Procesor, CPU (ang.

central processing unit) – sekwencyjne urządzenie cyfrowe, które

pobiera dane z pamięci operacyjnej, interpretuje je i wykonuje jako rozkazy. Procesory
wykonują ciągi prostych operacji matematyczno-logicznych ze zbioru operacji podstawowych,
określonych zazwyczaj przez producenta procesora jako lista rozkazów procesora.
Procesory wykonywane są zwykle jako układy scalone zamknięte w hermetycznej obudowie,
często posiadającej złocone wyprowadzenia (stosowane ze względu na odporność na
utlenianie) i w takiej postaci nazywa się je mikroprocesorami – w mowie potocznej
pojęcia procesori mikroprocesor używane są zamiennie. Sercem procesora
jest monokryształ krzemu, na który naniesiono techniką fotolitografii szereg
warstw półprzewodnikowych, tworzących, w zależności od zastosowania, sieć od kilku tysięcy
do kilku miliardów tranzystorów. Jego obwody wykonywane są z metali o dobrym
przewodnictwie elektrycznym, takich jak aluminium czy miedź.
Jedną z podstawowych cech procesora jest określona długość (liczba bitów) słowa, na którym
wykonuje on podstawowe operacje obliczeniowe. Jeśli przykładowo słowo tworzą 64 bity, to
taki procesor określany jest jako 64-bitowy. Innym ważnym parametrem określającym procesor
jest szybkość, z jaką wykonuje on rozkazy. Przy danej architekturze procesora, szybkość ta w
znacznym stopniu zależy od czasu trwania pojedynczego taktu[1], a więc głównie od
częstotliwości jego taktowania.

Spis treści

 1Nazwa
 2Budowa
 3Rozmiary elementów
 4Wielordzeniowość i procesory pomocnicze
 5Rozkazy procesora
 6Producenci procesorów
 7Zobacz też
 8Przypisy
 9Linki zewnętrzne

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Procesor bywa też nazywany jednostką centralną, centralną jednostką obliczeniową lub
centralną jednostką przetwarzającą (poprzez tłumaczenie angielskiego wyrażenia central
processing unit w sposób niemal dosłowny). Część użytkowników „jednostkę centralną” kojarzy
jednak z handlowym terminem określającym jednostkę systemową komputera – złożoną z
procesora, płyty głównej, kart rozszerzeń, pamięci operacyjnej, dysków twardych i innych
elementów zamkniętych we wspólnej obudowie – nieobejmującym urządzeń peryferyjnych
(monitora, klawiatury, drukarki).

Budowa[edytuj | edytuj kod]

W funkcjonalnej strukturze procesora można wyróżnić:

 zespół rejestrów do przechowywania danych i wyników. Rejestry mogą być ogólnego

przeznaczenia lub mają specjalne przeznaczenie.
 jednostkę arytmetyczną (arytmometr) do wykonywania operacji obliczeniowych na danych
 układ sterujący przebiegiem wykonywania programu
 inne układy, w które producent wyposaża procesor w celu usprawnienia jego pracy.

Rozmiary elementów[edytuj | edytuj kod]

Jednym z parametrów procesora jest rozmiar elementów budujących jego strukturę. Im są one
mniejsze, tym niższe jest zużycie energii, napięcie pracy oraz wyższa możliwa do osiągnięcia
częstotliwość pracy. W roku 2012 firma Intel wprowadziła procesory wykonane w procesie
technologicznym (fotolitografii) 22 nm (Ivy Bridge), a w czwartym kwartale 2014 było to 14 nm
(Core M)[2].
Aby ograniczyć straty związane z powstawaniem defektów w tak małych strukturach, fabryki
procesorów muszą posiadać pomieszczenia o niezwykłej czystości, co jest bardzo
kosztownym przedsięwzięciem.

Wielordzeniowość i procesory pomocnicze[edytuj | edytuj kod]

Współcześnie większość procesorów ma wielordzeniową budowę. Pierwszym procesorem
wielordzeniowym ogólnego przeznaczenia był procesor Power 4 firmy IBM wprowadzony na
rynek w roku 2001. Pierwszymi procesorami wielordzeniowymi architektury x86 były wersje
procesorów Opteron firmy AMD i Pentium Extreme Edition firmy Intel wprowadzone w kwietniu
2005 roku.
Popularnym modelem firmy Intel, który kontynuował ten trend był Intel Pentium D. Dużą
popularność zyskał dopiero Intel Core 2 Duo zbudowany na bazie architektury Conroe (65 nm).
CPU mają rdzenie taktowane zegarem nawet 4,4 GHz (np. AMD A10-6800K i i7-4790k), lecz
nie występuje już wyraźny wzrost taktowania w kolejnych generacjach procesorów. Szybkość
obliczeń jednak wzrasta dzięki zwiększaniu ilości tranzystorów i rdzeni w procesorach.
Największy konkurent Intela, czyli AMD, wprowadził do sprzedaży popularny model procesora
dwurdzeniowego o nazwie Athlon 64 X2. Obie firmy mają dziś w ofercie także modele
czterordzeniowe (niektóre Core i5 oraz Core i7 Intela i AMD Athlon II X4 oraz Phenom II X4
AMD) oraz sześciordzeniowe (Phenom II X6 oraz Core i7 serii 9x0) przeznaczone do
komputerów klasy desktop. AMD jako pierwsze wprowadziło na rynek procesory
ośmiordzeniowe. Od niedawna Intel również posiada taką konstrukcję w ofercie. Jest to
procesor i7 5960X o bazowym taktowaniu wynoszącym 3 GHz. Jednostka ta została wykonana
w technologii 22 nm, powstała na bazie architektury Haswell (znanej z modeli o oznaczeniach
serii 4xxx) i została wydana w trzecim kwartale 2014. Procesory do zastosowań serwerowych
mają nawet 16 (AMD Opteron) – 24 rdzenie (Intel Xeon Processor E7 v4 w 2016)[3].
Projektanci procesorów próbują także innych metod zwiększania wydajności procesorów, na
przykład hyper-threading, gdzie każdy rdzeń może się zachowywać jak dwa procesory
logiczne, dzielące między siebie zasoby pamięci podręcznej i jednostek wykonawczych. Gdy
jeden z konkurujących ze sobą procesów pozostawia niewykorzystane zasoby, proces
przypisany do drugiego procesora logicznego może ich użyć, co w sprzyjających
okolicznościach może prowadzić do sumarycznego wzrostu wydajności od kilku do kilkunastu
procent.
W roku 2007 Intel zaprezentował testy układu scalonego Intel Polaris wyposażonego w 80
rdzeni ogólnego przeznaczenia, który osiągnął wydajność 1,01 TFLOPS.
Komputer (w szczególności komputer osobisty) oprócz procesora głównego (CPU) ma zwykle
procesory pomocnicze: obrazu (GPU, najnowsze konstrukcje pozwalają na integrację CPU z
GPU w APU), dźwięku, koprocesory arytmetyczne (od lat 90. na ogół są zintegrowane z CPU).
Rozkazy procesora[edytuj | edytuj kod]
Do typowych rozkazów wykonywanych przez procesor należą:

 kopiowanie danych
 z pamięci do rejestru
 z rejestru do pamięci
 z pamięci do pamięci (niektóre procesory)
 (podział ze względu na sposób adresowania danych)
 działania arytmetyczne
 dodawanie
 odejmowanie
 porównywanie dwóch liczb
 dodawanie i odejmowanie jedności
 zmiana znaku liczby
 działania na bitach
 iloczyn logiczny – AND
 suma logiczna – OR
 suma modulo 2 (różnica symetryczna) – XOR
 negacja – NOT
 przesunięcie lub rotacja bitów w lewo lub w prawo
 skoki
 bezwarunkowe
 warunkowe
Rozkazy dla procesora identyfikowane są na podstawie binarnego kodu maszynowego, jednak
dany kod nie musi oznaczać wykonywania tych samych operacji przez procesor do tego
samego (lub innego) zadania. W tym celu, w procesorach niedostępnych masowo, można
spotkać możliwość programowania rozkazów CPU, czyli mikroprogramowania. Rozwiązanie
takie daje pełniejszą kontrolę nad procesorem oraz możliwość zwiększenia wydajności
procesora w pewnych zastosowaniach, w stopniu znacznie większym niż w przypadku
powszechnie dostępnych procesorów, w których kody maszynowe są na stałe przypisane do
odpowiednich ciągów mikrorozkazów (mikroinstrukcji).