Вы находитесь на странице: 1из 40

do do

Qui isha yohuan xeni

Cuento folklórícosde a
loscaanahua

Thelma Schoolland

YJLV� COMUNIDADESY CULTURAS PERUANASN°

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


ComunidadesyCulturas Peruanas
N° 6

Segundaedición,2008
Primera edición,1976

Derechosreservados
© 2008Instituto Lingüístico de
Verano
SinchiRoca2630
Lince, Lima,Perú

Casilla2492,Lima100,Perú

www. sil. org/americas/peru


info_peru@sil.org
LinguaEarth:http://stores.lulu.com/LinguaEarth

ISSN 1022-1514

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


Quimisha Yohuan Xem"'

CUENTOS FOLKLOR ICOS DELOS CAPANAHUA

Leyendasnarradas por

Amelia Romaina
Joaquina Romaina
y
Revisadas por
Manuel Huaninche

Traducción y recopilación. de

Thelms, Schoolland

INSTITUTOLINGÜISTICO DE VERANO
elaborado bajo convenio con el
MINISTERIO DE EDUCACION
1976

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t
I N D I C E

Hotsa (ElConejo) 1

Traducciónalcastellano 24

Maxo (ElZorro) 8

Traducciónalcastellano 27

Hichinca (E1Sapo) ... 13

Traducción alcastellano 30

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


PROLOGO

Estevolumen tieneelpropósito de estimular

eldesarrollodelarte delaliteratura creativa

indígena deloscapanahua y de conservar enforma

escritaalgunos aspectos delacultura de esta

comunidad nativa delaSelva Peruana.

Quimisha Vohuan xeni, Cuentos folklóricos

capanahua, se publica enform a bilingüe con la


i

esperanzade quesea provechoso tanto paralos

capanahua, comotambiénparalos folkloristes y

otrosestudiosos.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


HOTSA

Hotsaqui tanihninishqui. Jaa

nihnichaibiqui hinojahui..

Hinojoxonqui --IJahueja min fain,

chahin? ---hahquin.

--Nihni tah hen jai, chahin. ¿Jahuen

min cahi jahuin?

--Hearihbi tah hen nihnichai. Miatah hen

jenipaichai, chahin --hahqui yohiquin hinon.

--¿Jahuejanoxon min hea jenipahichain?

--Miapicatsihqui, rahan, chahin.

--¿Jahuejanoxon hea piquin nan, chahin?

Mincaibotah henqui.

--¿Min hihcoinain, nan?

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


2

--Hihcoin tah hen jai. gMin,jisamahin,

hen mequen? Hen mequen jise.-- Jahuen mequen

jismaquin.

- Noquen caiborah tahqui. Jahuen mequen

tanoquena quescapahqui --hihquihino.

Jaatianqui --Pohitahhue, hen jisnon,

chahin. Mia paripohihue --hahqui jaquin.

--Miacoren hihhue, hen jisnon.--r

Jaatianquï_pohihi. Hinopohihi. Teque

racataiqui hotgan bihquin. Tsihotameti, jaan

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


jisznis hihquish.

--¿Min hihyamahin, chahir.? --yocaquin

hinon.

--Hxh tah,hen jai, chahin, mihbetanbi.

Jise. Nenotahen pohi racatihqui.--

Jaatiansca --Texpa macayanon cahue,

tahcah --yohiquin hinon.

--Hihnon cahue, hicahisen.--

Hinoqui cahi. Texpa quexa nihrenenaxqui

--Nenohaxbi macayanonhue, chahin.

---Mia paricayahue --hahquin hotsan.

Hih tah hen jai.-- 'Cayacahini jaiqui.

t O 4g� Ap lilt�q.�..'`��
. �. #�` �
460�� v �} ' r
4 �
v �
��

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


4

Jahuen jina reboqui xecobahini cahi,

hotsarihbiqui.

--Miasca joritaimin --hahquin hinon.

--Hentajahui, hicahisen. ¿Min

jisamahin? Mihbetanbi tah hen jahui.

--LMinhinoquin,chahin, hea quescapa

hino? Rabebi nonhinoquin? Non tah nonmia

piyamascai, tahcah.

--Hea piyamahue, chahin. Hea piyamahue ca

--hahquin hotsan,

Jaatiansca --Chiponqui queopaquecahin--

tanhue. Hinoqueopaquecahintanhue, chiponqui,

hea reboquihinoqueohihnacahintàhnon. Hea


,
parihen queoxahnnon nincaxahntaimin, chahin.'

¿Min jisamahin, chahin? --hahquin hinon.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


5

QuEtanhihnabahinquin. Qt:ieoti rahan

hino ---Hihihi, hihihi, hihihi., hihihi.--

Hotsáqui
--
TOOOOUOUOC)Ooo, t000, too.

Hinosca --¿Hoaxonbi hea paranaxquin?

Jistanpan. Picatsih tah heii-jai --hihqui.

Banecahini. cahi .

Neno pi_shcaqui -Toc>c:>oc.,00óoo, t0000,

t000.

Hotsasca ji.r.i merahax macayacahini cahi.

Floque jatai laoc:cri .bacanteraquin.


rehue Merahax

liahosca inaxecluiï.7ti si.ripax racascai.

--!venoha , neno'bi. , nenobi . Nenobi ta

queotiïiqui --hihqui hino.

;viïlsa pe;iiboqui péraï7equin sirijaquinhi

jiri. .merag .iin . 33ihtiosi ji.r,. i_ .

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


6

Jiri --
Nea tah
meraxonqui qui

hìhxonqui mohuishahrixonsca piquin.

, mois
--Mois --jaquin xaoyabi nacaquin.

Hotsa rehuejati boconbacanaxequihti siripax

racati.

� �++A
ó -�.•i; �• !�
�eo -�r+.
¡ X
� A
x QC 0 + O

-o • �- p.�
0
4
� �.

--Pi catahen jai ---hihresscai, hino.

Pibahini caresscaí.. Chaiyamacahini nihrenenax

janancatsihquihrani.

Janan jananihino. Janan jananshinahax

xaba paquetaiyabi jahua coshitimascai. Bacox

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


7

jancharahihcahi,nax pohe pohescaqui. Jano

bari paquetaiton raca racabahinascai. Bacox

jancharahiqui, jiri pihipish, 'hotsa ta qui'

hihxo,-i.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


8

MARO

Pahe huinoscaha.xqui hinopicatsihscahax

cahi. Caquinbi maxo meraquin, jahuen naha

j'aninhax botopaquetai.

--aiahueja min Jain, chahin? --hinos

yocaquin.

--Hen tah hen henxotohoquex botopaquetai,

chahin, hen pits pishca benahi.--

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


9

Jaatianhinohihti picatsihqui. --Mia

pipan, chahin. Hen chahiquebimiapipan,

chahin.

--ZHea piquin, nan? Hea pihi cahue,

tahcah, hoa nai natexbahma henpocopihisca

hishmiman queyopaqueyaxahnnon.--

Jaatianqui quini neno sahuenon hihquish

--Hea pihue, tahcah --hihqui maxo.

Bopijaquexon bihrohanonmaqui neari

xoquicahuaniqui hihquihi. Quiniho

hihquicahini, maxo. Horiqui caincahini cahi.

Janoscaqui hinon manaquin. Manacasquimahax

barinmanantsacahiya caresscai. Hueyocanahi

cahi, picatsihquish.

--¿Jahua pipan? Jahua pishca pihax

coshipan? --hihcanahi caquinbimacameraquin.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


10

Jahuen jisnonbi cayacahini cahi, jihui

naman hihquicahinax tsahoti.

- Nea pishcatencarahen coshihiya.--

Bihresscaxon xecoxonpiquira.

Jaatianqui caresscai. --Jahua pishcarihbi

merapan?---

Caquinbiqui yahuishsca meraquin. Meraxon

yohiquin --ZJahueja min Jain, chahin?

--Hen caari romishin tah hen pihi jahui,

chahin. ¿Jahuen min cahi jahuin, chahin?

--Picatsihxon tah hen yohina pishca benahi

j ahui. .

Jascajaxon jabahinquin --Hihti

picatsihsca tah hen jai, chahin. zMia pipan?

--EHea piquin? ¿Jahuejanoxon hea piquin,

nan? Yohinahbo benaxon pitanhue.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


il

---Miabi tah hen picatsihqui.

--¿Hea pitirohaxon min hea picatsihquin?

Hea pihi cahue, hoa nai natexbahmaxonquisca.

Nenoxon pihahbi tahishmiman henpocotsahotai

jistimahiqui. Hen yora min pihi cachiqui ta

henpocotsahotihiqui, pisitihiqui. Henpoco

pisiti tah hen queenyamahi. Hoabi, hoa nai

natexbahma jise. ZMin jisamahin, hoa?

--hahquin yahuishin.

Hinon jisquin, bochiqui jisquin. Jaan

jisiya yahuish jahuen xoboho hihquicahini.

PW

Ap
4
✓ { ¡��� � ,
p1�` <(
��
K�

4 �.

-Yf�<
v�


rf
1�
�� r
v

-{1Y.1
` ��� �✓_

z .

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


12

Jaan hihquicahinai cahchiquihino

potihirenenxon jahuen jina pishcaqui

huexabahinquin. Huexabahinax basi. racati.

Jihuitapoxecohax yahuish hi shinanax racati,

Janobi xecohax racabahinai, yahuish mahuanon

hihquish. Ninihahbi chahomahi. Yahuish hori

picoti huetsa quini janin.

---¿Jahua hen pinon jascariquin? Piri

tah hen jai,Zhenjahuejanoxon yoca

yocacahquin?

Jaaresscaqui quexe quexescaquin. Cainaiton

bihcatsihxon quexequin. Quexe quexescaquin.

Quexehahbi jahua nescascaiqui, ramiqui

neateman yahuish cainhohquenbi.

Quexehaxqui., picatsihquish hrino

hueyocanahi caresscai.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


13

E3ICHINCA

Jahuenbenenahua hahqui caniquen ta

huesti haiban jahuenbaquebetan manatijaquinqui

hompajanishqui. Nahua rehtetani joxon, jaa

xehahi jonon hompajaquin. Jahuen hompa

chihihihnahihniqui johuehihniqui sirijascahax

nashihi bocani.

--Nashinon bonahue, henbaqueban,

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


14

tantiscanoxon. Ma tah non hompajabahinai

--hahresquin.

Jahuen baquebo jabahiniqui bocani. Jaton

tohati xecobahinsca pehpani cahi.

Jascaraibiqui nashitanisca jahuiyaqui

hichincaqui queoti.

Hichinca queotaiyaqui --Sanajahi johue

--hahcah noquehaxmabi hichinca.queohuahi.

--Henbenenahua hahqui caniquentahen benatai

--hihqui yohuanresi.

Jahuen hompa chihihnahihniquin, cobinscanon

hihxon. Johuehihnascaqui jai. Jahuen hompa

nayacahuan nayacahuani. Cobini jaiyaqui hichinca

cainquihrani. Hichincaqui bahri bahri

cainquihrani jahuiqui, nocoti.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


15

--¿Jenquetsahpa noquesca hoa jahuiquin,

hen baqueban? Jisnahue, yoshinra tah qui

--hihquibiqui xehqui janirenenaxqui.,

--'Hea banajahi johue' min hea jaah tah

hen jahui banahuan chaca, chara, chaca, chara,

chara, chara.

---¡Eeh! Miatah non hahyamahahqui.

Hichinca tah non hahcai.

--Hichincama rahan. Hea tah hen hihquiqui

banahuan. Hea xehamahue banahuan. Miabanahi

tah hen jahui.--

Jaatianqui jahuen xaxi bihxonqui hompa

matsijaxon xehamaquin. Jayabiqui xehaquin,

xaxiyabi. Jahuen xaxi mechoqui queyomabahin-

quin xehamaquin.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


16

LJahuatohon jatimascaiquin? Jahuen xatan.

Jahuen xatan bihxonsca hahquirihbiqui

xehamaquin. Jaarihbi xehaquin.

Jahuaqui xehamatimascaiya jahuen hahqui

pichantiqui matsijaxon jahanbisca xehamaquin.

Jayabi xehaquin.

Quenti tehcayahpaqui matsijaxon hahquibi

xehamaquin. Jayabi xehaquin. Hueyon

hueyonhahnan xehamaquin.

Jaatian --zJenquetsahah non janon

jascarihqui, hen baqueban? ¿Noquequi yoshin

hihcohaxquin? Hen tah henraquetas. Noque

pimis. Jonetannahue. Mato poa bonco naman

nichinnon bonahue, hen baqueban. Noquerihbí

taxehatihiqui, noquen quenti romishin hahcai

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


17

quescajaquin. Noquen xaxi romishin noque

queyonihqui jisnahue.--

Jaatianqui --Hea hueyonscahue banahuan

chara, chara, chara, chara, chara. Henmia

banajanon hea hueyonhue banahuan chara, chara,

chara, chara.--

Jaatianqui huesconhahquin, huesconhahquin.

Hoxamabahinaxqui cahi. Jahuen baquebo

chihtobahinquin. Huetsa mehuebahinquin.

Caxonqui potaquin, poa bonco naman.

--Nenobi tsahotaiman. iMan jomis: Nenobi

tsahonahue, hen hueyonribitannon.--

Jaatianqui jaa jahui camanqui hahquirihbi

mohitaxqui ---Hea hueyonhue banahuan. ZJahuen

min cahin, banahuan? Hea hueyonhue, henmia

banajanon banahuan chara, chara, chara, chara.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


18

Hueyonribiquin, hueyonribiquin. Caxonqui

huetsaribi potaquin, jahuenbaquehuetsa.

Nichinhihniquin. Tsahonhihnisca jahuen baquebo

jaahscaqui tsahoscaqui jacani, joneti.

Jaton mama caxonqui hueyonquin. Hueyonquir

hoxamabahinaxqui joribiscaqui jai. Xaba jahui

nihquiranaiya caresscai. Jaaribisca joneti.

Jaa joneti cahiyascaqui --ZJahuen min

cahin? banahuan chara, chara, chara. Hea

hueyonhue banahuan chara, chara, chara.--

Jaatianqui jonexonscaqui nincaquin.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


19

Jaatianqui huenicahuanxonqui jahuen

huinonqui jahuen paish, jahan jaa racatai

paishqui, besecanti pohenbohanscaxonqui xate

xatequi jaquin. !Toon, toon, toon', 'nees

hahquin. Jascajabahiniqui pa.cocahiniscaqui

cahica. Bahri bahri hihcanahi cahiqui.

--¿Jahuen nea yoshin canoxihquiquin?

--hihsca jaxon jisquin.

Bahri bahri hihcanahi cahiqui. Coman

huaijaquin behro nichinbohanibo nichitonqui

rapananai mixoxenqui ronohihnatax, rono

ronohihnacahini cahiqui. Rono ronohihnacahini

cahiqui, coman potoncoho sahueni.

Jaatianqui hihcocahiniqui. Hihcohi

basimasca queoti rahan --Hai, hai, hai, hai,

hai --hihqui jai.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


20

--Jaacointahihquishqui, hen baqueban,

hichinca. Hichinca yoshimantanoquen xaxibo,

noquen quenti romishin, noque queyon

queyonihqui. Xaba paquetaiya tah non jisi

canoxihqui, noquen xobo.--

Jisi bohibanbiscaqui, jahuenhamaca

xate xateya xobo besecantiboqui xatequin

cohuesahquetanquin, huinon rishquiquin.

Jaatianscaqui --¿Jahuejanoxoñ noque

hinchinca yoshiman noque jascajanihquin?

¿Jahuentian, cara, noque papa joxonihq-uin?

Nea nete hihyamahax bahquishboratajahuiqui

--hahqui jaquin, jahuen baquebo. Jaan

jascajahi netebiqui nocoti ca, jahuenbene.

Nocotaiya --Hen papatajahuiqui, maman,

jise.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


21

--¿Papa hea joxonihquin, hen, baqueban?--

Jaatianqui jahuen baquebanqui ychiquin

--Yoshintanoquequi hihcohaxqui, papan.

Noquen hompabo noque queyon queyonquin.

Noquen hamacabo noque xatenquin. Noquen

xaxibo noque xehanquin. Noque rahte rahtequin,

rahan, papan.

---ZJahuejanoxonmatojascajanaxquin, hen

baqueban. Hen copinon jenetaimin. ZJahuerahno

cahaxquin?

--Hoacomanpotoncohotahihquihaxqui,

benen --jahuen haibansca yohiquin.

--ZJahuejanoxonmiajascajanaxquin, haibon?

Hen copi hen janon poxtetibo xatehi cahue,

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


aa

baquen, noncopinon. ¿Mamaya chocabo rahte

rahtenaxquin?

Jaati.anqui xatepaquexonqui potahihniquin,

quiniyahpa coman, taxaquiyahpaqui. Jascapa ,

jihui tsamanhihnixonqui, hahqui quepixon

narehuinxonqui cohaquin. Coha jaan jaahqui

coman rahpacarahihnacahini. Chichobocabi

napacarahihnacahini cahi, chihi. Hichinca

mapohiqui., hompa xeha xehabahinaiqui,

jashinahax mapohi. 'Ta00000'. Jahuen poco

toshiti. Hochoxon nincati.

Jaan jaiyaqui jahuen bero yoshinscaqui.

--Ha¡, ha¡, ha¡.-- Hoarihbxqui huetsarihbi

--Ha¡. Coroj aquequi , rahan.

Corojaquetaiqui nincascaibanbiqui xaxi

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


23

paxteboqui reocohpaqueti, 'Xonque, xonque,

xonque, xonque', hahqui johuetaiya. Quenti

paqueti. Johue johuescahax paquetihqui.

'Ta00000'. Pohtasijaquehtani. Huetsarihbi

reocohpaquetiqui. Xatan, 'Pere, pere, pere,

pere, pere, pere, pere', requeni hichinca

pocochichomehax, hichinca toshitaiya reocotai.

Quentiya xaxi, xatan, jaaboqui reocopaqueti.

Copiqui jaquin, rahan, jahuen haibo rahten

rahtenipi, jahuen baquebo rahten rahtenipi.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


24

EL
CONEJO

Página 1

En susandanzas, el conejoseencontró
con el tigre. Sele acercó éste y díjole:
haces, cuñado?
--Estoyandando, cuñado. ¿A dóndevas?
--Yo, también, estoyandando. Te quiero
mucho, cuñado --dijo el tigre.
--¿Porquéme quieres?
--Quiero comerte, pues, cuñado.
--¿Porqué quieres comerme, cuñado? Yo
soytu paisano.
--¿Verdad?

Página2

--Te digola verdad. ¿Novesmi mano?


Mírala, le decía mostrándole.
--Probablemente es delosnuestros,
pensaba el tigre, peroparamayor seguridad,
voya someterlo a prueba.
--Bueno, defeca para queyo lo vea,
cuñado. Tú primerodefeca --ledijoel
tigre.
--Hazlo tú primero, dame el ejemplo
--lecontestó elconejo.
Entonces defecóel tigre. El conejo,
en un pequeño descuidodel felino, lesu
substrajo un pedazo. Sesentóde cuclillas
sobreél, para que el tigre no loviera.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


25

Pagina 3

--¿Lo has hecho, cuñado? --w-preguntb


el tigre.
--Si, lo he hecho, cuñado, contigo.
¡Mira! ¡Aqui esta!
Entonces --Vamos a brincar porla quebra-
da --dijoel tigre.
—Hazlo, pues.
El tigre sefue. Estandoen el borde de
la quebrada, dijo: --Vamos a brincar de aqui,
cuñado.
--TGprimerobrinca --dijoel conejo.
--Lo hago. El tigre saltó.

Página4

El conejoseagarródela coladelfelino
y se fue con zl también.
--¡Ven ya! --dijoel tigre.
--Hevenido, pues. ¿No me ves? He
venidocontigo.
---¿Tú erestigre, cuñado, tigre comoyo?
¿Nosotros dos somos tigres? Entonces ya no
vamos a comerte.
—No me comas, cuñado. No me comas, pues,
--dijo el conejo.
Entonces --Ruge, alirrío abajo.
Ruge comoun tigre. Yo me voy ríoarriba
rugiendo como tigre. Escucha mientras yo lo
hago primero, cuñado. ¿Entiendes, cuñado?
--dijoel tigre.

página5

Se'fueríoarriba porla ribera. Rugió


eltigre, pues --Hihihi, hihihi, hihihi.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


26

E1 conejo dijo --T000000, t000, too.


Entonces eltigredijo --Me ha engañado, voy
a ver. Yo quiero comerle.
se volvi$y regres$haciaellugar de donde
habla venido.
Muydecerca ---T0000000, t0000, toou.
El conejo, al encontrarun sapo, saltó
sobre dl. En elotroladoencontró la
cáscarade una fruta de palmera. Se eché
bien cómodamente adentro de eso.
--Aquí, aquí, aquí. Aqui estárugiendo
--dijoel tigre. Cuando revolvió lashojas
secasencontróa un gransapo.
--Aquí está --dijo, al encontrar al
sapo, y lo comió de un gran bocado. El cone-
jo se echó cómodamente en la cáscara de la
fruta de palmera.
--Lo he comido --dijoe1 tigre. Al
comerlo, sefue. A pocadistancia, comenzó
a vomitar.
El tigrevomitótodala nochehastael
amanecer. Estabadébil. Vomitando espuma

Página7

estaba bien flojo. Seechóen elsol


todoeldía. Vomitóespuma, habiendocomido
elsapo, pensando que erael conejo.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


27

Página 8

ELZORRO

Cuandoel efectodelveneno lehabla


pasado, el tigre sefue, queriendo comer.
Encontróa un zorro quehabía bajadodesu
cubil.
--¿Qué haces, cuñado? --preguntó el
tigre.
--Hebajadode mi casa, cuñado, para
buscar mi comida.

Página9

Entonces el tigrequería comerlo.


--voy a comerte, cuñado. Aunque seasmi
cuñado, te voy a comer.'
rece vasa comer?
Cómeme, pues, pero alláen elclaro
donde loscóndores puedanterminar mis
entrañas.
Entonces, abriendo la entrada de su
cueva, elzorrodijo --CSmeme, y dando
vueltapara que no leagarrara, entró.
El zorroentróporun hueco y saliópor
el otrolado.
El tigreesper5en vanohastael medio
día y sefue. Sefuemareado, muydebili-
tado porel hambre.
voya comer?¿Qué voya comer
paratener fuerza? --dijoalir,y encon-
tró un ratón.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


zs

Página 10

Cuando lo vio,el ratónsefuesaltando


y se metió debajo de un árboldonde sesentó.
-Voy a tener fuerza si como a ese
chiquitito. Agarrándolo, lo comió.
Entonces se fue. --¿Que másvoya
encontrar? --
Avanzando un pocomásencontré alarma-
dilloa quien dijo —¿Qué haces, cuñado?
--Hevenido a comerun pocode mis
papas.' ¿A dóndevas?
--Hevenidobuscando animales porque
quierocomer. Tengo mucha hambre, cuñado.
¿Te como?
---¿Me comes? ¿Porqué quieres comerme?
Buscaotros animales y cSmelos a ellos.

Página11

--Yo quiero comerte a ti.


--¿Mequieres comer? Vete a comerme,
alláen el. claro. Aquí losc$ndores no
veránmisentrañas después de que me comas.
Después de,que comieras mi cuerpo, mis
entrañas quedarán y se podrirán. No quiero
que misentrañas se pudran. Miraalláen
elclaro. ¿Noves, allá? --dijoel
armadillo.
Cuandoel tigremiróarribael armadillo
entróen su casa.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


29

Página 12

Despuésde que entrara, el tigretratóde


agarrarle el rabo extendiendo su brazoporel
hueco. Estuvo echadotodoel díaagarrando una
raízde un árbol, pensando que era el armadillo.
Allíse echó, agarrándola,, esperando queel
armadillo muriera. Cuandola jaló era dura.
El armadillo había salidoporotro hueco.
voya comerahora?
Debíade haberlecomido directamente.- ¿Por
qué le hice tantas preguntas?
Lo acechó mucho tiempo, pensando agarrar-
le cuando saliera, peroel armadillo había
salido haciarato. Teniendo hambreel tigre
se fue débilmente.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


30

Página13

ELSAPO

Unamujer hizo masatoconsushijospara


esperar a su esposo, quien hablaido a luchar
contralosextranjeros. Hizo masatopara que
él lo tornara al regresar. Arreglando la
candelapara quequemara biensefuerona
bañar.
--Vamos a bañar, mishijos, paraluego
descansar. Hemoshecho masatotodoel dia
--dijo.
Sushijos sefueron, tomando suscedazos
paralavarlos.
Cuando regresaron, cantó unsapo.

Página14

Cuandoelsapocantaba,, ellaledijo:
--Vena acompañarme. Y el sapo, aunqueno
fuerahumano, contestaba. --Mi marido ha ido
a matarextranjeros y leextraño mucho
--decía ella, hablando, no más.
Atendiósucandelapara quequemarabien.
Su masato estaba hirviendo. Cuando estuvo
cocinando, un sapo bien resplandeciente
saliódelmonte.
--çQuá clasede genteeseso,mishijos?
Miren, debe serun espíritu.
El se paró en la puertay dijo --Como
tá has dicho "Vena acompañarme", yo he
venido.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


31

Página15

---1Eehi No nos dirigimos a ti.


Hablamos al sapo.
--No, no a un sapo. Fuea mí. Dame
de tomar. He venidoa acompañarte.
Entonces, tomandoun pate,enfriéel
masatoy le diode tomar. Tragabael masato
contodoel pate.

Página16

Cuandono hubomáspates le diode tomar


de su calabaza.' Tragaeso también. Faltando
otracosaen qué ofrecerlemasmasato, ledio
su ollade cocinar.
El toma de eso. Enfriando masatoen su
ollacon, cuello, le diode tomar. Mientras
le mecía át toma de eso, también.
Entonces --¿Porquénoshaceesto, mis
hijos? ¿Unespíritu ha entrado a nosotros?
Yo tengo miedo. Puede comernos. Escandanse.
Vayanpara que les esconda debajode las
plantas de las papas,hijos míos.
Va a tragarnos a nosotros también, comohizo
conlasollas.

Página17

Miren cómoha terminadonuestrospatas.


Entonces el sapodijo: ---Méceme.
Méceme, que teestoy acompañando.
Lo mecióhasta que se durmiera. L1ev5
en losbrazosa susniños; tomóa otrapor
la manoy losdejódondecrecían laspapas.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


32

—Siéntense aquí y no regresen. Yo voy


a mecerle otravez.
Entonces despertóel sapoy dijo
--Máceme. ¿A dónde hasido? Mécemepara
queyo teacompañe.

Página18

Lo meció otravez. Al bajar otravez


dejóa su otro niño, y ellos se escondieron.
La mamá siguió meciendoalsapo hasta que
éste durmiera, ocasiónquefue aprovechada
porellapara ir a esconderse al amanecer.
Cuandose huboescondido, 61 llamS
--¿Dónde estás? Méceme. Ella le escuch$
desdesu escondite.

Página19

Entonces, levantándose, el sapocolgó


su hamaca eyn lassoleras y la cortóconsu
macana. Y haciendo así,bienresplandeciente,
saliódela casa.
--¿Adóndeva ese espíritu? --dijo,
al verle.
El sapo sefue haciadondeestaban los
grandes árboles, en ellímitedelachacra,'
y se colgóen loshuicungos.*
Abrióloshuecosdelárbol charapilla.
Entonces entróy cant$. --Ha¡, ha¡, ha¡
--dijo.

Página20

--Esoes un sapode.verdad, mishijos.


1

Tragó nuestras tazas y ollas y lasterminó.

*especie depalmera

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


33

Cuando amanezca iremos a nuestracasa.


Sefuerona very encontraron lu hamaca
colgadaen lassoleras de la casa y cortada.
--¿Porqué nos,hizoestoel sapo?
¿Cuándo vendrá vuestropadre? Si no viene
hoy día, viene mañana --dijo la mamá a sus
niños. Y ese mismo día llegó su esposo.
-,Papáviene, mamá. Mira.

Página21

--¿Papáviene,mishijos?
Entonces dijeronloshijos —Un
espírituha entrado a nosotros,papá.
Terminó nuestro masato. Cortó nuestra
hamaca. Tragó nuestrospates. Nosasustó
a nosotros, papá.
--¿Porqué hizotodoeso,mishijos?
Voya vengarles. ¿D6nde se fue?
Allá entróen loshuecosdelárbol
charapilla.
__¿Porquéte hizo así,esposa? Vamos
a cortarleñapara queyo lesvengue, hijo.

Página22

El asust6a tu mamáy a tushermanas.


Entonces cortaron y botaron leñaen
loshuecosdelárbol charapilla.
Amontonándolay arrimándola, la prendi6.
El árbolse quem6 afueray adentro. El
quehabía tomado masato todo el día
sapo,
y todala noche, se quem6. Su est6magose
reventóy lo escucharon de lejos.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t


34

"Suespíritu dijo --Ha¡, ha¡, ha¡.


Allá, también, otro dijo --Ha¡.
Hicieron un gran ruido, verdaderamente.
El padrey su hijo escucharonel ruido,

Página23

cuandolospates inútiles se dispersaron.


Al quemarse, seescuchó: "xonque, xonque".
Lasollas cayeron, al quemarse.
Lascalabazas se quemarony derramaronde
adentrodelestómagodelsapocuandose
reventó. Lasollas,pates, calabazas, todo
se desparramó.
Se consumóla venganzacontrael que
había asustado a su esposay a sushijos.

PDF Watermark Remover DEMO : Purchase from www.PDFWatermarkRemover.com to remove t

Вам также может понравиться