UNIVERZITET U SARAJEVU

FAKULTET ZA KRIMINALISTIKU, KRIMINOLOGIJU I SIGURNOSNE STUDIJE

SARAJEVO

PROJEKAT ISTRAŽIVANJA
( NACRT NAUČNE ZAMISLI )

UČESTALOST NAPADA NA LBGT POPULACIJU U ZEMLJAMA ZAPADNOG

BALKANA OD 2010 DO 2015

Sarajevo, maj 2018. godine

 UNIVERZITET U SARAJEVU

FAKULTET ZA KRIMINALISTIKU, KRIMINOLOGIJU I SIGURNOSNE STUDIJE

SARAJEVO

PROJEKAT ISTRAŽIVANJA
( NACRT NAUČNE ZAMISLI )

UČESTALOST NAPADA NA LBGT POPULACIJU U ZEMLJAMA ZAPADNOG

BALKANA OD 2010 DO 2015

Mentor: Prof. dr. Darko Datzer Student:Ibišević Aldina

Tamara Suđum

Sarajevo, maj 2018. godine

2
SADRŽAJ

1. FORMULACIJA PROBLEMA ............................................................................................. 4

1.1. Naznake o dimenzijama problema istraživanja ............................................................... 4

1.2. Značaj problema i značaj istraživanja ............................................................................. 5

1.3 Rezultati dosadašnjih istraživanja .................................................................................... 6

2. ODREĐENJE PREDMETA ISTRAŽIVANJA ..................................................................... 6

2.1. Teorijsko određenje predmeta istraživanja ...................................................................... 6

2.1.1. Naučno verifikovano saznanje .................................................................................. 6

2.1.2. Neverifikovano, znanstveno evidentirano saznanje .................................................. 6

2.1.3. Nenaučno saznanje .................................................................................................... 7

2.1.4. Hipotetičko saznanje ................................................................................................. 7

2.1.5. Kategorijalno-pojmovni aparat ................................................................................. 8

3.2. Operacionalno određenje predmeta istraživanja .............................................................. 9

3.2.1. Činioci sadržaja predmeta istraživanja ..................................................................... 9

3.2.2. Vremensko određenje predmeta istraživanja ............................................................ 9

3.2.3. Prostorno određenje predmeta istraživanja ............................................................... 9

3.2.4. Disciplinarno određenje predmeta istraživanja ......................................................... 9

4. CILJEVI ISTRAŽIVANJA .................................................................................................. 10

4.1. Naučni cilj...................................................................................................................... 10

4.2. Društveni cilj ................................................................................................................. 10

5. HIPOTEZE I INDIKATORI ................................................................................................ 11

6. NAČIN ISTRAŽIVANJA .................................................................................................... 12

7. LITERATURA ..................................................................................................................... 13

3
1. FORMULACIJA PROBLEMA

1.1. Naznake o dimenzijama problema istraživanja

Položaj i status LGBT osoba u Bosni i Hercegovini te njihov odnos u vezi poštovanja
osnovnih ljudskih prava i sloboda, demokratije, antidiskriminacije te svijest prema
marginalnim društvenim grupama može se ocijeniti kao veoma zabrinjavajući. U Bosni i
Hercegovini je stanje vrlo niskog nivoa tolerantnosti te poštovanja prema ovoj populaciji. Na
ovo stanje ukazuju brojne nevladine organizacije, pojedini mediji, kao i akademska zajednica,
međutim reakcije su slabe, ako ih uopšte i ima.

Seksualna orijentacija, rodni identitet i izražavanje, kao i seksualnost općenito, smatra se tabu
temom u društvu, koje potiskujemo u privatnost. Međutim, već dugo godina prisutne duboko
ukorijenjenje predrasude, bazirane na neznanju, povremeno se manifestuju i kao prikriveno ili
otvoreno nasilje, odnosno diskriminacija LGBT osoba ili podsticaj da se to čini. (Dračo,
Lakić, & Popov-Momčinović, 2013)

Napad može imati različite oblike i dimenzije, u napad na LGBT osobe se ubrajaju, zločin iz
mržnje, diskrimiacija, govor mržnje, nasilje koje može biti fizičko, psihičko, seksalno,
ekonomskog karaktera, institucionalizirano nasilje, te seksualna ekspoatacija. Sve se to može
ubrajati u napade na LGBT populaciju.

Homofobija očito da je prisutna ne samo u Bosni i Hercegovini, nego i u svim ostalim

zemljama Zapadnog Balkana. Osim toga, pripadnici LGBT populacije postaju mete sve češćih
i učestalijih napada, kao i oni što zagovaraju njihova prava. Ipak, položaj LGBT populacije
se neće znatno promijeniti sve dok se ne promijeni opšta klima u društvu. (Radoman, 2012)

Svjedoci smo svi posljednih godina brojnih verbalnih i fizičkih napada na osnovu seksualne
orijentacije, zatim prisutan govor mržnje, nekorektno medijsko izvještavanje o LGBT
temama, koji obično ne budi sankcionisani na pravi način, čime dolazi do izražaja
neprihvatanje DRUGOG i DRUGAČIJEG gaji i reproducira. (Numanović, Muharemović, &
Popov-Momčinović, 2013)

Razmoriti ćemo u radu temu učestalost napada na LGBT populaciju u zemljama Zapadnog
Balkana, za područje 2010. godine do 2015. godine. S obzirom na pojavu kao i prisutnu
deskriminaciju prema ovoj populaciji, o ovoj se temi nedovoljno piše. Podaci koji imamo su

4
zabrinjavajući i smatramo da se treba posvetiti veća pažnja ovom problemu, u svrhu
prevencije i suzbijanja.

1.2. Značaj problema i značaj istraživanja

Napadi i netolerancija prema LBGT zajednici nisu „incidenti“ već stanje koje kako u Bosni i
Hercegovini tako i drugim zemljama zapadnog Balkana. Europska unija i dalje čeka da se
regija dokaže u poštivanju ljudskih prava.

Ono na čemu Europska unija insistira i nalazi zamjerke kada je u pitanju euro-integracija jeste
vladavina prava u zemlju.

Značaj problema jeste ujedno margininalizacija i nevidljivost LGBT osoba u sistemu, i da su

te osobe bez podrške, te njihovo ponašanje koje je bez motiva da te osobe iskorače.
Nevidljivost LGBT osoba utiče na potcjenjivanje nivoa homofobije. Te predstavlja i
nepostojanje programa, smjernica i regulativa koje se odnose na seksualno orijentaciju i rodni
identitet te na suzbijanje homofobije.

Značaj ovog istraživanje jeste da se podigne svijest našeg društva o problemima i potrebama
LGBT osoba, te da se promjeni svijest koja je ugrađena u razumu kao predrasuda našeg
društva. Ovo istraživanje treba da doprinese stvaranju pozitivne atmosfere u zajednici u
odnosu na LGBT osobe, produbljivanju znanja na temu integracije LGBT osoba,
senziblisanju stručnih radnika, a može dati i osnove za preventivni rad sa LGBT osobama i
njihovim porodicama u cilju smanjenja i prestanka napada na LGBT osobe.

Znanstveni značaj s druge strane, bi bio stvaranje realne slike o ovom društvenom problemu
kako bi se elaborirao i razmatrao u dovoljnoj mjeri i prezentirao javnosti, ali i doprinio nekim
naučnim disciplinama u kontekstu spoznaje. Prezentiranje prave slike je veoma bitno obzirom
na masovnost i rasprostranjenost napada na LGBT osobe, te samu učestalost tih napada.
Također, doprinos za nauku u ovome neistražeom problemu je intrumentariji koji će se
koristiti, intervjui, a koji može biti koristan za buduća istraživanja o napadima na LGBT
osobe. Doprinos naučnom fondu će se ogledati kroz spoznaje o vremenu, učestlosti, načinima
te regovanju, cijelog društva na napade na LGBT osobe. Ovim istraživanjem će se dodatno
spoznati broj napada koji se dogodio od 2010 do 2015 godine, na zapadnom Balkanu, te
učestalost napada.

5
 1.3 Rezultati dosadašnjih istraživanja

Zbog svog rodnog izražvanja ili seksualnog identiteta 23.5% osoba je doživjelo
nasilje, a 72,4 % osoba nije nikad bilo žrtva nasilja. Od broje osoba skoro svaka osoba je
doživjela psihičko7 verbalno nasilje. Fizičko nasilje je doživjela svaka treća osoba, a seksalno
skoro svaka peta. Dopisani su i drugi oblici nasilja poput - cyber nasilja, porodičnog nasilja
itd (Jasmina, 2013).

Žrtve nasilja u najčešćem slučaju su one osobe koje ne prikrivaju svoj esksualni i rodni
identitet, osobe koje su vidljive u javnosti i osobe za koje se zna, te su česte mete napada.

Agencija Europske unije za temeljna prava provela je anketu o diskriminaciji i zločinima

mržnje prema LGBT osobama na uzorku od 93 hiljade osoba na područiju EU i Hrvatske te je
utvrđeno da dvoje od troje LGBT ispitanika krije svoju seksualnu orijentaciju, dok je više od
80 % njih bilo žrtva nasilja (Ivana, 2013).

2. ODREĐENJE PREDMETA ISTRAŽIVANJA

2.1. Teorijsko određenje predmeta istraživanja

2.1.1. Naučno verifikovano saznanje

Diskriminacija, napadi, te nasilje se odnosi nanopravdano pravljenje razlike ili nejednako

postupanje pojedinih ljudi ili grupa prema pojedinim pojedinicima ili gurpama koje imaju
različita svojstva, čime se stavljaju u nepovoljan društveni položaj. Predrasde prema različitim
društvenim grupama, pa tako i prema LGBT populaciji stiču se socijalnim učenjem, najčešće
učenjem po uzoru. One predstavljaju veliki društveni problem a njihove korijene možemo
naći u tradicionalnom načinu života i tradicionalnom shvatanjima (Dobrić-Branković, 2012).

2.1.2. Neverifikovano, znanstveno evidentirano saznanje

Kao jedan od uzroka nasilja nad LGBT populacijom može se navesti i homofobično nasilje
zbog stvarne ili pretpostavljene seksualne orijentacije. Osobe homoseksualne orijentacije
često imaju osećaj ugrožene bezebednosti na ulici i javnim prostorima iz straha da će njihova

6
drugačija seksualna orijentacija biti prepoznata od strane homofobičnih pojedinaca i da će ih
to izložiti psihičkom i fizičkom maltretiranju. Strah da će postati žrtve nasilja ograničava ih u
slobodi kretanja, načinu i stilu odevanja. Osećaj ugrožene bezbednosti postaje izraženiji
ukoliko je osoba već bila izložena istoj vrsti nasilja u prošlosti. Izgleda da spremnost da se
slučajevi nasilja ili pretnji prijave policiji u značajnoj meri zavisi od toga da li su u pitanju
osobe koje su na neki način povezane sa radom u LGBT organizacijama (aktivisti) ili ne
(neaktivisti). Takođe postoji razlika u spremnosti da se slučajevi nasilja prijave policiji s
obzirom na to da li osobe žive u manjim ili većim gradovima/mestima, tj. da li žive u
Beogradu ili u manjim mestima u unutrašnjosti. Kod aktivista je prisutna svest da se bez
obzira na reagovanje/nereagovanje policije, nasilje treba konstantno prijavljivati, dok kod
neaktivista poverenje u rad policije umnogome zavisi od njihovog pređašnje iskustva sa tom
institucijom. Nasilje nad mnogim pripadnicima LGBT populacije je svakodnevno od
šikaniranja u porodici do incidenata koji uključuju verbalno ili fizičko maltretiranje do opšte
atmosfere u društvu, koja iako pokazuje napredaj u posljednjoj deceniji, daleko je od stanja u
kome se heteroseksusalnost može slobodno ispoljavati. U slučaju ovog istraživanja većina
ispitanika je tokom svog života doživjela neki oblik nasilja-verbalno ili direktno fizičko
nasilje ili su bili pod prijetnjom nasilja. Također većina ima neki slučaj za koji oni znaju da se
dogodilo neko nasilje (Rodman, 2012).

2.1.3. Nenaučno saznanje

Verbalni i fizički napadi na osnovu seksualne orijentacijei/ili rodnog identiteta, govora

mržnje kao i nekorektnog medijskog izvještavanja o LGBT temama ne bivaju sankcionisani
na adekvatan način, čime se postojeća kultura netolerantnosti, odnosno neprihvatanja drugog i
drugačijeg, gaji i (re)producira. Pod pravom na obrazovanje LGBT osoba podrazumijeva se
širi spektar aktivnosti društvene zajednice kako bi se stvorilo okruženje u kojem će LGBT
osobe bez diskriminacije, straha i nasilja moći da ostvare kako fizički tako i emotivni i
intelektualni razvoj.

2.1.4. Hipotetičko saznanje

Odnos religije prema homoseksualnosti može znatno varirati između različitih religija
i sekti te s obzirom na vrijeme i područje, trenutačna autoritativna tijela i doktrine najvećih
svjetskih religija gledaju na homoseksualnost uglavnom negativno. Ta negativnost varira od

7
potihog suprotstavljanja homoseksualnim aktivnostima, izravnog zabranjivanja prakticiranja
homoseksualnosti pa do aktivnog suprotstavljanja društvenom prihvaćanju homoseksualnosti.
Neke religije uče da je sama homoseksualna orijentacija grijeh,neke da je samo istospolni čin
grijeh dok samo manji broj u potpunosti prihvaćaju gayeve i lezbijke.

Vjernici i pripadnici velikih monoteističkih religija kao što je kršćanstvo najčešće zastupaju
stav da je homoseksualni čin neprirodan i nečist zbog nekompatibilnosti spolnih organa i
zatvorenosti čina stvaranju novog života što se najčešće navodi kao glavna funkcija spolnosti
(Stojić).

2.1.5. Kategorijalno-pojmovni aparat

LGBT osobe – sveobuhvatni pojam koji se koristi da se označe homoseksualci,

lezbejke, biseksualne osobe, transrodne osobe, transeksualne osobe i interseksualne osobe,
imenuju se u političkom i društvenom aktivizmu. (Džumhur, Jukić, & Mitrović, 2016)

Homoseksualnost ili istospolna orijentacija – emotivna, seksualna, duhovna, romantična i

druga privlačnost u odnosu na osobe istog spola.

Heteroseksualnosti – emotivna, seksualna, duhovna, romantična i druga privlačnost u odnosu

na osobe suprutnog spola.

Biseksualnost – emotivna, seksualna, duhovna, romantična i druga privlačnost u odnosu na

osobe oba spola.

Osobe istospolne orijentacije nazivaju se lezbejkama, gejevima i biseksualnim osobama.

Lezbijka – žena koja se emotivno, društveno ili psihološki investira u druge žene, to je jedan
od najstarijih i najpoznatijih termina za neheteroseksaulne žene

Seksualna orijentacija se odnosi na vlastita osjećanja i doživljaje sebe, a osobe mogu i ne

moraju pokazivati svoju seksualno orijentaciju kroz ponašanje.

8
3.2. Operacionalno određenje predmeta istraživanja

3.2.1. Činioci sadržaja predmeta istraživanja

Istraživanje o problemima i potrebama LGBT zajednice u Bosni i Hercegovini ima za

osnovni cilj da mapira stvarne probleme i procijeni konkretne potrebe i stanje ljudskih prava
LGBT zajednice u Bosni i Hercegovini, kako bi se dalje moglo, na osnovu preciznih
podataka, raditi na rješavanju problema. Zanimalo nas je kakva je životna realnost LGBT
osoba. Svrha istraživanja je bila sakupiti podatke kroz popunjavanje upitnika, na osnovu kojih
se uradila analiza i izvještaj o rezultatima istraživanja. Ova analiza i izvještaj će poslužiti kao
platforma za dalje zagovaranje kod vladinih i drugih institucija:

 učestalost i borj napada

 težina napada
 vrste napada
 vrijeme u kojem su napadi izvršeni

3.2.2. Vremensko određenje predmeta istraživanja

Vremensko određenje predmeta istraživanja obuhvata period od 2010. do 2015. godine.

3.2.3. Prostorno određenje predmeta istraživanja

Prostorno određenje predmeta istraživanja obuhvata područje Zapadnog Balkana, odnosno
zemlje Srbije, Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Crne Gore.

3.2.4. Disciplinarno određenje predmeta istraživanja

Istraživanje je multidisciplinarno i odvija se unutar kriminologije, kriminalistike, prava,
psihologije i sociologije.

9
4. CILJEVI ISTRAŽIVANJA

U kontekstu ciljeva istraživanja u ovome radu će imati dvostruki karakter. Kao i svako
istraživanje, prisutna je težnja da postigne s jedne strane naučne, a s druge strane društvene
ciljeve.

4.1. Naučni cilj

Naučni ciljevi ovog istraživanja jesu deskripcija i eksplanacija. Dakle, radi se o

opisivanju djelovanja u svrhu donošenja novih pojedinosti o učestalostima napada na LGBT
populaciju, te spoznaje o novim podatcima koji će razotkriti tamnu brojku ovog problema i
pomoći nadležnim organima, a cjelokupnoj LGBT zajednici. Naučnim opisivanjem ćemo
objasniti šta se podrazumijeva pod LGBT populacijom, te želimo postići utvrđivanje
trenutnog stanja i stvarnog pristupa ljudskm pravima od strane pripadnika LGBT zajednice,
zatim ukazivanje nadležnim mjerima koje je potrebno poduzeti radi unapređenja položaja.
(Džumhur, Jukić, & Mitrović, 2016).

4.2. Društveni cilj

Ovim istraživanjem se nastoje ostvariti i društveni ciljevi. Osim javnosti i građana,

uticati na problemom napada na LGBT osobe bi trebalo da se pozabave i vladine institucije, u
svrhu rada na raznim strategijama koje mogu pomoći u pravovremenom djelovanu na
problem. U preventivnom djelovanju mogu se uključiti i obrazovne institucije, koje mogu biti
od izuzetne koristi. Raznovrsne društvene aktivnosti podrazumijevaju prije svega
uspostavljanje sistema za provođenje zaštitnih intervencija u konkretnim napadima na LGBT
osobe, zatim organizovanje i neposredno sprovođenje aktivnosti usmjerenih na sprečavanje i
iskorjenjivanje različitih oblika nasilja nad LGBT populacijom, te sistem sprečavanja i
kažnjavanja počinilaca napada. Ono što ovo istraživanje donosi jeste pomak i privremeno
riješenje i djelomično će pomoći LGBT zajednici, a po ovom pitanju cjelokupno društvo
tebaće više da se potrudi.

Društveni cilj bi bio taj da se ostvare interakcije LGBT osoba, da se ljudima koji imaju
predrasude prema njima proširi svijest, znanje, podrška i razumijevanje. Treba se raditi na
informisanju javnosti o stepenu ostvarivanja prava LGBT osoba kao i stvarni prikaz prisutnog
nasilja, dal' fizičkog ili verbalnog, prema ovoj populaciji. (Džumhur, Jukić, & Mitrović, 2016)

10
5. HIPOTEZE I INDIKATORI

Opšta hipoteza
 Očekuje se da postoji visok stepen napada na LGBT u vrijeme kada se osobe
eksponiraju i za vrijeme parade.
Posebne hipoteze
 Osobe koje su izložene napadima najčešće su napadnute verbalno i na njih to utiče
psihički, također kod pojedinih osoba kod kojih je priroda povreda fizička nanesene su
teške tjelesne povrede.
 U ovom slučaju većina ispitanika je tokom svog života doživjela neki oblik nasilja-
verbalno ili direktno fizičko nasilje ili su bili pod prijetnjom nasilja.LGBT osobe su
doživjele neki vid nasilja, ili imaju saznanje o tome a nisu priavljivale.
 Napadi se dešavaju najčešće po noći, u ljetnom periodu, i također za vrijeme „parade
ponosa“ kada su najviše izloženi napadima.

11
6. NAČIN ISTRAŽIVANJA

Uzorak ispitivanja če činiti 200 osoba pripadnika/ca LGBT populacije sa teritorije

zapadnog Balkana. Ispitivanje se provodi u periodu do 2015 godine, a sprovodili su ga
volonteri i antketari. Instrument koji su korišteni za dobijanje podataka jesu ankteni listovi. Za
obradu podataka korištene su tehnike deskriptine statisitke: frekfenca i procenat. Rezultati su
prikazani kroz tabele i grafikone.

12
7. LITERATURA

Dobrić-Branković, T. (2012). Diskriminacija i nasilje na osnovu seksualne orijentacije u

okviru vršnjačkih grupa. Beograd: Labris.

Dračo, I., Lakić, M., & Popov-Momčinović, Z. (2013). PRAVA LGBT OSOBA U BOSNI I
HERCEGOVINI: OBRAZOVANJE. Sarajevo: Fondacija Heinrich Boll, Fondacija CURE,
Sarajevski otvoreni centar.

Džumhur, J., Jukić, N., & Mitrović, L. (2016). Specijalni izvještaj o pravima LGBT osoba u
Bosni i Hercegovini . Banja Luka: Institucija ombudsmena/ombudsmana za ljudska prava
Bosne i Hercegovine.

Ivana, D. (2013). Prava LGBT osoba u Bosni i Hercegovini, Obrazovanje. Sarajevo :

Fondacija Heinrich.

Jasmina, Č. (2013). Brojevi koji ravnopavnost znače. 2013: Ljudska prava Sarajevskog
otvorenog centra.

Numanović, A., Muharemović, S., & Popov-Momčinović, Z. (2013). Prava LGBT osoba u
Bosni i Hercegovini: Pravosuđe. Sarajevo: Fondacija Heinrich Bool, Fondacija CURE,
Sarajevski otvoreni centar .

Radoman, M. (2012). Istraživanje stavova LGBT populacije o sektoru bezbednosti. Filozofija

i društvo .

Stojić, D. Homoseksualnos .

13