1.

Definisati osnovne parametre hrapavosti

-Rmax - maksimalna visina neravnina
-Ra – Srednja aritmeticka odstupanja od srednje linije profila
-Rz – Srednja visina neravnina
2. Adhezivno, abrazivno i zamorno habanje su posledica: interakcije izmedju cvrstih elemenata TMS-a
odnosno pojava deformacija i frikcionih veza u zonama kontakta.
Tribohemijsko habanje je posledica: interakcije treceg elementa TMS-a odnosno sredine u kojoj se
kontakt ostvaruje sa druga dva elementa.
3. Skicirati krivu habanja i oznaciti karakteristicne faze(ima dole)

4. Pod pojmom tribomehanicki sistem podrazumeva se: sistem cija se funkcija odvija kroz interakciju
povrsina koje se relativno krecu.
Skicirati semu jednog tribomehanickog sistema:(dole)

5.Strukturu tribomehanickog sistema cine:

- Elementi - E = {a1, a2, a3,....,aN}
- Karakteristike elemenata - K = {k (ai)}
- Interakcije elemenata - I = {I (ai,aj)}
6. Osnovne funckije maziva su:
-Smanjenje trenja i habanja,
-Hladjenje komponenti sistema,
-Zastita od korozije elemenata sistema,
-Zastita od prodiranja razlicitih kontaminenata u zonu kontakta,
-Prenosa snage i kretanja,
-Zaptivanja izmedju zone visokog pritiska i zone niskog pritiska u hidraulicnim sistemima,
-Elektroizolacije.
7. Granicno podmazivanje se najcesce javlja kod tribomehanickih sistema koji rade sa:
-velikim opterecenjima
-pri visokim temperaturama,
-malim brzinama.
8. Nacrtati Stribekovu krivu:(dole)
9. Hidrodinamicko podmazivanje predstavlja:pozeljni oblik podmazivanja kontaktnih elemenata.
10. Elastohidrodinamicko podmazivanje predstavlja vid (potpunog) podmazivanja i standardno se
definise kao podmazivanje pri kome su trenje i debljina filma za podmazivanje odredjeni elasticnim
svojstvima materijala elemenata u kontaktu, kao i reoloskim svojstvima sredstva za podmazivanje.
Elastohidrodinamicko podmazivanje se javlja kod konformnih/nekonformnih povrsina (zaokruzi). -
NEKONFORMNIH
11. Sa aspekta prakticne primene najznacajnije su tri vrste maziva:
-ulja za podmazivanje
-mazive masti
-cvrsta maziva
12. Od cega se sastoji ulje za podmazivanje? Sastav ulja za podmazivanje: Bazno ulje + Aditivi
13. Viskoznost je: osnovna fizicka velicina ulja i predstavlja meru unutrasnjeg otpora tecenju fluida.
Iskazuje se kao: dinamicka ili kinematska.
Indeks viskoznosti je: empirijski neimenovani broj koji pokazuje kako se viskoznost ulja za podmazivanje
menja sa promenom temperature.
Tribologija je nauka i tehnologija o procesima trenja, habanja i podmazivanja.
Trenje predstavlja otpor relativnom kretanju elemenata u kontaktu i zahteva utrosak odredjene kolicine
energije za njegovo savladavanje.
Habanje se najčešće definiše kao progresivan proces gubitka materijala sa kontaktnih slojeva elemenata
tribomehaničkih sistema. Procesom habanja dolazi do rasipanja masa i rasipanja energije. Rasipanje
enegije posledica je pojave trenja u zonama kontakta, dok rasipanje masa u sistemu dovodi do habanja
elementa sistema.
Klasifikacija habanja
-sa aspekta vrste relativnog kretanja(habanje pri klizanju, kotrljanju...)
-sa aspekta elemenata u interakciji(metali,nemetali...)
-sa aspekta dominantnog mehanizma
Mehanizmi habanja: -adhezija;-abrazija;-zamor;-tribohemija.
Kriva habanja: Najopštiji oblik krive habanja, ima tri karakteristična dela:
1. inicijalno habanje (period uhodavanja) – I faza,
2. period umerenog habanja – II faza, i
3. period katastrofalnog habanja – III faza.

Identifikacija procesa habanja vrsi se preko parametara koji mogu biti linijski, povrsinski i zapreminski.
Adhezivno, abrazivno i zamorno habanje su posledica interakcije izmedju čvrstih elemenata TMS-a
odnosno pojava deformacija i frikcionih veza u zonama kontakta
Tribohemijsko habanje je posledica interakcije treceg elementa TMS-a odnosno sredine u kojoj se
kontakt ostvaruje sa druga dva elementa.
Tribomehanički sistem: Pod pojmom tribomehanički sistem podrazumeva se sistem čija se funkcija
odvija kroz interakciju površina koje se relativno kreću.
Vrste tribomehaničkih sistema:
• Tribomehanički sistemi u obradnim procesima
• Tribomehanički sistemi za vodjenje kretanja
• Tribomehanički sistemi za prenos snage
• Tribomehanički sistemi za prenos informacija
Primeri tribomehanickih sistema(sema):
Tribomehanički sistem je skup elemenata povezanih: strukturom i funkcijom.
Strukturu tribomehaničkog sistema čine: S = { E, K, I }
• Elementi - E = {a1, a2, a3,....,aN}
• Karakteristike elemenata - K = {k (ai)}
• Interakcije elemenata - I = {I (ai,aj)}
Vrste tribomehaničkih sistema
• Sistemi kod kojih su glavne ulazne i izlazne fizičke veličine - kretanje, rad i informacije
• Sistemi kog kojih su glavni ulaz i izlaz dati tokom materijala kroz sistem
Vrste odstupanja od idealne površine:
 Makrogeometrijska – oblik i dimenzije neravnina na površinama čvrstih tela (neparalelnost
površina, valovitost)
 Mikrogeometrijska – posledica obradnih procesa (izbrazdanost, hrapavost)
 Nanogeometrijska – geometrijske granice i nepravilnosti kristalne i molekularne strukture
Od makrogeometrijskih nepravilnosti koje se javljaju na aktivnoj površini mašinskih elemenata, najčešće
je prisutna VALOVITOST.
Pod valovitošću površina podrazumevaju se naravnine koje se javljaju na površinama u valovima
(talasima) približno jednakog koraka i visine. Pri tome je korak vala (rastojanje između dva vrha vala)
znatno veće od visine vala.

Pod hrapavošću površina čvstih tela podrazumevaju se naravnine čije je međusobno rastojanje relativno
malo, a čije visine mogu biti veoma različite.
U odnosu na pravac praćenja razlikuje se poprečna i uzdužna hrapavost.
Poprečna hrapavost se prati i meri u pravcu normalnom na tragove obrade (u pravcu pomoćnog
kretanja), a uzdužna duž tragova obrade (u pravcu glavnog kretanja).
Poprečna hrapavost je u normalnim uslovima obrade metala rezanjem, veća od uzdužne, i merodavna je
za ocenu kvaliteta obrađene površine.
Prema našem standardu HRAPAVOST se definiše kao skup neravnina koje obrazuju reljef površine u
granicama odabranog isečka, takve veličine da su eliminisane greške oblika i valovitosti.
Osnovni parametri hrapavosti su:
 Maksimalna visina neravnina Rmax,
 Srednja aritmetička odstupanja od srednje linije profila Ra,
 Srednja visina neravnina Rz.
Pre nego što se definišu osnovni parametri hrapavosti neophodno je definisati sledeće veličine:
Referentna dužina l, je minimalna dužina isečka profila, neophodna za pouzdano definisanje
hrapavosti na kojoj je eliminisan uticaj drugih vrsta nepravilnosti (valovitost, greške oblika i dr.).
Srednja linija profila, je linija koja seče profil površine tako da je u granicama referentne dužine, zbir
kvadrata odsupanja svih tačaka profila minimalan.
Gornja linija profila površine prolazi kroz najvišu tačku profila i ekvidistantna je srednjoj liniji profila
na referentnoj dužini l.
Donja linija profila površine prolazi kroz najnižu tačku profila i ekvidistantna je srednjoj liniji profila
na referentnoj dužini l.
Dopunski parametri hrapavosti površina:
Najveća visina ispupčenja Rp, predstavlja rastojanje između gornje i srednje linije profila
Najveća visina udubljenja Rv
Stepen punoće profila K, K=Rv/Rmax
Dužina nošenja profila lp, je zbir odsečaka, u granicama referentne dužine, koje profil odseca na pravoj,
paralelnoj sa srednjom linijom profila.
Kriva nošenja profila predstavlja grafičku interpretaciju zavisnosti dužine nošenja profila površine od
nivoa ravni sečenja profila.
PODMAZIVANJE I MAZIVA:
Podmazivanje je osnovna aktivnost preventivnog održavanja tehničkih sistema i definiše se kao primena
određenog sredstva sa ciljem da se smanji sila trenja, a samim tim i habanje i oštećenje kliznih površina.
Materijal na kliznim površinama kojim se postižu ti efekti predstavlja mazivo.
Osnovna funkcija ulja za podmazivanje u tribomehaničkom sistemu je tribološke prirode i sastoji se u
razdvajanju direktnog dodira kontaktnih površina koje se relativno kreću – zadatak podmazivanja u
užem smislu.
FUNKCIJE MAZIVA:
-Smanjenje trenja i habanja,
-Hlađenje komponenti sistema i
-Zaštita od korozije elemenata sistema.
-Zaštita od prodiranja različitih kontaminenata u zonu kontakta,
-Prenosa snage i kretanja
-Zaptivanja između zone visokog pritiska i zone niskog pritiska u hidrauličnim sistemima,
-Elektroizolacije.
Podmazivanje je od suštinskog značaja za pouzdano funkcionisanje opreme.
Stepen razdvajanja površina: λ = h / Ra' ,gde su: λ - relativna debljina maziva, Ra'=(Ra12+Ra22)0.5,
Ra1 i Ra2 - srednje aritmetičko odstupanje profila hrapavosti kontaktnih površina, h - debljina
sloja maziva,

Vrste podmazivanja s obzirom na stepen razdvajanja, odnosno debljinu sloja maziva mogu se
definisati dve bazne : potpuno i nepotpuno podmazivanje.

Potpuno podmazivanje se realizuje na različite načine:

Dovođenjem fluida pod pritiskom:
 hidrostatičko podmazivanje i
 gasno-statičko podmazivanje
Samogenerisanjem unutrašnjeg pritiska u fluidu:
 Hidrodinamičko podmazivanje,
 Elasto-hidrodinamičko podmazivanje i
 Gasno-dinamičko podmazivanje.
NEPOTPUNO PODMAZIVANJE
Nepotpuno podmazivanje nastaje u uslovima formiranja sloja maziva čija debljina nije dovoljna da
onemogući direktan kontakt površina. Ono se ispoljava u dva vida:
 Granično podmazivanje i
 Mešovito podmazivanje.
Stribec-ova kriva

Granicno podmazivanje: Granično podmazivanje je vrsta nepotpunog podmazivanja kod koje su veličina
trenja između površina u relativnom kretanju i veličina habanja određene svojstvima površina i fizičko-
hemijskim svojstvima maziva.Granično podmazivanje se najčešće javlja kod tribomehaničkih sistema koji
rade sa velikim opterećenjima, pri visokim temperaturama, a malim brzinama.

Mešovito podmazivanje: Režim mešovitog podmazivanja predstavlja kombinaciju graničnog i

hidrodinamičkog podmazivanja. Kontakt se odvija delimično preko mikroneravnina sa adsorbovanim
monomolekularnim ili višemolekularnim slojevima, a delimično preko uspostavljenog sloja maziva.
Gde je prisutno mešovito podmazivanje? Ovaj vid podmazivanja susreće se kod zupčastih parova,
kugličnih i valjčastih kotrljajih ležaja, zaptivki, pa čak i konvencionalnih kliznih ležaja.
Hidrodinamicko podmazivanje: Kod hidrodinamičkog podmazivanja klizne površine su razdvojene
dejstvom unutrašnjeg pritiska u filmu tečnosti, koji se stvara usled relativnog kretanja kontaktnih
površina. S obzirom na to, hidrodinamičko podmazivanje predstavlja poželjni oblik podmazivanja
kontaktnih elemenata.
Elastohidrodinamicko podmazivanje: Elastohidrodinamičko podmazivanje (EHDP) predstavlja vid
potpunog podmazivanja. Standardno se definiše kao podmazivanje pri kome su trenje i debljina filma za
podmazivanje određeni elastičnim svojstvima materijala elemenata u kontaktu, kao i reološkim
svojstvima sredstva za podmazivanje.

Uslovi nastanka elastohidrodinamičkog podmazivanja: Za razliku od hidrodinamičkog podmazivanja,

čije nastajanje pretpostavlja konformne kontaktne površine u relativnom kretanju, elastohidrodinamičko
podmazivanje nastaje u uslovima izražene geometrijske nekonfornosti, tj. tzv. Hertz-ov kontakt.

Gde se javlja elastohidrodinamičko podmazivanje: Kotrljajni ležaji, zupčanici i bregasti mehanizami,

tipični predstavnici tribomehaničkih sistema sa elastohidrodinamičkim podmazivanjem, izrađuju se od
materijala sa velikim modulom elastičnosti, kao što su konstrukcioni čelici i keramike.
MAZIVA:
Prema funkciji razlikuju se dve osnovne grupe maziva:
-Konstrukciona maziva koja se posmatraju kao element konstrukcije mašina.
-Tehnološka maziva koja se primenjuju pri obradi metala rezanjem i deformacijom u cilju
podmazivanja i hlađenja alata i materijala koji se obrađuje
Prema agregatnom stanju maziva se dele na: gasovita, tečna, polučvrsta i čvrsta..
Vrste maziva: Sa aspekta praktične primene najznačajnije su sledeće tri vrste naziva:ULjA ZA
PODMAZIVANJE,MAZIVE MASTI i ČVRSTA MAZIVA.

Sastav ulja za podmazivanje: Bazno ulje+Aditivi=Ulje za podmazivanje

Zavisno od porekla i načina dobijanja bazna ulja mogu biti:

- Mineralna (konvencionalna)
- Sintetička (ekonvencionalna) i
- Biljna bazna ulja.
Funkcije ulja za podmazivanje: Ulja za podmazivanje su tečna maziva. Pored osnovne podmazujuće
funkcije, kojom se smanjuje trenje i habanje, ulja za podmazivanje obavljaju i druge funkcije, kao što su:

 funkcije odvođenja toplote iz kontaktne zone (tj. funkcija hlađenja),

 zaštite od rđe, korozije i oksidacije i
 specifične funkcije prenosa snage i zaptivanja između zone visokog pritiska i zone niskog
pritiska u hidrauličnim sistemima, ili elektroizolacije u elktrotransformatorima.

Aditivi: Aditivi su materije koje se dodaju mazivima u cilju poboljšanja ili obezbeđivanja nekih novih
osobina maziva, čime se povećavaju eksploataciono-tehnička svojstva.
Antioksidanti: Ulja za podmazivanje reaguju sa kiseonikom, posebno pri visokim temperaturama.
Intenzitet ovog procesa poznatog kao oksidacija zavisi od sledećih faktora: aeracija,temperatura, voda,
metalni katalizatori.

Inhibitori rđe su polarni molekuli, koji se hemijski vezuju za površine formirajući barijeru u obliku filma
koji sprečava prodiranje vode i reagovanje sa gvožđem. Kao tipični inhibitori koriste se sledeći aditivi:

-sulfonati, -fosfati, -organske kiseline, estri i amini.

Antihabajući aditivi i aditivi za visoke pritiske: Ovi aditivi imaju funkciju zaštite elemenata
tribomehaničkih sistema od habanja u uslovima graničnog podmazivanja. Mogu se izdvojiti tri generacije
ulja za podmazivanje.

Disperzanti su polarni molekuli koji obmotavaju čestice mulja i čađi i sprečavaju njihovu aglomeraciju i
deponovanje na kontaktnim površinama.

Deterdženti pomažu zaštiti zagrejanih površina (klipovi, prstenovi, ventili...) od depozita koji se formiraju
u procesu unutrašnjeg sagorevanja.

Inhibitori pene: Štiti ulje za podmazivanje od formiranja trajne pene.

Viskoznost je osnovna fizička veličina ulja i predstavlja meru unutrašnjeg otpora (unutrašnjeg trenja)
tečenju fluida. Iskazuje se kao dinamička ili kinematska.

Indeks viskoznosti: Ideks viskoznosti je empirijski neimenovani broj koji pokazuje kako se viskoznost
ulja za podmazivanje menja sa promenom temperature.

Neutralizacioni broj predstavlja pokazatelj kiselosti ili baznosti ulja.

 MAZIVE MASTI:

Masti su polutečna do polučvrsta maziva koja se koriste za podmazivanje delova mehaničkih sistema
gde ulja, kao tečna maziva, iz tehničkih ili ekonomskih razloga ne zadovoljavaju. Osim funkcije
podmazivanja, mazive masti imaju ulogu zaptivanja sistema i sprečavanja prodiranja u kontaktnu zonu
korozionih i drugih kontaminenata, kao i smanjivanja buke u sistemima.

Bazno ulje+Uguscivaci+Aditivi=Maziva mast

Vrste uguscivaca: Sapunski i nesapunski

Čvrsto mazivo je materijal koji se kao prah ili tanak film koristi za zaštitu kliznih površina i smanjenje
trenja i habanja u procesu relativnog kretanja.

TRIBOMETAR:

Tribometar je laboratorijski uređaj sa elementima uprošćene geometrije, manje ili više kontrolisanim
uslovima ostvarivanja kontakta.

Tribometri se pre svega koriste za određivanje veličine koeficijenta trenja.

Vrste testova na tribometrima su:

-Testovi prihvatljivosti

-Hibridni testovi

-Modelska ispitivanja

Na tribometrima se uglavnom izvode modelska ispitivanja.

Kontakt između dva čvrsta elementa tribomehaničkog sistema može biti ostvaren u tački, po liniji i po
površini. U zavisnosti od načina na koji se ostvaruju ove tri vrste kontakta, razlikujemo sledeće tipove
tribometara:

- PIN ON DISK

-DISK ON DISK

-BLOCK ON DISK