Вы находитесь на странице: 1из 52

Carla Cucina

Le rune in età vichinga

Vestrvíking e austrvíking
sulle steli runiche della
Scandinavia
Varianti del fuþark più recente
nell’età vichinga
Stanziamenti stabili e rotte dei vichinghi
Le regioni della Scandinavia
Stele runica di Rök, Östergötland, Svezia
STELE DI HUSBY-LYHUNDRA KYRKA, Uppland, Svezia (U 539)
U 539 Husby-Lyhundra kyrka:

tiarfR x uki x urika x uk . uiki x uk x iukir x uk x kiRialmR x þiR


bryþr x aliR x litu x risa x || stin þina x iftiR x suin x bruþur x sin x
saR x uarþ x tuþr a x iutlati x on skulti || fara x til x iklanþs x kuþ x
ialbi x ons x at uk salu x uk x us muþiR x betr x þan an karþi til

DiarfR ok Orøkia ok Vigi ok IogæiRR ok GæiRhialmR, þeiR brøðr alliR


letu ræisa stæin þenna æftiR Svæin, broður sinn. SaR varð dauðr a
Iotlandi. Hann skuldi fara til Ænglands. Guð hialpi hans and ok salu ok
Guðs moðiR bætr þan hann gærði til.

“Diarfr e Orøkia e Vigi e Iogæirr e Gæirhialmr, tutti questi fratelli fecero


erigere questa pietra in memoria di Svæinn, loro fratello. Questi trovò la
morte nello Jutland. Egli doveva partire per l'Inghilterra. Dio e la Madre
di Dio aiutino il suo spirito e (la sua) anima meglio di quanto egli abbia
meritato” [Croce].

Datazione: ca. 1000-1016.


Pianta delle principali fortificazioni circolari danesi
Veduta aerea del sito di Trelleborg, Sjelland
Veduta aerea del sito di Fyrkat, Jutland
Veduta aerea del sito di Aggersborg, Limfjord
Casa vichinga di Trelleborg, Sjelland (ricostruzione)
Nave di Gokstad, Norvegia
Scavo della nave di Oseberg, Norvegia
Prua della nave di Oseberg
Nave di Oseberg
Carro di Oseberg
(primo secolo IX)
Corredi della nave di Oseberg:
testa zoomorfa e iscrizione runica
Campo cemeteriale di Lindholm Høje, Danimarca
STELE DI LINGSBERG 2, Uppland, Svezia (U 241)
U 241 Lingsberg:

...n tan auk huskarl . auk sua(i)n . l(i)tu rita stin aftiR . ulfrik .
faþurfaþur sino . hon . hafþi onklanti tuh kialtakit + kuþ hialbi
þiRa kiþka salukuþs muþ(i)

<E>n Dan ok Huskarl ok Svæinn letu retta stæin æftiR Ulfrik,


faðurfaður sinn. Hann hafði a <Æ>nglandi tu giald <t>akit. Guð
hialpi þæiRa fæðga salu <o>k <G>uðs moði<R>.

“E Dan e Huskarl e Svæinn fecero innalzare la pietra in memoria di


Ulfrikr, loro nonno paterno. Egli aveva in Inghilterra riscosso due
tributi. Dio e la Madre di Dio aiutino le anime del padre e del figlio”
[Croce; uomo; orso].

Datazione: ca. 1025-1030.


N.B. Il testo di U 241 costituisce il proseguimento dell’epigrafe di
U 240 Lingsberg, cui la chiusa cristiana anche si riferisce:

tan auk huskarl + auk suain + auk hulmfriþr x þaun miþkin litu
rita stin þino x aftiR halftan + faþur þaiRa tans . auk humfriþr
at buanta sin

Dan ok Huskarl ok Svæinn ok Holmfriðr, þaun møðgin letu retta


stæin þenna æftiR Halfdan, faður þæiRa Dans, ok Ho<l>mfriðr at
boanda sinn.

“Dan e Huskarl e Svæinn e Holmfriðr, madre e figli fecero


innalzare questa pietra in memoria di Halfdan, padre di Dan e
dei suoi fratelli, e Holmfriðr in ricordo del suo sposo”
Stele di Lingsberg 1, Uppland, Svezia (U240)
STELE DI KÅLSTA, Uppland, Svezia (U 668)
U 668 Sterle di Kålsta:

. sterkar . auk . hioruarþr . letu . reisa . þensa | . stein | at . faþur


sin keira . sum . uestr . sat . i þikaliþi . kuþ hialbi salu

Stærkarr ok Hiorvarðr letu ræisa þennsa stæin at faður sinn


GæiRa, sum vestr sat i þingaliði. Guð hialpi salu.

“Stærkarr e Hiorvarðr fecero erigere questa pietra in ricordo del loro


padre Gæiri, il quale in occidente fu membro del þingalið. Dio aiuti
l'anima” [Croce].

Datazione: 1020-1070.
Scorrerie vichinghe in Inghilterra
(miniatura inglese)
Knýtlinga saga
‘Saga dei discendenti di
Canuto (Knútr)’

Composta da Óláfr hvítaskáld (‘scaldo


bianco’) Þórðarson († 1259) verso la
metà del sec. XIII.

Narra le vicende dei sovrani di


Danimarca dalla metà circa del sec. X
fino alla fine del XII.

Le fasi della conquista anglosassone


sono narrate nei capitoli 6-19.
Interessanti risultano le notizie su
1) La costituzione del ‘þingamannalið’,
la schiera scelta di guerrieri e condot-
tieri danesi che rimase di stanza in
Inghilterra durante la conquista;
2) Il ripetuto pagamento da parte
inglese del ‘danageld’, il tributo dovuto
ai conquistatori quale garanzia di pace.

Sveinn tjúguskegg (‘barbabiforcuta’)


Haraldsson (986-1014) in una
miniatura inglese.
La saga sulle prime conquiste di
Sveinn contro Æðelred unræd
‘l’irresoluto’ († 1016) (miniatura)
[Dal capitolo 6:]

Sveinn konungr var hermaðr mikill ok inn ríkasti


konungr. Hann herjaði víða bæði um Austrveg ok suðr
um Saxland. At lykðum fór hann með her sinn vestr til
Englands ok herjaði þar víða ok átti þar margar orrostur.
Þar var þá Aðalráðr konungr Játgeirsson. Þeir Sveinn
konungr áttu margar orrostur, ok hôfðu ýmsir sigr.
Sveinn konungr vann mestan hlut Englands. Var hann þá
á Englandi marga vetr ok herjaði víða landit ok brenndi.
Hann kôlluðu þeir fjánda Engla. Í þessum ófriði flýði
Aðalráðr konungr landit fyrir Sveini konungi, en Sveinn
konungr varð bráðdauðr um nótt í rekkju sinni […].

Re Sveinn era un grande uomo di guerra e il sovrano più


potente. Egli depredò in lungo e in largo sia sulla via
orientale sia a sud in Sassonia. Infine condusse il suo
esercito a ovest fino in Inghilterra e lì depredò in lungo
e in largo e ingaggiò molte battaglie. A quel tempo era
là re Æðelred, figlio di Edgar. Lui e re Sveinn
combatterono molte battaglie, ottenendo la vittoria ora
uno ora l’altro. Re Sveinn conquistò la parte maggiore
dell’Inghilterra. Rimase quindi in Inghilterra molti anni e
depredò e incendiò in lungo e in largo per il paese. Era
chiamato il nemico degli Inglesi. Durante questo
periodo travagliato re Æðelred aveva lasciato il paese
fuggendo da re Sveinn, ma re Sveinn morì
improvvisamente una notte nel suo letto […].
Knútr inn ríki (Canuto il Grande)
Sveinsson (1018-35) in una miniatura
islandese

[Dal capitolo 7:]

Eptir dauða Sveins konungs heldu Danahôfðingjar


því ríki í Englandi, er þeir hôfðu unnit af landinu.
Hófusk þá enn orrostur af nýju, því at þegar er
Sveinn konungr var dauðr, fór Aðalráðr konungr
heim í landit ok komsk þá í ríki sitt með styrk Óláfs
ins helga […].
Í þann tíma settu Danir þingamannalið í Englandi.
Þar váru þá málamenn, ok var þat it frœknasta lið,
ok heldu þingamenn mjôk upp orrostu af hendi
Dana við Englismenn.

Dopo la morte di re Sveinn, i capitani dell’esercito


danese mantennero quella parte del regno in
Inghilterra che avevano conquistato. Poi di nuovo
ricominciarono le battaglie, poiché non appena re
Sveinn fu morto, re Æðelred ritor-nò nel paese e si
reinsediò quindi nel suo regno con l’aiuto di Óláfr il
santo […].
In quel tempo, i Danesi istituirono in Inghilterra il
‘þingamannalið’. Ne facevano parte allora soldati
mercenari, ed era quello il contingente più audace
dell’esercito, e furono i ‘þingamenn’ a combattere
molte delle battaglie che i Danesi ingaggiarono
contro gli Inglesi.
Edmund e Canuto
(assedio di Londra)
STELE DI VALLEBERGA, Scania (DR 337)
DR337 Valleberga:

: suen : auk : þurgutr : kiaurþu : kuml : þisi | eftiR : mana | auk


· suina || kuþ : hialbi : siaul : þeRa : uel : ian : þeR : likia : i :
luntunum

Swen ok Þorgotr gærþu kumbl þæssi æftir Manna ok Swena. Guþ


hialpi siol þera wæl; æn þær liggia i Lundunum .

“Svæinn e Þorgotr fecero questo monumento in memoria di Manni


e Svæini. Dio aiuti bene le loro anime; ma essi giacciono a Londra”.

Datazione: prob. prima metà del sec. XI.


Lastra runica vichinga dal cimitero di St. Paul, Londra (XI secolo)

: k(i)na : let : lekia : st in : þensi : auk : tuki :


“Ginna e Toki fecero porre questa pietra ...”
Grande pietra di Jelling, Danimarca
Lato della “grande bestia”
Grande pietra di Jelling, Danimarca
Lato della crocifissione
STELE DI SPÅNGA, Södermanland, Svezia (Sö 164)
Sö 164 Spånga:

kuþbirn : uti : þaiR raisþu : stan þansi : at : kuþmar : faþur : sin :


stuþ : triki : la : i : stafn skibi : likR uistarla | ufhul | n sar tu :

Guðbiorn, Oddi, þæiR ræisþu stæin þannsi at Guðmar, faður sinn.


Stoð drængila i stafn skipi.
LiggR vestarla of hulinn sar do. (*)

“Guðbiorn, Oddi, essi eressero questa pietra in ricordo di Guðmarr, loro


padre.
Stava virilmente sulla prua della nave.
Giace in occidente sepolto colui che morì” [Croce e nave].

Datazione: prima metà del secolo XI.

(*) Gli ultimi due segmenti del testo sono stati tracciati in `kvistrunor'
(ufhul) ed in `stavlösa runor' (n sar tu).
Stele pittorica di Smiss, Gotland, Svezia
Stele pittorica di Lärbro Stora Hammars, Gotland, Svezia
Stele pittorica di Tängelgärda, Gotland, Svezia
Stele pittorica di Tjängvide, Gotland, Svezia
BASTONCINO DI HERJOLFSNES (anche detto `di Gudveg'), Ikigait,
Groenlandia sud-orientale

+ þæsi : kona : uar : lagþ : firi : borþ : i : grøna || laz : hafi : ær :


guþuih : hit

Þesse kona var lagð fyrir borð í Grœnalands hafi, er Guðveg hét. (*)

“Questa donna fu gettata fuori bordo nel mare di Groenlandia. Guðveg


era il suo nome”.

Datazione: secolo XIV .

Lato A ± Qæsi : Kona : uaR : lagQ : FiRi : BoRQ :


: gRøna
Lato B lac : haFi : æR : guQuih : hit
STELE DI ULUNDA, UPPLAND, SVEZIA (U 792)
U 792 Ulunda:

kar lit · risa · stin · þtina · at · mursa · faþur · sin · auk · kabi · at ·
mah sin · fu- hfila · far · aflaþi | uti · kri[k]um · arfa · sinum

Karr let ræisa stæin þenna at Horsa (?), faður sinn, ok Kabbi (?) at
mag sinn.
Fo<r> hæfila, feaR aflaði
uti <i> Grikkium arfa sinum.

“Karr fece erigere questa pietra in ricordo di Horsi (?), suo padre, e
Kabbi (?) in ricordo di suo cognato [/genero].
Viaggiò audacemente, ricchezza acquistò
lontano tra i Greci per il suo erede”.

Datazione: poco dopo la metà del sec. XI (la stele è stata attribuita
all’incisore Balli, attivo nel periodo 1050-1070 ca.)
STELE DI MERVALLA, SÖDERMANLAND, SVEZIA (SÖ 198)
Sö 198 Mervalla:

siriþ · lit · resa · stan · [þin]a [·] at · suen · sin · [b]unta · h[n] · uft ·
siklt · til · simkala · turu[m] · | knari · um · tumisnis

Si<g>rið let ræisa stæin þenna at Svæin, sinn bonda.


Hann oft siglt til Sæimgala,
dyrum knærri, um Domisnæs.

“Sigrið fece erigere questa pietra in ricordo di Svæinn, suo sposo.


Egli [ha] spesso navigato fino al Semgallen,
con prezioso vascello, intorno al Domesnäs”.

Datazione: poco dopo la metà del sec. XI (scuola dell’incisore Balli)


Dalla Egils saga Skalla-Grímssonar,
cap. 40:
Þat mælti mín móðir,
at mér skyldi kaupa
fley ok fagrar árar,
fara á brott með víkingum,
standa upp í stafni,
stýra dýrum knerri,
halda svá til hafnar,
höggva mann ok annan.

“Ciò disse mia madre, / che mi si dovrebbe


comprare / una nave veloce con splendidi remi; /
viaggiare lontano con i vichinghi, / star ritto sulla
prua, / guidare il prezioso vascello, / e così
trattenerlo entrando nel porto, / trapassare un
uomo, e poi un altro”.
Ms GKS 2845 4° della Yngvars saga víðförla, “Saga di Yngvarr il-
viaggiatore-in-terre-lontane” (Collezione Arnamagneana)
Dal capitolo 5 della Saga di Yngvarr:

Litlu síðar sigldi Yngvarr ór Svíþjóð með þrjá tigi skipa, ok lögðu eigi fyrr seglin en
þeir kómu í Garðaríki, ok tók Jarizleifr konungr við honum með mikilli sæmd. Þar
var Yngvarr þrjá vetr ok nam þar margar tungur at tala. Hann heyrði umræðu á
því, at þrjár ár fellu austan um Garðaríki ok var sú mest, sem í miðit var. Þá fór
Yngvarr víða um Austrríki ok frétti, ef nokkurr maðr vissi, hvaðan sú á felli, en
engi kunni þat at segja.
Þá bjó Yngvarr ferð sína ór Garðaríki ok ætlaði at reyna ok kanna lengd ár
þessarar. […]

Poco tempo dopo, Yngvarr salpò dalla Svezia con 30 navi, e non ammainarono la
vela prima di aver raggiunto la Russia; e re Jaroslav lo accolse con grande onore.
Lì rimase Yngvarr tre anni, e lì imparò a parlare molte lingue. Egli udì narrare di
tre fiumi che correvano a oriente attraversando la Russia, dei quali il maggiore
era quello che si trovava nel mezzo. Allora Yngvarr si recò in molti luoghi del
regno d’Oriente, chiedendo se qualcuno sapeva da dove quel fiume nascesse,
ma nessuno poteva dirlo.
Allora Yngvarr si dette a preparare una spedizione dalla Russia per misurare la
lunghezza ed esplorare il corso di quel fiume. […]
Codex Skylitzes Matritensis, Biblioteca Nacional de Madrid, Vitr.
26-2, f. 34 v. (il ‘fuoco greco’)
STELE DI GRIPSHOLM, SÖDERMANLAND, SVEZIA (SÖ 179)
Sö 179 Gripsholm:

x tula : lit : raisa : stain : þinsat : sun : sin : haralt : bruþur : inkuars :
(þaiR) furu : trikila : fiari : at : kuli : auk : a : ustarlar : ni : kafu : tuu :
sunar : la : a sirk : lan : ti

Tola let ræisa stæin þensa at sun sinn Harald, broður Ingvars.
ÞæiR foru drængila fiarri at gulli
ok austarla ærni gafu;
dou sunnarla a Særklandi.

“Tola fece erigere questa pietra in ricordo di suo figlio Haraldr, fratello di
Ingvarr.
Essi viaggiarono virilmente lontano alla ricerca d’oro
ed in oriente l’aquila cibarono;
morirono a sud nel Serkland”.

Datazione: poco dopo il 1041 (cfr. la spedizione di Ingvarr).

Вам также может понравиться