elogho?

sumario
portada( deseño Yolanda Blanco young malta festival_17
e Antía Peleteiro)
despedida 2ºBAC_18
ciencia en galego_2
avelaíñas teatro_ 20
mulleres matemáticas_3
isto é bo trato_21
en galego_4
letras galegas_22
ángel carracedo_5
festa das palabras_24
máis ciencia en galego_6
correlingua_25
románico na estrada_7
páxinas creativas_26
de ruta polas rías baixas_8
ciclos formativos_31
intercambio_9
magosto_32
un ano especial_12
entroido_33
día de rosalía_14
cousas que pasaron_34
coro IES_15
biblioteca_35
son da aldea_16
gráfica_36
editorial
Que se escoite o galego, un traballo de todos e de cada día
Desde o Equipo de Dinamización da Lingua Galega do IES Antón Losada Diéguez presentamos un novo
número da revista E Logho, que vimos elaborando cada ano para facer memoria orgullosa, a final do curso, de
boa parte das actividades que completaron a vida do centro nestes meses.
Que se siga escoitando o galego no Losada, como lingua de
cada día dos que habitamos os corredores deste instituto, é un
obxectivo que nos gusta que sexa compartido. Por iso as
actividades deste equipo dinamizador da lingua galega son cousa
do común. E así vimos traballando ao longo do curso, co esforzo e
a responsabilidade de todos: o profesorado e alumnado de
Matemáticas, de Física e Química e de Bioloxía, que activaron un
Mes da Ciencia en Galego que xa quixeran moitas entidades de
divulgación científica; o equipo da biblioteca, que mantivo cada
mes os clubs de lecturas compartidas para animarnos a parolar de
libros; a dirección do centro, que coordina as tarefas de fondo
atendendo sempre a lingua; os mozos e mozas que deseñaron con
entusiasmo as pancartas e adhesivos para reclamar en maio que O
galego é a fórmula; o grupo de teatro Avelaíñas, que leva as nosas
palabras alí onde actúa; o alumnado que organizou polo 14 de
febreiro a proxección de videopoemas de amor e de amigo coa
súa visión de hoxe das cantigas medievais; a atención en galego
na cafetería, na conserxería ou nas oficinas da secretaría; os que
prepararon e escenificaron os contos pola igualdade; o Coro, que
lle pon música ao Día de Rosalía e letra ao ano enteiro e, sobre
todo, máis alá das actividades preparadas, os rapaces e rapazas
que o fan vivo cada día e a cada hora, con naturalidade, en
calquera situación: na clase, no patio, no móbil. Eles e elas son os
auténticos dinamizadores da lingua.
Este número foi posible grazas ao equipo de redacción de
alumnas e alumnos que prepararon crónicas e artigos que
compoñen as páxinas desta revista, así como do profesorado e
alumnado que fixo posible a realización das actividades e
proxectos ao longo deste curso. Dámoslles as grazas polo
excelente traballo e entusiasmo por construír.

1
 elogho?
A CIENCIA EN GALEGO
Redacción Elogho?
Novembro é o Mes da Ciencia en
Galego e, desde distintos departamentos
(Bioloxía, Física e Química, Matemáticas) en
colaboración co Equipo de Dinamización da
Lingua Galega e da Biblioteca do centro,
organizouse un conxunto de actividades
para contribuír á divulgación científica en
galego.
Comezamos esta programación coa
charla do prestixioso xenetista Ángel
Carracedo, na Academia Galega de
Seguridade Pública, organizada polas
bibliotecas dos institutos da Estrada. O día 5
de novembro tivemos a visita de Benito V.
Dorrío para falarnos de interferencias
lumínicas, organizada polo Dpto. de Física e
Química. Seguimos a programación no noso
propio centro, con charlas preparadas pola
alumnado de bacharelato para os primeiros
cursos da ESO sobre anatomía e
matemáticas, organizadas polos Dtos. de
Bioloxía e Matemáticas. E coa colaboración
do profesor da USC Víctor Pollán
coñecemos algo máis do labor pioneiro de
Domingo Fontán, a quen se lle dedicou este
curso o Día da Ciencia en Galicia.

Imaxes das actividades do mes da ciencia en galego no Losada, promovidas polo EDLG e departamentos científicos.

2

O 12 de febreiro, as alumnas e os
alumnos de 4° da ESO e 1°BACH, tivemos a
oportunidade de participar nun acto para
visibilizar as mulleres na ciencia. Para iso,
contamos coa presenza da profesora de
Xeometría e Topoloxía da USC, Elena
Vázquez Abal.
Once compañeiras de bacharelato
comezamos rememorando as dificultades e
os logros dalgunhas mulleres científicas
como: Henrietta Swan Leavitt, Sophie
Germain, Hipatia de Alexandría, Maryam
Mirzakhani...
Elena confiounos a súa experiencia
como matemática nun sector masculino,
onde as mulleres non teñen as mesmas
oportunidades. Durante moitos anos o
único papel que exerceu unha muller foi o
de coidadora, boa esposa e "aparato
reprodutor". Poucos o saben, pero ao
principio unha muller non tiña prohibido
estudar polo simple feito de que ninguén
cría que iso fose unha posibilidade real.
Cando se comezou a considerar esa
posibilidade, outorgaronselle as profesións
relacionadas co ámbito do fogar e coidado
Elena Vázquez Abal e as relatoras do Losada
3
elogho?
MULLERES MATEMÁTICAS
Alba Navia, 1º BACH A
das persoas. As primeiras mulleres que
quixeron estudar unha carreira pensada
para homes tiveron que enfrontarse a
enormes dificultades. Sophie Germain tivo
que firmar os seus artigos cun nome de
home; Sofía Kovaléskaya tivo que casar
para poder estudar no estranxeiro...
A isto hai que engadirlle a apropiación
de logros por parte do sector masculino.
Pensemos no caso de Caroline Herschel,
eclipsada totalmente polo seu irmán. Se na
actualidade xa é complicado que a unha
muller científica se lle dean oportunidades
para triunfar, anos atrás era imprescindible
o apoio dun home.
As mulleres sempre tivemos que loitar
o dobre para conseguir o que aos homes se
lles daba feito. Por exemplo, as mellores
notas nas carreiras de ciencias son de
mulleres; no entanto, a maioría dos
catedráticos son homes. Como pode ser
isto?
Aínda así, as mulleres Ímonos facendo
un oco, superando todo tipo de barreiras. A
ciencia non ten sexo e moito menos xénero.
 elogho?
COÑECEMOS
EN GALEGO, PORTUGAL,
APRENDEMOS
O CURSO ENTEIRO
PORTUGUÉS

Para comezarmos ben organizados, desde o

Equipo de Dinamización da Lingua Galega pre-
paramos para este curso calendario mensual,
que esperamos que fose de proveito na planifi-
cación de toda a comunidade educativa. Desta
volta, decidimos ofrecer en cada mes informa-
ción sobre os topónimos de distintos lugares da
Estrada, a partir da información que elaborou
Clara Iglesias Cortizo no seu libro Os nomes da
Estrada. Porque os topónimos dannos informa-
ción valiosa dos nosos lugares. Topos é palabra
grega (lugar) e ónoma vén do latín (nome). Os
nomes que lles damos aos sitios que habitamos
veñen de vello e falan do que fomos e do que
somos. Así que co noso calendario, planificamos
as nosas semanas e reparamos nas palabras que
nos enriquecen a vida.
O IES Antón Losada iniciou este curso a
impartición da materia de Portugués como
idioma optativo para o alumnado de 1º da
ESO. Xa nos tardaba no centro poder
achegarnos á lingua irmá e a favorecer ente o
alumnado o coñecemento da cultura
portuguesa coa que nos unen lazos primeiros
da nosa historia. Para poñer en práctica as
primeiras nocións aprendidas e coñecer de
primeira man este territorio da outra beira
do Miño, os alumnos de Portugués do Losada
viaxaron este mes, xunto cos doutros centros
da contorna, á cidade do Porto. Formidable
experiencia de convívio e aprendizaxe!
Avelina Valladares, nacida en
AVELINA Vilancosta, na Estrada, no PIONEIRA
VALLADARES... 1825, e finada en 1902, foi un-
ha das primeiras mulleres
que publicou artigos de opi-
nión na prensa escrita.
Tamén cultivou a poesía en
galego e na nosa lingua atre-
veuse, naquel tempo, a escri-
bir algúns dos seus poemas.
Claro que este aprecio e in-
terese na lingua propia era compartido na casa de Vilancosta: seu irmán
máis vello, Marcial Valladares, foi autor do Diccionario gallego -castellano
do 1884.
De Avelina Valladares e das mulleres pioneiras no seu tempo veunos falar
ao IES Losada Diéguez este curso Isabel Rei Samartim, afondando nelas
desde a intensa relación coa música que gardaron estas mulleres. O alum-
nado de 4º da ESO recitou os versos da poeta estradense, aínda pouco
Isabel Rei Samartim coñecidos mesmo entre nós.AVELINA VALLADARES...

4

ÁNGEL CARRACEDO: ESFORZO E TRABALLO EN EQUIPO
Ángel Carracedo é un dos científicos galegos
máis ilustres de todos os tempos, un médico
ao que nun principio esa profesión non o
acabou de convencer e decidiu formarse e
dedicarse ao ámbito da investigación para
especializarse no ADN. Creou un grupo que se
converteu nun líder mundial en xenética
forense. Foi pioneiro, desde o Instituto de
Medicina Legal de Santiago que dirixe desde
1994, na introdución de novas tecnoloxías
para a identificación forense mediante a
xenética molecular, técnicas que se
implantaron de forma rutineira nos
laboratorios de todo o mundo. Acompaña
este traballo co labor de dar numerosas
charlas e conferencias por institutos e
universidades de toda Galicia e España.
P.- Por que o ADN e non outra rama de
investigación?
R.- A min sempre me interesou moito todo o
relacionado coa vida e o saber porque somos
como somos, e iso relacionábase coa
investigación do ADN. Eu fixen a carreira de
Medicina porque era o que meu pai quería, a
min realmente nunca foi o que máis me
chamou a atención. Non sei se saberedes que
eu nunha época da miña vida fun pescador
furtivo, antes de facer a carreira, é dicir, eu
nunca tiven claro cal ía ser o meu futuro,
poderíase dicir que a miña decisión de
dedicarme ao ADN e á xenética non foi dun
día para outro.
P.- A que idade se decatou de que o quería
investigar era o ADN e a xenética?
R.- Eu nunca estiven moi seguro do que
quería facer ou que quería investigar, pero si
que sabía o que me gustaba, a xenética e
todo o relacionado con ela; na carreira de
Medicina foi cando realmente me decatei do
5
elogho?
Uxía Porto, Cristian Rivadabia e Pablo Romero, 3º ESO B
que se podía facer co ADN e todo o mundo
que englobaba: este non só determina a túa
cor de pel ou a cor dos teus ollos, detrás diso
hai un mundo marabilloso e, para min, moi
interesante.
P.- Como se chega a ser un dos mellores do
mundo en investigación?
R.- Non sei se un dos mellores, pero nesta
vida todo se consegue a base de esforzo e
constancia, no noso grupo de investigación
todos achegamos o noso gran de area, todos
nos esforzamos e damos o mellor de nós
mesmos para que todo saia ben. Sen esforzo
non hai recompensa, e a nosa recompensa é
o avance; pero non son o mellor nin de lonxe,
e tampouco pretendo selo. Para o equipo o
máis importante é a investigación e
superarnos.
P.- Que cre que achegou ao mundo da
xenética?
R.- Realmente eu en solitario opino que non
acheguei nada comparado co que fixemos e
contribuímos co noso grupo de
investigación. Realmente non creo que a
miña achega individual sexa tan extensa e
relevante como o pequeno labor que
desempeñamos como grupo. Eu non me
creo que sexa un xenio na xenética nin nada
polo estilo, simplemente digo que todo foi
cuestión de esforzo como equipo, unha
persoa soa non se pode atribuír todo o
mérito.
P.- Que fan no equipo do que tanto fala e a
que se dedican nel?
R.- Pois o equipo é un grupo de investigación
do ADN e o que facemos é, por exemplo, nas
catástrofes nas que morre moita xente, nós
co ADN o que facemos é identificar as
vítimas, traballamos identificando corpos,
por exemplo no 11N, na caída das torres
xemelgas e en situacións semellantes nas
que os corpos están irrecoñecibles. Nel
traballamos arredor de cincuenta persoas,
entre médicos, químicos, biólogos,
matemáticos e incluso un veterinario; entón,
as nosas capacidades unidas son moi
completas, porque do que eu non ten
coñecemento sempre haberá outra persoa
que o saiba.
 elogho?
MÁIS CIENCIA EN GALEGO NO LOSADA

O alumnado de 4º ESO participou no Experimento

Eratóstenes o pasado 21 de marzo, ao mesmo tempo que
milleiros de centros do mundo. O obxectivo foi medir a
circunferencia da terra.

O profesor universitario, Salvador Bará, falou sobre a

contaminación luminosa.

QUÉROTE +

Imaxes do alumnado participante no proxecto A táboa

periódica de Galicia
O programa Quérote + concentrou moitas
actividades, resultando todo un éxito.

6

O ROMÁNICO DA ESTRADA
Daniel Canicoba Cerviño_2º ESO A
Saímos ás 9:30 do centro de ensino con
rumbo a visitar as obras máis importantes
do románico do noso concello. Primeiro
fomos a Codeseda; nada máis chegar
entramos na igrexa, escoitamos a me pareceu mal que os frescos da ábsida,
presentación dos nosos compañeiros e logo
a do noso guía, chamado Xesús, que nos
contou as numerosas reformas que sufriu o
edificio. De seguido, observamos de máis
preto a ábsida e a sancristía e saímos para
fóra. Alí, por quendas, subimos ao
campanario e desfrutamos das fermosas
vistas, ademais de ver as súas antigas
campás. Logo, eu intereseime por visitar a
sepultura de Cabada Vázquez, un
importante personaxe da Estrada. A
continuación, estivemos vendo a casa
reitoral, parte do antigo mosteiro... O que
máis me gustou desta primeira parada foi o
campanario e a ábsida.
Cando rematamos a visita, continuamos
a viaxe ata a igrexa de Tabeirós. Esta
gustoume moito porque no seu interior
conserva varios frescos situados no altar.
Ademais, pareceume moi acolledora e ben
coidada. Por fóra vimos unha tumba moi
antiga de pedra.
A seguinte parada foi a igrexa de
Ouzande. Como tiñamos moita fame,
merendamos antes de nada. Despois,
visitamos o interior do edificio. Aquí,
sorprendeunos a forma da igrexa, xa que os
bancos estaban colocados no frontal do
altar e os outros, no transepto. O que máis
me gustou desta foron os xardíns, moi ben
coidados.
7
elogho?
Ao rematar, desprazámonos ata a igrexa
de Moreira. Sobre esta igrexa eu fixera un
traballo, así que me tocou facer a súa
presentación. Gustoume moito, aínda que
que eran os mesmos que os de Tabeirós,
estivesen en moi mal estado. Logo,
escoitamos a explicación do párroco,
visitamos a sancristía, demos unha volta
arredor do edificio e fixemos unha
actividade sobre a construción dos arcos.
Tamén, estivemos observando a peste dos
buxos e a ábsida da igrexa, moi fermosa
polos seus canzorros. Ademais,
agradecémoslle ao párroco a súa atención e
a súa amabilidade ao abrirnos a igrexa e
contarnos algunhas cousas sobre ela.
Deseguido, volvemos ao instituto ás 14:00
aproximadamente.
Esta excursión gustoume moito porque
me parece moi interesante visitar as obras
románicas que temos no noso concello, que
esconden moitos misterios e, ademais, vale a
pena velas.

DE RUTA POLAS RÍAS BAIXAS
O 27 de maio os alumnos de 2º da ESO
fomos de excursión a 3 lugares diferentes:
Saímos as 8:45 do instituto e comezamos a
viaxe ata Pontevedra. Alí paramos
concretamente no museo de Pontevedra e
descubrimos un pouco máis de curiosidades
sobre os castros, vimos fíbulas, colares,
xarras… pero o máis importante e interesante
que vimos foi a sala adicada a Castelao,
famoso escritor, pintor, profesor e galeguista.
Alí contáronos gran parte da súa vida e
ensináronos numerosas pinturas de el:
sufrimento, en case todas, e tamén debuxou
ao seu compañeiro Antón Losada (actual
nome do noso instituto). Contáronos a
obsesión que tiña polas persoas cegas e os
numerosos cadros que tiña sobre ese tema,
ou un no que se distinguía a miúda igrexa de
Ouzande. Obxectos persoais como plumas,
lentes, etc. E periódicos cos sus deseños.
Para o bus e…, longo camiño ata Santa
Trega, ou como o chamo eu o paraíso, era
precioso, estar no alto dunha montaña e ver o
inmenso mar sen fin e ao outro lado a
desmbocadura do río Miño, PRECIOSO. Alí
fomos ao museo, pequeno, pero con moita
riqueza, puidemos ver moedas, fíbulas,
colares, pedras utilizadas como taboleiros de
xogos e numerosos utensilios de cerámica.
elogho?
Iria Rodríguez Arias_2ºESO B
Alí, xa visto o museo camiñamos costa abaixo
ata a zona dos castros nos que se encontraba
unha “exacta” reconstrución de cómo eran,
ata había rúas, escaleiras, enormes murallas,
etc.
Fin de santa Trega e comezo de Baiona,
parada nun parque a comer no cal o pasamos
moi ben e no que houbo numerosas caídas.
Unha vez acabar de comer paseamos pola
veira do mar o cal me pareceu precioso.
Acabado o paseo paramos nunha pequena
praia na cal o pasei en grande, todos
xogamos, rimos, pelexamos, pero todos o
pasamos ben.
Rumbo a Carabela (primeiro barco
chegado de América “idéntico”) onde
baixamos a bodega por unhas bastante
perigosas escaleiras.
Tamén subimos a popa a imitar a
escena do Titanic, o cal foi unha misión falida.
E antes de subir ao bus para ir de volta a
casa paramos nunha das 10 mellores
xeaderías de España e dicir unha FANTASÍA
chea de xeados de moitísimos sabores.
E a fin chegamos á Estrada, xusto ás
21:00.
Conclusión que saquei de esta viaxe é
que Galicia é un paraíso e non fai falta ir as
Maldivas para ter unha costa preciosa.
8
 elogho?
LINGUAS, TODAS, PARA ANDAR POLO MUNDO
Intercambio do alumnado do Losada co Collège du Houlme
Redacción EDLG

A nosa estadía en Francia, en intercambio co estabamos a parolar amigablemente no patio do

Collège du Houlme, na Normandía (Francia), foi collège.
unha experiencia de convivencia e aprendizaxe Os alumnos e alumnas galegos integráronse nas
que, abofé, non nos vai esquecer. Da man de O clases de Historia, Inglés, Español, Matemáticas... É
Principiño realizamos este ano unha viaxe curioso descubrir como se parecen ás nosas e, ao
fermosa co alumnado de 1º da ESO, compartindo mesmo tempo, cantas cousas distintas: nos
unha semana con familias francesas e co centro tratamentos de cortesía co profesorado, na
escolar de Briouze coa axuda das linguas e das organización de patio, nos timbres, que aquí son
ferramentas de expresión que nos regala o teatro. música para advertir dos cambios de aula... E, polo
Aí vos vai a crónica da nosa viaxe! medio, os primeiros ensaios de teatro. As
O domingo 17 de marzo saímos para París. propostas de expresión corporal de Afonso
Foi para algúns dos alumnos a primeira viaxe en póñennos en contacto físico e en conexión
avión. A chegada de noite a París ben merecía un humana directa. O grupo xa está feito nunhas
paseo para vermos a Tour Eiffel iluminada. Pola poucas horas. O teatro é máxico.
mañá erguémonos canda os panadeiros para
coller o tren para Briouze. Despois dunha soneca
no primeiro tramo, logo nos puxemos mans á
obra. Tiñamos aínda moito texto por preparar.
Levamos nas mochilas un proxecto
ambicioso: poñer en escena, co alumnado francés,
unha adaptación trilingüe galego-castelán-
francés de O Principiño, de Saint-Exupéry. As
partes en francés déronnos bo traballo, aínda que
fosen expresións doadas que xa abordamos nas
aulas. Pero, aos poucos, fomos logrando dicilas
con bo acento e naturalidade. Todo é poñerse!

No medio da semana, tamén tivemos tempo

para descubrir algúns lugares especiais próximos
a Briouze. Onda o profesorado e alumnado
francés coñecemos monumentos históricos da
comarca e mesmo chegamos ao Mont Saint
Michel e a Saint Malo, xa nas portas da Bretaña.

A media mañá, chegamos a Briouze. A

chegada ao collège foi emocionante. O alumnado
e o profesorado do centro preparáronnos unha
acollida activa, con xogos de grupo que nos
meteron de cheo a compartir cos novos
compañeiros. Percorremos Briouze ás carreiras
buscando pistas. E, cando nos demos de conta,

Despois da actividade a semana, o venres

chegou o día da estrea da obra. As familias
acudiron todas ao Espace Culturel para ver os
primeiros resultados do traballo. Queda aínda

9
 elogho?

…/...
moito por ensaiar. Esa segunda parte da tarefa
será a finais de abril, cando o alumnado francés
veña visitarnos á Estrada. Ao final da función
houbo apertas e xa as primeiras bágoas. Xúntanse
as emocións dunha semana verdadeiramente
intensa.
INTERCAMBIO/2
ida e volta non nos deixa como estabamos:
sabemos moitas máis palabras, en francés, en
inglés, en linguaxe de signos :-)... Practicamos coa
expresión do corpo a través da adaptación de Le
Petit Prince que compartimos coas familias na
sesión de peche no Teatro Principal da Estrada.

O sábado pola mañá despedímonos das

familias. Briouze é unha vila pequecha. A acollida
foi tan cálida coma a despedida. Marchamos
agradecidos e con gana de acollelos cando veñan.
Diso vai esta viaxe arredor do Principiño: de
coñecer, de mirar outros "planetas" e de non
perder a capacidade de sorprendernos na viaxe. A
fin de semana en París foi un bo peche.
E na primeira semana de maio abrímoslle as
portas da Estrada ao alumnado do Collège du
Houlme. A segunda parte do intercambio foi tan
intensa coma a viaxe do alumnado do Losada a
Normandía. Facermos xuntos estes camiños de

10
 elogho?

VISITA DE VOLTA
Intercabio A Estrada / Briouze

No Concello da Estrada, no instituto(foto La Voz de Galicia) e no Teatro Principal

11
 elogho?
UN ANO ESPECIAL PARA A NOSA LINGUA
Andrea Mosteiro Sangiao, 4º ESO

Castelao xa dicía : Unha lingua é máis
que unha obra de arte; é matriz
inesgotable de obras de arte. A nosa
lingua pasou por moitos anos de
represións e inxustizas pero tivemos e
temos a sorte de que sempre houbo e hai
persoas que loitan por ela .
trámite de oficio sae en castelán. ASÍ
QUE :
https://www.sermosgaliza.gal/articulo/
lingua/campana-polo-galego-
declaracion-da-
renda/20190314125544077067.html.

No 2019 aconteceron feitos que serán

recordados como fitos históricos para o
noso lindo idioma.

O 15 de marzo publicouse A PRIMEIRA

TÁBOA PERIÓDICA EN GALEGO isto
demostra a certas persoas que o nosa
lingua e válida para calquera ámbito da
nosa vida.
https://www.sermosgaliza.gal/articulo/
lingua/taboa-periodica-publicase-
galego/20190315125558077115.htm
Outra boa nova veu da Xunta Xeral de
Accionistas, Sermos Galiza S.A., que
decidiu de que xa era hora de que
houbera un xornal en galego os 365 días
do ano .O xornal chamarase NÓS DIARIO
en homenaxe á revista que Castelao
dirixía en 1918. O 2 de xaneiro de 2020
poderemos presumir de que en Galiza
hai un xornalismo socialmente
responsábel no noso idioma .

Por outra banda, a Asociación de

Funcionarias pola Normalización
Lingüística están levando acabo unha
gran e bonita campaña que é que tod@s
temos dereito a facer a renda en galego.
Dende asociación animan a todos as
galegas e galegos a facer a declaración
na nosa lingua para que a
Administración tome en consideración o https://www.sermosgaliza.gal/articulo/
noso idioma porque aínda que esteamos social/nos-diario-nome-do-xornal-papel-
en Galiza os órganos da Administración impulsa-sermos-
Xeral do Estado “teñen como única galiza/20190503231858079063.htm
lingua oficial o castelán” e calquera

12

UN ANO ESPECIAL PARA A NOSA LINGUA
As charlas TED son moi populares en
todo o mundo pero sempre se podían
poñer os subtítulos en calquera idioma ,
pero o noso nunca estaba .Atención, isto
cambiou grazas a xente como o noso
profesor Cibrán Arxibai Queiruga que é
un dos tradutores na sección de
matemáticas . Debido a iso, agora xa
podemos ver vídeos de matemáticas con
subtítulos na nosa fermosa lingua .Moitas
grazas.
https://www.youtube.com/embed/
XMriWTvPXHI?
rel=0&hl=es&cc_lang_pref=gl&fbclid=IwAR
0oZQg4AKK8YUqdLvf20kHhiz59bu04Sve
Rfd1TXOEcBpbQaF7HQjREykE
(vídeo traducido por Cibrán)
Os poemas de Rosalía resucitan en pleno
século XXI, adaptados aos tempos e ao estilo de
música actual. Poemas como “Unha vez tiven un
cravo” ou “Castellanos de Castilla” son dos máis
versionados, por cantantes maioritariamente
galegos e tamén de fóra de Galicia.
“Malaxente” foi creada por MJ Pérez,
13
elogho?
Andrea Mosteiro Sangiao, 4º ESO.
Por último, e por agora, temos unha
nova boa para o cinema no noso idioma.
O 21 de marzo proxectouse no Festival de
Cannes O que arde de Oliver Laxe .A
longametraxe converteuse na primeira
película que se proxecta en lingua galega
fora do no país.
Foi rodada nos Ancares lucenses -
terra de orixe da súa nai. O filme conta a
historia de Amador e o seu regreso á casa
tras cumprir condena por un delito de
incendio. Alí, nunha aldea perdida da
Serra dos Ancares lucense, volve convivir
coa súa nai Benedicta, a súa cadela Lúa e
tres vacas.
Temos que darnos conta o que isto
significa : calquera persoa do mundo terá
a oportunidade de apreciar a beleza da
nosa terra e lingua.
ROSALÍA RENOVADA NA MÚSICA
Javier Pereira, 3º ESO
versionando “Castellanos de Castilla” sobre unha
canción que no último ano tivo gran
popularidade, “Malamente”, da popular Rosalía.
A rapeira galega Aid adapta “Unha vez tiven
un cravo” sen trocar a súa letra orixinal; en vez de
cantalo cunha voz lenta e melancólica, faino
dunha forma rápida e rapeando.

O pasado 28 de
febreiro celebrouse no
Losada o Día de
Rosalía. E unha vez
máis fixémolo
cantando.
O coro formado polo
alumnado de 2º ESO,
dirixido pola profesora
Chelo Millán,
interpretou a peza Era
tempo de inverno, no
vestíbulo do centro.
Por segundo ano consecutivo os tres
centros de secundaria da Estrada
celebraron hoxe o Día de Rosalía de xeito
conxunto. Con algúns días de atraso, por
motivos organizativos, o IES Nª 1, o IES
García Barros e o IES Plurilingüe Losada
Diéguez celebraron un acto poético e
musical na honra da escritora
representante das letras galegas. Despois
do encontro celebrado o ano pasado no
Losada Diéguez, nesta ocasión as
instalacións do IES Nº 1 acolleron as
diversas propostas preparadas polos tres
centros educativos. Baixo o epígrafe
ROSALÍA CANTA, foron desfilando polo
escenario os alumnos e alumnas que
interpretaron os seguintes poemas da
autora, combinando o recitado con
diversas propostas musicais
O Coro de 2º ESO do Losada Diéguez
14
elogho?
DÍA DE ROSALÍA
Música no Losada e no IES nº 1
O noso centro escolleu a peza Era
tempo de inverno, de Follas Novas,
interpretado polo alumnado de 2º de ESO,
dirixido pola profesora Chelo Millán.
O obxectivo desta actividade xira
arredor da idea de salientar o papel que
tivo, e segue a ter, a obra da autora
padronesa de cara a dignificación e
extensión do uso do galego. Mantendo a
súa palabra, actualizamos a súa
transmisión a través de formas diferentes
de comunicación, co valor engadido da
realización dunha actividade preparada
de xeito colaborativo.
A actividade foi promovida Equipos
de Dinamización da Lingua Galega,
contando coa colaboración dos
Departamentos de Música e de Lingua
Galega dos centros, e celebrouse o pasado
7 de marzo.

CORO IES PLURILINGÜE ANTÓN LOSADA DIÉGUEZ
O coro do IES Antón Losada, ao longo
do curso, actuou múltiples ocasión tanto fóra
como dentro do centro. Pero, debido ás súas
dimensións e ás magníficas experiencias
doutros anos, fai que actuación máis
agardada sexa a participación no encontro
do alumnado de música de Secundaria
celebrado este ano en Santiago de
Compostela no auditorio A Banca e
organizado pola Asociación de Profesorado
de Música de Secundaria de Galicia
(Asomúsica). O pasado 30 de abril tivo lugar
ese encontro onde 500 alumnas e alumnos
de 15 centros se xuntaron para mostrar o seu
traballo ao longo do curso en expresión
musical.
O acto comezou coas palabras do
concelleiro de cidadanía do concello de
Santiago de Compostela, que reivindicou un
cambio no sistema educativo para que o
alumnado poida ter máis horas de formación
musical, artística e humanística, porque son
fundamentais para o desenvolvemento das
persoas e a Consellería non lle dá o valor que
lle corresponde.
15
elogho?
Encontro do alumnado de música de Galicia
Andrea Mosteiro Sangiao, 4º ESO
Despois, o alumnado realizou talleres
didácticos de hip-hop, técnica vocal,
percusión tradicional e batucada. Neles, o
noso coro aprendeu e riu moito. Máis tarde,
tiveron a oportunidade de ver as actuacións
dos outros centros e ás 13.30 o noso coro,
dirixido por Chelo Millán, a nosa profesora de
música, interpretou Perfect de Ed Sheeran e
Cor Esperanza versión na nosa lingua
elaborada por Edith Pazó, profesora de
Lingua e Literatura do noso centro. Despois,
os 15 centros xantamos todos xuntos e
despedimos pero, xa pensando no seguinte.
O coro tamén participou este curso no
encontro de Coros Rechouchíos, na Coruña,
na celebración do Día da Paz no Losada, e na
despedida do alumnado de 2ª Bacharelato. A
finais de curso viaxará a Ortigueira para
participar no Encontro de coros de
Secundaria. Un ano con moita música.
Estes actos que participamos son
momentos inesquecibles e fan que para nós
o coro sexa a nosa gran familia dentro do
Losada.

Todo ocorreu este verán, acórdome como
se fose onte. Eu daquela estaba nun camping
da illa de Arousa, como todos os anos. Estaba
todo tranquilo na piscina cando de repente
prendo o teléfono e vexo unha chamada
perdida de Afonso. Era para convidarme, xunto
con outros compañeiros do instituto, a
participar no Son de Aldea. Eu nunca escoitara
falar de tal cousa. Explicoume que o Son de
aldea era un festival de teatro que se realizaba
todos os anos no rural de Palas de Reis, que
atraía cada ano a máis de 500 persoas de
distintas partes do mundo interesados na aldea
e na cultura galega.
Os ensaios comezaron, pero antes
asignáronme unha tarefa previa: ser guía dun
dos 8 grupos que viaxarían pola maxia do teatro
e do rural galego, nun percorrido de seis horas
polos camiños das aldeas de Albá, Gontá e
Gundiá, de Palas de Reis. Despois de varios
ensaios para ir decidindo o percorrido,
citáronos aos máis de 100 actores e actrices con
idades comprendidas entre os 6 e os 70 e
moitos anos, o 26 de agosto, para facer entre
todos un ensaio xeral e un simulacro de como ía
ser propio día. Neste ensaio, que durou máis de
seis horas, fixemos todo o percorrido parando
en cada unha das escenas e corrixindo os
pequenos detalles que había en cada parada.
Este día foi o primeiro no que escoitei, vin e
gocei das fermosas obras que conformarían o
percorrido. Ao finalizar o ensaio, rematamos
cun boa xantar acompañado de música e
diversión.
Por fin chegou o día: ás 7:30 da mañá
saímos para alá. Ás 10:00 comezou o evento. No
noso grupo veu unha cámara dun programa da
televisión de Galicia. Conforme ían pasando as
horas, a xente íao pasando mellor. Fixemos
dúas paradas nas que aproveitamos para comer
un pouco e beber; nestas paradas a xente
achegábase a min, e era moi curioso e gracioso
porque se referían a min polo nome do meu
personaxe: chamábame José, tiña 17 anos e de
familia rica; meu pai, Manuel, ao ser o maior de
16
elogho?
SON DA ALDEA
Cristian Rivadabia Iglesias. 3ºESO B
7 irmáns e como daquela o maior
considerábase que tiña que ser cura, pretendía
que eu estudase no seminario, pero eu como
era moi rebelde e non quería, metíame co
público preguntándolle se me podían axudar a
fuxir; incluso nun momento quitei o chaleco, o
gorro e máis a camisa e tentei darlla a un home
para que a puxese e se fixese pasar por min,
todo isto buscando o humor.
Unha vez rematado o roteiro poético-
musical, regresamos ao campo da festa para
degustar dun menú rural á sombra dunha
carballeira. O menú estaba composto de
zarangallada de atún entre pan, carne de porco
cos castañas cocidas, queixos con marmeladas
da zona, de castaña e de cereixa, galletas de
castaña e froitos secos, acompañados de auga
dunha fonte de Palas, viño da casa e pan feito
ao forno de leña. Despois de xantar, xa coas
pilas recargadas, escoitamos unha ultima
escena todos xuntos á sombra dos carballos e,
ao rematar, entregáronse unha serie de premios
a distintas persoas importantes na contorna.
Xa para rematar colocáronse no campo da
festa xogos populares (moitos aínda
descoñecidos para min), ademais de postos con
camisetas, chapas sombreiros de palla panos,
comida etc. conmemorativos do evento.
Despois comezou a verbena con diferentes
grupos de música galega.
Para min esta foi unhas das mellores
experiencias que vivín na miña vida. Para o ano,
obviamente se pode ser, tentarei repetila, xa
que as horas de camiño de ida e de volta, as
horas de ensaio... valeron enormemente a pena.
E xa para rematar quería remarcar un detalle
que me chamou especialmente a atención: era
tan grande a marxe de perfección á hora de
ambientar o festival nos anos 40 que non había
un só elemento de plástico, as botellas eran de
vidro, os pratos de barro, as mesas de madeira
os postos tamén de madeira os utensilios dos
camareiros de madeira, exceptuando os
cubertos e as cadeiras, todo era de vidro ou de
madeira.
Meses máis tarde chamounos un programa
de estrea na TVG, o Vin polo vento, para que
asistísemos 27 persoas a contar como foi o día e
a nosa experiencia, para facer máis coñecido
este marabillosos evento do Son de Aldea.
Asistir ao programa fíxome moita ilusión, posto
que a min nun futuro gustaríame traballar na
televisión, no teatro e encantaríame calquera
cousa relacionada co cine.

Era a miña primeira vez en avión, os
nervios eran realmente inimaxinables, ríame
por todo e por nada, a primeira impresión foi
de medo debido a que os ruídos eran fortes,
pero a mesma vez de felicidade por ter o
privilexio de voar ao lado das persoas que me
acompañaron.
Síntome moi agradecida por ter a
oportunidade de facer esta viaxe, este
intercambio de culturas, de idomas, de
representacións, de gastronomía, da maneira
de vivir e moitas outras cousas.
Ao principio, cando cheguei a casa,
tiven algo de vergoña e incluso medo por
que non sabía o que me deparaba, pero
finalmente non me puido tocar unha familia
meior. Miña nai Silvia falaba Castelán,
Verónica inglés, Matti meu irmán inglés
tamén e meu pai directamente non falaba.
Teño miles de anécdotas que contar por
que foi unha semana moi longa. Aproveitei
cada segundo ao máximo, experimentei
cousas novas, aprendín idiomas, practiquei
outros, intercambiei ideoloxías e crecín como
persoa. Teatralmente medrei en todos os
sentidos, tanto dentro do escenario colo fora.
Por que un actor, non é actor só solo cando
Lorena, Sandra, Uxía, Artur, Eduardo, Eixo e Chus no Young Malta Festival de Poznan
17
elogho?
YOUNG MALTA FESTIVAL
Uxía Rodríguez Nebra. 1º BAC.
actúa, un actor é actor para todo, para
desfrutalo, para realizar os ensaios, para
aprender e acatar aquelo que lle corrixen, un
actor é unha persoa que aprende e crece
coma outra calquera, pero para logo
demostralo enriba dun escenario.
Viaxar a Poznan foi unha das mellores
experiencias da miña vida, por que non so
estiven con xente Polaca, tamén Portuguesa,
Catalana, Ucraniana, Bielorusa e Alemana.
Foi incrible ver a colaboración dos
profesores con nós, e entre eles. Débolle todo
isto a Eixo, a Chus e a Afonso por que sen eles
non houbese sido posible. Foi incrible o
esforzo que fixo Chus e de verdade que lle
estrei sempre agradecida. Eixo, ti sempre
estás aí para todo, grazas por acompañarme
sempre cando todo vai ben, pero tamén
cando vai mal. Afonso, aínda que non
estiveses alí fisicamente, sempre estiveches
presente, por que se ti non nos ensinases a
crecer como actores, non intentariamos
deixar Galiza polo máis alto.
Grazas de todo corazón a todos. Ao
centro tamén. Non puiden ter máis sorte. Iso
si, tamén tivo os seus contras, aprenderse os
nomes non era tarefa fácil.
 elogho?

18
 elogho?

19
 elogho?
Ademais das xa
comentadas nesta publicación,
AVELAÍÑAS TEATRO
Un intenso curso de actividades
a aula de teatro Avelaíñas, do
Losada levou adiante un amplo
programa de iniciativas e
actuacións.
Destaca, un ano máis, o
Festival de Teatro escolar que
este ano chegaba á sexta
edición, cun fermoso roteiro
teatral por Sabucedo.
Participaron en iniciativas
por toda Galicia e actuaron en
Ourense, Santiago, Touro, Palas
de Rei, Pontevedra,
Boqueixón, e tamén tiveron a
ocasión de levar o seu teatro
por Europa adiante: Francia,
Italia e Cataluña.
Un ano cheo de teatro,
convivencia e experiencias que
todos e todas gardarán e dos
que estas fotos son unha
pequena mostra.

20
 elogho?
ISTO É BO TRATO
Texto do alumnado de 1º BAC B lido nas aulas o Día contra a violencia de xénero

AmigAs e amigOs,
Va que estades fartos
de sentir día tras día as noticias: morte a mans da parella, violencia machista, fenda salarial,
abuso…? Pechade os ollos e poñede este mundo do revés. Sen medos. Sen prexuízos. Sen
estereotipos.
Sen sentir medo de andar soas na rúa. Sen ter que mirar atrás pola noite.
Sen inseguridade de presentarse a un traballo coma se non nos correspondese.
Sen medo a pedir un salario igual. Mellor, sen ter que pedilo sequera.
Sen que ninguén se sinta ao noso lado superior, nin dominante. Sen que ninguén nos poña
límites, nin nós a nós mesmas.
Sen que nos controlen. Sen que nos desprecen.
E se cambiamos o conto? De maltratar a bentratar. Saberemos? Imos pensar…Que é bo trato?
Falar pacificamente é bo trato.
Pactar a norma da non-violencia é bo trato.
A igualdade entre nós é bo trato.
Agradecer as cousas miúdas é bo trato.
Mesmo salario para homes e mulleres é bo trato.
A posibilidade de independencia económica é bo trato.
A liberdade de expresión para maquillarse ou vestirse, el ou ela, é bo trato.
Non utilizar frases como “Déixao a el, que son cousas de homes” ou “Déixalle iso a ela, que as
mulleres diso saben” ou “A onde vas así vestida/o? Cámbiate” iso é bo trato.
O respecto da privacidade de cada unha é bo trato.
Comprender que “non” é “non”, sen que haxa que pelexalo, iso é bo trato.
Tratar ben sen que ninguén cho pida é bo trato.
Librarnos de roles impostos é bo trato.
Confiar e demostrar esa confianza é bo trato.
Aplaudir os logros é bo trato. Celebralos é bo trato.
Coidar, facer o que queiras que che fagan é bo trato.
Querer a alguén sen querer cambialo é bo trato.

21
 elogho?
LETRAS GALEGAS 19_ ANTONIO FRAGUAS
Daniel Canicova Cerviño, 2º ESO

Antón Fraguas naceu en Loureiro

(Cotobade) no ano 1905 e faleceu en Santiago de
Compostela no 1999. Foi un escritor, historiador,
antropólogo, e etnógrafo galeguista.
Estudou o bacharelato en Pontevedra,
onde foi alumno de Castelao e Antón Losada
Diéguez. No ano 1923, foi un dos fundadores da
Sociedade da Lingua, co obxectivo de promover
a defensa do galego. Logo, no 1928 licenciouse
na carreira de Filosofía e Letras en Compostela.
Alí, coñeceu importantes figuras do galeguismo
e entrou no Seminario de Estudos Galegos, onde
estudou a xeografía histórica de Galicia,
dedicándose principalmente ás Rías Baixas e
terras de Cotobade. Nesta etapa tamén formou
parte das Irmandades da Fala, que se creou en
1916 para a defensa do galego. Foi mestre no
instituto da Estrada dende 1932 ata a guerra civil
española. En 1936, sufriu unha represión polas
súas actitudes galeguistas, sendo botado do seu
posto de traballo. Tras ser detido, foi obrigado a
borrar as pintadas a favor do Estatuto de
Autonomía. Foron tempos extraordinariamente
difíciles. Pero a pesar de todo, Fraguas seguiu
adiante. En 1950, foi nomeado catedrático de
Xeografía e Historia nun instituto masculino de
Lugo. Anos despois, en 1959, pediu traslado a
Santiago de Compostela, onde estivo ata a súa
xubilación en 1975. Fraguas foi un dos
protagonistas da transformación do Seminario Municipal de Santiago, que en 1975 pasou a ser o
de Estudos Galegos no Instituto de Estudos Museo do Pobo Galego e do que el foi un dos
Galegos Padre Sarmiento, no que foi seus fundadores. Finou por causa dunha doenza
bibliotecario, secretario e director da sección de cardíaca o 5 de novembro de 1999, aos 93 anos
Etnografía e Folclore. En 1951, foi nomeado de idade. Fraguas foi unha boa persoa, humilde e
membro numerario da Real Academia Galega, loitadora. Debido á súa gran importancia na
na que ingresou ocupando a cadeira que deixara historia da nosa lingua, a RAG decidiu adicarlle
Castelao. En 1963 foi nomeado director do Museo este ano o día das Letras Galegas. Ben merecido.

CONVERSA CON HÉCTOR CAJARAVILLE

Despois da lectura de Once portas e de
achegármonos á figura de Antonio Fraguas a
través das páxinas da biografía do bo mestre, o
encontro de finais de maio con Héctor
Cajaraville foi case un reencontro. O alumnado
de 3º e 4º da ESO mantivo co autor unha
conversa fluída sobre a personalidade de
Fraguas, sobre a investigación para construír
unha biografía, sobre o oficio da escrita, sobre os
libros que marcan... Unha batería de preguntas
ben interesante duns entrevistadores de
primeira. Parabéns a todas e a todos e graciñas a
Héctor Cajaraville pola súa conversa aberta e
amena.

22
 elogho?
LETRAS GALEGAS 19. ANTONIO FRAGUAS, o bo mestre
Javier Pereira, 3º ESO

Antonio Fraguas Fraguas naceu en Insuela personaxe, máis ala de que sería o
(1905) no municipio de Cerdedo-Cotobade; fillo homenaxeado no Día das Letras Galegas do
de nai solteira ata os 7 anos. No 1912 regresara 2019. Coa súa lectura descubrín que Fraguas foi
seu pai, que estivera emigrado en Brasil unha persoa moi importante para a cultura
traballando de canteiro, co plan de levar ao galega, para Galicia e que ademais tivo gran
pequeno Antonio para as Américas para que relación coa Estrada.
traballase con el. A estrutura do libro é moi boa para o
O pequeno Antonio cruzouse cun mestre, lector, porque a explicación da vida de Antonio
que, coa súa gran capacidade para transmitir vai intercalada por notas escritas polo mesmo
coñecementos, espertou nel o sentimento de Fraguas. Isto fai que non só sexa unha biografía,
querer saber máis. O mestre convenceu a seus senón que teña partes subxectivas que reflicten
pais para que Antonio estudase en Pontevedra; os sentimentos de Fraguas. A parte que máis
alí tería grandes mestres ilustres das letras, me impactou foi na que se falaba do que sufriu
como Castelao ou Antón Losada. Con este Fraguas nos anos da Guerra Civil e posteriores.
último tería gran relación. Na cidade foi Gustoume que se adicase boa parte do libro a
alcumado “O da aldea” por vir do campo. Xa alí falar das consecuencias desta terrible guerra e
creou a Sociedade da Lingua para promover o dos ilustres profesores galegos, para que os
idioma galego (que desaparecía ao Fraguas novos que lean este libro saiban o que ocorreu
entrar nas Irmandades da Fala). en España e en Galicia nos anos 36 a 39 e
Ao rematar de estudar en Pontevedra, posteriores.Cando se le o libro obsérvase
despois de grandes esforzos económicos, por traballo; porque escribir unha biografía en tres
parte de seus pais, parte cara Santiago para meses de máis de cen páxinas é un labor
facer a carreira de Filosofía e Letras. Alí realmente difícil.
establece relación con persoeiros do Pareceume Antonio Fraguas, despois de ler a
galeguismo e ingresa no Seminario de Estudos súa biografía, un persoeiro que merece ser
Galegos, para a difusión do patrimonio cultural. recordado un 17 de maio.
Posteriormente forma parte das Irmandades da
Fala.
En 1932 exerce no instituto da Estrada.
Demanda o Estatuto de Autonomía que é
votado en 1936; nese ano comezaría a Guerra
Civil, como consecuencia deste conflito,
retíraselle a súa cátedra. Divulga a cultura de
Galicia mediante o Instituto Padre Sarmiento
porque o Seminario desaparece.
En 1951 ingresou na Real Academia
Galega despois de recuperar a cátedra. No 1977
inaugurouse o seu maior proxecto, o Museo do
Pobo Galego, dedicado á cultura popular.
Antonio destacou pola súa forma de impartir as
clases, explicando os motivos e razóns de cada
cousa. Foi moi querido polos seus alumnos,
levábaos moito de excursión, tanto que lle
cantaban, “Por debajo de los puentes pasan las
aguas y por encima el señor Fraguas”.
No seu testamento deixou dito que non
quería ser enterrado no Panteón de Galegos
Ilustres se Manuel Fraga (naquel momento
presidente da comunidade) presidía o acto, xa
que este fora ministro con Franco. O ano do seu
pasamento foi o 1999, na cidade de Santiago de
Compostela.
VALORACIÓN CRÍTICA
Antes de ler este libro non coñecía este Ilustracións de Cristian Rivadabia e Vanessa Agra

23
 elogho?
VI FESTA DAS PALABRAS_DINAMIZAESTRADA
Concurso de micropoemas e microrrelatos

No mes de abril entregamos na Biblioteca do Losada os diplomas dos finalistas e gañadores e

gañadoras do Concurso de Microrrelatos e Micropoemas do noso centro. Estes foron os premiados:

MICRORRELATOS (lenda) MICROPOEMAS (serán)

Categoría 1º e 2º ESO
Finalista: Nayara Constenla Fins 2º ESO
Gañador: Alejandro Barcala Iglesias 1º ESO
Categoría 3º e 4º ESO
Finalista e gañador: Yassine Ani 2º FPB SerAd.
Categoría Bacharelato e Ciclos
Finalistas: Alba Navia Carballo 1º BAC
e Laura Silva Picallo 1º BAC
Gañador: Telmo Leira Loureiro
Categoría 1º e 2º ESO
Finalistas: Nuria García Ruibal 2º ESO
e Alexandra Paz Carracedo 1º ESO
Gañadora: Eva Cobas Iglesias 2º ESO
Categoría 3º e 4º ESO
Finalistas: Eva Rocamonde Darriba 3º ESO
e Luis Ruibal Picáns 3º ESO
Gañadora: María Ribadavia Uzal 4º ESO
Categoría Bacharelato e Ciclos
Finalistas: David Sueiro Durán 2º BAC
e María Souto Calvelo 2º BAC
Gañadora: Celia Astorga Herraiz 1º BAC

Un ano máis a Festa das Palabras,

organizada polos EDL dos centros educativos
da Estrada, DINAMIZAESTRADA, foi un éxito
rotundo.
Polo escenario pasaron os 61 premiados
e premiadas, a madriña da Festa, Ledicia
Costas, e o grupo estradense de música
tradicional, Decotío gaiteiros, que puxo a
banda sonora dunha noite fermosa e chea de
palabras, libros e caraveis brancos.

24

O GALEGO É A FÓRMULA
En Galicia, o 17 de maio celébrase o Día das
Letras Galegas. Todos os anos se lle dedica
este día a un escritor galego diferente; este
ano dedicóuselle a Antonio Fraguas.
O galego é un idioma ao que non se lle dá
maior importancia, pero os galegos queremos
que sexa utilizado. Por iso, cada ano na nosa
vila celebramos o Correlingua, unha pequena
manifestación á que acoden a maioría dos
centros da Estrada:
Día 21 de maio de 2019. Todo comezou
coma un día normal: ás nove menos cuarto da
mañá no instituto. Ás duas primeiras horas
tivemos clase e aos alumnos de segundo
puxéronnos un telexornal que fixeron noutro
centro sobre Antonio Fraguas.
Despois, deixáronnos saír cinco minutos
25
elogho?
CORRELINGUA 2019
Antía Fuentes. 2º ESO A
antes, pois tiñamos que reunirnos coa demais
compañeiros na entrada. Ás dez e vinte e
cinco todos estabamos listos para marchar ao
Correlingua. Sobre as once da mañá
chegamos á feira onde nos esperaban o resto
dos centros para ir percorrer A Estrada. Dez
minutos despois saímos a dar a volta con
diferentes pancartas, pero todas tiñan algo en
común: o lema deste ano ‘’o galego é a
fórmula’’. Despois de media hora camiñando
pola Estrada, chegamos de novo á feira, onde
tivemos a sorte de escoitar un grupo de
músicos.Tamén puidemos falar cos nosos
antigos profes e compañeiros, aos cales
botabamos moito de menos.
Antes de finalizar o Correlingua,
déronnos un globo a cada centro e, coma
todos os anos, soltámolos para ver como
marchaban voando e defendendo o galego.
 elogho?
PÁXINAS CREATIVAS
ENSAIO
ARTES
LITERATURA
[día das artes galegas] OPINIÓN
Andrea Mosteiro Sangiao, 4º ESO

O primeiro de abril é o Día das Artes En narrativa realizou Tres follas de ruda e
Galegas e este ano a Real Academia Galega de un allo verde. En teatro, A soldadeira e o irlandés
Belas Artes dedicoulle este día a un dos máis astrólogo. En ensaio desenvolveu numerosas
importantes plásticos galegos de todos os obras, pero podemos destacar dúas delas: O
tempos, Luís Seoane López. meco e Castelao artista.
Foi unha persoa moi polifacética: pintor, No Losada tamén celebramos este día coa
escritor, deseñador, editor, gravador e promotor exposición no corredor das Trece estampas da
cultural, que naceu en Bos Aires o 1 de xuño de traizón e participamos na actividade proposta
1910, fillo de emigrantes galegos que retornan a polas Bibliotecas Escolares de Galiza, onde
Galiza en 1916. Carmen Diéguez realizou un vídeo que podemos
Primeiro vive na Coruña, onde realiza o ver no blog da biblioteca:
bacharelato, e despois estuda Dereito en https://lernolosada.wordpress.com/ .
Santiago de Compostela. Alí participa En conclusión, Seoane loitou pola nosa
activamente no movemento estudantil e político lingua e polas súas crenzas e nós hoxe temos que
en prol da República. Ademais comeza a realizar transmitir o seu legado.
as súas primeiras composicións gráficas e
ilustracións para amigos que coñece nos
faladoiros, como por exemplo para Álvaro
Cunqueiro no poemario Mar ao Norde. Dende
1931 a 1936 exerce de avogado na Coruña e é
membro do Partido Galeguista, que tiña como
obxectivo dotar a Galiza de maior autonomía e
lograr o seu recoñecemento como nación. Pero
era necesario ter un Estatuto de Autonomía. Por
iso, cando obtiveron representación
parlamentaria, propuxeron a elaboración dun
Estatuto, que foi aprobado en referendo. Porén,
non chegou a entrar en vigor polo estourido da
Guerra Civil e é este acontecemento o que fai que
teña que regresar a Bos Aires como exiliado. Alí,
desenvolve un extraordinario labor político e
cultural (funda editoriais, dirixe revistas, ilustra
libros, crea un programa de radio que se emitiu
semanalmente ata 1971).
En 1963 volve a Galiza, onde continúa o seu
labor cultural e en 1979 morre na Coruña. A súa
obra é de tendencia vangardista e expresionista.
En 1929 expuxo por primeira vez en Santiago de
Compostela, pero vai ser unha das moitísimas
exposicións que terá en diferentes lugares do
mundo como Bos Aires, Londres, Bruxelas… En
1936 realiza As trece estampas da traizón, onde
sinala os responsables do golpe de Estado e os
seus cómplices.
Luís Seoane escribiu poesía, narrativa,
teatro e ensaio. En poesía destaca entre as súas
amplas obras poéticas o poemario Fardel de
esiliado.

26

[a fervenza de ouzande]
Andrea Mosteiro Sangiao, 4º ESO
A música tradicional naceu na Idade Media e a
primeira peza foron as cantigas de Santa María.
Naqueles tempos xa existía os principais
instrumentos presentes na nosa música como a
gaita ...
Aínda que os Séculos Escuros debilitaron a
nosa cultura, houbo moitísima xente que loitou por
ela e hoxe está máis viva que nunca. Isto é así, grazas
a todos as agrupacións musicais e que dan a
oportunidade de aprendela.
Na nosa contorna temos a sorte de ter moita
xente traballando pola conservación do maior
símbolo da nosa identidade que é a nosa cultura .
Teño a gran sorte de poder falar de dous grupos que
levan case dúas décadas traballando pola nosa
cultura como son: A Fervenza de Ouzande e A
Carballeira de Cercio.
A FERVENZA DE OUZANDE
“PORQUE FERVENZAS HAI MOITAS,PERO A NOSA É
A NOSA” “(Don Manuel Castiñeira Socio-Fundador )
A Fervenza de Ouzande naceu no 2001, co
obxectivo de dinamizar a vida social e preservar o
patrimonio cultural, arquitectónico e natural de dita
parroquia .
O pasado 16 de maio tiven a gran sorte de
poder entrevistar as gaiteiras do noso instituto do
grupo “As Estribillos” que son: María Ribadavia Uzal,
María Troitiño Seoane, Celia Astorga Herraiz, Iria
Souto Barcala e Uxía Rodríguez Nebra grupo que
pertence a esa Gran Familia .
As Estribillos destacaron xa na primeira
pregunta que para elas a Fervenza de Ouzande é a
súa segunda casa, un sitio no que poden ir sempre
que queiran. Tamén salientaron que en si non é a
Fervenza, senón a xente que á forma (a súa segunda
familia. Sempre apoiando, axudando. Cando van aos
ensaios e falan cos outros membr@s, dálle a
sensación de que é como se estiveran falando cos
seus pais (ou mellor aínda).
María, Celia, Iria, María e Uxía teñen xa dende o
comezo bos recordos. Porque sempre as acolleron
moi ben ,as animaron a seguir e aprender cada día .
Levan pertencendo a esa gran familia algunha
dende os catro anos e alongo do tempo foron
incorporándose cada vez máis xente que pronto
serían xa da familia.
As rapazas din que o primeiro que aprenderon
na asociación foi compañerismo ( senón sabes aquí
estamos todos). Tamén, gañaron confianza e
descubriron moitos aspectos de elas mesmas que
senón pertenceran a Fervenza non saberían.
27
elogho?
PÁXINAS CREATIVAS
ENSAIO
CRÍTICA
REPORTAXE
LITERATURA
Ademais, falaron de Marcos, o seu profesor de
gaita, que é unha peza fundamental na asociación e
dálles moita confianza, comprensión .... Os ensaios
para elas son como reunións onde un grupo de
amig@s xúntanse e aprenden pezas . Pero, pásano
tan ben, de tal forma que ir a eles é o que máis
agardan toda a semana.
UNHA BOA MOSTRA DO MOITO QUE SE ESFORZAN
AS NOSAS GAITEIRAS
A Fervenza ten numerosas actuacións,
participa en foliadas, organízaas e este ano o venres
8 de marzo Susana Seivane tocou con Invernía que é
unha bonita unión entre a Fervenza de Ouzande e
outros grupos de música tradicional de Galiza. As
gaiteiras recordan ese momento como unha
experiencia incrible, emocionante. Onde
Ensaio nas clases da Fervenza de Ouzande.
descubriron que eran capaces de tocar pezas moi
complicadas en moi pouco tempo. Tamén,
destacaron a Susana como unha persoa que as
tratou moi ben e que sempre as animou moito.
Ademais, quixeron salientar que entrar na Fervenza
deulles a oportunidade de coñecer a persoeiros moi
cualificados no mundo da música e aprender moito
deles.
SUSANA SEIVANE E INVERNÍA
Ademais, Invernía vai ser un dos grupos en
representar a nosa lingua e cultura no Festival
Intercéltico de Lorient ( na Bretaña francesa) que é
un dos máis importantes da música folk do mundo e
este ano está dedicado a nosa terra .
A Lorient van a ir do grupo as Estribillos Uxía,
Celia e María e séntense eufóricas e moi
emocionadas . Contáronme que o día que lle dixeran
 elogho?
PÁXINAS CREATIVAS
ENSAIO
CRÍTICA
REPORTAXE
.../... LITERATURA

que ían ir foran ensaiar a Cacheiras como un sábado

normal pero pedíranlle que se vestisen co traxe
tradicional e sacaron unha foto ( que sería a oficial
para Lorient). Despois, viron unhas tiras de papel e
estaban todas intrigadas por saber que eran e cando
lles din que foron elixidos de 86 proxectos de toda
Galiza para ir ao festival choraron de alegría .Tamén
me explicaron que as famosas tiras eran pegatinas
oficial do festival e que as gardan como ouro en
pano.
Nas foliadas, actuacións sempre acontecen
momentos que son incribles. Para elas o momento
máis emotivo foi poder tocar con Susana Seivane e
ser capaces de tocar todos xuntos( un grupo tan
grande) en tan pouco tempo e sentiron que o
esforzo valeu a recompensa. Pero, Celia contoume
que para ela a súa primeira actuación foi a que máis
a emocionou porque veu que todo o mundo facía
María Ribadavia, María Troitiño , Iria Souto, Celia Astorga e Uxía Rodríguez
unha roda ao arredor dela e sentiuse moi apoiada
nun momento de moitos nervios e que sempre presidente e que para elas non só é un presidente
agradecerá. senón un tutor e un amigo. Tamén, salientaron o
Ademais, tiven a sorte de que me contaron gran labor que fai Rosa deseñando as camisetas,
anécdotas pero, a que consideran a máis graciosa foi suadoiros, carteis, logos.... ademais da boa persoa
unha que aconteceu nunha foliada Ouzande. Elas que é. Tamén , quería agradecer as gaiteiras ese
estaban tocando e viron que todo o mundo formara marabilloso momento que pasei realizando a
unha roda e estaban rindo e entón déronse conta entrevista. Ese recordo vai quedar non só na miña
que unha señora bebera algo de máis e debido a iso memoria senón no meu corazón.
caeu dunha maneira moi graciosa . Foi impresionante escoitar falar así desa gran
Para rematar, María, Celia, Iria, María e Uxía familia . Como vós dicides A Fervenza é a xente e en
quixeron destacar as boas persoas que son Xabier 15 minutos demostrastes a calidade humana das
Camba Sanmatín e Rosa Herraiz Cabanas e o moito persoas que a forma.
que traballan para A Fervenza. Ademais dixéronme
que están moi orgullosas de ter a Xabier como VIVA A FERVENZA DE OUZANDE !

Banda de Gaitas Invernía, que participará no Festival Intercéltico de Lorient

28
 elogho?

PÁXINAS CREATIVAS
OPINIÓN
CRÍTICA
ENSAIO
[o sistema educativo] LITERATURA
Breixo Luna, 3º ESO

O sistema educativo ten os seus fallos e
podería ser mellorado radicalmente. Aquí
vai a miña proposta para a mellora deste:
Comecemos pola primaria, aquí está todo
bastante ben; aprendemos novas cousas: as
partes do corpo, sumar e restar, as
comunidades de España, a historia da
humanidade, a beleza da poesía, a escritura
da música… En resumo, unha formación
básica da persoa e da súa cultura. Ningunha
queixa.
Sigamos pois coa secundaria, aquí deberían
ser dous cursos dun pouco de todo, logo o
alumno xa ten gusto, é dicir, cada un debería
escoller xa o camiño que quere tomar; ao
mellor a un gústalle moito a física mentres
que outro prefire o latín ou o grego, e se te
equivocas, haberá tempo de sobra para
rectificar.
Desta maneira todo o mundo sería
especializado no seu labor, no que lle gusta;
e á parte de conseguir un interese no
alumno polo estudo, avanzaríamos moito
máis como especie. O campo científico
avanzaría a velocidades descomunais, os
historiadores descubrirían novas cousas do
noso pasado, a cultura en canto a todo
crecería… Estudariamos o que nos gusta e
traballaríamos niso. Estudamos demasiado
para moi pouco.

[noticias impactantes]
Nuria Gómez, 3º ESO

A NOTICIA MÁIS IMPACTANTE DO COMEZO semanas. Os alumnos sen cafetería non

DO CURSO saben vivir; sen as lambetadas, os doces ou
os míticos bocadillos de Pili que saben tan
Terrible volta ás aulas na Estrada. ben.
“A espera desespera, pero é o que hai”;
O IES Antón Losada comeza o curso sen di un alumno do centro estradense. O día de
cafetería. “A espera desespera, pero é o que onte, a maioría tiveron que pasar fame ante
hai”, di un dos alumnos. semellante problema de non contar coa
Así é como definen os alumnos o feito cafetería aberta.
de non ter cafetería ata dentro de dúas

29
 elogho?
PÁXINAS CREATIVAS
ENSAIO
CRÍTICA
PATRIMONIO
[a fábrica de papel de riobó]
Javier Pereira, 3º ESO LITERATURA

Coñecemos o noso patrimonio. Onte

e hoxe
ANTIGA FÁBRICA DE PAPEL (RIOBÓ)

Este edificio foi construído no século XVIII

como unha fábrica de papel usando a
pedra traída da antiga Fortaleza da
Barreira. No século XX transformouse en
granxa de polos e posteriormente foi
convertida nunha explotación de troitas.
Actualmente segue funcionando como
unha piscifactoría. As súas pedras teñen
historia.

Que queda da…

FORTALEZA DA BARREIRA (RIOBÓ)?

Último resto de gran tamaño

que se pode ver no alto onde
estaba construída a fortaleza
que despois sucedeu nunha
torre que acabou derruída.

Pequena parte da muralla da fortaleza. O

O Río Bo, no seu último tramo e de resto da pedra foi empregado na construción
fermoso percorrido, era de moita da fábrica de papel en Riobó e numerosas
importancia para producir electricidade vivendas próximas ao lugar.
para abastecer a antiga fábrica de papel
do século XVIII. Os arredores do río están
en estado natural, conformando unha
paisaxe idílica e salvaxe.

Cova nun dos laterais do

outeiro. Atópase antes dos
restos do muíño seguindo
o curso descendente do
río.

30
 elogho?
CICLOS FORMATIVOS

Visita á Coruña (Ciclo Administración) Carpintaría para cativ@s nos talleres do Ciclo de Madeira

Visita a R (Ciclo Informática) Proxecto Memorflex. FPB Auto.

Árbore de Nadal Tecnolóxica (Ciclo Electrónica) Son e iluminación para o entroido (Ciclo electrónica)

O pasado 16 de maio foi presentada a casa, que forma parte do proxecto WOOD-C.O.M., nun acto ao que asistiron unhas
cincuenta persoas representando ao tecido social, económico e político estradense. Tamén estivo presente a subdirectora xeral de
Formación Profesional, M. Eugenia Pérez Fernández e o xefe territorial de Educación, César Pérez Ares. Na primeira parte do acto os
verdadeiros protagonistas foron os alumnos e alumnas que cursan o ciclo de carpintaría e moble e o profesorado que os guía, e que
se encargaron do deseño e fabricación da casa.

31
 elogho?
A FESTA DO MAGOSTO
Fotos redaccion EDLG e Román Sanín

32
 elogho?

A FESTA DO ENTROIDO
Fotos redaccion EDLG e Carmen Sanmartín

33
 elogho?
COUSAS QUE PASARON

Sesión de Beat Box a cargo de Izh Rhan e Master Class de Nastasia Zürcher, organizadas polo Departamento de Música

Proxecto Lingua de Amor na Biblioteca Visita a Allariz, dentro do Proxecto Terra. 3º ESO

De teatro e de termas por Ourense Visita da Conselleira de Educación

Premio Clases sen Fume para 2º ESO A Excursión a Barcelona de 4º ESO

34
 elogho?
Ano intenso e completo
de actividades lectoras. CLUB DE LECTURA
Este ano tivemos 4 clubs
de lectura diferentes:
Club de galego, de 2º
ESO.
Club de cómic, de varios
cursos.
Club de lecturas
científicas.
Club de adultos.
Moitos rapaces e rapazas
e os seus profes a ler e a
falar no Losada.

Na imaxe a reunión
inicial.

A BIBLIOTECA
AS IMAXES

Sirvan estas poucas imaxes de mostra para a conxuntas coas outras bibliotecas dos IES da
cantidade de actividades que promove a Estrada, saídas didácticas.
Biblioteca do Losada. Concursos, celebración Parabéns a todos e todas por facer da BIBLIO
do día da poesía, día do libro, mostras, charlas algo grande.

35
 elogho?

GRÁFICA
Alexander Renda Raquel Rodríguez María Villamayor Inés López

A PORTADA DESTE ANO É

FANTÁSTICA…

PERO, TIÑAMOS MÁIS.

As súas autoras e autores son: Lucía e
Raquel, Cristian e Pablo, Inés e
Carmen, Carmen e María, e Vanessa
e Rita.

ElogHo? É unha publicación Do EDL losada. Elogoieslosada.blogspot.com @elogo_losada

36