Открыть Электронные книги
Категории
Открыть Аудиокниги
Категории
Открыть Журналы
Категории
Открыть Документы
Категории
мамам кппюипа CR
‘O
Historické fondu
äëéïéí'
Národní knihovna
ШШШШШШШММШШШШШ
1 0022841 28
PROEMIVM PVBLICVM"
'QVon ' >
mMINENTIssm/xvs, „с cpzlzslsssllvxvsr
ан. САВВШАЫЗ
am; PRINCEBS l
Южгзтвхшттш `
- REGNI нит; палим
ORD'. S'. STEPH.
MAG. cave.. levEs> Ет ŕRA-ELATVS
П U' И
4
`
l' l
nl»
‘u
. ц ч.
. и. .
Í.. Y
'
..tín n D
„I ..to .
ь . А.
‚ . .\ n.
о .D о JDM
n J
fic.
«A
ь
,l r
l»
о
a t
v (J
. . n.
. .
.. .L . . . . ._
. . L .о
nu
V
.f ...l \.
. i n n.. с
l
‚ . . pl
..
о
'a ч\о
п
uw l О
l
l
О А
l
l _ l. “l I
l »Hm
l
.l
. ч
ь
ll «1 . . -
r u.
.W
д
_ 1 l
. Í A
ŕ
ч ill'. .
l ‘I Y
„u
`
l a
Í
.
nh.
o о 1—
i
. I lll..
О...
'lll
Í
„f
wl( о
I
1")
.f
_. E d i
illllls'lölitznbl mliiüln.. ч. M .n
C .
\
u ,
’ о
'l 0
ч‘
l
.C _ ,i
. ~ ~ l ' '
1 ` ‚ `
_
\
`, а
. ŕ \ n
‘в _ _ ..
l ~ "„f 7 i с А “О
¢
‘ n ì ` _ ‘ \_. ,r
. ’L l' `
H' О
I
u д ‘5 'ñ'. ò*
‘l . `
с I ч. ‘Qq’ ¢" ‘
.
.
`` - . '.
- 7
Ч ‘ f` ‘ ° fr .'
. I
Í ’ п. д l 'A
l 5 в
.‹ ~ l l
.
" f t . t j
l' -
f“ ч ‘.
l ` Q. ~ ~ ‚' . ‚ .s 4 c
I ~ 1 Ñ
г 4 ._ \ ч“ I ч I.
` l
,ff '_" t’ r . ‚ /
n.
¿l
‘ _
d
«l
.
'l ` . n
u
ъ r ’ l N, 9 n '
‘l ‚ ` U _ f I _
a; '
.
x и
n . Í l о ‘
п" _ f.
1 ._ h в . ‘Y _. ‘t _
.‚ _
а l С: ‚ - ’ f,
`.
'u
Р
в д 9
.
шк ‚ ' i” " U- _
. ` .
Ч l .
~
"^
`‚ l. /"~ .
r Ч 1.’ ' ‚‚ ._` nr
‘l О l › ’ ч l ‚ч . _ ._ _
_' l' с f
с ,r
Ó ‘ Г ‘; 'r' n
` v
. .. l v l _ t ' Á
- —. _.
"\ " -- '»«~ О ‘
ж
- n а ‘ ч . . ч l E _ I
..
5 о ’\ l
n .' _ ¢
a
Q
С ~ f ` W l ~
‘О
и . ‘\ . s ,
`
.‚ ‘t . . . к 4' `› ' l
.
’
.
\ . ` . r _
в ` s с ‘ l t .
‘ `
l ` . Ik l
\
\ в Y
` l \ A
l Y
о . Ü в ` ‚0 ‘ ъ ’ . .
о ' ‚о- . ~ д 9.. - Х ` \ 4 n ` 1 `
.n ` . l q ‘
. . с,
'' 0 .. J ò ' . ` . i H1 „о
gft'
l
.`° ` \ в].-. А. _ ж `
. ì . Ú
.n " ŕ l 4* v u `. ‘° i PM
. « J Ä `-_
.. а. ‚ ..‚ ‘ `. n’ ~ ._` d.
\ ‘l’ n Y ' ° О
- __ ..- "`""-l»~v- \ ‹ ‚о
n ` - \ t ' r-->"` “‘\\`~.~n\' ы
О `
‘ - ~ с ‚ t
\ .
. “ь
I ' n\ ' . r “_:"¢Q~.`
u ' ‘.
ч . I', . n l
О. . ’
l v. ‘
в \ '
À
.’ l l ‘- п _n f' ` ч
p.
r
' . ' . —- ‘ . , \ O _ ‚ '
-‘| ' .. ` A .I
I \
` _ ‚ Б
’
`\ n ` l 1 . ’_
,n t' `\ ' ’ .r .S
`
А ’ ’ Ч - l _ о
's ‚к — f `. r
. ’ . . ` ' О ‘n ' _
I. \
‘Ф. n ч’ . ` n A' ` "
. ` Í
’ f . . f _
l о I .
' i
l l ` н
‘ ‚ . P ° - . ` —— ' о `
~ Q ` с— .“ _ 4 г
*A l' ‘ . t ' .
l ‹ l .
l '\ v .
l
" l . _» ` I
l \ \ . »â . ' ` 4.- о
_ . \ ŕ. `
Í
` l
\ о I
ß 'i
. ' I .n
. "
u
‚. î ` ‘v
'I' Í ’ n.
_ ‚
|~ A
r
Гч ~
L, ' ‚ ь 4 - Ф \ \ I` _JN-b, .
L \
l а
А i n . ` q с . `
а ‚а . ` è , `.
I I. . б
S Q
' l
_ ч \_
’‚о. _*
ь . "
,. в A
ì l
. , I P
о .Q I
. в
"f ‚ч
'
a.’ I ` `
.
_
. \ . ` и
ч‘ j ‘
. .
‚в _ . * f l л .n . l l ` \ l
l \ A I ‘ . ` ` . \
ч. ъ "q \ . ~. . -
о.
h' . ’ ч.
О n. I ` l у- I d.. ’
~.
r4
\ ‘’ .. 3'..
»_ *_ Ъ
_ . ч
.P n `
n
f*` ŕ í
' °
x .
' \ l ` ‘ n f
- ` . f 'J _l _ _n . y '
в v _'
PANNbNIA
TVRCARVM IÑìERATORlßvs
A
САРТА CONSTANTINOPOLI
stvs
AD ANNVM MDC. BELLO MlLITIAQVE GESTÁRVM
NARRATIONES ILLVSTRES
VARIORVM, Ет DIVERSORVM AchonM.
RECENSENTE
NICOLA() R EVSNERO
'Ivmsccgysvum ‚
СОМ1ТЕ PALA'TING CAESAREO , ’
CoNle. БАХ. ‘ _
„_.41
_' .È
1L",
С é “7i? 'n-' 1 5
п
' ° ШНОУМА
КПБЕЦК OYE-’A .....
(SZÉLLOVA)
CON
CONSPECTVS OPERIS.
‘ ' д DE
„я @vw-wf’ -
Бишь.
,œ @w. .
@w œ m» ’
ёюг‘фь
ЁЁЁ‘ЁЁЁ‘? ЁЁЗЗЁ'ЁЁЁЖЁЖЁЗ t2;'«2Íî ër
+ J è я ...è ‚ 4 i: i ; Ь : I
+ f+ n »
ЁЧЁЁФёЫМэёёЁщЁЧЁÉŕèäïéï @fàчь i@
..„ щ
‘ъ
süß/u@
»î- ч; '
s-y'.“
д\о мы.
Tfn' мf ЭЙ Ь?
щи r
SU/wî
¿sa А.
36% *à
„ атавизмы тиса-эти wwwa/„L@jamëcï'ßammam
тж
ытыаьп—чьгаыттыгаыть
EH.$@@®,®,@, .wirr-a
$9@
l*DE EXPVGN АТА
А МАНОМЕТЕ, TVRCARVM TY
_ HANNO , CONSTANTINOPOLI XXIX. МАП
ANNO M сссс Lm NARRATIO.
А VC То R E
CHRISTOPHORO RICHERIO
THORlGNEo sENoNE,chlchAR10 REGIO ‚ ET CANCEL
мню РкАысхАЕ А sEcRETIs.
Вт“ АНОМЕТНЕЗ ûngularî vir fuit ingenio ac conñìío. Huîc рой ade- .
ptum patri: A:nurafhis_í|11perîum,cum partae a maioribus facul
tates non fufñcerent ,'& nouis idcirco rebus Ruderet , ea via
(excitata fui nobili exifìimatione) parentum {поют exem
pla non adaequaturum fe modo confidens , feed'etìam` longe fupcraturum ,
anîmum contínuo ad occupandam Confiantìnopolim adiunxit. Eins con
flliì hae praefertim caufae fuerunt: Infcripturum [e temere' atque iniuria
Graecîae Imperatorcm perfpícue vídebat, ipfa Conflantïnopoli Imperii fede
in îpíìus~poteftate nondum conñítuta. [теша/фа: praeterea íngentem ûbi `
nominìs gloriam apud omnes nationes conciliatum iri : magnum etíam timo
тет fui colleůum atque cxpeétationem :fl vìx dum pubertate egreß'us vrbem
tantae famae_acpotentiae expugnafì'et ,fuaeque dítioní adíecííïet. Et eo certe i1
magis conabatur, quod in eiusmodi expugnationem maioresfuos diligentem Гае
A ' pius
f _ RERVM TVRCICARVM
pius operam nauali'e audierat .‘ re tamen infeéìa lingulos illinc’ridiculos dif.
_celiiA e. Inita itaque fubduůaque icl genus ratiene , Gx communicato cum
per paucis confilio: atque adeo excogitata falfa occaiione ,quare id faceret,
` multam fabrorum minum incredibili celeritate conuocat , ac in fauces Во
fphori Thracii haud procul Con'ftnntinopoli , in fubitum попав :reis aediñ
cium educit. Cui quidem operi fine mature impoñto, validum quoque
praefidium G: tormenta , & ann'mam ., 6r res denique ad cuíiodiam eius ne~
cellarias diligenter adhibuit. Tum line vlla belli lindióìione , religione initi
a maioribus fœderis pro nihilo habita , violato pariter diétae in íbibilem pa
cem ñdei facramento , vt qui omnia ЛЬЕ ргае fuo commodo poli elle duce
ret, ad Confiantinopolim citius opinione cum infelìiliinis copiis acceliît.
Et fubito populata mifere calamitofeque vexata omni vicinia , terra non
longe a muro ca'trameratur , mari vero violenta oppugnatione vrbem 1a
celTere incipit. Subolfecerat pridem Graecus Imperator, 6c caeteri etiam
Graeciae Principes , НЕЕ МаЬэтгЫв apparatus quorfum tenderent: 6: та
gno ideo impetu commoti,quod fefe impotentiores fcirent, qui tanto im
petui reiiilerent , mature legatos in Europam dimiferant , qui Rona
norum Pontifici atque Imperatori; reliquis fimiliter Chrilìianiñmi regibus
ac principibus viris,Graeeiae çalamitatem vna cum communi Chriiìianorum
periculo exponerent,& oportunum, ii ротам, auxilium impetrarent. Ma
homethes euocata hoc medio tempore ex omni fuo imperio multitudine
hominum incredibili, & commeatu muralibusque tqrmentis in immenl'um
comparati# , mari terraque hotles circumfepl'erat: atque oppolitis muro ma
chinis, felicem conatuum luorum euentum expeéhbat. Atque vtinciues
improuifus irrumperet, frequentes cuniculos , Gr non paucos fubterraneol
fsceiTus in' mœuia “curauerat,eñ'odiendos. Vt vero miles haud diñìculter ho
Ш fe тетей, nihilominus in loco editiore dum conñigeref , moraretur ,
hincque facilius cum fors poliularet, fummum murum fcalis admotis Гире—
raret: e continente folla valde profunda , Gr: eminenti vallo vrbem cin ‚
xerat. Qua autem mul-us Paeram verfus, mari alluitur , pontem paiTuum cir
citer 1039. lingulsri artificio fecerat, ¿t plerasque huic turres fuperimpo
Гнет, e quibus huiusmodi mduftria moenibus altiores redditae, civitatem
efubiimi vexarent. Cum apparatu adeo terribiliMahomethes plurium die
rum
NARRATIONES HISTORICAE. 3
rum fpatïo , erepra cíuíbus omni quìefcendi facultate , vrbern con
tìnemer afñïgc-bat, At oppídani coníurati ciuilatîs extrema quaeque рани.
ros,quam in impii hofìis menus deueníant, anìmofe , аисты 6: obfìina~
tepugnando quoduls periculum fubibant. Sed tandem Mahcmetfs, cum
de muro fubíìratum. fantrm ведет, quantum ad introducendum' militem,
& crîues expugnandos frñîcere arbitrabatur: 8: iam iam triumphum ante
'víůorïam caneret: per praecones denuntîat expugnatx'onem in craíìînum,
-qui fuit falend. Май die б. Anni (hrifto nato 1452. Caroli Francorum
regis feptìmi , 55. Et ideo praeiìo eíTe fmgulos íubet , 6: vrbem tanquam
intra triduumin manus venturam , omnibus in díremptionem promittít- Ео
propinqui conñiéius praçconio exhilaratus ей exercîtus.: quisque pro fe ea ,
quae ad {lrenue praeliandum opus erant , conquirebat. Nec de tanto nu
mero fuit, qui со die cibum capcret ( hcmínes adeo explent ‚А quae flbì
íucunda Гипс ) fed praeparandìs omnes1 rebus pugnae ncceffarìîs vigilanter
incumbebant. Deínde vero [ой occafum folís, vt prìmum Rellae duce
re incîpïunt , conuerfl ad epulas & роста fmguli diuerfa infer fe сошл
uîa celebrare, alius poculis alîum inuitare , & confanguíneî fonuenire ac
coëpulari. Tum cocna id genus in multam ncéìem produéta , quietem
fems corporibus ímpartíturî, abìtíonem parànt. In ea compleéîi fefe ac
deofculari , à multîs interim fermonibus alii ab aliìs quaíì nunquam ро
Rerîus collocuturi dífcedere. Е diuerfo, cogniia Mahcmerhís acerba fan-ß
топе ‚ atque hoílili profpeéìo apparatu , Sacerdotes 6: quotquot intus e
rant facriñci elatîs ex adyto virorum fané'torum reliquiís, СЫНЕ, quoque
Opf. Max. in crucem aé'ti , nec non Mariae virginie facto fanéìae produ
ай: fìgnís , euocato adhaec omni populo, virîs,faemínís , maioribus natu ac
minoribus , certatim fupplícatìones facere, vrbem colluñrare, aedem quam'
lîbet oratum adire ,Here fuppliciter, dîuînum implorare auxilium 5 laude,
piis camionibus, lachrymis, voluntaria multa cibi praefentis abftinentìa rni
fericordíam fuí procurare. Deníque cum aduefperafceret , coena mediocri
ter refeůî ‚ in amgnatum flbi quisque locum defendendum concefferunf.
Muri denfrtas exïmia eraf , nec quarumuís vrbium muris eìusdem ceöebat
altítudo. De ea tamen aliquìd pamm vetufìas corroferat , 61 pinnae Grae
corum negligentìa propugnaculaque varie fubruta агат. Verum Грез erat
A z ma“
'4 RERVMTVRCICARVM.
magnae defeniionis in pomœrio , quod quidem cumulatis ubique aggeribus
6r murali munitione fatis ad pugnandum potens apparebat. In ea pariter
vt in muro aduîgìlabat frcquens miles , vt holìcm , quoties irruptionem
molirctur, valide intrepideque coërceref. Eli conßantinopolis figura pro
pe triangulari. Elus partes duae, quae mari alluuntur,moenibus cinó'tae ъ
funt СЫН aduerfariae fulìinendac. Quod fuper' ell, continentcm verfus,
vltra murum в: pomoerium fofl'a circumdatum elf profunda admodum ac
patenti. Tertia поёт vigilia, Barbari manifellae praedae auiditate orbi
antelucano oppoliti , dato ligno oppugnarionem aggrediuntur. Quod vbi
oppidani animaduertunt,alacriter obfiiìere , laxa fagittasque fuperne [асп—
lari, holleni inlultantemtotis viribus propellere ас fubrŕlouere. Tenebrae
in caufa fuerunt, quarc vtrîque vnde impetercntur ignari , hi grauifiime
vnlnerurentur : illi magnofuo detrimento e fuis pluteis ad oppugnandum
egrelli , confertim occumberent. Cum paulo poli diluxill'et, Mahomethes
eo cum fuis omnibus copiis accellit. Tum-conuocatis ad fele legatis prae
cipit,vt vno eodemque tempore, ne Graecis mutuo fe auxilio iuuare liceret,
in Paeram ac Cónllantinopolim periculum belli intendant. Praefcribit demum
сенат сиШЬзс muri portionem , quo lingulis in praefcriptilibi fpatiiexpu
gnationem intentis , Omnium virtus , indulìriaque militaris, qualis ellet,ap
pareret: 6c aemularione gloriae ad ineundum praelium nemo non incitare
turìlimilis fuit nauàlis pugnae defcriptio. AC cum imperall'et vnum quem
que eadem hora in allignaio вы loco conlilìere, prouehendas ad murum
ligneas arces curat: e quibus milites cum hollibus , operis fublimixate
aequales (ша, hcilius atque afperius leontenderenr. Tum ligno cupien'
tibus dato, findet primum fuperiìites moenium pinnas & fpeculas omnes
murali machinatione prolìerñere , eo nempe conlilio praereptam elle vo*
leb`at inimicis profpiciendi, quid foris ageretur, facultatem, Deinde lituis,
cornibus, ас tubis toto exercitu crepantibus, fuis animum fecit , ac prae
líum inlìaurat, Turci Еда teliudine, quae in fuum corticem abdita БЫ
ad quamlibet ferendam iniuriam allabre videtur munita , fcutis , clypeisque
fuppofiti, fcalis iuuro inhaerentibus, magna vi atque audacia in ' fum
murii murum confcendere. Graeci ех oppoiito certatim fa`xa in confcen
dentes deturbare, ignem cum fulphure obtrudere, fordes alïatim profun’
dere, ñammantes lanceas offerre, tela omnis `generis obiiccre, longuriis fca
las
v. v_.ŕv-w-v-l-U'
NARRATIÜNES HISTORICAE 5
las fubuertere,_ fubeuntes praecípitare. Ad extremum , continuata а fu
inmi huìuscemodi propugnatione, nemine cíuium {шага laborante , Tur#
cis cumulatc decidentibus , vulneratis , mortuis , labefaé'tatis , difïìpatisque
omnium clypeîs, cum Mahomethe longe alítcr , quam fperat, agebatur.
Et iam plerique oppugnantîum pofito inuadendi hoilis ardore pedern
retrahebanr. Eo Mahomethes fraétos {поз cum animaduerteret , ocyus
accurrit, è: nominatim modo hunc , modo Шиш, Rrenuos potifflmum ac
pugnaces compellando ad prelium iniìaurandum hortatur. Pofìremo ей
cit nobiiis Imp.vt perfuafì nonnullieiusmînîs alii precìbus ac pollicitis,omne$
refumpto animo oppugnationem redintegrarent, muito acerbiore , quam
dudum, faeuitia. Ad muri itaque fuperandum faßigium intenti , partìm in
mutua comitum dofïuariorum terga inñlire, & ex haíìis muro aßîxis pen~
dere: partim fcutis operti , fcalis viam corripere: 6: apprehenüs vna. manu
hazìilibus , alteram fummis moenibus applicare , ac in culmen eorum ad
hoíìem peruadere conari. Ac quanquam afortifïîmis duibus innumeri faxîs,
igne, pice feruef'aéta, atque haiììs ргориШ, in terram praecîpites ageren
tur, in eorum tamen locum noui continuo fuccedebant. Ea de caufa
Mahomethes fuis perpetua nouorum fubrogatione recreatis , 6r continuato
ea difciplina ímpetu , ne tuntillum quidem refpirandi fpatium hoiììbuíper
mittebat, adeovt numero pugnantium deßitutos, vniuerfis viribus breui ef?"
hauriri , ac languore paulo рой confeétos , ad inrernecionem caedi opor
teret Sed quod Turcas imprimis determit, atque ita perturbauít, vt о
mnem vincendi animum expauefaé'ti omitterent, hoc fuit.- Ianus quidam
Iuiìinianus e Liguria, homo apud fuos nobilitate gratia в: fortunis potens,
Coniìantinopoli forte tum fuit, cum obfìderetur.l Hic fuam Тонет поп тес
liore loco eiï'e quam reliquorum , qui obfìdebantur arbitratus , fibique non
minus ex vfu effe quam caeteris, ñ cîuitasfîntegra conferuaretur , in defen
lìonem eius vna cum reliquis arma fumpíìr. In quibus ea fortitudine fe gef
Ш atque prudentia, vtipñ feruatae hucufque vrbis,coi‘nunisque шип: gloriam
fmguli facile deferrent. Accidit vt inter pugnandum cum irrumpenti ho
Ш fronte aduerfa obi'taret , telo fuorum infeliciter in hofìem mìfTo ,
grziuiter incautus vulneraretur. Cruoris extemplo e dorû vulnere ma
nantìs abundantiam intuitus , nolens , vt demum praedicabat, commilito~
nibus perturbationi interpellationique effe ,' f1 quempiam eorum accerfiturn
i A 3 ` medl
r6 RERVM TVRCICARVM.
9 RERVM TchIcARvM
Conllantinopoli triduum in populi vexatione, fortunarumque omnium expila
tione confumplillet , nullum tam inligne piaculum fuit,quod non a quo
qu-im magna licentia patraretur. Nec tum magnifico quìiniani Imperatoris
operi ira caueri potuit , vt non ornamentis , quae ibi 8x aurea ежата: аг
gentea fupra numerum , quolibet etiam alio fplendore penitus'fpoliaretur:&
omni deinde fpurcitia inquinatnm , ex augnllillimo Sophiae templo nequil'
flmum muliercularum lupanar, ex aede fanélillima viliflimum equorum fia
bulum redderetur. Neque adeo fanis caeteris adytiaque minor vis allata ,nam
raptae ex his virorum (апатит reliquiae, detraëla quantumvis humilitlieqa
vel emblemate, in populares vias, in colluuiem , in foediilirnas cloacas, abà
ieétae, non hominibus , modo im piis, fed ô: mutis animantibus,canibusôzporcis
daban'turconculcandaelît Chrifti Opt. Max.Seruatoris aut lanëii Папа cuiuspiam,
vel coeno publico immerl'a , velfecuri alioue id genus inlìrurnento dilciffa forde
bant. Ergallulis demum in equuleum deditis,ad aeraria cum publica tum priua
ta,quae metus holìium in terram defoderat, ab inuitis edifcenda,diétu incredibile
ell, quantam' vim auri atque argenti & fupelleéìilis artificio mirae eruerint.
Quae opes vtinam in munitiones defeniioni vrbis necelTarîas collatae fuifl'ent,
dominis fortufïe ac patriae falutem attulilïent. Sed tum in confelïo fuit
commune auaris hominibus malum: qui fuo cum opus eli, vti nefciunt, fed
immeníis diuitiarum curriulis inhaerentes, inopia miferi dillorquentur ac pe
reunt, Caeterum , cum in tertium diem continuaretur direptio , nihil peni
tus vrbi pridem felicillimae atque opulentillimae reliqui fuit, praeter in
dignam ciuiurn captiuorum feruitutem. Ad quam vitae fupplicio dep-onen
dam,cum vinéti in hollilia сайта pertraó'ti fuill'ent , Mehomethes condîéto
primum Ballis ac praefeétis fuis ex more lauto conuiuio , íingulis cibo ac
vino ingurgitatis , quali qui animum quoque eorum expleturus elTet in eflun
dendo Chrilìianorum hominum fanguine , captiuos ad fel'c duci imperat , &
caedi ex mandato , membratim difiecari praefensintuetur, Ex ciuibus cum
Ricelucas quidam , qui domi inter fuos primas femper apud Conlìantinum
tenuerat, Coram ad cruentam caedem Нате! ‚ iugulato in eius confpeò'tu ex
ñliis eius natu maiore , venufìiore altero Mahomethi ad libidinem referuato,
laqueo ipfe extinguendus Permittitur. Pariocrudelitate cum peregrinis agi
caeptum ell : quibus aut mori proximum fuit, aut quam citillime multa pe
cunia
NARRATIONES HISTORICAE. . '9
cunia vitam redimere. Minimo feruatus elt Itidorug Ruentenus Cardina
lis , qui Contiantinopolim muito ante obiidionem а Romano Pontífice Ni.
colto quinto legatus milius,in extugnatícne vrbis iumpto habitu vilifiimo,
cumin militis {tipendarii шарит deueniilet, Turca fortis caprini neicius,
hominem numeratis Afpris non multis , qui nummus Turcis familiaris elì,
liberum facit. Poftremo expugnata Conñantinopoli, praelidium Раегае,
quod ex Liguribus ем, armis continuo деготь, lfgatos ad Mahome~
them mittit,qui&locum ulrro oiïerant,&deditionem veniamque exorarent,
Pollicetur id quidem praefentibus: fed non ita multo poli cum omnibus со
piis Paeram hoitiliter irrumpit , à fiatim publica fide violata, populari , ve
xare , valtare , pueros vendere , matronas abducere, Генез vincite , iuue
nes inrerñcere, nulli omnîno neque aetati neque fexui parcere, fana , pala
tia , domos ‚ muros, omnia folo aequare aggreditur. Pacata eum in mo
dum Graecia, bonam exercitus ракет in Certum temporls fpatium exau
t'norat : ipfe cum iis , quos ad cuflodiam fui ac praeíidium vrbis retinuerat,
Contiantínopolim nouam imperii fedem triumphator pacatilïimus recedit.
fwn».
то RERVM TVRCICARVM.
caetera , quae ex vfu belli Гипс ‚ curare iubet г haec fe in tempore auxilia
daturum pollicetur: demum ad hanc capell'endae immortalitatis occafionem
intendit; Is yeteranos omnes ac alios fpeclîatae Ivirtutis militcs cogit: claf
Sed quanta clades illa fuerit, potentiliimi Regis fuga teflatur. Turcae
quoque ingentem ¿rincredibilem fuilTe,nequaquam difñtenturzquin d: вас»
мы ех fe plures , quam Chriiìianorum manu ‚ eo die caelos fuiiie alIe
uerant: quia multa mortuorum capita fine vulnere сотрет fuere : quae
diuina potius, quam humana vi cecidiiIe reputabantur. CapiñranusôzCor
uinus inligni victoria potiti,'per Ie vterque ad Calixtum Pontiñcem de hoc
bello Icripiere. Praelium id atrox di inauditum fuit, quando horis quatuor
¿t viginti . fine intermilIìone vlla, pugnatum fuilIe , tradunt.
NARRATIONES HISTORICAE 19
inuidia eli) ita fe geliitz vt nihil penitus praetermiferit , non folum quod
ad {петлиц militem 6r imperatorem , fed etiam quod ad virum religiofum
Штат Archiepiicopum pertineret.- nihil de priore vitae auiieritate , ne
que in cultu corporis , neque in vlla alia re remittens , aut immutans. Со
mes (Ihriiìophorus de Frangepanibus,a'nte menles aliquot ab obfequiis Fer-
dinandi Archiducis, magnis promillls ad regnioblequia acceilituucum poft
ea loco beneficiorump quae expcdabat , iniuria non mediocri affedusfuif
fet, illuc, vnde venerat , ad FERDINANDVM redierat. Clncellari'l mune
re fungebatur Stephanus Brodericus,in ea parte Pannoniae fuperioris natus,
quae nunc peculialiter Sclauonia nominaturs ad eum magiftratum ex lega
tione Romana, quam tunc obibat , paucis ante menlibus accerlitus , ma
iore ad bene agendum animo, quam facultate 'Ihelaurarii niagiflratui
erat penes Alexium Thurzonem , eo magiflratu aliquoties antea dili
genter fundum loannes Borkomizza Pofonienlis Gt Budeníis arcis
Praefectum agebatz non paruae apud Regem , quem ab incunabulis
educauerat, eundem in hanc vel in aliam voluntatem mouendo, audorita
tis: apud zlliosŕ fere omnes magnae venerationigcum ob fenium , tum pro
ter immotae cniuldam feueritatis «Sz bonitatis_, ac illibatae in Regem fidei o
pinionem. Hi fere , quos diximus ,_ erant tunc publici magifiratusz caeteri
Praelati e Barones fuis quoque priuatis rebus operam dabantz praeter La
dislaum Salcanum , Archiepifcopum Strigonienlis Regni primatem , ac fu
premum Cancellarium: qui licet paucis ante menlibus, vel quia aliter face
re non роют, vel quietioris vitae Rudio, адепт regium (quod Secre- '
tum vocant) in manus regiastradiderat , quod Stephano Broderico fuit da
tum.- penes hunc tamen magna pars auctoritatis re {ide-bat; atque huius etiam
nutu pro magna parte regebantur s cui ob dignitatem,aetatem~, prudentiam
¿t rerum, quas longo tempore adminilirauerat , agendarum peritiam, Rex
adhuc inter omnes plurimum tribuere videbatur ; praefertim vbi de fumma
rerum agebatun Et is erat fere flatus rerum in l-lungariaz quando Regi Lo
douico nunciatum eli , Solirnanuma pace cum omnibus finitimis in annos
plures firmata , arma infeiia contra fe terra aquisque moliere, Cui ad id
faciendum magnam praebebat occalionem Belgradum ex Sabacia, paucis.an
C a te
ao' nunvM 'rvncrcARvM
fe annis in poteitatem redaéìa: Zalanka «St omnibus aliis oppidis citra Sa
uum eodem tempore dirutis v, .vsque ad Varadinum Petri: quem totum tra.
быт nos durante adhuc antiquo vocabulo Sirmium appellamus.' Quae res
talem НОШ aditum in Hungariam patefecerat.“ vt quoties Snuum tramli
гс, 'St in Hungariam irrumpere vellet, negre polist ab eo prohiberi. Praeerat
tune ei Pannoniae inferioris parti (quod iupra diéium eti) Paulus Thomo«
ry: qui vbi exploratum habuit Turcae in Hungariam aduentum ,noncon
tentus id per litteras ô: nuncios Гавре antea Regi'ñgniñcafïeî 'confcenfis
raptim leuibus curribus , XX. die Martiiad Regem tunc Wiliïegradiagen
tem repente aduoiat: aduentum’& apparatum thlis, ac реж-{сип ‚ quae re
gno imminerent,edocet: l`uarum in hoiiem reprimendum virium imbeciliita
` tem narrat ; celeritate effe opus: arcendum hoiiem Sauui apud Belgradum
tranûtu : & rem ,frin (строга prouideatur ‚ tametfr difficilern ‚ non tamen ef
fe prorfus {зап ЗшроШЬНеш: ad id, fi necelTaria fihi praefìentur , [шт 0
peram poliicetur.Rex his rebus motus,&quodaduentusf1`ureae'ex pluribus
etiam aliis locis vehementer conñrmabatur , ex eorum , qui tunc fecum e«
rant , coniilio , conuenturn publicum indicit ad diem D. Georgii Martyris,
quae proxima erat facra: ad quam cum frequentes, omnes omnium рюши—
`ciarum ordines conuenilient , decernuntur ibi ea , quae ad regni defenlio
nem pertiuere videbantur: illudque imprimis, vt ad diem virgini matri ab
Elifabeth viíitae dictum , quae in fecundum mènlis Iulii diem cadere folet,
omnes regni proceres , tarn Eccleliaftici , quam feculares , (it tota nobilifaì
viritim , cum certa ruíiicorum parte , Tolnam armati conueniant, holii inde>
cum Regeßbuian) ituri : Rex interim neceffaria ad bellum parat: Principes
Chrilìianos, maxime vicinos , per oratores, communis periculi admonet:
Boemos item & Morauos ac Sileíios tam nunciis, quam litteris шве! ,ad
auxilia debita & alia БЫ ad`hanc rem promiil'a praeftanda. Neque omittil'
Pontiñcem Rornanum vrgere , quantum maxime рот: ‚ ad earn pecunîam'
quam in Hungaria ad militem conducendum Pontifex habebat, адап
gendam. Nam de Rege Poloniae Sigiimundo,patruo Regis, alia prorfus ra
tio videbatur; quod is foedus cum Turca paulo ante pepigeratzextremum
excidïum a fuo regno (quando aliter inter tot Chrilìianorum Principum dii
fldia non poffet ) vel hoc paéio auertere conatus: neque videbatur Princeps
\ 1n
NARRATIONES HISTORICAE al
integerrimus, & fidei obferuantiliimus, contra confoederatum Principem
шума ulla praeiìiturus. Eadem de Venetis ratio erat. Permittitur prae
terea in eodem conuentuRegi,vtiiob aerarii publici penuriam( quod ma
la adminiitratione eorum, qui Reipublicae praefuerant, penitus exhau
{tum erat ) videretur ei thefauri ecclefiafìici pars. aliqua attingenda , id
ei facere liceret; quod ne fieri linealiqua noxa polIet, Romanus diam
Pontil'ex fuo iam diplomate indulicrat, Deiignantur pollrenro inter illos,
quos domi habebamus, duô huic bello gerendo duces ; Chriiiophorus
Comes de Frangipaníbus, cuius fupra faóta ei`t тетю, & Nicolaus Со
mes de Salinis. Cum haecôc plura alia in hunc modum eernt in conuen
tu illo generali coniìituta : Rex rebus omnibus rite confultatis , conuen
tum dimittit: iple quae {iatuta in conuertu fuerant, quanta maxima poteft
diligentia exequitur, Primum omnium fcribit de his perimlis ad omnes
Principes Chriltianos: Omnium auxilia implorat, maxime Caeiaris Caroli,
Gr regis Gallorum Francilci,paulo ante ex captiuo in libertarem rellituti;
vtruznque fummis precibus obteliatur , ne fe in tanto ciii'crimine deferant.
egi Gallorum & illud in memoriam reducit, quid libi in oppido Piczi
gytone captiuus per oratorem l`uum de defendenda Hungaria , & deferen~
dis , f1 Deus ipfum prilìinaelibertati rel`tituill`et , fuppetiis promiierit: nunc
elle tempus , vt promiii'a huiusmodi perfoluantur: quando ei fatfìa effet dî
uino munere eorum adimplendorum pOteiias: & fibi extrema imminereteo
rundem expo"cendorum neceflitas. Mittit praeterea Oratorem expeditum ‚
ad alium Iororium qum Principem Ferdinandum,&ad alios lmperii Princi.
pes, qui tunc Spirae conuentum imperialemhabebant. Mittit in Boemiam,
Morauiam , Sileiiam: agens cum Ioanne Antonio Barone Burgii,qui tunc
Pontiñcis nomine apud vRegem agebat, Oratorem: vt intl-et apud Pontilì.y
cem pro maiori pecunia ad tantum onus belli fultinendum Iuppeditanda
“neit diinitlii argenti ex eccleliis accipiendi Iummae LadislaumM-acedo
, paulo ante ех Epifcopo Sirmienfe Quinqueeccleiienfem in gratiaffl
Cancellarii faötum, cum pluribus aliis: Nicolaum vero Gerendi argento
huic vel in monctam cudendo , vel eX aiienfu Oratoris Pontiñcii ad hos
tantum folos belli vl'uay militibus diliribuendo. Exigitur praeterea per the
laurarium pecunia ab Abbatibus, Praepolitisßapitulis; a_ civitatibus , quë
r C 3 li
n c RERVM TVRCICARVM
liberas appellarnus, a Saxonibus, Tranfyluanis, a Iudœis: conquiritur vn
dique neruus belli: ita vt intra pauciliimos dies colleéia fit in hunc modum
non parua vis pecuniarum, in eosdem , quos diximus , neruos belli di
fìributa, Veniunt interimaliidue modo litterae, modo nuncii ab Archiepi
fcopo Colocenli , Wayuoda Traniiluano,Turcam iam Belgrado appropinqnare»
kali'quam copiatum partem , quae praemill'a erat, iam Saum tranlire.'
Quae res acriores addidit & Regi , & his qui apud regem erant , {iimulos
rerum Omnium approperandarum . & ante omnia hoiiis ,quando iam faui
tranlitu arceri non робе: , а Draui traniiiu prohibendi. Verum hic locus
poliulare videtur , cum Íitfaepe tam Saui , quam aliorum ñuminum di lo~
corum mentio fileienda: litum vniuerfae Hungariae , 6: maxime eorumlo
corum , per quae hoiiis contra nos venir, & per quae nos illi `obuiam pro
celiimus , vbi denique praelium commili'um fit,breuiter explicemus. Hun
gariam totam ( quam nunc vel ab Hunnis , vel ab Hungaris , populis ex
Scythia certe profeéiis , qui eam incolunt, ita appellari confiar) Danubius,
omniumf, quos Europa habet , liuuiorum maximus , in Martiana fylua ad
Vlmam ortus, ex Germania difluens, mediam `interfluit , atque in parte;
lcindit, in citeriorem 8: vlteriorem(nam lic nunc loquimur , ac li Budae,
quae regni fedes ей, elTemus)Citerior efiea, vbiolim Pannoniae fuerunt :haec
abxylteriore Hungaria Danubio , ac Auftria, 8: Norico , radicibus Caecii fic
olim didii ŕmontis :a Sclauonia' Urano-'a Bozniaêz Rafcia Sauo fiuminibus
terminatur. Nam in locis Danubio propinquis , Сч ad Belgradum Гребни
tibus , ad Saui vsque fiuminis oliia „cum Danubio excurrit,Walko, Polie
gam, Sirmium , tres inlignes prouincias, quas nosŕ comitatus vocamus , a`
Slauonia diuellens. Huius citerioris Hungariae caput ей ea', quam paulo
ante nominauimus , Buda regni fedes: nobiliora in ea oppida Alba-Regalis,
coronatione 6r fepultura Regum inlignis, Strigonium Metropolitana,Quinque
ecclefienlis Epifcopalis iedeslprœterea Sopronium,laurinum & Sabaria
Martini,& Stridon D. Hieronymi patria. Flumina multa in ea nobilia,pr
Danubiiim&Drauuin,quos luperiusdiximus. Lacus habet duos nobiliflimos,
Balaton 6: Ferton : alterum tredecim circiter milliarium in longitudinern
protenium: alter-urn non ita longum', fed Balatone longe latiorem. Huic
cite'riori Hungariœ'vbi Drauum tranfieris , annexa Slavonia ей pars olim Pa n
“ . по
NARRATroNEs HISTORICAE i;
noniae fuperioria, inter Sauum d: Drauum рота: fed Sauum etiam longe
transgreii'a , & vl`que ad Humen Hunam (hoc enim nunc illi nomen eli)
protenfa , vbi Croatia incipit. Poll quam Dalmatia fequitur, per oram A
driatici maris, quae partim Veneto, partirn Turcae paretz`minima eiul
partícula eli Regi Hungariae fubieéta, Loca mediterranea Boznenfes te
пенс, ¿t Raiciani , qui olirn Моей Гирег1оге$ fuerunt. Sclauoniae Caput
Zagrabia eli; Croatiae nunc Bigihon eli: antea Fumium erat. Dalmatiae
_in ea parte , vbi Hungaro paret , Segnia , Bozna , laycza; Rafciae liuc
Seruiae , Belgradum: 6r in hunc modum fe Hungaria citerior , 6r ea quae
inter Danubium ¿t {inum Adriae Гипс, habent. Vltradanubiana Hungaria
montibus Carpathiis lupra Pofonium incipientibus , ¿L longiliimo Вехи ad
littus Euxini maris porreétis ‚ a Morauia , Silefia , Polonia , ¿t Кита di
(iinguitur , vque a'd eum locum, vbi regio elt,quam Maromaruliam voca
musl Ibi iam alii montes & fyluae ab eo loco Seixerinum verlus tenden
tes, a Tranfyluania fSr Walachia Tranlalpina feparant: banc vlteriorem
Hungariam Tibiscus ñaluius , Omnium quos Septentrio habet , fiuuiorum
(quantum adhuc intelligere licuit) pifcofiliimus, in montibus Maromaruliis
отв, mediam interliuit.- praeter alia duo minoranauigabîlia ilumina ,in Ге `
recipiens Zamol'fium ä: Marylium, vtrumque ex Traniyluania deñuentem.
Haec Hungaria vlterior habet oppida nobiliora, ad Septemtrionem Рс-Го
п1шп ‚ Tyrnaviam, Trencinium , & ibidem Vagum , pro Comarum ad
Danubium iniiuentem; Nitriam item , & inibi Bitlriciam , cum aliquot
montanis oppidis,aurique & argenti cuprique fodinis; item Vaciam , Pe
Шиит Budae oppofitum , Agriam , Cafl'ouiam, Gr aliquot Scepulii oppi
da non ignobilia: Ad meridiem vero Colociam , Bachiam , Zegedunurn:
vltra Tibilcum, Varadinum , Debrecinum, Riuulum dominorum , cum fo
dinis auri d: argenti, Chanadinum & nobilil'fimam arcem Themefienfem:
Praefeéturam , quae tertium inter regni praefeéiuras locum obtinet: Эспе
rinum, vbi pontis olima Traiano lmp', extruéti velìigia etiam nunc appa
rent : & alia, quae breuitas hillorica nunc prolixius vetar enumerare. Tibi
biicus ipie circa Titulinum , non procula Varadino Petri, in citeriore e
ius finminis ripa rito , Danubium infinit. Vltra eos montes, quos a Carpa
thiis ad Seuerinum protendi diximus, Tranlyluania eli , Daciae olim pars.
Elus
24 -` RERUM TVRCICARVM.
Elus-Caput Alba Iulia, vel a Iulío Caefare , vel ab Hiiula potîus quodam
Hunnorum Principe ita diëìa. Oppida complura nobilillima : in quibus
Cibinium , Bralïouia , Cololium , Biltrlcia , & plura alia a YGermanis,quos
nos Saxones vocamus , condita 8: habitata. In ea funt Siculi , -gen'us
howiinum ferox & bellicofum: inter quos nullus neque nobilis neque ru
ßicus; omnes eodern iure cenlentur,Heluetiorum inflar. Tranlylvania ipfa
rerum omnium feracil'íima; praecipue auri,argenti ¿Sz aliorum metallorumî
ad haec lalis montani . equos generar nobilillimos: vino abundat , fed non
aeque excellenti , vt Hungaria Sl Sclauonia. Tranfyluaniam duae сандал:
~ Walachiae, Tranfalpina в: Moldauia: illa Danubio , haec mari Euxino
ad mota: vtraque cum Tranfyluania earn Europae nunc occupat partem ,
quae olim Dacia erat. Sic totus ille traétus Transdnnubialis , qui non
folum Hungariam vlteriorem ‚ fed Tranfyluaniam qiioque lcum vtraque
Walachia continet, Danubio, montibus Carpathiis, mari Euxíno , виш—
fus eodem Danubio , ex omni parte includitur. Et haec de generali Hun
gariae fituznunc reitet de his locis dicere paulo aliquanto parricularius: in
quae tota huius belli vis incubuit. Infra Budam per riparny Danubii де—
fcendentibus , praeter quosdam ignobiliores pagos &- vicos, Ralros , рой
Tolna ей, fedecim milliariis nol`tris Hungaricis a Buda remota; Inde Ba
tha , fub Вата Mohaz ad ripam Danubii fitum : Мот: ad dextram in
iocis mediterraneis Quinqueecclefìas babet, ciuitatem ante hanc cladem in
Hungaria fatìs inflgnem , quatuor milliariis vel paulo amplius a Danubio,
tribus a Drauo remotam: Drauum verfus Siclofium, vltra Dramlm Val
po arces noblles habentem: а Mobaz porro quue ad Drauum ñuulurn
quatuor , vel paulo amplius, milliaria funt. Supra eum autem locum ,
vbi DrauusDanubio mifcetur,inulteriori ripa ef't oppîdum ЕгесМЕГгеЮёс
ibídeml velligia magnaealicuius vrbis eo tempore, quo Romani Pannonias
`obtînebant: Colonia@ fortall'e Romanorum ab ”ото Draui non niñ duobus
milliariis remotae. In eo loco , vbiEzeck ell, Drauus in angulìum coar
ат, ponti faciendo ell aptiliimus: quod fequuti nolîri , eo tempore
quo Belgradum amilTum ей, pontem ibi, per q'uem-exercitus traducerelur,
exrruxeranr. Polt Ezeclr,Erdeuudelì,(Erdód arx Praepolìrurae Tbìtetrenlis 9
locus vndique fyluis cinétus, ¿L qui paruo 1abore,'natura` adiuuante,mu
’ m
NARRATIONES HISTORICAE. 2;
nitiiiimus eíi'ici poteit. Polt Baroh , Walko, Zatha, ¿t ea regione Ba
cbia,quam diximus : altera Hungariae metropolis , in loco campeílri (ita:
vt [unt omnia alia vlteriora , quae inter Tibifcum ¿t Danubium iacent ,
campeliria & plana, atque ob id pecori & armentis alendis in primis vti
lia. A Zatha per eandem ripam еГс Wilakt'Uilak) oppidum arce nobi.
bilix'iima: atque ibi primum aperitur beata illa & fertilillima regio Sirmien
iis: non vini folum toto Septemtrione laudatiliimi, fed etiam rerum отнё—
um , quae ad vium humanum pertinent, ferax: tot olim Imperatoribus,
atque etiam ( vt annales Romani habent ) vnius ad Pontificatum Roma
num eueâi, mater d: alumna: Oppido olim eiusdem nominis iniignis ,
cuius etiam nunc vettigia extare dicuntur. Mira ett ibi locorum amoeni
mtas: mira {он foecunditas: incredibilis aëris temperies ‘ quod propterea
iam eer conftat, quod ea regio non ей a littore Adriatico, niñ tridui aut
ad fummum quatridui itinere remota. Prima in Sirmia ab Wilak rece
dentibus occurrit Banmo понга, fedes Epifcopatus Sirmienfis: ac antequam
ad Varadinum Petri perueneris, Kamanceh (Kamenik)oppidum : intra illud ей
Varadinum Petri,oppidum cum arce Ecclefiae Colocenii fubieéium: quem lo
cum , amilTo Belgrado ., prg Belgrado numeramus: potten ell Zalonltemen,
& alia non magni nominis oppida , fuperiori Belgrad-enti clade per Tur
cas diruta. Inde in eo angulo, vbiSauus Danubio inñuit, arx Zemlerl:
inter hanc arcem 6c Belgradum,olìia Saui . & in altero confinentis angu~
lo Belgradum illud, tot nobilifiimis cum holte commiiiis praeliis in
iigne: a cuius iam pene captae oppugnatione Ioannes Hunniades , Мгн—
thiae Regis pater, Hungariae 'Gubernator ,cum fratre Ioanne Capiftrano,
Amurathen olim Turcarum Imperatorem, [шита cum nominis noitri glO~
ria repulit. Hanc arcem nos Nlndor Albam vocamusmliqui Albam Graecam
dicunt: antiqui Taurinum appellarunt. `Sita ей ‚ qua Hungariarn ‚Греби: in rupe ч
praecipiti, or pidum habens fub fe eiufdem nominis:hincSauum,vbi Баци—
bio mifceturzillinc Danubium praeterñuentem defpiciens. Et in hunc modum
fe habet Hungaria , G: eorum locorum , vbi tantam cladem accepimus , ii
tus. Nam ad dotes Hungariae, quibus fupra omnes Еигорае prouincias
( verum dicere licet ) abundat, referendas, peculiari opus effet volumine
nos Шиш eius,vt magis eiïet confpicuus, осип: legentium fubiicere ita
D ' ' Y0'.
as ` RERVM-Tvncrcanvir.
/volu-imug, Rex igitur (vt ad inflitutum redeamus) vbi accepit, Turco
rum copias iam Sauum tranlire , veritus,ne illo fuperato e ueitigio ad ri
раз Draui , ¿i oppidum, quod- diximus Ezeck , ante fe occupandiim'felìi.
parer: ad eum locum praelidio reiinendum ,animum adiecit: quae res de
mandata eti Comiti Palatino, qui tune non procul a Drauo in aree fra.
terna erat. Qui licet male pedi-bus alieclus , id tamen curandum impigre
ful'cepit, Caeterum illis ,quibuS mändäfulll era! , vt eodem vel irent, vel
.copias [паз mitterent mandata fegnius , quam par erat, obeuntibus , Pala»
.tinus fruitra id; quod aggrclius fuerat, facere conatus , Butlam ad regem `
venit: .vbi accuiata eorum , qui БЫ. adelIe noluerunt , negligentia, poïtea
apud Regen”. таит: regiae ex hinc contra holtem profecìionis comes.
Sub idem fere tempus Rex faóìus eli certior per Iecretem nunciu;n a quo
дат ‚ cui holìis conlilia ac rerum eius Ratus erat exploratiñinius: ni
hil elle confultius, quam ii Wayvoda Traniylvanus cum TranfalpinOQnßim
& huius fides Regi hac in parte explorata effe widebatur) vel atergo ag
gretlerentur hollem rriiiil tale cogitantenx; vel illo reóta contra regem ten
dente,ipl`1 iunffiis viribus rl`hraciam, omni praefidio nudatam , inuaderent.
Ita enim fore , vt hollis vel opprimeretur in medio: vel ab incepto deli
{iere , atque ad lua delendenda redire cogeretuf, Fuit id conñlium primo
fufpeólum ,ob nonnullas caulas , quas longum eiIet commemorare. Dein
de cum Archiepiicopo Strigonienli res fuit communicata. lllo conlilium ap
probante , praeceptum eli Wayvodae Tranfyluano per Чашки: BAT
THYANI , qui tunc in Moldauiam mittebarur: vt re plenius c0gnita,id Га
ceret, quod magie e Republica elIe arbitraretur; Si (i id putaret vtilius ,
Vires Iuas & Traniyluan'orum cum Wayvoda Tranfalpino ad illa loca con
Vertërct. Quae res pro magna parte in caufa eer potuit, quod Wayvoda.
ad tempus praelii ade-fie non potucrit. Iam haec agebantur, non adem-st'.
folum , fed & praeterierat tempus conuentui Tolneníi de-liánatum & nemo
adhzlc ad eum locum venilïe audiebatur: videbanturque omnes folum re
gem infpicere: neque prius' Tolnam venturi, niñ regeln ibi elle intellexil
(ем. Inualelc-îbant interim in dies magis acmagîs rumores de Turcae v’
teriori progreliu: done: auflitum eít , eum Saur tranlito , aliquot caiiellis
obuiis dirutis, Varadinuxn Petri oblìdere: & iarn arcein (пал орршшп
Ра'
l
in holtium poteftatem veuille: atque eos inde terra d: aquis ad alias pro
pïnqllaß атсез ‚ maxime ad Vylack oppugnandum properare~ Rex hoc nun
cio conlternatus,tanto magisproperareiubet eos,quos ad Wayuodammittebat.
Scribuntur praeterea litterae ad omnes partes: mittuntur nuncii ad Geor
` gb
NARnA'rIoNEs нхзтощсАЕД 29
gium comitem Scepulieniem: qui non longe ab Alba Regali cum quinque
bominum millibus elTe dicebatur: ad FnANcIscvM BATTHYANI Banum
Creariae , ad comitem Chrilìophorum , quen'. iam fama erat a Ferdinan
do digreli'um , in Croatiam ad растет perueniß'e: vt acceptis inde armis ,
equis & domeftico milite,ad regern шатаю; veniret. Ad haec Ladis
laus Macedo Видит ad Reginam celeri curl'u ire iubetur: petitur а Re
gina , vtfratrem Ferdinandum , 6: in eius ablentia praelicies Aullriae, pro
fubfidiis antea petitis , Regi quamprimum fubmittendis vrgeat : 6: maxime
pro tormentis bellicis , quibus holìem inlìruéìillimum audiebamus,nos non
valde abundabamus. Deinde vt Regina vrgeat Boëmos quoque, ß: alias
Copias Boëmicas, pro quibus nomine & :ere (по priuato conducendis Me
zericio Morauo regulo pecuniam dederar, Vrgetur per litteras Thomas
Nadal'dinus, qui ad ` Ferdinandum miilus Гнет: vt inll-et apud eum ,
narrati: Regis & regni periculis, 6x praecipue Varndini Petri amillione:
ne Princeps , Regi duplici cognatione ,i 6r periculorum etiam focietate
coniund'tus , Regem in tanta neceliitate delerat. Idem agere iubetur Na
dafdinus apud alios Imperii principes, qui tunc(vt fuperius dió'tum eli)
Spirae conuentum Imperalem babebant. Inter haec Paulus Thomory, qui
adhuc ante Varadinum Petri expugnatum ,dum duoqequitum millia habe»
ret , quae foie tunc cum eo erant, fummae temeritatis elle iudicat , tantae
haliium- multitudini fe opponere .~ reliétis in praelidio arcis mille circiter ре—
ditibus , paucis equitibus , quos in aree ab hofìibus defendenda pel-lille di
ximus , in alteram Danubii ripam transgrefius fuerat : vbi , quantuml po
тет, holtis celeritatem retardabat , tam terra , quam aquis. Habebat e
nim & fuper Danubio copias nauales, eorum, quos nos Nazadilias appella~
mus , non paruas , bolli tnmen longe impares. Rex vero oppugnatione
Varadini Petri audita , per ripam Danubii ex eo loco,quem fupra dixi
mus ad Pakos ( Paks ), ibi biduum commoratus ( & eratdies Transfigurato
Salvatori lacra ) Tolnam peruenit, auéto iam allquantulum exercitu: @l
cum Tolnam intraret, habuir ad quatuor, vel paulo amplius equitum mil
lia. Tolnam intranti 'Regi prodiit obuiam, cum his qui pauci iam Tol
nam conuenerant Comes Palatinus: qui adhuc ex leeundis callris, quae
cum in Erchii habuilïe diximus, Tolnam fuerat praemiíius. Rege Tolnae
' D 3 exi
’go RERVM~TVRCICARVM.
exiftente, conuenerunt ex omnibus fere tam citerioris, quam vlterioris,
Hungaríae prouinciis ( quas nos Comitatus appellamus) frequens numerus:
fuperuenit & Georgius Scepulienlis cum trecentis , vel paulo amplius equi
fibus grauisdt leuis armaturae, ac mille circiter ducentis peditibus. мы:
GrHannibal Carthaginentis Cyprius cum mille tercentis peditibus , Pontifi
cia pecuniis conduciis.V Venerunt Sl aliae pedelires Pontilîcis copiae.' quae
omnes in vnam fummam colleifìae , eñiciebant quatuor peditum millia ,
armisdr robo-re militurn eleganter hnìruftae. Atque ex hoc n-umero,dnce
Leonardo Gnoienfz':y l’olono,egregio caftrorum metatore ,Grau hoc praeci
pue conduc'to, Poloni mille ůrquingentizqri rebus omnibus, quibus hoc mi
]itum genus cornmendari folet, alios peditatus longe anteibanr. Venerunt
numero.v Namtêt id fciebat ille , magia ipfi , quam vlli alii conflare, ob
frequentes exploratores 6c transfugas ‚ qui ad eum aiiidue veniebant.
`minnn'rto«unsHISTORICAE. 3,»
quod pol'ìea ita 'euenih _Fueruri'l qui dimifio etiam Senatu multum im
probareit conlilia pugnae ita praecipitanter ineundae, Fuit iutcr alici»
Franciscus Perénni Epiicopus ViradinenliS, fefìiui ingenii iuuenis, ¿t ita
certo fcribendi charadere praeditus , vt ei neminem nol'trorum ( nifi for
tafie Thomam Zalahazy Epifcopum Vel'primienl'em) in hoc genere prae
ferri velim : praefertim li tantum ingenio excoiendo , quantum ocioôz his
rebus , in quibus iuuenes nobiliores, magno fuo 6: patriae damno s fem“
pus pi rumque conterere l'clent, indullilïet. Is igitur quati eorunthe
paulo poft Теста Гипс ‚ praefcius , Regi non line omnium ‚ qui aderant 9
admiratione dixit: eum diem , quo pugnandum effet , poftquam ita pia
cefêï» bis mille Hungaroruní mnrtyrum_(Nondum enim hunc numerum
exercitus excedebat) duce fratre Paulo Thomory , pro Chrilìireligione
occiforum fore coniecrandumz ac pro eorum czinonizationea quod vocant,
(Запасти-Бит, Ii is huic bello fupertit , iu шьет fore mittendumz vt qui
Pontilìci & fupremis patribus fit ad legationes Romae defunéìas bene no
tus : In quo vtinam ille faiqu МН“: vates. Sed erunt {штабе ‚ qui accula
turi fint audaciam пот-отит ‚ qui ita cupide pugnam hanc expofcebantz et
hanc vel temeritatem , vel improuideutiam fuit vocaturi : quod neque nunc
deelTe video.
l'__f-
quos paulo ante nominauimus , ita exliruere placuit :vt quanto latius ех—
rendi pollet , extenderetur: in quo illud eli porillimum lpeéialum, ne ab
holle circumveniremur. Deinde diuilus eff vniuerlus exercitus in dlr'uf _~`
gmina. " \
ъ . I
4o i RERUM TchIcARvM.
In primo agmine duces belli etant nullo certolocç; fed vbi res ро.
ШЛаПег , dextrum eius Cornu Banus Croatiae cum loanne Tahy: Пташки,
quod W'ayuodae Tranfylnaniae , fi adelle potuifïet, deíignatum fuerat,
Petrus Perénny ciigabat. Frant in hoc priori agmine plures ex primori
bus : Ain quibus Antonius Paloczi , Francifcus Испитому, саьыеъре.
гёпу ‚ Thomas Zeehy (262.37) Andreas Bathory , Emericus Czìbak ‚ в:
plures alii. Tormenta bellica {latin} poll firincipia рота erant. Secundum
agmen, ñueilla ncies,quam nos Statariam appellainns, in qna'Rex eraf ,
ex equitatu magis coniìabatwaucos admodum peditesa lateribus habebat:
inter hanc aciem 8: primam non interçedebat,nifi lpacium lapidis Забыв. ln
eo aginine ante eum ordinem ,in тю Rex erat ,triplex erat Ordo , magna
ех parte ex cubiculariis regiis ô: Haronibus conñatus .‘ quorum дик eraf
Nieolaus, Tharczay , vir & manu promptus, & fingulari in Regen] fide.
Ibidem erat vterque aulae regiae praefeëlus Petrus Corlatkei, & Andreas
Trepska Polonns. État & Stephanus Schlick Boëmus , cum aliis Воё—
mis & Morauis; & hiI ante Regem proximi erant. Tres ordines illos
fubfequebatur ordo fegius: & m eius ordinxs medio Rex ipfe nempe
‚Тщепйод/ресде ‚ 'virquue , „шит iig/far ,
Зри patriae, rerumque llevas, fi fitta лифт.
ì Ad Regis dextram erant , antilles Strigonienfis & Zagrabïenlisgnatn
Agrienfis adhuc eic Вата Budam fuerat milïus , роГс Zagrabienfem, Vara
dinenfem , Quinqueecleñenfem, Sirmienfem: Duo enim ex Praelatis,lau’
rinenfis & Vacienfis ad laeuam politi erant. Pof't Cancellarium,Nîtrienñs,
Bol'neníis , Praepofitus Albenlis, Зарой hunc Secretarii ac Cubicularii re.
gis; in parte linilìra , penes' Regeln , locus erat relié'tus comiti Palatino:
qui licet aeger pedibus ê: Vix equo infidens , tamen modo in primo, mo
do in fecundo agmine diligentimme verlabatur. In laevaigitur parte , cum
Palatinus a loco-fno abeflet, erant penes Везет aliquot Barones: & il
li дао ‚ quos diximus , antillites. Regi а tergo adhaerebant Czetricz,May
‚о
lath , 6: Gafpar Horwa'rth , lìabuli reqii Migilìàr. Poli proceres {i'nili mo
do etant hi , quos quisqne БЫ magie ñilfs, ê: {trenuos рго tutela corpnris fui
` deì'ëáhiserat coniun-'fìus poil Reg-em St proceres, equitum cataphra 210 гр m
~ ‚ ' pul
."¢
l
‚
uannarrounsnrsronrcan >41
pulcherrimus globus, mille vel paulo amplius catarhradlos continens Nam
alii huius generis equites per primum agmen fparli erant In medio huius
globi erat vexillum Regis , quod Icann-es Uragfy iude-x curiae, quaeter
ria eil inter feculares a rege dignitas, fußinebat. Hanc flatariam aciem
cingebant vndique equites leuis armaturae ‚в 6: _pedites quoque a lateribusa
quod fuperius diximus. In latere eiusdextro, poll апатия ez fecretarios erant
illi tres, quibus tutela-tm regii corporis commiiiam fuiffe diximus. Locus?
vbi acies fuit imlruóla, recelïerzlt a Mohnczïo milliari vno , a Danubio
praeterfiuente milliari medio. Erat(qvod& iure-rius diaum eff) in eo lo~.
co ingens ¿Si lata planities , nullis neque fyluis , neque virgultis, neque
aquismeque collibus impedita: nili quod ad laeuam inter eum locum ¿t
Danubium erat aqua paluftris 8: 111710121, crebra arundine caricibusqe ple
na.- vbi poliea multi mortales perierunh contra 'nos collis erat in longum
protenf'us, in theatri quodam modo formamr vltra quem imperator Tur
, earum сайт habebat In collis immo defcenfu , pagus modicus cum tem
ploz Feuldwar( Рахат) elt ei pago nomen: ibi politae fuerunt m”.
chinae hoililes. Eum locum nos poflea oculis circa extremum certaminis
tempus confpeximus, holtibus fuifle oppletum , maxime Ianizaris , quos
носам, qui quicquid erat vltra illius pagi cafulas , omn'a longo ordine
occupabantz inter quos fuifle imperatorem , pollea fuit cognitum. Tor
menta ita erant ibi рота, quaii in quaedam valle: propter quod noliris
longe minus.quam fi in plano штат, nocere potuerunt : 8: plus terrorfs
quam damni, intulerunt. Acie in hoc , quem diximus , loco eo quem
diximus modo ¿r die , paulo poli folis exortum intirudta (erat autem di
es clara & multum ferena ) Palatinus Regem ex eo loco quem ei deli
gnatum fuiffe diximus , eductum quod 6c triduo ante fecerata per vniuer
fum exercitum circumducitzvibi eum praefentem , de quo aliqui dubitaueo
rant, omnibus manu ofientans, paratum dicebat omnia extrema a mortem
etiam fubire pro patria, pro facta Chrilli Dei Opt, Max, religione , pro p
coniugibus ¿z liberis eorum Agerent itaque ipli quoque viri fortiliiini ‚
Piungnros fe elle meminillentzdt eos qui & ipli faepeaSz eorum olim ma
iores incliti illi heroes , au fortimiiii ghrillianae Reipublicae propugnatores,
tot clàra' trophaea ex eodem illo,cuin quo pugnaturi eflent , hofte retulit- '
F д fenl:
RERVM `TVRCICARVM
Tent. Nec elle , quod holtium multitudine deterreantur : neque enîm in
multitudine,fed in robore militum, fttam elle vic'tnríam , Deum etiaml i
pfum ex alto,pro lua lanóìa religione pugnaturìs adfuturum: in manu ipfo
rum polltam elle dicebat, non patriac folum, quam hoitís occupare venilïet,
fed totius Chrilìianae Reipublicae falutem. Haec & alia talla cum Palatinus,
l ß: ñmul винт Rex,omnibu’s ordinibus obequitatis , commemoralïentsRex
locum 6: ordincln Гоши répetiuit. Confumpfimus pottea maiorem diei par
tem in expeé'lando holte : qui fe hand ita multis , qui lenig сит по
(tris certamina ас belli praeludia exercebant,V` praemillìs,adhuc poll colles
illic сопйпеЬагжйиЫшп‚потовые, vt ad illaelocorum angulììas pertraheret ,
an vt pugna in fequentem diem dilata ,'nos ea noë'te in calìrîs ex improuifo
aggrel'fos opprimeret:quod pro ea militurn tormentorum copia , qua ab
undabgt,„non erat ei diltlcile гады: vel vi potíus nos longa praelii ехрс
ůatione fatigaret. Quidquid in hoc hofìis fuerat fecutus,non mihi de hoc
ей: co'mpettum. Tenuit certe nos tota fere illa die fufpenfos, Sic lulpen
fis Gr expeéiantibus apparuit iam fole in vefperam inclinante agníen ho..
Шиш per vallem , quae nobis ad dextram fubieëta collibus erat, tacite in
седеть lola hnñarum fumn'itateillud prodente. Monachus {дат , ratus id
quod erat , de prima acie ad Regem aduolans', iubet'Galparum Raskay
cum duobus aliis, quos ad eul'lodiam regii corporis deputatos fuill'e dixi- `
mus, ire exploratum, quidnam illi molirentur,& vt eos И pollent ,ab in
coepto itinere auertant. Ille non Эпитеты, quid antea fuerat de Regis
cultodia ei mand'atum, reculata , quantum honetìe pofuit , prouincia , de
mum cum &_Monachum inflate videret-, & Кадет МопасЫ imperio non
contradicere; ne., quod non fine magna caufa faciebat , idfin ignauìam
vel timiditatem
batur, cum fociisei «Siverteretur ; fubdit
tota equîtum equo çalcaria
, quileis parebant, ,«Sr cohorte
illuc , quo mitte~'
fellinabat;
ea etlam [ре ( quod non videbatur vllo modo dubitandum) illum`adrte1n
pus, quo Regi eius opera ellët necellai-in , inde facile reuerti робе. At
his eo , quo diximus, profeóìis , adhuc incertum erat , vtrum Нота faéïu
rus ellet eo die pugnandi potelìatem; & erat рой meridîem hora fere ter
На. Nec deerant ex primoribus , qui tam longam expeébitionem pertaeñ,
Папа receptui caneuda , ê: in caltra redeundum cenferent. Quod cum Mo
na
NARRATIONES HISTORICAE _43
melius lenlillet , repente ad Regem cum collega aduolat ; pugnam nullo
modo dillerendam elle monet; minus elle periculi nunc , cum parte copia
rum holiilium , quam in polterum diem cum toto exercitu, congredi; non
elle de victoria dubitandum. Ad quam vocem Rex llatimj ligna canere iu.
betgßz limul cum tubarum clangoreërtympanorum loniru exoritur clamor vel
entuspotius nollrorum IESV Saluatoris nomen inuocantium de morezözeodem'
tempore vidimus ingentem copiarurn holtilium vim de colle illo, qui nobis op
politus erat , lele lenlim demittentium: vbi Imperator etiam Тurcarum etat.
Tum demum Regis capiti galea eli impollta-~ quo tempore magnus in eius
ore pallnr apparuit , quali futuri mali prael'cius. Signo belli dato viriliter
cum holte concurrere hi, qui in prima acie erant: bombardae quoque no_
lirae omnes emillae fueru'nt: paruo tamen holtium damno fit certamen ‚
muito acrius , quam pro numero militum nolirorum: plures ex holtibus ,
quam ex noliris, cadunt: donec noliris fortillime pugnantibus holìis ce
dere , liue noltrorum imprellione coaâus, leuvt nos ad tormentorum lo
ca peruaheret , coepit. Et repente aduolat ad Regem Andreas Bathory a
holies terga dare, viétoriam elle поташ : promouendum elle grad um ‚
à noltros hollem fugientem perlequentes adiuuandos. Properamus igitur
per aequa ß! iniqua:verum vbi ad eum locum venturn eli,in quo paulo
ante fuerat certatum: ibi vero multa nolirorum , plura holiium cadauera рег
campos iacentia vidilles, &quosdam lemiuiuos d: adhuc lpirantes: interim
noltris holti inl'tantîbus , St fortiter cum eo pugnantibus; agmine regio eo
dem , quantum a cataphraéto milite properari poterat, properante: inclinari
Comu dextrum coepit , «Sz plerique ex eo cornu fugam capellere.' tormen
tis ( credo) quae hol'tis tunc primum iaculari coeperat, exterriti:quae res,
t\'globort1m iam noliris etiam, qui penes Regem eramus, capitibus fuperuo.
lantium , crebri iaétus, non parum terroris omnibus incullerunt: 6: eo iplO
tempore Rex in .ordine noliro non comparuit: liue priores illos ordines,
quos ante ipl'um diximus fuille , progrellus(quod antea ita erat liatutum ‚
ne Rex eodem in loco ltaret) liue lublatus ex acie ab his ,quos ei poll
tergum fuille .diximus Nam vtrumque lieri potuit.l Nec delunt, qui di
cunt, eum prioris lui agminis ordines transgrellum , vsque ad principia pro
ccllille , atque illic viriliter cum holle pugnalle: quod ego neque aparte in.
F z li.
'4`4T RERVM `_'rvnritonavir.
бс1аг1‚пес111еебат aliirmare 111111111.` Illud milii certo conliat, ezun tunca по—
ßro ordine,& afuo abfuille,quando tormenta holiilia tonare coeperunt, &quan~
i do ex comu dexfro fuga lieri coepit. Secundum ex eodem ordine,pene eo
dem tempore, quo Regem, lenlimus abfuill'e Arcliierilcopum Strigonienl'em,
_6: nonnullos alios Regi p'ropinquos. Ego Regis amitii culpam neq; in eos
anlim conferre, qui eiv cul'todes fuerunt arlbibiti :' neque in eos , qui eum
fortalïe intempeliiue ex'aeie fubduxerunt; fed infelici cuidam 1101110 fato.
vt Rege etiam amillo , non iolum pateremur ea , quae ab externo holle
pall'l litmus; fed domeliicis etiam diliijiis ë: iaíiionÍ-bus ob aliam тает
in locum demortui fubliituendumragitaremurmollris fiagitiis his etiam grauio
lra merentibus. 11105 enim vtrosque lcimus Regi lidiiiiinos fuille , 6: regiae
faiutis Rudiolil'limos. Nam quod ad tres illoi attinet ad culiodiam regii cor
poris deputatos , conlìat eos ab 110110, ad quem reprimendum milii fuerantîs
non prius redire potui e , quam fuerit tota acies nollzra in fugam conner
Га; capto etiam uno ex eis , G: eotlem` 111 loco liberato. Quo moleliiore
animo ferendum cenleo,quod aufus lit quidam ‚ oratione de hoc publican!
(11 oratio illa vocari debet ) 1101103 lui Regis delertores fallo vocare. An
deleruill'e Regem lint cenl'endi, qui omnia illi ollicia bonorum ac ñdelil'
limorum fubtlitorum praeliarent: qui omnes fere in eodem, in quo Re):`
iacuit, campo iacuerunt ; teliati morte etiam, quam fidi 1110 Regi, quam
amantes patriae fuerint ‘? Sed idem ille egregius liittoriarnm fcriptor, qui
haec lcribit, 6: qui tot conuitia in gentem noltram ingerit , huius etiam
Cladis hilìoriam ita fcriplit z vt me pudeat eum ita impudenter rem libi igno
tam in vulgus prod-‘ere fuille aulurn. Sed nos ad inlìitutum redeamus. Re
gis exercitu per ea , quae diximus, vehementer turbato, & ad fugam ipe
ëtante: diutamen etiam'polìea eli pugnatum , iam non in latiore illa pla
nitie , l'ed ante ipl'a tormenta:quae nobis adeo erantpropinqua ,vt non luerint
n nobis decem pallibus-remota: donec non folum terrore, led 6: Шлю
tormentorum omnia replente, ac vilum etiam proîiibente, coa-¿ta fuit magna
exercitus pars in vàllem , quae aquis 11115 palutiribus iunéìa erat ‚ delcen
dere : reliquis adhuc ante tormenta viriliter pugnantibus. Caeterum cum 111
quoque, qui le in vallemvreceperant, rurlus in pugnam inltaurandam re
dlilient: usque iam vlterius vis tormentorum 6: fumi fulìineri polie vllO
шо
NAR-RATIONES HISTORICAE ' 45
входя videretur: magna exercitus parte in Гагат ёПарГа, ЕрП etiam limtf'ugerc
чей. Fugam Байт" ad vnum omnes ,qua cuique proximum erat,`capel`funt:ac
per ea potimtnum loca , er quae paulo ante ouantesßz Гре viâoriae pleni ve:
легата: ‚8: рег calìromm loca,quae fuerant antea ita per hoßes direpta 61615—
ieé'ta,vt „мёда tantum eorum Гu perell'ent, Grplena efl'ent omnia eorum,qui in
сайт. remanferant , cadauerihus. Hol'tes vifa потоп-шт fuga, fraudem fubelTe
тёще! pugna малыш Гейш-а aciem fuam continueruntzôzniñ tencbris по—
¿tis infequentis fefe intendentibus , nequaquam [unt infecuti. Quae res, ô:
quod nox paulo pol`t сит imbribus efufill'lmis eli fubfecuta , multis mortali
bus faluti fuit. Durauit certamen nofìrum per unam fere & mediam horam:
funtque non pauci Gr illa palul'tri voragine abforpti. Nam Regis corpus,quem
& ipfum ibi periifl'e nonnulli dicebant, fuit polìea repertum in hiatu quodam
{спае praerupto fupra Mohaczium milliario medio fub pago , quem Czelle
vocamus.' qùi locus tunc Danubii inundatione ¿quam folito'maîorem habe
bat.-ibi fimul cum equo', ita vtcrat armatus , ab aquis fuit full'ocatus t
quo in loco plures eti-am alii perierunt: atque eo loco non procul,reper
tum ell corpus Andreae Trepha,Stephani Azebs. Monachus in prima acie
fertur cecidifle , fortiter pugnans: eius Caput a trunco ablcif'fum , poflero
die per сайта hollium loco triumphi fuit circumlatumJongae hafìae afñxum:
quod pofìea ante tabernaculum Sultani'iletiffe aiunt. Ео die , qui pu
gmm efì infec'ttus, mille & quingenti ex hisquicapti fuerant.' inter hos
magna primorum портит pars in coronam poíiti, coram exercitu ч'ёЪоге
capite funi truncati: Sultano fanguinem illorum liliante Diis'fuis : pauci ех
captiuis feruati ., vt effent ,-a quibus Sultanus ¿i Hibrahim Balla ea quae о
pus erant,poll'et fcil'citari. Inter hos Nicolaus cognomine Herzeg,quod lin
gua пота Ducem {igniñcat ,Dux revera & thefaurarius regius exiíìimatus:
ítem Ioannes Pilloczlry , ¿s loannes Maczieiiouulety Poloni , omnes cu
bîculi regii miniilri: a quibus poflea ad Reginam reuerfis multa cognoui
mus , quae breuîtas hiflorica commemorare nunc non permittit. Ser'uatus
fuit & Michaël Fekethe Si Bartholomaeus Maytiny,qui pollea magno неге
fuefunt inde redempti: Perierunt in eo ptaelio 6r in fuga, praeter Regêm,
ex antilìitibus Ladislaus Zalkanus Archi-Epilicoyus Strigonieníis, Paulus
Thomory Colocenûs Dux belli, Francifcus de Peren Varadineníis,Philip
‘ _ . F 5 риз
e
is, RERVM 'rvncrcARvM
. ’ ‘ч
_rpus More Quinqueeclefienlis, Blalius Paxîi Iaurinenlia, Francîí'cus Chano
ly Chanadienlis, Georgius de Palyna Boznenlis Epifccpus. Ex Baroni
bus , Georgius de Zapolia ,-Comes Scepufienfls , alter belli Duxfloannes
Draglì iudex curiare,Francil`cus Оша; cubiculariorum., Petrus Corlathwy
(Korlatñ) ¿e Andreas Trep'ka ianitorum ,§imon Horwarth pincemarurn гс—
galium megliiri : Thomas Zechy , Gabriel Perinni,Ambrofius Zaikan,An
tonius` Paloczy , Mathias Czcttrlni, Comes de Frangipanibus, Sigïmun
dus Banffy,Franeiicus Hampo,IoANers de BATTHYAN ,Stephanus Schlick
Boëmus, & nonnuili alii Boëmi 6r Moraui. Ех nobilioribusôr potiori~
‚ bus regni, Francil'cus Balaizy (BalaíTa) Nicolaus Tarzay , Ioannes Ржу,
1оаппез Ifivvanfi , Emerícus NVarday, Michaël Podmaniizky, Georgius
Ortowchicz Capitaneus Segnienlis , Stephanus Azel Caliellanus Poionien
fis , Sigifmundus Pogan ., Ioannes Tomaly, Ioannes Gt Stephanus Kalnay,
Nicolaus Forgacz: Praeter hos, nobiles potiores vsque_ad quingentos.- quin
tum praeter tria vel quatuor vmillier peditum pauciffimi euaferunt, Fuerunt
ищет vsque ad duodecim`ve1 tredecim millia peditum: ex quorum du
cibus vix evalit quisquam alius , praeter Hanibalem Cyprium. Tormen
ta bellica omnia , & illa, quae in acie fuerunt, ê: ea quae partim in nauÍ
bus remanlerunt , habuit hoiìis. Horum cura demandata fuerat, fed fero,
8: поп niñ eadem illa noéìe , quae pugnam praecellit Comiti [oanni Har
dek , viro firenuo & incluûrio, & qui circa regem ab initio fuerat diligen
tiíïimc verfatus, Regi inter paucos charus. Noé'teêc die , quae pugnamy
infecuta eil, hoiìes in omnes partes propinquas curfu effuli , obuia quae
que vaiìauerunt 6r combuiTerunt: nulli mortalium parcentes: non »fexui ,
non aetati,non _religioni ,omnia foeda crudelia in miferam gentem exercentes.
Neque ей mearum virium cladem illius noéiis & fequentîurn dierum de
Iplon'ire: quae tanta fuit per omnem iliarn Hungariae citerioris partem: vt
non pollim milri perfuadere, ab vllo vnquam hoile ¿rudelius effe faeui
tum.' 'lllud inter alia cóntigitnunquam fortaile antea auditum: quod in
faumli viui , ne тайга proderentur , fuerunt ab infelicillimîg тацгьт in
terrain defoiïi : ibidem aëre terra interclufo ‚ matribus inde aufugientibus ‚
fulïocati. Procellit hollis vsque ad Balatonem lacum , Quinqueecleiieuů
ciuitate infigni combuůa :cuius ramen arx & nobilillimum templum, quod
l
m
r
1
NARRATIONESHISTORICAE. 47"
í'n aree eil: , remanlit intaëium. Dum haec ageicntur iam Waiuoda circa
-Zegedinum erat , cum copiis Traniyluanis: quae cum ita cito fubi'equi non
робел: : ìpfe coniceniisleuibus rhedîs, cum paucis ad Regern1 properabat;
vt vel folus praelio, quod intellexeratminime dilatumiri, interel'fet. Co
mes Chril'tophorus Zagrabiam peruenerat : Boëmorum aliqua pars eorum ,
qui in auxilium Regi veniebant, partim non longe ab Alba Regali, lpartim
circa Iaurinuiń erat ¿t circa eadem loca Georgius Marchio Brarí'debur
geniìs ,GtCancellarius Boëmiae Adamus de Noua domo. Regina hac clade au»
dira, cum Epifcbpo Veiprimienli G: Alexio Thorzone, 6c oratore-Fotki
{ìcio , incerta adhuc de Regis interitu,trepide Poioníum confugit., rerum
fuarum magna parteperDanubium fubueëia ' in quibus, 6r in his , quae ei»
uium Budeniium erant , licet Andreas Ofbancz , qui arci Strigonienû prae
erat, nonnulla damna fecerit: tamen in huius rei commemoratione longe
a veritate receilit ille , qui militibus noiìris leuîs armaturae , quos vero
nomine Hui'faros appellant, eam impingit culpam , quod puellas reginales
ínhoneitius habuerint , ¿zin eamm foleis per lndibrium lifltauerint. Impe
xator Turcicus paucis circa ea loca ‚ ubi praelium iu't, diebus, сотто— . ‚›"
tatus omnibus выпав quos praedatum dimiierat , ad fe reuocatis , in
de Budam verius mouit : ad quam fextís faut feptimis cafiris fipam
Danubii legens cum perveniilet , opidis & villis obuiis omnibus exuiìis,
еаш (Еле omni praeiidio reliëiam терем/8: combulTit: aree fola cum Rabu~
lo regio ae viuario ferarum reliéba. Inde dimiliisin omnes Hungariae cite
rioris partes praedatoribus quicquid inter Danubîum & lacum Balatouem ia
Cet, vsque ad Iaurínum , omnia ferro & fiamma valiauit. Strigonii агх
tame-n per~eum , quem `fuperius nominauiinus, Andream Orbancz deiefta ‚
рег homiuem humillimae ~Í`3rtis,&rqui paulo ante pedítum illius capituli ди—
dor erat, Matrliaeum cognomento Nagh , qui illuc cum paucís confuge
mt: ¿t Arx хит-дна; ‚ согопае regiae conieruatorium, per ruliicosôz Мо—
nachQs fuerunt leruatae. Tantus terror inuaferat animos noiirorum , audito
Sulrani Budam aduentu : quae quidem arces , ¿l cum his Thata GL Coma
rum atqueetiam Alba Regalis, propterea etiam ab holle non fuerunt, ca
ptae: quod is , nefcimils quo couiilio, regnunl vafiare tantum Comenius,
. de arcium 6: locorum munitiorum expugnatione nihil habuit periti. Nus.
l
Y quam
,a _` RERVM 'rvucrcAnvM
quam eli holii llc in Hungariam lacuienti magis repugnatum :quam in lo#
со ‚ cui Maratho ell: nomen,non procula Strigonio. Secellus eli Archi
Epil'copi Strigonienlis .‚ non inamoenus, inter eas liluas, quas nos Wie-n
telias appellamus, Siluis 6: nemore vndique cunétis. Huc le aliquot mii
I'ia nol'trorum receperant , cum coniugibus Gt Iiberis , angulliis freu.;
cum ihis holii fuit non lemel acerrimum certamen, magna holiium lirage.
,Poliljeii'to cum nullo modo сайт nolirorum, quae curribus circum duxe
:rant , ‘eicpugnari ab holte pollent , conclus ett holtis tormenta quoqueb-„i
lica lilac add'ucere Si ita demum «Sr callra disieéla , ô: omnes fere ad unum
caeli luerunt : ingentts cadau-erum cumuli, qui nunc quoque eo in .loco
vilunt'u', l'acile magnitudinem- caedis declarant : fuere autem , vt hi qui
pauci inde auf'ugeruntreîerunt, vsque ad viginti quinque millia noliroïum:
Omnium vero vbique tam caelorum,quam cat-forum in vnam l'ummam со!
ligendo , aliirrnare aulim , ex his quae cognolcere potui, periitle hac clade
. prope duceuties millia beminum. (iteriore Hungaria in гите,“ quem di
ximus , modum a Draui Ollio ad Iauiinum vsque vexata ; terrore non modi~
со etiam his, qui procul erant,& Vieñenllbus quoque inieflio, ponte luper
Danubium ad Petium la'éto,decimo quarto cum Budam venerat die,lm~
perator in Hungariam vlteriorem шпаг.- dimillls inde quoque ad omnes
partes, quae inte-r' Danubium ¿it Tibilcuar iunt,qui omina limiliter valla
' rent & Comburerent , licut in cite-rioreHmrgaria fecer'at : multitudinem om
nem, quae Tibilcum non tranlierat , partirn gladio interimit, partim in
feruitutem rapit. Ipl'e fatis in mileram Hungariam debacchatus, dometli»
cis , quae interim in Alia minore (quam Natholiam vocant ) exorta Fue
runt, dillidiis eum reu'rcantib-us ,omnibus, quae intra Drauum Gt Danubium
occupauerat, locis, atque iplir etiam агсе & ciuitate Budenli line vilo
'praetidio reliélïs, domurn eli reuerlus, '
5: „ RERYM TchrcARUM.
De Clade acceptain Pannonia ad Mogadum, '
6L Ludouici Regis interitu ‚ alia Narratìo, Auétore
IOACHIMO CAMERARIO.
Voluerat Ladislaus pater nomen ñlio indere Iulii: fed mater obtinu«
it , vt fuae gentis ( Erat сайт Calla) nomine potius appellaretur, _Haec
animaduertentibus quibusdam ominoia i`tatim vila. Namůnudum pelle cor
bus nudationem , & omîiïum nomen fundatoris maximi imperii, deminutio 'l
Erant etiam plefumque inter fe dubii animi & incerti :neque quisquam
fere alteri admodum ñdebat. Itaque hoc modo aélum eff, vt legatio de
cemeretur ad infpiciendum res Pannonicas.
Itaque quas potuit copias coegit. Sed Boëmi & Gel-mani aliquot, Pon
tificis Romanißtferebatur)pecuniaeondué'ti advenere. Verumomnium nu
merus xxilu. millia excellilie negatur, Duces fortesque viril in illis fuere
plurimi : vt haec clades muito maior , qua'n in fpeciem appareat, acceptam
elle qui confiderare volet, facile Ш intelleólurus. Erat ex Pannonicis
cum Rege inter alios ducesëz Gregorius Zepulius , frater Ioannis Praelidis
eius regionis , quam olim lazygas incoluili'e perhibentrnunc Septemcallren
Íìs('l`ranl`yluania) nominatur: qui ipfe cum magna & valida manu indies
expeâabatur &praclides multi, interque illos vnus praecipua audacia Paullus
Thomoraeus Colocenlis familiae Francilcanae homo imperitus в: temerari
из, fed 6: manu promptus ,16x animo imperterrilus.
NARRATIONES HISTORICAE. 63
exercitu pernicibus equis eiiufi , oppida pagoique incendunt ¿t praedam
agunt) longe lateque amandauit. Quocirca Stiriam penetrantes , ¿t EX
:litera Danubìi ripa ad Laureacurn vique peruetuiiurn fuperioris Auiiriae
[apra Onafum iiumen oppidum , peruadentes , inaudita eñ'eratae immani
tatis exempla edidere,diesq; noéielque , iugibus incendiis continuarunt :
praedam ex hominibus ‚ iumentis, pecudibus , reque familiari egerunt ,
nullum crudelitańs genus interim omittentes , caelis crudelem in modum,
quos captiuos ducere pofi'e defperabant: in mulieres ac teneram aetatem
omni libidine intemperatifiime abuii : praegnantibus excifo vtero foetus e
ripientes, Bartim terrae alliierunt,partim haiiis praefixos fanguine 10121111
bus deferebant: ex praeda, quae ferre non poterant,perdiderunt. Obie-ifa
autem Vienna еРс xva. die Septembris, aqua terraqne , circum circa im
manibus Turcarum agminibus , vt ex edita Diui Stephani elegantis, vetu«
111111, ac rari operis Pyramide, vnde longiíiime profpeé'tus patet, humani
oculi acies, exercitus magnitudinem fuperare , comprehendere , `metiriue ,
riequiuerit;` ad decem millia palTilum , denfa tentoria circiter vigintiquinque
millia numero , iic enim ferc compertum е11 , р0111а tenebant. Ipl'e Tur- ы
carum Caeiar ad Diui Marci, quae aedes in via,qua itur in'HungariamJi
fa eit,cafirametatus vsque ad Schuechat, & arce'm Trautmanirdorli` : Imbra
im BalTa fupremus Turcarum Caefarisa Secretis Gt capitaneus , ac rerum
pene Omnium gubernator , a Danubio ad vsque Viennae montana сайта lia
buit: In medio Turcarum Caeiaris exercitu, quemadmodum verifiimis au;
thoribus didicimus , tercenta aenea tormenta , quas bombardas vocant, col
locata: vallo, foiiaque circum са11га munita G: ad praelium parata , 11111111
61ас111е omnia, Caefaris caiira magnifice intus de gentis more , aulaeis pului
naribusq;-adornata,foris auratis faliigiis coliucebant , quae quingenti circum
fìipabant fateliites ‚ arcubus armati : Ante tormenta mediocrireliéio fpatio,
robur exercitus , quos Ianiceros vocant , confiliebat , hi feruntur magna
apud Turcarum tyrannum authoritate eíTe , in ouibus Грез omnis viéioriae
pendeat, quique eligendi Imperatoris potefiatem habeant , numero x11. mii
lia fuere. Deinde Bali'ae duces Gr capitanei ex Natholia , id eft , minore
Afia , Bafi'ena,aliisque Turcae fubieëtis prouinciis ро11 тоеп1а ad Cecium
montem vsque obíidebant : Naliadiiiae qui celocibus,aéiuariisue nauibus freti,
ad
sa RERUMTVRCICARVM.
aduerfo ilumine , Danubium tenerent , ripam Huminis ad Nusdorli vaqueV'.
millia pall'uum a Vienna occupabant. Vbi porro Turca animaduertit,eam
vrbis partem, qua Carinthiorum ртом: turris, vt infirmiorem nolirum prae
lidium fortiter inledill'e , indeque tormentis fuos milite: praecipue impeti
vexarique , eo vim omnem contulit exercitus lui, turrïm expugnare co
natus: in fubvrbiis,quae exuña a noliris militibus lolo ob lubitum bolli.
um aduentum nondum prorlus aequata etant , magnam vim tormentario
rum exercitatillimorum collocauit , qui perfoliis muris, poll quos latebant,
tuti пойте: е mœnibus eminentes certiliimis iëtibus impetiuerunt,multosque
ldeo inlidiarum rudes confecerunt, quoad damno iëìi cauerunt, ne qui:
appareret : grandiora tormenta polt lubvrbia conlìituit, quibus aduerlam Са
rinthìorum turrim vehementillime impugnauitztanta interim ad grandinis ipe
ciem fagittarum vis elfula ell, vt proxima muro teůa,denl`a iaculorum legete
completa horrerent, Vicelima deinde feptima die Septembris Nalïadilìae
quingentis celocibus Danubii pontem inualere , occupatum exull'ere.
(Etñ non vanumell noltrosquoque priores ‚ракет ponti: lubruille) ibique in
ripa caltrametati , iter aduehendi commeatus interclulerunt , quod vbi а
nolìris animaduerlum ,equitatus, cum tribus millibus peditum vrbem egrel
fus , praelio holiem lacelliuit,l`ed cum noltri tormentorum grandioruin parum I
fecum produxili'ent , holii in fugam verlo ,baud ita magnum damnum intule~
re. Eadem die Ferdinandus Rheni Palatinus, cum Wollïgango item Pala
tino , ad` Cremblium appulit ,qui li maturius venillet, magnum noltris con
{ilio 8: armis fubñdium adiunxill'et , quum autem ceteris authoribus pontem
exuftum dirutumque cognouillet , cum plerisque aliis Cremblìi inuitus reledit.
Interclulis itaque aqua, terraque itineribus , vt nihil neque inferri neque elïer
ri potuerit, circumquaque omnibus hollium copiis refertis viis , reliquum
fuit , vt in vltimum difc'rimen vocati, noltris corp oribus, qui pro holtium
ìngentibus copiis fane parua manus fuirnus , hollilem impetum in omnem
calum lulìineremus : quantus autem lirenuil'limi cuiusque animum timor ‚
quanta denique vitae ac fanguinis vilitas inualerit,qui utrinque 'Les ex aequo
aeiimiauerit , facile conliderabit z praelertim li expenderit Viennam neque
natura loci neque arte hominum lati: munitam , muro tantum aggeri impo
ñto , veteri ac vix lex ребе: denfo vallatam, ad quetn liceo pede aditus mi
' liti
NARRATIONES HISTORICAE 65
liti pateat. Accedit quod vrbs bene magna vndique imminenti holii prae
fidia varia oppouere necelTe habebat; etant autem qui in vrbetuenda oc
Lupabantur niilites non plures xvi. millia , accedebant clues , quorum mul
ti non compaiebant: nam quum inutilem militiae fexum , vxores , paruos
liberos , matres , propinquos , fenio ac morbo confeó'tos , pie p_rofeque
rentur,iis ereptis ad communes fortunas defendendas redituri, hoiiis inufita
ta celeritas illorum confilio obfiitit. Turcarum vero,cum exploratores noflri,
tum illorum captiui pro vero retulere tercentum ‚выиграна-‚Чищу: folent,vno
impetuvndiquaque ad mœnia fucceliiil'ent, tam pauci vtfufiinerent oppugnatio
nem,magnus metus inuaferat. Qua re nihil deterriti generoii animi Principes
Philippus comes Palatinus,&qui vices Reglas agens fummus Imperator de
fignatus erat comes Nicolaus a Salm natu grandior,Wilhelmus a Regen»
dorff,ac caeteri militiae praefeéti 6r a confiliis tam paucorum militum virtu
ti non difiiíi intra vrbem ita alieóiam iirenue perfeuerandum decreuere.
xxlx autem die Septembris , qui Diuo Michaëli feitus fuit, ‘duo millia
quingenti milites, per Carinthiorum portam eruptione Гада ‚ Turcarum
circiter ducentos,Duces item duos interfecere , quum e noitris non plures
tribus deiiderarentur. Quod ii dimidia hora ante vrbem exiuifl'ent noiirí
Imbrachim duce'm,quem Baifam vocant, vrbis fitum fpeculantem сотрге
hendiil'ent , qui Omnium Turcarum Imperatoris aéiionum , conliliorumque
gnarus,non poenitenda praeda veniífet. Hifpani interim aliique milites a
liquoties pauci numero plus minus quinquaginta vrbe egrelli per vineas
plerosque holîium ex iniidiis imprudentes opprell'erunt, ac fpolia tulerunt,
non raro ipfi tamen temeritatis fuae pœnas dedere. Iam fpe vrbezn Тиг
са deuorauerat, quippe qui terrori fore omnibus tam immanem pûteuîlam
putarat ., quibus in fugam`conieéiis vrbem defertum iri, aut certe minis
coadium iri вы certo perfuaferat , ideoque tormenta aenea quibus tentata
moenia fubrui folent, in naues impofitaa tergo di milif. Cum autem prae
ter opinionem praeiidia vrbis impauide holii refillerent , alia via aggredi
endum duxit.-cuniculis aétis magnam vim puluerum muro fubiecit, malle@
lorum, atque ignitarum fagittarum magnum numerum, in vrbis veliigia ef~
fudit, immifit praeterea Germanos quosdam pecunia corruptos,qui vrbem
(quod tres deprehenii in quaeiiione confefiì, qui xvxx. die Oëiobrisiullo
I IUP'.
66 ’ RERVM TVRCICARVM.
lupplicio in quatuor partes laniati Тип!) varlis locis , praefcrîpto tempo
re incenderent: quo,cum omnia incendio milcerentur , ipfe disieeto mu.
ro , aditu faé`to perturbatos opprimeret, quod conlìlium haud eis clam
fuit, qui rebus gerendis in vrbe inuigilarunt. Neque enim nifl mediocri
bus tormentis impetebat holtis ‚ ac manuariis , quos arcubufos appellant, ad
omnium admirationem diu nod'uque nulla intermillione certillimis iůibus
imminebat: quae muros label'acere , fubruereue poll'ent nulla audiebantur ‚
ŕacilis itaque conieétura fuit, more fuo Turcam variis locis cuniculis, per
folloque muri fundamento , pulueribus adhibitis ruinam aditumque moli
turum: qua vero vrbis parte penetraret holtis nelciebatur, quoad Turca
quidam ad moenia prope Fibri , quam vocant turrim vitro le olïerens, pri
ma Oétobris die bene mane deprehenfus indicium fecit; quo сдобы duce:
aduerlus~ holtium cuniculos fodere initituerunt , neque infelici fuccelTu , ad
Carinthiorum turrim , quam lummopere Turcae lolo aequare conabantur
Turcarum operas noliri excepere , iisque propullatis magnam vim pulueris
‚ vt quidam autumant, ademere,quae res Turcarum Imperatori magnae ad
amirationi mixtum terrorem attulit. Chriíiianisparentibus l'e natum index
fill'us , de variis rebus interrogatus , verillime refpondille repertus ett. Nam
a pueris inter Turcas educatus plurima eorum conlilia callide imbiberat.
De Turcae 'conlilio interrogatus relpondit: decreuilïe vrbem , disieëtis pul
uerum fubmotorum vi turribus , violenter derepente capere: docuit loca ,
quibus perf'odere pararet: cle tormentis , rel'pondit :terra , quadringenta
-aenea tormenta adueéta elle , quae pugni magnitudine` globos iacularentur
ac maiora etiam quaedam. Aduerlo etiam Danubio non plura fubornata
decem praegrandibus xx. pedum longitudine. De nauigiis Turcae relpon
dit: Imbrahim Ballae lexaginta naues parere: Turcarum Caelaris nauium
fe numerum nefcire. Nalladiltarum autem quadringentos elTe:omnibus por
ro nauigiis quinque armatorum millia adlcripta: praegrandia quaedam , aliquot
retro a Vienna milliaribus , reliéia. De numero milituin ait , ferendis armi:
idoneorum centum millia elle, in quibus хп. Ianizarorum , qui Impera
torem Turcarum {tipent , lex item millia, qui Imbraehim Baffie adlint, ho
rum armaturam , elle tormenta manuaria , arcus Parthicos «St pila non ad
modum longa , reliquos equeltres elle. De {птица mortalium , Turcarum
ех
NARRATIONES нхзтокхс-АЕ 67»
exercitus interrogatus, circiter tercentum millia , numerari affirmauit, De
camelis deinde , viginti millia , agi refpondit, pabulo , farina armisque
onuita: Neque vltra milliare vnum vniuerfo cum exercitu hominibus , iu.
mmtisque defatigatis proñcifci poi'fe Turcam aii'eruit. Multi captiui Tur
cae quaeitioni adhibiti fuerunt,l`ed hoc diuinitus (11с enim credere fas eti)
oblato indice nihil veracius , praefentique rerum diicrimini ialubrius fuit.
Ideoque vxirtutis ergo generofus Heros Guilhelmus’ а Rogendoriï ‚ quoad
viueret homini viéìum amiétumque pollicitus ett. Huius porro indicium
fecuti Duces noiiri , quibuscunque locis hoiìium operae cuniculos agere
parabant, diu noéiuque 11:05 in contrafodiendi opere continuere , ita Vf
vtrinque quatuor pedum ipacio aliquando concurrere viderentur. Quarta O
éìobris die , Turcae adeo vehementibus omnis generis tormentorum fulmi
nibuâ vrbem concuii'erunt, vt in ftuporem veteranos,ac multo rerum vfu
peritiiiimos exercitatiiiimosque milites coniicerent, qui 1е tantum , tamque
horribilem fragorem nullis bellorum caiibus unquam expertos aHirmarunt.
lnterea temporis holte in agendil cuniculis occupato , noitri circiter
odo millia rei 1е1е bene gerendae , occafronem naòìos rati, Iexta
die Oéiobris, quo hoftem fubvrbiis arcerent, & agentes cuniculos e
plorarent, per Salis turrîm erupere , multos e Turcis in fubvrbiis pr
arcis porta 6r Carinthiorurn turri trucidarunt'. Exilitit interea quidam
inaufpicato clamore {irenue aduerfus holies irmentes >reuocans, quod
ordines componere , 6l aciem infiruere coni'ilium efi'e diceret :
quo clampre , ceu panico terrore exiiernatis repente militibus, rece
рт iugae fimillimo ad vrbem trepidabatur: adeo vt denfo fugientium a
ginine multi in vallum foiTamque deuoluti propriis armis , alii grauiter faucii,
alii осс111 fuerint, Ea eruptione Wolfgangus Hag, qui dux vexillo vni
praeerat , cum quibusdam primi ordinis militibus , & Ilifpanis( qui primi
fefe omnibus periculis olïerre auiì fuerunt) äquum reliquos a fuga dehor
tatus , 1е1е vt fequerentur Germani animi,ac fugae nefcii , virtutis memores
obteiiaretur,longius in hoitium inlidias praecipitatus , deftitutus fortiter pu
gnando oppetiit. Eadem die circa meridiem "I`urcae camelos Iarrnentis onu
Itos , 1р11 quoque onera baiulantesad moenia adegere , foffasq; impleturi vi
debantur , qua facilius задетых: exfuperarent , fed nefcio quomodo hoiìì
I 2 ' cer
l
74 nïERifM'rchrcAnvM.
quentes coiuere , conuentuque habito, trium oppugnarionum fiipendia de
more militari ñagitarunt, quae niñ numerarentur ‚ praefentem ducibus ac
ciuibus сведет denunciabant,omnia denique acerba minati Conradum Goz~ —
man , & [acobum а Werdenau capitaneos per integrarn diem conuentui in
tereli'e coëgerunt. Q.1i cum docerent, quam iniuiia eorum рейса ell'ent ‚
fr quid iure deberetur ГеГе offene aiebant, quos tamdiu in vin'cuiis, ac cu
l{lodia l'eruent,quoad fatislieret, Íifnulq'ue copiofe ad eos ac fortiter Eck a
Reischbach verba fecit,quum petenti libera , quae vellet dicendi copia fa
613 effet :. fed nullius oratione quicquam prof-ecfiïum , vno ore omnes lub
Ша voce , pecuniam ñagitare , caedem ,praedam minari. Quem ‘tumultum
grauiter ferebattinclytus Princeps Fridericus,atque indomitum vulgus , niñ
fuae libidini fatisñei'et , compelci poile , defperabat. Quid facerent? de op
pugnatione fiipendium coaéhim , ac vi magis quam merito extortum vnum
promiferunt, fed nanium placati milites duobus [ирга diétis ducibus hafìas
vndiquaque intentarunt.- Quoad inclinato iam die magni Michaelis vexìllifer
prolato {igno progreñ'us , Commilitones ait : Quicunque emeritis duobus Ri
pendiis, Gr vno , oppugnationis grafia oblato contenti elfe volunt , me fequantur.
ngre Мс a vexillifero cruentas manus abliinuerunt .'eum deinde per denfum
circulum perrumpentem vexilliferi reliqui& anteiignani fecuti conuentum dire
теге. Quum porro imperii auxilia duobus emeriris ilipendiis, item vno ор
pugnationis praetextu extorto dilinlutis deliniti eil'ent: ecce ibi alia exoritur
dill'enfio. Veterani milítes, qui plures annos Duce Leonhardo a Vels in
Hungaria militauerant,& Eclrii а Reyichbacii imperio fubîeéìi , quod de
bita flipenjia non cantinuo , Gr ex fententia numerabantur , fe vrbem dire
ptu'ros minntifunt : propterquemtumultum magnus iterum metus ciues. occu~
pauerat.-quimaturo ducum, militiaepraefeéiorumfôr confiliariorum fanoq; сопа
lio dil'cufius tandem conquieuit. Sic res vtrînque gefìas , breuiter quam чет:
fune complexi fumus, ne longa narratione hominum aures oneraremus. Deo
fame optimo maxiinoque merito gratias agere debemus, qui immanem , ef.
eratumque tyrannum longius faeuire vetuit : orareque vt aduerfus incredu.
los nobis in fide veraI confentientibus animos roburque miniliret , quo iimul
ех hofle crudeliliimo viéîoriam,ûmulque pacem aliquando tandem reporte
mus. ^ .
De
NARRATIONES HISTORICAE. 7i
rum fortium morte песета effet conl'tare hanc viéioriamßed vtilius eii'e arbitratus,
vel dolo oppidum in poteitatem redigere; vel neceiiitate aut pollicitis ad агато
nem cogere;l`uos rationibusconfolabatur; atque interim modum fraudis lociq;
intercipiendi excogitabat. Cum vero nihil ea via proñceret , fecialem cum his
mandatis pauciiiimis ad FrancifcumSarmientanum Caroli ImperatorisLegatum,
mittitzsioppidumin ditionem eins dedat,i`ore vt ipfe numeratis in fingula capi
ta denis aureis oppidanos nullo vitae fortunarumque detrimento ,oppido exire
permittat: iin, quod fore non arbitretur, oppîdi expugnationem , explora-
tamque fuam viéioriam expecient: nulli fe 'omnino neque fexui , nenne
aetatî veniam daturum. Sarmientanus ad haec poiiulata, рапса refpondit;
fibi fuisqueauro nihil opus eiie; quo fi egeant ,feopulenti ac liberalis effe
Imperatoris iiipendiarios; qui Omnem e veitigio nummorum penuriam fua
muniticentia fubleuet. Fide porro obitriétum Ie elie, nemini vnquam eius
loci , praeiidiique deditionem faéiurum; „т Caroio Imperatori, qui illo
iure belli, potitur. Qui quidem fr oppidum Solymanno vna manu deden
dum mandet; fe quoque ambabus idipfum protinus dediturum: Omnem alio~
qui vim iniuriamque pro defeniione eius fortiliime laturum. Audacius ideo
refpondit; quod fecum fortunam belli quamlibet tentaturos,fciebat Lazarum
Albanum , cum qui expedito equitatui praeerat , Ionnnem Bofchaynum,
Machinurn Mongianum , Rofeium , Sanzam Frianum , Oliuerium , Burgun
dionem„ Mandozam,Lodouicum Sandalium , Arianum , & Mafcheiiam,
Germanos atque Hifpanos : homines lirenuos , magnaque virtute :quos Ca
rolus probatis eorum animis peritiaque militari, iingulos iingulis Veterano
rum militum cohortibus praefecerat. Neque dubitabat,quin facile ipii cum
fuis Hifpanis ac Germanis , qui millia erant plus minus quatuor armata ,ho
Iies prohibere , Gr oppidum ab expugnatione vindicate poffent: tantum Грей
ас fiduciae in virtute praefeóiorum , iindiisque 'militum collocarat. Tell
bus refponiis accenfus Aînobarbus , repente ipfe ex nauiegreditur in con’
tinentem: atque extemplo mœnia circumire: & locum turribus & cafiellis
coniiituendis , in quibus tormenta collocaret,& vnde expugnationem то
liretur , oppidanofue ad deditionem Compelleret , deligere caepit. А
' Sic nimirum Budae & Pelìi dominus faéius Turcarum tyrannus fuo
hacienus premit imperio : поп ita multo poll; quoque Quinqueeclefiarum
oppido , & vrbe Strigonio , Albaque Regali expugnata.
NARRATIONES HISTORICAE. 89
со ‚ vt ГОП Deo lit r'ñdcndum : ferum riimis fore auxilium, quod expetierint;
quamuis poiiea mediocriter a conueruibus illarum partium de mandato Re
gis fuerint adiuti. In hoc ríeer fiatu , & non рацо птеш ‚ & negligen
tia amicorum , dum a Rege nuncii dimittantur ‚ 'quos iterum ac ter
tio iam obfeiii remiierant, iyíi ex'iis, quae ditionis ac iuris erantAgriae,
quod poiiunt, fefe comliarant. Narnque ex prouentibus annuis certos ha
bebant equites CC. totidemque pedites . quibus tum neceiïario LXXX.con
fcriptos addidere. Dirrittunt quoquo verfus aliquot ex praecipuis cummandatis:
vt'qui ditionis funtAgriae,comparata fupellcéiile, fe in arcem conferant:
inliare periculum , quod illi facile perluaferunt : Ytqce XL. equites Agri
ат veriircnt , pagani отстав ‚ vt votant , {erfecerunt : initper de colo
nis cenlum cum bonibardis. Imerea Rex amanter & benigne litteris fcriptis,
praeiides confolatur : omnique celeritate ac viribus propediem illis fe aiiore
çoliicetur, (,'uius animi vt fignificationem praeberet , Cafparo Peteu,V Ste
plzano Zoltay equitum dudori, 6c Gregorio Bornemiiiae plane трети:
ежетр1о fe Agriam conferant: iidern iûic & fortitudinem rebus мешае
clarent; quod illi manipulis quibusclam fecum adduéiis ‚ non moleiìe fece"
runt. Etenim Bornemifia CCL. peditea ccnquiíiuit: Pcteu )inequitesalCV
tidemque promptos Zoltay, Neque iecus Rex ad crimes illarlm regir.an
c0nueiuus cum mandatis fcribit: vt ratione capitis ас fortunarum habita э
quodcimque foiïent, ad Agriae defeníionem conuerteient. Нос mOÖO bre
ui contradiis vndique militibus, Apraeíidio firmata non parco Agrîa fuit.
('oníiat enim ex ci miiatibus circl-micóiis ‚ & nobilitate attributos fuilTe equi
tizm ac peditum ad MD. vt in vniuerfum mille nongenti & fexaginta fuerint-
de quibus ramen quidam fe poliea clam fubduxeiant. Sed Principes,&qui
clim auéioritatealiis anteibant ‚ & quorum indifiiia & ingenio militari ро
riiiimimr res adminifirabantur , fiere Steyhants [oio , vir Карпаты;
fortitudine : Stephanus Meczkey in bello manu гогспвдроПеа (аГраг Ре‹
teu vir laudatus : quartus Stethanus Zoltay arte ac belli caíibus errrdiIUS 2
quintus Gregorius Deak arduis in rugnis fiere iam rerfpcéius: deirde loan
ues Figedy , experientia & сонШЁо ргес1дгиз. Prerunt & alii inrumeri,
licet dignitate infericres , ramen virtute à auíis parirer celebres: qui partim
басит illorum vices gerebant: parrim fua forte contenti, 1cm non minus {ire
M ' nue
f
po RERVM TVRCICÁRVM
- nue gefferezquorum hic nomina referre non neceffarium dico. . Ac quon-'ain
и ad obiidionem fullinendam multa requiruntur: prudenter ipfe Dobo chyrurgos
XIII. accerfit , materiarios V. fabros,ferrarios IV. carpentarios totidem , mo
litores IX. laniones VIII. Iudices pagani quoque LXXV. [electos de plebe
ecum adduxerant : Eodem in tutum mulieres XI.. cum liberis confugerant',
quae panes cum aliis conficerent. Dum haec a noliris ita procurantur: Aly
Balfa litteras mittit ad Amhat Baifafn , 6; Begler Begum . quibus indicat,mulV
tum impedire Zolnok ô: Agriam ad potiundurn tota Hungaria: fe igitur, vt
pollhac nihil viéioriam moretur , eas circumuenturum : à , fr paulum adni
tatur, expugnatururn : quod exploratum haberet д fufo nuper exercitu regio,
nullius atlfore fubfidium, quo res Chriftiana fubleuetur. <Igitur obfidet Zol
nok , arcem non ita pridem ad vim fuftentandam conftruéìam . quo etiam
lAmhatoccurrit: horum multitudini facile noftri ceffere: vacuamque arcem
IV. Septemhris defe unt:_fzx,ius fore omnes rati, fr in Agria , vnde totius
regni falus penderet , occumberent : quam vt uires diuidantur. Paulo poli
mittuntur Agriam litterae a Turcis per villicum quendam : quas , nuncio in
vincula detrufo, Coram omnibus recitari voluerunt: deintie ad regem mit
tere. Quarumhabita fententia , inter fe leges fanciunt ñrmiliimas,& perfcri
bi eas fanguine iubent: vt'quibusdam omnem fpem defeéiionis adiinerent ,
¿t ad mortem vsque pugnandum cogerent. Legum haec fuit fumma :
Verum nihil Turcarum minis , heroum animi lli ¿iuntur . led quo maio
га oftendebantur, hoc ina/¿is creuere, adeoque ipe meliorum erigebantur,
Exploratá igitur holiium penitus voluntate, vniuerla dilponunt , armant,
peditibus equites permixtos aptis locis, cum Obleruatoribus diftribuunt. Cu
ius rationem lubens quoque hic praetereo. Cultodiarum negotio cante d:
tempore confec'lo ‚ quatuor O_rdines certos deligunt. `In medio interioris
arcis foro, ad omnia paratos conftituunt CCLXlX. equites ac pedites lon
ge exercitatillimos. Horum Omnium in genere capitaneus, Ioannes “Иуда;
Equitibus Dobo praeerat .-,peditum dux Ambrolius Zadormilr . in altero fo
ro ССХ. поп minus fortes collocati ; quibus praefeéìi erant Georgius luany,
dzÁntonius Blaskoßum Ianilco :fed tamen potillima Omnium cura iuMeczkeyo
confiltebat. Tertius exercitus CL. militum , ante portam arcis exterioris ex
cubabat : quorum rectores Calparus Peteu , atque Petrus Antonius Kys GO
merenf. Capitaneus fuere. Quartus in exteriori arce liatarius erat : qui con- '
tinebat CCLlll. quibus 'dux additus Georgius Bornemilla:in his quoque
lelecli cum imperio Albertus Nagh de Siklioa, Antonius Nagh , Stephanus
Zoltay , & loannes Figedi ,omnes virtute & prudentia infignes viri. Cœ
terum bombardarum ex aere potillima in Dobonem cura reieéta : cuius po
йеа induftria & nunquam fatis laudata vigilantia, ruinae ac lubuerliones mu
rorum rellituebantur. Sed neque excubiarum Ordinem & culiOdias eodem
modo perpetuas fuille exillimandum : рго loco 6L tempore omnia prouila,
гнёта ‚ diminutarpraelertim quando inlignis illa ruina patuit , quae tot hia
tus edidit 5 de qua infra dicetur. Nunc ad iplam veniamus Obfidionem.
Ma `DI!
\
gs манит l'rvucrcanvrir
’ 1am
NARRATIon HISTORICAL: ~ '9,5
iam f'aäae , fr confertim ac tumultuarie inuolarent.` Quatuor enim nor. Га
tis tutae exñabant: deñruéìio palatiorum in arcs interiori: altera profe т—
gularem turrim: tertia fub Bebekiano :quarta penes propugnaculum vete
ris portae: cuius turrim cum exteriore poftulaY mire euaftarant. Sed quan
to ánipliores Шаг patebantstanto magis Bornemiffa , renouatis cufìodiis, mi
lites diuine folatus , excitabat.- fecuturam proculdubio iam iam faeuam op
pugnationem: fed Deum arifore in omnes caIus: quod pro falute patriae
atque religione certarent.. In fefìo igitur, qui D. Michaëli tribuitur , hitc
ef't , vndevígeûma die obfuiionis , intra munitiones à fuos aggeres поди
‘ XXVIII. cohortibus conduétis ,tantum НОШ: clamorem ¿l tumultum edit,
a Palatinis praefertim partibus , vt vel fola horrenda voce, qui eos nunquam
nofTet, incutere metum poffint: exinde arreptis ad gerendum leufbus Гса
Из,сег1гаг1т inftant ruinis: fed re infeëìa perturbati non fine caede, latebras
receptant. Tum Georgius Gyulay fimiliter fclopeto de vita migrauit : quo
modo etiam pridie eius oppugnationis Thomas Polyky per lanizaros ех
НпёЪцз eraf: Capitaneus is Borfodemis fuit ‚ longiore (идиш vita: cuius
vigilantia, ad angularem turrim , de terra {На iníignis moles congeíta ¿t
defenfata mirabiliter fuit. Huius,virtute focii addutîti, ad quam concidit
turrim , ex eius cafu & nomine Polycanam femper гостит, quam praecî
pue hoíìis impetebat. Ac vt Turcae maximam vaítitatem moeuiorum ha
buerint propol'itam: nunquam tamen'ad propugnaculum ipûui portae fu
rorillorum решат, veten's tantum molem inuadebant. Continuo :uw~
cohortibus foli cupidius infidiati funt: donec ibidem fupra portam evade
rent: atque ex occupata turri de nof'tris aliquot toilerent. Quorum eo 10—
ci numero confpeéìo, prudenter Dobo седа: ‚ Gr intra aggeres fe coniicit,
Юрта quos iam antea bombardas eduxerat , muros confcenfurus Потам.
Мох in hoftem omnia conuertit, qui in turri fuperb'ebant: muros disiîcit,
à ita vniuerfa turbat: vt complurimis illorum interfeéìisv9 non paucibribus
nimi
NARRATIONES HrsToarcaE. ют
nimi colleéti magie niñ lunt; etli non parum a tot rnlnr's рейсы]? lub.
etat : пе fcìlîcet fumma vi copiarum , noltris pene fellas ,ille in arcem in`
vOlaret.' Quippe hiatus praecipui, vthoc quoque dicam , illi fuerunt : vnus
ingens apud portam arcis interioris: alter non minor inter nouum & ex
terra illud faétum propugnaculum: tertius penes carcerem , cum leptorum
cxutlione ad nouam vsque molem,cum aliis ibidem: quartus murus eodem
lOcO Itratus , quo propugnaculum arci iunqebatur: quintus propugnacnli е
carcere мы ¿t palatiorum deualtatio. Sextus , vbi murus exterioris arciS
ad Alexandrinum vsque, vna cum corona Bebecianae arcis procubuerat ;
Septîmus, quando Bebecíanum & antiqua porta cum intercedente muro
prociderat. Hae omnes inuitare holtem ruinae , nili Deus noluillet , ad
producendam Oblidionem potuillent; led-qui Deo lidunt, Gt nihilominus
quiduis amore luorum audent, eos deleri nunquam videmus. XII, 0&0
bris , poll interinillau requiem , iterum le de Operibus commouet holiis;
ac renouanlam Oppugnationem extrema contentione ac virïbus, ex vtili
tate fore ducit. Ante Omnia viginti oéto cohortibus in propugnaculum ve
teris portae ,le cupidius inferuntgquod antea igue l'ubieci'o ea'ndem portam
conllagralle viderant: led Meczlrey iam dudutn lapidibus ac mediis colu
brinis ea communita , ingenti alacritate expeétibat. Hoítibus igitur cœ
ce ingruentibus Meczkey ‚ fuis ad memoriam priliinae virt'utis reuocatis fel
fts íntegros так; ad Occurfum tímidos fulte compellit , Oamique genere
telorum , vt vim pellant , cohortatur. Q-,ia in oppugnatione, prout impe
rarat ,le inuiéte , iplemet lapide iéius,gellerunt;quem luppeditarit aliis a- `
nimuin ,vulnere tellatus elt. Ех altera parte hoîiis in terrenum propugna
culum ilenuo ligna infert; centum equites ad munitionch illam de carcere
faálam ahlegat , vtque in ruinas excedant lanizari & Sagittarii , diligenter
collaudatione accendit. Hic eins impetus extremum Agrienlibus malum at
tulillet; nili Dei beneficio lecus rem cadere oportuillet. Nam intus qui
locum tuerctur, nemo fuit; quoniarn tt'nc Dobo alibi milites ad virtutem '
lolëcitabat. Ne iqitur locus vpericulo maximo ab hollibus caperetur ; Ioannes
Zrilrani cum Ioanne Pribecov tempore accurrunt, lupra ruinam hallilibus a
uide inlilPunt, remque lelicitcrltiliinuere. Loniequitur plurimus hollium
clamor quali triumphantium ; vexillis-patentibus ruunt deuuo; {шит in
N 3 ‘ mu
д
f’ ‘ Fi
NARRATIO'NES HISTORICAE. 10;
Finis hic fuit oblidionis Agriae : quam profeéloafolo Deo conferuatam
nemo negauerit: quod tanta vi reiecîa ,tot praeliis infelìillimis , de 1101111:
trecenti tantum deliderati 11111; 1101113 vero nusquam , tot locis expugnatis,
maiorem feníiile cladem , fit que-Rus. ‘Мох Diis fupplicationes & gra
tes ad omnia habitae puluinaria. Sed vt paucis, quae conl'ecuta fuere, ad
iiciarn: foluta olwíidione , a Regen: Praefule fuo Dubo exorat: vt ех
11а11111з tot laboribus onere cullodiae fe liberent: & reditum ad fuos clo
mum itionernque concedaut, Quod Rex eius virtuti“ largitus,Agriam qui
ma Resumervncrcaavrr.
contulere: atque etiam ob dimlllionem incolumem e Lippa Vlman Веди
impetratam, conlilii non lirmi fulpitione praebita, quibusdam auéioribus,
aliquot vulneribus confollus, nihil tale vnquam opinatus, vitam amilit :
ex eoque tempore Tranlyluania paó'tis internuncio Calialdo Bathoreoque
nouis cum Regina, in manus Ferdinandi iulle redilt. Sed haec alterius
funt loci: ad Temeluarum nos conferamus. Quo tutiora ab iniuria vin
diéiiaque Turcarum , quando ab ~eius patrocinio abducia Regina ellet ‚
cunéia forent.- ingenti numero bellatorum Calialdus fummae rerum prae
politus , fedulo prolpicit: praelidia murat; paliim reliituit conlirmat
que: cumque Stephanum Loloncium, nobllitate virtutumque exemplis
principem virum ‚‚ fide nunquam mota inteilexillet: cullode leu Wayuo
da Andrea Bathoreo in biennium conliituto,"Temeluarum , qui locus co
gnomine нише tripartito dilcendens;tertlam e dignitatibus Comitum prae
lidiisque Hungarïae obtinet; Lofoncii vigiliis atrribuit. Qui qua erat mo
`dellla , imparem licet tantis le curls vlrihusque propedlem aduolaturo ho
lli non diliiteretur: amore tamen patriae , cui le tutandae poll Deum in~
primis in lucem editum, totqueexemplis ac periculis probatum , intelli
geret: allumptis lide libi Gabriele Pere'nio , `Nicolao Bathoreo , Simonc- .
que Forgaczio, duobus item fratribus Hilpanis Duéioribus Campo vocatis,
lirenuisêz militiae alluetis hominibus, nulla le quouis cafu pericula pro
Rege patriaue cum his reculaturum poliicetur, thue hollem imminentem
a vicinis locis anteuerteret : multis vexationibus eorum ftarionibus ac prae
dls moleliiflimus, propter Tibilcum illorum culiotlias exiglt : crebris prae
liis fatigat: longe lateque circnm libi creditam ledem inlidias dimouet:`
quodque lint ad oblidionem inliituendam eius virtute cognita holies dim
ciliores, mirls artibus, laepe commillis Yelitationibus, elibratis quibusdam
a nexu Chriliianis , perliclt: piratis & myoparonibus plagiariisque rìPas per
purgat: mira fallacla intetflam rapinam elicitosintercipit. Tot eius facinO
ribus infeliis Turca in rabiem aclusßr quod Germanorum imperio , quae ille
dudum fpe deuorarat, concella vidit, aditus in Hungariam praecipuos a
lieno iure teneri, occludilacultatem aduerteretimperitandi: quaeuis tentan
da libi , 6r perlequenda extrema vel cum maieltatis Gr opinionis diminutiO
ne , duxit: non ferendum diutius ratus , cuius regni iam quinquies iple ро
_ ' tiundi
NARRATIONES HîSTORICAE. 109
n'undi ergo fe in pericula deditTet, vnius Monachi aut foeminae dolis vt e
ripi cum ignominia videret. ' '
fr
NARRATIONES HISTORICAE. nr
libi aliam manum , quae ‘Tranlyluanas aliquid copias mínitantes reprimant;
per Walachiam le expedite illas retardaturum, intraque limites contenturum.
Die igitur Ioañis Baptiftae , Amhat Loloncium cupiditate malefaciendi впада
tum intelligens : Oblidet omnes vias ; exclulurum eius орет praelentem ab
arce fperans , ad expugnandum le expedit: led antequam сайта rite deferi
bit , vallOs aggeresque parat ‘ eodem Loloncius velpere cum aliquot luis ,
fiducia caulae Chriltianae, mirabiliter in arcem llibiit; allocutione nondum `
rObOratOs munit : lingulisque ad Operas certas dilpolitis , impauide tantis pe
riculis le OppOnit ¿recenlet diligenter l'Ocios: equites mille cum Oppidanis
numerati: pedites cum Hilpanis «St Boëmis aliisque mille d: quingenti. Ca
Ша Turcus ad meridiem lua locat: ad iiilidias Opportunitates emetitur,mox
que circumfudit exercitum : dilicultatem haud contemnendam Obiici litu,&
inlellis concipit: quod Temeluarum lluuio Temese POlOniae iugis ad ex
tremum YVDaciae percurrente ,tripartitoque inlulas velut tres efficiente , ar.
cem cum Oppido aquaticoque praeli'dio ., ni aqua cuniculis aliaue arte aner
tatur, dilcludebat . follis commodis, tribus extantibus porfis , propugnaculis
duobus inunenlis eterra excitatis , alilumque tutum praebentibus, negotium
exhibiturum videtur. Haulto itaque lurOre,cupiditateque ambitionis Obtierlan- '
' te , in mœnia tormentis perpetuisque iůibus inlanit: Omnem adeo relicieudi
pertula moram imbreglandium adimit , per quatriduum, Vt ab ea regione ma
gnum lpacium aperuelit, mœniaque ad ruinam facilem concitarit. Qua eins vi
continua, noftri infulam deleruntgcalulas ex arce incendunt: haerendi lubeun
.dique ac tegendile copiam eripiunt; quod ex eo loco importuni elle poterant ,
ас facile mocniis inlultare; quomodo prohibere id paulo poli noltri non pO
tuere. Inde enim alteram arcis molem puluere ita quallarunt ; tam pettina
citer & impune ui Omni inltiterervt pene eam partem deiecerint,vltimum
que dilcrimen importarint. Don Calparum eo loco exegerint; patefaétoq;
lpacio, lcalis appolit'is, quiduis egerint: nec periculo temeritas vacabat,
turbatique defenlores nonnihil videbantur. Verum priliino Calparus ani-l
то ‚ cuius egregia faóla neuro digne breuiterque commemornrit ; luos ad cu
ftodiam reducit; ltrenue periculis O-buiat , increpat , Orat ; nili perleuerent
m ’ RERVM TVRCICARVM.
tation@ milites, praeter hollium opinionem,ita animati ad ofñcium rediere,
vt Nicopolis Satrapam, non íine dolore indignationeque Baliae , `de medio
fuitulerint , mutuoque illi iétu , dum foramina Cafparus farcit , egregium
propugnatorem conñciunt. Vtrînque ob amiíTos focios oboritur- dolorgau
getur Amhato , quod deititutus nitro & globis elTet; noftris , quod Тет:
пес vires , nec pecunia viéìusque fuppeteret , diminutisque tanto nume
ro, difñcillimam fore depugnandi rationem. Sed paulo poil vtrosque Грез
fublidii collegit. .Amhatus enim per Natholienfem pràefeéhim mille íntegros
equitesůzmateriam tormentis fatigandis acceperatî Lofoncius, quia in tan
tis curis ñdum fuum.Stephanum Deak emil'fum, oppidntim etiam Tho
mae Varliocz opera aliquot milites , pecuniam imperatam , corrogatnmq;
mira felicitate viderat importamm. Turca denuo operi inliat; nullis раг
Cit adminiculis; omnes vires in añecftum conuertît locum , vt Loioncius
in magnae portae eminentem ñrmamque illam turrim fe recipere fit соа‹
éìus, iamque per multam intercapedinem nudatos milites ad conůantiam,
diuina immortalitatisque fpe, fuo exemple oratiunculaque animarit, ìnque
labore demoratus fit. Inter alia confirmat , feii'os ac pertaefos molefìiarum
hottes fecelì'uros, non elTe , quam vnicam adhuc rabiem expeůandam о9
puluere mox deltitutum , aut ad tempus certe ab infania dimotum iri ;
Supereli'e autem 1110 negotio Deum , cuius nomen indefell'e futtlreturßìl`ll
in illo fpem locarïnt, nunquam falfos , vnico coelefìi duce multa millia
data neci; nec deferere facile [uam caufam iolitum , ne gentes ¿t amîCi
contumeliofe eis infilltent , dicantque : Vbi eff Deus eorum ? peccare,
qui plus Turcîs adelïe numina , quam Chriitianis , putarent; штат Г
qui opinionem qui contra voluntatem Dei quidqunm tyrannos роде 111011
tent, admonitos е11`е vel vulgatis per conviuia carminibus, ñdeles komni
periculo mirandum in modum exemptes ,fr quando frulìratî fmt preCibUS ‚
vitio in noltro accidif'fe ,Iimpatientisque morae animo. Durent егяо , пс `.
cederent maiis . fed contra audentius irent. Quod, tialiqui imbecilliores,
non corporis libertatem vitamque fperarent; patriae fuisque faltem fortiter
nauarent орегат ‚ nec remitterentl,repoñta elTe his mundi illecebris apud
Deum робота longe praemia , nomen , reliquam memoriam facinoraque
pia iugiqueluíïragatione culturam. Hifce illos & fimilibus diétis erigit ,
fo
NARRATIONES HISTORICAE .113
fc-iicite rrr-nia denuo procurat,in синтез Tartes стат гати; in liationcs
prcmolitat,occilis viiîos,feflis reëlcs lulliituir, cures d'lllcullatesadxxxrx,
vsque diem inulëii perferunt. Quo obfidionis uniuerlam molem atquemi
nas le concitatas dum negligent, prcmfteque impetus euibrant eludunt
que :turrim intermediam commeatul opridanorum in arcem inleruientfm in.
fell! amittunt, inque arcemprofugiunt; hi penetrare inledlando contentil
lime operam dant: & parum luperelle dllcruninis rati , vnica le adhuc im
prefflone ell eéiurcs , quod tantoyere cptarent ‚ libi perlundf'bant: nili luo-4
rum , de quibus optim' quique perditum ierant , nullam ducerê relient
ratlonem , aclaque filentio conterere. Qnamobrem lubliliunt paruniper, ni
mis magno arcem emptum iri, li milites obiiciant, cogitantes: atque non
ignari , Caelari moleliiam accelluram , ingratamque viéloriam , quae tanti
conlliterit : ad pre-ces deditfcnemqne impetrandam ccnuertunt: пройдо
п‘пйз generis promiflis acres Ccmplent: ad collcquium familiare lalutisque
plenum noliros inuitant; iusiurandum , diplrmata, li dubitent, interpo~
lituros, cedent modo elle obllinati: praefentem occalirn vita libertateque pe
murent; clementiam oblatarn ne fpernantœlledluros tuta tide, vr eos cef
lionis nunquamçoenlteat. Tot pollicitatlonibus , oppidani dites тащит
fatisfadlum luo officio putarent, ad Lolonciim intercedunt , orant , oble.
crant : ducat ful coniugumque ratïcnem: cum praelertlm omnium lit oculis
teftatirrn , holii minimum ad potiendum rerum lumma deelle: propolitam
libi contra liberaliter 'opinionem iucolumitatis vitae bonorumque , ac nemi
nem iure indullriam fortitudinem'que rollhac illorum requiliturum, qui
tot adhuc exantlallent labores: Turcam paélis conuentisque in tutum le
luaq; prolecuturum. Viéius tot milerandorum ciuium lmprobis deniq; prfcibus
heros cum praecipue feptingentcs gie-bos non vanein leimmillos conlpex ller,
atqueunica le opprimi poile irruptione plane vidit: Nunquam ille Turcis
obediillet, quos femper fuille periuroslciebat, ni ut dixi,oppidanorum mi
lertus ftiillet. Deditur atx: excellionis leges`praelcribuntur, к! rebus' &
farcinis in currus elatls , inter eos medli oppidani , caeterl 'lurcls lepti
abirentl Progrediuntur ех ordine;\~bi Loloncium adhuc recentem animo,
nec vila metus lignilicatione aduentantem ollendunt , Amhat cum Be
glerbego eum ambit , complexum lilpatumqueobleruant : occaliones con
di
\\
Ceterum vigelima fexta die eiufdem menlis , cum noltri liberatos iam
fe , refeétis fubito maximis ruinis,pritalient: ecce ad obiidionem , acce
pta memorabili ad Baboczam clade , animum hollis reiicit: & a Septentrio«
ne prope fyluam На zerduu diélam confidit. _Cuius сайт tormento omni~
um maximo Zygetheniesteélo metu pertentant , ¿t eruptionibus crebris
numerum hoilium profpere minuebant. Quo ipio die', militari audacia
& ůiignlari certamine Mar'inus Hortváth quendam Tuŕcum gloriofe fu
perauit : eiusque capite а cervice liberato , incolumis ad funs rediït.
Dum haec ñunt , nihilominus ob ortu holtis ex iniidiis & latebris fu
renter agit: ied omnis victoria nollris incruenta eualit. Pollremo qua~
fr потов animis deieélurus , vniueria сайт 61 furorem Aly Baffa vi
geñma герани—шаг lub calirum admouet : fed hi auidillime _rem de~
fenluri ‚ penes BalTal fe efïundunt, ас feliciter `pugnam edidere. Ne
qne tamen cœptis inimicus abliitit: fed velut obfidionem Continuatu
fus , agg-eres fubitarios erigir : pilae magnum arcis fpacium pertundunt :
nunc extrema minatur: nunc aureos montes , libertatem amicitiamque Cœ
faris memorat : fed cifra `moran1 noltri congrelTr ., ac fugientes~ infecuti ,cae
dem aulpice Deo liéliuoirm illis faciunt. Sequenti die iterum cominus
c'rm illo nollri agendum rati : 0&0 lrorarum certamen contrahunt: nec vn
quarn ex combulìo & iam deualtato oppido intra arcem compelli potuerunt.
ë:
NARRATIONES HISTORICAE nl
ß; 11 quändo in deleita ofëra hrfiis сиг iiguis .incurrcbatg illico reieůns,
in сайта fua Gt letebras compluiiniis amiiiis reçelicbarur. Quzimobrernidt'ïml
roéìe proxime feque'nti , non deferrum ac 11 ¿de niim forte Zigethum arbi
tratns: quod per eos (Juinque dies mium ianrum e (hriftianis caefum
autiierat: c_bf.dior.em foluit : tormenta 61 «unis geruis nyachinas bello
icïoneas de locis aufert.- ac vniuerfus (xercitis fugae nwcdo Quincueec1e
fas properat: nf 1111 vero ylusquam decem miilia in fe globorum excuiïa»
diiiëenterque colicëia, feponunt.
Atque hic fuit exitus ¿z_ñnis, quae initio longe. maiorem vim гс pe
ricuium minnbatur, obfidicnis : id oque mctu,quo magno tenebantur, ’ be»
ri , & obtidione gmui a Deo exempti Sigethenfes , fummo fuo patron &
dcfcnfori coelcßi gràtiis lite fer-(1611's , non paium lzudis Inf-rito tibi com
pararunt. 1am vero qui ex noítris'pafiim & promiicue ceciderint,flugu
lorum nomina vt referantur, non duco necdïarium : illud согГш . 110111
um ad duo miliia , & amplius саеГа : de noiìriß xix centum & fcdetim
exltînëìos. Haec breuiter, quid finguiis Íere diebus g<ñtln1 fuerit, notañ'e
fußiciat :' cuius omnis viéioriae ac laudis , fecundum Deum,ac potiiiimllm
Везет Ferdinandum , maximam partem indnßriae Marci Hoiváfhiuretri
buendam cenieo. Qui ctfl globo idus, quem (спет adhuc voluntatis
praedarae in crure defert , aliquantum valetudinarius Гнет: quod tamen
fi.a virtute ас neceiiitate dignum exiiìimabat,nihil vnquam praetermiiit,aut
negiexìt. Quem non ininrîa fibi quidam , locis qui pericuinfls clim 211
ё10г51а1е & cuiìodia praefnnt, ad imitandum proponere queunt , & glori
am regils audam praemiis comparare. MDLVI.
Reruml contra Tuŕcas in Pannonia ad ВаЬо—
czam & Sigethum Anno M. D.LV1. geñarum Narra
tio Audìore “'clfgargo Lezo Rego hitiorico.
`i
De expugnatione arcisToccaicae Anno
. M. D.LXV. Narratîo Auétore
IOANNE SAMBVC о.
Cum Ioannis Regis proies, Tureica cum Ferdinando Caefare pace сот—
prehenl'a in oñîcio , nonnulla etiam allinitatis fpeculâ , perlilteret :vix
eiusdem pientillimi Caeiarismorte audita; fuo ne,an maleuolorum conlilio, (За—
ta (vt quidam aiunt) non minima per praefefìum Zathmarienfem Mel
chiorem Balallam infeltandis Vaydae pagis , decimisque vinearum praeter
moremôtconuenta exigendis caul'afdum idem a cutlodia fuit abfens; pacem
violat: rebellesque Zathmarienfes , accito Stephano, Bathore de Somlyo ,
eius fe ditioni al'ferunt. ~
@vo animi ardore, & qua faeuitie immanifiimus Turca in mileros Chri
' iiianos debacchetur; Gr quam infanabili non folum furore, regnandi
que cupiditate ,fed etiam perpetuoôt immortali odio motus ipfos affligat, ор
primatque,ex magnitudine rerum ab ipio geiiarum neminern effe credo qui non
intelligat, Cuius reiiingulare documentum eiTelpoteíì Arcis Sigeth , Starte dana
turaloci rnunititlimae (nam vndequaque paludibus circumdata,&veluti im
merla , in finibus Sclauon'ae Ша ей) expugnatio; quam non ita pridem
ipfe Turcarum Imperator 'Solymannus ingenti cum exercitu obit-{Tamůzgra
uiter ailiiéìarn. non tamen fine magna fuorum clade , occtrpaiiit,it.amque
in pnteltatem redegit; vt ex `l`equenti narratione vidcre ett. '
His itaque ltrenuus 6: celebris Comes Serinius XVII. die Iunii cogni
tis, а: quod Turcae absque vlla interpolita mora fefe vltra Drauum recipi
ant , atque fori: fub arce Sicloulcho pallini in agris nocturno tempore con- `
ueniant , ibique requiel'cant : conlilium init, mille pedites cum quingen
tis equitibus , vt fortunarn experiantur, ablegat. Quibus (amen antea Са—
Гра—
Pf."
procul ab Ottouo pontem {abri-care coepit; quem quidem iam fatis longe
antea &commode confiruxeratńeffr aqua cum ímpetu magnaque vi fuper
ueniens notfhirno tempore , omnia disrupit Gr abftulit : neque eo in loco
eum vila penitus ratione ñgere poterat; hinc ergo longius,& infra Dra
vum alio progrefi'us, opus rurfum proieqiitur: qnidquid autem bidui Ipa
cio parauerat, id omne aqua vna notfie disiecit. Quo ex loco in ter
tium vlterius prope Effekum profeétus , periculum de ponte fabricando fe
cit: Ied illic 'omnem rurfus operam luftt; nec propter aquurum vim efñce
re quidquam potuit. Hac igitur de caufa Czaufchium ad, Imperatorem ab
legat: exponens, quomodo inundatione «St multitudine aquarum impeditus ,
. f pon»~
—"`_
NARRATIONES HISTORICAL щ
pontem Drauo {при 1пПетЁге nequeat : le quidem nec eonquieuili'e Баде
nus , nec vlli labori in eo pepercilie. Imperator hoc Begi nuncio, cogni
to Zaul'chiumipfr cum linteo feu mantili Turcico, in cuiusextremitate aureig
litteris fcriptum erat,mittit:Sultan Solfymanremiltiwerque {так fdicit, 'vr ранит
quorurzqzre miur-0,8” упадите ration: Рит, rerjißim Ду’а Втиит irru
glrz :qui mfì ad ip/ius 'usque aduentrrm fr caßmflus, z'pfrmz ex u-na parte рота?
in ripa , illo ipfe linteQ flmngrrlatum atque ßi/pf/¿ßim r'ri. Hoc vbi Hamiamt
Beg-us percepiti celerrime ea ipfa hora ad' Drauum denuo infra Elie-kum
contendit; atque omnia nauigia , ad eamque rem opportuna ligna deducî
curauit :5r more infra Eliekum opus тете inchoatur : quod vt co com
modius ablolueret , omnes тешат ‚пШсоз ‚ qui Turcae tribltunr pen»
dunt , »Sr qui fe iifr lua fponte fui'diderunt, & reliqucs cures , тайне
excepto , imo ¿t ipios nobiles ¿t qui munus ¿t стати aliquod {щите
( Spachias. часам) ad laborem cogit atque compellit. Ipfe quoque Be
gus nullam omnino moram neétendo , nec interdiu', nec noélu conquiefcit
vnquam , doncc etietflo pente Drauus eonflratus fuerat : quem per Aprata,
paludes Gr ftagna in longitudinem vnius milliari-s deduxit: idque omne de
cem dierum fpacio efiecit. Linteum porro, quod Hamlam Begus ab Im
peratore millum acceperat, Naiuf Aga feu Capitaneus, qui Hamlam Begi,
dum aberat, locum Quinquecccleůis гашише, clam domino Comiti Serino
Sigethum transportari curauerat. Die XX. Iulii , Bofneniis & Carambe
ius Balla, Sicloufcho сайта mouent,& Quinqueecclefras ferueniunt: inde
Buderilì Bafiae in fublidium profeéìi , Albam Regalem veniunt: hos po»
Ива НатГат Begusllipatus omnibus Spachiis (feu nobilibus )_ comitatus`
¿I Quinqueeccleñis, fummo cum incolarum moerore ob abitum ipflus, dif
cedit, Eadem- die Anatoliae Weglier Begus ( id ett, fupremus in orien
te belli dux) primus omnium Draui pontem tranfrit: quem dein Alkai
Bali'a( hoc ett, alius quidam militiae Praefeétus) & VrumeIi Begler Be
gus( id ett, fummus bell-i Imperator, earumque regionum Praefes, quae
vltra mare /Egeum ad nos fpetflant) infequuntur : inque planitie feu agro
Mohatfch confidunt , ibique Turcico Imperatori figunt tentoria. Pollhaecr
ipiemet Imperator Sultanus Solymanus Iuperato Drauo illuc peruenit: coq;
T in
`
цв RERVM Tvncrcanvrtr
in loco сайта metatus, coniilium de re aggredienda capit: d: aliquot ibi
diebus, donec exercitus omnis tranliret, laeto animo commoratus elli.
99 teras per fagittam lmmilfas , aut alio in loco depofitas inuenerit , Capita
97
neo {по confef-tim eas exhibeat2 hic porro vt igni tradat, ferio edict).
79 .
Et quoniam Rationes feu loca per Capiteneos ‚ Wayuodas, 6x Tribu
9)
nos,quilius quisq; manere excubiasque agere debeat, diftribuentur ‚ fi for
’7
te aliquis nobilium aut etiam reliquorum , quicunque is fuerit,deprehen `
99
детдом abfq; veniaůt fcitu Capitanei fui,Wayuodae,Ttibuni vel Веси
99
rionis , loco fuo difcefferit,abfensq; fuerit,is fine vllo habitoiudicio repen~
27
te ftrangulator. Qui vxoremi feu matrem habet , huic cibus & potus , reliquaq;
‚7
necelfaria.,in locurn fuum ab îpfis transferri 8: praeberipoterit:ipfe au
97
тет in {tatione fua immotus maneat : illi porro , cui nec mater , nec
9,
vxorelt, cibus in mea Culina praeparabitur: quem: ille, vt per Tribu
’9
num fuum acCîpla-t,coíiiodis ¿c certis horis curabitur. Vini quoque iis ,i
97
qui non habent, cuilibet in fingulos dies fextariiis(feu menfurae quar
ta pars) cum pane,aceto, & faie dabitur. Iftis vero qui vxorati funt ,
17
97
& ramen panibus carent , fuillam carnem atque farinam, vt fibi panes
99 ipli conlieiant , fuppetlitabimus. Denique f1 duo occulta quaedam con
99
filia traétare,& muliltare inter fe deprehenfz fuerint , :unbo recta fufpen
57
duntor~ Ей talla quis forte vel audierit, vel viderit, nec familiar-ita
91
tia caufa indicare еа voluerit , abfque mora eodem fupplicii genere
9?
cum ipfis muléiator.- Poftremo qui alteri vel terunciuni furto abiìule
$9 rit, fubito lirangulator. „
toria feu papillones liguntur. Sequenti die Martis, qui fuit fexta Augu
tti, Imperator ipie copiis d: tota manu cornitatus, fubfequitur: ipfumque
co‘lem, qui Sigethanis vineis ‘adiacet, occupat: ibique cum {танца collo
calïet, fuaque сайта metatus elTet, quieicit, Reliquus autem exercitusët
milites arci ita denfo agmine imminebant, eamque circumledebant: >vtten
toria fe mutuo attingerent: nec quil'quam arcem ingrediens, propter im
menl'am holtium multitudinem,conipici poterat. Eadem> quoque die in
omnibus feptis & moenibus quue ad noétem grauiter dimicatum eil: Бо
leque occidente, Imperator omnes machinas bellicas & bombardas , quas
feenm aduexerat, dilplodit atque emittit; Ianitlcbari etiam, cultodes cor- ‘
poris Imperatoris Turcici , quorum _ip_ie, vt tibi lemper praelto tint, ali
quot millia in lua aula alit,genus hominum bellicolum, dr iagittandi pe-I
rititlimum, fua tormenta manuaria eiaculantur: vnde talis llrepitus 6r fra
gor exaudiebatur: vt tonitrua quis coelo delicendere arbitraretur. Poli haec
magna voce, & ingenti clamore in omnibus Turcarum callris coeptum eli
HA LLA , id eli , Duvs , acclamari: idque in lignificationem proiperi
ad Sigethun Imperatoris Turcici aduentus. Chriliiani e diuerfo in arce Si
gcth nomen I E S V S exclamabant. Septima Augulti die Turcaeex pla
nitie & agria genas feu cophinos virgultis contextos, terraque impletos,
ad Nouam vrbem praemittunt.' aggerem deinde iaciunt, 6: vallo follisque
praemuniunt: quibus mox tormenta 6r bombardas fuperinducunt occultantque,
Gr noltros , qui fe intra Гори iuxta portam Nouae ciuitatis extruéta contine
bant, allidue petunt. Ео tamen die ipli propter crebra noltrorum tormen
torum fulmina elilcere nihil poterantg'ibi etiam Ianitfchari, cum prius ad
Терта feu terminos accellilient, acriter cum noitris dimicant: atque ex no
itris vnus ialtem , illorum autem multi in eo conñiëtu perierunt. Hao ipia
die Comes Serinius omnia Герба, hortos 6r arbores comburi atque ampu
tari, d: vtrius ciuitatis portas, quae dein terra repletae atque munitae
funt , iecari iulierat. Velpere itaque eius diei,Iouisque manedzieroffur
cae aggerem iacere pergunt; Ianizarife follisingerunt,& terra ,'vt abin
iuria bombardarum tuti elle poffent , cooperiunt atque occultant. Octaua
Auguiti die .Io ,is , Turcae fummo mane Nouam ciuitatem tribus in locis
peters ac concutere incipiunt~l Ianizari etiam fuis fclopetis sem tentant :
l si & lll
NARRATIONES HISTORICAE` ц:
i ‚ .
8: in vtramque vrbem fine intermiílione iaculantur. Pollhaec ipie Alipor
tuk aggerem iacere ‚ munitionemque noéiurno tempore infra arcem interio.
rein , prope regium hortum , reéta in ipia palude feu foll'a _arcis moliri ,
'eoque maiora tormenta {tatuere pergit. t
n Nona Auguili die Veneris , ipfo diluculo ., idem Aliportulr, qui lm
peratoris terra mariquebellicarum machinarum & munitionum Praefeélus fuit:
quinque maioribirs тотеме , ê: aliquot bombardis fulminat , arcemquex
Sigethi interiorem petit: tantumque ea> die aliiduis tormentorum ie'libus pro
fecit: vt iam in ea turrim d: aereas campanas conctrllierit, atque fregerit.
Incepit summo mane.'Machinas displodere: nec ad vei'peram vsque
conquieuití 6: licet allquantulum дети: , amen paulo рой iterum
perrexit, perque totam noéiem fine intermillionedetonuit., Haec vbi Со
mes Serinius eade-m die Veneris Гего vidiiTet ,plurimosque ex fuis inter-ire
tormentis'cognouillet:
que penitus igne delereNouam vrbem
: veteremv fub feu
porro ipfomaioremfciuitatem
crepui'culo incendere, eam
occlludere
iullit. Decima Augulti , quae fuit dies Saturni , Tur/cae vetus maiusque
oppidum tribus ex locis , maioribus tormentis pettint Ianizari veronge
rem iaciunt , & vallo terraquê eilolla le munientes .‚ `"tpropins ad id acce
dunt. Machinas quoque in Nouam ciuitatem, quae incendio conliaarauit',
deduci curant: quibus deinde ex eo loco vererem vrbem verberare atque
concutere pergunt. Eadern die Turcae & ipiius Aliportuk aggere , Нет,
ruderibus & terra cratem feu pontem, quo per palultria loca eo commoditis
tranlitum conlequi pollent ‚‚ conliciunt. Ad ha'ec ipii trabes drliîm Pme”
ferebant quibus teéti , viam itrauerunt: & de die in diem femper
propius ad arcem accell'erunt. Omnes antem Tur-cae in hoc , vt
quam citiflime cratem illam feu pontem , per loca paludibus referta , con
ilruerent, incumbebant: nec eorum vllus labore leu onere illo lubleuatus
erat »_: immo cimeli ad l,gerianda ligne & arbul'ta compellebantur, opereque
perliciendo occupabantur; Cameli quoque, clitellarii , беты]? nullo vn
quam tempore quielcebant: fyluae porro & agri omnes ‚ Turcis ', ecuis ‚
carnelis & brutis animalibus pleni reiertique confpiciebantur, Erant itautre
ex duabus partibus crates a ciuitate verfus arcem cc-nfeétae: in quibus vtris
que magna lignorum copia depoiita etat: cumque pontes ruderibus & ter
ra
\
_ . „____„ „____1
к! RERVMTVRCICARVM.
ra fabricatos ltatuiii'ent , eosque prope m'œnia deduxifl'ent . caliella quaedam
6c lanitiurn, tan'quarn iuunimen aliquod ex faccis vellere & fuccidia сонм.
patis- imponunt : quo Ianizari tecti opertique Rabant , atque inde arcis тов—
nia ita patebant;vt ï-n iis propter aliiduos tormentorum таз nemo in ро—
Remrrr ex notifie-pennanere potuerit. Decima nona маца; die Lunae,
qui D.' BartholomÜum pra'ecedit, Turca-e magnam ciuitatem- ceperunt,liiam
que in poteliatenr red'egerunt , ibi multi ex noliris fortes viri , qui intro
{пакет auñigere, eque hoiiiurn` manibus cua-dere nequiuerunt ‚ delidera
Ватт: Turcae enim ipfos vsque ad pontem arcis praecurebant; atque vt
introitum prohiberent, fumma ipl'os velocitate ânteuertebant. Quapropter
qui mature l`e in arcem recipere non potuerunt', foris omnes trucidatilimt"
inter quos erant Martinus Bofniaclr, Petrus Botoich, peditum duéior leu
Wayuoda.' , aliitu compl'ures í'frenuil St longo rerum vfu indufirii milites.
In ponte etiam decrepitus ille Laurentius' , Petrus Batha , Blafius Diak ‚
Georgins Mathiafch , omnes “Таз/подав ‚ vel co-piarum pedeilrium dutie
res', mifere interfeéti perierunů Ibi quoque Matthias Scefchudi Wayne
da globo percuíius , poliea l'anitaterny nunquam recuperare potuit. Fir-tie»
runt i'nfuper in expugnati'one vrbis vitamE Rodouan. & Francilcus- Dando
Wayuodae, aliique тают? nominis milites non pauci: quos omnes hic
fcripto- comprehendere & t'ecenl'ereI non fuit integrurrr. Poftquam ciuitas.
ingenti clade 6r fumma cum Забила атШ'шсГЕ Multi enim veteres
Wayuodae, Gt optimi peritiliiinique milites in ea interiere) l'naxirnoA товь
rore Gt trifiitia afleëli, caeteri omnes in arcen't fefe contulerunt, in eamque
‘tum-Comitel Serinio feipios incluferu'nt: Turcae vero- vrbem fortillimo рт
йдёоЮпеЬапЕ, iamque in ea morabantur, Ad XX. diem Auguiti hotles
quatuor in locis fulmina maioribus tormentis arci imm'ittunt z ad earnque
binas vias- ruderibus, arbultis 6.: terra praeparant.- nec vila penitus aqua
in iis», praeter limum & lu'tum continebatur'. XXVI. .Auguliiï die Lunae
poli D. Bartholomœum , Turcae per crates ex aggere ipli'us Aliportuk pri
mum impetum in arcem int `‘.iorem таит, expugnationemque tentant: in
qua piurimi Turcae periere ; & vna Miierskium Balïam bombardae Зап iu
'terfecere Ех eo loco Turcae fummo cum dedecore ¿tignominia- abireac
fecedere coaóìi Гит: quorum. ingensnumerus pallini lub iblis moenibus ůt
‘ ` ш—
NARRATIONES HISTORICAE. 153
muris cum plurimis palis, quibus ad direptionem arcis inftruëìi Venerant,
caefus iacuit. ln hunc ergo modum Turcae рой diem Lunae fmgulis die'- i
bus magis magisque tribus in locis ex Halerdiaôz duobus propugnaculis feu
munimentis, vno prope portas exiltente , altero monti contiguo , interim
rem arcem oppugnant ¿t afiiigunt. Secunda die Septembris lanizari incur
lione {зап in arcem irruere cogitabant; fed mutarunt coniilium: вписали,
по tempore magnum propuguaculum , quod monti contermz'num erat,fuf
fodere cœperunt: cumque per tres totes dies lltenue laborarent, tantum
inde terrefiris materiae & ruderum extraxerunt: 'vt lanizarusl eo »in loco .
pertranflfe , 6r ad interiorem fepem,vbi quendam ex noltris in ipfo рто
pugnaculo bombarda traiecit , penetrare , noftrosque fub tetra contingere
potuerit. Ео pollea magnum exflccatorum lignorum copiam, afferes, pa-l
leam 6r puluerem nitratum comportarunt. Quinta Septembris die Iouis,qui
D, Mariae virginis feftum praecedit , Turcaexmagnum propugnaculum ,ceu
munimen arcis maioris ,fummo diluculo incendunt: quod etliilper fe ve
hementer arderet , impulfu tamen 6r Наш Auliri ignis magis magisque cre
fcebat, inque arcem vsque deferebatur. Polt haec etiam trabes& ligna,
quae illuc ad reparandos in propugnaculis circuîtus ¿t ruinas depofita etant,
incendio abfumunrur1ex eo deinceps domini f'tabula , caeteraque in maio
ri arce aediñcia conñagrare cœperunt. In eo propugnaculo atque incen
dio , omnia Caefaris magna tormenta ita dispolita erant , vt absque refpi
ratione iis quatuor ex locis detonarent. Adhaec Ianizari fuis tormentis
manuariis & fclopetis arcem petunt.- ¿t crebris denûsque idibus inflar рю
uiae in arcem globos displodunt.- atque propugnaculum, quod portae con
tigqum & vicinum erat, grauiter oppugnant. 1n eo autem propugnaculo,
quod Nadafchgoui appellabatur , irruptionem Turcae faciunt, maximoque
ímpetu in arcem feruntur. [n ifta propugnaculi defenfrone Comes ipfe Se'
rinius praefens aderat , Gt acriter cum Turcis decertauerat: ita vt hoftiles
impetus fortiliime propulfaret , eosque bis arce expelleret atque eiiceret.
Hoc in conñfétu 6r certamine Ioannes Nouakouitfch occubuitf. Cum ergo
Comes Serinius ignem maximas vires fumere, 6: iam prope ad puluerem
nitratum , cuius inge-ns copia in magna exteriori arce iuxta portas `>mino
ris arcit» etat , procedere confpexíû'et : & quod proptcrignis vehementiam,
'I'ur
:54 _RERVM TchrcARvM.
Turcarumque îrnmenfas copias iam vndequaque irruentes , in maiqri irce
Ylongiurr morari non рейсе: le vna cum reliquia qui fupererant militibuí', qui
que elabi 6r aufugere inde poterant , in arcem interiorem contulit: elus
que portas bonus ille Comes in tantas redaétus angulìias, claudere iulïit.
Foris autem complures egregii milites trucidati [unt: mulieres в: infantes
multi , de quibus inter iplos Turcas maxima contentio à lis „так ‚ in
Turcarum сайт captiui abducebantur. Polt Comes capitaneis 6r peditum
duétoribus feu Praefeâis, quos Wayuodas vocant , vt loca , quibus quís
` que Rare , 6r excubias agere debeat , dilìribuantmraecipit. Moenia nam
' que exterioris arcis interiorem etiam cum fuo muro compleůebantur: ita vt
aliquis ex maiori arce in interiorem nullo negotio & absque anfraâu pro
gredi potuerit. interior quippe arx tantummodo in vna parte, ceu angulo
magnae arcis рейса, nullum propter exteriorem feu magnam arcem,mu~
nimen vel propugnaculum habebat: nec aliud quippiam , exceptis vno aut
altero conclan , quod ipfe Dominus Comes inhabitabut , & domibus aliquot,
in quibus puluis nitratus , omnesque generis bombardae depoñtae feruaban~
tur. Caetera acdiiicia , in quibus commeatus Gc filiginis farina , :nena ,hor
deuŕn , caro Гита , & fumo macerati pil'ces , quorum Omnium prope {неба
bilis ademt abundantia , feruabantur ,in maiori aree {ingula contenta erant.
I Remanferunt ibi etiam quinquaginta dolía vino , песета aceto , G: quin
quaginta omnis generis leguminibus referta : earum denique rerum, quae
ad viétum requiruutur necell'aria, Omnium inlignis aderat copia :quae о
mnia in maiori arce reliâa 8: igne ablumpta funt: hacque de caufa nec
nollris ,nec hofìibus ea vfui ¿c bono elle potuerunt. Amilla funt praeter
e1 in arce maiori omnia tormenta , quae Turcis celTerunt : ¿r quibus dein
ceps noiìros tamdiu petierunt,donecinteriorem quoque arcem( licuti po
Rea dicetur) ademcrunt. In arce autem interiori, praeter duo magna Юг
menta , duo mortaria d! quatuordecim bombardas nihil erat reliquum: caete
xis impedimentis & rebus omnibus boites foris in exteriori arce potiti Гипс.
De commcatu in interiori arce nihil propemodum aderat : praeterquam mil
le modii chhargoniani triticea farina referti: quos Comes Serinius ex fuis
praedi'il chhargonianis apportati mandauerat. Magna itaque penuria eo
tempore, quoad panem & potum eraf : Gr quidem talis, vt per hoc
‘ tri
NARRATIONES HrsTocharr. щ
triduum mulieres & infantes fame titique exilinguerentur, In exteriori por
ro arce vnusquisque militum , tam pedeiler , quam eques, viélum dici.
baria afiatim habuit. Nemo autem quidquam fecum in arcem interiorem
auferre , nec multum de auto vel argento afportando follicitus elle potuit,
omnia enim ,vt dixi, incendio foris ablumpta 'funt : tantoque irrpetu &
celeritate.arx illa noltris erepta, 6r a Turcis expugnata ell: vt vix in in
teriorem arcem elabi atque aufugere potuerint. Quam pollquam Turcae
occuparunt , multa Vexilla in aggerem feu valium arcis collocarunt :
atque per duos Iouis 6r Veneris dies illic in maiori arce conquieue
runt: noltri vero in pafua feu interiori arce ’occluIi , ét vndequa
que obfelii ac circumuentihaeferunt : nec Turcarum ad noftros adhuc in
arcem interiorem aditus vlli aut nol`trorum inde foras ad eos exitus
patuit. Septimo die Septembris , hoc ей , veiperi D. Mariœ virginis
fetto, Gr ipio mane circa horam fextam , Turcae coniecto in arcem igne,
œdificia, in quibus Comes Serinius habitabat, in interiori aree contenía,
incendunt , & ad expugnationem arcis omnes Imperatoris pedeltres copia:
fumma cum vi irruunt: Ad hœc clallicum canere, tympanis perltrepere,
6r tubis infinitis ingentem fonitum edere incipiunt , frgnaque innumera in
arcem maiorem collocant. Itaque tanta erat vndequaque Turcarum multi
rudo: vt nec prata cerni , nec aquae, nec arborea ex aree confpici potue
rint. Interea atx vehementer d: {ирга modum igne deualiabatur. Quód
cum comes Serinius vidiil'et , feque .diutius in ea continere non pofTet :
per cubicularium fuum Francifcum Schererkum, vdiem 'holofericam ,aliam
que tunicam ex ferico non latam ( Mantenam vòcant) interulam 6r alia
типа: frbi adferri iuliit : atque ad omnes, qui tunc fecum etant, in haec
Verba locutus eil.' Nunc ( inquit ,) поп opus habeo vetlimentis grauibus ,
fed leuibus faltem , Gt quibus absque impedimento me commode (i: cum a
gilitate quadam defendere pollim. lniunxit etiam tibi dari galerum ех nigro
ferico villolo , это intextum 6r ornatum , quem in nttptiis gettare folitus
erat; huic aflixum fuit ornamentum quoddamaureum peculiare: in cuius pa
la preciol'us lapisfadamas, & prœllantillimae pennae ab ardea deiumptae conti
nebartur. Deinde centum aureos nummos feu ducaros Hungaricos , quibus
ramen nullus ex 'Iurcica moneta admixtus еПе debeat,adierri iutlit-quoc
U z ,vbi
ags RERVM TVRCICARVM.
vbi Cubicularius adtuliilet,holofericam tunicam fcindi, eosque inter goil'i
pium , quo illa contexta erat , ¿t fericum poni curauit: Et, hoc ( inquit,)
ideo, me fecille vos exiitimare velimzne f1 quis forte hoiiium aut latto
num meis me veitibus exuet, dicat, fe nihil praedae aut lucri penitus a
put me inuenille. Praeterea Cubiculario , vt itibi redderet arcis claues ,
quas ille temper', dum atx obfella fuit ,in manu fua ¿it poteltate habuerat
mandauit: eas cum accepiilet, {tatim tunicae, in quam centum ducato#
repofuerat, ingerit , Gr Iuos in hunc modum iterum aliatur: Reuera (in
quit,) mihi credite, quod dum manum hanc meam mouere , & gladio
hoc vitam defendere licebit, neminem mihi centum iftos ducatos & cla
ues eripere patiar : Me autem mortuo , quicunque adeptus fuerit , eos
habeto. Iuramentum tiquidem iam Deo praeftiti, votumque nuncupaui ,
me , per Turcarum callcra nequaquam duétum , nec liberis dígito de
monfcratum iri. Denique fuo ante dic'to Cubiculario praecepit: vt fuos cur
uos& inflar falcisenfes(quas Sablya vocant) auto & argento decoratos Iibi
porrigat:quos cum proballet, exquatuorgladiis vnum ‚ qui adhuc ipflus paren
ti: erat, elegit:&,Hic vnus elt(inquit,)ex veteribus meis gladiiszhoc gladio
ego Omnium primo gloriamôz honorem promerui, omniaq; quae habeo acqui
iiui: & hoc gladio ego nunc fmgula , quae Deus in me iudicio fuo de
creuerit, perferam. Sic gladiutn dextra manu accipiens , e conclan fuo
ferecipit: atque poil fe parmam feu peltam rotundarn geiiare iubet: nul
lis praeterea armis, nec lorica,nec galea fe munire volebat; hoc addens ‚
i Deum protectorem defenforemque ipiius futurum; fe etiam ex Sigetho e
«labi aut aufugere nequaquam conaturum: fed omnia conftanti animo ,
quicquid Deus voluerit , fubiturum atque paffurum. Cumque e conclaui
fuo exiffet, inque cauedium feu plateam interioris arcis veniiïet: omnes i
bi iam milites, equites 8: pedites in proeinc'tu ilabant: eumque loricis, ga
leis & clypeis teéti , euaginatis etiam gladiis, parato praefentique animo ex
peéiabant,& vbi arcem incendio, quod 'rellingui amplius nulla ratione po
terat, confiagrare penitus vidilIent, nec longius in ea propter vim ignis
&fumum morari fe poer animaduertiilent: coepit ipfe Dominus Comes in
hanc fententiam , vt omnes eum exaudire St percipere facile poiient, in
platea arcis loqui: Mei fratres ( ait) & tirenui milites : nunc reipfa Сч :inte
ocu
NARRATIONES н15`токхсАЕ. 157
oculos limul cernimus omnes, qua ratione nos Deus igne hodie puniat:
igne nos hottes nol'tri fuperant 6r vincunt: nec tantum eorum nobis ро—
tentia ¿t copiae nocerent, quantum ignis & incendium damni dat,nol`que
pefiundat. Nihilominus ramen hanc poenam a Deo Opt. Max. immill'am
patienti gratoque animo perferre nos decet: hac enim non lolum ob no'
lira nos peccata , fed etiam ob prouinciae huius Hagitia punire voluit. Qua
propter ignorare vos minime arbitror , quo paéio antea lidem meam vo
bis dederim: volque mini vicilliin гаме 6: Deo interpolito telle per ius
iurandum promiferitis , nos hic vna limul viéturos Sr morituros elle. Et
quidern ad hoc quue tempus (Deo lint gratiae) vnihil mali commillum ,
nec vlla inter nos proditio deprehenfa elt: quod Gt nunc nulla penitus ra
tione accidere debet. Iam cunóii in prael'entia videmus, quod in hoc lo
co longius moram protrahere ¿t perfeuerare , etli vellemus, non pollumust
quue tribus de caulis ; ‘quarum prima ett, quod hic Hammis & incendio
confumimur: altera, quod noltrum admodurn pauci funt; tertia, quod com~
meatu caremus, vobisque infantes & mulieres fame litique pereunt. Cur
igitur hic igne conñagare volumus‘.2 Sinitote, exeamus foras in exte
riorem arcem, ltrenui milites.- medium digitum holiibus oltendamus, 6r
Cum his iortiter manus conleramus: Vt poli interitum & mortem quilque
nolirorum famam libi & gloriam comparet l'empiternam , quilquis occubu
erit , aeuum cum Deo line omni dubio aget: cui vero vfura vitae lon
gius concella fuerit, in eaque fuperlles manlerit, is „lummis laudibus nun
- quam non celebrabitur, Atque hac de caula ego Omnium primus elle vo
lo, & vos primo {оп-аз praecedere: & quod ego faéturus lum , hoc idem
6r vos facite. Certo mihi credite, Fratres давая, те vos ad rogum vl'
que non elle dereliéturum. Polt haec ter Iasvs exclamabat: atqueCaef.
Maieft. vexillum ipli Laurentio Iuranitlcli, vt id libi praef'erat, tradit, por
talque arcis aperire iubet. In ipfa autem porta machina bellica, quae
Mortarium vulgo vocari conlueuit, ferro in frutta dilleé'to relerta iacc
bat: quae in Turcas paulo ante difplofa atque emill'a fuerat: vnde lub
iplo fumo Comes Serinius nudo gladio & exîgua parma foras progrediturt
quem cum ligne Iuranitfch praecedebat.- reliqui porro milites, equites
& pedites, quique adhuc lupererant, omnes infequebautur.- ibiquem ipfo
U 3 роп
wk..
_rçs RERVM TvncrcAnvM.
xponte cum Turcis conñixerunt.' Ео in loco Ianizari Comitem Serinium
tribus in locis globo percufferunt.- vbi etiam ex eo iélu , quem capite
excepit, prolapfus in terram contidit. Quo faéio Turcae confefilm tet
BALLA, id ей Deus, exclamabant. Noltri autem retro in arcem inte
riorem profugiebant: cumque ipfos Turcae vehementer inlequerentur ,
îpfifque ingenti furore incumberent, vna cum пойти: in arcem fumma vi
6r ímpetu irruunt atque feruntur, Iam murus interior & ipfa moenia Тщ—
cis vndequaque plena exiltebant: vnde noftros defuper rudefibus ¿t li.
gnis quue ad internecionem feriunt , & acriter cum noltris militibus pu
gnant: Нов omnes, exceptis his , quos aliqui galeris & pileis Turcicis
rectos, aut ricis opertos, & veluti perfonatos abducebant, interfecerunt:
infantes autem Gt mulieres omnes viuas feruarunt, captiuafqne fecum tra
xerunt. Нос autem plerrque omnes lanizarr, eorumque maior pars,quam
reliquorum Turcarum, fecerunt: cumque captiuumV alícui eripere non pof
fent, eufn ipli vi 6: ignominiofevprae manibus diffecabant- Ео arcis in lo
co , Turcarum & пойгошт cadauerîbus ita referta erant omnia: vt alitet
quis, quam per funera mortuorum ire , eaqu-e calcare & premere, arcem
ingrediens , aut in ea ambulare volens, non quiuerit_ Tanta etiam ini
pfis moenibus interiori: arcîs caeforum interfec'torumque hominum copia paf
íim iacebat, vt fanguinem qui: ibi d: cruorem baud diliicile haurire po
tuerit. ‘Periere autem fub Sigetbo( vt lanizarorum Capitaneus Budenfis
ex сайд: Sigethanis Budam verfus iter faciens in vrbe Tulnia retulit )
Turcicorum equitum odtodecim millia, Ianizarorum feptena millia; quae
fimul computata XXV. millia efiiciunt.- hi faltem libris infcriptl continen
tur: exceptis reliquis leuibus & vilibus hominibus, à iis quorum nume
rus lcripto non ей comprehenfus. Ex primatibus autem & fummi no
minis Turcis occnbuerant Miferskius, Ball'a Alpoftuk , Baffa Capitfchius(id
ей fupremus Caefaris cubicularius) 6! Balfa Hafnadar ( hoc ей Caefaris
Camerarius, feu aerarii ¿t rei nummariae praefeóius ) ех Capitaneis autem,
quos Begos nominant, plurimi interfeâi funt, quorum certus numerus i
lgnoratur: quippeouos non ita magni faciunt , ceu feruus & captiuos i~
pfius Imperatoris. Нос vero credendurn ей, iniignem ibi Turcarum со
piam interiiffe: dici namque vix potelt , quam multi affiduis iétibus Si
a:
NARRATIONES нтятокгСАн цв l
EPI
NARRATIONES HISTORICAE. 16!
E I D E М
Hrßil'us 'at nidi: шт Еэ’ rrderefiuis
Сита wirtutì тент „ш fitac.
Seruatae a me (Шт ‚ mmf meßruubizis,iuquit,
Artes . 55° [ngtrans Zatnlvs orrubuit.
Imodo , te года qrrmrtzrniuis Roma : Lilfurnis
` Etßuzt quae тонет работа душит.
X Si.
162 RERVMTVRCICARVM.
fria Rrenue vel cum honefìiliima morte pugnafe. Quod li vos quoque
mei miferatio aiiqua капай, tanto acrius holìium crudeiitatem Vlcifcamur:
neu vos moueafpraefens calamitas:quae tametñßt video, humana iamvi
vitari non
celium eil. potelì: aifamen
Nec olim magna añ'ecîantem
fortunaelquadam milita fed
temeritate, aduerfa4 perferre
patientia, ne
6r vir
men decoris auidus , fuis accendebat animos. [aniczaris primo loco lubeun
. tibuà miicetur praelium: ñt artox pugna: iam millilia miliilibus, ignes i
gnibusf, iam corpora corporibus, arma armis, vires viribus opponendo :
ad exiremum @apto Ianiczarorum'Aga,.iisque multa clade alleéìis, prae
Нит ехсереге integri ac recentes: tum praelium redintc-gratum: iterum
que :illis alque _aliis fuccedenribus agminibus, тает totam «Sz растит
diem oppugnando continnarunt. Nec ideonollri remillius едете. Pridie
X '3 No
l166 RERUM TVRCICARVM.
Nonas ySeptembris educlis in confpeélum totis copiis, «Se dilpoiitis per tur
таз ас cohortes , parant praelium, materiam , ignem ac faces, egeila
antea terra , vi tormentorum disieétis iam roboribus fubiiciunt: inde ma
teria in anguita arcis area, pro munimentis, 6: ad incerta fortunae , vt
in talibus oppugnationibus fieri folet , comportata, ignem corripuit: inde
militum cafae.
Vnica pars, qua ex arce in oppidum ponte fatis longo itur , ab igni
bus 6r Байт immunis erat; quae infinita barbarorum multitudine teneba
tur. Quocirca non tam ferro hottili,quam Наташки magnitudine,& fuo-
I'Um
NARRATIONES HISTORICAE 167
rum Zrinîus paucifate vulneribusque conéìus, ponte iter adhuc praebente,
in confertiiiimarń 6: innumerabilem hoi'tiummultitudinem, Comes mox e
штреге сит fuis f'tatuit: cum iam ante paucos dies oppidum , in quo
tota vis & robur munitionum Sigefhi eraf, f_ui'tinendique hofiis,igne &fer
ro vaiìatum , prius foio репе aequstum , hofìî cemfi'rt. Arx enim pro.
puznacuii modo loco habebatur. Erupturus igitur Zrinius, ac terribile fui
fpecìaculum editurus , ройциат ге1 totius fumma defperafa fuifTet :vf ар.
pareret , nuilis rationibus contra tercenrena (Tot enim qui minimum ро
1111111; qui piurimuin, quingenta arma ferentium fuifi'e , fradunt) barbaro
rum miiiia , tam exigua vix trecentorum & maiori ex parte fauciornm ma
nu, oppugnarionem arcis diutius produci poiTe, vimque ingentem 111111
neri;concione miliitum' aduocata prius in porram , qua ponte oppidum
arci iungitur '(nam caetera omnia iam ignis erant)hunc fere in'modum fuos
exhortatum accepimus: Quo in loco res пойгае funt, iuxta mecum omnes
intelligitis, Milites. Quod ii maiorum пойгогит res geßas in extremo hoc
diferimine iibeat paucìs attingere: neque nos certe aequum erit ab illorum
praeclare geiìis rebus in hoc acerbif'fimo patriae пойгае саГи degenerare.
Iili domi militiaeque multa profecfto iniigniter gefTerunt: Гавре numero par
на тапи сит magnis iegationibus hoiìium decertnrunt: paruis copiis bella
cum opuleirtiiiimis Regibus gef'ferunt: coníìatque iilorum egregiam virtutem
infrgnia facinora patrauiiïe. Cum igitur hodiemus fupremus nobis itidem
omnibus dies fit: quo hecefiitas nos ita circumfcripfit,\'t vel memores nominiS
Chriftiani Gr immortaiis gloriae, darne ñdei Principi пойто, р1ега1150ие in
patriam , decoris denique militaris , in quo hacffenus отпет ч11г1т по
й1ат non_{ine laude ( niñ 1111101) ехегси1тиз ‚ pro patria fortitermoriamur:
vei per fummur'n dedecus & turpitudinem in manus hofiium deuenia~
mus: aut denique a fiammis, quae сит отп1а occuparint , imo in агегт
vsque cai'tri peruenerint , huc angufiiarum nosl redegerunt , confumämlll'î
aut denique in miferando mancipatu vifam morte acerbiorem & turpiorem
exigamus : vos horror, miiites , vri forti atque parato animo frtis :nec quan
ta vis hoiìium ingruat, veßris animis proporratis : fed quid praefens iocuS
& rempus pofhrlent, animo imperterrito examineris: vbi quem virtus & ar
ma non texerint , eum neque locus neque hoiìis teget. Etenim quod iam
no
. 163' RERVM TVRCICARVM'
nobis praeter arma animos'que nihil amplius fortuna reliquum fecerit,acque
ac ego Commilitones cernitis: eo nimirum res fortunas-que noftrasredac'tas,
vt nequaquam poliint corrigi. Nec enim pro decore vnico ,fed pro falu
te quoquepatriae pugnabimus. Vbi qualiscunque vis virtusque пойга fu
tura ей, talem рой fummum hoc praeliurn patriae noitrae ftatum futurum.
& пойгат ад Principes poiterosque noltros memoriam trarifituram , cogi
tare debebitis. Scitote noltras nunc intueri manus ~Principtm noftrum:Eu
ropam «St patriam virtutem пойгат afpicere. Cogitate , hic nobis non tam
vincendi poteftatem , quam per gloriofam mortem oppetendi oçcafionem
datam.` yHic nobis terminum laborum nolirorum necefiitas impofuitï vbi
omnibus inter victoriam mortemue certa defperatione abruptis ‚ vincere,
aut vbi id fortuna nobis inuidit , in praelio potius , quam in fuga ‚ nos mor
tem o'ppetere praeclarius erit. In hoc igitur praeliuni ituri memineritis vos
dacus immortale , glorÍam perennem, libertatem, quam nemo bonusnifl Cum
anima amittit‘, atque patriam veltram, quae vos genuit, in manibus vettris
portarelgiturne multi aniims veitras amittatismeu captipotius flcut pecoratru
cidemini: quam virorum more, maiorum пойгогит exemplo, ftreuue pugnantes
cruentam atqueluélïuofam viéloriam hoftibus relinquatis, eliicite. Quocirca ani
mus,aetas,virtusvef`tra, mihi tot periculis probata, me hortantur, vtfperem,
vos lirenuam mihi Duci veftro & patriae operam nauaturos: praetereaneceffitudo
quae etiam timidos fortes facit, Qua exhortation@ animi militum incitatis_
vnanimiter in hoftem impetum tacere ttatuunt. Hinc tormenta ingentia,
¿t machinae repletae portis , quibus infinita barbarorum multitudo ingrue
bat, admouentur;vbi admirandum faire hoc accidit : quod cum iam отвёз
effent defperata, feque pugnae quisque in qua effet moriendum , accinge
ret: miles quidam habens vxorem nobili genere 'Sl forma pracftantem , ш.
tra fe'ltatuilïet, eandem coniugem fuam , ne in manus barbarorum perue
niret, ipfe interficere. Id vt femîna prudens animaduertifftt, fupplici
ter deprecata maritum, vitam impetrauit : dicens, impium fore , f1 maritus
fuas manus coniugis , quam tautopere adamiert , fuae fanguine foedaret 2
muito acerbius, fi maritum coniux optimae indolis pudiciti'ue & formae,
in extremo difcrimine defereret, vel in mortis i'pfo acerbillimo _cafu. Scio,
inquit , те tibi iurafì'e, minime te deferturarn , etiam in vitae difcrimine:
qua.'
1 .
f__rr-f-_w- ›
feéto fortunam ifiani non modo non inuidendam'Ihriltiano orbi aut exte
nuandam , fed plenis buccis praedicandam, & ad Deum autorem grato a
nimo referendam quis nolirum,nif1 improbil'limus , negaret? Sed ne о.
mnem vulgatis iftis rumoribus lidem detrahere , ac tot hominum , qui illos
vti minime dubios , aut diuulgarunt , aut probarunt, opponere autoritati
‚ те velle videar: fateor, multa quidem veritati congruere , plura ramena
& quod potimriirlm ей eneruati ac nutantislmperiiTurciciperfualionem,a vero
quam longillime recedere. Tantum enim @beit Turcos eneruatos priliinaque
potentia exutos die, vt pacem aliqiroties per legatos Períicos rolerabilibus fa
ne conditionibus petitam , vri coniiat , Turcarum Imperator refpuerit, i
pfosque legatos infolentius , ac praeter religioncm ifìius iuris gentiumtra
быт. Quod vtique faéturus neutiquam fuîiiet, li Perfam viribus imperio.
_rein , íibiqué formidabilem agroiceret. .Dubium quidem non eli, maxi
тат multitudinem Turcorum , atque adeo vltra decem myriades, partim
Гати-рант in conñiëlíbus periille. Sed haec Зашла tanti apud ipfos
Z . nonÁ
178 RERVM'TV'RCICARVM
non fit,, vt
tionem earn interitum
nedum vel querelis
inde profequaiitur, vel aliquan
metuant. Namiquanta regni
gente ` fui qui
valeat, inclina
ma
\ .
Sinam itaque delatus ad conlinîa, cum habito circa Arfrom delectu piu
rimos ad eam militiam confcriptos deiideraret,apud Sultanum conqueritur, qui
fubito quodain die Aiactirphan indixit , hoc cit, conlilium pedclìre , idq;
in area Palatina, irrt-er arcezn'regiam &Templum S. Sophiae intercedente.
Rara funt eiusmadi conlilia tumult-¿aria , nec nili ardua aliquà neceiiitate
urgente initituuntur. Traétaturn in e0 fuit de periequendo bello , de il
lis qui expeditionem iubterfugerant , carcere mulélîandis. `QimrtoAugufìî
Legatus Perñcus Muiuhali nomine , cum 16. Minillris'aduentauit , ma
gnaque _cum pompa exceptus fuit. Sexto die Multafa obiit, cum biduo
ante in morbum in cidifiet ,_ conttaétum ех eiu nimio melonum , ac
luper ingelia aqua faccarea, quam Scherbeth vocant, quamuis alii ipfum
tibi mortem,nel'cio quo modo confciuilie, metu imminentis fupplicii, quod ex
accufatione Periae ob fuppreifos aliquot legatos metuebat, fufpicati fuerint.
Imperator mortuo'ipio vniueria eius bona conl'ifcauit, ac in arcem deue'ni
iullit, reliéia nepotibus necdum adultis qualicunque portione, quos in au
lam pofiea recepit. Dicitur hic idem Multafa Selymi iuli'u (quem in iu
uentute erudierat) dum agerct Beglerbegum Cairi iiue [Egypti , obtrun
candus Гите: quod taznyn. perinlicia praernonitus fimiliter euitau it. No
ta eit (ius, quam capta Сурго exercuit, perlidia ¿it crudelitis in Braga
(“Ниш 811011108 Chriftianos pluiquam barbarica- Vl. die eiusdem rneniis
Imp_ fuperioribus diebus venatum quali egreffus , cum vniuerfa aula in
grati-.un legati Perlici vrbem folenniter ingreditur. Moris ей enim Sulta
IilS 1
NARRATIONES HISTORICAE. 359
nis, vt legatis eaterorum re gum cum pompa lcl'e l'peëlandos exhibeant.
Comitatus fuit lngens & lplendide decoratus , armifque lnlìruéius , equi
tum quidem millia quinque tam praecile, vt nec deelIe quisquam nec fu
perelle eo ex numero deprehenderetur. Pedites , praefertim Ianizari ,
виды, ¿t Alapi, cum inordinate ac gregatlm incedant, exacte numera
ri non potuerunt. Hi ad leprem millia fuerunt aellimati, omnesque de
core`ve;l'ti. Atque hic erat cernere {ушат quali plumarum 6r alarum a
quilinarum , quas pile-'s gettare, ipe-»frills infertis, lolent. Equites manna
ex parte amic'ti fuerunt aureis шт, & iplcrum equi, elegantiores allo
quiu & ехчцёбйд phalerisët ornatu equeliri, Turcis vfitato lplendlciilln
mi , raelertim vero regii, qui proxime ante Пир. ducuntur, dici Vix po
telt, quanto preciolorum lapidum, gemmarum ¿t auri apparatu nituerint.
Magna quoque canum vis tum Molollorum tum aliorum venaticorum du'
cebatur, Nec ineleganter circumpedes incedebant, geliantes pileos руга
midales argenteos'tenuis laminae deauratos, inde iatellites, arcubus & pha
retris lnllrufti. Imperator iple placido nutu omnes tam Turcos, quam
Graecos & Нс-Ьгаеоз falutabat. Ornatus equi erat admirabilis ac lpledi
'dilllmun `Ipll llapedes latiores ex folido aur-o, vti perhibent, confeélî
variis geminis inlertis, vt de vnione inulitatae magnitudinis, qualis a fron
te equi dependet, de fraeno, monili, antilena gemmatis, ephipplo deau
rato, llrato margaritis conferto nihil dicam. A tergo fequebantur pueri
nobile & equites cataphraétl bis mille c'entum , apparatu certe magnifi
co. Claudebant
curribus impoliti, hunc triumphum
quorum 12. Croati
vnuaY tympanum Gt Hungari
pullabat. captiul,
Sed neque hoc tribus
prae
tereundum, durante hac pompa 300. fere captiuos, quorum aliqui fuera-rr
lmperatoris, maior vero pars Ochiali praefecli clallis regiae , qui & iple
pompae lntererat, {дат dudum animo conceptam, naui quadam bïremi
arripuille: quos осман llatim inltruóla naui praetoria aliaque trireme in
Archipelago longe perfecutus, Oélauo die poll re infecta domum rediit.
XVIL eiusdem menlls Legatus Perllcus in aulam deducitur, Sultanoque
' literas regis lui ac munera olïert, duos Со ranos eleglantïlllme fcriptosz,
9.1Íaculos plenos gemmarum rudium , ¿t aliquot tapetes Portici operis. Cauli
legationis haec erat, vt pacis tradiatio cum Тиса inßitueretur, quo tan
A a 3 dem
‚90 RERVM TvnbrcARvM
dem milerae plebi, caedibus ac bello tam diuturno vexatae atque exhau- Y
liae parcatur, praefertim cum vnum vtrinque Deum, eundemque iplius A
poitolum liue nuncium colant, ac vt virés luas pro allerenda lua religione
in Chrillianos flue infideles conuertant atque exerceant. Hand ingrata fuit
Turcae ea petitio, iamdudum eius belli pertaeio, planeque lperabatur ,
ac tantum non amrmabatur certa pacis conclulio: ideoque magno-in hono
re habitus fuit legatus, ¿t а primoribus Ballis frequenter ad conuiuia,ilti3
alioqui rariora, inuitatus. Sed tota ianciendae pacis ratio ibi potil'limum
impingebat , quod Turca prouinciam Syruan fub initium huius belli a fe
captam., disquaecunque pede contigill'et fuo, femelque tenuiiler, rettitui ii
bi peteret.- legatus conitanter id recularet, dicens neque id fe in mandatis
habere ‚ neque Regem luum lua quidem fententia hiice conditionibus allen
furum. Atque ita Turca l'pe fruftratus legatum dimittit 17. Septem. cum
litteris, quibus eandem petitionem apud Periam vnice vrgebat. Is
dornum verfus tendens, a Sinam Balla aliquandiu detinetur, & in vin
culis quidem, tanquam is qui Sultanum vana fpe pacis fraudulenter lacta
rit. Ex itinere duo eins miniltri Conltantinopolin reuerlì ñdem Turcicam
fufçeperunt. Eodem tempore Sinam Bafl'a, nulla 'dum re hoc in bello
praeclare getta , verl'us Georgianorum ditionem progreditur, quibus oc
currentibus acer confiic'tus fuit editus , ex quo iniignem cladem Turci acce
perunt: quod ipl`um litteris lcuiusdam , qui interfuit, dr fama confirmatum
eli. Mittebantur tum ex vrbe 30. Reys, qui funt Capitaneinauium,
go. architecti , ac totidem Odobaili cum mandatis, vt triremes œdiñcarent
in mari Cafpio, deltinata adhoc materia lignaria aliisque necell'ariis :cuius ‘rei
eiïeéftus necdum a'pparuit, Sinam pertaelus huius belli domum redire delidera
bat . ac llitteris apud Sultanum lele inlin-uabat,pacemque quibus poteratlmodis
perfuadere conabatur. Nam ex lupremo Veziriatu, qui ex morte Ahmatis Baflae
ad ipfum deuolutus plus fibi honorum, ac quietis pollicebatur.' Е са
ltris eius plurimi cogente inedia diicedebant. Perfae lub autumnum rur
fus oblident vrbem Tiflis, haud. dubia ipe eins capienclae. Sed Begier
begus
¿tu Dimaici
deiecit denuo eos
ac repulit. , quemadmodum
Hyeme~ fuperiore
iita noui rumores anno, cruento
lpargebantur conñi
de rediniter
fium occludi eum гать: cui, pollea ,graffinte horrendum in modum pelle.,
ринге; centum miniftris obierunt. Paulo poll tres Perl'ae haud vulgaris
conditionis ad Turcas transfugerunt, quorum vnus fuit ille Mufchali, qui
anno 80. legatum egerat. Nouillinum ell , quo narrationem hanc conclu»
do, quod Perlas rurfum ex improirifo adorti Turcas, non modo 20. cir
citer millia trucidarunt': fed vrbem quoque Tiflis , ac totam regionem cir
cumiacentem recepill'e perhibentur. Cuius viéloriae non miniQO caufam
fuiffe aiuntMehemetum Georgianum,quem antea a matte Conllantinopo
linamandatum Ноет Turcicam fufcepilfe dixi. Hic cum odium Imperato
ris, nefcio quibus ex caulis incurriffet, fentiens fibi tendi inlidias , ad Рег
fas magna cum Turcorum manu transfugit , hisque oportunam inuadentii
Turcos rationem oltendit ., «St ipfe орет haud exiguam praeftitit. _ De qua
clade lconqueflus poilea apud Imperatorem Oliuan Balla graui culpa Sinafn
grauauit, quil bellum hoc, etiamnum fupremus dux , fegniter admiuillrauerit,
atque inde domum reuerfus fubmittendorum auxiliorum vana fpe faepius i
pfum laétauerit. Quo modo graui iuuidia ac fuspicione oneratus Sinam,
omnem operam virilem , & in perf-@querido hoc bello lidem ac feruorem
Imperatori defert: fed frultra. Hic enim vehementi concepta ira illico ho
- „ mi- ‚
F,__„__._„v__,
we RERVM TchchnvMÍÍ
rant, iam hoiìium 111111111 acies; tormenta currulia campeßria, quae cram
ad XLV. promoueri : Ianizarornm aciem,4 cum Atormentis in patentem pro
duéìarn: ipfumque Ball'am praeiìantiliimo veéìum equo cum aliis Begis,
quorum ad XIII. etant, fuos animando, hor-tando, confirmando circumuo
litare.' Idem a nolìris, fummo ardore praelii committendi accenfrs, non
minori diligentia ñt. Baila ante omnes tormenta locarat; proxime retro
Ianizaros, qui erant ad 5000. quibus ex Afappis & aliis pedirum gene
ribus adiunffti etant ad 8300. circiter; omnes Ipeéìati militia, & conñnio
lum fuorum alumni. Poli hos, equitatus in longillimum directus pari
fronte, 81 рег (0111111 fere campum exporreétusï vt multitudinis fpeciem
nollris 8: terrorem inferret. Pollremum erar agmen curruum, & iumento
rum, in quibus elegantium mulorum ornatorum magna vis 8: oneratorum.
Noiìri equitatum omnem in 061:0 agmina diflribuunt: qui ramen numero
longe minor erat hoîtili equitatu: interlerunt catapliraäos equites Germa
n‘os, vt grauem armaturam, turmatim ramen 61 alatim, ne milcereturVn
ganas miles Germano; pariter peditatus interferitnr, per lua quifqne vexil
la: сшит ita dilìinéìi ordinibust vt tamen non disiunéti, fed vnum quali
corpus, exercitus torus eiï'et. Atque ita aequali Icmper fronte iunâim ,
quam polïunt lentillìmo pall'n, Insv CHRISTl nomine pro refiera рю- \`
с1атаге, atque alta voce ter inuocato , in hofìes feruntur: prouidentes ne '
Ordines auf turbarentur , aut vaus alteri praeiret. Pari ratione hoßis im
pius Alla fuum altifüma voce inclamaf.- & cum his praelii committendi ,
inque hoiìem arma lìringendi ůgnis, vndique Ducum nolìrorum iull'u, tym
panorum Ionian, 6: buccinis cientur. Dextram exercitus partern Comes
а Zrynio, 6: Comesab Hardeck curabant: linifìram Nadallus: média at
tributa fuit Palño: fic ramen; vt cuilibet horum ex iunioribus, Baroni
‚Ь115НЦпяаг1я, quii'que cum fuo equitatu 6r alii conlìniorum minore: Du
Ces adelïent .~ inter quos aetate iam grandior Nicolaus llìuanñus; 1111110
res Sigismundus, Michael, & ЗеЬаШаппз Forgatzii, quifque cum fuis fe
orlirn: Francifcus Dersfy, Stephanns Tôrôk, Sigismundus Balaiïa, Eme~
ricus Dœiy, Ioannes Banfy, Andreas Zay, Michael Gobor, Georgius
Thin-zo, Michael Tellekelïy, Gt praeclarae indolis adolefcens, amplarurm
que clientelarum FRANcIscvs BOTTHYANImepos ex forore Comitis 2131
” nii
[NARRATIONES Hrs'ronicau. щ
hyeme vilas copias Turcarum Imperator fubmittere fuis fuppetias pote
rat. Baronum copiae ad decern millia fuere virtute militiaque pràelian
tillimae: Tieiieubachii equites Germani ad feptuaginta: pedites Germa
ni numero pene pares . Pallìi Hungarici generis equites peditefque circiter
leptem millia in quibus Germani-equites quingenti: quorum duo Capitanei:
alter, cuius nunc nomen non luccurrit led рой ocium naéîus , imortali
gloria , vt dignum certe ей ‚ celebratur: Alter vaecors , mollis , imbelliS
laboris militaris inluetus atque impatiens: qui lane, ne Palñus, Dregelo
Palantoque (vt praemili) receptis , etiam Nogradum intrare potuerit, magna
caula fuit. Sed de hoc гать. `
fus : led cum diutius noltrorum impetum ferre non poffent, impedimentis exuti
in fugam vertuntur : quos noflri infecuti, magnam eorum llragem edunt : Gr quam
plurimos viuos ‚в: in his Lippenfem &Ienienlem in feruitutem trahunt:Exqui 1 '
bus Georgius Barbély ,quos vult, cum Ienienle & Lippenfe captiuosreleruat:
caeteros omnes in confpeétu militum caedi iubet, In eo praelio Giulen
fis & Canadienlis Praefeëìi caeli feruntur; quin etiam Balla iple Temel~
uarienfis faucius,veftibus а: armis abieétis , mutatisque fubiude ad celeri
газет equis, vix fuga laluti confuluit.- tandemque cum paucis , qui fugae
fuperfuerant, Temefuarum`ell delatus. Secundum hanc viétoriam nollri
optima fpe pleni, eundcm viůoriae curfum continuaturi, dum Lippam
verlus contenderent : Turcae,qui Eperielli erant, metri eorum, quae Fad
fatenlibus euenille audierant , igne (еще inieéïo , caltellum inllaiîian-t , ipfi
que ex eo profugiunt: Solimollienfes etiam eandem veriti fortunam, ca
„ ítellum delerentes, qua cuique vifum fuit, fefe contulere. Quibus in di
tionem acceptis nouoque militumpraefldio firmatis ,nollri tandem Lippam
delati, inconfpeétu arcis сайта ponunt. Obfelli , amiffo Praefeéto , quo
le verterent, quidue potillimum agerent, incerti, ad eos,qui Giulae е
rant, quibus angulliis intercluderenrur5 perfcribunt: Orantes , fihi in tem
pore fuccurrant , Gr oblidione ipfos liberent: id ni faciant , arcem fe ho
lli dedituros. Ii refpondent , caefo ipforum quoque Praefeóto, ¿t pluri
mis fuorum vulneratis , ad arma capienda in praelentia fe non elle idoneos'
itaque rebus fuis iplimet c_onlulerent.- fe enim iplis auxilium ferre nequid
quam poile. Tabellarius, qui litteras ad obfeffos perferebat, interceptus
a nollris, ad Georgiiïm Barbe'ly fuit dedueluszqui cognito, ex litteris ne
E е go
'218 RERUM TVRCICARVM.Í
VI. CalendasSeptembris anni MDXCV. Alba Iulia cum aulicis fuis copîis
impedimentisque omnibus excedens , modico itinere prope Sabefum cath-a
ponit: vbi eius rei fama audita, reliquae etiam prouinciae copiae quam
primum incañra conñuerent. Ibi решето dietria {ìmul anfpicatiliima ас
cipit nuntia : primum de Lippa capta . alterum de „отдаю. parte copiarum
Sinani ; tertium de remigratione Tartarornm , Quorum Charnns ( ita 1111 fu-
um Imperatoremlolent appellare ) multis barbarorum colleéiis millibus ,
Moldauis atque adeo ipfis Tranfylnarris exitium intentare dicebatur.` Sed
cum ad Neprum ñumen peruenifiet ; YMoici a tergo ditionem eins irma»n
dentes fecerunt , vt ditionis fune tuendae cauIa exercitum domurn re
duceret : illa vero Tartarorum manus , quae iam in Moldauiae ñ.
nes penetrauerat , penitus a militibus Tranfyluanis,qui in ea prouincia etant,
6r Walachis caefa eiietferehatur. Ex quibus haud dubic colligì pofefaf,Tar
tarorum eruptionem ad praefens non elTe formidandamzquippe qui hoc rerum
Наш ‚ inclinanre etiam in h5emem aeíiate, ñnibns fuis non efient egreffuri.
His nuntiis acceptis poitridie Princeps Sabe-i0 mouens, lextis сайт in fines
Barcenfes ad Oppidum Feketehalom peruenit ; Germanica auxilia , quae Ru
dolphus Imperator iubfidio' Tranfyluanis eiTet mifi'u'rus, reliquas item pro
uinciae copias ibidem exfpetfiaturus : quae cum indies vndequaque certa
fìm in сайта confluerrent, multis partibus auéiiorem reddiderant exercitnm:
Germanis, quibus Albertus Reibitz, vir equeíiri inprimis dignitate claius,
praeerat, Franciicum Theke, qui eis de re frumentaria 'proipicereß iti
nerìsque dux effet, ohuiam mittit. Interea partem exercitus cum impe
dimentis in Tranfalpinam praemittit, ipiemet quoque vbi primum Ger
mani appuliíïentmpem fuis laturus.. Noliri, quamuis numero hoiiibus
iplis longe efient inferiores , omnem tamen fpem in virtute Deoque prae
potenti poiitam habentes, non expectatis а Рг111с1ре auxiliis, manus cum
holte conierere vole-bant.- verum illisPrinceps iam antea litteris praece
rat, ne fefe temere fortunae committerent , neue ante fuum aduen'tum
tale quippiam molirentur, vnde exercitus detrimenti aliquîd pari роде-1;
Гас! omnem rei bene gerendae occafionem in illud tempus dilierrent, cum
iam indies maioribus aucii copiis, hofiibus non folum reliliendi , Verum
etiam loco eos pellendi & proiligandi poteliatem client habhuri. Molda
Еез ui
ш ‘ 'RERVM TVRCICARVM.
uienfi etiam Palatino perfcriplit, vt ссадив in prouincia quibus pollet co
piis, Tranfalpinenfi fe coniungeret:v quippe vbi ipftmet quoque lit futu
rus. Quo accepto mandato, Palatinus Stephanus nomine, qui tunc ei
раньше praeerat, ltatim iter ingreditur; cumque recta ob meturn Tar
(тают prolicilci non pellet, verlus lines Tranfyluaniae contendit, vt
_facto per prouinciam itinere Principia fe coniungeret copiis, cum quibus
‚ de'ncle vna exercitum fuum in Tranfalpinam duceret. Iamque non lon
ge a ñnibus aberat; cum quaedam Polonorum manus ei occurrit, vtieius
remoraretur iter: cum quibus etiam praelio decernit, 6r magna eorum йга
ge edita,atque opulentis onuftus fpoliis iter incoeptum continuat: tandem
que luueratis Alpib. in callra Principis, quae tunc ad arcem Terchuar
erant polita, peruenit. Audita Palatini profeéiione, loannes Zamoifcius,
Poloniae Regis Canfellarius, in Podolia magno militum numero coaéto,
inicio ipfo веде ‚ in Moldauiam irrumpit, prouinciamque ablente Рай—
tino' facile occupat.- cuius adminiltrandae curam Ieremiae cuidam obfcuro
alias homini, fed qui gratin plurimum apud eum valebat , commïfgr.
Princeps„ quod Sinanum pro foribus effe lciebat, fummam hanciniuriam,
q ram libi a Polonis inferri videbat, in praelentiarum ferre liatuit: led con
~ fe'ïto bello Turcico prima quaque occatione vlcilci eam in animo confli
tuit. `Verum ex altera quoque parte plebs Sicula quae ( vt dictum ей)
ad mutum PrÈneipis arma fumpferat ‚ folicitum eius reddebat animum :quip
ре Чаде fe nequáquam prius contra holtem prolieifci velle aliirmaret
quam tibi priltina libertas, quam fuperîofibus anniS ob rebellionem ami
ferat, iterum fuiffet~reltituta. Verum vt Princeps eius votis annueret ,
multae rationes, atque etiam aequitas ipla aduerfari videbantur. Maxima
namque Siculae nationis pars nobilibus , quorum Iunt coloni, ей fuh
ie°ci`z quos colonis Iuis'priuare, ( prael'ertim cum nihil tale vel in
Prinzioam , vel in iplam ран-{ат deliquilfent , ob quod bona fua amit
теге deberent ; imo per complures iam annos fidelem Principi domi mili
tiaeque na uarent operam , fumma erat iniuria. Cogi quidem plebs ad ea,
quae mandarenturh, fubezinda etiam abfque libertatis donatione poterat: fed
in tanta h'vtis proninquitate Princeps bello ciuili incumbere , abfque ma
nifeîto patriae periculo , nec poterat, eque etiam debebat. Vtrum igi
tur
пака/кисы Es HISTORIC'AE 223
fur libertatem eis fummo cum nobilium iniuria donaret : patriaeque prae
тешь neceliitatis ratione habita confuleret: ang vero ncbîlíbus parcendo ,
актам: imminueret numerum, fere dubita bat. Sed vicit tan
dem dubitationem inqruenfiq neceiiitatis magnitudo: quae extorquere po
tius, quam petere videbatur, vt priltina Siculis refìitueretur 1i
bertas. lngens erat barbarorum holiium multitudo: cuius reipeóiu noßer
exercitus erat Гане perexiguus: fed accedente Siculorum agmine, quorum
erant capita circiter fedecim millia, qui arma fcrre рой'етт!‘9 mimm in mo
/
dum augmentabatur. itaque nonnullis propolitis conditionibus, Prince'pL.-l /
_nenti lparlim iacebant occilorum corpora: plura autem vndae & flu élus agitszant:
crebris inlocis morientium gemitus exaudiebantur: inlandae deniqi'e cae
dis facies repraelentabatur. Intuentes hoc ex’ vlteriore fluminis ripa Tur
cae, tormentis потов eminus petere non`deliftebant: verum nihil detri
menti noltris inferre poterant, omnibus pene globulorum iétibus in irri
tum abeuntibus. Noliri etiam ex citeriore Danubii parte machinis holies
impediebant.- led diuerlo elletftu: nam hi qui machinis erant praepoliti ,
optime ad eam rem arlminilirandam edocii , magna interdum holtibus in
ferebant incommoda.- in confertillimos enim holies machinarum aciem dì
rigentes _globorum iéiibus quamplurimos prollerncbant. Quod barbari
tractandarum machinarum .rudes praeltare non item poter-ant : quamobrem
nollri tuto & ablque periculo rem adminil'trabant. Multi ex barbaris na
ues, quas quinque habebant, traiiciendi liuminis caula conlcenderaut, ex
F 'f 3 qui
.ga RERVM TchrcARUM.
' quibus tres incolumes» eualere: duae reliquae tormentis concuil'ae, nollro
ru'n praeiiae cellerunt. Pofteaquam noltri tranlitu pontis barbaros, qui cis
Danubium fuerant, prohibuillent, & ingenti caede eos proltrauillent:> pe- Y
dites nonnulli ex iis,qui lub Moldauiae Palatino llipendia merebant, duobus
librnis l'ecum abreptis , in pontem eualerunt. Quod cum au'gnaduerterent
Barbari, qui trans Danubium erant.` tantus lubito metus eorum perualit
animos: vt licet nihil omnino de eo cogitarent, tranlituros opinarentur.
(знаке conleltim fecuribus lumptis pontem relcindere coeperunt: vti hoc
pis/:to relcillo ponte, tranlitu intercluderentur. Maximo гипс damno Prin
cipis exercitus alllci' potuillet: nili ii qui in ,-irce erant, puluere tormen
tagio deliituti fuillent. Sinanus enim antea omnem fere puluerem tormen
tarium transferri curauerat: magnam quidem pulueris vim cis DanubiumV
in carris reliquerat: quo obl'elli vti potuillent: fed is propter inopinatum
nolirorum aduentum in arcem importar?v non potuit: neque ройеа cuiquam
vlui fuit: propterea quod cum nox iam immineret, per quoltlam, quiin
ter carros oberrabant, liue ex ignorantia, liue alia quapiam ratione luc
cenlus , nullo penitus damno illato, in fumos abiit. Re hoc paâo vlque
in velperum gelle.. qi'amuis nox etiam immineret, non tamen equelires
copiae ab armis dilcellerunt: veritae nimirum, rne4 forte Barbari ipla no
élis tempeliate nauibus conlcenlis-ñumen traiicientes, inlidias ltruerent. Cu
llodiis ergo vndique diligentillime dilpolitis, exercitus totam eam, quae
lequebatur, noélern inlomnem in armis traduxit. Sequenti die Princeps
cum animaduerteret, non elle magnopere holtium inlidias reformidandas :
paullulum ex eo loco, vbi exercitus noétemtrausegerat, procedens, сайга
"Твой: mox. admotis iisdem tormentis, quibus Ali Balla Tergouiiiiae con
tra noltros vlus fuerat . arcis moenia quallari iullit. Quae res cum vlque
in lequentem diem impigre fuillet adminilirata, mgenlque in moenibus
faélus ellet hiatus: vt iam expugnari arx tuto pollet:> imperatum a Prin
cipe fuit, vt ab lingulis tentoriis bini homines armati ad oppugnandam
A.arcem procederent. vBloque expedito oppugnari arx coepta ей .- led noltris
eo facilior oppugnatio fuit: quod obfelll puluere tormentario, vt diximus,
deliituti, lciopetis, 8: tormentis maioribus vti in noltrorum perniciem non
poterant : quorum loco lapidibus eos infeltabant, Sed ea oppugnatio bre.
— ' uiS
NARRATIONES HlsTOarcAE «sgr
L
uis fuit; neque diu obfeiii reliiterunt: propterea quod ingruente noiiro- l
rum multitudine , praeter eos, qui hiatum fuperare contendebant, alii ex
aliis arcis partibus muros conicendebant: vix vllo ipiis reñliente. Obfef
fl enim plerique defoeratione шпаг. in abditis locis delitefcebant: pau
ci propugnacula tuebantur. Quo fadium ей ‚ vt qua parte moenia con
Cuf'fa erant, inde etiam depullis barbaris, qui earn partem tuebantur, arx
defenioribus defiituta, omnibus qui in ea etant trucidatis, capta fuerit.
Ita Girgioum tanti arx momenti , vt quae centum circiter ab hinc an
nis Turcico paruit imperio , intra tam breue temporis fpatium viribus
Tranlïyluanicis oppugnata, inipec'tante ipfo Sinano vniuerl'oque eius ex
ercitu, in Principis poteliatem venit. Verumtamen in ea Princeps nullum
plane militum praelidium certis de caulis relinquendum putauit. praefertim autem
quod Barbarorum iniuriisadmodum eiTe expolitam, necline manifefto periculo
in tam remoto abTransyluania loco praeñdium ali pofie întelligebat. Igne itaq;te
¿iis inieůo, inñammari arcem , pontem etiam refcindi , 8: nauium , exquibus pons
conilabat .‚ tabulata exuri iufiit. Quibus non fine fingulari Dei praepo»
tentis auxilio prouidentiaque feliciter expeditis; Gt Sinano, qui antea tori of.
bi Chriiiiano terrori fuerat; trans Danubium pulfo, folutis caliris Princeps
exercitum reduxit: & copias ad Gergiciam quue oppidum Vi'alachiae
Alpibus vicinum, comitatus eli. Ibi rebus prouinciae cum Palatino com
poiitis, Stephanum Bockaium Generalem copiarum Praefeéium, cum ex
ercitu reliquit.- ipfe paucis comitantibus praecel'lit: ac tandem fuperatis
Alpibus BraiTouiam venit,Bockaium cum excrcitu ibi expeéiaturus. УМ
is quoque cum exercitu adfuit , duorum circiter millium Siculorum exer
cïtum Stephano Moldauiae Palatinovadiunxit: qui eum in prouinciam co
mitarentur, Sz prifiinae dignitati reiiituerent: reliquum domum in hyber
na dimilitzlpfe quoque paucosdies Brali'ouiae moratus, ingenti cum
totius Traniyluaniae a pplaulu & laetitia ‚ re feliciiiime geiia , tantifq; re
bus confeéìis, Albam luliam reuerfus eli.
' #wa
BRE
{1- *è* а.
@È Ферт“? ¿$9 Н
Ф “НМ! ~
:gj все
EL?! âgé@ Ё Ё заезжает? Её; Ф «у EHU!
ggïä l „ ‚ ‘ -
Eodem temp ore feniores & praecipui Walachiae viri ad Regis liue
G 8 ' Sui
` \
l
Hic
N'ARRATION Es HrsTothAE 249
Hic reficiendi Ieétoris animi gratia interlerendum duximus, duos cicu
_ratos сетов ‚ aliquot ccm Palatino itinera confecille, 8: penesDomini ten
torium plerumque excubantes , praeliis 8: сопН'&1Ьпз quoque animole vel
antecedendo , vel ad latus ingredifmdo interfuilTe , nec bombardarum fra
gorem','nec tormentorum tonitrua exhorruilîe, fed ежась duobus inli
lientes pedibus, ad illorum exploliones paululum relpexille , commemo
ratae denique cum Sinan Balla commiflae ftb Kaluierim pugnae confian-4
ter praeter animalis huius morem adfuili'e: Vbi alterutro forte fortuna inter
emto, alter moeroris impatientiain lyluas leabdidit. Et quis , oblecro,in
tam humani tamque felicis Ducis caltris militare detrtétauerit ? cuius fortif
fimae dextrae fugaces etiam ceiui aliilientes, ccmmunem praeliorum cum a~
theis ñxi expeétant fortunam, 8: ad faultum cu'm beliialis vitae iaéluraan
helant euentum : prout iplius Ducis Michaelis multorumque fide digniflimo
rum militum teliimoniis vere conllat.
Iisdem diebus quatuor milliaribus inferius a diéto pugnae loc°o , tria alia
Turcarum millia , vnanimicum praediétis, de obtinendo per proditionem Pa
latino, intuitu, ilumine traieélo , Walachiam inuadunt quidem , feda congre
gatis lubito terraeincolis ,per ñnium cultodes accitis , itidem reâeexcepti ,iu
lieque Гоп: traetati , vt quanquam non line VValachorum damno pluribus
maétatis caeteri periculolam Гагат armis anteferendam Ratuerent*