A propos de ce livre

Ceci est une copie numérique d’un ouvrage conservé depuis des générations dans les rayonnages d’une bibliothèque avant d’être numérisé avec
précaution par Google dans le cadre d’un projet visant à permettre aux internautes de découvrir l’ensemble du patrimoine littéraire mondial en
ligne.
Ce livre étant relativement ancien, il n’est plus protégé par la loi sur les droits d’auteur et appartient à présent au domaine public. L’expression
“appartenir au domaine public” signifie que le livre en question n’a jamais été soumis aux droits d’auteur ou que ses droits légaux sont arrivés à
expiration. Les conditions requises pour qu’un livre tombe dans le domaine public peuvent varier d’un pays à l’autre. Les livres libres de droit sont
autant de liens avec le passé. Ils sont les témoins de la richesse de notre histoire, de notre patrimoine culturel et de la connaissance humaine et sont
trop souvent difficilement accessibles au public.
Les notes de bas de page et autres annotations en marge du texte présentes dans le volume original sont reprises dans ce fichier, comme un souvenir
du long chemin parcouru par l’ouvrage depuis la maison d’édition en passant par la bibliothèque pour finalement se retrouver entre vos mains.

Consignes d’utilisation

Google est fier de travailler en partenariat avec des bibliothèques à la numérisation des ouvrages appartenant au domaine public et de les rendre
ainsi accessibles à tous. Ces livres sont en effet la propriété de tous et de toutes et nous sommes tout simplement les gardiens de ce patrimoine.
Il s’agit toutefois d’un projet coûteux. Par conséquent et en vue de poursuivre la diffusion de ces ressources inépuisables, nous avons pris les
dispositions nécessaires afin de prévenir les éventuels abus auxquels pourraient se livrer des sites marchands tiers, notamment en instaurant des
contraintes techniques relatives aux requêtes automatisées.
Nous vous demandons également de:

+ Ne pas utiliser les fichiers à des fins commerciales Nous avons conçu le programme Google Recherche de Livres à l’usage des particuliers.
Nous vous demandons donc d’utiliser uniquement ces fichiers à des fins personnelles. Ils ne sauraient en effet être employés dans un
quelconque but commercial.
+ Ne pas procéder à des requêtes automatisées N’envoyez aucune requête automatisée quelle qu’elle soit au système Google. Si vous effectuez
des recherches concernant les logiciels de traduction, la reconnaissance optique de caractères ou tout autre domaine nécessitant de disposer
d’importantes quantités de texte, n’hésitez pas à nous contacter. Nous encourageons pour la réalisation de ce type de travaux l’utilisation des
ouvrages et documents appartenant au domaine public et serions heureux de vous être utile.
+ Ne pas supprimer l’attribution Le filigrane Google contenu dans chaque fichier est indispensable pour informer les internautes de notre projet
et leur permettre d’accéder à davantage de documents par l’intermédiaire du Programme Google Recherche de Livres. Ne le supprimez en
aucun cas.
+ Rester dans la légalité Quelle que soit l’utilisation que vous comptez faire des fichiers, n’oubliez pas qu’il est de votre responsabilité de
veiller à respecter la loi. Si un ouvrage appartient au domaine public américain, n’en déduisez pas pour autant qu’il en va de même dans
les autres pays. La durée légale des droits d’auteur d’un livre varie d’un pays à l’autre. Nous ne sommes donc pas en mesure de répertorier
les ouvrages dont l’utilisation est autorisée et ceux dont elle ne l’est pas. Ne croyez pas que le simple fait d’afficher un livre sur Google
Recherche de Livres signifie que celui-ci peut être utilisé de quelque façon que ce soit dans le monde entier. La condamnation à laquelle vous
vous exposeriez en cas de violation des droits d’auteur peut être sévère.

À propos du service Google Recherche de Livres

En favorisant la recherche et l’accès à un nombre croissant de livres disponibles dans de nombreuses langues, dont le frano̧ais, Google souhaite
contribuer à promouvoir la diversité culturelle grâce à Google Recherche de Livres. En effet, le Programme Google Recherche de Livres permet
aux internautes de découvrir le patrimoine littéraire mondial, tout en aidant les auteurs et les éditeurs à élargir leur public. Vous pouvez effectuer
des recherches en ligne dans le texte intégral de cet ouvrage à l’adresse http://books.google.com
 ' >
*

j,>-""

J
«

H5
33K
/ 13
33^
*
AESTHFTICA
SCRIPSlT

ALEXANDrtJOTTLIEB
BAVMGARTEN
PROF. PHILOSOPHIAE.

'

TRAŒCTl CIS VIADRVM

Impjens. iOANNIS CHRISTIANI KLEYB
CI3CICCL.
 ■ ,<

'pp
 :-
'
&

«&
S B
. &$&&m ©OH ^§e§§
•v^ ^ <** ^ ■v ^ — J^T**

PRAEFATIO.
:•...

jofifeu.

- W&s&& *er quaedam coi>

^ iiiiadirigendamm
► facultatusti inFeriorum in co*
gnoscendo vero , noiiam per
V $:■ aero-;
5 . \<t\\v ". ■ .' ■»;■;
 PRAEFATIO •.

acroasin, exponere: more

consueto, definitiones de-
monstrationesque praecipu-
as dictabarri in calamos audi-
entium, reliqua liberiori ser-
moni seruabam illuflranda.
Quae congefTeram , turn qui-
busdam aliis doctiffimis viris,
quotum in manus scripta per-
uenerant, turn praesertim,
viro celeberrimo, Georgio
Friderico Meier, professori
Halensiurn digniffimo, ita
placuefunt, vt in ea non so-
lum per acfoases in Fridrici-
ana nouas commentaretur,
fed et ad scribendum eius-
dem argumenti librum ani-
mum
 PRAEFATIO.
mum appelleret, Duas ope
ns vtUiffimi partes iam vidi,
in iisque mea,non tarn dexter-
rime versa in linguam verna-
culam, quam multis optimis
rebus amplificata atqne ex-
ornata singulari cum iucun-
ditate deprehendi. Quae
dum amico suauiffimo, lectu-
ris eruditis, et mihi tacitus
mecumgratulor, anno prae-
terlapso generosissimi no-
biliffimique eommilitones
me denuo conueniunt acro-
afin aestheticam postulated.
Honeftissimo satiffacturus de-
fiderio, memor, quantum
ego quondam temporis fati-
" 3 %m'
 ■?:JU.€FATlO,

gandis exelpientium dextris

impendere debtierim,. quum
dicta^em- quorum antea
mentioiiem kieci, mea ta-
men rogarer :, prelo ea com-
tektere mecum conftitau
Nunqiiam autem ita miht
mea*siquasun:t,arriferunt, vt
ea.curis fecundis eximererrr.
Bine et ilia,, qiiae octo ab
■f* bine amis mente concept
ram, nouis; aceefsionibtis
emeiidationibusque,, si pot
sim, meliora reddere mem
suit. Qtiaeperhanchtemem
abfoluere scribendo lictut*
nune paruo, itisto tameft vo-
ltimifie* publidiuris fimto.
' Reliquis
 PRAEFATIO.1
Reliquis exsequendis pri-
mum, quod nanciscar, otium
consecrabo. Tune forte plu-
ra praefari licebit Nunc
vnum est, quod gratus ani
mus me monet publice te-
stari, sicut Werenfelsii VoP
siique scripta, in aliis, ita
multum adiumenti mihiattu-
lisse, quum meditarer iterum
olim conscripta, celeberrimi
Gesneri thesaurum, quern
ego sane non linguae solum,
fed etiam rerum ad veram
pulcritudinem faciendum
oppido diuitem expertus
sum, Quaecunque meam
hanc, et reliquas curas ob-
^ eun
 PJtAEFATIO.-
eundi muneris , quod ap?
qeptum fero fanÆtae proiu\
dentiae, fortuna maneat, bo->
nis viris, qui haec iudica-
feunt, mihi certe satis erijtT
protulisse me quaedam,quo^
rum rnedkationes meis, non
solum pulcriores, sedetian}
meliores, et ingenia colere,
$t prodesse non parum mo-
ribus poslint Scribebam
Xraiedi cis Viadrum a. d*
26. Mart. cIocIccl.

:an*■« * •»x~x?©
(iiJ- » •»far"

SYN0P-
#&L ^t ik; ^t- ^ ifc ^£ £fc ^ jU 4t Jfc ^ Jfc jfc jlfc gift Mt ^ j>

.SYNOPSIS.
Prolegomena. §. i-ij.
^Tractatio.
. I. Aestheticatheoretica,P.I.
i) heurlstica, C.I. v
r ' « A) de pulcritudine cognitionis gene-
ratim, S. I, §.514-27. *
B) lpeciatlm. ^
\ *) character aesthetici.
N) pofitiuus.
«) natura,S.II. §.28-46.
($) exercitatio,S. III. §.47-61.
y) disciplina, S. IIII. §. 62-77.
<J) impetus, S. V, §. 78 - Of.
e)cofrectio, S.VI. §.96-103.
3) negatiuus, S.VII. §. 104- 114.
b) vbertas aesthetica.
H) generatrm,S.VIII.§. 1 if-ii8.
3)speciatim.
• <*) materiae. s
l)ipsa,S.VIIII,§.iis.,29.
'.*' S3) eo ducentia.

a) topica
 S Y N O P S I S,

o) topica, S.X.f 130-14*.

b) argument» locnpletan-f
tia,S.XI. §.142-148.
/3) personae,S.XH.fi4y-i57.
y) vsus vtriusque cum breui-
tate
1) absoluta semper, S.XIII.
§.158-166.
2) relatiua aliquando, §.-'
Xim. $.167 -176.
c) magnitudo aesthetics.
N) generatim,S. XV. $. 177-190"
2) speciatim.
*) materiae.
}Q absoluta, S. XVI. $.
191-ZOT,
95) relatiua,: S. XVII. $,
202-216.
G) ratio cpgitat, ad material,
sl^ generatim» J>. XVIII.
§.217*229.
\>) speciatim in genere co*
gitandi.
O.teimi, S. XVIIH,
5.230-255,
2) raedio , S. XX,
§.266-280.
_ $) sublunj, cuius.
I)na-
 SYNOPSIS.

I) naturar S.XXL §. «
281-309.
II) viria opposita,
S. XXII. f 310-
328-
3D) argumenca augentia, S.
XX1II.$. 329-351.
@) perfonae , grauitas et ma-
gnaniinkas aesthetiea
3Q absoluta, S, XXIIII.
§. 3.72-363-
23) comparatiua meditaturi
a) tenuia et media , S.
XXV. §.3«4-393-
b) subliroia, S. XXVI.
§.. 394 4^-
&) veritas aesthetiea.
K) geueratira, S- XXVIL §. 423-
444-
3). speciatiro
* *.)falfkas opposita, S.XXVIII.
'§.445-477-
$) verisimilitudo.
■3) generating S,XXVHU,
$ 478-504*
95) speciatim in
a) fiftionibus
I)hist«r
 SYNOPSIS.
I) historicis, S.XXX/
§.505-5ip.
II) poHticis, S.XXXI,

fc) fabulis, S. XXXII.

§. 526-538-
y) argumenta probantia» S,
XXXIII. §. f39 "554-
J)studium veritatis aestheticum
#) absolutum, S.XXX1III,
§.555-56$.
93)comparatiuum
0) in dogmaticis et hi*
'storicis S.XXXV. §,
566 - f84-
fc) poeticum, S.XXXVL
§.588-613.
e) lux aesthetica
f) certitude- aesthetica
1 g) vita cognitionis aesthetica.
1) Methodologia, C.II,
3) Semiotica, C. Ill,
II) Aesthetica pra&ica P. II,

XX £X XX

PRO-
 -

I
xasr

PROLEGOMENA.

^A1ESTHETICA (theoria liberalium

b£3k^M artIum» gnoseologia inferior, are pul-
•"^^js^cre cogitandi, are analogi rationis,)
s^Cjx** estscientia cognitionissensitiuae.
i55**5 ■'...... ...' ■ ■ ,

Naturalis facultatum cognofcitiuarum in-

feriorum gradus solo vsu citra disciplinalem
culturam auctus aesthetic a natv- '
r a l i s dici potest, et distingui, ficuri logica
naturalis solet, inconnatam, ingenium pui-
crum connatum, et acquifitam, ethaecde-
nuo jin docentem et vtentera.
•
§• 3-
Ad naturalem accedentis artificiaKs aefthe-
| ticeSj §. i. vsus inter alias maior erit i)fci-
•«- A entiis
1 PROLEGOMENA.
entiis intellectu potiffimumcognoscendis bo-
ram materiam parare 2) scientifice cognita
captui quorumuis accommodare, 3) cogni-
tionis emendationem etiam extra distincte
cognoscendorum a nobis pomoeria proferre,
4) bona principia studiis omnibus mansuetio*
ribus artibusque liberalibus subministrare,
5) in vita communi , caetera si paria fuerint,
in agendis rebus omnibus præstare.
■-"■/ "'■' §• 4- ' -
Hinc vsus speciales, 1) phrlologicus, £)
hermeneuticus, 3) exegeticus, 4) rhetori-
cus, 5) homileticus, 6) poeticus, 7) musi-
cus, e. c.
S- 5.
Obiici posset nostrae scientiæ §. 1. 1) earn
nimislate patere, quam vt vno libello, vna
acroafi possit exhauriri. Rsp. concedendo.
Sed præstat aliquid nihilo, 2) earn eandem
esse cum rhetoric* et poetica. Resp. a) la-
tius patet, b) complectirur his cum aliis arti-
bus, ac inter fe communia, quibus heic lo
co conuenienti, semel perspectis quaelibec
ars sine tautologiis inutilibus suum fundum
felicius colat. 3) Eandem esse cum critica.
Rsp. a) est etiam critica logica, b) quaedam
critices species est pars aesthetices, c)huic
praenotio quaedam aesthetices reliquae pae-
nc necessaria est, nisi velit in diiudicandispul
 PROLEGOMENA. 3
ere cogitatis, dictis, scriptis disputare de m«-
ris gustibus.
, §. 6.
Obiici posset nostrae scientiae 4) indigna
philosophis et infra horizoncem eorum esse
positasensitiua, phantnsmata, fabulas, affe-
ctuum perturbationes, e. c. Rsp. a) philoso-
phus homo est inter homines, neque bene
tantam humanae cognitionis partern alienam
a fe putat, b) confunditur theoria pulcre co»
gitatorurn generalis et praxis ac exsequutio
singularis. ^
§. 7,
Obi. 5) confusio mater erroris. Rsp. a)
led conditio, line qua non, inueniendae veri-
tatis, vbi natura non fecit saltum ex obscu-
ntate in distinctionem. Ex nocte per auro-
ram mendies. b) ldeo curanda est confusio,
ne mde errores, quot et quanti penes incu-
nos, cj non commendatur confusio, fed co-
gmtio emendacur, quatenus ill! necessario
admixtum est aliquid confusionis.

§. 8.
Rto°5(' a6)a9^Mo distincta Praestat,
Wp a) Apud simeum ipiritum tantum in
£K« < $ VnriUS Pftio non est alceriu*
™2 $ 'ie° secundum ««ulas distinae
cognitas directum imus pulcre cognoscenda
' A 2 primura
'4 PROLEGOMENA.
primum , ex quibus eo perfectior aliquando
surgat distinctio, §. 3,7-
7 , §• 9-
Obi. 7) Per cukum analogi rationis, ve-
_ rendum est, ne quid detrimenti capiat ratio
nis et soliditatis territorium. Rsp. a) hoc
argumentum est in plus probantibus, quia
idem periculum est, quotiescunque perfectio
compofita quaeritur, ad cautionem incitans,
non neglectum verae perfectionis suadens.
b) lncultum et corruptius analogon rationis
non minus officit rationi seueriorique solidi-
tati.
§. 10; .
Obi. 8) Aesthetica ars est, non scientia.
Rsp. a) Hi non sunt oppositi habitus. Quot
olim artes tantum iam sunt (imul scientiae?
b) noftram artem demonstrari posse, proba-<
bit experientia , patet a priori, quia psycho*
logia e. c. suppeditant certa principia , me-
reri eandem, vt eleuetur in scientiam, docent
vsus, in aliis, §.3,4. commemorati.
& II.
Obi.9)Aesthetici nascuntur, nonfiunt,vti
poetae.Rsp.Hor.A.Poet.v.4o8.Cic.deOr.l.II.
c.6o.Bilnngerindilucidd.§.2tf8.S5wring«ft>on
@Uid)ni|fcn p. 6. Aestheticum natum iuuac
theoria completion rationis auctoritate com-
, men-
•-
 - '.PROLEGOMENA.' 3
mendabilior, exactior, minus confusa, certior,
minus trepida. §.3.
§. 12.
Obii io)Facultates inferiores, caro, de-
bellandae potius sunt, quam excitandae et
confirmandae. Rsp. a) Imperium in faculta-
tes inferiores poscitur, non tyrannis. b) Ad
hoc, quatenus naturaliter impetrari potest,
manu quafi ducet aesthetica. c) Facultates
inferiores non, quatenus corruptae sunt, exci
tandae confirmandaeque sunt aestheticis, fed
iisdem dirigendae , ne finistris exercitiis ma-
gis corrumpantur, aut pigro vitandi abusus
praetextu tollatur vsus concesli diuinitus
talenti. i

§■ 13.
Aesthetica nostra §. 1. sicuti logica, soror
eiusnatu maior, est I ) theoretic a,
docens, generalis, P.I. praecipiens i)dere-
buset cogitandis hevristice. C.I. 2)
de lucido ordine, methodologia
C. II. 3) de (ignis pulcre cogitatorum et
dispofitorum , semiotica, C. III. II)
p r a c t 1 c a , vtens, specialis. P.II. Vtrimque
mile[Ia potentererit res.'
Nee facundia deferet hunc, neclucidut ordo.
Hor. E.
Rei fit prima tibi , fit lucidus ordo secunda,
Signaj«r postremo tertia cura loco.
A 3 . PARS
 6 PARS I. CAP.I. SECT. I.

/ PARS I.
AE9THETICA THEO-
RliTICA.

C A P V T I.
HEVRISTICA.
0OO0OOOOOOC ooeoooooooo

S E C T I O I.
PVLCRITVDO COGNI
TION I S.
§• 14-
Aesthetices finis est perfectio cognitionis
senfitiuae, qua talis, §. i. Haec autem est
pulcritudo, Metaphyfic §. 521, 662. et ca-
uenda eiusdem, qua talis, imperfectio, §. i.
Haec autem est deformitas , Metaphyfic.
$. pi, 562.
§ 15.
Perfectiones cognitionis senfitiuae adeo
reconditas, vt vel omnino nobis obscurae
maneant, vel non niti intelligendo poslimus
eas intueri , non curat aestheticus, qua talis.
$. 14.
 PVLCRETVDO COGNITIONIS. 7

§. 16.
Imperfectiones cognitionis senfitiuae
adeo reconditas, vt velomnino nobis obscurae
maneant,velnonnifi iudicio intellectuali pos-
smt detegi, non curat aestheticus, qua talis,

§. 17.
COGNITIO SENSITIVA est Z potifl-
ri desumta denominatione complexus re-
praesentationum infra distinctionem subsisten-
tium. Huius exfistentis fi vel solam pulcri-
tudinem ac elegantiam, deformitatemue ib-
lam, §.15, 16. simul vellemus intelligendo
nunc circumspicere , ficut intuetur aliquando
saporis eruditi spectator, venerum macula-
rumue genericarum per diuersas suas classes,
specificarum, numericarumue mole velut
obrutaifatisceretdistinctioscientiaenecessaria,
§. 1 . Hinc primum lustremus p v l c r i t v-
dincm, omni paene senfitiuae cognitioni
pulcrae quatenus communis est, vniVer-
salem et catholicam cum eius opposito,
$• 14- . ,
$. 18.
Pulcritudo cognitionis senfitiuae erit vni-
uersalis, §. 14. 1) consensus cogitationum,
quatenus adhuc ab earum ordine et fignis
abstrahimus, inter fe ad vnum, qui phaeno-
menonsit, §.14. Metaphyfic. §. 661. pvl-
A 4 C XI T V-
f
8 PARS J. CAP. I- sect. r.

CRITVDO RERVM ET COGITATION VM»

distinguenda a pulcritudine cognitionis,
cuius prima et primaria pars est, §. 13. et pul
critudine obiectorum et materiae, quacurn
ob receptum rei fignificatum saepe, fed male
confunditur. Possunt turpia pulcre cogitari,
vt talia, et pukriora turpiter. ' •'•'

§. 19.
Pulcritudo cognitionis senfitiuae vniver-
salis, $. 14. quia nulla perfectio fine ordine,
Metaphys. §. 95. 2) consensus ordinis est,
quo res pulcre cogitatas meditemur, et inter-
nus, et cum rebus, phaenomenon, $. 14*
PVLCRiTVDO ordinis et dispofitionis.
§. 20.
Pulcritudo cognitionis senfitiuae vniver-
salis est, §. 14. quia signata non percipimus
fine (ignis, Met. §.619. 3) consensus signo-
rum internus, et cum ordine, et cum rebus,
phaenomenon, pvlcritvdo sIg^ifi-^
CATiONis, qualis dictio et eloquutio,
quando fignum est oratio s. sermo , et fimul
actio, quando sermo viuavoce habetur. Ha-
bes tres cognitionis gratiascatholicas. §.18,19.
§. 21. V.
Totidem esse possunt, cauendaeque sunt
deformitates, vitia, maculae cognitionis sen
fitiuae, vel in cogitationibus et rebus, §.ig.
vel
 PVLCRITVDO COGNITIONIS. . J>
vel in coniunctione plurium cogitatorum,
$. 19. vel in fignificatione, §. 20. M. $. 121.
quo numeranimus ordine, §. 13.

... ' S. 22.

Vbertas, magnitudo, veritas, claritas, cer-
titudo, et vita cognitionis , quatenus consen-
tiunt in vna perceptionc, et inter se, e.g.
vbertas et magnitudo ad claritatem, veritas
et claritas ad certitudinem, omnes reliquae ad
vitam, quatenus varia cognitionis alia,§. 1 8-20,
consentiunt adeasdem, dant omnis cognitio
nis perfectionem, M.$. 669. 94. phaenomena
sensitiuae pulcritudinem, §. 14. vniuersalem,
$. 17. praesertimrerumetcogitationum, §.18.
in quibus iuuat ., .■ , • .'.
1 Copia , nobilitas, veri lux certa mouentis.
§• 23.
Angustiae, vilitas, falfitas, M.$.f5i. ob-
scuritasimperspicua,dubiaflustuatio,M.§.^3i.
inertia,M.§.669.sunt omnis cognitionis imperr
fectiones, M. §. 94. phaenomena senfitiuam.
deformant, $. 14. generatim, §. 17. praecipua
rerum et cogitationum vitia, \.%\.
V :."'*•;■■'.' ;r'-*t:. i'',;",V;'

Pulcritudo cognitionis sensituiae, §. 14.

et ipsa rerum elegantia, §. 18. sunt perfectio-
ries corrpositae, §. 18-20,22. etiam vniuer-
iales, \. 17. M.§.g6. Quod et hincmtet,
A" 5 ' "" " rqubd
IO PAR5I. CAP. I. sect. r.

quod nulla perfectio simplex nobis fit phe

nomenon. M.§. 444. Hinc admittuntexcep-
tiones admodum multas, non habendas in
vitiis, etiamfi fiant phaenomena, modo ma
ximum , qui locum habet, consensum phae-
nomenon non tollant, hinc fint, quae pos-
sunt, pauciflimae minimae. M. $.445»

§. 25.
Quibus pofitis ponitur pulcritudo, fi di-
CamUS ELEGANTIA, EXCEPTIONES,
quales $. 24. descripsimus, quando e. g. re-
gula pulcritudinis debilior cedit fortiori,
minus foecunda foecundiori , propior vlte-
riOri , cui subordinatur , e. c M. 446. erunc
nqn inelegantes. Hinc in regulis
pulcritudinis in cognoscendo constituendis
bene simul earundem robur attenditur , M.
180.
§. 26.
Perceptio quatenus est ratio, est a r g v-
mentvm. Sunt ergo argument» locuple-
tantia, nobilitantia, probantia, illustrantia,
persuadentia, mouentia, §.22. quorum ae-
sthetica non solum poscit vim et efficaciam
M. §. 51 s. fed etiam elegantiam, §. 25. Pan
cognitionis, in qua peculiaris detegitur ele-
tantia, est f t g v r a, ( schema. ) Sunt ergo
gurae 1) rerum et cogitationum §. 18. s en-
ten t t a e , 2) ordinis, §. 19. 3) significaticn
nis , quo figurae dictionis , §. 20. Figura-
rum
." ■ ' \
 PVLCRITVDO COGNITIONIS. II

rnm sententiae tot, quot argumentorum,

sunt genera.
§• 27.
Pulcritudo cognitionis, §. 14. quum fit ef- /'
fectus pulcre cogitantis huius viribus viuis
nec maior, nec nobilior, M. §. 33 1» 3 32.
ante omnia delineemus aliquam genefin et
ideam pulcre cogitaturi , characterem
felicis aesthetic I, enumeradonem
eorum, quae in anima naturaliter pulcrae co
gnitionis caussae propiores sunt. Ob ratio-
nes autem §. 17. allatas subsistamus nunc in
general! ac veluti catholico charactere,
qualem omnis generis pulcre cogitata requi-
runt, non descendentes in specialem ali-
quem, complementum generalis ad datam
certam determinatae speciei pulcram cogui-
tionem actu praestandam.
###################♦##

S E C T I O II.
AESTHETICA JJATVRALIS.

§. 28.
Ad characterem felicis aesthetici generalerni
supponendo generaliora, §. 27. requiri-
tUr. I. AESTHETICA NATVRALIS
Connata, §.2. ($ucris, natura, eo^wa,
tfXirwra, soixu* yma-tus,) dispositio natura-
lis
 12 PARS I. CAT. I. SECT. II, -'

lis animae totius ad pulcre cogitandum, qua-

cum nascitur.
§. 29.
Adnaturam, dequa §.28- i)ingenivm
VENVSTVM ET ELEGANS CONNA-
Tvm, ingenium latius dictum connatum
* cuius facultates inferiores facilius excitentur
et ad elegantiam cognitionis apta propor-
tione conspirent.
§• 30-
Ad ingenium venustum , de quo $. 29.
A) facultates cognoscitiuae inferiores, earum-
que dispositiones naturales » a) acute sentier*r
di, M. §. 740. non solum , ut anima nancisea-
tur primam pulcre cogitandi materiam sensi-
bus externis, fed etiam vt senfu interno,
intimaque conscientia, M. §. 53f. mutatio-
nes et effectus reliquarum suarum facultaturn
poflit experiri directura. Vt facultas sentien-
di conspiret olim reliquis , tanta fit ingenio
venusto, quae non semper et vbique, suis
sensationibus quibuscumque , quascunque
sit oppressura cogitationes heterogeneas.
§. 29.
§• 31.
b) Difpositio naturalis ad imaginandum,
$. 30. qua ingenium venustum sit ev<Poma>~
o-tuTov, quia 1) saepe praeterita pulcre cogi-
tanda sunt 2) praesentia saepe praetereunt
ante)
 AESTHETICA KATVRALIS. 13
ante, quam abfoluatur pulcra eorundem co-
gitatio, 3) non ex solis praesentibus, fed et
praeteritis,futuracognoscuntur. Vt conspi^
ret imaginatio reliquis aliquando facultati-
bus, tanta sit in ingenio venusto, quae non
semper et vbique suis phantasmatibus obscu-
ret reliquas perceptiones omnes naturaliter
debiliores fingulas singulis imaginationibus.
§. 29. Ad phantasiara si referatur facultas fin-
gendi, vti saepe apud veteres , duplex eius
est in ingenio venulto raaioris neceslitas.
§• 32.
c) Dispofitio naturalis ad perspicaciam,
§. 30. M. §. 573. qua suggerenda persenfum
et phantasiam e.c §. 30, 3-1. acumine et inge
nio quasi poliantur. Per has facuitates et
pUlcritudo cognitionis, quatenus propbrtio-
nes phaenomena poscit , et diiproportiones
phaenomena non admittit, et ipsa puicra in-
genii latius dicti proportib praestanda est.
§. 29. M. f 72. Hinc quoniam acumen sub
ingenii nomine non raro simul deiitescit,
onmis pukra cognitio nonnunquam ingenio
adscribitun Vt tamen et perspicacia probe
conspires aliquando cum reiiquis animi fa-
cultatibus tanta sit, quae non nisi satis sibi
praeparatam in materiam feratur, $. ao. :
S- 33.
d) Dispofitio naturalis ad recognoscen-
<dum et meraoria, M. §. 519- Mnemosyne
musarum
14 PARS I. CAP. I. SECT. II.

musarum mater veteribus dicebatur ad me-

moriam imaginationis etiam reproductionem
referentibus, §. 31. Neque tamen ipsa're-
cognoscendi facilitate supersedere potest
pulcre e. g. narraturus, immo fingentem,
ne antecedentia turpiter sequentibus repu-
gnent, oportet esse memorem. a-
§. 34-
e) Dispofitio poetica, M. §. 589* quae
tanta requiritur, vt excellentiori practico-
rum aestheticorum classi nomen poetarum
conciliauerit. Nee mirabitur psychologus
perpendens, quanta pulcrae meditationis
portio combinando praescindendoque phan-
tasmata formanda fit. Vt cum reliquis ta
men facultatibus probe conspiret, tanta sic,
quae mundum a se quasi creatum non subtra-
hat reliquarum e.g. perspicaciae, §.31. poli-
tionibus. §. 29.
§• 35.
f) Dispofitio ad saporem non publicum,
immo delicatum , M. §. £o8> qui cum per-
spicacia, $. 31 sensorum, phantasmatum , si-
ctionum e.c. iudex inferior sit, M. §. 607.
quotiescunque diiudicari singula per intelle-
stum, M. $. 641. non interest pulcritudinis.
§. 15.
§• 36.
g) Dispofitio ad praeuidendum , M. §.
?9j. et praesagiendum, M. §. 610. Quam
. . 1.. obser
 AESTHETICA NATVRALIS. 15

obseruantes veteres in ingeniis pulcrioribus,

quanta non est in multis, extraordinariam,
veluti prodigium quoddam ac miraculum,
diuinis adscribebant. Vnde poetae denuo
vates. Neque tamen haec, in medio posita
transeundo, requirenda tantum est ad nefcio
quae oracula aesthetica; quoniam ad omnem
cognitionis vitam , primariam pulcritudi-
nem, requiritur. §. 23. M. §. 665. Vt con-
soirare tandem cum aliishaec facultas et di-
fpositib diuinatrix possit, §. 29. M. §. 616.
tanta lit, quae suo loco ac tempore riec sen-
sationi, multo minus imaginationi cedat he-
terogeneae, §. 30, 31.
§• 37-
h) Dispositio ad lignificandas perceptio-
nes suas M. §. 619. nUnc magis , nunc minus
necessaria, prout character pulcre tantum co-
gitantis, intraanimam, vel efferentis etiam
pulcre cogitata fimul attenditur. Neque
tamen in priori potest omnino deesse, §. 20.
Vt consentiat aliquando cum reliquis non sit
tanta; quae pulcritudipi necessarium intuitum
supprimat: §. 35. M. §. 620.
§. 38.
Ad ingenium venustum, de quo §. 29.
B.) facultates cognoscitiuae superiores, M.
§. 624. quatenus a) intellectus et ratio per
imperium animae in semet ipsam multum
non raro eonferunt, ad excitandas facultates
t infe
I<S PA R * I. CAP. I. & K C T. H.

inferiores, M. §. 730. b) consensus harum

et apta pulcritudini proportio saepe non ni
si per intellectus et rationis vsum obtinetur,
§.29. c) magnae viuiditatis in analogo ratio
nis consectarium spiritui naturale est pvl-
critvdo intellectus, M. §. 637. et ra
tionis, perspicientiae nexus extensiue
distinctaet . ' » : • "•;• : >
•;7 §. 39.
, Ingenium venustum naturaliter dispofi-;
turn est, vt aliquando , non a statu suo prae-.
terito solnm, quicquid memoria regerat, fed
ab ipsis scnsationibus externis abstrahendo,
fictum aliquem statum , yt futurum , atten-
dat, eundem, vt bonum, vel malum, perspi-
caciter intueatur, et signis conuenientibus ob
oculos ponere poflit, sub intellectus et ra
tionis imperip, §. 30-38.
§. ■ 40.
Vel per iocum, vel per grauem errorem,
excludit sanos Helicone Democritus, §. 39.
M. ?94. et ineptiorest, M.^.639. bona pars,
quae pretium ac nomen hominis venusti nan-
cisci sperat,
Sf tribiis Anticyrh caput insanabik nunquam
Tonsori Licino commiserit. Hor.
§. 41..
Maiores facultates inferiores, eaeque na
turaliter tales, requiruntiir in pulcre cogita-
i turo,
 AESTHETICA NATVRALIS. 17

turo, $. 19. Hae vero non solum esse simul

cura superioribus naturalicer magnis possunt,
M. §■ ($49. fed ad eas etiam, vt conditio, fine
qua non, requiruntur. M. §. 637- Hinc est
opinio praeiudicata; natura repugnare pul-
critudinem ingenii seuerioribus intelligendi
ratiocinandique dotibus , quatenus a natura
connascuntur acceptae.
S- 42- •
Potest esse ingenium pulcram , quod in-
tellectus et racionis vsum male neglexit, po
test esse ingenium philosophicum et mathe-
maticum non satis instructum ab ornamentis
analogi rationis. >Si potest esse ingenium
vel mediocriter venustum ad scientias tamen
solidiores ineptum ipsa natura : non tamen
esse potest ingenium istisconcipiendis nature,
omni venustati cognitionis , vti nascitur, in-
habile. M. §. 649. 247.
§• 43-
Ingeniapotiussuperiora ac vniuerfaliapef
omnes aetates , Orpheus et philosophiae
poeticae statores , Socrates , upuv dictus,
Plato, Aristoteles, Grotius, Cartefius, Leib»
nicius docent a posteriori bene conuenire, ac
in vna sede, non nimis angusta, morari posse
dispofitionem ad pulcre solideque cogitan-
dum, etiam ex seueriori disciplina philoso-
phorum ac madiematicorum.
B §.44.
Ijg ..rARS I. CAP. I. SECT. II.
§• • 44-
vAd aestheticum natum, §. 28. requiritur
a) indoles dignam et mouentem cognirionem
proniussequutura, facultatumque appetidua-^
rum ea proportio, qua in pulcram cognitio-
nem facilius feratur, s.temperamen-
TVM A EST HETICVM CON NATVM,
M. §. 732.
§• 45-
Quum omnis homo feratur in omne ge
nus appetibilium, quatenus ipii cognitum
est, e. c. M. §. 66^. locemus eorum aliqua
circiter, vti aestheticum decet, §. if. secun
dum dignitatis ordinem : Pecunia, opes, la
bor, otium comparatiuum, deiiciae externae,
libertas, honor, amicitia, vigor et valetudo
corporis firma, virtutum vmbrae, cognitio
pulcra cum fuo corollario virtute amabili,
cognitio superior cum suo corollario yirtute
veneranda. Licebit ergo temperamentis
aestheticis tribuere magnitvdinem ali-
quam pectoris connatam, instinctum
in magna potisTimum, praesertim apudatten- ,
dentes, quam J'acilis inde transitus sit ad ma
xima. §,. 38, 41.

§. 46.
Secundum tritam temperamentorum do-
ctrinam melancholicum solet commendari
non satis discernentibus pulcras meditationes
 AESTHETICA NATVRALIS. Jp

pfolixiores a breuioribus et absoluendis sa

tis ti to. His : sanguineus , qui dieitur, illis
melancholicus aptior erit. QuqoUlti autcm
malunt essechqleriri,
Qhos tulit adscenam ventoso gloria curru-,
Magnum opus aggrejfis eadem detgloria vires*
*■£*■ -ii' i- -ii'- -it- *: -t -Æ ■* * -Ut tie? -tk N£ dfc 4k flfe riH rift it' ^
i|f flp fffffftfflfflffff'fJI
1
I

S E C T I O III,
fcXERClTATIO AESTHETICA."
§• .47. .
Ad charaSterem felicis aesthetic! requiritur
ir.)A<TJC»f<rtf et EXERCITATIO AESTHE-
tica, crebrior repetitiQ actionum in hoc ho-
mogenearum, vtsitaliquis ingenii ac indolis*
■§. 1% -46. descriptorum consensus in datum
thema, s, ne quis ab Orbiliis data themata
cogitet, in vnum cogitandum, in rem vnam,
§. 18. vt habitus, pulcre -cogitandi sensim ac-
.quiratur, M. §. 577-
§. 4'8»
Natiira, de qua S. IL non potest vel per
breuius tempus, in eodem gradu subfistere*
M.§. 550. hincnifi continuis exercitus auge-
aritur eius vel dilpositiones vel habitus, §.47.
decrescit, quantacunque ponatur, nonnihil ac
torpescit, M. $. 6,?o. Neque taroen exerci-
tia tantum commendo facultatum , de qui-
B 3 "bus
 <20 PARS I. CAP. I. SECT. lit.
bus S. II. fed aesthetic», $. 47. Sunt exer-
citia naturam satis pulcram corrumpentia ac
detvrpantia, vitanda phaenomena,
§. 16. apud ingenia actiua et semper agen-
tia aliquid , non felicius , quam meliorum
«ommendabili substitutione, M. §. 598.
S. 49-
Aliquem Jam consensum in ipsis exercitiis
Restheticis , et iis quidem omnibus posco,
^. 47. Alias non sunt effectus pulcrae naturae,
hincneceius vim augent,§.47.M.§.i39. Sed
tantum aliquem, Palaria non poseunt mili-
tes, quantospugnsu Concedo, quaedam na
turam setis pulcram nonnihii fimul corrum
pentia aeftheticus, §. 16. Concedo etiam
deturpantia nonnihii, §.48., modo magis
consentiant, ac dissentiunt, a potiori quae
dicamus aesthetica, $. 47. Concedo tandem,
quorum maior est deformitas pulcritudine,
modo comitetur ea conseientia, §.3?. turpi-
tudinis superponderantis, per quam non, si
raale nunc, et olim fie erit, M. §. 666.
§. 50.
Non ingenii solum, fed huius ac indolis,
de quibus S. II. §. 49. aliquem consensum
postulo in exercitiis aestheticis, $.47. Cola-
tur ingenium mortuis ac inertibus exercitiis,
Ethic. §. 403. neglecta prorsus indole , Vel
omnino corrupta, depressaque, e.g.inpassio'
nera
 EXERCITATIO AESTHETICS. 2j

nem dominantem, praeualentemque cupidi-

nem hypocriseos, ferociae athleticae, sodali-
tii nepotum, ambitionis, licentiae, baccha-
nalium, desidiae, pigritiae, curarum oeco-
nomicarum, vel omnino pecuniae, §. 46.
vbique pellucens pectoris exilis vilitas, quic-
quid venustc cogitatum videatur, deturpa-
bit, §.48.
§• 51.
Erecta seroetur, vti videbitur, aut erfga-
tur, si quibus aliter modis. fieri potest, indo-
les, M. §. 732. ingenio , de quo S. II. rudi
relisto, Ethic. §. 4.03. nasoentur inde forte,
quas §. 45. dixi, virtutum vmbrae ; fed par-
tim pellucens vbique ruditas ingenii motus,
quos bonos dixerisi bonicordis, vti loqui
folent, deturpabit, §. 48. partim auersatus
saltim cognitionem pulcram animus, aut earn
non sufficienter appetens, ingcnium, malis.
auibus,eo sinet torpeseere, non inuitus, §.48*
vnde nunquam ad pulcre quid cognoscendum
alleuari denuo possit. §. 27.
§• 52.
Exercitia aestlietica, §. 47* erunt 1) «w-
Torx,e^ia<rf4.cbTeb citra directionem artis erudi-
tae, qua polleat exercendus, suscepta. Hue
horridus ille numerus Saturnius, quopriscus
Cascorum agricola, fortis et leuans animum
festo tempore, §.50.
B 3 Fir*
24 PARS I. CAP. I. SECT. HI,

nos cum ipso Omul imitando pulcre cogitare

satis animaduertamus. Hinc exercitium
aestjieticum maius est, ac plerumque vide-
tur,§.54-, exemplaria bellissimorum aucto-
rum
Notturna versare manu, versare diurna.
Craits (Gailis) ingcnium, gratis (gallis)
dealt ore rotunda. • ,
Musa laqui, praeter laudem milliut auarii.
Hor. v
§• 57-
Per fe patet maiora iam exercitia maiores
vires et dare et testari ttvroo-xt&ao-petT* evpsst'
xa, quae proprio Marte fundie animus avro-
fjMTut, quando iam sine cortice nacare vel
iioctus §. 54-76. vel natus est, §. 53-
§. 58.
Exercitia aesthetica erunt 2) correctiora
ac certiora, si accesserit ad connatam S. II. et
acquisitam aestbeticam naturalem, dominam
caturam, §. 1. ars erudita, §. 47-57. sine qua
ingenia pulcra quidem, neque tamen diuina,
viam ad elegantias cognitionis saepe expe-
riantur,
Qtialeper incertam tunam,sub hue maligna,
Efliter injituis, vbi caelumcondidit vmbra
Juppiter, et rebut nox abjlutit atra cota-
rem. Virg.
% 59.
 EXERCITATIO AESTHETICA. IS
§• 59-
Vtrumque genus exercitiorum, §. 52, f8-
quotiescunque pulcram cognitionem exer-
cendus efficienterdecernit, noningeniumso-
lum, fed et indolem et temperamentum ae-
stheticum in habitum deducit et consuetudi-
ne confirmat, §, 45. intendens connatam pe-
ctoris magnitudinem. §. 46. M. 247.

§, 60.
AESTHETICA DYNAMICA s. critica
virium dati hominis ad datam datae cogni-
tionis pulcritudinem aflequendam, ' connatas
naturae vires metiri nequit, nifi ex effectibus,
exercitiis, §. 27. vbi iuste sic concluditur:
TantumestrttiTv^eJWyua, tantum specimen
dati hominis; Ergo tanta etiam eius est con-
nata natura, quae accedentibus praeuiis
exercitiis eo pertingere potuerit. M. §. 57.
Neque tamen aeque bene saepius infertur:
Ad tantum «uT0ff-%£<?<fiK7-ft«t,vel specimen vi
res dati hominis, vti nunc sunt, non suffece-
re, Ergo destituitur connascenda ad medita-
tiones eiusmodi natura, M. §. 60.

§. 61.
Aesthetico dynamico saepe opus erit
TENTAMINIBVS (periculis ) AESTHE
TIC IS, exercitiis ideo , inter alia, decretis,
vt experjatur, an vires dati hominis, er
A 5 quan
 l6 PARS I. CAP. I. SECT. IIII.

quantae ad datam pulcram cognitionem suf-

fkiant, M. §697. Tune si bene procedunt
. tentainlna, experientia affirmatiua vires suf-
fecisse satis recte fe habet, §. 60., si minus
, procedant, non semper naturae defectus est
in caussa, multo minus a defectu cuiusdam
specialis forte characteris aesthetici ad datum
periculum requiliti, ad defe&um generalis
etiam, aliorumue forte specialium valet con-
sequentia. ,$. 27. Ciceronis pericula poetica»
Oiiidii ac Horatii pericula epopoeiae non
bene successerunt.
W ~
If £ W
f T
^K W
£ W
£ T
4^ ^fP
k ^lF
i ^P
"iit 'If
^ik ^
-ir ~
A ^ff7lTT|FW7|F^^r''F
4. ^lk $tk 4fe '^k £k Jkk ^ ^H
"flP

SECTIO IIII.
DISCIPLINA AESTHETICA.

§. 62.
Ad characteremfelicis aesthetici generalem,
§. 27. requiritur III.) MoByo-ts et d 1 s-
ciPLijJA aesthetica, theoria perse-
frior in materiam et formam pulcrae cogni-
tionis propius influentium, ac ea per natu
re m solam, et solum eius vsum impetrari so-
Ict, seuerioribus iam exercitiis in vsum de-
ducenda» ne vagetur habitus ex rerum cogi-
randarum, vel ex regularumearumque ration
n\im ignorantia vel incerpitudine , cogitetue
licenter, automnes visuros peccata sua pu
tans4
 DISCIPLI-N A • AESTHETIC*. 27

tans, quae tamen ipse nesciat, abipsopulcrae

meditationis vsu deterreatur, $.47, 48.

§• 63.
Ad disciplinam aestheticam pertinet 1)
otnnis pvlcka ervditio, i.e. eruditio,
quatenusobiectorum, dequibus pulcre cogi-
tandumaliquando fie, cognicionem inerudita
meliorem exhibec, qua imbutum ingenium
naturaliter pulcrum , exercitationibusque
quotidianis excitatum , quamotum, qua af-
fectum, ec incoctum, vtiPersiushabet, pectus
aestheiicum, felicius in datum thema pulcre
cogitandum consentire poflint, $. 62,47.

§. 64.
Pulcrae eruditionis potiores partres sunt
disciplinae, deum, vniuersum, hominem, qua
statum praesertim moralem, historias, nee
exclufis quidem mythicis, et antiquitates,
fignprumque genjum exhibentes, §. 63.

§. 65.
In discjpjinarumeiusmodidoctrinaaesthe-
ticus tannim earn curat perfectionem, quae
fiat in pulcre medkandis phaenomenon,
$. 14, 15. partim negatiue, dum dat vitare
vapepay-ara, deturpantia , partim positiue,
dum vnica saepe phrafi vel signo satis breui
cogit eruditum lectorem spe&atoremue ma
gna
2g PARS I, CAP. I. SECT. IIII.

gna quaeuis ab auctore tantae doctrinae

exspectare, licet diflimulet erudita plura per
exceptionem non inelegantem, §. 48, 25.
§. 66.
Hue non referimus pueriles quasuis in-
stitutiones, §. 54. non tumultuariam in di
sci plinis tractandorum notitiam, vsu, vagale-
ctione, auditionibusquepromiscuis compara-
tam, de qua S. III. fed methodicam et viri-
lem eorundem peritiam , quantumeunque
perfectam, quoniamillaraagis, fed et eate-
nus tantum , quatenus magis efficit $. 6f.
commemorata.
§• 67.
Neque tamen aestheticumpolyhistorapo-
stulamus vel pansophum , quoniam character
generalis tantum eruditionem generatim po-
stulat, in ea pulcrae cognitionis specie, in
qua quis excellere cogitat, character specia-
lis partes eo propius facientes eruditionis
curatius determinabit , in quibus hospitem
esse dedecet, hanc cognitionis pulcrae spe-
ciem qui fibi colendara sumserit , §. 27.
§. 68.
Ad disciplinam aestheticam pertinet
2) theoria de forma pulcrae cognitionis, de
modo ac ratione legicimis earn viis compa-
randi, perfectior, ac per naturam solam et
solura
 DISCIPLINA AESTHETICA. 20

solum eius vsum impetrari solet, iam accura-

tioribus et adstrictioribus exercitiis in vsum
deducenda. §. 62. Jam autem complexus
regularum ordine dispositarum a r s vocari
solet. Hinc in charactere boni aesthetici ge
nerals nascitur requifitum artis aesthe
tic A E.
$• 69.
In characteribus felicis aesthetici speciali-
bus, e. g. oratoris, poetae, muiici e. c. dudum
desideriis huius requisiti sacisfactum est arce
rhetorica, poetica, mullca, e. c. Quicquid
de earum iucunditate, vtilitate, necessitate
- difleri solet, paullulum attollendo notiones
in magis generalia potest ad artem aestheti-
cam applicari, cuius haec praedicata tarn late
patent, ac laudes reliquarum fimul fumta-
rura, $. 68-
§. 70.
Jam sumere licebit artem hoc praestantio-
rem esse 1) quo patentiores regulas comple-
ctitur, i. e. quarum applicatio pluribus in oc-
casionibus vtilis , immo necessaria est , quo
completior ipsa est, regularum sufficientium
breue tamen compendium , 1) quo fortiores
et grauiores regulas exhibet, i. e. quas nun-
quam fine maiori detrimentonegligas, 3)quo
exactiores eas exponit, et accuratiores, 4) quo
magis perspicuas, 5) quo certiores et ex ve-
ris principiis, animabus regularum, deriua-
tas,
30 PARS I. CAP. I. SECT. III!.

tas, 6) quo magis allicientes ad dirigertdaS

ex suis praescriptis actiones et ipsam praxin ,
^ 22. .
§• 71-
Artis autem aesthaeticae leges per omnes
arces liberates, quasi cynosura quaedam spe-
cialium, diffunduntur, et adhuc patentiorefn
sphaeram habenc, vbicusique praestat pulcre,
quam turpiter, quicquam cognoscere, cuius
non opus est cognitione scientifica. Hinc
magis, ac vlla specialium, §.69., meretur in
formamartisredigi, completiusquoddam sy-
stema pulcritudinis in cognoscendo tandem
exhibitura, ac sciuncta deducendarum ex
eadem artium aTroa-va.a-y.arnt. Completi
quid in specialibus ob infinitam varietatem
sperari non potest» nifi surgendo ad fontes
et pulcritudinis et cognitionis, advtriusque
naturam, primas vtriusque diuifiones diuisa
ob principium exclusi tertii inter duo contra-
distoria exhaurientes scrutemur, quod net
artem aestheticam in formam scientiae redi-
gendo, §. 70.
§♦ 11*
Superior regula semper fortior est sibi
subordinatis omnibus. Hinc artis aestheticae
leges fortiores sunt inde deriuandis specia
lium artium regulis omnibus, ab his exce-
ptione non ineleganti facienda, quando col-
liduntur. Jam autem his soils cognitis aliter
eue-
 DISCIPLINA AESTHETIC A. 31
, (
v. eueniet, aut etiam i}lis vix ac ne vix quidem,
veluti in fundo, aut e longinquo, perfpectis,
his autem in omni ornatu exemplorumque
apparatu praestringentibus oculos , non fine
grauiori detrimento. Hinc complexus le-
gum aestheticarum , prae specialioribus fuis
conscctariis, mereturin formamartis redigi,
quae simul earundem robur satis euidenter
ponat ob oculos, in forraara scientiae redafta.
3- 70.
. §■ 73. .
Falsa regula semper peior , qiram nulla.
Jam autem ex vno alteroue exemplo tan-
tum abstractae, ac- fine vlteriori ratione pro
vniuersalibus venditae leges, quid aliud sunt,
<mam a particulari ad vniuersale satis hiulca
consequentia? Quoties hinc, nifi omnino sal-
fae, tamen peccant in quantitate ? Jam autem
inductio completa nunquam haberi potest.
Hind opus est perspicientia veritatis regula-
rum grauiorum a priori , quam dein confir-
met ac illustret experientia, 'sicut illtus inue-
niendae forte primum suit subsidium. Indi
gent hinc artes speciales ,,, si veras a fpuriis
regulis seiungere sit animus, vlteriori prin-
cipio, ex quo Ipecialessuas regulascognoscere
poflint, et hoc, ars aesthetica, ne per ean-
dem male fidam expectationem casuuni limi-
lium vnice stabiliendum sit, vt iii sormaiu
scieutiae redigatur. §. 70. *"-
§• 7*
 32 , PARS I. CAP.J. SECT. IHI,

§'. 74-
Quum intellectus et ratio moraliter ne*
cessario directores omnium pulcre cogitato-
rum, esse debeant, §. 39. iilud autem regulis
puicre cogitandi distincte non perceptis fieri
nequeat; M. §. 624, 640. non sufficit has
perspicue proponi, ac multis illustrari, prae-
sereim quum talis earum confusacognitioiam
fine disciplina per aestheticam naturalero» ac-
quifitam impetrari poslit, $. 6.2. Ne ergo
tota disciplina aesthetices artis in meram ali-
quam coordinationem ac dispositionem re-
gularum ab analogo rationis analogon ratio-
nis vnice directuro formatarum abeat, §. 68.
.distincte regulas etiam et intellectuali cum
perspicuitate concipere laborat vtiliter in
formam scientiae fimul eleuata. $. 70.
§■ 75-
Quod olim Leibnitias de metaphysiris an
te restaurationem eorundem per ipsum coep-
tam: Video plures, qui mathematicis dotlrinit
delettantur, a imtaphyjicis abhorrere , quod in
Mis lucem in his ttnebras animaduertant. Cu-
iiis rei potiflimam cauffam arbitror ejse, quod
notiones generates , et quae maxime nobis notat
creduntur, humana negligentia atque inconjlan-
tia cogitandi ambiguae atque obscurae sunt fa-
t~lae, et quae vulgo afferuntur t definitiones , rii
nominates quidem sunt , adeo mhil explicctntr'
AM tr. Lips. A, ii?+. idem de discipUnis ar-
tium
 DlSCIPLINA AESTHETfCA. 33

tium liberalium ob similem caussam affirma-

Uerim. De disciplinis,inquam,etregularum
eoaceruationibus. Exsequutionem enim pul-
cerrimorum operum quanquarn docti indo-
ctique passim, si sapiunt, admirari cogtmtuf
Velinuiti, sequunturetkm ec laudantplurimit
tamen seuerioris etiam scientiae patroni pie*
rique doctrinas eiusmodi speciosa miracula
directuras cum plebe consentiendo conte-
mnunc,
Ingenium misera quiasortumtiiu artc
Credujit.
Quid autem? si curatis ex definitionibus, et
Vere explicantibus aliquid pulcri atque ve-
tiusti per apte cohaerencem axiomatum, con-
sectariorumque concatenationem resolueren-
tur, prima certe, cognoscendi, non beneso-
lum, fed et belle problemata? Quid? sinon,
ars solum, characterem pulcri ingeniigenera-
lem ingrefla (isteretur, fed etiam induta scien
tiae pallium? Certius et tutius ad eius regu-
lam , non Lesbiam, ornatum cogitationis
postulantia turn exscqueremur, turn diiudi-
caremus, . §. 7q.
$. 76-
Neque vanus augur arbitror fore, siprae-
dixerim, quod aliquibus exemplis iam ex-
pertus scribo, per eandem fe viam non pau-
cis ingeniis, non paruis, erectioribusque ani-
mis commendatura bona liberalium studia, vt
C non
34 FAHS I. CAP. t. SECT. IIII.
non puerilia tantum, fed et yiris , iisque fa-
pientibus, digda, ficuti fint, videantur, eo-
que moueant, vt vel ipfi audeantaliquid no-
ui et egregii inaestheticisexercitiis vel saltim
de artiDuS eo ducentibus moderatius, aequius,
honorificentius iudicent, de applicationibus
earundem , vti iudices , bene satis instructs
magisque competentes. §. 70.
. §• 77«
Iterum moneo. llle ego non sum qui
^aesthetica scientia , quasi numeris omnibus
absolutum, mihi vel aliis fingam ingenium
generatim venustum , vel omnino speciatim
laudabilemoratorem, pogtam, musicume. c.
jam postulaui, ante theoriam eiusmodi , na-
turam, ingenium, indolem, exercitia, culm-
ram iugenii nunc sine aliqua eruditione vix
satis impetrandam , regularum pulcre cogi-
tandi peritiam , quam vnice probaui vere
praestare, si sit prima saltim et primaria fua ex
parte scientia. Nunc denuo postulo corre-
ctiora ac certiora ilia exercitia, de quibus
$. 58- in quibus nulla dies slneJinea* sine
quibus mortuas ipse speculariuasque , quaiS
vocant, regulas, vtiles quidem, quibus taj
men non vtaris, nunquam edico profuturas,
eo, quo maxime debent. Nee ita multa
post plura postulabo. Postulabit recte adhuc
plura specialem felicis aesthetici characterem
inforraaturus. §. 27.
SECTIO
 & ) o ( # 35

SECTIO V.
IMPETVS AESTHETJCVS,

§• 78.
Ad characterem felicis aesthetici generalera,
§. 27 requiritur IV. impetvs ae-
sTHEficvs (pulcra mentis incitatio, in-
flammatioque, epw , ecstasis, furor, tv&x<rias~
fief, Trvevpob Bex), cuius haecest genefis : Ex-
citatior natura, S. II. iara in ipfis a,vTo<rxe&a,e«
ixcun, S.III. magis adiuta doctrinis ingenium
acuentibus et magnam animam nutrientibus,
S. IIII. pro pofitu corporis, animaeque statu
antecedence, M §. f 12, 596. fauentibus cir-
cumstantiis, M. §. 323. iam'ad ipsum pulcre
cogitandi actum facilitates fuas inferiores, ha
bitus, vires, hue vsque mortuas, M. §: 220,
eo intendit, vt maiores consensu phaenome-
110 vhiaht, quam quas multi alii circa idem
thema, vel ipse homO, non ita concitus alio
tempore, possent exhibere, atque adeo dent
eifectus his suis viribus viuis aequales, viri-
bus ordinariis maiores , et ad eas se circiter
habentes, vti quadratumad radicem. Status
animae, cuius genesin deftnpfi, est ipsa illa
epfvf, cuius antea dixi varias pro graduumdi-
uerfiwte denominationes.
Cz §. 7p.
 }6 PARS I. CAP. I. SECT. V.
\
§• 79-
In minoribus huius feruoris gradibus, ef-
fectusvi mentis ordinaria maior, vt talis, non
patet omnibus, si vere tamen adfuerit tp^ ,
eueniet tentanti, dum friget,
Vt jibi quiuit
Spent idem, fudet multum frujlraque la-
boret
Ausas idem. Hor.
Character eiusapud ipsum' iustum sui aestima-
torem, eo non nunquam corripiendum, erit»
l)sle. g. scripta sua,dum scribit,et immediate
post conceptionem ipsi minus placeantj ac
post aliquid temporis heteroge,neis occupa-
tionibus insumti : i) ipsa maior celeritas, cha
racter etiamvirium yiuarum in physlcis.

§. 80.
• fsychologis patet in tali impetu'totant
quidem animam vires suas intendere, maxi-
me tamen facultaces inferiores, ita, vt omnis
quasi fundus animae, M.§. 511 surgat nonni-
hil altius, et maius aliquid spires pronusque
suppeditet, quorum obliti, quae non exper
ts quae praeuidere non posse nobis ipfis>
multo magis aliis, videbamur. Hie animae
fundus quum a multis adhucignoretur,etiam
phUosophis, efFectus eius extraordinarius»
quern $. 78- descripsimus <, diis adscriptus est
auctoribus, secundum illud Lucretii:
Jgnoritntia cauJJ'arum conserve deoriim
Cogit
 IMPETVS AE STHETJCVS. 37
Cogitadimperium res, et concedere regnum, vt<
Quorum operum caujsas nulla ratione videre
Pojsunt, haecfieri diuino numine rentur. ,

§. 81.
Lustremus aliquas incitationis eiusmodi
opportunitates pro positu eorporis aut aucu-
pandas, aut saltim obJatas arripicndas, in
quibus aut nutic , aut nunquam. Eo refero
• i) modonem agitationemque eorporis, prae-
sertim non nihil melancholia, e. g. per equi-
tationem celeriorem. §.46. Hinc forte pega-
sus hippocrenen recludens, hinc tot in iti-
neribus carmina scripta. Mirum est , vt ani
mus agitatione motuque eorporis excitetur. Plin\
h. I. ep. 6,

• 7) Qccasio impetus ad venuste cogitandum

est, status animae, in quo praeuisio praesa-
giumque naturaliter faciliores sunt,M. §. 602,
ad eleganter cogitanda praesertim necefla-.
riae vires, ordinario maxime debiles, §. 39-
M. §. f 97", et mens sana in corpore sano, E.
§. 2^4, per venustum alterius ingenium ad
^imitationem inplinatur, §. 56? 44- Hacra-
tione excitatus <po&ofyTTos est. Ita , circa
criticas huius vitae vicissitudines ? instante
magna mutatione, plurimum habitura mo-
mend ; poscere fata
Tempus eriu Dew, ecu, dew I §. &Q-"
C 3 . f 83.
38 PARS I. CAP, I. SECT. V.
"83* • , >-,
3) Historiae (Clio), etiam fictae, praefertira
heroicae, (Calliope), vel tristioris (Melpo
mene), ve\ laetioris euentus (Thalia), musi-
cae, (Terpsichore) saltationes, (Erato; pictu-
rae, (Polyhymnia) et quaeuis' liberalium ar-
tium specimina, dumad aemulandum prouo-
cane, ipsa natura extra nos positorum , dum
vel amabiliter ludit, vel maioribus mundj
e. g. solis , fpectaculis in stuporem rapit,
(Vranie), §. 82. Hac ratione concitatus
fiH(raXif7rros kou ftWTa7ra,Ta.KTos est. Hinq
Musae non minus , ae Gratiae , sociae sum, ne-
que bene diuelluntur. Vna florente e. g. circa
tempora Alexandri M. Augusti> Ludouici
XIIILfloruqrunt etiam aliae,
§♦ 84.
4) Otium comparatiuum, E. §. 267. M.
§. 638- qnando mens curis soluta laborum
negotiorumque reponit onus et per amaena
§. 83. ambulacra temere errans, §. 81. serena
patet in secessu diuinis afHatibus, §. 80. Hoc
forsan est in Helicone pascere, somniare in
Parnasso, 0! duke otium homstwmque , ac
paene omni negotio\pukrius ! 0! mare! 0 ! lit*
(us! verumfecretumque patTHcv ! quam multa
inuenitis! quammulta dittatis I Plin. L. I. ep. 9.
§♦ 85*
*f) Si pulcre cogitaturo requiritur status,
quale'rn
 /
, IMPETVS AESTHETICVS. 39

qualem $. 39. descripsi, praesertim in sensa-

tionibus themati fads heterogeneis constitu
te, aquae potori, pro pofitucorporis,§.78-
opportunus erit generosioris laticis modicus
haustus, quo remittentibus nonnihil sensatio-
nibus e. g. molestis clarejcere necesiariae e. g.
hilares imaginationes et praeuifiones eo ma-
gis poflint. M.§.554. Hunc autem satis mul-
tjs esse fontibushistorici naturae narrant. Po^
ne talem vim in Aganippe fuisse,

§♦ 86.
6) Fontanae eiusmodi praeferenc vinufst
§. 85. cum Horatio iudicantes
Nulla sincere diu iieque viuere carmina pojse*
Qiiaescribuntur aquae potoribus.
llle liquor docuit, voces infleilere cantu, §. 83.
Monk et ad certos nefcia membra modos,
§. 81.
Bacchus et agricolae magno confetla labore
Petfora trijtitiae diffbluenda dedit.§. 84,52.
Bacchus et afflittis requiem mortalibus assert,
Crura licet dura compede pulfa sonent,
-§ 85. Tib.
Hinc et Bacchus incitationis inflammationis-
que aestheticae auctor est. §. 80. licet illepide
fallatuf, qui fi&m Horatii od. L. il. 19.
HI. 25. ebrietatem bona ac germana fide, ceil
veram, imitaturus, tamdiu libat Apollini ac
Musis, Bacchoque litat, donee iam iamque
promturus oracula C 4 Ster~
40 TARS I. CAP. I. SECT. V. \.
Sternitur, exanimisqm trmetis jprocumbit
• humi - - . Virg. , i

7) Noua occafio est castis aestheticis, qui

sedentes aduersus , identidem, neseio quam,
spectant etaudiunt dulce ridentcm. Misere
quod omnes eripit senfus ipsis. Nam simul
suam Lesbiam adspiciunt, nihis est super illis.
LinguaJed torpet, tennissub artus
Flamma dimanat, Jonitu suopte
Tintinant aures, gemina teguntur
•Lumina nofte. Cat.
Quando autem absentis angiportum peram-
bularunt, §. 8i.clausam ianuam fenestrasque
vacuas salutantes, subito se in montes et lu-
cos ex vrbe remouen ■, §-S4- ibique suum na
turae miraculiiro procui vident dulce ridens,
dulce loquens audiunt , fingunc , scribunt,
canunt, psallunt, pingunt. Silua interpres
harum curarum et conlcia fidera, $, 83-nefpe-
rare quidem ausos esse, quae praeuident sum-
ma cum voluptate perinuiti, §. 8*2. Certe
Venus ac Amor horum potius caufla haben-
tur auctores incitationis , de qua loquimur,
§• 78? quam ob prostibulorum praecones,
Q^iiando immunda crepant ignominiofaque^

$.. 88,
 IMPE TVS AESTHETICVS. 41

§. 88.
Veriores forsan, ac dii sunt, §. 80, occa-
siones erunt, 8-) fi quern
Decijis hamilem pemiis, inopemque paterin ' '
,Et laris et fundi paupertas impulit audaxy
Vt versusfaceret-,
ficut Horatium , qui de fe pergit per iocum
narrare, quod bene multi serio verisilmum
putant;
Qitod non dejit, habentem,
Quaepoteruntvnquamsatisexpvrgarecicutaey
Ni nielius dormire putem, quam scribere
versus ?
§♦ 89*
9) Indignatia
Archiloc'hiim proprio rabies armauit iam-
bo. Hor.
Horatius eandem occasionem fibi praesagit,
Serm. L. II. 1. v. 40- 60. Juuenalis earn sta^
tim ab initio spirat:
Semper ego auditor tantum nunquam ne
reponam
Vexatvs Mies rauci Thestide Codri? e. c.
. Difficile eji saturam non scribere. Nam
quis iniquae
Tampatims vrbis , tarn serreus, vt teneat
fe ? e. c.
Quid refer-am, quanta sicctim iecur ardeat •
ira'i e. c.
Haec ego non credamVenusina digna lucerna.
C f Haec
42 PARS I. CAP. I. SECT, V.

Haec ego non agitem ?

Si natura negati sack indignatio versum
Qiiakmcunque potejl, qualet ego, Sat. I.
Ita pergit in reliqms. Ex eodem fonteDe*
moithenis et Ciceronis Philippicae, huiua
Verrinae et Catilinariae, Ouidii Ibis, e. c.

§. 90«
Satis cognata indignationi est 10) irrisio,
M. §. <5§4. Horatio tamen magis amica, ac
indignatio, minus amara, plusque salis, quam
fellis habens. Hinc <wTotr^oiettr^MTA , de
quibus §.52, militumque currus triumphales.
.stipantium. Hinc vetus
Comoedia non sine multa
Laude, fed in vitium libertas excidit, et vim
Dignam lege regi. Hor.
Hinc Aristophanes , hinc Lucianus paene
omnis, et plura Martialis epigrafflmata. .»

§. 91* '- :
11.) Omnes animi comrnotiones, quae
tantae non runt, vt.omnem fy mbolicam pae
ne cognitionem intuitusopprimat,quandod©
puicre non cogitandis tantum,sed et efferendis
loquimur, 12) omnes fortunae casus tristio-
res, nisi frangant, laetiores, nifi obtundant
et distrahant omnino animum. §. 82. Plus
tamcn elegantiarum sinistris anstorum satis
debemus, quam admodum ridentibus.
§. 92,
 IMPETVS AESTHETICIS. 41

§./ 92.
13. Agmen claudat in catalogo facile locu-
pletando iuuentus, s. potius ilia huius vitae .
periodus, qua nondum a.x,[A.r)v suam eo vsque
transiit anima, vt imaginationes etiam insi-
gniter decreuerint. Sicut enim facultates
cognoscitiuae inferiores primae fiunt in ea-
dem phaenomena, ita et eodem, quo creue-
runt, ordine minuuntur naturaliter. Vnde
duabus iam potiorem pulcre cogitandi mate-
riem suppeditaturis, §. 30, 31. languescenti-
bus transiisle iudicatur eleganter cogitandi
princeps opportunitas. Vnde Horatius non
praecipit folum,
Soluesenescentem maturesanus equum, ne '
P'eccet ad extremum ridendm, et'ilia ducat,
fed etiam spectatus satis et donatus iam rude
non vult antiquo ludo includi,
JSt versus et caetera iudicra yonens,

§♦ 93. -
Per fe patet i)his occafionibus non vten-
dum else contra fortiores vitae beatae leges,
a) occafiones eas esse tantum non caussas so-
litarias, quibus circumfluere possit laeuum
auttardumingenjumfineeffeftu, qui quae-
rebatur, §. 78.
§. 94»
In maiori pulcra meditatiorie quum diffi
cilior
 42 PARS I. CAP. I. SECT. V.
cilior sit pulcritudo totiu's, ac ptilcritudo cu-
iusuis partis, pulcritudo rerum et ordinis,
pulcritudine signorum, §. 18-20, ad priores
' potiffimum informandas vtendum est impetu
mentis aesthetico, dum feruet opus, et eius
occafionibus, §. 78-92.

§. 95*
Durante iv&xc-ia,<rp.a dum pulcre ponere
totum, partesque principes intendituromnis
anima, $. 78. Jaudabiliter a minoribus mino-
rum partium elegantiis exasciandis abstrahit
ingenium etiam satis felix, M. §. 529. ne fiat
simile fabro, qui
Et vnguet
Exprimet et moltes irnitabitur aere capillos
Infelix operis summa , quia ponere totum
Nesciet. Hunc ego me, si quid compotiere.
, curemi
Non magis ejfe velim, quam prauo viiiert
nafo,
Speftandum nigris oculit nigroque capitto,
Hor.

SECTIO
 *■ ) o ( *' 43
/ ■

S E C T I O VI.
CORRECTIO AESTHETICA.

S. 96\.
Quaedam pulcre cogitanda efferenda sunt
ita, vt non admittant curas posteriores,
et esse debeant velut extemporalia, e. g.
colloquia et epistolae vere familiaria. In his
vbi sumraa nitet, resque principes vere pul-
crae sunt, §. 94. quoniam castigationes non
habuere locum, hoc iniquior iudex sim, si
paucis
Qffendar tnacutis, quas aut incuria fudit,
Aut humana parum cauit natura. §. 95.

Quaedam pulcre cogitata non obligamur

efferre prius, quam omnes iis, quas potui-
mus, gratias conciliauimus, curas pofteriores
admittentia. In his, quoniam omnis partialis
pulcritudo, caeterisparibus,auget pulcritudi-
iiem totius,M.§.i85.characterem felicisaesthe*
tici coronat V.) correctionis stv-
biVM (limae labor et rhora)' s. habitus pro*
tensa attentione in pulcre informatum opus,
quantum poflis, minores , minutarum etiam
eius
44 PARS I. CAP. I. SECT. vr.

eius partium, perfectiones augendi , collendi

imperfectiones , aliquantula phoenomena,
citra detrinientum totius, §. 27. Pulcra co-
gitatio omnis erit, vt pistura.
Haec §. 96. amat obscurum, volet haec §.97.
sub luce videri,
Judicis argutum quae non formidat acumen,
Haec §. 96. placuitjemel, haec ^.^y.deciesre*
petita placebit. Hor.
§. 98.
Correctio quum facilior sit pulcra totius
elaboratione, §. 94, 97. austor
Ni turpem putat inscitus metuitque lituram,
Hor.
aut offenditurlimae laboreacmora,M.§. <jlf'.
vbi iam transiit mentis impetus maior, §. 78.
yi primum ceffitsurer, et rabida ora quie-
runt, Virg.
poterit peragi, iam distinctius praelucente
intellectu et ratione, iudicioque intellectua
ls §• 38. ad aesthetices etiam artificialis regu-
las singula exigente, S. IV.
§• 99-
Aesthetica artificialis non solum diriget
pulcre cogitatorum , vei turpiuscule , con-
scientiam, vc ita dicam antecedentem, S. IV*
et concomitantem , S. V. fed etiam conse-
quentem , §. 98, tun« ftondujn inutilem,
quando adliuc

,- •' ■ ' '

 CO RHECTIO AtSTHETICA. f4
Membranif inms pofitis deleye licebity
Quod non edideris, §. 98*
§. 100, ,
Si quis limam , quibus probe potuisset,
$. 97. tamen adhibere neglexerit, hoc id ini- >
quius ferre solent acutiores, quod vident, qui
potuit maiu?, eum et suffecisse minori,§.p8,
fed spectatores suos non duxisse tanti, quo-
- rum ius aestumant contemtum siri contemtu
auctoris rependere, et sic, nugae quae vide-
rentur,
feria dacent
In mala derisutnsemel exceptumqueJtnijlre.
§. IOI.
Neglectum corrections, de qua loquimur,
Horatius vnicam cauflam iudicat esle, cur ro-
mani graecis in scribendo cedant. A. P. v. 291,
reprehendens eum in Lucilio peculiariter
Serm. 1, 10. Quam necessariafit vlrima lima,
doceat Apelles post tabulam , Virgilius Ae-
jieida fiammis per testamentum legans , Oui-
dius, qui malis exsilii fobs excusat eius ne
glectum de Ponto I. ep. V. 17. Romae non
semel lituras a fe fieri meminit, II. ep. IV. et
in ipso oratore laudat, si sua limet tenui cwa.
IV. ep. VJ. consentiente Cicerone , cuius
orsttori ne mimita quidem negligenter tractanda
sunt , Hmatumque dicendi genus exemplo
ac praeceptis comraendatur.
$. 102.
 *\6 PARS I. CAP. I. SECT. Vf.

§. ,102.
Si quis interim cum Nasorte senserit !
Nee tamen emendo, tabor hie-, quam scribe*
fe-, ma\or,
Menique pati durumfiijlinetaegranihit> '
Scilicet ineipiam lima motdacius vti,
Et sub indicium Jingula verha vocem ?
confundit ille, plus taedii sceum ferens, et
plus virium ppstulansi ; Prius concedo qua-
drare in emendationem, non posterius. §.98. t
( Deuorandum autem est, quicquid lit taedii
ob reuerentiam, quae tua probaturis
Maxima debetur, §. 100.

§. 103.
Sunt, quibus adsueuimus pueri, volen*
tes etiam viri, scilicet, vt alius sua corrigatj
quern deefle sibi queruntur:
Suus cuique attributus ejl error,
Sed nonvidemus, manticae quod in tergoejl.
Concedo recitationem veterum, nisicorrum-
patur et haec adulationibus, saluberrimum
efle confilium , et ,iuste queri, cui defit vis
bonus et prudens, qu! rogatus in nostris di-
iudicandis, dum adhuc nonum forsan in an
num premuntur,
Fiat Arijtarchus.
Neque tamen ab eiusmodi cenfbre plura po*
stulanda sunt, quam vt vel dicat: Corrige,
fades, hoe et hoc, vel vt
In*
 tfORRECTIO AESTHETIC*. 4?

incomtis attinatatrum'
Tratuuerso calamojignum. • ■ '■•
Vt ipse meliora suggerat? non aequusest,qui
rogat virumvir. Est cuilibet sua cogitandi
ratio, in quibusdam propria. Si circiter ae-
quales viribus fumimur ego, mihique reci-
tans, facilius vtique mihi nonnunquam esseC
mea cogitandi ratione totum opus absoluc-
re, §. 78» quam remifTiori animo, §. 98. pec
cogitationes alienas ita meas interserere, vC
meliores sint in austoris impetu ab eodent
fufis, conducant tamen et haereant aptereli-
quis, ame meaque cogitandi ratione non
profectis.
Si defendere deftSum,,quam vertere malis,
Nullum vltra verbum aut operam insumamus
•-., - inanem,
Qiiinjine rhiali teque et tua solusamef.Hor^
•j. 4. •$. ■$•■$• ^.^.^.^^"^^^-^'^^^'^^

SECTIO VII.
CAVTIQ^ES QVAEDAM.
§• 104.
NATVRALE COGITANDI GENVS
si dicatur naturalibus animae cogitaturae
viribus, obiectorum, eorumque naturae^pro-
portibnatum, quibus et quorum in vsus vel
delectationem cogitatio fuscepta praesumen-
D da
48 PARS I. CAP. I. SECT. VII, '

da est, s. breuius has naturas imitatum, adeo

necessarium est pulcre cogitaturo naturale co-
gitandi genus, §. 14. vt minus adhuc cognita
animae pulcre cogitaturae, multorumque ob-
iectorum natura, omne venustae cogitationis,
artificium hac vnica regula comprehendi vi-
deretur: Naturam imitare
. > §■ 105.
Hinc pulcre cogitaturus caueat, 1) nelau-
dem ingenii veniisti affectet, nisi omnino, ta-
men insigniter, destitutus ea, quara §. II. de-
icriplimus , natura , contra natvram,
afinus ad lyram, 2) ne forsan haberfs naturae
generatim, quantum satis est, specialem ta-
men charasterem et naturae quandam infle-
xionem, vt itadkam, peculiaremrequirentia
sibi cogitare sumat, ante, quam viderit, an
speciali suo etiam character! has naturae do
tes indiderit , alias cogitaturus praeter
natvram, Suffenus,
Jiomo venu/lus, et dicax et vrbanus,
cuius si versus legas
Turn bellus tile., et vrbanus
Suffenus vnus caprimulgus, autfojfor
Rursus videtur, tantum abhorret acmutat.
«, , . . Cat.
Vtrumque cogitandi genvs est 1 n-
•yiTA MINERVA SVSCEPTVM
■ tTu nihil iniiita dices faciesue Minerua. Hor.
* ,." Cic.Off.L.1, 110.

"--
 CAVTIONES QVAIDAM, 49,

§. IO6.
Genus cogitandinaturalerectisfirnesemiu-.
tusT§. 104, ne, nubera proJunone,amplectatur
finguem et crajsam Minernam
Ruflkiis, abnormissapiens,
non tarn iuuenilia, quam puerilia sua, si quid
non aspernandae .naturae , S. II. pelluceatr '
lam omnibus numeris absoluta statuens, S»
III., autetiam rudi ingenio contentuspero-
innem vitam, pro naturali laudando -, sequa-
tUs RVDE COGITANDI GENVS, CuiuS
ad naturam saepe satis mediocrem , nibil do-
ctrinae, nihil arris actesserit. S. IV.

§. , 107.v
Rude cogirandi genus duplici ratione fie
satis deforme phaenomenon, §. 14. 1) 1 .ri
se it o (indocto, inerudito) cogitandc
genere, quandovelin eum gradum eru-
ditionis pukrae, quem generatim in omni
requirimusvltra plebemsapere auso, grauius
impingitur, vel apparet speciatim de aliqui-
bus efferre suas cogirationes aliquem, ceu ve-
nustas, voluisse, quorum naturam vel medio-
cri doctrina potuisset nosse penitius, §. 104.
de quibus tamen ignoret , quicquid
Non omnis JriUi ciceris seiat ac nucij
mtor. §. 66, 67.
D 2 f xjo.
SO PARS I. CAP. I. SECT. VII.

§. 108.
Rude cogitandi genus est, 2)iner&
Cogitandi genvs, denuo vel gene-
ratim probe fundatarum eleganter cogitandi
regularum, vel speciatim eius artis peculiaris
aut ignorantiam prodens, cuius tamen speci
men profitearis, §, 106, 68. 69. aut neglecturft
exceptibnibus, quibus nihil insit elegantiae*

' §. 109.
Duplicis huius, §. 107, 108. duplex
In vitium ducit culpaefuga, dim caret arti
Vera fiaturam belle supplente, S.IV.Primum
est vmbratile et scholasticum cogi
tandi genvs, quandoiniis, quae pul-
cram cogitandi rationem requirunt, adeoque
naturam, etiam alteram, consuetudinem ele-
gantioris inter moratiores viuendi generis
imitari sequique debent, §, 104. aut tantum
constipatur eruditioms reconditions, vt de-
finat esse pulcritudo, §. 1 y, aut omnino spe-
•ciem eruditionis tantum apud pueroa etgram-
jnaticorum aliquos mentientia congeruntur.

§. 1 10. !
Alterum est affect a tvm et ft>actum
Cogitandi genvs, naturam per artem
male supplens, quando artet , nescio quae,
nimia
 CAVTIONES QVAEDAM. 51
liimia subtilitatis affetlatione frangunt atquc
concidunt, quod Quintilianus docet, quicquid
est in meditationum elegantiis genersjiut.
Pestis haec naturale cogitandi genus, §. 105.
enecans fe exserit 1) quando naturalis vnice
decor et non fucatus suffecislet, artis tamen
cuiuscunque pigmenta vocanturin subfidium
superfluum, hicnocens, 2) vbi satis infelix
aliquisfuit, vt in malas deceptricis artis re-
gulas incideret, 3) vbi bonae artis regulae
applicantur, vbi locum habent, fed inepte,
§. 105. E. §. 33(5,

§. Ill,
Alii naturale cogitandi genus recte fe*
quuti, §. 104. cum natura confundunt ordina-
rium eius statum, et vires, aliqua licet do-
ftrina pfomotas , S. IV. mortuas tamen et
remissas , ex quibus nullum per impetum,
nullam per inflammationem viuentibus lan-
dviDVM (frigidum, somnolentum, osci-
tans) cogitandi genvs contra S. V.

§. 112. .
Dum vitantjlotidi vitia, in contraria airrunt, -
ieiunumque langnorem incogitando cauturi
incidunt in parenthyrsum et effraene
cogitandi oenvs, quod excusso non
intellectus solum et cationis iugo , fed spice-
jioris etiam saporis negligens, citra vllam ra-
D $ s tic
51 PARS I, CAM. SECT. VII.,

tionem phaenomerion, quae circiter fufftee-

ret, tantum furorem prae se ferent, qui na-
turam, fed male sani fincipitis, vnice videa-
tur imitari. §. 104. Tali vesano deridendo
Horutius artis suae dedicauic epilogum :
Certefurit, ac velut vrsury
. ObieSof caueae vatuit ji frangere clathrosy
Indottum doctumquefugat.
■ §• 113.
Sicut pigri philofophi ac medici non-
nunquam naturam, quasi deuni ex machina,
legunt asylum suae desidiae, sunt etiam, qui
jiaturale cogitandi genvs appellant,
nisi omnino rude, infcitum ac iners, §. 106-
J08 incomtum tamen et 1 n c o m p o s 1 t v m,
quando non in ipso solum impetu animi, de
quo S V. non satis lente festinas, et quic-
quidoccurrit primo, tanquam optimum, ad-
optas, fed etiam postea, quae satis cito fudi-
fti, vel nunquam animo castigandi retractas,
vel non fine blauda parentum indujgentia,
qua quicquid eradicandum esset vitii , vix
tangunt, ne naturam suorum perdant, veriti.
Cauendum hoc malum genus cogitandi, se
cundum S. VI, LIMATO COGITANDI
G E N E R E.

§. 114.
Neque tamen commendatur lima magis
AT-
 CAVTIONES QVAEDAM". 5?

atterens, quam poliens, excessusineor-

rigendo, vel in Foetus ingenii, qui subiti et
extemporales postulantur, tantum studii di-
ligentiaeque impendens, vt lucernam olen-
tes male non habeant puicram subitaneorum
verisimilitudinem,§.9tf.vel impetus ad roaio-
ra dati prodigus, qui in minutulis eundem mo-
raturaut distrahit, contra § 95- , vel ita fua re-
tra&ans, quando motus omnis animi, tanquam
ventus, cogitantem desemit, et omnis ardor con-
sedit, \tflaccercant non sine aliqua vi primum
fusa, reiectisque quibusdam, aliis, velutor-
natioribus, adiectis, omnis incitatio et quasi
fiamma pulcre cogitandorum simul exflin-
gpatur, §.111. Eiusmodi limaminoremmaiori
praefert elegantiam exceptione non eleganti,
$. 15- quia
seftantem tctiia nerui
Defichint animiqut. Hor.

* #„# ##»##'.##*#*##♦»####•

SECTIO VIII.
VBERTAS AEStH ET I C A.
§• 115.
Si quis partim ab enumeratis S. II- VI. iam
instructus, partim non abhorrens , satis
felix futurus aestheticus, §. 27 conlilium am-
plius rogauerit, de pulcre cogitando genera-
D 4 tim,
54 PARS I. CAP. I. SECT. VIII.
tim, §. 17, praesertim Ac pulcritudine re-
rum, §. 18,
War w« cotis, acutum
Redden, quae ferrum valet , exsors ipjh
secandi.
Munut et officium, nil scribens ipse, do-
cebo : s
1) Vnde parentur opes. Hor.
Prima nempe cura fit in rebus cogitandis
vbertas (copia, abundantia', multitudo,
diukiae, opes). Al. §.575, fed aesthetica,
qua datum subiectum, certus cogitaturus, de
dato obiecto, certa cogitandi materia , plura.
pulcre cogitare poflit. §. 22.
§• n5.
Sic incipit laudes Isaei Plinius : Summa
ejlfacultai, vbertas, copia. L. II. ep. 3. Quam
primo diuidamus in absolvtam, omni
pulcre cogitando necessariam, §. 115, 22, et
relati vam, ilium absolutae gradum, qui qui-
busdam pulcre cogitandis forte necessarius
est, e. g. minus notis, aut admodum vtilibus
minus attento tamen inculcandis, quemque
latitudinem platonicam dicamus, scquuti Pli-
nium eundem , quando Euphratis quidem
sermonem omnem eopiqsim, §. 1 15. dicit, eun
dem tamen affirmat frequenter latitudinem il-
lam platonicam ejsingere, L. I. ep. X.

§• 117.
 V~BERTAS AESTHETICA. 55

§. 117.
- Etiamsi non velit pulcre meditaturus ali-
quando latitudinem eomparatiuam scqui, §.
1 1 6, tamen copia rerum vere affluent satis earn
eleganter, quasi per lancem saturam , osten-
tat, velut ex longinquo, ne spectator exhau-
riri putet materiam postea monstrandis prd-
pws. §. iif. JtaVirgilius:
Non mihi si linguae centumJint, oraque
centum ,
Ferrea vox, e. c.
/Ita Cicero; Nulliiu tantum efl flitmen ingenii,
nulla dicendiantscribendi tanta vis, tantaque co-
j>h,quae,)ion dicam exornare,fed enarrare, e.c. ,
§. US.
V BERT AS AESTHETICA, porro est
veloBiECTi Va, (rerum, marerialis) qua-
tenus in obiectis et cogitandis ipsis est prae-
Cipua ratio , cur per humani vires ingenii
posfint vbertim pingi , vel xSvbiectiva,
(ingenii et personae) possibilitas physica et
poteritia certihominis, etiam secundum quid,
et hypothetice talis certam rem vbertim re-
praesentandi. Sunt obiecta, velut vitro suas
diuitias offerentia. Vix in mentem incidunt,
apparetque beata pleno
Copia cornu. Hor.
Tune modo capacitatis habueris, quantum
satis est, non aliis solurn , fed et
D 5 tibi
56 PARS I. CAP. I. SECT. VIIII.

tibi copia
Manabit ad plenum benigno
Rurii honorum opulenta cornu. Hor.
«* * ju ^ -t ^ 4-. .a * & 4lt iK ft l£ jfc Jlfc jlfc jib jjfe jjfc JM

S E C T I O VIIII.
VBERTAS MATERIAE.

Horizon (sphaera) cognitionis

hvmanae est finitus materiarum ex
vniueriitate rerum infinita numerus, quae
mediocri ingenio humano lacius dicto pos-
sunt elarescere, harum quae possunt ab inge
nio mediocriter philosophicopersectiuscon-
cipi, hortzontem logicvm (territo-
rium et sphaeram ) ration's et intellectus
constituunt, quae possunt ingenio mediocri
ter aesthetico piilcre splendescere, hori-
zontem af. STTi et i c vm (territorium
et sphaeram pulcri rationis analogi) consti
tuunt. Si qua
jbespcras traUata nitescere pojse, relinqm.
§. 115.

§. 120.
INFRA HQRIZONTEM AESTHETf-
•cvm PosixAsunt, quae ex obscuritate
com
 VBERTAS MATERIAE. J7
comparatiua et relatiua mediocrker aeftheti-
cum ingenium protrahere non potest in lu-
cem pulcram. Qualia si themata sibi sumat
pulcre cogitaturus,aut id seriofiet,et nasce-
tur RERvrd inopia et meditadonis exilitasy
contra §. H5» iio.'aut delabetur in allotria,
aut periculose iocabitur. Hincestoeiusmodi
Thema irrepertum, et sic meliusjitum,
Quum terra celat, fpernere fortior. Hor.
Conferantur admiranda rerum admirabilium
encomia.

§♦ 121.
Carmina vet each vofjlnt deducere lunam,
nee ego tamen fuaserim pulcrecogitaturosibi
maceriem legere, svpra horizontem
aestheticv.« PosiTA, nee ei tantum
hie inrelligo, vel maxime, quae horizontem
cokgnitionis humanae transcendunt omnino,
§.119. led ea potislimum, quae ex superiori
scientiarum distincta ariaequataqueeognitione
non pocest ad pulcram illam lucem deducere
mediocricer aestheticum ingeniim, quae ro-
sea pjaceat, non praestringat oculos analogi
rationis et inferiorum eognoscendi faculta-
turry Si tentaueris nihilominus, aur inci-
des in incommoda, §. 120. commemorata,
aut iocis expones, quae gra'.iiflimaputasjaut
iiligaberit anguftis Mis et concifa difputationi-
bus, quas Antonius apud Ciceronem de Or.
L. Ii, 61. fhilosofhis generattm graecis ex-
pro-
|8 pahs i. cap. i. sect. vmi.
probrat, non fine solenni fqrmula: Verbum
^prorsus nullum intelligo. Quod contra
§.22. '
§. 122. '
Egone vero reiiciam acreprehendam con-
cisum cogicandi genus, eui tot ambitiosa scri-
ptionum mearum ornamenta philosophica-
rii.ii immolaui, quod nunc ipse sequor, licet
paulisper laxius ? Vtinam Zenoni iam Stoico
deprehensa veritas , quam repetit Ciceronis
.Orator, 113? 114. et Quinctilianus II, 11.
nostris sakim temporibus fieret apertior, esse
duo cogicandi genera, alterum perpetuuro, et
latitts, quod rhetoricesjit, alterum concisum, et
contraflius , quod dialectices. Illud horizonti
aesthetico, boc logico proprium autumo,
$. 119. Comparationem comprejfae in pu- .
gnum manus et expliciiae meam non facio.
Sufficit concisum cogkandi genus in scienti-
ficis, praesertim acroamaticis , apprime ne-
cessarium, quod Aristoteles iamvidit, aesthe-
ticus fane , ficut practicus , ita theoreticus,
alieno in loco et extra rationis circulos esse
posse vitium, et si qua in iis, quae copiosam
orationem requirunt, crebris paruisque cona~
tibia fe attollunt in horizontem Iogicum, in~
aequalia tantum et velut confragosa , nee admi~
rationan consequi emirmitiurn, et planorum gra~
tiam perdere. Will, ?. Virtute ac facultate
rationcli non tarn ejl minute atque concise in aes-
■ • theticis
 V'BERTAS MATERIAE. 59

theticis vtendum , quam in disputationibus

fcientiarum logicis, XII, 2.
§• 123.
Horizonti aesthetico Iogicoque polsunt
esse multae materiae communes, §.119, hinc
ideo , quia aliquid in seientiis pertractatur, ,
non excluditur idem ex sphaera pulcritudi- .
nis omnino, fed quatenus punctim et minu-
tim cum accuratione philosophica mathema-
ticaque conciperetur, §, iai. Quatenus au-
tem eadem materia vel intellectu pulcro ipsa
M. § .637. notae autem eius sensitiue ac vi-
uide, vel ipsa etiam, nunccerte, viuidatan-
tum ac venusta cogitari potest, intra horizon-
tern aestheticum recipitur.
', •

§. 124,
QuidJit bomm, praeter honejlatem ? Veri-
fieJen/us ? QiiaeJitjolis magiiitudo ? Qiiaejiio-
' ties eiusmodi procul ab bratorir persona ejse
facile cmnes inteliigere exjijtimat Cicero. Nam,
quibus, inquit, in rebut jumma ingenia philo-
Jophorum plurinw cum labore consumta intelli-
gimils-, eatijicut aliquai paruas res-, oratori
attribuere magna amentia videtur. Recte vi-
dit esse quaedam in seientiis supra horizon-
tern aestheticum, §. 121, quae sicut omnis
pulcre medltaturus, itaorator, perperamfibi
themata legeret, §.122. Quaeitiones autem
exempli
 <5o PARS I. CAM. SECT. VIIII.

exempli loco commemoratas, 11 non orator*

aestneticus certe practicus satis eleganter, ar-
bitror, enarrarepostet, modo aliam cogitan-
di de iisdem rationem sequeretur, ac demon
strator ethicus, logicus, pbysicus atque ma-
thematicus, §.123.

§. 125-
Non de omnibus quidem pulcre œgitan-
. di datnr copia, §. 119-121, orajoremque ple
num atque perfettmn, qui de omnibils rebus pos-
sit v.arie copioseqiw dicere, Cic. de Or. I, 59.
cum fapiente Scoico, /
Disciputorim inter inbeo plorare ca-
tlwdras:
neque tamen venuste cogitandi facultas tan-
tum est in ciuilibus controuerfiis aut aliis le-
uioris momenti quaestionibus: fed in ipfis
disciplinarum etiam et scientiarum 1) dogma-
tibus, theologicis, physicis, practicis, histo-
ricis,e.c materialiter spectatis,quando ita cogi-
tes ilia, lignificesque , vt videaris votuijj'e ejse
illis 1 qui non sunt eruditisjimi, familiaris. ib.
II, 61. 2) illustrationibus scholiorum instar
interlpergendis. §. 123. cf. Cic. de Or. I, 61.
§. 126.
Theologi primi fuerunt theogoniarum
cantbres, referre quibus
Musa deditfidibus diuos, pnerosque deorum.
Hor.
 .'■ VBERTAS MATERIAE. 6l

Cythara crinitus Jopas

Personal aurata , docuit qiiae maximum
Atlas.
Hiccanit errantemlunam, solisque labores,
Vnde hominum genus et pecudes , vnde im-
ber eiignes. e. c.
Ingeminant plausum Tyrii Troesque, se-
quuntur. Virg.
Aen. I. 747.
_; Rent tibi Socratkae poterunt ojlendere
thartae.
Qui didkit, patriae. quid debeat, el quid
amias,
QuoJit dinore pare?is, quo/rater amandus
et hospes,
QiwdJit conscriptiy quod iudkis officium,
quae
Partes in betlum miffi ducts,
habebit, vnde nomen et honorem venustae
quondam sapientiae restituat, si nouerit res
grauisiimas ad vulgarem popularemque sea-
sum accommodare, §. 123. atquek'a
tenire tigres rabidosque teones
■Saxa mouere sono testudinis, ac prut
blanda,
Publica prhtahs fecernere,sacra profanis,
Concubitu prohibere vago, dare iura ma-
ritis, 'J
Oppida moliri, leges incidere ligno. Hor.
Hijtvria vero , testis tempo rum , hue veritatu,
vita memoriae, magi/ira vitae, nuncia veritatis,
quam
r <- ' • ■ ■
 V -
< I
6l PARS I. CAP. I. SECT. VIIH.

quam eleganter posfit inmortalitati commeii'

dari, §. 125. vel vnum Liuii genus cogitandi
doceat, fusum aique trattum, et cum Imitate
quadam aequabiti projiuens. cf. Go de or. L.
11,36,^4.
§» 127.
Intra horizontem aestheticum positasunt,
praeter communia ipsi cum horizontelogico,
§. 121 -126. de quibus plura cogicare pul-
crius datur ingenio mediocriter aellhetico,
, quae tamen scientificis curis et exactioribus,
§. 120. perspicere, vel vires hominum non
patiuntur, vel operae pretium rerum sua-
rum satagenti non videatur. §.119. Exem-
>pli gratia liceat
Hue pugitem victorem, et efuum certamine
primum,
Et iuuenum curas, et libera vina rejerre.

§. 128.
Aestheticum dynamicum exploraturum,
an materia quaedam satis locuples futura fit,
vel aliena pericula docebunt, §.60, 6^. vel
fua, d'um vires quasi praetentat in themate,
quando primo venit in mentem, aut sola na
ture, S.II. nonnihil inpulcre cogitando exer-
cita, S. III. autadiuta per artem, S. IV. Si
maiore fe sentiat impetu mentis latum in cer-
tum thema , nihilo tamen minus, nescio
quam rerum inopiam et informandiiamipsius
operis
 , VriERTAS MATERIAE, 6j

operis exilitatem ieiunam experiatur, $. 110.

ssut, ficca quidem omnia ac sincera, minudm
tamen et concifius animo obuersantia, nihil
dubitet illud relinquere , slue sit in rebus,
flue lit in ipso, iam certe, potior ratio,
vnde de.eius ele'ganter exsoquendi faculta-
te desperandum sit, S. V. et§. 119.
§. I29*
A R s his periculis commendanda duplex
est 1) a'n alogica qua ex vno pulcro co-
gnito per principium reductionis idem (simi
le , aequale , congruens) partialiter.aliud
colligitur. Hinc omnis imitatio virilis pen-
det, et quicquid est vbique parodiarum.
Per hanc Theocritum.in eclogis , Home^um
in Aeneide sequutus est Virgilius , Menan-
drum Terentius. e. c. Quam nee ego me
diffiteor vtiliorem expertum esse. Ne ni-
mis metuas censores plagii vitio creatos, en!
edictum iudicis fane competentis:
Publica materies priuati juris erit, Hor.
Neque tamen eiusdem definitiones negligas:
Nee verbum verbo curabii reddere. <
Nee desiiies imitator in arftum
f^tide pedem proferre pudor vetet , aut operis
lex. > '

E SECTIO
 J •

6tf PARS I. CAP. I. SECT. 5C.

* yfr 4. •$.*■*••*••*••*••*•■*•■*• ■*■ •*•* * •* 4»
SECTIO X.
T O P I C A,

§. ISO.
4) hp opicaT. TOPOLOGiA, quae defini*
X tur ars s. disciplina inueniendorom ar-
gumentorum, §. 26. Cic. top. 3. Eandem
imieniendi artem Cicero salutans, 1. c. C. & A-
ristoteles etiam multis tradens, sua velut au-
ctoritate stabiliuerunt. Interim si dicendum»
quod res est, non est ea tarn heuristica, quam
ars praedicata certi iubiecti secundum certum
notionum subiecto sociarum ordinem in
raemoriam reuocandi.
&m
Potest doctrina topicortim diuidi in toV
g 1 c a m cognitioni intellectuali potissimum
argumentasuppeditaturam, §. 130; et aes-
Theticam» cognitionem senfitiuam quad
promoueat , §. 17- Logica erit denuo vel
analytic A, subsidium incidendi inquae-
stioneS, quas deinde demonstrare nitaris &
ex complete certis complete certa reddere,
Vel d 1 a le C t 1 c a, subsidium hylen aliquam
topiamque fibi cbmparandi notionum prae-
ceptionumque de dato probabili , vnde col-
lieere Uceat rationum decidendiprae rationi*
6 bus
 T b £ i C*A> ©7
bus dubi'taindi luperpohditnti, Hanc frbi to-
lendarn sumsit Ariftbteles, icatamen-, vcnml-
ta ea faeientia iron anaiyticis fblum, fed &
fcetthe'ticis applicari commode possint topi-

%■ *3>
r Notio siibiesto, 'quod medstandum sumis,
Ibdanda, vc pericuhim facias, an fieri ti'bi
jpossit argumenturn , vel lathis j locupletans
§ut liobilitans, aut illustrans, aucmbuens*
§. 26. vel strictius, probatis^ a'ut persuadens
-§. i3ii pars illius seriei , cuius ordinem 'me*
moriae mandasti-, r,ocvis est £ sedes argu
ment!. Tales loci tommendantur vel Vni-
V e R s a l E s ,, omnibus quaestionibus , the-
inatibus omnibus, aptandi, succesliue cum re
Squacunque , de qua ttieditari velis, combi-
handi : vel particvlar^^ "certi's tan-
turn thematibus certi generis proprii ac pe-
tuliares, ecpro ratione difcipjinarum, c, *
■ad quas datum thema referri .posset, diuersi
$.13* " *

*33v
Vniversaiium eiusmodi lotorifm formula
paullisper ad tiaturalem cogitamii rationeni
inflexa, pueris etiam notus est versus :
Quis? quibits auxiliu? quid} qu0modo}
mr? vbi, quando?
& 2 , Aliam
6$ PARS I. CAP. I. SECT. X.
Aliam, olim pluris habitam, et logicis etiam
pertractatam, §. 132. decem cxhibent cate-
goriae, five primus eas coordinauerit, slue
iam constructas ab aliis celebriores tanturn
reddiderit Aristoteles. Nouam , scientiis
etiam profuturam > magno hiatu promisit
Lullus, de qua vel ea legens, quae S. R.
Bruckeri hist, philos. crit. T. IV. P. I. nar-
rat p. 16-21. vix temperare tibi poteris»
quin applices arti futili JVIartialis illud:
Tnrpe est difficites habere migas,
Etjtultut labor est ineptiariim.
Aliam sequutus estRamus, Ciceronis imita
tor rbi etiam, vbi oratoris persona non suffix
cit, §.119. Ex quo caussalis inualuit me»
thodus per omnes eruditorum ordines.
%* 1 34-
Hac ratione §.132. posses in quocunque
subiecto percurrere i. genus summum, II. in
termedia, III. infimum, IV. speciem, V. in-
diuidua, in quocunque I.essentiam et essen-
tialia, II. attributa propria et xrommunia, III.
modos IV. respectus et relationes. Nee
opus est noua arte, fi quis subfidiis eiusmodt
delectabitur, aut ea llbi profutura putauerit.
Memoriae manda sciagraphiam ontologico-
rum aliquam praecipua eorundem definita
comprehensam, et habebis topica catholic»
§. 132.
§• I3f-
 T O P I C A. 69

Particulares locOs dabit quaeuis -discipli-

na satis complete cognita, si potiora mo
menta per eandem et in eius obiectis atten-
denda breuem in summam cornprehensa in-
figas altius memoriae, quorum ad seriem ^o
pertinentia propius themata posiis succefliue
praetentare diuitias eorum nonnihil explora-
turus, tuasque dehinc rationes subducere.
Hue faciet eruditio pulcra. §. 66. Themata
singularia et ideae saltim notas tales atten-.
dendas habent potissimum , et praedicata,
quibus disciplinae cuiusdam maxime cogna-
tae forulos excutere non sine commodo pof-
fis, aut differentia talium idearum numerica
magnam pattern cognita loco locorum com-
munfum succedet. Hac etiam deficiente nee
ideam eiusmodi tibi thema fume, sine necef*
sitate. §. 115.
: . / .. " §. ia&
Equidem , ex quo puerilibus exercitiis
egressus sum, si quid ad elegantiae potius - „
rationes , quam logicorum exastitudinem, Zf7-
demonstrationisque rigorem, §.119, medi-
tando sum ausus componere, nunquam me-
mini topica, slue malis vniuersalia, $.132,
fiue particularia quaedam, §.135, ad nunc
demum aliquam mihi comparandam exse-
quendorum copiam et vbertatem , vel desi-
derare, veladhibere, vel experiri adeo sin-
E 3 gulariter.
 JG, *A*S I. CAP.. X. SECT. X.
guhriter vtilid. Si tamen, de iisdem iudi-
cium meum interponere Itceat, distinguen-
dum mini et hie videtur inter palaria, copio-.
fe cogitandi ausus exercitii potiffimum caufias
sufceptos, etipsam pugnam, edenda, vel ex-
hibenda sakirn pluribus, ecu perfecting
nonnibil et abfblutum opus ingeriii iam ir\
adiis mediocriter exercitati. S. 111.

I. *37t
In exeretth's, qualia deferipfi §. 136.. fine
dubio lego ad bene multa themata intra ho-
rizontem aestheticum cpnstituta, §. 119. re-
flexionemcrebriorem et gnauiter continua-,
tarn, secundum quaecunque topica, vel ma-
xime catholica, §. 132/ quoriiam exercer^
quacunque ratione copiofe cogitandi facui-.
tatera, caetera si fuerint paria, praestat, quart*
vel omnina non acquiri maiorem, vel tor-:
pescere vix cultam aliquantulum et velua
exarescere , §. 48. Quo perfectiora eninfe
quo magis commoda exercendi viibus etmet
moriae, hoc quidera magis erunt in vniuer-:
Jalibus etiam alia topica suadenda prae aliis^
§• 133. 134- nequetanien vel ipsam Lull; ar-
tem aliquoties sequi dissuaderem , si fiat non,
sine naeuorum insignium aliqua confidential
, §• 13$, 49*.

Exercitia, dequibus §. 136, sed ilia ram

correction et certiora, dequibus $. ^8> muh
 1 O P I C A. 71
to nragis meditationes iam non amplius ex-
ercitii caussa potiflimum institutae, §. 136. si-
bi recte dictum putant ;
Nm circa vikm patutumque moraberit orbemy
Qiwd non propejito conducat et haereat apte,
si yel maxime vencrit in mentem , recisurus,
§. 18. In his itaque personae meraor sibi
impofitae facile praeuidens ex catholicis to-
picis §. 132, quae quadrent rebus omnibus,
vix ac ne vix quidem sperari posse , nisi vni-
uersalisfima et maxime communia thematii
suo praedicata', longius altiusque petitas ma-
gisque, quam fas est, tritas ambages exhibi-
tura, vel meditationi perfectionem tanturo
§. 1$, vltra horizontem aestheticum consti-
tutam, §. 121, conciliatura , minus curabit
horam topicorum subsidio hylen corradere,
parum aut nihil ad venuste cogitandum
profuturarri. §. 132.

§. 139.
De topicis particularibus mitius sentire
veritas iubet, §.132. Licec enim eorum se-
ctator etiam in peccatum, de quo §. 138»
possit incidere, vel in affectatum cogitandi
coactumque genus, $. no. possunt tamen hi
scopuli pulcre vitari copiam nihilominus
bellam ex alicuius difciplinae veluti votiua
tabula cum suo themate comparata reporta-
turo. §. 135. In exemplis peregrinis nunc
E 4 non
72 PARS I. CAP. I. SECT. X.
noh haerebo. Versum mnemonicum §. 22.
reor vtiliter topicorum aestheticorum,§. 131.
vices subiturum apud eos, qui singularum,
quas exhibet, vocum satis laufam (ibi noti-
tiam, vel per hanc, quam meditor, theo-
riafri, velaliunde comparauerunt, ingenio-
que mediocriter felici, fecund i :m S. II- V.
thema quoddam, non primo statim ex ad-
spcctureiiciendum, \. 120, 121. praeiudicia-
libu"s veluti quaestionibus , excutiendum fibi
sumunt, an aptam eleganter cogitandi ma-
teriam sit ipsis large liberaliterque suggestu-
rum. §. ii8» 128.

§. 140.
Aliam addamus formulam topicorum ae-
stheticorum, §. 131. Quo plures, quo per
fections facilitates animae inferiores, quo
plura, quo maiora, quo magis cohaerentia,"
sub intellectus et rationis imperio , poterunc
conferre adpulcre cogitandum thema datum,
hoc erit illud pulcrae'meditationi aptius, §.
22. M.§;i8f. Hinc cui animus est, quem
.§. 128} 139- defcripfimus, psychologus vbi
fuerit, quod multis ex rationibus arbitror
apprime necessarium, percunat suum thema
praeiudicialiter, vt ita dicam, examinandum
ad satis completum facultatum animae sensi-
tiuarum aliquem catalogum,his circiter quae
stionibus: An datum thema saepe senfi> an
multa ineodem? an satis digna? an verisi
milia?
 T O P I c a. 73
milia? an ea in luce, quam vhiide satis siste-
fe possim? e. c. § 139. an sentire adhuc
possum? an licet illud imaginari? an multa
ineo? e. c. An noui multa eidem similia,
aequalia, congruentia, proportionate? Re-
liqua suggeret psychologia, e. g. M. P. III.
S. II -XVII. et vel ipsa eius synopsis aesthe-
ticorum, §. 131, sicut ontologicorum synop
sis catholicorum topicorum vices subitura, §.
134- ex ipsa tractatione facillime locuple^in-
dae, si placuerit hue vocare, quod videatur
non fiQs concejfum munus ad vfuf, §.119,123.

§. 141.
Si praelim'inaribus eiusmodi, secundum
artem quamcunque topicam, §. 130- 140. in-
stitutis collectiqnibus occupatum corripuerit
ille mentis impetus ac incitatio, de quibusS.
V. iam tibi satis superque profuisse velitatio-
nesiudicans, reiice, quicquid estvbiquelo-
corum, §. 132, pendeant opera topicorum
interrupta, tuque in euentum festinans et in
medias res non secus, acnot'as, raptus, ag-
gredere totum, ponecaput, informa partes
principes futuri operis,.
vacant quia carbafa ventiy
Totos pandeJinur,
lie, dum tuam pertexis telam topicam in-
glorius,
nee "Zifhyros dudujpiraresecundot,
E 5 rem
 74 PARS I. CAP. I. SECT- X, '
rem maximam cunftando perdas , et occasio*
nem amittas , loco praeparatorior-um , egre-
gie cbnficiendi partem operis ipsius gfauifli-
mam, §. 05. qua si gnauiter esses vsus oppor-
tunicate,
vtrumque Juppiter
Simulftcundw incidiffet in pedem. Cat,
#ti * fc i ii - -fr i * it i ^fc Jt St * -i. ii 1. A * ■***

S E C T I O XL
ARQVJVJENTA LOCVPI^ETANTIA,*

§. 142.
Jam deflniui argumentum latius, et mentio-
nera locupletantium argumentorum inie-
a, simul ostendens figurarum scntentiae claf~
sesf easdem commode, quas argumentorum
assignari. § %6. Jam facile colligamus, quo.
maior argument! vis sit, hoc ipsum inaiust
meliusque fore, si vero ad vbertatem altc-
rius, e. g. thematis primarti, non solum, fed
ad eius pondus simul et grauitatem e. c. baud
parum, eleganter conferat, hoe maiorem ip(?
vim et robur attribui debefe. Erit itaque
secundum hanc intenfionis scalam argumen
tum et figura pulcerrima, quae cognitionem
et lqcupletiorem, et grauiorem et veriorem
et clariorem et certiorem et ardentiorem al-
tcrius, e. g- thematis ~priroarii, simul efficiant*
*** * *
 ^HGVMEl^fA L0CV>MTANTIAr 7$

§r 143-
Quanquam multiplex argumentorura e£
figurarum effe simui efficacia potest , pofiunc
itamen ad vnam dictarum claslium referri} vel
a potiori sua vi desumta denominatione, vel
lab ea, cuius finem nunc maxime attendimus.
Hinc argumenta figuraeque mihi locupletan-
tes iam sunt, quarum vel vnica, quod mini-
me probauerim, yel potisfima, quod magis,
vel nunc saltim attendenda vis est aliquid
ponferre ad abundantiam diuitiasque totius
operis belle cogitandi, licet deinceps reli-
qais cogitationum gratiis §. 11. easdem non
minus fauentes deprehenfuri siinus, quod
maxime probauerim. §. J42.
§. 144.
Topica quaecunqye saltim fignificatu
primo §. 143. dabunt ingenio mediocrjter
Jnfausto locupletantia argumenta. §. 130-140.
Quae iubjndicaui §. 139, 140, prirnis 'tantum
locis, locorumque diuisipnibus mere talia, re-
liquis autem, praeter copiam, aiiam simul,
yel Qmnino plures, gratias secundum eorum
prdinem meditanti listens ob opulos. §. 143.
fiinc,quem reliqua ppscunt successiuum iudi-:
cii a££um, ex hylesiluaqueconfusa seligehtem,
an et quo quid adhiberi posfit fine, duo vltima
tapicorum genera statim iungent simultaneum
jnuent,ionis, aut recordationis potius, actui.
$• w
; f.145..
f6 PARS I. CAP. I. SEU. XI

§• 145.
In figuris significationis, e. g. dictionis,
ipsis sunt quaedam eo quidem ordinario re-
latae, §. 26 quarum tamen vis et elegantia,
siquisiis, vtlvir, vtatur, in ipfis fe rebus et
cogitationibus exserat, ob quam in figuris
sententiae, rite iocatae, locum mereantur.
Exempla figurarum dictionis , vti vocantur,
adducam, quoniam earum nomina notiora
sunt, et earum quidem aliquas, quas locu-
pletantes dixeris. Pleonasmus videtur otio-
fi quid expreslisse, dictumque iam satis per
vocabula ibcia , neque tamen figura est, fed
vitium, nisi, quod otiosum cerisebatur, acu-
to iudici saltim ad pleniorem rei signincatae
cognitionem admodum negotiosum depre*
hendatur. §. 143.
'«' §. 146.'
Synonyrara totalis non est figura, partia-
lis est, fi per differentias synonymo cuiuis ad-
haerentium conceptuum res significata cq-
piofius saltim fistatur, ac per vnum synony-
morum partialium fieri potuisset, Exerga-
siae par est ratio in phrasibvs s. pluri-
bus vocabulis iam inter fe quidem constru-
ctis nonnihil, neque tamen punctum consti-.
tuentibus. Synthcfis, aut synefis potius,
et compojitio-, dum vocabula iungit contra
syntaxin , vt videtur, et hinc cogit, prae-
ter expresse posita, partialiter synonyma eo-
rum,cogitare, quibus syntaxis faueat, li figura
' est,
 AHGVJWENTA LOCVPLETANTIA. 77

est, est synonymia, quae figura sit , cryptica.

Ipsa hue ellipsis, si lector auditorue lacu-
nam deprehendat in vocabulis,
' Qiiaeqm latent, mellora pittans,
multo plura suppleturus ipse sibi tradat, acx
tribus verbis exprimi pbtuissent. §, 145^.
* §• *47-
Hypallage > fane , figura non eric, nisi
fenfus verborum , in quibus lingua mentem
praecurrere videbatur, cumillo, quivelqua-
si correctionibus additur, vel lectori audito-
Tique quasi corrigendus relinquitur\ sajnm
rem.plenius fistat et rotundius, ac sine affe-
ctata hypallage fieri potuisset, §. 145-, 143.
Homoeoteleuton, iugum poetis nostratium
aliquibus intolerabile, sunt alii, qui multum
ad vbertatem copiam etdiuitias cogitationum
conferre dicant, ita, vt parura abfit, quin in
ter topica referatur, §. 130. Periphrasis in
aliis sinibus eleganter assequendis hunc etiam
finern habere potest laudabilis, vt, si praeui-
deas vno vocabulo vnum etiam tantum con-
ceptum excitandurn de re, tot deeademcon-
ceptus partiales vnius excites loco, quot vni
substitute voci per periphrasin vocabula?
§ 145.

Pigurafum, quae solent etiam haberi in

' • •■ v figU-
78 FARS I. CAP. ti SECT; X I 1.

figuris sententiae; §. 145. vftam tantum exem

pli loeo nominabo in locupletantibus, prae-
teritioneni, qua si probe noueris vti, vel
etiairri eius erypsi* fynathroismo , nost id
solufn assequeris, vt multa poffis , et tameri
breuiter, dicere* §. 143. fed simul vt spe
ctator, anhnaduertens, quani lautam fupef-
lectilerri, quasi negligens, ficco pede trsn-
seas ,- slbi velut ipse tacitus dicat, §. jij:
(quod et ego de quacunque re vere pulcra,
quam nobis natura coneesiit y dictum velim)
Materia t'anta abundat copiai
Labori saber vt dzfit , nonfabro labori
Phaedr.

S E C T I O XII.
VBERTAS 1 N G E N I h

§• 149-
Vberrifha sitj etiam aesthetice* §. iif: resV
quam thema forsan mihi sumeremy nort
tamen in illam tantum oculos figo, sedefrarri
ad me prudenter
Respieio, et\quatifit me circitirt cdpia />'
H fin* Virg-
Si quid eleganter cogitareferat animus, quae-
rltur etiam de ybertate subiectiua,§. us* Si-
CftS
 V BERT
■"■ 1AS INGE Nil.
y , , ' • 79
•
tut in opticis , in aestheticis etiarri quilibet
suum horizontem habec , et porest aliquid
csse multorumin horizonte aesthetico, quod
tamen non est intra meum , fed ilium vei
transcendit , vei infra eundem deprimitur»
§. 119-121. vei faltim est extra eurrt. Sicut in
geographicis horizon apparens , nunc latior
est, nunc anguftfor, itameus horizon aesthe-
tiois potest contrahi » potest dilatarh Sunt
ingenia, quorum nonnunquam
Tns cadi Jpathim dijlat non aitipliui
vlnasi
§»_ 1 So*
Est in primis venuste cogitahdi regulisi
§.~lty.suihere matelriatm fuis atqiiam,
Vtiribm, it Versqrediu, quidfir)-e Keciifenti
Quid vakant hufiieri.
Hinc ad requislta pulcre cogitaturae perso-
nae non tanturnS. II-VI. memorata pertinent
led et pecuiiariEer, vt vires eius etiarft suffi-
ciant> ad dacam maceriern, et dataquidem oc-
tasione, dato tempore et loeo, copiose e, e.
§. 22. cogitandam*
$■ Vt-
Nunc Ipecialis etiam excutiendus aesthe-
ticorum certi datique genesis character est*
§.27. hepersonam induasj cui sustinendae,
fteque natus, neque fastus es, $. 150. i. art
genius
80 PARS I, CAP. I. SECT. XII.

genius tibi caeteroquin satis bene nato etiam

faueat ad datam cercae speciei materiam belle
pingendam? e.g.S.Il. §.105.
Aude
Caesaris imiifti res dicere , multa laborum
Praemia laturns. Cupidim, pater optime,
• vires
Deficumt. Neque emm quiuis horrentiapilis
Agmina, necfraSa pereimtes cujpide Gallos,
Aut labentis equo describit vulnera Parthi.
Hor. Serm. 1. 1. 10.

§. 152.
II. An exerciriis ad speciale belle cogi-
tandi genus, quo datum thema pertinet, et
longa iam manu dudum praeparatus es, et ad-
huc praesto habes per ea semel obtentara
dexteritatem , quanta sufficiet ? S: 111. Ad
latinam poesin minus aptos expertus sum
poetas, etiam natos, per academias prima de-
mum artis in hac lingua carmen scribendi ru-
dimenta posituros. Ditendo homines, vt di-
cant, ejjiccresolent. Kere au tern etiam illuddi-
citur, si intetmittatur exercitatio, sumto spa-
tio ad cogitandum paratius atqut• accuratius di-
cendi, peruerfe dicere homines, peruerfe dice do,
faciliime conjiqui, licet olim in dicendo non
male versatos. Cic. de Or. 1. ifo.
' Saepe
 V BERT AS INGE Nil. 81

Saepe ego tongot

Cantando puerum menimi The condere soles.
Nunc oblita mihi tot carmina. . yox quoqui
Moerin
Jamsugit ipfa. Virg.
§• 153.
1H. An iis pulcrae efuditionis partibus
stiediocriter instructus es, ad quam electum
eligendumue tibi thema propius spectat, an,
artem calles specialerri, ad cuius regulas pe
culiars tuum opus exigendum est atque
Cornponendum? §.67,69. S.1V. Recte di-
citur quilibet de iis, quae ignores, turpislime
dicere. Quod fi verum non est, quod Socra
tes dicefesolebat, emnes in eo, quodscirent, sa
tis ejse eloquentes, Mud eji, proiecto, verius7
nemineth in eb difertum ejse pojse , quod nesciat.
Cic. de Or. I. 63. Quidejl enim tarn furio-
sum, quam verborum vet optimorum atque or-
natijsimorum sonitus inanis, nulla subieha sen
tential neesciential 1. c. 51.
§♦ 154.
DoBrinasi vim promttuet infitam,
Rettiqae cultus pettora roborant, §. 153.
nonlinscitum cogitandi genus dominae natu
rae §. 151. diligetitiaeqzie, §. iS2. qua vna vir- •
ttite omnes virtutes reliquae continentur. Cic.
de Or: II. I50.maculamaffricat§. io7.inersue
cogitandi genus easdem
F Non
 1. , • -

82 ' PASS I. CAP. t. $ECf. Xlt

Non ignoratae premit artis crimine turps,
§. log.
Non quiuis videt hnmodulaia poemata index.
Jdcircone vager? scribamue licenter? an
omnes ,/
Visuros peccata putem mea ? Tutus et intra
Spem veniae cautus, vitaui dmique culpam
Non laudem merui,

t 15$. < , t
IV; An hunc humana ea
pane locatus es in re,
Vt omnino possis exspectare mentis impe-*
turn incitationemque, sine qua nihil egregiij
an earn definite inflammationem a*nimi sentisi
aut sperare conceditur, qualem et quantam,
etintensiue,etextensiue, et protensiue, datum
tuum sumendumue thenia poposcerit? S. V.
Judicis officium ejl, vt res, ita tempora rerum
Quaerere. Quaejito tempofe tutus eris.
Carmina secejfum scribentis et utia poscuntt
§.84-
Me mare, me vend, me sera iafiat tuems.
Ou trist. l.i.
Arma graui numero violentaque betla pa~
rabam,
Edere , materia conueniente modis.
Par erat inferior versus. jRiJIJseCupido) §. 87
Dici-
 VBEBTAS INGENIt. 83
Dicitur, atque vnvm surripuijse pedem.
Ou» Am. 1. 1.
Phoebus vokntem praeiia me loqui,
figat et vrbet, increpuit lyra, § 82*
Nit parua Tyrrhenum per aequor.
■f^ela darem. Hor. od. IV. 15.
$* 1 5 6*
V. An satis tibi mine erit otii i^patiique
toon ad pertexendarti fblum telam, quam
magno forsan cum impetu mentis exordiaris,
4ie cadat illud in te^
Amphora coepit
inJiituijCurrente rota, cur vrceiis exit? Hor.
fed eriam ad limam adeo commendabilem?
•S. VI. Quod tamen in foios foetus ingenii
dictum velim, quos aliquis exponere publi-
<rae luci cogitat, neque tamen , vt extempo-
ralia. §. 96. quia
Tune operae celeris nimiurti, curaquee carentis.
iure reus agi poteris , ficut ab Horatio Lu»
cilius,
Garrulus dtquepigerscribendiferre laboremt
•Scribindi rede, nam vt multum , nilmoror.
e. 0. Hor. Serm. i. 4, 12.

x Generatim §.152-156. ideo tantum ex-

Jpositacsunt, vtvideas, quae tibi praecipue
■ . F 2 cogi
 §4 PARS I."CAP. I. SECT. XII.
COgitanda sint. §/ iji. 118. non autem, vC
inde caujjit defidiae indulged/, et iam hunt,
iam alium, defectum prae te ferens semper
habeas , propter quod tibi , nihil audenti
omnino, ignoscas. Quint. X. 3. Infra ho-
rizontem aestheticum, vel omnem, §. 120,
vel .tuum posita tibi theraata legens, male
fluctusmoueres in simpulo, §. 150. Supra
horizontem aeltheticum, vel omnem, $. 12 1.
vel tuum posita scctatus, male fieres imitator
Icari, §. 150. qui
cerdtif ope Ddeddled
Nititur pennit vitreo -daturut
Nomina ponto.
Vtramque macukm ita caue , vt nee studid
tua infinitd cun&atione fraudes, quae, quum
modum excedit, verendum est, ne inertias et de-
Jidide veletidtn timiditdtis nomen accipidt. Plin-
II. ep. 10.
«<Hk afc * & M & *■ iM- ifc #• ■*■ *- it- * *■' ^ * £ *■ * *
W W W W w W W vis j%t yf w W W- yfc W TfWI^WWw

S E C T I O XIII.
ABSOLVTA BREV1TAS.
• §• 158.
Si diuitiae et rerum S. VIHL et personal
S. XII. affluant, ne iam tibi plaudas, vt
apud Terentium Pamphilus sibi:
Qttu
 ABSOLVTA BREVITA5. 8f

Qtiis me ejl fortunatior vtnujlatiique adeo

plenior .? , .,
De magnis aceruis eiusfnodi, copiosaque
filua cogitandorum i)ea, tot ac tanta tol-
lenda sunt in vsus tuos , ex quibus tompleci
quid pro fine, quem tibi proposuisti, com-
poni poflit ac effici. Completionem non
postulo, quam in desinitionibus logiciis, ac
problematibus philosophicomathematicis, re-
quirat, fed earn, in qua nihil turpiter desit,
nihil ad finem insufficientiae fiat phaenome-
non,, nihil eo pertinentium, nisi forte per,
solam intellectus vim , desideretur. §. 16.
Id consequutum cogitandi genvs,
PLENVM ATQVE PERFECT VM erit.
Omne quidem bene plenum cogitandi ge
nus cumulatum etiam erit atque copiosum,
referta tamen atque cumulata potest esse co-
gitatio de re quapiam, neque plena neque
perfecta, quod vltimum est vbertatis aesthe-
ticae, §. 1 15.
§• . *59- ,
Sit vasta , sit diffusa cogitatio, nisi
simul omnibus numeris absoluta videatur ac
integra, si quid aestheticorum aequum iudi-
cem defiderare patiatur et rerum guarum, si
quid omittat , salu.a pulcritudine quod deesse
non potest, manca quodammodo, acin-
choata potius,quam perfecta cenfeatur. Hue
HIVLCA AC ABBVPTA COGITANDI
F 3 RATIO,
 $6 rARS I. CAP. I. SECT. XIH.
ratio, scatens saltibus aesthetice illegiti-
mis. §. us. Quint. IV. %..
§< 1 60,
1) Ea omnia, quae saluo pulcritudinia
gradu prorfus abeffe poslunt, relinquenda,
vel etiam arrepta primum obuia reiicundat
denuo sunt, quia hcic superflua distrahentia
nocent, M. $. 638. Haec est brs vitas
laudabilis a esolvta, Nee enim solum
Brtue sit, quod turpiter audex, luu.'
fed etiam, fi quid fuauiter. Neque tamen
haec breuitas rationem habet ad tempus bre->
uibus huiusmodi cogitationibus vere pulcris
imbibendis irisumendum,
Saepesuit bretiior, quant meet verfra, diet. Ou,
Quis autem laudabilem Ouidio breuitatem
omnino denegauerit? Habebit ea potius ra-<
tituiem ad multitudinem paueitatemque cch
gitandorum de dato themate data ratione,.
plcne tamen atque perfecte, §. i?8. Su,i
peruacuis forte nonnunquam perditur
breue , at irreparabik tempUf*
Bene locatae ve.ro in breuitatem hanc lauda*
bilem exhibentib s
Saepecitae vifae hngissermonibus barat.
\- §• l6u
Breuis narrationis plena descriptio apud
Ciceronem, de Inu. I. 28. definitionem §.
1 5o. illustrajbit, Cogitatio absolute laudabi-
literque
 BREVIA ABSOtVTA. 87
literque brtuis erit , fi , vnde necefse est , indt
initiumsumetur', et non ab vltimo repetetur, et
fi, cuius reijatis eritsummam dixiffe, eius par
ser non dicentur. NamJaepesatis efi, quodfa-
SumJit, dicerey non, vt enarres, qaomodo Jit
factum, etji non longius , quam quodjcitu opus
ejl, in narrando (meditando) procedatur, et,
fi nutlam in rem aliam tranjibitur, etj fi ita di-
catur, vt non nunquam ex eo, quod dictumfit,
id, quod dictum nonfit , intelligatur, et, fi non
modo id, quodobejl, verum etiam id, quod nee
obefi, nee adiuuat, praeteribitur , et, fi semel
vnumquodque dicetur, et, fi non ab eo , in quo
proximo defitum erit, deinceps ineipietur. cf.
Quint. IV. a.

§. 162.
Non enim in narrations solum , fed vbi-
que belle" cogitaturo vtique praecipue media
haec tenenda e/t via, quantum opus efi, §. 178,
quantum fat efi, §. 160. FaHit voluptat, et
quae detectant, minus tonga videntur. yt amoe-
num ac molle iter , etiamfi ejl fpatii amplioris,
minus tamen fatigat , quam durum ariaumque
compendium. Quint. I1II. 2, Iuuat 1. II, Aen.
Virg. 800. circiter versibus
breuiter Troiae supremum audire taborem.
v. 11.;
§. 163.
Hinc et pulcre cogitaturis optandumco-
gitandi genus , quod diceremus philosophi
F 4 adae-
88 PARS I. CAP. I. SECT. XIII.

adaequatum ct finem exasse consequens^ M, /

§. 882- cui nihil insit incompleti §. 159- nih'il
abundantis §. 160. quantum id assequi, hoc vi-
tare poflit analogon rationis §. 15, 16. Ali-
ter eueniet,
' 1) Plenior vtji quos delettet copia iujlo,
Cum ripa Jimul auutsos ferat Ausaus acer.
Hor.
quorum ^cuiuis, quando
. Apparent rari nantes in gurgite vajlo,
acclames illud:
Nihilo fapientior, ex quo
Plenior «,
alicuius autem scpulcro titulum inscribas :
Breuior duxi securius aeuum,
Ipfa nocet moles. Claud.
2) Aut vt in vitia §. 121, 122, 159. notata in-
curras,, vel inornata vt breuitasfiat indoUa^ §,
108. Quint. IV. 3.
§. 164.
Breuitas absoluta §. 160, poscit , vt cui'
uis pulcrae meditationis parti tantum modo
Venustatis detur, quantum pulcritudo totius
admittit, §.19. parsimoniam et so-
BRIETATEM AESTHETICAM. E.§. 289»
160. Parjimonia ejiscientist vitandisimtasfit-
peruacuos, aut an rejamiliari (copia diuitiis-
que, de quibus S. VIII-XII.) moderate vten*
di. Parcijfimum tamen hominem vocamus pu-
Jilli animi atque contrafti, §. 120, 145. quum
infinitum interjit inter modim (quem parcus
scruat),
 B KE V I T A S A B S O L V T A. £g
feruat), eiangujlias, $. 23. M. §. 551. Sen.
de Ben. II. 34. Sine malis esse parcijsimiu
elegantium, vti Crajsur, ihe parcorurn elegan-
tffimuf, vti Scaeuoia: Cic, de Claris or. 148.
satisfacies erudito palato, quoties in pleno
cogitandi genere et perfecto, §. 158. exhibe-
bis ipfi
Parca, quodsatis ejl, manu. $. 160, 162.
■• /,' ..• §.' 1 65.
Vti breuitas absoluta generatim id, quod
philofophi nunc dicimus nimis prolixum co
gitandi genus cauebit, §.160: lie elegantia-
rum pariimonia praecipue,
W grauidis procumbat admits arijiis,
■ . §♦ 164.
Luxuriem segetum tenera depascet in herfra,
§.158-
Namji luxuria fotioru'rn exuberat vnibra,
Nequicquam pingues paleae teret area culmos.
r , ' Vj-g'
keorg. I. 101, LVXVRIANS COGITANDI GE-
nvs s. «la,Ahu7rKT[A.ss est, vel per Qmneraedita-
tionis filurn plus venustatum et sig'urarum,§.26.
adsingahrs paene particulasconstipans,acFert
pudica totius pulcritudo, vel nonnunquaro sal-
tim aliquam partem comtius effingens et al-
teram, ac pulcra totius admittit concinnitas.
De prima yenuste cogifeturi luxurie, cuius
GTnnia dtfla saftaque quasi sesamo et papauere
«.F f ' spar
 9<3 PAKS I. CAP. I. SECT. XIII.
fparguntur, Petr. valeat illud sapientis ;

de vtraque :
Perjicos odi, puer, apparatus.

§- 166.
■ Breuitatem omne pulcre cogitandi ge
nus decentem, $. 160, plenam illam et re-
fertam, §. i?8> non mancam, non hiulcam,
§.159. parcam tameti ac sobriam, §. 164, non
luxuriantem aut maculosam, §. 16?. vno no
mine ROTVNDAM BREVITATEM dkere
liceat. Ergo sduae tuae, quanta quanta fit,
S. VIII. XII. lacunas exple ac hiatus §. iyg,
159. fimul tamen
Luxuriantia compescens, §. 165.
et ad breuitatis laudabilis parfimaniaeque re-
gulaa omnia concinne rotundans, $.160-164.
non aestheticam* §.115, fed
Fajlidiofanii defere copiam,
w^1r~"^F~Tff^r * HF '^ ^p w "W w w tIf w W IK

S E C T I O XIIII.
■brevitas'relatlva.
§. 167. u; ;
Sicut vbertas aesthetica vel absoluta suit,
vel relatiua, §. 1 16. ita distinguenda etiam
est ab absoluta breuitate laudabiU ac rotun
da,
 BREVITAS RELATIVA, 01

da, de qua S. ^III. relativa brevi-

TAS, raaior ille gradus absolutae, §. 160,
qui quibusdam forte cogitandis eleganterne-
cessarius et peculiafis elt. Haec breuitas ha-
bet etiam aliquam rationem ad tern pus cogi-
tationibus hoc significatu breuibus imbiberi'
dis infumendum. §. 160. Neque de medita-
tione breuitatera relatiuam poscente did po-
test, quod PJinius deCiceronis orationibus
habet , optimam ejse , qiiae maxima, quod mi
nus accurate addit; bonus liber tntlior efi quit-
que, quomaior. 1. ep. 20. quae tota contro-
uerfiam aeftheticam continet, hue pertinen-
tem, et in aliis distinctione breuitatis absoiu-
tae relatiuaeque toUendam, vincentePlinio,

§. 168.
Multae enim lites inde ortae sunt, in de-
finiendis pulcre cogitandorum generibus
breuitatem relatiuam poscentibus, §, 167.
quandd aliquibus in tali genere 1) abfojuta
breuitas, non satis a relatiua distincta, reste
iudicabatur apprime necefl'aria, §. i6p, 166,
2) occurrebant casus speciales bene multisub
tali genere contend poscentes siroul breuita
tem vtique relatiuam, 3) gratior apud ple-
rosque hreuitas etiam relatiua deprehende-
batur vniuerfim- Tune enim aliis, 1) non
distinctius, ac priores, hreuitatem absolutam
a relatiua difrernentibus tali thematum ge-
neri non tribuenda vi^ebacur vniuerfim bre
uitas,
02 'pARS I. CAf. J. SECT. XIIII.

tas, quia 2) sub eiusmodi genere contine-

banturcasus, ubi praeuaricatio Jit , curjim ac
hreuiter (relatiue) attingere, quae sint incul-
canda, infgenda, repetenda, 3) breuitas (rela-
tiua) in tali thematum genere semper etpro-
miscue non placeat, nisi inertibus, quorum de-
Hcias dejidiamqitf, quasi indicium, rejpicere, ri-
diculwnijit. Namji hos in conjilio habeas , von
foJumsatins cffe (relatiue) breuiter dicere , fed
omnino non dicere,

% 169,
Quoniam heic nondum methodus natura-
lis, quam mathematicam dicunt, principia
sufficientia decidendarum eiusmodi contro-
uerfiarum, §. 168. anteponere tractationi
praesenti permisit, aliquas tantum exempli
loco videamus. /. An in caujjis agendis nihil
acque, ac breuitasplacet? Haec estPliniana 1. c,
quaestio, cui nostris temporibus adiunga-
mus similem quaestionem de sacris ex sugge-
stu habendis orationibus. . R. Absoluta bre
uitas, §. 160, fed rotunda, §. 166. est vnaex
primis vtrarumque dotibus, neque tamen
primaria, poscens in aliquibusrelatiuametiam
per omnia, in aliis, qua quasdam partes, §.
167. In omnibus autem non potest, multo
minus in singulis omnium partibus potest
haec relatiua ferri, tantum abest, vt laudari,
tantum abest, vt tan quam iucundifiima, pos
 KELAtlVA BUEVirAS. 93

fit aestimari aseuero, licet non moroso, iu-

dice. §. 168.
§. 170.
II.) An narrationem oportet else bre-
tiem ? lam Arijlotelet ab Isocrate dijjenjit prae-
ceptum breui'atir irridem, tanquam neeejsejit,
longam ant breuem ejse expojitionem ,' ne liceat
ire per medium. Theodori quoique scholae ne-
gant, quia nee brentter vtique, nee dilucidesem
per Jtt vtilt exponerc. Quint. MI. 2. Cicero
facit cum Isocrate, , '■ -' ■ .*■'
et adhuesub iudice Us ejl.
Id certum eft absolutam breuitatem in narra-
tionibus bene multis maiorem breuitatem re-
fatiuam postulare, ac in aliis aliquibus oratio-
nis parti bus, §. i<So> 167. Relatiuae enim
breuitatis denuo dantur gradus, §. 167. Re-
fte Quintilianus 1. c. breuitatem narrationis
, oratori iuadens, ramen: f-^itanda ejl, inquit,
ifla Salhijiiana breuitas, quanquam in ipfo vir-
tutii obtinet loctim , et abruptiim servionis ge
nus, §. 159. quod otiojiim fortafje kilorem mi-
, nusfallat, audientem transuotat, nee dum repe-
tafur, exjpeftat. e. c.

§. 171.
Occafioiie breuis narrationis Cicero le*
pidum et satis vsitatum perstringit errorem,
quando: Multos, ait, imitatio decipit breuita
tis■-, (relatiuae) it, dumfe breues patent ejse-,
 94 PARS I. CAP. I. SECT. XUIt.

hngisfimi suit, quia dent operam , vt ret mnU

tas brmiter dicant , non , vt omnino paucas res
dicant y et non phires, quamnecejfejit. de Inu.
1. 19- Exemplum ibi profert> quale est et
in Quint. 1. c. Meo concipiendi modo dk
cerem studiura reiaciuae breuitatis Cum ne-»
giectu abiblutae, lonoissimam qvasi
brevitatem, non solas orationes detur*
pancem. (longisiimum quasi laconisjnum.)
$> in*
Vidisse tatnen et Ciceronem verum ill
sencencia breuitatem relatiuam in narrando
non omnino probantium, docet 1. de Gr
ill, igi. vbi suadet aliquando adbibere com*
morationem vna in re per multum mouentem et
illujirem explanationem, rerumquef quasi ge-
rantur, sub adspectum paenesubieftionem, quae
et in exponenda re, §. 170. plurimutn valeatt
et ad illuflrandum id, quod exponitur, et ad am-
pVjuandiim, vtiis, qui audiunt Mud, quod au*
gebimns, quantum ejjicere oratio poterit, tantuni
ejfe videatur, §. 116. aliquando autem prae-
ajionem (breuitatem relatiuam) et plus adin-
tetligendunt, qiiam dixeris,Jignijicationem, et di-
Jlintie coilcijam breuitatem et extenuationein, e. o
vcramque referens ad figuras sententiae*
§• 26.

i typ
Neque moror graeculorufu quorundant
distin*
 RELATIVA BREVITAS., 95

distinctionem inter circumcisam expofitionem, ,

3. e. o-vnoftaii, et brevem\ quando ilia superua-
cuts carens, i. e. vere et absolute breuis §. 150.
haec definitur, vt quae pqfsit aliquid ex necef-
Jariis destderare , quoniam haec, nisi de*ver-
bis litigare iuuerit, vitium est. §. 158. if 9.
nomine breukatis, quae virtus1 est, $. 160,
157. prorsus indigna. Quint. 1. c. Alias di
stinctionem inter concisum distincte rarioci-
tiandi genus et <rvnof*or ex vna, ac breuita-
tem ae^stheticorum rotundam, §. 166, relati-
tiam -etiam, §. 167. ex altera parte lubens
concede §. iai, 122.
$•■ 174-
III. Maior iam consensus criricorum est
breuitatem relatiuam requiri in sententiis.
Quicquid praecipies, esto breuis-, vt cito dicta
Percipiant animi doeiks teneantquefideles ;
Omne superiiacuum pleno de pettore manat.
Hor. A. P. 335.
Est breuitate opus, vt ctirratsententia, muses
Impediat verbis lajfas onerantibtis aures.
Serm. 1. 10.
Breuitas non tnodo senaioris>) fed etiam oratoris
magna tails est in/ententia. Cic. de leg. HI. 40.
Amatores quidem rnultis iam ante Ciceronem
saeculis et Philisto Syracusto defuerunt, et ipst
Thucididi, quia eoruni concistssententiis, §. rii,
122.

tfOFJV!
g6 PARS I. CAP. I. SECT. X 1 1 1 1.

1 21. interdum etiam nan satis apertis cum bre-

uitate, turn nimio acumine officit Theopompus.
Cic. de clan's or. 66*. Neque tamen paucos
amatores Thucididi, ipfique Tacito, concilia-
uit grata posterita^ et fatum eorum scripta
seruans, dum alia
Defeii in vicum Vendcntem thus et odores,
Et piper, et quicquid thartis amkitur ineptis.
Interim Ciceronis obscruatio docebit vltima
modum esse breuitati relatiuae etiam in fen*
tentiis, §. 170.
§• 17*. , "
IV. Acutior ejl atque velocior in vrbanilate
breuitas. Quint. VI. 4. vbi quidem in sequen- ,
tibus Marsl definitionem vrbanitatis addu-
cens : Vrbanitas eft virtus quaedain in breve di
ctum coada maximeidonea adrefijlendum-, vel
lacejseudum, pro vt quaeque res, ac persona de-
siderat-, addit: Cui breuitatis exceptionem de-
traxerisy omnes orationis virtutes comptexa Jit.
Cur autcm breuem ejje voluerit Marsus, nescio.
<■ - - Nee tamen indicium Marji hominis erti-
ditifsuni subtraham. Conflrmat Marfi indi
cium? Horatius simulque rationem videtuf
fubinnuere, quando poseit sermonem
Interdum vrbani parcentis viribiis, atque
Extenuantis eas consulto. §. 164, 172*
Hor. Serrn, L io<

i 176.

,
 BREVITAS HELATrVAE. 97

' §. 176.
"Breuiter: Para opes, S. VIII. vnde pos-
sunt exspectari, S. VIIII. vnde sumseris, pa-
rum curaverim, S. X. para tu modo,, S. XI.
sodes , S. XII. paratas exhibe rotunda bre^
uitate, -S. XIIL meditatioque tua posthinc
commemorandarum venustatum, §. 22, non
immemor,
Conueniet voto longa, §. 116. breuisque, S.
XIIII. meo. Ou.

S E C T I O XV.
MAGNITVDO AESTHETICA.

§. 177- ^
Secunda cura sit in rebus venuste cogitandis
§. 115. MAGNITVDO, M. §. f!5. fed
aesthetica, quo nomine 1) pondiis ob-
iectorum §. i8> et gftuitatem, M. §. 166. .
2) proportion atarum obiectis cogitationum,
~3) cum foecunditate vtrorumque, M. §. 166.
compleftamur. §. 22. Mud vere magnum,
quod subinde ccgitandmn conjiderandymque no-
bis occunit, (a tstoA/j; t; avuSeuptitris) quid vix,
'ac ne vix quidim, ammo excidere poie/t,sed con-
jlailti , firma , et indekbili memoria retinetur.
Longinus. S. VI.
G $.178.
 98 PARS I. CAP. I. SECT. XV.

§. 178.
tngenium cutJit*, cut mens diuinior, atque os
■'■••' Magna §. 1 77. sonaturum, det nominis hums
' " honorem,
,vt poeta dicatur, et musicus , si magna canat,
et pictor, si magna pingat e. c. Voluminibus
ifsis auUoritatem aliquant et pulcritudinem adii-
cit magnitudo. Plin. ep.l.20. Magnitudinenl
autem aesteticam primo diuidamus denuo,
sicut vbertatem, §. 116. in absolvtam
omni pulcre cogitando necessariam, §. I77>
et relativam ac comparatiuam, ilium
absolutae gradura, qui quibusdam pulcre co-
gitandis peculiariter et speciatim requiritur.
Vtramque nouerit, et probe distinguat,
Artisfeueraeft quis ardet effetJus,
Mentemque magnis applicat, simul ac morem
Frugalitatis §. 164. lege calkt txacta. Petr.

§. 179.
Quemadmodum vere pulcre cogitantes,
quando non latitudinem scctantur compara
tiuam, §. 116. et multo minus in circumdu-
ctum et diffusum et.abundans luxuriando co-
gitandi ger.us incidere laborant, §. 165. ino-
piae, §. i2Q. ie ipios reos agunt extenuatio-
ne, §. 175. nonnunquam forsan ixonica: ita
ifdem, iisdem forsan ex causfis, sublimia non
cogitantes, et multo minus amantes tumesce-
re,
 MagnitvTo aesthetica. 99
te, se dicunt animi pulilli, neque tamen au-
ditores iibi volunt credulos. ItaHoratius:
Dii bene ficerunt, inop'u me quodque pujilli
Finxerunt animi, raro ac perpauca loquentif.
At iu conciusas hircjnis follibus auras. e. c.
Ita Martiaiis: IX. so. '
Ingenium mi/ti , Gaure, probas fit ejsepujiy
lumi §.177.
Carmina quod faciam, quaebrmitate pla-
tent, S. XIIII.. «
KsQnfiteoY. Sed tu, bis denis grandia libris
Qtnscribis Priami praelia, viagnus homo
•er.

§. ISO.
Magnitudo aesthetica relatiua et compa-
iratiua multos quidem gradus habet, §.178-
iSunc tamen earn, vti deœt aestheticum,
$. I5» 1 6. in tres tantum vsitatos grammaticis
gradus diuidamus , vt quaedam magna sint,
absolute scilicet, §. 178, *77- in positiuo,
quaedam incomparatiuo, quaedam in super-
latiuo. Prima sint humiks myricae, secunda
wbusta, tertia Jiiitae.
Non omnes arbujla iuuant, 'humilesque my-
ricae, *
Si canimiufiluar, filuae fint confute dignae,
Virg.
G 2 §. igi.
 100 PARS I. 'CAP. I, SECT. XV.

: §• 181.
MAGNITVDO A E S T HE T IC A, $. I77.
etabsoluta, §. 178. etrelatiua, §. 180. por-
roestvel natvralis, cum libertate pro-
pius non connexis conueniens, vel mora-
ris, obiectis cogitationibusque tribuenda,
quatenus propius cum libertate cohnectuntur.
Naturalis est e. g. Virg. Aen. V. 421. quando
Entellus diiplicem ex_ humer'a reiecit amithim
Et magnos membrorum arttv, magna qffa
' lacertQsque
1 Exuit,atque ingens media conjijiit arena, e.c.
Vbertim S. VIII. cogitentur intra horizon-
X
tem aestheticum constituta themata, 5. VIIII.
locis S. X. et argumentis locupletantibus, S.
XI. si noueris vti, S. XII. habebunt eadem
simul magnitudinem , absolutam certe , natu-
ralem, §. 1 77- Hinc ad hanc parum opus est
nouis regulis.
§. 182.
, Magnitudinem aestheticam moralem, i.e.
per libercatem legibus moralibus conforms
ter determinatam quae posfibilis est, §. 18 1-
deprehendo 1) in obieais eorumque variis
et conscctariis, si citra detrimentum virtutis
cogitari possunt -pluribus , et caeteroquin
eleganter, 2) in iisdem, si dictis modis cogi
tari possunt serius aut citius ad virtutem tan
dem consentientia, 3) in cogitationibus, si
 MAGNITVDO, AESTHETICA. 101

proportionari exaequarique suis obiectis 'et ,

materiis ita1 possunt, ne quid detrimenti,
4) vt tandem certe nonnihil emolumenti ca-
* piat res virtutis bonorumque morum saluber-
rima, pulcerrima. §. 177- Liceat hanc mo-
ralem magnitudinem aestheticam, breuius di
gnitatem aestheticam dicere, et iam
post §. 11 f. videre,
2) Quid deecat, quid non, quo virtus, quo se
ra^ error. §. iz< •
• ■ ' \
§• 183-
Nolim hanc cogitationum venustatem,
veluti per fierctficto-iv en aXXoyms, et quasi
falx in alienam messem immitteretur, nunc
dieriuari tantum ex seuerioribus vitae beatae
superioribusque legibus, automnino ex ge-
nuini Christianismi sanctiflimis oraculis. Ma-
Jim earn heic confiderari, velut conditionem,
fine qua non , opens ingeniorum vere pul
ed , qua deficiente prorfus , non spiritui so-
lum, non radoni solum, §. 1,5s. fed ipsi ratio-
nis analogo per magnitudinem pectoris con-
natam, §. 4?. vsu, §. 50. disciplinaque, f. 63.
confirmatam suffulto pelluceat quaedam de- ,
formitas elegantia quaedam alia tamen de-
turpans, quoniam iis immorari non licet fine:
morum iactura, per exceptionem, fane, non
elegantem. §. 2? . vel ex eius arbitrio, qui
mores ex solo sapore, neque tamen publico
meretricioque, metiretur, §. 35.
G 3 Jam
Ith PARS I. CAP. |. SECT. XV,

§. 184..
lam hinc enim conftabit, turpisfimas li
cet poenas aliter sentiencibus minantem, fall!
tamen Catullura, qc turpiter falli, quango; (
C. 16.
Cajlum , ait, efse decet plum poetam-
Ipsumy verficulos nihil necejse est.
Qui turn denique habent salem et teporem^
Sisunt molliculi et parum pudiciy
Et, quodpruriqt, excitare pqssint.
Quanquam non verius Martialis 1. 1. 35.
Lex haec carminibus data est iocqfes:
Non pojfunt, nist pruriant, piacere,
dignum ille tamen patella repent operculun*
ita turpem suam legem, vti decet, probans ; '
quh stolatum
Permifit meirtricibus pudorem ? §.165.
Rectius vti que Perfius fat. 1, nisi peccat in
forma:
Hie neque more probo videas , neque voce fa
rena, §. ^83-
Ingentes trepidare Titos-, quum carmina
lumbum
Lntranty ac $remuto scalpuntur vb'i intima
verjsu.
§. 185-
DIGNITAS A£STHETICA,§. 183 p^S
 .' '
MAGNITVDO AESTHETICA. 103
et species magnitudinisaestheticae,sicuthaec,
$.177- 178. vel absolvt Aerit, omni pul-
ere cogitando necessaria,' de qua iureconsul-
tos romanos imitati , quicquid cogitare fu-
sius contra bonos mores esset, illi nos neco-
gitando quidem immorari posse censeamus,
§• 183,184- vel relativa, quae quibus-
dam pulcre cogitandis peculiaris requiritur,
non eodem in gradu in omnibus, §. 178.
De hac loquitur Cornelius , quando non du-
bitat fore pierofque , qui suum genus scribendi
leue, tt non satis dignum summorum virorum
fersonis iudicent, et Cicero de Fin. 1. i.suspi-
catus aliquos futuros , qui hoc genus 'scribendi
(quae phitosophi graeco sermone traftarunt, la-
tinis litteris ma?idans,) etfi Jit elegans, personal
tamen et dignitatis effe negent.

§. 186.
D e eadem relatiua §. 1 85 . tantum intelligen-
dus est Cicero, quando Off. 1. 1- 130. pulcritudi-
nis duo genera constituit, quorum in altero venu-
Jiasjit, in altero dignitas, venujlatem muliebrem
ducens, dignitatem viritem. Nam et ipse poscit *
in oratoris perfecti vultu, ne dignitatem solum
fed etiam venujlatem afferat, Or. 60. et dignitatiy
Fam. X. ep. 6. fane non venustatem, fed de-
formitatem opponit. Est et matronis sua di
gnitas et praecifius , vti ICtum decet, §.~i f.
Vlp. de senator : Maior dignitas ejl infexu vi-
rili. Interim pace Ciceronis et auctoritate,
G 4 lice-

/
104 PARS I. CAP. I. SECT. XV,

licebic omnia, quibus omnino deest dignitas,

etiam absoluta, deformia dicere, §. 4 85, 177.
et in vera, mascula praesertim pulcritudine,
e. g. actionis, ad venustntem in primis digni
tatem poscere, de Or. 1. 1. 142. et statuere
deformari rem perfonamque detrahendo fp$~
liandoque dignitatem. Or. pro Cstlio 3.
' §., I^7v
Neque difficedr hoc confidentias me ger-
manum dignitatem in primis puicre cogitan-
dorum venufhtibus legere, §. 186. germanis
pc^tislimum scribentem; quoniam expertus
noui , inaliis, in quibus gens germanorum
romanis est apprime fimilis , hanc etiam rau-
dem vtrique populo communem esse, de
qua Cic. pro Mur. 23. Omnes artes, qiiaeiio->
bis populi romctni (nationis germanicae) Jlu*.
dia conciliant, et admirabilem dignitatem et per*
gratam vtilitatem debent habere. Vel absolu'
tam dignitatem yniuerfim et strenue com*
mendanti arti nostrae aestheticae, relatiuam,
etiam clarius ob oculosponenti, forte nonfua
solum constabic absoluta dignitas, fed et re->
latiua quaedaro tribuetur agrauibus, nequ©
tamen tetricis, inter ciues iudicibus. \. 185-

§. 188.
Erunt interim, nisi sailor, et in germanis
ciuibus, qui \. 1C2. n. I. et 3. sacis Iiberaliter
concedr-iu, tamen n.2. et4- postulari iudicent
aliquict»
 MAGNITVT'O AEStHETICA. 105

aliquid , quod vbiquc requirere , quando

pulcre cogit'atur, videatur iulto venustoque
rigidius. Veruni-hisexcusaborfacilius, quan
do i) expresse et explicite paraenetica didi-
cerinc curatius distinguere ab iis > quae tacite
et implicite et longa veluti manu, admo-
<ium mediate vei ad minorum morum prae-
cepta non omnino nihil conferant, 3) vitam,
pulcrae cognitionis dotem primariam, §. 22.
penitius ini'pexerint , quam variis ilia fe mo-
dis ac gradibus belle soleat exserere. Nunc
§.169. ita me defendam; vt negem mihi vi-
tio verti posse, si vel eadem, vel omnino
minora poposcerim, respectu disciplinae mo
rum aut probitatis, ac ille, qui fe ipse dicit,
Epicuri de grege porcum,
Horatius de poetis generatim iterum asserit
jterumque, e.g.
Et prodejse volunt et detettare poetae
• Etjlmul et iucunda et idonea dicere vitae.
x Onme tutit punftum, qui miscuit vtile dutci
hedorem delc&ando pariterque tnonenda.

§♦ 189. .
MAGNiTVDO tandem aesthetica
§. 1 77. hinc et d 1 g n 1 T a s §. i82- tarn a b-
solvtae, quam relativae, §. I78>
I 85. crunt vel obiecttvae (rerum, mate-
riae,) quatenus in obiectis et cogitandis ipsis
est praecipua ratio, cur per pulcrum inge-
G 5 nium
 10d PARS I. CAP. I. SECT. XV.

nium et pectus, S. II. proportionata in ma-

gnitudine ac dignitate poflint pingi, vel svb-
iectivae, (personae) possibilitates physi-
cae potentiaeque certi hominis , etiam se
cundum quid et hypothetice tales, cum ap-
petitionibus et decreto datam materiem, qua
s pote, qua fas est, in magnitudine et dignita
I
te venulte fistendi ob oculos. Has posterio-
res dicamus magnanimitatem et
GRAVITATEM AESTHETICAM. £.§.489.

§• I90.
Sunt res, et materiac, quarum adspectu
primo describendarum cum aliqua pulcritu-
dine statim exprimatur nobis, quod olim
Virgilio ;
Maior rerum mihi nascitur ordo-,
Mains opus moueo. VII. 44. Aen.
Tune felix ille, qui iustus aestimator sui vere
tamende themate tali a se pulcre exsequendo,
posfit praedicere, quod idem de saeculisau-
reis fe viuo redituris :
Nqn me carminibus vincet nee Thracius-
Orpheus,
Nee Linus, huic mater quamuis, atque huic
pater ad/it,
Orphei Calliopect , Lino formofus Apollo,
Pan deus Arcadia mecumji iudice certet,
Pan etiam Arcadia dicet fe iudice viSum.
§• 189-
SECTIO
 r
\
%lAGNITVDO MATTERIAE ABSOLVTA, I07
*$lt 4fe-i Hb tit jfe Ml 4t j^ jfr- jfc- jfc jfc jfc -Ui a£ -jfc ■jfc: '4K :^" -W •*)£-

SECTIO XVI.
JWAGNITVDO MATERIAE ABSOkVTA,

$'. 191-
Magnitude* materiae aestbetica absoluta, §,
189. poscit, ne cogitanda ac themata su-
mantur pulcre meditaturo obiecta ac mate
riae, quibus intra horizontem hominum ae-
stheticum constitutis, f§. 119, 127. omnino
deest magnitudo, §. ,177? nvgae vere
tales (res infimae et nugatoriae, quisqui-
liae, ineptiae) Poetamnon audio in nugis, Cic.
Par. 3. Vndesat. V. 19. Perfius optime:
Non equidem hoc jludeo bullatis,vt mihi nugis
Pagina turgescaty dare pondus idoneafumq.
jExcutienda damns prqecerdia, §, ig2,
■". $. 192.
Si quts rixatw de lana saepe caprina , et
Propugnat nugis armatusy
hue §. 191. materia litis vere pertinet, nisi
velit omnino mas tricas vltra horizontem
aestheticum tollere, §. 121. Catullus atque
Martialis in ea siia cogitata, quae scripserunt
exturpi lege, dequa§. 184- iusto leniores
sunt, quando ea nugas vocant, alia tamen
pulcrius a fe concept* inuojuentes eodem
/ titulo
 lO$ PARS I. CAP. I. SECT. XVI. *

, titulo sunt interpretandi ex §. 179. Haben-

tur etiam saepius in nugis, quae non sunt,
qualia §. 100. et forsan hue opinio Demo-
criti , probe intellecta , quam Cicero male
refutatam de Diu. II. 20. non aequius in ma-
gnis nugis habet, ac phyjicoram genere nihil
ait arrogantius esse.

§. 193.
DIGNITATEM AESTHBTICAM §.
1 82, et absolutam et relatiuam, §. 185. et ob~
iectiuam et subiestiuam, quatenus in ea de-
prehenduntur n. 1. et 3., §. 182. liceat in se-
quentibus negativam, quatenus autem
fimul n. 2. et 4. §-. c. confiderantur, posjti-
vam appellare. Et quoniam nobilem iam *
Hears aesthetici partem aggredimur,
definiam illud, psychologis saltim perspicue,
generatim ante omnia per studium possibili-
tatis moralis, M. §. 723. aestheticum , vel in
aestheticis obseruatum. H$xs nomine , vt ega
quidem sentio, caret sermo romanus. More*
appellantur - - Scd ipjam rei naturamfpectanti
„ milii non tarn mores Jignificari videntur , quam
morum qnaedam proprietas. Quint. VI. 3.
. - ' §• 194-
H©os aestheticvm habet etiam spen
ciem suamparteraque, ex qua negati vvm
dicjtur, §. 193? 182. cuius haec est formula:
Kes, ordo, significatio, e.g. dictio, §. 13.fi
pul-
 MAGNITVDO MATERIAE ABSOLVTA. I09
pulcrae intenduntur, ita instituantur, ne quid
moraliterabsurdiin iisdem, vel ipsi rationis
analogo pelluceat, §. 16, 11. et alteram speciem
ac partem, ex qua posit ivvm appelle-
tur , et secundum quam eademv, quae modo
dixi, vere etiam consentire moribus et cum
iisdem congruere, pulcre conuenire cum il-
lis, quae moraliter, ethice, oeconomice, ci-
uiliter ex vsibus consuetudinibusque fieri
possunt, fiat phaenomenon, vel ipli rationis
analogo obseruabile, §. 23.

§. 195.
Veniamus ad vnam tj&ae partem ex pri-
mis, §. 194. quam naturalis nunc meditandr
ratio subrninistfabit. Digriitas aesthetica, si
vel absolutam tantum intelligas, §. 182, 18s.
postulat, ne qua cogitanda, multo minus the-
mata sumantur, quibus intra horizentem ae-
stheticum constitutis , vbertimque ac v'iuide
e. c. §. 11. percipiendis omnis omnino dees-
set diglTltaS, OBIECTA VILTA ET PLE-
beia, quae luto , potius, quam myricis, §.
178. conferas, et has humiles nuncu pans ilia
HVMILLIMA dicas ET ABIECTA.

Vt\quisque optime natiu injlitutusqiie eji

(h'aec autem est aesthetic! practici persona, §.
45 > f 4, 63) nihil abieclum, nihil humiU, §. 19s.
cogitant. Cic. de Fin. V. 57. Eorum nemo •
Migret
110 PARS 1. CAP. t. SECT. XVI.
Migret in obscuras humilisermone tabern&ii
Qffendiintur enim, qaibiu efl eqaut , et pater*
et res. Hor.
Neque hue tantum traho turpisiimam obsce-
nitatem, de qua §. 184? 192. fed et humi re-1
pentem adulacionem,
laudare paratam
Si bene - - * , autji quid fecit amicus^
Quod proferre patam non poffit lingua mo*
defte, luu.
et luxuriantetn conturheliis conuieiisque li-
xas inter et calories maledicentiara, quant
olim quidam critici , bonamens! qui Criti-
ci ! doGumenturri ybertatis suae copiaeque
voluerunt. §. 195-
.. §■ W
In diiudicanda rnagnitudine ac dignitate
Biateriarum absoluta , ne magna pulillis,
fine pondere habentia pondus, §. 1 77.
digna indignis, $. 182. fanda nefandis,$. 196*
temere misceantur, non excluduntur ex ma-
teriis pulcre cogitandis, 1) vere nonnullam
habentia magnitudinem, aliquando summam,
$. 178. in quibus tamen non nemo, gigan-
tum fraterculus, qui fe solum putat aliquid
magni, ac omnia refert ad grandem, quam in
se 1'olus miratur, mensuram, nihil omnino*
nisi nihiii facienda, vili pendenda, nugas me-
ras, potest deprehendere. Non opus est
mufx-
 MAGNITVDO MATERIAE ABSOLVTA. III'

mnjicam Epaminondae citare, quamdju ipfe re-

ligio multis, ■ , ' ,i
nisi cum re, vilior atga ejl>
§• *98.
1) QuibuS deest vcique quaedam magni-
tudo relatiua ac comparatiua, neque tamen
absoluta, §. 178. e. g. in colloquiis epistolis-
que Familiaribus» in quibus vel duo nonnun-
qxamjatit magnum alter alteri theatrum su-
muf. Sen. Talem se sistitCorydon:
Despeilus tibisum, necquisjim quaeris, Alexi,
Quam diues pecoris niuei, quam lattis abun
dant.
Milk meae Jiculis errant in montibut agnae.
e. c. Virg. Ecl. II. 19.
§• 199.
3) Quae non ipsa folum, fed et cum suis
variis conscctariisque satis multis pura mente
cogitari possunt, etiam copiose, viuide e, c.
§. 12. licet impura mens posfit in ipsis eorum-
que variis et consectariis simul non pauca
virtuti inimica excogitare, e. g. si,
Tityre, lentus in vmbra
Foi'mosam resonare doces Amaryllidasiluas.
4) quae morofae virtuti, vel etiam fucatae
Caedium afferurit* quando ab aliis cogitantur,
innocentia,
Mart. IX. 98:non sine suspicione inuidiae: e.g.
M
quod amamur, quodque probamur,
§. 200.
112 PARS I. CAP. I. SECT. XVI.

'•','• ., §: 200.'
5) Quae non omnibus personis ac aeta*
tibus, temporibus ac locis conueniant, aliqui-
bus autem vtique, salua tani magnitudine*
quam dignitate absolutis, §.'197. e.g. quae
solebant cum Lucilio,
vbi fe a vulgo et fiena in seereta remorant
Virtus Scipiadae ac viitissapientia Laeli
Nvgari §. 192. faciles, discincli et ludert%
donee
Decoqueretur olus, Hor. Serm.II. 1.75.
6) nOn explicite, immediate, aut propius
virtutes inculcantia. e.g. Lucretii l."49:
Desumma. caeli ratione denmque
Dijserere incipiam, et rerum primordia pan*
darn,
Vnde omnes natura creet res, aufiet, a/atquet
Qiioue eadem rurfum natura peremta refot*
uat. e. c.

§. 20is
7) Quibus vtique deest quaedam digni-
tas relatiua ac comparat'ua, neque tamenab-
soluta, §. 1 88- e. g. Epaminondam sattajfe
commode , scienterqae tibiis cantaJJ'e. Corn.
Hue Anacreon et Celebris Catulli passer, yi*
uens, c. 2. ac mortuus, c. 3 :

Lugete
 MAGNITVDO MATERIAE' RELATIVA. IIJ

Lugete, o veneresi-cupidinei'qug, -; .n ...,-.

Et quantum est homin,um.venufiioruml^ .•
Pajser mortuus est meae pueltae, "
Paster, deliciae meae pueltae. e. c.

... * -* ■ '1 A
sECTi p xyir. :-
MAGNITVDO MATERIAE RELATIVA*'

'§; 202. ■' <

f"\uibus-et magnitudo conuenit et dignitas
VXablpluta,. §. i8i,:i85.. m at Eki ae, re-
latiuam et magnitudinem, §, igo. et dignita
tem habeburit i.) myricae, minimam, cum
aliqua latitudine, quae deceat aestheticumj
§. 15, 16. honore vno ex minoribus dignaei
t e n V es. Hue et personas, obiecta perso
nalia, pertinere ne dubites, referamus et nos,
post DemetriumV <P •'•' .-•[%r \
yultelum nomine Menam,
Praeconem, tenui'(eWii, fine crimine natum\
Et properare locq..et:cfjsare0 et quaerere, et pii
Gaudentem paruisqutfodalibw%et tare curtoy
Et tudiS) et post decifa negmia Cdmpo. e. c.
-• '■•' ' . Hor. I. ep. 7, 55.
■■■■ . ! OIL-ilir,.-! jl-j*. -. •

II. Siluae, maximam, mm eadera aesthe-

H ticura
|I4 PARS I. CAP. I. SEC*. XVtf.
ticum decente latitudine, §. 202. honore vno
ex maximis dignae , excellenter magnae,
GRANDES ATQVE SVKMMES. Non
pugnabo contra Senecam, quando magnitu-
dinem et tlignitatem rerurti intrinsecarri spe-
ctans : Omnia , inquit , vitia, non refers , in
quantum procedant, eJctendahtque se. Angusta
funt, mifera, deprejsa. $. 195. Solasublimit
et excel/a (moraliter etiam) virtus ejl. Nee
quicquum magnum ejl , niji quodJimul et placid
dum, nisi forsan in effatum vltimum, de Ira.
1. 16. Nobis autem hie sermo est de magni-
tudine et dignitate obiectiua, non quatenus
ipsis bbiectis inhaeret, fed quatenus obiectis
inhaerens> quicquid illud sit , ratioriem pro-
piorem continet, vt de obiectis magnae di-
gnaeque cogitationes forraari poflint, §.
i89> 18.

;;'r . %. 264.
Sicut itaque recti quidam habitus, non
abiecti quidem ac humiles* tenues tamen illi
possuntesse, $. 202. partim in destitutis ma-r
gnitudine quadam relatiue maibri naturali,
partim expertes multis v4riisconsectariisque*
eriammoralibus, fed per analogon rationis
dbseruabiiioribusi \. 18 1, 1 82 : itapraui qui
dam habitus et facinora videantur efie pofle
magna pulcre cogitaturo material vel omni-
no grandis, qiiandb I) varia eorum, etiam
ad materiale remotum et proximum tttalia
perti*
 MAfcNITVBO jtiATEllIAE RELATIVA. Us

pertrnentia'M. § 914. ipsumque formaleii-

mul habeant magnitudinem naturalem per
J)'ura etiam consectaria , denuo vel ex mate-
HaB, vel ex Formali mali effluentia per
ipsum arialogon rarionis detegenda, 2) non
tarn ipsorum formale dictorum , quam huius
ingeris deformitas thema pulcre sistendum ob
*>culos aesthedce'rtieditaturo sumit^ir, quod
vtique fieri potest digniflime, §. 1 8, 203. Ita
Catilinae scelus et Ciceroni etSalustio thema
■grande fuisse videatur, $. 89. Nee facile, ni
si in eiusmodi themaribus, aliquis, ex Pe-
cronii tonsils©,-
ingentii qiiatiat Demojlhenis arma,
'Grundiaque indotniti Ciceronis verbatninetur.

Nee excludam obiectis aesthetice grandf-

bus, §. 203. ea, quibus est magnitudo natura-
hs tantum, §. 187. relatiue vna exmaximis,
ttiamsi moraliter videantur indifferentia, fi
fffiantur in dignitate, negatiua quidem tan-
fum,§. 193. quam tamen fumma cum diligen-
wa tuearis. §. 203. Ita I^ucr. I. 720. grandia
tie 5>iciha :
Hk ejl magna Oiar.ybdis et hie Aetnta mi-
nantur.
Murmura stammarum.
An fads dignum , quando pergit :
rursumse cblligere irai?
H 2 Equi-
 Il6 PARS I. CAP. I. SECT. XVII.
Equidem ra:
Magna modis tnultis miranda videtur
Gentibm humanis regio,
grandia cogitaturus non addidissem :
visendaque sertur. cf.Aen.III.J7isqt['
§. 206.
Interim in ipfis generice maximis, $.203.
eminent, quibus ad magnitudinem natura-
lem et dignitatem negatiuam, quas ex ma
ximis dixeris , accedat etiam dignitas aliqua
positiua^, §. 193. Hue referrem, frCicero-
nem ex animi sententia scripsiffe putarem,
de nat. deorum 1. II. 166: Nemo vir magnus
sine aliquo afjlatu dhrino vnquam fuih 167 1
Magnis viris profpere eueniunt semper omnes
res, si quidemsatis a nosiris, et a principe plu-
losophoriim, Socrate, ditlutn est de vbertatibus
virtutis et copiis. 168 : mala et impia confuetu-
do est contra deos difputandi, sine animo id sit',
siuesimulate.
§• 207.
Stint enim vtique, quod Qnmtilianus ha;
bet, VIII. 3- alia aliis honestiora , sublimiora,
e. c. ficut et magis minusue tenuia, $. 20a.
Neque tenuitas, neque sublimitas heic confi-
deranda est ilia, quam intelleaus forsan et
ratio sola tandem in distinfte, quantum fieri
potest, repræfentatis detegah §.if, 16. fed
. : a mi-
 MAGNITVDO MATERIAE RELATIVA. II?
•V
a minimis ad maxima obseruabilium et pul-
cre slstendorum elegans per analogqn ratio-
nis, nonsinedignitate, pauilatim exjsurgens
complexus materiarum omnis diuidatur in
partes aequales tres. Infima erit aestetice
tenuis , suprema aesthetice sublimis , quaeuis
suos iterum gradus et magnitudinis ec digni-
tatis comprehensa. §. 203.

§. 208. - '
III. Arbusta, mediam inter tenuia et sub-
limia §. 207. partem occupantia, materiae
\ mediocres, ihterieftae, intermediae, et qua
si temperatae, vicinae tenui sublimique, vtrias-
que participes, vel vtriusque, Ji verum quaeri-
mus, potius expertes. Cic. Hue e. g. Pamphili
descriptio apud Ter. Amir. 1. 1 . :
, Qiwd pkrique omnes faciunt adolescentuli,
V't miimum ad aliquodJludium adiungantt
aut equos
v AUre-i aut canes ad venaridum, aut ad philo-
fop/ios,
Horum ilte nihil egregie praeter cetera
Studebatt et tamen omnia haec mediocriter.
e. c.
. §• 209.
Longinus videtur magnum, §. 177- etiam
relatiue tale, §.203. et in magnis eiusmodi
maximum confundere, quando: ovSiVt ait,
H 3 ■ * vn-ap-
■
US PARS I. CAP. I. SECT. XVII.

vnapXH piya, a to x,urai<Ppovetv e?t pteya. S,

VII. exemplaque adducit generatim hono^
res et dignitates,et quae habentsroAv to e|oi-
Sev 7rpa<rTpetyw£itfAwov., cjiussam intersqrens,
quia sapient; nequeant videri bona eximia,
quorum contemtus fit aureae medjocritatis,
quaeque contemnentes, quando, ea habere
pqssunt, magis admiramur, quam iisdenji
fruentes, §. 207. Quando porro characte-
rem bonorum subtimium exhibet, si sint J**
trancs apto-Ktna, kou irao-iv, quaeritur anhuic
maiori quicquam vnquam certo subsumi pos-
fit. Si possit, erit illud sane non magnum,
fed maximum, e. g. quando S. VIII. poscit
To <r<Po$poi> KflU tv&x<rta.<?i>Lov ir&Sos , cqnse^
Senecam citatum, §* 203,
§♦ 210.
Recte Longinus S. VIII- sublime, $.203^
distinguit a pathetico, quia quaedam
Curae leuet toquunttir, ingentetJiupent. Sen,
et esse sublime potest sine perturbationibus;
animi, §.205. fidenter tamen simul affirmans»
nihil tarn magnificum esse, quam affectum ve-
hementem , vhi opus est. §. 206, In quae-.
stione, quam^multis expendit, S. XXXIII,
fqq. an praestet magnitudo (relatiuam incel-
lige sublimitatem §. 203.) inter quaedam,
quae peccent, mediocribus, per omnia sarris
et vitio carentibus §. 2o3. habebit omnin*>
sibi affirmanti faciiem in assenti^ndo philoso-
phum
 MAQNITVDO MATERTA REf.ATVU. lip

phum aestheticum , si sublimitas et cam am-

bierttia recte cogitanda sint adeo pulera , vt
fubductis macularum adhaerentium fummis,
priorum tamen aggregatum pulcrius ac venu-
stius fit residuum, ac mediocre quoddam
aliud thema sic cogitatum, vt etiamsi non ap-
pareant eius gradui pulcritudinis subtrahen--
dae maculae, tamen aggregatum pulcre co-»
gitandorum de eodem infra priorem sum*
mam subsistat. Addamus ob sublimitatem
sociam multa, quae in mediocribus, §, 208.
non viderentur solum, fed et essent maculae>
nee has quidem esse, fed tantum videri, vere
exceptiones non inelegantes, §. 15.
§.1 2H.
Virtutem bonosque mores heic tantum
eonsideramus , quatenus phaenomena fiunt,
aut per commercium hominum externam-
que viuendi rationem obseruantur , non ex-
clusis ipsis virtutum vmbris, §. 45. quarum
discrimen a vera virtute, non nisi per intel-
lectum ac rationem detegeretur, §. I5> 16.
Vnde patebit eultus externi diuini , morum,
rituum, cerimoniarum ac consuetudinum,
perspicaciae declaratae , disciplinae corporis
comtioris,curae status externi, officiorumhu-
manitatis generatim etpraesertimdecori, tam
positiui, quam negatiui, nonnihil aliam esse
rationem ad ethica grauiora , ac solet jntelli-
gi a meditante vitae praecepta beatae, quan-
H 4 turn
120 PARS I. CAP. I. SECT. XVII.

turn eius fieri potest, per puram rationem,

E. §. no,-- 383- e. c.

§. 212.
Nee aesthetico semper, immo perquam
raro potius virtus bonique mores spectantur
in statu hominis natural! generatim et velut
in illimitato, iicut ethicis accuratioribus ple-
rumque solura. E. §. 1,9. Heic potius con-
fiderantur, vti exfilhuit, non in specialibus,
solum status naturalis modificationibus, E. P.
II. fed et simul in stadbus hominum sociali-
bus, in nexibus familiarum et cohsanguinita-
tum, diuersorum vicae generum, societatum
inde varie discrepantium, ciuitatum et ex ci-
uili vinculo redundantium infinitorum paene. -
respectuum, nee eorum vniuersalium tan-
,tum, quos abstrahit philosophus , fed parti-
cularium, immo fingularium, quatenus a po-
iitucorporis in hoc illoue pendent, pro lo-
cis aetatibusque mutabiles, §. 22. Heic ap-
prime sunt attendenda iam ea, quae non ea-*
dem omnibus sunt honejta atque turpia, fed
omuia maiorum injlitutis iudicantur. Corn,

§. 213.
Ex his punctis visus , §. 211, 212. fi con-
templeris virtutem moresquelaudabiles, et
pluribus vtique differre gradibus inter fe, de-
-prehendes et posse tamen cum aliqua rotun-
-ditate, §.. 16C. diuidi, sicuc diligentia diuidi-
* !■• .•. " 1 tur
 MAGNITVDO MATERIAE RELATIVA. 121
turgradus culpae doliuc cognituris, et prae-
dicanda tantum'non oniula grammaticis, §.
180,207. in StMFLICITLR HONESTAM VI-
VE^NDi rat ion em, ilium bene morati
viuendi generis gradum , ad quem obtinen-
dum cuiuscunque condicionis ec educationis
et consuetudinum necesfitudinumque perso
na, si velit esse bona , vires sufficiente.s ha-
bere videatur, in mores vivendiqve
rationem no bile m, ilium bene mo-
rati ex §. in, 2X2. viuendi generis gradum,
quem in melius natis feliciusque iam educa-
tis ordinario non fine vsu, vel omnino aliqua
disciplina, reperias tantum ordinario , adeo-
que quemcunque hominem eo pertingere
vix posse, licet decreuerit, non sine verisi-
militudine iudices , et in heroicam tan
dem virtvtem vivendiqve ratio
nem SINGVLARI CVM MAIESTATE
coNiVNCTAM, ilium op.time viuendi
modum ex §.211,212. conceptum, quem
vel attingere , vel aequabilem et bono flgni-
ficatu semper eundem fibi conseruase , quod
difficilius est,
pauci, quos acquits amauit
Juppiter, atque ardens euexit ad aethera vir-
• tUf,
Diis geniti, potuere.

§♦ 214*
Qubnouitviuere, £.§.390. differentias,
Hf . §313.
122 PARS I. CAP. I. SECT, XVII.

§.213. breuiter notatas satis perspicue sibi

ipse tradet vberius , nee haerebit in hac di-
gnitatis aestheticae §. 182. relatiuae, f. 18s,
et obiectiuae §. 189. concipienda veluti sca-
la; Simpliciter honestum viuendi genus : te-»
nuia, $. 202. jEz nobile : mediocria, §. 2.08. Z2|
heroicum : subiimia, §. 203.
§. 215,
Quae rerum humanarum est limitatio,nul-L
la paene talis est, quae non duplicem, vtEpi-
ctetus ait, ansam habeat, tolerandam alteram,
alteram minus. Non obiecta solum absolute
digna, fed ipsa subiimia, si quadam ex parte
stit considerantur, habent eadem fimul aliam,
ex qua fi penitius inspiciantur, non sublimi-
tas solum pereat, fed et oinnis non raro di-
gnitas. Par ratio magnimdinis naturalis*
prout comparetur. S. XV. XVI. Hinc eo-
fociiius est obsematu quaedam obiecta, quas-*
dam materias, prima fronte quae videantur-
femper eadem , pro diuersis tamen respectU
bus, varirs ac momentis., quibus potissimum
attendas , nunc humilia fore , saltim tenuia»
nanc mediocria, alia nunc mediocria, nunG
subiimia. Quaedam obiecta p-er omnes r.e-
latiuae magnitudinis dignitatisque gradus.
pofiunt transcurrere , prouti diuersis. ex late-
ribus spectatorum oculis qbiieiantur. §. 202,
— 214. Qitam midtum interejl, quid a quoque
fiat! Eadem enim fafta claritaie velobfinritate
J'aciffii
 MAGNITVDO MATERIAE RfiLATIVA. 123

faciendum, ant iolluntur altisfimt , ant kumitlh-

me depriinuntur. e, c. Plin. VI. ep.24.

In bncplicis, vbi plerumque tenuia secta^

turVirgiliuSjEcl. V. 3?. e'xMStis legit Vos-
sms :
Infelix folium etfieriles nafcuntur auenae,
quodipsi, nonfineratione, minus videtur,
ac idem §.215. in Georgicis, vbi mediocria
quaeruntur obiecta, 1. 1. 174. ita cogitatum:
Infelix totium etfieriles dominantur auenae.
, Si quis interim grandem, ficut Prudentius,
^Hamarrigeniam meditaturus picturae lapsus
inscriberet :
Infelix folium, etfieriles nafcuntur auenae,
picturae miseriarum corruptelarumque, quas
post fe nunc etiam trahit:
Infelix folium etfieriles dominantur auenae,
et picturae demum euentus, vltimi , naturalis
quidem , at deplorandi :
Infelix lalium et fieriles vruntur auenae,
inter alia, pro grauitate materiae, magnificen-
tius concepta, non, reor harum cogitationum
vllam materias arduas depressuram. §. 215s.
Pads fructus ettenues, et mediocres, et gran-
des, esse possum materiae,

SECTIO
 124 PARS I. CAP. I. SECT. XVIII.

SECT 10 XVII I.
RATIO COG1TATIONVM AD MATE-
RIAS GENERA TIM.

§. 217.
Magnitudo aesthetica postulat, vt cogita-
tjones proportionentur ac exaequentur
suis obiectis , personaiibus acrealibus, ipsi-
qiie cogitanti subiecto, quatenus ipsum* aut
status eius aliquis, fit suum simul obiectum,
aut obiectum, cui congruenter cogitandum
sit. §. 177. Genus cogitandi minus magnis
vel absolute, vel relatiue talibus, obiectis
,ba©os est, (huraile, humi repens cogitandi
genus). Genus cogitandi maius suis obie
ctis tvmor est (frigus, tumidura et infla-
tum, nimisaltum, nirais exaggeratum cogi
tandi genus). Aequalitas cogitationum cum
obiectis absolute magnis lausest, cuius op-
pofitum peccans in defectu fe&Sos, in^xcelsu
tumor est.

§. 218.
J ta Cicero, sequutus Ariflotekm, neqm
humilem nee abietlam orationem probat, ne^
nitnis aliam et exaggeratam, plenum tamen earn
vult ejfe grauitatis, §. 189. vt eos, qui au-
s ditoit, ad maiorem pojjit admiratianem tradu-
csre.
 RATIO COGIT. AD OBIECT. GKNER. 125

cere. Or. 192. Quam primum humilitas.

dignitati generatim opponicur, vt Cic. pro
Rose. 15O. ilia pulcris ex meditationibus ex-
sulet. $. 195. Sed exfulet simul tumor. §.
217. Num manas ajsefla reila eji, quum in
tumore eji ? aut num aliud quodslain membmm
tumidum ac turgidum non vinoseft habet? Sic
igitur instatus animus et tumens in vitio eji, sa-
pientis autem animus semper vacat vitio, nun-
quam liirgescit, nunquam tumet. Cic. Tusc.
quaest. IIJ. 19.

§♦ 219*
Laudis amore times ? §. 2 1 7. Sunt certapia-
cula, quae te
Ter pur'e letto poterunt recreare libello. Hor.
Hie autem erit vel practice, per exempla,
vel theoreticesimulostendens, tune etiam,
quando cogitationes res vocamus, §. 18. ve-
rum esse illud :
Eji modus in rebus, sunt certi denique sines,
Qtios vttra citraque nrquit consijlere nilum.
Huius enim sanctissimae legis probe memor,
non humilia solum vitabis, fed ob eandem
etiam tibi i'psi dices intra praecordia :
• Intempejlhws igitur compesce tumores. Ou.
Trist.

§. 120.
I2<5 TARSI. CAP. I. SECT* XVlil;

§.! 226.
jbecipimtirspecie refti pars maxima.
Profeffas grandia turget.
Serpit humi tutus nimiuht iimidusque pro-
ccllae. Hor.
Reftius cursum tetteas nee ahum
Semper vrgendo, neque, dim proceUai
Cautus horrescis , ttimiuni premendd
Liltus iniquum. §.217*
Sequerisenim tune naturale cogitandi genus*
§. 104. quoniam
profedo, hoe fie est, vt puto,
Omnibus nobis vt res dantsese, ita magni at-
que humiles, §. lgs.Jiimusi
Ter. Hec; III. 3;

§. 221.
Vitandum est itaque L KVgigervM
(nugiiiendulum) Cogitandi genvs de
nugis Vcre talibus, §. 191. nugantium, L e>
aequales obiectis cogitationes informantium
exhibentiumque. Quoniam enim hoc co'
gitandi genus vel absolute magnis minus est
§. 178. recte, §. 177- primvm ba©0T2 gb-
nvs constituitur, §.217.' •.
N'mirumsapere est abie&is vtile nugis,
Et tempestiuum pueris concedere ludutih
 RATIO COGIT. AD MATER. GENER. 127

Uy. eiusmodi enim mustaceo laureolam non

quaesiuerit, nisi Plauti forsan aliquis nugipa-
iyloqnidet% ,
§. 222.
II. Genus cogitandi de nugis vere talibus
^. 191. ac si essent aliquid, §. 177. 17$. p R 1-
iwvm TVMORts GenVs, §. 2i7.»'cuius
species prima est, si malis auibus nugas lo-
<ces in absolute magnis, licet tenuibus, §. 202.
secunda, quocies easdem tentaueris medio-
crrbus inserere, §.208. maxima, si de iisdem
Veluti de grandibus ac sublimibus cogites, §
203. Ridicule semper
Maxima de nihih nascitur faJioria%
In primis tamen, quando
Non de i/i, neque caede, nee veneiio,
Sed iis eft tnihi de tiHbus capeIIis.,
yieini queror has abcjfe furta,
Hoc index sibi pojinlat probari,
Tu Cannas Mithridaticitmque betlicm
Et periuriti Punici ftiroris
Et Sutlas, Mario/que, Muciofque,
' Magna voceJonas, manuque tula.
Jam die, Poftkunie, de tribm captllis.
Mart. VI. tp.
§ 225.
JNe tamen mesas vetiti leges, prohibem
tesue
I2g PARS I. CAP. I. SECT. XVITI.

tesue scribere videamur, pofitiue suadetur

materiis absolute saltim magnis aequale et
proportionaturn adhibere cogitandi
q e n v s , quod absolute saltim, satis ma-
gnvm, et proposito cbnducens, apteque
haerens ex veritate rei dicere liceat. §.i77»
&17. Erit autem illud simul genvs co
gitandi satis dignvm, saltim abso
lute, et negatiue, §. Ig2,i8?» 193. simulque
magnitudiniT dignitatique relatiuae suarum
materiarum latis adaequatum, §. 162* •

i §. 224.
Hinc iam denuo disluadetur minvs di-
GNVMCOGITANDI GENVS, ob dese-
stum improportionatum obiestis et materiis,
vel absolute dignis, velrelatiuetalibus, in
siio fix.&xs genere species semper eminen-
tior turpitudine, §. 217, 182- In dm'ersis
per hoc cogitandi genus speciebus nunc aninf-
aduertendum est in vile de abiectis
cogitaubi genvs humillimis siiis ob
iestis <$. 195. proportionaturn et aequale,
primi @ct$ovs generis turpiorem speciem. §.
221. e.g. Hor. ep. 8- Serm.l.g. Cat. I55i<5.

§. 225.
Neque minus heic est reiiciehda species,
tumoris in primo genere quae potest locum
habere* ii nugis vere talibus, immo abie-
stis et humillimis, lit tamen animus, nescio
. . quid
 RATIO COGIT. AD MATER. GEMER. IlQ
quid, dignitatis, non eius abfoluta tantum,
fed etrelatiuse, forsan et maiestatis nonni-
hil, fi diis placet, arfricardi, §. 222. e. g. si
quis parasitus minuti alinius Trimalcionis
ligurierit ius, et reduce die^ cuius nomen
hie habet,
— Jam longum inualidi colhim ceruicibus aequat
tferculis Antaeum promt a tetlure tenentis.

§. 226.
MORATVM COGITANDI GENVS
Lativs dicitur omne ti&os §. 193. strenue
©bseruans. Ita ad Horatii A. P. 319.
\ jnterdimspeciofa tocis, morataqnepette
Fabida, nullius veneris, Jim pondere et arte
Valdius oblettat populum meliusque moratur,
Quam versus inopes rerum nugaeque canorae.
jam Acron annotauit, fabulam rette moratam
esse, in quaJingularum personarum mores opti-
me exprimuntur. Magna pars autem omnis
tiSxs inpuicrecogitandis demum propter ve-
fUimilitudinem, deinde persuaiionem , vi-
tam denique, poscitur, adeoque nunc non-
dum euolui poteit per naturalem methodum
scientiae, nee adeo nunc hoc fignificatu mo-
ratum cogi tandi genus licet exhaurire, vel, nisi
per transcnnam etquafi praecipiendo sequen
tial postulare, §• 11.
' * ,
130 PARS I. CAP. I. SECT. XVIII.

§. 227.
MORATVM COGITANDI GENVS
strictivs, dicitur aequalem dignis, vel
absolute saltim, vel etiam comparatiue , tria-
teriis ac obiectis, semper ac aequabilem pro
portionate cogitandi rationem seruans, et
inde fauentem de cogitantis moribus prae-
fumtionem spedtatori velut extorquens.
Quintilianus Ciceronem in his fe sequi pro-
fessus expojitionem poscens moratam: fed in
oratione, addit, morata debent ejfe omnia cum
dignitate, quae poterunt. IIH. 2. Et hoc iam
est moratum illud cogitandi genus, quod
non solum heic per antecedentia licet, fed
etiam necesse est postulare, si quis ad vere
pulcra cogitata velit adspirare. §. i82> 185.

§. 228.
GENVS COGITANDI B.ENE MORA
TVM strictivs, erit denub vel a b s o-
tvTE tale, vel etiam comparatiue et
relative, §. 227, 185. vel negatiue tari-
turn, vel etiam pofitiue, §. 193, 194. Nunc
sufficiat argumentis, vel ex ipsa pulcritudinis
forma, §. 133. desumtis dissuadere genvs
COGITANDI MALE MORATVM STRI
CTIVS, fed absolvte, vel impium, vel
inhonestum, vel indecorum, etiamfi vilibus
humillimisque forsan materiis turpiter electis
proportionatum fit. §. 224.
Si
 RATIO COGIT. AD OBIECTA GENER. 131

Si bene te noui, metuet, liberrime Lolli,

'Scurrantisspeciempraebere profejsus amicarr^
Vt matrona meretrici difpar erit atque
Discolors insido scurrae dijiabit amicus.
Hor. I. ep. 1%.
%. 229-
Hoc Iubentius genus bene moratum in
Cogkando , quod strictius tale dixi, §. 227,
sedulo distinxi a morato lathis cogitandi ge-
nere , quo saepius obseruaui venusta ingenia
per ipsum verisimilitudinls et morum felicius
exprimendorum ardorem, i. e. dum aliquant
partem de morato cogitandi genere sectantur,
eo delabi, vt alteram perdant ex oculis, quam
dignitas poscit, §. 227- absoluta, §. 228. vel
jpsa a verisimilitudine suadens exceptionemr
non inelegantemv sl vitari non poffit vtrius-
que perfectionis collifio. §. 25. Hinc Iuue-
nalis obseenitas et multorum satyricorum
aliorum licentiae. • '

#«###&##«#»#$#*## «««S(|

SECT IO XV1III.
TENVE COGITANDI GENVS.
, . §.230.
Interest magnitudihis aestheticae, vt cogica-
ciones exaequentur etiam relatiuae suo-
1 * rum
■|32 PARS, I. CAP. I. SECT. XVilli.
rum obiectorum S. XVII. magnitudini, ^
217. Hinc triplex nascitur cogitandi genus,
'cum duplici quodlibet sua 7rape>i@a.<rei; qupcL
jn oratione tantum deprehendentes plim
vel triplicem eius characterem, vel ideam,
vel formam , vel etiam figuram omnino di-
xerunt. v
Trimum dicendi genu'r eft,'sublime, modeftum,
Et tenui silo. Aus.
;;-• %. 23*1,
I. TENVE COGITANDI GENVS^sub-
tile, attenuatum, deducturn, gracile, atti-
cum, i%vov) est tenuibus, §. 202. materiis ita
proporrionatum, §.230. vtet absolutae di-
gnitatis satis tenax, §.'223- et strictius, etiam
relatiue, moratum, §?228. fimpliciter hone-
sto viuendi generi non modo non cohtrarie-
tur, §.213. fed eius etiam mdribus ex §.211.
212. diiudicatis probe consentiat* §. 214.
Huic iam dudum, Terentii tempore, vetus
poeta, fed censor vitio cfeatus, obiecit, vt
vitium:. -, . ,■
Tenui ejse oratione et scriptura leui,
Qida nusquam insanumscripjit adolescentu-
him
Ceruam videre fugere et seElari canes,
Et earn plorure, orare, vtsubueniatjibu

i 232.
 T^ENVE COGITANDI OENVS. 133

§•, 232,
Cum hoc cogitandi genere laudabili , fed
aesthetico tamen, multi, Cicerone duce, con-
fundunt, de rebus grauiffimis philosophice,
quantumque fieri potest, scientifice disqui*
rendi genus, quoniam in hoc conueniunt,| vt
vtrisque defit ille splendor, qui solet anibire
grauiora phaenomena, vere bona, §. 211. et
determinatiflima, quaeuis grandia, quae tan-
turri non singularia, §. 212. e.g. de diis im-
fnaftalibus , de pietqte , de concordia , de amici->
tia , de commimi ciuium, de hominum , de gen
tium tare, de aequitate, de temperantia, de ma-
gnitudhie, de orrini virtutum genere sit cogitan-
Hum. Phitosophis ego, vt de his rebus omnibus^
in angulis, consumendi otii caujsa, dijfferantt
quum eoncejsero: ittud tamen oratori tribuam
et dabo, \tf, cfe quibus illi tenui quodam et exiguo
firmone (logico, §. 123. qua potiorem fuam
'partem ad aesthetices regulas non exigendo,
qi^as transcendit) disputant, hie cum omni gra-
uitate et iucunditate explicet. (aestheticaj §. 124,
123.-V. Cic. de Or. \. 56, f 7. de Fin. III. 40.
Pr. 46,
§• 233-/
Tenue cogitandi genus suos iterum gra-
dus admittit, §.231, quorum primumetin-
fimum GENVS COGITANDI. TE N-V I C V,
lvm dixeris, §. 207. Exemplum esto gram-
I 3 matica
134 pars i. cap: I. SECT. XVIIII.

tnatica , parses alienas non occupans. Nam te~

nuis (vel maxime) a font?, quando
pueris olim dant crujiula btandi
Do&ores , etementa vetint vt difcere prima.
Hor.
ajfamtis poetarum hijlariarimqne viribus, pleno
i am satis alueo ftuit, Quint. Is. i. neque ta-
men in omni disciplinarum ambitu surgityl-
tra tenuitatem, §. 262. Ad superiorestenui-
tatis gradus referamus orationem Gceranis.
pro Caecina, quando earn ipse refert ad sub
tile cogitandi genus, temperate grauique
contradistinctum. ,
§• 234.
Si suum argumentum et materiem feli-
ciusexprimat, tenue cogitandi genus , non
inepte de eo dixeris :
In tenui labor , at tennis non gloria. Virg.
c£ Prop. III. 1.
Habet enim eertosfidJiudiojbs, qui nen tarn ha~
bitus corporis opimos, quam graeititates confe-
Ifentur, quos., vaktudo modo bonajit, tenuitas
ipja defeftat, - - Habetfuos laudatores, qui ha?
ipfasubtilitate admodum gaudeant.' Cic. de ci.
Or. 64. Neque fine naso sunt hi laudatores,
(. 23©, 202,
neque semper arcum
Tendit dpollo,

§♦ 235.
 TENVE COGITANDI GENVS. 135

S- 235.
Neque generatim de triplici cogitatio-
num cnaractere, quern nunc informamus,
praeconcipienda est opinio, ac fi per longio-
rem etiam meditationem aestheticam vnus
ex his character in omnibus pulcre cogitan-
dis ac fingulis debeat aequabiliter transcurre-
re : neque de tenui cogitandi genere,' §. 230.
Opere in longo prout materiae necessario in*
aequales aljqualiter coniunguntur, ita habet
illud et suam materiis proportionatam et
apte haerentem cogitationum nunc cmo-w et
remiflionem , nunc trapo-iv et eleuationem,
manente totius denominatione ab illo cnara
ctere, qui regnatet potior est, §. 317.

§. 236.
In eadem oratione Cicero de Inu. II. f 1.
iubet aliquas argumentationes tenidus ■> acutius
et fubtilius trattare-, aliqaos autem locos', e. g.
fatti atrocitatem augentei, et negantem malorum
mifereri oportere, ab accusatore, qui ojiendat
aduersariorum calumniam cum indignatione,
quique misericordiam captet cum conque/iione, a
aesensore, tractari vult grauiui, ornatiui, et cum
verbif, turn etiamsententiis excelkntibus. Quis
nescit soccum comoediae tenue, cothurnum
tragoediae sublime cogitandi genus postu-
lare?
I 4 Inter-
 I'i6 PARS I. CAP. I. uct. xvmr.
Interduni tamen et vocem comoedia tollit,
Iratusque Chrtmes tumido delitigat ore,
Et tragkus ptcrumque doletsermone pedejlri
Telephus ant Peleus , quum pauper et exsul
vterque
Proiicit ampullas etsesquipedalia verba,
Si curat cor spectantis tetigij/e querefo. Hor.

§• 237-
Tenue cogitandi genus iam Ciceronem,
subtile vocare vidimus, §233. et Quintilia-
nus VIII. 3. expreffefubuliter et magnif.ee di-.
cere ponit opposita. Quanquam id fiat ex
v alia significatione subtilium, quam qualem,
exhibet M. §. 576. tamen fimilitudo vocabu-.
lorum nonnihil force contulit ad rerum etiam;
et acutiorum philosophi distinctionum, cum,
tenuibus et minime graui cogitandi ratione
confusionem. §.232. Non aspernatur tenue
cogitandi genus omnem ornatum, sectatur-
potius. non raro facetias et iocos, §. 202, fed;
iimplicicer honestos, §.231. Hie character,,
si quis alius , ipsam fert ludicram cogitandi
rationem, qua, inter alia, fi.ix.pa, fieyahus-
efferas ironice. I'ta videturHoratius in illos.
ludere, qui primariam v\J/xs virtutem Ion-
gas et magnas et sonoras voces quaerunc,
quando Serm.I. 2. statim ab initio:
Ambubaiarum collegia, pharmacopolae,
Ohe!
 TENVE COGITANDI G.ENVS. 237

Ohel quam sesquipedalia verba ! Sed perge,

yidebiis iimplicem tenuitatem.
§• ?38,
Neque tamen in tenui cogitandi genere
subtile palatuni reruns gnari iudicis acutijsi-
mum a.l'iquidj'ubtilijj'lmumque quaesiuerit, par-
tim quia tenuibus materiis, §. 231: summam
acuminis perspicactaeque vim impendere
parum abesset ab inani argutatiorie, M.§.576.
partim ifta, quurn veritat ipsa litnatur in dispu-
,tationeJubtilitat, vei prorfus nonest horizon-
%\s aesthetici §. 121. vel saltim moribus sim-
packer honeitis tantum et aesthetice conce
pts non satis eleganter congrueret, $.231,
228- In tenui simpliciusviuendiratioriemo-
ris non eftfubtiliter magis, quam dilucide, di-
Cfte. §. 213. Hoc significatu cogitationum
elegant subiilitat r ne copioje quidem cogitan
di rationi repugnans in temperatis potius, et
ipsis arduis cogitationum characteribus quae-
renda eft, $. 230.,

Attenuatum, cogitandi genus forsan ex

Ciceroni's locis, vbi de tali dicendi genere
loquitur,- posset probari esse vnum ex mediis
characteribus sublatis et amplis cogitandi ra-
tipnibus opponendum, si multus esse vellem
in. eruendis romanis cogitationum denomi-
nationibus. §.231. Quando Horatius:
If Re&ius
 238 PARS I. CAP. I. SECT. XVII II. .

Reftius Iliacum carmen deducts in afttis, e. c'

videtur km innuere epopoeian ipfis tra-
goediis ita grandiorem esse, vtres ex ilia in
• hanc transumtae videantur attenuari. Hinc
deductum simpliciter cogitandi genus vtiquQ. ^
depressum ad tenuitatem vsque denotare vi-*
detur. Quale bucolicornm plerumque,
Qimm caneremreges et praefia, Cfnthius '
aurem
Vellit et admonuit: Pajiorem Tltyre, pingues.
Pascere oportet oues, deduthim djcere car-.
men-, $. 155.

. dgreflem tenui meditabor arundine nwsam.

Virg.
Te nojirae, Vare, myricae, §. 180.
73? nemus omne canet. Virg. eel. VI. 3.
Quando autena Horatius , fuamet vineta cap-
dens, poetas, in quit:
A'bj- lamentari non apparere taborer,
No/iros, et tenui deduila poematajilo.
ep. II. i<. 225*
fine dubio voluit eipuv intelligi ex §. 179.

§. 240.
Non Virgilius solum eft
quondam gracili modiilatus auencty
ieh. I. 1. fed in orationibus etiara ad Atti-
cura
 TENVE COGITANDI GENVS. 239

cum cogitandi genus referebatur gracilitas

quaedam et subtilitas, §. 237, 238. quam pro-
priam illis graecis, §. 56, fereb<uic imitari
non posse romanos, §. 187. Hos ita solatur
Quintilianus, XII. io: Now pojsumut ejse tarn
graciles? fimus fortiores. M. §. y 15. Subtili-
tate vincimur? valeamus pondere. M. §. 166.
Recte iimul monet, sinistre his.demum, qui
tenui venulaper calcutosfiuunt, Atticumfoporem
tribuUquiaJimitis Lyjiacae gracilitati credi non
poflk Pericles (amcus),quemfiUminibus etcaele-
Jfifragori comparent comici, dum itli comiicien-
tur. Idem gracilitatem alio in loco fabellis
Aefopi adscribit, quaefabidis nutricularumpro-
xime succedant. Ob quas tamen, optimi in-
geniorum aestimatores, ,
Atsopo ingentem jlatuam posuere Attici,
Seruumque coUocarunt aeterna in baft, §. 234.
Patere honorisstirmt vt cunili viam,
Nee generi tribui, fed virtuti gloriam.
* Phaedr. II. 9.
§» 241,
Epi (tolas et dialogos generatim ad hoc
cogitandi genus male vocant. §.231. Esto:
Cicero videbatur plebeio sermone agere cum
Papirio Paeto in epijlolis. Perge legere, et
videbis hie plebeium ex notione function
plebis' romanae, non vero ex ea, qua nos
vile et abiectum ita dicimus aliquando, intel
ligen-
 240 PA-RSI, CA P. I. SEC T. X V I % 1 1.

ligendum esse. Sed etiamsi pro term posi*

turn eii'et, an valet consequentia: Si Cicero
ad Paetum tenui sermone vsus est: in nullis.
epiftolis vltra tenuitatem est eleuanda cogi-
tatio ? Esto : epiftolcir quotidianis verbis tcxere,
solemn}. Fam, IX. 21. An ideo nee Jicet
quidem res, nifi quotidianas, litteris insere-
re? §.96^1 £4. docebunt, quid subsit errors
veritatis. "
s §• 242.
Virtutes in tenui dicendi genere nume-
rant, 1) velproprietatem» vel puritatem, 2)?
perspicuitatem , 3) probabilitatem ,. 4) eui-.
dentiam aliqui. Alii has omnes omnium puj-
cre cogitandi characterum communes esse
dotes recte dicunt, §. iz- Proprietatem si,
ex mente prlorurn per absentiam troporum*.
et puritatem per, absentiam ornatus concipia*
mus, haec inuqluet illam pulcritudo. Pari
ratione perspicuitatem et probabilitatem, s.
verisimilitudinem inuoluet euidentia, M. §.
53J. Restarent itaque defectus ornatus et
euidentia. Sed prior nee est virtus, nee est
in umni cogitandi genere, quod tenue ta-
men est. §. 247, Posterior vbique requiri-
tur ex duplici titulo. §. 22. Quid ergo re-
stat huic characteri proprium? Vtrumque
nan splum , modo recte intelligatur }> fed et
plura, cf.Cic. Or. 76-90,

§• 243-
 TENVE COGITANDI GENVS. 241

\' "§• 243- '■ 7

1. Puritas a fordibus , quae tenue cogi-
tandi genus deprimerent- infra magnitudi-
nem et dignitatem aestheticam absolutam, §.
202. coniuncta cum cautione solicita omnis
illius ornatus, qui cogitationes de tenuibus
vel vl'tra terminos magnitudinis naturalis in
jsua materia, vel vltra limites dignitatis obie-
'ctis aptae,morumque fimpliciter honeilorum
ieleuaret, §. 231. II. Euidentia, quantam
fet ex parte verisimilitudinis, et ex parte per-
spicuitatis, €t ex parte pefsuasionis, §. 22.
exspectare poflis assequendam ab omnibus
simplicitrer honestd viuendi generi deditis,
§. 213. ab omnibus, irtquam, inquibusin-
doli tali proportionalem ingenii culturam
Tupponere licet.. §.45.

i 244.
Promiseram plures tenui fcogitatiohum
'generi proprias virtutes, ,§. 242. Vnam
nunc adducere liceat exempli gratia. III.
Rotunda ea breuitas, §. i%6. quam ab homi-
ne simpliciter honesto, ingenii proportiona
te culti, §. "243. poslis aequus exspectare. §.
231. nil! præstandam, non difficulter tamen
capiendam et sobrio iudicio laudandam, si
praestetur ab alio. Quantum hae'cdifierant,et
interim tamen inter se conueniant, videamus
in duplici Romae descriptione :
242 PA*S I. CAP. I. SECT. XVH.fi.
I. Vrbem, quam dimnt Romam, Meliboee,
putaui
Stuttui ego huic noßrae Jîmilem, quo faepe
Jblemus
Paflores ouium teneros depellere foetus, e.c.
Virg. eel. I.
Hanc tenuiculam, §. 233.exfpeftarem a quo-
uis fimpliciter honefto, qui metro latino
noflet vti, quod non pertinet ad res. §. ig. '
II. Hoc, quodcUnque vides , hofpes, qua ma
xima Roma efl,
, Ante phrygem Aeneam çollis et herba fuit.
е. e. Prop. IIII. i -¿5.
Hanc in tenuibus maiorem, honefto famen
cuiuis probe capiendam et ex ipfius fimplici
viuendi ratione minore in honeftis earn
tamen noninconfiderate probandam efle reor.

§»245»
Atenui cogitandi genere probe diftin-
guantur, 1. genus cogitandi de rebus, tenui
bus quidem, abfolute tamen magnis, §. 202.
itaeasdemdeprimens, vt contra iuam natu-
ram in meras nugas et naenias transformen-
tur. §.191- SECVNDVM BA©OfS G E N V S,
§.217. etprimum cogitandi genus nVga-
torvm in R e s e R 1 a de rebus maioribus
proportionates tantum nugis cogitariones fo-
uentium. cf. §. 22 г.

§. 246.
 TENVE COGITANDI G E N VS. 243

§. 246.
. Non fum nefcius charafteri tenui folere»
velut vnicum vitium opponi ficcum et exile,
aridurh et exfangue , ieiunum atque friuo-
lum cogitandi genus. Sed i) habet et fpe-
ciem tumoris fibi oppofitara 2) ficcitas non-
nunquam non folum in feuerioribus etiam
inteileftus et rationis, purioris etiam, medita-
tionibus acenforibus vitio creatis male repre-
henditur,qui logicum et aeftheticum cogitandi
genus nefciunt diftinguere, fed in ipiis etiam
aeftheticis a iudice competente laudatur.
Non prouocabo ád illarn Plauti , quae fuum
virum fuit rata ficcum , frugi , continentem,
amantem vxoris maxime. Cicero, quando
cauendam oratori prejfo, §. 239. inopiam et ie-
iunitatem §. 120, 128. ait, quomodo id fieri
debeat, expofiturus in exemplo Cottae, de
hoc: Nihil erat, inquit, in eins oratione , niji
fincerum, nihil, nijificcum, atquefanum, et per-
git laudare, de. cl. or» 202. Sane hic ficcum
non vituperatur.
§• 247.
Quintilianus omniho videtur ficcum in
ter laudes virilis dignitatis poneré, quando
II. ,4. oprime fuadet, vt teñera adhuc aetas
plura S. VIH. andent, et inueniat, et inuentis
gaudeat, fini licet illa nonfatiificca interim ас
jettera. Facile remedium ejfe vbertatis (ni
miae),
244 pars i. c,ap; i. sect. xvmi.
mile), Jlerilia nullo inodo vinci. Macrobiu's
eloqaentiam Maroni's Jaudat, minesiccam, mine
jtoridam. Qiiando autem Gellius, XIIPl. i. fe
sicea et incomposita §. u§. et prOpemodum vna
oratidne dicit attingere, qiiae Faiiorinus non sine
copia et venujiate, latins, amoenius , splendidiu's
iet projluentius exseqiiiitiis sit: vel hint pacel
Jiccum, si vitio vertatur, latitudini potius et
copiae, S. VIII. opponendam esse 7rape/@&-
<riv, quam magnitudini aestheticae, S. XV.
vel abfblutae, vel relatiuae alicui. Veruhi
saepius inuehiemus et gnauos horum eriticos
extensionem pulcram et intenfionem cogita-
tionum venustam confudisse. §. 187.

'§. 248.
Erititaque siccvm cogitandi ge-
nvs potius comparatiue breue, vel laude
dignum,, §. 246. S. XIIII. vbi parsimonia
iusserit aesthetica, §. 164,245. vel vituperio,
fl praestitisiet latitudo quaedam aesthetica, §.
116,247. Ex hac definitione intelligo Ci-
ceronem de opt. gen. or. 12: Si inlelligen-
tiam ponunt in audiendi fajtidio. §. 242, 243.
neque eos qiiicquam excelsunimagnisicumque dele-
ctat : dicahtsesubtile quiddam § 237 .238. etpoli-
tum veile,graue drnaiumque contemnere. Id vero
deji: antdicere, quisubtiliter dicant, eossolos At
tic? dicere, §.240. ide/lf quasi sicce et integre.
'Ei ample, et ornate, et eopiofe, cum eadem tnte-
gritaic, Atticorum ejt,
$• 249.
 TENVE CQGITANDI GENVS. I4J

§. 249.
5) Exile sicco videtur esse paene totali-
ter synonymon, §. 245-248. fi Plinium se-(
quamur, cuius temporibus forsan theoria,'
theoriam dico, non praxin, altius euecta fuic
æsthetica, ac ipfb Ciceronis tempore. Hie
enim V. ep. 17. quando: Apte,' inquit, et
varie nunc attolkbatur, nunc rejidebat , excelsa
depreffis, exilia plenis, seueris iiuunda muta-
bat , omnia ingenio pari. e. c. quis non videt,
eum a) exilia etiam hie laudare velle, b) ea
tamen non excelfis, fed plenis (relatiue i. e.
latis et /diffufis) contra distingui, c) excel
fis potius expresse depressa contradistin-
gui, et ra attolli residere. Neque dissentire
videatur Cicero , quando eppiam exikm vber*
ritnae opponit.

§. 250.
Tune etiam Cicero, quando in notatum
§.246, incidit errorem, exilis et sicci pro-
bat congruentiam, §.249. dum deOr. II. 159.
StoiciiSy §. 122. ait, mutta reperit , qua" negat
vllo modo posse dijsolui, §. 121*. et genus sermo
rtis (primo et ipsius meditationis) qffiit, tint
liquidum, non 'fusion, ac projluens , sea exilu
aridum, concifum ac minutum §. 121. quodfi
quis (intellectus et rationis purioris patro-
nus) probabit, ita probabit, vt oratori tamen
aptum non ejse fateatur. Haec enim nojiraora-
iio (aesthetica) multitudinis ejlauribus accommo-
,K danda,
146 PA*S I. CAP. I. sect. xvuir.
danda, ad obleftandoi animos , ad impellendof,
adeaprobanda-, quae non aurificisJlqtera, fed
quadam populari trutina examinantur.
§. 251.
Nunquam concesserim, omoia esse fpino-
fa et exilia, §. 249. quae sunt longe a no/Iris
fenjibus abhorrentia, §. 250. vtinam tamen in
philosophdrum cogitandi genere, quod di-
stinctius et solidius esse debet, ac aesthetica,
non tarn facile esset, ad hunc vsque diem, ex-
empla reperire , quibus hanc enormern con-
fufionem tegefe, vel etiam defendere possis*
ac Ciceroni suit exemplo , quod profert de
Or. I. 83- Interim non excusatur Cice
ro, aut, si mauis, Crassus apud Ciceronem,
qui ieiune et exiliter dsserit quosdam de iisdem
rebus 1 de quibus Democritus et Plato e. c»
bene, difputauijfe , vti Chryjippum, quern acu-
tijjime ferant , neque ob earn rem philofophiat
nonsatisfeciffe. de Or. I. I. fo. Pergit enim :
Quid ergo interest? aut qui discermi eoriimt
quos nominaui (Democriti et Platonis e. c.)
vbertatem in dicendo et copiam ab eorum (Chry-
fippi e. c.) exilitate, qui hac dicendi varietate et.
elegantia non vtuntur? Vnvm erit% profeBo-,
quod ii, qui bene dicunt, afferunt proprium, com"
pojitam orationem, et ornatam , et artifcio quo»
dam et expolitione distinclatn.
§. 252.
Nam aut Chryfippus de, iisdem rebus, de
quibus
 *
TENVE COGITANDI G E N VS. 147

quibus Democritus et Plato e> o. nudam ve-

ritatem exposuerunt npn nihil jnuolutam ae-
ftherices peplo, adeo misere philosophatus
est, ac Mnesarchus, de quo 1. c 83- etmulto
minus philosophiae satisfecit , ac aesthetices
regulis; aut 'complete, grauiter» exacte, di- '
stincte, scientifice et* vt ita dicam , cogendo
rationi intellectuique proposuit in .naturali
iweuitateac simplici cuitu, quad illi ^ Demo
critus, Plato e. c. per compofitam orationem>
ornatum artificium, et expolitionem (aesthe-
. tkas)» analogo rationis propinarunt , et mi
nus fane macuro iudicio ipsi obiicitur ieiu-
numet exile cogitandi genus^ ac apteconne-
3«s osteologi seeletis , abdomen illis deesse.
Verum quocunque fe haec modo habeant, id
tamen vel ex hoc Ciceronis loco' colligas,
' exilitatem potius vbertatis defectum et ieiu-
nitatem aliquam, §•. 120. 128. flgnificare,
quam magnitudinis dignitatisque maculam.
§• 249.
§. 253-
Remconficiet, arbitror, iudicium Cice
ronis deRutilio, de cl. Or. 114: Sunt eku
arationes ieiunae, mtilta praeclara de hire, (res
non teiiues, nisi sailor). Doftui vir etgraecit
litteris erudkus, Panaetii miditer, prope per-
/edits in Jioiiis, (nee haec ad viuendi genus
simpliciter honestum ex aestheticorum for
mula.) quorum peracutum et art'u plenum ora- «
K 2 tionis
 148 PARS I. CAP. I. SECT. XVIIII.

tionis genus ( nee haec tenuitatem sapiunt et

illi similia, §. 237, 238. et stoicis tumor po-
tius, quam nimia depreflio conuenit), fed ta-
men exile., neesatis populari ajsenfioni accommo
dation (quia contra praeCepta Zenonis non
semper distinguebant practice satis, quae com-
pressas in pugnum manus, quaeque delidera-
rent explicitas, §. 122.) Neqtfe quicquam
contra hanc Ciceronis decisionem nioueo,
nisi forsan contra vniuersalitatem, qua stoi
cis generatim exilitatem exprobrat. Si
quis ex accuratiorum philosopnorum aefoa-
masi, quibus interfuit asfiduus, eorum medi*
tationem logicam et intellectualem strenue
sequutus, descendit ad praxin et Vsum aesthe-
tice cogitandorum, ipsiusque cogitandi ra
tion! non nihil adhuc adhaeret illius distin-
ctae accurationis , logicaeque praecisionis*
cui adsueuit, nunc nimium , et praesens in
tempus omittendum, excusandus ipse forsan
est aequis iudicibus , neque tamen eius cogi-
tandi ratio, qua dialectica sapit, est desert-
denda, quasi pulcra et ipsa elegansque did
mereatur. §. 121, iz^,
§. Z54-
4) Aridum cogitandi gerius ad vitium in
tenui cogitandi ratione defectu peccans, §.
245- praesertim qua dignitate sufficients de-
stituitur, exprimendum paene dixerim aptio-
rem denominationem, ex hoc Ouidii loco:
Tu
 TENVE COGITANDI GENVS. 149

Tu kuior §. 189. foliis turn , quumjine pon-

dere, §. 177. facet
Mobilibiu ventis aridajatta volant.
Si quis tamen eandem vitiosam breuitatem,
de qua §. 247-253. eodem notari putauerit, ha-
bebit rationes non contemnendas e. g.
Quando Quintilianus II. 4., historicam narra-
tioqem esse vult, neque aridam prorsus , ne
que ieiunam, neque rursus Jinuqsam et accerjitit
dejeriptionibus, in quas plerique imitatione poe-
ticae licentiae ducuntur, lajciuientem. §. 165.
etaddit: yitium vtrumque , peiuf tamen illudy
quod ex inopia, quam quod ex copia venit. ( sci
licet in pueris, §. 247*248.) Quis hie non
videt aridum esse vitium in defectu, quod
luxurianti cogitandi -generi , vitio in excessu
peccanti, opponitur, vt eamus per medium
inopiae persicique apparatus?
§• 255.'
Dicam tamen apertius meam sententiam,
qua ARIDVM COGITANDI GENVS la-
tius omne illud esse iudico , quod obscruari
potest minus, virium ac roboris habere, M. §.
51 f. acmascula pulcritudo requireret, cuius
languidum cogitandi genus est quaedam mo-
* dificatio. §. in. Ex hac mente cogitatio-
num ariditas erit <pa,mof*ens omnis defectus,
vel vbertatis, vel dignitatis, vel verifirriilitu-
dinis, vel viuiditatis , vel persuasionis , vel
K 3 vitae,
I fO PAR* I. CAP. I. SECT. XV II II.;

vitae , quant;as data pulcritudq requireret^

$. 22. i ,

$. 256,
Ex hac notione videtur, Quintilianus II.
4. tantdpere protestari contra magiflrum art*-
dum, eum comparans/va'j; ac fine humore vtto
terris, quae teneris potiflimum plantis euitanr
dae sint. Si qui talem nanciscantur pueri,
fieri eos humilesjiatim, et velut terramspetlanr
tes, qui nihil supra quotidianum sermonem atr
tollere audeant, (vel vbertjate,, vel dignitate,
vel verifimilitudine e.c. §. 255.)* rnaciem it-
tit pro, sanitate ,, et iudicii loco {njirmitatem ejse,
et dumsatisstudent vitio carere, in id ipsum »«-
cidere vitium? quod virtutibus cairant. Ex ea-
dem fqrte. fe dicit in institutionibus suis ali-
quid nitoris et iucunditatis qdmismiffe, Be ieii{-
naatque arida, (quae saltim arjalogo rationiS;
videretur eiusmtyii) praeceptorum traditio,
animos auerteret, etaures, praesertim tarn de->.
ticatasy raderet. III. 1. Ncf. $'. 122.

$.. 25?.
Quando idem VIII. pr. : Neqiie AJianir
inquitj aut quocumque alio genere corrupts res
non viderunt , aut eas non collocquerunt : neque
quos aridos vocamus , Jlidti aut in cauffis caeci
fuerunt, fed his in eloquendo indicium et mo
dus, illis vires desuerunt ! hos AJianos, illos ari
dos interpreter ex. 1. ,XII, 10. vbi de aridfs,
ejsuflis
 TENVE dOGITANDI GEKVS, Ifl

txsuftis (exsuccis) et exsanguibus : Hi- font,

ait, qui fuae imbecillitati sanitatis appellation
nem, quae ejl maxime contraria, obtendant, qui,
quia clariorem vim, M. §. ?ij. eloquentiae, ve-
kitsotem, /erre nun pojfunt , vmbra magni no-
minis delitescunt. de Asianis autera : illis iudi-
cium maxim et modiim deejfe.

§. 258.
5) Exsangue cogitandi genus habeo in
fynonymis aridi, ex fignificatu, §. 255 -257-
quemadmodum exsangue generatim per ener-
uatum expticat Cicero: Fiji gladhtm, in-
qui ens : pttero paruo, autji imbecillo seni aut
debili dederis, ipse.impetusuo nemini noceat. —
ita, quum hominibus eneruatis ac exsanguibus,
confulatuf, tanquam g/adius, ejfet datus, qui per
Jepungere neminem vnquam potuijsent, e.c.Or.
pro §ext. 24.. .
§■ 259-
6) teiunum cogitandi genus est synony*
mon ficei, quando hoc in vitiis legitur. §.
248,128. ItaQuintilianus,§.254.et quando
docuit- grammaticae j poetarum interprets,
•mvjica-, ajlronomia , philosophia , eloquentiaque
non mediocri opus ejfe, hac, vtres illarum di-
cat proprie et copiofe, pergit: Qiw minus funt
ferendi, qui ham artem, vt tenuem (quod iini-
stri quid significans cum exili , sicco, fubtili-
K 4 que,
152 PARS I. CAP. I. SECT. XV ITII.

que, quando culpatur, coincidit) ac iehmam

caitillantur. 1. 4 Pari ratione Cicero repre-
hendit opinionem vulgi, qua Antonius ieiu-
nior, Crajfus habebatur plenior, et Quintilia-
nus obtrectatorum Ciceronis exponit maleuo-
lentiam, quum a quibusdum eum dictum re
fers ieiunum ac .aridum, ab aliis AJianum et
redundantem et in repetitionibus nimiuni. Vitu->
perari per inuidiam ob contraria
Aureae laus est mediocritatis.
Interim iure quodam talionis, conniuente
veluti quadam Nemeli, priorem accusation
nem Ciceroni intentatam esse docebit §,
251, 2f2.
§. 260.
De posteriori accusationeipse italoquitur?
vtdenao ieiunitatis notionem aestheticam sa
tis figere videatur, quando Quaest. Tusc. H. 3.
de suis orationibus: Nonnulli, inquit, quum
cbruerentur copiasententiarum atque verborum,
ieiunitatem et famem se malle dicebant, quam
vbertatem et copiam. f^nde erat exortum genus
Atticorum, §.240. iisipjis, quiidsequisepro-
fitebantur, ignotum, qui iam conticuere, paene ab
ipsoforo irriji.
.§♦ 261.
7) Friuolum cogitandi genus' habeo] ii\
synonymis nugatorii, §. 221, 245. vt.conce-
dam
 TENVE COCITANDI GENVS. 153

dam quidem secundum @a.S&s genus esse fri-

uolum, non autem omnia friuole cogitata
posse hue trahi, quando defectum magnitu-
dinis absolutae iniis, quae tenue cogitandi
genus poscunt, consideramus. §. 246. Haefi
non nihil in diducendis notionibus vocabu-
lorum, quibus per varias linguas aequipoi-
lentibus plebs criticorum vtitur, conuicio-
ruminstar, quae centesima non intelligit ils
vtentium muliercula: vt, fi quando fuerint
sanis adhibenda criticis , aesthetici secum an
te possint reputare, quid sibi probandum, et
an id aperte satis exponere.posiint, in diiu-
dicato locum habere ? quod vocibus eiusmo-
di fignificaturi

§, 262,
Tn secundo jS*S*f genere §. 245'. turpior
§rit species materiam tenuem quidem , at sa
tis tanien cc magnam et dignam describi
fimpliciter honestis moribus conuenienter,
deprimens in indignum, vel fimpliciter hone
stis moribus, §. 2.24. yiLE DE TENVIBVS
COQitanS! qenvs. In hanc. deformi-
tatem Plautus saepius incidit, et vergit eo
Virgilii Menalcas, qui, inter alia, durius ex-
probrata:
Qiiid dominifacient, audenf quum taliafurer ?
Nonne ego te vidi Damonis, pejsime, caprum
Excipere injidiis, nmttam latrante Lycisca?
e. c. eel. III.
R 5 Sed
15+ PAKS I. CAP. I. SECT. XYIIII.

Sed retrahitur aptaDamoetae pHmum admo-

nitione; /
Parcw ifla virit tamen obiicienda memento^
\' ' e. c.
pergensque nihUominu.s, honesta inukarione
ad certain en muficum. Si admittarnus_£clor
gae senfum, quern serum:, mysticum , Virgk
lio non irnputabimus, fi quid Menalcas pri:
mo craflius loqui videatur.
$■ 263.
Tenue cogitandi genus vti omnes ge*
neratim maculas venustatem, cogitatiorium
deturpantes habet fibi oppositas, ita; et §r
746-261. notatas, praesertim
Sisuccut pecariyfrtucsttbducitur agnis.
Nunc autem w.apex.(iatreu)u ipfi propriarurifc
curiofi tantum anirhaduertimus II. secvi*-
dvm tvmorjs genvs de materiis te-
nuibus > aut tenuibus maiorum variis conse-
stariisque maioxes, vel vere, vel apparenter
tales, concipiuntur cogitationes, ac earum et;
relatiua magnitudo et dignitas comparatiue
minimac permittere videantur. Huius pri-
ma denuo species, erit tenuia eo leuans , quo
materias tantum mediocres adseendere phae-
nomenon fit, §. 208. secunda altius adhuc
tollens §. 203. donee
Sublimi feriynt Jidera verti.ee.
 *ENVE COG1TANDI GENVS. 155

§• 264.
Sccundam tumoris, de quo §, 263- fpe-
ciem Plautus exagitat exemplo militis glorio-
Jit qui Pyrgopalinices ItaH^um scenaniaperit;
Curate, vt splendor meojit clipeo claribr,
Quamsolis radii effe olhn, quiim sudum ejl,
foment, e. c,
parato respondere Artotrogo salutante virum
Fortem atque fortunatum, et forma regia,'
Tim btllatorem : Mars haud aujit dicer-e
Neque aequipararzsuas virtutes ad iuas.
cf. Ter, Eun. IV. 6. v. 3 - 5.
Ab eadem retrahit illud Quintiliani VI. 1 :
In paruis (litibus) tragoedias mouere tale est,
qualeji personam Herculis et cothurwi aptare
insantibus velis.
§. 265.
Eandem secundam speciem vt mire illu-
strat Petroi iii Trirnalcio tune etiam, quando
non omnino nugas agere videtur, caduceum
tenens, Minerua ducente , ratiocinari discern,
dispensator fa&us, et tandem in tribunal excel-
sum leuato mento a Mercurio raptus, cum fuo
tepore pinnit subornato , ut Pegasus videretur,
e. c. ita primam, §. 263. pingic in Trimakio-
nis di/penjhtore aureos numerante, qui depre-
cantibus pro struo ipfius: Non tarn, respon
ded iattura me mouet, quam negligentia nequif-
Jimi ferui. yejlimtvta accubitoria perdidit,
quac
156 PARS I. CAP. I. SECT. XX.' , '

quae mihi natali meo donauerat cliens quidam,

Tyriajine dubioysed iam semel lota. Qiiicquid
ergo est, dono pobis.
#^ a ^ ^t. ^t- ifc it it ^fc ^ ^Jt A- -A^ ^fc- -jfe- A ^- ^it- -^- 4L- A

S E C T I O XX,
MEDIVM COGITANDI GENVS.

§. 266.
II. \f EDIV)' M COGITANDI GENVS.
IVJL (aequabile,
faequ; mediocre, interiectum,
et temperatum,) est de materiis mediocribus
§. 2o8- ita cogitans , yt noq earum solum
magnitudini natural)", fed et dignitati relati-
uae morumque nobilitati noq solum nihil
repugnantis contineat, fed etiam apprime
conueniat et proportionatum fit, An illud
intermedium tenui sublimique, an inter te--
nue et sublime medium did poflit disputant
ad Cic. Or. 21. §. 10$. Vbi Cicero : Vw te--
nore, ait', vt aiunt, in dicendo, (cogitando)jluit,
nihil afferent, praeter facilitatem et aequabilifc
tern. e.c.

§. 267.
Video Ciceronem non sua, fed aliorum
ex definitione loqui. Quum autem idem
orationum suorum forenfe cogitandi genus di-
stinguat ab aequabili temperatoqw cogitandi ge-
mre%
 MED1VM COGITANDI GENVS. 157

nere, quod in libris de philosophia sequitur,

de Off. I. 3. augetur multis suspicia, ipsum
de medio §. 266. cogitandi genere loqui vo-
luisse , quando de philosophicis sermo est,
quum tamen orationibus generatim vim di-
cendi maiorem tribuat. Ex eodem errore ge
nus hoc cogitandi medium historiis adsori-
bitur, §. 126. quasi proprium et vniuersale.
fingulis. AEQVABILE pOthlS C O G ITAN-
Di genvs lativs dicitur suis vbique
materiis congruens , cum illis fe deprimens,
cum iisdem furgens , strictivs et com-
paratiue eas materias et eo respectu pertra-
ctans , vt tanta non opus fit Varietate cogi
tandi respectu magnitudinis dignitarisque re-
latiuae , quanta phaenomenon fieret , si vel
aliaeres, veleaedem, fed diuerso respectu,
magisque vario,pulcre perpendendae essent.

§. 268.
Habet Character cogitationum medius
certam semper aequabilitatem , dum neque
tenuitatis limites descensu neque sublimitatis
terminos transcendit adscensu §. 166. fed non
omnis aequabilitas in cogitando medium si-
mul characterem exprimit, est etiam tenui,
est sua sublimibus aequabilitas, §. 267.
§. 269*
Mediocre dixissem medium cogitanrii ge
nus, nisi duplex obstaret ambiguitas, t)eo-
rum,
158 PARS I. CAP. I. SECT. XX.

rum, qui mediocritatenl Mam amantcumpe-

ripateticis, quae eft inter minium et parum
quoque significatu omne laudabile mediocre
est, 2) eorum qui non cum Horatio solum fa^
ciunt, quando edicit:
mediocribus ejse poetii
Non kominefj non dii-> non conceftere columnaes
fed idem etiam ob similem rationeiri ad
omnia venustius cogitanda trahunt, quae*
quam primum a summa voluptate, vel paul-
lum decedant, K, .
Vtgratas inter men/asfymphonia discori,
Et crajsum vnguentum et Sardo cum melk
papauer,
Offendant, poterat duci quia coenajine ijlis.
Hoc, significatu nullum laudabile mediocre
est in aestheticis. Adeoque medium cogi-
tandi genus illis non solum, his non- bene*
mediocre videretur. §1 266.

§. 27a
Tefnperatum idem cur dicatiif cbgirahdi
genus, §. 267. iam vidimus, quum vere
TEMPERATVM COGITANfls 6 ENVS*
vel mediocritatem laudabilem in omni cogi-
tanonum vi, §.2i> significet, §. 269. lativsj
Vel strictivs idem adhibitum tali the-
mati inter eiusmodi respectus, in quibus ve-
hemu.tiores animi contentiohes eliepulcrae
non
 MEDIVM COGITANDI GENVS. I?9

non possent. Primum est, quale exspectes

cogitandi genus
Aequam valenris rebus in arduis
Seruare mentem, non secus in benis
Ab insolenti temperatam
Laetitia.
Quando Cicero de Or. II. lii". Non eft, in*
Iquit, vlla temperatior oratio, quam i/la, in qua
asperitas contentiOnis oratoris ipjius humanitate '
eonditur, remifsio autem lemtatis, quadam gra-
uitate et contentionefirmatur: fane , rrredii co
gitandi genesis, de quo nunc loquimur prae^-
cepta dare non voluit. Mihi hie videtur lo-
qui de genere cogitandi , quod temperatum
latius dixi.

In Oratore autem 91-96. de hulla re eef-

tius loqui iudicetur Cicero primafronte,quam
de medio cogitandi genere? de quo nos
etiam, §. 266. Interponit illud humili et am*
flijsimot modicum et temperatum appellans.
nterim describit illud, robujlius quidem, ad
humile , in quo tamen neruorum vel minimum.,
pknius humih,quam autem brnatum copiofumque,
Jummiffius, in quo loci communesfine contentions
diedntur, quales (oratores) euadantfere ephilofo-
phorum fcholis , quorum quisque per fe probe-
tur, nisi coram fit comparatus illefortior, (de
quodeinde, amptus copiosus, grauis.) Jam
hinc
160 PARS I. CAP. I; SECT. XX.

hinc suspiceris temperatum cogitandi genus

hie adhuc, vt medium vi ac robore,. §. 270.
generatim, et, vt ita dicam, in abstrasto con
sidered," tune demum laudem adepturum,
vel vituperiiim, fi viderimus,quibus applice-
tur materiis formisque cogitandi pulcre, qua-
tenus inter fe differunt, velut in concreto.
Omnem dubitationem eximet ipse Cicero,
tandem non temperatum dicendi genus in
eloquentibus , fed eum demum eloqtientem
agnoscens, qui hamitia siibtiliter , S. XVIIIL
magna grauiter , mediocria temperate potest di*
cere. Neque adeo temperatum Ciceronis
genus j fed temperatum mediocria, (media,
arbusta) cogitandi genus illud est, quod me
dium in vere pulcris dici mereatur, §. 266.
idemque strictius erit temperatum ex signifi* ,
catu §. 270, 268-

& 2J1.
Medium cogitandi genus admittit iterum
suos gradus , §. 166. prout vel a tenui , vel
a fublimi propius abest. Quemadmodum
tenuium in bucolicis Virgilii , §.239. Scali-
ger imum cogitandi genus, §.233. depre-
hendit in Moeri, medium -in Gal/o , sublime
in bileno: ita in medio cogitandi genere,
georgicorum eiusdem,imum denuo collocat»
in aratione etsatione, medium in fabula Ari-
Jlaei, sublime in pejiitentia. Pari ratione mi
ni videtur medium in aeltheticis cogitandi
genus,
 MEDIVM COGITANTU GENVS. itfl

gerrus , et medium in orationibus, §. 271.

probe differre, quanquam nee nego vel hu^. .
ius esse denuo gradus. Ad hoc referuntus
orationes Ciceronis pro lege Manilla , pro
Marcello , pro Cornelio Balbo , pojl reditum ad
Quiriter, et insenatu. In quibus interim ali-
quam magnitudinis differentiam lubenter
concede
§• 273. -.,
Opere in longo medium cogitandi ge
nus n on excludit quaedam sublimia, quae-
dam tenuia, §. 235. Haec non ex pede, ac
modulo §. 272. tantum, fed etiam, quae, sola si
essent, non fine tumore , vel in mediis habe- "
rentur materiis. e. g. ., v
Jaepe exiguus musy
Sub terris posuitqae domox, atque horreafe
cit. Georg. I. igi. Virg.
Saephu et tettis penetralibus extulit oua
Angujlum formica terens iter. Ib. 3S0.
Grandium mediis mistorum exemplura esto
Sol etiam exjlintto miseratus Caesare Ro?nam, " ,
Qimm caput obscura nitidumferrugine texit,
; Jmpiaque aeternam timueruntsaecula noftem.
e. c.
nisi hie Virgilium Georg. I. 455-510. vere
iusto nonnihil altius euectum velis conce
de re :
L Ft
 tel PAHS I. CAP. I. *ICT.' Xt
yt^quum carceribussese effudere quadrigati
Addunt se in spatia , et frujira retinaculct
UndenSy
Fertur equis auriga^ fiec audit eurrus habe-
nas, V. 512.

V 274*
, t)e aequabilitate medii cogitationufst
fclegantium generis iam vidimus §. %6% . Hinc
in virtutibus ipsi propriis, ex relationeCi-
ceronis, §. 266. sola restaret facilitas. Sed
quaenam haec sit virtus , et ita quidem con-
cipienda, vt medio cogitandi generi sola sila
maneat et propria? Non ago nunc Ciceronis
interpretem. Indicabo potius, quam ipsa
natura huius characteris facilitatem sibi pecu-
liarem postulet, earn scilicet et tantam ro
tundae breuitatis mensuram j tantasque reli-
quarum venerum, §. 22. gratias nee minores,
liec maiores, quantam quiuis nobile viuendi
genus assequutus et proportionalerh illi cul-
tur'am ingenii facile fe vel ipsum praestare,
Vel salrim sine longiori opera pulcre intelle
cturum deprehenlurUmque possit confidere >
§. 265. si denuo abstrahamus a difficultate
eloquutionis, §. 244. quae hue non perti-
net, $. 18. Hinc et tantopere laudataCice-
xjni suauitas in temperato dicendi genere,
h :ic medio cogitandi generi tribuitur respe-
ctu so ctatoris, in quo riobile viuendi genus
licet supponere. Cic, Or. 91, §. 271.
§275.
 MEDIVM GOGITANDI GENV5- 163

Ob eandem facilitatc-m $. 274. restri&arn

iam vel medium cogitandi genus prudenter
affectans, .obiectum sibi pefsonaje, s. eos,
quibus, quorumue in gratiam potissimum co-
gitet, non constituit, nisi quibus nobilem vi-
uendi rationem eique proporrionatam co-
gnitionis venustatem liceat adscribere,
Non , qaodcnnque simet thartit illmerit-,
omnes
fjejliet afiirno redeuntesJiire lacnque,
Et paeros et amis,
Non laborat\, vt se miretur tnrba, vel omni
honestate destitutorufn, vel irttra horizon-
tem morum simpliciterbonestorum cognitio-
Bisque, qiiae solet horufn comes esse,.sub-
jfistentium, .'" . ,
Contentus panels leflortbus. . ■, :
Si plures nanciscatur, vti fit, sequentes ante-
cedentium gregem, quaitur, etnuncsimul,
*casu paene fortuito, qua eundum est, nis
■etiam suauis et facilis est, quantum illud- ci-1
tra /3*&cf fieri potest, interim tacitus cum
Horatio seatienS :
Satis ejl equitem mihi plaudere,
Egregie vero falleremur,, heic si vel solos,
vel omnes, nobili ioco natos anirflo conci-
pere .vellemus. $.211-214. •

L 2 §.275.
 J&f PARS I. CAP. I, SECT. XX.

§. 276.
Ab hoc laudabili medias material cogi-
tandi genere, §. 266. peccando distat in defe-
ctuTERTivM ba©oT2 g e n v s easdem mi-
noribus inferioribusque cogitandi rationibus
explicans, quam quae mediae magnitudihis
ac dignitatis obiecto conueniant. .§. 1 17- ,
. Siue eius species prirria subsistat intra eos te-r
nuiter cogitandi limites>qui tenuibusnon ad»
eo inepte sederent materiis, siue species eius
secunda, secunda simul cogitandi ratio nuga-
torunf* in re seria, §.245. deprimat omnino^
materiam suam rnediocrem in sphaeram nu*
garum et ineptiarum, §. 191.
'.. $• '2^*
Vtriusque speciei exempla denub Plait1
tus dabit, quando ret arcejfit ex medio , ne-
que tamen non vel in humilem pae'ne tenui-
tatem , vel omnino labitur in Tales illibera*
les.
Adspice, Plantujr,
Qju) patto panes tutetur amantis ephebi,
yt patris attend, - - -
Quam non adjlriHo , §. 235, 23<J. percurral
pulpita socco !
Gejiit enim nummum in tocutot demittere, post
hoc
Securur, cadat, an reHo ji'et fabula talo.
Hor. II. ep. i, I76.
Dura
 MEPIVM COC1TANDI GENVS. 165

Dura posteriori? praesertim criminis reos

agit Catuilust x
Plenos rurix et inficetiarum
Annales Volufi, 32. al. 36.
in idem, vel affine, vitium incidit, quod fe-
licius vitauit c. 39. in materia satis simili, me
dium cogitandi genus puicrius exprimensr
Illud carmen volo, quod aiiis 44:
Q ! funds nofter,feu Sabine,feu Tiburs% e. c-

f, 278.
Turpior vtriusque speciei gradus est»
praesertim secundae §. 116. quando de me-
diis cum aliqua morum nobilitate, §. 213,
514. cogitandum est, cogitatur autem de iis-
dem pellucentibus vbique moribus vix sim-
pliciter honestis, aut omnino dissolutis et il*
liberalibus. Haec vltima erit abiecta
PE M EDI IS COGITANDI RATIO. Tae-
det exemplorum obscenorum, quo carmen
Catulli 25- al, 29. et epithalamia sexcenta.
Hue potius ad primam speciem illustrandam
animus Menedemi in .Ter. Heaut. Act. 1. fe. 1.
tota, cui Qiremes : Habes
Seruos complures. Provide quasi nemostety
ha nite attente fflorum officia fungere.
Ipse de se a. V. se. 1 :
In me quidnis harum rerum conuenit,
Qiiae funs ditto in Jiultum: caudex, Jlipeiy
ajinus, plumbeus.
h 3 §'• 279-
I<5<5 PARS I. CAP. i, sect. XX*
•> -■• , r* , , ** ... i
§• 279.
A medio cogitandi geocie, §. 266. in ex-v
ceflu recedit tertivm tvmoiris ge-
nvs obiecta media tantis exornans cogita-
tiortibus, quantas fiiblimia fibi solis vindicare
ius habenr. Hue literatorum, qui fe solos
cum (uis aliqujd putant, parenthyrfi, quo-,
ties sua cogitant, doctores scholasticorum
Seraphici ec irrefragabiles, fuccedentea his
distatores perpetui, imperatores maximi, et
magistri equitum feipubiicae litterariae, qui
nu-nquam, nisi cum Cicerone* loquuntur, neo
in quenquam, nisivelut inCatilinam, qui op?
pidis, vbi scholas habent, forum, rostra, ca?
pirolium, capicolio patres conseriptos et
confutes, consulibus fellas curules fasces, se^
cures, fibimet ipsis triumphos tribuunt at*
que deeernunt ex animi sententia.
Tune 8yri, Damae ant Dionyjiifitiut, andet
■ Drikere esaxo dues, ant tradere Cadmo ?
Hot. \. Serm. 6+
§. 28a
Ex his. vitiis §. 176 - 279. inter fe confusis
rfascirur demum flvctvans et i.ncer--
tvm cogitandi genvs, quatenus
medio cogitationum opponi characteri m§-
retur, quando aliquis medium cogitandi ge
nus meditando sectatus, dum nan potest af-
sequi, nunc tenuium , nunc subiimium obie^
.. ' ftoryna
 MEDIVM COGITANOJ OENVS. l6f \
gtprum in limites vagatur, vbi pedem figatr
gradumque fistat, ignarus, Frustra natura ge
neris, quod elegit, ciusmodi ingcnio sua^
det, quod pater Phaetonti;
Necpreme, nee summum, molire per aether^
currum:
phagtonti tamen simile et
]$oc modosumma petes, modo per decRuar
viasque
Praecipites Jpatio terrae propiore femur.
Ou. Met. II. 105. ■

*»**«#«« 0; ***#*•. ft ft « « ft «

SECTIO XXL
SVBLIME COQITANDI GENVS,

$.- 281*
JII. CVBLIME COGITANDI GENV;?,
i3(inagnificum,magnum,altum, summum,
plenum, cf. §. 1 s8.graue,copiosum,cf.$. no\
ornatum , validum, {JuyaXtyrpsTrig ", d.£j&y*«>
H\j/K, v^Xov.) est suis vere grandibus cogi-
tandi materiis, §.'2o;3-$Q7- ita congruens,
vt iisdem fimul satis dignum §. 22j. et opti
ma moratum, §. 328. nojn modo non con-
trarietur heroicae virtuti, rationique cogi-
tandi, quam haec comitem? nisiducem, ha-
pere solet, fed et moribus singular! cum
I, 4 maie
 168 PARS I. CAP. I. SECT. XXI.
maiestate coniunctis probe consenti'at. «.
213. 194. *

§. 282.
Non per iocum sojurn Terentius iubet
JJauutn sublimem intro rapt, quadrupedem*
que constringi, fed ecHoratius ridec.
Hunc, dumsublimis versus ruttatur, et err0t%
Qui, yetuti merutit intentus, dtcidit, aaceps
In ymeuniy foueamue.
Nobis heic serio, suoque loco locata sublN
rnitas exploranda est. e. g. Non fortibux fa.
luta,, fed' etiam fulgentibus armis praeliatys in
causa est Cicero Cornells, quum affequutuseffet
dtcendo, vt populus romanus admirationemsuam%
non acclamation tantum, fed etiam phufu, con-,
fileretur. Sublimitas, profem, et magnificen-
tm, etmtor, et autloritas expresst i/fiim fra-:
govern. Nee tarn infolita iaus ejjet profequuta
dtcentem,fi vfitata et caeteru Jimilis affuifTet
oraHo. Quint. VIII. 3. Hue comparatioELe-
giae et Tragoediae, Ou. Am. III. 1. vbi ilia
fatetur;
Non ego contulerimfublimia carmina nostris%
Obruit exiguas regia vejlra fores.
§• 283-
Magnificum adhuc saepius adhaerente
concepcu superflui et ostentationis * quasi le^
uis notae macula quadam, adspergitur. Ita.
Clitfr
V
 SVBLIME COGITANDI GENVS. 169
, Clitipho apud Terentium, Heaut. 1. 1. gratu-
latur Cliniae, qui
ffabet bene e( pudice edutlam, ignaram artis
meretriciae.
Mea, addens, est potens, procax, magnified,
sumtuosa, nobilis.
Pari ratione Tibullus : II. 6,
Cajira peto, vateatque f^enus, valeantque
puellae.
■ Et mihisum vires, et mihi facia tuba est.
Magnq loqwr, Sed magnifice mihi magna
'- loquuto.
Excutiunt ctaufae fortia vtrba fores.
rediturus adhumilem siiarn qu'erimoniaml.5-
iKt'e serum et tqrque: libeat ne dicere qttic-
quam
Magnificum posthac, horrida verba doma.
Qarlus Cornelius, a quo laudatur Atticus,
elegans, nonmagnificus, splendidus, non fum-
tuojus-, qui omni diligentia munditiam non af-
fluentem, qffeclarit, Jupellex modiea , non mul-
ta, vt in neutram partem conspici posset, Ipse
Cicero, magnifici patronus contra Atticos
vel quasi, §, 248. non abstinet ab hac vocis
sequiori significarione. Pro Rose. Com. <;.
ysqite eone te diligis, et magnifice circumfpi-
(it) eum alloquitur , quem mox accusabit
amentiae.

L 5 §.284
I70 PAHS I. ?AP. I, SECT. X?l,

§. 284.
Nobfs atttem hie magniftcentia cogitatur*
$, 281. ex descriptione Ciceronis de lnu. IL
153. rerum magnarum et excelsarum, cum ant*,
mi ampta quadam etjplendida proposition!) agi-
tatio atque admini/iratio. Secundum quam
magnificentidepublicae amantem dicit,inimicum
priuatae luxuriac-, \. 28 1. 155- populum Rp-
manum, Or. pro Mur. ex qua rectiflime, Off.
1.72: Capejsentibui, i-nquit, rempublicam, ni~
hilominusi quam philosophise haudscio, an ma-.
gis etiam, et magnificentia, et defpifientia adhi-.
bendasit rerum humanarum , quamsaepe dico,
et tranquitiitat animi, atquesecuritas-, Jiquidem
jiec anxh' futurisunt, et cum grauitate conjtan-.
tiaque vitfuri. Secundum eandem notipnem
magnificentiae concedit earn et vitae priua
tae cum fimplicitate simul conuenire posse
§213. philofbphus, 1, c. 92. Hasc praeferi- .
pia (vitae priuatae) feniantem licet magnificey
grauiter, animojique viuere, atque, etiamfm-
pticiter, fid'fitter, atque vitae hominum amice*
Ex eadein concipio verissimum Agarrremno-
nis effatum apud Petronium, Jibi nihil ejfo
magnificum, quodpueris placeret.

§. 285.
Hincigitur colligamus,. quam animo fibr
formiuerit ideam de m'agnifico cogitandige-
nere orator, quiet ipscsciuit, et Tubinnuit
 SVBLIME COGTTANDt GEN?S. 171

J.. II. de Or. 89. fe eius quasi quoddam

exemplar esse, dum narrat Sulpiwwi qui lo-
quentem et Crassum imitari promiserat, omnu
no in Hind genus Crap magniscum natura ipfa
duUum ejse, S. I.I. qitae tdmen addens> nonsa-
fis , proficere potuijjet nisi eodem studio atqie
imittitione incidijset 1 atqiie ita dicere consne^'et-,
vt tota mentt Crajsum atque omni ammo, intue-
retur. Hinc eius primum praeceptum imi-
tatio. §. 56,
§. 286.
Nee caret ambiguitate sua magni deno
mination §.291. Non hue traham magnum
hominem aiiquando pro ftolido dictum vi-\
deri, §.179. Sane, in laudem non dici ma-
gnam linguam ab Horatio mythologia do-
eet, vbi sic Apollinem alloquitur :
Diue, quern proles Niobea magnae*
JTindicem linguae, Tityosque raptor
$ensit. IV. od. 6.
Nee magnos Iuuenalis amicos, nee magnosHo-
jatii pueros sincere laudari hac appellatione
puto. Interim bona fide magnum relatiue
comparatiueque §. 178. cogitatum dicamus
vere magnis apte congruens, §, 291. Ad
huius penitiorem intellestionem notemus
adhuc ad $. 203-207. de magnis materiis 1)
alia clariora ejfey alia maiora. Cui effato
confirmando totam cp, XVI. 1. HI, destinauit
Pli
172 PARS I. CAT. I. SECT. XXI. "
Plinius , illustrans hue facientibus exempli*.
2) hue pertinentia magna vix verisimilia vi-
deri plurimis. Horatius cuidam
notojibi nomine tantum
narrat apud Maecenatem fibi non opus esse
submouere alios, vt in gratiam eius intimius
penetret, nee officerr,
Ditior hie, out eft quia dotiior. Estsum vni-
Cuique locus. Magnum narrasjvix credibility
Me, nescio quis, regent..

% 287.. _
Altum cogitandi genus, §. 291. et nimis
altum §.217. 218. ne corifundantur. Illud.
pingit Horatius, IV. od- 9-
Iud.e& honestum praetulit vtili, et
Reiecit alto dona nocentium
Vxdtu, et per tibstantes cateruas-
Explicuit fua victor armay
Et Cicero Tusc, quaest. II. n. Fortes non
modo fortuna adiuuat , vt est in veteri prouer-
bio,fed multo magis ratio, quae qmbusdam quafi
praeceptis conjirmat vim fortitudinis. Te na~
tura excelfiim quendam videlicet , et altum , et
humana defpicientem genuit. Itaque facile in
animo forti contra mortem habita oratiq. infe--
dit. e. c.

§, 288.
 SVBLTME COGITANDI GENVS. 173

§. 288.
.Copiosum ac plenum cogitandi genus fi
quos pro sublimi habere videas, §. 28 1- me-
mor, §. 247, i87- quid assertis inslt vefi di-
iudfcaturus oculos mentis ante omnia figo in
virtutis huic cogitandi generi propriae et pe-
culiaris summam veluti formulam : Tantum
rotundae breuitatis, tantum verifimilitudi-
nis, e. c. §. 22. neque plus, neque minus, in
grande tuum thema cogitando confer, quan
tum quemuisad Jieroicam virtutem et huius
comitem, cogitandi rationem, ingeniique
eleuationem euectum, vel ipsum thematibus
eiusmodi adfpersurum fuisse, vel saltim ab
"aliis allatum pulcre intellecturum esse poflis
'confidere. §> 281.

§. 289.
Irlinc sublime cogitandi genus mulfo ad-
huC minus, ac medium, §* 275. quemuis ex^.
turba sibi sptctatorem , obiectum personale,
legit, et eum, cuius in gratiam potiflimum
cogitet. Minima nee ingenia, nee pectora,
curans admodum, neC veritum oculos huius-
modi praeltringere potius, quam reficere,
duplex mortalium genus suum sibi templum
quasi designat, in quo delectando grauiter
Hboret. 1) Summos homines non ingeniis
folum superioribus excellentes, fed et indo-
le praeclaros et maiestatem in moribus sin-
gularem consuetudine velut alteram quandam
, patu-
174 PARS I. CAfr. I. SECT. XXI.

naturam , adeptos. His vbi cogitat de re*

bus grauiflimis , In quibus illi tamen versari
quotidie , quibus familiares esse , in quibus
quasi habitare supponendi sunt. Eleganter
et magnifice cogitat, et plene quidem atque
jperfeste, §. 158. tantum tamen abest, vt ex-
imia quadam cum copia, meditationisque
manifesta latitudine cum iisdem sua coromu-
nicet, vt potius relatiuae etiam breuitatis,
S. Xllll. studiosum sit et Laconismi vere
grandis.
§■' 296.
lupiter ad Mercurium post breuem ex-
pofitionem eprum , quae displiceant in Ae*
nea, Virg. Aen. IV. 236:
Nauiget. Haecsumma est, hie nojlri nunciut
ejlo. >
Mercurius fidus parentis intefpres ad Ae-
nean , caetera quum exprobrando retulisset,
hoc ne ipsum quidera adeo breie mandatum
expresse addit, v. 275- quoniam pius Aeneas
illud ex expositis potuit colligere :
Ardet abire fuga, dukesque relinquere terrai
Attonitus tanto monitu imperiaque deorum.
Mnejikea Sergejiumque vocat fortemque Ch-
anthum.
Clajfcm aptent taciti, sociot ad tittora cogarit,
Arma parent, et, quae Jit rebus caujfa no*
uandit
JDiJJimuknt. v, 29O. , *•
Satis-
 SvBtlMJE COQI.TAiNDl '(GENV5-. l?5
• Satisne breuiter magnus Aeneas ad primos
/sociorum de rebus magnis, quarum hi dudum
periti erant?
$. 2pl.
l) Alterum hominum genus, quibus sub
lime cpgitandi genus seruire potiflimum et
placere studea't , §, 280. iliisunt, quivelad
, supra descriptos , aesthetico faltim , referri
posse videantur, ,excelsam tamen aliquam et
infigniter sublimem rem adhuc ignorare, aut
omnino per errorem vilipendere supponen*
di suntj vel igniculos quidem magni animi
heroicaeque virtutis gerunt sub pectore, ha* '
Tbentes , quod ad sublimia quaeuis erigi pos-
fit ac incitari , non tamen habent semper in
promtu , quantum satis est maganimitatis
praescntis ad grandia quaedam,' sibi satis no*
ua, vel breuissime fibi exposita, statim am*
plectenda, quo merentur, impetu. §, 288'
Vtrisque sublime cogitandi genus iam salua'
grauitate, non vbertim solum, sedetiamcO*
piofius, inauditam matcriae suae magnitu-
dinem, ampliflimam dignitatem, incredibiie '
pondus, et diuino quodam ardore dignissi-
mam maiestatem,exquisitijfTimarum figurarum
in ornatu pudico ac matronali, splendide de*
clarabit. $. n6.

§. 292,
lam fingamus nobis roente,v^el Athenien-
ses
176 PARS I. CAP. I. SECT. XXt.
ses, quibus Demosthenes, vel romanos, qw-
bus Cicero suis in orationibus de sublimibus
aliquando vere pulcre cogitare laborarunt.
Vel substituamus etiam illis, ex nostra viuen-
diratione, concionem de grauislimis sacro*
rum momentis habendam. Quam hic_pauci
co<ntari possunt ad primum obieaorum per-
fonalium genus §. 48p-. pertinences?- Ex ijs
autem ipsis, quotquot fint, esse tamen qui-
dam possunt, qui, caeteroquin optimi , ngi-
dique virtutis seuerioris, aut bom pubha
strenui defensores „ id interim , de quo nunc
aeitur, praesertim admodum determinatum»
vel omnino singulare si sit et indiuiduum»
nunc forsan ignorantes, nunc omnino contra
illud praeoccupati, parum illi pretii existima-
tionisque tribuerent, nisi meliora docere-
mur. §• 291.
§• 293-
Reliqui omnes, quorum in commoduiri
orator sublime cogitandi genus poslit suum
facere, erunt, in quibus generosiores vtique
latent instinaus, sunt, quae poffint dmina
luce collustrari sacrisque incitationibus m-
stammari, nunc autem bona pars minus atten-
ta alii satis remisso cum animo aecedunt,
vel ideo, quia fibi nota iam satis temere sta-
tuunt, quae fint audituri. His circumstanti-
\ bus vtique sublime cogitandi genus oratons,
cuius ad haec voces bene multae possunt au-
dientem
- SVBLIME COGITAN0I QINVS. 177
dientem transuolare> quas lector iterata forte
iectione maturius perpendisset, § . 170. mul-
tum copiae,multum vbercatiset amplitudinis
ad perfectam suam plenitudinem requires, ec
iatitudineaipaeneplatonicam, j. 158> 116.

§. 294.
Tragpediae adhuc magis necessariam cum
Sublimitate sua copiam et vbertatem etiam
coœparatiuam fecit
grata nouitate morandut,
■Speaator,funElutquesacris,etpotui, et exlex,
f 297-293- H. A. P.
'Quod numero plums, virtute et honors mi
nors,
JndoBiy jlolidique et depugnare parati,
Si difcordet eques , media inter carmina
pofiunt,
. Mut vrsurru, ant pugiles. His nam pkbecula
gaudet.
serum eqititi quoque iam migrauit ab aurc
voluptas
Qmnis ad ingratos octtfat et gaudia vana.
Hor. II. ep. 1. §. 275.
§• 295.
a Quaequumita se habeant, contrahamus
»n neruum controuersiam. §. 288- 1) Est
<juoddaoi sublime genus cogitandi, quod si-
M muC
178 PARS I. CAP. I. SECT* XXI.
mul, non plenum solum, fed et copiosum
est, illudque fi semel relatiuac breuitatis fi
nes transgressum est, gnauiter oportet esse
locuples, apparatusque vere regios et ma-
gnificentiam publicam testatos exponere, §.
289 - 294- 2) non omne sublime cogitandi
genus fimul copiosum est, §. 289. in relatiue
magnis potius maxima relatiue etiam breuia,
<§. 207. 209. 3) non omne copiosum dicendi
genus sublime est. S. VIII. §. 281. Adeo-
que copiosum et sublime desinant in syno-
nymis habere, qui nolunt Afianorum titulis
condecorari. v*l>os tfroropov in Demosthene,
ev %v<ra Ciceroni plerumque tribuit Longinus.
S. XII.
„ %■ 296*. ...
Sublime cogitandi genus grdue (Seivov) si
dicitur, §. 281. de relatiua quadam et corn-
paratiua grauitate, graduque eius maximo
denominationem accepit, quoniam omnis
magnitudo aesthetica postulat etiam aliquam*
absolutam certe, grauitatem, '§. 189. Si di
citur ornatum,§. 281. ambiguitas tolli potest
ad imitationem §. 295. et emendatur plerum
que per adiectum, quasi synonymon, aliud
vocabulum. e. g. ornatum etgraue. Orna~
tos in dicendo graneique viros Scaeuolae apud
Ciceronem de Or. I. 42. si iraterpretemur,
sublimitatem attirtgere qui cogitando dicen-
doque pofTine, videbimus eos recte me-
diis interpositos philosophis .refutare Craf
sumi
 SVBLIME COGITANDI GENVS. 179

sum, qui oratoretn in omnis sermonis disputa-

tione copiostjsime pojj'e versari, quasi Jito hire
Jximserat. $. 125. Augeretur inconcinnitas
a Crasso asl'erci, li copiofiflimum et sublime
confunderemus, §. 295. et ornatum, i. c. 50.
§• 2f7-
§•' 297.
Sublime cogitandi genus qui tandem va-
lidum dicunt, §. 28 1. denuo videntur de re-
latmo quodam et comparatiuo robore loqui
velle, quod.huic vtique cogitandi generi
summum generice debet adscribi, §. 28S.
lam tenue poscit aliquidneruorum acsangui-
nis, §. 242-244. plus mediiim, §. 274. subli
me plurimum. M. .§. 515. Videamus infi-
gnem eius vim et efficaciam paullo distin-
ctius , vt eandem a spurii sublimis larua lit
hocfacilius distinguere.
§• 298.
r) Habet sublime cogitandi g'enus sum-
mas genence diuitias, §. I58, 288 quas non-
nunquam paene omnes relinquit, § 160 vni
coveluti, fed pretiofidimo , tantum'ada-
mance fulgens, f. 289. vnde tacitus tecum
nnnntt5
nunquam
°P? '^^ *" ^> *4* "°«
magmficentius exponit, & 201
Vnde tune veptayoya, ko, *ff>t0e*J, 2£
cumducta quaedam et accumalata meditandi
ratio , non fine synathroismis , «. i4e Nc-
que tamen omnis sublimis, nee in sublimi-
( M« bus
 180 PARS I. CAP. I. SECT. XXI.
bus sumraa , meditatio circumducta est et ao
cumulata, raulto minus dmnis circumducta
meditandi ratio, et adhuc minus longitudo
quaedam et diffusio distorfioue fignorum tan-
tum e. g. dictionis et vocabulorum , grandis
atque sublimis est. §.295. Aristophanes ha-
bet vocabulum sex versuum, et repit Plauti
Quodsemetarripidesnunquampojleaeripidesy
§■ 237-
%. 299.
2) Magnitudinem cogitandorum, etiarst
iiaturalem, §. 181. earn seruat, quaeriec com-
parata primario themati , personisue vel lo-
quentibUS, vel obiectis personalibus, in nihi-
lum comparatiuum abeat, euanescens, e. g. §.
198. nee econtrario sub eadem comparatione
ilia, quae iam dixi, primarium thema, e.c. quan-
do semper in magnis maxima legitur magnitu-
do cogitandorum quorumuis, si grandia qui-
dem ilia, thema, e. c. fuerint, neque tamen in
magnismaxima, $.207. eleuet potius,obscuret,
et minuat, quam amplificet, ornet et extollat.
Par est sublimi cogitationum generi cura di-
gnitatis generice maximae, fed in maxime
dignis gradus simul, vt ita dicam, specifici,
§. 207. ne tollatur altius, aut deprimatur,
ac et hie requirit, earum etiam partium late-
rumue,ex quibuseximia contemplanda sunt>
Vt talia, sedulo cautis vergentibus ad medio-
critatem, yel omnino tenuitatem variis late-
ribus
 SVBLIME COGITANDI GENVS. l8l
ribusque cogitandi non male electi, $. 215.
nisi opere in longo habeat aliquando locum
ethic. §.235". '
■ \
§■ 300.
Exemplum huius cogitandi generis Cice
ro ipse suam orationem pro Rabirio citat,eo-
demque iuresuo referuntur oratio proMilo-
ne paullatim surgens, Catilinaria II. Philip-
pica II. et in Pisonem. In Aeneide imum
ex grandibus cogitandi generibus Scaliger
in descriptipne ludorurn L. V. medium L. I.
fummum L. II. et VI. deprehendit. Liceat
-ex sacris exemplum addere. Sit magnum in
maximis, quod Longino S.IX. vehementer
placuit: Sit lux et suit. Maius est: TeTe-
Xt^af. Maximum: Sit deiuotnnia in omnibus.

§- 301.
3) Sublime cogitandi genus verisimibV
tudinem, §. 22. fed earn proprie tantum se-
ctatur, quae ingeniis superioribus et animis
erectioribus comprehends probarique poflit,
§. 2$$. licet eadem plebeculae ftt vix credi-
bilis, §. 286. nee apud nobiles sic satis ani-
mos facilem inueniat fidem. §.213. Quam
suam verisimilitudinem aut tacitae spectatoris
«vaBeaptfret, §. 177. relinquit, §. 289". aut
earn adeo lticulenter probat, §. 291-294. vt
jbhorrens primo, vel maxime a sensibus no-
stris, nunc tandem, non folum, non odium,
M 3 fed
 182 TABS I. CAP. I. SECT. XXI.

rfed etiam admirationera et dcfiderium fuj pa

riât Veritas. $. 293.

1 §.'302.
Sublime Pompeii diftum, quum diflua-
dente nauta per tempeftatem nauem con-
fcenderet: Proficifci me neceflarium eft, vi1 ,
uere non eft needle, contradiftionis apertae
damnât Gallorum nonnemo. Neque de-
fehdat, Pompeio aequalis animus, nee accu-
fet Caefar aliquis, vel hoftis. Ambo enim
pulcre intelligent. §. 288, З01. Magnum efi
efficere, vt quis intetligat, quid fit iliud verum
etfimplex bonum , quod non pojjit ab honeßate
feiungi. Cic. qii. ac. 1. 7. Quod bonum qua
le fit, fane, non folùs Epicurus .verbis negat
fine voluptatibusfenfum motientibwfefufpicarv.
pojfe-, fed plures ad hunc vfque diem faffis,
inter eos etiam, in quibus fnmmos mores,
et virtutem excellentem fufpicetur aeftheti-.
cus. Neque tarnen illius nuda Veritas acuter
argute, obfeure, vti videatur análogo ratio-
nis, §. 121. fiudio philofophiae feuèriori dif-
fer'ttur tantum, quo nullum Varroni Platoni
que videtur mains ant melius a diis datum mu
nies homini: fed iam etiam aeftheticis et veré
fublimibus tot meditationibns eft expofita,
et exponitur paene quotidie, eiusdem veri-
limilitudo , vij ex hac parte rerum humana-
rum parum aut nihil fupereffe defiderandum
vjdeatur. §. 301.
§• 303-.
 • \
SUBLIME COGITANDI CF.NVS. Ig3

. §• ЗО3..
4) Summa in luce magnum hoc exfpleri-
defcit cogitationuni genus, §.22. fed in ea,
cui ferendae, cui capiendae, cui fruendae
p/jtiffimum, aquilarum oculi requirantur §.
288. Quos aliquandoiam fupponit, §.289.
et eo fplendore fatiat, ad quem ipfa caecu-
tiat Mineruae noftua, aliquandp mira arte
naturaliter bonos nondum tot radiis imbi-
Jbendis adfuetos, vel etiam defuetos itertfm,
ita fenfim illicit, et blande pafcendo íimul
acuit atque confirmât, vt tandem ibi folem
meridianum, plana ac perfpicua omnia mi-
rentur, vbi caecitatem ét tenebras et obfcuri-
tatem non ita multo ante fibi deprehendere
yifi erant. §. 29 1 » /

I З04.
Vt hanc veriffimam fublimium lucem,ob-
fcuritatem apparentem, poflis in exemple
dignofcere a tenebris , lege, fis, vaticinium
Sibyllae Aen. VI. 83-97- vbi priuilegium
quaíi poeta habuiflet obliuifcendi verae per-
fpicuitatis ob verifimilem oraculorum caligi-
nem. Quamuis et ipfe dicat
Talibus ex adyto diñis Cumaea Sibylla,
Horrendas canit ambages, antroque remugit
Obfcuris vera inuoluens,
tarnen deprehendes vere fublimia, quae nee
nunc, quidfibi velint, quantumque habeant
M 4 pon
184 PARS I. CA*. 1. it Ct. XXI.
ponderis, quiuis ex plebe lkteratonim intet-
ligat, interim nihil obscuritatis in verbiset
ratione cogitandi, praeterid, quod in futu-
ris ordinarium est, ec 6b" deficientern omn*-
modae determinationis eorundem notitiam
in horaine, vel maximo, mero tamen homi-
ne , vehementer necessarium , adeoque post
euentum et imptetibnem historiae fabulaeue
perito fads peruium.

5) Sublime cogitandi genus persuades, §.

VI. fed iis persuadendis tantum, certepo-
tislimum, laborat, quorum iam intimis prae-
cordiis inseuit virtutis rectorumque morum.
semina, cum certitudine, magnitudo pecta-
ris, $. 45. insignior. Quibus non cognita
solum , fed et ipsorum caussa non indigentia
probationibus quum insint principia: his
nunc tribus, quod aiunt verbis, aut omnino
vel vnico, instruit, quasi immotis funda-
mentis suam persuafionem breuiffimis, nunc
pro diuerfa obiectorum suorum persona-
lium conditione, §, 289-294. tot pondera,
tot sententias , tot firmamenta congerit
in certius reddendum suum thema, non ilia
trita , fed magni quid semper spirantia,
vt maiores animi plenissime persuadeantur,
minores obruantur, et ad prudentissimum,
quod ab ipfis sperari potest, ad silentiura
compellantuj:.
§. 30&
 SVBUME COGITAN&I GENVS. 185

§. 306. ' v
Exemplum persuafionis , et eius quidem
efficaciflimae , per vnam vocem habet Sue
tonius in Caesare. 70. Decumanos Romae cum
ingentibus minis, fummoque etiam vrlris peri-
ciuq, mijsionem et praemia flagitantes , ardente
tune in Ajrica bello , nee adire cunftatus eft
quanquam deterrentibus amieis , neque, dimitte- v
re. Sedvnavoce, qua Qjiirites eos pro militi-
bus appellarat, tarn facile circumegit etjlexity
vt et milites effe confejtim responderint, et quam-
uis recufantem vitro in Africam Jint sequuti.
Paullo fuiius persuafit idem Caesar, verae
sublimitatis aesthetieae peritus, me' turn im-
minentis hostis fuos deponere amplificando
tmentiendoque copiarum eius numerum, 66.
§• 307-
Potlio AJinius parmn Integra veritate com-
pbsitos putat commentaries Caefaris, 56. quan
tum tamen inest plerisque, quae scribit, per
suafionis? Putares eos legens rectiffime fe-
Cisse, qui, Catullo si fides eft, nihil potuit,
Niji vntta denorare patrimonial •
Non deterreor eorum opinione, qui hos
commentarios humiies indicant, quo minus
-eorum heic mentionem faciam. Quoniam
eorum verba satis et pueri capiunt et ali-
quem sensum , quantum possunt pro aetate,
nonsuntideo humiies, non tenue cogitandi
M 5 genus
1$6 PARS I. CAP. I. SECT. XXI.

genus dempnstrant, et, nisi omnem tibi hi-*

storiam placeat medium cogitandi genus am-
plecti debere, §. 267. nullus dubito, quin
iplis aequabile quidem cogitandi genus, §.
267, 268. et temperatum §. 270. adscribam,
et, cum Cicerone, nudum, rettum, ac omni
ornatu orationis, tanquam vejle detraEla , venu-
Jlwn, itatamen, qua res, sublime, vt, dim
volnit (aut velle simulauit) atios habere para-
ta , vnde sumerent , qui vellent scribere hijlo-
riam, ineptis gratum fortajfe fecerit , qui ilia
valmt catamijlris inurere , Janot quidem homi~.
nes ascribendo deterruerih

% 308.
6) Sublime genus cogitationum in eo
regnat, vtanimos, fed generofioris impetus
capaciores, §. 289-294. nuncin summam in-
flammationem et diuihum paene furorem in-
citare, nunc a turbulentiflimis animi com-
motionibus ex re quapiam minutula ortis re-
trahere decoram ad serenitatem etaltioris
spiritus tranquillitatem valeat, §. 288- pro
vti, vel hie, vel ille status animorum heroi-
bus est conuenientior. §. 213.

§• 309-
Aeneas, 1. IL'frustra dissuadente Hectore
|q somnis, y. 295. artna amens capit,
furor iraque mentem
Pratt-
 SVBLIME COCITANDI GENVS. 187

Praecipitant , pulcrumqiie mori suce\irrit

in armis, v. 3 1 5.
Otriadae ditlis inflammas et in anna fertar, .
quo trijiis Erynnis,,
Qtto fremitus vocat, et fithiatus ad aethera
clamor, v. 338.
Addentes fesodas , per lunam oblatos, allo-
quitur.
Sic animis iuuenum furor additus, v. 355,
Adhuc furiata mente fertur Aeneas v. 588.
et est -
dignus vindice nodus,
pium heroa a defensione patriae retrahere.
£n!„adest deus, mater, dextra prehendens,
et oration^m suam, animum pectusque filii
mulcentem , ecstatica yifione corroborans.
v. f8o-625.
' \
; -, ' *
IF W ™ W 1* W W ?lF ~ ?!? ^f W. W w tIF "*F "W ^F ^f tJF iff

S E CT I O XXII.
VITIA SVBLIMI OPPOSITA.

§, 3IO..
In cogitanda grandi materia cauendum est
I. qvartvm BA0OT2 (manifesti) ge-
nvs, in quo statinr appareat magnitudine
obiectorum comparatiua et generice maxi
ma, $. 207. minores et inferiores esse mente
forma-
188 PARS I. CAP. I. SECT. XXII.

formataseogitationes. $217. In quo 4 de-

nuo species, facili negotio detegas: i)siin
maxinjis generice denuo excellentia cogi-
tentur quidem maximis generatim satis apt*
dignaque ratione, fed non adeo excelknte,
ac ipsa themata mereri videantur, 1) si filuae ,
arbustfs, 3I si filuae myricis exaequentur
4) si fumma deprimantur omnino humura
vsque et in meras nugas intr* animum ve-
nuste, si diis placet, cogitaturi redigantur.
Vltima species tertiara classem nugatorum in
re seria constituefr, et earn quidem turpifli-
mam, §. 245.
5- 3H-
Ad prirnam @a,Sxs hue pertinentis spe^
ciem reteramus cogitandi rationem, quam in
Homero iam reprehenditLonginus,S. VIIIL
qua ille ex hominibiu, qui rebus, Iliads inter-
fuerunt, quantum poteft , deos dum Jocit, ex
diis facit homines, quorum vuhiera, dijfidia*
vttiones, tacrumqs, viiuiela, et infeticem immor-
talitatem canat. Contra hoc vitium dirigi vi-
detur Horatii praeceptum r ,
Intererit rmiltitm Diuusne loquatur,mheros,
A. P. 114.
Ex hoc enim verfu cum Bentleio Dauum ex-
fuJare iubeo. Ad eandem speciem-deprimen-
tisfe nonnihil infra fuammaieltatemlublimis,
§. 3 jo. pertinet Homed ab eodem Longino
S. V1III. obferuata dsclinatioab Made inQdys-
feac
 VITIA SVBLIMI OPPOSITA. I89
seae amorem sabiilarum. Ob quem Homerura
in odyflea comparat accideniisoli-, cutussme in
tenfione caloris et virium maneat §. 298 — 309.
magnitudo. Non esse, ait, tcrav royot Homed in ■
bdyflea,ac in Iliade, ov2' e£afJt.a,faa-/Jt.eva, t<* v$/ij
W07 t^ifitiTct pifJet/xx AafA-fiavirra, , breuiter,
Jseneftutem, fed senettutem Homeri,
* '
'$» 312.
Secandae speciei §. 310. exemplum sit
TimaeusapudLonginum S. IIII. qui Alexan-
rfrum magnum ait intra pauciores annos totam
Afiamsubegiffe, quam intra quos panegyricam
'vrationem de beilo contra persas Ifocrates con
feripserit. Egregiq scilicet Macedonia illius'
cum Sophijla comparatio. J^incit jirenuitate
Lacedomios Ifocrates. Mi triginta annos in
• expugnanda Mejsene tsrunt-, hie in conscribenda
•craiione panegyrica tantum decem. Hue et,
praeter comparatio-nes, traherem itiblimium,
nisi tenues, medias £erte parses et varia, eir-
.cumltantias ditunt, externa, praesertim 'si
minus necessaria earundem commemoratio,
nee breuiflima videatur. An magnus inter-
<ium et Maro dormitat? e. g. Aen.i.177,
Ac primum stlicisscintillam excudit Achates^
Sufcepitque ignemfoliis, atque arida circum
■Natrimenta dedit, rapuitque in somiteJlaæs,.
manh
• 1 .

%> 313.
190 PARS I. CAP. I. SECT. XXII.

§• 313.
Ad tertiam iusto submissions de sublimi-
bus, cogitandi generis speciem §. 310. non-
dum audeo referre omnes heroum cum be-
stiis , animantibusque comparationes. In
terim tamen nostro, quod viuimus, saeculo
solos reor leones et aquiias adhuc in maiori
theatro suum locum tuerT, praesertim auxi-
lia ferente arte, quam heraldicam blasoni-
camque dicunt. Reliqua tantum non omnia
loco graduque mota disparuerunt in heroi-
cis, quando laus intenditur, animantia, dum
philosophi, sintne machinae, fintne spiritus,
euidentius inter fe constituerint. Homeri
adhuc heroes, vt canes, nisi latrant, tamen
pugnant. Virgilii heroes, Aen. II. 355.
kipi ceu
Raptores, atra in nebula, qnos improba ventris
Exegit caecoi rabies, catulique relifti
Faucibus exspettantsiccis : per tela, perhojles
Vadunt.
Agnoscas inter arma virosque Tityrum , ex-
pertum quam sit
Trifle lupus jiabulis.
§• 314. '
Horatii iam Drusus, IV. od: 4. compara
tor lautius 1) aquilae, quam non improba
ventris rabies, §. 313. fed
Olim
 VITIA SVRI.IMI OPPOSITA. IQI

Otim iuuentiit et patrius vigor,

Nido laborum propidif inscium. s '
Sed an satis dignum est, illi
. Quod rex deorum regnum in aues vagas,
Permistt , expertiufidelem
Iuppiter in Ganymede flauo?
z) Leoni. Transeat. Sed an sunt etiam
Rhaetis sub Alpibus Vindelicorum obarmatae
Amazoniissecuribus dextrae,
diuquc
Lateque vittrices cateruae
laetis caprea pascuis
Internal
Si sunt, "ah eorum in poena nomen est Drust
memorabilel '
habet viatoria taudem?
1-

%■ 315.
Ohe! iamsatis est, ohes poeta!
Tit procedis adhitc, et ire quaeris.
Maiores aquilis leonibusque
'- Nosti, maxime, eomparationes?
Comparat principes iuuentutis romanae,
quos Augustus, filiorum instar, habuit,
3) iuuencis:
Est in iuuencis, est in equis patrum
f^irtut* \
s. . Hoc
I92 PARS I. CAP. I. SEdT. XXII.

Hoc et in fe deprehendetur exemplum et

simile, .
Magna modis tenuare paruis,
et, quariquarn non ignoro boues olim maio-
ri in reuerentia habitos, ac nupc, tamen, non
Horatii Carpendi gratia, fed amore veri, /3<*-
Boi iudico , in quod ii quis nunc simili in oc-
casione prolabetur,nili/towMrw", §. 212. certe '
Germani totknt equites peditesque eachinnum,
etpatres, quos Bentleius peditibus substituit.

§. 31^
Quartam speciem §. 310. memorati vitii
ornet vetus illud :
Itippiter interea cana niue conspuit Alpes.
et recencius: emunclioris ?iarismortales,(ium-
dc placet facetos et elegantes
Grandifonirpompare modis, tragicoqueboatu.
Transmittatur enim emunUae naris homo Ho
ratii,
madidique mfantia naji
apud Iuuenalem , cum riiftamibus eorundem
personis, quoniam tune sublimia scribere non
cogitarunt. §.310. Hue potius Hesiodi, vel
quisquis ' poematis scutum dicti fit auctor,
quam Longinus S. VIIII. reprehendit, Tri-
/iitia> cuius ex naribus humoretfiaebant.
Tu grain's es nobis, etsaepe emungeris, exi
, Qcius et properd. Sicco vtnit ahera naso*
Iuu. ;
■ \ ■ l<ongi
 VITIA SVBLIMI OPPOSITA. I9J

Longinus. eiusdem vitii accusat Platonem &

Xenephontem nonnunquam Jut, ret xtus fji.ix.pi'
%aptisui metipsoram obliuiscentet , quanquam
ex Socraticasint palaeftra, e. g. tune, vbi Xena-
phon de republ. Laced, scribens pupil/as , quae
surit. in oculis, verecundat virgines dicat.
§• 317-
Omnium harum depreflius iusto de gran-
dibus cogitandi rationum gradus semper tur-
piores sunt, in quibus non magnitudo solum
forte naturalis, fed etiam fimul dignitas et
in magnis necessarius rigidae honestatis et
seueriorisvirtutis amor laeditur per v 1 le be
SVBLIMIBVS COGITANDI GENVSe. g.
Iouz adferiptum praemium nefandi lenocinii,1
&. 314. et magna pars metamorphoseonOui-
dii> eo procedens aliquando dedecorum, vt
ipse sane non castus poeta putarit consultumi
praefari, X, 300.
Dira canam. Proculhinc, natae, procul ejlet
parentes. >
Aut measi vejlras mulcebunt pettora tnenter,
Defit in hoc mihi pane fides , nee credite
faftum,
Vet-, Ji credetir, safti quoqae credite poenam.
Rectiflime grauifiimeque cauet Horatius,
A. P. 117.
Ne, quicunque deut , quicunqtte adhibebitur
herot
K Rtr
194 PARS I. CAP. I. SECT. XKI.IV

Rfgali conspeElut in auro nuper &. ojlfo,

Migret in obscuras hiimili sermone tabernas.
Hue heroum mutua conuicia, quorum exem-
pla non opus est in Horaero quaerere, quum
ante pauca saecula publicis adhuc in scriptis
illustiium principum vel ipsos iam titulos
macularent.
■ .§-'318. ,;. '• ,:i;
Pergensl. c. Horatius; ,
Ne, dum vitat humum, nubes et inania
captet, .
hos deducit ad vitium maiora cogitaturis fu-
giendum II. qvartvm tvmoris ge-
nvs, res excellenter maghas inani sublimi-
tatis in cogitando specie nequicquam inuol-
uens. Cuius meteoris quoniam vere mate-
ria et obiectum illustre non exaequetur,
omnis tumor huius generis erit @u&ee x.pu~
7rTmsv, §.217,310. Potiores eius species,
velut in ipso suo fonte videbimus, si praeci-
puarum de sublimi veritatum memores fal-
sam earum conuersionem, hinc detorsionem,
hinc laruam et vmbfam subHmitatiS attende-
mus in amplectentibus tumidam et sufflatam
nubem prolunone.
$. 319.
I. Sublime cogitandi genus est admodum
pulcrum. Hoc voriflimum, §. 210. Hinc
r infc-
 VITIA SVBIIMI OfPOSITA. 105
infetuntur male conversae : i) Quicquid pul-
crius reddendum, illud sublimandum est.
Vndetumorum genera, hue usque conside
rate, i) pulcellaet comtulaac venustulaerunt
sublimia. Hie primus fens, primam tumoris '
nunc considerandi speciem dabit, §.-378, si
affectato pulcritudinis studio, fucos omnes
et flosculos , et quicquid est vbique pig-
mentorum ac ornatus, periodos ququfs
globo rotundiores, argutas antitheses, et
ipias dictionis figuras ad nauseam vsque con
ge rentes, sublimiter se scripsisse somniant,
$.16^-307.
. §■ 320.
^ II. Sublimia nonnunquam admodum bre-
uia, nonnunquam excellenter copioso sunc
et affluentia, $. 298 Hinc conuertendo
pessime torquentur; 1) quo breuior, 2) quo
diffusior ens, hoc eris sublimior. Vnde du
plex tumoris species, 3) qua admodum sihi
lublimis videtur, cuius
Sortilegis non discrepuitsmtemia Delphh
jnodo breuis fit,etiamsl in longissimam quasi
breuitatem inadat. §. 171. Hue Trimalcio-
nis subhmis vrbamtat, vbi kntiffima voceCar
pe saepius ingerem,.Carptm, qui obsoninm
"rpebat, eosem verbo vocabah et imperabat.
retr. Hue autem propius pertinet, si quis
e. g. de eo vere grandi, de quo praesertim
exponenda mens esset, si quid {&limls c™
N 2 gitare
 l<)6 rARS I. CAP. I. SJCT. XXII,

cogitare vellet, adhibet tritum illud: De

hoc praejlat nihil 1 quam pauca dicere , adeo-
que nee nihil , nee pauca , nee multa , nee
magna. Interim fibi plaudit, ac si maxima.
Quidenim? Nonne breuiflime peracta sunc
omnia? ' ••< .
$.' 321.
3) Qua alius tune fibi sublimis videtur,
quando omniaitacircumscribit, vt nee gal-
lum quidem gallinaceum , satis longam vo-
rteiri putet,sed praeferat illud Iuuenalis:
Qua mordetur gatlina marito
Hue magis pertinet exemplum frigoris a
Voffio allatum , Sex. Rufus habet : per D.
Brutum Hispanias obtinuimus, et vsque ad Ga~
dei et Oceanutn peruenimut. Idem ita tumens
Florus narrat: D. Brutus atiquanto latius
Gallaecos, atque omnes Gallaeciaepopulotrformi->
datumque mitititnuflumen obliuionis , peragra-
toque vi&or Octant littore, non priutfigna con- ,
uertitf quam cadentem in maria solem , obru~
tumque aquis tgnem, nonfine quodarnsacrilegii
metu et horrore deprehendit.

§. 322.
III. Sublime cogitandi genus ita maxima
(generice,) cogitat, vtadminuta, (omnima-
gnicudine aesthetica destituta,) nunquam de-
labatuf, §. 299* Hinc conuertitur princi-
pium; Qui ergo de re quapiam? tanquam de
optima
 VITIA SVBLIM1 OPPOSITA. 10?
optima maxima, quae vnquam est, suit, erit,
itacogitat, vtet bmnia eamambientia, cir-
cumstantia, et vlla ratione concernentia , eo
vsque eleuet, vnde nbn datur vel imagina
tion! plus vltra , sublimiter ille , profecto,
cogitabit. Habes quartara tumoris hue per-
tinentis, §. 3 1 8, speciem. Hie est ille tumor,
qui secundum Longinum. S. III. altiut in-
surgere vult , quam fublimia, puerilis autem
omninosablimibus opponitur, $. 318. Exem*
plum dabittempestatis descriptio in Aen. 1.1*
comparata ea, quam Lucanus fluctibus suis
aeque tumentem habet, 1. V- in qua
(Neptuni) regno aeceffit terrasecundo,
Quum mare conuotuit genie/, quum littora
Tethys
. Noluit vlla pati, caelo contenta teneri.
Tune 'quoque tanta marts moles creuiflit in-
ajlra,
Nifuperum reSor preffijset nubibus vndas.
~ JluSlus in nubibus accipit imbrem. e. &
% 323-
IV. Sublimia quorundam fidern superant,
§. 301, 286. Hinc, qua consequential ta-
men infertur : Omnem fidem superantia quo
largius congeres, hoc sublimius cogitabis.
Haec quinta tumoris, dequonunc, §. 318.
species in incredibilitate qualicunque iubli-
jnitatem quaerentium. His semetipsurri
N 3 trans
198 PARS I. CAP. I, SECT. • 35XH..'

transcendere videbitur Ouidius, quando ait

Met. VII. 104: •.,.. ;'.-':.■ . ■•■:•..
Ecte ! adamanteif Vukanum naribus ejflant
Aeripedes tauri : taftq'eque vaporibus herbae
Ardent, viquesolent pteni risonare camini,
Peflora sc intus clausas votventiajlammcu,
Gutturaque vjia sonant.
Hos sublimes Petronius ridet, qui nihit ex
Hs , qttae in vsu habemus audiunt, et vident,sed
tyrannos ediflascribentes, quibus imperentfitiisy
vtpatrum suorum capita praecidant, e. c.

§. 324.
V. Sublimia non omnibus omnia lucent,
§• 303. Hinc inepte concluditur: Quo ob-
firuriusi hoc sublimius. Habes sextam tu-
moris et ineptae subHmitatis, §. 3.1 g., spe-
crem. Huius amicis Tacitus Liuio, Lucanus
et Statius Virgilio praestant , qua sublimita-
tem, quoniam intellectu saepe difficiHores
font. V deamus exemplum. Virgjlius Au-
gusto :
lam pridem nobis cdefi te regiax Caesarf
Inuidety atque hominum queritur curare tri-
umphosy Georg. 1. J03. . '
Statius, lnuentfonis gloriam habere quia non
porest , ob obseuritatem tamen fautoribus
Juiius palmam subHmitatis eripuisse videbitur
Virgilio, sic Titum aHoquens:
0!
 VITIA SVBLIMI OPPOSITA. 199

0! Latiae decut addite famae !

Qiiem noua maturi subeuntem exorsa pa-
rentis
Aeternum Jibi Roma cupit: licet arftior
omnes
Limei agat Jietlas, et te plaga tucida cadi
Pleiddum, Boreaeque et hiukifulminis expert
Solticitet: licet ignipedum fraenator equorum
Jpse tuis alte radiantem crinibus arcum
Imprimat , aut magni cedat tibi Iuppittr
aequa
Pane poll , maneas hominum contentut ha-
benis
Vndarum terraeque potent, etjidera dones.
..-.>■■
§. 325.
Haec Statiana Virgilii periphrasis in hac
tumoris specie nouam mini modificationem
reuocat in mentem , quando tumidum cogi-
tandi genus quasi obscurum, §. 305. explicat
pervere obscurum et fimul asiatico, nescio
quo, apparatu omnem sublimitatem oppri-
mit. * Si nauta,cui timenti procellam Caesar:.
Bono, ait, animo ejio. Coefarem vehis, non in-
tellexit Caesarem, de quo non pugnabo,
quaeritur,an Lucani Caesarem intellexi fie cre-
dibile fit, quando ille sane verbosus ad recto-
rem nauis : 1. V.
Sperm minas,inqujt, pelagi, wntoque furenti
N 4 Tra-
200 PARS I. CAP. I. SECT. XXII.-

Trade sinum. Jtalianiji caelo auttorere*

cusas,
Me pete. Sola tibi cauja haec ejliujia ti-
moris
Vettorem non noffe tuum, quern numina
minquam
Dejlituunty de quo male tune fortuna me-
retur,
Qiium pojl vota venit. ^ ;
Ita Lucani Caesar verum in Caesarem adhuc
per decem versus subobscure commentatur,
ct tamen succensec suo paene Cae.sari poeta
non plura loquuto ;

§. 326.
VI. Sublimia adeo persuadent, §. 308.
Vt potius extra Je rapere, et vim ac impetum
inexpugnabilem offerentia'fe supra omnem au-
ditorem erigere , quam persuadere dicantur
Longino, S. I. Hinc praeiudicium : Magna
de magnis si tollam argumenta, magnis de
rpagnis erunt maxime persuafibilia. Ex quo
denuo septima tumoris, de quo $. 318-. spe
cies, fe exserens nunc vasta persuasoriorum
copia, quando paene nullis opus fuiflet,
nunc akifliraepetitorum enthymematum syr-
mate, nunc praesertim inani m,agnitudinis
vmbra in ipsis argumentis re ipsa tritisiimis.
Hue certitudinis omnino nihil.habentia fimi-
lia > modo a Phoebo , iride , grandine , et
quic-
 VI.TIA SVBLIMI OJPPOSITA. 201
quicquid est vbique meteororum, desumta
lint. Hucexempla, licet vere nihil proban-
tia, saltim Cambysen et Epaminondam, Ale-
xandrum Magnum, Xerxen, Persarim Io~
uem, atque Scipiones crepent. Hue testi-
monia Stagyritae, renati Euphorbi, lusciniae
Atticae, Venufini oloris , Bilbili.tani vatis>
cygni Marctuani, philosophi kat e^o^v, aut
Christinae, virginis folium eontemnere do-
ctae e. c. quando defensoribus illis' tempus
non egec. ;
§. 327. ' »'-'!••:•:• .
VII. G-'iaedam sublimia mouent vehe-
mentiflime, <J. 308. Hinc peslima conueriio :
Quo feruentius bacchaberis, hoc sublimius
cogitabis. Vnde octaua tumoris , de quo
§. 318- species, qua sublimia cogitaturus re-
pente in parenthyrsum incidas, qui, quando
in sublimibus aliquem, veluti vertigo Phae-'
tontem, abripit, aLongino S.H. postTheo-
dorum, describitur affettiis intempejliuiu , et
inanix, vbiaffettu non opus est ^ aut immodicus,
' vbi mediocri opus est. Saepe enim, velut ebrieta-.
tis vi , quidam ad ajsettui, qui non in re pojiti
sum , stbi proprios et scholajlicos abripiuntur.
Deinde merito ignominiae notam subeunt, ■ co-
ram auditoribus nihil omnino commotis. Dum
sum in ecstafi coram nihiIsimile pajsts.

N 5 f 328.
 §♦ 328, •" ;•'-

Augetur Indus tumoris turpitudo, si nee

intempestiuus quidem et nimius affestus, qua
decec ratione, concipitur, ica ytjleas Jenten-
tiolis, periodis pq/iules, et in fummo horrore
pueriliter arguteris. Quo tumidae elabora-
tiones thematum a Petronio commemorato-
rum: piratae cum catmis in littore Jiantes, et
rejponja in pejtilentia data , vt virgines tres aut
ptures immolentur. Jam singe tibi iuuenem
inflatis declamationibus eiusmodi contritum,
et omnes has turooris species in vnum the-
ma, veluti iura coqui, confundere institu-
tum, et deprehendeS" lepidum Petronii
dictum : Qui inter haec nutriuntur, non magis
sapere pojsunt , quant bene olere , qui in culina
habitant.

SECTia
 # >0( 9& ' ' ' 203
0 • • *>••«••«**,*•• «.-«««Oa

• SECT l6 XXIII., s
ARGVMENTA ; AVGENTIA.
-: :;:.'.'•."• .'.' -'• • :' . <

ARGVMENTA A V G E N T I A dJeamus,
.quorum vel vnicar vel potior, vel nunc
maxime a tendenda vis est, §. 143. vt con-
gruenteni cum cogitandis magnitudinem co-
gitationibus nostris conciiient, -M. §. 162.
Ltceat enim hic augmenta tantum vere tajia,
vere pulcra, nomine augentium infignire,
quum argumenta tumoris iam meteoro-
bvm nomen nacta fint, et argvmenta
(3<t&ovs deprimentia dici possmt, a qui-
bus extenvantia distinguo, inui-
tantit ad minorem cogitandorum magnitudi
nem mente formandam , ac primo visa est,
haec enim, verisimilia et caeteroquin pulcra,
dico augentia, sane non thema, fed magni
tudinem et dignitatem cogitationum, cuius
vtique interest, vt iusto metiri singula pede
meditatus videatur.
$• 330.
In figuris augentibus §. 329, a6.est etiam
*u|»>o-if, augmentum vel incrementum, cu
ius tamen vagus est significatus. Longinus
earn primo S.XI. ita describit, vt cum figura,
quam nunc climacem quidam , alii gradatio-
nem
204 PASS I. CAt. I. SECT. XXIII.
nem vocant, figura sane augente, $. 329. com-
cidat,, dein autem reiicit definitionem av^
ertus, quam concedit esse scriptoartn ;rtis, .
ex qua fie Aoya? 7rtpiT&*K fteysSes tfoif vvo-
uttfAivus , secundum quam omne argumen-
tum augens pulcrius ex fignificatu, §. 329.
dicerem auxesin, s. augmentum. §. 26. Tan
dem avfya-tv ipse definit, vt, quantum ex lo
co per lacunam corrupto colligi potest , ea-
dem videatur complecti velle , quicquid est
iiyypcTrciitv T>? eTripovY,, quicquid diutius inhae-
rendo certae materiae vim eius et cogitatio-
num de eadem intendit, siue verifimilitudi-
nem, fiue lucem, siue persuafionem, siue vi-
tam, siue tandem strictius maiorem dignio-
remque tantum cogitandi de data materia ra-
tionem promoueat. §. 172. Facile apparet
vltimum significatnm esse latissimum, et pae-
ne coinddere, cum notione argumenti lon-
gioris generating medium latiorem, primum
strictiprem. Si vocabulo opus haberem,eli-
gerem figendum significatum medium cum
TfX,i>oypct<poif. ' ' '■

§• 331.
Qaemadmodum Longinus artem subli-
mis @ctSxc *t%np S. II. adhuc vocat, qua rt-
tione caelum profundum dicitur : . ita idem
adhuc consulit (poijSct^ rxs Myxs in subli-
mibus S. VIII. et in primam sublimium in-
geniorum classem refert <pt$«,<,Miis S. XIII.
 ■/
ABQVMENTA AVGEJsTIA- S05

Ex eo autem 0a&cs oppositum sublimi vel

maxime vitium , §. 217- fignificat ex vsu lo-
quendi frequentifiimo, et Antilongini recen-
tioris an rependi irohica hunc satis fixit. Pa-
riratione quanquam de Phoebo ct meteoris
naturae loqui non turpiter in vere etiam sub-
limibus aliquando licet, §. 116. tamen tumi-
defrigkleque meteora vbique, quast deura
ex machina , vocantes in subsidium , si quan-
Ao tollere humo se plumbei audebant, eo
rem deduxerunt, vt iam Longinus S. III. ex
vsu loquendi , quo tales meteororum prae-
cones, qualem §. 202. vidimus, fjarmpoXa-
yei, immo fj.iTewpote%M , dicebantur, subli-
mia meteoris opponat, et nunc Phoebus et
(poifioAoytfv in eundem vitiosum fignificatum
generic.
§• 332.
In figuris et argumentis augentibus mo
mentum, quod habent ad magnitudinem ab-
folutam, indagemus solum generatim. Vn-
de per fe patebit, quomodo se relatiuam
etiamadroagnitudinem,ettenuitatem,medio-.
critatem, et sublimitatem habeant. Ad hanc
facere dicit Longinus S. XV. imaginem,
quam hypotypofin dicimui, quae tamen est
potius lucis sublimitatem potislimum am-
bientis, $. 30J. argumentum et figura, quam
vt immediate, vel potislimum magnitudinem
cogitationum de re quapiam augeat, §. 329.
172»
206 PARS I. CAP. I. SECT. XXIII.
*,
172. es. Longini S. XVIL Pari rationepu-
tarem interrogationem, de qua Longinus S.
XVIII. potius ad perfoasionem facere, tan-
tam etiam , quantam sublimis meditatio po-
stulac, §. 30s. quam ad ipsam immediate ma-
gnkudinem augendam. Nee asyndeton,
■de quo Longinus S. XIX. negauerim ad
vbertatem et i'ynathroismum quendam magis
spectare sublimia decentem cum decora bre-
uitate, §. 295, 148. quam ad intendendam
propius et immediate magnitudinem. §. 329.

§. 333. ; .:
Repetitionem autem, de qua Longinus
S. XXI. hue vtique suo iurevoco, quoties
figura est, §. 16. quanquam enim et ad per-
suadendum et ad incitandum aliquando suarn
etiam eximiam exserere poslit efficaciam,
primo tamen id semper efficit, quod nunc in
primis attendimus, vt maius illud aliquid, et
dignius animaduersione nostra, multumque
ponderis in fe habens censeatur, quod di-
gnum visum est iterurri iterumque reuoeari
in animum (istique velut ob oculos plus vice
fimplici. Exemplum videbis in Longino.
Sed nolo tantum argumenta fbblimium, §.
332. Hue in tenuibus repetitum illud :
Fortunate sentx. Virg. eel. 1.

id
 ARGVMENTA AVGENTIA. lO?
ab eo, qui dixerat: .'■ ; ... ; . "'.-.. ,
Non eqtiidem inuideo, miror magis.
Item illud eel. 4. venientis iterum ad fe ip-
sumexturpi satis ecstasi
Ah i Corydon, Corydon ! quae te dementia
cepit! '"
Daphninqut mum tollemus ad a/ira,
Daphnin ad ajira feremus-, amauit nos quo-
que Daphnis, eel. V. e. c
.":» . ■ •
-' §■ 334*
Hyperbaton, de quo Longinus S. XXII.
potius ad vitam et pathetica, praesertim
quanta fublirhibus cbnueniunt,*§. 308. quam
immediate et propius ad magnitudinem , §.
329. Ex iis, quarum Longinus S. XXIIl.
mentiohem iniicit, figuris hue praesertim
climax et gradatio, de qua iam §. 3 30. quan-
do scilicet, vel mirabilius magnificentiusque,
vel saltim aliquo modo augendi aliquid or-
nandique gratia cum eleuatione nonnulla, id
primum cogitatur, quod datae materiei cbn-
ueniat, veluti in gradu positiuo confideratae,
illudque tanquam vnum et mensura si acce-
ptum elt, statim additur maius, hinedenuo
maius , et sic porrp , donee tandem maxi
mum ipfis his praemiflis, debilioribus yti tot
luminibus, illustratum in omni sua amplitu-
dine percipiatur. Vnum exemplum, etiam
ab
 208 PARS I. CAP. I. SECT. XXIM.

ob alia, adscribam: 0! temporal o! mores!

Senatus haec intelligit, consul videt. Hie ta-
menviuit: Viuitl %. 333. .00010 bero- etiam in
senatum venit, fitpublici conjilii particeps, notat
et dejignat oculis ad caedem vnumquemque no-
, .Jirum. Cic in Cat. I.
§• 335-
Huic oppositum vitium , magnum 0a&its
incrementum, quod art rependi vocat anticli~
tnacent, vehementer cauendumest, quo sue-
cederent in pulcre cogitandis post maiora,
digniora ac grauiora , repente j tanqua/n in
primariis notis aequipollentia , in secundariis
autem, minus aliquid, leuius aut indigni'us
-iis, quae antecesserunt , inuoluentia. Lon-
ginus S. XLIII. huius vitii satis lepidum ex-
emplum ex Theopompo, $. 174. comme-
morans eum inter alia reprehendit, qui ex
sublimioribus in humiliora decurrat, quum
e contrariodebuisset avfyo-tv facere. Hie de-
nuo Longinus, non ex sua ipsius ndtione,
nee ex definitione scriptorum artis, fed stri-
ctius vocem avfyrtus adhibet. §. 330.

S. 336.
Argumenta, quae Longinus S. XXIHL-
XXVIIII. percurrit, omnia mediate potius
augent, per vnam reliquarum cardinalium
meditatio.nis elegantiarum, §. 22. quam vt im
mediate propius pondus ac magnitudinem
. 1 conci
 ARGVMENTA AVGENTIA. 209

toncilient. Metaphorae autem , de quibus

Longinus S. XXXI f. fimilia et comparatio-
iies, dequibus idem,S, XXX \-'11. quamquam
bellae plerumque simul aliarn vim et effi-
caciam habent, §. 142- tamen et, hue tra-
hendae siint, quatenus apud catos auctores
virgularum mensoriarum fimul vices subeunt,
quas ideo subministrant, vt ex earum nota
magnitudine ac data, significatus improprii
comparatjique thematis magnitudinem digni
tatem ac pondus, forsan adhuc minus tibi 00-
gnita> tacitus tecum metiaris. §.329. Die
aliquem malumciuem ! quantitas adhuc inde
terminate est. Diceundem pestem reipubli-
cae. Nonne gradus calamitatis publicae,
quern esse in pestilentia notum est, auget fi
mul prauitatem et detrimentum in fignificata
improprio publicum, ancea minus cognir
turn 2
,§. 337.
Virgilius species arborum enumerare dif
ficile cogitans, gradum difficultatis, quam
aestheticus, pro impossibilitate habet physica,
quantum fit, comparando pingit Georg. II.
105. nitmerum, inquiens, et nomina specierum
Si quisscire velit, Lybici vetii aequorii idem
Discere quam multae Zephyro turbentur
arenae-,
Ant, vbi nauigiii violentior incidit Eiiriis,
Nofie, quot Jonii veniant ad liuorajiuBut.
O §. 338.
 210 PARS I. GAP. I. SECT» XXIIl/

§■ 33«-
Eadem autem haec argumenta augentia 3 3 £.
hoc cautius adhibenda sunt , quo certius ma-
thematica cognitio rationis analogo
Periculofae plenum opus aleae est-,
ne, vel <pouvoptvu$ etiam,-§. 16. efres in cal-
culo, quo facto ex iisdem fontibus et larga
seges argumentorum deprimentium, §. 313-
315. et meteororum. §. 329. Quorum ne-
scio, an non Plato quaedam exempla dede-
rit in metaphorica descriptione corporis hu-
mani, quam ex dialogo, qui Timaeus did*
tur, partim Longinus suis inserit, et in qua
iam circulationem sanguinis Plato docuisse
perhibetur, cor dicens fontem tn ftept^t-
utvn r<P<>2pu( ut/Liettos Kara, 7ravTec tu fteAy.
An fine tumore collum dicitur Isthmus inter
arcem capitis et peftus? An errant, qui irt
comparatione reipublicae cum pocuto, in quo
deusfurens per deumsobrium (aquam) castiga'
tur, jQa&af, et manifestum, et crypticum, tu-
morem, deprehendere slbi videntur ? §. 3 10.
§• 339-
Argumentum augens, et hue primario
/ pertinens,' est in Longino S.XXXVI1I. hy
perbole tarn in cogitando quopiam, vt ma-
gno, quam in cogitando alio, ut paruo, li*
mites ordinarios transgressa, si vere fit figura
\.i6. Posterior, diasyrmus» est argumen
tum extenuans, §. 329, noij fctis aliquibus
aptc
 / iRGVMENTA AVGENTIA. 211

apteTapmofis dicta, quae potius pro graeca

-denominatione omnis argumenti deprimen-
^s, salrrm in vitiis, habenda est. Hue vo-
«»ui hyperbolen, quae figura fit. Jam sae-
pius ertirn prae me tuli phaenomena ilk, in
?pulGre cogitatis dictisue obseruata et graecis
splerumque denominationibus ornata , quae
:pueridiscimus,vtfiguras,tunc damum hocti-
tulo digna me iudicare, fi cum ratione suflfcien-
te loeata deprelienduntur-, et infigne quid in
tfocum pulcritudinis fua etiam ex parte con-
ferant. HincLongino hyperbolae cry pticae
maxime placent, itaiimites akitudmis ,pro-
fundittftisque transgressae, vt tamen ne illud
quidem factum videatur. Exemplum in com-
murii germ&norum phrasi deprehendo^ quan
go vehementer ex vulnere iuo c-ruentatum
in luo natare sarjguine dicurit.
§. Wo.
^sec ego, secundum aesthetlcorum vir-
/gulam mensoriam*eiicerem hyperbolen He-
•rodeti, qua dicit in Thermopilis pugnantes
igraecos barbarorum iaciUis fepifltos, nee co-
micum illud-: agrumhdbety emus tit^ra minor
est epistota Laconita. Multo iam sequior est
diasyrmus, rctTremtnroi <£vjhi<rK<, quern Ci
ceroni Quintilianus adscribit, VIII. 6 :
- •Fundum J^arro vocai, quern pojsum tnittere
funda,
Ni iiimen exciderk, qua eaaa funda patet.
O 2 .' Olme
 2l2 PARS I. CAP. I. SECT. XXIII.
O! mediocrem poetam Trillium! Esset for-
malicer venustior diasyrmus Catulli in Furii
paupertatem c'23. al. 20. si vel simpliciter
honeftorum morum rationem per omnia ma*
iorem habuisset auctor : '
' Furi, cut nequeseruits est, nee arca^ . '••
> Nee eimex, necaraneus, nee ignis. '

Denies vel stlicem comejse pojsunt.

Atqui corporasteciora corriu,

Autst quid magis; aridum eji, habetis
Sole et frigore et efuritione. e. c. ,
. .- '. ' §• 341-/ . . ■ , ■
Nee excusar£ audeo hyperbolen Isocratii
qxcedentem, qua i) statim in exordio 2)
orationis » non poematis , 3) in qua veram
Athenarum prae Spartis ehiinentiam in be-
nefieiis Graeciae collatis promittebat osten-
dere, suo se gladio petens, et admonens au-
diiorem contra fe ipse , verbis tantam vim tri-
buit , vt pofsis iisdem et res magnas kiimiles ef-
ficere, et paruasmagnitudine vejiire, e.c. Quid
enirn, Sophista, proficies tale quid aiifus
verbis vnice , nisi vt vel repas , Vel tumeas ?
Praeferamus hyperbolen Jurienalis, cui qiiae-
dam, Sat. VI.
Tot premit ordinibus , tot adhilc compagibui
ahum
Aedificatcaput. Andromachen a fronti vi*
debis,
Post
 ■ '
'"I I '-
fti
Iw
ARGVMENTA AVGENTIA. 213
Post minor eji. Credas aliam,
breuiorque videtur ■
v jPtrgine Pygmaea nullis adiuta cothurnis.
;: , §♦ 342*
• .Quam in argumentis augentibus paene
primam legimus, venusta repetitio, §. 333.
multas sub se comprehendit figdrarum
species, quae in figuris dictionis habentur
brdinario, et tune quando vere supra memo-
ratam repetitionis vim habent, fiunt fimul fi-
gurae sententiae,§.26. Repetitio est vel to-
talis, vel partialis, e. g. mutatis saltim rela-
tionibus respectibusque , quos cafus fignifi-
care solent, vnde polyptoton, cuius et Lon-.
ginus S. XXIII. nientionem iniieit, et ad
quam figuram audaci , fed vera , philosophia
Voflius. et repetitionem variatis numeris,
gradibus, generibas, modis, temporibus et
personis retulit. Hue illud Calui : Faftnm
effe ambitum omnes Jcitis, et vos hoescire omnes
fchmt. Alia ratione repetitio diuiditur in
imrhediatam et coniunctam , ac in raediatam
£t disiunctam..

S« 343-
Repetitio disiuncta totalis est anaphora,
§. 342. figura, fi ponderofior res ipsa figni
repedtione primu.m in locum collocati ite-
riim iterumque infigitur altamente reponen-
~da, vnde ava&iupntri? vere sperari poflit.
O 3 , Talis
314 PARS I. tAf* I. SECT, XXIII.

Talis est figura, fane non dictionis tantum*

in anathemate Mods et f*ctx.a,pi<ri*a Christi..
Fepetamus exemplutn ex Lucilio post L#^
ctantium : '
yirtuix Albln/ti ejl pretiwn. persoluere verum?,
Qiieir in verfamur , queis viuimiC- , wbif
potejje.
yirtus eft hominh five id, quod quaeque ha-.
beat ret.
yirtus fare homini rettum, vtik, quid fib
honejlum,
Quae bona, qita& mala item, quid imttik, tur-i
pey inkonejlum,
yirttif, quaerendat rei finem sure modum*
que. e. C,
§• 544-
Eandem, nisimaiorem, (rim.habet. infinfe
repetens, quae commendare vult altiori per>
pensioni , epistrophe, vel epiphora, S ver§
fit sigura, §: 342. Quatis Plauti :.
Qui omniq se simulant scire y ntc quicquam,
scinty,
Qttod quisque in animo habet, aut habituru&
ejlysciunt,
tdque, quod in aurem rex reginae dixerit,
Smint, quod lunofabulata ejl cum Iouer
Quae neque futura y. ueque faHaJunt, tamen
iisciunts
lam
 ARGVMENTA AVGENTIA. Z15
lam maior est apud Ciceronem , II. philipp.
Doletis tres exercitus poputi Romani interfe-
Elos ? intersecit Antonius. Dejidtrads clarijfi-
mos dues ? Eos quoque eripuit vobis Antonius*
Auiloritas hilius ordinis ajjlitta ejl? afjlixit
Antonius. Peflimi suit ominis in Maximinum
epiphora, quae inerat veriibus graecis, quos
in eum dictos narrat Iulius Capitolinus in
hanc scntentiam: Quiabvno nonpoteJi,a mut-
tis occiditur. Elephas grandis ejl , et dccidiiur.
Leo fortis ejl, et occiditur. Tygris fords ejl,
tt occiditur. Caue multos,JiJingulos non times.

§• 345-
- Symploce, epanalepfis, anadiplofis, plor
ce, epizeuxis, repetitorum ppsitu differen-
teSy quern ego parum curauerim in rebus,
in hoc conueniunt figurae , vt venuste repe-
tant, penitius confideranda , §.333- Est
eiusmodi elegantia in Ou. Fast. II.
yha dies Fabios ad bellum miserat omnes,
A4 bellum mijjos perdidit vna dies
In tenui praesertim genere cogitandi, si qua
tamen comparatiue prae reliquis esse aliquid
iudicandum est, adhiberi (blent cum imita-
tione suaui morum per simplex viuendi co-
gitandique genus vfitatorum, quoniam eius
modi homines, raro cogitant, quae non sibi-
njet ipfi saltim dicant, adeoque grauius sibi
Visum iterum iterumque cogitantes iterum
O 4 etiam
2l6" PARS I. CAP. I. SECT. XXI J I.

etiam iterumque significant. Hinc hae figu-

rae tarn erebrae in bucolicis, Catulli hende-^
casyllabis, anacreonticis e. c.
Surgamus. Solet ejfe grants cantantibus
vmbra.
Juniperi grauis vmbra, tiocent et frugibui
vmbrae.

§. 34°"<
Quam gradationem , quod incrementum,
climacis lub nomine iam numerauimus cum.
Longino in argumentis ac figuris augentibus,
§. 334- ems aliquam speciem aliqui climacis
nomine donantes in figuris etiam dictionis.
habent, incremento recte ad figuras senten-
tiae relato. Tune Climax strictius dicitur,
quando minus illud,\dum ab eodem ad ma->
iora scandimus, simul repetitur, §.333. Vi-
deamus exemplumexEpicharmo apud Athe
naeum ex versione Voslii, quia fimul, vti le-
gitur , in vltimis anticlirnacis reliqua detur-
pantis §. 335. exemplum exhibet: Ex fa-
crificio epulum, ex epulo compotatio , quodfefli-.
iium mini quitfem vijum , ex compotatione petu-.
tans comejjatio, ex come[fadone furor , exfuro
re Us apud iudicem, ex lite ac indicia condemna- -
tio, ex condemnation cqmpedei, gangraena, vet
Jideratio, et mulfla.

§< 347,

v ' .
 ARGVIVfENTA AVGENTIA, %\y

§• 347- (
Quanquam figuras omnes sententiae Vos-
fius dicit in rebus ipiis quandam habere di
gnitatem: non tamen bmnes hue traho, nee
plurimas, fed eas potiffimum, quas exme-
dio fignificatu vocis, §. 330. avfyreis dicas, §.
329. Nee enim opus est incrementum, nee
minorem, satis adhuc verisimilem, hyperbo-
len synecdochice tantum auxesin dicere, nee
superlationem jA.eicaTix.yjv catachrestice tapino-
fin. §. 339. Interim increrrienti, §. 334.
quod climax stricte non fit, §. 345. breue ad
huc videamus exemplum ex Seneca, qui tur-
• pijfimam ex negligentia iaUuram eorum dolet,
quorum, y? volueris attendere, magna vitae pars
elabitur male agentibus, maxima nihil agenti-
kw. 1 tota aliudI agentibus\

% 348,
Syna.throismum, quem aliqui congeriem
dicunt, iam in argumentis locupletantibus
vidimus, §. 148. et in augentibus ad subli-
mitatem vsque, §. 298. Valet enim et in
- {enui, et in medio cogitandi genere comple
xes eiusmodi,quo congestorum veluti totum
, animis; ofFertur, magnam absolute, quantaque
relatiua quaeritur, excitare perceptionem.
Ita Cicero pro lege Manilia : Quod den?que
belli genus ejfe poteft , in quo eum (Pompeium)
non exircuerit fortuna reipublicae? Guile,
dfricqnum, Transalpinum , Hispaniense, mi-
O 5 Jlum
 218 PARS I. CAP. I. SECT. XXIII.
, , ,*um ex ciuitatibus atque ex beUicoJisJimis natia-
, nibitf, serutfe, nauale bellum, varia et diuersa
genera betlotum et hojlium, non solum gefta ah
hoc vno, fed etiam confecTa, Congeries' maior,
hinc et celerior , hue etiam pertinet epitro~
chasmus, Virg. Aen. IV.
faces in castra tiilijfem,
Imptejfemque foros jiammis, natumque pa-
tremque
Cum genere extinxem , memetsuper ipsa de-
dijsem*
§• 349-
Jn augen^ibus fine dubio habeamus Par-
rhesian , implicite vel explicite ostenden-
tem, vt certa raeditatio meditationisue signi-
ficatio decerneretur, opus nobi&infignifuisse
libertatis nifu, non nifi post luctam aliquam
vicisse tamen in anirao meliorem cauisam.
Pasteiusraodienimprologum, vel tacitaia
infinuationem, fane non vulgaria solent ex^
spectari ac trita. Hoc argumentum an figura
dicatur semper, an nunquam rbetoribus, mi
ni perinde est. Vtitur eodem cum effectu
Sinon apud Virgilium , quando inter prae-
missa iam hue pertinentia, Aen. 11,77:
Cunfla equidem tibiy rex> fuerint quaecum-
que, fatebor
Vera, inquit, neque me Argolica de gente ne-
gaba.
Hqs
 ARGVMENTA AVGENTIA. 2IO

Hoc primum. Nee % si miserum fortuna

Sinonem
Finxit, vanum etiam mendacemque improba
pngtt.
§• 35o.
Perglt fictus Sinon per* sr«AA»j? 7ra.pp.y1ri-
tie, donee attentionem acuisse fe satis putat.
Turn vero luctam intra animum denuo limu-
lat. 101.
Sed quid ego haec aittemhiequicqnam ingrata
reualua? e. c.
quo e-ffectu ?
Turn vero ardemut feitari et quaerere
caujfasy
Ignari stelerum tantorum artisque Pehsgae
Prasequitur pauitam*
Quum autem rem lam acu paqne; tangeret,
cuius gratia omrris ludebatur fabula, non ver-
tjulurn prius, quam
Sujhilit exutas vinclis adsidera patmas:
f*bs aeterni ignest et non violabtfe uejirum
Teftor numen, pit, vos araer enfesqw ne-
fandi,
Qtiof fhgU vittaeque dfum » qmthostia gejsi.
Fas fstihi Graiarum facrata refoluere iura.
Fat odijse viros,atque ornniaferresub auras,
$ qua tegunt. Tenear pa'triae nee legibut
vttti, '
Tit
220 PARS!. CAT. I. SECT. XXIII.

Tu modo promijjis pidneas,seruataqueseruet^

Troia, Jidem, ft veraferam, ft magnate-,
pendant.
Euentus docuit, quanti haec habita fit par-
rhesia,. et narratio huic inuoluta.
i

§• 351.
Figurarum augentium agmen claudat ex--
clamatio, non ea tantum, qua taliacogitantur,.
quae eloquenter legendo cum aliqua vocis
intensions proferenda sunt, proptermagnitu-
dinem, fed et ilia, quae cryptice delignat,
non sine admiratione talia menti nostrae ob-
uersari, quae iam cogitamus. Quoniam enira
parua ac proletaria non solent in admiratio-
nem sui rapere, denotatur eo ipso, quodpul-
cre cogitantem subit mirari, magnum aliquid
esse , quod animo voluit. Quando legis
apud Terentium ;
D. Hei mihil quid faciam? quid agam?-
quid clamem, aut querar 1
Ol caelil 0! terra! o! maria Neptuni!
M.hemtibil Ad. V, 3.
nonne cornice saltim magna, exspectas, quae
resciuerit damans? Eiusdem scriptorisinAn-
dria Pamphilus ita quasi genesin paullo post,
futurae exclamationis describit:
Vixsum apud me. Ita animus commotus est
metu ,
 ARGVMENTA AVGENTIA. 221

Spe, gaudioi mirandohoc tamo, tarn repenti-

no bono, V. 4.
Jamque non parua laetari videbitur post pau-
ca concludens : A ,
0 1 faujlum etfelicem hunc diem !
«it *t Mt 4k, £l£ Ut 41k ^ 4te- 4L. 4k. 4jt: 4M: 4lL 4& &: ■&■ 4k* ^k. 4k, rffc.

S E C T I O XXIIII.
'gravitas aesthetica absolvta.

%. 352.
'/Quanta quanta sit in materiis aesthetica ma-
V3l gnitudo,neque tamen illam assequatur, •
niii subiectiuae fimul magnitudinis capax,
quam magnanimitatem et grauitatem aesthe-
ticam diximus, §. 189. Haec erit absoiuta
magnitudo irigenii et pectoris, §. 45, fed
non connata solum, verum etiam innutrita
exercitiis, vsu, .§. 51. ac disciplina, §. 63. non
eamortua, fed pleniis appetitionibus elicien-
dis sufficiens, quantam omniamagnitudinem,
hinc et dignitatem; absolutam aestheticam
habitura pulcre cogicanda requirunt, §. 178.
§• 353-
Quando itaque nunc in omni pulcre co-
taturo magnum animum poscimus, non sedet
animo Ciceroni's ilia notio, quae forfan in
, ■ 1 ipso
 222 PARS I. CAP. I, SECT. XXIIlt.

ipso seuerioris horizonte rationis ac purioris

exaggerata nimium ac iusto augustior proba-
ri posset, vbi Quaest. Tusc. IV, 6l : ConJIan-
ient, ait, wlumus quendam, sedatum , gmuem,
fiumand omnia prementem ilium ejse, quern ma-
gnanimum atqiiefortcm virum dicimui. Talit
autem nee moerenf, nee timem, nee cupiens, nee
gtstitnl ejse quisqilam safest. Eosum enim hate
Junt, qui.euentus humanos superiorer, quam
suos anithot ejse dutunt. Catone maioris comi-
tatis et humanitatis erimusheic contend, mo-
do poflit ac veiit absolute magna sectari, ab-
stinere ab ineptiis, vilibus, ac JjumiUimis»
$. ipi. i?5. ,
> 35.4-
Neque quaerimus in pulcfe Cogitatufo
quouis virum probata sic
pietate grauem ac meritk
venerabilem, vt vel solo nutu silentium tu»
multuantibus imponere valeat, multo minus
hominem qui fronte graui trifiique supenilie
suas opiniones aliisron/wwianV^robtrudatjmi*
nime omnium vnum ex iis, qui
iguana nequeunl grauitattHnouerk
Nobis sufficit animus absoluw magndrum>
adeoque dignorum etiam, et potens et con-
sianter auidus, feduloque cauturus, quae iam
ifeprehendit Lucilius,
Dum ridet versus Enni granitau ffiinorts,
§• 3*5-
 fcRAVITAS AESTHETICA ABSOLVTA. 235

§• 355. '
Hanc ingenii pectorisque magnitudinem
et potentialem optamus, partem characteris
generalis in felici aesthetico, S. II -VI. et
tune, quando ad pulcre cogitandum accedit,
actualem, qua non alio solum tempore forsan
et aliis occafionibus, fed et nunc, et ea ratio-
ne, Vqua iam res eget , possit, non velit so
lum antecedenter incompletis ex solicitatio-
nibus, fed etiara efficienter decernat, magna
absolute, hinc et digna, quibus nihil infit pu-
silli, nihil humilis et abiecti, mente, prae-
cordiisque concipere* Regnet in eiusdem
persona, quam Cicero deferibit delnu.II, 166.
tiignitas (subiectiua) , honefta nempe, et adm
it honors, et verecundia digna auttoritat*

§. 35&
Si quibus pulcre cogitaturis actualis deest
absoluta magnitudo animi, dignitasque per-
sonae , quam hue vsque vidimus , sunt illi
PVLCELLI LEVtCVLIQVE MICROLO-
gi. (leptologi.)
Animatque leiws vt nofeere pojsit,
magnum alias poetam Lucretium ibi lege,
vbi L. III. rem vnam ex maximis et grauisfi-
mis hoc eleuat exo/dio :
Nunc age, natiuot animantibui et mortales
EJse animoi , animaique /cues, vt no/cere
fojsu;
Con
S24 pars i. cap. i. sect, xxiiih
Conquijita din, dulcique reperta labore,
Digna tua pergam disponere carminu vita
e.c.
Huias vitii scopulus vix euitabitur, hon so-
ltim infra horizontem aestheticum pofita sibi
themata legentibus, fed etiam supra eundeni
constitute, quoties haec nihilominus cum fe-
stiua quadam vrbanitate non fine salibus aC
iocis exponere laborant* §. 120, t2i»

i %3f. *
Interim non nisi absolutam leuitatem in
fomni pulcre cogitaturo culpari volo. $. 35$*
"3^6. Potest aliquando pectus ingeniumque
fane; magnum, quantum Virgilii,
tncolumi grauitate iocimi ientare,
potest idem ferri in comparatiue minus ma
gna et digna, quaetamen absolute fint, §. 198,
201. hinc ab ipso auctore dicantur leuia se
cundum §. 179- interpretando. Hue exor
dium mellificii* Georg. IV, 4.
Admiranda tibi huhirn speftacula renim,
Magnanimosque duces, totiusque ordinegentit
Mores, etfiudia, et popidos, et praetia dicant.
§• 358-
In medio relinquamus, nunc aesthetici, sta*
turn animi in Demosthene, quern damnat Ci
cero, in quaelt. tusc. V, 103. iam non popu
lari
 GRAVITAS AESTHETICA ABSOLVTA. 1/25

lari quadam trutina* fed aurificis statera ex-

aminaturus, quae probetr §. 250. quando:
Leuiculutsane nofler, inquit, Demosthenes, qui
illosusurro dele&orise d:cebat , aquam ferentis
mulierculae, vt mos in Graecia est, insusurran-
tisque alteri : tiie est ilk Demosthenes. Quid
hoc leuias? At quantus orator. Sedapud alios
loqui videlicet didicerat,non mullum ipsesecunu
%. 359-
Putcelli habitualiter mierologi , leuiculi-
que minutiarum sectatores fine illi pygmaei
hELieoNis, Parnassique reptilia. Paruulas
in his anirrmlas natura tales , numarios poe-
tastros, et hoc genus omne, pidentes suo ab-
uridare ingenio iubeamus, hilaresque eo ab-
legemus ad suas imagines,
Vbi tola cohors pede non est altior vno.
Vni illi dolent, honestartique merentur mi-
sericordiam , quos iniuriae temporum, bar-
bariesque locorum, in quibus vixerunt, fa-
porque deprauatus aequalium , vel honora-
tisfimorum, eocon-pulit, vt animarum lie sa
tis magnarum friuole prodigi vel in nugis ac
ineptiis, vel omnino humillimis turpitudini-
bus , otium tererent, aut conspurcato pecto-
re simul ingenium deturparent.
§• 360.
Ablbjutam, quam hue vsque considera-
uimus, animi, ingenii pectorisque magnitu-
> ■ P diherr,
1l6 PARS I. CAPi I. SECT. XXIIII.

dineni, praesertim earn, quae nonnunquam

etiamcomparatiuemaximis proportionate ta-
men pingendis, line dedecore, pulcre sufficiat,
probe contemplanti patebitmofalisillaneces-
fitasetpulcrae eruditionis,et morumlaudabi-
lium in felici aesthetico, quae nonnunquam
doctoresartis insigniterpulcrae eo abripuit,.vt
generatim loquendo regulam constituerent,
quae iusto durior aliis est visa, iustoque
latior.
§■ 361.
Conceditur Horatii lex: A. P. 309.
Scribendi refiesapere efl et principiuni et sons.
Qnando autem contexturn et sequentia con-
ferentes sapere beic incerpretamur philoso-
pbiae practicae practice peritum efl'e: turn
multis iusto plura postulate videbimur. Pari
in ctilpa censetur else Cicero, qui id ponit in
pYimis, fine phitqfophia non pose effici, quern
quaerimiis, eloquentem-, se que fautilr orato-
rem, ji i/wdost, non ex rhcioriim ojficinis, fed
ex academiae spatiis exjlitis'e , tandem orato~
rent describit vlrum bomm dicendi peritum.
Nee Quintilianus notam efTugiet, qui adhuc
expressuis: Non poteflcsl' orator, nisi vir bonus.'
Sit vir falls, quails veresapiens appellari posits
nee moribus viodo perse&tis, fed etiam sejeutict,
tt omni facilitate dkendi.
§, 362/
Quid autem? Quemadmodum eruditio
• male
 CRAVITAS AESTHETICA ABSOLYTA. 227
male simulator coram eruditis: ita et bonr
moces coram moratioribus. Quam primum
ibi non nihil supinae ignorantiae, hie incon-
ditorum morum sub vulpe latentium pellu-
•ce{: perafta res est, et ex iudicum maxime
competentium sententia turpitudinem tur-
pius tegens condemnaris. Quoniarri iraque
ianr extra dubitationem positum est, nihil, pu-
dendae ignorantiae, nihil abiecti plebeiiqire
debere phaenomenon fieri in pulcre cogi-
tandis: primo quaeritur, an disfimulari satis
apte poflit animus vtrinque laeuus, deinde
difficilius id faltim erit, quam aperto pectore
talem etingenio et moribuste fistere,- qualis
es, doctorum auterh est regulas, quas pos-
sunt, facillimas praescribere; tandem, si de-
tur aliquem , ingentem simulandi per habi-
tum, posse virum bonym itamentiri, vt ne
minima quidem in eius cogitandi ratione .
transpareat mentis animique prauitas, quis
vetat, eum virum bonum aesthec.ee verili-
militerque dicere , donee constet contra-
rium? §. if, is, 211.

§. 3^3-
Nuncitaque licebit, quam postulauimus
§. 45. connatam, exercitiis, §. 50. et disci-
plina, §. 63. corroboratam animi magnitudi-
nera determinare paullo curatius absolutam,
aninium non honcstum solum, fed etiarn no-
b\[etn,^.2iz. qui consuetudine simul, altera
P 3 natu
118 PARS Ii CAP. I. SECT. XXIIII.-

natura, politius viuere nouerit, cognitio-

nemque tali virorum bonorum generi ordi-
aaariam familiarem etiam fibi faciiemque con-
sequutus fit. 'Hie enimetmoreS fimpliciter
honestos et his proportionatam eogitandi ra-
tibnem exprimere sufficiet, vires suas non-
nihil reprimendo, et heroicam viuendi ra-
tionem eiusque maiestatem attingere, fi vo
let, et omnes animi nemos in eximia quae-
dam dignis repraesentanda'modis adstringet.
i •

ft ft, ft 0ft ft ft ft ft ft ft ftftftftftftftftftft

SECTIO XXV.
MAGNANIMITAS AESTHETICA COM-
PARATIVA.
i

§• 3^4-
Vera magnitudo animi quoniam tumori
non minus, ac humili repentique rationi
cogitationum ac vitae inimica est, §. 363.,
tenuia cogitaturum docebit non sua solum
forte contentum esse, si vel ipse fimpliciter
honestum vitae genus aflequi tantum poslit,
fed et nobilitate morum ac ingenii conspi-
cuum, et ipsos heroas, neque res de themate
concipiendas, neque eogitandi modum ac
rationem augustius informare, ac res, de qua
pdtislimurr agendum eft, permiserit. In te-
nui li fuerit labor, omnis maior nobilitas ec
herois-
 mAgnaminit. aesthet. compauat. 229
heroismus ipse velut exuendus est , ad
hoc vnum vtiles, vt, quo majores sunt in
aliquo, hoc illi faciiius fit, ita tenuitatis ser-
uare terminos, ne in abiecta et spinas pro
myricis deprimatur, vel smistris auibus intu-
mescat cogitatio.. §. 245, 263.
§• 365.
Ad veram et naturalem tenuium magni-
tudinem exprimendam sufficit quidem inge-
jiiutn et pe&us in pulcris vnum ex minimis»
neque tamen necessarium est, quoniam, ma-
iora quae possunt, et minoHbus apta sunt>
suis parcere docta viribus. §. 359. Habes
nouam inter cogitandi genus in aestheticis
tenue et meditandi rationes logicas, et con-
cisas, eamque fubiectiuam differentiam. Pot-
est mens animusque insignirer philofophus,
jrifi pulcra male contemnat, tenue cogitandi
genus exprimere , neque tamen huic satis
magna laudi mens omnis ad philosophicam
meditandi rationem assurgere. Potuit Leib-
nitius excogitate fabellas, non potest fabel-
lis vnice commodum ingenium ac animus
calculum eius differentialem dernonstrare.

§. 366.
Tenues venas animumque sua tenuitate,
fed honeste, contentum ne confundamus
cum leuicuiisParnaflirepdlibus, §. 356, 359.
In ipsis tenuibus quidem elegantiis in cogi-
P 3 tando
C3<3 PARS I. CAP. I. SECT. XXV.

tande difficilis eiusmodi ingenio erit, quan-

tacunque requiratur, tvctp&is , §. 235: tan-
tum tamen in pygmaeis Heliconis caput ef>
feret , quantum humo myricae furgunt. §.
i8o- 195. soliciteque grauitatis magnanimi-'
fatisque, quae datur in aestheticis , absolutae
studiofum. S. XXIill. eiusdem comparati-
uae, minimum licet, aliquem tamen graduna
tuebitur. §.189, i85./
§• 367.
Vel tenuibus satis magnus laudibilium
aeffheticorum animus, et ingenio regitur
, subtili, licet non fit subtiliflimum, §. 238. et
facetiis illud ac honesta vrbanitate condire,
dictisque dicendis ac falibus et iocis lubenter
assuelcit fuo tempore, §, 237. fed ex vere
venuftis antiquorum exemplis , non ex ilia
ridicula recentium quorundam formula, quam
et auttoritatibus et rationibus "ostendit Va*
uajfor, de tudicra dittione, . v
Ire praecipitem in hitum, §. 195. per caput-^
qite pedesque,.
■§■ 368.
Animus folis tenuibus venuste cogitandis
aptus et accommodates facilius, maioribus
autem nee impar difnxilius, vterque ta»
men fuam operam etiam in id bene loca-
bunt, ne furgant altius, vel cognofeendo vel
appetendo, ac fphaera cogitationum acme-
. ■ ■ "■ ■ rura
 MAGNANIMIT. AESTJltT. COMPARAT. 23I
1 -I

rum tenuibus definita protenditur. §. 364.

Admirabilis insito ghiere Theocritus. SedMu-
Ja ilia fuftica ep pafloralis hon forum modo7
verum ipfam etiam vrbem reformidat. Quint.
X. x. ita, vt pari cum incommodo fofum, et
vrbem etiam , ea cogitandi. ratione , qua
" Theocritus vfus eft, cogitare flngeres, et b'u-
colica ex ea notitiarum votorumque sphaera -
describeres, qua gaudere solent in vrbe , im-
moin ipso foro nutriti, ac versantes affidue.

5. 369.
Recte Seruius eundem Theocritum laudat
vbique Jimplicem, personas addens in bucolicis
ejse rujlicas et Jimplicitate gaudentes-, §. 213.
scilicet a quibus nihil ahum , nihil vrbanum,
nihil declamatorium. Virgilii figuras aliquas
necejjitate excusat. , Falli tamen, qui ornatus
omnes, figuras omnes ideo vitare iubent te
nuibus proportionate cogitaturum, §. 237.
vel ipsum Theocriti probet exemplum, in
quo sane, si quis vnquam, positiuum etiam
tjQ-os @XKoAtxov, §. 194. tuetur. Id.l.76: >
Aaei a (fiavcL tols Troprtoe, aSv to 7rvevy.a,7
A$v fa %co f*otr%os yctpveTai, dSu fa %a. fiaf,
A&> fa, ». t. A.
et tamen habet ornatum , figuram, anapho-
ram.^.343,345. Quot idem plenus est com-
para^tionibus bene agrestibus, nguris tamen !

P 4 §• 370.
 233 PARS I/CA-P.'l. SECT. XXV.

§• 370.
Hanc extenuationem virium et parsimo
niam in eclogis, §. 368 adeo ttrenue seruasse
dicunt Virgilium , vt duas tantiim sententias
habeat in omnibus, et simul sumtis, quarum
vna tamen non efFugit criticorum seueritatem,
ac si iusto maior eflet in ore pastoris. Quos
falli docet jpsa;
Trahitsaa quemque votuptas.
Cur enim non aliquem pastorum sua senten-
tiarum voluptas traheret, quos Aristoteles
s generatim ym/u.oTVTne dicit, congruente Cer-.
vantis Sanchone Pansa mirabiliter \

Equidem non scnteptias solum , fed et

bene multa alia phaenomena, quae figura^
rum habent apud rhetores nomina, in vuK
garfbus maxime hominum in honeftis infi>
morum sermocjnationibus obseruaui, me--
cumque plures, quae figuras non nomina-
mus, quia non sunt pulcrae cogitationis par*
tes, et circumstantibus neglectis turpiuseu-
lisque sic obscurantur, vt in iisdem peculiar
ris non detegatur elegantia, casui potius im-
putentur, inftar flosculorum in pratis et ad
. triuia sponte nascentium. §. 26. Quod ta»
men ideo monetur, vt hoc certius perfua--
deamur non peccare in verisimilitudinem
qixe , fi quis tenuibus etiam , quasi aliud
, . agendo,
 1 I >

" '■ \
MAGNANIMIT, AESTHET. C0MPARAT. 23 J

agenda, \non quaesitos, ol?uios taraen im-

miseet ornacus eiusmodr , qui possunt figura-
rum tritis nominibus insigniri, nee ideo ta-
lem fuam tenuitatis sphaeram transcendere.
$. ,3*58- 'Et Terentias serais dat pleramque
prudentiflimas sentential quidem , fed quae fe
per naturam offerunt cunclis : vt: Ne quid ni~
mir, Seruius ad Ae^X,
, , §• - 372*
Singular? documentum animi magni in
tenuibus est quaedam eruditionis abnegatio,
si data opera majoris ingenii, cognitionis,
ac animi vir tenuia tamen expressurus, ne
verisimilitudinem laedat , in ejus persona,
quern simulat, errorem committit. Hue poll
The peri cum, Virgilius inexemplum vocatur,
quando scribie
/, Amphion Dircqeus in A&aeo Aracy?itfio,
Actaeumque Atticum interpretancur, non ac
fi Araqynthus fuerit in Attica, Ted quasi si-
murarit Virgilius pastoris. ignorantiam geo-_
graphicam :
//, Farj Scythiam et rapidum Cretae venie*
Kmur Oaxen,
nee constructiones de populis, terris, flu-
uiis, ad quos veniamus, consiietas adhibet,
nee Cretae flumen adscribit, quod habegt,
quoniam Oaxen hi quaerunt in Scythia, jlli
in Mesopotamia. Quos penes verum fitj
noss? pastori licet cum ignariflimis,
$• 373*
 234 PAHS I. CAP. I. SECT. XXV.
N f I

' §.l 373.

Quam Longinus S. XXXXIHI. forsari
animi sui sejutentiam philosophic nescio cu-
ius, quern loquentem ab initio fingit, ex
persona prodens principem caussam indicat,
cur suis temporibus fit vniuersalis adeo sub-
limium et magnificorum ingeniorum penu-
ria, feruitutem, die dimidium virtutis aufe-
* rentem: ea, fi vel plenaria fuerit, praecor-
dijs in libertate maiora ausuris tantum saltim
relinquit magnitudinis relatiuae, quantum ad
tenuia pukre cogitanda satis est.
Seruitus obnoxia,
Qiiitty quae votebaf, non audebat dicere,
Affettm proprios in fabellai tra?ijiulit,
. CahvmniamquefiBiseluJit iocis. Phaedr. 1. III.
Quam apologorum genefin egregie confir-
mat, prima superstitum, lothami fabula de ar-
boribus regem quaerentibus, licet adhuc ma
ins aliquid et fublimius applicando spirans,
ac' seriores mancipiorum ac libertorum fa-
bellae aesopicae.
§• 374.
Magnitudo animi relatiue minima, vel
p'otentialis etiam tantum , vel saltim actualis
in elaborandis tenuibus nunc occupatorum
eiHngenium ac propensio simpliciter hone-
stam viuendi rationem modumque cogitandi
huic congruentem, et negatiue, et posithie,
1 • sequi
 MAGNANIMIT. AESTHET. COMPARAT. 235
sequi aptum et cupida, §. 213? 214.- obiecta
non mediae solum, fed et maximae mensu-
rae capacia simul, ex lateribus suis, absolute
quidem magnis et dignis , horum tamen mi-
noribus, contuenda sistere, §. 21$. @a.Qovs,
§.217. et primum, §. 221. et secundum ge
nus, §. 245. tumoris, §. 217. ec primum, §.
222. et secundum genus, §,263.effugerepot;-
esti tendit et fouet.
§• 375-
Eadem adeo genus cogitandi satis absolu
te magnum , praesertim absolute dignum,
$.223, exhibere , vile de abiectis, §. 224.
veletiam detenuibus cogitandi genus, §.262.
cauere, quaerere genus cogitafldi absolute mo- 1
ratum,vtlatius, §.226, ita strictius,'$.228> ma
le moratum vtrumque vitare, §.228> g-adus
etiam et intercapedines in ipfis tenuibus bel
le metiri, §, 233- data occasione inter /S&i^ua-
Ao%<«k, scurrilkatem omni modo risui inhian-
tem, et aypoiKHty, feritatem omnibus naturali-
ter asperi, medium tenere, quod evl>pct,7rehtaf
aliquando nomine fignificatur, in ludo iocis-
qae continue fe et decenter gerentium,^ et amat,
etpotest, §, 237.

§« 37^
EvTpa.Tredicts mentionem iniicere non pos
sum , quin veniat forsan aliquibus eius in
jnentera} quodEph. V341 ilia omnino Chri*
stianis
 236 PARS I. CAP. I. SECT. ХХПГ. '
ftianis prohibita cenfeatur. Non inqniram
heic in id, an omnia per fidem fanftisfimam
illicita poffint etiam, vt vetita, confiderari per
folas aefthetices regulas philofophicas : dabo
modo obiter interpretationem loci, quam
ego venffimam habeo : Ne audiatur quiäem
inter vos turpitudo et obfcenitas, пес morotogia.
Si autem quaeratis, quid morologias ample-
oar titulo, eft ilia еитрля-еАш (кати) гл et/*
AvqnovTcL, omni: illa cogitandi agendique vatio-,
quam vr.banitatis feßiuitatisque titulis tegunty
quae veré tamen decoro ■, coque Chrifliano , çon-
1 traria efli §. %i%%
§• 377.
Difficillimumvtiquevel pfychologice tan--
tum rem confiderantibus haberi debet, ita in-
genium deliberato confilio verfatile reddere,
moresque toties amabiliter variare , feniper
tamen reftos et veré bellos, vt
omnis te deceat color^ etßatus; et res-,
ñeque naufragium facias vnquam in fcopulos
dicacium, obfcenitatem, maledicentiam, vel
omninb rerum caeleftium profanationem,
4 nee diftum tuum vllum, vllum ridiculum,
fuaforeCicerorle, vel fit nimis frequens, quia
fcurrae hoceft,velfubobfcenum,quiaeftmimi,
1 vel petulans, quia improbi hominis, nee in
calamitofos, quia iuhumanum, nee in facino-
rofos, quia leue id fupplicium , neque quae-
fitum et domo allatum , quia frigidum , nee
fere

■fr
 MAGNANIMIT. AESTHET. COMPARAT. 237
' ' '
(
fere ad laceflendum, quia relpondetur & in-
geniofius et humanius, nee in caros vel no-
ftros, vel multorum, quia odiofum , nee in
potentes et dignitate praeditos, quia praeter
debitam venerationem et obferuantiam , nee
atrox et contumeüofiusin quenquam, quia
infanabile. ,
§. 378»
Ëîdem Ciceroni off. I. facilis efl dißinnio
ingenia (elegantis-, vrbani, ingeniqfi, faced) et • 4" I

illiberalts ioci. Prior temporefit acremijfo ani-

mo libero digitus, eique ficut incipiendi ratio eß,
ita definendi modus. Verum fit facilis in theo-
ria et in abftrafto, quod aiunt, facilis fit in
multis, ex vna parte liberalioribus, ex altera
ad infimam humilitatem et faecem vergenti-
bus, inftar plumbi, fit facilis animo fereno,
quieto, lente feftinanti, extraque teli iaftum
immo extra ipfas partes poiito, velut iudex
litem fuam non faciens. Disparebit tamen
facilitas, fi iam iamque diftum di&urus, quod
fubito occurrens iam in primo ore habeas,
citiffime traniitura opportunitate, concipiaris,
quod honeili maleque morati
circa cenfinia ludat,
nonnihil animo commotior, et in quendam
iocandi velut evôxirtao-fAov delatus, S. V. vel
fi dittum examines alcerius te vel ipfum, vel
tuos petentis, vel a quo certe timeas. е. c.

§• З79.
238 PARS I. CAP. I, SECT. XXV.

§• 379-
Secundum nos iudicaturum reor, qui
porro perpenderit , an exempla iocorum
elegantium ab ipso Cicerone generatlm dicta
1. c- fint ea vere omnia. 1) Plautus nojler-,
§. 26a. de quo tamen denuo generatim et in
definite Horatius A. P. »7o:
At veflri proaui Plautinos et numerot, et
Laudaaere sales , nimium patienter vtrum*
qua.
Ne dicamfinite, mirati,Ji modo ego et vot
Scimiu imtrbamim lepidoseinngere ditto,
2) Atticorum dntiqua c'omoedia , cuius tamen,
austore Horatio 1. c. 282. dicacitatis vitio re-
primendo lege opus suit.
Lex eji accepta, chorusque
Turpitcr obticuit,sublato hire nocendi.
2) philosophi Socratici, quorum tamen ipse
dux , ab oraculo sapientissimus mortalium
declaratus efrugere non potuit, quin, refe-
rente ipto Cicerone, a Zenone Stoicoy«<r-
ra atticus nominaretur. Addamus, velut ar-
gumentum ad hominem, et eorum dictum,
qui Ciceronem hunc ipsum feurram consula-
rem salutarunt iniuria,praeeuntem sequutiCa-
tonera , quando ille subridens aliquando:
Qttaih ridicuhim, inquk de Cicerone loquens,
habemw confident.

§. 380.

•
 MAGNANIMIT. AESTHET. COMPABAT. 23p

§-38o.'
Quorsum autem ista? §. 377r379> . Vt non
assentiamur solum Ciceroni, quando ille 1. c.
Turpe efl, ait , valdeque vitiosum in re seaera
conuiuii dicta-, am delicatitm inferre sermonem :
fed et in ipfis tenuibus et remiflius suo quo-
dam meritp cogitandis tvxctpi^iav malimus,
ex sanctiffimo consilio, comitatem et gratiarst;
affabilem , non fine sale , sectari , quam aut
fjtupoAoyicts valde suspectam, aut periculis
vndiqne septam euTfct7reAicty , eo cautibres,
quo certius
Risxi eji inepto res ineptiar nidla, §. 375. 191.
• $♦ 381.
Eo pfomtius natio solatium inueniet, cu-
ius forte genius aptus quidem et tenuibus
cum dignitate quadam excogkandis' et iplis
iocis ac dictis cum lepore iaciendis est, graci-
litate tamen e'c subtilitate nescio qua, per
quam amabili, vinci dicitur avicinis aliquibus,
quoniam ingenia pulcra soli huic characteri
forsan nata plura si numeret gens quaedam in
ciuibus fuis, minim non est, ea ii artem,
quam solam posl'unt assequi, colunt feli-
cius, ac vicini, quorum et altius surgere plu-
ra grauioresque simul personas induere va-
lent et defiderant ingenia ac præcordiortim
ingentes impetus, §. 249. His enim
factUs iatiura iuorum eji.

§ 382.
 240 PARS I. CAP. I. SECT. XXV.
, ■. - '»
§■ 3^2.
Magnum satis ad tenuia proportionate
cogitanda peftus ac ingenium, et potest, et
arder hoc magis pura a sordibus et rerum
et fignificationis eloquutionisuesua et inta-
minata seruare,quo fe meminitplebivicinius,
quo hinc facilius posset turbae inuolui, quam
tamennon minus abhorret, ac iljud sublime:
Odi profanufn vulgitt et arceo, §. 2143.
Idem in absolute magnis vel mini mus,vel nunc
saltim,acvnum exminimis, fe gerens animus,
non sectatur paradoxa honestis tantum non
omnibus ex fimpliciori viuendi formula, fed
satagit rerum suarum j si iisdem probare ma,
si iijdem sine salebris ac spinis mentem eui- ,
denter declarare, si potest eosdcm eius cer-
tiores reddere, quod persuadere volebat bo«
nis, idque sine ambagibus , quas pauci ca-
piant aequalium, §. 244,
& 383* ■
, Magnus in tenuibus laborans elegantes
animus mauult aliquam siccitatem, quam
tumidis vel inanibus emboliis lasciuire, gna-
rus odiosam esl'e circe'nsibus pompam, §. 381,
284- exilitatem quandam, §. 249. praefe-
ret lutulento cuiuis flumini,.quale Lncilii, si
in horasaepe ducentos,
Vt magnum, versus diclabatJlam pede in vno.
aridum autem, §. 255, exsangue, §. 25-8, et
ieiunum
 MA&NANIMIT. AESTHET.X RELATIVA. 24!
reiunum cogitandi genus, §. 279. aeque ab^
horrebit, ac friuolum, §. 261. crania denique
cogitabit, volet, aget, ex veteri prudentunv
formula : Vti bene inter bono; ttgier conuenit.

S^ 384*
lyiagnitudinem animi aestheticam hue rs-
que saepius descriptam relatiuam adrfenuia si
placeret breuius simplicem aesthe-
ticorvm honestAtem appellare :
mediis rebus medioque cogitandi generi
vel tantum fufficientem, vel ad hoc ta-
men vnice iam requisitam nobilitatem
animi aestheticam dicere liceret,
grauitatem et magnanimitatem materiem ali-
quam mediam in exaequantecogitationumet'
digna magnitudine venuste sistendi db ocu-
los, §. 1 89.

§. 385.
In hac concipienda neutiquam exclude*
nobilitatem generis, quam alicubi blandam Ci
cero conciliatriculam dicit opinioni hominum
non parum commendantem, eura tamen ingenii
pectorisque turn naturalem habitum, tumve-
ro statum praesentem et exsistentem cogitari
volo , quern nobili loco natus amplectatur,
Ni coram Lepidis male viuitur , alea pernox
AnteNumantinos nijiluditur. Iuu. Sat. VIII.
Q si
242 PARS I. CAP, I. SECT. XXV.
si potius 'animus dignus illustri maforum se-
rie, altae
Indicium , mores , riobilitatis habet„ Ou.
" Fast. Ill, 2.
aut omnino, quod adhuc maius est,
hominibus quum Jit generosus auitity
Exsy^erat morum nobilitate geniis , Trist.
IV, 4.
§. 386.
Qui increpitusa quodam, qUodinaciemclau*
dus descenderet , pugnare nonfugere volo, re?
spondens Spartanui respondifl'e dicitur Valerio
Maximo nobititer, III. 7- ex nostra nuncnb-
tione, nee in eiusdem response simplicem,
modo honestatemdeprehendes, neque ma-
iestatem e contrario singularem, fed medium
quid inter vtramque, quod illud ipsum est
accurate, quod nunc volumus , quod vtique
iam in fe magisarduum, ac magnus satis te-
nuibus animus, facilius a bene natis obtine-
tur, quando ad erectiorem,cogitandi ratio-
nem politioresque viuendi mores a teneris,
quod aiunt, vnguiculis, veluti. manu, ducun-
tur, plus iam difficultatis habet, vt eo scrius
derhum eleuentur animi, neque tamen omni
no fieri nequit, fi gnauiter exercearis in lau-
dabili vere nobilium consuetudine, discipli-
nisaevsu, vehementerque despicias, quic-
quid
 MAGNANIMIT. AESTHET. RELATIVA. 243
quid est infra locumi quo tendis, vbique nuga-
rum, §. 191. ■ v \ '.
§• 387.
Animus ad medium in pulcre cogicandis
'genus satis habiturus nobilitatis, §. 383- non
absolutae solum dignitatis memor est et tena-
cior, §. 193. quoniam amicam luto suem no»
bdlem nemo dixerit, fed eius etiam compa
rative, quam studia moresque verae nobi
litatis postulant, §. 2i3» 1) negatiuam. , Hinc
poterit et volet omnem, etiam longa manu,
mouere lapidem , ne quid ignorantiae, ne
quiderrslris, ne quid pFauae confuetudinis
et aegritudinis animorum deprehendatur in
cogitandis a fe venuitius, quod, etiamfibene
conuenire cum simplici satis honestate posfit,
maiorem tamen personarum ac rerum dede- ,
ceatordinem non sine turpitudine.
§• 388.
Titrpe suit olim nobilihis ignorare, in quo
verfitur , forsan et erit iterum aliquando.
Hinc luuenalis sibi videtur absurdi quid re*
tulitteidum.'FaciindiUtaltaliqtiis imadeplebefolet
defendere cauJJ'as
Nobitis hidoU'i, veniet de pkbe togata,
Qui iurisnodos et legumaenigmatafohiat.
Turpe suit alicubi nobilem non militafle.
Qz Hinc
 344 PARS I. CAP. I. SECT. XXV.
Hinc idem luuenalis arbitratur, fe rem absur-
danvacutetigisse, quando pergit:
fjic petit Euphraten huenif, domitique Ba~
tout ,
Custodes aquilas, ~armis induflrias, at tu v
)yS/,n(/i Cecropides, truncoque Jimillimus
- Hermae.
In his turpitudinibus, etvere tales, eteae ye-
niunt in censum, quae maiorum institute m-
dicantur, §. aia.

. . §. 389-
Animus ad res medias pulcre cogitandas
satis nobilis dignitatem porro comparatiuam
ct studiis vitaeque nobilium conuenientem
circumspiciet 2) positiuam, vt ea didicerit, et
id quidem satis exaae, vt ea et nouent ad fi-
nem perducere, et animo constanti decernat,
quaenosse, velle, velle constanter, et agere,
simplex forsan honestas non potest, aut 1m-
becillitate sua facilius excusatur , si peccaue-
rit, quae vero si cum decore posiint exhibe-
ri, perfectaque sistanturantea dubitantium
oculis, turn vero non amplius incercum re-
linquunt, else, qui tali* si^, non vnum ex mul-
tis, fed eximiis ingenii, vircutis, ac r.mmido-
•tibus conspicuum. *

.§. 39<».

- \
 MAGNAMINIT. AESTHET. RELATIVA. 245

. §• , 390.
Breuitas nost patitur ad hanc dignitatem
pertinentia congerere, vel omnia, vel plera-
que, idestornnem paene philosophiam pra-
cticam excutere, eamque mathematicam, et
fimul in late patentem morum in gentibus
aetatibusque diuersorum prouehi oceanum,
§. 212. Inadaequatam nostris finibus,aliquam
tamen eius imaginem exhibent Iuuenalis
consiJia :
EJlo bonus miles, tutor bonus, arbiter idem
Integer, ambigaaeji quando citabert tejlis
Incertaeque rei, Phalaris licet imperet, vtjis
Falfus, et admoto dittet periuria tauro,
Summum crede nefas animam praeferrt
pudori,
Etpropter vitam viuendi perdere caujsas.
Prouincia quum te
Rettorem accipiet, pone irae fraena modum-
que,
Pone et auaritiae, miserere inopumjbciorum,
Re/pice, quid moneant leges, quid curia
niandet,
Praemia quanta bonos maneant , quam ful-
mine iujlo
JEt Capita et Numitor ruerint, damnante
Jinatu. '

Q 3 f Wr
 24<5 PARS I. CAP. I. SECT. XXV.

§• 391- ^ .
Nobilitas, de qua none loquimur, §. 388.
aspernaturhumillimaquaeuisetabiecta^.io?.
Any quae
Turpia cerdoni, fdlesos Brutumque decehunt?
Sed et ilia^quae iimplici forsanhonestati-non
repugnant, ex-abstracta philosophorum for-,
muia, detrahunt tamen ex opinione mori*
busque hominum, quorum iudieiis stare, vel
nobilis, existimatio debeat, aliquid illius di-
. gnitatis, dum me*dia est, non minimae, §. 2iz«
quam ferre in oculis, et a qua ne latum qui-
dem vnguem recedere, secum constituitco-
gitando decernendoque, quern nunc animo.
formamus, aestheticus medias res venuste pi-
cturus. Quam durus censor est poeta?
Laureotum velox, ctiam l/me, Lentidus $git%
indict vmx dignus vera ernce.

§. 392.
Animus eleganter nobilis intalibusetiam
materiisj quae tenuiter possent, possent sub-
limius cogitari, fingulare quaeret artificium
declarare, non meditacus solum , quae pro-,
ferat, fed et quaeomitrat, quando catus et
harum rerum peritus spectatoripse fibi tradet
multa, nunc ob tenuitatem, nunc ob sublimi-
tatem , quae non exhibitadeprehendet, de-
prehendet nihilominusauctorivenilse in men-
temj.
 JKAGNAMINIT. AESTHET. RELAT1VA. 247
tem, fed eum nan remisisse vires j et siraul
iisdem belle pepercisle, §. 215-
m 1

§'• 393-
Nobilitas animi , quam nunc volumus",
(2etBits,§.3 17- praesertim genus tertium, §.276.
tertium tumoris§.2i7. genus sibi cauendum
putat, §. 279. sequitur potius bene moratam
cogitandi racipnern, quatenus etrelatiue nost
orane solum decorum,sed ec eius gradum in no*
biliore hominum consuetudine paene sola reg-
nantem obseruat,§.228. praestabkaliquam qui-
demremiffionem cogkationum eleuationem-
que, praesertim in operelongiori,§. 273> fed
vtilatiusaequabiiem semper, $. 2(58) ka et ple-
rumque fimul strictius talem, §. 367 , praefe-
ret aliquam mediocritatem , §. 269. mediis
etiam stri£tius attemperatam, §; 270, 271- et
pro thematibus elfe&aque semel eaflgnifican-
di formula, nunc akiorem, nunc minns, §. 272.
spe&atori nobilitatem cogirantis animis ae-
qualem circker afferent! facilem ac suauem,
§. 274. non abjectis solum de media re cogi
tandi rationibus, §. 278* fed etiam fluctuaii-
tibus etincertis* §. 280. »

Q4 SE'CTIO
 248 PARS I. CAP. I. SECT. xxvr.

SECT I O XXVI.
MAGNANIM1TAS IN AESTHETICIS
GENERE MAXIMA.
■
/
§, 394*
RestatMAGNANIMITAS AESTHETIC^
PER EMINENTIAM SIC DICTA,
superius ingeniurn oprimis genere maximis-
que cultum, et immortalitati natum viuens-
que morcali iani in corpore pectus generice
maximis sua pro rouieitate cogitandis et parj
et inuigilans, omni opera, quod
Hinc saepe insuetum miratur limen Olympi,
Sub pedibiuqiie videt nubes §. 3ig. et Jfdercu
Saepe deumvitam, S.V.§. 206. accipiet, di~
uisque videbit
Permijlos heroasx idemque videbitur Mis.

§. 39?..
Vrit idem fulgoresuo, quas prqegrauat, grtejr
Infra fe pojitas v
non eas nugatorias folum, §. 191.
Fastldioso quas pede proruit,
sedetiam magnos satis tenuibus, immp roe-
diis, animorum habitus, qui comparati cum
hac
MAGNANIMIT. AESTHETICAR. MAXIMA. Ity

hac magnanimitate suis non raro titulis exci-

dere videntur, quos optimb tamen iure ha-
bent extra metum comparationis constituti.
Cum dignitate quadam aesthetica , §. 193.
quae cogitaueris, sunt ilia quidem oronia
e-epvas cogitata, comparate Vero Plinius II.
ep. 11. Refpondit, inquit, Corn. Tacitus eloquen-
tijfflmui, et, qubd eximium eius orationi inest,
repvws, quasi sublimemTaciti grauitatem non
attingentes <rn*.yw% respondere non po.tuissent.
§• 396,.
A vilihus et abiectis non auocat §. 195.
haec modo
fsirtus, recludeni immeritis mori " ■
Caelum, mgata tentat iter via.,
Coetuique vulgares et vdam
Spernit humum fugiente penna;
fed nee eontenta quidem est absoluta magni-
tudine ac dignitate rerum et cogitationum,
§. 198, 201. altius pauperum aliquando pa-
rentum fanguipem
Non vfitata nee tenui rapit
Penna^
yt nee in terris quidem hngitu- moretur,. et
ipsas vrbes relinquat , inuidiaqm maior per li- . -
quidum aethera sursum feratur.

Q 5 §. 397,
$$€> PARS I. CAP. I. SECT. XXVI.

/& $97-
Magnaminitas haee aesthetkarum generic
ce maxima virtutera directo sibi sumit in
omni sua maiestate pingendam.
Virtusy reputsae neJiiasordidae%
Intaminatisfutget honoribus..
ffecsumit aut ponit secures,
4rbitrio popularis aurae. Hor, III.
od. 2.
ef. od. 3. Per indirectum eiusdem est animcv
xwn magnitudinis vicia publiea, velu't epide-^
micas aliquas pestes, abominari, §. 203.
Foecunda culpae saecula nuptias
Primum inquimuere^ et genusr et domos.
Hocfonte deriuata eludes
Inque patres populumque fluxit. e. cv
od. 6.
tf. ILod. ifr*8. HI. 1,24. Epod,7, §, 204*
§• 39»-
Animorum exceltenter magnorum irige-
nhim superius non admittit, vt pra&ici prag-
maticique sint eum neglectu theoriae , quam
tone etiarn amant etamplectuntur, quandoin
maximarum naturaliter rerum contemplation
nefichaerere fixavidetur, vtsubitononappa-
reat , quid eiusmodi consideratio faciat ad
mores
MAGNAJ4IMIT. AESTETICAK. MAXIMA. 251

mores et vitam beataim. §. 205. Ita in ho-

mine verioribus sacris non imbuto non, pist
magnus eminenter, animus haec effacur ;
Nil niaius generatur ipjb (Parente)
Nee viget quicquamsimile aut secundimy
Proximos itli (amen- occupauit
Pallas honores, &. c. Hor. I.od, r2.
§• 399-
In rebus magnitudine naturalicbnspicuis,
generice maximis, specifice etiam maximo-
rum rnentionem in exeraplis inieci, diuinev
rum, ne forsan animos generice maximos
jfibi formaturus animo Polyphemos aliquos
Enceladosue vel contemtores deorum Me-
zentios secum fabricetur, non eos vere ma-
gnos animorum, fed tumide superbos. ' Pri-
ma potius dignitatis pofitiuae per fublimia
lex est: humana quaecunque, vel specifice
maxima, diuinis stibiicito, §. 206.
•Regina timendorum in proprioi greges*,
Regesin ipsos imperium, est Iouisy
Ctari gigauteo triumpho'x
Cuntta supercilio mouentfr*

§. 400.
Ex qua formula <r(ftvm Horatius I.od. 13.
Gentis humanae pater atqiu ciistos,
til secundo
Caesart regnet
■ ... Te
 252 PARS I. CAP. I. SECT. XXVI.
i

Te minor latum reget aequus orbem,

Tu graui curru quaties olympum,
Tu parum cajlis inimica mines
Fulmina lucis.
Idem de#Romano populo,guo maius aliquid
in humanis Romanus ignorabat. III. od. 6:
Diis te minorem quod geris, imperas.
Hitic omfie principiumy hue refer exitum.
- . , Dii mutta negtefti dedere
.' - Hesperiae mala tuftuosae..
Dum autem oda 5.
Caelo, ait, tonantem credidimus Jouem
Regnare .- praesens Diuuf habebifur ',
Augustus, ,
jam seruitutis, vel iustiflimae , saltim accept
tissimae, videtur expertus effectum , de qua
§. 373 > quoque secundum philbsophum,
quern Longinus citat, nihil euadimus? nifi
adulatores ftey«Ao<^)v«$.

§,401,
Magnanimitas , cuius sublimia Longinus
Echo dicit, et de qua nunc loquimur, non
omnino quidem transcendit horizontem ae-
ftheticum, neque res itafibi tantum concipit,
vti pura philosophiae scientia , maximis ta-
men generice inter obseruabilia quia potisli-
mum et paene solis inhaeret, versatur in iis
mate
MAGNANIMIT. AESTHETICAR. MAXIMA. 253

materiis, quae sunt horizonti rationis logico

aestheticoque communes, et hinc, ac fimul
aliis ex caussis, plus rationis admixtum habet
eiusdem analogo, plus distinctions etiam
, mathematicae, proptereaque gradus in ipfis
generice maximis, vtita dicam, specificos
metitur obseruatque curatius, ac magni, de
quibusS. XXV. animi. §. 207. Principum
est et regum vere, magnorum , ingisnti cum
facilitate, suum tamen in omni consuetudine
cuique trihuere , veliniis, quae minora vi-
deantur, et gradus honorum dignitatumque
potiorum, vel pfra , vel iuxta se pbfitarum
apprime tenere, et secundum hanc veluti sca-
lam cuiuis reddere personae conuenientia.

§.. 40^.
Hinc ne nobili quidem cogitandi viuen-
dique generi sufficiens animus non fblum ad
hanc concipiendam magnanimitatem inhabi
ts est, fed etiam illi falluntur, qui in his ge
nerice maximis specifice sibi maxima semper
legentes transuolant in his minora ac media,
quibus fatentur fe pulcre, cogitandis impa-
res esse, grandium interim maxima belle fe
posse describere secum oppido certi sunt,
§. 209. Vires sunt potius praetentandae in
grandibus, quorum alia in occasione negjectus
ipse adhuc sublimior erit, in grandibus, qui
bus adhuc satis multum pompae, cerimonia-
run», aurique et ostri regalis extrinsccus ac
cedit,
154 PARI *• CAP. I. SECT. XXVI.

cedit, vt tandem vel nudam maiestatem, ma-

iestatem, inquam, herois vnam ex maximis,
vel puriora sacra, dum intra mentem pera-
guntur vnice , sublimius effingere sufficias.
Ilia vero deridenda arrvgantia est in tninoribilt
nauigiif rudem ejsese confiteri , quinqueremes ve
ro, aut etiam maieref, gubernare didkiJJ'e. Cic.
deOr.L

•( §. ' 403.
(Juanquam satis magnus sublimibus ani-;
mus non ell sapiens ille stoicus, quem,
Sifrattiif illabatur orbis*,
Jmpauidum feriant ruinae, §. 3f 3«
ron leuioribus tamen ille curis afficitur, nee
ex tranquilla superum vitam imitante se-
renitate deturbatur. Minima non curat ad-
modum, neque mouetur vehementiusjsiqua
Parnassi reptilia, censores yitio creati , . leui-
culam in eius amictu maculam, non quod
pueri in faba, reperisse fe gloriantur, audaci
porius impetu suum putat, in vera regula-
rum collifione, dum fortisfimas et Pygmeis
ne cognitas quidem leges eleuatibri strenue
sequicur orbita., ita rationes suas subducere>
vt leuioribus animulis artis suar; pusillae, quam
vnice norunt, sanctissimas, si diis placet, re-
gulas; vere minores et debiliores, spernere,
peflundare, proculcare videatur, non sine
pul-
 MAGNANIMIT.AESTHETICAR. MAXIMA. 255

pulcellorum ardelionum lacrimula, vere ta-

men exceptione non ineleganti. §. 210.
s
• ,, §• 4°4-
Grauitatem absolutam aestheticammanimis
nobilibus collocauimus §. 363.* vti Gcero
ipsurri moderatorem ingeniorum ad magna ni>-
tenrium describit, non vtquendam mcgijirum at*
que drtijicem, fed quasi vnum,e togatorum nume-
ro atque exforenjl vju, heminem mediocrem,nec
emnino rudem. Quod si vero nobilis eius-
modi animus actu velit ad grandia cogitanda
accedere, quasi suimet ipfius et ordinarii sui
status oblitus, excitandus est, et velut extra
fe fapMendus in maius theatrum* quam in quo
quotidie persoham agit, etitadiuis heroi-
busque miscendus, vt excelsam aliquam cum
iisdem familiaritatem contraxisse> nee tan-
quam in alienum orbem delatus , fed in eius-
modi confortio dudum habitans appareat> §.
213, 396.
Auditis? an me ludit amabilis
Insania ? audire et videor piot
Errareper lucoii amoenae
Qiios el aquae subeunt tl aurae. Hor.
III. od. 4.

§. 405.
Quam nunc quaerimus , magnanimitas •
I non magna lolum themata, fed ex ea etiam
parr*
2f6 PARS I. CAP. I. SECT. XXVI.

parte considerare gestit, qua maiora et gran-

dia apparent. §. 215. Memento Didonis
j) in eltganti'illo epigrammate Ausonii:
Infelix Dido, nutli bene iuntta marilol
Hoc pereante fugit, hoc fugiente peril.
2) quatti Ouidius her. ep. VII. pingit hoc
epitaphio:
Praebuit deneds it caujsam mortis et ensem,
Ipsasua Dido conduit vsa manu.
3) illam Virgilii fie ipsam sibi parentantem ad
rogum Iliacis vestibus ec nottfcubili exstru-
stum : IV. Aen. 651.
Dulces exuuiae, dumfdta deusque Jinebant,
Accipite hanc animam , meque his exfoluite
curis.
Vixi, et, quern dederat cutjuto fortuna*
peregi,
Et nunc magna met sub terras ibit imagot
yrbem praeclaramJiatjti, mea moenia vidi.
ytta virum poenas inimico a fratre recepU
Felix, heu ! nimium selix, si littora tantum
Nunquam Dardaniae tetigijsent nojira
, carinae. ' .

§. 406.
Quam Didonem malit magnanimitas he*
roica fiftam a le? Equidem nihil , haesitans
v Dido
 MAGNAKIMIT. AESTHETIC- MAXIMA. 257

Didonem Virgilii nomino. Rationem quae-

ris? Mecire praedicata. Primum et in Ciga-
rorum aliquam quadrare potest mujjercu-
lam, quae primo marito ob crimen in fur-
cam acto fuga slbi coniuluit, quum autem cum
altero marito furfuris eiusdem atrox denuo
crimen patrasset, hoc manibus lictorum elap-
so , communis sceleris poehas morte dedit.
Secundum conueniet et vxori cuiusuis mili-
tis gregarii, qui fustibus earn in talem for-
tunae coniugalis desperationem compulerit,
vt,hoc absente, eiusgladio sibi iugulumsolue-
rit. Apud Virgilium autem nbn solum excei-
lenter magna est , de qua sermo est , fed ea
ctiam, quae de eadem praedicantur. §. 405.

§. - 407.
Nostra nunc magnanimitas omni opera ca-
uebit et QaSove genus quartum et omnes
eius species pro gradu turpitudinis, §. 310.
Dii Virgilii iam ^efrrpevutepug loquuntur,
agunt, patiuntur, ac Dii Homeri. §. 311,
Virago Virgilii de rebus ad fe pertinentibus
commentatur augustius, §. 408/ quam Dido
Ouidii :
Durat in extremum , vitaeque nouissima no9
Jlrae,
Prosequitur fati, qui suit ante, tenor.
En! querulam de perpetua calamitate mu-
iierem ordinariam! Virgilii Did,o fe fell-
R cem,
 258 PARS I. CAP. I. SECT. XXVI.

cem, excepta nouissiraa calamitate, fortior

praedicat.
Occidit internal coniux mastatus ad arat.,
Etsceleris tanti praemia frattr habet.
Haec queritur multis virum inultum et sica-
rium impunem immo praemia habentem ; il
ia breuibus fibi viri vltionem fratisque poe-
nas gratulatur. Prius est cuiusuis foeminae.
Exsulagor, cineresque Viri patriamque rt-
tinquo,
Etferor in durat hojle sequente iiias.
Applkor ignotif, fratrique elapsa fretoque,
Qiwd tibi donaui, perpde, littus emo.
Quid hactenus legimus inOuidio, quod norf
cuiuis praefecti cuiuscunque militaris euenirc
possitconiugi? §. 3i2.

§. 408.
Habeac grauitas nationis germanicae pef
omnea gradus magnorum cum decore de-
currens , quae regerat suam gracilitatem vl- -
tra modum efferentibus vicinis. Fuit inter
eos, quo dicam homuncionem nomine ? qui
cruciatus hominis optimi maximi genus hu«
manum infinitis malis eximentes ludicris il-
lis nouorum gelafimorum verficulis proscin*
deret , et Christianus tamen in regno Chri-
stianismi videri vellet. Centum ciuibus ipfa
Justitia veniam potius daret in tenuibus pec-
candi
 MAGNANIMIT. AESTHEf. MAXIMA. 259

candi grauicer, quam hvjic vni in vna re,pro-

fecto , grauiflima vile cogicandi genus leuis-
fime adhibenti. §. 317.
§• 409.
Grandis ilia magnanimitas, vnde sublimia
veresperari possunt, ita auersa estabomni
turnore, quarto eius genere > et bonus spe-
ciebus, $. 318. vti, si esset alterutrum ne-
cessarium, in manifestum prius @a&»s delabi,
quam crypticis puerilium hurr.ilitatibus intri-
cari mallet, Hinc illius in optimis auctori-
bus adhuc minus rara sunt exempla, ac harum
inepriarum, quibus Martianus Capella, Ter-
tullianus, Sedulius, et his aequales, affatim
turgent. Procul hinc magnidica mendacia,
et quicquid eltinsulsae magniloquenciaei
§. 4*0-
Animus in aestheticis generice maximus
bnitationem grandium ab Horatio, Cicerone,
Longino , ab ipsa ratione per doctrinam de
exspectatione casuum slmilium psychologi-
cam, ita habet sibi commendatam, vt non
*x.emplaria solum sublimium scriptorum, pi-
ctorum e. c.
Notturna versan monu, vtrfare diurrra,
' fed ©t illustrium per omnes aetates virorum
facta dictaque, velut in speculum, intueri,
moresque turn suos ipse, quantum licet, tuna
a fe cogitando exprimendos ad horum fimi-
R 2 licucli
 n6o PARS I. CAP* T. SEC?. XXV r.
litudinem componere gaudeat. §. 285. Nee
haerebit in solis clarioribus , eruere maiora
quaeuis e tenebris, ab oblitiionis iniuria vin-
dicare, et, in ipso hoste si sint, lgudare, pro
caussae meritis , non erubescit. §.286.

Animus in dicto saepe gradu magnuS,

non suspicax est et incredulus, si quid egre-
gii et eminentis audire fibi, vel omnino vi*
dere videtur, et, quanquam aera lupinis di*
stinguere dudum didicit, suo tamen experi-
rnento nouit, non ardua quaeuis et slngulari
cxvirtute tantum fluentia , iam eo ipso nu«
meranda esse , propter dedecus nostri gene
ris, in absolute incredibilibus, §. 2g6. 301.
Sicut eundem paruae quaedam occafiones
parura mouent dignum cedris ad impetum,
S. V. ita peculiarem aliis fortius incitationem
aliquando sentit, qtioniam, et ipfius iudicio,
Paiilhm sepultae dijlat inertiae
Celata virtus)
si quando dicenda Mufti prdetia, si heroicuni
amorem patriae, si praeclaram detegit inmul-
' tis vitae morumque sanctimoniam , ac ilji
tamen . .4 '
omnet illacrimabiks
yrgentur ignotique tonga
NoEle*, ■ carent quia vate sacro. .
ant tmidis obtiuionibut non ita multo post,
earpen-
 iyjAr?NAMINIT. AESTHET, MAXIMA. l6l

. tarpendi videntur, si et iptejikat eosdem inor-

natos. Hor. IV. od. 9.
§• 412. .
Magnanimitatis huius vtique natura bene
natorum 7rpafov Key ap'xjirv^ov <;oi%wv e7rt
xeutrm e<?i.t vti Longinus S. II. liberaliter
concedit, n,on ea solurn, quae in ingeniis di-
uinis et praecordiis ad beroica sola paene
natis, fed oppido paucis , est avrovopos, fed "
et ilia natura, nobilium aniraorum, §-404.
quae non ordinariis suis quidem viribus, vi
ms iis tamen et bona per consilia direstis in
altius quid atque fublimius , per exempla
grandia validius incitatis, eo potest et decer-
ni.tassurgere.-S.il.,
$ 41 3-
Neque vero solam naturam ,' quatenus
connascitur, heic certe, paginam vtramque
facere , vel hinc. efficere mini posse videor,
quod experientia confirmat, optimas maxi-
mas, aut saltim , bonas. exceltenter naturas,
§. 41.2. barbaric saeculorum ac aetaii.s, suae,
prauis exemplis , praeconceptis magnatum
opinio/iibus,, serujtute, vti apud Lpnginum
est- S. XLIV. quasi quadam-animi arcula et
publico carcerepofte deprimi , constringi, im- ^
minui, §. 359, quemadmodum arculae , (Ji ve
ry Jit fames) in quibus nani, vocati, PygmaeU
iliitriuntur , non solum impediunt increments!, *
R 3 inclu-
262 PARS I. CAP. I. SICT. XXVI. ,

tnelusorumy fed etiam contrafuint eos circumpar

sito cot-paris viuculo. §. 359.

S. 414.
Si qua Kbertatis externae fraena, si qua
feruitus externa deprimendis animis retun-
dendisque maximis quibusuis et stadiis et in-
eitationibus apprime factasunt, quod nullua
nego: nee extraoleas vagari mini videar, si,'
propeer oppositorum oppofitas rationes, in
primis auxiliis animorum ad vere excelsa le-
uandorum nuroerem intimam persuasionemr
de copiofo maximorum euentuum systema-
te, non praeteritorum forum et praesentium*
fed etiam maxima, ex parte adhuc exspectato:
dorum, non optima solumet maxima subli-
mitatis ac venerandae virtutis exempla siiB-
pliciteradimitandum proponente, fed etiam.
faluberrima proferendi in semet ipfum im-
perii, fugiendae seruitutis moralis omnis in-
ternae, victoriaeque in semet ipsum obtinen-
dae remedia consiliis euidentissimis submini-
strante t persuafionem , inquam , de veris
eiusmodi rebus et gestis et gerendis , quae
simul earn animabus vim largiatur ac poten-
tiam diuinitus, vt ne mortis quidem metu
pofiint eo compelli , quo tyrannus improba
poscens destinauerit, fupernaturaie lihertatis
internae psychologicaeque complcmentum
ac supplementum.
WAGNANIMIT. AESTHETICAR. MAXIMA. 263

§• 415.
Pergit Longinus, 1. £. caussas penuriae
sublimium suis temporibus ingeniorum enar-
rare a) pacent vniuerfi orbis, cui tamen caus*
fae et ipse parum fidit, et satis prospexit
Discordia fratrum , ne diu poflit egestas he-
roum imputari ,. et imputaretur eadem falfo,
fi quando sperare liceret pacem orbis habi-
tabilis vniuersalem <liuturnam , hominesque
fimul different excelsas pacis artes , quibus '
pater patriae sumrnos etiam regnorum gen-
tiumque domitores transcendit. i)InfinitUm
detinens cupiditatesnojira: bellum, de quo, quale
sit> interpretes disputant.
§1. 4 i 6.
Magnanimitatis excellentis status ordina-
rius est statns tranquillitatis, E. §. 44$". supra
perturbationes animi vulgares et turaultus
mentis internos pofitae. Per altam rationis
et inferiorum cognofcendi facultatum, vo-
luntatis et inferiorum appetendi facultatum,
harmoniam, quae saepe apud eminenter ma-
gnos.yiros restat, etiamfi vebementius, nee
line affectionibus , quoniam homines sunt,
commoveantur. Abripiuntur in TraBos ev-
&xrut?tKat; si ferat occasio , fed probante ra-
tione, rationalique conscierttia, turn antece
dents, turn concomitante, et consequente.
Hactenus nihil est interni dissidii. Si qua ta-
R 4 men
 264 PARS r. CAP. I. SECT. XXVI. * ,.;

men aliquando lucta caelestibus in animis

locum habet, non eft ea senlitiuarum tantum
cupiditatum in alias non nifi seniitiuas, 7ra~
Suv us ira&ti, fed decrecorum, quibus ad-
mixtum fit aliquid sensitiui , pugnantium in
meras appetitiones sensitiuas, necdiu, nee
ininfinitum> fed plerumque vincente parte
meliori , cuius victoria profundam iterum
pacem et antiquam tranqurllis animis sereni-
tatemreducit; M. §. 693.

§. 417.
Cum hoc statii confer statum bestialitatis,
E. §. 434. Nulla quies huic, nulla tranquil-
litas, nulla sopitae rationis. et affectuum, et
instinctuum, nee horum inter fe, concinens
. harmonia. Crederes nunc
Nimborum patriam locafoeta surentibm Avl-' '
Jirisy
qui totum hominem
Qitippe ferant rapidi secum verrantque per
-aurax.
Falleris tamen. Non ita multo post
Vna Eurntque Notusque rnunt , creberqm .
procellis
Africut,
et suum cuique facinus. Ponat seruitus ex--
terna non nihil iisdem repaguli,
Ilti indignatites magno cum murmure circum
Claujlra fremunt,
lultan-
 MAGNANIMIT. AESTHET. MAXIMA.' 205

luUantes intus continuo, et ad primam iterurn

opportunitatem,
vetat agminefafto,
Qua data porta, ruunt*
Ita misere talis animus nunc auri sacra fame,
nunc ambitione et fastu , nunc voluptatum
turbine, nuricdefidia, nunc aliquibus , nunc
omnibus, inter fe dissentientibus, agitatur.
Hoc est illud infinitum bellum, $. 415. ma-
gnanimitati subUmium foetae inimicissimum,
§41 6.
$. 418.
lam vna di&arum tempestatum infringit
satis animum. Recte Longinus in causfis de-
ficientis egregii ac sublimis narrat 4. (piAoxptf-
petTtctv, appellans venuite <ptAupyupia,v wry-
pa, fXizpoTroiov , §.45. eiusque cum magno
sumtu (Sumtuositate) liberos fingit Fastum
et Luxuriam , ex quibus fane non degeneres
generentur denuo Contumelia, Iniustitia et
Impudentia, quam inter progeniem conta-
bescant et emarcescant animorum magnitu*
dines.
§• 419.
An, haec animos aerugo et cura pecutii
Qiiimfemel imbueritjperaimis carminafngi
Pojfe linenda cedro et hut sernanda cuprejso ?
A. P. 33°'
R 5 Negat
166 FARs'l. CAP. 1, SECT. XXVt.

Negat ipse Phaedrus de fabellis, quales fcri-

psit, aut scripfisse dicitur. III. prol. Nouem
artium , quamuis curam
habendi penitus corde eraferim%
Et lauds inuita in hanc vitam* incubuerimy
Fajiidiqfe tamen in coetum recipior.
Quid credit itti accidere , qui magnat opes
Exaggerare quaerit omni vigilia,
DoEIq labori duke praeponens lucrurft?
cf. Hor. od. H. 15, 1 8. HI. 2, 24,
§. 420.

Intemperans deliciarum externarum deside-

rium eo vsque mores emoilit, vt tandem, ni-
hil oranino maseuii roboris animo superfic,
€t mini me tantum, quantum valoris grandia
requixunt.
fides, vt paltidus omnis
Coena desurgat dubia ? Quin corpus onuflum
Hejiernis vitiis animum queque praegramt
ima,
Aique adjtigithumo diuinae particulam aurae.
Hor. Serm. II. 2. quae tota paene hue perti-
net fatura. Numera modo dispendia tem-
poris , quod insumendum est acquirendae
theoriae, eiusque empiricae, crebrius repe-
titis experimentis ad earn eertitudinem eue-
ctae} quae decet arbitrum elegantiarum eius
modi>
 MAGNANIMIT. AESTHET. MAXIMA. 267

modi, etmiraberis superfuisse nonnihil otii,

grauioribus concedendu
§. 421.
6*) Defidiam* tandem Longinus incaussis
aflimorum parum aut nihil in sublime surgen-
tium numerat, Qua dum intermittunturex-
ercitia, non crescit habitus, ac eo ipso crescit ,
desuetudb habitui oppofita, id est difficultas,
in veram denique degenerans impotentiam.
Inuidiam shear& paras, virtute relitta ?
Contemnere , miser. Vitanda est improba
' , Siren
Destdia, aut, quicquid vita welfare, parasti
Ponendum aequo anitno.
Hor. SernK II. 3, v. 1 j.
Ambitionem siiperbiaeque fastum , jiaturales
tumoris parentes , Longinus omifit, forsan a
laudabili philotimia non satis haec vitia di-
stinguens, autveritus, more mukorum , ne
funditushis euerfis ilia fimut enecetur, aut
saltim eneruetur. Sanioris autem ethices
peritus ratione perspicit, quod experientia
satis ac historia confirmant, vti separari probe
possunt et debent, ita saeculis locisque, qui-
bus veri honoris amori substituta suit ambt-
tiosa fastus ftjperbia non sublimitatis flo?
ruisse regnum, fed tumoris insaniuisse tyran-
nidem.
268 FAR 5 I. CAP. I. SECT. XXV*.

§♦ 422*.
Ver3.n1 amans in cogitando pulcritudi-
nem, vc poslis magna, S. XV. absolute, S.
XVI. pro relatiua fua magnitudine, S,XVII..
proportionals materiae cogitationibus, S.
XVIII. vel tenui, S. XVIIH. vel medio, 'S,
XX. vel sublimi cogitandi genere, S. XXI.
sine vitiis, quae in maximis esse solent maxi-
me conspJcua, S. XXII. augere: S, XXIII,.
connatam pectoris tui magnitudinem, quam,
habeas aliquam oportet, §. 45. et ad absolu-
tarn grauitatcm compone, S. XXII1I. et eri-
ge 1 quousque furgere potent, S. XXV. fe-
lix , |i fublimitatibus etiam attingendis siiffe-
cefit. S.XXVI,
Non, si priores Maeoniut tenet
Sedes Homerus, Pindarkae latent
Ceaeque et Alcaei rninacest
Stejichorique graues, camoenaer
ISfon, Ji quid o'lim hi/it Anacreony
Delettit aetat. Hor. IV, 9, od<

*%' &i «&

** fy ^

SEGTIO
 VERITAS AESTHETICA. . 2tfO
0 a » e o o ««0«»«e«««4O«««

LECTIO XXVIt
VERITAS AESTHETICA.

i 4,23. ,
Tertia cura fit in rebus eleganter cogitan-
dis, §. 115, 177. veritas, M. §. 515.
fed AESTHETICA, §.22. i. e. veritas, qua-
tenus senfitiue cognoscenda est. Veritatera
obiectorum metaphyficam nouimus conue-
nientiam eorundem cum vniuersalibus maxi-
me principiis, M. §. 92. et inde Leibnitium
intelligimus , qui Theodicaeae T. II. p.m. \ f
312: PoteJJ, inquit, did atiqua ratione princi-
pium contradittionis, et rdtionisfuffidentis inclu-
sam desinitioni veri et falji. Nam repraesen-
tatio veri in aliquo obiecto metaphysici, qua-
tehus intra animam certi subiecti peragitur,
est ea conuenientia repraesentationum cum
pbiectis, quam plerique veritatem logicam rid-
minant, alii mentatem, afficientiae, correspon-
dentiae et conformitatis, dum metaphyficam
veritattra materialem appellant.

§• 4*4-
Posset metaphysica veritas obiestiua, ob-
iectiue verorum repraesentatio in data anima
svbiectiva dici veritas, vel etiam
in verbis faciles logicam sandtta dicamus cum
»■ v ' pluri
270 PARS I. CAP. I. SECT.XXVri.

plurimis , fed latiw, vt in re conueniamus*

cuius potissimum caussa haft: repgtuntur ali-
quantulum altius. lam enim reor liquidum
esse» veritatem, metaphyficam , vel
obiectiuam quum dixeris, vt lubet, in anima
data sic repraesentatam , vt det in eadem ve
ritatem logicam latius dictam, vel mentalem
et subiectiuam, nunc obuersari intellectui
potissimum in spiritu, dum est in distincte
perceptis ab eodem» logicam stri-
ctivs dictam, nunc obuersari ahalogo
rationis et facultatibus cognoscendi inferio-
ribus, vel vnice, vel potissimum, aejiheti-
eam. §. 423.
§. 425.
Lege , sis , confilium , quod Chremes in
Terentii Heaut. III. so. I. Menedemo sup-
peditat, et hunc deprehendes de veritate
quadam aesthetica loqui regerentem:
Ptdere verum, atque ita, vti res est, dicere.
Memento saturarum, quando veritatem, odium
soepe parientem, exponere non dubitant,
neque
tenerat mordaci radere vero
Auricula:.,
suo tutae quasi priuilegio : ■
quanquam ridentem, dicere verum
Quit vetatl
casque confer cumpracticis, eiusdem qua©
videan?
 „ , VERITAS AESTHET1CA, 271
videantHr argument! , confiliis ethici cuius-
dam philosophi curatius sua demonstrantis ac
scientifice: et deprehendes in exemplo dif-
ferentiam veritatis aestheticae, et ittictius
logicae. §.424.

§. 426,
Cbmmunis est logicis aestheticisque me-
ditationibus, quam Cicero off. II. 18. paene
genetice describit» virtus y quae vertitur in
perspiciendo, quid in quaque re verumJincerum-
quejit , quid consentaneum ciiique (conuenien-
tiam cum principio contradictionis),^M/V/reM-
Jequens, (conuenientiam cum principio ratio-
liati, M. §.23.) tx quo quaeque gignantur,
quae cuiusque rei fit caujsa, (conuenientiam
cnm principiis rationis, M. §. 20. et rationis
sufficientis, M. §. 22.) Verum quandb ni-
tuntur illae distinctam et intellectualem ad
Jiarum rerum perfpicientiam , hae subfisten-
tes inrra suum horizontem , easdem senfibus
et analogo rationis eleganter intueri sata-
gunt. §.424.

'§. 427-
Si veritatem mentalem et subie&i-
uam, veritatem repfaesentationum omnem,
quae hue vsque logica tantum dicta est, dica-
mus aestheticologicam: non ea
distinguentium est sententia, ac ii 1) aesthe-
rice vera quaedam, immo multa, non essenc
, . iimy{
+\ - ■ - ,

272 PARSI. CAP.t SECT. XXVH,

simul logice vera, quod lubenter concedi-

mus. In ea Isfaturae alloquutione ad mori
detrectantem, quam Lucretius fingic. III.
940-957. cuique vere satis subiicit:
Quidrespondeamuf,niJi injlam intendere litem
Naturam, tt veram verbii exponere caujsam?
siint omnia fere simul logice vera, M. §. 2^5.
Ei §. 252.
'§♦ 428,
Neque negamus, neque nescimus, 2)ve-
ritatem aestheticam in pulcre pingendis par-
tibus saepe dare veritatem totius logicam, et
vix aliter fieri posse, fi partium absoluatur et
ad finemperducaturenumeracio. Hocvnura
obseruamus, verkatem ab aesthetico, qua-
tenus intellectualis est, non directo intendi,
ii per indirectum ex veritatibus aestheticis
pluribus vna prodeat, aut cum aesthetice
vero coincidat, de illo fibi gratulari aesthe-
ticum rationalem, §. 38. neque tamen illud
esse, quod nunc potiffimum quaerebatur,
$. 4*3-
• §• 429.
Si qua vero sit veritas logica, strictius di
cta scilicet, §. 424. non nisi per ihtellectum
cogitanda; vel illi subjecto, quod pulcre co-
gitaturum supponitur, vel iis obiectis perso-
nalibus , quorum gratia potuTimum cogitas,
et
 VERTTAS AESTHETICA. 273

etvtrumque denuo, vel semper, vel certis .

riunc fane rebus circiimstantibus : est ea su
pra horizontem aestheticum constitnta, et
recte, saltim praesens in(tempus, omittirur.
§. 15, izl. Ecljpsin annularem anni prae-
terlapsi cogita tecum astronomus, nou phy- .,
ficus solum , fed et mathematicus, aut cum
ftstronomis, eandem autem cogita pastor, ve!T
sodalibus, vel tuae Neaerae : ohe! quotve-
ra cbgitasti prius , nunc omnino praetermit-
tenda I >
• §• 430.
Suns, veritates quaedam adeo paruae, vt
fcas scctari vel commemorare fit infra hori
zontem aestheticum, saltim infra pulcram
rnagnitudineiri , hunc absolutam omnino,
nunc relatiuam certe. §. 120, 178. Has ve
ritates infinite paruas non curat aestheticus.
§. 191, 221. Nee historico quidem seueram
hanc sine exceptione legem scriptam putat:
Ne quid veri non dicat, ipse legens Aen. VI.
Juuenum mantis emicat ardent
Litius in He/perhim. - -
At pins Aeneas arces, quibus altiis Apollo
Praejidet, horrendaeqaeJimniseci'ifa Sibyltae
' Antrum immane, petit.
iiec curat, nee cogitat, quo pede primum
Aeneas Italiam tetigerit, et veriffimurn interim
S. cst,
 274 PARS I. CAP. I. SECT'. XXVII.
, est j aut sinistro, aut dextro, nifi vtroque,
quod minus decorum.
- §• 431-
"Veritas aesthetica postulat obiectorum
eleganter cogitandorum J. poffibilitatem, $.
»4.26. 1) absolutam, M. §. if, 90. quatenus
senfitiue cognoscenda est. §. 423. i. e. ne
in obiesto, dum illud vel in se spectare pla
cet," iam aliquid norarum slbi inuicem con-
tradicentium, vel a sensibus et analogo ratid-
niSi obseruetur. M.§.8. Quaedam peccato*
rum inaequalitas habet hanc poflibilkatem,
et hinc eciam aesthetice veraest. M. §. 272.
E contrario
Queis paria effefere placliit peceatajaborant^
Qiium ventum ad veriim eji. Setisui mores-
que repugnant,
Æque ipfa vtilitaf, iusti prope mater etaequi.
Hor. Serm. I. 3.

§. 432.
Veritas aesthetica poscit poffibilitatem
obiectorum fuorum, §. 43i« 2) hypotheti-
cam, §.426. M. §• 16. et hanc quidem de-
nuo A.)naturalem, M. §. 469. quatenus cum '
certa libertate propius non connectitur, ec
ab analogo racionis diiudicari potest. $.423.
Hanc deprehendo in Aen. IX. 100.

Turn
 VERITAS AESTHETICA. 275
Turn pater omnipotent, reritm cuisumma
potejlas,
Infit. Eo dicen(e,deiim domus aha filescit.
Et tremefafta solo teUus, filet arduiu aether*

§• 433-
Veritas aesthetica requirit pofftbilitatem
in obiectis suis B.) moralem a) Jatius dictum>
M. ^. 723. vt non nifl a libertate deriuanda,
talia etiam et tanta fint, qualia et quanta ex
data libertate, data persona et charactere e. g.
hominis certi morali fluere videantur analo-
go rationis. Hoc est illud ad veritatem vital
propius accedere, secundum quod sane non
perinde est,.
Maturusnesenex, an adhuc florente tuaenta
Feruidi(s,tt matrona potens, anseduta nutrix
Mercatorne vagus, cidtorne virentis agelli,
Cokhus, an Ajfyrius, Tliebis nutritus, an
Argis
loquatur,.aut obiectum occupationis,aut per
sonate sit. Hor. A. P. 115.

§. 434»
Tu, quid ego et populus mecum destderet, anii :
Sifautoris eges aulaea manentis, et vsque
SeJJhri donee cantor : vos plaudite, dicat;
Aetatis cuiusque notandi sum tibi mores,
S 2• Mobi
 1j6 PARS I. CAP. I. SECT. XXVII.
Mobilibusque decor naturis dandus et annis.
153.
Semper in adiunftis aeuoque morabimar ap
sis, 178.
Hinc Horatius commesidabat et philoso-
phiam prafticam, vt ita dicam, applicatam
§. 126. 361. 212. quia earn probe tenens
tile, profetto,
Reddere perfonae frit conuenientia cuique.
§• 433-
et artis aut notitiae illius , quam Theophrdjli
charafteres morum inchoarunt, et Gallicus
posthinc Theophrastus locupletauit , vtilita-
tem suo tempore iam perspiriens,
Respicere exemplar vitae mortimque iubebai
v. 317.
Dottum imitator-em, et veras hinc ducere voces.

§. 43**
Veritas aesthetica- requirit poffibilitatera
moraiem b) strictius di&am, M. §. 723. in
cogitante non solum ipso, S. XXIIII-XXVI.
fed et obiectis explicite vel implicite pro-
bandis ab eodem , breuius , in pulcris cogi-
tationibus, fi vel Acheronta describant, §.
422. fed earn tantum, quae cadat in lensus et
analogi rationis sub trutinam. §.211. Haec
est ilia veritas moralis, qua, secun
dum Horatium,
Metirise quemquesuo modulo acpede verum eft.
Quem-
 VERITAS AESTHITICA. 2?7
.Quemadmodum §. 43 3> 434- postulatam ego .
dicerem veritatem moral em lativs
dictam, fie hanc lubentius strictivs
dictam, appellarem veritatem moralem,
ac illara strictissime dictam, con-
uenicntiam signorum cum mente nostra, quae
si virtus sit, iam habet sinceritatis titulum , st
vitium sit, iam secum fert rimositatis igno-
miniam. E. §. 339.

§. 436,
Huius veritatis moralis , fed aestheticae*
Jiuius dignitatis in cogitando venustius, §.
43s, 182. limites aestheticos belle monstrat
Cicero proMur. quando 74. At enim agit,'m-
quit, tnecum austere et Stoke Cato, negat verum
tjje, allici beneuolentiam cibo, e. c. et pro veri-
- tate aesthetica morum, in quos inuectus erat
Cato, velut in ambitum, respondet: Horri-
bilis oratioi fed earn vsiu, vita, mores, ciuitas
ipsa respuit. e, c. 75. Qiiare noli, Cato, ma-
iorum injlituta, quae res ipsa publica, quae diu-
furnitas imperil comprobat , nimium Jeuera
oratione reprehendere. e.c.76. Qiwd ais: Nut-
la re allici hominum metises oportere ad magi-
Jlratus mandandum, nisi dignitate (quatenus
intellectualiter vnice concipitur a philoso-
phis, §. 211, 212.): hoc tu ipse, in quo sum-
tna ejl dignitas , non seruas. Cur enim quen-
S 3 quam,
278 PAKS I. CAP. I. SECT. XXVII.
quam, vtftudeat tibi,vt te adiuutt, rogas?' e. c<
77. Quid 2 quod habes nomendatorem. e. c.

'§• 437-
Veritas aesthetica requirit obiectorum
pulcre cogitandorum , II. rexum cum ratio-
nibus et rationatis §.426,431. quatenus ille
fensitiue cognoseendus est, §.423. M. \. 24.
per analogon rationis, M. §. 640. Exem-
plum esto Coriolanus Liuii. II. ipfius nomi-
nis,etauctoritatispfimae ratio est, c. 33. hinq
altiores spiritus in tribunitiam potestatem, c.
J4-_vnde plebjs ira, ex hac exsilium Cbrio-
lani,. et hostilis eum ad Volscos, non fine ra-
tione ex antecedentibus manifesta, rapiens
aninjus, communicata nine cum hospite Tul*
lo consilia belli in romanos, c. 3?. horum
consectarium callidum Tulli artificium, et
noua Volscae plebis indignatio in roœanos,
a 37.
§• 438- .
Hinc decernitur bellum, duces Tullus et
Marcius, Coriolanus nofter, exful romanKs*
Ob huius fortitudinem prosperum Volscis
initium, plebis Roraanae trepidatio, hinc pri-
ma romanorum legatio , atrox refponsum
quae retulit, reuersa ad hostem non recipi-
tur. Hinc sacerdotes fupplices* Quoniam
et hi frustra, iam paene muliebris timor pes-
fcadk Romam, c. 3.9. Mater, coniux, et tur-
ba
. .' VERITAS AESTH-ETlCA. 27$

ba mulierum tandem mouent durum ani-

mum, quod ne fine ratione fieri videatur, fin-
git matris orationem fane patheticam histo-
ricus. Hinc castra hostilia retro mouentur,
hequetamen disparetCoriolanus,nisi post ali-
- quam reliquorum eius fatorum mentionem.v
Romae autem exigitur Fortunae muliebris
monumentum. c.40. Quanta in his harmonia
concinit alendo recreandoque legentiura
analogosaltim rationis? §. 437.'
§• 439-
Veritas aesthetica poscit poflibilitatem
obiectorum et absolutam et hypothetical^,
qua sensitiue perspicitur, $.431^431?. omnis
possibilitas postulatvnitatem, M. §. 73- abso
lute absolutam, hypothetica hypotheticam,
M. §. 76. Hinc et veritas aesthetica vtram-
que poscit vnitatem in cogitandis mis, qua-
tenus sensitiue deprehendi potest, insepara-
bilitatem determinationum in cogitandis,
salua perceptionis totalis pulcritudine. §.73*
Erit haec obiectorum v nit as, quatenus
phaenomenon fit, aesthetica, vel de
terminationum internarum, M. §. 37- quo
vnitas actionis, fi obiectum pulcrae me- '
ditationis actio lit, vel externarum et re-
lationum, M. §. 37. circumstancium, M. §■ 323.
quo vnitas loci et temp or is, M. §.
$25- Z81.
Sit, quod vis,simplex duntaxat et vnum,
S 4 et
280 PARS I. CAP. I. SECT.JCXVII. . '*-

ct placentem simul rotundam illam breuita-

tem S. XIII. XIV. et pulcram obtinebis co-
haerentiam, §. 437. Hinc Augustino plscuit
adeo vnitas, vt.eam omnis pukritudinis for-,
mam diceret.
§• 4°4-
VERITAS AESTHETICOLOGICA, §,
424. vel est vniuersalium et notionum, iudi*
ciorumque generalium, vel singUlarium et
idearum , M. §, 148. Ilia generalis,
Haec s 1 n g vlaris esto. Veritatis gene^
ralis in obiecto nunquam tantum veritatis
metapHyficae detegitur, praesertirn senfitiue*
quantum in obiecto veritatis fingularis. M. $, '
184. Quoque generaliqr est veritas aesthe-?
ticologica hoc minus veritatis metaphysicae
in eiusdem obiecto, etomnino, et praeserr
tim analogo rationis, repraescntatur, M. §,
1 50, 184. Habes rationem vnam, ob qugrq
aestheticus veritatis , quam obseruare pos!it?
maximae studiosus, §,22. veritatibus gene-!
ralioribus, abstractiflimis et maxime vniuer*
salibus, determinatiores, minus generates,
minus abstractas, et generalibus omnibus fin*
gulares praeferat, quantum potest, Idem.
Vbertas suadet §. 115. quia^quo magis deters
minatum habes obiectum, hoc plures fimul
differentias,M.$. 151.hocir.aque plura pulcre
cogitare de eodem conceditur. Idem roar
gnitudo, et naturaljs, et dignitas aesthetica.
v* ' ' iubet,
 VERITAS AESTHETICA. 2g1

iubet, fi connumeres ad magnitudinem vni-

uersalis quamcunque accedens in eius infe-
riori differentiae fimul pondus, grauitatem,
foecunditatem, §. 177.
% 441-
Veritas aestheticologica generis est per-
ceptio magnae veritatis metaphysicae, veritas
aestheticologica speciei estperceptiomaioris,
veritas indiuidui,seu fingularis,aesrheticologi-
ca est perceptio maxirnae, qua genus, verita
tis metaphysicae. Prima yeri , secunda ve-
rioris, tertia verissimi. §,440. Veritas sin-
gularis vel est internorum entis optimi maxi-
mi, vel absolute contingentium. Contin-
gentia non repraesentantur, vt singularia, ni-
fi vt posfibilia integri alicuius vnhierfi. Hinc
veritas fingularis de contingentibus aut ea si%
flit, vt possibilia et partes huius vniuersi, M.
§. 377- et haec veritas cum veritate absolute
necessariorum maxima dicitur strictis-
Si me, popularique sermone fimpliciter, ve
ritas, aut vt posfibilia alterius vniuerfi,
eiusque partes, cognitioni hominum mediae,
M. $• 876. VERITAS IJETEROCOSMICA.

§• 442,
Veritas strictissime dicta §. 441. eft, quam
describit Cicero de Inu.II. 162. per quam im-
jnutata (non mutata) ea, quae sunt, aut ante
fiierunt, autfuturasunt, dicuntur (percipiun-
S 5 tur),
 283 PARS I. GAP. I. SECT. XX VII.

tur), quamque conferre videtur cum veriti-

tibus minoribus Quaest. Tusc. V. 13. Chorus
ilk virtutum, inquiens, (conjlantia, grauitas,
fortitudq, sapientia, reliquae) in equukum im-
positus (veritate yel generali et'abstracta, vti
Stoicorum ijla gujlafa magisy quam po!ata, dete-
1 tianl, vel heterocosmica, §.441,440.) ima
gines conjiituit ante ocitlos cum amplijfima di~-
guiiate, S. XXI. vt ad cas cutjim perreftura>
nee eas a/e beata vita desertas pqffura videatur
(cognitioni mediae §. 441.) Qiium autem
animum ab <ij}a pitlura imaginibusque virtu
tum (vel generalibus et abstractis, vel hete-
rocosmieis) ad rem vevitatemque (strictisfi-
mam) traduxeris: hoc nudum (heterocosmi-
cis mediae cognitionis obiectis spoliatum ec
ab iis omnibus separatum) refaiquitur, pojjitw
(in hoc vniuerso singulariter et in concrete,
numerico ) quis beatus ejfe , quam diu torquea-
tur,
§• 443.
Veritatum aestheticologicarum gener*-
lium eae tantum aestheticae sunt, quae et
quatenus analogo rationis, salua venustate,
senfitiue repraesentari possunt, §.440,423.
vel manifesto, et explicice, vel cryptice in
omissis enthymematum enunciationibus, vel
in exe.mplis, in quibus, tanquam concretis,
haec abstracta deprehendantur. Hac ratione
ipsum identitatis principium, M. §. 11. est in
Plauti,
 V

VERITAS AESTHETICA. 283

Plauti, quis crederet? prologo captiu :
Hoi, qiiQs videiitjlare hie -(apduoi duos,
lilt, qui adjlant, hijlant ambo, nonsedent.
Pot, vos mihi tejles ejlis me verum loqui.

§• 444-
Strictiffime velrorum eatenus est veritas
aesthetica, quatenus ea senfitiue peroipiuntur
vera, sensationibus vel imaginationibus, vel
etiam praeuisionibus non fine praesagio , riec
amplius, et sub eadem hypothesi veritates
heterocosmicae sunt veritates aestheticae,
neque plures , neque pauciores , quam ana-
logo rationis percipiendae. §. 441. Leib-
nitianam putas distinctionem , iam est Tibul-
li, qui inMessallaepan. L«.IV. 1. deerroribus
Vlyffis multa narrarat, ita ea finiens, v. 80 :
1 Atque haeefeu noftras inter/tint cognita ter-
</ ras, (strictiffime vera, §. 442.)
Tabulasiue nouttm dedit his erroribus orbem.
(heterocosnucevera, §.441.)

SECTIO
284 PARS I. CAP. I. S^CT. XXVIII.

SECTIO XXVIII.
FALSITAS AESTHETIC A.

§• 445.
Falsitas aesthetica est falfitas sub-
ie&iua et disconuenientia cogitationum. .-
cum veritate rerum cogitandarum , quatenus
ilia senfitiue percipi potest. §. 423,426,
Opt'ime Cicero : Falsum ejl, in quo perspicue
cjl mendacium, si de aesthetica falsitate intelli-
gatur, et perspicuitas sensitiua cogitetur. M.
$. f 31. . Quando autemexemplo vult notio-
nera suam illustrare , num illud ad rern pro
be faciat, nostrorum sapientes temporurn vi-
derint. Hoc, ait> modo: Non potejl ejse sa
piens, quipetuniam negligat,

§• 446\
/ Non, qui Sidonio contendere cattidus ojlro
Nefcit Aquinatem potantia velkra fucum,
Certius accipiet damnum, propiusque mfdullis^
-Qiiam qui non poterit veto distinguerefalsam.
Hor. 1. ep. 10. 26. §. 423, 448.
Neque tamen hue omnis subiectiua falfitas §.
424. pertinet, fed qualern pingitvHoraciusr
«d caput artis poeticae :
* ' ffima*
 w
FALSlfAS AESTHETICA. 28f
liumano capiti ceruicem piftor equinam
Adderesi velit, et varias inducese plumas
Vndiqut collatis membris, vt turpiter atrum
Definat in piscem trftilier sormosa superne :
SpeBatum admiffi risum teneatis, amicil
Credite, Pi/ones, Mi tabulae fore libsum
Perfimilem-, cujus, velut aegri fomnia, vanae ,
Fingunturspecies, vt nee pes, nee caput vni
Reddatur formae*

.$- 447-
Non ab Ouo, fed a falsiS orditur Horatius,
quodque lepidum videatur, ab iisdem An-,
tonius apud Ciceronem de or. II. 30. Use
tamen ab aesthetico , §. 44s, 44.6. Hie ab
aeitheticologko genefatim, §. 427, quoniam
in caussarum patronise quales Crassus et ipse,
affirmat aliquando necejfarium else alterutri
falfum dicereset vtrumque eorundem eadem de
re alias aliud defendere , quum plus vno verum
(in se, et obiectiue, etstrictissime) ejsenonpof-
stt. Hinc concedic omnem bene disserendi
in foro rent mendacio nixain , neque male fert
Catulum eum exagitancem, quod non magis
gloriofe putarit a veritate ordiri, quara a nefcio
qua digriitate. ■ ~.

. .. §. 448..
Sint quaedam aeithecicologice falsa, §.427.
inimo
286 PARS I. CAP. I. SECT.XXVIjr.

immo etiam hocfignificatu mendacia, §.447.

tune tamen erunt demum aesthetice falsa, fi
fint ipsi analogo rationis perspicue mendacia,
§. 44 s. Exempli loco sit ipsa de veritate,
dispLitatio. Contendant inter se philosophi
dogmatici ex hac, academici scepticique ex
altera parte subtiliter, de vero et falsa (logice
et metaphyfice) de eius regula et .criterio
(primo, abstracto et scientifico) de notione
vtriusque, qua pojjint internosci (distincte,
complete, scientifice) Digrediantur in id, '
quod interejl inter retfum et prduum (vnjuersa-
lius et logice conceptum) Redeant ad catho-
licam et primam veritatiinotam, etlogicum
iudtcium. Pone partem vtramque, quam fie
ri potest, curatissime suam defendere sen-
tentiam. Ambos analogon rationis suspiciet
attpnitum nonnihil, veluti tacitus spectator,
nisi forsan aliquando scepticorum applaudat
ingenio verfatili. Finge tamen academico-
rum aliquos eo tandem procedure, vt omni-
no tollant, vt quicquam poffit ita videri, vt non
eodem modo (et gradu euidentiae)/a//*wwz etiam
ita pojsit videri. Tune foifan cum durius iu-
sto iam commotis dogmaticis concinet: fa-
ciunt pueriliter. Cic. quaest. ac. IV. 33- Vlti-
mum enim est et aesthetice falsum. §. 445.
§. 449.
Quaere exLucretio, §. 448.
Notitiam veri quae ret faljique crearit,
Et
 ; I
FALÄITAS AESTHETICA. 287
Et dubium certo quae re: differre probarit.
lit 477.
refpondebit, aefthetice verum, §. 423.
Inuenies primis afenfibus effe creatam
Netitiam veri , ñeque fenfus poffe refelli,

Spontefm veris quodpoffint vincere faifa.

An ab fenßi falfo ratio orta valebit

Dicere eos contra, quae tota afenfibus orta efi ?
Qiii nififint veri, ratio quoquefaifafit omnir.
et contrafium oftendet aefthetice falfum , §.
44 Í : Senfui diffidere
Efi manibus manifefla fuis emitfere quae-
quam,
Et violarefidetn primant, et conuellere tota <
Fundamenta, quibus nixatur vitafalusque,
Non modo enim ratio ruai omnis : vità qup-
que ipfa
Concidat extemplo, nifi crederefenfibus aufis,
Praecipitesque lotos vitare, е. с. 5ii,
§• 450.
Si cui mirum videatur, non omne falfum
in aeftheticis falfum effe, $. 448. definet for
te mirari, fi multo reftriffiorem adhuc falfi
fignificationem iure, quod perfe&iffimum
fertur,
288 PARS I. CAP. I. SECT. XXVIII.

fertur^ comprobatam legerit, D. tit. de L.Corn.

de falsis, 1.23: Qjiidjit falsiim quaerittir? et
videtur id efl'e, si quis alienum- chirograpfium
imitetur, aut Hbelkim , vel rationes intercidat,
vel describat , non , qui alias in cemputationey
velinratione, menthmtur. En! aestheticum
$. if. in diiudicandis falfis tamen ipfoPaullo
ICto scueriorem ! §. 4^5.

Interim sub tutela Iustitiae Romanae nti-

mero falsorum ab aesthetico, qua tali, fu-
giendorum eximo* quae puriori quidem in
tellects patent falsa esse, fed tune demum*
quando eriguntur supra horizontem astheti-
cum, §. 16, ill. nisi tanta fationis impu-
gnencur quaedam ex iis euidentia, quae
oranem eorundem sensi:iuam perceptionem*
ceu lumen maius, non solum obscuret, fed
etiam disiieiat omnino deprimatque , veluti
nebulam aliquam altiore sole disparentem,
$. 4Z3, 429.
§• 45,2.
Pone in duabus pulcre cogitandi mate-
riis analogo rationis soli ac sibi relicto nihil
pellucere falsitatis et absurditatis, vtrasque
tamen esse logice falfas. lam locus, et aetas,
in quibus, et obiecta personalia, quibus po-
tisfimum cogitas, penitius inspicienda sunt*
Prima datarum materiarum ita logice falsa sit,
fed
 FALSITAS AESTHETIC A. 289
vf ibi, vbi, viuis, tuis temporibus, et iis,
quoruni maxime gratia cogitas, vel incogni'-
csomhino praesumi poffit- falsitatis demon-
strado , vel eos saltim tua pulcre meditando
non admodum 'eandem animo praesentem
habituros esse. Haec cogitari potest line fal
sitatis aestheticae macula, §. 451.
^ • ' , $■ 453-'
Secunda sumendarum §. 4^3. materia sic
apud multos plura per saecula sensitiuis ani-
marum facultatibus visa vera: tune autem
et ibi, vbiviuis, iisque, quibus inprimis tua
probare veiis, sit iam eius falsitas rationis,.
edam illuminatae , viribus, ita patens, et
manifesta, vt nee eius oblituros esse suae cer-
titadinis rationalis, dum examinant tua, spe-
rare poffis, fed potius metuendum sit, ne
omnituoeonatuiisdem, plausus inslar, ex-
torgueas acclamationem simiJem illi :
Maxima de nihilo nascitur hijhria.
Haec secunda materia falsitate laborat, etiam
aesthetica, quia ratio impedit, quicquid illi
forsan ad hue insit ueri, nunc infinite parui, §
430. scnsitiue cum-aliqua vi et delectatione
percipere. §.423, 471.

§. 454-'
Sunt falsitates quaedam adeo paruae, vt
earum caudo fit. infra horizontem aestheti-
cum, §. 120. Hae an irrepant aliquando co-
* gitatio
 1$0 PARS I. CAP. I. SECT. XXVIII.

gitationes inter elegantipres, nee ne, non ca

rat aestheticus, §. 191. In descriptione no-
ctis apud Virg. Aen. IV. ^522:
Nox,erat, et placidifin carpebant fejsa so~
poreni
Corpora per terras , jiiuaeque et saeua quit-
' rant
jJequora, qiiiim medio voluunturJidera lapsuj
Quum tacet omnis ager, pecudes, pittaeque ■
votucres,
Qliaeque lacut late liquidor, quaeque a/pera
damis,
Rura tenentJbmno , pojitae sttb notlejltentiy
Lenibant curas et corda obtita laborutn.
cauitpoeta, neferasipsl per noctem maxi-
me vagance^s obiieeres, determinatione ge-
nerum in animantibus , de quibus velit intel-
ligi. Si vero pergeres infistere quasi scrio,
indefinite, adeoque vnruerialiter loqufMa-
ronem , probabiliter tanien excipiendos esle
quosdam aegrotos, vel vnam aiiquam lusci-
niami vix te, credo, responsione dignarecur,
fx viueret.
1 §■ 455-
Sit, quod eleganter cogitare aggrederis,
sbmnium obiectiue smntum, M. § Qi. cuius
iam intus et in cute latet destructura illud se-
rius aut citius absoluta contradictio, M. §. if.
aut ex plaribus ejusmodi vani$ rerum spe-
ciebus,
 ., ' fALSlTAS A^STHETICA. 1QX
\ debus, aut ex veris in fe vanus tamen et stru-
ctura incompossibiiium laborans animo tibi
'surgat mundus fabulosus, M. $.91. mU(l
autem, vel hie etiam, ica fe habeac, vt i) im*
possibilitatis internae vitium prorsus non pa-
teat ajialogo rationis 1) rationi ac inceilectui
^ quas in te spectatoribusque tuis praecipuis
praesurslefedebes, Vel etiam lateat, vel fal-
tirn ea non obuefsetur euidentia, quae totam
Jpulcre placituri operis fabricam, velut ara-
iiearum telas, disiectura sperari debear Hoc'
somnium, hie mundus fabulosus per tribu
nal aestheticum non annihilatur. §. 452.
Sic vnumseaantiir her, et mania remm
Semnia concipiunt et Homerm et acer Apel*
Jes. Prud» »

§. 456%
' Somnium eiusraodi, vel mundus fabulo
sus, §.455. vel 1) ipfi rationis analogo fistat
iam pugnantia, fe mutuo tollentia, absur-
da, vel 2) rationis et intellects, apud tUoS
spectatores, toaes iam nigrum theta inu-
ltum habeat, vt contra- omnem rationem*
mine et.am, quae cogitas, te cogitate illos
judicatures certus esse possis, et eiusmodi
Jornnia, mundi eiusmodi fabulosi, ob falsita-
tern etiam aestheticam, ex campo meditation
sium venustarum exfulent, §. 453, 43 1#
Piftoribus atque poeth,
T 2 Qufa
iV,-*'--
 202 PARS 1. CAP. I. SECT. XXVIII.

Quidtibet audendisemper suit aequa potejlar,

Sednon, vt placidis coeant immitia, fion, vt
Serpentes auibas geminentur, tigribus agni.

§< 457-
Est ingeniis excitatioribus quaedam dyna-
mometria natvr'alis, et menfura virium
adsensum, quemaiunt, communem relata, ra-
tionis analogon iagenio propoxtionem inter
caussam et effectum senfitiuo ponderans. Sit
itaque effectus a te viribus caussae,quibus ad-
scribitur, viuis maior vel minor, hinc natura-
liter impoflibilis, fed ita, vt nee descriptae
nunc virium notitiae mathematicae , nee ra-
tioni iam intellectuiqueper summam euiden-
tiam patescat dicta disproportio, et censorem
aestheticum fine nota turpitudinis eiusmodi.
naturaliter imposiibile praeteruehetur, velut
Atlas olim , qui caelum tulerac. 1
§■ ' 458.
Si deus interfit, vbi nodus tanto vindice
dignus nen appareat2 si quid per rerum na-
turam fieri non posse, vel analogo rationis>
de quo §. 457. vel intellects , nunc etiam,
quando cogitandum illud est, euidentislime
manifestum fit, talis cogitatio ex pulcris ex-
sulet. §. 432. 453.
Afo quodcunque volet-, po/catJtbifabula credit
. Nett
 . FALSITAS AESTHETIC A. 25$
Neu pranfae Lamiae viuum puerum extra."
f hat aluo.
■ Centuriae seniorum agitant expertiasrugit

§• 459-
Difficile erit dynamometriae naturali, de
qua §.457. non Homed solum, fed etVirgilii
clipeum animo sibi formare, etiamsi meminerit
deiartificis. i) Quomodo in definito huma-
nam per staturam, licet heroicam, clipeo tot
pi&urae, v. 636-729. locum habuerint, tan-
turn quaelibet, vt humanis oculis discerni
potuerint , et inter alia 1} quomodo per
eandem picturam Cleopatra i
Regina in mediis patrio vocat agminajijlro.
riauibus Augusto hoftis obuiam vecta, et ta*
-men
Jilam inter caedes pallentem mortefutnra
'Fecerat ignipotens ventis et Iapygeferri?
Si dicas ipsam cum omni orientis exercitu
fuisle bis pictam , non fine subtili et artificio-
Ta quadam intercapedine, 1) signum pugnae
dantem 2) fugientem, augetur difficultas
prima, - . •:
§• 4°0-
Non irritabo vaticinantes Achillis equos
apud Homerum. Praestat ire in Statium.
HuicTheb. II. 494. Thebarunj
T 3 . , •,' Q.uin"
$£4 PARS I. CAP. I. SEPT. XXVIII.
Qiiinquaginm alt'u fundimtur in^ ordin$-
partis x-
in solum et vnum Tydea hostes.
Matte anitni, tantis dignus qui crederis armi'f*
et a tanto quidem poeta, ac Statins eft, qu|
nunquammakiravero cecinitl Tydeajn ihsi-
diis exlpeftant, nee adoriuntur tamen, nift
a solo prouoeati. Quum„ adsunt tandem vn--
dique ab vno hoste euoeati, patiuntureum?
vnrismanibusinSphyngis scopulum euadere
fineteHj vel vnius ia,ctum, salunm et inca-i
lumem, Vno lapide jam. quatupr liostes^
primos n,ecat, et in his
fulmitieus DorylaÆx quern regibus ardent
Aequabat virtiu-,,
lice; cum 49. nocturnis praedonjbus vnurn
legatum aggressus fit. Restant vltra 40. In,
hos, ex Sph.yngis scopulo 4esilit Tydeus;
praecevs, neque prius, quam clipeo galeaque
fe hdstis armauit, till
denji ghmerantur in vnum.
Nunc hie ensem trahit, et omnibus inexpin
sgnqbilif objlqty vt Briareus diis omnibus,
quum tote, neqiricquam objijsiu O/ympQ
Tot queritur ctjsaye ntanui. §. 399.
§• ' 461*
Dum refpiramus, iam multi mera letalia
vulnera, vnus in ipia lingua j acceperun^
hpste§, Ty4eus auce^m est
 FALSITAS AESTHETICA. »05
saepe ctspera pajsus
f^iilnera, fed nullum vitae in secrtta rect-
ptum ejl.
Iamque superest hostium vltimus vnus. Ne
victor Tydeus Thebas inimicas adhuc ouans
ingrediatur, opus est dissuadente per visio-
nem Pallade. Vltimo vita et mandata ad
Thebanos dantur, ipse ex omnibus 49. cada-
uerum armis tropheum erigere vires otium-
que toties viilneratus habet, et resultante iu-
gorum longorumEcho precibus illudMiner-
uae dedicare 15. versibus.

§. 462.
Si libertati generatim, aut fpeciatim cer-
tae personae, certi charasteris, quem semel
alicui tribuisti, non conuenire, iron esse per
eandem poflibile, vef viribus eius viuis ma-
ius minusue, per moralem analogi rationis
dynamometrian, de qua §.457. percipi iu-
dicarique potest, quod illi tamen adscribitur,
uouam dabit iilud falsitatis aestheticae vitan-
dae speciem, §.4585433-
Ne forteslniles
Mandentur iuueni panes , pueroque virilet.

V^t nihil interjit Dauusne loquatur, et audax

Pythias emuntto lucrata Sinone taientum,
/in cuflos famulusque dei Sitenus alumni.
T4 $.463.
19<5 PARS I. CAP. I. SECT. XXVIII.

§. 463-
Sit aliquid per certam libeftatem vere
<t$viid,Tov , fed haecmoralis impotentia, par-
tim soli intellectui et rationi pateat/ et huius
accuratiori dynamometriae, partim nee ei-
dem, nunc saltim, et apud spectatores, quos
tibi conciliare praesertim optas, adeo eui-
denter obuersatura praesumi potest, vt dis-
cutiat omnem analogo rationis apparentem
possibilitatem moralem. Etiamfi moraliter
eiusmodi impoflibile tuis immisceatur cogi-
tationibus ad elegantiae regulas component
dis: non tamen est, quod ex aestheticis sen-
tentiis falsi reus agi metuas, $. 445.

§. 464.
Quanquam forum aestheticum falsitatis
suam moralis reprehenlionem et illicki dire-
cto non vltra sensitiui horizontis terminos
extendat: nee hinc immediate falsitatis accu
ses aestheticae cogitationes ad elegantiarum
lydium lapidem exigendas, nifi quae contra
licitum, pium, honertum, decorum illud im-
pingunt, quod et analogo rationis tale patet;
pone tamen aliquem moraliter malam actio-
nem adeo callide texislej vt analogo rationis
primum indifferens, vel omnino bona visa
fit; fed fuisse dignitatis in eodem pulcrae,
abstinere ab eiusmodi fraudibus, qui, nili in-
figniter bonus, vir tamen bonus baberi vo-
luerit: pone fraudes ipsas non detegere ana-
logon
 F Ai S I T A S A E S T H E T I C A. 297

logon rationis, nifi h.uius auxilio, fed dete-

ctis fallaciis , etiam sensitiue' manifeitissimum
esse, dedecere easdem talem personam,,quam
cogitaturus in fe susceperat: eiusmodi sub
tile vitiorurh venenum propinare, si hon 'di
rects) propter falsitatem cogitationum ipsam
aestheticam, tamen propter turpem defe-
ctum dignitatis S.XV. in fucatis malorum le-
nociniis turpitudinis damnabit ipsum forum
aestheticum. §. '43 j, 445. ■
§■ 465.
Sunt tamen et aeflhetiee fugienda contra
moralem strictius dictam pulcre cogitando-
,rum poflibilitatem pugnantia, $.435. directo
quae coniungit Claudianus de 1111. cons.
Hon. 278.
. Neu dubiesuspettus agatr neufalfus amicis.
1) Ne per omnem tuam, venustam quam ve-
lis, meditationem arabiguus data opera vi-
dearis, inter virtutem et vitium, vt spectato-
ris analogon rationis satis pro suis viri-
bus attendens determinate slbi satisfacien-
do, faltim in fine, tamen non poslit, quarum
sis partium, an earum, quae bonos, qui cen-
sentur mores ordinario , tueri , an earum,
quae malos ordinario habitos commendare
nituntur. Sic'enim dubie sufpectus bonis,
dubie placens malis, ne horum quidem cal-
eulurst feres. Quib'us ergopuicer es?
" T 5 $.4$$.
 2?8 PARS I. CAP. I. SECT. XXVIIL

§. 466.
*) Ne craflus, quem dicunt, simulator
Virtutis laruamitaprae teferas,vtvel,analoga
litionis transpareant animi sub vulpe laten-
tes. Verbi gratia turpe est amicitiam slngu-
larem fimulare,siue/a^/Mra adeo renideant all-
qui, vt vel primo obtutu,
'reperianturfalji satjimoniisy
Qiiije quum frujlrantur, frujlrari aliosjlo.*
lidi exijtiment,
Linguafaftioji, inert?/ opera, sublejlafide,
sme alii callidius agant rem suam, et turn de~
mum , quando bonum alicuius analogon ra-
tionis, confldentius credulum, inique induxe*
runt animam tradere, quasi tuta omniaforent,"
Turn retrahuntse,acfua dicta omnia fatfaquo
Ventos irrita serve ac nebulas aereas Jinunt.
$• 4S4«
§• 4°7<
Heic erit forte locus cormenientiflimus
semel expresse affirmandi , rogandique sic il-
Jud sibi dictum putet, si quis ad pulcre cogi-
tanda velit his lectis accedere, ac si cuiuis ad-
scriptum esset paginae,quae falsa nuncaesthc
tice licita directo dicemus, ea per indire-
ctum, non else licita, vel aesthetice, §.464.
multo minus ex grauioribus bonae mentis
regulis, quam primum iisdem ad detriment
tum yenerandae Yirturis et perdendas ani-
^■ mas
 ' FALSITAS AESTHETIOA, 2og<

p>as abutaris. Huius regulae, praxeosue ©i-

dem tamen contrariae
$i tu oblitus et} at dii meminerunt , meminit
Fides,
Quae te , vt poeniteat post modofatti , facie?)
tui. Cat. 28.

Immifceantur pulcre cogitatis, quae non

habeant rationem et corollaria, quae, qualia,
quanta philosophus iure, postulauefit, quibua
tamen nexus vtrimque non desk, qualem
quantumue postulare solet analogon rationis
ebrum, quorum potissimum gratia scribis;
irrationalkas eiusmodi inconnexorum non
arguetur falsitatis aeftheticae, §. 44$. Dcsi->
deretur autem et ille nexus, ea cohaerentia,
qualem et quantam defiderat analogon ration
nisiniis, quae probat» damnaberis confer
slim falsitatis aeftheticae §, 437.
Neu quid medios inttrcinat aftns.,
Qiwd nen propofito conditcat et fiaereat apte.

§. 469.
Vnitatem materiarum suarum et absqlu-*
tarn et hypotheticam, sola metaphyficorum
ratione perspiciendam parum curat aestheti-
cus3 admodum securus eadem insuper habita
fe non male exceptum iri, quasi aesthetice
fajsa cogitauerit, a iudk;e conjpetente. S\
laes©.
JOQ PARS I, CAP. I. SECT. XXVIII. ~

rit autem earn vnitatem , ipfius etiam loci

kntum vel temporis , quam fert fimul in
oculis analogon rationis, §.439- non fine pu-
dore ad ilium relegatur aestheticae falsitatis.
reus, §.445.
Qtii variare volens rent prodigialiter vnam
Delphinumjiluis appingit,Jliittibiu aprur^

§, 470,
Falsitates generales omnes , quatenug ;
fensibus et analogo rationis percipi possunt,
sunt etiam aestheticae, §.440,445. Quas au
tem esse tales sola ratio et intellectus purior
detexerit, aestheticae. falsitatis notam non
ferent, nisi vel iis propinentur, quorum con-
uicta de contrario penitus ratio discutiat re-
pente speciem veri , quaesuperest, omnem,
vel comitante dignitatis probitatisque defe-
£tu deturpentur. §. 464, 467. Quo grauior
et periculosior est error in notionibus iisquet
quae multis applicari temere possunt, hoc
magis serio fibi prospiciat in generalibus
etiam aestheticus , ne tacitas preces secum
antepulcram meditationem fudisse videatur :
Fulcra Lauerna,
Da mihi falkre, da hiflo sanHoque videri-,
Nottem peccatis et fraudibus obiice nubem.
Hor. ep. 1. icV<5o.

» §• 47i«
 FALSItAS AESTHETIC*. 301

i 471.
"Quid autera illud est ambignftatis ? Nunc
falsa conceduntur, nunc denuo dissusdentur
aesthetico? Die sententiam explicice. Vti
dixi hucusque non sine neceslariis determi-
nationibus, ita pergam. Strictissime veris
opposita quomodocunque, vel etiam eafo-
lum, quae videntur iisdem opposita, dicun-
tur latissime falsa, ef simplicirer
in populari sermone. Hinc quicquid in hoc
vniuerso nee suit, nee est, nee erit, falsum
illud omne vulgo perhibetuf, et, quam pri-
murn irascatur, falsisfimum. Sit pulcrius co-
gitandum fini^um, in fe poffibile, sit natura
lise^ sit moraliter, latiusi slrictius, et ratio-
nis et analogi rationis ex exactilTimo iudicio,
neque tamen sit huius vniuersi poffibile, erit
illud latissime falsum et ex vulgari loquendi
formula falsum simpliciter.

§• 472.
\Tantum est bene studium veritatis, § -423.
pulcre cogitaturo, vt ne in strictistiniam qui-
dem veritatem impingere velit, sine pulcra
necessitate, nee sine eadem vel latissime falsa
meditari, §. 471. Hinc elegantes sibi prae-
sertim dictum putant historici: Ne quid fa/Ji
(i. e. quod non sit strictissime verum). Taci
tus strictissime veram sibi visam historiam de
Drusimorte quum narrasset, addit rumorem
de
 toi iUrs I. CAP. I. sect. xxvm.
de eadem suae narrationi contrafium, Ann-
IV. il. Mihi, pergens, tradendi arguendiqut
' Vumonis■taujja suit, vt rtaro exemplo falfas an-
ditiones depellerem, peteremque ab its , quorum
in mamis cura nojlra venerit , ne diuulgata et
incredibilia , auide accepta, veris , neque in mi*
raculum corruptis, ante habeant,
§• 473* -
Hanc ob caussam fane non fefertur a bo*
nis elegantiarum arbitris inter Veneres cogi*
tationum, eaederri fi hequicquam et null*
obscfuabili ex necessitate contradicunt figi-
dae ac seuerae historiae, genealogiae, geo-
graphiae, chronologiae» reliquisque disci-
plinis, qtiae versantur in strictissime veris*
Quoties ipse culpatus est Virgilius caftam
forfan Didonem cum duce Troiano in ean-
dem speluncam deducens, reclamante chro->
nologia, ab iis, qui necessitatem falsi noil
obseruare sibi visi sunt? In deciamatibnePy-
thagorae apud Ouidiurh hi versus :
., Clara suit Sparse, magnae vigitere Mycenae
Nee noh Cecropiae, nee nonAfnphianis arces.
yUesolum Sparta eji, altae cecidere Mycenae.
Oedipodioniae quidsunt, niji nomina, Thebael
QuidPandioniae rejiant,niJtnomen, Athenae ?
quoniam fine necessitate, venulta, pugnant in
chronologiam> multis habiti sunt in glosse*
matibus.
.§• 474-
 FALSITAS AESTHETICA. 303
§• 474- • •
-, Quicquid est anachronismorum et «Wra-
j*)<Ticts citra necessitatem in pulcre cogitari-
dum illatorum, pertinet illud oinne ad falsi-
taces etiam aestheticas, quam primum analo-
go rationis vitium appareat. §. 473, 445.
Hue triremei Vii"gilii , nisi* subtiiiter facetus
data opera Chimaeram dicit, L.V.I 18.
yrbis opus, triptici pubes quam Dardana
1 versu
Impellunt , terno consurgunt ordine remi.
Aeratas saltim eius puppes ideo non possu-
mus in exlilium ex hoc vniuerso relegare,
quia rostra sunt inuenta, postheroica tempo-
ra. Plautum castiget, qui volet, quando
eius nonSofias, fed et Mercurius ipse cre-
brum hercule iuranc in Amphitryone, qui fu-
turus erac demum Herculis pater, quern iujtac
nuptiae declarant.
§• ,47^
Se'd |it aliquando pulcre cogitaturo quae-
dam neceslitas, secundum quam salua pulcri-
tudine totius non possit in hoc vniuerso mo-
rari longius, exspatiandum potius eius inge-
nio fit per alios mundos posfibiles, quam
primum in eiusmodi itinere commoratur
circa regiones mundi fabulosi, §.456. de-
scriptas, est in eius cogitatis falsicas hetero-
cosraica aesthetica etiam, sin vltra limices, §.
4?f-
' ■ ' \
g04 PAHS I. CAP. I. SECT. XXVIII.

455. descriptos nori prosiliat, iure non accu-

iacur falfitatis in heterocosmieis aestheticac,
M. §• 44S- Epaphus forte strictiflirae ve-
rum Phaetonti dixerat, Ou.Met. h 752:
Matri omtiia dement
Credit et es tumidut genitoris imagine falji.
§• 47 6.
In mundo tamen metamorphoseon oui-
dianarum est,perprecesPhaetontis,l.II. 35.
0 1 lux immensi publica mimdi,
strictisiime verum, et fimul heterocosmice,
$• 441-
Phoebe, pater,si das huiusmihi nominit vsum,
heterocosmice verum, §.441- licet ex mun
do fabuloso (omnium, tamen iis, quibus vi-
xit, Ouidius locis et temporibus, quibusque
'praesertim scripsit personis, non falsum ae-
sth'etice §. 45 s.
Nee falsa Clymene cutsamsub imagine celat,
hoc in difto Ouidii mundo falsum fuislet,
suppofita Phaetontis fabuia, etiam aesthe-
ticum. ,
Pignora da, geniter, per quae tua vera pro-
pago
Credarj et hunc animis errorem detrane
nojlris.
Verum habes heterocosmicum, quod. nee
aeilhetice tune falsum erat etiis, quum et
quibus Ouidius potiflirnurn scribebat
* §• 477.
 TALSITAS AESTHETICA. JOf

• Iamque reor aliqua ex parte manifestum

esse pulcre cogitaturum veritatis amicum esse
quidem semper* S. XXVI.'neque tamen
vel illius abstractissi'mae de vniuersalibus,
§. 440. vel illius strictissimae seruum esse/
$. 441.
Exit in immensum foecunda licentia vatum,
Obiigat hijlorica nee sua verba fide. Ou.
Am. III. 12,
vbl multa exempla congeruntur confirmatu-
ra sentenjiam hue facientem :
. Non, vt tefies,mos ejl audire poetar.
Vt enim tandem omnibus videar perspicuc
scribere, §.471. venustius ingenium,
Quando ita mentitur, sic verit falsa remiscet,
Primo ne medium, medio ne discrepet imum,
illius Musa memor §. 467, censoribus aesthe-
ticis est 1
Sphndide mendax , et in omne virgo
Nobilit aeuum.

»»

SECTIO
•305 PARS I. CAP. I. SECT. XXVIIIs.

S E CT I 0 XXVI III.
VERISIM1LITVDO AESTHETICA.

" §• 478.
Qumtsque tandem abutere patientia hojlra?
quamdiu nos etiam furor ijli tuns ehidat?
Qiiem adjinem Jefe effraenata iattabit audacia ?
Tune vero magitter veritatis logicae ac ethi-
cae publice constitutes mendacia commen-
des, velut aliquando splendida, et falsa veris
mifcere, tanquam operam maximopere nb-
bilem? Hac ego circiter ratione videor audi-
re mihi quosdam obloquentes ex schola,
quam .pinxi , §. 279. Sed sedatis animis,
boni viri, reuertamur ad nostrum, quod vos
nonnunquam male habet, phlegma philofo-
phicum. De salute Graeciae res non agitur.
Interim tamen
longa efl iniuria, tongae
Ambages, fedsamma sequar fejligia rernm.

§• 479-
Adeone facile putatis, ac Claudiani pa-
negyris Honorio, rationis etiam analogo,
Mersum latebris educere verum?v. fij.
Vt et ego vobiscum magnis.auctoritatibus
again, nonne meministis veriucem esse De-
* mocrito
 VERISIMILITVDO AESTHETICA, 307

mocrito fitam in fundo, vnde difficulterpro-

trahatur? Audietis certe Ciceronem, qui,
dum plura dicit, ac ego probauerim, illud
tarnen illustrabit, de quo nunc quaeritur in
fine 1. de Or : Nee in hac modo re (de oratore,
hinc et aesthetico) quae ad vnlgi ajsensumspe
cial, et ad aurium voluptatem (etanalogi ratio»
nis, qua res) quae duo sunt ad iudicandum le-
uijsima: fed ne in maximis quidem rebus quic-
quam inuenifirmius, quod tenerem, ant quo in
dicium meum dirigerem , quamid, quodcunque
tnihi qnamjimitlimum veri videretur, qiium ?"/«
lud ipsum verum inoceulto lateret, ■

§. 48Q-
Non solum aduersus Ciceronem , §. 479s
et scepticos academicosque, vel veteres, vel
recentes, lubenter admitto dari racioni et
intellectui puriori ac distinction per scientias
asiurgere norjnunquam vltra verifimilitudi'
nem, non ad plenam quidem et omnibus nu-
meris absolutiffirnam, compietam tamen eC
earn , quae omnem oppositi formidinem ex^
cludat, veri notitiam et perspicientiam: fed
id etiam addo, quod pauci recentiorum dog'
maticorum forte concedant, inesle iam ipsis
senfitiuis et confufis animae percepeionibus
nonnihil complecae tamen certitudinis, et
eonscientiae vera quaedam ab omnibus sidsis
djstinguendi iufficitntiam.
V a §, 48t.
 ^08 PARS I. CAP. I. SECT. XXVIIII.

§. 481.
Veritas quaedam, etiam aesthetica, §.423.
tamen complete cognoscatur ab analogo ra-
tionis, vttalis, §. 480. id est completa cum
certitudine et persuafione, M. §. 531. Sed
quaenam haec erit? 1) prima et maxime vni-
uersalra quaedam cognitionis humanae prin-
cipia, quae sic inseuit iam ingeniis tantum
non omnibus natura, metaphysicis naturali-
bus, M. §. 3- vt ea sensus communis aliquan-
do titulo condecorata satis superque sint eui-
dentia, M. §. 531. Sed ob hanc ipsam suam
euidentiam , quae per se patere cuilibet vi-
dentur, eadem vberius, non fine ponderi-
bus, in omni veritatis suae luce, multis cum
argumentis et solicitationibus ad assensum ea
cogitare expresse et manifesto, vel raro licet»
vel nunquam. Plcrumque supponuntur>
quod aiunc, et omissa per venustum enthy- .
mema relinquuntur spectatori inter ea , quae
ipse sibi tradat.

§. 482.
2) Pauciflima i{h intuitiua vere talia,
quae immediate sentimus nuliis subreptio-
num vitiis temerata. Stricte dictam expe-
rientiam hue vnam voco , non illam late dic
tam, complexum omnis cognitionis, cui ali-
quid inest fensationum , quamque parum ha-
bere certitudinis vel ii probant , qui sibi ve
re repugnantes ad eandem tamen vterque
confi-
 VERISIMILITVDO AESTHETICA. 309

confidenter prouocant. Experientia stricte

dscta multis reliquarum aoimae facultatum
inferiorum perceptionibus praeter sensatio-
nes aliis est interstinguenda , si pulcrius ali-
quid excogitare fit animus, §. 140. Haec
ipsa, quae concefli esse posse complete certa
rationis etiam analogo , non sunt ilia semper
et omnibus, fed fides eorum saepe prorsus
non attenditur, aliquando sophismatibus et
argutationibus , licet inanibus, labefactatur
tamen et paene conuellitur, nisi rationis et
intellectus notionibus confirmetur.

§. 483*
Jam apertiflimo putauerim calculo con-
ftare plurima inter venulte cogitandum ap-
percipienda, non esse complete certa, neque
luce completa veritatem eorum conspici, §.
481, 482. Nee in vllo tamen falsitatis ali-
quid iensitiuae deprehendi potest sine turpi-
tudine , S. XXVIII. Talia autem, de qui-
bus non complete quidem certisumus, ne
que tamen falsitatem aliquam in iisdem ap-
percipimus,funt verisimilia, Est ergo
veritas aesthetica S. XXVII. a potiori "dicta
VERisiMiLiTVDO, ille veritatis gradus,
qui, etiamsi non euectus sit ad completam
certitudinem, tamen nihil contineat falsitatis
obseruabilis.

V 3 §-484-
 $10 PARS I. CAP. I. SECT. XXVrtll.

'; ' . s- 434.

' Cuiiu habent spedatores auditoresue Ultra
Qmmum,quum vident audiuntue, quasdam an-
ticipationes, quod pterumquefit, quodfieri sotet,
quod in opinione positum eft, quod habet adhaec
zn se quandam similitudinem, fiue id saljum
(logice, ec latissime ,) /we verum fit. (lo
gics ecstrictiffirne) quod non fit facile a no-
Jlru senfibus abhorrent; hoc illud est ukw ec
venlimile, quod, Ariflotele ec Cicerone as-
sentience, sectecur aeslheticus, §. 433. In
rebus enim eiusmadi non solet analogon ra
tionis quicquam falsitatis obseruare, licet non
omnino de veritate eorundem conuiaum sit.
Mine Ciceroni describitur inuentio excoaitatio
renim verarum out verisimilium , quae caufiam
probakkm (aesthetice) reddant.

§• 485.
Eruntitaque aesthetice vera, id est, ve-
nfimriia, §. 484, 1) sensitiue et intelleauaii-
tercomplececerta, qua suntprius, $.480-
482. 2, sensitiue tantum complete certa , $.
482. m quibus adhuc inteileaus suam non
exercuic operam , 3) logice et aesthetice
probabilia, qua sunt posterius. probabi
lia qnoniamsunt, qui bus ad dandum assen-
sum plus rationis est, quam ad denegandum;
et tM probabilia, quibus ad denegan
dum assensum plus rationis est, quam addan
v dum:
 .- VERISIMILITDO AESTHETICA. 3X1

dum: quando rationes dubitandi et deoiden-

di, provassensu et contra eundem distinct©
cognoscuntur, oritur probabilitas lo
gic a , si sensitiue, aesthetic a. A po-
tiori desumitur denominatio, quoties est
quaedam probabilitas aestheticologica. Par
est ratio improbabilitatis. Patent ergo ve-
Tisimilitudinum campi latins, quam proba-i
bilitatis territorium , etiamsi sit omne pro-
babile simul verisimile. §.483. • >\ *- • .
.' . §• 486.
Verisimilia aesthetica erunt 4) logice for
te dubia, immo improbabiiia, modo fint
aesthetice probabilia §. 48s. ?) aesthetice
etiam dubia et improbabiiia, non aliis solum,
quam quibus potissimum venuste cogites, fed
etiam his ipfis forsan alias , quando rationes
contra assensum largius imbiberint, modo
nunc et inter meditationis tuae seriem vel
habeant, de iis, quae propinas, aut proba-
bilitatern aestheticam, aut saltim in oppofi-
tum superponderantes rationes non habeant
animo sacis praesentes, vt obscurent id
omne, quod tuis superest elegantis verisimi-
litudinis. $. 484-
§• 487-
Conferamns consilium Cicerpnis accusa-
toribus datum or. pro Rose. Am. 57- Maxi
ms debetis in eos impetum facere , qui merentur
V 4 (quorum
5rX PAHS I. CAP. I. SECT. XXVI HI.

(quorum crimen est complete certum, logice

et strictiffime verum,aut etiam logice proba-
bile et aesthetice). Hoc poputo gratijsimum
eji. Deinde, Ji voletis, etiam turn, quum veri-
jimile erit aliquem commififfe ■, in suspicione la-
tratote. (Etiamfi non complete certum nee
logice probabile fit crimen, nee omnibus
aesthetice , neque tamen iis improbabile
aesthetice , quibus grati esse praesertim vul-
tis). Id quoque concedi poles'. Sin autem fie
agatis, vt aliquem arguatis patrem occidijse, ne
que dicere pofsitis y aut quart, aut quomodo, ac
tantummodo fine suspicione (verifimilitudine
qualicunque aesthetica) latrabitit: crura qui-
dem nemo vobit suffringet , s:d si ego hos bene
noui, litteram illam,cui vos vsque eo inimici ejlif,
vt etiam eas omnes oderitis, ita vehementer ad
caput affigent , vt po/lea neminem alium , nisi
fortunas vejlras , accusare pojp.tii.

§. 488.
Aliud exemplum dabit Cicero philoso-
phus de nat. Deorum 1. 1. 65 '. Haec, inqui-
ens, ego mine phyjicorum oracula (nutlum esse
inane) fimdo, vera, an falsa nescio. (Com
plete certa logice, neque tamen analogo ra-
tionis, §. 482.) 66. Sed veri tamen fimilioray
qiiam vejlra. IJla enimflagitia Democriti, fine
etiam ante Leucippi, ejfe quaedam corpnsculay
quaedam laeuia, alia aspera, rotunda alia, par-
tim angulata , curuata quaedam , et quasi adun-
ca,
 VERISIMILTVDO AESTHETICA. 313

ca, ex his effeBum ejse caehm atque terras, nul-

la cagente natura,sed concurfu quodam fortuuo,
(Haec flagitia illustrabunt §. 486 ■)

§■ 489-
lam fimul per rationem oppolitonirh op-
positam reor patere falsum aestheticum, 5.
XXVIII. a potioridenominandum else seifil)-
mile, §. 483^de ci^ius falsitate quidcm nqn cu u-
plececerci simus, ex quo tame'n nihii omnino
veritatis infigniterelucescat. Skaliquki com
plete certum intellectui, fit eidem probabile
aliud: vtraquetamenaestheticesintdub-a,vel
improbabilia,vel omnino nihil arg u men torum
pro veritate sui suggerant analogo rationis
corum, quibus praecipue placere velis, licet
nee eidem eorum liqueat falsitas, tamen ae-
sthetica verisimilitudine destituta, destituta
anticipationibus intra mentem obiectorum
tuorum personalium, quoniam insolita vi?
dentur bis saltim , §. 484. abstrahendum est
ab iisdem, falfi similibus. §. 485, 486.

§. 49»
Nofturnos temuret , portentaque Thejfala
rident
aliqui. Ansciant, quare, an nesciant> non
curabitaestheticus. Sufficietipsi spectatoribus
eius«modi , quicquid est vtique spectrbrum
artiumque , quas male magicas dicunt, adeo
ridiculum videri per analogon rationis, vt in /
V f vifio.3
314 PARS I. CAP. I. SECT, XXyiXII.
vifionibus eiusmodi nihil apud eosdem restet
elegantis verisimilitudinis, hinc pb hoc so-
lum remouebit ex oculis talia omnia faifi fi-
miliaiis, quorum maxime caussa scribit. Si
tales fuissent Virgilio , astrologiam iudicia-
riam , vti nunc plures, susque deque haben-
tcs, non ille, profecto , scripsisset.
Solem quis dicere falfum
jSudeat 1 Ills etiam caecos injlare tumultus
Saepe monet, fraudemque et operta tumescere
bella.
Geor<?;. 1.1. 463. veritu?, ne quis eorum re-
gereret, non solem falfum dicimus, fed te
falfum ex eiusdem colore veraculum. §.489.

§. 491.
Aliquam neceslltatem aestheticam iam
aliquando fubinnuirrras non ea solum exhi-
bendi, quae completa certitudine vera slnt
et strictiflime. Nunc locus est quasdam ha-
rum necesiitatum commemorare. i) Sit co-
gitandum aesthetico, qui pansophus esse non
obligatur, multo' minus omniscius, de re
bus, quarum veritatem metaphyficam com
plete non nouit, §.423. 2) Obueniant ipsi.
cogitanda, quorum veritatem strictius logi-
cam demonstrare rigide nequeat. §. 424.
3) Occurrant, de quibus ne aesthetice qui-
dem sit complete certus, §. 427- 4) Incidat
in cogitanda talia, quorum exacta veritas ho
rizon-
 VEMSttotUTVftb AESTHETICA. 315
frzontem distinctionis non egrediatur, quo
meliusipsi cognita est, hoc cerrior, earn non
essecaptui eorum commodam,quibus potifli-
mum cogitar. §.429: in his casibus omni
bus confugiendum erit ad aliquam verifimili-
tudinem. §. 479.

§. 492.
In casu primo erant romani paene omnes,
fi ad illos dirigebatur quaestio :
Paruum eft, quodscire taboro.
De Joue quid sentis?
In sccundo putauerim Iopam fuisse canen-
teiri; Aen. 1.748-
Quid tantuin Oceano properent fe tingen>
' sales
Hibemi, vet quae tardis mora noBibus obftet.
In tertio suit illaVirgilji, quae eel. VIII. 106.
Adspice , ait , corripuit tremulis altaria
..famtjiis
Spontefua, dumferre tnoror, cinis ipse, bo-
num. Jit,
Nescio quid, certe eft, et Hylax in limine
latrat.
Cfedimus? an, qui amant, ipft sibi somnia
fingunt 1
In casu quarto erit philosophus accuratior
saepius eathemata moralia tractans aestheti-
ce, quae ex Horatio adduxi §.126,
S- 493*
 315 PARS I.^CAP. I. SECT. XXVIIII.

§• 493-
Neceflitas a verftate complete certa et
stristissima recedendi erit aesthetica pulcre
cogitaturo, 5)quando tanti nonest, vt exami- %
netur , quod ponendum est, an accurate ve-
rUm, an tantum sit verisimile §.430.454. 6)
Quando venit in mentem rei, quae numjn
fe fit,possibilis, necne, parurh liqueat, §.
431. illud tamen liqueat, pulcre rem earn
meditanti rationis analogo nihil absurditatis
afferri, §.431*455. 7) Cogitando incidas
in euentum, de quo dynamoraetria tua non
exacte decidat, an viribus caussarum viuis
plenus accurate sit aequalis, neque tamen
dynamometriae naturali videatur cognitis
sensitiue viribus vlla ratione, vel turpiter mi'
nor, vel maior, §. 432. 457.

§. 494*
In casu quinto Virgilius Aen. 1. 706. ca
ms:
Qidnquaginta intus famulae, quibus ordine
lonso
Cura penum jiruere et flammis adolere se
o*a nates.
Centum alias, totidemque pares aetate mi-
nijirht
Qui dapibus men/as onerent,et pocula ponant.
nume-
 VERISIMILITVDO AESTHETICA. 317

numeris rotundis contentus errore calculi

saluo. In casu sexto suit Aeneas, quando:
< 0 / qitam, ait, te memorem, virgo ? namque
haud tibi vultus
Mortaks, nee vox Imminent sonat. 0> dea
certe,
Aut Phoebi soror, aut nympharum sangui-
nis vna !
In casu septimo Virgilium lege, quando ipsi
Nisus et Euryalus 1. IX. 176 - 4^0. describun-
tur, vt huius verifimilitudo, iuxta Statii falsi-
tatem posita, §. 460, 461, magis elucescat.
§• 495-
Necesfitas aesthetica a veritate, complete
certa, et strictislima , saepius deueniendi ad
verifimilitudinem erit, 8) quando morato la-
tius cogitandi genere §. 226. iam nouam sjct-^f
speciem, $. 193. obseruaturus, §. 433. inci-
dat in pingendum euent'um cum moralibus
personarum semel constitutarum characteri-
bus, moribus maiorum, et consuetudinibus,
aetate, patria e. c. apprime conspirare visum,
§. 434. nee vlla ratione male qui habeat mo-
ralem analogi rationis dynamometrian , §.
462. cuius tamen euentus non complete cer
ta sit strictlislima veritas. In hoc casu Virgi-
lius suit Aenean armis induens pro patria -
Troia. 1. II. §, 309.

§• 49*.
318 PARS I. CAP. I. RECT. XXVIIII.

§. 496.
Necesfitas verifimilitudinis pro exacte
cognita veritate amplectendae aesthetica eric
9) quando, quid in cercis virum bonum cir-
cumstantibus recte agendi occafionibus , ille,
vel simpliciter honestus, vel nobilis, vel
omnino heros vere egerit, tacet historia, fa
cet experientia, fed *i§oe docet et moratum
strictius cogitandi genus, quid agere debuerit,
tune enim ad hanc veritatem moralem, licec
veri tantum sirailem, §.435. caute confugien-
dum est, §. 463 - 467. in hoc cam Virgilius
erat descripturus, quid Aeneas in Pallantis
funere dixerit egeritue, 1. XI. 25.-- 100. et
omnes paene veteres hiftorici, quando suis
inserunt habitas orationes.
§■ 497-
10.) Quando verae strictifllme et com-
pleta cum certltudine rationes pulcre cogi«
tandi, et vera eiusmodi consectaria, vel igno-
rantur, vel supra horizontem aestheticum
pofita sunt, vel ob alias caussas e. g. -dignita
tem et decorum, afferri non possunt, neque
tamen hiatus turpis, aut aliquid omnino fru-
strafaexum senfibus analogoque rationis obii-
cienda sunt. §. 436. 468- In hoc casu Vir
gilius suit, videns exercendae fortuudinis »
heroi suo se multas et magnas rationes sup-
peditare debere, multos er,magnos hostes,
t. VII. C41.
Path
 VERISIMILITDO AESTHETICA. 310

• Pandite nunc Helicona , deae , cautuique

mouete,
Qiti bello exciti reges , quae qaemque Je~
quutae-
Compkrint campos acies, quibus Itala iam
turn,
Floruerit terra alma viris, quibus arserit
! armis,
Et meminiflis enim , Diuae , et memorare
poteflis,
Ad nos vix tennis jamae perlabitur aura.

§. 498.
ii) Quando, quaedam ob ipsam forsan
veritacem strictiffimam, vel ob famam saltim,
etquoniam eorum iam est nonnulla in spe-
ctatorum ariimis anticipatio, pulcre cogican-
da sunc, quae tanien in vnitatem aeltheti-
cam grauius offendere videri possent, $.439.
469. Tune enim mulca opus est verisimili-
tudine, ne iunxisse turpiter censcaris insocia-
bilia. Accedens ad implementum paradoxi,
et inexspectati oraculi:
via prima salmis,
Qitodmimme reris, Graia pandetur ab vrbe>
VI. 96.
describendum Vkgilius, ne male coacta sub
vnum ducera arma graeca ec troiana, vel
analogo fationis, iudicentur, quanta opera
jnitescerc
 210 PARS I. CAP. I. SECT. XXVIIIt.
mitescere curatinopinatumeuentum. 1.VIII»
Deus interest, quoniam nodus eo vindice di-
gnus adest, Tiberinus pater, qui confilium
det Arcades adeundi,
* Qui bellitm ajsidue diicunt cum gente latina.

Aeneas ipse profieiscitur, non oratores mit-

tit, nee fe modp Troiugenas memorat, fed
et statim
tela inimica htinir, 1 17. e. c.
§• 499-
VI) Quando de generalibus et per ab-
stractam notionum regionem, veritas logi-
ca, vel italatetin fundo, vtne perintelle-
ctum quidem et rationem pulcre cogitaturi,
inde erui possit, aut altius longiusque petita
saltim mis praecipuis obiectis personalibus
videbitur, nifi omnino falsa, quoniam ea
non continet, quae fieri solent, et quorum
habent intra m.entem anticipationes; altera
autem opinio de iisdem generalibus, quae
curn priori sententia iimul esse vera non pot-
est, innocuis tamen rationibus, et absque
dolo malo, fine fraude nefanda, commen-
dari potest, §.470. popularior et veri raa-
ioris aliquid ipirans, §. 440. e. g. Quan-
qua'm logice verum est aliquam salutem pu-
blicam non fine bello et p"er arma vere pa-
rari : camen
Nullasalus bello.
Quan-
 VERISIMILTVDO AESTHETICA. 33*

Quanquam surit, qui omnia horrent, praeter

ignauum otium, et omnia,. quae supra se de-
prehenduriV, nihil ad se pertinere iudicant,
ex animi sentenria, tamen
Nit mortatibus arduum ejl,
Caelum ipsutn petimuiJlukitia.

§. 500.
j 3) Ipsum veritatis studium , quod esse
potest, maximum mentiri nonnunquam, i.e.
latiffime falsa, autea cogitare cogit, quae
num logice strictiffimeque iint omtiino vera,
ipse nescit, aestheticum. Pone eum exacte
cognitum verum cogirare posse admodum,
abstractum, generale, et vniuersale, "ZZ. cir-
citer 2o°. Pone ipsi venire in mentem de
terminations, minus generalis, minus ab
stract! ; quod salua reliqua pulcritudine pos
set priori substituere. Sint in hoc 40 varia.
De decem ex iis aut dubitet, an omni modo
vera sint, aut omnino videat ea non esse pu-
rioris ad rationis examen defendenda, licet
non dent falsitatem aestheticam, S. XXVIII.
Feliqua 30 probe conspirent ad principia ve-
ri catholica,praesertim quatenus analogo ratio
nis patent, etfimul maiorem, acprius, vberta-
tem, dignitatem, lucerne, c. dent themati,ac
prius logice verum et complete ceftum, ™
io°. In hoc casu prius eligens dabis verum
zz.200. Posterius praeferens exhibes ve-
X ■■• rum
 324 PARS I. CAP. I. SECT. XXVIIII.

rum ad minimum :=r 400 — io° =r 30*.

Hinc ipsum veritatis studium ad posterius
falsum priori vero praeponendum impellere
potest, §.441.
1

§. 501.
Est veritas generalis : Vir bonus iniquis
etiam fuspicionibus eorum, quosamat, ali-
„quando cedit. Nonne autem ilia raaior ap-
paret analogo rations apud legentes Liu. II.
6. in Falerium Consulem , non inuidiamsolum,
sedsuspicionem etiam, ctmatroci crimine, or-
tam-i eum regnum affeftore , quia aedificabat in
fumma Velia ? Ibi alto et munito loco arcem in-
expugnabiktu fare. Conuocato autem in conci~
Hum popti/o tune Valerium in aliis dixisle :
Non obj abunt P. Vakrii aedes libertati vejlrae, '
X^uirites. Tuta vobis erit felia. Deseram
non inplanum modo aedes, fed cotli etiam sub-
iiciam, vt vos fiipra snspectum me fiuem nabi-
tetis. In Vetia aedifeent, quibus melius , quam
yaterio, libertascreditiir. Dclatam poft.ta.con-
fejHm esse materiam omnem btfra Veliam, et in,
infimo cliuo domvm aedtficatam. Hinc opinio-
ncs ita in contrarium versus esse, \tpoputarir
abhinc sit habitus , vnde cognomen Publicolae.
Si maior haec Liuiana veritas recte iu^
dicatur aliquo respectu, ac generalis ilia;
meminerimus orationem ementitum esse Li -
uium, § 490V m
» §. 502. •
"V
 VBRISIMILITVDO AESTHETICA. 32j

§. 502.
14) Sit strictissime VerunTaliquando, quod
non ita raro contingit, hac ratione compara-
tum, vt non ex opinione vuigi tantum, fed
ctiam boqis factorum criticis falsi singulariter
simile videatur, neque tameir vircs locusue
fintvenuste cogkaturo multis eius vindicare
verisimilitudinem , aut destituatur, quantum
illudcognoscitur, requisita pulcritudini cogi-
tatorum,vbertate, dignitate, luce, e. C$.22,
- solum si sit, et nullis exofnatum latissime
falsis. Habes in vnum contractos multos ca-
sus , in quibus veris heterocosmicis, quae
strictissime veio vel substituantur, vel im-
misceantur, opus, esse videatur. $. 444, 475.

■ « §. 503.
Quoniam itaque tot neqessitatibus vrge-
tur pulcre cogitaturus a veritate , quam di-
cunt, transeundi ad solam aliquam verisimili
tudinem, §. 49 1-502 : non rzropoetajiet.
Poeta, tabulas quim cepitstbi,
Quaerit, quod nusquam ejl gentium, reperit
tamen,
Fctcit illud veri simile , quod mendacium efl.
Plaut. Pseud.l. 4. v. 8-
Aeftheticus autem 'veritatem metaphysi-
_cam et aestheticologicam distinguens, yc
obieitum et percepcionem eiusdem, vtt
X 3% rem,
 324 f AR* I. CAP. I. SECT. JHtVlIII.
rem, et conceptum de re ; hanc aesthetico-
logicam notat esse vel complete claram, vel
minus. Priorem veritatem dicunt, poste-
rioremverisimilitudinem. Philosophus prio
rem completam certitudinem dick, alteram
veritatem in incertis, probabiKbus, dubiis,
improbabilibus. Hinc aestheticussuadetnon
in solis complete certis pulcre verum quae-
rere,sed idem rimarislmul per incerta, pro-
babilium, dubiorum, improbabilium, quam-
diu semet ipsum no'n subducit amatoris ocu-
lis in turpem falsi fimilitudinem , vel ipsam
falsi turpitudinem definens. S. XXVIII.

§. 504.
Pulcre cogitaturus consilium, §. f03.pro-
sequitur, circumstrepentibus falsi rumoribus,
vnam veritatem, plerumque $er incerta, se-
ctatus,
/ populumque faljir
Dedocetvti
vacibus falsi mendaciorumque, aut in verbis
facilis de rerum et vitae veritate sibi gratujatur
in sinu, quando nonnunquam permediam,
quamFalfitatis etMendaciorumaiunt, siluatn
in plena sese refulgens offert luce
Pudor, et Jujlitiaesoror '
Incomipta Fides, nudaque Merita/.

SECTIO
 * )0( 4§? , 325

SECT 10 XXX.
FICTIONES.
§• 505.
Quae non totidem ideis sensimus, quqt
denuo cogitamus, quaeque tamen seri-
fitiue cognoscenda suht , sunt fingenda , M.
§. 58^. HillC FICTIONES LATIVS DICTAE,
M. §• 590. perceptionescombinando praesein-
dendoque phantasmata formatae, longe maxi-
mara pulcre cogicandorum partem con-
stituunt.
Fifta voiuptatis caujfa sint proximo, verut
§. 504.
§. 506.
Non proxima solum veris, fed et ipsa
strictislime vera plurima, non nisi fictionibus
latius dictis pulcre cogitari sensiciueque p6s-
sunt. Quot ea sunt obiestorum pulcre co-
gitaturi, de quibus illc possit dicere: qaas
ipss yidh
Et quorum pars magna fui ?
Nee in his fictionibus carent, nisi experien-
tiae stricte dictae, si narrentur omnino pure
nudeque. Reliqua huius vniuerfi yel prae-
terita, si narrem secundum si dem historicam,
neque tamen stricte expertus, vel praesentia
. X 3 tern
yi6 FAXS I. CAP; I. SECT. XXX.
tempore, fi percipiam absentia loco senfiti-
ue, vel futura, etiamsi tandem ex rneaprae-
conceptione fiant in hocvniuerso, yt turris
ex anticipatione architecti , tamen sunt
f i c t i o n e s (latius dictae, §. 505.) quas di-
cere liceatstRiCTissiME veras.
§• 507.
Eruntitaque fictiones,sicuti veritates,falsita-
tesetverisimilitudines, velgenerales, velsin-
gulares, ettiae vel huiusvniuerficognitionem
ingredientur,veleruntheterocosmicae,§.445»
441. Generales habent iuas regulas S.
XXVIIII. Singulares, pars cognitionis de
hoc vniuerfo venustae, aut erunt strictisiime
verae, $. f06, res fasti, vel euentus praesen-
tes, vel vere futura sistentes, quae tamen
ipse cogitans non stricte expertus est, aut mi
nus. Quae cognitione huius vniuerfi perci-
piuntur, neque tamen accurate intuitiua,
hiric fictiones latius dictae, §. J05. sunt fi-
CTIONES H1STOKICAE LATE DI
CTAE.

$. 508.
Troianas romanorum origines narrant
Virgilius et Liuius 1. 1. vterque ron exper
tus, hinc.vterque per fictionem historicam
late dictam, §. {07. llle Aenean narrat in-
sciis Graiis et hostibus per fugam elapsum>
hie in Aenean, et ob vetuflum hospitii iut, et
quia-
 FICTIONES. 327

quia pacts reddendaeque Helenae semper auctor

fueraty nullum ius belli Achiuos exercuisse.
Ille Aeneari primo ducit in Thraciam, hie in
Macedoniam. Aduentum Aeneae in Italiam
proxime sequuta vterque diuersim mente
concipiunt. Illi Ascanius, ac lulus idem
Creusae filius. Huic Ascanius ex Lauinia
natuf, addenti tamen ; Hand nihil ambigam
(quisenimrem tarn veterem pro certo affirmetl)
Hiccine fuerit Ascanius, an maior, quam hie,
Creu/a natus matre, Ilio incolumi, comesque in~
(fe paternae fugae , quern Iutum eundem Iulia
gens auctorem nominis Jut nuncupat. Vbicun-
que et quacunque matre genitus, certe natum Ae'
nea tonflat. Vbicunque et quoeunque pa-
tre genita sit fictio strictissime vera, §. 506.
amborum hae, praeter alias, sunt fictiones hi-
storicae late dictae, §. 507. Ascanius in Ae-
neide est persona verislmilis, S. XXVIIII.
§. 509.
Fictiones historicae late dictae omnem
cognitionem huius vniuersi apud pulcre co-
gitantem complexae, quam jpse non exper-
tus est, aut fistunt saltim inexperto strictissi-
me veros euentus huius vniuersi fictiones
itrictisfimeverae, §. jo(S, aut talia, quae sup*
positis omnibus in hocvniuerso nohis sensi-
tiue nods euentibus et momentis euentum
"ircumstanti is, tamen fieri potuissent aut
possent, < t fictiones, etiamsi a
X 4 poe-
328 PARS I. CAP. I. SECT. XXX.

poStis cogitentur , s t r i c t i v s his-

T O R I C AE.
§. i 10.
Turnus Virgilii Aeneae tantum , Turnus
Liuii Aeneae Latinoque stmul bellvm insert, et
hie eo euentu, vt Aborigines Troianique du-
cem Latinum victores amittant. Mezentius
Virgilii ab Aenea occiditur. Mezentius
Liuii ab Aenea vincitur quidem, fed ope-
rum mortatium hoc ultimo patrato Aeneas se-
pejitur, Mezentio superstite. Vnum horum
austorem solum legenti tantum abest, vt fi-
ctionum vel strictius historicarum ipfius nar-
rationes suspectae else possent, vt eas potius
in fistionibus strictiflime veris haberet, §. 500V
Cpnferenti tamen vtrumque non Jicet per
auctoritatem Liuii Virgilianas fabulas nume-
rare in fistionibus strictius historicis, §. f09.

S E C'T I O XXXL
FICTIONES POET I CA E.
§. 511.
Sifinganturtalia, quae ob notam et cogi-
tanti et cogitaturis ipso duce, ficuti prae-
sumi debet, circumstantiam, et hypothefin
euentumque huius mundi certum, in eodem
hoc vniverso locum nonhabeant, vt eiusdera
pos
 FICTIONES POETICAE. 329

pqflibilia , suppofita tamen alia ' quadam

hypothefi, quae non est possibile huius
vniuersi, fieri pulcre potuilsenc aut pos-
fent, vel turpiter, per cognitionem me-
diam : tales fictio nes heterocos-
micae, §. 441, quia inuentor earum , quasi
nouum creat orbem fingendo, si vel maxime
ab historico proferantur , dicuntur p o e-
T I C A E.
> -
$.'512.
Ira Iunonis Aen. 1. 19 - 85. est fictio poe-
tica, tempestas — 127. historica. Neptunus
aequorum pacator poetica — 160. Troia-
norum descensus in Africam historica -- lif,
nisi cerui dubium moueant. Colloquium
. Iouis et Veneris , legatioque Mercurii est
fictio poetica, v. 308.
At pius Aeneas per noetem plurima voluens,
yt primum lux alma data efl, exire, lo-
cosqne
Explorare nonas, anas vento accejferit oras,
Qiti teneant, (nam incnlta videt) hominesm
feraene,
Quaerere eonjlituitjociisque exa&a reserre -
317.
est fictio historica. Hinc incipit poetica de
Didone fictio vkra 1. I-V. protensa, $.
£09, j h.
X 5 § 513.
 /

330 PARS I. CAP. I. SECT. XXXI.

§• 513.
Complexum et satis malecohaerensfyste-
mafictionum omnis generis iam a pluribus
elegantioribus ingeniis adoptatarum et sup-
politarum synecdochiee dicamus mvndvm
poetarvm. Hie enim cosmogoniae phi-
losophorum pleraeque, ne excepta quidem
Cartesiana, non minus locum inueniunt , ac
theogoniae veterum theologorum, et quie-
quid est mythologiae, non notion's illius
solum, graecae ac romanae > fed et per alias
gentes ab Indis ad Eddam trcbrpoT0,p«icrii.
.Hue acta sanctorum ex omni sua parte, quae
vel historice , vel poetice ficta fit , ipsa sigha
illorum, dustus, positusque, quibus pingi
sculpique solent. Huius terra quaedam no-
ua est mundus cabbalisticus cum suis quatuor -
elementorum incolis, olim admodum in ob-
scuro qui habitauerant. e.c.

§. 514»
In mundo poetarum est quaedam admo
dum late patens regio chimaerarum» fictio»
num omni veritate metaphyfica, quae suis
obiectis inesset, destitutarum > quam mundi
poetarum dicamus vtopiam. Magna pars,
mundi fabulofi postquam est ingressa mun-
dum poetarum, ilium non tanget vltra limi-
tes> §.456.pulcrecogitaturus. Contra hanc
reguiamimpinguntj. 1) qui nunc aeque sibi
lid?-
 FICtlONES POETIdAE. 331

licitum putant ex mythologia veterum mul-

ta nugari, ac illud licitum olim graecis ro-
" manisque suit , quorum spectatores praeci-
pui per analogon rationis eiusdem absurda
non eo vsque penetrauerant, acnunc omnes,.
qui vix aere lauantur.
§• 515.
2) Qui omnino nugas eiusmodi systema-
ti optimo maximo verissimae religionis im-
miscent, aut iis auditoribus fccinunt, qui-
I bus serpentes non auibus , fed angelis , aut
certe columbis, geminare videantur , fi vel
ex solo suo senfitiuo iudicio ac sapore> non
publico quidem, probe tamen maturo, pes-
fime cohaerentem eiusmodi lucis et tene-
brarum coagmentationem eyaminent , §.
41?. Ipse Virgilius aduocans in auxilium,
quicquid est vbique . numinura rusticorum
Georg. I.
Diique deacque ornnes , Jludium quibusarua
tueri,
Qiiique nonas a/itis nonnullo semine frugest
v. 21.
probe cauet,ne quern deorum fuis iramisceat,
quos venerantur tantum sanctae gentes,
quibas hate nafeuntur inhortis
Numina. Iuu. XV.

. . ' S-5I6.
332 PAR SI. CAP. I. SECT, XXXI.

v §. 516.
Quaedam fictio poetica, §. jii. mundi
poctici, §. fi3>non tangensturpitervtopiam,
$. 514? fif. cuidam'ex eodem parti confor-
miter, etiam pofitiue, i. e. ita concipiet squm
orbem, quem creatheterocosmice fingendo*
vt hie bene cohaereat, quantum aesthetice
suos praecipuos auditores rem scrutaturos
debetpraeiumere, probe cognitae parti mun
di poetarum, ex eius anticipationibusmente
formari poflit^ta euentus suos sistat, vti so-
litumest, in regione mundi poetici data,
habeat cum eadem vnitatem aestheticam,
et ex eadem fuam mutuo verisimilituc|inem
accipiat. , Eiusmodi figmentvm £q-Z~
ticvm dicamus analogicvm.

§. 517.
Harum fictionum praeceptum est Horatii,
secundum S. XXVIIII.
Scripter, honoratumJi forte reponit AchiU
km,
Impiger, iracundus-, inexorabilis , acer,
lura neget jibi nata, nihil non arroget
armis,
Sit Medea ferox inuiilaque, flebilis Ino,
Perfidtu IxioHj lo vaga, trijlis Ore/les.
A. P. 120.
Non leuiter moueor hie pro: honoratum Ho
me
 FICTIONES POETICAL 333
mereum cum Bentleio legere* licet rationem
videam, curhonoratus Achilles dictus sit,cui
fummus et Alexaridro etiamMagno inuiden-
dus honor contigerit, ab Optimo poetarum
aeternitati consecrari. In his paene foils
fictionibus poeticis acquieuit Virgilius, s

§. 518.
FicTio, poetic a nouum ita creans
orbem, vt eum nee cuidam ex raundo poetico
regioni faciat admodum similem, autcondu-
centem et aptius haerentem , est prorsvs.
icnota. Huic quoniam non fuccurrit
iam supponenda in spectatoribus verisimili-
tudo mundi poetici, §.512. quoniam desunt
anticipationesiniisdem benemukae, quas
iam reperisset analogica fictio, $. 516". quo
niam per ipsum mundum poeticum insolita
est, nee in hoc vniuerso fieri potuit, §.f 11.
adeoqne multis omnino falsi similis videbitur,
§. 489. infignem habeat, oportet, verisimili-
tudinem internam, singularem venustius con-
iunctorum ordinem, succefliuorum harmo-
niam et conuenientiam oculos multa cum
luceferientem, notabiliorem vnitatem, et
generatim venustatem omnino singularem*
si recto nihiiominus talo stare debeat, satis-
que punctorum ferre, S. XXVII. §. 22.

S. 519.

• .
 334 PAHS I. CAP. I. SECT. XXXI.

§• 519.
Hinc Horatius ex poemate tantae famae,
ac Ilias est, rectius putat particulam aliquant
diducere, A. P. 130.
Quamsi proserrei ignota indiefaque primus.
Hinc denominationem sumsi fictionum, de
quibus §.518. Qualcs sl quis tamen audeat,
ilium monet:
Si quid inexpertumscenae eommittis>etaudei,
Personam sormare nouam , seruetur ad
' imum,
Qualis ab incepto procejstrit et Jibi ■ con/let.
Difficile ejlproprie commuhia dicere;
quodmihi fie videor recte interpretari : Ve-
ritates generates , quas nemo sibi videtur
ignorare, primum in exemplo aliquo singu-
lari (istere satis pulcras, quod nemo adhuc
ante nos ex parte venultius pinxerit, pror-
sus adhuc ignotum: illud vero maioris est
difficultatis, aemulcis videatur.

'§. 520.
Fi£\io poetica, quae prae fe quidem fert
analogiam,nescioquam, cum mundopoetico,
neque tamen multo post contra eandem,
quam fuam fecerat , mundi illius regionem
grauiter impingit, eidem xontradicentia-affir-
mans, contra eius q&oS pugnantia, quae fie-,
rent in eodem per casum pururo> quaefrustra
lierenti
 FlCfrlONES POETICAE, 33s

fierent, quae seiungunt per eundem insepa-

rabilia, spectatoribus obiiciens,erittalis fictio
FIGMENTVM ANOMALON.

§. 521.
Figmentum anoraalon quum nee in hoc
1 vniuerso fieri poffit, vnec in illo poetico, nee
interne possit esse singulariter verifimile, quiat
iam quasi recepitin sinum, quibus nihilo
sedus contradicat, vnde gentium accipiac
adeo necessariam eleganriae vel veritatem, vet
omnino verilimilitudinem? S. XXVII,
XXVIIII. Vide, quanto iilud opere caueat
Liuius, 1. 3. nede morteAeneae Famam poe-
ticae fictionis infringat, quoniam strictissime
veram fictionem promere, aut non voluit,
autnonpotuit: Situs e/I, ait, quemcumqueeittn
diet iusquefasque est-, super Numkium Jtumen :
Iouem indigetem appellant. - -

§. 522.
Ad eiusmodi tamen anomala figment*
netrahantur, i)fi disienfus est inter hiltoricos
strictilTime vera,et poetas heterocosmicafin-
- gere i'upponendos,§.5io. Hinchucnonper-
tislet: Anamauerit Didun Aeneas , de qua
. quaestione peculiarem librum edidisse dici-
tur Atteius philologus, quia Iustinus post
Virgilium, huic contrarius, narrat earn vni-
uiram et eastislimaml. XVIII. Iustinoque ra
tioned chronologicae fauent. Ausonu s hie
1 . po-
336 PARS I. CAP. I. SECT. XXXI.

potius et Silius liberum habuerunt, quern

sequi velint mundum, hunc, an poeticum.
VndeAusonius vtrumque sequutus estln di-
uersis epigrammatibus, fane non graui cul-
pa. Poeticum epigrammate, de quo §.408.
Hunc ep. 1 1 1 .
yos magis hijloricit, lectares, credits de me,
Quam qui \farta deum concubitusque ca-
nanty
Faljiloqui vates, temerant qui carmine ve-
rum,
'' Humanisque deos aflimitant vitiis.

§. - 523.
Silius autem sequutus est mundum'Vir-
gilii poeticum, non tamen finelibertatepoe-
tica, L. VIII. Apud hunc distrahuntur, apud
Virgilium maiore cum vnitate fe prcpiusex-
cipientia. Tandem Dido moritura,
Dii longae noUis, quorum iam n,umina
nobis
Mors injlans maiora facit, precor, inquit,
adejle,
Et ptacidi victos ardore admittite manes-.
Aeneae coniax, generis nuruty vita mari-
tunu
yidi conflractas nojlrae Carthaginis arcery
Nwicadvos magni descendet corporisvmbra.
Ms
 FICTIONES POETICAE. 337

Me quoque sors dulci quondam vir notut

1 amore
Exfpectat, buras cupiens aequare priores.
Confer §. 405, 406. et hanc Didonem Silii,
nisi sailor, quantum postpones Virgilii Di
dorii, tantum tamen adhuc antepones Ouidii
Didoni: sicut Ausoniana Dido, de qua §.
520, maior est, ac Dido Ausonii, de qua

§. 524.
2) Si dissensus ab antecedente nos mun-
do poetico tantillus fuerit, vt inde oriri vi
sa falsitas tantilla sit, quae forsan ad §. 454.
referri posse iure censeatur. Hue aequus
censor referet AeschyH secessum a mundo
Homeri poetico, dum in hoc Patroclus ae-
tate maior est, ac Achilles, Aeschylus Pa-V
troclum tamen iuniorem fingit, ideo a Pla-
torte, magno poetarum inimico, male habi
tus. Hinc nee deterritus est auctoritate tan-
ti philosophi Martialis, quinAeschylum po-
tius, quam Homerum sequeretur, XI. ep.44.
necSta&iussibi temperauit, quinomnino me
dium velut iter sibi nouum legeret, cuius in
'Achilleide Patroclus Achilli
parjludiis aeuique modis.
§• 525.
Regerat aliquis : Has certe fictiones con
cedes effe mendacia. Cur itaque definis, il-
» lustras,
338 PARS I. CAP. 1. SECT. XXXI.
lustras, distinguis, et analogies sitltim com-
mendare videris? §. 516. Equidem ipsede-
fpero populumfaljifvocibus vti dedocere^.so^y
hinc ex eius loquendi modo dixi sentendam
aperte, $-477- Forsan tamenS. Augustinus
me felicior est, quando ille 1. II. quaest. eu.
51: Non omne, inquit, quod Jingimux , men-
dacium eft, fed quando idJingimux, quod nihfl
Jignificat : (quod nullius veritatis est, fed non
solum saisitatis aestheticae,verura etiam mora-
lis, foetus et turpe fignum) tune eft menda-
cium. Quum autem fictio nojlra refertur ad
aliquamJtgnificationem, (vt in aliquo compa-
ratiuo, cuius perceptio satis digna est, veri-
tatem si complete certam non poslumus, sal
tern incomplete talem , si maximam aliquam
non poslumus, ei tamen proximam verita-
trm candido pectore, purisque manibus ex-
hibeamus ) , non eft mendacium,sed atiquafigu-
ra veritatis, §.26. Alioquin omnia, quae a
sapientibux etjanctix virix, vel etiam ab ipso do
mino, figurate dicta sunt, deputabuntur men-
dacia, quia sehindum vfttatum inteltectum (ve
ritatis stricttfllme dictae) veritas non subftftit
intalibux dictix. Fictio, quae ad aliquam
ver'xtatem refertur (haec autem esse etiam pot-
est poeticaj/gwra eft, quae non refertur, men*
datium eft.

SEcrro
 # ) o ( $ 339

SEtTIO XXXIL
FABVIAfi. 1
- ■
S. 526.
Iudicium generate, s. dogma, vel eft
theoreticum, vel practicum, Dogma pra«
cticum aesthetice cogitatum est sentential
Conceptus inferior suum superiorem , siib»
quo continetur, decLarans, s. clario-
rem reddens, estEXEMPLVM. Exefliplura,
scntentiae stricte fictura , §. 506. est eabvla-
Quanquam enim quaeuis, etiam strictiffime
Vera, narratiuncula, qdlniam eundo plerum-
<que crescit et spurias ex adiectionibus fictis
Vires acquirit, nonnunquam fabula dicitur
latius, vt ante suum diem ob luxuriam mor
tals aiiquis ,
// nona, nee iriJliJr, per cunctat fabula comas*
Iuu. Sat. I.
tamen strictius nobis vtendum erit vocabulo
fimpliciter, vt strictiffime veris opponatur
tiarrationibus.

$. 527.
Fabula erit vel fictio Historic a
st R 1 c t r v s, §. 51S, 509. quae nullis inter-
siislcta sictioiiibus poeticis , $. 5x1. simplex
Y % did-
 340 PARS I. CAP. I, SECT. XXXII.

dicitur, vel fictio poetica, §. 511. vel ex

historicis poeticisque fictionibus mixta.
Fictiones generis secundi et tertii fabv-
losae dicuntur. Nobis ad analogiam fi-
ctlonum fabvlas primi generis histo-
ricas, §. 526, secundi autem et tertii ge»
neris fabulas dicere liceat poetica s.
§♦ 528.
Fabulae historicae §. f 17. illae sunt^ quae
mediis aliquando fabellis interpositae tamen
narrationum, immohistoriarum,nomen acci-
piunt: poeticae autem funt , de quibus Ci
cero de Inu. 1. 27, tanquam degenere narratio
num remoto aciuilibus cuujsis, quod delectatio-
nis caujsa non inutili cum exercitatiom dicalur
ttscribatur (cogitetur venustius) Ioquutus
easdem describit,*Wr (narrationes) quae nee
(strictiflime) veras, nee (strictiflime) verijimi-
lesres contineant, cuiusmodi Jit:
Anguts ingentes. alites, iuncti iugo.
§• 529.
Quintilianus, 1. 4. narrationum tres enu-
meratspecies i)hi/ioriam (veram strictiflime,
saltima potiori) 2)fabulam, quae versatur in
tragoediis atque carminibus, non a veritate mo-
do (strictiflime dicta), sedetiam aformaveri-
tatis (strictiflimae ) remota, 3) argumentum,
,quod (latiflime) falfum, fed veri (strictiflime
. tabs) simile comoediae Jingunt. Hinc etiam
fabclla
 F A B V L A E. 341

fabella est fabula nobis poetica, §. ?26\

Quamque fabulam argumentum dicit, eam
vere esse fabulam omnes concedunt comici,
plerumque tamen argumentum Comoediae,
et recte quidem, est species fabularum, quas
historicas vocauimus, §. f27, En! primum
Terentii prologum:
Poeta quitm primum animum adscribendum
appulit,
Idjibi negotii crediditsolum dari,
Populo vt flacerenty qiiasfecijfei, fabutas.

§♦ 530» ' ,
Sicut itaque veritas vel strictiflime dicta
elt fingularis, (historica) vel heterocosmica,
poetica, §. 441. ita est etiam verisimilitude*
aesthetica, §. 483- dospulcre cogitandorum
vhiuersalis, §. 22. vel ea, in qua ne latifli-
me quidem dicta falsitas appercipitur, v e r i-
SIMILITVDO STRICTISSIME DICTA
(historica) vel ea, in qua latislime quidem
fie dicta deprehenditur falsltas, spectatoribus
tamen amabili vigilantium somnio semel in
alienum orbem delatis per elegantem cogni-
tionem mediam, fie satis possibilibusalterius
illius mundi semel suppofitis, omnia bene et
apte cohaerent, sineviuidius notabili repu-
gnantia, hiatu, saltu, e.c. HaecestVERi-
s 1 m 1 n t v d o h e T e r o c o s m 1 c a (poe
tica). Prior est sictionum et fabularum histo-
Y 3 rica
34* FAKS Ia CAP. 1. SECT. XXXII.

ricarum , poeticarum posterior > §.509*

3*7-
§. 531* ;
In iureiurando, quod habet Ouidius Met.
III. 657:
Per tibi (Pentheu) nune ipfum, (Bacchum}
nee enim praejintior ilia
Est deiu, adiuro, tarn me tibi vet a referre*
Quam veri maiora fide*
in quo ratio complete certo vldet nihil iura-
ri, rarionis analogon videbit verisimilitude
nem historicam, potuisse atiquem bonum eft
pauperem piscatorem a primis vnguteulia
aquae potorem» qualis. Acoetes iurans pin-
giturr orgiis et omni Bacchico apparatu ia
eum enthusiasmum rapirvt talia bonafide iu-
ret. Poeticam autem verifimilitudinem taa-
urn in sequentibus , si fistionibus hetero-
cosmicis amabilia vigilantium somnia fe-
quaris, secundum analogiam mythologiae
graecoromanaq, mutatos reliquos, Bacchi rap
tures in delphinas> solum Acoeten a Pen-
theo nunc in vincula coniectum * fed
Spontesua patuijsesorer* lapsasque lacertU
Spantesaa, (fama est,) nulfosoluentei catenate

§. 532.
 K A 6 r U I. 343
§. 532.
Hinc et concipi potest satis vsitata fabu-
larum diuisio in probabiles et improbabiles.
Pone eniiri analogon rationis qualicunque
fabulae verisimilitudine animaduersa, §. ^30.
velut excitari ad curatioresrationum in assen-
sum vel dissensum ponderationes,in rationibus
assensus solas eas numerare , quae probent
Veritatem strictiflime diftam, reliquasverita-
tis cuiuscunque rationes negligendo, tunc
paene solae fabulae historicae restabunt in
bilance probabilium, rcliquas omnes aut tan-
tum non omnes sursum toilet improbabilium
leuitas. Hinc fabvla strictivs
probabilis erit, ad quam statuendam
poflibile huius mundi plus videtur rationis
esse, quam ad id, vt ea mittatur in exsilium
exhocmundo in heterocosmica, vel omni-
no in mundum fabulosum. fabvla autem
strictivs improbabilis erit, ad
quam non habendam in possibilibus huios
mundi plus rationis esse videtur, quam ad
oppofitum, §. 485,486.
§• 533.
Eodem itaque , quo veritates, fictiones,
fabulas, verifimilitudines ,probabilita-
tes etiam aestheticas distinguemus
in h 1 s t o r 1 c a s , aut strictissimae veritatis
superponderantes indices, et poeticas,
superpondia veritatis heterocosmicae. §.441,
Y 4 509,
344 TAISI, CAP. I. SECT. XXXII.

509, 511, 527? 530. Fabula improbabilis

(historice et in hoc vniuerso) non destituitur
emnis probabilitate omni aesthetica (etiam
h^terocosmica) §. ^3 r, latiflime falfi slmilis,
§.489, potest nihilominus multum veritatis
aestheticae continere, §.441? 423.
§• J34-
Prima Phaedri fabula est improbabilis
strictius, §. 532. quanquam eadem nihil esse
saepeverius probent ita mores sacculi, vt
demonstrationibus Spinozae supersedere
possimus, L. autem III. fabula X. qua prae-
fata,
Exploranda eft veritas multum prius,
Qtiamftulta praue iudicet fententia,
post materiem narrationis probe pensitatam
non destituetur sua probabilitate historica,
§• 533 > quanquam inufitatius est, talia con-
tingere, quae narrat, quam quae prima fin-
guntur fabula. , *
§• 535.
Subiungamus fabularum aliquas species,
etiamfi propius non spectent verifimilitudi-
nem, vt compleantur ea , in quibus sedulo
curanda pulcre cogitaturis est verisimilitude
In fabulis infignis commutatio, infelicitatis in
felicitatem nodvs est (wepiireTeta,) , quem
quaejcontinent, sunt eae fabvlae im
 FABVLAE. , 345 I

plicitae et connexae , quarum partes

Sens et colligatio, y.tT&$a,<ri$ et
transitvs, ac tandem Avri;, solvtio.

§, 536.
Quis tresfif dramatum fabulas implicita-
rum eiusmodi fabularum exempla, nunc co-
mica, nunc tragica? Quemadmodum interim
iion ita felicem successum experti sunt tra-
goedias felicis euentus adorti fingere; fie
nee illi rem suam agerent bene, quibus veni
res in mentem comoediis vere tristem exi-
tum affingere. Rationes ex cuiusvis poe-
matis propria forma pulcrius erui .possunt.
Nunc sufficiat adnotare , non esse solas dra-
maticas fabulas vteas cogitandas* quae no-
dum habeant. In ipsis epicis multae plures-
que, quae sunt in iisdem, velut episodia,
hue pertinent. Immo aesopicarum li place-
ret aliquas diducere, hue tranfirent non pau-
cae, quarum nunc nodus in scirpo quaere-
retur.

§. 537.
Exempla fabularum vel suntratione prae-
dita, quorum fabvlae rationales
appellantur, vel quae censentur ratione de-
stituta, et horum fabvlae moratae quibus-
dam, aliis fictae, apologi , aeni , etia-co-
W97ropfr# vocantur, vel partim exprima, par-
¥ 5 tim
34°" PARS I. CAP. I. SECT. XXXII.
f

tim ex secunda classe coniuncta, quorum fa*

BVLAE MIXTAE silllt.

§. 538.
Rationalium addamus tres species, vel
oxdines potkis inferiores , exempli gratia.
i) Exempla diuinavel diuinorum, rationalia
tamen, si quibus sunt, sunt eae fabvlae
THEOLOGicAE,et strictius mythologicae.
2) Exempla amoris , quorum fabvliAE
sunt mil es i a e, et romanenses strictius,
quae latius cum fictionibus poeticis coinri-
dunt. 3) Exempla virtutis subljmis et glo-
riam prorheritae, quorum fabulae sunt he-
roicae. ' Quemadmodum his addi species or-
dinesue possent alii , fie maior quaedam fa-*
bula e. g. epica nonnunquam eosomnes am-
plectitur simul, quando per ambages deorum-
que minijleria et fabulofim Jententiarum ior-
mentum praecipitat tiberumjpiritim, vt pothu
furentis animi vaticinatio , de castis heroum
amoribus, appareat, quam retigiofae orationit
Jitb tejlibusfide/. Petr.

SECTIO
 \
. é ) о ( & 347
ч■ ч ,

SECTIO XXXIII.
ARGVMENTA PROBANT I A.
, • i ■

§• 539-
Ar *
RGVMENTA PBOBANTIA ПШ1С ae-
fthecicis nobis funt, quorum vel vnica,
veli potior, vel certe iam potiffimum coníi-
deranda vis eft, §.143? exhibere cogitandis
et quafi circumdare pulcram verifimilitudi-
nem, et earn veritatem, quae quantacunque
fit, quotcunque falfis videatur inuoluta , fe
probet tarnen et iucundam ас facilem prae-
beat bonis omnibus haec veritatis viridaria
penetrare gnaris.
§• 540.
Velut omnibus aptum argumentis eius-
modi legimus exordium apud Lucretium
L. II.
Nunc animum nobis adhibe veram ad ratio-
mm. - - -
Define quapropter nouitate exterritut ipfa
Exfpuere ex animo rationem, fed magitacri
Indicio perpende, et, Ji tibi vera videtur,
Dede tnanus , aut, Ji faifa eß, accingere
contra.
Qitatrii
348 PARS I. CAr. I. SECT. XXXIII.

Qtiaerit enim rationem animus.

Nee tamen omnia, quanquam neenihil, dicit
post tantum prologum non ita paruus pro-
missor , de mundorum multitudine. Quin-
tilianus hue faciendum argumentorum ma-
gnam congeriem conferibens, V. 10. vocem
argumenti quidem probanribus perfuaden-
tibusque solis significandis nunc adhibet,ipse
tamen monet omnem adscribendum dejlinatam
materiem did posse argumencum. Ergo et
omnis ad cogitandum mater'ies, ratio alterius
perceptidnis, perceptio, §. 16.
$.' 541. % v
lam obseruaui Quintilianum non distin-
guere probantia argumenta apersuadentibus.
Hinc ad pTobatlontseiithyniemata, epicherema-
ta et apodixes omnes refert, euidentes proba-
tiones, vti apud Geometras. Sed infra pate-
bit vberius, cur nunc ab iisdem abstineam.
Aliud est argumentum veritatis aestheticae,
aliud argumentum illustrans. Haec compo-
ne, et tune demum habebis argumentum per-
suadens. Omne persuadens probat, fed non
omne probans persuadet, §. 22, f 39. Ve-
rum persuadeat etiam, nunc tamen vnice at-
tenditur, vtprobans.

§• 542.'
Acquiescamus in descriptione apud Quin-
tilia-
 ARGVMENTA PROBANTIA. 349
tilianum 1. c. quando, argumentum, ait, (pro-
bans) eji ratio probationem praejlanr, qua col-
ligitur aliquidper aliud, et quae, quod ejl da-
Mum, per id, quod dubium non est, conjirmat.
Verum ohel quae quanta postuIat?pergens:
Debet nota ejse, r'ecte argumenta tractaturo, vit
et natara omnium rerum, et quid quaeque ea-
rum pkrumque efficiat. Him enimsunt, quae
encores, dicuntur. Verum interpretemur nota
aesthetice et res omnes, de quibus pulcre co-
gitare instituas. Generatim enirn fuo postu-
lato satisfacere concedit ipse longum, impojji-
bile, aut potius injinitum ejse.
§• 543-
Sed veniamus ad quaedam eiusmodi spe
cies argumentorum, non excuflis denuo to-
picis, de quibus iam supra sic satis , S. X.
Habent in figuris dictionis Paregmenon, qua
radicibus et origine cognata coniunguntur
vocabula. e. g. Ou. de Ponto, II. 5. *
Tu quoque Pieridumjludio, Jiudiose, tinefis^
Ingenioquesaites, ingeniqfe, meo.
Haec quoties fit argumentum probans, vel
exjinitione per etymologiam, quam Quintilia-
nus dick, aut ex «vifjuLToXayia, desumtum, vel
illud de coniugatis, quod ridiculum putdjset, niji
eo Cicero vteretur, fit figura sententiae, mujta
nonnunquam cum verisimilitudine adhiben-
<ia, §. 2(f7539-
$■ T4*
3fO PARS I. CAP.I. SECT. XXXIir.

$• 544-
Nee enim desunt in plerisque rpectato-
rum, quos suos vult venuste cogitaturus, an*
ticipationes huiusmodi : i) Cordati nostri ma*
iores vocabulis fimiiibus et cognatis et co*
gnatas fimilesque, profecto, res fignisicare
voluerunt. 2) Propositiones tautologicae, vel
totaliter , vel maxiraara partem , sunt etiam
identi,cae. Fundamenta argument! et etymo
logies et a coniugatis elegasiter petendi, §»
543. Sic Cicero ex vocabulo conuiuii prae*
lato gr&ecotum <rvfA7ro<ri6ts nunc vel ipsis
germanis nostris verisimile redderet, si vel-
let , viuendum potius vna esse in conuiuiis,
quam vna bibendum. Neque apud germa-
nos suae linguae fautores nullum erit argu*
mentum, ex eorum essentiali vocabulo, quo
felicitatem designant, ipsis aesthetice proba*
turi, virtutem eo beatitudinemque non mi
nus, ac fortunam, pertinere, si quis id artifi-
cis manu tornare didicerit, ne scholam sapiac.

§. 545.
In figuris sententiae quae numerantur,
earum aetiologian hue eo suo iure
primam cito, vt eandem omne venustiu*
probans argumentum audeam definire, et
cotoREM, aetiologian stricte sictam, qui
tamen non confundendus est cum coloribus-
de quibus infra, sicutcura quaedamlaudatur,
curae
 ARGVMENTA PROBANTIA. 3fl

curae vituperantur omnes satis commode.

Est eiusmodi multiplicata aetiologia apud
Ciceroriefn pro Plancio : Quit ejl, qui negeu
ordinis eius, (publicanorum) Jluditm fuiffe in
honore Plancii singularel Neque iniuria, vel
qtted erat pater is, qui es princeps iam diu pu-
blicanorutn, velquoduabseciisvnice diligebatur,
vel quod diligentijfime rogabat, vel quiaprofilio
supplicabat, vet quia huius in ilium ordinem
summa officia quaejlurae tribunatiuque conjla-
bant, velquod ilti in hoc ornando ordinemfe -or-
nare , et consulereliberissuis arbitrabantur.

§• 546".
Colons exemplum habet Iuuenalis. Sat.
VI. 229. quod sailor? an est alicubi gentium
stristiflime verum?
Sed (vxor) iacet in serui complexibuf, aut
eqtcitis. Die,
JDfc aliquem, Jbdes > heic, Quintiliane, colo-
rem, §. 5^5.
Haeremns. Die ipsa; Olim conuenerat, -
inqtiitt
Vtfaceret /«> qiiodvelles, nee nan ego pojsem
Indulgere mihi. Clames licet, et mare caelo
Con/iindas, homo sum. Nihil ejl-audaciut
illit
Deprenfis, Irani atque animot a crimim
sumunt.
 3f2 PARS I. CAF.I. SECT. XXXIII.

Ipsa ilia decantata Virgilii sententia , §. 499.

non nisi color est, quo Aen. L. XL Drances
• , infensus, quern gloria Tumi
Obliqua inuidiajlimulisque agitabat amarif,
seditione potentem animum tegit, v. 362. gra-
uiter reprehensus a Turno : v. 399.
Nullasalus hello ? Capiti cane talia dement
Dardanio, rebusque tuis.

§. 547.
lam dictum de omni et nullo docet,
quanto hue iure pertineat sententia, §. f 2f .
quoniam ex generalibus colligi slngularium
et inferiorum sub illis contentorum veritas
solet. Erit autem sententia probans etiam.
vel aetialogia, nunc complete certa, nunc
t aesthetice probabilis, vel color, §. 545. Pri-
mae exemplum esto Salustii introitus:
Omnes hominei, qui sese /Indent praejlare cae-
teris animalibussumma ope niti decet , ne vitam
Jilentio tranfeant, veluti pecora , quae natura
prona atque ventri obedientia finxit. Secun-
dae : Mihi rectiui videtur ingenii, quam virium
opibiix, gtoriam quaerere, et, quoniam vita ipsay
qua fruimur, breuis ejl,memoriam nojiriquam
maxime longam efficere.

4. f48.
 ARGVMENNTA PROBANTIA. 3f3

' §. 548- v ■ '

Sententiam, quae color est, §. 546. op-
time morati tune non raro fuis interserunt,
quando improbe factorum verisimilitudinem
praestituri coguntur aliquid eorum promere
principiorum practicorum, ex quorum per-
u'ersa opinione mali animi peffime egerint.
Hue sententia Euripidis, scdexalterius scnsu
prolata, quam Cicero vertit, Caesar suam
toties fecit:
Siviotandum eft ius, regnandi gratia
f^iolanditm eft, atiis rebus pietatem tolas. ,
Multa tarn en opus in his erit cautione, par-/
tim vt satis constet ex mente scelerati talia
proferri, partim ne tantum habeant ambigui-
tatis, aut adeo lepidae et venustae concipian-
tur, vt, plus aequo ne placeant, merito ti-
mendumfit, §.46?, 467.

S. 549-
Nee inutiliter sententiae distinguun-
tur in prolatas d e f a c t o et eas , quae de
iv re, iusto et aequo, concipiuntur. Prio-
res rem qnandam moralem generatim fistunt,
ob oculos , vti plerumque fe solet habere,
vti solet contingere , non eo detorquendae,
quasi probaretur et commendaretur imitan-
dum, quod meditations argumentum est.
Z ■" Awi
 3>*4 PARS I. CAP. I. SECT. XXXIII.

Aurisacrafamest quo non mortaliacogir

Petloral
Posteriores ita generalia quaedam ad mores
pertinentia exhibent, w: simul ostendant,
quid in iisdem verum et laudabile ponat af-
firmans :
Discite iujlitiam tnoniti, et non temnert
Diuos.
Hie adhibebitur benc cautio, de qua $. 547,
quo crebrius ea confundi, quae fiunt , quae-
que debent fieri, quotidiana docet experientia.
Qiuitoatiqiw eadem honejlatis cura Jecreto, quae
pahm?Multifamam,confcientiampauciverentur.
Piin. Ill, ep. 20. Tandem meminerimus in sen-
l:entiis §. 174* nee eas temere cumulemus,
vbicunque viuendi praeteptores videri nolu-
mus, ne quando nobis forte videmur grauifli-
mi, tenues yvufAorvTruv. venas imitari videa-
mur, de quibus, §. 370.
^S. 550.
Philosophi post geometras accurati noue-
rint, quantum ad eruendam veritatem vaieat
veradefinitio, praesertim genetics. Haec
de multis pulcre cogitandis in logico etiam
rigore concepta si cognita fuerit eleganter
meditaturo, etiamsi non ipsa totidem syllabis
et notis exprimatur, quot earn intellectus
distincte cegnouit, sedvelomittaturoronino,
vel pluribus interstincta notis et characteri-
bus in pieniorem anaiogoque rationis rotun-
diorem /
 ARGVrilENTA PROBANTIA. _ 3ff
diorem diluaturdeseriptionem , vel nomina*
lem, vel realem, tamen notionis directricis
instar, vti plures ad elegantias viara sternet,
ita foedam impoffibilkatem internam fig-
menti vtopki caiiebit., praebebit internam,
nonnunquam etiam externam, possibilitatem
deseripti , primam eius vnkatem , nexum
■cum caussis et-prima consectaria, facili negb-
tio ex regulis arris aesthetices exornanda in
veritatem aesthecicam, S. XXVII. ' Hinc
definitionem nunc non possum hon legere in
argumentis probantibus, vel omissam, feu
non explkite cogitatam, vel transformatara
in satis bellam descriptionem, §. 539.

S- 551.
D6 definitionibus et deseripti onibus ae«
stheticis est speclalis in nostra disciplina tra-
ctandi locus. Hk earum tantum attendendi
-est in .pulcre probando vis et effieacia, §. 550.
Quemadmodum olim graeci oceano fe sua-
que tradentes ad curfum vrsae maioris, velut
ad ducem viaesuspkiebant, phoenices auteni
ad Cynosuranj, directius gubernabant: ita
> ■quo verior, quoexactior erit de pulcre cogi-
tandis men te concept* definitio, hoc omnisve-
nustae meditationis decursus erit verifimilior,
verior, certi or, quo vero crassior,quo pluribus
iam conceptibus adhaerentibus erroneis sea-
tens primus eleganter cogkandi fit conceptus,
hoefacilior erit in ipsam aestheticam falsita-
Z 2 tern
3?6 PARS I. CAP. I. SECT. XXXIII.
•tem declinatio. Finge de casu, fortuna, fa-
ma, honore, diuitiis, amicitia, negotiis pu-
blicis, e. c. pulcre cogitaturum , qui , quid
ea fine, naturafua, non melius nouerit, ac
omnessolent, qui fibi nihil esse magis per-
spectum putant, dum sciunt cum ignariffimis.
Hinc illae tot falsae sententiae, tot imaginum
deturpationes, ne verifimiles' quidem , tot ■
verborum ambages, quibus omnino nihil
dicitur.
§. 552.
Vnam adhuccommendemus in elegantiori-
bus probationum argumentis epanorthosin,
fiue correctionem. Primo; repetamus animis ,
quid verum et exactum , in quo limatur ipsa
veritas, vtique differant. M. §. 515. Hinc
inferamus : Sicut veritas qualiscunque non
est exacta, sic cogitari etiam potest aesthe-
tica veritas et verifimilicudo cras-
s a quaedam et nimis popularis , immo pae-
ne plebeia; potest eadem ad lapidem ly-
dium, nisi purioris rationis et intellectuss vt
ita dicam, scientifici, tamen delicatioris sapo-
ris et maturi iudieii, etiamsi sensitiui, qua
partem potiorem, exigi. Possunt ex eadem
poliendo tolli conceptus adhaerentes, nisi
falsi omnes, ii tamen, quos nonnihiljfalsitatis
etiam aestheticae tuis materiis illaturos ve-
rearis. Haec est veritas et verisimiiitu
do AESTHETIC A EXACTA.
s 553.
 ARGVMENTA PROKANTIA. 3J7

§• 553-
Studium illud apprime commendandum,
S, VI. §.22, 423. vel primo statim cogitatio-
num irapetu quasi fusas ideas rerum et senten-
tiarum generaliumque aliorum notiones
exa£bas craslis omnino suppreffis substituit,
vel harum praesumens in suis praecipuis spe-
ctatoribus anticipationes easdem primo x«t'
. twos expresse cogitat, quales esse (blent, dein
autem corrigendo exasciat, et purgata falsita-
tum etiam aestheticarum , etiamii minorum,
sordibus. Haec est epanorthosis. e. g. Fin-
ge cum Horatio Serm. II. 6. Inter conuiuas
venuste laetiores..
Sermo critur, nen de vittis domibusue alicnis,
Nee male , neene Lepos saltet. Sed, quod
magii ad nos
Pertinet, et nefeire malum ejl, agitamun
vtrumne
Dhtitiis hominei, anjint virtute, beati>
Qiiidue ad amicitiat , vsui reflumne, trahht
UOTy
Et quae fit natura boni, Jummumque quid
eiut.
En I epanorthosin crypticam colloquiorum,
in familiaribus etiam, verius venustoTum , ec
exernplum in ajesthetice verum exactius in-
quirentium, quoniam
Z i O-
 358 PARS I. CAP. r, SECT. XXXIII.

Ceruiilihaec inter vicinus garrif aniles

<■ , Ex re fabeUat-
§• 554^
Frustum eiusmodi confabulatfonum ex
actions in aestheticis veri studiofarum, pro-
fecto, bellum leges, nouara satis vfitatae
correctionem opinionis, IV. od. 9.
Non poflidentemmulta vocauerit
Re3e beatum. Rettius oceupat
Nomen beati, qui deorumr
Muneribus sapienter vti,
Duramque callet pauperism patir
Peiuique letostagitium timet,
Non ille pro caris amicis,
Aut patria timidus perire.
Hue artificium in notione quadam e. g. opiiro
craffiuscula conceptus adhaerentes falsos,
quos plerique habent infinite paruos, per
hyperbolen ironicam attollendi vel deiiei-
endi potius in manifestam falfitatem, etiaro
aestheticam, S. XXVIiL e. g. Hor. Serin.
II. 3. v. 94. Omnis res,
Virtu: , fama , decur, diuina humanaque
pvtcrit
Diuitiis parent, qiias qui con/t'ruxerit, ille
Oarus erit, fortis, iujlus. Sapiensne ? Et-
iam, et rex,
Et quicquid volet.
SECTIO
 ,' *fc )o( «J? 359

SECT.IO XXXIIII.
STVDIVM VERITATIS AESTHETI-
CVM ABSOLVTVM.

§• 555-
Quo maior estaesthetice verorum ,verifimi-
lium, fictionum,fabularumquesilua, per
quam errare potest pulcrc cogicaturus, ne
vagetur in eadem licenser, omnes potius siia
peccata falfitate deturpantia visuros putet, in
eleganti talis ingenii pectorisque personaiam
separatim attendi debet fingulare veritatis
stvdivm, quo nomine eomplecti liceat,
non ingenium folum aptum, fed et multo la-
bore exercitatum et adsuetum perspiciendis
veritatibusaestheticologicis, neque qualem-
cunque propensionem, fed firmum animi
propofitum inferendi suis meditationibus ve-
ritatem, quam admittant salua totius pulcri-
tudine* maximam. Hunc animi characte-
rem, quoniam omnibus vniverfira belle co-
gitandis necessarium iudico, §. 22, dicamus
STVDIVM VERITATIS ABSOLVTVM
et vniuersale » §.29,45-

§• 556.
Pollet idem ex grauitate absoluta demon- *
Z 4 strari,
360 PARS I. C AP. I. SECT. XXXIIII.

strari, S. XXIH. iis, qui norunt omnem vir-

tucem a multis non ineptis philosophis in
amore veritatis constitui. Vnus ex fummis
elegantiarum arbitris inter Anglos, omnem
pukritudinem veritatem ejse decernit, in ipsa
Poefi , vbi omnia fabulae sint veritatem tamen
dominari, et efftcere perfectionem totius. Prae-
stabit autem seuerioribus veritatis fautoribus
aestheticoldgicae gradus altius nonnihilrepe-
tefe. Minima est minima perceptio verita
tis metaphyficae minimae. Hinci)quovbe-
rior,2) quomaioret dignior, 3) quoexactior,
4) quo clarior et distirifctiori 5) quo certior
et solidior, 6) quo ardentior est perceptio
obiecti, 7) quo hoc plura, 8) quo maiora ac
grauiora, 9) quo fortiori busiregulis, 10) quo
conuenientiora complectitur, hoc maior est
veritas aesthcticologica, §. 437. M, §. 184.
•;■ '§. 557.
Non putaueriim nunc opus esse demon-
"ratione 1) nullam veritatem maximam esse
aestheticologicam , fed strictius logicam, §.
424, 1) talem veritatem nullam in hominem
fadere , nullam rem in veritate loglca maxi
ma ab vllo hominum intellectu cognosci,
quoniam qui vnam ita cognoscit, omnes no-
uit. Hinc omnis veritatis apud hominem
aestheticologicae, roalum metaphyficum, de-
fectus veritatis stimmae logicae in omni-
fcientia tantum obuiae infinite magnus.
Adeo-
 STVDIVM VERITATIS ABS6LVTVM. 3ffl
Adeoque mentis bene sanae studium veri
amantiflimum quoniam ferri tamen non pot
est in ea, quae nosie potest non posse fieri,
nec omnino nihil velle, quam primum se
non posse nancisci omnia cognouerit : con
tention esse debet, parte veritatis logicae
latius sumtae summae infinite parua, eascili-
cetj quam adipisci potest, §. 556.
$. 558-
Perfectionem verkati logicae latius sum
tae, §. 556. n. 1-6. formalem, n. 7-10., ma-
terialem conciliant. Hinc humanum verita
tis studium nunc Yormalem potissimum in-
^endit, quod fieri non potest sine dispendio
materialis, nunc materialem potiflimum am-
plectitur, neque potest idem, nisi cum detri-
mento formalis, §. 557. Tribuitur alicui,
non copiosa solum, fed et completa, non
satis magna solum, fed et obiectum suum
exaequans, eique adaequata,non vera solum,
fed et exacta, cui nihil insit omnino falfi, non
clara solum, fed et complete clara, sufficiens
ad distinguendum obiectum ab omnibus, fed et
distincta, cuius omnes notae clarae funt, non
raro per plures gradus, non certa solum, fed
et complete certa, rigorose demonstrabilis,
et omnem formidinem oppositi excludens,
non mouens solum, sed et cogens ad assen-
sum, extorquensapprobationem, etaliquam
voluptatem appetionemque necessariam co-
gnitio. Z 5 $• ff?.
 $62 PARS I. CAP. I. SECT. XXXI1TI.
f

$.'559*
Haec omnia bene se habenr.. Sed quale
est illud obiectum, quod homo tam perfecta
ratione contemplaturl Vniuersale quoddam
ex irydiuiduis plurima maxima , fortiffimis.
regulis conuenientissima ,. pro suo quaeuis
modulo, complectentibus, ceu notas differen-
tiarum ad. numericam vsque plurimarum ih-
numeras, ita ortum, vt in his, in quibus ve-
ritas metaphysica determinatissima solis sit»,
quaequeperceptioni hinc perfectionem ma-
terialem generice maximam conciliarent, fl
perciperentur» vtindiuidua, i) abundantia
vltra,perceptionem , quae completasit, ab-
strahantur, 2) maiora ac grauiora, quam gra-
dus est, qui in cognition e ponebatur, obie
ctum exaequante, abstrahantur 3) ea, dequi1-
bus data exacta cognitio non satis perspicit,
an vera fint, nee ne, ne quid superfit cogni-'
tioni falfitatis, abstrahantur, 4) ea> quibus.
non opus est ad distinguendum, cum iis,
quae clara fieri dato subiecto refugiunt, ab
strahantur, 5) ea, quae dato subiecto non-
dum sunt complete certa, non demonstrable
lia rigorose, in quibus superest formklo op-
positi, abstrahantur, 6) ea, quae mouere.in
contrarium,aslensum reuoeare, taedium etiam
forsan creare possent, abstrahantur.

$. 56O.
 STVDIVM VERITATIS ABSOLVTVM. j6}

§. 560.
Sic enatis disciplinarumscientiarumquehu-
inanarum obiectis, vniuersalibus, §.550,_vtt-
que perfecta, saepe pulcra , connaseitur in
animis folide doctorum veritas , etiam stri-
ctius logica. lam autem quaeritur, an tali
vniuersali sit aequalis veritas metaphysiea, ac
est huius indiuiduO, quod sub eodem eonti-
netur?^Equidem arbitror philosophis aper-
tissimum esse iam posse , cum iactura multae
magnaeque perfectionis in cognitione et ve-
ritate logica materialis emendum fuisse,quic-
quid ipsi perfectionis formalis inest praeci-
puae. Quid enim est abstractio, si iactura
rton est? Pari ratione ex marmore irregularis
figurae non efficias globum marmoreum, nist
cum tarito saltim materiae detriments, quan
tum postulabit maius rotunditatis pretium.
$. 561.
Iam supponatur veritatis aesthetico-
logicae studium alrquandb ferri praesertim
in vperfectionem eiusdem materialem, §.
jfg, et hinc amplecti obiecta veritatis me-
taphysicae, quae potest, determinatiflimae.
Hie intentio non est dato consilio ampu-
tare per abstractionem cuiuscunque ro
tunditatis impedimenta, neque tamen est
opis humanae deterfninationis omnimodae
latiflimum ambitum sibi complete signare;
data opera non praescinduntur magnicudinem
in-
 i

364 PARS I. CAP. I. SECT. XXXII II*

intellecdonis nostrae superantia, neque tamen

omnia determinarumrerumetpaene vel ora-
nino actualium pdndera assequi et iustismo-
mentis'exaequare mens humana potest. Non
constituimus praescinderc , quicquid vlla ra-
done falfi speciem posset induere, neque ta
men in 4ndeiinitis eiusmodi obiecti tantum
non fingulans momends verum vbique li-
quet. Non est consilium omittere ftijror-
sus in voluntaries tenebras relegarerqpie re-
quifitam aliquam claritatem non habent, ec
tamen ad eandem singula momenta obieEti.
tollere vires, locus, tempus non permittunt.
Non animus est aliquantulum incerta prorsus.
omittere, neque tamen omnia cogitans rigo-
rose demohstrare potest, quae obiecto deter-
minatiflimae veritatis conueniunt. Multa,
quae plaeeant, aut odio fint, praescinderc
non constituimus , neque tamen vires sufH-
ciunt ad omnia fie exhibenda, vt efficaciter
appetere, yelauersari cerds deliberatisque.d.e«
cretis ea meditatus possit..
§r 562.
Habes, perfectionem veritatis aesthaetico-
logicae compositam, §.556, yidesexceptio-
nes ineuitabiles, vtramque si veils assequi vel
medioedter, §.560.561. Intellectus et ra
tio purior scueriorum veritatis amicorum,
per accuratas scientias ita formalem sequitur»
§• 560. descriptam, vt complementa ac fup-
piementa veritatis materialiter perfe&ae,
^ . - sui*
 STVDIVM VERITATIS ABSOLVTVM. 3<5f

fuss vniuersalibus et abstractioribus ad forma-

lem fcientificorum perfectionem deductis,ad-
iicere pro viribus relinquat analogo rationis
et cognitionibus quocunque gradu senfitiuis.

§. 563,
Verum amicus veritatis non minus stre-
nuus, qui sequitur eandem analogo rationis»
aon habet denuo facultatem sensitiuara infe-
riorem, cui relicta a fe et omissa commendet»
ob veritatis materialem perfectionem tamen
ea, quae multum habent in fe veritatis meta-
physicae determinatiffimae negligere omnino
non audet. Hinc huic magis necessarium est
nonnunquam excipere a regulisfummaeper-
fectibnis formalis in indaganda veritate ae-
sthetica, ne nimium detrimenti capiat veri
tatis eiusdem perfectio materialis, $. 558.
5. 564.
Vniuersalisfimis , abstractiflimis, et per
artemj §. 559- descriptam ad perfectionem
veritatis formalem ab hominibus obdnenda-
rum summam euehendis partira omnino re-
lictis horizonti logico, partim ex eodem de-
tractis et inuolutis denuo nonnihil in non ita
paucas, aquibus abstraxerat ratio, differen-
tias determinatiores, praesertim autem per
fectionem materialem veritatis aestheticolo-
gicae maxunam exhibentibus singularibus,
in,-
 Z66 PARS I. CAP. I. SECT. XXXIIII.
indiuiduis, et determinatissimis fruitur hori
zon aestheticus, sua filua, Chao , et materia,
§. 129. ex quibus veritatem aestheticam ad
formam , nisi perfectam omnino , pulcram
tamen, §. 558,14. ita exseulpat,. vt inter
elaborandum , quam fieri potest minimum
veritatis materialiter perfectae pereat et ele-
gantiae caussa poliendo deteratur, $. 563.
§. 565.
Sumat itaque pulcre cogitaturusfibima-
teriam vel determinatiorem , vnam ex gene-
ribus inferioribus aut omnino speciebus re-
rum, vel si altius videatur in genera superio-
ra adfcendere, teneatur tamen eadem vestire
multis, quas omittit purior scientia, notis et
characteribus, vel tandem singulariasibi Jegat
themata, in quibus regnet perfectio veritatis
materials. Circumfundatur notarum ingen-
ti multitudine. Reiecerit, quas non admit-
tit pulcra forma. Restent, quarum vix vnam
desiderari breuis , fed eleganter plena ,
rotunditas , venusta dignitas , turn abso-
luta, turn relatiua, veritatis ipsius mate
rials perfectio , elegans viuiditas et ne-
cessarius meditationi nitoi', intima persua-
fio, vita praesertim et ad dclectandum ac
mouendum efficacia patiatur. In his autem
notis bene multis non sit meditanti veritas
metaphylica completam ad lucem vsque per-
specta, licet nihil falsi turpiOris iisdem insit.
Jam putauerim ad generalem aliquam formu-
lam
 STVDIYM VEHITATIS ABSOLVTVM. 367
lam redegisse necessitates aestheticas, quarum
aliquos speciales casusenumeraui, §.491-502,
in collislone regularum perfections in cogno-
fcendo vero , .excipiendi a veritatis forma
perfection, ob verkatem materialiter perfe-
ctiorem inuoluendam amabiliori formae ve-
rifimilitudinjs, §.483-
•p«»»««»««» ««e»«»»o»ot

S E C T I O XXXV.
pTVDIVM VERITATIS
COMPARAT1VVM,

$. 566.
Studiura veritatis absplutum , fed aesthe-
ticum, §» ?6f. comparate sese exseret
pro triplici veritatum specie, et materialiter
perfectarum. gradu, inquibus versatur, po-
tissimumv Sunteiusdem materiae 1) gene-
ralia, 2) actualia huius mundi, 3) heterocos-
mica. genvs cogitandi gerieralia
fed eleganter exprimens est a e s t h e t tc o-
dogmaticvm, actualia huius mundi ve-
nuste pingens , ob exiguum futurorunv stri-
ctissima in veritate fistendorum numerum,
dicamus aestheticohisToricvm.
Genus tandem eleganter heterocosmica me-
diwndi nominemus per nouara aliquam sy-
• ' ' . ' nee
3<5jJ PARS I. CAP. I. SECT. XXXV.

necdochen tune etiam, quando non expri-

mitur carminibus , genvs cogitandi
P O E'T ICVM.

. §• 567.
Genus cogitandi aestheticodogmaticum
quoniam 1) a materiarum per disciplinas or-
dinibus denominatum theologicum, philo-
losophicum, e. c. commune nOmen habet
cum genete cogitandi theologica , philofo-
phica, e. c. scientifico et acroamarico, 2) al-
tius adscendendo saepius horizonti logico et
aesthetico communia contemplatur, 3) recte
primaria sua capita et meditationis momenta
praecipua exhibet intellects pulcro per di-
stinctionem extenfiuam : plerumque confun-
ditur cum genere cogitandi scientifico, et
formaliter philosophico, saepe cum eodem
non inepte combinatur, semper tamen, vti
vere diuersum est, singularibus cum scientia-
rum non minus, quam elegantiarum, emolu-
mentis ab eodem distinguitur. §. 566.

§. 568,
Ex confusione duplicium dogmatica co
gitandi generum, logic! et aesthetic!, duplex
dominatur praeiudicata opinio i)eorum, qui
tune etiam, quando de rigidiori primorum
cognitionis alicuius vniuersalis principiorum
intellectual ac rationalitheoria agitur, quam
fieri potest exactiflime,distinctiffirne» solidissi-
j meque
 stVdivm veritatis comparat. 369
meque pertractanda, subsistunt in diluta, nee
omnino leui , verisimili , satis petfpicua,
quantulumcunque certa, veritatis expositio-
ne, modo placeat ilia satis auribus, oculisue,
rationisque videatur ferre, Vere ferat analogi
potius rationfs calculum.' 1) Eorum, qui
dogma quoddam adcaptum minus exercitato-
rum in scientiis, vel omnino popularem in-
telligentiam , et viua quidem voce, propo
nendum cogitant, idque tamen breuissimis
. definitionibus, exactissimis axiomatibus, di-
stinctissimis notionum resolutionibus , de-
monstrationibusque complete certis exorna*
re nequicquam laborant. §, 567.

§. 5$9>
Genus cogitandi logicodogmaticurri tt
aestheticodogmaticum , a potiori desumtis
d^nominationibus, non forma solum inter fe
differunt, fed etiam materiis , quibus conue-
nire vel^maxime prima fronte videbantur.
Prius vti thematis sui principja potissimum
sequitur, ita posterius principiata et conse»
ctaria. Prius vti potissimum eruit vniuersa-
lia, sub quibus thema suum continetur, ita
posterius eiusdem thematis inferiores conce-
ptus attend it potissimum, quos sub se conti-
net. Etiamsi materiae a tota disciplina no-
men acceperint, sunt tamen in quauis disci
plina prima quaedam ordiner, quaedam in
mephodo synthetica velut vltima. Ilia po-
1 A£ tiOI
 370 PARS I. CAP, I. SECT. XXXV.

tistimum logicum, haec aestheticum ita secta-

tur per disciplinas cogitandi genus, vt did
circiter in qualibet possit, vbi desinit logi
cum , aestheticum cogitandi genus incipere.

§. 570.
Qui res interius perspexerunt, probe
vident inter ea rerum genera, de quibus
scientiae hue vsque stricte dictae cultae sunt,
et indiuidua, interiacere adhuc magnam in-
feriorum gdnerum, et specierum intercape-
dinem, in cuius raro territorium demonstra-
tores descendant, in quod experimemato-
res et obseruatores accurati raro feliciter ad-
scendant. Hoc est illud maxime stadium in
quo cogitandi genus aesthetieddogmaticum
decurrat. Hinc vel ipsum sibi thema legit
bptime, vel thema etiam altius petitum eo
tamen vsque detrahit, ad maiorem veritatem
materialem,§.^)40.etiamli fiateoipsoformali-
ter paullo minus exacta» secundum logicortim
trucinam scientisicam, i.e. elegantem ad ve-
rifimilitudinem. §. 56s.
5- 571.
Studium veritatis in genere cogitandi ae-
stheticodogmatico comparatiuum, $. 566.
1) veritatem etiam strictius logicam de ipsa
materia, si fuerit horizontis aesthetico logici,
vel de eius generibus notionibusque supe-
•- . riori-
 STVDIVM VERITATT5 COMPARAT. 37 1

rioribus sollicite quaeret, etiamsi non expri-

mendam acroamatice, taraen yc directricem
explicate cogitandae verifimilitudinis in ge-
neralibus et adoptandis notionibus, §. 429,
424. 2) Notiones, in quibus aliquid con-
tradictionis ad absurditatem vsque, vel pae-
ne eo vsque, iam detexit intellectus et ratio,
cauebit hoc curatius, quo probabilius est,
tales etiam spectatores e. c. fore meditationi.
eiusraodi aestheticodogmaticae, qui laten-
tem inconuenientiam et ipfi ratione certissi-
me perspicere poflint, etaliis in spectando,
legendo e. c. sociis aesthetice satis ostendere.
$-431-435.
§• 572-
Studium veritatis in acstheticodogmati-
cis 3) in id praesertim incumbet, vtnexum
materiae suae, breuius cum principiis, vbe-
rius cum grauistimis consectariis, verosimiili-
mum viuidislime pingat, non fine defidera-
bili, vel taediorum ex auersando haurien-
dorum feraci persuafione,§.437- 4) Si quid
etiam progredi tentet in inferiora, ac ratio
immediate praeluceat, supplementa tamen.
sua ad certitudine completa cognoscendura
cum hoc inseparabiliter coniuncta fictere roo-
uebit omnem lapidem, §.439*
§• 573*
Studium veritatis in aestheticodogmati-
Aa 4 cts,
 C72 PARS I. CAP. I. SECT. XXXV.

cis, 5)%a lubentiflime suis exponet, quae

cogitaturus etiam certo nouit logice ve-
ra-i §. 571,. per harmoniam facultatum co-
gnoscitiuarum inferiorum et superiorum,
nunc exhibenda aesthetice vera; si hoc
non conceditur praeferet logice sibi pro-
babilia, fibi logice improbabilibus, §. 48 s.
ob eandem harmoniam. Haec aHt iudi-
cabit suis praecipuis spcctatoribus iam
etiam fore verisimilia, et in iisdem securus
acquiescit; autsuspicabitur,eaparum habitura
apud hos verisimilitudinis. In vltimo cafu
aut habet occafionem ad dandam suis verisi-
militudinem argumentis venuste probanti-
bus, nee tune latum vnguem auellitur a ve
to, quod ipfi videtur, et fuos potius ad suam
sententiam actrahere laborat, quam vt cum
iis contraria sentiat, aut cbneiliare sibi pro-
babilibus, suis quae sint sine dubio satis im-
probabilia, verisimilitudinem locus et tempus
non permittunt.
§• 574-
Si pulcre cogitaturus incidat in dogma
fibi probabile, quod nee esse suis verilimile,
nee a fe iam tale reddi iisdem posse perspicit
§. 57 o- amicus veritatis aut nee hoc, nee op-
positum, spectatoribus verilimile , ponet, si
- licet ab vtroque abstrahere, aut, si ponen-
dum ell aesthetica necessitate alterutrum,
multa cum grauitate perpendit, an spettato-
♦ ribus
 STVDIVM VERITATIS COMPARAT. 373

ribus suis praccipue attendendis verisimile,

fit forsan error, communis quidem , oppido
tamen innocens, an periculofior, ct cuius
fautores rei falfitatis moralis vel por indire-
ctum agi poflint ex merito. §. 470, 467. In
priori casu vtetur opinione fuorum, sicuti
philosophi mathematicique fictionibus suis
heuristicis, In posteriori latissime potius sal-
sum errans cogitasse videri volet, §. 471.
quam vt conscientiam vel famam siaam ex-
ponat futuro falfitatis raoralis opprobrio,
$. 464.
§• 575-
Studium veritatis in aestheticodogmati-
cis 6) non solius illustrationis gratia,' fed
etiam ob §. 572» 569., multum in exemplis
suae materiae versabitur, §. 526. in iisque sin-
gularia praeferet vniuersalibus, ideas notio-
nibus, strictiflime vera heterocosmicis et fa-
bulofis, §. 473. aut ad haec quando venusta
vocauerit neceslkas, ea non disTimulabit esse
fabulas, §. 565. aut si&iones aefchetice heu-
risticas, §. 574- . .

§. 576.
GENVS COGITANDI AESTHETIC6-
dogmaticvm vel thema habet propius,
quid agendum, vel omittendum sit, enun-
cians, vel minus. Hoc est theoreti-
fVM, illud practicvm. Practicum de-
Aa 3 nuo
374 PARS I. CAP. I. SECT. XXXV.
nucv vel habee thema commendandum , p,a-
raenetIcvm, vel dissuadendum, elen-
cticvm. Quemadmodum Ciceronis et
rhetorica et philosophies icripta sunc exem-
pla generis cogitandi aeltheticodogmatici,
ita officia praelertim practici. . Lucretius est
exemp'lum cogitandi generis aestheticotheo-
retici. Saturae elenctici. Jn his Iuuenalis,
quam omnino ficta promittat exempla, ma-
iiuit experiri,
quid concedatur in itlos,
Quorum Ftaminia tegitur cinis atqueLatina.

§• 577"
Studium veritatis in aestheticodogmaticis
cuiuscunque generis, §. 576. 7) fi vel maxi-
me complete certo cognoscenda tractet, ta-
Tnen rianc non adscendet vltra verisimi-
litvdinem aliquam, quam dicemus dog-
iw ati cam, qua dogma non quidem com
plete certum redditur, neque tamen vlla in
eodem falsitas, repugnantia interna, vel con-
tradictio cum complete certis, aut hoc seltim
dogmate certioribus , nujla incohaerentia
eum prineipiis, vnde deducendum foret, aut
cum inde deriuandis consectariis totalis, e.c.
nee intellects, nee ratione, nee rarionis ana-
logo, quantae hae facultates in praecipuis
obiectis personalibus supponendae sunt, ap-
pereipiatur, §.483.

§. 578.
 5TVDIVM VERITATIS COMPARAT. 37f

§• 578-
Nam definitiones statim, quando non ex-
asciantur ad logicae artis seueras regulas, aut
in descriptiones iterum pulcras affabre reibl-
■uuntur, propofitiones generales si enthyme-
matice omiflis iudiciis intuitiuis,ex quibus for-
matac sunt, tamen exhibentur, vt experien-
tiae, non axiomata solum et postulata se-
cundaria miscentur primariis, sedettheore-
. mata multa et problemata indemonstrabili-
ura instar sumuntur, aut probantur saltibus
logice illegitirais, etiamsi pulcris, formis
crypticis, de quibus cbnuincendus non fit
complete certus, interim elegantibus et ora-
toriis, scholia fi regnant, et plurimum ab
sorbent loci : quid aliud ex tali meditatione,
si vel maxime complete certunV thema ha-
beat, nunc prodibit, nisi dogmatica verisimi
litude? §. ^77.
§♦ 579*
Si locus permitteret, vberius ex historia
philosophica posset ostendi confusionem hu-
ius dogmata cogitandi generis et accurate lo-
giciac intellectualis §. 568. fontem esse, ex
quo 1) philosophi et omnes paene reliqui
eruditi tot per saecula soliditate et certitudi-
ne superati sint a mathematicis, quibus sua
suis exponendo semper verum suit intelle-
ctum etrationem praesertim instruere, non
promittendo solum , fed et praestando. 2)
rlatonis, haec duo cogitandi genera semper
Aa 4 com
37S PARS.!, CAP. I. SECT. XX 31 V>'
combinantis, ne diram confundentis> difcl-
puli, in tantam lapfi sunt incertitudifcem,- ex-
ceptis Aristocelicis, quorum praeceptor aero-
ajnatkis suis scripcis ostenditj quantum in-
tersit inter logice verurn, et aeithetice verifi-
mile, si philosophemur, 3) Aeternae dog*
maticorum scepticorumque , et nunc his^
siunc illis viciniorum, lites, §. 9.
§, 58Q,
* Studium veritatis aestheticum absolutum
S. XXXIHL fe coraparatiue exseret in sum-
mo suo gradu perfections etiam materialis
maxime curiosum in genere cogitandi ae«
sthetica hislorico, §, 466, cuius j) genus ma
xime ordinarium est » res facti , singularia
praeterita, describens, l) non negligendum,
aesthetico statum animi praesentem expri.-
mens, 3) non ita crebro, soepius tamen, ac
videtur, obseruandum futura praeuidens.
Medium si dicas empiricumj tertium manti-
cumcogitaqdi genus; genvs cogitan
di aesthetico historicvm eric
vel strictivs historicum, vel empirj-
CVM, Vel MANTICVM,

§. 581,
Exempla primi sunt generis eleganter
cogitandi, de quo §,58o, cJariscriptores,qni-
bus veterii popidi Romani profpera vel aduerfct
memoratstfunt, secundi turn epistolae non ita,
, . ipaa-
 STVDIVM VERITATIS COMPARAT. 377

paucae, quas Cicero, et Plinius de rebus ad

le pertinentibus tune, quum, eae fierent, per-
scripserunt, turn carmina inter amandum do-
lendumue scripta de amore vel tristitia. '
f^erba miser frujlra nilproficientia perdo,
Ipsa grauesspargunt ora loquentis aquae

Scilicet occidimtif, neespes^niji vana,falutirt

■Dumque loquor, vultas obrnit vnda meos,
Hei mihi, quam celeri micuerunt nubila
Jiamma !
Quantus ab aetherio perfonat axe fragor !
e. c. •

§. 582,
Cogitandi genus acstheticorrianticum no-
lim in folis vaticiniis veris fictisue quaeri, e.
g. ecl.Virg.illl. fed praestat illud intermix -
tum aliis obseruare, quoties in futura diri-
gendus ex praesentibus, vel praeteritis, vel
omnino generalibus est , citra diuinationem
etiarnomuem extraordinariam, animus, e. g.
For/an et haec olim meminij/e iuuabit,
"X
0 pcffli graniora ! dtut dabit his quoquefinem.
Virg,
Quo nos cunqueferet melior fortuna parentc,
Ibimus, 0 1 foeii comite/que
r- ** rt

0 ! fortes peioraque pajfi

Mecumsaepe vir'h wwvino pellite curat,
Aa j Crat
378 PARSI. CAP. I. SECT. XXXV.

Cras ingens ittrabimus aequor. Hor. I.

\ od. 7.
§• 583-
Genus pulcre cogitandi strictius histori-
cum , et in aestheticis tarn empiricum, quam
manticum , differunt 1) a logica et critica se-
ueriori cura historici , saltim bene praelimi-
nari, qua per memoriara et iudicium intelle
ctual , multumque rationis vsum suara libi
materiem ex magna traditionurn, fumorum,
famae , calumniarum , fictionum , fabularum
e. c. farragine seligit, ante» quam eleganti,
quae placuerunt, contexat iucundae narratio-
nis tela, 2) a logica experimentatorum et
obseruatorum veri nominis inter philoso-
(phos solicitudirie, qua rem sensam iudiciis
intuitiuis et experientiis stricte dictis ita si-
stunt intellectui, vt vitium subreptionis pro
virili caueatur, et enthymematice omissae
maiores, opiniones praeconceptae : 2) a lo
gica et rationali prouidentia , qua politicus
e. g. futurum suae reipublicae statum , quasi
ex aliqua specula, metitur.

§• 584-
Studium hoc veri in aestheticohistoricis,
qu oniam maximam partem inferioribus ani-
mi facultatibus exercetur, §. ?83- nonfictio-
nibus solum latius dictis, $. 505. indigec, fed
in
 STVDIVM VERITATIS COMPARAT. 379

in medkationibus etiam pauluiurn extenden^

dis interferes complete certo a fe cognitis,
vt strictiflime vera, turn generalia minus cer-
ta, turn singuiaria, quae num vere lint huius
vniuerfi possibilia, complete conuictum non
est. §. 507. Hinc neque hoc veri studium
assurget vltra verisimilitudinem, §-483. ne
que tamen qualemcunque sataget attingere,
fed ficue in interspersis suis generalibus dog-
'inaticam, §• ?77- amplectetur, lie in ideis
ftrictissime dictam, §. 530. ne strictius qui-
dem dictas fictiones historicas omnes refu-
gientem , §. 509. tamen et in his auersam ab
omnibus , quae falfitatis moralis , leuis par-
tium studii , credulitatisue iure possent accu-
sari, et poeticarum omnium fictionum, et
vtopiam et mundos, praeter hunc, optimos,
quoties historica; fide suas cogitationes obli
gate §. 5C6.
oo««c«««$t« »«««««»««»*
S E C T I O IXXXVI.
STVDIVM VERI POETICVM.

§. 585.
Aestheticum veri studium absolutum, S.
XXXIIII. in aliis iam indicatis rationi-
bus potelt moueri ad genus cogitandi poeti-
cum, §. 566. quando j) venustae plenitudi
ni
 380 PARS I. CAP. I. SECT. XXX VI.

ni requifitorum non satis historia porrigit, et

aperte mauult vir bonus hinc mentiri copiam
pulcriorem excogitans, quam callide fidem
historicam corrumpere. 2) Quando plus
dignitatis, vel etiam maiestatis dabunt, ficta
exempla heterccosmica, quam historica, sem-
per aliquid humani passa , quod supprimere
saepe permittit ne strictissime quidem dicta
verisimilitudo, §. 5-84. 3) Quando moralis
plus veritatis , characterum , loci, temporis
maior vnitas sperari potest , et obseruabilior
ac, vtitadicara, contractior nexus, ex he-
terocosmicis, quam ex rebus in hoc vniuerso
propter rationes superiores distractioribus,
1 aut propter imbeciHitatem humariam incon-
stantioribus. 4) Quando ob anticipationes
suorum potiorum in spectatoribus sperare
potest notius ipfis heterocosinicum fore,
quam euentum huius mundi, fed in parte
eiusdemhisadmodum incognita fitum. Sunt
in mundo fabularum milcfiarum, aut fabella-
rum aesopicarum satis versati multi hospites
in historicis. 5) Quando fictionibus facilio-
rem fidem sperat , quam strictissime veris.
Hoc non ita raro posse sperari fidem inueniec
apud eos, qui nouerint, quoties, quot ho-
minibus opus fit dicere : non putaram, 6)
< quando veritas strictissime dicta praeuidetur
alia omnia, quam earn habitura vitam , quae/
potisiimum intenditur. §. 56i.

§. '586,
 STVD1VM VERI POETICVM. 381

§. 586.
Quod fi studium veri absolutum impule-
rit pulcre cogitaturum ad heterocosmica fin-
. genda, §.585. iam transmucatur in studium
verifimilitudinis poeticae, §.530. quae tan-
tum abest, vt eadem sit cum verisimilitudine
hist6rica, et sixictissime dicta, vt, si ad alter-
urram, vel dogmaticam, §.577. vel strictis-
sime dictam earn referre necessarium esset,
«*«f poetarum ad dogmaticam potius'refer-
remj fauente satis Aristotele , qui liiftoriclm
iubet, quae saftafont, poetam, qualiafieri de-
bent ,, referre , et inde poesm meliorem et magit
philosophicam laudat , quam hijloriam, qiiia
magii vniuersalia dicat, hijloria autemjingula-
ria. Vniwrjale emm effe, contingit talem ta-
lia dicere autsacere, secundum necejsarium aut
verifitmk, singulare autem , quid Alcibiadesse*
cerit, aut passusstt.

§.. 587-
Falluntur hinc critics quidam minus in-
structi verilimilitudincm poeticam ad histori-
cae leges examinantes, quando poetam i. e.
nunc fingentem heterocosmica statim con-
demnant peccati in verisimilitudinem, quan
do tutic ec ibi fingit aliquem occidi , quando
et ybi vixisse eundem adhuc historice vel
verifimile, vel omnino certum sit, nullis vl-
terius auditis rei exceptionibus. Falluntur
auctores, qui vere nouum mundum creante?
d*
382 PARS I. CAP. I. SECT. XXXVI.

de materiis' etiam grauioribus in solis tamen,

fictionibus historicis fubsistunt, et tune rera
suam optime se gesfisse putant, quando bo-
num jaliquem hominem eo induxerunt, vt
nihil fraudis subesse cogitationibus senserit,
habens, quicquid illi fingunt, pro strictiffime
yeris, ec anecdotis forfitan auro quouis ca-
rioribus. Hoc artificium videtur habere fal-
fitatis aliquid per indirectum etiar. aestheci-
cae. §.464.
§. 588.
Nee ponenda praeserrim est verisimilitu-
do poctica jn probabilitate, vel logica et
disciplinari , vel historica et strictislime dicta
jllius hypotheseos, sub qua venuslae cogni-
tionis mediae obiecta, per fiftionem poeti-
cam fieri forte potuiJent etiam in hoc vni-
uerso , quaeque noui mundi quasi basis et
fundamentum est. §- f 11. Nee est analogi
rationis ordinario primas vniuerfi caussas,
elementa et stamina prima penitius exami-
nare, dum haeret in effectis phaenomenis.
Quando vero figmentum analogicum omni-
no talia iili ponit ob oculos, §. 516. quorum
iam habet intra fe quasdam anticipationes ex
dudum sibi cognito mundo poetarum, §.573.
hypothefin qualemcunque, lemmatis instar,
arripit, per eandem, velutnotum aliquem
pontem, in nouum tuum mundum satire pa-
jatura habet, nee veretur
Crura
 STVDIVM VERI POETICVM. 383

Crura ponticuli, axiilisJtantis, irrediuiuut

Neswp'mus eat, cauaque in pahide recumbat.
Cat.
§• 589-
Quum genus cogitandi poeticum §. f go.
non sit, nisi venusta quaedam, saltim non in-
elegans, exceptro, §.58^.25. omnis eius-
. dem verisimilitudo in eo confistit, vt vel ra-
tionis etiam analogo pateat, esse, quaesalua
totius pulcritudine potuit, minima, vel cer
ate ne pateat eidem contrarium, ne quid ci-
tra necessitatem aestheticam , §. 491-503,
565. fictum vere did posse videatur. Primam
„dicere verisimilitvdinem liceat poe-
TICAM POSITIVAM, NEGATIVAM al-
teram.

§. 590.
Prima ergo quaestio foretin diiudieanda ge
neris cogitacionum poetici yerisimilitudine,
an omnino illud eligere fuerit aesthetice neces-
sarium, an forsan etiam analogo rationis bel
le instructo pateat contrarium. Sic Quinti-
lianus hijlorkis graecis recte tune obiieit poe-
iicam licentiam, quoties poetice quantumeun-
que verisimilia suis immiscent, quoniam his
per historias omnino locus non est, §. 584.
Hanc verisimilitudinem, vt ita dicam, exter-
nam et respectiuam. ad conditionem auftoris
et
 384 PARS I. CA P.'!. SECT. XXXV I.

et dignitatem operis aut totius, cui immi-

fcendum est poetice verisimile, et dispositio-
nes praecipuorum j quibus placere velis,
spectatorum, plerumque supponimus ex de-
finitione restrictions cogitandi generis; quod
aliquis scmelelegit, postulati instar, hypo*
thctice deducendam.
§• 591.
Epopoeiam decent fabulae theological
et heroicae, fictas fabetlas genus cogitandi
poeticum , et hinc peculiaris verisimilitude
e. c. Haec patent axiomatice. Vnde po-
stulata: Epopoeus, Aesopus e. c. esse qui
velit , hanc quaerat verisimilitudinem. VI»
• terius ipfius meditationis diiudicatio vix ad-
scendet aesthetica. Anauctorbene, sapien-
ter , et se suisque sperandis praesertim audi-
toribus conuenienter decreuerit epopoeus*
Aesopus e. c. aliquis fieri verisimilitudinem
et hinc pulcritudinem meditationis iriternara
' directo non tangit.

§. 592.
Secunda quaestio erit: An noups ilie
mundus, in quero ppeta, slue prosaicus scri-
ptor, siue metricus, siue pictor, siue scul
ptor,^, c fuerit, nos introducturus est,, sit
ex ipsius intentionibus eleganter exsequen-
dis mundus, post hunc, optimus? immo an
thema poslit in eodem vere perfectius ele-
gantius-
\JZ*' "V:
 StVOlVM VE^RI PQETieVM. gg?
gantjusque siiH iucundo cuidarn vigiUntima
somnib, ac in hoc illud mundo cogitaripQ-
tuisset? an in his fobs momentis ad finenY
Venustum facientibus mundus nouus a nqstro
differat, an eciam frustra ponantur in eodent
multa alia et diuersa? OuidiuS optimum ali-
quem maximum poetarum mundum descri-
pturus in,suis metamorphoscon: tamen ali-
quam vult obseruare cum hoc vniuerso con-
spirantem chronologiam :
primaque ab brigine mundi
Adsua perpetuum deducere tempora car-mat.

§. 593*
Poetice ficturus , quantum vllus vnquan}
poecamentrfi potuit, orditur tamen abistis
historiis, quas non pauci dogmatice veras
omnino, plerasque omnes verisimiles con-
cedantj iisque primum non nisi fictiones in
tersect, quas historicarum limites transgredi
vel nemo, vel certe potiflimum attendendi
eius lectofes hariolari non potesant." En!
tibi primum Chaos, v. 5-20.
Hanc deut et meliorlitem natura diretnit.
Iamque separantur ignis, aqua, terra, aer,
qui, qttanto est pondere terras
Pondiu aquae leuius, tanto est otlerostor igni.

An- ergo grauitatem aeris antlia demum inue-

13 b uiij
 386 PAR! I. CAP. I. SECT. XXV VI.

nit? Interim omnia fiunt, vsque ad anima-

Jia-7f.
Saniiius his animal, mentisque capacius altati
Deerat adhuc, et quod dominari in caetera
posset.
Natus homo est, Sine hunt diuino semine
fecit
lite opisex rerum, mundi meliorit origot
Siue recens tellut
suit, quam Prometheus
Finxitin ejfigiem moderantumcunSadeorum,
Aurea primasata estaetas,quae iiindice nullo,
Sponte/uastne legesdem retlumquecokbat. 90.
-- — *•
Protinus irrumpit venae peiorii in aeuunt,
(Jmne nesas, fugert-Pudor Verumque, Fi*
desque,
„ In quofumfubiere tocum Fraudefique, Dolique
Injidiaeque et Vis et Amorfeeleratut habcndL
130.
1 «• »* mÆ,

Infacinus wrasse putet. Dentocius omnes,

Qiiat meruere pad, sic jlat Jententia, poenat)
243.

Est tamtn humani generis idtfufa dolori. %q&.

Rexfuperum trtpidare vetatjobotemqutpriori

 StVDlVM Vfcfcl POEftCVIViv 387

JOiffimilem papulopromittit originemra,%52i

'iamque man it stilus nidlum Mfervmeti ha-

bebdnt
'Oriinia pontus e'rartt ■, deerant qiioque tittori
ponto, 292;
la'mque satis sibi strictiffime veri verisimilisque.
historici propinasse vates videtur, vc im-
pruderites serifim ex hoc omnino VrtiuCrfd
rapti> quasi per somriium, in eum mundum
deferantur, Vbihominesexsaxis, ex Daphne
lauruS) ex Ioneiuuenca, ex iuuehca lo, et (i
qua sun't alia,
quae/peciQsa dthinc miracula pfomft:
|v 595-.
Hae quaeftiohes §. 590. 59*. nbh font tcr-
lae, necprimariae, §. j8f. 588-. Sitneceffa1
frium h'eterotosmka ponere, fit eorum nofr
rnaior* ac necessariat differentia, ab hoc vhiuer-
fo. lam tertium quaeritur : An ex Omni
ftiundo poetarum et ei'us fegionibus vberio-
iibus, dignioribus, verifimilioribusj, notio1
tibus, e. c. $. 22. nouain tuarh potitis defunv
Jseris lictioneni,qitaifi vt in ignotas fabularuni
ambages, fine necessitate aestheti'ca, tubs \A-
duxeris hospite's? An hoc contr&riu'm per-
fectioni poslit 'etiam ab anaiogo rationfs de2
prehvrd!? §. 513> 5i"6- H^besiteratuBaHo5
ratii praeceptum-:
8b i £x
 388 PARS I. CAP, I. SECT. XXXVI.

Ex hotosiftum carmen sequar.

Fictionis poetica verifimilitudo praesertim
postulat, vt mundo poetarum iniis, in qui-
tus recedit ab hoc vniuerso , fit adeo similis
et consentanea, ac illud pulcritudo totius
permittit, quod cogitas, §. 484.
§• 59<5.
Hmc necessitas studii mythologici non iU
lius graeci rohianique tantum, fed omnium
temporum et locorum* quorum fama, cabba
la* traditiones dare poterunt regionem mun-
di poetici alicui cbgitanti certorum in gra-
tiam de certo themate praesertim commen-
dabilem, §. ^94. Nee obiieias diffenfus ve-
terum in ipso hoc mundo poetarum, si chaos
eius primitiuum a deriuatiuo sensim illito
mundo ac decore distinguas, tecumque cogi-
tes difficukatem, in qua non ita longe ten>
pore inter fe distantes poetae quondam ver-
sabantur notum sibi reddendi vix ante se na-
tum locupletatumuemundum poeticum, quae
nunc omnis paene disparuit. Probe perpen»
dendum est argumentum Ouidii probans,
quandoiam in heterocosmica mergitur altius!
Quit hoc credat, nisi jit pro teste vetustatl
Met. 1, 400.
Cui consentit illud Virgilii de nauibus in
nymphas mutatis:
fritca fidesfacta, fed fama perennir.
J. ?97.
 STVDIVM VERI POITICVM. 389

§• 597-
Quartum quaeritur: An poetice fingens
mundi poetici vtopiam tetigerit ingressusque
fit,' vltra §.4^6, limites, et ita quidem, vt
deprehendi poflit in bidentali per ipsom ana-
logon rationis, an omnino trifles eiusmbdi
campos vitris fractis raerorumque somnio-
rum interpretamentis auxerit? §. 574- , Mul-
to venustius princeps Gallorum epicus vates
eremitam fatidicum , fanaticismi daemonem,
JLudouicum sanctum ducem Henrici magni
per caelos et inferos fingit, ac si deos maio-
rum minorumque gentium ex vtopicis grae-
corum vel romanorum intermundiis reuo-
Uttct.
§. 598.
Quinta sit quaestio : An poeta non ea cbn-
junxerit, quae seorfim quidem sic fe bene
satis habere, qua possibilitatem aesthetice
perspiciendam, possent, sint tamen in vnum
conflataincompossibilia? Hoctribus potiffi->
mum contingere posset rationibus, 1) si re-
giones mundi poetici peraeternas inimicitias
seiunctae confunderentur, cuius casus exem-
plum eit, §. 515. Mundus enim poetarum
ftabet suas insulas et peninsulas, neque vatum
Nequicqtom dens abfcidit
prudent Qceano dijsociabikt
Terras
Bb 3 Qui-
399 FAR & I. C A P. I, S £ C T. X X X V h.
Qui bus interiecta vatiq non bene tronjitiuit*.
tury 2) fi mundo poetaruro affingitur aliquid,
quod in senihrt implkat comradictiotris ae-
stheticae y fumtae taroen iam feme! fnundi
poetici portion* fie repugnant, vt fieret fig-i
©eotum anoraajpn fin? necessitate, §. ?,?o..

3) $1' femet transgress in heterocosmi-i

ca nobis talia. huius vniuersi phaeqpmena ec
ea strictijlirne vera denuo non ppinantibusi
expQ.neren.tiir % qu.ibus, quopiam stare cun^
mundo ficto non poffunt, velut expergefa-
#; ex somnio vigilantium spontaneo coge^
rerour forsan subihuiti tune, quando nondum
Xempus est, agnofeere ficta ejfe, et quidem;
ftnctiius, omnia, quae, tanquam praesentia^
praestigiis poetae lubenter cedentes ad2ujie%
vsqne volebamus intueri. Gb hoc vitiuni
vitandun>Aristoteles satis lepide poetam ex.""
cusattone dignum iudicauit, Ji facta gangatj
et ftrictissime vera scribat, quam tamen ipfj
ftonconcedit, nisi quando et in quantum fine
verifirnilia, qupd hie. interpretoj; in omni sup,
ambku, y$ habeant etiam veiifirnilitudinemt
poeticam, vt in noup illo mundo, quern,
fingimus, æque locum habeant, ae in hoc,
Tune cnjm,vt ilttus, non vt huius portioned
fpe&atae fpontaneum volupcatis cau|Ta so*
wniuna temere aon iaterrumpen*,.
 STVDIVM VERI POETICVM. 3JI

§. 600.
Sextumquaeritur: An poeta mundum,
praeterhunc, optimum suis finibus legens, «
|. f91; , figmentum suum bene analogicunf,
4. 5i$i 595. conformauerit mundi poetic! in
ter portiones insociabiles, §. 598- illi potis-
simum parti ac regioni , quae iisdem poetae
finibus est optima? Habent omnes paene re-
ligiones aliquam suam partem inmundo poe-
tarum. Quaeuis paene rerum publicafum
historia, si siirgere velis in prima ditionum
tempora, sictionum et incertae satis faraae
caput inter nubila condit.
Hinc vtique pcccaret in verisimilitudinem,
etiam poeticam , qui Turcae e, g. mysteria
veterum aegyptiorum affingeret, et Sinensi-
bus Gothorum mythologias. Illiautemnon
peccarent, qui Christiani de Christiano Chri-
stianorum gratia nonnihil fingentes semper et
ybiquemundumsuperstitionum graecorum et
romanorum habitant ? Mikoni mundus est
verisiimtior,
§. 6*ox.
Septima sit quaestio : Si figmentum pror»
fus jgnotum ausus aliquis est afferre, et ofta-
ua: si quis omnino figmentum an omalon for-
mauerit, an vtrumque satis habeat internae
verisimilitudinis , qua compenferi poffit ,
quicquid primo falsi simile talibus in fictioni-
J5b 4 « bus
392 TARS t. CAP. I. SECT. XXXVI.

bus videbatur, vt vltima tandem finio corre-

ilio potius haberi poffit mundipoetici, quam
turpis in eodem anomalia. §. 518,520. N0-
lia: дп fabularum fententia, §. 526, de fafto
verifimiiitudinem dogmaticam moralem latius
clitUm, §. 577. de iure» íimul ftriftius dtôani
babeat? ф. 433, 43^- An fatis ex fabulae
euentu patear, velitne fententiam auftor de
faño tantum, an etiam de iure verara incel-
lîgi? f 548.
§. 602.
Pbaedri 1. II. f. 1. veram habet fenten-
tiam de iure, cuius exemplum eft leo partem
praedae praedoni denegatam innoxio viatö-
xl relinquens.
Exemptum egregium prorfw et taudabik
Verum eß auiditas diues^ et pauper pudor,
F. 2. fententiam de fa&o tantum intelligen-
dam docet turpis viri caluities vxorii :
Afoeminis vtcunquefpoliari viros^
Amenty amenmr, nempe exemplis difcimut,
L.1II. f, j. vero quoniam maxime pronam
banc daret fententiam ; prudens aiiquando
fert iniurias agendo gratiaset incitando inpo-
tentiorem vindicem, quae, fane, vix fuiflec
uriftius vera moraliter fententia: fabula qui-
dem narratur, verior autem adfcribitur fert-
tentia; Ucet ni mis generalis.:
Suaejfm ad pemidem muttm Фиат*
i fob
 STVDIVM VEKI POETICVM. 393

§• 603. j
Haec sententiae yeritas moralis primarium
est, quod in fabularum verilimilitudine fit at-
tendendum, §. 600. cui iungi tamen sccun-
dariae poslunt decima quaestio : An fabula,
quae narrationis titulo strictius ornata non
vltra fictiones historicas progredi debeat, in-
cidat nihilominus in licentjam poeticam? An
eadem' leges fictionum historicarum affabre .
seruans posfit in re grauiori eo vsque fallere,
Vt pro strictislime vero habeatur a multis cum
notabili ipsorom detrimento? §. ?27> 587-
Exemplum fabulae, Cui et veritasdogmatica,
$. 6oi. desit, et vtrumque viciurn inhaereat,
quod iam indicauirhus, esse potest Philostra-
tus in sua de Apollonio Tyaneo fabula.

§. 604.
Vndecima quaestio : An fabula, poetica
etiarh, $. 527» si opus fuisse videatur, non
potuerit aeque bene veritatem sententiae do-
gmaticam exprimere strictius probabilis, ac
ftrictius improbabilis? §.531. Aequalis hic
bonitas est aequalis totius pulcritudo » quam
non semper obtinebunt, probabilitate histo*
rica gaiidentes prae iis, in quibus verisimilior
probabilitas , licet poetica tantum , fulget?
§. 533-. An fabula, etiam improbabilis belle
et recte, nihil tamen improbabilium conti-
neat, nisi quot et qualia requiruntur adil->
luttrandam sufficienter sentenuara/2 §, $89.
Bb 5 Haec
 394 • PARS I. CAP. I. SECT. XXXVI,

Haec videtur ilia fuisse caussa, ob quam Lon«

ginus, non Iliadi , fabulae nan minus paeti-
cae, et ex meo sensu strictius etiam impro-»
babili, fed Odysseae taraen? fabularum omo-
rem vitto vertit, §.311,

§, 605.
Duodecima quaestio non in eo eonsistet,
pQtissimum, an fabula quaedam poetica, et?
fictiO fabuiofa, refctius rationalis fit, ac fictus
aliquis apologus, atque pulcrius, praesertim
' bac aetate nolba, qua animalibus etiam prae»
ter hominem aliis denuq nonnihil intellestus
ac rationis veritate sic satis aesthetica tribui-»
i tur, an tandem rectius mere rationalis, quam
mixta, $. 537, Haec potius sit; An fiftis,
personis, iis etiam, quas alias bruta censemus,
immo vegetabilia, suum tamen n$oe verisimi»
letribuatur, quod aut ex analogia mundi
poetici, aut ex insufRcientibus bistoxiae na-»
turalis traditionibus, aut ex opinionibus eo-
rum, quorum potissimum gratia scribimus»
ipfis canueniat? §.4?s-
$'. 000.
In fabula Aeneidos rationaK piusAenea»
ifios perfonae» quam ipft semel imposuk poe-i
ta, sustinens ka primum psodk in scenam,.
L, I» ?$•
gjXtemgto 4me$eJjbhnihtuv frifgrt membra,
 STVDIVM VERI P-OETICVfif. 395
Jngemit et duplicts tendens adjidera palmas
' Taliq vote- refert: 0 J terque quaterque beati,
Qv,os ante orapatrum, Treiaejub moenibus

Contigit appetere /
ita postremam scenam cqnclu4it, vt vel \ry
hostem Turnum lenis esse inciperet, huius
infelix huntero quum apparuit alta
Pattens, et noiisfulferunt cingula bultis
Paltantis pueriy victum quern vulnere Tuis-
■ nut
Strauerat, asque humeris initnicuxn infigm
gerebat.
file Qcutis pajlquamfomi tnonuvienta dolorif
Exuuiasqm haufit , furUs atcensus et ira
Terribilis: Tune hincspaliis indtite meorum
Eripiare mini ? Pat/as te koc vulnere, Pallas-
Immolat, ac pqenam Jleterata ex Jangu\m
Jumit.
f{qc dicens ferrum actuerfi sub pectore condit
Feruidus :■ aft illisoluitnturfrigore membrax
yitaque cum gemitu fugit itidigtiatasub vm-
brcts.
Gemiti^s. et frigore soluta membra incipientis
Aeneae, finientis in hoste sunt, pius, autem
in deos, pacriam, sues Aeneas sibi constant
fejnper, ra.an,et yaus et i4e.m.> §. 605.
/' : §. 607.
39<J FAKSJ. CAP. I. SECT. XXXVI.

§. 607.
Quaestio decima tertia: An in fabulis*
quae vel huic fimpliciter et per eminentiam-
connexae did videahtur, implicicis, §. 535-
venustus ille nexus obseruatur, quo praepa-
rantur in ipsa iam colligatione remotius, in
tranfitu propius ornnia catastrophae et solu-
tioni ita, vt imprudentibus quidem, neque^
tamen non verisimilis, haec eueniat praesenti
sic inserendo praeteritum, vt vel inopinatum
maxime , natum tamen inde futurum appa-
reat, eaque omnia seruent iucundam iitam
vnitatem, qua nihil cogitatorum deesse, post-
que factam solutioriem nihil araplius defide-.
rari posse videatur? §. 437, 439- Nee hie
minor cura vefisimilitudinis moraiis , $. 604.
et cuiusdamanalogiae, in ipfis imponendis
nominibus, §. ^94.
Quodji personis iisdem vt't aliis non licety
Qui rnagis licet currenteijeruofjcribere,
/Jonas matronalfacere, meretrices malart
Parajitnm edaeem, gloriofum militem,
Puerumjupponi, falli perjeruum Jenem,
Amare-, odijse, fufpicari? Ter. Eun. proI.
Immo vero, non licet solum, fed et opoi>
tet.saepe numero, §. 433.
§. 608.
Quaestio decima quarta: An sententia sa
tis grandis est, vt eidem sine anthropomor
phisms, qui vel analogo rauonis. talis esse
 STVDIVM VERI POLITICVM. 397 -N

Videatur, crasso poffint exempts diuina

subsumi? an exempla diuinorum ita se ge-
rant, vt ex iis per argumentum a mi-
nociadmaius, diuina pulcre per analogon
rationis colligi possint? An in vtrisque casi-
bus omnia vere fe habeant , secundum ex-
actum analogi rationis iudicium, .OsoirpeTruf".
§. 435. 399- In Phaedri 1. III. f. 17. pri-
roum licec quaerere, an aefopicis diuina fa-
bulis miscere conueniat? Sed hoc mittamus.
Deinde Mineruae admiranti quare Diui sibi
sterile/ arbores legerent, '
Olim qua: vellent ejfe in tutelasuay
:mujfam dixit hippiter:
Honorefruttum ne videamur venders.
Minerua oliuam propter fructum praefert,
et corrigit sententiam suam, iamque sic sentit
Deorum genitor atque hominumsator:
Nifi vtile e/i, quodfacimus, Jluka ejl gloria;
§. 609.
Sententia dicitur dictae fabulae :
Nihilagere, quod non profit, fabella ad'
monet.
lam ergo quaeritur^n declaretur exemplo
ficto aiicer,quamsupponendo,per iplas Jouis
curas posterioresstultamfuisle gloriam; dum
Qnercu: Joui )
Et myrthuf Veneri placuit, Phoebo laurea,
Pinus Cybellae, popuhi: celsa Herculi
et inanem colorem fuisse , grandem iljam
cauflam et aeciologiam , quam primo addu
xerat,
398 t AT*S U GAP. t. SECT. XxixVSt.

*erat, Iupiter, quae fane tanta est>vt earn multf

interpreturn ne assequuti quidem fine, et le-
ctionem mutare nequicquam iaborarint : ideo
steriles noltras faciraus, relinquendo morta*
libus frugifer&s*, ne his pro diuino nobis prae=-
stando cultu frustum vendere videamur. In
terim Ame tamen narratae arbores in tutela
diuorum , qui memorantur, per mundum
poeticum, ad hunc vsque diem. Quot si-
mul obseruantur deesse verisimilitudines 1
§. 6o8- Verum vbi non detegas turpitudiries
eiusmodi» quam primum a vera religion©
recesseris ?

Decimum quincum quaerituf , an pfaeteif

Verisimilitudines stbi cum aliis communes fa-
bulis, Milesia praesertim amofis, nunc caeci»
nunc probe pefspicacfS) veritatem verih'mi=-
litudinemque, praecipue moralem, latius di^-
ctam, vbique seruarit, §• 433^49^? An sen-
tentias, quas illustratum it, laudabilium effa*
ta, et de facto tantum enunciantes aliquid>
quod solet contingefe illi, qui atitoret
Am metuat dukes) ant e&yeriatur atnaroft
satis vel implicite per decursum fictae harra-
tionis et ipsum euentum, et characters pef-
fonartim, quae iisdem vtuntur, ceu princi^
piispracticis, sufficiencer discreuerit? §.549»
§. 61 1.
Sententlae fabularumMilesiarum venustius
practicae*
 SfVDlVM VERI FOETICVM. 399

practicae, §. 610. illae scilicet» quae finis vl-

iimus et scopus sunt totius operis , redeunc
ad duas has generates maxime formulas J vel
iJlam Veneris:
Nunc atnet, qui nunqnafn antaiiity quique
amauit, nunc amet !
Vel hanc de bene multis amoribus non minus
veram, etiam aesthetice:
Non amet , qui nondum amauit » quique
amauitj non amet.
Hinc, prout paraeneticam, vel elenccicam
suam fibi sumfit auctor pfimariam sentenciam,
$. 57<5. verisimilitudinerri moralem striftius
etiam dictam, §.435^ obseruare sancte debet,
ne quid commendet, bonis moribus repu-
gnans, ne quid difi'uadeat in exemplo doccns,
quod virtus ex §. 211, 314. confiderata,
vel omnino postulet vel certe non, nisi
morosa, reprehendat, §. 467, 470.
§. 612.
Deeima sexta claudat agmen quaestio:
An fabula heroica, praeter verisimilitudinem
fibi cum aliis fabulis communem, hanc fibi
propriam seruac strenue, qua persona herois
praecipui semper eadem sibi constet, et vna»
auTiv quidem et aliquam remisiionem ali-
quando'passa, sublimis tamen vel in eo^ vt
spontecolligaturet eleuetur denuo pristinum
et eximium in decus. S. XXI. XX VI. §.433,
538. Aeneas Carcagine videbacur ipsi Io-
ui exspeftaiu,
- ; Quem
400 tars i*. cap. i. sect, x'xxvt. etc.
Quern nulla accendit magnarum g/otia re*
rum-,
Neesuper ipsesua molitur laude labortm,
tamen haud ita multo post adeo soporem
ipse denuo suis excusserat oculis, vt magni-
sice, neque tamen magniloquentiae crimen
incurrens, hortari posset Ascanium 1. XII.
435:
Drsce, puer virtutem ex me verumque tabo*
rent,
Fortunam ex alils.

Te pater Aeneas et auancukf excitet Hector.

§. 613.
Veritatem aestheticam S. XXVII. probe
distinguens a falsitate aesthetica,. S. XXVIII.
venustius exhibens in verisimilitudinibus , S.
XXVIIH. per fictiones varias, S. XXX, ec
jpfas aliquando poeticas, S. XXXI. non fine
fabulis: S. XXXII. quae narrat, fingit, immo
fabulari censetur,vbi probationibus indigent,
si belle probat, S.XXXIII, vti fuum vbique
vericatis studium, S. XXXIIIL quameunque
Tequatur verifimilitudinis speciem,S.XXXV.
tune etiam, quando fit poeta, S. XXXVI.
venuste prodit : erit ille,
Iudice me, non/ordidus auUor
Naturae verique, §. 104. Hor.

W B,
^
H
A