Вы находитесь на странице: 1из 13

www.elsolucionario.

net

www.elsolucionario.net
Introducción .......................................................................... xix

Autores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xxiii

Capítulo 1. Aspectos básicos generales sobre la energía . . 1


1.1. Introducción y orientaciones para el estudio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.2. Objetivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.3. Concepto de energía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.4. Concepto de trabajo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1.5. Concepto de potencia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1.6. Medida de la energía y de la potencia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.7. Manifestaciones de la energía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.7.1. Energía gravitacional . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.7.2. Energía cinética . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.7.3. Energía electrostática . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.7.4. Energía electromagnética . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.7.5. Energía nuclear o energía atómica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.8. Transformaciones energéticas. Rendimiento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.9. Conclusiones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1.10. Bibliografía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1.11. Evaluación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1.11.1. Ejercicios teóricos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1.11.2. Prueba objetiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Capítulo 2. Aspectos básicos generales sobre los recursos


energéticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.1. Introducción y orientaciones para el estudio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.2. Objetivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
www.elsolucionario.net

vi
CONTENIDO

2.3. La energía en el Universo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22


2.4. Los recursos energéticos de la Tierra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2.4.1. Introducción . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2.4.2. La transformación de la energía solar sobre la Tierra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2.4.3. Clasificación de las fuentes energéticas de la Tierra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2.5. Consumo global de energía en la Tierra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.5.1. Introducción . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.5.2. Consumo de energía primaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.6. Situación de las diferentes fuentes de energía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
2.6.1. Energía nuclear de fisión . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
2.6.1.1. Origen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

www.elsolucionario.net
2.6.1.2. Potencial energético . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2.6.1.3. Formas de aprovechamiento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2.6.1.4. Reservas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2.6.1.5. Consumo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
2.6.1.6. Duración prevista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
2.6.2. Energía nuclear de fusión . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
2.6.2.1. Origen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
2.6.2.2. Potencial energético . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.6.2.3. Formas de aprovechamiento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.6.2.4. Reservas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.6.2.5. Consumo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.6.2.6. Duración . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.6.3. Energía del carbón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.6.3.1. Origen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.6.3.2. Potencial energético . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
2.6.3.3. Formas de aprovechamiento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
2.6.3.4. Reservas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
2.6.3.5. Producción . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
2.6.3.6. Consumo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
2.6.3.7. Duración prevista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.6.4. Energía del petróleo y del gas natural . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.6.4.1. Origen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.6.4.2. Potencial energético . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2.6.4.3. Formas de aprovechamiento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2.6.4.4. Reservas de petróleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2.6.4.5. Producción de petróleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2.6.4.6. Consumo de petróleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2.6.4.7. Duración prevista del petróleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2.6.4.8. Reservas de gas natural . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
2.6.4.9. Producción de gas natural . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
2.6.4.10. Consumo de gas natural . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
2.6.4.11. Duración prevista de gas natural . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
2.6.5. Energía solar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
2.6.5.1. Origen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
2.6.5.2. Potencial energético . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
www.elsolucionario.net

CONTENIDO vii

2.6.5.3. Formas de aprovechamiento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46


2.6.5.4. Reservas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
2.6.5.5. Producción y consumo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
2.6.5.6. Duración . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
2.6.6. Energía eólica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
2.6.6.1. Origen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
2.6.6.2. Potencial energético . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
2.6.6.3. Formas de aprovechamiento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
2.6.6.4. Reservas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
2.6.6.5. Producción y consumo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
2.6.6.6. Duración . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
2.6.7. Energía del oleaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

www.elsolucionario.net
2.6.7.1. Origen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
2.6.7.2. Potencial energético . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
2.6.7.3. Formas de aprovechamiento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
2.6.8. Energía hidráulica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
2.6.8.1. Origen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
2.6.8.2. Potencial energético . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
2.6.8.3. Formas de aprovechamiento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
2.6.8.4. Reservas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
2.6.8.5. Producción y consumo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
2.6.9. Energía de la biomasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
2.6.9.1. Origen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
2.6.9.2. Potencial energético . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
2.6.9.3. Formas de aprovechamiento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
2.6.9.4. Reservas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
2.6.9.5. Producción y consumo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
2.6.9.6. Duración . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
2.6.10. Energía geotérmica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
2.6.10.1. Origen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
2.6.10.2. Potencial energético . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
2.6.10.3. Formas de aprovechamiento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
2.6.10.4. Reservas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
2.6.10.5. Producción y consumo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
2.6.10.6. Duración . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
2.6.11. Energía de las mareas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
2.6.11.1. Origen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
2.6.11.2. Potencial energético . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
2.6.11.3. Formas de aprovechamiento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
2.6.11.4. Reservas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
2.6.11.5. Producción y consumo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
2.6.11.6. Duración . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
2.7. Resumen de la situación energética actual . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
2.7.1. Consumos de energía primaria y final . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
2.7.1.1. Energía primaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
2.7.1.2. Energía final . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
www.elsolucionario.net

viii
CONTENIDO

2.7.2. Situación de las fuentes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55


2.7.2.1. Energía nuclear . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
2.7.2.2. Energía del carbón . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
2.7.2.3. Energía del petróleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
2.7.2.4. Energía del gas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
2.7.2.5. Energías renovables . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
2.8. Conclusiones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
2.9. Bibliografía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
2.10. Evaluación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
2.10.1. Ejercicios teóricos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
2.10.2. Prueba objetiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

www.elsolucionario.net
Capítulo 3. Aspectos básicos generales sobre las
tecnologías para explotación de la energía .. 63

3.1. Introducción y orientaciones para el estudio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64


3.2. Objetivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
3.3. El proceso general de explotación de las fuentes energéticas: energía primaria y
energía disponible . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
3.4. Transformación de una energía no renovable en energía primaria: el caso del pe-
tróleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
3.5. Transformaciones de la energía primaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
3.5.1. Caldera de vapor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
3.5.2. Motor de combustión interna (alternativo) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
3.5.3. Turbina de vapor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
3.5.4. Intercambiadores de calor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
3.5.5. Turbina de gas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
3.5.6. Turbina hidráulica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
3.5.7. Turbina eólica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
3.5.8. Pila de combustible . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
3.5.9. Generador/motor eléctrico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
3.5.10. Transformador eléctrico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
3.6. Transporte de la energía. Vectores energéticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
3.7. Las centrales energéticas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
3.8. Aspectos técnicos del binomio producción-demanda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
3.9. El almacenamiento de la energía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
3.10. El rendimiento de las transformaciones energéticas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
3.11. Tecnologías híbridas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
3.11.1. Plantas del ciclo combinado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
3.11.2. Plantas de cogeneración . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
3.11.2.1. Turbina de vapor de contrapresión . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
3.11.2.2. Turbina de vapor de condensación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
3.11.2.3. Turbina de gas de cogeneración . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
3.11.2.4. Central de cogeneración y ciclo combinado . . . . . . . . . . . . . . . . 110
3.11.2.5. Motores de explosión . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
www.elsolucionario.net

CONTENIDO ix

3.11.3. Centrales con almacenamiento de energía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111


3.11.3.1. Centrales hidráulicas reversibles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
3.11.3.2. Centrales eólico-hidráulicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
3.11.3.3. Centrales hidro-eólicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
3.11.3.4. Centrales hidro-solares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
3.12. Conclusiones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
3.13. Bibliografía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
3.14. Evaluación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
3.14.1. Ejercicios teóricos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
3.14.2. Prueba objetiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

www.elsolucionario.net
Capítulo 4. Aspectos económicos y medioambientales
del uso de la energía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

4.1. Introducción y orientaciones para el estudio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122


4.2. Objetivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
4.3. Repercusiones sobre la biosfera de la explotación de las fuentes energéticas . . . . 122
4.3.1. El carbón y la vida. Fotosíntesis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
4.3.2. El CO2 en la atmósfera. El efecto invernadero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
4.3.3. El CO2 en el mar. Reciclado del carbono . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
4.3.4. Los efectos de la explotación de las energías fósiles sobre las personas . . 128
4.3.5. Los efectos de la explotación de las energías fósiles sobre la atmósfera . . 128
4.3.5.1. Cambio climático . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
4.3.5.2. La lluvia ácida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
4.3.5.3. La destrucción de la capa de ozono . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
4.3.6. Los efectos de la explotación de las energías fósiles sobre el suelo y las
aguas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
4.3.7. El impacto de las energías renovables . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
4.3.8. Actuaciones correctoras. Protocolo de Kioto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
4.4. Los costes de la energía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
4.4.1. Introducción . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
4.4.2. Los costes internos. Variabilidad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
4.4.2.1. Costes de la energía y precio del dinero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
4.4.2.2. Costes de la energía y recursos disponibles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
4.4.2.3. Costes de la energía y número de unidades fabricadas . . . . . . . . 137
4.4.2.4. Coste y lugar o país . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
4.4.3. Los costes externos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
4.4.4. Los costes globales. Impacto sobre la penetración de las energías reno-
vables . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
4.5. Conclusiones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
4.6. Bibliografía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
4.7. Evaluación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
4.7.1. Ejercicios teóricos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
4.7.2. Prueba objetiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
www.elsolucionario.net

x
CONTENIDO

Capítulo 5. Centrales de energía solar térmica . . . . . . . . . . . . . . . . . 147


5.1. Introducción y orientaciones para el estudio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
5.2. Objetivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
5.3. Origen de la energía solar térmica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
5.4. Potencial de la energía solar térmica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
5.4.1. Medidas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
5.4.2. Coordenadas solares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
5.4.3. Estimación de sombras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
5.5. Tecnologías para aprovechar la energía solar térmica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
5.5.1. Energía solar pasiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
5.5.2. Energía solar activa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

www.elsolucionario.net
5.5.2.1. Tecnología solar térmica de baja temperatura . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
5.5.2.2. Tecnología solar térmica de media temperatura . . . . . . . . . . . . . . . 172
5.5.2.3. Tecnología solar térmica de alta temperatura . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
5.6. Centrales solares termoeléctricas de media temperatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
5.6.1. Componentes o elementos principales de un CCP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
5.6.1.1. El reflector cilindro-parabólico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
5.6.1.2. El tubo absorbente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
5.6.1.3. El sistema de seguimiento del sol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
5.6.1.4. La estructura metálica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
5.6.2. Configuración del campo de colectores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
5.6.3. Balance energético en colectores cilindro-parabólicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
5.6.3.1. Pérdidas en un CCP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
5.6.3.2. Rendimiento de un CCP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
5.7. Centrales solares termoeléctricas de alta temperatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
5.7.1. Sistemas de receptor central . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
5.7.1.1. Componentes principales de un sistema de receptor central . . . 202
5.7.1.1.1. El helióstato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
5.7.1.1.2. La torre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
5.7.1.1.3. El receptor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
5.7.1.2. Balance energético . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
5.7.1.2.1. Pérdidas en la captación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
5.7.1.2.2. Pérdidas en la transmisión a través de la atmósfera . . 207
5.7.1.2.3. Pérdidas en la captación de la radiación solar con-
centrada por el receptor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
5.7.1.2.4. Perdidas en la conversión fototérmica . . . . . . . . . . . . 207
5.7.1.2.5. Pérdidas en la parte convencional . . . . . . . . . . . . . . . . 208
5.7.1.3. Rendimientos y balance energético . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
5.7.2. Centrales de discos parabólicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
5.7.2.1. Componentes de un sistema de discos parabólicos . . . . . . . . . . . . 211
5.7.2.1.1. Concentrador . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
5.7.2.1.2. Estructura y sistema de seguimiento . . . . . . . . . . . . . . 211
5.7.2.1.3. Receptor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
5.7.2.1.4. Sistema generador . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
5.7.2.2. Balance energético . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
www.elsolucionario.net

CONTENIDO xi

5.7.3. Hornos solares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214


5.8. Aplicaciones de la energía solar térmica a los combustibles solares y a los proce-
sos industriales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
5.9. Costes del uso de la energía solar térmica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
5.10. Impacto medioambiental por utilizar la energía solar térmica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
5.11. Situación actual de las plantas termosolares para producir electricidad . . . . . . . . . . 223
5.12. Conclusiones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
5.13. Bibliografía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
5.14. Evaluación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
5.14.1. Ejercicios teóricos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
5.14.2. Prueba objetiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232

www.elsolucionario.net
Capítulo 6. Centrales de energía solar fotovoltaica . . . . . . . . . . 235
6.1. Introducción y orientaciones para el estudio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
6.2. Objetivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
6.3. Origen de la energía solar fotovoltaica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
6.4. Potencial de la energía solar fotovoltaica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
6.5. Tecnologías para aprovechar la energía solar fotovoltaica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
6.5.1. Fundamentos físicos de la célula solar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
6.5.1.1. El átomo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
6.5.1.2. Átomos estables e inestables . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
6.5.1.3. Cuerpos conductores y aislantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
6.5.1.4. Cuerpos semiconductores intrínsecos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
6.5.1.5. Semiconductores extrínsecos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
6.5.1.5.1. Semiconductor extrínseco tipo N . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
6.5.1.5.2. Semiconductor extrínseco tipo P . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
6.5.1.6. Unión del semiconductor p con el n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
6.5.1.7. El efecto fotovoltaico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
6.5.2. Mecanismos de generación y recombinación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
6.5.2.1. Radiactivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
6.5.2.2. SRH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
6.5.2.3. Auger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
6.5.2.4. Superficial . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
6.5.3. Malla de metalización . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
6.5.4. Evolución de la eficiencia de las células solares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
6.5.5. Últimas investigaciones en células solares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
6.5.5.1. Células bifaciales de fósforo-boro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
6.5.5.2. Nanotecnología . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
6.5.5.3. Células solares supereficientes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
6.5.5.4. Tecnología de triple unión . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
6.5.5.5. Células fotoelectroquímicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
6.5.6. Tipos de células fotovoltaicas más utilizadas actualmente . . . . . . . . . . . . . . 265
6.5.6.1. Silicio cristalizado (V200 ]m) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
6.5.6.2. Thin film (V5 ]m) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
6.5.6.3. Concentración fotovoltaica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
www.elsolucionario.net

xii
CONTENIDO

6.5.7.
Parámetros de funcionamiento de una célula solar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
6.5.7.1. Corriente de cortocircuito y eficiencia cuántica . . . . . . . . . . . . . . . 272
6.5.7.2. Tensión de circuito abierto y corriente de oscuridad . . . . . . . . . . 274
6.5.7.3. Factor de forma, resistencia serie y paralelo . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
6.5.7.4. Dependencia con la temperatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
6.5.7.5. Eficiencia límite de conversión fotovoltaica de una célula solar . . 277
6.5.7.6. Sombras en las células . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
6.6. Sistemas fotovoltaicos autónomos y conectados a la red . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
6.7. Instalación eléctrica de un sistema FV conectado a red . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
6.7.1. Características generales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
6.7.2. Paneles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

www.elsolucionario.net
6.7.3. Inversores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
6.7.4. Líneas eléctricas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
6.7.5. Dispositivos de protección, seguridad y cableado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
6.7.6. Contadores de energía y sistemas de telecontrol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
6.7.7. Punto propuesto para realizar la conexión . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
6.7.8. Puesta a tierra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
6.7.9. Ensayos de recepción y pruebas funcionales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
6.7.10. Armónicos y compatibilidad electromagnética . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
6.7.11. Prescripciones especiales según la ITC-40 instalaciones generadoras de
BT de REBT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
6.8. Centrales solares fotovoltaicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
6.8.1. Instalaciones con aprovechamiento de estructuras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
6.8.2. Planta fotovoltaica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
6.8.2.1. Plantas fijas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
6.8.2.2. Plantas con seguidores (convencional y baja concentración) . . . 304
6.8.2.3. Tipos de seguidores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
6.8.2.4. Experimentación y desarrollo de distintas tecnologías . . . . . . . . . 307
6.8.2.5. Plantas concentración (As-Ga y Si alta eficiencia) . . . . . . . . . . . . 308
6.8.3. Huerta solar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
6.9. Costes del uso de la energía solar fotovoltaica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
6.10. Impacto medioambiental por utilizar la energía solar fotovoltaica . . . . . . . . . . . . . . . 316
6.11. Situación actual de la tecnología de las plantas fotovoltaicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
6.12. Conclusiones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
6.13. Bibliografía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
6.14. Evaluación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
6.14.1. Ejercicios teóricos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
6.14.2. Prueba objetiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329

Capítulo 7. Centrales de energía eólica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333


7.1. Introducción y orientaciones para el estudio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
7.2. Objetivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
7.3. Origen del viento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
7.4. Potencial del viento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
7.4.1. Medida del viento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342
www.elsolucionario.net

CONTENIDO xiii

7.4.2. Tratamiento de los datos del viento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345


7.4.2.1. Distribuciones temporales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345
7.4.2.2. Distribuciones de frecuencia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
7.4.3. Variación del viento con la altura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351
7.4.4. Cuantificación de la energía existente en el viento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354
7.4.5. Representación de los recursos eólicos disponibles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354
7.5. Evolución histórica de las tecnologías para aprovechar el viento . . . . . . . . . . . . . . . . 357
7.6. Componentes de los aerogeneradores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
7.6.1. Subsistema de captación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360
7.6.1.1. Aerodinámica del subsistema de captación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
7.6.2. Subsistema de transmisión mecánica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372
7.6.3. Subsistema eléctrico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374

www.elsolucionario.net
7.6.4. Subsistema de orientación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378
7.6.5. Subsistema de regulación y control . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380
7.6.6. Subsistema de soporte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
7.7. Curva de potencia de un aerogenerador . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387
7.7.1. Determinación de la energía obtenible . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390
7.7.1.1. Método probabilístico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390
7.7.1.2. Método cronológico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
7.8. Aplicaciones de la energía eólica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393
7.9. Parques eólicos conectados a la red . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393
7.9.1. Infraestructura civil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394
7.9.2. Infraestructura eléctrica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
7.9.3. Infraestructura de control . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397
7.9.4. Determinación de la energía generada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397
7.10. Parques eólicos en el mar (offshore) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397
7.10.1. Evolución de las instalaciones offshore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398
7.10.2. Tecnología de las instalaciones offshore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401
7.10.2.1. Aerogeneradores y cimentaciones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401
7.10.2.2. Transporte de la energía eléctrica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404
7.11. Costes del uso de la energía eólica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406
7.12. Impacto medioambiental de utilizar la energía del viento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408
7.13. Situación actual de la explotación de la energía eólica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 410
7.14. Conclusiones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412
7.15. Bibliografía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412
7.16. Evaluación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413
7.16.1. Ejercicios teóricos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413
7.16.2. Prueba objetiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416

Capítulo 8. Minicentrales hidráulicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419


8.1. Introducción y orientaciones para el estudio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420
8.2. Objetivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421
8.3. Origen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421
8.4. Potencial de la energía hidráulica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422
8.4.1. Medida del potencial hidráulico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422
www.elsolucionario.net

xiv
CONTENIDO

8.4.1.1. Medida del caudal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423


8.4.1.2. Medida del salto bruto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426
8.4.2. Tratamiento de datos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426
8.4.2.1. Distribuciones temporales (hidrógramas) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426
8.4.2.2. Distribuciones de frecuencia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427
8.5. Evolución histórica de la energía hidráulica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428
8.6. Tecnología. Tipos de centrales hidráulicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430
8.6.1. Centrales de agua fluyente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431
8.6.2. Centrales de embalse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432
8.6.2.1. Centrales de hidrobombeo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432
8.6.3. Centrales integradas en canales de riego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434

www.elsolucionario.net
8.6.4. Centrales en tuberías de suministro de agua potable . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435
8.7. Tecnología. Subsistemas de las centrales hidráulicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436
8.7.1. Obra civil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436
8.7.1.1. Elementos de retención y almacenamiento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 436
8.7.1.2. Conducciones hidráulicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
8.7.1.3. Edificio de la central . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
8.7.2. Turbinas hidráulicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
8.7.2.1. Turbina Pelton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443
8.7.2.2. Turbina Francis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445
8.7.2.3. Turbina Kaplan y semi Kaplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450
8.7.2.4. Campo de utilización y rendimientos de las turbinas . . . . . . . . . . 451
8.7.2.5. Curvas características de las turbinas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452
8.7.3. Transmisiones mecánicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455
8.7.4. Generadores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457
8.7.5. Subsistema de regulación y control . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459
8.7.5.1. Automatización, monitorización y telemando . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461
8.7.6. Subsistema eléctrico auxiliar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461
8.8. Evaluación del aprovechamiento de una central hidráulica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462
8.9. Costes del uso de la energía del agua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463
8.10. Impacto medioambiental por utilizar la energía hidráulica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
8.11. Situación actual de la explotación de la energía del agua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466
8.12. Conclusiones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468
8.13. Bibliografía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468
8.14. Evaluación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469
8.14.1. Ejercicios teóricos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469
8.14.2. Prueba objetiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472

Capítulo 9. Centrales de energía de la biomasa . . . . . . . . . . . . . . . 475


9.1. Introducción y orientaciones para el estudio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476
9.2. Objetivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477
9.3. Origen de la energía de la biomasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 478
9.3.1. Ecosistemas silvestres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 480
9.3.2. Biomasa residual . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481
9.3.3. Cultivos energéticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487
www.elsolucionario.net

CONTENIDO xv

9.3.4. Biomasa fósil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490


9.4. Potencial de la energía de la biomasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491
9.5. Tecnologías para aprovechar la energía de la biomasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 492
9.5.1. Historia del aprovechamiento de la biomasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 492
9.5.2. Tecnología . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493
9.5.2.1. Combustión directa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496
9.5.2.2. Procesos termoquímicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 499
9.5.2.3. Procesos biológicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 504
9.5.2.4. Otros procesos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508
9.6. Tecnología de los residuos sólidos urbanos (RSU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511
9.7. Costos del uso de la energía de la biomasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 515
9.8. Impacto medioambiental al utilizar la energía de la biomasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516

www.elsolucionario.net
9.9. Situación actual de la explotación de la energía de la biomasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518
9.10. Conclusiones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519
9.11. Bibliografía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520
9.12. Evaluación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520
9.12.1. Ejercicios teóricos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520
9.12.2. Prueba objetiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523

Capítulo 10. Centrales de energía geotérmica . . . . . . . . . . . . . . . . . 525


10.1. Introducción y orientaciones para el estudio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 526
10.2. Objetivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 526
10.3. Origen de la energía geotérmica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527
10.4. Potencial de la energía geotérmica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533
10.4.1. Tipos de yacimientos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534
10.4.1.1. Sistemas hidrotérmicos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534
10.4.1.2. Sistemas geopresurizados . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534
10.4.1.3. Sistemas de roca caliente seca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535
10.4.2. Métodos de estimación del potencial geotérmico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535
10.5. Tecnología para aprovechar la energía geotérmica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536
10.5.1. Evolución histórica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536
10.5.2. Clasificación de los dispositivos de captación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 538
10.5.2.1. Sistemas de conversión directa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 538
10.5.2.2. Sistemas de expansión súbita de una etapa . . . . . . . . . . . . . . . . 540
10.5.2.3. Sistemas de expansión súbita de dos etapas . . . . . . . . . . . . . . . 540
10.5.2.4. Sistemas de ciclo binario . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541
10.5.3. Componentes de las centrales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 542
10.6. Costes del uso de la energía geotérmica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 548
10.7. Impacto medioambiental de utilizar la energía geotérmica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 550
10.8. Situación actual de la explotación de la energía geotérmica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 552
10.9. Conclusiones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 554
10.10. Bibliografía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 554
10.11. Evaluación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555
10.11.1. Ejercicios teóricos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555
10.11.2. Prueba objetiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 557
www.elsolucionario.net

xvi
CONTENIDO

Capítulo 11. Centrales de la energía de las olas . . . . . . . . . . . . . . . 561


11.1. Introducción y orientaciones para el estudio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 562
11.2. Objetivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563
11.3. Origen de la energía de las olas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563
11.4. Potencial de la energía de las olas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 575
11.5. Tecnologías para aprovechar la energía de las olas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 580
11.5.1. Evolución histórica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 580
11.5.2. Clasificación de los dispositivos de captación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586
11.5.2.1. Dispositivos ubicados en la costa o en su cercanía . . . . . . . . 587
11.5.2.2. Dispositivos ubicados fuera de la costa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596
11.6. Costes del uso de la energía de las olas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 604

www.elsolucionario.net
11.7. Impacto ambiental al utilizar la energía de las olas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 605
11.8. Situación actual de la explotación de la energía de las olas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 607
11.9. Conclusiones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 608
11.10. Bibliografía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 609
11.11. Evaluación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 609
1.11.1. Ejercicios teóricos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 609
1.11.2. Prueba objetiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 612

Capítulo 12. Centrales de la energía de las mareas . . . . . . . . . 615


12.1. Introducción y orientaciones para el estudio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 616
12.2. Objetivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 616
12.3. Origen de la energía mareomotriz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 617
12.4. Potencial de la energía de las mareas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623
12.4.1. Medida de las mareas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 624
12.4.2. Energía utilizable con un estuario con dique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 625
12.4.3. Energía utilizable con una turbina de corrientes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 625
12.5. Tecnologías para aprovechar la energía mareomotriz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 625
12.5.1. Evolución histórica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 625
12.5.2. Tecnología del aprovechamiento mareomotriz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 632
12.5.2.1. Tecnología de estuarios y diques . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 632
12.5.2.2. Tecnología de turbinas de corrientes marinas . . . . . . . . . . . . . 638
12.6. Costes del uso de la energía mareomotriz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 644
12.7. Impacto ambiental por utilizar la energía de las mareas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 645
12.8. Situación actual de la explotación de la energía de las mareas . . . . . . . . . . . . . . . . . 645
12.9. Conclusiones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 647
12.10. Bibliografía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 647
12.11. Evaluación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 648
12.11.1. Ejercicios teóricos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 648
12.11.2. Prueba objetiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 650

Capítulo 13. Centrales de la energía maremotérmica . . . . . . 653


13.1. Introducción y orientaciones para el estudio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 654
13.2. Objetivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 654
www.elsolucionario.net

CONTENIDO xvii

13.3. Origen de la energía maremotérmica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 655


13.4. Potencial de la energía maremotérmica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 658
13.5. Tecnologías para aprovechar la energía maremotérmica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 660
13.6. Costes del uso de la energía maremotérmica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 673
13.7. Impacto ambiental de utilizar la energía maremotérmica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 674
13.8. Situación actual de la explotación de la energía maremotérmica . . . . . . . . . . . . . . . 676
13.9. Conclusiones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 676
13.10. Bibliografía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 677
13.11. Evaluación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 677
13.11.1. Ejercicios teóricos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 677
13.11.2. Prueba objetiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 680

www.elsolucionario.net
Respuestas. Ejercicios de evaluación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 683

Вам также может понравиться