Бесик Хурцилава

УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В

ИЕРУСАЛИМЕ
/МОНАСТЫРЬ СВ. АВРААМА/

ТБИЛИСИ
2016
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

СОДЕРЖАНИЕ

Русский текст ---------------------------------------------------------- 2-15

Грузинский текст ------------------------------------------------------ 16-30

შინაარსი
რუსული ტექსტი ------------------------------------------------------ 2-15

ქართული ტექსტი ---------------------------------------------------- 16-30

1
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ

/МОНАСТЫРЬ СВ. АВРААМА/

Трехэтажное здание монастыря святого Авраама расположено на юго-

востоке Храма Гроба Господня. Оно стоит на террасной части т.н. горы
Мориа и считается главным представительством православной церкви в
Иерусалимском храме Воскресения Христова. Именно здесь находится
келья игумена монастыря, который также считается настоятелем
монашеской братии Иерусалимского храма Воскресения Господня.

Место, где расположен этот

монастырь, ассоциируется с
библейской горой Мориа, на
которой Авраам принес Господу
жертву. Сведения об этом
символическом месте можно найти
в христианской литературе уже с
530 г. В частности, как пишет
архидиакон Феодосий, «В городе
Иерусалиме у гроба Господня есть
место Кальварии, где Авраам
принес сына своего во
всесожжение, и так как гора скалистая, то на этой горе, т.е. у подошвы этой
горы соорудил Авраам жертвенник, над жертвенником возвышается гора,
на каковую гору восходят по ступеням; там был распят Господь».

2
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

Одним словом, монастырь,

который сейчас принадлежит
грекам, согласно христианской
традиции, был построен именно на
том месте, где Авраам в знак любви
и послушания Богу соорудил
жертвенник, на котором вместо
своего сына принес в жертву агнца.
Реальная же гора Мориа находится
на месте нынешней «Храмовой
горы», которая после падения
Иерусалимского королевства
крестоносцев (1179 г.) полностью
оказаласть во владении мусульман.

В главном храме монастыря Авраама, который находится на втором

этаже массивного здания, имеется три престола: главный алтарь находится
в месте, где вовремя распятия Спасителя стоял святой Иоанн Богослов.
Второй престол посвящен Страстям Господним и здесь хранится часть
Колонны бичевания из дома первосвященника Каиафы. Третий престол
посвящен жертвоприношению Авраама. В монастыре имеется также
церковь Двенадцати апостолов. Под зданием монастыря сохранился
колодец глубиной в 30 метров византийского периода. В память о саде, в
котором Авраам увидел агнца для всесожжения вместо сына, на верхней
монастырской террасе поса¬жено оливковое дерево. Боковой «фасад»
монастыря св. Авраама примыкает к южной стене храма Воскресения
Господня (к Голгофе). Раньше отсюда, как предполагают, был устроен
выход на Голгофу. Посуществу монастырь св. Авраама является частью
комплекса храма Гроба Господня (т.е. храма Воскресения Христова).

3
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

В истории монастыря св. Авраама

до сих пор имеется много белых пятен.
Причина этого состоит как в скудости
письменных источников, так и в
полном игнорировании нынешними
владельцами монастыря грузинской
исторической традиции. Даже в
энциклопедическом труде знатока
древностей Святой Земли Дениса
Прингла мало что говорится об этом
монастыре. Здесь приводится та
версия основания монастыря св.
Авраама во времена крестоносцев,
которая распространяется сегодня
местной греческой традицией.
Появление первых построек на территории монастыря, согласно этой
традиции, относится к XII веку. Русский игумен Даниил, посетивший
Святую Землю в 1104-1107 гг., помещает алтарь монастыря св. Авраама
близ Голгофы, хотя ни о часовне, ни о монастыре он не говорит ни слова.
Из фрагментарных сведений европейских пилигримов можно сделать
вывод о том, что алтарь св. Авраама христиане видели внутри храма, а с его
нынешним месторасположением его стали связывать позднее. Если
доверять греческой традиции, то монастырь св. Авраама будто бы перешел
к ним от эфиопов в 1660, в 1666 или в 1668 гг., когда из-за накопившихся
долгов последние вынужденно уступили его. Согласно этой же традиции,
в 1680 или в 1690 гг. греки в значительной степени переделали монастырь,
а в конце ХIХ века к нему пристроили общежитие для монахов.

4
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

Интерес представляет сведение Denis Possot-a, датированное 1530 г.,

согласно которому французский пилигрим застал здесь множество
абиссинских пилигримов. Французский автор говорит о находившихся на
кровле храма св. Елены эфиопских пилигримах, которые в то время
окружили алтарь св. Авраама и оливковое дерево. Однако сам монастырь
св. Авраама в его сведениях не упоминается. Что касается его сведения о
том, что абиссинцы находились на кровле монастыря св. Елены, то он

о соответствует истине, так как купол этого монастыря на самом деле

находится в пределах главного конвента эфиопцев на Святой Земле –
монастыря Дебре Султан (араб. Дейр-эс-Султан). За право владения
монастырем эфиопцам-христианам приходилось вести постоянные тяжбы
с коптами-христианами. Он находится по соседству с монастырем св.
Авраама, но на одну террасу выше.

Следует отметить и тот факт, что ни в устных преданиях, ни в

письменных источниках христиан-эфиопцев не упоминается монастырь

5
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

св. Авраама как их бывшая обитель. Но нам доступны материалы,

необходимые для доказательства того, что этот монастырь был основан
грузинами. Что самое главное, согласно сведениям, сохранив-шимся в
греческих письменных источниках, в XVII веке эта обитель была во
владении грузин. Например, по сведениям греческого автора XIX в.
Неофита Кипрского в XVII веке францисканцы (по хронологии
повествования, последняя четверть XVII века) старались взять в свои руки
монастыри православных сербов и грузин, и в этом контексте
упоминаются монастыри Честного Креста, св. Николая и св. Авраама как
принадлежавшие грузинам
обители, чьи накопившиеся
долги пришлось выплачивать
иерусалимским патриархам
того времени: «В течение
XVII века эти друзья
преследовали не только нас
греков и вредили не только
нам, но и грузинам и сербам,
тоже православным, надеясь,
что бедность и стеснение
заставят их обратиться в католичество и таким образом они получат
принадлежащие тем монастыри. Однако они обманулись в своих
надеждах, потому что те, обеднев и впав в тяжкие долги и имея только
крайне необходимое пропитание, предоставив свои монастыри кредиторам
туркам, убежали на родину. А патриархи, обходя место за местом и
собирая милостыню у благочестивых, отдали и долги и проценты,
заплатив до последнего квадранта и по царскому решению и
постановлению купили некоторым образом и приняли свои древние

6
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

имения, т.е. монастыри. То были, как сказано, принадлежавшие сербам

лавра св. Саввы и монастырь Архангелов, принадлежавшие грузинам
монастыри Честного Креста, св. Николая и патриарха Авраама, близ
храма».

Грузинский докуметальный материал значительно богаче и интереснее.

Например, в «Путешествии» Петра Кенчошвили (1899 г.) дается сведение
(наверно, из устного источника), согласно которому монастырь св. Авраама
был построен «грузинскими царями».

Грузинский монах Лаврентий Окрибский, живший в крестовом

монастыре в 1806 г., о монастыре Авраама упоминает как о бывшем
грузинском, где, по его словам, надписи на камнях «показывают кто что
сделал и сколько издержал, и служат доказательством жертв, принесенных
нашею страною».

В 1820 году известный дипломат и путешественник Георгий

Авалишвили увидел на камне над
воротами монастыря обширную
датированную надпись, выполненную
шрифтом гражданского письма
«мхедрули». В своем «Путешествии» он
пишет: «Выйдя оттуда (из монастыря)
прочитал на камне, помещенном над его
воротами, написанное грузинскими
буквами мхедрули следующее: «Я раб
божий и слуга своего господина князя
Иоанна Абашидзе, Георгий Чикоидзе
прибыл из Картли для обновления
монастыря св. Авраама на средства

7
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

князя, выполнил приказания князя и господина моего, возобновителя

монастыря, чтобы незабвенной была память его во веки веков, домочадцев
его и кровных родственников его, а в поминовение моей грешной души
молю каждого православного христианина, прочитавшего надпись эту, в
молитвах своих упомянуть имена незабвенных князя Иоанна Абашидзе и
раба его дворянина Георгия Чикоидзе. 1599 г., 11 сентябрь».

Таким образом, из этой надписи, датированной 11 сентябрем 1599 года,

выясняется, что посланный князем Иоанном Абашидзе из Картли в
Иерусалим дворянин Георгий Чикоидзе на средства своего господина
обновил монастырь (точнее, часовню; в тексте: «самцирвело») св. Авраама.
Надпись интересна в том отношении, что в ней речь идет о
восстановлении часовни св. Авраама, что подразумевает факт его
существования и до указанной в надписи даты. Бесспорно также и то, что
это место и до этого было во владении грузин, так как трудно себе
представить, что в обители, находившейся в чужих руках, можно было бы
проводить восстановительные работы. Следует принять во внимание и то,
что в надписи упоминаются «домочадцы» и «кровные родственники»
Иоанна Абашидзе. Здесь имеется в виду как личная семья Иоанна
Абашидзе и его родные, так и весь род Абашидзе. Совершенно очевидно,
что в случае монастыря св. Авраама мы имеем дело с обителью,
находившейся под патронажем феодального рода Абашидзе, который был
одним из самых влиятельных в средневековой Грузии. В этом нет ничего
удивительного, если вспомним, что начиная с XIV века и другие
грузинские монастыри в Иерусалиме находились под патронажем
аристократических родов феодальной Грузии: монастырь св. Василия –
Амилахвари, монастырь св. Димитрия – Ксанских эриставов, монастырь св.
Феклы – Зедгинидзе, монастырь св. Георгия в Еврейском квартале
(«Уриатубани») – Дадиани, монастырь Иоанна Богослова – самцхийских

8
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

Атабагов, монастырь св. Феодора – Чолокашвили, монастырь св.

праведного Симеона Богоприимца в Катамонах – Рачинских эриставов и
др.

Особый интерес вызывает то, что князь Георгий Чикоидзе был

направлен из Картли в Иерусалим. Согласно мнению, принятому в
научной литературе, одна из ветвей имеретинских Абашидзе с 1605 года
обосновалась в Картли (в Сурами и Хашури). Если в надписи говорится о
пребывании Иоанна Абашидзе в Картли, то, разумеется, вышеупомянутая
ветвь Абашидзе (или отдельные представители этой фамилии) немного
раньше должны были переселиться из Имерети в Картли. Хотя в надписи
могла идти речь и просто о факте поездки Георгия Чикоидзе из Картли в
Иерусалим. В дальнейшем уже никто не видел эту надпись. Не видел ее и
побывавший в Иерусалиме в 1883
г. проф. Александр Цагарели, ни
священник Петр Кончошвили,
который посетил монастырь в
1899 г. и который слово в слово
переписал из «Путешествия»
Георгия Авалишвили текст
указанной надписи. По его
сведениям, «греки полностью
уничтожили эту грузинскую
надпись, точно так же, как и в
других монастырях в Палестине, в
которых когда-либо побывали
грузины».

До нас все же дошли другие не менее важные грузинские артефакты

монастыря св. Авраама. Первые сведения о нем встречаются в
9
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

«Странствиях» Тимотэ Габашвили. В частности, здесь два раза упоминается

имеретинский князь Георгий Абашидзе как восстановитель монастыря св.
Авраама: 1. «И прибыли мы в монастырь св. Авраама, в котором Исаак
должен был совершить всесожженние, и которую, разрушенного заново
постройл Георгий Абашидзе». 2. «Разрушенный монастырь св. Авраама, где
Исаак принес всесожженние, был восстановлен Абашидзе Георгием,
сыном Леона, 57 лет тому назад». Таким образом, обе справки Тимотэ
Габашвили сообщают нам о восстановлении Георгием Абашидзе
«разрушенного» (или сильно поврежденного) монастыря св. Авраама. Со
времени этих событий до момента появления в Иерусалиме Тимотэ
Габашвили прошло 57 лет, а исходя из того, что автор «Странствий»
посетил Иерусалим в 1757 году, события эти датируются 1700 годом. Надо
полагать, что в этом случае Тимотэ Габашвили уже на месте
воспользовался хранившейся там той греко-грузинской мемориальной
надписью, в которой датой восстановления монастыря Георгием Абашидзе
указан именно 1700 год. Эта билингвальная надпись до недавнего времени
была высечена на довольно большом камне, вставленном горизонтально в
стену на высоте половины человеческого роста у двери часовни Авраама.
В начале же прошлого года под предлогом реставрации практически
бездействующего монастыря этот камень извлекли из стены и его
дальнейшая судьба нам неизвестна (по неточной информации, камень
хранят греки и по окончании реставрации вернут его на прежнее место).
Грузинский текст указанной надписи таков: «Этот монастырь Авраама
обновил [я], имеретинец Георгий Абашидзе на свои деньги. [лета]
Христова 1700». Аналогичен и греческий текст: «Этот монастырь патриарха
Авраама обновлен на средства князя Георгия Абашидзе из Имерети, в лето
1700». Единственным новшеством здесь является факт об упоминании
Георгия Абашидзе в качестве «архонта», то есть князя.

10
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

В одной рукописи (Hd-4056), которая датирована 1817 годом и которая

хранится в фонде исторических документов Института рукописей им. К.
Кекелидзе, читаем: «В святом городе Иерусалиме... я, Абашидзе Георгий,
восстановил монастырь Святой Марии». Переписчик этого документа по
ошибке прочитал имя «Мариам» (Мария) вместо имени «Абраам» (Авраам),
которое было дано в оригинале или под титлом или же это место там было
повреждено. В фонде А вышеупомянутого института хранится еще один
документ (рукопись №186), в котором говорится об отношении Георгия
Абашидзе к монастырю св. Авраама и в котором имеется запись на
церковном языке (нусха-хуцури) о посвящении рукописи монастырю
Гареджи. В этой рукописи, датированной 1705 годом, дано шестистрочное
стихотворение Георгия Абашидзе, где Георгий именуемый Малахием
Абашидзе упоминает себя в качестве строителя монастыря (в тексте:
«Строитель храма Авраама в Иерусалиме»). Этот документ интересен тем,
что если в двуязычной надписи монастыря Георгий считается

11
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

восстановителем монастыря, то здесь он уже упоминается как строитель

церкви (храма) Св. Авраама.

Интересно, что о надписи Иоанна Абашидзе и Георгия Чикоидзе ничего

не сообщает Тимотэ Габашвили, увидевший монастырь Авраама на 63 года
раньше Георгия Авалишвили. Однако в свою очередь Г. Авалишвили также
ничего не сообщает о надписи Георгия Абашидзе, которую как до этого,
так и после этого могли увидеть и другие грузинские посетители
монастыря (Тимотэ Габашвили, Александр Цагарели, Петр Кончошвили...).
Сложно найти объяснение этим странным
обстоятельствам. Мы не можем точно
установить, чем была обусловлена и в
одном, и в другом случае необходимость
восстановления монастыря. Кроме
беспощадности мусульман, одной из
причин могли быть и те разрушительные
землетрясения, которые время от времени
обрушивались на град Господень (одному
из подобных землетрясений Иерусалим
подвергся 14 июня 1546 года, в это же
время наряду с другими постройками
сильно пострадал и Храм Гроба Господня, купол которого был обрушен).
При каждом восстановлении разрушенных и поврежденных часовен
постройки подвергались серьезным изменениям, во время которых те или
иные детали меняли свое первоначальное место или же вовсе
уничтожались. Наверное, этим и объясняется вышеупомянутый факт, что
то, что увидел Т. Габашвили, не смог увидеть Г. Авалишвили и наоборот.

12
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

Что же касается личности князя

Георгия Абашидзе, то он являлся
влиятельным политическим
деятелем, хорошо известным в
истории Грузии XVII-XVIII вв.
Сперва (до 1684 года) мы видим
Малахия Абашидзе, постригшегося
в монахи, а в 1702-1707 гг. уже
восседающего на царском троне
Имерети под именем Георгия V.

Таким образом, то обстоятельсто, что в греческом тексте надписи

монастыря указанное лицо по положению, занимаемому им в 1700 году,
именуется «архонтом» (князем), соответствует исторической
действительности.

В 1664 году из-за накопившихся долгов

грузины де-факто потеряли принадлежавшие
им в Иерусалиме обители. Но акт,
датированный 1681 годом и изданный царем
Картли Георгием XI (1676-1688),
сведетельствует о том, что грузинская сторона
для погашения имеющихся долгов передала
нужную сумму - 60 тысяч марчили
(грузинская серебряная монета) и ценную
шелковую ткань (предназначенную для
продажи в Стамбул) патриарху
Иерусалимскому Досифею II Нотара (1669-
1707), гостившему в то время в Грузии, и сам царь после этого надеялся,
что обещание, данное Досифеем, будет выполнено. Вскоре с весны 1685
13
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

года по август включительно во время своего последнего пребывания в

Иерусалиме патриарх Досифей и в самом деле полностью погасил долги
принадлежавших грузинам монастыря, а позже в своем завещании указал о
восстановлении в будущем прав грузин на эти обители. Наверное, это
также стало одной из причин того, что в 1700 году никто не помешал
Георгию Абашидзе восстановить монастырь св. Авраама. Но, как позже
выяснилось, Досифей и его преемники не выполнили обещания, данного в
свое время грузинской стороне. Иерусалимская Греческая Патриархия
объявила своей собственностью грузинские обители в Иерусалиме.
Тяжелое политическое положение, в котором оказалась Грузия из-за
персидской и турецкой агрессии, не позволило ей выразить протест против
этой явной несправедливости. А с начала XIX века грузинские царства и
княжества и вовсе исчезли с мировой политической карты тех времен.

Вышеуказанный перечень исторических документов вполне достаточен

для доказа¬тельства того, что бывшими владельцами монастыря святого
Авраама в Иерусалиме были грузины. Согласно историческим данным,
именно они вели здесь восстановительные работы, если не раньше, то
совершенно точно в период XVI-XVII вв. Достаточно вспомнить тот факт,
что на протяжении XIV-XVI вв. время от времени они владели Голгофой и
часовней Гроба Господня, часовнями Темницы Христовой, св. Марии
Магдалины, св. Елены и монастырем Святого Креста, часовней Адама,
усыпальницей Мелхиседека и др. Некоторые ученые небезосновательно
полагают, что раньше существовал проход между монастырем св. Авраама
и Голгофой, который позже был разрушен греками. Храм св. Авраама и
небольшое часовня, стоявший на месте алтаря, отдельно представлены в
монастыре. Храм, как мы могли убедиться, был возведен грузинами, а
часовня, воздвигнутая над алтарем, стояла там с древнейших времен.
Возможно, на протяжении какого-то времени она принадлежала эфиопам

14
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

и в 1660-1668 гг. они может быть и на самом деле уступили ее грекам (хотя
мы нигде не нашли документа, подтверждающего этот факт). Однако,
разумеется, это вовсе не значит, что весь монастырь был передан грекам.

Мы с уверенностью можем сказать, что эта обитель никогда не

принадлежала эфиопам. Монастырь св. Авраама, как уже было отмечено
выше, был грузинской обителью, находившейся под патронажем знатного
рода Абашидзе. Возможно, на месте люди так и называли его, «обителью
Абашидзе», которая позже по ошибке трансформировалась в монастырь
абашей (тех же абиссинцев или эфиопов). В Древней Грузии эфиопов
называли «абашни» (мн. ч.), т.е. абашами, а их страну - «Абаш-ети». Арабы
и сегодня называют их «абашами» (al-Habash - Эфиопия).

Именно игнорированием грузинского исторического материала

объясняется то обстоя¬тельство, что прошлое этой обители все еще
окутано туманом. Настоящая статья представляет собой попытку
искоренения появившегося случайно или же сознательно созданного
белого пятна.

15
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

მიჩქმალული ქართული კვალი იერუსალიმში

/წმ. აბრაამის მონასტერი/

წმ. აბრაამ მამამთავრის მონასტრის სამსართულიანი შენობა ქრისტეს

საფლავის სამხრეთ-აღმოსავლეთით, ე. წ. „მორიას მთის“ ტერასულ ბანზე
დგას და იერუსალიმის მართლმადიდებლური ეკლესიის მთავარ
წარმომადგენლობად ითვლება აღდგომის ტაძარში. სწორედ აქ არის
კელია მონასტრის იღუმენისა, რომელიც ასევე ითვლება აღდგომის
ტაძრის ბერების ძმობის წინამძღვრადაც.

ადგილი, სადაც ეს მონასტერი

მდებარეობს, ასოცირდება
ბიბლიურ მორიას მთასთან,
რომელზეც აბრაამმა უფალს
მსხვერპლი შეწირა. ამ
სიმბოლური ადგილის შესახებ
ქრისტიანულ ლიტერატურაში
ცნობა უკვე 530 წლიდან
მოგვეპოვება. კერძოდ, როგორც
ამას მთავარდიაკონი თეოდოსი
წერს, „ქალაქ იერუსალიმში
უფლის საფლავის მახლობლად არის კალვარიუმის ადგილი, სადაც
აბრაამმა მსხველპლად მიიტანა თავისი ვაჟიშვილი - ისააკი, და რადგან ეს
მთა კლდოვანია, ამიტომ ამ მთაზე, ანუ ამ მთის ძირას აბრაამმა შექმნა
სამსხვერპლო, რომელსაც თავს ადგას მთა, და რომელზედაც ადიან
საფეხურებით; იქ აცვეს ჯვარს უფალი“. ერთი სიტყვით, დღეს ბერძნების
16
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

მფლობელობაში მყოფი მონასტერი, ქრისტიანული ტრადიციის

თანახმად, თითქოს სწორედ იმ ადგილზეა გაშენებული, სადაც აბრაამმა
ღმერთის წინაშე მორჩილების მიზნით შექმნა ის სამსხვერპლო,
რომელზედაც შემდგომში ზვარაკად შეთქმული ისააკის ნაცვლად კრავი
მიართვა უფალს. რეალური მორიას მთა კი დღევანდელი „ტაძრის მთის“
ადგილზეა. მაგრამ, რადგან მას იერუსალიმის ჯვაროსანთა სამეფოს
დაცემის (1179 წ.) შემდეგ მთლიანად მაჰმადიანები დაეპატრონენ,
ქრისტიანები იძულებული გახდნენ აღდგომის ტაძრის ატრიუმის
მარჯვენა მხარეს (აბრაამის მონასტრის ამჟამინდელ ადგილზე)
„შეექმნათ“ ბიბლიური მორიას სიმბოლური მთა.

აბრაამის მონასტრის მთავარ ტაძარს, რომელიც მასიური შენობის

მეორე სართულზე მდებარეობს, სამი საკურთხეველი აქვს: მთავარი
საკურთხეველი იმ ადგილზეა, სადაც
ქრისტეს ჯვარცმის დროს იდგა
იოანე ღვთისმეტყველი; მეორე
საკურთხეველი ეძღვნება ქრისტეს
ვნებებს და იქვე ინახება მაცხოვრის
გაროზგვასთან დაკავშირებული
კოლონის ნაწილი მღვდელმთავარ
კაიაფას სახლიდან; მესამე
საკურთხეველი კი ეძღვნება
აბრაამის მიერ განხორციელებულ
მსხვერპლშეწირვას.

მონასტრის ტერიტორიაზევე დგას

აგრეთვე თორმეტი მოციქულის
სახელობის ეკლესია. მონასტრის შენობის ქვეშ შემორჩენილია
ბიზანტიური პერიოდის 30 მ სიღრმის წყლის რეზერვუარი, ხოლო იმ
ბაღის სამახსოვროდ, სადაც აბრაამმა ის კრავი იხილა, რომელიც
17
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

საკუთარი ვაჟის ნაცვლად მიართვა ღმერთს ზვარაკად, მონასტრის ზედა

ტერასაზე დარგულია ზეთისხილის ხე. აბრაამის მონასტრის გვერდითი
ფასადი აღდგომის ტაძრის სამხრეთ კედელს (გოლგოთას) ეკვრის.
ძველად აქედან გოლგოთაზე გასასვლელიც იყო მოწყობილი. აბრაამის
მონასტერი არსებითად უფლის წმ. საფლავის (ან აღდგომის) ტაძრის
კომპლექსის ნაწილს წარმოადგენს.

აბრაამის მონასტრის ისტორიაში ბევრი თეთრი ლაქა არსებობს

დღემდე. ამის მიზეზი წერილობით წყაროთა ცნობების საზოგადოდ
სიმწირესთან ერთად მონასტრის ამჟამინდელი მეპატრონეების მხრივ
ქართული ისტორიული ტრადიციის სრული უგულვებელყოფის
ფაქტიცაა. თვით წმინდა მიწის სიძველეთა შესაშურად მცოდნის დენის
პრინგლის ენციკლოპედიურ ნაშრომშიც არსებითად არაფერი წერია ამ
მონასტრის შესახებ. იქ მხოლოდ
აბრაამის ეკლესიის ჯვაროსნების
პერიოდში დაარსების ის ვერსიაა
მოყვანილი, რომელსაც ადგილობრივი
ბერძნული ტრადიცია ავრცელებს
დღეს. მონასტრის ტერიტორიაზე
პირველი ნაშენობების გაჩენას ეს
ტრადიცია XII საუკუნით ათარიღებს.
რუსი იღუმენი დანიელი, რომელმაც
წმინდა მიწა 1104-1107 წლებში
მოილოცა, აბრაამის სამსხვერპლოს
ადგილს გოლგოთის სიახლოვეს ათავსებს, თუმცა არც სამლოცველოს და
არც მონასტრის შესახებ ის სიტყვას არ ძრავს. ევროპელ პილიგრიმთა
ფრაგმენტული ცნობებიდან თითქოს ის აზრი უნდა გამოვიტანოთ, რომ
აბრაამის სამსხვერპლოს ადგილს ქრისტიანები წინათ უფრო ტაძრის
შიგნით მოიაზრებდნენ და მისი ამჟამინდელ ადგილსამყოფელთან ის

18
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

მოგვიანებით დაკავშირდა. ბერძნულ ტრადიციას თუ ვენდობით,

აბრაამის მონასტერი მათ ხელში თითქოს ეთიოპიელთაგან გადავიდა
1660 თუ 1668 წელს, როდესაც დაგროვილი დავალიანების მიზეზით ამ
უკანასკნელებმა ის მათ იძულებით დაუთმეს. ამავე ტრადიციით, 1680
თუ 1690 წელს მონასტერი ბერძნებს მნიშვნელოვნად გადაუკეთებიათ,
ხოლო მე-19 ს-ის ბოლოს მას
ბერების საერთო საცხოვრებელი
ნაგებობაც მიაშენეს. საინტერესოა
Denis Possot-ის 1530 წლით
დათარიღებული ცნობა, რომლის

თანახმად, მოსალოცად მისულ ფრანგ

პილიგრიმს ადგილზე აბისინიელი
პილიგრიმების სიმრავლე უხილავს.
ფრანგი ავტორი არსებითად
საუბრობს წმ. ელენეს სამლოცველოს
სახურავზე მყოფ ეთიოპიელ მომლოცველებზე, რომლებიც იმ დროს გარს
შემოჯაროდნენ აბრაამის სამსხვერპლოსა და ზეთისხილის ხეს. მაგრამ
თვითონ აბრაამ მამამთავრის მონასტერს, როგორც ასეთს, ის თავის
ცნობაში არ ახსენებს. რაც შეეხება მის მითითებას წმ. ელენეს
სამლოცველოს სახურავზე აბისინიელთა ყოფნის შესახებ, ის სიმართლეს
შეეფერება, რადგან დასახელებული სამლოცველოს გუმბათი მართლაც
მოქცეულია წმინდა მიწაზე ეთიოპიელთა მთავარი კონვენტის - დაბრა
სელთანის (არაბ. დეირ ეს-სულთან) მონასტრის ფარგლებში. ამ
მონასტრის მფლობელობისათვის ქრისტიან ეთიოპიელებს მუდმივი დავა
აქვთ ქრისტიან კოპტებთან. ის აბრაამის მონასტრის მეზობლად, მაგრამ

19
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

ერთი ტერასით მაღლა მდებარეობს. უნდა აღინიშნოს ის ფაქტიც, რომ

ქრისტიან ეთიოპიელთა არც ზეპირსიტყვიერ გადმოცემებში და არც
წერილობით წყაროებში არსად არ არის ნახსენები აბრაამის მონასტერი,
როგორც მათი ყოფილი სავანე. სამაგიეროდ, ჩვენს ხელთ საკმარისი
მასალა არსებობს იმის სამტკიცებლად, რომ ამ მონასტრის დაარსების
სათავეებთან ქართველები იდგნენ. და რაც უფრო საგულისხმოა, თვით
ბერძნულ წერილობით წყაროებში დაცული ცნობებით მტკიცდება ის,
რომ XVII საუკუნეში ეს სავანე ქართველთა უცილობელ საკუთრებას
წარმოადგენდა.

20
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

მაგალითად, XIX ს-ის ბერძენი ავტორი ნეოფიტე კვიპრელი გვამცნობს,

რომ ფრანცისკანელები XVII საუკუნეში (თხრობის ქრონოლოგიის
მიხედვით, XVII ს-ის ბოლო მეოთხედში) ცდილობდნენ
მართლმადიდებელ სერბთა და ქართველთა მონასტრების ხელში
ჩაგდებას და ამ კონტექსტში ნახსენებია პატიოსანი ჯვრის, წმ.
ნიკოლოზისა და აბრაამ მამამთავრის მონასტრები, როგორც ქართველთა
კუთვნილი სავანეები, რომელთა დაგროვილი ვალების გასტუმრება
იერუსალიმის იმდროინდელ პატრიარქებს მოუწიათ: „XVII საუკუნის
განმავლობაში ეს მეგობრები (ე.ი. ფრანცისკანელები) გვდევნიდნენ და
გვნებდნენ არა მხოლოდ ჩვენ, ბერძნებს, არამედ ქართველებსა და
სერბებსაც, ასევე მართლმადიდებლებს, იმის იმედით რომ სიღარიბე და
შევიწროვება აიძულებდათ ამათ (ე.ი. სერბთა და ქართველთა)
კათოლიკობაზე მოქცევას და ამ სახით ჩაიგდებდნენ ისინი (ე.ი.
ფრანცისკანელები) ხელში მათ (ე.ი. სერბთა და ქართველთა) კუთვნილ
მონასტრებს. მაგრამ მათი იმედები გაცრუვდა, რადგან ისინი (ე.ი.
სერბები და ქართველები) გაღატაკდნენ და ჩავარდნენ რა მძიმე ვალებში
და დარჩნენ რა მხოლოდ უკიდურესად აუცილებელი საკვების ამარა,
დაუტოვეს თავისი მონასტრები თურქ კრედიტორებს და სამშობლოში
გაიქცნენ. ხოლო პატრიარქებმა კარდაკარ სიარულითა და
კეთილშობილთაგან შემოწირულობების შეგროვების გზით უკანასკნელ
კვადრანტამდე გაისტუმრეს ვალებიცა და პროცენტებიც და სულთნის
გადაწყვეტილებითა და დადგენილებით როგორღაც იყიდეს და მიიღეს
თავისი ძველი კუთვნილებანი, ანუ მონასტრები. ეს იყო, როგორც ითქვა,
სერბების კუთვნილი წმ. საბას ლავრა და მთავარანგელოზთა მონასტერი,
ქართველთა კუთვნილი პატიოსანი ჯვრის, წმ. ნიკოლოზისა და ტაძრის
ახლოს მდებარე მამამთავარ აბრაამის მონასტრები“.

ქართული დოკუმენტური მასალა გაცილებით უფრო უხვი და

საინტერესოა. მაგალითად, დეკანოზ პეტრე კონჭოშვილის

21
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

„მოგზაურობაში“ (1899 წ.) მოცემული (ალბათ ზეპირი) გადმოცემის

თანახმად, აბრაამ მამამთავრის მონასტერი ყოფილა „აღშენებული
ქართველთა მეფეთაგან“.

1820 წელს აბრაამის ტაძრის კარიბჭის თავზე დატანებულ ქვაზე

ცნობილ დიპლომატსა და მოგზაურს გიორგი ავალიშვილს შეუმჩნევია
მხედრული შრიფტით შესრულებული ვრცელი და თარიღიანი წარწერა.
იგი თავის „მგზავრობაში“ წერს შემდეგს: „გამოსლვულმან აქაით (ე.ი.
მონასტრიდან) წარვიკითხე მის ბჭისა თავსა დატანებულსა ქუასა ზედა
ქართულ მხედრულ ასოებითა დაწერილი ესრეთ: „მე, მონამან ღმრთისა
და მსახურმან ბატონისა ჩემისა თავადისა იოანე აბაშიძისამან გიორგი
ჩიკოიძე, წარმოვლენილმან ქართლით მის მიერ საფასეითა მისითა,
განსაახლებლად წმიდისა ამის მამამთავრისა აბრაჰამის ტაძრისა ხარჯსა
ზედა მისსა, აღვასრულე ბრძანებული თავადის მის ბატონისა ჩემისა,
განმაახლებელმან სამწირუელოისა ამის საუკუნოდ სახსენებელად
სულისა მისისა, სახლეულთა და ერთსისხლთა მისთა, ხოლო საოხადცა
ჩემ ცოდვილისათვის სულისა, გევედრებით ყოველთა
22
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

მართმადიდებელთა ქრისტეანეთა, აღმომკითხველთა წერილისა ამის,

ლოცუათა შორის თქუენთა დაუვიწყებლობასა თავადისა იოანე აბაშიძისა
და ყმისა მისისა აზნაურისა გიორგი ჩიკოიძესა, ჩფჟთ-სა წელსა,
სეკდემბერსა ია-სა დღესა“. ამრიგად, 1599 წლის 11 სექტემბრით
დათარიღებული ამ წარწერით ირკვევა, რომ თავადი იოანე აბაშიძის მიერ
ქართლიდან იერუსალიმში მივლინებულმა აზნაურმა გიორგი ჩიკოიძემ
თავისი ბატონის ხარჯით განაახლა აბრაამის ტაძარი („სამწირველო“).
წარწერა საინტერესოა იმ მხრივაც, რომ მასში საუბარია აბრაამის
ეკვდერის გაახლებაზე, რაც გულისხმობს მისი უკვე არსებობის ფაქტს
მოცემულ სათარიღო მიჯნამდეც, რაც დასტურდება თუნდაც ტრიფონ
კორობეინიკოვის 1594 წლით დათარიღებული ცნობით. უნდა
ვიფიქროთ, რომ ამ ადგილს მანამდეც ქართველები ფლობდნენ, რადგან
უცხოთა ხელში მყოფ სავანეში აღდგენითი სამუშაოების ჩატარება
ძნელად წარმოსადგენია. ასევე საყურადღებოა წარწერაში იოანე აბაშიძის
„სახლეულთან“ და „ერთსისხლთან“ ერთად მოხსენიების ფაქტიც. აქ
იგულისხმება როგორც იოანე აბაშიძის პირადი ოჯახი და საგვარეულო,
ისე მთლიანად აბაშიძეთა მოდგმა. სრულიად აშკარაა, რომ აბრაამ
მამამთავრის მონასტრის შემთხვევაში ჩვენ საქმე გვაქვს აბაშიძეების, შუა
საუკუნეების საქართველოში ამ ერთ-ერთი გავლენიანი ფეოდალური
საგვარეულოს, პატრონაჟის ქვეშ მყოფ სავანესთან. ამაში უჩვეულოს
ვერაფერს დავინახავთ, თუ გავიხსენებთ იმას, რომ XIV ს-დან
მოყოლებული მაინც იერუსალიმის სხვა ქართულ ეკლესია-
მონასტრებსაც ამის მსგავსად თავისი პატრონები ჰყავდა ფეოდალური
საქართველოს არისტოკრატიული საგვარეულოების სახით: წმ. ბასილის
მონასტერს - ამილახვრები, წმ. დიმიტრის მონასტერს - ქსნის ერისთავები,
წმ. თეკლას მონასტერს - ზედგინიძეები, ურიათუბნის წმ. გიორგის
მონასტერს - დადიანები, იოანე ღვთისმეტყველის მონასტერს - სამცხის
ათაბაგები, წმ. თეოდორეს მონასტერს - ჩოლოყაშვილები, სიმონ

23
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

მიმრქმელის (კატამონის) მონასტერს - რაჭის ერისთავები და სხვ. ცალკე

განსჯის საგანია იერუსალიმში აზნაურ გიორგი ჩიკოიძის ქართლიდან
მივლინების ფაქტი. სამეცნიერო ლიტერატურაში მიღებული აზრით,
იმერელი აბაშიძეების ერთი შტო ქართლში (სურამ-ხაშურის მხარეში)
1605 წლიდან დამკვიდრდა. თუ წარწერაში 1599 წელს იოანე აბაშიძის
ქართლში მყოფობა იგულისხმება, მაშინ, ცხადია, აბაშიძეთა
ზემოხსენებული შტო (ან ამ გვარის ცალკეული წარმომადგენლები)
ოდნავ უფრო ადრე უნდა გადასულიყო იმერეთიდან ქართლში. თუმცა,
წარწერაში შეიძლება გიორგი ჩიკოიძის ქართლიდან გამგზავრების
ფაქტზე იყოს უბრალოდ საუბარი.

ეს წარწერა, შემდგომში თვალით აღარავის უხილავს. ვერ ნახა ის

ადგილზე 1883 წელს იერუსალიმში მყოფმა ალ. ცაგარელმა და ვერც 1899
წელს მონასტრის მოსალოცად მისულმა დეკანოზმა პეტრე კონჭოშვილმა,
რომელსაც გიორგი ავალიშვილის „მგზავრობიდან“ სიტყვა-სიტყვით
გადმოუწერია აღნიშნული წარწერის ტექსტი. მისი ცნობით, ბერძნებს
„სრულიად მოუსპიათ ეს ქართული წარწერა, ვითარცა სხვა ეკლესიებშიც,
რომელნიც ოდესმე ქართველებს აღუშენებიათ პალესტინაში“.

24
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

ჩვენს დრომდე მაინც მოაღწია აბრაამის მონასტრის სხვა, არანაკლებ

მნიშვნელოვანმა ქართულმა არტეფაქტმა. მის შესახებ პირველი ცნობები
გვხვდება ტიმოთე გაბაშვილის „მიმოსვლაში“. კერძოდ, აქ ორგზის არის
ნახსენები იმერელი თავადი გიორგი აბაშიძე, როგორც აბრაამის
მონასტრის განმაახლებელი: 1. „და მივედით მუნვე მონასტერსა
აბრაჰამისასა, სადა ისაკის შეწირვა ენება, რომელიცა აბაშიძეს გიორგის
აუშენებია დაქცეული“, 2. „წმიდის აბრაჰამ მამამთავრის მონასტერი, სადა
ისაკ შესწირა, ის დარღვეული აღუშენებია აბაშიძეს გიორგის, ლეონის
ძეს, გარდასული წელი - მიზ(=57)“. მაშასადამე, ტიმოთეს ორივე ცნობა
გვაუწყებს გიორგი აბაშიძის მიერ აბრაამ მამამთავრის „დაქცეული“ თუ
„დარღვეული“ მონასტრის აღდგენაზე. ამ ამბიდან ტიმოთემდე 57 წელი
ყოფილა გასული, რაც, გამომდინარე იქედან, რომ „მიმოსვლის“ ავტორი
იერუსალიმს 1757 წელს ეწვია, გვაძლევს 1700 წლის თარიღს.
საფიქრებელია, რომ ტიმოთე გაბაშვილმა ამ შემთხვევაში ადგილზე
დაცული იმ ბერძნულ-ქართული მემორიალური წარწერით ისარგებლა,
რომელშიც გიორგი აბაშიძის მიერ მონასტრის აღდგენის თარიღად
მითითებულია სწორედ 1700 წელი. ეს ბილინგვური წარწერა ბოლო
დრომდე აბრაამის სამლოცველოს კართან კედელში ადამიანის წელის
სიმაღლეზე ჰორიზონტალურად ჩადგმულ მოზრდილ ქვაზე იყო
ამოტვიფრული. გასული წლის დამდეგს კი, პრაქტიკულად უმოქმედო
მონასტრის რესტავრაციის საბაბით აღნიშნული ქვა კედლის წყობიდან
გამოიღეს და მისი შემდგომი ბედი ჩვენთვის უცნობია (დაუზუსტებელი
ინფორმაციით, ბერძნები მას ინახავენ და რესტავრაციის დასრულებისას
ჩვეულ ადგილს მიუჩენენ). აღნიშნული წარწერის ქართული ტექსტი კი
ასეთია: „ქ. ეს(ე) აბრ(ა)ჰ(ა)მის მ(ო)ნასტ(ე)რი განვა(ა)ხლე აბაშიძე გ(იო)რგი
იმერელმა იმის თეთრით, ქ(რისტე)სა ჩღ(=1700)“. ანალოგიურია
ბერძნული ტექსტიც: „აბრაამ მამამთავრის მონასტერი განახლდა
იმერელი თავადის გიორგი აბაშიძის სახსრებით 1700 წელს“. ერთადერთი

25
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

სიახლე აქ გიორგი აბაშიძის „არქონტად“ ანუ თავადად მოხსენიების

ფაქტია.

კორნელი კეკელიძის სახ. ხელნაწერთა ინსტიტუტის ისტორიული

დოკუმენტების ფონდში დაცულ, 1817 წლით დათარიღებულ ერთ (Hd-
4056) ხელნაწერში წერია: „წმიდასა ქალაქს იერუსალიმს...ქ. აბაშიძე
გიორგიმ განვაახლე მონასტერი წმიდის მარიამისა“. ამ ცნობის
გადამწერელს დედანში დაქარაგმებულად ან დაზიანებულად
წარმოდგენილი სახელი „აბრაჰამ“ შეცდომით „მარიამ“-ად ამოუკითხავს.
გიორგი აბაშიძის აბრაამის მონასტერთან დამოკიდებულების შესახებ
ზემოხსენებული ინსტიტუტის A ფონდში ინახება კიდევ ერთი საბუთი
(ხელნაწერი #186), სადაც მოიპოვება ნუსხა-ხუცურით შესრულებული
ჩანაწერი დავით გარეჯის მონასტრისადმი ხელნაწერის მიძღვნის

26
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

შესახებ. 1705 წლით დათარიღებულ ამ ხელნაწერში მოცემულია გიორგი

აბაშიძის 6-სტროფიანი ლექსი, სადაც გიორგი მალაქიად წოდებული
აბაშიძე თავს მოიხსენიებს აბრაამის ტაძრის მაშენებლად (ტექსტშია:
„იერუსალიმს აბრაჰმის ტაძრისა ამაგებელმან“). ეს ცნობა საინტერესოა იმ
მხრივ, რომ თუკი მონასტრის ორენოვან წარწერაში გიორგი მონასტრის
განმაახლებლად არის დასახელებული, აქ უკვე ის აბრაამის ტაძრის
მაშენებლად არის ნახსენები.

საინტერესოა, რომ იოანე აბაშიძისა და გიორგი ჩიკოიძის წარწერის

შესახებ არაფერს გვამცნობს ტიმოთე გაბაშვილი, რომელმაც გიორგი
ავალიშვილზე 63 წლით უწინარეს მოიხილა აბრაამ მამამთავრის
მონასტერი. მაგრამ, თავის მხრივ, არც გ. ავალიშვილი იტყობინება რაიმეს
გიორგი აბაშიძის წარწერაზე, რომელიც მანამდეც და მის შემდგომაც
თვალში მოხვედრიათ მონასტრის სხვა ქართველ სტუმრებს (ტიმოთე
გაბაშვილს, ალ. ცაგარელს, პ. კონჭოშვილს...). რთულია ამ უცნაური
გარემოებისთვის ახსნის მოძებნა. დაზუსტებით ვერც იმას ვადგენთ, თუ
რამ განაპირობა მონასტრის განახლების საჭიროება ან ერთ, ან მეორე
შემთხვევაში. მუსლიმთა მტარვალი ხელის გარდა, ამის ერთ-ერთი
მიზეზი შეიძლება ყოფილიყო ის დამანგრეველი მიწისძვრებიც,
რომელიც დრო და დრო თავს ატყდებოდა უფლის ქალაქს (ერთი ასეთი
მიწისძვრათაგანი იერუსალიმმა 1546 წლის 14 ივნისს გადაიტანა, რა
დროსაც სხვასთან ერთად ძლიერ დაზიანდა მაცხოვრის წმ. საფლავის
ტაძარიც, ჩამოინგრა მისი გუმბათი). დარღვეულ-დაქცეული
სამლოცველოების ყოველ შეკეთებას კი, ლოგიკურად მოსდევდა
სერიოზული ცვლილებები ნაგებობებისთვის, რა დროსაც მათი ესა თუ
ის დეტალი თავის პირვანდელ ადგილს იცვლიდა, სხვაგან
გადაადგილდებოდა ან სულაც ნადგურდებოდა. ალბათ, ამით თუ
აიხსნება ზემოთ ნახსენები ის ფაქტიც, რომ ის, რაც იხილა ტ. გაბაშვილმა,
ვერ მოიხილა გ. ავალიშვილმა და პირიქით.

27
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

თავადი გიორგი აბაშიძის ვინაობას რაც შეეხება, ის XVII-XVIII

სუკუნეების საქართველოს ისტორიიდან კარგად ნაცნობი გავლენიანი
პოლიტიკური სახეა. თავდაპირველად (1684 წლამდე) ბერ-მონაზვნად
შემდგარ მალაქია აბაშიძეს 1702-1707 წწ.-ში უკვე გიორგი V-ს სახელით
იმერეთის სამეფო ტახტზე აღზევებულს ვხედავთ. ამდენად, მონასტრის
წარწერის ბერძნულ ტექსტში 1700 წლის მდგომარეობით აღნიშნული
პირი რომ „არქონტად“ (თავადი) იხსენიება, ისტორიულ სიმართლეს
კარგად ესადაგება.

ქართველებმა თავიანთი კუთვნილი სავანეები იერუსალიმში

დაგროვილი დავალიანების მიზეზით დე-ფაქტო 1664 წელს დაკარგეს.
მაგრამ მეფე გიორგი XI-ის კუთვნილი 1681 წლით დათარიღებული აქტი
ცხადყოფს, რომ ამ დროს საქართველოში სტუმრად მყოფ იერუსალიმის
პატრიარქ დოსითეოს II ნოტარას (1669-1707) ქართულმა მხარემ
არსებული დავალიანების დასაფარად გადასცა საჭირო თანხა (60 ათასი
მარჩილი და სტამბოლში გასაყიდად გამიზნული ძვირფასი აბრეშუმის
ქსოვილი) და თვით მეფეც იმედოვნებდა ამის შემდეგ დოსითეოსისგან
მიცემული პირობის შესრულებას. სულ მალე, 1685 წლის გაზაფხულიდან
აგვისტოს ჩათვლით იერუსალიმში მისი უკანასკნელი ყოფნის ჟამს
პატრიარქმა დოსითეოსმა მართლაც მთლიანად გაისტუმრა ქართველთა
კუთვნილი მონასტრების დავალიანება და მოგვიანებით ანდერძის
წერილშიც მიუთითა ამ სავანეებზე სამომავლოდ ქართველთა
უფლებების აღდგენის შესახებ. ალბათ, ესეც იყო იმის ერთ-ერთი მიზეზი,
რომ გიორგი აბაშიძისათვის 1700 წელს ხელი არავის შეუშლია აბრაამ
მამამთავრის მონასტრის განახლება-მშენებლობაში. მაგრამ, როგორც
შემდგომში ეს კარგად გამოჩნდა, პატრიარქმა დოსითეოსმა ქართული
მხარისთვის თავის დროზე მიცემული პირობა არ შეასრულა;
იერუსალიმის ქართული სავანეები ბერძნულმა მართლმადიდებლურმა
საპატრიარქომ თავის საკუთრებად გამოაცხადა. ამ აშკარა უსამართლობას

28
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

სპარსეთისა და ოსმალეთის აგრესიის მიზეზით მძიმე პოლიტიკურ

მდგომარეობაში მყოფი საქართველოდანაც არ მოჰყოლია საპროტესტო
გამოხმაურება. XIX ს-ის დასაწყისიდან კი ქართული სამეფო-სამთავროები
საერთოდაც გაქრნენ იმდროინდელი მსოფლიო პოლიტიკური რუკიდან.

ისტორიული საბუთების ის ჩამონათვალი, რომელზეც ზემოთ იქნა

მითითებული, სრულიად საკმარისია იმის სამტკიცებლად, რომ
იერუსალიმის წმ. აბრაამ მამამთავრის მონასტრის ძველი მფლობელები
ქართველები იყვნენ, რომ ისტორიული მასალის მიხედვით სწორედ

ისინი ეწეოდნენ აქ აღმშენებლობით საქმიანობას, თუ უფრო ადრე არა,

XVI-XVII სს.-ის პერიოდში მაინც. საკმარისია გავიხსენოთ ის ფაქტი, რომ
XIV-XVI სს.-ში ისინი დრო და დრო ფლობდნენ გოლგოთასა და უფლის
საფლავს, ქრისტეს დილეგის, წმ. მარიამ მაგდალინელის, წმ. ელენესა და
ჯვრის აღმოჩენის სამლოცველოებს, ადამის სამლოცველოს,
მელქისედეკის საძვალეს და სხვ. არც თუ ისე უსაფუძვლოდ ფიქრობენ,

29
УТЕРЯННЫЙ ГРУЗИНСКИЙ СЛЕД В ИЕРУСАЛИМЕ Бесик
Хурцилава
2016

რომ აბრაამის მონასტერსა და გოლგოთას შორის წინათ გასასვლელიც

არსებობდა, რომელიც შემდგომში ბერძნებმა მოშალეს. წმ. აბრაამის
ტაძარი და სამსხვერპლოს ადგილზე მდგარი მცირე სამლოცველო ცალ-
ცალკეა მონასტერში წარმოდგენილი. ტაძარი, როგორც ვნახეთ,
ქართველთა მიერ არის აგებული, სამსხვერპლოსთან არსებული
სამლოცველო კი ამ ადგილას ძველთაგან არსებობდა. შეიძლება ის რაღაც
დროის განმავლობაში ეთიოპიელთა ხელშიც იყო და 1666 თუ 1668 წელს
მათ ის იქნებ მართლაც მიჰყიდეს ბერძნებს (რისი დამადასტურებელ
საბუთს ჩვენ ვერსად ვერ მივაკვლიეთ). მაგრამ, მთლიანად მონასტრის
ბერძნებისთვის გადაცემას ეს, რა თქმა უნდა, არ ეხება. დარწმუნებით
შეგვიძლია იმის თქმა, რომ ეს სავანე ეთიოპიელების საკუთრება
არასოდეს ყოფილა. ხოლო რაკიღა წმ. აბრაამ მამამთავრის მონასტერი,
როგორც გავარკვიეთ, აბაშიძეთა წარჩინებული გვარის პატრონაჟის ქვეშ
მყოფი ქართული სავანე იყო, ადგილობრივ მას შეიძლება ასეც
მოიხსენიებდნენ - აბაშიძეთა მონასტრად, რაც შემდგომში ბერძნულ
ზეპირ გადმოცემაში შეცდომით აბაშების (იგივე აბისინიელთა ანუ
ეთიოპიელთა) კუთვნილ მონასტრად ტრანსფორმირდა. „აბაშნი“, ასე
ეძახდნენ ეთიოპიელებს ძველ საქართველოში. „ალ-ჰაბაშ“, ასე უწოდებენ
არაბები მათ დღესაც.

სწორედ ქართული ისტორიული მასალის იგნორირების მიზეზითაა

გამოწვეული ის ვითარება, რომ აღნიშნული სავანის წარსული დღემდე
ბურუსითაა მოცული. წინამდებარე წერილი ამ, ნებსით თუ უნებლიეთ
შექმნილი, თეთრი ლაქის აღმოფხვრის ცდას წარმოადგენს.

30