Definicje i tolerancje odchylek ksztaltu i polozenia

Wyciag z norm ISO 1101, ISO 2768, ISO 6318

Uwagi ogólne do odchylek ksztaltu i polozenia

Tolerancja ksztaltu i polozenia elementu geome-
trycznego (powierzchnia, os, punkt lub plaszczyz-na
symetrii) definiuje przedzial, w którym musi sie mie-
scic kazdy punkt tego elementu. W zaleznosci od
tolerowanej wlasciwosci i sposobu wymiarowa-nia
przedzialem tolerancji moze byc:
• powierzchnia ograniczona okregiem,
• powierzchnia miedzy dwoma wspólsrodkowymi
okregami,
• powierzchnia miedzy dwoma prostymi równo-
leglymi,
• powierzchnia miedzy dwoma liniami równood-
leglymi,
• przestrzen miedzy dwoma plaszczyznami rów-
noleglymi,
• przestrzen miedzy dwoma plaszczyznami rów-
noodleglymi,
• przestrzen miedzy dwoma plaszczyznami rów-
noodleglymi,
• przestrzen ograniczona walcem,
• przestrzen miedzy dwoma wspólosiowymi wal-
cami,
• przestrzen ograniczona prostopadloscianem.
Dla tolerancji polozenia wymagane jest podanie od-
niesienia, które podaje dokladne polozenie prze-
dzialu tolerancji. Odniesieniem jest teore-tycznie
dokladny element geometryczny (np. os, plasz-
czyzna, linia prosta itd.). Odniesienie moze bazo-
wac na jednym lub kilku elementach odniesienia.
Element tolerowany moze w przedziale tolerancji
przyjmowac dowolny ksztalt, dowolne polozenie
oraz dowolny kierunek, chyba ze zostana podane
dodatkowe ograniczenia.
Dla wartosci tolerancji t obowiazuje ta sama jed-
nostka, jak dla wymiaru dlugosci. Jesli nie po-dano
inaczej tolerancja obowiazuje na calej dlugosci lub
powierzchni tolerowanego elementu.








PROSTOLINIOWOSC PLASKOSC
ISO 1101 ISO 1101

t Definicja
Przedzial tolerancji jest ogra-
niczony w plaszczyznie po-
miaru dwoma równoleglymi li-
niami prostymi lezacymi w od-
leglosci t od siebie.
t Definicja
Przedzial tolerancji jest ogra-
niczony dwoma równoleglymi
plaszczyznami lezacymi od
siebie w odleglosci t.

0,1 Przyklady
Kazda tworzaca tolerowanej
powierzchni walcowej musi le-
zec pomiedzy dwoma prosty-
0,08
mi odleglymi od siebie o 0,1. Przyklad
Tolerowana powierzchnia mu-si
lezec pomiedzy dwoma rów-
noleglymi plaszczyznami od-
leglymi od siebie o 0,08.
Dowolny odcinek dlugosci 200
0,1/200
dowolnej tworzacej tolerowa-nej
powierzchni walcowej musi le-
zec pomiedzy dwoma rów-
noleglymi prostymi odleglymi
od siebie o 0,1.

Wskazówka:
Dalsze tolerancje prostolinio-
wosci patrz DIN ISO 1101.
 − 2 −
OKRAGLOSC
ISO 1101
t Definicja
Przedzial tolerancji jest w pla-
szczyznie pomiaru prostopa-
dlej do osi ograniczony dwo-ma
okregami wspólsrodkowy-mi
lezacymi w odleglosci t od sie-
bie.
0,1 Przyklad
Linia obwodu w dowolnym
przekroju tolerowanej powierz-
chni walcowej musi lezec po-
miedzy dwoma wspólsrodko-
wymi okregami odleglymi od
siebie o 0,1.
NACHYLENIE
ISO 1101
t Definicja
Przedzial tolerancji jest ogra-
niczony dwoma równoleglymi
plaszczyznami lezacymi w od-
leglosci t od siebie i nachylo-
nymi do plaszczyzny odniesie-
nia pod wyznaczonym katem.
Przyklad
12 °
Tolerowana powierzchnia mu-si
lezec pomiedzy dwoma rów-
0,05 A noleglymi plaszczyznami odle-
glymi o 0,05 od siebie, które sa
nachylone pod katem 12° do
A osi odniesienia A.
WALCOWOSC
ISO 1101
t Definicja
Przedzial tolerancji jest ogra-
niczony dwoma wspólosiowy-
mi walcami okregami lezacy-mi
w odleglosci t od siebie.
0,1
Przyklad
Tolerowana powierzchnia wal-
cowa musi lezec pomiedzy
dwoma wspólosiowymi walca-
mi odleglymi od siebie o 0,1.
POZYCJA
ISO 1101
t Definicja
Jezeli wartosc tolerancji jest
poprzedzona znakiem ∅,
wówczas przedzial tolerancji
jest ograniczony powierz-
chnia walca o srednicy t, któ-
rego os pokrywa sie z te-
oretycznie dokladnym polo-
zeniem linii tolerowanej.
Przyklad
∅ 0,02 B A Os tolerowanego otworu musi
A
lezec wewnatrz walca o
srednicy 0,02, którego os
20 pokrywa sie z teoretycznie
dokladnym polozeniem linii
10 B tolerowanej wzgledem po-
wierzchni A i B.
Uwaga:
Tolerancja symetrii linii lub
osi patrz DIN ISO 1101.
 − 3 −
PROFIL LINII
ISO 1101
Definicja
t Przedzial tolerancji jest ogra-
niczony przez dwie linie, sty-
czne do okregów o srednicy t,
których srodki leza na linii o
idealnym ksztalcie geome-
trycznym
Przyklad
W kazdym przekroju równo-
leglym do plaszczyzny rysun-
0,04
ku tolerowany profil musi le-zec
pomiedzy dwoma liniami
stycznymi do okregów o sred-
nicy 0,04, których srodki leza
na linii o idealnym ksztalcie
geometrycznym.
WSPÓLSRODKOWOSC
WSPÓLOSIOWOSC
ISO 1101
t Definicja
Przedzial tolerancji stanowi wa-
lec o srednicy t, którego os
pokrywa sie z linia odniesie-
nia.
∅ 0,08 A
Przyklad (wspólosiowosc)
Os tolerowanego walca musi
lezec wewnatrz walca o sred-
nicy 0,08 którego os pokrywa
sie z osia odniesienia A.
A
Uwaga:
Tolerancja wspólsrodkowosci
patrz DIN ISO 1101.
PROFIL POWIERZCHNI
ISO 1101
Definicja
Przedzial tolerancji jest ogra-
niczony przez dwie powierz-
t chnie, styczne do kul o sred-
nicy t, których srodki leza na
powierzchni o idealnym ksztal-
cie geometrycznym.
Przyklad
Rozpatrywana powierzchnia
0,02 musi lezec pomiedzy dwoma
powierzchniami stycznymi do
kul o srednicy t, których srodki
leza na powierzchni o ideal-
nym ksztalcie geometrycz-
nym.
SYM ETRIA
ISO 1101
Definicja
t/2
Przedzial tolerancji jest ogra-
t
niczony dwoma plaszczyzna-
mi odleglymi o t, lezacymi sy-
metrycznie wzgledem osi lub
plaszczyzny odniesienia.
Przyklad
Plaszczyzna srodkowa rowka
0,08 A musi lezec pomiedzy dwoma
równoleglymi plaszczyznami
odleglymi o 0,08, które sa sy-
A metryczne wzgledem srodko-
wej plaszczyzny elementu od-
niesienia A.
Uwaga:
Tolerancja symetrii linii lub osi
patrz DIN ISO 1101.
 − 4 −
RÓWNOLEGLOSC
ISO 1101
t Definicja
Przedzial tolerancji jest w pla-
szczyznie pomiaru ograniczo-
ny przez dwie linie proste odle-
gle o t, równolegle do odniesie-
nia.
Przyklad
0,1 A
Kazda linia tworzaca tolerowa-
nej powierzchni musi lezec
pomiedzy dwoma równole-
glymi liniami odleglymi o 0,1,
A które sa równolegle do plasz-
czyzny odniesienia A.
Uwaga:
Tolerancja symetrii linii lub osi
patrz DIN ISO 1101.
BICIE LOKALNE
(tu poprzeczne) ISO 1101
t Definicja
Przedzial tolerancji jest w pla-
szczyznie pomiaru prostopa-
dlej do osi ograniczony przez
dwa wspólsrodkowe okregi od-
legle od siebie o t, których
wspólny srodek lezy na osi od-
niesienia.
Przyklad
0,1 A-B Linia obwodowa dowolnego
przekroju tolerowanej powierz-
A
chni walcowej musi lezec po-
miedzy dwoma wspólsrodko-
wymi okregami odleglymi o
0,1, których wspólny srodek
B lezy na osi odniesienia utwo-
rzonej z A i B.
Wskazówki:
Przy pomiarze obiekt mierzo-
ny nalezy obracac wokól osi
odniesienia.
Tolerancja bicia wzdluznego i
tolerancje bicia w dowolnym
lub zadanym kierunku patrz
DIN ISO 1101.
PROSTOPADLOSC
ISO 1101
t Definicja
Przedzial tolerancji jest w pla-
szczyznie pomiaru ograniczo-
ny przez dwie równolegle linie
proste odlegle o t, prostopadle
do odniesienia.
Przyklad
0,1
Kazda linia tworzaca tolerowa-
nej powierzchni walcowej musi
lezec pomiedzy dwoma rów-
noleglymi liniami odleglymi o
0,1, które sa równolegle do
plaszczyzny odniesienia.
Uwaga:
Tolerancja symetrii linii lub osi
patrz DIN ISO 1101.
BICIE CALKOWITE
ISO 1101
t Definicja
Przedzial tolerancji jest ogra-
niczony przez dwie plasz-
czyzny równolegle odlegle o t,
prostopadle do osi odniesie-
nia.
Przyklad (calkowite bicie
wzdluzne)
∅ 0,08 D Tolerowana powierzchnia mu-si
lezec pomiedzy dwoma rów-
noleglymi powierzchniami od-
leglymi o 0,1, prostopadlymi do
osi odniesienia D.
D
Wskazówki:
Przy pomiarze obiekt mie-
rzony nalezy kilkakrotnie obró-
cic wokól osi odniesienia.
Obiekt mierzony i urzadzenie
pomiarowe przesuwac wzgle-
dem siebie promieniowo.
Tolerancja calkowitego bicia
poprzecznego patrz DIN ISO
1101.
 − 5 −

OKRAGLOSC
W SEKTORZE KATOWYM STOZKOWOSC
ISO 1101 ISO 1101

Definicja t Definicja
t Przedzial tolerancji jest w pla- Przedzial tolerancji jest w pla-
α
szczyznie pomiaru prostopa- szczyznie pomiaru ograniczo-
dlej do osi ograniczona przez na przez dwie linie równolegle
dwa wspólsrodkowe okregi od- do odniesienia, odlegle od sie-
legle od siebie o t. Mierzona li- bie o t. Nie zmierzony profil,
nia obwodu musi lezec w lecz ograniczony do odcinka
przedziale tolerancji dowol- pomiarowego segment prostej
nego sektora katowego wy- odniesienia wyznaczonej me-
znaczonego od srodka profilu. toda LSS musi lezec w prze-
dziale tolerancji.

0,04 A
Przyklad Przyklad
W dowolnym sektorze kato- Kazdy, zmierzony na tolero-
wym o szerokosci 15°, wyzna- A wanej powierzchni walcowej,
czonym od srodka profilu, "lo- segment prostej referencyjnej
o kalna" odchylka okraglosci obliczonej metoda LSS musi
0,012/15
musi byc mniejsza niz 0,012. lezec pomiedzy dwoma liniami
prostymi odleglymi o 0,04,
Wskazówka: równoleglymi do przeciwleglej
Odchylka okraglosci wg DIN linii tworzacej.
ISO 1101 moze byc wieksza i
w razie potrzeby tolerowana Wskazówki:
specjalnie. Odchylka równoleglosci moze
byc wieksza i w razie potrzeby
tolerowana specjalnie.

TOLERANCJE OGÓLNE ODCHYLEK KSZTALTU I POLOZENIA

ISO 2768

Klasa tolerancji H Klasa tolerancji L

Wym. > 10 > 30 > 100 > 300 >1000 Wym. > 10 > 30 > 100 > 300 >1000
nomin. ÷10 ÷ 30 ÷ 100 ÷ 300 ÷1000 ÷3000 nomin. ÷10 ÷ 30 ÷ 100 ÷ 300 ÷1000 ÷3000
0,02 0,05 0,1 0,2 0,3 0,4 0,1 0,2 0,4 0,8 1,2 1,6

0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 1 1,5 2

0,5 0,6 1 1,5 2

0,1 0,5

Klasa tolerancji K Okraglosc

Wym. > 10 > 30 > 100 > 300 >1000 Ogólna tolerancja okraglosci jest Minimum z tolerancji
nomin. ÷10 ÷ 30 ÷ 100 ÷ 300 ÷1000 ÷3000 srednicy i ogólnej tolerancji bicia.
0,05 0,1 0,2 0,4 0,6 0,8

0,4 0,3 0,8 1 Równoleglosc

0,6 0,8 1 Ogólna tolerancja równoleglosci jest Minimum z tole-
rancji wymiaru i ogólnej tolerancji p rostoliniowosci/
0,2 plaskosci.
 − 6 −
METODY OBLICZENIOWE ELEMENTÓW ODNIESIENIOWYCH
ISO 6318
Linia srednia
Linia srednia przechodzaca przez
profil w ten sposób, ze suma kwa-
dratów odchylek profilu jest mini-
malna.
LSS = Least S quare S traights
Minimalne pasmo
Proste równolegle opisane na pro-
filu przy minimalnej ich odleglosci.
MZS = Minimum Zone S traights
Parabola regresyjna
Parabola srednia (2. rzedu) prze-
chodzaca przez profil w ten sposób,
ze suma kwadratów odchylek pro-
filu jest minimalna.
LSP = Least S quare Parabola
Rozpoznanie krawedzi
POZYCJA
Wyznaczana jest pozycja niecia-
glosci profilu (krawedz). Az do kra-
wedzi profil jest oceniany metoda
LSS.
KER = Kanten ERkennung
Okrag referencyjny
Okrag przechodzacy przez profil
okraglosci w ten sposób, ze suma
kwadratów odchylek profilu jest mi-
nimalna.
LSC = Least S quare Circle
Minimalna odleglosc okregów
Wspólsrodkowe okregi: opisany i
wpisany, których wzajemna odleg-
losc jest minim alna.
MZC = Minimum Zone Circles
Najmniejszy okrag opisany
Najmniejszy okrag opisany na pro-
Rmin filu okraglosci.
MCC = Minimum Circumscribed
Circle
Najwiekszy okrag wpisany
Najwiekszy okrag wpisany w profil
Rmax okraglosci.
MIC = Maximum Inscribed Circle