1.0 PENGENALAN.

Menurut Denise Szecsei (2006), linear equations atatupun persamaan linear

melibatkan dua pemalar dan satu anu yang selalunya diwakili dengan simbol 𝑥

mempunyai kuasa 1. 𝑦 = 3𝑥 + 2 adalah merupakan satu contoh persamaan linear

yang mudah. Selain itu, simbol 𝑦 juga boleh ditukar sebagai 𝑓(𝑥). Maka persamaan

tersebut akan menjadi 𝑓(𝑥) = 3𝑥 + 2.

2.0 SISTEM PERSAMAAN LINEAR.

Menurut Kim Seward (2011) menyatakan bahawa sistem persamaan linear

ialah dua atau lebih persamaan linear yang diselesaikan dengan menggunakan

kaedah persamaan serentak. Suatu persamaan itu dianggap dependant jika semua

kaedah penyelesaian boleh digunakan untuk menyelesaikan persamaan yang lain.

System suatu persamaan itu adalah independent jika kesemua persamaan itu tidak

mempunyai kaedah penyelesaian yang sama. Terdapat tiga kemungkinan yang akan

berlaku apabila menggunakan sistem ini. Yang petama ialah ada satu penyelesaian,

tiada penyelesaian dan yang ketiga ialah penyelesaian infinit.

2.1 SATU PENYELESAIAN

Jika dalam sesuatu pembolehubah mempunyai satu penyelesaian,

penyelesaiannya itu merupakan penyelesaian kepada pembolehubah yang lain. Jika

suatu penyelesaian itu dimasukkan ke dalam pembolehubah yang lain, ketaksamaan

yang terhasil adalah benar.

2.2 TIADA PENYELESAIAN

Suatu pembolehubah dikatakan tidak mempunyai penyelesaian apabila satah

yang mereka adalah selari. Sebagai contoh, jika terdapat tiga satah yang selari

dengan satah yang lain, tiada pintasan yang akan berlaku. Hal ini bermaksud ketiga-

tiga pembolehubah ini tidak mempunyai titik ataupun nilai yang serupa. Maka, dalam

situasi ini dapatlah dinyatakan bahawa sesuatu pembolehubah yang tidak

mempunyai sebarang punca akan dipanggil inconsistent.

2.3 PENYELESAIAN INFINIT.

Suatu pembolehubah itu dianggap sebagai ifinit jika semua satah yang terhasil itu

bertindan di atas satu garisan antara satu sama lain. Perkara ini bermaksud

pembolehubah tersebut mempunyai banyak kaedah penyelesaian. Disebabkan

mereka berada pada satah yang sama, maka, setiap penyelesaian yang boleh

digunakan untuk suatu pembolehubah itu dapat digunakan dalam pembolehubah

yang lain.
3.0 KAEDAH PENYELESAIAN PERSAMAAN LINEAR

3.1 PETUA CRAMMER

Menurut Mike Renfro (2008) menyatakan bahawa beberapa kaedah untuk

menyelesaikan masalah persamaan linear. Antaranya termasuklah kaedah Petua

Cramers. Penyelesaian persamaan linear menggunakan kaedah petua cramer

adalah seperti berikut:

Ini ialah contoh soalan persamaan linear

(𝑎11 )𝑥 + (𝑎12 )𝑦 = 𝑏1

(𝑎21 )𝑥 + (𝑎22 )𝑦 = 𝑏2

Untuk persamaan linear yang menggunakan kaedah ini, pengguna perlu tahu

maksud 𝑎, 𝑥, 𝑦, 𝑏 dan juga 𝐷. 𝑎 ialah sebarang nilai nombor. 𝑥 dan 𝑦 ialah pemalar

yang ingin kita cari nilainya. Manakala 𝑏 ialah jawapan kepada persamaan linear itu

dan D ialah penentu. Apabila menggunakan kaedah ini, persamaan linear digantikan

seperti dalam bentuk berikut

𝑎11 𝑎12 𝑎13 𝑥 𝑏1

[𝑎21 𝑎22 𝑎23 ] [𝑦] = [𝑏2 ]
𝑎31 𝑎32 𝑎33 𝑧 𝑏3

Untuk mencari nilai 𝑥 dan 𝑦 gunakan

|[𝐷𝑥 ]| |[𝐷𝑦 ]| |[𝐷𝑧 ]|

𝑥= , 𝑦= , 𝑧=
|[𝐷]| |[𝐷]| |[𝐷]|

Dimana

𝑏1 𝑎12 𝑎13 𝑎11 𝑏1 𝑎13 𝑎11 𝑎12 𝑏1

𝑏
𝐷𝑥 = [ 2 𝑎22 𝑎23 ] , 𝑎
𝐷𝑦 = [ 21 𝑏2 𝑎23 ] 𝑎
, 𝐷𝑧 = [ 21 𝑎22 𝑏2 ]
𝑏3 𝑎32 𝑎33 𝑎31 𝑏3 𝑎33 𝑎31 𝑎32 𝑏3

𝑎11 𝑎12 𝑎13

𝐷 = [𝑎21 𝑎22 𝑎23 ]
𝑎31 𝑎32 𝑎33
Untuk mencari penentu gunakan formula tersebut.

𝐷 = 𝑎11 [(𝑎22 )(𝑎33 ) − (𝑎32 )(𝑎23 )] − 𝑎12 [(𝑎21 )( 𝑎33 ) − (𝑎31 )(𝑎23 )] + 𝑎13 [(𝑎21 )(𝑎32 )

− (𝑎31 )(𝑎22 )]

Untuk mencari 𝐷𝑥 , 𝐷𝑦 dan 𝐷𝑧 formula yang sama juga digunakan unutk mencari

penentu biasa. Cuma yang berbeza ialah gantikan nilai dengan 𝑏 ditempat yang

berubah.

3.2 KAEDAH GAUSS

Kaedah ini selalunya digunakan untuk soalan yang mempunyai tiga

persamaan yang mempunyai tiga pembolehubah. Menurut Stapel, Elizabeth kaedah

Gauss ini melibatkan proses penambahan dan penghapusan. Sebagai contoh,

(𝑎11 )𝑥 + (𝑎12 )𝑦 + (𝑎13 )𝑧 = 𝑏1

(𝑎21 )𝑥 + (𝑎22 )𝑦 + (𝑎23 )𝑧 = 𝑏2

(𝑎31 )𝑥 + (𝑎32 )𝑦 + (𝑎33 )𝑧 = 𝑏3

Kemudian, persamaan tersebut ditulis dalam bentuk berikut

𝑎11 𝑎12 𝑎13 𝑥 𝑏1

𝑎
| 21 𝑎22 𝑎23 | [𝑦] = [𝑏2 ]
𝑎31 𝑎32 𝑎33 𝑧 𝑏3

Kemudian ditafsirkan dalam bentuk

𝑎11 𝑎12 𝑎13 𝑏1

|𝑎21 𝑎22 𝑎23 | 𝑏2 |
𝑎31 𝑎32 𝑎33 𝑏3

Untuk menyelesaikan masalah ini, kita perlu jadi kan segitiga kosong dibawah

sebelah kiri menggunakan kaedah penggantian dan penghapusan dan hasilnya

seperti berikut

𝑎11 𝑎12 𝑎13 𝑏1

| 0 𝑎22 𝑎23 | 𝑏2 |
0 0 𝑎33 𝑏3
 Kemudian dapatlah mencari nilai setiap satu pembolehubah itu. Jalan kerja

adalah seperti berikut 𝑎33 = 𝑏3

𝑎33 ini mewakili pembolehubah 𝑧. Untuk mencari nilai 𝑦 gantikan nilai 𝑧 iaitu

𝑏3 kedalam baris kedua dan dapatlah nilai 𝑦. Untuk mencari nilai 𝑥 juga

menggunakan kaedah yang sama iaitu guna kaedah penggantian dan penghapusan.

3.3 KAEDAH GAUSS-JORDAN

Kaedah gauss-jordan ini sebenarnya sama sahaja dengan kaedah gauss.

Apa yang membezakannya adalah seperti yang berikut.

Untuk kaedah gauss, ia perlu membentuk segitiga kosong di bahagian bawah

sebelah kiri. Kaedah gauss seperti berikut

𝑎11 𝑎12 𝑎13 𝑏1

| 0 𝑎22 𝑎23 | 𝑏2 |
0 0 𝑎33 𝑏3

Manakala, kaedah Gauss-Jordan pula menggunakan cara yang sama iaitu

melibatkan proses penggantian dan penghapusan sehingga menjadi matriks simetri

seperti yang berikut

𝑎11 0 0 𝑏1
| 0 𝑎22 0 | 𝑏2 |
0 0 𝑎33 𝑏3

Maka, 𝑎11 = 𝑏1 , 𝑎22 = 𝑏2 dan 𝑎33 = 𝑏3 . 𝑎11 ialah nilai 𝑥, 𝑎22 ialah nilai 𝑦 dan

𝑎33 ialah nilai z.

3.4 KAEDAH MATRIKS (SONGSANG)

Suatu permasalahan persamaan linear juga dapat diselesaikan dengan

menggunakan kaedah matriks iaitu dengan kaedah songsangan. Penulis

menggunakan balik persamaan berikut

(𝑎11 )𝑥 + (𝑎12 )𝑦 = 𝑏1

(𝑎21 )𝑥 + (𝑎22 )𝑦 = 𝑏2

Ubah dalam bentuk matriks

𝑎11 𝑎12 𝑥 𝑏1
[𝑎
21 𝑎22 ] [𝑦] = [𝑏2 ]

𝑎11 𝑎12
Kemudian, pindahkan [𝑎 𝑎22 ] ke sebelah kanan dan songsangkannya
21

𝑥 𝑏 𝑎11 𝑎12 −1
[𝑦 ] = [ 1 ] [ 𝑎 𝑎22 ]
𝑏2 21

Hasilnya seperti berikut

𝑥 𝑏 1 𝑎22 −𝑎12
[𝑦 ] = [ 1 ] [−𝑎 𝑎11 ]
𝑏2 (𝑎11 )(𝑎22 ) − (𝑎12 )(𝑎21 ) 21

𝑥 1 (𝑎 )(𝑏 ) + (−𝑎21 )(𝑏2 )

[𝑦 ] = [ 22 1 ]
(𝑎11 )(𝑎22 ) − (𝑎12 )(𝑎21 ) (−𝑎12 )(𝑏1 ) + (𝑎11 )(𝑏2 )

Kemudian, Nilai 𝑥 dan 𝑦 dapat dicari dengan menyelesaikan masalah berikut.

3.5 KAEDAH PENGHAPUSAN

Cara lain untuk menyelesaikan persamaan linear adalah dengan

menggunakan kaedah penghapusan. Dalam kaedah penghapusan, proses yang

akan digunakan adalah sama ada menambah atau menolak persamaan untuk

mendapatkan persamaan dalam satu pembolehubah.

Sebagai contoh,

3y + 2x = 6
5y − 2x = 10
Kemudian persamaan 1 akan ditambahkan dengan persamaan dua untuk

menghapuskan satu pembolehubah.

3y + 2x = 6

+ 5y − 2x = 10

8𝑦 = 16

𝑦=2
Maka, dapatlah nilai 𝑦 iaitu 2. Untuk mendapatkan nilai 𝑥 gantikan nilai 𝑦

kedalam mana-mana persamaan. Sebagai contoh

3(2) + 2x = 6
𝑥=0
3.6 KAEDAH PENGGANTIAN

Menurut James W. Brennan pabila menggunakan Kaedah penambahan

untuk menyelesaikan persamaan linear, kita masih terpaksa melakukan penggantian

untuk mendapatkan nilai pembolehubah yang tinggal. Dengan kaedah penggantian,

kita menyelesaikan satu persamaan untuk mendapatkan satu pembolehubah yang

lain. Contoh permasalahan persamaan linear adalah seperti berikut

3y + 2x = 6
5y − 2x = 10
Tukarkan 3y + 2x = 6 menjadi

2x = 6 − 3y
Kemudian, gantikan 2𝑥 dalam persamaan dalam satu lagi

5y − 2(6 − 3y) = 10
5y − 12 + 6y = 10
11y = 22
y=2
4.0 CONTOH MASALAH YANG MELIBATKAN SISTEM PERSAMAAN LINEAR
DENGAN 3 PEMBOLEHUBAH.

Amra, Gajus dan Ciku pergi ke kedai untuk membeli guli. Amra membeli sebiji

guli merah, sebiji guli biru dan dia membeli sebiji guli hijau dengan jumlah berat yang

guli dibeli 6 gram. Kemudian, Gajus membeli sebiji guli merah, sebiji guli hijau dan

berhutang sebiji guli biru dengan jumlah berat guli 2 gram. Selepas itu, Ciku membeli

2 biji guli merah, sebiji guli biru dan sebiji guli hijau dengan jumlah berat 7 gram.

Berapakah berat sebenar bagi setiap satu guli yang berbeza warna itu.

Sebelum meneruskan dengan kaedah penyelesaian, penulis mewakilkan guli

warna merah dengan symbol 𝑥, guli biru sebagai 𝑦 dan guli hijau sebagai 𝑧.

𝑥 – merah

𝑦 – biru

𝑧 - hijau

4.1 KAEDAH PENGHAPUSAN

Pertama sekali,kumpulkan data dan tulis dalam bentuk persamaan seperti yang

berikut.
Amra
𝑥+𝑦+𝑧 = 6
Gajus
𝑥+𝑧−𝑦 = 2

2𝑥 + 𝑦 + 𝑧 = 7 Ciku

Kemudian, tambah persamaan gajus dan persamaan amra untuk menghilangkan

satu pembolehubah.

𝑥+𝑦+𝑧 = 6
+ x+z−y = 2
2x + 2z = 8 Persamaan 1
Kemudian, tambahkan persamaan gajus dengan ciku seperti berikut

𝑥+𝑧−𝑦 =2
+ 2𝑥 + 𝑦 + 𝑧 = 7
3x + 2z = 9 Persamaan 2

Kemudian, persamaan 1 tolak persamaan 2 seperti berikut

2x + 2z = 8
− 3x + 2z = 9
−𝑥 = −1

Selesaikan untuk mendapatkan x

−x = −1

x=1

kemudian, gantikan nilai 𝑥 dalam persamaan 1

2(1) + 2z = 8

2z = 8 − 2

6
z=
2

z=3

Untuk mencari 𝑦 maka ganti nilai 𝑥 dan 𝑧 dalam persamaan gajus

𝑥+𝑧−𝑦 =2

1+3−𝑦 =2

4−𝑦 =2

−𝑦 = 2 − 4

−𝑦 = −2

𝑦=2
4.2 KAEDAH PENGGANTIAN

Untuk kaedah ini penulisan senaraikan dahulu data daripada soalan.

𝑥+𝑦+𝑧 =6 Amra
Gajus 𝑥+𝑧−𝑦 = 2
2𝑥 + 𝑦 + 𝑧 = 7 Ciku

Langkah pertama ialah untuk persamaan amra, penulis jadikan 𝑥 sebagai tajuk.
Hasilnya seperti berikut
𝑥 =6−𝑦−𝑧

Kemudian, gantikan hasil tersebut dalam persamaan gajus dan ciku.

𝑥+𝑧−𝑦 =2
Gajus
(6 − 𝑦 − 𝑧) + 𝑧 − 𝑦 = 2

6 − 2y = 2

−2y = −4

y=2

Disebabkan nilai 𝑦 sudah dapat, maka, nilainya turut digantikan dalam persamaan
ciku

2𝑥 + 𝑦 + 𝑧 = 7 Ciku

2(6 − 2 − 𝑧) + 2 + 𝑧 = 7

8 − 2𝑧 + 2 + 𝑧 = 7
−𝑧 = 7 − 10

𝑧=3

Kemudian, gantikan nilai 𝑥 dan 𝑦 ke dalam persamaan amra untuk mendapatkan

nilai 𝑧.

2𝑥 + 𝑦 + 𝑧 = 7
RUJUKAN

Denise Szecsei. (2006). Homework Helpers. United states of America: The Career

Press.

James W. Brennan. (t.t). Subtitution Method. Diakses melalui

http://www.jamesbrennan.org/algebra/systems/substitution_method.htm pada

15/3/2017.

Kim Witamu. (2011). College Algebra Tutorial 50: Solving Systems of Linear

Equation in Three Variables. Diakses melalui

http://www.wtamu.edu/academic/anns/mps/math/mathlab/col_algebra/col_alg

_tut50_systhree.htm#type pada 10/3/2017.

Math is Fun. (2014). Inverse Of Matrix. Diakses melalui

https://www.mathsisfun.com/algebra/matrix-inverse.html pada 11/3/2017.

Mike Renfro. (2008). Cramer’s Rules and Gauss Elimination. Diakses daripada

https://www.cae.tntech.edu/Members/renfro/me2001/lec10.pdf/at_download/fi

le pada 9/3/2017.
Stapel Elizabeth. (t.t). Systems of Linear Equations Solving by Gaussian Elimination,

Purplemath. Diakses melalui

http://www.purplemath.com/modules/systlin6.htm pada 10/3/2017.