Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
( 3 + 1) + ( 2 − 2 ) = 42 + 02 = 4
2 2
1.1. AB = Centro : (1, 2 )
⇒ ( x − 1) + ( y − 2 ) = 4
2 2
( 2 + 1) + ( −2 − 3) = 3 + ( −5) = raio : r = 2
2 2 2
1.2. AB = 2
= 9 + 25 = 34 Reta : y = mx
⇒ y = x
2.1. A ( −1, 2 ) ; B ( 2, − 1) ; P ( x, y ) ( 0, 0 ) ; ( 3, 3)
Condição: ( x − 1) + ( y − 2 ) < 4 ∧ y ≥ x
2 2
( x + 1) ( y − 2) ( x − 2 ) + ( y + 1)
2 2 2 2
AP = BP ⇔ = ⇔
5.4. Circunferência: ( x − x1 ) + ( y − y1 ) = r 2
2 2
⇔ x2 + 2 x + 1 + y2 − 4 x + 4 =
= x2 − 4 x + 4 + y2 + 2 x + 1 ⇔ Centro : (1, 1)
⇒ ( x − 1) + ( y − 1) = 1
2 2
⇔ −6 y = −6 x ⇔ y = x Raio : r = 1
A bissetriz dos quadrantes ímpares é a mediatriz de [AB].
Retas: y = mx + b
2.2. B ( 2, − 1) ; C ( 3, 3) ; P ( x, y ) A reta r passa nos pontos de coordenadas (0, 1) e (2, 2).
BP = CP ⇔ b =1
1
⇔ ( x − 2)
2
+ ( y + 1) =
2
( x − 3)
2
+ ( y − 3) ⇔
2 2 −1 1 ⇒ r : y = x + 1
m= = 2
2 − 0 2
⇔ x2 − 4x + 4 + y2 + 2 y + 1 =
A reta s passa nos pontos de coordenadas (1, 0) e (2, 2).
= x2 − 6x + 9 + y2 − 6 y + 9 ⇔
2−0 2
2 13 1 13 m= = =2
⇔ 8 y = −2 x + 13 ⇔ y = − x + ⇔ y = − x + 2 −1 1 ⇒ s : y = 2x −1
8 8 4 8 0 = 2 × 1 + b ⇔ b = −2
1 13
A equação reduzida da mediatriz de [BC] é y = − x + . Condição:
4 8 1
( x − 1) + ( y − 1) ≤ 1 ∧ y ≥ 2 x + 1 ∨ y ≤ 2 x − 2 ∨
2 2
( x + 3) + ( y − 2) = 9
2 2
3.1.
3.2. Centro: (1, 0) ; raio: r = 3
Por exemplo, o ponto de Cálculo auxiliar
(
∨ ( x − 1) + ( y − 1) ≥ 1 ∧ 0 ≤ x ≤ 1 ∧ 0 ≤ y ≤ 1
2 2
)
coordenadas 1, ( )
3 pertence à
x =1
(1 − 1)
2
+ y2 = 3 ⇔
6.1. a)
1
2
1
AB = B − A = ( 0, 2 ) − , − 1 = − , 3
2
circunferência C1 . ⇔ y=± 3 3 3
b) BC = C − B = − , 2 − ( 0, 2 ) = − , 0
4. 1≤ x + y ≤ 4
2 2
2 2
5.1. Reta vertical: x = 0 1 3
c) AB + BC = − , 3 + − , 0 = ( −2, 3)
Retas horizontais: y = 0; y = 3 2 2
Retas oblíquas: y = mx + b 1 3
d) 2 AB − 3CB = 2 AB + 3BC = 2 − , 3 + 3 − , 0 =
2 2
( 3, 0 ) ; ( 5, 3) 9 11
= ( −1, 6 ) + − , 0 = − , 6
3−0 3 3 9 2 2
m= = ⇒ s: y = x−
5−3 2 2 2 6.2. Os vetores AB e BC não são colineares, porque a
3 9
0 = × 3 + b ⇔ − = b ordenada de BC é nula enquanto que a ordenada de AB
2 2
é não nula.
b=2
3 7.1. OA( −1, 3) 7.2. OB ( 0, 2)
3 ⇒ r : y = x + 2
r // s ⇒ m = 2 7.3. C = A + u ( −2, − 3) = ( −1, 3) + ( −2, − 3) = ( −3, 0 )
2
3 9 3 Logo, OC ( −3, 0 ) .
Condição: 0 ≤ y ≤ 3 ∧ x ≥ 0 ∧ x − ≤ y ≤ x + 2
2 2 2 8.1. A (1, − 1) ; C ( −2, 3)
5.2. Circunferência: ( x − x1 ) + ( y − y1 ) = r 2
2 2
AC = C − A = ( −2, 3) − (1, − 1) = ( −3, 4)
Centro : (1, 1)
⇒ ( x − 1) + ( y − 1) = 1 ( −3)
2 2 2
AC = + 42 = 9 + 16 = 25 = 5
Raio : r = 1
Retas verticais: x = 0; x = 2 8.2. B ( x, 3)
(
Condição: 0 ≤ x ≤ 2 ∧ 0 ≤ y ≤ 1 ∧ ( x − 1) + ( y − 1) ≥ 1 ∨
2 2
) BC = 5 ⇔ ( −2 − x )
2
+ 02 = 5 ⇔ ( −2 − x ) = 25 ⇔
2
(
∨ y ≥ 1 ∧ ( x − 1) + ( y − 1) ≤ 1
2 2
) ⇔ −2 − x = 5 ∨ −2 − x = 5 ⇔ x = 3 ∨ x = −7
Como o ponto B pertence ao 1.º quadrante, a sua abcissa
é 3.
5. Números complexos
z3 × ( z1 − z2 ) = 2i ( 2 − i− ( −1 + i ) ) = 2i ( 2 − i+ 1 − i ) =
Atividade inicial 2 2 2
1.8.
Pág. 8
4 3 − 15 × 4 − 4 = 64 − 60 − 4 = 0 = 2 i ( 3 − 2 i ) = 2i ( 9 + 12i − 4 ) =
2
1.
Logo, 4 é solução da equação x 3 − 15 x − 4 = 0 .
= 2i ( 5 − 12i ) = 24 + 10i
2.1. p = − 15 ; q = − 4
( −4 ) ( −15)
2 3
42 33 × 53 Pág. 14
D= + = − = 4 − 53 =
4 27 4 33 2.1. i 20 + i 37 + i 43 + i 2021 = 20 14 37 4 43 4 2021 4
0 5 1 9 3 10 021 505
= 4 − 125 = − 121 = −112 = i 0 + i1 + i 3 + i1 =
q2 p3 = 1 + i− i + i = 1 + i
D= + = −112
4 27 2.2. ( 2 − i )( i − i ) =
110 11 166
110 14 37 4 166 4
30 27 3 2 06 41
= ( 2 − i )( i − i ) =
q q 2 3 2
2.2. x=3− + D +3− − D = 2 2
2 2
−4 −4 = ( 2 + 1)( − i + 1) = 3(1 − i ) = 3 − 3i
=3− + −112 + 3 − − −112 =
(2 i − i10 ) ( 3i 2 − 4 i 3 ) = ( 2i 3 − i 2 ) ( −3 + 4i ) =
2 2 19 2 2
2.3. 19 4 10 4
= 2 + −1× 112 + 2 − −1×112 =
3 3 3 4 2 2
= ( −2i + 1) ( −3 + 4i ) = ( 4i 2 − 4i + 1) ( −3 + 4i ) =
2
= 3 2 + 11 −1 + 3 2 − 11 −1
= ( −4 + 1 − 4 i )( −3 + 4 i ) = ( −3 − 4i )( 3 + 4i ) =
(2 + )
3
2.3. −1 = 3C0 × 23 + 3C1 × 22 −1 +
= 9 − 16 i 2 = 9 + 16 = 25
( ) ( )
2 3
+ C2 × 2
3
−1 + C5 3
−1 = 515
2.4. S = ∑ i 3 k é a soma dos primeiros 516 termos de uma
( )
2 k =0
= 8 + 3 × 4 −1 + 3 × 2 × ( −1) + −1 × −1 =
progressão geométrica de razão i 3 = − i e cujo primeiro
= 8 + 12 −1 − 6 − 1× −1 = 2 + 11 −1 termo é 1.
(2 − ) ( ) 1 − (− i)
3 516 516 4
−1 = 3C0 × 23 + 3C1 × 22 × − −1 + 1 − i0 1 − 1
S = 1× = = =0 11 129
1 − (− i) 1+ i 1+ i 36
( ) ( )
2 3 0
+ 3C2 × 2 × − −1 + 3C3 − −1 =
= 8 + 3 × 4 × ( − −1 ) + 3 × 2 × ( −1) − ( )
2 Pág. 15
−1 × −1 =
z = (1 − 2i )(1 + i ) + 2 ( 2 − i ) =
2 2
3.1.
= 8 − 12 −1 − 6 + −1 = 2 − 11 −1
= (1 − 2i )(1 + 2i − 1) + 4 − 2i = (1 − 2i ) × 2i + 4 − 2i
( )
3
Logo, 2 ± −1 = 2 ± 11 −1 .
= 2i + 4 + 4 − 2i = 8
2.4. 3
2 + 11 −1 + 2 − 11 −1 = 2 + 11 −1 + 2 − 11 −1 =
3
( ) ( ) Re ( z ) = 8 ; Im ( z ) = 0
z é um número real.
= 2 + 2 + 11 −1 − 11 −1 = 4
( 2 − 3 i) × ( 3 − 2 i) =
2 2
3.2. z=
= ( 2 − 2 6 i + 3i )( 3 − 2 6 i + 2i ) =
Pág. 13 2 2
1.1. z1 + z2 + z3 = ( 2 − i ) + ( −1 + i ) + 2i = 1 + 2i
1.2. z1 − z2 − z3 = ( 2 − i ) − ( −1 + i ) − 2i = 2 − i + 1 − i − 2i = 3 − 4i = ( −1 − 2 6 i )(1 − 2 6 i ) = ( −2 6 i − 1)( −2 )
6 i+ 1 =
z1 × z2 = ( 2 − i )( −1 + i ) = −2 + 2i + i − i2 = −2 + 1 + 3i = = 4 × 6 i − 1 = − 24 − 1 = − 25
2
1.3.
= −1 + 3i Re ( z ) = −25 ; Im ( z ) = 0
z é um número real.
( z3 ) + z1 = ( 2i ) + 2 − i = 4i2 + 2 − i = −4 + 2 − i = −2 − i
2 2
1.4.
z = ( i 2 ) − ( i + 1) = 112 − ( i 2 + 2 i + 1)
6 2
3.3. 12 = 4 × 3
1.5. ( z1 − z2 ) × z3 = ( 2 − i− ( −1 + i ) ) × 2i = ( 2 − i+ 1 − i ) × 2i =
= i 0 − ( −1 + 2 i + 1) = 1 − 2 i
= ( 3 − 2i ) × 2i = 6i − 4i 2 = 4 + 6i
Re ( z ) = 1 ; Im ( z ) = −2
( z1 ) × z2 + z3 = ( 2 − i ) × ( −1 + i ) + 2i =
2 2
1.6.
( )( )( )
2
3.4. z= 2 − 5i 2 − i 1+ 2 i =
= ( 4 − 4i+ i ) × ( −1 + i ) + 2i =
2
= ( 3 − 4i )( −1 + i ) + 2i = = 2 − 2 i − 5 2 i + 5i 2 1 + 2 2 i + 2i 2 =
−5 −2
= −3 + 3i+4i + 4 + 2i = 1 + 9i
1.7. i z1 + i z2 × z3 = i ( 2 − i ) + i 2 ( −1 + i ) × 2i =
2 ( )(
= −3 − 6 2 i −1 + 2 2 i = 3 − 6 2 i + 6 2 i − 24i 2 = )
= 27
= 2i − i 2 − 1× ( −2i + 2i 2 ) = 2i + 1 − ( −2 − 2i ) =
Re ( z ) = 27 ; Im ( z ) = 0
= 2i + 1 + 2 + 2i = 3 + 4i
z é um número real.
5. Números complexos
4.1. z = ( x − i ) − ( y − 1) i = x 2 − 2 x i+ i 2 − ( y i− i ) =
2 Sendo N o afixo de z, o afixo de g(z) é a imagem de N pela
reflexão de eixo real, seguida da reflexão central de centro O
= ( x 2 − 1) + ( −2 x − y + 1) i e pela translação de vetor (0, 3).
Transformações por f :
Re ( z ) = −1 x − 1 = −1
7.2.
2
x = 0
2
x = 0
⇔ ⇔ ⇔ A’ = (0, – 2) + (0, 1) = (0, – 1)
Im ( z ) = 1 −2 x − y + 1 = 1 −2 x − y = 0 y = 0
B’ = (– 2, – 1) + (0, 1) = (– 2, 0)
Logo, x = 0 e y = 0. C’ = (– 2, – 3) + (0, 1) = (– 2, – 2)
Re ( z ) = 0 x 2 − 1 = 0 x 2 = 1 Transformações por g :
4.2. ⇔ ⇔ ⇔
Im ( z ) ≠ 0 −2 x − y + 1 ≠ 0 ww A” = – (0, – 2) + (0, 3) = (0, 2) + (0, 3) = (0, 5)
B” = – (– 2, – 1) + (0, 3) = (2, 1) + (0, 3) = (2, 4)
x = −1 x = 1
⇔ ∨ ⇔ C” = – (– 2, – 3) + (0, 3) = (2, 3) + (0, 3) = (2, 6)
2 − y + 1 ≠ 0 −2 − y + 1 ≠ 0 8.1. z1 = 2 – 3i
x = −1 x = 1 8.2. z2 = 1 + 2i
⇔ ∨ 8.3. z3 = z1 + z2 = 2 – 3i + 1 + 2i = 3 – i
y ≠ 3 y ≠ −1
8.4. z4 = z̅1 =2 + 3i
Logo, x = −1 e y ≠ 3 ou x = 1 e y ≠ −1 .
8.5. z5 = – z2 = – (1 + 2i) = – 1 – 2i
4.3. z = 3 ⇔ ( x 2 − 1) + ( −2 x + y + 1) i = 3 + 0i ⇔ 8.6. z6 = z1 + z2 = z1 + z2 = 2 + 3i + 1 − 2i = 3 + i
⇔ x 2 − 1 = 3 ∧ −2 x − y + 1 = 0 ⇔ 8.7. z7 = z1 – z2 = 2 – 3i – 1 – 2i = 1 – 5i
⇔ x2 = 4 ∧ y = 1 − 2x ⇔ 8.8. z8 = z1 − z2 = z1 − z2 = 2 + 3i − (1 − 2i ) = 1 + 5i
⇔ ( x = −2 ∧ y = 5 ) ∨ ( x = 2 ∧ y = −3)
Logo, x = – 2 e y = 5 ou x = 2 e y = – 3.
Pág. 16
z1 = ( 2 − 3i ) − ( 2i ) = 4 − 12i + 9i − 8i =
2 3 2 3
5.
= 4 − 9 − 12i + 8i = −5 − 4i
z 2 = ( 5 − i ) − (1 + i ) − i 2 ( i − 2i 3 ) =
2
= 5 − i − (1 + 2i + i2 ) + 1( i + 2i ) =
= 5 − i − 1 − 2 i + 1 + 3i = 5
3i3 −3i
z3 = (1 − 2i )(1 + 2i ) ×
5
(
= 1 − 4i 2 ×
5
= )
−3i Pág. 21
= (1 + 4 ) × = −3i
5 9.1. z = 3 + 3i = 3 + 3 = 9 + 9 = 18 = 3 2
2 2
9.2. z = −3 − 4i = 32 + 42 = 9 + 16 = 25 = 5
9.3. |z| = |– 2| = 2
9.4. |z| = |– 7i| = 7
9.5. |z| = |0| = 0
9.6. z = 15 − 8i = 152 + 82 = 225 + 64 = 289 = 17
2
24 24 576 625 25
9.7. z = −1 + i = 12 × = 1 + = =
7 7 49 49 7
( )
2
Pág. 17 9.8. z = 2 − 2 3 i = 22 + 2 3 = 4 + 4 × 3 = 16 = 4
(1 + i )
3
6.1. + 3C013 + 3C112 × i + 3C21× i 2 + 3C3 i3 =
9.9. z = 2,1 + 2i = 2,12 + 22 = 4,41 + 4 = 8,41 =
= 1 + 3i − 3 − i = −2 + 2i
841 29
f ( z ) = z − (1 + i ) = z − ( −2 + 2i ) = z + ( 2 − 2i )
3
= =
100 10
Sendo M o afixo de z em ℂ, então o afixo de f (z) é a
imagem de M na translação de vetor (2, – 2). 9.10. z = 3 − 6i = 32 + 62 = 9 + 36 = 45 = 3 5
6.2. A’ = (0, 1) + (2, – 2) = (2, – 1)
B’ = (0, 3) + (2, – 2) = (2, 1) Pág. 22
C’ = (– 1, 2) + (2, – 2) = (1, 0) 10.1. AB = zB − z A = ( 2 − i ) − ( −4 + 3i ) = 6 − 4i =
Pág. 20
= 62 + 42 = 36 + 16 = 52
7.1. f ( z ) = z − i3 = z − ( −i ) = z + i = z + ( 0 + i )
BC = zC − z B = 9i− ( 2 − i ) = −2 + 10i = 22 + 102 =
Sendo M o afixo de z, o afixo de f (z) é a imagem de M pela
reflexão de eixo real seguida da translação de vetor (0, 1). = 4 + 100 = 104
( )
g ( z ) = 1 + 3i − z + 1 = 1 + 3i − z + 1 = 1 + 3i − z − 1 = AC = zC − z A = 9i− ( −4 + 3i ) = 4 + 6i = 42 + 62 =
= − z + 3i = 16 + 36 = 52
5. Números complexos
1 − 2i 3 (1 − 2i ) 3 1 − 4i − 4 3
2
Como AB = AC , o triângulo [ABC] é isósceles.
2
12.7. − = − = − =
( ) −2
( )
2 2
104 = 104 2i 2 2i 2 2
⇒
( ) =( ) +( )
2 2 2
⇒ 104 52 52
( ) +( )
2 2
52 52 = 52 + 52 = 104 −3 − 4i 3 3 + 4i − 3
= − = = 2i
Logo, o triângulo [ABC] é retângulo. −2 2 2
5 (1 + i ) − 10i42 5 (1 + 2i − 1) − 10i 2
2 Cálculo auxiliar
Portanto, o triângulo [ABC] é retângulo e isósceles.
12.8. = 42 = 4 × 10 + 2
i13 + (1 − i ) i − 2 − 2i
3
10.2. O centro da circunferência é o ponto médio de [BC] e 13 = 4 × 3 + 1
(1 − i ) = (1 − i ) (1 − i ) =
3 2
BC 104 2 26 104 2
r= = = = 26 10i + 10 (10 + 10i )( −2 + i ) = (1 − 2 i − 1)(1 − i ) =
2 2 2 52 2 = = =
B(2, – 1); C(0, 9)
26 2 −2 − i ( −2 − i )( −2 + i ) = −2i (1 − i ) = −2 − 2i
13 13
2 + 0 −1 + 9 −20 + 10i − 20i − 10 −30 10
= (1, 4 ) = = − i = −6 − 2i
1
M ,
2 2 2 2 + 12 5 5
A equação da circunferência pedida é:
(x – 1)2 + (y – 4)2 = 26 Pág. 26
10.3. zM = 1 + 4i 3 − 4i 3 − 4i 3 − 4i 3 +4
2 2
25 5
13.1. = = = = =
(1 + i ) (1 + i ) 12 + 12
2 2
z B + zC 2 − i − 9i 2 + 8i 2 8i
2
1+ i 2 2
= = = + = 1 + 4i = zM
2 2 2 2 2
9 2 + ( −3 )
2
9 − 3i 9 − 3i 90 90 3
13.2. = = = = =
Pág. 23 6 + 2i 6 + 2i 62 + 22 40 40 2
uv + uv 10 + x i x − 8i
11.1. uv + uv = uv + uv = uv + uv = 2 × = 2 Re ( uv ) 10 + x i x − 8i
2 14. z1 = z2 ⇔ = ⇔ = ⇔
1 + 5i 4+i 1 + 5i 4+i
Logo, uv̅ + u̅v é um número real.
11.2. 1 − uv − u − v = (1 − uv ) 1 − uv − ( u − v ) u − v =
2 2
( ) ( ) ⇔
100 + x 2
=
x 2 + 64
⇔
1 + 25 16 + 1
= (1 − uv )(1 − uv ) − ( u − v )( u − v ) =
⇔ 17 100 + x 2 = 26 x 2 + 64 ⇔
= 1 − uv − uv + uv × uv − uu + uv + uv − vv =
2 2 2 2 2 2 ⇔ 1700 + 17 x2 = 26 x 2 + 1664 ⇔
= 1 + uu × vv − u − v = 1 + u v − u − v =
⇒ 1700 + 17 x 2 = 26 x 2 + 1664 ⇔
= 1− u ( 2
) − v (1 − u ) = (1 − u )(1 − v )
2 2 2 2
36
⇔ 9 x 2 = 36 ⇔ x 2 = ⇔ x 2 = 4 ⇔ x = ±2
9
Pág. 25 Como – 2 e 2 são soluções de
1 1(1 − i ) 1− i 1− i 1 1 1700 + 17 x 2 = 26 x 2 + 1664 , então x = −2 ∨ x = 2 .
12.1. = = = = − i
1 + i (1 + i )(1 − i ) 12 + 12 2 2 2
Pág. 27
1 1 1
12.2. (1 − 3i ) =
−2
= = = z+i z − i 8 + 2i − i 8 + i (8 + i )( −4i )
(1 − 3i )
2
1 − 6i− 9 −8 − 6i 15. = = = = =
w − 3 w − 3 3 + 4i − 3 4i 4i × ( −4i )
−8 + 6i −8 + 6i −8 + 6i
= = 2 = = −32i + 4 4 32 1
( −8 − 6i )( −8 + 6i ) 8 + 62 64 + 36 = = − i = − 2i
16 16 16 4
8 6 2 3
+ =−
i=− + i
100 100 25 50 Pág. 28
2 − 4i 2 − 4i 2 − 4i ( 2 − 4i )( −2i ) 16. z ′ = ( z − 2 )( z − i ) = ( x + y i − 2 )( x − y i − i ) =
12.3. = = = =
(1 + i ) 1 + 2i − 1 2i
2
2i× ( −2i ) = x 2 − xy i − x i+ xy i + y 2 + y − 2 x + 2 y i+ 2i =
−4i − 8 −8 − 4i = x2 + y2 − 2x + y + ( 2 y + 2 − x ) i
== = −2 − i
22 4 16.1. z’ é um número real ⇔ Im (z’) = 0 ⇔
1
× ( 3 − 2i ) =
( 3 − 2i ) × i = 3i + 2 = 2 + 3i 1
12.4. ⇔ 2y + 2 − x = 0 ⇔ y = x −1
−i − i× i 12 2
5i (1 − 2i ) 5i (1 − 4i− 4 )5i ( −3 − 4i ) −15i+ 20
2
1
12.5. = = = = E1 é a reta de equação y = x − 1 .
2−i 2−i 2−i 2−i 2
( 20 − 15i )( 2 + i ) 40 + 20i − 30i + 15 16.2. Como z’ é um imaginário puro:
= = = x2 + y2 − 2x + y = 0 ∧ 2 y + 2 ≠ 0
( 2 − i )( 2 + i ) 2 2 + 12
55 − 10i • x2 + y 2 − 2x + y = 0 ⇔
=
= 11 − 2i
1 1
5 ⇔ ( x 2 − 2 x + 1) − 1 + y 2 + y + − = 0 ⇔
1 1 1 + i+ 1 − i 2 2 4 4
12.6. + = = = =1
1 − i 1 + i (1 − i )(1 + i ) 12 + 12 2 1 5
2
⇔ ( x − 1) + y + =
2
2 4
5. Números complexos
• 2y + 2 − x = 0 ⇔ y =
1
x −1 2 3
2 tan θ = = 3 π
2 ⇒ é um argumento de 2 + 2 3i
Interseção da circunferência com a reta:
1 1 5
(
2 , 2 3 ∈1.º Q
) 3
( x − 1)
2
+ x −1 + = ⇔ i
π
2 2 4 Logo, 2 + 2 3 i = 4e 3 .
1 1 1 5 20.2. −3 3 + 3i = 27 + 9 = 6
⇔ x2 − 2 x + 1 + x 2 − x + = ⇔
4 2 4 4
⇔ 4 x − 8 x + 4 + x − 2 x + 1 = 5 ⇔ 5 x 2 − 10 x = 0 ⇔
2 2 Seja θ um argumento de −3 3 + 3i .
⇔ 5x ( x − 2) = 0 ⇔ x = 0 ∨ x = 2 3 3
tan θ = =− π 5π
Portanto, z’ é um imaginário puro se os afixos de z −3 3 3 ⇒ π− = é um argumento de −3 3 + 3i
( )
−3 3 , 3 ∈ 2.º Q 6 6
pertencerem à circunferência de centro 1, − 1 e raio
2
5π
i
5 , com exceção dos afixos de abcissas 0 e 2, ou seja, os Logo, −3 3 + 3i = 6e 6 .
2 20.3. 1 − i = 1 + 1 = 2 . Seja θ um argumento 1 – i .
pontos (0, – 1) e (2, 0).
−1
tan (θ ) = = −1
Pág. 29 1 ⇒ − π é um argumento de 1 – i .
(1 , − 1) ∈ 4.º Q 4
17.1. z1 = 1 + i = 1 + 1 = 2 ≠ 1
π
z1 não é um número complexo unitário. −i
Logo, 1 − i = 2e 4
.
17.2. |z2| = |i| = 1
z2 é um número complexo unitário. 20.4. 2 3 + 2i = 12 + 4 = 4
2 5 4 5 9 Seja θ um argumento de 2 3 + 2i .
17.3. z3 = + i = + = = 1 =1
3 3 9 9 9 2 3
tan θ = =
z3 é um número complexo unitário.
2 3 3 ⇒ π é um argumento de 2 3 + 2i
( )
17.4. z4 não é um número complexo unitário por não ser da 2 3 , 2 ∈1.º Q 6
forma z = cos θ + i sin θ .
π
i
Pág. 30 Logo, 2 3 + 2i = 4e 6
1− 3 i 1 3 π π 20.5. − 2 + 2 i = 2 + 2 = 2
18.1. z1 = = − i = cos − isin =
2 2 2 3 3 Seja θ um argumento de − 2 + 2 i
π π
= cos − + i sin − 2
3 3 tan θ = = −1
π 3π
Logo, z2 é unitário por ser da forma z = cos θ + i sin θ , − 2 ⇒
⇒π− = é um argumento de − 2 + 2i
3 i
3π
Logo, − 2 + 2 i = 2e 4
.
π π π
18.2. z1 = cos − + isin − , logo Arg ( z1 ) = − 3 i− 1 3 +1 2 1
3 3 3 3 i− 1 1 3
20.6. = = = =− + i
4 4 4 2 4 4 4
π π π
19.1. z 2 = 1 − 2sin sin − i cos =
8 8 8 π π 1 3
2sin cos = Seja θ um argumento de − + i .
8 8 4 4
π π π
= 1 − 2sin 2 + 2isin cos = π π
= sin 2 × = sin
8 8 8 3
8 4
tan θ = =− 3
2 π 2 π π π π − 1 π 2π 1 3
= 1 − sin − sin + isin = sin 2 + cos2 = 1 ⇒π− =
⇒ é um argumento de − + i
8 8 4 8 8
− 1 , 3 ∈ 2.º Q 3 3 4 4
2 π 2 π π 4 4
= cos − sin + i sin =
8 8 4
3 i − 1 1 i 23π
π π π π π π
cos2 − sin 2 = cos 2 × = cos
Logo, = e .
= cos + isin 8 8 8 4
4 2
4 4
Logo, z2 é um número complexo da forma z = cos θ + i sin θ, 20.7. − 2 − 6 i = 2 + 6 = 8 = 2 2
π Seja θ um argumento de − 2 − 6i
z = cosθ + i sin θ , com θ = , pelo que z2 é um número complexo unitário.
4 − 6
π π π tan θ = = 3
19.2. z2 = cos + isin , logo Arg ( z2 ) = . − 2 ⇒
4 4 4
(
− 2 , − 6 ∈ 3.º Q
)
Pág. 33 π 2π
⇒ ⇒ −π + = − é um argumento de − 2 − 6i .
20.1. 2 + 2 3 i = 4 + 12 = 4 3 3
2π
−i
Seja θ um argumento de 2 + 2 3i . Logo, −2 − 6 i = 2 2e 3
.
5. Números complexos
−5 3 − 5i −5 3 − 5i 75 + 25 10
20.8. = = = =5
2 2 2 2
5 3 5
Seja θ um argumento de − − i .
2 2
−5 3 2 2 × ( − i ) −2i π
tan θ =
−i
= 21.6. z = = = = −2i = 2e 2
−5 3 3 i i× ( − i ) 1
⇒
−5 3 , − 5 ∈ 3.º Q π
2 21.7. z = (1 + i ) = 1 + 2i − 1 = 2i = 2e 2
2 i
2
π 5π 5 3 5 21.8. z = 1 + i = 1 + 1 = 2 = 2ei×0
⇒
⇒ −π + =− é um argumento de − − i.
6 6 2 2 π
i
5π 21.9. z = 1 + i × i = 2 i = 2e 2
−5 3 − 5i −i
Logo, = 5e .
6
2
Pág. 35
4 + 2i ( 4 + 2i )( 3 + i ) 12 + 4i + 6i − 2
20.9. z = = = = π π 3 1 3 3 3
3−i ( 3 − i )( 3 + i ) 9 +1 22.1. z = 3 cos + i sin = 3 + i = + i
6 6 2 2 2 2
10 + 10i
= = 1+ i 2
10 −i
π
π π 2
22.2. z = 5e 4
= 5 cos − + isin − = 5 − i =
4 + 2i 4 4 2 2
= 1+ i = 1+1 = 2
3−i 5 2 5 2
= − i
Seja θ um argumento de z. 2 2
1 3π
3π 3π
tan θ = = 1 π
i
22.3. z = 3 2e 4
= 3 2 cos + isin =
1 ⇒ é um argumento de z 4 4
(1,1) ∈1.º Q 4
2 2
π = 3 2 − + i = −3 + 3i
4 + 2i i
2 2
Logo, = 2e 4 .
3−i 5π
−i 5π 5π
2 + (1 + i 43 ) = 2 + (1 + i 3 ) = 22.4. z = 3e = 3 cos − + isin − =
2 2 6
20.10. 43 = 10 × 4 + 3
6 6
= 2 + (1 − i ) = 2 + 1 − 2i − 1 = 2 − 2i
2
3 1 3 3
= 3 − − i = − − i
2 − 2i = 4 + 4 = 8 = 2 2 2 2 2 2
Seja θ um argumento de 2 – 2i. i
5π
5π 5π 1 3
22.5. z = 2 3
= 2 cos + isin = 2 − i = 1 − 3 i
−2 3 3 2 2
tan θ = = −1 π
2 ⇒ − é um argumento de 2 − 2i i
π
( 2 , − 2 ) ∈ 4.º Q 4 22.6. z = 2e 2 = 2 i
π
22.7. z = 2ei × π = – 2
Logo, 2 + (1 + i 43 ) = 2 2e
2 −i
4 22.8. z = 2e– i × π = – 2
π
−i
22.9. z = 3e 2
= −3i
Pág. 34 19 π 5π π 19π π
−i i −i − + 3 × 2π = −
−i
π
1 1 −i
π 22.10. z = 2e 3
= 2e 3
= 2e 3
= 3 3
21.1. z = −5i = 5e 2
21.2. z = − i = e 2
1
2 2 π π 3
= 2 cos − + isin − = 2 − i = 1 − 3 i
3 3 2 2
13 π π
i i 13π π
22.11. z = 2 3e 6
= 2 3e 6
= 6
− 2π =
6
π π 3 1
= 2 3 cos + isin = 2 3 + i = 3 + 3 i
6 6 2 2
−i
21π 3π 21π 3π
i
− + 3 × 2π =
22.12. z = 2e 4
= 2e 4
= 4 4
21.3. z = 20 = 20e i× 0 21.4. z = −100 = 100e i π 3π 3π 2 2
= 2 cos + i sin = 2 − + i = −1 + i
4 4 2 2
Pág. 36
23.1. |z1| = |z2| = 2
31π 31π 32π π
Arg ( z1 ) = − 4 × 2π = − =−
4 4 4 4
π
i
π Arg ( z2 ) = −
21.5. z = 3i 5 = 3i = 3e 2 4
Como |z1| = |z2| e Arg (z1) = Arg (z2), então z1 = z2 .
5. Números complexos
( )
6 −i − i ×6
−i π iπ
2 2 2 3−i = 2e 6
= 2 e 6 = 64e = 64e = −64
6
π π 7π
i i +π i
26.1. z1 = −2e 6 = 2e 6
=e 6
5. Números complexos
Pág. 39 5π π 5π π
i −i i −
30.2. z = 1 + i + 2 2 e 6
×e 12
= 1− i + 2 2 e 6 12
=
29.1. z = 1 + i ; z = 1 + 1 = 2
3π
i 3π 3π
1 = 1 − i+2 2e 4
= 1 − i + 2 2 cos + isin
tan ( Arg ( z ) ) = π 4 4
1 ⇒ é um argumento de z . 2.ºQ
(1 ,1) ∈1.º Q 4
2 2
π = 1 − i + 2 2 − + i = 1 − i − 2 + 2i = −1 + i
2
i
Logo, z = 2e 4 . 2
10
π
i
10 π 5π π
−1 + i = 1 + 1 = 2
( 2)
10 i i i
(1 + i )
10
= 2e 4 = e 4
= 32e 2
= 32e 2 = 32i
1
tan ( Arg z ) = = −1 π 3π
29.2. Seja z = 3 − i . z = 3 + 1 = 2 −1 ⇒ π− = é um argumento de z .
( −1 , 1) ∈ 2.º Q 4 4
−1 3
tan ( Arg ( z ) ) = =− 3π
i
π Logo, z = 2e 4
.
3 3 ⇒ − é um argumento de z .
( )
3 , − 1 ∈ 4.º Q 6
30.3. Seja z = 2 − 2i . z = 4 + 4 = 8
−i
π tan ( Arg ( z ) ) = −1 π
Logo, z = 2e 6
. ⇒ − é um argumento de z .
π
( 2 , − 2 ) ∈ 4.º Q 4
π 8π i +4 π π
8i × ( 2i )
8 i i i
23 e 2 × 28 × e 2
211 × e 2
e2 −i
π
= = =2 = Logo, z = 8e 4
. Assim:
( )
10 10 10 π 5π
3 −i − i π6 210 e
−i
6
e
−i
3 π π π π π 5π
2e −i −i −i i − − −i
( 2 − 2i ) × 8e 6
= 8e 4
× 8e 6
= 8e 4 6
= 8e 12
π 5π 13π π π
i + i i π π i π π i i
π π
= 2e 2 3
= 2e 0
= 2e 6 = 2 cos + isin = 31.1. z1 × z2 = 2e 4 × 4 cos + isin = 2e 4 × 4e 8 =
6 6 8 8
3 1 i
π
−i
π π π
i − i
π
= 2 + i = 3+i = 8e 4 × e 8
= 8e 4 8
= 8e 8
2 2 π 5π π
2
i i 2π i i
( −2i ) 31.2. − z1 × z2 2 = −2e 4 × 4e 8 2 × 16e 4 × e 4 =
3
−8i 3
8i
29.3. = =
(1 + i ) (1 − i ) (1 − i )
6 6 6
5π π 3π π
i + i −i
= 32e 4 4
= 32e 2
= 32e 2
Seja z = 1 − i . z = 1 + 1 = 2 2
i π − i π 2 2
1 e 2 × 2e 4 i π2 2 − i 2π4
tan ( Arg z ) = = −1 π
31.3. i z21 =
2
= e × 2 e =
−1 ⇒ − é um argumento de z . 2 2π
(1, − 1) ∈ 4.º Q 4 z2 i π8 4 e2
i
8
4e
−i
π
Logo, z = 2e 4
. 2
i π2 − π2 2
1 ei×0 1 − i π 2 1 −i π
π
6
6π 3π π 4e
= × π = × e 4 == e 2
( 2) e =
−i 6 −i −i i
z 6 = 2e π
4
= 4
= 8e 2
= 8e = 8i 2
i 4 i4 4 16
16e 4 e
( −2i )
3
8i Pág. 40
= =1
(1 + i )
6 4
8i 3+i
32.1. z = . z1 = 3 + i e z1 = 3 + 1 = 2
π
2 + 2i
( )
2 −i
30.1. 3 −i + 2e 3
=
1 3
tan ( arg ( z1 ) ) = =
π π 3 3 ⇒ π é um argumento de z1
= 3 − 2 3 i − 1 + 2 cos − + isin − =
( )
3 , 1 ∈1.º Q 6
3 3
1 3 π
= 2 − 2 3 i + 2 − i = 2 − 2 3 i + 1 − 3 i = i
2 2 Logo, z1 = 2e 6 . z2 = 2 + 2i ; z2 = 4 + 4 = 8
= 3 − 3 3i 2
tan ( Arg ( z2 ) ) = = 1 π é um argumento de z
2 ⇒ 2
3 − 3 3 i = 9 + 27 = 36 = 6 ( 2 , 2 ) ∈1.º Q 4
( (
tan Arg 3 − 3 3i = − 3
π ))
⇒ − é um argumento de 3 − 3 3i . Logo, z2 = 8e 4 .
i
π
( )
3 , − 3 3 ∈ 4.º Q 3
4 i
π 4
i
π
4
= 1 e i 6 − 4 =
π π
3 + i 2e 6 = 2e
6
π π =
( ) 2
2 −i −i π π
3 − i + 2e 3
= 6e 3
2 + 2 i 8e i 4 i
Logo, . 4
2 2e
4 4
1 − i12π 1 − i 412π 1 − i π3
= e = e = e
2 2 4
5. Números complexos
1 π
Logo, z = e Arg ( z ) = − . tan ( Arg ( z ) ) =
3
4 3 3 π
⇒ é um argumento de z
3 , 3 ∈1.º Q
π 4 4
i19 − 1 i i3 − 1 i
π 6
32.2. z = × 6e =
3
× 6e =
3
2 2
3+ 3i 3+ 3i
4 π
−1 − i
π π
z = 3 e 6 ; z = 3 e Arg ( z ) =
i i
= × 6e
3
3+ 3i 6
cosθ + i sin θ e iθ ei θ
= − iθ = e ( ) =
iθ − − i θ
Seja z1 = −1 − i . z1 = 1 + 1 = 2 19 = 4 × 4 + 3 33.1. =
cos θ − i sin θ cos ( −θ ) + isin ( −θ ) e
−1
tan ( Arg ( z1 ) ) = =1 π 3π = e i θ + i θ = e 2 iθ
−1 ⇒ − π + = − é um argumento de z1 .
( −1 , − 1) ∈ 3.º Q 4 4 cosθ + isin θ ei θ eiθ
33.2. = =
3π
− cos θ + isin θ − ( cos θ − isin θ ) − ( cos ( −θ ) + isin ( −θ ) )
−i
Logo, z1 = 2e . Seja z2 = 3 + 3 i . z2 = 9 + 3 = 12
4
ei θ ei θ ei θ
= = − i θ == i ( π−θ ) = e i(θ −π+θ ) = e i( 2θ − π )
3 − ( cos ( −θ ) + isin ( −θ ) ) −e e
tan ( Arg ( z2 ) ) = π
3 ⇒ é um argumento de z 2 .
π π π
cos − θ + isin − θ
(
3 , 3 ∈ 1º Q
) 6
33.3.
sin θ + i cos θ
= 2 2 =
e
i −θ
2
=
iθ
i
π cos θ + isin θ e ei θ
Logo, z2 = 12e 6 . π
i −θ −θ
π
i − 2θ
3π
4 = e 2
= e 2
−i π 1 i − 34π − π6
4
π sin θ
z =
2e 4 i i
1+ i
π
× 6e 3
= e
× 6e 3 = 1 + i tan θ θ = cos θ + isin θ =
12ei 6 6 34. z = = cos
1 − i tan θ 1 − i sin θ cos θ − i sin θ
4 cos θ
6 − i 1112π i
π
1 −i
11π
i
π
1 −i 3
10 π
1 i
2π
= e × 6e 3 = e 3 × 6e 3 = e = e 3 ei θ ei θ
= e ( ) = ei 2θ
i θ +θ
6 36 6 6 = =
cos ( −θ ) + i sin ( −θ ) e− iθ
1 2π
Portanto, z = e Arg ( z ) = . |z| = 1 e Arg(z) = 2θ
6 3 Pág. 41
4 ( i − 1) 4 ( −1 − 2i + 1)
2
−8i z1 = z1 eiθ1 = − 3 − i
i − 1 −1 + i
n n
32.3. = = z= =
(i ) (− )
4 4 4
z1 = 3 + 1 = 2 35.
5
− 3 3 −i −i
5π
i− 3 − 3+i
2e 6
−1 3
tan θ1 = =
z1 = −1 + i = z1 eiθ1 ; z1 = 1 + 1 = 2
− 3 3 ⇒
( )
π
−i π 10π π − 3, −1 ∈ 3.º Q
8e 2
1 − i + 1 − i 23π 1 i 1
= = = e 6 = e6 tan θ1 = = −1
2 3
e π π 3π
4
−i
20π
6
2 2 2 ⇒ − π + é um argumento −1 ⇒π− = é um argumento de z1 .
2 e 6 ( −1 , 1) ∈ 2.º Q 4 4
1 π de z1
Logo, z = e Arg ( z ) = . i
3π
2 6 z1 = 2 e 4
; z2 = − 3 + i = z2 eiθ 2 ; z2 = 3 + 1 = 2
3 − 5i + 2i 17
3 − 5i + 2i 3 − 3i
32.4. z = = π
= π
17 = 4 × 4 + 1 1 3
8 16
i
π 4 i i
tan θ 2 = =− π 5π
⇒ π− =
4 4
2e 2e 2e − 3 3 é um argumento de z2 .
6 6
( )
− 3 ,1 ∈ 2.º Q
z1 = 3 − 3i ; z1 = 9 + 9 = 18 5π
i
−3 z2 = 2e 6
tan ( Arg ( z1 ) ) = = −1 π
3 ⇒ − é um argumento de z1 3π
n
n n n
3 e 4 2 i 4 − 6
i 3π 5π
( 3 , − 3) ∈ 4.º Q 4
2 − i12π 2 − i 12 nπ
z = = e = e = e
5π
−i
π 2ei 6 2
2 2
z1 = 18e 4
π nπ n
−i π π π π 35.1. z ∈ ℝ ⇔ − = kπ, k ∈ ℤ ⇔ = − k , k ∈ ℤ ; n = 12
18e 4
18 i − 4 − 4 −i −i
12 12
z= π
= e = 9e 2 = 3e 2
i 2 nπ π
2e 4
35.2. z = bi com b ∈ ℝ − ⇔ = − + 2kπ, k ∈ ℤ ⇔
π 12 12
z = 3 e Arg ( z ) = − ⇔ n = 6 + 12k , k ∈ ℤ ; n = 6
2
i
π
π π 1 3 3 3 36. 1 − z = 1 − eiθ = 1 − cosθ − isinθ =
32.5. z = 1 + e 3 = 1 + cos + isin = 1 + + i = + i
3 3 2 2 2 2 θ θ θ θ
= 1 − cos 2 + sin 2 − 2isin cos =
9 3 12 2 2 2 2
z = + = = 3
4 4 4 2θ 2θ θ θ
= sin + sin − 2isin cos =
2 2 2 2
θ θ θ θ θ θ
= 2sin 2 − 2isin cos = 2sin sin − i cos =
2 2 2 2 2 2
5. Números complexos
θ π
θ π θ π θ θ i − 38.4. w = −2 − 2i ; w = 4 + 4 = 8
= 2sin cos − + + isin − + = 2sin e 2 2
2 2 2 2 2 2
−2
θ π tan ( Arg w ) = =1 π 3π
π θ π 2 ⇒ −π + = − é argumento de w
Como ∈ 0, , 2 sin θ > 0 e − < − < 0 . ( −2 , − 2 ) ∈ 3.º Q 4 4
2 2 2 2 2
θ θ π 3π
Assim, 1 − z = 2sin e Arg (1 − z ) = − . Logo, w = 8e
−i
4
.
2 2 2
π 3π
i π π 3π − 2kπ π 2kπ
37.1. 1 + e = 1 + cos + isin =
4 3 − i 4 + i − +
4 4
3
w= 8e 4
= 3
8e 3 3
= 2e 4 3
, k = 0, 1, 2
π π π π −i
π
= 1 + cos 2 − sin 2 + 2isin cos = k = 0, w0 = 2e 4
8 8 8 8
π π π π 2π 5π
i − +
= 2cos 2 + 2isin cos = k = 1, w1 = 2e 4 3
= 2e 12
i
8 8 8
π π 4π 13 π
π π π π iπ i i − + i
= 2 cos cos + i sin = 2 cos e 8 = 2 + 2 e 8 k = 2, w2 = 2e 4 3
= 2e 12
8 8 8 8
2kπ kπ
Cálculo auxiliar i i
π π π 2 π π 2 π
39.1. 4
w = 4 1 = 4 ei 0 = e 4
= e 2 , k = 0, 1, 2, 3
cos = cos 2 − sin 2 ⇔ = cos2 − 1 + cos 2 ⇔ + 1 = 2cos 2
4 8 8 2 8 8 2 8 k = 0, w0 = ei 0 = 1
π 2+2 π 2+2 π π
⇔ cos 2 = ⇔ cos = ⇔ 2cos = 2+2 i
8 4 8 2 8 k = 1, w1 = e 2
=i
π
i π π πi
37.2. 1 + e = 1 + cos + isin =
6
k = 2, w2 = e = −1
6 6
3π
i
2 π π π π k = 3, w3 = e 2
= −i
= 1 + cos − sin 2 + 2isin cos =
12 12 12 12 π
π − 2kπ π 4kπ
π π π 4 −i i 2 + i − +
= 2cos 2 + 2isin cos = 39.2. 4
w = −i = e
4 2
=e 4 4
=e 8 8
, k = 0, 1, 2, 3
12 12 12
π
π −i
π π π i
k = 0, w0 = e 8
= 2 cos cos + i sin = 2 + 3 e
12
12 12 12 3π
i
Cálculo auxiliar k = 1, w1 = e 8
π π π 3 π π
cos = cos 2 − sin 2 ⇔ = cos2 − 1 + cos 2 i
7π
6 12 12 2 12 12
k = 2, w2 = e 8
3 π π 3+2 π 3+2
⇔ + 1 = 2cos 2 ⇔ 2 cos2 = ⇔ cos2 = ⇔ 11π
2 12 12 2 12 4 i
k = 3, w3 = e 8
π 3+2 π
⇔ cos = ⇔ 2cos = 2 + 3
12 2 12 2π
2π 2k π π kπ π 3k π
4 i i 3 + i + i +
Pág. 43 39.3. 4
w = 16e 3
= 16e 4 4 4
= 2e 6 2
= 2e 6 6
2kπ
38.1. 3
w = 3 1 = 3 eiθ = e
i
3
, k = 0, 1, 2 com k = 0, 1, 2, 3 .
π
k = 0, w0 = ei × 0 = – 1 i
k = 0, w0 = 2e 6
2π
i
k = 1, w1 = e 3
i
4π
i
2π
k = 1, w1 = 2e 6
=e 3
4π
i
k = 2, w2 = e 3
i
7π
k = 2, w2 = 2e 6
π
π 2kπ π 4kπ
3 i i 2 + i + 10 π 5π
i i
38.2. 3
w= i= e 3 2
=e 3 3
= e 6 6
, k = 0, 1, 2 k = 3, w3 = 2e 6
= 2e 3
π
k = 0, w0 = e 6
i
1+ i 3 1 3 1 3
39.4. w = − =− − i; w = + =1
2 2 2 4 4
π 4π 5π
i + i
k = 1, w1 = e 6 6
=e 6 − 3
tan ( Arg w ) = =− 3
π 8π 9π 3π −1
i + i i
⇒
k = 2, w2 = e 6 6
=e =e
− 1 , − 3 ∈ 3.º Q
6 2
π 6 2
−i
π −
i 2 +
2kπ
π 4k π
i − +
3
38.3. 27e 2
= 27e
3 3 3
= 3e 6 6
, k = 0, 1, 2 2π
π 2π −i
π ⇒ −π + =− é um argumento de w. Logo, w = e 3 .
−i 3 3
k = 0, w0 = 3e 6
2π
2π − 2kπ π kπ π 3k π
π 4π π 4 −i i 3 + i − + i − +
i − +
k = 1, w1 = 3e 6 6
= 3e
i
2
4
w= e 3
=e 4 4
=e 6 2
= e 6 6
,
π 8π 7π
k = 0, 1, 2, 3 .
i − + i
k = 2, w2 = 3e 6 6
= 3e 6
5. Números complexos
π
−i 2 i12π
k = 0, w0 = e 6 k = 0, w0 = e
2
π
k = 1, w1 = e 3
i
2 i 512π
k = 1, w1 = e
5π
2
i
k = 2, w2 = e 6 2 i12π 2 i 34π
k = 2, w2 = e = e
4π 2 2
i
k = 3, w3 = e 3
2 i1312π
k = 3, w3 = e
π 2k π
i +
2
40.1. 6
w = 6 −1 = 6 ei π = e 6 6
, k = 0, 1, 2, 3, 4, 5 2 i1712π
π k = 4, w4 = e
i 2
k = 0, w0 = e 6
2 i 2112π 2 i 74π
i
π k = 5, w5 = e = e
k = 1, w1 = e 2 2 2
i
5π Pág. 44
k = 2, w2 = e 6 π 2kπ
i +
π 2kπ
i +
7π 41. 6
−64 = 6 64ei π = 6 64e 6 6
= 2e 6 6
,
i
k = 3, w3 = e 6 k = 0, 1, 2, 3, 4, 5
π
3π i
i k = 0, z0 = 2e 6
k = 4, w4 = e 2
3π π
11π i i
k = 5, w5 = e
i
6 k = 1, z1 = 2e 6
= 2e 2
5π
π i
π
i 2 +
2kπ
i +
π 4k π k = 2, z2 = 2e 6
6 i
40.2. 6
w=6i= e 2
=e 6 6
=e 12 12
, k = 0, 1, 2, 3, 4, 5 i
7π
π k = 3, z3 = 2e 6
i
k = 0, w0 = e 12
i
π
i
3π
i
11π
π 4π 5π
k = 4, z4 = 2e 6 = 2e 2 ; k = 5, z5 = 2e 6
i + i
k = 1, w1 = e 12 12
=e 12
42.1. Os afixos das raízes quartas de z são vértices de um
π 8π
i + i
9π 3
i π
quadrado de centro na origem.
k = 2, w2 = e 12 12
= e 12 = e 4
π 12 π 13 π
i + i
k = 3, w3 = e 12 12
=e 12
5 P 16 π 17 π
+ i
k = 4, w4 = e 12 12
=e 12
π 20 π 21π 7π
i + i i
k = 5, w5 = e 12 12
=e 12
=e 4
π
π
π
− 2kπ π 16 k π
−i π
6 −i
π
i 8 + i − + 42.2. z0 = 2e 6
= 2 cos − + isin − = ( 4.º Q )
40.3. 6
w = 8e = 8e
8 6 6 6
= 2e 48 48
, 6 6
k = 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6
3 1
−
π
= 2 − i = 3 − i
k = 0, w0 = 2e 48
2 2
π 16 π 15 π 5π π π π
i − + i − +
k = 1, w1 = 2e
48 48
= 2e
i
= 2e 16
i i π π
48
z1 = 2e 6 2
= 2e 3 = 2 cos + i sin =
π 32 π 31π
3 3
i − + i
k = 2, w2 = 2e 48 48
= 2e 48
1 3
= 2 + i = 1 + 3i
π 48 π 47 π 2 2
i − + i
k = 3, w3 = 2e 48 48
= 2e 48
π π 5π
i + i 5π 5π
π 64 π
i − + i
63π
i
21π z2 = 2e 3 2
= 2e 6
= 2 cos + i sin = ( 2.º Q )
k = 4, w4 = 2e 48 48
= 2e 48
= 2e 16 6 6
π 80 π
i − +
79 π 3 1
k = 5, w5 = 2e 48 48
= 2e
i
48 = 2 − + i = − 3 + i
2 2
5π π 4π
i + i 4π 4π
z3 = 2e 6 2
= 2e 3
= 2 cos + i sin = ( 3.º Q )
3 3
1 3
= 2 − − i = −1 − 3i
2 2
4
−iπ −i
4π
−i
2π
42.3. z = z0 = 2e 6 = 24 e 6 = 16e 3 =
4
π
2kπ π 4kπ
1 1 i 2 + 2 i 12 + 12 2π 2π
40.4. 6
w = 6 i = 6 e6 6
= e , k = 0, 1, 2, 3, 4, 5 = 16 cos − + i sin − = −8 − 8 3i
8 8 2 3 3
5. Números complexos
Pág. 45 π π 2π
i + i 2π 2π
27 27 27 i 0
z5 = 2e 3 3
= 2e 3
= 2 cos + isin =
43.1. 8 z 3 = 27 ⇔ z 3 = ⇔z= 3 ⇔z= 3 e ⇔ 3 3
8 8 8
1 3
27 i
2kπ
3 i
2kπ
= 2 − + i = −1 + 3 i
⇔z= 3 e 3
⇔z= e 3
, k ∈ 0, 1, 2 2 2
8 2
2π π
i +
3
k = 0, z0 = ei 0 z6 = 2e 3 3 = 2ei π = −2
2
As coordenadas dos vértices do hexágono são:
2π
( −1, ) ( ) ( ) ( )
3 i3
k = 1, z1 = e − 3 , 1, − 3 , ( 2, 0 ) , 1, 3 , −1, 3 e ( −2, 0 )
2
3 i
4π 44.3. Por exemplo, 26 = 64. Logo, a equação z6 = 64, sendo z
k = 2, z2 = e 3
um número complexo, é um exemplo de equação pedida.
2
3 3 i 2 π 3 i 4 π
Logo, S = ei 0 , e 3 , e 3 Pág. 46
2 2 2 45.1. z4 = z ⇔ z4 – z = 0 ⇔ z(z3 – 1) = 0 ⇔
As imagens geométricas das soluções da equação definem, ⇔ z = 0 ∨ z3 − 1 = 0 ⇔ z = 0 ∨ z3 = 1 ⇔
no plano complexo, um triângulo equilátero inscrito numa i
2kπ
3 ⇔ z = 0∨ z = 31 ⇔ z = 0∨ z = e 3
, k = 0, 1, 2 ⇔
circunferência de raio .
2 i
2π
i
4π
2π 4π
3 i i
isósceles, cada um com dois lados de medida que S = 0, 1, e 3 , e 3
2
π
formam um ângulo derad . 45.2. z 4 = z 2 ⇔ ( r eiθ ) = ( r e − iθ ) ⇔
4 2
z = eiθ
3
π h 3 π r 4 = r 2
cos = ⇔ h = cos ⇔
3 3 2 3 ⇔ r 4 ei4θ = r 2 e −i 2θ ⇔ ⇔
4θ = −2θ + 2kπ, k ∈ ℤ
2
3 1 3 r 2 ( r 2 − 1) = 0 r = 0 ∨ r = 1
⇔ h= × ⇔h=
2 2 4 ⇔ ⇔ 2kπ ⇔
6θ = 2kπ, k ∈ ℤ θ = 6 , k ∈ ℤ
π b 3 π 3 3 3 3
sin = ⇔ b = sin ⇔ b = × ⇔b=
3 3 2 3 2 2 4 i
π
i
2π
2 ⇔ z = 0 ∨ z = ei 0 ∨ z = e 3 ∨ z = e 3
∨
Área do triângulo [z0z1z2]: i
4π
i
5π
∨ z = eiπ ∨ z = e 3
∨z=e 3
3 3 3
2× ×
π 2π 4π 5π
A = 3× 4 4 = 27 3 S = 0 , 1 , e , e
i i
, ei π , e
i i
3 3 3
,e 3
2 16
27 3
45.3. z 3 = (1 − i ) . Seja w = 1 − i . w = 1 + 1 = 2
3
A área do triângulo é igual a u.a.
16
44.1. Para que os afixos de z1 e z2 sejam vértices de um −1
tan ( Arg ( w ) ) = = −1 π
2π π 1 ⇒ − é um argumento de w .
hexágono, Arg ( z2 ) − Arg ( z1 ) = = e z1 = z2 . 4
6 3 (1 , − 1) ∈ 4.º Q
z1 = −1 − i 3 = 1 + 3 = 2 ; z2 = 1 − i 3 = 1 + 3 = 2 −i
π
−i
3π
Logo, w = 2e 4
e w3 = 8e 4
.
− 3
tan ( Arg z2 ) =
3π 3π
=− 3 π −i −i
z 3 = (1 − i ) ⇔ z 3 = 8e
3 3
1 ⇒ − é um argumento de z2 4
⇔z= 8e 4
⇔
3
( )
1 , − 3 ∈ 4.º Q 3π
−
i 4 +
2kπ
π ⇔ z = 2e 3 3
, k = 0, 1, 2 ⇔
Arg ( z2 ) = −
3 3π 8 k π
i − +
⇔ z = 2e 12 12
, k = 0, 1, 2
π 2π π 2π π 2π
Arg ( z 2 ) − Arg ( z1 ) = −
− = − + = = −i
3π
−i
π 5π 13 π
3 3 3 3 3 6 z0 = 2e 12
=e 4
; z1 = 2e 12 ; z2 = 2e
i i
12
r ( r 2 − 1) = 0 ∧ r ≥ 0 r = 0 ∨ r = 1 −8 ± 64 − 320
47.3. 16 z 2 + 8 z + 5 = 0 ⇔ z = ⇔
⇔ kπ ⇔ kπ ⇔ 32
θ = , k ∈ℤ θ = 2 , k ∈ ℤ
2 −8 ± −256 −8 ± 16i 1 1
⇔z= ⇔z= ⇔ z=− ± i
r = 0 r = 1 32 32 4 2
⇔ kπ ∨ kπ 1 1 1 1
θ = , k ∈ ℤ θ = 2 , k ∈ ℤ S = − − i, − + i
2 4 2 4 2
π
i i
3π
47.4. z3 + 16z = 0 ⇔ z(z2 + 16) = 0 ⇔ z = 0 ∨ z2 + 16 = 0 ⇔
Logo, z0 = 0 ; z1 = ei0 = 1; z2 = e 2 ; z3 = ei π ; z4 = e 2
π
⇔ z = 0 ∨ z 2 = −16 ⇔ z = 0 ∨ z = ± −16 ⇔
i −i
π
S = 0, 1, e 2 , ei π , e 2 = {0 , 1 , i , − 1 , − i} ⇔ z = 0 ∨ z = ± 4i
S = {– 4i, 0, 4i}
47.5. z3 + 6z2 + 13z = 0 ⇔ z(z2 + 6z + 13) = 0 ⇔
45.5. z4 + i = 1 ⇔ z4 = 1 – i; 1 − i = 1 + 1 = 2
−6 ± 36 − 52
−1 ⇔ z = 0 ∨ z2 + 6z + 13 = 0 ⇔ z = 0 ∨ z = ⇔
tan ( Arg (1 − i ) ) = = −1 π 2
1 ⇒ − é um argumento de 1 – i
(1 , − 1) ∈ 4.º Q 4 −6 ± −16
⇔ z =0∨ z = ⇔
2
Assim, tem-se:
−6 ± 4i
−i
π
4 −i
π ⇔ z = 0∨ z = ⇔ z = 0 ∨ z = −3 ± 2i ⇔
z 4 = 1 − i ⇔ z 4 = 2e 4
⇔z= 2e 4
⇔ 2
π ⇔ z = 0 ∨ z = – 3 – 2i ∨ z = – 3 + 2i
− 2kπ
⇔ z = 8 2e
i 4 +
4 4
, k = 0, 1, 2, 3 ⇔ S = {0, − 3 − 2i, − 3 + 2i}
π 8k π 47.6. z3 + 6iz2 = 10z ⇔ z3 + 6iz2 – 10z = 0 ⇔
− +
( )
⇔ z = 2e 8 16 16
, k = 0, 1, 2, 3 ⇔ z z 2 + 6i z − 10 = 0 ⇔ z = 0 ∨ z 2 + 6i z − 10 = 0
π 7π 15 π 23 π
−i i i i
Logo: z0 = 2e 8 16
; z1 = 2e 8 16
; z2 = 2e 8 16
; z3 = 2e 8 16 −6i ± −36 + 40
⇔ z =0∨ z = ⇔
π 7π 15 π 23 π 2
−i i i i
S = 8 2e 16
; 8
2e 16
; 8
2e 16
; 8
2e 16
−6i ± 2
⇔ z = 0∨ z = ⇔
2
3 1 3 1 4 1 1 ⇔ z = 0 ∨ z = – 1 – 3i ∨ z = 1 – 3i
46.1. z0 = − i ; z0 = + = = =
4 4 16 16 16 4 2 S = {0, – 1 – 3i, 1 – 3i}
−1 3
tan ( Arg z0 ) = =− Pág. 48
3 3 π
⇒ − é um argumento de z0 48.1. As raízes quadradas de 4 – 3i são as soluções da equação
3 , −1 ∈ 4.º Q 6 z2 = 4 – 3i. Seja z = x + yi.
4 4 z2 = 4 – 3i ⇔ (x + yi)2 = 4 – 3i ↔ x2 – y2 + 2xyi = 4 – 3i
2 3 2
1 −iπ x − − = 4
Assim, z0 = e 6 . x − y = 4
2 2
2x
2 ⇔ ⇔ ⇔
2 xy = −3 3
4 y = −
1 −i π 1 − i 4π 1 − i 2 π 2x
z = z0 4 = e 6 = e 6 = e 3
2 16 16 2 9
x − 2 = 4 x≠0 4 x − 16 x − 9 = 0
4 2
1 2π ⇔ 4x ⇔ ⇔
Logo, z = e arg ( z ) = − . wwww
wwwwww
16 3
2π 2 16 ± 256 + 144 2 16 ± 400
− 3 2k π x = x =
1 − i 23π 4 1 i + ⇔ 8 ⇔ 8 ⇔
46.2. 4
z=4 e = e 4 4
, k = 0, 1, 2, 3 = wwww wwww
16 16
2 π 6kπ
1 i − + 2 16 ± 20 x∈ℝ 2 36 x∈ℝ
= e 12 12 , k = 0, 1, 2, 3 x = x =
2 ⇔ 8 ⇔ 8 ⇔
wwww www
1 − i π6 1 iπ 1 i 5π 1 i 4π
Logo, z0 = e ; z1 = e 3 ; z 2 = e 6 ; z3 = e 3
2 2 2 2 3 2 3 2
x = − x = 3 2
π π 5π 4π 2 2 y = − ×− =
2
1 1 −i 1 1 i i i ⇔ ∨ 2 3 2 2
As raízes quartas de z são: e e 6
, e , e 3 6
e 3
2 2
y = 2 y = − 2
2 2 2 2
Pág. 47
47.1. z 2 + 4 = 0 ⇔ z 2 = −4 ⇔ z = ± −4 ⇔ z = ± 2 −1 ⇔ 3 2 2 3 2 2
As raízes quadradas de 4 – 3i são − + ie − i.
2 2 2 2
⇔ z = ± 2i
3
S = {– 2i, 2i} 48.2. As raízes quadradas de − i são as soluções da equação
4
−10 ± 100 − 104
47.2. z 2 + 10 z + 26 = 0 ⇔ z = ⇔ 3
2 z2 = −i .
4
−10 ± −4 −10 ± 2 −1 Seja z = x + y i .
⇔z= ⇔z= ⇔ z = −5 ± i
2 2
S = {– 5 – i, – 5 + i}
5. Números complexos
z2 =
3 2 3 3
− i ⇔ ( x + y i ) = − i ⇔ x 2 − y 2 + 2 xy i = − i ⇔ 3 + 4i ± 9 − 16 + 24i + 4 − 20i
⇔z= ⇔
4 4 4 2
2 1 3
3 + 4i ± −3 + 4i
2
x − y =
2 3 x − 4 x 2 = 4 x≠0 ⇔z= ⇔ −3 + 4i = 1 + 4i− 4 =
⇔ 4⇔ ⇔ 2
= 1 + 4i+ ( 2i ) = (1 + 2i )
2 2
2 xy = −1 y = − 1
(1 + 2i )
2
2x 3 + 4i±
⇔z= ⇔
3 ± 9 + 16 x∈ℝ 2
4 x 4 − 3x 2 − 1 = 0 x2 =
⇔ ⇔ 8 ⇔ 3 + 4i+ 1 + 2i 3 + 4i− 1 − 2i
wwwww www ⇔z= ∨z= ⇔
2 2
x = 1 x = −1 ⇔ z = 2 + 3i ∨ z = 1 + i
x = 1 x≥0
2
⇔ ⇔ 1∨ 1 S = {2 + 3i, 1 + i}
ww y = − 2 x = 2
50.1. 24 − 10i = 24 − 2 × 5i + 25 − 25 = 25 − 2 × 5i − 1 =
3
As raízes quadradas de − i são 1 − i e − 1 + i .
1 1 = 52 – 2 × 5i + i2 = (5 – i)2
4 2 2
(5 − i ) = ± (5 − i )
2
±
48.3. As raízes quadradas de 5 – 12i são as soluções da equação
z2 = 5 – 12i. Seja z = x + yi. S = {5 − i, − 5 + i}
z2 = 5 – 12i ⇔ (x + yi)2 = 5 – 12i ⇔
⇔ x2 – y2 + 2xyi = 5 – 12i ⇔ 50.2. 8 − 6i = 8 − 2 × 3i + 9 − 9 = 9 − 2 × 3i − 1 =
= 32 − 2 × 3i + i 2 = ( 3 − i )
2
2 36
x − 2 = 5 x∈ℝ
x 2 − y 2 = 5 x
⇔ ⇔ ⇔
(3 − i) = ± (3 − i)
2
2 xy = −12 y = − 6 ±
x
S = {3 − i, − 3 + i}
5 ± 25 + 144
x 4 − 5 x 2 − 36 = 0 x2 = Pág. 49
⇔ ⇔ 2 ⇔
wwwww wwwww 51.1. z 4 + 10 z 2 + 169 = 0 ⇔
x∈ℝ x 2 = 9 x = 3 x = −3
−10 ± 100 − 4 × 169
⇔ z2 = ⇔
⇔ ⇔ ∨ 2
ww y = −2 y = 2 −5 − 12i = 4 − 12i − 9 =
−10 ± −576 = ( 2 − 3i )
2
As raízes quadradas de 5 – 12i são 3 – 2i e – 3 + 2i. ⇔z = 2
⇔
2 −5 + 12i = 4 + 12i− 9 =
−1 ± 1 − 4 −1 ± 3
49.1. z 2 + z + 1 = 0 ⇔ z = ⇔z= ⇔ = ( 2 + 3i )
2
2 2 −10 ± 24 i
⇔ z2 = ⇔
1 3i 1 3 2
⇔z=− − ∨z=− + i
2 2 2 2 ⇔ z 2 = −5 − 12i ∨ z 2 = −5 + 12i ⇔
1 3 1 3 ⇔ z 2 = ( 2 − 3i ) ∨ z 2 = ( 2 + 3i ) ⇔
2 2
S = − − i, − + i
2 2 2 2
⇔ z = 2 − 3i ∨ z = −2 + 3i ∨ z = 2 + 3i ∨ z = −2 − 3i
49.2. z 2 − (1 + 2i ) z + i − 1 = 0 ⇔
S = {−2 − 3i ; − 2 + 3i ; 2 − 3i ; 2 + 3i}
( − (1 + 2i ) ) − 4 × 1 × ( i − 1)
2
1 + 2i±
⇔z= ⇔ 51.2. z 4 + ( 3 − 6i ) z 2 − 8 − 6i = 0 ⇔
2
( 3 − 6i ) − 4 ( −8 − 6i )
2
1 + 2i ± 1 − 4 + 4i − 4i + 4 1 + 2i± 1 −3 + 6i ±
⇔z= ⇔ z= ⇔ ⇔ z2 = ⇔
2 2 2
⇔z=i∨z=1+i −3 + 6i ± 9 − 36 − 36i + 32 + 24i
S = {i, 1 + i} ⇔ z2 = ⇔
2
3
49.3. 4 z + 3 − 4i = 0 ⇔ 4 z 2 = −3 + 4i ⇔ z 2 = − + i ⇔
2
−3 + 6i ± 5 − 12 i
4 ⇔ z2 = ⇔
2 2
3 1 1 1
⇔ z 2 = − + 1i + − ⇔ z 2 = + i − 1
( 3 − 2i )
2
4 2 4 4 −3 + 6i ±
2
⇔ z2 = ⇔
1 1 2
⇔ z = + i ⇔ z = ± + i ⇔
2
2 2 −3 + 6i ± ( 3 − 2i )
⇔ z2 = ⇔
1 1 2
⇔ z = +i ∨ z = − −i 5 − 12i = 9 − 12i − 4 =
2 2 ⇔ z 2 = 2 i∨ z 2 = −3 + 4 i ⇔ = (3 − 2 i )
2
1 1 ⇔ z 2 = (1 + i ) ∨ z 2 = (1 + 2i ) ⇔
2 2 2 i = 1 + 2i − 1 =
S = − − i, + i
= (1 + i )
2
2 2
⇔ z = 1 + i ∨ z = −1 − i ∨ −3 + 4 i = 1 + 4i − 4 =
49.4. z 2 − ( 3 + 4i ) z − 1 + 5i = 0 ⇔ = (1 + 2 i )
2
∨ z = 1 + 2 i ∨ z = −1 − 2 i
( − (3 + 4)) − 4 ( −1 + 5i )
2
3 + 4i± S = {1 + i , − 1 − i , − 1 − 2 i, 1 + 2i}
⇔z= ⇔
2
5. Números complexos
1 3i – 7 – 5i
−3 ± 9 − 8 53.2. z 2 = 2 i z − 5 = 0 ⇔ –i –i 2 5i
51.3. z 4 + 3 z 2 + 2 = 0 ⇔ z 2 = ⇔
(2 i) 1 2i –5 0
2
2 −2 i ± + 20
⇔ z = −2 ∨ z = −1 ⇔ z = ± −2 ∨ z = ± −1 ⇔
2 2 ⇔z= ⇔
2
⇔ z = ± 2 i ∨ z = ±i −2 i ± 16 −2i − 4 −2i + 4
⇔z= ⇔ z= ∨z= ⇔
{
S = − 2 i, − i, i, 2i } 2 2 2
⇔ z = −2 − i ∨ z = 2 − i
( −32 ) − 4 × ( −144 )
2
32 ± S = {− i, − 2 − i, 2 − i}
51.4. z 4 − 32 z 2 − 144 = 0 ⇔ z 2 =
2
Pág. 50
32 ± 40 8+i
⇔ z2 = ⇔ z 2 = −4 ∨ z 2 = 36 ⇔
2 54.1. ( 2 − 3i ) z = 8 + i ⇔ z = ⇔
2 − 3i
⇔ z = ± −4 ∨ z = ±6 ⇔ z = ±2i ∨ z = ±6 (8 + i )( 2 + 3i ) 16 + 24i + 2i − 3
⇔z = ⇔z = ⇔
S = {−6, 6, − 2i, 2i} 4+9 13
−10 ± 100 − 4 × ( −11) 13 + 26i
51.5. z 4 + 10 z − 11 = 0 ⇔ z 2 = ⇔ ⇔z = ⇔ z = 1 + 2i ⇔ z = 1 − 2
2 13
S = {1 − 2i}
−10 ± 144 −10 ± 12
⇔ z2 = ⇔ z2 = ⇔
2 2 54.2. ( z + 1 − i )( z − 1 + 3i ) = 0 ⇔ z + 1 − i = 0 ∨ z − 1 + 3i = 0 ⇔
⇔ z 2 = −11 ∨ z 2 = 1 ⇔ z = ± 11i ∨ z = ±1 ⇔ z = −1 + i ∨ z = 1 − 3i ⇔ z = −1 + i ∨ z = 1 + 3i
{
S = −1, 1, − 11i, 11i } S = {−1 + i, 1 + 3i}
54.3. Seja z = x + y i .
−2 ± 4 − 16
51.6. z 4 + 2 z 2 + 4 = 0 ⇔ z 2 = ⇔ z 2 + 2z + 1 = 0 ⇔ ( x + y i) + 2 ( x − y i) + 1 = 0 ⇔
2
2
−2 ± −12 −2 ± 2 3 i ⇔ x 2 − y 2 + 2 xy i + 2 x − 2 y i+ 1 = 0 ⇔
⇔ z2 = ⇔ z2 = ⇔
2 2 x − y + 2 x + 1 = 0 www
2 2
⇔ ⇔ ⇔
2 y ( x − 1) = 0
2π 2π
⇔ z 2 = −1 − 3 i ∨ z 2 = −1 + 3 i ⇔ z 2 = 2
−i
3
∨ z 2 = 2e
i
3 2 xy − 2 y = 0
2π 2π x 2 + 2 x + 1 = 0 1 − y 2 + 2 + 1 = 0
i − 3 +
2 kπ
i 3 +
2 kπ
⇔ ∨ ⇔
2
2
2
2
y = 0 x = 1
⇔ z = 2e
∨ z = 2e
, k = 0 ,1
( x + 1) = 0 y = 4
x∈ℝ ∧ y∈ℝ 2 2
π
i − + kπ
π
i + kπ ⇔ ∨ ⇔
⇔ z = 2e 3
∨ z = 2e 3
, k = 0 ,1 y = 0 x = 1
−i
π
i
2π
i
π
i
4π
x = −1 y = 2 y = −2
⇔ z = 2e 3
∨ z = 2e 3
∨ z = 2 e 3 ∨ z = 2e 3
⇔ ∨ ∨ ⇔
y = 0 x = 1 x = 1
−i
π
i
2π
i
π
−i
4π
⇔ z = −1 ∨ z = 1 + 2i ∨ z = 1 − 2i
S = 2e 3 , 2e 3 , 2e 3 , 2e 3 S = {−1 , 1 + 2i , 1 − 2i}
52.1. A ( z ) = z 3 + i z 2 + 2i 55. ( z + i )( z + i ) = 4 + 2i ⇔ z z + zi + z i − 1 = 4 + 2i ⇔
Como A ( i ) = i3 + i × i 2 + 2i = − i − i + 2i = 0 : ⇔ x 2 + y 2 + ( x + yi ) i + ( x − yi ) i = 5 + 2i ⇔
1 i 0 2i ⇔ x 2 + y 2 + xi − y + xi + y = 5 + 2i ⇔
i i –2 – 2i
1 2i –2 0 ⇔ x 2 + y 2 + 2 xi = 5 + 2i ⇔
(
Logo, A ( z ) = ( z − i ) z 2 + 2i z − 2 ) ⇔
x + y = 5
2 2
⇔
y = 4
2
y = −2 ∨ y = 2
⇔
(
52.2. A ( z ) = 0 ⇔ ( z − i ) z 2 + 2i z − 2 = 0 ⇔ ) 2 x = 2 x = 1 x = 1
⇔ z = 1 − 2i ∨ z = 1 + 2i ; S = {1 − 2i , 1 + 2i}
⇔ z − i = 0 ∨ z + 2i z − 2 = 0 ⇔
2
−2i ± ( 2i )
2
+8 2cos α ± 4 cos 2 α − 4
56. z 2 − 2 z cos α + 1 = 0 ⇔ z = ⇔
⇔ z =i∨ z = ⇔ 2
2
−2i ± −4 + 8 2cos α ± −4 (1 − cos 2 α )
⇔ z=i∨ z = ⇔ ⇔z= ⇔
2 2
−2i − 2 −2i+ 2 2 cos α ± 2i 1 − cos 2 α
⇔ z =i∨ z = ∨z= ⇔ ⇔z= ⇔
2 2 2
⇔ z = i ∨ z = −1 − i ∨ z = 1 − i
2 cos α ± 2 i sin 2 α 2cos α ± 2isin α
S = {i , − 1 − i , 1 − i } ⇔z= ⇔ z=
2 2
53.1. ( − i ) + 3i ( − i ) − 7 × ( − i ) − 5i = 0 ⇔ i − 3i + 7i − 5i = 0
3 2
⇔ z = cos α + i sin α ∨ z = cos α − isin α ⇔
⇔ z = ei α ∨ z = cos ( −α ) + i sin ( −α ) ⇔ z = e i α ∨ z = e − i α
Logo, − i é solução da equação dada.
S = {ei α , e − i α }
5. Números complexos
iz i
59.4. f ( z ) = ⇔ f ( z) = z × ⇔
57. z = z '× e iθ Pág. 51 i+ 3 3+i
2 + 4i
( 2 + 4i ) = ( − ) 3 + i = r eiθ
π
2 + 3 2i eiθ ⇔ = e iθ ⇔ e2
i π π
1 i −
− 2 + 3 2i ⇔ f ( z) = z × π
⇔ f ( z) = z × e 2 6 r= 3+i =2
( 2 + 4i ) ( − ) =e
i 2 θ ∈ 1.º Q
2 − 3 2i 2e 6
⇔ iθ
⇔ Logo, um valor de θ é
2 + 9× 2 1 iπ
⇔ f (z) = z × e 3
1 π
θ = arctan =
2 3 6
−2 2 − 6 2i − 4 2i + 12 2
⇔ = e iθ ⇔ O afixo de f ( z ) é a imagem do afixo de z por uma
20
10 2 − 10 2i 2 2 π
⇔ = e iθ ⇔ − i = e iθ rotação de centro na origem O e amplitude composta
20 2 2 3
tan θ = −1 com uma homotetia de centro O e razão
1
.
π 2
2 2 ⇒ θ = − + 2kπ
2 , − ∈ 4.º Q 4 59.5. f ( z ) = − z + 2i
2
O afixo de f ( z ) é a imagem do afixo de z por uma
π
θ = − + 2kπ, k ∈ ℤ
4 simetria de eixo real seguida de uma reflexão central de
Pág. 52 centro O e uma translação de vetor (0, 2). Trata-se de uma
58.1. z A = 3 + i ; z B = 2i reflexão deslizante de eixo imaginário e vetor (0, 2) .
π π π π
( )
i i i i
z A ' = z A × 2e 3 = 3 + i × 2 3 = = 2e 6 × 2e 3 = Pág. 54
π π π
60.1. z − 1 + 2i ≤ 3 ⇔ z − (1 − 2i ) ≤ 3
i + i
= 4e 6 3
= 4 2 = 4i C(1, – 2)
A′ ( 0 , 4 ) r=3
π π π π
60.2. z ≥ 1 ∧ z ≤ 2
i i i i
z B ′ = z B × 2e 3 = 3i × 2e 3 = 3e 2 2e 3 =
π π 5π
i + i 5π 5π
= 6e 2 3
= 6e 6
= 6 cos + i sin (2.º Q)
6 6
3 1
= 6 − + i = −3 3 + 3i
2 2
(
B ' −3 3 , 3 ) 60.3. z − i ≤ 1 ∨ z − 1 ≤ 1
O ' ≡ O , A ' ( 0 , 4 ) , B ' −3 3 , 3 ( ) ⇔ z − ( 0 + i ) ≤ 1 ∨ z − (1 + 0i ) ≤ 1
C1(0, 1), r = 1
Pág. 53 C2(1, 0), r = 1
58.2. Área de [OAB]: i
π
61. z0 = r e 3
A ( )
3 , 1 ; O ( 0 , 0 ) e B ( 0 , 3)
|z| = |z0| define uma circunferência de centro na origem e
OB × abcissa de A 3 3 raio |z0|.
A[OAB ] = = Como a medida do seu perímetro é 8π, temos:
2 2
2π z0 = 8π ⇔ z0 = 4
Como r = 2 :
π
3 3 2 i
A[O ' A ' B '] = A[OAB ] × r 2 = × 2 = 6 3 u.a. Logo, r = 4 e z0 = 4e 3 .
2
π π π 1 3
−i z0 = 4 cos + i sin = 4 + i = 2 + 2 3i
59.1. f ( z ) = −iz ⇔ f ( z ) = z × e 2
3
3 2 2
O afixo de f ( z ) é a imagem do afixo de z por uma
π Pág. 55
rotação de centro O e ângulo − + 2kπ, k ∈ ℤ . 62. Fronteiras:
2
Circunferência de centro na origem e que passa em A(– 2, 2):
59.2. f ( z ) = z + i − 1 ⇔ f ( z ) = z + ( −1 + i )
( −2 )
2
r = CA = + 22 = 4 + 4 = 2 2
O afixo de f ( z ) é a imagem do afixo de z pela translação
de vetor (– 1, 1).
z =2 2
59.3. f ( z ) = 2 z ⇔ f ( z ) = z × 2 e i×0 Circunferência de centro A(– 2 , 2) e raio 2:
C(1, – 1), r = 3
⇔ z 2 + y 2 − 2 y + 1 ≤ 4 x 2 + 4 y 2 + 16 y + 16 ∧ ( x, y ) = ( 0, −2)
Re ( z − 3 − i ) ≥ −2 ⇔
⇔ 3x 2 + 3 y 2 + 18 y + 15 ≥ 0 ∧ ( x, y ) = ( 0, −2 )
⇔ Re ( z + yi − 3 − i ) ≥ −2
⇔ x 2 + y 2 + 6 y + 5 ≥ 0 ∧ ( x, y ) = ( 0, −2 )
⇔ Re ( x − 3 + ( y − 1) i ) ≥ −2
⇔ x 2 + y 2 + 6 y + 9 − 9 + 5 ≥ 0 ∧ ( x, y ) = ( 0, −2 )
⇔ x − 3 ≥ −2 ⇔ x ≥ 1
⇔ x 2 + ( y + 3) ≥ 4 ∧ ( x, y ) = ( 0, −2 )
2
64.2. Im ( − z + 2 − 2i ) < −3 ∧ z ≤ 2
Im ( − z + 2 − 2i ) < −3 ⇔ π
i π 3π
67.2. z z ≤ e 4
∧ ≤ Arg ( z ) ≤
⇔ Im ( − x − yi + 2 − 2i ) < −3 ⇔ 4 4
x + 2 + ( − y − 2) i < −3
⇔ Im − π 3π
≤ Arg ( z ) ≤
2
⇔ z ≤1∧
4 4
⇔ − y − 2 < −3 ⇔ y + 2 > 3
π 3π
⇔ y >1 ⇔ z ≤ 1 ∧ ≤ Arg ( z ) ≤
4 4
64.3. z + 2 − 3i ≥ z − 1 + 2i ∧ Re ( iz + 2 ) = 0
Atividades complementares
z + 2 − 3i ≥ z − 1 + 2i ⇔ z − ( −2 + 3i ) ≥ z − (1 − 2i ) Pág. 60
A ( −2 , 3) , B (1 , − 2 ) 1
68.1. ( 2 − i ) − 2 × − 2i = 2 − i − 1 + 4i = 1 + 3i
2
Re ( iz + 2) = 0 ⇔
68.2. ( 3 − i ) × ( 2 − 3i ) + 10i = 6 − 9i − 2i − 3 + 10i = 3 − i
⇔ Re ( i ( x + yi ) + 2 ) = 0 1 1
( 2 − i ) × (1 − 2i ) = ( 4 − 4i− 1) × (1 − 2i ) =
2
68.3.
⇔ Re ( xi − y + 2 ) = 0 5 5
1 1
⇔ −y + 2 = 0 ⇔ y = 2 = ( 3 − 4i ) × (1 − 2i ) = ( 3 − 6i − 4i− 8)
5 5
1
Pág. 57 = ( −5 − 10i ) = −1 − 2i
65. 5
68.4. (1 − i 27 ) × (1 − i14 ) = (1 − i3 ) × (1 − i 2 ) =
2 3 2 3
27 = 6 × 4 + 3
14 = 3 × 4 + 2
= (1 + i ) × (1 + 1) = (1 + 2i − 1) × 8 = 16i
2 3
69. ( a − 4i ) × ( 2 − 3i ) = 10 + b i ⇔
⇔ 2a − 3a i − 8i − 12 = 10 + b i ⇔
⇔ 2a − 12 = 10 ∧ −3a − 8 = b ⇔ a = 11 ∧ b = −41
Logo, a = 11 e b = −41 .
70.1. z = (1 − a i ) + ( a + 1) i5 = 1 − 2a i − a i − a 2 + ( a + 1) i =
2
Por exemplo:
π
z − ( −1 + 5i ) ≥ z − ( 3 − i ) ∧ < Arg ( z − 1) ≤ π ∨ ( )
= 1 − 2 a i − a 2 + a i + i = 1 − a + (1 − a ) i
2
2
z é um número real se Im ( z ) = 0 .
π
∨0 < Arg ( z − (1 + 2i ) ) ≤ 1− a = 0 ⇔ a =1
6
Logo, z é um número real se a = 1 .
5. Números complexos
( )
70.2. z = 1 − a 2 + (1 − a ) i Considerando Ag o afixo de g ( z1 ) , Bg o afixo de z2 e
Im ( z ) ≠ 0 . o triângulo Ag Bg Og , sendo Ag ( −4 , 0 ) , Bg ( −3 , − 1) e
1− a = 0 ∧1− a ≠ 0 ⇔ a =1∧ a ≠ 1 ⇔
2 2
Og ( − 3 , 0 ) .
⇔ a = ±1 ∧ a ≠ 1 ⇔ a = −1
h ( z1 ) = − ( −1 + 0i ) + i = − ( −1) + i = 1 + i
Logo, z é um imaginário puro se a = −1 .
( )
70.3. z = 1 − a 2 + (1 − a ) i h ( z2 ) = −( 0 + i ) + i = − ( − i ) + i = i+ i = 2i
h ( z0 ) = −( 0 + 0i ) + i = i
z = −3 − i ⇔ (1 − a 2 ) + (1 − a ) i = −3 − i ⇔
Considerando Ah o afixo de h(z1), Bh o afixo de h(zn) e Oh
⇔ 1 − a 2 = −3 ∧ 1 − a = −1 ⇔ a 2 = 4 ∧ a = 2 ⇔
⇔ a = ±2 ∧ a = 2 ⇔ a = 2 o afixo de z0 , a imagem por h do triângulo [ ABO ] é o
Logo, z = −3 − i se a = 2 . triângulo [ Ah BhOh ] , sendo Ah (1, 1), Bh (0, 2) e Oh (0, 1),
71.1. z1 = 3 − 2i = −3 + 2i ; z1 = −3 + 2i = −3 − 2i
3 ou seja, pela reflexão deslizante de eixo imaginário e vetor
71.2. z2 = 1 + 2i = 1 − 2i v ( 0 , 1) .
71.3. z1 + z2 = z1 + z2 = −3 − 2i+ 1 − 2i = −2 − 4i
71.4. z1 − z2 = −3 − 2i − (1 − 2i ) = −3 − 2i − 1 + 2i = −4
= −3i − 6 − 2 + 4i = −8 + i = −8 − i
72.1. f ( z ) = z + 2 − i = z + 2 + i
O afixo de f ( z ) é a imagem do afixo de z pela translação
73.1. z1 = 3 = 3
de vetor v ( 2 , 1) .
g ( z ) = z − 3 = z + ( −3 + 0i ) z2 = −3 + 2i = 9 + 4 = 13
O afixo de g ( z ) é a imagem do afixo de z pela reflexão z3 = 1 + 4i = 1 + 16 = 17
de eixo real seguida de translação de vetor v ( −3 , 0 ) , ou z4 = 3 + 5i = 9 + 25 = 34
seja, pela reflexão deslizante de eixo real e vetor
73.2. z3 − z2 = 1 + 4i− ( −3 + 2i ) = 4 + 2i = 16 + 4 = 20 = 2 5
v ( −3 , 0 ) .
z4 − z3 = 3 + 5i− (1 + 4i ) = 2 + i = 4 + 1 = 5
( )
h ( z ) = − z + i = − ( z − i) = −z + i = −z + (0 + i)
O afixo de h ( z ) é a imagem do afixo de z pela reflexão z4 − z2 = 3 + 5i− ( −3 + 2i ) = 6 + 3i = 36 + 9 = 3 5
de eixo real, seguida da reflexão central de centro O e pela Como BC + CD = BD , pois 2 5 + 5 = 3 5 , os pontos
translação de vetor v ( 0 , 1) , ou seja, pela reflexão A, B e C são colineares.
deslizante de eixo imaginário e vetor v ( 0 , 1) . 73.3. Já vimos que BC = 20 .
72.2. Seja: AB = z2 − z1 = −3 + 2i− 3 = −6 + 2i = 36 + 4 = 40
• A ( −1 , 0 ) o afixo de z1 AC = z3 − z1 = 1 + 4i− 3 = −2 + 4i = 4 + 16 = 20
• B ( 0 , 1) o afixo de z2
Como AC = BC , o triângulo [ABC] é isósceles.
• O ( 0 , 0 ) o afixo de z0
( )
2 2
AB = 40 = 40
f ( z1 ) = −1 + 2 + i = 1 + i
( ) +( )
2 2 2 2
f ( z 2 ) = i + 2 + i = 2i AC + BC = 20 20 = 20 + 20 = 40
f ( z0 ) = 2 + i 2 2
Como AB = AC + BC 2 , o triângulo [ABC] é retângulo
Considerando Af o afixo de f ( z1 ) , Bf o afixo de em C, uma vez que o ângulo ACB se opõe ao lado [AB], o
f ( z 2 ) e O f o afixo de f ( z 0 ) , a imagem por f do lado de maior comprimento.
73.4. Tendo em conta o esquema ao lado,
triângulo [ABO] é o triângulo Af B f O f , sendo dado que o triângulo [ABC] é retângulo
A f (1 , 1) , B f ( 2 , 2 ) e O f ( 2 , 1) . em C o lado [AB] é um diâmetro da
circunferência que passa nos pontos A,
g ( z1 ) = ( −1 + 0i ) − 3 = −1 − 3 = −4 B e C . Logo, a circunferência que
g ( z2 ) = ( 0 + i ) − 3 = −3 − i contém os pontos A, B e C tem centro no ponto M, ponto
AB
g ( z0 ) = ( 0 + 0i ) − 3 = −3 médio de [AB], e raio r = .
2
5. Números complexos
40 4 × 10 2 10 2 z3 − z2 2 × 2i − ( 3 − 4i ) 4i − 3 + 4i
r= = = = 10 76.4. = =
2 2 2 (1 + i )
4
(1 + i ) (1 + i )
2 2
(1 + 2i− 1)(1 + 2i− 1)
3 − 3 0 − 12
A ( 3 , 0 ) e B ( −3 , 2 ) ; M , = ( 0 , 1) =
−3 + 8i
=
9 + 64
=−
73
2 2
2i× 2i −4 4
Uma equação da circunferência pedida é:
( z3 − 1) ( 2i− i )
11 11
+ z3 +2 i11 + 2 11 = 4 × 2 + 3
x 2 + ( y − 1) = 10
2
76.5. = = =
2 + z1 2 +1− i 3−i i11 = i 3 = − i
74. zw = ( 2 + 3i )(1 + i ) = 2 + 2i + 3i − 3 = −1 + 5i
− i + 2 ( 2 − i )( 3 + i ) 6 + 2i − 3i + 1 7 − i 7 1
1 1 1− i 1− i 1 1 = = = = − i
= = = = − i 3 − i ( 3 − i )( 3 + i ) 9 +1 10 10 10
w 1 + i (1 + i )(1 − i ) 1 + 1 2 2
w 1+ i
= =
1− i
=
(1 − i )( 2 − 3i ) = 2 − 3i− 2i − 3 = Pág. 61
z 2 + 3i 2 + 3i ( 2 + 3i )( 2 − 3i ) 4+9 77.1. Seja z = x + y i .
−1 − 5i 1 5 z − 1 z + y i − 1 ( x − 1 + y i )( x − 3 − y i )
= =− − i w= = = =
13 13 13 z − 3 x + y i − 3 ( x − 3 + y i )( x − 3 − y i )
10 − 15i
× ( 7i − 4) =
(10 − 15i )(1 − 2i ) × 7i− 4 =
75.1. ( ) =
x 2 − 3 x − xy i − x + 3 + y i + xy i − 3 y i + y 2
=
1 + 2i (1 + 2i )(1 − 2i ) ( x − 3)
2
+ y2
10 − 20i − 15i − 30
= × (7 i− 4) = x2 − 4 x + y 2 − 2 y i+ 3
1+ 4 = =
( x − 3)
2
+ y2
20 35
= − i × ( 7 i − 4 ) = ( −4 − 7 i ) × ( −4 + 7 i ) = x2 − 4x + y2 + 3 2y
5 5 = − i
( x − 3) ( x − 3)
2 2
= 16 + 49 = 65 = 65 + 0i +y 2
+ y2
(2 − i) (2 − i) (2 − i) − (− i) =
3 2
− i3 w é um número real se Im (w) = 0.
75.2. = – 2y = 0 ⇔ y = 0
1− i 1− i
Logo, w é um número real se y = 0.
( 4 − 1 − 4i )( 2 − i ) + i ( 3 − 4i )( 2 − i ) + i x2 − 4x + y2 + 3
= = = 2y
1− i 1− i 77.2. w = −
( x − 3) + y ( x − 3) + y 2
2 2 2
(2 2 ) + (2 2 )
2 2 π 11π
79.1. z1 = 2 2 + 2 2 i ; z1 = = 8 + 8 = 16 = 4 Como |z1| = |z2| = 3 e =− + 2π , temos z1 = z2.
6 6
Seja θ um argumento de z1. 2π 2π
i π + 5π 7π
i i −i
2 2 80.2. z1 = −2 e 3
= 2e 3
= 2e 3
; z2 = 2e 3
tan θ = = 1 π
2 2 ⇒ θ = é um argumento de z1 5π 7π
=− + 2kπ ⇔ 5 = −7 + 6k , k ∈ ℤ ⇔
( )
4
2 2, 2 2 ∈1.º Q 3 3
i
π ⇔ 12 = 6k , k ∈ ℤ ⇔ k = 2 ∈ ℤ
Logo, z1 = 4 e 4 .
5π 7π
79.2. z 2 = −3 3 + 3i Como |z1| = |z2| = 3 e =− + 4π , temos z1 = z2.
3 3
( −3 3 ) ( )
2
z2 = + 32 = 27 + 9 = 36 = 6 z 1+ i 3 1 + i 3 (1 + i )
81.1. = = =
Seja θ um argumento de z2 . w 1− i (1 − i )(1 + i )
3 3 1 + i+ i 3 − 3 1 − 3 1 + 3
tan θ = = − = = + i
−3 3 3 ⇒ θ = π − π = 5π é um argumento 1+1 2 2
( ) 6 6 de z2
−3 3, 3 ∈ 2.º Q z z 1+ i 3 1+ 3 2 2 2
81.2. = = = = = = 2
i
5π w w 1− i 1+1 2 2
Logo, z 2 = 6e 6 .
Seja θ1 um argumento de z .
3 3 3
79.3. z3 = − − i tan θ1 =
3
= 3
2 2 π
1 ⇒ θ1 = é um argumento de z
3 −3 3
2
z3 = − +
9 + 27
==
36
= 9 =3
2
( )
1, 3 ∈1.º Q
3
=
2 2 4 4 Seja θ2 um argumento de w.
−1
−3 3 tan θ 2 = = −1 π
tan θ = = 1 ⇒ θ 2 = − é um argumento de w
−3 3 3 4
π
⇒ −π + = −
2π é um argumento (1, − 1) ∈ 4.º Q
3 3 3 3 3 de z3
− 2 , − 2 ∈ 3.º Q
π π
θ1 = Arg z1 = ; θ 2 = Arg z2 = −
3 4
2π
Logo, z3 = 3e
−i π π π π 7π z
3 . θ1 − θ 2 = − − = + = = Arg
3 4 3 4 12 w
79.4. z4 = 2 − 2i ; z4 = 4 + 4 = 8 = 2 2
z z 7π
Seja θ um argumento de z4. Logo, = 2 e Arg = .
w w 12
−2
tan θ = = −1 π z 1− 3 1+ 3 7π 7π
2 ⇒ − é um argumento de z4 81.3. = + i = 2 cos + i sin ⇔
4 w 2 2 12 2
( 2, − 2 ) ∈ 4.º Q
7π 1 − 3 7π 1 + 3
−i
π
⇔ 2 cos = ∧ 2sin = ⇔
Logo, z 4 = 2 2 e 4 . 12 2 12 12
3 3 3 7π 1 − 3 7π 1 + 3
79.5. z5 = − − i ⇔ cos = ∧ sin = ⇔
4 4 12 2 2 12 2 2
2 7π 2− 6 7π 6+ 2
3 3 3 2 27 9 36 6 3 ⇔ cos
= ∧ sin =
z5 = − + − = + = = = 12 4 12 4
4 4 16 16 16 4 2
1 1 1
Seja θ um argumento de z5. 82.1. w = = = =
1 − z 1 − 2 e i θ 1 − 2 ( cos θ + i sinθ )
−3 3
tan θ = = 1
−3 3 3 π 5π = =
⇒ −π + = − é um argumento 1 − 2 cosθ − i 2sinθ
3 3 3 6 6 de z5
− , − ∈ 3.º Q 1 − 2 cos θ + i 2sinθ
=
4
(1 − )( )
4 2 cosθ − i 2sinθ 1 − 2 cosθ + i 2sinθ
3 − i 5π
Logo, z5 = e 6 . 1 − 2 cosθ + i 2sinθ
2 = =
(1 − ) +( )
2 2
2π 2π
−π π 2 cosθ 2sinθ
i i −i
79.6. z6 = −2e 3
= 2e 3
= 2e 3
1 − 2 cos θ + i 2sinθ
π π = =
−i i 1 − 2 2 cos θ + 2 cos 2 θ + 2sin 2θ
79.7. z7 = 2e 6
= 2e 6
=2
π 11π 11π
i i −i 1 − 2 cos θ 2sinθ
80.1. z1 = 3e ; z 2 = 3e
6 6
= 3e 6
= + i
3 − 2 2 cos θ 3 − 2 2 cos θ
π 11π 12π
=− + 2kπ ⇔ 2kπ = ⇔ k = 1∈ ℤ 1 − 2 cos θ 2 cos θ − 1
6 6 6 Logo, Re ( w ) = = .
3 − 2 2 cos θ 2 2 cos θ − 3
5. Números complexos
2sinθ −i
π
82.2. Im ( w ) = 85.1. z1 = −1 + i 3 ; z 2 = e 2
3 − 2 2 cos θ
z1 = 1 + 3 = 2
1 − 2 cos θ 2 sin θ
82.3. Re ( w ) = Im ( w ) ⇔ = ⇔
3 − 2 2 cos θ 3 − 2 2 cos θ 3
tan θ1 = = − 3 π 2π
⇔ 2sinθ = 1 − 2 cosθ ⇔ 2 sin θ + 2 cosθ = 1 ⇔ −1 ⇒ π− = é um argumento de z1
⇔
2
sinθ +
2
cos θ =
1
⇔
( )
−1, 3 ∈ 2.º Q
3 3
2 2 2 i
2π
π π 1 z1 = 2 e 3
⇔ θ + = + 2kπ ∨ θ + = + 2kπ, k ∈ ℤ ⇔ = 2e 6 = 2n e 6
4 6 4 6
π 7π z é um número real positivo se:
⇔ θ = − + 2kπ ∨ θ = + 2kπ, k ∈ ℤ
12 12 nπ
= 2kπ, k ∈ ℤ ∧ n ∈ ℕ ⇔ n = 12 k , k ∈ ℤ ∧ n ∈ ℕ ; n = 12
π 7π 6
Como θ ∈ ]− π , π[ , θ = − ∨ θ = . nπ
12 12 i
85.2. z = 2n e 6
π 7π
Logo, θ ∈ − , . z é um número real negativo se:
12 12 nπ
= π + 2kπ, k ∈ ℤ ∧ n ∈ ℕ ⇔ n = 6 + 12k , k ∈ ℤ ∧ n ∈ ℕ
1− i 3 1 3 1 3 4 1 1 6
83.1. z = = − i = + = = =
4 4 4 16 16 16 4 2 n=6
85.3. z é um número imaginário puro se:
− 3 nπ π
tan θ = = − 3 = + kπ, k ∈ ℤ ∧ n ∈ ℕ ⇔ n = 3 + 6k , k ∈ ℤ ∧ n ∈ ℕ
1 π 6 2
⇒ − é um argumento de z
1 3 3 O menor valor de n é n = 3 (para k = 0).
, − ∈ 4.º Q
4 4 86. Seja θ = Arg ( z ) , − π < θ ≤ π .
1 π z + 1 = e i θ + 1 = cos θ + i sin θ + 1 =
z = e um argumento de z é − . θ θ θ θ
2 3 = cos 2 − sin 2 + 2isin cos + 1
7 2 2 2 2
1 −i π 1 −i 7π
7
1 − i π3 θ θ
83.2. z = e 3 = e 3 =
7
e 7
− π + 2π = −
π θ θ θ θ 1 − sin 2 = cos 2
= cos2 + cos2 + 2i sin cos =
2 2 128 3 3
2 2 2 2
2 2
84. z1 = 1 + 3 i = 1 + 3 i = 1 − 3 i
15 3
i15 = i4×3+3 = i3 = i θ θ θ
= 2cos 2 + 2isin cos =
z1 = 1 + 3 = 2 2 2 2
θ θ θ
tan α = − 3 = 2cos cos + isin =
π 2 2 2
⇒ − é um argumento de z1
( )
1, − 3 ∈ 4.º Q
3
= 2cos e 2
θ i
θ
3 2
z eiθ 1 3i θ + 3 1 i( 3θ + π )
3 π
z3 = 2 = = = e π θ π θ
e Como − < ≤ , cos ≥ 0 .
z1 2 e − i 3 8
π
4 2 2 2 2
θ Arg ( z )
Como
3π
é um argumento de z3: Logo, Arg ( z + 1) = = .
4 2 2
3θ + π =
3π
+ 2kπ, k ∈ ℤ ⇔ 3θ =
3π
− π + 2kπ, k ∈ ℤ 87.1. 4
z = 4 8 2 −8 2i = Cálculos auxiliares
4 4
( 8 2 ) + ( −8 2 )
2 2
4 −i
π
z = =
π 2kπ = 16 e 4
=
⇔θ =− + , k ∈ℤ = 128 + 128 = 256 = 16
12 3 π
−
i 4 +
2 kπ −8 2
π 2π 7π 4 4
tan θ = = −1
Se k = 1, θ = − + = = 2e
, k = 0,1,2,3
8 2 ⇒
12 3 12 (8 2 , − 8 2 ∈ 4º Q
)
π 4π 15π 5π − π + 8 kπ
Se k = 2, θ = − + = = = 2e
i
16
, k = 0,1,2,3
π
⇒ − é um argumento de z
12 3 12 4 4
3π 5π π −i
π
i
7π
Como θ ∈ π , , θ = =π+ . k = 0, z0 = 2 e 16 ; k = 1, z1 = 2 e 16
2 4 4
15π 23π
5π i i
i 5π 5π 2 2 k = 2, z2 = 2 e 16 ; k = 3, z3 = 2 e 16
Logo, z2 = e 4
= cos + isin =− − i.
4 4 2 2 π 7π 15π 23π
−i i i i
As raízes índice 4 de z são: 2 e 16
, 2e 16
, 2e 16 , 2e 16
5. Números complexos
As diagonais do quadrado 23
i
medem 4. k = 3 , z3 = 8 2 e 16
Seja l a medida do lado do quadrado
−i
π
i
7π
i
15π
i
23π
l 2 + l 2 = 42 ⇔ 2l 2 = 16 ⇔ l 2 = 8 S = 0 , 8 2 e 16 , 8 2 e 16 , 8 2 e 16 , 8 2 e 16
A medida da área do quadrado é igual a 8 u.a.
88.7. Seja z = x + yi
Pág. 62 z + 2 z − 1 = 0 ⇔ z − yi − 1 = 0 ⇔ 3x − 1 + yi = 0
1 1 1 1 1 1
88.1. 2 z + 1 = i ⇔ z = − + i ; S = − + i ⇔ 3x − 1 = 0 ∧ y = 0 ⇔ x = ∧ y=0⇔ z=
2 2 2 2 3 3
88.2. z + i = 2 − i z ⇔ z + i z = 2 − i ⇔ 1
S =
2−i 3
⇔ z (1 + i ) = 2 − i ⇔ z = ⇔
1+ i 88.8. Seja z = x + yi .
( 2 − i )(1 − i ) 2 − 2 i− i− 1
2z z + z 2 − 3 = 0 ⇔ 2 z + z 2 − 3 = 0
2
⇔z= ⇔z= ⇔
(1 + i )(1 − i ) 1+1
⇔ 2 ( x 2 + y 2 ) + ( x + yi ) − 3 = 0 ⇔
2
1 3 1 3
⇔ z = − i ; S = − i
2 2 2 2 ⇔ 2 x 2 + 2 y 2 + x 2 + 2 xyi − y 2 − 3 = 0 ⇔
10 ± 100 − 136 ⇔ 3 x 2 + y 2 − 3 + 2 xyi = 0 ⇔
88.3. 2 z 2 − 10 z + 17 = 0 ⇔ z =
4 ⇔ 3 x 2 + y 2 − 3 = 0 ∧ 2 xy = 0 ⇔
10 ± −36 10 ± 6i
⇔z= ⇔z= x = 0 y = 0 x = 0 y = 0
4 4 ⇔ 2 ∨ 2 ⇔ ∨ ⇔
y = 3 3 x = 3
y = ± 3 x = ±1
5 3 5 3
⇔ z = − i∨ z = + i
2 2 2 2 ⇔ z = − 3i ∨ z = 3i ∨ z = −1 ∨ z = 1
5 3 5 3
S = − i , + i {
S = −1 , 1 , − 3i , 3i }
2 2 2 2
89.1. P ( z ) = z 4 − 2 z 3 + 6 z 2 − 2 z + 5
(
88.4. z 3 − 2 z 2 + 10 z = 0 ⇔ z z 2 − 2 z + 10 = 0 ⇔ )
⇔ z = 0 ∨ z 2 − 2 z + 10 = 0 ⇔ P( z) = P( z )
2 ± 4 − 40 P ( z ) = z 4 − 2z3 + 6z 2 − 2z + 5 =
⇔ z = 0∨ z = ⇔
2
2 ± 6i = z 4 − 2z3 + 6z 2 − 2 z + 5 =
⇔ z =0∨ z = ⇔
2 = z 4 − 2z 3 + 6z 2 − 2z + 5 = P ( z )
⇔ z = 0 ∨ z = 1 − 3i ∨ z = 1 + 3i 89.2. a) P(1 – 2i) =
S = {0 , 1 − 3i , 1+3i}
= (1 − 2i ) − 2 (1 − 2i ) + 6 (1 − 2i ) − 2 (1 − 2i ) + 5 =
4 3 2
2 ± 4 + 32
88.5. z 4 − 2 z 2 − 8 = 0 ⇔ z 2 = ⇔ = ( −3 − 4i ) − 2 ( 3 − 4i )(1 − 2i ) +
2
(1 − 2 i )=
2
2
= 1 − 4 i− 4 =
2±6 +6 ( −3 − 4 i ) − 2 + 4 i + 5 = = −3 − 4 i
⇔ z2 = ⇔ z 2 = 4 ∨ z 2 = −2 ⇔
2 = 9 + 24i − 16 + 6 − 12i + 8i +
⇔ z = ± 4 ∨ z = ± −2 ⇔ +16 − 18 − 24 i+ 4 i + 3 = 0
⇔ z = −2 ∨ z = 2 ∨ z = − 2i ∨ z = 2i Logo, 1 – 2i é uma solução da equação P(z) = 0.
{
S = −2 , 2 , − 2i , 2i } b) P (1 – 2i) = 0 + 0i
Pela propriedade de 89.1.:
(
88.6. z + i z = z ⇔ z + iz − z = 0 ⇔ z z 4 + i − 1 = 0 ⇔
5 5
)
(
P (1 − 2i ) = P 1 − 2i ⇔ 0 = P (1 + 2i ) )
⇔ z = 0 ∨ z + i −1 = 0 ⇔ z = ∨z = 1− i ⇔
4 4
(− 2 ) + (− 2 )
2 2 π π
i π π 3 1
90.1. z1n = z2n ; z1 =
i
= 2+2 = 2 91.3. z B = e 6 = cos + isin = + i ; zC = 3e 2 = 3i
6 6 2 2
− 2 b×h
tan θ = =1 π 3π A=
− 2 ⇒⇒ −π + = − é um argumento de z1 2
4 4
( − 2, − 2 ) ∈ 3.º Q Como os pontos A e C têm abcissa 0.
3
−i
3π b = 3 −1 = 2 e h =
Logo, z1 = 2 e 4 2
3
5π 3π 2×
Arg z2 − Arg z1 = − −− = A[ ABC ] = 2 =
3
u.a.
12 4 2 2
5π 3π π 2π O triângulo [A’B’C’] é a imagem do triângulo [ABC] por
=− + = = 2π π
=
12 4 3 6 6 3 uma rotação. Como se trata de uma isometria, têm as
Logo, n = 6. 3
mesmas áreas. Logo, A[ A′B′C ′] = u.a. O triângulo
Os afixo de z1 e z2 são vértices de um hexágono regular 2
inscrito na circunferência centrada na origem e de raio 2. [A”B”C”] é a imagem do triângulo [ABC] por uma rotação
−i
3π
−
5π composta com uma homotetia de raio 2, logo os dois
90.2. z1 = 2 e 4
z2 = 2e 12
triângulos são semelhantes, sendo a razão das áreas da
5π π
i − + π π π
i − + 3π π 3
z3 = 2e 12 3
= 2e
−i
12
z4 = 2 e 12 3
i
= 2 e 12 = 2 e
i
4 ampliação igual a 4 . Assim, A[ A′′B′′C ′′] = 4 × = 2 3 u.a.
2
π π 7π 7π π 11π 2π
i + i i + i i
z5 = 2e 4 3 = 2e 12 z6 = 2e 12 3 = 2 e 12 92.1. O ponto B é o afixo de z2 = e 3
× z1 .
Além de z1 e z2, as restantes raízes índice 6 de z são: i
2π
2π 2π 1 3
−i
π
i
π
i
7π i
11π e 3
= cos+ isin =− +i
2e 12
, 2e , 2e 4 12 , 2e 12 3 3 2 2
2π
1 3
( )
6 i
−i π −i
6π
−i
π
z 2 = e 3 × z1 = − + i × − 2 − 2 i
=
90.3. Por exemplo: z = z3 = 2e 12 = 2 e 12 = 64e 2 = −64i
6 6
2 2
2 2 6 6
i
π
i
π = + i− i+ =
91.1. z A = i ; z B = e ; zC = 3e . Sejam z , z e z os
6 2 '
A
'
B
'
C
2 2 2 2
números complexos cujos afixos são A’, B’ e C’, 6+ 2 − 6+ 2
respetivamente. = + i
2 2
2π 2π 3π π 2π π 7π
i +
z′A = e
i
3
× zA = e
i
3
×i = e
i
3
i
×e 2 = e 3 2
=e
i
6
= 6+ 2 − 6+ 2
Logo, B , .
2 2
7π 7π 3 1
= cos + isin =− − i
( ) == ( − ) (− )
3 2
6 6 2 2 92.2. z = z13 = − 2 − i 2 2 −i 2 2 −i 2 =
2π π
( )
2π 2π π i + 5π
= (2 − 2 + 2 × 2 i) − 2 − i 2 =
i i i i
z′B = e 3
× zB = e 3
×e = e 6 3 6
=e 6
=
= cos
5π
+ isin
5π
=−
3 1
+ i (
= 4i − 2 − i 2) = 4 2 − 4 2i
6 6 2 2
2π 2π π 7π A equação pedida é, por exemplo, z 3 = 4 2 − 4 2 i .
i 3 3 3 i i i
zC′ = e 3
× zC = e − i 3
× e 2 = 3e 6
=− 92.3. OA = z1 = 2 + 2 = 2
2 2
3 1 3 1 3 3 3 h π 1
Logo, A′ − ′ e ′ = cos ⇔ h = 2 × ⇔ h = 1
2 , − 2 ; B − 2 , 2 C − 2 , − 2 2 3 2
91.2. Sejam z′′A , z′′B e z′′C os números complexos cujos afixos b π 3
= sin ⇔ b = 2 ⇔b= 3
são A”, B” e C”, respetivamente. 2 3 2
π 5π 2b × h
−i
5π i − −i
π
A[ AOB] = = 3 ×1 = 3
z A′′ = z A × 2 e 6
= 2×e 2 6
= 2e 3
= 2
π π 1 3 A[ ABC ] = 3 3
= 2 cos − + i sin − = 2 − i = 1− 3i
3 3 2 2 93.1. 1 < z < 9 ∧ 0 ≤ z + z ≤ 4 z = x+ yi
⇔ 1 < z < 9 ∧ 0 ≤ x + y i+ ( x − y i ) ≤ 4
5π π 5π 2π 2
−i i − −i
zB′′ = zB × 2 e 6
= 2×e 6 6
= 2e 3
=
⇔ 1 < z < 3 ∧ 0 ≤ 2x < 4
2π 1 3
= 2 cos − + isin − = 2 − −
2π
i = −1 − 3 i ⇔1< z < 3∧ 0 ≤ x < 2
3 3 2 2
5π π 5π π
−i i − i
zC′′ = zC × 2 e 6
= 2 × 3e 2 6
= 6e 3
=
1 3
= 6 − i = 3 − 3 3 i
2 3
(
Logo, A′′ 1 , − 3 ; B′′ −1 , − 3 e C 3 , − 3 3 . ) ( ) ( )
5. Números complexos
π π
π
93.2. z + 2 ≤ 2 ∧ z − i ≤ 1 ∧ − π ≤ Arg ( z − 2i ) ≤ − i
Como α ∈ 0 , , sinα > 0 e, dado que w = 2sinα × e 2 ,
4 2
C1(– 2, 0), r = 2 então w = 2sinα .
C2(0, 1), r = 1
π π π
i + 3α
94.2. i× z 3 = e 2 × ( ei α ) = e 2 × ei 3α = e 2
i i
V(0, 2) 3
π π
i× z 3 ∈ ℝ ⇔ + 3α = kπ, k ∈ ℤ ⇔
⇔ 3α = − + kπ, ℤ ⇔
2 2
π π kπ
93.3. z − i ≤ z − 1 ∧ ≤ Arg ( z − 1) ≤ π ∧ z + i z ≤ 2 2 ⇔ α = − + ,k ∈ℤ
2 6 3
z + i z ≤ 2 2 ⇔ z (1 + i ) ≤ 2 2 ⇔ π π
Como α ∈ 0 , , vem α = (para k = 0)
2 6
⇔ z 1+ i ≤ 2 2 ⇔ z × 1+1 ≤ 2 2 ⇔ z ≤ 2 π
i π π 3 1
Assim, z = ei α = e 6 = cos + isin = + i.
6 6 2 2
95.1. Arg(z) = θ ; Arg(w) = α
z = e i = cos θ + i sin θ
1 + z = 1 + cos θ + isinθ =
θ θ θ θ
= 1 + cos2 − sin 2 + 2 isin cos =
2 2 2 2
θ θ θ θ
4 π = 1 − sin 2 + cos2 + 2 isin cos
93.4. ≤ 2 ∧ Arg ( z + 2 ) = ⇔ 2 2 2 2=
z 4
θ θ θ θ
4 π π = cos2 + cos2 + 2i sin cos
⇔ ≤ 2 ∧ Arg ( z + 2 ) = − ∨ Arg ( z + 2 ) = ⇔ 2 2 2 2=
z 4 4
θ θ θ
= 2cos 2 + 2isin cos =
π π
2 z ≥ 4 ∧ Arg ( z + 2 ) = − ∨ Arg ( z + 2 ) = ⇔ 2 2 2
4 4 θ θ θ θ iθ
= 2cos cos + isin = 2cos e 2
π π
z ≥ 2 ∧ Arg ( z + 2 ) = − ∨ Arg ( z + 2 ) = 2 2 2 2
4 4 95.2. Seja Arg w = α, –π < α ≤ π
w = e i α = cos α + i sin α , − π < α ≤ π
θ iθ
1 + z = 2 cos e 2 , − π < θ ≤ π (95.1.)
2
θ iθ
1 + z + w = 0 ⇔ 1 + z = − w ⇔ 2 cos e 2 = − e i α ⇔
2
θ
θ i θ2 i ( π +α )
2 cos 2 = 1
1+1 2 ⇔ 2 cos e = e ⇔ ⇔
93.5. Re ( z + i z ) = 1 ∧ z − > 2 θ = π + α + 2kπ , k ∈ ℤ
2 2
2
Re ( z − i z ) = 1 ⇔ Re x + y i− i ( x + y i ) = 1 ⇔
θ 1
⇔ Re ( x + y i − x i + y ) = 1 ⇔ x + y = 1 ⇔ y = − x + 1 cos 2 = 2
⇔ ⇔
1+ i 2 1 1 2 θ = π + α + 2kπ , k ∈ ℤ
z− > ⇔ z − + i >
⇔ 2
2 2 2 2 2
θ π
1 1 2 2 = 3 Se − π < θ ≤ π,
C , , r = ⇔ ⇔ π θ π
2 2 2 − < ≤
π = π + α + 2 kπ , k ∈ ℤ 2 2 2
3
2π
θ = 3
⇔ ⇔ −π < α ≤ π
α = − 2π + 2kπ , k ∈ ℤ
3
2π 2π
Pág. 63 ⇔θ = ∧α = −
3 3
94.1. Se [OABC] é um paralelogramo, então w = z + (– z̅).
w = z + ( − z ) = ei α − e i α =
3
i θ + 2π
w3 = r e 3 = r 3 e (
i 3θ + 2π )
= e3 e ( ) = r e i θ ( )
i 3θ 3
3 3 = z3
OQ = OP = × 4 = 3
4 4
2π
h i θ +
= sinθ ⇔ h = 3sinθ 98.3. z = r ei θ , w = r e 3
3
4π 2π
i 2θ + i θ +θ +
OP × h 4 × sinθ z 3 + w2 + zw = r 2 e ( ) + r 2 e
i 2θ 3
+ r2 e 3
=
A[OPQ] = = = 6sinθ
2 2
i 2π
4π 2π
i i
3 = r 2 e ( ) 1 + e 3 + e 3 =
96.2. w = 4 e i α ; z = 4ei α × ei θ = 3e ( )
i α +θ
4
4π 4π 2π 2π
= r2 e (
i 2θ )
zw − zw = 3e (
i α +θ )
× 4e − i α − 3e (
i −α −θ )
× 4ei α = 1 + cos + i sin + cos + isin =
3 3 3 3
= 12 e (
i α +θ −α )
− 12 e (
i − α −θ + α )
= 12 ei θ − 12e (
i −θ )
(
= 12 e i θ − e − i θ ) 1 3 1 3
= r 2 e i( 2θ ) 1 − − i− + i = r 2 e i( 2θ ) × 0 = 0
= 12 cos θ + isinθ − ( cos( −θ ) + isin( −θ ) ) = 2 2 2 2
= 12 ( cosθ + isinθ − cosθ + isin (θ ) ) = 12 × 2isinθ =
Avaliação
= 24isinθ = 4i ( 6sinθ ) = 4i A Pág. 64
97. i
π
1. z = 2e 6
π
i -π
5π π
−z 2e 6 i − + −i
4π
−i
2π
= π
= e 6 6 = e 6 = e 3
z −i
2e 6
Resposta: (A)
π 3π
97.1. Arg ( z1 ) = θ ; Arg ( z 2 ) = θ + 2 (α − θ ) ; 2. cos θ + + isin −θ − = − sin θ + i cosθ =
2 2
Arg ( z2 ) = 2α − θ ; Arg ( z 2 ) = 2α − Arg ( z1 ) π
π π i +θ
= cos + θ + isin + θ = e 2
97.2. OA = OB ⇔ z1 = z2 2 2
( i 2α −θ ) Resposta: (A)
z1 = z1 ei θ ; z2 = z2 e
1
z1 × z2 = z1 × z2 e (
i θ + 2α −θ )
= z1 e (
i 2α )
2
3. i z +1 = i z + = i z − i = z − i
i
π
97.3. α = ; z16 = z26 Resposta: (C)
4 4. Seja α um argumento de 1 − 3i .
2π
Arg ( z2 ) − Arg ( z1 ) = porque um hexágono regular de − 3
6 tan α = = − 3 π
centro na origem tem, no máximo, dois vértices no primeiro 1 ⇒ − é um argumento de 1 − 3 i
3
quadrante pelo que A e B são vértices consecutivos. (1, − 3 ) ∈ 4.º Q
Arg ( z1 ) = θ Um argumento de –z̅ é –θ + π.
π π 1 − 3i π 4π
Arg ( z2 ) = 2α − θ = 2 ×
−θ = −θ Um argumento de é − − ( −θ + π ) = − +θ .
4 2 −z 3 3
π 2π π π
−
4π
+ 2π + θ =
2π
+θ
−θ −θ = ⇔ − 2θ = ⇔
2 6 2 3 3 3
π π π π Resposta: (B)
⇔ 2θ = − ⇔ 2θ = ⇔ θ = 5. Seja θ um argumento de 1 + i.
2 3 6 12
6
tan θ = 1 π
i
π π
é um argumento de 1 + i .
6 i
z = z16 z1 e 12 = z1 e 2 (1, 1) ∈1.º Q 4
Logo, z é um imaginário puro.
5. Números complexos
π 1 1 5 5
Um argumento de (1 + i)n é n , n ∈ ℕ . BD = i − = 1+ = =
4 2 4 4 2
Como (1 + i)n é um número real negativo:
1 1 1 5 5
π
n = π + 2kπ, k ∈ ℤ ⇔ n = 4 + 8k , k ∈ ℤ AD = i − − = i + = 1 + = =
4 2 2 4 4 2
Para k = 7, n = 60. Como os lados do quadrilátero [ABCD] têm o mesmo
Resposta: (A) comprimento, os afixo das soluções da equação dada são
6. (
(z – i)(z̅ – i) = 4 ⇔ ( z − i ) z − i = 4 ⇔ ) z +i = z − i = z−i
10.
vértices de um losango.
z = e iθ
2
⇔ z −i = 4 ⇔
2
⇔ z −i = 2 zz = z
z+
1 1
= e i θ + i θ = ei θ + e − i θ =
Resposta: (C) z e
π π π π = ( cos θ + isin θ ) + ( cos ( −θ ) + i sin ( −θ ) ) =
7. − cos + i sin = − cos − isin =
5 5 5 5 = cosθ + isin θ + cos θ − isin ( −θ ) == 2 cos θ ∈ ℝ
π π
π i − i π − 4π
π i
( z + w)
2
z 2 + w2 + 2 zw z 2 w2
= − cos − +i sin − == − e 5 = e 5 = e 5 11. = = + +2=
5 5 zw zw zw zw
Resposta: (D) z w zw wz zw zw
Pág. 65 = + +2= + +2= 2 + 2 +2=
w z ww zz w z
1
8.1. z + 2 = 0 ⇔ z + 1 = 0 ∧ z ≠ 0 ⇔ z = −1 ∧ z ≠ 0 ⇔
3 5 5
z zw + wz zw + zw
= 2
+2= 2
+ 2 ∈ ℝ porque u + u ∈ ℝ
π+ 2 k π z z
i
⇔z= e ∧z≠0⇔z=e
5 π 5
, k = {0, 1, 2, 3, 4} ⇔
2Re ( zw)
i
π
i
3π
i
7π
i
9π = 2
+ 2∈ℝ
⇔ z=e ∨z=e 5 5
∨ z = ei π ∨ z = e 5
∨z =e 5 z
i
π 3π 7π 9π
i i i 9 2
S = e 5 , e 5 , eiπ , e 5 , e 5 12. z= ⇔ zz = 9 ∧ z ≠ 0 ⇔ z = 9 ⇔ z = 3
z
1+ i 1+ i Circunferência de centro na origem e raio 3.
8.2. (1 − i ) z = ⇔z= ⇔ 13. 1 + z + z 2 + z3 + z 4 =
3−i ( 3 − i )(1 − i ) Progressão geométrica de razão z
5
i 4π
(1 + i )
2
2i 1− e 5
⇔z= ⇔z= ⇔ 1− z 5
i ×0
= 1 − e == 1 − e = 1 − 1 = 0
i 4π
( )( )( )
3 − i 1 − i 1 + i ( i) × 2
3 − = 1× ==
1− z i
4π
i
4π
i
4π
i
4π
i (3 + i ) −1 + 3i 1 3 1− e 5 1− e 5 1− e 5 1− e 5
⇔z= ⇔z= ⇔⇔z=− − i
( 3 − i )( 3 + i ) 2i z = z 2 = 0 ⇔ 2i ( x − y i ) − ( x + y i ) = 0 ⇔
2
9 +1 10 10 14. ( z = x + y i)
1
S = − − i
3 ⇔ 2 x i + 2 y − x − y + 2 xy i = 0 ⇔ ( 2 2
)
10 10 ⇔ − x + y + 2 y = 0 ∧ 2 x − 2 xy = 0 ⇔
2 2
( )
3 i
1 1 3+i = 2e 6 = 8e 2 = 8i
Logo, − , , − i e i são soluções da equação.
2 2
3
i 5π 5π
1 1
(− )
3 i
S = − , , − i , i 3+i = 2e 6 = 8e 2 = 8i
2 2
9.2. Sejam A, B, C e D os afixos dos números complexos π π
1 1 2cos ± 4cos2 − 4
− , , − i e i , respetivamente. π 5 5
2 2 15. 2
⇔z=
z − 2cos z + 1 = 0 ⇔ ⇔
5 2
1 1
A − , 0 , B , 0 , C ( 0 , − 1) e D ( 0 , 1) π π π π
2 2 2cos ± −4sin 2 2cos ± 2isin
⇔z= 5 5 ⇔z= 5 5⇔
1 1 1 5 5 2 2
AC = −i − − = − i = +1 = =
2 2 4 4 2 π π π π
⇔ z = cos + i sin ∨ z = cos − isin ⇔
1 1 1 5 5 5 5 5 5
CB = − ( −i ) = + i = +1 = = i
π
−i
π
2 2 4 4 2 ⇔ z=e 5 ∨z=e 5
5. Números complexos
i 3
π π
−i 2 3 i π6 2 3 i 6π
S = e 5 , e 5 c) z3 = 1 + i × z2 = e × e
3 3 3
16.1. P ( z ) = z 4 − 2 z 3 + 3z 2 − 2 z + 2 = z 4 − 2 z 3 + 3z 2 − 2 z + 2 =
π π
2 3 × 2 3 i 6 + 6 4 i π3
= e = e
= z 4 − 2z 3 + 3z 2 − 2z + 2 = 9 3
= z 4 − 2 z 3 + 3z 2 − 2 z + 2 = P ( z ) 18.2. Da fórmula de recorrência:
3 zn +1 3
Como P ( z ) = P ( z ) e P (1 − i ) = 0 : z n +1 = 1 + i z n , ∀n ∈ ℕ ⇔ =1+ i , ∀n ∈ ℕ
3 zn 3
( )
P (1 − i ) = P 1 − i ⇔ 0 = P (1 + i )
zn +1 2 3 i π6
Logo, 1 + i é outro zero de P(z). ⇔ = e
zn 3
16.2. P (1 − i ) = (1 − i ) − 2 (1 − i ) + 3 (1 − i ) − (1 − i ) + 2 =
4 3 2
2 3 i π6
Logo, zn é uma progressão geométrica r = e
= ( −2i) − 2 (1− i)( −2i) + 3( −2i) − 2 + 2i + 2 =
2
(1 − i )
2
= 3
= 1 − 2 i− 1
= −4 + 4i + 4 − 6i + 2i = 0 Então, zn = z1 × r n −1 .
= −2 i
Como P ( z ) = P ( z ) e P (1 − i ) = 0 , temos: 2 3 i π6 2 3
n −1 n −1
i
( n −1) π
zn = 1 × e ⇔ zn = e 6
( )
P (1 − i ) = P 1 − i = P (1 + i ) 3 3
1 + i é outro zero de P(z) 18.3. Arg ( zn ) = Arg ( z1 ) + π
16.3. P = z 4 − 2 z 3 + 3 z 2 − 2 z + 2
Arg ( z1 ) = 0
P (1 − i ) = P (1 + i ) = 0
π
1 −2 3 −2 2 ( n − 1) = 0 + kπ, k ∈ ℤ ∧ n ∈ ℕ ⇔
1− i 1− i −2 1− i −2 (1 − i )( −1 − i ) = 6
1 −1 − i 1 −1 − i 0 = −1 − i + i − 1 = −2 ⇔ n − 1 = 6k , k ∈ ℤ ∧ n ∈ ℕ ⇔
1+ i 1+ i 0 1+ i ⇔ n = 1 + 6k , k ∈ ℤ ∧ n ∈ ℕ
1 0 1 0
n é um número natural da forma n = 1 + 6k, com k ∈ ℕ0.
z 2 + 1 = 0 ⇔ z 2 = −1 ⇔ z = ± −1 ⇔ z = ± i
S = {−i , i , 1 − i , 1+i} Avaliação global
( ) Pág. 66
2
17.1. z =2
2− 2 +i 2+2 1
1. • z = + 3i
2
z 2 = 2 − 2 − 2 − 2 + 2i 2 − 2 2 +2 =
1 1 1
= −2 2 + 2i 4 − 2 = z − 1 = + 3i − 1 = − + 3i; − , 3 ∈ 2.º Q
2 2 2
= −2 2 + 2 2 i 1
• z = 3+ i
17.2. z 2 = 8 + 8 = 4 2
(
tan Arg ( z 2 ) = −1 ) 1 1 1
z − 1 = 3 + i − 1 = 2 + i ; Im ( z − 1) = < 1
2 2 2
Arg ( z 2 ) ∈ 2.º Q i
π
π π 1 3 3 3 3
• z = 3e 3
= 3 cos + i sin = 3 + i = + i
i
3π
3 3 2 2 2 2
z 2 = 4e 4
3π 2 k π 3 3 3 1 3 3
i + z −1 = + i −1 = + i
z =e 8 2
2 2 2 2
3π 11π
i i 3 3
z 0 = 2e 8 ; z1 = 2e 8
Im ( z − 1) = >1
3π
2
i
Como o afixo de z é do 1.º quadrante, z = 2e 8
. O afixo de z – 1 é do 1.º quadrante
3 3
18.1. a) w = 1 + i
3
= r ei θ Arg ( z − 1) = arctan = arctan 3 3 ( )
3 1
π π
≤ Arg ( z − 1) ≤
2
3 1 4 2 2 3 Como 3 3 > 3,
r = 1 + = 1 + = = = 6 2
3 3 3 3 3
i
π
• z = 3e 2 = 3i
3
tan θ = z − 1 = −1 + 3i
π 3
⇒ é um argumento de w
( −1, 3 ) ∈ 2.º Q
3 ∈1.º Q 6
1, Resposta: (C)
3
2 3 i π6 2. z = 1 + i , z = 1+1 = 2
w= e
π
3 (1, 1)∈1.º Q, Arg ( z ) = arctan (1) =
4
3
π π
2 3 2 3 i i
b) z2 = 1 +
× z1 = e ×1 = e 6 6
i
π
3 3 3 Logo, z = 2e 4
5. Números complexos
n
i
π π 2
w = z n = 2 e 4 = 2n e 4
in
tan θ = = −1 π 3π
−2 ⇒π− = é um argumento de – 2 + 2i
4 4
( −2, 2 ) ∈ 2.º Q
π
w é um número real se n = kπ, k ∈ ℤ ⇔ n = 4k , k ∈ ℤ 3π
4 z2 i
Logo, = 2 2e 4
Como n é um múltiplo de 4, n = 8. z3
( )
Resposta: (C)
3. z = (1 + i)2 = 1 + 2i – 1 = 2i • z1 × z2 = 1 − i 3 ( 4 + 4i ) =
• z é um número imaginário puro
• |z| = 2 = 4 + 4i − 4 3i + 4 3 = 4 + 4 3 + 4 − 4 3 i ( )
w = z ⇔ w = 2i ⇔ w = (1 + i ) ⇔ w = ± (1 + i )
(4 + 4 3 ) + (4 − 4 3 )
2 2 2 2 2 2 2
• z1 × z2 = =
⇔ w = ± (1 + i ) ⇔ w = −1 − i ∨ w = 1 + i
= 16 + 32 3 + 48 + 16 − 32 3 + 48 =
A equação w2 = z tem duas soluções.
i
π = 128 = 8 2 ≠ 4 2
z = 2i = 2e 2
( )
•
n z3 −2i −2i 1 + i 3 2 3 − 2i 3 1
iπ nπ • = = = = − i
( )( )
i
z = 2 2 = 2n e 2
n
z4 1 − i 3 1− i 3 1+ i 3 1 + 3 2 2
z
zn é um número real negativo se Como 3 , − 1 ∈ 4.º Q , o argumento de 3 é
nπ 2 2 z1
= π + 2kπ, k ∈ ℤ ⇔ n = 2 + 4k , k ∈ ℤ
2 π
diferente de
Logo, n é um número natural que é termo da sucessão 6
uk = 2 + 4k , k ∈ ℕ . Resposta: (B)
Portanto: sin 2 α sin α
6. z = 1 − tan 2 α + 2i tan α = 1 − + 2i
z n = ( 2i )
2 +4 k
, k ∈ ℕ = ( 2i ) × ( 2i )
2 4k
= −4 × ( ( 2i ) )
4 k
= cos 2 α cos α
cos2 α − sin 2 α 2sin α cosα
= −4 × 16k , k ∈ ℕ = +i
cos2 α cos2 α
−4 × 16k → −∞ quando k → +∞ . 1
Resposta: (D) =
cos2 α
( cos ( 2α ) + i sin ( 2α ) ) = cos12 α ei(2α )
2 ± 4 − 12 2 ± −8 2±2 2i Resposta: (C)
4. z 2 − 2z + 3 = 0 ⇔ z = ⇔
⇔z= ⇔z= ⇔
2 2 2
Pág. 67
2 ± −8 2±2 2i
⇔z= ⇔z= ⇔
⇔ z1 = 1 − 2 i ∨ z2 = 1 + 2 i 4 3 ± 48 − 64
2 2 7. z − 4 3z + 16 = 0 ⇔ z =
2
⇔
( ) ( )
P 1 , − 2 ; Q 1 , 2 , O ( 0 , 0)
2
4 3 ± −16 4 3 − 4i 4 3 + 4i
⇔z= ⇔
⇔z= ∨z= ⇔
• OP = (1 , − 2 ) , OQ = (1 , 2 ) 2 2 2
⇔ z = 2 3 − 2i ∨ z = 2 3 + 2i
OP ⋅ OQ = (1 , − 2 ) ⋅ (1, 2 ) = 1 − 2 = −1
2 3 − 2i = 12 + 4 = 16 = 4
• z1 + z 2 = 1 − 2i + 1 + 2i = 2
Seja θ um argumento de 2 3 − 2i
1+1 − 2 + 2
M [ PQ ] = (1 , 0 )
• ,
−2 3
2 2 tan θ = =− π
M pertence ao eixo real. 2 3 3 ⇒ − é um argumento de 2 3 − 2i
6
• PQ é a reta de equação x = 1 . ( 2 3, − 2 ) ∈ 4.º Q
Logo, a reta PQ é paralela ao eixo imaginário.
π π
Resposta: (A) −i i
Logo, 2 3 − 2i = 4e 6
e 2 3 + 2i = 2 3 − 2i = 4e 6
z3 = (1 − i ) = −1 − 2i − 1 = −2i
2
5. • − i π π
i
S = 4 e 6 , 4e 6
( )
z1 × z3 = 1 − i 3 × ( −2i ) = −2 3 − 2i
5π
π i 5π 5π 3 1
Como ( −2 3, − 2 ) ∈ 3.º Q , não é um argumento de 8.1. z2 = e 6
= cos
+ isin =− + i
6 6 6 2 2
z1 × z3 . 3 1
z 2 4 + 4i ( 4 + 4i ) × 2i −8 + 8i
8.2. (
O ( 0 , 0 ) ; A 2 3 , − 2 ; B − , )
• = = = = −2 + 2i 2 2
z3 −2i −2i × 2i 4 3 1
z2
(
OA 2 3 , − 2 , OB − )
2 , 2
= −2 + 2i = 4 + 4 = 8 = 2 2
z3 2 3 −2
Seja θ um argumento de – 2 + 2i. = −4; = −4
3 1
−
2 2
5. Números complexos
12.1. OA = z1 = 2 − 5i = 4 + 25 = 29 4π 4π π π
= cos + isin = cos π − + isin π − =
3 3 3 3
OB = z2 = 7 − 3i = 49 + 9 = 58
π π 1 3
= − cos − isin = − − i
AB = z2 − z1 = 7 − 3i − ( 2 − 5i ) == 5 + 2i = 25 + 4 = 29 3 3 2 2
Como OA = AB , o triângulo [OAB] é isósceles.
( ) =( ) +( )
2 2 2
Por outro lado 58 29 29 , pelo que o
triângulo é retângulo.
Logo, a proposição é verdadeira.
12.2. z − i = z + 2i ⇔ z − ( 0 + i ) = z − ( 0 − 2i )
A condição define a mediatriz do segmento de reta cujos
extremos são os pontos de coordenadas (0, 1) e (0, – 2), ou
seja, a reta de equação y = – 1, a qual é paralela ao eixo real.
Logo, a proposição é verdadeira.