispiam. quin simile aliquod. debita
dosi familiare redditum. etiam incensionem eam gliscen
tem. et obrepentem. quæ per ætatem fin aliqua ex parte
frænare et retardare possit. Atque de translatione ex
perimenti hactenus. marui- qq arrier
nga llnversio experimenti iit. cum contrarium ejus. quod
experimento constat. probatur. lixempli gratiaz cali
dum per specula intenditur z num etiam frigidum i ltem.
calidum se diffundendo. fertur tamen potius in sursumz
num etiam frigidum se diffundendo. fertur magis in de
orsumi lixempli gratias accipias bacillum ferreum.
illudque in uno fine calefacias g et deinde erigas ferrum.
parte calefacta subtus locatag in superiore parte manu
apposita. actutum manum aduretg parte autem calefacta
supra locata. et manu subtus. multo tardius adurct Mum
cum rLj na Auommrrs scmnrmnnm aas
etiam. si totum bacillum calefiat. et finis alter nive. vel
spongia. in aqua frigida tincta. madefiatz si nix aut
spongia superius locetur. num cinquamj frigus deorsum
mittet citius. quam inferius locata. sursumi ltem. radii
solis supra album dissiliunt. supra nigrum congrcganturz
num etiam umbræ super nigrum disperduntury super
album congregantur i ld quod in loco tenebroso. luce
per foramen exiguum tantum immissa. fieri videmus. ubi
imagines rerum. quæ foras sunt. super papyrum. quæ
alba est. excipiuntun supernigram minime. ltem. vena
frontis ad dolorem hemicranicum inciditurz num etiam
hemicranium scarificatur ad sodami Atque de inver
sione experimenti hactenus.
compulsio experimenti fit. ubi urgetur et producitur
experimentum. ad annihilationem vel privationem vir
tutisz in reliquis enim venationibus. fera capitur tantumg
at in ista. occiditun lSxemplum compulsionis tale est.
Magnes ferrum trahitz urge ergo ferrum. aut urge
magnetem. ut amplius non fiat attractioz veluti. num
forte si magnes ustus fuerit. aut in aquis fortibus mace
ratus. virtutem suam deponet. aut saltem remittet i con
tra. si chalybs aut ferrum in crocum martis redigantuig
vel in chalybem. quem vocant præparatum. vel etiam in
aqua forti solvantun num adhuc ea alliciat magnesf
liursus Magnes ferrum trahit per universa. quæ novi
musa mediag nempe si interponatur aurum. argentum.
vitrum. llrge igitur aliquod medium. si fieri possit.
quod virtutem intercipiatz probatur argentum vivumz
probentur oleum. gummi. carbo ignitus. et alia. quæ
adhuc probata non sunt. ltem. introducta sunt nuper
perspicilla. quæ visibilia minuta miris modis multiplicent.
llrge usum eorum. vel ad species tam pusillas. ut am
plius non valeantz vel ita grandiusculag ut confundan
tur. Scilicet. num poterint illa in urina clare detegere
ea. quæ alias non perspicerenturf Mum poterint in
gemmis. ex omni parte pmis et nitidis grana aut nuj
beculas conspicienda daret Mum et pulviscula in sole
fquæ llemocrito pro atornis suis. et principiis rerum.
falsissime objiciebanturj tanquam corpora grandiuscula
monstrare i Mum pulverem crassiusculumg ex cinnabarir
et cerussa. ita ostendere distributum. ut appareant hic
sse .mz AueMnnrrs scmnrmnum tum v.
granula rubra. illic albarl Mum rursus. imagines ma
jores cputa faciem. oculum. etc.j in tantum multiplicatas
ostendere. in quantum pulicem. aut vermiculumi bium
byssum. aut hujusmodi textile linteum delicatius. et
paulo apertius. ita foraminatum ostendere. ac si esset
retei verum in compulsionibns experimentorum minus
moramut quia fere extra limites experientiæ literatæ
cadunt et ad causas. et axiomata. et novum organum
potius spectant ubicunque enim fit negativa. aut pri
vativa. aut exclusivag coepit jam præberi lux nonnulla ad
inventionem formarum. Atque de compulsione experi
menti hactenus. .
Applicatio experimenti nihil aliud est quam ingenio
sa traductio ejus. ad experimentum aliud aliquod utile.
lixemplum tale sit. corpora quæque suas habent di
mensiones. sua ponderaz aurum plus ponderis. minus
dimensionit quam argentumg aqua. quam vinum Ab
hoc traducitur experimentum utile. ut ex mensura im
pleta. et pondere excepto. possis dignoscere quantum ar
genti fuerit admixtum auro. vel aquæ vino. quod fuit .
lib/giwar illud Archimedis. ltem. carnes in nonnullis cel
lis citius putrefiunt xquam in aliis z utile fuerit experi
mentum hoc traducere ad dignoscendos aeres. magis aut
minus salubres ad habitationemg ubi scilicet carnes diu
tius vindicentur a putredinez possit idem applicari ad
revelandas salubriores aut pestilentiores tempestates an
ni. verum innnmera sunt ejusmodi. livigilent modo
hominesz et oculos perpetum alias ad naturam rerum.
alias ad usus humanas vcrtant Atque de applicatione
experimenti hactenus
copulatio experimenti est applicationum nexus et ca
tenag cum. quæ singula profutura non fuissent ad usum
aliquem. connexa valeant lixempli gratiag rosas aut
fructus serotinos habere cupis g hoc fiet si gemmas præ
cociores avellas g idem fiet si radices. usque ad ver adul
tum. denudes. et acri exponasg at multo magis si copu
letur utrumque ltem. ad refrigerandum maxime faci
unt glacies. et nitrumg utrumque commixtum multo
magis verum et hæc res per se perspicua est. Atta
men fallacia ei sæpe subesse possit fut et omnibus. ubi
desunt axiomataj si copula fiet ex rebus. quæ diversis et
cAP. rLj ns AveMsnrrs scmrsrmnuim asr
quasi pugnantibus modis operantur. Atque de copula
tione experimenti hactenus
Pestant-sortes experimenti. hic vero experimentan
di modus plane irrationalis est. et quasi furiosusg cum
aliquid experiri velle animum subeat. non quia aut ratio.
aut aliquod aliud experimentum te ad illud deducat. sed
prorsus quia similis res adhuc nunquam tentata fuit.
haud tamen scio an in hac ipsa re de qua nunc agi
musj non aliquid magni lateatz si. inquam. omnem lapi
dem in natura moveas Magnalia enim naturæ fere ex
tra vias tritas et orbitas notas jacent. ut etiam absurdi
tas rei aliquando juvet At si ratio simul comitetus id
est ut et manifestum sit. simile experimentum nunquam
tentatum fuisss et tamen causa subsit magna. cur tente
turg tum vero hæc res ex optimis est. et plane sinus na
turæ excutit. ldxempli gratiaz in operatione ignis su
per aliquod corpus naturale. alterum horum hactenus
semper evenit. ut aut aliquid evolet cveluti flamma et fu
mus in combustione vulgarij aut saltem fiat separatio
partium localis et ad nonnullam distantiam. ut in de
stillationem. ubi fæces subsident. vapores in receptaculs
postquam luserint. congregantun At destillationem
clausam cita enim eam vocare possumusj nemo mortali
um adhuc tentavit z verisimile autem videtur vim calo
ris si intra claustra corporis sua in alterando edat faci
nora g cum nec jactura fiat corporis nec etiam liberatiog
tum demum hunc materiæ Proteum. veluti manicis de
tentum. ad complures transformationes adacturam. si
modo calor ita temperetur et alternetus ut non fiat va
sorum confractio. hist enim hæc res matrici similis natu
rali. ubi calor operatus nihil corporis aut emittitur aut
separaturz nisi quod in matrice conjungaturalimenta
tiog verum quatenus ad versionem eadem res videtur.
rfales igitur sunt sortes experimenti.
lllud interim. circa hujusmodi experimenta monemus g
ut nemo animo concidat. aut quasi confundatus si experi
ments quibus incumbis expectationi suæ non respondeant.
Pltenim quod succedit. magis complacet g at quod non suc
cedit. sæpenumero non minus informat. Atque illud semper
in animo tenendum cquod perpetuo inculeamusj experi
menta lucifera etiam adhuc magis quam fructifera ambi
PSS ma AuaMsxrrs scmurmuuu tum v.
enda esse. Atque de literata experientia hæc dicta sint
quæ fut jam ante diximusj sagacitas potius est et odora
tio quædam venatica. quam scientia. ne novo organo
autem silemus. neque de eo quicquam prælibamus g quo
niam de eo ccum sit res omnium maximaj opus integrum
cannuente favore divinoj conficere nobis in animo est.
cAPllrjl1 rnnrruM
Pan-nno mvnurrvæ Ancuzuauronum m rnoMrruAmAM nr
roi-rerum. rranni-lo remeat m animalium nr murmu
LA1t1zM. nxnMrLuM
oxn ms caAvr roricza muvrrcumuns. m inquisiti
nr LnvL i

hrvmvrro argumentorum. inventio proprie non est.

lnvenire enim est ignota detegere. non ante cognita re
cipere aut revocare. liujusce autem inventionis usus
atque officium non aliud videtut quam ex massa scien
tiæ. quæ in animo congesta et recondita est ea. quæ ad
rem aut quæstionem institutam faciunt dextere depro
mere. Mam cui parum aut nihil de subjecto. quod pro
ponitur. innotuit ei loci inventionis non prosunt g con
tra. cui domi paratum est quod ad rem adduci possit is
etiam absque arte. et locis inventionit argumenta tan
dem clicet non ita expedite et commodej reperiet et pro
ducet Adeo ut hoc genus inventionis csicut diximusj
inventio proprie non sitg sed reductio tantum in memo
riam. sive suggestio cum applicatione. Attamem quo
niam vocabulum invaluit et receptum est vocetur sane
inventiog siquidem etiam feræ alicujus venatio et inven
tio. non minus cum illa intra vivariorum septa indage
tut quam cum in saltibus apertis. dici possit Missis
vero verborum scrupulis. illud constet scopum et finem
hujusce rei esse promptitudinem quandam et expeditum
usum cognitionis nostræ. potius quam ejusdem amplifi
cationem aut incrementum.
Atque ut parata sit at disserendum copia. duplex ra
tio iniri potest Aut ut designetur et quasi indice mon
stretut ad quas partes rem indagare oporteatg atque
hæc est ea. quam vocamus topicam. Aut ut jam antea
composita sint et in usum reposita argumenta. circa eas
res. quæ frequentius incidunt et in disceptationem veni
untg atque hanc promptuariam nominabimua l-læc
cum nLj ns inuenimus scmnrmnvm aas
autem posterior tanquam scientiæ pars vix dici meretun
cum in diligentia potius consistat quam in eruditione
aliqua artificiosa veruntamen hac in parte Aristoteles.
ingeniose quidem. sed tamen damnosa sophistas sui tem
poris deridet inquiensz t Perinde illos facere. ac si quis
calcearium professus. rationem calcei conficiendi non dot
ceret sed exhiberet tantum calceos complurimos. diversæ
tam formæ quam magnitudinisi Attamen hic regerere
liceatg calcearium. si in ofiicina nil calceorum haberet
neque eos consueret nisi rogatusg egenum prorsus man
surum. et per-paucos inventurum emptores. Sed longe
aliter Salvator nosten de divina scientia verba faciens.
inquit t omnis scriba doctus in regno coelorum similis
est homini patrifamilias. qui profert de thesauro suo nova
et veterai videmus etiam. priscos rhetores oratoribus
præcepisst ut præsto haberent locos communes varios.
jam pridem adornatos. et in utramque partem tractatos
et illustratosz exempli gratia. Pro sententia legis adver
sus verba legis g et e contraz Pro fide argumentorum
adversus testimoniag et e contra. cicero autem ipse.
longa doctus experientia. plane asserit posse oratorem
diligentem et sedulum jam præmeditata et elaborata ha
bere. quæcunque in disceptationem venientz adeo ut in
causæ ipsius actione. nihil novum. aut subitum inseri ne
cesse fuerit præter nomina nova. et circumstantias ali
quas speciales. At bemosthenis diligentia et solicitudo
eo usque processit ut quoniam primus ad causam aditus
et ingressus ad animos auditorum præparandos pluri
mum virium haberet operæ pretium putaret complura
concionum et orationum exordia componere et in promp
tu habere Atque hæc exempla et auctoritates merito
Aristotelis opinioni præponderare possint qui nobis auc
tor foret ut vestiarium cum forfice commutaremus. lta
que non fuit omittenda hæc pars doctrinæ circa promptu
ariam. de qua hoc loco satis cum enim sit utrique.
tam logicæ. quam rhetoricæ communisg visum est eam
hic inter logica cursim tantum perstringereg pleniorem
ejus tractationem ad rhetoricam rejicientes.
Partem alteram inventivæ cnimirum topicamj partic
mur in generalem. et particularem. generalis illa est
quæ in dialectica diligenter et abunde tractata esta ut in
 aaro ma AueMmxrrs semnrmnum tum v.
lejus explicatione morari non sit opus. lllud tamen
obiter monendum videturg topicam istam non tantum in
argumentationibus. ubi cum aliis manum conserimus g
verum et in meditationibus. cum quid nobiscum ipsi com
mentamur aut revolvimus. valereg lmo. neque solum
modo in hoc sitam esse. ut inde dat suggestio aut admo
nitio. quid affirmare. aut asserereg verum etiam quid in
quirere aut interrogare debeamus. At prudens interroga
tio. quasi dimidium scientiæ itecte siquidem Plato. t qui
aliquid quærit id ipsum. quod quærit generali quadam
notione comprehenditz aliter. qui fieri potest. ut illud.
cum fuerit inventum. agnoscatul ldcirco quo amplior et
certior fuerit anticipatio nostra. eo magis directa et com
pendiosa erit investigatio. lidem igitur illi loci. qui ad
intellectus nostri sinus intra nos excutiendos. et congestam
illic scientiam depromendam. conducent etiam ad scien
tiam extrinsecus hauriendam juvabuntz ita ut si præsto
fuerit quis rei gnarus et peritus. commode et prudenter
de ea interrogari a nobis possitg et similiter auctores.
et libri. et partes librorum. qui nos de iis. quæ quærimut
edoceant et informent utiliter deligi et evolvi.
At topica particularis ad ea. quæ dicimus. longe con
fert magis. et pro re fructuosissima habenda est. lllius
certe mentio levis a nonnullis scriptoribus facta esta sed
integre et pro rei dignitate minime tractata verum
missum facientes vitium illud et fastum. quæ nimium diu
regnarunt in scholisg videlicet ut quæ præsto sint. in
finita subtilitate persequanturg quæ paulo remotiora. ne
attingant quidemz nos sane topicam particularem. tan
quam rem apprime utilem. amplectimurg hoc est locos i
inquisitionjs et inventionis particularibus subjectis et sci-.
entiis appropriatos llli autem mixturæ quædam sunt
ex logica et materia ipsa propria singularum scientiarum.
Putilem enim esse constat et augusti cujusdam animt
qui existimet artem de scientiis inveniendis. perfectam
jam a principio. excogitari et proponi posseg eandemque
postea in opere poni et exerceri debere. At certo sciant
homines. artes inveniendi solidas et veras adolescere et
incrementa sumere cum ipsis inventis z adeo ut cum quis
primum ad perscrutationem scientiæ alicujus accesserit
possit habere præcepta inventivæ nonnulla utilia si posti
cnm nLj nu AvoM-rmrls sensu/unum scu
quam autem ampliores in ipsa scientia progressus fecerit.
possit etiam et debeat nova inventionis præcepta excogia
tare. quæ ad ulteriora eum felicius deducant. Similis
est sane hæc res viæ initæ in planitiez postquam enim
viæ partem aliquam fuerimus emensi. non tantum hoc
lucrati sumus ut ad exitum itineris propius accesseri-e
musg verum etiam ut. quod restat viæ. clarius prospi
ciarnusz eodem modo. in scientiis. gradus itineris quis
que. cal quæ a tergo reliquit prætervectus. etiam illas
quæ supersunt propius dat in conspectum. Plujus au
tem topicæ exemplum quoniam eam inter desiderata re
ponimus. subjungere visum est. -
roprcA PAurrrcuLAnrs. sive Auucum movrsrnorqs
. mi enAvl r/r LnvL
1. lnquiratur. qualia sint corpora. quæ motus gravi
tatis sunt susceptibiliag qualiai quæ levitatisg et si quæ
sint mediæ. sive adiaphoræ naturæl
a Post inquisitionem de gravitate et levitate simpli
cem. procedatur ad inquisitionem comparatamg quæ ni
mirum ex gravibus plus. quæ minus ponderent. in eo
dem dimensol litiam. quæ ex levibus celerius ferantur
in altum. quæ tardiusf
S. lnquiratur de eo. quid possit et operetur quan
tum corporis ad motum gravitatisl Atqui videatur hoc
primo aspectu quasi supervacuums quia rationes motus
debeant sequi rationes quanti Sed res aliter se habetz
nam licet in lancibus quantitas gravitatem corporis ipsi
us compenset cviribusucorporis undique coeuntibus per
repercussionem. sive resistentiam lancium vel trabisj ta
men ubi parva datur resistentia cveluti in decasu corpo
rum per aeremj quantum corporis parum valet ad inci
tationem descensus g cum viginti pondo plumbi et libri
una. eodem fere spatio cadant - -
lla lnquirat-ur - utrum quantum corporis ita augeri
possit. ut motus gravitatis prorsus deponaturg ut iit-in
globo terræ. qui pensilis est. non caditf utrum igitur
possint esse aliæ massæ tam grandes. ut se ipsæ susten
tentl Mam latio ad centrum terræ res flctitia estg at
que omnis massa grandis motum lationis quemcunque
cxhorrem nisi ab alio appetitu fortieri- vincahm t
voL. vlL n
 me ne memi-mus scrsnrmnum fua v.
b. lnquiratur de eo. quid possit et operetur resis
tentia corporis medii. vel occurrentit ad regimen motus
gravitatis i corpus vero descendens aut penetrat et
secat corpus occurrent aut ab eo sistitur. Si penetret
fit penetratiog aut cum levi resistentia. ut in acres aut
cum fortiort ut in aqua Si sistatur. sistitur aut resis
tentia dispari. ubi fit prægravatio. ut si lignum super
ponatur ceræg aut æqua. veluti si aqua superponatur
aquæ. aut lignum ejusdem generis lignog id quod ap
pellat schola capprehensione quadam inanij t Mon pon
derare corpus nisi extra locum suumi Atque hæc om
nia motum gravitatis variantz aliter enim moventur gra
via in lancibus. aliter in decasuz etiam aliter cquod mi
rum videri possitj in lancibus pendentibus in aere. aliter
in lancibus immersis in aquag aliter in decasu per
aquamg alter in natantibus sive vectis super aquam.
fi inquiratur de eo. quid possit et operetur figura
corporis descendentis ad regendum motum gravitatisg
veluti figura lata cum tenuitate. cubica. oblonga. rotun
da. pyramidalisg et quando se vertant corpora. quando
eadem. qua dimittuntut positura permaneant -l
1. inquiratur de eo. quid possit et operetur conti
. nuatio et progressio ipsius casus sive descensus ad hoc.
ut majori incitatione et impetu feratur g et qua propor
tione .et quousque invalescat illa incitatioP Si quidem
veteres levi contemplatione opinati sunt ccum motus na
turalis sit istej eum perpetuo augeri et intendi.
.S. inquiratur de eo. quid possit et operetur distantia
aut proximitas corporis descendentis a terra. ad hoc.
ut celerius cadat aut tardius. aut etiam non omnino csi
modo fuerit extra orbem activitatis globi terræg quæ
Silberti opinio fuitj atque simul de eo. quid operetur
immersio corporis descendentis magis in profundum ter
ræ. aut collocatio ejusdem propius ad superficiem terræ i
litenim hæc res etiam motum variat ut operantibus in
mineris perspectum est.
a inquiratur de co. quid possit et operetur differen
tia corporum. per quæ motus gravitatis diffunditur et
communicaturz atque utrum æque communicetur per
corpora mollia et porosa. ac per dura et solidaz veluti
Sl trabs lancis sit ex altera parte lingulæ lignea. ex altera
 cAp. rrLj nu AucMsnrrs scmnrmnum illis
argentea clicet fuerint reductæ ad idem pondusj utrum
non progignat variationem in lancibusi Similiter. utrum
metal-lum. lanæ. aut vesicæ infiatæ. superimpositum. idem
ponderet. quod in fundo lancisi t
1o. lnquiratur de eo. quid possit et operetur in com
municatione motus gravitatis distantia corporis a libra
minez hoc est. cita et sera perceptio incubitus sive de
pressionis z veluti in lancibusg ubi altera pars trabis est
longior clicet reducta ad idem pondusj an inclinet hoc
ipsum lancem i Aut in tubis arcuatis ubi longior pars
certe trahet
majusaquam. licetpondus
brevioraquæ.
pars cfacta scilicet
paciorj contineat l ca
- ll. lnquiratur de eo. quid possit intermixtio sive
copulatio corporis levis cum corpore gravi. ad elevandam
corporis gravitatem. ut in pondere animalium vivorum
et mortuorum if
li lnquiratur de secretis ascensibus et descensibus
partium leviorum et graviorum in uno corpore integro a
. unde fiant sæpe accuratæ separationesg ut in separatione
vini et aquæ g in ascensione fioris lactis et similibus
1S. lnquiratus quæ sit linea et directio motus gra
vitatis et quatenus sequatur vel centrum terræ. id est.
massam terræg vel centrum corporis ipsius id est. nixum
partium ejus centra enim illa ad demonstrationes apta
sunt. in natura nihil valent
lzh lnquiratur de comparatione motus gravitatis cum
motibus aliisg quos scilicet vincat. quibus cedati veluti
in motu cquem appellantj violents motus gravitatis com
pescitur ad tempus z etiam. cum pondus longe majus
ferri ab exiguo magnete attollitur. cedit motus gravitatis
motui sympathiæ. .
1S. lnquiratur de motu aeris utrum feratur sursum.
an sit tanquam adiaphorusi quod difiicile est inventu.
nisi per experimenta aliqua exquisitaz nam emicatio aeris
in fundo aquæ frt potius per plagam aquæ. quam per
motum aeris cum idem etiam fiat in ligno. Aer autem
acri commistus nihil prodis cum non minus levitatem
exhibeat aer in aereaquam gravitatem aqua in aquaz in
bulla autem. exili obducta pelliculs ad tempus stat.
la luquiratur. quis sit terminus levitatisi Meque
enim quemadmodum centrum terræ posuerunt centrum
gravitatis volunt ccredoj ut ultima convexitas coeli sit
a a
Mzt ns AuoMnnfrrs scmnrrAnui/L tum v.
terminus levitatis An potius. veluti gravia videntur
eousque ferrt ut decumbant et tanquam ad immobileg
ita levia eousque ferantur. ut rotari incipiant et tanquam
ad motum sine termino i
11. lnquiratur quid in causa sit cur vapores et halitus
eousque in altum. ac sita est regio cquam vocantj media
aeris. ferantur g cum et crassiusculæ sint materiæ. et
radii solis per vices cnoctu scilicetj cessentf
1S. lnquiratur de regimine motus fiammæ in sursum g
quod eo abstrusius est quia singulis momentis flamma
perit nisi forte in medio flammarum majorumg etenim
fiammæ abruptæ a continuitate sua parum durant
la lnquiratur de motu in sursum ipsius activitatis
calidig veluti cum calor in ferro candente citius gliscit
in sursum. quam in deorsum. -
lixemplum igitur topicæ particularis tale sitz illud in
terim. quod monere occepimut itemm monemus. nempe
ut homines debeant topicas particulares suas alternareg
ita ut post majores progressus aliquos in inquisitione
factos. aliam et subinde aliam instituant topicam. si modo
scientiarum fastigia conscendere cupiant Mos autem
topicis particularibus tantum tribuimus. ut proprium opus
de ipsis. in subjectis naturalibus dignioribus et obscuri
oribus. conficere in animo habeamus nomini enim
quæstionum sumus. rerum non item. Atque de inventiva
hactenus.
x
cAPllrP qllAitrPllM.

manno Anrrs .wmcanm m sumcmm psa mnucrroxnm

ar ran srLLocrsMmL quorum Pnllls accusam-ua on
armo novo. Panrirlo PlllMA aumcnrxu SyLLocrSMllM
m annua-nonam secum m lnvnnsam manno ssecn
rm mus m Anxnrricxm nr nocrnmxm un mansura
rami-rio nocrnmæ ms lSLlSMclilS m nLnncnos sonus
Mxruivt nLnncnos uanmsmag ar nLnncuos mmimam
me moLonuM. rxarrrro moLonnM m moLA iumant
iiioLn spacusa m- rnoLA ronL Aprmrmx Aarrs aum
cAnnt vmamcsr na AnALocrA mzMousraAnonuM imo
unuim sunmcrL -

fnsnsmnus nunc ad judiciunt sive artem judicandt

in qua agitur de natura probat-iiinum sive demonstra
.cAP. 1v.j na AueMnnris scmnrmnvm elis
tionum ln arte autem ista judicandi fut etiam vulgo
receptum estj aut per inductionem. aut per syllogismum
concluditurz nam enthymemata et exemplar illorum du
orum compendia tantum sunt. At quatenus ad judicium.
quod fit per inductionem. nihil est quod nos detinere
debeat z uno siquidem eodemque mentis opere illudi quod
quæritut et invenitur et judicatur. Meque enim per
medium aliquod res transigitun sed immediate. eodem
fere modo. quo iit in sensu. quippe sensus. in objectis
suis primariit simul et objecti speciem arripit et ejus
veritati consentit Aliter autem fit in syllogismog cujus
probatio immediata non est sed per medium perficitun
itaque alia res est inventio medii. alia judicium de con
sequentia argumenti Mam primo discurrit mens. postea
acquieseit At inductionis formam vitiosam prorsus valere
jubemusg legitimam ad novum organum remittimus.
itaque de judicio per inductionem hoc loco satis.
ne illo altero per syllogismum quid attinet dicere. cum
subtilissimis ingeniorum limis hæc res fere attrita sit et
in multas minutias redactai Mec mirum. cum sit res.
quæ cum intellectu humano magnam liabeat sympathiam.
Mam animus humanus miris modis ad hoc contendit et
anhelat ut non pensilis sit sed nanciscatur aliquid fixum
et immobile. cui tanquam lirrnamento. in transcursibus
et disquisitionibus suis. innitatun Sane quemadmodum
Aristoteles probare conatur inveniri in omni motu cor
porum aliquidl quod quiescitg et fabulam antiquam de
Atlante. qui ipse creatus cælum humeris sustinuit per
eleganter ad polos mundi traducit circa quos conversiones
expediunturz similiter magno studio appetunt homines
aliquem habere intra se cogitationum Atlanterin aut
poles. qui intellectus fiuctuationes et vertigines aliqua
tenus regantg timentes scilicet ne coelum ipsorum ruat
itaque ad principia scientiarum constituenda præpropere
festinanunt circa quæ omnis disputationum varietas ver
teretur. sine periculo ruinæ et casusg nescientes profecto
eum. qui certa nimis propere captaverit in dubiis finitu
rum z qui autem judicium tempestiva cdiibuerit ad
s zperventurum m
lManiiestum est igitur-g artem banc judicandi per syllo
. tamquam rcduetionem propositiomn r
Md na AueMarzrrs scrnnrmnum cum v.
ad principia per medios terminos. Principia autem con
sensu recepta intelliguntur. atque a quæstione eximuntur.
rAt terminorum mediorum inventio libero ingeniorum
acumini et investigationi permittitur. list autem re
ductio illa duplex directa scilicet et inversa. llirecta
est cum ipsa propositio ad ipsum principium reducitur z
id quod probatio ostensiva vocatur. lnversa est cum
contradictoria propositionis reducitur ad contradictorium
principiig quod vocantprobationemperincommodum Mu
merus vero terminorum mediorum. sive scala eoruma minui
tur aut augetut pro remotione propositionis a principio.
l-lis positis. partiemur artem judicii csicut vulgo fere
lsoletj in analyticam. et doctrinam de elenchisz altera in
dicat altera cavetz analytica enim veras formas instituit
de consequentiis argumentorumg a quibus si varietut
sive deflectatut vitiosa deprehenditur esse conclusioz at
que hoc ipsum in se elenchum quendam sive redargu
tionem continet ltectum enim fut diciturj et sui index
est et obliqui. rPutissimum nihilominus est elenchos
veluti monitores adhibere. quo facilius detegantur fallaciæ.
judicium alioquin illaqueaturæz ln analytica vero nihil
desiderari reperimus. quin potius oneratur superfluit
quam indiget accessionibus.
boctrinam de elenchis in tres partes dividere placetg
elenchos sophismatum. elenchos hermeniæ. et elenchos
imaginum sive idolorum lloctrina de elenchis sophis
matum apprime utilis est g quamvis enim pinguius falla
ciarum genus. a Seneca. non inscite comparetur cum
præstigiatorum technisg in quibus quo pacto res geratur
nescimusg aliter autem se habere rem. quam videtur.
satis novimusz subtiliora tamen sophismata non solum
id præstant ut non habeat quis quod respondeatg sed
et judicium ipsum serio confundunt
liæc pars de elenchis sophismatum præclare tractata
est ab Aristotele quoad præceptaz etiam a Platone adhuc
melius. quoad exemplag neque illud tantum in persona
sophistarum antiquorum cSorgiæ. liippiat Protagoræ.
liluthydemt et reliquorumj verum etiam in persona ipsius
Socratis. qui cum iilud semper agat ut nihil aflirmet
sed a cæteris in medium adducta infirmet ingeniosissime
objectionum fallaciarum. et redargutionum modos ex
 cAP. 1v.j ms AnoMnnns scrnnrmnum au
pressit. itaque in hac parte nihil habemus. quod desidee
remus. lllud interim notandumg quamvis usum hujus
doctrinæ probum et præcipuum in hoc posuerimus. ut
redarguantur sophismatag liquido nihilominus patere.
usum ejus degenerem et corruptum ad captiones et con
tractiones per illa ipsa sophismata struendas et concin
nandas spectare quod genus facultatis etiam pro eximio
habetur. et haud parvas affert utilitates. Licet eleganter
introducta sit a quopiam illa differentia inter oratorem et
sophistamg quod alter tanquam leporarius cursu præstet g
alter tanquam lepus ipse flexu.
Sequuntur elenchi hermeniæz ita enim cvocabulum
potius quam sensum ab Aristotelc mutuantesj eos ap
pellabimus. liedigamus igitur hominibus in memoriam
ea. quæ a nobis de transcendentibug et de adventitiis
entium conditionibus sive adjunctis ccum de philosophia
prima ageremusj superius dicta sunt. lla sunt. majus-l
minusg multum. paucum g prius. posterius g idem. di
versumg potentia. actusg habitus privatiog totum.par
tesg agens. patiensg motus. quiesg ens. non ens g et si
milia lrnprimis autem meminerint et notent differentes
eas. quas diximus. harum rerum contemplationesz vide
licet quod possint inquiri vel physica vel logica Phy
sicam autem circa eas tractationem philosophiæ primæ
assignavimus. superest logicaz ea vero ipsa est res.
quam in præsenti doctrinam de elenchis hermeniæ nomi
namus. Portio certe est hæc doctrinæ sana et bona.
lioc enim habent notiones illæ generales et communem
ut in omnibus disputationibus ubique intercurrant g adeo
ut nisi accurate. et anxio cum judicio. bene jam ab initio
distinguantun universo disputationum lumini caliginem
miris modis offusuræ sint g et eo rem fere deducturam ut
desinant disputationes in pugnas verborum. litenim
æquivocationes. et malæ acceptiones verborum cpræser
tim hujus generisj sunt sophismata sophismaturn. quare
etiam melius visum est istarum tractationem seorsum
constituere. quam eam. vel in philosophiam primam sive
metaphysicam recipere g vel ex parte analyticæ subjicere.
aut Aristoteles satis confuse fecit. Pedimus autem ei
nomen ex usu. quia verus ejus usus est plane redargutim
et cautio circa usum verborum. quinimo partem illam de
ne me ammianus scmwrmnvm cum v.
prædicamentis. si recte instituatun circa icautiones de non
confundendis aut transponendis deiinitionum et divisio
num terminis praecipuum usum sortiri existimamus. et
huc etiam referri malumus. Atque de elenchis her-me
niæ hactenus
Ad elenchos vero imaginum sive idolorum quod atti
net. sunt quidem idola profundissimæ mentis humanæ
fallaciæ. Meque enim fallunt in particularibua ut cæte
ræ. judicio caliginem ofilundendm et tendiculas struendoz
sed plane ex prædispositione mentis prava. et perperam
constituta. quæ tanquam omnes intellectus anticipationes
detorquet et inficit Mam mens humana ccorpore ob
ducta et obfuscataj tantum abest ut speculo plano.
aequali. et claro similis sit cquod rerum radios sincere ex
cipiat et reflectatj ut potius sit instar speculi alicujus in
cantati. pleni superstitionibus et spectris. lmponuntur
autem intellectui idola. aut per naturam ipsam gene
ris humani generalemg aut per naturam cujusque indi
vidualem g aut per verba. sive naturam communicativam.
Primum genus idolal tribusg secundum idola specusg
tertium idola fori. vocare consuevimus. list et quartum
genua quod idola.theatri appellamug atque superinduc
tum est a pravis theoriis. sive philosophiis. et perversis
legibus demonstrationum z verum hoc genus abnegari
potest et deponi g itaque illud in præsentia omittemus.
At reliqua plane obsident mentem. neque prorsus evelli
possunt. lgitur non est quod quis in istis analyticam
aliquam expectetg sed doctrina de elenchis est circa ipsa
idola doctrina primaria neque csi verum omnino dicen
dum sitj doctrina de- idolis in artem redigi possitg sed
tantum adhibenda est. ad ea cavenda. prudentia quædam
.contemplativa. norum autem tractationem plenam et
subtilem ad novum organum amandamusg pauca gene
raliter tantum de iis hoc loco dicturi
ldolorum tribus exemplum tale sit. Matura intellec
tuslhumani magis afiicitur aflirmativis et activis. quam
negativis et primitivia cum rite et ordine æquum se utri
que præbere debeat. At ille. si res quæpiam aliquando
existat et teneat fortiorem recipit de ea impressio
nem. quam si eadem longe .plnries fallat aut in con
ptrarinm eveniat ld quod omnis saperstitienis et vanæ
cAn mj ns Auemanris scrmrrmnum ars
credulitatis quasi radix est. itaque recte respondit
ille. qui.qui
cum
eorum. votasuspensa tabula
solverantb quod in templo monstraretur
naufragiilpericulum effu
gissent. atque interrogahdo premeretun annon tum de
mum Meptuni numen agnosceret i quæsivit vicissim. At
ubi sunt illi depicti. qui post vota nuncupata perieruntf
Atque eadem est ratio superstitionum similium. sicut in
astrologicis insomniis ominibus et reliquis Alterum
exemplum est hujusmodig Animus humanus ccum sit
ipse substantia æqualis et uniformisj majorem præsup
ponit et affingit in natura rerum æqualitatem et unifor
unitatem. quam revera est. liinc commentum mathe
maticorum. in coelestibus omnia moveri per circulos per
fectos rejiciendo lineas spiralesz hinc etiam fit. quod
cum multa sint in natura -monodica. et plena imparitatis
afiingat tamen semper cogitatio humana. relativs paral
lela. et conjugatag ab hoc enim fonte elementum ignis
cum orbe suo introductum est ad constituendam quater
nionem cum reliquis tribus terras aqua. aera chemi
ci autem fanaticam instruxerunt rerum universarum pha
langem. inanissimo commento inveniri fingentes in qua
tuor illis suis clementis cccelo. aere. aqua. et terraj species
singulas parallelas invicem et conformes rllertium ex
emplum est superiori finitimumz quod homo fiat quasi
norma et speculum .naturæiz neque enim credibile est
csi singula percurrantur et notenturj quantum agmen
idolorum philosophiæ immiserit naturalium operationum
ad similitudineml-actionumhumanarum reductio z hoc
sum. inquam. quod putetur-taiia naturam facere. qualia
homo facit ueque multo meliora sunt ists quam hæ
resis anthropomorphitarum. in cellis ac solitudine stupi
dorum monachorum ortaz aut sententia huic
ipsi in paganismo respondens qui diis humanam figuram
tribuebat. At non opus fuit velleio Plpicu-reo interro
gare. cur beus cælum stellis et luminibus tanquam
ædilis ornassetf Mam si summus ille opifex ad modum
ædilis se gessisset in pulchrum aliquem et elegantem
ordinem stellas digerere debuisses operosis palatiorum
-laquearibus .consimilem-g cum e contra aegre quis osten
dat. in tam inf-inito stellarum numero figuram aliquam
vel quadratam avelrtzrianguhrem vel iiectilinearemt rran
 aso na AvoMaurrs sciam-mirum cum v.
ta est harmoniæ discrepantia inter spiritum hominis et
spiritum mundi.
quod ad idola specus attinet illa ortum habent ex
propria cujusque natura et animi et corporis g atque
etiam ex educatione et consuetudine. et fortuitis rebus.
quæ singulis hominibus accidunt .Pulcherrimum enim
emblema ost illud de specu Platonisz siquidem si quis
fmissa illa exquisita parabolæ subtilitatej a prima infan
tia. in antro aut caverna obscura et subterranea. ad ma
turam usque ætatem degeret et tunc derepente in aper
ta prodiret et hunc coeli et rerum apparatum contuere
tur g dubium non est quin animum ejus subirent et per
stringerent quamplurimæ miræ et absurdissimæ phanta
siæ. Mos vero scilicet sub aspectu coeli degimus g inte
rea tamen animi in cavemis corporum nostrorum con
duntur g ut infinitas errorum et falsitatum imagines hau
rire necesse sit si e specu sua raro tantum et ad breve
aliquod tempus prodeant et non in contemplatione na
turæ perpetum tanquam sub dio. morentun limblema
ti siquidem illi de specu Platonis optime convenit para
-bola illa l-leraclitig quod homines scientias in mundis
ropriis. et non in mundo majore. quærant
At idola fori molestissima sunt quæ ex foedere tacito
inter homines de verbis et nominibus impositis. se in intel
lectum insinuarunt verba autem plerunque ex capta
vulgi indunturg atque per differentiam quarum vulgus
capax est res secant g cum autem intellectus acutiot
aut observatio diligentior res melius distinguere velit
verba obstrepunt quod vero hujus remedium est cdefi
nitiones scilicetj in plurimis huic malo mederi nequit quo
niam et ipsæ definitiones ex verbis constent et verba gig
nant verba liltsi autem putemus verbis nostris nos
imperareg et illud facile dictu sit Loquendum esse ut
vulgus. sentiendum ut sapientesg quinetiam vocabula ar
tium cquæ apud peritos solum valentj huic rei satisfacere
videri possintg et definitiones de quibus diximusj arti
bus præmissæ csecundum prudentiam mathematicorumj
vocabulorum pravas acceptiones corrigere valeant g at
tamen hæc omnia non sufficiunt quo minus verborum
præstigiæ et incantationes plurimis modis seducant et
vim quandam intellectui faciant et impetum suum cmore
cAP. v.j ms Auemanrrs scnem-nutum asl
rllartarorum sagittationisj retro in intellectum cunde pro
fecta suntj retorqueant quare altiore. et novo quodam
remedio. ad hoc malum opus est. verum hæc jam cur
sim perstringimus. interim desiderari pronunciantes hanc
doctrinam. quam elenchos magnos. sive de idolis animi
humani nativis et adventitiis. appellabimus. lijus autem
tractationem legitimam ad organum Movum referimus.
superest artis judicandi appendix quædam insignis.
quam etiam desiderari statuimus. Siquidem Aristoteles
rem notavit modum rei nullibi persecutus est. lia trac
tat quales demonstrationes ad quales materias. sive sub
jecta. applicari debeantg ut hæc doctrina tanquam ju
dicationes judicationum contineat optime enim Aris
totelesa Meque demonstrationes ab oratoribus neque
suasiones a mathematicis requiri debere monet vt si
in probationis genere aberretun judicatio ipsa non absol
vatuh quando vero sint quatuor demonstrationum ge
nera. vel per consensum immediatum et notiones com
munes. vel per inductionem. vel per syllogismum. vel per
eam cquam recte vocat Aristotelesj demonstrationem in
orbem cnon a notioribus scilicet sed tanquam de planojg
habent hæ demonstrationes singulæ certe subjecta. et
materias scientiarum. in quibus pollentg alia. a quibus
excluduntur. litenim rigor et curiositas in poscendo pro
bationes nimium severas in aliquibusg multo magis faci
litas et remissio in acquiescendo probationibus levioribus
in aliisg inter ea sunt numeranda. quæ detrimenti plu
rimum et impedimenti scientiis attulerunt Atque de
arte judicandi hæc dicta sint.
cAPllrP oumruM

rAn-rrrro Anrrs nrzrmanm Slvk anranrrwz m nocrnmAM

llli AnMlMlcuLlS MnMonm-cs liil nocrnmAM llli MllMoluA
1PSA. PAarrrlo nocrnmza llli MliMoklA lPSAa m rumno
noimM nr PlMllLliMA

AnrnM retinendi sive custodiendi in duas doctrinas

partiemurz doctrinam scilicet de adminiculis memoriam
et doctrinam de memoria ipsa. Adminiculum memoriæ
plane scriptio estz atque omnino monendum quod me
asa nx AveMnurrs sciam-unum cum v.
moria. sine hoc adminiculo. rebus prolixioribus et accu
ratioribus impar sitg neque ullo modo. nisi de scripto.
recipi debeat quod etiam in philosophia inductiva. et
interpretatione naturat præcipue obtinet z tarn enim pos
sit quis calculationes ephemeridis. memoria nuda. absque
scripto. absolvere. quam interpretationi naturæ. per medi
tationes et vires memoriæ nativas et nudat sufficereg
nisi eidem memoriæ per tabulas ordinatas ministretur.
verum missa interpretatione naturæ. quæ doctrina nova
est etiam ad veteres et populares scientias haud quic
quam fere utilius esse possit quam memoriæ adminiculum
solidum et bonumg hoc est digestum probum et erudi
tum locorum communium. Meque tamen me fugit quod
relatio eorum. quæ legimus aut discimus. in locos com
munes damno eruditionis ab aliquibus imputetut ut quæ
lectionis cursum remoretut et memoriam ad feriandum
invitet Attamen quoniam adulterina res est in scientiis
præcocem esse et promptum. nisi etiam solidus sis et
multipliciter instructus g diligentiam et laborem in locis
communibus congerendis magni prorsus rem esse usus
et firmitudinis in studiis judicamusg veluti quæ inven
tioni copiam subministret et aciem judicii in unum con
trahat verum est tamen inter methodos et syntaxes
locorum communium. quas nobis adhuc videre contigit
nullam reperiri. quæ alicujus sit pretiiz quandoquidem
in titulis suis faciem prorsus exhibeant magis scholæ. quam
mundi. vulgares et pædagogicas adhibentes divisiones.
non autem eas. quæ ad rerum medullas et interiora quo
vis modo penetrent
circa memoriam autem ipsam satis segniter et lan
guide videtur adhuc inquisitum. lilxtat certe de ea ars
quæpiamg verum nobis constat tum meliora præcepta de
memoria confirmanda et amplianda haberi posset quam
illa ars complectiturg tum practicam illius ipsius artis
meliorem institui posset quam quæ recepta est. Meque
tamen ambigimus csi cui placet hac arte ad ostentatio
nem abutij quin possint præstari per eam nonnulla mi
rabilia et portentosaz sed nihilominus res quasi sterilis
est teo quo adhibetur modoj ad usus humanos. At illud
interim ei non .impuztamut quod naturalem memoriam
destruat et superoneret fut vulgo objiciturj sed quod non
cum vlj na Auounnrls scmnrmnum asa
dextere instituta sit ad auxilia memoriæ commodanda in
negotiis et rebus seriis. Mos vero hoc habemus cfortasse
ex genere vitæ nostro politicæj ut. quæ artem jactant.
usum non præbenu parvi faciamus Mam ingentem nu
merum nominum aut verborum semel recitatorum eodem
ordine statim repetere. aut versus complures de quovis
argumento extempore conficere. aut quicquid occurrit
satirica aliqua similitudine perstringere. aut seria quæque
in jocum vertere aut contradictione. et cavillatione quid
vis eludere. et similia cquorum in facultatibus animi haud
exigua est copiag quæque ingenio et excrcitatione ad
miraculum usque extolli possuntj hæc certe omnia. et
his similia. nos non majoris facimus quam funambulorum
et mimorum agilitates et ludicraz etenim eadem ferme
res suntg cum hæc corporis. illa animi viribus abutanturg
et admirationis forsitan aliquid habeant. dignitatis parum.
Ars autem memoriæ duplici nititur intentione. præ
notione et emblemate Prænotionem vocamus abscis
sionem quandam investigationis infinita cum enim quis
aliquid revocare in memoriam conatur. si nullam præno
tionem habeat. aut perceptionem ejus. quod quæritg
quærit certe et molitur. et hac illac discurrit. tanquam in in
finita quod si certam aliquam prænotionem habeat. sta
tim abscinditur infinitum. et fit discursus memoriæ magis
in vicinos ut venatio damæ intra septa. ltaque et ordo
manifesto juvat memoriam. Subest enim prænotio. id
quod quæritun tale esse debere. ut conveniat cum ordine.
Similiter carmina facilius discuntur memoriten quam
prosa. Si enim hæretur in aliquo verbo. subest præ
notio. tale debere esse verbum. quod conveniat cum versu.
Atque ista prænotio est artificialis memoriæ pars primaz
nam in artificiali memoria locos habemus ante digestos
et paratos g imagines extemporea prout res postulat con
iicimus z at subest prænotio talem esse debere imaginem.
qualis aliquatenus conveniat cum loco. ld. quod vellicat
memoriam. et aliquo modo munit ad rem. quam quæri
mus. lilmblema vero deducit intellectuale ad sensibile z
sensibile autem semper fortius percutit memoriam. atque
in ea facilius imprimitur. quam intellectuale. Adeo ut
etiam brutorum memoria per sensibile excitetun per in
tellectuale minima itaque facilius retineas imaginem
est na Auemznrrs scmnrmavm fua v
venatoris leporem persequentis. aut pharmacopoei pyxi
des ordinantis. aut pedantii orationem habentia aut pueri
versus memoriter recitantis. aut mimi in scena agentisg
quam ipsas notiones inventionis. dispositionis. elocutionis.
memoriæ. actionis. Sunt et alia. quæ pertinent ad me
moriam juvandam fut modo diximusj sed ars. quæ jam
habetun ex his duobus jam præmissis consistit. Particu
lares autem artium defectus persequi. fuerit ab instituto
nostro recedere. lgitur de arte retinendi sive custodiæ
hæc dicta sint. dam vero ad quartum membrum logicæ.
quod traditionem et elocutionem tractat. ordine perveni
mus.
 PltAMclScl
PAkoMlS blil vSlluLAMlcL vicncoMlrrls
SAblcrlll ALPAML

uli

meivlrrArria in AueMmwls

Sc11z11w111AnuM.
Llnlili sextus

Ab kPlSlSM SllllM.

. cAPlPP P1i1MllM.

PAnfflrrlo flillAblrrlvjl-l m nocrnrzqAM llli oncAxo snnMomsg

nocrnmAM ma Mmrnono snnMomsg lif nocnzmAM nm

1LLnsrnArloms summorum PAlMPlPlo nocrnmm llli on
cAMo SlillMoMlS ln nocrltmAM llli noris nznuMg llli Lo
armorum nr llli scmrnozmz curAuuM mm Posrmmomzs .
cnAMMArlcAM consul-uuum musqulz PAlPrlfloMliS sunt.
manno boc-tmna llli noris llllllluM m nmnocLyPnrcA
nr cl-lAkAcflilllSS llliALliS mur/nno seculum cllAMMA
nam ut LlrlllilltAluAM iir PnlLoSoPnAM1P1zM. AcckncAno
Pomsnos quoAn MlilfliuM An nocrnmAM bill Locunoxm
Accnlaaiyrm poculum llli clrmns An nocrnmAM 1m
scnrrrronn

concentum certe cuivis crex optimej seipsum et sua

ridere et ludere. quis igitur novit. num forte opus is
tud nostrum non descriptum fuerit ex libro quodam ve
teri. reperto inter libros famosissimæ illius bibliothecæ
Sancti victorisg quorum catalogum excepit magister
Pranciscus kabelesiusf lllic enim invenitur liber. cui
titulus est. . Pormicarium artiumi Mos sane pusillum
asa na AueMnuris scmurmnum tum vL
acervum pulvisculi congessimus. et sub eo complura sci
entiarum et artium grana condidimut quo formicæ rep
tare possint et paulatim conquiescert et subinde ad
novos se labores accingere. At regum sapientissimus
pigros quoscunque remittit ad formicasz nos autem pi
gros eos homines pronunciamut quibus acquisitis uti
tantum cordi sitg neque subinde novas scientiarum se
mentes et messes facere.
Accedamus nunc ad artem tradendi. sive proferendi
et enunciandi ea. quæ inventa. judicata. ac in memoria
reposita sunt g quam nomine generali traditivam appella
bimus. lla omnes artes circa verba et sermones com
plectitur. quamvis enim ratio sermonis veluti anima sit
tamen in tractando disjungi debent ratio et sermo g non
minus quam anima et corpus rllraditivam in tres partes
dividemus. doctrinam circa organum sermonis. doctrinam
circa methodum sermonis. et doctrinam circa sermonis
illustrationem sive ornatum.
lloctrina de organo sermonis vulgo recepta. quæ et
grammatica dicitut duplex festz altera de locutione. al
tera de scriptione. kecte enim Aristotelet t cogitatio
num tesseræ verba. verborum literæl utrumque gram
maticæ assignabimus. verum ut rem altius repetamus.
antequam ad grammaticam et partes ejus jam dictas
veniamus. in genere de organo traditivæ dicendum est.
videntur enim esse proles quædam traditivæ aliæ. præ
ter verba et literas lioc igitur plane statuendum estz
quicquid scindi possit in differentias satis numerosas.
ad notionum varietatem explicandam cmodo differentiæ
illæ sensui perceptibiles sintj fieri posse vehiculum cogi
tationum de homine in hominem Mam videmus na
tiones linguis discrepantes commercia non male per ges
tus exercereg at in practica nonnullorum. qui surdi et
muti usque a nativitate fuerant et alias erant ingeniost
miros videmus haberi inter eos et amicos suos. qui eorum
gestus perdidicerant .dialogos. quinetiam notissimum
fieri jam coepit quod in china. et provinciis ultimi orien
tis. usu hodie sint characteres quidem realesa non no
minales. jqui scilicet nec literas. nec verba. sed res et
notioneslexprimunt Adeo ut gentes compluret linguis
prorsus discrepantes. sed hujusmodi characteribus cqui
.erun- Lj . na AuoMarrrrs serumn-imum asv /
apud illos latius recepti suntj consentientesr scriptis
communicentz eousque. ut librum aliquem hujusmodi
characteribus conscriptum. quæque gens patria lingua
legere et reddere possit. i
Motæ igitur rerum. quæ absque ope aut medio ver
borum res significant duplicis generis suntz quarum .
prlus genus ex congruog alterum ad placitum signifii
cat . Prioris generis sunt hieroglyphica et gestus t pose
terioris vero ii. quos diximus. characteres reales. liiero
glyphicorum usus vetustus admodum. et in venerationel
quadam habitus g præcipue apud fligyptios gentem.
valde
scriptioantiquam
quædamz antenata.
adeo ut videantur
et senior hieroglyphica
ipsis elementisfuisse
lite-li -
rarum. nisi forte apud liebræos aestus autem tan
quam hieroglyphica transitoria sunt. quemadmodum
enim verba prolata volant scripta manent g ita et hiero
glyphica gestibus expressa transeunt depicta durantg
cum enim Periander. consultus de conservanda tyran-.
nide. legatum astare juberetg atque ipse in horto deam
bulans summitates florum. eminentiorum carperet ad
cædem procerum innuens g non minus usus est hieroglyA
phico. quam si id in charta depinxisset lllud interim
patet hieroglyphica et gestus semper cum re significata
aliquid similitudinis habereg et emblemata quædam esseg
unde eas notas rerum ex congruo nominavimus At
characteres reales nihil habent ex emblemata sed plane
surdi suntg non minus quam ipsa elementa literarumz
et ad placitum tantum efiicti. consuetudine autem tant
quam pacto tacito recepti illud interim liquet vasta
ipsorum multitudine ad scribendum opus esse z tot enim
esse debent quot sunt vocabula radicalia llæc igitur
portio doctrinæ de organo sermonis. quæ est de notis
rerum. nobis ponitur pro desiderato. Pltsi autem tenuis
possit videri esse ejus usus. cum verba et scriptio per
literas sint organa traditivæ longe commodissimag vi
sum est tamen nobisa veluti rei non ignobilis. aliquam
hoc loco mentionem ejus facere rllractamus enim hicg
iveluti numismata rerum intellectualiumz nec abs re fue
rit nosse. quod sicut nummi possint confici ex alia maq
teria. præter aurum et argentum. ita et notæ rerum allæ
possint cudi. præter verba et literasf .
voL. vlL S
aas nuntiavimus scri-rminum fLm vr.
Pergamus igitur ad grammaticam lla vero veluti
viatoris locum erga cæteras scientias obtinet g non nobi
lem . illum quidem. sed imprimis tamen nccessariumg
præsertim cum scientiæ. nostris seculis. et linguis erudi
tis. non vernaculis. potissimum hauriantun Meque ta
men dignitas ejus parva censenda est quandoquidem
antidoti cujusdam vicibus fungatur contra maledictionem
illam confusionis linguarum. Sane hoc agit industria
humana. ut se restituat et redintegret in benedictioni
bus illis. quibus culpa sua excidit Atque contra male
dictionem primam generalem de sterilitate terræ. et
comedendo panem suum in sudore vultus sui. reliquis
artibus omnibus se munit et instruit At contra secun
dam illam de confusione linguarum advocat in auxilium
grammaticam. lijus in linguis quibusque vernaculis
exiguus certe usus estg in externis perdiscendis latior g
amplissimus vero in illis linguis. quæ vulgares esse de
sierunt et in libris tantum perpetuantur.
Srammaticam etiam bipartitam ponemut ut alia sit
literaria. alia philosophica z altera adhibetur simpliciter
ad linguas. nempe ut eas quis aut celerius perdiscat aut
emendatius et purius loquaturz altera vero aliquatenus
philosophiæ ministratg qua in parte occurrit nobis. cæ
sarem libros i ne analogia. conscripsisse g atque dubitatio
subiit utrum illi hancl quam dicimus. grammaticam phi
losophicam tractarintf Suspicamur tamen nil admodum
in illis fuisse subtilius aut sublimiut sed tantum præ
ceptiones tradidisse de oratione casta et integra. neque
a consuetudine loquendi prava. neque ab affectatione
aliquorum vitiata et pollutag in quo genere ipse excel
luit. veruntamen hac ipsa re moniti. cogitatione com
plexi sumus grammaticam quandam. quæ non analogiam
verborum ad invicem. sed analogiam inter verba et res. .
sive rationem. sedulo inquiratz citra tamen eam. quæ
logicæ subservit hermeniam. vestigia certe rationis
verba sunt g itaque vestigia etiam aliquid de corpore indi
cantz hujus igitur rei adumbrationem quandam tenuem
dabimus. .Primo autem minime probamus curiosam il
lam inquisitionem. quam tamen Plato vir eximius non
contempsit g nimirum de impositione et originali etymo
logia nominumg supponendol ac si illa jam a principio
cAP. Lj nu AucMnnrrs scruurmnvm asa
ad placitum indita minime fuissentb sed ratione quadam
et significanter derivata et deductaz materiam certe ele
gantem. et quasi ccream. quæ apte fingi et flectipossits
quoniam vero antiquitatum penetralia perscrutari videam
etiam quodammodo venerabilemg sed nihilominus parce
veram. et fructu cassam. llla demum. ut arbitramur.
foret nobilissima grammaticæ species. si quis in linguis
plurimis tam eruditis quam vulgaribus eximie doctus. de
variis linguarum proprietatibus tractaretg in quibus
quæque excellat. in quibus deficiat. ostendens ita enim
et linguæ mutuo commercio locupletari possintg et fiet
ex iis. quæ in singulis linguis pulchra sunt ftanquam
vcnus Apellisj orationis ipsius quædam formosissima
imago. et exemplar quoddam insigne. ad sensus animi
rite exprimendos. Atque una etiam hoc pacto capien
tur signa haud levia. sed observatu digna cquod fortasse
quispiam non putaretj de ingeniis et moribus populo
rum et nationum ex linguis ipsorum. Piquidem liben
ter audio ciceronem notantem. quod apud Sræcos desit
verbum. quod Latinum illud fimptmnj reddatg t Prop
tereas inquit i quod Sræcis hoc vitium tam familiare fuit.
ut illud in se ne agnoscercnt quidern.z digna certe gra
vitate liomana censura quid illud. quod Srræci in com
positionibus verborum tanta licentia usi sunt. llomani
contra magnam in hac re severitatem adhibuerunti
Plane colligat quis. Srræcos fuisse artibus. komanos rebus
gerendis. magis idoneos. Artium enim distinctiones
verborum compositionem fere exiguntz at res. et nego
tia. simpliciora verba postulant. quin hebræi tantum
compositiones illas refugiunt ut malint metaphora abuti.
quam compositionem introducere quinetiam verbis tam
paucis et minime commixtis utuntur. ut plane ex lin
gua ipsa quis perspiciat. gentem fuisse illam Mazaræam.
et a reliquis gentibus separatam. Annon et illud obser
vatione dignum clicet nobis modernis spiritus nonnihil
retundatj antiquas linguas plenas declinationum. ca
suum. conjugationum. temporum. et similium fuisseg
modernas his fere destitutas. plurima per præpositiones
et verba auxiliaria segniter expedire Sane facile quis
conjiciat- cutcunque nobis ipsi placeamusj ingenia prio
rum seculorum nostris fuisse multo acutiora et subtiliora
s a
aao me Auemnurrs scmurmuvm tum vr.
lnnumera suntiejusmodt quæ justum volumen complere
possint. Mon abs re igitur fuerit grammaticam pbiloso
phantem asimplici et literaria distinguere. et desidera
tam ponere. .
Ad grammaticam etiam pertinere judicamus omnia
illa. quæ verbis quoquo modo accidunt. qualia sunt sonus.
mensura. accentus At prima illa literarum simplicium
cunabula cnempe qua percussione .linguæ. qua aperturzt
oris. qua adductione labiorum. quo nisu gutturis. singu
larum literarum sonus genereturj ad grammaticam non
pertinent. sed portio sunt doctrinæ de sonis. sub sensu et
sensibili tractanda. Sonusa de quo loquimun grammaticum
ad euphonias tantum pertinet et dysphonias. lllarum
quædam communes suntz nulla enim est lingua. quin
vocalium concurrentium hiatus. aut consonantium-con
currentium asperitates aliquatenus refugiat Sunt et
aliæ respectivæ. quæ scilicet diversorum populorum auri
bus gratæ aut ingratæ- accedunt. Sræca lingua diph
thongis scatetg Latina longe parcius z lingua llispanica
literas tenues odit. easque statim vertit in mediasz linguæ
quæex Sothis fluxere. aspiratis gaudentz multa sunt
ejusmodi z verum hæc ipsa fortasse plus satis.
At mensura verborum ingens nobis corpus artis pe
perit g poesim scilicet. non quatenus ad materiam de qua
supraj sed quatenus ad stylum et figuram verborurru
versus nimirum sive earminaz circa quæ ars habetur
quasi pusillag exempla accedunt grandia. et infinita
Meque tamen ars illa cquam prosodiam grammatici ap
pellantj ad carminum genera et mensuras edocendas
tantum restringi debeat z adjicienda enim sunt præcepta.
quod carminum genus cuique materiæ sive subjecto op
time .conveniat. Antiqui heroica carmina historiis et
encomiis applicaveruntg elegos querimoniis. iambos in
vectivis. lyricos odis et hymnis. Meque hæc prudentia
recentioribus poetis in linguis propriis defuitz illud re
prehendendum. quod quidam antiquitatis nimium stu
diosi. linguas modernas ad mensuras antiquas cheroicag
elegiacas sapphicas. etc.j traducere conati sunt. quas
ipsarum linguarum fabrica respuit. nec minus aures ex
horrent. ln hujusmodi rebus sensus judicium artis
præceptis præponendum ut ait illez
cum Lj ms Auemeurrs scmnrmnum asl
- cænæ fel-cula nostræ
. Mallern convivis quam placuissecocis.
Meque vero ars est sed artis abusus. cum illa naturam
non perficiat. sed pervertat. verum quod ad poesim
attinet fsive de fabulis. sive de metro loquamurj est illa
fut superius diximusj tanquam herba luxurians. sine
semine nata. eri vigore ipsius terræ germinans. quare
ubique serpit et latissime diffusa est. ut supervacuum
foret de defectibus ejus solicitum esse. ne illa igitur cura
est abjicienda quod vero ad accentus verborum. nil
opus est de re tam pusilla dicereg nisi forte illud quis
notatu dignum putet g quod accentus verborum exquisite.
accentus autem sententiarum neutiquam in observationem
venit. Attamen illud fere universo generi humano com
mune est ut vocem in fine periodi submittant. in inter
lrogatione elevent. et alia hujusmodi non pauca Atque
de grammaticæ parte. quæ ad locutionem spectat. hac
tenus. t .
quod ad scriptionem attinet. ea aut alphabeto vulgari
perficitur cquod ubique recipiturj aut occulto et privato.
de quo inter singulos convenit. quod ciphras vocant. At
lorthographia vulgaris etiam controversiam et quæstionem
nobis peperitz utrum scilicet eadem verba scribere opor
iteat. quo pronunciantun modo. an potius ex more con

suetoP At illa scriptio. quæ reformata videri possit fut

scilicet scriptio pronunciationi consona sitj est ex genere
inutilium subtilitatum. Mam et ipsa pronunciatio quo
tidie gliscit.exnec
præsertim constans
linguis estg et
extraneis. derivationes
prorsus verborum.
obscurantur ri de
nique cum ex more recepto scr1pta. morem pronunciandi
nullo modo impediant. sed liberum relinquant. quorsum
attinet ista novatiorf r
Ad ciphras igitur veniendum liarum genera haud
pauca sunt z ciphræ simplices g ciphræ non significantibus
characteribus
charactere intermixtæg
complexæg ciphræciphræ duplices
rotæg ciphræ literas
clavisg uno
iciphræ
verborumg aliæf virtutes autem in ciphris requirendæ
tres suntz .ut sint expeditæ. non nimis operosæt ad scri
bendumz ut sint fidæ. et nullo modo pateant ad deci
phrandumz addo denique. ut. si fieriipossin suspicione
vacent Si enim epistolæ in manus eorum devenienn qui
asa na Auamauris scinurmnnrL cum vL
in leos. qui scribunt aut ad quos scribuntur. potestatem
habeant tametsi ciphra ipsa fida fit et deciphratu im
possibilit tamen subjicitur hæc res examini etquæstioni g
nisi ciphra sit ejusmodt quæ aut suspicione vacet aut
exanimationem eludat quod vero ad elusionem examinis
attinet suppetit inventum ad hoc novum. atque utile.
quod cum in promptu habeamus/a quorsum attinet illud
inter desiderata referre. sed potius id ipsum proponeref
hoc hujusmodi estg ut habeat quis duo alphabeta. unum
literarum verarum. alterum non-significantiumz et simul
duas epistolas involvat unam. quæ secretum deferatg
alteram. qualem verisimile fuerit scribentem missurum
fuisst absque periculo tamen. quod si quis de ciphra
severe interrogetur. porrigat ille alphabetum non-signi
ficantium pro veris literisg alphabetum autem verarum
literarum pro non-significantibus g hoc modo incidet ex
aminator in epistolam illam exteriorem. quam cum pro
babilem inveniet de interiori epistola nihil suspicab1tur.
ut vero suspicio omnis absit aliud inventum subjiciemus.
quod certe. cum adolescentuli essemus Parisiis. excogita
vimusg nec etiam adhuc visa nobis res digna est quæ
pereat llabet enim gradum ciphræ altissimumg nimi
rum ut omnia per omnia significari possintz ita tamen
ut scriptio. quæ involvitut quintuplo minor sit quam
ea. cui involvaturz alia nulla onmino requiritur conditio
aut restrictio. ld hoc modo fiet. Primo. universæ literæ
alphabeti in duas tantummodo literas solvantur per trans
positionem earum. Mam transpositio duarum literarum
per locos quinque differentiis triginta duabusa multo magis
viginti quatuor cqui est numerus alphabeti apud nosj
sufiiciet l-lujus alphabeti exemplum tale est.
Pjxem lupi elphabeti lliliterarii diifiy
A. li i et 11 111 fi
mutata aaaah aaabm aaabb. aabam aabab.
a fL 1. lii L. M
aabbm aabbh abaaw abaab. ababm ababb.
1v. o. P. a lt S.
abbaa. abbah abbbm abbbh beatam baaah
flv v w x y z.
baabal baabbi babzmf bababf babbai- .babbbi
cAP. Lj na AuoManrrs sciam-unuim ess
Meque leve quiddam obiter hoc modo perfectum est.
fitenim ex hoc ipso patet modus. quo ad omnem loci
distantiam per objectat quæ vel visui vel auditui subjici
ossint sensa animi proferre et significare liceatz si modo
objecta illa duplicis tantum differentiæ capacia suntg ve
luti per campanas. per buccinas. per flammeos per soni
tus tormentorum. et alia quæcunque. verum ut incep
tum persequamut cum ad scribendum accingeris. epis
tolam interiorem in alphabetum hoc biliterarium solves.
Sit epistola interior s
r linges

lilxemplum Solutionis.
P lf a lai
aabab. baabb. aabbm aabam

Præsto simul sit aliud alphabetum biforme. nimirum.

quod singulas alphabeti communis literas. tam capitales
quam minores. duplici forma. prout cuique commodum
sit exhibeat
lixemplum Alphabeti Siformis
a. b. a. b. ta b ea b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b.
A. Ai a. a. li li b. b. c. a c. c. ll b. d. d. Ph lis
a. b. a. b. a. b. a. b. a. la a. b. a. b. a. la a. b.
e.e. P.P. fji a a g.g. lvLlL h.lz. l. L i. i.
a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a.- b. a. b.
x.1r.k.1c. L.L.l.l. M.Mm.m. M.Mn.n. o.o.
a. in ea b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b.
o. o. P. P. p. p a a q. g. lin lt r.r. S. S. s. au
a. b. a.b. a.b. a.b. a.b. a.b.a b. m b a.
rli lll t.t. u a u. u. w m w.w.x.x. x. æ y.
b. a. b. a. b. a. b.
li y. y. z. z. z. a
illum demum epistolæ interiort jam factæ biliteratæ.
epistolam exteriorem biformem literatim accommodabit
et postea describes. Sit epistola exteriorz -
t Manere te volo donec venerof
est ne AuoMsnris scmnrmnum tum -vr.

exemplum Accommodationis.
.P v a a g
aabahb - aa bhaa .bba.aa lium
Manere te volo donec venero.

Apposuimus
ciphræ. scribendietiam
omniaexemplum
per omniaaliud largius ejusdem
i

lipistola lnterion
Ad quam delegimus epistolam Spartanam. missam
olim in scytale.
t Perditæ resz Mindarus ceciditt milites esuriuntz
neque hinc nos extricare. neque hic diutius manere pos-
sumusf
lipistola lSxterioiz
Sumpta ex epistola prima ciceronit in qua epistola
Spartana involvitur.
t ligo omni officim ac potius pietate erga te. cæteris
satisfacio omnibusz mihi ipse nunquam satisfacio. rllanta
est enim magnitudo tuorum erga me meritorumgut quo
niam tu. nisi perfecta re. de me non conquiestiz ego.
quia non idem in tua causa efficit vitam mihi esse acer
bam putem. ln causa hæc suntz Ammonius regis le
gatus aperte pecunia nos oppugnat lies agitur per
eosdem creditores. per quos cum tu aderat agebatun
liegis causa. si qui sunt qui velint qui pauci sunt omnes
ad Pompeium rem deferri volunt Senatus religionis
calumniam. non religione. sed malevolentia. et illius
regiæ largitionis invidit comprobat etcf

boctrina autem de ciphris aliam secum traxit doctri

nam ergatipsam relativamz illa est de deciphratione sive
reseratione ciphrarum g licet quis alphabetum ciphræ aut
pactum de latebraopenitus ignoret ltestsane est illa
laboriosa simul et ingeniosa. et arcanis principum. veluti
et illa prior. dicata. Attamen præcautione solerti fieri
cAP. Lj na Auonmurrs scmurmnnm aes
possit inutilis g etsi. quomodo res nunc se habent magni
prorsus sit usns. litenim si ciphræ introductæ essent
bonæ et fideles. plurimæ fuerint quæ operam deciphra
toris prorsus eluderent et excluderentg quæ tamen sint
satis commodæ et expeditæ ad legendum aut scribendum.
verum imperitia et inscitia secretariorum et amanuen
sium in aulis principum tanta est ut maxima plerunque
negotia ciphris infirmis et futilibus committantur.
interea fieri potest ut suspicetur quispiam nos in enu
meratione. et quasi censu artium. id agere. ut scientiarum
copiæ cquas veluti in aciem adducimusj auctæ et multi
plicatæ. magis sint admirationig cum tamen numerus
earum forte ostentari. vires tam brevi tractatu vix expli
cari possint verum nos institutum nostrum fideliter
urgemus. atque in hoc globo scientiarum conficiendm
etiam insulas minores aut remotiores omitti nolumus.
Meque vero fut arbitramurj perfunctorie. licet cursim. eas
artes attingimusg sed potius nucleos et medullas ipsa
rum ex multa materiæ massa stylo acuto excerpimus.
cujus rei judicium ipsis illis. qui in hujusmodi artibus
peritissimi sunt permittimusz cum enim plerique. qui
multiscii videri volunt hoc fere habeant ut vocabula et
exteriora artium passim jactantes. illarum ignaris admi
rationi. magistris ludibrio sint speramus nostra contra
rium prorsus eventum habitura. ut peritissimi cujusque
in artibus singulis judicium maxime detineant cæteris
minoris sint quod vero ad artes illas. quæ minorum
quasi gentium videri possuntg si quis existimet nos
nimium quid ipsis tribuereg circumspiciat ille. et videbit
homines in provinciis suis magnos sane et celebret cum
ad metropolim aut sedem imperii forte migraverint turbæ
fere imrnisceri. et inferioris notæ esset similiter mirum
non est artes istas leviores. juxta artes principales ret su
premas collocatas. dignitate minui g cum tamen iis. qui
operam illis præcipue impenderint res videantur utique
magnæ et præclaraa Atque de organo sermonis hæc
dicta sint
sco na Auoimnris scmnrmnunn tum vL

cAPllrP sacuunuM

nocramA lll Mnrnono SllliMoMlS cousrlrulrua ur PAllS

rnanrmvm SllllSllAhlfPlvA rtr PnlnclPALlS i. xoMnu lll m
nrrux Prwnmirm rnamrlva nxumnnaurun tmn-rom
sunama mvrznsag rtr sunmncuurua nonuM coMMonA
liil mcoMMonA.

vumAMus ad doctrinam de methodo sermonis. lSa

ut pars dialecticæ tractari consuevit litiam locum in
rhetorica per nomen dispositionis reperit verum col
locatio ejus in famulitio aliarum artium in causa fuit ut
plurima. quæ ad ipsam spectant cognitu utilia. præter
missa sint. visum igitur est nobis doctrinam substanti
vam et principalem de methodo constituere. quam nomine
generali prudentiam traditivæ appellamus ltaque me
thodi genera ccum varia sintj enumerabimus potius.
quam partiemur. Atque de unica methodo. et dichoto
miis perpetuis. nil attinet dicerez fuit enim nubecula
quædam doctrinam quæ cito rtransiitz res certe simul et
levis. et scientiis damnosissima. litenim hujusmodi ho
mines. cum methodi suæ legibus res torqueantg et quæ
cunque in dichotomias illas non apte cadunt. aut omit
tant. aut præter naturam inflectantg hoc efiiciunt. ut
quasi nuclei et grana scientiarum exiliant. ipsi aridas
tantum et desertas siliquas stringant. ltaque inania
compendia parit hoc genus methodi. solida scientiarum
destruit.
constituatur igitur prima differentia methodi. ut sit
aut magistralia aut initiativa Meque vero verbum ini
tiativæ ita intelligimus. quasi hæc initia scientiarum tan
tum traderet illa doctrinam integramz verum contra
cvocabulum a sacris mutuantesj eam dicimus methodum
initiativam. quæ ipsa scientiarum mysteria recludam et
denudet. Magistralis siquidem docetg initiativa inti
matz magistralis poscit. ut fides habeatur iis. quæ di
cunturg initiativa vero potius ut examen subeantz altera
scientias discentium vulgog altera tanquam filiis scienti
arum tradita denique altera pro fine habet scientiarum
fquales jam sunty usumg alter-a earundem continu
ationem et ulteriorem progressum liarum posterior
cAP. rLj ne Avomanns scinxrmnumf est
via videtur deserta et interclusa lta enim adhuc scien
tiæ tradi consueverunt. quasi ex pacto. tam docens
quam discens errores asciscere cupiant. liltenim qui
docet. eo docet modo. quo maxime dictis suis fides astru
atur. non quo illa commodissime examini subjicianturz
et qui discit. sibi extemplo satisfieri. non legitimam dis
quisitionem præstolari. expetit g ut magis sit ei cordi non
dubitare quam non errare. ita ut et magisten amore
gloriæ. iniirmitatem scientiæ suæ prodere caveat. et dis
cipulus. laboris odio. vires proprias experiri nolit. Scien
tia vero. quæ aliis tanquam tela pertexenda traditur.
eadem methodo csi fieri possitj animo alterius est insinu
arnda. qua primitus inventa est. Atque hoc ipsum fieri
sane potest in scientia per inductionem acquisitaz sed in
anticipata ista et præmatura scientia cqua utimurj non
facile dicat quia quo itinere ad eam. quam nactus est.
scientiam pervenerit. Attamen sane secundum majus
et minus possit quis scientiam propriam revisere. et vesti
gia suæ cognitionis simul et consensus remetirig atque
hoc pacto scientiam sic transplantare in animum alienum.
sicut crevit in suo. Artibus enim idem usuvenit quod
plantis z si planta aliqua uti in animo habeas. de radice
quid fiat. nil refert z si vero transferre cupias in aliud so
lum. tutius est radicibus uti. quam surculis. Sic traditio
cquæ nunc in usu estj exhibet plane tanquam truncos
cpulchros illos quidemj scientiarumg sed tamen absque
radicibus. fabro lignario certe commodos. at plantatori
inutiles. quod si. disciplinæ ut crescant. tibi cordi sit.
de truncis minus sis solicitusg ad id curam adhibet ut
radices illæsæ. etiam cum aliquantulo terræ adhærentis.
extrahantun cujus quidem generis traditionis. metho
dus mathematicorum. in eo subjecto. similitudinem quan
dam habetg generatim autem non video. quod aut in
usu sit. aut quod quis inquisitioni ejus dederit operamg
proinde eam inter desiderata numerabimus. eamque tra
ditionem lampadis. sive methodum ad filios appellabi
mus. .
Sequitur aliud methodi discrimen. priori intentione
aiiine. reipsa fere contrarium. lioc enim habet utraque
methodus commune. ut vulgus auditorum a selectis sepa
retg illud oppositum. quod prior introducit modum tra
ess ma Avemnnfrls sensim-unum l cum vr.

dendi solito apertiorem g altera. de qua jam dicemus. oc

cultiorem. Sit igitur discrimen tale. ut altera metho
dus sit exoterica. altera acroamatica. litenim quam an
tiqui adhibuerunt præcipue in edendis libris differentiamg
cam nos transferimus ad ipsum modum tradendi. quin
etiam acroamatica ipsa apud veteres in usu fuit. atque
prudenter et cum judicio adhibita. At acroamaticum
sive ænigmaticum istud dicendi genus posterioribus tem
poribus dehonestatum est a plurimis. qui eo. tanquam
lumine ambiguo et fallaci. abusi sunt ad merces suas
adulterinas extrudendas. lntentio autem ejus ea esse vi
detur. ut traditionis involucris vulgus cprofanum scilicetj
a secretis scientiarum summoveaturg atque illi tantum
admittantur. qui aut per manus magistrorum parabola
rum interpretationem nacti sunt aut proprio ingenii
acumine et subtilitate intra velum penetrare possint
Sequitur aliud methodi discrimem magni prorsus ad
scientias momentig cum scilicet scientiæ traduntur. aut
per aphorismos. aut mcthodice. Motatu enim inprimis
dignum est in consuetudinem plerunque venisse. ut ho
mines ex pauculis axiomatibus et observationibus. in
quovismodo subjectm artem constituant quasi completam
et solenneny eam ingenii quibusdam commentationibus
suffarcinandm exemplis illustrandm et methodo revinci
endo. At illa altera traditio per aphorismos plurima se
cum fert commoda. ad quæ traditio methodica non attin
git Primum enim de scriptore specimen dat. utrum
ille leviter et perfunctorie scientiam hauserit. an penitus
imbiberit. Aphorismi enim. nisi prorsus forent ridiculi.
necesse est. ut ex medullis et interioribus scientiarum
conficiantur. Abscinditur enim illustratio et excursiog i
abscinditur varietas exemplorumg abscinditur deductio
et connexio g abscinditur descriptio practicæ z ut ad ma
teriem aphorismorum nihil relinquatuL præter copiam
observationum bene amplam. lgitur ad aphorismos non
sufficiat quispiam. imo de eis nec cogitabit sane. qui se
neutiquam copiose et solide instructum ad scribendum
perspexerit. At in methodisg
mrllantum series juncturaquc pollet g
.rantum de medio sumptis accedit honoris g
cum rLj na AuoMani-rs sciam-unum . aes
ut speciem artis. nescio cujus. præclaræ sæpenumero re
portent ea. quæ. si solvantut segregentut et denuden
tut ad nihilum fere recasura forent Secundo. traditio
methodica ad fidem et consensum valetg ad indicationesil
de praxi minus innuit siquidem demonstrationem quan
dam in orbe præ se fert partibus se invicem illuminanti
bus. ideoque intellectui satisfacit magisg quia vero actio
nes in vita communi sparguntur. non ordine componun
tur. ideo magis iisdem conducunt etiam sparsa documen
ta. Postremo. aphorismi. cum scientiarum portiones
quasdam et quasi frusta tantum exhibeant invitant ut
alii etiam aliquid adjiciant et erogent g traditio vero me
thodica. dum scientiam integram ostentat securos illico
homines reddit quasi jam summa adeptos.
Sequitur
quoque aliud methodi
imomentiz discrimeni
cum scilicet scientiæ magni et illud
traduntur. aut
per assertiones adjectis probationibus. aut per quæstio
. nes una cum determinationibus. l-lanc autem posterio
rem methodum si immoderatius quis persequatur. scien
tiarum profectui non minus illa ofiicit quam fortunis et
progressibus exercitus cujuspiam impedimento et damno
foret si in minutis quibusque castellis aut oppidis expugi
nandis subinde hæreat litenim si quis in acie sit supe
rior. et summæ belli sedulo incumbat- minora illa loca
ultro se submittent z illud tamen inficias non ierim. ur
bem aliquam magnam et munitam a tergo relinquere
haudquaquam. semper tutum esses eodem modo. confu
tationibus in scientiarum traditione temperandum. iisque
parce utendumr et ad hoc tantum. ut majores præoccu
pationes. animorum et præjudicia frangantut minime au
tem ut leviores dubitationes excitentur et provocentun
Sequitur aliud methodi discrimen ut scilicet methol
dus sit subjectæ materiæ. quæ tractatur. accommoda.
Alio enim modo traduntur mathematica cquæ sunt interi
scientias maxime abstracta et simpliciaj alio politica.
quæ maxime sunt immersa et compositaf Meque fut
jam diximusj methodus uniformis in materia multiformi
commode se habere potest. fiquidem quemadmodum
topicas particulares ad inveniendum probavimut ita et
methodos particulares ad tradendum similiter aliquate
nus adhiberi volumus
aro na AueMnnrrs scmnrmnvrn tum vn
Sequitur aliud metlrodi discrimen in tradendis scien
tiis cum judicio adhibendum. lllud autem regitur per
informationes et anticipationes de scientia cquæ traden
da estj in animis discentium prius infusas et impressas.
Aliter enim tradi debet scientia. quæ ad animos homi
num nova et peregrina prorsus accedit g aliter ea. quæ
opinionibus jam pridem imbibitis et receptis est afiinis
et familiaris. ldeoque Aristoteles llemocritum sugillare
cupient revera eum laudatz i Si. inquit tserio dispu
tare velimus. non sectari similitudinesa etc. id vitio ver
tens llemocritm quod in comparationibus esset nimius.
At illi. quorum documenta in opinionibus popularibus
jam sedes suas collocarunt non aliud habent quod
agant nisi ut disputent et probent lllis contra. quo
rum dogmata opiniones populares transcendunt gemino
labore opus estz primo ut intelligantur quæ afferuntz
deinde ut probenturg ita ut necessum habeant confuge
re ad auxilia similitudinum et translationum. quo se cap
tui hominum insinuent videmus igitur sub infantia
doctrinarum seculis rudioribut cum syllepses illæ. quæ
jam factæ sunt vulgares et tritæ. novæ fuerant et inau
ditæ. omnia parabolis et sirnilitudinibus plena fuisset
Alias evenisset ut quæ proponebantur. aut absque nota
seu attentione debita transmissa. aut pro paradoxis re- .
jecta. fuissent litenim regula quædam est traditivat
quod scientia omnis. quæ anticipationibus sive præsuppo
sitionibus non est consona. a sirnilitudinibus et compara
tionibus suppetias petere debeat
Atque de methodorum diversis generibus hæc dicta
sintz iis videlicet quæ antehac ab aliis notata non fue
runtz nam quantum ad cæteras illas methodos. analyti
cam.systaticam.diæreticam. etiam crypticam. l-lomericam.
et similes. recte sunt eæ inventæ et distributæg neque
causa videtur. cur illis immoremur.
At methodi genera hujusmodi suntz partes autem
duæg altera de dispositione totius operis. vel argumenti
libri alicujusg altera de limitatione propositionum. lite
nim ad architecturam spectat non solum fabrica totius
aedificii. sed etiam efformatio et figura columnarum. trar
bium. et similium. Methodus vero veluti scientiarum. .
architectura est. Atque hac in parte melius meruit
cum rLj ms Auemaurls scmurmnnm en
llamut in optimis illis regulis famae/xov agria-om sunt
vmvrag mur cui-rcia etcj renovandis. quam in unica sua
methodo et dichotomiis obtrudendis. veruntamen nescio
quo fato fit ut in humanis csicut sæpius fingunt poetæj
rebus pretiosissimis semper adhibeantur perniciosissimi
quique custodes certe conatus liami circa illam pro
positionum limam conjecit eum in epitomas illas et scien
tiarum vada. Auspicato enim et felicis cujusdam genii
ductu procedere oportet qui axiomata scientiarum con
vertibilia facere attentaverit et non simul ea reddiderit
circularia. aut in semet recurrentia. conatum nihilo
secius llami in hac parte utilcm fuisse non inficiamun
supersunt duæ adhuc propositionum limitationet præ
ter eam ut fiant convertibiles g altera de extensioneg
altera de productione ipsarum Sane habent scientiæ.
si quis recte advertat præter profunditatem. alias duas
dimensionesg latitudinem scilicet ac longitudinem suam.
At profunditas quidem ad ipsarum veritatem et realita
tem referturz hæ enim sunt quæ soliditatem conferunt
quantum ad reliquas duas. latitudo accipi et computari
potest de scientia in scientiamg longitudo vero sumitur
a summa propositione ad imam in eadem scientia Altera
fines et veros scientiarum terminos complectitut ut pro
positiones propria non promiscue tractenturg et evitetur
repetitio. excursio. denique confusio omnisz altera nor
mam præscribit quousque et ad quem particularitatis
gradum propositiones scientiarum sint deducendæ. Sane
dubium non est quin aliquid exercitationi et practicæ sit
relinquendumg oportet siquidem Antonini Pii vitium
evitari. ne simus cymini sectores in scientiis. neve divi
siones ad infima quæque multiplicemus itaque qualiter
in hac parte nobis ipsi temperemusi inquisitione plane
dignum est. videmus enim nimium generalia cnisi de
ducanturj parum informare. quin potius hominum prac
ticorum ludibrio scientias exponere. cum nihilo magis ad
practicam faciant quam chorographia ortelii universalis
ad viam monstrandam. quæ Londino ducit liboracum
certe regulæ optimæ speculis ex metallo non inscite
assimilantut in quibus cernuntur utique imaginem sed
non antequam expolita fuerint g sic juvant demum regulæ
et præcepta. postquam exercitationis limam subicrint
ara i nawomaurls scmnrmnum - tum vL
quod si tamem usque a principio. regulæ illæ fieri pos
sint nitidæ. et quasi crystallinæ. id optimum factu foret.
quandoquidem exercitatione assidua minus indigebunt.
Atque de scientia methodi cquam prudentiam traditivæ
nominavimusj hæc dicta sint. .
Meque tamen illud prætermittendum. quod nonnullL .
viri magis tumidi quam docti. insudarunt circa methodum
quandam. legitimæ methodi nomine haud dignam. cum
potius sit methodus imposturæg quæ tamen quibusdam
ardelionibus acceptissima proculdubio fuerit. hæc me
thodus ita scientiæ alicujus guttulas aspergit. ut quis
sciolus specie nonnulla eruditionis ad ostentationem possit
abuti. rllalis fuit ars Lulliig talis typocosmia a nonnullis
exaratag quæ nihil aliud fuerunt. quam vocabulorum
artis cujusque massa et acervusg ad hoc. ut qui voces
artis habeant in promptua etiam artes ipsas perdidicisse
existimentun hujus generis collectanea ofiicinam refe
runt veteramentariam. ubi præsegmina multa reperiun
tun sed nihil quod alicujus sit pretii.
cAPlPP rlllilltrlllllM.

llli PliMbAMSMrlS nr orrrcro annromc/a Arrnnmcrzs raus

nnnronlcan quæ An PkoMPfllAltlAM zrAnruMMono Plut
nuuum coLonns noui 111P MALla tPAM SlMPLlclSs allAM
coMPAkAflllt Aurlrnnra nnnuMz PokMllL/S Mmonns

ormrroms

vnmMus jam ad doctrinam de illustratione sermonis.

lla est. quæ rhetorica dicitun sive oratoria scientia
certe et in se egregia. et egregie a scriptoribus exculta.
liloquentia autem. si quis vere rem æstimet. sapientia
proculdubio est inferior. videmus enim. quanto inter
vallo hæc illam post se relinquat. in verbis quibus allocutus
est Mosem lleus. cum ille munus sibi delatum. propter
defectum elocutionis recusassetg t lilabes Aaronem. ille
erit tibi vice oratoris. tu vero ei vice lleif At fructm et
populari existimatione. sapientia eloquentiæ cedit lta
enim Salomon. t Sapiens corde appellabitur prudens. sed
dulcis eloquio majora reperiet.l l-laud obscure innuens.
sapientiam famam quandam et admirationem cuipiam
conciliareg at in rebus gerendis. et vita communL elo
cAPLnLj na AuoMnnrls scraurmnuu ara
quentiam præcipue esse efiicacem Ad artis vero hujus
culturam quod attinet g Aristotelis erga rhetores sui tem
poris æmulatim atque ciceronis studium acre et vehemens.
illi nobilitandæ totis viribus incumbenæ cum longo usu
conjunctum. in causa fuerunt. ut in libris suis de hac arte
conscriptis seipsos vicerint. bein exempla illa luculen
tissima hujusce artis. quæ in orationibus nemosthenis et
ciceronis habentur. praeceptorum acumini et diligentiæ
addita. profectus ipsius geminarunt quare. quæ in hac
arte desiderari invenimus. versabuntur potius in collec
tionibus quibusdam. quæ tanquam pedissequæ huic arti
præsto sint. quam in disciplina et usu artis ipsius Mam
etiam tum. cum promptuariæ cujusdam inter logica men
tionem faceremus. uberiora ejus rei exempla in rhetoricis
polliciti sumus.
veruntamen ut. more nostro. circa radices hujus artis
glebam paululum aperiamus et subigamusg rhetorica
certe phantasiaæ quemadmodum dialectica intellectui.
subservit. lSstque. siquis altius rem penetret. officium
et munus rhetoricæ non aliudt quam ut rationis dictamina
phantasiæ applicet et commendet. ad excitandum appe
titum et voluntatem. liegimen enim rationis impeti et
perturbari videmus tribus modis z vel per illaqueationem
sophismatum. quod ad dialecticam pertinetg vel per
præstigias verborum. quod ad rhetoricam g vel per aiigec
tuum violentiam. quod ad ethicarm quemadmodum
enim in negotiis. quæ cum aliis contrahimus. vinci quis
et perduci solet. vel astu. vel importunitateg vel vehe
mentiag ita etiam in illa negotiatione interna. quam no
biscum exercemusg aut argumentorum fallaciis subruimun
aut impressionum et observationum assiduitate solicita
murg et inquietamur. aut afiectuum impetu concutimur
et rapimun Meque vero tam infeliciter agitur cum natura
humana ut illæ artes et facultates ad rationem detur
bandam valeant neutiquam vero ad eandem roborandam
et stabiliendamz verum ad hanc rem longe magis Pinis
enim dialecticæ est. docere formam argumentorum. ad
præsidia intellectus. non ad insidias Pinis itidem ethicæ.
aiilectus ita componere. ut rationi mi1itent. non autem
eam inveniant Pinis denique rhetorica phantasiam im
plerefobsmatiouibus et simulacra quæ rationi suppetias
voL. v1L r
 eu ma Auamanrrs scranrmnunn cum vL
ferant. non autem eam opprimant. Abusus enim artis
ex obliquo tantum interveniung ad cavendum. non ad i
utendum t i
quapropter in Platone summa fuit iniquitas clicet ex
non immerito erga rhetores sui temporis odio ortaycum
rhetoricam inter artes voluptarias collocavitz earn simi-.
lem esse dicens coquinariæ. quæ non minus cibos salubres
corrumperet. quam insalubres gratiores redderet. condi
mentorum varietate et deliciis abutens. Absit autem. ut
oratio non frequentius versetur in rebus honestis ornan
dis. quam in turpibus oblinendis z hoc enim ubique præs-e .
to est g siquidem nemo est quin honestius loquatun
quam aut sentiat. aut faciat Sane a rllhucydide optime
notatum est. tale quidpiam solitum fuisse objici cleonig
quod. cum semper deteriorem partem tueretun in hoc
multus esset. ut eloquentiam et sermonis gratiam carpe- i
retz probe quippe cum sciret. de rebus sordidis et in
dignis non posse quempiam pulchre loqui g at de rebus
honestis. facillime lileganter enim Plato clicet in
trivio decanteturj lvirtus si conspici daretun ingentes
sui amores concitaretl At rhetorica virtutem et bonum
depingit planeget reddit quasi conspicuum. cum enim
in corporea cfiigie. illa sensui monstrari nequeant. su-j
perest ut per ornatum verborum. phantasia repræsen
tatione quantum fieri potest viva. coram sistanturg Si
quidem mos Stoicorum merito derisus est a ciceroneg
qui concisis et argutis sententiis et conclusionibus-virtuq
tem animis hominum imponere satagebantg quæ res
. parvum habet cum phantasia et-voluntate consensum
Porro. si afiectus ipsi in ordinem-compu-lsi. et rationi
prorsus morigeri essent g verum est. nullum magnopere
futurum persuasionum et insinuationum. quæ aditum ad
mentem præbere possint usumg sed satis fore. si res ip
sæ nude et simpliciter proponantun et probentur. ve
rum affectus contra. tantas secessiones faciuntg quineti
am tantas turbas et seditiones moverit csecundumillui
-video meliora. proboque.
. . lleteriora sequor-j .
ut ratio prorsus in servitutem et captivitatem abrepta
foret. nisi eloquentiæ suada efiiceret. quo minus phan
p

cAPr mil na AuoMr-znrrs scrsxrmnum ars

tasia a partibus affectuum staret sed potius. opera ejus.
foedus ineatur inter rationem et phantasiam. contra ef
fectus Motandum est enim. affectus ipsos ad bonum
apparens semper ferrt atque hac ex parte aliquid habere
cum ratione commune z- verum illud interestg quod affectus
intuentur præcipue bonum in præsentiag ratio prospi
ciens in longum. etiam futurum. et in summa ldeoque
cum quæ in præsentia obversentut impleant phantasiam
fortius. succumbit plerumque ratio. et subjugatur. Sed
postquam eloquentia et suasionum vi effectum sit ut
futura et remota constituantur et conspiciantur tanquam
præsentia. tum demum. abeunte in partes rationis phan
tasia. ratio fit superior.
concludamus igitur-. non deberi magis vitio verti rhe
toricæ. quod deteriorem partem cohonestare sciat g quam
dialecticæ. quod sophismata concinnare doceat quis
enim nescit contrariorum eandem rationem esse. licet
usu opponanturl Porro non eo tantum differt dialectica
a rhetorica. quod fut vulgo diciturj altera instar pugni.
altera instar palmæ sit caltera scilicet presse. altera fuse
tractetj verum multo magis. quod dialectica rationem in
suis naturalibusg rhetorica. qualis in opinionibus vulgi
sita est consideret Prudenter igitur Aristoteles rheto
ricam inter ldialecticam et ethicam cum politica collocat
cum ex utrisque participet Siquidem probationes et
demonstrationes dialecticæ universis hominibus sunt com
munes g at probationes et suasiones rhetoricæ pro ratione
auditorum variari debentg ut quis. tanquam musicus.
auribus diversis se accommodans. sit demum
orpheus in sylvis. inter delphinas Arion.
quæ quidem applicatio et variatio orationis csi quis ejus
perfectionem et culmen desideretj eo usque extendi de
betg ut si eadem ipsa apud diversos homines sint dicen
da. apud singulos tamen aliis atque aliis verbis sit uten
dum. quanquam hac parte eloquentiæ cpolitica scilicet
et negotiosa. in privatis sermonibusj maximos oratores
plerunque zdestitui certum sitg dum ornatum et formu
las elegantes orationis captantes. volubili illa applicatione.
et characteribus sermonum. quibus versus singulosz uti
consultius foret excidunt certe non abs rel fueritcirca
r e
are mi Auemnnrrs scmnrrmnmm cum vL
hoc ipsum. de quo nunc dicimut novam instituere inqui
sitionem. eamque nomine prudentiæ sermonis privati in
digitare. atque inter desiderata rcponereg rem certe.
quam quo attentius quis recogitet eo pluris faciet
utrum vero hæc inter rhetorica an politica collocetut
haud magni refert .
bescendamus modo ad desiderata in hac arte. quæ fut
ante diximusj ejus sunt generit ut pro appendicibus po
tius censeri debeant quam pro portionibus artis ipsius. et
pertinent omnia ad promptuariam Primo igitur non in
venimus. qui prudentiam illam. simul et diligentiam Aris
totelis. bene persecutus sit aut suppleverit hic nimi
rum coepit colligere signa popularia. sive colores boni ac
mali apparentit tam simplicis quam comparati. qui sunt
vere sophismata rhetorica. Sunt autem eximii usus. præ
sertim ad negotia. et prudentiam sermonis privati La
bores vero Aristotelis circa colores istos in tribus claudi
cant. Primo. quod. cum multi sint paucos admodum
recenseat Secundo. quod elenchos suos non habeant ad
junctos. rllertio. quod videtur ille usum eorum ex parte
ignorasse. usus enim eorum. non magis ad probandum.
quam ad afficiendum et commovcndum. subserviti com
plures siquidem loquendi formulæ. quæ idem significant
lvarie tamen afficiunt Mam longe fortius penetrat quod
acuminatum est quam quod obtusum g licet in ipsa per
cussione vires æqualiter intentantur. Memo est certe.
qui non magis afficiatur audiont inimici tui de hoc miros
triumphos agent z
l-loc lthacus velit et magna mercentur Atridæg
quam si simpliciter dicatut lioc rebus tuis incommoda
bit. ltaque mucrones isti. et aculei sermonum. minime
sunt ncgligendi. cum vero hanc rem. ut desidcratam
proponamut ex consuetudine nostrtt illam exemplis ful
ciemus z præcepta enim minus rem illustraverint
animam coLonuM nom iafr nam mm srMPLrcrs
quam coMPAnArL
SoPlllSMA L
i quod laudant homines et celebrant bonumg quod
rituperant et reprehendunt malumf
 cum nLj ma AuoMnurrs scmurmnnm an

nLmzcnvs
Pallit sophisma quatuor modis g scilicet autpropter igi
norantiamg aut propter malam fidemg aut propter studia
et factionesg aut propter ingenia laudatorum et vitupej
ratorumr Propter ignorantiam g quid vulgi judicium ad
examen boni et malil Melius Phocion. qui. cum popu
lus ei præter solitum applauderet quaesivit num forte de-i
liquisscti Propter malam fidemg laudantes enim et
vituperantes suam rem sæpius agunt neque loquuntur
ut sentiunt .
Laudat venalcs qui vult extrudere merccs
ltem. l Malum est malum est inquit emptor g sed cum
reccsscrit tum gloriabiturf Propter factionesg cuivis
enlm patet consuescere homines. eos. qui suarum partium
- sunt immodicis efferre laudibus qui autem contrariarum
sunt infra meritum deprirnera Propter ingenia g alii
enim natura facti sunt et compositi ad adulationem ser
vilcmg alii contra momi et tetricig ut laudando et vitu
perando suis ingeniis tantum obsecundent parum de ve
ritate soliciti. .
soPmsMA n.
t quod etiam ab inimicis laudatur. magnum bonum g
quod vero etiam ab amicis reprehenditur. magnum malumf
sophisma fundamento hoc niti videtur. quod quæ in
gratiit et contra animi nostri affectum et propensionem
loquimur. ea ipsa vim veritatis a nobis extorquere. facile
creditur.
nLnucnus

Pallit sophisma propter astutiam. tam inimicorunt

quam amicorum. inimici enim laudes quandoque tri
buunt non invite. nec a vi veritatis coacti. sed eas tamen
deligentet quæ inimicis suis invidi-am et pericula confiare
possint ltaque apud erræcos supcrstitio quædam in
valuit ut crederent si quis ab altero laudaretut animo
malevolo et proposito nocendL naribus ejus pustulam
annasci solere Pallit iterum. quia laudes interdum im
pertiunt inimict tamquam præfatirmculas quasdam ut
ars na AuaManrrs sclanrrannm tmnrvL
postea liberius et malitiosius calumniarentur. lix altera
parte. fallit etiam hoc sophisma propter astutiam ami
corum. Solent enim et illi vitia amicorum interdum
agnoscere. et prædicare. non quod aliqua vis veritatis eos
cogat. sed ea eligentes. quæ minimum amicos suos lædere
possint. ac si cætera quidem viri optimi essent. Pallit
iterum. quia amici quoque reprehensionibus suis csicut
de inimici laudibus diximusj tanquam præfatiunculis
quibusdam utuntun quo paulo post in laudes effusius ex
currant.
soPmsMA llL
f cujus privatio bona. id ipsum malum s cujus privatio
mala. id ipsum bonuma
aLuncnus
Pallit sophisma duobus modisz aut propter compa
rationem boni et malig aut propter successionem boni
ad bonum. aut mali ad malum. Propter comparationemg
si bonum fuerit generi humano. privari esu glandiumg
non sequitur quod malus ille eratg sed bodona bona.
ceres melior. Meque. si malum fuit populo Syracusano.
bionysio seniore privari. sequitur quod bionysius ille
bonus fuerit. sed minus malus. quam junior. Propter
successionem z etenim privatio boni alicujus non semper
dat locum malo. sed quandoque majori bonog ut cum
flos decidit. fructus succedit. Meo privatio alicujus mali
dat semper locum bono. sed interdum majori malos nam
sublato inimico clodio. Milo simul et segetem gloriæ
perdidit .
soPmsMA 1v.
i quod bono aut malo vicinum est. id ipsum itidem
bonum aut malum z quod vero remotum est a bono. ma
lum g quod a malo. bonumf
l-labet hoc fere rerum natura. ut quæ natura sua con
veniunt etiam locis conveniantg quæ vero contrariæ na
turæ sunt. etiam intervallis distentz cum singula. amica
sibi associare. inimica summovere gaudeant
uLnucnus

Sed fallit sophisma tribus modis z primo propter des

titutionem. secundo propter obscurationem. tertio prop
aut nLj im AueMnnrrs scmnrmnuim ne
ter protectionem Propter destitutionemg fit ut quæ
in suo genere amplissima sunt. et maxime excellunt. om
nia. quantum fieripotest. ad se trahant. et in vicino quæ
que posita destituant. ac quasi inedia conjiciant itaque
in propinquo arborum grandium virgulta nunquam læta
reperies. kecte enim ille. l llivitis servi maxime servif
Mec male cavillatus est qui inferius famulitium in aulis
principum. festorum vigiliis comparavitg quæ festa sua
in proximo attingunt. ipsæ autem jejuniis addicuntur.
Propter obscurationemg etenim et hoc habent quæque
in suo genere præstantissima. ut licet proxima non ex
tenuent aut destituant. tamen obscurent et obumbrent.
quod etiam de sole notant astronomi. quod sit scilicet
aspectu bonusg conjunctione et approximatu malus
Propter protectionemg nam non solum res coeunt et con- l
gregantur propter consortium. et naturæ similitudinem.
sed etiam malum cpræsertim in civilibusj confugit ad
bonum. ut lateat et protegatur. itaque scelerati homines
petunt asyla divorum. et vitium ipsum se in virtutis um-
bram recipit z
Sæpe latet vitiuni proximitate boni.
contra et bonum se aggregatad malum. non propter
consortium. sed ut illud convertat et reformet in bonum
ltaque et medici magis accedunt ad ægrotos. quam ad
-sanos g et Servatori nostro objectum est. quod conversa
retur cum publicanis et peccatoribus. i

SoPlllSMA v.
i cui cæteræ partes. vel sectæ. secundas unanimiter
deferunt ccum singulæ principatum sibi vendicentj umer
lior reliquis videtur 1 nam primas quæque ex zelo vide
tur sumere. secundas autem ex vero et merito tribueref
lita cicero argumentatun sectam Academicorum. quæ
acatalepsiam tenuit. philosophiarum fuisse præstantissi
mam. t interroga enim. inquit t Stoicum. quæ secta sit
potior g ille suam cæteris anteponetz deinde quæ secun
das teneat Academicam fatebitur. Age similiter cum
lipicureo cqui Stoici vix aspectum toleraveritj postquam
suam sectam collocarit in summo. collocabit Academicam
in proximof .SimiliteL vacante dignitate laliqua. prinu
aso ma memini-rs sciam-mirum tum vn
ceps si competitores singulos interrogaret. quem post se
potissimum commendare vellent. verisimile est. secunda
illorum vota in eum. qui præcipue dignus et optime me
ritus fuerit. concursura.

lilLSMclluS

Pallit sophisma.propter invidiam Solent enim ho

mines proxime post se. et factionem suam. in eos incli
nare et propendere. qui rcliquorum maxime sint enervcs
et imbelles. quique eis minimum molestiæ exhibueruntg
in odium illorum. qui illis plurimum insultarunt aut in
commodarunt.
SoPlllSMA vL
t cujus excellentia vel exuperantia melior. id toto ge
nere meliusf x
huc pertinent formulæ illæ usitatæ g ne pervagemur
in generalibusz conferamus particularem aliquem cum
particulari. etcL . -
nLlSMclluS

videtur hoc sophisma satis nervosumg et magis dia

lecticum quiddam. quam rhetoricum Attamen inter
dum fallit. Primo. quia sunt res haud paucæ. periculo
plurimum obnoxiæ. quæ tameni si evadant. cæteris ante
cellant. ita ut genere sint deteriores. quia sæpius peri
clitantur et exciduntg individuo autem nobiliores. ln
hoc numero est gemma Martia. de qua Sallicum ada
giumz t Pilius Parisiorum. et gemma mensisuMartii. si
ex illis evadat unus. erit instar decem aliorumf Adeo
ut in genere gamma Maii gemmæ Martii præstet sed
tamen in individuo optima gemrna Martii optimæ gemmæ
Maii præferatun Pallit secundog propter naturam rei
rum. in aliquibus generibus aut speciebus magis æqua
lem. in aliquibus magis inæqualem quemadmodum in
observationem ven-in climata calidiora generaliter ingenia
producere acutiorag at in frigidioribus ingenia illa. quæ
eminent. etiam acutissimis calidarum regionumpræstare
Similiteri in exercitibus compluribus si res ducllo inter
singulos transigeretur. fortasse ad unam partem acce
deret victoriag si copiis universis. in alteram Pitenim
cAP. uLj na Auomznrrs scranrmnum asl
excellentiæ et exuperantiæ casum recipiuntg at genera
natura aut disciplina reguntur. quinetiam in genere
metellum lapide pretiosiusg attamen adamas præcellit
. auro. -
SoPlllSMA vlL
t guod rem integram servat bonumg quod sine re
ceptu est malumz nam se recipere non posse. impoten
tiæ genus estg potentia autem bonumf
l-linc connnxit Aisopus fabulam de duabus raniss quæ.
in magna siccitate cum aquæ ubique deficerent delibe
rarunt quid sibi demum agendum esset Prior autem g
bescendamus cinquitj in puteum profundum. neque enim
verisimile est ibi aquam defuturam. cui altera ita re- .
geritg quin si forte ibi quoque aqua deficiet quomodo
exinde rursus ascendere poterimusil Pirmamentum au
tem hujus sophismatis est g quod actiones humanæ adeo
sint incertæ. et periculis expositæ. ut illud optimum
videatur. quod plurima habeat effugia huc spectant
formulæ illæ. quæ in usu suntz llbligatnm plane et
obstrictum te reddesz non tantum. quantum voles..sumes
ex fortuna. etc.
aLancuus
Pallit sophisma primo. quia in actionibus humanis for
tuna urget ut aliquid demum decernatun laterum ut
eleganter a quopiam dictum estg litiam non statuerat
est aliquid statuerat adeo ut sæpenumero consilii sus
pensio pluribus nos implicet necessitatibut quam si alci
quid statuissemus videtur autem iste morbus quidam
animt similis et qui reperitur in avaris r sed tzranslatus
a cupiditate retinendi opes. ad cupiditatem retinendi
arbitrium et potestatem Siquidem avarus frui non vult
ne quid dctrahat de summag ita et hujusmodi scepticus
nil exequi vult ut omnia ei sint integra Pallit secundo.
quia necessitat et illud fquod aiuntj t jacta est aleaf
stimulos addit animisg sicut inquit ille. cæteris paret
necessitate certe superiores estis.
SoPlllSMA vllL
l quod quis culpa sua contraxit majus malum s. quod
ab exterius imperium. minus malumi m
asa na stramina-rs sciam-manu cum vr.
liujus rei causa est quod morsus conscientiæ adversa
.conduplicetz contra. conscium sibi esse. quod culpasquis
vacet magnum præbet in calamitate solatium. ltaque
poetæ ea pathemata maxime exaggerant tanquam despe
rationi propiora. ubi quis seipsum accuset et discruciet t
- Seque unum clamat causamque caputque malorum.
contra. calamitates virorum insigniuml elevat et diluit
innocentiæ et meriti conscientia. Porro cum malum ab
aliis intentetut habet quivis. quod libere conqueri possit g
unde dolores sui exhalent neque cor sulfocentz etenim
iis. quæ ab injuria hominum profecta sunt indignari so
lemusg aut ultionem meditart aut denique nemesim divi
nam vel implorare. vel expectare z quinetiam. si a fortu
na ipsa indictum quid sit tamen datur quædam cum fa
tis ipsis expostulatio z
Atque beot atque astra vocat crudelia maten
contra ubi quis malum aliquod sua/culpa contraxerit
stimuli doloris intro vertuntur. animumque magis vulne
rant et confodiunt
americana
Pallit istud sophisma. primo propter spemg quæ ma
lorum magnum est antidotum. litenim culpæ emenda
tio sæpe in nostra potestate sita est g fortunæ vero mi
nime. ltaque-llemosthenet non semel cives suos hujus
modi verbis affatus est g i quod ad præterita pessimum.
id ad futura optimum est. . quid hoc tandem sitf hoc
ipsum scilicet quod vestra incuria et culpa res vestræ
male se habeantz nam si vos officio vestro per omnia
perfimcti essetis. et nihilominus status vester. ut nunc.
laborassetg ne spes quidem reliqua esset eum futurum
aliquando meliorem. cum vero errores vestri in causa
potissimum fuerint confidendum plant vos. illis emen
datis. pristinum statum vestrum recuperaturosi Simili
ter lipictetut de gradibus tranquillitatis animi verba fa
cient infimum locum illis attribuit qui alios accusantg
superiorem iit qui seipsosg supremum vero illisi qui nec
alios nec seipsos. Pallit secundo. propter insitam ani
mis humanis superbiamg qua ægre adducuntur homines.
ut errores proprios agnoscant hoc vero ut evitent pa
cAPtnLj ms Auennnrrs scrnnrunvm asa
tientiam adhibent longe majorem in iis malit quæ culpa
sua contraxerunt litenim. quemadmodum iieri vide
mus. ut cum culpa admissa sit neque de auctore consti
terit supra modum excandescant hominesr et tumultus
enturz quod si postea in notitiam pervenerit culpam il
lam ad filium. aut uxorem. aut gratiosum aliquem perti-p
nere. statim sedantur turbæ et consilescunt z eodem motu
do fit cum res aliqua accidit propter quam necessitas
incumbit culpam in nos ipsos recipiendi.- ld quod in
mulieribus sæpissime conspicitur. quæ. si quid infeliciter
egerunt contra consensum parentum aut amicorum.
qualecunque infortunium sequatut illud sedulo dissimu
labunt i - .
soPmsMA 1x. i
t i gradus privationis major videtur. quam gradus dimi-l
nutionis z et rursus gradus inceptionis major videtut
quam gradus incrementif . i
canon est in mathematicisg nullas esse rationes nihili
ad aliquid ltaque gradus nullitatis et quidditatisg ma
jores videntur gradibus incrementi et decrementi. pSicut
monoculo . durius est unum perdere oculumy quam
utrumqueoculum habenti Similiter complures liberos
habenti gravius est ultimum. qui superstes fuerit filium
amittere.
duos quam
priores reliquos
libros priores.pretium
combussisset ltaquetertii
et Sibylla. cumt i
duplicavit
siquidem illius amissio gradus fuisset privationit non
minutionis. t di-l
nmncnus
p Pallit sophisma primo. propter eas res. quarum usus
in sufficientia quadam. sive competentiag hoc est quan
.titate determinata. consistit Si quis enim obligetur
poenaliter ad solutionem certæ pecuniæ summæ. ad diem
.certumg gravius ei fuerit nummo unico aureo carere.
quam st posito quod ille unicus parari non potuerit
deessent etiam decem alii. Similiter in decoctionibus for
tunarum. damnosior videtur gradus obærationit qui pri
mus sortem minuitg quam extremut qui ad egestatem
redigit l-luc spectant formulas illæ usitatæz Sera in
fundoparsimoniaz Parum interest utrum nihil habeas.
an quod nihil juvet-leta Pallit secunda propter illud
 est na Avortanrrs scmnrmnuu tum vn
principium in natura quod corruptio unius sit generatio
alterius Adeo ut gradus ipse piivationis ultimæ. mi
nus interdum incommodet. quoniam ansam et stimulum
præbet novæ alicui rationi ineundæ. unde etiam lle
mosthenes sæpius conqueritur apud cives suosz t condi
tiones minus utiles. et honorificas. quas a Philippo impo
sitas subibant. nihil aliud esse. quam alimenta quædam
ipsorum ignaviæ et socordiæz ut nmlto iis fuisset satius
illis omnino carerc. propterea quod hoc pacto industria
illorum melius acui possit ad alia paranda remedial Mo
vimus certe medicum quendam. qub mulieribus delicatisg
querentibus se male habereg sed- tamen a medicamentis
omnibus abhorrera solebat dicere. non minus -facete.
quam morosez a vobis omnino opus est. ut deterius vale
a atis. quo medicamenta. etiam quælibet. libenter tolere
a tisil quinetiam ipse gradus privationis. sive indigen
tiæ ultimæ. salutaris esse possit.- non tantum ad excitan
dam industriam. verum etiam ad imperandam patien
tiam. i
quod ad secundum membrum hujus sophismatis illud
eodem. quo prius. fundamento ide gradibus quidditatis
et nullitatisj nititur. hinc tanta usurpantun de initiis
negctiorum. præconia z
Pimidium factia qui bene ccepita haben etc.
l-linc astrologorum superstitios qui judicium faciunt de
drwositione aut fortuna hominis ex momento sive arti
culo nativitatis aut conceptus

numerum
fallit sophisma primæ quoniam in nonnullis primæ
rerum inceptiones- nihil aliud sint. quam quæ fipicurua
in philosophia sua. tentamentag id est. rudi
menta quædam quæ nihili sunt nisi iterentur aut prove
hanturr in hoc casa gradus secundus dignior
videtur et potentiog quam priami quemadmodum in
plaustrisa equus qui pana-laurus esu plus confert ad mon
tum.plsmstri. quam primus ntiam non inepte so
let z- convicia-m regestum illud esse. quod pugnae sit re
um. Prius enim fbrtasse prætemlatumm fuisset lta
que prius malo principium dedit sed posterius modum
cara mil na mei/muris scmurmnum asa
abstulit. Pallit sophisma secundo. propter dignitatem
perseverantiæg quæ in progressm non in aggressm sita
est. litenim casus. aut naturai primum impetum progig
nere possuntg at affectus tantummodo maturus et judici
um. constantiam Pallit tertio in iis rebus. quarum natura
et cursus ordinarius in contrarium rei inceptæ fertur.
ita ut prima inceptio perpetuo evacuetury nisi vires con
tinuentun quemadmodum in formulis illis usitatis di
citurg Mon progredi. est regrediz et. qui non proficit.
deficitz ut in cursu in adversum montisg remigatione in
adversum gurgitis z at contra. si in declivi montis motus
incipiat g aut secundo flumine remigatio fiat g tum gradus
inceptus longe potiores partes tenet. Porro iste coloiy
non tantum extenditur ad gradum inceptionis. qui sit a
potentia ad actum. comparatum cum gradm qui sit ab
actu ad incrementumz verum etiam ad gradum. qui sit
ab impotentia ad potentiam. comparatum cum gradm
qui sit a potentia ad actum. litenim gradus ab impo
tentia ad potentiam. major videtur. quam a potentia ad
actum.
soPmsMA x.
i quod ad veritatem refertun majus est quam quod
ad opinionem Modus autem. et probatio ejus. quod ad
opinionem pertinet hæc estg quod quis. si clam putaret
fore. facturus non essetl
lta pronunciant lipicurei de felicitate Stoicorum. in
virtute collocata. quod similis sit felicitati histrionis in
scenag qui. si a spectatoribus et plausu eorum desti
tueretulg animis statim concideret. itaque virtutem. per
ignominiam. bonum theatrale vocant. . Aliter iit in divi
tiisg de quibus illez
Populus me sibilatg at mihi plaudo.
itidem in voluptate z
Srata sub imo
gaudia corde premens. vultu simulante pudorem

nLnncnus
- Pallaeia hujus sophismatis subtilior estis licet

.responsio ad exemplum quod adducitur.. Meque

enim virtus propter autem popularem cum
asa na AuoMuurrs scraurmunM cum vrf
etiam illud
seipsum præceptumitasit.ut ut
revereaturf viri quis
bonusmaxime omnium
idem fuerit in
solitudine.per
nonnihili idem in theatro.
laudes. Licet fortecalor
quemadmodum intendatur virtus
augeturlper
reflexionem. Sed hoc suppositionem negat. non fallaciam
redarguit. Pllenchus vero talis est. batogquod virtus
cpræsertim ea. quæ labores et conflictus subitj non elige
retur.jnisi quod laudes et fama eam comitari soleantg
haud inde sequitun quod appetitus et motus ad virtutem
non sit præcipue propter se. Siquidem fama possit esse
causa tantum impulsiva. aut sine qua nong neutiquam
efficienst aut constituens. lixempli gratiaz Si duo fuerint
equirquorum unus. calcaribus non admotis. quævis haud
.segniter præstaretg at alter. calcaribus admotis. priorem
longe superaret z posterior iste carbitrorj palmam referet.
et pro equo meliore judicabitur. Meque quenquam ju
dicii sani commoverit formula illa z Apage istum equum.
cujus spiritus siti sunt in calcaribus quandoquidem
enim instrumentum ordinarium equitanti sit calcan neque
ullo modo oneri aut impedimento ei sitg non minoris
propterea æstimandus est equusyqui calcare incitaturz
neque etiam ille alter. qui absque calcaribus mira præstet
eo ipso melion
ratione. gloria sed
et delicatior tantum
honor. virtuti. prohabendus
stimulis est. Simili
etlcalcari
bus. subserviuntz ac licet virtus sine illis. paulo futura
esset languidiorg tamen cum semper illa præsto sint ei.
etiam non invitatag
se quoque expetatunnil ltaque
officit. recte
quo minus virtus propter
redarguitur illa pol
sitioz Mota ejus rei. quod propter opinionem. et non
propter veritatem eligituL hæc estg quod quisa si clam
putaret fore. facturus non fuisset.

soPmsMA xiy
t quod opera et virtute nostra partum est. majus bd
numg quod ab alieno beneficio. vel ab indulgentia for
tunæ delatum. est. minus bonumf .
causæ hujus rei hæ sunt. Primo propter spem de
futura Siquidemin aliorum gratia. aut fortunæ ipsius
ventis secundis. non multum inest certitudinisg propria
vero industria aut virtus semper domi adsunt. Adeo ut.
postquam boni quid nobis hoc modo paratumt fuerit
cAthllLj na AueMnurrs scranrmnuu aer
maneant etiam eadem instrumenta in novos usus parata.
quin et-consuetudine et successu reddita validiora Se
cundo. quia quod alieno beneficio adipiscimut ejus etiam
aliis debitores sumusz cum quæ per nos ipsi compara
verimus. nihil oneris secum trahant. litiam si quid in
dulgentia divina in nos cumulaverit retributionem quan
dam erga bei bonitatem efilagitat quod homines pravos
et improbos mordet ubi in priore genere illud prophetæ
usuvenerit lætantut et exultant t immolant plagis suis.
et sacrificant reti suot rllertio. quia ea. quæ a virtute
nostra minime profecta sunt nulla sequitur laus et existi
matiol quæ enim felicitatis sunt admirationem quandam
pariunt laudem minime. Sicut ait cicero ad cæsaremz
quæ miremur habemus g quæ laudemus expectamus.
quarto. quia quæ industria propria acquiruntut cum
laboribus et contentione fere conjuncta suntg quod non
nullam habet in se suavitatemz uti Salomom t suavis
cibus a venatul
lSLlSMSllllS

. At quatuor inveniuntur colores oppositi. qui rem ins

contrariam partem inclinant possintque esse prioribus
instar elenchorum. Primo. quia felicitas ividetur esse
signum quoddam. et character favoris diviniz et prop
terea tum in nobismetipsis confidentiam et alacritatem
generat tum apud alios auctoritatem et reverentiam.
Pelicitas autem ista etiam fortuita complectitur. ad quæ
virtus ægre aspiratg veluti cum cæsar ad navis guberA
natorem. animos addendo. dixitz cæsarem portas etl
fortunam ejus. quod si dixisset cæsaremiportas eti
virtutem ejus. frigidum prorsus fuisset solatiurn pericli g
tanti in procella Secundo. quia ea. quæ a virtute aut
industria procedunt sunt imitabilia. et aliis patentg cum
felicitas sit res inimitabilis. et prærogativa quædamiho
minis individui. itaque in genere videmus. res naturales
artificialibus præponi. quia imitationem non recipiunt
quod enim imitabile est potentia vulgatum est. illertio.
quæ ex felicitate proveniunt bona videntur gratuita. nec
laboribus emptaz at quæ virtute propria pretio veluti
acquisita itaque eleganter Plutarchus. de rebus rllimo
leontit hominis longe fortunatissimL cum rebus Agesilai
SSS nis Auonmnrrs scmrwrmnum fnmzvn
et lipaminondæ. qui uno ævo vixerunt comparatit dixit z
lllas liomeri carminibus fuisse similet quæ cum alias
excellant sponte etiam fluere videantur et quasi genium
sapere quartm quia. quod præter spem. aut præter
expectatum contingit gratius et majore cum voluptate
in hominum animos influit lllud vero neutiquam com
petit iisa quæ propria cum et ambitucomparantuu
SoPlllSMA xlL
i quod ex pluribus constat et divisibilibut est majus.
quam quod ex paucioribut et magis unumz nam omnia
per partes considerata majora videntur z quare et plu
ralitas partium. magnitudinem præ se fert z fortius autem
operatur pluralitas partium. si ordo absitz nam inducit
similitudinem infiniti. et impedit comprehensionemf
Sophisma istud videtur etiam primo intuitu fallax. et
quasi palpabilez siquidem. non pluralitas partium tan
tum. sed majoritas earundem. poterit constituere totum
auctius. Attamen abripit hoc ipsum Sophisma sæpius
hantasiamg quinetiam insidiatur sensui. litenim aspectui
ipsi brevior videtur via in planitie. ubi nihil intercurrat
quod visum frangat quam in tali tractu terræ. ubi simul
lconspiciuntur arbores. aut ædificia. aut aliud aliquod
signum. quod spatium metiri et dividere possit. Sic
homini bene nummato. postquam areas suas et marsupia
diviserit et digesserit major etiam. quam antea. subit divi
tiarum phantasia lfabet etiam vim in amplificationibut
si res in plures portiones dividatut atque singulæ seorsum
tractentun l-loc vero adhuc magis phantasiam implet
si fiat promiscue et sine ordine. confusio enim multi
tudinis opinionem generat Siquidem quæ ordine osten
duntur aut proponuntur. tum ipsa magis finita apparent
tum certum præbent argumentum. niliil esse prætermis
sum. At contra-1 quæ confuse repræsentantut non solum
in se numerosa putantut sed et suspicioni locum relin
quunt restare adhuc plura. quæ omittuntur.

lSLlSMSPlvS

Pallit primo. ubi quis ampliorem præceperit

de re aliqua opinionem quam pro vera-rei ipsius magnis
cAr. mjj un AuoMnurls scrnurmnum asa
tudine litenim cum hoc fit distributio falsam illam
opinionem destruet et rem in veritate sua. non autem
cum amplificationt monstrabit ltaque si quis morbo
aut dolore corripiatut horæ longiores ei videbuntut abs
que horologio aut clepsydra. quam si iisdem mensurentur.
Mam si tædium et vexatio morbt tempus videri longius
faciunt quam revera est at computatio temporis errorem
illum corrigit et brevius facit quam opinio illa falsa con
ceperat litiam in planitie contra. quam superius dictum
est aliquando evenit Licet enim visus in principio viam
ostentet breviorem sensui. quia indivisa est tamen si ex
eo obrepat opinio de longe minori intervallo. quam repe
riturg opinionis ejus vanæ frustratio efficiet ut videatur
demum etiam. quam revera est productior. ltaque si
quis opinioni alicujus falsæ de magnitudine rei cujuspiam
velificari cupiat caveat a distributionibus. sed rem inte
tegram utique extollat Pallit sophisma secundo. si dis
tributio ea distrahatur. non autem simul obversetur. aut
uno aspectu visum feriat ltaque si flores in horto aliquo
in plures torulos distinguantut majoris quantitatis spe
ciem præbebunt quam si omnes in uno toro simul cres
cerentg modo toruli illi oculis simul subjicianturg aliter
enim unio distributioni distractæ prævalebit Sic reditus
eorum majores videntut quibus prædia et latifundia sua
vicina aut conjuncta sunt. Mam si sparsim sita sint noni
veniunt tam facile sub aspeetum. Pallit sophisma tertio.
propter dignitatem unitatis supra multitudinem omnis
enim compositio. indigentiæ in singulis signum est cer
tissimumz ubi illud usu vcnitz i
lit quæ non prosunt singula multa juvant e - -
itaque Mariæ partes potioresg t Martha. Martha. atj
tendis ad plurima. unum sufficitf liinc illa fabula
Aisopi-de- vulpe et felii dactabat enim vulpes. quantas
artes-haberet et effugia. quibus se a canibus eriperetg
felis autem se unico tantum confidere auxilio dixit ut
pote quæ tenuem scandendi facultatem haberet quod
tamen reliquis illis vulpinis longe præstantius præsidium
fuitz unde adagiumg t Multa novit vulpes. sed felis
unum magnumf quin etiam in hujus fabulæ significa
tione morali idem cerniturz nam potenti et fido amico
voL. vrL n
ago -- nn Auemnnrrs scranrmnnu tum vr.
niti. plus præsidii habet quam artes et astutiæ complu
rimæ. i

Atque hæc exempli loco sufiicient Superest autem

nobis ejusmodi colorum numerus etiam magnus quos
olim adolescentes -congessimus z attamen sine illustra
tionibus suisa atque elenchis g quos hoc tempore concin-.
nare non vacatz ideoque colores illos nudos. absque il
lustrationibus suis ccum superiores isti vestiti prodeantj
proponere. minime nobis consentaneum videtur. lllud
interim monemus. rem istam. qualiscunque ea videri posa
sit haud parvi. judicio nostro. esse pretii z utpote quæ
- ex philosophia prima. et ex politica. et ex rhetorica par
ticipet Atque de signis popularibus. sivecoloribus boni
ac mali apparentis. tam simplicis quam comparati. hac
tenus.
Secunda collectio. quæ pertinet ad promptuariam. et
desideratur. ea est quam cicero fut superius in logica
diximusj innuitg cum præcipit ut in promptu habeantur
loci communes in utramque partem disputati et tractati.
quales sunt t Pro verbis legisj et 1pro sententia legisfetm
Mos vero hoc præceptum etiam ad alia extendimusg ut
non solum ad genus judiciale. sed etiam ad deliberativum
et demonstrativum adhibeatur. omnino hoc volumus.
locos omnes. quorum frequens est usus csive ad proba
tiones et refutationet sive ad suasiones et dissuasiones.
sive ad laudes et vituperia spectentj meditatos ha
beri. eosque ultimis ingenii viribus. et tanquam improbet
et prorsus præter veritatem. attolli. et deprimi. Modum
autem hujus collectionit tarn ad usum. quam ad brevi
gtatemlxoptimum fore censemus. si hujusmodiiloci contra
/ bantur in sententias quasdam acutas et concisasg tanquam
glomos quosdam. quorum fila in fusiorem discursurrt cum
res postulat explicari possint. Atque similem quandam
diligentiam in Seneca reperimut sed in hypothesibus sive
casibus lijus generis. cum plurima parata habeamusg
aliqua ad exemplum proponere visum est. lia autem
.antitheta rerum nominamus.
qua nLj ns AvSMSMPlS scrmvrunum sol
lixliMPLA Axrrrrrlnrronmvn

MonlLlrPAl

pno.
quibus virtus a genere
penitus insita est g ii jam non
mali esse nolunt. sed ne
queunt.
Mobilitas laurea. qua tem
- pus homines coronat.
Antiquitatem etiam in
monumentis mortuis vene
ramurg quanto magis in
vivis i
Si nobilitatem familiarum
- contemnas. quæ tandem erit
differentia inter sobolem ho
minum et brutorum f
Mobilitas virtutem invi
diae subducit. gratiæ tradit
conrnm
ltaro ex virtute nobilitas z
rarius ex nobilitate virtus
Mobiles majorum depre
catione ad veniam sæpius
utuntun quam suffragati
one ad honores
rPanta solet esse indus
triahominum novorum. ut
nobiles præ illis tanquam
statuæ videantur.
Mobiles in stadio respeco
tant nimis sæpez quod mali
cursoris est.

-.PokMA.
Puo. conrnm
neformes naturam ulcisci virtum ut gemma nobilis.
solent. i melius inseritur sine multo
lit virtus nil aliud. quam auro et ornatu.
interna formag et forma nil quod vestis lauta defor
mi. hoc forma improbo.
. aliudl quam externa virtus.
beformes se a contemptm Similiter plerunque leves
per malitiam utique suam. sunt. quos forma ornat. et
s vindicare cupiunt quos movet.
Pormavirtutes splendere
facit. vitia rubere.
llL
wvmzrvs
nam conrnm .
Primæ cogitationes etju duventus poenitentiæ cam
venum consilia. plus habent pus.
e Mumina lngenitus est juvenibus
ne
aga nu Auemzurls scmurmnum cum vL
Puo. . comua .
Senes sibi sapiunt magis g senilis auctoritatis contemp
aliis et reipublicæ minus tus g ut quisque suo periculo
Si conspici daretun ma sapiat.
gis deformat animosa quam rllempus. ad quæ consilia
corporea senectus non advocatur. nec rata ha
Senes omnia metuunt. bet.
.præter lleos Senibus veneres mutan
tur in gratias

1v.

vALnrund

Pno.
cura valetudinis animum
humilem facit. ct corpori
suppliccm.
corpus sanum. hospes
animæ estg ægrum. erga
stularius
Mil tam summas actio
num promovet. quam pros
pera valetudog at contra.
infirma feriatur nimis
k
courna
Sæpe convalescere. est
sæpe juvenescere.
lilxcusatio valetudinis po
lychrestag ad quam etiam
sani confugimus .
Mimis arcto foedere cor
pus animæ jungit sanitas
lit lectus magna impe
ria administravit. et lectica
magnos exercitus

v.
nxon infr LlklillL

Pno.
charitas reipublicæ in
cipit a familia t
i uxor et liberi disciplina
quædam humanitatis g at
coelibes tetrici et severi.
coelibatus et orbitas ad
nil aliud conferunn quam
ad fugam
Morti sacrificau qui libe
ros non procreat.
cætera felices. in liberis
fere infortunati suntg ne
cournm
qui uxorem duxit. et li
beros suscepit obsides for
tunæ dedit i
Senerare. et liberi. hu
mana suntg creare. et tope
ra. divinai
ldrutorum æternitas so
boles g virorum fama. me
rita. et instituta
æconomicæ rationes pub
licas plerunque evertunt.
Aliquibus fortuna Pria

.cAP. mil - llli AliSMliMiPlS scmnrmrwu
. Pko.
divinæ sorti nimium appro
plnquent homines
mvrrna
i Pno.
bivitias contemnunt qui
desperant
lnvidia divitiarum. vir
tutem effecit deam.
ibum philosophi dubitant
utrum ad virtutem an vo
luptatem omnia sint refe
renda. collige instrumenta
utriusque
virtus per divitias verti
tur in commune bonum. i
cætera bona provincia
lem habent administratio
nem. divitiæ solæ genera
lem.
vlL
honorum
Pno.
l-lonores non tyrannorum
fut loquunturj sed provi
dentiæ divinæ calculietsunt.
l-lonoreslfaciunt vir
tutes et vitiaconspicuag ita
que illas provocant hæc re
frænant
Mon novit quispiam.quan
tum in virtutis cursu profe
ceritg nisi honores ei cam
pum præbeant apertum
.-.
. t
asa
cobu-nm
mi placuit qui suis omni
bus superstes fuit
conrnm
bivitiarum magnarum vel
custodia est vel dispensatio
quædam. vel fama g at nul
lus usus.
Annon vides lapillis. et
id genus deliciis. fingi prei
tia. ut possit esse aliquis
magnarum divitiarum usus l
Multi. dum divitiis suis
omnia venalia fore credide
runt ipsi in primis venie
runt
Mon aliud divitias dixe
rim. quam impedimenta vir
tutis z nam virtuti et neces
sariæ sunt et graves
Pivitiæ bona ancilla. pes
sima domina
conrnm
num honores appetimus.
libertatem exuimus
honores dant fere potes
tatem earum rerum. quas
optima conditio est nolle.
proxima non posse.
l-lonorum ascensus ar
duus. statio lubrica. regres
sus præceps
qui in honore sunt vul
gi opinionem mutuentur
aai nii Auemmris scmurmnvrn
Pno.
virtutit uti rerum alia
rum. rapidus motus est ad
locum. placidus in locoz est
autem virtutis locus honos.
vllL
lMPSkLL
Pno.
Pelicitate frui. magnum
bonum estg sed eam et aliis
impertiri posse. adhuc ma
jus.
lieges non hominum in
star. sed astrorum sunt z nam
et in singulos. et in tempora
ipsa. magnum habent in
fiuxum.
qui bei vices gerunt iis
resistere. non tantum læsæ
majestatis crimen est sed
theomachia quædanL
rx.
LAvSr nxrsrmArra
pno.
virtutis radii refiexi lau
des.
Laus honor is est ad quem
liberis suffragiis pervenitur.
llonores a diversis poli
tiis conferuntur. sed laudes
ubique sunt libertatis
vox populi habet aliquid
divinum z nam quomodo ali
ter tot capita in unum con
spirare possint i
hle mireris. si vulgus ve
rius loquatur. quam hono
ratioresg quia etiam tutius
loquitun
tum vL
murum
oportet ut seipsos beatos
putent
conrnm
quam miserum habere
nil fere. quod appetasg infi
nita. quæ metuas t -
qui in imperiis sunt si
miles sunt corporibus coeles
tibus. quæ magnam vene
rationem habent requiem
nullam. .
Memo humanæ sortis ad
deorum convivia admittitut
nisi ad ludibrium.
conrnm
Pama deterior judex.
quam nuncia. -
quid viro bono cum sa
liva vulgi t
Pama veluti fluvius. le
via attollit solida mergit
lniimarum virtutum a
pud vulgus laus est media
rum admiratit supremarmn
sensus nullus. .
Laus magis ex ostenta
tione. quam ex meritog et
ventosis magis acceditquam
realibus.
cum nLj na AueMnnrrs scmnrmnmh eas

x.
nArvnA.
Pno. . - conrnm
consuetudinis progressus cogitamus secundum na
est arithmeticus. naturæ turam g loquimur secundum
geometricus. præceptag sed agimus se
ut in rebuspublicis se ha cundum consuetudinem.
bent leges communes erga Matura pedantius quidam
consuetudines. eodem modo est consuetudo magistra
in singulis se habet natura tus. i
ad consuetudinem.
consuetudo contra natu
ram. quasi tyrannis quædam
estz et cito. ac levi occa
sione corruit.
xL
Ponrunm 1 ii

Pno. confulit
virtutes apertæ laudes Stultitia unius.
alterius . i fortuna
pariunt occultæ fortunas
. virtutes officiorum lau ln fortuna illud præcipue
des pariunt facultatum for i laudaverim. quod cum non
eligat- non tueatulu
tunas.
Portuna veluti galaxiag viri magnie dum invidiam
hoc est nodus quarundam virtutum suarum declina
obscurarum virtutum. sine runt inter
reperti fortunae
sunt. - cultores
i
nomine -
Portuna saltem ob filias
suas honoranda est confi
dentiam scilicet et aucto
ritatem.
xlL

v1rA.

Pno.
Absurdum est accidentia
vitæ magis amare quam
vitam ipsam
Præstat ad omnia. etiam
conrnm
Philosophi dum tantum
apparatum adversus mor
tem colligunt ipsam magis
timendam effecerunt
ego na Auomrznrrs scrnnrmnum
Pno.
ad virtutem. curriculum
longum. quam breve.
-- Absque spatiis vitæ ma
joribus. nec perficere datut
nec perdiscert nec poeni
tere.
xllL
-i . surnnsrrrra
Pno.
qui zelo peccant non pro
bandi. sed tamen amandi
sunt
Mediocritates moralibus
debentut extremitates di
vinisa
Superstitiosut religiosus
designatus.
Pabulosissima quæque
portenta cujusvis religionis
citius crediderim. quam hæc
omnia sine Mumine fieri
cum vr.
conrnm
Mortem homines timent
quia nesciunt ut pueri te
nebras.
Mon invenias inter hu
manos affectum tam pusil
lum. qui. si intendatur paulo
vehementiusa non mortis
metum superet
Mori velle. non tantum
fortis. aut miset aut pru
dens. sed etiam fastidiosus
potest.
conrnm
lltnsimiæ. similitudo cum
homine.deformitatem additz
ita superstitioni. . similitudo
cum religione
quale odium est affecta
tionis in civilibus. tale sue
perstitionis in divinis.
Præstat nullam habere de
diis opinionem. quam con
tumeliosam.
Mon lipicuri schola. sed
Stoa. veteres respublicas
perturbavit - ...
Mori cadit in mentem hu
manam. ut sit merus athei
ista dogmateg sed magni
hypocritæ. sunt veri athe
istæg qui sacra perpetuo
contrectant sed nunquam
verentur. i
crux mfj un Auemnuns scrnnrmnum aer
xrv.

SllPlilllSLL

Pno.
superbia etiam vitiis in
sociabilisg atque ut vene
num veneno. ita haud pauca
vitia superbia expelluntur.
Pacilit etiam alienis vi
tiis obnoxius esta superbut
tantum suia
superbia. si ab aliorum
contemptrt ad sui contemp
tum ascendet fiet demum
philosophia
xv.
conrnm
lledera virtutum ac bo
norum omnium superbiæ
cætera vitia virtutibus
tantum contrarias superbia
sola contagiosa.
Superbia optima vitio
rum conditione caret id est
latebris .
Superbut cum cæteros
contemnit se interim neg
ligit

menArrruna
Pno. conrnm
crimen ingrati animi crimen ingrati animt
nil aliud est quam perspi non suppliciis eoerceturg
cacia quædam in causam sed furiis permittitur.
beneficii collati. Arctiora sunt vincula be
num grati erga quos neficiorum. quam officio
dam esse volumusg nec rumz quare qui ingratus.
cæteris justitiam præsta etiam injustus. et onmia.
mus. nec nobis ipsis liberta lla est conditio humanaz
tem. nemo tam publica fortuna
beneficii gratia eo mi natus est quin privatæ et
nus reddenda est quod de gratiæ. et vindictæ. se om
pretio non constat nino debeat
xvL
mvrmAp .
me com-mt .
tiklaturale est exprobra- lnvidia festos dies non
tionem fortunæ suæ odisse. agit i
invidia in rebuspublicit Memo virtuti invidiam
tanquam salubris ostracis reconciliaverit præter mor
mus. tem.
aes ms Acomanris sciam-unum cum v1.
pno. conrnm
lnvidia virtutes labori
bus exercet. ut duno her
culem.

xvu.
nummorum
rum. i courmn
zelotypiæ debetun quod Pessima circes transfor
castitas sit facta virtus matio impudicitia
Multa tristitia opus est. lmpudicus prorsus reve
ut quis venerem rem se rentiam sui perdiditg quod
riam putet frænum est omnium vitio
quid vel diætæ partem. rum.
vel munditiæ speciem. vel omnes. ut Paris. qui
superbiæ filiam. inter virtu formæ optionem faciunt.
tes collocas i prudentiæ et potentiæ jac
Amorum. ut avium syl turam faciunt.
vestrium. nulla proprietas ln veritatem non vulga
est. sed jus possessione rem incidit Alexanderg
transfertun cum sonmum et venerem.
mortis arrhabones esse dix
it.

xvuL
enum-auras
rum. com-na
Mulla virtutum tam cædibus grassarij aut
sæpe rea est. quam cle feræ. aut furiæ est. .
mentia crudelitas viro bono
crudelitas si a vindicta semper fabulosa esse vide
est. justitia estg si a peri tur. et fictio tragica
culo. prudentia
qui misericordiam ini
mico impertit. sibi dene
gat. i
Mon sæpius phleboto
miæ necessariærsu-nt in cu
rationibua quam cædes in
civilibus
cAP. nnj nra AuSMlSSPlS scrnnrmnvm aes

xrx.

SLonlA vAbhL

nam
qui suas laudes appe
tit aliorum simul appetit
utilitates.
qui tam sobrius est ut
nihil alienum curet vereor
ne et publica aliena putet
lngenia. in quibus ali
quid inane est facilius
curam reipublicæ recipiunt
morarum
Sloriosi semper factiosi.
mendaces. mobiles. ni1nii.
rllhrasognathonis præda
rllurpe est proco solici
tare ancillamg est autem
virtutis ancilla laus

xx.

lljSfPflA.

Pno.
imperia et politiæ. jus
titiæ tantum additamenta
suntg si enim justitia ali
ter possit exerceri. illis rni
nime fuerit opus.
dustitiæ debetury quod
homo homini sit lleus. non
lupus i quid mihi
dustitia etsi vitia tollere
non possit tamen hoc ef
ficit ut non lædant
coxrruu
Si hoc est justum esseg
quæ tibi iieri nolisa ea al
teri non facere. clementia
demum justitia est. .
Si suum cuique tribuen
dum est certe et venia hu
manitati. .
æquitaterh
narrat cum sapienti omnia
inæqualia sint ii .
considera qualis rcorum
conditio fuerit apud Pto
manos. et pronuncia justi
tiam e republica non esse
vulgaris istajustitia po
litiarum. philosophus in
aulag hoc est facit tantum
ad reverentiam imperan
t1um.
 m.

aoo lll AliSMlSMflS SclliblrflAkuhL tum vL

xxL

ronrrruna

Pno.
Mil terribile nisi ipse ti
mor.
Mil aut in voluptate so
lidum. aut in virtute muni
tum. ubi timor infestat
qui pericula apertis ocu
lis intuetur. ut excipiat ad
vertit et ut evitet
cæteræ virtutes nos a
dominatu liberant vitiorum g
fortitudo sola a dominatu
fortunæ
conrnm
Præclara virtus velle ipe
rire ut perdas. i
Præclara virtus quam
etiam ebrietas inducit
vitæ suæ prodigus. ali
enæ periculosus.
virtus ferreæ ætatis for
titudo.

xxrL
lPSMPllllAMflzL

Pno. i conrnm
liadem fere vis absti Megativæ istæ virtutes
nendi et sustinendi. non placentg nam inno
uniformitatet concor . centiam præstant non me-.
diæ. et mensuræ motuum. rita.
eælestia sunt et characte Languet ment quæ ex
res æternitatis. cessibus caret.
rfemperantia. velut fri Amo virtutes. quæ ex
gora salubria. animi vires cellentiam actionis indu
colligit et firmat cunt non hebetudinem
ldxquisiti et vagi sensus passionis
narcoticis indigentg simi cum consonantes animi
liter et affectus motus ponis. paucos ponisg
nam pauperis est nume
rare pecus.
lsta cMon uti. ut non ap
petas g Mon appetert ut non
timeasj pusillanimi sunt et
r diffidentis -
cum nLj llli AvSMSMPlS scmnrmnvm aoi

xxnL
consrmnrrrm

Pno. conrnm
Sasis virtutum constan constantia ut janitrix
tia. morosa. multa utilia indicia
Miser est qui qualis ipse abigit
futurus sit non novit Ailquum est ut constan
lmbecillitas humani ju tia res adversas bene tole
rlicit rebus ipsis constare retg nam fere inducit i
non potestg quare saltem Stultitia brevissime op
sibi constet tima.
litiam vitiis decus aspirat
constantia
Si ad fortunæ inconstan
tiam accedat etiam incon
stantia mentis. in quantis
tenebris vivitur i
Portuna. tanquam Pro
teus. si perseveret ad for
mam redit

xxrv.

MASMAxlMlfAS
Pko. - conrnm
Si animus semel genero Magnanimitas est virtus
sos fines optaveritg statim poetica
non modo virtutes circum
stant sed et Mumina
virtutes ex habitu. aut
præceptis. gregales suntg
ex fine. heroicæ.
xxv.

somnum confiiMPLAmlfL

Pno. conrnm
lla demum voluptas est contemplatim speciosa
secundum naturam cujus inertia
non est satietas Sene cogitare non mul
soz nmi ufum-auris
Pno.
nulcissimus prospectus
in errores aliorum subja
centes.
quam bonum est orbes
mentis habere concentricos
universo i
. omnes affectus pravi.
falsæ æstimationes suntg
atque eadem sunt bonitas
et veritas
xxvL
LPPlSllAL
Pno.
Si de rebus minutis. libri
scripti foreng vix ullus esset
experientiæ usus. - quæ unquam ars docuit
Lectio est conversatio
cum prudentibusg actio fere
cum stultis.
Mori inutiles scientiæ
existimandæ sunt. quarum
in.se nullus est usus. si in
genia acuant. et ordinent.
xxvrL
pnoMPrnrruno
Pno.
opportuna prudentia
i non est. quæ celeris non est.
qui cito errat. cito erro
- rem emendat
scuzxrmkum tLllLvL
cox-mm
to melius est. quam bene
somniare
orbem Mumen curat tu
patriam
vir politicus etiam con
templationes serit
con-mm
ln academiis discunt cre
dere.
tempestivum artis usum 1
sapere ex reguleu et ex
experientia. plane contrariae
rationes suntg ut qui alteri
assuefactus sit. ad altemm
sit ineptus.
Artis sæpissime ineptus
usus est. ne sit nullus.
lmicil-loc fere ut
habenn omnes acade
ex qualibet
re soleant agnoscere quod
sciant et non addisoere
quod nesciant.
l
. cowmm
Prudentia non alte peti
tum quæ præsto est.
Prudentia. ut vestis. le
vis. quæ expedi-ta.
cum nLj llli AvSMSMrlS scinurmnuim sos
Pno. com-nm
qui ex composito. et non cujus consilia non ma
obiter prudens est nil mag turat deliberatit nec pru
ni facit dentiam ætas.
quæ ad breve tempus
excogitantut ad breve tem
pus placent

xxvnL

PASPrlllfMlfAS m sncnnrra

rno. - confi-nm
rfaciturno nil reticetut varietas morumoptime
quia omnia tuto communi animum collocat in seereto.
rllaciturnitas confessoris
cantur.
qui facile loquitur quæ virtus
scit loquituretiam
et quæ nescit rllaeiturno omnia reti
iSecretis mysteria
centut quia silentium re
debentur. penditur.
rlleetut ignoto proximus.

xxrx.

PAclLlrfAl

Pno.
Amo virum alieno affec
tui obnoxium. sed tamen
judicium ab obsequio revo
cantem
Plexibilem esse. ad natu
ram auri proxime accedit
. con-rum
Pacilitas. judicii quæ
dam inepta privatio.
Pacilium beneficia de
bita videnturg negationet
injuriæ. .
Sibi gratiam habet qui e
facili aliquid impetrati
Pacilem omnes difficuli
tates premuntg nam omni
bus se implicat
Pacilis fere se recipit
cum pudore . i
sci ne Avemzurrs scmurmnum cumani
i

xxx.

PoPvLA llPrAS.
Pno. cournzt
Prudentibus eadem fere qui valde cum stultis
placent at stultorum vari congruit ipse suspectus
etati occurrere prudentiæ esse potest.
est. qui turbæ placet fere et
colere populum. est coli. turbas miscet. L
qui ipsi magni viri sunt Mil moderatum vulgos
neminem unum fere habent gratum est. . ..
quem vcreantut sed popu lnfima- assentatio est eis-
sentatio vulgi. i
lum.
n

xxxL
LoonAcirAs vi

Pko. s cournm
qui silet aut alios habet Silentium verbis. et gra
pro suspectis. aut suspectus tiam addit et auctoritatem
est ipse sibi. Silentium. veluti somnus
custodiæ omnes infeli quidam. alit prudentiam i -
cesg miserrima silentii. Silentium fermentatio
Silentium stultorum vir cogitationum.
tus z itaque recte ille silentiz Stylus prudentiæ silen
Si prudens es. stultus est tium.
si stultus. prudens Silentium ambit verita
Silentium. veluti nox. in tem.
sidiis opportunum
cogitationes in proflu
ente sanissimæ. - .
Silentium.
nus.. . solitudinis
i i ge
opinioni se venditat qui
silet
Silentium nec pravas co
gitationes egerit nec bonas
distribuit
cum lrLj llli AvSMSMPlS scrnnrmnvm eos

xxxrL
mssrMuLArrra

vno
bissimulatim compendi
aria sapientia
Mon idem dicere. sed
idem spectare debemus
ntiam in animo deformis
nuditas.
bissimulatio et decori
est et præsidia
Sepes consiliorum. dissi
mulatio.
Aliqui bono suo fallun
tur. - bissimulatio dissimulati
qui indissimulanter om
nia agit æque decipitg nam
plurimi. aut non capiunt
aut non credunt
lndissimulatio nihil ali
ud. quam animi impotentia
cournm
cum cogitare secundum
rerum veritatem non possi
mus. at loquamur secundum
cogitationem. .
quibus artes civiles su
pra captumeingenii sunt iis
dissimulatio pro prudentia
erit-. . ei
qui dissimulat præcipuo
ad agendum instrumento se
privat i. e. fide.
onem invitat .
qui dissimulat liber non
est.

xxxmr

AubAclA.

Pno.. conrnm
nocet improbare. qui ve Audacia stultitiæ viator.
recundatur. lnverecundia inutilis. nisi
quod actio oratori. id ad imposturam.
audacia viro civili g primum. . confidentia. stultorum
secundum. tertium imperatrix. prudentium
confitentem verecundi scurra.
am. amoraccusantem odi. Audacia est stupor qui
confidentia morum ani dam sensus. cum malitia vo
mosPlacetl
promptius sociat
obscurus vultus. et luntatis.
perspicua oratio.

voL. vn.
aes . bill Aueuauris ScrlihllllAnllMl tum vr.
xxx1v.

cnnmuou lilia runros. ArmcrArra

Pno. conrnm
vultus-et gestus decora quid deformiut quam
inoderatim verum condi scenam in vitam transferrei
-rnelntum- virtutis lix ingenuitate decorum.
Si et in verbis vulgo pa ex arte odium.
remus. quidni in habitu. et Magis placent cerussatæ
.gestul -buccæ. et calamistrata co
qui in levibus. et quoti ma. quam cerussati et cala
-diana consuetudine.- decus mistrati mores.
non retinent sit licet vir qui animum ad tam ex
tmagnus. noris tamen hunc iles observationes applicat
tantum certis horis sapere. magnæ cogitationis capax
virtus et prudentia sine non est.
i punctis. velut peregrinæ lin Affectatio ingenuitatit
guæ suntg nam vulgo non putredo lucens
iintelliguntun
qui vulgi sensum per
congruitatem non novit is.
si nec per observationem
noverit omnium stultissi
mus est.
Puncti translatio sunt vir
tutisinlinguamvernacularm

Pno. conrnm
i oratorum ara jocus. lstos deformitatum ac
qui in omnibus modes concinnitatum aucupes quis
tum leporem miscet liber non contemnati
tatem animi retinet iterum magnitudinem
ltes est supra opinionem eluere joco. improbum arti
politica facile transire a jo ficium est.
co ad serium. a serio ad jo docos tum consideral cum
cum risu destituti simt
veritatit alias non per Paceti isti fere non pene
venturæ. sæpe vehiculum trant ultra superficiem re
jocus. rum. ubi joci sedes est
tum nrij na suum-auris summarium sov
rum. conrnm
ubi jocus ad seria mo
menti aliquid habet ibi le
vitas puerilis est.

xxxvL
imam
Puo. conrnm
Annon videt omnes se Amori multum debet sce
quærere i at amans solus se na. nihil vi .
invenit . Mil tam varii nominis est
Mon est melior ordinatio quam amor z nam res. aut
animi. quam ex imperio af tam stulta est ut se nesciat
fectus alicujus insignis. aut tam turpis. ut se fuco
qui sapit desiderium condat .
. quæratg nam qui non aliquid odi istos monophrontis
insigniter appetit ei omnia tas.
ingrata sunt et tædio plena. Angusta admodum con
templatio amor. i
quidni in unitate acqui
escat unus i .

- xxxvrL

AMlcPrlA.

Pno. comm-nm
liadem facit amicitia. qui amicitias arctas co
quæ fortitudm sed suavius. pulat novas necessitates sibi
Suave condimentum om imponit
nium bonorum amicitia imbecilli est. par
Pessima solitudo. non ve tiri fortunam -
ras habere amicitiae
. lligna malæ fidei ultio
amicitiis privari.

xxxvmi

imum-ria
. Pko. cournm
Adulatio magis cx more. Adulatio stylus servu
quam ex malitia. rum.
x i
sos 1m Auamanms scnmrmnvm tus vL
Pno. cobu-mm
Laudando instituere. sem Adulatio calx vitiorum.
per formula fuit debita po Adulatio aucupii illud
tentioribus. genus quod similitudine vo
cis aves fallit.
Adulationisl deformitas
comica. nocumentum tragi
cum.
Auribus mederi difficilli
mum.

. xxxix
vmmcrA.
Pno. coMrnAg
vindicta privata. justitia qui injuriam fecit. prin
agrestis. cipium malo dedit g qui red
qui vim rependit. legem didit. modum abstulit.
tantum violat. non homi t vindicta. quo magis na
nem. turalis. eo magis coercenda.
utilis metus ultionis pri qui facile injuriam red
vatæg nam leges nimium din is fortasse tempore. non
sæpe dormiunt. voluntate posterior erat.

xL.
mnovArla
Pno. conrnm
omnis medicina innova Movi partus deformes
tio. - sunt.
qui nova remedia fugit. Mullus auctor placet.
nova mala operitur. præter tempus.
Movator maximus tem Mulla novitas absque in
usz quidni igitur tempus juriag nam præsentia con
imitemur il vellit.
lixempla remota inepta quæ usu obtinuere. si
suntg recentia corrupta et non bona. at saltem apta
. ambitiosa. inter se sunt.
lmperitis et contentiosis quis novator tempus
permitte. ut ad exempla imitatur. quod novationes
reslSicut
agantqui nobilitatem- in ilant
ita insinuan
il ut sensus fal

x
oAP. mfj pn Avomnurrs scmnnAn-um sos
Pno. comam
familiam introducunt dig quod præter spem eve
niores fere sunt posteris g nit cui prodest minus ac
ita novationes rerum ple ceptumg cui obest magis
runque præstant .iis. quæ molestum.
ad exempla fiunt
Morosa morum.retentim
res turbulenta est æque ac
novitas.
in cum per sesiresconsilio
deteriut mutentur
in in
melius non mutentut quis
finis erit malil
Moris servi. temporis lu
d1br1a. ..

xm
MonA.
Pno. conrmL
Portuna multa festinan occasio primum ansam
ti vendit quibus morantem vasis porrigit deinde ven
donat trem.
bum initia rerum am occasio instar Sibyllæ
plecti properamus. umbras minuit oblatum. pretium
prensamus. auget
Pluctuantibus rebus adu celeritat orci galea
vertendum. inclinantibus quæ mature fiunt judi
agendum cio fiuntg quæ sero. per
Prima actionum Argo ambitum
committenda sunt extrema
liriarea

xLlL

PklliPAllAfPlm

pno. conrnm
qui parvis copiis rem optimus terminus pa
magnam aggreditut tingit randi. prima occasio agen
opportunitatem. ut speret di. .
Parvis apparatibus non Memo speret se fortu
 llli AllSMSbifrlS scmurmiw M. tum .vny
am
. rum. cournm
fortuna. sedprudentia emi nam apparatu ligare posse.
tur. Alteratio apparatus et
s
actionis. politica suntz dis-.
tinctio tumida et infelix.
Magnus apparatus. pro-n
digus et temporis et re
rum. i

xLllL

rnrucrrns qlSSfAkPL

Pno. conrum
Plura pericula fallunt nocet periculum progre
quam vincunt di. qui accingitun et peria
Minus operis est peri culum figit remedio.
culo remedium adhiberej litiam in remediis peri
- quam progressum ejus ob culorum. levia pericula sub
servare et custodire. sistunt
Mon jam leve est pericu . Præstat cum paucis re
lum. si leve videatur. mediis. quæ iuvaluerunt
rem habereg quam cum
minis singulorum. . -i

xL1v.

cons1nm vroLnnrlL

.hgui lenem
lum. istam pru cournAq
omne remedium violen
dentiam amplectuntut iis tum. prægnans novi malis -
augmenta mali salubria violenta consilia nemo
sunt dat præter iram et inetum.
Mecessitat quæ violenta
consulit eadem exequiturl -

xLv.

suspicm

. pno. . . conrnzt . . i
bdiidentia. nervi pru g suspicio fidem absolvit
est. mfi na AuSMSMPlS scmnrmauna m la
. Pno. conrnm - p
dentiæg at suspicio medi Suspicronum intemperiea
camentum arthriticum. . est mania quædam civilis .
Merito ejus fides sus
pecta est quam suspicio la
befacit
Suspicio fragilem fidem
solvit fortem intendit

xLvL

vmum LSS1S.

Pno. conrmzL .
Mon est interpretatio. lix omnibus verbis elicio
sed divinatio. quæ recedit a endus est sensus. qui inter
litera. . pretetur singula
cum receditur a litera. Pessirna tyrannis lex in
judex transit in legislato equuleo.
rem. -

xLvlL

pno rnsrmus conrnA Anourmnrm

Pno.
Secundum oratorem. non
secundum causam pronun
ciat qui argumentis niti
tur.
. qui argumentis potius
credit quam testibus g etiam
ingenio magis debet f1dere.
quam sensuL
rllutum foret argumentis
credere. si homines nihil
absurdi facerent
Argumenta. cum sint
contra testimonia.hdc præs
tant ut res mira videatur.
non autem ut vera.
conrnm
Si testibus credendum sit
contra argumenta. sufficit
tantum judicem esse non
surdum.
Argumenta iantidotum.
contra venena testimonio
rum. t
lis probationibus tutisq
simo creditur. quæ rarissii
me mentiuntur.

Atque hæc antitheta cquæ nunc proposuimusj fortassti

aia rm Avemmzrrs scmurmnum tum vL
tanti non fuerintg sed cum jam olim parata et collecta a
nobis essent noluimus diligentiæ nostræ juvenilis fructum
perirez præsertim cum csi quis acutius introspiciatj
semina sint non flores in illo autem adolescentiam
plane spirant quod sint in morali. sive demonstrativo ge
nere. uberiorag in deliberativo. et judiciali. perpauca.
fertia collectio. quæ pertinet ad promptuariam. at
que etiam desideratut est ea. quam vocare placet for
mularum minorum. lllæ autem sunt veluti vestibulag
posticæ. ante-cameræne-cameræ.transitus etc. orationisg
quæ indiscrirninatim omnibus subjectis competere possint
quales sunt præfationes. conclusionet digressionet tran
sitionesa promissiones. declinationet et plurima ejusmodi.
quemadmodum enim in ædificiis. plurimum facit et ad
voluptatem et ad usum. ut frontispicia. gradut ostia.
fenestræ. aditus. transitus. et hujusmodi. commode disa
tribuanturg eodem modo etiam inoratione fit ut addi
tamenta et interpositionis istæ tsi decore et perite for
mentur et collocenturj plurimum tum gratiæ. tum
commoditatit universæ orationis structuræ adjiciant
liarum formularum exemplum unum aut alterum pro
ponemus. neque diutius iisdem immorabimun litsi enim
sint res haud exigui usus. tamen cum nihil in his adda-l
.mus de nostro. sed tantum formulas nudas. - ex bemos
thene. aut cicerone. aut alio quopiam selecto auctore.
describamus. inferius quiddam videntut quam ut in eo
tempus teramus
ilxnMPLA PokMuLAltllM M1Mo1u1M.
concLvsro nliLllSlSliArPlvA.
t Sic et culpam præteritam fas erit redimere. et futuris
incommodis eadem opera prospiceref
pAnrrrlonrs AccunArza conoLLAmuM.
i ut omnes intelligant nihil me et subterfugere volu
isse reticendo. aut obscurare dicendof
trnAivslrlo cum Momrm
t verum hæc ita prætereamut ut tamen intuentes et
respectantet relmquamusf . s
cara 1v.j ne sue-mauris somni-nutum ars

Paasoccurwrro couzmA oPlMloMSM

mvnrnnArAM
t Paciam. ut intelligatis in tota causa. quid res ipsa
tulerit quid error afiinxerit quid invidia conflaveritf

Plæc pauca enumerasst ad exempla. satis fueritg cum

qmbut appendices rhetoricæ. quæ ad promptuariam
spectant conclud1mus.

cAPLPP qllAlllllllM.

nprnnmcas camzlzALns mm raamrrvzsg cnrricns nr

. Pzsnncoercm

supersunt duæ appendices traditivæ in genere g altera

critica. altera pædagogica Sicut enim pars traditivæ
præcipua in scriptione librorum consistit ita pars ejus
relativa in librorum versatur lectionez lectio autem. vel
magistrorum ope regitut vel industria cujusque propria
perficiturg atque huic rei inserviunt doctrinæ illæ. quas
diximus. duæ.
Ad criticam spectant primo. auctorum probatorum
limata correctio et emendata editiog quibus et ipsorum
auctorum honor vindicatur. et studiosis lumen præfertun
qua tamen in re studiis haud parum detrimenti intulit
quorundam hominum diligentia temeraria criticis enim
haud paucis mos est ubi incidunt in quidpiam. quod non
intelligunt vitium statim in exemplari supponere veluti
in illo loco rllaciti z cum quædam colonia jus asyli apud
senatum assereret narrat rllacitus. non æquis admodum
auribus.
et senatu quæ ab iisitaque
auditas proferebantur. fuisse
legati. causa difiistabbonam
imperatore
percu
niæ sunnnam rfito vinio dederunt ut eis patrocinaretur.
lioc itaque pacto res obtinuitz t tums cinquit rllacitusj
t dignitas et antiquitas coloniæ valuit z . quasi argu
menta. quæ antea levia videbantut accedente pretio.
novum tum pondus accepissent At criticus quidam.
non ex infirma verbum t tum . expunxit et t tantums re
posuit Atque hac prava criticorum consuetudine factum
est ut cquod non nemo prudenter notavitj exemplari.a
maxime castigata sint sæpenumero minime omnium casta
alt ns Auemsnfns sciam-manu fua v.r.
quinimm ut verum dicamus. nisi critici fuerint eruditi in
scientiis illis. de quibus libri ab ipsis editi tractant. peri
culo diligentia eorum non vacat.
. Secundo ad criticam spectant auctorum interpretatio
et explicatio. commentarii. scholia. notæ. spicilegia. et
similia ln istiusmodi autem laboribus pessimus ille
criticorum nonnullos quasi-morbus invasit. ut multa ex
obscurioribus transi1iant. in satis vero perspicuis ad fastiL
dium usque immorentur. et expatientun Scilicet. non tam
illud agitur. ut auctor ipse illustretur. quam ut criticus
ille multiplicem suam eruditionem. et variam lectionem.
ubique arrepta occasione. ostentet. optandum imprimis
foret clicet hæc res ad traditivam principalem. non ad
appendices pertineatj ut qui argumenta obscuriora et no
biliora pertractet scripton suas p.ipse explicationes sub
juugatg ut et textus ipse digressionibus aut explicationie
bus non abrumpaturz et notæ a scriptoris mente non
recedant. cujusmodi quidpiam suspicamur de rllheone
Piuclidis .
rllertim ad criticam spectat cquod etiam nomen eidem
indiditj de auctoribus. quos edunt. breve aliquod judi
ciuminterponereg et illos cum cæteris scriptoribus. qui
eadem tractant. comparareg ut per hujusmodi censuram
studiosi et de librorum delectu moneantur. et ad ipsam
lectionem eorum instructiores accedant. Atque hoc ul
timum. est criticorum tanquam cathedra. quam certe
nostra ætate nobilitarunt viri nonnulli magni. majores
certe. nostro judicio. quam pro modulo criticorum. i
Ad pædagogicam quod attinet brevissimum foret
dictug consule scholas .lesuitarumz nihil enim. quod in
usum venit. his melius Mos tamen pauca more nostro.
monebimus. tanquam spicas legentes omnino institu
tionem pueritiæ et juventutis collegiatam probamusg non
in ædibus privatisg non sub ludimagistris tantum Adest
adolescentulis in collegiis æmulatio major erga æqualesg
adest quoque ipse vultus et aspectus virorum gravium.
quod facit ad verecundiam. et teneros animos etiam a
principio conformat ad exemplara denique sunt quidem
rplurima educationis collegiatæ commoda ln ordine
autem et modo disciplinæ. illud imprimis consuluerimg
.ut caveatur a compendiiss et a .præcocitate quadam
cia rv.j pn Auonnnrrs scmnrmnurn - ali
doctrinæ. quæ ingenia reddat audacula. et magnos pro-.
fcetus potius ostentet quam faciat quin et favendumu
nonnihil ingeniorum libertati. ut Sl quit quæ ex more
disciplinæ sunt faciat et simul tempus ad alia. in quæ
propensus est suffuretut ne utique col1ibeatur. Porroz
operæ pretium fuerit diligenter animadvertere cquod
fortasse adhuc non fuerit notatumj esse duos assuefaci-.
cndt et exereendt et præparandi ingenia modos. eosque
tanquam antistrophos. Alter incipit a facilioribus. et ad
magis ardua paulatim deducitg alter ab initio duriora
imperat et urget ut iis obtentis. facilioribus quis etiam
suaviter perfungi possit. Alia enim est methodus. inci
pere natare cum utribus. qui subleventg alia. incipere
saltare cum calceis ponderosit qui aggravent Mequei
facile est dictu. quantum harum methodorum prudens
intermixtio conferat ad promovendat tam animt quam
corporis facultates ltem applicatio et delectus studio--
rum. pro natura ingeniorum. quæ erudiuntur. res est
singularis et usus et judiciiz quam etiam bene et vere
notatam et perspectam magistri parentibus adolescend
tium dcbentg ut de genere vitæ. cui filios suos destinent
consulere possent verum et illud attentius paulo ob
servandunt non tantum in iis. ad quæ natura quisque
sua fertut longe maximos fieri profectusg sed etiam ad
ea. ad quæ vitio naturæ quis maxime fuerit inhabilit re-.
periri in studiis ad hoc proprie delectis remedia et cura-.
tiones lzlxempli gratiag si cuipiam ingenium tale sit
quale est avium. ut facile abripiatur. nec per morum
cqualem oportetj intentum esse sustineatg remedium
huic rei præbebunt mathematicæ in quibut si evagetur
paulo ment de integro renovanda est demonstratio.
liltiam exercitiorum. in erudiendo. partes liquet esse vel
maximas At illud a paucis notatum est quod exerci
tiorum debeat esse non solum prudens institutim sed etiam
prudens intermissio. optime siquidem cicero notavit
quod in exercitiis plerunque exerceri contingat non mi
nus vitiat quam facultatesg adeo ut malus habitus quan
doque simul acquiratut et se insinuet cum bono. ltaque
tutius est intermittere exereititt et subinde repetert
quam assidue continuare et urgere verum de his satis
Sunt certehæ res primo aspectu minus graudes et so
. .....-.

SlS na AvoMnnrrs scmnrmnum tmn vL

lennes. sed fructuosæ tamen et efiicaces quemadmodum
enim in plantis. ad felicitatem- vel infelicitatem ipsarum.
plurimum faciunt injuriæ. aut auxilia. quæ iisdem. cum
teneræ fuissent intervenerintr quemadmodum etiam in
crementa illa immensa imperii ltomani merito a quibus
dam attribuuntur virtuti et prudentiæ sex illorum regum.
qui eidem in pueritia sua veluti tutores fuerunt aut
nutritiiz sic certe cultura et institutio annorum pueri
lium. aut teneriorum. eas habet vires. licet latentes. et
minime in cujusvis observationem incurrentet quas neque
temporis diuturnitas. neque laborum assiduitas et con
tentio. postea. ætate maturiore. possint. ullo modo æqui
parare. Mon abs re fuerit etiam notare. facultates vel
mediocresjsi in magnos viros aut res magnas inciderint
graves et insignes interdum producere effectus lijus
rei ponemus exemplum memorabile g quod eo magis
adducimut quia desuitæ eandem disciplinam non videntur
aspernart sano fut nobis videturj judicio. Atque est
res. quæ. si sit professoria. infamis estg verum discipli
naria facta. ex optimis est. intelligimus autem actionem
theatralem. guippe quæ memoriam roboratg vocis et
pronunciationis tonum atque efficaciam temperatg vultum
et gestum ad decorum componit fiduciam non parvam
conciliat denique oculis hominum juvenes assuefacit
lirit autem exemplum e fllacito desumptum. vibuleni
cujusdam. olim histrionis. tunc temporis autem militantis
in legionibus Pannonicis llle. sub excessu Augusti.se
ditionem moveratg ita ut ldlæsus præfectus aliquos ex
seditiosis in carcerem conjiceret Milites vero. impres
sione facta. illos effractis carceribus liberarunt At vi
bulenus. apud milites concionabundut sic orsus esta
lvosj inquit t his innocentibus et miserrimis lucem et
spiritum reddidistisz sed quis fratri meo vitam. quis -fra
trem mihi redditi quem missum ad vos a Sermanico
exercitm de communibus commodit nocte proxima jugu
lavit per gladiatores suos. quos in exitium militum habet
atque armat liespondt lilæse. ubi cadaver abjecerist
Me hostes quidem sepulturam invident cum osculis.
cum lacrymis dolorem meum implevero. me quoque tru
cidari jube g dum interfectos nullum ob scelus. sed quia
utilitati legionum consulebamusg hi sepeliantl quibus
eaP. rv.j nu AuoMnnrrs scrnnrmnum Sl1
verbis invidiæ ac consternationis nimium quantum con
civitg adeo ut nisi brevi postea innotuisset nihil horum
fuisse. quin etiam fratrem eum nunquam habuisst vix a
præfecto milites manus abstinuissentz ille vero rem totam.
tanquam fabulam. in scena peregit
Munc vero ad colophonem pervenimus tractatus nostri
de doctrinis rationalibus. in quibus licet a partitionibus
receptis interdum recesserimus. nemo tamen existimet
nos illas omnes improbare partitiones. quibus usi non
sumus. buplex enim nobis imponitur necessitas parti
tiones mutandi z una. quia hæc duo. nimirum. res natura
proximas in unam classem redigere. et res ad usum pro
mendas conjicere in unum cumulumg fine ipso et inten
tione. sunt onmino diversa lilxempli gratiag secretarius
aliquis regis aut reipublicæ in musco chartas suas ita
procul dubio distribuit ut quæ similis sint naturæ simul
componat veluti foedera seorsum. seorsum mandata. li
teras ab exteris. literas domesticas. et similia. seorsum
omnia contra. in scrinio aliquo particulari illas simul
componit quas. licet diversi generis sunt simul tamen
usui fore existimet z sic nimirum in hoc universali scientiæ
repositorio. nobis pro natura rerum ipsarum partitiones
erant instituendæ z cum tamen. si particularis aliqua
scientia fuisset pertractanda. partitiones fuissemus secuti.
usui et praxi potius accommodatas. Altera necessitas
partitiones mutandi est quia desideratorum ad scientias
abjectio. et eorum cum reliquis in integrum corpus re
dactio. etiam per consequentiam. scientiarum ipsarum
partitiones transtulit Mam cdemonstrationis gratiaj esto
quod artes quæ habentut rationem habeant numeri li
adjectis autem desideratis numeri ea bico quod partes
numeri lii non sunt eædem partes. quæ numeri m
Mam partes numeri li sunt S. et S. Partes vero nu
meri mt sunt z lt i et 1o. itaque patet quod hæc
aliter fieri non potuerint Atque de scientiis logicis hæc
dicta sint.
.n
PllAMclscl

PAlloMlS llli vnliliLAMloa vlcscomrrs

SAMcrPl ALPAML

rm

blSMlPAPlS lif AoSMSMrPlS

scrizznrlAnuM
Lllillk snrrnvws

An lllSSrlSM suum

cAPLl.P PMMuM.
lum-riuo nrn1cm m nocramAM nt lixliMPLAllL ar czon- .
clcn ASlML PAn/flrrlo lxSMPLAnlS cscimcrzr lioMlj lll
norum SlMPLSx. liili nonum coMPAnAPuM. Pnnrrrlo nom
SlMPLlcls. ln norum ilMblvlbLlALPls nr bonum commu

morus

Pasvsnrum est crex optimej ad ethicamg quæ volunta

tem humanam intuetur et tractat. voluntatem gubernat
recta ratis seducit bonum apparensg voluntatis stimuli
affectus ministri organa et motus voluntarii. be hac
Sa.lomon. i Ante omniaL inquit. t custodi. iili. cor tuum.
nam inde procedunt actiones vitæi ln hujus scientiæ
pertractations qui de ea scripserunt perinde mihi fecisse
videmus ac si quis scribendi artem tradere pollicitus
pulchra tantum exhibeat exemplaria literarum tam sim
plicium quam copulatarumz de calamo vero ducendo.
aut modis characteres elformandi. nihil præcipiatz ita et
isti proposuerunt nobis exemplaria bella et luculentis
eluu- Lj ns Avennnrrs scmnrrgmum sua
atque descriptiones sive imagines accuratam boni. virtutit
officiorum. felicitatis. tanquam vera objecta et scopos
voluntatis et appetitus humani-z verum quomodo quis
ipossit optime ad hos scopos cexcellentes sane. et bene ab
illis positosj collimareg hoc est quibus rationibus et ini
stitutis animus ad illa assequenda subigi et componi possit
aut nihil præcipiunt aut perfunctorie et minus utiliter.
Pisseramut quantum libuerit virtutes morales in animo
humano esse habitualitet non naturaliterz distinguamus
solennitet inter spiritus generosos et vulgus ignobileg
quod illi rationum momentis. hi præmio aut poena. du
cantur z præcipiamus ingeniose. animum humanum. ut
-rectificetut instar bacillt in contrariam partem inclina
ntionis suæ flectioportere z aliaque insuper hujusmodi hinc
inde spargamusz longe tamen abest ut hæc et alia id
genua absentiam rei excusent quam modo requirimus
Plujusce neglectus causam haud aliam esse reon quam
latentem illum scopulum. ad quem tot scientiæ naviculæ
impingentet naufragia passæ suntz nimirum. quod fas
tidiant scriptores versari in rebus vulgatis et plebeiis. quæ
nec satis subtiles sint ad disputandum. nec satis illustres
ad ornandum. Sane haud facile quis verbis assequatut
quantam calamitatem attulerit hoc ipsum. quod dicimus z
quod homines ingenita superbia. et gloria vana. eas ma
terias tractationum. eosque modos tractandi sibi delege
-rint quæ ingenia ipsorum potius commendent quam
lectorum utilitatibus inserviant optime Seneca. t Mocet
illis eloquentia quibus non rerum facit cupiditatem. sedi
suilz siquidem scripta talia esse debent ut amores docu
lmentorum ipsorum. non doctorum excitent li igitur
recta incedunt via. qui de consiliis suis id prædicare pos
sint quod fecit llemosthenet atque hac clausula ea com
eludere. t guæ si feceritit non oratorem duntaxat in
praesentia laudabitit sed vosmet ipsos etiam. non ita multo
post statu rerum vestrarum meliorei ligo certe crex
roptlimej ut de meipst quod res est loquat et in iis. quæ
nunc edo. et in iis. quæ in posterum mediton dignitatem
ingenii et nominis mei csi qua sitj sæpius sciens et volens
projicim dum commodis humanis inserviam z quique archi
tectus fortasse in philosophia et scientiis esse debeam.
etiam operarius et bajulus. et quidvis demum fiog cum
 sac ns AueMnnfrrs sciam-mitum cum vlL
haud pauca. quæ omnino fieri necesse sit. alii autemob
innatam superbiam subterfugiant. ipse sustineam et exer
quar. verum fut ad rem redeamusj quod ccepi-imis dicens
delegerunt sibi philosophi in ethica massam quandam
materiæ splendidam et nitentem. in qua potissimum vel
ingenii acumen. vel eloquentiæ vigorem venditare pos
sintz quæ vero practicam maxime instruunt. quando
quidem tam belle ornari non possint. maxima ex parte
omiserunt.
Meque tamen debuerant viri tam eximii desperasse de
fortuns simili ei. quam poeta virgilius et sibi spondere
ausus et revera consequutus est g qui non minorem elo
quentiæ. ingeni et eruditionis gloriam adeptus est. in
explicando observationes agriculturæ. quam ASneæ res
gestas heroicas enarrando.
Mec sum animi dubius verbis ea vincere magnum
quam sit. et angustis hunc addere rebus honorem

certs si serio hominibus cordi sit. non in otio scribers quæ

per otium legantur. sed revera vitam activam instruere
et subornareg georgica ista animi humani non minore in
pretio apud homines haberi debeant. quam heroicæ illæ
lefiigies virtutis boni. et felicitatis in quibus tam operose
est insudatum. .
Partiemur igitur ethicam in doctrinas principales duasg
alteram de exemplari sive imagine boni g alteram de re
gimine et cultura animi. quam etiam partem georgica ani
mi appellare consuevimusz illa naturam boni describis hæc
regulas de animo ad illam conformando præscribit.
noctrina de exemplari cquæ boni naturam intuetur et
describitj bonum consideras aut simplex. aut compara
tumg aut genera cinquamj boni. aut gradus ln posteri
ore horum. disputationes illas infinitas et speculationes
circa boni supremum gradum. quem felicitatem. beatitu
dinem. summum bonum vocitarunt cquæ ethnicis instar
theologiæ erantj christiana tandem fides sustulis et mis
sas fecit. quemadmodum enim Aristoteles ait. tAdoles
l centes posse etiam beatos esse. sed non aliter quam spe f
eodem modm a christiana fide edocti. debemus nos omnes
minorum et adolescentum loco statuers ut non aliam fe
.licitatem cogitemus quam quæ in spe sita est.
 x

cum Lj mz auezuuxrrs scmnrunvzm Sm

Liberati igitur cbonis avibusj ab liac doctrina. tanquam
de coelo ethnicorum cqua in parte proculdubio elevationem
naturæ humanæ attribuerunt majorem. quam cujus illa es
set capaxz videmus enim quali cothumo Senecag t vere
magnum. habere fragilitatem hominis. securitatem neilj
reliqua certe ab illis circa doctrinam exemplaris tradita
minore aut veritatis aut sobrietatis jacturar magna ex parte
recipere possumus. litenim. quod ad naturam boni po
sitivi et simplicis spectat. illam certe pulcherrime et ad
vivum. veluti in tabulis eximiis. depinxeruntg virtutum et
ofliciorum figuras. posituras. genera. aflinitates. partes.
subjectas provincias. actiones. dispensationes. diligentis
sime sub oculos repræsentantes. Meque hic finisz nam
hæc omnia animo humanæ magno quoque argumentorum
acumine et vivacitate. et suasionum dulcedine. commen
darunt atque insinuaruntz quinetiam cquantum verbis
præstari possitj eadem contra pravos et populares errores
et insultus. fidelissime muniverunt. quatenus vero ad
naturam boni comparatig huic rei etiam nullo modo de
fueruntz in constituendis trinis illis ordinibus bonorum g
in collatione vitæ contemplativæ cum activag in discrimi
natione virtutis cum reluctatione. et virtutis jam securi
tatem nactæ. et confirmatæg in conflictu et pugna honesti
et utilisg in virtutum inter se libramine. nimirum cui quæ
que præponderet. et similibus. Adeo ut hanc partem
de exemplari insigniter excultam jam esse. et antiquos
in ea re mirabiles se viros præstitisse. reperiamz ita ta
men. ut philosophos longo post se intervalla reliquerit
pia et strenua theologorum diligentia in officiis. et vir
tutibus moralibus. et casibus conscientia et peccati cir
cumscriptionibus pensitandis et determinandis exercitata
Mihilo secius fut ad philosophos redeamusj si illi can
tequam ad populares et receptas notiones virtutis. vitii.
.doloris. voluptatisg et cæterorum. se applicassentj super
sedissent paulispen et radices ipsas boni et mali. et radicum
illarum fibras indagassentg ingentem. meo judicio. lucem
illis omnibus. quæ postea in inquisitionem ventum fuissent.
affudissentz ante omnia. si naturam rerumu non minus.
quam axiomata moralia. consuluissent innuo.
a
minus prolixas. magis autem lprofuæl reddidissenh
quod cum ab illis aut onmino omissum. aut confuse adu
voL vrL y .
 sea na Auomaurrs scianrunmvn cum vn.
modum tractatum fuerit nos breviter retractabimus g et
fontes ipsos rerum moralium aperire et purgare conabi
mur. antequam ad doctrinam de cultura animt quam po
nimus ut desideratam. perveniamus. hoc enim fut arbi
tramurj doctrinam de exemplari novis quodammodo vi
ribus donabit . t
lnditus est atque impressus unicuique rei appetitus ad
duplicem naturam bonis alteram qua res totum quiddam
est in seipsa z alteram. qua est pars totius alicujus majoris
Atque posterior hæc illa altera dignior est et potentiot
cum tendat ad conservationem formæ amplioris. Memi
netur prima. bonum individuale. sive suitatisg posteriot
bonum communionis. Perrum sympatliia particulari fer
tur ad magnetemz at si paulo ponderosius fuerit amores
illos deserit et tanquam bonus civis. et amator patriam
terram petit regionem scilicet connaturalium suorum.
ulterius paulo pergamusg corpora densa et gravia terram
petunt congregationem magnam corporum densorumz
attamem potius quam natura rerum divulsionem patiatut
et detur fut loquunturj vacuum. corpora hujusmodi in
sursum ferentur. et cessabunt ab officio suo erga terrarit
ut præstent ofiicium suum mundo ipsi debitum. lta quasi
perpetuo obtinet ut conservatio formæ magis communis
minores appetitus in ordinem redigat At prærogativa
ista boni communionis signatur præcipue in homine. si
non degeneraveritg juxta memorabile illud Pompeii Mag
ni dictum. qut quo tempore liomam fames premeret an
nonæ importandæ præpositus. vehementissime autem ab
amicis interpellatus ne mari. atroce tempestate ingruente.
se committeretg illud tantum respondit thlecesse est ut
1eam. non ut vivam za adeo ut vitæ desiderium cquod in
individuo maximum estj amori et fidei in rempublicam
apud eumnon præponderaret Sed quid moramuri Mul
la. omnibus seculis. reperta est vel philosophia. vel secta.
givel religio. vel lexl aut disciplina. quæ in tantum commu- .
nionis bonum exaltavit bonum vero individuale depressit
quantum sancta fides christianaz unde liquido pateat
iq unum
naturæ.eundemque
hominibuslleumvero fuisse.
legem qui creaturis leges
christianam illas
dedisset
- .- i gP-ropterea legibus nonnullos ex electis et-sanctis virisop
r-gfgtasse-sse potius erasos fex libro vitæg quam ut salus ad
me Lj ma AueManrrs scias-timam aas
fratres suos non perveniretjecstasi quadam charitatisa et
impotenti desiderio boni communionis incitati.
. hoc positum. ita ut immotum maneat et inconcussum.
nonnullis ex gravissimis in morali philosophia controversiis
finem imponit Primo enim quæstionem illam determi
nat de vita contemplativa activæ præferendag idque con
tra sententiam Aristotelis omnes siquidem rationes-
quæ ab illo pro contemplativa afferuntun bonum priva
tum respiciunt atque individui tantum ipsius volupta
tem. aut dignitatemg quibus in rebus contemplativa pal
mam haud dubie reportat lStenim contemplativa non
absimilis est comparationt qua usus est Pythagorat ut
philosophiæ et contemplationi honorem ac decus assere
retz qui ab l-lieront quisnam esset interrogatut respon
ditg liieronem non latere csi forte unquam olympicis cer
taminibus interfuissetj id ibi loci contingere ut veniant
eo alii fortunæ suæ in agonibus periculum facturig alii
vero ut mercatoreszad merces distrahendasg alii ut ami
cos undique confiuentes convenirent et epulis ac hilaritati
indulgerentg alii denique ut cæterorum essent spectato
res z se autem unum esse ex illis qui spectandi gratia
venerit verum homines nosse debent in hoc humanæ
vitæ theatro. neo et angelis solum convenire ut specta
tores sint. Mcque sane fieri potuit ut hac de re dubi
tatio in ecclesia unquam suscitaretur cutcunque plurimis
in ore fuerit dictum illud. t Pretiosa in oculis nominimors
sanctorum ejusz . ex quo loco mortem illam civilem. et
instituta vitæ monasticæ et regularis attollere solebantj
nisi illud etiam una subesset quod vita illa monastica
mere contemplativa non sit verum plane in ofiiciis eccle
siasticis verseturg qualia sunt jugis oratio. et votorum
sacrificia neo oblatag librorum item theologicorumb muL
to in otio. conscriptio. ad legis divinæ doctrinam propa
gandum z quemadmodum et Moses fecit cum per tot
dies in montis secessu moratus esset quinetiam l-le
nochi ab- Adamo septimut qui videtur fuisse princeps vi
tæ contemplativæ cetenim t cum neo ambulasse . perhi
beturj nihilominus ecclesiam prophetiæ libro cqui etiam i
a sancto duda citaturj dotavit contemplativam verio
quod attinet meramg et in se ipsa terminatam- quæque
am c nixi . gh r e malitiam l iu rebus-z
 sua nu autumnus scrunrmmzm lzLliL vn
radios nullos. sive caloris. sive luminis. in societatem fur
manam diffundat nescit eam certe theologia
beterminat etiam quæstionent tanta contentione agio
tatam. inter scholas zenonis et Socratis ex una parta qui
felicitatem in virtute. aut sola. aut adornata ccujus sem
per in officiis vitæ partes potissimæj collocaruntz et re
liquas complures sectas et schola/t ex altera parte t vel
uti scholas cyrenaicorum et Plpicureorumg qui eam in
voluptate constitueruntz virtutem autem csicut fit in co
moediis aliquibus. ubi hera cum famula vestem mutetj
plane ancillam statueruntz utpote sine qua voluptati come
mode ministrari non possetz nec minus illam alteram
lipicuri scholam. quasi reformatamg quæ felicitatem nib
hil aliud esse prædicabat quam animi tranquillitatem et
serenitatem. a perturbationibus liberi. et vacuig ac si
.lovem de solio deturbare vellent et Saturnum cum aureo
seculo reducere quando neque æstas nec bruma fuissent
non ver. nec autumnut sed una et æquabilis aeris tem-s
periesz denique et illam explosam Pyrrhonis et lierilli
scholam. qui sitam autumaverunt felicitatem in scrupulis
quibusque animi prorsus eliminandit nullam statuentes
fixam et constantem boni aut mali naturam sed actiones
pro bonis aut malis habentet prout ex animo. motu puro
et irrefractm aut contra. cum aversatione et reluctatione.
prodirentg quæ tamen opinio in hæresi Anabaptistarum
revixit qui cuncta metiebantur juxta motus et instinctus
spiritua et constantiam vel vacillationem fidei. Liquet
autem ista. uæ recensuimut omnia ad privatam animo-h
rum tranquiiitatem. et complacentiam. nullo modo aus
tem ad bonum communionis. spectar . it.yp
Porro- redarguitgetiam philosophiam lSpicteti. qui hoc
utitur præsuppositog felicitatemfin iis poni debere. quæ
in potestate nostra sunt ne scilicet fortunæ et casibus sin
mus obnoxiiz quasi vero non multo fuerit felicius. in rectis
et generosis intentionibus. et finibus. qui publicum bonum
amplectantut successu destitui et frustrari. quam in om
nibusli .quæ
mz votiad privatam tantum fieri.
perpetuoicolmpotes fortunam nostram
Sicut refe
consalvusg
digito militibus indicant generosa voce tes
tatus est multo sibi optatius fore. unum pedem promo
vendo. ad interitum certum ruere. quam unius pedis re
 omnia na Auommzrrs cmnrmnvm . aga
cessu. vitam in multos annos producere cui etiam con
cinit caelestis dux et imperaton qui pronunciavit- t con
scientiam. bonam juge esse conviviumi g quibus verbis
aperte significat mentem bonarum intentionum sibi con
sciam. utcunque successu careat verius et purius. et na
turæ magis consentaneum præbere gaudium. quam uni
versum illum apparatum. quo instrui possit homo. vel ut
desideriis suis fruatut vel ut animo conquiescat
kedarguit itidem philosophiæ abusum illum. circa
lipicteti tempora grassari coeptumz nempe quod philo
sophia versa fuerit in genus quoddam vitæ professorium
et tanquam in artemg quasi scilicet institutum philoso
phiæ esset non ut perturbationes compescerentur et ex
tinguerentur g sed ut causæ et occasiones ipsarum evita
rentur et summoverenturz ideoque particularis quædam
vitæ ratio ad hoc obtinendum ineunda essetz introducendo
sane tale genus sanitatis in animum. quale fuit Plerodici
in corpore z cujus meminit Aristoteles g illum scilicet ni
hil aliud per totam vitam egisse. quam ut valetudinem
curaretg et proinde ab infinitis rebus abstineret corpo
ris interim usu quasi multatus ubi si hominibus officia
societatis consectari cordi sit illa demum valetudo maxime
est expetenda. quæ quaslibet mutationes et impetus quos
cunque ferrc et vincere queat liodem modo et animus
ille demum vere et proprie sanus et validus censendus
- est qui per plurimas et maximas tentationes et pertur
bationes perrumpere potest ita ut optime biogenes
dixisse visus sit g qui eas vires animi laudarit t quæ non
ad caute abstinendum. sed ad fortiter sustinendum vale
rent gi quæque animi impetum. etiam in maximis præci
-pitiis. cohibere possintg quæque fid quodlin equis bene
a subactis laudaturj præstent ut brevissimo spatio. et sistere
se. et vertere possint.
Postremo. redarguit idem teneritudinem quandam. et
ineptitudinem ad morigerandum. in nonnullis ex antiquis
simis philosophis. et maxime in veneratione habitis. no
tatam z qui nimis facile se a rebus civilibus subduxerint
ut indignitatibus et perturbationibus se exuerentg atque
. magis. sua opinione. illibati. et tanquam sacrosancti. vi
-verentz ubi consentaneum esset constantiam hominis
vere moralis talem fore. qualem idem consalvus in homine
m ne AueMnnrrs solam-unuim cum vn.

militari requirebatg nimirum ut honor ejus contexere

tur tanquam e tela crassioreg minimeque tam temm ut
quidvis illud vellicare et lacerar-e possit.

cAPurP sncuMnvM
rixa-nno nom mmvmurmusa vliL sulrArls. m nonum Ac
flvllM. ar nonum PASS1vl1M. PAnrrl-lllo nom PAisslvls nc

lloMuM cousnnvArivum nr nonum rmirncrlvun PAk

rrrro nom coMMumoms. m oPPlfilA cllMllllALlAg ly llli
srncr1vm

lhapurAMus igitur jam et persequamur primum bo

num individuale. et suitatis. lllud partiemur in bonum
activum. et bonum passivum. lStenim hæc quoque dif
lferentia boni cnon absimilis certe illis appellationibus. quæ
komanis in oeconomicis erant familiares. promi scilicet
et condij in universa rerum natura impressa reperitur t
præcipue autem se prodit in duplici rerum creatarum ap
petitug altero. se conservandi et muniendig altero se
multiplicandi et propagandiz atque hic posterion qui
activus est. et veluti promus. potentior videtur et
digniorg ille autem prion qui passivus est. et veluti
eondus. inferior censeri potest. litenim in universitate
rerum. natura coelestis præcipue agens estg at na
tura terrestris. patiens latiam in delectationibus ani
mantium. major voluptas est generandi. quam pascendi.
ln oraculis quoque divinis pronunciatur. . beatius esse
dare. quam acciperef quin et in vita communi. nemo
invenitur ingenio tam molli et elfoeminato. quin pluris
faciat aliquid. quod ei in votis erat. perficere. et ad exi
tum perducere. quam sensualitatem aliquam. aut delec
tamentum. Atque ista quidem boni activi pre-eminentia
in immensum exaltatun ex intuitu conditionis humanam
quod sit et mortalia et fortunæ ictibus exposita. Mam
si in voluptatibus hominum posset obtineri perpetuitas
atque certitudm magnum pretium eis acccderet. propter
securitatem et moram. quandoquidem autem rem vi
demus huc recideres Magni æstimamus mori tardius z et.
Me glorieris de crastino g nescis partum diei z mirum mi
nime est. si omni contentione feramur ad ea. quæ tem
crux rLj ne audiuimus scmnrianuzm . SMg
poris injurias non reformident ma vero nulla esse pos
sunt. præter opera nostrag sicut dicitun topera eorum
sequuntur eosl list et altera præ-eminentia boni activi
haud exigua. indita et sustentata ex eo affectu. qui hu
manæ naturæ. ut comes individuus. lateri adhæret z amor
scilicet novitatis aut varietatis. llle vero in sensuum vo
luptatibus cquæ boni passivi pars sunt vel maximaj an
gustus admodum est. nec latitudinem habet aliquam in
signemz f cogita quamdiu eadem fecerisg cibus. som
nus. ludusg per hunc circulum curritur. Mori velle.
non tantum fortis. aut miser. aut prudens. sed etiam fas
tidiosus potesti At in actis vitæ nostræ. et institutis.
et ambitionibus. insignis est varietasg eaque multa cum
voluptate percipitun dum inchoamus. progredimur. in
terquiescimus. regredimun ut vires augeamus. appropin
quamus. denique obtinemus. et hujusmodi g ut vere ad
modum dictum sit. vita sine propositm languida et vaga
est. quod simul et iprudentibus et stultissimis competit
ut ait Salomong t Pro desiderio quærit cerebrosus. om-.
nibus immiscet se/ quinetiam videmus. reges potentis
simos. ad quorum nutum. quæcunque sensibus grata sunt.
parari possent. nihilominus procurasse sibi interdum de
sideria humilia et inania cquemadmodum cithara fuit Mc
roni. gladiatoria commodm Antonino auriga/tio. et alia
aliisj quæ tamen ipsis fuerint omni afliuentia voluptatum
sensualium potiora. illa-mo voluptatem majorem affert.
ut aliquid agamus. quam ut fruamun .
lllud interim paulo attentius notandum est. bonum.
activum. individuale. a bono communionis prorsus dift
ferreg quanquam nonnunquam ambo coincidant. quamæ
vis enim bonum istud individuale. activum. sæpe opera
benelicentiæ cquæ ex virtutibus communionis estj pariat
et producatg illud tamen interest. quod illa opera ab
hominibus plurimis fiant non animo alios juvandi aut
beandi. sed plane propter se. atque potentiam et ampli-.
tudinem propriam ld quod optime cernitur. quando
bonum aetivum in aliquid impingit. quod sit bono com
munionis contrarium. Siquidem gigantea illa animi con-
ditioyqua abripiuntur magni isti orbis terrarum perturf
batores cqualis fuit L. Sylla. et plurimi alii. licet in modulo
longe minorej qui videntur ad hoc anhelara ut omnes
ses mc iluorima-ris scmxrunun cum vrL
felices et ærumnosi sint prout sibi fuerint amici. vel ini
micis atque ut mundus tanquam ipsorum præferat ima
ginem cquæ vera est theomachiaj hæc. inquam. ipsa
aspirat ad bonum activum. individuale. saltem apparensg
etsi a bono communionis omnium maxime recedat
At bonum passivum partiemur. in bonum conservati
vum. et bonum perfectivum. etenim inditus est unicui
que rei triplex appetitut quatenus ad bonum suitatis.
sive individui. Primut ut se conservetz secundus. ut
se perficiatz tertiut ut se multiplicet sive diffundat
Atque hic postremus appetitus ad bonum activum refer
tut de quo jam modo diximus. supersunt igitur reliqua
tantum duo. quæ diximut bonaz ex quibus præcellit
perfectivurm Mimis enim quiddam est conservare
rem in suo status majus ver-o. eandem ad naturam
sublimiorem evehera keperiuntur siquidem per res
universas. naturæ aliquæ nobilioret ad quarum digni
tatem et excellentiam. naturæ inferior-es aspirant veluti
ad origines et fontes suos. Sic de hominibus non male
cecinit ille z
lgneus est ollis viget et cælestis origo.
l-lomini enim. assumptio aut approximatio ad divinam
aut angelicam natur-am. est formæ suæ perfectio. cujus
quidem boni perfectivi prava et præpostera imitatio.
pestis est ipsa vitæ humanæ. et turbo quidam rapidus.
qui omnia abripit et subvertit Mimirum. dum homines.
exaltationis vice formalis atque essentialit cæca ambitione
advolant ad exaltationem tantummodo localem. quem
admodum enim ægri. remedium mali sui non inveni
entes. de loco in locum corpus agitant et volvuntg quasi
ex mutatione loci a seipsis abscedert et internum malum
efiiigere possintz eodem modo evenit in ambitione. ut
hominet simulachro quodam falso naturæ suæ exaltandæ
abrepti. nihil aliud adipiscantur. quam loci quandam
celsitudinem et fastigium.
Sonum vero conservativum nihil aliud est quam re
ceptio et fruitio rerum naturæ nostræ congruentium.
lioc vero bonum. licet maxime sit simplex et nativum.
tamen ex bonis videtur mollissimum atque infimum.
quin et hoc ipsum bonum recipit differentiam nonnullam z
 cnm thj ns Auensnris scmnrmnu-m m
circa quam partim vacillavit judicium hominum. partim
omissa est inquisitio. boni siquidem fruitionis. sive.
quod vulgo dicitur. jucundi dignitas et commendatio. aut
in sinceritate fruitionis sita est aut in ejusdem vigorez
quorum alterum inducit et præstat æqualitasg alterum
autem varietas et vicissitudoz alterum minorem habet
mixturam malit alterum impressionem magis fortem et
vividam boni. cæterum. horum utrum melius. ambigi
turz deing num natura humana utrumque simul apud se
retinere possit non inquiritun
Atque quantum ad- id. de quo ambigitut ventilari
coepit illa controversia inter Socratem et sophistam quen
dant Ac socrates quidem asserebat Pelicitatem sitam
esse in animi pace constante. et tranquillitatez sophista
vero in hoc. ut quis multum appetat et multum fruatur.
iluin et ab argumentis delapsi sunt ad conviciag dicente
sophista. felicitatem Socratit stipitis vel lapidis esse felici
tatemg econtra Socrate. sophistæ felicitatem. felicitatem
esse scabiost qui perpetuo pruriret et scalperet Meque
tamen desunt utrique sententiæ sua firmamenta. Mam
Socrati assentitur vel lipicuri schola ipsa. quæ virtutis.
ad felicitatem. partes esse maximas. non difiitebatun
quod si ita sit certo certius est virtutis majorem esse
usum in perturbationibus sedandis. quam rebus cupitis
adipiscendis. Sophistæ autem nonnihil sulfragari vide
tur assertio illa. cujus a nobis mentio modo facta est
quod videlicet bonum perfectivum bono conservativo sit
. superiusg quippe quia cupitarum rerum adeptiones natu
ram videantur sensim perficerez quod licet vere non fa
ciant tamen et motus ipse in circulo. speciem nonnullam
præ se fert motus progressivi. t
At secunda quæstio cnum scilicet natura humana non
possit et animi tranquillitatem. et fruendi vigorem. simul
retinerej rite definita. priorem illam reddit otiosam et
supervacaneam. Annon enim videmus. haud raro animos
nonnullorum ita factos et compositos. ut voluptatibus
afiiciantur vel maxime cum adsint et tamen earum jac
. turam non gravate feranti ita ut series illa philosophicæt
t Mon uti. ut non appetasg non appeteres ut non metuasf
videatur esse pusilli cujusdam animt et difiidentis Sane.
doctrinæ pleraeque philosophorum videntur esse paulo
timidioret et cavere hominibus plusquam natura rerum
seo ms audiuimus sciam-mirum tum vn.
postulat. veluti. cum mortis formidinem medendo au
gent latenim. cum nihil aliud fere vitam humanam
faciens quam mortis quandam præparationem et disci
plinam. quomodo fieri possitl ut ille hostis mirum in mo
dum non videatur terribilis contra quem muniendi nullus
sit finis i Melius poeta fut inter ethnicosgj .M ..q
qui finem vitæ extremum inter munera penat
Maturaa
Similiter et in omnibus annisi sunt philosophi animum
humanum reddere nimis uniformem et harmonicum z-eum
motibus contrariis et extremis minime assuefaciendo.
cujus causam arbitror fuisse. quod ipsi vitæ se privatæ
dedicarunt. a negotiis et aliorum obsequiis immuni et
1iberæ. quin potius imitentur homines prudentiam
gemmariorumg qui si forte in gemma inveniatur nube
cula aliqua. aut glacieculs quæ ita posset eximi. ut mag
nitudini lapidis non nimium detrahatur. eam tollunt g
aliter vero intactam eam relinquuntz pari ratione. sere
nitati animorum ita consulendum est. ut non destruatur
magnanimitas Atque de bono individuali hactenus
Postquam igitur de bono suitatis cquod etiam parti
culare. privatum. individuals appellare solemusj jam
dixerimusg repetamus bonum communionis quod socie
tatem intuetur. lstud nomine officii vocari consuevitz
siquidem vocabulum qjicii magis proprie attribuitur
animo bene disposito erga aliosz vocabulum virtutis
animo intra se recte formato et composito. verum ista
pars primo intuitu. scientiæ civili deberi videturz atta
men. si diligentius attendas non itaz siquidem tractat
regimen et imperium uniuscujusque in seipsum. neuti
quam vero in alios Atque sicut in architecturs alia res
est. postes trabes et cæteras ædificii partes effbrmare.
et ad ædificandi usum præparareg alia autem. easdem
ad invicem aptare ct compaginarez sicut etiamin mecha
nicis instrumentum aut machinam fabricare et coniicers
non idem est. quod fabricatum erigere. movere. et in
opere ponerez sic doctrina de conjugatione ipsa hominum
in civitats sive societate. differt ab ea. quæ eos reddit ad
hujusmodi societatis commoda conformes et bene affec
tos.
lsta pars de ofiiciis etiam in duas portiones tribuiturz
quarum altera tractat de oflicio hominis in communiz al
cmk lLj na Auomnurls scrmzrmnum aai
tera de officiis specialibus et respectivis. pro singulorum
professione. vocatione. statui persona. et gradu. narum
primaim satis excultam. diligenterque a veteribus et aliis
explicatam. jam antea retulimusg alteram quoque. sparsim
quidem tractatam. licet non in corpus aliquod integrum
scientiæ digestam. reperimus. Meque tamen hoc ipsuma
quod sparsim tractetun reprehendimusg quinimo de hoc
argumento per partes scribi longe consultius existima
mus. quis enim tanta fuerit vel perspicacia vel confi
dentia. ut de officiis peculiaribus et relativis. singulorum
ordinum et conditionum. perite et ad vivum disceptare.
et definire possit. aut sustineati rllractatus autem. qui
experientiam non sapiunt. sed ex notitia rerum generali
et scholastica tantummodo deprompti sunt. de rebus
hujusmodi. inanes plerunque evadunt et inutiles. quam
vis enim aliquando contingat spectatorem ea animadver
tere. quæ lusorem fugiantg atque jactetur proverbium
quoddam magis audaculum. quam sanum. de censura
vulgi circa actiones principum. t stantem in valle optime
perlustrare montem g . optandum tamen inprimis esset.
ut non nisi expertissimus et versatissimus quisque se
hujusmodi argumentis immisceret. nominum enim spe
culativorums in materiis activis. lucubrationes. iis. qui in
agendo fuerint exercitati. nihilo meliores videntun quam
dissertationes Phormionis de bellis æstimatæ sunt ab
hannibalea qui eas habuit pro somniis et deliriis. unum
duntaxat vitium illos occupato qui de rebus ad suum
munus aut artem pertinentibus libros conscribuntg quod
scilicet in illis Spartis suis ornandis atque attollendis mo
dum tenere nesciant. t
in hoc genere librorum. piaculum foret. non meminis
se fhonoris causaj excellentissimi illius operis. a majes
tate tua elucubrati. tne officio regisi Scriptum enim
hoc plurimos intra se cumulavit ac recondidit thesaurusi
tam conspicuos. quam occultos. theologiæ. ethi.cæ. et po
liticæg insigni cum aspersione aliarum artiumz estque.
meo judicio. inter scripta. quæ mihi perlegere contigerih
praecipue sanum et solidum. Mon illud ullo locum aut
inventionis fervore æstuat. aut indiligentiæ frigore torpet
aut dormitatg non vertigine aliquando corripitur. unde
in ordine suo servandoiconfundatur aut excidatz non die
isse me AvuMliMrlS scmurmnmm cum vu.

gressionibus distrahitun ut illa. quæ nihil ad rhombum

sunt expatiatione aliqua fiexuosa complectaturz non
odoramentorum aut pigmentorum fucis adulteraturg
qualibus illi utuntur. qui lectorum potius delectationL
quam argumenti naturæ inserviunt z ante omnia vero.
spiritu valet istud opus non minus. quam corpore. ut
pote quod et cum veritate optime consentiat. et ad usum
sit accommodatissimum. quinetiam vitio illo. de quo
paulo ante diximus cquod. si in alio quopiam. in rege
certe. et scripto de majestate regia. tolerandum fueritj
omnino caret g nempe. quod culmen et fastigium regium
non immodice aut invidiose extollatg siquidem majestas
tua regem non depinxit aliquem. Assyriæ aut Persiæ.
gloria et extemo fastu nitentem. et coruscantem z sed
vere Mosem. aut navidem. pastores scilicet populi sui.
Meque vero mihi unquam memoria excidet dictum quod
dam vere regium. quod in lite gravissima terminanda
majestas tua. pro sacro illo. quo præditus es. spiritu ad
populos regendos. pronunciavitg nimirum. t lleges juxta
leges regnorum suorum gubemacula tractare. quemad
modum et beus juxta leges naturæz et æque raro præ
rogativam illam suam. quæ leges transcendit. ab illis
usurpandam. ac a neo videmus usurpari potestatem mi
racula patrandil Mihilo tamen secius. ex libro illo al
tero. a majestate tua conscripto. tne libera monarchizfa
satis omnibus innotescit. non minus majestati tuæ cogni
tam esse et perspectam plenitudinem potestatis regiæ.
atque ultimitates fut scholastici loquunturj jurium rega
lium. quam officii et muneris regii limites et cancellos.
Mon dubitavi igitur in medium adducere librum illum. a
majestatis tuæ calamo exaratum. tanquam exemplum
primarium et maxime illustre tractatuum de peculiari
bus et respectivis officiis quo de 1ibro. quæ a me jam
dicta sunt. dixissem profecto. si ante annos mille a rege
quopiam conscriptus fuisset. Meque vero me movet deo
corum illud. quod vulgo præscribitun ne quis coram lau
detur z modo laudes illæ nec modum excedant. nec in
tempestive. aut nulla data occasione. tribuantunm cicero
certe. in luculentissima illa oratione sua pro M. Marcel
lo. nihil aliud agit. quam ut exhibeat tabulam quandam.
singulari artificio depictam. de laudibus cæsaria licet co
 est.1nj na AveMnnris scmnrmausn aas
ram ipso oratio illa haberetun ouod et Plinius secun
dus fecit erga rllrajanumg itaque jam ad propositum are
vertamur.
Pertinet porro ad hanc partem de officiis respectivis
vocationum. et professionum singularum. doctrina alia.
tanquam priori relativa. sive oppositag nimirum de frau
dibus. cautelis. imposturis. et vitiis ipsarum z siquidem
depravationes et vitia ofiiciis et virtutibus opponuntur.
Meque omnino de his. in plurimis scriptis et tractatibus.
sileturz sed sæpe ad illa notanda saltem obiter excurri
tur. At quo tandem modol Per satiram scilicet et cy
nice cmore Lucianij potius. quam serio et graviten lite
nim. plus operæ impenditur. ut pleraque in artibus
etiam utilia et sana. maligno dente vellicentun et ad lu
dibrium hominibus exponantun quam ut quæ in iisdem
corrupta sunt et vitiosa. secernantur a salubribus et in
corruptis. At optime Salomonz t quærenti derisori scien
tiam. ipsa se abscondit. sed studioso fit obviaml qui
cunque enim ad scientiam accedat animo irridendi et as
pemandi. inveniet proculdubio quæ cavilletur plurima. ex
quibus vero doctior fiat. perpauca verum. tractatio hu
jus. de quo loquimur. argumenti. gravis et prudens. atque
cum integritate quadam et sinceritate conjunctas inter
munitissima virtutis ac probitatis propugnacula videtur
numeranda. Mam sicut fabulose perhibetur de basilisco. i
si primus quempiam conspexerit. illico hominem perimit g
si quis illum prior. basiliscus perit z pari ratione. fraudes.
imposturæ. et malæ artes. si quis eas prior detexerit. no
cendi facultate privantur g quod si illæ prævenerint. tum
vero. non alias. periculum creant. list itaque quod gra
tias agamus Machiavello. et hujusmodi scriptoribus. qui
aperte et indissimulanter proferunt. quid homines facere
soleant. non quid debeant. Pieri enim nullo modo potest.
ut conjungatur serpentina illa prudentia cum innocentia
columbina. nisi quis mali ipsius naturam penitus pernosp
cat. Absque hoc enim deerunt virtuti sua præsidia et
munimenta lmo. neque ullo modo possit vir bonus et
probus malos et improbos corrigere et emendare. nisi ip
se prius omnia malitiæ latibula et profunda exploraverit.
litenirm qui judicio plane corrupto sunt. et depravatol
hoc habent. ut præsupponant honestatem in hominibus
asa nu Auomnnrrs scmmrmnum tLtlL vrL
ab inscitia et simplicitate quadam morum oririg atque
ab eo tantum. quod fides habeatur concionatoribus. et
pædagogisg item libr-it præceptis moralibus. et iis. qui
vulgo prædicantur et decantantun sermonibus z adeo ut
nisi plane perspiciant opiniones suas pravas. ac corrupta
et detorta principia. non minus illis. qui hortantur et ad
monent quam sibi ipsis. esse explorata et cognita probi
tatem omnem morum et consiliorum aspernentur z juxta
oraculum illud Salomonis mirabileg tMon recipit stultus
verba prudentia nisi ea dixeris. quæ versantur in corde
ejusl liane autem partem. de cautelis. et vitiis respecti
vis. inter desiderata numeramus z eamque nomine satiræ
seriæ. sive tractatus de interioribus rerum. appella
bimus.
litiam ad doctrinam de officiis respectivis pertinent
officia mutua. inter maritum et uxorem. parentes et libe
ros. dominum et servum z similiter leges amicitiæ. et
gratitudinisg nec non civiles obligationes fraternitatum.
collegiorum g etiam vicinitatis. ac similium z verum intel
ligatur hoc sempet illa istic tractart non quatenus sunt
partes societatis civilis fid enim ad politicam referturj
sed quatenus animi singulorum. ad illa societatis vincula
tuenda instrui et prædisponi debeant
At doctrina de bono communionis cquemadmodum et
illa de individuam bonum tractat non tantum simplicitet
sed et comparater quo spectat oflicia perpendert inter
hominem et hominem g inter casum et casumg inter pri- -
vata et publicag inter tempus præsens et futurumz sicut
videre est in animadversione illa severa et atroci L. liru
tii contra filios suos. illam a plerisque in coelum laudibus
efferri g at alius quispiam dixit z . -
lnfelixs utcunque ferent ea fata minores
id ipsum licet intueri in coena illa. ad quam invitati
sunt M. Srutus. c. cassiut et lllic enim.-cum ad
animos explorandot circa conspirationem in caput cæ
saris intentatam. quæstio astute mota esset Mum lici
tum foret tyrannum occidere i ibant convivæ in opiniones
diversasg dum alii dicerent plane licere. quod servitus
ultimum esset malorum-z z alii minime. zquod tyramiismi-r
nus exitialis esset. quam bellum civile. rfertium autem
cum mij na AueMenrls scmurmnum SSS
genua veluti ex schola lilpicuri. asserebat indignum esse
prudentes periclitari pro stultis.- verum plurimi sunt
casus de officiis comparatisg inter quos frequenter ille
intervenitz utrum a justitia deflectendum rsit propter
salutem patriæ. aut hujusmodi aliquod insigne bonum in
futuro i circa quem lason rllhessalus dicere solebat z
Aliqua sunt injuste facienda ut multa juste fieri possint
verum replicatio in promptu estz Auctorem praesentis
justitiæ habesg sponsorem futuræ non habes Sequan
tur hominem quæ in præsentia bona et justa suntg futura
divinæ providentiæ remittentes. Atque circa doctrinam
de exemplart sive de bono. hæc dicta sint.

cAPllyP rlllilltrlllllM.
PAli/flrlo nocrnmaz llli cllLrllllllA.AMlMlg m nocrnmnMtm-z

cununcrnmnus AMlMokuMg llli Armzcrmusg rrr minu

Mlijlblls. Slvlil cunnrlomnus Arrnnnrx nocrnmæ uius
bSM llli continentium nima lloMllM AnlMlg lif nonum

conroms

Muuc igitut postquam de fructu vitæ csensu intelli

gimus philosophicoj verba fecerimusg superest ut de
cultura animt quæ ei debetur.gdicamusz sine qua pars
prior nihil aliud videtur. quam imago quædam. aut sta
tua. pulchra quidem aspectm sed motu et vita destituta
cui sententiæ Aristoteles ipse disertis verbis suffragat-urz
t Mecesse est igitur de virtute dicere. et quid sit et ex
quibus gignatur. lnutile enim fere fuerit virtutem qui
dem nosse. acquirendæ autem ejus modos et vias ignorare
Mon enim de virtute tantum. qua specie sit quærendum
est sed et quomodo sui copiam faciatz utrumque enim
volumus et rem ipsam nosse. et ejus compotes iiierit hoc
autem ex voto non succedet nisi sciamus. et ex quibus.
et quo modoi verbis adeo expressis. atque etiamiteratm
hanc partem inculcatg quam tamen ipse non persequitun
lioc similiter illud est quod cicero catoni juniort veluti
laudem non vulgarem. attribuitg quod scilicet philoso
phiam amplexus esset non disputandi causa. ut magna
part sed ita vivendi. quamvis autem. pro temporum.
in quibus vivimus. socordia. paucis curæ sit ut animum
sedulo aolent et componant et vitæ rationem ad normam
 sse nu soc-iumzus scmnrmnvm tum vu.
aliquam instituunt csecundum illud Senecæ. i ne partibus
vitæ quisque deliberat g de summa nemoiz adeo ut hæc
pars censeri possit supervacuaj illud tamen minime nos
moves ut eam intactam relinquamus quin potius cum illo
hippocratis aphorismo concludimusg t qui gravi morbo
correpti. dolores non sentiunt iis mens ægrotati Medi
cina illis hominibus opus est. non solum ad curandum
morbum. sed ad sensum expergefaciendum quod si quis
objicias animorum curationem. theologiæ sacræ munus
esss verissimum est quod asseritg attamen philosophiam
moralem in famulitium theologiæ recipi. instar ancillæ
prudentis et pedissequæ fidelis quæ ad omnes ejus nutus
præsto sit. et ministret. quid prohibeatrl etenim quem
admodum in Psalmo habetus quod t oculi ancillæ per
petuo ad manus dominæ respiciunt.g cum tamen minime
dubium sit. quin haud pauca ancillæ judicio et curæ re
linquanturg eodem modo et ethica obsequium theologiæ
omnino præstare debet. ejusque præceptis morigera esse g
ita tamen ut et ipsa. intra suos limites haud pauca sana
et utilia documenta continere possit.
l-lanc igitur partem cquando præstantiam ejus in animo
recoloj in corpus doctrinæ nondum redactam. non possum
non vehementer mirari. liam igitur. ex more nostro.
cum inter desiderata collocemus aliqua ex parte adum
brabimus
Ante omnia igitur in hac re csicut et in universis quæ
spectant ad practicamj ratio nobis est subducends quid
in nostra sit potestate. quid non. ln altero enim datur
alteratio. in altero vero applicatio tantum. Agricolæ
nullum est imperium. aut in naturam soli. aut in aeris
temperiesg itidem nec medico. aut in crasin et constitu
tionem naturalem ægri. aut in accidentium varietatem
At in cultura animi. et morbis ejus persanandis tria
in considerationem veniuntg characteres diversi disposi
tionumg affectus et remediaz quemadmodum et in cor
poribus medicandis proponuntur illa triag complexis
sive constitutio ægri. morbus et curatio. lix illis autem
tribus postremum tantum in nostra potestate situm estg
priora duo non item verum et in illis ipsis quæ in
potestate nostra non sunt. non minus facienda est
inquisitis quam in illis quæ potestati nostræ subjiciun
qua unj mi suomssusgscmnrmnum aai

tun laterum illorum perspicax et accurata cognitio Sllbv

sternenda est doctrinæ de remediis. ut eadem commodius
et felicius applicentun Meque enim vestis corpori aptari
possit. nisi mensura corporis ante excipiatun
Primus igitur articulus doctrinæ de cultura animi ver
sabitur circa diversos characteres ingeniorum sive dispo
sitionum. Meque tamen loquimur de vulgatis illis pro
pensionibus in virtutes et vitiag aut etiam in perturbaq
tiones et affectus z sed de magis intrinsecis et radicalibus.
Sane subiit animum. etiam in hac parte. nonnunquam
admiratio. quod a scriptoribus. tam ethicis. quam politicis.
ut plurimum neglecta aut prætermissa sitg cum utrique
scientiæ clarissimum luminis jubar affundere possit. ln
traditionibus astrologiæ non inscite omnino distincta sunt
ingenia. et dispositiones hominum. ex prædominantiis
planetarumg quod alii a natura facti sint ad contempla
tionesg alii ad res civilesg alii ad militiamg alii ad am
bitumg alii ad amoresg alii ad artesg alii ad genus vitæ
varium. ltem apud poetas cheroicos. satiricos. tragicos
comicosj sparguntur ubique simulacra ingeniorum. licet
fere cum excessu. et præter modum veritatis quin et
hoc ipsum argumentum. de diversis characteribus inge
niorum. est ex iis rebus. in quibus sermones hominum
communes cquod valde raro. interdum tamen contingitj
libris ipsis sunt prudentiores. At longe optima hujus
tractatus supellex et sylva peti debet ab historicis pru
dentioribusz neque tamen ab elogiis tantum. quæ sub
obitum personæ alicujus illustris subnectere solent. sed
multo magis ex corpore integro historiæ. quoties hujus
modi persona veluti scenam conscendat. llla enim inter
texta imago. potior videtur descriptio. quam elogii cen
sura z qualis habetur apud fli Livium. Africani et catonis
majoris g apud rllacitum. rlliberii. claudii. et Meronis y
apud llerodianum. Septimii Severig apud Philippum
comineum. Lodovici undecimi Sallorum regisg apud
Pranciscum Suicciardinum. Perdinandi Plispani. Maxim
miliani cæsaris. et Leonis. et clementia pontificum. lsti.
enim scriptorem harum personarum. quas sibi depingendas .
delegerunt. effigies quasi perpetuo intuentes. nunquam
fere rerum gestarum ab ipsis mentionem faciunt. quia et g
aliquid insuper de natura ipsorum inspergant litianif
voL. vlL z
 .SSS mc Auomunrrs scraurmnum tum vn-z
nonnullam in quas incidimus. relationes de conclavibus
pontificum. characteres de moribus cardinalium bonos
exhibueruntz sicut et literae legatorum. de consiliariis
principunL Piat itaque ex ea. quam diximus. materia
cquæ certe fertilis est et copiosaj tractatus diligens et
plenus. Meque vero volumus. ut characteres isti in ethicis
fut fit apud historicos. et poetasg et in sermonibus com
munibusj excipiantun tanquam imagines civiles integræg
sed potius ut imaginum ipsarum lineæ et ductus magis
simplicesg quæ inter se compositæ et commixtæ quas
cunque effigies constituuntz quot et quales eæ sunt. et
quomodo inter se connexæ et subordinatæg ut fiat tan
quam artificiosa et accurata ingeniorum et animorum
dissectio. atque ut dispositionum. in hominibus individuis.
secreta prodantur. atque ex eorum notitia. curationum
animi præcepta rectius instituantur.
Meque vero characteres ingeniorum. ex natura impressi
recipi tantum in hunc tractatum debentg sed et illi. qui
alias animo imponuntun et sexu. ætate. patria. valetudine.
for-ma. et similibusz atque insuper illi. qui ex fortunzu
veluti principum. nobilium. ignobilium. divitum. pau
perum. magistratuum. idiotarum. feliciumrærumnosorum.
et hujusmodi videmus enim. Plautum miraculi loco
habere. quod senex quis sit beneficusg t benignitas hujus.
ut adolescentuli estl ll autem Paulusa severitatem dis-r
ciplinæ erga cretenses præcipiens cc increpa eos dureij
ingenium gentis ex poeta accusat. t cretenses semper
mendaces. malæ bestiæ. ventres pigril sallustius id in
regum ingeniis notat. quod apud eos frequens sit contra
dictoria appetere t i Plerunque regiæ voluntates. ut vehe
mentes sunt. sic mobiles. sæpeque ipsæ sibi adversæi
rllacitus observat. honores et dignitates ingenia hominumt
in deterius sæpius flecterefquam in meliusg t solus ves--
pasianus mutatus est inimeliusl Pindarus illud animad
vertit. fortunam subitam et indulgentem. animos plerun
que enervare et solvere g t sunt qui magnam felicitatem
concoquere non possunt Psalmus innuit. facilius esse.
modum adhibere et temperamentum in fortunæ statu.j .
ixquam in- incrementoc t bivitiæ si afiluant. nolite cor ap
eret ne similibus quibusdam observationibus abi
Aristotele in nhetoricis mentionem obiter factam noni
 llAP. nLj na AueMnnrrs scranrmnuan . asar
inlicion nec non in aliorum scriptis nonnullismsparsimci
verum nunquam adhuc incorporatæ fuerunt in moralem
philosophiamg ad quam principaliter pertinentz non
minus certe quam ad agriculturam. tractatus de diversi-.
tate soli et glebæg aut ad medicinam. tractatus de com-i .
plexionibus aut habitibus corporum diversis. ld autem
nunc tandem fieri oportet. nisi forte imitari velimus teme
ritatem empiricorum. qui iisdem utuntur medicamentis
ad ægrotos omnes. cujuscunque sint constitutionis. i .
Sequitur doctrinam de characteribus doctrina de af-r
fectibus et perturbationibua qui loco morborum animi
sunt. ut jam dictum est. quemadmodum enim politici
prisci de democratiis dicere solebantg quod populus esset
mari ipsi similis. oratores autem ventisz quia sicut mare
per se placidum foret et tranquillum. nisi a ventis agi
taretur et turbareturg sic et populus esset natura sua
pacatus et tractabilis. nisi a seditiosis oratoribus impel-
leretur et incitareturz similiter vere affirmari possit. na
turam mentis humanæ sedatam fore. et sibi constantem..
si afiectus. tanquam venti. non tumultuarentun ac omnia
miscerent. lit hic rursus subiit nova admiratio. Aristo
telem. qui tot libros de ethicis conscripsit. afiectus. ut
membrum ethicæ principale. in illis non tractasseg in
rhetoricis autem. ubi tractandi interveniunt secundario
cquatenus scilicet oratione cieri aut commoveri possintj
locum illis reperisse fin quo tamen loco de iis quantum i
tam paucis iieri potuit acute et bene disseruitj nam dis
ceptationes ejus de voluptate et dolore huic tractatui
nullo modo satisfaciuntg non magis. quam qui de luce et .
lumine tantum scriberet. de particularium colorum na
tura scripsisse dicereturz siquidem voluptas et dolor erga .
affectus particulares ita se habent ut lux erga colores.
Meliorem certe in hoc argumento cquatenus ex his. quæ
nunc extant. conjicere liceatj diligentiam adhibuerunt
Stoicig attamen talem. quæ potius in delinitionum subv
tilitate. quam in tractatu aliquo pleno et fuso. consis- f
teret. laquidem reperio etiam libellos quosdam elegan- .
tes. de nonnullis ex affectibusg veluti de ira. de inutili
verecundia. et aliis perpaucis. Sed si verum omnino di- j
cendum sit. doctores hujus scientiæ præcipui sunt ppoetæj
et historicL in quibus ad vivum depingi ot dissecari solet r
z a
S-to ms autumnus scmxrmnum tum viL
quomodo affectus excitandi sunt et accendendif quomodo
leniendi et sopiendiil quomodo rursus continendi ac re
frænandi. ne in actus erumpantl quomodo itidem se.
licet compressi et occultati. prodantP quas operationes
edantl quas vices subeantil qualiter sibi mutuo impli
centurl qualiter inter se digladientur et opponanturl et
innnmera hujus generis inter quæ hoc ultimum plurimi
est usus in moralibus et civilibusg qualiter cinquamj af
fectus affectum in ordinem cogatg et alterius auxilio. ad
alterum subjugandum. uti liceatip venatorum et aucupum
mors qui bestiæ opera ad bestias volucris alicujus ad
volucres capiendas utunturz quod fortasse aliter ex sess
absque brutorum auxilio. homo tam facile præstare non
possit. quin et hoc fundamento nititur excellens ills et
per omnia patens usus in civilibus præmii et poenæg
quæ rerumpublicarum columen suntg cum affectus illi
prædominantes formidinis et spei. alios omnes affectus
noxios coerceant et supprimant. ntiam sicut in regimine
status non raro fit ut factio factione in officio continea
turg similiter fit et in regimine mentis interno.
Pervenimus nunc ad illa. quæ in nostra sunt potes--
tats quæque operantur in animum. voluntatemque et
appetitum afficiunt et circumaguntg ideoque ad immu
tandos mores plurimum valent. qua in parte debue
rant philosophi strenue et gnaviter inquirers ne viribus
et energia consuetudinis exercitationis habitus educa
tionis imitationis æmulationis convictus amicitiæ. laudis
reprehensionis exhortationis famæ. legum. librorum. stu
diorum. et si quæ sunt alia. Mæc enim sunt illa. quæ
regnant in moralibusg ab istis agentibus animus patitur
et disponiturg ab istis veluti ingredientibus conficiuntur
pharmacs quæ ad conservandam et recuperandam animi
sanitatem conducans quatenus remediis humanis id præs
tari possit. lix quorum numero unum aut alterum seli
gemus in quibus paululum immorabimur. ut reliquis sint
exemplo. ne consuetudine igitur et habitu. pauca deli
babimus
opinio illa Aristotelis plane mihi videtur angustias
quasdam contemplationis et negligentiam saperez cum
asserit in illas actiones quæ naturales sunt. consuetudi
nem nihil possez exemplo usus quod si lapis millies pro
can mfj rm Auemnnrrs scrnufrmnung ut
jiciatur in altum. ne inclinationem quidem-sponte ascen
dendi acquiritz quinetiam quod sæpius videndo. aut au
diendo. nihilo melius aut videmut aut audimus quamvis
enim hoc teneat in aliquibus. ubi natura est peremptoria
ccujus rei causas reddere in præsentia non vacatj aliter
tamen in illis fit in quibus natura. secundum latitudinem
quandam. patitur intentionem et remissionem. i Sane
videre potuit chirothecam paulo arctiorem. manui sæpius
inducendo. laxiorem reddig baculum usu et mora in con
trarium flexus sui naturalis incurvari. et in eodem statu
paulo post durareg vocem exercitando magis fieri robus
tam et sonoramg frigora æstumque consuetudine tolerarig
et ejusdem generis complura i quæ quidem posteriora
duo exempla propius accedunt ad rem. quam quæ ab
ipso adducta sunt. Attamen. utcunque hoc se habeat
quo magis verum fuerit tam virtutes. quam vitia. in habitu
consistereg eo magis ei contendendum fuerat ut normas
præscriberet quomodo hujusmodi habitus fuerint acqui
rendi aut amovendiz plurima siquidem confici possint n
præcepta de prudenti institutione exercitationum. animi
non minus. quam corporis lllorumpaucula recensebimus.
Primum erit ut jam a principio caveamus a pensis.
vel magis arduis. vel magis pusillis. quam res postulat t
nam si oneris nimium imponatut apud ingenium medi
ocre bene sperandi alacritatem obtundesg apud ingenium
fiduciæ plenum opinionem concitabit qua plus sibi pol
liceatut quam præstare possitg quod secum trahit socor
diam. in utroque autem ingenii temperamento fiet ut
experimentum expectationi non satisfaciat z id quod ani
mum semper dejicit et confundit quod si pensa leviora
fuerint
tura. i magna inducitut in progressionis summa. jac
Secundum erit ut ad exercendam facultatem aliquam.
quo habitus comparetut duo imprimis tempora obser
venturz alterum. quando animus optime fuerit ad rem
dispositus g alterum quando pessime z ut ex priore. plu
rimum in via promoveamusg ex posteriore nodos obices
que animi contentione strenua deteramut unde tempora
media facile et placide labentur. .
rfertium erit illud præceptumhcujus Aristoteles obiter

s rf --S
sis ns Auemanrrs sciam-limum trita. vrL
meminitg t lit totis viribus . ccitra tamen vitiumj t nita
mur in contrarium illius ad quod natura maxime impel
Plimurz . sicut cum in adversum gurgitis remigamusg aut
baculum incurvuim ut rectum fiat in contrarium flecti
mus
quartum præceptum ex illo axiomate pendet. quod
verissimum estg animum ad quæcunque felicius trahi et
suavius si illud. quo tendimus in intentione operantis
non sit principals sed tanquam aliud agendo supereturg
quoniam ita fert natura. ut necessitatem et imperium
ldurum ferme oderit. Sunt et alia multa. quæ utiliter
.præcipi possint. de regimine consuetudinisg consuetudo
enim si prudenter et perite inducaturt frt revera fut vulgo
diciturj altera naturas quod si imperite et fortuito admi
nistretur. erit tanquam simia naturæi quæ nihil ad vivum
imitetus sed inscite tantum et deformiten
. Similiter si de libris et studiis eorumque ad mores
virtute et influentis verba facere vellemusg numnam de
sunt plurima præcepta et consilia fructuoss eo spectan
tiai Annon unus ex patribus magna cum indignations
poesim appellavit t vinum dæmonum f cum revera pro
gignat plurimas tentationes cupiditates et opiniones va
nasi Annon prudens admodum. et digna. quæ beneper
pendatus est sententia Aristotelis l duvenes non esse
idoneos moralis philosophiæ auditores f quia in illis per
t turbationnm æstuatio nondum sedata est. nec tempore
- et rerum experientia consopitai Atque ut verum dica
mus an non ideo fit. ut scriptorum priscorum præstan
- tissimi libri et sermones cquibus ad virtutem homines ef
iicacissime invitati suntg tam augustam ejus majestatem
omnium ocuhs repræsentandm quam opiniones populares
in virtutis 1gnom1niam. tanquam habitu parasitorum in
t dutas derisui propinandoj tam parum prosint ad vitæ ho
nestatem. et mores pravos corrigendos quia perlegi et
revolvi non consueverunt a viris ætate et judicio matu
ris sed pueris tantum et tironibus relinquuntur 1 Annon
i et hoc verum est. juvenes multo minus politicæ quam
ethicæ auditores idoneos esss antequam religione et doc
trina de moribus et officiis plane imbuanturz ne forte
- judicio depravati et corrupti. in eam opinionem veniant.
can-mil nu AuoMauns scmurmnum aas
.non esse rerum differentias morales veras et solidas. sed
omnia ex utilitate. aut successu metiendaz sicut poeta
lcanitz
Prnspcrum et felix scelus virtus vocaturg

. et rursus.

lllc crucem pretium sceleris tulits hic diadema

Ac poetæ quidem hæc satirice et per indignationem lo

qui videntur z At libri nonnulli politici idem serio et po
sitive supponunt. Sic enim Machiavello dicere placet
t guod si contigisset cæsarem bello superatum fuisse.
catilina ipso fuisset odiosior f quasi vero nihil interfuis
.set. præter fortunam solam. inter furiam quandam. ex
libidine et sanguine conflatam. atque animum excelsum.
et inter homines naturales maxime omnium csi ambitio
abfuissetj suspiciendum. . videmus etiam ex hoc ipso.
quam necessarium sit. homines doctrinas pias et ethicas.
antequam politicam degustent. plenis faucibus hauriret
nimirum. quod qui in aulis principum. et negotiis civili
bus. a teneris fut aiuntj unguiculis innutriti sunt. nun
- quam fere sinceram et internam morum probitatem asse
Aquantur z quanto minus si accesserit etiam librorum dis
.ciplinaff Porro. et in documentis ipsis moralibus. vel sal
tem aliquibus eorum. annon cautio pariter est adhibenda.
rne inde fiant homines pertinaces. arrogantes. et insocia
biles i duxta illud ciceronis de M. catonez i l-læc bona.
quæ videmus divina et egregitn ipsius scitote esse pro
priaz quæ nonnunquam requirimus. ea sunt omnia non
a natura sed a magistrisf Sunt et axiomata alia com
.plura. de iis. quæ a studiis et libris hominum animis in
generantur. verum est enim quod dicit ille. t Abeunt
studia in mores i quod pariter afiirmandum de cæteris
illis rebus. convictm fama. legibus patriis. et reliquis. quas
npaulo ante recensuimus. .
cæterum animi quædam est culturaq quæ adhuc magis
accurata et elaborata videtur. quam reliquæ. Mititur
autem hoc fundamento z quod omnium mortalium animi.
certis temporibus. reperiantur in statu perfectioreg aliis.
sin statu magis depravatm l-lujus igitur culturæ inten
.- tio fuerit et institutum..ut bona illa tempora foveantur g
. scis na AuoMnuns sciusrmnuzm tum vrL
prava vero tanquam ex calendario deleantur et expun
gantur. Ac bonorum quidem temporum fixatio duobus
modis procuraturz votis. aut saltem constantissimis animi
decretis et observantiis. atque exercitationibus g quæ non
tantum in se valent quantum in hoca quod animum in
officio et obedientia jugiter contineant. Malorum tem
porum obliteratio duplici itidem ratione perfici potestz
redemptione aliqua. vel expiatione præteritorum. et novo
vitæ instituto. veluti de integro verum hæc pars ad
religionem plane spectare videtur g nec mirum g cum mo
ralis philosophia vera et genuina csicut ante dictum estj
aneillæ tantum vices erga theologiam suppleat.
- quamobrem. concludemus hanc partem de cultura
animi cum eo remedio. quod omnium est maxime com
pendiosum et summarium. et rursus maxime nobile et
efficax. quo animus ad virtutem efformetun et in statu
collocetur perfectioni proximo. . lioc autem est. ut fines
vitæ actionumque deligamus. et nobis ipsis proponamus.
rectos et virtuti congruosg qui tamen tales sint. ut eos
assequendi nobis aliquatenus suppetat facultas Si enim
hæc duo supponanturg ut et fines actionum sint honesti
et boni. et decretum animi de iis assequendis et obtinen
dis fixum sit et constansg sequetur ut continuo vertat et
efformet se animus. una opera. in virtutes omnes. Atque
hæc certe illa est operatio. quæ natura ipsius opus referat.
cum reliquæ. quæ diximus videantur esse solummodo
sicut opera manus quemadmodum enim statuarius.
quando simulacrum aliquod sculpit aut incidit illius so
lummodo partis figuram effingit. circa quam manus-oc
cupata est. non autem cæterarum cveluti si faciem efflor
met. corpus reliquum rude permanet et informe saxum.
donec ad illud quoque perveneritj e contra vero natura.
quando florem molitun aut animaL rudimenta partium
omnium simul parit et producitz eodem modo. quando
virtutes habitu acquiruntur. dum temperantiæ incumbi
mus. ad fortitudinemi aut reliquas parum proficimusg
quando autem rectis et honestis finibus nos dedicaverimus
penitus et devoverimus. quæcunque fuerit virtus. quam
animo nostro commendaverint et imperaverint fines illi.
reperiemus nos jamdudum imbutosg et prædispositos ha
bilitate et propensione nonnulla ad eam assequendam et
cum nLj nnmuemzmrs screnrmrwm aas
exprimendam. Atque hic possit esse status ille animi.
qui egregie ab.Aristotele describiturg et ab eo. non vir
tutis. sed divinitatis cujusdam charactere insignitur. lpsa
ejus verba hæc sunt z t lmmanitati autem consentaneum
est. opponere eam. quæ supra humanitatem est. heroicam
sive divinam virtutemf lit paulo post. t Mam ut feræ ne
que vitium neque virtus est. sic neque bei Sed hic qui
dem status altius quiddam virtute estg ille aliud quiddam
a vitiof Plinius certe secundus ex licentia magniloquen
tiæ ethnicæ. rllrajani virtutem. divinæ. non tanquam imi
tamentum. sed tanquam exemplan proponit. cum aitz
lopus non esse hominibus. alias ad Peos preces fundere.
quam ut benignus æque et propitios se dominos mortalibus
præstareng ac rllrajanus præstitissetf verum hæc profa
nam ethnicorumjactantiam sapiunt. qui umbras quasdam
corpore majores prensabant. At religio vera. et sancta fides
christianaa rem ipsam petitz imprimendo animis homi
num charitatem g quæ appositissime t vinculum perfec
tioniss appellatum quia virtutes omnes simul colligat. et
revincit. Sane elegantissime dictum est a Menandros de
amore sensuali. qui divinum illum perperam imitaturz
i Amor melior sophista lævo. ad humanam vitamf qui
bus innuit. morum decus melius ab amore efformari.
quam a sophista et præceptore inepto. quem lævum ap
pellat. Siquidem universis suis operosis regulis et præ
ceptionibus hominem tarn dextere et expedite effingere
nequeat. ut se ipsum et in pretio habeat. et se belle in
onmibus componat. quam amor facit. Sic proculdu
bio. si animus cujuspiam fervore charitatis veræ incen
datun ad majorem perfectionem evehetur. quam per uni
versam ethicam doctrinam g quæ sophistæ profecto habet
rationem. si cum altera illa conferatur. guinetiam. sicut
xenophon recte observavit. t cæteros afiectus licet ani
mum attollant. eum tamen distorquere et discomponere
per ecstases et excessus suos z amorem vero solum. eum
simul et dilatare et componeref Sic omnes aliæ humanæ.
quas admiramun dotes. dum naturam in majus exaltant.
excessui interim sunt obnoxiæz sola autem charitas non
admittit excessum. Angeli. dum ad potentiam. divinæ
parem. aspirarent. prævaricati sunt. et ceciderunt s r As
cendam et ero similis Altissimofj llomo. dum ad scien
o
asa ne AueMnnrrs scmnrmnum tum vn.
tiam divinæ parem aspiraret. prævaricatus est. et lapsusr
fhlritis sicut diig scientes bonum et malumf verum ad
similitudinem divinæ bonitatis aut charitatis aspirandm
nec Angelus nec homo. unquam in periculum venis aut
veniet. lmo ad hancipsam imitationem etiam invitamurz
i biligite inimicos vestros benefacite his qui oderunt vos
et orate pro persequentibus et calumniantibus vos ut sitis
iilii Patris vestri. qui in coelis est. qui solem suum oriri
facit super bonos et malos et pluit super justos et in
justosf quin et in ipso archetypo naturæ divinæ. verba
sic collocat religio ethnica c optimus maximuslgj Scrip
.tura autem sacra pronunciatg tlvlisericordia ejus super
omnia opera ejus/
Planc itaque moralis doctrinæ partem. de georgicis
animi. jam absolvimus ln qus si ex intuitu portionum
ejus quas perstrinximus quis existimes operam nostram
in hoc tantummodo sitam esse. ut ea in artem seu doc
trinam redigeremus quæ ab aliis scriptoribus prætermis
sa sint. tanquam vulgata et obvia. et per se satis clara et
perspicuag suo judicio libere utatur. interim illud me
minerit. quod ab initio monuimus propositum a nobis
esse. non rerum pulchritudinem. sed usum et veritatem
sectari. ltccordetur etiam paulisper commentum illud
parabolæ antiquis de geminis Somni portis z
Sunt geminæ Somni portas quarum altera fertur
corneaa qua veris facilis datur exitus umbris z
Altera candenti perfecta nitens elephanto g
Sed falsa ad cælum mittunt insomnia manes
insignis sane magnificentia portæ eburneæ g tamen som
nia vera per corneam commeant.
t Additamenti vice poni possit circa doctrinam ethicam
observatio illag inveniri nimirum relationem et congrui
tatem quandam. inter bonum animi. et bonum corporis
rMam sicut bonum corporis constare diximus ex sanitats
.pulchritudins robore. ac voluptate g sic animi bonum.
si moralis doctrinæ scita illud contemplemus huc
tendere perspiciemus ut animum reddat sanum. et a
perturbationibus immunemg pulchrum. verique decoris
ornamentis excultumg fortem. ac agilem ad omnia vitæ
.munia obcundag denique non stupidumy sed voluptatis
 /

cAP. nLj me AueMmzrls sciam-unum san

et solatii honesti sensum vivide retinentem. llæc autem.

sicut in corpore. ita et in animo raro simul omnia conjun
guntun Pacile enim videre est multos. ingenii viribus
et fortitudine animi pollentes. quos infestant tamen per
turbationesg quorumque etiam moribus vix aliquid ele
gantiæ aut venustatis aspergiturz alios. quibus abunde
est in moribus elegantiæ et venustatis. illis tamen non
suppetit. aut probitas animi. ut velint. aut vires. ut pos
sint recte ageret alios. animo præditos honesto. atque a
vitiorum labe repurgato. qui tamen nec sibi ipsis orna
mento sunt. nec reipublicæ utilesz alios. qui istorum for
tasse trium compotes sunt. sed tamen Stoica quadam
tristitia -et stupiditate præditi. virtutis quidem actiones
exercent gaudiis non perfruuntur. quod si contingag
ex quatuor istis duo aut tria aliquando concurrere. raris
sime tamen lin quemadmodum diximus. ut omnia lam
vero principale istud membrum philosophiæ humanæ.
quæ hominem contemplatur. quatenus ex corpore consis
tit atque anima. sed tamen segregatum. et citra societa
tem. a nobis pertractatum est.
 PiiAblclscl
nAkoMlS ms vliltllLAMlfL vlcncoMrrls
SAxcllll ALPAML

llli

blSrMPPAPlS liil1 AuoMllMrflS

SollillvrlllAltuM
Llknk ocrAv l1S.

Ab lllSSliM suum

cAPlPP PfllMljM.

PAllrlirlo voci-nuua civlLrs m nocrnmAM me convassA

rlomzg nocrnmAM llli nrzoornsg ur nocrxmAM llli lM
Pllliloa Slvli nurvnmcm

virrus est narratis rex optime. convenisse complures

philosophos solennites coram legato regis exteri. atque
singulos pro virili parte sapientiam suam ostentasseg
ut haberet legatus quæ referret de mirabili sapientia
oræcorum. unus tamen ex eorum numero silebat. et
nihil adducebat in medium z adeo ut legatus ad eum con
versus diceretg t fru vero quid habes quod refer-amat
cui illeg t lteferi inquit tregi tus te invenisse apud
oræcos aliquem. qui tacere sciretl liquidem oblitus
eram. in hac artium synopsi. artem tacendi intersererez
quam tamen cquoniam plerunque desidereturj exemplo
jam proprio docebo. litenim. cum me tandem ordo re
rum ad illud deduxeris ut paulo post de arte imperii
tractandum sit. cumque ad tantum regem scribam. qui
perfectus adeo in ea arte sit magisten ipsamque ab in
cunabulis suis hauseritz nec omnino immemor esse pos
cum Lj ns Auumzurrs scmnrmavzm Sztg
sim. qualem apud majestatem tuam locum sustinuerimi
consentaneum magis existimavi. me ipsum tacendo de
hac re. apud majestatem tuam. quam scribendo. probare.
cicero vero. non solum artis. verum etiam eloquentiæ
cujusdam. quæ in tacendo reperiatun meminit. cum
enim sermones nonnullos suos. cum alio quodam. ultro
citroquethabitos in epistola quadam ad Atticum comme
morasset. sic scribitz t l-loc loco. sumpsi aliquid de tua
eloquentiag nam tacuii Pindarus vero ccui illud pecu
liare est. animos hominum inopinato. sententiola aliqua
mirabili. veluti virgula divina. percuterej hujusmodi quid
piam ejaculaturz t lnterdum magis afiiciunt non dicta.
quam dictai ln hac parte igitur. tacere. aut. quod silen
tio proximum est. brevis admodum esse decrevi. verum.
antequam ad artes imperii perveniam. haud pauca de
aliis doctrinæ civilis portionibus sunt præmittenda.
Scientia
rum omnium civilis versatur
maxime est circa subjectum.
materiæ quod cætero
immersumzuideoque
difficillime ad axiomata reducitur. Sunt tamen nonnul
la. quæ hanc diflicultatem levant. Primo enim. quemad
modum cato ille censorius de komanis suis dicere solitus
est z tovibus eos similes esse. quarum gregem integrum
minore quis molestia ageret. quam unam aliquam z quo
niam si paucas ex grege. ut rectam ineant viam. propel
lere possis. cæteræ ultro sequenturl Similiter. hoc qui
dem respectm ethicæ munus est quodammodo illo poli
ticæ difiiciliua Secundo proponit sibi ethica. ut animus
bonitate interna imbuatur. et cumuleturz at civilis scien
tia nihil amplius postulat præter bonitatem externamz
hæc enim ad societatem sufficit ltaque non raro acci
dit. ut regimen sit bonum. tempora malas siquidem in
sacra historia illud non semel occurrit ccum de regibus
bonis et piis narreturj t sed adhuc populus non direxerat
cor suum ad nominum lleum patrum suorumi ltaque.
et hoc quoque respectu. duriores partes sunt ethicæ. rller
tio. hoc habent respublica ut tanquam machinæ grandi
ores tardius moveantur. nec sine magno molimine g unde
haud tam cito labefactanturz sicut enim in fligypto sep-
tem anni fertiles. steriles septem sustentarunt g ita in.re-.
buspublicis priorum temporum bona institutio eiiicit. uti
sequentium errores non statim perniciem inferantz atr
 sse nu Acumuurrs scianrmauu- cum vuL 1
singulorum hominum decreta. et mores. magis subitog
subverti solent ll-loc denique ethicam gravat politicæ
succurrit
Scientia civilis tres habet partes. juxta tres societatis
actiones summariasg doctrinam de conversatione g doc
trinam de negotiisg et doctrinam de imperio sive repub
licag tria siquidem sunt bona. quæ ex societate civili
homines sibi parare expetuntz solamen contra solitudi
nem. adjumentum in negotiis. et protectio contra injurias.
suntque istæ tres prudentiæ plane inter se diversam et
sæpenumero disjunctæg prudentia in conversando. pru
dentia in negotiandm et prudentia in gubernando.
.linimverm quod ad conversationem attinet illa certe
affectata esse non debet at multo minus neglectag cum
prudentia in ejus moderamina et decus quoddam moruml
in se ipsa præ se ferat et ad negotia. tam publica. quamg
privata. commode administrandal plurimum juvet. lite
nim sicut actio oratori tanti habetur clicet sit externum
quiddamj ut etiam illis alteris partibus. quæ graviores
et interiores videntur. anteponaturg eodem fere modos
in viro civili. conversatio. ejusque regimen cutcunque in
exterioribus occupeturj si non summum. at certe eximium
locum invenit quale enim pondus habet vultus ipse.
ejusquet compositio il kecte poetas
-Mec vultu destrue verba tuo.

Poterit enim quis vim orationis vultu labefactare. et plane

prodere quin et facta. non minus quam verba. vultu
pariter destrui possint si ciceroni credamusg qut cum
fratri affabilitatem commendaret erga provinciales. non
in hoc eam potissimum sitam dixit ut aditus præberet
ad se faciles. nisi etiam vultu ipso comiter accedentes ex
ciperet i Mil interest habere ostium apertum. vultum
clausuma videmus quoque Atticum. sub primum cice
ronis cum cæsare congressum. bello adhuc fervente. di
ligenter et serio ciceronem per epistolam monuisse. de .
vultu et gestu ad dignitatem et gravitatem componendis.
quod si tantum possit oris et vultus solius moderatio. .
quanto magis sermo familiarit et alia. quæ ad conversa-i
tionem pertinent i Atque sane summa et compendium
decori et elegantiæ morum in hoc fere sita sunt ut quasi g
cara Lj ma Auomnnrrs scmrzrmaumg ssvi
æqua lance et propriam dignitatem et aliorum metiamur-
et tueamur s quod etiam non male expressit ill Livius
clicet alii rei intentusj eo personæ charactere z t Mel
inquit t aut arrogans videam aut obnoxiusz quorum al
terum est alienæ libertatis obliti. alterum suæf lix con
traria vero parte. si urbanitati et elegantiæ morum exer
ternæ impensius studeamus.transeunt illæ in affectationem
quandam deformem et adulterinam. t quid enim defor
mius quam scenam in vitam transferre i i quinetiam.
licet in excessum illum vitiosum minime prolabantur.
temporis tamen nimium in hujusmodi leviculis absumitun
animusque ad curam ipsarum. magis quam oportet dei
primitur. ldeoque sicut in academiis. adolescentes lite
rarnm studiosi. at sodalium congressibus plus satis indul-f
gentes. moneri soleant a præceptoribus. i Amicos esse
fures temporis si sic certe assidua ista. in conversationisr
decorum. animi intentio. magnum gravioribus meditatid
onibus furtum facit lleinde. qui primas adeo in urbani
tate obtinent. et ad hanc rem unam quasi nati videntunl
hoc fere habent. ut sibi ipsis in illa sola complaceant. et
ad virtutes solidiores et celsiores vix unquam aspirentzl
quando e contra. qui sibi in hac parte defectus sunt con-
scii. decus ex bona existimatione quæruntz ubi enim adest
bona existimatio. omnia fere decentg ubi vero illa deficit.
tum demum a commoditate morum atque urbanitate sub
sidium petendum est. Porro. ad res gerendas. vix gravius
aut frequentius reperias impedimentum. quam hujusce dea
cori externi curiosam nimis observationem. atque illud alte-.
rum. quod huicipsiinservitg nimirum. anxiam temporis at
que opportunitatum electionem. hlgregie enim Salomonzi
t qui respicit ad ventos. non seminatg qui respicit ad nubesg
non metitf creanda siquidem nobis est opportunitas
sæpius quam opperienda ut verbo dicamus. urbanaL
ista morum compositio. veluti vestis animi est. et proinde
vestis commoditates referre debet. Primum enim talis
esse debet. ut sit in usu communis rursus. ut non sitj
nimis delicata aut sumptuosaz deinde. ita conficienda.
ut si qua sit in animo virtus. eam exhibeat maxime conv
spicuamg si qua deformitas. eandem suppleat et occultet f-
postremo. et super omnia ne sit nimis arctag atque itaj
animum angusteta utejusdem motus in rebus gerendis
cohibeat et impediat. vemm hæc pars scientiæ civilisde
tibi ne suoMnivris scinnlrmnun cum vim

conversatione eleganter profecto a nonnullis tractata est.

neque ullo modo tanquam desiderata reponi debet.

cAPurP SlicllbllbuM.

rsnrirlo nor/rarius llli nnoorns m nocrnlxAM llli occis

slomnus SPAltSlSs liili nocrnmAM llli AMhllill virun nx

PlMPLLiM nom-nuua liil occAslonuzus SPAllSlSi. nx PAltA

noLrs ALionmus SALoMoSlS PlMSclSPPA llli AMPPPS vims

nocrnmAM de negotiis partiemur in doctrinam de oc

casionibus sparsis et doctrinam de ambitu vitæ z quarum
altera universam negotiorum varietatem complectitus et
vitæ communis tanquam amanuensis est g alters ea tan
tum. quæ ad propriam cujusque fortunam amplificandam
spectans excerpit. et suggeritg quæ singulis pro intimis
quibusdam rerum suarum tabellis aut codicillis esse pos
sint. verum antequam ad species descendamus aliquid
circa doctrinam de negotiis in genere præfabimur. boc
trinam de negotiis pro rei moments tractavit adhuc
nemog cum magns tam literarum. quam literatorum.
existimationis jactura. Ab hac enim radice pullulat illud
malum. quod notam eruditis inussitg nimirum. eruditi
donem et prudentiam civilem raro admodum conjungi.
litenim si quis recte advertat. ex prudentiis illis tribus
quasmodo diximus ad vitam civilem spectat-s illa con
versationis ab eruditis fere contemnitus tanquam servile
quiddam. atque insuper meditationibus inimicum. quod
vero ad illam de republica administrandag sane si quando
rerum gubernaculis admoveantur eruditi. munus suum
non incommode sustinentg verum ea promotio contingit
paucis ne prudentia autem negotiandi cqua de nunc
loquimurj in qua vita humana plurimum versatus nulli
omnino libri conscripti habenturg præter pauca quædam.
monita civilia in fasciculum unum aut alterum collects
quæ amplitudini hujus subjecti nullo modo respondent.
litenim si libri aliqui extarent de hoc arguments sicut
de cæteris minime dubitaverim. quin viri eruditi. aliquo
experientiæ manipulo instructi. ineruditos licet diutina
experientia edoctos longe superarens et proprio illorum
cquoddiciturj arcu usi. magis e longinquo ferirent. m
s meque vero est cur vel-eamus nescientiæf hujus . tamur
cum rLl me AvaMmzrrsscmurmiwm asa
varia sit materia. ut sub præceptionibus non cadat z
multo siquidem angustior est. quam illa reipublicæ ad
ministrandæ scientiæg quam tamen apprime videmus ex
cultam. liujus generis prudentiæ apud liomanos. op
timis temporibus extitisse videntur nonnulli professores.
rllestatur enim cicero moris fuisse. paulo ante sua secula.
ut senatores. prudentia et rerum usu maxime celebres
fcoruncanii. curii. Lælii. et aliij statis horis in foro
deambularenn ubi civibus copiam sui facerent et consule
rentur. non de jure. sed de negotiis omnigenisz veluti de
filia elocanda. sive de filio educando. sive de prædio coe
mendo. de contractu. accusatione. defensione. aut alia
quacunque re. quæ in vita communi interveniat. lix
quo liquet. prudentiam quandam esse consilium dandi.
etiam in negotiis privatis. ex universali rerum civilium
cognitione et experientia promanantemg quæ exerceatur
quidem in casibus particularibus. extrahatur autem ex
generali casuum consimilium observatione. Sic enim
videmus in eo libro. quem ad fratrem conscripsit il ci
cero t ne petitione consulatuss cquem unicum a veteri
bus habemus quantum memini. tractatum de negotio ali
quo particularij quanquam ad consilium dandum. de re
tum præsenti. potissimum spectaret. plurima tamen con
tineri axiomata politica. quæ non usum solum tempora
rium. sed normam quandam perpetuam circa electiones
populares præscribants in hoc genere autem nihil in
venitur. quod ullo modo comparandum sit cum aphorismis
illis. quos edidit rex Salomong de quo testatur Scriptura
t cor illi fuisse instar arenæ maris f sicut enim arenæ maris
universas orbis oras circundant. ita et sapientia ejus om
nia humana. non minus. quam divina complexa est. ln
aphorismis vero illis. præter alia magis theologica. reperies
liquido haud pauca præcepta et monita civilia præstan
tissima. ex profundis quidem sapientiæ penetralibus sca
turientia. atque in amplissimum varietatis campum excur
lrentia. quoniam vero doctrina de occasionibus sparsis
cquæ doctrinæ de negotiis portio est priorj inter deside
rata reponimus. ex more nostro paulisper in illa immora
bimurz atque exemplum ejusdem. ex aphorismis sive pa
rabolis illis Salomonis desumptum. proponemus. Meque
vero quis. ut arbitramur. nos merito sugillare possite quod
voL. vrL AA
est ma Auemmzris scmnrmnum ljLravnL
ex scriptoribus Sacræ Scripturæ aliquem ad sensum po
liticum trahamusz equidem existimo. si extarent commen
tarii illi salomonis ejusdem. de natura rerum fin quibus
i de omni vegetabili. a musco super murum ad cedrum
Libanig itemque de animalibus conscripsitj non illicitum
esss eos secundum sensum naturalem interpretariz quod
idem nobis liceat in politicis

nxsMPLuM Ponrlonrs nocrnmæ ns occAsionmvs

spxnsrs nx PAnAnoLis ALroumus sALoMoms
PAnAnoLA L
l Mollis responsio frangit iram.l

sxPLrcAnm

Si incendatur ira principis vel superioris adversus ts

et tuæ jam sint loquendi partes duo præcipit Salomonz
alterum ut fiat responsio. alterum ut eadem sit mollis
.Prius continet tria præcepta Prims ut caveas a silentio
tristi et contumaciz illud enim aut culpam totam in te
recipit. ac si nihil habeas quod respondere possisg aut
dominum occultæ iniquitatis insimulat. ac si aures ejus
defensioni licet justæ. non paterent. Secundo. ut caveas a
re comperendinands neque tempus aliud ad defensionem
postules z hoc enim aut eandem notam inurit. quam prius
cnimirum dominum tuum nimia mentis perturbatione
efferrij aut plane significat. te artificiosam quandam de
fensionem meditari. cum in promptu nihil habeasz adeo
ut optimum semper fueris aliquid in præsentiag et e re
nata. in excusationem tui adducere. fertis ut fiat
prorsus responsio z responsio. inquam. non mera confessio.
aut mera submissio. sed aliquid apologiæ et excusationis
inspergaturz neque enim aliter tutum est facers nisi
apud ingenia valde generosa et magnanimag quæ rara
admodum sunt. Sequitur posteriore loco. ut responsio
sit mollis minime præfracta aut aspera
PAkASoLA lL
t Servus prudens dominabitur in filium stultumg et
partiatur hæreditatem inter fratresf
cAPi rLj ma rivum-mus Scrl-PMlPlAlu/lhL

nxPL1cArlo.
ln omni familia turbata et discordi. semper exurgitl
aliquis servus. aut humilis amicus. præpotens. qui pro
arbitro se gerat. ad lites familiae componendasg cuique.
eo nomine. et familia tota et dominus ipse sunt obnoxii.
llle. si suam rem agat familiæ mala fovet et aggravatg
sin fidelis revera fuerit et integer. plurimum certe mere
turz adeo ut etiam tanquam inter fratres haberi debeat.
aut saltem procurationem hæreditatis accipere fiduci
ariam.
PAnAnoLA nL
t vir sapiens. si cum stulto contenderit. sive irascatun
sive r1deat. non inveniet requiemf
nxpLlcArrm
Monemur sæpius. ut congressum imparem fugiamusg
eo sensu. ne cum potioribus decertemus. At haud minus
utile est monitum. quod hic exhibet Salomom Me cum
indigno contendamus. iniqua enim prorsus sorte hæc res
transigitun Siquidem si superiores simus. nulla sequitur
victoriag si superemur. magna indignitas. Meque juvat
etiam. in hujusmodi contentione exercenda. si interdum
veluti per jocum agamus. interdum cum fastu et con
temptu. Mam quocumque nos vertamus. leviores inde
efiiciemun neque commode nos explicabimus. Pessime
autem tit. si hujusmodi persona. quacum contendimus
fut Salomon loquiturj aliquid aiiine habeat cum stultoz
hoc est. si sit audaculus et temerarius.
PAnAlSoLA 1v.
t Sed et cunctis sermonibus. qui dicuntur. ne accom
modes autem tuam. ne forte audias servum tuum male
dicentem tibif
nxpLrcArrlm

vix credi possit. vitam quantum perturbet inutilis

curiositas circa illas res. quæ nostra mtersuntz nimirum.
quando secreta illa rimarl satagrmua quæ detecta et in
venta ægritudinem quidem animo inferant. ad consilia
autem expedienda nihil juvent. Primo enim sequitur
animi vexatio et inquietudo. cum humana omnia perfidiæ
A A e
asa ne AuoManrls scmnrmnum ljLnLvnL
et ingratitudinis plena sint. Adeo ut si comparari possit
speculum aliquod magicum. in quo odia et quæcunque
contra nos ullibi commoventur. intueri possemus. melius
nobis foret si protinus projiceretur et collideretur. liu
jusmodi enim res. veluti foliorum murmura sunt et brevi
evanescunt Secundo curiositas illa animum suspicionibus
nimiis oneratg quod consiliis inimicissimum est eaque
reddit inconstantia et complicata. rllertio eadem. mala
ipsa sæpissime figit alias prætervolatura z grave enim est
conscientias hominum irritareg qui. si latere se putent
facile mutantur in melius. sin deprehensos se sentiant
malum malo pellunt Merito igitur summæ prudentiæ
tribuebatur Pompeio Magno. quod Sertorii chartas uni
versas. nec a se perlectas. nec aliis permissas. igni pro
tinus dedisset
PAnAnoLA v.
i Advenit veluti viator pauperies. et egestas quasi vir
armatusf
uxPL1cAr1o.
lilleganter describitur in parabola. quomodo prodigis
et circa rem familiarem incuriosis. superveniant naufragia
fortunarum. A principio enim pedetentim et passibus
lentis. instar viatoris. advenit obæratio et sortis diminutio.
neque fere sentitur z At non multo post invadit egestat
tanquam vir armatus. manu scilicet tamjforti et potente.
ut ei amplius resisti non possit z cum apud antiquos recte
dictum sit necessitatem ex omnibus rebus esse fortissi
mam. ltaque viatori occurrendum. contra armatum mu
niendum.
PAnAuoLA vL
. qui erudit derisorem. ipse sibi injuriam facitg et qui
arguit impium. sibi maculam generatf
uxPL1cArro.
congruit cum præcepto Salvatoris. ut non mittamus
t margaritas nostras ante porcosi bistinguuntur autem
in hac parabola actiones præceptionis. et reprehensionisg
distinguuntur itidem personæ derisorit et impiig distin
guitur postremo id. quod rependrtun .ln priore enim
rependitur opera lusag in postenore etiam et macula.
can rLj . na AveMnnrrs scrnnrmnum SM
cum enim quis erudiit et instituit derisorem. jactura
primum fit temporisg deinde et alii conatum irrident.
tanquam rem vanam. et operam male collocatamg pos
tremo derisor ipse scientiam. quam didicit. fastidio habet.
At majore cum periculo transigitur res in reprehensione
impiig quia non solum impius non auscultatg sed et
cornua obvertit. et reprehensorem. odiosum sibi jam fac
tum. aut confestim conviciis proscindit. aut saltem postea
apud alios criminatun
PAllAPnoLA vlL
tPilius sapiens lætificat patremz i filius vero stultus
moestitiæ est matri suæf
lixPLlcAfltL
llistinguuntur solatia atque ægritudines oeconomicæi
patris videlicet et matris. circa liberos suos. litenim
filius prudens et frugi. præcipuo solatio est patrii qui
virtutis pretium melius novit. quam mater g ac propterea
filii sui indoli. ad virtutem propensæg magis gratulaturz
quinetiam gaudium illi fortasse affert institutum suum.
quod filium tarn probe educarit. illique honestatem mo
rum. præceptis et exemplo. impresserit. lii contra ma
ter calamitati filii plus compatitur et indoletg tum ob
affectum maternum magis mollem et tenerumg tum for
tasse indulgentiæ suæ conscia. qua eum corruperit et de
pravaverit.
PAliAlioLAr vllL
t Memoria justi cum laudibusg at nomen impiorum
putrescetf
lSxPLlcAfPlcL
bistinguitur inter famam virorum bonorum et malo
rum. qualis esse soleat post obitum. viris enim bonis.
extincta invidia cquæ famam eorum. dum vixerant. carpe
batj nomen continuo efflorescit. et laudes magis indies
invalescuntz at viris malis clicet fama eorum. per gratiam
amicorum et factionis suæ hominum ad breve tempus
manseritj paulo post fastidium nominis oboritun et pos
tremo laudes illæ evanidæ in infamiam. et veluti in odo
rem gravem et tetrum. desinunt
asa ne AueMmvrrs scmnrmnnm cum vm.

PAnAlSoLA 1x.

. qui conturbat domum suam. possidebit ventosf

lixPLlcAlfltL

utile admodum monitum. de discordiis et turbis do

mesticis Plurimi enim. ex dissidiis uxorum. aut exhæ
redationibus iiliorum. aut mutationibus frequentibus fa
miliæ. magna sibi spondentg ac si inds vel animi tran
quillitas vel rerum suarum administratio felicion sibi ob
ventura foret. Sed plerunque abeunt spes suæ in ven
tos. lStenim. tum mutationes illæ. ut plurimum. non
cedunt in meliusg tum etiam perturbatores isti familiæ
suæ. molestias varias et ingratitudinem eorum. quos
aliis præteritis adoptant et deligunt. sæpenumero expe
riuntur. quin et hoc pacto rumores sibi progignunt
non optimos et famas ambiguasz neque enim male a
ciccrone notatum estg omnem famam a domesticis ma
nare. utrumque autem malum per ventorum posses
sionem eleganter a Salomone exprimiturz nam et expec
tationis frustratis et rumorum suscitatis ventis recte
comparantur.
PAnAnoLA x.
i Melior est finis orationis quam principiumf
lixPLlcAllllfL

corrigit parabola errorem frequentissimum. non solum

apud eos qui verbis præcipue student. verum etiam apud
prudentiores ls est. quod homines de sermonum suorum
aditu atque ingressu magis sint soliciti. quam de exitug
et accuratius exordia et præfatiunculas meditentmy quam
extrema orationum. Pebuerant autem nec illa neglige
rs et ista. ut longe potiora. præparata et digesta apud
se habereg revolventes secum. et. quantum iieri potess
animo prospicientes quis tandem exitus sermonis sit fu
turus et quomodo negotia inde promoveri et maturari
possint. Meque hic finis quinimo non epilogos tan
tum. et sermonum. qui ad ipsa negotia spectans egressus
meditari oportetg verum etiam et illorum sermonum
cura suscipiends quos sub ipsum discessum commode et
cAru u.1. nu AveMnurrs scmurmnum SSS
urbane injicere possint. licet et negotio prorsus alienos
liquidem cognovi consiliarios duos. viros certe magnos.
et prudentes. et quibus onus rerum tunc præcipue in
cumbebatg quibus illud fuit perpetuum et proprium. ut
quoties cum principibus suis de negotiis ipsorum communi
carentg colloquia in rebus ad ipsa negotia spectantibus
nunquam terminarentg verum semper aut ad jocum. aut
aliud aliquid. quod audire erat volupe. diverticula quære
rentg atque. ut adagio dicitury i sermones marinos aqua
fiuviatili sub extremum abluerentsf Meque hoc illis inter
artes postremum erat
PAllAlioLA xL
t Sicut muscæ mortuæ foetere faciunt unguentum opti
mum. sic hominem pretiosum sapientia et gloria. parva
stultitial
nxpLlcAma
lniqua admodum et misera est conditio hominum vir
tute præcellentium fut optime notat parabolaj quia ere
roribus eorum. quantumvis levissimis. nullo modo igno
scitur. verum. quemadmodum in gemma. valde nitida.
minimum quodque granulum. aut nubecula. oculos ferit.
et molestia quadam afiicitg quod tamen si in gemina vi
tiosiore repertum foret. vix notam subiretz similiter in
viris singulari virtute præditis. minima quæque vitia sta
tim in oculos et sermones hominum incurrunt. et censu
ra perstringuntur graviore g quæ in hominibus mediocri
bus aut omnino laterent. aut veniam facile reperirent.
ltaque viro valde prudenti parva stultitiag valde probo
parvum peccatumg urbano et moribus eleganti. paulu
lum indecori. de fama et existimatione multum detrahit.
Adeo ut non pessimum foret viris egregiis. si nonnulla
labsurde fquod citra vitium fieri possitj actionibus suis im
miscerent. ut libertatem quandam sibi retineant. et par-i
vorum defectuum notas confundant.

PAnAnoLA xrL
t l-lomines derisores civitatem perdunt. sapientes vero
avertunt calamitatemj
nxpLrcArrm
Mirum videri possit. quod in descriptione hominum.
o
asa ns - Auomsnrrs scmnrmnuu tum vnL
qui ad respublicas labefactandas et perdendas veluti natu
ra comparati et facti sunt delegerit Salomon characte
remg non hominis superbi et insolentisg non tyrannici
et crudelis g non temerarii et violenti g non impii et sce
lerati g non injusti et oppressorisz non seditiosi et turbu
leutig non libidinosi et voluptariig non denique insipien
tis et inhabilis g sed derisoris verum hoc sapientia
ejus regis qui rerumpublicarum conservationes et ever
siones optime noras dignissimum est. Meque enim si
milis fere est pestis regnis et rebuspublicis quam si con
siliarii regum. aut senatores quique gubernaculis rerum
admoventur. sint ingenio derisores liujusmodi enim
homines periculorum magnitudinem. ut fortes videantur
senatores semper extenuant g iisquea qui pericula prout
par est.ponderant. veluti timidis insultantz consultandi
ct deliberandi maturus moras et meditatas disceptationes
veluti rem oratoriam. et tædii plenam. et ad summas re
rum nihil facientenL subsannant z famam. ad quam prin
cipum consilia præcipue sunt componienda. ut salivam
vulgi et rem cito prætervolaturam. contemnunt z legum
vim et auctoritatem. ut rcticula quædam. quibus res ma
jores minime cohiberi debeant. nil moranturz consilia et
præcautiones in longum prospicientes ut somnia quædam.
et apprchensiones melancholicas rejiciuntz viris revera
prudentibus et rerum peritis atque magni animi et con
siliii dicteriis et facetiis illuduntz denique fundamenta
omnia regiminis politici simul labefactant. ouod magis
attendendum est. quia cuniculis et non impetu aperto.
hæc res agiturz
imereturj neque coepit esse inter homines
suspecta i fprout
PAkAlSoLA xllL
t Princeps qui libenter præbet aures verbis mendacii.
omnes servos habet improbosf
nxPLlcArlllfL

cum princeps talis fueris ut susurronibus et syco

phantis absque judicio faciles et credulas aures præbeat.
spirat omnino. tanquam a parte regis aura pestilens
quæ omnes servos ejus corrumpit ct inficit Alii metus
principis rimantus eosque narrationibus fictitiirs exagg -
cum rLj r nnsuenmzns scmnrmnvm aai
rantg alii invidiæ furias concitant. præsertim in optimos
quosque z alii criminationibus aliorum proprias sordes et
conscientias malas eluuntz alii amicorum suorum honori
bus et desideriis velificant. competitores eorumcalumni
ando et mordendo z alii fabularum argumentm contra
inimicos suos. tanquam in scena. componunt z et innume
ra hujusmodi. Atque hæc illi. qui ex servis principis in
genio sunt magis improbo. At illi etiam. qui natura pro
biores sunt et melius morati. postquam in innocentia sua
parum præsidii esse senserint cquoniam princeps vera a
falsis distinguere non novitj morum suorum probitatem
exuunt. et ventos aulicos captant. iisque servilem in mo
dum circumferuntur. t Mil enim. ut ait rfacitus de
claudim t tutum est apud principem. cujus animo omnia
sunt tanquam indita et jussal Atque bene comineusg
t Præstat. servum esse principia cujus suspicionum non -
est finis. quam ejus. cujus credulitatis non est modusi
PAnASoLA xiv. /
t .iustus miseretur animæ jumenti suig sed miseri
cordiæ impiorum crudeles.i

nxpLrcArrra

lnditus est. ab ipsa natura. homini misericordiæ affec

tus nobilis et excellensg qui etiam ad animalia bruta ex
tenditurg quæ ex ordinatione divina ejus imperio sub
jiciuntur. ltaque habet ista misericordia analogiam quan
dam cum illa principis erga subditos. quinetiam illud
certissimum est. quod quo dignior est anima. eo pluribus
compatiatur. etenim animæ angustæ et degeneres hu
jusmodi res ad se nihil pertinere putantz at illa. quæ
nobilior est portio universi. ex communione aflicitun
quare videmus. sub veteri lege haud pauca fuisse præ
cepta. non tam mere ceremonialia. quam misericordiæ
institutivaz quale fuit.illudg de non comedendo carnem
cum sanguine ejus. et similia. litiam in sectis Plssæo
rum et Pythagoræorum. ab esu animalium omnino ab
stinebant quod etiam hodie obtinetrcsuperstitione in
uviolataj apud incolas nonnullos imperii Mogollensis.
quin et rliurcæ fgens licet et stirpe et disciplina crudelis
lact sanguinariaj brutis tamen eleemosynas largiri solentg
sea nu ammianus scmnrmnum fua vrm
neque animalium vexationes et torturas fieri sustinent
verum. ne forte hæc. quæ diximus. omnis generis miseri
cordiæ patrocinari videantur. salubriter subjungit Salo
mon impiorum misericordias esse crudeles. liæ sunt
quando hominibus sceleratis et facinorosis parcitur. jus
titiæ gladio feriendisz crudelior enim hujusmodi miseri
cordia. quam crudelitas ipsa. Mam crudelitas exercetur
in singulos z at misericordia illa universum facinorosorum
exercitum. concessa impunitatt in homines innocentes
armat et immittit
PAllAlSoLA xv.
t rllotum spiritum suum profert stultusg at sapiens
reservat aliquid in posterumf
uxPL1cArro.
corrigit parabola præcipue fut videturj non hominum
vanorum futilitatem. qui dicenda tacenda. facile pro
feruntz non parrhesiam illam. qua absque discrimine et
judicio in omnes et omnia involantz non garrulitatem. .
qua ad nauseam usque aliis obstrepunt z sed vitium aliud
magis occultumg nempe sermonis regimen minime om
nium prudens et politicumg hoc est cum quis ita ser
monem fin colloquiis privatisj instituit ut quæcunque in
animo habeat quæ ad rem pertinere putet simul et tan
quam uno spiritu. et oratione continuata proferat lioc
enim plurimum negotiis officit Siquidem primo. oratio
intercisa. et per partes infusa. longe magis penetrat
quam continuatag quoniam in continuata pondus rerum
non distincte et sigillatim excipitur. nec per moram non
nullam insidet sed ratio.rationem. antequam penitus in
sederit expellit Secundo. nemo tam potenti et felici
eloquentia valet ut primo sermonis impetu eum. quem
alloquitur. mutum et elinguem plane reddatg quin et
alter aliquid vicissim respondebit et fortasse objicietz
tum vero accidit ut quæ in refutationem aut replica
tionem reservanda fuissent præmissa jam et antea deli
bata. vires suas et gratiam amiserint rllertio. si quis ea.
quæ dicenda sunt non simul effundat sed per partes
eloquatut aliud primo. aliud subinde injiciensg sentiet
ex ejus. quem alloquiturg vultu et responst quomodo
can rLj ne Auemarrrrs scuznrmanm aes
singula illum affecerint. quam in partem accepta fuerint g
ut quæ adhuc restant dicenda. cautius aut supprimat
aut excerpat.
PAkAlioLA xvL
t Si spiritus potestatem habentis ascenderit super te.
locum tuum ne dimlserisg quia curatio faciet cessare
magna peccataf
lixPLlcArrlfL

Præcipit parabola. quomodo se quis gerere debeat.

cum iram atque indignationem principis incurrerit. Præ
ceptum duplexz primo. ut non dimittat locum suumz
secundo. ut curationi. tanquam in morbo aliquo gravi.
diligenter et caute attendat. consueverunt enim ho
mines. postquam commotos contra se principes suos sen
serint. partim ex dedecoris impatientia. partim ne vulnus
obversando refricenn partim ut tristitiam et humilitatem
eorum principes sui perspiciant. se a muneribus et func
.tionibus suis subducereg quinetiam interdum ipsos ma
gistratus et dignitates. quas gerunt. in principum manus
restituere. At salomon hanc medendi viam. veluti
noxium. improbatg idque summa profecto ratione. Pri
mo enim. dedecus ipsum nimis illa publicatg unde
tum inimici atque invidi audaciores fiunt ad lædendumg
tum amici timidiores ad subveniendum. Secundm hoc
pacto fit. ut principis ira. quæ fortasse. si non evulgare
tur. sponte concideret. magis figatun et veluti principio
jam facto hominis deturbandi. in præcipitium illius fera
tur. Postremo. secessus iste aliquid sapit ex malevolos
et temporibus infensog id quod malum indignationis
malo suspicionis cumulat. Ad curationem autem perti
nent ista. Primo. caveat ante omnia. ne stupiditate
quadam. aut etiam animi elatione. indignationem prin
cipis minime sentire. aut inde. prout debeat. aflici. vi
deatur z hoc est ut et vultum. non ad tristitiam contu
macem. sed ad maestitiam gravem atque modestam com
ponatz et in rebus quibuscunque agendis se minus solito
hilarem et lætum ostendatz quin et in rem suam erit.
amici alicujus opera et sermone apud principem uti. qui
quanto doloris sensu in intimis excrucietur. tempestiva
.SM ns AuoMmvrls scmnrmnum fus vnL
insinuet. Secundm occasiones omnes vel minimas se
dulo evitet. per quas aut res ipsa. quæ indignationi cau
sam præbuit. refricetur. aut princeps denuo excande
scendi. et ipsum. quacunque de causa. coram aliis ob
jurgandi. ansam arripiat. rllertio. perquirat etiam dili
genter occasiones omnes in quibus opera ejus principi
grata esse possitg ut et voluntatem promptam redimen
di culpam præteritam ostendatg et princeps suus sen
tiat. quali tandem servo. si eum dimittat. privari se con
tigerit. quarto. culpam ipsam aut sagaciter in alios
transferatg aut animo illam non malo commissam esse
insinuetg aut etiam malitiam illorum. qui ipsum regi
detulerunt. vel rem supra modum aggravarunt. indicet.
bemque in omnibus evigilet. et curationi sit intentus

PAllAlSoLA xvlL
t Primus in causa sua justusz tum venit altera pars
et inquirit in euml
nxpLrcAi-ia

Prima in unaquaque causa informatio. si paulisper

animo judicis insederit. altas radices agit. eumque im
buit. et occupatg adeo ut ægre elui possis nisi aut ma
nifesta aliqua falsitas in materia informationis aut arti
ficium aliquod in eadem exhibenda deprehendatun lite
nim nuda et simplex defensis licet justa sit et præpon
derans vix præjudicium informationis primæ compen
sars aut libram justitiæ semel propendentem ad æquili
brium reducere per se valet. itaque et judici tutissi
mum. ut nihiL quod ad merita causæ spectas prælibe
tus priusquam utraque pars simul audianturg et defen
sori optimum. si judicem senserit præoccupatum. in hoc
potissimum cquantum dat causaj incumbers ut versu
tiam aliquam et dolum malum. ab adversa parte. in ju
dicis abusum adhibitum. detegat

PAkAnoLA xvnL
t qui delicate a pueritia nutrit servum suum. postea
sentiet eum contumacemf t
cum rLj na AveMauns scmnrmnum t ses
nxpLlcArrla
Servandus est principibus et dominis. ex consilio Sa
lomonis. in gratia et favore suo erga servos modus. ls
triplex est. Primo. ut promoveantur per gradus. non
per saltusz secundo. ut interdum assuefiant repulsæz
tertio cquod bene præcipit Machiavellusj i ut habeant
præ oculis suis semper aliquid. quo ulterius aspirare pos
sint.. Misi enim hæc fiant. reportabunt proculdubio
principes. in fine. a servis suisa loco animi grati et offi
ciosi. fastidium et contumaciam. liltenim. ex promotione
subita. oritur insolentiag ex perpetua desideratorum
adeptione impatientia repulsæg denique si vota desint.
deerit itidem alacritas et industria
PAllAlSoLA xrx.
t vidisti virum velocem in opere suo. coram regibus
stabit. nec erit inter ignobilesf
lixPLlcArflfL

lnter virtutes. quas reges. in delectu servorum. potis

simum spectant et requirunt. gratissima est præ cunctis
celeritas. et in negotiis expediendis strenuitas. viri pro
funda prudentia regibus suspecti. utpote qui nimium
sint inspectores. et dominos suos. inscios et invitos. inge
nii sui viribus ftanquam machinaj circumagere possint.
Populares. invisig utpote qui regum luminibus ofiiciung
et oculos populi in se convertunt. Animosi. pro turbu
lentis sæpe habentur. et ultra. quam par est. ausuris.
Probi. et vitæ integræ. tanquam difficiles existimantun
nec ad omnes nutus heriles apti. llenique non est vir
tus alia. quæ non habeat aliquam quasi umbram. qua re
gum animi offendanturg sola velocitas ad mandata nihil
habet quod non placeat. lnsupen motus animorum re
giorum celeres sunt. et moræ minus patientesz putant
enim. se quidvis efficere posseg illud tantum deesse. ut
cito fiat. ltaque ante omnia iis grata est celeritas
PAkAlSoLA xx.
t vidircunctos viventes qui ambulant sub sole. cum
adolescente secundo. qui consurgit pro eo. . L
ut
sse ne AuaMr-mrrs somurmnum tum vnL

lixPLlcAfPliL

Motat parabola vanitatem hominum. qui se agglome

rare solent ad successores designatos principum. lladix
autem hujus rei est insania illa. hominum animis penitus
a natura insitag nimirum ut spes suas nimium adament.
vix enim reperitun qui non delectatur magis iis. quæ sperat
quam iis. quæ fruitur. quinetiam novitas humanæ nat
turæ grata est. et avide expetitur. ln successore autem
principis ista duo concurruntg spes et novitas. lnnuit
autem parabola idem. quod olim dictum eratg primoa
Pompeio ad Syllamg postea a rlliberio de Macrone g
t plures adorare solem orientem. quam occidentemf Me
que tamen imperantes multum hac re commoventun aut
eam magni faciunt. sicut nec Sylla. nec rlliberius fecitg sed
rident potius hominum levitatem. nec pugnant cum som
niisz t est autemj ut aiebat ille. t spes vigilantis insom
niumf
PAliAnoLA xxL
l litat-civitas parva. et pauci in ea virig venit contra
eam rex magnus et vadavit eam. instruxitque munitiones
per gyrum. et perfecta est obsidiog inventusque est in
ea vir pauper et sapiens. et liberavit eam per sapientiam
suamg et nullus deinceps recordatus est hominis illius
pauperisf -
lixPLlcArflfL

bescribit parabola ingenium hominum pravum et ma

levolum. li in rebus duris. et angustis. confugiunt fere
ad viros prudentes. et strenuos. licet antea contemptui
habitos. quamprimum autem tempestas transierit. in
grati demum erga conservatores suos reperiuntur. Ma
chiavellus vero. non sine causa. instituit quæstionem.
t utar ingratior esset erga benemeritos. princeps aut po
pulus in Sed interim utrumque ingratitudinis arguit
Attamen hoc non solum ex ingratitudine principis aut
populi oritun sed accedit plerunque his invidia procerum.
qui secreto indolent eventuL licet felici et prospero. quia
ab ipsis profectus non sitz itaque et meritum hominis
extenuant. et ipsum deprimunt.
can iLj ne AuoMnnris scmnrmnum SS1
pAaAnoLA xxrL
t lter pigrorum. quasi sepes spinarumf
. nxPL1cAr1o.
lilegantissime ostendit parabola. pigritiam in fine la
boriosam esse. biligentia enim. et sedula præparatim
id præstant. ut pes in aliquod offendiculum non impingatg
sed ut complanetur via. antequam ineatur. At qui piger
est. et omnia in extremum momentum executionis differt
necesse est. ut perpetuo. et singulis passibus. quasi per
rubos et sentes incedat. qui eum subinde detineant. et
impediant. ldem observari possit etiam in familia regen
dag in qua. si adhibeatur cura et providentia. omnia placide
et veluti sponte procedunt absque strepitu et tumultus
sin hæc desint. ubi major aliquis motus intervenerit. om
nia simul agenda turmatim occurruntg tumultuantur
servi. ædes personant.
PAliAlSoLA xxnL
t qui cognoscitin judicio faciem. non bene facitg iste
et pro buccella panis deseret veritatemf
nxpLlcArrrq

Prudentissime notat parabola. in judice magis perni

ciosam esse facilitatem morum. quam corruptelam mune
rum. Munera enim haudquaquam ab omnibus defuerun
turg at vix ulla est causa. in qua non inveniatur aliquid.
quod flectat judicis animum. si personas respiciat. Alius
enim respicietur. ut popularisg alius. ut maledicusg alius.
ut divesg alias. ut gratusg alius. ut ab amico com- .
mendatus. benique omnia plena sunt iniquitatis ubi do
minatur respectus personarumg et levi omnino de causa.
veluti pro buccella panisa judicium pervertetur.
PAnAnoLA xxrv.
l vir pauper calumnians pauperes similis est imbri
vehementi. in quo paratur famesf
zxpLrcAnm
Parabola ista antiquitus expressa et depicta fuit sub
fabula hirudinis uutriusque. nimirumg plenæ et vacuae
SSS nu-Auemunrrs sciam-unuim tum vnn
Pauperis enim et famelici oppressio longe gravior est
quam oppressio per divitem et repletumg quippe quæ
omnes exactionum technat et omnes nummorum angulos.
perquirit Solebat hoc ipsum etiam spongiis assimilari.
quæ aridæ fortiter sugunt madidæ non item. Monitum
autem utile continet tum erga principes. ne præfecturas
provinciarum. aut magistratut viris indigentibus et obæra
tis committantg tum erga populos. ne reges suos cum ni
mia egestate confiictari permittant .
PAnAlSoLA xxv.
l Pons turbatus pede. et vena corrupta. est justus ca
dens coram impiof
lixPLlcArlllfL

Præcipit parabola. rebuspublicis ante omnia cavendum

esse de iniquo et infami judicio. in causa aliqua celebri et
gravis præsertim ubi non absolvitur innoxius. sed con
demnaturinsons. litenim injuriæ inter privatos grassantes.
turbant quidem et polluunt latices justitiæ. sed tanquam
in rivulisz verum judicia iniqua. qualia diximus. a quibus
exempla petuntut fontes ipsos justitiæ inficiunt et inqui
nant. Postquam enim tribunal cesserit in partes injus
titiæ. status rerum vertitur tanquam in latrocinium pub
licumz fitque plant ut t homo homini sit lupusf

PAllAlSoLA xxvL
i Moli esse amicus homini iracundo. nec ambulato cum
homlne furioso.l .

lixPLlcArPlfL

quanto religiosius amicitiæ jura inter bonos servanda

et colenda sunt tanto magis cavendum est jam usque a
principim de prudente amicorum delectu. Atque ami
corum natura et mores. quantum ad nos ipsos spectant
omnino ferendi sunt cum vero necessitatem nobis him
ponunt qualem erga alios personam induamus et geramut
dura admodum et iniqua amicitiæ conditio est. ltaque
interest imprimis. .ut præcipit Salomon. ad vitæ pacem.
et præsidia. ne res nostras cum hominibus firacundisg et
qui facile lites et jurgia provocant aut suscipiunt com
 cam ngj na avemas-ris scmxrunou n aes

misceamus. lstud enim genus amicorum perpetuo

nos contentionibus et factionibus implicabitg ut aut
amicitiam abrumpere. aut incolumitati proprie deesset
cogamun
PAkAnpoLA xxvrL
i qui celat delictum. quærit amicitiam g sed qui altero
sermone repetit. separat foederatosi .
. axrucsrm

buplern concordiam tractandi. etanimos reconciliandi.

via. Altera. quæ incipit ab amnestiag altera. quæ a re
petitione injuriarum. subjungendo apologias et excusati
ones. lSquidem memini sententiam viri admodum pru
dentis et politici. l qui pacem tractat. non repetitis con
ditionibus dissidii. is magis animos dulcedine concordiæ
fallit. quam æquitate componitf verum Salomom illo
scilicet prudentior. in contraria opinione estg et amnes--
tiam probat. repetitionem prohibet litenim in re
petitione hæc insunt malag tum quod ea sit veluti
unguis in ulcerez tum quod periculum impendeat a
nova altercatione csiquidem de injuriarum rationibus
inter partes nunquam convenietjg tum denique quod
deducat. rem ad apologiasg at utraque pars malit vi
deri potius offensam remisisse. quam admisisse excusa
tionem.
mnAnoLA xxvnL
t ln honmi opere bono erit. abundantia z ubi autem
verba sunt plurima. ibi frequenter egestasf
nxPLlcAlllL
i Separat Salomom hac parabola. fructum laboris lin

.guæ. et laboris manuum g quasi ex altero proveniat eges

tas. ex altero abundantia Pltenim fit fere perpetum ut.
qui multa effutiant. jactent multa. multa promittant. ege
ni sint. nec emolumentum capiant ex illis rebus. de quia
bus loquuntur. quinetiam. ut plurimum. industrii mi
nime sunt aut impigri ad operag sed tantummodo ser
monibus se. tanquam vento. pascunt et satiant. Sane.
ut poeta loquiturn i qui silet. est firmusl ls qui conscius
voL. vlL a b
aro nn Auemnnrrs scmnrmnmva tum vnL
-est. se in opere proticers sibiplaudis et tacetz qui vero
e.contra conscius est. auras se inanes captars multa et
mira apud alios prædicat.
PAnASoLA xx1x.
tMelior est correptio manifests quam amor occul
tusl
SxPLlcAfltL
lieprehendit parabola mollitiem amicorum. qui amici
tiæ privilegio non utuntur in admonendo libere et audac
ter amicos tam de erroribus quam de periculis suis
quid enim faciam csolet hujusmodi mollis amicus dicerej
aut quo me vertam i Amo illum. quantum quis maximeg
meque. si quid illi adversi contigeris ipsius loco libenter
substituerimz sed novi ingenium ejusg si libere cum eo
egero. animum illius otfendamg saltem contristaboz neque
tamen proficiamg atque citius eum ab amicitia mea alie
nabs quam ab iis quæ in animo fixa habet. abducam.
hujusmodi amicum. tanquam enervem et inutilem. re
darguit Salomong atque plus utilitatis ab inimico manifes
to. quam ab ejus generis amics sumi posse pronunciat.
Siquidem ea fortasse audire ei contigerit ab inimico
per contumeliam. quæ amicus mussat præ nimia indul
gentia
PAllAPvoLA xxx.
s Prudens advertit ad gressus suosg stultus divertit ad
dolosf . a
lixPLlcAilillL

buæ sunt prudentiæ species Altera vera et sanag

altera degener et falsa. quam Salomon stultitiæ nomine
appellare non dubitat igni priori se dederis viis et ves
tigiis propriis cavet. periculis prospiciens meditans reme
riio g proborum opera utens contra improbos se ipsum
mihie g cautus inceptu. receptu non imparatusg in oc
casiones-attentus contra impedimenta strenuusz cum in
ilii-meris aliis quæ ad-sui ipsius actiones et gressus regen
odos spectant At altera species tota est consuta ex fal
istas et.astutiis spemque ponit omnino in aliis circumve
lniendis iisdemque ad libitum eflingendis liane merito
cxa rLj ms AueMaurrs sciam-mitum Ml
rcjicit parabola. non tantum ut improbam. sed etiam ut
stultam. . Primo enim. minime est ex iis rebus. quæ in
nostra sunt potestateg nec etiam aliqua constanti regula
nititurz sed nova quotidie comminiscenda sunt stratege
mata. prioribus fatiscentibus et obsoletis. Secunda qui
vafri et subdoli hominis famam et opinionem semel incur
rerit præcipuo se ad res gerendas instrumenta prorsus
privavit hoc est fidez itaque omnia parum votis suis
consentientia experietun Postremo. artes istæi utcunque
pulchræ videantur et complaceantg attamen sæpius frus
tranturg quod bene notavit rllacitusz l consilia callida
et audaciag expectatione læta. tractatu dura. eventu
tristiaf
PAnAnoLA xxxL
t Moli esse justus nimium. nec sapientior quam opor
tetg cur abripiare subito r i -
lSxPLlcArPltL
1 Sunt temporaz ut inquit lllacitut a in quibus magnis
virtutibus certissimum est exitiuml Atque hoc viris vir
tute et justitia egregiit aliquando subito. aliquando diu
ante prævisum. contingit. quod si adjungatur etiam
prudentiæ hoc est ut cauti sint et ad propriam incolumi
tatem evigilent tum hoc lucrantut ut ruina eorum subito
obveniat ex occultis omnino et obscuris consiliisg quibus
et evitetur invidia. et pernicies ipsos imparatos adoriatur.
quod vero ad illud nimium quod in parabola ponitur
cquandoquidem non Periandri alicujusa sed salomonis
verba sunt ista g qui mala in hominum vita sæpius notat
nunquam præcipitj intelligendum est non de virtute ipsa
fin qua nimium non estj sed de vana ejus atque invidiosa
affectatione et ostentatione. Simile quiddam innuit rfacil
tus de Lepido. miraculi loco ponent quod nunquam ser
vilis alicujus sententiæ auctor fuisset et tamen tam sævis
temporibus incolumis mansisset t i Subitf inquit t cogi
tatio. utrum hæc fato regantur. an etiamsit in nostra
potestate. cursum quendam-tenert inter deforme obse
quium et abruptam
etindignitate contumaciam.
vacuum r i medium.i periculo lsjjnul
i is a a
sn ne angimur-rs scmurmnum tum vnL
PAnAnoLA xxxlL -
t lla sapienti occasionem. etaddetur ei sapientiaf

nxPmcArra
bistinguit parabola inter sapientiam illam. quæ in ve
rum habitum increverit et maturuerit. et illam. quæ natat
tantum in cerebro et eonceptu. aut sermone jactatun sed
radices altas non egerit - Siquidem prion oblata occa
sione. in qua exerceatur. illico excitatur. accingitur. dila
tatur. adeo ut se ipsa major videatur z posterior vero. quæ
ante occasionem alacris erat. occasione data. fit attonita
et confusa. ut etiam ipsi. qui ea se præditum arbitraba
tur. in dubium vocetur g annon præceptiones de ea fuerint
insomnia mera. et speculationes inanes -
PAliAlioLA xxxnL a
t qui laudat amicum voce alta. surgendo mane. erit
illi loco maledictionisf
lixPLlcArltl
Laudes moderatæ et tempestivæ. et per occasionem
prolatæ. famæ hominum atque etiam fortunæ plurimum
conferuntg at immoderatæ et streperæg et importune
effusæ nihil prosuntg imo potius. ex sententia parabolam
impensa nocent. Primo enim manifesto se produnt. aut
ex nimia benevolentia oriundas. aut ex composito affec
tatas. quo veris
itur. quam collaudatum
attributispotius falsisSecundm
ornent. præconiis demerean
laudes parcæ
et modestæ invitant fere præsentes. ut ipsis etiam aliquid
adjiciantg profusæ contra et immodicæ. ut aliquid demant
et -detrahant. Per-tio cquod caput rei estj conflatur illi
invidia. qui nimium laudaturg cum laudes omnes nimiæ
videantur spectare ad contumeliam aliorum. qui non
minus merentur.
PAnAnoLA xxxrv. a
. quomodo in aquis resplendent facies g sic eorda ho
minum manifesta sunt prudentibusf
- nxpLlcArrm
Lbistinguit parabola inter mentes prudentium et cætej
rorum hominum g illas aquis aut speculis comparans. quæ
 can rLj nuncomzxns serenum-ma ars
species et imagines rerum recipiunt g cum alteræ similes
sint terræ. aut lapidi impolito. in quibus nihil reflectitun
Atque eo magis apte comparatus animus hominis pru
dentis ad speculum g quia in speculo imago propria spec
tari possit. una cum imaginibus aliorumg id quod oculis
ipsis sine speculo non conceditur. quod si animus pru
dentis adeo capax sit. ut innnmera ingenia et mores ob
servare et internoscere possit g supcrest. ut detur operæ
quo reddatur non minus-varius applicationa quam repræ
sentatione z . -
qui sapit. innumeris moribus aptus erit.
Atque his Salomonis parabolis diutius fortasse immorati
sumus. quam pro modo exemplig dignitate et rei ipsius
et auctoris longius provecti. .
Meque tantum in usu erat apud Mebræos. sed alibi
etiam priscorum sapientibus frequentissimum g ut. si cujus
piam observatio in aliquid -incidisset. quod vitæ communi
conducibile fuisset. id redigeret et contraheret in brevem
aliquam sententiam. vel parabolam. vel etiam fabulam.
verum. quod ad fabulas csicut alias dictum estj illæ ex
emplorum vicarii et supplementa olim extiteruntz nunc
quando tempora historiarum copia abundent. ad anima
tum scopum rectius et alacrius collimatur. At modus
scribendi. qui optime convenit argumento tarn vario et
multiplici .cquale est tractatus de negotiis et occasionibus
sparsisj aptissimus ille esset. quem delegit Machiavellus.
ad tractandas res politicasg nimirum per observationes.
sive discursus fut loquunturj-super historiam et exempla
Mam scientia. quæ recenter-. et quasi in conspectu nostro.
ex particularibus elicitur. viamf optime novit particularia
denuo repetendiz atque certe ad practicam longe con
ducit magis. cum discursus sive disceptatio subyexemplo
militat. quam cum exemplum disceptationi subjungitur.
Meque enim hic ordo tantum spectatum sed res ipsa.
cum enim exemplum statuitur tanquam disceptationis
.basis. universo cumtcircumstantiarum apparatu proponi
solet. quæ discursum interdum corrigant. mterdurn supr
pleantg unde fit loco exemplaris ad imitationem. et prac
ticamq ubi e contra exempla. in gratiam disceptationis .
au mc AuoMaurrs scmsrmnun tum vm.
adducta. succincte et uude citantut et tanquam mancipia
nutus tantum disceptationis observant
l-loc vero discriminis operæ pretium fuerit obscrvasseg
quod sicut historiæ temporum optimam præbent materiam
ad discursus super politica. quales sunt illi Machiavellig
ita historiæ vitarum optime adhibentur ad documenta de
negotiis z quoniam omnem occasionum et negotiorum.
tam grandium quam leviorum. varietatem complectuntun
lmo reperire est basin ad præceptioncs de negotiis utraque
illa historia adhuc commodioremz ea est ut discursus
fiant super.epistolat sed prudentioret et magis seriasg
quales sunt illæ ciceronis ad Atticum. et aliæ. Siquidem
epistolæ magis in proximo. et ad vivum. ncgotia solent
repræsentart quam vel annales vel vitæ. quare jant et
de materia. et de forma portionis primæ. doctrinæ de ne
gotiis. quæ tractat occasiones sparsas. diximus. eamque
inter desiderata numeramus.
list et alia portio ejusdem doctrinaet quæ tantum differt
ab illa alterit de qua diximus. quantum saperei et sibi
sapere. Altera enim movere videtur tanquam a centro ad
circumferentiamg altera tanquam a circumferentia ad
centrum. list enim prudentia quædam consiliitaliis im
pertiendig est vero et alia suis rebus prospiciendi t atque
--hæ nonnunquam conjunguntut sæpius separantun Multi
siquidem in suis ipsorum rationibus instituendis pruden
tissimi sunt qui tamen in rebuspublicis administrandis.
aut etiam consiliis dandis. nihil valentz formicæ similes.
quæ creatura sapiens est ad sese tuendum. sed horto plane
noxia. l-fæc virtus sibi sapiendi. liomanis ipsis. licet pa
iltriæ optimis
hlam curatoribut
pol sapiens fingitnon ignota fuitg
fortunam sibi i unde comicus.
quin et in
adagium apud ipsos versum est f Paber quisque fortunæ
propriæi lit Livius hanc ipsam catoni Majori tribuitz
t ln hoc viro tanta vis animi et ingenii inerat ut quo
cunque loco natus esset sibi ipse fortunam facturus vide
retur-f
lioc genus prudentiæ. si quis ipsum profiteatur et
palam venditet semper habitum est non modo non poli
ticum. verum etiam infaustum quiddam et inauspicatum s
sicut in/rimotheo Atheniensi observatum estz qui. post
czm lLj ma Auemznns scumrmmmn su
quam præclara multa facinorm in decus et commedunt
civitatis suæ edidisset. atque administrationis suæ csicut
tum moris eratj populo rationem redderetg singula con
clusit hac clausulas i Atque in hac re fortunæ- partes.
fuerunt nullæf contigit vero ut post id temporis nun
quam ei quicquam feliciter cesserit. Sane nimis elatum
hoc. et altum sapiensg eodem spectans. quo lizechielis
illud de Pharaone t i bicis. Pluvius est mensa et ego feci
memetipsumf Aut illud llabacuc prophetæ a t Sxultantr
et sacrificant reti suo.z aut illud etiam.poetæ. de con
temptore deorum Mezentiog v
nextra mihi nem. et teluma quod missile librol
Munc adsint
llenique. dulius cæsa1y nunquam cquod meminij impo
tentiam cogitationum suarum arcanarum prodidit. nisi
simili dictoz cum enim aruspex ei referret. exta reperta
fuisse non bona. admurmuravit submisse z t larunt lætiora.
cum volol quod etiam dictum mortis suæ infortunium
non diu præcessit verum excessus iste fiduciæ fut dixi
musj res ut profana. ita semper infelix. guapropter. viris
magnis et vere sapientibus visum. successus quoslibet
felicitati suæ. non virtuti aut industriæ. tribuere z nam et
Sylla. felicem ser non magnum cognominavit g et cæsarl
cmelius quam supraj ad navis gubernatorem t i cæsarem
vehis. et fortunam ejus.s
Attamen istæ sententiæ g t Paber quisque fortunæ suæ gi
sapiens dominabitur astrisg lnvia virtuti nulla est viaj
ac similes g si intelligantur et adhibeantur potius pro cal
caribus ad industriam. quam pro stapedibus ad insolen
tiam. magisque ut progignant in hominibus decretorum
constantiam et robur. quam arrogantiam et jactantiam.
tanquam sanæ et salutares merito habitæ sunt. ac pro-e
culdubio in pectoribus hominum magnanimorum sedem
nonnullam oecuparunL eousque ut cogitationes tales
quandoque ægre
cæsarem cqui dissimulent.
cum videmus
avunculo suo enim. Augustum
comparatus. potiuslab
illo diversus quam inferior fuitg sed vir certe paulo mo
deratiorj sub finem vitæ petiisse ab amicis. qui lectum
ejus circumstabann ut. postquam expirasset. sibi plaude
rentg quasi conscius sibi fuisset. mimum vitæ a se com
are ms Auemmvris scmivrL-murvn cum vnL
mode transactum l-iæc quoque doctrinæ portio inter dea
siderata numeranda estz non quin in praxi. etiam nimio
plus quam oportet. usnrpata sit et frequentatag verum
quod libri de illa silent. quamobrem ex more nostrs
sicut in priors nonnulla ejus capita recensebimusg eam
que fabrum fortunæ. sive fut diximusj doctrinam de am-a
bitu vitæ nominabimus
Ac primo quidem intuitu. novum quoddam et insolitum
argumentum tractare videborg docendo homines quo
modo fortunæ suæ fabri fieri possintg doctrinam certel
cui quivis libenter se discipulum addixerit. donec difficul
tatem ejusdem habuerit perspectam. Mon enim leviora
suus aut pauciors aut minus ardua. quæ ad fortunam
comparandam requiruntus quam quæ ad xirtutemz res
que est æque difiicilis ac severa. fieri vere politicum. ac
vere moralem. At hujus doctrinæ pcrtractatio plurimum
ad literarum. tum decus tum pondus pertinet. interest
enim imprimis honoris literarum. ut homines isti prag
matici sciant. eruditionem haudquaquam aviculæ. qualis
est alauda. similem esse. quæ in sublime ferri. et .cantil
lando se oblectare soleatg at nihil aliudz quinimo ex
accipitris potius genere esse. qui et in alto volare. ac sub
inds cum visum fueris descenders et prædam rapere
novit neinde et ad perfectionem literarum hoc ipsum
spectat quia legitimæ inquisitionis vera norma est. ut nihil
inveniatur in globo materiæ. quod non habeat parallelum
in globo crystallins sive intellectu. l-loc est. ut nihil
veniat in practicam. cujus non sit etiam doctrina aliqua
et theoria Meque tamen literæ hanc ipsam fortunæ
architecturam aliter admirantur aut æstimans quam ut
opus quoddam inferioris generis Memini enim. fortuna
propris pro dono esse sui. a neo concesso. ullo modo
digna retributio esse possit. quin et non raro iit. ut viri
virtutibus egregii fortunæ suæ sponte renunciens ut rebus
sublimioribus vacent. bigna tamen est fortuna. quatenus
virtutis ac benemerendi organum est. sua quoque specu
latione et doctrina. rugas magna
Ad hanc doctrinam pertinent præcepts nonnulla sum
maria. nonnulla sparsa et varia Præcepta summaria
versantur. circa veram notitiam. et aliorum et sui. Primum
igitur praeceptum fin quo cardo notitiæ aliorum vertitury
enim rLj nat Auenmxrrs scmurmnuu S11

illud constituatur. ut procuremus nobis cquantum fieri

possitj fenestram illam. quam olim requisivit Momus.
llle. cum in humani cordis fabrica tot angulos et recessus
conspicatus esset id reprehendit quod defuisset fenestræt
per quam in obscuros illos et tortuosos anfractus inspicere
quis possit. liane autem fenestram obtinebimus. si omni
sedulitate nobis informationem comparemus et procure
mus de personit quibuscum intercedunt negotia. parti
cularibusg earumque ingeniis. cupiditatibut finibus. mo
ribus. auxiliis et adminiculis. quibus præcipue suffulciuntur
et valentg et rursus. defectibus et imbecillitatibus. quaque
ex parte maxime pateant et obnoxii sintg amicis. facti
onibus. patr-onis. clientelisg rursusque inimicis. invidist
competitoribusg etiam temporibus et aditibus g s Lzs wffi
. . .. . istl-lassa
tSula viri molles aditus et tempora noris zj
llenique institutis et nor-mis. quas sibi præscripserunt
et similibus. quinetiam. non solum informatio capienda
est de personis sed insuper de actionibus particularibut
quæ de tempore in tempus in motu sunt et tanquam
sub- incudeg quomodo regantur et succedant quorum
studiis foveantut a quibus oppugnentur. cujusque sint
ponderis et momentt et quid secum trahant et hujus
modi. litenim actiones præsentes nosse. et in se plurimum
prodestg- et illud insuper habet quod absque hoc etiam
personarum notitia valde futura sit fallax et erronea.
Mutantur enim homines simul cum actionibusz et alii
sunt dum actionibus ipsis implicantur et obsidenturg alii.
postquam redierint ad ingenium. Atque hæ de rebus
rparticularibus informationes. quæ tam ad personas. quam
ad actiones. spectant sunt tanquam propositiones mino
resin omni activo syllogismo. Mulla enim observationuiii
aut axiomatum cunde conficiuntur majores propositiones
politicæj veritas aut excellentia. adiconclusionis firma
mentum suiiicere possit si in minore propositione fuerit
erratum. quod vero hujusmodi notitia comparari possit
fidejussor nobis est Salomonl qui aitg t consilium-uin
corde viri. tanquam aqua profunda z . sed vir prudens ex
hauriet illudf quamvis autem ipsa notitia non cadat
sub præceptum. quoniam individuorum est-g- attamen
mandata g-de. eadem eliciendal utiliter dari possunt. fuz
ars mi Auemmrls sciam-unum tum vm.
Motitia hominum sex modis elici et hauriri potest z
per vultus et ora ipsorumg per verbag per factag per
ingenia suag per fines suosg denique per relationes alio
rum. quantum ad vultus attinet. minime nos moveat
vetus adagium. t Pronti nulla ndesf licet enim hoc ipsum
non perperam dictum sit. de vultus et gestus compositione
externa et generalig attamen subsunt subtiliores quidam
motus et labores oculorum. oris. vultus et gestusz ex qui
bus reseratur et patet fut eleganter ait ca ciceroj veluti
janua quædam animi. quis rlliberio cæsare occultiorf
At rllacitus. notans characterem ct modum loquendi di
versum. quo usus est ylliberius in laudando apud senatum
res-a Sermanico et a bruso gestasg de laudibus Ser
manici sicg t Magis in speciem adornatis verbis. quam ut
penitus sentire videretur.l ne laudibus llr-usi sicz t Pau
cioribus. sed intentior et fida orationef lterum rllacitus
eundem rlliberium. alias etiam ut nonnihil pellucidum.
notansz t in aliisf inquit. t erat veluti eluctantium ver
borumg solutius vero loquebatur. quando subveniretf
Sane difficile reperiatur simulationis artifex aliquis tam
peritus et egregiusg aut vultus aliquis ita coactus. et. ut
ille loquitur. jussusg qui a sermone artificioso et simula
torio possit istas notas sejungere. quin aut sermo sit solito
solutior. aut comptior. aut magis vagus et oberrans. aut
magis aridus et quasi eluctans. s
Ad verba hominum quod attinet. sunt quidem illa cu
de urinis loquuntur medicij meretricia. Sed isti meretricii
fuci optime deprehenduntur duobus modisz eum scilicet
proferuntur verba aut ex improviso. aut in perturbatione
Sic rlliberius. cum ex Agrippinæ verbis aculeatis subito com
motus esset et nonnihil abreptus. extra innatæ simulatio
nis terminos pedem protulitg t Audita hæcf inquit rllacitus.
raramoccultipectorisvocemelicuereg correptamque Sræ
co versu. admonuit. ideo lædi. quia non regnaretf quare
poeta perturbationes hujusmodi non inscite appellat tor
turas. quod ab iis secreta sua prodere homines compel
lantur a
vino tortus et ira.

lpsa sane testatur experientiai paucos admodum repe

ririyqui erga arcana sua tam fid1s1nt. animumque gerunt
cum nfi ma Auommris sciam-manu am
adeo obfirmatum. quin interdum ex iracundiag interdum
ex jactantiag interdum ex intima erga amicum benevo
lentiag interdum ex animi imbecillitate. qui se mole co
gitationum onerari amplius non sustineatg interdum de
nique ex alio quopiam affectm intimas animi cogitationes
revelent et communicent. Ac ante omnia sinus animi
excutit. si simulatio simulationem impuleritg juxta ada
gium illud Plispanorum. t bic mendacium. et erues veri
tatemf
quin et factis ipsis. licet humani animi pignora sint
ccrtissima. non prorsus tamen fidendunu nisi diligenter
ac attente pensitatis prius illorum et magnitudine et
proprietate lllud enim verissimumg fraus sibi in par
vis fidem praastruit. ut majore emolumento fallat ltalus
vero se ipsum in ipso stare lapide putat ubi præco præ
dicat. si melius solito tractetun absque causa manifesta
Pltenim officia ista minora homines reddunt oscitantes.
et quasi consopitos tam ad cantionem. quam ad indus
triamz atque recte a bemosthene appellantur alimenta
socordiæ. Porro proprietatem et naturam nonnullorum
factorum. etiam quæ beneficiorum loco habentur. sub
-dolam et ambignam. luculenter cernere licet ex eo.
quod Antonio primo imposuit Mutianusz qui post redi
tum cum eo in gratiam. sed fide pessima plurimos ex
.Antonii amicis ad dignitates evexit z t Simul amicis ejus
upræfecturas et tribunatus largiturf lioc autem astu
Antonium non munivit. sed exarmavit penitus et desola
vit. amicitias ejus ad se transferendo.
certissima autem clavis. ad animos hominum reseran
dos. vertitur. in rimandis et pemoscendis. vel ingeniis et
naturis ipsorum. vel finibus et intentionibus. Atque
imbecilliores certe et simpliciores ex ingeniisg prudenti
ores autem et tectiores. ex finibus suis optime judicantur.
certe prudenter et facete clicet meo judicio minus verej
dictum fuit a nuntio quopiam Pontifieis. sub reditu ejus
a legatione apud nationem quandam. ubi tanquam ordi
narius resederat. lnterrogatus de delectu successoris sui.
consilium .deditg ut nullo modo mitteretur aliquis. qui
eximie prudens esset. sed potius mediocriter tantumg
t quoniamf inquit. fex prudentioribus nemo facile.con
asa nu Aummsrrs sciesrmnizm fua vnL
.jiciet quid verisimile foret illius gentis homines facturos.
Sane non raro intervenit ille error. et maxime familiaris est
viris prudentibus. ut ex modulo ingenii proprii alios meti
antut ac proinde ultra scopum sæpius jaculentur. suppoo
nendo quod homines majora quædam meditentut et sibi
destinent et subtilioribus technis utantut quam quæ illo
rum animos unquam subierint. guod etiam eleganter in
nuit adagium ltalicum. quo notaturg Mummorum. pru
dentiæ. fidei. semper minores inveniri rationes. quam quis
putaret quare in levioris ingenii hominibut quia multa
absurda faciunt capienda est conjectura potius ex pro
pensionibus ingeniorum. quam ex destinationibus finium.
Porro. principes quoque csed longe aliam ob causamj ab
ingeniis optime judicantur z privati autem ex finibus
Principes enim fastigium adepti humauorum desiderio
rum. nullos fere sibi propositos fines habent ad quos.
præsertim vehementer et constantem aspirentg ex quo
rum finium situ et distantia. reliquarum suarum actionum
possit excipi et confici directio et scalaz id. quod inter
alia causa est vel præcipua. ut corda eorum cquod Scrip
tura pronunciatj sint inscrutabilia. - At privatorum nul
lus est qui non sit plane veluti viaton et proficiscatur in
tente ad aliquam itineris metam. ubi consistatz unde
non male divinare quis poterit quid facturus sit aut non
facturus Si enim in ordine sit quidpiam ad finem suum.
probabile est facturumz sin sit in contrarium finis. mi
nime. Meque de finium aut ingeniorum in hominibus
diversitate informatio capienda est simpliciter tantum.
sed et comparatos quid scilicet prædominetut et reliqua
in ordinem cogatf Sic. ut videmusa rlligellinut cum sic
Petronio rfurpiliano inferiorem sentiret in voluptatibus
Meroni ministrandis et prægustandis. l metusf ut ait
rllacitus. t Meronis rimatus estf et hoc pacto æmulum
evertit
Ad notitiam quod attinet de hominum animis secun
dariam. nimirum. quæ ab aliorum relatione-deslumitut
breviter dicere sufiiciet befectus et vitia didiceris op
time ab inimicisr
et tempora virtutes
a famulisz et facultates
opiniones ab amicisz ab
et meditationes mores
lin
timis familiaribut cum quibus frequentiuscolloquia-mis
cum rLj ne Auammi-rs scmn-runvm SS-l
cent. Pama popularis levis est et superiorum judicia
minus certaz etenim coram illis tectiores incedunt homi
nes. verior fama e domesticis emanat.
awverum ad inquisitionem istam universam via maxime
eompendiaria in tribus consistit. Primum. ut amicitias
multas comparemus cum ejusmodi hominibus qui mul
tiplicem et variam habent tam rerum. quam persona
rum. notitiamz imprimis vero enitendum. ut saltem
singulos habeamus præstet qui. pro negotiorum atque
hominum diversitate. nos de unaquaque re certiores
facere et solide informare possint. Secundo. ut prudens
temperamentum et mediocritatem quandam persequamun
et in libertate sermonis. et in taciturnitatez frequentius
libertatem usurpantesg at. cum res postulat silentium.
Libertas siquidem in sermone etiam alios invitat et pro
vocat. ut pari libertate erga nos utanturg et sic multa
deducit ad notitiam nostramg at taciturnitas fidem con
ciliat. eflicitque ut ament homines secreta sua apud nos.
tanquam in sinu. deponere. lllertior is nobis paulatim
acquirendus est habitus. ut. vigilanteet præsente animæ
in omnibus colloquiis et actionibus simul et rem. quæ in
stat. geramus g et alia quæ incidunt observemus. Mam
sicut lipictetus præcipit-ut philosophus..in singulis suis
actionibus ita secum loquaturz lat hoc volo. et etiam in
stitutum servareg sic politicus. in singulis negotiis. ita
secum statuatg lit hoc volo. atque etiam aliquid. quod
in futurum usui esse possit. addiscere. ltaque. qui eo
sunt ingenia ut nimium hoc agant. et toti sint in præ
sente negotio. quod in manibus habent de iis autem. quæ
interveniunt nec cogitant quidem fid quod in se agnos
cit Montaneusj illi certe ministri regum aut rerumpub
licarum sunt vel optimi. sed ad proprias fortunas claudi
eant. interim cautio ante omnia adhibenda. ut impetum
animi et alacritatem nimiam cohibeamus. ne multa sci
endo. ad nos multis immiscendum feramur. infelix enim
quiddam est et temcrarium. polypragmosyne. itaque
ista. quam comparandam præcipimus. notitiæ rerum et
personarum varietas huc tandem redit. ut et rerum. quas
suscipimus. et hominum. quorum opera utimur. magis
cum judicio delectum faciamus. unde cuncta et magis
dextere et magis tuto disponeife et administrare sciamus
 SSS lll-l audiuimus sciam-manum lzLllL vllL
l
j
Motitiam aliorum sequitur notitia sui. laterum non
minor diligentia adhibenda est. sed major potius ut nos
de nobis ipsis quam de aliis vere et accurate informa
mus quippe cum oraculum illud. t Mosce te ipsumf
non tantum sit canon prudentiæ universalis sed et in
politicis præcipuum locum habeat optime enim homi
nes monet S. .lacobus eum. qui vultum in speculo con
sideravis oblivisci tamen illico. qualis fueritg ut omnino
frequenti inspectione sit opus ldque tenet etiam in po
liticis Sed specula scilicet sunt diversaz nam speculum
divinum. in quo nos contueri debemus est verbum beiz
speculum autem politicum. non aliud est. quam status
rerum et temporum in quibus vivimus
lSxamen igitur accuratum. nec quale esse solet sui
nimium amantis instituendum est homini. de propriis
facultatibus virtutibus et adminiculisg nec non de de
fectibus inhabilitatibus et obstaculisg ita rationem sub
ducendm ut hæc perpetuo in majus illa autem minoris
potius quam revera sunt. æstimentur. lix hujusmodi au
tem examine in considerationem veniant quæ sequuntun
Prima consideratio sit. quomodo alicui homini. mo
ribusqus et naturæ suæ. cum temporibus conveniatz
quæ si inventa fuerint congrua omnibus in rebus magis
libere et solute agers et suo ingenio uti liceatz sin sit
aliqua antipathia. tum demum in universo vitæ cursu
magis caute et tecte est incedendum. minusque in pub
lico versandum. Sic liberius fecis qui. morum suorum
sibi conscius cum seculo suo non optime convenientiaml
tudos publicos nunquam spectavitt quinetiam per duode
cim continuos annos postremos nunquam in senatum
venitz ubi contra Augustus perpetuo in oculis hominum
--vixitz quod et rllacitus observata t alia rlliberio morum
viaf lSadem et Periclis ratio fuit. wg i .
Secunda sit consideratis quomodo alicui conveniat
cum professionibus et generibus vitæ. quæ m usu et pretio
.sunt.quorumque
decretum sibigenere
non sit de delectus sit maxime
vitis faciendusg ut siet in
aptum

--genio suo congruum sumatz sin jam pridem id genus

vitæ. ad quod minus a natura factus est. fuerit ingressus
t sub prima occasione se subducas et novam conditionem
antipiat id quod a valentino gorgia videmus factum.
caP. rLj ms AueManrrs scmuruaurn SSS
ad vitam sacerdotalem a patre innutritog quam tamen
postea ejuravit suo obsecutus ingenio. et vitæ militari se
applicuitz quanquam principatu æque ac sacerdotio in
dignus. cum utrumque homo pestilens dehonestaverit ea
rllertia sit consideratios quomodo se habeat quis. com-
paratus ad æquales et æmulos suos. quos verisimile sit
cum habiturum in fortuna sua competitores. eumque
vitæ cursum teneat in quo maxima inveniatur virorum
egregiorum solitudoz atque in quo probabile sit se ip
sum inter cæteros maxime posse enitere. ld quod a c.
cæsare factum estz qui ab initio orator fuit et causas
egitg et in toga potissimum versabaturz cum vero vidis
set ciceronem. l-lortensium. catulum. eloquentiæ gloria
excellere. rebus vero bellicis clarum admodum neminerrt
præter Pompeiumg destitit ab incepto. et potentiæ illi
civili multum valedicere jubent transtulit se ad artes mi
litares etimperatoriasg ex quibus summum rerum fasti
gium conscendit
quarta sit consideratio. ut naturæ suæ et ingenii rati
onem habeat quis in deligendis amicis ac necessariisz si
quidem diversis diversum genus amicorum convenitg
aliis solenne et taciturnumg aliis audax et jactabun
dumg et complura id genus certe notatu dignum est
quales fuerint amici llulii cæsaris cAntonius. iiirt/iua
Pansa. oppiut Salbut llolabella. Pollio. reliquij illi
scilicet jurare solebant lta vivente cæsare moriarg in
lfinitum studium erga cæsarem præ se ferentesg erga
omnes alios arrogantes et contemptoresg fueruntque ho
mines in negotiis gerendis impigrt fama et existimatione
mediocres
quinta sit consideratim ut caveat quis sibi ab exemplisg
neque ad imitationem aliorum se inepte componatz quasi
quod aliis fuerit pervium. etiam sibi patere necesse sitz
neutiquam secum reputant quantum fortasse interfuerit
inter suum et illorum. quos ad exemplum sibi delegit
ingenium et mores ln quem errorem manifesto incidit
-Pompeius. qui. ut cicero scriptum reliquit totius solitus
brat.dicerez t Sylla potuit ego non potero l i ana-in re
vehementer sibi imposuit cum ingenium et rationes
agendi Syllæ a suis toto ccelo fut aiuntj distarentz cum
alter ferox esset violentus. quique factum in omnibus
urgeretg alter gravia legum memot omniaquead majes
 asa ma summus-1s scmnrunvim cum vim
tatem et famam .componensg unde longe minus erat. ad
perficienda quæ cogitarat. efiicax et validus.. Sunt et
aliæ hujus generis præceptiones z verum hæad exemplum
reliquarum sufiicient .
Mequetverm nosse se ipsum. homini sufficitg sed in
eunda etiam est ratio secum. quomodo se ostentare. dea
clarare. denique flectere se. et effingere commode et pru
denter possit. Ad ostentandum se quod attinet. nihil
videmus usu venire frequentius. quam ut qui virtutis ha
bitu sit inferion specie virtutis externa sit potior. Mon
parva igitur est prudentiæ prærogativm si quis arte qua
idam. et decore. specimen sui apud alios exhibere possitz
virtutes suas. merita. atque fortunam etiam cquod sine
arrogantia aut fastidio fieri possitj commode ostentan
dog contra. vitia. defectus. infortunia et dedecora. artifi
ciose occultandoz illis immorans. easque veluti ad lu
men obvertensg his subterfugia quærens. aut apte ea in
terpretando eluensg et similia ltaque. de lMutianm
viro sui temporis prudentissimo. et ad res gerendas imn
pigerrimm rllacitusz t omnium quæ dixerat feceratque.
arte quadam ostentatorf indiget certe res hæc arte non
nulla. ne tædium et contemptum pariatz ita tamen. ut
ostentatio quæpiam. licet usque ad vanitatis primum gra
dum. vitium sit potius in ethicis. quam in politicis. Sicut
enim dici solet de calumnia. Audacter calumniare. senr
per aliquid hæretz sic dici possit de jactantia plane
deformis fuerit et ridiculaj Audacter te vendita. semper
aliquid hæret. l-lærebit certe apud populum. licet pru
dentiores subrideant. ltaque existimatio parta apud plu
rimos. paucorum fastidium abunde compensabit. quod
si ista. de qua loquimun sui ostentatio decenter et
cum judicio regaturg exempli gratiag si nativum quen
dam pectoris candorem et ingenuitatem præ se feratz
aut si illis temporibus adhibeatur. vel cum pericula cir
cumstent fut apud viros militares in bellisj vel cum alii
invidia ilagrentg aut si verba quæ ad laudes proprias
pertinent tanquam aliud agenti excidisse videanturg mi
nimeque vel serio vel prolixe nimis iis insistaturg aut
si ita quis se laudibus honestet. ut simul etiam censuris
et jocis erga se non abstineatg aut si denique hoc facit
non sponte sed tanquam lacessitus. et aliorum insolen
tiis et contumeliis provocatusg non parvum certe hæc res
est nil ne Aueiusnrrs scrnxrruumt asa
existimationi hominis cnmulum adjicit Meque sane
exiguus est eorum numerus. qui. cum natura sint magis
solidi. et minime ventosi. atque propterea hac arte honori
suo velificandi careant moderationis suæ. nonnulla cum
dignitatis jactura. dant poenas
verum hujusmodi ostentationem virtutis. utcunque
aliquis infirmiore judicio. et nimium fortasse ethicus. im
probaveritg illud nemo negarit dandam saltem esse ope
ram. ut virtus per incuriam justo suo pretio non fraudetur.
et minoris. quam revera est æstimetur. flæc vero in
virtute æstimanda. pretii diminutio. tribus modis solet
contingeret primo. quando quis. in rebus gerendirt se et
operam suam offert et obtrudit non vocatus aut accersi
tus z hujusmodi enim officiis. remunerationis loco esse
solet si non repudientnr. Secundo. quando quis in prin
cipio rei gerendæ viribus suis nimium abutiturg ctquod
sensim erat præstandum. uno impetu effunditz id quod
rebus bene administratis præproperam conciliat.gratiam.
in fine autem satietatem inducit rllertio. quando quis
virtutis suæ fructum in- laudibus. plausu. honore. gratia.
sibi præbitis. nimis cito et leviter sentit atque in iis- sibi
complacetz de quo prudens habetur monitumg cave ne
insuetus rebus majoribus videaris. si hæc te res parva.
sicuti magna. delectat .
llefectuum enimvero sedula occultatio. minoris haud
quaquam momenti est quam virtutum prudens et arti
ficiosa ostentatio. befectus autem occultantur et latent
maxima triplici quadam industria. et quasi tribus latebris z
cautione. prætextu. et confidentia. cautionem dicimus.
quando iis rebus prudenter abstinemus. quibus pares non
sumus z ubi contra ingenia audacula et inquieta se facile
ingerunt sine judicio. rebus quibus non insueveruntg et
proinde defectus suos proprios publicant et quasi procla
. mant Prætextum dieimus. cum sagaciter et prudenter
viam nobis sternimus et munimus. qua benigna et com
moda de vitiis et defectibus nostris fiat interpretatiog
quasi aliunde provenientibus. aut alio tendentibus. quam
vulgo existimatur. litenim. de latebris vitiorum non
.a male poeta z
Sæpe latet vitium proximitate boni.
x-

voL. vlL e c
SSd ns AuoMunrrs scu-annalium tum vnL
quare. si quem defectum in nobis ipsis perceperimus.
opera danda. ut personam et prætextum virtutis finitimæ
mutuemut sub cujus umbra lateat verbi gratia. tardo
- gravitas prætexenda. ignavo lenitas. et sic de cæteris
lllud etiam utile. probabilem aliquam causam obtendere.
et in vulgus spargere. qua adducti. ultimas vires nostras
promere refugiamusg ut quod non possimus. nolle vide
amur. quod ad confidentiam attinet impudens certe est
remedium. sed tamen certissimum atque efiieacissimumz
nempe. ut quis ea omnino contemnere. et vilipendere se
profiteatut quæ revera assequi non possit z mercatorum
prudentium more. quibus solenne est et proprium. ut
pretium mercium suarum attollant aliorum deprimant
list tamen et aliud confidentiæ genus. hoc ipso impu
dentiusg nimirum. perfricta fronte defectus suos etiam
opinioni obtrudere et venditare. quasi in iis. quibus maxi
me destituitut se eminere credat z atque ut hoc facilius
cæteris imponat se in iis rebus. quibus revera plurimum
pollet fingat difiidentemg quxemadmodum fieri videmus
in poetis Poeta enim carmina sua recitante. si unum
aliquem versiculuin non admodum dixeris probandum.
audias illico z Atque hic versus pluris mihi constitit quam
rcliquorum plurimi. ifum vero alium quempiam versum
adducet quasi sibi suspectum. et de eo. quid putet scis
r citabitun quem satis norit inter plurimos esse optimum.
et censuræ minime obnoxium. Ante omnia vero ad hoc.
quod nunc agitur. ut scilicet specimen sui quis edat coram
aliis illustre. et jus suum in omnibus retineat nil magis
interesse juclico. quam ne quis. per nimiam suam naturæ
bonitatem et suavitatem. se exarmet et injuriis et con
tumeliis exponatz quin potius in omnibus aliquos animi
- liberi et generost et non aculei minus. quam mellis. intra
se gestantit igniculos subinde emittat quæ quidem
munita vitæ ratio. una cum prompto et parato ad se a
contumeliis vindicandum animo. aliquibus ex accidente
imponitut et necessitate quadam inevitabili. propter ali
. quid infixum in persona aut fortuna suag veluti fit in
deformibus. et spuriis. et ignominia aliqua mulctatisg
unde hujusmodi bomines. si virtus non desit felices ple
runque evadunt
quod vero ad se declarandum attinetg id alia res om
cAr. rnj mi AuoManrrs scmnrmuvm SS1
nino est ab ostentatione sui. de qua diximus Meque
enim ad virtutes aut defectus hominum referturg sed ad
actiones vitæ particulares qua in parte nihil invenitur
magis politieum. quam ut mediocritas quædam servetur.
prudens et sana. in sensa animi. circa actiones particu
lares. aperiendo. aut recondendo. Licet enim profunda
taciturnitas. et consiliorum oceultatio. et is rerum geren
darum modus. qui omnia eæcis et fut modernæ linguæ
potius loquunturj surdis artibus et mediis operatur. res
sit et utilis. et mirabilis z tamen non raro evenit. ut cquod
diciturj dissimulatio errores pariat. qui dissimulatorem
ipsum illaqueant. Mam videmus. viros politieosa maxime
omnium insignes. libere et indissimulanter fines. quos
peterent. palam proferre non dubitasse. Sic L. Sylla
manifesto præ se tulit. t se. omnes mortales vel felices.
vel infelices heri eupere. prout sibi essent vel amici vel
inimicil Sic cæsar. cum primum profectus est in Sallias.
nil veritus est profiteriz t se malle primum esse in villa
obscura. quam secundum ltomæl ldem cæsan coepto
jam bello. dissimulatorem minime egit. si audiamus quid
cicero de illo prædicet. t Altera ccæsarem innuensj t non
recusat. sed quodammodo postulat. ut fut estj sic appel
letur. tyrannusl Similiter videmus. in epistola quadam
ciceronis ad Attieum. quam minime fuerit Augustus
cæsar dissimulatorg qui in ipso ingressu ad res gerendam
cum adhuc senatui esset in deliciis. solitus tamen erat in
concionibus apud populum jurare illa formulaz t lta pa
rentis honores consequi lieeatl lllud autem non minus
quiddam erat. quam ipsa tyrannis verum est ad invi
diam paululum leniendalm solitum eum simul ad statuam
lulii cæsaris quæ in rostris posita erat. manum proten
dere. llomines autem ridebant. et plaudebant. et admi
rabantun et inter se ita loquebanturz t quid hoc estf
qualis adoleseensif Sed tamen nihil malitiæ in eo suspi
cabantun qui tam eandide et ingenue. quod sentiret. lo
queretun lit isti quidem. quos nominavimus. prospera
omnia consecuti suntz Pompeius contra. qui ad eosdem
tendebat fines sed viis magis umbrosis et obscuris csicut
rllaeitus de eo loquitur-. t occultior. non meliorlz atque
Sallustius similiter idem insimulat. i ore probo. animo
inverecundoj id prorsus agebat. et innumeris technis mo
e c a
SSS ms Auemsnrrs scraxrmnmn tum vmg
liebatus ut. cupiditates suas et ambitionem alte recon
dendo. interim rempublicam in anarchiam et confusionem
redigeres quo illa se necessario in sinus ejus conjiceretg
atque hoc pacto summa rerum ad eum deferretus quasi
invitum et renitentem. cum vero hoc se putaret con
secutum. factus consul solus cquod nunquam cuiquam
contigissetj nihilo plus ad fines suos proficiebas eo quod
etiam illi. qui proculdubio eum fuissent adjuturi. quid
vellet non perciperent Adeo ut tandem coactus sit.
tritam et vulgarem inire viam. ut scilicet. prætextu se
cæsari opponendi. arma et exercitum compararet. Adeo
lenta. casibus obnoxis et plerunque infelicia solent esse
ea consilis quæ profunda dissimulatione obtegunturl
qua de re idem sensisse videtur yliacitus cum simulatio
nis artificia tanquam inferioris subsellii prudentiam con
stituis præ artibus politicisz illam rliibcrio. has vero An
gusto cæsari attribuens lStenimS de Liyia verba faciens
sic loquiturg quod fuisset illa t cum artibus mariti. et si
mulatione iilii. bene compositaf
quod ad animum flectendum et efiingendum attinetg
totis viribus certe incumbendum. ut animus reddatur
occasionibus et opportunitatibus obsequensg neque ullo
modo erga cas durus aut renitens hleque enim majus
fuerit impedimentum ad rcs gerendas aut fortunas
hominum constituendas quam illudg idem manebat.
neque idem decebatz videlices cum homines iidem sint.
et natura sua utantus postquam occasiones se mutave
rrint. Sene itaque Livius cum catonem Majorem in
troducis tanquam fortunæ suæ architcctum peritissimum.
illud Subjungitg quod ei fuerit ingenium versatile.
Atque hinc fit. quod ingenia gravia et solennis et mutare
nescia. plus plerunque habeant dignitatis quam felicitatis
lioc vero vitium in aliquibus a natura penitus insitum
est.- qui suopte ingenio sunt viscosi et nodosi. et ad ver
sandum inepti. At in aliis consuetudine obtinuit cquæ
est altera naturaj atque opinione quadam cquæ in animos
hominum facile obrepitj ut minime mutandam sibi putent
rerum gerendarum rationem. quam prius bonam et pros
peram sint experti. Prudenter enim observat Machia
vellus in Pabio Maximog l quod pristinum suum et in
veteratum cnnctandi et bella trahendi morem retinere
 cAra nLj ma Aummxris sciaxrmnuzm SSS
mordicus voluerit cum natura belli esset alia. et acri
ora postularet consiliaf ln aliis porro idem vitium ex
inopia judicii progigniturg cum homines periodos rerum
et actionum non tempestive discernantg sed tum de
mum se vertant postquam opportunitas jam elapsa
sit. rllale quidpiam in Atheniensibus suis redarguit
llemosthenet eos aiens esse t rusticis similes. qui in
ludo gladiatorio se probantes. semper post plagam ac
ceptam in eam partem muniendam scutum transferunt
qua percussi suntg non priusf ln aliis rursus hoc ip
sum contingit quia operam in via ea. quam semel in
gressi sunt collocatant perdere gravantur. nec receptui
canere sciuntg sed potius se oceasionibus superiores fore
constantia sua confidunt verum ista animi viscositas et
renitentia. a quacunque illa tandem radice pullularit
rebus gerendis et fortunæ hominum est damnosissimaz ni
hilque magis politicum. quam animi rotas reddere cum
.rotis fortunæ concentricas. et simul volubiles. Atque de
præceptis duobus summariis. circa fortunæ architecturam.
hactenus Præcepta autem sparsa haud pauca suntz
nos tamen perpauca deligemut pro modo exempli
Primum præceptum estg faber fortunæ amusse sua
perite utatut eamque rite applicetg hoc est animum as
suefaciat ut rerum omnium pretium et valorem æstimet
prout ad fortunam et fines suos magls aut minus condu
rcantg hocque curet sedulo. non peifunctorie Mira enim
res. sed verissimag inveniuntur plurimi. quorum mentis
pars logica csi ita loqui licetj est bona. mathematica pes
simaz videlicet qui de rerum consequentils satis firmiter
r judicantg de pretiis vero imperitissime. liinc fit ut alii
privata et secreta cum principibus colloquia. alii auras
populares. tanquam magna adeptt admirenturg cum sit
utrumque sæpenumero res et invidia et periculo plenas
alii autem res metiuntur ex difficultate atque opera sua
in eis-impensag fieri oportere existimantesa ut quantum
moverint tantum etiam promoverintz sicut cæsar de
. catone . uticensi. veluti per ironiam. dixit narrando.
. quam laboriosus fuerit et assiduus. et quasi indefatigabilit
neque tamen multum ad remz t omniai finquitj t magno
studio agebatf l-linc etiam illud accidit ut homines
sæpius se ipsos fallantz qui. si magni alicujus aut bono
ego ms AveMmzris somni-unuim cum vnL
rati viri opera utantut sibi omnia prospera promittuntg
cum illud verum sit non grandissima quæque instrua
menta. sed aptissima. citius et felicius opus quodque per
ficere Atque ad mathematicam veram animi informan
dam. operæ pretium est illud imprimis nosse et descrip
tum habere. quid ad cujusque fortunam constituendam
et promovendam primum statui debeat quid secundum.
et sic deinceps. Primo loco emendationem animi ponog
animi enim impedimenta et nodos tollendo et compla
nando. citius viam fortunæ aperueris. quam fortunæ
auxiliis animi impedimenta sustuleris Secundo loco opes
pono. et pecuniamz quam summo loco plurimi fortasse
collocaverint cum tanti sit ad omnia usus. verum eam
opinionem. similem ob causam abjudico. atque Machia
vellus fecit in alia re non multum ab ea discrepantc.
cum enim vetus fuerit sententia. pecuniam esse nervos
bellig ille contra. non alios esse nervos belli asseruit quam
nervos virorum fortium et militarium. liodem prorsus
modo vere asseri possitg nervos fortunæ. non esse pecu
niam. sed potius animi vires. ingenium. fortitudinem.
audaeiam. constantiam. moderationem. industriam. et
similia. rllertio loco colloco famam et existimationemg
eo magis. quod illa æstus quosdam habeant et tempora.
quibus si non opportune utaris. difficile erit rem in in
tegrum restituere. Ardua enim res. famam præcipitan
tem retrovertere. Postremo loco pono honores. ad quos
certe facilior aditus per unumquodque ex illis tribusa
multo magis per omnia conjuncta. daturg quam si ab
honoribus auspiceris. et deinde ad reliqua perrexeris.
verum. ut in ordine rerum servando haud parum est
momenti. ita non multo minus in servando ordine tem
porisg cujus perturbatione frequentissime peccatur. dum
ad fines tum properatur. quando initia essent curandag
atque dum ad maxima quæque subito advolamus. quæ
in medio posita sunt temere transilientes. At illud recte
præcipiturg
Secundumi præceptum
quod nunc est
instat
ut caveamus.
agamusf ne animi qua

dam magnitudine. et præfidentia. ad magis ardua. quam

par est feramurz neve in adversum fluvii remigemus.
optimum enim consilium circa fortunas hominumz
-Patis accede. beisque with
cAr. rLj ne AueManris scmnrmnuu aai
circumspiciamus in omnes partes. et observemut qua
res pateant qua clausæ et obstructæ sint qua proclives.
qua arduæg neque viribus nostris. ubi non patet aditus
commodus. abutamur. lioc si fecerimus. et a repulsa
nos immunes præstabimus. et in negotiis singulis nimis
diu non hærebimus. et moderationis laudem rcportabi
mus. et pauciores offendemus. ct denique felicitatis opini
onem acquiremusg dum quæ sponte fortasse eventura
fuissent nostræ industriæ accepta ferentur. i
rllertium præceptum cum proxime præcedente non
nihil pugnare videri possitg licet probe intellectum. mi
nime. lllud hujusmodi estg ut occasiones non semper
expectemus. sed eas quandoque provocemus et ducamus
quod etiam innuit bemosthenesg magniloquentia qua
damz t lit quemadmodum receptum est ut exercitum
ducat imperaton sic a cordatis viris res ipsæ ducendæ.
ut quæ ipsis videntut ea geranturg et non ipsi persequi
eventus tantum coganturf litenim. si diligenter atten
damus. duas observabimus. easque discrepantes. species
.eorum. qui rebus gerendis et negotiis tractandis pares
habeantur. Alii siquidem occasionibus commode sciunt
uti. sed nihil ex se moliuntut aut excogitantg alii toti
sunt in machinandm qui occasiones. quæ opportune inci
dunt non arripiunt narum facultatum altera. alteri
non conjunctum manca omnino et imperfecta censenda
est.
quartum est præceptumg ut nihil suscipiamus. in quo
necesse sit temporis plurimum insumereg verum ut ver
siculus ille aur-em semper vellicetz
Sed fugit interea. fugit irreparabile tempus
Meque alia subest causa. cur ii. qui professionibus la
boriosis. aut rebus similibus se addixerunt veluti jurecon
sultt oratores. theologi doctiores. librorum scriptores. et hu
jusmodi. in fortuna sua constituenda et promovenda minus
sint solertes. quam-quod tempore calias scilicet insumptoj
indigent ad particularia pernoscenda. opportunitates
captandas. et machinas. quæ ad fortunam suam spectent
comminiscendas et meditandas quinetiam in aulis prin
cipum et rebuspublicis eos reperias. et ad fortunam suam
promovendam. et ad aliorum invadendam. maxime efili
sse nn moui-imis scmzsrmnvm tum viiL
caces. qui nullo publico munere fungunturg sed in hoc.
de quo loquimur. ambitu vitæ perpetuo occupantur.
quintum est præceptumg ut naturam quodammodo
imitemur. quæ nihil facit frustra ld quod factu non
erit admodum
lrum difiicile. si negotia
perite commisceamus nostra omnium
et contexamus. gene
ln singulis
enim actionibus ita animus est instituendus et præparan
dus. atque intentiones nostræ aliæ aliis substernendæ et
subordinandæg ut si in aliqua re voti compotcs in
summo gradu fieri non possimus. in secundo tamen
liceat consistere. imo vel in tertio g quod si nec in aliqua
omnino parte rei haerere aut consistere possimus. tum
vero ad alium quempiam cpræter destinatumj finem
operam impensam flectamusg sin nec in præsenti ali
quem fructum demetere queamus. saltem aliquid ex ea
extrahamus. quod in futurum prosit z si vero nihil solidi.
nec in præsenti nec in futuro inde elicere detur. sata
gamus saltem. ut aliquid existimationi nostræ inde ac
crescatg et alia id genusz rationes semper a nobis ipsis
exigendo. quibus constet nos fructus aliquid. plus minus.
ex singulis actionibus et consiliis nostris percepissez
neque ullo modo permittendo.jut tanquam confusiyqac
constemati animum illico despondeamus. si forte scopum
principalem non licuerit attingere Mihil enim minus
convenit viro politico. quam uni rei unice esse in
tentum. qui enim hoc facit. occasionum innumerarum
jactura mulctabiturg quæ rebus agendis ex obliquo in
tervenire solent. quæque fortasse magis fuerint propitiæ
et commodæ ad alia quæ postea usui futura sint. quam
ad ea. quæ in manibus habeamus ldeoque bene cal
leamus illam regulam. f llæc oportet facere. et illa non
omitterei
Sextum est præceptum. ut nos rei alicui nimis peremp
torie non astringamusz quanquam casui videatur. primo
intuitu. minus obnoxiaz sed semper habeamus. vel fenes
tram apertam ad evolandum. vel posticum aliquod secre
tum ad redeundum.
Septimum præceptum. est antiquum illud Siantisg
modo non ad periidiam. sed ad cautionem et moderatio
nem adhibeaturz ilit ames tanquam inimicus futurus
et oderis tanquam amaturusl Mam utilitates quasque
eain rnj ne Auomenrrs scmxrunvn raea

initum in modum. prodit et corrumpit. si quis nimium

se immerserit amicitiis infelieibus. molestis et turbidis
odiis. aut puerilibus et futilibus æmulationibus.
l-læc exempli loco circa doctrinam de ambitu vitæ suf
ficientz illud enim hominibus in memoriam subinde re
dueendum est. longe abesse ut adumbrationes istæ. qui
bus utimur in desideratis. loco justorum tractatuum po
nantur g sed sint solummodo tanquam schedæ aut fimbriæ.
ex quibus de tela integra judicium fieri possit. Meque
rursus ita desipimus. ut fortunam absque tanto. quantum
ndiximus. molimine minime parari asseramus Probe enim
novimus eam tanquam sponte in gremium aliquorum de
flueret alii autem eam diligentia sola et assiduitate ceau
tione nonnulla aspersaj absque arte multa aut operosa.
adipiseuntur. verumhsicut cicero. oratorem perfectum
depingens. non id vult. ut eausidici singuli tales esse de
beant. aut possint g ac rursus. sicut in principe autlaulico
describenda cquod nonnulli tractandum susceperuntj mo
dulus eiiingitur. prorsus secundum artis perfectionem.
non autem secundum praeticam vulgatamz idem et nos
in politicor instruendo præstitimusg politieo cinquam-j
quoad fortunam propriam. . t
- Plnimverm illud utique monendum. præcepta. quæ
circa hanc rem delegimus et proposuimus. omnia ex ge
nere eorum esse. quæ bonæ artes vocantur. quod enim
ad malas artes attinetg si quis Maehiavello se dederit in
disciplinam qui præeipit virtutem ipsam non magnopere
curandam. sed tantum speciem ejus. in publicum versam z
quia virtutis fama et opinio homini adjumento sit. virtus
ipsa impedimentog quique alio loco præcipitg ut homo
politicus illud tanquam . fundamentum prudentiæ suæ
substernat. quod præsupponat. homines non recte nec
tuto ad ea. quæ volumus. flecti aut adduci posse. præter
quam solo metu z ideoque det operam ut omnes quantum
in se est. obnoxii sint. atque in periculis et angustiis con
stituti g ita ut politicus suus videatur esse. quod ltali di
cunt. seminator spinarum z aut si quis axioma illud. quod
ancicerone citatur. amplecti velitz t cadant amici. dum
modo inimiei intercidant.g sicut triumviri fecerunt-. qui
inimicorum interitum amicissimorum exitio redimebantz
aut si quis L. catilinæ imitator esse velit. ut .rerumpub
sos nn-Auemnnris scmnrmaum tum vnL
licarum incendiarius fiat et perturbaton quo melius in
aquis turbidis piscari et fortunam suam expedire possit g
. ligoi cinquitj tsi in fortunis meis incendium sit excita
tum. id non aqua sed ruina restinguamig aut si quis il
lud Lysandri ad se transferas qui dicere solebatg pueros
placentis viros perjuriis alliciendosg cum aliis ejusdem
farinæ pravis ac perniciosis dogmatibusg quorum fut fit
in cæteris rebus omnibusj major est numerus quam rec
torum et sanorumz si quis cinquamj hujusmodi inquinata
prudentia delecteturg non ierim inficias eum cquando
quidem legibus charitatis et virtutis omnibus se ipsum so
lutum. fortunæ solummodo manciparitj posss majore
compendio et celerius fortunam suam promovere. Pit
vero in vita. quemadmodum et in vis ut iter brevius sit
.foedius et coenosiusg neque sans ut per viam meliorem
quis incedat. multa circuitione opus est.
rllantum vero abest. ut homines ad hujusmodi artes
pravas se applicare oporteatg ut potius sane csi modo sint
apud se. seque sustinere valeant. neque ambitionis turbine
et procella in adversum rapianturj ante oculos proponere
debeans non solum mundi chorographiam generalem
illam. quod omnia sint vanitas et vexatio spiritusg ve
rum etiam et illam magis specialem. videlices quod ipsum
esse. sejunctum a bene esse. maledictionis loco sitg et quo
grandius sit esse. eo major sit maledictio g quodque am
plissimum virtutis præmium sit ipsa virtusg quemadmo
dum et ultimum vitii supplicium est vitium ipsumg sicut
egregie poeta z
duxe
quæ vobis quæ digna. viri. pro laudibus istis . m
mor Præmia posse rear solvi P Pulcherrima primum . . .t i
nii moresque dabunt vestri
lit e contra non minus vere ille de sceleratis t atque
eum ulciscentur mores suii quinetiam mortales dum
in omnes partes cogitationes suas agitant et diffunduns
ut fortunis suis recte prospectum atque consultum sit. in
terim in mediis illis animi transcursibus ad divina judicia
et providentiam æternam oculos attollere debentg quæ
sæpissime impiorum machinationes et consilia pravag licet
profunds subvertit et ad nihilum redigitg secundum illud
Scripturæ. i concepit iniquitatemj et pariet vanitatemf
cxa 1Lj na AueMnxrrs scmnrmnum sos
lmo. etsi injuriis et malis artibus abstineantg attamen
hæc jugis et irrequieta anhelatio ad ardua fortunæ. absque
cessatione. et quasi sine sabbato. tributum temporis nostri
neo debitum minime solvitz qui. ut videre est facultatum
nostrarum decimas. temporis autem septimas. exigit et
sibi seponit. quorsnm enim fuerit os gerere in coeli
sublimia erectumg mentem vero humi prostratam. et
pulverem. instar serpentis. comedenteml quod etiam
ethnicos non fugit t i

Atque afligit humo divinæ particulam aur-se

quod si in hoc sibi quisquam adblandiatut quod fortuna
sua. utcunque eam malis artibus obtinuerit recte uti de
creveritg sicut de Augusto cæsare et Septimio Severo
solitum erat dict debuisse illos. aut nunquam nasci. aut
nunquam morig tanta in ambitu fortunæ suæ patrarunt
mala. tanta rursus. summa adepti. contulerunt bonaz in
telligat nihilominus. hanc malorum per bona compensa
tionem post factum probarig consilium autem hujusmodi
merito damnari. Abs re postremo nobis non fuerit in
cursu isto incitato et fervido versus fortunam nostram.
frigidam paulisper aspergere. haustam e dicterio illo non
inelegante caroli quinti imperatoris in institutionibus
suis ad filiumz imitari fortunam mores mulierum. quæ
procos plus nimio ambientes plerunque superbe aversan
tur. verum hoc ultimum remedium pertinet ad eos.
quibus gustus ex morbo animi corruptus est. lnnitantur
potius homines lapidi illi. qui theologiæ et philosophiæ
est tanquam angularisg quæ idem fere asserunt de eo.
quod primum quæri debeatz etenim theologia edicitg
t Primum quærite regnum net et ista omnia adjicientur
vobisf Philosophia autem simile quiddam jubet t i Pri
mum quærite bona animi cætera aut aderunt aut non
oberuntf quamvis autem hoc fundamentum. humanitus
jactum. interdum locetur super arenas g quemadmo
dum videre est in M. Srutm qui in eam vocem. sub exi
tum suum. prorupitz
ille colut virtus. ut remz ast tu nomen inane es.
At idem fundamentum. divinitus locatum. iirmatur sem
per in petra. l-lic autem doctrinam de ambitu vitæ. et
simul doctrinam generalem de negotiis. concludimus. s
esse ms suos-mrsus somni-unum tum vnL

cAPlPP rPlSllrPlLlM.

raarrrroxss nocrnrzuz llli lMPliluo slva-nlzPunLrcA oMrr

runruag ram-um Amrus Plf An bliSlnlllllAfA nuoa noc
fnlxAM llli rnorsarznnrs rmmus lMPlillllg liili nocrxmAM

llli msrlrm vMlvlinSALlg Slvll ms Ponrmus .nmrs.

venio jam ad artem imperii. sive doctrinam de re

publica administrandaz sub qua etiam oeconomica con
tinetut ut familia sub civitate ln hac parte. sicut jam
antea dixi. silentium mihi imperavi. Meque tamen pror
sus difiidere debut quin possim de illa fortasse non impe
rite aut inutiliter disserere z utpote qui longa experientia
cdoctus. et per tot munerum et honorum gradus ad
amplissimum regni magistratum. favore majestatis tuæ
- indulgentissimo. nullo merito meo. evectus fuerimg cun
i demque magistratum per annos quatuor integros gesse
.rimz et quod pluris est majestatis tuæ mandatis et
t colloquiis per annos octodecim continuos assueverim cquod
. etiam e stipite aliquo politicum exculperepotuissetj quique
- etiam. inter omnes artes. plurimum temporis in historiis
et legibus contriverim. quæ omnia non jactantia ad
. posteros refero. sed quia ad literarum dignitatemxnon
nihil pertinere putem. quod homo quispiam. ad literas
potius. quam ad aliud quicquam. natus. et ad res gercndat
nescio quo fato. contra genium suum abreptus. ad civilia
tamen munera tam honorifica et ardua. sub rege pruden
tissimo. assumptus fuerit verum. si quid circa politicam
posthac parturiet otium.meum. erit fortasse proles. aut
abortiva aut posthuma. lnterim. ne. scientiis omnibus
jam veluti in subselliis suis collocatis. sedes hæc tam ex
celsa omnino vacet decrevi duas tantum civilis scientiæ
portiones. quæ ad arcana imperii non pertinent sed sunt
naturæ magis communia ut desiderata notare g earumque.
more nostro. exempla proponere.
cum artes imperii tria officia politica complectantnrg
primo. ut- imperium conserveturz secundo. ut beatum
efiiciatur et florensz tertio. ut amplificetut finesque ejus
longius proferanturz de duobus primis ofliciis. maxima
ex parta egregie a nonnullis tractatum est de tertio
crux nLj ns Auuuznns scmxrmnmL . aer
/
siletur. lllud itaque inter desiderata reponemus. et more
nostro exemplum ejus proponemus. eam doctrinæ partem
consulem paludatum. sive doctrinam de proferendis im
perii finibus. nominantes. L

SxSMPLuM rnAcrArus SuMMAkll llli Pnoreuenms

rmmrs lMPPlklL
r bictum rllhemistoclis sibi ipsi applicatum. incivile certe
fuit et infiatumg sin de aliis atque in genere prolatum
fuisset prudentem sane observationem et pergravem cen
suram complecti videatun liogatus in convivio. ut ci
tharam pulsaret respondit Pidibus se nescireg cæterum
posse oppidum parvum in magnam civitatem evehere.
l sta certe verba. ad sensum politicum trauslata. facultates
duas. multum inter se discrepantes. in iis. qui rerum
gubernacula tractant optime describunt et distinguunt
fitenim. si regum consiliarios. senatores. aliosque ad
negotia publica admotos. qui usquam fuerunt attente
intueamut reperientur profecto clicet rarissimej nonnullt
qui regnum aut civitatem e parvis ampla efficere possint tg
fidicines tamen sint valde imperitiz e contra autem alii
quamplurimt in cithara aut lyra choc est aulicis tricisj
miri artifices. qui. tantum abest ut rempublicam ampli
ficare possint ut potius a natura comparati videantur ad
statum reipublicæ beatum et florentem labefactandum et
evertendum Sane. artes illæ degeneres et præstigiæ.
quibus sæpenumero consiliarit atque rerum potentes. et
gratiam apud principes suos. et famam in vulgus. repor
tant haud aliud nomen merentur. quam peritiæ cujusdam
fidiculariæ. utpote cum sint res magis gratæ in præsens.
et artificibus ipsis ornamentm quam ad rerumpublicarum.
quarum sunt ministri. opes et amplitudinem utiles aut
accommodæ. occurrent proculdubio et alii consiliarit
atque reipublicæ gubernatoret minime spernendi. qui
sint negotiis pares. possintque res commode administrares
easque a manifestis præcipitiis et incommodis conservareg
a virtute tamen illa rerumpublicarum erectrice et ampli
ficatrice longo intervallo absunt
verum. qualescunque demum fuerint operarit conji
iciamus oculos in opus ipsumg qualis nimirum censeri
 SSS nu AuoMsnris scmnrmunm lum. vnL
debeat vera regnorum et rerumpublicarum magnitudm
et quibus artibus obtineri possit z dignum profecto argu
mentum. quod principes perpetuo in manibus habeant.
et diligenter meditenturg quo. nec vires suas in majus
æstimantes. inceptis se vanis et nimis arduis implicentg
nec rursus easdem plus æquo despicientem ad consilia
pusillanima et meticulosa se demittant.
Magnitudo imperiorum. quoad molem et territorium.
mensuræ subjiciturg quoad reditus. calculis. Mumerus
civium et capita. censug urbium et oppidorum multitudo
et amplitudo. tabulis excipi possuntz attamen non repe
ritur inter civilia res errori magis obnoxia. quam verum
et intrinsecum excipere valorem circa vires et copias im
perii alicujus Assimilatur regnum coelorum non glandi.
aut nuci alicui grandiori. sed grano sinapis. quod inter
grana est minimumg quod tamen habet interim intra se
proprietatem quandam et spiritum innatum. quo se et
citius attollat. et latius difiimdatz eodem modo invenire
est regna et status ambitu quidem et regionum tractu
valde ampla. quæ tamen ad fines ulterius proferendos. aut
latius imperandum. sunt minus aptag alia contra. dimen
sione satis exigua. quæ tamen bases. in quibus maximæ
monarchiæ inædificentury esse possint.
l. urbes munitæ. plena armamentaria. equorum pro
pagines generosæ. currus armati. elephanti. machinæ
atque tormenta bellica omnigena et similiag sunt certe
ista universa. nihil aliud. quam ovis induta pelle leoninal
nisi gens ipsa stirpe sua et ingenio sit fortis et militaris.
lmo. nec numerus ipse copiarum multum juvat. ubi mi
lites imbelles sunt et ignavi. Ptecte enim virgiliusg
f Lupus numerum pecorum non curatl lilxercitus Per
sarum in campis Arbelæ oculis Macedonum tanquam
vastum hominum pelagus subjiciebaturg adeo ut duces
Alexandri. nonnihil ipso spectaculo perculsi. regem inter
pellarent. atque ut noctu proelium committeret. ei auc
tores erantz quibus ille. i Moloz inquit. t suffurari victo
riam.z ea autem etiam opinione fuit facilior. rlligranes
Armenius. castrametatus in quodam colle cum exercitu
quadringentorum millium. cum spectaret aciem noma
.norum. quæ quatuordecim millia non excessit. contra se
tendentem. in dicterio illo suo sibi complacuitg j liccef
cum mil ma AveManrrs scmnrmnmt i age
inquit. l hominum pro legatione nimio plus quam opoiu
tet. pro pugna longe minus.g eosdem tamem priusquam
occubuisset soli satis multos ad illum infinita strage pro
fiigandum expertus est. innnmera sunt exempla. quam
sit multitudinis cum fortitudine congressus impar. Primo
igitur pro re certissima et exploratissima decernatur et
statuatur. quod caput omnium. quæ ad magnitudinem
regni aut status spectant. sit. ut populus ipse sit stirpe
et ingenio bellicosus. - Atque illud magis tritum. quam
verum. quod nervi belli sint pecuniæ. si desint nervi
lacertortim in gente molli et effoeminata itecte enim
croeso ostentanti aurum respondit Solonz i At si quis
co rexj venerit. qui melius. quam tui ferrum gestit. illi
profecto totum hoc cedet auruml quare. quicunque is
tandem sit princeps aut status. cujus subditi nativi et
indigenæ non sint animosi et militares. potentiam suam
admodum sobrie æstimetz atque e contra principes. qui
dominantur in gentes animosas et martias. norint illi satis
vires suas. si sibi alias non desint quod attinet ad copiae
mercenarias cquod solet adhiberi remedium. cum copiæ
nativæ desintj plena sunt omnia exemplis. quibus liquido
patet. quod quicunque status illis innitetur. poterit for
tasse pennas ad tempus breve nido majores extendere.
sed defiuent illæ paulo post.
a Senedictio dudæ et issacharis. in unum nunquam
convenientz nimirum. ut eadem tribus aut gens sit simul
et leonis catulus. et asinus procumbens inter sarcinas.
Meque unquam iiet. ut populus tributis oppressus. fortis
. existat et bellicosus. verum est. collationes publico con
sensu factas. minus animos subditorum dejicere et depri
mere. quam quæ ex imperio mero indicuntur. ld quod li
quidovidere est in tributis Sermaniæ inferioris. quas excisas
vocantz atque aliqua ex parte in iis. quæ subsidia nomi
nantur apud Anglos. litenim notandum est. sermonem
jam institui de animis hominum. non de opibus fiiri
buta autem. quæ ex consensu conferuntur. et quæ ex
imperio imponuntur. etsi eadem res sint. quoad opes
s exhauriendaa varie tamen omnino animos subditorum
aiiiciunt Statuatur
vatum idoneum igitur et hoc.non
ad imperantium populum
esse tributis grat
S. Aspirantibus ad magnitudinem regnis et statibus.
amo ns .wonanris scmnrmnum tum vuL
prorsus cavendum. ne nobiles et patricii. atque cquos
vccamusj generosi. majorem in modum multiplicentur.
lioc enim eo rem deducit. ut plebs regni sit humilis et
abjectag et nihil aliud fere quam nobilium mancipia et
operarii. Simile quiddam fieri videmus in sylvis cæduisg
.in quibus si major. quam par est. caudicum-sive arborum
majorum relinquatur numerus non renascetur sylva sin
cera et purag sed major pars in vepres et dumos dege
nerabit. liodem modo in nationibus ubi numerosior
justo est nobilitas erit plebs vilis .et ignavaz atque eo
demum res redibit. ut nec centesimum quodque caput
sit ad galeam portandam idoneumz præsertim si pedita
tum spectes qui .exercitus plerunque est robur præci
puumg unde succedat magna populatis vires exiguæ.
Musquam gentium. hos quod dicoj luculentius compro
batum est. quam exemplis Angliæ et Salliæz quarum
Anglia. quamvis territorio et numero incolarum longe
inferion potiores tamen partes fere semper in bellis obti
nuitg hanc ipsam ob causam. quod apud Anglos coloni.
et inferiores ordinis homines militiæ habiles sint. rustici
Salliæ non item. qua in re mirabili quadam et pro
funda prudentia excogitatum est ab l-lenrico septimo
Angliæ rege fid quod in i vitæ ejus historiai fusius trac
tavimusj ut prædia minora.r atque domus agricolationis
instituerentur. quæ habeant certum eumque mediocrem
agri modum annexum. qui distrahi non possitg eo fine.
ut ad victum liberaliorem sufiiciatg utque agricultura ab
iis exerceretus qui domini fuerintfundL aut saltem usu
fructuarii. non conductitii aut mercenarii. Mam ita de
mum characterem illum. quo antiquam italiam insigni
vit virgilius merebitur regio aliquaz
- rllerra potens armis atque ubere gleba

hleque prætereunda est illa pars populi cquæ Angliæ

fere est peculiaris nec lalibi. quod scis in usug nisi forte
apud Polonosj famuli scilicet nobiliumz hujus enim ge
neris etiam inferiores quoad peditatum. agricolis ipsis
minime cedunt. quare certissimum est. quod magniti
.centia et splendor ille hospitalis atque famulitis et ves
luti satellitia amplag quæ in more sunt apud nobiles et
generoso-s in Anglia. potentiam militarem apprime
crux uLj na AueManrrs scmnrmnum sol
conducant z ubi contra. nobilium obscurai et magis
privata et in se rcducta vitæ ratio copias militarcs mi
nuit.
tiu panda est omnino opera. ut arbor ista monarchiam
qualis fuit Mebuchadnezzarit truncum habeat satis am
plum et robustum. ad ramos suos et frondes sustentandosz
hoc est ut numerus indigenarum. ad subditos extraneos
cohibendos. satis superque sufficiat llli igitur status
ad imperii magnitudinem bene comparati sunt qui jus
civitatis facile et libenter largiuntun vana siquidem
fuerit opinio. posse manipulum hominum. utcunque ani
mis et consilio excellant regiones nimio plus amplas et
spatiosas imperii jugo cohibere et frænare. ld ad tem
pus fortasse facere possint sed diuturnitatem hæc res
non assequitur. Spartani parci fuerunt et difficiles in
rcooptandis novis civibus. unda donec intra parvos li
mites dominati sunt res eorum firmæ fuerunt et stabilesz
atpostquam limites suos ccepissent proferre. et latius
dominari. quam ut stirps Spartanorum turbam extero
rum imperio commode coercere posset potentia eorum su
bito corruit. Mulla unquam respublica sinus suos ad novos
cives recipiendos tam profuse laxavit quam respublica
ltomana ltaque par erat instituto tam prudenti fortuna.
cum in imperium toto orbe amplissimum succreverint
Moris apud eos erat jus civitatis prompte elargirig idque
in supremo gradus hoc est non solum jus commercii.
jus connubit jus hæreditatisg verum etiam jus suffragii.
et jus petitionis. sive honorumz hocque rursus. non sin
gulis tantum personis sed totis familiis. imo civitatibus.
et nonnunquam integris nationibus. communicarunt
l-luc adde consuetudinem deducendi colonias. quibus
ltomanæ stirpes in solum exterum transplantabantur.
quæ duo instituta si simul componat dices profecto non
llomanos se diffudisse super universum orbemg sed con
tra. orbem universum se diffudisse super llomanosz quæ
securissima proferendi imperii est ratio. Subit mirari
sæpius imperium llispanorumg quod tam paucis indige
nis tot regna et provincias amplexari et frænare possit. Ac
certe llispaniæ ipsæ pro arboris stemmate satis grandi
haberi debent cum longe ampliorem contineant regio
num tractum. quam ltomæ aut Spartæ. sub initiis suis
voL. vrL nn
ioa na AveMmzrrs scisurmnum cum vm.
contigerat Porro. quanquam jus civitatis satis parce
soleant hispani impertira quod proximum tamen est
faciuntg quippe qui cujuscunque nationis homines ad mi
litiam suam ordinariam promiscue admittantz quinetiam
summum belli imperium haud raro ad duces natione non
llispanos deferunt. Attamen et illam ipsam videntur
non ita pridem indigenarum paucitatem sensisse. eique
succurrere cupiisseg ut ex pragmatica sanctione. hoc
anno promulgata. cernere est. .
S. certissimum est artes mechanicas sedentarias. quæ
non sub dios sed sub tecto exercentur. atque manufacturas
delicatas cquæ digitum. potius quam brachium. requi
runtj sua natura militaribus animis esse contrarias ln
universumrpopuli bellicosi feriari gaudent et pericula.
quam labores. minus exhorrent. Atque in hoc ingenio
suo non sunt admodum reprimendi. si animos ipsorum
in vigore conservare cordi nobis sit. Magno itaque ad
jumento Spartæt Athenis. liomæ. aliisque antiquis re
buspublicis fuit quod habuerint non ingenuos. sed servos
plerunque quorum laboribus istiusmodi opificia expedie
bantur. verum mancipiorum usus. post legem chris
tianam receptam. maxima ex parte abiit in desuetudinem.
huic vero rei proximum est ut artes istæ alienigenis
tantum permittanturg qui propterea alliciendi. aut sal
tem facile recipiendi sunt. Mativorum autem plebs ex
tribus generibus hominum constare debetg nempe. ex
agricolisg famulis ingenuisg et artificibusz quorum opera
robur et lacertos viriles postulantg cujusmodi sunt fabri
ferrarii. lapidariir lignarii. et similesg non annumerando s
militiam descriptam.
. a Ante omnia ad imperii magnitudinem confert ut
gens aliqua armorum studium profiteatut tanquam dc
cus suum. et institutum vitæ primarium. et in præcipuo
honore habitum quæ enim a nobis adhuc dicta sunt
ad habilitates tantum erga arma spectantz quorsum aur
tem habilitas. si non rei ipsi incumbitur. ut producatur
in actumt liomulus fut narrant aut finguntj postquam
e vivis excesserat illud civibus suis legavit ut ante oma
nia rem militarem colerent unde in caput orbis terrarum
urbs eorum insurgeret. imperii Spartani fabrica unis
versa cnon nimis prudenter quidem sed diligenter tamenj
crux llLj ns AueMnnrrs sciam-unuim sua
ad illum finem et scopum composita est et constructa.
ut cives sui belligeratores essent Persarum et Macedo
num idem erat institutum. sed non tam constans aut diu
turnum. lSritanni. Salli. Sermani. Srothi. Saxones. Mor
manni. et nonnulli alii. etiam ad tempus armis se præcipue
dediderunt rllurcæ idem institutum. lege sua haud pau-i
lulum extimulatt hodie retinent sed magna cum militiæ
suæ fut nunc estj declinatione.- ln liuropa christiana.
gens. quæ illud adhuc retinet et profitetut soli sunt
hispani verum res est tam liquida et manifesta unum
quemque in eo proficere maxime. in quo plurimum im
pendit studit ut verbis non indigeat Satis sit innuisse.
desperandum omnino alicui nationi esse. quæ non ex
professo arma et militiam colat iisque præcipue studeat
et incumbat sibi veluti ultro obventuram insignem ali
quam imperii magnitudinemz contra autem. certissimum
esse temporis oraculum. nationes illas. quæ in armorum
professione et studiis diutius permanserint fid quod llo
mani lllurcæque potissimum fecerej miros in imperio am
plificando facere progressus quin et illæ. quæ bellica
gloria per unius tantummodo seculi spatium floruereg
inde tameng unico illo seeulo. eam imperii amplitudinem
assecutæ sunt quam longo post tempore. etiam remissa
illa armorum disciplina. retinuerunt
i Præcepto præcedenti afline esta ut status quis uta
tur ejusmodi legibus et consuetudinibut quæ justas illi
causas. aut saltem prætextut arma capessendt tanquam
in promptu ministrent Pltenim. ea est insita animis
hominum justitiæ apprehensim ut bellum cquod tot se
quuntur calamitatesj nisi gravem ob causam. saltem spe
ciosam. inferre abstineant rllurcis præsto est sempet et
ad nutum. belli causag propagatio scilicet legis et sectæ
suæ. fiomani. quanquam pro magno decore imperato
ribus apud eos fuerit si fines imperii ipsorum protulissent
tamen ob hanc solam causam. ut fines proferrentur.nun
quam bella susceperunt Aspiranti igitur ad imperium
nationi illud in moresitg ut sensum habeat vividum et
acrem injuriæ alieujus. vel subditis suis limitaneis. vel mer
catoribus. vel publicis ministris. illatæg neque a primapro
voeationediutius terpeat aut tardet - - item. promptaisit et
alacris ad auxiliairiiittenda sociis suis et foederatisz id quod
n n e
tot un Auomzuris scmnrmnuu tmnnvrm
perpetuum erat apud llomanosz adeo ut. si forte in popu
lum foederatum. cui etiam cum aliis foedus defensivum
intercedereu hostilis impressio facta essetg atque ille a
plurimis suppetias peteretg itomani omnium primi sem
per adessent. beneficii decus nemini præripiendum relin
quentes. quod vero attinet ad bella. antiquis tempori
bus. propter statuum conformitatem quandam. aut cor
respondentiam tacitam. gesta. non video. in quo jure illa
fundata sint. rllalia fuerunt bellag quæ a ltomanis sus
cepta erant ad Sræciam in libertatem vindicandamz talia
wLacedæmoniis et Atheniensibus. ad constituendas aut
.evertendas democratias et oligarchiasz talia quandoque
illata sunt a rebuspublicis aut principibus. sub prætextiu
subditos alienos protegendi. et a tyrannide liberandi. Ad
rem præsentem sufliciat. ut illud decernaturz non esse
expectandam statui alicui imperii amplitudinem. nisi ad
quamvis occasionem justam se armandi protinus exper
giscatun
S. Mullum omnino corpus. sive sit illud naturaie sive
politicum. absque exercitatione sanitatem suam tueri
queat liegno autem. aut reipublicæ justum atque ho
.norificum bellum loco salubris exercitationis est. liellum
civile profecto instar caloris febrilis estg at bellum exter
num instar caloris ex motu. qui valetudini imprimis con
ducit. lix pace enim deside atque torpente et emolli
untur animi. et corrumpuntur mores. Sed utcunque res
se habeat. quatenus ad alicujus status felicitatem.magni
tudinis proculdubio interest ut quasi semper in armis sit.
Atque exercitus veteranus. perpetuo tanquam sub vex
. illis habitum etsi res sit magni proculdubio sumptus et
impensæ. attamen ejusmodi est. ut statui alicui arbitrium
rerum inter vicinos. aut saltem plurimum existimationis
ad omnia conferat ld quod insigniter cernere est in
l-lispanis qui jam per annos centum et viginti exercitum
veteranum. ad aliquas partes. licet non semper ad easdem.
aluerunt.
g. Maris dominium. monarchiæ quædam epitome est.
cicero. de Pompeii contra cæsarem apparatu. scribens
ad Atticum z t consiliumj inquit l Pompeii. plane rllhe
mistocleum estz putat enim. qui mari petitum eum re
rum potiri..s Atque cæsarem Pompeius proculdubio dies
 cum 1rLj ne Auomnnrrs scmnrmnvzm sos
lassasset et attrivisset. nisi inani fiducia inflatus. ab illo
incepto destitisset. Proelia navalia. quanti fuerint mo
menti. ex multis exemplis patet. Pugna ad Actium or
bis imperium- determinavit. Pugna ad insulas curso
lares circulum in naribus rilurcæ posuit. Multoties certe
evenit ut victoriæ navales finem summæ belli attulerint.
Sed hoc factum est. cum aleæ hujusmodi proeliorum to
tius belli fortuna commissa est. illud minime dubium.
r quod qui maris potitur dominio. in magna libertate agit
et tantum. quantum velit. de bello sumere potestz ubi con
tra. qui terrestribus copiis est superior. nihilominus pluri
mis angustiis confiictatun At hodie. atque apud nos liu
ropæos. si unquam. aut uspiam. potentia navalis cquæ qui
dem huic regno Sritanniæin dotem cessitj summi ad rerum
fastigia momenti estg tum quia pleraque iauropæ regna
mediterranea simpliciter non sunt. sed maxima ex parte
mari cinctag tum etiam. quia utriusque indiæ thesauri
et opes imperio maris veluti accessorium quiddam exis
tunt. .
1o. Sella moderna. veluti in tenebris gesta. censeri
possunt. præ gloria et decore vario. quæ in homines mili
tares. priscis temporibus a rebus bellicis resilire solebant.
habemus hodie. fortasse ad animos faeiendos. ordines
quosdam honorificos militiæ. qui tamen jam facti sunt et
armis et togæ communes ntiam in scutis gentilitiis
. stemmata nonnulla habemusz insuper hospitia quædam
publica. militibus emeritis et mutilatis destinata. et hujus
modi. verum. apud veteres. in locis. ubi victoriæ partæ
sunt. extructa trophæag laudationes funebres. et monu
menta magnifica occumbentium in bellog coronæ civicæ.
rnilitares. singulis concessæg nomen ipsum imperatoris
quod postea reges maximi a belli ducibus mutuati suntg
redeuntiumducum. bellis prospere confectis. celebres tri
umphig donativa. atque largitiones ingentes in milites.
sub exercituum dimissionemz hæc cinquamj tot et tanta
fuerunt. et tam insigni splendore coruscantia. ut pectori
bus mortalium. etiam maxime conglaciatis igniculos sub
dere. eaque ad bellum inflammara potuerint Ante om
nia vero mos ille triumphandi apud iiomanoa non res
erat ex pompa. aut spectaculum quoddam inane. sed in
ter prudentissima plane nobilissimaque instituta nume
l
troa na AuaMnnrrs scmnrmnnm cLllL vnL
randusz utpote qui in se hæc tria haberetg ducum de
cus et gloriamg ærarii ex spoliis locupletationemg et
donativa militum verum honor triumphi fortasse mo
narchiis non competit. præterquam in personis regis ip
sius aut filiorum regis quod etiam temporibus impe
ratorum komæ obtinuitg qui honorem ipsum triumphh
sibi et filiis suis de bellis quæ præsentes ipsi confecerans
tanquam peculiarem reservaruntz vestimenta autem so
lummodo. et insignia triumphalis aliis ducibus indulse
runt. .
verum. ut sermones hos claudamus g nemo est fut
testatur sacra Scripturaj t qui. sollicite cogitandm potest
apponere ad staturam suam cubitum unumg. in pusillo
scilicet corporis humani moduloz cæterum. in magna
regnorum et rerumpublicarum fabrica imperium amplifi
care et fines proferre. reges penes et dominantes est.
Mam prudenter introducendo leges instituts et consue
tudines quales jam proposuimus et alias his similes pos
teris et seculis futuris magnitudinis sementem fecerint
verum ista consilia apud principes raro tractantus sed
res fortunæ plerunque committitur.
Arovn hæc habuimus quæ de proferendis imperii fi
nibus in præsentia occurrunt. verum quorsum ista com
mentatiog cum monarchia Ptomana futura sit inter mun
danas fut crediturj ultimai Misi quod nobis instituto
nostro fidis neque uspiam de via declinantibus cquando
quidem amplificatio imperii fuerit inter officia tria politi
. ces tertiumj illud omnino præter-mittere non licuerit lies
tat jam desideratum alterum ex iis quæ posuimus duo
bus nimirum. de justitia universali. sive de fontibus
uns
gui de legibus scripseruns omnes vel tanquam phi
losophi. vel tanquam jurisconsulti. argumentum illud
tractaverunt Atque philosophi proponunt multag dictu
pulchra. sedab usu remota iurisconsulti autem. suæ
quisque patriæ legum. vel etiam komanarum aut Ponti
nficiarum. placitis obnoxii et addicti. judicio sincero non
utuntus sed tanquam e vinculis sermocinantur. certe
cognitio ista ad viros civiles proprie spectatg qui optime
norunt. quid ferat societas humana. quid salus populi.
can nLj ns Auemanrrs scnmrmrwim sov
quid æquitas naturalis. quid gentium mores. quid rerum
publicarum formæ diversæz ideoque possint de legibus.
ex principiis et præceptis. tam æquitatis naturalit quam
politicet decernere quamobrem id nunc agatur. ut
fontes justitiæ et utilitatis publicæ petantun et in singulis
juris partibus character quidam et idea justi exhibeatut
ad quam particularium regnorum et rerumpublicarum
leges probare. atque inde emendationem moliri. quisque.
cui hoc cordi
nostro. erit etincuræ.
exemplum possit.proponemus.
uno titulo llujus igitur rei.i more

lixliMPLvM raAcrArus na susrrrm llMlvlikSALL sive

llli rourlaus annis. in uno rrruLo. Plzlk APllo
lllSMoS.
PlloaiMluM.

APuomsMus L
ln societate civili aut lex autvis valet list autem et
vis quædam legem simulans z et lex nonnulla magis vim
sapiens. quam æquitatem juris. rllriplex est igitur injus
titiæ fons z vis merag illaqueatio malitiosa prætextu legis g
et acerbitas ipsius legis .
rL
Pirmamentum juris privati tale est. qui injuriam
facit re utilitatem aut voluptatem capit exemplo peri
culum cæteri utilitatis aut voluptatis illius participes
non sunt sed exemplum ad se pertinere putant itaque
facile coeunt in consensum. ut caveatur sibi per legesg
ne injuriæ per vices ad singulos redeant quod si ex
ratione temporum. et communione culpæ. id eveniat ut
pluribus et potentioribus. per legem aliquam. periculum
creetur. quam caveatur. factio solvit legemg quod et
sæpe fit . i -
nL
At jus privatum sub tutela juris publici latet Lex
enim cavet civibus. magistratus legibus Magistratuum
autem auctoritas pendet ex majestate imperit et fabrica
politiæ. et legibus fundamentalibus quart si ex illa
parte sanitas fuerit et recta constitutio. leges erunt in
bono usu s sin minus parum in iis præsidii erit
sos mt avem-iuris scnmrmamm fua vuL

1v.
Meque tamen jus publicum ad hoc tantum spectat ut
addatur tanquam custos juri privato. ne illud violetur.
atque ut cessent injuriæg sed extenditur etiam ad reli
gionem. et arma. et disciplinam. et ornamenta et opes.
denique ad omnia circa bene esse civitatisr
v.
Pinis enim et scopus. quem leges intueri. atque ad
quem jussiones et sanctiones suas dirigere debent non
alius est quam ut cives feliciter degant z id fiet si pietate
et religione recte institutig moribus honestig armis ad
versus hostes externos tutig legum auxilio adversus sedi
tiones et privatas injurias munitig imperio et magistra
tibus obsequentesg copiis et opibus locupletes et florentes
fuerint narum autem rerum instrumenta et nervi sunt
leges
vr.
Atque hunc finem optimæ leges assequuntur g plurimæ
vero ipsarum aberrant Leges enim mirum in modum.
et maximo intervallo. inter se differunt z ut aliæ excellant
aliæ mediocriter se habeant aliæ prorsus vitiosæ sint.
bictabimus igitur pro judicii nostri modulo quasdam
tanquam legum legesg ex quibus informatio peti possit
quid in singulis legibus bene aut perperam positum aut
constitutum sit.
vlL
Antequam vero ad corpus ipsum legum particul-arium
deveniamusg perstringemus paucis virtutes et dignitates
legum in genere Lex bona censeri possit quæ sit inti
matione certa. præcepto justa. executione commodag cum
forma politiæ congrua. et generans virtutem in subditis
rrrruLus l.

llli PluMA lMSMPPAPPA LlicrliM. ur SlMP crura

APl-loklSMvS vllL
Legis tantum interest ut certa sit ut absque hoc nec
justa esse possit. t Si enim incertam vocem det tuba. quis
 c-AP. mfj un Auomani-is scrnxrrzmuu sos
se parabit ad bellum f Similitet si incertam vocem det
lexl quis se parabit ad parendumi ut moneat igitur
oportet priusquam feriat ntiam illud recte positum
estz optimam esse legem. quæ minimum relinquit arbi
trio judicisz id quod certitudo ejus præstat v
ix.
buplex legum
r scribiturg altera. incertitudog
ubi ambiguaaltera. ubi lex nulla
et obscura. præ
itaque de

casibus omissis a lege primo dicendum esta ut in his

etiam inveniatur aliqua norma certitudinis.

na cssmus oMissrs A Lnen

APnomsMus x.
. Angustia prudentiæ humanæ. casus omnes.quos tempus
reperit non potest capere Mon rare- itaque se ostendunt
casus omissi et novi. lu hujusmodi casibus triplex adhi
betur remedium. sive supplementum z vel per processum
ad similia g vel per usum exemplorum. licet in legem non
coaluerintg vel per jurisdictiones. quæ statuunt ex arbi
trio boni viri. et secundum discretionem sanant sive illæ
curiæ fuerint prætoriæ. sive censoriæ.
llli Pnocnssu An SlMlLlAd1 liil1 nxrnnsromnus LSSuM.

APlrloklSMuS xL
ln casibus omissis deducenda est norma legis a simi
libusg sed caute. et cum judicioz circa quod servandæ
sunt regulæ sequentes. liatio prolifica. consuetudo sterilis
esto. nec generet casus. ltaque quod contra rationem
juris receptum est vel etiam ubi ratio ejus est obscura.
non trahendum est ad consequentiam
xlL
lSonum publicum insigne rapit ad se casus omissos
quamobrem. quando lex aliqua reipublicæ commoda
notabiliter et majorem in modum intuetur et procurat
interpretatio ejus extensiva esto. et amplians
xnL
nurum est torquere leges. ad hoc. ut torqueant ho
 r

ne me AueMuurrs solnm-unum fLiavnL

mines. Mon placet igitur extendi leges poenales. multo
minus capitales. ad delicta nova. quod si crimen vetus
fuerit. et legibus notum. sed prosecutio ejus incidat in
casum novum. a legibus non provisum g omnino recedatur
a placitis juris. potius quam delicta maneant impunita.
xrv.
ln statutis. quæ jus commune cpræsertim circa ea. quæ
.frequenter incidunt. et diu coalueruntj plane abrogant.
non placet procedi per similitudinem ad casus omissos.
quando enim respublica tota lege diu caruerit. idque in
casibus expressisg parum periculi est. si casus omissi
expectent remedium a statuto novo.
xv.
Statuta. quæ manifesto temporis leges fuere. atque ex
occasionibus reipublicæ tunc invalescentibus natæg mu
tata ratione temporum. satis habent. si se in propriis
casibus sustinere possintz præposterum autem essen si
ad casus omissos ullo modo traherentur.
xvL
consequentiæ non est consequentiag sed sisti debet
extensio intra casus proximosz alioqui labetur paulatim
ad dissimilia. et magis valebunt acumine ingeniorum.
quam auctoritates legum
xvrL
ln legibus et statutis brevioris styli. extensio facienda
est liberius At in illis quæ sunt enumerativa casuum
particularium. cautius. Mam ut exceptio firmat vim
legis. in casibus non exceptisg ita enmneratio infirmat
eam. in casibus non enumeratis
xvnL
Statutum explanatorium claudit rivos statu/ti priorisg
nec recipitur postea extensio in alterutro statuto. Me
que enim facienda est super-extensio a judice. ubi semel
coepit fieri extensio a lege
xrx.
Solennitas verborum et actorum non recipit extensio
cAP.lll.j ne Auemnnns somni-unuim ill
nem ad similia Perdit enim naturam solennia quod
transit a more ad arbitriumz et introductio novorum.
corrumpit majestatem veterum.

xx.
Proclivis est extensio legis ad casus post-natos qui in
rerum natura non fuerunt tempore legis latæ. ubi enim
casus exprimi
omissus non
habetur poterat.
pro quiasi tunc
expresso. similisnullus erat. casus
fuerit ratio. i
Atque de extensionibus legum. in casibus omissis. hæc
dicta sintz nunc de usu exemplorum dicendum

ne iixPlMPLlS. nr usu nonum

APliolilSMilS xxL
ile exemplis jam dicendum est. ex quibus jus haurien
dum sit. ubi lex deficit. Atque de consuetudine. quæ
legis species est. deque exemplis. quæ per frequentem
usum in consuetudinem transierunt. tanquam legem ta
citam. suo loco dicemus Munc autem de exemplis lo
quimun quæ raro et sparsim interveniunt. nec in legis
vim eoalueruntg quando et qua cautione. norma juris ab
ipsis petenda sit. cum lex deficiat.
xxrL
lixempla a temporibus bonis et moderatis petenda
sunt non tyrannicis. aut factiosis. aut dissolutis. i-iu
jusmodi exempla temporis partus spurii suntg et magis
nocent. quam docent.
xxnL
in exemplis reeentiora habenda sunt pro tutioribus.
guod enim paulo ante factum est unde nullum sit secu
tum ineommodum. quid ni iterum repetaturi Sed ta
men minus habent auctoritatis recentia. lilt si forte res
in melius restitui opus sit. recentia exempla magis secu
lum suum sapiunt. quam rectam rationem

xxrv.
At vetustiora exempla caute et cum delectu recipien
daz decursus siquidem ætatis multa multag ut quod tem
ne me AuoMnnns scmsrrmavm s tum vm.

pore videatur antiquum. id perturbatione. et inconfor

mitate ad præsentia sit plane novum. Medii itaque
temporis exempla sunt optima. vel etiam talis temporis.
quod cum tempore currente plurimum conveniatg quod
aliquando præstat tempus remotius. magis quam in proxi
mo.
xxv.
lntra fines exempli. vel citra potius. se cohibeto. nec
illos ullo modo excedito. ubi enim non adest norma
legis. omnia quasi pro suspectis habenda suntz itaque ut
in obscuris. minimum sequitor. -
xxvL .
cavendum ab exemplorum fragmentis et compendiisz
atque integrum exemplum. et universus .ejus processus
introspiciendus. si enim incivile sit. nisi tota lege per
specta de parte ejus judicare. multo magis hoc valere
debetin exemplisg quæ ancipitis sunt usus. nisi valde
quadrent. .
xxvrL
ln exemplis plurimum interest per quas manus trans
ierint et transacta sint. Si enim apud scribas tantum.
et ministros justitiæ. ex cursu curiæ. absque notitia
manifesta superiorum. obtinuerintg aut etiam apud erro
rum magistrum populumg conculcanda sunt et parvi
facienda Sin apud senatores. aut judices aut curias
principales. ita sub oculis posita fuerint. ut necesse fuerit
illa. approbatione judicum saltem tacita. munita fuisse.
plus dignationis habent.
xxvnL

Plxemplis. quæ publicata fuerint. utcunque minus fue

rint in usu. cum tamen sermonibus et disceptationibus
hominum agitata et ventilata extiterinn plus auctoritatis
tribuendumz quæ vero in scriniis et archivis manserunt
tanquam sepulta. et palam in oblivionem transierunt mi
nus. lixempla enim. sicut- aquæg in profluente sanissima.

xxrx.
lixempla. quæ ad leges spectant. non placet ab -histo
can mil ns AueMaurrs scmurmnum gus
rieis peti. sed ab actis publicis et traditionibus diligenti-.
oribus versatur enim infelicitas quædam inter histori
cos vel optimos. ut legibus et actis judicialibus non satis
immorenturg aut si forte diligentiam quandam adhibue-.
rint tamen ab authenticis longe varient
xxx.
flxemplum. quod ætas contemporanea aut proxima re
- spuit cum casus subinde recurreret non facile admitten
dum est. Meque enim tantum pro illo facit quod homi
nes illud quandoque usurparuntg quam contra. quod ex
perti reliquerunt
xxxL
lilxempla in consilium adhibentut non utique jubent
aut imperant igitur ita regantur. ut auctoritas præte
riti temporis flectatur ad usum præsentis
Atque de informatione ab exemplis ubi lex deficit hæc
dicta sint. dam dicendum de curiis prætoriis et censoriis.
ne evans rami-onus m causoansg

APnolllSMuS xxxlL
curiæ sunto et jurisdictionesg quæ statuant ex arbi
trio boni viri et discretione sana. ubi legis norma deficit
Lex enim fut antea dictum estj non sufficit casibusg
sed ad ea. quæ plerunque accidunt aptaturz sapientis
sima autem res tempus fut ab antiquis dictum estj et no
vorum casuum quotidie auctor et inventor.
xxxnL
lnterveniunt autem novi casus et in criminalibut qui
poena indigentg et in civilibus. qui auxilio. curias
quæ ad priora illa respiciunt censoriasg quæ ad pos
teriora. prætorias appellamus t -

xxxrv.
llabento curiæ censoriæ jurisdictionem et potestatemt
non tantum nova delicta puniendi. sed etiam poenas a
legibus constitutas pro delictis veteribus augendi. si ca
sus fuerint odiosi et enormes. modo non sint capitales
linorme enim. tanquam novum est.
dli- ma AueMmzrrs scmnrrAauMg tum iyllL
./ ..
xxxv.
llabeant similiter curiæ prætoriæ potestatem. tam sub
veniendi contra rigorem legit quam supplendi defectum
legis Si enim porrigi debet remedium ei. quem lex
præteriit multo magis ei. quem vulneravit

xxxvi .
curiæ istæ censoriæ et prætoriæ omnino intra casus
cnormes et extraordinarios se continento. nec jurisdicti
ones ordinarias invaduntog ne forte tendat res ad sup
plantationem legis. magis quam ad supplementum
xxxvrL
durisdictiones istæ in supremis tantum curiis residen
to. nec ad inferiores communicantor. Parum enim abest
a potestate leges condendt potestas eas supplendt aut
extendendi. aut moderandi.

xxxvnL
At curiæ illæ uni viro ne committantut sed ex pluribus
constent Mec decreta exeant cum silentiog sed judices
sententiæ suæ rationes adducantj idque palam. atque ad
stante coronaz ut quod ipsa potestate sit liberum. fama
tamen et existimatione sit circumscriptum. .
xxxrx.
ltubricæ sanguinis ne suntog nec de capitalibut in
quibuscunque curiis. nisi ex lege nota et certa. pronunci
ato. lndixit enim mortem veus ipse priusg postea in
fiixit Mec vita eripienda nisi et qui se in suam vitam
peccare prius nosset
xL.
ln curiis censoriis calculum tertium dato g ut judicibus
non imponatur necessitas. aut absolvendi. aut condem
nandig sed etiam ut t Mon liquerei pronunciare possint.
litiam censoria non tantum poena. sed et nota estoz scili
cet quæ non infligat supplicium. sed. aut in admonitio
nem desinat aut reos ignominia levi. et tanquam rubore
castiget
cAP. nLj nu xitrem-miris sciam-unuim . us
x
xLL
ln curiis censoriis. omnium magnorum criminum et
scelerum actus inchoati et medii puniuntorg licet non
sequatur effectus consummatusz isque sit earum curia
rum usus vel maximusz cum et severitatis intersit initia
scelerum punirig et clementiæ. perpetrationem eorum
cpuniendo actus mediosj intercipi.
xLlL
cavendum in primis. ne curiis prætoriis præbeatur
auxilium in casibus. quos lex non tam omisit quam pro
levibus contempsit aut pro odiosis remedio indignos
judicavit
xLnL
Maxime omnium interest certitudinis legum cde qua
nunc agimusj ne curiæ prætoiiæ intumescant et exundent
in tantum. ut prætextu rigoris legum mitigandt etiam
robur et nervos iis incidant aut laxentg omnia trahendo
ad arbitrium.
xLlv.
llecernendi contra statutum expressum. sub ullo æquie
tatis prætextit curiis prætoriis jus ne esto. ffoc enim
si fieret judex prorsus transiret in legislatorem. atque
omnia ex arbitrio penderent
xLv.
Apud nonnullos receptum est ut jurisdictio. quæ de
cernit secundum æquum et bonum. atque illa altera. quæ
procedit secundum jus strictulm iisdem curiis deputen
turz apud alios autem. ut diversis omnino placet
curiarum separatio. Meque enim servabitur distinctio
casuum. si fiat commixtio jurisdictionumz sed arbitrium
legem tandem trahet
xLvL
Mon sine causa in usum venerat apud fiomanos al
bum prætoris. in quo præscripsit et publicavit quomodo
ipse jus dicturus esset i quo exemplo judices in curiis
prætoriis. regulas sibi certas cquantum fieri potestj pro
ponere. easque publice afiigere debent litenim optima
ne nu AnoMnnrrs scmurmaum tum vuL
est lex. quæ minimum relinquit arbitrio judicis g optimus
judex. qui minimum sibi.
verum de curiis istis fusius tractabimus. cum ad lo
cum de judiciis vcniemusg obiter tantum jam locuti de
iis. quatenus expediant. et suppleant omissa a lege.

na nuraosrncrloua LSS llM.

APlioklSMuS xLvlL
Plst et aliud genus supplementi casuum omissorum.
cum lex legem supervenit. atque simul casus omissos
trahit. ld fit in legibus. sive statutis quæ retrospici
unt. ut vulgo loquunturz cujus generis leges raro. et
magna cum cautione sunt adhibendæz neque enim pla
cet 1anus in legibus.
xLvllL
qui verba aut sententiam legis captione et fraude
eludit et circumscribit dignus est qui etiam a lege se
quente innodetur. igitur in casibus fraudis et evasionis
dolosæ justum est. ut leges retrospiciant. atque alteræ
alteris in subsidiis sintg ut qui dolos meditatur et ever
sionem legum præsentium. saltem a futuris metuat.
xLrx.
Leges. quæ actorum et instrumentorum veras inten
tiones contra formularum aut solennitatum defectus ro
borant et confirmant rectissime præterita complectun
tura legis enim. quæ retrospicit. vitium vel præcipuum
est. quod perturbet. At hujusmodi leges confirmatoriæ
ad pacem et stabilimentum eorum. quæ transacta sunt
spectant. cavendum tamen est. ne convellantur res
judicatæ. -
L.
biligenter attendendum. ne eæ leges tantum ad præ
terita respicere putentun quæ anteacta infirmantz sed
et eæ. quæ futura prohibent et restringunu cum præte
ritis necessario connexa. veluti. si quæ lex artificibus
aliquibus interdican ne mercimonia sua in posterum ven
dantg hæc sonat in posterum sed operetur in præteri
 eAP. nLj ne Auemznrrs scrmvrmnurn in
tumz neque enim illis alia ratione victum quærere jam
integrum est.
LL
Lex declaratoria omnis. licet non habeat verba de
præterito. tamen ad præterita. ipsa vi declarationis. om
nino trahitur. Mon enim tum incipit interpretatio cum
declaratun sed efficitur tanquam contemporanea ipsi legi..
itaque leges declaratorias ne ordinato. nisi in casibus. ubi
leges eum justitia retrospicere possint.
hic vero eam partem absolvimus quæ tractat de in
certitudine legum ubi invenitur lex nulla dam dicen
dum est de altera illa parte. ubi scilicet lex extat aliqua.
sed perplexa et obscura.
ms onscunrrAra Lrzeum
. APuomsMus LlL
obscuritas legum a quatuor rebus originem ducitz
vel ab accumulatione legum nimia. præsertim admixtis
obsoletisg vel a deseriptione earum ambigua. aut minus
perspicua et dilucidag vel a modis enucleandi juris ne
glectis. aut non bene institutisg vel denique a contradic
tione et vacillatione judiciorum.
ne AccvMvLArrona LlaevM MlMlzL
APnomsMus LlrL
bicit prophetag i Pluet super eos laqueosf Mon sunt
autem pejores laquei. quam laquei legum. præsertim
poenalium g si numero immensæ et temporis decursu in
utiles. non lucernam pedibus præbeant. sed retia potius
objieiant. o
Lrv.
buplex in usum venit statuti novi condendi ratio. Al
tera. statuta priora circa idem subjectum confirmat et
roboratg dein nonnulla addit aut mutat. Altera abro
gat et delet cuncta. quæ ante ordinata sunt. et de inte
gro legem novam et uniformem substituit. Placet pos
terior ratio. Mam ex priore ratione. ordinationes deve
niunt complicatæ et perplexæz et quod instat agitur
sane. sed corpus legum interim redditur vitiosum. in
posteriora autem major certe est adhibenda diligentia.
dum de lege ipsa deliberaturg et anteacta scilicet evol
voL. vlL a a
dlS ma AuaMznrrs scmnrmnvm tum vnL
venda et pensitanda. antequam lex feraturz sed optime
procedit per hoc legum concordia in futurum
Lv.
lir-at in more apud Athenienses. ut contraria legum
capita cquæ antinomias vocantj quotannis a sex viris
examinarentun et quæ reconciliari non poterant propo
nerentur populo. ut de illis certum aliquid statueretur.
Ad quorum exemplum ii. qui potestatem in singulis
politiis legum condendarum habent. per triennium. aut
quinquennium. aut. prout videbitury antinomias retrac
tanto. liæ autem a viris. ad hoc delegatis. prius inspi
ciantur et præparentun et demum comitiis exhibeantur g
ut quod placuerit. per suffragia stabiliatur et figatun
LvL
Meque vero contraria legum capita reconciliandi. et
omnia fut loquunturj salvandi. per distinctiones subtiles
et quæsitas. nimis sedula aut anxia cura esto. ingenii
enim hæc tela estz atque utcunque modestiam quandam
et reverentiam præ se ferat. inter noxia tamen censenda
estg utpote quæ reddat corpus universum legum varium
et male consutum. Melius est prorsus ut succumbant
deteriora. et meliora stent sola.
LvlL
obsoletæ leges. et quæ abierunt in desuetudinem. non
minus quam antinomiæ. proponantur a delegatis ex officio
tollendæ. cum enim statutum expressum regulariter
desuetudine non abrogetur. fit ut ex contemptu legum
obsoletarum fiat nonnulla auctoritatis jactura etiam in
reliquisz et sequitur tormenti illud genus Mezentii. ut
leges vivæ in complexu mortuarum perimantur. Atque
omnino cavendum est a gangræna in legibus
LvuL
quin et in legibus et statutis obsoletis. nec noviter
promulgatig curiis prætoriis interim contra eas decernendi
jus esto. Licet enim non male dictum sit. neminem
oportere legibus esse sapientiorem. tamen intelligatur hoc
de legibus. cum evigilent. non cum dormitent contra
recentioral vero statuta cquæ juri publico nocere depre
qua nLj na Ausus/muris sciam-unum ne
hendunturj non utique prætoribus. sed regibus et sanc
tioribus consiliis. et supremis potestatibus auxilium præ
bendi jus estoz earum executionem per edicta aut acta
suspendendm donec redeant comitia. aut hujusmodi coetus.
qui potestatem habeant eas abrogandig ne salus populi
interim periclitetur.
llli novis mansus mecum
APuomsMus Lrx.
quod si leges aliæ super alias accumulatat in tam vasta
excreverint volumina. aut tanta confusione laboraverint
ut eas de integro retractare. et in corpus sanum et habile
redigere ex usu sitg id ante omnia agito. atque opus
ejusmodi opus heroicum esto z atque auctores talis operis
inter legislatores et instauratores rite et merito nume
rantor.
Lx.
llujusmodi legum expurgatio. et digestum novum.
quinque rebus absolvitur. Primo. omittantur obsoleta.
quæ dustinianus antiquas fabulas vocat beinde ex anti
-nomiis recipiantur probatissimæ. aboleantur contrariæ.
vlaertio homoionomiæ. sive leges quæ idem sonant atque
nil aliud sunt quam iterationes ejusdem rei. expunganL
tur g atque una quæpiam ex iis. quæ maxime est perfecta.
retineatur vice omnium. quarta si quæ legum nihil
determinent sed quæstiones tantum proponant easque
relinquant indecisas. similiter facessant Postremo. quæ
verbosæ inveniuntur et nimis prolixæ. contrahantur magis
in arctum.
LxL
omnino vero ex usu fuerit in novo digesto legum.
leges pro jure communi receptas. quæ tanquam imme
moriales sunt in origine sua. atque ex altera parte statuta
de tempore in tempus superaddita. seorsum digerere et
componerez cum in plurimis rebus. non eadem sit in
jure dicendo. juris communis et statutorum intcrpretatio
et administratio. ld quod fecit rllrebonianus in bigesto
et codice
LxrL
verum in hujusmodi legum regeneratione. atque struc
tura novas veterum legum atque librorum legis verba
aaa
seo ms avemas-ris scmurmnuim trita. vnL

prorsus et textum retinetoz licet per centones et portiones

exiguas eas excerpere necesse fueritz ea deinde ordine
.contexito. Pltsi enim fortasse commodius. atque etiam.
si ad rectam rationem respiciat melius hoc transigi posset
.per textum novum. quam per hujusmodi consarcina
tionemg tamen in legibus non tam styluset-descriptim
quam auctoritas. et hujus patronus antiquitas spectanda
est. Alias videri possit hujusmodi opus scholasticum
potius quiddam. et methodus. quam corpus legum impe
rantium
. LxnL -
consultum fuerit in novo digesto legum. vetera volu
mina non prorsus deleri et in oblivionem cedere. sed in
bibliothecis saltem manereg licet usus eorum vulgaris et
promiscuus prohibeatur. litenim in causis gravioribus.
non abs re fuerit legum præteritarum mutationet et
series consulere et inspicereg ac certe solenne est anti
quitatem præsentibus aspergere Movum autem hujus
modi corpus legum ab iis. qui in politiis singulis habent
potestatem legislatoriam. prorsus confirmandum estg ne
forte prætextu veteres leges digerendi. leges novæ im
ponantur occulto.
Lxrv.
optandum esset ut hujusmodi legum instauratio illis
temporibus suscipiatur. quæ antiquioribus. quorum acta
et opera retractant literis et rerum cognitione præstite
rint quod secus in opere dustiniani evenit infelix
res namque est cum ex judicio et delectu ætatis minus
prudentis et eruditæ antiquorum opera mutilentur et
recomponantun veruntamen sæpe necessarium est quod
non opt1mum.
Atque de legum obscuritate. quæ a nimia et confusa
earum accumulatione fit hæc dicta sint. dam de de
scriptione earum ambigua et obscura. dicendum

llli nnsonrrrronn LSSuM PnkPLlixA ar onscvnm

ApnonlsMus Lxv.
llescriptio legum obscura oritur. aut ex loquacitate et
verbositate earumg aut rursus ex brevitate nimiag aut
ex prologo legis cum ipso corpore legis pugnante.
cxa nLj na Auemanrrs sciam-mitum aiel
LxvL
ne obscuritate vero legum. quæ ex earum descriptione
prava oritur. jam dicendum est. Loquacitas. quæ in
perscribendo leges in usum venit et prolixitas non placet
Meque enim. quod vult et captat ullo modo assequitut
sed contrarium potius. cum enim casus singulos parti
culares verbis appositis et propriis persequi et exprimere
contendat majorem inde sperans certitudinemg e contra
quæstiones multiplices parit de verbis g ut difficilius pro
cedat interpretatio secundum sententiam legis fquæ sanior
est et veriorj propter strepitum verborum.
LxvrL
Meque propterea nimis concisa et affectata brevitas.
majestatis gratia. et tanquam magis imperatoria. pro
banda esta præsertim his seculis. ne forte sit lex instar
regulæ Lesbiæ. Mediocritas ergo assectanda estg et
verborum exquirenda generalitas bene terminatag quæ
licet casus comprehensos non sedulo persequatur. attamen
non comprehensos satis perspicue excludat
LxvllL
ln legibus tamen atque edictis ordinariis et politicis.
in quibus ut plurimum. nemo jurisconsultum adhibet
sed suo sensui confidit omnia fusius explicari debent et
ad captum vulgt tanquam digito monstrari. i
Lxrx.
Meque nobis prologi legum. qui inepti olim habiti -
sunt et leges introducunt disputantes non jubentes. uti
que placerent si priscos mores ferre possemus Sed pro
logi isti legum plerunque fut nunc sunt temporaj neces
sario adhibentut non tam ad explicationem legis.lquam
instar suasionis. ad perferendam legem in comitiis. et
rursus ad satisfaciendum populo. quantum fieri potest
tamen prologi evitentur. et lex incipiat a jussione.
Lxx.
lntentio et sententia legit licet ex præfationibus et
præambulis fut loquunturj non male quandoque elicia
tura debet
peti attamenSæpe
latitudo
enimaut extensio ejus
præambulum ex illis
arripit minime
nonnulla ex i
ne me AuoMsurrs scrnurmuum cLmvnL
maxime plausibilibus et speciosis ad exemplum. cum lex
tamen multo plura complectaturg aut con-tra. lex restrin
git et iimitat complura. cujus limitationis rationem irro
præambulo iuscri non fuerit opus quare dimensio et
latitudo legis ex corpore legis petendaz nam præambulum
sæpe aut ultra aut citra cadit
LxxL
list vero genus perscribendi leges valde vitiosum. cum
scilicet casus. ad quem lex collimat. fuse exprimitur in
præambuloz deinde ex vi verbi ctalisj aut hujusmodi re
lativi. corpus legis retro vertitur in præambulum. unde
præambulum inseritur et incorporatur ipsi legi z quod et
obscurum est. et minus tutumg quia non eadem adhiberi
consuevit diligentia in ponderandis et examinandis verbis
præambuli. quæ adhibetur in corpore ipsius legis
liane partem de incertitudine legum. quæ ex mala
descriptione ipsarum ortum habet fusius tractabimus.
quando de interpretatione legum postea agemus. Atque
de descriptione legum obscura hæc dicta sintz jam de
modis enucleandi juris dicendum.
llli Moms nnucLnArxm armis. ur foLLllMnl Amamum
APnomsMus LxxrL
Modi enucleandi juris. et tollendi dubia. quinque sunt
lioc enim fit. aut per perscriptiones judiciorum g aut per
scriptores authenticosg aut per libros auxiliares g aut per
prælectionesg aut per responsa. sive consulta prudentum.
liæc omnia. si bene instituantun præsto erunt magna
legum obscuritati subsidia.
nu Punsculpriouu aumcronum
APuomsMus Lxxm.
Ante omnia. judicia reddita in curiis supremis et prin
cipalibus atque causis gravioribus. præsertim dubiis.
quæque aliquid habent difficultatis aut novitatis. diligenter
et cum fide excipiunto. dudicia enim anchoræ legum
sunt. ut leges reipublicæ. . i
- Lxxrv.
. Modus hujusmodi judicia excipiendi. et in scripta re
ferendi. talis esto. casus præciseg judicia ipsa exacte
eum uLj ne AuoManrrs scmnrunum aes
perscribito z rationes judiciorum. quas adduxeruntjudices
adjicitoz casuum. ad exemplum adductorum. auctorita
tem cum casibus principalibus ne commiscetoz de advo
catorum per-orationibus nisi quidpiam in iis fuerit admo
dum eximium. sileto.
Lxxv.
Personæ. quæ hujusmodi judicia excipians ex advo-.
eatis maxime doctis sunto. et honorarium liberale ex pub
lico excipiunto. iudices ipsi ab hujusmodi perscriptio
nibus abstinenter ne forte opinionibus propriis addicti.
et auctoiitate propria fretL limites referendarii transcen
dant. -
LxxvL
dudicia illa. in ordine et serie temporis digeritog non
per methodum et titulos. Sunt enim scripta ejusmodL
tanquam historiæ. aut narrationes legum. Meque solum
acta ipsa. sed et tempora ipsorum. judici prudenti lucem
praebent
ne scnrprronrnus nurnnnrrcls

APliolllSMuS Lxxvrn
lix legibus ipsis quæ jus commune constituuntg de
inde. ex constitutionibus sive statutisg tertio loco. ex ju
diciis perscriptis corpus juris tantummodo constituitor.
Præter illa. alia authentica. aut nulla sunto. aut parce
recipiuntor.
LxxvnL
Mihii tam interest certitudinis legum de qua nunc
tractamusj quam ut scripta authentica infra fines mode
ratos coerceantus et facessat multitudo enormis aucto
rum et doctorum in jureg unde laceratur sententia legum.
judex fit attonitus processus immortales atque advocatus
ipse. cum tot libros perlegere et vincere non possit. com
pendia sectatur. glossa fortasse aliqua bonag et ex
scriptoribus classicis pauci. vel potius scriptorum pauco
rum pauculæ portiones recipi possint pro authenticis
iieliquorum nihilominus maneat usus nonnullus in biblio
thecis ut eorum-tractatus inspiciant judices aut advocati.
cum opus fueritz sed in causis agendis in foro citare eos
non permittitor. nec in auctoritatem transeunto.
mi llli AuoMnnrrs scmnrmnuih cL11s.vm.

llli Lnmrs AvxlLl AklkllS.

APnomsMus Lxxrx.
At scientiam juris. et practicam. auxiliaribus libris ne
nudanto. sed potius instruunto. li sex in genere sunto.
institutiones. ne verborum significatione ne regulis
juris. Antiquitates legum. -Summæ. Agendi formulæ.
Lxxx. r
Præparandi sunt juvenes et novitii. ad scientiam et
ardua juris altius et commodius haurienda et imbibenda.
per institutiones. lnstitutiones illas ordine claro et per
spicuo componito. ln illis ipsis universum jus privatum
percurritoz non alia omittendo. in aliis plus satis immo
rando. sed ex singulis quædam breviter delibando. ut ad
corpus legum perlegendum acce.ssuro. nil se ostendat
prorsus novum. sed levi aliqua notione præceptum. dus
publicum in institutionibus ne attingito s verum illud ex
fontibus ipsis hauriatur.
LxxxL
commentarium de vocabulis juris conficito. ln ex
plicatione ipsorum. et sensu reddendo. ne curiose nimis
aut laboriose versatorz neque enim hoc agitur. ut defini
tiones verborum quærantur exacte. sed explicationes tan
tum. quæ legendis juris libris viam aperiant faciliorem.
lllractatum autem istum per literas alphabeti ne digerito
ld indici alicui relinquitoz sed collocentur simul verbalt
quæ circa eandem rem versanturg ut alterum alteri sit
juvamento ad intelligendum.
LxxxrL
Ad certitudinem legum facit csi quid aliudj tractatus
bonus et diligens de diversis regulis juris. ls dignus
est qui maximis ingeniis. et prudentissimis juriseonsultis
committatur. Meque enim placent. quæ in hoc genere
extant. colligendæ autem sunt regulæ. non tantum no
tæ et vulgatæ. sed et aliæ magis subtiles et reconditæa
quæ ex legum et rerum judicatarum harmonia extrahi
possintg quales in rubricis optimis quandoque inveniun
tur g suntque dictamina generalia rationis. quæ per ma
terias legis diversas percurrunn et sunt tanquam saburra
juris.
calami na Auemzuris scmurmuum tas
LxxxnL
At singula juris scita. aut placita. non intelligantur
pro regulis. ut fieri solet satis imperite. l-loc enim si re
ciperetut quot leges. tot regulæz lex enim nil aliud.
quam regula imperans. verum eas pro regulis habeto.
quæ in forma ipsa justitiæ hærentg unde. ut plurimum.
per jura civilia diversarum rerumpublicarum cædem re-.
gulæ fere reperiunturg nisi forte propter relationem ad
formas politiarum varient
Lxxxrv.
Post regulam. brevi et solido verborum complexu enun
ciatam. adjiciantur exempla. et decisiones casuum maxime
luculentæ ad explicationemg distinctiones et exceptiones
ad limitationemg cognata ad ampliationem ejusdem re
gulæ. .
Lxxxv.
llecte jubetur. ut non ex regulis jus sumaturg sed ex
jure quod est regula fiatz neque enim ex verbis regulæ
petenda est probatio. ac si esset textus legisz regula
enim legem fut acus nautica polosj indicat non statuit
LxxxvL .
Præter corpus ipsum juris. juvabit etiam antiquitates
legum invisere g quibus licet evanuerit auctoritas. manet
tamen reverentia Pro antiquitatibus autem legum ha
beantur scripta circa leges et judiciag sive illa fuerint
edita. sive noni quæ ipsum corpus legum tempora præ
cesserunt liarum siquidem jactura facienda non est.
ltaque ex iis utilissima quæque excerpito cmulta enim
invenientur inania et frivolaj eaque in unum volumen
redigitoz ne antiquæ fabulæ. ut loquitur rllrebonianut
cum legibus ipsis misceantur.
LxxxvrL
Practicæ vero plurimum interest ut jus universum
digeratur ordine in locos et titulosg ad quos subito cprout
dabitur occasioj recurrere quis possit veluti in promp
tuarium paratum ad præsentes usus. l-lujusmodi libri
summarum. et ordinant sparsit et abbreviant fusa et
prolixa in lege cavendum autem est ne summæ istæ
reddant homines promptos- ad practicam. cessatores in
defi ma averit-mus- scmnrmaum trita. vm.
scientia ipsa. narum enim officium est tale. ut ex iis
recolatur jus. non perdiscatur. Summæ autem omnino
magna diligentia. fide. et judicio sunt conficiendæ. ne
furtum faciant legibus.
LxxxvnL
Pormulas agendi diversas in unoquoque genere colli
gito. Mam et practicæ hoc interestg et certe pandunt
illæ oracula et occulta legum. Sunt enim non pauca.
quæ latent in legibusz at in formulis agendi. melius et
fusius perspiciunturg instar pugni et palmæ.
lll-1 nnsponsls liil consul/ris

APnonrsMus Lxxxut
nubitationes particularet quæ de tempore in tempus
emergunt dirimendi et solvendi aliqua ratio iuiri debet
burum enim est ut ii. qui ab errore cavere cupiant du
cem viæ non inveniant verum ut actus ipsi periclitentut
neque sit aliquis ante rem peractam juris prænoscendi
modus .
xc.
ltcsponsa prudentum. quæ petentibus dantur de jure.
sive ab advocatis sive a doctoribut tanta valere auctori
tate. ut ab eorum sententia judici recedere non sit licitum.
non placet .lura a juratis judicibus sumunto.
xcL
rllentari judicia per causas et personas fictas. ut eo
modo experiantur homines qualis futura sit legis norma.
non placet ncdecorat enim majestatem legum et pro
prævaricatione quapiam censenda est. .ludicia autem
aliquid habere ex soenag deforme est.
xcrL
.ludicum igitur solummodo tam judicia. quam responsa
et consulta sunto. illa de litibus pendentibus g hæc de
arduis juris quæstionibus in thesi. iila consulta. sive in
privatis rebus. sive in publicis. a judicibus ipsis ne poscito
fid enim si fiat judex transeat in advocatumj sed a prin
cipe. aut statu. Ab illis ad judices demandentun dudices
vero. tali auctoritate freti. disceptationes advocatorum.
vel ab his. quorum interest adhibitorum. vel a judicibus
cum nLj nia AvoManrls scmixrmnum qm
ipsis. si opus sit assignatorum. et argumenta ex utraque
parte. audiuntog et re deliberata jus expediunto et de
elaranto. consulta hujusmodi inter judicia referunto et
edunto. et paris auctoritatis sunto.
mi PuznLncrlomnus
APnomsMus xcnL
Prælectiones de jure. atque exercitationes eorum. qui
juris studiis incumbunt et operam dant ita instituuntor
et ordinanton ut omnia tendant ad quæstiones et contro
versias de jure sedandas potius. quam excitaudas. Ludus
enim fut nunc fitj fere apud omnes instituitur et aperi
tur. ad altercationes. et quæstiones de jure multiplicandas.
tanquam ostentandi ingenii causa. Atque hoc vetus est
malum. litenim etiam apud antiquos gloriæ fuit tan
quam per sectas et factiones. quæstiones complures de jure
magis foveres quam extinguere ld ne fiat provideto.
ma vAciLLArronn sumcronum
APuomsMus xc1v.
vacillant judicia. vel propter immaturam et præfes
tinam sententiamg vel propter æmulationem curiariung
vel propter malam et imperitam perscriptionem judicio
rumg vel propter viam præbitam ad rescissionem eorum
nimis facilem et expeditam. itaque providendum est ut
judicia emanent matura -deliberatione prius habitag at
que ut curiæ se invicem revereanturg atque ut judicia
perscribantur fideliter et prudenter g utque via ad rescin
denda judicia. sit arcta. confragosa. et tanquam murici
bus strata.
xcv.
Si judicium redditum fuerit de casu aliquo in aliqua
curia principalt et similis casus intervenerit in alia curia.
ne procedito ad judicium. antequam fiat consultatio in
collegio aliquo judicum majore dudicia enim reddita si
forte rescindi necesse sit saltem sepeliuntor cum honore
s xcvL
ut curiæ de jurisdictione digladientur et confiictentur.
humanum quiddam estg eoque magis. quod per ineptam
quandam sententiam cquod boni et strenui sit judicis.
ampliare jurisdictionem curiæj alatur plane ista intem
periet et calcar addatut ubi fræno opus est. ut vero.

.-
tes nu Auemnnrrs scmurrAnvM.-- cLmvma
ex hac animorum contentions curia-s judicia utrobique
reddita cquæ nil ad jurisdictionem pertinentj libenter
rescindant. intolerabile malum. et a regibus aut senatu.
aut politia. plane vindicandum. Pessimi enim exempli
res est. ut curiæ. quæ pacem subditis præstans inter se
duella exerceant.
xcvrL
Mon facilis esto aut proclivis ad judicia rescindenda
aditus per appellationes aut impetitiones de errors aut
revisus et similia. keceptum apud nonnullos est. ut lis
trahatur ad forum superius tanquam res integrag judicio
inde dato seposito. et plane suspenso. Apud alios vero-.
ut judicium ipsum maneat in suo vigors sed executio
ejus tantum cesset. Meutrum placet. nisi curiæ. in quibus
judicium redditum sit. fuerint humiles et inferioris ordi
nisz sed potius ut et judicium stes et procedat ejus
executiog modo cautio detur a defendente de damnis et
expensis si judicium fuerit rescissum.
Atque hic titulus de certitudine legum. ad exemplum
digesti reliqui cquod meditamurj sufficieh dam vero
doctrinam civilem cquatenus eam nobis tractare visum estj
conclusimusg atque una cum ea philosophiam humanamz
sicut etiam cum philosophia humana philosophiam in
genere. rllandem igitur paululum respirantes atque ad
ea. quæ prætervecti sumus oculos retrofiectentes hunc
tractatum nostrum non absimilem esse censemus sonis
illis et præludiis quæ prætentant musici. dum fides ad
modulationem concinnantz quæ ipsa quidem auribus in
gratum quiddam et asperum exhibentg at in causa sunt.
ut quae sequuntur omnia sint suavioraz sic nimirum nos
in animum induximus ut in cithara musarum concin-n
nanda. et sxd-harmoniam veram redigenda. operam na
varemus quo ab aliis postea pulsentur chordæ. meliore
digito aut plectro. Sane. cum nobis ante oculos propo
namus temporum horum statum. in quibus literæ jam ter
tio ad mortales videntur rediissez et una diligenter lin
tueamur quam variis jam nos inviserint instructæ præsiL
diis et auxiliisz qualia sunt. ingeniorum nostri temporis
complurium acumen et sublimitasg eximia illa monu
menta scriptorum veterum. quæ veluti tot faces nobis
cum mil ne Auomnnrrs scmnrrmnum cies

prælucentg ars typographies libros eujuscunque fortunæ

hominibus larga manu suppeditansg oceani sinus laxati.
et orbis ex omni parte peragratus unde experimenta
plurima priscis ignota comparuerunt. et ingens accessit
naturali historiæ cumulusg otium. quo ingenia optima in
regnis et provinciis iSuropæ ubique abundans cum nego
tiis minus his in locis implicentur homines quam aut
firæci. propter populares status aut propter ditionum
amplitudinem komani solebantg pax. qua fruitur hoc
tempore liritannia. hispania. italia. etiam nunc Sallia.
et aliæ regiones non paucæg consumptio et exinanitio
omnium. quæ videntur excogitari aut dici posse circa
controversias religionis quæ tot ingenia jam diu diver
terunt a cæterarum artium studiisg summa et exeellens
majestatis tuæ eruditio. cui ftanquam Phoenici volucresj
aggregant se undique ingeniag proprietas denique illa
inseparabilis quæ tempus ipsum sequitus ut veritatem
indies parturiatg hæc finquamj cum cogitamus non pos
sumus non in eam spem animum erigers ut existimemus
tertiam hanc literarum periodum duas illas priores apud
Sræcos et liomanos longointervallo superaturamg mo
do saltem homines et vires suas atque defectus etiam vi
rium suarum probe et prudenter nosse velintg atque alii
ab aliis inventionis lampada. non contradictionis torres
accipiant. atque inquisitionem veritatis pro incepto no
bili. non pro delectamento aut omamento putentz atque
opes ac magnificentiam impendant in res solidas et exi
mias non in pervulgatas et obvias Ad labores meos
quod attinet. si cui libeat in eorum reprehensions aut
sibi. aut aliis placere. veterem certe et ultimæ patientiæ
petitionem exhibebunt illiz t verbers sed audif iie
prehendant homines quantum libuerit. modo attendant
et perpendant. quæ dicuntur. Appellatio sane legitima
fuerit clicet res fortasse minus ea indigebitj si a primis
cogitationibus hominum ad secundas provocetus et ab
ævo præsenti ad posteros. veniamus nunc ad eam sci
entiam. qua caruerunt duæ illæ priscæ temporum periodj
cneque enim tanta illis felicitas concessa estj sacram dico
et divinitus inspiratam theologiam. cunctorum laborum
ac peregrinationum humanarum sabbatum ac portum no
bilissimum l
 PltAMclScl
lSASoMlS llli vlllluLAMlq vlcucoMrrls
SAMcrPl ALPAML

ma

blSMlrllAvllli liil1 AllSMlSMPlS

SSllSMPlAltMM
Lllilik nonus

An ltlSSliM SullM.

cAPurr PklMuM.

rxnrlrlonns .PPllSoLoSLS lMSPlnAPS oMlffllMfllllt rAxruM

Amrus nr An bnSlblillAfA rmAz nocrnmAM llli macr
nMo usu nnrroms lillMAMzl-l lll mvlms i noctrmnAM nil
alumnus unrrxrrs m civrrnrrz piilli liil lilMAMAPloMlSS

scmmunAnuM

dAM vero crex optimej cum carina parva. qualis nostra

esse potuit universum ambitum. tam veteris quam novi
orbis. scientiarum circumnavigaverit cquam secundis ven
tis et cursu. posterorum sit judiciumj quid superest. nisi
ut vota. tandem perfuncti. persolvamusf At restat ad
huc theologia sacra. sive inspirata. veruntamen si eam
tractare pergamus exeundum nobis foret e navicula ra-i
tionis humanæ. et transeundum-in llcclesiæ navem. quæ
sola acu nautica divina pollet ad cursum recte dirigen
dum. lxi-eque enim suiiicient amplius stellæ philosophiæe
cAP. Lj na AuoMnnrrs scmnrmnuan isl
quæ hactenus præcipue nobis aifulserunt z itaque par fo
ret. silentium quoque in hac re colere. quamobrem
partitiones legitimas circa eam omittemus g pauca tamem
pro tenuitate nostra. etiam in hanc conferemus. loco vo
torum. ld eo magis facimus quia in corpore theologiæ
nullam prorsus regionem. aut tractum plane desertum
aut incultum. invenimusz tanta fuit hominum diligentia
in seminandis. aut tritico. aut zizaniis.
lllres igitur proponemus theologiæ appendices quæ
non de materia per theologiam informata. aut informan
da. sed tantummodo de modo informationis tractentr
Meque tamen circa eos tractatus fut in reliquis consue
vimusj vel exempla subjungemus. vel præcepta dabimus.
ld theologis relinquemus z sunt enim illa fut diximusj in
star votorum tantum.
l. Prærogativa llei totum hominem complectitur g
nec minus ad rationem. quam ad voluntatem humanam.
extenditurz ut homo scilicet in universum se abneget. et
accedat neo. quare. sicut legi divinæ obedire tenemun
licet reluctetur voluntas g ita et verbo bei iidem habere.
licet reluctetur ratio. litenim. si ea duntaxat credamus.
quæ sunt rationi nostræ consentanea. rebus assentimur.
non auctori g quod etiam suspectæ fidei testibus præstare
solemus. At fides illa. quæ Abrahamo t imputabatur ad
justitiamli de hujusmodi re extitit. quam irrisui habebat
Sarahz quæ in hac parte imago quædam erat rationis
naturalis quanto igitur mysterium aliquod divinum
fuerit magis absonum et incredibileg tanto plus in cre
dendo exhibetur honoris bem et fit victoria fidei nobilior.
litiam et peccatores quo magis conscientia sua gravan
tur. et nihilominus fidem de salute sua in bei misericor
dia collocant. eo neum majore aiiiciunt honorez omnis
autem desperatio neo pro contumelia est. quinetiam.
si attente rem perpendamus. dignius quiddam est cre
deres quam scire. qualiter nunc scimus in scientia enim
mens humana patitur a sensu. qui a rebus materiatis re
silitg in fide autem anima patitur ab anima. quæ est
agens dignius Aliter se res habet in statu gloriæz tunc
siquidem cessabit fides. atque i cognoscemus. sicut et
cogniti sumusf .
concludamus igitur theologiam sacram ex verbo et
rss nu AueMnxrrs scmarmnum tum rx.
oraculis net non ex lumine naturæ aut rationis dictamine.
hauriri debere. Scriptum est enim. t coeli enarrant glo
riam nei zi at nusquam scriptum invenitut t coeli enar
rant voluntatem lleif ne illa pronunciatut fAd legem
et testimonia. si non fecerint secundum verbum istud.v
etc. Meque hoc tenet tantum in grandibus illis myste
riis. de beitate. creatione. redemptione. verum pertinet
etiam ad interpretationem perfectiorem legis moralis g
f biligite inimicos vestros. benefacite his. qui oderunt vosf
etc. t ut sitis filii Patris vestri. qui in coelis est qui pluit
super justos et injustosf quæ certe verba plausum illum
merentur z f Mec vox hominem sonatf Siquidem vox est
quæ lumen naturæ superat quinetiam videmus poetas
ethnicos. præsertim cum pathetice loquantur. expostulare
non raro cum legibus et doctrinis moralibus cquæ tamen
legibus divinis multo sunt indulgentiores et solutioresj ac
si naturæ libertati cum malignitate quadam repugnentz
- lit quod natura remittit
lnvida jura negant -
lta llendamis lndusad Alexandri nuntios r i Se inaudisse
quidem aliquid de nomine Pythagoræ. et aliorum sapi
entum e Srræciag et credere illos fuisse viros magnosg
vitio tamen illo laborasse. quod scilicet nimia in reveren
tia et veneratione habuissent rem quampiam fantasticam.
quam legem et morem vocitabantf quare nec illud
dubitandum. magnam partem legis moralis sublimiorem
esse. quam quo lumen naturæ ascendere possit. verun
tamen quod dicitut habere homines. etiam ex lumine et
lege naturæ. notiones nonnullas virtutis.vitii. justitiæ. in
juriæ. boni. malia id verissimum est. Motandum tamen
lumen naturæ duplici significatione accipit Primo. quate
nus oritur ex sensu. inductione. ratione. argumentit se
cundum legis coeli ac terræz secundo. quatenus animæ
humanæ interno affulget instinctit secundum legem con
scientiæg quæ scintilla quædam est et tanquam reliquiae
pristinæ et primitivæ puritatis ln quo posteriora sensu
præcipue particeps est anima lucis nonnullæ. ad perfecti
onem intuendam et discemendam legis moralis g quæ ta
vitia lux
men non prorsus
quadamtenus clara sitquamide
redarguat sed ejusmodi. ut potius
officiis plene in
cAP. Lj ne Auenanrrs scmnrmnuu ies
formet quare religio. sive mysteria spectes sive mores.
pendet ex revelatione divina.
Attamen usus rationis humanæ in spiritualibus multi
plex sane existit ac late admodum patet Meque enim
sine causa est quod Apostolus religionem appellaverit
t rationalem cultum beif liecordetur quis ceremonias
et typos veteris legisz fuerunt illæ rationales et significa
tivæ. longe discrepantes a ceremoniis idololatriæ et ma
giæ. quæ tanquam surdæ et mutæ erant nihil docentes
plerunque. imo ne innuentes quidem. Præcipue chris
tiana fides. ut in omnibus. sic in hoc ipso eminet quod
auream servet mediocritatem circa usum rationis et dis
putationis cquæ rationis proles estj inter leges ethnico
rum et Mahomett quæ extrema sectantur. lteligio si
quidem ethnicorum fidei aut confessionis constantis nihil
habebatg contra in religione Mahometi omnis disputatio
interdicta estg ita ut altera erroris vagi et multiplicisg
altera vafræ cujusdam et cautæ imposturæ. faciem præ se
feratg cum sancta fides christiana rationis usum et dis
putationem csed secundum debitos finesj et recipiat et
rejiciat
humanæ rationis usus. in rebus ad religionem spec
tantibut duplex est-z alter in explicatione mysteriig alter
in illationibut quæ inde deducuntur. quod ad mysteri
orum explicationem attinet videmus non dedignari beum
ad infirmitatem captus nostri se demittere. mysteria sua
ita explicando. ut a nobis optime ea possint percipi g at
que revelationes suas in rationis nostræ syllepses et no
tiones veluti inoculando. atque inspirationes ad intellec
tum nostrum aperiendum sic accommodandm quemad
modum figura clavis aptatur figuræ seræ. qua tamen
in parte nobis ipsis deesse minime debemus z cum enim
beus ipse opera rationis nostræ in illuminationibus suis
utaturg etiam nos eandem in omnes partes versare debe
mus. quo magis capaces simus ad mysteria recipienda et
imbibendag modo animus ad amplitudinem mysteriorum
pro modulo suo dilatetur. non mysteria ad angustias ani
mi constringantun i 1
quantum vero ad illationes g nosse debemus. relinqui
nobis usum rationis et ratiocinationis cquoad mysteriaj
secundarium quendam et respectivum. non primitivum et
voL. vlL Pr
est ns AuoMl-mrrs scmurmnum tum 1x.
absolutum. Postquam enim articuli et principia religio
nis jam in sedibus suis fuerint locata. ita ut a rationis ex
amine penitus eximanturg tum demum conceditur ab illis
illationes derivare ac deducers secundum analogiam ip
sorum. ln rebus quidem naturalibus hoc non tenet.
Mam et ipsa principia examini subjiciunturg per inducti
onem. inquam. licet minime per syllogismum z atque ea
dem illa nullam habent cum ratione repugnantiam. ut ab
eodem fonte. tum primæ propositiones tum mediæ. dedu
cantur. Aliter fit in religioneg ubi et primæ propositio
nes authypostatæ sunt. atque per se subsistentesz et rur
sus non reguntur ab illa ratione. quæ propositiones con
sequentes deducit. Meque tamen hoc fit in religione sola.
sed etiam in aliis scientiis tam gravioribus quam leviori
bus ubi scilicet propositiones primariæ placita sint. non
posita z siquidem et in illis rationis usus absolutus esse
non potest. videmus enim in ludis puta schaccorum.
aut similibus primas ludi normas et leges mere positivas
esse et prorsus
vocari. ad placitumg quas
oporteat zlutrecipi. non inetdisputationem
vero vineas perite lusum
instituas id artificiosum est et rationalez eodem modo fit
et in legibus humanis g. in quibus haud paucæ sunt maxi
mæ fut loquunturj hoc est. placita mera juris quæ auc
toritate magis quam ratione nituntur g neque in discep
tationem veniuntz quid vero sit justissimum. non absoluts
sed relative choc est. ex analogia illarum maximarumj id
demum rationale est. et latum disputationi campum præA
bet. rllalis igitur est secundaria illa ratis quæ in theo
logia sacra locum habes quæ scilicet fundata est super
placita bei
Sicut vero rationis humanæ in divinis usus est duplex.
ita et in eodem usu duplex excessus Alter. cum in mo
dum mysterii curiosius quam par est. inquiritur. Altes
cum illationibus æqua tribuitur auctoritas ac principiis
ipsis Mam et Micodemi discipulus videri possis qui per
tinacius quærat z f auomodo possit homo nasci. cum sit
senexli lit discipulus Pauli neutiquam censeri possit.
qui non quandoque in doctrinis suis inserat. fligo. non
dominus g . aut illud. l Secundum consilium meum z 1 si
quidem illationibus plerisque stylus iste conveniet lta
que nobis res salubris videtur et imprimis utilis si tracta
cAP. Lj ms Avamznrls scmnrmnvm aas
tus instituatur sobrius et diligens. qui de lusu rationis hu
manæ in theologicis utiliter præcipiat. tanquam divina
quædam dialecticaz utpote quæ futura sit instar opiatæ
cujusdam medicinæ. quæ non modo speculationum. quibus
schola interdum laborat inania consopiatg verum etiam
controversiarum furores. quæ in licclesia tumultus cient.
nonnihil mitiget. lijusmodi tractatum inter desiderata
ponimusg et Sophronem. sive de legitima usu rationis
humanæ in divinis. nominamus.
a lnterest admodum pacis licclesiæ. ut foedus chris
tianorum. a Servatore præscriptum in duobus illis capi
tibus. quæ nonnihil videntur discrepantia. bene et clare
expliceturz quorum alterum sic definit g t qui non est no
biscum. .est contra nos in alterum autem sicg tqui contra
nos non est. nobiscum estf lix his liquido patet. esse
nonnullos articulos. in quibus qui dissentit. extra foedus
statuendus sita alios vero. in quibus dissentire liceat. sal
vo fædere. vincula enim communionis christianæ pon
untur. i una lides. unum baptismaj etc. Mori unus ri
tus. una opinio. videmus quoque tunicam salvatoris
inconsutilem extitisseg vestem autem Plcclesiæ versicolo
rem. Paleæ in arista separandæ sunt a frumentog at zi
zania in agro non protinus evellenda. Moses. cum cer
tantem reperisset jfiggvptium cum lsraelita. non dixit.
l cur certatis ffi sed gla io evaginato Plgyptium interfecitz
at cum lsraelitas duos certantes vidisset. quamvis fieri
non potuit. ut utrique causa justa contingeret ita tamen
eos alloquiturg tPratres estis. cur certatis r l-lis itaque
perpensis. magni videatur res et momenti et usus esse.
ut definiatur. qualia sint illa. et quantæ latitudinisv quæ
ab licclesiæ corpore homines penitus divellant. et a com
munione fidelium e1iminent. quod si quis putet. hoc
jam pridem factum esse. videat ille etiam atque etiam.
quam sincere et moderate. lllud interim verisimile est.
eum. qui pacis mentionem fecerit. reportaturum respon
sum illud lehu ad nuntium ft Munquid pax est. lehu n
quid tibi et paci P rllransi et sequere mei cum non
pax. sed partes. plerisque cordi sunt. Mobis nihilominus
visum est tractatum de gradibus unitatis in civitate lleL
ut salubrem et utilem. inter desiderata reponere. .
S. cum Scripturarum sacrarum circa theologiam in
isti ma AceMnnrrs scmnrmkum tum 1x.
formandam tantæ sint partes. de earum interpretatione
imprimis videndum. Meque nunc de auctoritate eas in
terpretandi loquimur. quæ in consensu licclesiæ firmatur.
sed de modo interpretandi. ls duplex estz methodicusi
et solutus litenim latices isti divini. qui aquis illis ex
puteis .lacobi in infinitum præstant similibus fere hau
riuntur et exhibentur modis. quibus aquæ naturales ex
puteis solentz hæ siquidem. aut sub primum haustum in
cisternas recipiuntut unde per tubos complures ad usum
commode diduci possuntg aut statim in vasa infundun
tur. subinde prout opus est utendæ. Atque modus ille
prior methodicus theologiam nobis tandem peperit scho
lasticamg per quam-doctrina theologica in artem. tan
quam in cisternam. collecta estg atque inde axiomatum
et positionum rivuli in omnes partes sunt distributi. At
in interpretandi modo soluto duo interveniunt excessus
Altet ejusmodi præsupponit in Scripturis perfectionem.
ut etiam omnis philosophia ex earum fontibus peti de
beatg ac si philosophia alia quævis. res profana esset et
ethnica. Mæc intemperies in schola Paracelsi præcipue.
nec non apud alios invaluitz initia autem ejus e liabbi
nis et cabalistis defluxerunt verum istiusmodi ho
mines non id assequuntur quod voluntz neque enim ho
norem. ut putant scripturis deferuntg sed easdem po
tius deprimunt et polluunt coelum enim materiatum.
et terram. qui in verbo bei quæsiverit de quo dictum
estg ccoelum et terra pertransibunt verbum autem
meum non pertransibitfj is sane transitoria inter æterna
temere persequitur. quemadmodum enim theologiam
in philosophia quærere perinde est ac si vivos quæras
inter mortuos z ita e contra philosophiam in theologia
quærere non aliud est quam mortuos quærere inter vi
vos. Alter autem interpretandi modus cquem pro ex
cessu statuimusj videtur primo intuitu sobrius et castusg
sed tamen et Scripturas ipsas dedecorat et plurimo lic
clesiam aiiicit detrimento. ls lest fut verbo dicamusj
quando Scripturæ divinitus inspiratæ eodem. quo scripta
humana. explicantur modo. Meminisse autem oportet
lleo Scripturarum auctori duo illa patere. quæ humana
ingenia fugiunt z secreta nimirum cordis. et successiones
temporis - quamobrem. cum Scripturarum dictamina
quam ms AuoMnnrrs somnrmnmm tav
talia sint. ut ad cor scribantun et omnium scculorum vi
cissitudines complectanturg cum æterna et certa præ
scientia omnium hæresium. contradictionuim et status
licclesiæ varii et mutabilis tum in communi. tum in elec
tis singulisg interpretandæ non sunt solummodo secun
dum latitudinem et obvium sensum loci g aut respiciendo
ad occasionem. ex qua verba erant prolatag aut præcise
ex contextu verborum præcedentium et sequentiumg aut
contemplando scopum dicti principalemg sed sic. ut in
telligamus complecti eas. non solum totaliter aut col
lective. sed distributivel etiam in clausulis et vocabulis
singulis. innumeros doctrinæ rivulos et venas. ad lSccle--
siæ singulas partes. et animas fidelium. irrigandas. ligre
gie enim observatum est. quod responsa salvatoris nos
tri. ad quæstiones non paucas ex iis. quæ proponebantun
non videntur ad rem. sed quasi impertinentia. cujus
rei causa duplex estz altera. quod cum cogitationes
eorum. qui interrogabant non ex verbis. ut nos homines
solemus. sed immediate et ex sese cognovisset. ad cogi
tationes eorum. non ad verba responditz altera. quod
non ad eos solum locutus est. qui tunc aderantgsed ad
nos etiam. qui vivimus. et ad omnis ævi ac loci homines. .
quibus evangelium fuerit iprædicandumz quod etiam in
aliis Scripturæ locis obtinet.
fiis itaque prælibatis. veniamus ad tractatum euml
quem desiderari statuimus. inveniuntur profecto inter
scripta theologica. libri controversiarum nimio pluresg
theologiæ ejus. quam diximus positivam. massa ingens t
loci communesg tractatus speciales g casus conscientiæ g
con-ciones et homiliæg denique prolixi plurimi in libros
Scripturarum commentarii. quod desideramus autem
est hujusmodiz collectio scilicet succincta. sana. et cum
judicio. annotationum et observationum super textus
Scripturæ particularesg neutiquam. in locos communes
excurrendo. aut controversias persequendo. aut in artis
methodum eas redigendo. sed quæ plane sparsæ sint et
nativæ. lles certe in concionibus doctioribus se quando
que ostendens. quæ ut plurimum non perennantg sed
quæ in libros adhuc non coaluit. qui ad posteros trans
eant. certe. quemadmodum vinag quæ sub primam
calcationem molliter defluuntg sunt suaviora. quam quæ
a torculari exprimunturg quoniam hæc ex acino et cute
rss na Auemanrrs somni-unum tum rx.
uvæ aliquid sapiantz similiter salubres admodum ac sua
ves sunt doctrinaea quæ ex scripturis leniter expressis
emanant nec ad controversias aut locos communes tra
huntur. liujusmodi tractatum emanationes Scriptura
rum nominabimus.

.lAM itaque mihi videor confecisse globum exiguum

orbis intellectualit quam potui fidelissimeg una cum de
signatione et descriptione earum partium. quas industria
et laboribus hominum. aut non constanter occupatas. aut
non satis excultas. invenio. quo in opere. sicubi a sen
tentia veterum recesserim. intelligatur hoc factum esse
animo proficiendi in melius. non innovandi. aut migran
di in aliud. Meque enim mihimetipsi. aut argumentm
quod in manibus habeo. constare potui. nisi plane decre
tum mihi fuisset aliorum inventit quantum in me fuerit
addere. cum tamen non minus optaverim. etiam inventa
mea ab aliis in posterum superari. quam autem in hac
re æquus fuerim. vel ex hoc apparetg quod opiniones
meas proposuerim ubique nudas et inermes. neque alie
næ libertati. per confutationes pugnacet præjudicare
contenderim Mam in iit quæ recte a me posita sunt
subest spes id futurum. ut si in prima lectione emergat
scrupulus aut objectio. at in lectione iterata responsum
se ultro sit exhibiturumz in iis vero. in quibus mihi er
rare contigit certus sum nullam a me illatam esse vim
veritati. per argumenta contentiosa g quorum ea fere est
natura. ut erroribus auctoritatem concilient recte inven
tis derogent Siquidem ex dubitatione error honorem
acquiritg veritas patitur repulsam. interim in mentem
venit responsum illud rllhemistoclit qut cum ex op
pido parvo legatus quidam magna nonnulla perorasset
hominem perstrinxitg f Amice. verba tua civitatem desi
deranti certe objici mihi rectissime posse existimo. quod
verba mea seculum desiderentz seculum forte integrum
ad probandumg complura autem secula ad perficiendum.
Attamen. quoniam etiam res quæque maxime initiis suis
debentut mihi satis fuerit sevisse posteris et neo im
mortaliz cujus Mumen supplex precon per Pilium suum
et Servatorem nostrum. ut has. et hisce similes. intellec
tus humani victimas. religiont tanquam sale. respersat
et gloriæ suæ immolatat propitius accipere dignetun
 novus oliSlS ScllSMllllAltuM.
sive

lllSSlPnkArPA.

Lm. rL
flammas naturæ. sive historia præter-generationum.
vincula naturæ. sive historia mechanica.
historia inductiva. sive historia naturalis in ordine ad
condendam philosophiam.
oculus Polyphemt sive historia literarum
lolistoria ad prophetias.
Philosophia secundum parabolas antiquas
Lm. llL
Philosophia prima. sive de axiomatibus scientiarum com
munibus.
Astronomia viva.
Astrologia sana.
continuatio problematum naturalium.
Placita antiquorum philosophorum
Pars metaphysicæ de formis rerum.
Magia naturalis. sive deductio formarum ad opera
lnventarium opum humanarum.
catalogus polychrestorum.
Llk- 1v.
fllriumphi hominis. sive de summitatibus naturæ humanæ
Physiognomia corporis in motu.
narrationes medicinales.
Anatomia comparata.
ne curatione morborum habitorum pro insanabi1ibus.
ne euthanasia exteriore.
ne medicinis authenticis.
imitatio thermarum naturalium.
Pilum medicinale.
ne prolongando curriculo vitæ.
ne substantia animæ sensibilis.
ne nixibus spiritus in motu voluntario.
ne differentia perceptionis et sensus.
ftadix perspectivæ. sive de forma lucis.
 .

Mo novus onms scmnrmkum

LllL v.
lixperientia literata. sive venatio Panis
organum novum.
rllopicæ particulares
lilenchi idolorum
ne analogia demonstrationum
Lns vL
ne notis rerum.
grammatica philosophans
rllraditio lampadis sive methodus ad filios
ne prudentia sermonis privati.
colores boni et mali apparentis tam simplicis quam
comparati -
Antitheta rerum.
Pormulæ minores orationum.
Lns vrL
Satira seria. sive de interioribus rerum.
Seorgica animi. slve de cultura morum
Liis vnL
Amanuensis vitæ. sive de occasionibus sparsis
Paber fortunæ. sive de ambitu vitæ.
consul paludatus sive de proferendis imperii finibus
ldea justitiæ universalis sive de fontibus juris
. Lm. rx.
Sophron. sive de legitimo usu rationis humanæ in divinis
lrenæus sive de gradibus unitatis in civitate llei.
vtres coelestes sive emanationes Scripturarum

.Sequitur secunda pars lusrAuaArroms quæ artem

ipsam interpretandi naturam. et verioris adoperationis
intellectus exhibetz neque earn ipsam tamen in corpore
tractatus justig sed tantum digestam per summas in
aphorismos
rmrs voLuMmrs snrrrML

Loudiniz rrypls cn woodfalL Angel courtl Skinner Streeh

liii-iii
 il illud 1 r
.. tj cy .- haec

j . .ggp
t x . .
a- . . me
wxesg v se . q
. . m k . . ibi