Samyakgyan 2019-02

Jeer.efve.meb. 2545, efJe.meb.
2074 ISSN 0973-9459
mecÙei%eeve
mebmLeeefhekeâe SJeb MegYeeMeerJee&o :
SAMYAKGYAN
MONTHLY MAGAZINE
efnvoer ceeefmekeâ
YeejleieewjJe ieefCeveerØecegKe DeeefÙe&keâeefMejesceefCe ›eâ. efJe<eÙeeveg›eâceefCekeâe he=. ›eâ.

ßeer %eeveceleer ceeleepeer
1. mecheeokeâerÙe : pevceYetefce DeÙeesOÙee ceW DeelceefJeMegefæ
Founder & Auspicious Blessings :
Bharat Gaurav Ganini Pramukh Aryika keâe ceneve DeJemej 4
SHRI GYANMATI MATAJI 2. pevceYetefce DeÙeesOÙee ceW cenecemlekeâeefYe<eskeâ 5
meceeÙeespeve :
3. ØeLece leerLeËkeâj YeieJeeve $e+<eYeosJe : mebef#ehle heefjÛeÙe 7
Øe%eeßeceCeer DeeefÙe&keâejlve ßeer Ûeboveeceleer ceeleepeer
Co-ordination : 4. efÉleerÙe leerLeËkeâj YeieJeeve DeefpeleveeLe : mebe#f ehle heefjÛeÙe 11
Pragya Shramni Aryika Ratna 5. ÛelegLe& leerLeËkeâj YeieJeeve DeefYeveboveveeLe : mebe#f ehle heefjÛeÙe 11
SHRI CHANDNAMATI MATAJI
6. heeBÛeJeW leerLeËkeâj YeieJeeve megceefleveeLe : mebef#ehle heefjÛeÙe 12
efveoxMekeâ SJeb mecheeokeâ :
keâce&Ùeesieer heer"eOeerMe mJeefmleßeer jJeervõkeâerefle& mJeeceer peer 7. ÛeewonJeW leerLeËkeâj YeieJeeve DevebleveeLe : mebef#ehle heefjÛeÙe 12
Director & Editor : 8. $e+<eYeefieefj kesâ $e+<eYeosJe keâer keâLee (keâeJÙe keâLeevekeâ) 13
Karmayogi Peethadheesh Swastishri
Ravindrakirti Swami Ji
9. DeeefÙe&keâe ßeer jlveceleer ceeleepeer : Skeâ DeodYegle JÙeefòeâlJe 28
ØeyebOe mecheeokeâ :
[e@ . peer J eve ØekeâeMe pew v e
Managing Editor : 14 Je<eeX kesâ he§eeled
Dr. Jeevan Prakash Jain pevceYetefce DeÙeesOÙee ceW DeeÙeesefpele
Je<e& -45 YEAR -45
31 Heâgš Gòegbie YeieJeeve $e+<eYeosJe keâer
HeâjJejer -2019 FEBRUARY -2019
Debkeâ -8 ISSUE -8 Øeeflecee kesâ cenecemlekeâeefYe<eskeâ ceW
mecÙei%eeve efnvoer ceeefmekeâ keâe meomÙelee Megukeâ DeJeMÙe heOeejW
Jeeef<e&keâ meomÙelee Megukeâ 200/-®. efoveeBkeâ-10 ceeÛe& 2019
hebÛeJe<eeaÙe meomÙelee Megukeâ 1500/-®. efJemle=le peevekeâejer he=‰ ›eâceeBkeâ 5 hej heÌ{W~
mebj#ekeâ Megukeâ-12 Je<e& kesâ efueS 2500/-®.
hejce mebj#ekeâ Megukeâ-25 Je<e& kesâ efueS 11000/-®.
efMejesceefCe mebj#ekeâ DeepeerJeve 21000/-®.
Debkeâ-8 μ μ mecÙei%eeve (heâjJejer-2019) μ μ (3)
mecheeokeâerÙe....
pevceYetefce DeÙeesOÙee ceW DeelceefJeMegefæ keâe ceneve DeJemej
(hetpÙe ieefCeveer ßeer %eeveceleer ceeleepeer kesâ meeefVeOÙe ceW 10 ceeÛe& 2019 mes nesiee cenecemlekeâeefYe<eskeâ)
-[e@. peerJeve ØekeâeMe pewve
yebOegDeeW! nce meYeer kesâ ceOÙe Skeâ Ssmee ceneve DeJemej Dee jne nw, efpemeceW Yeeie ueskeâj nce Deheveer-Deheveer
DeelceeDeeW keâes efJeMegefæ Øeoeve keâj mekeâles nQ~ leerLeËkeâj YeieJevleeW keâer pevceYetefce ner Skeâ Ssmee mLeeve nesleer nw, peneB mes
leerLeËkeâj YeieJeeve kesâ cenecemlekeâeefYe<eskeâ keâe meewOece& Fvõ Éeje met$eheele efkeâÙee peelee nw~ peye-peye Yeer leerLeËkeâj YeieJevleeW
keâe pevce neslee nw, leye-leye meowJe meewOece& Fvõ YeieJeeve keâer pevceYetefce ceW Deekeâj megces® heJe&le keâer heeC[gkeâefMeuee hej
leerLeËkeâj yeeuekeâ keâe 1008 efJeMeeue cenekeâueMeeW mes pevceeefYe<eskeâ keâjlee nw~ osKee peeÙes, lees DeÙeesOÙee Skeâ Ssmeer ceneve
veiejer nw, peneB Devebleeveble leerLeËkeâjeW keâe pevce ngDee nw~ Jele&ceeve ceW Yeues ner ngC[eJemeefhe&Ceer keâeueoes<e kesâ keâejCe 5
leerLeËkeâjeW ves pevce efueÙee, uesefkeâve JeemleJe ceW Fleveer ceneve Deewj heefJe$e Yetefce nw, peneB Devebleevebleyeej meewOece& Fvõ keâe Deeieceve efJeMeeue JewYeJe
Deewj DemebKÙe Fvõ-FvõeefCeÙeeW kesâ meeLe neslee jne nw~ Ùener Jen Yetefce nw peneB DevebleeWyeej peye-peye leerLeËkeâj YeieJevleeW keâe pevce ngDee, leye-
leye ceelee kesâ Deebieve ceW Oevekegâyesj ves Deekeâj 15-15 cenerveeW lekeâ jlveeW keâer Je=ef° keâer nw~
Dele: Ssmeer ceneve hegCÙeMeeueer Deewj heefJe$e Yetecf e hej Jele&ceeve ceW ØeLece leerLeËkeâj YeieJeeve $e+<eYeosJe keâe pevce Ùegie keâer Deeefo ceW ngDee nw~ he§eeled
meceÙe-meceÙe hej YeieJeeve DeefpeleveeLe, YeieJeeve DeefYeveboveveeLe, YeieJeeve megceefleveeLe Deewj YeieJeeve DevebleveeLe keâe pevce DeÙeesOÙee keâer hegCÙeOeje hej
ngS nQ~ efJeMes<elee Ùen nw efkeâ Fme Ùegie ceW YeieJeeve $e+<eYeosJe kesâ meeLe Ùen DeÙeesOÙee keâer Yetecf e ØeLece leerLeËkeâj, ØeLece Ûe›eâJeleea, ØeLece keâeceosJe, ØeLece
ieCeOej, ØeLece ieefCeveer pewmeer ceneve DeelceeDeeW mes Yeer heefJe$e ngF& nw~ ØeLece leerLeËkeâj kesâ ™he ceW peneB YeieJeeve $e+<eYeosJe keâe pevce DeÙeesOÙee ceW ngDee,
JeneR ØeLece Ûe›eâJeleea Yejle Deewj ØeLece keâeceosJe yeengyeueer ves Yeer ÙeneR hej pevce ueskeâj Fefleneme keâes DeefJemcejCeerÙe yeveeÙee nw~ Yejle Ûe›eâJeleea kesâ veece
mes lees nceejs osMe keâe veece ner Yeejle peevee peelee nw~ Fmeer Øekeâej ØeLece ieCeOej Je=<eYemesve Deewj ØeLece ieefCeveer DeeefÙe&keâe yeÇeÿeer ceelee ves Yeer Fme Oejleer
hej pevce ueskeâj Fefleneme keâes mJeefCe&ce efkeâÙee nw~
Dele: Ssmeer ceneve leerLe& Yetefce DeÙeesOÙee ceW nce meyekeâes Skeâ megvenje DeJemej Øeehle nes jne nw, peye Fme meoer keâer meJeexÛÛe pewve meeOJeer
YeejleieewjJe efoJÙeMeefòeâ ieefCeveerØecegKe DeeefÙe&keâeefMejesceefCe ßeer %eeveceleer ceeleepeer kesâ meeefVeOÙe ceW 31 hegâš Gòegbie YeieJeeve $e+<eYeosJe Øeeflecee keâe
YeJÙeeleerYeJÙe cenecemlekeâeefYe<eskeâ keâjves keâe hegCÙe ueeYe efceuesiee~ hetpÙe ceeleepeer Skeâ Ssmeer meeOJeer nQ, efpevekeâer ØesjCee Deewj lehemÙee kesâ ØeYeeJe
mes Deepe MeeÕele leerLe&Yetefce DeÙeesOÙee keâe Ssefleneefmekeâ keâeÙeekeâuhe ngDee nw, pees nceejs Fefleneme kesâ efueS Fme meoer keâe meJee&efOekeâ cenlJehetCe& keâeÙe&
nw~ heeBÛeeW leerLeËkeâj YeieJevleeW keâer pevceYetefce šeWkeâeW hej efJeMeeue efpevecebefoj kesâ efvecee&Ce SJeb efJeMeeue ØeefleceeDeeW keâer hebÛekeâuÙeeCekeâ Øeefle‰e mes Deepe
Fme leerLe& keâe pees mebj#eCe, mebJeOe&ve leLee efJekeâeme ngDee nw, Jen Deeves Jeeueer MeleeefyoÙeeW lekeâ DeefJemcejCeerÙe jnsiee Deewj nceejer Deeies keâer heerÌ{er
meowJe ner Fme MeeÕele leerLe&Yetefce keâes Skeâ efJekeâefmele Deewj megboj leerLe&Yetefce kesâ ™he ceW oMe&ve-Jebove keâe DeJemej Øeehle keâjleer jnsieer~
yebOegDeeW! Ssmeer DeÙeesOÙee Yetecf e kesâ efJekeâeme keâer ØesjCeeœeesle hetpÙe ceeleepeer keâe cebieue Deeieceve 14 Je<eeX kesâ yeeo hegve: Fme DeÙeesOÙee veiejer ceW nes
jne nw~ Ùen Yeer Skeâ ceneve mJeefCe&ce Fefleneme nw~ Dele: hetpÙe ceeleepeer kesâ Fme cebieue Deeieceve hej efoiecyej pewve DeÙeesOÙee leerLe&#es$e keâcesšer Éeje
31 hegâš TBÛes YeieJeeve $e+<eYeosJe Øeeflecee keâe cenecemlekeâeefYe<eskeâ je°êÙr e mlej hej DeeÙeesepf ele efkeâÙee pee jne nw~ Ùen cenecemlekeâeefYe<eskeâ ceneslmeJe
efoveeBkeâ 10 ceeÛe& mes ØeejbYe neskeâj 29 ceeÛe& 2019 lekeâ ueieeleej Ûeuesiee~ 29 ceeÛe&, Ûew$e ke=â. veJeceer keâes YeieJeeve $e+<eYeosJe keâer pevcepeÙebleer Yeer YeJÙelee
kesâ meeLe ceveeÙeer peeÙesieer~ cenecemlekeâeefYe<eskeâ kesâ MegYeejbYe mes hetJe& 9 ceeÛe& keâes DeÙeesOÙee kesâ Fefleneme ceW efJeMeeue jLeÙee$ee keâe DeeÙeespeve efkeâÙee
peeÙesiee~ Dele: mecemle hee"keâeW mes DevegjesOe nw efkeâ ke=âheÙee 8 ceeÛe& keâes Deheves IejeW mes ØemLeeve keâjkesâ 9 ceeÛe& keâer Øeele: DeÙeesOÙee hengÛB eW~ 9 ceeÛe& keâes
jLeÙee$ee ceW Meeefceue nesJeW, leLee 10 ceeÛe& keâes YeieJeeve kesâ cenecemlekeâeefYe<eskeâ ceW Yeeie ueskeâj Deheveer Deelce efJeMegeæ f keâe ceneve DeJemej Øeehle keâjW~
Jele&ceeve ceW hetpÙe ceeleepeer keâe cebieue efJenej ceebieerlegib eer mes yegvosueKeC[ nesles ngS DeÙeesOÙee keâer Deesj nes jne nw~ Dele: yegvosueKeC[ Deewj ceOÙeØeosMe
ØeevleerÙe YeòeâeW kesâ efueS 21 ceeÛe&, nesueer keâe MegYe efoJeme efveOee&ejf le efkeâÙee ieÙee nw~ efpemeceW yegvosueKeC[ ØeevleerÙe Yeòeâpeve Deekeâj DeefYe<eskeâ keâj mekeâles
nQ~ Fmekesâ DeueeJee meYeer Yeòeâpeve Deheveer-Deheveer megeJf eOeevegmeej 10 ceeÛe& mes 29 ceeÛe& kesâ ceOÙe keâYeer Yeer Deekeâj YeieJeeve kesâ DeefYe<eskeâ keâe ueeYe ues
mekeâles nQ~ cenecemlekeâeefYe<eskeâ keâueMe Deejef#ele keâjves nsleg mechetCe& peevekeâejer mecÙei%eeve kesâ Deef«ece he=‰eW ceW oer ieÙeer nw~ Dele: Deehe Deheves-Deheves
heefjJeej mes Skeâ keâueMe DeJeMÙe Deejef#ele keâjkesâ hegCÙeueeYe uesJeW, Ssmee DevegjesOe nw~
cenecemlekeâeefYe<eskeâ ceneslmeJe kesâ meeLe ner hetpÙe ceeleepeer keâer ØesjCee mes YeieJeeve megceefleveeLe pevceYetecf e šeWkeâ hej YeieJeeve megceefleveeLe keâe megob j
efpevecebeof j Yeer efveefce&le efkeâÙee ieÙee nw Dele: Fme efpevecebeof j keâe hebÛekeâuÙeeCekeâ Øeefle‰e ceneslmeJe Yeer efleefLe-heâeuiegve ke=â. $eÙeesoMeer mes heâeuiegve Meg.
efÉleerÙee, efoveeBkeâ-4 ceeÛe& mes 8 ceeÛe& 2019 ceW DeeÙeesepf ele efkeâÙee ieÙee nw~ megceefleveeLe pevceYetecf e šeWkeâ hej efpevecebeof j efvecee&Ce, efpeveØeeflecee mLeehevee
leLee hebÛekeâuÙeeCekeâ Øeefle‰e ceneslmeJe keâe mechetCe& meewYeeiÙe mJe. ßeer yeerjyeue pewve efškewâleveiej kesâ megheg$e ßeer Delegue pewve heefjJeej ves Øeehle efkeâÙee nw~
Dele: FÛÚgkeâ cenevegYeeJe Fme hebÛekeâuÙeeCekeâ Øeefle‰e ceneslmeJe ceW Yeeie ueskeâj hegCÙe Deefpe&le keâj mekeâles nQ~ peÙeefpevesvõ!
(4) μ μ mecÙei%eeve (heâjJejer-2019) μ μ Debkeâ-8
ØeLece leerLeËkeâj YeieJeeve $e+<eYeoske : peerJeve heefjÛeÙe
Fmeer pecyetÉerhe ceW ces® heke&le mes heefMÛece keâer Deesj efkeosn #es$e ceW Skeâ ‘iebefOeue’ veece
keâe osMe nw~ pees efkeâ mkeie& kesâ meceeve MeesYeeÙeceeve nw~ Gme osMe ceW ncesMee ßeer efpevesvõ™heer
metÙe& GoÙe jnlee nw~ FmeerefueÙes keneB efceLÙeeÂef<šÙeeW keâe GÆke keâYeer veneR neslee~ Fme osMe kesâ
ceOÙe Yeeie ceW jpeleceÙe Skeâ efkepeÙeeOe& veece keâe yeÌ[e Yeejer heke&le nw~ Gme efkepeÙeeOe& heke&le keâer
Gllej ßesCeer ceW Skeâ Deuekeâe veece keâer ßes… hegjer nw~ Gme Deuekeâehegjer keâe jepee Deefleyeue veece
keâe efkeÅeeOej Lee, efpemekeâer ceveesnje veece keâer heeflekeÇlee jeveer Leer~ Gve oesveeW kesâ DeefleMeÙe
YeeiÙeMeeueer ‘ceneyeue’ veecekeâe heg$e Glhev>e ngDee~
efkeâmeer meceÙe YeesieeW mes efkejòeâ ngS cenejepe Deefleyeue ves jepÙeeefYe<eskeâhetke&keâ Dehevee
mecemle jepÙe ceneyeue heg$e keâes meeQhe efoÙee Deewj Deehe Deveskeâ efkeÅeeOejeW kesâ meeLe keve ceW
peekeâj oer#ee ues ueer~ ceneyeue jepee kesâ mkeÙebyegæ, ceneceefle, mebefYev>eceefle Deewj Meleceefle
veece kesâ Ûeej ceb$eer Les pees ceneyegefæceeve, me>sner Deewj oerIe&oMeer& Les~ FveceW mkeÙebyegæ
mecÙeiÂef<š Lee Skeb Mes<e leerveeW efceLÙeeÂef<š Les~ efkeâmeer meceÙe Deheves pevceieeb" kesâ Glmeke ceW
jepee ceneyeue efmebnemeve hej efkejepeceeve Les~ Gme meceÙe DeveskeâeW Glmeke, ve=lÙe, ieeve Deewj
efkeÉled ieesef…ÙeeB nes jner LeeR~ Dekemej heekeâj mkeÙebyegæ ceb$eer ves mkeeceer kesâ efnle keâer FÛÚe mes
pewve Oece& keâe ceeefce&keâ GheosMe efoÙee~ Gmekesâ keÛeveeW keâes megveves kesâ efueÙes DemeceLe& Yetlekeeoer
ceneceefle ceb$eer ves ÛeekeeËkeâ cele keâes efmeæ keâjles ngS peerke leòke keâe DeYeeke efmeæ keâj efoÙee~
yeewæceleevegÙeeÙeer mebefYev>eceefle ceb$eer ves efke%eevekeeo keâe DeeßeÙe ueskeâj peerke keâe DeYeeke keâjvee
Ûeene, Gmeves keâne-%eeve ner cee$e leòke nw Deewj meye YeÇcecee$e nw~ Fmekesâ yeeo Meleceefle ceb$eer
ves MetvÙekeeo keâe Dekeuecyeve ueskeâj mekeâue peieled keâes MetvÙecee$e efmeæ keâj efoÙee~
Fve leerveeW keâer yeeleW megvekeâj mkeÙebyegæ ceb$eer ves leerveeW kesâ Skeâevle ogjeieÇn keâes vÙeeÙe Deewj
Deeiece kesâ Éeje KeC[ve keâjkesâ meÛÛes mÙeeÉeoceÙe Deefnbmee Oece& keâer efmeefæ keâjkesâ GvnW
efve®llej keâj efoÙee Deewj jepee keâes heÇmev>e keâj efueÙee~ Fmekesâ yeeo efkeâmeer Skeâ efove mkeÙebyegæ
ceb$eer Deke=âef$ece ÛewlÙeeueÙe keâer kevovee kesâ efueÙes megces® heke&le hej ieÙee, keneB hengbÛe keâj Gmeves
henues heÇoef#eCee oer efHeâj Yeefòeâhetke&keâ yeej-yeej vecemkeâej efkeâÙee Deewj hetpee keâer~ ÙeLee›eâce mes
Yeõmeeue Deeefo keve keâer mecemle Deke=âef$ece heÇefleceeDeeW keâer kevovee keâer Deewj meewceveme keve kesâ ÛewlÙeeueÙe ceW yew" ieÙee~ Fleves ceW ner efkeosn
#es$e mes DeeÙes ngS, DeekeâeMe ceW Ûeueves keeues DeeefolÙeieefle Deewj DeefjbpeÙe veece kesâ oes ÛeejCe cegefve Dekeâmceeled osKes, kes oesveebs ner cegefve
‘ÙegiebOej’ Yeiekeeve kesâ mecekemejCe™heer mejeskej kesâ cegKÙe nbme Les~ ceb$eer ves G"keâj GvnW heÇoef#eCeehetke&keâ heÇCeece keâjkesâ hetpee Deewj mlegelf e keâer
Devevlej heÇMve efkeâÙee-ns mkeeefceved! efJeÅeeOej keâe jepee ceneyeue nceeje mkeeceer nw~ ken YekÙe nw Ùee DeYekÙe? cesjs Éeje mevceeie& Yeer ieÇnCe
keâjsiee Ùee veneR? Fme heÇM>e kesâ yeeo DeeefolÙeieefle veecekeâ DekeefOe%eeveer cegefve keânves ueies ns YekÙe! legcneje mkeeceer YekÙe ner nw~ ken legcnejs
keÛeveeW hej efkeMkeeme keâjsiee Deewj Deepe mes omekeW Yeke ceW pecyetÉerhe kesâ Yejle #es$e ceW heÇLece leerLeËkeâj nesiee~ Fmekesâ hetke&Yeke keâes legce megvees-
pecyetÉerhe kesâ ces® heke&le mes heefMÛece keâer Deesj efkeosn #es$e ceW ‘iebefOeuee’ osMe ceW efmebnhegj veiej nw keneb kesâ ßeer<esCe jepee keâer megvojer
jeveer mes peÙekecee& Deewj ßeerkecee& Ssmes oes heg$e ngS Les~ efhelee ves ÙeesiÙelee Deewj me>sn kesâ efveefcelle mes Úesšs heg$e ßeerkecee& keâes jepÙe os efoÙee~
leye peÙekecee& efkejòeâ neskeâj mkeÙebheÇYeg ieg® mes oer#ee ueskeâj leheMÛejCe keâjves ueiee Deewj efkeâmeer meceÙe DeekeâeMe ceeie& ceW peeles ngS cenerOej
efkeÅeeOej nesves keâe efveoeve keâj efueÙee~ Fleves ceW ner mehe& kesâ [meves mes cejkeâj legcneje mkeeceer ceneyeue ngDee nw~ Deepe jeef$e ceW Gmeves oes
mkeh>e osKes nQ~ legce peekeâj Gvekeâe Heâue keânkeâj Gmekesâ hetke& Yeke megveeDees~ Gmekeâe keâuÙeeCe nesves keeuee nw~
ieg® kesâ keÛeve mes ceb$eer keneb Deekeâj yeesues-jepeved~ Deeheves pees mkehve osKee nw efkeâ leerveeW cebef$eÙeeW ves keâerÛeÌ[ ceW [eue efoÙee Deewj
ceQves G"ekeâj efmebnemeve hej yew"eÙee mees Ùen efceLÙeelke kesâ kegâHeâue mes Deehe efvekeâuekeâj efpeveOece& ceW Dee ieÙes nwb~ otmejs mkeh>e ceW pees

Deeheves Deefi>e keâer pkeeuee #eerCe nesles osKeer Gmekeâe Heâue Deehekeâer DeeÙeg Skeâ ceen keâer Mes<e jner nw~ Deehe omekeW Yeke ceW leerLeËkeâj neWies
FlÙeeefo~ meejer yeeleW ceb$eer ves megvee oer~ jepee ceneyeue ves Yeer Deheves heg$e Deefleyeue keâes jepÙeYeej meeQhekeâj efmeækeâtš ÛewlÙeeueÙe ceW peekeâj
efmeæ heÇefleceeDeeW keâer hetpee keâjkesâ ieg® keâer mee#eerhetke&keâ peerkeveheÙe&vle kesâ efueÙes Ûelegjenej lÙeeie keâj meuuesKevee OeejCe keâj ueer Deewj
Oece&OÙeevehetke&keâ cejCe keâjkesâ SsMeeve mkeie& kesâ ßeerheÇYe efkeceeve ceW ueefueleebie veece keâe Gllece oske nes ieÙee~ peye Gmekeâer DeeÙeg he=Leòeâdke heuÙe
kesâ yejeyej jn ieÙeer leye Gmes mkeÙebheÇYee veece keâer Skeâ Deewj oskeer heÇehle ngF&~ DevÙe osefkeÙeeW keâer Dehes#ee ueefueleebie oske keâes Ùen oskeer efkeMes<e
hÙeejer Leer~ peye Gme oske keâer ceeuee Deeefo cegjPeeF& leye ce=lÙeg efvekeâš peevekeâj Meeskeâ keâjles ngS Fmekeâes DeveskeâeW oskeeW ves mecyeesOeve efkeâÙee
efpemekesâ Heâuemke™he Fme oske ves hevõn efove lekeâ efpeve ÛewlÙeeueÙeeW keâer hetpee keâer Deewj DeÛÙegle mkeie& keâer efpeve heÇefleceeDeeW keâer hetpee keâjkesâ
keneR hej ÛewlÙeke=#e kesâ veerÛes yew"keâj GÛÛemkej mes ceneceb$e keâe GÛÛeejCe keâjles ngS meuuesKevee mes cejCe keâes heÇehle nes ieÙee~
pecyetÉerhe kesâ ceneces® mes hetke& keâer Deesj efkeosn #es$e ceW heg<keâueekeleer osMe nw Gmekesâ GlheueKesškeâ veiej kesâ jepee kepeÇyeeng Deewj
jeveer kemebgOeje mes ken ueefueleebie oske ‘kepeÇpebIe’ vee cekeâ heg$e Glhev>e ngDee~ GOej Deheves heefle kesâ DeYeeke ceW ken heeflekeÇlee mkeÙebheÇYee Ún
cenerves lekeâ yejeyej efpevehetpee ceW lelhej jner~ heMÛeeled meewceveme keve mecyevOeer hetke& efoMee kesâ efpeve ceefvoj ceW ÛewlÙeke=#e kesâ veerÛes
hebÛehejces…er keâe mcejCe keâjles ngS meceeefOehetke&keâ heÇeCe lÙeeie efoÙes Deewj efkeosn #es$e keâer heg[b jerekf eâCeer veiejer kesâ jepee kepeÇovle keâer cenejeveer
ue#edceerceleer mes ‘ßeerceleer’ veece keâer keâvÙee Glhev>e nes ieÙeer~ keâeueevlej ceW efveefcellekeMe Fme kepeÇpebIe Deewj ßeerceleer keâe efkekeen nes ieÙee~
Fvekesâ GveÛeeme Ùegieue heg$e Glheve> ngS DeLe&eled Deªevekes heg$e Glhev>e ngS~ efkeâmeer meceÙe kes Deheves yeeyee kesâ meeLe oeref#ele nes ieS~
efkeâmeer meceÙe ßeerceleer kesâ efhelee Ûe›eâkeleer& kepeÇovle ves Úesšs mes heesles hegb[jerkeâ keâe jepÙeeefYe<eskeâ keâj efoÙee Deewj efkejòeâ neskeâj oer#ee
ues ueer~ Gme meceÙe ue#ceerceleer ceelee ves Deheveer heg$eer Deewj peceeF& keâes yegueeÙee~ Ùes oesveeW kewYeke kesâ meeLe hegb[jerefkeâCeer veiejer keâer Deesj Dee
jns Les~ ceeie& ceW efkeâmeer keve ceW ner heÌ[eke [euee~ keneB hej DeekeâeMe ceW ieceve keâjves keeues ßeerceeved oceOej Deewj meeiejmesve cegefve Ùegieue
kepeÇpebIe kesâ heÌ[eke ceW heOeejs~ Gve oesveeW ves keve ceW Deenej uesves keâer heÇefle%ee ueer Leer~ keneb kepeÇpebIe ves ßeerceleer kesâ meeLe vekeOeeYeefòeâ meefnle
efkeefOekeled Deenej oeve efoÙee Deewj hebÛeeMÛeÙe& keâes heÇehle ngS~ Devevlej GvnW keâbÛegkeâer mes efkeefole ngDee efkeâ Ùes oesveebs cegevf e nceejs ner Debelf ece heg$e
Ùegieue nwb~ jepee kepeÇpebIe Deewj ßeerceleer ves Gvemes Deheves hetke&Yeke megves Deewj Oece& kesâ cece& keâes mecePee~ Devevlej heeme ceW yew"s ngS vekegâue,
efmebn, keevej Deewj metkeâj kesâ hetke& Yeke megves~ Gve cegevf eÙeeW ves Ùen Yeer yeleeÙee efkeâ Deehe Dee"keW Yeke ceW $e+<eYeoske leerLeËkeâj neskeesies Deewj ßeerceleer
keâe peerke jepee ßesÙeebmekegâceej neWies~
efkeâmeer meceÙe kepeÇpebIe cenejepe jeveer meefnle Deheves MeÙeveeieej ceW meesÙes ngS Les GmeceW veewkeâjeW ves ke=â<Ceeie™ Deeefo mes efveefce&le Oethe
KesF& Leer Deewj kes veewkeâj jele ceW efKeÌ[efkeâÙeeB Keesuevee Yetue ieÙes, efpemekesâ efveefcelle OegSb mes keâC" ®BOekeâj kes heefle hel>eer oesveeW ner ce=lÙeg keâes
heÇehle nes ieÙes~ DeeMÛeÙe& nw efkeâ Yeesie meeceieÇer heÇeCeIeelekeâ yeve ieÙeer! kes oesveeW oeve kesâ heÇYeeke mes cejkeâj Gllejkegâ® veecekeâ Gllece YeesieYetecf e
ceW YeesieYetefceÙee nes ieÙes~ kes vekegâue Deeefo Yeer oeve keâer Devegceesovee mes Yeesie Yetefce keâes heÇehle nes ieÙes~
efkeâmeer meceÙe oes ÛeejCe cegefve DeekeâeMe ceeie& mes keneB YeesieYetefce ceW Glejs Deewj Fve kepeÇpebIe DeeÙe& Deewj ßeerceleer DeeÙe&e keâes
mecÙeioMe&ve keâe GheosMe osves ueies~ pÙes… cegefve yeesues, ns DeeÙe&! legce cegPes mkeÙebyegæ ceb$eer keâe peerke mecePees~ ceQves legcnW ceneyeue heÙe&eÙe
ceW pewve Oece& ieÇnCe keâjeÙee Lee~ Gve oesveeW ocheeflleÙeeW ves cegefveÙeeW kesâ heÇmeeo mes mecÙeioMe&ve ieÇnCe efkeâÙee Deewj DeeÙeg kesâ Devle ceW ÛÙegle
neskeâj F&Meeve mkeie& ceW ‘ßeerOej’ oske Deewj mkeÙebheÇYe veece kesâ oske ngS~ DeLee&led ßeerceleer keâe peerke mecÙeòeâdke kesâ heÇYeeke mes Œeer heÙe&eÙe Úes[Ì keâj
oske heo keâes heÇehle nes ieÙee~ Skeâ efove ßeerOej oske ves Deheves ieg® (mkeÙebyegæ ceb$eer kesâ peerke) heÇereflebkeâj cegefvejepe kesâ mecekemejCe ceW peekeâj
hetÚe-Yeiekeved! cesjs ceneyeue kesâ Yeke ceW pees leerve ceb$eer Les kes Fme meceÙe keâneB nQ? Yeiekeeve ves yeleeÙee efkeâ Gve leerveeW ceW mes ceneceefle Deewj
meefcYev>eceefle Ùes oes lees efveieeso mLeeve keâes heÇehle ngS nwb Deewj Meleceefle vejkeâ ieÙee nw~ leye ßeerOejoske ves vejkeâ ceW peekeâj Meleceefle kesâ peerke
keâes mecyeesefOele efkeâÙee Lee leLee efveieeso kesâ peerkeeW keâes mecyeesOeve keâe mekeeue ner veneR nw~
pecyetÉerhe kesâ hetke& efkeosn ceW cenekelme osMe nw Gmekeâer megmeercee veiejer kesâ megÂef<š jepee keâer megvojvevoe jeveer mes ken ßeerOej oske
mkeie& mes ÛÙegle neskeâj ‘megefkeefOe’ veece keâe heg$e ngDee Lee~ keâeueeblej ceW megefkeefOe keâer jeveer ceveesjcee mes mkeÙebheÇYe oske (ßeerceleer keâe peerke) mkeie&
mes ÛÙegle neskeâj kesâMeke veece keâe heg$e nes ieÙee, celeueye kepeÇpebIe keâe peerke megefkeefOe jepee ngDee Deewj ßeerceleer keâe peerke Gmekeâe heg$e ngDee nw~
keâoeefÛeled megefkeefOe cenejepe owiecyejer oer#ee ueskeâj Devle ceW cejkeâj DeÛÙeglesvõ ngS Deewj kesâMeke ves Yeer efveieÇ&vLe oer#ee ueskeâj DeÛÙegle
mkeie& ceW heÇleervõ heo heÇehle efkeâÙee~

ken DeÛÙeglesvõ, pecyetÉerhe kesâ hetke&efkeosn ceW heg<keâueekeleer osMe keâer hegb[jerefkeâCeer veiejer ceW kepeÇmesve jepee Deewj ßeerkeâevlee jeveer mes
kepeÇveeefYe veece keâe Ûe›eâkeleer& heg$e Glhev>e ngDee~ ßeerceleer keâe peerke kesâMeke pees DeÛÙegle mkeie& ceW heÇleervõ ngDee Lee ken Yeer keneb mes ÛÙegle neskeâj
Fmeer veiejer ceW kegâyesjolle keefCekeâ keâer Devevleceleer hel>eer mes Oeveoske veece keâe heg$e ngDee~ kepeÇveeefYe kesâ efhelee leerLeËkeâj Les Deewj ken mkeÙeb
Ûe›eâkeleer& Lee, Ûe›eâjl>e mes <ešdKeb[ kemegOee keâes peerlekeâj efÛejkeâeue lekeâ meeceÇepÙe megKe keâe DevegYeke efkeâÙee~ efkeâmeer meceÙe efhelee mes ogue&Ye
jl>e$eÙe kesâ mke™he keâes mecePekeâj Deheves heg$e kepeÇovle keâes jepÙe mecehe&Ce keâj meesuen npeej cegkegâšyeæ jepeeDeeW, Skeâ npeej heg$eeW, Dee"
YeeFÙeeW Deewj Oeveoske kesâ meeLe-meeLe efhelee kepeÇmesve leerLeËkeâj kesâ mecekemejCe ceW efpeveoer#ee OeejCe keâj ueer Deewj efkeâmeer meceÙe leerLeËkeâj kesâ
ner efvekeâš meesuenkeâejCe YeekeveeDeeW keâe efÛevlekeve keâjles ngS leerLeËkeâj heÇke=âefle keâe yevOe keâj efueÙee~ OÙeeve keâer efkeMegefæ mes iÙeejnkeW
iegCemLeeve ceW hengÛb e ieÙes Deewj keneb keâe Devlece&ng lt e& keâeue hetCe& keâj veerÛes Glejs, hegvejefhe keâoeefÛeled GheMece ßesCeer ceW ÛeÌ{ ieÙes Deewj keneb DeeÙeg
meceehle nesles ner cejCe keâj meke&eLe&efmeefæ ceW Denefcevõ nes ieÙes~
$e+<eYeoske keâe ieYe&ekeleej-Yeiekeeved kesâ ieYe& ceW Deeves kesâ Ún cenerves henues Fvõ keâer Dee%ee mes kegâyesj ves ceelee kesâ Deebieve ceW meeÌ{s meele
keâjes[Ì jl>eeW keâer ke<ee& keâer Leer~ efkeâmeer efove jeef$e kesâ efheÚues heÇnj ceW jeveer ce®oskeer ves Ssjekele neLeer, MegYeÇ yewue, neefLeÙeeW Éeje mkeCe& Iešebs mes
DeefYeef<eòeâ ue#ceer, heg<heceeuee Deeefo meesuen mkeh>e osKes~ heÇeleŠ heefleoske mes mkeh>e keâe Heâue megvekeâj DelÙevle nef<e&le ngF~b& Gme meceÙe Dekemeefhe&Ceer
keâeue kesâ meg<ecee ogŠ<ecee veecekeâ le=leerÙe keâeue ceW Ûeewjemeer ueeKe hetke& leerve ke<e&, Dee" ceeme Deewj Skeâ he#e Mes<e jnves hej Dee<eeÌ{ ke=â<Ce efÉleerÙee
kesâ efove Glleje<eeÌ{ ve#e$e ceW kepeÇveeefYe Denefcevõ oskeeÙeg keâe Devle nesves hej mekee&Le&emf eefæ efkeceeve mes ÛÙegle neskeâj ce®oskeer kesâ ieYe& ceW DekeleerCe&
ngS~ Gme meceÙe Fvõ ves Deekeâj ieYe&keâuÙeeCekeâ ceneslmeke ceveeÙee~ Fvõ keâer Dee%ee mes ßeer, ÜeR Deeefo osekf eÙeeB Deewj efokeäkegâceeefjÙeeB ceelee keâer meskee
keâjles ngS keâekÙeiees…er, mewæeefvlekeâ ÛeÛe&eDeeW mes Deewj iet{Ì heÇMveeW mes ceelee keâe ceve Devegjeb pf ele keâjves ueieeR~
$e+<eYeoske keâe pevce ceneslmeke-veke cenerves kÙeleerle nesves hej ceelee ce®oskeer ves Ûew$e ke=â<Ce vekeceer kesâ efove metÙeexoÙe kesâ
meceÙe ceefle-ßegle-DekeefOe Fve leerveeW %eeve mes meefnle Yeiekeeved keâes pevce efoÙee~ meejs efkeMke ceW n<e& keâer uenj oewÌ[ ieF&~ FvõeW
kesâ Deemeve keâefchele nesves mes, keâuheke=#eeW mes heg<heke=ef<š nesves mes Skeb Ûelegefve&keâeÙe oskeeW kesâ Ùeneb Iebše Okeefve, MebKeveeo Deeefo yeepeeW
kesâ yepeves mes Yeiekeeve keâe pevce ngDee nw Ssmee mecePekeâj meewOece& Fvõ ves FvõeCeer meefnle Ssjekele neLeer hej ÛeÌ{keâj veiej keâer
heÇoef#eCee keâjkesâ Yeiekeeve keâes megces® heke&le hej ues peekeâj 1008 keâueMeeW mes #eerjmecegõ kesâ peue mes Yeiekeeve keâe pevceeefYe<eskeâ
efkeâÙee~ Devevlej keŒeeYejCeeW mes Deuebke=âle keâjkesâ ‘$e+<eYeoske’ Ùen veece jKee~ Fvõ DeÙeesOÙee ceW keeheme Deekeâj mlegefle, hetpee,
leeb[ke ve=lÙe Deeefo keâjkesâ mkemLeeve keâes Ûeues ieÙes~
$e+<eYeoske keâe efkekeeneslmeke-Yeiekeeved kesâ ÙegkeekemLee ceW heÇkesMe keâjves hej cenejepee veeefYejepe ves yeÌ[s ner Deeoj mes Yeiekeeved keâer
mkeerke=âefle heÇehle keâj Fvõ keâer Devegceefle mes keâÛÚ, megkeâÛÚ jepeeDeeW keâer yenve ‘ÙeMemkeleer’, ‘megvevoe’ kesâ meeLe ßeer $e+<eYeoske keâe efkekeen
mechev>e keâj efoÙee~ Yejle Ûe›eâkeleer& Deeefo keâe pevce-ÙeMemkeleer oskeer ves Ûew$e ke=â<Ce vekeceer kesâ efove Yejle Ûe›eâkeleer& keâes pevce efoÙee leLee
›eâceMe: efvevÙeevekes heg$e Skeb yeÇeÿeer keâvÙee keâes pevce efoÙee~ otmejer megvevoe ceneoskeer ves keâeceoske Yeiekeeve yeengyeueer Deewj megvojer veece keâer
keâvÙee keâes pevce efoÙee~ Fme heÇkeâej Skeâ meew leerve heg$e, hegef$eÙeeW meefnle Yeiekeeve $e+<eYeoske, oskeeW Éeje ueeÙes ieÙes Yeesie heoeLeeX keâe DevegYeke
keâjles ngS ie=nmLe peerkeve kÙeleerle keâj jns Les~
Yeiekeeve Éeje heg$e-hege$f eÙeeW keâe efJeÅeeOÙeÙeve-Yeiekeeve $e+<eYeoske ieYe& mes ner DekeefOe%eeveOeejer nesves mes mkeÙeb ieg® Les~ efkeâmeer meceÙe
Yeiekeeve yeÇeÿeermegvojer keâes ieeso ceW ueskeâj GvnW DeeMeerke&eo oskeâj efÛelle ceW efmLele ßegleoskelee keâes megkeCe&heó hej mLeeefhele keâj ‘efmeæb veceŠ’
cebieueeÛejCehetke&keâ oeefnves neLe mes ‘De, Dee’ Deeefo keCe&ceeuee efueKekeâj yeÇeåceer kegâceejer keâes efueefhe efueKeves keâe Skeb yeeÙeW neLe mes megvojer
keâes Deveg›eâce kesâ Éeje FkeâeF&, oneF& Deeefo Debkeâ efkeÅee keâes efueKeves keâe GheosMe efoÙee Lee~ Fmeer heÇkeâej Yeiekeeve ves Deheves Yejle, yeengyeueer
Deeefo meYeer heg$eeW keâes meYeer efkeÅeeDeeW keâe DeOÙeÙeve keâjeÙee Lee~
Deefme-ceef<e Deeefo <ešdef›eâÙeeDeeW keâe GheosMe-keâeue heÇYeeke mes keâuheke=#eeW kesâ Meefòeânerve nes peeves hej Skeb efyevee yeesÙes OeevÙe kesâ Yeer
efkejue nes peeves hej kÙeekegâue ngF& heÇpee veeefYejepe kesâ heeme ieF&~ Devevlej veeefYejepe keâer Dee%ee mes heÇpee Yeiekeeve $e+<eYeoske kesâ heeme Deekeâj
j#ee keâer heÇeLe&vee keâjves ueieer~
heÇpee kesâ oerve keÛeve megvekeâj Yeiekeeve $e+<eYeoske Deheves ceve ceW meesÛeves ueies efkeâ hetke&-heefMÛece efkeosn ceW pees efmLeefle kele&ceeve nw kener
efmLeefle Deepe ÙeneB heÇke=lle keâjves ÙeesiÙe nw~ Gmeer mes Ùen heÇpee peerefkele jn mekeâleer nw~ keneb pewmes Deefme, ceef<e Deeefo <ešdkeâce& nwb, #eef$eÙe
Deeefo keCe& kÙekemLee, ieÇece-veiej Deeefo keâer jÛevee nw kewmes ner Ùeneb Yeer nesvee ÛeeefnÙes~ Devevlej Yeiekeeve ves Fvõ keâe mcejCe efkeâÙee Deewj

mcejCecee$e mes Fvõ ves Deekeâj DeÙeesOÙeehegjer kesâ yeerÛe ceW efpevecebefoj keâer jÛevee keâjkesâ ÛeejeW efoMeeDeeW ceW efpeveceefvoj yeveeÙes~ keâewMeue,
Debie, yebie Deeefo osMe, veiej yeveekeâj heÇpee keâes yemeekeâj heÇYeg keâer Dee%ee mes Fvõ mkeie& keâes Ûeuee ieÙee~ Yeiekeeve ves heÇpee keâes Deefme, ceef<e,
ke=âef<e, efkeodÙee, keeefCepÙe Deewj efMeuhe Fve Ún keâceeX keâe GheosMe efoÙee~ Gme meceÙe Yeiekeeve mejeieer Les~ #eef$eÙe, kewMÙe Deewj Metõ Fve leerve
keCe&eW keâer mLeehevee keâer Deewj DeveskeâeW heehe jefnle Deepeerefkekeâe kesâ GheeÙe yeleeÙes~ FmeerefueÙes Yeiekeeve Ùegieeefoheg®<e, DeeefoyeÇÿee, efkeMkekeâce&e,
œe<še, ke=âleÙegie efkeOeelee Deewj heÇpeeheefle Deeefo keânueeÙes~ Gme meceÙe Fvõ ves Yeiekeeve keâe meeceÇepÙe heo hej DeefYe<eskeâ keâj efoÙee~
Yeiekeeve keâe kewjeiÙe Deewj oer#ee ceneslmeke-efkeâmeer meceÙe meYee ceW veerueebpevee kesâ ve=lÙe keâes osKeles ngS yeerÛe ceW Gmekeâer DeeÙeg kesâ meceehle
nesves mes Yeiekeeve keâes kewjeiÙe nes ieÙee~ Yeiekeeve ves Yejle keâe jepÙeeefYe<eskeâ keâjles ngS Fme he=Lkeer keâes ‘Yeejle’ Fme veece mes meveeLe efkeâÙee Deewj
yeengyeueer keâes Ùegkejepe heo hej mLeeefhele efkeâÙee~ Yeiekeeve cenejepe veeefYejepe Deeefo keâes hetÚkeâj Fvõ Éeje ueeF& ieF& ‘megoMe&vee’ veecekeâ heeuekeâer
hej Dee™Ì{ neskeâj ‘efmeæeLe&keâ’ keve ceW hengÛb es Deewj keške=#e kesâ veerÛes yew"keâj ‘Ô vece: efmeæsYÙe:’ cev$e keâe GÛÛeejCe keâj hebÛecege<f š kesâMeueeWÛe
keâjkesâ meke& heefjieÇn jefnle cegevf e nes ieÙes~ Gme mLeeve keâer FvõeW ves hetpee keâer Leer Fmeereuf eÙes Gmekeâe ‘heÇÙeeie’ Ùen veece heÇemf eæ nes ieÙee DeLekee
Yeiekeeve ves keneb heÇke=â<š ™he mes lÙeeie efkeâÙee Lee Fmeereuf eÙes Yeer Gmekeâe veece heÇÙeeie nes ieÙee Lee~ Gmeer meceÙe Yeiekeeve ves Ún cenerves keâe Ùeesie
ues efueÙee~ Yeiekeeve kesâ meeLe DeeÙes ngS Ûeej npeej jepeeDeeW ves Yeer YeefòeâkeMe vei>e cegõe OeejCe keâj ueer~
heeKeb[ cele keâer Glheeflle-Yeiekeeve kesâ meeLe oeref#ele ngS jepee ueesie oes-leerve cenerves ceW ner #egOee, le=<ee Deeefo mes heerefÌ[le neskeâj
Deheves neLe mes keve kesâ Heâue Deeefo ieÇnCe keâjves ueies~ Fme ef›eâÙee keâes osKe keve oskeleeDeeW ves keâne efkeâ cetKeeX! Ùen efoiecyej kes<e
meke&ßes… Dejnble, Ûe›eâkeleer& Deeefo kesâ Éeje OeejCe keâjves ÙeesiÙe nw~ legce ueesie Fme kes<e ceW Deveie&ue heÇke=eflle cele keâjes~ Ùen megvekeâj
Gve ueesieeW ves YeÇ<š ngÙes leheefmkeÙeeW kesâ DeveskeâeW ™he yevee efueÙes, keukeâue, Ûeerkej, peše, oC[ Deeefo OeejCe keâjkesâ kes heeefjkeÇepekeâ Deeefo
yeve ieÙes~ Yeiekeeve $e+<eYeoske keâe heew$e cejerefÛekegâceej FveceW DeieÇCeer ieg™ heefjkeÇepekeâ yeve ieÙee~ Ùes cejerefÛe kegâceej Deeies Ûeuekeâj
Debeflece leerLeËkeâj cenekeerj ngS nwb~
Yeiekeeve keâe Deenej ieÇnCe-peieûg® Yeiekeeve Ún cenerves yeeo Deenej keâes efvekeâues hejvleg ÛeÙe&eefkeefOe efkeâmeer keâes ceeuetce ve nesves mes
meele ceen veew efove Deewj kÙeleerle nes ieÙes Dele: Skeâ ke<e& Gveleeueerme efove yeeo Yeiekeeve kegâ®peebieue osMe kesâ nefmleveehegj veiej ceW hengbÛes~
Yeiekeeve keâes Deeles osKe jepee ßesÙeebme keâes hetke& Yeke keâe mcejCe nes peeves mes jepee meesceheÇYe kesâ meeLe ßesÙeebmekegâceej ves efkeefOekeled heÌ[ieenve
Deeefo keâjkesâ vekeOeeYeefòeâ mes Yeiekeeve keâes F#egjme keâe Deenej efoÙee~ ken efove kewMeeKe Megkeäuee le=leerÙee keâe Lee pees Deepe Yeer ‘De#eÙe
le=leerÙee’ kesâ veece mes heÇefmeæ nw~
Yeiekeeve keâes kesâkeue%eeve keâer heÇeefhle-npeej ke<e& leheMÛejCe keâjles ngS Yeiekeeve keâes hetke&leeuehegj kesâ GodÙeeve ceW-heÇÙeeie ceW keške=#e kesâ veerÛes
ner Heâeuiegve ke=â<Cee SkeâeoMeer kesâ efove kesâkeue%eeve heÇkeâš nes ieÙee~ Fvõ keâer Dee%ee mes kegâyesj ves yeejn Ùeespeve heÇceeCe mecekemejCe keâer jÛevee keâer~
mecekemejCe ceW yeejn meYeeDeeW ceW ›eâce mes 1.mehle$e+efæ meceefvkele ieCeOej oske Deewj cegevf epeve 2. keâuhekeemeer osekf eÙeeB 3. DeeefÙe&keâeÙeW Deewj
ßeeefkekeâeÙeW 4. Yekevekeemeer osekf eÙeeB 5. kÙevlej osekf eÙeeB 6. pÙeeself e<keâ osekf eÙeeB 7. Yekevekeemeer oske 8. kÙevlej oske 9. pÙeeself e<keâ oske 10. keâuhekeemeer
oske 11. ceveg<Ùe Deewj 12. efleÙeËÛe yew"keâj GheosMe megveles Les~ hegejf celeeue veiej kesâ jepee ßeer $e+<eYeoske Yeiekeeve kesâ heg$e $e+<eYemesve heÇLece ieCeOej
ngS~ yeÇeÿeer Yeer DeeefÙe&keâe oer#ee ueskeâj DeeefÙe&keâeDeeW ceW heÇOeeve ieefCeveer nes ieÙeeR~ Yeiekeeve kesâ mecekemejCe ceW 84 ieCeOej, 84000 cegevf e, 350000
DeeefÙe&keâeÙeW, 300000 ßeekekeâ, 500000 ßeeefkekeâeÙeb,s DemebKÙeeleeW oske osekf eÙeeB Deewj mebKÙeeleeW efleÙeËÛe GheosMe megveles Les~
$e+<eYeoske keâe efveke&eCe-peye Yeiekeeve keâer DeeÙeg Ûeewon efove Mes<e jner leye keâwueeMe heke&le hej peekeâj ÙeesieeW keâe efvejesOe keâj ceeIe
ke=â<Ce Ûelego&Meer kesâ efove metÙeexoÙe kesâ meceÙe Yeiekeeve hetke& efoMee keâer Deesj cegBn keâjkesâ Deveskeâ cegefveÙeeW kesâ meeLe meke&keâceeX keâe veeMekeâj Skeâ
meceÙe ceW efmeæueeskeâ ceW peekeâj efkejepeceeve nes ieÙes~ Gmeer #eCe FvõeW ves Deekeâj Yeiekeeve keâe efveke&eCe keâuÙeeCekeâ ceneslmeke ceveeÙee Lee,
Ssmes $e+<eYeoske efpevesvõ meowke nceejer j#ee keâjW~
Yeiekeeve kesâ cees#e peeves kesâ yeeo leerve ke<e&, Dee" ceen Deewj Skeâ he#e kÙeleerle nes peeves hej ÛelegLe& keâeue heÇkesMe keâjlee nw~
heÇLece leerLeËkeâj keâe le=leerÙe keâeue ceW ner pevce ueskeâj cees#e Yeer Ûeues peevee Ùen ngb[ekemeefhe&Ceer kesâ oess<e keâe heÇYeeke nw~
cenehegjeCe ceW Yeiekeeve $e+<eYeoske kesâ ‘oMeekeleej’ veece Yeer heÇefmeæ nwb~
1. efkeodÙeeOej jepee ceneyeue 2. ueefueleebie oske 3. jepee kepeÇpebIe 4. YeesieYetefcepe DeeÙe& 5.ßeerOej oske 6. jepee megefkeefOe 7.
DeÛÙeglesvõ 8. kepeÇveeefYe Ûe›eâkeleer& 9. mekee&Le&efmeefæ kesâ Denefcevõ 10. Yeiekeeve $e+<eYeoske~
Fve Yeiekeeve keâes $e+<eYeoske, ke=<eYeoske, DeeefoveeLe, heg®oske Deewj DeeefoyeÇÿee Yeer keânles nwb~
efÉleerÙe leerLeËkeâj YeieJeeve DeefpeleveeLe : peerJeve heefjÛeÙe
Fme pecyetÉerhe kesâ DeefleçeÙe heÇefmeæ hetJe& efJeosn#es$e ceW meerlee veoer kesâ oef#eCe leš hej ‘Jelme' veece
keâe efJeçeeue osçe nw~ Gmekesâ megmeercee veecekeâ veiej ceW efJeceueJeenve jepee jepÙe keâjles Les~ efkeâmeer meceÙe
jepÙeue#ceer mes efvemhe=n neskeâj jepee efJeceueJeenve ves DeveskeâeW jepeeDeeW kesâ meeLe ieg¤ kesâ meceerhe ceW oer#ee
OeejCe keâj ueer~ iÙeejn Debie keâe %eeve heÇehle keâj oçe&veefJeçegefæ Deeefo meesuenkeâejCe YeeJeveeDeeW keâe
efÛebleJeve keâjkesâ leerLeËkeâj veecekeâce& keâe yebOe keâj efueÙee~ DeeÙeg kesâ Devle ceW meceeefOecejCe keâjkesâ efJepeÙe
veecekeâ Devegòej efJeceeve ceW leWleerme meeiej DeeÙeg kesâ Oeejkeâ DenefceboÇ nes ieÙes~
hebÛekeâuÙeeCekeâ JewYeJe-Fve ceneYeeie kesâ mJeie& mes he=LJeerleue hej DeJeleej uesves kesâ Ún ceen hetJe&
mes ner heÇefleefove pecyetÉerhe kesâ Yejle#es$e keâer DeÙeesOÙee veiejer kesâ DeefOeheefle F#JeekegâJebçeerÙe keâeMÙeheiees$eerÙe
jepee efpeleçe$eg kesâ Iej ceW FvoÇ keâer Dee%ee mes kegâyesj ves meeÌ{s leerve keâjesÌ[ jlveeW keâer Je<ee& keâer Leer~ pÙes…
ceeme keâer DeceeJeme kesâ efove efJepeÙemesvee ves meesuen mJehvehetJe&keâ YeieJeeve keâes ieYe& ceW OeejCe efkeâÙee Deewj ceeIe çegkeäue oçeceer kesâ efove
DeefpeleveeLe leerLeËkeâj keâes pevce efoÙee~ osJeeW ves $e+<eYeosJe kesâ meceeve Fvekesâ Yeer ieYe&, pevcekeâuÙeeCekeâ ceneslmeJe ceveeÙes~ DeefpeleveeLe keâer
DeeÙeg yenòej ueeKe hetJe& keâer, çejerj keâer TBÛeeF& Ûeej meew heÛeeme Oeveg<e keâer Deewj JeCe& megJeCe& meo=çe Lee~ Skeâ ueeKe hetJe& keâce Deheveer DeeÙeg
kesâ leerve Yeeie leLee Skeâ hetJeeËie lekeâ GvneWves jepÙe efkeâÙee~ efkeâmeer meceÙe YeieJeeve cenue keâer Úle hej megKe mes efJejepeceeve Les, leye
Gukeâeheele osKekeâj GvnW JewjeiÙe nes ieÙee hegve: osJeeW Éeje Deeveerle ‘megheÇYee' heeuekeâer hej Dee¤Ì{ neskeâj ceeIe çegkeäue veJeceer kesâ efove menslegkeâ
Jeve ceW mehleheCe& Je=#e kesâ veerÛes Skeâ npeej jepeeDeeW kesâ meeLe yesuee keâe efveÙece ueskeâj oeref#ele nes ieÙes~
heÇLece heejCee ceW meekesâle veiejer kesâ yeÇÿe jepee ves heeÙeme (Keerj) keâe Deenej oskeâj hebÛeeMÛeÙe& heÇehle efkeâÙes~
yeejn Je<e& keâer ÚodcemLe DeJemLee kesâ yeeo heew<e çegkeäue Skeâeoçeer kesâ efove meeÙeb kesâ meceÙe jesefnCeer ve#e$e ceW menslegkeâ Jeve ceW
mehleheCe& Je=#e kesâ veerÛes kesâJeue%eeve keâes heÇehle keâj meJe&%e nes ieÙes~ Fvekesâ meceJemejCe ceW efmebnmesve Deeefo veyyes ieCeOej Les~ Skeâ ueeKe cegevf e,
heÇkegâypee Deeefo leerve ueeKe yeerme npeej DeeefÙe&keâeSB, leerve ueeKe ßeeJekeâ, heeBÛe ueeKe ßeeefJekeâeSB Deewj DemebKÙeele osJe-oseJf eÙeeB LeeR~ YeieJeeve
yengle keâeue lekeâ DeeÙe& Keb[ ceW efJenej keâjkesâ YeJÙeeW keâes Gheosçe oskeâj Deble ceW meccesoeÛeue hej hengBÛes Deewj Skeâ ceeme keâe Ùeesie efvejesOe
keâj Ûew$e çegkeäuee hebÛeceer kesâ efove heÇele:keâeue kesâ meceÙe meJe&keâce& mes Útškeâj efmeæ heo heÇehle efkeâÙee~
ÛelegLe& leerLeËkeâj YeieJeeve DeefYeveboveveeLe : peerJeve heefjÛeÙe

pecyetÉerhe kesâ hetJe& efJeosn#es$e ceW meerlee veoer kesâ oef#eCe leš hej Skeâ cebieueeJeleer osçe nw Gmekesâ
jlvemebÛeÙe veiej ceW ceneyeue jepee jnlee Lee~ efkeâmeer efove efJejòeâ neskeâj efJeceueJeenve ieg¤ kesâ heeme
oer#ee ueskeâj iÙeejn Debie keâe he"ve keâjkesâ meesuenkeâejCe YeeJeveeDeeW keâe efÛevleJeve efkeâÙee, leerLeËkeâj
heÇkeâ=efle keâe yebOe keâjkesâ Devle ceW meceeefOecejCehetJe&keâ efJepeÙe veece kesâ Devegòej efJeceeve ceW lesleerme meeiej
DeeÙeg Jeeuee DenefcevoÇ osJe nes ieÙee~
hebÛekeâuÙeeCekeâ JewYeJe-Fmeer pecyetÉerhe kesâ Yejle#es$e ceW DeÙeesOÙee veiejer kesâ mJeeceer F#JeekegâJebçeerÙe
keâeMÙeheiees$eerÙe ‘mJeÙebJej' veece kesâ jepee Les, Gvekeâer ‘efmeæeLee&' cenejeveer Leer~ ceelee ves JewçeeKe çegkeäuee <e…er
kesâ efove Gme DenefcevoÇ keâes ieYe& ceW OeejCe efkeâÙee Deewj ceeIe çegkeäuee Éeoçeer kesâ efove Gòece heg$e keâes Glhevve
efkeâÙee~ meewOece& FvoÇ ves osJeeW meefnle ces¤ heJe&le hej pevce ceneslmeJe ceveeÙee Deewj YeieJeeve keâe ‘DeefYevevoveveeLe'
veece heÇemf eæ keâjkesâ Jeeheme ceelee-efhelee keâes meeQhe ieÙes~ Gvekeâer DeeÙeg heÛeeme ueeKe hetJe& Deewj TBÛeeF& meeÌ{s leerve
meew Oeveg<e keâer Leer~ kegâceej keâeue kesâ meeÌ{s yeejn ueeKe hetJe& Je<e& yeerle peeves hej jepÙe heo keâes heÇehle ngS, jepÙe keâeue kesâ meeÌ{s Úòeerme ueeKe
hetJe& Je<e& JÙeleerle nes ieÙes Deewj Dee" hetJeeËie çes<e jns leye Jes Skeâ efove Deekeâeçe ceW cesIeeW keâe cenue ve„ neslee osKekeâj efJejkeäle nes ieÙes Deewj
osJeefveefce&le ‘nmleefÛe$ee' veecekeâ heeuekeâer hej Dee¤Ì{ neskeâj ceeIe çegkeäuee Éeoçeer kesâ efove yesuee keâe efveÙece ueskeâj Skeâ npeej jepeeDeeW kesâ meeLe
efpeveoer#ee OeejCe keâj ueer, Gmeer meceÙe GvnW ceve:heÙe&Ùe %eeve heÇieš nes ieÙee~ heejCee kesâ efove meekesâle veiejer kesâ jepee FvoÇoòe ves YeieJeeve keâes
#eerjevve keâe Deenej keâjeÙee Deewj hebÛeeMÛeÙe& keâes heÇehle efkeâÙee~
ÚodcemLe DeJemLee kesâ De"ejn Je<e& yeerle peeves hej oer#ee Jeve ceW Demeve Je=#e kesâ veerÛes yesuee keâe efveÙece ueskeâj OÙeevee¤Ì{ ngS~ heew<e
çegkeäue Ûelego&çeer kesâ efove çeece kesâ meceÙe hegveJe&meg ve#e$e ceW GvnW kesâJeue%eeve heÇehle nes ieÙee~ Fvekesâ meceJemejCe ceW Je»eveeefYe Deeefo Skeâ
meew leerve ieCeOej, leerve ueeKe cegefve, ces®<esCee Deeefo leerve ueeKe leerme npeej Ún meew DeeefÙe&keâeSB, leerve ueeKe ßeeJekeâ, heeBÛe ueeKe
ßeeefJekeâeSB, DemebKÙeeleeW osJe-osefJeÙeeB Deewj mebKÙeeleeW efleÙeËÛe yeejn meYee ceW yew"keâj Oeceexheosçe ßeJeCe keâjles Les~
Fve DeefYevevoveveeLe YeieJeeve ves Devle ceW meccesoefçeKej hej hengBÛekeâj Skeâ cenerves keâe heÇefleceeÙeesie ueskeâj JewçeeKe çegkeäuee <e…er kesâ
efove heÇele:keâeue kesâ meceÙe Deveskeâ cegefveÙeeW kesâ meeLe cees#e heÇehle efkeâÙee~ FvoÇeW kesâ Éeje efkeâÙes ieÙes meejs JewYeJe ÙeneB Yeer mecePevee ÛeeefnS~
heeBÛeJeW leerLeËkeâj YeieJeeve megceefleveeLe : peerJeve heefjÛeÙe

OeelekeâerKeb[Éerhe ceW ces¤heJe&le mes hetJe& keâer Deesj efmLele efJeosn#es$e ceW meerlee veoer kesâ Gòej leš hej
heg<keâueeJeleer veece keâe osçe nw~ Gmekeâer hegb[jerefkeâCeer veiejer ceW jefle<esCe veece keâe jepee Lee~ efkeâmeer efove
jepee ves efJejkeäle neskeâj Dehevee jepÙe heg$e keâes oskeâj Den&vvevove efpevesvoÇ kesâ meceerhe oer#ee ueskeâj iÙeejn
Debieebs keâe DeOÙeÙeve efkeâÙee Deewj oçe&veefJeçegeæ f Deeefo keâejCeeW mes leerLeËkeâj heÇkeâ=elf e keâe yebOe keâjkesâ JewpeÙevle
efJeceeve ceW DenefcevoÇ heo heÇehle efkeâÙee~
hebÛekeâuÙeeCekeâ JewYeJe-JewpeÙevle efJeceeve mes ÛÙegle neskeâj Jen DenefcevoÇ Fmeer Yejle#es$e kesâ
DeÙeesOÙeeheefle cesIejLe keâer jeveer cebieueeJeleer kesâ ieYe& ceW DeeÙee, Jen efove ßeeJeCe çegkeäue efÉleerÙee keâe Lee~
leovevlej Ûew$e ceen keâer çegkeäuee Skeâeoçeer kesâ efove ceelee ves megceefleveeLe leerLeËkeâj keâes pevce efoÙee~ JewçeeKe
megoer veJeceer kesâ efove heÇele:keâeue menslegkeâ Jeve ceW Skeâ npeej jepeeDeeW kesâ meeLe oer#ee OeejCe keâj ueer~
ÚodcemLe DeJemLee ceW yeerme Je<e& efyeleekeâj menslegkeâ Jeve ceW efheÇÙebieg Je=#e kesâ veerÛes Ûew$e çegkeäue Skeâeoçeer kesâ efove kesâJeue%eeve keâes heÇehle efkeâÙee~ Fvekeâer
meYee ceW Skeâ meew meesuen ieCeOej, leerve ueeKe yeerme npeej cegevf e, Devevleceleer Deeefo leerve ueeKe leerme npeej DeeefÙe&keâeSB, leerve ueeKe ßeeJekeâ Deewj
heeBÛe ueeKe ßeeefJekeâeSB LeeR~ Devle ceW YeieJeeve ves meccesoeÛeue hej hengBÛekeâj Skeâ ceen lekeâ heÇefleceeÙeesie mes efmLele neskeâj Ûew$e çegkeäuee
Skeâeoçeer kesâ efove ceIee ve#e$e ceW çeece kesâ meceÙe efveJee&Ce heÇehle efkeâÙee~ meejs hebÛekeâuÙeeCekeâ ceneslmeJe Deeefo hetJe&Jeled mecePevee ~
ÛeewonJeW leerLeËkeâj YeieJeeve DevebleveeLe : peerJeve heefjÛeÙe

Oeelekeâer Keb[ Éerhe kesâ hetke& ces® mes Gllej keâer Deesj Deefj<šhegj veiej cesb heodcejLe jepee
jepÙe keâjlee Lee~ efkeâmeer efove Gmeves mkeÙebheÇYe efpevesvõ kesâ meceerhe peekeâj kebovee Yeefòeâ Deeefo
keâjkesâ OeceexheosMe megvee Deewj efkejòeâ nes oer#ee ues ueer~ iÙeejn Debie™heer ßeglemeeiej keâe heejieeceer
neskeâj leerLe&bkeâj heÇke=âefle keâe yevOe efkeâÙee~ Devle cesb meuuesKevee mes cejCe keâj DeÛÙegle mkeie& kesâ
heg<heesllej efkeceeve cesb Fvõheo heÇehle efkeâÙee~
hebÛekeâuÙeeCekeâ kewYeke-
Fme pecyetÉerhe kesâ oef#eCe Yeejle keâer DeÙeesOÙee veiejer cesb F#keekegâkebMeer efmebnmesve cenejepe
jepÙe keâjles Les, Gvekeâer cenejeveer keâe veece peÙeMÙeecee Lee~ keâeefle&keâ ke=â<Ce heÇelf eheoe kesâ efove ken
DeÛÙeglesvõ jeveer kesâ ieYe& cesb DekeleerCe& ngDee~ veke ceen kesâ yeeo pÙes… ke=â<Ce ÉeoMeer kesâ efove heg$e
GlheVe ngDee~ Fvõ ves heg$e keâe veece ‘DevevleveeLe’ jKee~ Yeiekeeve keâes jepÙe keâjles ngS hevõn
}eKe ke<e& yeerle ieÙes leye Skeâ efove Gukeâeheele osKekeâj Yeiekeeve efkejòeâ nes ieÙes~ Yeiekeeve oskeesb Éeje efveefce&le hee}keâer hej mekeej neskeâj
menslegkeâ keve cesb ieÙes leLee pÙes… ke=â<Ce ÉeoMeer kesâ efove Skeâ npeej jepeeDeesb kesâ meeLe oeref#ele nes ieÙes~ ÚodcemLeekemLee kesâ oes ke<e& yeerle
peeves hej Ûew$e ke=â<Ce DeceekemÙee kesâ efove kesâke}%eeve GlheVe nes ieÙee~ Devle cesb meccesoefMeKej hej peekeâj Skeâ ceen keâe Ùeesie efvejesOe keâj
Ún npeej Skeâ meew cegefveÙeesb kesâ meeLe Ûew$e ke=â<Ce DeceekemÙee kesâ efove hejceheo keâes heÇehle keâj ef}Ùee~
Gve hebÛekeâuÙeeCekeâ kesâ mJeeceer 14JeW leerLeËkeâj ßeer DevevleveeLe YeieJeeve kesâ ÛejCeeW ceW DevevleMe: veceve~
ceebieerlegib eer efmeæ#es$e kesâ $e+<eYeefieefj hej DeKeC[ hee<eeCe ceW efveefce&le 108 hegâš YeieJeeve $e+<eYeosJe keâer ieewjJe ieeLee
$e+<eYeefieefj kesâ $e+<eYeosJe keâer keâLee

(keâeJÙe keâLeevekeâ)
peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe-2
-Øe%eeßeceCeer DeeefÙe&keâejlve Ûevoveeceleer
kewâmes ØeYeg Øeiešs heJe&le hej, meyemes TBÛeer Øeeflecee yevekeâj~
Ûecelkeâej ngDee Yeejle Yet hej, ceevees Fmes ef[JeeFve heeJej~~
peÙe nes $e+<eYeefieefj kesâ DeefOeveeLe, yeesuees peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe~~1~~
efoJÙeMeefòeâ Fkeâ ieefCeveer ceelee, efpevekeâe veece %eeveceleer ceelee~
Fvekeâer megvoj ieewjJe ieeLee, efpevekesâ heo ceW Pegkesâ nj ceeLee~~
Fvemes efceues $e+<eYeefieefj kesâ DeefOeveeLe, yeesuees peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe~~2~~
meved GefVeme meew efÚŸeeveJes ceW, ceebieerlegbieer efmeæ#es$e ceW~
Ûeelegcee&me ngDee ceelee keâe, MejohetefCe&cee efove heeJeve Lee~~
OÙeeve ceW DeeÙes ØeYeg DeeefoveeLe, yeesuees peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe~~3~~
leye ceeB %eeveceleer ves yeleeÙee, Øeeflecee Øeieš keâjes mecePeeÙee~
Fkeâ meew De" hegâš TBÛeer nes keâeÙee, hetJe&cegKeer nes Ùen Yeer yeleeÙee~~
Ùes ØeYeg neWies leerjLeveeLe, yeesuees peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe~~4~~
Øeele:keâeue cegPes yeleueeÙee, cesjs ceve Dee§eÙe& meceeÙee~
ceesleermeeiej heer"eOeerMe peer, SJeb yeÇÿeÛeejer jJeervõ peer~~
efMe<Ùe ef$eJesCeer keâns peÙe peÙe ceele, yeesuees peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe~~5~~
ieg® ceelee ves keâjer Iees<eCee, hengBÛe ieF& peve peve ceW metÛevee~
meye peve keâe efJeÕeeme hejce Lee, keâeÙe& hetCe& lees DeJeMÙe ner nesiee~~
keäÙeeWefkeâ Øesefjkeâe nQ %eeveceefle ceele, yeesuees peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe~~6~~
Jen heeJeve Fefleneme efoJeme Lee, mcejCe jKees meye ner Gme efove keâe~
heJe&le hej hee<eeCe efceue ieÙee, efmeæ#es$e keâe YeeiÙe efKeue ieÙee~~
yeve ieÙes GmeceW ØeYeg DeeefoveeLe, yeesuees peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe~~7~~
$e+<eYeosJe ØeYeg keâe keäÙee heefjÛeÙe, ÙeneB meb#eshe ceW peeveWies meye~
Deeoce yeeyee DeeefoyeÇÿee, Ùes nQ Øepeeheefle peieoeveboe~
Fme Oejleer kesâ ØeLece efpevejepe, yeesuees peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe~~8~~
hegCÙe heg®<e keâer hegCÙe keâLee nw, megvekesâ Fmes efceš peeleer JÙeLee nw~
otj mes ner pewmes jefJe efkeâjCeW, Oejleer keâe DebOesje nj ueW~
Jewmes ner Ùen Yeer keâLee nw megKekeâej, yeesuees peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe~~9~~
Deye Meg™ nesleer nw Ùegie keâer Deeefo ceW Ieefšle Iešvee-
(osKeW Deye, le=leerÙe keâeue kesâ Devle keâe ÂMÙe, peye Oejleer hej YeesieYetefce keâe meceeheve SJeb keâce&Yetefce keâe MegYeejcYe nes jne Lee)
lepe&- oeroer lesje.....
yeerles Ùegie keâer yeeleW yeleeTB, $e+<eYeosJe kesâ iegCeeW keâes ceQ ieeTB ~
leerLeËkeâj keâer ceefncee yeleeGBâ, $e+<eYeosJe kesâ iegCeeW keâes ceQ ieeTB ~~
peÙe peÙe peÙe, peÙe peÙe peÙe peÙe nes ØeYees ....
Oeje hej Leer peye YeesieYetefce JÙeJemLee, meYeer keâuheJe=#eeW mes Heâue ceeBieles Les ~
efJe<eÙe YeesieeW kesâ megKe yengle Les JeneB hej, ve Jes keâce&Yetefce kesâ ogKe peeveles Les ~
Jener ieeLee legcekeâes megveeTB, $e+<eYeosJe kesâ iegCeeW keâes ceQ ieeTB ~~ yeerles....
leYeer Skeâ efove Ssmee DeeÙee efkeâ peye, keâuheJe=#eeW ves Heâue osvee yevo keâj efoÙee Lee ~
meYeer YeesieYetefce kesâ vej-veeefjÙeeW keâes, heefjefmLeefle ves efÛevleeceieve keâj efoÙee Lee ~
Gvekeâe ogKe Deye kewâmes yeleeGBâ, $e+<eYeosJe kesâ iegCeeW keâes ceQ ieeTB ~~
(YeesieYetecf e ceW henues ceelee kesâ ieYe& mes heg$e-heg$eer keâe Ùegieue pevce neslee Lee efkeâvleg Jeneb mebÙece ve nesves mes cees#e keâer hejcheje veneR
Ûeueleer Leer hegveŠ )
Oeerjs-Oeerjs YeesieYetefce ceW,
yeejn kegâuekeâj kesâ heMÛeeled ~
lesjnJeW kegâuekeâj Øemesveefpele,
hewoe ngS Skeâ mevleeve ~~
yeme, JeneR mes YeesieYetefce kesâ,
ÙegieefueÙee keâer hejcheje nš ieF& ~
Øemesveefpele kesâ MegYe efJeJeen mes,
keâce&Yetefce ØeejcYe nes ieF& ~~
efHeâj Fmekesâ heMÛeeled keäÙee ngDee Lee ? Deehe peevevee Ûeenles nQ ve !
veeefYejepe Yeer pevceW Dekesâues,
Oejleer kesâ kegâuekeâj ÛeewonJeW ~
GOej ce®osJeer heg$eer Yeer ceelee efhelee keâer uee[ueer Leer,
oesveeW ves peye ÙegJeeJemLee Øeehle keâer Leer ~~
MebYegÚvo- meewOece& Fvõ ves peevee peye, Ùes leerLeËkeâj keâes pevce oWies ~
ce®osJeer kesâ ner Deebieve ceW, ØeYeg $e+<eYeosJe peer KesueWies ~~
leye mJeie&hegjer mes Dee Gmeves, oesveeW keâe yÙeen jÛeeÙee Lee ~
meejer veiejer keâes osJeeW ves, leesjCe Deeefo mes mepeeÙee Lee ~~6~~
ievOeJe& megjeW kesâ JeeÅe yepes, efkeâVeefjÙeeW ves mebieerle jÛee ~
DehmeefjÙeeB ve=lÙe keâjW megvoj, mJeeiele keâjW veeefYejeÙe peer keâe ~~
jÛelee nw veiej DeÙeesOÙee leye meewOece& Fvõ ceevees efHeâj mes ~
MeeMJele veiejer keâes vetleve keâj, GBâÛes efpeve YeJeve yevee keâjkesâ ~~7~~
meJe&leesYeõ veecekeâ FkeäÙeemeer Keve keâe cenue yevee megvoj ~
jepee jeveer keâes Fvõ ves GmeceW yemee efoÙee GlmeJehetJe&keâ ~~
keâjkesâ jepÙeeefYe<eskeâ Gvekeâe megjheefle efvepe Deuekeâehegjer Ûeuee ~
Deye veeefYejepe ce®osJeer keâes meebmeeefjkeâ megKe meeceüepÙe efceuee ~~8~~
keâeueÛe›eâ Ûeuelee jne,
yeerle jns peerJeve kesâ megKe #eCe
helee veneR kegâÚ Ûeuee efkeâmeer keâes,
leYeer Skeâ efove neslee keäÙee nw ?
(Thej DeekeâeMe mes jlveeW keâer Oeej efiejleer ngF& efoKeeJeW)

-MebYeg Úvo-
ce¤osJeer ceeB kesâ DeeBieve ceW jlveeW keâer Oeej yejmeleer nw ~
ceeB mecePe ieF& Gmekeâe keâejCe efvepe YeeiÙe keâes OevÙe mecePeleer nw ~~
Deye mes Ún ceen yeeo ieYe& ceW leerLeËkeâj efMeMeg DeeSiee ~
leye cesje SJeb peie Yej keâe meewYeeiÙe mJeÙeb peie peeSiee ~~9~~
Fkeâ efove ceelee MeÙeve keâj jner,
Dee<eeÌ{ Jeoer ogefleÙee keâer efleefLe Leer~
jeef$e kesâ efheÚues Øenj ceW,
Fkeâ Iešvee Iešleer nQ-
(ieYe&keâuÙeeCekeâ)
Fkeâ oes Ùee leerve veneR meesuen, megheves osKes ce®osJeer ves ~
ceer"er-ceer"er efvebefoÙee mes G" ØeYegOÙeeve efkeâÙee ce®osJeer ves ~~
Dee ieÙes jele kesâ mJehve Ùeeo leye meefKeÙeeW mes Jen keânleer nw ~
ues Ûeuees cegPes heefleosJe heeme peneB jepe ue#ceer jnleer nw ~~10~~
ieF& keâevle kesâ efvekeâš,
Deewj yew"er efvepe Deemeve hej peekeâj ~~
hetÚves hej veeefYejepe kesâ,
keânves ueieer megvees ns jepeve!
(ieerle)
lepe&- Pegcekeâe efieje js....
megheves osKes js,
ns mJeeceer ! ceQves Deepe jele ceW megheves osKes js ~
henues ceW SsjeJele neLeer hegve: yewue De® Mesj efoKee~
ue#ceer osJeer nej Ùegieue Ûevõcee leLee Fkeâ metÙe& efoKee ~~
Fkeâ ceÚueer keâe Ùegieue keâueMe oes Yejs ngS peue kesâ osKes ~
keâceueeW mes mebÙegòeâ mejesJej meeiej De® efmebnemeve Les ~~
neB meeiej De® efmebnemeve Les.....
megheves osKes js, ns mJeeceer ceQves Deepe jele ceW megheves osKes js ~~1~~
mJeie& mes Deelee Fkeâ efJeceeve, veiesvõ YeJeve Je jlevejeMeer ~
efyevee OegÙeW keâer Deefive mJehve ceW keânleer keäÙee yeeles meebÛeer ~~
Fve mJehveeW kesâ yeeo veeLe Fkeâ yewue ves cegKe ceW ØeJesMe efkeâÙee ~
Fvekeâe Heâue ns ØeYees ! Deehemes megveves keâe MegYe YeeJe ngDee ~~
neB megveves keâe MegYe YeeJe ngDee.....
megheves osKes js, ns mJeeceer ceQves Deepe jele ceW megheves osKes js ~~2~~
OevÙe nes, OevÙe nes, osJeer ! legce OevÙe nes,
legcnejs Goj mes leerLeËkeâj keâe pevce nes ~
osJeer legce OevÙe nes, osJeer legce OevÙe nes ~
mJehve keâe Heâue megvees !

legcneR Skeâcee$e veneR,
meYeemeoeW ! legce Yeer megvees !
-MebYegÚvo-
ns ce®osJeer ! legce ØeLece mJehve Heâue ceW ef$eYegJeve ieg® heeDeesieer ~
peie Yej ceW pÙes‰, Øeleeheer leerLeËkeâj keâer ceeB keânueeDeesieer ~~
Jen Oece&leerLe&keâlee&, megces® heJe&le hej Gmekeâe nes pevceeefYe<eskeâ ~
peie keâes Deevevo ØeoeÙekeâ jefJe mece keâeefvle Oeje keâe metÙe& Skeâ~~11~~
meye efveefOeÙeeW keâe mJeeceer SJeb Jen hejce megKeeW keâes heeSiee ~
Jen menme ue#eCeeW mes MeesefYele, kesâJeue%eeveer yeve peeSiee ~~
efmebnemeve keâe Heâue ns osJeer ! Jen peieodieg® keânueeSiee ~
DeJeleerCe& mJeie& mes nesiee DeJeefOe%eeve meefnle Jen DeeSiee ~~12~~
jlveeW keâer jeefMe osKeves mes mechetCe& iegCeeW keâe Deekeâj nw ~
efveOet&ce Deefive mes keâce& peueeSiee Jen mJeÙeb ØeYeekeâj nw ~~
cegKe ceW pees yewue ØeefJe° ngDee Gmekeâe Heâue Ùener mecePe uees legce! ~
megjheefle Jebefole Jes leerLeËkeâj yeme Deye ieYe& ceW Deeve yemeWies legce ~~13~~
(kegâyesj Éeje jlveJe=ef°, peÙe peÙekeâej-YeieJeeved $e+<eYeosJe keâer peÙe, ce®osJeer ceelee keâer peÙe, DeÙeesOÙee veiejer keâer peÙe)
ieYe& keâuÙeeCekeâ keâe meecetefnkeâ ve=lÙeieerle
Oejleer keâe legcnW veceve nw, Decyej keâe legcnW veceve nw ~
Ûevoe metjpe keâjW Deejleer, Úgšles pevece cejCe nQ ~~ meew-meew yeej veceve nw.....
$e+<eYeosJe efpeveJej keâes Ùegie keâe meew-meew yeej veceve nw ~~ Oejleer....~~
ØeYeg keâe ieYe&keâuÙeeCekeâ GlmeJe Fvõ ceveeÙee keâjles ~
Ún cenerves henues kegâyesj jlveeW keâer Je<ee& keâjles ~~
leerLeËkeâj ceeB kesâ Deebieve ceW, yejmes Ketye jleve nQ ~meew-meew yeej....~~1~~
efhelee GvneR jlveeW keâes pevelee ceW efJeleefjle keâj osles ~
jlve Øeehle keâj meYeer ueesie efvepe YeeiÙe OevÙe keâj uesles ~~
Oejleer jlveceÙeer yeve peeleer, hegueefkeâle ngDee ieieve nw ~meew-meew yeej....~~2~~
pevce keâuÙeeCekeâ
MegYe Ûew$eJeoer veJeceer efleefLe keâe heeJeve heefJe$e efove nw DeeÙee ~
peye leerLeËkeâj ßeer $e+<eYeosJe mee megle ce®osJeer ves heeÙee ~~
yepe G"s veieeÌ[s mJeieeX ceW FvõeW kesâ Deemeve keâebhe G"s ~
megjkeâuheJe=#e mes heg<he mJeÙeb efiejkeâj ØeYeg keâe mecceeve keâjW ~~13~~
Gme #eCe keâer KegefMeÙeeW keâe JeCe&ve veefnb mejmJeleer Yeer keâj mekeâleer ~
leerLeËkeâj kesâ efheleg ceele keâer ceefncee Ùen efpe£e keäÙee keân mekeâleer ~~
keâesšer-keâesšer pevceeW ceW mebefÛele hegCÙe GoÙe Deye DeeÙee nw ~
FmeefueS efhelee ceelee yeveves keâe mJeefCe&ce DeJemej heeÙee nw ~~14~~
ßeer veeefYejepe peer heg$e pevce keâe GlmeJe DeodYegle cevee jns ~
meejer pevelee keâes oeve efkeâefceÛÚkeâ yeeBš-yeeBš Oeve uegše jns ~~
Dee ieÙee mJeie& mes Fvõ leYeer SsjeJele neLeer hej ÛeÌ{ keâj ~
peÙe peÙekeâejeW mes iegbpee efoÙee osJeeW ves veieefj DeÙeesOÙee leye ~~15~~
keâj vecemkeâej efheleg veeefYejepe keâes,
pevceeslmeJe ceveeves keâer Dee%ee ceebieer ~
MeefÛe keâes Yespee Øemetefleie=n ceW,
efpeveefMeMeg osKeves keâer FÛÚe peeieer ~~
keânlee nw Fvõ leye-
-MebYegÚvo-
ns FvõeCeer peeDees Devoj, legce ØeLece ØeYeg keâe oMe& keâjes ~
efvepe Œeerefuebie Úso nsleg, leerLeËkeâj keâe mheMe& keâjes ~~
peuoer ueekeâj os oes cegPekeâes, ØeYeg oMe&ve FÛÚe hetCe& keâ¤B ~
ØeYeg keâes megces® hej ues peekeâj, Gvekeâe pevceeslmeJe Ketye keâ¤B ~~16~~
newues-newues MeÛeer ieF& Devoj,
ceelee keâes ceeÙeeceÙe efveõe ceW megueekeâj,
Gvekesâ heeme mes ØeYeg keâes G"ekeâj ~
osKe efueÙee henues peer Yejkeâj,
efHeâj Jen ueskeâj DeeF& yeenj ~
Fvõ keâjs cevegnej,
osos ØeYeg keâes cegPes cesjer veej ~
cesjer Deekegâuelee keâe veneR nw Deye heej,
Deye cegPes ØeYeg keâe pevceeslmeJe ceveeves keâe
efceuee nw hetje DeefOekeâej
FvõeCeer keâer ieesoer mes ueskeâj
Petce G"e Fvõ Deheveer efJepeÙe hej
keânves ueiee Jen veeÛe >eeÛe keâj-
-Yepeve-
veece efleneje leejCe neje, keâye lesje oMe&ve nesiee~
lesjer Øeeflecee Fleveer megvoj, let efkeâlevee megvoj nesiee ~~
peeves efkeâleveer ceeleeDeeW ves, efkeâleves megle pevceW nQ ~
hej Fme JemegOee hej lesjs mece, keâesF& veneR yeves nQ ~~
hetJe& efoMee ceW metÙe& osJe mece, meoe lesje megefcejve nesiee ~
lesjer Øeeflecee Fleveer megvoj, let efkeâlevee megvoj nesiee ~~
-MebYegÚvo-
ues Ûeuee Fvõ SsjeJele hej, leerLeËkeâj ØeYeg efpeve yeeuekeâ keâes ~
ÛeejeW efvekeâeÙe kesâ osJe osefJeÙeeB, GlmeJe ceveeJeve keâes ~~
efmej hej nw Ú$e ÛebJej {gjles, ØeYeg kesâ JewYeJe keâe heej veneR ~
meewOece& Fvõ mece pevceeslmeJe veefnb cevee mekesâ mebmeej keâneR ~~17~~
ces¤ keâer heeb[gkeâ efMeuee Thej ØeYeg keâes ues peekeâj efye"e efoÙee ~
Thej mes veerÛes #eerjesoefOe lekeâ osJehebefòeâ keâes yevee efoÙee ~~
#eerjesoefOe kesâ Fkeâ menme Dee" keâueMeeW keâes ØeYeg hej {gje efoÙee ~
efJeef›eâÙe $e+æer mes Skeâ meeLe Gve meye keâueMeeW keâes G"e efueÙee ~~18~~

efHeâj MeefÛe ves keâj ëe=bieej efMeMeg keâes JeŒeeYet<eCe henveeS ~
ueekeâj ceeB keâes meeQhee yeeuekeâ efHeâj meye efceue heuevee PegueJeeSb ~~
ce®osJeer Ûetces yeej-yeej Deheves ueuevee keâes heuevee ceW ~
keâefnb vepej ve ueie peeJes ueuuee keâes vepej Gleejs heuevee ceW ~~19~~
osKees ! ØeYeg Deye yeÌ{ves ueies,
Oejleer hes LeesÌ[e mejkeâves ueies,
LeesÌ[e IegšveeW kesâ yeue Jes lees Ûeueves ueies,
leesleueer yeesueer ceW yeele keâjves ueies,
Gvekeâer yeeue ›eâerÌ[e ueKekeâj,
ceeB Hetâueer veneR meceeleer nw ~
leerLeËkeâj yeeuekeâ keâes heekeâj,
Jen OevÙe OevÙe nes peeleer nw ~
-MebYegÚvo-
Oeerjs-Oeerjs efMeMeg $e+<eYeosJe keâer otpe Ûevõ mece keâeefvle yeÌ{er ~
heueves mes efvekeâue keâj IegšveeW kesâ yeue Ûeueves keâer Øeef›eâÙee yeÌ{er ~~
mJeieeX mes megjyeeuekeâ Deekeâj ØeYeg kesâ mebie Kesue Kesueles Les ~
Yeespeve Jes Iej keâe veefnb keâjles mJeieeX mes Fvõ Yespeles Les ~~20~~
Jes mJeÙebyegæ yeÇÿee Kego ner meye efJeÅeeDeeW ceW ØeJeerCe ngS ~
yeÛeheve mes ÙegJee DeJemLee heeves lekeâ meyeceW heefjhetCe& ngS ~~
Oejleer hej leye lekeâ keâuheJe=#e keâe Devle keâeue Yeer Dee hengBÛee ~
mechetCe& Øepee ceW $eeefn-$eeefn peerJeve j#eemJej ietBpe G"e ~~21~~
meye vej veejer efheleg veeefYejeÙe kesâ heeme ceW pee Dejoeme efkeâÙee ~
leye veeefYejeÙe ves $e+<eYeosJe kesâ efvekeâš meYeer keâes Yespe efoÙee ~~
yeesues ! peeDees leerLeËkeâj ØeYeg Deye meceeOeeve Fmekeâe oWies ~
Oejleer ceeveJe keâes peerJeve peerves keâer keâuee efmeKeeSbies ~~22~~
ieF& Øepee ØeYeg kesâ meccegKe,
nceW efmeKeeDees legce ner kegâÚ,
ns ØeYees ! efpeÙeW kewâmes ?
keäÙee KeeSb Je jnW kewâmes ? j#ee keâjes, j#ee keâjes ~
-MebYegÚvo-
yeesues ØeYeg mecePe ieÙee ceQ meye kegâÚ legce meye efÛevleecegòeâ jnes ~
ns ØepeepeveeW, Deye keâuheJe=#e pee jns Je=#e keâer MejCe ienes ~~
Oejleer legcekeâes meye kegâÚ osieer kegâÚ keâce& legcnW keâjvee nesiee ~
Deye YeesieYetefce mes keâce&Yetefce keâe cevegpe legcnW yevevee nesiee ~~23~~
KesleeW ceW DeVe GieeDees legce Fme ieVes keâe jme heeve keâjes ~
iesntB, ÛeeJeue, cesJee, Heâue keâes Kee peerJeve ceW kegâÚ keâece keâjes ~~
Deefme, ceefme, ke=âef<e, efJeÅee, efMeuhe Deewj JeeefCepÙe ef›eâÙee yeleueelee ntB ~
Fvemes peerJeve mebÛeeefuele keâjves keâer ner efJeOeer yeleueelee ntB ~~24~~
(peÙe nes, YeieJeeved $e+<eYeosJe keâer peÙe nes, hejceefhelee hejcesMJej keâer peÙe nes-)

meecetenf keâ mJej- ØeYees ! legceves pees yeleeF& keâueeSb nceW nQ !
leovegmeej peerJeve ceW nce Ûeue heÌ[sies !
legcneR nes efJeOeelee Øepee kesâ nes heeuekeâ !
legcneR keâce&Yetefce kesâ meÛÛes megOeejkeâ !
legcnejer megkeâerefle&heleekeâe peiele ceW !
meoe Hewâueleer ner jns Fme ieieve ceW !
(-peÙe ØeYees, peÙe ØeYees, meye efceue yeesuees- peÙe DeeoerMJej, peÙe Je=<eYesMJej-2-)
(yeme, ÙeneB mes keâce&Yetefce keâe ceeveJe Deheves heg®<eeLe&hetJe&keâ peerJeve keâe mebÛeeueve keâjves ueiee ~ JÙeeheej keâjvee, Kesleer keâjvee,
leueJeej Ûeueevee, cegveerceer keâjvee, efueKevee-heÌ{vee, MeŒe Ûeueevee, efÛe$e yeveevee Ùes meejer ef›eâÙeeSb YeieJeeved $e+<eYeosJe ves ner lees yeleeF& Leer
pees Deepe lekeâ Yeer Ûeueer Dee jner nQ ~ FmeefueS FvnW nce mechetCe& mebmke=âefle kesâ DeeÅeØeCeslee keânles nQ ~)
-MebYegÚvo-
kegâÚ Deewj keâeue yeerlee JewJeeefnkeâ #eCe Yeer peerJeve ceWb DeeS ~
meewOece& Fvõ efheleg veeefYejeÙe keâer Dee%ee uesves keâes DeeS ~~
efheleg Dee%ee mes ØeYeg keâer mJeerke=âefle efceueles ner IeefÌ[ÙeeB yeoue ieF& ~
meekesâlehegjer ceW $e+<eYeosJe keâer heefjCeÙe yesuee Øeieš ngF& ~~25~~
oes megvoj yeeuee Fmeer osMe kesâ jepee keâer keâvÙeeSb nQ ~
leerLeËkeâj mee heefle heeves keâes efpevekeâer Glkeâš FÛÚeSb nQ ~~
Dehevee meewYeeiÙe mejen jneR Jes ÙeMemJeleer Je megvevoe nQ ~
Gvekeâe lees peerJeve OevÙe ngDee ueieleer Jes metjpe Ûevoe nQ ~~26~~
ßeer $e+<eYeosJe ves efvepe ie=nmLe peerJeve keâes Deye ØeejcYe efkeâÙee ~
mecÙeiÂef° kesâ ÙeesiÙe efJe<eÙe YeesieeW keâe kegâÚ Deevevo efueÙee ~~
Yejleeefo heg$e Mele Skeâ hegef$e keâes ÙeMemJeleer ves pevce efoÙee ~
megle yeengyeueer Je megvojer ves megvevoe ceeB mes pevce efueÙee ~~27~~
Ûeue jner keâLee Gve $e+<eYeosJe keâer pees leve megKe ceW [tyes nQ ~
ßeerveeefYejeÙe Yeer heg$e-heew$e kesâ mebie megKeeW ceW [tyes nQ ~~
Fkeâ efove efJeÛeej DeeÙee Gvekeâes efvepe jepecegkegâš lepevee ÛeefnS ~
ÙegJejepe $e+<eYe keâes jepee keânkeâj jepeefleuekeâ keâjvee ÛeefnS ~~28~~
yeme MegYe cegntle& ceW Fvõ ves Dee jepÙeefYe<eskeâ keâjJeeÙee nw ~
Deye jepÙe mebYeeuees jepekegbâJej legcemes ve efÚheer kegâÚ ceeÙee nw ~~
meye osMe-osMe kesâ jepee ieCe efvepe YeWš ÛeÌ{eves Deeles nQ ~
ØeYeg kesâ ÛejCeeW ceW MeerMe Pegkeâe efheleg keâer Yeer ØeMebmee ieeles nQ ~~29~~
efmebnemeve hej cenejepe efJejepes,
veeefYejeÙe kesâ heg$e efJejepes ~
peneB keâe nes jepee leerLeËkeâj,
Fvõ peneB nes Gvekeâe efkebâkeâj ~
JeneB keâceer keäÙee nes mekeâleer nw ?
meYeer Øepee ceW Øesce hejmhej ~
-MebYegÚvo-
ØeYeg Dee%ee mes megjheefle ves Dee meye veiej «eece Yeer yevee efoS ~
ØeYeg ves Deveskeâ jepeeDeeW keâes efHeâj he=Lekeâd-he=Lekeâd Les jepÙe efoS ~~
Gve meyekeâes os GheosMe Oece&ceÙe jepeveerefle yeleueeF& nw ~
Kego vÙeeÙeveerefle mebÛeeefuele keâj jepee keâer ØeLee efveYeeF& nw ~~30~~
(oer#ee keâuÙeeCekeâ)
oesne - yengle meceÙe lekeâ jepÙe ceW, yeerlee ØeYeg keâe keâeue ~
Skeâ efoJeme leye Fvõ keâes, DeeÙee Gvekeâe KÙeeue ~~31~~
meesÛee Gmeves ØeYeg kesâ meccegKe, Ssmee efveefceòe Øemlegle keâj otB ~
nes peeJeW JewYeJe mes Jes efJecegKe, Ssmee megke=âlÙe peuoer keâj otB ~~
peye jepemeYee ceW DeeefoveeLe, efmebnemeve hej Les MeesYe jns ~
Deheveer pevelee keâer KegefMeÙeeB keâes megve megKemeeiej ceW [esue jns ~~32~~
megjheefle ves ve=lÙensleg DeuheeÙeg veerueebpevee keâes Yespe efoÙee ~
Gmekesâ cejles ner lel#eCe otpeer osJeebievee keâe ØeJesMe ngDee ~~
veefnb peeve mekeâe keâesF& uesefkeâve Je=<eYesMJej ves henÛeeve efueÙee ~
yeme Gmeer meceÙe Gvekeâes Fme ÛebÛeue JewYeJe mes JewjeiÙe ngDee ~~33~~
lepe& - efoue kesâ Dejcee@ .....
ØeYeg peer efmeæerkeâeblee Jejves Ûeue efoS,
mebie ceW Ûeej npeej jepee Ûeue efoS ~~šskeâ.~~
meejer Oejleer hej ØeYet keâe jepÙe Lee, efkeâvleg ØeYeg keâes nes ieÙee JewjeiÙe Lee ~
lepe kesâ meye mebmeej Jes lees Ûeue efoS,
mebie ceW Ûeej npeej jepee Ûeue efoS ~~
Jeve ceW peekeâj veive oer#ee Oeej ueer, DeJeOe keâer pevelee Yeer ogKeer Deheej Leer ~
hebÛeceg°er kesâMeuegbÛeve keâj efueS,
mebie ceW Ûeej npeej jepee Ûeue efoS ~~
-MebYegÚvo-
Jen efleefLe Leer Ûew$e Jeoer veJeceer peye oer#ee ØeYeg ves «enCe efkeâÙee ~
<ešdceeme Ùeesie ceW ueerve ngS veiejer ØeÙeeie keâes OevÙe efkeâÙee ~~
Gvekesâ mebie Ûeej npeej Deewj jepee Yeer oeref#ele ngS leYeer ~
hej YetKe hÙeeme keâer yeeOee ves meyekeâes efJeÛeefuele keâj efoÙee keâYeer ~~34~~
<ešdceeme Ùeesie heMÛeeled ØeYees cegefveÛeÙee& yeleueeves efvekeâues ~
uesefkeâve keâesF& veneR peeve mekesâ keäÙeeW veeLe YeüceCe keâjves efvekeâues ~~
keâesF& keânles ØeYeg cesjer keâvÙee «enCe keâjes Yeespeve keâj uees ~
keâesF& osles JeŒeeYet<eCe kegâÚ keânles ØeYees JeÛeve yeesuees ~~35~~
hej leerLeËkeâj lees oer#ee kesâ heMÛeeled ceewve ner jnles nQ~
kesâJeue%eeveer yevekeâj kesâ ner TBkeâej efoJÙeOJeveer keânles nQ ~~
Gvekeâes ve ÛeeefnS Lee JewYeJe JeŒeeYet<eCe Jes keäÙee keâjles ~
pees FÛÚe Leer Jen kegâÚ ve efceuee Ún ceeme YeüceCe keâjles keâjles ~~36~~
mebÙeesie osefKeS Skeâ efoJeme nefmleveehegjer Jes hengBÛe ieS ~
meesceØeYe ve=he ßesÙeebme Gmeer #eCe Fvlepeej ceW KeÌ[s ngS ~~
kegâÚ hetJe&YeJeeW keâer mce=efle JeMe ßesÙeebme legjvle ner yeesue heÌ[s ~
ns mJeeceer ! De$e efle‰ Deeefo Gvekesâ mJej Pejves Hetâš heÌ[s ~~37~~
Lee Fvlepeej Fme #eCe keâe ner DeeoerMe cegveer nes ieS KeÌ[s ~
veJeOee Yeefòeâ keâer Meefòeâ mes ØeYeg ÛejCe meesce kesâ cenue heÌ[s ~~
Gme ØeLece heejCee ceW jepee ves F#etjme Deenej efoÙee ~
hebÛeeMÛeÙeeX keâer Je=ef° ngF& peie Yej ceW peÙe-peÙekeâej ngDee ~~38~~
JewMeeKe megoer le=efleÙee De#eÙele=efleÙee meb%ee mes Øeefmeæ ngF& ~
Deenejoeve keâer efJeOeer Oeje hej henueer yeej Øeefmeæ ngF& ~~
Yejle ves Gve jepee ßesÙeebme keâe yengle yeÌ[e mecceeve efkeâÙee ~
legce oeveleerLe& kesâ ØeJele&keâ nes Ùen keânkeâj peie ceW veece efoÙee ~~39~~
Deenej efJeOeer peye %eele ngF& leye mes cegefve Oece& Ûeuee peie ceW ~
Jen Deye lekeâ Yeer Ûeue jne ÙegieeW lekeâ Ûeuee keâjsiee ›eâce ›eâce mes ~~
nefmleveehegjer keâer Ùen Iešvee meleÙegie mes keâefueÙegie nw DeeÙee ~
hej Fme Oejleer kesâ F#et jme ves De#eÙelee keâes nw heeÙee ~~40~
(kesâJeue%eeve keâuÙeeCekeâ)
Deye Deeies ceQ ues ÛeuetB ØeYeg keâer leheMeefòeâ yeleeves keâes ~
lehe keâjles keâjles yeerle ieS Fkeâ menme Je<e& leerLeËkeâj keâes ~~
Jes Skeâ efoJeme Les ‘‘hegefjceleeuehegj’’ kesâ GÅeeve ceW KeÌ[s ngS ~
leye MegkeäueOÙeeve keâer Deefive mes Gve Ieeefle keâce& meye ve° ngS ~~41~~
lel#eCe kewâJeuÙe jcee ves Dee Gvekeâes Jejceeuee henveeF& ~
Oeveheefle ves meceJemejCe jÛevee keâj efoJÙe efJeYetefle ØeiešeF& ~~
Devlej yeenj oesveeW ue#ceer efpeveJej kesâ ÛejCe heKeej jner ~
ØeYeg peer keâer efoJÙeOJeefve megveves keâes pevelee GvnW efvenej jner ~~42~~
DeekeâeMeiepe&vee mece efoJÙeOJeefve GBâkeâejceÙe Øeieš ngF& ~
heMeg-he#eer, osJe-cevegpe meyeves efvepe efvepe Yee<ee ceW «enCekeâjer ~~
Gme efpeveJej JeeCeer keâes ner Deye meejs peie ceW hengBÛeevee nw ~
Fme meceJemejCe kesâ ceeOÙece mes Øeeke=âeflekeâ Oece& Hewâueevee nw ~~43~~
cesjs hÙeejs YeeF&ÙeeW, yenveeW !
Deepe ve meÛÛee meceJemejCe nw
Deewj ve leerLeËkeâj oMe&ve nw
efHeâj Yeer efpeve Øeeflecee ceW DeefleMeÙe
meceJemejCe jÛevee ceW DeefleMeÙe
Fmekeâer ner Yeefòeâ keâjes
Heâue heeDeesies Deewj
Fkeâ efove Decej yeve peeDeesies,
lees ieeDees meye efceue keâjkesâ -
$e+<eYeosJe ØeYeg keâes kesâJeue%eeve nes ieÙee~
Deelcee hejceelecee YeieJeeve nes ieÙee~~ $e+<eYeosJe ØeYeg......
-MebYegÚvo-
Heâeuiegve ke=â<Cee iÙeejme efleefLe Leer peye ØeYeg keâes kesâJeue%eeve ngDee ~
ØeYeg meceJemejCe kesâ ßeer efJenej mes peve-peve keâe keâuÙeeCe ngDee ~~
jlveeW keâer Je=ef° keâjs kegâyesj peve-peve keâes Yeer efJeleefjle keâjlee ~
meewOece& Fvõ efkebâkeâj yeve keâj ØeYeg meccegKe meoe KeÌ[e jnlee ~~44~~
peye meceJemejCe efJeIeefšle neslee efpevejepe DeOej ner Ûeueles nQ ~
Gve ÛejCe keâceue leue mJeCe& keâceue mJeÙecesJe Fvõ leye jÛeles nQ ~~
keâceueeW mes Thej DeOej Ûeej Debiegue Gvekesâ heie heÌ[les nQ ~
JewYeJe ceW jnkeâj Jeerlejeielee keâe Deevevo Jes ÛeKeles nQ ~~45~~
peneB Mesj ieeÙe Yeer Jewj YeeJe lepe Skeâ Ieeš peue heerles nQ ~
peneB mehe& vesJeuee ›etâj heMeg Yeer meeLe-meeLe ner peerles nQ ~~
meyekeâes efMeJeheLe yeleueeves ceW ßeerefpeveJej keâYeer ve Lekeâles nQ ~
efvepe DeeÙegkeâce& keâes efvekeâš peeve kewâueeMeefieefj pee yemeles nQ ~~48~~
leerveeW ÙeesieeW keâer ef›eâÙee jeskeâ Skeâe«e OÙeeve ceW jceles nQ ~
Ûeewon efove kesâ heMÛeeled $e+<eYe ØeYeg efMeJeue#ceer keâes Jejles nQ ~~
Deelcee ves efmeæefMeuee hej peekeâj efmeæ Oeece keâes Øeehle efkeâÙee ~
De#eÙe Devevle megKe ceW efveceive veefnb hegveYe&JeeW keâes meeLe efoÙee ~~49~~
Jes cees#e ieÙes leye Yeer FvõeW ves oerheeJeueer ceveeF& Leer ~
efveJee&CekeâuÙeeCekeâ keâer hetpee keâj peie ceW Oetce ceÛeeF& Leer ~~
efHeâj Gvekesâ ieCeOej Je=<eYemesve ves Yejlejepe keâes mecyeesOee ~
DeHeâmeesme keâjes cele ns jepeve ! legceves lees yengle %eeve meerKee ~~50~~
Gvekesâ megle Yejle ØeLece Ûe›eâer efpevemes Ùen osMe Øeefmeæ ngDee ~
Les keâeceosJe ØeYeg yeengyeueer efpevekeâe lehe lÙeeie Øeefmeæ ngDee ~~
megle Je=<eYemesve ØeYeg meceJemejCe ceW ieCeOej ØeLece keâneS nQ ~
DevevleJeerÙe& megle Fme Ùegie ceW ner ØeLece cees#eheo heeS nQ ~~51~~
heg$eer yeÇeÿeer ieefCeveer henueer DeeÙee&DeeW ceW De«eCeer ngF& ~
megvojer Yeer oer#ee OeejCe keâj mebÙece heLe keâer Skeâ ceCeer ngF& ~~
Ùen ieeLee leerLeËkeâj kegâue keâer meye heg$eeW ves efMeJeOeece efueÙee ~
YeJe YeJe kesâ mebmkeâejeW ves Fme YeJe ceW Deekeâj efJeßeece efueÙee ~~52~~
ØeYeg $e+<eYeosJe lees cees#e ieS meyekeâes Yeer Jen heLe efoKee ieS ~
Ûeewon ueKe jepee Gmeer ëe=bKeuee ceW ›eâce-›eâce mes cees#e ieS ~~
ns veeLe ! cegPes Yeer hejcheje mes cegefòeâOeece efoueJee oerpes ~
‘‘Ûevoveeceleer’’ Gmemes henues legce Yeefòeâ keâer Meefòeâ oerpes ~~53~~
oesne— $e+<eYeosJe ØeYeg keâe Ûeefjle, Ùen mebef#ehle megpeeve ~
le=efleÙekeâeue kesâ Devle keâe, nw Ùen keâLeve ceneve ~~54~~
peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe, peÙe peÙe ceebieerlegbieer $e+<eYeefieefj kesâ DeefOeveeLe~
Fvekeâer Øeeflecee yeveer nQ peneB hej, YeJÙeelceved! nce Yeer ÛeueW JeneB hej~
F&meJeer meved keâer FkeäkeâermeJeeR meefo, OevÙe ngF& Fmes efceueeR %eeveceefle~~
Fme meefo ves heeÙee DeeefoveeLe, peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe~~1~~
DevegmebOeeve ngDee hee<eeCe keâe, Meg™ ngDee keâece cetefle& efvecee&Ce keâe~
meved oes npeej oes ceW MegYe IeÌ[er DeeF&, ØeLece efMeueehetpeve keâjJeeF&~~
mebIeheefle keâes efceuee Ùen meewYeeiÙe, peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe~~2~~

yeÌ[s yeÌ[s JeemlegefJeod DeeÙes, FbpeerefveÙej ceMeerveW ueeS~
helLej keâšves ueiee heJe&le hej, KeeF& ceW efieje ueeKeeW š^keâ helLej~~
oMe Je<eeX ceW yevee leye keâece, peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeoerveeLe~~3~~
FOej keâece Ûeuelee Lee efieefj hej, ØeYeg keâe veece peheW ceeleepeer GOej~
hetpee efJeOeeve DeKeb[ keâjeS, yeerme yejme lekeâ ®keâves ve heeS~~
Ùen meye Meefòeâ Leer Fvekesâ meeLe, peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe~~4~~
ceeB keâer ceeuee pevelee keâe ceeue, oesveeW mes mebmke=âefle ngF& ceeueeceeue~
kesâJeue pewve efoiecyej pevelee, mes Oeve ueskeâj efkeâÙee ieÙee KeÛee&~~
Gmemes ner yeves ef$eueeskeâer veeLe, peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe~~5~~
oes npeej yeejn meved DeeÙee, efoJeme heÛeerme efomecyej heeÙee~
meesves keâer Úsveer ueskeâj hengBÛes, mJeeceer jJeervõkeâerefle& heJe&le hes~~
efkeâÙee Meg™ cemlekeâ mes keâeÙe&, peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeoerveeLe~~6~~
hÙeejs YeeFÙeeW SJeb yenveeW!
Deehe ueesie mecePe ieÙes neWies efkeâ meved 2002 mes heJe&le hej efMeuee keâešves keâe keâeÙe& Ûeuee~ yeÌ[er-yeÌ[er ceMeerveeW mes ueeKeeW š^keâ
helLej keâškeâj KeeF& ceW efiejlee jne hegve: 10 Je<eeX kesâ yeeo meved 2012 ceW cetefle& yeveeves ueeÙekeâ ueieYeie 130 hegâš keâe hee<eeCe efMeueeKeC[
efvekeâue DeeÙee Deewj GmeceW 25 efomecyej 2012 keâes meesves keâer Úsveer-nLeewÌ[er mes mJeeceer jJeervõkeâerefle& peer ves cetefle& yeveeves keâe keâece Meg™
efkeâÙee~
hetpÙe ieefCeveerØecegKe ßeer %eeveceleer ceeleepeer Gme meceÙe nefmleveehegj ceW pecyetÉerhe mLeue hej efJejepeceeve LeeR, Jes JeneR mes YeieJeeve
kesâ MeerIeÇ hee<eeCe keâer YeeJevee mes ‘‘Ô ÜeR ßeer $e+<eYeosJeeÙe vece:’’ ceb$e keâer ueeKeeW-keâjesÌ[eW ceeuee hesâjleer jneR~ Gvekeâer lehemÙee keâe ØeYeeJe
nce meYeer ves mee#eeled osKee nw Dele: meYeer efceuekeâj yeesueWies-
lepe&-nce pewve kegâue ceW pevces nQ........
ieefCeveer %eeveceleer ceelee hej, DeefYeceeve keâjes js~
Ùes lees pewve kegâue keâer Meeve nQ, iegCeieeve keâjes js~~šskeâ.~~
Fveves YeejleerÙe mebmke=âefle keâer Meeve yeÌ{eF&,
$e+<eYeosJe ØeYeg keâer meyemes yeÌ[er cetefle& yeveeF&~~
cetefle& Øesefjkeâe Fme ceelee hej, DeefYeceeve keâjes js~
Ùes lees pewve kegâue keâer Meeve nQ, iegCeieeve keâjes js~~1~~
YeeiÙeMeeueer Deehe Deewj nce, pees pevces Deepe nQ,
cetefle& yeveles ngS osKeves keâe, peiee YeeiÙe nw~
Deheves hegCÙe Je meewYeeiÙe hej, DeefYeceeve keâjes js~
ieefCeveer %eeveceleer ceelee hej, DeefYeceeve keâjes js~~2~~
peje keâuhevee keâjes, efkeâ ÛeewLee keâeue kewâmee Lee,
$e+<eYeosJe heg$eer yeÇeÿeer ceeB keâe, lÙeeie kewâmee Lee~
Gvekeâer Øeefleke=âefle keâe ‘‘Ûevovee’’, iegCeieeve keâjes js~
ieefCeveer %eeveceleer ceelee hej, DeefYeceeve keâjes js~~3~~
Øeeflecee efvecee&Ce kesâ ceOÙe Deveskeâeveskeâ Ûecelkeâej ngS~ efoiecyej pewve meceepe kesâ Deceerj-iejerye meYeer ves FmeceW õJÙe ueieekeâj
DeeMeeleerle megKe-mecheefòe keâes Øeehle efkeâÙee~ Skeâ yeej keâer yeele nw-Skeâ efjšeÙe[& FbpeerefveÙej ßeeJekeâ ves nefmleveehegj ceW mJeeceerpeer mes keâne
efkeâ ceQ 1 ueeKe 8 npeej ®heÙes keâer jeefMe oskeâj Øeeflecee efvecee&Ce kesâ efMeueeuesKe ceW Deheves heefjJeej keâe veece efueKeJeevee Ûeenlee ntB, efkeâvleg
mJeeceerpeer! cegPes kesâJeue 15 npeej ®heÙes heWMeve kesâ efceueles nQ Dele: ceQ Ùeefo leerve Je<e& keâer yepeeÙe Ùen jeefMe 6-7 Je<e& ceW pecee keâje otB

lees keäÙee Deehe cegPes Ssmee keâjves keâer mJeerke=âefle oWies ? oÙeeueg Øeke=âefle kesâ jJeervõkeâerefle& mJeeceerpeer ves Gòej efoÙee-"erkeâ nw Deehekeâer Ssmeer FÛÚe
nw lees nceW mJeerkeâej nw~ efheâj Gve ßeeJekeâ cenevegYeeJe kesâ meeLe keäÙee Ûecelkeâej neslee nw, peeefveS-
lepe&-Ceceeskeâej Ceceeskeâej.....
DeeoerveeLe DeeoerveeLe, $e+<eYeosJe DeeoerveeLe.....heg®osJe DeeefoveeLe
ßeæe Yeefòeâ mes efoÙes oeve keâe nw DeefleMeÙe jskeâe[&~ DeeefoveeLe.........
Ún Je<eeX ceW osves keâer pees FÛÚe Leer ßeeJekeâ keâer~
Ún ceefnves ceW ner ueekeâj kesâ os oer Gveves jeMeer~~
yeesues cesje yengle hegjevee Oeve efceue ieÙee nw Deepe~
DeeoerveeLe DeeoerveeLe, $e+<eYeosJe DeeoerveeLe~~1~~
yebOegDeeW! Ùen keâLee nw FkeäkeâermeJeeR meoer kesâ Skeâ Ssmes mJeCe&Ùegie keâer, efpemeceW efJeÕe keâer meyemes yeÌ[er Øeeflecee efvecee&Ce keâe cenòece
keâeÙe& ngDee Deewj meejs mebmeej ves DeemLee-heejme Deeefo šer.Jeer. ÛewveueeW kesâ ceeOÙece mes efleue-efleue yeÌ{les YeieJeeve $e+<eYeosJe keâes osKee leLee
Deheveer Meefòeâ kesâ Devegmeej OevejeefMe Yeer efJeMeeuekeâeÙe cetefle& efvecee&Ce š^mš keâes Øeoeve keâj hegCÙe keâe Depe&ve efkeâÙee~
Deeheves šer.Jeer. Ûewveue ceW Skeâ ieerle Yeer Ketye megvee Deewj ieeÙee nw-
meyemes yeÌ[er cetefle& keâe, ceebieerlegbieer leerLe& keâe, ogefveÙee ceW veece nes jne nw,
cetefle& keâe efvecee&Ce nes jne nw-2~~šskeâ.~~
osKees peekesâ heeme ceW, Yeefòeâ ueskesâ meeLe ceW, meyemes yeÌ[e keâece nes jne nw,
cetefle& keâe efvecee&Ce nes jne nw-2~~1~~
Øeeflecee efvecee&Ce kesâ ceOÙe Skeâ efove Skeâ yeÌ[e mee Mesj-Mesjveer Deewj Gmekeâe yeÛÛee Ssmes leerve Mesj DeeÙes, keâeÙe& keâjves Jeeues efMeuheer
SJeb cepeotj ueesie kegâÚ [js efkeâvleg JeneB GheefmLele FbpeerefveÙej meer. Deej. heeefšue-hegCes ves YeieJeeve $e+<eYeosJe Deewj %eeveceleer ceeleepeer keâer
peesjoej peÙe yeesueles ngS Gve ueesieeW mes keâne-YewÙÙee! [jes cele Ùes Mesj ÙeneB YeieJeeve keâes osKeves DeeÙes nQ, legcneje Ùes kegâÚ veneR efyeieeÌ[Wies,
keäÙeeWefkeâ nceejer DeejeOÙe hetpÙe %eeveceleer ceeleepeer meYeer keâer kegâMeuelee kesâ efueS ceeuee hesâj jner nQ Deewj ÙeneB heJe&le hej GvneWves hetjer megj#ee
keâe ceb$e keâJeÛe Yeer henvee efoÙee nw........Deeefo~
yeele efyeukegâue meÛe ngF&, leerveeW Mesj LeesÌ[er osj JeneB Meevle YeeJe mes ®kesâ Deewj kegâC[ ceW Yeje Meerleue peue heerkeâj keâneB Ûeues
ieÙes, helee veneR~
‘‘peÙe yeesuees $e+<eYeosJe Ûecelkeâeefjkeâ YeieJeeve keâer peÙe’’~ ‘‘cetefle& efvecee&Ce keâer mecØesefjkeâe hetpÙe ieefCeveerØecegKe ßeer %eeveceleer
ceeleepeer keâer peÙe’’
Deeies Deewj keäÙee neslee nw, megefveS-
lepe&-Ssmeer ueeieer ueieve............
Mesj Deeles jns, Deewj peeles jns, Jes lees ØeYeg heo keâer ceefncee yeleeles jns~
$e+<eYeefieefj hej keâF& yeej Mesj efoKes~
peeves Jes osJelee Mesj yeve Deeles Les~~
efyeve meleeS efkeâmeer keâes Jes peeles jns........Mesj Deeles jns...~~1~~
pewve Meemeve keâer ceefncee keâner Ùen ner nw~
Mesj De® ieeÙe Fkeâ Ieeš peue heerles nQ~~
ØeYeg efvekeâš ØeYeg Yeer cew$eer efoKeeles jns.....Mesj Deeles jns.......~~2~~
DeLee&led Mesj lees keâF& yeej JeneB Deeles efoKeeF& heÌ[s, efkeâvleg keâYeer efkeâmeer keâes keâesF& keâ° veneR efoÙee~
yebOegDeeW!
Fmeer yeerÛe Skeâ efove Ùee$ee keâes DeeF& Skeâ Deccee peer heJe&le hej hengBÛeer, JeneB Øeeflecee efvecee&Ce mes efvekeâueles ngS Skeâ helLej keâes
Gmeves G"eÙee Deewj yeÌ[er ßeæehetJe&keâ Jen Gmes Deheves Iej ues ieF&~ hegve: meved 2015 ceW peye hetpÙe ßeer %eeveceleer ceeleepeer ceebieerlegbieer ceW

efJejepeceeve LeeR, Jes Deccee peer hegve: ceebieerlegbieer hengBÛeer Deewj meYee ceW Deheves Ûecelkeâeefjkeâ DevegYeJe keâe yeKeeve keâjles ngS keânves ueieeR-
lepe&-ceQ keäÙee keâ™B jece cegPes......
ceQ keäÙee keântB YeeF&, Ûecelkeâej nes ieÙee~
ceQ keäÙee keântB yenveeW, cegPes Ghenej efceue ieÙee.....neB Ghenej efceue ieÙee~
yeveleer ngF& cetefle& keâe, Fkeâ helLej ueskeâj ceQ ieF&~
heeveer ceW [euee efheâj Gme heeveer keâes ceQ heer ieF&~~
cesje Iegšvee "erkeâ ngDee, Ûecelkeâej nes ieÙee~~ceQ keäÙee....~~1~~
Fkeâ YewÙÙee keâes heeveer efoÙee, heLejer efvekeâue ieF&~
ceeF«esve keâer heerÌ[e Fkeâ yenve keâer efvekeâue ieF&~~
cetefle& keâer Tpee& keâe Ûecelkeâej nes ieÙee~~ceQ keäÙee keânBt YeeF&....~~2~~
yeesefueS Ûecelkeâeefjkeâ yeeyee, ogefveÙee kesâ meyemes yeÌ[s YeieJeeve $e+<eYeosJe keâer peÙe~
efpeveOece& kesâ ßeæeueg YeòeâeW! Ssmes Ûecelkeâeefjkeâ YeieJeeve kesâ Skeâ Úesšs mes hee<eeCe mes Ùeefo Fleves Ûecelkeâej osKes ieÙes nQ, lees
meesefÛeS efkeâ Jen meJeexÛÛe Øeeflecee efkeâleveer Ûecelkeâeefjkeâ nesieer, lees Deehekeâes Skeâ yeej Gvekesâ oMe&ve keâjkesâ Deheveer ceveeskeâecevee DeJeMÙe hetCe&
keâjveer ÛeeefnS~
osKees! ÙetB lees ceebieerlegbieer ceW ceneje°^ keâer Ùen me¢eeõer heJe&le ceeuee mewkeâÌ[eW efkeâueesceeršj uecyeer hewâueer ngF& nw efkeâvleg Fme heeJeve
efmeæ#es$e hej mecegõer melen mes 3600 hegâš Thej cetefle& keâe Ùen DeKeC[ hee<eeCe efceuevee ner meyemes yeÌ[e Ûecelkeâej nw~ Fme efJe<eÙe ceW cesjs
Éeje meved 1990 ceW efueKee ieÙee Skeâ ieerle pees hetjer meceepe ceW yengle Øeefmeæ ngDee nw, ÙeneB Øemebieesheeòe efyeukegâue melÙe Øeleerle neslee nw-
veece efleneje leejCe neje, keâye lesje oMe&ve nesiee~
lesjer Øeeflecee Fleveer megvoj, let efkeâlevee megvoj nesiee~~
he=LJeer kesâ megvoj hejceeCeg meye legPeceW ner mecee ieÙes~
kesâJeue Gleves ner DeCeg efceuekeâj, lesjer jÛevee yevee ieÙes~~
FmeerefueS legce mece megvoj veefnb keâesF& vej megvoj nesiee~
lesjer Øeeflecee Fleveer megvoj, let efkeâlevee megvoj nesiee~~1~~
Skeâ efove meved 2016 ceW mecheVe ngS hebÛekeâuÙeeCekeâ ceneslmeJe kesâ yeeo Skeâ GoÙehegj (jepe.) keâer lejheâ keâe Depewve JÙeefòeâ cesjs
heeme DeeÙee Deewj Gmeves cegPes yeleekeâj DeÛeefcYele keâj efoÙee~ Gmeves yeleeÙee efkeâ ceQ Deehekeâer cetefle& yeveeves Jeeues heneÌ[ hej heeskeâuewC[ ceMeerve
keâer ieeÌ[er Ûeueeves Jeeuee [êFJej ntB~
Jen yeesuee-ceeleepeer! ceQves peye Meg™ ceW heeskeâuewC[ kesâ Deboj [êFJej meerš hej yew"e lees yengle [j ieÙee Deewj meesÛeves ueiee efkeâ
ÙeneB keâece yeÌ[e Kelejs keâe nw, Deiej peje meer ieeÌ[er DeveyewueWme nes ieF& lees ceQ keâneB efie™Biee, cesje keäÙee nesiee, cesjer Iej ie=nmLeer kewâmes
Ûeuesieer......FlÙeeefo~
efheâj peeefveS Gmekesâ meeLe keäÙee Ûecelkeâej neslee nw-
lepe&-S jer Úesjer yeebieÌ[Jeeueer..........
$e+<eYeefieefj ceebieerlegbieer ceW DeefleMeÙe ceQves osKee nw-2~~šskeâ.~~
pÙeeW ner meesÛee ceve kesâ Deboj, cegPes keâece veefnb keâjvee nw~
Kelejs keâe Ùen keâece ÚesÌ[keâj, pee Deheves Iej jnvee nw~~
leYeer meeceves $e+<eYeosJe keâes, Deeles ceQves osKee nw~~$e+<eYeefieefj...~~1~~
Skeâ veneR oes leerve yeej, mee#eeled ØeYet keâe oMe& ngDee~
keâne GvneWves cele pee yeÛÛes, yelee legPes keäÙee keâ° ngDee~~
efheâj lees Yeeie ieÙee meeje [j, Ûecelkeâej Ùen osKee nw~~$e+<eYeefieefj...~~2~~
yebOegJej! Gme [êFJej ves yeleeÙee efkeâ cegPes lees YeieJeeve keâe mee#eeled oMe&ve Deewj DeeMeerJee&o efceuee, efheâj lees ceQves cetefle& keâe

efvecee&Ce hetje nesves lekeâ keâece efkeâÙee Deewj Deepe ceQ hetCe& mJemLe™he mes Deheves heefjJeej kesâ meeLe megKehetJe&keâ peerJeve JÙeleerle keâj jne nttBb~
‘‘peÙe yeesefueS hejce Ûecelkeâeefjkeâ efJeÕe kesâ meyemes yeÌ[s $e+<eYeosJe YeieJeeve keâer peÙe’’~~
Fme Øekeâej kesâ Deveskeâ Ûecelkeâeefjkeâ DevegYeJeeW keâes nce ueesieeW ves megvee Deewj mee#eeled osKee Yeer nw~ ÙeneB hej efJe<eÙe keâes pÙeeoe
ve yeÌ{ekeâj Deye Deehekeâes ues Ûeueleer ntB~ Øeeflecee keâer hetCe&lee Deewj hebÛekeâuÙeeCekeâ ceneØeefle‰e keâer Deesj-
peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe-2........
efmej cegKe yevevee Meg™ ngDee peye, osKe osKe Dee§eÙe&Ûeefkeâle meye~
hegCÙeceÙeer hee<eeCeKeC[ hej, hegCÙeJeeve efMeuheer ÛeÌ{s Thej~~
"ve "ve Úve Úve keâjer DeeJeepe, peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe~~1~~
yengle keâ"esj Lee helLej ØeYeg keâe, [sÌ{ Jej<e ceW yevee efmej cegKe Lee~
veÙeve keâheesue efoKes Deefle megvoj, ceevees Øeiešs ce®osJeer Gj~~
efMeuheer vee"e keâe Yeer nw OevÙe YeeiÙe, peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe~~2~~
peye DeJeÙeJe efoKeves ueies ØeYeg kesâ, heejmeÛewveue mes osKee meyeves~
hebÛekeâuÙeeCe keâer keâjW Øeleer#ee, ceebieerlegbieer peeves keâer FÛÚe~~
YeòeâeW keâer Âef° ceW yemes efpeveveeLe, peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe~~3~~
Skeâ efoJeme efheâj Ssmee DeeÙee, ieefCeveer ceelee ves efyeiegue yepeeÙee~
oes npeej Ûeewon F&meJeer meved MejohetefCe&cee efleefLe Leer Gòece~~
pecyetÉerhe mes ietbpee veeo, peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe~~4~~
oes npeej meesuen ceW nesiee, ceneefyecye keâe ceneslmeJe nesiee~
ceeIe megoer le=efleÙee mes oMeceer, iÙeejn mes me$en Leer heâjJejer~~
PeC[ejesnCe mes keâjes Meg™Deele, peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe~~5~~
hegve: hetpÙe ceeleepeer Deheveer Meejerefjkeâ DeMeòeâlee osKeles ngS keânves ueieeR-
mebIe ÛelegefJe&Oe Ketye yegueeDees, cegPekeâes šer.Jeer. ceW efoKeueeDees~
š^mš keâes DeeefMeJee&o nw cesje, ÙeneR mes ØeYeg heo veceve nw cesje~~
cesjs ùoÙe ceW nQ ef$eYegJeveveeLe, peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe DeeefoveeLe~~6~~
yebOegDeeW!
hetjs osMe ceW hebÛekeâuÙeeCe ceneceneslmeJe keâer leejerKeW Ieesef<ele nesles ner cenen<e& keâer uenj oewÌ[ ieF& Deewj ÛeejeW Deesj mes DeeJeepeW
Deeves ueieeR efkeâ hetpÙe ieefCeveer %eeveceleer ceeleepeer keâe meeefVeOÙe Fme ceneslmeJe ceW DeJeMÙe nesvee ÛeeefnS efkeâvleg ceeleepeer keâer Meejerefjkeâ
efmLeefle osKeles ngS nce mebIe kesâ ueesie Yeer DeefOekeâ Dee«en keâer efnccele veneR keâj hee jns Les~
YeòeâeW kesâ Glmeen keâes osKekeâj cesjs MeyoeW ves Skeâ ieerle keâe ™he OeejCe efkeâÙee Deewj Jen šer.Jeer. hej DeeÙee lees meyekesâ ceveceÙetj
veeÛeves ueies-
ceebieerlegbieer leerLe& mes Deeceb$eCe DeeÙee nw, nce meye ceebieerlegbieer peeSbies~
ceebieerlegbieer peeSbies, JeneB hebÛekeâuÙeeCe jÛeeSbies~~ceebieerlegbieer.......~~šskeâ0~~
efJeMJe keâer meyemes TBÛeer Øeeflecee, heJe&le hej JeneB Øeieš ngF&~
$e+<eYeosJe YeieJeeve keâer Fkeâ meew De" hegâš Øeeflecee jepe jner~~
Gmeer kesâ hebÛekeâuÙeeCekeâ keâe Deye DeJemej DeeÙee nw, nce meye ceebieerlegbieer peeSbies~~1~~
efJeMJeefJeYetleer %eeveceleer, ceeleepeer keâer Ùen ceefncee nw~
meved Gefvveme meew efÚÙeeveJes kesâ, Ûeelegcee&me keâer ieefjcee nw~~
Gvekeâer ner ØesjCee keâe Øeefleheâue meccegKe DeeÙee nw, nce meye ceebieerlegbieer peeSbies~~2~~

efJeMJe kesâ DeeMÛeÙeeX ceW Ùen DeeMÛeÙe& ØeLece yeve peeSiee~
meeje peie Fme Jeerlejeie Øeeflecee keâes MeerMe veceeSiee~~
hebÛecekeâeue ceW henuee mJee|Cece DeJemej DeeÙee nw, nce meye ceebieerlegbieer peeSbies~~3~~
meYeer efoiecyej pewveeW ves Deheveer DeLeeËpeefue oer FmeceW~
leYeer ‘‘Ûevoveeceleer’’ Deepe Øeeflecee Øeiešer nw heJe&le ceW~~
Deye jJeervõkeâere|le ves meye YekeäleeW keâes yegueeÙee nw, nce meye ceebieerlegbieer peeSbies~~4~~
DeeefKej nce meyekesâ meewYeeiÙe ves meeLe efoÙee Deewj ceeÛe& 2015 ceW Skeâ efove hetpÙe ceeleepeer kesâ cegKe mes efvekeâuee-
Ûeuees, Deheve Yeer ÛeueW ØeYeg $e+<eYeosJe kesâ heeme ceebieerlegbieer, Mejerj lees veÕej nw ner, pees nesiee mees osKee peeÙesiee~ Fleves yeÌ[s ØeYeg
kesâ oMe&ve keâjkesâ cesje pevece meheâue nes peeÙesiee~ cesjer ØesjCee keâe Je=#e meeceves Øeieš neskeâj KeÌ[e nw~ Deye YeieJeeve cegPes Meefòeâ os Deewj
ceQ Deheves hejceefhelee kesâ oMe&ve keâj meketBâ, 4-5 cenerves keâer cesjer Ùee$ee efveefJe&Ive mecheVe nes, Ùener YeieJeeve MeebefleveeLe mes ØeeLe&vee nw~
hegve: 17 ceeÛe& 2015 Ûew$e Megkeäuee ÉeoMeer keâes Jes peye mebIe meefnle nefmleveehegj-pecyetÉerhe mes ceebieerlegbieer kesâ efueS cebieue efJenej
keâjleer nQ lees Deveskeâeveskeâ YeòeâeW keâer DeeBKeeW ceW KegMeer Deewj og:Ke mes efceefßele Deebmet Les~
Gme meceÙe meyekesâ cegKe mes efvekeâue heÌ[e-
yeÌ[s-yeÌ[s yeeyee ves yeÌ[er ceelee keâes yegueeÙee nw,
ceelee ceebieerlegib eer peeSbieer~
ceebieerlegib eer peeSbieer-JeneB hebÛekeâuÙeeCekeâ keâjeSbieer~~yeÌ[-s yeÌ[.s ....~~
hÙeejs YeòeâeW! pewve meeOegDeeW keâe efJenej nj ØeeCeer kesâ efueS efnlekeâejer neslee nw hegve: %eeveceleer ceeleepeer pewmeer Deueewefkeâkeâ meeOJeer
kesâ mebIe efJenej mes GòejØeosMe-ceOÙeØeosMe-jepemLeeve Deewj ceneje°^ kesâ efJeefYeVe DebÛeueeW ceW DeeMeeleerle Oece&ØeYeeJevee ngF&~ iJeeefueÙej-
meesveeefieefj-Fboewj Deeefo ceneveiejeW ceW lees hetpÙe ceeleepeer keâes mee#eeled mejmJeleer ceevekeâj Gvekesâ ØeJeÛeveeW keâe Ketye ueeYe Øeehle efkeâÙee~ yeerÛe-
yeerÛe ceW hetpÙe ceeleepeer keâes LeesÌ[er-LeesÌ[er DemJemLelee Yeer DeeF& uesefkeâve meYeer yeeOeeDeeW keâes heej keâjkesâ Jes nce meyekeâes meeLe ueskeâj
30 pegueeF& 2015 Dee<eeÌ{ Megkeäuee Ûelego&Meer keâes ceebieerlegbieer hengBÛe ieFË Deewj yeÌ[s OetceOeece mes mebIe keâe cebieue heoehe&Ce ceebieerlegbieer efmeæ#es$e
hej ngDee~
Fme mebIe efJenej kesâ mebIeheefle yeveves keâe meewYeeiÙe Øeehle efkeâÙee Deewjbieeyeeo ceneje°^ kesâ ßeeJekeâjlve ßeer Øeceeso kegâceej
pecceveueeue pewve keâemeueerJeeue S[Jeeskesâš ves~ ceebieerlegbieer kesâ $e+<eYeefieefj heJe&le hej Gme meceÙe Øeeflecee keâe efvecee&CekeâeÙe& yengle lespe ieefle mes
Ûeue jne Lee~ efpeme efove Jes ceebieerlegbieer heOeejeR, Gme efove lees Je<ee&Ùeesie mLeehevee keâe efove Lee, Dele: mebIe ves Je<ee&Ùeesie mLeehevee efJeefOe
mecheVe efkeâÙee~ hegve: 1 Deiemle 2015 ßeeJeCe ke=â<Cee Skeâced keâes Jes yeÌ[er Deelegjlee kesâ meeLe heJe&le hej hengBÛeer~ Jes #eCe JeemleJe ceW yeÌ[s
jesceebÛekeâ Les~ mewkeâÌ[eW Yeòeâ vej-veejer Gme meceÙe GheefmLele Les~ hetpÙe ieefCeveer ceeleepeer Deheves n<ee&ßegDeeW mes ceevees ØeYeg $e+<eYeosJe kesâ ÛejCe
heKeej jner LeeR Deewj Deheves keâes ke=âleke=âlÙe cenmetme keâj jner LeeR~ Gme meceÙe kesâ ogue&Ye efÛe$e Yeer Deveskeâ YeòeâeW ves JnešdmeDehe Deeefo kesâ
ceeOÙece mes osMeYej ceW ØeÛeeefjle efkeâÙee Lee~ Gve jesceebÛekeâ #eCeeW keâes Deehe Fme ieerle kesâ ceeOÙece mes peeveWies-
lepe&-cesjs ieg®Jej DeeS...........
%eeveceleer ceelee DeeFË ceebieerlegbieer leerLe& ceW~
ceevees ceeB yeÇeÿeer DeeFË efhelee kesâ meceerhe ceW~~šskeâ.~~
meved GefVeme meew efÚÙeeveJes ceW, ceebieerlegbieer DeeFË ceele Ùes~
$e+<eYeosJe keâer cetefle& ØesjCee, oer ceelee ves peieer Ûeslevee~~
GvneR efpeveJej kesâ efvekeâš DeeF& ceele leerLe& hes~
ceevees ceeB yeÇeÿeer DeeFË efhelee kesâ meceerhe ceW~~%eeveceleer.~~1~~
Øeeflecee yeve Deye hetCe& ngF& nw, ogefveÙee ceW ØeYeg peÙe ietbpe jner nw~
henuee ceneslmeJe Gmekeâe DeeÙee, mJeie& kesâ meÂMe Deevebo ÚeÙee~~
Gmeer GlmeJe kesâ efueS DeeFË ceele leerLe& hes~
ceevees ceeB yeÇeÿeer DeeFË efhelee kesâ meceerhe ceW~~2~~
jesce jesce hegueefkeâle nw ceeB keâe, KegefMeÙeeW keâer nw GceÌ[er meefjlee~
ogefveÙee keâes Jejoeve efceue ieÙee, efpeveMeemeve GÅeeve efKeue ieÙee~~
OevÙe ngF& ‘‘Ûevovee’’ Yeer meeLe Deekesâ leerLe& hes~
mebIe meefnle cebieue efJenej ceW, mebIeheefle nQ ceneje°^ kesâ~
ßeer Øeceeso peer Deewj megveerlee, Fvekeâer hÙeejer nQ oes keâvÙee~~
Yeefòeâ keâjkesâ ues DeeS ieg®ceeB keâes leerLe& hes~
Ûeelegcee&me kesâ ceOÙe hebÛekeâuÙeeCekeâ ceneslmeJe keâer JÙeehekeâ lewÙeeefjÙeeB Ûeueleer jneR~ mJeefmleßeer heer"eOeerMe jJeervõkeâerelf e& mJeeceerpeer
kesâ kegâMeue vesle=lJe ceW hetje ceebieerlegbieer leerLe& SJeb Deemeheeme ueieYeie 10 efkeâueesceeršj keâe #es$e osJeeshegveerle veiejer kesâ ™he ceW heefjJeefle&le neskeâj
DeÙeesOÙee kesâ meJe&leesYeõ cenue kesâ ™he ceW mepe ieÙee Deewj osKeles-osKeles meved 2016 keâe Je<e& Dee ieÙee~
ceneslmeJe meefceefle Éeje Deeceb$eCe efoÙes ieÙes Deveskeâ meeOeg mebIeeW keâe heoehe&Ce efomecyej 2015 mes Meg™ nes ieÙee~ yeermeJeeR meoer
kesâ ØeLeceeÛeeÙe& Ûeeefj$eÛe›eâJeleea DeeÛeeÙe& ßeer Meebeflemeeiej peer cenejepe keâer De#egCCe hejcheje kesâ mehlece heóeÛeeÙe& ßeer Deveskeâeblemeeiej peer
cenejepe 27 efomecyej 2015 keâes ÛelegeJf e&Oe mebIe kesâ meeLe ceebieerlegib eer heOeejs, ceneslmeJe keâcesšer SJeb hetpÙe %eeveceleer ceeleepeer meefnle mechetCe&
mebIe ves heóeÛeeÙe& ßeer keâe Yejhetj DeefYevebove efkeâÙee~ Gme meceÙe keâe ÂMÙe Yeer yeÌ[e YeeJeYeervee Lee, peye DeeÛeeÙe& ßeer ves Deheveer Oece&ceelee
hetpÙe ieefCeveer ßeer %eeveceleer ceeleepeer kesâ meeLe ØeLece efceueve kesâ DeJemej hej YeòeâeW mes ceeleepeer keâer Je=nled hetpee keâjJeeF&~
hegve: 1 peveJejer 2016 keâes hejcehetpÙe DeeÛeeÙe&ßeer he©evebefo cenejepe kesâ mebIe keâe heoehe&Ce ngDee, Gvekeâe Oece&JeelmeuÙe Yeer
DeefJemcejCeerÙe jne~ osKeles-osKeles 24 peveJejer 2016, ceeIe ke=â. Skeâced kesâ heefJe$e efoJeme keâer Ssefleneefmekeâ IeÌ[er DeeF&, peye peÙehegj keâer
vee"e heâece& kesâ kegâMeue efMeuheer ves YeieJeeve kesâ ves$eeW ceW hegleueer keâe Deekeâej yeveekeâj Øeeflecee efvecee&Ce keâes hetCe&lee Øeoeve efkeâÙee, leye ØeYeg keâer
peÙe-peÙekeâejeW mes DeekeâeMe ceb[ue iebtpe G"e~
Fme DeJemej hej hetpÙe ßeer %eeveceleer ceeleepeer keäÙee YeeJevee Deheves ØeYeg kesâ ÛejCeeW ceW JÙeòeâ keâjleer ntB, peeveW-
ns leerve ueeskeâ veeLe ØeLece leerLeËkeâj ßeer $e+<eYeosJe YeieJeeve! pewmes Deepe Deehekeâer Øeeflecee kesâ ves$e Keesuekeâj efMeuheer ves Øeeflecee hetCe&
efkeâÙee nw, Fmeer Øekeâej keâYeer Ssmee efove DeeJes efkeâ cesjs %eeveves$e Kegue peeJeW Deewj ceQ kesâJeue%eeveer hejceelcee yeve peeTB~ OevÙe nQ OevÙe nQ ØeYeg
$e+<eYeosJe Deewj OevÙe nQ Gvekeâer Øeeflecee efvecee&$eer %eeveceleer ceeleepeer~
efheâj 11 heâjJejer 2016, ceeIe Megkeäuee le=leerÙee keâer MegYe IeÌ[er Dee ieF& Deewj ßeerceleer meefjlee Sce.kesâ. pewve-ÛesVeF& (DeOÙe#e-
YeejleJe<eeaÙe efoiecyej pewve leerLe&#es$e keâcesšer) ves Yeejer ceneslmeJe kesâ meeLe PeC[ejesnCe efkeâÙee Deewj ceneefpeveefyecye keâe cenehebÛekeâuÙeeCekeâ
ceneslmeJe cene DeeÙeespeveeW kesâ meeLe mecheVe ngDee~ Fme ceneslmeJe ceW YeieJeeve kesâ ceelee-efhelee yeveves keâe meewYeeiÙe meew. kegâcekegâceosJeer-[e@.
heVeeueeue heeheÌ[erJeeue (ceneceb$eer-cetefle& efvecee&Ce keâcesšer) keâes Øeehle ngDee~ meewOece& Fvõ GòejeKeC[-nefjÉej efveJeemeer ßes‰er ßeer pes.meer.
pewve SJeb meew. megveerlee pewve yeves, Oevekegâyesj keâe heo ßeer ceveespe pewve-meew. veefJelee pewve ves Øeehle efkeâÙee~ Fmeer Øekeâej meYeer efJeefMe° heoeW keâes
Øeehle keâjkesâ Deveskeâ hegCÙeMeeueer YeòeâeW ves Dehevee veece Fefleneme ceW Decej keâj efueÙee~
ceneslmeJe ceW meeefVeOÙe Øeoeve keâjves Jeeues 125 meeOeg-meeefOJeÙeeW kesâ oMe&ve keâj mechetCe& osMe-efJeosMe kesâ ueeKeeW ßeæeueg YeòeâeW
ves mJeCe&Ùegieerve Fefleneme kesâ mee#eer yevekeâj efpeme Devevle hegCÙe keâe mebÛeÙe efkeâÙee nw Jen uesKeveer mes hejs nw~
‘‘$e+<eYeefieefj kesâ $e+<eYeosJe’’ keâer Ùen keâeJÙekeâLee mecheVe keâjles ngS oes MeyoeW ceW Deehekeâes yeleevee nw efkeâ-
meeOevee keâes melÙe keâe ëe=bieej efceue ieÙee~
YeeJevee keâes heg®<eeLe& keâe Deekeâej efceue ieÙee~~
Deye %eeveceleer ceelee keâer DeÛe&vee heâue ueskesâ DeeF& nw,
peye hee<eeCe keâes Fkeâ cetefle& keâe Deekeâej efceue ieÙee~~
meye efceuekeâj yeesueW-

lepe&-osKe lesjs mebmeej keâer neuele....................
efJeÕe keâer meyemes TBÛeer Øeeflecee yeveer nw DeeueerMeeve,
peÙe peÙe $e+<eYeosJe YeieJeeve~~šskeâ.~~
ceebieerlegbieer efmeæ#es$e ceW~
heJe&le kesâ hee<eeCe KeC[ ceW~~
ieefCeveerØecegKe %eeveceleer ceelee keâer ØesjCee ceneve,
peÙe peÙe $e+<eYeosJe YeieJeeve~~1~~
$e+<eYeosJe Øeeflecee Øeiešer nw~
ieg®ceelee keâer leheMeòeâer nw~~
Gvekeâe ieewjJeceÙe memebIe meeefveOÙe efceuee nw ceneve,
Fkeâ meew De" hegâš keâer Ùen Øeeflecee~
efpeveMeemeve keâer DeodYegle ieefjcee~~
Ùen Dee§eÙe& ØeLece nw peie ceW pewveOejce keâer Meeve,
Ùen nw DeeÙe[@ue Dee@heâ Deefnbmee~
Yeejle keâer henÛeeve Deefnbmee~~
Fmes ‘‘Ûevoveeceleer’’ ùoÙe mes keâj uees meYeer ØeCeece,
ßeer jJeervõkeâerefle& keâe mecehe&Ce~
YeòeâeW keâe DeLee&Àeefue Dehe&Ce~~
Decej jnsiee Ùegie Ùegie lekeâ meyekeâe leve ceve Oeve oeve,
efJeÕe keâer Fme meJeexÛÛe Øeeflecee keâe veece efieveerpe yegkeâ Dee@heâ Jeu[& efjkeâe[& ceW ope& nes ieÙee-6 ceeÛe& 2016 keâes~ hegve: efJeÕe
jskeâe[& kesâ ™he ceW hetjs Skeâ Je<e& lekeâ Fme efJeMeeue Øeeflecee keâe cenecemlekeâeefYe<eskeâ efyevee efkeâmeer JÙeJeOeeve kesâ Ûeuee Deewj ueeKeeW-ueeKe vej-
veeefjÙeeW ves hebÛeece=le DeefYe<eskeâ keâjkesâ ØeeÛeerve Deeiece
hejcheje keâes peerJevle keâj efoÙee~ Deye Yeejle keâer
Oejleer hej meoe-meoe DemebKÙeeW Je<e& keâeue lekeâ Ùen
melÙe-Deefnmb ee-Deveskeâeble keâer Ùen peerJevle Øeeflecee efoiecyej
pewve Øeeke=âeflekeâ Oece& SJeb YeejleerÙe mebmke=âefle keâe OJepe
efJeÕe kesâ ef#eeflepe hej heânjeleer jnsieer~ Dele: Deehe
OÙeeve jKeW-
As America is famous by the
Statue of Liberty, Paris is famous by
Eiffel Tower, now India will be famous
by The Statue of Ahimsa-Lord
Rishabhdev.
yeesuees peÙe $e+<eYeosJe yeesuees peÙe peÙe
DeeefoveeLe-2............

DeeefÙe&keâe jlveceleer ceeleepeer : Skeâ DeodYegle JÙeefòeâlJe
-DeeefÙe&keâe mJeCe&celeer (mebIemLe)
Deefnbmee kesâ ceneve efmeæeble keâe DeeßeÙe ueskeâj osMeYej yeÇ. jJeervõ kegâceej pewve Éeje lÙeeie ceeie& keâes Debieerkeâej keâjves
kesâ pevemecegoeÙe keâes Deefnbmeelcekeâ mJeleb$elee kesâ efueS keâefšyeæ kesâ meeLe-meeLe Gvekeâer DevÙe meYeer mebleeveW ie=nmLe Oece& keâe
keâj osves Jeeues je°êfhelee cenelcee ieebOeer efJeÕeØeefmeæ JÙeefòeâlJe heeueve keâjles ngS Oece&YeeJeveeDeeW mes DeesleØeesle nQ~ hegve: ›eeflekeâ
nQ, Gve ceneheg®<e keâer Ûeeefjef$ekeâ TBÛeeFÙeeW keâes Âef°ieesÛej peerJeve JÙeleerle keâjles ngS meved 1969 ceW 25 efomecyej keâes Deheves
keâjkesâ menpe ner Gvekesâ cetueefyebog hej OÙeeve Deeke=â° neslee nw heefle kesâ Gòece meceeefOecejCe ceW hetCe& menÙeesie Øeoeve efkeâÙee leLee
efkeâ Jen keâewve meer ceeB nesieer, efpevneWves ceesnveoeme keâjceÛebo mJeÙeb mehlece Øeeflecee kesâ ›eleeW keâe heeueve keâjkesâ cees#eceeie& hej
ieebOeer pewmes heg$ejlve keâes pevce efoÙee nesiee keäÙeeWefkeâ MewMeJeeJemLee keâoce Deeies yeÌ{eves ueieeR~ ØeejbYe mes ner JewjeiÙeceÙeer heefjCeeceeW ceW
ceW ceeB kesâ Éeje efoÙes ieÙes mebmkeâejeW kesâ yeue hej ner Gvekeâe jÛeer-heÛeer ceeB ceesefnveer ves 57 Je<e& keâer DeeÙeg ceW DeeÛeeÙe& ßeer
YeefJe<Ùe Flevee ceneve yevee Lee~ Oece&meeiej peer cenejepe mes Depecesj ceW meved 1971 ceW ceieefMej
Fmeer Øekeâej yeermeJeeR meoer ceW ØeLece yeeue yeÇÿeÛeeefjCeer ke=â. 3 keâes DeeefÙe&keâe oer#ee OeejCe keâjkesâ ‘jlveceleer’ veece Øeehle
yevekeâj oeref#ele nesves Jeeueer, veejer-mJeeleb$Ùe keâer cemeerne, veejer- efkeâÙee~ efpeveMeemeve keâer ØeYeeJevee nsleg meceepe keâes Øeehle ieefCeveer
Meefòeâ keâer Øeefleefyecye mJe™hee hetpÙe ieefCeveerØecegKe ßeer %eeveceleer %eeveceleer ceeleepeer pewmes jlveeW keâes Øemetle keâjves Jeeueer ceeB keâe veece
ceeleepeer keâer GÛÛe GheueefyOeÙeeW SJeb meheâuelee kesâ efMeKej keâes Útles meeLe&keâ ner jKee ieÙee~ oer#ee uesves kesâ he§eeled ieg®Dee%ee mes
ØeYeeJeer JÙeefòeâlJe keâes osKekeâj menpe ner Gve ‘ceeB’ 34JeeR hegCÙeefleefLe ie=nmLeeJemLee keâer Deheveer heg$eer DeeefÙe&keâejlve ßeer
keâer Deesj Âef° peeleer nw, efpevekeâer heeJeve keâesKe ves %eeveceleer ceeleepeer kesâ Øeefle mJeÙeb keâes meceefhe&le
ceeIe ke=â. veJeceer,
Ssmee jlve mebmeej keâes Øeoeve efkeâÙee~ Ùen yengle ner keâj osves Jeeueer Ssmeer ceeB keâe GoenjCe keâef"veeF&
efoveeBkeâ 29 peveJejer 2019
mJeeYeeefJekeâ nw efkeâ Ssmeer ceeB Yeer efJeMes<e ner iegCeeW mes ner GheueyOe nes heeSiee~ efveleØeefle Deheveer ÛeÙee&
kesâ DeJemej hej
keâes OeejCe keâjves Jeeueer jner neWieer~ ceW mebueive, ie=nmLeer SJeb mebmeej keâer efJe<eÙe-
JeemleJe ceW, meved 1914 ceW cencetoeyeeo (efpe.-meerleehegj, JemlegDeeW mes DelÙevle efve:mhe=n jnves Jeeueer, DelÙevle JeelmeuÙeceÙeer,
G.Øe.) ceW ceieefMej ke=â. hebÛeceer keâes pevceer keâvÙee ‘ceesenf veer’ ceW kegâÚ mejue mJeYeeJeer DeeefÙe&keâe ßeer jlveceleer ceeleepeer ves 13 Je<eeX lekeâ
Ssmes ner iegCe meceeefJe° Les~ yeÛeheve mes ner pewveOece& kesâ mebmkeâejeW ceW DeeefÙe&keâe oer#ee kesâ keâ"esj Ûeeefj$e keâes meekeâej keâjkesâ Deheveer
mebmkeâeefjle Fme keâvÙee keâe efJeJeen «eece-efškewâleveiej (efpe.-yeejeyebkeâer, Deelcee keâe DeefOekeâlece keâuÙeeCe efkeâÙee~ hegve: hetpÙe ieefCeveer ßeer
G.Øe.) kesâ ßes‰er ßeer Úesšus eeue pewve kesâ meeLe meved 1932 ceW peye %eeveceleer ceeleepeer kesâ ÛejCe meeefveOÙe ceW meuuesKevee OeejCe
mecheVe ngDee, leye DeodYegle onspe kesâ ™he ceW ‘he©evebeof hebÛeeEJeMeeflekeâe’ keâjkesâ Deeheves 15 peveJejer 1985 (ceeIe ke=â. veJeceer) keâes Glke=â°
«ebLe Øeehle keâjvee ner Deeieeceer mJeefCe&ce Fefleneme keâer veeRJe yeve ieÙee meceeefOecejCe Øeehle efkeâÙee~ efveef§ele ner mJeie& ceW osJeheÙee&Ùe keâes
keäÙeeWekf eâ meved 1934 ceW ‘ceelee ceesenf veer’ keâer ØeLece mebleeve kesâ ™he ceW Øeehle keâj Jen heeJeve Deelcee Deheves DeelcekeâuÙeeCe kesâ ceeie& keâes
pevceer keâvÙeejlve ‘cewvee’ ves yeÛeheve mes ner Fmeer «ebLe keâes heÌ{keâj Øeehle Deewj Yeer DeefOekeâ ØeMemle keâj jner nesieer, Ssmee efJeÕeeme nw~ efkeâmeer
ngS JewjeiÙe kesâ Éeje Deeies Ûeuekeâj ieefCeveer %eeveceleer ceeleepeer kesâ ™he heeJeve leerLe& #es$e hej meceeefOe OeejCe keâjves keâer Gvekeâer FÛÚe
ceW peielhetpÙe heo keâes Øeehle efkeâÙee~ YeueerYeebelf e heefjhetCe& ngF& keäÙeeWekf eâ leerve leerLeËkeâj YeieJevleeW kesâ 4-4
meved 1932 mes meved 1960 lekeâ DeeoMe& ie=nmLeOece& keâe keâuÙeeCekeâeW mes heeJeve Yetefce nefmleveehegj ceW efmLele efJeÕeØeefmeæ
heeueve keâjles ngS ceelee ceesefnveer ves ›eâce mes 13 mebleeveeW keâes pecyetÉerhe jÛevee ceW GvneWves JeerjleehetJe&keâ ce=lÙeg keâe JejCe efkeâÙee SJeb
pevce efoÙee, efpeveceWs 9 hegef$eÙeeB SJeb 4 heg$e nQ~ Ùen Gvekeâer veejer heÙee&Ùe kesâ meJeexlke=â° ue#Ùe keâes Øeehle efkeâÙee~ efpevesvõ ØeYeg
Glkeâš Oece&YeeJevee keâe ner heefjCeece Lee efkeâ ßeer %eeveceleer mes Ùener ØeeLe&vee nw efkeâ Gvekeâes MeerIeÇ ner cees#e ue#ceer keâe ueeYe
ceeleepeer kesâ Deefleefjòeâ DeeefÙe&keâejlve ßeer DeYeÙeceleer ceeleepeer, nes SJeb Gvekesâ pewmee DeeoMe& peerJeve peerkeâj ceQ Yeer Devle ceW
Øe%eeßeceCeer DeeefÙe&keâe ßeer Ûeboveeceleer ceeleepeer SJeb keâce&Ùeesieer meceeefOecejCe keâes Øeehle keâj meketBâ~

Samyakgyan 2019-02

Загружено:

Сведения о документе

Авторское право

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Samyakgyan 2019-02

Загружено:

Авторское право:

Jeer.efve.meb. 2545, efJe.meb.

2074 ISSN 0973-9459

YeejleieewjJe ieefCeveerØecegKe DeeefÙe&keâeefMejesceefCe ›eâ. efJe<eÙeeveg›eâceefCekeâe he=. ›eâ.

Debkeâ-8 μ μ mecÙei%eeve (heâjJejer-2019) μ μ (7)

(8) μ μ mecÙei%eeve (heâjJejer-2019) μ μ Debkeâ-8

Debkeâ-8 μ μ mecÙei%eeve (heâjJejer-2019) μ μ (9)

ÛelegLe& leerLeËkeâj YeieJeeve DeefYeveboveveeLe : peerJeve heefjÛeÙe

heeBÛeJeW leerLeËkeâj YeieJeeve megceefleveeLe : peerJeve heefjÛeÙe

ÛeewonJeW leerLeËkeâj YeieJeeve DevebleveeLe : peerJeve heefjÛeÙe

$e+<eYeefieefj kesâ $e+<eYeosJe keâer keâLee

(14) μ μ mecÙei%eeve (heâjJejer-2019) μ μ Debkeâ-8

Debkeâ-8 μ μ mecÙei%eeve (heâjJejer-2019) μ μ (15)

Debkeâ-8 μ μ mecÙei%eeve (heâjJejer-2019) μ μ (25)

(26) μ μ mecÙei%eeve (heâjJejer-2019) μ μ Debkeâ-8

(30) μ μ mecÙei%eeve (heâjJejer-2019) μ μ Debkeâ-8

Debkeâ-8 μ μ mecÙei%eeve (heâjJejer-2019) μ μ (31)

(32) μ μ mecÙei%eeve (heâjJejer-2019) μ μ Debkeâ-8

Debkeâ-8 μ μ mecÙei%eeve (heâjJejer-2019) μ μ (33)

(34) μ μ mecÙei%eeve (heâjJejer-2019) μ μ Debkeâ-8

(36) μ μ mecÙei%eeve (heâjJejer-2019) μ μ Debkeâ-8

Debkeâ-8 μ μ mecÙei%eeve (heâjJejer-2019) μ μ (37)

Вам также может понравиться