Szkoła Wyższa Rzemiosł Artystycznych i Zarządzania we Wrocławiu

DOKUMENTACJA PRAC KONSERWATORSKICH

I RESTAURATORSKICH
POCZTOWEJ WAGI LISTOWEJ

Dorota Chłopkowska
Restauracja dzieł rzemiosła artystycznego
Studia niestacjonarne
R. III

Wrocław
2011
 SPIS TREŚCI

1. HISTORIA PRZEDMIOTU KONSERWACJI .......................................................... 3

2. OPIS INWENTARYZACYJNY ..................................................................................5
3. STAN ZACHOWANIA ................................................................................................ 7
4. ANALIZA MATERIAŁÓW I TECHNIKI WYKONANIA .......................................9
5. PLAN PRAC KONSERWATORSKICH .................................................................. 10
 KONSERWACJA ELEMENTÓW KONSTRUKCYJNYCH .............................. 10
 KONSERWACJA SZALKI ................................................................................... 12
SPIS ILUSTRACJI ............................................................................................................ 15
SPIS FOTOGRAFII ........................................................................................................... 15
BIBLIOGRAFIA ................................................................................................................ 15

2
 DOKUMENTACJA KONSERWTORSKA WAGI LISTOWEJ

1. Historia przedmiotu konserwacji

Przedmiotem prac konserwatorskich jest jednowahadłowa uchylna waga stołowa. Jest
to typ pocztowej wagi listowej z szalką umieszczoną powyżej równoległoboku Robervala
oraz z ruchomą skalą o wartości od 0 do 500 g w kształcie wycinka koła. Wagi tego
wytwarzano w Europie od połowy XIX w.
Wagi listowe tego typu zaliczamy do wag dźwigniowych uchylnych, w których
istotną częścią jest dźwignia (albo układ dźwigni), „która może obracać się około osi
poziomej. Ciężar ciała, któremu pozwalamy działać na dźwignię, usiłuje ją obrócić”.
W wagach uchylnych by odczytać ciężar ważonego przedmiotu mierzy się kąt obrotu
dźwigni1.
Waga będąca przedmiotem konserwacji była przechowywana w niekorzystnych
warunkach, co wpłynęło na jej stan zachowania. Przedmiot jest własnością prywatną i został
wypożyczony Zespołowi Szkół nr 1 im. Stefana Garczyńskiego w Zbąszyniu (woj.
wielkopolskie) do dekoracji sali historycznej (Fot. 1).

Fot. 1 Szafa z przedmiotami uczniów w sali historycznej Zespołu Szkół nr 1 im. Stefana Garczyńskiego w
Zbąszyniu [fot. P. Chłopkowska]

1
W. Felgentraeger, Wagi wysokiej dokładności : konstrukcja, ważenie i odważniki, Warszawa : Państwowe
Wydawnictwo Techniczne, 1952, s. 9.

3
 Logo umieszczone na głównej ramie (zob. Il. 1 oraz Fot. 2) – widoczne po
oczyszczeniu przedmiotu – wskazuje, że wagę wykonano między rokiem 1909 a 1950
w niemieckiej firmie Philipp Jakob Maul w Hamburgu. Firma powstała w 1874 r. W 1943 r.
fabryka została całkowicie zbombardowana. Ponownie otwarto ją w 1948 r. i produkowano
w niej wagi do 1989 r. wykorzystywano wówczas jednak inne znaki firmowe. Firma ta znana
jest również pod nazwą Ph.J. Maul oraz pod nazwą z błędem literowym Philipp Jacob Maul2.

Il. 1 Najbardziej znany i najczęściej używany znak

firmy Philipp Jakob Maul.
Zarejestrowany w 1909 r., używany do 1950 r. Fot. 2 Znak firmowy P.J. Maul na głównej
[źródło: A. Sol, Marks, Dostępny w World Wide Web: dżwigni wagi [fot. autor]
http://members.casema.nl/a.a.m.sol/wmerk1e.htm ].

Budowa wagi pozwalała na złożenie nóżki oraz zdjęcie szalki w trakcie transportu lub
przechowywania – złożoną można było położyć w szufladzie.
Wysokość wagi bez szalki wynosi 27 cm, rozstaw podstawy wagi wynosi 15 cm,
w podstawie umieszczona została również śrubka o długości 2,5 cm pozwalająca na
wyzerowanie wagi, miarka wagi stanowi wycinek ćwiartki koła o promieniu 13 cm
(posługując się tarczą zegarową można powiedzieć, że skala w pozycji wyzerowanej zajmuje
godziny od 3 do 6). W skład zestawu wchodzi także szalka o wadze 190 g i średnicy 1,2 cm

2
A. Sol, Sol Collection, 19th April 2009, [online] [dostęp: 03.06.2011]. Dostępny w World Wide Web:
http://members.casema.nl/a.a.m.sol/wmijn1e.htm .

4
 2. Opis inwentaryzacyjny
Przedmiotem konserwacji jest pocztowa waga służąca do ważenia listów o gramaturze
od 0 do 500 g (Fot. 3). Składa się z:
 stalowej skali o wartości od 0 do 500 g z podziałką co 5 g, zaznaczone wartości na skali
to: 15, 20, 50, 100, 150, 200, 250, 300, 350, 400, 450 oraz 500 gram – skala połączona
jest z trzonem wagi za pomocą stalowych blaszek znitowanych na ruchomo; na początku
miarki umieszczono stalowy odważnik o masie ; (Fot. 4);
 podstawa wagi (w kształcie litery T) składa się z dwóch elementów, z których element
poprzeczny przymocowany jest do głównego elementu na ruchomo, co pozwalało składać
nóżkę poprzez jej przekręcenie; dłuższe ramię podstawy zakończone jest śrubką
pozwalającą na regulację wagi w pozycji pionowej; na nóżkach widoczne są ślady czarnej
farby olejnej; (Fot. 4 i Fot. 5);
 stalowego trzonu, na którym, za pomocą nitów, zawieszona jest skala ; na trzonie również
widoczne są ślady czarnej farby olejnej; u spodu trzonu znajduje się nieruchomy wskaźnik
wagi typu fałdowego (Fot. 7) za pomocą którego można było odczytać wartość masy listu
na ruchomej skali;
 stalowej konstrukcji łączącej główny trzon wagi z dźwignią nośną, na którą nasadzano
szalkę – konstrukcja w kształcie składającego się równoległoboku na ruchomych nitach
(Fot. 6) oparta jest na tzw. równoległoboku Robervala; w trzonie przeznaczonym na
szalkę widoczny jest fragment trzpienia, którym łączono szalkę z wagą oraz resztki
zaschniętego kleju;
 miedzianej szalki – bez widocznych śladów sposobu łączenia z wagą.

5
 Fot. 3 Pocztowa waga listowa [fot. autor]

Fot. 4 Miarka z odważnikiem i podstawa wagi Fot. 5 Śrubka do regulacji pionu wagi
[fot. autor] [fot. autor]

6
 Fot. 6 Konstrukcja w kształcie równoległoboku – Fot. 7 Nieruchomy wskaźnik typu fałdowego [fot.
tzw, równoległobok Robervala [fot. autor] autor]

3. Stan zachowania
Oględziny wagi pozwalają na stwierdzenie, że nie było ona konserwowana. Przed
przystąpieniem do konserwacji wykonano próbę umieszczenia na trzonie wagi istniejącej
szalki (Fot. 8). Próba wykazała, że szalka jest za ciężka (wskaźnik pokazuje wartość ok. 178 g
– Fot. 9) w stosunku do odważnika umieszczonego na początku miarki. Wskaźnik miarki
powinien wskazywać 0 g przy skompletowaniu wszystkich elementów wagi. Wynik próby
wskazuje, że jedynym elementem dorobionym jest szalka na listy. Świadczy o tym również
brak jakichkolwiek śladów po łączeniu szalki z trzpieniem wagi. Szalki na listy były
elementem wag pocztowych, które najczęściej ulegały zniszczeniu lub zagubieniu.
Oryginalne, zrobione z mosiądzu, najczęściej miały kształt cylindryczny i były uzupełniane
o wygrawerowany taryfikator. Jeśli szalki dorabiano do wagi nadawano im kształt
prostokątny z obniżeniem w środkowej części.

7
 Fot. 8 Próba położenia szalki na trzpieniu wagi Fot. 9 Skala wagi po położeniu szalki
[fot. autor] [fot. autor]

Wszystkie elementy noszą ślady rdzy i brudu, co jest spowodowane złymi warunkami
przechowywania. Ponadto niektóre elementy jak ramiona i szalka miarki są zaśniedziałe (Fot.
12). W trzonie widoczny ułamany fragment trzpienia (Fot. 10). Śrubka regulująca pion wagi
jest przekrzywiona (Fot. 5). Podobnie poszczególne ramiona wagi są powyginane (Fot. 11).
Dodatkowo trzon główny wagi obluzował się w miejscu łączenia z podstawą, co sprawia, że
cała waga jest niestabilna.

Fot. 11 Powyginane ramiona wagi [fot. autor]

Fot. 10 Fragment trzpienia w trzonie wagi [fot.

autor]

8
 Fot. 12 Miedziana szalka (strona wklęsła) [fot. autor]

4. Analiza materiałów i techniki wykonania

Waga została niemal w całości wykonana z elementów stalowych i mosiężnych. Na
stalowej miarce widoczne są ślady farby świadczące o tym, że element ten był podmalowany
lub lakierowany, być może chromowany. Odważnik umieszczony na początku skali miarki
składa się z ołowianego wnętrza oraz stalowej oprawki, którą oryginalnie mosiądzowano
galwanicznie. Ramiona miarki wykonane są ze stali i mosiądzowane galwanicznie. Trzon
oraz podstawa wagi noszą ślady czarnej farby olejnej (Fot. 13). Śrubka w podstawie jest
miedziana. Szalka wagi wykonana jest w całości z miedzi techniką repusowania.

Fot. 13 Widoczne ślady czarnej farby na głównym trzonie wagi [fot. autor]

9
5. Plan prac konserwatorskich
Celem prac konserwatorskich jest powstrzymanie dalszej destrukcji przedmiotu oraz
rekonstrukcja szalki. Waga będzie służyła jako eksponat w sali do nauki historii w Zespole
Szkół nr 1 im. Stefana Garczyńskiego w Zbąszyniu (woj. wielkopolskie).
 Konserwacja elementów konstrukcyjnych
Konserwację wagi rozpoczęto od usunięcia zabrudzeń z elementów konstrukcyjnych
wagi przy pomocy proszku czyszczącego IZO oraz dodatku wody. Po opłukaniu wagę
zanurzono w ok. 5 % roztworze kwasu ortofosforowego z dodatkiem tiomocznika (Fot. 14),
który działa jako inhibitor (trawi korozję, a nie żelazo) w celu usunięcia głębszych warstw
korozji. Po opłukaniu elementów i ich osuszeniu przystąpiono do ich czyszczenia za pomocą
szczoteczki miedzianej. W trakcie czyszczenia za pomocą obcęgów naprostowano śrubkę
w nóżce wagi i wykręcono ją w celu dokładnego oczyszczenia zarówno śrubki, jak i nóżki
wagi (Fot. 15).

Fot. 14 Elementy konstrukcyjne zanurzone w kwasie ortofosforowym [fot. autor]

Fot. 15 Podstawa i śrubka po wykręceniu [fot. autor]

10
 Po oczyszczeniu całości za pomocą imadła oraz młotka i puncy dobito trzon wagi do
podstawy usuwając luz na połączeniu (Fot. 16).

Fot. 16 Trzon wagi po konserwacji od strony podstawy [fot. autor]

Wszystkie elementy pomalowano środkiem antykorozyjnym Cortanin F (Fot. 17),

który dezaktywuje proces korozji i pozwala na ewentualne późniejsze ponowne
przemalowanie powierzchni.

Fot. 17 Elementy wagi pomalowane Cortaninem F [fot. autor]

Po wyschnięciu oczyszczono elementy wagi z Cortaninu watą stalową. Doczyszczono

śrubkę oraz elementy łączące wykonane z mosiądzu. Ze względu na funkcję, jaką ma pełnić
przedmiot – informować o przeszłości – postanowiono nie przemalowywać wagi, by
zachować oryginalne malowanie.

11
 Z końca dźwigni nośnej wagi usunięto fragment trzpienia oraz warstwę kleju. Za
pomocą młotka oraz odpowiedniej śrubki poszerzono otwór dopasowując go do nowego
trzpienia zrekonstruowanej szalki (Fot. 18).
Całość konstrukcji pokryto preparatem Capon w celu zabezpieczenia przed dalszą
korozją.

Fot. 18 Oczyszczony koniec dźwigni nośnej [fot. autor]

 Konserwacja szalki
Miedzianą szalkę zanurzono w kwasku cytrynowym (Fot. 19) w celu usunięcia brudu,
korozji i nalotu. Następnie opłukano wodą i wyczyszczono za pomocą miękkiej szczoteczki
z dodatkiem proszku czyszczącego IZO (Fot. 20). Wysuszoną szalkę wypolerowano,
a następnie oczyszczono szmatką zwilżoną benzyną (Fot. 23).

Fot. 19 Szalka zanurzona w kwasku cytrynowym [fot. autor]

12
 Fot. 20 Szalka po oczyszczeniu [fot. autor]

Ponieważ szalka oddana do konserwacji wraz z wagą nie jest oryginalna, a także nie
pasuje do wagi postanowiono zrekonstruować szalkę w oparciu o eksponaty muzealne.
Z blachy mosiężnej wycięto prostokątny fragment, który za pomocą narzędzi dogięto do
kształtu szalki w wklęsłą środkową partią (Fot. 21), w której znalazła się śrubka łącząca
szalkę z wagą (Fot. 22).

Fot. 21 Zrekonstruowana szalka wagi [fot. autor]

Fot. 22 Zrekonstruowana szalka wagi - widok
śrubki [fot. autor]

13
Cała waga po konserwacji i rekonstrukcji szalki prezentuje się następująco:

Fot. 23 Szalka po wypolerowaniu i oczyszczeniu benzyną [fot. autor]

Fot. 24 Waga listowa po konserwacji i renowacji [fot. autor]

14
SPIS ILUSTRACJI

Il. 1 Najbardziej znany i najczęściej używany znak firmy Philipp Jakob Maul.

SPIS FOTOGRAFII

Fot. 1 Szafa z przedmiotami uczniów w sali historycznej Zespołu Szkół nr 1 im. Stefana
Garczyńskiego w Zbąszyniu [fot. P. Chłopkowska]
Fot. 2 Znak firmowy P.J. Maul na głównej dżwigni wagi [fot. autor]
Fot. 3 Pocztowa waga listowa [fot. autor]
Fot. 4 Miarka z odważnikiem i podstawa wagi
Fot. 5 Śrubka do regulacji pionu wagi
Fot. 6 Konstrukcja w kształcie równoległoboku – tzw, równoległobok Robervala [fot. autor]
Fot. 7 Nieruchomy wskaźnik typu fałdowego [fot. autor]
Fot. 8 Próba położenia szalki na trzpieniu wagi
Fot. 9 Skala wagi po położeniu szalki
Fot. 10 Fragment trzpienia w trzonie wagi [fot. autor]
Fot. 11 Powyginane ramiona wagi [fot. autor]
Fot. 12 Miedziana szalka (strona wklęsła) [fot. autor]
Fot. 13 Widoczne ślady czarnej farby na głównym trzonie wagi [fot. autor]
Fot. 14 Elementy konstrukcyjne zanurzone w kwasie ortofosforowym [fot. autor]
Fot. 15 Podstawa i śrubka po wykręceniu [fot. autor]
Fot. 16 Trzon wagi po konserwacji od strony podstawy [fot. autor]
Fot. 17 Elementy wagi pomalowane Cortaninem F [fot. autor]
Fot. 18 Oczyszczony koniec dźwigni nośnej [fot. autor]
Fot. 19 Szalka zanurzona w kwasku cytrynowym [fot. autor]
Fot. 20 Szalka po oczyszczeniu [fot. autor]
Fot. 21 Zrekonstruowana szalka wagi [fot. autor]
Fot. 22 Zrekonstruowana szalka wagi - widok śrubki [fot. autor]
Fot. 23 Szalka po wypolerowaniu i oczyszczeniu benzyną [fot. autor]
Fot. 24 Waga listowa po konserwacji i renowacji [fot. autor]

BIBLIOGRAFIA
1. Felgentraeger W., Wagi wysokiej dokładności : konstrukcja, ważenie i odważniki,
Warszawa : Państwowe Wydawnictwo Techniczne, 1952, 256 s.
2. Rübenthal Friedhelm, Die Geschichte der Briefwaage, „Archiv für Deutsche
Postgeschichte” nr 1/1986, s. 60–80
3. Smoleński T., Wagi : konstrukcja, obsługa i konserwacja, Warszawa : Państwowe
Wydawnictwo Techniczne, 1950, 304 s.
4. Sol André, Sol Collection, 19th April 2009, [online]. Dostępny w World Wide Web:
http://members.casema.nl/a.a.m.sol/wmijn1e.htm

Informacje dotyczące materiałów i techniki wykonania zostały zaczerpnięte u pracowników

Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu.

15