KORRIK 2019 NGJALLJA 1

NGJALLJA
Nr. 7 (319) Viti XXVII i botimit KORRIK 2019 Çmimi 20 lekë

KUJTIME NGA NJË FILLIM I DYSHIMTË

Shënime nga vizita në Shqipëri, më 1991, e Ekzarkut Patriarkal, Anastasit
(faqe 5-8)

Veprime abuzive apo për të minimizuar

kontributin e Kishës për monumentet e kulturës?
Kisha Orthodhokse Auto-
qefale e Shqipërisë, nga fillimi i
viteve’90, ka restauruar mbi 75
objekte kulti orthodhokse, kisha
e manastire. Duhet theksuar, para
së gjithash, interesi i veçantë dhe
konstant për këtë i Kryepiskopit
të Tiranës, Durrësit dhe Gjithë
Shqipërisë, Anastasit, i cili është
interesuar drejtpërdrejt për këto
ndërhyrje, shpesh mjaft të ku-
shtueshme. Janë përpjekjet e tij
që kanë bërë të mundur të
sigurohen dhe shpenzohen për
këtë qëllim të tepër se 11 milionë
euro në afro 30 vjet. Kisha jonë
ka ngritur për këtë qëllim edhe
organet e saj të specializuara,
posaçërisht për këtë fushë të rë-
ndësishme të trashëgimisë kul-
turore. Kjo vepër është kryer e
lidhur ngushtë dhe duke zbatuar
kuadrin ligjor dhe çdo projekt
ka qenë i aprovuar nga Instituti i
Monumenteve të Kulturës. Dhe le, por edhe të IMK-së në obje-
sigurisht, është bërë e njohur dhe kte monumente kulture të kultit
ka marrë vlerësimet që i takojnë. orthodhoks. Ky lloj aktiviteti, në
Por kohët e fundit po shfaqet këndvështrimin zyrtar dhe ligjor,
gjithnjë e më shpesh një dukuri të duket normal, pasi është në që-
shqetësuese. llimin e punës së përditshme të
këtyre institucioneve dhe, në du-
Duke iu referuar informa- kje, të gjithë që e marrin këtë in-
cioneve të marra, kryesisht nga formacion, mbeten të “mahnitur”
mediat dhe rrjetet sociale (!), nga kjo vepër “e paepur dhe vetë-
shikohet një aktivitet i dendur i mohuese”.
specialistëve të drejtorive rajona- (vijon në faqen 2)

Manastiri i Shën Kozmait, Kolkondas, para dhe pas restaurimit të kishës dhe ringritjes së konakëve
2 NGJALLJA KORRIK 2019

Veprime abuzive apo për të minimizuar

kontributin e Kishës për monumentet e kulturës?
(vijon nga faqja 1)
Por, së pari, kishat dhe ma-
nastiret, si dhe objektet e tjera të
kultit orthodhoks, para se të ke-
në statusin monument kulture, i
përkasin në formë shpirtërore
dhe fizike Kishës Orthodhokse
Autoqefale të Shqipërisë dhe ko-
munitetit të saj, që nga fillimi i
Krishterimit në këto zona. Kisha
jonë është përpjekur në vazhdi-
lloj lejeje nga zotëruesja ligjore
e tyre - Kisha Orthodhokse.
Madje, nuk ekziston as komu-
nikim profesional, duke parë që
vizitat bëhen në objekte të cilat
kanë nevojë për diskutim të gjerë
për çfarë është e nevojshme apo
emergjente. Këto veprime bëhen
pa realizimin paraprak të një hie-
rarkie ndërhyrëse në objekte,
duke mos u dhënë përparësi më
shumë atyre që janë duke u shka-
kanë nevojë për restaurime të the-
lluara apo dhe mesatare. Mos
qofshim “kasandra”, por duket
sikur qëllimi është të zgjidhen
objekte ku të punohet sa më pak,
të harxhohet sa më pak dhe të
fitohet sa më shumë.
Akoma më i rëndë është
mendimi se ndërhyrja në këto
monumente të restauruara apo
më mirë të ringritura më parë
nga Kisha, si rasti i Manastirit të
pritje të koordinimit të punëve me
institucionet shtetërore përkatëse
për koordinimin e punëve në re-
staurimin dhe trajtimin e monu-
menteve të saj të kulturës e dety-
rueshme kjo dhe nga LIGJI
NR.10 057, DATË 22.1.2009 PËR
RATIFIKIMIN E “MARRËVE-
SHJES NDËRMJET KËSHILLIT
TË MINISTRAVE TË REPU-
BLIKËS SË SHQIPËRISË DHE
KISHËS ORTODOKSE AUTO-

Kisha e Manastirit “Fjetja e Hyjlindëses”, Zvërnec, para dhe pas restaurimit

mësi të koordinojë punën për
restaurimin dhe mirëmbajtjen e
këtyre monumenteve me organet
e specializuara shtetërore, duke
realizuar takime deri në nivel mi-
nistri dhe, për më tepër, duke har-
tuar drafte bashkëpunimi, në më-
nyrë që ky koordinim të jetë sa
më ligjor dhe frytdhënës për mo-
numentin në tërësi. Por nuk ka
pasur asnjë reagim konkret në
lidhje me propozimet për bashkë-
punimin ndërmjet institucioneve
dhe Kishës.
Nga ana tjetër, vizitat në obje-
ktet e Kishës Orthodhokse Auto-
qefale të Shqipërisë vazhdojnë
pa pasur asnjë njoftim paraprak
dakordësie dhe pa marrë asnjë
tërruar plotësisht dhe më pas du-
ke ndërhyrë në ato që nuk kanë
nevojë më tepër se për një freskim
për t’u shtuar bukurinë në sytë e
turistëve apo medias.
Gjithashtu, kohët e fundit vë-
më re një tendencë që shqetëson
Kishën tonë: objekte të cilat janë
restauruar plotësisht ndër vite
nga Kisha Orthodhokse Auto-
qefale e Shqipërisë, me kontribut
të drejtpërdrejtë të Kryepiskopit
Anastas, janë bërë gjithmonë e më
shpesh pjesë e projekteve ndër-
hyrëse nga institucionet e sipër-
përmendura. Ajo që të vjen e pa-
ra në mendje, është se duket një
tendencë për të realizuar pre-
ventiva të fryrë në objekte që nuk
Shën Kozmait, Manastiri i Zvër-
necit apo kisha e Shën Kollit në
Grabovë etj., bëhet me tendencën
për të sfumuar dhe minimizuar
përpjekjet dhe investimet që ka
bërë Kisha Orthodhokse për
restaurimin e këtyre objekteve-
monument kulture, duke nisur që
nga fillimi i viteve ’90. Pse nuk
parashikohet ndërhyrje në kisha
që kanë probleme emergjente
dhe janë në luftë për ekzistencën
e tyre, por ndërhyhet në kisha
që janë të restauruara dhe që
në hierarkinë e monumenteve
konsiderohen si ekzemplarët më
të mirë, në gjendje të vizitueshme
dhe funksionale? Kisha Ortho-
dhokse ka qenë gjithmonë në
QEFALE TË SHQIPËRISË PËR
RREGULLIMIN E MARRË-
DHËNIEVE TË NDËRSJELLA”,
dhe pret prej këtyre institucioneve
reagim dhe komunikim zyrtar për
të gjitha shqetësimet e sipër-
përmendura dhe premtimeve të
tyre për bashkëpunim, të cilat, në
mënyrë të njëanshme, lihen pezull.
Në mbyllje, duhet kujtuar edhe
një herë se të gjitha objektet e re-
stauruara nga Kisha janë bërë
me projekte të aprovuara dhe
me supervizimin e Institutit të
Monumenteve. Pra, ligji vepron
vetëm në një kah.
Thoma Dhima
KORRIK 2019
Po zhvillohen kampet me fëmijët dhe të rinjtë orthodhoksë
Me bekimin e Fortlumturisë
së Tij, Kryepiskopit Anastas, dhe
nën përkujdesjen e Zyrës së Fë-
mijëve, Tiranë, më 13 korrik nisi
kampi I për djem i Kishës, i cili
vijoi për 10 ditë në mjediset e Ma-
nastirit të Hirshëm të Shën Vlashit
- Durrës. Ky kamp mblodhi djem
të moshave 10-13 vjeç nga Krye-
piskopata dhe Mitropolitë dhe
NGJALLJA
kishte si temë: “Kërkoni së pari
Mbretërinë e Perëndisë”.
Në programin e Kampit, rol
të veçantë luajnë shërbesat e
shenjta, ku kampistët mësojnë
si të adhurojnë, falënderojnë dhe
t’i luten Perëndisë. Më 19 korrik,
në kamp u krye Misteri i Pagë-
zimit, ku 11 djem u bënë pjesëtarë
të Kishës Orthodhokse.
Në datën 22 korrik, po aty nisi
kampi II i djemve. Pjesëmarrës
ishin 70 djem nga zona të ndry-
shme të vendit. Karakteri i kam-
pit mund të konsiderohet edhe si
një ofrim social, ku përfshihen
shumë aktivitete, lojëra të për-
bashkëta, aktivitete artistike dhe
lutje e diskutime të karakterit
shoqëror.
3
Gjithashtu, edhe këtë vit, kam-
pi i studentëve orthodhoksë “Bij
të Dritës” u zhvillua përsëri në ma-
nastirin e Shën Theodhorëve, pra-
në Dhërmiut.
***
Në datat 1-10 korrik u zhvi-
llua në mjediset e Manastirit të
Hirshëm të Shën Joan Vladimirit
kampi i parë i vajzave, ai i adole-
shenteve. Rreth 60 vajza nga
Kryepiskopata dhe Mitropolitë e
Kishës sonë morën pjesë në këtë
aktivitet veror, i cili ka si qëllim
rritjen shpirtërore dhe forcimin e
miqësisë së krishterë. Programi
ishte ndërtuar mbi bazën e Ungji-
llit sipas Mattheut dhe të vërtetave
hyjnore që na mëson ky Ungjill.
Vajzat kaluan dhjetë ditë përjeti-
mi të thellë të besimit orthodhoks
me lutje, studim të Shkrimit të
Shenjtë, fjalime nga folës të ndry-
shëm, përkujdesje për njerëzit në
nevojë, aktivitete krijuese dhe ar-
gëtuese, këngë e lojëra etj.
Më 13-22 korrik, Manastiri
mirëpriti kampin II, për vajzat e
moshës 10-13 vjeç. Tema e kam-
pit ishte “Kërkoni së pari Mbre-
tërinë e Perëndisë” (Matth. 6:33).
Programi ishte i mbushur me
aktivitete shpirtërore, argëtuese
dhe sportive.
Më 24 korrik - 2 gusht, në
Manastir do të zhvillohet kampi III,
ai për studente.
4 NGJALLJA KORRIK 2019

Korçë - Çaste nga Liturgjia Hyjnore në të kremten e Fjetjes së Shën Anës dhe 21-vjetorit të fronëzimit të Mitropolitit të Korçës, Joanit.
Po në këtë ditë, Hirësia e Tij dorëzoi në prift dhjakonin Vangjel.

Kavajë - U kremtua me madhështi Shën Parashqevia

Në datën 26 korrik, u kremtua Shën Parashqevia (e Premtja), në
kishën mrekullibërëse me të njëjtin emër, në fshatin Çetë, pranë qytetit
të Kavajës.
Morën pjesë besimtarë nga qyteti dhe zona e Kavajës, si dhe nga
qytete e zona të tjera të vendit, si: Tirana, Durrësi etj. Shumë besimtarë
ishin mbledhur aty që në mbrëmjen e një dite më parë, për të ndjekur
Shërbesën e Mbrëmësores dhe për të qëndruar gjatë natës në lutje.
Të nesërmen, Liturgjia Hyjnore u krye nga Episkopi i Bylisit, Asti,
bashkë me klerikët: atë Petro Thanasi, atë Gjerasim Çakalli, atë Ilia
Mazniku, atë Emanuel Lusha, atë Emanuel Lapanxa dhe dhjakon Spiro
Topanxha.
Rreth jetës së shenjtores foli atë Ilia, i cili foli edhe për këtë vend të
shenjtë e të bekuar, që, ndër vite, ka sjellë shërime, mrekulli dhe bekim
për shumë njerëz, të krishterë dhe jo të krishterë.

Me www.orthodoxalbania.org
NGJALLJA
do të gjeni në internet Kishën Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë
Organ i Kishës Orthodhokse
Autoqefale të Shqipërisë
Kisha jonë Orthodhokse me faqen e saj
zyrtare përpiqet të përcjellë mesazhin dhe Themelues:
Kryepiskopi Anastas
informacionin e saj edhe në internet.
Ajo i njeh vizitorët e saj me: Del nën kujdesin
e Këshillit Botues
- besimin e krishterë orthodhoks,
- organizimin dhe veprimtarinë e strukturave Kryeredaktor: Thoma Dhima
institucionale,
- lajmet më të fundit, Adresa:
Qendra Sinodike,
- arsimin, edukimin dhe shërbimin social e
Bulevardi “Dëshmorët e Kombit”,
kulturor që ofron në shoqëri, Teksti këtu ndërthuret me fotografi, mesazh zanor,
Nr. 5, Tiranë
- ndërtimin dhe restaurimin e kishave dhe muzikor e filmik. Tel: +355 4 2257261/2;
manastireve, Këtë informacion do ta gjeni në tri gjuhë: shqip, Fax: +355 4 2257263
- botimet kishtare etj. anglisht e greqisht. E-mail: zyrashtypitkoash@gmail.com
orthchal@orthodoxalbania.org
Shihemi, lexohemi e dëgjohemi në moment dhe kudo në të gjithë globin me Shtypur
www.orthodoxalbania.org në shtypshkronjën “Ngjallja”
KORRIK 2019 NGJALLJA 5

KUJTIME NGA NJË FILLIM I DYSHIMTË

Shënime nga vizita në Shqipëri, më 1991, e Ekzarkut Patriarkal, Anastasit

I kontaktuam me përfaqësues të ndryshëm të së Madhe në Malin e Shenjtë dhe në Mana-

PERIUDHA PARA VAJTJES SIME Kishave Orthodhokse për të siguruar një kli- stirin e Hirshëm të Pendelit, ku edhe kishte
NË SHQIPËRI më të favorshme panorthodhokse dhe, në ndjekur mësime katekizmi dhe liturgjike.
veçanti, me përfaqësuesit e Kishës Ortho- Veçanërisht e rëndësishme rezultoi njohja
Periudha e pritjes për nxjerrjen e vizës në dhokse në Amerikë (Orthodox Church of jonë në Athinë me anëtarët e Forumit Shqiptar
pasaportën time nga autoritetet shqiptare America), nën juridiksionin e së cilës janë pje- për të Drejtat e Njeriut: me profesorin e Fa-
shkoi më gjatë nga sa pritej. Sikundër është sa dërrmuese e shqiptarëve orthodhoksë në kultetit të Mjekësisë të Universitetit të Tiranës
e ditur, refuzimi i ardhjes së Ekzarkut Patria- Amerikë. c) Komunikuam me telefon me dhe anëtarin e Akademisë së Shkencave të
rkal ishte për shumë muaj kokëfortë.
Në lidhje me këtë, mund të përmendim
disa raste: a) Përgjigjet plot zemëratë të
Presidentit të Shqipërisë, z. Ramiz Alia, ndaj
Kryeministrit të Greqisë, z. Konstantinos
Mitsotakis, teksa ky i fundit i përmendi (më
13.01.1991) vendimin e Patriarkanës Eku-
menike: “Në rast se (Ekzarku) do të dëshirojë
të vijë, do t’i themi të mos vijë. Fanari nuk ka
asnjë punë këtu”. Dhe në vazhdim: “Kemi
tanët. Ju kërkoni të na bashkoni me Fanarin.
Edhe Myslimanët mund të kërkojnë atëherë
që tanët të varen nga Meka; Beogradi ka
emëruar kreun e Orthodhoksëve në Shkodër.
Ju propozoni Patriarkanën e Fanarit”. Dis-
kutimi qe aq i tensionuar, saqë u kërcënua me
ndërprerje të bashkëbisedimeve dypalëshe protosingjelin e Arqidioqezës Shqiptare në Shqipërisë, z. Ylli Popa, prof. as. dr. Spiro
Greqi-Shqipëri. b) Artikulli i gazetës zyrtare të SHBA, atë Arthur Liolinin. d) Zhvilluam bise- Qirkon, nga i njëjti Fakultet dhe juristin
partisë komuniste të Shqipërisë në pushtet da të shumta me persona seriozë që kishin z. Manol Konomi, ish - Ministër i Drejtësisë,
“Zëri i Popullit” (dt. 30.01.1991): “Fantazmat qenë në Shqipëri apo e njihnin mirë gjendjen. i cili ishte dorëhequr pasi kishte refuzuar të
e Fanarit”. c) Deklaratat e ambasadorit të e) Filluam grumbullimin e burimeve financiare nënshkruante vendime dënimi të nxjerra në
Shqipërisë në Athinë: “Kurrë nuk do t’i ja- dhe ngritëm Komisionin Ekonomik me perso- regjimin e Hoxhës. Dy të parët më vizituan në
pim vizë Ekzarkut Patriarkal për të hyrë në na të aftë për menaxhimin e burimeve finan- shtëpinë time. Të tretin, që ishte shtruar në Spi-
Shqipëri” (dt. 17.04.1991). d) Përgjigjet e ciare. f) Komunikuam me orthodhoksët në talin Popullor të Athinës (Laikon Nosokomion
udhëheqësve shqiptarë ndaj zyrtarëve të Shqipëri dhe shkëmbyem letra. g) Pas Pa- Athinon) për ndërhyrje kirurgjikale, e mbë-
tjerë të kombësive dhe feve të ndryshme, si shkës, erdhën dhe më vizituan tre përfaqësu- shtetëm shumëfish me mënyra të ndryshme.
p.sh. kur (dt. 28.07.1991) senatori amerikan es: një nga Tirana (dt. 18-21.04.1991), tjetri Më vonë, takimet e shumta me personalitete
Dr. Conani, president i Helsinki Commission, nga Korça (18.05.1991) dhe, së fundi (dt. politike të Shqipërisë u realizuan me ndër-
përmendi misionin e Ekzarkut të Patriarkanës 22-25.06.1991), një përfaqësi e përgjith- mjetimin e profesor Popës.
Ekumenike, Presidenti Alia i tha me nervozi- shme, e përbërë nga atë Kristo Raci, S. Bam- Më 21 dhe 22 të muajit maj të këtij viti u
zëm se kjo përbën ndërhyrje të rëndë në pu- bulli (nga Korça) dhe A. Dhima (nga Tirana). takuam, në Fanar me përfaqësinë e Kishës
nët e brendshme të Shqipërisë, gjë të cilën nuk Gjatë këtyre takimeve u bisedua për gjendjen Orthodhokse në Amerikë (Orthodox Church
ka për ta lejuar dhe do të thërrasë Krye- e Kishës Orthodhokse në Shqipëri dhe rrugët of America) dhe ramë dakord që të koordi-
piskopatën shqiptare të Bostonit. për të zgjidhur problemet emergjente. nojmë veprimet për vajtjen tonë në Shqipëri.
Gjatë kësaj periudhe, teksa në mendjen Në datën 25.06.1991, pas lutjeve këmbë- Në përputhje me memorandumin përkatës,
dhe zemrën tonë sundonte fjala e Apokalipsit ngulëse të përfaqësisë, dorëzuam në prift (në vijuan bisedime telefonike me ata në Amerikë.
“Ai që hap, dhe askush s’mbyll...”: a) studiu- Manastirin e Hirshëm të Pendelit) dhjakun Në fillim të muajit qershor i dërguam letrën
am në mënyrë sistematike të gjitha aspektet e shqiptar nga Berati, Vangjel Xoxe. Më vonë tonë Presidentit Ramiz Alia në Tiranë. Letrën
historisë së Kishës Orthodhokse në Shqipëri. (07.07.1991), dorëzuam në dhjak Kristo tonë së bashku me atë të Mitropolitit, z. Theo-
b) Gjatë Konferencës së Këshillit Botëror të Papën, nga fshati Aliko i Sarandës. Ky i fundit
Kishave, që u mbajt në Kanberra të Australisë, kishte qëndruar dy muaj në Manastirin e Lavrës (vijon në faqen 6)
6 NGJALLJA
(vijon nga faqja 5)
dhos, ia dorëzoi vetë Presidentit Alia fort i
nderuari atë Artur Liolini, i cili e vizitoi vendin
në qershor të këtij viti, pas ftesës së Ministrisë
së Jashtme të Shqipërisë.
Komunikimi i vendimit të Qeverisë Shqip-
tare për t’i dhënë Ekzarkut Patriarkal lejen
përkatëse të hyrjes, u bë gjatë takimit (26
qershor) mes Ministrit të Jashtëm të Greqisë,
z. Samaras dhe të Shqipërisë, z. Kapllani.
Një ditë më parë (25 qershor), atë Liolini na
kishte njoftuar me telefon se leja ishte mira-
tuar. Përfundimisht, lejen (vizën) e morëm më
11 korrik. Të shoqëruar nga presviteri Gjeor-
gjios Leonardhos nga Mitropolia e Hirshme e
Argolidhës dhe nga mjeku G. Papazahu,
profesor i asociuar i Universitetit të Athinës, u
nisëm me avionin e parë të martën, më 16
korrik.
II
VIZITA E PARË DHE UDHËTIMI
NËPËR SHQIPËRI
Pritja e rezervuar nga orthodhoksët si në
aeroport, ashtu edhe në kishën e Ungjillëzimit
në Tiranë, ishte paskale dhe prekëse. Me
llambadhe të ndezura, i gjithë populli psalte i
përlotur troparin “Krishti u ngjall!”. Në aeroport
ishin, po ashtu, të pranishëm prifti romano-
katolik i Tiranës, atë Zef Pllumi, dhe përfa-
qësuesi i Bektashinjve, të cilët mbajtën edhe
fjalën e rastit. Nuk kishte ardhur asnjë përfa-
qësues i qeverisë shqiptare.
Në Tiranë qëndrova gjashtë javë (16 ko-
rrik - 27 gusht), i shoqëruar fillimisht nga
profesori G. Papazahu (deri më 5 gusht 1991)
dhe atë Gjeorgjios Leonardhos (deri më 10
gusht 1991) e në vazhdim (nga 10 gushti 1991)
nga hieromonaku Dhimitër Sinaiti dhe nga
mjeku Pan. Mavrudhi. Gjatë kësaj kohe,
vizituam 30 qytete dhe fshatra (ku gjenden qe-
ndrat dhe vatrat kryesore të Kishës Ortho-
dhokse), duke meshuar dhe predikuar gjith-
monë fjalën hyjnore, duke kryer efqeli dhe
ajazmë, duke biseduar kryesisht me priftërinj-
të dhe këshillat kishtarë lokalë e duke trans-
metuar përherë bekimet e Tërëshenjtërisë
së Tij fort të Hirshme, Patriarkut Ekumenik,
z.z. Dhimitër.
GJATË QËNDRIMIT TONË
NË TIRANË
Gjatë qëndrimit tonë në Tiranë, synuam
nga njëra anë të komunikonim me grigjën ortho-
dhokse dhe, në veçanti, me Këshillin Kishtar
dhe intelektualët e rinj dhe, nga ana tjetër, të
vendosnim kontakte me faktorët politikë dhe
përfaqësuesit e komuniteteve të tjera fetare.
a) Kontakte me orthodhoksët
Të shtunën, më 20 korrik, të kremten e
Profetit Ilia, u zhvillua Liturgjia e parë Hyjnore
në kishën katedrale të Ungjillëzimit në Tiranë
me pjesëmarrjen e shumë njerëzve. Ishte Li-
turgjia e parë arkihieratike pas përndjekjeve
KORRIK 2019
shumëvjeçare. Të nesër-
men (e diel, 21 korrik), po
në këtë kishë, u krye një
Liturgji Hyjnore solemne.
Fjala përshëndetëse u
mbajt nga teologu i respe-
ktuar, profesor Dhimitër
Beduli, i cili ka qenë drejtor
i Shkollës Hieratike dhe i
periodikut “Jeta kristiane”,
të Kishës Orthodhokse të
Shqipërisë.
Gjatë Liturgjive Hyj-
nore, që u kryen të shtunën
dhe të dielën, transmetova
uratat atërore dhe bekimet e Tërëshenjtërisë
fort të Hirshme, Patriarkut Ekumenik Dhimitri,
shpjegova qëllimin e misionit tim dhe prediko-
va rreth Ungjillit të ditës. Vijuan pagëzime të
21 personave të moshave të ndryshme.
Pasdite, së bashku me profesorët Y. Popa
dhe S. Qirko, vizituam Spitalin Nr. 1 të Tiranës,
ku u pritëm nga drejtori, z. L. Ceka. Qëllimi i
vizitës ishte të theksonim interesimin dhe
përpjekjet e Kishës Orthodhokse për shë-
ndetin e njeriut në tërësi. “Shpresojmë se do
mundemi të dërgojmë nga Greqia një sasi të
konsiderueshme ilaçesh. Tashmë janë kryer
veprimet e duhura nga profesori shoqërues,
z. G. Papazahu”.
Pasditen e së hënës, më 22 korrik, vizitu-
am zyrat e Kryqit të Kuq Shqiptar dhe disku-
tuam për shpërndarjen sa më të mirë të ndih-
mës së dërguar nga Kisha e Greqisë. Thek-
sojmë se deri në këtë kohë ishin dërguar rreth
100 tonë ushqime.
Të martën, më 23 korrik, shkuam në
Durrës. Përpara u kthyem në vendin e shka-
tërruar të Manastirit të Hirshëm të Shën Vla-
shit, qendrës së vjetër shpirtërore orthodho-
kse, bëmë lutje dhe predikuam. Në vazhdim,
zbritëm në kishën nën rikonstruksion të Shën
KORRIK 2019
Gjergjit, e cila qe shndërruar në qendër breg-
detare argëtimi dhe klub. Më pas, hëngrëm
drekë me anëtarët e Këshillit Kishtar dhe
diskutuam çështje të ngutshme të komunitetit.
Pas një mungese gjashtëditore (24-29
korrik), për shkak të vizitës në Korçë, të
martën, më 30 korrik, bashkëpunuam me
teologun Dhimitër Beduli dhe Kryetarin e
Këshillit Kishtar të Tiranës, z. Aleko Dhima,
për të shqyrtuar përfundimisht çështjet e
Asamblesë së Parë të Përgjithshme Kleriko-
Laike të Kishës Orthodhokse. Së fundmi,
vizituam dy vende brenda në Tiranë për të
vlerësuar përshtatshmërinë e truallit për
ndërtimin e Shkollës Teologjike Orthodhokse.
Të mërkurën në mesditë, më 31 korrik,
nga Këshilli Kishtar i Kishës Orthodhokse të
Tiranës u shtrua një drekë zyrtare për nder të
Ekzarkut Patriarkal dhe të shoqëruesve të tij.
Ndër të tjerë, ishte i pranishëm Nënkryetari i
Qeverisë, z. Gramoz Ruçi, Kryetari i Partisë
Demokratike, prof. dr. Sali Berisha, Kryetari i
Partisë Socialdemokrate, prof. dr. Skënder
Gjinushi, ambasadorët e Greqisë, z. St. Malli-
kurtis dhe i Rumanisë, z. G. Miku.
b) Asambleja e Parë e Përgjithshme
Kleriko-Laike
Të enjten dhe të premten, në datat 1-2 gusht
të këtij viti, u mblodh në kishën katedrale të
Tiranës Asambleja e Parë e Përgjithshme
Kleriko-Laike. Ishin të ftuar të gjithë klerikët
dhe përfaqësuesit e të gjitha dioqezave kish-
tare. Merrnin pjesë në total 13 klerikë dhe 30
laikë nga katër episkopatat e vjetra: e Tiranës,
Korçës, Beratit dhe Gjirokastrës.
Gjatë punimeve të kësaj Asambleje të Parë
Kleriko-Laike u diskutuan problemet bazike
të Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqi-
përisë: përgatitja e priftërinjve të rinj, ringritja
e këshillave kishtarë, veprimet në lidhje me
pasurinë kishtare, kthimi i kishave dhe i ma-
nastireve, botimet, shkollat kishtare, kurset e
katekizmit orthodhoks etj. Në mungesë të
episkopëve, u vendos që të caktoheshin, për
një vit, katër Përfaqësues Arkihieratikë për
episkopatat e vjetra. Konkretisht: për dioqe-
zën e Tiranës, atë Gaqo Petro; për dioqezën e
Korçës, atë Kristo Raci; për dioqezën e Be-
ratit, atë Kozma Qirjo; për dioqezën e Gjiro-
kastrës, atë Mihal Dako.
Së fundmi, u zgjodh, për një vit, Këshilli i
Përgjithshëm i Kishës Orthodhokse Auto-
qefale të Shqipërisë, i cili do të përfaqësonte
në vijim Kishën Orthodhokse tek autoritetet
e vendit dhe do të vendoste për çështje bazike
NGJALLJA
administrative të Kishës. Përbërja e Këshillit
të Përgjithshëm Kishtar është kjo: Kryetar,
Mitropoliti (atë kohë episkopi) i Andrusës,
Anastasi, Ekzark Patriarkal; Nënkryetar I,
atë Kristo Raci; Nënkryetar II, Sotir Bambulli;
Sekretar i Përgjithshëm, Aleko Dhima; arkë-
tar, atë Kozma Qirjo; anëtarë, atë Gaqo Petri,
atë Mihal Dako, Vangjel Capi dhe Alqi Jani.
Këshilltarë të posaçëm të Ekzarkut Patriar-
kal: a) Për çështje teologjike dhe të arsimit,
teologu Dhimitër Beduli; b) Për çështje shën-
detësore e sociale, prof. Ylli Popa.
Asambleja e Përgjithshme vendosi t’i dër-
gonte Kreut të Respektuar të Kishës Mëmë,
Patriarkut Ekumenik, një letër zyrtare, të ci-
lën edhe e dorëzoi (dt. 10 gusht 1991) te per-
sonat kompetentë për të realizuar dërgimin e
saj.
Sipas pohimit të përgjithshëm, kjo Asam-
ble e Parë Kleriko-Laike, pas periudhës së
përndjekjes, përbënte një ngjarje shumë të
rëndësishme për ringritjen e Kishës Ortho-
dhokse Autoqefale të Shqipërisë.
c) Kontakte me faktorët politikë
U përpoqëm të vendosnim kontakte me
faktorët më të rëndësishëm politikë shqipta-
rë. Siç duket, Ministria e Jashtme e Shqipërisë
kishte në plan që vizita e Ekzarkut Patriarkal
të kalonte pa u vënë re (askush nuk u shfaq në
7
aeroport apo në hotel për të na përshëndetur,
madje dhe ekipin e televizionit e ndaluan që të
mbulonte ardhjen tonë), në dallim nga vizita
e atë Artur Liolinit, si i ftuar i Ministrisë së
Jashtme, e cila u transmetua zyrtarisht dhe iu
kushtua publicitet sistematik nga mjetet e
informimit.
Për ta kapërcyer këtë situatë, u kujdesëm
që javën e parë të kontaktonim me kuadrot
drejtuese të opozitës dhe dhamë intervista në
gazetat e rëndësishme opozitare. Si përfu-
ndim, me ndihmën e Perëndisë, dyert e kyçura
u çelën njëra pas tjetrës. Një kon-
tribut vendimtar në realizimin e shu-
më takimeve dha profesor Popa.
Në mënyrë të përmbledhur, kemi
komunikuar, sipas një renditjeje
kronologjike, me sa më poshtë:
Nënkryetarin e Qeverisë,
z. Gramoz Pashko (e shtunë, dt.
20 korrik). Z. Pashko ishte nip i
kryepiskopit Pais. Pritja në zyrën
e tij ishte e përzemërt dhe e gjithë
biseda njëorëshe, e zhvilluar në
anglisht, rezultoi mjaft konstrukti-
ve. I shpjegova qëllimet kryesore
të misionit të Ekzarkut Patriarkal
dhe i ekspozova gjendjen e Kishës
dhe nevojat e saj më të ngutshme:
organizimi i Qendrës së Kishës
Orthodhokse Autoqefale të Shqi-
përisë, fuqizimi i klerikëve ortho-
dhoksë, funksionimi i Shkollës
Teologjike në Tiranë për përgatitjen
e klerikëve të rinj, meremetimi
apo rindërtimi i kishave të shkatë-
rruara, ngritja e kishave të reja,
forcimi shpirtëror dhe material i
popullit orthodhoks. Gjithashtu, theksova
se zhvillimi i Kishës Orthodhokse, në përgji-
thësi, do të ishte i dobishëm për rrugën e re të
Kombit Shqiptar.
Z. Nënkryetar tregoi mirëkuptim të plotë
dhe premtoi për mbështetje thelbësore. Vlen
të theksohet fakti se pas pak ditësh, në drekën
e lartpërmendur që u shtrua për nderin tim, më
njoftuan se i jepej Kishës një truall pranë ki-
shës së Ungjillëzimit, atje ku po ndërtohej një
mjedis pritës për atletët. Këtë ndërtim të nisur
do ta vazhdojmë, sipas projekteve të reja që
po përgatiten, me qëllim që këto mjedise të
përdoren si zyra dhe hapësirë e vogël pritjeje
e Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqi-
përisë.
(vijon në faqen 8)
8 NGJALLJA
(vijon nga faqja 7)
b) Ditën e hënë, më 22 korrik, na priti zyr-
tarisht Ministri i Kulturës dhe përgjegjësi për
Çështjet Fetare në Qeveri, z. Preç Zogaj.
Bashkëbisedimi u zhvillua në frëngjisht,
zgjati një orë dhe u transmetua brenda ditës
nga korrespondenti televiziv. Për herë të parë
shqiptarët u informuan për Ekzarkun Pa-
triarkal. Zoti Ministër, të cilit i ekspozova pro-
blemet bazike të Kishës, ashtu sikundër edhe
Nënkryetarit të Qeverisë, më komunikoi kriji-
min në Ministri të Sekretariatit të Përgjithshëm
për Fetë dhe kërkoi pjesëmarrjen tonë për
caktimin e Sekretarit përgjegjës për çështjet e
Kishës Orthodhokse. Ai, gjithashtu, iu për-
gjigj menjëherë kërkesës sonë që t’i lejohej
Ekzarkut Patriakal, gjatë vizitës së afërt që do
të bënte në Korçë, të meshonte në kishën e
vjetër katedrale që ishte kthyer në muze. Po
ashtu, ai tregoi mirëkuptim ndaj kërkesës sonë
që kishat dhe manastiret e kthyera në muze, të
rikthehen në vende adhurimi.
c) Të hënën në mbrëmje, më 22 korrik,
kishim takim, në prani edhe të profesor Po-
pës, me Kryetarin e Partisë Republikane dhe
botuesin e gazetës së mirënjohur “Republika”,
z. Sabri Godo. Bashkëbisedimi me këtë inte-
lektual dhe shkrimtar u përqendrua te rëndë-
sia jetësore që ka liria fetare në rrugën e re të
Shqipërisë. Z. Godo tregoi mirëkuptim për
veprën e Ekzarkut Patriarkal.
d) Të martën pasdite, më 23 korrik, na priti
në zyrat e Partisë Demokratike Kryetari i saj,
profesor Sali Berisha. Bashkëbisedimi me
tone veçanërisht të përzemërta u fokusua në
shpjegimin e misionit të Ekzarkut Patriarkal
dhe rëndësinë e dobishme që do të kishte
zhvillimi i drejtë dhe në kohë i Kishës Ortho-
dhokse Autoqefale të Shqipërisë. Profesor
Berisha na premtoi mbështetje të plotë për
punën tonë. Gazeta “Rilindja Demokratike” e
Partisë Demokratike ka botuar në mënyrë të
përsëritur komente pozitive deri edhe intervi-
sta të Ekzarkut Patriarkal.
e) Një rol të veçantë në brumosjet politike
e sociale të vendit luajnë Sindikatat e Pavarura.
Ndryshimi i fundit i qeverisë i atribuohet, në
një pjesë të madhe, demonstratave të tyre. Në
gazetën e tyre zyrtare “Sindikalisti” u botua (dt.
29 korrik 1991) një shkrim tejet pozitiv për
mbërritjen e Ekzarkut Patriarkal. Të martën
në mbrëmje, më 30 korrik, në hotelin ku që-
ndroja më vizitoi Kryetari i Sindikatave të
Pavarura së bashku me Dion. Qiriazidhin. Pas
bashkëbisedimit të përzemërt, që zgjati rreth
një orë e gjysmë, zoti Kryetar deklaroi se do
të ndihmonte për suksesin e përpjekjeve tona.
Të gjithë politikanët e mësipërm shfaqën
interes për të ndihmuar në kohëzgjatjen e vizës
së Ekzarkut Patriarkal. Fillimisht viza ishte
vetëm për një muaj dhe me një hyrje. Më në
fund më dhanë (dt. 31 korrik) vizë të re një-
vjeçare, me shumë hyrje-dalje.
Në Tiranë patëm kontakte edhe me fakto-
rë të komuniteteve myslimane. Me rastin e
festës së Ashures, vizituam të enjten, më 22
korrik, qendrën (teqenë) e Bektashinjve dhe
të martën, më 23 korrik, Kryetarin e Komu-
nitetit të Halvetinjve, Sheh Muamer Pazarin...
f) Të mërkurën, më 31 korrik, u realizua
takimi më i rëndësishëm me Presidentin e
Shqipërisë, z. Ramiz Alia. Ekzarku Patriarkal
së bashku me shoqëruesit e tij u prit me solem-
nitet në pallatin presidencial. Teksa në fillim
takimi ishte planifikuar të ishte 20 minuta, ai
zgjati një orë. Bashkëbisedimi u krye përmes
përkthimit nga anglishtja në shqip dhe ana-
sjelltas.
Presidenti u shpreh me tone fort miqësore
se e kishte marrë letrën time, ekspozoi orien-
timin e ri të Shqipërisë, siguroi se garantonte
lirinë e plotë fetare dhe nënvizoi nevojën për
të shmangur përdorimin e fesë nga të huajt për
qëllime të tjera. Theksoi, gjithashtu, se Kisha
e Shqipërisë është autoqefale dhe se gjuha
zyrtare duhet të jetë shqipja dhe sqaroi se
natyrisht në zonat e minoritetit do të përdorej
edhe greqishtja. Ai iu referua, gjithashtu, kujti-
meve të fëmijërisë nga komuniteti orthodhoks
i Tiranës dhe, konkretisht, nga kisha ortho-
dhokse e Shën Prokopit, mbrojtësit të qytetit.
Fillimisht kjo kishë ndodhej në truallin ku sot
ngrihet pallati presidencial. Më tej shtoi se
gruaja e tij e ndjerë kishte qenë orthodhokse.
E sigurova sërish Presidentin, sikundër kisha
vepruar edhe përmes letrës sime, se roli i Ek-
KORRIK 2019
zarkut Patriarkal ishte ringritja dhe riorganizi-
mi i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqi-
përisë dhe se, me nismën e qartë të Patriarkut
Ekumenik, i gjithë zhvillimi i Kishës Orthodho-
kse do të përshpejtohej për të mirën e gjithë
popullit shqiptar. Po ashtu, theksova se, duke
qenë e organizuar, Kisha Orthodhokse do të
përbënte një faktor shumë të çmuar për mirëqe-
nien sociale të vendit dhe do të ishte një amba-
sador i shkëlqyer i vendit në Evropën e kri-
shterë dhe në botën e krishterë në përgjithësi.
Takimi u transmetua po atë ditë në emisio-
nin kryesor të lajmeve televizive. Të nesërmen
(dt. 1 gusht 1991), gazeta “Zëri i Popullit”, në
faqen e parë të saj, në shkrimin me titull
“Presidenti Alia priti Ekzarkun e Patriarka-
nës Ekumenike të Kostandinopojës”, shkroi:
“Dje, Presidenti i Republikës së Shqipërisë,
z. Ramiz Alia, priti në zyrën e tij Ekzarkun Pa-
triarkal të Patriar-
kanës Ekumenike
të Kostandino-
pojës, z. Anastas
Janullatos, i cili
shoqërohej nga
prifti Gj. Leo-
nardhos dhe nga
përfaqësuesi i
komunitetit or-
thodhoks të Tira-
nës, z. A. Dhima.
Gjatë bisedës u
shkëmbyen pikë-
pamje për kriji-
min e kushteve më të mira për zhvillimin e ve-
primtarive të fesë orthodhokse në Shqipëri, në
mënyrë që t’i përgjigjet plotësisht rolit të saj
dhe përgjegjësive kombëtare. U diskutua,
gjithashtu, për nevojën e themelimit të fon-
dacioneve të reja të fesë orthodhokse dhe të
garantohej arsimimi i kuadrove të rinj në fu-
shën e adhurimit fetar. Gjatë takimit u theksua
se përpjekjet që ndërmerren sot janë në shër-
bim të qëllimit që Kisha Orthodhokse e Shqi-
përisë të mbetet autoqefale. Takimi u zhvillua
në një klimë miqësore”.
Po të kemi parasysh artikullin e vjetër të
kësaj gazete (dt. 30 janar 1991), me titull
“Fantazmat e Fanarit”, si edhe refuzimin
kokëfortë fillestar të Presidentit Alia, si ko-
ment të vetëm do të mund të themi: “Ky është
ndryshimi i së djathtës së të Lartit”.
(vijon në numrin e ardhshëm)
KORRIK 2019
Përmes jetës dhe veprës
së Konstandin Kristoforidhit (1927-1895)
- Kristoforidhi lindi, jetoi dhe vdiq si orthodhoks -
Konstandin Nelko u lind në
Elbasan më 1827. Arsimin fillor e
mbaroi në shkollën greqishte të
lagjes “Kala” dhe në vitet 1847-
1850 atë të mesëm në gjimnazin
“Zosimea” në Janinë. Në kohën
kur ende studionte në shkollën
“Zosimea”, Konstandini u thirr si
mësues ndihmës, dhe i mësoi
shqipen nënkonsullit të Janinës,
G. Hanit, dhe e ndihmoi për të har-
tuar një fjalor shqip-gjermanisht.
Hani kishte dy libra për të më-
suar shqipen. Njëri prej tyre ishte
Dhiata e Re e Vangjel Meksit dhe
Grigor Argjirokastritit, të cilën
Kristoforidhi e përdori për t’i më-
suar Hanit gjuhën shqipe. E njohu
shumë mirë, aq sa, për veprën e tij,
u mbështet në këtë përkthim. Kë-
to dëshmojnë se njohja e Konsta-
ndinit me Dhiatën e Re, njohuritë
e tij filologjike dhe zelli i tij për të
përkthyer Shkrimet e Shenjta në
gjuhën shqipe i ka fillesat të paktën
që nga mosha 20-vjeçare.
Gjithashtu, Konstandin Kristo-
foridhi, në Maltë, më 15 mars 1860,
në “Shënime mbi Shqipërinë.
Gjuha dhe Përkthimi i Shkrimeve
të Shenjta”, shkruan:
“Për të fituar përvojë në
shkrimin e gjuhës sime amëtare,
unë kam shpenzuar shumë vite
të jetës, duke e studiuar teo-
rikisht dhe nga ana gramati-
kore, duke shqyrtuar prej-
ardhjen e çdo fjale së bashku me
z. Georg Hahn, tashti konsull
austriak në Syra.
Z. Georg Hahn ka qënë i pa-
ri, që i kushtoi vëmendje gjuhës
shqipe, duke qënë në atë kohë
nënkonsull austriak në Janinë
(sot konsull i përgjithshëm), ai
shfrytëzoi rastin për ta studiuar
dhe ka hartuar një fjalor shqip
e gjermanisht në këto dy dia-
lekte toskërisht e gegërisht, e
gjithashtu ka bërë një grama-
tikë shqipe të dy dialekteve, si
dhe punime të tjera interesante
NGJALLJA
për këtë gjuhë, që u botuan në
Vjenë më 1850. Në kohën që ai
merrej me këtë punë, unë kam
qënë ndihmësi i tij si mësues i
gjuhës shqipe. Por përpjekjet e
tij qenë të padobishme për
vendin tim, pasi shkrimet e tij
qenë gjermanisht e kështu edhe
mundi im shkoi kot”.
Këtu nuk po flasim për tra-
shëgiminë dhe terrenin fetar dhe
kulturor të njohur të bashkësisë
orthodhokse të popullit të Elba-
sanit dhe të familjes së tij me tra-
shëgimi orthodhokse, por po po-
hojmë atë që shkruan Rexhep
Qosja, i cili thotë se Hani me librin
e tij për të mësuar shqipen, Dhiatën
e Re në shqip dhe udhëtimet e bë-
ra të dy së bashku për të mbledhur
material filologjik për fjalorin e tij,
i ndezi shkëndijën gjeniut Kristo-
foridh për t’u marrë me përkthimin
e këtij Libri të shenjtë për të gjithë
jetën.
Arsyeja e ndërrimit
të mbiemrit të Konstandinit
nga Nelko në Kristoforidhi
Në vitin 1854, Konstandini dë-
shiroi të ndërronte mbiemrin e tij
nga Nelko në Kristoforidhi. Të
gjithë autorët dhe studiuesit, kur i
referohen ndërrimit dhe mbiemrit
të ri Kristoforidhi, e lidhin këtë me
punën përkthyese biblike ose me
mbarë veprën e tij filologjike, që nga
momenti i vitit 1857, vit kur nisi të
bashkëpunonte për përkthimin e
Shkrimit të Shenjtë në gjuhën
shqipe me Shoqërinë Biblike dhe
deri në vitin 1895, vitin e vdekjes
së tij.
Arsyeja e përhapur mes popullit
të Elbasanit, për ndërrimin e mbi-
emrit nga Kristoforidhi dhe njëko-
hësisht të nocionit etimologjik dhe
teologjik, është se mbiemri i ri
Kristoforidhi, që fjalë për fjalë nga
greqishtja do të thotë: ai që sjell
Krishtin - Krishtbartës ose Krisht-
9
sjellës, se me mish e me shpirt ai i
ishte përkushtuar përkthimit në
shqip të Biblës.
Autori Tomor Osmani, pa iu
referuar fare këtij ndërrimi të mbi-
emrit, shkruan: “Një punë të ve-
çantë K. Kristoforidhi ka kryer
për zgjidhjen e problemit të alfa-
betit të njësuar të gjuhës shqipe,
që nis në vitet ‘50 të shekullit
XIX, kur ai ende nuk ishte i lidhur
me Shoqërinë Biblike të Lon-
drës”. Ky pohim vërtetohet edhe
nga një fakt i mëvonshëm i vitit
1860, një vit pasi Kristoforidhi nisi
bashkëpunimin me Shoqërinë Bi-
blike. Ai i dha dorën e fundit për-
kthimit të tij që kishte ndërmarrë,
për të cilin themi se natyrisht e ki-
shte bërë para kësaj sipërmarrjeje
me shoqërinë, sepse, ashtu siç di-
het, përfaqësuesi i Shoqërisë Bibli-
ke, Isak Laudzi, i kërkoi Kristo-
foridhit, mbi Ungjillin e dorëzuar
për botim, që të ndërronte alfabetin
latin që kishte përdorur, me atë grek,
për arsye se shqiptarët, që të kup-
tonin me germa latine, duhet t’i
mësonin nga fillimi ato germa të
huaja për ta, ndërsa germat greke i
kishin mësuar në shkollat greke
dhe i lexonin më mirë. Kristoforidhi
pranoi këtë propozim dhe ashtu u
bë. Meqë Laudzi i ndryshoi alfa-
betin ose, përgjatë afateve, nuk i
kishte caktuar Kristoforidhit se cili
do të ishte alfabeti i përdorur për
përkthim, atëherë ka gjasa që Kri-
stoforidhi t’i ketë çuar përkthimin
që kishte bërë para fillimit të ba-
shkëpunimit me Shoqërinë Biblike
Britanike, pasi i kaloi edhe një ko-
rrektim të fundit.
Pra, që nga viti 1850, Kristofo-
ridhi kishte mësuar dhe ndihmuar
Hanin deri në vitin 1854 dhe një-
kohësisht e deri në vitin 1854 pa-
tjetër ishte marrë me përkthimin e
Shkrimit të Shenjtë. Edhe pse asnjë
libër i përkthyer nuk kishte parë
(vijon në faqen 10)
10
(vijon nga faqja 3)
dritën e botimit, përsëri puna e tij
kishte dhënë aq rezultat, sa Kon-
standini vetë të kishte arsye të ndë-
rrimit të mbiemrit të tij nga Nelko
në Kristoforidhi.
Në vitin 1853, Konstandin Kri-
stoforidhi bëhet mësues në shko-
llën greqishte të Shën Prokopit të
lagjes orthodhokse të Tiranës.
Ndërsa ndërmjet viteve 1850-1857
studion për filologji në Athinë.
Punon në Smirnë (Izmir), më
1856-1857 dhe, më pas, për herë
të parë, më 1857, kalon në Bebek
afër Stambollit dhe fillon bashkë-
punimin me Shoqërinë Biblike dhe,
në korrik të të njëjtit vit, shkon në
Maltë për kualifikim në filologji
dhe teologji për të ndjekur Kolegjin
Protestant nën mbikëqyrjen e për-
faqësuesve të degës së Shoqërisë
Biblike, duke pranuar njëkohësisht
përkthimin e Dhiatës së Re në gju-
hën shqipe. Studion për dy vjet dhe
ndërpret studimet për të gjetur
punë. Më 1860, largohet për në
Tuniz, ku e gjejmë drejtor dhe krye-
mësues të greqishtes në një shkollë
greke, deri më vitin 1865. Në Tuniz
martohet me Eleni Panajotin, një
greke me origjinë nga Korfuzi, me
të cilën patën 9 fëmijë. Pasi ko-
munikon me përfaqësuesin e
Shoqërisë Biblike, rinis bashkë-
punimin me Shoqërinë Biblike, ku,
i vendosur më 1866 në Stamboll,
merret me botimin dhe korrektimin
Kamp 5-ditor me fëmijët e qytetit të Gramshit
Prej shumë vitesh, në qytetin e
Gramishit vazhdon vepra shpir-
tërore. Një histori suksesi në këtë
enori kanë qenë edhe kampet ve-
rore, që ndiqen prej një numri të
madh fëmijësh edhe gjithashtu
prindërish të cilët shoqërojnë fë-
mijët e tyre.
Këtë vit, nga datat 22-26 korrik,
u zhvillua në ambientet e kishës
kampi për fëmijë me temë qendro-
re: “Kërkoni së pari Mbretërinë e
Perëndisë” - “Çdonjëri prej nesh
është i veçantë në sytë e Perëndi-
së”. Temat që u trajtuan, ishin:
NGJALLJA
e librave të Shkrimit të Shenjtë. Më
1867, bën përpjekjen me shqipta-
rët e Stambollit për krijimin e alfa-
betit të përbashkët të shqipes dhe
një herë tjetër të dytë, por nuk u
arrit rezultat; deri më 1872, boton
për herë të dytë abetaren toskërisht.
“Më 1872, Konstandin Kri-
stoforidhi, për herë të parë,
predikon në gjuhën amtare në
Kishën e Shën Mërisë, gjatë një
ceremonie fetare”. Këtë fakt, të
marrë nga Arkivi Qendror Shte-
tëror, e shkruan Hyqmet Kotherja
në librin e tij “Pavarësia e Elba-
sanit”, me rastin e 100-vjetorit të
pavarësisë së vendit.
“Hyjlindësja - Nëna Mbretëreshë”;
“Zoti Jisu Krisht - Shpëtimtari i
gjithë botës”; “Zoti i do të gjithë
fëmijët”; “Kisha - burim shenjtë-
rimi”; “Metamorfoza e Shpëtim-
tarit”; “Fjetja e Hyjlindëses”.
Kampi u zhvillua paradite edhe
pasdite për shkak të kërkesës së
prindërve edhe dëshirës së fëmi-
jëve. Në këtë kamp morën pjesë
80 fëmijë të moshave të ndryshme.
Përveç temave shpirtërore, nuk
munguan lojërat, aktivitetet spor-
tive, punët e dorës, mësime gatimi
etj.
Gjithashtu, siç rrëfen Aleksa-
ndër Xhuvani, kur vetë ishte në
klasën e tretë shkonte dhe e py-
este për fjalë në shqip Kristofo-
ridhin “të cilin e quejshim babaj
i shqipes”. Ai shkruan:
“Më gjimojnë edhe veshët
nga fjalët e tij të qarta, kur
predikonte ungjillin në kishë a
kur, ndodhaz, nëpër tryezat e
burravet prej musulmanësh e
kristianësh fliste përmbi shqipen
e përmbi Shqipënin, i nderue e i
dashun prej të gjithëve.
E mbaj mend që vinte shpesh
herë në kishë, hypte edhe në
amvonët dhe predikonte ungji-
llin shqip (se ndër orthodhoksët
asht e lejueshme me predikue
e me mbajtë ligjirata mbrenda
në kishë edhe shekullarë, por
njerëz të diçëm e të virtytshëm),
dhe njerëzia e ndigjojshin me
gojë hapët. Kur vdiste në lagje
ndonjë njeri i përmendun,vij-
shin Kristoforidhin me mbajtë
shqip ligjëratën e vorrimit, dhe
ka disa copa prej këtyne ligjë-
ratave…
Por Kristoforidhi ka lanë
vrragë e gjurmë të thellë në
Elbasan në punë të gjuhës
shqipe... Librat e tij, sepse ishin
fetare, nuk kishin ndalim dhe
këndoheshin prej shumëkujt.
Deri gratë patën mësue atëherë
shqipen me alfabetin e Kristo-
foridhit. Prej Kristoforidhit u
fut shqipja në kishën ortho-
KORRIK 2019
dhokse të lagjes së Kalasë, dhe
disa këndime të kishës thohe-
shin shqip, e përkthimet e Kri-
stoforidhit të disa prej këtyne
këndimeve gjinden edhe sot”.
Në vitin 1872, Kristoforidhi u bë
për herë të dytë mësues i fesë në
kishën greke të Shën Prokopit në
Tiranë.
Dëshmitë e nxënësve të tij dhe
të memories së paraardhësve të
tyre ndër vite e cilësuan jo thjesht
një mësues të mirë, por edhe një
besimtar të devotshëm. Për këtë,
ish-mësuesi veteran Jorgji Pano,
në librin “Alfabeti i Gjuhës Shqipe
dhe Kongresi i Manastirit”, shkru-
an për mësimin fshehurazi të gju-
hës shqipe te nxënësit e shkollës
greke të Tiranës nga mësuesi i saj
Konstandin Kristoforidhi:
“...Kështu (nga Kristoforidhi)
kanë mësuar të shkruajnë
shqipen me alfabetin e Stambollit
babai im Anastasi, Fan Koja,
Simon Dimaroçi, Pashko Cama
etj.
Gjuhën shqipe e kemi për-
dorur edhe në shërbimet e me-
shës në kishën e Shën Prokopit
dhe në atë të Shën Evangjelizmojt
dhe si tekste përdornin për-
kthimet e bëra prej Kostandin
Kristoforidhit”.
Thoma Shkira
Pedagog në KU “Logos”
(Vijon në numrin e ardhshëm)
KORRIK 2019
Kolegji Universitar “LOGOS”
Një mundësi e shkëlqyer për të përmbushur
ëndrrën për studimet tuaja.
Zgjidhni programet tona të studimit
BACHELOR në:
• Financë-Kontabilitet
• Menaxhim Biznesi
• Menaxhim Turizmi
• Informatikë e Zbatuar
• Teknikë e Lartë në Laboratorë Mjekësorë
• Teologji Sociale dhe Studime Religjioze
• Gjuhë dhe Civilizim Grek
• Mësuesi për Arsimin Parashkollor
• Punë Sociale
PROGRAME STUDIMI ME KARAKTER
PROFESIONAL ME PROFILE:
• Menaxhim i Fermës Bujqësore
• Marketing i Produktit Bujqësor
NGJALLJA 11
Departamenti i Studimeve në Teologjinë Sociale
dhe Shkencat Religjioze të Kolegjit Universitar Kalendari
“Logos” organizoi në datat 08-14 korrik 2019
shkollën e parë verore në Shën Vlash, Durrës. i Liturgjive Hyjnore,
Pjesëmarrësit në këtë shkollë verore patën një GUSHT 2019
javë të mbushur plot me aktivitete akademike,
argëtuese dhe kulturore. 2 E Premte † Transferimi i
Qëllimi i realizimit të saj ishte për t’i përgatitur të lipsanit të shën Stefanit,
rinjtë pjesëmarrës si në aspektin akademik, ashtu dëshmorit të parë, krye-
edhe në atë shoqëror, duke hapur rrugën drejt një dhjak. Dësh. i ri Theodhori.
përvoje të suksesshme universitare. 3 E Shtunë † Saloma Miro-
Gjatë këtyre ditëve, nxënësit pjesëmarrës patën prurëse. Osh. Isaaku, Dal-
mundësinë të merrnin leksione nga pedagoget tanë mati. Theodhora në Selanik.
me tema të ndryshme, të tilla si Theologjia, Studimi
Biblik, Liturgjika, Historia, Muzika Bizantine, Shkrimi 4 E DIEL † 7 MT. (Shërimi
Akademik etj., si dhe të jetonin e mësonin së bashku i dy të verbërve e i shurdh-
me një grup bashkëmoshatarësh. memecit). 7 Djemtë e Efe-
Pjesëmarrësit u larguan nga programi veror sit.
parauniversitar me një përvojë më shumë, më të aftë
6 E Hënë † # Metamorfoza
për të menduar në mënyrë kritike dhe me njohuri
(Shndërrimi i fytyrës) e
për disa tema bazë të Theologjisë Orthodhokse.
Shpëtimtarit Krisht (Sotirit).
10 E Shtunë † Dësh. Lau-
renti kryedhjak, Ksisti i
Romës, Ipoliti, Iron Filozofi.
11 E DIEL † 8 MT. (Shumi-
mi i 5 bukëve). Patriark
Nifoni, vllami i Skënder-
beut.
15 E Enjte † Fjetja e Hyj-
lindëses Mari. Dësh. Tarsizi
në Romë.
17 E Shtunë † Dësh.
Mironi, Patrokli, Stratoni,
Filipi etj. Dësh. Pavli e Ju-
MASTER PROFESIONAL në: liana.
• Teknikë e Lartë në Laboratorë Mjekësorë
• Financë-Kontabilitet 18 E DIEL † 9 MT. (Jisui
• Terapi Arti ecën mbi ujë). Dësh. Flori
e Lauri në Dardani.
MASTER I SHKENCAVE në: 24 E Shtunë † Hierod.
• Inxhinieri Financiare Kozma Etolosi, në Kolko-
• Administrim Biznesi, i përbashkët me ndas (Fier). Hierod. Eftihi.
Universitetin e Pireut - Greqi
25 E DIEL † 10 MT.
(Shërimi i djalit epileptik).
Për më shumë informacione,
Ap. Titi i Gortinës nga
vizitoni mjediset e Kolegjit Universitar “LOGOS”
të 70-t.
me adresë Rr. “Dritan Hoxha”, pallatet “Komfort”,
29 E Enjte † Prerja e ko-
përballë Pallatit të Sportit “Asllan Rusi”.
kës së Joan Pagëzorit.
Vizitoni faqen online www.kulogos.edu.al. Ep. Arkadi i Arsinoit.
Telefononi në 04 240 053 55 apo 0693030277. (Kreshmë)
Na shkruani në e-mail: info@kulogos.edu.al. 31 E Shtunë † Vendosja e
brezit të Hyjlindëses. Ai-
Kolegji Universitar “LOGOS” dani i Lindisfernit. Dësh.
- Dritë dhe fuqi jete! Fileorti.
12
Kamp ribashkimi
për fëmijët e Shtëpisë Orthodhokse të Shpresës
Më 21 qershor - 1 korrik 2019,
Shtëpia Orthodhokse e Shpresës
priti grupin e 10-të për kampin
veror vjetor nga OCMC (Qendra
Misionare e Krishterë Orthodho-
kse, SHBA).
Gjashtë vullnetarë të moshës
18-73 vjeç nga kisha të ndryshme
orthodhokse, ofruan kohën dhe
talentet e tyre për të organizuar një
kamp veror për fëmijët e Shtëpisë
Orthodhokse të Shpresës dhe një
festë në plazh së bashku me 15 ish-
fëmijë të Shtëpisë së Shpresës.
Tema e kampit këtë vit ishte
“Besimi, Shpresa dhe Dashuria,
por më e madhja prej tyre është
Dashuria”. Grupi ofroi studime
biblike, grupe diskutimi, mësime
të gjuhës angleze, punime artiza-
nale, muzikë dhe lojëra gjatë para-
dites, ndërsa në mbrëmje u orga-
nizuan lojëra, nata e zjarrit dhe
mbrëmja e shfaqjes së talenteve.
Anëtarët e grupit ishin: atë
Dennis Rhodes, prift nga Kisha
Orthodhokse shqiptare në Amerikë;
Teresa Duro (e cila kishte lindur në
Shqipëri dhe u largua në Amerikë
më 1968); Jacob Sparks, student i
theologjisë dhe matematikës;
Esther Ruhle, 18-vjeçare e sapo-
diplomuar nga shkolla e mesme;
Kristina Koutsouris (21 vjeçe) dhe
Juliana Leondis (18 vjeçe), nga
Boca Raton, Florida, të dyja stu-
dente të infermierisë. Me mirësinë,
butësinë dhe dashurinë e tij, grupi
i fitoi zemrat e fëmijëve, ndaj edhe
ky grup mori emrin “Grupi Dashu-
ria”.
Brenda aktiviteteve të pro-
gramit të kampit u organizuan
edhe disa aktivitete zbavitëse si
ekskursione në plazh te fshati
Rinia dhe te Gjiri i Lalzit, në pishi-
nën e bukur të Resort “Tropical”,
ku pronari i saj e ofroi atë falas për
fëmijët dhe stafin, ekskursion në
Tiranë, ku morën pjesë në dorë-
zimin në prift të dhjakon Emanuel
NGJALLJA KORRIK 2019
Lapanxës, i cili tani do të jetë edhe
prifti i Manastirit të Shën Vlashit.
Pas këtij kremtimi në Katedralen
“Ngjallja e Krishtit” në Tiranë, fë-
mijët dhe stafi kaluan kohë të mre-
kullueshme në “Ring Center”,
duke bërë patinazh e duke luajtur
te këndi i lojërave për fëmijë. Falë-
nderime të veçanta për ofertën e
mirë të çmimit që iu afrua fëmijëve
edhe grupit.
Ditën e shtunë, më 29 qershor,
pas Liturgjisë në Shën Vlash, filloi
festa e bashkimit të ish-fëmijëve
të Shtëpisë së Shpresës me fëmijët
që jetojnë atje tani, me një mëngjes
të veçantë.
15 ish-fëmijë ofruan një dëshmi
shumë të bukur se si i ka ndihmuar
Shtëpia Orthodhokse e Shpresës,
duke dëshmuar se ajo do të ishte
gjithmonë “Shtëpia” e tyre.
Pas takimit dhe dëshmive plot
emocion, mirënjohje dhe falënde-
rime, të gjithë së bashku kaluam një
ditë të mrekullueshme duke notu-
ar, duke luajtur volejboll dhe duke
drekuar së bashku në bregdetin e
Gjirit të Lalzit.
Të gjithë premtuan që do të jenë
në kontakt me njëri-tjetrin dhe do
të ndihmojnë Shtëpinë Ortho-
dhokse të Shpresës, që ajo të ndih-
mojë fëmijët dhe familjet në ne-
vojë.
Grupi u largua të hënën, me
zemrën plot frymëzim dhe lot në sy,
me shpresën për të ardhur sërish,
që të jenë pjesë e kësaj veprimtarie
kaq të bukur dhe të rëndësishme
të Kishës sonë.
Anastasia Pamela Barksdale,
M.Div.
Moment nga dorëzimi (hirotonisja) në prift i dhjakon Emanuel Misionare koordinuese
Lapanxës nga Kryepiskopi Anastas, në katedralen “Ngjallja e Krishtit”, e OCMC me Shtëpinë
Tiranë. e Shpresës
Atë Emanueli, pasi mbaroi Akademinë Teologjike në Shën Vlash, dhe Drejtore Ekzekutive
iu përkushtua Zotit bashkë me familjen e tij, duke shërbyer me dashuri e Fondacionit “Fryma
për disa vjet në Manastirin e Shën Vlashit, Durrës.
e Dashurisë”