MEĐUNARODNO PRIVREDNO
(TRGOVINSKO) PRAVO
1.MTP skup pravnih pravila kojima se
uređuju međun. ekon.odnosi (meo);
MEO =odnosi privrednih subjekata u
razmeni roba, usluga, novca, prava i
kapitala u međun.odnosima.
MTP je dio međ. javnog prava, Subjekti :
država i razne forme privrednih organ.
MTP je “lex marcatoriae”,tj. skup pravnih
pravila kojima se uređuju privatnopravni
odnosi u međun. trg.;
PREDMET su MEO (naučno-tehnološki,
trg., kreditno-novčani);
CILJ međun.ekon.odnosa je preraspodjela
nacionalnog bogatstva, kroz promet robe,
novca, usluga, kapitala...
MTP djeli se na opšti i posebni
- opšti dio mtp izučava: subjekte, izvore,
domaće spoljnotrg.zakonodavstvo i međ.
privredno sudstvo i privredne arbitraže
.Naziv je međ. ekonomsko pravo.
- posebni dio mtp izučava pravne odnose u
međ. trgovini: međ. prodaju roba,
investicija, energije, zastupanje, komision,
osig., skladištenje, lizing, transport,
špediciju, plaćanja, kreditne poslove,
faktoring, forfeting.. To je međ. poslovno
pravo.
Koristi norme autonomnih izvora,
dinamični dio je mtp.
- međun. ekonomski odnosi trebaju
jedinstveno svjetsko tržište i ispoljavaju se
kroz međun.razmjenu roba i usluga od
kojih je razvoj usluga nemerljiv;
- međunarodna podela rada ispoljava se
kroz specijalizaciju i kooperaciju, privredni
jaz razvijenih i nerazvijenih, djelatnost sto i
dr. pa meo čine specifičan sistem veza
između priv. subjekata različitih država;
- međunarodni politički odnosi su
pretpostavka za razvoj mtp,
međunarodnih ekonom. odnosa.
2. ISTORIJSKI RAZVOJ MTP
MTP je posebna granu prava od n 19. vij.ali
je postojala i do tada.
Za razvoj MEO bitni su :
1.politički odnosi, i
2.finan. potrebe vladara, tj. država.
Nastanak MTP :
1.OD 12. VIJ. - KAPITALIZMA :
a)praksa italijanskih gradova,
b) rana anglosaksonska
c) praksa merkantilizma
2.PERIOD KAPITALIZMA
3. Rascjepkanost država i gradova u
feudalizmu spriječava razvoj MEO;
Razmjena industijskih proizvoda postaje
važna pa države počinju da vode brigu
Pravo što reguliše trg.odnose (i strane
trgovce) je pravo trgovaca - staleško
trgovačko pravo (ius mercatoria), velik
uticaj su imali sajmovi koji su održavani u
određeno doba .Statutarnog prava –
utvrđivali su lokalna pravna pravila koja su
svuda bila slična.
Urađena je nj. unifikacija. U praksi su se
izjednačavali pravni sistemi. Za period
razvoja(12-19 vijek) od značaja je praksa
italijanskih gradova i rana anglosaksonska
praksa.
Italijanski gradovi su trgovcima dali isti
položaj kao i dr. stranim trgovcima ili
domaćim trgovcima vani; odbrana od
piratstva; princip individualne
odgovornosti koji je zamjenio princip
kolektivne odgovornosti;
Uveden je princip «najvećeg ovlaštenja»–
dokaz je akt cara Henriha III iz 1055.g. =
obećao gradu Mantovi privilegije koje bi se
priznale ma kom drugom gradu.
Englezi su imali državu sličnu današnjoj,
prvi trgovački ugovor zaključen između
kralja Henriha II i grada Kalea 1157.g.;
štitili su strane trgovce - Statut o trgovini
1353.g. Svjesni su da međun. trg. donosi
prihode – zlato i srebro
Prvo je postojao faktički reciprocitet, pa de
iure reciprocitet, nacionalni tretman
(izjednačavanje stranih trgovaca sa
domaćim) i klauzula najvećeg povlašćenja;
Merkantilizam (15-18.vijek) u prvi plan je
bogatstvo, uvećanje nacionalnog
bogatstva se poistovjećivalo sa povećanje
količine plemenitih metala u zemlji, čiji je
izvor bio izvoz robe.
Faze razvoja merkantilizma
1.BULIONIZAM (Razmjena sa pozitivanim
saldom što je ograničavalo trg. razmjene) i
2.RAZVIJENI MERKANTILIZAM (pozitivna
spoljnotrg. razmjena nacionalne privrede,
svaki učesnik ne mora ostvariti suficit u
spoljnotrg. razmjeni).
Merkantilizam je uveo :-visoke uvozne
carine ,i izvozne subvencije za domaće
proizvode, afirmisao je moć državne
intervencije i protekcionizma u
spoljnotrg.odnosima. Njaviše se razvio u
16. vij. u Španiji. Italiji, Holandiji i
Engleskoj.
Sa merkantilizmim javlja se i međun. spec.
proizvodnja (Flandrija –tekstil, Italija –
hrana, Mađarska –svinje koje je hranila
njemačkim žitom a potom izvozila šunku u
Njemčku…).
Ideja da je slobodna trg.cjelishodnija od
protekcionističkog ponašanja država u
spoljnoj razmjeni, kraj 18. -.19.v. –potekla
od Davida Rikarda i Adama Smita,
- pa razvoj kapitalizma – domaće tržište
preusko (kapitalizam karakteriše
organizovaniji ekon.odnosi i u unutrašnjoj i
u međun.razmjeni),
- te razvoj industrijskog kapitalizma (koji je
afirmisao princip slobode ugovaranja i
slobodne trgovine, kraj 18.v.);
Prvi ugovor na bazi reciprociteta SAD-
Francuska iz 1778. sa uslovnom klauzulom
najvećeg povlašćenja;
- zatim dolazi period međun. autonomnog
regulisanja (ova faza daje uslove za
nastanak MTP kao posebne pravne
discipline); međun.ugovor potiskuje
domaće izvore prava
- danas, norme koje regulišu i uređuju
međun.trg.odnose i MEO u cjelini, =
elektronska trg. je nezaobilazni proces
internacionalizacije i globalizacije.
3. MJESTO MTP U PRAVNOM SISTEMU
mtp je blisko mjp i mpp ;
Norme sa dejstvom nezaobilaznog učešća
MJP, nacionalnog zakonodavstva,
domaćeg privrednog prava, međ.
privatnog prava, međ investicionog, prava,
valutnog, carinskog, finansijskog…dakle
riječ je o složenim odnosima
međunarodnog prometa robe, usluga i
novca čija normativna nadgradnja počiva
na uzajamnoj primjeni i dejstvu vrlo
slojevitog pravnog mehanizma
MTP je samostalna grana i ima predmet
normativno pravnog uređivanja, izvore
prava i način rješavanja sporova.
Posmatrajući mjesto MTP u pravnom
sistemu, lako je uspostaviti relacije sa
nekom granom prava u pravnom sistemu.
1.Odnos ka međun.javnom pravu – MJP
izučava međunarodne odnose , tj
suvereniteta prema suverenitetu , dok
MTP samo reguliše MEO (uži pojam). MJP
i MTP se uzajamno dopunjuju i obogaćuju.
mtp je blisko mjp i mpp ;
autonomni izvori mtp, domaći izvori,
norme mjp i mpp čine formalno-pravni
okvir meo;
mjp izučava odnose suvereniteta, a mtp
meo;
mtp ima izvore prava (wto, jednoobrazna
pravila i običaji u poslovanju po
međ.dokumentarnim akreditivima,
”incoterns” pravila, konvencija o
međ.prodaji robe (bečka konvencija),
arbitražno rešavanje sporova
ograničavanje suvereniteta države u meo;
1.Odnos prema međun. privatnom pravu –
MPP je grana pravnog sistema čiji je
predmet izučavanja kolizione norme.
Koriste se za :- koje će se nacionalno pravo
uzeti u odnosima, privatnopravnog
karaktera, sa inostranim elementom. MPP
je grana unutrašnjeg prava koja zadire u
sve pravne odnose sa elementom
inostranosti, ličnog ili imovinskog
karaktera.
mpp je grana nac. pr. sistema iako ima i
međ. izvore; mpp sadrži kolizione norme
(upućujuće) i materijalno pravne; lični i
imovinski aspekt, odnose sa elementom
ino. u oblasti međ.razmjene robe, usluga i
novca
1.Odnos prema domaćem zakonodavstvu
– Pravne norme domaćeg zakonodavstva
određuju mjeru učešća države i njenih
privrednih subjekata u MEO. Značaj za
domaće zakonodavstvo imaju oblasti kao
što su:
a)Spoljnotrg. poslovanje
b)Ulog stranaca u domaću privredu,
c)Trg.djelatnosti u ino.
d)Devizni režim,
e)Carinski režim,
f)Kreditni odnosi sa ino..
Nacionalno
acionalno zakonopdavstvo daje meru
učešća države i njenih priv. subjekata u
meo, definiše ekonomsku politiku,
carinsku, devizni režim, strano ulaganje,
ius cogens; drugi dio propisa je
dispozitivnog karaktera.
1)Odnos prema međun. ekonomskom
pravu – MEP :
a) radi se o grani MJP koja reguliše MEO
između država i drugih subjekata MJP
b) MEP je grana MJP, a ujedno i
nacionalnog prava, koje širi dejstvo pored
subjekata javnog i na subjekte privatnog
prava. Predmet MEP je u svom najvećem
djelu i predmet izučavanja opšteg dijela
MTP.
4. IZVORI MEĐUN. TRG. PRAVA
Izraz «izvori MTP» koristi se u
materijalnom i formalnom smislu.
Izvori MTP su pravila ponašanja subjekata .
Čine širok krug normi (ius cogens, i ius
dispositivum, te običaje) koji su subjektima
na raspolaganju.
1.Po poreklu
a)državne i autonomne,
b)nacionalne i međunarodne
2.po području nastanka : univerzalne i
regionalne;
3.po formi:
na pisane i nepisane;
4.po obaveznosti primjene: na dispozitivne
i imperativne;
5.po širini regulisanja pitanja
a)opšte (iz MJP, iz MPP i domaćeg
zakonodavstva)
b)posebne izvore;
5.a.1.OPŠTI IZVORI IZ DR.GRANA PRAVA
a) izvori mtp poreklom mjp :
1. Međ. Ug. (dvostrani i višestrani iz meo),
usvojeni i ratifikovani imaju prioritet u
primjeni (opšteg karaktera) i posebnog
značaja međ.ugovora o slobodnoj trg.
razmeni, o zaštiti stranih investicija, o
izbegavanju dvostrukog oporezivanja,
platni, klirinški sporazumi;
2.Međ. običajno pravo;
3.opšta načela mjp (min. pravila o zaštiti
stranih trgovaca, pravila o zaštiti imovine
stranih lica, reciprocitet,suverenost
država , načelo najpovlaštenije nacije,
sistem otvorenih vrata, princip ekonomske
saradnje, ekonomske nediskriminacije)
b) izvori mtp iz mpp;
c) izvori mtp iz domaćeg zakonodavstva
kojim država reguliše spoljnotrgovinsko
poslovanje, ekonomsku politiku,
obavljenje privrednih djelatnosti u
inostranstvu; ti zakoni su: zakon o
preduzećima rs, zakon o politici stranih
direktnih ulaganja u bih, zakon o stranim
ulaganjima rs, zakon o zapošljavanju
stranih državljana i lica bez državljanstva
rs, zakon o carinskoj politici bih, zakon o
spoljnotrg.pol. bih
- brojna pitanja spoljnotrgovinskog
poslovanja regulisana su podzakonskim
aktima (odluke,rešenja,uputsva,naredbe);
5.a.2. SOPSTVENI IZVORI OPŠTEG
KARAKTERA
1.međunarodni trgovinski sporazumi se
zaključuju sa drugim državama i
međunarodnim organizacijama i njima se
1
uskraćuje sopstveni suverenitet (bilateralni
i multilateralni sporazumi)
2. regionalni sporazum slobodna
trgovinska zona jugoistočne evrope, sto,
sporazum o asocijaciji i pridruživanju sa eu
- parafiran i on predviđa asimetričnu
liberalizaciju tj. 95% proizvoda ima
bezcarinski ulaz na tržište eu; 5b. izvori
mtp poslovnog (posebnog)karakt
- građanski i trgovački zakonici kao i norme
sa elementom inos.;
- nacionalni propisi javnog prava (carinski
devizni – ius cogens)
- autonomno mtp ili kako se drugačije
naziva lex mercatoria podrazumijeva
međunarodne konvencije, sporazume i
unificirana međ. pravila (materijalna i
koliziona) kad uređuju poslove poslovnog
prometa sa elementom inostranosti;
5. UNIFIKACIJA MTP
je proces sistematizovanja, opšteg
prihvatanja i jedinstvenog tumačenja
važećih pravnih normi i njihove primjene
u praksi.
METODI unifikacije su:
1.spontana - ostvaruju je nevladine
organizacije i privatna lica na bazi
autonomije volje i ponavljanjem istih
klauzula, i
2.zvanična - cilj stvaranje jedinstvenog
sistema normi za regulisanje međun. trg.,
a subjekti su međ.organiz. i države,
Vid unifikacije :
1.međunarodne konvencije, konvencijsko
pravo nastaje zvaničnom unifikacijom kroz
usvajanje međ.konvencija (ekspertske
grupe, države, ratifikacija), loša strana su
kompromisi država i kritičan broj
ratifikacija kao uslov primjene;
2.donošenje model zakona - plod su rada
nedržavnih strukovnih profesionalnih
organizacija, koji se nude državama,
nepotpuna unifikacija zbog razlika država:
model zakon o elektronskom poslovanju
uncitrala iz 1996., model zakon o arbitraži.
Donošenje model zakona domaći
zakonodavci su prepustili posebnim
tijelima jao što su uncitral i unidroit;
3.usaglašavanje pravnih dokum.;
6. AUTONOMNI IZVORI MTP
Osnov nastanka i primjene autonomnog
prava je autonomija volje ugovornoih
strana koja se ispoljava u dva vida:
1.slobodi ugovaranja i
2.slobodi izbora prava i pravila ,
primjenom subjekti žele da urede
međusobne odnose
Izvori međ.autonomnog trgo.prava su:
1.kodifikovana pravila,
2.tipski i adhezioni ugovori,
3.opšti uslovi,
4.običaji i uzanse,
5.prometni običaji,
6.poslovni i proizvodni standardi,
7.arbitražna praksa nacionalnih i međ.
arbitraža...
1) kodifikovana pravila vremenom se
postupanje usvoji po pravilu od ekonomski
najjačih učesnika i oblikuju se pravila
ponašanja “ ekodifikacije” od strukovnih
međun. org., delatnost privatnih međ.
orga., međ. trgovinska komora (mtk) u
parizu: transportne klauzule “incoterms”,
jednobrazna pravila i običaji u poslovanju
po dokum. akreditivima 62.g i 93.g pravila
za ugovorne garancije iz 77.g;
- institut za unifkaciju privatnog prava u
rimu – unidroit:principi za međ.trgovinske
ugovore 94
- komisija za evropsko ugovorno pravo:
principi evropskog ugovornog prava iz
98.god.
- ovi akti se donose i menjaju po lakšoj
proceduri bez ratifikacija od ius
conventionis;
1.a. soft law (pravo mekog normativiteta)
nema snagu obavezne primene i to su:
konvencije, rezolucije, odluke međ.foruma
koje nisu stupile na snagu zbog
nedovoljnog broja ratifikacija (kodeks oecd
o transnacionalnim kompanijama,
rezolucija o ekonomskim pravima država,
međ.kodeks mtk o reklami 1996., vodič
svetske banke za tretman direktnih stran
inv.)
2) tipski i adhezioni ugovori
- tipskih ug. jedna strana nudi drugoj
pripremljen prijedlog ugovora uz načelnu
mogućnost odstupanja od formulara;
- adhezione ugovore prihvat svih uslova
sadržanih u formularu bez promjena (uzmi
ili ostavi),
- i tipski i adhezioni su formularni ugovori;
doprinose bržem i efikasnijem
međ.prometu, predstavljau pozitivnu
pojavu, ali su često izraz monopola,
isključenja odgovornosti, zloupotrebe što
im je negativna strana;
da bi se ublažile negative strane –
aktivnošću Evropske ekonomske komisija
UN za Evropu – su izrađeni Ženevski tipski
ugovori i opšti uslovi kupoprodaje 1950.
(za rezanu građu,,južno voće,žitarice...)
kako bi se spriječila zloupotreba
monopola.
3) opšti uslovi poslovanja – donose ih
nacionalna i međ. udruženja privrednika (u
širem) i privredne org. (u užem smislu) radi
normativog uređenja poslova u pojedinim
oblastima trg. prometa;
- evopska eko.komisija un-”ženevski opšti
uslovi”
- opšti uslovi za inves.opremu, opšti uslovi
za prodaju krompira, ou ...rezanu
građu,ou...južno voće...
- ou isporuke robe između
priv.organizacija sev-a
- ou sadrže veći broj ug. klauzula koje se
mogu unijeti u ugovor, te su supsidijarni
izvor prava.
4) običaj je pravilo zasnovano na stalnom i
jednobraznom ponavljanju u trg.
odnosima; postoji svijest o obaveznosti
ponašanja, a ako postoji sankcija radi se o
pravnoj normi;
- za običaj nije neophodno dugotrajno
ponavljanje, već činjenica postojanja i
prihvatanja u trg. praksi te da nisu suprotni
imperativnim propisima.
uzanse su kodifikovani običaji od strane
udruženja, berze, komora, dispozitivnog su
karaktera i posebno značajni tamo gde
nepostoje pisani izvori prava.
5) prometni običaji nastaju stihijski i slični
su tehničkim normama; prometni običaj o
načinu pakovanja robe
(kabasta,skupa,lomljiva,tehnička...) i faunom; sloboda trgovine u apsolutnom
teritorijalni domašaj prometnih običaja je smislu ne postoji!)
mali Tendencija u svijetu: primjena načela
poslovni običaji imaju širi domašaj (rok, organizovane slobodne trgovine uz
servis, rok trajanja) i odnose se na jednu poštovanje mjera države odnosno
vrstu robe. poslovni običaji morju biti u međunarodnih mjera (sto);
skladu sa javnim poretkom i međ.javnim U vezi sa načelom slobodne trgovine uvijek
poretkom i moralom. se postavljaju pitanja:
6) poslovni standard je posljedica masovne A) monopola,
proizvodnje i potrebe zadovoljavanja B) preferencijalnog (blagonaklonog)
interesa potrošača (1.,2.,3. klasa)-”vijek položaja, te
trajanja proizvoda, garancija rezervnih C) izjednačenja i jednakog postupanja
dijelova poslije novih modela. (pravičnog tretmana)
proizvodni standardi su pravila kvaliteta A) -monopol je suprotan načelu slobodne
jedne robe, mogu biti zakonski regulisani trgovine i predstavlja isključenje ili
standardi (jus,din) ili uobičajeni; ograničenje slobodne trgovine za jedne i
standard je dokument kojim se utvrđuju apsolutnu slobodu za druge
pravila opšte upotrebe, a standardizacija je
- monopolske cijene, profit, su rezultat
proces utvđivanja određenih odlika monopola - jedan na strani ponude a na
proizvoda, materijala ili postupaka u drugoj strani velik broj kupaca
proizvodnji, koji kontrolišu državni organi -
- monopolski protekcionizam ima za cilj
značaj i u spoljnoj trgovini-iso zaštitu domaće proizvodnje na domaćem
međunarodna organizacija za tržištu;
standardizaciju iz 1947. god. ISO B) preferencijalni položaj znači
9001,9002,14000... blagonakloni položaj u odnosu na
propisani standard i uobičajeni standard privredne subjekte iz drugih zemalja;
(roba može biti bolja, ali ne i lošijeg C) načelo pravičnog tretmana ili
kvaliteta), napon struje 220 v; nediskriminacije znači jednako postupanje
7) arbitražna praksa međ.trg. arbitraža ne prema privrednicima iz zemlje kojoj su
može biti izvor prava, ex equo et bono; to date povlastice, a i onim iz drugih zemalja;
je jedan od načina spontane unifikacije. ukoliko postoje restrikcije prema stranim
u odlukama arbitraža prisutna su i pravila subjektima iste ih pogađaju jednako;
common law i komunitarnog prava (prava Ne treba
EU). - načelo slobode transfera novca znači
7. NAČELA MEĐ.TRG.PRAVA njegov organizovan transfer u procesu
opšta (politička) i ekonomska načela proizvodnje, prometa robe, pružanja
A) politička usluga i plaćanja; u liberalnom kapitalizmu
načelo ravnopravnosti postojao je sistem “zlatnog važenja”,
načelo nezavisnosti država 1930. osnovana je banka za međunarodne
načelo dobrovoljnosti obračune u Bazelu (saradnja centralnih
načelo nemješanja nacionalnih banaka);
načelo teritorijalnog integriteta sporazum u breton vudsu iz 1944. mmf i
načelo uzajamnih pogodnosti sb;
načelo odgovornosti slobodan transfer kapitala u eu - evropska
monetarna unija, jedinstvena valuta evro
B) ekonomska 2002 evropska centralna banka emituje
- razlikujemo načela koja su temeljna za novac, a nacionalne banke su filijale
MTP i načela koja su pretežno sadržana u (inflacija<)
međunarodnim trgovinskim sporazumima, ne postoji jedinstven sistem plaćanja u
- temeljna ekonomska načela za MTP su: svjetskim razmjerama, a vrste
načelo slobode trgovine međunarodnih plaćanja su: slobodno
načelo slobode saobraćaja devizno plaćanje, međ. kliring i
načelo slobode transfera novca i novčanih kompenzacija;
vrijednosti. zabranjeno je pranje novca, tj. ulaganje
- načela koja su pretežno sadržana u novca stečenog nezakonitim
međunarodnim trgovinskim sporazumima djelatnostima u legalne privredne i
su načela: najpovlaštenije nacije, finansijske tokove;
reciprociteta, minimalnog sistema, - načelo slobode saobraćaja znači slobodu
jednakosti, preferencijalnog sistema, transfera i transporta dobara koja su
pravičnog tretmana, otvorenih vrata i sl. predmet razmjene između zemalja;
distancione poslovne transakcije;
Sve podjele načela se mogu uslovno - sloboda plovidbe vodenim putevima se
shvatiti, budući da se isprepliču i da ostvaruje kroz slobodu mora, sl.plovidbe
pojedina ista načela često mogu imati teritorijalnim morem i unutrašnjim
karakter ugovornih, zakonskih ili morskim vodama, sl.prolaska kroz
generalnih principa. moreuze i kanale, sl. plovidbe međ.
8. NAČELO SLOBODNE TRGOVINE rijekama;
Jedno od najvažnijih opštih načela MTP
Podrazumijeva slobodan uvoz i izvoz roba i 9. NAČELO MINIMALNOG SISTEMA I
usluga bez administrativnih ograničenja i NAČELO RECIPROCITETA
zabrana u relativnom smislu (zabranjena je - minimalni sistem je skup pravila koja
trgovina narkoticima, robljem, ograničena jedna država mora da obezbijedi stranim
je trgovina eksplozivom, oružijem, florom priv. subjektima kako bi u skladu sa
2
sistemom obavljali privrednu djelatnost -
minimalna pravila mtp se moraju
obezbijediti pri uvozu i izvozu,
trg.zastupanju, komisionu, špediciji,
skladištenju, stranim ulaganjima,
turističkom prometu...
- načelo reciprociteta je osnovno načelo
međunarodnog prava i podrazumijeva
identično uzajamno ponašanje država
ugovornica;
- postje dvije vrste reciprociteta:
a) formalni reciprocitet koje se utvrđuje
međunarodnim ugovorom;
b) faktički reciprocitetkoji podrazumijeva
države jedna prema drugoj postupaju na
identičan način - zakon o carinskoj tarifi...
zakon o stranim ulaganjima...
10. NAČELO PREFERENCIJALNOG
TRETMANA
- preferencijalni tretman podrzumijeva
povlašten položaj privrednih subjekata iz
jedne zemlje u odnosu na one iz drugih
država.
- pravni instrument uspostavljanja
preferencijalnog tretmana je trgovinski
sporazum kojim se uspostavljaju carinske i
dr. okakšice;
Trgovinski sporazumi ove vrste se moge
podijeliti na:
1.razvojne – unapređenje privrednog
razvoja industrijski nerazvijenih zemalja i
poslijeratna obnova, primjenjuju se na
nove države kandidate za EU (SCG-izvoz
šećera)
2.regionalne – uspostavljaju se između
država sa užeg ili šireg teritorijalnog
područja (npr stvaranje zone slobodne
trgovine)
3.granske - kada obuhvataju pogodnosti u
određenim privrednim granama,
oblastima, npr. poljoprivredi
4.imperijalne – zasnovane na odnosu
supremacije metropola nad kolonijama,
zemlje EU i bivše kolonije imaju zaključene
preferncijalne sporazume;
Preferencijalni sistem isključjuje sistem
najpovlaštenije nacije.
Između zemalja u razvoju potpisan je
Sporazum o globalnom sistemu trgovinskih
preferencijala 1988. g. u Beogradu i i on
predviđa razvoj preferencijala koji počiva
na povećanju broja i asortimana roba na
koju se primjenjuju trgovinske povlastice,
snižavanj etarifnih i netarifnih mjera
trgovinskog ograničenja kao i podsticaj
zaključivanju međusobnih sporazuma o
trgovini i finansijskoj saradnji.
Ne treba
sloboda suvozemnih komunikacija ;
sloboda vazdušne plovidbe gde je vazdušni
stub potčinjen kopnu i teritorijalnom
moru iznad kog je,a iznad otvorenog mora
je slobodan
pariska konvencija iz 19. i čikaška iz 44.g.
su pravni okvir regulisanja međudržavnih
odnosa iz oblasti vazdušne plovidbe;
11. SLOBODA ELEKTRONSKE TRGOVINE
Osnovu ove oblasti čini procesna
elektronika koja je sredstvo prenosa
podataka, uz korištenje teksta, zvuka i
slike.
Sloboda e-trgovine podrazumijeva
elektronsku trgovinu robom i uslugama, e-
transfer novca, trgovinu akcijama,
kupovinu i prodaju, usluge..
Pravni osnov e-trgovine je internet mreža i
u završnom aktu konferencije OUN o
trgovini I razvoju se kaže da je e-trgovina
ključ razvoja globalne privrede. Prednosti
koje je čine važnim faktorom privrednog
razvoja su smanjenja troškova, uštede u
vremenu, rast efikasnosti.
On- line režim je rezultat brze promjene
tehnologije i visokog nivoa globalizacije
međunarodnih trgovinskih odnosa.
E-trgovina se danas realizuje posredstvom
e-mreža kao što je Internet, no ona se
odvijala i ranije u obliku tradicionalnog e-
komerca i posredstvom EDI tehnologija
(80-te)
Danas se ugovori zaključuju u on-line
režimu i u stvarnom vremenu, bez
korištenja tradicionalnih sredstava
komunikacije.
Informacioni sistem podrazumijeva
posebnu elektronsku strukturu za
pripremu, odašiljanje, prijem, čuvanje ili
obradu elektronskih dokumenata.
Na međunarodnom planu Uncitral je
izradio model zakon o elektronskoj
trgovini.
Najviši nivo pravne regulative u ovoj
oblasti je dostigla EU. Akti: EU direktiva o
e-trgovini iz 2000.g. i poseban program
“elektronska evropa” koji uvodi
informacione tehnologije u život građana
EU.
načela mtp u međunarodnim trgovinskim
ugovorima
12. NAČELO NAJPOVLAŠTENIJE NACIJE
Načelo najpovlaštenije nacije je unošenje u
međunarodni ugovor odredbe da se svaka
strana ugovornica obavezuje drugoj strani
priznati u određenoj oblasti uzajamnih
odnosa prava, olakšice i povlastice koje je
ona dala ili će dati bilo kojoj trećoj državi;
Ne smije se shvatiti doslovno jer to nije
povlaščivanje jedne zemlje u odnosu na
drugu, već znači suprotno, odnosno to je
izjednačavanje zemalja i sprječavanje
privredne diskriminacije.
Obično se ističe da ovu klauzulu karakerišu
4 elementa:
1.položaj najpovlaštenije zemlje isključuje
preferencijalni tretman neke treće zemlje
od strane one koja obećava takav položaj
2.položaj najpovlaštenije zemlje ne
isključuje uspostavljanje naknadnih
prednosti
1.prava i povlastice trećih zemalja se
pojavljuju ako predmet upoređivanja
2.položaj najpovlaštenije nacije ne iziskuje
podređivanje nikakvim strogo definisanim
pravilima ponašanja
(nnn isključuje preferencijalni tretman u
domenu suverenih prava države, ali u ius
gestionis ovlašćenjima (kao pr.subjekt)
ne.)
Klauzule najpovlaštenije nacije: mogu biti:
jednostrane i dvostrane;
uslovne i bezuslovne;
sadašnje i buduće; i
pozitivne i negativne. Jednostrane
klauzule nn su izuzetak jer se knn zasniva
na reciprocitetu (od primirja do mira-
poslije rata);
Dvostrane knn su pravilo – na bazi
reciprociteta, odstupanje je moguće ali
mora biti praćeno Sporazumom o
asimetričnom tretmanu.
Bezuslovne knn - mogućuje simultano i
nepos redno korišćenje prednosti datih
trećim državama;
4.Uslovne knn su proizvodi dejstva
ispunjenjem nekog uslova (koncesije) da bi
se
došlo u položaj treće države(koja ima knn);
Sadašnje knn podrazumeva uživanje samo
onih povlastica koje su već date, a pro
futuro knn samo one povlastice koje važe
ubuduće;
Pozitivne knn “priznaju sve povlastice”, a
negativnom knn se ugovorna strana
obavezuje da neće dati ni jednoj trećoj
zemlji bilo kakvu povlasticu koju ne bi
priznala zemlji ugovornici, to je obaveza
“izjednačenja smetnji”.
13. OGRANIČENJE KLAUZULE
NAJPOVLAŠTENIJE NACIJE
Unošenje ograničenja u tekst međ.
trgovinskih sporazuma u odnosu na
osnovna pojmovna obilježja i domašaj
klauzule NN znatno sužava njeno dejstvo.
Ograničenja knn su:
1.teritorijalna, sužavaju primjenu i dejstvo
knn samo na određenu zemlju, federaciju i
jedinice;
2.stvarna, primenjuju se na određene
oblasti privrednih odnosa (agrar...);
3.vremenska –sužava dejstvo u pogledu
svog vremenskog važenja i
4.institucionalna – sužavanje primjene u
odnosima nastalim unutar međunarodnih
privrednih organizacija, razlikujemo:
apsolutna institucionalna ograničenja (bez
odstupanja) i relativna inst. ograničenja (uz
odgovarajuće povlastice prilikom
ugovaranja knn);
14. IZUZECI OD KLAUZULE
NAJPOVLAŠTENIJE NACIJE
Svaki izuzetak o KNN, kao i njena
ograničenja sužavaju dejstvo KNN:
Izuzeci od knn su:
1.pogranični ili malogranični promet;
podrazumijeva niz pogodnosti koje
susjedne zemlje čine jedna drugoj u
pograničnom pojasu s obje strane državnih
granica, otklanjaju negativna dejstva
granice, mora se poštovati princip
reciprociteta koji treće zemlje po samoj
prirodi stvari ne bi mogle da ispune, u
nekim ugovorima se određuje roba koja
može uživati povlastice u pograničnom
području, a u nekim se određuje i širina
pojasa pogranične zone u kojoj će biti
isključeno odobravanje koncesija na
osnovu klauzule najpovlaštenije nacije;
2.carinske unije su savez država koje se
odriču dela svoje spoljnotrgovinske
suverenosti u korist unije, gotovo uvijek se
izuzimaju od dejstva klauzule
najpovlaštenije nacije, s obzirom na stepen
integracije koji se postiže carinskom
unijom razlikujemo potpune (jedinstvena
carinska teritorija, ukidanje carinskih
granica, formiranje jedinstvne carinske
tarife prema svim trećim zemljama) i
nepotpune carinske unije (postojanje
carinskih granica uz uspostavljanje
jedinstvene carinske tarife prema svim
trećim zemljama).
3.izuzeci u cilju zaštite domaćeg i
međunarodnog javnog poretka;
domaći javni poredak - u cilju zaštite
domaćeg javnog poretka može biti
uvedeno ograničenje ili zabrana uvoza ili
izvoza određenih proizvoda radi zaštite
zdravlja, javne bezbednosti, morala,
socijalnih potreba, međunarodni javni
poredak - sva ograničenja uvoza ili izvoza
koja su proistekla iz neke multilateralne
međunarodne konvencije su obavezujuća
za obe strane potpisnice bilo kog ugovora,
a sve to radi zaštite međ. konvencije i
međ. prava;
4.izuzeci zbog zaštite nacionalnih
ekonomskih interesa (prelevmani,
antiprim, antidamping, antisubvencije. To
su jednostrane mjere sprovođenja
nacionalne ekonomske politike
(subvencije, damping- prodaja robe po
cijenama nižim od cijene troškova
proizvodnje i transporta ili prodaja po
cijenama koje su niže od cijena koje se
praktikuju u zemlji izvoznici, prim –
novčana sredstva koje država odobrava
kao stimulans proizvodnji najčešće u
poljoprivredi)
Antisubvencijske mjere- kompenzatorna
dažbina se uvodi radi neutralisanja
subvencije uvezene robe, maximalan iznos
je do iznosa subvencije ;
- dopunska carina se propisuje u visini
razlike između normalne cijene i cijene po
kojoj se uvozi; za isti proizvod koji se uvozi
ne može se naplatiti istovremeno i
dopunska i kompenzatorna dadžbina -
antiprim su kompenzatorne mjere u cilju
eliminisanja prednosti stranih proizvođača
zasnovanih na primovima);
Ako jedna zemlja u cilju stimulacije
proizvodnje metodom ofanzivnog
protekcionizma primjenjuje primove i
subvencije onda ona nema pravo da se
poziva na nespojivost antiprimova i
antisubvencijskih mjera sa klauzulom
najpovlaštenije nacije.
Druga vrsta izuzetaka su prelevmani koji
predstavljaju posebnu vrstu carinskih
dažbina (taksi) koje država naplaćuje
prilikom uvoza prehrambenih i poljop.
proizvoda u cilju zaštite svoje proizvodnje,
sredstva od prelevmana se uplaćuju u
Evropski fond za organizaciju i i garanciju
razvoja poljoprivrede.
15. NAČELO NACIONALNOG TRETMANA I
SISTEM OTVORENIH VRATA
Nacionalni tretman omogućava jednak
položaj stranih privrednih subjekata sa
domaćim, može biti rezultat međ.
sporazuma ili jednostranog akta države -
zakona.
Izuzeci određeni poslovi su rezervisani za
domaće privredne subjekte (unutrašnja
plovidba, ribolov)
Relativnost nacionalnog tretmana – se
ogleda u tome da u zemljama u kojima
3
država ima veliku ulogu u nacionalnoj
privredi i gdje su ograničena i prava
domaćih subjekata nacionalni tretman
nema veliku korist za strane subjekte, za
razliku od liberalne privrede koja nema
velikih restrikcija, fiskalnih i drugih
opterećenja –nacionalni tretman ima
veliku važnost
Prema pravilima STP: nacionalni tretman u
međ. trgovinskim odnosima
podrazumijeva jednak tretman uvoznih i
domaćih roba na domaćem tržištu u
pogledu primjene poreskih i dr.dažbina,
transportnih i dr.troškova, uz uslov da je
na uvezenu robu plaćena carina.
Sistem otvorenih vrata postoji kada jedna
država nudi svim stranim privrednicima
povlašćen položaj u cilju razvoja privrede
domaće države. On isključuje primjenu
preferencijalnog tretmana, to je
jednostrana obaveza domaće države
prema stranim privrednicima kojima se
nude i garantuju određene povlastice.
16. NOVI MEĐUNARODNI POREDAK
Postojeći međ.poredak učvršćivao je
dominaciju bogatih i proširuje jaz sa
siromašnim državma.
Šezdesetih godina prošlog vijeka
novonastale države Afrike i Azije su
postavile zahtjev za stvaranjem novog
međunarodnog poretka. Zahtjevana je
revizija postojećih koncepcija i principa
odnosa između država a odnosila se na
pitanje prava država ekonomsko
samoopredjeljenje, suverenitet nad
prirodnim izvorima i posebno
eksproprijaciju.
U periodu 1952-1975 usvojeno je 6
rezolucija:
- rezolucija UN opravu slobodne
eksploatacije prirodnih izvora i bogatstava,
- tri rezolucije o stalnom suverenitetu nad
prirodnim izvorima,
- rezolucija UN 1974, kojom je usvojena
deklaracija o ustanovljavanju novog
međunarodnog ekonomskog poretka
- rezolucija UN o povelji o ekonomskim
pravima i dužnostima država,
1962. Usvojena je rezolucija o principu
stalne suverenosti o pravima naroda i
naciaj nad prirodnim izvorima.
1973. Usvojena je rezolucija o stalnom
suverenitetu nad prirodnim izvorima –
neotuđivo pravo zemlje na trajni
suverenitet nad njihovim prirodnim
izvorima, morskom dnu i njegovom
podzemlju, transnacionalnim
kompanijama je zabranjeno mješanje u
unutrašnje stvari zemlje domaćina; takođe
države se ne može prinuditi da stranim
investitorima prizna povlašćen položaj;
1974. Usvojena je povelja o ekonomskim
pravima i dužnostima država.
17. PROCES GLOBALIZACIJE I MTP
Globalizacija ekonomski znači pretvaranje
svjetske privrede u jedinstveno tržište
robe, usluga, kapitala i radne snage;
liberalizaciju trgovine, smanjenje i
ukidanje tarifnih i netarifnih prepreka
To je učvrstilo države, što je osnovno
obilježje procesa globalizacije.
Globalizaciju prate brz razvoj
informacionih i telekomun. tehnologija,
internacionalizacija kapitala, porast tempa
promena; unifikaciju zakonodavstva na
globalnom nivou (krediti mmf i sb, pravila
međ. trgovine – sto);
Strateške odluke se donose na
planetarnom nivou; kontrolisani privredni
razvoj.
Antiglobalisti smatraju da globalizacija
podriva državni sektor i slabi sistem
socijalne pomoći;
Osnovni usmjeravajući faktori proces
aglobalizacije su:
- međunarodna trgovina,
- jačanje mreže multinacionalnih
preduzeća,
- internacionalizacija prirodnih resursa i
primjen anovih tehnologija.
Tri su osnovna načela koja su značajna za
globalizaciju:
1.prozračnost – dostupnost informacija -
podrazumijeva mogućnost saznajne
dostupnosti, pravila trgovinskih operacija i vlast.
karakteristika njihovih primjena
2.zabrana diskriminacije –znači da svi
moraju imati jednak pristup prema robi
iste vrste, ovo načelo podrazumijeva dva
elementa: nacionalni pristup i status
najpovlaštenije nacije
3.načelo mirnog rjašavanja sporova – kaže
da je potrebno sporove rješavati
pregovorima u okviru diplomatskih mjera.
Globalizacijom država gubi dio ekonomske
suverenosti koju delegira međ. subjektima;
stvaraju se gigantski privredni sistemi i
međ. trg. pravo; kroz specijalne
ekonomske ratove (kreditne udare, raspad
bankarskog sistema, lom tržišta) uništavaju zakonodavstvo.
se nacionalne privrede; djelatnost sto
univerzalno mtp i regionalne organizacije
stvaraju se nova pravila mtp
Djelovanje ekonomske globalizacije se
odvija na dva kolosijeka:
- univerzalnom – stvaranje STO
- regionalnom - stvaraju se nova pravila
MTP
18. SUBJEKTI MEĐUNARODNOG
TRGOVAČKOG PRAVA
Subjekti MTP su po svojim
karakteristikama specifični, raznovrsni i
brojni. U osnovi njih je moguće razvrstati
na slijedeće:
države;
međunarodne organizacije;
preduzeća, odnosno trgovačka društva
(u nastavku detaljnije obrađeno!)
19. DRŽAVA KAO SUBJEKT MTP (javlja se Imovina države koja služi njenoj javnoj
kao subjekt opštih ekonomskih odnosa i
kao subjekt poslovnih odnosa)
Država nastupa kao poseban subjekt MTP i ne.
nosilac iurae imperii, ali i kao ravnopravan 21. MEĐUNARODNE ORGANIZACIJE KAO
subjekt međunarodnog poslovnog prava
(iurae gestionis) u smislu da stupa u
poslovne odnose bilo s drugim državama ili svih država svijeta, nema status pravnog
s ostalim subjektima MTP-a .
Država je subjekt zakonodavne vlasti,
sudske vlasti, ali i stvaralac međ.prava
(ugovori, konvencije) koji odgovara za
štetne posljedice svojih radnji- delikte;
odgovornost može biti subjektivna (na
osnovu krivice) i objektivna;
Iz neredovnih odnosa između država (rat i
dr. dejstva uz upotrebu oružane sile) mogu
nastati značajne ekonomske posljedice,
putem kojih se vrši transfer vrednosti iz
jedne zemlje u drugu;
Kontrabanda (krijumčarenje) je
nedozvoljena pogranična trgovina
ekonomskim vrijednostima i spada u
neredovne odnose. U neredovne odnose
spada i “carinski rat”, “ekonomska
blokada”, “carinska blokada".
Država kao subjekt poslovnih odnosa može
da bude ugovorna strana kod
međunarodne prodaje robe, koncesije,
građenja, zajma, garancije, jemstva...
Država pruža garancije privrednim
subjektima kod ugovora sa međunarodnim
finansijskim organizacijama.
20. EKONOMSKA SUVERENOST DRŽAVE
Država ima tri elementa:
stanovništvo,
teritoriju i
Ekonomska suverenost države je pravo da
dozvoli ili zabrani potpuno ili djelimično
trgovanje sa inostranstvom na svojoj
teritoriji ili trgovinsku djelatnost stranih
privrednih subjekata na svojoj teritoriji.
Ekonomska suverenost mora poštovati
ekonomski i fiskalni imunitet diplomatskog
osoblja.
Ekonomska teritorija obuhvata kopneni,
vodeni i vazdušni prostor države na kom se
primenjuju fiskalni, privredni, carinski,
finansijski propisi...
Carinska teritorija podrezumijeva proctor
na kome djeluje jedinstveno carinsko
Carinske i državne granice ne poklapaju se
uvijek (slobodne carinske zone i luke);
Pod carinskom unijom podrazumijeva se
odricanje od dijela ekonomske suverenosti
u korist novoostvarene zajednice,
(Njemačka 1833., EU-zajednička carinska
tarifa)
Slobodne carinske zone su dio državne
teritorije izuzet iz carinskog prostora na
kom se primenjuju posebne mere nadzora
i olakšica.
Slobodne CZ se nalaze pod upravom
organa domaće drž. i regulisane su
posebnim zakonima, dijele se na
proizvodne i prometne, te na izvorne i
uvozne (kina-brazil);
Država ne uživa imunitet iz odnosa
privatnopravnog karaktera koji imaju
komercijalni karakter (iurae gestionis).
funkcji uživa imunitet od izvršenja, osim
ako se država istog odrekne, komercijalna
SUBJEKTI MTP
Međunarodna zajednica je jednaka zbiru
lica i nije subjekt prava.
Međunarodne organizacije su subjekti
međunarodnog prava , jer stvaraju MTP
(konvencije, sporazumi, preporuke), te
stupaju u međunarodne poslovne odnose.
Međunarodne organizacije se dijele na :
- one koje stvaraju opšte ulove za
poslovanje (izgrađuju novi ius
mercatorium – međunarodna trgovačka
komora sa posebnim sistemom sankcija -
sui generis) i
- one koje se bave neposredno poslovnim
odnosima (MMF, SB);
Međunarodne organizacije kao nosioce
normativne delatnosti možemo podijeliti u
tri grupe:
1.međ. vladine univerzalne i regionalne
organizacije (kao što su STP, Konferencija
UN za trgovinu i razvoj-UNCTAD, Komisija
OUN za međunarodno trgovinsko pravo –
UNICITRAL, Organizacija UN za industrijski
razvoj – UNIDO, Ekonomske komisije OUN,
specijalizovane organizacije UN: ISO-za
standardizaciju, MMF, Svjetska banka),
2.nevladine institucije i tijela: Udruženje za
međunarodno pravo–ILA iz 1873. godine,
Institut za unifikaciju privatnog prava u
Rimu – UNIDROIT 1926., Međunarodni
pomorski komitet CMI);
3.udruženja međunarodnih privrednika i
trgovaca: Međunarodna trgovačka komora
u Parizu iz 1919.
Međunarodne organizacije opšteg,
univerzalnog OUN, STO,GATT, UNCTAD,
UNIDO, UNIDROIT, ICC,
UNICITRAL,karaktera:
Međunarodne finansijske organizacije:
MMF, SB, IDA, IFC, MIGA, ICSID,
Međunarodne organizacije regionalnog
karaktera: Regionalne ekonomske komisije
OUN, OECD, EU, SEV, ZND, LAFTA,
Udruženje za slobodnu trgovinu zemala
Centralne Amerike, NAFTA, ARES, ORES,
MAGREB.
22. ORGANIZACIJA UJEDINJENIH NACIJA
1945.g. u San Francisku predstavnici 50
država su održali konferencijuna kojoj je
prihvaćena povelja UN i statut
međunarodnog suda pravde., 24.10.45.
Povelja OUN stupila na snagu.
Privrednim pitanjima i međunarodnom
saradnjom se bavi organ UN koji se zove
Ekonomsko socijalni savjet ECOSOC, ima
18 članova koje bira generalna skupština
UN, on koordinira saradnju međunarodnih
ekonomskih komisija i djeluje na
unapređenje socijalnog zbrinjavanja.
Povelja predviđa da specijalizovane
organizacije UN koje se bav eprivrednim,
socijalnim, prosvjetnim i zdravstvenim
problemima zaključuju odgovarajuće
sporazume sa Ekonomsko socijalnim
savjetom.
Najvažnije specijalizovane organizacije su:
Organizacija OUN za prehranu i
poljoprivredu FAO, Međunarodna
organizacija rada MOR,
Međunarodni.monetarni fond MMF,
Međunarodna banka za obnovu i razvoj
IBRD –Svjetska banka, Opšta poštanska
unija UPU, Međunarodna organizacija za
civilno vazduhoplovstvo ICAO,
Međunarodna unija za telekomunikacije
UIT, Svjetska meteorološka organizacija –
WMO.
23. SVJETSKA TRG.ORG. – NASTANAK I
CILJEVI
4
Slobodna trgovina i zlatno važenje, te
liberalni kapitalizam su odlike 19- i početka
20. vijeka
Država je utvrđivala samo carine koje su
imale prvenstveno fiskalni karakter.
30-ih godina 20. vijeka zlatni standard
zamenjen je državnom intervencijom u
monetarnoj i spoljnotrgovinskoj sferi, a
pravni osnov za regulisanje robne
razmjene u tim novim uslovima su
bilateralni međudržavni ugovori;
Poslije 2. svjetskog rata došlo je do
odlučnijih akcija za uspostavljanje
jedinstvenog sistema međunarodne
spoljnotrgovinske razmjene, pojavili su se
planovi: Vajtov plan (SAD) za zlatni
standard, a Kejnsov (V.Britanija) za
multilateralni bankarski kliring;
1944. U Breton Vudsu (SAD) održana je
konferencija na kojoj su bili predstavnici
44 zemlje, složili su se o osnovnim
principima rada MMF-a i osnovni
principima svjetske monetarne politike koji
su predstavljali kompromis Vajtovog i
Kejnsovog plana;
1947. U Havani održana Međunarodna
trgovinska konferencija , potpisivanje
Povelje stopirala Amerika iz ekonomskih i
političkih razloga, usvojena je samo 4.glava
Povelje koja je definisala pitanja GATT-a
(sporazuma o carinama i trgovini) preko
koga se ipak došlo do realizacije ideje o
stvaranju STO.
STO predstavlja pravni okvir svjetske
trgovine, datum nastanka se vezuje za
Sporazum iz Marokeša 01.01.1995. (tome
su prethodili pregovori od 1986 do 1994 –
Urugvajska runda pregovora)
Trgovinski ratovi i procesi integracije i
globalizacije istakli su potrebu za stalnim
organom pogodnim za eliminaciju sukoba.
STO je međunarodna organizacije pa nije
pravni sljedbenik GATT-a (koji je
međunarodni sporazum užeg dejstva), no
uslovno se može posmatrati i kao
sljedbenik sistema GATT
Stvaranjem STO nestaje mogućnost
jednostranog uvođenja mjera vancarinske
zaštite i država je u obavezi da prilagodi
svoje zakonodavstvo i druge uslove radi
prijema u STO;
STO zahtjeva transformaciju nacionalne
privrede ka međunarodnom tržištu, jača
elemenat multilateralnosti i postavlja
pitanje prijema u STO.
STO je instrument planiranja svjetske
trgovine i mesto za harmonizaciju
nacionalnih i regionalnih interesa, te
mjesto rešavanja sukoba interesa.
Osnovne funkcije STO su: da upravlja
trgovinskim sporazumima u okviru STO, da
je forum za pregovore i praćenje
nacionalnih trgovinskih mera.
Ciljevi STO:
da poveća životni standard,
osigura veću zaposlenost,
stabilan rast realnih prihoda,
poveća proizvodnju i spoljnotrgovinsku
razmjenu…
24. OPŠTI SPORAZUM O CARINAMA I
TRGOVINI GATT
Opšti sporazum o carinama i trgovini GATT
potpisan je 1947. kao sporazum (nakon
urugvajske runde pregovora 1994. Komitet za platno platno bilansne U početku je postojao kao Program OUN
prerasta u STO-organizaciju). restrikcije. za razvoj (koji je osnovan 1965.) kao
Osnovni tekst GATT-a ima 35 članova i Sekretarijat obezbjeđuje primjenu pomoćni organ generalne skupštine OUN
podijeljen je u tri dijela. sporazuma, obezbjeđuje forume za za pružanje tehničke i predinvesticione
1. dio (1 i 2 član) ima karakter višestrukog pregovore i obezbjeđuje jedinstven sistem pomoći zemljama u razvoju i finansira se iz
trgovinskog ugovora koji sadrži klauzulu za rješavanje sporova. dobrovoljnih priloga vlada.
najpovlaštenije nacije, sistem nacionalnog Odluke se donose konsenzusom (niko od 1986. UNIDO iz pomoćnog organa
tretmana i tarifni dio; prisutnih nije protiv predložene odluke). Generalne skupštine prerasta u
Osnovna načela GATT-a su: Pristupanje države STO pored poštovanja specijalizovanu organizaciju OUN.
princip pregovaranja i učvršćenja carinskih pravila zahtjeva i političku saglasnost 28. MEĐ. INSTITUT ZA UNIFIKACIJU
koncesija i povlastica, sve eventualne vodećih država članica STO, radna grupa PRAVILA PRIVATNOG PRAVA UNIDROIT
promjene mogu se vršiti nakon ispituje usaglašenost pravnog sistema UNIDROIT je nezavisna međunarodna
pregovaranja i sporazuma postignutih kandidata sa zahtjevima STO. vladina organizacija, osnovana 1926. god.
među članicama Najkraći rok za prijem u članstvo je 2,5 u Rimu sa ciljem harmonizacije i unifikacije
princip zabrane kvantitativnih ograničenja, godina. pravila privatnog prava; transformaciju
priznaje mjere zaštite nacionalne 26. KONFERENCIJA UN O TRGOVINI I doživio 1940.g.
ekonomije koje obuhvataju usklađivanje RAZVOJU (UNCTAD) Najznačajniji međunarodni tekstovi (ima ih
trgovine i razmjene uz primjen esamo UNCTAD je stalni organ generalne oko 70) su:
carinskih stopa skupštine OUN osnovan 1964. god. sa Haški jedoobrazni zakon o međunarodnoj
princip nediskriminacije, cilj je pravična sjedištem u Ženevi. kupoprodaji robe iz 1964. g.
razmjena U radu konferencije učestvuju sve članice Haški jednoobrazni zakon o zaključenju
GATT sadrži bezuslovnu klauzulu najvećeg OUN i niz međunarodnih organizacija. ugovora o međunarodnoj kupoprodaji
povlaštenja tj. stranoj robi se poslije Posvećen je razvoju međunarodnih roba iz 1964;
plaćanja carine obezbjeđuje isti tretman trgovinskih odnosa u svijetu. Konvencija UN o međunarodnoj
kao domaćoj robi. Razmatra probleme međunarodne kupoprodaji robe iz 1980.
Od 1947.do 1994. 8 rundi pregovora, a trgovine sirovinama, gotovim proizvodima, Načela za međunarodne trgovačke
najznačajnija je urugvajska runda koja je polufabrikatima, investicije, tehnologiju, ugovore iz 1994;
pored novina u oblasti razmjene privr. Razvoj i dr... Konvencija o međunarodnom faktoringu,
intelektualne svojine i usluga rezultirala Odluke donosi u formi rezolucija koje Konvencija o međunarodnom finansijskom
osnivanjem STO. nemaju obavezujuće dejstvo. lizingu iz 1988. god.
Najviši organi su: Vodič za sastavljanje ugovora o međ.
25. NAČELA I ORGANI SVJETSKE TRG. ORG. konferencija (sastaje se jedanput u u četiri franšizingu iz 1998.god.;
Načela djelovanja STO su: godine) i UNIDROIT okuplja oko 6o država sa pet
trgovina bez diskriminacije, savjet za trgovinu i razvoj, koji zasjeda kontinenata;
načelo najpovlašćenije nacije, između konferencija; savjet ima brojne Ne treba MTK
nacionalni tretman, komitete i sekretarijat kao administrativni Međunarodna trgovinska komora ICC je
slobodna trgovina, organ. univerzalna međ. nevladina organizacija
ukidanje barijera (carine i administrativne UNCTAD je usvojio Konvenciju o tranzitnoj okuplja hiljade kompanija, ustanova i
mjere) kroz pregovore, trgovini između država bez morske obale, udruženja iz preko 13o država, sjedište u
stalna liberalizacija trgovine, a učestvovao u donošenju konvencije UN o Parizu, osnovana 1919.g.
transparentnost trg. politika, međunarodnom prevozu robe morem Ima status savjetodavnog organa OUN;
otvorena konkurencija... 1978. g., Konvencije UN o registraciji organi MTK su:kongres (1 put u dvije
STO je stalna univerzalna međunarodna brodova 1986., Konvenciji o pomorskom godine), savjet (čine ga predstavnici
organizacija koja pored GATT-a sadrži i pravu pridržaja i hipoteci iz 1993; nacionalnih komiteta međ. sekretarijat;
Opšti sporazum o uslugama i Sporazum o Sagledava i ispituje trendove u svjetskoj nacionalni komitet pri privrednoj komori;
trgovinskim aspektima intelektualne ekonomiji i pomaže zemljama u razvoju u zalaže se za razvoj međ. trgovine, usluga,
svojine (trips); prevazilaženju dužničke krize, a zemljama tehnologije, investicija, afirmiše ideju
Sjedište STO je u Ženevi i ona danas broji u tranziciji približava liberalizaciju i pravičnosti i protiv je mjera
preko 145 zemalja članica. globalizaciju i uključivanje u svjetski protekcionizma; pri MTK djeluju komisije
trgovinski sistem. za međ. trg. politiku, multinacionalna
Osnovni zadaci STO su: Sagledava aspekte privrednog razvoja i preduzeća, elektronsko poslovanje,
uređenje trgovinskih odnosa, njegovu vezu sa stranim direktnim energiju, transport, oporezivanje,
stvaranje mjesta za pregovore, investicijama i novim tehnologijama. finansijske usluge i osiguranje, marketig,
praćenje trgovinskih politika, međ. arbitražu, konkurencijsko pravo i
rješavanje nastalih sporova... 27. ORGANIZACIJA UN ZA INDUSTRIJSKI praksu, čovjekovu okolinu...
STO je nosilac procesa unifikacije u oblasti RAZVOJ UNIDO Pri MTK djeluju i ustanove, odbori, biroi i
međunarodnog prometa. Osnovana je 1966. god. kao druga tjela: međ. biro trgovinskih komora
Organi STO su: specijalizovana ustanova OUN za podršku (povezuje komore iz cjelog svijeta),
Ministarska konferencija je vrhovni organ procesu industrijalizacije zemalja u razvoju međ.trg. arbitraža, teh. centar za
koji čine predstavnici svih članica održava na podlozi iskorištavanja nacionalnih i ekspertizu, međ.institut MTK za međ.
se najmanje jedanput u dvije godine; međunarodnih resursa; poslovno pravo i praksu, međ. biro za
donosi odluke o pitanjima koja su Sjedište joj je u Beču, ima 168 država pomorstvo, međ biro za životnu sredinu...
regulisana multilateralnim trgovinskim članica. MTK radi na prikupljanju i kodifikaciji
sporazumima. Organi: pravila međ.trg. prava: jedoobrazna
Generalni savjet je operativni organ Najviši - Generalna konferencija (sastaje se pravila i običaji za međ. dokumentarne
Ministarske konferencije između dva jedanput u 2 godine) akreditive, “incoterms” pravila iz 1936.,
zasjedanja. Rukovodeći - Savjet za industrijski razvoj i jednoobrazna pravila za dokumentarne
Ima više komiteta: komitet za programska i budžetska pitanja. naplate, jed. pravila za ugovorne garancije,
Komitet za budžetska, administrativna i Djelatnost UNIDA se može podijeliti na: arbitražba pravila mtk iz 1998.g, međ.
finansijska pitanja, operativnu (izrada preporuka i programa pravila mtk za direktni marketing iz 1998.
Komitet za trgovinu i prirodnu sredinu i industrijalizacije) i Značajnu djelatnost MTK vodi na
Komitet za regionalne trgovinske pomoćnu (objavljivanje publikacija i informisanju članstva izdavanjem
sporazume; informacija). izvještaja, vodiča, studija i preporuka...
5

29. KOMISIJA UN ZA MEĐUNARODNO
TRGOVINSKO PRAVO UNICITRAL
Komisija UN za međunarodno trgovinsko
pravo – UNICITRAL osnovana je 1966.
Rezolucijom Generalne skupštine OUN
Zadatak je unifikacija pravila u
međunarodnom prometu robe, usluga i
novca, od 1979. sjedište je iz Njujorka
prenijeto u Beč,
UNICITRAL čini 36 zemalja iz cijelog svijeta
koje bira generalna skupština OUN,
mandat svake zemlje je 6 godina, svake tri
godine bira se polovina članova komisije.
UNICITRAL je pripremio niz akata. Rezultat
ove aktivnosti su dokumenti kojima se
uređuju najvažnij eoblasti međunarodne
trgovine: međunarodna prodaja,
međunarodni transport, arbitražno
rješavanje sporova i međunarodna
plaćanja, a u novije vrijeme i e-poslovanje.
Odnosno, unifikacija međunarodnog
trgovinskog prava preko slijedećih akata:
Konvencija UN o ugovorima o međ. prodaji
robe 1980, Konvencija o zastarelosti u
oblasti međ. prodaje 1974., Konvencija o
ugovorima o međ.prevozu robe morem iz
1978., Model zakona o međ. transferu
kredita iz 1992; Konvencija UN o međ.
sopstvenim i međ. trasiranim mjenicama;
Model zakona o nabavci dobara, opreme i
usluga (oblast javnih nabavki), Model
zakona o prekograničnom stečaju iz 1997.
god.
30. MEĐUNARODNI MONETARNI FOND
MMF
MMF je specijalizovana organizacija UN
univerzalnog karaktera, osnovan je
1945.g., sjedište u Vašingtonu, okuplja oko
190 država;
MMF je centralna insitucija
međunarodnog monetarnog sistema i
međunarodnog plaćanja, te odnosa valuta.
Ciljevi fonda su:
razvoj međunarodne monetarne saradnje,
održavanje valutnih kurseva,
uvođenje multilateralnog sistema plaćanja
između zemalja članica,
uravnoteženje platnog bilansa zemalja
članica;
razvoj međunarodne trgovine uz
održavanje visokog stepen azaposlenosti i
realnog dohotka
Organi MMF-a:
skupština guvernera, najviši organ, po
jedan guverner i zamjenik za svaku zemlju
članicu,
izvršni odbor, vodi opšte poslove fonda i
sastoji se od 10 članova(5 članova sa
najvišom kvotom učešća, ostali se biraju
svake druge godine, član izvršnog odbora
imenuje svog zamjenika,
generalni direktor, organ koji predstavlja
fond i njega bira izvršni odbor
Svaka zemlja članica ima 250 glasova plus
po još jedan glas na svakih dodatnih
100.000 dolara kvote;
Na bazi odluke o ”opštem aranžmanu za
zaduživanje” osnovan je klub razvijenih
zemalja koji ima 10 članica.
31. SVJETSKA BANKA
Grupa Svjetske banke ima u svom sastavu:
Međunarodnu banku za obnovu i razvoj
(Svjetska banka),
Međunarodno udruženje za razvoj (IDA),
Međunarodnu finansijsku korporaciju
(IFC),
Multilateralnu agenciju za investicione
garancije (MIGA) i
Međunarodni centar za rješavanje
investicionih sporova.
Svjetska banka osnovana je 1944.g. sa
ciljem da pomaže obnovu privreda
razrušenih zemalja.
Danas je cilj snižavanje siromaštva, plan je
da se današnje siromaštvo prepolovi do
2015.g.
SB je pravno lice, kredite SB mogu dobiti
samo zemlje članice (uslov je da su članice
i MMF-a).
Uslovi za kredit: da zemlja članica isti ne
može dobiti na međunarodnom tržištu i da
ga može vratiti.
Rok otplate je 15-20 godina uz grejs period
od 3-5 godina.
SB je nepolitička institucija, a bavi se i
prodajom HOV (dužničke obaveze prema
penzijskim fondovima i osiguravajućim
društvima).
Broj glasova u organima SB srazmeran je
visini akcionarskog udjela.
Organi SB su:
skupština (čine je guverneri ba naka država
članica), 1 put godišnje se sastaje radi
utvrđivanja poslovne politike;
izvršni odbor direktora, rukovodi
poslovima SB, 1 put mjesečno se sastaje u
Vašingtonu, ima 24 izvršna direktora (5 x
franc., njemačka, japan, sad i v.britanija);
Predsjednik SB je i predsjednik IO SB.
***MEĐUNARODNO UDRUŽENJE ZA
RAZVOJ IDA
Osnovano je 1960. radi pronalaženja
rješenja za finansiranje nedovoljn o
razvijenih zemalja, članovi IDE su i članovi
SB;
Krediti se odobravaju bez kamate sa 1%
manipulativnih troškova, rok otplate 35-40
god sa 10 godina grejs perioda;
Korisnici kredita su najsiromašnije zemlje,
80-ak zemalja ispod 500 dolara
nacionalnog dohotka po glavi stanovnika.
Finansiraju se projekti : u obrazovanju,
zdravstvu,vodosnabdjevanju,
zapošljavanju...
Iako je samostalni pravni subjekt IDA je
podređena SB, a budžet pune
najrazvijenije zemlje svijeta;
Organi SB su po funkciji i organi IDE, ali se
sredstva vode na odvojenim računima. Bih
spada u nedovoljno privredno razvijene
zemlje.
Međunarodna finansijska korporacija IFC
IFC je osnovana 1956. sa ciljem
unapređenja ekonomskog razvoja
podsticanjem privatnih preduzeća putem
kredita, garancija, pomoći...
IFC ima status pravnog lica i oko 180
članica;
80% sredstava za kreditiranje IFC
obezbeđuje izdavanjem HOV, a 20% kroz
kredite SB;
Krediti se daju u visini od 1 do 100 miliona
dolara;
Organi IFC su:savjet guvernera, savjet
direktora, predsjednik; dodjela kredita
nije uslovljena
teritorijom plasmana i garancijom države.
Multilateralna agencija za investicione
garancije – MIGA , osnovana je 1988. sa
ciljem podsticanja i privlačenja stranih
investicija u zemlje u razvoju-posebno u
privatne investicije;
Sjedište u Vašingtonu, nema politički
karakter;
Organi mige: predsjednik, savet guvernera
i odbor direktora te administrativno
odjeljenje, pravno odjeljenje, odjeljnje za
marketing i za izdavanje garancija;
MIGA obavlja garantnu i negarantnu
delatnost
Garantuje za nekomercijalne rizike države
članice i kao saosiguravač i reosiguravač
tih rizika;
Negarantna aktivnost MIGE je: rad na
promociji stranih investicija, zaključivanje
sporazuma sa državama članicama,
sponzorstva agencije...
Međunarodni centar za rešavanje
investicionih sporova ICSID
Osnovan konvencijom o osnivanju centra
za rješavanje sporova između država i
državljana drugih država ugovornica
1965.god.;
Cilj ICSID-a je obezbjeđenje međ.
arbitražnog načina rješavanja investicionih
sporova;
Članice ICSID-a su države čl.svjetske
banke ;
Organi centra su: administrativni savjet (po
1 član iz svake zemlje + predsednik SB-
donosi arbitražni pravilnik) i sekretarijat
(mandat 6 g)
Centar ima listu koncilijatora i arbitara,
finansira ga SB, a nadležan je u slučaju da
postoji saglasnost strana, spor je
investicijski i zemlje su ratifikovane
konvenciju;
Nezavisan je od nacionalnih propisa,
procedure i priznanja i izvršenja
arbitražnih odluka i često se ugovara u
bilateralnim sporazumima kao isključivu ili
alternativnu arbitražu.
32. MEĐUNARODNE ORGANIZACIJE
REGIONALNOG KARAKTERA MORK
MORK teže da stvaraju carinske unije ili
privredna udruženja država regionalnog
karaktera koji je mnogo širi od klasične
carinske unije.
Osnov udruživanja je povelja OUN, a jedan
od ciljeva je mirno rješavanje sporova.
Postoje 4 Regionalne ekonomske komisije
OUN i to:
za Evropu EEK osnovana 1947. sa
sjedištem u Ženevi,
za Aziju i Daleki Istok, osnovana 1947. sa
sjedištem u Bankoku,
za Latinsku Ameriku 1948 i
Za Afriku 1958.
Rad EEK se odvija u komitetima za
poljoprivredu, šumarstvo, ugalj, gas, el.
energiju, trgovinu
Komitet za trgovinu se stara o
unapređenju međunarodne trgovine, velik
doprinos standardizaciji opštih uslova za
prodaju specifične robe u vidu Tipskih
ugovora (Ženeva 1957.g., funkcionišu na
bazi dobrovoljnosti)a to su npr. “Opšti
uslovi” za prodaju krompira, investicione
opreme, drveta, voća i povrća i dr.
organizacija za ekonomsku saradnju i
razvoj oecd ,1948. pariz, zemlje korisnice
maršalovog plana, da bi sad i kanada
1960.postale članica;
oecd je pol-eko.organizacija zapadnih
zemalja
cilj je razvoj međ.trgovine,robne
razmene...
organi oecd: savjet (predstavnici svih
država – odluke donosi jednoglasno),
izvršni komitet (izvršni organ) bez
direktnog odlučivanja;
oecd je međ.organizacija bez
supranacionalnih nadležnosti,
međ.plaćanja, razvoj svjetske trgovine,
liberalizacija...
unutar oecd stvorena evropska platna
unija koja je reorganizovana u evropski
monetarni sporazum, evropska produktna
agencija 1953. ‚ >produktivnost, savjet
ministara za poljoprivredu i ishranu 1954.
evropska unija
viktor igo u xix veku sjedinjene drž.evrope,
šuman,195o. godine, čerčil, savet evrope,
odn- os nemačka-francuska,
33. EVROPSKE EKONOMSKE INTEGRACIJE
(EZUČ, EEZ, EZAE) Obuhvataju tri
organizacije:
evropska zajednica za ugalj i čelik EZUČ,
osnovana 1951.(zemlje Beneluxa,
Francuska, Italija, Njemačka) ugovor o
osnivanju zaključen na 50 godina – istekao
2002.g. pa je f-ja ove zajednice prešla na
evropsku zajednicu,
evropska ekonomska zajednica EEZ
osnovana Rimskim ugovorom iz 1957.g.i
evropska zajednica za atomsku energiju,
osnovana Rimskim ugovorom iz 1957.g.
Godine 1965. se došlo na ideju da se od
organa sve tri zajednice formira zajednički
organ koji donosi odgovarajuće odluke i
mjere za svaku zajednicu posebno. Ova
odluka je u skladu sa težnjama zemalja
članica se formira ne samo ekonomska,
već postepeno i odgovarajuća politička
unija. Tri postojeće povezane regionalne
međunarodne organizacije su spojene u
jednu.
*** evropa 6-torice,carinska
unija,privr.saradnja
privilegovan položaj bivših kolonija
afrike,ka- riba i pacifika,juande 63 i69,lome
75 i 79. part-nerstvo sa mediteranskim
zemljama 85. god.
proširenja eez, 73. (v.b. irska i danska), 81.
(gr), 86.(špa. i por), 95.(aus.fin,šved), 2004.
(10 država), 2007.(rum i bug);
1979. prvi neposredni izbori za
evr.parlament;
1986. jedinstveni evropski akt ,političke
ambi- cije eez,>nadležnost saveta...
1992. sporazum mastriht, eu, evropsko
građan- stvo, evropski savet, nema status
pravn. lica;
tri stuba eu: 1. tri zajednice; 2. zajednička
spoljna i bezbednosna politika; 3. saradnja
u oblasti sudstva i unutrašnjih poslova.
6
izgradnja monetarnog sistema: evro od
1.1. 2002. monetarna unija ;evrpska
centalna banka
evropski korpus za brze intervencije,mons
fra
1997.amsterdamski ugovor,
cilj:>zapošljavane uklone prepreke slobodi
kretanja lica...,>uti-caj eu i izgradnja
institucija eu,proširenje eu ispunjavanjem
eko.,pol. demokratskih kriterija
“agenda 2000” o proširenju,
pol.perspektivi i finansijskim
perspektivama eu.
od 1965.zajednički organi tri zajednice;
eu ima jedinstven vizni režim,zajednički
budž-et, zastavu, himnu,dan evrope,
komunitarni si-stem, zajedničko
unutrašnje tržište;
eu uma elemenata nadnacionalnosti;
34. EVROPSKA UNIJA
Viktor Igo prvi pomenuo u 19.vijeku ideju
o osnivanju Sjedinjenih Država Evrope,
zatim treba spomenuti Šumanovu ideju o
evropskoj integraciji iz 1950. godine.
Novembra 1993.stupio na snagu
Sporazum o osnivanju EU koji je potpisan
februara 1992. u Mastrihtu.
Ugovorom se EZ transformisala u EU.
Evropska unija djeluje preko organa
zajednice –komisije, savjeta ministara,
parlamenta i suda pravde EU. Ciljevi ove
djelatnosti su upravljanje internim,
jedinstvenim tržištem i ostvarivanje
zajedničke ekonomske politike država
članica EU. To su uglavnom ciljevi koji su
bili i osnovni ciljevi EZ prije transformisanja
u EU.
EU prati i stvaranje jedinstvenog
monetarnog sistema sa jedinstvenom
valutom -eurom koji se primjenjuje od
01.01.2002. u zemljama članicama. Zemlje
koje su pristupile monetarnoj uniji morale
su prije toga uskladiti svoje bankarske i
finansijske sisteme. Osnovana je i banka
EU.
EU vodi zajedničku (ne jedinstvenu)
spoljnu politiku, a vode je najviši organi
unije, u prvom redu savjet u čijem radu i
odlučivanju učestvuju ministri spoljnih
poslova unije.
EU nema status pravnog lica.
EU je oslonjena na tri stuba:
tri zajednice (nakon 2002 -dvije);
zajednička spoljna i bezbednosna politika;
saradnja u oblasti sudstva i unutrašnjih
poslova.
Treba spomenuti i Amsterdamski ugovor iz
1997.kojim se usavršava organizacija
EU,utvrđuju ciljevi i principi za njihovo
ostvarivanje.Ciljevi su: veće zapošljavanje,
ukloniti prepreke slobodi kretanja lica...,
veći uticaj EU i izgradnja institucija EU,
proširenje EU ispunjavanjem ekonomskih,
političkih i demokratskih kriterija.
Na osnovu amsterdamskog ugovora
Komisija EU je usvojila “Agendu 2000” o
proširenju, političkoj reformi
perspektivama EU.
EU ima jedinstven vizni režim, zajednički
budžet, zastavu, himnu, dan evrope,
komunitarni sistem, zajedničko unutrašnje
i finansijskim tržište; u EU postoje
elemenati nadnacionalnosti;
35. ORGANI EVROPSKE UNIJE
Organi EU su:
evropski parlament - demokratski izabran
organ ,od svih građana članica unije, na
opštim neposrednim izborima;
zakonodavnu vlast deli sa savjetom, broji
785 članova, vrši nadzor nad organima
unije, usvaja i kontroliše budžet;
evropski savjet - čine šefovi država i vlada
zemalja članica, 6 meseci predsjedava
zemlja članica; donio svečanu deklaraciju
o eu iz 1983., sličan je kolektivnom šefu
države;
savjet eu (savjet ministara eu) - je osnovni
organ eu; opšti savet- ministri inostranih
poslova i posebni savet- ministri posebnih
resora, savjet usklađuje opštu ekonomsku
politiku država članica, donosi odluke i
prenosi na komisiju eu ovlaštenja za
sprovođenje odluka;
- savjet eu je nadležan za vođenje
spoljne politike, bezbjednosti, pravde i
unutrašnjih poslova
- pomoćni organ savjeta eu je komitet
stalnih predstavnika, coreper 1 i coreper 2
(ambasadori
država članica pri eu);
- na predlog komisije savjet eu donosi
odluke o zajedničkoj ekonomskoj politici
uz mišljenje
parlamenta
4. komisija eu - je organ nezavisan od
država članica, to je izvršni organ eu koja
donosi uredbe, preporuke i mišljenja;
samostalno donosi odluke za koje je
ovlaštena aktima saveta eu i u interesu
unije; odgovara za svoj rad evropskom
parlamentu; odgovara za svoj resor, a
odluke donosi kolektivno; jedinstven
pravni sistem, ima pravo da predlaže
propise;svaki član komisije
Pravosudni organi EU (u funkciji
su očuvanja legaliteta institucija eu):
5. sud pravde je glavni pravosudni organ
sa prvostepenim sudom koji mu se
pridružio 1989.g.;
zadatak mu je da obezbjedi poštovanje
prava pri tumačenju ugovora, čine ga 15
sudija iz zemalja članica i devet
pravobranilaca;
sud se izjašnjava po preducijalnim
zahtjevima u tumačenju prava eu po
zahtjevima nacionalnih sudova, bitan je
značaj pravobranilaca u stvaranju prava;
6. prvostepeni sud odlučuje po zahtjevima
pojedinaca i preduzeća i zadatak mu je da
rastereti sud pravde, koji rješava po
žalbama 1.stepenog. kriterij izbora sudija
svake 3 god. ½ sudija;
7. računovodstveni sud ispituje zakonitost
izdatih računa u finansijskom prometu;
podnosi izveštaj parlamantu i isti objavljuje
u sl.listu, vrši kontrolu korištenja sredstava
budžeta eu, kontrolu rada komisije eu;
u funkciji je očuvanja legaliteta institucija
eu
zajedničko odnosno unutrašnje tržište je
za-jednička eko. teritorija na kojoj je
uspostavl-jen režim slobode kretanja
roba,usluga, lica i kapitala, te pravila
konkurencije;
carinska unija, zabrana diskriminacije,
kvanti- tativnih ograničenja u robnoj
razmeni;
36. USLOVI ZA ČLANSTVO U EU
geografski - da se radi isključivo o
evropskoj državi
ekonomski –da se radi o slobodnoj tržišnoj
privredi, gdje postoji ravnopravnost
svojine, privatizacija,
politički - demokratski višeparlamentarni
sistem
Pažnja posvećena harmonizaciji pravnog
sistema zemlje kandidata sa komunitarim
pravom eu, standardizaciji, ljudskim
pravima...
Poseban pristup zemljama zapadnog
balkana - sporazum o stabilizaciji i
pridruživanju, bih i srbija; makedonija i
hrvatska kandidati, monetarna stabilnost
neophodna...
37. SAVJET ZA UZAJAMNU EKON. POMOĆ
(SEV) I ZND
Savjet za uzajamnu ekonomsku pomoć-
sev je pandan oecd , osnovan je 1949.
godine u Moskvi. U ovom savjetu su bile
sve zemlje iz našeg okruženja pa i
Jugoslavija
(sssr,bug.rumunija,čssr,mađarska,poljska,
pa albanija,ddr, kina, vijetnam 78., kuba od
72.mo-ngolija 62.)
1992. SEV prestao da postoji; iz njega se
razvila zajednica nezavisnih država - ZND
1991. Rusija, Bjelorusija, Ukrajina +8 bivših
država SSSR;
ZND je međunarodna. regionalna
organizacija usmjerena ka ekonomskim
reformama, tržištu, preduzetništvu,
jedinstvenom prostoru, koordinisanoj
spoljnotrgovinskoj politici, te
antimonopolskoj politici;
Ugovor o osnivanju ekonomske unije iz
1993.god je osnov za usaglašavanje
nacionalnih zakonodavstava i
međunarodnog prava, te izrade model
zakona.
U cilju harmonizacije privrednog
zakonodavstva na nivou ZND usvojen je
sporazum o principima zbližavanja
privrednih zakona zemalja članica 1992., a
što se odnosi na prava industrijske svojine,
statusa privrednih organizacija,
bankarstva, ekologije, transporta, carine,
poreza, cijena, antimonopolskog prava...
Ugovor o osnivanju ekonomske unije ZND
zasnovan je na poštovanju suvereniteta,
većeg životnog standarda, slobodnom
prometu...tehnološkim sporazumima.
Ovaj ugovor je okvirni ugovor o privrednoj
saradnji.
Ciljevi unije su: zajedničko ekonomsko
tržište, stabilan privredni razvoj, jednaki
uslovi, ekologija, zajednički projekti,
slobodan promet robe,kapitala,usluga...
Organi unije su Organi ZND i Unije i to:
savjet šefova država,
savjet šefova vlada i
savjet ministara inostranih poslova i
međudržavni ekonomski komitet (mek)
(nadnacionalne strukture)
38. REGIONALNE MEĐUNARODNE
ORGANIZACIJE
Međunarodne organizacije regionalnog
karaktera: Regionalne ekonomske komisije
OUN, OECD, EU, SEV, ZND, LAFTA,
Udruženje za slobodnu trgovinu zemala
Centralne Amerike, NAFTA, APEC, OPEC,
MAGREB.
LAFTA - latinsko američka zona slobodne
trgovine, 1960. Montevideo, Argentina,
Brazil, Čile, Mexiko, Paragvaj, Peru,
Urugvaj; cilj zajedničko tržište, postoje tri
grupe zemalja: razvijeni arg,bra,mex,;
slabo razvijeni paragvaj i ekvador,; usko
tržište čile, kolumbija,peru i interesa
zemalja članica.urugvaj; sukob
Udruženje za slobodnu trgovinu zemalja
Centralne Amerike, cilj je stvaranje
carinske unije, te razvoj poljoprivrede i
industrije, članice: Gvatemala, Salvador,
Honduras, Nikaragva ,Kostarika.
NAFTA - sjeverno-američki sporazum o
slobodnoj trgovinskoj razmeni, Kanada,
Meksiko, SAD; obilježje slobodan protok
roba, kapitala,usluga i lica.
APEC - azijsko-pacifička ekonomska
korporacija- Okeanija, Australija, N.Zeland,
SAD, Kanada, zemlje jugoistočne azije.
OPEC organizacija zemalja izvoznica nafte,
1960. osnovan, cilj: Alžir, Ekvador,
Indonezija, Iran, Irak, Katar, Kuvajt, Libija,
Saud. Aarabija, Emirati, Venecuela, Gabon,
garantovana proizvodnja 425 miliona t
godišnje, najviši organ konferencija
(sastaje se 2 puta godišnje), savjet
guvernera i ekonomska komisija, sjedište u
Beču.
6. MAGREB (Alžir, Maroko, Tunis, Libija u
užem smislu; i Sjeverna Afrika-Egipat,
Sudan, Mauritanija u širem smislu), u
Tangeru 1958. osnovana Konferencija i
stalni sekretarijat, te savjet ministara za
privredna pitanja.
39. PRIVREDNE ORGA.KAO SUBJEKTI
MEĐ.PRAVA
Javljaju se u formi nacionalnih i
multinacionalnih preduzeća, pa i
individualnih trgovaca, čiji je cilj sticanje
dobiti;
Predmet izučavanja trgovačkog prava
države su trgovačka društva, a djelom MTP
su osnivanje preduzeća u inostranstvu,
spolj.trg.promet, of-šor preduzeća.
Interes za osnivanje preduzeća u
inostranstvu raznih zemalja zavisi od
stepena razvoja privrede (Slovenija, BiH,
sada)
Osnivaju se i mješovita i sopstvena
preduzeća, preko stranih direktnih
investicije u skladu sa privrednom
politikom države;
Cilj je veći izvoz, nastup na novom tržištu,
Osnivaju se preduzeća u trgovini,
proizvodnji,odnosno za pružanje usluga.
Sopstveno preduzeće, predstavništvo ili
poslovnu jedinicu, sa obavezom
obaveštavanja nadležnog ministarstva radi
evidentiranja;
Ostvarena dobit se koristi: za nova
ulaganja, za repatrijaciju, povrat uloženih
sredstava.
Preduzeće je dužno dostaviti izvod iz
registra zemlje sjedišta državnom organu
svoje zemlje, u suprotnom se briše iz
registra;
7
Moguće je i osnivanje holding preduzeća u
inostranstvu;
Poštovanje teritorijalnog i personalnog
principa; ako preduzeće iskaže gubitak u
inostranstvu pokriva ga saglasno zakonu
zemlje sedišta.
Predstavništvo u inostranstvu istražuje
tržište, vrši pripremne radnje za izvoz i
zaključenje ugovora, operativno tehničke
radnje u vezi prevoza robe;
Poslovna jedinica obavlja pojedine poslove
u inostranstvu (servisne, prodajne,
skladišne).
Predstavništvo, posl. jedinica su sastavni
dio preduzeća, nemaju status pravnog lica
i obavljaju poslove za preduzeće i podnose
izvještaj preduzeću;
Prestanak rada predstavništva i poslovne
jedinice u inostranstvu nastupa: odlukom
preduzeća osnivača, zabranom vršenja
transfera i nevršenjem transfera novca 2
godine;
Nadležno ministarstvo za ekonomske
odnose donosi rješenje o brisanju iz
registra;
Preduzeće može na osnovu pismenog
ugovora povjeriti stranom pravnom licu
(na osnovu potvrde o bonitetu izdate od
strane komore) poslove zastupanja,
konsignacionu prodaju i vršenje
servisnih_usluga.
U tom slučaju potrebno je obavjestiti
nadležni organ radi evidentiranja;
40. MULTINACIONALNE KOMPANIJE
Predstavljaju sistem većeg broja privrednih -Moguć je i holding za pružanje usluga
društava osnovanih u više država na čelu
sa jednim dominantnim i više potčinjenih pitanja);
društava,
Odlikuje ih ekonomsko jedinstvo u raznim holding radi efikasnije zaštite i potpunijeg
oblasti ma (elektronike, naftne ind.auto
ind, usluga...)
Danas se 1/3 svjetske trgovine odvija
neposredno u okviru MK koje kontrolišu
50% svjetskog prometa robe usluga i
novca i 40 % ukupnog obima industrijske
proizvodnje u svjetu;
Prvih deset MK ima veći godišnji promet
od DBP 2/3 država u svijetu;
MK po pravilu sjedište ima u nekoj državi, U praksi finansijski holdinzi biraju za
čije nacionalne propise mora da poštuje;
Transnacionalne kompanije (TNK)
formiraju se na bazi kapitala jedne zemlje
u većem broju država
Multinacionalne kompanije (MNK) su
vlasništvo subjekata iz većeg broja
zemalja.
MK su pokretači svjetske privrede preko
više osnova:
MK su nosioci globalizacije (coca cola,
mekdonal- ds, microsoft, film...);
pod jurisdikcijom su nacionalnih država,
ostvaruje se ekonomsko jedinstvo u
funcionisanju;
-ekonomski i socijalni savet oun je osnovao Evropska ekonomska grupacija ili Evropsko
centar i komisiju za transnacionalne
kompanije, a komisija je sačinila kodeks
ponašanja TK kao preporuka; (bez poličkog osnova mu je rješenje iz francuskog
mješanja, korupcije, poštovanje
nacionalnih propisa;
Prednosti MK su: niža cijena, plasman
novih tehnologija, privredni razvoj, dobra
organizacija...
Unutrašnju kontrolu poslovanja vrši
dominantno društvo; MK ne kontroliše
samo jedna jurisdikcija;
MK koristi komparativne prednosti (jeftina
sirovina, radna snaga, “poreski raj”);
Mogu se pozivati na eksteritorijalnu
primjenu prava sjedišta dominantnog
preduzeća;
Imaju mogućnost manipulisanja
transfernim cjenama, sa prenosom usluga
u zemlje koje nude poreske povoljnosti;
41. HOLDING
Holding je pravni oblik privrednog
organizovanja djelatnosti (potiče iz SAD).
Ovaj termin se koristi za obilježavanje
privrednih društava u cjelini i njegovog
glavnog subjekta.
Danas se najčešće javlja kao finansijski
centar sistema privrednih preduzeća u
kom neposredno ne obavlja privrednu
delatnost, a ponekad ni poslove privredno
pravnog prometa;
Akcionarski holding postoji ako: glavna
holding organizacija mora biti vlasnik
akcija drugih preduzeća iz sastava holding
grupe; u sastavu ima većinski paket akcija,
i ako svako od preduzeća ima pravn.
subjektivitet;
U praksi je moguć holding, a da centralni
holding nema svojinska prava nad
preduzećima kojima upravlja;
članicama (u vezi poreskih ili pravnih
Patentni i licencni holding predviđa prenos
prava industrijske svojine na centralni
iskorištavanja;
Finansijski holding obezbjeđuje članice
sistema finansijskim. sredstvima (prednosti
zemalja sa povoljnijom strukturom i
načinom finansiranja;
Čisti holding obavlja samo kontrolne i
upravljačke funkcije, a mješoviti holding
pored njih i industrijske funkcije, kreditno-
finansijske i dr.
sjedišta zemlje koje im nude finansijske i
dr. povoljnosti, kao “oaze povoljnosti”;
42. PREDUZEĆA U EU
Pravo fiz. lica i pravnih lica rezidenata
države članica EU je da na teritoriji drugih
država članica mogu osnivati preduzeća,
filijale, predstavništva = pr. nastanjivanja;
U EU se izgrađuje sistem jedinstvenih
formi trgovačkih društava regulisan
evropskim pravom;
Evropska kompanija se osniva u formi
akcionarskog društva, a osnivači mogu biti
doo i ad iz država članica EU u
najrazličitijim kombinacijama iz dvije ili
više država;
udruženje sa ekonomskim ciljem je nov
oblik utvrđen komunitarnim pravom, a
zakonodavstva;
Osnovna razlika je u cilju koji se ostvaruje,
a on je koordinacija u obavljanju
konkretne privredne djelatnosti
zajedničkim radom (nova tehnologija,
usavršavanje organizacije rada, sirovine,
usluge)
Preduzeće se osniva se u trgovini,
zanatstvu, uslugama, industriji a krajnji cilj
je povećanje dobiti svojih članica;
Pravo konkurencije i državna pomoć -
svaka državna pomoć mora biti
notifikovana kod komisije EU i ona mora
biti dostupna javnosti radi povrede prava
konkurencije;
Multinacionalna preduzeća Zajednice
Nezavisnih Država - Državna preduzeća
mogu da se osnivaju u nerazvijenim
regionima (ostvaruju se neprivredni,
socijalni ciljevi), kroz državnu pomoć,
manje dažbine .odlike su multinacionalnih
preduzeća ZND, svaka država ZND ima svoj
nacionalni okvir:
- proces osnivanja zajedničkih preduzeća,
privrednih udruženja i komercijalno
finansijskih organizcija definisan je
sporazumom o saradnji u oblasti
investicione djelatnosti, pored njega tu su i
sporazumi država učesnica u poslu kao
izvor prava.
Status nacionalnog tretmana je prisutan u
odnosima između država ZND;
- sistem garancija definisan je konvencijom
o zaštiti prava investitora – zajedničke
garancije na jedinstvenom tržištu ZND;
Međudržavno ad osnovano od vlada 12
država ZND za proizvodnju traktora i dr.
poljopriv. mašina ima nadzorni savet
(članovi predstavnici vlada)
Strateška tehnološka osnova razvoja
preduzeća:
-”međunarodni aviomotori” kompanija od
50 preduzeća odbrambenog kompleksa i
“nižgorodski auto- mobili”;
-konvencija o transnacionalnim
kompanijama u ZND koja podstiče
saradnju preduzeća zemalja;
-pravila o finansijsko – industrijskim
grupama i postupku njihovog osnivanja –
isti cilj udruživanje preduzeća. Države
andske grupe unifikuju pravila o pravnom
položaju i djelatnosti preduzeća na
teritoriji Venecuele, Ekvadora, Kolumbije,
Perua i Čilea.
Donijeli su 1970. godine kodeks o
inostranim investicijama koji je sastavni
dio domaćeg zakonodavstva.
43. OF-ŠOR KOMPANIJE
Of - šor kompanije (van granice, obale)
nacionalnu privredu odlikuje
internacionalizacija i naučno-tehnička
revolucija;
- ili zemlje poreskog raja- Kipar, Panama,
Malta, Kajmanska ostrva, Panama,
Lihtenštajn...
-of šor izbjegava plaćanje direktnih oblika
poreza (porez na prihod i na dobit), plaćaju
se fiksne stope 2-5 % što je ništa sa
usporedbom poreznih stopa od 25-30% u
evropskim zemljama; bescarinski uvoz
osnovnih sredstava i mogućnost dobijanja
kreditne karte radi plaćanja van zemlje
raja; bitan je sporazum o izbjegavanju
dvostrukog oporezivanja između država
kako porez ne bi bio ponovo plaćen.
-of šor kompanije se koriste za registraciju
sjedišta brodarskih kompanija (Liberija,
Panama, Kipar...);
-of šor kompanije osiguravaju anonimnost
vlasnika kapitala, korištenjem instituta
prenosa ovlaštenja na punomoćnike,
- zemlje of šor kompanija odlikuje visok
nivo advokatskih usluga u registraciji i
upravljanju;
- zemlja sjedišta nudi i pogodnosti u
nasljeđivanju, kao i visok nivo
komunikacijskih usluga u smislu
upravljanja i eventualne seobe kapitala u
slučaju nastupanja političkih rizika;
- zemlja nudi i visok stepen bankarskih
usluga;
44. DIREKTNE STRANE INVESTICIJE
Strane investicije su transfer sredstava ili
materijala (opreme, novca, svojine) iz
jedne u drugu zemlju (država davalac i
primalac kapitala) ;
Razlikujemo:
- 1.statusna (stiče se pravo svojine) i
- 2. obligaciona (ugovorno-pravna) stiče
obligaciona prava iz ulaganja;
- 3. zajednički poduhvati (joint venture)
Direktne strane investicije su investicije sa
namerom da se ostvari trajni interes u
upravljanju recipijentom (kontrola);
minimalni iznos kapitala u drugom
preduzeću je 10%;
Uspostavljanje trajnih ekonomskih odnosa
i ostvarivanje znatnog uticaja na
upravljanje preduzeća.
DSI se ispoljavaju kroz: osnivanje novog
pravnog lica (grinfild), otkup postojećeg
pravnog lica ili njegovog dijela i ulaganje u
novo pravno lice (u cjelini ili više od 10%
učešća);
(kredit sa rokom od 5 godina ili više – da ili
ne DSI).
Strani investitor je: strano pravno lice,
strano fizičko lice, domaći državljanin sa
boravkom u inostrastvu dužim od 1 godine
(česta rešenja u uporednom
zakonodavstvu.
45. ZAJEDNIČKA ULAGANJA I PORTFOLIO
INVESTICIJE
Zajednička ulaganja (joint ventures) se
realizuju kroz ugovore o stvaranju
tzv.zajedničkog preduzeća na principima
zajedničkog upravljanja i zajedničkoj
podjeli dobiti i rizika srazmerno ulozima (u
SFRJ 1967. bilo predviđeno zakonom);
može kroz jedan posao ili stalni poslovni
odnos (sony ericss –on, texaco i royal
dutch shell);
Portfolio investicije - strani ulagač stiče
HOV sa pravom učešća, dužničke HOV
(obveznice i zapisi) ili druge novčane
instrumente i finansijske derivate (opcije)
bez namjere da upravlja, već samo da
ostvari dobit u preduzeću;
-To je kupovina HOV od strane
nerezidenta;
-Ne ulaže se u proizvodnju, već u finansije
tj. u institucionalne investitore (penzione
fondove, osi- guravajuća društva,
investicione fondove);
Portfolio investicije mogu biti dugoročne i
kratkoročne (cilj brza zarada);
8
-Portfolio investitori manje su zaštićeni od
stranih dirktnih investitora, jer je rad berzi
regulisan nacionalnim propisima;
Posebni oblici stranih ulaganja su
koncesije, bot poslovi, ugovori o ulaganju
tj. transferu prava intelektualne svojine
(ug. o licenci, ug. o vođenju preduzeća;)
Značaj stranih investicija:
- na makro planu utiču na strukturu, obim i
pravac međunarodne trgovine i položaj
države domaćina
- na mikro planu – razvoj tehnologije jer su
strani investitori multinacionalne
kompanije, menadžmenta- privatizacija u
zemljama u tranziciji primer;najveći
izvoznici kapitala:SAD, EU, Japan,
Njemačka, pa Kina, Rusija... Slovenija;
46. PRAVNI IZVORI STRANIH INVESTICIJA
pravni izvori stranih investicija
A) 1.međunarodni ( i običajna međ.
pravila) i 2. nacionalne (unutrašnje) izvore
-posebni zakoni, podzakonska akta (iz
poljoprivrede, autoindust. turizma); međ.
konvencije (univerzalne, regionalne i
bilateralne) kao i “meko pravo” – međ.
običaji;
B)po teritoriji: opšti, regionalni i bilateralni
izvori;
-1. predinvesticiona faza: definišu se
uslovi za strane investicije i
administrativne osnivačke radnje i 2.
investiciona faza – u kojoj se manifestuje
tretman i zaštita stranih investicija;
liberalni pristup stranim investicijama
podrazumijeva jednak pravni položaj-
nacionalni tretman i klauzulu
najpovlašćenije nacije;
Konzervativni pristup - država sama
odlučuje o uslovima za strano investiranje;
izuzimanje pojedinih oblasti iz stranih
ulaganja predviđaju mnoge države , a i
model bilateralnog
ugovora sad i multilateralnog sporazuma o
investicijama oecd-a;
Transparentnost ulaganja u državi, kao i
nadgledanje od strane države manifestuje
se upisom u posebne registre (normativni
sistem) ili pak dobijanjem dozvola (sistem
dozvola);
-mnoge države formiraju posebne agencije
za strana ulaganja, javnost i promocija
ulaganja;
47.ZAŠTITA STRANIH INVESTICIJA
Zaštita stranih ulaganja ostvaruje se kroz:
- pravičnu naknadu kod nacionalizacije:
- repatrijaciju sredstava od prodaje
preduzeća;
- repatrijaciju profita i dividendi ostvarenih transfer dobiti u inostranstranstvo.
radom
- repatrijaciju dr. prihoda (od licence);
- repatrijaciju glavnice i kamate po datim
zajmovima;
- stabilnost poreskih i dr. zakona;
Zaštita stranih investitora se ostvaruje
nediskriminacijom- nacionalnim
tretmanom ili klauzulom najpovlašćenije
nacije;
Javnopravne garancije u BiH i entitetima: multilateralna agencija za osiguranje)
ustav, zakoni, bilateralni sporazumi
(garantuje se svo- jina, slobodno iznošenje osnivanjem posebnih garantnih fondova ili -strana ulaganja se evidentiraju kod
kapitala, uz ograničenje koje predviđa
opšti interes – nacionalizacija...);
privatnopravne garancije garancije i kod nadležnog suda po mestu sedišta
jemstva koja se predviđaju ugovorima; 48. KOMERCIJALNI RIZICI preduzeća.
Bilateralni sporazumi o zaštiti stranih dokapitalizacija je moguća ug. o ulaganju;
ulaganja; potreba određivanja opštih 49.NEKOMERCIJALNI RIZICI ulaganje kapitala dva ili >pl-fl radi
uslova zaštite stra- nih ulaganja na nivou Nekomercijalni rizici : obavljanja je-dnog posla uz zajednički rizik
svetske privrede; i dobit u pisanoj formi – joint venture slični
Multilateralni sporazum o zaštiti zemalja -neplaćanje duga,a država dužnik ili ortakluku (samo što je ortakluk trajnog
učesnica pakta stabilnosti jugoistočne garantuje za dužnika; karaktera);
evrope su: -politički događaji ili rat su smetnja za
Bih je potpisala: konvenciju o rješavanju naplatu potraživanja; 51. POSEBNI OBLICI STRANIH ULAGANJA
investicionih sporova između država i -opšti moratorijum neplaćanja; posebni oblici stranih ulaganja
državljana drugih država iz 1965. godine i -zabrana uvoza ili izvoza roba ili usluga; 1.koncesije tj. pravo korišćenja prirodnog
konvencije o multilateralnoj agenciji za -zabrane ili onemogućavanja transporta bogatstva, dobara u opštoj upotrebi ili
garantovanje investicija MIGA iz 1987.god. robe; obavljanja de- latnosti od opšteg interesa;
Klauzule koje predviđaju ovi međ. akti su: -katastrofalne elementarne nesreće; 2.koncesije po bot
nacionalni tretman, k.najpovlašćenije -jednostranog raskida ugovora od strane sistemu (ili ugovori o finansiranju
nacije, k. slobodnog tranzita, k. države projekta);
nediskriminacije; -nacionalizacije, eksproprijacija. i dr. mjere 52 KONCESIJE
Članstvo u sto donosi:liberalizaciju sa sličnim.dejstvom predmet koncesije po pravnoj teoriji su:
trgovine, kl. najpovlašćenije nacije, jedan -nemogućnost raspolaganja imovinom 1.k. javnih službi, 2.k. za korišćenje
od uslova za EU, najmanje12 mjeseci zbog mjera države prirodnih bogatstava, 3.k.dobara u opštoj
BiH je zaključila 10 bilateralnih sporazuma domaćina: upotrebi;
o unapređivanju i zaštiti stranih ulaganja; - uništenja ili oštećenja imovine u toku u međunarodnoj praksi predemet
-komercijalni i nekomercijalni (politički) rata koji vodi država; koncesija su: 1. javni saobraćaj, 2. rudna
rizici; bogatstva, i 3. ostale industrijske
Stabilizaciona klauzula u ugovoru o 50.PRAVNI OKVIR ZA STRANA ULAGANJA delatnosti,
nemjenjanju propisa na štetu stranih pravni okvir stranih ulaganja koncesija se dodeljuje u posebnom
ulagača; SFRJ je 67. god.izmjenama zakona o postupku određenim nacionalnim zakon
Reviziona klauzula- njome se predviđa sredstvima privrednih firmi dozvolila odavstvom kroz:
ugovorom proces izmjene istog uslijed strana ulaganja u domaća preduzeća na - objavljeni konkurs i – podnošenjem
izmjenjenih okolnosti; ugovornoj osnovi na bazi zajedničkog zahteva zainteresovanih lica(uz postupak
Pozitivno zakonodavstvo Bih predviđa snošenja rizika i dobiti; javnog konkur.);
klauzulu nacionalnog tretmana za strane -73. g. poseban zakon o ulaganju sredstava konkurs se zasniva na ptrincipima:
ulagače; stranih lica u domaće our-e javnosti, konku- rencije, ravnopravnosti i
ulog str. ulagača može biti predmet -danas posebni zakon.o stranim jednakosti učesnika;
eksproprijacije samo ako je predviđena ulaganjima i dr. zakoni. a odluka donosi od strane organa uprave, s
zakonom i njome se ostvaruje opšti interes
-zakon. o politici direktih stranih ulaganja u tim što je stranci obezbeđena upravna i
i uz pravičnu naknadu; bih, zak. o stranim ulaganjima rs, zakon o uprav.sudska zaštita, kroz upravni spor.
koncesijama rs, zakon o koncesijama bih, akt o koncesiji donosi javno telo u formi
Indirektna (faktička,puzeća) eksproprijacija zakon o slobodnim. zonama u bih., zakona ili akta donetog na osnovu zakona
kroz niz mjera države da primora stranog entitetski propisi su primarni u primjeni. (organ uprave ili lokane samouprave);
ulagača Strano lice: strano pravno lice sa sjedištem koncesioni akt ima elemente akta javne
da proda svoje udjele ili akcije (porez, u inostranstvu, strano fizičko lice sa vlasti i dvo –stranog ugovora; ako je samo
takse...) prebivalištem u inostranstvu i domaći jedan akt to jr ug-ovor o koncesiji.
Isplata naknade u konvertibilnoj valuti državljanin sa prebiv. (boravištem) ugovor o koncesiji je dvostranoobavezujući
hitno; većimod 1 godine u inostranstvu; zaključen između državne vlasti ili lokalne
Strani ulagač ima pravo i na naknadu zbog osnivanje preduzeća ili kupovina dela samou- prave kao davaoca k.(koncedent) i
gubitka u slučaju ratnih sukoba, revolucije, preduzeća, obavezna pismena forma koncesionara (fl ili pl domaće ili strano)
građanskih potresa, nepredvidivih ugovora tj. odluke; kao primaoca k. koji uz naknadu vrši
događaja, za koje se ustanovi odgovornost delatnosti od opštedruštvenog značaja.
države; ulog: u stranoj, domaćoj valuti, stvarima, strana lica izuzetno mogu biti isključena iz
strani ulagači imaju ista prava kao i pravima intelektualne svojine , hov, prava na koncesiju (morska
rezidenti u bih (investira i reinvestira, reinvestirana dobit, drugim imovinskim nalazišta,kulture);ug. o koncesiji je u
izuzeti su od plaćanja carina i carin. pravima; strogoj formi, pismen, koncedent nastupa
dažbina izutev carinskog evidentiranja, uslovi i ograničenja: prihvaćen liberalni sa pozicija javne vlasti neravnoprav- nost
opreme) koncept u zakonu-nacionalni stranaka,odredbe propisa su i lemeneti
Strani ulagači imaju pravo na otvaranje tretman.ograničenje manjin- sko učešće ugo- vora, prisutni su javni elementi,
računa kod poslovnih banaka, dozvoljen je stranca u pojedinim oblastima (zabra- vremenski je određen, intuitu personae;
njene zone, proizv. oružija...)uz posebnu -ugovor o k.se zaključuje na naj>30 godina,
Odlaganje i sprječavanje transfera imovine sagla- snost nadležnog organa u roku od produ- ženje može do najvise 50 god.
SU u inostranstvo vrši se radi: bankrotstva, 30 dana; -koncesije u bih po zakonu u sektore:
nesolve- ntnosti, zaštite prava poverilaca, podsticajne mere koje važe samo za str. osiguranja,
izdavanja,trgovanja ili poslovanja HOV i ulagače i tiču se režima uvoza, plaćanja infrastrukture,usluga,eksploatacije
vođenja krivične odgovornosti i po carine (sem na auta i automata za igre na prirodnih resursa, finansiranju
presudama i drugim nalozima suda ; sreću, oporezivanja, devi- znog plaćanja, projektovanju i izgradnji
Zaštita stranih ulaganja ostvaruje se iznošenja stvari koje su ulog str. obnovi, rekonstrukciji objekata i uređaja;
osiguranjem investicija na nacionalnom i - strani ulagači u bih moraju svoja ulaganja veće ministara bih donosi odluke o vrsti i
međunarodnom nivou (MIGA- registrovati kod ministarstva spoljne predme-tu koncesije, a potvrđuje
trgovine i eko. odnosa bih. (minis. za eko. parlamentarna skupš- tina bih; u slučaju
osiguranje na nacionalnom nivou vrši se odnose i koordinaci- ju rs); zajedničke nadležnosti meroda- vna tela
usaglašavaju uslove i oblik koncesija;
agencija za osiguranje izvoznih kredita i agencije za unapređenje inostranih -komisija za koncesije bih je nezavisno
investicija; investicija u bih, a upisuju regulator- no telo za dodelu koncesija i
9
zajednička komisija za koncesije; postupak međ. trgovinsko pravo 1980. je donjela - imaju svoje pravilnike; kolizione norme;
tendera i samoinicijativa; posebna pravila o mirenju. - vezane su za privredne i trgovinske Suđenje po načelu pravičnosti (ex aequo et
53. ULAGANJA PO BOT SISTEMU Izvori regulisanja rada međ. trg. arbitraža komore; one ne sude,već organizuju bono) - arbitri ne sude po propisima, već
bot – poseban oblik koncesije radi arbitražno sudovanje na osnovu ugovora, međ. trgovinskih
uključivanja privatnog kapitala u projekte međunarodne konvencije - najpoznatije: arbitraža međ. trg. komore običaja ili opštih pr. načela
u oblastima koje su pod kontrolom javnog -ženevski protokol o arbitražnim u Parizu, Centar za rješavanje investicionih Suđenje po ovom principu samo uz
sektora; klauzulama iz 1923. godine; sporova u Vašingtonu, Regionalni centar za isključivu saglasnost stranaka ustanovljenu
faze bot sistema: finansiranje, -ženevska konvencija o izvršenju trg. arbitražu u Kuala Lumpuru, STA pri ugovorom, i ako merodavno pravo za
projektovanje,izg- radnja, opremanje, arbitražnih odluka iz 1927. godine; Privrednoj komori Srbije…. arbitražni postupak dozvoljava takvu
korišćenja uz nadoknadu i pre- daje -evropska konvencija o međ.trgovins. 2. ad hoc arbitraža se osniva za rješavanje arbitražu; mora se dakle uvažiti kogentno
objekta državi – koncendentu;to je model arbitraži od 1961. godine; jednog određenog slučaja pravo sjedišta arbitraže – i propisi zemlje
projektnog finansiranja; -njujorška konvencija o priznanju i Prednosti u odnosu na institucionalnu u kojoj će se tražiti priznanje i izvršenje
bot (izgradi –koristi-predaj) je osnovni izvršenju inostranih arbitražnih odluka od arbitražu: odluke;
model, a ima ih više (obnovi, rekonstruiši, 1958. godine; - sloboda izbora postupka, Odluku vjeće donosi većinom glasova u
izgradi... -konvencija o rešavanju investicionih - svaka stranka imenuje svog, a oni 3. prihvatljivom roku 60 dana ili 6 meseci
sporova između država i građana dr.država arbitra MTK-Pariz;
predmet bot modela su: putevi, mostovi, iz 65.MEĐUNARODNA ARBITRAŽNA 2. Prema načinu rješavanja sporova: Odluka je konačna,(bez prava na žalbu),
tuneli, želJeznice, termo i hidrocentrale, PRAVILA - pravne obavezna =pravosnažnoj presudi;
objekti za vodosna -arbitražna pravila eko. komisije un za - faktičke Odluka se ne obrazlaže (common low) i
–bdevanje, distribuciju nafte i gasa... evropu 1966. 3. Prema vrsti sporova koje raspravljaju: obrazlaže, osim ako su stranke protiv
-složen finansijski i inžinjerijski poduhvat; - arbitražna pravila eko. komisije un za - civilne i obrazloženja;
-ugovorna dokumentacija podrazumeva aziju 1966. - trgovačke Odluka se može objaviti samo uz pristanak
odnose sa podizvođačima (ug. o pružanju -pravila o arbitraži komisije un za 4. Prema podčinjenosti određenom stranaka;
konsultantskih us- luga,ug. o finansiranju, međ.trg.pravo uncitral iz 1976. godine; internom pravu: Priznanje i izvršenje stranih arbitražnih
ug. o izgradnji, o osigura- nju,ug. o -pravila o mirenju komisije un uncitral iz - nacionalne i odluka vrši se u skladu sa njujorškom
korišćenju i održavanju... 1980.god. - međunarodne konvencijom iz 1958. godine, i isto će biti
-osnovna prava i oaveze koncesionara 5. Prema pristupačnosti: odbijeno ako:
proističu iz konc. ugovora i moraju da pravilnici institucionalnih trg. arbitraža - zatvorene i 1. predmet spora nije podoban za
budu u skladu sa propi- sima o zaštiti -pravilnik o mirenju i arbitraži mt komore u - otvorene regulisanja arbitražnim putem po zakonu
životne sredine i prostornim i urbani parizu; 6.Prema načinu određivanja predmeta zemlje priznanja;
-stičkim uslovima, da plaća koncesionu -pravilnik arbitražnog suda u londonu; spora: 2. ako bi priznanje ili izvršenje bilo
naknadu; -pravilnik o mirenju i arbit. trg. komore u - opšte i suprotno javnom poretku te zemlje;
koncesiono preduzeće osniva koncesionar cirihu; - specijalizovane procesne greške: nije stranka obavještena
u roku od 60 dana od zaključenja ugovora -pravilnik trg.arbitraže američkog Arbitražni sporazum je pretpostavka za o arbitru ili arbitražnom postupku,
o koncesiji kao d.o.o. ili a.d. udruženja za arbitražu; nadležnost arbitraže i on može biti u vidu: arbitražni postupak nije u skladu sa
-na konc. preduzeće prenose se prava i -pravilnik spoljotrg. arbitraže pri PKS 1.kompromisorne klauzule (za buduće ugovorom, ili je protivan zakonu zemlje a.,
obaveze koncesionara iz ugovora o 55. MIRENJE (KONCILIJACIJA) sporove); odluka nije donijeta u skladu sa
koncesiji; Mirenje (koncilijacija) je rješavanje spora 2.kompromis (za rješavanje nastalog arbitražnom klauzulom .
koncesiono preduzeće prestaje sa radom bez suda i arbitraže na prijateljski način sa spora);
istekom roka na koji je osnovano (pravilo); sljedećim prednostima: Arbitražna klauzula nije elemenat samog
- po prestanku rada konc. preduzeća -brži, efikasniji, ugovora već se nalazi u drugom
predmeti, uređaji i sredstva predaju sa -manje formalan i dokumentu;
koncedentu. - manje skup, ali efikasan postupak; -za arbitražni sporazum obavezna je
-pavlovića most na drini napravljen je kroz Ukoliko mirenje ne uspije, stranke se mogu pismena forma, koja može biti data i kroz
bot model za ukupnu vrednost od preko 4 obratiti arbitraži; saglasnu izjavu volja stranaka na usmenoj
miliona dolara; Svaka strana ima pravo da pokrene raspravi na zapisnik.
54. MEĐ. TRG.ARBITRAŽA (POJAM, postupak mirenja, postupak je pokrenut Arbitražni postupak određuju stranke, a
PREDNOSTI,IZVORI) kada druga strana prihvati mirenje; ako ne odrede - određuje arbitar;
Spoljnotrgovinska arbitraža je ustanova -spor rješava jedan, dva ili tri miritelja Materijalno pravo određuju stranke, kao i
osnovana od privatnih profesionalnih -uspešno okončano mirenje završava se mesto arbitraže, jezik postupka...
organizacija javnog karaktera ili poravnanjem u formi zapisnika koji Arbitre određuju stranke sa liste arbitara
organizacija polujavnog karaktera u cilju stranke potpisuju; (institucionalne arbitraže.), ili slobodno (ad
raspravljanja sporova iz spoljnotrgovinskog -postupak mirenja ne zamjenjuje hoc arbitraže);
prometa za koje je ugovorena njihova postupak pred arbitražom; Sporove rešava 1 ili tri arbitra;
nadležnost. -poravnanje nema snagu pravosnažne Trećeg arbitra određuju prva dva ili
Pod terminom arbitraža podrazumijeva se odluke arbitraže, nego poravnjanja van predsjednik arbitraže;
pravosudna ustanova za rješavanje arbitraže, a miritelji ne mogu biti kasnije u Arbitri su nezavisni i nepristrasni, zamjena
sporova. ulozi arbitra, zastupnika... arbitara je moguća ako je arbitar spriječen,
Prednosti u odnosu na redovne sudove: Međunarodna trgovinska arbitraža se izuzeće arbitara je moguće u slučaju
- brzina rešavanja, primenjuje na sporazume o arbitraži okolnosti koje mogu da dovedu u sumnju
-manji formalizam, zaključene u cilju rješavanja sporova koji nepristrasnost i nezavisnost;
-manji troškovi, su nastali ili će nastati iz međ. trgovine
-jednostepenost suđenja, i između fizičkih ili pravnih lica, koja imaju Sjedište arbitraže kod institucionalnih je
-nejavnost suđenja. mjesto boravka ili sjedišta u različitim predviđeno pravilnikom arbitraže, a kod
Arbitar ne primenjuje samo pravo, već i državama ugovornicama; ad hoc –prisutna je veća sloboda;
ispituje okolnosti nastanka spora; 56.VRSTE ARBITRAŽA uobičajeno je u neutralnoj zemlji
MTA je detaljno regulisana međunarodnim Vrste arbitraža: (predsednika arbitražnog vjeća);
konvencijama (posebno priznanje i Prema načinu organizovanja: Merodavno materijalno pravo određuju
izvršenje arbitražnih odluka), pravilnici 1. institucionalne arbitraže - stalne; stranke ugovorom ili arbitri primjenom
institucionalnih arbitraža; 2. ad hoc arbitraže- privremene; pravila o sukobu zakona;
Spor stranke mogu rješiti i kroz postupak 1. institucionalne arbitraže su stalne Ako ugovorom nije određeno materijalno
mirenja (koncilijacije) – komisija un za institucije sa listom arbitara i stalnim pravo, arbitri ovo rješavaju primjenom
funkcionisanjem arbitražnog sudovanja; pravila o sukobu zakona - na koje upućuju

10