Araling panlipunan
pagtaas ng produksyon
Aralin 1: mga modelo ng pambansang
ekonomiya
Unang modelo
- Naglalarawan ng simpleng ekonomiya
- Sambahayan at bahay – kalakal ay iisa
- Lumilikha ng produkto ay siya ring
konsyumer
- Supply ng bahay – kalakal ay demand
nito kapag kabilang na ito sa
sambahayan
- Ang kita sa simpleng ekonomiya ay ang
halaga ng produksiyon sa isang takdang
panahon
Ikalawang modelo
- Pag – iral ng sistema ng pamilihan sa
pambansang ekonomiya
- Magkaiba ang sambahayan ay bahay –
kalakal
Dalawang uri ng pamilihan
 Factor markets
 Pamilihan ng mga salik ng produksiyon
 Kapital na produkto, lupa, paggawa
 Goods market
 Pamilihan ng mga tapos na produkto o
commodity
Sambahayan
- Ay may demand sa produkto
- May supply
Bahay – kalakal
- May tanging kakayahan na lumikha ng
produkto
- Kailangan ng bahay – kalakal na umupa
ng mga salik ng produksiyon
Kita ng sambahayan at gastusin ng
produksyon
 Interes
 Kita ng entreprenyur
 Renta o upa
 Pasahod sa paggawa
Interdependence – ang dalawang sector ay
umaasa sa isa’t isa upang matugunan ang
kanilang pangangailangan
- Paglago ng ekonomiya ay nakabatay sa
Ikatlong modelo
- Pag – iimpok at pamumuhunan ay
nagiging mahahalagang gawaing pang-
ekonomiya
Tatlong pamilihan
 Salik ng produksyon
 Tapos na produkto
 Pinansiyal na kapital
Impok o savings – bahagi ng kita na hindi
ginastos
- Maaring manghiram ang bahay – kalakal
ng karagdang pinansiyal na kapital
- Babayaran nito ng interes ang hiniram
na puhunan
- Isang bahagi ng interes na binabayaran
ng bahay – kalakal ay magiging
kabayaran sa sambahayan
- Kita ng pambansang ekonomiya ay
maitatakdaa ng kabuuang gastusin ng
sambahayan at bahay – kalakal
- Paglago ng pambansang ekonomiya ay
nakabatay sa pagtaas ng produksyon
Ikaapat na modelo
- Ikatlong sektor ang pamahalaan
- Pagbabayad ng buwis ay nagiging
karagdagang gawain sa ekonomiya
Public revenue
- Kita mula sa buwis
- Kita ng pambansang ekonomiya ay
maitatakda ng kabuuang gastusin ng
sambahayan, bahay – kalakal, at
pamahalaan
Paglago ng pambansang ekonomiya
 Pagtaas ng produksyon
 Produktibidad ng pamumuhunan
 Prduktibidad ng mga gawain ng
pamahalaan
Ikalimang modelo
 - Pambansang ekonomiya ay sarado
- Hindi nakikipag – ugnayan saa mga
dayuhang ekonomiya
- Domestik
- May kalakalang panlabas ang bukas na
ekonomiya
Export
- Bahay – kalakal ay nagluluwas
Import
- Sambahayan ay nag – aangkat
Aralin 2: pambansang kita
Economics principles, problems, and policies
(1999)
- Campbell r. Mcconnell at stanley bruce
Gross national income (gni)
- Tinatawag ding gross national product
- Kabuuang pampamilihang halaga ng
mga produkto at serbisyo na nagawa ng
mamamayan ng isang bansa
- Sinusukat gamit ang salapi ng isang
bansa
- Halaga ng tapos o nabuong produkto
Underground economy
- Impormal na sektor
- Hindi nabibilang sa gni -
Gross domestic product (gdp)
- Kabuuang pampamilihang halaga ng
lahat ng tapos na produkto at serbisyo
na ginawa sa loob ng isang takdang
panahon sa loob ng isang bansa
- Kasama ang kita ng mga dayuhan at pati
na din ang mga salik ng produksyon
Paraan ng pagsukat ng gni
1. Paraan batay sa paggasta (expenditure
approach)
a. Gastusing personal
b. Gastusin ng namumuhunan
c. Gastusin ng pamahalaan
d. Gastusin ng panlabas na sektor
e. Statistical discrepancy
f. Net factor income from abroad
2. Paraan batay sa pinagmulang industriya
3. Paraan batay sa kita
a. Sahod ng mga manggagawa
b. Net operating surplus
c. Depresasyon
d. Di – tuwirang buwis
i. Di – tuwirang buwis
ii. Subsidiya
Current o nominal gni
- Kumakatawan sa kabuuang halaga ng
mga natapos na produkto at serbisyong
nagawa sa takdang panahon batay sa
kasalukuyang presyo
Real o constant gni
- Kumakatawan sa kabuuang halaga ng
tapos na produkto at serbisyong ginawa
sa loob ng isang takdaang panahon
batay sa nakaraan pang presyo
Limitasyon sa pagsukat ng pambansang kita
 Hindi pampamilihang gawain
 Impormal na sektor
 Externalities o di sinasadyang epekto
 Kalidad ng buhay
Aralin 3: ugnayan ng pangkalahatang kita, pag-
iimpok at pagkonsumo
“macroeconomics” ni roger e. A. Farmer
- Savings ay paraan ng pagpapaliban ng
gastos
Ipon o savings – kitang hindi ginamit sa
pagkonsumo
Investment – ipon na ginamit upang kumita
Economic investment – paglalagak ng pera sa
negosyo
Financial assets – stocks, bonds, mutual bonds
Financial intermediaries – nagsisilbing
tagapamagitan sa nag-iipon ng pera at sa nais
umutang
7 habits of a wise saver
1. Kilalanin ang iyong bangko
2. Alamin ang produkto ng iyong bangko
3. Alamin ang serbisyo at mga bayarin ng
iyong bangko
4. Ingatan ang iyong bank records at
siguruhing up – to – date
 5. Makipagtansaksyon lamang sa loob ng 2. Wholesale or producer price index (ppi)
bangko at sa awtorisadong tauhan nito – index ng presyong binabayaran ng
6. Alamin ang tungkol sa pdic deposit mga tindahan
insurance 3. Consumer price index (cpi) – sinusukat
7. Maging maingat ang pagbabago sa presyo ng mga
produkto at serbisyong ginagamit ng
Philippine deposit insurance corporation mga konsyumer
(pdic) – ahensiya ng pamahalaan na nagbibigay
proteksyon sa mga depositor sa bangko sa Dahilan ng implasyon
pamamagitan ng deposit insurance (pagbibigay
siguro)  Demand-pull – kapag nagkaroon ng
paglaki sa paggasta ang sambahayan,
Republic act 6713 – code of conduct and ethical bahay-kalakal, pamahalaan at panlabas
standards na sektor
 Cost-push – pagtaas ng mga gastusing
Saln (statement of assets, liabilities, and net
pamproduksyon ang siyang sanhi ng
worth) – deklarasyon ng lahat ng pag – aari ,
pagtaas ng presyo ng bilihin
pagkakautang, negosyo, at iba pang financial
interest Dahilan at bunga ng implasyon
Aralin 4: implasyon Pagtaas ng suplay Tataas ang demand
ng salapi kaya mahahatak
Implasyon
ang presyo paitaas
- Pagbabago sa presyo ng mga produkto Pagdedepende sa Ang mga
at serbisyo sa iba’t ibang panahon ay importasyon para produktong
pangkaraniwang nagaganap sa hilaw na sangkap umaasa sa
- Pagtaas ng pangkalahatang presyo ng importasyon para
mga piling produkto na nakapaloob sa sa hilaw na
basket of goods (economics glossary) sangkap ay
- Pataas na paggalaw ng presyo at ang nagiging sanhi ng
deplasyon ay ang pagbaba sa halaga ng pagtaas ng presyo
presyo (aklat ng economics ni parkin Pagtaas ng palitan Dahil sa
and bade) ng piso sa dolyar kakulangan ng
pagpasok ng
Hyperinflation
dolyar, bumababa
- Presyo ay patuloy na tumataas bawat ang halaga ng piso
oras, araw, at linggo at tumataas ang
presyo ng
Consumer price index (cpi) produkto
- Ginagamit sa pagsukat ng implasyon Kalagayan ng Kapag kulang ang
- Pamahalaan ay nagtatalaga ng mga pagluluwas supply o mas
piling produktong nakapaloob sa basket mataas ang
of goods demand kaysa sa
- Mula sa market basket nabubuo ang produkto, tumataas
price index ang presyo
Monopolyo o kartel Kapag nakontrol
Price index ang presyo at dami
- Kumakatawan sa kabuuan at average na ng produkto malaki
pagbabago ng mga presyo ang posibilidad na
- Depende sa uri ng bilihan na gustong tumaas ang presyo
suriin nito

Iba’t ibang uri ng price index

Mga nakikinabang sa implasyon
1. Gnp implicit price index o gnp deflator –
average price index  Mga umuutang
  Mga negosyante
 Mga speculator
Mga taong nalulugi
 Mga taong may tiyak na kita
 Mga taong nagpapautang
 Mga taong nag – iimpok
Aralin 5: patakarang piskal
Patakarang piskal
- Tumutukoy sa behavior ng pamahalaan
patungkol sa paggasta at pagbubuwis ng
pamahalaan
- Polisiya ng pagbabadyet
Expansionary fiscal policy
- Isinasagawa ng pamahalaan upang
mapasigla ang matamlay na ekonomiya
ng bansa
- Ipinapakita nito kung ang kabuuang
output ay mababa ng higit sa inaasahan
dahil hindi nagagamit ang lahat ng
resources
Contractionary fiscal policy
- Ipinapatupad ng pamahalaan kung nasa
bingit ng pagtaas ang pangkalahatang
presyo sa ekonomiya
- Nagaganap kung malubhang masigla
ang ekonomiya\
Overheated economy – mataas ng
pangkalahatang output at employment
Pamahalaan
- Mahalagang bahagi sa pagsasaayos at
pagpapanatili ng katatagan ng
ekonomiya
Pambansang badyet
- Kabuuang planong maaaring
pagkagastusan ng pamahalaan sa loob
ng isang taon
Budget deficit – mas malaki ang
lumalabas na halaga ng salapi kaysa sa
pumapasok
Budget surplus – mas malaki ang
pumapasok na halaga ng salapi kaysa sa
lumalabas
Balanse ang badyet
- Kung ang revenue ay pantay sa gastusin
nito sa isang taon
Budget deficit
- Mas malaki ang paggasta kaysa sa
pondo nito
Budget surplus
- Mas maliit ang paggasta kaysa sa pondo
nito
Pagbabadyet ay naayon sa:
 Ayon sa sektor
 Ayon sa expense class
 Ayon sa mga rehiyon
 Ayon sa iba’t ibang kagawaran ng
pamahalaan at special purpose
Alokasyon ng badyet ayon sa sektor:
 Economic services
 General public service
 Social services
 Debt burden
 Defense
Paggasta ng pamahalaan ayon sa expenditure
program
 Current operating expenditure
- Nakalaang halaga para sa pagbili ng mga
produkto at serbisyo
- Kabilang ang personal services
- Other operating expenses (mooe)
 Capital outlays
- Panustos para sa pagbili ng mga
produkto at serbisyo na maaaring
magamit sa loob ng maraming taon
 Net lending
- Paunang bayad ng gobyerno sa mga
utang nito
Revenue
- Kita ng pamahalaan
Buwis
- Pangunhing pinagkukuhanan ng pondo
Uri ng buwis
Ayon sa layunin
  Para kumita (revenue generation) –
upang makalikom ng pondo upang
magamit sa operasyon ng pamahalaan
 Para magregularisa (regulatory) –
mabawasan ang kalabisan ng ganitong
gawain
 Para magsilbing proteksyon
(protection) - mapangalagaan ang
interes ng sektor na nangangailangan
Ayon sa kung sino ang apektado
 Tuwiran (direct) – tuwirang ipinapataw
sa isang indibidwal
 Hindi tuwiran (indirect) – ipinapataw sa
paglilingkod at kalakal
Ayon sa porsiyentong ipinapataw
 Proporsiyonal ( proportional) – pare-
pareho ano man ang estado sa buhay
 Progresibo (progressive) – tumataas
ang halaga ng buwis habang tumataas
ang kita ng isang indibidwal
 Regresibo (regressive) – bumababa ang
antas ng buwis kasabay ng paglaki ng
kita
Aralin 6: patakarang pananalapi
Salapi
- Pera na ginagamit bilang pamalit sa
produkto o serbisyo
- Medium of exchange
- Unit of account
Patakaran sa pananalapi
- Sistemang pinaiiral ng bangko sentral
(bsp) upang makontrol ang supply ng
salapi sa sirkulasyon
Ang bsp ay maaaringg magpatupad ng:
Expansionary money policy
- Kung ang layunin ng pamahalaan ay
mahikayat ang mga negosyante
palakihin pa o magpatupad ng bagong
negosyo
- Nagpapataas ng kabuuang demand
- Indikasyon na masigla ang ekonomiya
Contractionary money policy
- Upang mabawasan ang paggasta ng
sambahayan AT NG MGA
namumuhunan
- Demand ay bumababa
- Mapabababa ang implasyon
Pag-iimpok - lumalabas sa ekonomiya
Pamumuhunan – magbabalik sa paikot na
daloy
Philippine Deposit Insurance Corporation
(PDIC) – mapataas ang pag – iimpok
Bumubuo sa sektor ng pananalapi
o Mga institusyong bangko – tumatanggap
ng salapi bilang deposito
 Commercial banks – malalaking
bangkong pinpayagang makapagbukas
ng mga sangay saan mang panig ng
kapuluan
Letter of credit – dokumentong iniisyu
ng bangko na nagpapahintulot sa may-
ari na tanggapin ang salapi na mula sa
bangko sa ibang bansa
 Thrift banks – di kalakihang na
nagsisilbi sa mga maliliit na negosyante
- Pinapayagan magpautang sa
pamahalaan gamit ang government
securities
 Rural banks – natatagpuan malayo sa
mga lalawigang malayo sa kalakhang
maynila
 Specialized government banks –
bangkong pag-aari ng pamahalaan
 Land bank of the ph (LPB) – R.A. 3844,
R.A. 7907
 Development bank of the ph (dpb) –
1946
 Al-amanah islamic investment bank of
the ph – R.A. 6848
o Institusyong di – bangko – tumatanggap
sila ng kontribusyon
 Kooperatiba – kapisanan na binubuo ng
mga kasapi na may nagkakaisang
panlipunang layunin
 Pawnshop o bahay-sanglaan –
magpautang sa mga taong madalas
mangailangan ng pera
 Pension funds
 Government service insurance system
(gSIS) – life insurance sa mga
nagtatrabaho sa gobyerno
- Sa pamamagitan ng salary deduction
 Social security system (SSS) –
nagbibigay seguro sa mga nagtatrabaho
sa pribadong kompanya
 Pagututulungan sa kinabukasan: ikaw,
bangko, industriya, at gobyerno (pag-
ibig) – upang makatulong sa
pangangailangan lalo na sa pabahay
 Registered companies – mga
kompanyang nakarehistro sa securities
and exchange commission o SEC
 Pre-need – rehistrado sa SEC
pinagkalooban ng nararapat na lisensiya
na mangalakal
 Insurance companies – rehistradong
korporasyon sa SEC na binigyan ng
karapatan mangalakal ng negosyo ng
seguro sa pilipinas
o Mga rregulator
 Bangko sentral ng pilipinas – R.A. 7653,
itinalaga bilang central monetray
authority
 Ph deposit insurance (PDIC) – ilalim ng
DOF
 Bilang tagaseguro ng deposito
 Pagbabayad ng nakasegurong
deposito
 Assessment at collection
 Risk management
 Bilang receiver at liquidator ng
nagsarang bangko
 Namamahala ng nagsarang
bangko
 Pagbebenta ng ari-arian ng
nagsarang bangko
 Bilang imbestigador
 Securities and exchange commission
 Insurance commission