Osmanlı Devleti’nde Uluslararası Telgraf İşbirliği:

Sicilyateyn/İtalya Örneği
Yıl: 2014/1-2, Cilt:13, Sayı: 25-26,
Sf. 51-82

OSMANLI DEVLETİ’NDE ULUSLARARASI

TELGRAF İŞBİRLİĞİ: SİCİLYATEYN/İTALYA
ÖRNEĞİ

Diren ÇAKILCI*

Özet
Avrupa telgraf hatlarıyla bağlantı gerçekleştirdiği 1855 yılından itibaren uluslararası
telgraf işbirlikleri geliştiren Osmanlı Devleti, idare ettiği telgraf şebekesiyle irti-
bat kuran Fransa, Avusturya, Rusya, İran, Yunanistan ve Sicilyateyn/İtalya ile ikili
antlaşmalar imzalamıştır. Bununla birlikte 1858 Brüksel, 1865 Paris ve akabin-
de imzalanan uluslararası telgraf antlaşmalarına da dâhil olan Osmanlı Devleti,
Rumeli ve Anadolu bölgelerinde inşa ettiği hatlarına transit telgraf hattı vasfını
kazandırmıştır. Doğu-batı arasındaki uluslararası telgraf haberleşmesinde strate-
jik bir konuma sahip olan Osmanlı şebekesi, Avrupa’nın doğu ile haberleşmesini
temin ederken Osmanlı Devleti’nin de Avrupa başkentleri ile kolay ve süratli bir
telgraf teatisi gerçekleştirmesini mümkün kılmıştır. Bu bağlamda, Osmanlı Devle-
ti’nin 1859’da Sicilyateyn ile başlayan ve 1861 yılından sonra aralıksız bir şekilde
İtalya Krallığı ile devam eden telgraf işbirliği, uluslararası telgraf haberleşmesin-
de örnek gösterilecek derecede artmıştır. 1859 yılında imzalanan ilk antlaşmaya
bağlı olarak Sicilyateyn, Otranto-Avlonya denizaltı telgraf hattını inşa ederken,
Osmanlı Devleti de Otranto’nun Avusturya, Rusya ve İstanbul ile irtibat kurmasını
sağlayacak hatları inşa etmiştir. Kazan-kazan çerçevesinde ilerleyen bu işbirliği,
1862 ve 1866 yıllarında imzalanan iki antlaşma ile de pekiştirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Sicilyateyn, İtalya, telgraf, haberleşme.

Abstract
INTERNATIONAL TELEGRAPH COOPERATION IN THE
OTTOMAN STATE: INSTANCE OF THE TWO SICILIES/
ITALY
The Ottoman State, ever since 1855, when it established the first connection with
European telegraph lines, developed international telegraph cooperation and
signed bilateral agreements with France, Austria, Russia, Iran, Greece and Two
Sicilies/Italy which contacted with the Ottoman telegraph net. Besides, the Otto-
*
Araştırma Görevlisi, Akdeniz Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü. E-posta:
direncakilci@akdeniz.edu.tr
 Osmanlı Devleti’nde Uluslararası Telgraf İşbirliği: Sicilyateyn/İtalya Örneği,
52 Diren ÇAKILCI
man State, which also signed Brusselles (1858), Paris (1865) and the following
international telegraph agreements, managed to qualify the lines it built in Ru-
melia and Anatolia as “transit lines”. The Ottoman net, which had a strategic
position in the international telegraph communication between the east and the
west, provided Europe’s communication with the east and also made it possible
for the Ottoman State to execute fast and easy telegraph exchanges with European
capitals. In this regard, the Ottoman State’s telegraph cooperation, which started
with Two Sicilies in 1859 and continued with the Italian Kingdom unremittingly
after 1861, increased exemplarily for the international telegraph communication.
Based on the first agreement signed in 1859, when Two Sicilies built the Otran-
to-Valona submarine telegraph line, the Ottoman State constructed the lines which
would ensure Otranto’s contact with Austria, Russia and Istanbul. This coopera-
tion which proceeded within the framework of a win-win situation was reinforced
by two more agreements signed in 1862 and 1866.
Key Words: The Ottoman State, Two Sicilies, Italy, telegraph, communication.

Giriş
19. yüzyıl ortalarından itibaren dünyayı etkisi altına alan ve ha-
berleşme alanında bir devrim olarak kabul edilen telgraf teknoloji-
si, İstanbul-Şumnu hattının tamamlanması ile 1855 yılında Osmanlı
Devleti’ne de giriş yaptı. Osmanlı Devleti’nde telgraf, Kırım Sava-
şı dolayısıyla savaş mahalli ve müttefik Avrupa devletlerinin baş-
kentleri ile hızlı ve kolay haberleşme amacıyla kullanılmaya baş-
lanmıştır. Yüzyılın sonuna kadar inşası devam eden birçok hat ve
oluşturulan yeni şebekelerin ilk hedefi Avrupa başkentleri ile hızlı
ve kolay haberleşme imkânına hizmet etmekti. Sınır boylarına kadar
uzatılıp, komşu ülke hatlarına bağlanmak istenen telgraf telleri, aynı
zamanda Rumeli’nin birçok merkezine telgrafhane açılmasına vesile
olmuş, dâhili telgraf şebekesinin hızla büyümesine fırsat sağlamıştır.
Osmanlı Devleti bünyesindeki ticari ve politik merkezlerle hız-
lı irtibat kurmak isteyen Avrupa devletlerinin girişim ve teşvikleri,
Osmanlı hatlarında uluslararası haberleşme ve işbirliğini artırmıştır.
Bununla birlikte, Avrupa ile Uzakdoğu merkezleri arasında transit
hat vasfına sahip olan Osmanlı şebekesi -özellikle Rumeli şebekesi-
uluslararası haberleşme ağı içerisinde önemli bir konuma sahipti.
Telgraf kullanımının hızla artması, açılan yeni merkezler ve te-
sis edilen yeni işbirlikleri çerçevesinde Osmanlı şebekesinde ortaya
çıkan yoğunluk zaman zaman sorunlara neden olmuş, gecikme ve
irtibat kesintileri telgrafın hızına gölge düşürmüştür. Bunun önlen-
 Yıl: 2014/1-2, Cilt:13, Sayı: 25-26, Sf. 51-81 53

mesi için mevcut hatlara ilave teller çekilmiş, ayrıca kurulan yeni
alternatif hatlar ile Osmanlı Telgraf İdaresi kontrolündeki dâhili ve
uluslararası haberleşme ağı günden güne geliştirilmiştir. Söz konusu
yatırımlar sonucunda ortaya çıkan telgraf haritasına genel olarak ba-
kıldığında, Osmanlı Devleti’nin 10-15 yıl zarfında tüm komşu ülke-
ler ve sınır uçlarında bulunan özerk idareler ile telgraf bağlantısı ger-
çekleştirdiği, sınır komşusu olmayan civar ülkeler ile dahi denizaltı
kabloları vasıtasıyla irtibat sağladığı görülür. İstanbul’un merkez
olduğu bu haritada, Rumeli içlerine doğru ilerleyen telgraf hatları,
Karadeniz sahilini takiple Dobruca merkezleri üzerinden Boğdan ve
Rusya hatlarına; Edirne-Şumnu-Rusçuk üzerinden Eflak hatlarına ve
oradan Avusturya şebekesine; Edirne-Niş-Aleksinaç üzerinden Sır-
bistan hatlarına; Ege Denizi sahilini takiple Tekfurdağı’ndan Sela-
nik’e ve oradan Yunanistan’a; yine Selanik’ten Manastır-Ohri-İlba-
san-İşkodra üzerinden Dalmaçya sahillerindeki Avusturya hatlarına;
İlbasan-Avlonya üzerinden denizaltı kablosu ile Sicilyateyn’in Ot-
ranto merkezine; Manastır-Priştine-Yenipazar-Saraybosna-Gradiş-
ka üzerinden Avusturya şebekesine bağlanmıştır.1 Tüm bu kollara
Avrupa-Uzakdoğu haberleşmesi üzerinde transit hat vasfını kazan-
dıran hatların başında ise İstanbul’u Gelibolu üzerinden Çanakkale
Boğazı’na ve tüm Osmanlı şebekesini İskenderiye’ye bağlayan
Çanakkale-Girit-İskenderiye hattı gelmekteydi.2 Anadolu hatların-
da ise Üsküdar merkezinden İzmit’e uzanan teller Anadolu içlerine
yayılarak, transit haberleşme emeline hizmet etmesi de düşünülerek,
Ankara-Diyarbakır-Bağdat üzerinden Basra Körfezi’ne bağlanmış-
tır.3 Güney’e doğru ilerleyen bir diğer hat ise Halep-Lazkiye-Trab-
lus-Beyrut-Yafa üzerinden ilerleyerek Ortadoğu merkezlerini Os-
manlı şebekesine, dolayısıyla uluslararası telgraf haberleşmesine
dâhil etmiştir.4
1
Rumeli hatları hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Diren Çakılcı, Rumeli Telgraf Hatları
(1854-1876), Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Li-
sans Tezi, Antalya, 2015.
2
Özkan Keskin, Ali Sönmez, “Telgrafın Osmanlı İmparatorluğu’nda Yayılması: Çanakka-
le Telgraf Hattı Örneği”, OTAM, S.25, Bahar 2009, s.71-72.
3
Anadolu hatları hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Mustafa Kaçar, “Osmanlı Telgraf İşlet-
mesi”, Çağını Yakalayan Osmanlı, İstanbul, IRCICA Yayınları, 1995, s.45-120.
4
Eugene Rogan, “Instant Communication: The Impact of the Telegraph in Ottoman Sy-
ria”, The Syrian Land: Processes of Integration and Fragmentation, (Editors: Thomas
Philipp, Birgit Schaebler), Stuttgart, 1998, s.115-116; Uğur Akbulut, “Suriye’ye İlk Telgraf
Hatlarının Çekilmesi”, History Studies, Ortadoğu Özel Sayısı, Ekim 2010, s.1-11.
 Osmanlı Devleti’nde Uluslararası Telgraf İşbirliği: Sicilyateyn/İtalya Örneği,
54 Diren ÇAKILCI

Osmanlı Devleti’nin sahip olduğu geniş şebekenin sunduğu ko-

laylık ile hız, komşu ve civar ülkelerin çeşitli taleplerini beraberinde
getirmiştir. Ekonomik ve siyasi menfaatleri doğrultusunda Osmanlı
hatları üzerinden uzak merkezlerle irtibat kurmak isteyen Avusturya,
İran, Rusya, Yunanistan ve Sicilyateyn Bab-ı Ali ile ikili antlaşmalar
imzalarken, zaman içinde gelişen uluslararası işbirliği telgraf kon-
feranslarının gerçekleştirilmesi ve toplu antlaşmalar imzalanması-
nı beraberinde getirecektir. Bu antlaşma ve işbirliklerinin en güzel
örneklerinden biri Sicilyateyn ile Osmanlı Devleti arasında gerçek-
leştirilmiştir. 1861 yılında İtalya Krallığı’nın kurulması ile Osmanlı
Devleti ve İtalya Krallığı arasında kesintiye uğramadan devam ede-
cek olan telgraf işbirliği, 20. yüzyılda Adriyatik Denizi’nin iki ya-
kası arasında haberleşme alanında tesis edilecek ittifaklara da zemin
oluşturacaktır.5

1) Osmanlı Devleti’nde Uluslararası Telgraf İşbirliği

Osmanlı Devleti’nin amaçları ve komşu ülkelerin talepleri doğ-
rultusunda karşılıklı olarak hızlıca birbirine bağlanan hatlar, gerekli
teknik altyapının oluşturulmasından sonra iki taraflı olarak kullanıl-
maya başlanmıştır. Osmanlı Devleti uluslararası bağlantıları saye-
sinde sıklıkla Avrupa başkentleri ile iletişim kurarken, Avrupa kıta-
sındaki komşu ülkeler ve onların geri alanında yer alan diğer ülkeler
Osmanlı merkezleri ve özellikle transit hatlar vasıtası ile Asya ve
Uzakdoğu’da bulunan merkezlerle iletişim kurmuşlardır. İcra edilen
bu haberleşme faaliyetleri iki önemli hususu gündeme getirmiştir.
Birincisi hatların kullanım, kontrol, bakım ve güvenliğini içeren ida-
re meselesi, ikincisi ise gerçekleştirilecek haberleşmenin muhase-
besidir. İrtibat gerçekleştirdiği her ülke ile söz konusu iki hususta
detaylı maddeler içeren telgraf mukaveleleri imzalayan Osmanlı

5
4 Aralık 1922 tarihinde Arnavutluk ile İtalya arasında yapılan telgraf antlaşmasında, Os-
manlı Devleti ile yapılan antlaşmalara benzer olarak, sair güzergâhlar yanında Otranto-Av-
lonya denizaltı hattı güzergâhının kullanılmasına devam edilmesi ve işbirliğine dair benzer
maddelere yer verilmesi örnek gösterilebilir. Bkz. Albania and Italy Telegraphic Conventi-
on, Signed at Tirana, December 4, 1922, http://www.worldlii.org/cgi-bin/sinodisp/int/other/
LNTSer/1923/33.html?query=Albania%20and%20Italy%20Telegraphic%20Convention,
(Son Erişim: 15 Kasım 2015). Günümüzde kullanılmakta olan bölgesel ve uluslararası te-
lekomünikasyon şebekesinde, İtalya ile Balkan ülkeleri arasındaki bağlantının tarihi güzer-
gâhı ile benzer bir şekilde konumlandığı görülmektedir. Bkz. “TeleGeography Submarine
Cable Map”, http://www.submarinecablemap.com/, (Son Erişim: 28 Kasım 2015).
 Yıl: 2014/1-2, Cilt:13, Sayı: 25-26, Sf. 51-81 55

Devleti, 19. yüzyılın ikinci yarısında diplomatik gündeminde telgraf

konusu ile sürekli meşgul olmaya başlamıştır.
Avrupa ile kurulan ilk irtibat olan İstanbul-Şumnu hattının açıl-
masıyla telgraf işbirliği hususunda antlaşma imzalanan ilk ülke
Fransa olmuştur. Çünkü İstanbul’dan Şumnu’ya uzanan Osmanlı
hattı, Şumnu üzerinden Fransa’nın inşa edip işletmekte olduğu Var-
na-Rusçuk-Bükreş hattına bağlanarak Avrupa ile haberleşme sağ-
lıyordu.6 İngiltere ve Fransa hükümetlerinin Varna civarında inşa
ettikleri hatların idare ve muhasebesi hususunda imzaladıkları ant-
laşmaya Osmanlı Devleti’nin de dâhil edilmesi için Fransa’dan tek-
lif gelmiştir.7 Söz konusu antlaşma şartlarının uygun görülmesi ile
2 Ekim 1855’de bu antlaşmanın Osmanlı Devleti tarafından da ka-
bul edildiğinin ilgili devletlere iletilmesi için Paris Sefareti’ne emir
verilmiştir.8 Böylelikle Fransa ile işbirliğine giden Osmanlı Devleti
dolaylı olarak İngiltere ile de telgraf işbirliği tesis etmiştir. Fransa ile
Osmanlı Devleti arasında gerçekleştirilen bu antlaşma, Fransa’nın
diğer Avrupa devletleri ile imzaladığı telgraf antlaşmaları sayesinde,
Osmanlı telgraf merkezleri ile birçok Avrupa merkezi arasında telg-
raf teatisi gerçekleştirilmesine de imkân sağlamıştır.
Kırım Savaşı’nın sonlanması ile ordularını geri çeken İngiltere ve
Fransa inşa ettikleri telgraf hatlarını da Osmanlı Telgraf İdaresi’ne
satmışlardır. Böylelikle İstanbul’dan Bükreş’e kadar bir Osmanlı
idaresi ortaya çıkarken, Bükreş’ten ilerisi için kullanılacak Avus-
turya hatları hakkında Avusturya ile Osmanlı Devleti arasında bir
antlaşma imzalanması ihtiyacı doğmuştur. Buna bağlı olarak 1856
yılı başında başlayan girişimler,9 21 Ocak 1857’de Avusturya-Os-
manlı telgraf antlaşmasının imzalanması ile sonuçlanmıştır.10 Otuz
dokuz maddeden oluşan bu antlaşma ile her iki tarafın telgraf te-
6
Kırım Savaşı sırasında Osmanlı müttefiki olan İngiltere ve Fransa’nın savaş mahalli ile
telgraf bağlantısı kurmak için bölgede inşa ettikleri hatlar için bkz. Neriman Ersoy Hacısa-
lihoğlu, “Kırım Savaşı’nda Haberleşme: Varna Telgraf Hattı Şebekesi”, Savaştan Barışa:
150. Yıldönümünde Kırım Savaşı ve Paris Antlaşması (1853-1856), 22-23 Mayıs 2006,
Bildiriler, İstanbul, İ.Ü.E.F. Tarih Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2007, s.119-130; Diren
Çakılcı, a.g.e., s.48-64.
7
BOA. HR.TO. 196/37.
8
BOA. İ.HR. 124/6211; 125/6241.
9
BOA. A.DVN.NMH. 8/14.
10
Antlaşma metni için bkz. BOA. A.DVN.NMH. 8/27. Antlaşmanın Fransızca metni için
bkz. BOA. HR.SFR.(3). 32/2.
 Osmanlı Devleti’nde Uluslararası Telgraf İşbirliği: Sicilyateyn/İtalya Örneği,
56 Diren ÇAKILCI

atisindeki sorumluluk ve vazifeleri belirlenmiş, hatların idaresi ve

haberleşmenin muhasebesi hususunda birlik sağlanmıştır. Antlaşma-
nın en önemli maddelerinden biri olan otuz yedinci maddede; Avus-
turya aralarındaki antlaşmaya istinaden bu antlaşmayı Almanya ve
bu tarihten itibaren antlaşma yapacağı ülkeler adına da imzaladığını
beyan etmiştir. Böylelikle, Fransa örneğinde olduğu üzere Osman-
lı Devleti yalnızca Avusturya telgraf merkezleri ile değil, Almanya
başta olmak üzere sair Avrupa devletlerinin birçok merkezi ile de
telgraf işbirliği ve teatisi olanağı sağlamıştır. Osmanlı Devleti’nin
Bosna Vilayetinde yapmış olduğu telgraf yatırımları sonucu Avustur-
ya-Osmanlı sınırı olan Gradişka üzerinden iki ülke şebekesi yeni bir
kolla birbirine bağlanmıştır. Bunun yanında Avusturya ile Osmanlı
arasında telgraf haberleşmesinde ana hat olarak belirlenen İstanbul-
Gradişka-Viyana hattı için 1876 yılında bir nizamname düzenlen-
miştir. Avusturya, Macaristan ve Osmanlı telgraf idarelerince 8 Ocak
1876 tarihinde yürürlüğe konan “hizmet-i fenniye nizamnamesi” ile
iki ülke arasındaki telgraf işbirliğinin teknik ve idari boyutu ele alı-
narak, haberleşmenin düzenli ve kesintisiz sürdürülmesi için görev
ve sorumluluk dağılımı yapılmıştır.11 Avrupa ile doğrudan irtibatını
söz konusu Avusturya hatları üzerinden kuran Osmanlı Devleti için,
şüphesiz ki bu teknik işbirliği oldukça önemliydi.
Osmanlı telgraf merkezleri ve daha güneyde yer alan merkezler-
le telgraf irtibatı tesis etmek isteyen Rusya, Osmanlı toprakları ile
arasında yer alan Boğdan Emareti üzerinden haberleşme imkânı bul-
maktaydı. Osmanlı Devleti’nin ise Rusya başkenti ve sair merkezleri
ile irtibat kurmaktan ziyade, Rus hatlarının transit kullanımı gibi bir
ihtiyacı yoktu. Bu şartlar altında Osmanlı hâkimiyetinde kabul edi-
len Boğdan ile Rusya sınırında gerçekleştirilen bağlantının idaresi
ve iki taraf arasında cereyan edecek haberleşmenin muhasebe işlem-
leri için bir antlaşma ihtiyacı doğmuştur. Rusya’nın İstanbul Sefiri
Prens Lubanow’un girişimi ile yapılan müzakereler sonucunda, top-
lam otuz yedi madde üzerinde ittifak sağlanmış ve Şubat 1861’de
Osmanlı-Rus telgraf antlaşması imzalanmıştır.12 Antlaşmayla Boğ-
dan hatlarının statüsü ve Rusya-Osmanlı merkezleri arasındaki ha-
berleşmenin tarifesi belirlenmiştir. Bunun yanında telgraf kullanı-
11
BOA. HR.TO. 475/38.
12
BOA. HR.TO. 287/11; BOA. HR.TO. 161/1. 1861 tarihli Osmanlı-Rus telgraf antlaşma-
sının maddeleri için bkz. BOA. A.DVN.NMH. 13/12; BOA. HR.TO. 376/10.
 Yıl: 2014/1-2, Cilt:13, Sayı: 25-26, Sf. 51-81 57

mıyla hatların idare ve çalışması hususundaki maddeler Avusturya ile

imzalanan antlaşmada yer aldığı üzere, zaten Avrupa’nın genelinde
yürürlükte olan esaslara dayandırılmıştır.
Avrupa ile tesis etmek istediği irtibatı yukarıda bahsedilen antlaş-
malar ile sağlayan Osmanlı Devleti, Doğu ile bağlantıyı da İran’la
yaptığı telgraf antlaşmasıyla gerçekleştirmiştir.13 Ayrıca jeopolitik ko-
numları nedeniyle başta Avrupa merkezleri olmak üzere dünyanın bir-
çok yeriyle telgraf haberleşmesi imkanı yaratmak ve telgraf şebekesi-
ne dâhil olmak gayretinde olan bazı ülkeler, Rumeli telgraf hatlarının
stratejik önemi nedeniyle Osmanlı ile işbirliği tesis etmek emelini
gütmüşlerdir. Söz konusu ülkelerin başında Yunanistan gelmektedir.
Rumeli bölgesinin güney ucunda, Mora Yarımadası’nda kurulan
Yunanistan, hemen kuzey sınırlarında büyüyen Osmanlı telgraf şe-
bekesi ve Ege Denizi’nden geçen Çanakkale-İskenderiye denizaltı
kablosu vesilesiyle uluslararası telgraf şebekesine dâhil olmak is-
temiştir. Bunun için birçok kez Osmanlı Devleti’ne müracaat eden
Yunan hükümeti, 1859 yılında amacına ulaşmış ve Sultan Abdül-
mecid’in izniyle Pire Limanı’ndan, Çanakkale-İskenderiye denizal-
tı kablosunun karaya çıktığı Sakız Adası’na yapılan bir bağlantı ile
uluslararası telgraf şebekesine dâhil olmuştur.14 Bu bağlantı nede-
niyle Osmanlı ve Yunan merkezleri arasında yapılacak haberleşme-
nin ve Osmanlı hatlarını transit olarak kullanacak Yunan telgrafna-
melerinin muhasebesi ile yapılan bağlantı hattının idaresi hakkında
29 Temmuz 1859 tarihinde bir antlaşma imzalanmıştır.15 Kara hatları
arasında bağlantı kurulmasına kadar geçen sürede Osmanlı-Yunan
telgraf işbirliğini düzenleyen bu antlaşma, Yunan ve Osmanlı hat-
larının Galos’un güneyinde bulunan Surleça Karyesi’nde birbirine
bağlanması sonrası imzalanan yeni bir antlaşma ile tadil edilmiş-
tir.16 Kara hatları vasıtasıyla da haberleşmenin gerçekleşecek olma-
sı nedeniyle, gerek ücret tarifesi, gerekse telgraf teatisi şartlarının
güncellendiği 7 Ağustos 1864 tarihli antlaşma iki idare arasındaki
işbirliğini yeniden düzenlemiştir.17 Yunan telgrafının ulaşım sahasını
13
Osmanlı-İran telgraf antlaşması için bkz. BOA. A.DVN.NMH. 8/6.
14
BOA. İ.HR. 168/9061.
15
1859 tarihli antlaşma maddeleri için bkz. BOA. A.DVN.NMH. 13/3.
16
BOA. A.DVN.NMH. 15/15.
17
1864 tarihli antlaşma maddeleri için bkz. BOA. A.DVN.NMH. 16/4; BOA. HR.TO.
473/10.
 Osmanlı Devleti’nde Uluslararası Telgraf İşbirliği: Sicilyateyn/İtalya Örneği,
58 Diren ÇAKILCI

genişleten ve farklı kollardan birçok merkezle irtibatına imkân sağ-

layan bu işbirliği, Osmanlı Devleti açısından stratejik olmaktan zi-
yade daha çok mali menfaatler nazarıyla değerlendirilmiştir. Çünkü
Yunan hatlarının transit kullanım vasfına sahip olmaması karşısında,
Yunan telgrafının Osmanlı transit hatlarına olan muhtaciyeti Osman-
lı Telgraf İdaresi’nin gelirlerini artıran bir durum arz etmiştir.
Gerek Avrupa ile gerçekleştirdiği hızlı ve sorunsuz haberleşme,
gerekse uluslararası telgraf teatisinden elde ettiği transit haberleş-
me gelirleri nedeniyle telgraf konusunda diğer devletlerle işbirliğine
önem veren Osmanlı Devleti, ikili antlaşmalar yanında, periyodik
olarak düzenlenen uluslararası telgraf konferanslarına da katılarak
imzalanan antlaşmalarda yer almıştır. 1858 yılında ilk kez Brük-
sel’de düzenlenen konferansta imzalanan antlaşmaya18 1859 yılın-
da, Avusturya ile daha önce imzaladığı antlaşmayı tadil ederek dâhil
olan Osmanlı Devleti, 1865 yılında Paris’te düzenlenen konferansa
bizzat elçi göndererek katılmıştır. Paris Telgraf Antlaşması’nda19
“Avrupa ve Asya topraklarında bulunan telgraf hatları” olarak iki
başlık altında yer alan Osmanlı telgraf şebekesi, 1868 Viyana, 1872
Roma ve 1875 Petersburg Telgraf Antlaşmalarında da yer almaya
devam etmiştir.20 Özellikle bizzat katıldığı 1865 Paris Konferansı’n-
dan sonra, daha önce ikili olarak gerçekleştirdiği telgraf antlaşma-
larını Paris Antlaşması şartlarına göre tadil eden yeni antlaşmalar
imzalamıştır. Avrupa devletleri arasında belirlenen standartlara göre
haberleşme şartlarını düzenleyen Osmanlı Devleti, bu nedenle imza-
ladığı her telgraf antlaşmasında Avrupa’da cari olan kural ve esasla-
ra aynen yer vermiştir.
Bu bağlamda, Sicilyateyn ile Osmanlı Devleti arasında başlayan
ve İtalyan birliğinin sağlanması sonucunda İtalya Krallığı ile Os-
manlı Devleti arasında devam eden söz konusu telgraf işbirliği, arşiv
belgeleri ışığında günümüze ulaşan ayrıntılarla daha detaylı bir de-
ğerlendirmeye tabi tutulacaktır.

18
Brüksel Antlaşması’nın Fransızca metni için bkz. BOA. A.DVN.NMH. 16/20.
19
1865 Paris Telgraf Antlaşması maddeleri için bkz. BOA. İ.HR. 214/12432.
20
Uluslararası telgraf konferansları hakkında detaylı bilgi için bkz. Francis Lyall, Interna-
tional Communications: The International Telecommunications Union and The Uni-
versal Postal Union, England, 2011, s.17-38.
 Yıl: 2014/1-2, Cilt:13, Sayı: 25-26, Sf. 51-81 59

2) Osmanlı Devleti-Sicilyateyn Telgraf İşbirliği

Sicilya’yı hâkimiyeti altında bulunduran İspanyol Bourbon Ha-
nedanı’nın 1816 yılında Napoli ve İtalya Yarımadası’nın güneyinde
hâkimiyet tesis etmesi ile 1860 yılına kadar devam edecek olan Sicil-
yateyn Krallığı kurulmuştur.21 Sair İtalyan şehir devletleri ile rekabet
içerisinde olan bu krallık, coğrafi konumu hasebiyle etkin bir sahada
politik faaliyet gösteremese de Akdeniz’deki stratejik konumu dev-
letlerarası işbirliğinde önem kazanmasını sağlamıştır. Bu önem ya-
nında, krallığın yöneticisi Bourbon Hanedanı’nın telgraf teknolojisi
alanındaki girişim ve çabaları Sicilyateyn’in uluslararası haberleşme
ağı içerisinde stratejik bir önem kazanmasına vesile olmuştur. Os-
manlı Devleti ile bu konuda geliştirilen işbirliği, Osmanlı Telgraf
İdaresi yönetiminde bulunan transit Rumeli ve Anadolu hatlarının
önem ve faaliyetini artırırken, Sicilyateyn hatlarının da transit hat
vasfına sahip olmasını sağlamıştır. Bunun sonucunda hem Sicilya-
teyn Krallığı, hem de diğer İtalyan devletleri ekonomik ve politik
olmak üzere birçok menfaat elde etmiştir.22
Sicilyateyn Krallığı’nın telgraf konusunda işbirliği talebi 1859
yılı başlarında İstanbul’a iletilmiştir. Osmanlı yöneticileri ile bu
konuda fikir teatisi yapma ve temayül yoklaması mahiyetindeki ilk
girişim sonucunda, Sicilyateyn’in Otranto Limanı’ndan karşı sahil-
deki Avlonya’ya bir denizaltı hattı çekilmesi ve her iki ülke şebe-
keleri arasında irtibat kurulması fikrine Osmanlı idarecileri olumlu
bakmışlardır. Özellikle İstanbul’dan Selanik’e ve oradan da Manas-
tır ve ilerisine telgraf çekilmesini içeren projenin hayata geçirilmiş
olması, inşa edilecek hatların Avlonya’ya kadar uzatılabilmesi için
teşvik edici bir unsur olmuştur. Osmanlı Devleti’nin olumlu yakla-
şımı sonucunda, Nisan 1859’da bizzat Sicilyateyn Kralı II. Ferdi-
nand telgraf şebekelerinin birleştirilmesi hususunda resmi talebini
iletmiştir. Buna göre, Otranto’dan Avlonya’ya bir denizaltı telgraf
kablosunu döşemeyi öneren Sicilyateyn, Osmanlı Devleti’nden, Av-
lonya’nın Rumeli telgraf şebekesine bağlanmasını istemiştir. Telg-
raf Meclisi’nce de görüşülen bu işbirliği talebi, Padişah iradesi ile

21
Harry Hearder, Italy: A Short History, Cambridge University Press, 2001, s.161.
22
Andrea Giuntini, “Technology Transfer, Economic Strategies and Politics in the Bu-
ilding of the First Italian Submarine Telegraph”, History of Technology, (Edited by Ian
Inkster), Vol. 32, 2014, Bloomsbury Publishing, s.287.
 Osmanlı Devleti’nde Uluslararası Telgraf İşbirliği: Sicilyateyn/İtalya Örneği,
60 Diren ÇAKILCI

de onaylanarak kabul edilmiştir.23 İki tarafın taahhütleri, işbirliğinin

esasları ve kurulacak haberleşme sisteminin nasıl çalışacağı ile ilgili
iki ülke arasında bir telgraf antlaşması imzalanması gerektiğinden,
bu konuda Hariciye Nezareti’ne de emir ve gerekli ruhsatnameler
verilmiştir.24

2.1) 1859 Osmanlı-Sicilyateyn Telgraf Antlaşması

İstanbul’da yapılan müzakereler sonucunda 19 Nisan 1859’da
Hariciye Nazırı Fuad Paşa ve Sicilyateyn’in İstanbul Sefiri Kuman-
dan E. Fargioni25 arasında Osmanlı-Sicilyateyn telgraf antlaşması
imzalanmıştır. Toplam kırk iki maddede resmiyet kazanan Sicilya-
teyn-Osmanlı işbirliğinde, Otranto’dan Avlonya’ya çekilecek denizaltı
kablosunun inşa, idare ve kullanım sorumluluğu Sicilyateyn’e bıra-
kılmıştır. Bunun karşılığında Osmanlı Devleti ise Avlonya-Selanik
bağlantısını kurarak, Sicilyateyn ile İstanbul arasında doğrudan ha-
berleşme imkânı sunmayı taahhüt etmiştir. Ayrıca, Dobruca Bölge-
si’nde inşa edeceği hatlarla, İstanbul-İsmail bağlantısını gerçekleşti-
rerek, Sicilyateyn’in Rusya şebekesi ile de irtibat kurma garantisini
vermiştir. Son olarak Avlonya ile İşkodra ve ilerisindeki Kotor ara-
sında kurulacak Osmanlı hattı ile Sicilyateyn’in Avusturya şebekesi-
ne de kısa yoldan ulaşması işi Osmanlı Devleti sorumluluğuna dâhil
edilmiştir.26
Antlaşmanın ilk iki maddesinde yer alan söz konusu bu taahhüt-
lerin hayata geçirilmesi, kısa ve uzun vadede her iki tarafın birçok
menfaat elde etmesini sağlamıştır. Hızla döşenen denizaltı kablosu
ve akabinde bağlantısı gerçekleştirilen Avlonya-Selanik, Avlon-
ya-Kotor hatları sayesinde, Sicilyateyn ile Osmanlı başkentleri bir-
birine ve Avusturya şebekesi Sicilyateyn’e bağlanmış, her iki idare
de bu yolla ekonomik kazanç ve siyasi kolaylık elde etmiştir. Bunun
yanında, Osmanlı şebekesinin Avrupa hatlarına bağlanması nokta-
sında alternatif bir yol daha ortaya çıkmış, bu da Rumeli hatlarındaki
yoğunluk ve gecikmelerin azalmasını sağlamıştır. Uzun vadede ise,
23
BOA. HR.MKT. 262/26; BOA. İ.HR. 166/8942.
24
BOA. İ.HR. 166/8954.
25
İstanbul’da görev yapan Sicilyateyn elçileri hakkında bkz. Nahit Sırrı, “Siçilyeteyn El-
çileri”, Türk Tarih Encümeni Mecmuası, Yeni Seri, C.1, S.3, İstanbul, Letafet Matbaası,
1930, s.67-72. Söz konusu sefir isimleri Nahit Sırrı’nın Mösyö Andre Ototea’dan naklettiği
listeden alınmıştır.
26
Antlaşma metni için bkz. BOA. HR.TO. 467/64.
 Yıl: 2014/1-2, Cilt:13, Sayı: 25-26, Sf. 51-81 61

ilerleyen yıllarda İstanbul ile İsmail bağlantısının gerçekleşmesi, Si-

cilyateyn’in Rusya ile haberleşmesinde kısa ve daha ucuz bir yol
açılmasını sağlamıştır. Anadolu ve Uzakdoğu hatlarının gelişme-
siyle, Üsküdar-Bağdat, Bağdat-Fav ve Fav-Karaçi-Bombay hatları
dâhil olmak üzere çok geniş bir coğrafya ile Sicilyateyn merkezleri
arasında bağlantı kurulmuştur. Yine Çanakkale-Girit-İskenderiye
hattı, Sicilyateyn’in uzak mesafelerle irtibat kurmasına olanak sağ-
lamıştır. Hem Rusya, hem de Ortadoğu ve Uzakdoğu ile Sicilyateyn
arasındaki bu irtibat, Sicilyateyn telgraflarından ziyade neredeyse
tüm Avrupa’nın telgraf merkezlerinin kullanımına açılmıştır. Bu
durum kısa ve önemsiz görünen Otranto-Avlonya denizaltı kablo-
sunu, uzun vadede doğu ile batı arasındaki transit haberleşmenin
ana yolu haline getirmiştir. Söz konusu ana yol ise başta Sicilyateyn
Krallığı olmak üzere, akabinde kurulan İtalya Krallığı için büyük
bir ekonomik ve stratejik kazanç yaratmıştır.27 Bu fırsatların uzun
vadede gerçekleşmesi, Sicilyateyn’in en başından beri Uzakdoğu ve
Ortadoğu ile haberleşmede transit rolünü üstlenmeyi düşündüğünü
göstermektedir. Öyle ki, 19 Nisan 1859 tarihli antlaşmanın otuz altı
ve otuz yedinci maddelerinde, Rusya ve Avusturya ile yapılacak ha-
berleşmenin muhasebesine dair kıstasların ileride İskenderiye, Bas-
ra, İran ve Hindistan ile kurulacak irtibatlar için de geçerli olmasını
istemişti.28
27
Andrea Giuntini, “Technologhy Transfer, Economic Strategies and Politics in the Buil-
ding of the First Italian Submarine Telegraph”, History of Technology, s.287; “The Prog-
ress of the Electric Telegraph”, Atlantic Monthly, Boston, April 1860, Vol.5, s.295-296.
28
BOA. HR.TO. 467/64. Doğu-batı arasındaki söz konusu bu büyük haberleşme şebe-
kesinin sağladığı kazançlar, Sicilyateyn gibi Yunanistan için de cezbediciydi. Çanakka-
le-İskenderiye hattına Pire-Sakız Adası kablosu ile bağlanan Yunanistan, Otranto-Avlonya
hattının inşa edileceğini öğrenir öğrenmez Atina’dan kuzeye doğru, Osmanlı sınırının batı
ucuna kadar bir telgraf hattı inşa etmeye başlamıştı. Osmanlı Devleti’nden alacağı izinle
sınır hattı ile Avlonya arasında bir bağlantı kurmayı amaçlayan Yunanistan’ın bu girişimi-
nin altında, doğu-batı arasındaki telgraf trafiğini Osmanlı’nın Rumeli şebekesinden kendi
hatlarına aktarmak yatıyordu. Bu şekilde transit vasfına sahip olacak Yunan şebekesi sa-
yesinde, uluslararası haberleşmeden ekonomik ve stratejik menfaat elde etmek istemiştir.
Çanakkale-İskenderiye denizaltı hattının inşa memuru olan Mösyö Wostley de la More,
bu hususta Osmanlı Devleti’ni bilgilendirerek, böyle bir iznin Yunanistan’a kesinlikle ve-
rilmemesi gerektiğini bildirmiştir. Avrupa’nın neredeyse tüm posta ve ticaret vapurlarının
Pire Limanı’na uğradıklarını da anlatan De La More, Yunanistan’ın söz konusu emelini
gerçekleştirmesi halinde, Osmanlı hatlarının sahip olduğu stratejik önemi kaybedeceğini ve
transit telgraf haberleşmesi gelirlerinde büyük kayıplar yaşanacağını belirtmiştir. İngilte-
re’de yaptığı girişimlerle, Yunanistan’ın Korfu ve Zante, Sicilyateyn’in ise Sicilya ve Malta
arasında kurmak istediği denizaltı hatlarını engellediklerini belirten De La More, Osmanlı
 Osmanlı Devleti’nde Uluslararası Telgraf İşbirliği: Sicilyateyn/İtalya Örneği,
62 Diren ÇAKILCI

Osmanlı Devleti nazarından bakıldığında ise, birçok hattın antlaşma

kapsamında inşasının taahhüt edilmesi, Osmanlı telgraf şebekesinin
daha geniş coğrafyalara yayılmasını teşvik ederken, İşkodra üzerinden
Kotor’da bulunan Avusturya hatları ile kurulan irtibat, Osmanlı telgraf
şebekesine Avrupa’ya doğru yeni bir kapı daha açmıştır. Bu da şüphe-
siz Osmanlı’nın Avrupa ile haberleşmede yeni ve alternatif kollar tesis
edilmesi emelini tatmin eden bir unsur olmuştur.
Sicilyateyn’in coğrafi yakınlığına rağmen, Avusturya ile Osman-
lı şebekesi üzerinden irtibat kurma isteği dikkat çekicidir. İşkodra
üzerinden Kotor’a ve oradan Viyana’ya bağlanmak isteyen Sicilya-
teyn’in bu isteğinin arkasında İtalyan devletleri arasındaki rekabet
ve mücadelenin yattığı anlaşılmaktadır.29 Bu nedenle Sicilyateyn
kuzeydeki devletler ile irtibat tesis etmeden alternatif bir yolla Viya-
na’ya ulaşmak istemiştir.
Antlaşmanın üçüncü maddesinde Otranto-Avlonya kablosunun
mülkiyetinin Sicilyateyn Kralı’na ait olduğu, bu nedenle her türlü ida-
re, bakım ve tamirin Sicilyateyn tarafından yapılacağı ve bu iş için iki
mühendisin Avlonya’da bulundurulacağı belirtilmiştir. Antlaşmanın
tasdiki ve metinlerinin iki taraf arasında mübadelesi esnasında, Sultan
Abdülmecid’in dikkat çektiği bu maddenin daha detaylı bir şekilde
açıklanması istenmiştir. Buna bağlı olarak Osmanlı Devleti’nin tale-
bi ile yapılan düzeltmede, denizaltı telgraf kablosunun Osmanlı kara
hattına bağlanacak olması nedeniyle, karaya çıktığı yerden itibaren
Osmanlı Devleti’nin mülkü sayılacağı ve Osmanlı memurları idare-
sinde bulunacağı belirtilmiştir. Ayrıca, Avlonya’da bulunacak Sicilya-
teyn memurlarının iki yaka arasında telgraf teatisi haklarının olmadığı
ve Otranto ile tüm teatilerin Avlonya Telgrafhanesi’nden yapılacağı
antlaşmaya eklenmiştir. Sicilyateyn memurlarına yer ve maaş tahsisi
gibi bir sorumluluğunun bulunmadığını da belirten Osmanlı Devleti,
yabancıların mülkiyet edinme yasağı çerçevesinde,30 söz konusu me-
Devleti’nin de transit güzergâhını muhafaza ederek İskenderiye denizaltı kablosunu işleten
ve kendisinin de memuru olduğu R. S. Newall & Co. şirketinin menfaatlerini gözetmesini
istemiştir. Bkz. BOA. HR.TO. 432/2.
29
1815-1861 yılları arasında İtalyan devletleri arasında cereyan eden siyasi hadiseler
ve rekabet hakkında detaylı bilgi için bkz. A. Savelli, İtalya Tarihi, (Çev. Galip Kemali
Söylemezoğlu), C.2, İstanbul, Kanaat Kitabevi, 1940, s.282-372.
30
Bilindiği üzere, yabancıların Osmanlı Devleti topraklarında gayrimenkul sahibi olması,
7 Safer 1284 (10 Haziran 1867) tarihli kanunun ilanına kadar yasaktır. Detaylı bilgi için
bkz. Nedjib H. Chiha, “Osmanlı Devletinde Gayrimenkul Mülkiyeti Bakımından Yabancı-
 Yıl: 2014/1-2, Cilt:13, Sayı: 25-26, Sf. 51-81 63

murların herhangi bir mülk satın alımı da gerçekleştiremeyeceklerini

açıklamıştır.31 Padişahın dikkati ve verdiği emir sayesinde değiştirile-
rek açıklığa kavuşturulan üçüncü madde, Osmanlı Devleti’nin huku-
kuna aykırı muğlak ifadelerin ortadan kaldırılması noktasında önemli
bir adım olmuştur. Öyle ki, bu madde ilerleyen zamanda iki taraf ara-
sında sorunlara neden olacaktır. Haziran 1860’da Avlonya’da bulunan
Sicilyateyn memurlarının, sahilden kasaba merkezine kadar uzayan
bir saatlik hattın Sicilyateyn’e ait ve idaresinin de kendi sorumluluk-
larında olduğunu beyan ve ima etmeleri üzerine, konu merkezden so-
rulmuştur. Verilen cevapta, söz konusu bir saatlik mesafenin sadece
telinin Sicilyateyn malı olduğu, direk, amele ve sair masraflarının Os-
manlı Devleti memurlarınca karşılandığı belirtilmiş ve özellikle ant-
laşmanın üçüncü maddesine atıf yapılarak, Sicilyateyn’in yalnızca de-
niz altında yer alan kablonun sahibi olduğu açıklanmıştır. Buna bağlı
olarak söz konusu memurların kara hattının kontrolünde hiçbir hakları
olmadığı belirtilerek yerel idareciler uyarılmıştır.32
Antlaşmanın takip eden maddelerinde telgraf teatisinde sürat,
kontrol ve güvenlik, telgrafhanelerin işleyişi ve telgrafnamelerin ad-
rese teslim edilmesi gibi konularda uzlaşan iki taraf idaresi, ücret
tarifesi hususunda da belirli bir nizam geliştirmiştir. Buna göre, gece
ve gündüz fark etmeksizin sürekli aktif olacak olan haberleşmede
İtalyanca, Fransızca33 ve Nemçece dillerinde34 gönderilecek telgraflar
üç gruba ayrılmıştır. Birinci grup Osmanlı merkezleri ile Sicilyateyn
merkezleri arasında yapılacak haberleşmeyi içerirken, bir taraftan
diğerine gönderilecek her bir telgraf için 15 frank nakliye ücreti
alınması öngörülmüştür.35 Sicilyateyn veya Osmanlı hatlarını transit
olarak kullanacak telgraflar ikinci gruba girerken, bunlardan da 12,5
frank nakil ücreti alınması kararlaştırılmıştır. Telgraf haberleşmesini

ların Hukuki Durumu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (Çev. Halil Cin),
C.24, S.1-4, 1967, s.246-274.
31
Antlaşma müsveddesi üzerindeki düzeltme ve ilave için bkz. BOA. HR.TO. 467/64;
BOA. HR.MKT. 338/1.
32
BOA. HR.MKT. 338/1.
33
Osmanlı telgrafhanelerinde genellikle Fransızca kullanılacaktır (Madde 12).
34
İki taraf arasında telgraf idaresine dair yazışmalarda genellikle İtalyanca olmak üzere
Fransızca da kullanılabilecektir (Madde 9). İstanbul, Napoli, Palermo ve Messina telgraf-
hanelerinde istenildiği takdirde İngilizce de kullanılabilecektir (Madde 12).
35
Söz konusu Osmanlı merkezleri sadece Rumeli merkezlerini içermekte olup, Anadolu’da
bulunan merkezler bu gruba dâhil değildir.
 Osmanlı Devleti’nde Uluslararası Telgraf İşbirliği: Sicilyateyn/İtalya Örneği,
64 Diren ÇAKILCI

teşvik etmek maksadı ile kısa mesafeler için bir indirim uygulanarak
üçüncü bir grup oluşturulmuştur. Buna göre, ikinci grup telgrafların
Avlonya ile İstanbul arasında değil de Avlonya ile Kotor arasında bir
merkeze gönderilmesi halinde her telgraftan 3 frank nakliye hizme-
ti alınması kararlaştırılmıştır.36 Nakliye ücreti hususunda yapılan bu
sınıflama haricinde, her telgrafın içerdiği kelime sayısı baz alınarak
hesaplanacak ücreti için de antlaşmanın on dokuzuncu maddesinde
on üç fıkralık detaylı bir tarife belirlenmiştir. Söz konusu kelime he-
sabında ülkeler arasında cari olan standartlar dikkate alınmıştır.
Antlaşmada yer alan bir diğer önemli husus, yapılacak haberleş-
menin iki taraf idaresince görülecek muhasebesine dairdir. Belirle-
nen tarifeler üzerine yapılacak her bir telgraf teatisinin her iki idare
tarafından da aylık olarak kaydının tutulması kararlaştırılmıştır. Tu-
tulan bu kayıtların her üç ayda bir müzakere edilerek muhasebesinin
yapılması ve sonucunda doğacak alacak-verecek işleminin üç aylık
periyotlarla icra edilmesinde uzlaşılmıştır. Sicilyateyn’in Osmanlı
hatları vasıtası ile Avusturya ve Rusya ile yapacağı teatilerin hesabı-
nı doğrudan doğruya söz konusu devletlerle müzakere etmesine de
izin verilmiştir.37
Haberleşme işbirliğinin tüm yönleri bu antlaşma ile kayıt altına
alınsa da Avrupa devletleri arasında yapılacak yeni telgraf antlaşma-
larının ortaya koyacağı standartlara göre gerekli tadilatın yapılması-
nı iki taraf da kabul etmiştir.38 Örneğin, kısa bir süre sonra Brüksel
Telgraf Antlaşması’na dâhil olan Sicilyateyn, söz konusu antlaşma
gereğince ücret tarifesinde indirime gitmek zorunda kalmış, buna
bağlı olarak Haziran 1860’da Osmanlı Telgraf İdaresi de indirim uy-
gulayarak 1859 antlaşması tadil edilmiştir.39
Sicilyateyn ve Osmanlı Devleti arasında yapılan bu verimli iş-
birliğinin gerçekleşmesinde emeği geçen memur ve müzakereciler
Sicilyateyn Kralı tarafından ödüllendirilmek istenmiştir. Bununla
birlikte “iki tarafın dostluğunun pekiştirilmesi ve eski bir geleneğin
sürdürülmesi”40 gerekçeleri ile hazırlanan ve kıymetli eşyalar içeren

36
Madde 7.
37
Madde 35.
38
Madde 38.
39
BOA. HR.TO. 467/75.
40
BOA. HR.TO. 306/18.
 Yıl: 2014/1-2, Cilt:13, Sayı: 25-26, Sf. 51-81 65

hediyeler İstanbul’a gönderilmiştir. Devletler arası itibarın gereği

olarak Osmanlı Devleti’nin de mukabil hediyelerle karşılık vermesi
teklif edilse de, fuzuli olduğu gerekçesiyle Bab-ı Ali tarafından ilk
etapta reddedilmiştir. Ancak Sicilyateyn Kralı tarafından gönderi-
len hediyelerin çoktan İstanbul’a ulaştığının haber alınması üzerine,
Osmanlı Devleti de hediye göndermek mecburiyetinde kalmıştır.41
Devletler arası eşitlik ilkesi gereğince, Sicilyateyn’den gelen hedi-
yelerin kıymet hesabı yapılmış ve tam karşılığı olan 32.051 frank 24
santim değerinde hediyeler42 Darphane-i Amire’ye hazırlatılmıştır.43
Özel olarak hazırlatılan kutularla söz konusu hediyeler sahiplerine
gönderilmiştir.44

2.2) İşbirliği Hatlarının İnşası

Seksen yıllığına yapılan söz konusu işbirliği antlaşmasında iki ta-
rafın sorumluluğunda olan hatların inşa süreleri açıklanmıştı.45 Buna
göre 1859 yılı Haziran ayı sonuna kadar bir buçuk aylık kısa bir
sürede denizaltı kablosunu tamamlamayı taahhüt eden Sicilyateyn,
denizaltı hattının tamamlandığı tarihten sonraki üç ay içerisinde de
Osmanlı Devleti sorumluluğunda olan hatların inşa edilmesini is-
temiştir. Osmanlı Devleti’nin inşaat deneyimleri, mali zorlukları
ve malzeme tedarikindeki gecikmeler bu sürenin gerçekleşmesini
mümkün kılmamıştır. Öyle ki antlaşma metinlerinin onay ve müba-
delesi için bir araya gelen Hariciye Nazırı Fuad Paşa ve Sicilyateyn
Maslahatgüzarı Baron Antonio Winspeare,46 bu hususta değişiklik
yapmışlardır. Buna göre Bab-ı Ali’nin talebi doğrultusunda, Os-
manlı Devleti’nin inşa edeceği hatların tamamlanması için son tarih
1860 yılı Haziranı’nın sonu olarak belirlenmiştir. Denizaltı hattının
da aynı süre zarfında tamamlanması kararlaştırılmıştır.47 Bu taahhüt-
ler Sicilyateyn tarafından hızla yerine getirilmeye başlanırken, Os-
manlı Devleti’nin tüm hatları inşa etmesi zaman almıştır.

41
BOA. İ.HR. 173/9435.
42
Hediyeler ve bu hediyelerin gönderildiği memurların ayrıntılı isim listesi için bkz. BOA.
HR.TO. 306/10.
43
BOA. HR.MKT. 332/44.
44
Kuyumcu Yorgaki’ye hazırlatılan 102.500 guruş değerindeki kutular için bkz. BOA.
HR.MKT. 345/21; BOA. HR.MKT. 348/25.
45
Madde 40, 41. BOA. HR.TO. 467/64.
46
Nahit Sırrı, a.g.e., s.71.
47
BOA. HR.TO. 306/20.
 Osmanlı Devleti’nde Uluslararası Telgraf İşbirliği: Sicilyateyn/İtalya Örneği,
66 Diren ÇAKILCI

2.2.1) Otranto-Avlonya Denizaltı Hattı

Antlaşmanın imzalanması ile harekete geçen Sicilyateyn, ilk ola-
rak inşaat için göndereceği savaş gemisi personeli ile memurlarına
gerekli yardım ve kolaylığın gösterilmesini talep etmiştir. Osmanlı
Devleti tarafından kabul edilen bu istek, Mayıs 1859 tarihinde İş-
kodra Mutasarrıfı’na yazılan emirle sağlanmaya çalışılmıştır.48 Ge-
rekli teknik hazırlığını sürdüren Sicilyateyn, denizaltına döşenecek
kablo için İngiltere’de bulunan RD Newall & Co. firmasına sipariş
vermiştir.49 Gutta Percha şirketinin destek ve teknolojisiyle üretilen
kablonun tüm masrafı Sicilyateyn tarafından karşılanmıştır.50
Ağustos 1859’da Maria Theresia vapuru ile Avlonya’ya gelen
inşa memuru Kaptan Eduardo d’Amiko, Avlonya Meclisi ile istişare
ettikten sonra sahilde keşif çalışması yapmıştır. Deniz hattı ile kara
hattının hangi noktada birleşmesinin uygun olacağına karar verilen
bu çalışmadan sonra,51 Otranto’dan Avlonya’ya kadar döşenen
denizaltı kablosunun inşası Ekim 1859’da tamamlanmıştır.52
Otranto-Avlonya hattının tamamlandığı sırada, Avlonya’nın
Osmanlı şebekesi ile bağlantısı henüz gerçekleşmemişti. Ancak
Sicilyateyn şebekesine bağlanmış olan Avlonya’dan, Avrupa’nın
birçok merkezi ile haberleşme imkânı bulunmaktaydı. Bu durumu
48
BOA. HR.MKT. 287/38.
49
Richard Buchanan, “New Materials For The First Transatlantic Cables”, Submarine
Telecom Forum, Issue 80, http://subtelforum.com/STF-80/#?page=92 (Son Erişim: 30 Ka-
sım 2015).
50
Bill Glower, “Cable Timeline: 1845-1900”, http://atlantic-cable.com/Cables/CableTi-
meLine/ , (Son Erişim: 28 Kasım 2015). Gutta-Percha, Malay dilindeki guetta-sakız ve
percha-giysi kelimelerinden gelmekte olup, Malay Yarımadası’nda yabani olarak yetişen
ağaçların kabuklarının kazınması ile elde edilen sütlü ve sakızlı bir sudur. Bu maddenin
Avrupa’ya taşınması Portekizli mühendis José d’Almeida tarafından gerçekleştirilmiştir.
İlk kez 1848 yılında Profesör Faraday tarafından bir yalıtım malzemesi olarak kullanılabi-
leceği duyurulmuştur. Bu tarihten itibaren mühendis ve kimyagerlerin çalışmaları ile gut-
ta-perchanın su altına döşenecek kabloların yalıtımı amacıyla kullanılması için çalışmalar
yapılmıştır. Gutta-perchanın denizaltı telgraf kablolarında ilk kez kullanımı 1847 yılında
Almanya’da gerçekleşmiştir. Werner Siemens gutta-percha tekniğini kullanarak Berlin ile
Grossberen arasına su altından telgraf hattı döşemiştir. 1848 yılında Messrs Barlow ve Fos-
ter gutta-perchanın bir yalıtım malzemesi olduğuna dair Almanya’da patent almışlardır.
Charles Bright, Submarine Telegraphs – Their History, Construction and Working,
London, Crosby Lockwood and Son, 1898, s.248-250.
51
BOA. HR.MKT. 301/84.
52
Hattın tamamlanmış ve iyi çalışıyor olması nedeniyle Sicilyateyn Kralı ile Osmanlı Pa-
dişahı arasında gerçekleşen karşılıklı tebrik için bkz. BOA. İ.HR. 173/9420.
 Yıl: 2014/1-2, Cilt:13, Sayı: 25-26, Sf. 51-81 67

değerlendiren Sicilyateyn ve Avlonya’da bulunan konsoloslar, Av-

lonya’nın Osmanlı şebekesine bağlanmasına kadar geçecek sürenin
bir kayıp olduğu vurgusu ile Avlonya Telgrafhanesi’nin karşı sahille
haberleşmeye başlaması için izin talebinde bulunmuşlardır. Osmanlı
Telgraf İdaresi tarafından uygun görülen bu talep, gerekli izinlerin
verilmesi ile hayata geçmiştir. 30 Mayıs 1860 tarihinde çıkarılan bir
irade ile de Filibe Telgrafhanesi memurlarından Mösyö Vagon, Av-
lonya Telgrafhanesi Fransızca muhabere memuru olarak görevlendi-
rilmiştir.53 Böylelikle Avlonya Telgrafhanesi, Avrupa merkezleri ile
Fransızca haberleşmeye başlamıştır.
Sicilyateyn’in Avlonya’da bulunduracağı memurların ikame şart-
ları hususunda da karar verilerek, denizaltı kablosunun bakım ve iş-
letilmesi yönünde iki memur Avlonya’ya yerleştirilmiştir.54 Bu hat
sayesinde Avlonya’dan Otranto’ya bağlanan hat, hâlihazırda mevcut
bulunan Sicilyateyn şebekesinin bir parçası haline gelmiştir.55

2.2.2) Avlonya-İşkodra-Bar Hattı

Osmanlı Devleti taahhüdü gereğince Avlonya’dan başlayarak
telgraf hatları inşasını gerçekleştirmiştir. İstanbul-Selanik hattının
tamamlanması ile Selanik’ten Manastır ve ilerisine hat uzatılması
için büyük bütçeli bir projeye girişmek gerekeceğinden, Avlonya’nın
İstanbul ve Rusya sınırına bağlanması işi ertelenerek Avusturya sını-
rına doğru inşaata başlanmıştır.
Mostar ve İşkodra dolaylarında daha önce telgraf inşası gerçek-
leştiren ve bölgeyi bilen Ömer Efendi, Avlonya’dan İşkodra’ya bir
53
Mösyö Vagon’un yanında bir de muvasala memuru tayin edilmiştir. BOA. İ.HR.
176/9658; BOA. HR.MKT. 338/41.
54
BOA. İ.HR. 332/21392.
55
Sicilyateyn bu tarihe kadar şehirleri arasındaki irtibatı gerçekleştirmekle birlikte, küçük
merkezleri de şebekeye dâhil etmeyi başarmıştır. 1858 tarihli Sicilyateyn telgraf haritasına
göre, Avlonya’nın bağlı olduğu Otranto, Brindisi ve Foggia üzerinden Napoli’ye ulaşırken,
Napoli’den başlayarak güneye inen hat Messina ve Palermo’ya ulaşarak Sicilya Adası’nın
tüm sahil şeridini sarmaktaydı. Napoli’den kuzeye yönelen bir diğer hat ise Sicilyateyn
sınırını geçerek Roma’ya uzanıyordu. Bkz. BOA. İ.HR. 332/21392 (Enrico Pellegrino,
Carte della Telegrafia Elettrica del Reguo delle Due Sicilie-1858). Bu harita için bk.
Ek-1. Söz konusu haritada yer alan bir diğer ayrıntı ise Sicilyateyn şebekesinde Morse
makineleri yanında Henley telgraf makinelerinin de kullanıldığının görülmesidir. Ancak
Osmanlı Devleti ile yapılan antlaşmanın dördüncü maddesine göre Avlonya ile Otranto
arasında gerçekleşecek teatilerde yalnızca Morse makine sisteminin kullanılması kararlaş-
tırılmıştır. Bkz. BOA. HR.TO. 467/64.
 Osmanlı Devleti’nde Uluslararası Telgraf İşbirliği: Sicilyateyn/İtalya Örneği,
68 Diren ÇAKILCI

hat çekmekle görevlendirilmiştir. Ömer Efendi, refakatine verilen

Mösyö Mativ ile birlikte Avlonya’dan işe başlamıştır.56 Ancak usul-
süzlük yaptığı ve ahaliyle anlaşamadığı gerekçesi ile görevinden
alınarak Bosna hatlarının inşasıyla görevlendirilen Ömer Efendi’nin
yerine Mayıs 1860’da İstanbul-Selanik hattının inşa memuru Hakkı
Efendi getirilmiştir.57
Telgraf Müdürü Mehmet Emin Bey tarafından hazırlanan söz
konusu inşaat planına göre, Hakkı Efendi Avlonya’dan İşkodra’ya
ve İşkodra’dan Avusturya sınırındaki Bar’a kadar bir hat çekecekti.
Kotor’da bulunan Avusturya hatlarının Bar’a kadar uzatılması için
ise zaten o bölgede çalışmakta olan Avusturya telgraf memurları-
nın yardımına müracaat edilecek ve proje iki koldan hızlıca hayata
geçirilecekti.58 Bu şekilde işleyen çalışma planı çerçevesinde proje,
ahaliden toplanan direk, amele, nakliye ücreti gibi yardımlarla yapıl-
mıştır.59 Avusturya memurları tarafından inşa edilen Kotor-Bar hattı
Haziran 1860 tarihinde tamamlanmıştır.60 Mevcut olan İşkodra Telg-
rafhanesi’ne bağlanan bu hat için gerekli güvenlik tedbirleri alınmış-
tır.61 Hizmet alımı yapılan Avusturyalı memurlar için de ilgili ödeme
ve taltifler gerçekleştirilmiştir.62 İnşası tamamlanan Avlonya-İşkod-
ra hattı için de gerekli güvenlik tedbirleri alınmış,63 hat üzerinde
bulunan ve Avlonya ile İstanbul bağlantısında kavşak noktası olan
İlbasan’a da bir telgrafhane açılması uygun görülmüştür. Sicilya-
teyn-Avusturya haberleşmesinin başlayacak olması hasebiyle, yeni
açılan İlbasan Telgrafhanesi ile mevcut İşkodra ve Avlonya telgraf-
hanelerine ilaveten Fransızca muhabere memurları tayin edilmiştir.64

56
BOA. İ.HR. 164/885.
57
BOA. İ.DH. 455/30180.
58
BOA. HR.MKT. 327/22.
59
BOA. İ.DH. 455/30180; BOA. İ.HR. 176/9637; BOA. A.MKT.MHM. 184/26.
60
BOA. HR.TO. 467/76.
61
İşkodra’dan Antivari’ye kadar üç süvari çavuşu tayin edilmiştir. Bkz. BOA. İ.HR.
183/10164.
62
Avusturya memurlarına yapılan toplam 723 florin ödeme hakkında bkz. BOA. İ.HR.
180/9938; BOA. HR.MKT. 356/92. Avusturya memurlarına verilen nişan ve atiyeler için
bkz. BOA. HR.MKT. 363/26; BOA. A.DVN. 160/79; BOA. HR.MKT. 353/73; BOA.
A.DVN. 158/2.
63
Bu hat için altı süvari, on dört piyade çavuşu ile birlikte bir de baş çavuş tayin edilmiştir.
64
BOA. HR.MKT. 352/65.
 Yıl: 2014/1-2, Cilt:13, Sayı: 25-26, Sf. 51-81 69

2.2.3) Avlonya-İstanbul, Avlonya-Rusya Hatları

Sicilyateyn’in İstanbul ile irtibatını tesis etmek için inşa edilmesi
gereken hattın büyük bir kısmı, antlaşmanın imzalandığı tarihlerde
devam etmekte olan İstanbul-Selanik telgraf hattı projesi ile hayata
geçirilmiştir. Selanik hattı Temmuz 1860’da tamamlanmış ve hiz-
mete açılmıştır.65 Selanik projesi henüz tamamlanmadan Sicilyateyn
ile imzalanan antlaşma gereğince, Avlonya ile İstanbul arasında ir-
tibat sağlayacak hattın inşası için 29 Aralık 1859’da karar alınmış-
tır. Buna göre, Selanik’e inşa edilen hat, Selanik’ten devam ederek
Manastır’a ve oradan Ohri üzerinden İlbasan’a ulaştırılacaktı.66 Bu
şekilde Avlonya-İşkodra arasında kavşak noktası olan İlbasan ile İs-
tanbul arasında doğrudan irtibat tesis edilecekti.
Manastır’da bulunan Rumeli Vilayet Meclisi’nin aldığı karar
doğrultusunda alet-edevat ve telleri hükümetçe karşılanan bu pro-
jenin amele, nakliye, direk gibi masrafları Manastır ahalisince üst-
lenilmiştir.67 Ahali-devlet işbirliği çerçevesinde hızla inşa imkânı
bulan bu hat, Ocak 1861’de açılmıştır.68 İlbasan’da daha önce açılan
telgrafhaneye bağlanan Selanik telinin güvenliği için gerekli tayinler
yapılmıştır.69
Sicilyateyn’in İstanbul ile irtibatını altı aylık bir gecikme ile ta-
mamlayan Osmanlı Devleti, İstanbul-İsmail hattını ise daha geç bir
tarihte bitirebilmiştir. Aslında gerek İngiliz ve Fransızların inşa et-
tikleri Varna şebekesinin, gerekse Tuna Komisyonu’nun inşa ettir-
diği Tolçı (Tulça) şebekesinin Osmanlı Devleti’ne devredilmesi so-
nucunda, iki şebeke arasında bağlantı kuran Osmanlı Telgraf İdaresi
sayesinde İstanbul ile Rusya sınırı arasında bir irtibat sağlanmıştı.
İstanbul’dan Edirne-Şumnu-Varna-Babadağı-Tolçı üzerinden İsmail
ile haberleşme sağlanabiliyordu. Ancak bu hat Sicilyateyn’in talep
ettiği üzere direkt ve kolay bir hat değildi. Gerek dâhili haberleş-

65
BOA. İ.DH. 458/30421.
66
BOA. HR.MKT. 320/24.
67
BOA. İ.HR. 175/9602.
68
Hattın tamamlanmasında Rumeli Valisi Abdülkerim Nadir Paşa’nın büyük gayret ve yardımı
görülmüştür. Çünkü hat üzerinde bulunan ve ordu merkezi olan Manastır’a telgrafhane açılması,
askeri gerekçeler nedeniyle elzem olarak görülmüştür. Bkz. BOA. HR.MKT. 363/23.
69
Selanik-Manastır hattı için yapılan tayinler hakkında bkz. BOA. İ.HR. 180/9943; BOA.
HR.MKT. 357/46. Manastır-İlbasan hattı için yapılan tayinler hakkında bkz. BOA. İ.HR.
181/10086; BOA. HR.MKT. 366/74.
 Osmanlı Devleti’nde Uluslararası Telgraf İşbirliği: Sicilyateyn/İtalya Örneği,
70 Diren ÇAKILCI

me, gerekse İstanbul-Avrupa haberleşmesi bu hat üzerinde yoğunluk

oluşturuyordu. Sicilyateyn’in amacına hizmet edecek bir hat, Kil-
yos-Varna hattının inşası ile mümkün olmuştur. İsmail ile bağlantısı
bulunan Varna’dan İstanbul’a doğrudan bir hat çekilmesini içeren
bu proje, Kilyos’tan başlayıp Karadeniz sahilini takiple kuzey is-
tikametinde seyredecekti. Yapılan plan çerçevesinde iki koldan in-
şasına başlanan bu hat Şubat 1861’de tamamlanmıştır.70 Böylece,
Avlonya ile İstanbul’un bağlanmasından birkaç ay sonra, yine bu yol
üzerinden Rusya ile haberleşme mümkün hale gelmiştir. Bu şekilde,
Osmanlı Devleti Sicilyateyn’e verdiği sözü yerine getirse de yakla-
şık bir ay sonra, Mart 1861’de Sicilyateyn’in İtalya Krallığı’na dâhil
olması nedeniyle, oluşturulan şebeke İtalya Krallığı’nın menfaatine
hizmet edecektir.

3) İtalya-Osmanlı Telgraf İşbirliği

1861 yılında İtalyan birliğinin ilanı ile İtalya Krallığı’nın mül-
kiyetine geçen Otranto-Avlonya denizaltı hattı çalışmaya devam
etmiştir. İtalyan birliğinin sağlanması ile yeni coğrafi sınırlar çer-
çevesinde, komşu ülke ve uluslararası şebeke bağlantıları mahiyet
değiştirmiştir. Bu durum İtalya-Osmanlı telgraf işbirliğine de yeni
koşullar altında farklı boyutlar kazandırmıştır.

3.1) 1862 İtalya-Osmanlı Telgraf Antlaşması

1862 yılında yeni İtalya Krallığı ile Osmanlı Devleti arasında
bir telgraf antlaşması imzalanması ihtiyacı doğmuş ve bu yöndeki
talep İtalya’dan gelmiştir. Antlaşma için Hariciye Nazırı Mehmet
Emin Âlî Paşa görevlendirilmiştir.71 16 Ocak 1862 tarihinde İtal-
ya-Osmanlı telgraf antlaşması imzalanmıştır. Sicilyateyn ile imza-
lanan 1859 tarihli antlaşma maddeleri dikkate alınarak yapılan bu
yeni antlaşmada, birçok hususta değişiklik yapılmıştır.72 Söz konusu
yeni antlaşmanın değerlendirilmesi için 1859 tarihli antlaşma ile
mukayese edilmesi daha doğru olacaktır.
Eski antlaşmada inşaat taahhütleri bulunan her iki idarenin ge-
çen süre zarfında taahhütlerini yerine getirmiş olması nedeniyle,
70
İstanbul ile Rusya arasında haberleşme sağlayan Dobruca bölgesi hatları hakkında
detaylı bilgi için bkz. Diren Çakılcı, a.g.e., s.99-104.
71
BOA. A.DVN.NMH. 13/11.
72
Antlaşma metni için bkz. BOA. İ.HR. 190/10627.
 Yıl: 2014/1-2, Cilt:13, Sayı: 25-26, Sf. 51-81 71

yeni antlaşmada mevcut hatların çalışır vaziyette tutulması taahhüdü

konulmuştur. Bunun yanında önemli bir değişiklik Osmanlı Devle-
ti’nin sorumluluğunda olan ve antlaşmaya konu olan hatlarla ilgili-
dir. Yeni antlaşmada, Avlonya-Avusturya hattına yer verilmemiştir.
Çünkü birliğini sağlayan İtalya ile Avusturya artık sınır komşusudur
ve iki ülke arasındaki haberleşme için Osmanlı şebekesine ihtiyaç
kalmamıştır. Bu durum Osmanlı Telgraf İdaresi gelirleri için bir ka-
yıp olarak değerlendirilebilir.73 Buna bağlı olarak Osmanlı Devleti,
sadece Avlonya-İstanbul ve İstanbul-Rusya bağlantılarını çalışır va-
ziyette tutmayı taahhüt etmiştir.74
1862 antlaşmasının en önemli maddeleri şüphesiz dördüncü, be-
şinci, altıncı ve yedinci maddelerdir. 1859 antlaşması ile açık bir
şekilde yasaklanan Sicilyateyn’in Avlonya’da telgrafhane işletmesi
durumu, yeni antlaşmanın dördüncü maddesinde tamamen değiştiril-
miştir. Buna göre İtalya, Avlonya’da bir telgrafhane açacak ve bura-
da kendi memurlarını istihdam edecekti. Takip eden maddelerle söz
konusu telgrafhanenin yetki ve özellikleri de tanımlanmıştır. Avlon-
ya’da Osmanlı Telgrafhanesi’nin hemen yanına açılması kararlaştı-
rılan İtalya Telgrafhanesi, sadece Otranto’dan gelen ve Otranto’ya
gidecek telgrafların teatisinden sorumlu tutulmuş, Avlonya Osman-
lı Telgrafhanesi dışında sair Osmanlı merkezleri ile irtibat kurması
kesinlikle yasaklanmıştı (Madde 7). Osmanlı merkezinde bulunan
telgraf makinelerinden başka ayrıca bulundurulacak makinelere ge-
len telgraflar Osmanlı telgraf memurlarına elden ulaştırılacaktı. İki
tarafın mali menfaatleri çerçevesinde, İtalya memur ve makinelerinin
73
Bu tarihlerde benzer gelir kayıpları, alternatif yolların inşası ile gerçekleşmiştir. 1857
yılı itibariyle inşasına başlanan Marsilya-Sardinya-Malta-İskenderiye hattı tamamlanmış
ve 1857 yılında Malta’dan Korfu’ya da bir denizaltı kablosu çekilmiştir. 1859’da Sicil-
ya Adası bir kablo ile Malta’dan geçen bu hatta bağlanmıştır. Bkz. Mario Aloisio, “Early
Telecommunication and the Birth of Telegraphy in Malta”, Symposia Melitensia, No 10,
University of Malta, 2015, s.22. 1859’da Malta ile Korfu’nun bağlanması üzerine, 1861
yılında Otranto’dan Korfu’ya bir denizaltı kablosu çekilmiş ve İtalyan şebekesi Akdeniz’in
ortasından geçen bu uluslararası hatta bağlanmıştır. Bkz. Giuntini, a.g.e., s.286. Bu durum
Çanakkale üzerinden İskenderiye’ye bağlanan hattın yoğunluğunu azaltırken, bu azalma
Osmanlı Telgraf İdaresi’nin transit haberleşme kalemi gelirlerinde kayba neden olmuştur.
1861 yılında Malta-Korfu denizaltı kablosunun kırılması, bu tarihten itibaren Otranto-Av-
lonya hattının tekrardan önem kazanmasını sağlamıştır. Bkz. Aloisio, a.g.e., s.22; Map of
the Mediterranean and Adjacent Countries: Shewing the Submarine Telegraph Cab-
les and Lenghts of Principal Steam Routes, (Drawn by J. W. Lowry), http://www.morse-
key.net/keys/telegraph_map_1865_circa.jpg (Son Erişim: 15 Kasım 2015).
74
BOA. İ.HR. 190/10627 (16 Ocak 1862 tarihli İtalya-Osmanlı telgraf antlaşması, madde 1, 2).
 Osmanlı Devleti’nde Uluslararası Telgraf İşbirliği: Sicilyateyn/İtalya Örneği,
72 Diren ÇAKILCI

Osmanlı merkezinin yer aldığı binaya yerleştirilmesi uygun bulun-

muştu (Madde 5, 6). Söz konusu İtalya merkezinde istihdam sayısı da
iki memur ve altı hademe ile sınırlandırılmıştı (Madde 4). Denizaltı
kablosunun güvenli bir şekilde kullanım ve idaresini amaçlayan bu
girişim, kablonun iki ucunda yer alacak İtalya memurlarının işbirliği
sayesinde mümkün kılınacaktı. Aksi takdirde ortaya çıkan teknik ve
idari aksaklıklar haberleşmenin kesintiye uğramasına neden olmak-
taydı.
On ikinci maddede belirtildiği üzere seksen yıl geçerli olacak
olan bu antlaşmada ücret tarifesi ve telgraf teatisi hususlarına ayrın-
tılı şekilde yer verilmemiştir. Çünkü hem Osmanlı Devleti, hem de
İtalya’nın kabul ettiği 1858 Brüksel Antlaşması bu hususlarda be-
lirlenen uluslararası standartların uygulanmasını zorunlu tutmuştu.
Bu duruma antlaşma maddelerinde de yer verilerek resmiyet kazan-
dırılmıştır (Madde 8, 11). Kısa süre sonra tasdiknameleri mübadele
edilen bu antlaşma yürürlüğe girmiştir.75

3.2) Otranto-Avlonya Denizaltı Kablosunun Yenilenmesi

1863’te Otranto-Avlonya denizaltı kablosunda büyük bir arıza
meydana gelmiştir. 1862 İtalya-Osmanlı antlaşmasının dördüncü
maddesine göre, söz konusu hattın tüm bakım ve tamirinden sorum-
lu olan İtalya, arızanın giderilmesi için derhal girişim başlatmıştır.
Yapılan muayenede kablonun tamirinin mümkün olmadığına ve ta-
mamen yenilenmesi gerektiğine karar verilmiştir. Denizaltına indiri-
lecek yeni kablonun tüm masrafı İtalya tarafından karşılanacağı için,
söz konusu masraflar İtalya Parlamentosu’nun onayına sunulmuştur.
İlk etapta, mali gerekçeler bahane edilerek kablonun yenilenmesi bir
yıl ertelenmek istense de, Osmanlı Devleti’nin İtalya Sefiri Rüstem
Bey’in girişimleri sonucu bu erteleme engellenmiştir. İtalya Harici-
ye Nazırı’na Otranto-Avlonya hattının önemini ve haberleşmenin bir
yıl durması halinde yaşanacak zorlukları aktardığını belirten Rüstem
Bey, bizzat Kral II. Vittorio Emanuele’nin emriyle hattın yenilenme-
sine bir an önce başlanılacağını Bab-ı Ali’ye bildirmiştir.76
Eylül 1863 tarihinde hattın yenilenmesi çalışmaları hakkında bil-
gileri İstanbul’a bildiren Rüstem Bey, İtalya Nafıa Nezareti’nin bir
75
BOA. İ.HR. 192/10789.
76
BOA. HR.TO. 101/28.
 Yıl: 2014/1-2, Cilt:13, Sayı: 25-26, Sf. 51-81 73

İngiliz firması ile anlaştığını ve oldukça dayanıklı olan bu yeni kab-

lonun Ekim 1863 sonuna kadar denizaltına döşenmiş olacağını müj-
delemiştir.77 İngiltere’de bulunan Henley Telegraph Works firması-
na imal ettirilen bu kablo, toplam 60 mil uzunluğundaki mesafeye
döşenmiştir.78 1886 yılında İtalyan Pirelli firması tarafından bakımı
yapılan bu kablonun79 uzun bir süre kullanılmaya devam ettiği anla-
şılmaktadır.
1860 yılı itibari ile kullanılmaya devam eden Otranto-Avlonya
hattının Rumeli şebekesine naklettiği telgraf sayısı ilerleyen yıllarda
artmaya devam etmiştir. Yoğunluk nedeniyle zaman zaman yaşanan
aksaklık ve gecikmelerin aşılması, bahsi geçen antlaşmaların ilgi-
li maddeleri uyarınca Osmanlı Devleti’nin sorumluluğundaydı. Bu
sorunun çözümü için zaman zaman mevcut hatlara ilave teller80 ek-
leyen Osmanlı Telgraf İdaresi’nin büyük çaptaki girişimi 1863 yılı
başlarında gerçekleşmiştir. Uluslararası telgraf antlaşmalarına isti-
naden Avrupa merkezleri ile İstanbul arasında doğrudan doğruya ha-
berleşme imkânı sağlanması garanti edildiği için, bunu temin etme
yükümlülüğü bulunan Osmanlı Devleti, İstanbul-Selanik-Manas-
tır-İlbasan-Avlonya-Otranto yolunu kullanmayı tercih etmişti. Bu
nedenle söz konusu güzergâhta günden güne artan Fransızca telgraf
teatisini gerçekleştirecek memurların ve bu telgrafları nakledecek
tellerin yeterli olmaması sıkıntılara yol açmıştır. Bu sorunu çözmek
için 8 Şubat 1863 tarihinde çıkartılan irade de gerekli tedbirler alın-
mıştır. Buna göre iki tel üzerine kurulmuş olup, mevcut telgraf tra-
fiğini taşımaya kifayet etmeyen Selanik-İstanbul hattına ilave yapıl-
ması kararlaştırılmıştır.81 Tekfurdağı ile İlbasan arasına eski direkler
üzerine çekilen yeni tel söz konusu Avrupa haberleşmesine tahsis

77
BOA. HR.TO. 101/35. Söz konusu yenileme çalışmasının tamamlandığı tarihin 1864 ol-
duğu dikkate alındığında, Rüstem Bey’in verdiği bilginin aksine inşaatın birkaç ay geciktiği
görülmektedir.
78
William Howard Russell, The Atlantic Telegraph, Cambridge University Press, 2011,
s.114.
79
Guiseppe Berta-Fabrizio Onida, “Old and New Italian Multinational Firms”, Quaderni
di Storia Economica, No:15, Banca d’Italia, Rome, October 2011, s.15. Henley Telegraph
Works tarafından imal edilen kablo için bkz. Ek-2.
80
1860 yılında yapılan ilave tel inşaatı için bkz. BOA. İ.HR. 177/9743. 1869 yılında yapı-
lan ilave tel inşaatı için bkz. BOA. İ.HR. 207/11921.
81
Bu hat dâhili telgraf şebekesini İstanbul’a bağladığından, söz konusu yoğunluk iki katına
çıkmaktaydı.
 Osmanlı Devleti’nde Uluslararası Telgraf İşbirliği: Sicilyateyn/İtalya Örneği,
74 Diren ÇAKILCI

edilmiştir.82 Mevcut güzergâh üzerine çekilen yeni tel ve telgraf-

hanelere eklenen yeni makinelerin işletilmesi için gerekli personel
desteği de aynı irade ile tayin edilmiştir.83 Osmanlı Devleti bu şe-
kilde ilgili antlaşmalarda yer alan sorumluluğunu, Otranto-İstanbul
arasındaki haberleşmeyi aktif ve süratli kılarak yerine getirmeye ça-
lışmıştır.

3.3) 1866 İtalya-Osmanlı Telgraf Antlaşması

İki ülke arasında süren telgraf işbirliği 1866 yılında yeni bir
antlaşmayla pekiştirilmiştir. İtalya’nın talebi üzerine bir araya gelen
heyette84 Osmanlı Devleti Hariciye Nazırı Mehmet Emin Âlî Paşa
tarafından temsil edilirken, İtalya’yı maslahatgüzar Kont Joseph
Grali temsil etmiştir.85
18 Nisan 1866 tarihinde İstanbul’da imzalanan yeni antlaşma,
genellikle 1862 antlaşması şartlarını tekrar ederken, en büyük deği-
şiklik Avlonya’da bulunan İtalya Telgrafhanesi’ne dairdir.86 İki yaka
arasında telgraf teatisinin sadece Osmanlı memurlarınca gerçekleş-
tirilebileceğini içeren bu antlaşmayla (Madde 5), İtalya telgrafha-
nesinin kapatıldığı anlaşılmaktadır. Bununla birlikte, ihtiyaç hâsıl
olduğu takdirde İtalya’nın Avlonya’da tekrar bir telgrafhane açma
izninin saklı olduğu vurgulanmıştır (Madde 7). Denizaltı kablosunun
bakım ve tamiri ile elektrik gücünün temini için bir veya iki İtalya
memurunun Avlonya’da bulunmasına da izin verilmiştir (Madde 4).
Dokuzuncu maddede, yeni antlaşma ile değiştirilmeyen 1862 ant-
laşmasının diğer maddelerinin yürürlükte olduğu belirtilmiştir. Son
olarak, 1865 yılında imzalanan Paris Antlaşması nedeniyle, iki ülke
arasındaki ücret tarifesi ve telgraf nakil şartları 1858 Brüksel Antlaş-
ması yerine, yeni standartlara uyumlu hale getirilmiştir (Madde 8).

82
Yeni tel için 51.000 kg tel, 12.000 fincan, 1.200 makara kullanılmıştır. Telin geçeceği
merkezlere gönderilen toplam 8 telgraf makinesi ile birlikte yapılan masraf 72.055 franka
ulaşmıştır. Bkz. BOA. İ.HR. 198/11278.
83
Hat üzerinde bulunan Avlonya, İlbasan, Manastır ve Selanik’e sair telgrafhanelerden
veya açıktan tayinler yapılmış, boşalan memuriyetler için de yeni tayinler gerçekleştiril-
miştir. Buna göre aylık toplam 8.250 guruş değerinde maaş münhal kalırken, 15.250 guruş
değerinde maaş yeniden tahsis edilmiştir. Bkz. BOA. İ.HR. 198/11278.
84
BOA. İ.HR. 219/12732.
85
BOA. A.DVN.NMH. 16/27.
86
Antlaşma metni için bkz. BOA. A.DVN.NMH. 16/28; BOA. HR.TO. 473/42.
 Yıl: 2014/1-2, Cilt:13, Sayı: 25-26, Sf. 51-81 75

Sonuç
1855 yılı itibariyle uluslararası telgraf işbirlikleri tesis eden Os-
manlı Devleti, söz konusu işbirliğinin en güzel örneklerinden birini
Sicilyateyn/İtalya ile ortaya koymuştur. Sicilyateyn tahtında bulu-
nan Bourbon Hanedanı’nın uluslararası telgraf haberleşmesinde yer
alma çabası ve bu hususta gerçekleştirdiği yatırımlar, şüphesiz ki
Osmanlı ile tesis edilen işbirliğini sağlam temellere oturtmuştur. Ot-
ranto-Avlonya arasında irtibat kurulması fikri, doğu ile batı arasın-
daki haberleşmeyi uzun yıllar taşıyacak alternatif bir yolun ortaya
çıkmasına vesile olmuştur. 1861 yılına kadar İtalya Yarımadası’nda
devam eden siyasi bölünme, Sicilyateyn’i Osmanlı Devleti ile iş-
birliğine ve Otranto-Avlonya hattını inşa etmeye teşvik eden temel
sebepler arasında yer almıştır. Osmanlı Devleti’nin ise 19. yüzyıl
boyunca devam eden Avrupa ile yakınlaşma siyaseti, coğrafi uzak-
lıkları ortadan kaldıran telgraf teknolojisine büyük önem vermesini
sağlamıştır. Özellikle Avrupa ile alternatif kollardan irtibat kurma
emeli, başta Sicilyateyn olmak üzere telgraf hatları güzergâhındaki
sair ülkelerle telgraf işbirliklerini genişleten bir unsur olmuştur.
Her iki ülke hatlarına da uluslararası haberleşmede transit hat
vasfını kazandıran Osmanlı-Sicilyateyn/İtalya işbirliğinin sonuçla-
rı etkili ve kazançlı olmuştur. Osmanlı işbirliği ile Avrupa’nın tüm
telgraflarını, hâkim oldukları küçük kara parçası üzerinden doğuya
nakletme girişimlerinde bulunan Bourbon Hanedanı’nın ömrü, söz
konusu girişimlerin sonuçlarını görmeye yetmemiştir. 1860-1861
arasında tam olarak bitirilen Osmanlı-Sicilyateyn işbirliği hatları,
1861’den itibaren hâkimiyeti ele geçiren İtalya Krallığı’nın idaresi-
ne geçmiştir. Bu işbirliğinden elde edilen ekonomik, siyasi ve strate-
jik menfaatler de bu sayede Bourbon Hanedanı’ndan tüm İtalyanla-
ra miras kalmıştır. Osmanlı Devleti ise bu konuda daha şanslı olup,
uzun yıllar çeşitli alanlarda kazanç elde etmiştir. Ancak Osmanlı
Devleti de bu işbirliği sonucunda büyüttüğü dâhili ve transit telgraf
şebekelerini, 19. yüzyıl sonundan itibaren yeni kurulan Balkan dev-
letlerine terk etmek zorunda kalmıştır.
Başlangıçta 1858 Brüksel ve 1865 Paris antlaşmalarında yer alan
standartlara uygun olarak yönetilen Osmanlı-Sicilyateyn/İtalya iş-
birliği, iki ülke haricinde telgraf teknolojisini kullanan tüm ülkelere
hizmet eden sonuçlar doğurmuştur. Bu ve benzeri telgraf işbirlikleri,
 Osmanlı Devleti’nde Uluslararası Telgraf İşbirliği: Sicilyateyn/İtalya Örneği,
76 Diren ÇAKILCI

siyasi-askeri münasebetlerin hızlanması, ticari imkânların artıp ko-

laylaşması yanında, doğu ve batı arasında sosyo-kültürel etkileşimin
gelişmesini de sağlamıştır. 19. yüzyıl boyunca devam eden bu etki,
20. yüzyılda da Adriyatik ve Balkanlar’da örnek teşkil ederek günü-
müze kadar ulaşmıştır.

Kaynakça
I. Arşiv Kaynakları
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.)
Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı (HR.MKT.): 262/26;
287/38; 301/84; 320/24; 327/22; 332/44; 338/1; 338/41; 345/21;
348/25; 352/65; 353/73; 356/92; 357/46; 363/23; 363/26; 366/74.
Hariciye Nezareti Londra Sefareti Evrakı (HR.SFR.(3)): 32/2.
Hariciye Nezareti Tercüme Odası Evrakı (HR.TO.): 101/28;
101/35; 161/1; 196/37; 287/11; 306/10; 306/18; 306/20; 376/10;
432/2; 467/64; 467/75; 467/76; 473/10; 473/42; 475/38.
İrade Dahiliye Evrakı (İ.DH.): 455/30180; 458/30421.
İrade Hariciye Evrakı (İ.HR.): 124/6211; 125/6241; 164/885;
166/8942; 166/8954; 168/9061; 173/9420; 173/9435; 175/9602;
176/9637; 176/9658; 177/9743; 180/9938; 180/9943; 181/10086;
183/10164; 190/10627; 192/10789; 198/11278; 207/11921;
214/12432; 219/12732; 332/21392.
Sadaret Divan (Beylikçi) Kalemi Evrakı (A.DVN.): 158/2;160/79.
Sadaret Divan (Beylikçi) Kalemi Name-i Hümayun Kısmı Evrakı
(A.DVN.NMH.): 8/6; 8/14; 8/27; 13/11; 13/12; 13/3; 15/15; 16/4;
16/20; 16/27; 16/28.
Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM.):
184/26.

II. Haritalar
Pellegrino, Enrico: Carte della Telegrafia Elettrica del Reguo
delle Due Sicilie-1858 (BOA. İ.HR. 332/21392).
 Yıl: 2014/1-2, Cilt:13, Sayı: 25-26, Sf. 51-81 77

Lowry, J. W.: Map of the Mediterranean and Adjacent

Countries: Shewing the Submarine Telegraph Cables and Leng-
hts of Principal Steam Routes, http://www.morsekey.net/keys/tele-
graph_map_1865_circa.jpg (Son Erişim: 15 Kasım 2015).
III. İnternet Kaynakları
“Albania and Italy Telegraphic Convention, Signed at Tirana,
December 4, 1922”, http://www.worldlii.org/cgi-bin/sinodisp/int/
other/LNTSer/1923/33.html?query=Albania%20and%20Italy%20
Telegraphic%20Convention, (Son Erişim:15 Kasım 2015).
Buchanan, Richard, “New Materials For The First Transatlantic
Cables”, Submarine Telecom Forum, Issue 80, http://subtelforum.
com/STF-80/#?page=92 (Son Erişim: 30 Kasım 2015).
Glower, Bill, “Cable Timeline: 1845-1900”, http://atlanticcable.
com/Cables/CableTimeLine/ (Son Erişim: 28 Kasım 2015).
http://www.informazione.provincia.pu.it/typo3temp/pics/2cdf-
7cf261.jpg (Son Erişim: 30 Kasım 2015).
“TeleGeography Submarine Cable Map”, http://www.submarine-
cablemap.com/ (Son Erişim: 28 Kasım 2015).

IV. Araştırma Eserleri

Akbulut, Uğur: “Suriye’ye İlk Telgraf Hatlarının
Çekilmesi”, History Studies, Or-
tadoğu Özel Sayısı, Ekim 2010, s.1-
11.

Aloisio, Mario: “Early Telecommunication and the

Birth of Telegraphy in Malta”, Sym-
posia Melitensia, No 10, University
of Malta, 2015, s.15-27.

Berta, Guiseppe, “Old and New Italian Multinational

Firms”, Quaderni di Storia Econom-
ica, No:15, Banca d’Italia, Rome, Oc-
tober 2011, s.3-59.
 Osmanlı Devleti’nde Uluslararası Telgraf İşbirliği: Sicilyateyn/İtalya Örneği,
78 Diren ÇAKILCI

Bright, Charles: Submarine Telegraphs-Their Histo-

ry, Construction and Working, Cros-
by Lockwood and Son, London,1898.

Chiha, Nedjib H.: “Osmanlı Devletinde Gayrimenkul

Mülkiyeti Bakımından Yabancıların
Hukuki Durumu”, Ankara Üniversi-
tesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (Çev.
Halil Cin), C.24, S.1-4, 1967, s.246-
274.

Çakılcı, Diren: Rumeli Telgraf Hatları (1854-1876),

Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilim-
ler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, Antalya, 2015.

Ersoy Hacısalihoğlu, Neriman: “Kırım Savaşı’nda Haberleşme: Var-

na Telgraf Hattı Şebekesi”, Savaştan
Barışa: 150.Yıldönümünde Kırım
Savaşı ve Paris Antlaşması (1853-
1856), 22-23 Mayıs 2006, Bildiril-
er, 2007, İ.Ü.E.F. Tarih Araştırmaları
Merkezi Yayınları, İstanbul, s.119-
130.

Giuntini, Andrea: “Technologhy Transfer, Economic

Strategies and Politics in the Build-
ing of the First Italian Submarine
Telegraph”, History of Technology,
(Edited by Ian Inkster), 2014, Vol. 32,
Bloomsbury Publishing, s.77-293

Hearder, Harry: Italy: A Short History, Cambridge

University Press, Cambridge, 2001.

Kaçar, Mustafa: “Osmanlı Telgraf İşletmesi”, Çağını

Yakalayan Osmanlı, IRCICA Yayın-
ları, İstanbul, 1995, s.45-120.
 Yıl: 2014/1-2, Cilt:13, Sayı: 25-26, Sf. 51-81 79

Keskin, Özkan, Ali Sönmez: “Telgrafın Osmanlı İmparatorluğu’nda

Yayılması: Çanakkale Telgraf Hattı
Örneği”, OTAM, Bahar 2009, S.25,
s.67-81.

Lyall, Francis: International Comunications: The

International Telecommunications
Union and The Universal Postal
Union, Ashgate Publishing, Surrey:
England, 2011.

Rogan, Eugene: “Instant Communication: The Impact

of the Telegraph in Ottoman Syria”,
The Syrian Land: Processes of In-
tegration and Fragmentation, (Ed-
itors: Thomas Philipp, Birgit Schae-
bler), Stuttgart, 1998.

Russell, William Howard: The Atlantic Telegraph, Cambridge

University Press, 2011.

Savelli, A.: İtalya Tarihi, (Çev. Galip Kemali

Söylemezoğlu), C.2, Kanaat Kitabevi,
İstanbul, 1940.

_________ “The Progress of the Electric Tele-

graph”, Atlantic Monthly, April
1860, Vol.5, Boston, s.290-297.

Sırrı, Nahit: “Siçilyeteyn Elçileri”, Türk Tarih

Encümeni Mecmuası, Yeni Seri, C.1,
S.3, Letafet Matbaası, İstanbul, 1930,
s.67-72.
 Osmanlı Devleti’nde Uluslararası Telgraf İşbirliği: Sicilyateyn/İtalya Örneği,
80 Diren ÇAKILCI

Ekler
Ek-1: Sicilyateyn Elektrikli Telgraf Hatları Haritası-1858.

Kaynak: BOA. İ.HR. 332/21392.

 Yıl: 2014/1-2, Cilt:13, Sayı: 25-26, Sf. 51-81 81

Ek-2: Henley Telegraph Works Firması Tarafından İmal Edilen

Otranto-Avlonya Denizaltı Kablosu

Kaynak: http://www.informazione.provincia.pu.it/typo3temp/pi-
cs/2cdf7cf261.jpg (Son Erişim: 30 Kasım 2015).