6. bosqab, Kitab, cavab, moktub, galib, Kabab, hesab, vyacib, moktab, sobob, mensob, ear aid, by, cyid, Kond, yurd, dérd, srhod, gohid, gond, vahid, komond, Kecid, soned, kobud, kiktird, yagid. iesncnsht gos samith sbzior (veda, Mokke, doggu2, Sot), soz ortasnda yanasi golon kar ve ya cingiltil#kar seis sBaler (seek, tist, ndgte, Abseron pli) do bu yolle ‘uplasinn sos vo hart bir-birsadalanur. Gostordiyimiz ss-| Fee aibl spzlorin yazilist ve toloffiziine dair qaydalar|| program movzulan kimi tedris olunur, séz sonundala Samiti PMeeyyenlogdirmak qaydast torif soklindo verilr, lakin s9s-| fort orkibine gro fonetik tehiil apanimir. Buna gore de fhomin soalorin yazilsi, bunlann orfografiyasina dair qaydalsr nexeniki ozborionir. Halbuki, “sosler ve horfler” mévzusu-| fun todrisine programda verilon toloblori nozare alaraq sOzin| onelik torkibinin seslor vo herflorlo fade olunmasiny sturiy dyronmek ler. Homin masolelorin todrisinin elmi, esaslan Wafayat qadar aydinlagdinlmms, bir ox gaydalar darsliye daxil cdilmisdir. Lakin bu istigamotde apanlan metodik islorin vo- Ziyyotl qanaotboxs olmadigina gro usaglann yazil va sifshi nitgh ndgsanh inkigaf edit. Segird yazilan vo sifahi nitginin ‘migahidosi, homginin metodik edabiyyatdaks milahizelor yu- xandaki qonaote golmeyo asas verir. Bu morheledo bor qrupe Gaxil olan sozlorin bir negesinin teblili dilimizdeki sézlorin boyiik bir hissosini Syronmoklo boraber, fonetika tzre diger ‘mafhumlann da rhonimsonilmosini asanlagdin. Buradaki {orin yaailis teleffizindon bir horfo.g6re ferqlendiyine g6re tobi! sagirdi calb edir, digor sbzler fizerinds miisteqil isle rmoyo imkan vert. ‘Dérdiincti morholede ses-horf miinasibottori daha mirok: kkob olan séclortohliledilir. Bu grupa daxil etdiyimiz. sézlerdo| thom ses artim, hem sos diigimi, hem do bunlarla paralel sos doyigmasi bas verdiyino g6ro belo sdzlorin dyradilmosi xotti prinsiple apanimal, bir nego pilloden kecmeli, ibtidai tehsil boyu miellimin diqgat merkezindo dayanmalidir. Bu quruluy- da olan sdzlar nitq prosesinde fea! istrak etdiyino, hom dil, hom oxu, hom de siniféonxaric odebiyyatda tez-tez tosadil} olunduguna gére bel sézlerin ses-herf torkibinin syrodilmes Stn dorece vacibdir. | BNOS a & Sosial pedagogika Sinif kigik grup (kollektiv) kimi ikmat Olizada pedagoji elmlar doktor Sinif gagird kollektivi moktabdo usag'kollektvinin osas nbvil hese olunur. Sosilogivada vo sosial paixologiyada borgerar olmus tosnifatiara gore, sinif sagird Kollektiv kigik qrupdur. Belo ki, Kicik qruplar tigtin seciyyavi hesab olunan invariant xisusiyyotior ona da xasdir. Lakin onu da_geyd cetmok vacibdir ki, sinif sagird kollektivini kigik qrupun basqa, névierindon forglondiron Gziinomoxsus xisusiyyatior vardir. ‘Maktobdo insan minasibotlarinin sosial-psixoloji mokam var. Pedagogikada bu mekamn emosional-psixoloji xisusiy- orien vein mdiet sire seme abn albu Yeni todgiqatlar gstorir ki, sosial pedagogikanmn bir gox aktual problemiorinin KOkind elo homin mokanda axarmag land. Bu sosial-psixoloji mokanin ana. xetti «miollim-sagitdy vo «cgagird-sagirdy miinasibotion io baghdir ‘Bir goxsiyyot Kimi bu miinasibotiords ham mUallim, hom 9 sagird moveuddur.Bu minasibetlorin mirekkebliyi, eyni zamanda ziddiyyotli olmast miollim ve sagirdin_psixoloji Simasi. ilo _gorilonir. Fikir erin. Milellimin -hamin milnasibotlor”sisteminda sagirdlore “pesekarliq_ minasibeti formal, sagirdlor dostiug miinasiboti_ iso qeyri-formal minasibetdir.. Bu geyri-formal olamotlor esasinda sinit Kollektivi daxilinds 2-3, 3-4, bazon 4-3 noferlik mikrogruplar ‘omele golir vo sinit Kollektivinin heyatinda mihim rol foynamaga baslayir. ‘Cox vaxt eyni bir sagirdin formal ve geyri-formal mina botlords mévgeyi eyni olmur. Moselen, A. formal minasibot- Tordo gerida qalan segird sayiir, halbuki qeyri-formal mina- sibotlords Szinin niifuzu ilo seri. Ve yaxud B. formal miinasibetlorde elagi sagird kimi xilsusi_yer tutur-Halbuki {geyri_formal minasibotlorde_sinfin adi sagirdlorindon biridit Mucliim sinif Kollektivindo goxsiyyotlorarast minasibetlori tonzimloyends, sagirdlarin mohz formal ve geyri-formal tlinasibatlords movgeyini zoruri surotde nezoro almalid. ‘Mitagokkil kollektvlorde geyri-formal minasibatlor bila- vvasito formal minasibotiorin mozmunu ile gortlonir, kollekti- vvin ayr-ayn inkigaf merhololerindo iso oksine, formal mina a‘ya digor dorocode geyri-formal miinasibetlorla seis Fikimia seclyyovi misalara aga "Putng Ki, moktobde iki 9-c0 sinif var. Onlardan birindo 23, o binds 27 sagird tohsil alt. Birinel sinifdo 14 qu, 9 Gian, kine sinifdo iso 16 qu, 11 offen usagh oxuyur. Hor iki Sinif sosialpedaqoqun tira, ile praktik psixolog | sexometik tedgigat aparmp Vo garsilgh miinasibotlorin | xiisusiyyotlorini Syronmisdir. ‘> te 9 siniflerinde grup differensiasiyas: xoritolorinin tohlil.g6storr ki, 9 sinfinde garsilgh: segmolarin sayi, 9* Sinfindaki qarpiight segmolorin sayindan texminon Og dofe Soxdur, Bundan basga 9° sinfindo offanlar ancaq oBlanlarla, Sitar iso ancaq qvalarla oturmag istomisler9* sinfinds iso ‘Sinsloraras segno oma fexminon 30 faiz olmusdur. Sosiometrk arasdirmada, ruta ki, sagirdlorin kiminlo bir partada oturmaq istediyi miteyyonlegdirilir. 9 vo 9 Sniflorindo grup differensiasiyast xertelerini bu baximdan migayisoli apiglayanda bir cehet do diqgoti colb edi. Ussalann goxu" sagitdlorle ancagq mfloyyon bir partada coturmnag Istyir, bo gagirdarlo iso heg kim oturmag istomir Sosiometriyada birinci qrup usaglant «ulduzlam, ikine! grup tsaglan iso «oerid olunmuy usaglam — adlandinrlar. ‘Ulduzlarlay «tacrid olunmos usagp qruplan arasinda da daha iki usag qrupuna tesadif edilir. 1 saylt codveldo % vo 9 siniflorinds qruplann nisboti aks olunub. Sagidlorin int aa ‘up status Tarup 6 7 2grup 2 3 sarap 3 2 grup = 3 Codvel 1. ve 9 siniflarinds gagirdlarin grup satusa 9* vo 9% siniflorindo sagirdiorin qargiliql minasibotior hhansi xisusiyyetlori segilir? Bu moqsadle miellim mixtelif ‘metodik suallar sisteminden istifade edir: Soraitisakitlosdirir. Yol gistarir. Suallara cavab verir. Informasiyaya cavab veri.t Izah edit Kémok etmok istoyir. a Kémsk ister Se asmag iy Informasiya vermeyi xahis edi Sic cab veto aha ol gstormoy! a2 $enttindn ersigh muestra katoi stein ttisind | mesolonRinoyian mctodtanan fea nore oe | Boys grape gar ann risuyotne Seat | Ssas acgoryair Sent yjon eae One saa fap Sevasin saris tata aise anes [ional eo tlie an ck wo yee | Vocandaa metodi mullann bine hissino (1-6 sulla) hor harms ete nan ey Sree in Hatoinde (12 suis) enon bali Gotnlgdron pasty emelnsy init, Oslrn Siretdon draping roar hor Be kava pssopedageh pot tleyyenlopitneX inkan ves. Bs Excl fanpage pe ea sinfinds sagirdlorin gargihgh miinasibetlori formalas- mig kollektiv tigin sociyyovi olan qarsiliqli minasibotlorio xarakterize olunur. Bu miinasibetlor tigiin asagidaki xiisusiy- yolarsecintai {Sigler birhiterine Kn sito Konok sot Onl ngbbustardt 3.Hoyat fealiyyotlorinin mixtelif —_sahelerinde nosilyyotiner, 4 jntizamhdiriar. [Néqsanlari gorir vo tongid edirlor. Kollektivin hheyatinda ictimai rey milhtim rol oynayrr 6.Ozlorino tolabkariigla yanasirer. 7 Basgalarma da tolobkardirlar. BKollektivin menafeini gidirlor vo kollektivie bagh igsloro lageyd yanagmirlar ‘9 sinfinin nimunesinde ayird etdiyimiz xisusiyyetlor, sibhosiz ki, onun bir Kollektiv kimi hoyatinin son derece Zongin vo coxcohotli mezmmununu biitin dolgunlugu ilo ehtiva etmir. Lakin bu. keyfiyyotlor «kollektiveiiyin nivasini» (VPRatnikov) toskil edir ( Ratnikov V.P. Kollektiv kak 8sosialnaya obsnost. zd. MQU, 1978, s.11 1-114). Basga sézlo, SRlarkollekevpliyin baslica mazivyotiorini grtiondivror. Bir cohioti de qeyd edok. 9 sinfinds, 1 saylt codvoldan ‘génindiya kimi , I've IT gruplar sini sagirdlorinin 78,2%ni Shato edit. Homin gagirdlor sinif kollektivinin foallan ki nun yaad ai ol cya, Oeaned rope dex ol jndlort do, bir ayde olarag, 62 tosir saholorindo saxlaysrar. Bei on bac tent, ea ener eye sinfinde ‘terid olunmus.sagird do yoxdur. Bu, bagga’ bir {storil ~qargliqh segmo omsalinin yksak élmass ile Yanagi Sesinfinde torbiye isin ylksok soviyyodo oldugunu géstori. Sinif kllektvindo feallanm formalagmasi timumt (vo ilk nvbede) moktab pedagogikasinda homigo Gnomli says. Pe- aqogikada sagird Kollektivinin inkigat’ dinamikasmnda ard ‘sas morhele ayird edilic( Kamo N.M,, Hesimov 9.8. Pe- ddagogika..Bak, 1996, 355-357. Talibov V.R., Agayev 9.A., Isayev LN., Eminov A.L. Pedagogika,Baki, 1993,s.207 - 212) Birinci morheloni, bi qayda olarag, Kollektvin togokila morhelesi adiandinrar. Bu morholede «miollim glndalik milsahido, somimi tnsiyyot vo isgiizar emokdasliq soraitinds usaglarn maraq vo meylierini,arau vo istoklorini, oye cohd cidiklorini, xarakter xisusiyyotiorini, exlagi keyfiyyetlorini, foallig vo’ hazirhq soviyyosini éyronit. hamin osasda foal, ibgobbiskar, tapsinglan sozsiz icra edon nifuzia sagirdlor! mieyyonlogdirir, onlardan dziine «torefdarlam — seqir. Beoliklo, feallar qrupuyaradilmis olum» (Kazimov N.M., Hasimov'.$. Pedagogika., Baki, 1996, 6.355) _Ikinci morholedo «koilektivin feal Gzvlerinin, says arr, mivekkillorresmilosdiriir va onlar foaliyyatin bitin saholo- ‘nin toskilatilan kimi goa edirlor. Daha dogrusu, bu morho- lode kollektiv dzinlidaroye Kecir, ogkilayiiq voaifolorini 62 Szorino gotiir, onun daimi vo miivoggeti organian olur.Ba ‘organlar kollektivin bitin tzvierini G2. arxasinea apent vo onlann hamisina 2 hoyatlanim daha monal.togkil etmok (dare) “gin olverisli sorait yaradi.n( Kazmov NM, Hosimov 8,$. Pedagogika., Baki, 1996.8. 355 -356) ‘gor bu vo ya digor folobi ikinci morholode sagirdlore follekivin organ verso, deinel morholodsKollekvin izvierinin Gelert. verirlor. Basga sézle, giined motholods Pedagoji telob sagirdo bilavasite muraciot etmokio deyil, ‘ollektv (yaxud onun organtan) vasitos il, hem de qarpligh 64 | nasibotlorintogkili yolu ilo toklif olunur( Kazsmov smo" 0-5, Pedagodiea. Bal, 9968 355) ny NM Dérdineli merholodo ise Kollektiv izvierinn foallgy ve istoailliyi daha da. arur, onlann Oclori zlorine icin, fmozmunlu tolabler verir vo onu icra edirier (Kazimey NUM, Hosimov © 5: Pedanogika, Bala, 1996..356). . llektivdo foallarin formalagmast prosesinin xUsusiyyot- so ee slr Gem ota asi Iektivindo foallann formelagmasi mahiyyatea qargiligh soxsy. yetlerarasi minasibetlorin formalagmass prosesiir. Sif roh- ori ve ya miolimin bu prosesde rolu xisusi io Gnomlidit 0, sagirdlorin oxlaq tocribosini kollektivin imum meqsodlon ilo Slagolondirir, xisusi sitaasiyala, yanslar, oyinlar tos er, {ggitdlorin sosial rollarinm diapazoninu.geniglondins,bire® Fealiyyet, 0 climloden ictimai' faydalt fealiyyot prosesinde Kollektiv’ zviori arasinda’ formal. (iggizat)' mUnasibetior, AS.Makerenkonun termini ilo desok, «mosul asiiligy mi. risibotlori yaradir vo bu yolla da Kollektiv Uzvlerinin soxsi gargiligh minasibotlorine moharatlo tasir gOstorr. Sagird kol- Iektivinds sinifrehbori vo ya miollim isgtzar goxsi minasi- botlari tonzim edands, bir-birle i2vi suretda elagolandirando, arg sadoco olarag, ononovi dlgilarla seciyyelondirlon sinif rehberi ve ya milellim deyi,soziin esl menasinda sosial pedagoqdur. Onun isinin ugurian da sosial pedagogika-nin tailiyyetlorinden neco faydalanmasindan ail Qargiligh miinasibetlorin R.Beylsin sxemi ve mivafiq, sosial-pedagoji meyarlar sasinda tobili gdstorir ki, 9 sinfi 62 soviyyosine gro kollektivin dérdincd inkiga merholosin- edit, Bu morholods Kollektivin bzi xisusiyyatlorina yeno da diqgot yetirmak vacibdir. ‘Dérdiinei merholode « kollektivin tolablor ile onun ayn- aynliqda her bir Uzviniin ford toleblori bir-hirina tam uygun gelin Kazimov N.M,, Hosimov 9.$. Pedagogika., Baki, 1996,s. 356), kollektivdo ictimai rey formalasir. Terbiyeedii tolobleri koilektivin oksoriyyoti. mildafio edir, sagirdlorin Szlorine_verdiklori teloblorle basgalannna verdiklori tolablor uzlagir, Bu morhele gabagcil baxiglann ve cohdlerin qolebesi morholosidir. Kollektivin bitin Gzvleri qoyulmus qaydalann Yerine yetiriimesino gals. Bu morhelo yiksek ehval-ro- hiyyo, gdmrahlig, foalhg, hor kesin yoldasina kimok etma- * Sanawtayess maki 61