Bahagi ng Pananalita

Dalawang uri ng tahas: Di-palanasak at palansak.

Palansak (Mass Noun) – tumutukoy sa pangkat ng iisang uri ng tao o bagay.
Hal. Buwig, kumpol, hukbo, lahi, tumpok, tangkal

1. PANGNGALAN (Noun) Di-palansak – tumutukoy lamang sa mga bagay na isinasaalang-alang nang isa-isa.
Mga Uring Pansemantika Hal. Saging, bulaklak, sundalo, tao, kamatis, manok
1. Pantangi (Proper Noun)– partikular ng pangalan ng tao, hayop, bagay, pook o
pangyayari. Mga Uring Pangkayarian
Hal. Miguel, Clarissa, Bb. Luz De Guzman 1. Payak – ang pangngalan kung ito ay isang salitang-ugat lamang.
Hal. asin, bunga, balak, diwa
Tagpi, Muning, Brownie, Spotty
2. Maylapi o Hinango – kung binubuo ng salitang-ugat at panlaping makangalan.
Magasing Panorama, Mongol 2 Hal. kaklase, kabuhayan, pagbasa, dinuguan
3. Inuulit – ang pangngalan kung ang kabuuan nito o ang bahagi nito ay inuulit.
Dalawang uri ng Inuulit: Pag-uulit na di-ganap o pag-uuli na parsyal at ang pag-uulit na
Talon ng Maria Cristina, Ilog Pasig ganap.

Paligsahang Bb. Universe ng Taong 1975

Pag-uulit na di-ganap o pag-uulit na parsyal – ay yaong bahagi lamang ng salitang-ugat ang
inuulit.
2. Pambalana (Common Noun)– tumutukoy sa pangkahalatang-diwa. Hal. bali-balita, Sali-salita, tagu-tagumpay
Hal. bata, lalaki, babae, lolo, abogado

pagtuturo, pagpaplano
aso, pusa, insekto Pag-uulit na ganap – pag-uulit sa buong pangngalan
Hal. kuru-kuro, bayan-bayan, sabi-sabi
lapis, kotse, relo, radio
4. Tambalan – ay binubuo ng dalawang magkaibang salitang pinag-iisa.
Ang kayarian ay tumutukoy sa anyo ng salita at iba pang yunit ng wika.
ilog, lungsod, kabundukan

sayawan, gulo, banggaan Ang anumang salitang maaaring isunod sa ang/si, ng/ni, sa/kay, at mga anyong maramihan ng mga
ito, ay isang pangngalan o dili kaya ay isang salitang gumaganap ng tungkulin ng pangngalan.

3. Tahas (Concrete) – ang pangngalan kung tumutukoy sa bagay na material.

Hal.
Hal. tao, hayop, puno, gamut, pagkain

4. Basal (Abstract) – ang tinutukoy ay hindi material kundi diwa at kaisipan. 1. Nakatapos sa pagdodoktor ang anak na matiyaga.
2. Ang tagumpay ng anak ay tagumpay rin ng mga magulang.
3. Hindi matatapatan ng salapi ang pagtingin ng magulang sa anak.

1
Ang anyong maramihan ng ang/si ay ang mga/sina; ang maramihan ng ng/ni ay ng mga/nina; at ang Pambabae
maramihan ng sa/kay ay sa mga/kina.
Di-tiyak na Kasarian
Hal. ang mga anak, ng mga anak, sa mga anak, nina Maria, kina Maria, sina Maria
Mga Pangngalang Walang Kasarian
Mga Kakanyahan ng Pangngalan
1. Kausapan o Panauhan ng Pangngalan – ang nagsasabi kung ang pangngalan ay
tumutukoy sa taong nagsasalita, taong kumakausap, o taong pinag-uusapan. Halimbawa:
Halimbawa :
Mga Pangngalang Tiyak na Panlalaki
Ako si Don Diego.
Mario kuya
Ikaw si Don Diego.
Ginoong Ramos tandang
Siya si Don Diego
Don Jose ninong
2. Kailanan ng Pangngalan – nalalaman natin kung ang pangngalan ay tumutukoy sa isa,
dalawa o higit pang tao, hayop, bagay, pook, o pangyayari. Ito ay maaaring isahan,
dalawahan, maramihan o lansakan.
Halimbawa:
Mga Pangngalang Tiyak na Pambabae
Isahan : kapatid
Maria Ana ate
Dalawahan : kambal
Gng. Ramos ninang dumalaga Donya Perez
Lansakan : kawan
Mga Pangngalang Di-Tiyak ang Kasarian
3. Kasarian ng Pangngalan – pangngalang may sekso at walang sekso.
Pag-uuri ng Pangngalan Ayon sa Kasarian Estudyante manok kapatid guro

Mga Pangngalang may Kasarian manananggol kalabaw

Tiyak na Kasarian Mga Pangngalang Walang Kasarian

Panlalaki Bibliya diwa

2
Bulkang Mayon aklat Pamuno sa layon ng pang-ukol ang gamit ng pangngalan
Igalang mo ang ukol sa relihyon, ang tagapag-ugnay natin sa ating Panginoon.
Maynila laro

4. Kaukulan ng Pangngalan – ang tawag sa kakanyahan ng pangngalang nagpapakita ng

gamit nito sa pangungusap. 2 PANGHALIP (PRONOUN)

Dalawang Uri ng Kaukulan ng Pangngalan

1. Kaukulang Palagyo – kung ginagamit itong simuno, pamuno sa simuno, pangngalang
patawag, kaganapang pansimuno, o pamuno sa kaganapang pansimuno. Pananaw na Pansemantika : ang panghalip ay salita o katagang panghalili sa ngalan.
Simuno gamit ang pangngalan Pananaw na Istruktural : and panghalip ay maikilala dahil sa impleksyon o pagbabagong- anyo.
Si Rizal ay Dakilang Malayo

Pamuno sa Simuno ang gamit ng pangngalan Uri ng Panghalip

Si Rizal, ang bayani, ay Dakilang Malayo. 1. Mga Panghalip na Panao – ay panghalili sa ngalan ng tao.
Anyong ang Anyong ng
Panauhan (palagyo) (paukol) Anyong sa (paari)
Pangngalang patawag ang gamit ng pangngalan Isahan
Carisa, alagaan mo si Choy. Una Ako Ko Akin
Ikalawa Ikaw, ka Mo Iyo
Kaganapang pansimuno ang gamit ng pangngalan Ikatlo Siya Niya kanya
Si Mabini ay Dakilang Lumpo. Dalawahan
*(kata) *(nita) *(kanita)
Kita, tayo Natin Atin
Pamuno sa kaganapang pansimuno ang gamit ng pangngalan
Ang dalagang iyon ay si Alice, ang pinsan ko. Una
Ikalawa Kayo Ninyo Inyo
2. Kaukulang Palayon – ang pangngalan kung ginagamit na layon ng pandiwa o layon ng Ikatlo Sila Nila Kanila
pang-ukol o kung pamuno sa alinman sa dalawa. Maramihan
Layon ng pandiwa ang gamit ng pangngalan Una Kami Naming Amin
Ang masipag na ama ay nagsisinop ng kanilang bakuran Ikalawa Kayo Ninyo Inyo
Ikatlo Sila Nila Kanila
Layon ng pang-ukol ang gamit ng pangngalan
Ibigay mo kay Cesar ang para kay Cesar, at sa Diyos ang para sa Diyos. 2. Mga Panghalip na Pamatlig – humahalili sa sa ngalan ng tao, bagay, atb. na itinuturo o
inihihimaton.
I. Pronominal
Pamuno sa layon ng pandiwa ang gamit ng pangngalan Anyong ang (Paturol)
Ang mga Hapon ay umaangkat sa Pilipinas ng mangga, isang ipinagmamalaking bungang-kahoy *ire (ibang anyo : yari)
natin.

ito

3
iyan (ibang anyo : yaan) ganito

iyon (ibang anyo :yaon) ganyan

Anyong ng (Paari) ganoon (ibang anyo: gayon)

*nire (ibang anyo :niyari)
IV. Palunan
nito *narini (ibang anyo : nandini)

niyan narito (ibang anyo : nandito)

noon (ibang anyo: niyon, niyaon) nariyan (ibang anyo : nandiyan)

Anyong sa (Paukol) naroon (ibang anyo : nandoon)

*dine

dito
3. Panghalip na Panaklaw – sumasaklaw sa kaisahan, dami, o kalahatan ng tinutukoy.
diyan Halimbawa:

doon isa anuman magkanuman

II. Panawag-pansin o Pahimaton iba alinman kuwan

1. *(h) ere
balana sinuman
2. (h) eto
lahat ilanman
3. (h) ayan
tanan kailanman
4. (h) ayun
madla saanman
III. Patulad
*ganire
pawa gaanuman

4
 4. Panghalip na Pananong – yaong mga panghalili sa ngalan ng tao, bagay, atb. na ¢ kaganapang kagamitan
ginagamit sa pagtatanong. ¢ kaganapang sanhi
Halimbawa: ¢ kaganapang direksyunal

Mga Pokus ng Pandiwa

Isahan Maramihan 1. Kaganapang Tagaganap – panaguring nasa pokus sa tagaganap ang pandiwa + paksa
sino sinu-sino Halimbawa :
ano anu-ano
alin alin-alin
kanino kani-kanino 1. Kinain ng bata ang suman at manggang hinog. –
ilan ilan-ilan 2. Kumain ng suman at manggang hinog ang bata.
(Ang bata ay kumain ng suman at manggang hinog.)

2. Kaganapang Layon – panaguring nasa pokus sa layon ng pandiwa + paksa

Halimbawa :
3. PANDIWA (VERB)
1. Kinain ng bata ang suman at manggang hinog. –
2. Kumain ng suman at manggang hinog ang bata.
(Ang suman at manggang hinog ay kinain ng bata.)
Pansemantika : ang pandiwa ay salitang nagpapakilos o nagbibigay-buhay sa isang lipon ng mga
salita
Istruktural : ang pandiwa ay nakikilala sa impleksyon nito sa iba’t ibang aspekto ayon sa uri ng 3. Kaganapang Tagatanggap – panaguring nasa pokus sa tagatanggap ang pandiwa + paksa
kilos na isinasaad nito. Halimbawa:

1. Bumili ako ng ilaw na kapis para sa pinsan kong nagbalikbayan. –

Kayarian ng Pandiwa 2. Ibinili ko ng ilaw na kapis ang pinsan kong nagbalikbayan.
Ang pandiwa sa Filipino ay nabubuo sa pamamagitan ng pagsasama ng isang salitang-ugat at ng isa (Ang pinsan kong nagbalikbayan ay ibinili ko ng ilaw na kapis.)
o higit pang panlapi.
4. Kaganapang Ganapan – panaguring nasa pokus sa kaganapan ang pandiwa + paksa
Halimbawa:

Kaganapan ng Pandiwa 1. Nagtanim ng gulay sa bakuran an gaming katulong. –

Ang tawag sa bahagi ng panaguri na bumubuo o nagbibigay ng ganap na kahulugan sa pandiwa at 2. Pinagtamnan ng gulay ng aming katulong ang bakuran.
magagawang paksa ng pangungusap kung babaguhin ang pokus ng pandiwa. (Ang bakuran ay pinagtamnan ng gulay ng aming katulong.)

5. Kaganapang Kagamitan – panaguring nasa pokus sa kagamitan ang pandiwa + paksa

Pitong Uri ng Kaganapan ng Pandiwa Halimbawa:
¢ kaganapang tagaganap
¢ kaganapang layon
¢ kaganapang tagatanggap 1. Pinunsan ko ang mga kasangkapan (sa pamamagitan) ng basahang malinis. –
¢ kaganapang ganapan 2. Ipinampunas ko ng mga kasangkapan ang basahang alinis.
5
(Ang basahang malinis ay ipinampunas ko ng mga kasangkapan.) 2. Aspektong Imperpektibo o Pangkasalukuyan – naglalarawan sa kilos o galaw na
kasalukuyang ginagawa. Nabubuo ang pandiwang ito sa pamamagitan ng pag-uulit sa
unang pantig sa salitang-ugat at pagdaragdag ng panlaping katulad ng sa Apektong
6. Kaganapang Sanhi – panaguring nasa pokus sa sanhi ang pandiwa + paksa Perpektibo.
Halimbawa:
“nag-“, “um-“, “-in-“, “-nan”, “ni-“,
“-an”, at “na-“
1. Nagkasakit siya dahil sa labis na paghithit ng opyo. – Halimbawa:
2. Ipinagkasakit niya ang labis na paghithit ng opyo.
(Ang labis na paghithit ng opyo ay ipinagkasakit niya.)
naglalaba (nag-la-laba), umiinom (um-i-inom)

7. Kaganapang Direksyon – panaguring nasa pokus sa direksyon ang pandiwa + paksa

Halimbawa: minamahal (ma-in-mahal), nilalamon (ni-la-lamon)

1. Ipinasyal ko sa Tagaytay ang mga panauhin kong kabilang sa Peace Corps. – nakikita (na-ki-kita), nakikitaan (na-ki-kita-an)
2. Pinagpasyalan ko ng aking mga panauhing kabilang sa Peace Corps ang Tagaytay.
(Ang Tagaytay ay pinagpasyalan ko ng aking mga panauhing kabilang sa Peace Corps.)

3. Aspektong Kontemplatibo o Panghinaharap – naglalarawan sa kilos o galaw na

Mga Aspekto ng Pandiwa gagawin pa lamang. Ito ay kadalasang nabubuo sa pamamagitan ng pag-uulit lamang ng
Ang aspekto ay katangian ng pandiwa na nagsasaad kung naganap na o hindi pa nagaganap ang unang pantig ng salitang-ugat o pagdaragdag ng unlaping: “mag-” , “ipag-“, “maka-“,
kilos at kung nasimulan na o natapos nang ganapin o ipinagpapatuloy pa ang pagganap. “naka-“. Maaaring ding gamitin ng sabay.
Halimbawa: gagawa (ga-gawa), maglalaba (mag-la-laba)
Aspektong Aspektong Aspektong
Salitang-ugat Perpektibo Imperpektibo Kontemplatibo
mahal minahal minamahal mamahalin
asa umasa umaasa aasa
Di-Karaniwang Pandiwa
aral nag-aral nag-aaral mag-aaral
1. Maykaltas – di-karaniwan ang pandiwa kung ang salita ay nawawalan ng titig o pantig.

“nag-“, “um-“, “-in-“, “-nan”, “ni-“,

“-an”, at “na-“ Karaniwang Di-Karaniwang Ayos ng
1. Aspektong Perpektibo o Pangnagdaan – naglalarawan sa kilos o galaw na ginawa na o Salitang-ugat Panlapi Ayos ng Pandiwa Pandiwa
katatapos pa lamang. Ito ay kadalasang nabubuo sa pamamamagitan ng mga panlaping. buhos -an buhusan busan
higit ma- / -an mahigitan mahigtan
lagay -an lagayan lagyan
Halimbawa: nag-inum, nag-aral, uminum, itinanan, nilamon, nakitaan, nakita takip -an takipan takpan

2. Maylipat – karaniwang ang pandiwa kung ang isa o dalawang titik ng salita ay naililipat,
at may ilang titik o pantig na nawawala.
6
 Karaniwang Di-Karaniwang Ayos (pandiwa) (simuno-tagaganap)
Salitang-ugat Panlapi Ayos ng Pandiwa ng Pandiwa
tanim -an taniman tamnan
atip -an atipan aptan
silid -an silidan sidlan
Si Marvino ay nakapag-aral kahapon.

3. Maypalit – napapalitan ang isa o dalawang titik ng pandiwa kaya ito ay nagiging di- (simuno-tagaganap) (pandiwa)
karaniwan.
Karaniwang Di-Karaniwang Ayos ng
Salitang-ugat Panlapi Ayos ng Pandiwa Pandiwa
dinig ma- madinig marinig
dugtong ka- kadugtong karugtong 2. Pokus sa Layon-ang pandiwa ay nakapokus sa layon kung ang layon ng pangungusap ang
halik -an halikan hagkan simuno.
Halimbawa:
bayad -an bayadan bayaran
Bantayan mo ang sinaing at baka masunog.

(pandiwa) (tagaganap) (simuno-layon)

4. Maysudlong – di-karaniwan ang pandiwa kung ang karaniwang anyo nito ay
nadaragdagan ng isa o dalawang titik o kung ang pandiwa ay may dalawang hulapi.
Karaniwang
Ayos ng Pandiwa
Di-Karaniwang Ayos
Salitang-ugat Panlapi ng Pandiwa Ang sinaing ay bantayan mo at baka masunog.
antabay -an antabayan antabayanan
kuha -in kuhain kuhanin (simuno-layon) (pandiwa) (tagaganap)
mata -in matain matahin
buti pag- / -an pagbutian pagbutihan
3. Pokus sa Ganapan-kung ang simuno ay nasa ganapang kilos, nakapokus sa ganapan ang
pandiwa.
Halimbawa:
Pokus ng Pandiwa Pinintahan niya ng berde ang mga tulay.
Pokus – relasyong semantika ng pandiwa at simuno (pandiwa) (tagaganap) (simuno-ganapan)

Ang mga tulay ay pinintahan niya ng berde.

1. Pokus sa Tagaganap-ang pandiwa ay nakapokus sa tagaganap kung ang simuno ng (simuno-ganapan) (pandiwa) (tagaganap)
pangungusap ang tagagawa ng kilos.
Halimbawa:
4. Pokus sa Tagatanggap-nakapokus sa tagatanggap ang pandiwa kung ang simuno ang
tagatanggap ng kilos.
Nakapag-aral si Marvino kahapon. Halimbawa:

7
Ikuha mo si TinTin ng bagong damit. Ang Boracay ang pinuntahan ko noong isang linggo.
(simuno-direksyon) (VERB) (tagaganap)
(pandiwa) (tagaganap) (simuno-tagatanggap)

Si TinTin ay ikuha mo ng bagong damit. 4. PANG-URI (ADJECTIVE)

Gamit ng Pang-uri
(simuno-tagatanggap)(pandiwa) (tagaganap) 1. Panuring Pangngalan
Mararangal na tao ang pinagpapala.

Panuring Panghalip
Kayong masigasig ay tiyak na magtatagumpay.
5. Pokus sa Gamit-nakapokus sa gamit ang pandiwa kung ang simuno ay ang kasangkapan
o bagay na ginamit sa pangungusap.
Halimbawa: 2. Pang-uring Ginagamit Bilang Pangngalan
Ipangguhit mo ang lapis sa papel. Ang mapagtimpi ay malayo sa gulo.
(pandiwa) (tagaganap) (simuno-gamit)
3. Pang-uring Kaganapang Pansimuno
Ang lapis ang ipangguhit mo sa papel. Mga madasalin ang mga Pilipino.
(simuno-gamit) (pandiwa) (tagaganap)

Kayarian ng Pang-uri
6. Pokus sa Sanhi-sa sanhi ang pokus ng pandiwa kung ang simuno ay nagpapahayag ng 1. Payak– kung binubuo ng likas na salita lamang o salitang walang lapi.
dahilan ng kilos. Halimbawa :
Halimbawa:
Ikinatuwa ni Czarina ang biro ni Zeus. Maiinit ang ulo ng taong gutom.
(VERB)(tagatanggap)(simuno-sanhi)(tagaganap)

Huwag kang makipagtalo sa sinumang galit.

Ang biro ni Zeus ay Ikinatuwa ni Czarina.
(simuno-sanhi) (tagaganap) (VERB) (tagatanggap)
2. Maylapi – kung binubuo ng salitang-ugat na may panlapi.
Halimbawa :
7. Pokus sa Direksyon-kung ang simuno ay nagsasaad ng direksyon ng kilos, nasa pokus sa
direksyon ang pandiwa.
Halimbawa: kalahi kayganda
Pinuntahan ko ang Boracay noong isang linggo.
(VERB) (tagaganap) (simuno-direksyon)
8
mataas makatao 2. Pahambing – nagtutulad sa dalawa o higit pang pangngalan o panghalip.
2 Uri ng Paghahambing
1. Paghahambing na magkatulad- ginagamit ito kung ang dalawang pinaghahambing
malahininga aymay patas na katangian. Ginagamitan ito ng mga panlapingkasing, sing, magsing,
magkasing o kaya ay ng mga salitanggaya, tulad, paris, kapwa at pareho.
3. Tambalan – kung binubuo ng dalawang salitang pinag-iisa. Halimbawa: Magkakasingganda ang mga bulaklak sa hardin.
Halimbawa :
2. Paghahambing na di-magkatulad – ginagamit ito kung ang pinaghahambing ay
Karaniwang Kahulugan maymagkaibang katangian. May dalawa itong uri:
taus-puso biglang-yaman a. Pasahol – kung ang hinahambing ay mas maliit, gumagamit ito ng mga salitang tulang ng
lalo, di-gaano, di-totoo, di-lubha o di-gasino.
Halimbawa: Di-gaanong magaganda ang mga moske sa Taguig kaysa sa mga makikita sa
bayad-utang hilis-kalamay Zamboanga.

Patalinghagang Kahulugan b. Palamang – kung ang hinahambing ay mas malaki o nakahihigit sa

kalatog-pinggan ngising-buwaya pinaghahambingan,gumagamit ito ng mga salitanghigit, labis at di-hamak.
Halimbawa: Lalong kahali-halina ang mga bulaklak dito kaysa sa nakita ko sa Parke.

bulang-gugo kapit-tuko
3. Pasukdol – ay katangiang namumukod o nangingibabaw sa lahat ng pinaghambingan.
Halimbawa: Ang ganda-ganda ng Palawan.

Walang kaparis sa ganda si Glenda.

Kailanan ng Pang-uri
May tatlong kailanan ang mga pang-uri : isahan, dalawahan, at maramihan.
Halimbawa: Pang-uring Pamilang
– mga salitang naglalarawan sa pangngalan o panghalip sa pamamagitan ng mga numero.

Kalahi ko siya. (Isahan)

Uri ng Pamilang
1. Patakaran o Kardinal– ginagamit sa karaniwang paraan ng pagbibilang ng pangngalan o
Magkalahi kaming dalawa.(Dalawahan) panghalip.
Halimbawa: isa, dalawa, tatlo
Magkakalahi tayong lahat. (Maramihan)
1. Panunuran o Ordinal– ginagamit sa pagpapahayag ng pagkasunud-sunod ng mga
pangngalan o panghalip. Gumagamit ito ng mga panlaping pang- at ika-.
Halimbawa: pang-una, pangalawa, pangatlo, una, ikalawa, ikatlo

Kaantasan ng Kasidhian ng Pang-uri

1. Pamahagi– ginagamit sa pagpapahayag ng pagkakabaha-bahagi o pagkakahati sa kabuuan
Iba’t ibang Antas ng Kasidhian ang Pang-uri
ng isang bagay. Gumagamit dito ng mga panlaping ika- at ka-.
1. Lantay – naglalarawan ng isang pangngalan o panghalip na walang pinaghambingan.
Halimbawa: ikatlong bahagi, ikaapat na bahagi, katlo (1/3), kapat (1/4)
Halimbawa: Kabigha-bighani ang pook na ito.

9
 1. Palansak– ginagamit sa pagsasaad ng mga bukod na pagsasama-sama ng mga pangngalan mainisin – masaputon, kasaputon
o panghalip.
Halimbawa: aanim, anim-anim, tig-anim, animan, dadalawa, dala-dalawa, tigdadalawa, dalawahan

1. Pahalaga– ginagamit sa pagbibigay ng halaga ng isang bagay. Gumagamit dito ng mga

panlaping ma- attig-. 2. ma+ugat (may taglay) – Asi: ka+ugat, ma+ugat
– pera ang tinutukoy. Pwede ring gamitin ang hulaping on o hon
ngunit hindi ito umaakma sa lahat ng salitang ugat. Paminsan-minsan di’y nagagamit ang
hulaping an o han.
Hal: Tiglilimampiso ang bili ko sa mga aklat na ito. maganda – kaganda, maganda

1. Patakda/tiyak na bilang – inuulit ang unang pantig ng salitang bilang. mabaho – kabaho, mabaho, bahoan
Hal. iisa,tatatlo, dadalawa, aapat
mabato – kabato, mabato, batoon
Si Teresa ay nag-iisang anak.
mahalay – kauyag, mauyag, uyagon
Sasampung piso ang natira sa kanya.
madaya – karada, marada, radaon, radaan

Mga Panlaping Makauri

1. in, ma+ugat+in (madaling maging o madalas maging) – ma+ugat+on, ka+ugat+on
2. Ang panlaping ka ay malimit na gamitin kung ang pang-uri ang nagsisilbing panag-uri (predicate)
tabain – matabaon, katabaon ng isangpangungusap. Halimbawa: Karada sida. Sida ay karada. (Madaya siya. Siya ay madaya.)
Kung hindi, ma ang ginagamit. Halimbawa: Sida ay maradang kaidamo. (Siya ay madayang
kalaro.) Sa on/hon o an/han naman, hindi mahalaga kung paano ginagamit ang pang-uri.
sakitin – masakiton, kasakiton Halimbawa: Radaon/Radaan sida. Sida ay radaong/radaang kaidamo.

bugnotin – masaputon, kasaputon

Sa mga paghahambing, ang panlaping dapat gamitin ay ma. Halimbawa: mas madaya – mas
marada, pinakmadaya -pinakamarada.
dumihin – mabulingon, kabulingon

siponin – masip-onon, kasip-onon Maraming mga salita sa Pilipino na likas na mga pang-uri. Kung walang katumbas ang mga ito sa
Asi na likas na pang-uri-rin, ang mga nabanggit na panlapi rin ang dapat gamitin. Halimbawa:
matulogin – matuyugon, katuyogon
tahimik – kahipos, mahipos
matampohin – malisoron, kalisoron

10
tamad – katamar, matamar, tamaran Ang maSu+ugat ay maaring gamitin kung ang salitang-ugat ay nagsisimula sa katinig at kung ang
unang pantig nito ay hindi katunog ng o o u. Ang S ang nagrerepresenta sa simulang katinig ng
salitang-ugat.

3. maka+ugat (para sa) – Asi: maka+ugat 6. napaka+ugat, ugat+ugat, pang-uri+panh-uri (ubod ng) – Asi: pagka+ugat;
Halimbawa: pagkau+ugat, kau+ugat (kung angsalitang-ugat ay nagsisimula sa patinig maliban
sa u o o); ka+ugat-ugat, pagka+ ugat-ugat (kung ang salitang-ugat ay nagsisimula sa
makatao – makatawo patinig); pagkaSu+ugat, kaSu+ugat (kung nagsisimula naman sa katinig kung saan ang S
ang nagrerepresenta sa unang titik nito)
Halimbawa:
maka-Diyos – maka-Dyos napakaganda – pagkaganda, pagkaguganda, kaguganda

napakapangit – pakayain, pagkayuyain, kayuyain

4. may / marami (hindi man panlapi, ito ay may katumbas na panlapi sa Asi) napakagaling – pagkaayo, pagkauayo, kauayo, kaayo-ayo, pagkaayo-ayo
– Asi: ugat+on, ugat+hon
Halimbawa:
napakaasim – pagkaaslom, pagkauaslom, kauaslom, kaaslom-aslom, pagkaaslom-aslom

may / maraming galis – galison

napakaliit – pagkaisot, pagkauisot, kauisot, kaisot-isot, pagkaisot-isot

may / maramimg kulangot – otngohon

napakahalay- pagkauyag, kauyag-uyag, pagkauyag-uyag

may / maraming ipis – tabakongon

maputing-maputi, puting-puti – pagkaputi, kaputi-puti, pagkaputi-puti

5. medyo (bahagya, hindi man panlapi, ito ay may katumbas na panlapi sa Asi)
– Asi: ma+ugat-ugat, maSu+ ugat Ang pagkau, kau, pagkaSu o kaSu ay mas mataas ang antas sa pagka.
Halimbawa:

medyo maganda – maganda-ganda, maguganda 7. kasing+ ugat, magkasing+ ugat, magsing+ ugat, (magkapareho) – walang panlaping
katumbas ito sa Asi at sa halip ay ginagamit ang salitang pareho o kapareho
Halimbawa:
medyo pangit – mayain-yain, mayuyain
medyo malakas – makusog-kusog
kasingganda – kapareho’t ganda

11
magkasingganda, magsingganda – pareho’t ganda  na yata lamang/lang
Halimbawa :
8. pinaka+pang-uri (nakahihigit sa lahat) – Asi: pinaka+pang-uri
Halimbawa:  Nailigtas ba ang mga minerong nabarahan sa minahan?
 Alam pala ng kanyang nanay ang nangyaring sakuna.
 Kumain muna sila bago umalis.
pinakamataba – pinakamataba  Alangan naman yata na sila pa ang lumapit sa atin.
2. Pang-abay na salita o parirala
pinakatahimik – pinakamahipos
1. Pamanahon – (Adverb of Time) nagsasaad kung kailan ginanap ang kilos.
 May Pananda
nang, sa, noon, kung, kapag, tuwing, buhat, mula, umpisa, hanggang
Hal. Kailangan mo bang pumasok nang araw-araw?

9. pang+ugat, ika+ugat (pamilang) – pang+ugat, ika+ugat

halimbawa: Tuwing pasko ay nagtitipon silang mag-anak.
Umpisa bukas ay dito ka na manunuluyan.
 Walang Pananda
pang-apat, ika-apat – pang-ap-at, ika-ap-at kahapon, kangina, ngayon, mamaya, bukas, sandal, atb.
Hal. Manonood kami bukas ng pambansang pagtatanghal ng dulang Pilipino.
Ipagdiriwang ngayon n gating pangulo ang kanyang ika-40.
pangsampu, ika-sampu – pangsampuyo, ika-sampuyo
 Nagsasaad ng dalas
Araw-araw, tuwing umaga, taun-taon, atb.
Hal. Tuwing Mayo ay nagdaraos kami sa aming pook ng santakrusan.
5 PANG-ABAY (ADVERB) Nag-eehersiyo siya tuwing umaga upang mapanitili ang kanyang kahulugan.
Istruktural na kahulugan : ang pang-abay ay makikilala dahil kasama ito ng isang pandiwa, pang-
uri o isa pang pang-abay na bumubuo ng parirala.
1. Panlunan – (Adverb of Place) tumutukoy sa pook/lugar kung saan naganap ang kilos.
Sa – ginagamit kapag ang kasunod ay pangngalang pambalana o panghalip.
kay/kina – ginagamit kapag ang kasunod ay pangngalang pantanging ngalan ng tao.
Hal. 1. Maraming masasarap na ulam ang itininda sa kantina.
Pansemantikang kahulugan : ito ay nagbibigay- turing sa pandiwa, pang-uri o sa iba pang pang- 2 Nagpaluto ako kina Aling Myra at Luisa ng masarap na keyk para sa iyong kaarawan.
abay.

1. Pamaraan – (Adverb of Manner) naglalarawan kung paano naganap, o magaganap ang

kilos ng pandiwa. Ginagamitan ng panandang nang o na/-ng.
Halimbawa :
Uri ng Pang-abay
1. Pang-abay na Kataga o Ingklitik : mga katagang lagging suusunod sa unang salita ng
kayariang kinabibilangan.  Kinamayan niya ako nang mahigpit.
 ba daw/raw pala man  Natulog siya nang patagilid.
 kasi din/rin tuloy muna  Bakit siya umalis na umiiyak?
 kaya naman nga pa
12
 1. Pang-agam – pang-abay na nagsasaad ng walang katiyakan ng isang kilos.
Hal. Marahil, sigurong, tila, baka, wari, atb.
 Marami na marahil ang nakabalita tungkol sa desisyon ng Sandiganbayan.
 Tila patuloy na ang pag-unlad ng turismo sa Pilipinas.
 Waring natutupad din ang ating mga pangarap.
1. Panang-ayon- (Adverb of Affirmation) pangabay na nagsasaad ng pangsangayon. Ito ay
katumbas ng “affirmation” sa Ingles. Ang ilan sa ganiton pang-abay ay oo, opo, tunay,
talaga, atb.
Halimbawa:
Opo, susundin ko po ang utos ninyo.
Tunay, na maganda siya.
1. Pananggi – (Adverb of Disagreement/Negation) pang-abay na nagsasaad ng hindi
pagsangayon tulad ng hindi/di at ayaw.
Halimbawa:
 Hindi pa lubusang nagagamot ang sakit na kanser.
 Ngunit marami na rin ang ayaw tumigil sa pagsisigarilyo.
1. Panggaano o Pampanukat – nagsasaad ng dami, halaga o timbang
Halimbawa :
 Tumaba ako ng limang libra.
 Dinagdagan niya ang biniling lansones nang apat na guhit.
 Tumaagal ng limang oras ang operasyon niya.
1. Pamitagan (Adverb of Respect)- nagsasaad ng pagrespeto
1. Kailan po kayo uuwi?
Opo, aakyat a po ako.
1. Panuring – nagsasaad ng pagsasalamat o pagtanaw ng utang na loob.
Hal. Maraming salamat at tinulungan mo ako.
1. Pananong – pang-abay na ginagamit sa pagtanong
2. Panunuran – Pagsusunud-sunod ng mga salita, hanay o kalagayan.
Hal. Kahuli-hulihang tinawag ng guro ang batang walang takda.
1. Panulad – (Comparative Adverb) pang-abay na nagsasaad ng paghahambing
Hal. Di-hamak na masipag si Ana kaysa kay Trining.
1. Kundisyunal – nagsasaad ng kundisyon pa
ay nagsasaad ng kundisyun para maganap ang kilos na isinasaad ng pandiwa. Mga sugnay o
parirala na pinangungunahan ng kung, kapag, o pag at pagka-.
Hal. Luluwag ang ekonomiya ng bayan japag nakapagtatag ng maraming industriya ditto sa
atin.
1. Kusatibo – tawag sa pang-abay na nagsasaad ng dahilan sa pagganap sa kilos ng pandiwa.
Binubuo ng parirala o sugnay na pinangungunahan ng dahil sa.
Hal. Nagkasakit si Vianning dahil sa pagpapabaya sa katawan.
1. Benepaktibo – nagsasaad ng benepisyo para sa isang tao dahil sa pagganap sa kilos ng
pandiwa o layunin ng kilos ng pandiwa.
Halimbawa :
o Mag-aroskaldo ka para sa maysakit.
o Magbili ka ng mga alaga mong manok para sa matrikula mo.
1. Pangkaukulan– pinangungunahan ng tungkol, hinggil, o ukol.
Halimbawa :
o Nagplano kami tungkol sa gagawin nating pagdiriwang.
o Nagtapat siya sa ina hinggil sa kanilang pagiging magnobyo.
MGA PANG-UGNAY
Ang Pang-ugnay ay mga salitang nagpapakita ng relasyon ng dalawang yunit sa pangungusap,
maaaring salita, dalawang parirala o ng dalawang sugnay.
6 PANGATNIG (CONJUNCTION)
13

Ang Pangatnig ay bahagi ng pananalita na nag-uugnay sa salita sa kapwa salita, o isang kaisipan sa
kapwa kaisipan. Ito ay maaaring pantulong o pantuwang.
Mga Uri Ng Pangatnig
ž Pantuwang ang pangatnig kapag pinag-uugnay nito ang mga magkakasingkahulugan,
magkakasinghalaga o magkakapantay na mga bagay o kaisipan.Ang mga pantuwang na pangatnig
ay: at, saka, pati.
Halimbawa:
 Magtitirik ng kandila at magpapadasal si Ka Ebeng sa Araw ng mga Patay.
 Ang mga mamamayan pati na ang mga dayuhan ay pupulungin ng Pangulo.
 Dalhin mo bukas pagtungo natin sa talon ang timba, tabo saka ang mga labahin.
ž Pantulong naman ang pangatnig kung pinag-uugnay nito ang sugnay na di- makapagiisa sa
malaya o makapag-iisa o punong sugnay. Nag-uugnay ng di-magkapantay na salita, parirala o
sugnay: kung, kapag, upang, para, nang, sapagkat, dahil sa.
Halimbawa:
 Nag-trabaho siya ng mabuti, para makabili siya ng damit.
 Umasenso ang kanyang buhay, dahil sa kanyang pagsisikap
ž Pamukod – pamukod ito kung may pamimili, pagtatangi, pag-aalinlangan, pagtatangi sa isa o
sa iba sa dalawa o mahigit pang bagay o kaisipan. tulad ng o, ni, man, maging at kaya.
Halimbawa:
¡ Ni sa pangarap ni sa panaginip ay hindi siya nagisip ng ganyon.
ž Paninsay o Pasalungat – kung sa tambalang pangungusap, ang ikalawa ay sumasalungat sa
una, ang ginagamit ay: ngunit, bagaman, habang, kahit, datapwat, subalit.
Halimbawa:
¡ Sasalo raw siya kahit masama ang kanyang loob.
¡ Ang mamamayang pilipino, bagama’t hirap sa buhay, ay laging kamamasdan ng kasiyahan.
Ang subalit ay ginagamit lamang kung ang ngunit, at datapwat ay ginagamit na sa unahan ng
pangungusap.
Matahimik pa rin ang Pilipinas ngunit hindi pa rin lubos makapaniwala ang mga taga-ibang bansa
dahil sa maling nalalathalang balita, subalit patuloy pa rin silang dito ay dumaragsa.
ž Panubali – kung may pag-aalinlangan o pagbabakasakali, ang ginagamit ay: kung, pag, sana,
baka, pagka, kapag, sakali.
1.
 Lalong hihirap ang iyong buhay kung babayaan mong nakatiwangwang ang iyong
lupa.
 Pinamihasa mo ang iyong anak sa karangyaan, baka magsisi ka pagdating ng araw.
ž Pananhi – mula sa salitang sanhi o dahilan. Ito ay ginagamit kung ang mga kadahilanan, ay
inilalahad, kung nangangatwiran, kung tumutugon sa katanungang “bakit?”
– Ang mga salitang ginagamit ay: dahil, sapagkat, palibhasa, kasi, kundangan, atb.
 Sumama ang kanyang pakiramdam dahil sa nakain niyang hilaw na mangga.
 Lumayas ang anak niya kasi sobra niyang pinagmamalupitan.
ž Panlinaw– kung ang nasabi ay pinaliliwanagan pa, ang ginagamit ay: samakatuwid, kaya,
gayunpaman, kung gayon, alalaon, sana, atbp.
Hal.
 Makahulugan at makabulahan ang kasaysayan, sa makatuwid, ang palasak nating
kawikaan: “Ang hindi marunong lumingon sa pinangalingan ay hindi makararating sa
paroroonan.” ay diwang bagay lamang.
ž Panulad– ito ay pariralang magkatugon na ginagamit sa pagtutulad.
 Kung ano ang itinanim, ay siya ring aanihin.
 Kung alin ang pinagkapili-pili, ay siya pang nakuha ng bungi.
ž Panapos – ginagamit ang pangatnig na ito kung nagpapahayag ng layon o pagbabadyang
nalalapit na pagwawakas sa pagsasalita. Ito ay:upang, nang, sa wakas.
 Pahalagahan ang pangaral ng mga magulang nang hindi malihis ng patutunguhan.
 Ang Pilipinas, sa wakas, hindi pa man lubos na maunlad ay kababanaagan na ng
mapangakong bukas.
7. PANG-ANGKOP (LIGATURE)
– ay ang salitang nag-uugnay sa panuring at salitang tinuturingan (na, ng, g).
May Tatlong Pang-angkop ang ginagamit sa pag-uugnay ng mga salita
1. Pang-angkop na na – ginagamit kung ang salitang sinisundan ay nagtatapos sa katinig.
Halimbawa: Mataas na kahoy ang kanyang inakyat.
2. Pang-angkop ng ng – ginagamit kung ang salitang sinusundan ay nagtatapos sa patinig.
Halimbawa: Masayang naglalaro ang mga bata.
Ang pang-angkop na –ng ay nag-uugnay rin sa mga salitang magkakasunod kung saan ang
naunang salita ay nagtatapos sa katinig na n. Ngunit hindi ito isinusulat sa ganitong anyo. Ang titil
na n sa hulihan ng salita ay kinaltas na lamang. Kaya ang angkop na –ng at hindi –g ang ginamit.
14
 Halimbawa:

Hal. Luntian ng halaman – luntiang halaman  Ukol sa mga Filipino ang paksa ng usapin.
 Laban sa manggagawa ang kanilang pinapanukala.
 Ang mga aklat na ito ay para sa mahihirap.
Maraming banging matatarik sa ating bansa. 2. Ginagamit sa ngalan ng tanging tao – ang gawa, ari, layon, at kilos ay para lamang sa ngalan ng
tao, tulad ng ukol kay, laban kay, para kay, tungkol kay, ayon kay, hinggil kay.
3. Pang-angkop na g – ginagamit kung ang salitang durogtungan ay nagtatapos sa titik na n. Halimbawa:
Halimbawa: Isang masunuring bata si Nonoy.
 Para kay Juan ang pagkaing ito.
 Hinggil kay Enrico ang kanilang problema.
8. PANG-UKOL (PREPOSITION)  Ayon kay Rizal, ang pananaliksik ay nagdaragdag sa ating kaalaman.
 Ang napili naming paksa para sa dula ay tungkol kay Andres Bonifacio.
v Pang-ukol ang tawag sa mga kataga o salitang nag-uugnay sa isang pangngalan sa iba pang salita
sa pangungusap.
v Ito ay ginagamit upang matukoy kung sang lunan o kung anong bagay ang mula o tungo, ang 9. MGA PANANDA
kinaroroonan, ang pinangyarihan o kina-uukulan ng isang kilos, gawa, balak ari o layon. Ang mga – ay nagsisilbing tanda ng gamit ng pambalarila ng isang salita sa loob ng pangungusap o
ito ay laging may layon na maaaring isang pangngalan o isang panghalip. ayos ng mga bahagi ng pangungusap.

1. Mga Pantukoy (Article/Detreminer)

Mga uri o mga karaniwang pang-ukol – Ay katagang nangunguna sa pangngalan o panghalip na ginagamit na simuno o
sa/sa mga ng/ng mga ni/nina kagaganapang pansimuno o panag-uri o alinman sa dalawa.

kay/kina sa/kay labag sa Dalawang Uri ng Pantukoy

1. Pantukoy na Pambalana – tumutukoy sa pangngalang pambalana ang, ang mga, mga
nang may tungkol sa/kay mula sa
ang (isahan)
Halimbawa: Ang pinuno ay palaging naglilingkod sa kanyang mga nasasakupan.
hinggil sa/kay nang wala para sa/kay
ang mga (maramihan)
laban sa/kay ayon sa/kay tungo sa Halimbawa: Nagtulung-tulong ang mga mag-aaral sa paggawa ng collage.

alinsunod sa/kay mga (maramihan)

Halimbawa: ang pinuno ay tinulungan ng kanyang mga tagasunod.

Dalawang pangkat ng Pang-ukol

1. Ginagamit na pangngalang pambalana: ukol sa, laban sa, hinggil sa, ayon sa, tungkol 2. Pantukoy na Pantangi – tumutukoy sa pangngalang pantangi (tiyak na tao) si, sina, ni,
sa, para sa. nina, kay, kina
15
si (isahan)
Halimbawa: Si Gng. Arroyo ay nagsisikap upang mapabuti ang kalagayan nating mga Pilipino.

Sina (maramihan)
Halimbawa: nanguna sa paglilinis ng barangay sina G. at Gng. Dela Cruz.

Ni (isahan)
Halimbawa: Napagalitan ni Coach Dimagiba ang mga manlalaro dahil hindi sila dumating sa oras.

Nina (maramihan)
Halimbawa: hindi ininatuwa ng guro ang pag-aaway nina Anton at Luis.

Kay (isahan)
Halimbawa: Ibinahagi ni Sofia ang kanyang keyk kay Sam.

Kina (maramihan)
Halimbawa: Nakipagkasundo na si Lukas kina Juan at Pedro.

16