UNIVERZITET BRAĆA KARIĆ

FAKULTET ZA MENADŽMENT

SEMINARSKI RAD IZ SOCIJALNE PSIHOLOGIJE

Anarhija kao oblik društvenog uređenja

Student:
Beograd, jul 2005. godine

1
SADRŽAJ

1. Uvod: prirodno pravo.................................................................................................2

2. Anarhija......................................................................................................................3

3. Nasilni anarhizam.......................................................................................................5

4. Društvo bez autoriteta i vlasti – anarhističko gledište................................................7

5. Problem reda i mira u anarhiji....................................................................................8

6. Zaključna razmatranja: (ne)mogućnost anarhije......................................................10

Literatura......................................................................................................................11

2
1. UVOD: PRIRODNO PRAVO

Prirodno pravo je pravo što svaki čovek ima na osnovi prirodnog reda stvari, odnosno
na osnovu ljudske prirode, a još je u antici smatrano osnovom svakog pozitivnog
prava. Međutim, nasuprot pozitivnom pravu prirodno pravo je u raznim epohama
smatrano izvorom, utočištem i osloncem ideje pravednosti koja ljudima garantuje
život primeren njihovom dostojanstvu. Prirodno pravo se, naročito u fazi građanskih
revolucija, iskazalo i kao bitan subjekat delegitimizacije starih režima. Ključni
problem svake teorije prirodnog prava je jasnije određivanje prirodnog poretka na koji
se ono poziva. U skladu sa svojom naravi čovek, posredstvom svesti i slobode, putem
svoga uma poima poredak prirode kao izvor načela koja treba ostvariti u vlastitoj
egzistenciji. Od samih teoretskih početaka problem ovakvih shvaćanja je u tome što
su načelno nejasni kriteriji na osnovu kojih se određuje što su normativni aspekti
prirode, to jest oni koji trebaju postati opšte prihvaćenom normom ljudskog delovanja.

Novovekovno prirodno pravo nastoji, polazeći od modernog poimanja nauke, izbeći

navedenu poteškoću pa se ono zasniva na racionalnom prirodnom pravu. Ono polazi
od prirode kao u osnovi opisive materijalne kauzalne strukture. Čovek je pojmljen kao
razumno biće, ali i kao biće interesa odnosno potrebe. Prirodno stanje koje prethodi
civilnom, a koje kao uporište koriste sve moderne teorije prirodnog prava, tumačeno
je kao stanje u kojem um još nije zavladao odnosno kao stanje haosa koji ne odgovara
čovekovoj egzistenciji. Prelaz iz metodski pretpostavljenog prirodnog stanja u civilno
je moguć samo posredstvom društvenog ugovora. Taj ugovor, uzet kao metodska
osnova moderne države, polazi od pretpostavke da ljudi pristaju na podređivanje
zakonima i vlasti uz uslov da im se garantuju osnovna prava čoveka i državljanina, to
jest sigurnost koju nemaju u prirodnom stanju. Na ovaj način prirodno pravo ima u
modernijim postavkama dvostruku funkciju - ono delegitimiše svaki poredak koji ne
počiva na načelu umno posredovane prirode, ali i legitimiše novi poredak koji, po
pretpostavci, počiva na društvenom ugovoru.

3
2. ANARHIJA

Sama riječ "anarhizam" nastaje kao naziv za političku ideju i filozofiju koja teži
anarhiji, dakle, društvu bez svake vlasti, autoriteta i prisile, te se kao takva koristi od
početka 19. veka pa sve do danas. Uz različite "dodatke" ona opisuje pojedine struje
unutar anarhističkog pokreta, npr. anarho-sindikalizam, anarho-primitivizam, anarho-
individualizam, eko-anarhizam i slično.

Samo anarhističko objašnjenje tih naziva se najbolje očituje kroz definisanje

anarhizma kao političke ideje i filozofije, odnosno metode kojom će se doći do cilja -
anarhije. Anarhija predstavlja "društvo blagostanja" društvo u kojem vlast i autoritet
zamenjuje samoorganizacija, društvo ravnopravnosti, ravnopravne i pravedne
distribucije svih proizvoda, ukratko, društvo u kojem svaka osoba može zadovoljiti
svoje osnovne i sve ostale potrebe u maksimalnoj meri, a da pri tome ne radi na štetu
drugih. Možda se u ovom poslednjem skriva jedna od osnovnih ideja - živeti svoj
život potpuno slobodno, ali uz punu odgovornost prema tuđoj slobodi.

Pojam anarhija postoji još u Staroj Grčkoj. Grčki filozofi upotrebljavali su ovaj pojam
za označavanje haosa izobličene demokratije, odnosno kao sinonim za bezvlašće i
odsustvo zakona. U sličnom kontekstu pojam anarhija je upotrebljavan i u srednjem
veku, potom i u ranoj novovekovnoj francuskoj i engleskoj političkoj teoriji, kao i u
vreme francuske građanske revolucije. Prudon je bio prvi socijalni teoretičar koji je, u
delu "Što je vlasništvo" objavljenom 1842. godine, pojam anarhizam upotrebio u
pozitivnom kontekstu, označavajući njime humanistički ideal pravednog društva. Za
Prudona anarhija u doslovnom značenju predstavlja ideal društva odnosno zajednice
bez bilo kakve spoljne prisile, čija realizacija nije stvar neposredne budućnosti. Za
razliku od tog ideala čiste anarhije, Prudon je smatrao da se politička zajednica kao
konfederacija suverenih komuna može neposredno ostvariti. U njegovoj teoriji
anarhije komuna je primarna i izvorna politička zajednica koja, zajedno sa radničkim
asocijacijama, stvara neprisilnu zajednicu - konfederaciju komuna. U politici
neposredna demokratija, a u ekonomiji mutualistička privreda zasnovana na
radničkom samoupravljanju dva su osnovna konstitutivna elementa anarhističkog
poretka. U tim okvirima kretali su se Prudon i svi njegovi anarhistički nastavljači, a
razlike su nastajale u pogledu shvaćanja vlasničkih odnosa u okvirima mutualističke
privrede. Naime, komunistički anarhisti kao što su Mihail Bakunjin i Petar Kropotkin
zalagali su se za potpuno odsustvo vlasništva dok je sam Prudon bio pristalica

4
mešovite privrede i grupno-vlasničkih odnosa u okvirima radničkih asocijacija. U
pogledu strukture političke zajednice u svim varijantama anarhizma komuna je
osnovni nosilac političkog procesa. Razlike se javljaju u stepenu odstupanja od čistog
ideala anarhije, odnosno stepena uključivanja predstavničke demokratije u politički
proces zasnovan na načelu neposrednog učešća svih građana u političkom procesu.

Kao konstitutivno načelo poretka, Prudonovo shvaćanje anarhizma ostvareno je u

Pariskoj komuni 1871. godine. Posredstvom tog iskustva, Prudonove ideje posredno i
neposredno sve do današnjih dana utiču na čitav spektar socijalističkih ideja i pokreta.
Istorijski najznačajniji prudonovac bio je Karl Marks koji je u spisu "Građanski rat u
Francuskoj" u potpunosti preuzeo Prudonove ideje o komuni i radničkom
samoupravljanju, a da Prudonovo ime nije ni spomenuto. Ruski, anarhistički
revolucionar Bakunjin od Prudona preuzima ideju strukturiranja društva odozdo
prema gore kao konfederalne organske zajednice asocijacija i komuna. Reč je o
društvu bez države i političke prisile, bez privatnog vlasništva i pozitivnog prava.
Umesto tržišta funkciju povezivanja ekonomije ima identitet interesa i socijalnih
težnji. Slične teorije zastupa i Petar Kropotkin koji anarhistički komunizam temelji na
zajedničkom vlasništvu sredstava za proizvodnju i na principu raspodele prema
potrebama. Globalno društvo je mozaik potpuno suverenih i u svakom pogledu
samodovoljnih komuna. Asocijacije deluju u okviru komuna, ali su u svojoj aktivnosti
potpuno samostalne. Princip odlučivanja je opšta saglasnost, a umesto tržišne privrede
postoji naturalna razmena. Kako je podela rada ukinuta ne postoji ekonomija u
modernom smislu toga pojma. Najznačajniji pokušaj operacionalizacije načela
anarhizma predstavlja program španske organizacije Generalne konfederacije rada iz
1936. godine koja je tada okupljala oko dva miliona članova. Program insistira na
stvaranju društva bez države, prava i drugih vrsta prisile. Kao sredstvo predviđa
komune i druge komplementarne organizacije, uključujući federacije komuna i
proizvođačkih asocijacija. Nagrađivanje je prema potrebama, a čitav komplikovani
mehanizam socijalnog života se reguliše bez tržišta, novca i prisile - putem ugovora i
radnih bonova. Komuna je autohtona, samoupravna i slobodna institucija na temelju
neposrednog, direktnog i totalnog samoupravljanja. Praktično ostvarenje navedenog
programa pokušano je u vreme španskog građanskog rata na način da su formirane
mnogobrojne poljoprivredne komune, a zabeležen je i pokušaj uvođenja radničkog
samoupravljanja u industriji i železnici Katalonije.

5
3. NASILNI ANARHIZAM

Do razlika u teoriji i aktivnostima različitih anarhističkih pokreta dolazi po pitanju

korišćenja nasilnih ili nenasilnih metoda borbe za ostvarenje anarhističkih ciljeva.
Krajem 19. i početkom 20. stoljeća u okviru anarhističkog pokreta javlja se ideja
"propagande delom", koja je donela dve decenije političkih atentata i pokušaja
skretanja pažnje javnosti na probleme unutar struktura društva i države kroz političko
nasilje. Anarhizam se vremenom udaljio od tog koncepta jer se došlo do zaključka da
je nasilna strategija štetna i za sam pokret i za društvo. Anarhisti su spoznali da je
nakon ubistva jednog diktatora bilo deset drugih koji su čekali da zauzmu njegovo
mesto, te da nakon takvog čina vlast pronalazi opravdanje za još veću represiju,
progone neistomišljenika i povećanje svoje moći. Međutim, dileme oko korišćenja
strategije "propagande delom" ostale su i do današnjih dana, kada je borba i aktivnost
anarhističkih organizacija i pokreta uglavnom usmerena protiv globalnog kapitalizma.
Pripadnici najratobornijih anarhističkih organizacija napadaju i uništavaju trgovine i
poslovne prostore multinacionalnih kompanija i institucija koje su glavni nosioci
ekonomske globalizacije, uz obrazloženje da je ekonomska šteta i udar na profit jedini
jezik koji razume globalni kapitalizam. Na masovnim antiglobalističkim protestima
organiziranim u Filadelfiji, Sietlu i Đenovi kao posebno žestoka iskazuje se
anarhistička organizacija "Black Block" u čijem se proglasu poziva na stvaranje
organizovanog pokreta protiv korporacijske i državne tiranije u Americi i čitavom
svetu; "Mi prepoznajemo probleme zbog kojih su siromašan i radnički sloj društva
izgubili kontrolu nad svojim zajednicama, kao i nad svojim osobnim životima.
Demokratska i republikanska stranka u Americi sasvim jasno podržavaju društvene
odnose u kojima se tiranija nastavlja. Podržavajući smrtnu kaznu, militarizam,
korporacije i smanjujući javnu potrošnju ove stranke su, kao i ostale stranke, dokazale
da stavljaju profit iznad ljudi. Organizujući crne blokove i koristeći direktnu akciju
kao metodu, mi se suprotstavljamo ovom netolerantnom i neprihvatljivom sistemu.
Kao anarhisti i anarhistkinje verujemo da je privatno vlasništvo krađa, a državno
vlasništvo sredstvo za zaštitu korporacijskih interesa, te da oboje mora biti uništeno
zbog stvaranja društva baziranog na međusobnoj pomoći i ličnoj slobodi. U sistemu
čija je jedina briga profit, naš najefikasniji protest je udaranje ugnjetača po džepu.
Nanošenje ekonomske štete kroz povredu vlasništva, kao jedan oblik strategije
direktne akcije, je vrlo efikasan način postizanja ovog cilja. Da navedeno nije samo

6
teorija potvrđuje i činjenica da je od naših akcija protiv STO i Sietlu, diskusija o
globalnom kapitalizmu i demokratiji napokon ušla u javni diskurs, pa se nalazimo na
ivici nove društvene revolucije. Mi nismo teroristi i nismo izolovana grupa.
Predstavljamo koaliciju između različitih rasnih, klasnih i političkih grupa koje su
zaista zainteresovane za stvaranje smislene demokratije i borbu protiv stvarnih
terorista - korporacijske Amerike i policijske države. Dajemo podršku potlačenim
narodima da organizuju otpor protiv moći i privilegija. Napred u anarhističku
društvenu revoluciju!".

Upravo iz citiranog proglasa organizacije "Black Block" može se uočiti suštinska

razliku između građanske neposlušnosti i radikalnog anarhizma. Dok se metodom
građanske neposlušnosti naglašavaju tolerancija i nenasilje, militantni anarhizam
naglašava agresiju i uništavanje. Iz tog razloga militantni anarhizam nailazi i na
kritike umerenijih anarhističkih krugova koji smatraju da organizacije poput "Black
Blocka" diskredituju anarhistički pokret i pojačavaju prastare predrasude o
anarhistima kao nasilnicima koji proizvode haos i nered. Konačno, kontradikciju
predstavlja i sama činjenica da se ostvarivanje osnovnog programa anarhizma -
uklanjanje nasilja i prinude iz društvenih i međuljudskih odnosa postiže nasilničkim
metodama. Iako u svojim ideološkim postulatima izgradnje i funkcionisanja
društvenih struktura anarhizam deluje potpuno utopijski, pa i besmisleno, nema
sumnje da ovaj pokret ima svoju vrednost i privlačnost u domeni zalaganja za slobodu
pojedinca i univerzalne ideale pravednosti na bazi prirodnog prava. No, i u ovom
domenu anarhizam je ponekad imao ulogu "većeg katolika od Pape", pa tako bizarno
zvuči podatak da su pomenuti španski anarhisti 1936. godine u procesu ukidanja
"nepravednih" društvenih institucija ukinuli i zatvore, pa su svi zatvorenici bili
pušteni na slobodu bez obzira na težinu i karakter kazne. Pozitivna strana tekovina
anarhističkog delovanja je i zalaganje za uklanjanje pogubne tendencije tehnologije da
se ljudski rod izolira od prirodnog okruženja gledajući na prirodu kao na nešto što
postoji samo zato da bismo njome vladali. Poslednjih dvadesetak godina globalnom
porastu popularnosti anarhizma, posebno među mladom populacijom, doprineo je
muzičko-subkulturni punk rok pokret koji, na nivou poruka i ikonografije, preuzima
anarhističke ideološke obrasce.

7
4. DRUŠTVO BEZ AUTORITETA I VLASTI – ANARHISTIČKO GLEDIŠTE

Već danas društvo neretko funkcioniše bez autoriteta i vlasti. Država ne može
funkcionisati bez tih modela prisile. Društvo može. Današnju društvenu strukturu i
organizaciju uslovljava postojanje države. Institucija države svoje postojanje bazira na
toj strukturi i organizaciji, koja je autoritarna, hijerarhijska, patrijarhalna i strogo
kontrolisana. Čak i "liberalna" država praktikuje visok nivo kontrole i to na više
načina. S jedne strane, država mora voditi računa o tome da se autoritet ne dovodi u
pitanje (npr. nedopustiva je neposlušnost, neplaćanje poreza, ekonomsko i političko
organizovanje koje nije povezano s državom i sl.), dok s druge strane, pazi na to da se
održi privid individualne moći svake osobe u procesu odlučivanja, pa se tako svake
četiri godine održavaju izbori, koji se također događaju u strogo kontrolisanim
uslovima. Reč je uvek o istom krugu ljudi, političkoj i ekonomskoj eliti, kojima
njihov položaj u društvu dozvoljava sudelovanje u utrci do pozicija moći.

Celi sistem zapravo počiva na ideji održavanja moći jednog društvenog sloja, što u
stvarnosti nema nikakve veze s mogućnostima funkcionisanja celog društva. Društvo
bi funkcionisalo i bez političke i ekonomske elite, koja sebe voli predstavljati
"nužnom" i "izrazito potrebnom", dok je zapravo reč o pukom održavanju na poziciji
moći.

Anarhistički odnos prema društvu je potpuno suprotan. Moć ne bi niko posedovao i

svi bi posedovali moć. Naravno, ne moć nad nekim, već moć ispunjavanja svih svojih
potreba, moć zajedničkog delovanja i e moć odlučivanja o svom životu.

Anarhizam se ne protivi organizaciji, već predstavlja oblik organizacije, koji bi mnogi

anarhisti nazvali savršenim oblikom organizacije. Savršenim zbog nužnosti
ravnopravnog sudelovanja svih osoba u društvu, što za razliku od trenutne društvene
organizacije nudi stvarnu mogućnost odlučivanja. Društvo je danas organizirano kao
ogromna zajednica i centralizirano, što zapravo nema nikakve veze sa svakim od
pojedinaca. Ljudi u svom svakodnevnom životu nikada ne dolaze u dodir sa svim
osobama u društvu, a najčešće nemaju nikakve (direktne ili indirektne) veze sa
delovima društva kojima ne pripadaju. Čoveka određuje mesto stanovanja, mesto gde
radi, mesto gde se zabavlja i provodi slobodno vreme.. Zapravo, čovek ima nekoliko
interesnih skupina unutar kojih praktikuje svoje svakodnevne aktivnosti. To ujedno
predstavlja i dobru osnovu za temeljnu zajednicu unutar anarhističkog društva. Takve

8
zajednice se mogu udruživati, sarađivati, međusobno koordinirati, zajednički
odlučivati, a sve to na ravnopravnoj razini i po principu mreže, a ne piramide, kao što
je to slučaj kod državne organizacije društva.

Zajednice ljudi bi se organizirale prema osobnim afinitetima i prema lokalnim

potrebama, vezano uz proizvodnju, stanovanje, prevoz, ili bilo koji drugi deo života.
Njihovu povezanost uslovile bi potrebe, a obavljanje poslova unutar njih stvorilo bi
punu zaposlenost i znatno kraće radno vreme, jer puna iskorišćenost radne snage znači
maksimalnu produktivnost i kratko radno vreme.

Na pitanje motiva za rad anarhisti nude odgovor da niko ne bi prisiljavao na rad jer
kada ljudi rade za puno zadovoljavanje svojih potreba, ne treba prisila. Izbor radnog
mesta bi bio potpuno slobodan, a lična odgovornost uvek nalaže da se obave i neki
poslovi koji možda nisu najdraži, ali je jasno da bez obavljanja tih poslova ništa ne bi
funkcionisalo.

Ipak, ne bi bilo dobro reći da se u anarhiji osporavaju baš svi autoriteti. Postoji nešto
što se zove racionalni autoritet, koji počiva prvenstveno na znanju. Tako će autoritet
lekara ili arhitekte uvek imati konačnu riječ u odlukama o tretiranju neke bolesti ili u
izgradnji neke građevine. Sasvim je jasno da neće doći do situacije u kojoj ljudi grade
kuću koja će se srušiti ili nešto slično. To bi bilo krajnje nerazumno.

Hijerarhijska, autoritarna i centralizirana organizacija društva je, kada se to vrlo

pojednostavi, neprirodna i bazira se isključivo na potrebi političke i ekonomske elite
da se održi na vlasti. Samim time se onemogućava zadovoljavanje potreba društva.
Dok jedni (manjina) profitiraju kroz takav pristup, drugi (većina) rade i gube - što je
također neprihvatljivo. Trenutak kada dolazi do stvarne promene je onaj kada ta
većina preuzme stvar u svoje ruke i kroz zajednički napor s celim društvom u
potpunosti reorganizuje društveni život.

5. PROBLEM REDA I MIRA U ANARHIJI

Ovo je jedno od težih pitanja. Nasilje i kriminal najčešće su posledica današnjih

društvenih odnosa, prvenstveno odnosa moći i ekonomske neravnopravnosti. Manji
deo tih pojava može se pripisati psihičkim problemima osoba koje posežu za njima.

9
Prema anarhistima, bogatstvo, odnosno posedovanje novca i silne imovine,
predstavlja društvenu vrednost, "dobar" položaj u društvu i daje moć. U takvoj
situaciji ljudi posežu za kriminalom kao jednom od mogućnosti sticanja novca ili
imovine. Zapravo, posežu za ilegalnim kriminalom, jer kriminal je i sticanje istog na
temelju tuđeg rada, a to je ono što politička i ekonomska elita u postojećem
ekonomskom sisitemu rade.

Nasilje je također bazirano na odnosima moći u društvu. Najčešće se koristi za

postizanje dominacije, bilo u porodici, školi, na poslu, unutar vlasti, u međudržavnim
odnosima... Gde god se koristilo i na koji god način, uvek ima isti cilj - dominaciju
nad nekim ili nečim. Tu treba naglasiti da unutar bilo kojeg društva monopol nad
nasiljem ima baš država. Država posjeduje vojsku, policiju, razne represivne službe,
naoružanje, fabrike naoružanja, institucije i škole koje razrađuju strategije upotrebe
nasilja i njegove učinke. Celi sistem nasilja je usmeren na jedno - održavanje moći.
Samim time može se reći da država počiva na nasilju, iako ne uvek fizičkom (uprkos
činjenici da ta pretnja uvek postoji i uvek je prisutna), već i na nešto sofisticiranijim
oblicima nasilja, kao što su pretnje kaznom, raznim ukidanjima prava i što je u
posljednje vreme opet aktualno, stalnim upozoravanjem na opasnost od terorizma, što
povećava potrebu za boljom kontrolom.

Rat, odnosno, totalni rat, koji je danas najčešći oblik ratovanja, predstavlja krajnji
oblik nasilja i glavno je sredstvo obračuna između država ili skupina koje žele
uspostaviti svoju vlast. Legalni i ilegalni teroristi (zavisno ko je u poziciji moći
proglašava ovaj ili onaj terorizam legalnim ili ilegalnim) se koriste istim metodama i u
iste svrhe - za sticanje moći.

Anarhisti, dakle, smatraju da postojanje autoriteta, moći nad nekim, vlasti, hijerarhije,
ekonomske neravnopravnosti i svega ostalog što obeležava savremeni način življenja
uveliko doprinosi porastu kriminala i nasilja u društvu i to na svim nivoima
Jednostavno je reč o modelu delovanja koji je postao prihvatljiv i koji se vrlo
jednostavno prenosi na svaki segment društva. Tako država vlada nad svima nama, na
nižem nivou vlasnici fabrika vladaju nad poslovođama, poslovođe nad radnicima,
radnici nad svojim ženama, roditelji nad decom, deca nad kućnim ljubimcima... Ovaj
banalan primjer samo prikazuje na koji način se upotreba autoriteta i nasilja prenosi sa
najvišeg hijerarhijskog nivoa na najniži.

10
Tu Anarhisti dolaze do odgovora. Čini se da bi, nakon svega iznesenog, promena
sistema vrednosti i načina organizacije društva umanjila i minimalizovala bilo koji
oblik nasilja i kriminala u društvu. Nepostojanjem autoriteta i hijerarhije u
organizaciji, nestaje mogućnost i potreba postizanja dominacije i moći nad nekim, a
kao što je već rečeno, put do toga je nasilje. Naravno, uvek ostaje otvorena mogućnost
da će psihički poremećene osobe posegnuti za nasiljem, ali to je već medicinsko
pitanje, koje zahteva i medicinski pristup.

6. ZAKLJUČNA RAZMATRANJA: (NE)MOGUĆNOST ANARHIJE

Društvena organizacija i oblik koji će ona imati zavisi isključivo o samom društvu,
odnosno o zajednici o kojoj je reč. Ideja o anarhističkom društvu bazirana je na
manjim zajednicama, decentraliziranim, ali povezanim. Unutar manje zajednice je
puno lakše donositi zajedničke odluke, te je jednostavnije uskladiti različite želje i
potrebe. To je jedan od osnovnih uslova opšteg zadovoljstva - svako mora u
potpunosti ostvariti svoje potrebe i svako mora biti u mogućnosti sudelovati u procesu
odlučivanja.

Dakle, organizacija bi počivala na tim malim zajednicama i svakoj pojedinoj osobi

unutar njih, a njihova povezanost i koordinacija bi postojala u onoj meri u kojoj je to u
istinu potrebno. Danas se najčešće govori o povezanosti koja zadovoljava formu
(ulazak u razne federacije, integracije, institucije i sl.), dok zapravo takav oblik
udruživanja i povezivanja ne zadovoljava potrebe društva.

Drugo bitno pitanje kod organizacije društva je pitanje teritorija. Granice, kakve danas
poznajemo, su neprirodne i kao takve nemaju drugu funkciju osim što označavaju
teritoriju koji kontroliše pojedina politička i ekonomska elita. Kao takve, postaju
nepotrebne, a organizacija zemlje postaje prirodnija, kroz stvaranje bio-regija, koje
nisu podeljene strogim granicama i koje su usko povezane. Bio-regije oduvijek imaju
važnu ulogu u životu ljudi. Ljudi su oduvek naseljavali pojedine bio-regije zbog
određenih pogodnosti - pitke vode, plodne zemlje, šume i drugih razloga koji su
omogućavali zadovoljavanje ovih ili onih ljudskih potreba.

Naravno, organiziovati život u skladu s prirodom ne znači u potpunosti napustiti

tehnologiju i sve ono do čega je ljudska vrsta došla kroz proces evolucije. Sasvim je

11
sigurno da će postojati zajednice koje će napustiti tehnologiju i vratiti se primitivnim
oblicima tehnologije i proizvodnje, međutim, to nije nužan korak za celi svet.

Danas se tehnologija (zlo)upotrebljava vrlo neodgovorno i često kao još jedno

sredstvo sticanja moći (bilo koje vrste). Ipak, odgovorno korišćenje tehnologije i, što
je izrazito važno, korišćenje zbog stvarnih potreba značilo bi stvarnu pomoć u
organizaciji proizvodnje, prevoza i sl. Za anarhiste, automobili su dobar primer
današnjeg pogrešnog odnosa prema tehnologiji. Sasvim im je jasno i poznato da su
automobili i cela prateća industrija izrazito štetni (na više načina), međutim, manje je
poznato da postoje jednako efikasne alternative u prevozu, koje nisu štetne ili su tek
neznatno štetne. Velike industrije imaju kontrolu i uprkos činjenici da su sve štetnosti
poznate, nastavljaju sakrivati nova naučna dostignuća i promovisati stara.

LITERATURA

 Sekelj, L. (1987) O anarhizmu, Beograd: biblioteka Izazovi

12