Вы находитесь на странице: 1из 116

The state of nature characterized by the absence of any law.

In the state of nature everyone


has executive power. Locke provides many passages to support the conclusion that the
state of nature will frequently be indistinguishable from the state of war. The source of law
for society would be found in the strongest desire of men. The law has peace and
preservation as its end. It will be obeyed because of the universal desire for preservation of
civil society.
Locke wrote, that the labor is the origin and justification of property and that contract or socialur mecnierebaTa seria
consent is the ground of government. Behind this doctrine lies the idea of the independence
of the individual person. Men are born free and equal in rights. Whatsoever a man, mixes his
labor with, is his own. The civil society originates when men agree to delegate function of
administrate to certain officers. Thus government is instituted by a “social contract”; its
powers are limited and they involve reciprocal obligations. Locke’s theory is rendering of the
facts of constitutional government in terms of thought and it served as justification of the
Revolution settlement in accordance with the ideas of the time.

Rousseau
Citizen of Geneve, Rousseau reacted against the corruption of social order and
institutions of his time. Error and prejudice in the name of philosophy had stifled reason and
nature and had corrupted morals. The Social Contract was his most influential work. Its
decisive thesis was that all men are both free and equal. Regards the state that is a
politikuri
manifestation of contract, individuals’ surrender non of their natural rights, but rather agree
for the protection of them. Most remarkable in Rousseau’s projected republic was the
provision to banish aliens to the state religion and to punish dissenters with death. Social
Teoria
contract became the textbook of French Revolution.
Rousseau disliked Enlightenment. The main basis of his attack on the Enlightenment is
Rousseau’s belief that progress of the arts and sciences was not the condition of progress of
civil society. The arts and the sciences require an atmosphere of luxury and leisure in order
to flourish. They themselves emerge, in general, from vices of soul. The society dominated momzadebulia socialur mecnierebaTa centris
by the arts and sciences is one full of inequality. Society is transformed to support the arts akademiuri stipendiis safuZvelze
and the sciences and their products and this very transformation creates a life full of vain
self-regard and injustice.
Rousseau put old philosophical question - what is justice? Which society is just? In
times and society, thinks Rousseau, justice consists in maintaining the privileges of those in saleqcio kursi
positions of power. All known states are full of inequalities of birth, wealth and honor. These socialuri mecnierebebis magistraturisaTvis
inequalities can be justified in terms of the preservation of the regime, but that does not
make them more tolerable for those who do not enjoy them.
Civil society is not something natural. One can go to a time prior to the civil society to
find man as he is naturally. This investigation is necessary to determine the origins of the
state. Such approach provides the possibility to see, that civil society is conventional.
Since man is not primarily political and social, he must be divested of all qualities that mamuka biWaSvili
are connected with life in a community if we are to understand him as he is by nature. The
first is the reason. Reason depends upon speech and speech implies social life. The
movement from the natural state to the civil state provides a very great change in man.
Formerly he was a beast, now he has become a moral being. In the state of nature man
acted only from instinct, now he must consider his action in relation to principle so that the
chose and freedom take on a moral sense. If man continues to act according to the level of
animals. From this point Rousseau goes to the idea of common will that provide necessary
basis for contract social. The common will in other words explained as “sovereign” and
indicates to the source of all legitimacy that is in the people as of bearer of free will.
Government receives its instructions from the general will and uses its authority to
determine the acts of the citizens according to the sense of the sovereign. There exists
something intermediary between sovereign and individual citizen. The form of government
determined the form of society and with the change of government a new society would be
constituted. The government is a necessary evil because men need direction in the exercise
of their free will.
Tbilisi
2006

116
socialur mecnierebaTa seria truth about surviving as a monarch, rather than recommending lofty moral ideas. He
describes those virtues, which we think a prince should possess. He concludes that some
mTavari redaqtori: marine CitaSvili virtues will lead to a prince’s destruction, whereas some “vices” allow him to survive. Indeed
the virtues we commonly prize in people might lead to his downfall. For Machiavelli it is the
enobrivi redaqtori: lia kaWarava best for prince to have a reputation for being stingy. He argues also, that it is better for a
prince to be severe punish people rather then merciful.

Thomas Hobbes
dakabadoneba, ydis dizaini: giorgi bagrationi Hobbes “Leviathan” first appeared in England in 1651. Hobbes wrote the work in France,
where he had been in exile since 1640. After its first publication, “leviathan” was recognized
to be the masterpiece of British political thinking. Hobbes civil philosophy was presented as
growing out of his natural philosophy. The theory itself was constructing in a deductive and
scientific form like philosophical systems of Decartes and Spinoza. At the same time Hobbes
remind humanist that is not surprising, because in his century the status of natural science
© socialur mecnierebaTa centri, 2006 was bound up with moral philosophy.
© Center for Social Sciences, 2006 One of the most important notions of Hobbes theory is the notion of Free will. Hobbes
wrote a great deal on this issue. Hobbes denied the classical understanding of the
q. Tbilisi, 0108, T. WoveliZis q. # 10 phenomenon of free will. For him the traditional notion of free will is absurd, because all
intentions and actions must be caused by previous material processes. It does not mean,
el. fosta: contact@ucss.ge that Hobbes thought as if we should not deliberate purposively about our actions. He argued
internet gverdi: www.ucss.ge that when it is determined, that one thing will be chosen before another by human being, it is
determined also for what cause it should be chosen.
Hobbes moral philosophy presupposed the ability to perform complicated thinking about
what kind of person we want to be and how we should live. We merely have to understand
that this subjective sense of freedom to choose how to live is no more based on real
freedom, and then our subjective sense of color is based on real color. Maintaining this,
Hobbes has developed old philosophical tradition coming from Tacitus. Under this tradition
human agents were open to causal manipulation of more or less reliable kind.
wigni momzadebulia da gamocemulia `socialur mecnierebaTa Next very interesting position developed by Hobbes is his realistic ethics. He defined
centris” (Center for Social Sciences) mier, fondis OSI – Zug, “Good” as whatsoever are the object of any means appetite or desire and the object of his
budapeStis Ria sazogadoebis institutis umaRlesi ganaTlebis hate or adversity as “Evil”. Moral language, like color language, constantly tempted its users
mxardaWeris programis (HESP) finansuri xelSewyobiT to attribute to the external world a set of imaginary attributes and as a consequence to
dispute with one another about the world.
Hobbes discussed about practical effects of his theory. He himself believed that the
correct understanding and application of his philosophy would transform human life. The first
step toward this direction was recognition of the true nature of conflict of believes, interests
and passions of people. The only common fundamental desire for human beings, from this
point of view is to preserve oneself from death. All other passions and desires involve some
The book has been published by the Center for Social Sciences, belief about one’s position in the world and the threats which one might be facing.
sponsored by the OSI-Zug Foundation and the Higher Education
Support Program (HESP) of the Open Society Institute-Budapest. John Locke
In his main political work, “Two Treatise on Government” Locke has two main purposes
in view: to refute the doctrine of divine and absolute right of Monarch, as it had been put
forward by Sir Robert Filmer’s “Patriarchia” and to establish a theory which would reconcile
the liberty of citizen with political order. The criticism of Filmer in the first Treatise is
complete. His theory of absolute sovereignty of Adam has lost all interest. Locke’s argument
has been very effective, but his exhaustive replay to absurd thesis of Filmer becomes itself
wearisome. Second Treatise starts from common sense position. Here is given two
fundamental claim of liberalism, that all men are equal and free. If God could be shown to
have given any man, or any order of men superiority over other men, then these inferences
could not be drawn. This conclusion is main result of First Treatise in Locke’s work on
government.
ISBN: 99940 - 872 - 4 - X
What is discussed in Second Treatise is Hobbsean notion of natural condition. The first
impression of Locke’s state of nature seems very unlike Hobbes’ state of nature. But in fact it
can be easy discovered similarities. For Locke the state of nature is simply the condition in
which the executive power of the law of nature remains exclusively in the hands of
individuals and has not been made communal. It was the original condition of all humanity.

115
Thomas Aquinas s a r C e v i
Thomas Aquinas was born in 1227 in Neapolitan territory. He was from old highborn
south Italian family. His political thoughts are based upon his theological and ontological
politikuri Teoriis kursi ........................................................................................................5
considerations, where St. Thomas was the follower of Aristotle. Aquinas did more than
anyone else to establish Aristotle as the leading philosophical authority in the Christian platonis (428/27-348/47) “saxelmwifo”.....................................................................................7
West. St. Thomas’ political philosophy is best understood as a modification of Aristotle’s
1.samarTlianobis problema........................................................................................................8
political philosophy the light of Christian revelation. In his main writings, the “Summa
2. mTelis da nawilis mimarTeba - kvlevis zogadmeTodologiuri paradigma .........8
Theologiae”, he does not ask whether besides the philosophic disciplines another science,
3.samarTliani saxelwifos problema......................................................................................9
for example, sacred doctrine is necessary.
Aquinas established the rules under which Christian world was ruled by two distinct 3.1. saxelmwifos konvencionaluri bazisi.........................................................................9
powers and two distinct codes of law: ecclesiastical and the civil. As the result, such specific 3.2. rogor warmoiSveba saxelmwifo ...................................................................................10
issues as the origin of divine and human laws, the relation between the two, and the 3.3. sazogadoebis struqtura ..............................................................................................11
communication of divine laws through the medium of prophecy or revelation. These 3.3.1. ojaxi da kerZo sakuTreba idealur saxelmwifoSi ......................................12
problems are discussed by St. Aquinas in terms of Plato but not Aristotle. 3.3.2. niWi, talanti da adamianTa bunebiTi uTanasworobis idea........................13
The civic society is natural to Aquinas. But it is not given by nature. It is something to 4.idealuri saxelmwifos mizani. samarTlianobis zogadi definicia.............................13
which is inclined by nature and which is necessary for the perfection of his rational nature. 5. saxelmwifo da individi. samarTliani kaci....................................................................14
Human being is nature’s remarkable product. But he is brought into the world more helpless 6. politikuri reJimi idealur saxelmwifoSi.
than any animal. Instead nature has furnished him with reason, which he is eventually able saxelmwifo mowyobis negatiuri formebi...........................................................................15
to provide himself and meet his needs as they arise. 7. sxva sakiTxebi..............................................................................................................................16
The first society to which man belongs and without which he could not live is the family.
Specific purpose of family is to produce the necessities of life and thus guarantee the aristoteles (384- 322) politikuri Teoria .....................................................................17
preservation of both the individual and the species. But family cannot supply all the material 1. saxelmwifo da adamiani...........................................................................................................17
goods that man needs for his sustenance and his protection. The truly self-sufficient human 2. ojaxi da kerZo sakuTreba, monoba......................................................................................19
association capable of securing the conditions of virtue and satisfying all man’s earthly 3. moqalaqis cneba..........................................................................................................................20
needs is the city. The city is the most perfect work of practical reason. Only within the 4. saxelmwifoebis formebi .......................................................................................................22
framework of civil society can man attain the fullness of life, so that the men is far from
human perfection like a beast (such as man leads a solitary life away from company of his
ciceroni (106-43) ...............................................................................................................................25
fellow men) or men has already exceeded that perfection and achieved a state of godlike
1. saxelmwifos msaxureba ...........................................................................................................26
self-sufficiency.
2.saxelmwifos buneba da mmarTvelobis saukeTeso forma ...........................................27
The common good and the end of political authority are in the first instance peace or the
harmony of different parts that combine to make up the city. Peace exists when each part 3.sazRvao da xmeleTis saxelmwifoebi ..................................................................................28
adjusted to the whole.
One of the remarkable parts of St. Thomas’ doctrine is his history of natural law that Sua saukuneebis politikuri Teoriebi
presents specific synthesis between biblical faith and Aristotelian philosophy. The law of (netari avgustine, al farabi, Toma aqvineli) ..............................................................29
nature appeared as a natural law cannot be reduced exclusively to the will of God. But as a
law, however, it also contains an explicit reference to God’s will. These and all like them nikolo makiaveli (1469-1527) ......................................................................................................36
considerations of St. Thomas finds its metaphysical expression in doctrine of distinction 1.politikuri Teoriis sazrisi da misia ..............................................................................36
between essence and existence in all beings outside of God. Although, that distinction is to 2.samTavroebis buneba da axali teritoriebis
be regarded as distinction of reason and not in any way a real distinction. SemoerTebis da maTi marTvis teqnologiebi ...............................................................38
3.samxedro saqme .............................................................................................................................39
Nicollo Machiavelli 4.mTavris personaluri Tvisebebi ..........................................................................................41
Machiavelli was born in Florence, when Italy was divided between four dominant city- 5.politikuri moralis cneba ...................................................................................................43
stases and each of these was continually at the mercy of the stronger foreign governments.
Since 1434 Florence was ruled by the wealthy Medici family. After the break of his political Tomas moris (1477-1535) utopia ..................................................................................................45
career, Machiavelli became well known political writer. kerZo sakuTreba da qonebrivi Tanasworobis idea ..........................................................45
Classical political philosophy clarifies or elaborates the conflicting claims to rule that are sxva sakiTxebi..................................................................................................................................47
raised whenever men associate together; it articulates the degree and sense of justice which
each of such claims means to assert. By understanding and clarifying the unity and diversity Tomas hobsis (1588-1679) “leviaTani” .....................................................................................48
in the claims which set men apart, it attempts to provide the answer to how men ought to live 1.adamianis bunebrivi mdgomareoba da misi implikaciebi ............................................49
together and is thus a guide to justice and the common good. Detached from the interests 2. pirovnebis (personis) cneba..................................................................................................51
that animate these claims, classical political philosophy is the deliverer of the community a
3.saxelmwifo da xelSekruleba ...............................................................................................51
non-divine benediction to mankind. Machiavelli continued this tradition in such way, at the
3.1. saxelmwifos mowyobis formebi.................................................................................52
same time had elaborated his own new approaches.
4. suverenuli xelisufleba da misi sazRvrebi.................................................................53
Our lecture concerning on Machiavelli’s political theory is based on his main political
work -”The Prince”. Machiavelli opens “The Prince” describing the two principal types of 5. samoqalaqo Tavisufleba .......................................................................................................55
governments: monarchies and republics. The most controversial aspects of Machiavelli’s 6. ekonomikis sakiTxebi................................................................................................................55
analysis emerge in the middle chapters of the given book Here he proposes to describe the

114 3
jon lokis traqtati mmarTvelobis Sesaxeb ..................................................................57 Most important part of his work Augustine dedicates to the teaching concerning virtue.
1.bunebrivi mdgomareoba da sazogadoebrivi xelSekruleba......................................58 This teaching has its roots in both the philosophical and biblical tradition. A man here is
2. Tavisuflebis da Tanasworobis cnebebi ..........................................................................59 interpreted as a social animal by nature. Human being has been endowed with speech, by
3.sakuTreba.......................................................................................................................................60 means of which he is able to communicate and enter to various relationships with another
4. politikuri anu samoqalaqo sazogadoeba......................................................................62 men. By associating with his fellow men, human being is forming with them a political
5.saxelmwifos formebi da xelisuflebis dayofa ...........................................................63 community that man attains his perfection. Augustine defines “commonwealth” as an
assemblage of men associated by a common acknowledgement of right and by a community
Sarl lui monteskies (1689-1755) “kanonTa goni” ............................................................65 of interests. Later he explains a word “right” by a word “justice”.
1. bunebiTi da pozitiuri kanonebi.........................................................................................65 The moral order of the society is rooted in a natural order established by speculative
2.saxelmwifo mmarTvelobis kanonebi da principebi......................................................66 reason. This order in nature requires the universal and complete subordination of the lower
2.1. Sesabamisoba kanonebsa da principebs Soris .......................................................69
to higher both within man and outside of him. The same hierarchy should be observed in
society as a whole and is encountered when virtuous people obey wise rulers, whose minds
3. politikuri Tavisuflebis cneba .......................................................................................70
are in turn subject to the divine law.
4. omis Sesaxeb..................................................................................................................................72
The Sacred Scripture distinguishes only two kinds of societies, to which all men of all
5.geografiuli determiizmi .....................................................................................................73
times belong – the city of God and the earthly city. There is analogy between them and only
by analogy these societies are called cities. The distinction between them corresponds to the
Jan Jak rusos (1712-1778) politikuri Teoria...................................................................74 distinction between virtue and vice. According to St. Augustine why a person would be a
1.bunebiTi mdgomareoba da bunebiTi uTanasworoba.......................................................74 member of one or the other of these two cities is not depend on a race or nationality of that
2. sazogadoebrivi xelSekruleba ...........................................................................................77 man, but on the end that he pursues and to which he ultimately subordinates all of his
3.suverenis cneba ...........................................................................................................................78 actions.
4. saxelmwifo ..................................................................................................................................79
Alfarabi
emanuil kantis (1724-1804) politikuri Sexedulebebi ...............................................82 Alfarabi recovered classical political tradition and made it intelligible within the new
omis Sesaxeb......................................................................................................................................83 context provided by revealed religions. His writings concerned with the political regimes and
kanti saxelmwifos Sesaxeb.........................................................................................................84 the attainment of happiness through political life. In his works Alfarabi discussed the problem
morali da politika maradiuli mSvidobis konteqstSi ...............................................86 of relationship between classical political writings and Islam. He gains such well-known
followers as Avicena and Averroes. His most important work in political philosophy was “The
adam fergiusonis (1723-1816) Virtuous City” and “The Political Regime”. The virtuous regime is such political order whose
“esse samoqalaqo sazogadoebis istoriis Sesaxeb” ..................................................89 guiding principle is the realization of human excellence or virtue. A man needs to archive his
1. adamianis bunebrivi mdgomareobis Sesaxeb.....................................................................89 perfection through the activity proceeding from rational understanding, deliberation and
2.TviTSenarCunebis, gaerTianebs da omis principebis Sesaxeb ...................................90 choosing among various alternatives suggested to him by reason. The ultimate perfection of
2.1. individisa da eris bedniereba ...................................................................................92
man is identical with the supreme happiness available to him.
Alfarabi gave the following classification of regimes: (1) the regime whose citizens have
3. pirvelyofili xalxebis istoriis Sesaxeb .....................................................................93
had no occasion to acquire any knowledge at all about divine and natural beings. These are
4. mosaxleobis yofa da keTildReoba....................................................................................95
ignorant regimes. (2) The regime whose citizens possess the knowledge of those things but
5. erebis Zalisa da dacemis mizezebis Sesaxeb ...................................................................96
do tot act according to their requirements; these are dissolute or immoral regimes. (3)
Regimes whose citizens have acquired certain opinions about these things but false or
edmund berkis konservatizmi .................................................................................................98 corrupt opinions that claim to be about divine and natural beings and about true happiness,
franguli revoluciis ingliseli mxardamWerebi da maTi Sexedulebebi .............99 while actually they are not. .Alfarabi calls them erring regimes.
memkvidreobiToba .......................................................................................................................100 The character of the citizens is formed with a view to attain one or more of lower ends.
Zaladoba, rogorc revoluciis safuZveli .....................................................................101 Alfarabi gives these ends as six and each of the general type can be subdivided according to the
Tanasworobis revoluciuri idea da end that dominated in it. (1) The regime of necessity (or indispensable regime) in which the aim
adamianis Rirseba rogorc realuri Tanasworobis safuZveli ........................103 of the citizens is confined to the bare necessities of the life; (2) The vile regime (oligarchy) in
franguli revolucia eklesiis da sakuTrebis winaaRmdeg .......................................105 which the ultimate aim of the citizens is wealth and prosperity of their own sakes. (3) The base
“klasTa brZola safrangeTSi” ...............................................................................................107 regime. The purpose of whose citizens is the enjoyment of sensory or imaginary pleasure; (4)
franguli revoluciis teqnologiebi ...............................................................................107 The regime of domination (tyranny), whose citizens aim at overpowering and subjecting others;
(5) The regime of honor (democracy), whose citizens aim at being honored, praised and glorified
COURSE OF LECTURES IN POLITICAL THEORY...........................................................................109 by others; (6) The regime of corporate association (democracy), the main purpose of whose
citizens is being free to do what they wish.
Concerning the best ruler, Alfarabi writes, that such ruler has to unify in himself qualities of
wise ruler and prophet. This man, wrote Alfarabi, is true prince according to the ancients, he is
the one whom it ought to be said that he receives revelation. For man receives revelation only
when he attains this rank – when there is no longer intermediary between him and the Active
Intellect. The rule of this man is the supreme rule; all other human rulers are inferior to it and are
derived from it. Alfarabi’s approach to religion leads to a philosophical science of divine laws. By
presenting divine laws, jurisprudence and theology as parts of political science, he points to the
possibility of a neutral discussion of all religions or sects and of the features common to them all.

4 113
life of virtue or excellence. The life of virtue is a goal of the city-state’s existence and the politikuri Teoriis kursi
closer a city comes to achieving that goal, the better it is.
In “Politics” Aristotle gives an analytical framework for deeper understanding different
forms of government. Differentiation depends on accordance to whether power is in the leqciebis kursi Cafiqrebulia rogorc politikuri da sociologiuri
hands of one man, or more, or many. In each case, Aristotle distinguishes right and wrong Teoria. SesaZloa kursis amgvari danawileba, kategorizacia mTlad zusti ar
forms. Among the right forms kingship is on the first place. It is the rule of one man for the iyos, radgan kursi mTlianobaSi moiazreba rogorc socialuri Teoria, margam
common interest. Oppose to kinship, wrong form of ruling is tyranny. Tyranny as well as imdenad, ramdenadac masSi aqcentireba moxdeba politikuri da sociologiuri
kingship is a rule of one man, but tyrant is ruling in his own interest. Teoriis konkretul aspeqtebze, Cven vamjobineT SemoTavazebuli saxeli
Aristocracy is a rule of few. Aristocracy manifests itself in different sub-forms. One of SevinarCunoT. politikuri Teoria SeiZleba gadmocemuli iyos sxvadasxva gziT.
them presupposes the rule of few under of authority of their ancestors. Genuine aristocrats vTqvaT, problemebis Tanmimdevruli gaSlis an Teoriebis tipologiaze
owe their positions by their own virtue. Wrong form of aristocracy is oligarchy – the rule of orientirebis gziT. Cven gadavwyviteT davemyaroT konkretul avtorebs da maTi
wealthy. The last two forms of right and wrong ruling are polity and democracy. For Aristotle Teoriebis gadmocemas. imedi gvaqvs, rom am gziT movicavT rogorc istoriul
democracy is the rule of poor. masalas, aseve SevZlebT vaCvenoT politikuri Teoriis zogadi buneba da misi
The practical focus of “Politics” is most apparent in its three books. In those books ganviTarebis magistraluri gezi. Tuki Cvens naSroms masalis gadmocemis amgvari
Aristotle concentrates much of his attention on democracy and oligarchy, describing their wesis gamo vinme uwodebda politikuri Teoriis istorias, Cven ar
different varieties and the means by which they may be preserved. gavaprotestebT saxelwodebas. yvelafers rac ki droSi arsebobs, Tavisi
Aristotle has an evident horror of what he sees as extreme democracy in which the istoria aqvs da sad SeiZleba sagnis buneba gamovlindes ufrocxadad, Tu ara
popular assembly has the power to do whatever it likes, but he has an equal horror of missave istoriaSi. Tumca, isic gvinda aRvniSnoT, rom sakuTriv istoriuli mxare
lawless monarchy or lawless oligarchy. masalis gadmocemisa, Cveni interesis sagans ar warmoadgens.
ra tipis Teoriebze gveqneba saubari, rodesac ganvixilavT politikuri
Cicero Teoriis problemebs? Cven SevexebiT Teoriebs, romelTac zogierTi politikur
We took Cicero as a Roman author, who was much more closer to political practice, filosofias an ubralod politikur Teorias uwodebs. avtorebis es nawili
than any well-known ancient political thinker. He dedicated to political problems two works – amgvar dayofisas aqcents akeTebs termin politikurze da naklebd interesdeba
“Republic” and “Laws”. The coincidence of these titles to titles of Plato’ main political dialogs, misi gamoxatulebis filosofiuri Tu arafilosofiuri mxareebiT. Cvens
presupposes deep ties between Cicero and ancient Greek political writers. leqciebis kursSi gadmocemuli masala iTvaliswinebs amgvar midgomas, rac imaSi
Many commentators wrote, that Cicero did not offer anything new in political theory but aisaxeba, rom Cven mogviwevs SevexoT rogorc filosofiuri refleqsiiT
only remove Plato/Aristotelian tradition toward the Roman affairs dafuZnebul, aseve deskripciuli safuZvelze SemuSavebul Teoriebs. miuxedavad
Concerning Cicero in our lecture, we try to show the following: a) Cicero as a political amisa, Cven vacnobierebT, rom arsebobs gansxvaveba politikur filosofiasa da
writer, of course, was in great dependence on Greek tradition. Like Plato he wrote dialogs wminda politikur Teorias Soris da gvsurs SesavalSi swored am sakiTxs
and the problems he discussed in his writings, have Greek origins. b) Besides of such close davuTmoT ramdenime sityva.
ties, Cicero arose questions with specific Roman nuances. On the traditional question – politikuri Teoria yalibdeba empiriuli midgomis, movlenebze dakvirvebis
which political regime is best, he gave priority to state, which has mixed ruling forms (like da maTi deskripciuli aRnusxvis safuZvelze. politikuri Teoriis ZiriTadi
Roman Republic) of monarchy, aristocracy and democracy. c) Cicero’s judgment about kiTxvaa “ratom?” — “ratom xorcieldeba esa da es?” mas ainteresebs rogor
social spirit of people seems to us very original. Coming from the concept of social spirit, he vlindeba politikuri cxovrebis konkretul sferoebSi. politikuri Teoria
gained the following definition to “commonwealth” (that is to “state”): A commonwealth is the ikvlevs politikuri institutebis mowyobis principebs da maTi funqcionirebis
affair of people. But a people is not any collection of human beings brought together in any teqnologiebs.
sort of way, but an assemblage of people, in large number associated in an agreement with politikuri Teoria ZiriTadad orientirebulia faqtebis samyaroze. faqti
respect to justice and a partnership for the common good. d) From the given point of view, hegelis kvalad SegviZlia ganvsazRvroT, rogorc raRac, rac mocemulia “axla”
Cicero gave characteristic to foundation of Rome not as an enforcement of one single genius da “aq”. amgvarad orientirebuli TeoriebisaTvis didi mniSvneloba aqvs ara
person, but as an act of many persons and, that is more important, as an action, or better, politikis “subieqtebs”, romlebis nebelobis mqone, RirebulebiTad orien-
process, that was continuing during years of history. Constitution of Rome was not produced tirebuli arsebebia, aramed ufro “agentebs”an “aqtiorebs”, maT “funqciebs”,
by conscious planning of one person, but developed in a great length of time and by great “scenarebs” an, bolos, “rolebs”.
variety of accidents. Its perfection represents the culmination of a natural process of slow gaugebrobis Tavidan asacileblad saWirod migvaCnia aRvniSnoT, rom
and almost unconscious growth. politikuri Teoria, misi empiriuli orientaciis miuxedavad, mainc Teoriaa da is
ar unda avurioT politikur movlenebze zegavlenis, individebis masSi
Middle Ages: CarTulobis an gnebavT, piriqiT, amorTulobis uzrunvelyofis konkretuli
St. Augustin teqnologiebis kvlevisagan. amgvari meqanizmebis analizi da ukve aprobirebuli
For St. Augustine philosophy serves the faith both in it and in its relation to nonbelievers. teqnologiebis aRwerebi sul ufro mravalferovan saxes iZens Tanamedrove
It may be used as a tool to gain a fuller understanding of the divinely inspired truth. Although politikuri samyaros garTulebis kvalad. Tu politikuri Teoriis ZiriTadi
the New Testament is primarily concerned with man’s eternal destiny, it has much to say saorientacio kiTxvaa “ratom?”, teqnologiebis mkvlevari an, iqneb, umjobesia
about the condition of rulers and subjects and about manner in which men are called upon to mas eqsperti vuwodoT, orientirebs kiTxviT “rogor?”
live in the city. rac Seexeba politikur filosofias, igi klasikuri formiT, empiriuli
St. Augustine’s most extensive work on political subject is “The City of God”. A big part Teoriebisagan gansxvavebiT, orientirebulia arsebis kvlevaze, xolo Tana-
of this work stands as a controversy with pagans and heretics. At the same time, his treatise medrove modifikaciebSi ki xdomilebaTa analizze. misi ZiriTadi kiTxvaa “ra?”
serves as philosophical defense of the faith and at the same time as a theoretical defense of anu “ra aris politikuri, ra vlindeba, ra aCvenebs Tavs politikuri xaisaTis
philosophy for which he provides a justification under the basis of Sacred Scripture. xdomilebebSi, rogorc arsobrivi diferenci?” amgvari kvleva aucileblobiT ar
unda warmovidginoT siRrmiseuli analizis pretenziis mqone Teoriad. igi

112 5
saubrobs ara faqtebze, aramed xdomilebebze, rogorc TanmimdevrobaTa According to Plato’s methodological parallelism between individual and society, what is
konstelaciebze. politikuri filosofia marTalia ar ugulvebelyofs faqtebis true about individual, is also true about society in the city-state. So, on the basic question –
samyaros kvlevas, magram is mainc orientirebulia sazrisebis, adamianis “which city-state is just?’ - Plato’s final answer sounds like this: the state is just, when and
RirebulebiT orientaciebis Seswavlaze. xdomilebebi aq gaigeba politikur only when each class and element in society is fulfill its proper function.
qcevaTa SesaZleblobebad da adamianis moqmedebis orientirebad gaiazreba. Plato had very specific position about family and private property. Plato’s analysis of
politikis Teoriis da politikuri filosofiis gamijvniT, Cven sulac ar these phenomena defined further hot discussion about his being or not being totalitarian.
vamzadebT niadags saimisod, rom SemdegSi arCevani gavakeToT maT Soris an Although, what Plato wrote on this subject deals only with two upper classes. The third class,
vTqvaT, rom politikuri Teoria misi empiriuli xasiaTis gamo nakleb- presumable, lives under standard arrangements.
mniSvnelovania da zedapiruli an piriqiT, rom politikis filosofias araviTari Plato’s specific position, concerning guardians and rulers, presupposes that among
kavSiri ara aqvs realobasTan daswored misi filosofiuri xasiaTis gamo them both family and private property are to be abolished. It seems, Plato thought that
ocnebis, utopiis sferos miekuTvneba (saTanado Zalisxmevis gareSe, Znelad Tu private interest and private affections distracted man from his duty to community. According
ipovnis vinme raime gamorCeulad filosofiurs Tomas moris “utopiaSi”). Cven Plato the wealth is nothing, but a main cause of destruction of social stability.
midgomebs Soris gansxvaveba davafiqsireT da SemdgomSi gadmocemT rogorc im
avtorebs, vinc politikuri Teorias ayalibebda, aseve im avtorebsac, vinc Aristotle - “Politics”
amjobinebda filosofiur midgomas. Aristotle was a most gifted with sense student of Plato. He played very important role in
gansxvaveba politikur Teoriasa da politikur filosofias Soris ar aris development of Plato’s philosophy, although in some decisive questions his own position
gansxvaveba sagnis mixedviT. rogorc erTis, aseve meoris sagani erTi garkveuli was evidently different. All this is true concerning to the problems of political philosophy. For
movlenebis, politikuri movlenebis rigia. maTi Seswavlis obieqti erTia — example, Aristotle abandoned Plato’s theory of family and private property. It seems that the
politikuri. amitom, Tuki Cven mainc vlaparakobT maT Soris gamsxvavebaze, es main reason of his different position was his belief that no ruler could necessarily get rid of
imitom, rom ZiriTadi ganmasxvavebeli Seswavlis obieqtisadmi TiToeulis evils by changing institutions of society. The evil might be in human nature and not in a
midgomis specifikaSi, maT meTodilogiur principebSi mdgomareobs, rogorc es, system of private property. For Aristotle the instinct to possess was natural and provided it
imedi gvaqvs, zemoT moyvanili daxasiaTebidanac kargad Cans. amgvari did not degenerate into selfishness. The common property is apt to be treated not with the
gansxvavebuli midgomis nimuSebad SegviZlia davasaxeloT erTi mxriv, hana care given to something, which is our own, but with the careless so often shown to what
arendis normatiuli midgoma Zalauflebis sakiTxisadmi, vTqvaT, naSromSi belong to other people.
“Human Condition” da meore mxriv, igive sakiTxis empiriul bazisze warmoebuli Such disagreement between teacher and pupil in ancient time was very ordinary one.
analizi maqs veberisa. amrigad, erTi da igive obieqti politikurisa, Aristotle himself was a teacher of Alexander the Great. Alexander brought to an end the kind
gansxvaveuli midgomebiT Seiswavleba da swored amaSi unda veZeboT diferenci of world, which had been presupposed by the theory of Aristotle – A world in which the basic
politikur filosofiasa da politikur Teorias Soris. political unit was the independent self-sufficient polis, a world in which the distinction
radganac orive Teorias erTi da igive Seswavlis obieqti aqvs, gvmarTebs es between Greek and barbarian was fundamental.
sferoc SemovsazRvroT. modiT vikiTxoT, ra aris politikuri, ra saxis All this is only one example of disagreement between Plato and Aristotle. There are
xdomilebebze, movlenebze vsaubrobT, rodesac vsaubrobT politikurze? many others. But for Aristotle the critic of Plato was not self-reasonable thing. He made
ra Tqma unda, aqac SeiZleba gansxvavebul Tvalsazrisebze, gansxvavebul valuable contribution for development of political theory as a follower of Plato and by the
definiciebze SevCerdeT. magaliTad, Tu aviRebdiT politikuris aristotelur further development of his ideas.
daxasiaTebas, romelic aqcentirebas polisis fenomenze, berZnul qalaq-saxel- For right understanding of Aristotle’s political theory, our course of lections we propose
mwifosa da misi kanonebiT cxovrebaze axdens. an, Tu, vTqvaT, amisgan gansxvavebiT, to begin discussion by the analysis of the concept of “nature”. Doing that, we are coming
SevCerdebiT politikuris im gagebaze, romelic aqvs karl Smits, romelic from the Aristotle’s core definition of human being. He defines “Human being” as a political
politikurs megobroba-mtrobis konteqstSi iazrebs. davakvirdeT maTi kvlevis animal. Such definition means, that a man is by his nature inhabitant of the polys (city-state).
areals da iolad aRmovaCenT, rom maT (iseve, rogorc sxva avtorebis) Tval- To understand the term “Physis” (Greek equivalent of “Nature”), we can contrast to it
sazrisebSi ganxilvis sakiTxebis mTeli wyeba identuria. es ki saSualebas another Greek term “Nomos”, that can be translated as “custom”, “law”, “convention”.
gvaZlevs vTqvaT, rom politikurTan saqme gvaqvs im da swored im SemTxvevaSi, Nomos, convention, varies from place to place, meanwhile the nature, physis is the same
rodesac ganixileba Zalaufleba, pirdapiri da sakuTrivi mniSvnelobiT da am
everywhere. We have to distinguish therefore, what holds by physis and what holds by
Zalauflebis konteqstSi, misgan gamomdinare, iseTi problemebis rigi, rogo-
nomos. In society there exists both kind of rules, so call natural rules and habits and rules by
ricaa: saxelmwifo, mmarTvelobis formebi da saxeebi, moqalaqeTa usafrTxoebis
convention.
problema da a.S.
What does it mean to exist by nature would be clear if we take for discussion such
natural thing, as tree. A tree that exists naturally consists with definite parts. A tree is not a
collection of roots, trunk and branches, but has a definite form. When it loses that form, it
ceases to be a tree. Living things have within them a principle of grow which implies them to
develop towards an end. Aristotle’s concept of natural is thoroughly teleological. Everything
that exists by nature exists for an end and one cannot grasp its nature without understanding
the end.
From this point of view, we are ready to go to analysis Aristotelian polis. Polis is not a
collection of men, but something that exists by its nature. Human beings naturally form
families, the village is a natural aggregation of families and the polis is outgrowth of the
village. Aristotle’s definition of the man, that man is a political animal, now means, that man
is made by nature to live in polis.
The polis is an association of the people. All associations or forms of partnership exist
for the sake of some good. The purpose of the city-state is thus to enable its citizens to live a

6 111
Plato’s “Republic”. platonis (428/27-348/47) “saxelmwifo”
Although “Republic” is not a single work of Plato in the field of politics, we discussed
mainly just this work, because of its complete character. First of all, we have to note, that Sesavali. politikuri filosofiis gadmocemas platonis saxelmwifos
English title of Plato’s main political work, “Republic”, that comes from its Latin equivalent, is TeoriiT daviwyebT. ra Tqma unda, SeiZleboda ufro adreuli avtorisaTvis,
not absolutely correct. The author uses title “Politeia”, that can be translated not only as vTqvaT, TukididesaTvis migvemarTa, magram Cven arCevans platonze SevaCerebT
“Republic”, but also as “Regime”, or much more better as “Constitution”, “State”, “Society”. At misi Teoriis srulyofili da sistematuri xasiaTis gamo. Tanac damokidebuleba
any case, Plato was writing about state or about society. Plato begins his inquiry with the platonis “saxelmwifosadmi”, romelic Cveni ganxilvis ZiriTadi sagania, orgvari
problem of justice for individual and with the same problem for the city-state i.e. his interest SeiZleba iyos. erTi mxriv, SegviZlia vifiqroT, rom am dialogs saTanado adgili
moves to the problems of moral and social character. What he needs to do, first of all, is to uWiravs mTel platonis filosofiur sistemaSi. meore mxriv, isedac SegviZlia
explore the basis of social and moral obligation mas SevxedoT, rom ramdenadac am naSromSi platoni wminda politikuri xasiaTis
. We try to explain why Plato comes from the first question to more complicate sakiTxebis garda, maTive siRrmiseuli gadmocemisaTvis da maT konteqstSi, exeba
discussion concerning the state. As a matter of fact, Plato begins his theory of just man by Tavisi filosofiuri sistemis TiTqmis yvela danarCen mniSvnelovan problemas,
assuming an important parallelism between the city and the individual. He was thinking “saxelmwifo” platonis filosofiis ZiriTadi mizania. platonis Sexedulebebis
ahead of the greatest possible unity of the city. Summarize the position he arrived at the gadmocemiT politikuri Teoriis dawyeba savsebiT gamarTlebulad gveCveneba,
position, that the just city is not a self-subsisting being like the idea of justice, located so to radgan orive SemTxvevaSi arsebiTi mainc is aris, rom platoni politikuri
speak in a super heavenly place. Its status is rather like that of perfectly beautiful human xasiaTis sakiTxebs sxvaTa Soris ki ar yveba, aramed, savsebiT mizandasaxulad
being. By an analysis of the elements in the human mind Plato maintained the idea, that its warmogvidgens maT rogorc adamianis msoflmxedvelobis (gnebavT am SemTxvevaSi
well-being, full development and happiness are to be secured by doing right and not by sul erTi iyos) organul, Tu damagvirgvinebel Temad. es ki politikuri
doing wrong, to prove thereby that virtue is its own reward. All other kinds of rewards, TviTcnobirebis aSkara manifestaciaa, rodesac adamianebi ara mxolod
including rewards and punishments after death, are merely secondary consideration. cxovroben politikurad, aramed ician amis Sesaxeb da fiqroben politikuri
The elements of mind, which theorist has to take into account are threefold and it has cxovrebis avkargianobaze. politikuris fenomenis aseTi refleqsuri xasiaTi ki
been suggested that threefold division is a more or less arbitrary reflection into the individual Zalze mniSvnelovani sawyisia politikis TeoriisaTvis.
of the thee classes into which his state is organized. But, what is the class and how does the platonis politikuri Teoriis srulyofili gageba, ra Tqma unda, moiTxovs
class system work in society – is the next question where we come by the previous analysis. “saxelmwifos” garda, sxva dialogebis, pirvel rigSi, albaT, “kanonebis”
We try to show, that Plato divides citizens not by their incomes, but by their occupations. analizzsac, magram msgavsi detalizacia Zalze scildeba Cvens miznebs.
Under this criteria all members of the city-state divides into three main parts: rulers, SemovizRudebiT “saxelmwifos” politikuri sakiTxebiT da sxva problemebs
guardians and the rest population (excluding, of course, slaves). Such division of people mxolod imdenad SevexebiT, ramdenadac amas moiTxovs sagnis gadmocemis logika.
presupposes definite order of subordination among them. We may say, that Plato’s class am SeniSvnis miuxedavad, vidre uSualod “saxelmwifoze” gadavidodeT, gvinda
system represents a hierarchic society, but not cast system, because for individual it is oriode sityviT SevexoT politikuri problemebisadmi platoniseul midgomas,
allowed to move from one, for example low class, into another upper classes. Such kind of ramac gansazRvra politikuri filosofiis magistraluri xazi makiavelamde.
social mobility is depended on personal abilities of individual. platonis saxelmwifos idealur saxelmwifos uwodeben. amgvar daxasiaTebas
In some passages Plato speaks about upper classes (rulers and guardians) so, as if his orgvari, Tanac erTmaneTTan mWidro kavSirSi myofi mniSvneloba aqvs. jer erTi,
three classes are not so much three as two, one of which is further sub-divided. Plato writes “idealuri” niSnavs saukeTesos, am sityvis dRevandeli mniSvnelobiT da,
too much on morality and education system for upper classes, in despite of third class, which platonis CanafiqriT, saxelmwifos misi proeqti marTlac saukeTeso iyo yvela
he does not tell us much. Only thing we know about the members of this class is that they SesaZlo, maT Soris arsebul, saxelmwifoTa Soris. daxasiaTebis meore
are not working class, but some, who are engaged in economical activities. All they allowed mniSvnelobiT, platonis saxelmwifo idealuria rogorc ara realurad arsebuli
to own property. Their function is to provide for the material and economic needs of the saxelmwifos aRwera, aramed rogorc gadmocema im politikuri struqturebisa,
community. Their main virtue is obedience and they are under strict control. romelic arsebobs mxolod rogorc idea. xolo platonisaTvis is, rac arsebobs
How the city-state grew up? – Is one more important question discussed by Plato? The rogorc idea, amave dros flobs Tavis gvarSi saukeTesod arsebobis wess. imis
state arose under the natural conditions of perfect being. The state is a whole and human gasagebad, Tu ratom miudga sakiTxs platoni amgvarad, dainteresebul
being is a part of that whole and always is realizing himself in the rank of citizenship of the mkiTxvels mouwevs platonis ideebis TeoriaSi garkveva, risi gadmocemac Cvens
city. City-state is a natural unification of the people. Although the state arose in a natural miznebs scildeba. CvenTvis ufro arsebiTia miTiTeba imaze, rom platonis
way, the mode of its functioning is completely conventional. According to Plato, there are five Semdgomi politikuri mwerloba makiavelamde, idealuri saxelmwifoebis “proeq-
kinds of regime: (1) kingdom or aristocracy, the rule of the best man, or the best men, that is tirebiT” iyo dakavebuli da Tuki exebodnen realurad arsebul politikur
directed toward goodness or, virtue, by the regime of the just city; (2) Thimocracy, the rule of urTierTobebs mxolod imisaTvis, rom eCvenebinaT idealuris buneba.
lovers of honor or of the ambitious men which is directed toward superiority or victory; (3) aqedan ar unda gavakeToT daskvna, rom platoni utopistia. arada arsebobs
Oligarchy or the rule of the rich, in which wealth is most highly esteemed; (4) Tyranny, the garkveuli tradicia, romelic platonis politikuri filosofiis swored aseT
rule of the completely unjust man, in which unqualified and unashamed injustice holds away. interpretacias gvTavazobs. iseve, rogorc platonis idealuri saxelmwifo, ra
The descending order of the five kind of regime is modeled on Hesiod’s descending order of Tqma unda, Tomas moris utopiac ar arsebula sanamdvileSi, margam utopiisagan
five races of men: the races of gold, of silver, of bronze, the divine race of heroes, and the gansxvavebiT, idealuri saxelmwifo ar warmoadgenda mxolod ocnebis, adamianis
iron race. fantaziis da proeqtirebis sferos. rogori problematuric ar unda iyos kavSiri
Now we know much more about the positive answer on Plato’s main question – “What is idealur da realur sagnebs Soris (da misi problematuri xasiaTi savsebiT naTlad
the justice for the city-state”? In the case of individual, it consists of keeping a proper iyo gacnobierebuli Tavad platonis, Semdeg ukve misi mowafeebis mier), erT rameSi
balance among three elements of soul; each will then be doing its own job. True morality SegviZlia darwmunebulni viyoT, rom idealur sagnebsa da realur sagnebs Soris,
consists, in fact, in giving due satisfaction to the different elements in us and preventing any maT Soris idealur saxelmwifosa da realur saxelmwifoebs Soris kavSiri
of them dominating at the expense of the others. The justice is defined as minding platonis filosofiiT garantirebulia da, rom “idealurTan“ “ar arsebulis”
individuals own business, fulfill his proper function in society. konotacia pirveli terminis moxmarebis mxolod periferiul ubnebzea dasaZebni.

110 7
1.samarTlianobis problema Mamuka Bichashvili

platonis saxelmwifo aTi wignisagan Sedgeba. pirvel wignSi, sadac sakiTxis COURSE OF LECTURES IN POLITICAL THEORY
dasmaa warmodgenili mosaubreTa sakmaod vrceli wres vxvdebiT. sxva dialogebis
msgavsad, platoni sakuTar Tvalsazriss aqac sokrates gamoaTqmevinebs. (Summary)
“saxelmwifos” sawyis kiTxvaze: “ra aris samarTlianoba, vin aris samarTliani
kaci?” — platoni jer gavrcelebul Sexedulebebs mimoixilavs, xolo Semdeg After a period of dormancy, the political theory is beginning to reemerge as an existing
iwyebs sakuTari Tvalsazrisis gadmocemas. amasTan, kiTxva Tavidan adamianT- field of theoretical study in Georgia. The given course of lectures manifests this emergence.
Soris samoqmedo normas daesmis ara mxolod wminda Teoriuli aspeqtis dadgenis The aim and the main idea of course are to provide a collection of both classical and non-
mizniT, aramed misi mravalferovani yofiTi mxareebis saCvenebladac. vTqvaT, classical authors in order to bring the resources available in the field up to New Time political
“Tuki vinme marTlac cxovrobs samarTlianad, ra xeiri aqvs amisagan”? kiTxvaze theory. Almost theories of ten authors from Plato’s “Republic” to Rousseau’s “Contract
gamoTqmul mosazrebebidan zogierTi gaocebas iwvevs Tavisi mdgradi da “Zalze Social” are discussed during the course. The course has the following structure:
adamianuri” xasiaTis gamo. platonis epoqis msgavsad, Cvens droSiac Zalze bevri
adamianis eTosisaTvisaa ganmsazRvreli Tvalsazrisi, romelsac icavs Trasimaqe: Introduction.
samarTlianad cxovreba Zalze wamgebiania. usamarTlobis Cadena adamianebs ar ” There is given a general plan of the followed of lectures in Introduction. We have
SeuZliaT ara TavianTi keTilSobilebis, aramed ufro ususurobis gamo. outlined two basic approaches to the study of politics. One of them, Political Philosophy, its
samarTlianoba keTilSobili sibriyve (3. 348 d) an umaRlesi gulubryvilobaa (2. carries the name not only to works of old philosophers, but mostly on the basis of its
348 d). xolo usamarTloba ki ufro saR azrs emyareba da momgebian qcevas methodology. Political Philosophy presents more balanced picture of the politics mainly
uzrunvelyofs. ase, magaliTad, urTierTvaldebulebebis arsebobis SemTxvevaSi, oriented to the abstract inquiry of the possible world. Such terms, as “phenomenon”,
Tu saqmes erTad uZRvebian samarTliani da arasamarTliani, verasdros “essence”, “value” and so on, have very constructive power for such kind of theories.
aRmoaCenT, rom saboloo gaangariSebisas, samarTlian kacs ufro meti moegos, Scholars recognized in Political Philosophy the great importance of closer ties between
vidre arasamarTlians. am ukanasknels yovelTvis ufro naklebi Sexvdeba. igive philosophical outlook and ongoing political practice as well as renewed interest in traditional
viTarebaa saxelmwifos mimarT arsebuli valdebulebebis SemTxvevaSi: samar- debates about the character of relationship between nature and social world. Political
Tlians ufro meti Seaqvs, vidre arasamarTlians, magram, rodesac saxelmwifoa Philosophy begins with the question: what it should be a person’s relationship to state and
maT mimarT valdebuli, samarTilans yovelTvis ufro naklebi Sexvdeba da a. S. society or to government and rulers. It generates visions of the good social life: of what it
sokrates piriT, platoni yvela msgavsi mosazrebebis gabaTilebas sakmaod should be the ruling set of values and institutions. The subject matter is broad and connects
efeqturad axerxebs. amasTan, sakiTxis ganxilva sul ufro d ufro metad scil- readily with various branches of sub-disciplines of philosophy including philosophy of law
deba yofiT situaciebis aRwerebs. samarTlianobis problema axla ganixileba and economics.
moqalaqis da saxelmwifos urTierTobis konteqstSi. miuxedavad imisa, rom misi In according philosophical examination of political activity, philosophers also divide
argumentacia sakmaod damajereblad gamoiyureba, platons sakiTxis ganxilva between those, who are methodological individualists and those who are methodological
Tvisebrivad ufro maRal doneze gadayavs mas Semdeg, rac sokrate zogadi holists. Methodological individualists seek to explain social actions and behavior in terms of
meTodologiuri principis Sesabamisad moiTxovs jer SeviswavloT mTeli, xolo individual action; meanwhile holists seek to explain behavior by considering the nature of
Semdeg misi nawili, anu samarTlianobis sakiTxi jer ganvixiloT saxelmwifos group.
mimarT da amis Semdeg davubrundeT igive sakiTxis ganxilvas konkretul, The next important methodological question relates both epistemologies as well as to
adamianis doneze. ethics is the role that reason plays in social affairs. Positions we have got may be
characterized as rationalism and irrationalism. Political rationalism emphasizes the
employment of reason in social affairs: that individuals ought to submit the logic and
2. mTelis da nawilis mimarTeba - kvlevis universality of reason rather then their own subjective or cultural preconceptions.
zogadmeTodologiuri paradigma Irrationalists, from their side are criticizing rationalists for ignoring the intellectual and social
heritage that often lies beneath contemporary society.
nawilis mTelis konteqstSi ganxilvis moTxovna kvlevis zogadmeTodo- Many authors distinguish Political Science from Political Philosophy. Political Science
logiuri paradigmaa. jer unda SeviswavloT mTeli, Semdeg misi nawili. Sesabamisi predominantly deals with existing states of affairs and insofar as it is possible tries to be
principis gavrceleba samarTliani kacis fenomenis dasadgenad, jer unda neutral in its descriptions: it seeks a positive analysis of such social events as constitutional
SeviswavloT, Tu romeli saxelmwifoSi xorcieldeba samarTlianoba da mxolod issues, voting behavior, the balance of power etc.
amis Semdeg davadginoT, Tu romeli adamiani iqneba samarTliani. “saxelmwifoSi” Political Theory, on the other hand, is a kind of empirical science, empirical theory.
platoni am paradigmis Taobaze gakvriT saubrobs: “Cven vTvliT, rom samarT- Observation and correct description of ongoing political events are its main sources. Further,
lianoba calkeul adamians aqvs, Tumca SeiZleba is mTeli saxelmwifosaTvis iyos the attempt to unify a wide variety of political data, under significant theoretical framework, if
damaxasiaTebeli. ... saxelmwifo ki calkeul adamianze ufro didia. ... ase, rom successful, would give a deeper understanding of political reality and would provide powerful
savaraudia samarTlianoba ufro did zomebs miiRebs imaSi, rac ufro didia da aq theories with the useful explanatory power.
misi Seswavla gacilebiT ioli iqneba. amitom, Tu gnebavT, modiT, jer Offering a difference between Political Philosophy and Political Theory, we do not mean,
SeviswavloT ra aris samarTlianoba saxelmwifoebSi da Semdeg igive ganvixiloT that there are two kinds of theories, having nothing in common. Contrary, we have to take
calkeul adamianTan dakavSirebiT, anu mcires ideaSi movniSnoT didi ideis into account, that these theories are distinct not by their object (object is the same for both
msgavseba” (368 a-369 a). marTlac, “saxelmwifos” momdevno striqonebze kvlevis cases – the political event), but by their methodology, mode of approaches. Theories of
mimarTulebis gadanacvleba adamanidan saxelmwifoze calsaxad fiqsirdeba. Hanna Arendt and Max Weber are good examples of such different approaches and for us,
msgavssave zogadmeTodologiur princips emyareba Tavis “politikaSi” both are very useful.
aristotelec, romelic ufro mkveTrad warmoadgens xolme meTodologiur
moTxovnebs. is wers: “gadmosacemi masala ufro cxadi gaxdeba, Tu mas ganvixilavT
8 109
teqnologiebad. miT ufro, rom jer erTi, rogorc davrwmundebiT am adre aTvisebuli meTodis mixedviT: Tuki sxva SemTxvevebis msgavsad, aqac rTuls
teqnologiebis strategia (da ara taqtikur, teqnologiuri novaciebi) didad ar Semadgenel elementebad (mTelis umcires nawilakebad) davanawilebT da
Secvlila da meore, sakuTriv politikuri werili dRemde rCeba teqnologiebis davakvirdebiT risgan Sedgeba saxelmwifo. aseT SemTxvevaSi, Cven vnaxavT, Tu riT
mniSvnelovan Semadgenel elenementad. gansxvavdebian CamoTvlili cnebebi erTmaneTisagan da SeiZleba Tu ara maT
franguli revoluciis literaturuli politikosebi dRes yvelasaTvis ukeTesi axsna mivceT” (1252a 20-30).
cnobili xalxia. Tumca berki arc erT maTgans amgvarad ar axsenebs, magram Tumca am sakiTxze aristoteles Sexedulebebis gadmocemisas ufro farTod
gasagebia, rom aq saqme exeba rusos, didros, volters helveciuss da maTi saqmis visaubrebT, ukve aq SegviZlia aRvniSnoT Semdegi: adamianis saxelmwifosTan
gamgrZeleblebs revoluciis periodSi. berkis daxasiaTebit, es aris Tavis mimarTeba, romelic gaiazreba nawilis mTelTan mimarTebis konteqstSi,
gamocenis moyvaruli xalxi, romelmac ludoviko XIV-is sikvdilis Semdeg platonis skolis mxolod zogadmeTodologiuri principebis dacvis motiviTac
dakarga taxtis keTilganwyoba. arc regenti da arc taxtis memkvidre ar iCenda rom Semodiodes kvlevis arealSi da mas ar hqondes ufro siRrmiseuli axsna (rac,
interess maTi naazrevisadmi. amis sapasuxod maT Tavi anebes samefi karisadmi rogorc Cven aristoteles politikuri Sexedulebebis gadmocemisas SevecdebiT,
tradiciul keklucobas. ase ar aris), erTi ram mainc cxadia _ adamianis gageba SesaZlebelia saxelmwifos
literaturuli politikosebis Sorsmimaval gegmebs Zalze Seuwyo xeli ori gagebis safuZvelze da mxolod mis konteqstSi.
franguli akademiis gaerTianebam da enciklopediis gamocemem. am litera-
turulma jgufmagarkveuli xnis win SeimuSava qristianuli religiis ngrevis
programa da antiesklesiur moRvaweobas iseTi TavdadebiT Seudga, rogoric 3.samarTliani saxelwifos problema
damaxasiaTebelia mxolod religiuri fanatizmisaTvis.
eklesiaze pirvelma Setevam, romelic mourideblad ganxorcielda, ar amrigad, zemoT Tqmulidan gamomdinare, jer unda gamovikvlioT, Tu ras
gaamarTla. rac ar gamovida uecari SeteviT, misi ganxorcieleba meToduri ngre- warmoadgens samarTliani saxelmwifo da mxolod amis Semdeg gadavideT
viT gadawyda. am mizniT gadawyda sazogadoebrivi azris Semzadeba. sazo- “marTali kacis” bunebis gagebaze. samarTlianobis sakiTxis saxelmwifos mimarT
gadoebrivi azris samarTavad aucilebeli gaxda imaTi daqvemdebareba, vinc dasma mravali SesaZlo interpretaciis molodins badebs. magaliTad,
sazogadoebriv azrs qmnis. saxelmwifos samarTlianoba sxva saxelmwifoebTan mimarTebiT, samarTlianoba
Sesabamisad, maTi pirveli nabiji iyo literaturuli didebisaken mimavali marTlwesrigis dacvis (vTqvaT, izonomiis principis dacvis, anu kanonis winaSe
yvela gzis xelSi Cagdeba. zogierTma, aRiarebs berki, marTlac moaxerxa mec- yvelas Tanasworobis moTxovnis) TvalsazrisiT, samarTlianoba sazogadoebis
nierebisa da literaturis simaRleebis dalaSqvra, msoflio saxelis mopoveba, sxvadasxva fenebs Soris urTierT- damokidebulebis kuTxiT da a.S. da a.S. is, Tu
risi wyalobiTac patiobdnen an nakleb yuradRebas uTmobdnen maTi saxifaTo romel Temas Tvlis prioritetulad platoni TandaTan gaxdeba cnobili. margam
miznebis daufarav gamocxadebas. am keTilSobilebas maT imiT upasuxes, rom imisaTvis, rom saxelmwifos samarTlianobaze an arasamarTlianobaze visaubroT,
sakuTari Tavisa da maTi mimdevrebisaTvis SeeqmnaT erTaderTi Wkviani, ganaT- jer Tavad saxelmwifoze unda SeviqmnaT swori Tvalsazrsi. es moTxovna
lebuli da gemovnebiani xalxis reputacia. gamorCeulobisadmi es maniakaluri platonisaTvis daiSleba or qvesakiTxad. erTi, is Tu rogor yalibleba
miswrafeba, gvarwmunebs berki, ara nakleb damRupveli aRmoCnda literaturisa saxelmwifo da meore is, Tu ra aZlevs adamianTa erTobas iseT safuZvels,
da gemovnebisaTvis, vidre filosofiisa da zneobisaTvis. maTi gamosvlebis Ziri- romelsac Cven saxelmwifos vuwodebT. SevexoT jer am ukanasknel sakiTxs.
Tadi forma qadageba iyo. susti da ZirisgamomTxreli argumentacia intrigebiT
iniRbeboda. amas, rogorc Cans aucilebel elementad daerTo oponentebis Savi R,
anu, rogorc Tavad berki wers: “literaturuli monopoliis sistemas maT dau- 3.1. saxelmwifos konvencionaluri bazisi
mates nebismieri saSualebebiT yvela imis umowyalo gaSaveba da diskreditacia,
vinc ar iziarebda maT partias. maT qmedebebze xangrZlivi dakvirveba jer kidev
platons miaCnia, rom saxelmwifos safuZvelSi konvencionaluri sawyisi Zevs.
didi xnis win iZleoda saSualebas dagveskvna, rom maT akldaT mxolod
es Tvalsazrisi, romelic bevrs liberaluri politikuri filosofiis novacia
xelisufleba, raTa literaturuli Seuwynareblobidan gadasuliyvnen Tavisi
hgonia, savsebiT naTlad aqvs gamoTqmuli platons glavkonis piriT: “mas Semdeg
metoqeebis sakuTrebis, Tavisuflebis da sicocxlis pirdapir devnaze” (51-52).
rac adamianebma gamoscades erTic da meorec, anu moiqcnen samarTlianadac da
am adamianebs axlo mimowera hqonaT evropis monarqebTan, maT Soris prusiis
arasamarTlianadac da dazaraldnen arasamarTlianobisgan, maSin ... maT
mefesTan. am ukanaskneli mimoweris masalebze dayrdnobiT berki SeniSnavs, rom am
mizanSewonilad CasTvales molaparakeba, raTa samomavlod arc usamarTloba
xalxisaTvis sul erTi iyo, safragneTis samefos Signidan, revoluciiT daangrev-
CaedinaT da arc dazaralebuliyvnen misgan. aqedan diwyo kanonmdebloba da
dnen, Tu ucxotemeli despotis xeliT. igive mizniT, ra mizniTac ikavSIrdebodnen
xelSekruleba” (“saxelmwifo” 359 a). TiTqmis igive mosazrebas gaimeorebs
ucxoel monarqebs, es xalxi daukavSIrda sakuTari qveynis kapitalistebs da am
ramdenime saukunis Semdeg “leviaTanSi” Tomas hobsi, rodesac surs aRweros
ukanasknelTa finansebze dapyrobiT, isini gaaTkecebuli ZaliT Seudgnen
adamianTa gadasvla bunebrivi mdgomareobidan samoqalaqo mdgomareobaze, anu
sazogadoebrivi azris dapyrobas da unda iTqvas sakmao warmatebiTac radgan
politikur mdgomareobaze. Tu bunebrivi mdgomareobis pirobebSi, hobsis
droTa ganmavlobaSi didad gaiwvrTnen demagogiaSi, rodesac yovelmxriv
mixedviT, adamianTSorisi urTierToba emyareba princips —“adamiani
autanlad xatavdnen RaribTa mdgomareobas da monarqebis mankierebas.
adamianisaTvis mgelia”, rac ufro velurTa yofisaTvis aris damaxasiaTebeli,
amrigad, fraguli revoluciis saTaveSi ZiriTadad es ori jgufi — kapi-
konvenciis dadebis Semdeg, adamianebi samoqalaqo anu politikur mdgomareobaze
talistebi da politikuri literatorebi aRmoCndnen. mwerlebi, SeniSnavs berki,
(rac hobsisaTvis erTi da igivea) gadadian da konvenciiT arsebuli wesebiT
rodesac isini erTad moqmedeben, uzarmazar zegavlenas iqonieben adamianTa
cxovroben.
gonebaze. da am mwerlebis kavSirma kapitalistebTan uzrunvelyo is rom masebi
aq arsebobs erTi problema, romelic SegviZlia Semdomi kvlevis molodinSi
loialurad ganewyvnen im tipis qonebisadmi, rogorsac kapitali warmoadgenda.
Riad davtovoT. erTi mxriv, aSkara msgavsebis miuxedavad, Cven vfiqrobT, rom
mainc arsebobs principuli gansxvaveba sakiTxisadmi hobsis da platonis
literatura:
midgomebs Soris. bunebrivi mdgomareobaSi myofi adamiani platonis mixedviT ar
1. Эдмунд Берк. Размышления о революции во франции и заседаниях некоторых aris veluri. is, rom adamianebi usamarTlod eqcevian erTmaneTs, sulac ar
обществ в Лондоне, относящихся к этим событиям. М. «Рудомино» , 1993. niSnavs maT saxelmwifos gareT arsebobas. mxecuri yofis mqone velurs platoni

108 9
ar CaTvlida adamianad, radgan misi Teoriis mixedviT, adamianis fysis-i nominalurad saxelmwifom iTava moqalaqeebis ekonomikuri uzrunvelyofa,
saxelmwifoSi yofniT realizdeba. magram meore mxriv, glavkonis sityvebidan radgan ekonomikur saxsars moklebuli adamianebi damoukidebeli individebidan
isic aSkaraa, rom konvencia saxelmwifo kanonmdeblobis wyarod cxaddeba. saxelmwifos daqvemdebarebul msaxurebad iqcnen. ra warmatebas miaRwia
amitom Tu orive daSvebas SevinarCunebT, anu, Tu erTi mxriv miviRebT, rom xelisuflebam am mimarTulebiT gasagebi gaxdeba moqalaqeTa saxelfaso da
adamiani, rogorc adamiani, yovelTvis sazogadoebis da saxelmwifos wevria da sapensio uzrunvelyofiT. pensia, ambobs berki, sxva araferia, Tu ara saxel-
amave dros davuSvebT, rom saxelmwifo kanonmdeblobis safuZveli konvenciaa, mwifosaTvis gaweuli msaxurebis kompensacia. misi gacema iseTive valdebulebaa
maSin saganTa logika migviyvans Tvalsazrisamde, rom usamarTlo yofiT saxelmwifosi, rogorc avansad gacemuli msxvili kapitalis dabruneba.
adamianebi cxovrobdnen saxelmwifoSi, sadac warmodgena ar hqondaT arc ubedureba am sakiTxTan dakavSirebiT imaSi mdgomareobs, rom nacionaluri asam-
xelSekrulebaze da arc kanonebze. margam ra saxelmwifo iqneba iseTi blea Tavad wyvts ra saxis samsaxurisaTvisaa SesaZlebeli pensiis da xelfasis
saxelmwifo, sadac araferi ician kanonis Sesaxeb (aq xom laparakia gacema. Sedegad gamoCndnen didi raodenobis adamianebi, visac xelisufleba im
kanonmdeblobis principul ar arsebobaze da ara imgvar viTarebaze, rogoric Tanxebis sakuTari Sexedulebebisamebr gankargvis uflebas aZlevs, romelic na-
saqarTveloSi gvaqvs, rodesac kanoni ar kanonobs)? cionalurma asambleam qonebis konfiskaciiT moipova. xolo rac Seexeba maT, vinc
ra Tqma unda, SeiZleba sakiTxi sxvagvarad gadavWraT da davuSvaT sruli puris fuls iTxovs, romelic srulad daimsaxura saxelmwifosaTvis sisxlis
identoba platonis da hobsis poziciebs Soris. es marTlac agvacilebda bevr TxeviT, maT eubnebian, rom isini emsaxurnen reJims, romelic dRes aRar arsebobs.
uxerxulobas, Tumca am poziciidan gamomdinareobs, rom platonisaTvis adamiani, sagulisxmoa, rom sakuTrebis winaaRmdeg mimarTuli zomebi Seexo
Tavisi bunebiT ar aris sazogadoebrivi arseba, rac Zalze saeWvoa. Tavadaznaurobas da ubralo xalxs. rac Seexeba kapitals, safrangeTis mesame
wodebas, rogorc isini Tavad, aseve maTi kapitali uvnebeli gadarCa. amis mizezi
franguli revoluciis “klasTa brZolis” specifikaSi mdgomareobs. da axla
3.2. rogor warmoiSveba saxelmwifo gvinda mokled masze SevCerdeT. Tumca mravlismetyvelia Tavad is faqti, rom
gamarjvebulma axalma xelisuflebam qonebis konfiskacia SerCeviT da
aqedan, gadavdivarT sakiTxze, Tu rogor iqmneba saxelmwifo, ra politikuri koniunqturis gaTvaliswinebiT ganaxorciela.
uzrunvelyofs saxelmwifos sicocxliunarianobas? saxelmwifos warmoSobis
gaazreba platonisaTvis aris, Tu SeiZleba ase iTqvas, inteleqtualuri
eqsperimenti, azrismieri konstruqcia Sesaswavli obieqtis SesaZlo genezisis “klasTa brZola safrangeTSi”
warmosadgenad. saqme isaa, rom formula _ “Tu Cven azrobrivad warmovidgenT
saxelmwifos warmoSobas, ...” (‘saxelmwifo” 369 a-b), jer kidev ar niSnavs, rom amiT berki mokled aRwers safrangeTis revoluciis mamoZravebel dajgufebebs,
dafiqsirebulia momenti adamianTa cxovrebaSi, rodesac manamde ar arsebobda maT interesebs da ZalTa ganlagebas.
saxelmwifo da Semdeg raRac garemoebebis gamo is Seiqmna. franguli monarqiis specifiur niSans warmoadgenda ukiduresi dapirispi-
wina paragrafSi Cven saeWvod gavixadeT adamianis sazogadoebis gareT reba mowaTmflobelebsa da kapitalistebs Soris. gansxvavebiT didi bri-
arsebobis daSveba. axla, rodesac ganvixilavT saxelmwifos konstruirebis taneTisagan, sadac miwaTmflobelebi Tavad iqcnen umsxviles kapitalistebad,
platoniseul models, vpoulobT damatebiT arguments eWvis sasargeblod. safrangeTSi es ori klasi, e.w. meore da mesame wodeba gancalkevebulad idga. maT
sokrate ambobs: “me mgonia saxelmwifo warmoiqmneba maSin, rodesac TiToeul ar uyvardaT erTmaneTi. kapitalis mflobeli wodeba ver Seegua azrs, rom mas
CvenTagans ar SeuZlia sakuTari Tavis uzrunvelyofa da saWiroebs kidev mraval samefoSi daqvemdebarebuli mdgomareoba ekava da droTa ganmavlobaSi, moRo-
sxva raimes. ... amrigad, yoveli adamiani saSvelad mouxmobs xan erTs, xanac meores nierebis kvalad, ieriSi miitana Tavadaznaurobaze, eklesiasa da samefo
da maTi daxmarebiT cdilobs ama Tu im moTxovnilebis dakmayofilebas.. xelisuflebaze. swored amiT aixsneba, rom revoluciurma xelisuflebam
ganicdian ra mravali ramis saWiroebas, Tavs iyris bevri adamiani raTa erTad gansakuTrebuli sisastike gamoiCina saTavadaznauro da saeklesio sakuTrebis
icxovron da erTmaneTs daxmareba gauwion: swored aseTi erToblivi dasaxleba mimarT da revoluciis damfinansebeli burJuazia uvnebeli datova. sastik
brZolaSi gamarjvebuli burJuazia gamovida, radgan, berkis azriT, kapitalis
iZens CvenTan saxelmwifos saxelwodebas” (“saxelmwifo” 369 b, c). rogorc vxedavT,
mflobeli Tavisi mentalitetiT ufro riskiania da kargad egueba siaxleebs da
Tuki saxelmwifos warmoSobis mizezebze daviwyebT fiqrs, pirveli mizezi misi
gardaqmnebs. mesame wodebis garda, franguli revoluciis warmatebaSi didi
warmoSobisa, is gaxlavT, rom calkeul adamians ar SeuZlia daikmayofilos
roli Seasrules e.w. “politikurma mwerlebma”, romlebic aliansSi Sevidnen
moTxovnilebebi da saamisod saWiroebs sxva mravali adamianis Tanadgomas.
kapitalistebTan da mravalmxriv uzrunvelyves revoluciis warmateba. vnaxoT,
platoni kidev erTxel imeorebs am Tvalsazriss: “modiT gonebaSi avagoT
Tu vin arian es “literaturuli politikosebi”
saxelmwifo sul Tavidan. rogorc Cans mis warmoSobas ganapirobeben Cveni
moTxovnilebebi” (“saxelmwifo” 369 c-d). arada adamianis moTxovnilebebi Zalze
mravalferovania. upirveles yovlisa, es aris sicocxlisaTvis aucilebeli
franguli revoluciis teqnologiebi
sakvebis mopoveba, Semdeg, bina, tansacmeli da a. S. platoni Tanmimdevrulad
mogviTxrobs TiToeuli aseTi saWiroebis da mis SeqmnaSi daxelovnebuli xalxis
yovel Rrma socialur cvlilebas win unda uZRodes cvlileba adamianTa
Sesaxeb. rac ufro meti cxovrebieuli saWiroeba iCens Tavs, sul ufro da ufro
gonebaSi. socialuri revolucia ar moxdeba inteleqtualuri revoluciis
metad rTuldeba sazogadoebis struqtura, magram amasTanave Tavs iCens Sromis
gareSe, Rrma politikuri reforma sazogadoebrivi cnobierebis mzaobis gareSe,
danawilebis principi, romelsac gadamwyveti mniSvneloba aqvs sazogadoebis saxelmwifo gadatrialeba romelime socialuri jgufis dakveTis gareSe. yvela
organizaciasa da erT mTlianobad SekvraSi.
SemTxvevaSi adamianebisaTvis arsebuli realoba autaneli da mouTmeneli unda
“Sromis danawilebaze” SegviZlia visaubroT ramdenime mniSvnelobiT. erTi,
gaxdes, aucilebeli ar aris mis namdvil, adeqvatur gaazrebaSi, aramed savsebiT
gaxlavT marqsizmSi gavrcelebuli Tvalsazrisi, romelic Sromis danawilebas
sakmarisia mis iseT kopirebaSi, romelsac originali ar gaaCnia. cxadia aq
ukavSirebda sazogadoebrivi formaciebis koncepts da Sromis danawilebaze
saubaria adamianis gonebis manipulirebaze. am mimarTulebiT dRes arsebuli
laparakobda zogadsakacobrio mniSvnelobiT. fiqrobdnen, rom momTabare
yvelaze qmediTi saSualebebi R teqnologiebis saxeliTaa cnobili. ra Tqma unda,
cxovrebidan adamianebi gadavidnen jer mesaqonleobaze, Semdeg miwaTmoq-
berks aseTi termini ar gaaCnia, magram rasac is gulisxmobs “literaturul
medebaze da a.S.
politikosebSi”, Tavisuflad SeiZleba gagebuli iqnas ori saukunis winandel R

10 107
berkis Sexedulebebi eklesiis funqciebisa da rolis Sesaxeb, namdvilad ar terminis gansxvavebul mniSvnelobas vxdebiT adam smitis cnobil naSromSi
warmoadgens liberaluri azris ganviTarebis mwvervals. misTvis, visTvisac de- “erebis simdidris mizezebis Sesaxeb”. Sromis danawilebas, romelzedac aq smiti
mokratiuli sazogadoebis elementarul princips warmoadgens eklesiis saxel- laparakobs, aSkarad safuZvlad uZevs egoizmi, romelic, ramdenadme
mwifosagan gamoyofa, berkis mtkicebebi miuRebeli iqneba, Tumca isini meore paradoqsulad manufaqturuli warmoebis pirobebSi “gunduri” moRvaweobis
mxriv, gasagebs xdian berkis gulwrfel aRSfoTebas im damokidebulebis mimarT, macementirebeli faqtoris rolSi gamodis. romelime produqtis, vTqvaT
romelsac iCenda franguli revolucia sakuTari qveynis eklesiis mimarT. qurTukis, warmoeba, Sromis danawilebas emyareba, vTqvaT erTi akeTebs Rilebs,
inglisSi _ berkis sityvebiT — Cvenamde moRweuli eklesiuri sistemis meore Wris qsovils, mesame keravs, meoTxe Rebavs da a.S. am drosac TiToeuli
farglebSi vcxovrobT. amiT Cven vinarCunebT Zvel adamainur cnobierebas. es ostati moqmedebs misi sakuTari interesebidan gamomdinare da dainteresebulia
cnobiereba saxelmwifos wminda nagebobad miiCnevs da yvelafers akeTebs mis mxolod imiT, rom awarmoos rac SeiZleba meti produqti da maqsimalurad meti
SesanarCuneblad, xolo maT, vinc saxelmwifos marTavs, lamis RmerTis mogeba naxos Tavisi Sromidan. magram ramdenadac saboloo produqti erTian
gansaxierebad aRiqvams. Zalisxmevazea damokidebuli yoveli mewarme sxva mewarmis Tanadgomas saWiroebs.
sazogadoebis safuZveli, berkis azriT, marTlac xelSekrulebaa, magram es ase yalibdeba SromiTi koleqtivi, romelSiac TiToeuls mxolod sakuTari
aris umaRlesi rangis xelSekruleba, romelsac ver gavutolebT sazogadoebrivi interesebi amoZravebs, magram misi realizaciisaTvis aucileblobiT esaWiroeba
xelSekrulebis komerciul garigebad interpretacias, romlis mixedviTac es sxva.
xelSekruleba nebismier momentSi SeiZleba dairRves, radgan mas safuZvlad Sromis danawileba, romelsac adgili aqvs platonis saxelmwifoSi, axlaxans
praqtikuli sargeblianoba aqvs (44). saxelmwifo aris gaerTianeba, romlis mizans aRwerils Camohgavs, Tumca is romelime erTi produqtis sawarmoeblad ki ar
adamianTa sasicicxlo moTxovnilebebis dakmayofileba warmoadgens. aseTi xorcieldeba, aramed mTeli sazogadoebis normaluri funqcionirebisaTvis.
mizani mravali Taobis urTierTmonacvleobiT Tu miiRweva. amitom, miuxdavad imisa, rom platonTan ver vxvdebiT termin “Sromis danawilebis”
szogadoebrivi xelSekruleba dadebulia amJamindel, warsul da momaval konceptualur analizs, Znelia misi roli gadaWarbebiT SevafasoT, radgan mis
Taobebs Soris. ufro meti, yoveli konkretuli saxelmwifos sazogadoebrivi safuZvelze sazogadoeba ara mxolod erT mTlianobad ikvreba, aramed iRebs
xelSekruleba mxolod erTi rgolia maradiuli sazogadoebis pirveldawyebiTi socialurad diferencirebul xasiaTs. amasTan, sruli saxiT formirebul
xelSekrulebis jaWvSi, romelic xilul da uxilav samyaroebs aerTianebs (45). saxelmwifoSi Cndeba misi normalurad cxovrebisaTvis sasicocxlod
RmerTma, vinc Seqmna CvenTvissrulyofili saTnoebebi, Tavisi nebiT Seqmna aucilebeli da zedmeti profesiis adamianebi. am ukanasknelTa arseboba
saamisod ganxorcielebis piroba — saxelmwifo da moisurva igi dekavSirebina ganpirobebulia fufunebisaken swrafviT an sxva romelime mankierebiT.
yovelgvari srulyofilebis umaRles arqetipTan. visac swams umaRlesi nebis “zedmeti” xalxis siaSi xvdebian monadireebi da mimesisis warmomadgenlebi —
imisa, vinc Tavadaa kanonTa kanoni da mefeTa mefe, ar SeiZleba ar esmodeT, rom poetebi, musikosebi, mxatvrebi modeliorebi da sxva (“saxelmwifo” 373 b). am gziT,
saxelmwifo dawesebulebebisadmi erTgulebis da pativiscemis korporaciuli platoni saubrobs saxelmwifoSi arsebuli fenebis, Tu gnebavT ase vuwodoT,
fici, imavdroulad aris RvTis umaRlesi nebis ariarebac (45). klasebis Sesaxeb. rogorc SemdgomSi ufro cxadi xdeba, sazogadoebis socialuri
eklesiis sazogadoebrivi funqcia aseTi teologiuri safuZvlidan ioli diferenciacia da am fenebis harmoniuli Tanaarsebobis idea, platonis
gamosayvania. “eklesias Cven ganvixilavT rogorc iseT raimes, rac mTavari da politikuri filosofiis ZiriTadi sazrunavi xdeba. “saxelmwifos” ZiriTadi
imTaviTve damaxasiaTebelia saxelmwifosaTvis da ara rogorc mis xelsayrel sakvlevi Tema — samarTlianobis Tema, rogorc konkretul adamianTan, aseve mTel
damatebas, romelic iolad SeiZleba misgan gamovacalkeoT, gadavagdoT an saxelmwifosTan mimarTebis calsaxad ukavSirdeba swored socialuri fenebis
SevinaxoT. ... eklesia da saxelmwifo Cvens warmodgenebSi mouwyvetelia da Znelad harmoniuli Tanaarsebobis princips.
Tu moixsenieba erTi meoris gareSe (45-46).
revoluciurma xelisuflebam eklesiaze ieriSi ori mimarTulebiT miitana.
jer eklesiebis kuTvnili qoneba miiTvisa, xolo Semdeg usaxsrobiT welSi 3.3. sazogadoebis struqtura
gawyvetili eklesiis msaxurebi saxelmwifo moxeleebad aqcia da xelfasebi
dauniSna. gadavideT axla imis deskripciaze, Tu ra fenebi yalibdeba sazogadoebaSi.
Tu xalxma erTxel aRiara, rom eklesiis qoneba misi sakuTrebaa, maSin zogadad arsebobs sami mTavari fena. mmarTvelebi, mcvlebi da Tavisufali
gaumarTlebelia am qonebis raodenobis xelaxali gadaTvla da Cxreka. rac ar mewarme xalxi. am fenebis aRmniSvneli fenebis terminologia sakmaod
unda uWirdes britaneTs, darwmunebiT ambobs berki, is arasdros Seecdeba Tavisuflad gamoiyeneba platonis mier. vTqvaT, saxelmwifos mcvelebze
ekonomikuri problemebis mogvarebas eklesiis qonebis xarjze (47). saubrisas, zogjer is iaraRian xalxsac gulisxmobs da mmarTvelebsac. Tumca aman
sxvisi qonebis miTvisebam safrangeTSi SamaZrwunebeli masStabebi miiRo. ar unda Segviyvanos SecdomaSi, radgan es ori fena Tavisi funqcionaluri
amasTan, es iyo daufaravi Zarcva saxelmwifos moxeleebis mxridan, radgan is datvirTulobiT mkveTrad gansxvavdeba erTmaneTisagan. aRniSnuli fenebis
xorcieldeboda yovelgvari winaswari braldebis da sasamarTlos gadawyve- mdgomareoba saxelmwifoSi statikuria. fenebi ar gadadian erTmaneTSi,
tilebis gareSe. berks kargad esmis saeklesio, Tu kerZo sakuTrebis winaaRmdeg miuxedavad amisa, platonis mier SemoTavazebul socialur struqturas kasturs
warmoebuli omis sazrisi. aSkaraa, rom am operacias, garda qonebis gada- ver vuwodebT. TiToeuli fenisaTvis ganmsazRvrelia erTi romelime saTnoeba.
nawilebisa, miznad naciis damoneba hqonda: “adamianebisaTvis damoukideblobis ase maraliTad, mmarTvelTa fenaSi aseTia sibrZne, mcvelebSi — simamace, xolo
warTmeva, maTi iZuleba gaxdnen wyalobis xelisSemyureni — TavisTavad udidesi xelosnebsa da miwaTmoqmedebSi — gamWriaxoba. sxvagan (“saxelmwifos” meoTxe
sisastikea” (48). da es maSin, rodesac samoqalaqo sazogadoebis pirveli da wignSi, 427 e) laparakia idealuri saxelmwifos sibrZneze, simamaceze,
uZiriTadesi amocana sakuTrebis dacvaa (49). es ki Tvis mxriv, niSnavs, rom gamWriaxobasa da samarTliannobaze. amasTan samarTlianoba imgvar saTnoebad
momavali sazogadoebis konturebi, romelic safrangeTis revoluciis Semdeg cxaddeba, romelic damaxasiaTebelia yvela da ara romelime erTi fenisaTvis.
ikveTeba, Sors dgas samoqalaqo sazogadoebis elementaruli normebisagan. ra ganapirobebs sazogadoebis diferenciacias? zemoT aRiniSna, Sromis
amasTan, Tu Tvals movadevnebT im sistemas, romliTac nacionaliri asamblea diferenciaciis ganmsazRvreli roli da TiTqos kiTxva uadgiloa, magram Cven aq
faravda da aCumaTebda sakuTrebis yovelgvari uflebis Selaxvas safrangeTSi, vgulisxmobT ara zogadad socialuri organizaciis princips, aramed mis
miuTiTebs berki, Cvenda gasaocrad aRmovaCenT, rom es moqmedebebi yovelTvis konkretul nairsaxeobas _ riT ganisazRvreba is, rom romelime konkretuli
gamarTlebuli iyo eris interesebiT. adamianma Seavso mcvelebis an, vTqvaT, Tavisufali miwamoqmedebis rigebi? Tuki
masSemdeg, rac sakuTreba revoluciuri xelisuflebis xelSi aRmoCnda, amiT

106 11
aq warmomavloba da memkvidreobiToba aris wyalgamyofi, maSin platonis uaryofisagan TeoriaSi da praqtikaSiac mzad var mTeli guliT davuWiro mxari
idealuri saxelmwifos socialuri organizacia gamokveTil kastur xasiaTs adamianis relur uflebebs ... rac Seexeba uflebas xelisuflebis gasa-
miiRebda _ xelosnad dabadebuli verasdros ver gaxdeba mmarTveli, mcveli an nawileblad, saxelmwifo saqmeebis xelmZRvanelobis uflebas, aq me yovelTvis
piriqiT. magram platoni ase ar fiqrobs. konkretuli adamianis romelime ganvagrZob mtkicebas, rom isini mxolod formalurad Sedian samoqalaqo
socialuri fenisadmi mikuTvnebulobis garkveva damokidebulia ojaxis sazogadoebaSi adamianis pirdapir da ZiriTad uflebaTa rigSi” (26). Tu xeli-
organizaciasa da am adamianis personalur Tvisebebze. saboloo jamSi, adamiani suflebaSi monawileoba mxolod formaluradaa adamianis ZiriTad uflebaTa
ama Tu im fenis wevri misi piradi Tvisebebis da talantis wyalobiT xvdeba, rac rigis Semadgeneli, maSin ra upirates uflebebze SegviZlia visaubroT am
mkacrad kontrolirdeba xelisuflebis mier. ganvixiloT es sakiTxebi ufro konteqstSi? berki aq ganasxvavebs samoqalaqo sazogadoebas rogorc adamianTa
konkretulad. Tanaarsebobis bunebiT produqts, Sesabamisad adamianis bunebiT uflebebs da
samoqalaqo sazogadoebas aRmocenebuls xelSekrulebis safuZvelze adamianis
uflebebis Sesabamisi gagebiT. rusos ideebze aRmocenebulma frangi revo-
3.3.1. ojaxi da kerZo sakuTreba idealur saxelmwifoSi lucionerebis ideologiam adamianis uflebebis swored es ukanaskneli gageba
SearCia. Tu aRmasrulebeli da sakanonmdeblo xelisufleba sazogadoebrivi
ojaxis da axalgazrda Taobis aRzrdis problema idealuri saxelmwifos erT- xelSekrulebis produqtia, maSin SeuZlebelia moviTxovoT raime, rac ukve
erTi umniSvnelovanesi problemaa. koncentrirebuli saxiT es sakiTxebi nagulisxmebi ar aris xelSekrulebis mier. aseTi sazogadoebis erT-erTi
ganxilulia mesame da meoTxe wignebSi, Tumca dialogis sxva TavebSiac araerTxel umTavresi principi ambobs, rom arc erTi adamiani ar gamodgeba mosamarTled
Sevxvdebi sakiTxis ama Tu im aspeqtis xelaxal ganxilvas. sakuTar saqmeSi. ukve mxolod es erTi principi arTmevs adamians Tavis bunebriv
principSi Znelia ojaxi vuwodoT adamianTa urTierTobis im tips, romelsac uflebas, romelic yovelgvari xelSekrulebis miRma dgas, Tavadve gansajos da
iwonebs platoni. is laparakobs saerTo colebsa da Svilebze da kerZo daicvas sakuTari interesebi. man uari unda sTqvas Tavdacvazedac — bunebis am
sakuTrebis akrZalvaze idealur saxelmwifoSi. kerZo sakuTreba gadaWarbebul pirvel kanonze — radgan adamians ar SeuZlia erTdroulad isargeblos
indivilualizms warmoSobs da platonis rwmeniT ver egueba idealuri civilizirebuli da aracivilizirebuli saxelmwifos uflebebiT (26-27).
saxelmwifos mTavar mizans. es kidev ufro cxadi xdeba saxelmwifos mankieri saulisxmoa, rom berki am msjelobebidan ar akeTebs calsaxa dadebiT an
formebis aRwerisas, rodesac timokratiaze gadasvlis procesSi saerTo, uaryofiT daskvnas romelime Teoriis sasargeblod. misi mizania aCvenos rom
saxelmwifo miwebis kerZo sakuTrebaSi gadasvla ganmsazRvrel rols asrulebs. adamianis uflebaTa Tema ganyenebuli Teoriuli problemaa, romelze dayrd-
zogadsaxelmwifoebriv doneze mesakuTruli instinqtebis ganuwyveteli zrda da nobiT gaumarTlebelia konkretuli problemebis gadawyveta. mecniereba
maTi degradacia fufunebisadmi miswrafebebSi omis wyarod cxaddeba, romelic, saxelmwifos Sesaxeb, berkis azriT, ar aris metafizikuri disciplina. is
Tavis mxriv platonisaTvis yvela sazogadoebrivi ubedurebis mizezia arafriT gansxvavdeba nebismieri eqsperimentaluri mecnierebisagan. mas ver
(“saxelmwifo” 373-374). SeviswavliT a priori. piriqiT, politikuri mecniereba, romelic praqtikuli
saxelmwifos mmarTvelebs da mcvelebs ekrZalebaT rogorc aucilebelis miznebis ganxorcielebas emsaxureba, damokidebulia adamianur gamocdilebaze.
garda sxva kerZo sakuTrebis qona, ise col-Svilis yola (platoni naTlad ar man udidesi sifrTxiliT unda imsjelos sazogadoebrivi Senobis ngrevaze,
miuTiTebs es akrZalva mxolod mcvelebze vrceldeba Tu saxelmwifos yvela romelic saukineebis ganmavlobaSi aigeboda da pasuxobda Tavis daniSnulebas da
moqalaqeze, Tumca sakiTxis miseuli logika am ukanaskneli Tvalsazrisis kidev ufro meti sifrTxile unda gamoiCinos maSin, romdesac saqme exeba axali
sasargeblod laparakobs). saerTo col-Svilis idea srul TanxmobaSia Senobis agebas. adamianis uflebebis Tema abstraqtuli metafizikuri Temaa da
kerZomesakuTruli suliskveTebis aRmoxvrasTan da dgas igive movlenebis rigSi misi realobasTan Sexeba mniSvnelovnad ucvlis mas saxes im donemde, rom
rogoricaa mcvelebisaTvis kerZo qonebis ararseboba (“saxelmwifo” 464 c-d). maT Teoriuli diskusiebi mis Sesaxeb azrs kargavs da absurdul xasiaTs iRebs.
ar unda hqondeT araviTari iseTi sacxovrisi, romelSiac ver SeaRwevda “uflebebi, romlebzedac msjeloben Teoretikosebi — ukiduresobas
nebismieri msurveli. sakvebi da sxva aucilebeli saarsebo saSualebebi maT unda warmoadgens; igive doziT, ra doziTac isini metafizikurad sworia, politikis
miiRon moqalaqeebisagan imis fasad, rom isini icaven samSoblos. isini cxovroben da moralis kuTxiT yalbad gamoiyureba. ... politikuri goneba xom moqmedebs
erTad, albaT, raRac yazarmuli Senobebis msgavsSi rogorc omis, aseve gaTvlis principis meSveobiT — is ajamebs, gamoTvlis, amravlebs da yofs ara
mSvidobianobis dros. mcvlebs ar unda hqondeT Sexeba oqrosa da vercxlTan. maT metafizikur, aramed realur moralur realobebs ...”(28).
ar unda hqondeT sakuTari saxli, miwa, fuli, raTa isini ar iqcnen msxvil
mepatroneebad da Sinaur mtrebad ar eqcnen sxva moqalaqeebs (“saxelmwifo” 417 a-
franguli revolucia eklesiis da sakuTrebis winaaRmdeg
b). mcvelebs ekrZalebaT TviTneburad saxelmwifos sazRvrebis datoveba,
heterebisaTvis saCuqrebis mirTmeva da a.S. dabadebidan mokle vadis gasvlis
ra Tqma unda, safrangeTis revolucias ar gaaCnda is teqnologiebi, rom-
Semdeg, bavSvebs specialurad maTTvis momzadebul SenobebSi ganaTavseben
lebic misTvis uzrunvelyofda totalur kontrols individze. da mainc, am
maTTvis miCenili pirebis mzrunvelobis qveS.
mimarTulebiT man mniSvnelovani nabijebi gadaidga. revoluciis logika
amgvari gadawyvetileba platonis mier gamarTlebulia xolme saerTo
gvaswavlis, rom yoveli revoluciuri xelisufleba mosaxleobis sruli
saxelmwifoebrivi interesebis an sazogadoebaSi gamafebuli saerTo
morCilebis misaRwevad epoqis da adgilis Sesabamis samizneebs poulobs. XVIII
pativiscemisa da siyvarulis principebis moSveliebiT. vTqvaT im pirobebSi,
saukunis miwurulis frangulma revoluciam aseT samizneebad sakuTrebis da
rodesac aravin icis vinaa misi Svili an mama, yiveli adamiani mamaSvilur
eklesiis institutebi SearCia. es arCevani sayovelTao da aucilebeli ar aris. is
siyvarul Tanabrad unawilebs erTmaneTs. magram saxelmwifoSi arsebuli sruli
ufro simboluria.
gaurkvevloba adamianTa warmomavlobaSi, gacilebiT ufro mniSvnelovan rols
TavadaznaurobisaTvis sakuTrebis warTmevis mTeli rigi RonisZiebebi rom
asrulebs sazogadoebis socialur diferenciaciaSi. ra Tqma unda,
ara, eklesiis winaaRmdeg mimarTuli qmedeba sakuTrebis sawinaaRmdego aqciebad
mosalodnelia niWieri adamianebis STamomavalic iseTive iyos, rogorc misi
SegveZlo CagveTvala, radgan am droindeli fraguli eklesia qveynis umsxvilesi
mSoblebi da umeteswilad asedacaa. platoni winaaRmdegi rodia raime
mesakuTre iyo. eklesia, ambobs berki, samoqalaqo sazogadoebis safuZveli,
talantebiT dajildoebulma adamianma Sesabamisi adgili daikavos
sikeTisa da Svebis wyaroa (43). iqneb swored amitomac Seuties mas revoluciis
sazogadoebriv ierarqiaSi. Cven rom vicodeT bavSvis mSoblebis vinaoba, rac
liderebma.

12 105
vasalebs aRar utovebda tiraniis Tavidan acilebis aucileblobas. rogorc ki es ganmsazRvreli iqneboda axalgazrdis sazogadoebis ama Tu im safexurze
principi moiSala, maSinve daiwyo SeTqmulebebi da mkvlelobebi, konfiskaciebi gansaTavseblad, maSin arc zedamxedvelebis gamorCeuli Zalisxmeva gaxdeboda
da sisxliani angariSsworebebis mTeli rigi, rac yoveli im xelisuflebis saWiro saamisod da mTeli sazogadoebac gamokveTil kastebad struqturirebad
politikur kodeqss Seadgens, romelic arc sakuTar Rirsebas emyareba da arc maT xasiaTs miiRebda. magram ramdenadac bavSvebis mSoblebis vinaoba ucnobi rCeba,
Rirsebas, vin marTuli inda iyos. aseT SemTxvevebSi, politikuri mosazrebebidan sakiTxi imis Taobaze, Tu ra adgili unda daikavos am ukve axalgazrda kacma
gamomdiare, mefeebi tiranebad iqcevian, xolo maTi qveSevrdomebi principze saxlmwifoSi, gadawydeba misi pirad Tvisebebze, niWsa da talantebze dakvirvebiT
dayrdnobiT meamboxeebad. evropuli civilizacia saukuneebis manZilze saxelmwifo aRmzrdel-moxeleebis mier.
emyareboda or princips — raindobas da religias. maT gareSe Tavisufleba
tiraniad iqceva, codna ampartavan uwignurobad, xolo humanuroba uxeSobad da
velurobad. 3.3.2. niWi, talanti da adamianTa bunebiTi uTanasworobis idea
Rirsebis principi gasdevda sazogadoebis yvela rangs ise, ar angrevda
rigiTobis sistemas. misi wyalobiT mefe Tavisufled da megobrulad eqceoda erT-erTi idea, romelic ganmsazRvrelia klasikuri konservatizmisaTvis,
yvela qveSevrdoms ise, rom isinic monuri morCilebis gareSe pasuxobdnen mas. aris adamianTa bunebiTi uTanasworobis idea. adamianebi TavianTi bunebrivi
yovelgvari Zaldatanebis gareSe es principi aqrobda pativmoyvareobis da TvisebebiT ar arian Tanasworni erTmaneTTan. zogierTi dajildovebulia
ampartavnebis yovlegvar gamovlenas, avaldebulebda monarqs yuri miegdo saocari fizikuri ZaliT, sxva kvleva-Ziebis unariT, zogierTi Sromismoyvare da
sazogadoebrivi azrisaTvis, koreqtulobas aiZulebda mkacr xelisuflebas, gamrjea, zogic “samusiko” xelovnebisadmi midrekili. platoni, romelic arsad
agebinebda yvelas, rom manerebi SeiZleba kanonebze mniSvnelovani iyos. ar arRvevs izonomiis, anu kanonis winaSe moqalaqeTa Tanasworobis moTxovnas,
ganmanaTleblobis epoqam goneba umaRles prioritetad aRiara. marTalia amave dros laparakobs adamianTa bunebiT uTanasworobaze. Tu bunebiTi
berki arafers ambobs ganmanaTleblobaze, magram laparakobs gonebis Suqze, uTanasworobis idea, ganmsazRvrelad miviCnieT politikuri konservatizmis
romlis brwyinvalebam gaaqro rainduli idealebi. yvela saburavi, romelic TeoriisaTvis, maSin platoni erT-erT pirvel konservatorad unda CavTvaloT.
esoden alamazebda cxovrebas daundoblad Camoiglija. samaradJamod moiciles igi ara mxolod uSvebs aseTi bunebrivi uTanasworobis arsebobas, aramed am ideas
Tavidan zneobis maragebidan aRebuli yvela ideali, romelic adamianis uqvemdebarebs saxelmwifos socialur organizacias. yovelma adamianma unda
mankierebis dafarvas emsaxureboda. isini absurdulad da sasacilod daikavos is adgili saxelmwifos socialur struqturaSi, romelic Seesatyviseba
gamoacxades. am axali xedviT mefe ar aris meti, vidre adamiani, xolo dedofali mis niWs da pirovnul Tvisebebs. ufro metic, rogorc TandaTanobiT naTeli
ki qali; qali — cxovelze meti araa, xolo cxoveli ar ganekuTvneba umaRlesi xdeba swored esaa samarTlianad organizebuli saxelmwifos ZiriTadi mizani. is
kategoriis arsebas. pativiscema susti sqesis mimarT romantiul bodvad saxelmwifoa samarTliani, romelSiac yvela adamians Sesabamisi adgili aqvs
cxaddeba. mefis mkvlelobis, mamis mkvlelobis da saerTod adamianTa msxverplis miCenili da ar xdeba sazogadoebrivi fenebis aRreva.
warmoudgeneli mankiereba mxolod gamonagoni da crurwmenaa, romelic xels sakiTxis sruli saxiT warmosadgenad dagvrCa erTi kiTxva: ra gansazRvravs
uSlis samarTlianobis aRsrulebas. am barbarosuli filosofiiT, romelic adamianis niWierebas, ra qmnis misi ama Tu im talantis safuZvels? fsiqologiuri
SeiZleboda gaCeniliyo mxolod gayinul gulsa da avadmyof gonebaSi mecniereba icnobs talantis fenomens rogorc faqts, rogorc realobas. ra Tqma
gamoiricxeba yovelgvari sibrZne, gemovneba da keTilSobileba. kanoni unda unda, arsebobdnen talantebi da arsebobdnen geniosebic, magram ris gamo, amaze
emyarebodes SiSs da emsaxurebodaes mas, vinc kanons piradi SurisZiebisa da erTsulovnad sdums rogorc mecniereba, aseve Cveulebrivi gansjac. ufro
interesebis mizniT iyenebs. da es maSin, rodesac Cvevebis da tradiciebis metic, Tavad kiTxva SeiZleba mogveCvenos aramarTlzomierad _ faqtia, rom
safuZvlis gareSe kanoni warmoudgenelia. “sazogadoebis zneni da midrekilebebi adamianebi gansxvavdebian erTmaneTisagan. faqtia, rom maT xvadasxva
— wers berki — zogjer aucilebelni arian rogorc damatebani, zogjer rogorc midrekilebebi gaaCniaT da sruliad uadgiloa imis Zieba, Tu ra iwvevs amas.
koreqtivebi, magram yovelTvis rogorc kanonis safuZvlebi” (34-35). iq sadac mecniereba da gansja dums platoni miTs iSveliebs da misi
revolucioner xelisufalTa farisevluri gancxadebebis fonze, adamianTa saSualebiT surs axsnas adamianTa Soris arsebuli bunebiTi uTanasworoba.
bunebiTi uTanaswororobis Zveli platonuri idea, sakmaod naTlad JRers berkis platoni gviyveba, Tu rogor Seqmna RmerTma adamianebi miwisagan da rom
SexedulebebSi: safrangeTis kanclerma ganacxada, rom yvela profesia sapatioa. qmnadobis am procesSi zogierTs mieria oqro, zogierTs vercxli, xolo zogsac
araferia sapatio dalaqisa da farnebis amnTebis profesiaSi, ambobs berki, Tumca rkina da spilenZi. is visac oqro mieria mmarTvelebs unda Seadgenen,
es aravis, maT Soris arc saxelmwifos, ar aZlevs uflebas daCagros am rangis vercxlnarebi xalxi mcvelebad gamodgeba, xolo rkiniTa da spilenZiT
xalxi. problema ufro sxvaSi, imaSi mdgomareobs, rom yvela wodebis Sezavebulebma xelosnebis da miwaTmoqmedebis rigebi unda Seavson (“saxelmwifo”
Tanasworobis motiviT cdiloben qveynis marTva mewaReebs Caabaron. es 414 d, e; 415). yoveli mmarTveli, yovelive zemoTTqmulis gaTvaliswinebiT, unda
gadaudebel problemebs Seqmnis. amgvari qmedebiT fiqroben, rom cru rwmenebis zrunavdes ara imis garkvevaze, Tu visi Svilia esa Tu is axalSobili, aramed imaze,
winaaRmdeg gamodian da sinamdvileSi ki brZoloben bunebis winaaRmdeg — ambobs Tu ra Tvisebebi gaaCnia mas da Tu aRmoaCens, rom savaraudod oqronarevi
berki. Tumca, aqve, Cqarobs Tavisi mosazrebis komentirebas. sazogadoebaSi mis mSoblebis SvilSi sWarbobs spilenZisa da rkinis xasiaTi, mas Sesabamis
mier rangebis dacva sulac ar niSnavs mis mier warmomavlobiTi xelisuflebis sazogadoebriv fenaSi unda miuCinon adgili. es ki niSnavs, rom raRac saxiT
dacvas. ZalauflebisaTvis, misi azriT, mniSvneloba aqvs mxolod sibrZnes da socialuri mobiloba idealur saxelmwifoSi mainc arsebobs.
saTnoebas, xolo Tu adamiani misi mflobelia, es imas niSnavs, rom mas
sazogadoebaSi adgilis da Rirsebis mandati zecidan miuRia (21).
ras sTavazobs revoluciuri safrangeTi Tanasworobis am principebis 4.idealuri saxelmwifos mizani. samarTlianobis zogadi definicia
sanacvlod Tavis moqalaqeebs? raindobis da Rirsebis principebs aq adamianis
uflebebis Tema enacvleba. “isini safuZvelSi deben naRms, romelic daangrevs
axla Cven sakmarisad momzadebulni varT saimisod, rom vilaparakoT
yvela Zvel simbolos, Cvevas, qartias, saparlamento aqts. es naRmi — adamianis
samarTliani saxelmwifos bunebaze da mizanze. mcvelebis cxovrebis aRweris
uflebebia” (26). magram ra unda hqondes adamianis uflebebis sawinaaRmdego
Semdeg, kiTxvaze — “xom ar iqneba maTi yofacxovrebis normebis aseTi mkacri
berks? rogorc misi sityvebidan Cans araferi, radgan berki upirveles yovlisa
reglamentacia gadaWarbebuli?” — sokrate pasuxobs: “roca Cven vayalibebdiT am
adamianis uflebebis profanacias ucxadebs brZolas.
saxelmwifos, sulac ar gvsurda gansakuTrebiT bednieri gagvexada misi erTi
“magram aris ki saubari adamianis namdvil uflebebze? me Zalze Sors var maTi

104 13
romelime fena, aramed piriqiT, gvindoda aseTi yofiliyo mTeli saxelmwifo. gegmebs ufro metad awyobs. maT veravin aRudgeba win an Seasmens rasme verc caSi
Tqven xom imedi gqondaT swored aseT saxelmwifoSi aRmogeCinaT samarTlianoba da verc miwaze. rogori gonebis, rogori gulis, rogori unarebisa unda iyos
da cudad mowyobilSi ki usamarTloba (“saxelmwifo” 420 b-c) da Smdeg: “amasTan, adamiani, romelic Tavs idebs uzarmazari samefos konstituciis SemuSavebas ...
Cven iseT saxelmwifos miviCnevT samarTlianad, romelSiac arsebuli sami, Tavisi msgavs situaciaSi ki, rodesac Zalaufleba usazRvroa, xolo misi miznebi ki
bunebiT gansxvavebuli fena, TiToeuli Tavis saqmes akeTebs. brZen, mamac da gaurkveveli da arc eqvemdebareba gansazRvrebas, zneobrivi borotebis
gamWriaxad Cven CavTvliT Sesabamisi Tvisebebis da mdgomareobis mqone fenebis yoveldRiuri gavrceleba da Zalauflebis mflobeli adamianebis TiTqmis
mqone saxelmwifos” (“saxelmwifo” 435 b-c). fizikuri uunaroba Seasrulon maTze dakisrebuli movaleoba, saSineli
amrigad, mTeli saxelmwifos keTildReoba uzrunvelyofili iqneba maSin, ngrevebis mizezi SeiZleba gaxdes” (17-18).
rodesac yoveli adamiani gaakeTebs raRac erTs iqedan (rac Tavis mxriv saWiroa
saxelmwifosaTvis), risi gakeTebis bunebrivi monacemebic mas yvelaze metad aqvs.
samarTlianoba zogadad aris sakuTari saqmis keTeba da sxvis saqmeebSi Tanasworobis revoluciuri idea da adamianis Rirseba
Caurevloba (“saxelmwifo” 433 a-c). sxvis saqmeebSi Caurevlobaze saubrisas aq is rogorc realuri Tanasworobis safuZveli
ki ar igulisxmeba, rom ikrZaleba xeli SeaSvelo miwis damuSavebaSi vinmes.
laparakia sazogadoebis fenebis principul statusze da maTi funqciebis safrangeTis revolucia aRiniSna umZafresi SejaxebiT gansxvavebul wodebes
aRrevis principul miuReblobaze. sokrate sagangebod ubrundeba socialuri da fenebs Soris. es cnobili Temaa da masze uamravi Sroma dawerila, vTqvaT aseTi
kibis safexurebis statikurobis sakiTxs da yovelgvar mobilobas ukve dadgenil zogadi saTauris qveS — “klasTa brZola”. SeiZleboda am Temaze berkis Tval-
fenebs Soris damRupvelad miiCnevs. rodesac xelosani, an sxva romelime saqmiani sazriss calke ganvixilavT. amjerad ganvixiloT masTan dakavSirebuli Tanas-
kaci sakuTari unarebis, simdidris, Tu zalisa da gavlenini kavSirebis wyalobiT wrobis fenomens, romelic TavisuflebasTan erTad politikis mkvlevarebma
imdenad amaRldeba, rom moindomebs mcvelebis fenaSi gadainacvlos an raRac demokratiis safuZvelSi moaTavses.
msgavs moindomeben mcvelebi da mmarTvelebSi gadainacvleben, an, bolos, berki asxvavebs Tanasworobis orgvar gagebas: erTi Tanasworobis revo-
romelime erTi adamiani moisurvebs yvelafer amis gakeTebas, aseTi Careva sxvis luciur ideals, romelic emyareba ra adamianis uflebebis cnebas, sazogadoebas
saqmeSi, erTi fenidan meoreSi gadasvla, aris udidesi boroteba da danaSauli qaosisaken ubiZgebs, xolo meore Tanasworobis konservatiul ideals, romelic
saxelmwifos winaSe, anu usamarTloba (“saxelmwifo” 434 b-d). Rirsebis grZnobas emyareba da gulisxmobs rangirebis SeanrCunebas sazoga-
doebaSi.
frangulma revoluciam win wamoswia bevri adamiani, romelmac sakuTari
Rirsebis sawinaaRmdegod uRalata sakuTar klass, Tavadaznaurobas. inglisSi
5. saxelmwifo da individi. samarTliani kaci revoluciis dros maTi msgvsi pironeba iyo grafi hovardi, romelmac mas Semdeg
rac mravali sikeTe miiRo mefisagan daRupvis piras miiyvana igi. magram hovardis
saxelmwifo adamianebisagan Sedgeba. Sesabamisad, maTi Tvisebebic Zalze
msgavsebi iSviaT gamonakliss waroadgendnen gansxvavebiT frangebisagan,
msgavsi unda iyos. mas Semdeg, rac gavarkvieT, Tu ras warmoadgens samarTliani
romelTa bevrma warCinebulma gvariSvilma mesame wodebaTan kavSirSi xeli
saxelmwifo, SeiZleba kiTxva daisvas samarTlianobis Sesaxeb konkretul
Seuwyo qveynis Tavadaznaurobis ganadgurebas. arada, rodesac maRali rangis
adamianTan mimarTebiT. Tvisebebis msgavsebis Tezisis safuZvelze SeiZleba
pirebi, piradi gamorCenis mizniT, Ralatoben Rirsebis ideals, maTi Semdgomi
visaubroT, rom saxelmwifosaTvis damaxasiaTebeli saTnoebebi — sibrZne,
yvela saqme siqveles moklebuli xdeba. franguli revoluciisagan gansxvavebiT,
vaJkacoba da gamWriaxoba — man adamianebisagan, sakuTari moqalaqeebisagan
sxva qveynebSi didi socialuri da politikuri gardaqmnebis liderebi miznad ar
SeiZina (“saxelmwifo” 435 e). aqedan platoni gadadis adamianis sulis sami sawyisis isaxavdnen adaminuri Rirsebis fexqveS gaTelvas. isini Sors iyurebodnen.
analizze. es sawyisebi koordinaciaSi arian saxelmwifos im ZiriTad TvisebebTan xangrZlivi istoriis manZlze safrangeTis saocari gamZleoba, didi katakliz-
da saTnoebebTan, romlebzedac zemoT iyo saubari. adamianis suli Sedgeba: a) mebis miuxedavad swrafi aRdgena, swored keTilSobil wodebaze iyo dam-
gonieri nawilisagan (logisticonmeros), romelic adamianis TavSia koncentrirebuli; yarebuli, romelic yvelafris mouxedavad arasdros kargavda sulis simrTeles,
b) mrisxanebis nawilisagan (thimoedes), romlis adgili dulSia da, bolos, RviZlSi Rirsebas da pativad Tvlida qveynisaTvis samsaxurs. es fena axla safrangeTSi
myofi ltolvadi nawilisagan (epithymeticon) (“saxelmwifo” 439 d,e). samarTliani nadgurdeba. kidev uaresi, revvoluciur xelisuflebas aTvalwunebuli da
adamianis buneba am Tvisebebis mimarTebis, ufro zustad maT relaciur damcirebuli yavs yvela is, vinc Rirsebis wesebis karnaxiT moqmedebs. “yvela is —
urTierTobaSi vlindeba, oRond saxelmwifosagan gansxvavebiT, amjerad, miaCnia berks — vinc rangebis arsebobas esxmis Tavs, verasdros miaRwevs namdvil
relaciebs aqvT ara gare, aramed sakuTar Tavze mimarTuli xasiaTi. samarTliani Tanasworobas. yvela sazogadoebaSi, romelic sxvadasxva kategoriis moqala-
iqneba is adamiani, romelic moaxerxebs TiToeul am awyiss Sesabamisi adgili da qeebisagan Sedgeba, unda dominirebdes erTi. gamTanabreblebi mxolod
funqcia miuCinos: “... is axerxebs TiToeuls miuzRas is, rac misTvisaa amaxinjeben bunebriv wesrigs” (20).
damaxasiaTebeli; mas SeiZlia sakuTari Tavis moTokva, is awesrigebs Tavs da am fonze berki laparakobs evropis mzis Casvenebaze. evropa, romlis oqros
sakuTari Tavis megobari xdeba; is ise SeuTanadebs Tavisi sulis sam sawyiss xana ganuxrelad ukavSirdeboda raindobis fenomens, ukve warsuls Cabarda. es
erTmaneTs, rogorc amas akeTeben tkbilxmovanebis sami ZiriTadi bgeris mimarT. epoqa Sescvala sofistebis, ekonomistebis, kantoris moxeleebis epoqam da
... is akavSirebs erTmaneTTan am sam sawyiss da aRwevs gamWriaxobis da Sedegad evropis didebaz samudamod Caqra (33). ras warmoadgenda Zveli
mowesrigebulobis sakuTriv erTianobas” (“saxelmwifo” 443e). sazogadoebis safuZvelTa safuZveli raindoba? berkis azriT, Zvel raindobaSi
realizebuli iyo mTeli zneobrivi sistema. misi principebi marTalia gareg-
nulad icvlebodnen, ramdenadac icvleboda cxovrebis pirobebi, magram
raindobis arsi agrZelebda arsebobas da berkis dromde zemoqmedebda mTel
Taobebze.
swored es qmnida evropis gamorCeul niSans sxva regionebisagan, Tumca igive
principi brwyinvalebas sZenda ara mxolod aziur imperiebs, aramed,
safiqrebelia, antikuri xanis saxelmwifoebsac. arsebobda feodaluri raindobis
erTgulebis principi, romelic ise ganamtkicebda samefo xelisuflebas, rom

14 103
da am saqmes eklesiaze Tavdasxmebidan iwyeben (25). xelisuflebam, romelmac 6. politikuri reJimi idealur saxelmwifoSi.
monopolia gamoacxada nacionalur nebaze, piradi angariSsworebis mizniT, saxelmwifo mowyobis negatiuri formebi
uamravi uknonoba ise Caidina, rom mas praqtikulad araviTari winaaRmdgoba ar
Sexvedria. cxdia, isini ufro mokrZalebulni iqnebodnen TavianT namoqmedarSi,
ras warmoadgens mmarTvelobis formis mixedviT platonis idealuri
rom ar hqonodaT sruli garantia piradi usafrTxoebisa, rac rogorc
saxelmwifo? idealuri saxelmwifo, romelzedac platoni saubrobs SeiZleba
movlenebis Semdgomma msvlelobam aCvena iseve iluzoruli aRmoCnda, rogorc
ganxorcieldes ori konkretuli formiT. is SeiZleba iyos an monarqia an
maTi socialuri da ekonomikuri proeqtebi.
es rac Seexeba revoluciis zogad princips, romelic gamoixata Zaladobis
aristokratia (rCeulTa mmarTveloba). rCeulebi, romlebzedac platoni lapa-
rakobs ar aris memkvidreobiTi kasta. idealuri saxelmwifos mmarTveli
mizniT nacionaluri nebis uzurpaciasa da revoluciuri xelisuflebis mier
rCeulebi filosofosebi arian. aq, albaT, saWiroa davazustoT “filosofosis”
piradi miznebisaTvis mis gamoyenebaSi. magram zogadi principis cxovrebaSi
cneba da vTqvaT, rom platoni am terminSi ar gulisxmobs diplomirebul
gasatareblad konkretuli meqanizmia saWiro. ZiriTad aseT meqanizms franguli
filosofiis magistrs. erT-erT Tavis dialogSi platoni wers: “maTematika, an
revoluciuri xelisuflebis organizacia warmoadgenda. berki upirveles
sxva romelome filosofiao” da Tu termin filosofiis etimologias
yovlisa frangul parlaments, nacionalur asambleas ixdis Tavisi kritikis
gaviTvaliswinebT, rac sibrZnis siyvaruls niSnavs, maSin SegviZlia vTqvaT, rom
sagnad. yvela, gvarwmunebs is, vinc gaecnoba mis Semadgelobas, darwmundeba, rom
idealuri saxelmwifos mmarTvelebi inteleqtualebi, mecnierebi arian. platoni
Zaladoba da boroteba erTaderTi arCevania, romelic ki maT SeuZliaT gaakeTon.
ara erT furcels uTmobs filosofosi mmarTvelis ama Tu im Tvisebis
xelisuflebis saTaveSi mosuli adamianebi rCebian iseTebad, rogoric isini
daxasiaTebas. laparakia rogorc filosofosebis interesebze da mowodebebze —
Seqmna RmarTma, bunebam, ganaTlebam da cxovrebis wesma. am mxriv ki frang
misiaze _ aseve maT mniSvnelobaze sazogadoebisaTvis. ramdenadac filosofos
deputatebs dasakvexni mainc da mainc araferi aqvT. parlamentis saerTo
mmarTvelebs SevexeT, barem aqve ganvixiloT sakiTxi platonis politikuri
Semadgenloba warmoadgenda naxevrad wignier provinciel advokatebs, mcire
Teoriis totalitarulobis Taobaze. karl poperma, naSromSi “Ria sazogadoeba
iuridiuli kantrebis mmarTvelebs, soflis notariusebs da municipaluri
da misi mtrebi” platoni totalitarizmis mamad gamoacxada. poperis braldeba
Cinovnikebis mTel armias. qveynis ganviTarebis strategiuli proeqtebis da
friad soliduria da unda iTqvas, rom rogorc popers aseve platons bevri
farTo politikuri xedvis nacvlad, maT xelisuflebaSi moitanes wvril-wvrili
damcveli gamouCnda. platonis damcvelTa rigebSi, albaT, pirvel rigSi unda
intriga da yovldRiuri mosaxveWelisaTvis daundobeli brZola. arc erT
movixsenioT iseTi avtori rogoricaa leo Strausi, vinc fiqrobda, rom poperma
maTgans ar hqonia saxelmwifos gaZRolis praqtikuli gamocdileba, xolo
ubralod ver gaigo platoni da mis politikur filosofias araswori
saukeTesoebi mxolod Teoretikosebi iyvnen. nebismier saqmeSi arseboben
interpretacia misca. Cven vfiqrobT, rom platonis Teoria marTlac Seicavs
liderebi da isini, vinc liderebs mihyveba. Sesabamisad, Tu vnaxavT rom
bevr iseT elements, romelic poperis kritrkis simarTleSi gvarwmunebs. kerZo
nacionaluri asamblea ZiriTadad Sedgeba umniSvnelo, medrove adamianebisagan,
sakuTrebis akrZalva ukve Seicavs araerT iseT moTxovnas, saidanac sazogadoebis
gasagebia, rom maTi proeqtebic mankieri iqneba. am parlamentSi yvelaze batonobs
totaluri kontrolisaken mivdivarT. Tu amas davumatebT xelovnebis da bavSvTa
umecari umravlesoba. asambleis is mcirericxovani nawili, romelic moklebuli
aRzrdis umkacresi ideologiuri kontrolis moTxovnas platonis mier, Zalze
ar aris Rirsebas, pativmoyvareobis karnaxiT umravlesobas gamoedevneba xolme
axlos aRmovCndebiT orvelis samyarosTan, sadac regulirebadia ara mxolod
da iqceva instrumentad mis xelSi. politikuri xelmZRvanelobis efeqtianad
Svilebis gaCenis asaki (platonis TeoriiT qalebisaTvis 20-40 weli da mamakace-
gansaxorcieleblad, erTi mxriv, liderebi pativs unda scemdnen da
bisaTvis 30-55 weli), aramed seqsic: “dae, igive kanoni moqmedebdes im SemTxve-
iTvaliswinebdnen maT azrs, visac isini win uZRvian, xolo meore mxriv, piriqiT, am
vebSiac, rodesac romelime STamomavlobis gagrZelebis unaris mqone mamakaci
ukanasknelebs unda SemorCenili hqondeT kritikuli Sefasebis unari da brmad ar
Seexeba, Tundac saqorwino asakis qals, xelisuflebis nebarTvis gareSe. aseT
unda mihyvebodnen sxvebs.
Tu parlamentis Semadgenloba iseTia, rogorc davaxasiaTeT, ras SeiZleba SemTxvevaSi Cven vityviT, rom isini Soben saxlmwifosaTvis ukanono bavSvs” (461 b).
movelodeT misgan? berki fiqrobs, rom es aqtiuri, veragi adamianebi arasdros yofis aseTi kontroli, ra Tqma unda, totalitarulobis asociaciebs
dauSveben imas, rom cxovrebam iq daabrunos, saidanac maT Tavi wamoyves. sakuTari aRZravs mkiTxvelSi. magram platonis saxemlwifo ar SeiZleba totalitaruli
saxelmwifos interesebis sawinaaRmdegod, raSiac isini saerTod ver erkvevian, iyos ufro teqnikuri viTarebebis, vidrde ideologiuri mosazrebebis gamo. rac
nebismieri xerxebiT, isini ixelmZRvaneleben mxolod sakuTari interesebis platonis saxelmwifos aklia totalitarulobamde, aris masmedia. aristotele
karnaxiT, raSiac Zalian kargad erkvevian. es xalxi mzadaa xma misces nebismier erTgan wers, rom saxelmwifos sazRvrebi sruldeba iq, sadamdec swvdeba
proeqts, romelic ki maR pirad mogebas uqadis. ase iqmneba sruliad heroldis xma. ar iqneba swori, Tu saxelmwifos mier moqalaqeebis kontrols
gaumarTlebli konstitucia, romelic maT maRal Tanamdebobebze gadabargebis mxolod TvalTvaliT unariT SemovzRudavT da ar miviRebT mxedvelobaSi
saSualebas da qonebis xelaxali, Zaladobrivi gziT gadanawilebis zegavlenis, politikuri gemovnebis formirebis iseT mZlavr iaraRs, rogoric
SesaZleblobas aZlevs. umravlesoba, romelic Tavis droze ver daikvexnida verc masmediaa. jer saerTo nacionaluri presa, Semdeg televizia da, bolos,
Wkua-gonebiT da verc zneobrivi sispetakiT, vis ZiriTad sazrunavsac piradi interneti, aseT kontrols dRes marTlac totalur xasiaTs aniWebs da mas
gamorCena warmoadgenda, viTarebam axla maRal saxelisuflebo postebze uiversalurs xdis. platons amaze ocnebac ki ar SeeZlo.
wamoaskupa. miuxedavad amisa, Cven mainc saqme gvaqvs im adamianebTan, visi saxelmwifo mowyobis yvela danarCeni forma mankieria da pirvelis
midrekilebebi da unarebi, an ganzraxulis aRsrulebis wesi odnavac ki ar degradacias warmoadgens. idealuri aristokratiuli saxelmwifos garda,
Secvlila (17). platoni laparakobs mmarTvelobis Semdegi formebis mqone saxelmwifoebze:
berki gamoTqvams eWvs, rom arCevnebi gamiznulad moewyo ise, rom parlamentSi timokratiaze, anu qonebriv cenzze damyarebuli reJimi, oligarqiaze, anu
moxvedriliyo umravlesoba, visac simdidre mxolod suraTebze Tu unaxavs. es umciresobis mmarTveloba, demokratiaze anu xalxis mmarTveloba da tiraniaze
adamianebi moklebulni arian unars win aRudgenen angarebas. isini SeCveulni anu erTis mmarTveloba sakuTari survilis mixedviT. am formebs Soris yvelaze
arian morCilebas da sanacvlod Tavis TavSi atareben patara karieristis uaresi tiraniaa da platonic sakmao dros uTmobs jer tiraniis rogorc reJimis
mentalitets, gaunaTleblobis da TviTkmayofilebis energias, momxveWelobis aRweras, xolo Semdeg tiranis Cvevebis da pirovnuli Tvisebebis warmoCinebas.
vnebas, rasac ukve veRaravin SeaCerebs. umravlesobis yvela wevrma “nacvlad Cvens droSi uyoymano Rirebulebebis Semcvel demokratiul mmarTvelobas
imisa, rom aRiaros ukve SemuSavebuli konstituciis farglebSi moqmedebis platoni, rogorc vxedavT, mainc da mainc ar swyalobs da bolodan meore
aucilebloba, gadawyvita Tavad SeimuSaos iseTi konstitucia, rogoric maT adgilze ayenebs. Tumca, mxedvelobaSi unda miviRoT is garemoeba, rom

102 15
platonisaTvis “demokratia” iseve, rogorc Zveli romaelebisaTvis “respublika” saukeTeso saSualebaa zomierebis SesanarCuneblad sazogadoebaSi, romelic amiT
(“plebsis” mmarTveloba) uTanaswordeboda ara imdenad “xalxis mmarTvelobas”, daculi iqneba moufiqrebeli gadawyvetilebebisa da bolomde gauazrebeli
ramdenadac “mdabioTa mmarTvelobas”. proeqtebis tiraniisagan.
“Tqven rom ar amogeSalaT mexsierebidan winaprebi, cocxlad SegenarCune-
binaT Zveli evropuli kanonis principebi da nimuSebi, mxolod gageumjo-
7. sxva sakiTxebi besebinaT da SegeguebinaT isini Tanamedrove situaciasTan, maSin mTel msoflios
uCvenebdiT axali sibrZnis magaliTs. maSin, TavisuflebisaTvis brZolas Tqven
platonis filosofiis ganxilvis bolos, minda Sevexo or, Cemi azriT, dRes Zalze Rirseul saqmed aqcevdiT yvela xalxis Rirseul adamianTa TvalSi. Tqven
mniSvnelovan Temas. pirveli ukavSirdeba qalis rolsa da funqciebs sazoga- sayrdens gamoaclidiT despoticms, Tuki uCvenebdiT, rom Tavisufleba ara
doebaSi, xolo meore omis problemas.. mxolod SeTavsebada kanonierebasTan, aramed, roca is ar ewinaaRmdegeba
aristotelesagan gansxvavebiT, platoni Tvlis, rom qali iseTive aqtiuri disciplinas, Sesatyvisia kidevac misi” (12).
personaa saxelmwifo cxovrebaSi, rogorc mamakaci. laparakia ara mxolod qalis Tuki ase moiqceodnen, fiqrobs berki, maSin frangebi aCvenebdnen imas, rac
socialur da politikur aqtiobaze, aramed mis aqtiobaze samxedro saqmeSiac. Tavis droze ganaxorcieles ingliselebma. kerZod, rom savsebiT SeTavsebadia
Zalze delikaturad, platoni wers, rom qalebma smxedro saqmeSe unda iTavon erTmaneTTan Tavisufali saxelmwifo, Zlieri monarqia, disciplinirebuli
imdenad, ramdensac Tavad CaTvlian SesaZleblad (452a...…; 453... ). armia, reformirebuli da yvelasaTvis pativsacemi eklesia, Serbilebuli da amave
kidev erTi sakiTxi, aris omis problema. Zalze didi xnis Semdeg, faSizmis dros energiuli Tavadaznauroba. liberaluri kanonmdeblobis SemoReba mesame
erT-erTi ideologi da haidegeris megobari, karl Smiti, dawers statias, wodebisadmi am ukanasknels saSualebas miscemda Tavisufali konkurencia
“politikuris cnebis Sesaxeb”, romelic amozrdilia platonis omis gansaz- hqonoda da, saboloo jamSi, Tavis mxares gadmoebirebina Tavadaznauroba.
Rvrebidan. saerTod, omis klasikur gansazRvrebad iTvleba klauzevicis defi- Sedegad, safrangeTi miiRebda yovelmxriv dacul, kmayofil da Sromismoyvare
nicia, romelic gveubneba, rom omi aris politikis gagrZeleba samxedro xalxs, romelic bednierad icxovrebda sruli moraluri Tanasworobis
saSualebebiT. am definiciis gasagebad, sul mcire, Cven imis codna mainc pirobebSi. rogoria amis nacvlad realoba?
gvWirdeba, Tu ra aris politikuri da platoni swored am sawyisebTan dgas. is revoluciis mamebis mecadineobiT, frangi xalxi, romelic welSi wydeba
ganasxvavebs omis orgvar mniSvnelobas, sakuTriv oms da ganxeTqilebas: “me umZimesi SromiT, motyuebulia imiT, rom mas yalb ideebs da ararealuri
mgonia, rom arsebobs ori saxelwodeba — omi da gamxeTqileba. isini Seu- proeqtebiT cxovrebis gaumjobesebis imeds unergaven, rac kidev ufro mwares
Tanxmeblobis ori gamovlinebaa. da orad me maT vTvli ai ratom: erTs adgili aqvs xdis qveyanaSi gamefebul realur uTanasworobas.
Tavisianebsa da axloblebs Soris, xolo meores — ucxoebTan, ucxotomelebTan.
mtroba TavisianebTan ganxeTqilebad iwodeba, xolo sxvebTan omad” (470 b-c).
Tumca, es ufro deskripciaa omisa da aq jr kidev ar Cans misi mizezebi imisa, Zaladoba, rogorc revoluciis safuZveli
Tu ratom aqvs elins mtroba ucxotomelTan da aramtroba isev elinTan,
visTanac, rogorc istoriidan viciT aranaklebi sisxlismRvreli brZolebi “safrangeTma iyida maTxovruli yofa danaSaulis fasad” (13). amgvaria
hqonia. platoni amis Taobaze wers: “maSasadame, Tu elinebi ebrZvian barbarosebs revoluciuri safrangeTis realuri Tanamedrove mdgomareobis Sefaseba berkis
da barbarosebi elinebs, Cven vityviT, rom isini brZoloben imitom, rom TavianTi mier. danaSauli, zogadi azriT, aris kanonis ugulvebelyofa, kanonierebis
bunebiT mtrebi arian da amitom maT am mtrobas omi unda vuwodoT. xolo, fexqveS gaTelva da masze maRla dadgomis mcdeloba. pirveli nabiji am dam-
rodesac msgavsi ram xdeba elinebs Soris, unda vTqvaT, rom isini bunebiT Rupveli mimarTulebiT frangebma kanonieri xelisuflebis damxobiT gadadges.
megobrebi arian, magram elada aseT SemTxvevaSi avadaa da masSi urTierTqiSpoba sazogadoebis politikuri wyoba, romlis warmoSobas safuZvlad ukanonoba
uZevs, verasdros Seegueba mkacrad reglamentirebul sazogadoebriv insti-
sufevs, rasac ganxeTqileba ewodeba” (470c-d).
tutebs. SiSveli nebis mier sakuTari Tavis sayovelTao wesad qceva mxolod
pirveli nabijia aRviraxsnilobis, TviTnebobis da urwmunoebis gaormagebisaken.
Sedegad, korupcia, manamde simdidris da Zalauflebis Tanmxleb mankierebad rom
savaldebulo literatura iTvleboda, mosaxleobis yvela fenas moedo. postrevoluciuri safrangeTis
mZime mdgomareobas berki ase aRwers: arsebuli viTarebiT miRweulia eris sruli
1. platoni — saxelmwifo. Tavebi II, III, IV, V, VII, VIII, IX. bankrotoba, rac konkretulad gulisxmobs imas, rom kanonebi ugulve-
2. Plato - The Republic. Translated with the Introduction by Desmond Lee. Second Edition. Penguin belyofilia, sasamarTloebi garekili, mrewveloba dauZlurebuli, suls Rafavs
Books, 1987. vaWroba, xalxi gamaTxovrebulia, eklesia gaZarcvuli, armia da samoqalaqo
3.Платон – Государство, в кн. Платон Сочинения в трех томах, том 3, часть 1. Изд. «Мысль», sazogadoeba imyofeba anarqiis mdgomareobaSi. anarqia iqca sazogadoebrivi
Москва 1971. mowyobis ZiriTad wesad (14).
ram gamoiwvia aseTi mZime viTareba? qveynis msgavsi totaluri ngreva,
damatebiTi sakiTxavi Cveulebriv Sedegia xolme ucxo mtris Semosevis, an, kidev uaresi, samoqalaqo
omis. zogadad revoluciis da pirvelad franguli revoluciis specifikas
4. uiliam gaTri — berZeni filosofosebi. Talesidan aristotelamde.” (platoni. swored is Seadgenda, rom qveynis ngreva sruliad mSvidobian istoriul
moZRvreba ideebis Sasaxeb) gv.96-114, gamomc. ”sabWoTa saqarTvelo. 1983. monakveTSi Sedga. is ganxorcielda periodSi, romlis drosac axali xelis-
5.frensis fukuiama ”istoriis dasasrul da ukanaskneli adamiani”. nawili III 17 uflebis mier miiReboda bolomde gauazrebeli, umeteswilad briyvuli gada-
(”Timosis aRzeveba da dacema”) gv. 192-203. gamoc. mSvidobis, demokratiis da wyvetilebebi, rac warmoadgenda revoluciuri mTavrobis arakompetenturobis
ganviTarebis kavkasiuri institutis mier. Tbilisi, 1999. da TviTkmayofilebis manifestacias. arada, es gaxldaT xlisufleba, romelsac
6. Leo Straus Notion of Nature. in Introduction of ”History of Political Philosophy” Univ. of Chicago. araTu aravin ewinaaRmdegeboda, aramed mosaxleobis udidesi nawilis sruli
7.Carl Schmitt ”The Notion of Political”. mxardaWera hqonda (14). am adamianebis arsi ngrevaSi mdgomareobs. sxva
8. Leo Straus, Plato, in: ”History of Political Philosophy”. SemTxvevaSi maTi arseboba yovelgvar gamarTlebas dakargavda. Sesabamisad, isini
TviTdamkvidrebisaTvis aucileblad Tvlian samoqalaqo xelisuflebis ngrevas

16 101
kontreformaciuli eklesiis moZrvars, doqtor praiss. aristoteles (384- 322) politikuri Teoria
praisis qadagebidan, romelic ZiriTadad agebulia adamianis uflebebis Temis
irgvliv, praiss gamoyavda Tvalsazrisi, romelic TiTqos moipova ingliselma
xalxma 1688 wlis revoluciis ZaliT da romlebic misi azriT gulisxmobda mefis
Sesavali. platonis mowafeebs Soris yvelaze ufro niWieri, aristotele,
Tavad miiwvia makedoniis mefe filipem Tavisi vaJis, aleqsandres aRmzrdelad. es
arCeviTobas, uvargisi mmarTvelobis SemTxvevaSi xelisuflebis ZaliT damxobis
erTgvari kompensacia iyo aristotelesaTvis, romelsac molodinis
uflebas da mTavrobis xalxis Sexedulebis mixedviT dakompleqtebas. berki
sawirispirod, platonma ar dautova Tavisi skolis xelmZRvaneloba.
Tanmimdevrulad ganixilavs samive am mtkicebas da aCvenebs, rom arc erTi maTgani
damokidebuleba maswavlebelsa da mowafes Soris araerTgvarovania. Tu
ar Sesula revoluciis Semajamebeli dokumentis originalSi, romlis sruli
gavixsenebT aristoteles cnobil gamoTqmas _ “megobaria platoni, magram
saxelwodebaa “adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa deklaraciis da taxtis
WeSmariteba ufro didi megobaria” _ maswavlebelsa da mowafes Soris sakmaod
monacvleobis uflebis aqti”. berki savsebiT samarTlianad urCevs adresats Tuki
mwvave diskusiebis arseboba unda vivaraudoT. rig sakiTxebSi da es iTqmis ufro
mas marTlac ainteresebs inglisis saxelmwifo wyoba, es sakiTxi Seiswavlos
metafizikis da epistemologiis problemebze, platonis d aristoteles
qveynis istoriidan, sakanonmdeblo aqtebidan da sxva dokumentebidan da ara
Sexedulebebi TiTqmis erTgvaria. sxva sakiTxebSi da maT Sorisaa politikuri
mRvdlebis mier kaTedrebidan gakeTebuli qadagebebis safuZvelze. amasTan,
problematika, platonis da aristoteles xedva ara mxolod gansxvavebulia,
berkis azriT, qveynis politikuri mowyobis avtorebi kanonmdeblobas
aramed xSirad sapirispiroc. Tavisi politikuri doqtrina aristotelem
alagebdnen bunebis kanonebTan TanazomadobiT da ara novaciebis Semotanis
gadmosca “politikaSi”, “nikomaqes eTikaSi” da “did eTikaSi”. am bolo or
surviliT. sicicxlisunariani arsebuli realobis SenarCunebiT, ingliseli
naSromSi politikuri problemebi eTikuri da socialuri sakiTxebis konteqstSi
xalxi sulac ar uaryofs gaumjobesebisaken miswrafebas da progress, romlis
gadmoicema. sakuTriv politikur problemebs is ZiriTadad “politikaSi”
SerCeva SenarCunebis arCevani yovelTvis Tavisuflad rCeba.
ganixilavs da Cvenc am naSroms daveyrdnobiT, rmelic sul rva wignisagan
“amgvarad gardatydeba bunebis universaluri kanoni saxelmwifos
Sedgeba. platonis “saxelmwifosagan” gansxvavebiT, romelic idealuri
cxovrebaSi, sadac Cven vsrulyofT imas, rac arasdros ar aris axali da
saxelmwifos proeqtirebas uTmobs ZiriTad dros, aristotele aranaklebad
vinarCunebT imas, rac arasdros ar Zveldeba. winaprebTan dakavSirebiT Cveni
interesdeba arsebuli saxelmwifoebis sxvadasxva mxareebis aRweriT, Tanac
aseTi principebi warimarTeba ara Zveli crurwmenebiT, aramed filosofiuri
imgvarad, rom erTnairi gulmodginebiT warmoadgens rogorc Teoriul da mTeli
analogiiT. vemyarebiT ra taxtismonacvleobis princips, Cven vafuZnebT
misi doqtrinisaTvis gadamwyveti mniSvnelobis mqone sakiTxebs, aseve, erTi
mmarTvelobas sisxliT naTesaobaze, xolo qveynis kanonebs vukavSirebT ojaxur
SexedviT, sruliad umniSvnelo detalebs saxelmwifo cxovrebisa.
kavSirebs da axloblobas imgvarad, rom mexsierebaSi siyvaruliT da saTnoebiT
vinaxavT warmodgenebs Cvens saxelmwifoze, ojaxur kerebze, winaprebis
saflavebsa da sakurTxevlebze. TavisuflebaTa memkvidreobiTobis ideis Suqze
ganxilviT, Cven viRebT arcTumcire upiratesobebs. Tavisuflebis suli ase 1. saxelmwifo da adamiani
xSirad rom warmoSobs uwesrigobas da eqscesebs, CvenSi moqmedebs, Tu SeiZleba
ase iTqvas, kanonizebuli winaprebis TandaswrebiT da amitomac morCili xdeba yoveli saxelmwifo, wers aristotele “politikis” SesavalSi, aris adami-
maTi didi pativiscemis da mowiwebis ZaliT. ... swored amitomaa Cveni Tavisufleba anTSorisi urTierTobis Taviseburi forma, romelic miznad isaxavs saTnoebas.
Rirseuli Tavisufleba” (gv. 11). berkis es sityvebi memkvidreobiTobis principis aq, albaT, saWiroa aRvniSnoT gansxvaveba rusul da inglisur Targmanebs Soris.
ganxilvisaken gbiZgeben, romelic konservatizmis erT-erTi fuZemdebluri berZnuli “κοινονια”, inglisur teqstSi Temaze, Tu ra aris saxelmwifo,
principia. Targmnilia adamianTSorisi asociaciad (association) Sesaxeb, xolo rusuli teqsti
saubrobs adamianTSoris urTierTobaze (общение). es ukanaskneli Zalze tevadi
memkvidreobiToba terminia da gulisxmobs rogorc sakuTriv asociacias, aseve adamianTa Soris
komunikacias, am sityvis ufarToesi gagebiT. am TvalsazrisiT, sainteresoa
amrigad, winaprebis danatovaris pativiscema, memkvdreobiToba, rogorc aristoteles aseTi gancxadeba: saxelmwifoSi moqalaqeebi unda ar yvela saqmeSi,
vxedavT aRmocenebulia bunebis proncipebTan sazogadoebis harmonizaciis an arc erTSi, an zogSi monawileobdnenda zogSic ara. es savsebiT bunebrivia,
survilze. swored es ganasxvavebs ingliselTa cxovrebis wess da Tavis droze radgan “erTi saxelmwifos mier dakavebuli adgili garkveuli saxis erTobaa,
inglisuri revoluciis Taviseburebebs frangulisagan. pirveli dafuZnebulia xolo moqalaqeebi ki erTi saxelmwifos mowileebi (κοινονοι) arian” (1261 a).
tradiciaze maSin, rodesac ukanaskneli cdilobs yovelgvari tradiciulis am zogadi SeniSvnis Semdgom, aristotele saubrobs meTodze, romelic
uaryofas. saxelmwifos ganxilvis gzis maCvenebeli unda iyos. politikuri analizis
“rusom ver mogvaqcia Tavis rwmenaze; Cven ar gavmxadvarT volteris aristoteleseuli meTodi ar aris raime gansxvavebuli kvlevis sxva meTo-
mowafeebi; helveciuss araferi daumatebia Cveni ganviTarebisaTvis. aTeistebi ar debisagan. is am SemTxvevaSi igive meTods iyenebs, rogorc sxva movlenebis
gamxdaran Cveni moZRvrebi, SeSlilebi — kanonmdeblebi. ... Cven araviTari analizisas. erTi mxriv, problemisadmi misi midgoma ar aris didad gansxvavebuli
aRmoCena ar gagvikeTebia, Tumca arc vfiqrobT, rom morali iseve, romgorc sakiTxis kvlevis im wesisagan, romelsac palatoni amjobinebda. aristotele
moralisa da mmarTvelobis safuZvlebi saWiroebs aRmoCenas” (40). wers: “gadmosacemi masala ufro cxadi gaxdeba, Tuki mas adre gadmocemuli
am konteqstSi unda ganvixiloT berkis mowodeba frangebisadmi aaSenon axali meTodis mixedviT ganvixilavT _ sxva SemTxvevebis msgavsad, Tu rTuls martiv
Senoba Zvel saZirkvelze, rac SesaZlebeli iqneba maSin, Tu frangebi aRar elementebd davanawilebT da davakvirdebiT, Tu risgan Sedgeba saxelmwifo
ganixilaven sakuTar Tavs iseT naciad, romelsac revoluciamde araferi hqonia ...”(1252 a 20). “politikis” meore wignis dasawyisSi, aristotele gvamcnobs, rom
saerTo samoqalaqo sazogadoebasTan da monobaSi cxovrobda. winaprebis ararsebuli idealuri saxelmwifo modelebis misi analizi TviTmiznuri ar aris.
pativiscemiT, frangebi ufro met pativs miagebdnen sakuTar Tavs. Tavisuflebis naSromis mizania Seswavlili iqnes adamianTa urTierToba maTi yvelaze
suls sCvevia mravalgvari eqscesebis da aurzauris gamowveva. magram, Tu is srulyofili im formiT, romelic adamianebs aZlevs saSualebas icxovron
emyareba memkvidreobiTobis idas, raRac azriT kanonizirebuli winaprebis TavianTi miswrafebebis Sesabamisad. am kvlevis procesSi, gvafrTxilebs
uRrmes pativiscemas, maSin yovelTvis dazRveuli iqneba yovelgvari aristotele, ganxiluli iqneba realurad arsebuli saxelmwifoebi, xolo Tu
gaugebrobebisagan. Tu axalma Taobam Tavisuflebis idea miiRo Rirsebis iseT saxelmwifoebs SevexebiT, romlebic arsebulTagan gansxvavdeba, es moxdeba
TanSobil grZnobasTan erTad, is arasdros ahyveba utifarTa gamoxdomebs, rac

100 17
ara TviTmiznurad, aramed mxolod imitom, rom arsebulebi mravalmxriv erTi wlis Tavze da mravalmxriv winaswarmetyveluri gamodga. Tumca, werili
srulyofilebi arian, da ver axdenen TvianTi bunebis (“fysis”) realizacias (1260 b yuradRebas ipyrobs ara imdenad am winaswarmetyveluri mosazrebebis gamo,
30-35). aramed safrangeTis revoluciis negatiuri SefasebebisaTvis aucilebeli
is rac saxelmwifos safuZvelSi Zevs, aris qalis da mamakacis urTierToba, imgvari zogadi msoflmxedvelobrivi, RirebulebiTi da politikuri foniT,
urTireToba arsebebisa, romelTac ar SeuZliaT erTmaneTis gareSe yofna. maTi romelic sakmarisi gaxda konservatizmis warmoSobisaTvis.
erTimeorisadmi ltolva gonivruli gadawyvetilebis Sedegi ki ar aris, aramed
aris imis msgavsi instinqti, rogorsac vxvdebiT cxovelTa samyaroSi datovon
STamomavloba. franguli revoluciis ingliseli mxardamWerebi da maTi Sexedulebebi
aqedan gamomdinare, adamianTaSorisi urTierTobis pirveli da uZiriTadesi
forma aris ojaxi: “... urTierToba, romelic yalibdeba bunebrivad yoveldRiuri werilis warmoSobis Sesaxeb masSive mogviTxrobs berki. rogorc irkveva,
moTxovnilebebis dasakmayofileblad, aris ojaxi” (1252 b 10-15). Sesabamisad, werili, romliTac man upasuxa frangi aznauris kiTxvebs ukve 1789 wels yofila
ojaxebisagan Semdgari asociacia aris sofeli, xolo soflebis erTianoba ki dawerili da, rogorc Tavad berki SeniSnavs, sifrTxilis gamo ar gaegzavna
Seadgens saxelmwifos. “srulyofilad warmodgenili soflebisgan Semdgari adresats. yovelive amis Sesaxeb adresats ecnoba patara ganmartebiT werilSi,
gaerTianeba aris saxelmwifo (polisi), ... romelic TviTkmar arsebobas aRwevs da rasac berkisadmi franguli revoluciis Sefasebis daJinebuli Txovna mohyva.
romelic iqmneba sasicocxlo aucileblobis karnaxiT, magram arsebobs saTno berki kvlav daubrunda werilis pirveldawyebiT variants da ufro farTo
cxovrebisaTvis. aqedan gamomdinareobs, rom yoveli saxelmwifo bunebrivi formatiT gadmosca saTqmeli, Tumca, ukve Txzulebad qceulma nawerma
produqtia da iseve, rogorc adamianTa Sorisi pirveladi urTierTobebi, am SeinarCuna werilis pirveldawyebiTi forma.
bunebrivi tendenciis dasrulebas warmoadgens, xolo dasrulebaSi ki Tavs erT-erTi mniSvnelovani sakiTxi, romliTac avtori iwyebs Tavisi
aCvenebs buneba. Cven vuwodebT yoveli obieqtis bunebas ... mis iseT mdgomareobas, Tvalsazrisis gaSlas, Seexeba. safrangeTSi dawyebuli revoluciis inglisel
romelic miiReba misi ganviTarebis dasrulebis Semdeg. ufro metic, saboloo mxardamWerebs, romelTac qveyanaSi Sesabamisi profilis ramdenime klubi,
miznis ganxorcielebaSi vlindeba umaRlesi srulyofileba, xolo imas, rasac saidanac cdilobdnen franguli ideebis (da, SesaZloa saqmis) propagandas
TviTkmari arseboba gaaCnia, is dasrulebulicaa da umaRlesi arsebobis mqonec” inglisSi. es klubebi iyo konstituciuri sazogadoeba xolo meore revoluciuri
(1252 b 25-1253 a). aqedan aristotele akeTebs daskvnas, rom saxelmwifo aris raRac sazogadoeba. Cans am ukanasknels meti warmatebisaTvis miuRwevia Tavis
bunebiTad arsebuli da, rom adamianic Tavisi bunebiT, politikuri arsebaa. es ki moRvaweobaSi, rakiRa frangul parlaments — nacionalur krebas — misi wevrebi
niSnavs, rom Tuki romelime adamiani, Tavisi bunebis mixedviT da ara SemTxveviTi parizSi miuRia da pativiT gaumgzavrebia ukan, rogorc misi ideebis gamtarebeli.
garemoebebis gamo, saxelmwifos gareT icxovrebs, is an zneobrivad ukve Tavad amgvari kontaqtebis faqtSi xedavs berki inglisuri klubebis
ganuviTarebeli arsebaa da, an zeadamainia (1253 a 5-10). gakicxvis safuZvels, radgan arc erTi damoukidebeli qveynis moqalaqe, romelic
amrigad, adamiani arsebobs mxolod saxelmwifoSi, romelic pirveladia am moqalaqeobiT sakuTari qveynis sajaro nebasTan aris dakavSirebuli, ar
masTan mimarTebiT. rogorc platonTan, aqac adamianis saxelmwifosTan miscems sakuTar Tavs uflebas sakuTari xelisuflebis nebarTvis gareSe Sevides
damokidebuleba mTelis da nawilis paradigmis konteqstSi ganixileba. oficialur urTierTobebSi sxva qveynis xelisuflebis warmomadgenlebTan.
izolirebulad ganxiluli adamiani ar iqneba TviTkmari arsebuli. mas yovelTvis Tumca, es mxolod praqtikul moraluri poziciaa, romlis gamo berki sagangebod
daWirdeba sxva adamianTan asociacia. aristotele kvlav imeorebs, rom Tu cdilobs gaemijnos konstituciuri da revoluciuri sazogadoebis saqmianobas.
adamianma mainc miaRwia TviTkmar arsebobas da mas sxva aRaravin Wirdeba, maSin is meore, ufro Teoriuli xasiaTis mizezi Zevs politikuri saxis movlenebis da
adamiani ki ara an cxovelia da an RmerTi (1253 a 25-30). sxva cocxali arsebebisagan ama Tu im mTavrobis moqmedebis Sefasebis im gzebSi, romlebic berks erTaderTad
adamians, upirveles yovlisa, metyvelebis unari ganasxvavebs. es uzrunvelyofs sworad miaCnia. franguli revoluciiT aRfrTovanebuli Tanamoqalaqeebisagan
imas, rom mxolod adamians SeuZlia Seiqmnas warmodgena iseT cnebebze, gansxvavebiT, berki ar Cqarobs revoluciis da revolucionerebis myisier
rogoricaa sikeTe da boroteba, samarTlianoba da usamarTloba. zneobrivi Sefasebas Tundac Tavisuflebis abstraqtuli idealis gamokidebiT. im faqtidan,
ganzomileba, romliTac aristotele adamians axasiaTebs, saxes ucvlis mis rom safrangeTSi revolucia ganxorcielda Tavisuflebis saxeliT, frangi
saxelmwifoebrivad cxobrebis sazriss. marTalia adamianebi sazogadoebrivad xalxis da Sesabamisi qveynis mTavrobis arc qebis da arc kritikis safuZvels ar
erTiandebian erToblivad arsebobis saWiroebis karnaxiT, magram agrZeleben iZleva. politikuri mdgomareobis normaluri Sefaseba saWiroebs ara
amgvar yofas saTno cxovrebis misaRwevad, raSiac adamiani sakuTari Tavis egzaltirebul Sefasebebs da calkeuli lozungebis gamodevnebas, aramed
realizacias axdens: “sisrules miRweuli adamiani, yvelaze ufro srulyofilia revoluciis Sedegad miRebul reJimze gulmodgine dakvirvebas, mTavrobis
cocxal arsebebs Soris da, piriqiT, kanonisa da samarTlis gareSe mcxovrebi saSinao, sagareo, samxedro da ekonomikuri politikis analizs, misi
adamiani yvelaze uaresia. ... sikeTes moklebuli adamiani yvelaze ukeTuri da ideologiuri xazis Seswavlas. sxva SemTxvevaSi, misalocebis gagzavna frangi
veluria Tavis sqesobriv ltolvebSi da miswrafebebSi. samarTlianobis cneba xalxisaTvis mxolod imitom, rom maT raRac moimoqmedes abstraqtuli
ukavSirdeba warmodgenebs saxelmwifoze, radganac samarTali (kanoni) aris ra Tavisuflebis idealis karnaxiT, msgavsi iqneboda giJis an avazakisaTvis
samarTlianobis sazomi, imavdroulad aris politikuri qcevis maregulirebeli milocvebisa, raRai man moaxerxa izolaciis kedlebis garRveva da eziara
normac” (1253 a 30,35 — 1253 b). adamianis bunebriv Tavisuflebas.
amrigad, mxolod polisSi myofi adamiani cxovrobs politikurad, cxovrobs revoluciis dasawyisidan mocemul dromde sakmao dro gavida da berkic Tavs
polisis kanonebis mixedviT, rac zneobrivad cxovrebas utoldeba da adamianis aZlevs uflebas franguli revoluciis ufro safuZvliani Sefasebebi gamoTqvas,
gamorCeul maxasiaTebels warmoadgens. Tumca manamde exeba safrTxes, romelic franguli ideebis gavrcelebam SeiZleba
moutanos mis Tanamedrove ingliss. ramdenadac zemoTaRniSnuli inglisuri
klubebi revoluciuri ideebis TavianT qveyanaSi gavrcelebas cdiloben da
revoluciuri safrangeTis movlenebi am qveyanaSi gavrcelebul sul ufro da
ufro mzard qaosze metyvelebdnen, berki ufro wuxs SesaZlo qaosze
ingliselebis gonebaSi, vidre Sidapolitikur movlenebSi, radgan xelisuflebis
simyareSi mas eWvi ar epareba. am mimarTulebiT, ki mas SemaSfoTeblad eCveneba
ideebi, romlebsac inglisis revoluciuri sazogadoeba daesesxa

18 99
edmund berkis konservatizmi 2. ojaxi da kerZo sakuTreba, monoba

Tu mxedvelobaSi miviRebT saqarTvelos politikuri cxovrebis ara Tana- ramdenadac polisi soflebisagan Sedgeba, xolo soflebi ojaxebisagan,
medrove mTvlemare mdgomareobas, aramed politikuri partiebis ufro aqtiuri analitikurad aristotele ojaxis ganxilvaze gadadis. am sakiTxSi sruli
yofis periods, gamocdileba dagvarwmunebs politikosebis umravlesobis kontrastia mis da platonis Sexedulebebs Soris.
gamorCeul simpaTiaSi konservatiuli, gnebavT axla ase vuwodoT, memarjvene yoveli ojaxi Sedgeba Tavisuflebisagan da araTavisuflebisagan. ojaxi sxva
msoflmxedvelobisa da Sesabamisi politikuri praqtikis mimarT. “monarqistebis araferia, Tu ara mimarTebebis sistema, romelic myardeba batonsa d monas, qmarsa
partia”, “konservatorebis partia”, “tradicionalistebis partia”, “qristianul- da cols, mamasa da Svilebs Soris. aristotele sakmao dros uTmobs am dros
demokratiuli partia” mxolod ramdenime dasaxelebaa monaTesave politikur gavrcelebuli mosazrebis “verifikacias”, romlis mixdviTac ojaxis elementebs
mimarTulebebs Soris, romelTa xvedriTi wona saqarTveloSi gacilebiT sWar- Soris ufrosobis forma erTi wyarodanaa warmoSobili. laparakia batonis da
bobda maT ideologiur oponentebisas. am viTarebis mizezebis Zieba sakmaod Sors mamis Zalauflebis identurobaze. aristotele sTvlis, rom batonis Zalaufleba
wagviyvans Tumca erT-erT SesaZlo mizezad SegviZlia is davasaxeloT, rom principulad gansxvavdeba mamis Svilze da qmris colze Zalauflebisagan, radgan
patara erebi yvelgan, da ara mxolod saqarTveloSi, ufro konservatulebi arian Tu pirveli aris Tavisufal da araTavisufal subieqtebs Soris mimarTeba, bolo
da Znelad eguebian siaxles. Tu gaviTvaliswinebT patara erebis politikuri ori Tavisufal arsebaTa Soris arsebuli mimarTebaa. marTalia aristotele
cxovrebisaTvis damaxasiaTebel bevr risk-faqtors, SegiZlia gagebiT movekidoT mimarTebebis am saxeebs mijnavs Tavisufals da araTavisufals Soris arsebuli
msgavs ganwyobebs, radgan, rogorc qalbatoni tetCeri brZanebda, konservatizmi gansxvavebis bazaze, magram dainteresebuli mkiTxveli tyuilad dauwyebs mis
kargad gakvalul da cnobil gzebze siaruls, yovelTvis upiratesobas aniWebs SromebSi Tavisuflebis, rogorc arCevanis SesaZleblobis cnebis analizs Ziebas.
jer auTvisebeli bilikebis gamoyenebasTan SedarebiT. amgvari analizi aristoeles ar gaaCnia. erT-erTi mizezi amisa, rogorc es unda
viTareba sagrZnoblad Seicvala SevardnaZis mmarTvelobis miwuruls da gamoCndes monobis fenomenis aristoteleseuli gaazrebisas, aris “monis”
xelisuflebis saTaveSi “nacionaluri moZraobis” da “demokratebis” mosvlis sakuTrebis da samuSao iaraRis terminebiT aRwera. aristotelesaTvis ucnobia
Semdeg. farTo gasaqani mieca moliberalo da imavdroulad revoluciur ara mxolod Tavisuflebis, rogorc arCevanis SesaZleblobis cneba, aramed
frazeologias. ufro metic, movlenebi, romlis ZaliTac axali xelisufleba monobis, rogorc amgvari SesaZleblobis daTrgunvis cnebac. magram ra aris
miviReT saqarTveloSi, aRiarebuli iqna “usisxlo”, “xaverdovan”, “vardebis” sakuTreba?
revoluciad. Tu gaviTvaliswinebT saqarTveloSi xelisuflebis cvlilebis ojaxis ganmsazRvreli aRniSnuli sami mimarTebis garda aristotele axsenebs
manamdel Zaladobriv praqtikas, Znelia gadaWarbebiT SevafasoT axali qarTuli kidev erT elements, romelsac xan ojaxis organizacias uwodebs, xanac
revoluciis mSvidobiani xasiaTi. axalma xelisuflebam moaxerxa ara mxolod is, dagrovebis xelovnebas. yvela SemTxvevaSi, aq laparakia ojaxis da meurneobis
rom Tavi aarida sisxlisRvrasa da represiebs, aramed saocrad didsulovnad gaZRolaze. ojaxis da meurneobis cnebaSi igulisxmebs sakuTrebis cneba.
moeqca revoluciis mTavar samiznes, romelic dRemde, safiqrebelia Tavis “sakuTreba aris saxlis nawili, xolo SenaZeni ki ojaxis organizaciis forma”.
mtrebze gacilebiT ufro mSvidad cxovrobs da Tavs irTobs memuarebiTa da meurnisaTvis sakuTreba arsebobis SesanarCunebeli Taviseburi iaraRia. rac
sxvadasxva ceremoniebze sakuTari personis prezentaciiT. vfiqrob, qarTuli Seexeba iaraRebs, Sromis iaraRebi orgvaria: erTi is, romelic gamiznulia
revoluciis ZirTadi xibli, romelmac farTo saerTaSoriso rezonansi da CvenSi produqtiuli moRvaweobisaTvis (ποιετικα) meore, romelic Tavad warmoadgens
mimdinare movlenebiT mTeli civilizebuli msoflios daintereseba gamoiwvia, aqtiur moRvaweobas (πρακτικον). mona, romelic aristoteles gaTanabrebuli
swored mis mSvidobian, ararepresiul xasiaTSi mdgomareobda. ra Tqma unda,
hyavs Sromis iaraRTan, aqtiuri Sromis iaraRia (1253 b 25-1254 a 10). bunebiT mona
sxvadasxva dros, msoflios sxvadasxva qveyanaSi mravali revolucia momxdara,
aris is, vinc Tavis Tavs ki ar ekuTvnis, aramed sxvas da Tanac ise, rom am dros
magram yvela maTgans TavianTi klasikuri paradigma, Sinagani logika gaaCnia
adamianad rCeba. mona aris adamiani, romelic sxvisi sakuTreba xdeba. is aqtiuri
safrangeTis XVIII saukunis revoluciis saxiT. am paradigmasTan yvelaze ufro
iaraRia. monobis arseboba savsebiT gamarTlebulia, radgan arseboben adamianebi,
axlos kidev ori revolucia dgas — ruseTis da iranis islamuri revolucia.
romlebic uxeSi fizikuri Zalis garda arafriT gamoirCevian. maT gansjis unari
rusulma da iranulma revoluciam gaimeora franguli modelis TiTqmis yvela
mxolod imdenad aqvT, rom batonis brZaneba gaigon da Seasrulon. sxva mxriv
ganmsazRvreli xasiaTi — sakuTari moqalaqeebis gaugonari xocva-Jletidan,
sruliad moklebulni arian gansjis unars. amitom isini arseboben imisaTvis
saerTaSoriso konfliqtebSi Cabmis gavliT, revoluciebis saboloo Sedegamde -
batons daemorCilon da maTi aseTi mdgomareoba samarTlianic aris da
diqtaturamde. qarTuli revoluciis principulad gansxvavebuli xasiaTi
gvafiqrebinebs, rom an saqarTveloSi mas saerTod ar hqonia adgili, an sasargebloc (1255 a 5). bunebaSi xom yvela movlenaSi gamoiyofa mbrZanebeli da
Tanamedrove globalizaciis zegavleniT Tavad revoluciebma icvala saxe da daqvemdebarebuli nawili. es bunebis uzenaesi kanonia da mas adamianebic
axali, manamde ucnobi formiT mogvevlina. rogori gansxvavebulic ar unda iyos emorCilebian. monoba orgvaria. erTi, rodesac adamiani bunebiTaa mona da meore,
is, rakiRa revolucia revoluciad rCeba da ara sxva movlenad, mas unda hqondes rodesac vinme mona xdeba kanonis mixedviT (vTqvaT, omSi datyvevebis Sedegad).
raRac saerTo revoluciebis Zvel formatTan. qvemoT SemoTavazebuli berkis rogorc erT, aseve meore SemTxvevaSi, monad qceva sxvis sakuTrebad da Sromis
polimikuri ideebis ganxilva, arada swored es aris winamdebare statiis mizani da iaraRad qcevas niSnavs.
ara verdiqtis gamotana imis Taobaze, Tu ra moxda saqarTveloSi 2004 wels, sakuTrebis ufro zogad konteqstSi ganxilvisas, gasagebi xdeba, rom
saSualebas miscems mkiTxvels Tavadve gaakeTos daskvna qarTul movlenebze da aristoteles pozocia radikalurad gansxvavdeba platonis poziciisagan,
imavdroulad Seivsos sakuTari warmodgenebi zogadad rogorc revoluciis, romelic ara mxolod ar uSvebda sakuTrebas idealur saxelmwifoSi, aramed mas
aseve konservatizmis Taobaze. erT-erT ZiriTad sazogadoebriv ubedurebad Tvlida. aristotele marTalia ar
me-XVIII saukunis ingliseli moazrovnis, edmund berkis ideebi gadmocemulia uaryofs saxelmwifos arsebobas, magram misTvis sakuTrebis ZiriTadi forma
sakmaod grZeli saTauris mqone SromaSi: “edmund berkis gaazrebani safrangeTSi mainc kerZoa.
revoluciisa da am movlenisadmi miZRvnili zogierTi sazogadoebis londonSi sakuTrebis, qonebis mopovebis xelovnebis ganxilvisas, aristoteles
Tavyrilobis gamo, gadmocemuli parizeli aznaurisadmi gankuTvnil werilSi”. ganxiluli aqvs gacvlis idea, amasTan mis msjelobebSi ikveTeba ganasxvaveba
berkis es naSromi pirvlad gamovida 1790 wels (is cnobilia mokle saTauriTac saqonlis sacvlel da saxmar Rirebulebebs Soris. Tumca, ra Tqma unda,
aristoteles es terminebi ar aqvs da erT SemTxvevaSi, is laparakobs sagnis
“Reflections on the Revolution in France”), e.i. safrangeTSi revoluciis dawyebidan
(magaliTad, fexsacmelis) gamoyenebaze daniSnulebis mixedviT (rodesac mas

98 19
icmeven), xolo meore SemTxvevaSi ki igive sagnis gamoyenebaze sxva obieqtze sazogadoebaSi individi garemoculia konkurenciiT, SiSis atmosferoTi
gadasacvlelad (1257 a 5-15). xvalindeli dRisa. isic iZulebulia eWviT, braziT da SuriT aRvsili Caebas
gacvliTi operaciebis saWiroebam moitana monetis saWiroeba, mas Semdeg, rac arsebobisaTvis yoveldRiur brZolaSi.
saqonlis Semosatanad sxvisi daxmareba gaxada saWiro, an rodesac sasaqonlo sulis meryeoba ar aris damokidebuli imaze “axalgazrdaa” Tu ara eri.
operaciebma zedmeti gaxada didi moculobis saqonlis gadaadgileba. “yovelive yoveli erisaTvis damaxasiaTebelia rogorc aRmafrenis, aseve modunebis
amis gamo, mividnen SeTanxmebamde, rom urTierTgacvlisas erTimeorisaTvis periodebi. aqve gasaTvaliswinebeblia mravali sxva Tanmxlebi movlenebic. ase
miecaT raRac iseTi, rac Tavad warmoadgenda Rirebulebas. aseTi iyo Tavidan magaliTad, sazogadoebrivi usafrTxoebisaTvis zrunvas amZafrebs iseTi
rkina, vercxli da sxv. dasawyisSi maT zomavdnen da wonidnen, raTa daedginaT movlenebi, rogoricaa provokaciebi, imedismomcemi warmatebebi da autaneli
Rirebuleba. Semdeg, daiwyes monetis moWra da zed monetis Rirebulebis niSnis damcirebebi. qveynis Sida samoqalaqo davebi da diskusiebi xSirad Zalze cxarea.
amotvifra daiwyes. ase gaCnda gacvlis saWiroebiT fuli” (1257a-1257b). vnebebi epidemiebiviT moedeba xolme xalxs da misi gamomwvev sababad SeiZleba
sazogadoebaSi gacvlis procesis SesaZleblobas Sromis diferenciacia gamodges sruliad umniSvnelo, an piriqiT, Zalze mniSvnelovani sakiTxi. romi
warmoadgens. Sromis diferenciaciis aristoteleseuli modeli platonis daRupa iman, rom xalxis didi masa sruliad neitraluri iyo im
modelisagan gansxvavebiT ar ukavSirdeba socialur diferenciacias da ar aris vnebaTaRelvisagan, romelic mmarTvel wreebs moedo. rom arc am dros ar aklda
misi ganmsazRvreli procesi. gansxvaveba adamianebs Soris sxvadsxva cxovrebis niWieri pirovnebebi, magram isini TavianTi Zalauflebis ganmtkicebisaTvis
wess Soris, fiqrobs aristotele, aris bunebaSi cxovelebis arsebobis sxvadasxva brZolobdnen. xalxi garvnili iyo, xolo imperia upatrono. aranaklebi roli
wesebs Soris gansxvavebis msgavsi. zogierTi cxoveli mxolod balaxeuli safariT Seasrula romis daRupvaSi romaelTa ltolvam fufunebisaken. fufuneba im
ikvebeba, sxvebi xorcismWamelebi arian, xolo cxovelTa kidev erTi nawili sagnebisa da saSualebebis erTobliobaa, romelic kacobriobam Tavisi arsebobis
yvelafers etaneba, rasac ki moixelTebs. adamianebTanac raRac msgavss vxvdebiT: gasaumjobeseblad da komfortis Sesaqmnelad rom gamoigona. Zalze zogadad,
yvelaze ufro zarmacebi momTabare cxovrebas ewevian. maTi ZiriTadi sakvebi rodesac fufunebaze vmsjelobT, mxedvelobaSi gvaqvs an grZnobadi
Sinauri cxovelebis xorcia. momTabareebi TaviaT saqonels miuyvebian ukeTesi siamovnebebisaken ltolva, garyvnileba da gamflangveloba, an adamianuri
saZovrebis mosaZieblad da niadagis bunebriv ganoyierebas uwyofen xels. sxvebi, cxovrebisaTvis aucilebel saSualebaTa is zoma, romlis miRma arsebul yvela
momTabareebze ufro dauzarlebi, monadireobas ewevian. monadireobis saxeebia tkboba zedmetad da mankierad unda CaiTvalos. fufuneba da garyvnileba tolad
omi da yaCaRoba, meTevzeoba da gareul cxovelebze nadiroba. da bolos, yvelaze viTarebian da garkveuli azriT es terminebi SeiZleba sinonimuradac ki
Sromismoyvareebi, arseboben niadagis damuSavebiT da kulturuli mcenareebis gamoiyenebodnen. adamianSi is ki ar aris dasafasebeli, Tu ramdenad miRwevadia
moyvaniT da movliT. dasawyisSi, yvela eseni iseT saqmianobas ewevian, romelsac misTvis fufunebiT cxovreba, aramed is, Tu ramdenadaa is daaxloebuli
ar Wirdeba gacvla, vidre es saqmianoba erTi ojaxis farglebs ar gascilebia. saTnoebas da ra piradi unarebi aqvs mas. fufunebiT cxovrebis borkilebi
mxolod mas Semdeg, rac ojaxebi mravldeba da aucilebeli xdeba maTi gayofa, aRmosavleTSi gamoigones, sadac xelisuflebiT tkbobas Tan axlavs mmarTveli
aucilebeli xdeba produqtis gacvlac. Zaladobrivi mikvdinebis da ucxo mtris SemoWris mudmivi SiSi. amitom, SeiZleba
arsebobs sakuTrebis mopovebis ramdenime gza. sakuTrebis SeZenis iTqvas, rom politikuri Tavisufleba ganaTlebuli erebis xvedria. velurs
standartuli gza vaWrobaa. aristotele saubrobs vaWrobis Semdeg saxeebze: gaaCnia piradi Tavisufleba imdenad, ramdenadac SeuzRudav cxovrebas eweva da
sazRvao vaWroba, tranzituli vaWroba da sacalo vaWroba. maT Soris ZiriTadi Tanasworia TvistomTa Soris. barbarosi xSiradaa Tavisufali movlenebis
gansxvaveba imaSi mdgonareobs, rom Tu erT maTgans naklebi riski axlavs Tan, ganuwyveteli cvlilebis gamo. magram mxolod swor politikas SeuZlia
meore ufro didi mogebis momtania. sakuTrebis SeZenis sxva formebia: mevaxSeoba, uzrunvelyos qveyanaSi samarTlianobis ganmtkiceba da im Zalis Seqmna, romelic
sakuTari Sromis gaqiraveba da bolos raRac iseTi, rac, erTi mxriv, sakuTari mzad iqneba nebismier momentSi daicvas Tavisi moqalaqeebis uflebebi.
Sromis gaqiravebas utoldeba, margam, meore mxriv, saqmes iqoniebs bunebis
produqtebTan. aseTia, vTqvaT, tyis gakafva, samTo saqme da a.S.
sainteresoa, rom omze aristotele saubars iwyebs maSin, rodesac
sakuTrebaze msjelobs. rogorc irkveva, sakuTrebis moxveWis kidev erTi forma
omia. Tu platoni omSi yvela sazogadoebrivi ubedurebis wyaros xedavda, literatura:
aristotele, gasagebia, oms imdenad CasTvlis aseTad, ramdenadac naklovani
SeiZleba iyos sakuTrebis moxveWis survili. “samxedro saqme, SeiZleba 1 Адам Фергюсон – «Опыт истории гражданского общества». Изд. Росспен., Моссква 2000.
ganxiluli iyos sakuTrebis mopovebis garkveulwilad bunebriv saSualebad.
nadiroba xom samxedro saqmis nawilia: nadiroba ki SeiZleba rogorc velur
cxovelebze, aseve im adamianebze, romlebic bunebiT gansazRvrulni arian
morCilebisaTvis, magram ar surT es; aseTi omi, Tavisi bunebiT, samarTliania”
(1256 b 20-25).

3. moqalaqis cneba
“saxelmwifos” mTeli II wigni platonis da sxva avtorebis SexedulebaTa
kritikas exeba. aristotele axsenebs vinme qalkedonel fales, romelic romael
grakxusebze didi xniT adre moiTxovda moqalaqeebs Soris miwis tol
sakuTrebaSi gadacemas. (1266 b). aqve detaluradaa ganxiluli saxelmwifo
mowyobis istoriuli SemTxvevebi lakedemonelTa saxelmwifo, kreta da kar-
Tageni. TiToeuli maTgani saxelmwifos (polisis) konkretul nairsaxeobebs
warmoadgendnen, magram erTmaneTisagan imdenad gansxvavebuli niuansebis
Semcvlels, rom savsebiT bunebrivia daisvas kiTxva zogadad saxelmwifos saerTo

20 97
5. erebis Zalisa da dacemis mizezebis Sesaxeb principebis Sesaxeb. vidre gavarkvevdeT, Tu romeli sjobs CamoTvliTagan, jer
is unda gavarkvioT, Tu ra aris saxelmwifo saerTod. amasTan, aristotele aq
arc erTi eri ar yofila imdenad uiRblo, rom danarCen kacobriobaze dabla sakiTx svavs Zalze saintereso konteqstSi, rac didi diskusiebis sagani iyo da
daeyenebinos Tavi. erTi eri amayobs nacionaluri xasiaTiT an Tavisi zogierTi SeiZleba aseTad CaiTvalos Cvens droSi. kerZod, rodesac adgili aqvs raime
gamoCenili warmomadgenliT; meore Tavisi politikiT, simdidriT, vaWrobiT, qmedebas, romlis drosac dazaralda moqalaqe, ra SeiZleba iTqvas aseT
baRebiTa da Senoba-nagebobebiT; da bolos, is, visac araferi aqvs satrabaxo, SemTxvevebSi, rom moqalaqe dazaralda saxelmwifos, Tu oligarqiis an tiraniis
amayobs Tavisi ucodinarobiT. ZalisxmeviT?
erebis dacema mxolod imiT, rom iyos gamowveuli, rom maT gverdiT Zneli gamosacnobi ar aris, rom aq laparakia, erTi mxriv, sakuTriv
wrmoiSveba xolme bevrad ufro Zlieri imperia, romelTan metoqeoba mis Zalebs saxelmwifoze, xolo, meore mxriv, reJimze anu mmarTvelobaze. Tumca, sakiTxis
aRemateba, maSin Zneli asaxsneli iqneboda romis an sxva imperiis dacema. Zalze ganxilvis konteqsti ise marjvedaa SerCeuli, rom gaugebari xdeba, Tu ra
xSirad qveyana xelSi uvardeba iseT metoqes, romlis arsebobas pirveli aqamde moimoqmeda saxelmwifom da ra mmarTvelma wreebma.
sulac ver amCnevda. aseT dros erebSi SeimCneva gaurkveveli sisuste da im aristoteles Semdegi nabiji aseTia: “saxelmwifo moxelis mTeli moRvaweoba
epoqisaken dabruneba, rodesac is sxvebisaTvis SeumCnevlad arsebobda. ase daeca mimarTulia mxolod saxelmwifoze (πολισ), xolo saxelmwifo mowyoba (πολιτεια) ki
odesaRac mebrZoli berZnuli polisebi mezobeli samTavros xeliT, romelic aris saxelmwifos mcxovrebTa garkveuli organizacia. imis gamo, rom saxelmwifo
sul ramdenime wlis win aRzevda. anda romi, romelsac arasdros ar eSinoda raRac Sedgenilia, yoveli mTelis msgavsad, romelic nawilebisagan Sedgeba
aravisi da bolos im barbarosebis xelSi aRmoCnda, vinc samxedro xelivnebiT gasagebia, rom jer unda gavarkvioT, Tu ra aris moqalaqe (πολιτεσ), radgan
bevrad Camouvardebodnen romaelebs. romis dideba ise TandaTanobiT minavlda, saxelmwifo sxva araferia, Tu ara moqalaqeebis erToblioba. amrigad, unda
rogor TandaTanobiTac gaxda is msoflio imperia. ganvixiloT, Tu vin SeiZleba miviCnioT moqalaqed da ras warmoadgens moqalaqe”
am da msgavsi sxva movlenebis erT-erTi axsna SeiZleba aseTi iyos — erebi (1274 b 30 _ 1275 a 5).
berdebian. jer kidev polibiosi werda, rom karTageni, romelic romze ufro amrigad, imis garkvevis mcdeloba, Tu ra aris polisi, moiTxovs moqalaqis
xnieri iyo, masze ufro male daiRala omSi. fergiusons aseTi axsna ar raobis garkvevas. am cnebis dasadgenad arafers iZleva im pirebis statusis
akmayofilebs. erebi ar arian adamianebi. adamianis sicocxlis xamgrZlivoba gaazreba, visac moqalaqeoba eboZa. verc isini gagviweven samsaxurs, vinc aseT
moklea, xolo sazogadoeba ki ganaxldeba yoveli axali Taobis gamoCenisTanave. saxels imsaxurebs mxolod qalaqSi cxovrebis gamo, radgan qalaqSi cxovroben
iqmneba STabeWdileba, rom rasa maradiuli axalgazrdobis asakSia. ase rom ar metikebic da monebic, magram isini ar rian moqalaqeebi. ori ZiriTadi parametri,
iqneba analogiis gamoyeneba adamiansa da ers Soris da Tqma imisa, rom erebi romelTan mimarTebaSic unda gairkves saxelmwifos moqalaqeoba aris sasa-
berdebian. marTlo da xelisufleba, sul erTia es uakanaskneli warmodgenili iqneba
sakiTxis fergiusoniseuli axsna ar gulisxmobs raime erTjerad faqts. mas saxalxo krebiT, Tu romelime sapasuxismgelo saxelmwifo postiT (1275 a 20-25).
Semoqavs nacionaluri interesebis cneba, romlis gareSe ar arsebobs aqedan, “moqalaqe” ganisazRvreba ase: “Cven moqalaqeebad miviCnevT imaT, vinc
Tanamedrove saxelmwifoTmcodneoba da saerTaSorioso urTierTobebi. aris monawileobs sasamarTlosa da saxalxo krebaSi. Cans aseTi gansazRvreba ukeT
SemTxvevebi, wers fergiusoni, rodesac eris moqmedebaTa araTanmimdevruloba Seesabameba yvela imaT, vinc moqalaqed iwodeba” (1275 a 30-35). am damaimedebeli
daRlasaviT vlindeba maSin, rodesac jer kidev myaria moqmedebis gamomwvevi gancxadebis miuxedavad aristotele aRiarebs, rom SemoTavazebuli gansaz-
mizezebi. SeiZleba Seiqmnas iseTi situacia, rodesac ZiriTadi mizezi imisa, rac Rvreba zustia ZiriTadad demokratiuli mowyobis qveynebisaTvis. rac Seexeba
aqamde eris warmatebul moqmedebas iwvevda, sulac gaqres. eris warmateba- sxva saxelmwifoebs, marTalia maTac mieyenebaT es definicia, magram igi ar iqneba
warumatebloba didadaa damokidebuli sazogadoebis usafrTxoebasa da masTan aucilebeli. arademokratiul qveynebSi xom arc saxalxo krebaa da sasamarTloc
dakavSirebul nacionalur interesebze. aq gasaTvaliswinebelia interesebis sxvagvaradaa organizebuli. amitom Tu yvela sazRvriT SemTxvevas gaviTva-
Zalze farTo speqtri rogorc qveynis sxavdasxva partiebis, aseve xelosnobiT da liswinebT da mainc orientirebulebi viqnebiT sasamarTlosa da sakanonmdeblo
vaWrobiT dakavebul adamainTa konkretuli interesebic. aRniSnulTagan struqturebze, rogorc moqalaqeobis ganmsazRvrel elementebze, SegveZleba
romelime erTi mimarTulebiT mopovebuli warmateba gansazRvravs nacionaluri SevinarCunoT definicia da vTqvaT kvlav, rom “mocemuli saxelmwifos moqalaqea
progresis, eris ayvavebis xarisxs. xolo is vneba da energia, romliTac istoriis is, vinc monawileobs mis sakanonmdeblo da sasamarTlo xelisuflebaSi, xolo
mocemul etapze xorcieldeba dasaxuli miznis miRweva eris mier gansazRvravs saxelmwifo aris moqalaqeebis iseTi erTianoba, romelic sakmarisia am saxel-
eris sulis Zalas. mas Semdeg, rac aseTi miznebi aRar aRafrToveneben xalxs, am
mwifos TviTkmari arsebobisaTvis” (1275 b 20). aSkaraa SemoTavazebuli
erze SeiZleba iTqvas, rom is apaTiaSi vardeba. da Tu didi xnis ganmavlobaSi
gansazRvrebebis mixedviT, moqalaqeoba Tanamdebobis flobaze orientirebiT
aseTi miznebis arseboba daviwyebas miecema xolme, maSin saxelmwifo dacemis gzas
dgindeba, rac aristotelesaTvis ar aris SeumCneveli.
adgas, xolo eri gadaSenebis piras imyofeba. (1.303). raSi mdgomareobs eris Zala?
iqneb aseTi midgoma arasworia. gana gaviTvaliswineT teritoria, romelzedac
eris Zala — fergiusonis azriT — mdgomareobs mis simdidreSi, raodenobasa da
arsebobs saxelmwifo an misi mosaxleoba? orive saWirod gamoiyureba saxel-
xasiaTSi. eris simdedre misi wevrebis simdidridan Sedgeba. is ar unda avurioT
mwifos identifikaciisaTvis. SeiZleba Tu ara iTqvas, rom saxelmwifo erTi da
fulSi. saxelmwifos realuri Semosavali Sedgeba piradi qonebis im nawilisagan,
igivea, mxolod erTsa da imave mosaxleobis da teritoriis SemTxvevaSi?
romelsac sazogadoeba gaiRebs saerTo nacionaluri miznebisaTvis. eris
aristoteles azriT, ar SeiZleba saxelmwifos kedlebs gadamwyveti mniSv-
bedniereba ganisazRvreba misi Semosaval-gasavalis TanafardobiT. swored es
neloba hqondes, radgan kedlebi SegviZlia SemovavloT mTel peloponess. rac
unda iyos yoveli politikuri gadawyvetilebis amosavali punqti. eris
Seexeba mosaxleobas, mosaxleoba mudmivad icvleba _ erTi Taoba midis, xolo
moqmedebis, misi manerebis gauareseba SeiZleba iyos Sedegi im pirobebis
axli Taoba modis. es mudmivi procesia, romelic Zalze gviZnelebs pasuxs
darRvevisa, romelic aucilebelia talantis warmoSobisa da ganviTarebisaTvis.
kiTxvaze, es erTi da igive saxelmwifos mosaxleobaa, Tu mas erTiani mxolod
is SeiZleba Secvalos sazogadoebrivi azris cvlilebam imis Taobaze, Tu raSi
saxeli aqvs mdinaresaviT. amitom, “Tu saxelmwifo raRac asociaciaa da
mdgomareobs adamianis Rirseba da bedniereba. rodesac warmodgenebi maRali
saxeldobr, is aris moqalaqeTa politikuri asociacia, maSin bunebrivia, rom
sazogadoebrivi mdgomareobis Sesaxeb daiyvaneba simdidreze da samefo karTan
rogorc ki Seicvleba saxelmwifo mowyoba, Seicvleba saxelmwifoc. ...
daaxloebaze, maSin aRaravis svams kiTxvas imis Sesaxeb, Tu ra piradi Tvisebebi
saxelmwifos identuroba umTavresad mis wyobasTan mimarTebiT ganisazRvreba”
imsaxureben adamianSi ndobas. aseT dros mxolod im saSualebebs mieltvian,
(1276 b 10-15). Tavad politikuri Zalauflebis arsi imiT ganisazRvreba, rom
romlebic gamosadegia piradi karierisa Tu sargebelis misaRwevad. aseT
96 21
daiqvemdebaros Tavisi swori da Tavisufali xalxi. amiT gansxvavdeba aseTi 4. mosaxleobis yofa da keTildReoba
xelisufleba batonis Zalauflebisagan monaze (1277 b 5-10).
amrigad, moqalaqe aris is, vinc saxelmwifos politikur morvaweobaSi iRebs rac ufro srulyofilia qveynis politiuri institutebi, rac ufro
monawileobas. magram ra SeiZleba iTqvas xelosnebi, miwaTmoqmedebis Sesaxeb? warmatebiT viTardeba misi meurneoba, miT ufro swrafad izrdeba mosaxleobac.
isinic moqalaqeebi arian, Tu maTze ar vrceldeba moqalaqis zemoT Semo- es, ra Tqma unda, zogadi principia, Torem avtori kargad acnobierebs, rom
Tavazebuli daxasiaTeba? am kiTxvaze erTi pasuxi ukve viciT. kerZod, rom zog mosaxleobis zrdaze did zegavlenas iqoniebs iseTi faqtorebi, rogoricaa hava,
SemTxvevaSi (demokratiul reJimebSi) isini moqalaqeebi arian da zogierT saxelmwifos mizandasaxuli politika da a.S. Tu mosaxleobis raodenoba
SemTxvevaSi (magaliTad oligarqiebSi) ara. amitom aristoteles saboloo damokidebulia eris raodenobaze, maSin Tavisufleba da piradi usafrTxoeba
“verdiqti” dasmul kiTxvaze sakmaod damajereblad JRers: “zemoT Tqmulidan orives, eris da mosaxleobis Tvisebebi iqneba. amitom Tu aRniSnuli principebi
gamomdinare, gasagebia, rom arsebobs moqalaqis ramdenime nairsaxeoba; aseve realizebulia saxelmwifoSi, mas garantirebuli aqvs rogorc mosaxleobis zrda,
gasagebia isic, rom moqalaqed umTavresad iTvleba is, vinc samoqalaqo aseve misi Sromismoyvareobac. rac ufro met qonebas Soulobs konkretuli
uflebebis mflobelia” (1278 a 35-40). pirovneba, miT ufro mdidaria misi qveyana. damokidebuleba kerZo mewarmes da
amrigad, Zneli ar aris SevamCnioT, rom moqalaqis aristotelur daxa- saxelmwifos Soris avtors gagebuli aqvs klasikuri Laissez Faire-s principis
siaTebebSi Zlze daaxloebulia erTi mxriv, saxlmwifos da politikuri reJimis mixedviT: “Tu mewarmes daWirdeba dacva, is uzrunvelyofili unda iyos; Tu mis
kategoriebi, xolo meore mxriv moqalaqis da saxelmwifo moxelis cnebebi. winaaRmdeg xorcieldeba danaSauli da TaRliToba, damnaSave unda daisajos _
berZnuli, polisuri demokratiis an ufro zustad rom vTqvaT, pirdapiri amiT SemoizRudeba saxelmwifos roli. rodesac gamocdili politikosi
demokratiis SemTxvevaSi, es asec unda iyos. sxva SemTxvevebSi (aristokratiis, cdilobs yvelafris kontrols, is ufro xelisSemSlelia da ukmayofilebas
oligarqiis, Tu tiraniis) SemTxvevaSi, aristoteles SemoTavazebuli gansaz- iwvevs; msgavsadve, rodesac komersanti iviwyebs sakuTar mogebas da mTeli
Rvreba ar imuSavebs da rogorc Tavad gvafrTxilebs, saWiro gaxdeba moqalaqis saxelmwifos magier iwyebs fiqrs, es fantaziis da qimerebis mozRvavebaze
sxva kategoria, magram yvela SemTxvevaSi isTi, romlis moqalaqeoba uflebrivad metyvelebs da arRvevs komerciis safuZvlebs.
iqneba gansazRvruli. magram, Tu moqalaqe upirveles yovlisa uflebrivad Zalze sainteresod gamoiyureba avtoris mier gatarebuli gansxvaveba
ganisazRvreba polisSi, da Tavisi moRvaweobisas amodis saerTo sikeTis idea- vaWrobasa da komercias Soris. rogorc misi sityvebidan Cans, pirvelSi unda
lidan, maSin SesaZlebeli xdeba dadgindes misi iseTi cneba, romelic zogadad igulisxmebodes biznesi mis sawyis stadiaze, xolo meoreSi ki, igive saqmiqnoba
gamoyenebadi iqneba yvela tipis politikuri reJimis dros. “moqalaqe, zogadi ayvavebis da warmatebis stadiaze. fergiusoni wers, rom vaWrobisaTvis
azriT — wers aristotele — aris is, vinc monawileobas iRebs batonobasa da damaxasiaTebelia pirobis gatexva da crupenteloba maSin, rodesac komercia,
morCilebaSi; yoveli saxelmwifo mowyobis pirobebSi, moqalaqis arseba ar rogorc ufro maRali stadia aucileblad gulisxmobs punqtualobas,
icvleba. saxelmwifos saukeTeso mowyobis pirobebSi, moqalaqe aris is, visac liberalisms, patiosnebas da momWirneobas. aseT dros, mas saxelmwifosagan aRar
SeuZlia da surs morCileba da batonoba imgvarad, rom am dros igi gamodis surs araferi, garda dacvisa da umravles SemTxvevaSi, komersanti qveynis
saTnoebis Tanaxmad cxovrebis wesidan” (1284 a). Tavad morCilebis fenomenSi, yvelaze racionaluri da pativsacemi moqalaqea (1.215). Zneli ar aris davinaxoT
romelic principulad gansxvavdeba monuri morCilebisagan, aristotele fergiusonis am sityvebis aSkara msgavseba amerikeli ganmanaTleblis, benjemin
moqalaqis Rirsebis veraviTar SemzRudvel faqtors ver xedavs, radgan rogorc franklinis mier mocemul biznesmenis daxasiaTebasTan. msgavseba SegviZlia
mmarTveli da mbrZanebeli, asve mis gadawyvetilebebis Semsrulebeli avxsnaT ara mxolod ori moazrovnis zogadkulturuli erTianobiT, aramed
moqalaqeebi, orive emorCileba saerTo sikeTisa da sargeblianobis moTxovnebs. Tavad Sefasebis obieqtis identobiT.
Sromis danawileba fergiusons esmis farTod rogorc ara mxolod xelos-
nobis sferoSi gatarebuli difernciacia, aramed rogorc dayofa, romelic
4. saxelmwifoebis formebi “muSaobs” rogorc politikis, aseve samxedro saqmis sferoSi. diferenciaciis da
Sesabamisad morCilebis erT-erTi mTavari da amasTan, pirveli mizezi aris
saxelmwifos formebis ganxilvisas ZiriTadi mamoZravebeli sakvlevi mimar- bunebrivi gansxvaveba adamianTa talantebsa da unarebs Soris. meore, aris uTa-
Tuleba samarTliani saxelmwifoze gadis. platoni saukeTesod da samarTlianad nasworoba sakuTreaSi, xolo mesame aranakleb SesamCnevi gamsxvaveba sxvadasxva
miiCnevda mxolod idealur saxelmwifos. aristotelesTan viTareba sruliad xelobaSi SeZenili profesionalizmi. am gziT, gansakuTrebiT ki komerciuli
sxvagvaria: “rodesac erTi adamiani, an ramdenime, an gnebavT umravlesoba marTavs saqmianobiT gaCenili uTanasworoba, aris eTaderTi sayveduri, romelsac
sazogadoebrivi sargeblianobis principis Sesabamisad, bunebrivia saxelmwifo gamoTqvamen xolme demokratiuli anu saxalxo mmarTvelobis winaaRmdeg. sxva-
mowyobis aseTi formebi swori formebia, xolo isini, romlebic erTi adamianis, dasxva profesiiT dakaveba adamianSi ayalibebs Sesabamis unar-Cvevebs. yovel
ramdenimes, an, Tundac, umravlesobis gamorCenaze arian orientirebulni, aseTi profesias saimayis sakuTari safuZvelia aqvs da manerebis Tavisebur sistemas
saxelmwifoebrivi mowyobis formebi sworidan gadaxrebs warmoadgenen” (1279 a qmnis. ase magaliTad, vaWari gamoirCeva punqtualobiT da patiosnebiT, politi-
25-35). SeniSvnidan gamomdinare, arsebobs swori marTvelobis Semdegi formebi: kosi Taviseburi manerebiT da mWermetyvelebiT, Tavadaznauroba — aRzrdiT da
a) monarqia; gonebamaxvilobiT. sazogadoebis yovel fenas axasiaTebs Tavis daWeris Tavise-
b) aristokratia; buri wesi, misTvis amaxasiaTebli Cacmuloba da ceremoniali, romelTa wyalo-
g) politia. biTac nacionaluri xasiaTi iyofa fenebad da individualur variantebad. aseTi
am formebidan gadaxvevas warmoadgens: diferenciacia marTebulia rogorc aTenisaTvis, aseve romisa da parizisaTvis.
a) monarqiidan _ tirania;
b) aristokratiidan _ oligarqia;
g) politiadan _ demokratia.
Tu mxedvelobaSi miviRebT, rom vargisianoba ganisazRvreba saerTo
sargeblianobis kriteriumis safuZvelze, Zalze saintereso saxes miiRebs
aristoteles mier demokratiis, rogorc araswori formis Sefaseba. miuxedavad
imisa, rom mas miznad aqvs sargeblianoba moutanos uqonlebs, magram realuri

22 95
sabWo aris senatis, aRmasrulebeli xelisuflebis da saxalxo asambleis — im sargebeli arc sakuTari TavisaTvis moaqvs da arc sxvisTvis. aristoteles es
mmarTvelobis pirveli forma, romlis gamogonebasac antikuri xanis kanonmdeb- sityvebi ar unda gavigoT demokratiis mimarT mis mier sabolood gamotanil
lebs miaweren. tomis sxva wevrebisagan gansakuTrebuli simamaciT da RirsebiT verdiqtad. aristotele demokratiis mimarT gacilebiT ufro tolerantuli
gamoirCeva beladi. uxucesebs iseT pativs miageben, romlis ganviTarebis Sedegad iyo, vidre platoni. amasTan aristotele cdilobs daazustos demokratiis
politikosis dRes arsebuli pativiscema miiReba. samxedro beladi ki im rwmeniT cneba, romelic misTvis “xalxTan” ki ar aris asocirebuli, aramed “uqonelebTan”.
sargeblobs, rac axalgazrdebs atarebs mis kvalze. rodesac kiTxva dgeba imis Sesaxeb, Tu aRwerilTagan mmarTvelobis romel
am sentimentebidan fergiusons surs gamoiyvanos politikuri Zalauflebis formas unda mivaniWoT upiratesoba, warmatebulad miCneuli formebidan,
pirveli elementebi, romelTa erTianobisaTvis jer saxelic ki ar mougonebia aristotele formas da mowyobis wesis safuZvelze ki ar pasuxobs, aramed
aravis. Zalaufleba aq sxva araferia, Tu ara sulis bunebrivi batonoba (1.142). mis saTnoebis fenomenze miTiTebiT: “saxelmwifo mowyobis sami formidan, romalTac
erT-erT yvelaze TvalsaCino formas samxreT amerikuli ojaxi warmoadgens. Cvens wor formebad miviCnevT, ra Tqma unda, saukeTeso is aris, romelSiac
ojaxi aq ar eqvemdebareba araviTar garegan marTvas da Semowmebas. am marTvis berketebi saukeTesoTa xelSia. amas ki maSin eqneba adgili, rodesac
sazogadoebaSi ar arsebobs policia da maiZulebeli kanonmdebloba, Tumca es ar romelime erTi an mTeli gvari, an Tundac adamianTa mTel masa iqneba saTnoebiT
uSlis xels imas, rom sazogadoeba marTuli yofiliyo umtkivneulod, radgan, gamorCeuli da, rodesac, amasTanave, erTs SeeZleba ubrZanos, xolo sxvebs ki
borotganzraxulobis ararseboba usafrTxoebis saukeTeso garantiaa. ukve am daemorCilon yvelaze ufro sasurveli cxovrebis wesis SesanarCuneblad (1288 a
sazogadoebaSi, dasawyisidanve Cans, rom samarTlianobis da Tanasworobis 30-35).
siyvaruli erTi da igivea. aristoteles ukve am daxasiaTebaSi, romelic saxalxo mmarTvelobis lamis
amrigad, sabolood sazogadoebis ganviTarebis etapebi Semdegnairad aristokratiad interpretacias gvTavazobs, Cans aristoteles saxelmwifoebis
lagdeba: formebis Sesaxeb moZRvrebis specifika. kerZod reluri, gnebavT istoriidan
cnobili, romelime saxelmwifoebrivi mowyobis formebi gacilebiT ufro rTuli
• veluroba — kerZo sakuTrebis, morCilebis da marTvis ararseboba;
da maravlferovania, vidre es igulisxmeba TiToeulis definiciaSi. ganvixiloT
• barbarosoba _ arsebobs kerZo sakuTreba, mTavari, warCinebulebi, am sityvebis dasturad demokratiuli mmarTvelobis formebi. mxolod
samxedroebi da xalxi; demokratiul saxelmwifoebSi (aseve, sxvadasxva variaciebSi ganxilulia
danarCeni saxelmwifoebrivi mowyobis formebic) aristotele gamoyofs maT
• civilizacia _ xorcieldeba samoqalaqo da samxedro marTvelobebad Semdeg nairsaxeobebs:
dayofa. marTvaSi upiratesoba eniWebaT samoqalaqo mmarTvelebs.
• demokratiis pirveli forma gadamwyvet mniSvnelobas aniWebs Tanasworobis
amrigad, fiqrobs fergiusoni, daqvemdebarebis wesi yalibdeba stiqiurad, princips. am saxelmwifoSi gamefebuli gagebiT, “Tanasworoba” niSavs imas, rom
xolo mmarTvelobis formaze gadamwyvet zegavlenas iqoniebs sazogadoebis arc mqoneblebs da arc uqonelebs ar gaaCniaT raime upiratesoba. ra Tqma unda,
pirveladi dayofa fenebad. am saxelmwifoSi mdidrebic arseboben da Raribebic, magram kanonTan oriveni
kanoni aris sazogadoebis wevrebs Soris dadebuli xelSekruleba. iq, sadac pasuxismgeblebi arian;
ganisazRvreba individis ufleba sakuTrebaze da ganisazRvreba misi mdgomareoba
sazogadoebaSi da misi uflebebi ara mxolod asea gansazRvruli, aramed • demokratiis meore forma dasaSvebad miiCnevs, rom Tanamdebobis dasakaveblad
daculicaa saxelmwifos mier, individi SeiZleba CaiTvalos Tavisuflad. TviT is qveyanaSi mainc unda arsebobdes, Tundac mcire zomis qonebrivi cenzi.
SezRudvebi, romlebic mas danaSaulis Cadenis saSualebas ar aZleven, misi
Tavisuflebis nawilia. Tavisufali aravin ar SeiZleba iyos iseT sazogadoebaSi, • demokratiis mesame formaSi yvela moqalaqes aqvs Tanamdebobis dakavebis
sadac Tundac erTi adamiani iCagreba. es maqsima vrceldeba taxtze mokalaTebul ufleba da maT es ufleba miniWebuli aqvT warmoSobis safuZvelze. qveyana
mefe-despotzedac. rogorc ki is gadawyvets Zalis gamoyenebas sadavi imarTeba kanonis Sesabamisad;
situaciebSi, masinve monad iqceva: sakuTari xalxis uflebebis gaTelva masve • meoTxe forma mesamisagan ufro meti tolerantulobiT gamoirCeva
daubrundeba cudad da mis mier Seqminl sayovelTao daucvelobis viTarebaSi, moqalaqeobis dadgenis da, maSasadame imis dadgenis sakiTxSi, Tu vin SeiZleba
Znelia ipovo sxva vinme, romelic masaviT daucveli iqneboda. daikavos saxelmwifo Tanamdeboba. Tu mesame formaSi moqalaqeobisaTvis
mxolod kanonebis SemoReba, Tundac es kanonebi saukeTeso da sazogadoebis aucilebelia orive mSobeli mocemuli qveynis moqalaqe iyos, am formaSi
yvela wevris mier aRiarebuli iyos, arafris momcemi iqneboda misi dasaSvebia Tundac erTi iyos moqalaqe da meore Tavisufali adamiani. aqac
aRmasrulebeli nebis gareSe. bevri kanoni, romeliic xalxma brZoliT moipova, qveyanas kanoni marTavs;
male mieca daviwyebas, radgan misi ganxorcielebis erTaderT garantad monarqi
an mxolod aRmasrulebeli xelisufleba iqca. sanimuSod fergiusoni asaxelebs • bolo, mexuTe formis saxelmwifoebSi SenarCunebulia yvela win aRwerili
kanons, romelic aregulirebs britaneTis penitencialuri sistemis Riaobas da piroba, magram qveyana imarTeba ara kanonis mixedviT, aramed mas marTavs xalxi
dasZens, rom am kanonis moqmedebaSi moyvanas, britaneTis mTeli politikuri saxalxo krebis saSualebiT, xolo xalxs Tavis Wkuaze daatareben demagogebi
sistemis amoqmedebaa saWiro. amitom, individis piradi Tavisufleba da (1291 b 30 — 1292 a 10).
sakuTrebis xelSeuxebloba mxolod maSin iqneba amoqmedebuli, rodesac maT
aRwerili xuTi formidan yvelaze uaresia bolo forma, romelSic ar muSaobs
zurgs gaumagrebs Tavisufali xalxis energiuli moqmedebebi. sakuTrebis
kanoni da romelSiac qveyana demagogebis mier imarTeba. “im demokratiul
SenarCuneba da adamianis gaTavisufleba SeiZleba ganxorcieldes samoqalaqo
qveynebSi — wers aristotele — romlebSic gadamwyveti mniSvneloba aqvs kanons,
procedurebiT. rac Seexeba uflebebs, romlebis adamianis suls miekuTvnebian,
demagogebisaTvis kanoni ar aris, aq mowinave adgilebi saukeTeso moqalaqeebs
isini sxva arafriT ar SeiZleba daculebi iyvnen, Tavad sulis Zalis garda (1.244).
ekuTvniT, magram iq, sadac umaRlesi xelisufleba ar emyareba kanons, Cndebian
demagogebi” (1292 a 10). saxelmwifos es forma yvelaze uaresia imitom, rom
kanonis ar arsebobis pirobebSi, xalxi xdeba masSi erTmmarTveli (monarqi) da
aseve marTavs is qveyanas. ramdenadac tirania monarqiis nairsaxeobaa, amdenad
xalxic tiranulad iqceva — anadgurebs saukeTeso moqalaqeebs da did gasaqans
aZlevs demagogebs. sabolood gamodis, rom aq demagogebi yovlisSemZle Zalad

94 23
iqcevian, ramdenadac umaRlesi xelisufleba xalxis xeSia, xolo xalxis azri ki 3. pirvelyofili xalxebis istoriis Sesaxeb
maT xelSi. msgavsi safrTxisagan Tavis daRwevis ZiriTad saSualebad
aristoteles imgvari zogadi konstituciis msgavsi kanonmdeblobis Semotana rogorc ukve vnaxeT, fergiusoni adamianis bunebriv mdgomareobaze saubars
miaCnia, romelsac aRar Seexeba kerZo sakiTxebiT dakavebuli arc saxalxo kreba amjobinebs ilaparakos xalxebis realuri warsuli istoriis Sesaxeb. misi Sromis
da arc saxelmwifo moxeleebi (1292 a 30-35). erT-erTi ZiriTadi paTosi swored isaa, rom aRweros da warmoadginos sazo-
rogorc demokratiuli saxelmwifoebis aRwerili formebidan Cans, isini gadoeba misi uZvelesi, veluri mdgomareobidan civilizaciis da samoqalaqo, anu
mniSvnelovnad gansxvavdebian erTmaneTisagan. erTSi moqalaqeobas yvelas politikuri sazogadoebis gaCenamde. amasTan, rogorc iTqva, velurobis periodi
aZleven, meoreSi - mxolod imas, visi mSoblebic moqalaqeebi iyvnen. erTs marTavs mxolod civilizaciis Zalze dabal dones gulisxmobs da ara gayinul uZraobis
kanoni, meores - demagogebi. amisda miuxedavad, isini yvelani, gvarwmunebs wertils. iqedan, rom velurobis ama Tu im etapis aRweris miRma iolad moiZebneba
aristotele, demokratiuli saxelmwifoebis nairsaxeobebs warmoadgenen. niSnavs ganviTarebis ufro dabali done, SegviZlia Tu ara davaskvnaT, rom kacobriobis
Tu ara es mtkiceba imas, rom maT gansxvavebebis miuxedavad, raRac aqvT saerTo da istorias ara aqvs sawyisi wertili? am kiTxvaze pasuxisaTvis fergiusons uwevs
es saerTo gansxvavebulebze ufro mniSvnelovania? angariSi gauwios, erTi mxriv, miTologiur siuJetebs da meore mxriv ki, wminda
yvela demokratiuli mmarTvelobisaTvis saerToa ori ZiriTadi principi, istorias. rogorc erTi, aseve meore gvixsnis da gviyveba, Tu rogorc warmoiSva
romlebic, rogorc irkveva, ara mxolod aristoteles epoqaSi, aramed dReac adamiani. fergiusoni, romelic mogviwodebs frTxilad moveqceT miTologiur
demokratiuli mmarTvelobis moucilebel niSnebad iTvleba. esenia: Tavi- faqtebs, Cans iqeT ixreba, rom kacobriobis istoriis sawyis wertilad
sufleba da Tanasworoba. “demokratiuli wyobis ZiriTadi niSani — wers SesaZlebelia wminda istoria aviRoT. am sakiTxisaTvis saWiro informaciis
aristotele — aris Tavisufleba. sayovelTaod gavrcelebuli azriT, mxolod am mosapoveblad, arsebobs kidev erTi wyaro _ afrikel da amerikel velurTa
saxelmwifo wyobis dros yvela sargeblobs TavisuflebiT, radgan, rogorc cxobrebaze dakvirveba. isini, pirvelyofil mdgomareobaSi arseboben da
amtkiceben, swored Tavisuflebisaken miiswrafvis demokratia. xolo Tavisuf- gvacnoben bavSvobis asakSi myof Cvens istorias. cxadia, maTi yofis amsaxveli
lebis erT-erTi pirobaa iyo mmarTveli da marTuli morigeobiT” (1317 b) ... masala aseve pozitiurad SeiZleba gamoyenebuli iyos pirvelyofili xalxebis
“samarTlianobis safuZvelze, rogorc is gaigeba demokratiuli TvalTaxedviT, istoriis Sedgenisas, radgan isini damakmayofilebel warmodgenas gviqmnian
kerZod, yvelasaTvis toli wilis migebiT, miiReba is wyoba, romelsac aRiarebs imaze, Tu ra aris veluroba.
demokratia. ... Tanasworoba, xom isaa, rom uqonelebs araferSi hqondeT ufro amasTan, fergiusoni gvirCevs Zvel wyaroebs sxva mxrivac didi sifrTxiliT
meti Zalaufleba, vidre SeZlebulebs da, rom umaRlesi xelisufleba unda movekidoT: “arc erTi konstitucia ar aris sayovelTao Tanxmobis Sedegi, arc
miekuTvnebodes ara romelime erTs, aramed yvelas Tanabrad. swored am wesiT — erTi marTveloba ar ganxorcielebula dadgenili gegmis mixedviT”(1.190).
fiqroben isini — xorcieldeba saxelmwifoSi Tanasworoba da Tavisufleba” (1318 rogorc wesi, xalxSi did aRfrTovanebas iwvevs genialuri kanonmdeblebis da
a — 10). aseTia demokratiuli mmarTvelobis sxvadasxva konkretuli formebis saxlemwifoebis Semqmnelebis proeqtebi. magram rac realurad xdeboda, im
saerTo maxasiaTeblebi. aseTive detaluri wesiT axasiaTebs aristotele Soreul epoqebSi, iyo mxolod mravali SemTxveviTi garemoebebisa da konkretuli
saxelmwifoebrivi mmarTvelois sxva formebsac, romelTac aq aRar ganvixilavT. situaciebis Sedegi. avtors Semoaqvs gzis gakvalvis da Secdomis cneba (trail and
demokratia, rogorc zemoT aRiniSna, interpretirebulia uqonelTa da error method), rogorc miRebuli Tu ganmtkicebuli ama Tu im Cvevis da institutis
xalxis mmarTvelobad. rac Seexeba sauTriv xalxs, is yvela saxelmwifo safuZvlismdebeli. es cneba SemdgomSi Zaze mniSvnelovan rols Seasrulebs
mowyobisaTvis Tanamdevi erT-erTi yvelaze myari struqturaa da Sedgeba Semdegi haiekis TeoriaSi. swored am gziT Seiqmna im institutebis umravlesoba, romelTa
stratebisagan: gamomgoneblobasac Cveulebriv romelime geniosis gegmas miaweren da romlebic
a) miwaTmoqmedebisagan, SeuZlebelia sxvagvarad Camoyalibebuliyo, Tu ara am wesiT (1.190-191). aqedanve,
b) xelosnebisagan, plus hava, xalxis xasiaTi da mravali sxva garemoeba, aixsneba aTenis da romis
g) vaWrebisagan, warmatebebi istoriaSi.
d) daqiravebuli muSaxelisagan. afrikuli da amerikuli tomebis garda, fergiusonis azriT, daaxloebiT igive
aRniSnuli mosaxleobis garda, saxelmwifos SemadgenlobaSi Sedian yofaSi arian uzarmazar teritoriaze _ dawyebuli kamCatkidan, CineTisa da
mcvelebic. aristotele gamoyofs oTxi saxeobis jars: indoeTis rigi raionebis CaTvliT, sparseTis sazRvrebamde da wiTeli zRvis
a) mxedrobas; napirebamde _ gabneuli xalxebi. yvela maTTvis damaxasiaTebelia a)kerZo
b) mZimedSeiaraRebul qveiTebs; sakuTrebis ararseboba; b) morCilebis ararseboba; g) marTvis ararseboba. Semdeg
c) subuqad SeiaraRebul qveiTebs; fergiusoni kidev ufro azustebs velurobis cnebas da mijnavs erTmaneTisagan
d) sazRvao flots (1321 a 5-10). velursa da barbaross. veluria is, visac ara aqvs kerZo sakuTreba, xolo
barbarosi ki is, visi yofac mainc da mainc didad ar gansxvavdeba pirvelisagan,
Tumca is kerZo sakuTrebis mflobelia. sakuTreba, rogorc vxedavT,
gamoyvenilia progresul movlenad, romlis wyalobiTac xorcieldeba xalxebis
savaldebulo literatura ganviTarebis donis diferenciacia. (1.139). ubralo bunebrivi produqtebis
maragi an saqonlis jogi, yoveli pirvelyofili xalxis simdidris pirveli
saxeobaa. ufro metic, miuxedavad imisa, rom kerZo sakuTrebas ar gaaCnia
1.Aristotele – “Politics”. Oxford Univ. Press., 1998; 7-20; 84-200; 229-242; 251-279 pp. araviTari maiZulebeli Zala, is gamodis, agreTve TvalsaCino daqvemdebarebis
mizezad. Tavisi wignis Zvel gamocemaSi fergiusoni werda Semdegs: “adamiani,
2.Аристотель – Сочинения в четырех томах. Том четвертыйю Изд. «Мысль», М., 1984. 376-387; romelmac pirvelma ganacxada _ “es veli Cemia. me is unda gadavce STamo-
444-544; 569-580; 588-615. mavlobas” _ ver warmoidgenda, rom gaxda samoqalaqo samarTlis da politikuri
dawesebulebebis damaarsebeli, xolo is, vinc pirveli gahyva belads, ver
warmoidgenda, rom Seqmna mudmivi subordineciis modeli”(1.189).
velurebisagan gansxvavebiT, barbarosebTan ukve vxedavT tomis uxucesebs,
romlebic gansazRvraven tomisaTvis saerTo gadawyvetilebebs. es uxucesTa

24 93
samxedro beladis mniSvnelobas da sazogadoeba miyavs monarqiuli wyobisaken. ciceroni (106-43)
yovel Tavisufal sazogadoebaSi unda gatardes gansxvaveba omis periodis da
mSvidobianobis periodis kanonebi. omis mgomareoba rom kacibriobis cxovrebis Sesavali: platonis da aristoteles politikuri Teoriebi antikuri
ZiriTadi forma iyos, is aucileblad upiratesobas mianiWebda monarqiul wyobas. saberZneTis, marTalia ara erTaderTi, magram samagierod, yvelaze mniSvnelovani
amasTan xelosnobisa dapolitikuri cxovrebis ganviTarebas Tan mohyva Teoriebi iyo. maTi doqtrinebi koncentrirebuli da sistematuri saxiT gad-
mosaxleobis klasebad dayofa, romelTa Soris umniSvnelovanesia dayofa moscemda berZnuli politikuri azris monapovars. am mxriv, gansakuTrebiT mniS-
meomrebad da moqalaqeebad. vnelovania aristoteles Sromebi, romelsac wesad hqonda sakuTari Sexe-
mravali socialuri movlena imdenad institucionaluri cvlilebebiT ki ar dulebebis gadmocemamde sxva, wina epoqis moazrovneTa Tvalsazrisebi gadmoeca
aixsneba, ramdenadac adamianis midrekilebiT, CvevebiT, unarebiT. am (rogorc es xdeba, magaliTad, “politikis” meore wignSi). antikuri politikuri
mimarTulebiT fergiusoni or faqtors gamoyofs. erTi exeba Tavad adamianis azris bolo avtori, romelsac Cven ganvixilavT, aris romaeli moazrovne,
statuss TanamoZmeTa TvalSi. imas, Tu rogor moaCvenebs is Tavs sazogadoebas, ciceroni. ciceronis damokidebuleba klasikuri berZnuli Teoriebis mimarT
rogorc am szogadoebis wevri. swored am “imijidan” SeiZleba gaCndes erTi msgavsia zogadad Zvel berZnul da romaul kilturebs Soris damokidebulebisa.
mZlavri impulsi am adamianis mimarT sxvebis mtruli Tu moyvruli grZnobebis romaelebma, rogorc cnobilia, praqtikulad gadmonerges sakuTar niadagze da
gaCenisa TanamoZmeTagan. meore ki Sefasebis gzebs exeba, radgan adamianebi gaimeores berZnuli kultura. gavrcelebuli azriT, arsebobs antikurobis
erTmaneTs umeteswilad afaseben ara imis mixedviT, Tu ra codnis mflobelia romarlTa sul ramdenime originaluri monapovari: es, upirveles yovlisa,
mavani, aramed imis mixedviT, Tu rogor SeuZlia mas cxovrebaSi ganaxorcielos gaxlavT samarTali, romlis kodifikaciasa da warmoebaSi romaelebma ara
Tavisi miznebi, ramdenad unariania sakuTari cxovrebis uzrunvelsayofad. mxolod berZnebi daCagres, aramed mravalmxriv gansazRvres Tanamedrove
evropuli samarTali. Semdegi sfero, romelSiac romaelebma sakuTari sityva
Tqves, gzaTmSeneblobaa. romaelTa naSenebma gzebma saukuneebs gauZlo im
2.1. individisa da eris bedniereba donemde, rom Zalze cudi samsaxuri gauwia gviandel evropelebs. amboben,
sarkinozebis mTavarsardals, jebel al tariks swored romaulma gzebma gauwia
yovelive msgavsi Sexeduleba gvibiZgebs aRniSnul konteqstSi ganvixiloT naxevarkunZulze saorientaciod fasdaudebeli samsaxuri mas Semdeg, rac
adamianTa Sexedulebani bednierebis Sesaxeb. es termoni, miuxedavad misi xSiri sarkinozebi pireneebze gadmosxdnen. am or miRwevas zogierTi umatebs romaul
gamoyenebisa, Zalze bundovania. is gulisxmobs siamovnebis gancdas raime biusts, romelic, rogorc fiqroben ara da ar warmoadgens berZnulis ubralo
survilis ganxorcielebis wyalobiT (1.83). Sesabamisad, bedniers uwodeben iseT kopirebas. rac Seexeba filosofias, saberZneTidan romSi gavrclda ZiriTadad
adamians, visi survilebic yvelaze ufro xSirad aRsruldeba xolme. Cven sami mimdinareoba: skepticizmma, epikureizmma da stoicizmma, romelTa mimarTac
nebismier sagans vafasebT misi sargeblianobiT da bednierebaze misi zegavlenis romaelma warmomadgenlebma saocari “erTguleba” gamoiCines elini fuZe-
SesaZleblobiT, Tanac imgvarad, rom migvaCnia _ Tavad sargeblianobis da mdeblebisadmi. Tavad ciceroni Znelad Tu CaTvleba romelime am konkretuli
bednierebis cnebebi ar eqvemdebarebian gansazRvrebas. bedniereba sulac ar aris mimdinareobis warmomadgenlad. piriqiT, gavrcelebulia azri, rom ciceroni
warmosaxviTi usaqmuroba, romelzedac ase ocneboben da romelic, rogorc ki rogorc filosofosi ekleqtikosi iyo da, Sesabamisad, mis nawerebSi SevxvdebiT
miRweuli iqneba, maSinve gadaizrdeba mowyenilobaSi. piriqiT, bedniereba unda rogorc stoicizmis, aseve epikureizmisaTvis da akademiuri skeptocozmisaTvis
veZeboT ara raime miznis iRwevaSi, aramed adamianis mudmiv saqmianobaSi. damaxasiaTebel araerT tipur Teziss. Cven ar vapirebT am mosazrebebis revizias.
bednierebis saidumlo is ki araa, rom rom zogierTi moqmedebebi garTobad miT ufro, rom misi politikuri Teoriac mTlianad platonis da aristoteles
vaqcioT, aramed is, rom TviT maT aRsrulebaSi davinaxoT ZiriTadi Rirebuleba.. Tematikis irgvliv trialebs. rac CvenTvis ufro mniSvnelovania, is gaxlavT, rom
bednierebas adamianebi eZeben Tavis Tavis gareT maSin, rodesac is sakuTar TavSia amgvari siaxlovis miuxedavad, ciceronis politikuri politikuri nawerebi
saZebni. fergiusoni miesalmeba Tvalsazriss, romlis mixedviTac adamianis vali moklebuli ar aris originalobas da maTSi wamoWrilia rogorc Tvisebrivad
sikeTis qmnaa, xolo bedniereba — ki mis miRebaSi, Tumca sikeTis qmna gulisxmobs axali Tematika, aseve, ukve cnobilis, berZeni avtorebisagan radikalurad
ara imis bednierebas, viskenac mimarTulia sikeTis qmna, aramed imisa, vinc gascems gansxvavebuli gadawyveta. platonis da aristotelesagan gansxvavebiT, ciceroni
sikeTes. ara mxolod Teoretikosi, aramed moqmedi politikosic iyo. katalinas amboxis
ramdenadac adamiani Tavisi bunebiT sazogadoebis wevria, is ukve aRar mxilebis da CaxSobis Semdeg, erTi periodi ciceroni senatis da zogadad
miekuTvneba sakuTar Tavs. is mxood mTelis nawilia. rogoria bednierebis respublikuri romis TvalsaCino politikosad iqca. ciceronis mniSvneloba
fenomenis konteqstSi mimarTeba mTelsa da nawils Soris? Tu individis daaknina romaeli mTavarsardlebis qiSpobam. krasusis, pompeusis da keisris
arsebobis ZiriTadi mizani sazogadoebisaTvis sikeTis miRwevaa, maSin zeZliereba imis imis mauwyebeli iyo, rom romis respublika ukanasknel dReebs
sazogadoebisaTvis mTavari amocana individis bedniereba unda iyos. avtori iTvlida. aSkara gaxda, rom warmatebuli samxedro kampaniebis Sedegad Zalze
amtkicebs, rom sazogadoebrivi da individualuri interesebis morigeba gazrdili romi imperiul mmarTvelobas saWiroebda da rom respublikuri
savsebiT SesaZlebelia. saerTod, eris Zala, Tu sanimuSod aviRebT omis idealebi ukve istoriis sakuTreba xdeboda. respublikuri romis senatis
sawarmoeblad aucilebel resursebs, ganisazRvreba ara mosaxleobis TvalsaCino moRvawis, ciceronis politikuri karieris da sabolood ki
raodenobidan an simdidridan, aramed xasiaTidan. sicocxlisaTvis damRupvelad iqca e.w. meore triumvirati, romelmac ciceroni
ra Tqma unda, yvela adamiani bunebiT Tanasworia. miuxedavad amisa, adamianebs proskripciebSi Seiyvana.
sxvadasxva pirobebSi uwevT cxovreba, rasac adaptaciis doneebs Soris sxvaoba ciceronis politikuri Sexedulebebi gadmocemuli iqneba misi ori naSromis,
mohyveba. jer kidev yovelgvari politikuri institutebis Seqmnamde, adamianebi “saxelmwifos” da “kanonebis” mixedviT. ciceronis es Sromebi mniSvnelovania ara
mniSvnelovnad gansxvavdebian erTmaneTisagan TavianTi talantebis mixedviT, rac mxolod Zveli cnobili saxelmwifo moRvawis da filosofosis ideebis gacnobis
sxvadasxva rolebs umzadebs sazogadoebaSi. Tu adamianebs erTad SevyriT, TvalsazrisiT, aramed im mxrivac, rom masSi Semonaxulia informacia elinizmis
fergiusons miaCnia, rom TiToeuli maTgani iolad ipovnis Tavis adgils. swored epoqis araerTi iseTi avtoris Sesaxeb, romelTa Sexedulebebis gasagebad cice-
am wesiT iqmneba pirobebi didi raodenobis adamianebis erTad moqmedebisaTvis, ronis Sromebi erTaderTi wyaroa. gvinda aRvniSnoT, rom ciceronis naSromi,
maTi Tanamegobrobis erTianobis SenarCunebas rom gulisxmobs. manamde, vidre “saxelmwifo” dakargulad iTvleboda. sakmaod dazianebuli saxiT is mxolod XIX
ganxorcieldeba ufleba movaleobebis formaluri ganawileba. saukuneSi (1820 wels) aRmoaCina vatikanis biblioTekis prefeqtma, anjelo maim.

92 25
1. saxelmwifos msaxureba specifiuri viTarebaa is, rom am instinqtebs mis SemTxvevaSi emateba refleqsia
da winaswarxedva., romlebic mas uqmnian warmodgenas sakuTrebaze da acnoben misi
saxelmwifos msaxureba aris pirveli mniSvnelovani Tema, romelsac exeba zrunvis im obieqts, romelsac is interess uwodebs. termini interesi mets
ciceroni “saxelmwifos” dasawyisSi. mas Semdeg, rac igi CamoTvlis cnobil arafers niSnavs, Tu ara Cvens damokidebulebas sakuTrebisadmi, Tumca ufro
romaelTa saxelmwifo moRvaweobas, svams savsebiT bunebriv kiTxvas _ ra rjida farTo da gavrcelebuli mniSvnelobiT, igi aRniSnavszogadad sargebels.
maT esoden did safrTxeSi CaegdoT gamudmebiT Tavi maSin, rodesac TiToeuls sargeblianoba, Tavis mxriv, Zalze bundovani cnebaa da amitom fergiusoni
yvela Sansi hqonda mSvidi da uzrunveli cxovrebiT ecxovra? am kiTxvaze gvTavazobs interesi gamoviyenoT savsebiT konkretuli mniSvnelobiT im
pasuxad, ciceroni miuTiTebs or erTmaneTTan dakavSirebul fenomenze, obieqtebis aRsaniSnavad, romlebic Cvens gare pirobebs ukavSirdebian da
romelTac axsna unda misces dasmul kiTxvas. kerZod, saerTo sikeTis msaxurebasa uzrunvelyofen Cveni cxoveluri bunebis SenarCunebas.
da bunebis mier adamianisaTvis momadlebul Rirsebis (ανανκε) grZnobaze. TviTSenarCunebis instinqtis karnaxiT sxvadasxva cxoveli igrovebs zamTris
Rirsebis grZroba, rogorc gamorCeulad adamianuri fenomeni Tavs iCens swored marags. maTgan gansxvavebiT adamians aqvs miswrafeba simdidris dagrovebisaken,
iseT sazRvriT situaciebSi, romelic adamianisagan ukidures Tavdadebas da rasac ara aqvs sazRvari. imis dagroveba, rac adamianma SeiZleba verasdros ver
xSirad ki Tvaganwirvasac saWiroebs. ukiduresi safrTxis pirobebSi sxva yvela gamoiyenos, misi arsebobis umniSvnelovanesi idola xdeba. TandaTnobiT adamians
cocxalma arsebam SeiZleba imoqmedos mxolod iseTi sasicocxlo instinqtebis sul ufro umtkicdeba rwmena imisa, rom misi sakuTreba misive personis nawili,
karnaxiT, rogric STamomavlobaze zrunva an sakvebis mopovebaa. aristoteles Tavad misi nawilia, romelic gansazRvravs mis xasiaTs, rangs da mdgomareobas
azriT, cxovelTa samyarodan adamians metyvelebis unari gamoarCevs, rac mas sazogadoebaSi. sakuTrebisadmi adamianis ltolva imdenad didia, rom Tu es
sikeTis da siqvelis cnebiTi Semecnebis saSualebas aZlevs. ciceroni ki, rogorc sakuTreba man ver SeinarCuna samoqalaqo kanonebiT, adamiani mimarTavs
vxedavT, upirveles yovlisa, “bunebisagan boZebul” Rirsebaze saubrobs, Zaladobas da aTasgvar veragobas Cadis da am mimarTulebiT ganxorcielebuli
romelic gamorCeulad adamianuri fenomenia. ra Tqma unda, aq aristotelesa da adamianis qmedebebi gacilebiT ufro mZime STabeWdilebas tovebs, vidre
cicerons Soris Znelia davinaxoT winaaRmdegoba. saqme isaa, rom marTalia, romelime cxovelisa.
aristoteles mosazreba misi politikuri traqtatidan ki movitaneT, magram TviTSenarCunebis principidan gamomdinare ltolvebis mTeli kompleqsi Tavs
masSi araferia sakuTriv politikuri. is adamianis ufro zogadi daxasiaTebaa iyris erT fenomenSi, romelsac ewodeba Tavmoyvareoba.
(politikur konteqstSi, aristotele, romelic, Rirsebis Taobeaze sxva adgilas ra saxis gaerTianebac ar unda moxdes adamianTa Soris, sul- erTia es iqneba
bevrs saubrobs, adamians sul sxva gansazRvrebas aZlevs). misgan gansxvavebiT, saZmo, Tu jari, yvela maTgans safuZvlad uZevs aliansis Tu kavSris principi.
ciceroni Rirsebis grZnobas saxelmwifo moRvaweobasTan akavSirebs. Rirsebis fergiusoni amis Sesaxeb wers: “bunebrivi mdgomareoba — es aris omis an mSvidobis
floba, fiqrobs is, codnis floba rodia, romelsac TavisTavadi Rirebuleba mdgomareoba. adamianebi Sobilni arian ise, rom gaerTiandnen erTmaneTisadmi
aqvs. mecnierebisagan gansxvavebiT, romelsac, Tu ar gamoviyenebT, SevinarCunebT ltolviT an SiSiT. sazogadoebis moTxovnileba TviT adamianis bunebaSia Ca-
mainc, mxolod misi codnis wyalobiT, Rirseba mTlianad Cvens qmedebazea debuli. swored amiT aixsneba velurebis midrekileba Tavis banakSi darCenisaken,
damokidebuli da am qmedebebs Soris ki gamorCeuli adgili saxelmwifos miuxedvad imisa, rom damoukideblad cxoveba mas SesaZloa ufro met sikeTes
msaxurebas uWiravs (1.7). moutanda. igive privcipi gvixsnis rogorc Zveli berZnebis optimistur
erTi SexedviT, ciceronis am da sxva msjelobebSi politikuri problemebis erTgulebas Tavisi qveynisadmi, aseve Zveli romaelebis patriotizmsac. magram
analizisas Semotanilia subieqtivisturi ganzomileba, radgan ciceroni amgvari mdgomareoba did xans rodi gastans. mas Semdeg, rac erTmaneTTan
cdilobs maT axsnas adamianis sulieri Tvisebebis safuZvelze. ganmeorebiT daaxloebis instinqti Tavis saqmes gaakeTebs, ayalibebs sazogadoebas, interesi
dasmul kiTxvaze, Tu romeli saxelmwifo wyobaa yvelaze ukeTesi, “saxelmwifoSi” sapirispiro mimarTulebiT moqmedebs da adamianebs erTmaneTisagan acilebs. es
scipioni, romelic Tavad ciceronis Sexedulebebis gamomTqmelia, ambobs gansakuTrebiT iTqmis komerciul sxelmwifoze, romelSiac adamiani Tavis
Semdegs: “simdidres, warmomavlobas, zegavlenas — sibrZnis, cxovrebisa da sxva TanamoZmes molodinis sapirispirod konkurentad ganixilavs da mas ise eqceva,
adamianebis marTvis unaris gareSe — mxolod Rirsebis dakargvasTan da rogorc Tavis saqonels an miwas.
ampartavnebasTan mivyavarT. ar arsebobs mmarTvelobis ufro maxinji forma, aq fergiusoni ubrundeba platonis cnobil Teziss “saxelmwifos” V wignidan,
vidre is romlis drosac yvelaze ukeTesad iTvlebian umdidresi adamianebi. ra sadac gamijnulia konfliqtis ori saxe: omi — anu mtroba sxvebTan da
sjobs mdgomareobas, rodesac sxelmwifos marTavs Riseba; rodesac is, vinc sxvis ganxeTqileba _ anu mtroba TavisianebTan. safrTxisagan Tavis daxsnis survili
cxovrebas ganagebs, Tavad ar imyofeba arc erTi vnebis tyveobaSi” (1. 25). aris is garegani grZnoba, rac adamianebs ubiZgebda saxelmwifoebrivi
platonidan wamosuli tradiciiT, Cveulebriv, vfiqrobT, rom wyoba imgvari gaerTianebisaken. metoqeobam da samxedro wvrTnebis saWiroebam Soba Zalian
obieqturi maxasiaTebelia saxelmwifosaTvis, romelic srulad gansazRvravs mis bevri iseTi instituti, romelTa gareSe Znelad Tu SegviZlia warmovidginoT
vargisianobas. ciceroni, rogorc aRiniSna, TiTqos ufro subieqtivistur axsnas samoqalaqo sazogadoeba. xalxis dacvis karnaxiT Seiqmna araerTi saxelmwifo
iZleva moyvanil fragmentSiac, rodesac is mmarTvelTa “moralze” saubrobs. dawesebuleba.
magram, Tu moyvanil fragments kargad davukvirdebiT, sadac saubaria Rirsebis magram ra aris mtroba, saidan Cndeba winaaRmdegoba TviTSenaxvasa da
mier saxelmwifos marTvaze, romelTan konfliqtSi modis mmarTvelis usafrTxoebas Soris, rac erT mxares Tavdacvisaken ubiZgebs manam, vidre meore
vnebaTaRelva, unda davafiqsiroT saxelmwifo wyobis ganmsazRvreli kidev erTi mxare daesxmis mas Tavs? mtrobis namdvili mizezebis racionaluri axsna fer-
iseTi obieqturi ganzomileba, rogoricaa masSi aRiarebuli Rirebulebebis giusons ara aqvs. saxelmwifo moRvaweebi mtrul da samoyvro gadawyvetilebebs
ZiriTadi sistema. amiT ki, rogorc Tavad romis istoria mowmobs, ganxilvis nacionaluri, Tu zogadsaxelmwifoebrivi motivebidan gvixsnian. magram ras
TvalsawierSi Semodis erT-erTi umniSvnelovanesi sakiTxi. faqtia, rom erT dros mogvcems aseTi axsna gavigoT mdinaris (vTqvaT reinis) gaRma-gamoRma mcxovrebi
Rirsebasa da saxelmwifos msaxurebaze damyarebuli romaelTa yofam, glexebis siZulvili erTmaneTis mimarT? crurwmenebi da nacionaluri vnebebi
saukuneebis ganmavlobaSi regresuli transformacia ganicada. berZnuli poli- SesaZloa ukeTes axsnas iZlevian da swored am mimarTulebiT unda veZeboT
sebisagan gansxvavebiT, romelTaTvisac ucxo iyo kulturuli siWrele, romis konfliqtis mTavari mizezebi da ara samTavrobo gadawyvetilebebSi. adamianebi,
imperiaSi, warmatebuli dapyrobiTi politikis da sazRvrebis ganuwyveteli romlebic aseT dauokebel siyvaruls da siZulvils avlenen erTmaneTis mimarT,
gafarToebis pirobebSi, fexi moikida mravalferovanma religiur-filosofurma racionalurad ver xsnian TavianT qmedebebs (1.60).
mimdinareobebma da mistikurma seqtebma. isini sruliad gansxvavebul kacobrioba ganviTarebis adreul etapze imyofeboda mudmivi omis
mdgomareobaSi an tomebs Soris, an tomebs SigniT. amgvari mdgomareoba zrdis

26 91
da xelovnebebze, rogorc raRac gansxvavebulze bunebisagan. am dros saWiroa RirebulebaTa sistemas sTavazobdnen xalxs. SemTxveviTi rodia, rom rogorc
aRiniSnos, rom xelobebi raRac bunebiTia adamianisaTvis, romelic am Cvevebis Sedegma, amgvari mravalferovnebisa, TandaTanobiT Camoyalibda kosmopoli-
wyalobiT sakuTari saxis da bedis demiurgia (artificer). adamianis Semoqmedeba tizmi, msoflio moqalaqis centraluri ideiT. ara “saxelmwifoSi”, aramed
aris progresisaken ganuwyveteli svla, Tumca is ar akeTebs naxtomebs da “kanonebSi” msoflio moqalaqis ideas farTo Teologiuri dsabuTeba eZleva.
miznisaken Tanmimdevrulad da myari nabijebiT moZraobs. adamianis saqmianoba msjelobis jaWvi daaxloebiT aseTia: RmerTma Seqmna adamiani rogorc sxva
nebismier SemTxvevaSi maTi nebis Tavisuflebis gamovlenas warmoadgens, cocxali arsebisagan gamorCeuli ram. am gamorCeulobis mizezi aris goneba.
dawyebuli sxvadfasxva Sexedulebebidan da survilebidan, rac misi mamoZra- goneba raRac saerToa adamiansa da RmerTs Soris da maT Soris kavSiric swored
vebeli Zalaa. TviTSenarCunebisaTvis adamianisaTvis erTnairad gamosadegia gonebaSi unda veZioT. magram goneba igive kanoni da kanonzomierebaa. es ki
rogorc brwyinvale sasaxle, aseve xis fuRuro. amitom, kiTxvaze sad SegviZlia niSnavs, rom Cven RmerTTan kanoniT varT dakavSirebuli. aqedan, unda vaRiaroT,
vipovnoT adamiani bunebriv mdgomareobaSi, SegviZlia erTnairi safuZvlianobiT rom yvela maTTan, visTanac arsebobs erTianoba kanonSi, arsebobs erTianoba
mivuTiToT britaneTze, keTili imedis koncxze, magelanis sruteze da a.S. samarTalSiac, xolo yvela is visac kanoni da samarTali saerTo aqvs miekuTvneba
mTavari is gaxlavT, rom adamiani yvelgan erTia, Semoqmedi arsebaa. sasaxle erT sazogadoebas. Tu adamianebi amgvarad arian CarTulni erTsa da imave
aranakleb SeiZleba arabunebrivad CaiTvalos, vidre qoxi, xolo politikis da ZalauflebasTan kontaqtSi, maSin isini CarTulni iqnebian, amave dros, kavSirSi
zneobis umaRlesi gamovlinebebi ar aris ufro metad xelovnuri, vidre grZnobis RvTaebrivTananac da, maSin mTeli samyaro SegviZlia ganvixiloT adamianebis da
da gonebis pirveli moZraobebi. RmerTebis erT samoqalaqo Temad (1. 96).
daSvebidan, rom adamiani mudam winmswrebi da sakuTari Tavis srulmqmneli ciceronis sawyisi mosazrebebi adamianuri Rirsebis Sesaxeb, erTgvari
arsebaa, romelSiac Cadebulia progresisa da idealisaken swrafvis prncipi maSin Sesavalia misi Sedgomi Temis gaSlisaTvis, romlis ZiriTadi sagani saxelmwifoa.
veRar vityviT, rom mas Semdeg, rac man winmsvleli moZraoba daiwyo, igi vidre vimsjelebde saxelmwifos Sesaxeb, ambobs is, me vcade gameanalizebina,
daemSvidoba Tavis bunebriv mdgomareobas, radgan misi buneba swored aseT Rirs Tu ara kacma xeli mohkidos saerTod saxelmwifo saqmes (1. 10). pasuxi, ra
moZraobaSia (1.41). sxvagvarad, es imas niSnavs, rom bunebrivi mdgomareobis Tqma unda, dadebiTia, radgan Rirsebis adamianis arsobriv maxasiaTeblad
Tezisi, romelic daafiqsirebda adamians raRac cxoveluri yofis msgavs gamocxadebiT, saxelmwifosaTvis msaxureba adamianis bunebriv mowodebad
viTarebaSi fergiusonisaTvis ar arsebobs, Tumca is mainc SesaZleblad miiCnevs gamocxadda.
“kacobriobis gariJraJze” saubars, romlis drosac adamiani “primitiul
mdgomareobaSi” iyo. es primitiuli mdgomareoba ar niSnavs mis srul uZraobas.
teqnikuri da sxva saxis progresi aq mocemulad unda vigulisxmoT. teqnikis 2.saxelmwifos buneba da mmarTvelobis saukeTeso forma
dRevandeli done, axal-axali miRwevebi am mimarTulebiT, aris mxolod im xazis
gagrZelebis mcdeloba, romelic ukve arsebobda kacobriobis gariJraJze. ratom iqmneba saxelmwifo? — kiTxva, romelic Zalze aqtualuri iyo antikuri
TandaTanobiTi progresis idea ar yofila fergiusonis winamorbede- saberZneTis avtorebisaTvis, rogorc vxedavT, aqtualobas ar kargavs arc
bisaTvisac ucxo. rasac aq gamorCeuli saxiT fergiusoni gvTavazobs, aris misi ciceronis TxzulebebSi. vidre saxelmwifos avkargianobaze vimsjelebdeT, jer
mtkiceba, rom momenti, saidanac SegviZlia daviwyoT istoria ara mxolod zogadad saxelmwifos cneba unda davadginoT. ciceroni miiCnevs, rom saxelwifo
meTodologiuradaa mouxelTebeli, aramed principulad ar arsebobs. Tu raRac iseTia, rac uSualodaa dakavSirebuli xalxTan, rac misi xvedria. aqedan
istoriis ufskrulSi CavixedavT, ver vipovniT moments, rodesac adamiani saxelmwifos bunebis kvleva gadaejaWveba xalxis raobis sakiTxs. xalxi ki,
adamiani ar iyo (anu iyo maimuni, rogorc amas darvinis Semdeg varaudoben) da rogorc irkveva, sxva araferia, Tu ara adamianTa iseTi erToba, romelsac aqvs
Semdeg, sul erTia ra meqanizmebis ganviTarebis Sedegad, is iqca adamianma (anu erTiani samarTali da saerTo interesebi: “amrigad, wers ciceroni, saxelmwifo
gaiara gza, romlis aRwera scades morganma da engelsma). xalxis xvedria, xolo xalxi adamianTa nebismieri gaerTianeba ki ar aris, aramed
adamianis bunebriv mdgomareobaze msjelobebs sabolood esmeva wertili mas iseTTa erTianobaa, romelTac Tavi mouyriaT samarTlis ama Tu im sakiTxis
Semdeg, rac am terminebs fergiusonis daxasiaTebiT, aseTi Sinaarsi eZleva: Tu gadasawyvetad da, romelTac gaaCniaT saerTo interesebi. aseTi gaerTianebis
“bunebrivi” adamianis Sinagani struqturidan gamomdinare qmedebebs aRniSnavs, pirveli mizezi maTi sisuste ki ar aris, aramed bunebrivi miswrafeba erTad
“arabunebrivi”araviTari sazrisismieri qmedebis damfiqsirebeli ar aris, radgan cxovrebisaken” (1. 20).
adamianis yvela qmedeba pirveli wyarodan iRebs saTaves. adamianebis bunebrivi miswrafeba Tanacxovrebisaken, romelic SesaZloa iyos
Zlieri impulsi saxelmwifos formirebisaTvis, saWiroebs raRac iseT damatebiT
fenomens, romelic saxelmwifos ara mxolod did mdgradobas mianiWebs, aramed
2.TviTSenarCunebis, gaerTianebs da omis principebis Sesaxeb regularuls gaxdis adamianTaSorisi damokideblebis misaReb saxeebs. aseTi ram
gaxlavT samarTali da konkretuli kanonmdebloba, romelic saxelmwifos yvela
adamianTa sazogadoebisaTvis didi mniSvneloba aqvs rigi princiebis reali- wevrisaTvis saerTo unda iyos. da, saerTod, sxva ra aris saxelmwifo, Tu ara
zebas. avtori am mimarTulebiT upirveles yovlisa, laparakobs instinqtebze, saerTo weswyobileba, romelic ganmtkicebulia samarTalsa da kanonebSi.
romlebic jer kidev tkivilis da an siamovnebis aRqmamde ubiZgeben adamians magram saidan iRebs dasabams Tavad kanoni da samarTali? am kiTxvaze
ganaxorcielos rigi bunebrivi aqciebi sakuTari Tavis da TanamoZmeebis mimarT. aristoteluri tradicia gvamcnobs, rom arsebobs erTi mxriv, bunebiTi da, meore
maT Soris, TviTSenarCunebisa da misi, rogorc gvaris gangrZobis instinqti. mxriv, konvencionaluri samarTali. misgan gansxvavebiT, ciceroni ar cnobs
aqedan gamomdinareobs meore instinqti _ is faqti, rom adamiani yovelTvis bunebiTi samarTlis ideas. bunebiTi samarTlis normebi rom arsebobdnen,
raRac gvaris da raRac tomis Tu sazogadoebis wevria, aiZulebs mas omis fiqrobs is, maSin gaugebari iqneboda, Tu ratom ara aqvs yvela xalxs erTi da
mdgomareobaSi Sevides sxva adamianebTan. igive samarTlebrivi normebi. es normebi xom icvleba ara mxolod sxva da sxva
adamianis cxovrebis miaxlovebiTi Seswavala gvarwmunebs, imaSi, rom erT- xalxTan, aramed isini gansxvavebulia erTi da igive xalxTan sxvadasxva dros.
erTi ZiriTadi mamoZravebeli Zala misi yvela moqmedebisaTvis aris sakuTar aqedan, erTaderTi safuZveli, romelic SeiZleba saxelmwifoSi arsebul kanonebs
arsebobaze zrunva. jer kidev sakuTrebis da socialur statusebs Soris SeiZleba hqondeT, aris urTierTTanxmoba.
gansxvavebis gaCenamde, adamianebi floben sakuTari pirovnebis da Tavisufali mas Semdeg, rac gairkva, rom saxelmwifos arsebobis aucilebeli pirobaa
moqmedebis dacvis uflebas. TviTSenarCunebis instinqti adamianSi arafriT adamainTa Tanacxovrebis mareglamentirebeli wesebis arseboba, ukve SeiZleba
gansxvavdeba analogiuri instinqtebisagan cxovelSi, magram adamianisaTvis daisvas kiTxva saukeTeso saxelmwifo mowyobis Sesaxeb. ciceroni Zvel berZnul
90 27
politikur traqtatebSi gavrcelebuli sxvadasxva formebidan, sam yvelaze adam fergiusonis (1723-1816) “esse samoqalaqo
mniSvnelovan formas gamoyofs: samefo xelisuflebas, aristokratias da
demokratias. saukeTeso saxelmwifo mowyoba, ciceronis azriT, aris ra romelime
sazogadoebis istoriis Sesaxeb”
maTgani, aramed yvela maTi kombinacia erT politikur sxeulSi. Zneli ar aris
fergiusoni im inteleqtualebis ricxvs miekuTvneboda, romlebic XVIII
davinaxoT, rom amiT romis respublikis politikuri wyobaa mowonebuli. amis
saukunis “Sotlandiuri aRorZinebis” saTaveebTan idgnen. fergiusonis garda,
Taobaze ciceroni pirdapir miuTiTebs “saxelmwifoSi”, rodesac is sagangebod
inteleqtualebis am wres miekuTvnebodnen devid hiumi, edinburgis univer-
emijneba platonis msgavs gamonagonebs saxelmwifos Sesaxeb da aRniSnavs rom misi
sitetis reqtori, uiliam robertsoni da ekonomisti adam smiti. fergiusonma,
interesis sagani romis realobaa (1. 47-48). marTlac, saxalxo kreba romSi
romelic samxedro-sasuliero piri, polkis pastori iyo, 1759 wels edinburgis
gamoxatavda xalxis interesebs, senati anu uxucesTa sabWo, icavda
universitetSi miiRo naturaluri filosofiis kaTedra. evropaSi ramdenjerme
aristokratiis interesebs, xolo rac Seexeba samefo xelisuflebas, mis msgavs
mogzaurobis Semdeg man jer pnevmaturi da moraluri filosofiis kaTedra
instituts respublikur romSi konsulTa xelisufleba warmoadgenda.
(1764), xolo Semdeg ki, 1766 wels, miiRo edinburgis universitetis doqtoroba.
respublikuri romis konsulebi lakedemonelTa mefeebis msgavsad iyofdnen
1793 wels fergiusoni evropaSi mogzaurobisas gaxda prusiis mecnierebaTa
Zalauflebas. maTi ZiriTadi funqcia konfliqtebis SemTxvevaSi qveynis
akademiis ucxoeli wevri. “cda samoqalaqo sazogadoebis istoriis Sesaxeb”
SeiaraRebuli Zalebis mTavarsardloba da qveyanaSi marTlwesrigis ganmtkiceba
daiwera 1767 wels. is adam fergiusonis yvelaze gaxmaurebuli politikuri
iyo. ukve is faqti, rom spartis mefe ori iyo da ara erTi, gamoricxavda (iseve
xasiaTis naSromia. am Sromis garda, fergiusonis kalams ekuTvnis: “qadageba”,
rogorc Semdgom romSi) Zalauflebis saxifaTo koncentracias erTi piris xelSi.
“moraluri filosofiis Segonebani”, “romis respublikis progresis da dacemis
sami ZiriTadi politikuri institutis msgavsad, saukeTeso saxelmwifoSi sami
istoria”, “moraluri da politikuri mecnierebis principebi”.
ZirTadi socialuri fenaa — aristokratia, mxedrebi da xalxi.

1. adamianis bunebrivi mdgomareobis Sesaxeb


3.sazRvao da xmeleTis saxelmwifoebi
adamianis bunebrivi mdgomareoba fergiusonTan interpretirebulia rogorc
ciceronis interesis sferoSi Semodis iseTi sakiTxic, rogoricaa, kacobriobis adreuli ganviTarebis etapi. fergiusoni sakmaod mkacrad afasebs
saxelmwifos teritoriuli an rogorc axla vityodiT, geopolitikuri am Temaze gamoTqmul sxvadasxva Sexedulebebs. am SexedulebaTa umravlesoba
mdebareoba. msgavs sakiTxs masze adre aristotele Seexo da maTi Sefasebebi gamowveuli iyo sakuTari Teoriis ukeT dafuZnebis surviliT, tumca maTi didi
zRvis piras mdebare polisis problemebTan dakavSirebiT, didad ar gansxvavdeba nawili sruliad unayofo gamodga. raSi mdgomareobs Tavad fergiusonis
erTmaneTisagan. arc aristoteles da, arc cicerons ar miaCniaT gamarTlebulad midgomis specifika? yvela im mravalferovan Tvisebebs Soris, romelsac flobs
zRvispiras qalaqis daarseba ramdenime ZiriTadi mosazrebis gamo. jer erTi, aris kacobrioba, fergiusoni gamoyofs ramodenimes rogorc safuZvelmdebels Cveni
ra msxvili savaWro centri, aseTi qalaqi eqvemdebareba ucxotomelTa Cvevebis TeoriisaTvis da ase iqmneba suraTi imisa, Tu rogori SeiZleba yofiliyo
arasasurvel zegavlenas. garda amisa, fiqroben isini, sazRvao qalaqi ufro adamiani romeliRac warmosaxviT bunebriv mdgomareobaSi. msgavsi abstraqcia
sustia samxedro TvalsazrisiTac. ciceroni sagangebiT iwonebs romulusis yuradRebis gareSe stovebs adamians, rogoric is aris mocemul istoriul
gadawyvetilebas daearsebina qalaqi zRvasTan sakmaod axlos, magram ara zRvaze. momentSi da imasac, rogorc warmogvidgeba igi istoriis furclebidan.
aseT qalaqs SeuZlia isargeblos sazRvao qalaqisaTvis damaxasiaTebeli yvela bunebrivi istoriis kvlevis yvela sxva gza aucileblad gulisxmobs mkvlevris
sikeTiT (ciceroni sazRvao qalaqis mxolod negatiur mxareebs rodi xedavs) _ mier faqtebis Segrovebis saWiroebas (1.32).
ucxoeTidan daubrkolebliv miiRos aTasgvari saxis saqoneli da, piriqiT, aseve magram aqvs Tu ara bunebrivi mdgomareobis ganxilvas raRac specifikuri
didi raodenobiT iafad gaitanos sakuTari produqti. samagierod, xmeleTze meTodologouri mniSvneloba? fergiusons miaCnia, rom yoveli aqtiuri arsebis
mdebareoba misTvis momgebiania wminda samxedro TvalsazrisiT. xmeleTidan istoria Cven unda daviwyoT misi im mdgomareobis aRweriT, romelSiac is
mosuli mtris kontroli ufro iolia, vidre, zRvidan Tavdasxmis dros. am da sxva Camoyalibda da ara im viTerebebidan, romlebic Tavs moaxvies am arsebas. amitom,
(moraluri xasiaTis), argumentebis safuZvelze, ciceroni xmeleTis saxelmwifos adamianebi unda Tavidan ganxilulni iyvnen sazogadoebaSi myofni, radgan isini
aniWebs upiratesobas. am sakiTxze, SesaZloa arc Rirdes yuradRebis SeCereba, Tu swored amgvarad arsebobdnen yovelTvis. Tu yvela sxva cxoveli dabadebis
ara ciceronis mcdeloba istoriis mimdinareoba axsnas sazRvao-saxmeleTo Semdeg viTardeba rogorc individi, adamiani viTardeba rogorc gvari. am gzaze
saxelmwifoebis urTierTobebis konteqstSi. cxadia, ramdenime gverdze (1. 35, kacobriobis ganviTareba unda warmovidginoT rogorc ganviTarebadi cocxali
36,37) gamoTqmuli mosazrebebis gamo, cicerons ver CavTvTvliT geopolitikis mgrZnobelobidan, gonebis, enis da sazogadoebrivi yofis SeZenamde. adamianis
fuZemdeblad. mas ara aqvs arc Talasokratia-telurokratiis cnebebi, magram ganviTareba aucileblad mividoda iseT momentamde, romelic sxvadasxva
meore mxriv, verc im faqts avuvliT gverds, rom cicroni berZnuli samyaros gamomgoneblobis kvalad moiTxovda iseTi adamianuri unaris ganviTarebas,
sisustis ZiriTad mizezs mis sazRvao xasiaTSi xedavs. Tumca, igive rogorcaa fantazia. am da sxva Tvisebebis flobis gamo, adamiani, rogoradac ar
poziciebidanaa Sefasebuli sxva sazRvao saxelmwifoebic. kerZod, is fiqrobs, unda daeces is, yovelTvis rCeba adamianad da amitom misi Sedareba sxva romelime
rom korinTo da karTageni daRupa gadaWarbebulma miswrafebam zRvaosnobisaken cxovelTan yovlad miuRebelia. adamiani unda ganvixiloT sazogadoebriv
da vaWrobisaken. aman, jer erTi, mosaxleobis gaumarTlebeli emigracia gamoiwvia arsebad, romelsac cxovreba SeuZlia mxolod sxva adamianis gverdiT. adamiani
da meore, maT moqalaqeebs daaviwya miwis damuSaveba da iaraRis floba (1. 36). unda ganvixiloT enis mqone arsebad iseve, rogor bunebrivadac mas ganvixilavT
xelebis an fexebis mqone arsebad. ra Tqma unda, SegviZlia warmovisaxoT viTareba,
savaldebulo literatura rodesac adamiani mxolod ecnoboda, jar kargad ar flobda sakuTar unarebs,
magram fergiusonis azriT, amgvari periodis Sesaxeb araviTari cnoba ar
1. Марк Тулий Цицерон «Диалоги». Изд. «Наука», Москва, 1966. ( стр. 7-8; 20-26; 35-39; 41- mogvepoveba da Cveni msjelobebi am saganze arafriT iqneba gamagrebuli. Cven
54; 59-65; 94-97; 102-105) fantaziis tyveobaSi viqnebiT da gveqneba iluzia, TiTqos mivuaxlovdiT
2. James.E.Holton, Marcus Tullius Cicero., in “History of Political Philosophy”. (Eds) Leo Strauss, yofierebis sawyisebs (1.37-38).
Joseph Cropsey. Univ. of Chicago. 1963. adamianis bunebiTi yofisagan gansxvavebiT, Cven xSirad vsaubrobT xelobebsa

28 89
pirvels maiZulebeli Zala mxolod mocemuli miznis realizaciisaTvis Sua saukuneebis politikuri Teoriebi
aucilebeli empiriuli pirobebis mocemulobis SemTxvevaSi aqvs Zala. es
ukanaskneli politikuri moralistis principia maSin, rodesac meore moraluri
(netari avgustine, al farabi, Toma aqvineli)
politikosisa. moraluri politikis principi isaa, rom xalxi saxelmwifoSi unda
Zveli msoflio istoriis dasasrulad romis imperiis damxoba iTvleba. avto-
gaerTiandes mxolod iseTi samarTlebrivi cnebis irgvliv, rogoricaa Tavisuf-
rebis erTi nawili, amgvar SefasebaSi evropocentrizmis aSkara kvals xedavs,
leba da Tanasworoba. politikuri moralistebi ki piriqiT, maT sapirispirod
radgan romis imperiis daSlam ki moitana radikaluri cvlilebebi evropaSi,
emyarebian bunebis meqanizmebis cnebas, romelic unda gamoyenebuli unda iyos,
magram es cvlilebebi saerTod ar Sexebia CineTSi an afrikis kontinentze
raTa brbo gardaiqmnas sazogadoebad.
mimdinare procesebs. amitom, amboben evropocentrizmis mowinaaRmdegeebi, romis
am Tvalsazisebis Sejerebis sauZvelze, kanti askvnis, rom obieqturad, e.i.
imperiis dacema ufro evropis istoriaSi mimdinare procesebs asaxevs da ara
TeoriaSi, politikasa da morals Soris ar arsebobs winaaRmdegoba, Tumca es
Zveli msofliosi. vfiqrobT, argumentacia iseTi TvalsaCinoa da aSkara faqtebs
daskvna ar vrceldeba subieqtur sferoze, adamianis egoisturi midrekilebebis
emyareba, rom Znelia misi umtkivneulod ugulvebelyofa. ufro momgebiani
sferoze, sadac dapirispireba politikasa da morals Soris arsebobs da SeiZleba
iqneba, Tu vaRriarebT mis samarTlianobas da davsZenT, rom evropis istoriis
aseTad darCes kidec samomavlod.
prioritetulad qceva CvenTvis ori mizeziTaa ganpirobebuli. jer erTi, es aris
sabolood sajaro samarTlis transcendentaluri formula JRers Sem-
regioni, romelTanac saqarTvelo odiTganve iyo CarTuli umWidroes
degnairad: usamarTloa yvela sxva adamianis uflebaTa mimarT ganxorcielebuli
kulturul kontaqtebSi da meore, es aris civilizacia, romelic gamarjvebuli
qceva, romelic SeTavsebadi ar aris sajaroobasTan (2.303). es principi, kantis
gamovida saukuneebis manZilze mimdinare civilizaciaTa konfliqtSi da danarCen
azriT, aris erTdroulad samarTlebrivic da moraluric. mis sapirispirod, Tu
msoflios Tavs moaxvia Tavisi cxovrebis wesi.
me ar SemiZlia gavamxilo sajarod Cemi moqmedebis maqsima ise, rom amiT ar vavno
qristianuli msoflmxedveloba da religia jer kidev romis imperiaSi
sakuTar saqmes (radgan sajaroobis SemTxvevaSi unda movelode rom Cemi
damkvidrda oficialur sarwmunoebad. “msoflio qalaqma” bolos da bolos
zraxvebis aRsrulebas win aRudgeba yvela), maSin Cemi qmedeba aris usamarTlo.
SeiTvisa “msoflio religia” da is Tavis provinciebsa da koloniebze gaavrcela.
aseTia kantis mier politikisa da moralis momarTebis formalisturi analizi,
ierarqiulad mkacrad mowyobili monoTeisturi religia saimedo dasayrdeni
romelic upirveles yovlisa, imas aCvenebs, Tu rogor unda moviqceT, raTa Cveni
unda gamxdariyo uzarmazar teritoriaze gadaWimuli, erTi imperatoris mier
qceva moraluri iyos da ara imas, Tu ramdenad moraluria politikosis, sul
marTuli, monarqiuli reJimisaTvis. enaTa da eTniuri siWrele saerTo religias
erTia rogori, qmedebebi.
unda daeZlia. yovelive es romma nawilobriv ganaxorciela kidec, magram
“msoflio qalaqi”, romelic sruliad sxva principebze aRmocenda, ver gadaarCina
axalma RirebulebaTa sistemam.
literatura: periodi qristianuli samefoebisa da samTavroebis Camoyalibebamde, ramac
axali evropis ruqas raRac garkveuloba SesZina da eTniuri niadagi Seamzada
1. Имануел Кант – Что такое просвещение в кн. И.Кант Сочинения т. 6, Изд. «Мысль» momavali eri-saxelmwifoebisaTvis, sakmaod detalurad aqvs gadmocemuli Tavis
Москва. 1966. “florenciis istoriaSi” nikolo makiavelis. Semdegi, sakmaod xangrZlivi
2. Имануел Кант – О вечном мире в кн. И.Кант Сочинения т. 6, Изд. «Мысль» Москва. 1966. periodi, zogjer Sua saukuneebad, zogjer, feodalizmis epoqad moixsenieba.
igive xana SegviZlia movixsenioT dinastiuri samefoebis epoqadac (gansxvavebiT
antikuri qalaq saxelmwifoebis epoqidan).
samive termins _ Sua saukuneebs, feodalizmis epoqas da, bolos, dinastiur
samefoebs _ Sesabamisi “ideologiuri datvirTva” aqvs da erTsa da imave
periodis cxovrebis wesis daxasiaTebas gulisxmobs sxvadasxva TvalTaxedviT. ase
magaliTad, “Sua saukuneebi” afiqsierbs raRac saSualo periods istoriis
msvlelobaSi da Tu terminis implikaciebze viqnebiT orientirebulini, is
mxolod imas gveubneba, rom CvenTvis saintereso am periodamdec arsebobda
raRac (Zveli msoflio) da Semdegac (axali msoflio istoria). “feodalizmis
epoqa” — es termini intencionalurad mimarTulia sakuTrebiT urTirTobaze.
feodi, maioratis principi, senioris da vasalis urTierToba am xedvisaTvis
amosavali principebia da politikuri anallizic am principebis kvlevidan unda
gamodiodes. da bolos, rodesac vsaubrobT “dinastiur samefoebze”, am dros
yuradRebas mivapyrobT umaRlesi xelisuflebis organizaciis wess, Sesabamis
epoqis saxelmwifoebisaTvis rom iyo damaxasiaTebeli.
mTeli Sua saukuneebis evropis msoflmxedveloba, yofa, politikuri da
socialuri urTierTobani religiuri SinaarsiT iyo gajerebuli. jer kidev
gasul saukuneSi SemorCenili iyo, standartuli daxasiaTebis saxiT, Sua
saukuneebis “bnel epoqad” Sefaseba. ufro Tanamedrove mkvlevrebi ar iziareben
aseT mkacr Sefasebas. maT miaCniaT, rom Sua saukuneebis erTgvar wyvetad
warmodgena istoriis erTian procesSi, ar Seesabameba sinamdviles. piriqiT,
fiqroben, rom Sua saukuneebma moamzada aRorZinebisa da axali drois
sabunebismetyvelo aRmoCenebi da mecniereba. pirovnebis, Tavisuflebis da
pasuxismgeblobis kategoriebis analiziT gza gauxsna liberalur politikur
filosofias da axal politikur Teorias.
Sua saukunebis politikuri Teoria warmodgenili iqneba remdenime Zalze

88 29
mniSvnelovani avtoris SexedulebaTa saxiT. ioli aRmosaCenia, rom miuxedavad ganasxvavebs or mxares: materias da formas. materia am konteqstSi igive Sinaarsia
maTi gansxvavebuli aRmsareblobisa, TiToeuli maTgani Zalze msgavs sakiTxebs da igi gulisxmobs im mravalferovan miznebs, rasac adamiani isaxavs xolme Tavisi
ganixilavs. es gamowveulia ori mizeziT: jer erTi, am periodis swavlulebi, moRvaweobis ganmavlobaSi. imis gamo, rom am miznebs empiiuli xasiaTi aqvT,
rogorc qristianebi, aseve sxva religiis warmomadgenlebi eyrdnobian erTsa da gasagebia, rom isini ver iqnebian aucilebeli xasiaTisa adamianisaTvis.
imave wyaros _ antikur politikur Teorias da biblias. meore, rac maTi samagiarod, aseTia kanonis wminda forma, romelic Tavisi warmoSobis mixedviT
Sexedulebebis siaxloves ganapirobebs, aris epoqisaTvis damaxasiaTebeli apriorulia da rogorc aseTi flobs saWiro aucileblobas da valdebulebas. am
homogenuroba epoqis kulturebisaTvis mniSvnelovani iseTi maxasiaTeblebis formaluri gansazRvrulobis mixedviT, ZiriTadi moraluri wesi, romelsac
mixedviT, rogoricaa xelisuflebis organizacia, qalaqis infrastruqtura da gadamwyveti zegavlena aqvs adamianis yovelgvari xasiaTis, maT Soris po-
yofa, samxedro saqmis organizacia da a.S. am parametrebs Soris met-naklebad litikuri xasiaTis moqmedebebze aris kategoriuli imperativi, romelic ase
Tanabari donis arseboba ar niSnavs srul identoba dasavleTsa da aRmosavleTs JRers: ”moiqeci ise, rom Seni moqmedebis wesi sayovelTao kanonad iqces yvela
Soris ideologiasa da socialur-politikur mowyobaSi. msgavsi daSvebis gonieri arsebisaTvis.” kategoriuli imperativis aseTi saxe gansazRvrulia misi
SemTxvevaSi, saswauli Tu agvixsnida im garRvevas, romelic evropulma wminda formaluri xasiaTiT. adamiani rom yovelTvis am wesis Sesabamisad
civilizaciam moaxdina. ufro zofadi daxasiaTebis saxiT, haidegeris kvald, cxovrobdes, is wmindani iqneboda, magram ramdenadac adamians mravalferovani
SegviZlia aRvniSnoT, rom ukve berZnuli kultura Seicavda “τεχνε “-ze, midrekilebebi gaaCnia, romelTagan yvela ver daitrabaxebs maRalzneobriobiT,
orientaciis Zalze mZlavr impuls, romelsac qristianobam ufro noyieri amdenad msgavs SemTxvevebSi, kantis mier Semotanil proncips aqvs maiZulebeli,
niadagi Seuqmna, vidre, vTqvaT, islamma. anu imperatiuli xasiaTi. is Tavis TavSi Seicavs umaRles praqtikul mizans,
romelic amave dros sazomia yvela sxva miznisa.
netari avgustine (354-430) yovelive es, ra Tqma unda, ar gulisxmobs kantis idealizms anu politikuri
netari avgustine qristianis avtoria, rac Zalze kargad Cans “RvTis qalaqis” urTierTobebis meocnebe gaidealebas. kantma kargad icis rom arsebobs
avgustineseul interpretaciaSi, romelic wminda werilis amosaval dogmatikas, amoraluri politikac. termini ”politikuri moralisti” swored amas aRniSnavs.
WeSmaritebebs emyareba. miuxedavad imisa, rom misi epoqa jer kidev Sors iyo is yovelTvis cdilobs gaamarTlos Tavisi antixalxuri politika da samarTlis
dinastiuri samefoebis xanisagan, misi ZiriTadi politikuri xasiaTis Txzuleba — sawinaaRmdego saxelmwifo principebi da amave dros cdilobs gaakeTos es
“RvTis qalaqi” - iTvaliswinebs Semdgomi periodisaTvis specifikur mTel rig adamianis bunebis saxeliT, romelic TiTqos moklebulia unars eswrafodes
sakiTxebs. garda mravali Teologiuri xasiaTis Sromebisa, avgustines kalams sikeTes gonebis mier nakarnaxebi ideis Sesabamisad. msgavsi gancxadebebiT, es
ekuTvnis Zalze specifiuri, kidev erTi naSromi, “aRsareba”, romelSiac politikosebi, ramdenadac es xelewifebaT, mudmivad arRveven samarTals da
gadmocemulia adamianis RmerTTan mimarTebis siRrmiseuli Sreebi da Tavad viTarebis gaumjobesebas SeuZlebels xdian. msgavsi praqtika ar gulisxmobs, rom
rwmenis fenomenis Zalze faqizi analizi. “aRsareba” adamianis sulis codniT politikur moralistebs Sexeba ara aqvT normatiul principebTan da Tavidan
SegviZlia iseTi avtorebis sxva Sromebis gverdiT davayenoT, rogoricaa markus bolomde realuri politikuri principebiT xalmWZvaneloben. amgvari
avreliusis “fiqrebi” an paskalis “azrebi”. politikosebisaTvis saxelmZRvanelo xasiaTi aqvs Semdeg maqsimebs: (1) Fac et
rogorc varaudoben “RvTis qalaqi” dawerili unda iyos 413-426 wlebSi. excusa. gulisxmobs yoveli xelsayreli SemTxvevis gamoyenebas, romelic ki
wignis pirveli nawili eZRvneba qristianobis dacvas warmarTuli religiisagan, gaaiolebs dapyrobas da sxvisi sakuTrebis xelSi Cagdebas. msgavsi moqmedebebis
xolo danarCen furclebze gadmocemulia pozitiuri Sinaarsi. Semdeg, rogorc wesi, xdeba xolme raime Rirebuli sababiT xalxwe mimarTuli
avgustines politikur doqtrinaSi erTmaneTs ukavSirdeba eklesia da Zaladobis gamarTleba. yovelive es xorcieldeba gaugonari TavxedobiT, rac
saxelmwifo — zeciuri qalaqi da miwieri qalaqi. wminda werili warmoadgens tovebs Cadenili qmedebis kanonierebasTan SeTavsebadobis STabeWdilebas. (2) Si
ZiriTad saxelmZRvanelo princips, romlis fonzedac interpretirdeba fecisti nega. ama Tu im politikosis mier Cadenili danaSaulebrivi qmedebis
socialuri da politikuri movlenebi. avgustines mier gaanalizebuli ZiriTadi totaluri uaryofa. uaryfa imisa, rom mavans monawileoba aqvs miRebuli am
kategoriebia eklesia, saxelmwifo, zeciuri qalaqi da miwieri qalaqi. eklesia moqmedebaSi; ase magaliTad, Tu Tu ama Tu im politikosma sakuTari xalxi miiyvana
RvTaebrivad gansazRvruli sazogadoeba, wminda werilis mcvelia. swored es amboxebamde, unda amtkico, rom brali mxolod mourjulebel moxeleebs
uakanaskneli utovebs adamianebs RmerTis xilvis imeds, romelic avgustines miuZRviT. (3) Divide et impera. am principis gamoyeneba saerTaSoriso urTi-
interpretaciaSi samyaros mTavari saTnoebaa. eklesia da saxelmwifo, ori erTobebSi kargadaa cnobili. ufro sainteresoa principis gamoyeneba qveynis
amqveyniuri sazogadoebaa, romlebic am saTnoebisaken miiswrafvis, Tumca, imis Sida politikis mimarT. kerZod, Tu qveyanaSi arian warCinebuli pirebi, romelTa
kvalad, rac ufro metad vswavlobT Cveni sulis siRrmiseul Sreebs, gasagebi wyalobiTac umaRles xelisuflebaSi moxvda mavani, is yovelmxriv ecdeba
xdeba, rom miwieri, naklovani qalaqis garda arsebobs zeciuri qalaqic. isini, ganxeTqileba daTesos am adamianebs Soris an am adamianebsa d xalxs Soris.
vinc eklesiis swavlebas miuyveba, inarCunebs Sanss zeciuri qalaqis wevrobisa, uzneo politikas winaaRmdegobrivi xasiaTi aqvs, rac imaSi Cans, rom aravin
xolo amqveyniuri siameebis motrfialeni ki ganwirulni arian maradiuli cdilobs uzneobis gamarTlebas Riad. piriqiT, Tundac mxolod sityviT, isini
tanjvisaTvis. maT qcevas gansazRvravs ambiciuroba da ampartavneba. igive yovelTvis cdiloben TavianTi mzakvruli gegmebis gamarTlebas sxvadasxva
Tvisebebi, sinanulis deficiti aris ganmsazRvreli miwieri qalaqis cxovrebis motivebiT. sinamdvileSi ki isini yovelTvis emyarebian ara samarTals, aramed
wesisaTvis. Zalas. politikuri moralistis Sexeba moralTan TviTwinaaRmdegobrivia. is
avgustine imeorebs klasikuri berZnuli filosofiis zogierT Teziss. mas cdilobs morali dauqvemdebaros politikur miznebs, anu saqme gaakeTos piruku,
miaCnia, rom adamiani bunebiT socialuri arsebaa. miuxedavad amisa, mxolod rac principulad SeuZlebels xdis politikis moralTan morigebas.
adamianis miswrafeba koleqtiuri cxovrebisaken sakmarisi ar aris imisaTvis aq gadasaWrelia erTi ZiriTadi sakiTxi _ Rirs Tu ara gamovideT da
qalaqis mcxovrebi moqalaqed iqces. ZiriTadi fenomeni, romelic moqalaqes daveyrdnoT materialur principebs, anu Cvens miznebs praqtikuli gonebis
aseTad aqcevs da mimarTavs maT aqtivobas saerTo sikeTisaken, aris amocanebis gansazRvrisas. xom ar iqneba umjobesi vixelmZRvaneloT mxolod
samarTlianoba. samarTlianoba da, Sesabamisad, samarTali uzrunvelyofs formaluri principiT, rac SeiZleba niSnavdes mxolod Semdegs: moiqeci ise, rom
adamianTa sazogadoebis erTianobas. aregulirebs ra admianTa urTierTobas Seni moqmedebis saxelmZRvanelo maqsima sayovelTao kanonad iqces. materialuri
sazogadoebaSi, samarTali ganamtkicebs sazogadoebriv mSvidobas, romlis da formaluri principebidan kanti upiratesobas formalur princips aniWebs,
gareSe ar arsebobs arc erTi sazogadoeba. saxelmwifos gansazRvrebas avgustine radgan is rogorc samarTlis principi upirobod aucilebelia maSin, rodesac
cicerons esesxeba da acxadebs, rom saxelmwifo aris adamianTa iseTi
30 87
romelime saxelmwifo Seqmnida respublikas romlis ZiriTadi funqcia gaerTianeba, romelic efuZneba saerTo uflebebs da interesebs.
mimarTuli iqneboda maradiul mSvidobaze. aseT respublikas SeeZlo erTgvari zogadTeoriul debulebebs avgustine iyenebs romis imperiis kritikisaTvis.
centris funqcia Seesrulebina, romlis irgvlivac gaerTiandebodnen sxva imperiis periodis roms is respublikur roms amjobinebs, Tumca imasac aRniSnavs,
saxelmwifoebi. rom arc es ukanaskneli dgas axlos zeciuri qalaqis idealur modelTan. qveyana,
romlis mmarTveloba xorcieldeba TavisufalTa mier gangebis karnaxiT,
garemoculia qveynis siyvaruliT, aRmatebuli RirebulebebiT, megobrobis
morali da politika maradiuli mSvidobis konteqstSi rwmeniT, kargi qcevis mibaZviT _ aseTi qveyana bunebrivi wesebiT moewyoba.
WeSmarit morwmuneTa qveyanaSi mmarTvelebi maTi msaxurebi arian, vinc imarTeba.
maradiuli mSvidobis problemebis konteqstSi kanti ganixilavs CvenSi xSirad qveynis marTvas aq gansazRvravs ara ambiciebi, aramed movaleobis grZnoba.
aqtualurad qceul sakiTxs — moralis politikasTan mimarTebis sakiTxs. amgvaria RvTis mier dawesebuli bunebrivi wesrigi. ra Tqma unda, aseT
miuxedvad imisa, rom kanti sakiTxs ganixilavs Zalze specifikuri kuTxiT, saxelmwifoSic arsebobs xelisufleba, magram is Tavisufalia ambiciebisa da
kerZod, rogorc maradiuli mSvidobis miRwevis xelisSemSlel an xelisSemwyob ampartavnebisagan. magram, rogori srulyofilic ar unda iyos amqveyniuri
pirobas, vfiqrobT, mainc sainteresoa problemis kantiseuli analizi. saxelmwifo, is mxolod droebiT mSvidobas da sazogadoebriv sikeTes
”ra aris morali?” _ es gaxlavT pirveli kiTxva, romliTac kanti iwyebs ganamtkicebs.
sakiTxis kvlevas. morali mis mier ganisazRvreba rogorc upirobod momTxovni
kanonebis erTianoba, romelTan Sesabamisadac unda iqceodes adamiani (2.289-290). alfarabi (870-950)
Tu vaRiareT valdebulebis mocemuli cneba, maSin misi ganuxorcieleblobis Turquli warmoSobis alfarabi daibada dRevandeli samxreTis yazaxeTis
mtkiceba winaaRmdegobrivi iqneba. is mTlianad gaaqrobda moralidan valde- teritoriaze. qlaq farabas midamoebSi. pirveldawyebiTi ganaTleba man farabas
bulebis cnebas. amitom kanti aqedan akeTebs daskvnas, rom saubari SeuTav- medreseSi miiRo. Semdeg igi samogzaurod arabul qveynebSi gaemgzavra da
seblobis Taobaze morals (rogorc Teoriul samarTalmcodneobasa) da moinaxula am drois yvela didi qalaqi: baRdadi, qairo, damasko, alepo. alfarabi
politikas (rogorc praqtikul samarTalmcodneobas) Soris araswori iqneba pirveli muslimi avtoria, romelic antikur klasikur politikur
iseve, rogorc araswori iqneba winaaRmdegobaze saubari zogadad Teoriasa da filosofiasTan islamis Seguebas cdilobda. saamisod arsebobs garkveuli
praqtikas Soris. politikis devizia _ ”iyavi brZeni viTarca gveli”, rasac safuZvelic. kerZod, rogorc klasikuri filosofia, aseve islami Tvlis RmerTs
morali umatebs Semzrudvel pirobad _ ”da umanko viTarca mtredi”. moralsa da kanonierebis saboloo safuZvlad. orives miaCnia, rom swor rwmenas gadamwyveti
politikas Soris winaaRmdegobis arseboba mravalmxrivaa damokidebuli imaze, mniSvneloba eniWeba gamarTuli politikuri reJimis SeqmnisaTvis.
Tu ramdenad SeTavsebadia es ori principi. axali principi, romelic pirvel ors alfarabis ZiriTadi Sromebia “saukeTeso qalaqi”, “saukeTeso religia” da
Soris winaaRmdegobis moxsnas da maT TanamSromlobas gulisxmobs Semdegia: “politikuri reJimi”. saukeTeso saxelmwifos alfarabi gansazRvravs imgvar
”patiosneba saukeTeso politikaa”, xolo misi modificirebuli forma gveubneba politikur mowyobad, romelSiac adamianebi TanamSromloben ise, rom miznad
— ”patiosneba yovelgvar politikaze ukeTesia”. es principi, gvimtkicebs kanti, aqvT Rirseuli yofa da bedniereba.
ar SeiZleba davisa da eWvis sagani gaxdes. piriqiT, is yovelgvari politikis alfarabi moiTxovs mmarTveli fenis maRal inteleqtualur dones da
winapirobas warmoadgens. ra Tqma unda, Tu ar arsebobs Tavisufleba da rac momzadebas politikuri xelmZRvanelobisaTvis. danarCeni mosaxleobisaTvis
xdeba, xdeba bunebis kanonebis karnaxiT, maSin politika rogorc xalxis aseTi momzadeba saWiro araa, Tumca sasurvelia. miuxedavad amisa, alfarabi
samarTavad am kanonebis gamoyenebis xelovneba Tavis TaviSi unda moicavdes mTel mainc saWirod Tvlis, rom moqalaqeebis farTe fenebs unda hqondeT
praqtikul sibrZnes, xolo moralis cneba ki sruliad uSinaarso gaxdeba. amis damakmayofilebeli warmodgena samyaroze, adamianze da politikuri cxovrebis
sapirispiroa weRan SemoTavazebuli principebis Sesabamisad, samarTlis cnebis elementebze. zogadad moqalaqeebi SeiZleba daiyos Semdeg klasebad:
politikis cnebasTan mierTeba da mis SemzRudav pirobad qceva, rac maTi 1. brZenni anu filosofosebi, romelTac ician saganTa buneba;
SeTavsebadobis sawindari iqneba. SemiZlia warmovidgino moraluri politikosi, 2. maTi mimdevrebi, romlebmac ician saganTa buneba filosofosebisagan da
anu piri, vinc politikis iseT principebs ayalibebs, romlebic SeTavsebadia iziareben maT Sexedulebebs;
moralTan, magram ar SemiZlia warmovidgino politikuri moralisti, romelic 3. danarCeni moqalaqeebi, romlebmac ician saganTa buneba msgavsebis
moralis principebs Seuguebs saxelmwifo moRvawis interesebTan — wers kanti mixedviT. zogs meti codna aqvs, zogs naklebi, rac damokidebulia moqalaqeTa
(2.292). moraluri politikosi unda gamodiodes Semdegi maqsimidan: Tu rangze.
saxelmwifos mowyobaSi an saxelmwifoTSoris urTierTobebSi raime iseTi nakli es klasebi unda imarTebodes mmarTvelis mier, romelic moqalaqeTa
SeiniSneba, romlis Tavidan acilebac savsebiT SesaZlebli iyo, maSin aucile- ganaTlebis organizaciazedac zrunavs. is TiToeul moqalaqes misi
belia am naklovanebaTa dauyovnebeli aRmofxvra da saxelmwifo mowyobis an SesaZleblobebis Sesabamis saqmianobas miuCens. amis garda mmarTvelis
saxelmwifoTSorisi urTierTobebis bunebiT samarTalTan, rac saboloo jamSi funqciebSi Sedis kanonebis SemuSaveba da saxelmwifos xelmZRvaneloba omis
gonebis ideaa, daaxloeba. swored es aris saxelmwifo moRvaweebis ZiriTadi dros. mmarTvelis fenomenSi alfarabi aerTianebda politikuri liderisa da
saqmianoba. winaswarmetyvelis Tvisebebs. aseTi pirovneba WeSmariti xelmZRvanelia. is
imisaTvis rom kantis Tvalsazrisi sworad gavigoT, saWiroa aRiniSnos, rom iseTia, rom SiZleba gaxdes gamocxadebis Rirsi. aseTi mmarTveli ySualod iqneba
misi midgoma problemisadmi formalisturia. swored am sityviT gvinda aRvniSno dakavSirebuli WeSmaritebis pirvelwyarosTan da uSualod misgan miiRebs
Semdegi saxis specifika: kanti ar kiTxulobs realurad eTavseba Tu ara politika sazogadoebis marTvis amosaval principebs. es mmarTveli umaRlesi rangis
da morali erTmaneTs. sinamdvileSi, rig SemTxvevebSi, is eTanxmeba da rig mmarTveli unda iyos, romelsac sabolood daeyrdnoba yvela sxva samoqalaqo
SemTxvevebSi ara. rac kants ufro metad ainteresebs, aris is formaluri mmarTveloba. umaRlesi mmarTvelis am daxasiaTebaSi Cans, rom alfarabi ver
pirobebi da maqsimebi, romlebic gansazRvraven SeTavsebis an SeuTavseblobis eteva antikuri politikuri filosofiis tradiciaSi, romlis mixedviTac
saxeebs. anu Tu morali da politika SeTavsebadia, maSin unda daculi iyos aseTi xelisuflebis wyaro ar yofila gamocxadeba da RvTaebrivi nebis uSualo
da aseTi moTxovnebi, Tu ara maSin xorcieldeba esa da es ..... . es ki niSnavs, rom emenecia mmarTvelze. arada alfarabisTan amgvari kavSiri mmarTvelsa da
kantis damokidebuleba politikisa da moralis SeTavsebadobisadmi norma- RvTaebas Soris TavisTavad igulisxmeba. umaRlesi mmarTveli, ambobs is, aris
tiulia, is jerarsis sferoSi trialebs da ara arsisa. yovelgvar kanonSi kanti wyaro yovelgvari Zalauflebisa da kanonierebis.
sazogadoeba unda dalagdes aRniSnuli klasebis ierarqiis Sesabamisad ise,

86 31
rom TiToeul klasSi myofi moqalaqe srulyofilad iqneba ganviTarebuli Tavisi b) yvela qveSevrdomis damokidebulebas erTian kanonmdeblobaze;
klasis saWiroebebis mixedviT, xolo yoveli klasi moemsaxureba zemdgom klass. g)yvela moqalaqis Tanasworobas.
aRniSnuli reJimi unda iyos monarqistuli an aristokratiuli rogorc vxedavT, respublikuri saxelmwifos bunebis ganmsazRvrel ZiriTad
mmarTvelobisa, romlis sxvadasxva fenebi marTulebic arian da mmarTvelebic, elementebad kanonmorCilebis garda, figurirebs Tavisufleba da Tanasworoba.
vidre ar mivalT umdables reJimamde, romelic mxolod marTulia. moqalaqeTa kanti iZleva Tavisuflebis (amasTan, aq laparakia garegan, anu smarTlebriv
rangi ganisazRvreba TiToeulis persinaluri TvisebebiT da unarebiT, kanonis Tavisuflebaze) da Semdeg Tanasworobis aseT gansazRvrebas: “es Tavisufleba
dacviT. amasTan ar gamoiricxeba moqalaqeTa gadasvla erTi rangidan meore, aris uflebamosileba ar davemorCilo araviTar garegan kanonebs, garda im
ufro maRal rangSi. saukeTeso saxelmwifos moqalaqeebs aqvT codna RvTaebrivi kanonebisa, romlebzedac me mzad var mivce Tanxmoba. zustad aseve, garegani
da bunebrivi arsis Sesaxeb, adamianuri srulyofilebis, Tu bednierebis Sesaxeb (samarTlebrivi) Tanasworoba saxelmwifoSi aris misi moqalaweebis iseTi
da cxovroben am codnis Sesabamisad. mimarTeba, rodesac TiToeuls SeuZlia samarTlebrivad daavaldebulos meore
mas Semdeg, rac dadginda saukeTeso politikuri reJimis Tvisebebi, alfarabi mxolod maSin, Tuki pirveli Tavad emorCileba kanons, romelic, moiTxovs, rom es
ioda axasiaTebs sxva politikur reJimebsac: piri, Tavis mxrivac iyos samarTalvaldebuli” (2.267). kanti Tvlis, rom
aRniSnuli ulebebi mouwyvetelia adamianisagan da bunebiTadaa mas
• saxelmwifoebi, romelTa moqalaqeebsac ara aqvT codna RvTaebrivi da mikuTvnebuli.
bunebrivi movlenebis Sesaxeb, adamianis srulyofilebis Sesaxeb. aseT reJimebs respublikuri mmarTveloba unda gamomdinareobdes im pirveli konvenciidan,
alfarabi umecarTa reJimebs uwodebs. aseTi reJimebis mcxovreblebma ar ician romelsac adamianebi gadahyavs samoqalaqo mdgomareobaSi. masve unda
arc WeSmariti srulyofileba da arc WeSmariti bedniereba; emyarebodes ama Tu im xalxis yovelgvari samarTlebrivi kanonmdebloba.
• saxelmwifoebi, romelTa moqalaqeebsac marTalia aqvT amgvar saganTa respublikanizmi, Tavis mxriv, qmnis gansxvavebas qveSevrdomsa da moqaaqes Soris.
codna, magram ar cxovroben TavianTi codnis Sesabamisad, ar asruleben mis kanti wers: “im wyobaSi, sadac qveSevrdomi ar aris mqalaqe (maSasadame,
moTxovnilebebs. aseT saxelmwifoebs alfarabi uzneoTa saxelmwifoebs, ararespublikuri wyobis SemTxvevaSi) es sakiTxi yvelaze nakleb kamaTs iwvevs,
imoralur reJimebs uwodebs; radgan saxelmwfos meTauri ar aris saxelmwifos wevri, aramed mxolod misi
mesakuTre”(2.269).
• saxelmwifoebi, romelTa moqalaqeebs marTalia mopovebuli aqvT saerTod saxelmwifos formebi unda gavarCioT an imis mixedviT, Tu ramdeni
garkveuli codna, magram es codna arasworia. isini raRacas sTvlian RvTaebrivi piri flobs umaRles mrTvelobas, an im wesis mixedviT, romliTac umaRlesi
Tu bunebrivi saxis movlenad maSin, rodesac es sagani sinamdvileSi sulac ar aris xelisufali, mniSvneloba ara aqvs vin daniSna is) marTavs xalxs. pirveli — kantis
aseTi. aseT saxelmwifoebs alfarabi dabneulTa an SemcdarTa rejimebs uwodebs. azriT _ aris batonobis forma (forma imperi) da arsebobs mxolod sami saxiT: a)
saukeTeso politikuri reJimisagan gansxvavebiT, arc erTi aRniSnuli rodesac umaRlesi xelisufali erTi piria — avtokratia; b) rodesac umaRlesi
saxelmwifo ar iyenebs WeSmarit codnas da amitom, verc erTi maTgani ver miiyvans xelisufali ramdenime piria _ aristokratia; g) rodesac umaRlesi xelisufleba
Tavis moqalaqeebs WeSmarit bednierebamde. alfarabi iZleva mankieri ekuTvnis mTel xalxs _ demokratia.
saxelmwifoebis ufro konkretul daxasiaTebas iZleva. kerZod, is laparakobs meore forma aris marTvis forma (forma regiminis). igi exeba konstituciaze,
jer Tavisuflebis da koleqtiurobis qalaqze. am qalaqSi Tanaarsebobs sikeTec anu saerTo nebaze (romelic brbos aqcevs xalxad) dafuZnebul marTvis im wess,
da borotebac, cxovroben brZeni adamianebi da oratorebi, Rirseuli xalxi. romliTac saxelmwifo gankargavs srul Zalauflebas. aqedan marTvelobis forma
saxelmwifos es forma, marTalia Sors aris idealurisagan, magram is yvelaze sul aris ori: respublika an despotia. “respublikanizmi aris saxelmwifo
ukeTesia sxva qalaqis formebTan SedarebiT. mas jer kidev ar daukargavs sikeTis principi, romelic aRmasrulebel xelisuflebas mijnavs sakanonmdeblosagan.
gzis Sansi. saxelmwifoebrivi mowyobis Semdegi forma aris aucileblobis despotia — umaRlesi mmarTvelis mierve SemoRebuli saxelmwifo kanon-
saxelmwifo, romlis moqalaqeebic ZiriTadad dakavebulni arian aucilebeli mdeblobis TviTmpyrobluri aRsrulebis principia. aseT dros sajaro neba
minimumiT, romelic ki saWiroa sxeulisaTvis. aq Sedis sakvebze, sasmelze, gamodis mmarTvelis kerZo nebis rangSi” (2.269).
tansacmelze zrunva, ris gareSe adamianTa cxovreba SeuZlebelia. am saxelmwifos bunebaze msjelobis Semdeg, kanti gadadis msoflio
saxelmwifos moqalaqeebi am sazRunavs TavianTi arsebobis ZiriTad miznad saxelmwifos ideaze. msoflio saxelmwifoSi kanti xedavs maradiuli mSvidobis
miiCneven. meore tipis saxelmwifo, romelzedac msjelobs alfarabi, aris garantors. rogorc zemoT vnaxeT, wesi, romliTac saxelmwifoebi cdiloben
gacvlis qalaqi, (oligarqiuli reJimi) , romlis moqalaqeTa saboloo mizani aris TavianTi uflebebis ganxorcielebas, aris ara sasamarTlo, aramed omi.
maTi piradi simdidre da ayvaveba. simdablis qalaqis mcxovrebTa sazrunavi samSvidobo xelSekruleba marTalia bolos uRebs ama Tu im oms, magram ara
sxeulebriv siameebze zrunva, zrunva iseT siamovnebebze, romlebic zemoqmedebas saomar mdgomareobas rogorc saerTaSoriso samarTliT, aseve bunebiTi
moaxdenen grZnobebze da warmosaxvaze da garTobisa da drostarebis samarTlis princpebiT. magram goneba moralis umaRlesi sakanonmdeblo
atmosferos Seqmninen. pativmoyvareTa qalaqis (tomokratia) mcxovrebni Zalauflebis simaRlidan, ra Tqma unda, kicxavs oms rigorc samarTlebriv
erTmaneTs exmarebian, margam mxolod imisaTvis, rom sxva xlxebma maT pativi scen, proceduras da savaldebulod acxadebs mSvidobas, romelic ar SeiZleba
aqon da adidon sityviT da saqmiT. am sazogadoebis ZiriTadi sazrunavia damyardes xalxTa Soris urTieTmolaparakebis gareSe. aqedan, unda arsebobdes
didebulebiT da brwyinvalebiT warmoudgnen rogorc sxvebs, aseve erTmaneTs. gansakuTrebuli saxis kavSiri, romelic samSvidobo kavSiris (foedus pacificum)
Zalmomreobis qalaqis mkvidrT erTaderTi sazrunavi aqvT — sxvebis damorCileba saxels unda atarebdes da romelic Cveulebrivi samSvidobo xelSekrulebidan
da damoneba. maTi mTeli safiqrali mimarTulia im sixarulis mosalodnel unda gansxvavdebodes imiT, rom es ukanaskneli cdilobs mxolod erTi omis
gancdaze, romelsac iZleva omSi gamarjvebis gancda. dasrulebas, maSin, rodesac pirveli bolos mouRebs yvela oms da gaakeTebs amas
Zneli ar aris davinaxoT, rom alfarabi saxelmwifoebrivi mowyobis samudamod (2.273-274). yovelive es aris mxolod Sesavali ZiriTadi TezisisaTvis,
TiToeuli tipis miRma gulisxmobs misi Tanamedrove sazogadoebis ama Tu im romelic gulisxmobs saxelmwifoebrivi iseTi gaerTianebis formirebas,
fenis daxasiaTeba. samxedro elita warmodgenilia Zalmomreobis qalaqis saxiT, romelic SezRudavs mis wevr saxelmwifoebs Soris konfliqtebis SesaZleblobas.
vaWarTa fena gacvlis qalaqis saxiT, mSromeli masa aucileblobis qalaqis saxiT kants imedi aqvs, rom “SesaZlebelia naCvenebi iyos iseTi federaciis ideis
da a.S. ganxorcielebadoba, romelic TandaTanobiT moicavda yvela saxelmwifos da
alfarabis erT-erT Teoriul amocanas warmoadgenda politikuri da miivanda maT maradiul mSvidobamde”(2.274).
ufro konkretuli nabiji amgvari gaerTianebis Sesaqmnelad iqneba, Tuki
32 85
armiis myoli qveynis usafrTxoebis garanti ki ar aris, rogorc es RvTaebrivi codnis imgvari kombinireba, romelic xelsayreli iqneboda
sayovelTaodaa gaziarebuli dRes, aramed sxva saxelmwifoebisaTvis mudmivi musulmanuri sazogadoebisaTvis. am gzaze, Zveli platonuri Tezisi imis
muqaris wyaro. b) Semdegi argumenti ufro moraluri xasiaTisaa. adamianebis Taobaze, rom filosofosebi (am SemTxvevaSi, RvTismetyvelebi) gamxdariyvnen
daqiraveba imisaTvis, rom maT an sxvebi daxocon, an Tavad iyvnen daxocilebi sazogadoebis warmarTveli Zala, mis srul mxardaWeras poulobs.
sxvebis mier, SeuTavsebelia adamianis uflebebTan. alfarabis erT-erTi umniSvnelovanesi socialuri kategoriaa bedniereba.
omis Tavidan asacileblad arc erTma qveyana ar unda Caerios meore qveynis bedniereba miuRwevelia individualuri adamianebis mier. bedniereba miiRweva
Sida saqmeebSi, ar unda mimarTos iseT aqciebs, rac SeuZlebels gaxdida SemdegSi mxolod adamianTa TanamSromlobis safuZvelze, koleqtivSi.
mSvidobas. aseTia, magaliTad, daqiravebuli mkvlelebis gamoyeneba, kapitu-
laciis pirobebis darRveva da a.S. saqme isaa, rom msgavsi moqmedebebi mospobs Toma aqvineli (1225-1274)
mowinaaRmdegeSi ndobas da Seqmnis safrTxes, rom omi gagrZeldes urTi- Toma aqvineli dRevandeli vatikanis oficialur filosofosad iTvleba,
erTamowyvetamde. romlis Sexedulebebi Tanamedrove kaTolicizmis qvakuTxeds warmoadgens.
omi aris samwuxaro, iZlebiTi saSualeba bunebriv mdgomareobaSi (maSin, aqvinelis politikuri Sexedulebebi gabneulia mis mravalricxovan SromebSi.
ordesac ar arsebobs araviTari saSuamavlo instancia sasamarTlos saxiT, aqvinelis ZiriTadi naSromia “Summa Theologiae”, romelic akumulirebuli saxiT
romelic gamoitanda mxareebisaTvis savaldebulo ganaCens), raTa ZaliT Seicavs im droindel codnas TiTqmis yvela sferoze, maT Soris adamiansa da
ganmtkicdes ama Tu im mxaris uflebebi maSin, romdesac arc erTi modave mxare ar sazogadoebaze. maSindeli sqolaastikuri tradiciiT, samarTali gamoiyvaneboda
SeiZleba gamocxaddes mtyuanad. swored aseT SemTxvevebSi wyvets omi Tu romeli zneobrivi sawyisidan. amitom, samarTlis mTeli Teoria eqvemdebareba adamianis
mxarea uflebamosili (2.263). qveynebs Soris ar SeiZleba arsebobdes sadamsjelo zneobriv arss. aqvinelma zogadad gaiziara aristoteles ideebi saxelmwifosTan
omi — azustebs kanti — radgan qveynebs Soris ar arsebobs zemdgomis mimarTeba mimarTebiT, Tumca is exeba rig sakiTxebs, romelTac aristotele ar Sexebia da
qvemdgomTan. romelTa damuSavebaSi aqvineli aristoteles filosofiis farglebs gascda.
kantis es msjelobebi gulisxmobs saerTaSoriso samarTlis ar arsebobas, aqvineli iwyebs adamianis daniSnulebis kvleviT. adamianisaTvis damaxa-
samarTlisa, romelic gaarCevda mtyuansa da marTals. swored amis gamo xdeba omi siaTebelia dasaxuli miznis Sesabamisad moqmedeba. es ki SesaZlebeli xdeba mis-
aucilebeli saSualeba saerTaSoriso sadavo sakiTxebis mosagvareblad. mas Tvis imdenad, ramdenadac is dajildovebulia gonebiT da nebiT. neba mimarTulia
Semdeg rac Sedgeba saerTaSoriso samarTali rogorc erTaSorisi sakiTxebis mizanze. magram ramdenadac miznis fenomeni esoden did rols asrulebs adamianis
mogvarebis erTaderTi saSualeba, man unda gamoricxos Tavisi leqsikonidan omis moqmedebebSi, arsebobs Tu ara saboloo mizani adamianuri cxovrebisa. aseTi
cneba, radgan saerTaSoriso samarTlis cneba gamoricxavs omis uflebas. mizani arsebobs da is saboloo jamSi cxonebaSi mdgomareobs. am ukanasknelTan
adamianTa mSvidobiani cxovreba ar aris maTi yofis bunebrivi mdgomareoba ver movlen verc amqveyniuri pativi da dideba, verc sxeulebrivi siamovnebebi,
(status naturalis); bunebrivi mdgomareoba, piriqiT, oms gulisxmobs, oms Tu ara radgan yoveli qmnili da maSasadame amqveyniuri bedniereba cvalebadi da
mudmivad gagrZelebuls, yovel SemTxvevaSi, omis mudmiv muqaras mainc. aqedan warmavalia. netarebis formaluri gansazRvrebiT, is mdgomareobs sasurveli
gamomdinare, mSvidoba mizandasaxulad unda Sedges. sagnis flobaSi. am gzaze did mniSvneloba aqvs gonebas da gonebis mimarTulobas
mtrobas, kantis mixedviT, gansazRvravs ori viTareba: jer erTi, mtrulad saganze. Tavis mxriv goneba iyofa Teoriul da praqtikul aqtivobebad. netareba
SegviZlia moveqceT mxolod imas, vinc saqmiT arRvevs Cems uflebebs da, meore, ar SeiZleba iyos praqtikuli gonebis obieqti, radgan is ar arsebobs RmerTis
is, visac vcnobT mtrad, unda imyofebodes samoqalaqo mdgomareobaSi. saqme isaa, rogorc saboloo miznis gaazrebis gareSe, xolo amis ganxorcieleba ki mxolod
rom am mdgomareobaSi SesvliT, aRniSnuli sazogadoeba sxvas usafrTxoebis Teoriul gonebas ZaluZs. Teoriuli gonebis mier RmerTis Secnoba aris
garantias aZlevs. amisgan gansxvavebiT, xalxi, romelic bunebiT mdgomareobaSi adamianis saboloo moRvaweobis mizani da swored esaa netareba. magram amis
imyofeba aseT garantias sxva xalxs ver miscems da mxolod imiT, rom is bunebriv miRweva, avgustines mixedviT, adamians am cxovrebaSi ar SeuZlia, radgan sruli
mdgomareobaSi imyofeba, arRvevs mezoblebis uflebebs. misi yofa xom netareba gamoricxavs yovelgvar borotebas, es ki miwieri cxovrebis manZilze,
yovelgvari kanonis miRma imyofeba? Cveulebrivi gziT, adamianisaTvis miuRwevelia. arsebuli gamonaklisebi miuTi-
yvela xalxi, visac ki SeuZlia erTmaneTze zegavlena, romeliRac samoqalaqo Teben RvTaebriv wyalobaze, rasac adamianis mxridan unda daxvdes Sesabamisi
sazogadoebas miekuTvneba. masTan kavSirSi myof pirTa samarTlebrivi mowyoba mzaoba.
aseT saxes iRebs: am msjelobebidan aqvineli gadadis kanonis cnebaze. kanoni aris im wesebis
1. samarTali romelic vrceldeba pirovnebaze imdenad, ramdenadac is ama Tu erToblioba, romliTac gaikvaleba gza miznisaken. am wesebTan SeTanadebiT
im saxelmwifos wevria (jus civitatis); dgindeba adamianis qcevaSi rogorc sikeTe, aseve codvac. kanoni arsebobs
2. samarTali, romelic myardeba saxelmwifoebs Soris da romelic yvelgan da yvelaferSi. bunebis movlenebSi is aris bunebis kanonebi, xolo
vrceldeba rig SemTxvevebSi pirovnebaze da, adamianis moqmedebebSi da sazogadoebriv cxovrebaSi maradiuli moraluri
3. samarTali, romelic vrceldeba individze, imdenad, ramdenadac is aris kanonebi. maradiuli kanonebi saboloo jamSi aris RvTaebrivi goneba, romelic
msoflio moqalaqe (jus cosmopoliticum). es ukanaskneli xalxebis da marTavs samyaros. mTeli samyaro, am azriT, warmoadgens srulyofil
adamianebis urTierTobis ufro maRali formaa, imdenad ramdenadac sazogadoebas, romelic imarTeba RvTaebrivi kanoniT. ramdenadac RmerTs
saxelmwifoebi Sedian erTmaneTTan iseT urTierTobaSi, romelic saSualebas yvelaferi maradiulobis niSniT esmis, es kanonebic maradiulia.
iZleva TiToeuli maTgani ganxiluli iyos zogadkacobriuli saxelmwfos RvTaebrivi kanonebis asaxva adamianur gonebaSi, aris bunebrivi kanoni.
moqalaqed. pirveli am bunebriv kanonTagan gveubneba, rom unda vakeToT sikeTe da Tavis
avaridoT borotebas. aqve unda viguloT TviTSenarCunebisaken mimarTuli
adamianis moqmedebebic. Semdeg, yvelaferi is rac saerTo gvaqvs cxovelur
kanti saxelmwifos Sesaxeb samyarosTan.
adamianis cxovreba, aqvinelis mixdeviT, sulac ar aris gamiznuli amqveyniuri
maradiuli mSvidobis saboloo, Semejamebeli statia adgens, rom samoqalaqo bednierebisaTvis. yoveli adamiani, ra Tqma unda, miaRwevs imas, rasac imsaxurebs,
mSvidoba yovel saxelmwifoSi unda iyos respublikuri. is unda emyarebodes : magram ara am qveynad. am qveynad adamianis mowodebaa icxovros WeSmaritad
a) sazogadoebis wevrTa Tavisuflebas; Rirseuli cxovrebiT da icxovros imisaTvis, rom eziaros RmerTs. RmerTTan
ziareba ar SeiZleba mxolod swori politikuri yofiT, rasac mefeebi ganageben.
84 33
amisaTvis saWiroa kidev RvTaebrivi wyalobac. am miznisaken ki mivyavarT mxolod moqalaqeTa esTetiur da samecniero Sexedulebebs. TviT aseTi progresuli
RvTaebriv kanons da ara mxolod kacTa mondomebas. RvTaebrivi kanonis mcveli xelisuflebis pozicia, ramdenadme ucnaurad gamoiyureba da daiyvaneba
amqveynad aris eklesia. eklesia maradiul provlemebze zrunavs, xolo formulaze: “imsjeleT da idaveT ramdenic geneboT, magram damemorCileT!”
saxelmwifo ki amqveyniur problemebze mzrunvelia. magram eklesias SeuZlia aseTia ganaTlebuli absolutistis pozicia, romelsac sakuTari ganaTle-
saWiroebis SemTxvevebSi saxelmwifos saqmeebSi Carevac. samoqalaqo kanons bulobis wyalobiT, marTalia ar eSinia sakuTari aCrdilisa, magram mainc
samoqalaqo xelisufleba amagrebs. papma, romelic samoqalaqo avtoritets gamzadebuli hyavs armia sazogadoebrivi simSvidis dasacavad. Sedegad iqmneba
emyareba, SeiZleba angariSi ar gauwios mas, rodesac samoqalaqo xelisufleba viTareba, romelsac kanti paradoqsuls uwodebs. erTmaneTTan winaaRmdegobaSi
aWarbebs Tavis kompetencias. saqme isaa, rom politikuri samarTali nawilobriv modian samoqalaqo Tavisufleba da xalxis sulis Tavisufleba, romelsac
bunebiTia da nawilobriv konvencionaluradaa miRebuli. samarTlis konvenciuri pirveli gadaulaxav winaRobebs uyenebs. rac ufro didia samoqalaqo Tavi-
saxe damokidebulia sazogadoebaze, misi marTlSegnebaze da sxvadasxva suflebis xvedriTi wili sazogadoebaSi, miT ufro mcirea xalxis sulis
pirobebze, romlis drosac mas iReben. samarTali bunebiTia maSin, rodesac Tavisuflebis gamovlena da piriqiT. xalxis suli CanasaxSive flobs did
yvelgan erTnairadaa gaziarebuli da damokidebuli ar aris adamianebis mier mis saazrovno potencials, romelsac gasaSlelad ZiriTadad Tavisufali azrov-
aRiareba-araRiarebaze. aqedan Toma aqvinels gamoyavs mtkiceba, rom nebisaken midrekileba da mowodeba da am tendenciis xelisSewyoba esaWiroeba.
konvencionaluri samarTali damokidebuli ar aris bunebiT samarTalze. kantis warmodgeniT, progresis gza, romelic, Cans, aris ganmanaTleblobis
politikuri samarTlis bunebiTi nawili miekuTvneba RvTaebriv-bunebiT kanons magistraluri xazi, warmatebis SemTxvevaSi, aucileblad gamoiwvevs Tavisufali
da ar warmoadgens pirdapiri saxiT “samoqalaqo fenomens”. is ar iqmneba imis azris gadasvlas adamianTa Tavisufal moqmedebaSi da saboloo jamSi,
Sesabamisad, Tu ras fiqroben adamianebi ama Tu im sakiTxze. bunebiTi samarTali zemoqmedebas moaxdens TviT mTavrobis principebze, romlisaTvisac ufro
win uswrebs yovelgvar samoqalaqo samarTals. bunebiTi samarTlis zogadi sasargebloa saqme hqondes adamianTan, romelic ufro metia, videre manqana.
principebi unda gaTvaliswinebuli iyos yvela samoqalaqo xelisufalis mier. rogorc vxedavT, ganmanaTleblobis idealia ganaTlebis gziT sazo-
eklesia, romelic RvTaebrivi kanonis mcvelia, kompetenturia gaarkvios gadoebis modernizacia, rac Tavis erT-erT umniSvnelovanes pirobad ayenebs
xelisuflebis mier miRebul gadawyvetilebaTa marTlzomiereba RvTaebriv Tavisuflebas. am proeqtis meore arsebiTi maxasiaTebeli aris mSvidoba. rasac
mecnierebaTa Suqze. rwmenis da eresis sakiTxebSi aris SemTxvevebi, rodesac, kantma miuZRvna traqtati “maradiuli mSvidobisaTvis” (1795).
piriqiT, saxelmwifos daxmarebas sTxovs eklesia. unda iTqvas, rom kanti ar yofila pirveli, vinc mSvidobis problemas Seexo.
da bolos SevexoT pozitiuri samarTlis cnebas, romelic aqvinels evropuli Sidaomebis gamocdilebis safuZvelze maradiuli mSvidobis Sesaxeb
damuSavebuli aqvs aristoteles filosofiis safuZvelze. am fenomenze jer kidev reformaciis epoqaSi fiqrobdnen. am Temas miZuRvna erazm
SegviZlia visaubriT ori mimarTullebiT. erTi bunebiT samarTalze, rodesac roterdamelma naSromi “vedreba mSvidobisaTvis” (1517). sxva avtorebidan
adamianis uflebebze SegviZlia vimsjeloT isev saganTa bunebidan gamomdinare, gamoiyofa sebastian frankis “mSvidobisaTvis mebrZoli wigni” (1539), amerikeli
meore, rodesac vmsjelobT pozitiur samarTalze anu adamianTa penis “esse awmyo da momavali mSvidobisaTvis evropaSi” (1693), sen pieris “werils
konvencionalurad dadgenil uflebebze. yoveli dawerili kanonmdebloba evropaSi maradiuli mSvidobis SenarCunebisaTvis” (1712) da missave samtomian
orives elementebs Seicavs da ganamtkicebs, Tumca sxvadasxva xerxiT. yoveli gamokvlevas ”evropaSi maradiuli mSvidobis proeqti”. da bolos kantamde
dawerili kanoni Seicavs bunebiT samarTals, magram ar aarsebs mas, radgan am mSvidobis mosurne gamodga rusoc “evropaSi maradiuli mSvidobis proeqti”
ukanasknelis Zala dadgenili kanonidan ki ar modis, aramed bunebidan. amsagan (1782).
gansxvavebiT, dawerili kanoni, romelic warmoadgens pozitiur samarTals Zalas Cans, kanti cdilobda Tavisi naSromisaTvis dasawyisSi mainc mkacri
flobs mxolod imdenad, ramdenadac mis ukan dgas xelisufleba. regulatoruli saxe mieca. Sromis pirveli debulebebi swored aseT saxes
pozitiuri samarTali gamomdinareobs bunebrivi sanarTlidan ara rogorc atarebs. ase magaliTad, pirveli Tezisebi amboben imis Sesaxeb, rom arc erTi
garkveuli daskvna pirveli orincipebidan, aramed cnebaTa zogadi determinaciis samSvidobo xelSekruleba ar SeiZleba CaiTvalos aseTad, Tu is Seicavs omis
gziT. amrigad, is, rac miiReba pozitiur smarTalSi, davuSvaT daskvnis saxiT, ar gaCaRebis farul punqtebs. es msjeloba kants TviT maradiuli mSvidobis
SeiZleba ewinaaRmdegebodes bunebiTi samarTlis amosaval principebs. cnebidan gamoyavs, radgan Tu maradiuli mSvidobis xelSekruleba arRvevs
dafuZnebis funqciis mixedviT, adamianuri kanoni aris praqtikuli gonebis aRniSnul punqts, is mxolod droebiTi sazavo xelSekruleba iqneba.
produqti da, amitom, misma principebma angariSi unda gauwios damokidebulebas kantis Semdegi TezisiT, arc erTi damoukidebeli saxelmwifo ar SeiZleba
naturalur kanonze. aqvineli ar ganasxvavebs samarTlebriv normebsa da SeiZinos meore saxelmwifom arc memkvidreobiT, arc gacvliT, arc yidviT da arc
moralur normebs. nebismieri kanonis mizani aris adamianis ukesesad gaxdoma, saCuqaris saxiT. sawinaaRmdego mtkiceba upirispirdeba saxelmwifos cnebas.
Tumca saTnoeba, romelsac SeiZleba miaRwios adamianma mxolod adamianuri saxelmwifo xom (im miwisagan gansxvavebiT, romelzedac is imyofeba) im adamianTa
saTnoeba iqneba. adamianebi mravalmxriv arasrulyofili arsebebi arian, amitom Tanamegobrobaa, romlebic masze cxovroben, romelTa marTvis da gankargvis
saxelmwifos sikeTisaTvis sruliad sakmarisia moqalaqeebi ise mihyvebodnen ufleba aravisa aqvs, garda isev im xalxisa, romlebic am saxelmwifos Seadgenen.
mmarTvelis zogad miTiTebebs, rom verc ki erkveodnen kanonebSi. saxelmwifos sxva saxelmwifosaTvis mierTeba mospobs pirvels, rogorc
saxelmwifo xelisuflebis gageba Toma aqvinelis mier damokidebulia moralur pirs. kantis es msjelobebi vrceldeba memkvidreobiT monarqiazedac,
”bunebis” cnebis mis gaazrebaze, raSic is aristoteles eyrdnoba. “buneba” aris romelic ar SeiZleba memkvidreobis uflebiT gadavides sxva saxelmwifos xelSi.
sagnebSi ganxorcielebuli RvTaebrivi goneba, romelic aris saganTa saboloo romelime fizikur pirs SeiZleba memkvidreobiT ergos mxolod saxelmwifos
miznisaken mimarTulebis mimcemi. kanoni, bunebiTi samarTali swored aseTi marTvis ufleba da aseT SemTxvevaSi mmarTveli ki ar iZens qveyanas, aramed,
Tvisebebis matarebelia. Sesabamisad gagebuli bunebrivi samyaro iseTsave piriqiT, qveyana iZens mmarTvels.
mimarTebaSia RmerTTan, rogorc subieqti mmarTvelTan. RvTaebrivi inteleqtis
mier adamianSi “Cadebuli”ltolva gamovlindeba racionaluri xasiaTis saxiT, omis Sesaxeb
rogorc codna; adamianSi bunebrivi kanonis miswrafeba _ es aris adamianis
swrafva gonebis mier Secnobili sikeTisakan. kantamde monteskie wuwunebda evropaSi gavrcelebuli axali modis Sesaxeb —
bunebrivi kanonis aRqma adamianis mier aris sakuTar Tavze zrunva, mmarTvelebma srul mzadyofnaSi iyolion didi armiebi. aseTi armiebis arsebobiT
TviTSenaxva. es aris adamianis bunebis pirveli saxe. meorea seqsualuri arc kanti ar aris moxibluli da gamoTqvams imeds, rom mudmivi armiebi
ltolvebi, romelic adamians saerTo aqvs yvela cxovelur organizmTan. mesame TandaTanobiT unda gaqrnen. saamisod mas ori argumenti aqvs: a) armia imdenad am
34 83
emanuil kantis (1724-1804) politikuri Sexedulebebi aris mTlianad gonebiT nakarnaxebi swrafva sikeTisaken. aseTia, magaliTad,
adamianSi “Cadebuli” WeSmariti codna RmerTis Sesaxeb an misi sazogadoebaSi
emanuil kantma saxeli sakmaod gvian gaiTqva mas Semdeg, rac hiumis cxovrebisaken miswrafeba.
skeptikuri filosofiis zagavleniT, uari Tqva volfis mimdevrobaze da adamiani aris Tavisufali buneba. bunebaSi ki arsebobs marTvis ori forma:
kritikuli filosofiis Seqmna daiwyo. Tavisi erT-erTi ZiriTadi naSromis, universaluri anu RvTaebrivi da partikularuli anu aRmoCenadi adamianTa
“wminda gonebis kritikis” SesavalSi kanti wers, rom amasobaSi is sakmaod moxucda mikrosamyaroSi. am ukanasknelSi adamianis goneba asrulebs igive funqcias, rasac
da samoc wels miaRwia. yvelaferi Rirebuli kantma am asakis Semdeg Seqmna. RmerTi samyaroSi. aqedag gagebuli politikuri erToba TavisTavis mmarTveli
emanuel kantis politikur Sexedulebebs gavecnobiT misi ori naSromis, “ra adamianebi arian. Tavisufal adamianTa erToba ganamtkicebs kanoni, konstitucia,
aris ganmanaTleblobis” da “maradiuli mSvidobis” mixedviT. am Sromebis garda, romelic homogenuria yvela individis mimarT. adamianTa am erTobaSi
politikuri Teoriis kuTxiT kantis Sromebidan SeiZleba gamoiyos “zneobis gamoiricxeba individualuri sikeTis miRweva saerTo sikeTis miRwevis gareSe.
metafizikis safuZvlebi” (1785) da “zneobis metafizika” (1797), romelic, Tavis amitom, Tuki vinme moisurvebs saxelmwifos daarsebas, es moxdeba imdenad,
mxriv, ori nawilisagan Sedgeba: “samarTalmcodneobis metafizikuri sawyisebi” ramdenadac es miswrafeba gamoxatavs da ganasaxierebs mTeli xalxis nebas. aqedan
da “saTnoebaze moZRvrebis metafizikuri sawyisebi”. kanti umeteswilad ukve SeiZleba gamoyvanili iyos konvencionaluri (konstituciuri)
cnobilia misi kritikuli filosofiiT, romelsac xan kopernikul revolucias xelisuflebis ori mTavari principi:
adarebdnen da xanac ptolemeurs. kantis. politikuri Teoria misi filosofiis a) Tanxmoba, romelic Tavis mxriv eyrdnoba adamianTa moralur Tavi-
organul nawils warmoadgens kanti ganmanaTleblobis ukanaskneli soliduri suflebas da
warmomadgenelia. rogor esmoda Tavad kants ganmanaTleblobis arsi? “ganma- b) marTva, romelic eyrdnoba Tanxmobas.
naTlebloba — ambobs kanti — aris adamianis gamosvla misi arasrulyofilebidan, Tavad xelisuflebis saukeTeso formis garkvevis mcdelobisas, aqvineli
sadac is imyofeboda isev sakuTari braleulobiT. Tavis mxriv, arasrul- cdilobda aristoteles Sexedulebebi moergo Sua saukuneebis
yofileba sxva araferia, Tu ara uunaroba mavanma isargeblos sakuTari gansjiT, sazogadoebisaTvis. igi laparakobs Sereul monarqiaze, rogorc mmarTvelobis
xolo arasrulyofileba misive braleulobiT, aris gansjiT operirebis saukeTeso formaze. Sereuli monarqiis aqvineliseuli formis gasagebad unda
uunaroba, aramed adamianis gaubedaoba gareSe vinmes Carevis gareSe gamoiyenos gavixsenoT inglisSi, XV saukuneSi henri VI karze umaRlesi mosamarTle,
sakuTari gansja. aqedan, ganmanaTleblobis erT-erTi ZiriTadi devizia — geyos swavluli, ser jon forteski (Fortescue), romelic naSromSi “inglisis
vaJkacoba gamoiyeno sakuTari Wkua” (1.27). mmarTveloba” erTmaneTisagan ganasxvavebda samefo xelisuflebis or formas:
sizarmace da gaubedavoba adamianis gonebis zedamxedvelebad aqcevs sakuTriv samefo mmarTvelobas (dominium regale-sa) da politikur da samefo
Semecnebis miRwevis iseT mniSvnelovan instrumentebs, rogoricaa mecnierebis mmarTvelobas (dominium politicum et regale-s). pirveli mmarTvelobis SemTxvevaSi,
debulebebi da formulebi. am problemis gadaWris erT-erTi saSualeba mefe xalxs marTavs Tavis mier dadgenili kanonebis Sesabamisad. meore
TviTganaTlebaa, Tumca mis gzas rom adamiani daadges, mas saaamisod gambedaoba SemTxvevaSi mefe xalxs marTavs mxolod im kanonebiT, romlebic mowonebulia
da, rac mTavaria Tavisufleba esaWiroeba. Tuki adamiani Tavisi Tavisuflebis Tavad xalxis mier. mmarTvelobis es ukanaskneli forma SemdgomSi ganviTarda
Segnebidan amova da ganaTlebis gzas daadgeba, maSin “zedamxedvelebs” pozitiuri rogorc konstituciuri monarqia da, rodesac Toma aqvineli saubrobs Sereul
rolis Sesrulebac ki SeuZliaT, romlebic Tavad moxsnian ra adamianis ara- reJimze, samefo xelisuflebis qveS swored aseT mmarTvelobas gulisxmobs. sxva
srulfasovnebis uRels, Tavs mouyrian adamianTa garkveul jgufebs da mxriv, Sereuli reJimi nawilobriv samefoa, radgan mas saTaveSi udgas erTi piri,
mouwodeben maT iazrovnon damoukideblad. nawilobriv es aris aristokratia anu im pirTa mmarTveloba, vinc Sesabamisi
kantis am citataSi, ganmanaTleblobis cnebis analizis konteqstSi, figu- avtoritetiT aris mosili da, nawilobriv, ki es aris demokratia, radgan qveynis
rirebs ramdenime fundamenturi termini. ganmanaTleblobis kantiseuli mmarTvelebi arCeulni arian xalxis mier.
gagebisaTvis, rogorc vxedavT, gadamwyveti mniSvneloba aqvs gansjis gonismier
unars da personis pasuxismgeblobas imoqmedos sakuTari gansjis karnaxiT, sxva,
gareSe Zalebis dauxmareblad. “gareSe Zalebi” am SemTxvevaSi, Zalze farTe
moculobis terminia da gulisxmobs rogorc eklesiis, aseve xelisuflebis
avtoritets. es ki niSnavs, rom kantis ganmanaTleblobis cneba moicavs
individualizms, racionalizms, individis Tavisuflebas da gambedaobas
imoqmedos sakuTari gadawyvetilebebis Sesabamisad.
am ramodenime mniSvnelovan maxasiaTebels Soris, kantis Semdgom daxasi- literatura
aTebebSi wina planze wamoiwevs Tavisufleba da goneba, romlebic
urTierTTanamSromlobas sajaro xasiaTs SesZenen da ganaTlebas saxalxo
xasiaTs mianiWeben. 1.Charls N.R.McCoy - St. Augustine in: “ History of Political Philosophy”. Edited by Leo Strauss and
ganaTlebisaken swrafva aris aRmavali epoqis moTxovna, progresis da mas Joseph Cropsey. Third Edition. The Univ. of Chicago Press, 1987 (176-205 pp.)
veravin, maT Soris verc qveynis umaRlesi xelisufleba ver SeaCerebs. kantis 2.Muhsin Mahdi - Alfarabi in: “ History of Political Philosophy”. Edited by Leo Strauss and Joseph
SefasebiT, misi epoqa ar aris ganaTlebuli. is jer mxolod ganmanaTleblobis, Cropsey. Third Edition. The Univ. of Chicago Press, 1987 (206-227 pp.).
anu fridrixis epoqaa. prusiis mmarTveli kants warmoedgina Tavisebur laissez-
3. Charls N.R.McCoy - St. Thomas Aquinas in: “ History of Political Philosophy”. Edited by Leo
faire-stad kulturis, aRmsareblobis da ganaTlebis sakiTxebSi. igi ar ereva, Strauss and Joseph Cropsey. Third Edition. The Univ. of Chicago Press, 1987 (248-275 pp.).
magaliTad, religiis sakiTxebSi. uars ambobs miiTvisos Semwynareblis tituli da
acxadebs, rom Tavad moqalaqeebis saqmea gadawyviton Tavisi rwmenis sakiTxebi. 4.А.Х. Касымжанов - Абу-Наср аль-Фараби. Изд. «Мысль», Москва, 1982 in: “ History of
sindisis sakiTxebSi adamianTa pozicia unda gamomuSavdes ara vinmes Political Philosophy”. Edited by Leo Strauss and Joseph Cropsey. Third Edition. The Univ. of
zedamxedvelobiT, aramed sakuTari gonebis karnaxiT. aqcentireba religiis Chicago Press, 1987 (206-227 pp.).
sakiTxebze aq Segnebulia, radgan, rogorc kanti SeniSnavs, Cveulebriv
xelisufleba ar cdilobs Caerios iseT sferoebSi, romlebic gansazRvraven

82 35
nikolo makiaveli (1469-1527) sazogadoebrivi xelSekrulebis ganxorcielebas. maTi uari verafers avnebs
xelSekrulebas, aramed mxolod zRudavs xelSekrulebaSi monawileTa
XV-XV saukuneebis florencieli politikuri moRvawe da politikuri raodenobas am pirebis saxiT. isini sxva qveynis moqalaqeebiviT iqnebian, radgan
filosofiis Teoretikosi, nikolo makiaveli mTeli Tavisi cxovrebiT aqtiurad rogorc ki Camoyalibdeba saxelmwifo, maSin xelSekrulebaSi monawileoba-
iyo dakavSirebuli florenciis respublikasTan, sadac erTi periodi armonawileoba, praqtikulad sacxovrebeli adgilis SerCevas utoldeba.
mniSvnelovani politikuri Tanamdebobebi eWira. respublikis dacemis Semdeg, religiis sakiTxebSi ruso araTanmimdevrulia. cnobili faqtia, rom man
makiavelis politikuri karierac dasrulda. mediCebis florenciaSi dabrunebis mrwamsi gamoicvala da protestantizmi kaTolicizmze gacvala. “aRsarebaSi”
Semdeg, 1512 wels, makiaveli kancleris postidan gadaayenes da sxva respub- rusos mier mxiarulad aRwerili es faqti gvafiqrebinebs, rom ruso seriozulad
likelebis msgavsad, saxelmwifo mmarTvelobas Camoaciles. arcTu asakovanma ar aRiqvamda arc erTs da arc meores. ruso laparakobs rwmenis sazogadoebriv
kacma, makiavelim darCenili cxovreba politkur Teorias miuZRvna da unda aRmsareblobaze, romlis statiebsac suvereni unda adgendes. saxelmwifos
iTqvas, rom am mimarTulebiT is gacilebiT ufro iRbliani gamodga, vidre marTalia ar SeuZlia maTi rwmenis moqalaqeebisaTvis davaldebuleba, magram is
praqtikosi politikosis rolSi. makiaveli dRemde iTvleba saetapo mniSvnelobis ki SeuZlia, rom qveynidan gaaZevos yvela, vinc am rwmenis gareT darCeba.
avtorad, erTgvar Semobrunebis wertilad politikur TeoriaSi. makiavelis
politikuri ideebi gadmocemulia Semdeg cnobil SromebSi: “mTavari”, “flo-
renciis istoria”, “komentarebi titus liviusis pirveli dekadis Sesaxeb”.
makiavelis Sexedulebebis gadmocemisas ZiriTadad daveyrdnobiT “mTavars”.
literatura:

1.politikuri Teoriis sazrisi da misia


1. Ж.Ж.Руссо Рассуждение о происхождении неравенства между людьми в кн. Ж.Ж.Руссо
erT-erTi mniSvnelovani wvlili, ris gamoc makiaveli dafasebulia poli- Трактаты. Изд., «Наука», Москва 1969.
tiuri Teoriis avtorTa Soris, aris politikuri Teoriis daniSnulebis 2. Ж.Ж.Руссо – О политической экономии. В кн. Ж.Ж.Руссо Трактаты. Изд., «Наука», Москва
xelaxali gadaazreba aratradiciul konteqstSi. unda, amave dros, gaviT- 1969.
valiswinoT, rom makiaveli misi droisaTvis, zogjer specifikuri amoca-
nebisaTvis werda, rac cxadia, zegavlenas iqoniebda mis Semoqmedebaze. magram 3. Ж.Ж.Руссо – Об общественном договоре или принцины политического права. В кн.
miuxedavad aseTi lokaluri miznebisa, makiavelis gamoTqmuli aqvs araerTi Ж.Ж.Руссо Трактаты. Изд., «Наука», Москва 1969.
sayuradRebo mosazreba iseT sakiTxebze, romelTa mniSvneloba yovelTvis Zalze 4. J.J Rousseau. 3. Charls N.R.McCoy - St. Thomas Aquinas in: “ History of Political Philosophy”.
didi iyo kacobriobisaTvis. Edited by Leo Strauss and Joseph Cropsey. Third Edition. The Univ. of Chicago Press, 1987
klasikuri politikuri Teoria antikuri tradiciis kvalad amuSavebda (248-275 pp.).
gansxvavebul interpretaciebs adamianis sazogadoebrivi da politikuri
aqtiobis Sesaxeb da yuradRebas amaxvilebda iseT problemebze, rogoric iyo
samarTlianoba sazogadoebaSi, mmarTvelobis saukeTeso formebi, idealuri
saxelmwifo mowoba da a.S. makiaveli zogadad miuyveba iseT klasikur paradigmas
rogoricaa saerTo sikeTe, Tumca, sruliad miuReblad eCveneba is gzebi, romlis
daxmarebiTac klasikuri politkuri Teoria cdilobda mis miRwevas. es gzebi
umeteswilad utopiuri iyo. makiaveli bavSvur warmodgenebad miiCnevda iseTi
saxelmwifoebrivi mowyobis formebs rogoricaa, vTqvaT, platonis saxelmwifo,
romelic realurad aravis enaxa, Tumca bevrs ki msjelobdnen masze. mediCisadmi
miZRvnil winasityvaobaSi makiaveli wers mis mier gadmocemul codnaze: “...
romelic Tanadroul cxovrebaze xangrZlivi dkvirvebis da warsulis
gulmodgine Seswavlis Sedegad SeiZina ... (1.92) ... rac amdeni wlis mnZilze
uricxvi simZimilisa, Tu WirTaTmenis fasad Seviswavle da Sevimecne, da, rac ar
Semimkia, arc amivsia vrceli wiaRsvlebiT, arc maRalfardovani Tu mikibul-
mokibuli sityvebiT, anda rogoric gnebavT garegnuli samkaulebiT, romlebiTac
ara erTi da ori avtori kazmavs xolme Tavis Txzulebas. radgan me msurda
naSromis mTavari samkauli yofiliyo an Sinaarsis simarTle da Txrobis simkacre,
an — araferi” (1.93).
amgvari midgomisagan gansxvavebiT, klasikuri Teoriebis standartebi
naklovanni arian imis gamo, rom maTi realurad ganxorcieleba SeuZlebelia. ra
Tqma unda, romelime mmarTvelma SeiZleba saxelmwifo mowyobis standartebad
zemaRali idealebi SearCios. man SeiZleba xalxs Tavic Seayvaros rogorc
sikeTisa da saTnoebis msaxurma da Semdeg Zalze swrafad daeces, radgan
Zalauflebas, rogorc wesi, inarCunebs ara is, visi gamorCeuli siyvarulic aqvs
xalxs, aramed is, visic ufro metad eSiniaT.
yovelive amis gaTvaliswinebiT, makiaveli cdilobs warmosaxviT-sasurveli
politikidan kvleva realuri politikuri sinamdvilisaken Semoabrunos.
realuri politika ki imis irgvliv trialebs, rasac adamiani umetes SemTxvevaSi

36 81
unda iyos iseTi, rom miwa sakmarisi aRmoCndes saxelmwifos mcxovrebTa akeTebs da ara imis irgvliv, rasac is unda akeTebdes. makiaveli xSirad msjelobs
gamosakvebad, romlebic imdeni unda iyvnen, ramdenic SeiZleba gamoikvebos am imis Taobaze, Tu ra gaakeTa mavanma da rac man gaakeTa, aris Tu ara is, rac mas
miwiT. ZalTa swored aseTi balansi qmnis mosaxleobis ZalTa maqsimums” (3.186). unda gaekeTebina. amasTan, makiaveli ar erideba pirdapir saTqmels. epoqis
kanonebis konkretuli struqtura ganisazRvreba im mimarTebebidan, romel- politikuri samyaro mkacria da daundobeli, xolo adamiani Tavisi bunebiT,
sac saxelmwifo amyarebs Tavis TavTan da sxvasTan. suverenis saxelmwifosTan borotebasTanaa naziarebi (1. 219). am da msgavsi mosazrebebis gaTvaliswinebiT,
mimarTebidan, mravali Sualeduri formis gavliT, gamoiyvaneba politikuri Zalze sainteresod JRers, magaliTad, “mTavaris” pirveli Tavis saTauri: “ram-
kanonebi. isini warmoadgenen ZiriTad kanonebs. dennairia samTavro da ra gziT SeiZleba maTi dapyroba”. am saTaurSi sain-
mimarTebaTa meore formas warmoadgenen organizmis calkeuli wevrebis teresod JRers ara imdenad eqstremizmi, Tumca, ra Tqma unda, isic ipyrobs
mimarTeba erTmaneTTan, anu mimarTeba mTal organizmTan. am kanonebis buneba yuradRebas, aramed mTlianad am Tavis pragmatuli xasiaTi. makiaveli ubralod ki
iseTia, rom yoveli moqalaqe marTalia sruliad damoukidebelia meore ar aRwers movlenebs, aramed aRwers savsebiT konkretuli praqtikuli
moqalaqisagan, magram samagierod damokidebulia samoqalaqo Temze. am rCevisaTvis.
mimarTebidan warmoiSveba samoqalaqo kanonebi. kvlevis mimarTulebis aseT Semobrunebas realobisaken gambedaoba esaWiro-
mesame tipis mimarTeba myardeba adamiansa da kanons Soris, daumor- eboda, radgan makiavelis epoqa gamoirCeoda erTgvari keklucobiT antikuri
Cileblobasa da sasjels Soris. am mimarTebidan gamoiyvaneba sisxlis samarTlis epoqisadmi. iqmneboda paradoqsuli viTareba, rodesac avtorebi antikuri
kanonebi. Tumca es kanonebi gansakuTrebuli saxis kanonebs ki ar warmoadgenen, politikuri kategoriebiT operirebdnen, xolo realuri politikuri praqtika
aramed sxva kanonebs aniWeben gansakuTrebul saxes. ki sruliad sapirispiro iyo msgavsi Teoriuli konstruqciebisa. misi kvlevis
da bolos, kanonebis meoTxe tipi, romelic yvela moqalaqes gulSi unda iyos zogdmeTodologiuri paradigmis da am ukanasknelis klasikuri Teoriebisgan
Cadebuli da, romlebic CamoTvlilTa Soris, rusos azriT, yvelaze ufro gansxvavebis Taobaze, makiaveli wers: “da raki vici, rom Cemamdec bevrs uweria am
miSvnelovania, aris kanonebi, romlebic gamoxataven saxelmwifos WeSmarit arss, sakiTxze, vSiSob, rom TavxedobaSi ar CamomarTvan, Tuki TviTonac davapireb
aris zneoba, Cveulebani, sazogadoebrivi azri (3.190-191). davwero rame, miT umetes, rom yvelaze mkveTrad swored am sakiTxis ganxilvisas
politikur organizmSi mamoZravebel Zalad ganasxvaveben Zalas da nebas. es vemijnebi sxvebis Tvalsazriss. magram, raki Cemi ganzraxva gaxldaT, raRac
ori termini rusos asocirebuli aqvs pirveli aRmasrelebel, xolo meore sasargeblo mimeca misTvis, vinc isurvebda Caswvdomoda zemoaRnisnuli sakiTxis
sakanonmdeblo xelisuflebasTan. sakanonmdeblo xelisufleba ekuTvnis xalxs arss, amitom ufro marTebulad miviCnie warmomeCina sagnis namdvili buneba da
da mxolod xalxs. rusos es msjeloba aris erTgvari preludia mmarTvelobis ara moCvenebiTi garsi, romliTac mas mosaven sxvebi. bevrs Seuqmnia Tavisi
formebis dasaxasiaTeblad. suverens SeuZlia, jer erTi, mmarTveloba gadasces warmosaxviT respublikebi, Tu samTavroebi, romlebic aravis uxilavs da arc
mTel xalxs an mis nawils da aseT SemTxveveSi saqme gveqneba demokratiasTan. unda smenia, rom isini marTlac arseboben sinamdvileSi. magram erTia rogor
iTqvas, rom ruso mainc da mainc didi mowonebiT ar egebeba demokratiul cxovroben da meore is, Tu rogor unda cxovrobdnen kacni da maT Soris imxela
mmarTvelobas. is ambobs, rom namdvili demokratia, am terminis sruli sxvaobaa, rom vinc imis gulisaTvis, rac unda momxdariyo, iviwyebs imas, rac axla
mniSvnelobiT, arasdros arsebula da arc SeiZleboda arsebuliyo. namdvili xdeba — umal Tavis damxobas uwyobs xels, vidre Tavis dRegrZelobas” (1.170-171).
demokratia ufro RmerTebis kuTvnilebaa, vidre adamianebis. rusos ara mxolod klasikuri filosofiis erT-erTi ZiriTadi problema, rogorc gvaxsovs, imis
WeSmariti demokratiis miRweva miaCnia SeuZleblad, aramed ar moswons arc garkvevis mcdeloba iyo, Tu rogori reJimia yvelaze samarTliani. avtorebi
warmomadgenlobiTi forma demokratiisa. mas miaCnia, rom yoveli moqalaqis eZebdnen erTaderT swor reJims, romelSic gaSlili iqneboda erTaderTi swori
valia uSualod iyos CarTuli saxelmwifo saqmeebSi. am moTxovnis Teoriuli cxovrebis wesi. avtorebis umravlesoba saukeTeso mmarTvelebad filosofosebs
safuZveli rusos argumentaciaSi ase JRers: “suvereniteti ar SeiZleba vinmes asaxelebda (filosofosis sxvadasxva gagebis variaciebiT), romlebic saxel-
mier iyos warmodgenili iseve, rogorc is ar SeiZleba iyos gaucxoebuli. is mwifo cxovrebas Rrma inteleqtualur spekulaciebs unda uqvemdebarebdnen.
arsebiTad mdgomareobs saerTo nebaSi, xolo nebas ki ar SeiZleba warmoadgendes sxvagvarad es imas niSnavda, rom saukeTeso politikuri reJimis gamarTleba
sxva” (3.221-222). aqedan ruso askvnis, rom e.w. “xalxis deputatebi” sulac ar arian sruliad arapolitikuri kategoriebis moxmobiT xorcieldeboda. pirveli, rac
xalxis warmomadgenlebi. ruso ufro Sors midis da amtkicebs, rom yoveli kanoni, makiavelma gaakeTa, is gaxlavT, rom politika sakuTar niadagze daayena da uari
romelic ar aris damtkicebuli xalxis mier, ar SeiZleba realurad CaiTvalos Tqva mis daqvemdebarebaze arapolitikuri Rirebulebebisadmi. gansakuTrebiT es
kanonad. Seexeba politikuri fenomenis da moralis gaTavisuflebas maSindeli gaba-
im SemTxveveSi, rodesac suvereni mmarTvelobas miandobs mcire raodenobis tonebuli Teologiisagan, romelsac hqonda pretenzia, rom universalurad
adamianebs da maSin saqme gvaqvs aristokratiul mmarTvelobasTan. arsebobs gamoyenebadi WeSmaritebebis mflobeli iyo. amgvari programis ganxorcielebas
aristokratiis ramdenime saxe: bunebrivi, arCeviTi da memkvidreobiTi. pirveli makiaveli Seecada ori mimarTulebiT: mis epoqaSi arsebuli politikuri
maTgani damaxasiaTebeli iyo xalxTa istoriis ganviTarebis sawyis etapze. am reJimebis legitimurobis uzrunvelyofiT da, meore, konvencionalurobis
formebs Soris mesame forma rusos yvelaze ufro uvargisad miaCnia, xolo meore fenomenis Tavis uflebebSi aRdgeniT. es ukanaskneli wamowyeba gansakuTrebiT
yvelaze ukeTesad, radgan, sakuTrivi azriT, swored isaa aristokratia. mniSvnelovani iyo, radgan, marTalia klasikuri politikuri Teoria pirdapir,
Tu mmarTveloba koncentrirebulia erTaderTi mmarTvelis xelSi, maSin uxeSad ar uaryofda konvencionalurobas, magram samagierod, imiT, rom cdi-
qveyanaSi monarqiuli mmarTvelobaa. monarqi rusosaTvis aris krebiTi arseba, lobda politikuri mravalferovnebis erT universalur naturaluri xasiaTis
romelic warmodgenilia fizikuri piris saxiT. standartze reducirebas, saqmiT sapirispiros akeTebda. ase, magaliTad,
mTavrobis daniSvna ar aris xelSekruleba. mTavrobis daniSvna kanonia (3.226). adamianis qcevis interpretirebisas, klasikuri Teoria, bibliur WeSmaritebebze
mTavrobis daniSvnis aqti Sedgeba ori qvemdebare aqtisagan. es gaxlavT a)kanonis dayrdnobiT, misaRebad Tvlida srulyofilebisaken mimarTul qcevas, romelic
dadgena da b)kanonis Sesrulebisagan. pirveliT suvereni adgens samTavrobo amave dros gagebuli iyo universalur nimuSad yvela adamianis, yvela xalxisa da
korpusis arsebobas, xolo meoreTi xalxi asaxelebs mTavrobas. erTaderTi yvela epoqisaTvis. msgavs standartebSi makiavels ar moswons swored misi
kanoni, romelic mosaxleobis erTsulovan Tanxmobas saWiroebs, aris universaluri xasiaTi, romelic damangrevlad miaCnia rogorc sazogadoebis,
sazogadoebrivi xelSekruleba. am asociaciaSi Sesvla mopqalaqis Tavisufali aseve eklesiisaTvis, radgan maTi sazRvrebis uzomod gafarToebis gamo, erTsac
nebis aqtia da mas veravin aiZulebs SeuerTdes asociacias. magram ra moxdeba, Tu da meoresac gaurkvevlobas sZens.
sazogadoebrivi xelSekrulebis dadebisas aRmoCndeban adamianebi, vinc am
xelSekrulebis winaaRmdegia? es, fiqrobs ruso, sulac ar uSlis xels

80 37
2.samTavroebis buneba da axali teritoriebis SemoerTebis da dadebiTia. aseTi ram arsebobs da sworad is qmnis sazogadoebrivi kavSiris
maTi marTvis teqnologiebi safuZvels. sazogadoebis sxvadasxva wevrebi erTiandebian saerTo interesebis
safuZvelze, romelTa mizansac saerTo sikeTe warmoadgens. Tu davsvamT kiTxvas,
makiavelis Sromebis kiTxvisas kargad igrZnoba epoqis xasiaTi. aq mxed- raSi mdgomareobs xalxisaTvis saerTo sikeTe, ruso miuTiTebs or ZiriTad
velobaSi mxolod is ki ar gvaqvs, rom politikuri movlenebi fasdeba antikuri fenomenze _ Tavisuflebasa da Tanasworobaze. Tavisuflebaze, radgan
xanis zneobriv politikuri kategoriebis an qristianobis eklesiis swavlebis yovelgvari damokideuleba, kerZo pirze, amcirebs saxelmwifos Zalas da
safuZvlis gareSe, aramed TviT politikuri institutebi da politikis subiq- Tanasworobaze imitom, rom Tavisufleba ver iarsebebs mis gareSe (3.188). swored
tebi. karolingebis epoqis Semdeg evropaSi mtkiced moikida fexi memkvid- mis misaRwevad iqmneba saerTo neba, romlis realizaciasac warmoadgens suvereni.
reobiTma mmarTvelobam. Seiqmna dinastiebi, romelTac mTeli samTavroebi, rig “suvereniteti, romelic mxolod saerTo nebis ganxorcielebaa, arasdros ar
SemTxvevebSi samefoebi ekuTvnodaT. omis warmoeba, gansakuTrebiT es iTqmis SeiZleba gaucxovdes. suvereni sxva araferia, Tu ara koleqtiuri arseba.,
italiaze, profesiad iqca. amitom, umravles SemTxevaSi, saxalxo laSqars romelic SeiZleba warmodgenili iyos mxolod sakuTari TaviT. SavsebiT
daqiravebuli kondoterebi cvlian. zogierTi avantiuristis kariera, rogorc SesaZlebelia vinmesTvis Zalauflebis gadacema, magram ara nebisa” (3.168).
sforcebis SemTxvevaSi milanSi, Zalze warmatebuli gamodis da isini mTavris Zneli SesamCnevi ar aris, rom rusos Tvalsazrisi suverenis Sesaxeb
savarZels ikaveben. sxvebi, magaliTad, mediCebi florenciaSi, xelisuflebisaken TandaTanobiT iseTi SinaarsiT ivseba, romelic ufro hobsis absolutisturi
gzas TavianTi finansuri Zlierebis safuZvelze ikafaven. TeoriisaTvis unda yofiliyo damaxasiaTebeli. gansxvaveba mxolod isaa, rom
saxelmwifoebi ki am dros arsebobs ori saxisa, respublikebi da samTavroebi. suvereni rusosaTvis aris xalxi. rusos mtkiceba adamianis individualuri
Tavad samTavroebi ramdenimenairia: saeklesio samTvro, romlis nimuSsac papis Tavisuflebis Sesaxeb, ar flobs did damarwmunebel Zalas im totalobis fonze,
sabrZanebli warmoadgenda, meore, dapyrobiT mopovebuli da Semdeg, rasac Seadgens xalxi, rogorc suvereni. individis bedi rusos saxelmwifoSi
memkvidreobiT miRebuli. arsebobs samTavros kidev erTi tipi, romelsac kargad Cans erT aseT fragmentSi: “visac sakuTari sicocxlis SenerCuneba surs
makiaveli “samoqalaqo samTavros” uwodebs. aseTi saxelmwifos mmarTvelic erTi sxvis xarjze, mzad unda iyos maTTvis sakuTari sicocxlis gasaRebad, Tu es
pirovnebaa, magram is mTavari arc memkvidreobiT gamxdara da arc teritoriis saWiri Seiqna. ... rodesac mas eubnebian ‘saxelmwifos sWirdeba rom Sen mokvde’ —
dapyrobiT. rodesac kerZo piri borotmoqmedebisa, Tu sxva ram autaneli maSin is unda mokvdes, radgan mxolod am pirobiT cxovrobda is aqamde
Zaladobis gziT ki ara, aramed Tavisi Tanamoqalaqeebis keTilganwyobis Sedegad usafrTxod da imitomac, rom misi cxovreba mxolod bunebis wyaloba ki ar aris,
xdeba mTavari, aseT mmarTvelobas SeiZleba samoqalaqo mmarTveloba ewodos aramed saCuqaria, romelic garkveuli pirobebis fasad man miiRo
(1.139). saxelmwifosagan” (3.175).
respublikuri mmarTvelobaze makiaveli msjelobs “komentarebSi titus suverenis yovlismomcveli Zalaufleba kidev ufro mZimdeba mas Semdeg, rac
liviusis pirvel dekadaze” da “florenciis istoriaSi”. am ukanasknelSi, itali- ruso uars ambobs imaze, rac monteskiesaTvis samoqalaqo TavisuflebaTa erT-
uri respublikebidan makiaveli ganixilavs genius, veneciis da gansakuTrebiT, erTi mTavari piroba iyo - xelisuflebis danawilebis principze. ruso
florenciis mowyobas da mmarTvelobas. qalaqi florencia dayofili iyo 6 akritikebs “Cvens politikosebs”, romelTac ar esmiT suverenis arsi da mijnaven
nawilad. qalaqis mmarTvelobaSi TiToeuli maTgani warmoadgenda or moqalaqes. mis iseT gamovlinebebs, rogoricaa Zala da neba. anu mijnaven sakanonmdeblo,
ase, rom mTeli mmarTveloba anu senati Sedgeboda 12 wevrisagan, romelTac aRmasrulebel da sasamarTlo xelisuflebebs. amis Sedegad erTmaneTSia
uxucesebs (anziani) uwodebdnen. uxucesebi marTavdnen qalaqis popolanur aRreuli umaRlesi xelisuflebis gamovlenis formebi da umaRlesi
nawils. xalxis SemadgenlobaSi Sediodnen: qalaqis moqalaqeebi, xelosnebi, xelisuflebis nawilebi. suvereni — rogorc xalxis nebis gamovlena, rogorc
vaWrebi. uxucesebis sakrebulos Semadgenloba ganaxlebadi iyo yovelwliurad. umaRlesi xelisufleba, daunawevrebelia. amisda miuxedavad, ruso mainc
1250 wels florenciaSi ganxorcielda saqalaqo mmarTvelobis reforma da ganasxvavebs sakanonmdeblo da aRmasrulebel xelisuflebebs. sakanonmdeblo
qalaqis popolanuri nawilis xelmZRvaneloba daevala kapitans. mTel qalaqs, e.i. xelisufleba ekuTvnis mxolod xalxs. rac Seexeba mTavrobas, is aris
rogorc plebeur nawils aseve nobilitets marTavda podesta. kapitani da gamaSualebeli organizmi, romelic aregulirebs urTierTobas xalxsa da
podesta florenciaSi iyo ori samoxeleo Tanamdeboba, romelTa ZiriTadi saqme suverens Soris, axorcielebs rogorc samoqalaqo, aseve politikur
moqalaqeTa Soris arsebuli davebis aRmofxvra iyo. marTlwesrigs respublikaSi Tavisuflebebs.
ganaxorcielebda soflis raionebSi 76, xolo uSualod qalaqSi 20 SeiaraRebuli
razmi. am razmebSi ganTavsebuli iyo mTeli florenciis brZolisunariani
axalgazrdoba, romlebic valdebulni iyvnen pirveli daZaxebisTanave iaraR- 4. saxelmwifo
asxmulni gamocxadebuliyvnen winaswarmiTiTebul razmSi (2.56).
italiis memkvidreobiTi samTavros tipur nimuSs warmoadgenda milani. saxelmwifos rangSi ruso ganixilavs respublikis cnebas. “respublika” ru-
milanis aRzeveba daiwyo mas Semdeg, rac is SeuerTda fridrix barbarosas sos enaze ewodeba nebismier saxelmwifos, romelic imarTeba depersonalizebuli
winaaRmdeg Seqmnil italiuri qalaqebis kavSirs. XIII saukunidan milanSi xelisuflebiT, anu kanonebiT. amitom respublka SeiZleba warmodgenili iyos ara
pirvelobisaTvis ibrZoda dela toresis da viskontis gvarebi. brZola am mxolod demokratiiTa da aristokratiiT, aramed nebismieri mmarTvelobis
ukanasknelis gamarjvebiT dasrulda. viskontebis bolo STamomavali iyo filipo formiT, romelsac saerTo neba ganagebs, romelis faqtiurad aris kidec kanoni.
viskonti, romelsac vaJi ar hyavda da Sedegad samTavros marTva gadavida es ki niSnavs, rom dauSvebelia mmarTvelis mier sakuTari Tavis gaigiveba
sforcas gvarze. memkvidreobiTi samTavro, makiavelis azriT, yovelTvis ufro suverenTan. Tavis mxriv, kanonebi mxolod moqalaqeTa asociaciis pirobebia.
myar reJims warmoadgens. ganmsazRvreli mniSvneloba misi mmarTvelisaTvis imas yvela organizmi ganwirulia sikvdilisaTvis da maT Soris saxelmwifoc.
aqvs, rom man ar daarRvios winaprebis mier SemoRebuli marTvis wesi da rigi. saxelmwifos, rogorc politikur organizms, sxva organizmebis msgavsad,
arsebobs SemTxveva, rodesac samTavro memkvidreobiT ki ekuTvnis mmarTvels, arsebobisaTvis esaWiroeba Sesabamis sivrce. rusos msjelobebis mTeli wyeba
magram mas mainc ZaliT uwevs misi SemoerTeba. aseT samTavroSi reJimis mimarTulia imis dasadgenad, Tu rogori unda iyos saxelmwifos optimaluri
ganmtkiceba yovelTvis gacilebiT ufro Znelia, vidre misi mopoveba. makiaveli zoma. am zomis gasarkvevad rusos Semoaqvs ori kriteriumi _ teritoria da
aq miuTiTebs xalxis ucvlel iluziaze, romlis mixedviTac yoveli axali mosaxleobis raodenoba. saxelmwifos zoma gamoiyvaneba am ori elementis
mmarTveli Zvelze ukeTesia. daswyisSi is mxars uWers axal mmarTvels, magram mas kombinaciidan, romelic sakmaod martivi msjelobiT dgindeba: “saxelmwifos
Semdeg, rac xalxi Tavis Secdomas gaacnobierebs, reJimis SenarCuneba Zneldeba. Seadgenen adamianebi, xolo adamianebs kvebavs miwa. amrigad, mimarTeba maT Soris
38 79
3.suverenis cneba. am zogadi daxasiaTebebis gverdiT, makiaveli iZleva ufro konkretul
rekomendaciebs da miTiTebebs. ase magaliTad, saokupacio eqspedicia ucxo
sazogadoebrivi xelSekrulebiT, yoveli individi Sedis ra sakuTar TavTan qveyanaSi warmatebuli iqneba mxolod maSin, Tu mTavari moaxerxebs kargi
xelSekrulebaSi, Tavis Tavze iRebs, ase vTqvaT, ormag valdebulebas a) rogorc urTierTobis damyarebas adgilobriv mosaxleobasTan. mosaxleobis keTil-
suverenis wevri kerZo pirebis mimarT da b) rogorc sxelmwifos wevri suverenis ganwyobis mosapoveblad ki erT-erTi umniSvnelovanesi piroba iq arsebuli
mimarT. Tu individi ormag mimarTebaSi imyofeba amiT suverenTan, Tavad Cvevebis, yofis da gadasaxadebis akrefis wesis ucvlelad SenarCunebaa. Semdeg,
suverenis mimarTeba mxolod erTadgiliania. Tu gaviTvaliswinebT, rom rusos gacilebiT ufro iolia erTenovani an moanTesave enaze mosaubre samTavros
mixedviT suvereni Tavad xalxia, SegviZlia aqedan gamomdinare gaviazroT mis xelSi Cagdeba. magram Tu moxerxda gansxvavebuli eTnosiT dasxlebuli qveynis
kompetencia, romelic avtoris mier aRiwereba ase: “ramdenadac suverens xelSi Cagdeba, aq mravalricxovani siZneleebi iCenen Tavs da yvela maT dsaZleva
sakuTari Tavis ganxilva mxolod erTi mimarTebiT SeuZlia, is aRmoCndeba kerZo erT-erTi yvelaze ukeTesi xerxi, dampyrobis axal dakavebul teritoriebze
piris mdgomareobaSi da radganac es asea, maSin ar arsebobs da arc SeiZleba gadasaxleba iqneba, rogorc es ganaxorciela TurqeTis sulTanma konstan-
arsebobdes araviTari ZiriTadi kanoni, romelic savaldebulo iqneboda tinepolis dakavebis Semdeg. iseT SemTxvevebSi, rodesac aseTi gadasaxleba ar
xalxisaTvis mTlianobSi. savaldebulo misTvis ar aris arc sazogadoebrivi xerxdeba, saukeTeso gza iqneba dakavebul teritoriebze koloniebis daarseba.
xelSekruleba”(3.162-163). Tumca xalxs SeuZlia aiRos valdebuleba ucxos ucxo eTnosiT dakompleqtebuli axalSenebi dampyrobTa mcvelebis rols
mimarT, sakuTari Tvis mimarT raime valdebulebis aRebas xalxis mier ruso Seasruleben da mis reJims moemsaxurebian. es gza gacilebiT ufro iafia, vidre am
gamoricxavs. suvereni, ra Tqma unda, iqmneba sazogadoebrivi xelSekrulebiT, qveyanaSi mobiluri samxedro korpusis SenarCuneba, romelic mudmiv mzad-
magram am xelSekrulebas misTvis ara aqvs aucilebeli xasiaTi. de jure mas SeuZlia yofnaSi unda iyos swrafad gadaadgildes konfliqtis zonaSi. makiavelis es
xelSekrulebis darRveva, de facto ar daarRvevs mas, radgan im aqtis darRveva, rekomendacia gasagebs xdis Zveli imperiebis, magaliTad, ruseTis imperiis
romlis wyalobiTac is arsebobs, sakuTari Tavis ganadgurebas niSnavs. suverens calkeuli regionebis eTniur siWreles da xalxTa gansaxlebis arabunebriv
ar gaaCnia arc sakuTari Tavis, arc misi Semadgeneli individebis interesebis formebs.
sawinaaRmdego ganzraxva. is aris erTaderTi politikuri subieqti, romelSiac warmatebuli samxedro kampania ucxo qveyanaSi mxolod saokupacio razmebis
xelmZRvanelis moxerxebulobasa da SorsmWvretelobaze ki ar aris damokid-
xorciekdeba de facto- de jure mxareebis sruli Taxvedra. mxolod imis gamo, rom
ebuli, aramed im reJimis bunebaze, romelic arsebobs dasakavebel teritoriaze.
arsebobs, suvereni yovelTvis aris is, rac unda iyos (3.163).
arsebobs uzomod centralizebuli da SedarebiT Tavisufali regionebis
niSnavs Tu ara aRwerili viTareba individis srul daqvemdebarebas
Semcveli smTavroebi. maT yvelaze ufro karg nimuSebs, makiavelisaTvis, TurqeTi
sazogadoebisadmi? ruso sapirispiroSi cdilobs dagvarwmunos. individs, misi
da safrangeTi warmoadgenda. TurqeTSi arsebobda erTaderTi mbrZanebeli,
azriT, mainc rCeba Tavisufali qmedebis veli. “yovel individs — wers is —
sulTani, xolo yvela danarCeni misi ymebi iyvnen. rodesac TurqeTis romelime
rogorc adamians, SeiZleba hqondes Tavisufali neba, romelic sapirispiroa, ar
warCinebuli ama Tu im sanjayis samarTavad midioda, mosaxleoba mis brZanebebs
emTxveva saerTo nebas, romelic aqvs mas rogorc moqalaqes. misma kerZo
asrulebda mxolod imdenad, ramdenadac es adgilobrivi mmarTvelebi sulTanis
interesebma mas SeiZleba STaunergon gansxvavebuli azri imisagan, rasac saerTo
nebas ganaxorcielebdnen. safrangeTSi xelisufleba aRweilisagan radikalurad
interesebi moiTxovs” (3.163). niSnavs Tu ara es, rom individs SeuZlia ganudges,
gansxvavebuli iyo. mefes aq uamravi patara mbrZanebeli exvia Tavs, romelTac
ar daeTanxmos saerTo nebas? ra moxdeba aseT SemTxvevaSi? rusos azriT,
Tavad hyavdaT sxva mravali qveSevrdomi. xelisuflebis organizaciis aseTi
xelSekruleba iTvaliswinebs aseT SemTxvevebsac. Tu vinme uars ityvis dae-
gansxvavebuli formebis gamo, gacilebiT ufro Znelia iseTi qveynis dapyroba,
morCilos serTo nebas, mas sapirispiros aiZulebs mTeli organizmi, rac imas
rogorc ki TurqeTia, magram Tu am mimarTulebiT vinmes bedma gauRima, ukve
niSvans, rom mas aiZuleben iyos Tavisufali. es gaTvaliswinebulia xelSek-
dakavebuli teritoriis SenarCuneba bevrad ufro ioli gaxdeba, vidre
rulebis pirobiT. yovel moqalaqes, xelSekruleba uqvemdebarebs ra samSoblos,
safrangeTisnair qveyanaSi, sadac regionebis avtonomiurobis xarisxi da
imavdroulad aTavisuflebs yovelgvari piradi damokidebulebisagan. es
mmarTvelTa damoukidebloba centraluri xelisuflebisagan gacilebiT ufro
viTareba warmoadgens politikuri manqanis saidumlos da mis ZiriTad
didia da, amitom, yovel maTganTan praqtikulad calke samxedro-politikuri
mamoZravebel Zalas.
urTierTobebi iqneba gasabmeli.
aseT Sedegebamde midis ruso yovel individSi orgvari nebis fenomenis
aris SemTxvevebi, rodesac mmarTveli, samxedro konfliqtis, Sendgomi
daSvebis Sedegad, razedac zemoT iyo saubari. rogorc moqalaqe, individi
mosalodneli garTulebebis Tavidan acilebis motiviT, gaumarTlebel
emorCileba saerTo nebas, magram amave dros, mas rogorc adamians Tavisufali
daTmobebze midis. aseTi daTmobebi, makiavelis azriT, yovelTvis uaRresd
moqmedebis SesaZlebloba gaaCnia. sinamdvileSi, rasac aq aRvniSnavT “ori nebiT”,
wamgebiania, radgan am gziT verc oms ver avicilebT, da teritoriebsac
aris oradgiliani relacia — erTi individisa sakuTar TavTan, meore ki
davkargavT.
saxelmwifosTan, anu sxvebTan. aRniSnuli relaciis buneba, romelic mTlad
naTeli rodia rusos msjelobebSi, iZens Semdgom dakonkretebas samoqalaqo
samarTlis konteqstSi. am normebis mixedviT, aravis evaleba Seasrulos is
3.samxedro saqme
valdebulebani, romelic man aiRo sakuTari Tavis winaSe, radgan erTia
valdebuleba sakuTar TavTan da meore valdebuleba mTelTan romlis wevrebic
damoukidebeli gansjis Temaa makiavelisaTvis samxedro saqmis organizacia
Cven varT. igive viTarebis eqstrapolacia individualuri adamianidan suverevze,
samTavroSi. omi da samxedro saqme am epoqis saxelmwifos umniSvnelovanes mxares
STambeWdav Sedegebs iZleva. kerZod, Tu mTeli xalxi miiRebs gadawyvetilebas,
warmoadgenda, romelic ganapirobebda mis Zlierebas. saxelmwifos Zalas
mas Zala eqneba yvela qveSevrdomisaTvis suverenTan mimarTebiT, magram igive
makiaveli am epoqisaTvis damaxasiaTebeli politiuri praqtikidan gamomdinare,
gadawyvetileba veraviTar valdebulebas ver daadebs Tavad suverens. winaaRmdeg
gansazRvravs, bunebrivia, ara mrewvelobis potencialiT an omis saWiroebisaTvis
SemTxvevaSi, Seiqmneboda situacia raRac msgavsi imisa, roca suverens SeuZlia
gadanaxuli finansebis maragiT, aramed mosaxleobis raodenobiT da samxedro
SemoiRos kanoni, romlisaganac is ver gaaTavisuflebda sakuTar Tavs, rac
ZaliT. Tuki davsvamdiT kiTxvas _ “riT SeiZleba gaizomos ama Tu im saxelmwifos
ewinaaRmdegeba politikuri organizmis bunebas (3.162).
Zliereba”? _ makiavelis pasuxi masze aseTia: Tu samTavros hyavs
ra qmnis xelSekrulebis sazrisismier safuZvels? arsebobs Tu ara raRac
mravalricxovani laSqari (risTvisac aucilebelia rogorc mravalricxovani
iseTi, riskenac mimarTulia yvela moqalaqis Zalisxmeva? rusos pasuxi
mosaxleoba, aseve didZali simdidre), romelic skadris pasuxs gascemda yvela

78 39
momxvdurs ise, rom dasaxmereblad ar mimarTavda aravis sxvas, aseTi samTavro 2. sazogadoebrivi xelSekruleba
Zlieria (1.145).
samxedro saqmis mniSvneloba makiavelisaTvis gadauWarbebladaa Sefasebuli “emilSi” (wigni II, $35) ruso laparakobs daqvemdebarebis or wesze: erTi aris
da is politikis warmarTvis erT-erT ZiriTad iaraRad gvevlineba. “am xelovnebis adamianis damokidebuleba sagnebze, xolo meore sxva adamianebze (rac
Zala - wers makiaveli — imdenad didia, rom ara marto Zalauflebas unarCunebs sazogadoebrivi cxovrebis pirobebSi iqmneba). pirveli damokidebuleba arafer
mas, vinc mTavrad Sobila, aramed kerZo pirsac aRazevebs xolme mTavris naklovans ar aCens adamianebSi. rac Seexeba meores, Tu is mouwesrigebel
simaRlemde. ... am xelovnebis ugulvebelyofa samTavros dakargvis ZiriTad mdgomareobaSi iqna, aucileblad ubedurebis wyarod iqceva. adamianTa Soris
iaraRad gvevlineba, xolo misi zedmiwevniT floba — samTavros dauflebis urTierTobebis dasaregulireblad gansakuTrebuli mniSvneloba eqneba
saSualebad” (1.166). mTavari, politikuri moRvawe, imavdroulad meomaricaa. samarTals, romelic mTlianad konvencionalur safuZvelazea amozrdili.
Tundac Sidapolitikur sakiTxebTan dakavSirebiT, makiavelis epoqidan jer imisaTvis, rom konvencia Sedges, adamiani Tavisufali unda iyos. Tavisufleba
kidev Zalze Sors aris im dromde, rodesac gaimijneba samxedro da politikuri adamianis bunebiTi maxasiaTebelia da masze uaris Tqma adamianur bunebaze uaris
sakiTxebi. piriqiT, makiavelisaTvis sruliad auxsnelia SemTxveva, Tuki mas vime Tqmas utoldeba. marTalia, adamianebs ar SeuZliaT axali Zalebis Seqmna, magram
aRmoaCenda, rodesac SeiaraRebuli xalxi (samxedroebi) emorCilebian maT SeuZliaT ukve arsebuli Zalebis gaerTianeba da erTi mimarTulebiT wayvana.
uiaraRoebs (politikosebs) da uiaraRo ki uSiSrad grZnobs Tavs iaraRasxmulTa es SesaZlebelia sazogadoebrivi xelSekrulebiT, romlis mizania asociaciis
garemocvaSi (1.166-167). Tumca, es ar aris erTaderTi mizezi imisa, Tu ratom ar iseTi formis povna, romelic SemosazRvravs da icavs saerTo ZaliT asociaciis
gansxvavdeba politikosi meomrisagan. arsebobs meore, ufro Teoriuli xasiaTis TiToeul wevris pirovnebas, da qonebas da romlis wyalobiTac, yoveli adamiani,
mizezic, romeliz amozrdilia adamianis naklovani, mxecuri bunebidan. “unda sxvebTan gaerTianebiT, amave dros, emorCileba mxolod sakuTar Tavs da iseTive
gvaxsovdes, wers makiaveli, rom arsebobs brZolis ori saxe — erTia brZola Tavisufali rCeba, rogoric manamde iyo (3.160). ruso aRniSnavs, rom SesaZloa,
kanonebis, xolo meore brZola Zalis meSveobiT. pirveli niSneulia adamia- aseTi sazogadoebrivi xelSekruleba, Ria saxiT, ar dafiqsirebula arsad. magram
nebisaTvis, meore ki mxecebisaTvis. magram raki pirveli xSirad arasakmarisia, misi punqtebi identuria yvela droSi yvela xalxisaTvis da isini miRebulia xmis
Zalauneburad unda mivmarToT xolme meores. amitom mTavrisaTvis aucilebelia, amouReblad. Tu sazogadoebriv xelSekrulebas ganveyenebiT yvela im punqtSi,
rom Tanabrad warmatebiT ibrZodes rogrc mxeci da rogorc kaci” (1.182). romelic ar Seadgens mis arsebas, aRmovaCenT, rom is daiyvaneba Semdeg
yoveli saxelmwifos safuZveli makiavelisaTvis kargad gawvrTnili laSqari debulebebamde: yoveli CvenTagani saerTo sakuTrebaSi gadascems da umorCilebs
da kargi saxelmwifo kanonebia. es ori ram erTmaneTs avsebs, radgan kargad Tavis pirovnebas da mTel Tavis Zalebs erTiani nebis umaRles xelmZRvanelobas,
gawvrTnili laSqari warmoudgenelia kargi kanonebis gareSe, xolo kargi laSqari ris Sedegedac, yvela CvenTagani gadaiqceva mTelis mouwyvetel nawilad” (3.161).
Tavad uzrunvelyofs saxelmwifoSi kargi kanonebis Seuferxebel dacvas. ase iqmneba pirobiTi koleqtiuri mTeli, romelic imdeni pirisagan Sedgeba,
samxedro Zalebi rogorc wesi organizebulia Semdegi saxiT: ramdenic erTiandeba masSi. aRniSnuli aqtis ZaliT, es mTeli iZens Tavis
1. upirveles yovlisa igi Sedgeba mTavris sakuTri SeiaraRebuli erTianobas, Tavis saerTo me-s, sicocxles, da nebas. is aris iuridiuli piri, sxva
nawilebisagan. Semdeg, pirTa gaerTianebiT Seqmnili, romelic amieridan iwodeba samoqalaqo
2. daqiravebuli profesionali meomrebisagan; sazogadoebad, respublikad an politikur organizmad. am gaerTianebis wevrebi
3. maSveli jarisagan da bolos, pasiur mdgomareobaSi myofs, mas uwodeben saxelmwifos, xolo aqtiur
4. Sereuli Zalebisagan. mdgomareobaSi ganxiluls ki suverens. erTianobaSi ganxiluli Tavad asociaciis
makiavelis miaCnda, rom maSveli da daqiravebuli jari qveynisaTvis Zalze wevrebi xalxad iwodeba, xolo Tu maT cal-calke aviRebT, isini Seadgenen
wamgebiania. italiis misi periodis mZime mdgomareobas, avtori swored moqalaqeebs. maTve SeiZleba qveSevrdomebi ewodoT imdenad, ramdenadac isini am
daqiravebulTa ukontrolo parpaSiT xsnis qveyanaSi, romelic aseT viTarebaSi, saxelmwifos kanonebs eqvemdebarebian. ruso sazogedoebrivi xelSekrulebis
dacvis gareSea darCenili. daqiravebulebi pirvelad italiaSi papebma d konstituciaSi ganasxvavebs “yvelas nebas” da “saerTo nebas”. mxolod am
Tavisufali qalaqebis mcxovreblebma Semoiyvanes imis gamo, rom araferi ukamasknels kravs saerTo interesebi da mxolod es uakanaskneli qmnis erTian
gaegebodaT omis xelovnebisa da iZulebulebi iyvnen ucxoeli profesionalebi subieqts maSin, rodesac pirveli aris kerZo interesebis krebuli. swored
moewviaT. saerTo neba qmnis rusos Teoriis iseT mniSvnelovan elements, rogoricaa
aranakleb dazaralda qveyana maSveli jarisagan. “maSvel Zalas” makiaveli suvereni.
uwodebs mezobeli Zlieri qveynis (am periodSi italielebisaTvis aseTi iyo ra saxis cvlilebebze SegviZlia vilaparakoT bunebrivi mdgomareobidan
safrangeTi) samxedro Zalas, romelic Txovnis safuZvelze Semovida qveyanaSi. am sazogadoebriv mdgomareobaze gadasvlis SemTxvevaSi? adamianSi samarTlianobis
samxedro Zalis problema isaa, rom qveyanaSi Semosvlis Semdeg, mas metad grZnoba Seenacvleba instinqts da amiT adamianis qcevas eniWeba iseTi zneobrivi
eZneleba qveynis datoveba da axal dampyroblad gadaiqceva xolme. xasiaTi, romelsac is aqamde sruliad moklebuli iyo. mas Semdeg, rac samarTlis
oms aristotele igive rigis movelenebSi aTavsebda, rogorc nadirobas. grZniba Sescvlis midrekilebebs, vnebebze amaRldeba valdebulebis grZnoba.
cnebaTa aseTi daaxloebis gamamarTlebel sabuTad is gvTavazobda ideas, rom aseT pirobebSi, cxadia, adamiani dakargavs bevr Tvisebas, romelic manamde,
nadirobac da omic, orive Semosavalze orientirebuli saqmianobaa. bunebriv mdgomareobaSi hqonda. Tumca, amasTanave SeiZens bevr axal niSans,
aristotelesagan gansxvavebiT, platoni oms yovelgvari ubedurebis wyarod romeli mas ufro keTilSobils da ukeTes mdgomareobaSi myofs gaxdis.
miiCnevvda da mas mtrobisa da megobrobis terminebSi aRwerda. makiavelis praqtikulad, samoqalaqo xelSekruleba adamians gamogleijs cxovelur yofas
mosazrebebi omis Sesaxeb, rogorRac iTavsebs irive avtoris Tvalsazriss. omi — da SezRuduli arsebidan, gonier arsebad aqcevs. adamiani kargavs bunebiT
fiqrobs igi _ or mtrul mxarse Soris CaRdeba, magram is ar aris TviTmizani. Tavisuflebas, romlis sazRvarsac individis fizikuri Zala warmoadgenda da
omis mizani imdenad mtris ganadgureba ki ar aris, ramdenadac sakuTari iZens samoqalaqo Tavisuflebas, romelic sarTo nebiTaa SezRuduli. davurToT
keTildReobis uzrunveyofa. amrigad, oms praqtikuli sazrisi gaaCnia. “yvela am samoqalaqo Tavisuflebas moraluri Tavisufleba da maSin ufro meti
imis mizani, visac ki odesme omi dauwyia, yovelTvis imaSi mdgomareobda _ rac safuZvlianobiT SegveZleba ganvsazRvroT Tavisuflebis zogadi cneba, radgan
savsebiT gonivrulia _ rom Tavad gamdidrebuliyvnen, xolo mteri ufro moraluri Tvisufleba aris is, rac adamians aqcevs Tavis Tavis uflad. mxolod
gaeRaribebinaT. sxva arafrisTvis ar sWirdebaT gamarjveba, xolo mosaxveWeli ki sakuTari survilebis da vnebebis karnaxiT moqmedeba sxva araferia, Tu ara
imitom unaT, rom kidev ufro gazardon Tavisi Zala da daasuston mowinaaRmdege. monoba maSin, rodesac im kanonis mixedviT moqmedeba, romelic Tavad daudgine
aqedan gamomdinareobs, rom yovelTvis, roca gamarjvebam ufro Raribi gagxada, sakuTar Tavs, aris WeSmariti Tavisufleba.
40 77
kanoni aq ar muSaobs. vidre manamde iyavi, xolo dapyrobebma dagasusta, maSin Sen an gascdi im miznis
rogorc zemoT iTqva, arsebobs ori saxis uTanasworoba adamianebs Soris. sazRvrebs, risTvisac omi daiwye, an ver miaRwie mas” (2.225).
erTia bunebrivi, anu fizikuri uTanasworoba, rodesac adamianebi
erTmaneTisagan gansxvavdebian iseTi maCveneblebiT, rogoricaa asaki,
janmrTeloba, sxeulebrivi, Tu gonebrivi Zalebi da, a.S. meorea pirobiTi, anu 4.mTavris personaluri Tvisebebi
politikuri uTanasworoba. is myardeba adamianTa Soris garkveuli konvenciis
safuZvelze. ase ganisazRvreba vin aris ufro mdidari da es mdidari sxvebs calke ganxilvis sagania mTavris, rogorc politikosis persona. ganixileba
aiZulebs morCilebas. misi damokidebuleba rogorc xalxis farTo masebTan, aseve garemocvis mimarT.
samoqalaqo sazogadoeba Seqmna man, vinc pirvelma SemoRoba miwis nakveTi da rogori unda iyos politikosi, rogori unda iyos mTavri, unda eSinodeT misi, Tu
Tqva _ “es Cemia”! (1.72). vinme RvTisnieri rom gamoCeniliyo, fiqrobs ruso, sayovelTao saxalxo siyvaruliT unda iyos garemoculi? Tu gaviTvaliswinebT
romelic Robes moarRvevda da ityoda, rom miwa yvelasTvis saerToa, is makiavelis azrs xalxis meryevi guneba-ganwyobis Taobaze, pasuxi am kiTxvaze
gadaarCenda kacobriobas. miT ufro, rom aseT xanaSi “sakuTrebaze” saubari jer Zneli ar unda iyos. am Tvalsazriss makiaveli kidev ufro amZimebs xakxis
naadrevia, radgan unda gasuliyo sakmao xani, raTa adamians Sesabamisi idea Tvisebebis iseTi kategoriebiT daxasaTebisas, rogoricaa adamianTa biwieri
gasCenoda. sinamdvileSi, veluri adamianis pirveli grZnoba sakuTari arsebobis buneba, umaduroba, orguleba da a.S. rac Seexeba mTavris garemocvas, is Zalze
SegrZneba iyo, xolo misi pirveli sazrunavi TviTSenarCuneba. SimSilma da sxva frTxilad unda SirCes. arsebobs erTi utyuari wesi imis dasadgenad, Tu
grZnobebma adamiani aiZula eZebna TviTSenarCunebis gzebi. pirvelyofil jogad ramdenad vargisia qveSevrdomi. Tu is sakuTar keTildReobaze ufro metad
adamianebi gaerTiandnen ukeTesi cxovrebis miRwevis moTxovnilebiT. aqedan zrunavs, vidre mTavrisa da saxelmwifos saqmeebze, aseTi msaxuri ndobas ar
gaCnda saerTo interesebis gacnobiereba, rasac mosdevs urTierTvaldebu- imsaxurebs. Tumca, garemocvasTan mimarTebiT gadamwyveti mniSvneloba aqvs imas,
lebebis idea da enis, komunikaciis saWiroeba. ase movdivarT ojaxis ideamde, Tu ra individualuri TvisebebiTaa dajildoebuli politiuri lideri.
xolo ojaxi ukve Tavad aris sakuTrebis pirveli, Taviseburi forma, radgan makiavelisTvis es Tvisebebi, rogorc gvaxsovs, mmarTvelis konceptidan ki ar
ojaxi aris patara sazoagdoeba. gasaTvaliswinebelia, rom “sazogadoebriv gamoiyvaneba analitikurad, aramed aiReba reluri politikuri politikuri
xelSekrulebaSi” ruso ojaxs sazogadoebis gareT ayenebs, radgan dRevandel praqtikidan. swored am praqtikis gaTvaliswinebiT ambobs avtori, rom zogi
konvencionalur sazogadoebaSic ojaxi rCeba erTaderT bunebiT formad. magram mTavari guluxvad iwodeba, zogic Zunwad, wuwkad, qalaCunad da a.S. msgavs
mas Semdeg, rac Svilebi wamoizrdebian, maT SeuZliaT bunebiTi TavisuflebiT kvliafikaciebSi mniSvnelovania is, rom mTavari, ramdenadac is rogorc
isargeblon, magram Tu isini gaagrZeleben mSoblebTan cxovrebas, aseTi ojaxi politikuri lideri sxvebisagan amaRlebulia, sazogadoebis TvalSi erTi
ukve konvencionaluria (3.153). romelime gamorCeuli TvisebiTaa daxasiaTebuli da sxva misi Tvisebebi
swored aq Cndeba pirvelad sakuTreba: “im wuTidan, rogorc ki erT adamians SeumCneveli rCeba. ra Tqma unda, SesaniSnavi iqneboda, rom moiZebnebodes yvela
gauCndeba meoris saWiroeba, rogorc ki adamianebma SeamCnies, rom Zalze RirsebiT Semkuli mTavari, romelic arasodes ar SebRalavda am Rirsebebs,
sasargebloa or kacze meatad sakuTrebis momoarageba _ gaqreba Tanasworoba. magram sinamdvileSi aseTi pirovneba iSviaTad gvxvdeba da, ramdenadac mTavari
Sroma aucileblobad iqceva. sazogadoebis am mimaTulebiT ganviTarebas xeli upirveles yovlisa politikuri lideria, misi ZiriTadi safiqrali politikuri
Seuwyo metalis aRmoCenam da soflis meurneobis ganviTarebam. miwis ganviTrebas warmatebaa da ara zneobriv srulyofaze dReniadag zrunva. swored amitom,
Tan axlavs misi danawileba. rogorc ki gaaCnda sakuTreba miwaze, maSinve gaCnda mTavari pirvel rigSi, Tavidan unda icilebdes yvela im biwierebas, rasac
samarTalic, romelsac unda daekanonebina es sakuTreba. ruso aq imeorebs lokis SeuZlia Zalaufleba daakargvinos. yvela SemTxvevaSi makiavelis mixedviT,
debulebas, rom sakuTreba Sromis safuZvelze warmoiSveba, radgan adamians politiuri amocanebi lideris pirveli rigis orientirs Seadgens. sazRvriT
araferi hqonda Sromis garda nivTisaTvis rom miematebina. situaciebSi, rodesac warmovidgenT an marTlac arsebobs realuri konfliqti
sakuTrebis ufleba, rogorc ruso fiqrobs, gansxvavebulia im uflebaTagan, politikuri moRvawis moralur kredosa da realur politikur praqtikas Soris,
romlebic bunebiTi samarTlidan gamomdinareoben. mas Semdeg, rac gaCnda politikoss SeuZlia angariSi ar gauwios sazogadoebriv azrs an sakuTar sulier
sakuTreba, avtomaturadve ar gaCenila uTanasworoba. es ukanaskneli gaCnda mas miswrafebebs. miT ufro, “Tu kargad davukvirdebiT, aris zogi ram, rac SeiZleba
Semdeg, sakuTrebas daemata bunebiTi uTanasworobac. swored am ori elementis siqveled mogveCvenos, magram gardauval daRupvas uqadis mTavars, romelic
erTianobam Seadgina politikuri anu samoqalaqo uTanasworoba. miznad daisaxavs bolomde uerTgulos mas, da aris zogic iseTi rame, rac
sazogadoebbis ganviTarebis Semdgom gzas ruso ase warmogvidgens: simdidris biwierad gamoiyureba, magram simSvides da keTildReobas uqadis mas” (1.172).
sawyisi wyaroebis miwa da saqoneli. mas Semdeg, rac sakuTrebam memekvidreobiTi am Tvalsazrisis, romelic saboloo dafuZnebas politikuri moralis cnebaSi
xasiaTi miiRo, man Zalze swrafad daiwyo zrda. adamianTa samflobeloebis poulobs, gagrZelebad unda miviCnioT mTavris xelgaSlilobis aRwera mwerlis
SexebaSi mosvlis Semdeg, Semdgomi zrda mxolod erTmaneTis xarjze iyo mier. ra Tqma unda, mosaxleobisaTvis xelgaSlili xelisufali wuwuraqsa da
SesaZlebeli. aqedan, warmoiSva Zaladoba, Zarcva, mezoblebis damoneba da maTi Zunwze umjobesia. magram makiaveli iolad gvixatavs sapirispiro suraTs,
qonebis miTviseba. adamianTa Soris Tanasworobis darRvevas mohyva Sexla- rodesac xelgaSlili da qveli xelisufalis saxelis SeZenis msurveli
Semoxla. damkvidrda Zlieris ufleba, ris Semdegac viTarebis Semdgomi svla politikuri lideri rogor TandaTanobiT gadadis gadasaxadebis zrdaze da
hobsis, mudmivi omis scenariT mimdinareobs. omi sruldeba adamianTa gamocarielebuli xazinis Sevsebaze. Sesabamisad, is, vinc erT dros qvelis
gaerTianebiT, romlis iniciatori mdidaria. gaerTianebis Sedgi aris saxels atarebda, axla xalxis Semaviwroveblad da myvlefavis saxelis mqone
politikuri organizmi. Cndebian mmarTvelebi da marTulebi, romelTa xdeba. aviRoT axla im mTavris mier xalxisaTvis gaRebuli daxmareba, vinc aqamde
urTierTobas safuZvlad udevs xelSekruleba. am ukanaskneliT ganisazRvreba Zunwad iyo cnobili. makiaveli gvarwmunebs, rom mis mier gaRebuli wyaloba
politikuri mmarTveloba, romelic isev xalxis arCeulia, Tumca xelSekrulebis orjer ufro faseuli iqneba sazogadoebis TvalSi. saerTod araferia
orive mxarea valdebuli daicvas misiT gaTvaliswinebuli kanonebi. adamianebma gulixvobaze swrafad milevadi ram. rac ufro guluxvi xar, miT ufro naklebi
xom mmarTveli airCies ara imisaTvis, rom damonebodnen, aramed imisaTvis, Sansi grCeba momavalSic aseTive darCe. amitom, mTavars ar unda aRelvebdes
TavianTi Tavisuflebis dasacavad. Zunwis saxeli, miT ufro, Tu momavalSi is iZulebuli ar gaxdeba tyavi gaaZros
Tavis qveSevrdomebs da autaneli mmarTvelis reputacia moipovos. Tu mxolod
Zunwis saxels moixveWavs, mTavari iZulebuli gaxdeba Seurigdes erT im
samarcxvino biwierebaTagans, romelic isev mis taxts ganamtkiceben, maSin,

76 41
rodesac, Tu gaRaribdeba, da mosaxleobis yvlefas daiwyebs, maSin is ver ascdeba uswreben goniT aqtivobas.. erTi maTgani adamians ubiZgebs izrunos sakuTar
verc sircxvils da verc siZulvils. TviTSenarCunebaze, meore ki zizRis grZnobiT aRgvavsebs, rodesac vxedavT sxva
politikosis moRvaweoba erTgvari TamaSia, rolia Sesasrulebeli. yvela mgrZnobiare arsebis, gansakuTrebiT ki Cveni msgavsi arsebis daRupvas. Tu am or
xedavs imas, radac gvaCveneben Tavs da Zalze cota Tu grZnobs ra aris mavani sawyiss, fiqrobs ruso, mesames, Tanacxovrebis princips davumatebT, SegveZleba
sinamdvileSi. mTavari yovelTvis unda iyos frTxili warmoTqmuli sityvis gamoviyvanoT bunebiTi samarTlis yvela danarCeni kanoni. ase magaliTad, maTi
mimarT. is mudam unda cdilobdes, rom mis bages ar dascdes raime iseTi, romelic gaTvaliswinebiT, SegviZlia ganvacxadoT, rom vidre adamians ar gauCndeba
beWeddasmuli ar iqneba iseTi sityvebiT rogoricaa siyvaruli, patiosneba, TanagrZnobisadmi bunebrivi Semakavebeli impulsebi, manamde is vnebas ar
adamianuroba da morwmunoeba. Sedegad, msmenels igi yovelive amis xorcSesxmul miayenebs sxvas, garda im SemTxvevebisa, roca iZulebulia Tavi daicvas.
xatebad warmoudgeba. gamokvlevam adamianis bunebiTi mdgomareobis Sesaxeb, unda “daiWiros” is
sxva mxriv, keTilgonierebis karnaxiT, mTavari ar unda gadaegos erTxel momenti, rodesac bunebisa da Zaladobis adgili uflebam daikava da pirveli ori
micemul sityvas, Tu erTguleba misTvis saziano aRmoCndeba. Tu aRar arseboben dauqvemdebara kanons ise, rom amas mohyva saswauli da ufro Ronieri daemorCila
mizezebi, romelTac mTavrs aRTqma daadebines, igi Tavisufalia Tavis ufro susts, xolo xalxma iyida warmosaxviTi simSvidis bedniereba. amrigad,
gadawyvetilebaSi. SeiZleba uamravi magaliTis moyvana, Tu ramdeni xelSekruleba meTodi, romlis gamoyenebasac ruso problemis analizisaTvis cdilobs,
darCenila uqmad da mizans aRwevda is, vinc melas rols asrulebda. gulisxmobs: a) ganyenebas faqtiuri masalidan da b) ara imdenad istoriaze
am daxasiaTebam, agreTve iman, rom “mTavars” is mediCebis memkvidres uZRvnis, dayrdnobas, aramed daSvebebs da da maTgan gamomdinare pirobebis kvlevas,
ar unda gvafiqrebinos, rom makiaveli aSkara, faruli, Tu ra gnebavT formiT romlebic saganTa bunebas ufroSeesabameba, vidre namdvil warmoSobas.
monarqiuli diqtaturis an tiraniis momxrea. saTanado RirsebebiT Semkul am gafrTxilebis fonze, ruso cdilobs gakvriT mainc Seexos im avtorebis
erTmmarTvelSi, is ufro kanonierebis aRmsrulebels xedavs. visac waukiTxavs Tvalsazriss, romlebic bunebiT mdgomareobas ikvlevdnen. adamianis bunebiTi
florenciis gauTavebeli SidaaSlilobebis makiaveliseuli aRwerebi, is gagebiT yofa maT mier sxvadasxvanairadaa daxatuli. Tu hobsi mas warmoidgenda
moekideba makiavelis simpaTias erTmmarTvelisadmi, Tumca, ar unda dagvaviwydes, Zalmomreobis sferod, grociusi da pufendorfi, piriqiT, Tvlidnen, rom
rom ZiriTad Rirebulebas am SemTxvevaSi mwerlisaTvis kanoni da kanonierebis adamiani bunebiT iseTi mfrTxali arsebaa, rom SeuZlebelia is Zaladobis momxre
dacva warmoadgens: “saxelmwifoebi, gansakuTrebiT es exeba cudad mowyobil iyos. adamianis pirveli niSani, romliTac ruso interesdeba, aris ena. am sakiTxze
respublikebs, xSirad icvlian mTavrobebs da marTvelobis wess, rasac isini, rusos calkeuli gamonaTqvamebi tovebs STabeWdilebas, rom ruso adamianis
rogorc SecdomiT fiqroben, Tavisufalidan monur mdgomareobaSi ki ar “bunebiT mdgomareobaze” msjelobisas, mxedvelobaSi iqoniebs pirvelyofili
gadayavT, aramed monuridan uwesrigi TviTnebobis mdgomareobaSi. ... da Tuki adamianis yofas, romelic imTaviTve mWernetyveli rodia. ena, rogorc amaSi
moxdeba, arada es xdeba Zalze iSviaTad, rom bedis wyalobiT, romelime kondiliakis Sromebi gvarwmunebs, SeZenilia da Tanac xangrZlivi gamocdilebis
saxelmwifoSi gamoCndeba sakmarisad brZeni, wesieri da Zalmosili moqalaqe, safuZvelze. Tavis mxriv, enaze msjeloba rusos esaWiroeba daskvnas — bunebam
romelic SesZlebda yvelnisaTvis iseTi kanonebis micemas, rom an Zalze cota ram gaakeTa imisaTvis, rom adamianebi erTmaneTTan
daakmayofilebda popolanebis da nobilitetis miswrafebebs, an daTrgunavda da daaxloebuliyvnen da egrZnoT urTierTsaWiroeba. “SeuZlebelia warmovidginoT
borotebis qmnis saSualebas mouspobda maT _ maSin am saxelmwifos ufleba — wers ruso — Tu risTvis SeiZleba dasWirdes adamians meore adamiani ufro
eqneba sakuTar Tavs Tavisufali, xolo mis mTavrobas myari da Zlieri uwodos. metad, vidre maimuns an mgels Wirdeba Tavisi msgavsi” (1.62). Tuki romelime erT
samarTlian kanonebze da swor weswyobilebaze damyarebuli aseTi sxelmwifo, adamians marTlac hqond amgvari saWiroeba, auxsneli rCeba, ram ubiZga kavSirze
sxvebis msgavsad SemdegSi aRar saWiroebs usafrTxo arsebobisaTvis romelime wasasvlelad meores. da bolos, gadaulaxav problemad rCeba is, Tu rogor
erTi kacis saTnoebas” (2.143). moaxerxes maT molaparakeba. bolos, ruso Semdegnairad ajamebs Tavis
mixedavad imisa, rom yoveli politikosisaTvis aucilebelia amdeni mosazrebebs adamianis pirvelyofili arsebobis Taobaze: tyeSi mawanwala veluri
wvrilmanis gaTvaliswineba da gamorCeuli Zalisxmeva, raTa man warmatebas adamiani, sulac ar gamoirCeoda SromismoyvareobiT. mas ar hqonda sacxovrebeli,
miaRwios, arsebobs raRac, rac SeiZleba yvelafers win arudges da ar hqonda ena da ar saWiroebda Tavis msgavsebTan kontaqts Tavis gasatanad. ar
individualurad Zlieri politikosi savsebiT xelmocarul adamianad arsebobda arc ganaTleba da arc progresi. unayofod mravldebodnen Taobebi,
warmogvidginos. es raRac, makiavelis rwmeniT, aris bediswera. mTavars marTebs radgan TiToeuli maTgani igive wertilidan iwyebda, saidanac winamorbedi.
gaiTvaliswinos isic, rom amqveyniur movlenebze bevr SemTxvevaSi gadamwyvet mTeli saukuneebi miedineboda pirvelyofil velurobaSi: modgma ukve beberi iyo,
zegvlenas iqoniebs RmerTi da bediswera. saerTod am movlenaze fiqrma bevr roca adamiani bavSvad rCeboda. ruso wers: “me gamudmebiT mimtkiceben, rom ufro
avtorSi warmoSva qvietizmis idea, romelic, rakiRa amqveynad yvelaferi RvTis Zlieri aucileblad daCagravda am dros ufro susts. magram minda amixsnan, Tu
nebiTa da bedisweriTaa gansazRvruli, srul uazrobad miiCnevs wamatebisaTvis ras gulisxmoben “CagvraSi”. imas, rom erTni ibatoneben Zalis gamoyenebiT da
brZolas da mondomebas. makiavelis, swams bedisweris, da, ra Tqma unda, swams meoreni daemorCilebian maT yvela survils. magram es xom igive viTarebaa,
RmerTis, magram mainc ar iziarebs absolutur determinizms. ZiriTadi misi romelsac Cvens irgvliv myofTa Soris vamCnev, Tumca ver gamigia, rogor
argumenti Tavisufali nebis fenomens emyareba, romlis arsebobaSi makiavelis SeiZleba igive viTareba velurTa Soris arsebuliyo, romelTaTvisac bolomde
eWvi ar epareba. “rakiRa dauSvebelia Cveni Tavisufali nebis ugulvebelyofa, me gaugebari iqneboda, Tu ras niSnavs damoneba da batonoba” (1.70). SegviZlia
mzad var WeSmaritebad vaRiaro imis SesaZlebloba, rom bediswera ganapirobebs davuSvaT, rom erTma velurma meores waarTva gamoqvabuli, nanadirevi, magram
Cveni moqmedebis naxevars, xolo meore naxevars, mTlianad Tu ara odnav nakleb gaugebaria, Tu rogor SeuZlia man aiZulos vinme mis sasargeblod imuSaos,
mainc Cven gvandobs. ... asevea bediswerac, romelic Tavis Zalmosilebas avlens iq, radgan amis mcdelobiT is Tavs ufro mZime dReSi Caigdebs, vidre manamde iyo. is
sadac aravis uzrunia imaze, rom sapirispiro Zala daexvedrebina misTvis, da xom mudmivad Cemi yarauli unda gaxdes, rom ar gaviqce, an raime ar movparo, an
romelic mZvinvarebas mimarTavs im mxares, sadac ar eguleba misi damaokebeli sulac ar movkla. riskenac rusos msjelobis wayvana surs is gaxlavT, rom
jebirebi Tu simagreebi” (1.223). bunebiT situaciaSi ar arsebobs erTi adamianis meoreze batonobis meqanizmebi.
ruso akeTebs daskvnas, rom monoba SeiZleba mxolod mas Semdeg gaCndes, rac
adamianebs gauCndebaT urTierTsaWiroeba. imisaTvis, rom adamiani daimono, is
unda Caayeno jer iseT mdgomareobaSi, rom arseboba gauZneldes meore adamianis
gareSe. bunebriv mdgomareobaSi amgvari ram SeuZlebelia ganxorcieldes.
adamiani Tavisufalia yvelafrisagan, maT Soris kanonisaganac, xolo Zalis

42 75
Jan Jak rusos (1712-1778) politikuri Teoria 5.politikuri moralis cneba

makiaveli gamorCeuli figuraa politikuri azris istoriaSi ara mxolod


warmoSobiT Sveicarelma, Jenevis moqalaqem, rusom yvelaze didi zegavlena zogadmeTodologiuri novaciebisaTvis, ara mxolod imitom, misi Sromebi
iqonia mis Tanamedrove frangul sazogadoebaze im avtorebs Soris, romelTa warmoadgenen erTgvar Semobrunebis punqts klasikuri Teoriidan kvlevis
kvlevis mTavari obieqti politikuri da socialuri problemebi iyo. sruliad axali paradigmebisaken, aramed imitomac, rom daamkvidra politikuri
Tanasworobis da Tavisuflebis principebis radikaluri formiT dacvam, rogorc moralis kategoria, rogorc sakuTriv politikuri mecnierebebis kategoria da
savsebiT samarTlianad SeniSnavda berki, ara mxolod moamzada franguli gamijna is Cveulebrivi adamianuri moralis cnebisagan. am viTarebis
revolucia, aramed gansazRvra misi odiozuri mxareebic. ruso sruliad sxva gauTvaliswinebloba orgvar problemas Segviqmnis. jer erTi, gaugebari
poziciebze idga, vidre monteskie. Tavisufleba, romelic misi pirveli ZiriTadi dagvrCeba “mTavarSi” gadmocemuli makiavelis ZiriTadi ideebis safuZveli da
sakvlevi kategoriaa, man warmogvidgina rogorc adamianis mouwyveteli da Sesabamisad gaugebari dagvrCeba makiavelis politikuri filosofiac da meore,
bunebrivi ufleba, romelsac ewinaaRmdegeboda mTeli maSindeli sazogadoebrivi araferi gveqneba sapirispirod saTqmeli gavrcelebul, ukve veRar vityviT
wyoba da Sesabamisad, mis Teorias, romelic Tavisuflebis fenomenis banalobaze, aramed yalb mosazrebaze, TiTqos yovelgvari politika amoraluris
relizaciisaken iyo mimarTuli, misi sazogadoebisaTvis damangreveli Zala da siyalbis sferoa. SevexoT jer meore sakiTxs ufro farTod.
hqonda. CvenSi didi gavrceleba moipova Tvalsazrisma, romlis mixedviTac, politika
rusom pirvelad saxeli mas Semdeg gaiTqva, rac diJonis mecnierebaTa zogadad amoraluri saqmianobaa, xolo politikosebi zneobasTan mwyralad
akademiam 1750 wels gamoacxada konkursi Sromaze “Seuwyo Tu ara mecnierebis myofi xalxi. SesaZloa, bolo TxuTmeti wlis qarTuli sinamdvile amgvari
ganviTarebam sazogadoebis zneobis progress xeli”? rusos Txzuleba, romelmac SefasebebisaTvis noyier niadags warmoadgens, magram msgavs msjelobebs
umaRlesi Sefaseba daimsaxura am kiTxvaze uaryofiT pasuxs iZleoda. SromaSi safuZvlad udevs erTi sakamaTo dispozicia. kerZod, politikosebis ama Tu im
gamoxatuli ideologia Znelad egueboda ganmanaTleblobis progresistul xazs qcevis moralurobaze msjeloben ara politiuri moralis sferodan gamomdinare
da, SesaZloa, met saerTos gviandeli leikistebis moZraobasTan poulobda. (dabejiTebiT SeiZleba iTqvas, rom disputSi Cabmuli qarTveli inteleqtuale-
miuxedavad amisa, rusos Semdegi Sromebi politikur Temebze, meti optimizmiT bis naxevrisTvis mainc sruliad ucnobia amgvari kategoria), aramed Cveulebrivi
gamoirCeoda. zogierTi maT franguli revoluciis bibliadac ki aRiqvamda. adamianuri zneobrivi kodeqsis safuZvelze, rac ontiuri sferoebis aRrevas
marTlac da rusomde aravis moucia ubiri xalxis politikuri uflebamosilebis iwvevs. ra Tqma unda, adamiani zneobrivi arsebaa, rac saSualebas gvaZlevs misi
aseTi damajerebeli dafuZneba. xalxi mis TxzulebebSi gamoyvanilia politikuri yoveldRiuri yofa zneobrivi kategoriebiT SevafasoT. amaSi miuRebeli
movlenebis ZiriTad subieqtad da piruTvnel msajulad. uflebamosilebebis araferia. sakamaToa, mxolod, marTlzomiereba imisa, igive Sefasebis wesi rom
aseTi dasabuTebis fonze, ra gasakviria safrangeTSi exilaT demosis iseTi gavavrceloT adamianis moRvaweobis sxva iseT sferoebze, romelTac moralis
arnaxuli aRzeveba, rogoric manamde ar hqonia arc erT xalxs arc erT qveyanaSi. Tanaswori suverenuloba gaaCniaT. garda imisa, rom adamiani moraluri arsebaa,
rusos politikuri Sexedulebebi gadmocemuli iqneba misi Semdegi Sromebis is aris socialuri, esTeturi, samarTlebrivi, ekonomikuri, politikuri da a.S.
mixedviT: “gaazrebani adamianTa Soris uTanasworobis gaCenis Sesaxeb” (1754); arseba. SegviZlia Tu ara igive movimoqmedoT TiToeuli am sferos mimarT da
“politikuri ekonomia” (1755); “sazogadoebrivi xelSekruleba” (1752). vTqvaT, rom ama da am qveynis ekonomika amoraluria, amoraluria medicina da
eqimebi (romelTa mizani, Tu aristoteles davujerebT adamianis absoluturi
janmrTeloba unda iyos, magram sinamdvileSi absoluturi qonebis mopovebaa) da
1.bunebiTi mdgomareoba da bunebiTi uTanasworoba a.S. ? ar vapirebT vTqvaT, rom am da msgavs kiTxvebze martivi da calsaxa pasuxebi
arsebobs. risi Tqmac Cven gvsurs, is gaxlavT rom dasmul kiTxvaze SesaZlo
pasuxi didadaa damokidebuli ufro zogad poziciaze. miuxedavad sxva poziciis
adamianis bunebrivi mdgomareobis Tema, romelic aqtiurad ganixileboda
arsebobisa, is, vinc icavs ontiuri sferoebis suverenulobas da momxre ar aris
rusos winamorbed iseT avtorebTan, rogoric iyo hobsi, loki monteskie,
maTi erTmaneTSi aRrevisa (makiavelis erT-erTi ZiriTadi novacia ki swored am
Sesabamis gagrZelebas da gamoyenebas povebs rusos doqtrinaSi. ganaTlebis
poziciis ganmtkicebaSi mdgomareobs), winaaRmdegi iqneba Sesabamisi sferoebis
problemebze Seqmnil naSromSi, “emili anu aRzrdis Sesaxeb”, pirveli, rasac
kategoriebis aRrevisac. moralur da amoralur politikaze saubari, am azriT,
bavSvze dakvirvebisas aRmoaCens ruso bavSvze dakvirvebisas, aris misi bunebiTi
msgavsi iqneba “rentabeluri ekonomikuri dargebis mSvenierebaze” an “respi-
Tavisufleba, romelic SemdgomSi SezRuduli unda gaxdes mravali sazo-
ratoruli daavadebebis devianturobaze” diskusiebisa. amrigad, politika, am
gadoebrivi pirobiTobiT da aTasgvari politikuri meqanizmebiT. pirveli
Tvalsazrisis mixedviT, adamianis specifikuri moRvaweobis suverenui sferoa da
mniSvnelovani Tezisi, romelsac ruso wamoayenebs “gaazrebebSi adamianTa Soris
Tu Cven gvsurs misi wminda saxiT warmodgena, Tavi unda SevikavoT politikaze
uTanasworobis warmoSobis Sesaxeb”, Seexeba, erTi mxriv, im uTanasworobis
arapolitikuri kategoriebiT saubrisagan.
bunebiTad rom arsebobs adamianebs Soris da meore mxriv, im uTanasworobas
magram ra aris politikuri morali? ra gansxvavebaa massa da Cveulebriv
Soris gamijvnas, romelic gaCenilia Tavad adamianTa ZalisxmeviT (1.31). kvlevis
adamianur morals Soris? Cveulebrivi qcevis moraluroba-amoralurobis
gavrcelebuli modelis mixedviT, am ukanasknelis Sesaswavlad, jer unda ganvi-
kriteriumi qcevis motivaciaa. Tuki vinmem ixsna wyalwaRebuli, es kidev ar
xiloT adamiani pirvelSobili, daumaxinjebeli saxiT da, mxolod amis safuZ-
niSnavs, rom Cveni gmiri saTnoebis gansaxierebaa. marTlac, Tuki aRmoCndeba, rom
velze unda vcadoT gavarkvioT, Tu ras warmoadgens da rogor Seiqmna
dazaralebuli soliduri qonebis patronia da misi gadarCeniT sakuTari
uTanasworoba sazogadoebaSi.
ekonomikuri mdgomareobis gaumjobeseba hqondaT miznad, qceva keTilad
adamianTa yofas bunebriv mdgomareobaSi aregulirebs bunebiTi samarTali.
namdvilad ver CaiTvleba.
ras warmoadgens is konkretulad ioli aRmosaCeni rodia, radgan sxvadasxva
yovelive amisgan gansxvavebiT, moraluroba politikaSi ganisazRvreba ara
avtorTan mis sxvadasxva interpretacias vpoulobT. Seswavlis erTi gza
qcevis motividan, aramed, rogorc makiaveli gvaswavlis, miRebuli Sedegidan. Tu
gulisxmobs dakvirvebas pirvelyofil sazogadoebaze, maTi cxovrebis wesis da
Sedegi damRupvelia, mniSvneloba ara aqvs ra motivebi amoZravebda politikoss.
valdebulebebis analizs. meore gza iqneba, Tu am Temaze Seqmnil politikur
jer erTi, aseTi motivaciis dasadgenad obieqturi kriteriumi ar arsebobs da
literaturas gverdiT gadavdebT da davakvirdebiT Tavad adamianis sulis
meore, dabejiTebiTac rom vicodeT sawyisi keTili ganzraxvebis Taobaze, Znelia
umartives impulsebs. am gziT aRmovaCenT or umTavres sawyiss, romlebic win
moralurad CavTvaloT didi ubedurebis momtani saqcieli (anu cnobili

74 43
gamoTqma, rom gamoviyenoT, “mSvenieri grZnobebiT iqmneba cudi literatura”). saxis gansazRvreba: esaa aucilebeli, kanonieri da sabediswero ufleba, romelic
politikuri moralis swored aseTi gagebaa SemoTavazebuli makiavelis mier uzarmazar vals adebs gadasaxdelad dampyrobs, raTa man SesZlos iyos
“mTavarSi”, risi gaTvaliswinebis gareSe, es naSromi gaugebari dagvrCeba da pirnaTeli adamianuri bunebis winaSe (1.168).
iZulebulni gavxdebiT SevuerTdeT yalb interpretatorTa im jgufs, romelic
makiavelis politikaSi amoralizmis Semotanis iniciatorad gvisaxavs.
Cveulebrivi zneobriobisagan gansxvavebuli, politikuri moralis reversuli 5.geografiuli determiizmi
buneba, romelic orientirs Sedegebze iRebs, erTi SexedviT paradoqsul
Sefasebebs gamoaTqmevinebs makiavelis, rodesac is sisastikiT ganTqmul erT-erTi damsaxureba socialuri Teoriis winaSe, romelsac sxvadasxva saxis
moRvawes saTnoebis gansaxierebad gvixasiaTebs, xolo mSvidobismoyvare literaturaSi aucileblad vipovniT monteskies aqtivSi, gaxlavT misi e.w.
sazogadoebas qveynis damRupvel xalxad. “Cezare borjas sastik kacad Tvlidnen, geografiuli determinizmi. marTalia, SeniSvnebs saxelmwifos mdebareobaze
magram swored am sisastikis wyalobiT daamyara wesrigi romaniaSi, gaaerTiana, dedamiwis ama Tu im adgilas da am mdebareobis zegavlenaze Sesabamisi
daaSoSmina da Semoiriga igi. Tu kargad avwon-davwoniT yovelive amas, im saxelmwifos politikaze, vkiTxulobT Zvel avtorebTanac (aristotele,
daskvnemde mivalT, rom is ufro gulmowyale iyo, vidre florencieli xalxi, ciceroni), magram monteskie uTuod pirveli iyo, romelmac cada saxelmwifoTa
romelsac surda sastikis saxeli aecilebina Tavidan da pistoiis daqcevas ki kanonmdebloba da politikuri struqtura misi geografiuli mdebareobiT, haviT
Seuwyo xeli “(1.177) da, Semdeg: “egec ar iyos, yvela kacisa da, miT umetes, da sxva faqtorebiT aexsna.
mTavarTa moqmedebas, romelTac gansasjelad ver warudgen sasamarTlos, misi Zalze mokled monteskies Sexedulebebi am mimarTulebiT ase SeiZleba
saboloo Sedegebis mixedviT afaseben. amitom, mTavarma dae, mxolod gadmoices: CrdiloeTis hava mkacria da cxovrebisaTvis mzime pirobebs qmnis.
gamarjvebisa da Zalauflebis SenarCunebisaTvis izrunos da saSualebebs, samxreTisa ki piriqiT; rbili hava aiolebs sakvebis mopovebas da Sesabamisad, aq
romliTac am mizans aRweven, yovelTvis patiosnad da qeba-didebis Rirsad adamians arsebobisaTvis saWiro minimumis mosapoveblad mciredic ki yofnis.
Seracxaven, vinaidan brbos mxolod saqmis garegnuli mxare da saboloo Sedegi didi xnis manZilze, aseT pirobebSi cxovrebam adamianebSi gamoimuSava Sesabamisi
xiblavs” (1.185). xasiaTebi da Sesabamisi cxobrebis wesi, ramac zegavlena iqonia maT politikur da
socialur yofaze. ase magaliTad, samxreTis xalxebi gamoirCevian gonebrivi da
misi zegavleniT sxeulis sizantiT, teqnikis da teqnologiebis dabali doniT.
literatura igive viTareba gansazRvravs despotiebis moZalebas am regionSi da Tavisuflebis
did deficits. aqedanve SeiZleba aixsnas zogierTi religiuri kanonic. ase
1.nikolo makiaveli — mTavari. gamomc. ”sabWoTa saqarTvelo”. Tbilisi. 1984. magaliTad, mahmadis kanoni, romelic krZalavs Rvinis smas, TviT arabeTis cxeli
(gv.92-233) havis kanonia. amaze mogviTiTebs msgavs klimatSi mcxovreb karTagenelTa kanoni,
2.Николло Макиавелли – История флоренции. Изд. «Наука», 1987 romelic aseve krZalavda Rvinis smas. samxreTis xalxebisagan gansxvavebiT,
evropelTa winaprebi, germanelebi iseT pirobebSi cxovrobdnen, rom maT
saarsebod mniSvnelovani Zalisxmeva sWirdebodaT. Sesabamisad vnebebi aq
gacilebiT mSvidi iyo, xolo Sromismoyvareoba gacilebiT didi. da a.S.
samarTlianoba moiTxovs aRiniSnos, rom Tavis geografiul determinizmSi
monteskie ar wasula ise Sors, rom adamianTa monoba an Tavisufleba am
faqtoridan gamoeyvana. miuxedavad amisa, mis nawerebSi vxvdebiT dRevandeli
mkiTxvelisaTvis daujerebel msjelobebs SavkanianTa Sesaxeb. misi azriT,
SavkanianTa monad qcevis praqtika savsebiT misaRebia, radgan:
• Saqari Zalze gaZvirdeboda, lerwami rom monebs ar daemuSavebinaT samxreT
amerikaSi;
• isini Tavidan fexebamde savkanianebi arian da imdenad miWyletili cxviri
aqvT, rom TiTqmis SeuZlebelia maTi Sebraleba;
• SeuZlebelia imis daSveba, rom RmerTma — uaRresad brZenma arsebam — suli
da miT ufro keTili suli Cado mTlianad Sav sxeulebSi;
• SeuZlebelia davuSvaT, rom isini adamianebi arian, radgan Tu maT
adamianebad miviCnevT, maSin saeWvo gaxdeba Cven Tavad varT Tu ara
qristianebi (1.270).

literatura:
1.Sarl lui monteskie — kanonTa goni.
2. David Lowenthal – Ch. L. Montesquieu, in: “ History of Political Philosophy”. Edited by Leo
Strauss and Joseph Cropsey. Third Edition. The Univ. of Chicago Press, 1987 .

44 73
monteskies gansazRvrebiT, kanoni moqalaqis qcevas aregulirebs, xolo zne ki Tomas moris (1477-1535) utopia
adamianisa (1.332). am gamijvniT dafiqsirebulia antikuri tradiciisagan
gansxvavebuli, albaT ufro makiavelisturi pozicia. monteskie ar miiCnevs, rom Tomas mori daibada ingliseli sasamarTlo moxelis ojaxSi. ganaTleba miiRo
morali da politika erTi medlis or mxares warmoadgenen. piriqiT, saqme ufro oqsfordis universitetSi da henri VIII samsaxuSi ekava sakmaod maRali Tanam-
TiToeuli maTganis sferos avtonomiurobas exeba. debobebi. iyo jer lankasteris sahercogos, xolo Semdeg inglisis kancleri.
megobrobda holandiel humanistTan, erazm roterdamelTan. naSromma “utopiam”
mas saqveyno saxeli moupova. mors gadulaxavi problemebi Seeqmna mas Semdeg, rac
4. omis Sesaxeb henri VIII Tavi inglisis eklesiis meTaurad gamoacxada. mori ar iziarebda
protestantul Tvalsazriss da erTgulebda romis paps. protestantizmis
avtori ganixilavs aristoteles droidan xSiard ganxilul sakiTxs saxel- gavrceleba inglisSi mas qristianobis sawinaarmdego aqciad, qristianuli
mwifos zomebis Sesaxeb, rac, Tavis mxriv, ukavSirdeba igive saxelmwifos eklesiis gaxleCvis dasawyisad miaCnda. am motivaciiT, man fici ar misca henri VIII,
usafrTxoebis sakiTxebs. ara mxolod sakiTxis dasmaSi, aramed misi gaazrebaSiac rogorc inglisis eklesiis meTaurs. Sedegad, Tomas mori saxelmwifo Ralatis
avtori aristoteles miyveba: saxelmwifo ar unda iyos arc Zalian mcire, magram braldebiT jer tauerSi gamoamwyvdies, xolo Semdeg wels sikvdiliT dasajes.
arc Zalian didi. saukeTeso teritoriis mqone saxelmwifoebad miCneulia 1886 wels kaTolikurma eklesiam mori wmindanad Seracxa.
safrangeTi da espaneTi. gansakuTrebiT momgebiani pozicia aqvs safrangeTs, “utopia” gamoica 1516 wels levenSi (belgia). is aris ori nawilisagan
romlis dedaqalaqi qveynis SuaSia ganlagebuli. es mas saSualebas aZlevs Semdgari nawarmoebi, romelic ararsebuli kunZulis, utopiis politikur da
Tanabrad gaanawilos Tavisi Zalebi qveynis nebismier sazRvramde. socialur wyobas. naSromis berZnuli sityvebisagan nawarmoebi saxelwodeba “u-
arsebul respublikebs Soris Siangani konstituciiT, gare TavdasxmisaTvis topia”, rac daaxloebiT SeiZleba “uadgilod” an “adgilis armqoned” iTargmnos,
yvelaze mouxerxebelia Sveicariis an holandiis msgavsi federaciuli mkiTxvels mianiSnebda, rom wignSi laparaki iyo realurad ararsebul
gaerTianeba. Tu federaciis wevrebs Soris sruli Tanxmoba da tamnamSromloba saxelmwifoze. wignis pirveli nawili eZRvneba inglisis politikuri da
sufevs is zalze mouxerxebeli dasapyrobia rogorc gare mtrisaTvis socialuri wyobis mZafr kritikas, xolo meore nawilSi gadmocemulia utopiuri
(centraluri xelisuflebis damxobis Semdeg Semadgeneli subeqtebi isev saxelmwifos pozitiuri Sinaarsi. wignis kompozicia imgvarad aris Sekruli, rom
gaagrZeleben brZolas), aseve SidaaSlilobis SemTxvevaSiac (ajanyeba erT kritikulad Sefasebuli inglisis saxelmwifo mowyoba utopielTa saxelmwifos
romelime provinciaSi SeiZleba warmatebiT SeCerebuli iyos danarCen srul antipods warmoadgens.
provinciebSi). respublikuri mmarTvelobis qveynebi safrTxis moaxloebisas platonis saxelmwifoze saubrisas, avRniSneT gansxvaveba platonis idealur
cdiloben erTmaneTs daexmaron da saamisod politikur da samxedro kavSirebs saxelmwifosa da moris utopias Soris. axla kvlav gavimeorebT ra azrs maT Soris
deben. amisagan gansxvavebiT despotia sapirispirod iqceva _ is msxverplad arsebiTi gansxvavebis Taobaze, gvinda mivuTiToT saerTo momentebzedac. mori,
gaiRebs qveynis romelime erT nawils, gaaukacrielebs sasazRvro raionebs raTa ra Tqma unda, icnobs platonios saxelmwifos Teorias da iziarebs bevr mis ideas.
SeinarCunon xeluxleblad saxelmwifos birTvi. aseTi samxedro praqtika ufro es exeba rogorc qonebriv sakiTxebs, aseve utopiuri saxelmwifos yofis
misaRebia did teritoriis mqone despotiebisaTvis, vidre patarebisaTvis. Tu calkeul detalebs.
despotiebi erTmaneTs Seesevian xolme, monarqiaSi omebi Cveulebrivi movlenaa.
monarqiebi Cveulebriv cixe-simagreebis mTeli sistemiT arian daculebi (amgvar
gamagrebul punqtebs ufrTxian despotiaSi), rac mters Zalze urTulebs yoveli kerZo sakuTreba da qonebrivi Tanasworobis idea
gojis dakavebas.
TiToeuli reJimis TavdacviTi potencialis am daxasiaTebis Semdeg, mori albaT erT-erTi pirvelia maT Soris, vinc Tavisi Sromis kritikul
monteskie exeba ufro zogadi xasiaTis sakiTxs da saubrobs saxelmwifoebis nawilSi Zalze mZafrad ayenebda socialuri uTanasworobis problemas da saxavda
TavdasxmiT da TavdacviT Zalebze. es ori ram ki erTidaigove ar aris. arseboben gzebs mis aRmosafxvrelad. xalxis mZime mdgomareoba, romlis aRwerasac is
saxelmwifoebi, romelTa TavdasxmiTi potenciali gacilebiT sWarbobs dauzareblad ubrundeba xolme sxvadasxva gverdebze, Cans erT-erTi mZlavri
TavdacviTs. aseTia, magaliTad inglisi. saxelmwifos WeSmariti Zala imiT ki ar impulsi iyo “utopiis” Sesaqmnelad.
ganisazRvreba, rom mas uadviledeba sxvebis dapyroba, aramed imiT, rom masze mori asaxelebs or mTavar mizezs qveyanaSi arsebuli mZime mdgomareobis
Tavdasxmaa Zneli (1.160-161). asaxsnelad: erTi gaxlavT gauTavebeli konfliqturi urTierTobebi mezobel
avtori saxelmwifoTa cxovrebas adamianebis cxovrebas adarebs. rogorc qveynebTan, rac xelisuflebas aiZulebda mudmiv sabrZolo mzadyofnaSi yoloda
adamians aqvs Tavdasxmis SemTxvevaSi ufleba moklas Tavdamsxmeli, aseve erT soliduri samxedro Zala. misi Senaxva ki Zalze Zviri ujdeboda gadasaxadebis
saxelmwifos aqvs ufleba omi awarmoos meore saxelmwifos winaaRmdeg da es omi gadamxdelebs.
monteskies mie samartlianad iTvleba. is amarTlebs omis dawyebasac, Tu meore, mizezad mori imas asaxelebs, rom am dros inglisSi “cxvarma SeWama
saxelmwifo xedavs, rom mSvidobis gagrZeleba misTvis daRupvis tolfasi adamiani”. es ukanaskneli gamoTqma, romelic SemdgomSi qveyanaSi kapitalizmis
iqneboda. omis uflebidan gamomdinareobs dapyrobis uflebac. rodesac erTi ganviTarebiT gamowveuli socialuri kataklizmebis formula gaxda, xatovnad
qveyana daipyrobs meores, igi mas oTxi SesaZlo wesiT eqceva: asaxavs inglisSi mimdinare realur procesebs. kerZod, inglisis msxvil
• Tavis Tavze iRebs mis marTvas igive kanonebiT, rac am dapyrobil qveyanas qalaqebSi manufaqturuli warmoebis rentabelobam mZlavri biZgi misca soflis
manamde hqonda da TavisTvis itovebs mxolod zogad politikur mmar- raionebSi tradiciuli cxovrebis wesis moSlas. cvlilebas saTaveSi memamuleebi
Tvelobas; Caudgnen, romelTaTvis sasoflo sameurneo produqciis moyvanaze ufro
• cvlis dapyrobili qveynis kanonebs; momgebiani, matylis warmoeba gaxda. daiwyo cxvris intensiuri moSeneba da
• angrevs sazogadoebas da fantavs mas sxvadasxva regionebSi; maTTvis aucilebeli saZovrebisaTvis sivrcis uzrunvelsayofad glexobis
• amoJlets yvela moqalaqes. masiuri ayra sacxovrebeli adgilebidan. daingra soflebi, daingra meurneobis
avtori ganmartavs, rom yvela “moqalaqis amoJleta” ar niSnavs dapyrobil tradiciuli wesi. gamoTavisuflebuli samuSao Zala srulad ver Seisruta
qveyanaSi adamianebis gawyvetas. moqalaqe SeiZleba daiRupos ise, rom adamiani ganviTarebadma qalaqebma. darCa uamravi usaxlkaro mawanwala, romelTac
gadarCes (1.165). monteskies am mosazrebis ukan dgas “dapyrobis uflebis” Semdegi maTxovrobiT da qurdbacacobiT gahqonda Tavi. Seqmnili diskomfortis

72 45
aRmosafxvrelad, xelisuflebam Zalze mkacri kanonebi miiRo maT winaaRmdeg. daxasiaTebiT cdilobs, Tumca aqve SeniSnavs Semdegs: “Cemi saqme araa Seviswavlo,
viTarebis gaTvaliswinebiT Tomas mori aRniSnavda, rom qurdobisaTvis marTlac sargebloben Tu ara amJamad ingliselebi TavisuflebiT.
sikvdiliT dasja yovlad gaumarTlebelia, radgan jer erTi, is adekvaturia — vkmayofildebi imis TqmiT, rom Tavisufleba dadgenilia maT kanonebSi, sxva
fulis warTmevisaTvis ar SeiZleba kacs wavarTvaT sicocxle — da meorec, is araferi mainteresebs” (1.192).
sulac ar spobs qurdobas. aranakleb uvargisi Cans es kanoni im TvalsazrisiTac, rasac ingliselebis politikuri mowyoba sakuTar moqalaqeebs aZlevs, es
rom erTi da igive sasjelia dawesebuli qurdobisa da mkvlelobisaTvis. vinc gaxlavT samoqalaqo simSvide da qveynis Sida stabiluroba. “moqalaqis
aqamde mxolod Zarcvas dasjerdeboda, axla SeiZleba mowmis mosaspobad politikuri Tavisufleba aris is sulieri simSvide, romelic TiToeulis
mkvlelobazedac ki wavides. amitom kanoni boritebas ki ar aRmofxvravs, piriqiT, usafrTxoebis Segnebidan momdinareobs; imisaTvis, rom gvqondes es Tavisufleba,
amravlebs mas. saWiroa iseTi mmarTveloba, roca erT moqalaqes meoris SiSi ar eqneba (1.182).
mori gvTavazobs konkretul RonisZiebebs viTarebis gamosasworelad: amisaTvis ki xelisuflebis sam Stod danawileba erTi upirvelesi pirobaTagania.
xelisuflebis danawilebis moTxovnas cxadad vafiqsirebT ukve lokis
• fermerebis, soflebis gamanadgureblebma an aRadginon soflebi, an miscen TeoriaSi. manamde, hobsisaTvis es idea Tumca ucnobi ar yofila, magram
amis saSualeba imaT, visac Sesabamisi survili d mondomeba gaaCnia; revoluciisa da samoqalaqo omis ubedurebTa gaTvaliswinebiT, hobsma araTu
• mdidrebs SeezRudoT sasoflo savargulebis Sesyidvis ganusazRvreli uari Tqva am principze, aramed dagmo is da saxelmwifosaTvis Zalze mavned
ufleba, SeizRudos monopoliebi da aikrZalos muqTaxorebis rCena; miiCnia. monteskie lokze ufro Sors wavida, radgan savsebiT garkveviT mianiSna
sasamarTlo xelisuflebaze, rogorc xelisuflebis iseT damoukidebel
• aRdges soflebSi matylis damuSaveba da miwaTmoqmedeba. damoukidebel Stoze, romelmac unda uzrunvelyos politiuri Tavisufleba. is
aRniSnuli RonisZiebebi mainc konkretuli viTarebis gamosasworeblad wers: “Tavisufleba aseve ar gvaqvs im SemTvevaSi, roca sasamarTlo xelisufleba
mimarTuli nabijebia. arsebobs socialur ubedurebaTa ufro zogadi mizezi — gancalkevebuli araa kanonmdebeli da aRmasrulebeli xelisuflebisagan. Tu igi
kerZo sakuTreba. sadac batonobs kerZo sakuTreba, sadac yvelaferi fuliT SeerTebuli iqneba kanonmdebel xelisuflebasTan, maSin misi Zalaufleba
izomeba — wers avtori — TiTqmis SeuZlebelia saxelmwifos saqmeTa sworad da moqalaqeTa sicocxlisa da Tavisuflebis mimarT TviTneburi iqneba, radgan
warmatebiT marTva. sxvagvarad aseT sazogadoebaSi gamarTlebulad unda mosamarTle TviTon iqneba kanonmdebeli; Tu es xelisufleba SeerTebuli iqneba
CaiTvalos is garemoeba, rom yvelaferi saukeTeso yvelaze ufro uRirsebs aRmasrulebel xelisuflebaSTan, mosamarTles SesaZlebloba eqneba mCagvreli
xvdeba, an is, rom yvelaferi xalxis mxolod Zalze mcire nawils aqvs gaxdes. yvelaferi waxdeba, Tu erTi adamiani, an mTavarTa da keTilSobilTa erTi
ganawilebuli da, warmoidgine, rom isinic ver cxovroben rogorc saWiroa, korpusi ganaxorcielebs samsave xelisuflebas ... ” (1.182). amasTan meti
danarCenebs ki srul siRatakeSi ZvrebaT suli (1. 64-65). obieqturobisaTvis, monteskie moiTxovs mosamarTleebis xalxis farTo
wreebidan arCevas.
qonebrivi gaTanasworebis ideas mori platonis analogiuri ideis meore mniSvnelovani momenti, romelmac unda uzrnvelyos politiuri
avtoritetiT mosavs. qonebrivi Tanasworoba, iseve rogorc platonisaTvis, Tavisufleba, aris xalxis monawileoba qveynis marTvaSi. “vinaidan, Tavisufal
misTvisac sazogadoebrivi keTildReobis wyaroa da piriqiT, kerZo sakuTreba saxelmwifoSi yoveli adamiani, romelic Tavisufali sulis mqoned iTvleba,
sazogadoebrivi erTianobis rRvevis ZiriTad mizezad saxeldeba. ramdenadac TviTon unda ganagebdes Tavis Tavs, kanonmdebeli xelisufleba iq mTel xalxs
kerZo sakuTrebis sruli mospoba SeuZlebelia, mori moiTxovs miwis nakveTebis unda ekuTvnodes” (1.184). saxalxo mmarTveloba, romelsac monteskie moiTxovs,
moculobis an fulis odenobisaTvis garkveuli zRvaris dawesebas. amasTan, ar aris berZnuli demokratiis ubralo gadamRereba. berZnuli demokratiis
avtoris mier qonebrivi Tanasworobis uzrunvelsayofad Semotanilia Tanabari uSualo formisagan gansxvavebiT, monteskie laparakobs warmomadgenlobiT
da samarTliani ganawilebis meqanizmi. aqve aRvniSnavT, rom SezRudvebi qonebis demokratiaze. misi azriT, uSualo demokratiisagan gansxvavebiT, warmomadgen-
moxveWaSi vrceldeba ara mxolod nobilitetze, aramed mefezedac. masac lobiTi forma saWiroa jer erTi imitom, rom did saxelmwifoebSi mosaxleobis
uwesdeba garkveuli zRvari, romelic aregulirebs mis qonebas. simravlis gamo sxva gza ar arsebobs, meore imitom, rom “warmomadgenlebi”
qonebrivi sakiTxis mogvareba qmnis aseT suraTs: utopiaSi araferi piradi ar monteskiesaTvis profesionalebi arian (“... SeswevT unari saqmeebze msjelobisa.
arsebobs, yvela sazogado saqmes emsaxureba. ... aq ki, sadac qoneba serToa, xalxi amisaTvis ar gamodgeba; esaa demokratiis erT-erTi didi uxerxuloba”
gaWirvebaSi Cavardnis aravis eSinia, Tuki saxelmwifo beRlis gavsebaze izrunebs. (1.185) ). ufro metic, Zveli demokratiebis nakls is swored imaSi xedavs, rom
radgan dovlaTs isini Tanabrad inawileban da ar zunwoben, iq ar arsebobs Raribi qveynis marTvas uSualod cdilobda xalxi, risi unaric mas ar hqonda.
da upovari. da, Tumc ki TiToeuls piradi qoneba ar gaaCnia, mainc yvela warmomadgenlobis instituti Semoitanes ara Zvelma berZnebma an romaelebma,
mdidaria” (1. 136). aramed germanelma tomebma, romlebic, evropis sxvadasxva regiunebSi
safiqrebelia, mSromeli xalis duxWiri cxovrebis TanagrZnobiT, mors gabneulebi, saerTo yrilobaze warmomadgenlebs agzavnidnen.
gamoumuSavda Sromisadmi Zalze specifiuri damokidebuleba, romelic gamoixata da bolos mesame mniSvnelovani faqtori politikuri Tavisuflebis
totaluri Sromis moTxovnasa da muqTaxorebis kritika-SeviwrovebaSi. uzrunvelsayofad aris armiis swori organizacia. ramdenadac armia aRmas-
muqTaxorebis rigebs Seadgenen: qalebi, mRvdlebi, berebi, keTilSobilebi da maTi rulebel xelisufelbas eqvemdebareba, saWiroa armiis xalxis warmomadgenlebiT
ojaxebi, maTxovrebi. muqTaxorobis sawinaaRmdegod mors SemoRebuli aqvs raRac dakompleqteba da misi ganmsWvalva saxalxo suliskveTebiT. amisaTvis ki
savaldebulo SromiTi begaris msgavsi. “utopiaSi” xSirad waawydebiT imis msgavs saukeTeso saSualebaa jariskacebis ufleba flobdnen sakmao qonebas da meore,
frazebs, rogoricaa - “yvela qals da kacs erTi saqme aqvs — miwaTmoqmedeba — iyvnen pasuxismgebelni TavianT moqmedebaze sxva moqalaqeebis winaSe.
romlisganac aravin Tavisufldeba”. ... “aravin ijdes uqmad” da a.S. aseTi “SromiTi Tu politikuri Tavisulebis ZiriTadi garantori xelisuflebis ganawilebaa,
begara”, romelic mxolod fizikur saqmianobas gulisxmobs, vrceldeba samoqalaqo Tavisuflebebi marTebul sisxlis samarTlis kanonmdeblobazea
jariskacebzec da mecnierebzedac, radgan arc erTi maTganis saqmianoba Sromad damokidebuli, radgan sazogadoebaSi moqalaqis qcevis Tavisufleba
ar iTvleba. ganisazRvreba imiT, Tu ramdenad daculad grZnobs is Tavs (1.212; 213). garda
moqalaqeebis SromiTi valdebuleba SemdgomSi utopiuri sazogadoebis sxva amisa, samoqalaqo Tavisufleba didadaa damokidebulisazogadoebaSi
SezRudvebis wyarod iqceva. kerZod, izRudeba moqalaqeTa gadaadgileba qveynis gabatonebul zneobaze da Cvevebze. zneobas, rogorc vxedavT, aq TiTqmis
SigniT. es ki xdeba ara adamianTa Tavisuflebis SezRudvis surviliT, aramed isev kanonTan gaTanabrebuli statusi aqvs miniWebuli, rac savsebiT esadageba
muSaxelis deficitis gaCenis safrTxidan gamomdinare. moris rekomendaciiT, avtoris Tvalsazriss kanonsa da znes Soris arsebui gansxvavebis Sesaxeb.

46 71
3. politikuri Tavisuflebis cneba mezobel raionSi aucilebel saqmeze wasuli moqalaqe unda iRebdes specialur
nebarTvas da iq asrulebdes savaldebulo samuSaos. Cans mors imedi hqonda, rom
“Tavisufleba” zogadad mravalmniSvnelovnebiT gamoirCeva. erT SemTxvevaSi qveyanaSi, sadac yvela gamwarebiT muSaobs da produqti Tanabrad nawildeba,
is SeiZleba niSnavdes, vTqvaT tiranis damxobis uflebas, meore SemTxvevaSi uzrunvelyofili unda iyos cxovrebis maRali done.
xelisuflebis arCevis uflebas, sxvagan SeiaraRebis da saWiroebis SemTxvevaSi utopiaSi arsebobs monoba. monebad aqceven ara omSi datyvevebulebs an
Zalis gamoyenebis uflebas da a.S. Tu yuradRebiT gadavavlebT Tvals am monebis Svilebs, aramed im Tanamoqalaqeebs, visac sikvdili aqvT misjili an
daxasiaTebebs, maTSi ufro politikuri Tavisuflebis cneba Cans, vidre utopiaSi, an sxva qveyanaSi. sainteresoa, rom SromiTi valdebulebebis
“Tavisuflebis” romelime sxvamniSvneloba. arada, “Tavisuflebaze” SegviZlia TvalsazrisiT, Tu monis borkilebs ar miviRebT mxedvelobaSi, gansxvaveba
visaubriT rogorc politikuri Tavisuflebis azriT, aseve socialuri da ufro moqalaqesa da monas Soris mxolod raodenobrivia. moqalaqe Sromobs 6 saaTis
zogadi, metefizikuri Tavisuflebis azriT. am ukanaskneli mniSvnelobiT anu, ganmavlobaSi, mona “maradJams”.
rogorc monteskie uwodebs “filosofiuri” mniSvnelobiT, Tavisufleba
SeiZleba ganisazRvros ase: “filosofiuri Tavisufleba mdgomareobs moqalaqis
mier Tavisi nebis ganxorcielebaSi ... imSexedulebaSi, rom moqalaqes SeuZlia sxva sakiTxebi
sakuTari nebis ganxorcieleba” (1.213).
qveyana, romelSiac kanonebi uzrunvelyofs Tavisuflebas, monteskies azriT, sxva sakiTxebdan, romelTa gadmocemas mori nakleb dros rodi uTmobs Tavis
aris inglisi. inglisis politikur yofaze dakvirvebam monteskie miiyvana naSromSi aRvniSnavT mxolod ramdenimes. platonisagan gansxvavebiT, morma
Tvalsazrisamde, romelis saWirod sTvlis xelisuflebis samad dayofas. SeinarCuna ojaxis fenomeni. saerTo colebsa da Svilebze is arsad laparakobs.
monteskies mier xelisuflebis danawilebis modeli gansxvavdeba lokiseuli Tumca qorwinebas Camocilebuli aqvs sakraluri Sinaarsi da is qceulia
modelisagan. loki calke gamoyofda sagareo politikis warmaTvis funqcias da samoqalaqo aqtad. samagierod, swavla-aRzrdis sakiTxebi TiTqmis platonur
mas uwodebda “federaciuls”. amasTan, loks erTad hqonda mocemuli Sida stilSia gadawyvetili. yoveli bavSvi 5 wlis asakamde, ojaxis gareT, ZiZaTa
kanonmdebloba da sasamarTlo kanonmmdebloba da maT aerTianebda erTi saxel- TavSesafarSi izrdeba. aRiarebs ra swavlis did rols moqalaqeebis aRzrdis
wodebis, “aRmasrulebelis” qveS. imiT, rom saSinao da sagareo kanonmdebloba saqmeSi, mors saWirod miaCnia ganaTlebis mkacri regulireba xelisuflebis mier.
erT korpusSi gaaerTiana da maTgan gamijna sasamarTlo kanonmdebloba, sagangebod miCenilma moxeleebma unda uzrunvelyon sajaro kiTxva. ganaTleba,
monteskiem moqalaqeTa usafrTxoebis meti garantia Seqmna. monteskie adarebda rogorc sulieri siamovnebis miniWebis saSualeba, cxovrebis bednierebis wyarod
ra ingliselTa politikur Tavisuflebas antikuri periodis demokratiis cxaddeba.
Tavisuflebebs, upiratesobas pirvels aniWebda. ingliselebma, misi azriT, moqalaqeTa tansacmeli utopiaSi uniformasaviTaa da is gansxvavdeba mxolod
gamoaRviZes xalxis masiuri energia da erTmaneTi SeazRudvines nobilitets da imis mixedviT,Tu ra asakis adamians mosavs. qveynis SigniT ar funqcionirebs
Tems. magram ingliselebis gansakuTrebuli upiratesoba Cans umTavresad fuli. marTalia arsebobs bankebis msgavsi dawesebulebebi, magram maT sagareo
kriminallur samarTalSi. arsebobs oTxi saxis kriminali: religiis vaWrobis da omis SemTvevaSi saxsrebis gaRebis amocana ekisrebaT.
sawinaaRmdego, moralis sawinaaRmdego, simSvidis sawinaRmdego da, bolos, qveynis nameti mosaxleoba Tanabrad gansaxldeba qveynis teritoriaze sxva da
uSiSroebis sawinaaRmdegod mimarTuli. monteskies azriT, SeuZlebeli unda iyos sxva raionebSi. mosaxleobis Sida migracias gegmazomierad axorcielebs
Tavisufal saxelmwifoSi sasamarTlo devna moraluri an religiuri saxelmwifos xelisufleba. utopielebi ar eridebian kooniebis daarsebas ucxo
SecodebisaTvis, garda zogoerTi aRviraxsnilobisa. teritoriebze da arc omze amboben uars sakuTari interesebis dasacavad.
amas mosdevs inglisis saxelmwifos Tavisufal moqalaqeTa yofis Sefaseba, omis mizezia an samSoblos dacva da momxvduris gandevna, an tiraniiT
raSiac monteskie ufro dadebiT elementebs xedavs. aq erTmaneTsaa Serwymuli Seviwrovebuli xalxebis daxmareba. omisaTvis samzadisi Tanabrad vrceldeba
monarqiis da respublikis saukeTeso formebis Tvisebebi. saxelmwifos rogorc qalze, aseve mamakacze. orive gadis samxedro wvrTnas. utopielTa armia
Zalauflebis siZliere uzrunvelyofilia masSi xalxis masiuri monawileobiT, moxaliseebisagan Sedgeba. omis warmoebisas, SeiaraRebul Setakebas mxolod
Tumca es ise xdeba, rom amiT ar izRudeba individualizmi — yoveli konkretuli ukiduresi niSvneloba aqvs. Tanac, am dros utopielebi Zalze ufrTxildebian
piris moqmedebis areali Tavisufalia. es yvelaze kargad Cans religiis sakuTar mosaxleobas da cdiloben brZolebSi pirvel rigSi daqiravebulebi
sakiTxebSi; religia individebis privatuli saqmea da masTan dakavSirebiT gaoiyenon. Tumca, isini warmatebis misaRwevad amjobineben sxva mravalferovan
araviTari maiZulebeli instanciebi ar erevian saqmeSi. gzebs mimarTon, maT Sorisaa: mtris meTauris mokvla, mtris mosyidva, gaTiSvis
Zalze mniSvnelovania, rom monteskie mijnavs politikuri Tavisuflebis politika, mtrebis winaaRmdeg mezobeli xalxebis waqezeba da a.S.
cnebas samoqalaqo Tvisuflebis cnebisagan. msgavsi gamijvna safuZvlad uZevs qveynis politikuri institutebis aRweras mori SedarebiT nakleb dros
samoqalaqo sazogadoebis bunebis da principebis gaazrebas dasavlur uTmobs. naxsenebia senati, saxalxo kreba da rigi Tanamdebobis pirebis
azrovnebaSi. monteskie asxvavebs kanonebs saxelmwifosTan mimarTebiT, rac arCeviTobac, magram mTlianobaSi aRwera Zunwia da mraval kiTxvas tovebs.
uzrunvelyofs politikur Tavisuflebas da kanonebs moqalaqesTan mimarTebiT mTlianobaSi, qveynis politikur institutebze STabeWdilebas gviqmnis moris
(1.179). politikuri Tavisufleba, avtoris azriT, aris imis gakeTeba, risi mier aRwerili socialuri struqturebi, radgan es ukanaskneli ufro metadaa
gakeTebac SegviZlia rom gvsurdes da iZulebulni ar viyoT vakeToT is, risi moris interesis sagani.
gakeTebis survili SeiZleba rom ar gvqondes. erTi sityviT, Tavisufleba aris
kanoniT dasaSvebis keTebis ufleba (1.180).
monteskies miaCnia, rom politikuri Tavisuflebisadmi sazogadoebis swrafva literatura
aisaxeba Sesabamisi saxelmwifos bunebasa da struqturaze. Tu gadavxedavT
zogierTi saxelmwifos wyobas da kanonebs, cxadi gaxdeba, am saxelmwifos 1. Tomas mori — utopia. Tsu gamomc., 1983.
mizanic. ase magaliTad, romaelTa mizani teritoriebis gafarToeba iyo,
lakedemonelebisa — omi, iudevelebis — religia, CineTis — simSvide da a.S. 2. Алберто Петручани – Вымысел и поучение. «Утопия» Томаса Мора как исходная модель.
arsebobs erTi saxelmwifo, romlis mizani, moqalaqeta politikuri В кн. «Утопия и утопическое мышление». Изд. «Прогресс», Москва 1991. (стр. 98-113).
TavisuflebiT uzrunvelyofaa da es saxelmwifo, avtoris azriT, aris inglisi.
amitom igi Tavisuflebis Temis analizs am saxemwifos institutebis da kanonebis
70 47
Tomas hobsis (1588-1679) “leviaTani” 2.1. Sesabamisoba kanonebsa da principebs Soris

liberaluri filosofiisaTvis Zalze mniSvnelovani sazogadoebrivi xelSek- monteskiesaTvis kanonebi mimarTebebia. isini arseboben obieqturad da
rulebis daxasiaTeba SegviZlia daviwyoT Tomas hobsis Sexedulebebis gad- aucileblobiT. monteskie upirispirdeba Tomistur tradicias, romelic
mocemiT. mis politikur SromebSi warmodgenilia TiTqmis yvela mniSvnelovani pozitiur samarTals gaigebda maradiul, naturalur da gamocxadebul
debuleba, romelic SemdgomSi ganmsazRvreli iqneba liberalizmisaTvis. kanonebTan kvaSirSi. kanonis saboloo wyaro, Tomistiuri tradiciiT, RmerTia.
miuxedavad imisa, rom hobss ar Ralatobs arc gadmocemis stili da arc siTamame, saerTo sikeTis gaTvaliswinebiT kanons adgenda mmarTveli. amgvari Tval-
mis nawerebSi mainc SeiniSneba erTgvari araTanmimdevruloba, rac, upirveles sazrisisagan gansxvavebiT, monteskies mier kanonis gansazRvreba jer erTi
yovlisa, im epoqis sirTuliT unda avxsnaT, romelSiac hobss mouwia cxovreba da adgils aRar tovebda saswaulebisaTvis da meorec kanons gaigebs maradiul
moRvaweoba. mwerlis araTanmimdevruloba, romelzedac Cven vsaubrobT, ufro aucileblobad, romelsac gamokveTili racionaluri xasiaTi aqvs. RvTaebrivi da
konkretulad, Cans gamowveulia ori ZiriTadi mizeziT: jer erTi, revoluciis naturalisturi teleologiis Tavidan mocilebiT, monteskie imedovnebda
epoqis Tavad politikuri movlenebis uaRresad rTuli da bundovani xasiaTiT, mecniereba adamianis Sesaxeb aeyvana kartezianuli da niutonianuri fizikis
rac mkvlevars problemas uqmnida maT Sesaxeb martivi da calsaxad gasagebi doneze. kanonebis Sesabamisobas mmarTvelobis principebTan moqmedebaSi moyavs
msjelobebis da daskvnebis gadmosacemad; meore, mwerlis mdgomareobiT, rome- mmarTvelobis yvela elementi da amdenad maTi Tanmimdevruli analizi
lic iZulebuli iyo angariSi gaewia dapirispirebuli politikuri ZalebisaTvis. monteskies Wirdeba saxelmwifos meqanizmis funqcionirebis sruli suraTis
grZeli parlamentis xanaSi, 1640 wlidan, manamde mefisadmi loialuri hobsi dasadgenad.
ingliss gaerida. frangul emigraciaSi myofi, hobsi gadaurCa revoluciis qaoss SevexoT jer respublikas. respublikaSi siqvele sxva araferia, Tu ara
da samoqalaqo oms. samSobloSi hobso mxolod 1651 wels kromvelis nebarTviT respublikis siyvaruli. respublikis siyvaruli demokratiuli mmarTvelobis
dabrunda. diqtatori, Cans kmayofili iyo met-naklebad neitralur inglisel Jams, igive TviT demokratiis siyvarulia, rac, Tavis mxriv, Tanasworobis
inteleqtualebTan TanamSromlobis SesaZleblobiT. SemTxveviTi rodi iyo, rom (romelsac didi mniSvneloba aqvs ufro demokratiisaTvis) da zomierebis (rac
hobss jer saxelmwifo mdivnis posti SesTavazes, xolo Semdeg, daavales ganmsazRvreli xdeba aristokratiisaTvis) siyvarulze daiyvaneba. gaTanabrebis
moemzadebina britanuli universitetebis reformis proeqti. principis moqmedeba demokratiis pirobebSi, pirvel rigSi Tanaswor qveynis
igive 1651 wels, londonSi gamoica hobsis naSromi “leviaTani”, romelmac mis samsaxurs gulisxmobs. Tu am mimarTebiT gansxvavebebi arseboben, es isev
avtors msoflio saxelTan erTad emigracieSi myofi klerikalebis da Tanasworobis principis zeobis gamo, radgan marTalia yvela Tanabrad cdilobs,
roialistebis risxva moutana. kritikosebis mier “leviaTani” aRqmuli iqna iseT margam SeZlebiT ki gansxvavebulad axerxeben qveynis samsaxurs. respub-
naSromad, romelic revolucionerebis wisqvilze asxamda wyals. hobss likisaTvis Zalze mniSvnelovania saSualo adamianebis fenis Seqmna. saSualo fena
revoluciisadmi simpaTiis garda, aTeistoba dabralda. traqtatis Sinaarss rom zomierebiT da gonivrulobiT gamoirCeva da ganuxrelad ukavSirebs sakuTar
Tavi davaneboT, mat gasaRizianeblad sakmarisi iqneboda mxolod naSromis keTildReobas saxelmwifos keTildReobas. miuxedavad imisa, rom siqvele
gamoce,is garekani, romelzedac gamosaxul Zlevamosili saxelmwifos simbolos, Sesabamis emociur ganwyobas gulisxmobs, monteskie savsebiT marTebulad Tvlis
leviaTans, kromvelis saxe hqonda. saWirod mis ganmtkicebas kanoniT. “imisaTvis, rom Tanasworoba da zomiereba
samefo xelisuflebis restavraciam mZime mdgomareobaSi Cayena hobsi. misi giyvardes respublikaSi, saWiroa isini kanoniT iyvnen dadgenilni”.
“leviaTani” akrZaluli literaturis siaSi moxvda.. damatebiT, mas mefem rogor SeuZlia kanons Tanasworobis da zomierebis uzrunvelyofa?
aukrZala religiur da politikur Temebze Sromebis gamoqveyneba. albaT, swored istoriulad amis sxvadasxva gza iyo napovni. erTi maTgani moiTxovda miwis
es iyo erT-erTi mizezi imisa, ratomac misi Semdegi mniSvnelovani politikuri Tanabrad ganawilebas. sxva gza areguilrebda memkvidreobis kanonebs da a.S. Tu
xasiaTis naSromi, “behemoti, anu grZeli parlamenti” ar gamoqveynda. am SromaSi gaviTvaliswinebT, rom Tanasworobis damyareba Tundac demokratiaSi, sadac
hobsi ganixilavda samoqalaqo omis mizezebs imgvarad, rom samefo xelisuflebis Tanasworoba saxelmwifos suli da gulia, Zalze Znelia da bevr riskebTanaa
TvalSi reabilitacias cdilobda. dakavSirebuli, yvelaze gonivrulad unda CavTvaloT am mimarTebiT Semotanili
rebilitaciis ufro aSkara mcdelobas warmoadgenda 1668 wels laTinur is kanonebi, romlebic uTanasworobis SesazRudad qobenriv cenzs awesebs da
enaze gamocemuli “leviaTani”. is mniSvnelovnad gansxvavdeboda inglisuri amcirebs gansxvavebebs. amis Semdeg, ukve SeiZleba socialuri fenebis
variantisagan, radgan hobsma axal gamocemas sakmaod ucvala saxe. ase magaliTad, regulireba gadasaxadebiT, Tu mdidrebi daibegrebian ufro metad, vidre
termin “saxelmwifos” aRmniSvnelad inglisur variantSi gamoiyeneboda naklebad SeZlebuli ojaxebi.
revolucionerebisaTvis saTuTi sityva “Commonwelth” maSin, rodesac laTinur Tu respublikuri mmarTvelobidan monarqiaze gadavinacvlebT, orien-
oreulSi mis adekvatur terminad aRebuli iqna “civitas”, xolo umravles tirebulni unda viyoT Rirsebaze, romelic am tipis mmarTvelobis principia.
SemTxvevaSi ki “monarchia”. laTinur “leviaTanSi” avtorma amoiRo inglisuri kanonebic, cxadia, misi Sesatyvisi unda iyos. kanonebma aq ar unda imoqmedon
gamocemis araerTi paragrafi da Caanacvla iseTi TavebiT, romlebic, Tu keTilSobilTa wodebis dasacavad. es wodeba Tavad daicavs sakuTar Tavs.
xelisuflebis mimarT loialobis nimuSad ar gamodgeboda, neitraluri pozicia kanonebis didi nawili unda mimarTuli iyos memkvidreobiTobis gasarkvevad,
mainc unda daefiqsirebina. marto is faqti rad Rirs, rom garekanze leviaTanis radgan Rirseba aq mibmulia gvarze, mamulze da memkvidreobaze. monarqia ufro
gamosaxulebaSi kromvelis saxes mefis saxe Caenacvla. myari saxelmwifoa, vidre despotia, radgan masSi ramdenime fena arsebobs,
am mcdelobebis miuxedavad, sruli reabilitacia samefo karze hobsma ver romlebic morgebulni arian saxelmwifosTan da mmarTvelobis wesTan.
SesZlo. yvelas esmoda, rom mTavarma saTqmelma ukve gaiJRera. esec ar iyos, rac Seexeba despotias, ramdenadac aq mmarTvelobis mTavari principi SiSia,
gadamuSavebuli “leviaTanic” Seicavda araerT iseT mtkicebas, romelic savsebiT dabeCavebuli xalxi bevr kanonebs ar saWiroebs. sakmarisia ori-sami martivi wesi,
sakmarisi iyo Tavisuflebisa da sxva arsebiTi liberaluri Rirebulebebis romlebic uyoymanod aRsruldeba. despotoaSi saxelmwifos usafTxoeba igive
dasafuZneblad. despotis dacvaa. rac mis gareT xdeba despots naklebad aRelvebs. misi ZiriTadi
mizani siwynarea, Tumca siwynare aq mSvidobis macne sulac ar aris. yvelaferi
damyarebulia Zaladobaze, magram Zalis patroni saxelmwifo ki ar aris, aramed
armia, romelic marTalia saxelmwifos dasacavad ki Seiqmna, magram
despotisaTvis isic safrTxes warmoadgens. despoturi saxelmwifoebis tipur
nimuSebad monteskie islamur qveynebs da moskovitias ganixilavs.
48 69
monteskies interpretaciiT, principSi marTvaze uaris Tqmis kanons emyareba. 1.adamianis bunebrivi mdgomareoba da misi implikaciebi
sabuTebad mas moaqvs misi epoqis TurqeTis sasulTno d papis marTveloba. orive
politikuri reJimis ZiriTadi knoni gulisxmobs umaRlesi xelisuflis mier aristoteluri tradiciisagan gansxvavebiT, romelsac miaCnda, rom aris ra
marTvasTan dakavSirebuli davidarabis Tavidan acileba da mis gadabarebas politikuri arseba, adamiani arsebobs mxolod politikur mdgomareobaSi,
pirveli vezirisaTvis. hobsis azriT, adamianTa politikur yofas, win uswrebs bunebrivi mdgomareoba.
mmarTveobis samive formas Sesabamisi principebi aqvs. ra aris principi? bunebrivi mdgomareobis aRweriT hobsi cdilobs ukeT aCvenos, Tu ra
principis cnebs monteskie bunebis cnebasTan SepirispirebaSi gansazRvravs: xdomilebebi ganapirobebs saxelmwifos warmoSobas.
“mmarTvelobis bunebasa da mis princips Soris is gansxvavebaa, rom misi buneba pirveli Tezisi, romelsac hobsi bunebrivi mdgomareobis gasacnobad
aris is, rac mas aseTad xdis, xolo principi ki is, rasac igi moqmedebaSi moyavs. gvTavazobs, liberalizmis qvakuTxedad SeiZleba CaiTvalos. gvaxsovs, rom
pirveli misi damaxasiaTebeli struqturaa, meore ki is adamianuri vnebebia, platonma sakmaod didi adgili dauTmo imis mtkicebas, rom adamianebi bunebiT
romlebic am struqturas amoZraveben” (1.48). araTanasworni arian. hobsi bunebrivi mdgomareobis aRwerisas amis sapirispiro
am gansazRvrebaSi, uTuod aris garkveuli filosofiuri xasiaTis problema, postulatidan amodis. is wers: “bunebam adamianebi fizikuri da gonebrivi
romelsac Cven aq ar ganvixilavT, Tumca, davafiqsirebT. kerZod, gansazRvrebaSi unarebis mixedviT Tanasworni Seqmna, radgan marTalia, zogjer Cven vakvirdebiT,
aSkarad igrZnoba antkiuri politikuri filosofiis kvali. Zveli berZnebic, rom erTi adamiani meoreze ufro Ronieri an Wkviania, magram Tu maT yvelas
msgavsadve “bunebas” gansazRvravdnen, rogorc imgvar raimes, rac sagans aqcevs erTianobaSi ganvixilavT, aRmoCndeba, rom gansxvaveba maT Soris arcTu ise
imad, rac is aris saboloo jamSi. monteskiec raRac msgavss ambobs, magram didia, rom romelime adamians mis safuZvelze SesZleboda moeTxova TavisTvis
principis saxiT bunebas umatebs kidev mis amamoZravebel moments. amgvari raime sasikeTo imgvarad, rom sxva adamians ar hqondes igives moTxovnis
mamoZravebeli berZnuli msoflmxedvelobisaTvis sruliad zedmeti iyo, radgan analogiuri ufleba” (1.149).
buneba ara mxolod sagnis saxe iyo, aramed am saxis mimcemic. aqedan, aSkaraa, rom hobsis am citataSi sayuradReboa Semdegi kontraversia: a) hobsi, rogorc
Tumca terminologiis mniSvnelovani nawili monteskiesTan klasikuria, misi vxedavT, sulac ar laparakobs imaze, rom adamianebi erTmaneTisagan seriuli
xasiaTi arsebiTadaa Secvlili da Cvenc sakvlev Temad SegviZlia viguloT am warmoebis produqtebiviT ganusxvavebelni arian. is mxolod imas ambobs, rom maT
cvlilebis mizezebi, xasiaTi da sazRvrebi. Soris umniSvnelo sxvaobidan ar gamomdinareobs romelime maTganis gamorCeuli
aqamde aRiwera mmarTvelobis formebisaTvis damaxasiaTebli kanonebi, Tumca ufleba akeTebdes an flobdes raimes. b) Tuki romelime adamians aqvs
aRiniSna TiToeuli mmarTvelobisaTvis aucilebeli buneabc. kerZod, samarTlebrivi safuZveli sxvisgan gansxvavebiT moiTxovos an flobdes raimes, es
respublikis buneba xalxis mmarTvelobaSia, monarqiisa kanonebiT mmarTvel safuZveli ar momdinareobs misi bunebrivi Tvisebebidan.
xelmwifeSi, xolo despotiisa ki erTmarTvelis nebasurvilebSi. es ukanaskneli debuleba hobsis amocanadac ki SegviZlia CavTvaloT, radgan
rac Seexeba TiToeuli maTganis mamoZravebel principebs, demokratiis vxedavT ra sazogadoebaSi arsebul socialur-politikur diferenciacias da
principad avtori miiCnevs siqveles (SeiZl. saTnoebas), monarqiisa — Rirsebas, amave dros viziarebT Teziss bunebiTi Tanasworobis Sesaxeb, albaT, (am
xolo despotiis principad — SiSs. monarqiaSi, wers monteskie, yvelafers SemTxvevaSi hobsis) politikur Teorias unda movTxovoT agvixsnas, ra qmnis aseT
gansazRvreavs kanonTa Zala, xolo despotiaSi ki mmarTvelis mudam SemarTuli gansxvavebas.
xeli.. rac Seexeba respublikur mmarTvelobas, sulerTia is warmodgenili iqneba hobsi gvTavazobs Semdeg amxsnel nabijebs: adamianebs Soris unarebis
demokratiiT, Tu aristokratiiT, igi saWiroebs damatebiT mamoZravebels da es erTgvaroba aris urTierTundoblobis da konfliqtis wyaro. bunebriv
damatebiTi mamoZravebeli aris siqvele. siqvelis moSla moqalaqeebis cxovrebis mdgomareobaSi iqmneba totaluti konfliqtis viTareba — yvelas omi yvelas
wesis degradaciis sawindaria. Tu, magaliTad, adre Tavisufleba surdaT kanonis winaaRmdeg. mas aRvivebs adamianis Tandayolili iseTi mankierebani, rogoricaa
Sesabamisad, siqvelis dacemis Semdeg, moqalaqeebi Tavisuflebas kanonis undobloba, metoqeoba, didebis wyurvili. pirvelis mizeziT adamianebi ibrZvian
sawinaaRmdegod moiTxoven. respublikuri marTvelobis pirobebSi standartul usafrTxoebisaTvis, meoris — nadavlis xelSi Casagdebad, xolo mesamis gamo ki
siqveleTa Soris SegviZlia vixiloT: samSoblos siyvaruli, ltolva WeSmariti Rirsebis gansamtkiceblad.
didebisaken, Tavdadeba, sakuTari interesebis Sewirva da a.S. siqveleze imis gasaazreblad, Tu rogor unda gavigoT yvelas omi yvelas winaaRmdeg,
msjelobisas abtors mxedvelobaSi politikuri siqvele aqvs, Tumca, aRniSnavs, hobsi aseT ganmartebas aZlevs oms: omi ar aris mxolod SeiaraRebuli konfliqti.
rom is moraluri siqvelecaa, radgan misi mizani sayovelTao keTildReobaa. konfliqtebs Soris arsebobs Sualedebi, romlis drosac metoqeebi avlenen
respublikuri mmarTvelobisagan gansxvavebiT, monarqiaSi siqvele SeiZleba aSkara samzadiss an mzaobas SetakebisaTvis. rogorc “cud amindSi” igulisxmeba
axasiaTebdes calkeul mmarTvels, magram ara mTel xalxs (1.53). amitom dro wvimasa da wvimas Soris, aseve omi aris periodi SeiaraRebuli Setakebebisa da
monarqiuli reJimis ZiriTadi mamoZravebeli aris Rirseba. misi damaxasiaTebeli maT Soris arsebuli droiTi Sualedebis. mTeli danarCeni dro mSvidobad
qcevis gansakuTrebuli kodeqsiTa da preferenciebiT. Rirsebis kodeqsi iwodeba.
moiTxovs gansakuTrebuli pativis migebas ama Tu im pirisadmi, ris gareSe is Tavs mTeli im drois ganmavlobaSi, vidre xorcieldeba totaluri urTierT-
Seuracxyofilad igrZnobs. mtroba, da undobloba, rodesac ZalaSia principi — “adamiani adamianisaTvis
da bolos, despotiis mTavari principi, rogorc iTqva, SiSia. despotiaSi mgelia” — aravin grZnobs Tavs daculad. fizikurad gacilebiT sust adamians
xelmwifis garda yvela monaa da gasagebia, rom mona mudmiv SiSSi unda gyavdes, Zalze iolad SeuZlia sicocxle mouswrafos masze ufro Zliers. aRniSnul
raTa is moZraobaSi moiyvano. amasTan monis SiSi ar aris carieli warmosaxvis viTarebas didad ganapirobebs saerTo xelisuflebis ararseboba. sadac ar
TamaSiT Seqmnili safrTxobela. monis SiSi aRmocenebulia realur niadagze da arsebobs xelisufleba, iq ar asrsebobs arc samarTali da kanoni da, Sesabamisad,
gulisxmobs despotis mudam SemarTul xels, romelic, rogorc ki modundeba, im verc erT qmedebaze ver vityviT samarTliania is, Tu usamarTlo. rasakvirvelia,
donemde, rom aRar ZaluZs saxelmwifos Tundac pirvel waCinebulTa TavisTvis rom amgvar viTarebaSi yoveli adamiani Tavs daucvelad grZnobs (1.154).
sasurvel dros dasja,, despotiis simyares maSinve niadagi ecleba. hobss Zalze surs, rom mis mier adamianis bunebrivi mdgomareobis aRwera ar
ganxiluli sami principi marTvis TiToeuli formis ideidan gamomdinareobs. daemsgavsos fiqcias, ar miiRos miTiuri gamonagonis xasiaTi. amitom kiTxvaze,
monteskie aRniSnavs, rom es sulac ar niSnavs, TiTqos ar arsebobs gamonaklisebi. sad SeiZleba viguloT aseTi bunebrivi mdgomareoba, is gvapasuxobs, rom amgvar
magram rac ueWvelia, is gaxlavT, rom am principebis ganuxorcielebloba mdgomareobaSi arian amerikaSi mcxobrebi tomebi da ara mxolod isini. aseTive
TiToeul marTvelobis formas naklovans xdis. situaciaSi arian adamianebi revoluciebisa da didi socialuri areulobebis
dros. magram, sdac ar unda xdebodes msgavsi ram, yvela SemTxvevaSi, adamians
68 49
surs gamovides situaciidan. aseT dros mas vnebebi (sikvdilis SiSi, miswrafeba dayofas arCeviTobis principTan mimarTebiT. ase magaliTad, romaelebma mTeli
usafrTxo da komfortuli cxobrebisaken) da goneba. lorens bernsi, Tavis TavianTi mosaxleoba qonebrivi diferenciaciaze dayrdnobiT, eqvs klasad,
hobsis politikuri filosofiisadmi miZRvnil SromaSi imgvarad aRwers romlebic Tavis mxriv centuriebad iyofodnen, (igulisxmeba servius tuliusis
viTarebas, TiTqos hobsis TeoriaSi gonebis roli bunebiTi samarTlis kanonmdebloba) dayves. rac ufro maRali iyo fena, miT ufro naklebi moqalaqe
principebis dadgenaSi umniSvnelo iyos. is wers: “bunebiTi mdgomareoba Sedioda masSi. bolo centuriebi moicavda RaribTa yvelaze did masas. mas Semdeg,
gamoiyvaneba adamianis vnebebidan; es ki niSnavs, rom Cven mogviwevs gavigoT, Tu rac TiTo centurias TiTo xma mieniWa, mTelma sazogadoebrivma wyobam
rogoria adamianis bunebrivi midrekilebebi, raTa CamovayaliboT swori gamokveTili aristokratiuli ieri miiRo.
politikuri wesrigi. ... Sedegad, TviTSegadarCena, SiSis, Zaladobrivi sikvdilis gansxvavebuli organizacia misca solonma aTnis respublikas, romlis fenebi
SiSis gamo, Zalze mniSvnelovan, ganmsazRvrel vnebad iqceva” (2.357). Cven dlagda ara imis mixedviT vis SeeZlo aerCia, aramed, imis mixedviT, Tu vin
vfiqrobT, rom miuxedavad adamianis emociuri samyaros didi mniSvnelobisa, SeiZleboda yofiliyo arCeuli.
Tundac bunebriv mdgomareobaSi, ganmsazRvreli mainc gonebaa, radgan swored am magaliTebis gaTvaliswinebiT, monteskie askvnis, rom respublikis pirveli
goneba axdens adamianis bunebiTi uflebebidan bunebiTi kanonebis gamoyvanas da kanonia xmis micemis uflebis mqone moqalaqeTa garkveva da danawileba-
amiT dasabams aZlevs politikur da socialur wesrigs. ra gansxvavebaa bunebiT organizacia.
uflebasa da bunebiT kanons Soris? respublikuri mmarTvelobis meore umniSvnelovanesi kanoni ukve arCeviT
aristotele ganasxvavebda erTmaneTisagan saxemlwifo kanonmdeblobis procedurebs Seexeba. ZvelTaganve aq uamravi sakiTxi arsebobs wilisyrasa da
bunebiT da konvencionalur wyaros (ix. “nikomaqes eTika” 1134 b 18-20). mis arCevasTan dakavSirebiT, xmis micemi Ria da farul saxeebs da a.S. monteskies
msgavsad, hobsi saubrobs bunebiTi uflebis (jus naturale) da bunebiTi kanonis (lex miaCnia, rom demokratiis erT-erTi mTavari kanoni gulisxmobs, rom Tu xalxi xmas
naturalis) Sesaxeb. gansxvaveba maT Soris isaa, rom pirveli aris adaminis aZlevs, xmis micema Ria unda iyos.
Tavisufleba sakuTari sicocxlis SesanarCuneblad gamoiyenos yvela is Tu respublikas mmarTvelobis aristokratiuli formisaken aqvs gadaxra,
saSualeba, romelsac saWirod CaTvlis. amisgan gansxvavebiT, bunebiTi kanoni maSin saukeTeso iqneba is mmarTveloba, romelSiac Raribebi mosaxleobis
aris gonebis proskripcia, mocemuli zogadi samoqmedo wesis saxiT, romelic umciresobas Seadgenen da piriqiT. es ki imitom, rom aristokratiuli
adamians ukrZalavs imis keTebas, rac misi sicocxlisaTvis saxifaToa iseve, mmarTvelobis pirobebSi, wers monteskie, xalxi araraobaa (1.42).
rogorc imis ugulvebelyofas, rac igivesaTvis sasargebloa (1.155). amrigad, amrigad, rom SvajamoT, respublikuri mmarTvelobisaTvis ganmsazRvreli
gansxvaveba jus-sa da lex-s Soris emsgavseba gansxvavebas Tavisuflebasa da kanonebi, SegviZlia maTi aseTi saxiT dalageba:
valdebulebas Soris erTi da igive xdomilebis mimarT. Tu pirveli afiqsirebs • xmis mqone moqalaqeTa ganmsazRvreli kanonebi;
adamianis moqmedebis Tavisuflebas akeTos misTvis saWiro ram, meore ayalibebs
amis gakeTebis valdebulebas. amasTan, ukanasknelis bunebiTobaze SegviZlia • saarCevno xmis ganmsazRvreli kanonebi;
visaubroT imdenad, ramdenadac adamianis bunebiT moniWebuli gonebrivi uarebiT
• moqalaqeTa stratifikacia;
dgindeba da gamoiyvaneba bunebiTi uflebebisagan.
am gamijvnis Semdeg, gasagebia, rom bunebriv mdgomareobaSi myofi adamiani • moqalaqeTa balotirebis wesis ganmsazRvreli kanonebi da, bolos,
mTlianad jus naturale-s moqmedebis zonaSi imyofeba, radgan araferi
avaldebulebs mas Tavisi Sexedulebebisamebr uari sTqvas nebismier aqciaze, • xmis micemis forma da wesi.
romelsac ki misTvis saWirod CaTvlis. es viTareba bunebiTi samarTlis enaze, respublikisagan gansxvavebiT, monarqiaSi gadamwyveti mnSvneloba aqvs ara
SeiZleba dafiqsirdes formuliT — “yvelas bunebiTi ufleba yvelaferze”. xalxs, aramed erT, umaRles mmarTvels. aq yovelgvari politikuri da
magram, ramdenadac arsebul viTarebaSi aravis aqvs usafrTxoebis elementaruli samoqalaqo Zalauflebis wyaro TviTon xelmwifea, romelic qveyanas ganagebs
garantia da arseboba momravlebul riskebTanaa dakavSirebuli, saqmeSi ereva ZiriTadi kanonebis mixedviT. Sesabamisad, monarqiis ZiriTadi kanonebi
goneba, romelic ayalibebs ramdenime bunebiT kanons. maT Soris: 1. an unda aucileblobiT iTvaliswineben Zalauflebis Sualedur rgolebs, romliTac
ganvamtkicoT mSvidoba, an unda yvela SesaZlo xerxiT uzrunvelyoT sakuTari unda ganxorcieldes monarqis xelisufleba. uZiriTadesi kanoni aseT funqcias
usafrTxoeba. Semdeg, 2. Tu mSvidobaze Tanaxmaa erTi mxare, maSin meore Tavadaznaurobas aniWebs: “Tu ar aris monarqi, ar aris Tavadaznauroba. Tu ar
valdebulia uari sTqvas Tavis uflebaze yvela sagnis mimarT im xarisxiT, ra aris Tavadaznauroba, arc monarqiaa” —gveubneba es kanoni. am Sualeduri
xarisxiTac sxva ityvis uars igiveze da a.S. am wesiT sul gamoyvanilia cxrameti saxelisuflebo korpusis ar arsebobis SemTxvevaSi, monarqias aqvs didi Sansi
kanoni da rigi damatebiTi principebi, romelTac unda uzrunvelyon niadagi gadaiqces despotiad.
bunebiTi mdgomareobidan politikur sazogadoebaze gadasasvlelad. am gziT Zalauflebis Sualeduri elementebis gaTvaliswinebiT, monarqiaSi SeiZleba
midian adamianebi sazogadoebriv xelSekrulebamde, romelic sxva araferia, Tu gamoiyos Semdegi saxis subordinaciuli elementebi:
ara bunebiTi uflebebis urTierTze gadatana, anu uflebaTa gacvla (1.159; 161.).
hobsi miuTiTebs, rom bunebiTi kanonebi maradiulia. magram amave dros ar • xelmwife;
unda dagvaviwydes arc is, rom isini geometriuli wesiT deducirebulia
• didebulebi (nobiliteti);
bunebiTi uflebidan. aq adgili ar aris e.w. geometriuli meTodis deskrip-
ciisaTvis. masze damakmayofilebel warmodgena eqneba imas, vinc icnobs am • Tavadaznauroba.
meTodiT agebul spinozas “eTikas”. magram, im viTarebis gaTvaliswinebiT, rom
kanonad wodebuli Tezisebi swored asea deducirebuli avtoris Tavis miwuruls ramdenadac monarqias despoturi mmarTvelobisagan kanonebis mocemuloba
akeTebs Semdeg SeniSvnas: “gonebis am ganCinebeba adamianebi Cveulebriv kanonebs ganasxvavebs, amdenad Sualeduri, Tavadaznaurobis garda, monarqias sWirdeba
uwodeben, rac sinamdvileSi ar Seesatyviseba maT arsebas. es preskripciebi kanonebis “Semnaxavi” korpusi, romelic gaiTvaliswinebs ra, Tavadaznaurobis
mxolod daskvnebi an Teoremebia imis Taobaze, rac uzrunvelyofs adamianTa tradiciul agdebul damokidebulebas kanonebis mimarT, Tvali eWireba maT
SenarCunebas da dacvas maSin, romdesac kanoni, sakuTrivi zriT, gulisxmobs imis arsrulebaze. aq monteskie sakmaod bundovnas saubrobs, Tumca gasagebia, rom
mer gaxorcielebul ganCinebas, visac sxvisi mbrZaneblobis ufleba aqvs. Tumca, mas, dawunebuli monarqis sabWosagan gansxvavebiT, mxedvelobaSi aqvs sadeputato
Tu Cven am Teoremebs RvTisagan boZebulebad ganvixilavT, maSin isini korpusi da parlamenti.
da bolos, despotia, romelic mmarTvelobis yvelaze uaresi forma,
50 67
hobsisagan gansxvavebiT, monteskies omis mdgomareobad aqvs gaazrebuli. samarTlianad iwodebian kanonebad” (1.185). bunebiTi kanonebi, Sinaarsis mixdeviT,
sazogadoebaSi adamianebs uqrebaT SiSi iseve, rogorc Tanasworoba grZnoba. maT emTxvevian samoqalaqo kanonebs. bunebiTi kanonebi, ityvis ufro gvian hobsi,
nacvlad yalibdeba sakuTari Zalis SegrZneba, rac saomar Setakebebs uZevs sulac ar arian kanonebi am sityvis sakuTrivi mniSvnelobiT, aramed ufro
safuZvlad. sazogadoebaSi gaCaRebuli omi orgvaria: omi sazogadoebebs Soris sxvadasxva saxis principebs warmoadgenen, romelTac SeuZliaT adamianebis
da omi adamianebs Soris. am orgvari omis Sedegad yalibdeba ori ZiriTadi saxis ganwyoba mSvidobisa da samoqalaqo wesrigisaken. mxolod saxelmwifos
kanoni: xeldasmiT, misi umaRlesi warmomadgenlis gansakuTrebuli brZanebulebiT
• kanonebi, romlebic arsegulireben urTierTobas sxvadasxva xalxebs Soris; iqcevian isini samoqalaqo kanonebad (1. 283).
saerTaSoriso samarTali.
• kanonebi, romlebic aregulireben urTierTobas erT sazogadoebaSi mmar- 2. pirovnebis (personis) cneba
Tvelebs da marTulebs Soris. es kanonebi Seadgenen politikuri samarTlis
masalas, rasac unda davumatoT, pirovnebis (personis) cneba saWiroa saxelmwifos hobsiseuli koncefciis
• kanonebi igive sazogadoebis wevrTa Soris (moqalaqeTa Soris) urTi- srulyofilad gasaazreblad. uzenaesi persona, rogorc Semdegi Tavidan gaxdeba
erTobebs rom aregulirebs da Seadgens samoqalaqo samarTals. naTeli aris saxelmwifo. imisaTvis, rom gavarkvioT, Tu ra konkretuli Sinaarsi
ideba am cnebaSi, unda gavarkvioT jer “personis” ra mxareebze akeTebs aqcents
aRniSnuli kanonebis TiToeul jgufs, moqmedebis Sesabamisi mimarTuleba hobsi.
aqvs. saerTaSoriso, anu xalxTa samarTali gulisxmobs saxelmwifoebs Sorisi pirovneba aris is, visi sityvebi an moqmedebebi ganixileba, an rogorc misi
urTierTobis, omis da mSvidobis, savaWro kavSirebis da a.S. sakiTxebs. amgvar sakuTari, an rogorc sxva adamianis sityvebi da moqmedebebi. pirvel SemTxvevaSi,
problemebs erTmaneTs Soris mTavrobebi wyveten da, gasagebia, amitom, rom maTi pirovneba bunebrivia, meore SemTxvevaSi — xelovnuri. sityva pirovnebis,
arseboba gulisxmobs xelisuflebis da, politikuri sazogadoebis arsebobas. laTinuri “person”-is Sesatyvisad berZnebi iyenebdnen “προσωπον”-s, romelic
politikuri sazogadoeba an politikuri mdgomareoba, romlis SigniTac
aRniSnavda saxes, gamometyvelebas msgavsad imisa, rogorc laTinuri persona
politikuri kanonebi moqmedeben, monteskies mixedviT, iqmneba yvela calkeuli
gamoxatavda morTulobas, adamianis gare Sesaxedaobas. am mniSvnelobiT
Zalauflebis (mamisa Svilebze, qmrisa colze batonisa msaxurze) gaerTianebis
gamoixateboda es termini Teatris moqmed pirTa morTulobis mimarT da
Sedegad. da bolos, politikuri sazogadoebis Sesqmnelad gaerTianebuli
umravles SemTxvevaSi aRniSnavda morTulobis swored im nawils, romelic
Zalauflebebi gulisxmoben moqalaqeTa nebis gaerTianebas, rac ukve iZleva
faravda saxes, anu aRniSnavda niRabs. Teatris sferodan am terminma Semdeg
samoqalaqo mdgomareobas. monteskie kidev erTxel aRniSnavs, rom es sxvadasxva
gadainacvla sasamarTlosaken da aRniSnavda yvela sityvis warmomTqmel am
kanonebi gonebis gansxvavebuli relaciebis Sedegebia da ar aRniSnaven sxvadasxva,
momqmed pirs. amitom, pirovneba (persona) aris momqmedi (Tu sityviT gamosvlas
Tundac erTmaneTTan dakavSirebul sxvadasxva sferoebs. amitom SemdgomSi cal-
moqmedebis nairsaxeobad gavigebT), piri. sul erTia sasamarTloSi, scenaze, Tu
calke aRar ganixileba politikuri da samoqalaqo kanonebi. mimarTebebs Soris
yofiT viTarebebSi. aqve igulisxmeba, rom es piri Tavis moqmedebebSi an Tavis
did zegavlenas axdens rogorc qveynebis fizikuri monacemebi, aseve am
Tavs warmoadgens, an sxvas.
faqtorebis Sedegad Camoyalibebuli xalxTa gansxvavebuli cxovrebis wesi.
Sesabamiad, Cven viRebT xalxebis gansxvavebul kanonebs, Tumca, maT safuZvlad
SesaZloa gonebis erTi da igive relacia idos.
3.saxelmwifo da xelSekruleba

2. saxelmwifo mmarTvelobis kanonebi da principebi finaluri mizezi imisa, ratomac amjobineben saxelmwifos saxiT lagams
Tavisuflebismoyvare adamianebi, aris zrunva TviTgadarCenaze da cxovrebis
ukeTes pirobebze.saxelmwifos daarsebiT adamianebi cdiloben daarwion Tavi
monteskie ganasxvavebs sul sami tipis mmarTvlobas: respublikas (saxalxo
omis ubadruk yofas, maTTvis bunebriv mdgomareobaSi vnebebs rom mouxvevia
mmarTvelobas mTeli xalxis an misi nawilis saSualebiT), monarqias (erTmarTveobas
Tavs. bunebriv mdgomareobaSi xom ar arsebobs aSkara Zalaufleba, romelic
kanonis Sesabamisad) da despotias (aseve erTmarTvelobas yovelgvari kanonis gareSe,
dasjis muqariT aiZulebda adamianebs SeesrulebinaT bunebiTi kanonebi.
mmarTvelis survilebis mixedviT). TiToeul maTganze avtori cal-calke ayalibebs
xelSekruleba maxvilis gareSe — fiqrobs hobsi — mxolod carieli sityvaa,
marTvis ganmsazRvrel kanonebsa da principebs. Tu mmarTvelobis am formebs
romelic adamians ver miscems usafrTxoebis garantias.
SevadarebT antikuri avtorebis mier ganxilul formebs, TvasaCino gaxdeba Tavad
maSin, ra SemTxvevaSi SegviZlia vTqvaT, rom saxelmwifo Sedga? SegviZlia Tu
formebis mwiro raodenoba. es ar aris SemTxveviTi ori TvalsazrisiT. jer erTi,
ara, vTqvaT, aristoteles kvalad CavTvaloT, rom erTad Tavmoyrili soflebis
minteskie makiavelis Semdeg, naklebad interesdeba saxelmwifos idealuri
garkveuli raodenoba Seadgens saxelmwifos? Tu saxelmwifos erT-erTi
proeqtebiT da cdilobs aRweros arsebuli viTareba. swored am midgomis Sedegia mis
ZiriTadi funqcia adamianTa usafrTxoebaa, erTi mizniT Tavmoyrili adamianebis
mier naSromSi moyvanili mdidari empiriul-istoriuli masala. amis gaTvaliswinebiT,
didi masa xom sakmarisi unda iyos amisaTvis? hobss mravlad moyavs aseTi SesaZlo
meore, rac unda davafiqsiroT, is gaxlavT, rom am periodis evropuli politikuri
kiTxvebis sxvadasxva variaciebi imisaTvis, rom negatiuri pasuxis marTebulobaSi
wyoba met-naklebad homogenuria. principSi, makiavelis kvalad, monteskiec saubrobs
dagvarwmunos. marTlac, Tuki adamianTa mxolod didi raodenobaa saknarisi
respublikaze da samTavroze, cxadia maTi sxvadasxva variaciebis gaTvaliswinebiT.
imisaTvis, rom yovelgvari sajaro xelisuflebis gaeSe daculi iyos bunebiTi
respublikuri mmarTveloba SeiZleba ganxorcieldes ori, demokratiis
uflebebi da TiToeulma Tavi usafrTxod igrZnos, ratom ar SeiZleba igive
(mTeli xalxis marTvelobis) an aristokratiis (misi nawilis) formiT.
gavrceldes mTel kacobriobaze? magram, sinamdvileSi es ase ar aris.
demokratiuli mmarTvelobisaTvis ganmsazRvreli mniSvneloba aqvs imas, rom
imisaTvis, rom adamianTa xelSekrulebas hqondes mudmivi xasiaTi da
xalxma SesZlos mmarTvelTa dasaxeleba-arCeva. xalxs Tavad ar SeiZlia kargi
xangrZlivad, ara raRac mokle periodiT, aregulirebdes sazogadoebriv
marTva, magram mas SeuZlia kargi mmarTvelebis arCeva. SeiZleba uamravi
urTierTobebs, garda adamianTa masisa da Tavad SiSveli xelSekrulebisa,
magaliTis moxmoba Zveli istoriidan, romelic daadasturebda xalxis bunebriv
saWiroa kidev raRac, rac uzrunvelyofs am xelSekrulebis Sesrulebas. es raRac
unars gaarCios Rirseuli xelmZRvaneli uRirsosagan. ramdenadac demokratiaSi
aris sajaro xelisufleba, romelis sasjelis SiSis qveS amyofebda adamianebs da
Zalze mniSvnelovania arCevnebi, gadamwyveti mniSvneloba eniWeba xalxis fenebad
66 51
mimarTavda maT saerTo miznebis Sesasruleblad. Sarl lui monteskies (1689-1755) “kanonTa goni”
rogor, ris safuZvelze unda Seiqmnas sajaro xelisufleba? hobsi wers:
“aseTi sajaro xelisufleba ... SeiZleba Camoyalibdes mxolod erTi gziT, “kanonTa goni” cnobili frangi ganmanaTleblis, monteskies ZiriTadi naS-
kerZod, mTeli Zalauflebis, adamianTa Zalis erT adamianSi an adamianTa romia, romliTac man msoflio saxeli moipova. naSromi or tomad gamovida 1748
sakrebuloSi TavmoyriT” (1.196). sxvagvarad es imas niSnavs, rom xelisufleba wels. “kanonTa goni” ar yofila monteskies pirveli nawarmoebi socialur-
xalxis warmomadgeneli unda iyos da TiTueulma moqalaqem sakuTari neba unda politikur sakiTxebze. sazogadoebis yuradReba monteskiem jer kidev 1721 wels
dauqvemdebaros saerTo nebis matarebel personas. aseTi erTianoba — hobsis miipyro, rodesac “sparsuli werilebi” gamoaqveyna, rasac 1734 wels mohyva misi
azriT — ufro metia, vidre ubralo Tanxmoba an, gnebavT erTsulovneba. es aris kidev erTi mniSvnelovani Txzuleba — “gaazrebani romis didebisa da dacemis
realuri erTianoba xelSekrulebiT ganxorcielebuli erT personaSi imgvarad, Sesaxeb”. miuxedavad imisa, rom adreuli nawarmoebebi originalobiTa da azris
rom xelSekrulebis TiToeul monawile yovel sxva monawilesTan erTad, am erT siTamamiT gamoirCeoda, isini, ra Tqma unda, ver Seedrebian “kanonTa gons”,
personas an sakrebulos Tvlis sakuTari Tavis marTvis uflebis matareblad. romelzedac monteskiem oci weli imuSava da unda iTqvas savsebiT gamar-
“Tuki aseT raimes adgili eqna — wers hobsi — maSin am wesiT erT personaSi Tlebuladac, radgan ortomiani gamokvleva warmoadgenda imdroindeli
gaerTianebuli adamianTa erTianoba, iwodeba saxelmwifod, laTinurad — civitas. politikuri mecnierebis erTgvar enciklopedias, an iqneb umjobesia vTqvaT,
aseTia didi leviaTanis, an ufro meti pativis migebiT rom vTqvaT — im mokvdavi Semajamebel naSroms. gamokvlevaSi Tavi moiyara istoriis, politikuri Teoriis,
RmerTis dbadeba, romelsac ukvdavi RmerTis safarqveS myofni unda filosofiis, sociologiis, samarTlisa da saxlemwifoTmcodneobis sakiTxebis
vumadlodeT mSvidobas da dacvas” (1.196). imis gaTvaliswinebiT, rom saxelmwifos mTelma wyebam. TiToeul maTganSi monteskiem ara mxolod SesaniSnavi gan-
yoveli wevri Tavis ufllebamosilebas gadaabarebs erT an ramdenime pirs, am swavluloba gamoavlina, aramed Rrmaazrovain da damajerebeli pasuxebi gasca
ukanasknelTa xelSi Tavs iyris uzarmazari Zalaufleba, romelic sruliad mis Tanamedrove sazogadoebas. monteskies politikuri Sexedulebebis
sakmarisia saxelmwifos yoveli wevris, mTeli xalxis nebis misamarTad gare mtris gadmocemisas, Cven swored am naSromis ZiriTad momentebs ganvixilavT.
winaaRmdeg an SidaaSlilobis aRsakveTad. am SeniSvnebisa da dazustebebis Semdeg,
saxelmwifos gansazRvreba sabolood ase JRers: “saelmwifo aris erTiani
persona, romlis moqmedebaze pasuxismgebloba xelSekrulebis dadebiT aiRo 1. bunebiTi da pozitiuri kanonebi
didi raodenobis xalxma, imisTvis, rom am erT personas SesZleboda yvela maTi
Zalis da saxsaris gamoyeneba imgvarad, rogorc is saWirod CaTvlida maTive monteskies naSromi im kanonebis bunebis, suliskveTebis Sesaxebaa
mSvidobisa da dacvisaTvis” (1.197). am erTiani personis matarebels ewodeba saxelmwifos da sazogadoebas rom uZevs safuZvlad. Sesabamisad, upirveles
suvereni, anu is, vinc aris umaRlesi xelisuflebis matarebeli da, vinc yovlisa, saWiroa gavecnoT Tavad kanonis cnebas. kanonis erTi gansazRvreba
xelSekrilebis ZaliT wamoadgens yvelas. yvela danarCens ewodeba qveSevrdomi. identobis niSans svams adamianis gonebas da kanons Soris. kanoni, am azriT, igive
am umaRlesi postis miRweva SesaZlebelia ori gziT: an unda gamoyenebuli iyos adamianis gonebaa, romlis sxvadasxva mimarTebebi iZleva politikuri da
fizikuri Zala da aseT SemTxvevaSi, Cven gveqneba moxveWiT miRebuli saxelmwifo, samoqalaqo kanoonebis saxiT gonebis mimarTebaTa kerZo SemTxvevebs. kanonis
an moqalaqeebma unda dadon nebayoflobiTi xelSekruleba da maSin Cven miviRebT monteskies meore definicia ar gansxvavdeba am cnebis standartuli,
politikur saxelmwifos. filosofiaSi gavrcelebuli gansazRvrebisagan. kerZod, “kanonebi, am sityvis
saxelmwifos xelSekrulebiTi Teoria Semdgom ganviTarebas povebs yvelaze ufro farTo gagebiT — aRniSnavs monteskie — aucilebeli mimarTebebia,
liberaluri frTis sxva warmomadgenlebTan. is gansakuTrebiT sruladaa romlebic gamomdinareoben saganTa bunebidan” (1.30). es gansazRvreba, cxadia
damuSavebuli rusosTan. rusosagan gansxvavebiT, hobsis xelSekrulebis Teoriis yvela saganze, da maT Soris, Tu mas azrovnebis sagnad ganvixilavT, adamianzec
specifika isaa, rom xelSekruleba ideba mxolod qveSevrdomebs Soris da ara vrceldeba. rogorc fizikuri arseba, adamiani, mTlianad bunebis kanonebis
qveSevrdomebs da suverens Soris. am safuZvlidan gamomdinare, hobsi uaryofs gavlenis qveS imyofeba. magram misi fizikuri mxare ar aris erTaderTi, romelic
suverenis xelisuflebisagan Camocilebis marTlzomierebas. hobsi pirdapir bunebis zegavlenas eqvemdebareba. bunebis principebi vrceldeba adamianis
wers, rom am wesiT saxelmwifos Semdgenlebs ukve aRar SeuZliaT axali yofazedac da amitom, vidre adamianis sazogadoebriv yofis kanonebs
xelisuflebis dadeba, romlis ZaliTac isini morCilebas axal pirs gamouc- SevexebodeT, is unda ganvixiloT im mdgomareobaSi, romelic win uswrebs
xadebdnen. amitom, aravis aqvs monarqis damxobis, qveynis qaosSi Cagdebis da axali sazogadoebrivs. bunebrivi mdgomareobis Temis analiziT, montekie exmaureba
suverenis arCevis ufleba. es wesi, ramdenadme paradoqsulad, ar icvleba arc hobsis Semdeg damkvidrebul tradicias, Tumca, gansxvavebas bunebiT samarTalsa
maSin, rodesac suvereni daarRvevs raime valdebulebas (1.199). SegviZlia da sazogadoebriv samarTals Soris, jer kidev aristotele atarebda.
aRvniSnoT, rom rusos xelSekrulebis Teoriam, romelic subieqtebad mzolod ra daxasiaTebas aZlevs monteskie adamians bunebriv mdgomareobaSi? mis mier
moqalaqeebs ki ara, aramed TiToeul moqalaqesTan suverenis mier dadebul SemoTavazebuli daxasiaTeba hobsis poziciis sruliad sapirispiroa. kerZod,
garigebasac gulisxmobda, savsebiT logikurad CaTvala SesaZleblad, am ganxilvis nimuSad aRebuli “tyeebSi mokankale velurebi”, misi azriT, Zalze
ukanaskneli pasuxismgebloba xedSekrulebiT aRebuli valdebulebebis dar- Sors dganan hobsis mier aRwerili mebrZoli suliskveTebis mqone
Rvevis SemTxvevaSi. aman ki revoluciis Teoriuli dasabuTebas gauxsna gza. adamianebisagan, romlebasc gaCaRebuli hqondaT yvelas omi yvelas winaaRmdeg.
piriqiT, bunebriv mdgomareobaSi myofi adamianebisaTvis uZlurebis grZnoba da
SiSis gancdaa pirveli. amitom, bunebrivi mdgomareobisaTvis ganmsazRvrelia ara
3.1. saxelmwifos mowyobis formebi omis mdgomareoba, aramed mSvidoba. meore, rac adamianebs ubiZgebs moq-
medebisaken, SimSili da sakvebis Ziebis moTxovnilebaa. mesame, sapirispiro
hobsi calke aRar ganixilavs sakiTxs imis Taobaze, saxelmwifos xelSek- sqesebs Soris urTierTltolva, rac adamianTa pirveli daaxloebis wyaroa. da
rulebiTi dafuZneba mxolod monarqiul saxelmwifoze vrceldeba, Tu yvela bolos, meoTxe da saboloo damakavSirebeli momenti, aris cnobierebis, Semec-
danarCen formazedac, radgan dadebiTi pasuxi am kiTxvaze sakmaod naTlad nebis aqtiurobis Sedegi, rac adamianebs Soris aCens im saxis kavSirebs, rac ar
gamosWvivis mis msjelobebSi. aseTi pozicia SesaZloa gaugebrobis wyaro gaxdes, gaaCniaT cxovelebs. sazogadoebrivad cxovrebis survili, ambobs monteskie,
Tuki ar gaviTvaliswineT misi zogierTi SeniSvna. gansakuTrebiT es Seexeba meoTxe, bunebrivi kanonia (1.34).
saxelmwifo mowyobis iseT formas, rogoricaa tirania. ra azriT SeiZleba iTqvas, sazogadoebrivi cxovrebis specifika, yovel SemTxvevaSi, mis sawyis etapze,

52 65
mareglirebeli kanonebis miReba, magram ara misi mospoba an miTviseba. da bolos, rom moZalade suverenis xelisufleba (gnebavT, Zaladobis principuli forma
d) sakanonmdeblo organos ar SeuZlia sxvis xelSi gadasces kanonis gamocemis rom aviRoT saxelmwifos formirebis TvalsazrisiT, rodesac saxelmwifo
ufleba. “mxolod xalxs SeuZlia saxelmwifos formis gansazRvra da amas is dapyrobebis Sedegad iqmneba) xelSekrulebis Sedegia? am kiTxvaze pasuxisaTvis
akeTebs sakanonmdeblo xelisuflebis SeqmniT da maTi daniSvniT, vis xelSiac SegviZlia mivakiTxoT hobsis mier berZnuli terminis “ δεσποτηζ“ (batoni,
iqneba es xelisufleba” (1.345). am SezRudvebis garda, gasaTvaliswunebelia isic, patroni) analizs.
rom sakanonmdeblo xelisufleba warmoadgens sakrebulos, romlis Semadgen- rodis xdeba mavani ama Tu im piris batoni? pasuxisaTvis hobsi laparakobs
loba mTlianad icvleba garkveuli drois ganmavlobaSi. am sakrebulos wevrebis damonebis erT formaze — omSi mopovebul monebze. mavani batoni xdeba ara maSin,
daSlis Semdeg, Cveulebrivi moqalaqeebi arian da sxva moqalaqeebis msgavsad rodesac is daamarcxebs, miwaze dascems metoqes, aramed mxolod mas Semdeg,
emorCilebian sxelmwifos kanonebs. sakanonmdeblo xelisuflebis sxva prin- rodesac es ukanaskneli sakuTari sicocxlis fasad gamarjvebulis sakuTreba
cipebze mowyobis SemTxvevaSi (magaliTad, Tu sakrebulos Semadgenloba mudmivia xdeba. es ki niSnavs, rom TviT am sazRvriT SemTxvevaSiac urTierTobas batonsa da
an erTi adamianis xelSia), arsebobs Zalauflebis borotad gamoyenebis safrTxe. monas Soris xelSekruleba adgens. aqedan, Znelia ar aris igive principebis
ramdenadac kanonebi iqmneba drois garkveul momentSi, magram gamiznulebi arian gavrceleba ZaladobiT mopovebul saxelmwifo suverenobis im formaze, romelic
xangrZlivi gamoyenebisaTvis, saxelmwifo saWiroebs myar Zalas, romelic Zaladobrivi gziT Camoyalibda. es ki niSnavs, rom moZalade xelisufalze
uzrunvelyofs maT ganxorcielebas, an ganxorcielebis kontrols. xelisuflebis am zustad igive principebi xorcieldeba, romelic vrceldeba Cveulebrivi
gansxvavebuli funqciidan gamomdinare, loki moiTxovs sakanonmdeblo xelSekrulebiT warmoSobil xelisuflebis sxva formaze (1.226).
xelisuflebisagan gaimijnos aRmasrulebeli xelisufleba. aRmasrulebeli saxelmwifoebi erTmaneTisagan gansxvavdebian imis mixedviT, Tu ras
xelisufleba SeiZleba warmodgenili iyos erTi piriT, romelic umaRlesi warmoadgens am saxelmwifoSi is, vinc warmoadgens yvelas da TiToeuls, anu ras
aRmasrulebeli iqneba. Tu es piri an monawileobs amave dros sakanonmdeblo warmoadgens suvereni. (1.209). am principis Sesabamisad, hobsisaTvis arsebobs
xelisuflebaSi, is mTlianad angariSvaldebulia mis mimarT. aRmasrulebeli saxelmwifoebrivi mowyobis sul sami ZiriTadi forma: monarqia, aristokratia da
xelisuflebis mniSvnelovani niSania misi mudmiv samuSao mdgomareobaSi yofna. demokratia. rac Seexeba tiraniasa da oligarqias, isini mxolod monarqiis da
marTlac, sakanonmdeblo xelisufleba,Tuki is Seikribeba drodadro, uproblemod aristokratiis uaryofiTi nairsaxeobebia. ufro zustad, “tirania” da
gaarTmevs Tavs dakisrebl amocanas, rasac ver vityviT aRmasrulebel “oligarqia” aris negatiuri daxasiaTebebi monarqiisa da aristokratiisaTvis. es
xelisuflebaze. aRmasrulebeli xelisuflebis kompetencias ganekuTvneba, agreTve sami ZiriTadi forma imiT gansxvavdeba erTmaneTisagan, Tu romeli maTgani ufro
axali arCevnebis daniSvna sakanonmdeblo sakrebuloSi. es SeiZleba orgvarad gamosadegia ZiriTadi miznis ganxorcielebaSi — qveSevrdomebis usafrTxoebis
ganxorcieldes: an amgvari arCevnebis pirobebi gawerilia konstituciaSi da maSin uzrunvelyofaSi. hobsi miuTiTebs, rom kriteriumad aseT SemTxvevaSi SegviZlia
aRmasrulebel xelisuflebas isRa darCenia, rom zogado xelmZRvaneloba gauwios am aviRoT interesebis Tanxvedra. sadac sazogadoebis interesebi yvelaze metad
arCevnebs, an aseTi kanoni ar arsebobs da aRmasrulebeli Tavad gansazRvravs mis emTxveva xelisuflebis saTaveSi mdgomTa interesebs, iq ufro ukeT realizdeba
vadebs da arCevnebTan dakavSirebuli sakiTxebis mTel speqtrs. saxelmwifos funqciebi da amocanebi. es ki, upirveles yovlisa, monarqiaSi xdeba,
loki saubrobs xelisuflebis kidev erT Stoze, romelic Tanamedrove radgan monarqis saxels, didebas da simdidres gansazRvravs misi qveSevrdomebis
politikur praqikasa da TeoriaSi ar aris gamoyofili damoukidebeli saxiT. saxeli, dideba da simdidre. amisgan gansxvavebiT, gvarwmunebs, hobsi,
Tumca Tavad lokic SeniSnavs paragrafis bolos, rom xelisufleis am Stos demokratiasa da aristokratiaSi, isini, vinc suverens ganaxorcieleben, maTi
aRmasrulebelisagan damoukidebeli saxiT warmodgena, SesaZloa wamgebianic ki piradi interesebi gansxvavebulia saxelmwifos interesebisagan.
iyos saxelmwfosaTvis. es aris, e.w. federaluri xelisufleba. federaluri
xelisufleba igive aRmasrulebeli xelisuflebaa misi im gansxvavebiT, rom Tu
Cveulebrivi aRmasrulebeli xelisufleba dkavebulia sazogedoebis municipa- 4. suverenuli xelisufleba da misi sazRvrebi
luri kanonebis aRsrulebiT Tavad sazogadoebis SigniT, federaluri
xelisuflebis sazrunavia sazogadoebis sagareo interesebis dacva da qveynis Cven ukve viciT, rom “suvereniT”, hobsis TeoriaSi, aRiniSneba xelisuflebis
usafrTxoebis uzrunvelyofa. am federalur xelisuflebas, rig SemTxvevebSi, uzenaesi piri, sul erTia am pirs warmoadgens erTi adamiani, Tu adamianTa jgufi.
gadamwyveti mniSvneloba aqvs saxelmwifosaTvis, magram misi specifikidan rogorc vnaxeT, mas Semdeg, rac sazogadoebrivi xelSekrulebiT fuZndeba aseTi
gamomdinare, Cveulebrivi aRmasrulebeli xalisuflebisgan gansxvavebiT, is saxelmwifo posti, romelsac ikavebs esa Tu is adamiani, Semdeg kontraqtis
naklebad uwevs angariSs qveyanaSi momqmed mdgrad kanonmdeblobas. aq gacilebiT gauqmeba masTan da axali kontraqtis dadeba sxva pirTan aRar SeiZleba. suverenis
metia damokidebuli im pasuxismgebeli pirebis gonierebasa da ostatobaze, visac xelisuflebisagan Camocilebis erTaderTi formaa misi sakuTari nebiT postidan
saxelmwifom politikis es sfero miando. gadadgoma. ramdenadme paradoqsulad es niSani vrceldeba ara mxolod im tipis
marTalia saxlemwifoSi realurad arsebobs erTi umaRlesi sakanonmdeblo suverenze, romelic warmoiSva sazogadoebrivi xelSekrulebis mixedviT, aramed
xelisufleba, romelsac emorCileba yvela sxva, saboloo jamSi masze maRali imazedac, vinc suverenuli uflebebi moipova Zalis gamoyenebiT da Cven ukve
instanciac arsebobs. saboloo Zalauflebis wyaro mainc xalxia, romelsac, Tu viciT, rom hobsi am or saxes Soris principul gansxvavebas ver xedavs. maT Soris
sakanonmdeblo xelisufleba uvargisia, SeuZlia gadaaayenos an Sescvalos msgavsebaa SiSis faqtoris gaTvaliswinebiTac. Tu suverenis posti politikurad
sakanonmdeblo dawesebulebis Semadgenloba (1.349). Tu aseTi ram moxda, es niSnavs, myardeba, amisaken adamianebs ubiZgebs erTmaneTis SiSi, xolo Tu saxelmwifo
rom xelisufleba daubrunda pirvelwyaros, radgan sazogadoeba, xalxi yovelTvis yalibdeba dapyrobiT, maSin SiSis sagani dampyroblis Zalmomreobaa. TviT aseT
inarCunebs uflebas sakuTari Tavis xsnisaTvis warmoadgendes uzenaes SemTxvevaSic, mxolod sakuTari nebiT gadadgoma iqneba suverenis xelisuf-
saxelisuflebo Zalas saxelmwifoSi, romelic misi miznebis Sesabamisad Seiqmna. lebisagan Camocilebis erTaderTi forma.
amis garda, suverens aqvs sxva niSnebic, romelic SemosazRvravs mis Zala-
literatura: uflebasa da kompetencias. SevexoT ramdenime maTgans. amasTan, unda gvaxsovdes,
rom suverenis yvela ufleba momdinareobs misi, rogorc qveSevrdomebis
1. 1. Джон Локк – «Два трактата о правлении», в кн. Джон Локк, Избранные произведения в usafrTxoebis garantorobidan. Sesabamisad, pirveli misi uflebaa iyos saboloo
трех томах. Изд. «Мысль». Москва 1988., том 3 (c. 263-290; 306-356). gadawyvetilebis mimRebi yvela im sakiTxSi, romelic exeba misi qveSevrdomebis
2. Laurence Berns – John Locke, in: “ History of Political Philosophy”. Edited by Leo Strauss and mSvidobas da dacvas.
Joseph Cropsey. Third Edition. The Univ. of Chicago Press, 1987 .
64 53
• igive mosazrebebiT igi uflebamosilia gansajos saxelmwifoSi gamocemuli mier yovel sxva wevrTan d TiToeuli iRebs valdebulebas daemorCilos da mihyves
literaturis avkargianoba. daadginos principebi imisa, Tu ra saxis umravlesobis nebas. sxva SemTxvevaSi, Tuki sazogadoebis romelime wevrs rCeba Tavisi
literaturaa saWiro da romeli avtorebi unda iyvnen rekomendirebulni; Sexedulebisamebr moqmedebis Tavisufleba, maSin xelSekruleba Semdgarad ar
CaiTvleba (1.318).
• suverens ekuTvnis, agreTve gansakuTrebuli aqtis ufleba, romelic adgens rodesac svaven kiTxvas bunebrivi mdgomareobis realurobis Taobaze, loki
sakuTrebis uflebas (da sakuTreba ki arsebobs mxolod adamianTa marTalia aRiarebs istoriuli cnobebis ar arsebobas imis Sesaxeb, Tu rogor
politikur mdgomareobaSi, radgan bunebriv mdgomareobaSi yvelas ganxorcielda es gadasvla, magram miaCnia, rom aqedan ar unda davaskvnaT TiTqos
yvelaferze aqvs sakuTrebis ufleba), mis sazRvrebs da kanonebs sakuTrebis gadasvlas saerTod ar hqonda adgili. realur nimuSad, loki asaxelebs romis da
irgvliv arsebuli sxvadasxva saxis problemebis mosagvareblad; venecis istorias (1.320). amrigad — askvnis magaliTebis mimoxilvis Semdeg loki —
• suvereni iTavsebs umaRlesi mosamarTlis funqciasac, rodesac sadavo maTi politikuri szogadoebebi yvela daiwyo nebayoflobiTi kavSirebiT da
xdeba Tavad kanoni, sulerTia, es kanoni aris bunebiTi, Tu samoqalaqo; urTierTTanxmobiT adamianebisa, romlebic mmarTvelebis arCevisas da
mmarTvelobis formebis SerCevaSi moqmdebdnen Tavisuflad (1.321). lokis es
• suverenis kompetenciaSi Sedis omis da mSvidobis sakiTxebi. is aris mosazreba sainteresoa imdenad, ramdenadac aq SegviZlia davafiqsiroT
umaRlesi mTavarsardali da marTavs qveynis SeiaraRebul Zalebs; “sazogadoebrivi xelSekrulebis” ufro da ufro didi Sinaarsobrivi datvirTva.
marTlac, jer laparaki iyo iseT gaerTianebaze, romelSiac ikveTeba adamianTa
• suvereni Tavad irCevs yvela samoqalaqo pirs, rogorc samxedro, aseve saerTo neba, romlis ZiriTadi mizania sakuTrebis dacva. Semdeg koncefciaSi, mis
samoqalaqo Tanamdebobaze. mas SeuZlia warCinebis niSnebiT daajildovos aucilebel pirobad, Semovida sasamarTlo, Semdeg xelisuflebis danawileba,
yvela piri, romelmac Tavi gamoiCina saxelmwifos samsaxurSi. daRildoebaSi umravlesobis mmarTveloba da axla, bolos vigebT, rom sazogadoebrivi
Sedis rogorc Rirsebis sxvadasxva ordeniT, aseve titulebiT da qonebiT xelSekruleba gulisxmobs mmarTvelis da mmarTvelobis formebis arCeviTobas.
dajildoeba. ganvixiloT axla calke saxelmwifosa da saxelmwifo mmarTvelobis formebi.
am ZiriTadi uflebebis garda, ra Tqma unda, kidev arsebobs sxva uflebebic,
romelTa CamoTvlas aq aRar gavagrZelebT. ufro mniSvnelovania miTiTeba imaze,
rom suverens am funqciebis gasxviseba ar SeuZlia. amave dros, arsebobs sruliad 5.saxelmwifos formebi da xelisuflebis dayofa
sxva saxis sakiTxebis rigi, romelTa gadawyveta suverens SeuZlia sruliad
usafrTxod miandos romelime Tavis qveSevrdoms. aseTia, magaliTad, fulis mmarTvelobis sxvadasxva formebidan, loki detalurad ganixilavs mxolod
moWra, mcirewlovanTa memkvidreobis sakiTxebi, bazris regulirebis problemebi demokratias, oligarqias da monarqias. monarqiaSi gamoiyofa erTi mxriv,
da sxva. magram mas ar SeuZlia gaasxvisos umaRlesi mTavarsardlis funqcia, memkvidreobiTi monarqia, xolo meore mxriv ki, arCeviTi monarqia. rac Seexeba
radgan Tu is mTavarsardlobas sxvas Caabarebs, maSin, realur Zalas moklebuli, ara mmarTvelobis romelime konkretul formas, aramed zogadad saxelmwifos,
veRarc umaRles mosamarTleobas ganaxorcielebs. Tu is uars ityvis qveynis rogorc aseTs, loki mas aseT daxasiaTebas aZlevs: “saxelmwifos qveS me
finansebis gankargvaze, maSin ver gamokvebavs jars da a.S. yovelTvis vgulisxmob ara demokratias, an mmarTvelobis sxva romelime formas,
hobsis es da yvela sxva msgavsi msjelobebi garkveul komentarebs saWiroebs. aramed nebismier damoukidebel sazogadoebas, romelsac laTinebi ‘civitas’-s
jer erTi, isini metyveleben imaze, rom arsebobs suverenis kompetenciis uwodebdnen, rasac Cven enaze ukeT Seesabameba “commonwelth” (1.338)
ganmsazRvreli arsebiTi da araarsebiTi maxasiaTeblebi da rom arsebiTi saxelmwifos mmarTvelobis forma — wers loki — irkveva imis mixedviT, Tu vis
maxasiaTeblebis suverenis cnebis gareT gatana angrevs mis kompetencias. garda xelSia umaRlesi xelisufleba. amasTan, umaRles xelisuflebaze saubrisas,
amisa, hobsis kvalifikaciebidan sakmaod naTlad Cans, rom igi mowinaaRmdegea loks mxedvelobaSi aqvs umaRlesi sakanonmdeblo xelisufleba. arc erTi
xelisuflebis danawilebisa. suvereni aris rogorc umarlesi kanonmdebeli, ganCineba, romelic sanqcionirebuli ar aris xalxis mier arCeuli sakanonmdeblo
aseve umaRlesi aRmasuflebeli moxele da mosamarTle. avtori arc malavs, rom xelisuflebis mier, ar SeiZleba Sevides ZalaSi, radgan swored aseTi
aq laparakia arsebiT ZalTa danawilebaze. mizezi misi aseTi poziciisa, aris sanqcionirebis SemTxvevaSi iRebs es ganCineba saxalxo Tanxmobis Zalas. zogadad
samoqalaqo omi, rac hobsis azriT, ori xelisuflebis, ori armiis logikuri ki “sakanonmdebloa xelisufleba, romelsac aqvs ufleba miuTiTos, Tu rogor
Sedegi iyo. formula “gaxleCili samefo ar SeiZleba SenarCunebuli iyos” (1.206) - unda iyos gamoyenebuli saxelmwifos Zala imisaTvis, rom SenarCunebuli iyos
swored am viTarebas afiqsirebs. Tanamegobroba da misi wevrebi” (1.346). sakanonmdeblo xelisuflebis
umaRlesi xelisufalis xelSi aseTi Zlauflebis koncentracia bunebrivad ganmsazRvreli mniSvnelobis miuxedavad, lokis mixedviT, mas gaaCnia
warmoSobs eWvs qveSevrdomTa saerTo mdgomareobis Taobaze. isini SeiZleba mniSvnelovani SezRudvebi. kerZod, a) sakanonmdeblo xelisufleba umaRlesi
ukmayofiloni gaxdnen monarqiiT da TavianTi uuflebobiT. hobsi SeniSnavs, rom xelisuflebis formaa, magram is Zalze Sors aris misi moqalaqeebisadmi
sazogadoebaSi xelisuflebiT raRac ukmayofileba yovelTvis arsebobs da rpm is absoluturi, despoturi xelisuflebis flobisagan. es mtkiceba avtors
araferia im sikeTeebTan SedarebiT, rac politikur cxovrebas moaqvs bunebiTi gamoyavs im Tezisisgan, rom aravis aqvs absoluturi, despoturi Zalaufleba
mdgomareobisagan gansxvavebiT. Tu vityviT, rom mmarTvelobis monarqiuli sakuTar Tavze da Tu aseTi ram ar gaaCniaT individebs, gasagebia, rom maT ar
formaa qveSevrdomTaTvis mZime, avtors amazedac aqvs pasuxi (sxva sakiTxia, ra SuZliaT gadascen es xelisufleba sxvas. bunebis erT-erTi ZiriTadi kanonia
Tqma unda, gaviziarebT Tu ara Cven mas), rom viTareba didiad gansxvavebuli ar kacobriobis SenarCuneba; b) sakanonmdeblo xelisufleba ar SeiZleba
aris arc demokratiuli mmarTvelobis pirobebSi, radgan, rogorc gamocdileba ganxorcieldes despoturi myisieri ganCinebebis saSualebiT. piriqiT, misi
gviCvenebs, demokratiuli saxelmwifos mcxovreblebi vela TavianT ubedurebas, mmarTveloba unda emyarebodes winaswar cnobil, mdgrad kanonmdeblobas, rasac
mmarTvelobis am wess miaweren. “xelisufleba ki — SeniSnavs hobsi — rodesac is ganaxorcieleben specialurad amisaTvis arsebuli pirebi; g)umaRlesi
miaRwevs Tavis srlyofil formas, erTgvaria yvela mis formaSi” (1.208). xelisufleba uflebamosili ar aris sakuTreba CamoarTvas romelime adamians
misi Tanxmobis gareSe. es gasagebia, radgan rogorc araerTxel iTqva,
xelisufleba iqmneba sakuTrebis dasacavad, risTviac adamianebi erTiandebian
sazogadoebd. aqedan, saxelmwifos da, maSasadame, xelisuflebis arsebobis
winapiroba sakuTrebis flobaa; xelisuflebas SeuZlia sakuTrebis

54 63
4. politikuri anu samoqalaqo sazogadoeba 5. samoqalaqo Tavisufleba
RmerTma adamiani iseTi Seqmna, rom is yovelTvis eswrafvis sazogadoebaSi Zalze zogadad Tavisufleba niSnavs winaaRmdegobis ar arsebobas subieqtma
yofnas. pirveli sazogadoeba Sedgeboda qmrisa da colisagan, ramac biZgi misca ganaxorcielos misTvis sasurveli qceva. am qcevis mTavari moqmedi agenti, yvela
sazogadoebis warmoSobas — mSoblebi da Svilebi. droTa ganmavlobaSi, amas SemTxvevaSi adamiania da ara misi calkeuli mxare. ase magaliTad, rodesac
daemata batons da msaxuris asociaciac. miuxedavad imisa, rom aq mmarTvelic saubaria metyvelebis Tu Tu nebis Tavisuflebaze, aq yovelTvis adamianis
aris da marTulic, aseTi sazogadoeba, rac ar unda didi iyos is, araviTar Tvisufleba igulisxmeba. igulisxmeba, rom mas araferi uwevs winaaRmdegobas
SemTxvevaSi ar aris politikuri sazogadoeba. loki araerTxel aRniSnavs, rom gaakeTos is, saiTac misi neba, survili, Tu midrekileba ubiZgebs. Tavisufleba
samoqalaqo sazogadoebis mTavari mizania sakuTrebis SenarCuneba (1.310). savsebiT Seesatyviseba SiSs. Tu adamiani kanonis SiSiT asrulebs saxelmwifo
politikuri sazogadoeba arsebobs iq da mxolod iq, sadac misma TiToeulma valdebulebebs, es sulac ar niSnavs, rom is ar aris Tavisufali. igive
wevrma nebayoflobiT uari Tqva sakuTari Tavis da sakuTari qonebis dacvis mdgomareoba gvaqvs Tavisuflebis RvTaebriv aucileblobasTan mimarTebiT.
bunebiT uflebaze da es ufleba gadasca sazogadoebas, romelsac nebismier dros RmerTs rom ar surdes adamianis Tavisufleba, maSin Tavisufeli nebis arseboba
SeuZlia mimarTos dxmarebisaTvis, im SemTxvevebis garda, romelic gamoricxulia winaaRmdegobaSi movidoda RvTaebriv wesrigTan.
am sazogadoebis kanonebiT. es ki gamoricxavs adamianTa Soris kerZo sasa- magram arsebobs sul sxva saxis SemzRudveli garemoebebi, romelTac ufro
marTloebs da maT adgils, rogorc Suamavali, ikavebs saxelmwifo. amrigad, Tu xelovnuri xasiaTi aqvT da momdinareoben im xelSekrulebidan, romlis ZaliTac
adamianebi garTianebulni arian erT mTlianobad ise, rom aqvT saerTo kanoni da adamianebma Seqmnes samoqalaqo kanonmdebloba. am mimarTulebiT uzrun-
sasamarTlo, romelsac SeuZliaT mimarTon saWiroebis SemTxvevaSi da romelic velyofili adamianis Tavisufleba iqneba samoqalaqo Tavisufleba, anu rogorc
uflebamosilia gadawyvitos individTa Soris sadavo sakiTxebi da dasajos hobsi uwodebs, qveSevrdomTa Tavisufleba. qveSevrdomTa Tavisufleba
damnaSaveebi — maSin vaqvs samoqalaqo sazogadeba (1.311). Tu adamianebs aseTi vrceldeba sazogadoebrivi cxovrebis yvela im sferoze, romelsac suverenma
kanoni da sasamarTlo ar gaaCniaT da yoveli individi Tavadaa rogorc mdumared auara gverdi. maT Sorisaa yidva-gayidvis Tavisufleba, sacxovrebeli
mosmarTle, aseve jalaTi, maSin es xalxi bunebriv mdgomareobaSi imyofeba. adgilis SerCevis Tavisufleba, sxvadasxva xelSekrulebebis dadebis Tavisuf-
politikuri sazogadoebis da mmarTvelobis mTavri mizani sakuTrebis leba, sakvebi, cxovrebis wesi bavSvebis sakuTari Sexedulebebisamebr aRzrdis
SenarCunebaa imitom, rom bunebriv mdgomareobaSi amgvari ram SeuZlebelia Tavisufleba da, mravali, mravali sxva, rac gaTvaliswinebuli ar aris
ramdenime mizezis gamo, romelTa Soris gamoiyofa: a) dadgenili kanonis kanonmdeblobaSi. sinamdvileSi, ar arsebobs iseTi saxelmwifo, romelSiac yvela
ararseboba, romelic iqneboda samarTlianoba-usamarTlobis sazomi; b) kanonebSi msgavsi detali gaTvaliswinebuli da reglamentirebuli iqneboda. igulisxmeba,
ganswavluli, mcodne da miukerZoebebli mosamarTlis ar arseboba; da bolos, g) rom qveSevrdomebs am mimarTulebiT sruli Tavisufleba aqvT. es Tavisufleba,
ar arsebobs Zala, romelic kanonebs moiyvanda moqmedebaSi. amasTan savsebiT SeTavsebadia suverenis SeuzRudvel ZalauflebasTan. qalaq
loki bevrs laparakobs sasamarTlos mniSvnelobasa da funqciebze, Tumca lukas mcxovreblebs iseve aqvT valdebulebebi xelisuflebis mimarT, rogorc
sasamarTlo, rogorc damoukidebeli saxelisuflebo Sto, mis SromaSi ar figu- konstantinepolis mcxovreblebs. samoqalaqo Tavisufleba erTgvaria rogorc
rirebs. loki calke gamoyofs sakanonmdeblo xelisuflebas, calke aRmas- monarqiaSi, aseve demokratiul saxelmwifoSi (1.237).
rulebel xelisuflebas. bunebrivi mdgomareobidan politikur sazogadoebaze garda im Tavisuflebebisa, romlebic qveSevrdomebs gaaCniaT yofiT situ-
gadasasvlelad, orive saWirod miaCnia (1.312). rac Seexeba sasamarTlos, is aciebis umetes nawilSi, rig SemTxvevebSi maT rCebaT Tavisufleba TviT
sakanonmdeblo xelisuflebis nawiladaa warmodgenili: da amas gadavyavarT suverenTan mimarTebiTac ki. aseTia, magaliTad, viTareba, rodesac suvereni qve-
bunebrivi mdgomareobidan saxelmwifoSi, ramdenadac Cndeba mosamarTle, Sevrdoms mosakvdineblad miuCens vinmes (mniSvneloba ara aqvs, am dros,
romelsc aqvs ufleba gadaWras yvela sadavo sakiTxi da aunazRauros zarali, qveSevrdomi msjavrdadebulia Tu ara), yvela SemTxvevaSi, qveSevrdoms rCeba
romelic SeiZleba miadges saxelmwifos nebismier wevrs. Tavdacvis, winaaRmdegobis gawevis ufleba. meorea viTareba, rodesac vinme da-
es mosamarTle warmoadgens sakanonmdeblo xelisuflebas an mis mier daniSnul kiTxvaze imyofeba. adamiani valdebuli ar aris aRiaros danaSauli, radgan arc
Tanamdebobis pirs. am mosazrebidan loks gamoyavs mtkiceba, monarqiuli erT xelSekrulebas ar SeuZlia daavaldebulos adamiani daidanaSaulos Tavi da
mmarTvelobis samoqalaqo sazoagdoebasTan SeuTavseblobis Sesaxeb. marTlac, a.S.
samoqalaqo sazogadoebis mizania Tavidan aicilos bunebrivi mdgomareobis is niSani,
romlis drosac yoveli adamiani Tavadaa Tavis saqmeSi mosamarTle. es ki 6. ekonomikis sakiTxebi
xorcieldeba imgvari saxelisuflebo organizaciis SeqmniT, romelsac miakiTxavda
yovel wuTs adamiani. Tu sazogadoebaSi arsebobs piri, romelsac araviTari saxelmwifos finansuri keTildReoba damokidebulia produqtis siWarbeze,
saWiroeba ara aqvs aseT dawesebulebas mimarTos, maSin es piri (gasagebia, rom aq momzadebaze, gagzavnaze daniSnulebis adgilze da mis ganawilebaze moqalaqeTa
laparakia monarqze) bunebriv mdgomareobaSi imyofeba. marTlac, monarqad yofna Soris. produqtis siWarbe ganisazRvreba Sromaze da adamianis gulmodginebaze.
gulisxmobs, rom am pirs abaria rogorc sakanonmdeblo, asve aRmasrulebeli adamianis Sroma, hobsis azriT, aris saqoneli, rac yvelaze ufro cxadad imaSi
xelisufleba da ar arsebobs mosamarTle, romelsac is mimarTavda saqmis gasarCevad. vlindeba, rom igi warmatebiT SeiZleba gaicvalos nebismier sxva saqonelze.
Cven ukve viciT, rom politikuri sazogadoeba Cndeba iq, sadac adamianebi uars sakuTrebis ganawilebis problema yvela mmarTvelobis pirobebSi umaRles
amboben ra bunebiT Tavisuflebaze (adamianebi ki bunebiT Tavisuflebi, Tanasworebi da xelisuflebas miekuTvneba. sakuTrebis Semotana saxelmwifos arsebobis piro-
damoukideblebi ibadebian da amitom erTaedrTi gza sxvis Zalauflebas bebSi, xorcieldeba suverenis mier. hobsis es mtkiceba ufro wonadi gaxdeba mas
daqvemdebarebisa aris am adamianebis sakuTari uari Tavis Tavisuflebaze) im mizniT, Semdeg, rac gaviTvaliswinebT, rom aq laparakia ara imdenad calkeuli nivTebis
rom sxva adamianebTan erTad uzrunvelyon usafrTxo da bednieri cxovreba. rogorc ki flobaze, aramed sakuTrebis ganmsazRvrel saxeebze. sakuTrebis ZiriTadi forma
adamianebi amgvarad gaerTiandebian politikur organizmad, im droidan umravlesobas am periodSi aris sakuTreba miwaze, romlis ganawilebisa da SenarCunebis
eZleva ufleba miiRos gadawyvetileba da imoqmedos sxvebis saxeliTac (1.317). rac sakiTxebSi, cxadia, ereva suvereni.
Seexeba umciresobas, is rogorc erTiani organizmis nawili, valdebulia daemorCilos calke exeba hobsi fulis arss, mis bunebas da funqciebs saxelmwifoSi.
umravelesobis mosazrebas da imoqmedos maTi gadawyvetilebebis Sesabamisad. swored Tavidan is laparakobs oqro-vercxlis Sesaxeb, romelTac igi yvela sagnis
amitom aris xolme rom sakanonmdeblo organizaciebSi umravlesobis azri mTelis Rirebulebis xelsayrel sazoms uwodebs. am sazomis saSualebiT, adamians
azradaa miCneuli. amrigad, xelSekruleba organizebulia sazogadoebis yoveli wevris
62 55
SeuZlia Tan waiyolos Tavisi qoneba, sadac ki wava. Rirebulebis am sazomisagan mSromeli adamianis kerZo sakuTrebaSi Semovida (1.277).
gansxvavebiT, romelsac saerTaSoriso mimoqcevisaTvis saWiro valutis aRniSnuli msjelobebi kidev erTi implikaciis saSualebas iZleva. kerZod,
funqcias ufro asrulebs, hobsi saubrobs kidev adgilobriv monetazedac, anu Sroma qmnis gansxvavebas saganTa RirebulebebSi. ueWvelia, rom damuSavebul da
fulis imgvar erTeulze, romelsac ama Tu im saxelmwifoSi mxolod adgilobriv daumuSavebel miwis nakveTebs sxvadasxva fasi eqnebaT iseve, rogorc arsebobs
bazarze aqvs gamoyeneba. gansxvaveba dakrefil da bazarze gamotanil nayofs da igive xis nayofs Soris
saxelmwifosac hyavs STamomavloba, Svilebi. saxelmwifos Svilebi misi xeluxlebel mdgomareobaSi.
koloniebia. kolonistebs hobsi gansazRvravs Semdegnairad: “es aris adamianTa nivTis vinmes sakuTrebaSi gadasvlas ar sWirdeba danarCeni adamianebis
jgufebi, meTauris, gubernatoris xelmZRvanelobiT, romelic gagzavnilia Tanxmoba, raime konvencia. nivTi sazogadoebriv sakuTrebaSi jer bunebam, xolo
saxelmwifos mier im mizniT, rom daasaxlos sxva qveyana, romelsac an adreve ar Semdeg sazogadoebrivma xelSekrulebam moaTavsa da mis iqedan gamoyvana
hyavda mosaxleoba, an es mosaxleoba dakarga omebis gamo” (1.271). arsebobs SesaZlebelia mxolod Sromis safuZvelze. Sroma ganamtkicebs adamianis
koloniis sul mcire ori saxe. erT SemTxvevaSi, kolonia, Tavisi axal- sakuTrebas nivTze gonebis kanonebis karnaxiT. is gveubneba, rom indielis mier
mosaxleebiT, Tavisufldeba suverenis qveSevrdomobidan da misTvis gadasaxadis monadirebuli iremi misi sakuTrebaa. es igive bunebis kanonia. bunebis kanoni
gadaxdis valdebulebisagan. igi ayalibebs damoukidebel saxelmwifos. aseTi iyo gangvisazRvravs ara mxolod sakuTrebis arsebas, aramed mis zomasac, anu imas, Tu
Zveli samyaros koloniebis umravlesoba. saxelmwifo, saidanac es koloniebi ramdenis sakuTrebaze SeuZlia adamians hqondes pretenzia saerTo
gamovidnen metropoliad, deda saxelmwifod iwodeba da masTan koloniebs mflobelobaSi arsebuli nivTebidan. sakuTari Sromis fasad adamians SeuZlia
SesaniSnavi ekonomikuri da kulturuli kavSrebi hqondaT. rac Seexeba imdenis miTviseba, ramdenic saWiroa misTvis, vidre nivTi ar daiwyebs gafuWebas.
kolonialobis meore formas, mis yvelze gavrcelebul formad hobsi romis rac zomis am kanons scildeba, is ukve sxvisi sakuTrebis sferoSia.
kolonializms miiCnevs, romlisaTvis, ganmsazRvreli mniSvneloba uqonda mocemul istoriul momentSi - ambobs loki — sakuTrebad iqceva ara imdenad
koloniis samarTlebriv da politikur daqvemdebarebas metropoliisadmi, rac, is, rac modis miwaze, aramed Tavad miwa. miwac SeiZleba zomis farglebSi
rogorc varaudoben, erTi mxriv, romis imperiis sazRvrebis zrdis wyaro Seiqmna, ganisazRvros. kerZod, miwis is nakveTi, romelic SeuZlia daamuSaos erTma
magram, meore mxriv, warmoSobda mudmiv daZabulobas romsa da mii calkeul adamianma da sakmarisad moixmaros masze moyvanili produqti, aris am adamianis
provinciebs Soris. sakuTreba. erT dros miwis nakveTis amgvarad miTviseba ar uqmnida problemebs
sayuradReboa, rom kolonializmis swored am or formaze aCerebs sxva adamianebs, radgan miwa sakmaod iyo. sakuTrebis wesi ambobs — yovel adamians
yuradRebas adam smiTi Tavis “erebis simdidris mizezebSi”, oRond sakiTxs unda hqondes imdeni, ramdenis miTvisebasac is SesZlebs. ufro metisadmi
gacilebiT ufro detalurad exeba mas rogorc zogadpolitikuri kuTxiT, aseve miswrafeba, vidre es Wirdeba adamians, Secvala saganTa Sinagani Rirebuleba. aq
ekonomikuri maCveneblebis TalsazrisiTac. axla, ramdenadac am sakiTxis ufro loki ise msjelobs, rom Cndeba azri, TiTqos Tavdapirveli miTviseba da
detaluri gadmocemis arc droa da arc adgili, Cven ubralod SegviZlia sakuTreba iyo samarTliani, rac mas Semdeg dairRva, rac gaCnda fuli da oqrom
davafiqsiroT, rom koloniebis problemis kvlevis prioriteti Tomas hobss SeiZina is Rirebuleba, romelic mas dRes gaaCnia. miwis nakveTis miTvisebiT xom
ekuTvnis sulac ar dazaralebula sxva. am miwaze axla gacielebiT meti modis, vidre mis
bunebriv mdgomareobaSi yofnisas.
is, rac dasawyisSi sakuTrebad iqca Sromis saSualebiT, SemdgomSi, sazo-
gadoebrivi xelSekrulebis ZaliT iqna aseTad nacnobi. oqros vercxls da
briliants Rirebuleba mianiWa TviTnebobam an xelSekrulebam, Torem maT
TavisTavad araviTari sargebeli adamianis sicocxlis SenarCunebisa da uzrun-
velyofisavis ar moaqvs. lokis mier fuli ganisazRvreba rogorc grZelvadiani
nivTi, romelic SeiZleba gaufuWeblad iyos adamianis sakuTrebaSi didi xnis
literatura manZilze da romelic konvencionalurad gaxdeba sxva saWiro nivTebze gacvlis
saSualeba. is gamoiyeneba rogorc saqonlis Rirebulebis sazomi. Tumca, loki
SeniSnavs, rom is aseTia mxolod konvencionalurad da, rom realuri sazomi
1. Томас Гоббс – «Левиафан или материя, форма и власть государства церковного и
mainc Sromaa. qonebrivi Tanasworobis balansi irRveva mas Semdeg, rac Cndeba
гражданского», в кн. Томас Гоббс, Избранные произведения в двух томах. Изд. «Мысль».
fuli rogorc dagrovebis saSualeba. magram Tavad qonebrivi uTanasworobis
Москва 1965., том 2 (c. 149-169; 192-244; 265-272).
gaCena, lokis azriT, xorcieldeba sazogadoebis xelSekrulebis gareT, mas
2. Laurence Berns – Thomas Hobbes., in: “ History of Political Philosophy”. Edited by Leo Strauss Semdeg, rac Cumi SeTanxmebiT, oqrosa da vercxls miaweres Rirebuleba da misi
and Joseph Cropsey. Third Edition. The Univ. of Chicago Press, 1987 (?-? pp.). fulad gamoyeneba daiwyes. saxelmwifos arsebobis pirobebSi sakuTrebas da miwis
mflobelobas gansazRvravs arsebuli konstituciebi.
magram, ras warmoadgens “Cumi SeTanxmeba”? am terminTan dakavSirebiT rigi
siZneleebi arsebobs. upirveles yovlisa, es exeba Tavad terminis Sinaarss. garda
amisa, gaurkvevelia, Cumi Tanxmoba avaldebulebs Tu ara adamians moiqces iseve,
rogorc Cveulebrivi Tanxmobis SemTxvevaSi. imaze, Tu rogor unda gavigoT Cumi
Tanxmoba da ra saxis funqcionireba gaaCnia mas, loki ambobs Semdegs: “yoveli
adamiani, romelic flobs an iyenebs romelime saxelmwifos teritorias, iZleva
Cum Tanxmobas. aq laparakia ara mxolod sakuTrebis flobaze, aramed saboloo
jamSi, adamianis Tavad arsebobaze mocemuli teritoriis farglebSi” (1.332). Tu
romelime pirovneba SeTanxmebaSi Sedis saxelmwifosTan, es niSnavs, rom
SeTanxmebis sagani xdeba am pirovnebis sakuTrebac. Tu piri SexebaSi modis
saxelmwifos teritoriaSi Semaval miwasTan (an mflobelobis, an masze moyvanil
produqtze sakuTrebis azriT) is imyofeba Cumi Tanxmobis mdgomareobaSi.

56 61
ki. amitom, bunebiT Tavisuflebaze uaris Tqma, sicocxleze uaris Tqmis jon lokis traqtati mmarTvelobis Sesaxeb
tolfasia. loks aq mxedvelobaSi is garemoeba aqvs, rom, adamiani flobs
absolutur Zalauflebas Tavis Tavze, romlis gasxviseba ar SeuZlia. yvelaze jon loki cnobilia rogorc empirizmis, asociaciuri fsiqologiis erT-erTi
ufro mZime monobis pirobebSiac ki mas yovelTvis rCeba Sansi uari Tqvas fuZemdebeli. loki aris Zalze mniSvnelovani Sromebis avtori tolerantizmis
sicocxelze da am SesaZleblobas is verafriT gaasxvisebs. magram igive msjeloba da aRzrdis Sesaxeb. politikur problemebze lokis ZiriTadi Sromaa “ori
imasac aRniSnavs, rom aseT SemTxvevaSi adamiani ar flobs absolutur traqtati mmarTvelobis Sesaxeb”, romelsiac man daicva da ganaviTara hobsis
Zalauflebas sakuTar Tavze (winaaRmdeg SemTxevaSi ra daudgeboda am liberalizmi. naSromi ori nawilisagan Sedgeba, romelsiac jer mocemulia ser
Tavisufleis gasxvisebas) da amitom Tuki monoba Tavisuflebis dakargvad robert filmeris doqtrinis sarkastuli kritika, xolo meore nawilSi
gaviazreT, is realurad ar arsebobs, radgan rogor SeuZlia vinmes gasces is dalagebulia lokis sakuTari liberalistuli doqtrina. ser robert filmeri,
rasac Tavad ar flobs (1.275). Tuki vinme moindimebda waerTmia CvenTvis romelsac loki ase daundoblad akritikebs Tavis naSromSi, gaxlavT is avtori,
Tavisufleba bunebriv mdgomareobaSi _ ambobs loki — maSin is amiT moindemebda romelmac Tavs ido hobsis sazogadoebriv xelSekrulebaze damyarebuli
waerTmia CvenTvis yvelaferi danarCeni, rdgan Tavisufleba yvelaferi saxelmwifos Teoriis kritika da am mizniT gamoaqveyna sakuTari nawarmoebi _
danarCenis safuZvelia (1.271). danarCenSi aq SeviZlia vigulisxmoT mravali ram “patriarqi” — romelSiac is monarqiuli politikuri sistemis (konkretul
da maT Soris adamianis Sansi Sevides sazogadoebriv xelSekrulebaSi sxva SemTxvevaSi, laparaki iyo stiuartebis samefo gvarze) RvTaebrivi warmoSobis
adamianebTan. es ki niSnavs, rom bunebiTi Tavisufleba, rogorc es principi doqtrinis ganviTarebas cdilobda. filmeris es mcdeloba ar yofila
saerToa klasikuri liberaluri doqtrinebis umravlesobisaTvis, aris restavrirebuli samefo karis mxolod gulismosagebi maamebluri aqcia. aseT
saxelmwifos arsebobis winapiroba. SemTxvevaSi namdvilad ar Rirda masze yuradRebis SeCereba. filmeris mizans,
bunebiTi Tavisuflebis garda, rogorc iTqva, arsebobs sazogadoebrivi “levaTanSi” warmodgenili saxelmwifos konvencionaluri Teoriis uaryofa
Tavisuflebac. adamiani Tavisufalia sazogadoebaSi maSin, Tu is ar emorCileba warmoadgenda, risTvisac is aviTarebda moanarqiuli xelisuflebis sul
araviTar sxva kanons, garda imisa, rac dadgenilia sazogadoebrivi xelSekru- sxvagvari warmoSobis Tvalsazriss. “leviaTanSi” wamoyenebul Teorias dam-
lebiT. loki akritikebs Tavisuflebis gavrcelebul gagebas, romlis mixedviTac cvelad loki moevlina. amisaTvis, ra Tqma unda, sakmarisi ar iyo filmeris
Tavisufalia is, vinc akeTebs imas, rac surs rom gaakeTos da am dros ar aris doqtrinis ususurobis demonstarcia. lokma, Cans, gaiTvaliswina hobsis Teoriis
SezRuduli araviTari kanoniT. am Tvalsazrisisagan gansxvavebiT, loki fiqrobs, susti mxareebi da scada gaeSala konvencionalizmis pozitiuri Sinaarsi.
rom mmarTvelobis politikuri sistemis pirobebSi, adamiani Tavisufalia maSin, lokis meore traqtati iwyeba erTgvari zogadi poziciis moniSvniT, romelic
Tu is cxovrobs kanonis Sesabamisad. loki aRniSnavs, rom kanoni, misi sakuTrivi lokTan saerTo unda hqondes yvelas, vinc fiqrobs, rom saxelmwifos
azriT, imdenad Sezudvas ki ar gulisxmobs, ramdenadac saxelmZRvanelo wesebs Camoyalibebis erTaderTi gza Zaladoba ar aris da, rom arsebobs sul sxva
Tavisufali da gonieri adamianisaTvis da adgens mxolod imas, rac mxolod sawyisebi, gansxvavebuli mxecebisaTvis damaxasiaTebeli “Zalismieri samarT-
sikeTis momtania kanonmorCilTaTvis. gavrcelebuli Tvalsazrisis sapiris- lisagan”. amitom, am poziciis sapirispirod warmodgenili unda iyos politikuri
pirod, kanonis mizani sulac ar aris Tavisuflebis mospoba da adamianis xelisuflebis alternaliuli dafuZneba.
SezRudva, aramed misi Tavisuflebis Senaxva da gafarToeba.Tavisuflebis filmeris Teoria emyareboda ojaxis mamis Zalauflebis eqstrapolacias
ganxorcieleba xom mxolod iq SeiZleba, sadac aravin gaviwrovebs, es ki mxolod monarqiaze. es sakiTxi axali ar aris. igi cnobilia jer kidev antikuri
maSin gveqneba, rodesac arsebobs da funqcionirebs kanoni. adamiani ibadeba politikuri Teoriidan. gavixsenoT, misi analizi aristotelesTan. lokic
Tavisufal gonier arsebad, magram saWiroa gavides garkveuli dro, imisaTvis, arsitoteles kvalad moiTxovs erTmaneTisagan gavmijnoT saxelmwifo moxelis
rom man gonebis gamoyeneba SesZlos da misiT ixelmZRvanelos. xolo gonebis Zalaufleba kerZo pirze, mamisa — Svilze, batonis Zalaufleba Tavis msaxurebze,
principebiT cxovreba igive Tavisuflebis tolfasia. qmrisa — colze da, bolos monaTmflobelisa — monebze. yvela aRniSnuli
amrigad, Tavisufleba sazogadoebaSi aris SesaZlebloba misdio Sens survils da mimarTeba aris ZalauflebiTia, margam ara yvela maTgania politikuri. am
imoqmedo misi karnaxiT yvela im sferoSi, romelic ar aris akrZaluli kanoniT. Tu ukanasknels mxolod pirveli wyvili warmoadgens da mis bunebaSi gasarkvevad,
amisagan gansxvavebiT, adamiani damokidebulia sxva adamianis araprognozirebad, unda jer politikuri Zalauflebis fenomeni gaviazroT. politikuri
bundovan da cvalebad nebaze, is, cxadia, Tavisuflad ver CaiTvleba. Zalaufleba — gansazRvravs loki — aris sakuTrebis da adamianTa dacvisaTvis
aucilebeli kanonebis gamocemis ufleba, im kanonebis gamocemis ufleba,
romlebic, damatebiT, saSualebas mogvcemda gamogveyenebina saerTo Zalisxmeva,
3.sakuTreba raTa uzrunvelyofili iyos aRniSnuli kanonebis Sesruleba da saxelmwifos
usafrTxoeba gare Tavdasxmebis SemTxvevaSi (1.263). vnaxoT axla, Tu ra principebs
sakuTreba ar arsebobs bunebriv mdgomareobaSi. RmerTma dedamiwa da emyareba politikuri Zalaufleba, ra unda vigulisxmoT mis fundamentSi.
yvelaferi is, rac masze izrdeba adamianebs uboZa. es ki imas niSnavs, rom is vidre uSualod lokis argumentacias SevexebodeT, gvinda oriode sityviT
yvelas sakuTrebaa da ara romelime erTi maTganis. sakuTreba — rogorc loki SevCerdeT lokis mier masalis gadmocemis maneraze, romelic Camohgavs wlebis
gvarwmunebs — aris pirovnebis nawili da am piris garda ravisa aqvs masze ufleba. Semdeg, hegelis mier gamoyenebul meTods. es meTodi gulisxmobda sakvlevi
ra aqvs mxedvelobaSi avtors? udavoa, rom adamianis Sroma da misi xeliT obieqtis carieli cnebis aRebas dasawyisSi, romelic TandaTan unda Sevsebuliyo
gakeTebuli saqme mSromels ekuTvnis. Tu adamiani raRacas ukeTebs imas, rac pozitiuri SinaarsiT. amis msgavsad, ar unda gagvikvirdes, roca aRmovaCenT, rom
bunebrivad arsebobs; daTess, moimkis, erTi sityviT, saxes, arsebobis formas naSromSi loki araerTxel ubrundeba Tundac sazogadoebrivi xelSekrulebis
ucvlis bunebriv mdgomareobaSi myofs, es niSnavs, rom am dros, Tavisi fenomens, magram Temis yoveli xelaxali garCevis dros ueWveli xdeba, rom
saqmianobiT iseT rames uerTebs bunebrivs, rac mas ekuTvnis da rac am sagans mis gacilebiT meti viciT sakiTxze, vidre wina gverdebze vicodiT.
sakuTrebad aqcevs. es raRac aris Sroma. swored Sromis saSualebiT gamoyavs
adamians esa Tu is nivTi im saerTo sakuTrebidan, romelSiac is bunebam moaTavsa.
ramdenadac Sroma mSromelis bunebrivi sakuTrebaa, amdenad sxvas aravisa aqvs
ufleba pretenzia ganacxados am nivTze, romelsac erTxel mainc miekara
mSromeli. Sromas Seaqvs gansxvaveba sazogados da kerZos Soris, radgan man iseTi
ram miumata nivTs, rac am saganSi ar Caudevs bunebas. yovelive amiT, nivTi
60 57
1.bunebrivi mdgomareoba da sazogadoebrivi xelSekruleba gasakviria, rom RmerTma daawesa samoqalaqo mmarTveloba adamianTa TviTnebobis
SesazRudaT (1.269). es pasuxi aradamakmayofilebelia ara imitom, rom RmerTi
adamianis bunebrivi mdgomareoba lokis interpretaciiT, gulisxmobs dainteresebuli ar iqnebod adamianebs moewyoT samarTliani cxovreba da, Tu
adamianTa srul Tavisuflebas nebismieri mimarTulebiT. adamiani akeTebs aseTi ram mxolod saxelmwifoSia SesaZlebeli, maSasadame saxelmwifoc, aramed
yvelafers, rac misTvis sasargeblod uCans bunebis kanonis sazRvrebSi. imitom, rom RmerTi yvela arsebuli movlenisa saboloo mizezia da amitom masze
Tavisuflebis garda, igive mdgomareobisaTvis damaxasiaTebelia Tanasworobis dayrdnobiT saxelmwifos warmoSobis axsna, Zalian bundovania, radgan Cven
mdgomareobac, rodesac mTel samarTlebriv sivrceze aravis aqvs sxvaze metis gvainteresebs ara saboloo, aramed uaxloesi mizezi. loki rogorRac
ufleba. mosazrebaTa simtkicisaTvis, loki aq axsenebs, cnobil inglisel iTvaliswinebs am viTarebas da kidev erTxel emyareba hukeris Sromas, romlis
Teologs da samarTalmcodnes, riCard hukers (1554-1600) rvatomiani naSromis — citirebiTac migvaniSnebs ukve antikurobaSi cnobil saxelmwifos warmoSobis
“The Laws of Eclesiastical Polity” — avtors, romelic Tavis gamokvlevaSi cdilobda erT-erT mizezze — miswrafeba Rirseuli da uzrunvelyofili arsebobisaken
gaetarebina azri saxelwifos xelSekrulebiT safuZvelze warmoSobis da samefo adamianebs Tanacxovrebisaken ubiZgebs. ase iqmneba saxelmwifo (1.270).
xelisuflebis kanoniT SezRudvis saWiroebis Sesaxeb). zemoT aRvniSneT, rom lokis midgoma adamianTa bunebrivi mdgomareobisadmi,
Tumca, am sakiTxs kidev davubrundebiT, axlave SegviZlia davafiqsiroT hobsisgan gansxvavebulia. amaSi kidev erTxel SegviZlia davrwmundeT, lokis
mniSvnelovani gansxvaveba lokis da hobsis poziciebs Soris. hobsTan adamianTa aseTi pasuxiT kiTxvaze — “sad arsebobs an sad arsebobdnen aseT bunebriv
bunebrivi mdgomareoba ZiriTadad negatiur terminebSia aRwerili. is aris raRac mdgomareobaSi adamianebi”? — yvela damoukidebeli Temis mmarTveli bunebriv
velurTa, winaciviluri cxovrebis msgavsi ram, saidanac unda moxdes gadasvla mdgomareobaSi myofad unda miviCnioT imitom, rom ara yoveli xelSekruleba
samoqalaqo, anu politikur mdgomareobaze. rac Seexeva loks, bunebrivi daasrulebs adamianTa bunebriv mdgomareobas (adamianebma SeiZleba erTmaneTTan
mdgomareobidan mas ori fenomeni ainteresebs — Tavisufleba da samarTlianoba. mravali xelSekruleba dadon da mainc darCnen bunebriv mdgomareobaSi), aramed
lokisaTvis gadamwyveti azri aqvs imas, rom erTic da meorec, adamianis bunebiTi mxolod is, romelSiac adamianebi Tanxmdebian Seadginon erTi sazogadoeba, erTi
maxasiaTebelia da ara SeZenili. politiuri sxeuli. magram asaxsneli xom swored es aris — Tu bunebriv
adamianis Tavisufleba unda gavmijnoT TviTnebobisagan. bunebiTad adamians mdgomareobaSi adamianebi mraval xelSekrulebas deben rTmaneTTan, da avad Tu
aqvs Tavisufleba, magram ara TviTneboba ganaxorcielos Tudac bunebis kargad rogorRac Tavsac icaven, cxovroben Temebad da a.S. maSin ra iwvevs
sawinaaRmdego ram. vTqvaT mas ar aqvs ufleba moiklas Tavi an moklas sxva, Tuki saxelmwifos warmoSobas? pasuxi romelic lokma warmoadgina, aradamakma-
es moesurveba. bunebiT mdgomareobas aqvs Tavisi kanonebi, romlebic wvdomadi da yofilebelia.
interpretirebadia adamianis gonebisaTvis. adamianis goneba igive misi kanonia. loki kidev bevrjer Seexeba sakiTxs imis Sesaxeb, Tu ra udevs safuZvlad
bunebis kanoni da gonebis kanoni erTgvaria, radgan, is vinc bunebis kanonebs adamianTa saxelmwifoebriv gaerTianebas. erTi pasuxis mixedviT, aseT safuZvels
gadaabijebs, dadgeba gonebis kanonebs miRma. bunebiTis da gonebrivis aseT mSvidobisaker swrafva warmoadgens. marTlac, gonebis principebis Sesabamisad
daaxloeba SemdgomSi Zalze Sors mimaval Sedegebs moitans. jerjerobiT, iqedan cxovreba gamoricxavs mudmivi omis warmoebas adamianTa Soris. arsebobs mniS-
rasac, lokis azriT, goneba gvkarnaxobs, SegviZlia davafiqsiroT pirveli vnelovani gansxvaveba omis mdgomereobas da bunebriv mdgomareobas Soris.
bunebiTi kanoni, romelic adamians meore adamianis mokvlas ukrZalavs da bunebrivia mdgomareoba, rodesac ar arsebobs saerTo mosamarTle, romelic
zogadad mowinaaRmdegea Zaladobisa. meore kanoni, pirvels exmianeba da miiCnevs, miukerZoeblad gaarCevda modave mxareebs Soris da aRasrulebda ganaCens. Zala
rom yovel adamians aqvs ufleba dasajos TiToeuli maTgani, vinc ki pirvel gamoyenebis uflebis garaSe, imisda miuxedavad, arsebobs Tu ara saerTo mo-
bunebis kanons daarRvevs. samarTle, qmnis omis mdgomareobas. omisagan Tavis daRweva, ai mTavari mizezi imi-
bunebiTi samarTali lokisaTvis raRac realuria da ara mkvlevris xelT sa, ratomac ayalibeben adamianebi sazogadoebas da amboben uars bunebriv mdgo-
arsebuli xelsayreli konstruqcia, romelic gagviiolebs movlenebis axsnas. mareobaze (1.173). omi Sewydeba maSin, Tu iarsebebs iseTi Zala, romelsac SegiZlia
sabuTad gamodgeba romelime saxelmwifos mier ucxoelis gamamtyunebeli mimarTo gaWirvebis dros daxmarebisaTvis da es daxmareba realuri iqneba.
sasamarTlo ganaCeni. bunebiTis garda romeli samarTali unda edos am ganaCens
safuZvlad, Tu aRniSnuli piri mocemuli qveynis iurisdiqciis gareT dgas?
pasuxi aq erTia — mas bunebiTi samarTlis safuZvelze sjian. mocemul 2. Tavisuflebis da Tanasworobis cnebebi
SemTxvevaSi, sasjels igive funqcia aqvs, rac sxva standartul SemTxvevebSi _ es
aris samagieros migeba danaSaulisaTvis da momaval SesaZlo borotqmedebaTa lokis liberalizmis erT-erTi amosavali Tezisi gulisxmobs, rom yvela
prevencia. loks kidev moyavs sxva magaliTebi, romlebSiac Cans, rogorc adamiani bunebiT Tanasworia (1.292). es Tanasworoba ar unda gaviogoT
bunebiTi, aseve samoqalaqo samarTali. maTi cal-calke fenomenebad dafiqsireba, absoluturad. loks SesaniSnavad esmis, rom adamianebi mravali niSniT arian
warmoSobs kiTxvas maT Soris arsebuli mimarTebis Taobaze, rasac loki Semdeg gansxvavebulni da, amitom maT Soris Tanasworobis arsebobis mtkiceba am
axsnas aZlevs: “... yoveli qveynis samoqalaqo kanonebi, samarTlianebi arian gansxvavebulobaTa srul nivelirebaSi ar gamoixateba. adamianebi gansxvavdebian
imdenad, ramdenadac bunebis kanonebs emyarebian, regulirdebian da asakiT, saTnoebiT warmomavlobiT, nacnob-megobrebis wriT, gavleniT da a.S.
interpretirdebian mis safuZvelze” (1.268). uamravi sxva niSniT. magram es gansxvevebani ar ewinaaRmdegebian imas, rom yvela
axla vfiqrobT met-naklebad gasagebia gansxvaveba lokis da hobsis adamiani Tanaswori iyos iurisdiqciasTan mimarTebiT, anu laparakia adamianTa
poziciebidan bunebiTi samarTlis mimarT. magram aseTive sicxade rodi gvaqvs Tanabar uflebaze iyvnen bunebiTi Tavisuflebis mqoneni. aseT axsnas
saxelmwifos warmoSobis sakiTxis mimarT. piriqiT, Tu bunebiTi samarTali da Tavisuflebis problemis analizisaken gadavyavarT.
ufro zogadad samarTlianoba iseTi TavSekavebulia da zomieri, rogorc amas loki erTmaneTisagan mijnavs bunebiT Tavisuflebas da Tavisuflebas
loki gvixatavs, maSin gaugebaria saxelmwifos Seqmnis saWiroeba. lokis pasuxi am sazogadoebaSi. adamiani bunebiT Tavisufalia maSin, Tu is ar emorCileba
kiTxvaze, romelsac axla gadmovcemT, mTlad damajereblad ver JRers. amqveynad masze maRla mdgom araviTar Zalauflebas, ar emorCileba sxva adamianis
im faqtidan, rom bunebiTi samarTlis safuZvelze adamianebi gana- arc kanonebs da arc nebas, aramed xelmZRvanelobs mxolod bunebis kanoniT. aseT
xorcieleben aRmasrulebel xelisufelbas, maTi vnebebisa da miswrafebebis dros bunebis kanoni erTaderTi SemzRudveli barieria sakuTari survilebis
gaTvaliswinebiT, advili dasaSvebia, rom isini ver SeinarCuneben obieqturobas, aRsrulebis gzaze. es bunebrivi Tavisufleba adamianis mouwyveteli
rac areulobis da ukmayofilebis wyaro gaxdeba. amitom, agrZelebs loki, ra kuTvnilebaa. adamians ar SeuZlia uari Tqvas bunebiT Tavisuflebaze ise, rom
kiTxvis niSnis qveS ar dadges misi pirovnuli usafrTxoeba da TviT sicocxlec
58 59
1.bunebrivi mdgomareoba da sazogadoebrivi xelSekruleba gasakviria, rom RmerTma daawesa samoqalaqo mmarTveloba adamianTa TviTnebobis
SesazRudaT (1.269). es pasuxi aradamakmayofilebelia ara imitom, rom RmerTi
adamianis bunebrivi mdgomareoba lokis interpretaciiT, gulisxmobs dainteresebuli ar iqnebod adamianebs moewyoT samarTliani cxovreba da, Tu
adamianTa srul Tavisuflebas nebismieri mimarTulebiT. adamiani akeTebs aseTi ram mxolod saxelmwifoSia SesaZlebeli, maSasadame saxelmwifoc, aramed
yvelafers, rac misTvis sasargeblod uCans bunebis kanonis sazRvrebSi. imitom, rom RmerTi yvela arsebuli movlenisa saboloo mizezia da amitom masze
Tavisuflebis garda, igive mdgomareobisaTvis damaxasiaTebelia Tanasworobis dayrdnobiT saxelmwifos warmoSobis axsna, Zalian bundovania, radgan Cven
mdgomareobac, rodesac mTel samarTlebriv sivrceze aravis aqvs sxvaze metis gvainteresebs ara saboloo, aramed uaxloesi mizezi. loki rogorRac
ufleba. mosazrebaTa simtkicisaTvis, loki aq axsenebs, cnobil inglisel iTvaliswinebs am viTarebas da kidev erTxel emyareba hukeris Sromas, romlis
Teologs da samarTalmcodnes, riCard hukers (1554-1600) rvatomiani naSromis — citirebiTac migvaniSnebs ukve antikurobaSi cnobil saxelmwifos warmoSobis
“The Laws of Eclesiastical Polity” — avtors, romelic Tavis gamokvlevaSi cdilobda erT-erT mizezze — miswrafeba Rirseuli da uzrunvelyofili arsebobisaken
gaetarebina azri saxelwifos xelSekrulebiT safuZvelze warmoSobis da samefo adamianebs Tanacxovrebisaken ubiZgebs. ase iqmneba saxelmwifo (1.270).
xelisuflebis kanoniT SezRudvis saWiroebis Sesaxeb). zemoT aRvniSneT, rom lokis midgoma adamianTa bunebrivi mdgomareobisadmi,
Tumca, am sakiTxs kidev davubrundebiT, axlave SegviZlia davafiqsiroT hobsisgan gansxvavebulia. amaSi kidev erTxel SegviZlia davrwmundeT, lokis
mniSvnelovani gansxvaveba lokis da hobsis poziciebs Soris. hobsTan adamianTa aseTi pasuxiT kiTxvaze — “sad arsebobs an sad arsebobdnen aseT bunebriv
bunebrivi mdgomareoba ZiriTadad negatiur terminebSia aRwerili. is aris raRac mdgomareobaSi adamianebi”? — yvela damoukidebeli Temis mmarTveli bunebriv
velurTa, winaciviluri cxovrebis msgavsi ram, saidanac unda moxdes gadasvla mdgomareobaSi myofad unda miviCnioT imitom, rom ara yoveli xelSekruleba
samoqalaqo, anu politikur mdgomareobaze. rac Seexeva loks, bunebrivi daasrulebs adamianTa bunebriv mdgomareobas (adamianebma SeiZleba erTmaneTTan
mdgomareobidan mas ori fenomeni ainteresebs — Tavisufleba da samarTlianoba. mravali xelSekruleba dadon da mainc darCnen bunebriv mdgomareobaSi), aramed
lokisaTvis gadamwyveti azri aqvs imas, rom erTic da meorec, adamianis bunebiTi mxolod is, romelSiac adamianebi Tanxmdebian Seadginon erTi sazogadoeba, erTi
maxasiaTebelia da ara SeZenili. politiuri sxeuli. magram asaxsneli xom swored es aris — Tu bunebriv
adamianis Tavisufleba unda gavmijnoT TviTnebobisagan. bunebiTad adamians mdgomareobaSi adamianebi mraval xelSekrulebas deben rTmaneTTan, da avad Tu
aqvs Tavisufleba, magram ara TviTneboba ganaxorcielos Tudac bunebis kargad rogorRac Tavsac icaven, cxovroben Temebad da a.S. maSin ra iwvevs
sawinaaRmdego ram. vTqvaT mas ar aqvs ufleba moiklas Tavi an moklas sxva, Tuki saxelmwifos warmoSobas? pasuxi romelic lokma warmoadgina, aradamakma-
es moesurveba. bunebiT mdgomareobas aqvs Tavisi kanonebi, romlebic wvdomadi da yofilebelia.
interpretirebadia adamianis gonebisaTvis. adamianis goneba igive misi kanonia. loki kidev bevrjer Seexeba sakiTxs imis Sesaxeb, Tu ra udevs safuZvlad
bunebis kanoni da gonebis kanoni erTgvaria, radgan, is vinc bunebis kanonebs adamianTa saxelmwifoebriv gaerTianebas. erTi pasuxis mixedviT, aseT safuZvels
gadaabijebs, dadgeba gonebis kanonebs miRma. bunebiTis da gonebrivis aseT mSvidobisaker swrafva warmoadgens. marTlac, gonebis principebis Sesabamisad
daaxloeba SemdgomSi Zalze Sors mimaval Sedegebs moitans. jerjerobiT, iqedan cxovreba gamoricxavs mudmivi omis warmoebas adamianTa Soris. arsebobs mniS-
rasac, lokis azriT, goneba gvkarnaxobs, SegviZlia davafiqsiroT pirveli vnelovani gansxvaveba omis mdgomereobas da bunebriv mdgomareobas Soris.
bunebiTi kanoni, romelic adamians meore adamianis mokvlas ukrZalavs da bunebrivia mdgomareoba, rodesac ar arsebobs saerTo mosamarTle, romelic
zogadad mowinaaRmdegea Zaladobisa. meore kanoni, pirvels exmianeba da miiCnevs, miukerZoeblad gaarCevda modave mxareebs Soris da aRasrulebda ganaCens. Zala
rom yovel adamians aqvs ufleba dasajos TiToeuli maTgani, vinc ki pirvel gamoyenebis uflebis garaSe, imisda miuxedavad, arsebobs Tu ara saerTo mo-
bunebis kanons daarRvevs. samarTle, qmnis omis mdgomareobas. omisagan Tavis daRweva, ai mTavari mizezi imi-
bunebiTi samarTali lokisaTvis raRac realuria da ara mkvlevris xelT sa, ratomac ayalibeben adamianebi sazogadoebas da amboben uars bunebriv mdgo-
arsebuli xelsayreli konstruqcia, romelic gagviiolebs movlenebis axsnas. mareobaze (1.173). omi Sewydeba maSin, Tu iarsebebs iseTi Zala, romelsac SegiZlia
sabuTad gamodgeba romelime saxelmwifos mier ucxoelis gamamtyunebeli mimarTo gaWirvebis dros daxmarebisaTvis da es daxmareba realuri iqneba.
sasamarTlo ganaCeni. bunebiTis garda romeli samarTali unda edos am ganaCens
safuZvlad, Tu aRniSnuli piri mocemuli qveynis iurisdiqciis gareT dgas?
pasuxi aq erTia — mas bunebiTi samarTlis safuZvelze sjian. mocemul 2. Tavisuflebis da Tanasworobis cnebebi
SemTxvevaSi, sasjels igive funqcia aqvs, rac sxva standartul SemTxvevebSi _ es
aris samagieros migeba danaSaulisaTvis da momaval SesaZlo borotqmedebaTa lokis liberalizmis erT-erTi amosavali Tezisi gulisxmobs, rom yvela
prevencia. loks kidev moyavs sxva magaliTebi, romlebSiac Cans, rogorc adamiani bunebiT Tanasworia (1.292). es Tanasworoba ar unda gaviogoT
bunebiTi, aseve samoqalaqo samarTali. maTi cal-calke fenomenebad dafiqsireba, absoluturad. loks SesaniSnavad esmis, rom adamianebi mravali niSniT arian
warmoSobs kiTxvas maT Soris arsebuli mimarTebis Taobaze, rasac loki Semdeg gansxvavebulni da, amitom maT Soris Tanasworobis arsebobis mtkiceba am
axsnas aZlevs: “... yoveli qveynis samoqalaqo kanonebi, samarTlianebi arian gansxvavebulobaTa srul nivelirebaSi ar gamoixateba. adamianebi gansxvavdebian
imdenad, ramdenadac bunebis kanonebs emyarebian, regulirdebian da asakiT, saTnoebiT warmomavlobiT, nacnob-megobrebis wriT, gavleniT da a.S.
interpretirdebian mis safuZvelze” (1.268). uamravi sxva niSniT. magram es gansxvevebani ar ewinaaRmdegebian imas, rom yvela
axla vfiqrobT met-naklebad gasagebia gansxvaveba lokis da hobsis adamiani Tanaswori iyos iurisdiqciasTan mimarTebiT, anu laparakia adamianTa
poziciebidan bunebiTi samarTlis mimarT. magram aseTive sicxade rodi gvaqvs Tanabar uflebaze iyvnen bunebiTi Tavisuflebis mqoneni. aseT axsnas
saxelmwifos warmoSobis sakiTxis mimarT. piriqiT, Tu bunebiTi samarTali da Tavisuflebis problemis analizisaken gadavyavarT.
ufro zogadad samarTlianoba iseTi TavSekavebulia da zomieri, rogorc amas loki erTmaneTisagan mijnavs bunebiT Tavisuflebas da Tavisuflebas
loki gvixatavs, maSin gaugebaria saxelmwifos Seqmnis saWiroeba. lokis pasuxi am sazogadoebaSi. adamiani bunebiT Tavisufalia maSin, Tu is ar emorCileba
kiTxvaze, romelsac axla gadmovcemT, mTlad damajereblad ver JRers. amqveynad masze maRla mdgom araviTar Zalauflebas, ar emorCileba sxva adamianis
im faqtidan, rom bunebiTi samarTlis safuZvelze adamianebi gana- arc kanonebs da arc nebas, aramed xelmZRvanelobs mxolod bunebis kanoniT. aseT
xorcieleben aRmasrulebel xelisufelbas, maTi vnebebisa da miswrafebebis dros bunebis kanoni erTaderTi SemzRudveli barieria sakuTari survilebis
gaTvaliswinebiT, advili dasaSvebia, rom isini ver SeinarCuneben obieqturobas, aRsrulebis gzaze. es bunebrivi Tavisufleba adamianis mouwyveteli
rac areulobis da ukmayofilebis wyaro gaxdeba. amitom, agrZelebs loki, ra kuTvnilebaa. adamians ar SeuZlia uari Tqvas bunebiT Tavisuflebaze ise, rom
kiTxvis niSnis qveS ar dadges misi pirovnuli usafrTxoeba da TviT sicocxlec
58 59
ki. amitom, bunebiT Tavisuflebaze uaris Tqma, sicocxleze uaris Tqmis jon lokis traqtati mmarTvelobis Sesaxeb
tolfasia. loks aq mxedvelobaSi is garemoeba aqvs, rom, adamiani flobs
absolutur Zalauflebas Tavis Tavze, romlis gasxviseba ar SeuZlia. yvelaze jon loki cnobilia rogorc empirizmis, asociaciuri fsiqologiis erT-erTi
ufro mZime monobis pirobebSiac ki mas yovelTvis rCeba Sansi uari Tqvas fuZemdebeli. loki aris Zalze mniSvnelovani Sromebis avtori tolerantizmis
sicocxelze da am SesaZleblobas is verafriT gaasxvisebs. magram igive msjeloba da aRzrdis Sesaxeb. politikur problemebze lokis ZiriTadi Sromaa “ori
imasac aRniSnavs, rom aseT SemTxvevaSi adamiani ar flobs absolutur traqtati mmarTvelobis Sesaxeb”, romelsiac man daicva da ganaviTara hobsis
Zalauflebas sakuTar Tavze (winaaRmdeg SemTxevaSi ra daudgeboda am liberalizmi. naSromi ori nawilisagan Sedgeba, romelsiac jer mocemulia ser
Tavisufleis gasxvisebas) da amitom Tuki monoba Tavisuflebis dakargvad robert filmeris doqtrinis sarkastuli kritika, xolo meore nawilSi
gaviazreT, is realurad ar arsebobs, radgan rogor SeuZlia vinmes gasces is dalagebulia lokis sakuTari liberalistuli doqtrina. ser robert filmeri,
rasac Tavad ar flobs (1.275). Tuki vinme moindimebda waerTmia CvenTvis romelsac loki ase daundoblad akritikebs Tavis naSromSi, gaxlavT is avtori,
Tavisufleba bunebriv mdgomareobaSi _ ambobs loki — maSin is amiT moindemebda romelmac Tavs ido hobsis sazogadoebriv xelSekrulebaze damyarebuli
waerTmia CvenTvis yvelaferi danarCeni, rdgan Tavisufleba yvelaferi saxelmwifos Teoriis kritika da am mizniT gamoaqveyna sakuTari nawarmoebi _
danarCenis safuZvelia (1.271). danarCenSi aq SeviZlia vigulisxmoT mravali ram “patriarqi” — romelSiac is monarqiuli politikuri sistemis (konkretul
da maT Soris adamianis Sansi Sevides sazogadoebriv xelSekrulebaSi sxva SemTxvevaSi, laparaki iyo stiuartebis samefo gvarze) RvTaebrivi warmoSobis
adamianebTan. es ki niSnavs, rom bunebiTi Tavisufleba, rogorc es principi doqtrinis ganviTarebas cdilobda. filmeris es mcdeloba ar yofila
saerToa klasikuri liberaluri doqtrinebis umravlesobisaTvis, aris restavrirebuli samefo karis mxolod gulismosagebi maamebluri aqcia. aseT
saxelmwifos arsebobis winapiroba. SemTxvevaSi namdvilad ar Rirda masze yuradRebis SeCereba. filmeris mizans,
bunebiTi Tavisuflebis garda, rogorc iTqva, arsebobs sazogadoebrivi “levaTanSi” warmodgenili saxelmwifos konvencionaluri Teoriis uaryofa
Tavisuflebac. adamiani Tavisufalia sazogadoebaSi maSin, Tu is ar emorCileba warmoadgenda, risTvisac is aviTarebda moanarqiuli xelisuflebis sul
araviTar sxva kanons, garda imisa, rac dadgenilia sazogadoebrivi xelSekru- sxvagvari warmoSobis Tvalsazriss. “leviaTanSi” wamoyenebul Teorias dam-
lebiT. loki akritikebs Tavisuflebis gavrcelebul gagebas, romlis mixedviTac cvelad loki moevlina. amisaTvis, ra Tqma unda, sakmarisi ar iyo filmeris
Tavisufalia is, vinc akeTebs imas, rac surs rom gaakeTos da am dros ar aris doqtrinis ususurobis demonstarcia. lokma, Cans, gaiTvaliswina hobsis Teoriis
SezRuduli araviTari kanoniT. am Tvalsazrisisagan gansxvavebiT, loki fiqrobs, susti mxareebi da scada gaeSala konvencionalizmis pozitiuri Sinaarsi.
rom mmarTvelobis politikuri sistemis pirobebSi, adamiani Tavisufalia maSin, lokis meore traqtati iwyeba erTgvari zogadi poziciis moniSvniT, romelic
Tu is cxovrobs kanonis Sesabamisad. loki aRniSnavs, rom kanoni, misi sakuTrivi lokTan saerTo unda hqondes yvelas, vinc fiqrobs, rom saxelmwifos
azriT, imdenad Sezudvas ki ar gulisxmobs, ramdenadac saxelmZRvanelo wesebs Camoyalibebis erTaderTi gza Zaladoba ar aris da, rom arsebobs sul sxva
Tavisufali da gonieri adamianisaTvis da adgens mxolod imas, rac mxolod sawyisebi, gansxvavebuli mxecebisaTvis damaxasiaTebeli “Zalismieri samarT-
sikeTis momtania kanonmorCilTaTvis. gavrcelebuli Tvalsazrisis sapiris- lisagan”. amitom, am poziciis sapirispirod warmodgenili unda iyos politikuri
pirod, kanonis mizani sulac ar aris Tavisuflebis mospoba da adamianis xelisuflebis alternaliuli dafuZneba.
SezRudva, aramed misi Tavisuflebis Senaxva da gafarToeba.Tavisuflebis filmeris Teoria emyareboda ojaxis mamis Zalauflebis eqstrapolacias
ganxorcieleba xom mxolod iq SeiZleba, sadac aravin gaviwrovebs, es ki mxolod monarqiaze. es sakiTxi axali ar aris. igi cnobilia jer kidev antikuri
maSin gveqneba, rodesac arsebobs da funqcionirebs kanoni. adamiani ibadeba politikuri Teoriidan. gavixsenoT, misi analizi aristotelesTan. lokic
Tavisufal gonier arsebad, magram saWiroa gavides garkveuli dro, imisaTvis, arsitoteles kvalad moiTxovs erTmaneTisagan gavmijnoT saxelmwifo moxelis
rom man gonebis gamoyeneba SesZlos da misiT ixelmZRvanelos. xolo gonebis Zalaufleba kerZo pirze, mamisa — Svilze, batonis Zalaufleba Tavis msaxurebze,
principebiT cxovreba igive Tavisuflebis tolfasia. qmrisa — colze da, bolos monaTmflobelisa — monebze. yvela aRniSnuli
amrigad, Tavisufleba sazogadoebaSi aris SesaZlebloba misdio Sens survils da mimarTeba aris ZalauflebiTia, margam ara yvela maTgania politikuri. am
imoqmedo misi karnaxiT yvela im sferoSi, romelic ar aris akrZaluli kanoniT. Tu ukanasknels mxolod pirveli wyvili warmoadgens da mis bunebaSi gasarkvevad,
amisagan gansxvavebiT, adamiani damokidebulia sxva adamianis araprognozirebad, unda jer politikuri Zalauflebis fenomeni gaviazroT. politikuri
bundovan da cvalebad nebaze, is, cxadia, Tavisuflad ver CaiTvleba. Zalaufleba — gansazRvravs loki — aris sakuTrebis da adamianTa dacvisaTvis
aucilebeli kanonebis gamocemis ufleba, im kanonebis gamocemis ufleba,
romlebic, damatebiT, saSualebas mogvcemda gamogveyenebina saerTo Zalisxmeva,
3.sakuTreba raTa uzrunvelyofili iyos aRniSnuli kanonebis Sesruleba da saxelmwifos
usafrTxoeba gare Tavdasxmebis SemTxvevaSi (1.263). vnaxoT axla, Tu ra principebs
sakuTreba ar arsebobs bunebriv mdgomareobaSi. RmerTma dedamiwa da emyareba politikuri Zalaufleba, ra unda vigulisxmoT mis fundamentSi.
yvelaferi is, rac masze izrdeba adamianebs uboZa. es ki imas niSnavs, rom is vidre uSualod lokis argumentacias SevexebodeT, gvinda oriode sityviT
yvelas sakuTrebaa da ara romelime erTi maTganis. sakuTreba — rogorc loki SevCerdeT lokis mier masalis gadmocemis maneraze, romelic Camohgavs wlebis
gvarwmunebs — aris pirovnebis nawili da am piris garda ravisa aqvs masze ufleba. Semdeg, hegelis mier gamoyenebul meTods. es meTodi gulisxmobda sakvlevi
ra aqvs mxedvelobaSi avtors? udavoa, rom adamianis Sroma da misi xeliT obieqtis carieli cnebis aRebas dasawyisSi, romelic TandaTan unda Sevsebuliyo
gakeTebuli saqme mSromels ekuTvnis. Tu adamiani raRacas ukeTebs imas, rac pozitiuri SinaarsiT. amis msgavsad, ar unda gagvikvirdes, roca aRmovaCenT, rom
bunebrivad arsebobs; daTess, moimkis, erTi sityviT, saxes, arsebobis formas naSromSi loki araerTxel ubrundeba Tundac sazogadoebrivi xelSekrulebis
ucvlis bunebriv mdgomareobaSi myofs, es niSnavs, rom am dros, Tavisi fenomens, magram Temis yoveli xelaxali garCevis dros ueWveli xdeba, rom
saqmianobiT iseT rames uerTebs bunebrivs, rac mas ekuTvnis da rac am sagans mis gacilebiT meti viciT sakiTxze, vidre wina gverdebze vicodiT.
sakuTrebad aqcevs. es raRac aris Sroma. swored Sromis saSualebiT gamoyavs
adamians esa Tu is nivTi im saerTo sakuTrebidan, romelSiac is bunebam moaTavsa.
ramdenadac Sroma mSromelis bunebrivi sakuTrebaa, amdenad sxvas aravisa aqvs
ufleba pretenzia ganacxados am nivTze, romelsac erTxel mainc miekara
mSromeli. Sromas Seaqvs gansxvaveba sazogados da kerZos Soris, radgan man iseTi
ram miumata nivTs, rac am saganSi ar Caudevs bunebas. yovelive amiT, nivTi
60 57
SeuZlia Tan waiyolos Tavisi qoneba, sadac ki wava. Rirebulebis am sazomisagan mSromeli adamianis kerZo sakuTrebaSi Semovida (1.277).
gansxvavebiT, romelsac saerTaSoriso mimoqcevisaTvis saWiro valutis aRniSnuli msjelobebi kidev erTi implikaciis saSualebas iZleva. kerZod,
funqcias ufro asrulebs, hobsi saubrobs kidev adgilobriv monetazedac, anu Sroma qmnis gansxvavebas saganTa RirebulebebSi. ueWvelia, rom damuSavebul da
fulis imgvar erTeulze, romelsac ama Tu im saxelmwifoSi mxolod adgilobriv daumuSavebel miwis nakveTebs sxvadasxva fasi eqnebaT iseve, rogorc arsebobs
bazarze aqvs gamoyeneba. gansxvaveba dakrefil da bazarze gamotanil nayofs da igive xis nayofs Soris
saxelmwifosac hyavs STamomavloba, Svilebi. saxelmwifos Svilebi misi xeluxlebel mdgomareobaSi.
koloniebia. kolonistebs hobsi gansazRvravs Semdegnairad: “es aris adamianTa nivTis vinmes sakuTrebaSi gadasvlas ar sWirdeba danarCeni adamianebis
jgufebi, meTauris, gubernatoris xelmZRvanelobiT, romelic gagzavnilia Tanxmoba, raime konvencia. nivTi sazogadoebriv sakuTrebaSi jer bunebam, xolo
saxelmwifos mier im mizniT, rom daasaxlos sxva qveyana, romelsac an adreve ar Semdeg sazogadoebrivma xelSekrulebam moaTavsa da mis iqedan gamoyvana
hyavda mosaxleoba, an es mosaxleoba dakarga omebis gamo” (1.271). arsebobs SesaZlebelia mxolod Sromis safuZvelze. Sroma ganamtkicebs adamianis
koloniis sul mcire ori saxe. erT SemTxvevaSi, kolonia, Tavisi axal- sakuTrebas nivTze gonebis kanonebis karnaxiT. is gveubneba, rom indielis mier
mosaxleebiT, Tavisufldeba suverenis qveSevrdomobidan da misTvis gadasaxadis monadirebuli iremi misi sakuTrebaa. es igive bunebis kanonia. bunebis kanoni
gadaxdis valdebulebisagan. igi ayalibebs damoukidebel saxelmwifos. aseTi iyo gangvisazRvravs ara mxolod sakuTrebis arsebas, aramed mis zomasac, anu imas, Tu
Zveli samyaros koloniebis umravlesoba. saxelmwifo, saidanac es koloniebi ramdenis sakuTrebaze SeuZlia adamians hqondes pretenzia saerTo
gamovidnen metropoliad, deda saxelmwifod iwodeba da masTan koloniebs mflobelobaSi arsebuli nivTebidan. sakuTari Sromis fasad adamians SeuZlia
SesaniSnavi ekonomikuri da kulturuli kavSrebi hqondaT. rac Seexeba imdenis miTviseba, ramdenic saWiroa misTvis, vidre nivTi ar daiwyebs gafuWebas.
kolonialobis meore formas, mis yvelze gavrcelebul formad hobsi romis rac zomis am kanons scildeba, is ukve sxvisi sakuTrebis sferoSia.
kolonializms miiCnevs, romlisaTvis, ganmsazRvreli mniSvneloba uqonda mocemul istoriul momentSi - ambobs loki — sakuTrebad iqceva ara imdenad
koloniis samarTlebriv da politikur daqvemdebarebas metropoliisadmi, rac, is, rac modis miwaze, aramed Tavad miwa. miwac SeiZleba zomis farglebSi
rogorc varaudoben, erTi mxriv, romis imperiis sazRvrebis zrdis wyaro Seiqmna, ganisazRvros. kerZod, miwis is nakveTi, romelic SeuZlia daamuSaos erTma
magram, meore mxriv, warmoSobda mudmiv daZabulobas romsa da mii calkeul adamianma da sakmarisad moixmaros masze moyvanili produqti, aris am adamianis
provinciebs Soris. sakuTreba. erT dros miwis nakveTis amgvarad miTviseba ar uqmnida problemebs
sayuradReboa, rom kolonializmis swored am or formaze aCerebs sxva adamianebs, radgan miwa sakmaod iyo. sakuTrebis wesi ambobs — yovel adamians
yuradRebas adam smiTi Tavis “erebis simdidris mizezebSi”, oRond sakiTxs unda hqondes imdeni, ramdenis miTvisebasac is SesZlebs. ufro metisadmi
gacilebiT ufro detalurad exeba mas rogorc zogadpolitikuri kuTxiT, aseve miswrafeba, vidre es Wirdeba adamians, Secvala saganTa Sinagani Rirebuleba. aq
ekonomikuri maCveneblebis TalsazrisiTac. axla, ramdenadac am sakiTxis ufro loki ise msjelobs, rom Cndeba azri, TiTqos Tavdapirveli miTviseba da
detaluri gadmocemis arc droa da arc adgili, Cven ubralod SegviZlia sakuTreba iyo samarTliani, rac mas Semdeg dairRva, rac gaCnda fuli da oqrom
davafiqsiroT, rom koloniebis problemis kvlevis prioriteti Tomas hobss SeiZina is Rirebuleba, romelic mas dRes gaaCnia. miwis nakveTis miTvisebiT xom
ekuTvnis sulac ar dazaralebula sxva. am miwaze axla gacielebiT meti modis, vidre mis
bunebriv mdgomareobaSi yofnisas.
is, rac dasawyisSi sakuTrebad iqca Sromis saSualebiT, SemdgomSi, sazo-
gadoebrivi xelSekrulebis ZaliT iqna aseTad nacnobi. oqros vercxls da
briliants Rirebuleba mianiWa TviTnebobam an xelSekrulebam, Torem maT
TavisTavad araviTari sargebeli adamianis sicocxlis SenarCunebisa da uzrun-
velyofisavis ar moaqvs. lokis mier fuli ganisazRvreba rogorc grZelvadiani
nivTi, romelic SeiZleba gaufuWeblad iyos adamianis sakuTrebaSi didi xnis
literatura manZilze da romelic konvencionalurad gaxdeba sxva saWiro nivTebze gacvlis
saSualeba. is gamoiyeneba rogorc saqonlis Rirebulebis sazomi. Tumca, loki
SeniSnavs, rom is aseTia mxolod konvencionalurad da, rom realuri sazomi
1. Томас Гоббс – «Левиафан или материя, форма и власть государства церковного и
mainc Sromaa. qonebrivi Tanasworobis balansi irRveva mas Semdeg, rac Cndeba
гражданского», в кн. Томас Гоббс, Избранные произведения в двух томах. Изд. «Мысль».
fuli rogorc dagrovebis saSualeba. magram Tavad qonebrivi uTanasworobis
Москва 1965., том 2 (c. 149-169; 192-244; 265-272).
gaCena, lokis azriT, xorcieldeba sazogadoebis xelSekrulebis gareT, mas
2. Laurence Berns – Thomas Hobbes., in: “ History of Political Philosophy”. Edited by Leo Strauss Semdeg, rac Cumi SeTanxmebiT, oqrosa da vercxls miaweres Rirebuleba da misi
and Joseph Cropsey. Third Edition. The Univ. of Chicago Press, 1987 (?-? pp.). fulad gamoyeneba daiwyes. saxelmwifos arsebobis pirobebSi sakuTrebas da miwis
mflobelobas gansazRvravs arsebuli konstituciebi.
magram, ras warmoadgens “Cumi SeTanxmeba”? am terminTan dakavSirebiT rigi
siZneleebi arsebobs. upirveles yovlisa, es exeba Tavad terminis Sinaarss. garda
amisa, gaurkvevelia, Cumi Tanxmoba avaldebulebs Tu ara adamians moiqces iseve,
rogorc Cveulebrivi Tanxmobis SemTxvevaSi. imaze, Tu rogor unda gavigoT Cumi
Tanxmoba da ra saxis funqcionireba gaaCnia mas, loki ambobs Semdegs: “yoveli
adamiani, romelic flobs an iyenebs romelime saxelmwifos teritorias, iZleva
Cum Tanxmobas. aq laparakia ara mxolod sakuTrebis flobaze, aramed saboloo
jamSi, adamianis Tavad arsebobaze mocemuli teritoriis farglebSi” (1.332). Tu
romelime pirovneba SeTanxmebaSi Sedis saxelmwifosTan, es niSnavs, rom
SeTanxmebis sagani xdeba am pirovnebis sakuTrebac. Tu piri SexebaSi modis
saxelmwifos teritoriaSi Semaval miwasTan (an mflobelobis, an masze moyvanil
produqtze sakuTrebis azriT) is imyofeba Cumi Tanxmobis mdgomareobaSi.

56 61
4. politikuri anu samoqalaqo sazogadoeba 5. samoqalaqo Tavisufleba
RmerTma adamiani iseTi Seqmna, rom is yovelTvis eswrafvis sazogadoebaSi Zalze zogadad Tavisufleba niSnavs winaaRmdegobis ar arsebobas subieqtma
yofnas. pirveli sazogadoeba Sedgeboda qmrisa da colisagan, ramac biZgi misca ganaxorcielos misTvis sasurveli qceva. am qcevis mTavari moqmedi agenti, yvela
sazogadoebis warmoSobas — mSoblebi da Svilebi. droTa ganmavlobaSi, amas SemTxvevaSi adamiania da ara misi calkeuli mxare. ase magaliTad, rodesac
daemata batons da msaxuris asociaciac. miuxedavad imisa, rom aq mmarTvelic saubaria metyvelebis Tu Tu nebis Tavisuflebaze, aq yovelTvis adamianis
aris da marTulic, aseTi sazogadoeba, rac ar unda didi iyos is, araviTar Tvisufleba igulisxmeba. igulisxmeba, rom mas araferi uwevs winaaRmdegobas
SemTxvevaSi ar aris politikuri sazogadoeba. loki araerTxel aRniSnavs, rom gaakeTos is, saiTac misi neba, survili, Tu midrekileba ubiZgebs. Tavisufleba
samoqalaqo sazogadoebis mTavari mizania sakuTrebis SenarCuneba (1.310). savsebiT Seesatyviseba SiSs. Tu adamiani kanonis SiSiT asrulebs saxelmwifo
politikuri sazogadoeba arsebobs iq da mxolod iq, sadac misma TiToeulma valdebulebebs, es sulac ar niSnavs, rom is ar aris Tavisufali. igive
wevrma nebayoflobiT uari Tqva sakuTari Tavis da sakuTari qonebis dacvis mdgomareoba gvaqvs Tavisuflebis RvTaebriv aucileblobasTan mimarTebiT.
bunebiT uflebaze da es ufleba gadasca sazogadoebas, romelsac nebismier dros RmerTs rom ar surdes adamianis Tavisufleba, maSin Tavisufeli nebis arseboba
SeuZlia mimarTos dxmarebisaTvis, im SemTxvevebis garda, romelic gamoricxulia winaaRmdegobaSi movidoda RvTaebriv wesrigTan.
am sazogadoebis kanonebiT. es ki gamoricxavs adamianTa Soris kerZo sasa- magram arsebobs sul sxva saxis SemzRudveli garemoebebi, romelTac ufro
marTloebs da maT adgils, rogorc Suamavali, ikavebs saxelmwifo. amrigad, Tu xelovnuri xasiaTi aqvT da momdinareoben im xelSekrulebidan, romlis ZaliTac
adamianebi garTianebulni arian erT mTlianobad ise, rom aqvT saerTo kanoni da adamianebma Seqmnes samoqalaqo kanonmdebloba. am mimarTulebiT uzrun-
sasamarTlo, romelsac SeuZliaT mimarTon saWiroebis SemTxvevaSi da romelic velyofili adamianis Tavisufleba iqneba samoqalaqo Tavisufleba, anu rogorc
uflebamosilia gadawyvitos individTa Soris sadavo sakiTxebi da dasajos hobsi uwodebs, qveSevrdomTa Tavisufleba. qveSevrdomTa Tavisufleba
damnaSaveebi — maSin vaqvs samoqalaqo sazogadeba (1.311). Tu adamianebs aseTi vrceldeba sazogadoebrivi cxovrebis yvela im sferoze, romelsac suverenma
kanoni da sasamarTlo ar gaaCniaT da yoveli individi Tavadaa rogorc mdumared auara gverdi. maT Sorisaa yidva-gayidvis Tavisufleba, sacxovrebeli
mosmarTle, aseve jalaTi, maSin es xalxi bunebriv mdgomareobaSi imyofeba. adgilis SerCevis Tavisufleba, sxvadasxva xelSekrulebebis dadebis Tavisuf-
politikuri sazogadoebis da mmarTvelobis mTavri mizani sakuTrebis leba, sakvebi, cxovrebis wesi bavSvebis sakuTari Sexedulebebisamebr aRzrdis
SenarCunebaa imitom, rom bunebriv mdgomareobaSi amgvari ram SeuZlebelia Tavisufleba da, mravali, mravali sxva, rac gaTvaliswinebuli ar aris
ramdenime mizezis gamo, romelTa Soris gamoiyofa: a) dadgenili kanonis kanonmdeblobaSi. sinamdvileSi, ar arsebobs iseTi saxelmwifo, romelSiac yvela
ararseboba, romelic iqneboda samarTlianoba-usamarTlobis sazomi; b) kanonebSi msgavsi detali gaTvaliswinebuli da reglamentirebuli iqneboda. igulisxmeba,
ganswavluli, mcodne da miukerZoebebli mosamarTlis ar arseboba; da bolos, g) rom qveSevrdomebs am mimarTulebiT sruli Tavisufleba aqvT. es Tavisufleba,
ar arsebobs Zala, romelic kanonebs moiyvanda moqmedebaSi. amasTan savsebiT SeTavsebadia suverenis SeuzRudvel ZalauflebasTan. qalaq
loki bevrs laparakobs sasamarTlos mniSvnelobasa da funqciebze, Tumca lukas mcxovreblebs iseve aqvT valdebulebebi xelisuflebis mimarT, rogorc
sasamarTlo, rogorc damoukidebeli saxelisuflebo Sto, mis SromaSi ar figu- konstantinepolis mcxovreblebs. samoqalaqo Tavisufleba erTgvaria rogorc
rirebs. loki calke gamoyofs sakanonmdeblo xelisuflebas, calke aRmas- monarqiaSi, aseve demokratiul saxelmwifoSi (1.237).
rulebel xelisuflebas. bunebrivi mdgomareobidan politikur sazogadoebaze garda im Tavisuflebebisa, romlebic qveSevrdomebs gaaCniaT yofiT situ-
gadasasvlelad, orive saWirod miaCnia (1.312). rac Seexeba sasamarTlos, is aciebis umetes nawilSi, rig SemTxvevebSi maT rCebaT Tavisufleba TviT
sakanonmdeblo xelisuflebis nawiladaa warmodgenili: da amas gadavyavarT suverenTan mimarTebiTac ki. aseTia, magaliTad, viTareba, rodesac suvereni qve-
bunebrivi mdgomareobidan saxelmwifoSi, ramdenadac Cndeba mosamarTle, Sevrdoms mosakvdineblad miuCens vinmes (mniSvneloba ara aqvs, am dros,
romelsc aqvs ufleba gadaWras yvela sadavo sakiTxi da aunazRauros zarali, qveSevrdomi msjavrdadebulia Tu ara), yvela SemTxvevaSi, qveSevrdoms rCeba
romelic SeiZleba miadges saxelmwifos nebismier wevrs. Tavdacvis, winaaRmdegobis gawevis ufleba. meorea viTareba, rodesac vinme da-
es mosamarTle warmoadgens sakanonmdeblo xelisuflebas an mis mier daniSnul kiTxvaze imyofeba. adamiani valdebuli ar aris aRiaros danaSauli, radgan arc
Tanamdebobis pirs. am mosazrebidan loks gamoyavs mtkiceba, monarqiuli erT xelSekrulebas ar SeuZlia daavaldebulos adamiani daidanaSaulos Tavi da
mmarTvelobis samoqalaqo sazoagdoebasTan SeuTavseblobis Sesaxeb. marTlac, a.S.
samoqalaqo sazogadoebis mizania Tavidan aicilos bunebrivi mdgomareobis is niSani,
romlis drosac yoveli adamiani Tavadaa Tavis saqmeSi mosamarTle. es ki 6. ekonomikis sakiTxebi
xorcieldeba imgvari saxelisuflebo organizaciis SeqmniT, romelsac miakiTxavda
yovel wuTs adamiani. Tu sazogadoebaSi arsebobs piri, romelsac araviTari saxelmwifos finansuri keTildReoba damokidebulia produqtis siWarbeze,
saWiroeba ara aqvs aseT dawesebulebas mimarTos, maSin es piri (gasagebia, rom aq momzadebaze, gagzavnaze daniSnulebis adgilze da mis ganawilebaze moqalaqeTa
laparakia monarqze) bunebriv mdgomareobaSi imyofeba. marTlac, monarqad yofna Soris. produqtis siWarbe ganisazRvreba Sromaze da adamianis gulmodginebaze.
gulisxmobs, rom am pirs abaria rogorc sakanonmdeblo, asve aRmasrulebeli adamianis Sroma, hobsis azriT, aris saqoneli, rac yvelaze ufro cxadad imaSi
xelisufleba da ar arsebobs mosamarTle, romelsac is mimarTavda saqmis gasarCevad. vlindeba, rom igi warmatebiT SeiZleba gaicvalos nebismier sxva saqonelze.
Cven ukve viciT, rom politikuri sazogadoeba Cndeba iq, sadac adamianebi uars sakuTrebis ganawilebis problema yvela mmarTvelobis pirobebSi umaRles
amboben ra bunebiT Tavisuflebaze (adamianebi ki bunebiT Tavisuflebi, Tanasworebi da xelisuflebas miekuTvneba. sakuTrebis Semotana saxelmwifos arsebobis piro-
damoukideblebi ibadebian da amitom erTaedrTi gza sxvis Zalauflebas bebSi, xorcieldeba suverenis mier. hobsis es mtkiceba ufro wonadi gaxdeba mas
daqvemdebarebisa aris am adamianebis sakuTari uari Tavis Tavisuflebaze) im mizniT, Semdeg, rac gaviTvaliswinebT, rom aq laparakia ara imdenad calkeuli nivTebis
rom sxva adamianebTan erTad uzrunvelyon usafrTxo da bednieri cxovreba. rogorc ki flobaze, aramed sakuTrebis ganmsazRvrel saxeebze. sakuTrebis ZiriTadi forma
adamianebi amgvarad gaerTiandebian politikur organizmad, im droidan umravlesobas am periodSi aris sakuTreba miwaze, romlis ganawilebisa da SenarCunebis
eZleva ufleba miiRos gadawyvetileba da imoqmedos sxvebis saxeliTac (1.317). rac sakiTxebSi, cxadia, ereva suvereni.
Seexeba umciresobas, is rogorc erTiani organizmis nawili, valdebulia daemorCilos calke exeba hobsi fulis arss, mis bunebas da funqciebs saxelmwifoSi.
umravelesobis mosazrebas da imoqmedos maTi gadawyvetilebebis Sesabamisad. swored Tavidan is laparakobs oqro-vercxlis Sesaxeb, romelTac igi yvela sagnis
amitom aris xolme rom sakanonmdeblo organizaciebSi umravlesobis azri mTelis Rirebulebis xelsayrel sazoms uwodebs. am sazomis saSualebiT, adamians
azradaa miCneuli. amrigad, xelSekruleba organizebulia sazogadoebis yoveli wevris
62 55
• igive mosazrebebiT igi uflebamosilia gansajos saxelmwifoSi gamocemuli mier yovel sxva wevrTan d TiToeuli iRebs valdebulebas daemorCilos da mihyves
literaturis avkargianoba. daadginos principebi imisa, Tu ra saxis umravlesobis nebas. sxva SemTxvevaSi, Tuki sazogadoebis romelime wevrs rCeba Tavisi
literaturaa saWiro da romeli avtorebi unda iyvnen rekomendirebulni; Sexedulebisamebr moqmedebis Tavisufleba, maSin xelSekruleba Semdgarad ar
CaiTvleba (1.318).
• suverens ekuTvnis, agreTve gansakuTrebuli aqtis ufleba, romelic adgens rodesac svaven kiTxvas bunebrivi mdgomareobis realurobis Taobaze, loki
sakuTrebis uflebas (da sakuTreba ki arsebobs mxolod adamianTa marTalia aRiarebs istoriuli cnobebis ar arsebobas imis Sesaxeb, Tu rogor
politikur mdgomareobaSi, radgan bunebriv mdgomareobaSi yvelas ganxorcielda es gadasvla, magram miaCnia, rom aqedan ar unda davaskvnaT TiTqos
yvelaferze aqvs sakuTrebis ufleba), mis sazRvrebs da kanonebs sakuTrebis gadasvlas saerTod ar hqonda adgili. realur nimuSad, loki asaxelebs romis da
irgvliv arsebuli sxvadasxva saxis problemebis mosagvareblad; venecis istorias (1.320). amrigad — askvnis magaliTebis mimoxilvis Semdeg loki —
• suvereni iTavsebs umaRlesi mosamarTlis funqciasac, rodesac sadavo maTi politikuri szogadoebebi yvela daiwyo nebayoflobiTi kavSirebiT da
xdeba Tavad kanoni, sulerTia, es kanoni aris bunebiTi, Tu samoqalaqo; urTierTTanxmobiT adamianebisa, romlebic mmarTvelebis arCevisas da
mmarTvelobis formebis SerCevaSi moqmdebdnen Tavisuflad (1.321). lokis es
• suverenis kompetenciaSi Sedis omis da mSvidobis sakiTxebi. is aris mosazreba sainteresoa imdenad, ramdenadac aq SegviZlia davafiqsiroT
umaRlesi mTavarsardali da marTavs qveynis SeiaraRebul Zalebs; “sazogadoebrivi xelSekrulebis” ufro da ufro didi Sinaarsobrivi datvirTva.
marTlac, jer laparaki iyo iseT gaerTianebaze, romelSiac ikveTeba adamianTa
• suvereni Tavad irCevs yvela samoqalaqo pirs, rogorc samxedro, aseve saerTo neba, romlis ZiriTadi mizania sakuTrebis dacva. Semdeg koncefciaSi, mis
samoqalaqo Tanamdebobaze. mas SeuZlia warCinebis niSnebiT daajildovos aucilebel pirobad, Semovida sasamarTlo, Semdeg xelisuflebis danawileba,
yvela piri, romelmac Tavi gamoiCina saxelmwifos samsaxurSi. daRildoebaSi umravlesobis mmarTveloba da axla, bolos vigebT, rom sazogadoebrivi
Sedis rogorc Rirsebis sxvadasxva ordeniT, aseve titulebiT da qonebiT xelSekruleba gulisxmobs mmarTvelis da mmarTvelobis formebis arCeviTobas.
dajildoeba. ganvixiloT axla calke saxelmwifosa da saxelmwifo mmarTvelobis formebi.
am ZiriTadi uflebebis garda, ra Tqma unda, kidev arsebobs sxva uflebebic,
romelTa CamoTvlas aq aRar gavagrZelebT. ufro mniSvnelovania miTiTeba imaze,
rom suverens am funqciebis gasxviseba ar SeuZlia. amave dros, arsebobs sruliad 5.saxelmwifos formebi da xelisuflebis dayofa
sxva saxis sakiTxebis rigi, romelTa gadawyveta suverens SeuZlia sruliad
usafrTxod miandos romelime Tavis qveSevrdoms. aseTia, magaliTad, fulis mmarTvelobis sxvadasxva formebidan, loki detalurad ganixilavs mxolod
moWra, mcirewlovanTa memkvidreobis sakiTxebi, bazris regulirebis problemebi demokratias, oligarqias da monarqias. monarqiaSi gamoiyofa erTi mxriv,
da sxva. magram mas ar SeuZlia gaasxvisos umaRlesi mTavarsardlis funqcia, memkvidreobiTi monarqia, xolo meore mxriv ki, arCeviTi monarqia. rac Seexeba
radgan Tu is mTavarsardlobas sxvas Caabarebs, maSin, realur Zalas moklebuli, ara mmarTvelobis romelime konkretul formas, aramed zogadad saxelmwifos,
veRarc umaRles mosamarTleobas ganaxorcielebs. Tu is uars ityvis qveynis rogorc aseTs, loki mas aseT daxasiaTebas aZlevs: “saxelmwifos qveS me
finansebis gankargvaze, maSin ver gamokvebavs jars da a.S. yovelTvis vgulisxmob ara demokratias, an mmarTvelobis sxva romelime formas,
hobsis es da yvela sxva msgavsi msjelobebi garkveul komentarebs saWiroebs. aramed nebismier damoukidebel sazogadoebas, romelsac laTinebi ‘civitas’-s
jer erTi, isini metyveleben imaze, rom arsebobs suverenis kompetenciis uwodebdnen, rasac Cven enaze ukeT Seesabameba “commonwelth” (1.338)
ganmsazRvreli arsebiTi da araarsebiTi maxasiaTeblebi da rom arsebiTi saxelmwifos mmarTvelobis forma — wers loki — irkveva imis mixedviT, Tu vis
maxasiaTeblebis suverenis cnebis gareT gatana angrevs mis kompetencias. garda xelSia umaRlesi xelisufleba. amasTan, umaRles xelisuflebaze saubrisas,
amisa, hobsis kvalifikaciebidan sakmaod naTlad Cans, rom igi mowinaaRmdegea loks mxedvelobaSi aqvs umaRlesi sakanonmdeblo xelisufleba. arc erTi
xelisuflebis danawilebisa. suvereni aris rogorc umarlesi kanonmdebeli, ganCineba, romelic sanqcionirebuli ar aris xalxis mier arCeuli sakanonmdeblo
aseve umaRlesi aRmasuflebeli moxele da mosamarTle. avtori arc malavs, rom xelisuflebis mier, ar SeiZleba Sevides ZalaSi, radgan swored aseTi
aq laparakia arsebiT ZalTa danawilebaze. mizezi misi aseTi poziciisa, aris sanqcionirebis SemTxvevaSi iRebs es ganCineba saxalxo Tanxmobis Zalas. zogadad
samoqalaqo omi, rac hobsis azriT, ori xelisuflebis, ori armiis logikuri ki “sakanonmdebloa xelisufleba, romelsac aqvs ufleba miuTiTos, Tu rogor
Sedegi iyo. formula “gaxleCili samefo ar SeiZleba SenarCunebuli iyos” (1.206) - unda iyos gamoyenebuli saxelmwifos Zala imisaTvis, rom SenarCunebuli iyos
swored am viTarebas afiqsirebs. Tanamegobroba da misi wevrebi” (1.346). sakanonmdeblo xelisuflebis
umaRlesi xelisufalis xelSi aseTi Zlauflebis koncentracia bunebrivad ganmsazRvreli mniSvnelobis miuxedavad, lokis mixedviT, mas gaaCnia
warmoSobs eWvs qveSevrdomTa saerTo mdgomareobis Taobaze. isini SeiZleba mniSvnelovani SezRudvebi. kerZod, a) sakanonmdeblo xelisufleba umaRlesi
ukmayofiloni gaxdnen monarqiiT da TavianTi uuflebobiT. hobsi SeniSnavs, rom xelisuflebis formaa, magram is Zalze Sors aris misi moqalaqeebisadmi
sazogadoebaSi xelisuflebiT raRac ukmayofileba yovelTvis arsebobs da rpm is absoluturi, despoturi xelisuflebis flobisagan. es mtkiceba avtors
araferia im sikeTeebTan SedarebiT, rac politikur cxovrebas moaqvs bunebiTi gamoyavs im Tezisisgan, rom aravis aqvs absoluturi, despoturi Zalaufleba
mdgomareobisagan gansxvavebiT. Tu vityviT, rom mmarTvelobis monarqiuli sakuTar Tavze da Tu aseTi ram ar gaaCniaT individebs, gasagebia, rom maT ar
formaa qveSevrdomTaTvis mZime, avtors amazedac aqvs pasuxi (sxva sakiTxia, ra SuZliaT gadascen es xelisufleba sxvas. bunebis erT-erTi ZiriTadi kanonia
Tqma unda, gaviziarebT Tu ara Cven mas), rom viTareba didiad gansxvavebuli ar kacobriobis SenarCuneba; b) sakanonmdeblo xelisufleba ar SeiZleba
aris arc demokratiuli mmarTvelobis pirobebSi, radgan, rogorc gamocdileba ganxorcieldes despoturi myisieri ganCinebebis saSualebiT. piriqiT, misi
gviCvenebs, demokratiuli saxelmwifos mcxovreblebi vela TavianT ubedurebas, mmarTveloba unda emyarebodes winaswar cnobil, mdgrad kanonmdeblobas, rasac
mmarTvelobis am wess miaweren. “xelisufleba ki — SeniSnavs hobsi — rodesac is ganaxorcieleben specialurad amisaTvis arsebuli pirebi; g)umaRlesi
miaRwevs Tavis srlyofil formas, erTgvaria yvela mis formaSi” (1.208). xelisufleba uflebamosili ar aris sakuTreba CamoarTvas romelime adamians
misi Tanxmobis gareSe. es gasagebia, radgan rogorc araerTxel iTqva,
xelisufleba iqmneba sakuTrebis dasacavad, risTviac adamianebi erTiandebian
sazogadoebd. aqedan, saxelmwifos da, maSasadame, xelisuflebis arsebobis
winapiroba sakuTrebis flobaa; xelisuflebas SeuZlia sakuTrebis

54 63
mareglirebeli kanonebis miReba, magram ara misi mospoba an miTviseba. da bolos, rom moZalade suverenis xelisufleba (gnebavT, Zaladobis principuli forma
d) sakanonmdeblo organos ar SeuZlia sxvis xelSi gadasces kanonis gamocemis rom aviRoT saxelmwifos formirebis TvalsazrisiT, rodesac saxelmwifo
ufleba. “mxolod xalxs SeuZlia saxelmwifos formis gansazRvra da amas is dapyrobebis Sedegad iqmneba) xelSekrulebis Sedegia? am kiTxvaze pasuxisaTvis
akeTebs sakanonmdeblo xelisuflebis SeqmniT da maTi daniSvniT, vis xelSiac SegviZlia mivakiTxoT hobsis mier berZnuli terminis “ δεσποτηζ“ (batoni,
iqneba es xelisufleba” (1.345). am SezRudvebis garda, gasaTvaliswunebelia isic, patroni) analizs.
rom sakanonmdeblo xelisufleba warmoadgens sakrebulos, romlis Semadgen- rodis xdeba mavani ama Tu im piris batoni? pasuxisaTvis hobsi laparakobs
loba mTlianad icvleba garkveuli drois ganmavlobaSi. am sakrebulos wevrebis damonebis erT formaze — omSi mopovebul monebze. mavani batoni xdeba ara maSin,
daSlis Semdeg, Cveulebrivi moqalaqeebi arian da sxva moqalaqeebis msgavsad rodesac is daamarcxebs, miwaze dascems metoqes, aramed mxolod mas Semdeg,
emorCilebian sxelmwifos kanonebs. sakanonmdeblo xelisuflebis sxva prin- rodesac es ukanaskneli sakuTari sicocxlis fasad gamarjvebulis sakuTreba
cipebze mowyobis SemTxvevaSi (magaliTad, Tu sakrebulos Semadgenloba mudmivia xdeba. es ki niSnavs, rom TviT am sazRvriT SemTxvevaSiac urTierTobas batonsa da
an erTi adamianis xelSia), arsebobs Zalauflebis borotad gamoyenebis safrTxe. monas Soris xelSekruleba adgens. aqedan, Znelia ar aris igive principebis
ramdenadac kanonebi iqmneba drois garkveul momentSi, magram gamiznulebi arian gavrceleba ZaladobiT mopovebul saxelmwifo suverenobis im formaze, romelic
xangrZlivi gamoyenebisaTvis, saxelmwifo saWiroebs myar Zalas, romelic Zaladobrivi gziT Camoyalibda. es ki niSnavs, rom moZalade xelisufalze
uzrunvelyofs maT ganxorcielebas, an ganxorcielebis kontrols. xelisuflebis am zustad igive principebi xorcieldeba, romelic vrceldeba Cveulebrivi
gansxvavebuli funqciidan gamomdinare, loki moiTxovs sakanonmdeblo xelSekrulebiT warmoSobil xelisuflebis sxva formaze (1.226).
xelisuflebisagan gaimijnos aRmasrulebeli xelisufleba. aRmasrulebeli saxelmwifoebi erTmaneTisagan gansxvavdebian imis mixedviT, Tu ras
xelisufleba SeiZleba warmodgenili iyos erTi piriT, romelic umaRlesi warmoadgens am saxelmwifoSi is, vinc warmoadgens yvelas da TiToeuls, anu ras
aRmasrulebeli iqneba. Tu es piri an monawileobs amave dros sakanonmdeblo warmoadgens suvereni. (1.209). am principis Sesabamisad, hobsisaTvis arsebobs
xelisuflebaSi, is mTlianad angariSvaldebulia mis mimarT. aRmasrulebeli saxelmwifoebrivi mowyobis sul sami ZiriTadi forma: monarqia, aristokratia da
xelisuflebis mniSvnelovani niSania misi mudmiv samuSao mdgomareobaSi yofna. demokratia. rac Seexeba tiraniasa da oligarqias, isini mxolod monarqiis da
marTlac, sakanonmdeblo xelisufleba,Tuki is Seikribeba drodadro, uproblemod aristokratiis uaryofiTi nairsaxeobebia. ufro zustad, “tirania” da
gaarTmevs Tavs dakisrebl amocanas, rasac ver vityviT aRmasrulebel “oligarqia” aris negatiuri daxasiaTebebi monarqiisa da aristokratiisaTvis. es
xelisuflebaze. aRmasrulebeli xelisuflebis kompetencias ganekuTvneba, agreTve sami ZiriTadi forma imiT gansxvavdeba erTmaneTisagan, Tu romeli maTgani ufro
axali arCevnebis daniSvna sakanonmdeblo sakrebuloSi. es SeiZleba orgvarad gamosadegia ZiriTadi miznis ganxorcielebaSi — qveSevrdomebis usafrTxoebis
ganxorcieldes: an amgvari arCevnebis pirobebi gawerilia konstituciaSi da maSin uzrunvelyofaSi. hobsi miuTiTebs, rom kriteriumad aseT SemTxvevaSi SegviZlia
aRmasrulebel xelisuflebas isRa darCenia, rom zogado xelmZRvaneloba gauwios am aviRoT interesebis Tanxvedra. sadac sazogadoebis interesebi yvelaze metad
arCevnebs, an aseTi kanoni ar arsebobs da aRmasrulebeli Tavad gansazRvravs mis emTxveva xelisuflebis saTaveSi mdgomTa interesebs, iq ufro ukeT realizdeba
vadebs da arCevnebTan dakavSirebuli sakiTxebis mTel speqtrs. saxelmwifos funqciebi da amocanebi. es ki, upirveles yovlisa, monarqiaSi xdeba,
loki saubrobs xelisuflebis kidev erT Stoze, romelic Tanamedrove radgan monarqis saxels, didebas da simdidres gansazRvravs misi qveSevrdomebis
politikur praqikasa da TeoriaSi ar aris gamoyofili damoukidebeli saxiT. saxeli, dideba da simdidre. amisgan gansxvavebiT, gvarwmunebs, hobsi,
Tumca Tavad lokic SeniSnavs paragrafis bolos, rom xelisufleis am Stos demokratiasa da aristokratiaSi, isini, vinc suverens ganaxorcieleben, maTi
aRmasrulebelisagan damoukidebeli saxiT warmodgena, SesaZloa wamgebianic ki piradi interesebi gansxvavebulia saxelmwifos interesebisagan.
iyos saxelmwfosaTvis. es aris, e.w. federaluri xelisufleba. federaluri
xelisufleba igive aRmasrulebeli xelisuflebaa misi im gansxvavebiT, rom Tu
Cveulebrivi aRmasrulebeli xelisufleba dkavebulia sazogedoebis municipa- 4. suverenuli xelisufleba da misi sazRvrebi
luri kanonebis aRsrulebiT Tavad sazogadoebis SigniT, federaluri
xelisuflebis sazrunavia sazogadoebis sagareo interesebis dacva da qveynis Cven ukve viciT, rom “suvereniT”, hobsis TeoriaSi, aRiniSneba xelisuflebis
usafrTxoebis uzrunvelyofa. am federalur xelisuflebas, rig SemTxvevebSi, uzenaesi piri, sul erTia am pirs warmoadgens erTi adamiani, Tu adamianTa jgufi.
gadamwyveti mniSvneloba aqvs saxelmwifosaTvis, magram misi specifikidan rogorc vnaxeT, mas Semdeg, rac sazogadoebrivi xelSekrulebiT fuZndeba aseTi
gamomdinare, Cveulebrivi aRmasrulebeli xalisuflebisgan gansxvavebiT, is saxelmwifo posti, romelsac ikavebs esa Tu is adamiani, Semdeg kontraqtis
naklebad uwevs angariSs qveyanaSi momqmed mdgrad kanonmdeblobas. aq gacilebiT gauqmeba masTan da axali kontraqtis dadeba sxva pirTan aRar SeiZleba. suverenis
metia damokidebuli im pasuxismgebeli pirebis gonierebasa da ostatobaze, visac xelisuflebisagan Camocilebis erTaderTi formaa misi sakuTari nebiT postidan
saxelmwifom politikis es sfero miando. gadadgoma. ramdenadme paradoqsulad es niSani vrceldeba ara mxolod im tipis
marTalia saxlemwifoSi realurad arsebobs erTi umaRlesi sakanonmdeblo suverenze, romelic warmoiSva sazogadoebrivi xelSekrulebis mixedviT, aramed
xelisufleba, romelsac emorCileba yvela sxva, saboloo jamSi masze maRali imazedac, vinc suverenuli uflebebi moipova Zalis gamoyenebiT da Cven ukve
instanciac arsebobs. saboloo Zalauflebis wyaro mainc xalxia, romelsac, Tu viciT, rom hobsi am or saxes Soris principul gansxvavebas ver xedavs. maT Soris
sakanonmdeblo xelisufleba uvargisia, SeuZlia gadaaayenos an Sescvalos msgavsebaa SiSis faqtoris gaTvaliswinebiTac. Tu suverenis posti politikurad
sakanonmdeblo dawesebulebis Semadgenloba (1.349). Tu aseTi ram moxda, es niSnavs, myardeba, amisaken adamianebs ubiZgebs erTmaneTis SiSi, xolo Tu saxelmwifo
rom xelisufleba daubrunda pirvelwyaros, radgan sazogadoeba, xalxi yovelTvis yalibdeba dapyrobiT, maSin SiSis sagani dampyroblis Zalmomreobaa. TviT aseT
inarCunebs uflebas sakuTari Tavis xsnisaTvis warmoadgendes uzenaes SemTxvevaSic, mxolod sakuTari nebiT gadadgoma iqneba suverenis xelisuf-
saxelisuflebo Zalas saxelmwifoSi, romelic misi miznebis Sesabamisad Seiqmna. lebisagan Camocilebis erTaderTi forma.
amis garda, suverens aqvs sxva niSnebic, romelic SemosazRvravs mis Zala-
literatura: uflebasa da kompetencias. SevexoT ramdenime maTgans. amasTan, unda gvaxsovdes,
rom suverenis yvela ufleba momdinareobs misi, rogorc qveSevrdomebis
1. 1. Джон Локк – «Два трактата о правлении», в кн. Джон Локк, Избранные произведения в usafrTxoebis garantorobidan. Sesabamisad, pirveli misi uflebaa iyos saboloo
трех томах. Изд. «Мысль». Москва 1988., том 3 (c. 263-290; 306-356). gadawyvetilebis mimRebi yvela im sakiTxSi, romelic exeba misi qveSevrdomebis
2. Laurence Berns – John Locke, in: “ History of Political Philosophy”. Edited by Leo Strauss and mSvidobas da dacvas.
Joseph Cropsey. Third Edition. The Univ. of Chicago Press, 1987 .
64 53
mimarTavda maT saerTo miznebis Sesasruleblad. Sarl lui monteskies (1689-1755) “kanonTa goni”
rogor, ris safuZvelze unda Seiqmnas sajaro xelisufleba? hobsi wers:
“aseTi sajaro xelisufleba ... SeiZleba Camoyalibdes mxolod erTi gziT, “kanonTa goni” cnobili frangi ganmanaTleblis, monteskies ZiriTadi naS-
kerZod, mTeli Zalauflebis, adamianTa Zalis erT adamianSi an adamianTa romia, romliTac man msoflio saxeli moipova. naSromi or tomad gamovida 1748
sakrebuloSi TavmoyriT” (1.196). sxvagvarad es imas niSnavs, rom xelisufleba wels. “kanonTa goni” ar yofila monteskies pirveli nawarmoebi socialur-
xalxis warmomadgeneli unda iyos da TiTueulma moqalaqem sakuTari neba unda politikur sakiTxebze. sazogadoebis yuradReba monteskiem jer kidev 1721 wels
dauqvemdebaros saerTo nebis matarebel personas. aseTi erTianoba — hobsis miipyro, rodesac “sparsuli werilebi” gamoaqveyna, rasac 1734 wels mohyva misi
azriT — ufro metia, vidre ubralo Tanxmoba an, gnebavT erTsulovneba. es aris kidev erTi mniSvnelovani Txzuleba — “gaazrebani romis didebisa da dacemis
realuri erTianoba xelSekrulebiT ganxorcielebuli erT personaSi imgvarad, Sesaxeb”. miuxedavad imisa, rom adreuli nawarmoebebi originalobiTa da azris
rom xelSekrulebis TiToeul monawile yovel sxva monawilesTan erTad, am erT siTamamiT gamoirCeoda, isini, ra Tqma unda, ver Seedrebian “kanonTa gons”,
personas an sakrebulos Tvlis sakuTari Tavis marTvis uflebis matareblad. romelzedac monteskiem oci weli imuSava da unda iTqvas savsebiT gamar-
“Tuki aseT raimes adgili eqna — wers hobsi — maSin am wesiT erT personaSi Tlebuladac, radgan ortomiani gamokvleva warmoadgenda imdroindeli
gaerTianebuli adamianTa erTianoba, iwodeba saxelmwifod, laTinurad — civitas. politikuri mecnierebis erTgvar enciklopedias, an iqneb umjobesia vTqvaT,
aseTia didi leviaTanis, an ufro meti pativis migebiT rom vTqvaT — im mokvdavi Semajamebel naSroms. gamokvlevaSi Tavi moiyara istoriis, politikuri Teoriis,
RmerTis dbadeba, romelsac ukvdavi RmerTis safarqveS myofni unda filosofiis, sociologiis, samarTlisa da saxlemwifoTmcodneobis sakiTxebis
vumadlodeT mSvidobas da dacvas” (1.196). imis gaTvaliswinebiT, rom saxelmwifos mTelma wyebam. TiToeul maTganSi monteskiem ara mxolod SesaniSnavi gan-
yoveli wevri Tavis ufllebamosilebas gadaabarebs erT an ramdenime pirs, am swavluloba gamoavlina, aramed Rrmaazrovain da damajerebeli pasuxebi gasca
ukanasknelTa xelSi Tavs iyris uzarmazari Zalaufleba, romelic sruliad mis Tanamedrove sazogadoebas. monteskies politikuri Sexedulebebis
sakmarisia saxelmwifos yoveli wevris, mTeli xalxis nebis misamarTad gare mtris gadmocemisas, Cven swored am naSromis ZiriTad momentebs ganvixilavT.
winaaRmdeg an SidaaSlilobis aRsakveTad. am SeniSvnebisa da dazustebebis Semdeg,
saxelmwifos gansazRvreba sabolood ase JRers: “saelmwifo aris erTiani
persona, romlis moqmedebaze pasuxismgebloba xelSekrulebis dadebiT aiRo 1. bunebiTi da pozitiuri kanonebi
didi raodenobis xalxma, imisTvis, rom am erT personas SesZleboda yvela maTi
Zalis da saxsaris gamoyeneba imgvarad, rogorc is saWirod CaTvlida maTive monteskies naSromi im kanonebis bunebis, suliskveTebis Sesaxebaa
mSvidobisa da dacvisaTvis” (1.197). am erTiani personis matarebels ewodeba saxelmwifos da sazogadoebas rom uZevs safuZvlad. Sesabamisad, upirveles
suvereni, anu is, vinc aris umaRlesi xelisuflebis matarebeli da, vinc yovlisa, saWiroa gavecnoT Tavad kanonis cnebas. kanonis erTi gansazRvreba
xelSekrilebis ZaliT wamoadgens yvelas. yvela danarCens ewodeba qveSevrdomi. identobis niSans svams adamianis gonebas da kanons Soris. kanoni, am azriT, igive
am umaRlesi postis miRweva SesaZlebelia ori gziT: an unda gamoyenebuli iyos adamianis gonebaa, romlis sxvadasxva mimarTebebi iZleva politikuri da
fizikuri Zala da aseT SemTxvevaSi, Cven gveqneba moxveWiT miRebuli saxelmwifo, samoqalaqo kanoonebis saxiT gonebis mimarTebaTa kerZo SemTxvevebs. kanonis
an moqalaqeebma unda dadon nebayoflobiTi xelSekruleba da maSin Cven miviRebT monteskies meore definicia ar gansxvavdeba am cnebis standartuli,
politikur saxelmwifos. filosofiaSi gavrcelebuli gansazRvrebisagan. kerZod, “kanonebi, am sityvis
saxelmwifos xelSekrulebiTi Teoria Semdgom ganviTarebas povebs yvelaze ufro farTo gagebiT — aRniSnavs monteskie — aucilebeli mimarTebebia,
liberaluri frTis sxva warmomadgenlebTan. is gansakuTrebiT sruladaa romlebic gamomdinareoben saganTa bunebidan” (1.30). es gansazRvreba, cxadia
damuSavebuli rusosTan. rusosagan gansxvavebiT, hobsis xelSekrulebis Teoriis yvela saganze, da maT Soris, Tu mas azrovnebis sagnad ganvixilavT, adamianzec
specifika isaa, rom xelSekruleba ideba mxolod qveSevrdomebs Soris da ara vrceldeba. rogorc fizikuri arseba, adamiani, mTlianad bunebis kanonebis
qveSevrdomebs da suverens Soris. am safuZvlidan gamomdinare, hobsi uaryofs gavlenis qveS imyofeba. magram misi fizikuri mxare ar aris erTaderTi, romelic
suverenis xelisuflebisagan Camocilebis marTlzomierebas. hobsi pirdapir bunebis zegavlenas eqvemdebareba. bunebis principebi vrceldeba adamianis
wers, rom am wesiT saxelmwifos Semdgenlebs ukve aRar SeuZliaT axali yofazedac da amitom, vidre adamianis sazogadoebriv yofis kanonebs
xelisuflebis dadeba, romlis ZaliTac isini morCilebas axal pirs gamouc- SevexebodeT, is unda ganvixiloT im mdgomareobaSi, romelic win uswrebs
xadebdnen. amitom, aravis aqvs monarqis damxobis, qveynis qaosSi Cagdebis da axali sazogadoebrivs. bunebrivi mdgomareobis Temis analiziT, montekie exmaureba
suverenis arCevis ufleba. es wesi, ramdenadme paradoqsulad, ar icvleba arc hobsis Semdeg damkvidrebul tradicias, Tumca, gansxvavebas bunebiT samarTalsa
maSin, rodesac suvereni daarRvevs raime valdebulebas (1.199). SegviZlia da sazogadoebriv samarTals Soris, jer kidev aristotele atarebda.
aRvniSnoT, rom rusos xelSekrulebis Teoriam, romelic subieqtebad mzolod ra daxasiaTebas aZlevs monteskie adamians bunebriv mdgomareobaSi? mis mier
moqalaqeebs ki ara, aramed TiToeul moqalaqesTan suverenis mier dadebul SemoTavazebuli daxasiaTeba hobsis poziciis sruliad sapirispiroa. kerZod,
garigebasac gulisxmobda, savsebiT logikurad CaTvala SesaZleblad, am ganxilvis nimuSad aRebuli “tyeebSi mokankale velurebi”, misi azriT, Zalze
ukanaskneli pasuxismgebloba xedSekrulebiT aRebuli valdebulebebis dar- Sors dganan hobsis mier aRwerili mebrZoli suliskveTebis mqone
Rvevis SemTxvevaSi. aman ki revoluciis Teoriuli dasabuTebas gauxsna gza. adamianebisagan, romlebasc gaCaRebuli hqondaT yvelas omi yvelas winaaRmdeg.
piriqiT, bunebriv mdgomareobaSi myofi adamianebisaTvis uZlurebis grZnoba da
SiSis gancdaa pirveli. amitom, bunebrivi mdgomareobisaTvis ganmsazRvrelia ara
3.1. saxelmwifos mowyobis formebi omis mdgomareoba, aramed mSvidoba. meore, rac adamianebs ubiZgebs moq-
medebisaken, SimSili da sakvebis Ziebis moTxovnilebaa. mesame, sapirispiro
hobsi calke aRar ganixilavs sakiTxs imis Taobaze, saxelmwifos xelSek- sqesebs Soris urTierTltolva, rac adamianTa pirveli daaxloebis wyaroa. da
rulebiTi dafuZneba mxolod monarqiul saxelmwifoze vrceldeba, Tu yvela bolos, meoTxe da saboloo damakavSirebeli momenti, aris cnobierebis, Semec-
danarCen formazedac, radgan dadebiTi pasuxi am kiTxvaze sakmaod naTlad nebis aqtiurobis Sedegi, rac adamianebs Soris aCens im saxis kavSirebs, rac ar
gamosWvivis mis msjelobebSi. aseTi pozicia SesaZloa gaugebrobis wyaro gaxdes, gaaCniaT cxovelebs. sazogadoebrivad cxovrebis survili, ambobs monteskie,
Tuki ar gaviTvaliswineT misi zogierTi SeniSvna. gansakuTrebiT es Seexeba meoTxe, bunebrivi kanonia (1.34).
saxelmwifo mowyobis iseT formas, rogoricaa tirania. ra azriT SeiZleba iTqvas, sazogadoebrivi cxovrebis specifika, yovel SemTxvevaSi, mis sawyis etapze,

52 65
hobsisagan gansxvavebiT, monteskies omis mdgomareobad aqvs gaazrebuli. samarTlianad iwodebian kanonebad” (1.185). bunebiTi kanonebi, Sinaarsis mixdeviT,
sazogadoebaSi adamianebs uqrebaT SiSi iseve, rogorc Tanasworoba grZnoba. maT emTxvevian samoqalaqo kanonebs. bunebiTi kanonebi, ityvis ufro gvian hobsi,
nacvlad yalibdeba sakuTari Zalis SegrZneba, rac saomar Setakebebs uZevs sulac ar arian kanonebi am sityvis sakuTrivi mniSvnelobiT, aramed ufro
safuZvlad. sazogadoebaSi gaCaRebuli omi orgvaria: omi sazogadoebebs Soris sxvadasxva saxis principebs warmoadgenen, romelTac SeuZliaT adamianebis
da omi adamianebs Soris. am orgvari omis Sedegad yalibdeba ori ZiriTadi saxis ganwyoba mSvidobisa da samoqalaqo wesrigisaken. mxolod saxelmwifos
kanoni: xeldasmiT, misi umaRlesi warmomadgenlis gansakuTrebuli brZanebulebiT
• kanonebi, romlebic arsegulireben urTierTobas sxvadasxva xalxebs Soris; iqcevian isini samoqalaqo kanonebad (1. 283).
saerTaSoriso samarTali.
• kanonebi, romlebic aregulireben urTierTobas erT sazogadoebaSi mmar- 2. pirovnebis (personis) cneba
Tvelebs da marTulebs Soris. es kanonebi Seadgenen politikuri samarTlis
masalas, rasac unda davumatoT, pirovnebis (personis) cneba saWiroa saxelmwifos hobsiseuli koncefciis
• kanonebi igive sazogadoebis wevrTa Soris (moqalaqeTa Soris) urTi- srulyofilad gasaazreblad. uzenaesi persona, rogorc Semdegi Tavidan gaxdeba
erTobebs rom aregulirebs da Seadgens samoqalaqo samarTals. naTeli aris saxelmwifo. imisaTvis, rom gavarkvioT, Tu ra konkretuli Sinaarsi
ideba am cnebaSi, unda gavarkvioT jer “personis” ra mxareebze akeTebs aqcents
aRniSnuli kanonebis TiToeul jgufs, moqmedebis Sesabamisi mimarTuleba hobsi.
aqvs. saerTaSoriso, anu xalxTa samarTali gulisxmobs saxelmwifoebs Sorisi pirovneba aris is, visi sityvebi an moqmedebebi ganixileba, an rogorc misi
urTierTobis, omis da mSvidobis, savaWro kavSirebis da a.S. sakiTxebs. amgvar sakuTari, an rogorc sxva adamianis sityvebi da moqmedebebi. pirvel SemTxvevaSi,
problemebs erTmaneTs Soris mTavrobebi wyveten da, gasagebia, amitom, rom maTi pirovneba bunebrivia, meore SemTxvevaSi — xelovnuri. sityva pirovnebis,
arseboba gulisxmobs xelisuflebis da, politikuri sazogadoebis arsebobas. laTinuri “person”-is Sesatyvisad berZnebi iyenebdnen “προσωπον”-s, romelic
politikuri sazogadoeba an politikuri mdgomareoba, romlis SigniTac
aRniSnavda saxes, gamometyvelebas msgavsad imisa, rogorc laTinuri persona
politikuri kanonebi moqmedeben, monteskies mixedviT, iqmneba yvela calkeuli
gamoxatavda morTulobas, adamianis gare Sesaxedaobas. am mniSvnelobiT
Zalauflebis (mamisa Svilebze, qmrisa colze batonisa msaxurze) gaerTianebis
gamoixateboda es termini Teatris moqmed pirTa morTulobis mimarT da
Sedegad. da bolos, politikuri sazogadoebis Sesqmnelad gaerTianebuli
umravles SemTxvevaSi aRniSnavda morTulobis swored im nawils, romelic
Zalauflebebi gulisxmoben moqalaqeTa nebis gaerTianebas, rac ukve iZleva
faravda saxes, anu aRniSnavda niRabs. Teatris sferodan am terminma Semdeg
samoqalaqo mdgomareobas. monteskie kidev erTxel aRniSnavs, rom es sxvadasxva
gadainacvla sasamarTlosaken da aRniSnavda yvela sityvis warmomTqmel am
kanonebi gonebis gansxvavebuli relaciebis Sedegebia da ar aRniSnaven sxvadasxva,
momqmed pirs. amitom, pirovneba (persona) aris momqmedi (Tu sityviT gamosvlas
Tundac erTmaneTTan dakavSirebul sxvadasxva sferoebs. amitom SemdgomSi cal-
moqmedebis nairsaxeobad gavigebT), piri. sul erTia sasamarTloSi, scenaze, Tu
calke aRar ganixileba politikuri da samoqalaqo kanonebi. mimarTebebs Soris
yofiT viTarebebSi. aqve igulisxmeba, rom es piri Tavis moqmedebebSi an Tavis
did zegavlenas axdens rogorc qveynebis fizikuri monacemebi, aseve am
Tavs warmoadgens, an sxvas.
faqtorebis Sedegad Camoyalibebuli xalxTa gansxvavebuli cxovrebis wesi.
Sesabamiad, Cven viRebT xalxebis gansxvavebul kanonebs, Tumca, maT safuZvlad
SesaZloa gonebis erTi da igive relacia idos.
3.saxelmwifo da xelSekruleba

2. saxelmwifo mmarTvelobis kanonebi da principebi finaluri mizezi imisa, ratomac amjobineben saxelmwifos saxiT lagams
Tavisuflebismoyvare adamianebi, aris zrunva TviTgadarCenaze da cxovrebis
ukeTes pirobebze.saxelmwifos daarsebiT adamianebi cdiloben daarwion Tavi
monteskie ganasxvavebs sul sami tipis mmarTvlobas: respublikas (saxalxo
omis ubadruk yofas, maTTvis bunebriv mdgomareobaSi vnebebs rom mouxvevia
mmarTvelobas mTeli xalxis an misi nawilis saSualebiT), monarqias (erTmarTveobas
Tavs. bunebriv mdgomareobaSi xom ar arsebobs aSkara Zalaufleba, romelic
kanonis Sesabamisad) da despotias (aseve erTmarTvelobas yovelgvari kanonis gareSe,
dasjis muqariT aiZulebda adamianebs SeesrulebinaT bunebiTi kanonebi.
mmarTvelis survilebis mixedviT). TiToeul maTganze avtori cal-calke ayalibebs
xelSekruleba maxvilis gareSe — fiqrobs hobsi — mxolod carieli sityvaa,
marTvis ganmsazRvrel kanonebsa da principebs. Tu mmarTvelobis am formebs
romelic adamians ver miscems usafrTxoebis garantias.
SevadarebT antikuri avtorebis mier ganxilul formebs, TvasaCino gaxdeba Tavad
maSin, ra SemTxvevaSi SegviZlia vTqvaT, rom saxelmwifo Sedga? SegviZlia Tu
formebis mwiro raodenoba. es ar aris SemTxveviTi ori TvalsazrisiT. jer erTi,
ara, vTqvaT, aristoteles kvalad CavTvaloT, rom erTad Tavmoyrili soflebis
minteskie makiavelis Semdeg, naklebad interesdeba saxelmwifos idealuri
garkveuli raodenoba Seadgens saxelmwifos? Tu saxelmwifos erT-erTi
proeqtebiT da cdilobs aRweros arsebuli viTareba. swored am midgomis Sedegia mis
ZiriTadi funqcia adamianTa usafrTxoebaa, erTi mizniT Tavmoyrili adamianebis
mier naSromSi moyvanili mdidari empiriul-istoriuli masala. amis gaTvaliswinebiT,
didi masa xom sakmarisi unda iyos amisaTvis? hobss mravlad moyavs aseTi SesaZlo
meore, rac unda davafiqsiroT, is gaxlavT, rom am periodis evropuli politikuri
kiTxvebis sxvadasxva variaciebi imisaTvis, rom negatiuri pasuxis marTebulobaSi
wyoba met-naklebad homogenuria. principSi, makiavelis kvalad, monteskiec saubrobs
dagvarwmunos. marTlac, Tuki adamianTa mxolod didi raodenobaa saknarisi
respublikaze da samTavroze, cxadia maTi sxvadasxva variaciebis gaTvaliswinebiT.
imisaTvis, rom yovelgvari sajaro xelisuflebis gaeSe daculi iyos bunebiTi
respublikuri mmarTveloba SeiZleba ganxorcieldes ori, demokratiis
uflebebi da TiToeulma Tavi usafrTxod igrZnos, ratom ar SeiZleba igive
(mTeli xalxis marTvelobis) an aristokratiis (misi nawilis) formiT.
gavrceldes mTel kacobriobaze? magram, sinamdvileSi es ase ar aris.
demokratiuli mmarTvelobisaTvis ganmsazRvreli mniSvneloba aqvs imas, rom
imisaTvis, rom adamianTa xelSekrulebas hqondes mudmivi xasiaTi da
xalxma SesZlos mmarTvelTa dasaxeleba-arCeva. xalxs Tavad ar SeiZlia kargi
xangrZlivad, ara raRac mokle periodiT, aregulirebdes sazogadoebriv
marTva, magram mas SeuZlia kargi mmarTvelebis arCeva. SeiZleba uamravi
urTierTobebs, garda adamianTa masisa da Tavad SiSveli xelSekrulebisa,
magaliTis moxmoba Zveli istoriidan, romelic daadasturebda xalxis bunebriv
saWiroa kidev raRac, rac uzrunvelyofs am xelSekrulebis Sesrulebas. es raRac
unars gaarCios Rirseuli xelmZRvaneli uRirsosagan. ramdenadac demokratiaSi
aris sajaro xelisufleba, romelis sasjelis SiSis qveS amyofebda adamianebs da
Zalze mniSvnelovania arCevnebi, gadamwyveti mniSvneloba eniWeba xalxis fenebad
66 51
surs gamovides situaciidan. aseT dros mas vnebebi (sikvdilis SiSi, miswrafeba dayofas arCeviTobis principTan mimarTebiT. ase magaliTad, romaelebma mTeli
usafrTxo da komfortuli cxobrebisaken) da goneba. lorens bernsi, Tavis TavianTi mosaxleoba qonebrivi diferenciaciaze dayrdnobiT, eqvs klasad,
hobsis politikuri filosofiisadmi miZRvnil SromaSi imgvarad aRwers romlebic Tavis mxriv centuriebad iyofodnen, (igulisxmeba servius tuliusis
viTarebas, TiTqos hobsis TeoriaSi gonebis roli bunebiTi samarTlis kanonmdebloba) dayves. rac ufro maRali iyo fena, miT ufro naklebi moqalaqe
principebis dadgenaSi umniSvnelo iyos. is wers: “bunebiTi mdgomareoba Sedioda masSi. bolo centuriebi moicavda RaribTa yvelaze did masas. mas Semdeg,
gamoiyvaneba adamianis vnebebidan; es ki niSnavs, rom Cven mogviwevs gavigoT, Tu rac TiTo centurias TiTo xma mieniWa, mTelma sazogadoebrivma wyobam
rogoria adamianis bunebrivi midrekilebebi, raTa CamovayaliboT swori gamokveTili aristokratiuli ieri miiRo.
politikuri wesrigi. ... Sedegad, TviTSegadarCena, SiSis, Zaladobrivi sikvdilis gansxvavebuli organizacia misca solonma aTnis respublikas, romlis fenebi
SiSis gamo, Zalze mniSvnelovan, ganmsazRvrel vnebad iqceva” (2.357). Cven dlagda ara imis mixedviT vis SeeZlo aerCia, aramed, imis mixedviT, Tu vin
vfiqrobT, rom miuxedavad adamianis emociuri samyaros didi mniSvnelobisa, SeiZleboda yofiliyo arCeuli.
Tundac bunebriv mdgomareobaSi, ganmsazRvreli mainc gonebaa, radgan swored am magaliTebis gaTvaliswinebiT, monteskie askvnis, rom respublikis pirveli
goneba axdens adamianis bunebiTi uflebebidan bunebiTi kanonebis gamoyvanas da kanonia xmis micemis uflebis mqone moqalaqeTa garkveva da danawileba-
amiT dasabams aZlevs politikur da socialur wesrigs. ra gansxvavebaa bunebiT organizacia.
uflebasa da bunebiT kanons Soris? respublikuri mmarTvelobis meore umniSvnelovanesi kanoni ukve arCeviT
aristotele ganasxvavebda erTmaneTisagan saxemlwifo kanonmdeblobis procedurebs Seexeba. ZvelTaganve aq uamravi sakiTxi arsebobs wilisyrasa da
bunebiT da konvencionalur wyaros (ix. “nikomaqes eTika” 1134 b 18-20). mis arCevasTan dakavSirebiT, xmis micemi Ria da farul saxeebs da a.S. monteskies
msgavsad, hobsi saubrobs bunebiTi uflebis (jus naturale) da bunebiTi kanonis (lex miaCnia, rom demokratiis erT-erTi mTavari kanoni gulisxmobs, rom Tu xalxi xmas
naturalis) Sesaxeb. gansxvaveba maT Soris isaa, rom pirveli aris adaminis aZlevs, xmis micema Ria unda iyos.
Tavisufleba sakuTari sicocxlis SesanarCuneblad gamoiyenos yvela is Tu respublikas mmarTvelobis aristokratiuli formisaken aqvs gadaxra,
saSualeba, romelsac saWirod CaTvlis. amisgan gansxvavebiT, bunebiTi kanoni maSin saukeTeso iqneba is mmarTveloba, romelSiac Raribebi mosaxleobis
aris gonebis proskripcia, mocemuli zogadi samoqmedo wesis saxiT, romelic umciresobas Seadgenen da piriqiT. es ki imitom, rom aristokratiuli
adamians ukrZalavs imis keTebas, rac misi sicocxlisaTvis saxifaToa iseve, mmarTvelobis pirobebSi, wers monteskie, xalxi araraobaa (1.42).
rogorc imis ugulvebelyofas, rac igivesaTvis sasargebloa (1.155). amrigad, amrigad, rom SvajamoT, respublikuri mmarTvelobisaTvis ganmsazRvreli
gansxvaveba jus-sa da lex-s Soris emsgavseba gansxvavebas Tavisuflebasa da kanonebi, SegviZlia maTi aseTi saxiT dalageba:
valdebulebas Soris erTi da igive xdomilebis mimarT. Tu pirveli afiqsirebs • xmis mqone moqalaqeTa ganmsazRvreli kanonebi;
adamianis moqmedebis Tavisuflebas akeTos misTvis saWiro ram, meore ayalibebs
amis gakeTebis valdebulebas. amasTan, ukanasknelis bunebiTobaze SegviZlia • saarCevno xmis ganmsazRvreli kanonebi;
visaubroT imdenad, ramdenadac adamianis bunebiT moniWebuli gonebrivi uarebiT
• moqalaqeTa stratifikacia;
dgindeba da gamoiyvaneba bunebiTi uflebebisagan.
am gamijvnis Semdeg, gasagebia, rom bunebriv mdgomareobaSi myofi adamiani • moqalaqeTa balotirebis wesis ganmsazRvreli kanonebi da, bolos,
mTlianad jus naturale-s moqmedebis zonaSi imyofeba, radgan araferi
avaldebulebs mas Tavisi Sexedulebebisamebr uari sTqvas nebismier aqciaze, • xmis micemis forma da wesi.
romelsac ki misTvis saWirod CaTvlis. es viTareba bunebiTi samarTlis enaze, respublikisagan gansxvavebiT, monarqiaSi gadamwyveti mnSvneloba aqvs ara
SeiZleba dafiqsirdes formuliT — “yvelas bunebiTi ufleba yvelaferze”. xalxs, aramed erT, umaRles mmarTvels. aq yovelgvari politikuri da
magram, ramdenadac arsebul viTarebaSi aravis aqvs usafrTxoebis elementaruli samoqalaqo Zalauflebis wyaro TviTon xelmwifea, romelic qveyanas ganagebs
garantia da arseboba momravlebul riskebTanaa dakavSirebuli, saqmeSi ereva ZiriTadi kanonebis mixedviT. Sesabamisad, monarqiis ZiriTadi kanonebi
goneba, romelic ayalibebs ramdenime bunebiT kanons. maT Soris: 1. an unda aucileblobiT iTvaliswineben Zalauflebis Sualedur rgolebs, romliTac
ganvamtkicoT mSvidoba, an unda yvela SesaZlo xerxiT uzrunvelyoT sakuTari unda ganxorcieldes monarqis xelisufleba. uZiriTadesi kanoni aseT funqcias
usafrTxoeba. Semdeg, 2. Tu mSvidobaze Tanaxmaa erTi mxare, maSin meore Tavadaznaurobas aniWebs: “Tu ar aris monarqi, ar aris Tavadaznauroba. Tu ar
valdebulia uari sTqvas Tavis uflebaze yvela sagnis mimarT im xarisxiT, ra aris Tavadaznauroba, arc monarqiaa” —gveubneba es kanoni. am Sualeduri
xarisxiTac sxva ityvis uars igiveze da a.S. am wesiT sul gamoyvanilia cxrameti saxelisuflebo korpusis ar arsebobis SemTxvevaSi, monarqias aqvs didi Sansi
kanoni da rigi damatebiTi principebi, romelTac unda uzrunvelyon niadagi gadaiqces despotiad.
bunebiTi mdgomareobidan politikur sazogadoebaze gadasasvlelad. am gziT Zalauflebis Sualeduri elementebis gaTvaliswinebiT, monarqiaSi SeiZleba
midian adamianebi sazogadoebriv xelSekrulebamde, romelic sxva araferia, Tu gamoiyos Semdegi saxis subordinaciuli elementebi:
ara bunebiTi uflebebis urTierTze gadatana, anu uflebaTa gacvla (1.159; 161.).
hobsi miuTiTebs, rom bunebiTi kanonebi maradiulia. magram amave dros ar • xelmwife;
unda dagvaviwydes arc is, rom isini geometriuli wesiT deducirebulia
• didebulebi (nobiliteti);
bunebiTi uflebidan. aq adgili ar aris e.w. geometriuli meTodis deskrip-
ciisaTvis. masze damakmayofilebel warmodgena eqneba imas, vinc icnobs am • Tavadaznauroba.
meTodiT agebul spinozas “eTikas”. magram, im viTarebis gaTvaliswinebiT, rom
kanonad wodebuli Tezisebi swored asea deducirebuli avtoris Tavis miwuruls ramdenadac monarqias despoturi mmarTvelobisagan kanonebis mocemuloba
akeTebs Semdeg SeniSvnas: “gonebis am ganCinebeba adamianebi Cveulebriv kanonebs ganasxvavebs, amdenad Sualeduri, Tavadaznaurobis garda, monarqias sWirdeba
uwodeben, rac sinamdvileSi ar Seesatyviseba maT arsebas. es preskripciebi kanonebis “Semnaxavi” korpusi, romelic gaiTvaliswinebs ra, Tavadaznaurobis
mxolod daskvnebi an Teoremebia imis Taobaze, rac uzrunvelyofs adamianTa tradiciul agdebul damokidebulebas kanonebis mimarT, Tvali eWireba maT
SenarCunebas da dacvas maSin, romdesac kanoni, sakuTrivi zriT, gulisxmobs imis arsrulebaze. aq monteskie sakmaod bundovnas saubrobs, Tumca gasagebia, rom
mer gaxorcielebul ganCinebas, visac sxvisi mbrZaneblobis ufleba aqvs. Tumca, mas, dawunebuli monarqis sabWosagan gansxvavebiT, mxedvelobaSi aqvs sadeputato
Tu Cven am Teoremebs RvTisagan boZebulebad ganvixilavT, maSin isini korpusi da parlamenti.
da bolos, despotia, romelic mmarTvelobis yvelaze uaresi forma,
50 67
monteskies interpretaciiT, principSi marTvaze uaris Tqmis kanons emyareba. 1.adamianis bunebrivi mdgomareoba da misi implikaciebi
sabuTebad mas moaqvs misi epoqis TurqeTis sasulTno d papis marTveloba. orive
politikuri reJimis ZiriTadi knoni gulisxmobs umaRlesi xelisuflis mier aristoteluri tradiciisagan gansxvavebiT, romelsac miaCnda, rom aris ra
marTvasTan dakavSirebuli davidarabis Tavidan acileba da mis gadabarebas politikuri arseba, adamiani arsebobs mxolod politikur mdgomareobaSi,
pirveli vezirisaTvis. hobsis azriT, adamianTa politikur yofas, win uswrebs bunebrivi mdgomareoba.
mmarTveobis samive formas Sesabamisi principebi aqvs. ra aris principi? bunebrivi mdgomareobis aRweriT hobsi cdilobs ukeT aCvenos, Tu ra
principis cnebs monteskie bunebis cnebasTan SepirispirebaSi gansazRvravs: xdomilebebi ganapirobebs saxelmwifos warmoSobas.
“mmarTvelobis bunebasa da mis princips Soris is gansxvavebaa, rom misi buneba pirveli Tezisi, romelsac hobsi bunebrivi mdgomareobis gasacnobad
aris is, rac mas aseTad xdis, xolo principi ki is, rasac igi moqmedebaSi moyavs. gvTavazobs, liberalizmis qvakuTxedad SeiZleba CaiTvalos. gvaxsovs, rom
pirveli misi damaxasiaTebeli struqturaa, meore ki is adamianuri vnebebia, platonma sakmaod didi adgili dauTmo imis mtkicebas, rom adamianebi bunebiT
romlebic am struqturas amoZraveben” (1.48). araTanasworni arian. hobsi bunebrivi mdgomareobis aRwerisas amis sapirispiro
am gansazRvrebaSi, uTuod aris garkveuli filosofiuri xasiaTis problema, postulatidan amodis. is wers: “bunebam adamianebi fizikuri da gonebrivi
romelsac Cven aq ar ganvixilavT, Tumca, davafiqsirebT. kerZod, gansazRvrebaSi unarebis mixedviT Tanasworni Seqmna, radgan marTalia, zogjer Cven vakvirdebiT,
aSkarad igrZnoba antkiuri politikuri filosofiis kvali. Zveli berZnebic, rom erTi adamiani meoreze ufro Ronieri an Wkviania, magram Tu maT yvelas
msgavsadve “bunebas” gansazRvravdnen, rogorc imgvar raimes, rac sagans aqcevs erTianobaSi ganvixilavT, aRmoCndeba, rom gansxvaveba maT Soris arcTu ise
imad, rac is aris saboloo jamSi. monteskiec raRac msgavss ambobs, magram didia, rom romelime adamians mis safuZvelze SesZleboda moeTxova TavisTvis
principis saxiT bunebas umatebs kidev mis amamoZravebel moments. amgvari raime sasikeTo imgvarad, rom sxva adamians ar hqondes igives moTxovnis
mamoZravebeli berZnuli msoflmxedvelobisaTvis sruliad zedmeti iyo, radgan analogiuri ufleba” (1.149).
buneba ara mxolod sagnis saxe iyo, aramed am saxis mimcemic. aqedan, aSkaraa, rom hobsis am citataSi sayuradReboa Semdegi kontraversia: a) hobsi, rogorc
Tumca terminologiis mniSvnelovani nawili monteskiesTan klasikuria, misi vxedavT, sulac ar laparakobs imaze, rom adamianebi erTmaneTisagan seriuli
xasiaTi arsebiTadaa Secvlili da Cvenc sakvlev Temad SegviZlia viguloT am warmoebis produqtebiviT ganusxvavebelni arian. is mxolod imas ambobs, rom maT
cvlilebis mizezebi, xasiaTi da sazRvrebi. Soris umniSvnelo sxvaobidan ar gamomdinareobs romelime maTganis gamorCeuli
aqamde aRiwera mmarTvelobis formebisaTvis damaxasiaTebli kanonebi, Tumca ufleba akeTebdes an flobdes raimes. b) Tuki romelime adamians aqvs
aRiniSna TiToeuli mmarTvelobisaTvis aucilebeli buneabc. kerZod, samarTlebrivi safuZveli sxvisgan gansxvavebiT moiTxovos an flobdes raimes, es
respublikis buneba xalxis mmarTvelobaSia, monarqiisa kanonebiT mmarTvel safuZveli ar momdinareobs misi bunebrivi Tvisebebidan.
xelmwifeSi, xolo despotiisa ki erTmarTvelis nebasurvilebSi. es ukanaskneli debuleba hobsis amocanadac ki SegviZlia CavTvaloT, radgan
rac Seexeba TiToeuli maTganis mamoZravebel principebs, demokratiis vxedavT ra sazogadoebaSi arsebul socialur-politikur diferenciacias da
principad avtori miiCnevs siqveles (SeiZl. saTnoebas), monarqiisa — Rirsebas, amave dros viziarebT Teziss bunebiTi Tanasworobis Sesaxeb, albaT, (am
xolo despotiis principad — SiSs. monarqiaSi, wers monteskie, yvelafers SemTxvevaSi hobsis) politikur Teorias unda movTxovoT agvixsnas, ra qmnis aseT
gansazRvreavs kanonTa Zala, xolo despotiaSi ki mmarTvelis mudam SemarTuli gansxvavebas.
xeli.. rac Seexeba respublikur mmarTvelobas, sulerTia is warmodgenili iqneba hobsi gvTavazobs Semdeg amxsnel nabijebs: adamianebs Soris unarebis
demokratiiT, Tu aristokratiiT, igi saWiroebs damatebiT mamoZravebels da es erTgvaroba aris urTierTundoblobis da konfliqtis wyaro. bunebriv
damatebiTi mamoZravebeli aris siqvele. siqvelis moSla moqalaqeebis cxovrebis mdgomareobaSi iqmneba totaluti konfliqtis viTareba — yvelas omi yvelas
wesis degradaciis sawindaria. Tu, magaliTad, adre Tavisufleba surdaT kanonis winaaRmdeg. mas aRvivebs adamianis Tandayolili iseTi mankierebani, rogoricaa
Sesabamisad, siqvelis dacemis Semdeg, moqalaqeebi Tavisuflebas kanonis undobloba, metoqeoba, didebis wyurvili. pirvelis mizeziT adamianebi ibrZvian
sawinaaRmdegod moiTxoven. respublikuri marTvelobis pirobebSi standartul usafrTxoebisaTvis, meoris — nadavlis xelSi Casagdebad, xolo mesamis gamo ki
siqveleTa Soris SegviZlia vixiloT: samSoblos siyvaruli, ltolva WeSmariti Rirsebis gansamtkiceblad.
didebisaken, Tavdadeba, sakuTari interesebis Sewirva da a.S. siqveleze imis gasaazreblad, Tu rogor unda gavigoT yvelas omi yvelas winaaRmdeg,
msjelobisas abtors mxedvelobaSi politikuri siqvele aqvs, Tumca, aRniSnavs, hobsi aseT ganmartebas aZlevs oms: omi ar aris mxolod SeiaraRebuli konfliqti.
rom is moraluri siqvelecaa, radgan misi mizani sayovelTao keTildReobaa. konfliqtebs Soris arsebobs Sualedebi, romlis drosac metoqeebi avlenen
respublikuri mmarTvelobisagan gansxvavebiT, monarqiaSi siqvele SeiZleba aSkara samzadiss an mzaobas SetakebisaTvis. rogorc “cud amindSi” igulisxmeba
axasiaTebdes calkeul mmarTvels, magram ara mTel xalxs (1.53). amitom dro wvimasa da wvimas Soris, aseve omi aris periodi SeiaraRebuli Setakebebisa da
monarqiuli reJimis ZiriTadi mamoZravebeli aris Rirseba. misi damaxasiaTebeli maT Soris arsebuli droiTi Sualedebis. mTeli danarCeni dro mSvidobad
qcevis gansakuTrebuli kodeqsiTa da preferenciebiT. Rirsebis kodeqsi iwodeba.
moiTxovs gansakuTrebuli pativis migebas ama Tu im pirisadmi, ris gareSe is Tavs mTeli im drois ganmavlobaSi, vidre xorcieldeba totaluri urTierT-
Seuracxyofilad igrZnobs. mtroba, da undobloba, rodesac ZalaSia principi — “adamiani adamianisaTvis
da bolos, despotiis mTavari principi, rogorc iTqva, SiSia. despotiaSi mgelia” — aravin grZnobs Tavs daculad. fizikurad gacilebiT sust adamians
xelmwifis garda yvela monaa da gasagebia, rom mona mudmiv SiSSi unda gyavdes, Zalze iolad SeuZlia sicocxle mouswrafos masze ufro Zliers. aRniSnul
raTa is moZraobaSi moiyvano. amasTan monis SiSi ar aris carieli warmosaxvis viTarebas didad ganapirobebs saerTo xelisuflebis ararseboba. sadac ar
TamaSiT Seqmnili safrTxobela. monis SiSi aRmocenebulia realur niadagze da arsebobs xelisufleba, iq ar asrsebobs arc samarTali da kanoni da, Sesabamisad,
gulisxmobs despotis mudam SemarTul xels, romelic, rogorc ki modundeba, im verc erT qmedebaze ver vityviT samarTliania is, Tu usamarTlo. rasakvirvelia,
donemde, rom aRar ZaluZs saxelmwifos Tundac pirvel waCinebulTa TavisTvis rom amgvar viTarebaSi yoveli adamiani Tavs daucvelad grZnobs (1.154).
sasurvel dros dasja,, despotiis simyares maSinve niadagi ecleba. hobss Zalze surs, rom mis mier adamianis bunebrivi mdgomareobis aRwera ar
ganxiluli sami principi marTvis TiToeuli formis ideidan gamomdinareobs. daemsgavsos fiqcias, ar miiRos miTiuri gamonagonis xasiaTi. amitom kiTxvaze,
monteskie aRniSnavs, rom es sulac ar niSnavs, TiTqos ar arsebobs gamonaklisebi. sad SeiZleba viguloT aseTi bunebrivi mdgomareoba, is gvapasuxobs, rom amgvar
magram rac ueWvelia, is gaxlavT, rom am principebis ganuxorcielebloba mdgomareobaSi arian amerikaSi mcxobrebi tomebi da ara mxolod isini. aseTive
TiToeul marTvelobis formas naklovans xdis. situaciaSi arian adamianebi revoluciebisa da didi socialuri areulobebis
dros. magram, sdac ar unda xdebodes msgavsi ram, yvela SemTxvevaSi, adamians
68 49
Tomas hobsis (1588-1679) “leviaTani” 2.1. Sesabamisoba kanonebsa da principebs Soris

liberaluri filosofiisaTvis Zalze mniSvnelovani sazogadoebrivi xelSek- monteskiesaTvis kanonebi mimarTebebia. isini arseboben obieqturad da
rulebis daxasiaTeba SegviZlia daviwyoT Tomas hobsis Sexedulebebis gad- aucileblobiT. monteskie upirispirdeba Tomistur tradicias, romelic
mocemiT. mis politikur SromebSi warmodgenilia TiTqmis yvela mniSvnelovani pozitiur samarTals gaigebda maradiul, naturalur da gamocxadebul
debuleba, romelic SemdgomSi ganmsazRvreli iqneba liberalizmisaTvis. kanonebTan kvaSirSi. kanonis saboloo wyaro, Tomistiuri tradiciiT, RmerTia.
miuxedavad imisa, rom hobss ar Ralatobs arc gadmocemis stili da arc siTamame, saerTo sikeTis gaTvaliswinebiT kanons adgenda mmarTveli. amgvari Tval-
mis nawerebSi mainc SeiniSneba erTgvari araTanmimdevruloba, rac, upirveles sazrisisagan gansxvavebiT, monteskies mier kanonis gansazRvreba jer erTi
yovlisa, im epoqis sirTuliT unda avxsnaT, romelSiac hobss mouwia cxovreba da adgils aRar tovebda saswaulebisaTvis da meorec kanons gaigebs maradiul
moRvaweoba. mwerlis araTanmimdevruloba, romelzedac Cven vsaubrobT, ufro aucileblobad, romelsac gamokveTili racionaluri xasiaTi aqvs. RvTaebrivi da
konkretulad, Cans gamowveulia ori ZiriTadi mizeziT: jer erTi, revoluciis naturalisturi teleologiis Tavidan mocilebiT, monteskie imedovnebda
epoqis Tavad politikuri movlenebis uaRresad rTuli da bundovani xasiaTiT, mecniereba adamianis Sesaxeb aeyvana kartezianuli da niutonianuri fizikis
rac mkvlevars problemas uqmnida maT Sesaxeb martivi da calsaxad gasagebi doneze. kanonebis Sesabamisobas mmarTvelobis principebTan moqmedebaSi moyavs
msjelobebis da daskvnebis gadmosacemad; meore, mwerlis mdgomareobiT, rome- mmarTvelobis yvela elementi da amdenad maTi Tanmimdevruli analizi
lic iZulebuli iyo angariSi gaewia dapirispirebuli politikuri ZalebisaTvis. monteskies Wirdeba saxelmwifos meqanizmis funqcionirebis sruli suraTis
grZeli parlamentis xanaSi, 1640 wlidan, manamde mefisadmi loialuri hobsi dasadgenad.
ingliss gaerida. frangul emigraciaSi myofi, hobsi gadaurCa revoluciis qaoss SevexoT jer respublikas. respublikaSi siqvele sxva araferia, Tu ara
da samoqalaqo oms. samSobloSi hobso mxolod 1651 wels kromvelis nebarTviT respublikis siyvaruli. respublikis siyvaruli demokratiuli mmarTvelobis
dabrunda. diqtatori, Cans kmayofili iyo met-naklebad neitralur inglisel Jams, igive TviT demokratiis siyvarulia, rac, Tavis mxriv, Tanasworobis
inteleqtualebTan TanamSromlobis SesaZleblobiT. SemTxveviTi rodi iyo, rom (romelsac didi mniSvneloba aqvs ufro demokratiisaTvis) da zomierebis (rac
hobss jer saxelmwifo mdivnis posti SesTavazes, xolo Semdeg, daavales ganmsazRvreli xdeba aristokratiisaTvis) siyvarulze daiyvaneba. gaTanabrebis
moemzadebina britanuli universitetebis reformis proeqti. principis moqmedeba demokratiis pirobebSi, pirvel rigSi Tanaswor qveynis
igive 1651 wels, londonSi gamoica hobsis naSromi “leviaTani”, romelmac mis samsaxurs gulisxmobs. Tu am mimarTebiT gansxvavebebi arseboben, es isev
avtors msoflio saxelTan erTad emigracieSi myofi klerikalebis da Tanasworobis principis zeobis gamo, radgan marTalia yvela Tanabrad cdilobs,
roialistebis risxva moutana. kritikosebis mier “leviaTani” aRqmuli iqna iseT margam SeZlebiT ki gansxvavebulad axerxeben qveynis samsaxurs. respub-
naSromad, romelic revolucionerebis wisqvilze asxamda wyals. hobss likisaTvis Zalze mniSvnelovania saSualo adamianebis fenis Seqmna. saSualo fena
revoluciisadmi simpaTiis garda, aTeistoba dabralda. traqtatis Sinaarss rom zomierebiT da gonivrulobiT gamoirCeva da ganuxrelad ukavSirebs sakuTar
Tavi davaneboT, mat gasaRizianeblad sakmarisi iqneboda mxolod naSromis keTildReobas saxelmwifos keTildReobas. miuxedavad imisa, rom siqvele
gamoce,is garekani, romelzedac gamosaxul Zlevamosili saxelmwifos simbolos, Sesabamis emociur ganwyobas gulisxmobs, monteskie savsebiT marTebulad Tvlis
leviaTans, kromvelis saxe hqonda. saWirod mis ganmtkicebas kanoniT. “imisaTvis, rom Tanasworoba da zomiereba
samefo xelisuflebis restavraciam mZime mdgomareobaSi Cayena hobsi. misi giyvardes respublikaSi, saWiroa isini kanoniT iyvnen dadgenilni”.
“leviaTani” akrZaluli literaturis siaSi moxvda.. damatebiT, mas mefem rogor SeuZlia kanons Tanasworobis da zomierebis uzrunvelyofa?
aukrZala religiur da politikur Temebze Sromebis gamoqveyneba. albaT, swored istoriulad amis sxvadasxva gza iyo napovni. erTi maTgani moiTxovda miwis
es iyo erT-erTi mizezi imisa, ratomac misi Semdegi mniSvnelovani politikuri Tanabrad ganawilebas. sxva gza areguilrebda memkvidreobis kanonebs da a.S. Tu
xasiaTis naSromi, “behemoti, anu grZeli parlamenti” ar gamoqveynda. am SromaSi gaviTvaliswinebT, rom Tanasworobis damyareba Tundac demokratiaSi, sadac
hobsi ganixilavda samoqalaqo omis mizezebs imgvarad, rom samefo xelisuflebis Tanasworoba saxelmwifos suli da gulia, Zalze Znelia da bevr riskebTanaa
TvalSi reabilitacias cdilobda. dakavSirebuli, yvelaze gonivrulad unda CavTvaloT am mimarTebiT Semotanili
rebilitaciis ufro aSkara mcdelobas warmoadgenda 1668 wels laTinur is kanonebi, romlebic uTanasworobis SesazRudad qobenriv cenzs awesebs da
enaze gamocemuli “leviaTani”. is mniSvnelovnad gansxvavdeboda inglisuri amcirebs gansxvavebebs. amis Semdeg, ukve SeiZleba socialuri fenebis
variantisagan, radgan hobsma axal gamocemas sakmaod ucvala saxe. ase magaliTad, regulireba gadasaxadebiT, Tu mdidrebi daibegrebian ufro metad, vidre
termin “saxelmwifos” aRmniSvnelad inglisur variantSi gamoiyeneboda naklebad SeZlebuli ojaxebi.
revolucionerebisaTvis saTuTi sityva “Commonwelth” maSin, rodesac laTinur Tu respublikuri mmarTvelobidan monarqiaze gadavinacvlebT, orien-
oreulSi mis adekvatur terminad aRebuli iqna “civitas”, xolo umravles tirebulni unda viyoT Rirsebaze, romelic am tipis mmarTvelobis principia.
SemTxvevaSi ki “monarchia”. laTinur “leviaTanSi” avtorma amoiRo inglisuri kanonebic, cxadia, misi Sesatyvisi unda iyos. kanonebma aq ar unda imoqmedon
gamocemis araerTi paragrafi da Caanacvla iseTi TavebiT, romlebic, Tu keTilSobilTa wodebis dasacavad. es wodeba Tavad daicavs sakuTar Tavs.
xelisuflebis mimarT loialobis nimuSad ar gamodgeboda, neitraluri pozicia kanonebis didi nawili unda mimarTuli iyos memkvidreobiTobis gasarkvevad,
mainc unda daefiqsirebina. marto is faqti rad Rirs, rom garekanze leviaTanis radgan Rirseba aq mibmulia gvarze, mamulze da memkvidreobaze. monarqia ufro
gamosaxulebaSi kromvelis saxes mefis saxe Caenacvla. myari saxelmwifoa, vidre despotia, radgan masSi ramdenime fena arsebobs,
am mcdelobebis miuxedavad, sruli reabilitacia samefo karze hobsma ver romlebic morgebulni arian saxelmwifosTan da mmarTvelobis wesTan.
SesZlo. yvelas esmoda, rom mTavarma saTqmelma ukve gaiJRera. esec ar iyos, rac Seexeba despotias, ramdenadac aq mmarTvelobis mTavari principi SiSia,
gadamuSavebuli “leviaTanic” Seicavda araerT iseT mtkicebas, romelic savsebiT dabeCavebuli xalxi bevr kanonebs ar saWiroebs. sakmarisia ori-sami martivi wesi,
sakmarisi iyo Tavisuflebisa da sxva arsebiTi liberaluri Rirebulebebis romlebic uyoymanod aRsruldeba. despotoaSi saxelmwifos usafTxoeba igive
dasafuZneblad. despotis dacvaa. rac mis gareT xdeba despots naklebad aRelvebs. misi ZiriTadi
mizani siwynarea, Tumca siwynare aq mSvidobis macne sulac ar aris. yvelaferi
damyarebulia Zaladobaze, magram Zalis patroni saxelmwifo ki ar aris, aramed
armia, romelic marTalia saxelmwifos dasacavad ki Seiqmna, magram
despotisaTvis isic safrTxes warmoadgens. despoturi saxelmwifoebis tipur
nimuSebad monteskie islamur qveynebs da moskovitias ganixilavs.
48 69
3. politikuri Tavisuflebis cneba mezobel raionSi aucilebel saqmeze wasuli moqalaqe unda iRebdes specialur
nebarTvas da iq asrulebdes savaldebulo samuSaos. Cans mors imedi hqonda, rom
“Tavisufleba” zogadad mravalmniSvnelovnebiT gamoirCeva. erT SemTxvevaSi qveyanaSi, sadac yvela gamwarebiT muSaobs da produqti Tanabrad nawildeba,
is SeiZleba niSnavdes, vTqvaT tiranis damxobis uflebas, meore SemTxvevaSi uzrunvelyofili unda iyos cxovrebis maRali done.
xelisuflebis arCevis uflebas, sxvagan SeiaraRebis da saWiroebis SemTxvevaSi utopiaSi arsebobs monoba. monebad aqceven ara omSi datyvevebulebs an
Zalis gamoyenebis uflebas da a.S. Tu yuradRebiT gadavavlebT Tvals am monebis Svilebs, aramed im Tanamoqalaqeebs, visac sikvdili aqvT misjili an
daxasiaTebebs, maTSi ufro politikuri Tavisuflebis cneba Cans, vidre utopiaSi, an sxva qveyanaSi. sainteresoa, rom SromiTi valdebulebebis
“Tavisuflebis” romelime sxvamniSvneloba. arada, “Tavisuflebaze” SegviZlia TvalsazrisiT, Tu monis borkilebs ar miviRebT mxedvelobaSi, gansxvaveba
visaubriT rogorc politikuri Tavisuflebis azriT, aseve socialuri da ufro moqalaqesa da monas Soris mxolod raodenobrivia. moqalaqe Sromobs 6 saaTis
zogadi, metefizikuri Tavisuflebis azriT. am ukanaskneli mniSvnelobiT anu, ganmavlobaSi, mona “maradJams”.
rogorc monteskie uwodebs “filosofiuri” mniSvnelobiT, Tavisufleba
SeiZleba ganisazRvros ase: “filosofiuri Tavisufleba mdgomareobs moqalaqis
mier Tavisi nebis ganxorcielebaSi ... imSexedulebaSi, rom moqalaqes SeuZlia sxva sakiTxebi
sakuTari nebis ganxorcieleba” (1.213).
qveyana, romelSiac kanonebi uzrunvelyofs Tavisuflebas, monteskies azriT, sxva sakiTxebdan, romelTa gadmocemas mori nakleb dros rodi uTmobs Tavis
aris inglisi. inglisis politikur yofaze dakvirvebam monteskie miiyvana naSromSi aRvniSnavT mxolod ramdenimes. platonisagan gansxvavebiT, morma
Tvalsazrisamde, romelis saWirod sTvlis xelisuflebis samad dayofas. SeinarCuna ojaxis fenomeni. saerTo colebsa da Svilebze is arsad laparakobs.
monteskies mier xelisuflebis danawilebis modeli gansxvavdeba lokiseuli Tumca qorwinebas Camocilebuli aqvs sakraluri Sinaarsi da is qceulia
modelisagan. loki calke gamoyofda sagareo politikis warmaTvis funqcias da samoqalaqo aqtad. samagierod, swavla-aRzrdis sakiTxebi TiTqmis platonur
mas uwodebda “federaciuls”. amasTan, loks erTad hqonda mocemuli Sida stilSia gadawyvetili. yoveli bavSvi 5 wlis asakamde, ojaxis gareT, ZiZaTa
kanonmdebloba da sasamarTlo kanonmmdebloba da maT aerTianebda erTi saxel- TavSesafarSi izrdeba. aRiarebs ra swavlis did rols moqalaqeebis aRzrdis
wodebis, “aRmasrulebelis” qveS. imiT, rom saSinao da sagareo kanonmdebloba saqmeSi, mors saWirod miaCnia ganaTlebis mkacri regulireba xelisuflebis mier.
erT korpusSi gaaerTiana da maTgan gamijna sasamarTlo kanonmdebloba, sagangebod miCenilma moxeleebma unda uzrunvelyon sajaro kiTxva. ganaTleba,
monteskiem moqalaqeTa usafrTxoebis meti garantia Seqmna. monteskie adarebda rogorc sulieri siamovnebis miniWebis saSualeba, cxovrebis bednierebis wyarod
ra ingliselTa politikur Tavisuflebas antikuri periodis demokratiis cxaddeba.
Tavisuflebebs, upiratesobas pirvels aniWebda. ingliselebma, misi azriT, moqalaqeTa tansacmeli utopiaSi uniformasaviTaa da is gansxvavdeba mxolod
gamoaRviZes xalxis masiuri energia da erTmaneTi SeazRudvines nobilitets da imis mixedviT,Tu ra asakis adamians mosavs. qveynis SigniT ar funqcionirebs
Tems. magram ingliselebis gansakuTrebuli upiratesoba Cans umTavresad fuli. marTalia arsebobs bankebis msgavsi dawesebulebebi, magram maT sagareo
kriminallur samarTalSi. arsebobs oTxi saxis kriminali: religiis vaWrobis da omis SemTvevaSi saxsrebis gaRebis amocana ekisrebaT.
sawinaaRmdego, moralis sawinaaRmdego, simSvidis sawinaRmdego da, bolos, qveynis nameti mosaxleoba Tanabrad gansaxldeba qveynis teritoriaze sxva da
uSiSroebis sawinaaRmdegod mimarTuli. monteskies azriT, SeuZlebeli unda iyos sxva raionebSi. mosaxleobis Sida migracias gegmazomierad axorcielebs
Tavisufal saxelmwifoSi sasamarTlo devna moraluri an religiuri saxelmwifos xelisufleba. utopielebi ar eridebian kooniebis daarsebas ucxo
SecodebisaTvis, garda zogoerTi aRviraxsnilobisa. teritoriebze da arc omze amboben uars sakuTari interesebis dasacavad.
amas mosdevs inglisis saxelmwifos Tavisufal moqalaqeTa yofis Sefaseba, omis mizezia an samSoblos dacva da momxvduris gandevna, an tiraniiT
raSiac monteskie ufro dadebiT elementebs xedavs. aq erTmaneTsaa Serwymuli Seviwrovebuli xalxebis daxmareba. omisaTvis samzadisi Tanabrad vrceldeba
monarqiis da respublikis saukeTeso formebis Tvisebebi. saxelmwifos rogorc qalze, aseve mamakacze. orive gadis samxedro wvrTnas. utopielTa armia
Zalauflebis siZliere uzrunvelyofilia masSi xalxis masiuri monawileobiT, moxaliseebisagan Sedgeba. omis warmoebisas, SeiaraRebul Setakebas mxolod
Tumca es ise xdeba, rom amiT ar izRudeba individualizmi — yoveli konkretuli ukiduresi niSvneloba aqvs. Tanac, am dros utopielebi Zalze ufrTxildebian
piris moqmedebis areali Tavisufalia. es yvelaze kargad Cans religiis sakuTar mosaxleobas da cdiloben brZolebSi pirvel rigSi daqiravebulebi
sakiTxebSi; religia individebis privatuli saqmea da masTan dakavSirebiT gaoiyenon. Tumca, isini warmatebis misaRwevad amjobineben sxva mravalferovan
araviTari maiZulebeli instanciebi ar erevian saqmeSi. gzebs mimarTon, maT Sorisaa: mtris meTauris mokvla, mtris mosyidva, gaTiSvis
Zalze mniSvnelovania, rom monteskie mijnavs politikuri Tavisuflebis politika, mtrebis winaaRmdeg mezobeli xalxebis waqezeba da a.S.
cnebas samoqalaqo Tvisuflebis cnebisagan. msgavsi gamijvna safuZvlad uZevs qveynis politikuri institutebis aRweras mori SedarebiT nakleb dros
samoqalaqo sazogadoebis bunebis da principebis gaazrebas dasavlur uTmobs. naxsenebia senati, saxalxo kreba da rigi Tanamdebobis pirebis
azrovnebaSi. monteskie asxvavebs kanonebs saxelmwifosTan mimarTebiT, rac arCeviTobac, magram mTlianobaSi aRwera Zunwia da mraval kiTxvas tovebs.
uzrunvelyofs politikur Tavisuflebas da kanonebs moqalaqesTan mimarTebiT mTlianobaSi, qveynis politikur institutebze STabeWdilebas gviqmnis moris
(1.179). politikuri Tavisufleba, avtoris azriT, aris imis gakeTeba, risi mier aRwerili socialuri struqturebi, radgan es ukanaskneli ufro metadaa
gakeTebac SegviZlia rom gvsurdes da iZulebulni ar viyoT vakeToT is, risi moris interesis sagani.
gakeTebis survili SeiZleba rom ar gvqondes. erTi sityviT, Tavisufleba aris
kanoniT dasaSvebis keTebis ufleba (1.180).
monteskies miaCnia, rom politikuri Tavisuflebisadmi sazogadoebis swrafva literatura
aisaxeba Sesabamisi saxelmwifos bunebasa da struqturaze. Tu gadavxedavT
zogierTi saxelmwifos wyobas da kanonebs, cxadi gaxdeba, am saxelmwifos 1. Tomas mori — utopia. Tsu gamomc., 1983.
mizanic. ase magaliTad, romaelTa mizani teritoriebis gafarToeba iyo,
lakedemonelebisa — omi, iudevelebis — religia, CineTis — simSvide da a.S. 2. Алберто Петручани – Вымысел и поучение. «Утопия» Томаса Мора как исходная модель.
arsebobs erTi saxelmwifo, romlis mizani, moqalaqeta politikuri В кн. «Утопия и утопическое мышление». Изд. «Прогресс», Москва 1991. (стр. 98-113).
TavisuflebiT uzrunvelyofaa da es saxelmwifo, avtoris azriT, aris inglisi.
amitom igi Tavisuflebis Temis analizs am saxemwifos institutebis da kanonebis
70 47
aRmosafxvrelad, xelisuflebam Zalze mkacri kanonebi miiRo maT winaaRmdeg. daxasiaTebiT cdilobs, Tumca aqve SeniSnavs Semdegs: “Cemi saqme araa Seviswavlo,
viTarebis gaTvaliswinebiT Tomas mori aRniSnavda, rom qurdobisaTvis marTlac sargebloben Tu ara amJamad ingliselebi TavisuflebiT.
sikvdiliT dasja yovlad gaumarTlebelia, radgan jer erTi, is adekvaturia — vkmayofildebi imis TqmiT, rom Tavisufleba dadgenilia maT kanonebSi, sxva
fulis warTmevisaTvis ar SeiZleba kacs wavarTvaT sicocxle — da meorec, is araferi mainteresebs” (1.192).
sulac ar spobs qurdobas. aranakleb uvargisi Cans es kanoni im TvalsazrisiTac, rasac ingliselebis politikuri mowyoba sakuTar moqalaqeebs aZlevs, es
rom erTi da igive sasjelia dawesebuli qurdobisa da mkvlelobisaTvis. vinc gaxlavT samoqalaqo simSvide da qveynis Sida stabiluroba. “moqalaqis
aqamde mxolod Zarcvas dasjerdeboda, axla SeiZleba mowmis mosaspobad politikuri Tavisufleba aris is sulieri simSvide, romelic TiToeulis
mkvlelobazedac ki wavides. amitom kanoni boritebas ki ar aRmofxvravs, piriqiT, usafrTxoebis Segnebidan momdinareobs; imisaTvis, rom gvqondes es Tavisufleba,
amravlebs mas. saWiroa iseTi mmarTveloba, roca erT moqalaqes meoris SiSi ar eqneba (1.182).
mori gvTavazobs konkretul RonisZiebebs viTarebis gamosasworelad: amisaTvis ki xelisuflebis sam Stod danawileba erTi upirvelesi pirobaTagania.
xelisuflebis danawilebis moTxovnas cxadad vafiqsirebT ukve lokis
• fermerebis, soflebis gamanadgureblebma an aRadginon soflebi, an miscen TeoriaSi. manamde, hobsisaTvis es idea Tumca ucnobi ar yofila, magram
amis saSualeba imaT, visac Sesabamisi survili d mondomeba gaaCnia; revoluciisa da samoqalaqo omis ubedurebTa gaTvaliswinebiT, hobsma araTu
• mdidrebs SeezRudoT sasoflo savargulebis Sesyidvis ganusazRvreli uari Tqva am principze, aramed dagmo is da saxelmwifosaTvis Zalze mavned
ufleba, SeizRudos monopoliebi da aikrZalos muqTaxorebis rCena; miiCnia. monteskie lokze ufro Sors wavida, radgan savsebiT garkveviT mianiSna
sasamarTlo xelisuflebaze, rogorc xelisuflebis iseT damoukidebel
• aRdges soflebSi matylis damuSaveba da miwaTmoqmedeba. damoukidebel Stoze, romelmac unda uzrunvelyos politiuri Tavisufleba. is
aRniSnuli RonisZiebebi mainc konkretuli viTarebis gamosasworeblad wers: “Tavisufleba aseve ar gvaqvs im SemTvevaSi, roca sasamarTlo xelisufleba
mimarTuli nabijebia. arsebobs socialur ubedurebaTa ufro zogadi mizezi — gancalkevebuli araa kanonmdebeli da aRmasrulebeli xelisuflebisagan. Tu igi
kerZo sakuTreba. sadac batonobs kerZo sakuTreba, sadac yvelaferi fuliT SeerTebuli iqneba kanonmdebel xelisuflebasTan, maSin misi Zalaufleba
izomeba — wers avtori — TiTqmis SeuZlebelia saxelmwifos saqmeTa sworad da moqalaqeTa sicocxlisa da Tavisuflebis mimarT TviTneburi iqneba, radgan
warmatebiT marTva. sxvagvarad aseT sazogadoebaSi gamarTlebulad unda mosamarTle TviTon iqneba kanonmdebeli; Tu es xelisufleba SeerTebuli iqneba
CaiTvalos is garemoeba, rom yvelaferi saukeTeso yvelaze ufro uRirsebs aRmasrulebel xelisuflebaSTan, mosamarTles SesaZlebloba eqneba mCagvreli
xvdeba, an is, rom yvelaferi xalxis mxolod Zalze mcire nawils aqvs gaxdes. yvelaferi waxdeba, Tu erTi adamiani, an mTavarTa da keTilSobilTa erTi
ganawilebuli da, warmoidgine, rom isinic ver cxovroben rogorc saWiroa, korpusi ganaxorcielebs samsave xelisuflebas ... ” (1.182). amasTan meti
danarCenebs ki srul siRatakeSi ZvrebaT suli (1. 64-65). obieqturobisaTvis, monteskie moiTxovs mosamarTleebis xalxis farTo
wreebidan arCevas.
qonebrivi gaTanasworebis ideas mori platonis analogiuri ideis meore mniSvnelovani momenti, romelmac unda uzrnvelyos politiuri
avtoritetiT mosavs. qonebrivi Tanasworoba, iseve rogorc platonisaTvis, Tavisufleba, aris xalxis monawileoba qveynis marTvaSi. “vinaidan, Tavisufal
misTvisac sazogadoebrivi keTildReobis wyaroa da piriqiT, kerZo sakuTreba saxelmwifoSi yoveli adamiani, romelic Tavisufali sulis mqoned iTvleba,
sazogadoebrivi erTianobis rRvevis ZiriTad mizezad saxeldeba. ramdenadac TviTon unda ganagebdes Tavis Tavs, kanonmdebeli xelisufleba iq mTel xalxs
kerZo sakuTrebis sruli mospoba SeuZlebelia, mori moiTxovs miwis nakveTebis unda ekuTvnodes” (1.184). saxalxo mmarTveloba, romelsac monteskie moiTxovs,
moculobis an fulis odenobisaTvis garkveuli zRvaris dawesebas. amasTan, ar aris berZnuli demokratiis ubralo gadamRereba. berZnuli demokratiis
avtoris mier qonebrivi Tanasworobis uzrunvelsayofad Semotanilia Tanabari uSualo formisagan gansxvavebiT, monteskie laparakobs warmomadgenlobiT
da samarTliani ganawilebis meqanizmi. aqve aRvniSnavT, rom SezRudvebi qonebis demokratiaze. misi azriT, uSualo demokratiisagan gansxvavebiT, warmomadgen-
moxveWaSi vrceldeba ara mxolod nobilitetze, aramed mefezedac. masac lobiTi forma saWiroa jer erTi imitom, rom did saxelmwifoebSi mosaxleobis
uwesdeba garkveuli zRvari, romelic aregulirebs mis qonebas. simravlis gamo sxva gza ar arsebobs, meore imitom, rom “warmomadgenlebi”
qonebrivi sakiTxis mogvareba qmnis aseT suraTs: utopiaSi araferi piradi ar monteskiesaTvis profesionalebi arian (“... SeswevT unari saqmeebze msjelobisa.
arsebobs, yvela sazogado saqmes emsaxureba. ... aq ki, sadac qoneba serToa, xalxi amisaTvis ar gamodgeba; esaa demokratiis erT-erTi didi uxerxuloba”
gaWirvebaSi Cavardnis aravis eSinia, Tuki saxelmwifo beRlis gavsebaze izrunebs. (1.185) ). ufro metic, Zveli demokratiebis nakls is swored imaSi xedavs, rom
radgan dovlaTs isini Tanabrad inawileban da ar zunwoben, iq ar arsebobs Raribi qveynis marTvas uSualod cdilobda xalxi, risi unaric mas ar hqonda.
da upovari. da, Tumc ki TiToeuls piradi qoneba ar gaaCnia, mainc yvela warmomadgenlobis instituti Semoitanes ara Zvelma berZnebma an romaelebma,
mdidaria” (1. 136). aramed germanelma tomebma, romlebic, evropis sxvadasxva regiunebSi
safiqrebelia, mSromeli xalis duxWiri cxovrebis TanagrZnobiT, mors gabneulebi, saerTo yrilobaze warmomadgenlebs agzavnidnen.
gamoumuSavda Sromisadmi Zalze specifiuri damokidebuleba, romelic gamoixata da bolos mesame mniSvnelovani faqtori politikuri Tavisuflebis
totaluri Sromis moTxovnasa da muqTaxorebis kritika-SeviwrovebaSi. uzrunvelsayofad aris armiis swori organizacia. ramdenadac armia aRmas-
muqTaxorebis rigebs Seadgenen: qalebi, mRvdlebi, berebi, keTilSobilebi da maTi rulebel xelisufelbas eqvemdebareba, saWiroa armiis xalxis warmomadgenlebiT
ojaxebi, maTxovrebi. muqTaxorobis sawinaaRmdegod mors SemoRebuli aqvs raRac dakompleqteba da misi ganmsWvalva saxalxo suliskveTebiT. amisaTvis ki
savaldebulo SromiTi begaris msgavsi. “utopiaSi” xSirad waawydebiT imis msgavs saukeTeso saSualebaa jariskacebis ufleba flobdnen sakmao qonebas da meore,
frazebs, rogoricaa - “yvela qals da kacs erTi saqme aqvs — miwaTmoqmedeba — iyvnen pasuxismgebelni TavianT moqmedebaze sxva moqalaqeebis winaSe.
romlisganac aravin Tavisufldeba”. ... “aravin ijdes uqmad” da a.S. aseTi “SromiTi Tu politikuri Tavisulebis ZiriTadi garantori xelisuflebis ganawilebaa,
begara”, romelic mxolod fizikur saqmianobas gulisxmobs, vrceldeba samoqalaqo Tavisuflebebi marTebul sisxlis samarTlis kanonmdeblobazea
jariskacebzec da mecnierebzedac, radgan arc erTi maTganis saqmianoba Sromad damokidebuli, radgan sazogadoebaSi moqalaqis qcevis Tavisufleba
ar iTvleba. ganisazRvreba imiT, Tu ramdenad daculad grZnobs is Tavs (1.212; 213). garda
moqalaqeebis SromiTi valdebuleba SemdgomSi utopiuri sazogadoebis sxva amisa, samoqalaqo Tavisufleba didadaa damokidebulisazogadoebaSi
SezRudvebis wyarod iqceva. kerZod, izRudeba moqalaqeTa gadaadgileba qveynis gabatonebul zneobaze da Cvevebze. zneobas, rogorc vxedavT, aq TiTqmis
SigniT. es ki xdeba ara adamianTa Tavisuflebis SezRudvis surviliT, aramed isev kanonTan gaTanabrebuli statusi aqvs miniWebuli, rac savsebiT esadageba
muSaxelis deficitis gaCenis safrTxidan gamomdinare. moris rekomendaciiT, avtoris Tvalsazriss kanonsa da znes Soris arsebui gansxvavebis Sesaxeb.

46 71
monteskies gansazRvrebiT, kanoni moqalaqis qcevas aregulirebs, xolo zne ki Tomas moris (1477-1535) utopia
adamianisa (1.332). am gamijvniT dafiqsirebulia antikuri tradiciisagan
gansxvavebuli, albaT ufro makiavelisturi pozicia. monteskie ar miiCnevs, rom Tomas mori daibada ingliseli sasamarTlo moxelis ojaxSi. ganaTleba miiRo
morali da politika erTi medlis or mxares warmoadgenen. piriqiT, saqme ufro oqsfordis universitetSi da henri VIII samsaxuSi ekava sakmaod maRali Tanam-
TiToeuli maTganis sferos avtonomiurobas exeba. debobebi. iyo jer lankasteris sahercogos, xolo Semdeg inglisis kancleri.
megobrobda holandiel humanistTan, erazm roterdamelTan. naSromma “utopiam”
mas saqveyno saxeli moupova. mors gadulaxavi problemebi Seeqmna mas Semdeg, rac
4. omis Sesaxeb henri VIII Tavi inglisis eklesiis meTaurad gamoacxada. mori ar iziarebda
protestantul Tvalsazriss da erTgulebda romis paps. protestantizmis
avtori ganixilavs aristoteles droidan xSiard ganxilul sakiTxs saxel- gavrceleba inglisSi mas qristianobis sawinaarmdego aqciad, qristianuli
mwifos zomebis Sesaxeb, rac, Tavis mxriv, ukavSirdeba igive saxelmwifos eklesiis gaxleCvis dasawyisad miaCnda. am motivaciiT, man fici ar misca henri VIII,
usafrTxoebis sakiTxebs. ara mxolod sakiTxis dasmaSi, aramed misi gaazrebaSiac rogorc inglisis eklesiis meTaurs. Sedegad, Tomas mori saxelmwifo Ralatis
avtori aristoteles miyveba: saxelmwifo ar unda iyos arc Zalian mcire, magram braldebiT jer tauerSi gamoamwyvdies, xolo Semdeg wels sikvdiliT dasajes.
arc Zalian didi. saukeTeso teritoriis mqone saxelmwifoebad miCneulia 1886 wels kaTolikurma eklesiam mori wmindanad Seracxa.
safrangeTi da espaneTi. gansakuTrebiT momgebiani pozicia aqvs safrangeTs, “utopia” gamoica 1516 wels levenSi (belgia). is aris ori nawilisagan
romlis dedaqalaqi qveynis SuaSia ganlagebuli. es mas saSualebas aZlevs Semdgari nawarmoebi, romelic ararsebuli kunZulis, utopiis politikur da
Tanabrad gaanawilos Tavisi Zalebi qveynis nebismier sazRvramde. socialur wyobas. naSromis berZnuli sityvebisagan nawarmoebi saxelwodeba “u-
arsebul respublikebs Soris Siangani konstituciiT, gare TavdasxmisaTvis topia”, rac daaxloebiT SeiZleba “uadgilod” an “adgilis armqoned” iTargmnos,
yvelaze mouxerxebelia Sveicariis an holandiis msgavsi federaciuli mkiTxvels mianiSnebda, rom wignSi laparaki iyo realurad ararsebul
gaerTianeba. Tu federaciis wevrebs Soris sruli Tanxmoba da tamnamSromloba saxelmwifoze. wignis pirveli nawili eZRvneba inglisis politikuri da
sufevs is zalze mouxerxebeli dasapyrobia rogorc gare mtrisaTvis socialuri wyobis mZafr kritikas, xolo meore nawilSi gadmocemulia utopiuri
(centraluri xelisuflebis damxobis Semdeg Semadgeneli subeqtebi isev saxelmwifos pozitiuri Sinaarsi. wignis kompozicia imgvarad aris Sekruli, rom
gaagrZeleben brZolas), aseve SidaaSlilobis SemTxvevaSiac (ajanyeba erT kritikulad Sefasebuli inglisis saxelmwifo mowyoba utopielTa saxelmwifos
romelime provinciaSi SeiZleba warmatebiT SeCerebuli iyos danarCen srul antipods warmoadgens.
provinciebSi). respublikuri mmarTvelobis qveynebi safrTxis moaxloebisas platonis saxelmwifoze saubrisas, avRniSneT gansxvaveba platonis idealur
cdiloben erTmaneTs daexmaron da saamisod politikur da samxedro kavSirebs saxelmwifosa da moris utopias Soris. axla kvlav gavimeorebT ra azrs maT Soris
deben. amisagan gansxvavebiT despotia sapirispirod iqceva _ is msxverplad arsebiTi gansxvavebis Taobaze, gvinda mivuTiToT saerTo momentebzedac. mori,
gaiRebs qveynis romelime erT nawils, gaaukacrielebs sasazRvro raionebs raTa ra Tqma unda, icnobs platonios saxelmwifos Teorias da iziarebs bevr mis ideas.
SeinarCunon xeluxleblad saxelmwifos birTvi. aseTi samxedro praqtika ufro es exeba rogorc qonebriv sakiTxebs, aseve utopiuri saxelmwifos yofis
misaRebia did teritoriis mqone despotiebisaTvis, vidre patarebisaTvis. Tu calkeul detalebs.
despotiebi erTmaneTs Seesevian xolme, monarqiaSi omebi Cveulebrivi movlenaa.
monarqiebi Cveulebriv cixe-simagreebis mTeli sistemiT arian daculebi (amgvar
gamagrebul punqtebs ufrTxian despotiaSi), rac mters Zalze urTulebs yoveli kerZo sakuTreba da qonebrivi Tanasworobis idea
gojis dakavebas.
TiToeuli reJimis TavdacviTi potencialis am daxasiaTebis Semdeg, mori albaT erT-erTi pirvelia maT Soris, vinc Tavisi Sromis kritikul
monteskie exeba ufro zogadi xasiaTis sakiTxs da saubrobs saxelmwifoebis nawilSi Zalze mZafrad ayenebda socialuri uTanasworobis problemas da saxavda
TavdasxmiT da TavdacviT Zalebze. es ori ram ki erTidaigove ar aris. arseboben gzebs mis aRmosafxvrelad. xalxis mZime mdgomareoba, romlis aRwerasac is
saxelmwifoebi, romelTa TavdasxmiTi potenciali gacilebiT sWarbobs dauzareblad ubrundeba xolme sxvadasxva gverdebze, Cans erT-erTi mZlavri
TavdacviTs. aseTia, magaliTad inglisi. saxelmwifos WeSmariti Zala imiT ki ar impulsi iyo “utopiis” Sesaqmnelad.
ganisazRvreba, rom mas uadviledeba sxvebis dapyroba, aramed imiT, rom masze mori asaxelebs or mTavar mizezs qveyanaSi arsebuli mZime mdgomareobis
Tavdasxmaa Zneli (1.160-161). asaxsnelad: erTi gaxlavT gauTavebeli konfliqturi urTierTobebi mezobel
avtori saxelmwifoTa cxovrebas adamianebis cxovrebas adarebs. rogorc qveynebTan, rac xelisuflebas aiZulebda mudmiv sabrZolo mzadyofnaSi yoloda
adamians aqvs Tavdasxmis SemTxvevaSi ufleba moklas Tavdamsxmeli, aseve erT soliduri samxedro Zala. misi Senaxva ki Zalze Zviri ujdeboda gadasaxadebis
saxelmwifos aqvs ufleba omi awarmoos meore saxelmwifos winaaRmdeg da es omi gadamxdelebs.
monteskies mie samartlianad iTvleba. is amarTlebs omis dawyebasac, Tu meore, mizezad mori imas asaxelebs, rom am dros inglisSi “cxvarma SeWama
saxelmwifo xedavs, rom mSvidobis gagrZeleba misTvis daRupvis tolfasi adamiani”. es ukanaskneli gamoTqma, romelic SemdgomSi qveyanaSi kapitalizmis
iqneboda. omis uflebidan gamomdinareobs dapyrobis uflebac. rodesac erTi ganviTarebiT gamowveuli socialuri kataklizmebis formula gaxda, xatovnad
qveyana daipyrobs meores, igi mas oTxi SesaZlo wesiT eqceva: asaxavs inglisSi mimdinare realur procesebs. kerZod, inglisis msxvil
• Tavis Tavze iRebs mis marTvas igive kanonebiT, rac am dapyrobil qveyanas qalaqebSi manufaqturuli warmoebis rentabelobam mZlavri biZgi misca soflis
manamde hqonda da TavisTvis itovebs mxolod zogad politikur mmar- raionebSi tradiciuli cxovrebis wesis moSlas. cvlilebas saTaveSi memamuleebi
Tvelobas; Caudgnen, romelTaTvis sasoflo sameurneo produqciis moyvanaze ufro
• cvlis dapyrobili qveynis kanonebs; momgebiani, matylis warmoeba gaxda. daiwyo cxvris intensiuri moSeneba da
• angrevs sazogadoebas da fantavs mas sxvadasxva regionebSi; maTTvis aucilebeli saZovrebisaTvis sivrcis uzrunvelsayofad glexobis
• amoJlets yvela moqalaqes. masiuri ayra sacxovrebeli adgilebidan. daingra soflebi, daingra meurneobis
avtori ganmartavs, rom yvela “moqalaqis amoJleta” ar niSnavs dapyrobil tradiciuli wesi. gamoTavisuflebuli samuSao Zala srulad ver Seisruta
qveyanaSi adamianebis gawyvetas. moqalaqe SeiZleba daiRupos ise, rom adamiani ganviTarebadma qalaqebma. darCa uamravi usaxlkaro mawanwala, romelTac
gadarCes (1.165). monteskies am mosazrebis ukan dgas “dapyrobis uflebis” Semdegi maTxovrobiT da qurdbacacobiT gahqonda Tavi. Seqmnili diskomfortis

72 45
gamoTqma, rom gamoviyenoT, “mSvenieri grZnobebiT iqmneba cudi literatura”). saxis gansazRvreba: esaa aucilebeli, kanonieri da sabediswero ufleba, romelic
politikuri moralis swored aseTi gagebaa SemoTavazebuli makiavelis mier uzarmazar vals adebs gadasaxdelad dampyrobs, raTa man SesZlos iyos
“mTavarSi”, risi gaTvaliswinebis gareSe, es naSromi gaugebari dagvrCeba da pirnaTeli adamianuri bunebis winaSe (1.168).
iZulebulni gavxdebiT SevuerTdeT yalb interpretatorTa im jgufs, romelic
makiavelis politikaSi amoralizmis Semotanis iniciatorad gvisaxavs.
Cveulebrivi zneobriobisagan gansxvavebuli, politikuri moralis reversuli 5.geografiuli determiizmi
buneba, romelic orientirs Sedegebze iRebs, erTi SexedviT paradoqsul
Sefasebebs gamoaTqmevinebs makiavelis, rodesac is sisastikiT ganTqmul erT-erTi damsaxureba socialuri Teoriis winaSe, romelsac sxvadasxva saxis
moRvawes saTnoebis gansaxierebad gvixasiaTebs, xolo mSvidobismoyvare literaturaSi aucileblad vipovniT monteskies aqtivSi, gaxlavT misi e.w.
sazogadoebas qveynis damRupvel xalxad. “Cezare borjas sastik kacad Tvlidnen, geografiuli determinizmi. marTalia, SeniSvnebs saxelmwifos mdebareobaze
magram swored am sisastikis wyalobiT daamyara wesrigi romaniaSi, gaaerTiana, dedamiwis ama Tu im adgilas da am mdebareobis zegavlenaze Sesabamisi
daaSoSmina da Semoiriga igi. Tu kargad avwon-davwoniT yovelive amas, im saxelmwifos politikaze, vkiTxulobT Zvel avtorebTanac (aristotele,
daskvnemde mivalT, rom is ufro gulmowyale iyo, vidre florencieli xalxi, ciceroni), magram monteskie uTuod pirveli iyo, romelmac cada saxelmwifoTa
romelsac surda sastikis saxeli aecilebina Tavidan da pistoiis daqcevas ki kanonmdebloba da politikuri struqtura misi geografiuli mdebareobiT, haviT
Seuwyo xeli “(1.177) da, Semdeg: “egec ar iyos, yvela kacisa da, miT umetes, da sxva faqtorebiT aexsna.
mTavarTa moqmedebas, romelTac gansasjelad ver warudgen sasamarTlos, misi Zalze mokled monteskies Sexedulebebi am mimarTulebiT ase SeiZleba
saboloo Sedegebis mixedviT afaseben. amitom, mTavarma dae, mxolod gadmoices: CrdiloeTis hava mkacria da cxovrebisaTvis mzime pirobebs qmnis.
gamarjvebisa da Zalauflebis SenarCunebisaTvis izrunos da saSualebebs, samxreTisa ki piriqiT; rbili hava aiolebs sakvebis mopovebas da Sesabamisad, aq
romliTac am mizans aRweven, yovelTvis patiosnad da qeba-didebis Rirsad adamians arsebobisaTvis saWiro minimumis mosapoveblad mciredic ki yofnis.
Seracxaven, vinaidan brbos mxolod saqmis garegnuli mxare da saboloo Sedegi didi xnis manZilze, aseT pirobebSi cxovrebam adamianebSi gamoimuSava Sesabamisi
xiblavs” (1.185). xasiaTebi da Sesabamisi cxobrebis wesi, ramac zegavlena iqonia maT politikur da
socialur yofaze. ase magaliTad, samxreTis xalxebi gamoirCevian gonebrivi da
misi zegavleniT sxeulis sizantiT, teqnikis da teqnologiebis dabali doniT.
literatura igive viTareba gansazRvravs despotiebis moZalebas am regionSi da Tavisuflebis
did deficits. aqedanve SeiZleba aixsnas zogierTi religiuri kanonic. ase
1.nikolo makiaveli — mTavari. gamomc. ”sabWoTa saqarTvelo”. Tbilisi. 1984. magaliTad, mahmadis kanoni, romelic krZalavs Rvinis smas, TviT arabeTis cxeli
(gv.92-233) havis kanonia. amaze mogviTiTebs msgavs klimatSi mcxovreb karTagenelTa kanoni,
2.Николло Макиавелли – История флоренции. Изд. «Наука», 1987 romelic aseve krZalavda Rvinis smas. samxreTis xalxebisagan gansxvavebiT,
evropelTa winaprebi, germanelebi iseT pirobebSi cxovrobdnen, rom maT
saarsebod mniSvnelovani Zalisxmeva sWirdebodaT. Sesabamisad vnebebi aq
gacilebiT mSvidi iyo, xolo Sromismoyvareoba gacilebiT didi. da a.S.
samarTlianoba moiTxovs aRiniSnos, rom Tavis geografiul determinizmSi
monteskie ar wasula ise Sors, rom adamianTa monoba an Tavisufleba am
faqtoridan gamoeyvana. miuxedavad amisa, mis nawerebSi vxvdebiT dRevandeli
mkiTxvelisaTvis daujerebel msjelobebs SavkanianTa Sesaxeb. misi azriT,
SavkanianTa monad qcevis praqtika savsebiT misaRebia, radgan:
• Saqari Zalze gaZvirdeboda, lerwami rom monebs ar daemuSavebinaT samxreT
amerikaSi;
• isini Tavidan fexebamde savkanianebi arian da imdenad miWyletili cxviri
aqvT, rom TiTqmis SeuZlebelia maTi Sebraleba;
• SeuZlebelia imis daSveba, rom RmerTma — uaRresad brZenma arsebam — suli
da miT ufro keTili suli Cado mTlianad Sav sxeulebSi;
• SeuZlebelia davuSvaT, rom isini adamianebi arian, radgan Tu maT
adamianebad miviCnevT, maSin saeWvo gaxdeba Cven Tavad varT Tu ara
qristianebi (1.270).

literatura:
1.Sarl lui monteskie — kanonTa goni.
2. David Lowenthal – Ch. L. Montesquieu, in: “ History of Political Philosophy”. Edited by Leo
Strauss and Joseph Cropsey. Third Edition. The Univ. of Chicago Press, 1987 .

44 73
Jan Jak rusos (1712-1778) politikuri Teoria 5.politikuri moralis cneba

makiaveli gamorCeuli figuraa politikuri azris istoriaSi ara mxolod


warmoSobiT Sveicarelma, Jenevis moqalaqem, rusom yvelaze didi zegavlena zogadmeTodologiuri novaciebisaTvis, ara mxolod imitom, misi Sromebi
iqonia mis Tanamedrove frangul sazogadoebaze im avtorebs Soris, romelTa warmoadgenen erTgvar Semobrunebis punqts klasikuri Teoriidan kvlevis
kvlevis mTavari obieqti politikuri da socialuri problemebi iyo. sruliad axali paradigmebisaken, aramed imitomac, rom daamkvidra politikuri
Tanasworobis da Tavisuflebis principebis radikaluri formiT dacvam, rogorc moralis kategoria, rogorc sakuTriv politikuri mecnierebebis kategoria da
savsebiT samarTlianad SeniSnavda berki, ara mxolod moamzada franguli gamijna is Cveulebrivi adamianuri moralis cnebisagan. am viTarebis
revolucia, aramed gansazRvra misi odiozuri mxareebic. ruso sruliad sxva gauTvaliswinebloba orgvar problemas Segviqmnis. jer erTi, gaugebari
poziciebze idga, vidre monteskie. Tavisufleba, romelic misi pirveli ZiriTadi dagvrCeba “mTavarSi” gadmocemuli makiavelis ZiriTadi ideebis safuZveli da
sakvlevi kategoriaa, man warmogvidgina rogorc adamianis mouwyveteli da Sesabamisad gaugebari dagvrCeba makiavelis politikuri filosofiac da meore,
bunebrivi ufleba, romelsac ewinaaRmdegeboda mTeli maSindeli sazogadoebrivi araferi gveqneba sapirispirod saTqmeli gavrcelebul, ukve veRar vityviT
wyoba da Sesabamisad, mis Teorias, romelic Tavisuflebis fenomenis banalobaze, aramed yalb mosazrebaze, TiTqos yovelgvari politika amoraluris
relizaciisaken iyo mimarTuli, misi sazogadoebisaTvis damangreveli Zala da siyalbis sferoa. SevexoT jer meore sakiTxs ufro farTod.
hqonda. CvenSi didi gavrceleba moipova Tvalsazrisma, romlis mixedviTac, politika
rusom pirvelad saxeli mas Semdeg gaiTqva, rac diJonis mecnierebaTa zogadad amoraluri saqmianobaa, xolo politikosebi zneobasTan mwyralad
akademiam 1750 wels gamoacxada konkursi Sromaze “Seuwyo Tu ara mecnierebis myofi xalxi. SesaZloa, bolo TxuTmeti wlis qarTuli sinamdvile amgvari
ganviTarebam sazogadoebis zneobis progress xeli”? rusos Txzuleba, romelmac SefasebebisaTvis noyier niadags warmoadgens, magram msgavs msjelobebs
umaRlesi Sefaseba daimsaxura am kiTxvaze uaryofiT pasuxs iZleoda. SromaSi safuZvlad udevs erTi sakamaTo dispozicia. kerZod, politikosebis ama Tu im
gamoxatuli ideologia Znelad egueboda ganmanaTleblobis progresistul xazs qcevis moralurobaze msjeloben ara politiuri moralis sferodan gamomdinare
da, SesaZloa, met saerTos gviandeli leikistebis moZraobasTan poulobda. (dabejiTebiT SeiZleba iTqvas, rom disputSi Cabmuli qarTveli inteleqtuale-
miuxedavad amisa, rusos Semdegi Sromebi politikur Temebze, meti optimizmiT bis naxevrisTvis mainc sruliad ucnobia amgvari kategoria), aramed Cveulebrivi
gamoirCeoda. zogierTi maT franguli revoluciis bibliadac ki aRiqvamda. adamianuri zneobrivi kodeqsis safuZvelze, rac ontiuri sferoebis aRrevas
marTlac da rusomde aravis moucia ubiri xalxis politikuri uflebamosilebis iwvevs. ra Tqma unda, adamiani zneobrivi arsebaa, rac saSualebas gvaZlevs misi
aseTi damajerebeli dafuZneba. xalxi mis TxzulebebSi gamoyvanilia politikuri yoveldRiuri yofa zneobrivi kategoriebiT SevafasoT. amaSi miuRebeli
movlenebis ZiriTad subieqtad da piruTvnel msajulad. uflebamosilebebis araferia. sakamaToa, mxolod, marTlzomiereba imisa, igive Sefasebis wesi rom
aseTi dasabuTebis fonze, ra gasakviria safrangeTSi exilaT demosis iseTi gavavrceloT adamianis moRvaweobis sxva iseT sferoebze, romelTac moralis
arnaxuli aRzeveba, rogoric manamde ar hqonia arc erT xalxs arc erT qveyanaSi. Tanaswori suverenuloba gaaCniaT. garda imisa, rom adamiani moraluri arsebaa,
rusos politikuri Sexedulebebi gadmocemuli iqneba misi Semdegi Sromebis is aris socialuri, esTeturi, samarTlebrivi, ekonomikuri, politikuri da a.S.
mixedviT: “gaazrebani adamianTa Soris uTanasworobis gaCenis Sesaxeb” (1754); arseba. SegviZlia Tu ara igive movimoqmedoT TiToeuli am sferos mimarT da
“politikuri ekonomia” (1755); “sazogadoebrivi xelSekruleba” (1752). vTqvaT, rom ama da am qveynis ekonomika amoraluria, amoraluria medicina da
eqimebi (romelTa mizani, Tu aristoteles davujerebT adamianis absoluturi
janmrTeloba unda iyos, magram sinamdvileSi absoluturi qonebis mopovebaa) da
1.bunebiTi mdgomareoba da bunebiTi uTanasworoba a.S. ? ar vapirebT vTqvaT, rom am da msgavs kiTxvebze martivi da calsaxa pasuxebi
arsebobs. risi Tqmac Cven gvsurs, is gaxlavT rom dasmul kiTxvaze SesaZlo
pasuxi didadaa damokidebuli ufro zogad poziciaze. miuxedavad sxva poziciis
adamianis bunebrivi mdgomareobis Tema, romelic aqtiurad ganixileboda
arsebobisa, is, vinc icavs ontiuri sferoebis suverenulobas da momxre ar aris
rusos winamorbed iseT avtorebTan, rogoric iyo hobsi, loki monteskie,
maTi erTmaneTSi aRrevisa (makiavelis erT-erTi ZiriTadi novacia ki swored am
Sesabamis gagrZelebas da gamoyenebas povebs rusos doqtrinaSi. ganaTlebis
poziciis ganmtkicebaSi mdgomareobs), winaaRmdegi iqneba Sesabamisi sferoebis
problemebze Seqmnil naSromSi, “emili anu aRzrdis Sesaxeb”, pirveli, rasac
kategoriebis aRrevisac. moralur da amoralur politikaze saubari, am azriT,
bavSvze dakvirvebisas aRmoaCens ruso bavSvze dakvirvebisas, aris misi bunebiTi
msgavsi iqneba “rentabeluri ekonomikuri dargebis mSvenierebaze” an “respi-
Tavisufleba, romelic SemdgomSi SezRuduli unda gaxdes mravali sazo-
ratoruli daavadebebis devianturobaze” diskusiebisa. amrigad, politika, am
gadoebrivi pirobiTobiT da aTasgvari politikuri meqanizmebiT. pirveli
Tvalsazrisis mixedviT, adamianis specifikuri moRvaweobis suverenui sferoa da
mniSvnelovani Tezisi, romelsac ruso wamoayenebs “gaazrebebSi adamianTa Soris
Tu Cven gvsurs misi wminda saxiT warmodgena, Tavi unda SevikavoT politikaze
uTanasworobis warmoSobis Sesaxeb”, Seexeba, erTi mxriv, im uTanasworobis
arapolitikuri kategoriebiT saubrisagan.
bunebiTad rom arsebobs adamianebs Soris da meore mxriv, im uTanasworobas
magram ra aris politikuri morali? ra gansxvavebaa massa da Cveulebriv
Soris gamijvnas, romelic gaCenilia Tavad adamianTa ZalisxmeviT (1.31). kvlevis
adamianur morals Soris? Cveulebrivi qcevis moraluroba-amoralurobis
gavrcelebuli modelis mixedviT, am ukanasknelis Sesaswavlad, jer unda ganvi-
kriteriumi qcevis motivaciaa. Tuki vinmem ixsna wyalwaRebuli, es kidev ar
xiloT adamiani pirvelSobili, daumaxinjebeli saxiT da, mxolod amis safuZ-
niSnavs, rom Cveni gmiri saTnoebis gansaxierebaa. marTlac, Tuki aRmoCndeba, rom
velze unda vcadoT gavarkvioT, Tu ras warmoadgens da rogor Seiqmna
dazaralebuli soliduri qonebis patronia da misi gadarCeniT sakuTari
uTanasworoba sazogadoebaSi.
ekonomikuri mdgomareobis gaumjobeseba hqondaT miznad, qceva keTilad
adamianTa yofas bunebriv mdgomareobaSi aregulirebs bunebiTi samarTali.
namdvilad ver CaiTvleba.
ras warmoadgens is konkretulad ioli aRmosaCeni rodia, radgan sxvadasxva
yovelive amisgan gansxvavebiT, moraluroba politikaSi ganisazRvreba ara
avtorTan mis sxvadasxva interpretacias vpoulobT. Seswavlis erTi gza
qcevis motividan, aramed, rogorc makiaveli gvaswavlis, miRebuli Sedegidan. Tu
gulisxmobs dakvirvebas pirvelyofil sazogadoebaze, maTi cxovrebis wesis da
Sedegi damRupvelia, mniSvneloba ara aqvs ra motivebi amoZravebda politikoss.
valdebulebebis analizs. meore gza iqneba, Tu am Temaze Seqmnil politikur
jer erTi, aseTi motivaciis dasadgenad obieqturi kriteriumi ar arsebobs da
literaturas gverdiT gadavdebT da davakvirdebiT Tavad adamianis sulis
meore, dabejiTebiTac rom vicodeT sawyisi keTili ganzraxvebis Taobaze, Znelia
umartives impulsebs. am gziT aRmovaCenT or umTavres sawyiss, romlebic win
moralurad CavTvaloT didi ubedurebis momtani saqcieli (anu cnobili

74 43
rodesac, Tu gaRaribdeba, da mosaxleobis yvlefas daiwyebs, maSin is ver ascdeba uswreben goniT aqtivobas.. erTi maTgani adamians ubiZgebs izrunos sakuTar
verc sircxvils da verc siZulvils. TviTSenarCunebaze, meore ki zizRis grZnobiT aRgvavsebs, rodesac vxedavT sxva
politikosis moRvaweoba erTgvari TamaSia, rolia Sesasrulebeli. yvela mgrZnobiare arsebis, gansakuTrebiT ki Cveni msgavsi arsebis daRupvas. Tu am or
xedavs imas, radac gvaCveneben Tavs da Zalze cota Tu grZnobs ra aris mavani sawyiss, fiqrobs ruso, mesames, Tanacxovrebis princips davumatebT, SegveZleba
sinamdvileSi. mTavari yovelTvis unda iyos frTxili warmoTqmuli sityvis gamoviyvanoT bunebiTi samarTlis yvela danarCeni kanoni. ase magaliTad, maTi
mimarT. is mudam unda cdilobdes, rom mis bages ar dascdes raime iseTi, romelic gaTvaliswinebiT, SegviZlia ganvacxadoT, rom vidre adamians ar gauCndeba
beWeddasmuli ar iqneba iseTi sityvebiT rogoricaa siyvaruli, patiosneba, TanagrZnobisadmi bunebrivi Semakavebeli impulsebi, manamde is vnebas ar
adamianuroba da morwmunoeba. Sedegad, msmenels igi yovelive amis xorcSesxmul miayenebs sxvas, garda im SemTxvevebisa, roca iZulebulia Tavi daicvas.
xatebad warmoudgeba. gamokvlevam adamianis bunebiTi mdgomareobis Sesaxeb, unda “daiWiros” is
sxva mxriv, keTilgonierebis karnaxiT, mTavari ar unda gadaegos erTxel momenti, rodesac bunebisa da Zaladobis adgili uflebam daikava da pirveli ori
micemul sityvas, Tu erTguleba misTvis saziano aRmoCndeba. Tu aRar arseboben dauqvemdebara kanons ise, rom amas mohyva saswauli da ufro Ronieri daemorCila
mizezebi, romelTac mTavrs aRTqma daadebines, igi Tavisufalia Tavis ufro susts, xolo xalxma iyida warmosaxviTi simSvidis bedniereba. amrigad,
gadawyvetilebaSi. SeiZleba uamravi magaliTis moyvana, Tu ramdeni xelSekruleba meTodi, romlis gamoyenebasac ruso problemis analizisaTvis cdilobs,
darCenila uqmad da mizans aRwevda is, vinc melas rols asrulebda. gulisxmobs: a) ganyenebas faqtiuri masalidan da b) ara imdenad istoriaze
am daxasiaTebam, agreTve iman, rom “mTavars” is mediCebis memkvidres uZRvnis, dayrdnobas, aramed daSvebebs da da maTgan gamomdinare pirobebis kvlevas,
ar unda gvafiqrebinos, rom makiaveli aSkara, faruli, Tu ra gnebavT formiT romlebic saganTa bunebas ufroSeesabameba, vidre namdvil warmoSobas.
monarqiuli diqtaturis an tiraniis momxrea. saTanado RirsebebiT Semkul am gafrTxilebis fonze, ruso cdilobs gakvriT mainc Seexos im avtorebis
erTmmarTvelSi, is ufro kanonierebis aRmsrulebels xedavs. visac waukiTxavs Tvalsazriss, romlebic bunebiT mdgomareobas ikvlevdnen. adamianis bunebiTi
florenciis gauTavebeli SidaaSlilobebis makiaveliseuli aRwerebi, is gagebiT yofa maT mier sxvadasxvanairadaa daxatuli. Tu hobsi mas warmoidgenda
moekideba makiavelis simpaTias erTmmarTvelisadmi, Tumca, ar unda dagvaviwydes, Zalmomreobis sferod, grociusi da pufendorfi, piriqiT, Tvlidnen, rom
rom ZiriTad Rirebulebas am SemTxvevaSi mwerlisaTvis kanoni da kanonierebis adamiani bunebiT iseTi mfrTxali arsebaa, rom SeuZlebelia is Zaladobis momxre
dacva warmoadgens: “saxelmwifoebi, gansakuTrebiT es exeba cudad mowyobil iyos. adamianis pirveli niSani, romliTac ruso interesdeba, aris ena. am sakiTxze
respublikebs, xSirad icvlian mTavrobebs da marTvelobis wess, rasac isini, rusos calkeuli gamonaTqvamebi tovebs STabeWdilebas, rom ruso adamianis
rogorc SecdomiT fiqroben, Tavisufalidan monur mdgomareobaSi ki ar “bunebiT mdgomareobaze” msjelobisas, mxedvelobaSi iqoniebs pirvelyofili
gadayavT, aramed monuridan uwesrigi TviTnebobis mdgomareobaSi. ... da Tuki adamianis yofas, romelic imTaviTve mWernetyveli rodia. ena, rogorc amaSi
moxdeba, arada es xdeba Zalze iSviaTad, rom bedis wyalobiT, romelime kondiliakis Sromebi gvarwmunebs, SeZenilia da Tanac xangrZlivi gamocdilebis
saxelmwifoSi gamoCndeba sakmarisad brZeni, wesieri da Zalmosili moqalaqe, safuZvelze. Tavis mxriv, enaze msjeloba rusos esaWiroeba daskvnas — bunebam
romelic SesZlebda yvelnisaTvis iseTi kanonebis micemas, rom an Zalze cota ram gaakeTa imisaTvis, rom adamianebi erTmaneTTan
daakmayofilebda popolanebis da nobilitetis miswrafebebs, an daTrgunavda da daaxloebuliyvnen da egrZnoT urTierTsaWiroeba. “SeuZlebelia warmovidginoT
borotebis qmnis saSualebas mouspobda maT _ maSin am saxelmwifos ufleba — wers ruso — Tu risTvis SeiZleba dasWirdes adamians meore adamiani ufro
eqneba sakuTar Tavs Tavisufali, xolo mis mTavrobas myari da Zlieri uwodos. metad, vidre maimuns an mgels Wirdeba Tavisi msgavsi” (1.62). Tuki romelime erT
samarTlian kanonebze da swor weswyobilebaze damyarebuli aseTi sxelmwifo, adamians marTlac hqond amgvari saWiroeba, auxsneli rCeba, ram ubiZga kavSirze
sxvebis msgavsad SemdegSi aRar saWiroebs usafrTxo arsebobisaTvis romelime wasasvlelad meores. da bolos, gadaulaxav problemad rCeba is, Tu rogor
erTi kacis saTnoebas” (2.143). moaxerxes maT molaparakeba. bolos, ruso Semdegnairad ajamebs Tavis
mixedavad imisa, rom yoveli politikosisaTvis aucilebelia amdeni mosazrebebs adamianis pirvelyofili arsebobis Taobaze: tyeSi mawanwala veluri
wvrilmanis gaTvaliswineba da gamorCeuli Zalisxmeva, raTa man warmatebas adamiani, sulac ar gamoirCeoda SromismoyvareobiT. mas ar hqonda sacxovrebeli,
miaRwios, arsebobs raRac, rac SeiZleba yvelafers win arudges da ar hqonda ena da ar saWiroebda Tavis msgavsebTan kontaqts Tavis gasatanad. ar
individualurad Zlieri politikosi savsebiT xelmocarul adamianad arsebobda arc ganaTleba da arc progresi. unayofod mravldebodnen Taobebi,
warmogvidginos. es raRac, makiavelis rwmeniT, aris bediswera. mTavars marTebs radgan TiToeuli maTgani igive wertilidan iwyebda, saidanac winamorbedi.
gaiTvaliswinos isic, rom amqveyniur movlenebze bevr SemTxvevaSi gadamwyvet mTeli saukuneebi miedineboda pirvelyofil velurobaSi: modgma ukve beberi iyo,
zegvlenas iqoniebs RmerTi da bediswera. saerTod am movlenaze fiqrma bevr roca adamiani bavSvad rCeboda. ruso wers: “me gamudmebiT mimtkiceben, rom ufro
avtorSi warmoSva qvietizmis idea, romelic, rakiRa amqveynad yvelaferi RvTis Zlieri aucileblad daCagravda am dros ufro susts. magram minda amixsnan, Tu
nebiTa da bedisweriTaa gansazRvruli, srul uazrobad miiCnevs wamatebisaTvis ras gulisxmoben “CagvraSi”. imas, rom erTni ibatoneben Zalis gamoyenebiT da
brZolas da mondomebas. makiavelis, swams bedisweris, da, ra Tqma unda, swams meoreni daemorCilebian maT yvela survils. magram es xom igive viTarebaa,
RmerTis, magram mainc ar iziarebs absolutur determinizms. ZiriTadi misi romelsac Cvens irgvliv myofTa Soris vamCnev, Tumca ver gamigia, rogor
argumenti Tavisufali nebis fenomens emyareba, romlis arsebobaSi makiavelis SeiZleba igive viTareba velurTa Soris arsebuliyo, romelTaTvisac bolomde
eWvi ar epareba. “rakiRa dauSvebelia Cveni Tavisufali nebis ugulvebelyofa, me gaugebari iqneboda, Tu ras niSnavs damoneba da batonoba” (1.70). SegviZlia
mzad var WeSmaritebad vaRiaro imis SesaZlebloba, rom bediswera ganapirobebs davuSvaT, rom erTma velurma meores waarTva gamoqvabuli, nanadirevi, magram
Cveni moqmedebis naxevars, xolo meore naxevars, mTlianad Tu ara odnav nakleb gaugebaria, Tu rogor SeuZlia man aiZulos vinme mis sasargeblod imuSaos,
mainc Cven gvandobs. ... asevea bediswerac, romelic Tavis Zalmosilebas avlens iq, radgan amis mcdelobiT is Tavs ufro mZime dReSi Caigdebs, vidre manamde iyo. is
sadac aravis uzrunia imaze, rom sapirispiro Zala daexvedrebina misTvis, da xom mudmivad Cemi yarauli unda gaxdes, rom ar gaviqce, an raime ar movparo, an
romelic mZvinvarebas mimarTavs im mxares, sadac ar eguleba misi damaokebeli sulac ar movkla. riskenac rusos msjelobis wayvana surs is gaxlavT, rom
jebirebi Tu simagreebi” (1.223). bunebiT situaciaSi ar arsebobs erTi adamianis meoreze batonobis meqanizmebi.
ruso akeTebs daskvnas, rom monoba SeiZleba mxolod mas Semdeg gaCndes, rac
adamianebs gauCndebaT urTierTsaWiroeba. imisaTvis, rom adamiani daimono, is
unda Caayeno jer iseT mdgomareobaSi, rom arseboba gauZneldes meore adamianis
gareSe. bunebriv mdgomareobaSi amgvari ram SeuZlebelia ganxorcieldes.
adamiani Tavisufalia yvelafrisagan, maT Soris kanonisaganac, xolo Zalis

42 75
kanoni aq ar muSaobs. vidre manamde iyavi, xolo dapyrobebma dagasusta, maSin Sen an gascdi im miznis
rogorc zemoT iTqva, arsebobs ori saxis uTanasworoba adamianebs Soris. sazRvrebs, risTvisac omi daiwye, an ver miaRwie mas” (2.225).
erTia bunebrivi, anu fizikuri uTanasworoba, rodesac adamianebi
erTmaneTisagan gansxvavdebian iseTi maCveneblebiT, rogoricaa asaki,
janmrTeloba, sxeulebrivi, Tu gonebrivi Zalebi da, a.S. meorea pirobiTi, anu 4.mTavris personaluri Tvisebebi
politikuri uTanasworoba. is myardeba adamianTa Soris garkveuli konvenciis
safuZvelze. ase ganisazRvreba vin aris ufro mdidari da es mdidari sxvebs calke ganxilvis sagania mTavris, rogorc politikosis persona. ganixileba
aiZulebs morCilebas. misi damokidebuleba rogorc xalxis farTo masebTan, aseve garemocvis mimarT.
samoqalaqo sazogadoeba Seqmna man, vinc pirvelma SemoRoba miwis nakveTi da rogori unda iyos politikosi, rogori unda iyos mTavri, unda eSinodeT misi, Tu
Tqva _ “es Cemia”! (1.72). vinme RvTisnieri rom gamoCeniliyo, fiqrobs ruso, sayovelTao saxalxo siyvaruliT unda iyos garemoculi? Tu gaviTvaliswinebT
romelic Robes moarRvevda da ityoda, rom miwa yvelasTvis saerToa, is makiavelis azrs xalxis meryevi guneba-ganwyobis Taobaze, pasuxi am kiTxvaze
gadaarCenda kacobriobas. miT ufro, rom aseT xanaSi “sakuTrebaze” saubari jer Zneli ar unda iyos. am Tvalsazriss makiaveli kidev ufro amZimebs xakxis
naadrevia, radgan unda gasuliyo sakmao xani, raTa adamians Sesabamisi idea Tvisebebis iseTi kategoriebiT daxasaTebisas, rogoricaa adamianTa biwieri
gasCenoda. sinamdvileSi, veluri adamianis pirveli grZnoba sakuTari arsebobis buneba, umaduroba, orguleba da a.S. rac Seexeba mTavris garemocvas, is Zalze
SegrZneba iyo, xolo misi pirveli sazrunavi TviTSenarCuneba. SimSilma da sxva frTxilad unda SirCes. arsebobs erTi utyuari wesi imis dasadgenad, Tu
grZnobebma adamiani aiZula eZebna TviTSenarCunebis gzebi. pirvelyofil jogad ramdenad vargisia qveSevrdomi. Tu is sakuTar keTildReobaze ufro metad
adamianebi gaerTiandnen ukeTesi cxovrebis miRwevis moTxovnilebiT. aqedan zrunavs, vidre mTavrisa da saxelmwifos saqmeebze, aseTi msaxuri ndobas ar
gaCnda saerTo interesebis gacnobiereba, rasac mosdevs urTierTvaldebu- imsaxurebs. Tumca, garemocvasTan mimarTebiT gadamwyveti mniSvneloba aqvs imas,
lebebis idea da enis, komunikaciis saWiroeba. ase movdivarT ojaxis ideamde, Tu ra individualuri TvisebebiTaa dajildoebuli politiuri lideri.
xolo ojaxi ukve Tavad aris sakuTrebis pirveli, Taviseburi forma, radgan makiavelisTvis es Tvisebebi, rogorc gvaxsovs, mmarTvelis konceptidan ki ar
ojaxi aris patara sazoagdoeba. gasaTvaliswinebelia, rom “sazogadoebriv gamoiyvaneba analitikurad, aramed aiReba reluri politikuri politikuri
xelSekrulebaSi” ruso ojaxs sazogadoebis gareT ayenebs, radgan dRevandel praqtikidan. swored am praqtikis gaTvaliswinebiT ambobs avtori, rom zogi
konvencionalur sazogadoebaSic ojaxi rCeba erTaderT bunebiT formad. magram mTavari guluxvad iwodeba, zogic Zunwad, wuwkad, qalaCunad da a.S. msgavs
mas Semdeg, rac Svilebi wamoizrdebian, maT SeuZliaT bunebiTi TavisuflebiT kvliafikaciebSi mniSvnelovania is, rom mTavari, ramdenadac is rogorc
isargeblon, magram Tu isini gaagrZeleben mSoblebTan cxovrebas, aseTi ojaxi politikuri lideri sxvebisagan amaRlebulia, sazogadoebis TvalSi erTi
ukve konvencionaluria (3.153). romelime gamorCeuli TvisebiTaa daxasiaTebuli da sxva misi Tvisebebi
swored aq Cndeba pirvelad sakuTreba: “im wuTidan, rogorc ki erT adamians SeumCneveli rCeba. ra Tqma unda, SesaniSnavi iqneboda, rom moiZebnebodes yvela
gauCndeba meoris saWiroeba, rogorc ki adamianebma SeamCnies, rom Zalze RirsebiT Semkuli mTavari, romelic arasodes ar SebRalavda am Rirsebebs,
sasargebloa or kacze meatad sakuTrebis momoarageba _ gaqreba Tanasworoba. magram sinamdvileSi aseTi pirovneba iSviaTad gvxvdeba da, ramdenadac mTavari
Sroma aucileblobad iqceva. sazogadoebis am mimaTulebiT ganviTarebas xeli upirveles yovlisa politikuri lideria, misi ZiriTadi safiqrali politikuri
Seuwyo metalis aRmoCenam da soflis meurneobis ganviTarebam. miwis ganviTrebas warmatebaa da ara zneobriv srulyofaze dReniadag zrunva. swored amitom,
Tan axlavs misi danawileba. rogorc ki gaaCnda sakuTreba miwaze, maSinve gaCnda mTavari pirvel rigSi, Tavidan unda icilebdes yvela im biwierebas, rasac
samarTalic, romelsac unda daekanonebina es sakuTreba. ruso aq imeorebs lokis SeuZlia Zalaufleba daakargvinos. yvela SemTxvevaSi makiavelis mixedviT,
debulebas, rom sakuTreba Sromis safuZvelze warmoiSveba, radgan adamians politiuri amocanebi lideris pirveli rigis orientirs Seadgens. sazRvriT
araferi hqonda Sromis garda nivTisaTvis rom miematebina. situaciebSi, rodesac warmovidgenT an marTlac arsebobs realuri konfliqti
sakuTrebis ufleba, rogorc ruso fiqrobs, gansxvavebulia im uflebaTagan, politikuri moRvawis moralur kredosa da realur politikur praqtikas Soris,
romlebic bunebiTi samarTlidan gamomdinareoben. mas Semdeg, rac gaCnda politikoss SeuZlia angariSi ar gauwios sazogadoebriv azrs an sakuTar sulier
sakuTreba, avtomaturadve ar gaCenila uTanasworoba. es ukanaskneli gaCnda mas miswrafebebs. miT ufro, “Tu kargad davukvirdebiT, aris zogi ram, rac SeiZleba
Semdeg, sakuTrebas daemata bunebiTi uTanasworobac. swored am ori elementis siqveled mogveCvenos, magram gardauval daRupvas uqadis mTavars, romelic
erTianobam Seadgina politikuri anu samoqalaqo uTanasworoba. miznad daisaxavs bolomde uerTgulos mas, da aris zogic iseTi rame, rac
sazogadoebbis ganviTarebis Semdgom gzas ruso ase warmogvidgens: simdidris biwierad gamoiyureba, magram simSvides da keTildReobas uqadis mas” (1.172).
sawyisi wyaroebis miwa da saqoneli. mas Semdeg, rac sakuTrebam memekvidreobiTi am Tvalsazrisis, romelic saboloo dafuZnebas politikuri moralis cnebaSi
xasiaTi miiRo, man Zalze swrafad daiwyo zrda. adamianTa samflobeloebis poulobs, gagrZelebad unda miviCnioT mTavris xelgaSlilobis aRwera mwerlis
SexebaSi mosvlis Semdeg, Semdgomi zrda mxolod erTmaneTis xarjze iyo mier. ra Tqma unda, mosaxleobisaTvis xelgaSlili xelisufali wuwuraqsa da
SesaZlebeli. aqedan, warmoiSva Zaladoba, Zarcva, mezoblebis damoneba da maTi Zunwze umjobesia. magram makiaveli iolad gvixatavs sapirispiro suraTs,
qonebis miTviseba. adamianTa Soris Tanasworobis darRvevas mohyva Sexla- rodesac xelgaSlili da qveli xelisufalis saxelis SeZenis msurveli
Semoxla. damkvidrda Zlieris ufleba, ris Semdegac viTarebis Semdgomi svla politikuri lideri rogor TandaTanobiT gadadis gadasaxadebis zrdaze da
hobsis, mudmivi omis scenariT mimdinareobs. omi sruldeba adamianTa gamocarielebuli xazinis Sevsebaze. Sesabamisad, is, vinc erT dros qvelis
gaerTianebiT, romlis iniciatori mdidaria. gaerTianebis Sedgi aris saxels atarebda, axla xalxis Semaviwroveblad da myvlefavis saxelis mqone
politikuri organizmi. Cndebian mmarTvelebi da marTulebi, romelTa xdeba. aviRoT axla im mTavris mier xalxisaTvis gaRebuli daxmareba, vinc aqamde
urTierTobas safuZvlad udevs xelSekruleba. am ukanaskneliT ganisazRvreba Zunwad iyo cnobili. makiaveli gvarwmunebs, rom mis mier gaRebuli wyaloba
politikuri mmarTveloba, romelic isev xalxis arCeulia, Tumca xelSekrulebis orjer ufro faseuli iqneba sazogadoebis TvalSi. saerTod araferia
orive mxarea valdebuli daicvas misiT gaTvaliswinebuli kanonebi. adamianebma gulixvobaze swrafad milevadi ram. rac ufro guluxvi xar, miT ufro naklebi
xom mmarTveli airCies ara imisaTvis, rom damonebodnen, aramed imisaTvis, Sansi grCeba momavalSic aseTive darCe. amitom, mTavars ar unda aRelvebdes
TavianTi Tavisuflebis dasacavad. Zunwis saxeli, miT ufro, Tu momavalSi is iZulebuli ar gaxdeba tyavi gaaZros
Tavis qveSevrdomebs da autaneli mmarTvelis reputacia moipovos. Tu mxolod
Zunwis saxels moixveWavs, mTavari iZulebuli gaxdeba Seurigdes erT im
samarcxvino biwierebaTagans, romelic isev mis taxts ganamtkiceben, maSin,

76 41
momxvdurs ise, rom dasaxmereblad ar mimarTavda aravis sxvas, aseTi samTavro 2. sazogadoebrivi xelSekruleba
Zlieria (1.145).
samxedro saqmis mniSvneloba makiavelisaTvis gadauWarbebladaa Sefasebuli “emilSi” (wigni II, $35) ruso laparakobs daqvemdebarebis or wesze: erTi aris
da is politikis warmarTvis erT-erT ZiriTad iaraRad gvevlineba. “am xelovnebis adamianis damokidebuleba sagnebze, xolo meore sxva adamianebze (rac
Zala - wers makiaveli — imdenad didia, rom ara marto Zalauflebas unarCunebs sazogadoebrivi cxovrebis pirobebSi iqmneba). pirveli damokidebuleba arafer
mas, vinc mTavrad Sobila, aramed kerZo pirsac aRazevebs xolme mTavris naklovans ar aCens adamianebSi. rac Seexeba meores, Tu is mouwesrigebel
simaRlemde. ... am xelovnebis ugulvebelyofa samTavros dakargvis ZiriTad mdgomareobaSi iqna, aucileblad ubedurebis wyarod iqceva. adamianTa Soris
iaraRad gvevlineba, xolo misi zedmiwevniT floba — samTavros dauflebis urTierTobebis dasaregulireblad gansakuTrebuli mniSvneloba eqneba
saSualebad” (1.166). mTavari, politikuri moRvawe, imavdroulad meomaricaa. samarTals, romelic mTlianad konvencionalur safuZvelazea amozrdili.
Tundac Sidapolitikur sakiTxebTan dakavSirebiT, makiavelis epoqidan jer imisaTvis, rom konvencia Sedges, adamiani Tavisufali unda iyos. Tavisufleba
kidev Zalze Sors aris im dromde, rodesac gaimijneba samxedro da politikuri adamianis bunebiTi maxasiaTebelia da masze uaris Tqma adamianur bunebaze uaris
sakiTxebi. piriqiT, makiavelisaTvis sruliad auxsnelia SemTxveva, Tuki mas vime Tqmas utoldeba. marTalia, adamianebs ar SeuZliaT axali Zalebis Seqmna, magram
aRmoaCenda, rodesac SeiaraRebuli xalxi (samxedroebi) emorCilebian maT SeuZliaT ukve arsebuli Zalebis gaerTianeba da erTi mimarTulebiT wayvana.
uiaraRoebs (politikosebs) da uiaraRo ki uSiSrad grZnobs Tavs iaraRasxmulTa es SesaZlebelia sazogadoebrivi xelSekrulebiT, romlis mizania asociaciis
garemocvaSi (1.166-167). Tumca, es ar aris erTaderTi mizezi imisa, Tu ratom ar iseTi formis povna, romelic SemosazRvravs da icavs saerTo ZaliT asociaciis
gansxvavdeba politikosi meomrisagan. arsebobs meore, ufro Teoriuli xasiaTis TiToeul wevris pirovnebas, da qonebas da romlis wyalobiTac, yoveli adamiani,
mizezic, romeliz amozrdilia adamianis naklovani, mxecuri bunebidan. “unda sxvebTan gaerTianebiT, amave dros, emorCileba mxolod sakuTar Tavs da iseTive
gvaxsovdes, wers makiaveli, rom arsebobs brZolis ori saxe — erTia brZola Tavisufali rCeba, rogoric manamde iyo (3.160). ruso aRniSnavs, rom SesaZloa,
kanonebis, xolo meore brZola Zalis meSveobiT. pirveli niSneulia adamia- aseTi sazogadoebrivi xelSekruleba, Ria saxiT, ar dafiqsirebula arsad. magram
nebisaTvis, meore ki mxecebisaTvis. magram raki pirveli xSirad arasakmarisia, misi punqtebi identuria yvela droSi yvela xalxisaTvis da isini miRebulia xmis
Zalauneburad unda mivmarToT xolme meores. amitom mTavrisaTvis aucilebelia, amouReblad. Tu sazogadoebriv xelSekrulebas ganveyenebiT yvela im punqtSi,
rom Tanabrad warmatebiT ibrZodes rogrc mxeci da rogorc kaci” (1.182). romelic ar Seadgens mis arsebas, aRmovaCenT, rom is daiyvaneba Semdeg
yoveli saxelmwifos safuZveli makiavelisaTvis kargad gawvrTnili laSqari debulebebamde: yoveli CvenTagani saerTo sakuTrebaSi gadascems da umorCilebs
da kargi saxelmwifo kanonebia. es ori ram erTmaneTs avsebs, radgan kargad Tavis pirovnebas da mTel Tavis Zalebs erTiani nebis umaRles xelmZRvanelobas,
gawvrTnili laSqari warmoudgenelia kargi kanonebis gareSe, xolo kargi laSqari ris Sedegedac, yvela CvenTagani gadaiqceva mTelis mouwyvetel nawilad” (3.161).
Tavad uzrunvelyofs saxelmwifoSi kargi kanonebis Seuferxebel dacvas. ase iqmneba pirobiTi koleqtiuri mTeli, romelic imdeni pirisagan Sedgeba,
samxedro Zalebi rogorc wesi organizebulia Semdegi saxiT: ramdenic erTiandeba masSi. aRniSnuli aqtis ZaliT, es mTeli iZens Tavis
1. upirveles yovlisa igi Sedgeba mTavris sakuTri SeiaraRebuli erTianobas, Tavis saerTo me-s, sicocxles, da nebas. is aris iuridiuli piri, sxva
nawilebisagan. Semdeg, pirTa gaerTianebiT Seqmnili, romelic amieridan iwodeba samoqalaqo
2. daqiravebuli profesionali meomrebisagan; sazogadoebad, respublikad an politikur organizmad. am gaerTianebis wevrebi
3. maSveli jarisagan da bolos, pasiur mdgomareobaSi myofs, mas uwodeben saxelmwifos, xolo aqtiur
4. Sereuli Zalebisagan. mdgomareobaSi ganxiluls ki suverens. erTianobaSi ganxiluli Tavad asociaciis
makiavelis miaCnda, rom maSveli da daqiravebuli jari qveynisaTvis Zalze wevrebi xalxad iwodeba, xolo Tu maT cal-calke aviRebT, isini Seadgenen
wamgebiania. italiis misi periodis mZime mdgomareobas, avtori swored moqalaqeebs. maTve SeiZleba qveSevrdomebi ewodoT imdenad, ramdenadac isini am
daqiravebulTa ukontrolo parpaSiT xsnis qveyanaSi, romelic aseT viTarebaSi, saxelmwifos kanonebs eqvemdebarebian. ruso sazogedoebrivi xelSekrulebis
dacvis gareSea darCenili. daqiravebulebi pirvelad italiaSi papebma d konstituciaSi ganasxvavebs “yvelas nebas” da “saerTo nebas”. mxolod am
Tavisufali qalaqebis mcxovreblebma Semoiyvanes imis gamo, rom araferi ukamasknels kravs saerTo interesebi da mxolod es uakanaskneli qmnis erTian
gaegebodaT omis xelovnebisa da iZulebulebi iyvnen ucxoeli profesionalebi subieqts maSin, rodesac pirveli aris kerZo interesebis krebuli. swored
moewviaT. saerTo neba qmnis rusos Teoriis iseT mniSvnelovan elements, rogoricaa
aranakleb dazaralda qveyana maSveli jarisagan. “maSvel Zalas” makiaveli suvereni.
uwodebs mezobeli Zlieri qveynis (am periodSi italielebisaTvis aseTi iyo ra saxis cvlilebebze SegviZlia vilaparakoT bunebrivi mdgomareobidan
safrangeTi) samxedro Zalas, romelic Txovnis safuZvelze Semovida qveyanaSi. am sazogadoebriv mdgomareobaze gadasvlis SemTxvevaSi? adamianSi samarTlianobis
samxedro Zalis problema isaa, rom qveyanaSi Semosvlis Semdeg, mas metad grZnoba Seenacvleba instinqts da amiT adamianis qcevas eniWeba iseTi zneobrivi
eZneleba qveynis datoveba da axal dampyroblad gadaiqceva xolme. xasiaTi, romelsac is aqamde sruliad moklebuli iyo. mas Semdeg, rac samarTlis
oms aristotele igive rigis movelenebSi aTavsebda, rogorc nadirobas. grZniba Sescvlis midrekilebebs, vnebebze amaRldeba valdebulebis grZnoba.
cnebaTa aseTi daaxloebis gamamarTlebel sabuTad is gvTavazobda ideas, rom aseT pirobebSi, cxadia, adamiani dakargavs bevr Tvisebas, romelic manamde,
nadirobac da omic, orive Semosavalze orientirebuli saqmianobaa. bunebriv mdgomareobaSi hqonda. Tumca, amasTanave SeiZens bevr axal niSans,
aristotelesagan gansxvavebiT, platoni oms yovelgvari ubedurebis wyarod romeli mas ufro keTilSobils da ukeTes mdgomareobaSi myofs gaxdis.
miiCnevvda da mas mtrobisa da megobrobis terminebSi aRwerda. makiavelis praqtikulad, samoqalaqo xelSekruleba adamians gamogleijs cxovelur yofas
mosazrebebi omis Sesaxeb, rogorRac iTavsebs irive avtoris Tvalsazriss. omi — da SezRuduli arsebidan, gonier arsebad aqcevs. adamiani kargavs bunebiT
fiqrobs igi _ or mtrul mxarse Soris CaRdeba, magram is ar aris TviTmizani. Tavisuflebas, romlis sazRvarsac individis fizikuri Zala warmoadgenda da
omis mizani imdenad mtris ganadgureba ki ar aris, ramdenadac sakuTari iZens samoqalaqo Tavisuflebas, romelic sarTo nebiTaa SezRuduli. davurToT
keTildReobis uzrunveyofa. amrigad, oms praqtikuli sazrisi gaaCnia. “yvela am samoqalaqo Tavisuflebas moraluri Tavisufleba da maSin ufro meti
imis mizani, visac ki odesme omi dauwyia, yovelTvis imaSi mdgomareobda _ rac safuZvlianobiT SegveZleba ganvsazRvroT Tavisuflebis zogadi cneba, radgan
savsebiT gonivrulia _ rom Tavad gamdidrebuliyvnen, xolo mteri ufro moraluri Tvisufleba aris is, rac adamians aqcevs Tavis Tavis uflad. mxolod
gaeRaribebinaT. sxva arafrisTvis ar sWirdebaT gamarjveba, xolo mosaxveWeli ki sakuTari survilebis da vnebebis karnaxiT moqmedeba sxva araferia, Tu ara
imitom unaT, rom kidev ufro gazardon Tavisi Zala da daasuston mowinaaRmdege. monoba maSin, rodesac im kanonis mixedviT moqmedeba, romelic Tavad daudgine
aqedan gamomdinareobs, rom yovelTvis, roca gamarjvebam ufro Raribi gagxada, sakuTar Tavs, aris WeSmariti Tavisufleba.
40 77
3.suverenis cneba. am zogadi daxasiaTebebis gverdiT, makiaveli iZleva ufro konkretul
rekomendaciebs da miTiTebebs. ase magaliTad, saokupacio eqspedicia ucxo
sazogadoebrivi xelSekrulebiT, yoveli individi Sedis ra sakuTar TavTan qveyanaSi warmatebuli iqneba mxolod maSin, Tu mTavari moaxerxebs kargi
xelSekrulebaSi, Tavis Tavze iRebs, ase vTqvaT, ormag valdebulebas a) rogorc urTierTobis damyarebas adgilobriv mosaxleobasTan. mosaxleobis keTil-
suverenis wevri kerZo pirebis mimarT da b) rogorc sxelmwifos wevri suverenis ganwyobis mosapoveblad ki erT-erTi umniSvnelovanesi piroba iq arsebuli
mimarT. Tu individi ormag mimarTebaSi imyofeba amiT suverenTan, Tavad Cvevebis, yofis da gadasaxadebis akrefis wesis ucvlelad SenarCunebaa. Semdeg,
suverenis mimarTeba mxolod erTadgiliania. Tu gaviTvaliswinebT, rom rusos gacilebiT ufro iolia erTenovani an moanTesave enaze mosaubre samTavros
mixedviT suvereni Tavad xalxia, SegviZlia aqedan gamomdinare gaviazroT mis xelSi Cagdeba. magram Tu moxerxda gansxvavebuli eTnosiT dasxlebuli qveynis
kompetencia, romelic avtoris mier aRiwereba ase: “ramdenadac suverens xelSi Cagdeba, aq mravalricxovani siZneleebi iCenen Tavs da yvela maT dsaZleva
sakuTari Tavis ganxilva mxolod erTi mimarTebiT SeuZlia, is aRmoCndeba kerZo erT-erTi yvelaze ukeTesi xerxi, dampyrobis axal dakavebul teritoriebze
piris mdgomareobaSi da radganac es asea, maSin ar arsebobs da arc SeiZleba gadasaxleba iqneba, rogorc es ganaxorciela TurqeTis sulTanma konstan-
arsebobdes araviTari ZiriTadi kanoni, romelic savaldebulo iqneboda tinepolis dakavebis Semdeg. iseT SemTxvevebSi, rodesac aseTi gadasaxleba ar
xalxisaTvis mTlianobSi. savaldebulo misTvis ar aris arc sazogadoebrivi xerxdeba, saukeTeso gza iqneba dakavebul teritoriebze koloniebis daarseba.
xelSekruleba”(3.162-163). Tumca xalxs SeuZlia aiRos valdebuleba ucxos ucxo eTnosiT dakompleqtebuli axalSenebi dampyrobTa mcvelebis rols
mimarT, sakuTari Tvis mimarT raime valdebulebis aRebas xalxis mier ruso Seasruleben da mis reJims moemsaxurebian. es gza gacilebiT ufro iafia, vidre am
gamoricxavs. suvereni, ra Tqma unda, iqmneba sazogadoebrivi xelSekrulebiT, qveyanaSi mobiluri samxedro korpusis SenarCuneba, romelic mudmiv mzad-
magram am xelSekrulebas misTvis ara aqvs aucilebeli xasiaTi. de jure mas SeuZlia yofnaSi unda iyos swrafad gadaadgildes konfliqtis zonaSi. makiavelis es
xelSekrulebis darRveva, de facto ar daarRvevs mas, radgan im aqtis darRveva, rekomendacia gasagebs xdis Zveli imperiebis, magaliTad, ruseTis imperiis
romlis wyalobiTac is arsebobs, sakuTari Tavis ganadgurebas niSnavs. suverens calkeuli regionebis eTniur siWreles da xalxTa gansaxlebis arabunebriv
ar gaaCnia arc sakuTari Tavis, arc misi Semadgeneli individebis interesebis formebs.
sawinaaRmdego ganzraxva. is aris erTaderTi politikuri subieqti, romelSiac warmatebuli samxedro kampania ucxo qveyanaSi mxolod saokupacio razmebis
xelmZRvanelis moxerxebulobasa da SorsmWvretelobaze ki ar aris damokid-
xorciekdeba de facto- de jure mxareebis sruli Taxvedra. mxolod imis gamo, rom
ebuli, aramed im reJimis bunebaze, romelic arsebobs dasakavebel teritoriaze.
arsebobs, suvereni yovelTvis aris is, rac unda iyos (3.163).
arsebobs uzomod centralizebuli da SedarebiT Tavisufali regionebis
niSnavs Tu ara aRwerili viTareba individis srul daqvemdebarebas
Semcveli smTavroebi. maT yvelaze ufro karg nimuSebs, makiavelisaTvis, TurqeTi
sazogadoebisadmi? ruso sapirispiroSi cdilobs dagvarwmunos. individs, misi
da safrangeTi warmoadgenda. TurqeTSi arsebobda erTaderTi mbrZanebeli,
azriT, mainc rCeba Tavisufali qmedebis veli. “yovel individs — wers is —
sulTani, xolo yvela danarCeni misi ymebi iyvnen. rodesac TurqeTis romelime
rogorc adamians, SeiZleba hqondes Tavisufali neba, romelic sapirispiroa, ar
warCinebuli ama Tu im sanjayis samarTavad midioda, mosaxleoba mis brZanebebs
emTxveva saerTo nebas, romelic aqvs mas rogorc moqalaqes. misma kerZo
asrulebda mxolod imdenad, ramdenadac es adgilobrivi mmarTvelebi sulTanis
interesebma mas SeiZleba STaunergon gansxvavebuli azri imisagan, rasac saerTo
nebas ganaxorcielebdnen. safrangeTSi xelisufleba aRweilisagan radikalurad
interesebi moiTxovs” (3.163). niSnavs Tu ara es, rom individs SeuZlia ganudges,
gansxvavebuli iyo. mefes aq uamravi patara mbrZanebeli exvia Tavs, romelTac
ar daeTanxmos saerTo nebas? ra moxdeba aseT SemTxvevaSi? rusos azriT,
Tavad hyavdaT sxva mravali qveSevrdomi. xelisuflebis organizaciis aseTi
xelSekruleba iTvaliswinebs aseT SemTxvevebsac. Tu vinme uars ityvis dae-
gansxvavebuli formebis gamo, gacilebiT ufro Znelia iseTi qveynis dapyroba,
morCilos serTo nebas, mas sapirispiros aiZulebs mTeli organizmi, rac imas
rogorc ki TurqeTia, magram Tu am mimarTulebiT vinmes bedma gauRima, ukve
niSvans, rom mas aiZuleben iyos Tavisufali. es gaTvaliswinebulia xelSek-
dakavebuli teritoriis SenarCuneba bevrad ufro ioli gaxdeba, vidre
rulebis pirobiT. yovel moqalaqes, xelSekruleba uqvemdebarebs ra samSoblos,
safrangeTisnair qveyanaSi, sadac regionebis avtonomiurobis xarisxi da
imavdroulad aTavisuflebs yovelgvari piradi damokidebulebisagan. es
mmarTvelTa damoukidebloba centraluri xelisuflebisagan gacilebiT ufro
viTareba warmoadgens politikuri manqanis saidumlos da mis ZiriTad
didia da, amitom, yovel maTganTan praqtikulad calke samxedro-politikuri
mamoZravebel Zalas.
urTierTobebi iqneba gasabmeli.
aseT Sedegebamde midis ruso yovel individSi orgvari nebis fenomenis
aris SemTxvevebi, rodesac mmarTveli, samxedro konfliqtis, Sendgomi
daSvebis Sedegad, razedac zemoT iyo saubari. rogorc moqalaqe, individi
mosalodneli garTulebebis Tavidan acilebis motiviT, gaumarTlebel
emorCileba saerTo nebas, magram amave dros, mas rogorc adamians Tavisufali
daTmobebze midis. aseTi daTmobebi, makiavelis azriT, yovelTvis uaRresd
moqmedebis SesaZlebloba gaaCnia. sinamdvileSi, rasac aq aRvniSnavT “ori nebiT”,
wamgebiania, radgan am gziT verc oms ver avicilebT, da teritoriebsac
aris oradgiliani relacia — erTi individisa sakuTar TavTan, meore ki
davkargavT.
saxelmwifosTan, anu sxvebTan. aRniSnuli relaciis buneba, romelic mTlad
naTeli rodia rusos msjelobebSi, iZens Semdgom dakonkretebas samoqalaqo
samarTlis konteqstSi. am normebis mixedviT, aravis evaleba Seasrulos is
3.samxedro saqme
valdebulebani, romelic man aiRo sakuTari Tavis winaSe, radgan erTia
valdebuleba sakuTar TavTan da meore valdebuleba mTelTan romlis wevrebic
damoukidebeli gansjis Temaa makiavelisaTvis samxedro saqmis organizacia
Cven varT. igive viTarebis eqstrapolacia individualuri adamianidan suverevze,
samTavroSi. omi da samxedro saqme am epoqis saxelmwifos umniSvnelovanes mxares
STambeWdav Sedegebs iZleva. kerZod, Tu mTeli xalxi miiRebs gadawyvetilebas,
warmoadgenda, romelic ganapirobebda mis Zlierebas. saxelmwifos Zalas
mas Zala eqneba yvela qveSevrdomisaTvis suverenTan mimarTebiT, magram igive
makiaveli am epoqisaTvis damaxasiaTebeli politiuri praqtikidan gamomdinare,
gadawyvetileba veraviTar valdebulebas ver daadebs Tavad suverens. winaaRmdeg
gansazRvravs, bunebrivia, ara mrewvelobis potencialiT an omis saWiroebisaTvis
SemTxvevaSi, Seiqmneboda situacia raRac msgavsi imisa, roca suverens SeuZlia
gadanaxuli finansebis maragiT, aramed mosaxleobis raodenobiT da samxedro
SemoiRos kanoni, romlisaganac is ver gaaTavisuflebda sakuTar Tavs, rac
ZaliT. Tuki davsvamdiT kiTxvas _ “riT SeiZleba gaizomos ama Tu im saxelmwifos
ewinaaRmdegeba politikuri organizmis bunebas (3.162).
Zliereba”? _ makiavelis pasuxi masze aseTia: Tu samTavros hyavs
ra qmnis xelSekrulebis sazrisismier safuZvels? arsebobs Tu ara raRac
mravalricxovani laSqari (risTvisac aucilebelia rogorc mravalricxovani
iseTi, riskenac mimarTulia yvela moqalaqis Zalisxmeva? rusos pasuxi
mosaxleoba, aseve didZali simdidre), romelic skadris pasuxs gascemda yvela

78 39
2.samTavroebis buneba da axali teritoriebis SemoerTebis da dadebiTia. aseTi ram arsebobs da sworad is qmnis sazogadoebrivi kavSiris
maTi marTvis teqnologiebi safuZvels. sazogadoebis sxvadasxva wevrebi erTiandebian saerTo interesebis
safuZvelze, romelTa mizansac saerTo sikeTe warmoadgens. Tu davsvamT kiTxvas,
makiavelis Sromebis kiTxvisas kargad igrZnoba epoqis xasiaTi. aq mxed- raSi mdgomareobs xalxisaTvis saerTo sikeTe, ruso miuTiTebs or ZiriTad
velobaSi mxolod is ki ar gvaqvs, rom politikuri movlenebi fasdeba antikuri fenomenze _ Tavisuflebasa da Tanasworobaze. Tavisuflebaze, radgan
xanis zneobriv politikuri kategoriebis an qristianobis eklesiis swavlebis yovelgvari damokideuleba, kerZo pirze, amcirebs saxelmwifos Zalas da
safuZvlis gareSe, aramed TviT politikuri institutebi da politikis subiq- Tanasworobaze imitom, rom Tavisufleba ver iarsebebs mis gareSe (3.188). swored
tebi. karolingebis epoqis Semdeg evropaSi mtkiced moikida fexi memkvid- mis misaRwevad iqmneba saerTo neba, romlis realizaciasac warmoadgens suvereni.
reobiTma mmarTvelobam. Seiqmna dinastiebi, romelTac mTeli samTavroebi, rig “suvereniteti, romelic mxolod saerTo nebis ganxorcielebaa, arasdros ar
SemTxvevebSi samefoebi ekuTvnodaT. omis warmoeba, gansakuTrebiT es iTqmis SeiZleba gaucxovdes. suvereni sxva araferia, Tu ara koleqtiuri arseba.,
italiaze, profesiad iqca. amitom, umravles SemTxevaSi, saxalxo laSqars romelic SeiZleba warmodgenili iyos mxolod sakuTari TaviT. SavsebiT
daqiravebuli kondoterebi cvlian. zogierTi avantiuristis kariera, rogorc SesaZlebelia vinmesTvis Zalauflebis gadacema, magram ara nebisa” (3.168).
sforcebis SemTxvevaSi milanSi, Zalze warmatebuli gamodis da isini mTavris Zneli SesamCnevi ar aris, rom rusos Tvalsazrisi suverenis Sesaxeb
savarZels ikaveben. sxvebi, magaliTad, mediCebi florenciaSi, xelisuflebisaken TandaTanobiT iseTi SinaarsiT ivseba, romelic ufro hobsis absolutisturi
gzas TavianTi finansuri Zlierebis safuZvelze ikafaven. TeoriisaTvis unda yofiliyo damaxasiaTebeli. gansxvaveba mxolod isaa, rom
saxelmwifoebi ki am dros arsebobs ori saxisa, respublikebi da samTavroebi. suvereni rusosaTvis aris xalxi. rusos mtkiceba adamianis individualuri
Tavad samTavroebi ramdenimenairia: saeklesio samTvro, romlis nimuSsac papis Tavisuflebis Sesaxeb, ar flobs did damarwmunebel Zalas im totalobis fonze,
sabrZanebli warmoadgenda, meore, dapyrobiT mopovebuli da Semdeg, rasac Seadgens xalxi, rogorc suvereni. individis bedi rusos saxelmwifoSi
memkvidreobiT miRebuli. arsebobs samTavros kidev erTi tipi, romelsac kargad Cans erT aseT fragmentSi: “visac sakuTari sicocxlis SenerCuneba surs
makiaveli “samoqalaqo samTavros” uwodebs. aseTi saxelmwifos mmarTvelic erTi sxvis xarjze, mzad unda iyos maTTvis sakuTari sicocxlis gasaRebad, Tu es
pirovnebaa, magram is mTavari arc memkvidreobiT gamxdara da arc teritoriis saWiri Seiqna. ... rodesac mas eubnebian ‘saxelmwifos sWirdeba rom Sen mokvde’ —
dapyrobiT. rodesac kerZo piri borotmoqmedebisa, Tu sxva ram autaneli maSin is unda mokvdes, radgan mxolod am pirobiT cxovrobda is aqamde
Zaladobis gziT ki ara, aramed Tavisi Tanamoqalaqeebis keTilganwyobis Sedegad usafrTxod da imitomac, rom misi cxovreba mxolod bunebis wyaloba ki ar aris,
xdeba mTavari, aseT mmarTvelobas SeiZleba samoqalaqo mmarTveloba ewodos aramed saCuqaria, romelic garkveuli pirobebis fasad man miiRo
(1.139). saxelmwifosagan” (3.175).
respublikuri mmarTvelobaze makiaveli msjelobs “komentarebSi titus suverenis yovlismomcveli Zalaufleba kidev ufro mZimdeba mas Semdeg, rac
liviusis pirvel dekadaze” da “florenciis istoriaSi”. am ukanasknelSi, itali- ruso uars ambobs imaze, rac monteskiesaTvis samoqalaqo TavisuflebaTa erT-
uri respublikebidan makiaveli ganixilavs genius, veneciis da gansakuTrebiT, erTi mTavari piroba iyo - xelisuflebis danawilebis principze. ruso
florenciis mowyobas da mmarTvelobas. qalaqi florencia dayofili iyo 6 akritikebs “Cvens politikosebs”, romelTac ar esmiT suverenis arsi da mijnaven
nawilad. qalaqis mmarTvelobaSi TiToeuli maTgani warmoadgenda or moqalaqes. mis iseT gamovlinebebs, rogoricaa Zala da neba. anu mijnaven sakanonmdeblo,
ase, rom mTeli mmarTveloba anu senati Sedgeboda 12 wevrisagan, romelTac aRmasrulebel da sasamarTlo xelisuflebebs. amis Sedegad erTmaneTSia
uxucesebs (anziani) uwodebdnen. uxucesebi marTavdnen qalaqis popolanur aRreuli umaRlesi xelisuflebis gamovlenis formebi da umaRlesi
nawils. xalxis SemadgenlobaSi Sediodnen: qalaqis moqalaqeebi, xelosnebi, xelisuflebis nawilebi. suvereni — rogorc xalxis nebis gamovlena, rogorc
vaWrebi. uxucesebis sakrebulos Semadgenloba ganaxlebadi iyo yovelwliurad. umaRlesi xelisufleba, daunawevrebelia. amisda miuxedavad, ruso mainc
1250 wels florenciaSi ganxorcielda saqalaqo mmarTvelobis reforma da ganasxvavebs sakanonmdeblo da aRmasrulebel xelisuflebebs. sakanonmdeblo
qalaqis popolanuri nawilis xelmZRvaneloba daevala kapitans. mTel qalaqs, e.i. xelisufleba ekuTvnis mxolod xalxs. rac Seexeba mTavrobas, is aris
rogorc plebeur nawils aseve nobilitets marTavda podesta. kapitani da gamaSualebeli organizmi, romelic aregulirebs urTierTobas xalxsa da
podesta florenciaSi iyo ori samoxeleo Tanamdeboba, romelTa ZiriTadi saqme suverens Soris, axorcielebs rogorc samoqalaqo, aseve politikur
moqalaqeTa Soris arsebuli davebis aRmofxvra iyo. marTlwesrigs respublikaSi Tavisuflebebs.
ganaxorcielebda soflis raionebSi 76, xolo uSualod qalaqSi 20 SeiaraRebuli
razmi. am razmebSi ganTavsebuli iyo mTeli florenciis brZolisunariani
axalgazrdoba, romlebic valdebulni iyvnen pirveli daZaxebisTanave iaraR- 4. saxelmwifo
asxmulni gamocxadebuliyvnen winaswarmiTiTebul razmSi (2.56).
italiis memkvidreobiTi samTavros tipur nimuSs warmoadgenda milani. saxelmwifos rangSi ruso ganixilavs respublikis cnebas. “respublika” ru-
milanis aRzeveba daiwyo mas Semdeg, rac is SeuerTda fridrix barbarosas sos enaze ewodeba nebismier saxelmwifos, romelic imarTeba depersonalizebuli
winaaRmdeg Seqmnil italiuri qalaqebis kavSirs. XIII saukunidan milanSi xelisuflebiT, anu kanonebiT. amitom respublka SeiZleba warmodgenili iyos ara
pirvelobisaTvis ibrZoda dela toresis da viskontis gvarebi. brZola am mxolod demokratiiTa da aristokratiiT, aramed nebismieri mmarTvelobis
ukanasknelis gamarjvebiT dasrulda. viskontebis bolo STamomavali iyo filipo formiT, romelsac saerTo neba ganagebs, romelis faqtiurad aris kidec kanoni.
viskonti, romelsac vaJi ar hyavda da Sedegad samTavros marTva gadavida es ki niSnavs, rom dauSvebelia mmarTvelis mier sakuTari Tavis gaigiveba
sforcas gvarze. memkvidreobiTi samTavro, makiavelis azriT, yovelTvis ufro suverenTan. Tavis mxriv, kanonebi mxolod moqalaqeTa asociaciis pirobebia.
myar reJims warmoadgens. ganmsazRvreli mniSvneloba misi mmarTvelisaTvis imas yvela organizmi ganwirulia sikvdilisaTvis da maT Soris saxelmwifoc.
aqvs, rom man ar daarRvios winaprebis mier SemoRebuli marTvis wesi da rigi. saxelmwifos, rogorc politikur organizms, sxva organizmebis msgavsad,
arsebobs SemTxveva, rodesac samTavro memkvidreobiT ki ekuTvnis mmarTvels, arsebobisaTvis esaWiroeba Sesabamis sivrce. rusos msjelobebis mTeli wyeba
magram mas mainc ZaliT uwevs misi SemoerTeba. aseT samTavroSi reJimis mimarTulia imis dasadgenad, Tu rogori unda iyos saxelmwifos optimaluri
ganmtkiceba yovelTvis gacilebiT ufro Znelia, vidre misi mopoveba. makiaveli zoma. am zomis gasarkvevad rusos Semoaqvs ori kriteriumi _ teritoria da
aq miuTiTebs xalxis ucvlel iluziaze, romlis mixedviTac yoveli axali mosaxleobis raodenoba. saxelmwifos zoma gamoiyvaneba am ori elementis
mmarTveli Zvelze ukeTesia. daswyisSi is mxars uWers axal mmarTvels, magram mas kombinaciidan, romelic sakmaod martivi msjelobiT dgindeba: “saxelmwifos
Semdeg, rac xalxi Tavis Secdomas gaacnobierebs, reJimis SenarCuneba Zneldeba. Seadgenen adamianebi, xolo adamianebs kvebavs miwa. amrigad, mimarTeba maT Soris
38 79
unda iyos iseTi, rom miwa sakmarisi aRmoCndes saxelmwifos mcxovrebTa akeTebs da ara imis irgvliv, rasac is unda akeTebdes. makiaveli xSirad msjelobs
gamosakvebad, romlebic imdeni unda iyvnen, ramdenic SeiZleba gamoikvebos am imis Taobaze, Tu ra gaakeTa mavanma da rac man gaakeTa, aris Tu ara is, rac mas
miwiT. ZalTa swored aseTi balansi qmnis mosaxleobis ZalTa maqsimums” (3.186). unda gaekeTebina. amasTan, makiaveli ar erideba pirdapir saTqmels. epoqis
kanonebis konkretuli struqtura ganisazRvreba im mimarTebebidan, romel- politikuri samyaro mkacria da daundobeli, xolo adamiani Tavisi bunebiT,
sac saxelmwifo amyarebs Tavis TavTan da sxvasTan. suverenis saxelmwifosTan borotebasTanaa naziarebi (1. 219). am da msgavsi mosazrebebis gaTvaliswinebiT,
mimarTebidan, mravali Sualeduri formis gavliT, gamoiyvaneba politikuri Zalze sainteresod JRers, magaliTad, “mTavaris” pirveli Tavis saTauri: “ram-
kanonebi. isini warmoadgenen ZiriTad kanonebs. dennairia samTavro da ra gziT SeiZleba maTi dapyroba”. am saTaurSi sain-
mimarTebaTa meore formas warmoadgenen organizmis calkeuli wevrebis teresod JRers ara imdenad eqstremizmi, Tumca, ra Tqma unda, isic ipyrobs
mimarTeba erTmaneTTan, anu mimarTeba mTal organizmTan. am kanonebis buneba yuradRebas, aramed mTlianad am Tavis pragmatuli xasiaTi. makiaveli ubralod ki
iseTia, rom yoveli moqalaqe marTalia sruliad damoukidebelia meore ar aRwers movlenebs, aramed aRwers savsebiT konkretuli praqtikuli
moqalaqisagan, magram samagierod damokidebulia samoqalaqo Temze. am rCevisaTvis.
mimarTebidan warmoiSveba samoqalaqo kanonebi. kvlevis mimarTulebis aseT Semobrunebas realobisaken gambedaoba esaWiro-
mesame tipis mimarTeba myardeba adamiansa da kanons Soris, daumor- eboda, radgan makiavelis epoqa gamoirCeoda erTgvari keklucobiT antikuri
Cileblobasa da sasjels Soris. am mimarTebidan gamoiyvaneba sisxlis samarTlis epoqisadmi. iqmneboda paradoqsuli viTareba, rodesac avtorebi antikuri
kanonebi. Tumca es kanonebi gansakuTrebuli saxis kanonebs ki ar warmoadgenen, politikuri kategoriebiT operirebdnen, xolo realuri politikuri praqtika
aramed sxva kanonebs aniWeben gansakuTrebul saxes. ki sruliad sapirispiro iyo msgavsi Teoriuli konstruqciebisa. misi kvlevis
da bolos, kanonebis meoTxe tipi, romelic yvela moqalaqes gulSi unda iyos zogdmeTodologiuri paradigmis da am ukanasknelis klasikuri Teoriebisgan
Cadebuli da, romlebic CamoTvlilTa Soris, rusos azriT, yvelaze ufro gansxvavebis Taobaze, makiaveli wers: “da raki vici, rom Cemamdec bevrs uweria am
miSvnelovania, aris kanonebi, romlebic gamoxataven saxelmwifos WeSmarit arss, sakiTxze, vSiSob, rom TavxedobaSi ar CamomarTvan, Tuki TviTonac davapireb
aris zneoba, Cveulebani, sazogadoebrivi azri (3.190-191). davwero rame, miT umetes, rom yvelaze mkveTrad swored am sakiTxis ganxilvisas
politikur organizmSi mamoZravebel Zalad ganasxvaveben Zalas da nebas. es vemijnebi sxvebis Tvalsazriss. magram, raki Cemi ganzraxva gaxldaT, raRac
ori termini rusos asocirebuli aqvs pirveli aRmasrelebel, xolo meore sasargeblo mimeca misTvis, vinc isurvebda Caswvdomoda zemoaRnisnuli sakiTxis
sakanonmdeblo xelisuflebasTan. sakanonmdeblo xelisufleba ekuTvnis xalxs arss, amitom ufro marTebulad miviCnie warmomeCina sagnis namdvili buneba da
da mxolod xalxs. rusos es msjeloba aris erTgvari preludia mmarTvelobis ara moCvenebiTi garsi, romliTac mas mosaven sxvebi. bevrs Seuqmnia Tavisi
formebis dasaxasiaTeblad. suverens SeuZlia, jer erTi, mmarTveloba gadasces warmosaxviT respublikebi, Tu samTavroebi, romlebic aravis uxilavs da arc
mTel xalxs an mis nawils da aseT SemTxveveSi saqme gveqneba demokratiasTan. unda smenia, rom isini marTlac arseboben sinamdvileSi. magram erTia rogor
iTqvas, rom ruso mainc da mainc didi mowonebiT ar egebeba demokratiul cxovroben da meore is, Tu rogor unda cxovrobdnen kacni da maT Soris imxela
mmarTvelobas. is ambobs, rom namdvili demokratia, am terminis sruli sxvaobaa, rom vinc imis gulisaTvis, rac unda momxdariyo, iviwyebs imas, rac axla
mniSvnelobiT, arasdros arsebula da arc SeiZleboda arsebuliyo. namdvili xdeba — umal Tavis damxobas uwyobs xels, vidre Tavis dRegrZelobas” (1.170-171).
demokratia ufro RmerTebis kuTvnilebaa, vidre adamianebis. rusos ara mxolod klasikuri filosofiis erT-erTi ZiriTadi problema, rogorc gvaxsovs, imis
WeSmariti demokratiis miRweva miaCnia SeuZleblad, aramed ar moswons arc garkvevis mcdeloba iyo, Tu rogori reJimia yvelaze samarTliani. avtorebi
warmomadgenlobiTi forma demokratiisa. mas miaCnia, rom yoveli moqalaqis eZebdnen erTaderT swor reJims, romelSic gaSlili iqneboda erTaderTi swori
valia uSualod iyos CarTuli saxelmwifo saqmeebSi. am moTxovnis Teoriuli cxovrebis wesi. avtorebis umravlesoba saukeTeso mmarTvelebad filosofosebs
safuZveli rusos argumentaciaSi ase JRers: “suvereniteti ar SeiZleba vinmes asaxelebda (filosofosis sxvadasxva gagebis variaciebiT), romlebic saxel-
mier iyos warmodgenili iseve, rogorc is ar SeiZleba iyos gaucxoebuli. is mwifo cxovrebas Rrma inteleqtualur spekulaciebs unda uqvemdebarebdnen.
arsebiTad mdgomareobs saerTo nebaSi, xolo nebas ki ar SeiZleba warmoadgendes sxvagvarad es imas niSnavda, rom saukeTeso politikuri reJimis gamarTleba
sxva” (3.221-222). aqedan ruso askvnis, rom e.w. “xalxis deputatebi” sulac ar arian sruliad arapolitikuri kategoriebis moxmobiT xorcieldeboda. pirveli, rac
xalxis warmomadgenlebi. ruso ufro Sors midis da amtkicebs, rom yoveli kanoni, makiavelma gaakeTa, is gaxlavT, rom politika sakuTar niadagze daayena da uari
romelic ar aris damtkicebuli xalxis mier, ar SeiZleba realurad CaiTvalos Tqva mis daqvemdebarebaze arapolitikuri Rirebulebebisadmi. gansakuTrebiT es
kanonad. Seexeba politikuri fenomenis da moralis gaTavisuflebas maSindeli gaba-
im SemTxveveSi, rodesac suvereni mmarTvelobas miandobs mcire raodenobis tonebuli Teologiisagan, romelsac hqonda pretenzia, rom universalurad
adamianebs da maSin saqme gvaqvs aristokratiul mmarTvelobasTan. arsebobs gamoyenebadi WeSmaritebebis mflobeli iyo. amgvari programis ganxorcielebas
aristokratiis ramdenime saxe: bunebrivi, arCeviTi da memkvidreobiTi. pirveli makiaveli Seecada ori mimarTulebiT: mis epoqaSi arsebuli politikuri
maTgani damaxasiaTebeli iyo xalxTa istoriis ganviTarebis sawyis etapze. am reJimebis legitimurobis uzrunvelyofiT da, meore, konvencionalurobis
formebs Soris mesame forma rusos yvelaze ufro uvargisad miaCnia, xolo meore fenomenis Tavis uflebebSi aRdgeniT. es ukanaskneli wamowyeba gansakuTrebiT
yvelaze ukeTesad, radgan, sakuTrivi azriT, swored isaa aristokratia. mniSvnelovani iyo, radgan, marTalia klasikuri politikuri Teoria pirdapir,
Tu mmarTveloba koncentrirebulia erTaderTi mmarTvelis xelSi, maSin uxeSad ar uaryofda konvencionalurobas, magram samagierod, imiT, rom cdi-
qveyanaSi monarqiuli mmarTvelobaa. monarqi rusosaTvis aris krebiTi arseba, lobda politikuri mravalferovnebis erT universalur naturaluri xasiaTis
romelic warmodgenilia fizikuri piris saxiT. standartze reducirebas, saqmiT sapirispiros akeTebda. ase, magaliTad,
mTavrobis daniSvna ar aris xelSekruleba. mTavrobis daniSvna kanonia (3.226). adamianis qcevis interpretirebisas, klasikuri Teoria, bibliur WeSmaritebebze
mTavrobis daniSvnis aqti Sedgeba ori qvemdebare aqtisagan. es gaxlavT a)kanonis dayrdnobiT, misaRebad Tvlida srulyofilebisaken mimarTul qcevas, romelic
dadgena da b)kanonis Sesrulebisagan. pirveliT suvereni adgens samTavrobo amave dros gagebuli iyo universalur nimuSad yvela adamianis, yvela xalxisa da
korpusis arsebobas, xolo meoreTi xalxi asaxelebs mTavrobas. erTaderTi yvela epoqisaTvis. msgavs standartebSi makiavels ar moswons swored misi
kanoni, romelic mosaxleobis erTsulovan Tanxmobas saWiroebs, aris universaluri xasiaTi, romelic damangrevlad miaCnia rogorc sazogadoebis,
sazogadoebrivi xelSekruleba. am asociaciaSi Sesvla mopqalaqis Tavisufali aseve eklesiisaTvis, radgan maTi sazRvrebis uzomod gafarToebis gamo, erTsac
nebis aqtia da mas veravin aiZulebs SeuerTdes asociacias. magram ra moxdeba, Tu da meoresac gaurkvevlobas sZens.
sazogadoebrivi xelSekrulebis dadebisas aRmoCndeban adamianebi, vinc am
xelSekrulebis winaaRmdegia? es, fiqrobs ruso, sulac ar uSlis xels

80 37
nikolo makiaveli (1469-1527) sazogadoebrivi xelSekrulebis ganxorcielebas. maTi uari verafers avnebs
xelSekrulebas, aramed mxolod zRudavs xelSekrulebaSi monawileTa
XV-XV saukuneebis florencieli politikuri moRvawe da politikuri raodenobas am pirebis saxiT. isini sxva qveynis moqalaqeebiviT iqnebian, radgan
filosofiis Teoretikosi, nikolo makiaveli mTeli Tavisi cxovrebiT aqtiurad rogorc ki Camoyalibdeba saxelmwifo, maSin xelSekrulebaSi monawileoba-
iyo dakavSirebuli florenciis respublikasTan, sadac erTi periodi armonawileoba, praqtikulad sacxovrebeli adgilis SerCevas utoldeba.
mniSvnelovani politikuri Tanamdebobebi eWira. respublikis dacemis Semdeg, religiis sakiTxebSi ruso araTanmimdevrulia. cnobili faqtia, rom man
makiavelis politikuri karierac dasrulda. mediCebis florenciaSi dabrunebis mrwamsi gamoicvala da protestantizmi kaTolicizmze gacvala. “aRsarebaSi”
Semdeg, 1512 wels, makiaveli kancleris postidan gadaayenes da sxva respub- rusos mier mxiarulad aRwerili es faqti gvafiqrebinebs, rom ruso seriozulad
likelebis msgavsad, saxelmwifo mmarTvelobas Camoaciles. arcTu asakovanma ar aRiqvamda arc erTs da arc meores. ruso laparakobs rwmenis sazogadoebriv
kacma, makiavelim darCenili cxovreba politkur Teorias miuZRvna da unda aRmsareblobaze, romlis statiebsac suvereni unda adgendes. saxelmwifos
iTqvas, rom am mimarTulebiT is gacilebiT ufro iRbliani gamodga, vidre marTalia ar SeuZlia maTi rwmenis moqalaqeebisaTvis davaldebuleba, magram is
praqtikosi politikosis rolSi. makiaveli dRemde iTvleba saetapo mniSvnelobis ki SeuZlia, rom qveynidan gaaZevos yvela, vinc am rwmenis gareT darCeba.
avtorad, erTgvar Semobrunebis wertilad politikur TeoriaSi. makiavelis
politikuri ideebi gadmocemulia Semdeg cnobil SromebSi: “mTavari”, “flo-
renciis istoria”, “komentarebi titus liviusis pirveli dekadis Sesaxeb”.
makiavelis Sexedulebebis gadmocemisas ZiriTadad daveyrdnobiT “mTavars”.
literatura:

1.politikuri Teoriis sazrisi da misia


1. Ж.Ж.Руссо Рассуждение о происхождении неравенства между людьми в кн. Ж.Ж.Руссо
erT-erTi mniSvnelovani wvlili, ris gamoc makiaveli dafasebulia poli- Трактаты. Изд., «Наука», Москва 1969.
tiuri Teoriis avtorTa Soris, aris politikuri Teoriis daniSnulebis 2. Ж.Ж.Руссо – О политической экономии. В кн. Ж.Ж.Руссо Трактаты. Изд., «Наука», Москва
xelaxali gadaazreba aratradiciul konteqstSi. unda, amave dros, gaviT- 1969.
valiswinoT, rom makiaveli misi droisaTvis, zogjer specifikuri amoca-
nebisaTvis werda, rac cxadia, zegavlenas iqoniebda mis Semoqmedebaze. magram 3. Ж.Ж.Руссо – Об общественном договоре или принцины политического права. В кн.
miuxedavad aseTi lokaluri miznebisa, makiavelis gamoTqmuli aqvs araerTi Ж.Ж.Руссо Трактаты. Изд., «Наука», Москва 1969.
sayuradRebo mosazreba iseT sakiTxebze, romelTa mniSvneloba yovelTvis Zalze 4. J.J Rousseau. 3. Charls N.R.McCoy - St. Thomas Aquinas in: “ History of Political Philosophy”.
didi iyo kacobriobisaTvis. Edited by Leo Strauss and Joseph Cropsey. Third Edition. The Univ. of Chicago Press, 1987
klasikuri politikuri Teoria antikuri tradiciis kvalad amuSavebda (248-275 pp.).
gansxvavebul interpretaciebs adamianis sazogadoebrivi da politikuri
aqtiobis Sesaxeb da yuradRebas amaxvilebda iseT problemebze, rogoric iyo
samarTlianoba sazogadoebaSi, mmarTvelobis saukeTeso formebi, idealuri
saxelmwifo mowoba da a.S. makiaveli zogadad miuyveba iseT klasikur paradigmas
rogoricaa saerTo sikeTe, Tumca, sruliad miuReblad eCveneba is gzebi, romlis
daxmarebiTac klasikuri politkuri Teoria cdilobda mis miRwevas. es gzebi
umeteswilad utopiuri iyo. makiaveli bavSvur warmodgenebad miiCnevda iseTi
saxelmwifoebrivi mowyobis formebs rogoricaa, vTqvaT, platonis saxelmwifo,
romelic realurad aravis enaxa, Tumca bevrs ki msjelobdnen masze. mediCisadmi
miZRvnil winasityvaobaSi makiaveli wers mis mier gadmocemul codnaze: “...
romelic Tanadroul cxovrebaze xangrZlivi dkvirvebis da warsulis
gulmodgine Seswavlis Sedegad SeiZina ... (1.92) ... rac amdeni wlis mnZilze
uricxvi simZimilisa, Tu WirTaTmenis fasad Seviswavle da Sevimecne, da, rac ar
Semimkia, arc amivsia vrceli wiaRsvlebiT, arc maRalfardovani Tu mikibul-
mokibuli sityvebiT, anda rogoric gnebavT garegnuli samkaulebiT, romlebiTac
ara erTi da ori avtori kazmavs xolme Tavis Txzulebas. radgan me msurda
naSromis mTavari samkauli yofiliyo an Sinaarsis simarTle da Txrobis simkacre,
an — araferi” (1.93).
amgvari midgomisagan gansxvavebiT, klasikuri Teoriebis standartebi
naklovanni arian imis gamo, rom maTi realurad ganxorcieleba SeuZlebelia. ra
Tqma unda, romelime mmarTvelma SeiZleba saxelmwifo mowyobis standartebad
zemaRali idealebi SearCios. man SeiZleba xalxs Tavic Seayvaros rogorc
sikeTisa da saTnoebis msaxurma da Semdeg Zalze swrafad daeces, radgan
Zalauflebas, rogorc wesi, inarCunebs ara is, visi gamorCeuli siyvarulic aqvs
xalxs, aramed is, visic ufro metad eSiniaT.
yovelive amis gaTvaliswinebiT, makiaveli cdilobs warmosaxviT-sasurveli
politikidan kvleva realuri politikuri sinamdvilisaken Semoabrunos.
realuri politika ki imis irgvliv trialebs, rasac adamiani umetes SemTxvevaSi

36 81
emanuil kantis (1724-1804) politikuri Sexedulebebi aris mTlianad gonebiT nakarnaxebi swrafva sikeTisaken. aseTia, magaliTad,
adamianSi “Cadebuli” WeSmariti codna RmerTis Sesaxeb an misi sazogadoebaSi
emanuil kantma saxeli sakmaod gvian gaiTqva mas Semdeg, rac hiumis cxovrebisaken miswrafeba.
skeptikuri filosofiis zagavleniT, uari Tqva volfis mimdevrobaze da adamiani aris Tavisufali buneba. bunebaSi ki arsebobs marTvis ori forma:
kritikuli filosofiis Seqmna daiwyo. Tavisi erT-erTi ZiriTadi naSromis, universaluri anu RvTaebrivi da partikularuli anu aRmoCenadi adamianTa
“wminda gonebis kritikis” SesavalSi kanti wers, rom amasobaSi is sakmaod moxucda mikrosamyaroSi. am ukanasknelSi adamianis goneba asrulebs igive funqcias, rasac
da samoc wels miaRwia. yvelaferi Rirebuli kantma am asakis Semdeg Seqmna. RmerTi samyaroSi. aqedag gagebuli politikuri erToba TavisTavis mmarTveli
emanuel kantis politikur Sexedulebebs gavecnobiT misi ori naSromis, “ra adamianebi arian. Tavisufal adamianTa erToba ganamtkicebs kanoni, konstitucia,
aris ganmanaTleblobis” da “maradiuli mSvidobis” mixedviT. am Sromebis garda, romelic homogenuria yvela individis mimarT. adamianTa am erTobaSi
politikuri Teoriis kuTxiT kantis Sromebidan SeiZleba gamoiyos “zneobis gamoiricxeba individualuri sikeTis miRweva saerTo sikeTis miRwevis gareSe.
metafizikis safuZvlebi” (1785) da “zneobis metafizika” (1797), romelic, Tavis amitom, Tuki vinme moisurvebs saxelmwifos daarsebas, es moxdeba imdenad,
mxriv, ori nawilisagan Sedgeba: “samarTalmcodneobis metafizikuri sawyisebi” ramdenadac es miswrafeba gamoxatavs da ganasaxierebs mTeli xalxis nebas. aqedan
da “saTnoebaze moZRvrebis metafizikuri sawyisebi”. kanti umeteswilad ukve SeiZleba gamoyvanili iyos konvencionaluri (konstituciuri)
cnobilia misi kritikuli filosofiiT, romelsac xan kopernikul revolucias xelisuflebis ori mTavari principi:
adarebdnen da xanac ptolemeurs. kantis. politikuri Teoria misi filosofiis a) Tanxmoba, romelic Tavis mxriv eyrdnoba adamianTa moralur Tavi-
organul nawils warmoadgens kanti ganmanaTleblobis ukanaskneli soliduri suflebas da
warmomadgenelia. rogor esmoda Tavad kants ganmanaTleblobis arsi? “ganma- b) marTva, romelic eyrdnoba Tanxmobas.
naTlebloba — ambobs kanti — aris adamianis gamosvla misi arasrulyofilebidan, Tavad xelisuflebis saukeTeso formis garkvevis mcdelobisas, aqvineli
sadac is imyofeboda isev sakuTari braleulobiT. Tavis mxriv, arasrul- cdilobda aristoteles Sexedulebebi moergo Sua saukuneebis
yofileba sxva araferia, Tu ara uunaroba mavanma isargeblos sakuTari gansjiT, sazogadoebisaTvis. igi laparakobs Sereul monarqiaze, rogorc mmarTvelobis
xolo arasrulyofileba misive braleulobiT, aris gansjiT operirebis saukeTeso formaze. Sereuli monarqiis aqvineliseuli formis gasagebad unda
uunaroba, aramed adamianis gaubedaoba gareSe vinmes Carevis gareSe gamoiyenos gavixsenoT inglisSi, XV saukuneSi henri VI karze umaRlesi mosamarTle,
sakuTari gansja. aqedan, ganmanaTleblobis erT-erTi ZiriTadi devizia — geyos swavluli, ser jon forteski (Fortescue), romelic naSromSi “inglisis
vaJkacoba gamoiyeno sakuTari Wkua” (1.27). mmarTveloba” erTmaneTisagan ganasxvavebda samefo xelisuflebis or formas:
sizarmace da gaubedavoba adamianis gonebis zedamxedvelebad aqcevs sakuTriv samefo mmarTvelobas (dominium regale-sa) da politikur da samefo
Semecnebis miRwevis iseT mniSvnelovan instrumentebs, rogoricaa mecnierebis mmarTvelobas (dominium politicum et regale-s). pirveli mmarTvelobis SemTxvevaSi,
debulebebi da formulebi. am problemis gadaWris erT-erTi saSualeba mefe xalxs marTavs Tavis mier dadgenili kanonebis Sesabamisad. meore
TviTganaTlebaa, Tumca mis gzas rom adamiani daadges, mas saaamisod gambedaoba SemTxvevaSi mefe xalxs marTavs mxolod im kanonebiT, romlebic mowonebulia
da, rac mTavaria Tavisufleba esaWiroeba. Tuki adamiani Tavisi Tavisuflebis Tavad xalxis mier. mmarTvelobis es ukanaskneli forma SemdgomSi ganviTarda
Segnebidan amova da ganaTlebis gzas daadgeba, maSin “zedamxedvelebs” pozitiuri rogorc konstituciuri monarqia da, rodesac Toma aqvineli saubrobs Sereul
rolis Sesrulebac ki SeuZliaT, romlebic Tavad moxsnian ra adamianis ara- reJimze, samefo xelisuflebis qveS swored aseT mmarTvelobas gulisxmobs. sxva
srulfasovnebis uRels, Tavs mouyrian adamianTa garkveul jgufebs da mxriv, Sereuli reJimi nawilobriv samefoa, radgan mas saTaveSi udgas erTi piri,
mouwodeben maT iazrovnon damoukideblad. nawilobriv es aris aristokratia anu im pirTa mmarTveloba, vinc Sesabamisi
kantis am citataSi, ganmanaTleblobis cnebis analizis konteqstSi, figu- avtoritetiT aris mosili da, nawilobriv, ki es aris demokratia, radgan qveynis
rirebs ramdenime fundamenturi termini. ganmanaTleblobis kantiseuli mmarTvelebi arCeulni arian xalxis mier.
gagebisaTvis, rogorc vxedavT, gadamwyveti mniSvneloba aqvs gansjis gonismier
unars da personis pasuxismgeblobas imoqmedos sakuTari gansjis karnaxiT, sxva,
gareSe Zalebis dauxmareblad. “gareSe Zalebi” am SemTxvevaSi, Zalze farTe
moculobis terminia da gulisxmobs rogorc eklesiis, aseve xelisuflebis
avtoritets. es ki niSnavs, rom kantis ganmanaTleblobis cneba moicavs
individualizms, racionalizms, individis Tavisuflebas da gambedaobas
imoqmedos sakuTari gadawyvetilebebis Sesabamisad.
am ramodenime mniSvnelovan maxasiaTebels Soris, kantis Semdgom daxasi- literatura
aTebebSi wina planze wamoiwevs Tavisufleba da goneba, romlebic
urTierTTanamSromlobas sajaro xasiaTs SesZenen da ganaTlebas saxalxo
xasiaTs mianiWeben. 1.Charls N.R.McCoy - St. Augustine in: “ History of Political Philosophy”. Edited by Leo Strauss and
ganaTlebisaken swrafva aris aRmavali epoqis moTxovna, progresis da mas Joseph Cropsey. Third Edition. The Univ. of Chicago Press, 1987 (176-205 pp.)
veravin, maT Soris verc qveynis umaRlesi xelisufleba ver SeaCerebs. kantis 2.Muhsin Mahdi - Alfarabi in: “ History of Political Philosophy”. Edited by Leo Strauss and Joseph
SefasebiT, misi epoqa ar aris ganaTlebuli. is jer mxolod ganmanaTleblobis, Cropsey. Third Edition. The Univ. of Chicago Press, 1987 (206-227 pp.).
anu fridrixis epoqaa. prusiis mmarTveli kants warmoedgina Tavisebur laissez-
3. Charls N.R.McCoy - St. Thomas Aquinas in: “ History of Political Philosophy”. Edited by Leo
faire-stad kulturis, aRmsareblobis da ganaTlebis sakiTxebSi. igi ar ereva, Strauss and Joseph Cropsey. Third Edition. The Univ. of Chicago Press, 1987 (248-275 pp.).
magaliTad, religiis sakiTxebSi. uars ambobs miiTvisos Semwynareblis tituli da
acxadebs, rom Tavad moqalaqeebis saqmea gadawyviton Tavisi rwmenis sakiTxebi. 4.А.Х. Касымжанов - Абу-Наср аль-Фараби. Изд. «Мысль», Москва, 1982 in: “ History of
sindisis sakiTxebSi adamianTa pozicia unda gamomuSavdes ara vinmes Political Philosophy”. Edited by Leo Strauss and Joseph Cropsey. Third Edition. The Univ. of
zedamxedvelobiT, aramed sakuTari gonebis karnaxiT. aqcentireba religiis Chicago Press, 1987 (206-227 pp.).
sakiTxebze aq Segnebulia, radgan, rogorc kanti SeniSnavs, Cveulebriv
xelisufleba ar cdilobs Caerios iseT sferoebSi, romlebic gansazRvraven

82 35
amisaTvis saWiroa kidev RvTaebrivi wyalobac. am miznisaken ki mivyavarT mxolod moqalaqeTa esTetiur da samecniero Sexedulebebs. TviT aseTi progresuli
RvTaebriv kanons da ara mxolod kacTa mondomebas. RvTaebrivi kanonis mcveli xelisuflebis pozicia, ramdenadme ucnaurad gamoiyureba da daiyvaneba
amqveynad aris eklesia. eklesia maradiul provlemebze zrunavs, xolo formulaze: “imsjeleT da idaveT ramdenic geneboT, magram damemorCileT!”
saxelmwifo ki amqveyniur problemebze mzrunvelia. magram eklesias SeuZlia aseTia ganaTlebuli absolutistis pozicia, romelsac sakuTari ganaTle-
saWiroebis SemTxvevebSi saxelmwifos saqmeebSi Carevac. samoqalaqo kanons bulobis wyalobiT, marTalia ar eSinia sakuTari aCrdilisa, magram mainc
samoqalaqo xelisufleba amagrebs. papma, romelic samoqalaqo avtoritets gamzadebuli hyavs armia sazogadoebrivi simSvidis dasacavad. Sedegad iqmneba
emyareba, SeiZleba angariSi ar gauwios mas, rodesac samoqalaqo xelisufleba viTareba, romelsac kanti paradoqsuls uwodebs. erTmaneTTan winaaRmdegobaSi
aWarbebs Tavis kompetencias. saqme isaa, rom politikuri samarTali nawilobriv modian samoqalaqo Tavisufleba da xalxis sulis Tavisufleba, romelsac
bunebiTia da nawilobriv konvencionaluradaa miRebuli. samarTlis konvenciuri pirveli gadaulaxav winaRobebs uyenebs. rac ufro didia samoqalaqo Tavi-
saxe damokidebulia sazogadoebaze, misi marTlSegnebaze da sxvadasxva suflebis xvedriTi wili sazogadoebaSi, miT ufro mcirea xalxis sulis
pirobebze, romlis drosac mas iReben. samarTali bunebiTia maSin, rodesac Tavisuflebis gamovlena da piriqiT. xalxis suli CanasaxSive flobs did
yvelgan erTnairadaa gaziarebuli da damokidebuli ar aris adamianebis mier mis saazrovno potencials, romelsac gasaSlelad ZiriTadad Tavisufali azrov-
aRiareba-araRiarebaze. aqedan Toma aqvinels gamoyavs mtkiceba, rom nebisaken midrekileba da mowodeba da am tendenciis xelisSewyoba esaWiroeba.
konvencionaluri samarTali damokidebuli ar aris bunebiT samarTalze. kantis warmodgeniT, progresis gza, romelic, Cans, aris ganmanaTleblobis
politikuri samarTlis bunebiTi nawili miekuTvneba RvTaebriv-bunebiT kanons magistraluri xazi, warmatebis SemTxvevaSi, aucileblad gamoiwvevs Tavisufali
da ar warmoadgens pirdapiri saxiT “samoqalaqo fenomens”. is ar iqmneba imis azris gadasvlas adamianTa Tavisufal moqmedebaSi da saboloo jamSi,
Sesabamisad, Tu ras fiqroben adamianebi ama Tu im sakiTxze. bunebiTi samarTali zemoqmedebas moaxdens TviT mTavrobis principebze, romlisaTvisac ufro
win uswrebs yovelgvar samoqalaqo samarTals. bunebiTi samarTlis zogadi sasargebloa saqme hqondes adamianTan, romelic ufro metia, videre manqana.
principebi unda gaTvaliswinebuli iyos yvela samoqalaqo xelisufalis mier. rogorc vxedavT, ganmanaTleblobis idealia ganaTlebis gziT sazo-
eklesia, romelic RvTaebrivi kanonis mcvelia, kompetenturia gaarkvios gadoebis modernizacia, rac Tavis erT-erT umniSvnelovanes pirobad ayenebs
xelisuflebis mier miRebul gadawyvetilebaTa marTlzomiereba RvTaebriv Tavisuflebas. am proeqtis meore arsebiTi maxasiaTebeli aris mSvidoba. rasac
mecnierebaTa Suqze. rwmenis da eresis sakiTxebSi aris SemTxvevebi, rodesac, kantma miuZRvna traqtati “maradiuli mSvidobisaTvis” (1795).
piriqiT, saxelmwifos daxmarebas sTxovs eklesia. unda iTqvas, rom kanti ar yofila pirveli, vinc mSvidobis problemas Seexo.
da bolos SevexoT pozitiuri samarTlis cnebas, romelic aqvinels evropuli Sidaomebis gamocdilebis safuZvelze maradiuli mSvidobis Sesaxeb
damuSavebuli aqvs aristoteles filosofiis safuZvelze. am fenomenze jer kidev reformaciis epoqaSi fiqrobdnen. am Temas miZuRvna erazm
SegviZlia visaubriT ori mimarTullebiT. erTi bunebiT samarTalze, rodesac roterdamelma naSromi “vedreba mSvidobisaTvis” (1517). sxva avtorebidan
adamianis uflebebze SegviZlia vimsjeloT isev saganTa bunebidan gamomdinare, gamoiyofa sebastian frankis “mSvidobisaTvis mebrZoli wigni” (1539), amerikeli
meore, rodesac vmsjelobT pozitiur samarTalze anu adamianTa penis “esse awmyo da momavali mSvidobisaTvis evropaSi” (1693), sen pieris “werils
konvencionalurad dadgenil uflebebze. yoveli dawerili kanonmdebloba evropaSi maradiuli mSvidobis SenarCunebisaTvis” (1712) da missave samtomian
orives elementebs Seicavs da ganamtkicebs, Tumca sxvadasxva xerxiT. yoveli gamokvlevas ”evropaSi maradiuli mSvidobis proeqti”. da bolos kantamde
dawerili kanoni Seicavs bunebiT samarTals, magram ar aarsebs mas, radgan am mSvidobis mosurne gamodga rusoc “evropaSi maradiuli mSvidobis proeqti”
ukanasknelis Zala dadgenili kanonidan ki ar modis, aramed bunebidan. amsagan (1782).
gansxvavebiT, dawerili kanoni, romelic warmoadgens pozitiur samarTals Zalas Cans, kanti cdilobda Tavisi naSromisaTvis dasawyisSi mainc mkacri
flobs mxolod imdenad, ramdenadac mis ukan dgas xelisufleba. regulatoruli saxe mieca. Sromis pirveli debulebebi swored aseT saxes
pozitiuri samarTali gamomdinareobs bunebrivi sanarTlidan ara rogorc atarebs. ase magaliTad, pirveli Tezisebi amboben imis Sesaxeb, rom arc erTi
garkveuli daskvna pirveli orincipebidan, aramed cnebaTa zogadi determinaciis samSvidobo xelSekruleba ar SeiZleba CaiTvalos aseTad, Tu is Seicavs omis
gziT. amrigad, is, rac miiReba pozitiur smarTalSi, davuSvaT daskvnis saxiT, ar gaCaRebis farul punqtebs. es msjeloba kants TviT maradiuli mSvidobis
SeiZleba ewinaaRmdegebodes bunebiTi samarTlis amosaval principebs. cnebidan gamoyavs, radgan Tu maradiuli mSvidobis xelSekruleba arRvevs
dafuZnebis funqciis mixedviT, adamianuri kanoni aris praqtikuli gonebis aRniSnul punqts, is mxolod droebiTi sazavo xelSekruleba iqneba.
produqti da, amitom, misma principebma angariSi unda gauwios damokidebulebas kantis Semdegi TezisiT, arc erTi damoukidebeli saxelmwifo ar SeiZleba
naturalur kanonze. aqvineli ar ganasxvavebs samarTlebriv normebsa da SeiZinos meore saxelmwifom arc memkvidreobiT, arc gacvliT, arc yidviT da arc
moralur normebs. nebismieri kanonis mizani aris adamianis ukesesad gaxdoma, saCuqaris saxiT. sawinaaRmdego mtkiceba upirispirdeba saxelmwifos cnebas.
Tumca saTnoeba, romelsac SeiZleba miaRwios adamianma mxolod adamianuri saxelmwifo xom (im miwisagan gansxvavebiT, romelzedac is imyofeba) im adamianTa
saTnoeba iqneba. adamianebi mravalmxriv arasrulyofili arsebebi arian, amitom Tanamegobrobaa, romlebic masze cxovroben, romelTa marTvis da gankargvis
saxelmwifos sikeTisaTvis sruliad sakmarisia moqalaqeebi ise mihyvebodnen ufleba aravisa aqvs, garda isev im xalxisa, romlebic am saxelmwifos Seadgenen.
mmarTvelis zogad miTiTebebs, rom verc ki erkveodnen kanonebSi. saxelmwifos sxva saxelmwifosaTvis mierTeba mospobs pirvels, rogorc
saxelmwifo xelisuflebis gageba Toma aqvinelis mier damokidebulia moralur pirs. kantis es msjelobebi vrceldeba memkvidreobiT monarqiazedac,
”bunebis” cnebis mis gaazrebaze, raSic is aristoteles eyrdnoba. “buneba” aris romelic ar SeiZleba memkvidreobis uflebiT gadavides sxva saxelmwifos xelSi.
sagnebSi ganxorcielebuli RvTaebrivi goneba, romelic aris saganTa saboloo romelime fizikur pirs SeiZleba memkvidreobiT ergos mxolod saxelmwifos
miznisaken mimarTulebis mimcemi. kanoni, bunebiTi samarTali swored aseTi marTvis ufleba da aseT SemTxvevaSi mmarTveli ki ar iZens qveyanas, aramed,
Tvisebebis matarebelia. Sesabamisad gagebuli bunebrivi samyaro iseTsave piriqiT, qveyana iZens mmarTvels.
mimarTebaSia RmerTTan, rogorc subieqti mmarTvelTan. RvTaebrivi inteleqtis
mier adamianSi “Cadebuli”ltolva gamovlindeba racionaluri xasiaTis saxiT, omis Sesaxeb
rogorc codna; adamianSi bunebrivi kanonis miswrafeba _ es aris adamianis
swrafva gonebis mier Secnobili sikeTisakan. kantamde monteskie wuwunebda evropaSi gavrcelebuli axali modis Sesaxeb —
bunebrivi kanonis aRqma adamianis mier aris sakuTar Tavze zrunva, mmarTvelebma srul mzadyofnaSi iyolion didi armiebi. aseTi armiebis arsebobiT
TviTSenaxva. es aris adamianis bunebis pirveli saxe. meorea seqsualuri arc kanti ar aris moxibluli da gamoTqvams imeds, rom mudmivi armiebi
ltolvebi, romelic adamians saerTo aqvs yvela cxovelur organizmTan. mesame TandaTanobiT unda gaqrnen. saamisod mas ori argumenti aqvs: a) armia imdenad am
34 83
armiis myoli qveynis usafrTxoebis garanti ki ar aris, rogorc es RvTaebrivi codnis imgvari kombinireba, romelic xelsayreli iqneboda
sayovelTaodaa gaziarebuli dRes, aramed sxva saxelmwifoebisaTvis mudmivi musulmanuri sazogadoebisaTvis. am gzaze, Zveli platonuri Tezisi imis
muqaris wyaro. b) Semdegi argumenti ufro moraluri xasiaTisaa. adamianebis Taobaze, rom filosofosebi (am SemTxvevaSi, RvTismetyvelebi) gamxdariyvnen
daqiraveba imisaTvis, rom maT an sxvebi daxocon, an Tavad iyvnen daxocilebi sazogadoebis warmarTveli Zala, mis srul mxardaWeras poulobs.
sxvebis mier, SeuTavsebelia adamianis uflebebTan. alfarabis erT-erTi umniSvnelovanesi socialuri kategoriaa bedniereba.
omis Tavidan asacileblad arc erTma qveyana ar unda Caerios meore qveynis bedniereba miuRwevelia individualuri adamianebis mier. bedniereba miiRweva
Sida saqmeebSi, ar unda mimarTos iseT aqciebs, rac SeuZlebels gaxdida SemdegSi mxolod adamianTa TanamSromlobis safuZvelze, koleqtivSi.
mSvidobas. aseTia, magaliTad, daqiravebuli mkvlelebis gamoyeneba, kapitu-
laciis pirobebis darRveva da a.S. saqme isaa, rom msgavsi moqmedebebi mospobs Toma aqvineli (1225-1274)
mowinaaRmdegeSi ndobas da Seqmnis safrTxes, rom omi gagrZeldes urTi- Toma aqvineli dRevandeli vatikanis oficialur filosofosad iTvleba,
erTamowyvetamde. romlis Sexedulebebi Tanamedrove kaTolicizmis qvakuTxeds warmoadgens.
omi aris samwuxaro, iZlebiTi saSualeba bunebriv mdgomareobaSi (maSin, aqvinelis politikuri Sexedulebebi gabneulia mis mravalricxovan SromebSi.
ordesac ar arsebobs araviTari saSuamavlo instancia sasamarTlos saxiT, aqvinelis ZiriTadi naSromia “Summa Theologiae”, romelic akumulirebuli saxiT
romelic gamoitanda mxareebisaTvis savaldebulo ganaCens), raTa ZaliT Seicavs im droindel codnas TiTqmis yvela sferoze, maT Soris adamiansa da
ganmtkicdes ama Tu im mxaris uflebebi maSin, romdesac arc erTi modave mxare ar sazogadoebaze. maSindeli sqolaastikuri tradiciiT, samarTali gamoiyvaneboda
SeiZleba gamocxaddes mtyuanad. swored aseT SemTxvevebSi wyvets omi Tu romeli zneobrivi sawyisidan. amitom, samarTlis mTeli Teoria eqvemdebareba adamianis
mxarea uflebamosili (2.263). qveynebs Soris ar SeiZleba arsebobdes sadamsjelo zneobriv arss. aqvinelma zogadad gaiziara aristoteles ideebi saxelmwifosTan
omi — azustebs kanti — radgan qveynebs Soris ar arsebobs zemdgomis mimarTeba mimarTebiT, Tumca is exeba rig sakiTxebs, romelTac aristotele ar Sexebia da
qvemdgomTan. romelTa damuSavebaSi aqvineli aristoteles filosofiis farglebs gascda.
kantis es msjelobebi gulisxmobs saerTaSoriso samarTlis ar arsebobas, aqvineli iwyebs adamianis daniSnulebis kvleviT. adamianisaTvis damaxa-
samarTlisa, romelic gaarCevda mtyuansa da marTals. swored amis gamo xdeba omi siaTebelia dasaxuli miznis Sesabamisad moqmedeba. es ki SesaZlebeli xdeba mis-
aucilebeli saSualeba saerTaSoriso sadavo sakiTxebis mosagvareblad. mas Tvis imdenad, ramdenadac is dajildovebulia gonebiT da nebiT. neba mimarTulia
Semdeg rac Sedgeba saerTaSoriso samarTali rogorc erTaSorisi sakiTxebis mizanze. magram ramdenadac miznis fenomeni esoden did rols asrulebs adamianis
mogvarebis erTaderTi saSualeba, man unda gamoricxos Tavisi leqsikonidan omis moqmedebebSi, arsebobs Tu ara saboloo mizani adamianuri cxovrebisa. aseTi
cneba, radgan saerTaSoriso samarTlis cneba gamoricxavs omis uflebas. mizani arsebobs da is saboloo jamSi cxonebaSi mdgomareobs. am ukanasknelTan
adamianTa mSvidobiani cxovreba ar aris maTi yofis bunebrivi mdgomareoba ver movlen verc amqveyniuri pativi da dideba, verc sxeulebrivi siamovnebebi,
(status naturalis); bunebrivi mdgomareoba, piriqiT, oms gulisxmobs, oms Tu ara radgan yoveli qmnili da maSasadame amqveyniuri bedniereba cvalebadi da
mudmivad gagrZelebuls, yovel SemTxvevaSi, omis mudmiv muqaras mainc. aqedan warmavalia. netarebis formaluri gansazRvrebiT, is mdgomareobs sasurveli
gamomdinare, mSvidoba mizandasaxulad unda Sedges. sagnis flobaSi. am gzaze did mniSvneloba aqvs gonebas da gonebis mimarTulobas
mtrobas, kantis mixedviT, gansazRvravs ori viTareba: jer erTi, mtrulad saganze. Tavis mxriv goneba iyofa Teoriul da praqtikul aqtivobebad. netareba
SegviZlia moveqceT mxolod imas, vinc saqmiT arRvevs Cems uflebebs da, meore, ar SeiZleba iyos praqtikuli gonebis obieqti, radgan is ar arsebobs RmerTis
is, visac vcnobT mtrad, unda imyofebodes samoqalaqo mdgomareobaSi. saqme isaa, rogorc saboloo miznis gaazrebis gareSe, xolo amis ganxorcieleba ki mxolod
rom am mdgomareobaSi SesvliT, aRniSnuli sazogadoeba sxvas usafrTxoebis Teoriul gonebas ZaluZs. Teoriuli gonebis mier RmerTis Secnoba aris
garantias aZlevs. amisgan gansxvavebiT, xalxi, romelic bunebiT mdgomareobaSi adamianis saboloo moRvaweobis mizani da swored esaa netareba. magram amis
imyofeba aseT garantias sxva xalxs ver miscems da mxolod imiT, rom is bunebriv miRweva, avgustines mixedviT, adamians am cxovrebaSi ar SeuZlia, radgan sruli
mdgomareobaSi imyofeba, arRvevs mezoblebis uflebebs. misi yofa xom netareba gamoricxavs yovelgvar borotebas, es ki miwieri cxovrebis manZilze,
yovelgvari kanonis miRma imyofeba? Cveulebrivi gziT, adamianisaTvis miuRwevelia. arsebuli gamonaklisebi miuTi-
yvela xalxi, visac ki SeuZlia erTmaneTze zegavlena, romeliRac samoqalaqo Teben RvTaebriv wyalobaze, rasac adamianis mxridan unda daxvdes Sesabamisi
sazogadoebas miekuTvneba. masTan kavSirSi myof pirTa samarTlebrivi mowyoba mzaoba.
aseT saxes iRebs: am msjelobebidan aqvineli gadadis kanonis cnebaze. kanoni aris im wesebis
1. samarTali romelic vrceldeba pirovnebaze imdenad, ramdenadac is ama Tu erToblioba, romliTac gaikvaleba gza miznisaken. am wesebTan SeTanadebiT
im saxelmwifos wevria (jus civitatis); dgindeba adamianis qcevaSi rogorc sikeTe, aseve codvac. kanoni arsebobs
2. samarTali, romelic myardeba saxelmwifoebs Soris da romelic yvelgan da yvelaferSi. bunebis movlenebSi is aris bunebis kanonebi, xolo
vrceldeba rig SemTxvevebSi pirovnebaze da, adamianis moqmedebebSi da sazogadoebriv cxovrebaSi maradiuli moraluri
3. samarTali, romelic vrceldeba individze, imdenad, ramdenadac is aris kanonebi. maradiuli kanonebi saboloo jamSi aris RvTaebrivi goneba, romelic
msoflio moqalaqe (jus cosmopoliticum). es ukanaskneli xalxebis da marTavs samyaros. mTeli samyaro, am azriT, warmoadgens srulyofil
adamianebis urTierTobis ufro maRali formaa, imdenad ramdenadac sazogadoebas, romelic imarTeba RvTaebrivi kanoniT. ramdenadac RmerTs
saxelmwifoebi Sedian erTmaneTTan iseT urTierTobaSi, romelic saSualebas yvelaferi maradiulobis niSniT esmis, es kanonebic maradiulia.
iZleva TiToeuli maTgani ganxiluli iyos zogadkacobriuli saxelmwfos RvTaebrivi kanonebis asaxva adamianur gonebaSi, aris bunebrivi kanoni.
moqalaqed. pirveli am bunebriv kanonTagan gveubneba, rom unda vakeToT sikeTe da Tavis
avaridoT borotebas. aqve unda viguloT TviTSenarCunebisaken mimarTuli
adamianis moqmedebebic. Semdeg, yvelaferi is rac saerTo gvaqvs cxovelur
kanti saxelmwifos Sesaxeb samyarosTan.
adamianis cxovreba, aqvinelis mixdeviT, sulac ar aris gamiznuli amqveyniuri
maradiuli mSvidobis saboloo, Semejamebeli statia adgens, rom samoqalaqo bednierebisaTvis. yoveli adamiani, ra Tqma unda, miaRwevs imas, rasac imsaxurebs,
mSvidoba yovel saxelmwifoSi unda iyos respublikuri. is unda emyarebodes : magram ara am qveynad. am qveynad adamianis mowodebaa icxovros WeSmaritad
a) sazogadoebis wevrTa Tavisuflebas; Rirseuli cxovrebiT da icxovros imisaTvis, rom eziaros RmerTs. RmerTTan
ziareba ar SeiZleba mxolod swori politikuri yofiT, rasac mefeebi ganageben.
84 33
rom TiToeul klasSi myofi moqalaqe srulyofilad iqneba ganviTarebuli Tavisi b) yvela qveSevrdomis damokidebulebas erTian kanonmdeblobaze;
klasis saWiroebebis mixedviT, xolo yoveli klasi moemsaxureba zemdgom klass. g)yvela moqalaqis Tanasworobas.
aRniSnuli reJimi unda iyos monarqistuli an aristokratiuli rogorc vxedavT, respublikuri saxelmwifos bunebis ganmsazRvrel ZiriTad
mmarTvelobisa, romlis sxvadasxva fenebi marTulebic arian da mmarTvelebic, elementebad kanonmorCilebis garda, figurirebs Tavisufleba da Tanasworoba.
vidre ar mivalT umdables reJimamde, romelic mxolod marTulia. moqalaqeTa kanti iZleva Tavisuflebis (amasTan, aq laparakia garegan, anu smarTlebriv
rangi ganisazRvreba TiToeulis persinaluri TvisebebiT da unarebiT, kanonis Tavisuflebaze) da Semdeg Tanasworobis aseT gansazRvrebas: “es Tavisufleba
dacviT. amasTan ar gamoiricxeba moqalaqeTa gadasvla erTi rangidan meore, aris uflebamosileba ar davemorCilo araviTar garegan kanonebs, garda im
ufro maRal rangSi. saukeTeso saxelmwifos moqalaqeebs aqvT codna RvTaebrivi kanonebisa, romlebzedac me mzad var mivce Tanxmoba. zustad aseve, garegani
da bunebrivi arsis Sesaxeb, adamianuri srulyofilebis, Tu bednierebis Sesaxeb (samarTlebrivi) Tanasworoba saxelmwifoSi aris misi moqalaweebis iseTi
da cxovroben am codnis Sesabamisad. mimarTeba, rodesac TiToeuls SeuZlia samarTlebrivad daavaldebulos meore
mas Semdeg, rac dadginda saukeTeso politikuri reJimis Tvisebebi, alfarabi mxolod maSin, Tuki pirveli Tavad emorCileba kanons, romelic, moiTxovs, rom es
ioda axasiaTebs sxva politikur reJimebsac: piri, Tavis mxrivac iyos samarTalvaldebuli” (2.267). kanti Tvlis, rom
aRniSnuli ulebebi mouwyvetelia adamianisagan da bunebiTadaa mas
• saxelmwifoebi, romelTa moqalaqeebsac ara aqvT codna RvTaebrivi da mikuTvnebuli.
bunebrivi movlenebis Sesaxeb, adamianis srulyofilebis Sesaxeb. aseT reJimebs respublikuri mmarTveloba unda gamomdinareobdes im pirveli konvenciidan,
alfarabi umecarTa reJimebs uwodebs. aseTi reJimebis mcxovreblebma ar ician romelsac adamianebi gadahyavs samoqalaqo mdgomareobaSi. masve unda
arc WeSmariti srulyofileba da arc WeSmariti bedniereba; emyarebodes ama Tu im xalxis yovelgvari samarTlebrivi kanonmdebloba.
• saxelmwifoebi, romelTa moqalaqeebsac marTalia aqvT amgvar saganTa respublikanizmi, Tavis mxriv, qmnis gansxvavebas qveSevrdomsa da moqaaqes Soris.
codna, magram ar cxovroben TavianTi codnis Sesabamisad, ar asruleben mis kanti wers: “im wyobaSi, sadac qveSevrdomi ar aris mqalaqe (maSasadame,
moTxovnilebebs. aseT saxelmwifoebs alfarabi uzneoTa saxelmwifoebs, ararespublikuri wyobis SemTxvevaSi) es sakiTxi yvelaze nakleb kamaTs iwvevs,
imoralur reJimebs uwodebs; radgan saxelmwfos meTauri ar aris saxelmwifos wevri, aramed mxolod misi
mesakuTre”(2.269).
• saxelmwifoebi, romelTa moqalaqeebs marTalia mopovebuli aqvT saerTod saxelmwifos formebi unda gavarCioT an imis mixedviT, Tu ramdeni
garkveuli codna, magram es codna arasworia. isini raRacas sTvlian RvTaebrivi piri flobs umaRles mrTvelobas, an im wesis mixedviT, romliTac umaRlesi
Tu bunebrivi saxis movlenad maSin, rodesac es sagani sinamdvileSi sulac ar aris xelisufali, mniSvneloba ara aqvs vin daniSna is) marTavs xalxs. pirveli — kantis
aseTi. aseT saxelmwifoebs alfarabi dabneulTa an SemcdarTa rejimebs uwodebs. azriT _ aris batonobis forma (forma imperi) da arsebobs mxolod sami saxiT: a)
saukeTeso politikuri reJimisagan gansxvavebiT, arc erTi aRniSnuli rodesac umaRlesi xelisufali erTi piria — avtokratia; b) rodesac umaRlesi
saxelmwifo ar iyenebs WeSmarit codnas da amitom, verc erTi maTgani ver miiyvans xelisufali ramdenime piria _ aristokratia; g) rodesac umaRlesi xelisufleba
Tavis moqalaqeebs WeSmarit bednierebamde. alfarabi iZleva mankieri ekuTvnis mTel xalxs _ demokratia.
saxelmwifoebis ufro konkretul daxasiaTebas iZleva. kerZod, is laparakobs meore forma aris marTvis forma (forma regiminis). igi exeba konstituciaze,
jer Tavisuflebis da koleqtiurobis qalaqze. am qalaqSi Tanaarsebobs sikeTec anu saerTo nebaze (romelic brbos aqcevs xalxad) dafuZnebul marTvis im wess,
da borotebac, cxovroben brZeni adamianebi da oratorebi, Rirseuli xalxi. romliTac saxelmwifo gankargavs srul Zalauflebas. aqedan marTvelobis forma
saxelmwifos es forma, marTalia Sors aris idealurisagan, magram is yvelaze sul aris ori: respublika an despotia. “respublikanizmi aris saxelmwifo
ukeTesia sxva qalaqis formebTan SedarebiT. mas jer kidev ar daukargavs sikeTis principi, romelic aRmasrulebel xelisuflebas mijnavs sakanonmdeblosagan.
gzis Sansi. saxelmwifoebrivi mowyobis Semdegi forma aris aucileblobis despotia — umaRlesi mmarTvelis mierve SemoRebuli saxelmwifo kanon-
saxelmwifo, romlis moqalaqeebic ZiriTadad dakavebulni arian aucilebeli mdeblobis TviTmpyrobluri aRsrulebis principia. aseT dros sajaro neba
minimumiT, romelic ki saWiroa sxeulisaTvis. aq Sedis sakvebze, sasmelze, gamodis mmarTvelis kerZo nebis rangSi” (2.269).
tansacmelze zrunva, ris gareSe adamianTa cxovreba SeuZlebelia. am saxelmwifos bunebaze msjelobis Semdeg, kanti gadadis msoflio
saxelmwifos moqalaqeebi am sazRunavs TavianTi arsebobis ZiriTad miznad saxelmwifos ideaze. msoflio saxelmwifoSi kanti xedavs maradiuli mSvidobis
miiCneven. meore tipis saxelmwifo, romelzedac msjelobs alfarabi, aris garantors. rogorc zemoT vnaxeT, wesi, romliTac saxelmwifoebi cdiloben
gacvlis qalaqi, (oligarqiuli reJimi) , romlis moqalaqeTa saboloo mizani aris TavianTi uflebebis ganxorcielebas, aris ara sasamarTlo, aramed omi.
maTi piradi simdidre da ayvaveba. simdablis qalaqis mcxovrebTa sazrunavi samSvidobo xelSekruleba marTalia bolos uRebs ama Tu im oms, magram ara
sxeulebriv siameebze zrunva, zrunva iseT siamovnebebze, romlebic zemoqmedebas saomar mdgomareobas rogorc saerTaSoriso samarTliT, aseve bunebiTi
moaxdenen grZnobebze da warmosaxvaze da garTobisa da drostarebis samarTlis princpebiT. magram goneba moralis umaRlesi sakanonmdeblo
atmosferos Seqmninen. pativmoyvareTa qalaqis (tomokratia) mcxovrebni Zalauflebis simaRlidan, ra Tqma unda, kicxavs oms rigorc samarTlebriv
erTmaneTs exmarebian, margam mxolod imisaTvis, rom sxva xlxebma maT pativi scen, proceduras da savaldebulod acxadebs mSvidobas, romelic ar SeiZleba
aqon da adidon sityviT da saqmiT. am sazogadoebis ZiriTadi sazrunavia damyardes xalxTa Soris urTieTmolaparakebis gareSe. aqedan, unda arsebobdes
didebulebiT da brwyinvalebiT warmoudgnen rogorc sxvebs, aseve erTmaneTs. gansakuTrebuli saxis kavSiri, romelic samSvidobo kavSiris (foedus pacificum)
Zalmomreobis qalaqis mkvidrT erTaderTi sazrunavi aqvT — sxvebis damorCileba saxels unda atarebdes da romelic Cveulebrivi samSvidobo xelSekrulebidan
da damoneba. maTi mTeli safiqrali mimarTulia im sixarulis mosalodnel unda gansxvavdebodes imiT, rom es ukanaskneli cdilobs mxolod erTi omis
gancdaze, romelsac iZleva omSi gamarjvebis gancda. dasrulebas, maSin, rodesac pirveli bolos mouRebs yvela oms da gaakeTebs amas
Zneli ar aris davinaxoT, rom alfarabi saxelmwifoebrivi mowyobis samudamod (2.273-274). yovelive es aris mxolod Sesavali ZiriTadi TezisisaTvis,
TiToeuli tipis miRma gulisxmobs misi Tanamedrove sazogadoebis ama Tu im romelic gulisxmobs saxelmwifoebrivi iseTi gaerTianebis formirebas,
fenis daxasiaTeba. samxedro elita warmodgenilia Zalmomreobis qalaqis saxiT, romelic SezRudavs mis wevr saxelmwifoebs Soris konfliqtebis SesaZleblobas.
vaWarTa fena gacvlis qalaqis saxiT, mSromeli masa aucileblobis qalaqis saxiT kants imedi aqvs, rom “SesaZlebelia naCvenebi iyos iseTi federaciis ideis
da a.S. ganxorcielebadoba, romelic TandaTanobiT moicavda yvela saxelmwifos da
alfarabis erT-erT Teoriul amocanas warmoadgenda politikuri da miivanda maT maradiul mSvidobamde”(2.274).
ufro konkretuli nabiji amgvari gaerTianebis Sesaqmnelad iqneba, Tuki
32 85
romelime saxelmwifo Seqmnida respublikas romlis ZiriTadi funqcia gaerTianeba, romelic efuZneba saerTo uflebebs da interesebs.
mimarTuli iqneboda maradiul mSvidobaze. aseT respublikas SeeZlo erTgvari zogadTeoriul debulebebs avgustine iyenebs romis imperiis kritikisaTvis.
centris funqcia Seesrulebina, romlis irgvlivac gaerTiandebodnen sxva imperiis periodis roms is respublikur roms amjobinebs, Tumca imasac aRniSnavs,
saxelmwifoebi. rom arc es ukanaskneli dgas axlos zeciuri qalaqis idealur modelTan. qveyana,
romlis mmarTveloba xorcieldeba TavisufalTa mier gangebis karnaxiT,
garemoculia qveynis siyvaruliT, aRmatebuli RirebulebebiT, megobrobis
morali da politika maradiuli mSvidobis konteqstSi rwmeniT, kargi qcevis mibaZviT _ aseTi qveyana bunebrivi wesebiT moewyoba.
WeSmarit morwmuneTa qveyanaSi mmarTvelebi maTi msaxurebi arian, vinc imarTeba.
maradiuli mSvidobis problemebis konteqstSi kanti ganixilavs CvenSi xSirad qveynis marTvas aq gansazRvravs ara ambiciebi, aramed movaleobis grZnoba.
aqtualurad qceul sakiTxs — moralis politikasTan mimarTebis sakiTxs. amgvaria RvTis mier dawesebuli bunebrivi wesrigi. ra Tqma unda, aseT
miuxedvad imisa, rom kanti sakiTxs ganixilavs Zalze specifikuri kuTxiT, saxelmwifoSic arsebobs xelisufleba, magram is Tavisufalia ambiciebisa da
kerZod, rogorc maradiuli mSvidobis miRwevis xelisSemSlel an xelisSemwyob ampartavnebisagan. magram, rogori srulyofilic ar unda iyos amqveyniuri
pirobas, vfiqrobT, mainc sainteresoa problemis kantiseuli analizi. saxelmwifo, is mxolod droebiT mSvidobas da sazogadoebriv sikeTes
”ra aris morali?” _ es gaxlavT pirveli kiTxva, romliTac kanti iwyebs ganamtkicebs.
sakiTxis kvlevas. morali mis mier ganisazRvreba rogorc upirobod momTxovni
kanonebis erTianoba, romelTan Sesabamisadac unda iqceodes adamiani (2.289-290). alfarabi (870-950)
Tu vaRiareT valdebulebis mocemuli cneba, maSin misi ganuxorcieleblobis Turquli warmoSobis alfarabi daibada dRevandeli samxreTis yazaxeTis
mtkiceba winaaRmdegobrivi iqneba. is mTlianad gaaqrobda moralidan valde- teritoriaze. qlaq farabas midamoebSi. pirveldawyebiTi ganaTleba man farabas
bulebis cnebas. amitom kanti aqedan akeTebs daskvnas, rom saubari SeuTav- medreseSi miiRo. Semdeg igi samogzaurod arabul qveynebSi gaemgzavra da
seblobis Taobaze morals (rogorc Teoriul samarTalmcodneobasa) da moinaxula am drois yvela didi qalaqi: baRdadi, qairo, damasko, alepo. alfarabi
politikas (rogorc praqtikul samarTalmcodneobas) Soris araswori iqneba pirveli muslimi avtoria, romelic antikur klasikur politikur
iseve, rogorc araswori iqneba winaaRmdegobaze saubari zogadad Teoriasa da filosofiasTan islamis Seguebas cdilobda. saamisod arsebobs garkveuli
praqtikas Soris. politikis devizia _ ”iyavi brZeni viTarca gveli”, rasac safuZvelic. kerZod, rogorc klasikuri filosofia, aseve islami Tvlis RmerTs
morali umatebs Semzrudvel pirobad _ ”da umanko viTarca mtredi”. moralsa da kanonierebis saboloo safuZvlad. orives miaCnia, rom swor rwmenas gadamwyveti
politikas Soris winaaRmdegobis arseboba mravalmxrivaa damokidebuli imaze, mniSvneloba eniWeba gamarTuli politikuri reJimis SeqmnisaTvis.
Tu ramdenad SeTavsebadia es ori principi. axali principi, romelic pirvel ors alfarabis ZiriTadi Sromebia “saukeTeso qalaqi”, “saukeTeso religia” da
Soris winaaRmdegobis moxsnas da maT TanamSromlobas gulisxmobs Semdegia: “politikuri reJimi”. saukeTeso saxelmwifos alfarabi gansazRvravs imgvar
”patiosneba saukeTeso politikaa”, xolo misi modificirebuli forma gveubneba politikur mowyobad, romelSiac adamianebi TanamSromloben ise, rom miznad
— ”patiosneba yovelgvar politikaze ukeTesia”. es principi, gvimtkicebs kanti, aqvT Rirseuli yofa da bedniereba.
ar SeiZleba davisa da eWvis sagani gaxdes. piriqiT, is yovelgvari politikis alfarabi moiTxovs mmarTveli fenis maRal inteleqtualur dones da
winapirobas warmoadgens. ra Tqma unda, Tu ar arsebobs Tavisufleba da rac momzadebas politikuri xelmZRvanelobisaTvis. danarCeni mosaxleobisaTvis
xdeba, xdeba bunebis kanonebis karnaxiT, maSin politika rogorc xalxis aseTi momzadeba saWiro araa, Tumca sasurvelia. miuxedavad amisa, alfarabi
samarTavad am kanonebis gamoyenebis xelovneba Tavis TaviSi unda moicavdes mTel mainc saWirod Tvlis, rom moqalaqeebis farTe fenebs unda hqondeT
praqtikul sibrZnes, xolo moralis cneba ki sruliad uSinaarso gaxdeba. amis damakmayofilebeli warmodgena samyaroze, adamianze da politikuri cxovrebis
sapirispiroa weRan SemoTavazebuli principebis Sesabamisad, samarTlis cnebis elementebze. zogadad moqalaqeebi SeiZleba daiyos Semdeg klasebad:
politikis cnebasTan mierTeba da mis SemzRudav pirobad qceva, rac maTi 1. brZenni anu filosofosebi, romelTac ician saganTa buneba;
SeTavsebadobis sawindari iqneba. SemiZlia warmovidgino moraluri politikosi, 2. maTi mimdevrebi, romlebmac ician saganTa buneba filosofosebisagan da
anu piri, vinc politikis iseT principebs ayalibebs, romlebic SeTavsebadia iziareben maT Sexedulebebs;
moralTan, magram ar SemiZlia warmovidgino politikuri moralisti, romelic 3. danarCeni moqalaqeebi, romlebmac ician saganTa buneba msgavsebis
moralis principebs Seuguebs saxelmwifo moRvawis interesebTan — wers kanti mixedviT. zogs meti codna aqvs, zogs naklebi, rac damokidebulia moqalaqeTa
(2.292). moraluri politikosi unda gamodiodes Semdegi maqsimidan: Tu rangze.
saxelmwifos mowyobaSi an saxelmwifoTSoris urTierTobebSi raime iseTi nakli es klasebi unda imarTebodes mmarTvelis mier, romelic moqalaqeTa
SeiniSneba, romlis Tavidan acilebac savsebiT SesaZlebli iyo, maSin aucile- ganaTlebis organizaciazedac zrunavs. is TiToeul moqalaqes misi
belia am naklovanebaTa dauyovnebeli aRmofxvra da saxelmwifo mowyobis an SesaZleblobebis Sesabamis saqmianobas miuCens. amis garda mmarTvelis
saxelmwifoTSorisi urTierTobebis bunebiT samarTalTan, rac saboloo jamSi funqciebSi Sedis kanonebis SemuSaveba da saxelmwifos xelmZRvaneloba omis
gonebis ideaa, daaxloeba. swored es aris saxelmwifo moRvaweebis ZiriTadi dros. mmarTvelis fenomenSi alfarabi aerTianebda politikuri liderisa da
saqmianoba. winaswarmetyvelis Tvisebebs. aseTi pirovneba WeSmariti xelmZRvanelia. is
imisaTvis rom kantis Tvalsazrisi sworad gavigoT, saWiroa aRiniSnos, rom iseTia, rom SiZleba gaxdes gamocxadebis Rirsi. aseTi mmarTveli ySualod iqneba
misi midgoma problemisadmi formalisturia. swored am sityviT gvinda aRvniSno dakavSirebuli WeSmaritebis pirvelwyarosTan da uSualod misgan miiRebs
Semdegi saxis specifika: kanti ar kiTxulobs realurad eTavseba Tu ara politika sazogadoebis marTvis amosaval principebs. es mmarTveli umaRlesi rangis
da morali erTmaneTs. sinamdvileSi, rig SemTxvevebSi, is eTanxmeba da rig mmarTveli unda iyos, romelsac sabolood daeyrdnoba yvela sxva samoqalaqo
SemTxvevebSi ara. rac kants ufro metad ainteresebs, aris is formaluri mmarTveloba. umaRlesi mmarTvelis am daxasiaTebaSi Cans, rom alfarabi ver
pirobebi da maqsimebi, romlebic gansazRvraven SeTavsebis an SeuTavseblobis eteva antikuri politikuri filosofiis tradiciaSi, romlis mixedviTac
saxeebs. anu Tu morali da politika SeTavsebadia, maSin unda daculi iyos aseTi xelisuflebis wyaro ar yofila gamocxadeba da RvTaebrivi nebis uSualo
da aseTi moTxovnebi, Tu ara maSin xorcieldeba esa da es ..... . es ki niSnavs, rom emenecia mmarTvelze. arada alfarabisTan amgvari kavSiri mmarTvelsa da
kantis damokidebuleba politikisa da moralis SeTavsebadobisadmi norma- RvTaebas Soris TavisTavad igulisxmeba. umaRlesi mmarTveli, ambobs is, aris
tiulia, is jerarsis sferoSi trialebs da ara arsisa. yovelgvar kanonSi kanti wyaro yovelgvari Zalauflebisa da kanonierebis.
sazogadoeba unda dalagdes aRniSnuli klasebis ierarqiis Sesabamisad ise,

86 31
mniSvnelovani avtoris SexedulebaTa saxiT. ioli aRmosaCenia, rom miuxedavad ganasxvavebs or mxares: materias da formas. materia am konteqstSi igive Sinaarsia
maTi gansxvavebuli aRmsareblobisa, TiToeuli maTgani Zalze msgavs sakiTxebs da igi gulisxmobs im mravalferovan miznebs, rasac adamiani isaxavs xolme Tavisi
ganixilavs. es gamowveulia ori mizeziT: jer erTi, am periodis swavlulebi, moRvaweobis ganmavlobaSi. imis gamo, rom am miznebs empiiuli xasiaTi aqvT,
rogorc qristianebi, aseve sxva religiis warmomadgenlebi eyrdnobian erTsa da gasagebia, rom isini ver iqnebian aucilebeli xasiaTisa adamianisaTvis.
imave wyaros _ antikur politikur Teorias da biblias. meore, rac maTi samagiarod, aseTia kanonis wminda forma, romelic Tavisi warmoSobis mixedviT
Sexedulebebis siaxloves ganapirobebs, aris epoqisaTvis damaxasiaTebeli apriorulia da rogorc aseTi flobs saWiro aucileblobas da valdebulebas. am
homogenuroba epoqis kulturebisaTvis mniSvnelovani iseTi maxasiaTeblebis formaluri gansazRvrulobis mixedviT, ZiriTadi moraluri wesi, romelsac
mixedviT, rogoricaa xelisuflebis organizacia, qalaqis infrastruqtura da gadamwyveti zegavlena aqvs adamianis yovelgvari xasiaTis, maT Soris po-
yofa, samxedro saqmis organizacia da a.S. am parametrebs Soris met-naklebad litikuri xasiaTis moqmedebebze aris kategoriuli imperativi, romelic ase
Tanabari donis arseboba ar niSnavs srul identoba dasavleTsa da aRmosavleTs JRers: ”moiqeci ise, rom Seni moqmedebis wesi sayovelTao kanonad iqces yvela
Soris ideologiasa da socialur-politikur mowyobaSi. msgavsi daSvebis gonieri arsebisaTvis.” kategoriuli imperativis aseTi saxe gansazRvrulia misi
SemTxvevaSi, saswauli Tu agvixsnida im garRvevas, romelic evropulma wminda formaluri xasiaTiT. adamiani rom yovelTvis am wesis Sesabamisad
civilizaciam moaxdina. ufro zofadi daxasiaTebis saxiT, haidegeris kvald, cxovrobdes, is wmindani iqneboda, magram ramdenadac adamians mravalferovani
SegviZlia aRvniSnoT, rom ukve berZnuli kultura Seicavda “τεχνε “-ze, midrekilebebi gaaCnia, romelTagan yvela ver daitrabaxebs maRalzneobriobiT,
orientaciis Zalze mZlavr impuls, romelsac qristianobam ufro noyieri amdenad msgavs SemTxvevebSi, kantis mier Semotanil proncips aqvs maiZulebeli,
niadagi Seuqmna, vidre, vTqvaT, islamma. anu imperatiuli xasiaTi. is Tavis TavSi Seicavs umaRles praqtikul mizans,
romelic amave dros sazomia yvela sxva miznisa.
netari avgustine (354-430) yovelive es, ra Tqma unda, ar gulisxmobs kantis idealizms anu politikuri
netari avgustine qristianis avtoria, rac Zalze kargad Cans “RvTis qalaqis” urTierTobebis meocnebe gaidealebas. kantma kargad icis rom arsebobs
avgustineseul interpretaciaSi, romelic wminda werilis amosaval dogmatikas, amoraluri politikac. termini ”politikuri moralisti” swored amas aRniSnavs.
WeSmaritebebs emyareba. miuxedavad imisa, rom misi epoqa jer kidev Sors iyo is yovelTvis cdilobs gaamarTlos Tavisi antixalxuri politika da samarTlis
dinastiuri samefoebis xanisagan, misi ZiriTadi politikuri xasiaTis Txzuleba — sawinaaRmdego saxelmwifo principebi da amave dros cdilobs gaakeTos es
“RvTis qalaqi” - iTvaliswinebs Semdgomi periodisaTvis specifikur mTel rig adamianis bunebis saxeliT, romelic TiTqos moklebulia unars eswrafodes
sakiTxebs. garda mravali Teologiuri xasiaTis Sromebisa, avgustines kalams sikeTes gonebis mier nakarnaxebi ideis Sesabamisad. msgavsi gancxadebebiT, es
ekuTvnis Zalze specifiuri, kidev erTi naSromi, “aRsareba”, romelSiac politikosebi, ramdenadac es xelewifebaT, mudmivad arRveven samarTals da
gadmocemulia adamianis RmerTTan mimarTebis siRrmiseuli Sreebi da Tavad viTarebis gaumjobesebas SeuZlebels xdian. msgavsi praqtika ar gulisxmobs, rom
rwmenis fenomenis Zalze faqizi analizi. “aRsareba” adamianis sulis codniT politikur moralistebs Sexeba ara aqvT normatiul principebTan da Tavidan
SegviZlia iseTi avtorebis sxva Sromebis gverdiT davayenoT, rogoricaa markus bolomde realuri politikuri principebiT xalmWZvaneloben. amgvari
avreliusis “fiqrebi” an paskalis “azrebi”. politikosebisaTvis saxelmZRvanelo xasiaTi aqvs Semdeg maqsimebs: (1) Fac et
rogorc varaudoben “RvTis qalaqi” dawerili unda iyos 413-426 wlebSi. excusa. gulisxmobs yoveli xelsayreli SemTxvevis gamoyenebas, romelic ki
wignis pirveli nawili eZRvneba qristianobis dacvas warmarTuli religiisagan, gaaiolebs dapyrobas da sxvisi sakuTrebis xelSi Cagdebas. msgavsi moqmedebebis
xolo danarCen furclebze gadmocemulia pozitiuri Sinaarsi. Semdeg, rogorc wesi, xdeba xolme raime Rirebuli sababiT xalxwe mimarTuli
avgustines politikur doqtrinaSi erTmaneTs ukavSirdeba eklesia da Zaladobis gamarTleba. yovelive es xorcieldeba gaugonari TavxedobiT, rac
saxelmwifo — zeciuri qalaqi da miwieri qalaqi. wminda werili warmoadgens tovebs Cadenili qmedebis kanonierebasTan SeTavsebadobis STabeWdilebas. (2) Si
ZiriTad saxelmZRvanelo princips, romlis fonzedac interpretirdeba fecisti nega. ama Tu im politikosis mier Cadenili danaSaulebrivi qmedebis
socialuri da politikuri movlenebi. avgustines mier gaanalizebuli ZiriTadi totaluri uaryofa. uaryfa imisa, rom mavans monawileoba aqvs miRebuli am
kategoriebia eklesia, saxelmwifo, zeciuri qalaqi da miwieri qalaqi. eklesia moqmedebaSi; ase magaliTad, Tu Tu ama Tu im politikosma sakuTari xalxi miiyvana
RvTaebrivad gansazRvruli sazogadoeba, wminda werilis mcvelia. swored es amboxebamde, unda amtkico, rom brali mxolod mourjulebel moxeleebs
uakanaskneli utovebs adamianebs RmerTis xilvis imeds, romelic avgustines miuZRviT. (3) Divide et impera. am principis gamoyeneba saerTaSoriso urTi-
interpretaciaSi samyaros mTavari saTnoebaa. eklesia da saxelmwifo, ori erTobebSi kargadaa cnobili. ufro sainteresoa principis gamoyeneba qveynis
amqveyniuri sazogadoebaa, romlebic am saTnoebisaken miiswrafvis, Tumca, imis Sida politikis mimarT. kerZod, Tu qveyanaSi arian warCinebuli pirebi, romelTa
kvalad, rac ufro metad vswavlobT Cveni sulis siRrmiseul Sreebs, gasagebi wyalobiTac umaRles xelisuflebaSi moxvda mavani, is yovelmxriv ecdeba
xdeba, rom miwieri, naklovani qalaqis garda arsebobs zeciuri qalaqic. isini, ganxeTqileba daTesos am adamianebs Soris an am adamianebsa d xalxs Soris.
vinc eklesiis swavlebas miuyveba, inarCunebs Sanss zeciuri qalaqis wevrobisa, uzneo politikas winaaRmdegobrivi xasiaTi aqvs, rac imaSi Cans, rom aravin
xolo amqveyniuri siameebis motrfialeni ki ganwirulni arian maradiuli cdilobs uzneobis gamarTlebas Riad. piriqiT, Tundac mxolod sityviT, isini
tanjvisaTvis. maT qcevas gansazRvravs ambiciuroba da ampartavneba. igive yovelTvis cdiloben TavianTi mzakvruli gegmebis gamarTlebas sxvadasxva
Tvisebebi, sinanulis deficiti aris ganmsazRvreli miwieri qalaqis cxovrebis motivebiT. sinamdvileSi ki isini yovelTvis emyarebian ara samarTals, aramed
wesisaTvis. Zalas. politikuri moralistis Sexeba moralTan TviTwinaaRmdegobrivia. is
avgustine imeorebs klasikuri berZnuli filosofiis zogierT Teziss. mas cdilobs morali dauqvemdebaros politikur miznebs, anu saqme gaakeTos piruku,
miaCnia, rom adamiani bunebiT socialuri arsebaa. miuxedavad amisa, mxolod rac principulad SeuZlebels xdis politikis moralTan morigebas.
adamianis miswrafeba koleqtiuri cxovrebisaken sakmarisi ar aris imisaTvis aq gadasaWrelia erTi ZiriTadi sakiTxi _ Rirs Tu ara gamovideT da
qalaqis mcxovrebi moqalaqed iqces. ZiriTadi fenomeni, romelic moqalaqes daveyrdnoT materialur principebs, anu Cvens miznebs praqtikuli gonebis
aseTad aqcevs da mimarTavs maT aqtivobas saerTo sikeTisaken, aris amocanebis gansazRvrisas. xom ar iqneba umjobesi vixelmZRvaneloT mxolod
samarTlianoba. samarTlianoba da, Sesabamisad, samarTali uzrunvelyofs formaluri principiT, rac SeiZleba niSnavdes mxolod Semdegs: moiqeci ise, rom
adamianTa sazogadoebis erTianobas. aregulirebs ra admianTa urTierTobas Seni moqmedebis saxelmZRvanelo maqsima sayovelTao kanonad iqces. materialuri
sazogadoebaSi, samarTali ganamtkicebs sazogadoebriv mSvidobas, romlis da formaluri principebidan kanti upiratesobas formalur princips aniWebs,
gareSe ar arsebobs arc erTi sazogadoeba. saxelmwifos gansazRvrebas avgustine radgan is rogorc samarTlis principi upirobod aucilebelia maSin, rodesac
cicerons esesxeba da acxadebs, rom saxelmwifo aris adamianTa iseTi
30 87
pirvels maiZulebeli Zala mxolod mocemuli miznis realizaciisaTvis Sua saukuneebis politikuri Teoriebi
aucilebeli empiriuli pirobebis mocemulobis SemTxvevaSi aqvs Zala. es
ukanaskneli politikuri moralistis principia maSin, rodesac meore moraluri
(netari avgustine, al farabi, Toma aqvineli)
politikosisa. moraluri politikis principi isaa, rom xalxi saxelmwifoSi unda
Zveli msoflio istoriis dasasrulad romis imperiis damxoba iTvleba. avto-
gaerTiandes mxolod iseTi samarTlebrivi cnebis irgvliv, rogoricaa Tavisuf-
rebis erTi nawili, amgvar SefasebaSi evropocentrizmis aSkara kvals xedavs,
leba da Tanasworoba. politikuri moralistebi ki piriqiT, maT sapirispirod
radgan romis imperiis daSlam ki moitana radikaluri cvlilebebi evropaSi,
emyarebian bunebis meqanizmebis cnebas, romelic unda gamoyenebuli unda iyos,
magram es cvlilebebi saerTod ar Sexebia CineTSi an afrikis kontinentze
raTa brbo gardaiqmnas sazogadoebad.
mimdinare procesebs. amitom, amboben evropocentrizmis mowinaaRmdegeebi, romis
am Tvalsazisebis Sejerebis sauZvelze, kanti askvnis, rom obieqturad, e.i.
imperiis dacema ufro evropis istoriaSi mimdinare procesebs asaxevs da ara
TeoriaSi, politikasa da morals Soris ar arsebobs winaaRmdegoba, Tumca es
Zveli msofliosi. vfiqrobT, argumentacia iseTi TvalsaCinoa da aSkara faqtebs
daskvna ar vrceldeba subieqtur sferoze, adamianis egoisturi midrekilebebis
emyareba, rom Znelia misi umtkivneulod ugulvebelyofa. ufro momgebiani
sferoze, sadac dapirispireba politikasa da morals Soris arsebobs da SeiZleba
iqneba, Tu vaRriarebT mis samarTlianobas da davsZenT, rom evropis istoriis
aseTad darCes kidec samomavlod.
prioritetulad qceva CvenTvis ori mizeziTaa ganpirobebuli. jer erTi, es aris
sabolood sajaro samarTlis transcendentaluri formula JRers Sem-
regioni, romelTanac saqarTvelo odiTganve iyo CarTuli umWidroes
degnairad: usamarTloa yvela sxva adamianis uflebaTa mimarT ganxorcielebuli
kulturul kontaqtebSi da meore, es aris civilizacia, romelic gamarjvebuli
qceva, romelic SeTavsebadi ar aris sajaroobasTan (2.303). es principi, kantis
gamovida saukuneebis manZilze mimdinare civilizaciaTa konfliqtSi da danarCen
azriT, aris erTdroulad samarTlebrivic da moraluric. mis sapirispirod, Tu
msoflios Tavs moaxvia Tavisi cxovrebis wesi.
me ar SemiZlia gavamxilo sajarod Cemi moqmedebis maqsima ise, rom amiT ar vavno
qristianuli msoflmxedveloba da religia jer kidev romis imperiaSi
sakuTar saqmes (radgan sajaroobis SemTxvevaSi unda movelode rom Cemi
damkvidrda oficialur sarwmunoebad. “msoflio qalaqma” bolos da bolos
zraxvebis aRsrulebas win aRudgeba yvela), maSin Cemi qmedeba aris usamarTlo.
SeiTvisa “msoflio religia” da is Tavis provinciebsa da koloniebze gaavrcela.
aseTia kantis mier politikisa da moralis momarTebis formalisturi analizi,
ierarqiulad mkacrad mowyobili monoTeisturi religia saimedo dasayrdeni
romelic upirveles yovlisa, imas aCvenebs, Tu rogor unda moviqceT, raTa Cveni
unda gamxdariyo uzarmazar teritoriaze gadaWimuli, erTi imperatoris mier
qceva moraluri iyos da ara imas, Tu ramdenad moraluria politikosis, sul
marTuli, monarqiuli reJimisaTvis. enaTa da eTniuri siWrele saerTo religias
erTia rogori, qmedebebi.
unda daeZlia. yovelive es romma nawilobriv ganaxorciela kidec, magram
“msoflio qalaqi”, romelic sruliad sxva principebze aRmocenda, ver gadaarCina
axalma RirebulebaTa sistemam.
literatura: periodi qristianuli samefoebisa da samTavroebis Camoyalibebamde, ramac
axali evropis ruqas raRac garkveuloba SesZina da eTniuri niadagi Seamzada
1. Имануел Кант – Что такое просвещение в кн. И.Кант Сочинения т. 6, Изд. «Мысль» momavali eri-saxelmwifoebisaTvis, sakmaod detalurad aqvs gadmocemuli Tavis
Москва. 1966. “florenciis istoriaSi” nikolo makiavelis. Semdegi, sakmaod xangrZlivi
2. Имануел Кант – О вечном мире в кн. И.Кант Сочинения т. 6, Изд. «Мысль» Москва. 1966. periodi, zogjer Sua saukuneebad, zogjer, feodalizmis epoqad moixsenieba.
igive xana SegviZlia movixsenioT dinastiuri samefoebis epoqadac (gansxvavebiT
antikuri qalaq saxelmwifoebis epoqidan).
samive termins _ Sua saukuneebs, feodalizmis epoqas da, bolos, dinastiur
samefoebs _ Sesabamisi “ideologiuri datvirTva” aqvs da erTsa da imave
periodis cxovrebis wesis daxasiaTebas gulisxmobs sxvadasxva TvalTaxedviT. ase
magaliTad, “Sua saukuneebi” afiqsierbs raRac saSualo periods istoriis
msvlelobaSi da Tu terminis implikaciebze viqnebiT orientirebulini, is
mxolod imas gveubneba, rom CvenTvis saintereso am periodamdec arsebobda
raRac (Zveli msoflio) da Semdegac (axali msoflio istoria). “feodalizmis
epoqa” — es termini intencionalurad mimarTulia sakuTrebiT urTirTobaze.
feodi, maioratis principi, senioris da vasalis urTierToba am xedvisaTvis
amosavali principebia da politikuri anallizic am principebis kvlevidan unda
gamodiodes. da bolos, rodesac vsaubrobT “dinastiur samefoebze”, am dros
yuradRebas mivapyrobT umaRlesi xelisuflebis organizaciis wess, Sesabamis
epoqis saxelmwifoebisaTvis rom iyo damaxasiaTebeli.
mTeli Sua saukuneebis evropis msoflmxedveloba, yofa, politikuri da
socialuri urTierTobani religiuri SinaarsiT iyo gajerebuli. jer kidev
gasul saukuneSi SemorCenili iyo, standartuli daxasiaTebis saxiT, Sua
saukuneebis “bnel epoqad” Sefaseba. ufro Tanamedrove mkvlevrebi ar iziareben
aseT mkacr Sefasebas. maT miaCniaT, rom Sua saukuneebis erTgvar wyvetad
warmodgena istoriis erTian procesSi, ar Seesabameba sinamdviles. piriqiT,
fiqroben, rom Sua saukuneebma moamzada aRorZinebisa da axali drois
sabunebismetyvelo aRmoCenebi da mecniereba. pirovnebis, Tavisuflebis da
pasuxismgeblobis kategoriebis analiziT gza gauxsna liberalur politikur
filosofias da axal politikur Teorias.
Sua saukunebis politikuri Teoria warmodgenili iqneba remdenime Zalze

88 29
politikur traqtatebSi gavrcelebuli sxvadasxva formebidan, sam yvelaze adam fergiusonis (1723-1816) “esse samoqalaqo
mniSvnelovan formas gamoyofs: samefo xelisuflebas, aristokratias da
demokratias. saukeTeso saxelmwifo mowyoba, ciceronis azriT, aris ra romelime
sazogadoebis istoriis Sesaxeb”
maTgani, aramed yvela maTi kombinacia erT politikur sxeulSi. Zneli ar aris
fergiusoni im inteleqtualebis ricxvs miekuTvneboda, romlebic XVIII
davinaxoT, rom amiT romis respublikis politikuri wyobaa mowonebuli. amis
saukunis “Sotlandiuri aRorZinebis” saTaveebTan idgnen. fergiusonis garda,
Taobaze ciceroni pirdapir miuTiTebs “saxelmwifoSi”, rodesac is sagangebod
inteleqtualebis am wres miekuTvnebodnen devid hiumi, edinburgis univer-
emijneba platonis msgavs gamonagonebs saxelmwifos Sesaxeb da aRniSnavs rom misi
sitetis reqtori, uiliam robertsoni da ekonomisti adam smiti. fergiusonma,
interesis sagani romis realobaa (1. 47-48). marTlac, saxalxo kreba romSi
romelic samxedro-sasuliero piri, polkis pastori iyo, 1759 wels edinburgis
gamoxatavda xalxis interesebs, senati anu uxucesTa sabWo, icavda
universitetSi miiRo naturaluri filosofiis kaTedra. evropaSi ramdenjerme
aristokratiis interesebs, xolo rac Seexeba samefo xelisuflebas, mis msgavs
mogzaurobis Semdeg man jer pnevmaturi da moraluri filosofiis kaTedra
instituts respublikur romSi konsulTa xelisufleba warmoadgenda.
(1764), xolo Semdeg ki, 1766 wels, miiRo edinburgis universitetis doqtoroba.
respublikuri romis konsulebi lakedemonelTa mefeebis msgavsad iyofdnen
1793 wels fergiusoni evropaSi mogzaurobisas gaxda prusiis mecnierebaTa
Zalauflebas. maTi ZiriTadi funqcia konfliqtebis SemTxvevaSi qveynis
akademiis ucxoeli wevri. “cda samoqalaqo sazogadoebis istoriis Sesaxeb”
SeiaraRebuli Zalebis mTavarsardloba da qveyanaSi marTlwesrigis ganmtkiceba
daiwera 1767 wels. is adam fergiusonis yvelaze gaxmaurebuli politikuri
iyo. ukve is faqti, rom spartis mefe ori iyo da ara erTi, gamoricxavda (iseve
xasiaTis naSromia. am Sromis garda, fergiusonis kalams ekuTvnis: “qadageba”,
rogorc Semdgom romSi) Zalauflebis saxifaTo koncentracias erTi piris xelSi.
“moraluri filosofiis Segonebani”, “romis respublikis progresis da dacemis
sami ZiriTadi politikuri institutis msgavsad, saukeTeso saxelmwifoSi sami
istoria”, “moraluri da politikuri mecnierebis principebi”.
ZirTadi socialuri fenaa — aristokratia, mxedrebi da xalxi.

1. adamianis bunebrivi mdgomareobis Sesaxeb


3.sazRvao da xmeleTis saxelmwifoebi
adamianis bunebrivi mdgomareoba fergiusonTan interpretirebulia rogorc
ciceronis interesis sferoSi Semodis iseTi sakiTxic, rogoricaa, kacobriobis adreuli ganviTarebis etapi. fergiusoni sakmaod mkacrad afasebs
saxelmwifos teritoriuli an rogorc axla vityodiT, geopolitikuri am Temaze gamoTqmul sxvadasxva Sexedulebebs. am SexedulebaTa umravlesoba
mdebareoba. msgavs sakiTxs masze adre aristotele Seexo da maTi Sefasebebi gamowveuli iyo sakuTari Teoriis ukeT dafuZnebis surviliT, tumca maTi didi
zRvis piras mdebare polisis problemebTan dakavSirebiT, didad ar gansxvavdeba nawili sruliad unayofo gamodga. raSi mdgomareobs Tavad fergiusonis
erTmaneTisagan. arc aristoteles da, arc cicerons ar miaCniaT gamarTlebulad midgomis specifika? yvela im mravalferovan Tvisebebs Soris, romelsac flobs
zRvispiras qalaqis daarseba ramdenime ZiriTadi mosazrebis gamo. jer erTi, aris kacobrioba, fergiusoni gamoyofs ramodenimes rogorc safuZvelmdebels Cveni
ra msxvili savaWro centri, aseTi qalaqi eqvemdebareba ucxotomelTa Cvevebis TeoriisaTvis da ase iqmneba suraTi imisa, Tu rogori SeiZleba yofiliyo
arasasurvel zegavlenas. garda amisa, fiqroben isini, sazRvao qalaqi ufro adamiani romeliRac warmosaxviT bunebriv mdgomareobaSi. msgavsi abstraqcia
sustia samxedro TvalsazrisiTac. ciceroni sagangebiT iwonebs romulusis yuradRebis gareSe stovebs adamians, rogoric is aris mocemul istoriul
gadawyvetilebas daearsebina qalaqi zRvasTan sakmaod axlos, magram ara zRvaze. momentSi da imasac, rogorc warmogvidgeba igi istoriis furclebidan.
aseT qalaqs SeuZlia isargeblos sazRvao qalaqisaTvis damaxasiaTebeli yvela bunebrivi istoriis kvlevis yvela sxva gza aucileblad gulisxmobs mkvlevris
sikeTiT (ciceroni sazRvao qalaqis mxolod negatiur mxareebs rodi xedavs) _ mier faqtebis Segrovebis saWiroebas (1.32).
ucxoeTidan daubrkolebliv miiRos aTasgvari saxis saqoneli da, piriqiT, aseve magram aqvs Tu ara bunebrivi mdgomareobis ganxilvas raRac specifikuri
didi raodenobiT iafad gaitanos sakuTari produqti. samagierod, xmeleTze meTodologouri mniSvneloba? fergiusons miaCnia, rom yoveli aqtiuri arsebis
mdebareoba misTvis momgebiania wminda samxedro TvalsazrisiT. xmeleTidan istoria Cven unda daviwyoT misi im mdgomareobis aRweriT, romelSiac is
mosuli mtris kontroli ufro iolia, vidre, zRvidan Tavdasxmis dros. am da sxva Camoyalibda da ara im viTerebebidan, romlebic Tavs moaxvies am arsebas. amitom,
(moraluri xasiaTis), argumentebis safuZvelze, ciceroni xmeleTis saxelmwifos adamianebi unda Tavidan ganxilulni iyvnen sazogadoebaSi myofni, radgan isini
aniWebs upiratesobas. am sakiTxze, SesaZloa arc Rirdes yuradRebis SeCereba, Tu swored amgvarad arsebobdnen yovelTvis. Tu yvela sxva cxoveli dabadebis
ara ciceronis mcdeloba istoriis mimdinareoba axsnas sazRvao-saxmeleTo Semdeg viTardeba rogorc individi, adamiani viTardeba rogorc gvari. am gzaze
saxelmwifoebis urTierTobebis konteqstSi. cxadia, ramdenime gverdze (1. 35, kacobriobis ganviTareba unda warmovidginoT rogorc ganviTarebadi cocxali
36,37) gamoTqmuli mosazrebebis gamo, cicerons ver CavTvTvliT geopolitikis mgrZnobelobidan, gonebis, enis da sazogadoebrivi yofis SeZenamde. adamianis
fuZemdeblad. mas ara aqvs arc Talasokratia-telurokratiis cnebebi, magram ganviTareba aucileblad mividoda iseT momentamde, romelic sxvadasxva
meore mxriv, verc im faqts avuvliT gverds, rom cicroni berZnuli samyaros gamomgoneblobis kvalad moiTxovda iseTi adamianuri unaris ganviTarebas,
sisustis ZiriTad mizezs mis sazRvao xasiaTSi xedavs. Tumca, igive rogorcaa fantazia. am da sxva Tvisebebis flobis gamo, adamiani, rogoradac ar
poziciebidanaa Sefasebuli sxva sazRvao saxelmwifoebic. kerZod, is fiqrobs, unda daeces is, yovelTvis rCeba adamianad da amitom misi Sedareba sxva romelime
rom korinTo da karTageni daRupa gadaWarbebulma miswrafebam zRvaosnobisaken cxovelTan yovlad miuRebelia. adamiani unda ganvixiloT sazogadoebriv
da vaWrobisaken. aman, jer erTi, mosaxleobis gaumarTlebeli emigracia gamoiwvia arsebad, romelsac cxovreba SeuZlia mxolod sxva adamianis gverdiT. adamiani
da meore, maT moqalaqeebs daaviwya miwis damuSaveba da iaraRis floba (1. 36). unda ganvixiloT enis mqone arsebad iseve, rogor bunebrivadac mas ganvixilavT
xelebis an fexebis mqone arsebad. ra Tqma unda, SegviZlia warmovisaxoT viTareba,
savaldebulo literatura rodesac adamiani mxolod ecnoboda, jar kargad ar flobda sakuTar unarebs,
magram fergiusonis azriT, amgvari periodis Sesaxeb araviTari cnoba ar
1. Марк Тулий Цицерон «Диалоги». Изд. «Наука», Москва, 1966. ( стр. 7-8; 20-26; 35-39; 41- mogvepoveba da Cveni msjelobebi am saganze arafriT iqneba gamagrebuli. Cven
54; 59-65; 94-97; 102-105) fantaziis tyveobaSi viqnebiT da gveqneba iluzia, TiTqos mivuaxlovdiT
2. James.E.Holton, Marcus Tullius Cicero., in “History of Political Philosophy”. (Eds) Leo Strauss, yofierebis sawyisebs (1.37-38).
Joseph Cropsey. Univ. of Chicago. 1963. adamianis bunebiTi yofisagan gansxvavebiT, Cven xSirad vsaubrobT xelobebsa

28 89
da xelovnebebze, rogorc raRac gansxvavebulze bunebisagan. am dros saWiroa RirebulebaTa sistemas sTavazobdnen xalxs. SemTxveviTi rodia, rom rogorc
aRiniSnos, rom xelobebi raRac bunebiTia adamianisaTvis, romelic am Cvevebis Sedegma, amgvari mravalferovnebisa, TandaTanobiT Camoyalibda kosmopoli-
wyalobiT sakuTari saxis da bedis demiurgia (artificer). adamianis Semoqmedeba tizmi, msoflio moqalaqis centraluri ideiT. ara “saxelmwifoSi”, aramed
aris progresisaken ganuwyveteli svla, Tumca is ar akeTebs naxtomebs da “kanonebSi” msoflio moqalaqis ideas farTo Teologiuri dsabuTeba eZleva.
miznisaken Tanmimdevrulad da myari nabijebiT moZraobs. adamianis saqmianoba msjelobis jaWvi daaxloebiT aseTia: RmerTma Seqmna adamiani rogorc sxva
nebismier SemTxvevaSi maTi nebis Tavisuflebis gamovlenas warmoadgens, cocxali arsebisagan gamorCeuli ram. am gamorCeulobis mizezi aris goneba.
dawyebuli sxvadfasxva Sexedulebebidan da survilebidan, rac misi mamoZra- goneba raRac saerToa adamiansa da RmerTs Soris da maT Soris kavSiric swored
vebeli Zalaa. TviTSenarCunebisaTvis adamianisaTvis erTnairad gamosadegia gonebaSi unda veZioT. magram goneba igive kanoni da kanonzomierebaa. es ki
rogorc brwyinvale sasaxle, aseve xis fuRuro. amitom, kiTxvaze sad SegviZlia niSnavs, rom Cven RmerTTan kanoniT varT dakavSirebuli. aqedan, unda vaRiaroT,
vipovnoT adamiani bunebriv mdgomareobaSi, SegviZlia erTnairi safuZvlianobiT rom yvela maTTan, visTanac arsebobs erTianoba kanonSi, arsebobs erTianoba
mivuTiToT britaneTze, keTili imedis koncxze, magelanis sruteze da a.S. samarTalSiac, xolo yvela is visac kanoni da samarTali saerTo aqvs miekuTvneba
mTavari is gaxlavT, rom adamiani yvelgan erTia, Semoqmedi arsebaa. sasaxle erT sazogadoebas. Tu adamianebi amgvarad arian CarTulni erTsa da imave
aranakleb SeiZleba arabunebrivad CaiTvalos, vidre qoxi, xolo politikis da ZalauflebasTan kontaqtSi, maSin isini CarTulni iqnebian, amave dros, kavSirSi
zneobis umaRlesi gamovlinebebi ar aris ufro metad xelovnuri, vidre grZnobis RvTaebrivTananac da, maSin mTeli samyaro SegviZlia ganvixiloT adamianebis da
da gonebis pirveli moZraobebi. RmerTebis erT samoqalaqo Temad (1. 96).
daSvebidan, rom adamiani mudam winmswrebi da sakuTari Tavis srulmqmneli ciceronis sawyisi mosazrebebi adamianuri Rirsebis Sesaxeb, erTgvari
arsebaa, romelSiac Cadebulia progresisa da idealisaken swrafvis prncipi maSin Sesavalia misi Sedgomi Temis gaSlisaTvis, romlis ZiriTadi sagani saxelmwifoa.
veRar vityviT, rom mas Semdeg, rac man winmsvleli moZraoba daiwyo, igi vidre vimsjelebde saxelmwifos Sesaxeb, ambobs is, me vcade gameanalizebina,
daemSvidoba Tavis bunebriv mdgomareobas, radgan misi buneba swored aseT Rirs Tu ara kacma xeli mohkidos saerTod saxelmwifo saqmes (1. 10). pasuxi, ra
moZraobaSia (1.41). sxvagvarad, es imas niSnavs, rom bunebrivi mdgomareobis Tqma unda, dadebiTia, radgan Rirsebis adamianis arsobriv maxasiaTeblad
Tezisi, romelic daafiqsirebda adamians raRac cxoveluri yofis msgavs gamocxadebiT, saxelmwifosaTvis msaxureba adamianis bunebriv mowodebad
viTarebaSi fergiusonisaTvis ar arsebobs, Tumca is mainc SesaZleblad miiCnevs gamocxadda.
“kacobriobis gariJraJze” saubars, romlis drosac adamiani “primitiul
mdgomareobaSi” iyo. es primitiuli mdgomareoba ar niSnavs mis srul uZraobas.
teqnikuri da sxva saxis progresi aq mocemulad unda vigulisxmoT. teqnikis 2.saxelmwifos buneba da mmarTvelobis saukeTeso forma
dRevandeli done, axal-axali miRwevebi am mimarTulebiT, aris mxolod im xazis
gagrZelebis mcdeloba, romelic ukve arsebobda kacobriobis gariJraJze. ratom iqmneba saxelmwifo? — kiTxva, romelic Zalze aqtualuri iyo antikuri
TandaTanobiTi progresis idea ar yofila fergiusonis winamorbede- saberZneTis avtorebisaTvis, rogorc vxedavT, aqtualobas ar kargavs arc
bisaTvisac ucxo. rasac aq gamorCeuli saxiT fergiusoni gvTavazobs, aris misi ciceronis TxzulebebSi. vidre saxelmwifos avkargianobaze vimsjelebdeT, jer
mtkiceba, rom momenti, saidanac SegviZlia daviwyoT istoria ara mxolod zogadad saxelmwifos cneba unda davadginoT. ciceroni miiCnevs, rom saxelwifo
meTodologiuradaa mouxelTebeli, aramed principulad ar arsebobs. Tu raRac iseTia, rac uSualodaa dakavSirebuli xalxTan, rac misi xvedria. aqedan
istoriis ufskrulSi CavixedavT, ver vipovniT moments, rodesac adamiani saxelmwifos bunebis kvleva gadaejaWveba xalxis raobis sakiTxs. xalxi ki,
adamiani ar iyo (anu iyo maimuni, rogorc amas darvinis Semdeg varaudoben) da rogorc irkveva, sxva araferia, Tu ara adamianTa iseTi erToba, romelsac aqvs
Semdeg, sul erTia ra meqanizmebis ganviTarebis Sedegad, is iqca adamianma (anu erTiani samarTali da saerTo interesebi: “amrigad, wers ciceroni, saxelmwifo
gaiara gza, romlis aRwera scades morganma da engelsma). xalxis xvedria, xolo xalxi adamianTa nebismieri gaerTianeba ki ar aris, aramed
adamianis bunebriv mdgomareobaze msjelobebs sabolood esmeva wertili mas iseTTa erTianobaa, romelTac Tavi mouyriaT samarTlis ama Tu im sakiTxis
Semdeg, rac am terminebs fergiusonis daxasiaTebiT, aseTi Sinaarsi eZleva: Tu gadasawyvetad da, romelTac gaaCniaT saerTo interesebi. aseTi gaerTianebis
“bunebrivi” adamianis Sinagani struqturidan gamomdinare qmedebebs aRniSnavs, pirveli mizezi maTi sisuste ki ar aris, aramed bunebrivi miswrafeba erTad
“arabunebrivi”araviTari sazrisismieri qmedebis damfiqsirebeli ar aris, radgan cxovrebisaken” (1. 20).
adamianis yvela qmedeba pirveli wyarodan iRebs saTaves. adamianebis bunebrivi miswrafeba Tanacxovrebisaken, romelic SesaZloa iyos
Zlieri impulsi saxelmwifos formirebisaTvis, saWiroebs raRac iseT damatebiT
fenomens, romelic saxelmwifos ara mxolod did mdgradobas mianiWebs, aramed
2.TviTSenarCunebis, gaerTianebs da omis principebis Sesaxeb regularuls gaxdis adamianTaSorisi damokideblebis misaReb saxeebs. aseTi ram
gaxlavT samarTali da konkretuli kanonmdebloba, romelic saxelmwifos yvela
adamianTa sazogadoebisaTvis didi mniSvneloba aqvs rigi princiebis reali- wevrisaTvis saerTo unda iyos. da, saerTod, sxva ra aris saxelmwifo, Tu ara
zebas. avtori am mimarTulebiT upirveles yovlisa, laparakobs instinqtebze, saerTo weswyobileba, romelic ganmtkicebulia samarTalsa da kanonebSi.
romlebic jer kidev tkivilis da an siamovnebis aRqmamde ubiZgeben adamians magram saidan iRebs dasabams Tavad kanoni da samarTali? am kiTxvaze
ganaxorcielos rigi bunebrivi aqciebi sakuTari Tavis da TanamoZmeebis mimarT. aristoteluri tradicia gvamcnobs, rom arsebobs erTi mxriv, bunebiTi da, meore
maT Soris, TviTSenarCunebisa da misi, rogorc gvaris gangrZobis instinqti. mxriv, konvencionaluri samarTali. misgan gansxvavebiT, ciceroni ar cnobs
aqedan gamomdinareobs meore instinqti _ is faqti, rom adamiani yovelTvis bunebiTi samarTlis ideas. bunebiTi samarTlis normebi rom arsebobdnen,
raRac gvaris da raRac tomis Tu sazogadoebis wevria, aiZulebs mas omis fiqrobs is, maSin gaugebari iqneboda, Tu ratom ara aqvs yvela xalxs erTi da
mdgomareobaSi Sevides sxva adamianebTan. igive samarTlebrivi normebi. es normebi xom icvleba ara mxolod sxva da sxva
adamianis cxovrebis miaxlovebiTi Seswavala gvarwmunebs, imaSi, rom erT- xalxTan, aramed isini gansxvavebulia erTi da igive xalxTan sxvadasxva dros.
erTi ZiriTadi mamoZravebeli Zala misi yvela moqmedebisaTvis aris sakuTar aqedan, erTaderTi safuZveli, romelic SeiZleba saxelmwifoSi arsebul kanonebs
arsebobaze zrunva. jer kidev sakuTrebis da socialur statusebs Soris SeiZleba hqondeT, aris urTierTTanxmoba.
gansxvavebis gaCenamde, adamianebi floben sakuTari pirovnebis da Tavisufali mas Semdeg, rac gairkva, rom saxelmwifos arsebobis aucilebeli pirobaa
moqmedebis dacvis uflebas. TviTSenarCunebis instinqti adamianSi arafriT adamainTa Tanacxovrebis mareglamentirebeli wesebis arseboba, ukve SeiZleba
gansxvavdeba analogiuri instinqtebisagan cxovelSi, magram adamianisaTvis daisvas kiTxva saukeTeso saxelmwifo mowyobis Sesaxeb. ciceroni Zvel berZnul
90 27
1. saxelmwifos msaxureba specifiuri viTarebaa is, rom am instinqtebs mis SemTxvevaSi emateba refleqsia
da winaswarxedva., romlebic mas uqmnian warmodgenas sakuTrebaze da acnoben misi
saxelmwifos msaxureba aris pirveli mniSvnelovani Tema, romelsac exeba zrunvis im obieqts, romelsac is interess uwodebs. termini interesi mets
ciceroni “saxelmwifos” dasawyisSi. mas Semdeg, rac igi CamoTvlis cnobil arafers niSnavs, Tu ara Cvens damokidebulebas sakuTrebisadmi, Tumca ufro
romaelTa saxelmwifo moRvaweobas, svams savsebiT bunebriv kiTxvas _ ra rjida farTo da gavrcelebuli mniSvnelobiT, igi aRniSnavszogadad sargebels.
maT esoden did safrTxeSi CaegdoT gamudmebiT Tavi maSin, rodesac TiToeuls sargeblianoba, Tavis mxriv, Zalze bundovani cnebaa da amitom fergiusoni
yvela Sansi hqonda mSvidi da uzrunveli cxovrebiT ecxovra? am kiTxvaze gvTavazobs interesi gamoviyenoT savsebiT konkretuli mniSvnelobiT im
pasuxad, ciceroni miuTiTebs or erTmaneTTan dakavSirebul fenomenze, obieqtebis aRsaniSnavad, romlebic Cvens gare pirobebs ukavSirdebian da
romelTac axsna unda misces dasmul kiTxvas. kerZod, saerTo sikeTis msaxurebasa uzrunvelyofen Cveni cxoveluri bunebis SenarCunebas.
da bunebis mier adamianisaTvis momadlebul Rirsebis (ανανκε) grZnobaze. TviTSenarCunebis instinqtis karnaxiT sxvadasxva cxoveli igrovebs zamTris
Rirsebis grZroba, rogorc gamorCeulad adamianuri fenomeni Tavs iCens swored marags. maTgan gansxvavebiT adamians aqvs miswrafeba simdidris dagrovebisaken,
iseT sazRvriT situaciebSi, romelic adamianisagan ukidures Tavdadebas da rasac ara aqvs sazRvari. imis dagroveba, rac adamianma SeiZleba verasdros ver
xSirad ki Tvaganwirvasac saWiroebs. ukiduresi safrTxis pirobebSi sxva yvela gamoiyenos, misi arsebobis umniSvnelovanesi idola xdeba. TandaTnobiT adamians
cocxalma arsebam SeiZleba imoqmedos mxolod iseTi sasicocxlo instinqtebis sul ufro umtkicdeba rwmena imisa, rom misi sakuTreba misive personis nawili,
karnaxiT, rogric STamomavlobaze zrunva an sakvebis mopovebaa. aristoteles Tavad misi nawilia, romelic gansazRvravs mis xasiaTs, rangs da mdgomareobas
azriT, cxovelTa samyarodan adamians metyvelebis unari gamoarCevs, rac mas sazogadoebaSi. sakuTrebisadmi adamianis ltolva imdenad didia, rom Tu es
sikeTis da siqvelis cnebiTi Semecnebis saSualebas aZlevs. ciceroni ki, rogorc sakuTreba man ver SeinarCuna samoqalaqo kanonebiT, adamiani mimarTavs
vxedavT, upirveles yovlisa, “bunebisagan boZebul” Rirsebaze saubrobs, Zaladobas da aTasgvar veragobas Cadis da am mimarTulebiT ganxorcielebuli
romelic gamorCeulad adamianuri fenomenia. ra Tqma unda, aq aristotelesa da adamianis qmedebebi gacilebiT ufro mZime STabeWdilebas tovebs, vidre
cicerons Soris Znelia davinaxoT winaaRmdegoba. saqme isaa, rom marTalia, romelime cxovelisa.
aristoteles mosazreba misi politikuri traqtatidan ki movitaneT, magram TviTSenarCunebis principidan gamomdinare ltolvebis mTeli kompleqsi Tavs
masSi araferia sakuTriv politikuri. is adamianis ufro zogadi daxasiaTebaa iyris erT fenomenSi, romelsac ewodeba Tavmoyvareoba.
(politikur konteqstSi, aristotele, romelic, Rirsebis Taobeaze sxva adgilas ra saxis gaerTianebac ar unda moxdes adamianTa Soris, sul- erTia es iqneba
bevrs saubrobs, adamians sul sxva gansazRvrebas aZlevs). misgan gansxvavebiT, saZmo, Tu jari, yvela maTgans safuZvlad uZevs aliansis Tu kavSris principi.
ciceroni Rirsebis grZnobas saxelmwifo moRvaweobasTan akavSirebs. Rirsebis fergiusoni amis Sesaxeb wers: “bunebrivi mdgomareoba — es aris omis an mSvidobis
floba, fiqrobs is, codnis floba rodia, romelsac TavisTavadi Rirebuleba mdgomareoba. adamianebi Sobilni arian ise, rom gaerTiandnen erTmaneTisadmi
aqvs. mecnierebisagan gansxvavebiT, romelsac, Tu ar gamoviyenebT, SevinarCunebT ltolviT an SiSiT. sazogadoebis moTxovnileba TviT adamianis bunebaSia Ca-
mainc, mxolod misi codnis wyalobiT, Rirseba mTlianad Cvens qmedebazea debuli. swored amiT aixsneba velurebis midrekileba Tavis banakSi darCenisaken,
damokidebuli da am qmedebebs Soris ki gamorCeuli adgili saxelmwifos miuxedvad imisa, rom damoukideblad cxoveba mas SesaZloa ufro met sikeTes
msaxurebas uWiravs (1.7). moutanda. igive privcipi gvixsnis rogorc Zveli berZnebis optimistur
erTi SexedviT, ciceronis am da sxva msjelobebSi politikuri problemebis erTgulebas Tavisi qveynisadmi, aseve Zveli romaelebis patriotizmsac. magram
analizisas Semotanilia subieqtivisturi ganzomileba, radgan ciceroni amgvari mdgomareoba did xans rodi gastans. mas Semdeg, rac erTmaneTTan
cdilobs maT axsnas adamianis sulieri Tvisebebis safuZvelze. ganmeorebiT daaxloebis instinqti Tavis saqmes gaakeTebs, ayalibebs sazogadoebas, interesi
dasmul kiTxvaze, Tu romeli saxelmwifo wyobaa yvelaze ukeTesi, “saxelmwifoSi” sapirispiro mimarTulebiT moqmedebs da adamianebs erTmaneTisagan acilebs. es
scipioni, romelic Tavad ciceronis Sexedulebebis gamomTqmelia, ambobs gansakuTrebiT iTqmis komerciul sxelmwifoze, romelSiac adamiani Tavis
Semdegs: “simdidres, warmomavlobas, zegavlenas — sibrZnis, cxovrebisa da sxva TanamoZmes molodinis sapirispirod konkurentad ganixilavs da mas ise eqceva,
adamianebis marTvis unaris gareSe — mxolod Rirsebis dakargvasTan da rogorc Tavis saqonels an miwas.
ampartavnebasTan mivyavarT. ar arsebobs mmarTvelobis ufro maxinji forma, aq fergiusoni ubrundeba platonis cnobil Teziss “saxelmwifos” V wignidan,
vidre is romlis drosac yvelaze ukeTesad iTvlebian umdidresi adamianebi. ra sadac gamijnulia konfliqtis ori saxe: omi — anu mtroba sxvebTan da
sjobs mdgomareobas, rodesac sxelmwifos marTavs Riseba; rodesac is, vinc sxvis ganxeTqileba _ anu mtroba TavisianebTan. safrTxisagan Tavis daxsnis survili
cxovrebas ganagebs, Tavad ar imyofeba arc erTi vnebis tyveobaSi” (1. 25). aris is garegani grZnoba, rac adamianebs ubiZgebda saxelmwifoebrivi
platonidan wamosuli tradiciiT, Cveulebriv, vfiqrobT, rom wyoba imgvari gaerTianebisaken. metoqeobam da samxedro wvrTnebis saWiroebam Soba Zalian
obieqturi maxasiaTebelia saxelmwifosaTvis, romelic srulad gansazRvravs mis bevri iseTi instituti, romelTa gareSe Znelad Tu SegviZlia warmovidginoT
vargisianobas. ciceroni, rogorc aRiniSna, TiTqos ufro subieqtivistur axsnas samoqalaqo sazogadoeba. xalxis dacvis karnaxiT Seiqmna araerTi saxelmwifo
iZleva moyvanil fragmentSiac, rodesac is mmarTvelTa “moralze” saubrobs. dawesebuleba.
magram, Tu moyvanil fragments kargad davukvirdebiT, sadac saubaria Rirsebis magram ra aris mtroba, saidan Cndeba winaaRmdegoba TviTSenaxvasa da
mier saxelmwifos marTvaze, romelTan konfliqtSi modis mmarTvelis usafrTxoebas Soris, rac erT mxares Tavdacvisaken ubiZgebs manam, vidre meore
vnebaTaRelva, unda davafiqsiroT saxelmwifo wyobis ganmsazRvreli kidev erTi mxare daesxmis mas Tavs? mtrobis namdvili mizezebis racionaluri axsna fer-
iseTi obieqturi ganzomileba, rogoricaa masSi aRiarebuli Rirebulebebis giusons ara aqvs. saxelmwifo moRvaweebi mtrul da samoyvro gadawyvetilebebs
ZiriTadi sistema. amiT ki, rogorc Tavad romis istoria mowmobs, ganxilvis nacionaluri, Tu zogadsaxelmwifoebrivi motivebidan gvixsnian. magram ras
TvalsawierSi Semodis erT-erTi umniSvnelovanesi sakiTxi. faqtia, rom erT dros mogvcems aseTi axsna gavigoT mdinaris (vTqvaT reinis) gaRma-gamoRma mcxovrebi
Rirsebasa da saxelmwifos msaxurebaze damyarebuli romaelTa yofam, glexebis siZulvili erTmaneTis mimarT? crurwmenebi da nacionaluri vnebebi
saukuneebis ganmavlobaSi regresuli transformacia ganicada. berZnuli poli- SesaZloa ukeTes axsnas iZlevian da swored am mimarTulebiT unda veZeboT
sebisagan gansxvavebiT, romelTaTvisac ucxo iyo kulturuli siWrele, romis konfliqtis mTavari mizezebi da ara samTavrobo gadawyvetilebebSi. adamianebi,
imperiaSi, warmatebuli dapyrobiTi politikis da sazRvrebis ganuwyveteli romlebic aseT dauokebel siyvaruls da siZulvils avlenen erTmaneTis mimarT,
gafarToebis pirobebSi, fexi moikida mravalferovanma religiur-filosofurma racionalurad ver xsnian TavianT qmedebebs (1.60).
mimdinareobebma da mistikurma seqtebma. isini sruliad gansxvavebul kacobrioba ganviTarebis adreul etapze imyofeboda mudmivi omis
mdgomareobaSi an tomebs Soris, an tomebs SigniT. amgvari mdgomareoba zrdis

26 91
samxedro beladis mniSvnelobas da sazogadoeba miyavs monarqiuli wyobisaken. ciceroni (106-43)
yovel Tavisufal sazogadoebaSi unda gatardes gansxvaveba omis periodis da
mSvidobianobis periodis kanonebi. omis mgomareoba rom kacibriobis cxovrebis Sesavali: platonis da aristoteles politikuri Teoriebi antikuri
ZiriTadi forma iyos, is aucileblad upiratesobas mianiWebda monarqiul wyobas. saberZneTis, marTalia ara erTaderTi, magram samagierod, yvelaze mniSvnelovani
amasTan xelosnobisa dapolitikuri cxovrebis ganviTarebas Tan mohyva Teoriebi iyo. maTi doqtrinebi koncentrirebuli da sistematuri saxiT gad-
mosaxleobis klasebad dayofa, romelTa Soris umniSvnelovanesia dayofa moscemda berZnuli politikuri azris monapovars. am mxriv, gansakuTrebiT mniS-
meomrebad da moqalaqeebad. vnelovania aristoteles Sromebi, romelsac wesad hqonda sakuTari Sexe-
mravali socialuri movlena imdenad institucionaluri cvlilebebiT ki ar dulebebis gadmocemamde sxva, wina epoqis moazrovneTa Tvalsazrisebi gadmoeca
aixsneba, ramdenadac adamianis midrekilebiT, CvevebiT, unarebiT. am (rogorc es xdeba, magaliTad, “politikis” meore wignSi). antikuri politikuri
mimarTulebiT fergiusoni or faqtors gamoyofs. erTi exeba Tavad adamianis azris bolo avtori, romelsac Cven ganvixilavT, aris romaeli moazrovne,
statuss TanamoZmeTa TvalSi. imas, Tu rogor moaCvenebs is Tavs sazogadoebas, ciceroni. ciceronis damokidebuleba klasikuri berZnuli Teoriebis mimarT
rogorc am szogadoebis wevri. swored am “imijidan” SeiZleba gaCndes erTi msgavsia zogadad Zvel berZnul da romaul kilturebs Soris damokidebulebisa.
mZlavri impulsi am adamianis mimarT sxvebis mtruli Tu moyvruli grZnobebis romaelebma, rogorc cnobilia, praqtikulad gadmonerges sakuTar niadagze da
gaCenisa TanamoZmeTagan. meore ki Sefasebis gzebs exeba, radgan adamianebi gaimeores berZnuli kultura. gavrcelebuli azriT, arsebobs antikurobis
erTmaneTs umeteswilad afaseben ara imis mixedviT, Tu ra codnis mflobelia romarlTa sul ramdenime originaluri monapovari: es, upirveles yovlisa,
mavani, aramed imis mixedviT, Tu rogor SeuZlia mas cxovrebaSi ganaxorcielos gaxlavT samarTali, romlis kodifikaciasa da warmoebaSi romaelebma ara
Tavisi miznebi, ramdenad unariania sakuTari cxovrebis uzrunvelsayofad. mxolod berZnebi daCagres, aramed mravalmxriv gansazRvres Tanamedrove
evropuli samarTali. Semdegi sfero, romelSiac romaelebma sakuTari sityva
Tqves, gzaTmSeneblobaa. romaelTa naSenebma gzebma saukuneebs gauZlo im
2.1. individisa da eris bedniereba donemde, rom Zalze cudi samsaxuri gauwia gviandel evropelebs. amboben,
sarkinozebis mTavarsardals, jebel al tariks swored romaulma gzebma gauwia
yovelive msgavsi Sexeduleba gvibiZgebs aRniSnul konteqstSi ganvixiloT naxevarkunZulze saorientaciod fasdaudebeli samsaxuri mas Semdeg, rac
adamianTa Sexedulebani bednierebis Sesaxeb. es termoni, miuxedavad misi xSiri sarkinozebi pireneebze gadmosxdnen. am or miRwevas zogierTi umatebs romaul
gamoyenebisa, Zalze bundovania. is gulisxmobs siamovnebis gancdas raime biusts, romelic, rogorc fiqroben ara da ar warmoadgens berZnulis ubralo
survilis ganxorcielebis wyalobiT (1.83). Sesabamisad, bedniers uwodeben iseT kopirebas. rac Seexeba filosofias, saberZneTidan romSi gavrclda ZiriTadad
adamians, visi survilebic yvelaze ufro xSirad aRsruldeba xolme. Cven sami mimdinareoba: skepticizmma, epikureizmma da stoicizmma, romelTa mimarTac
nebismier sagans vafasebT misi sargeblianobiT da bednierebaze misi zegavlenis romaelma warmomadgenlebma saocari “erTguleba” gamoiCines elini fuZe-
SesaZleblobiT, Tanac imgvarad, rom migvaCnia _ Tavad sargeblianobis da mdeblebisadmi. Tavad ciceroni Znelad Tu CaTvleba romelime am konkretuli
bednierebis cnebebi ar eqvemdebarebian gansazRvrebas. bedniereba sulac ar aris mimdinareobis warmomadgenlad. piriqiT, gavrcelebulia azri, rom ciceroni
warmosaxviTi usaqmuroba, romelzedac ase ocneboben da romelic, rogorc ki rogorc filosofosi ekleqtikosi iyo da, Sesabamisad, mis nawerebSi SevxvdebiT
miRweuli iqneba, maSinve gadaizrdeba mowyenilobaSi. piriqiT, bedniereba unda rogorc stoicizmis, aseve epikureizmisaTvis da akademiuri skeptocozmisaTvis
veZeboT ara raime miznis iRwevaSi, aramed adamianis mudmiv saqmianobaSi. damaxasiaTebel araerT tipur Teziss. Cven ar vapirebT am mosazrebebis revizias.
bednierebis saidumlo is ki araa, rom rom zogierTi moqmedebebi garTobad miT ufro, rom misi politikuri Teoriac mTlianad platonis da aristoteles
vaqcioT, aramed is, rom TviT maT aRsrulebaSi davinaxoT ZiriTadi Rirebuleba.. Tematikis irgvliv trialebs. rac CvenTvis ufro mniSvnelovania, is gaxlavT, rom
bednierebas adamianebi eZeben Tavis Tavis gareT maSin, rodesac is sakuTar TavSia amgvari siaxlovis miuxedavad, ciceronis politikuri politikuri nawerebi
saZebni. fergiusoni miesalmeba Tvalsazriss, romlis mixedviTac adamianis vali moklebuli ar aris originalobas da maTSi wamoWrilia rogorc Tvisebrivad
sikeTis qmnaa, xolo bedniereba — ki mis miRebaSi, Tumca sikeTis qmna gulisxmobs axali Tematika, aseve, ukve cnobilis, berZeni avtorebisagan radikalurad
ara imis bednierebas, viskenac mimarTulia sikeTis qmna, aramed imisa, vinc gascems gansxvavebuli gadawyveta. platonis da aristotelesagan gansxvavebiT, ciceroni
sikeTes. ara mxolod Teoretikosi, aramed moqmedi politikosic iyo. katalinas amboxis
ramdenadac adamiani Tavisi bunebiT sazogadoebis wevria, is ukve aRar mxilebis da CaxSobis Semdeg, erTi periodi ciceroni senatis da zogadad
miekuTvneba sakuTar Tavs. is mxood mTelis nawilia. rogoria bednierebis respublikuri romis TvalsaCino politikosad iqca. ciceronis mniSvneloba
fenomenis konteqstSi mimarTeba mTelsa da nawils Soris? Tu individis daaknina romaeli mTavarsardlebis qiSpobam. krasusis, pompeusis da keisris
arsebobis ZiriTadi mizani sazogadoebisaTvis sikeTis miRwevaa, maSin zeZliereba imis imis mauwyebeli iyo, rom romis respublika ukanasknel dReebs
sazogadoebisaTvis mTavari amocana individis bedniereba unda iyos. avtori iTvlida. aSkara gaxda, rom warmatebuli samxedro kampaniebis Sedegad Zalze
amtkicebs, rom sazogadoebrivi da individualuri interesebis morigeba gazrdili romi imperiul mmarTvelobas saWiroebda da rom respublikuri
savsebiT SesaZlebelia. saerTod, eris Zala, Tu sanimuSod aviRebT omis idealebi ukve istoriis sakuTreba xdeboda. respublikuri romis senatis
sawarmoeblad aucilebel resursebs, ganisazRvreba ara mosaxleobis TvalsaCino moRvawis, ciceronis politikuri karieris da sabolood ki
raodenobidan an simdidridan, aramed xasiaTidan. sicocxlisaTvis damRupvelad iqca e.w. meore triumvirati, romelmac ciceroni
ra Tqma unda, yvela adamiani bunebiT Tanasworia. miuxedavad amisa, adamianebs proskripciebSi Seiyvana.
sxvadasxva pirobebSi uwevT cxovreba, rasac adaptaciis doneebs Soris sxvaoba ciceronis politikuri Sexedulebebi gadmocemuli iqneba misi ori naSromis,
mohyveba. jer kidev yovelgvari politikuri institutebis Seqmnamde, adamianebi “saxelmwifos” da “kanonebis” mixedviT. ciceronis es Sromebi mniSvnelovania ara
mniSvnelovnad gansxvavdebian erTmaneTisagan TavianTi talantebis mixedviT, rac mxolod Zveli cnobili saxelmwifo moRvawis da filosofosis ideebis gacnobis
sxvadasxva rolebs umzadebs sazogadoebaSi. Tu adamianebs erTad SevyriT, TvalsazrisiT, aramed im mxrivac, rom masSi Semonaxulia informacia elinizmis
fergiusons miaCnia, rom TiToeuli maTgani iolad ipovnis Tavis adgils. swored epoqis araerTi iseTi avtoris Sesaxeb, romelTa Sexedulebebis gasagebad cice-
am wesiT iqmneba pirobebi didi raodenobis adamianebis erTad moqmedebisaTvis, ronis Sromebi erTaderTi wyaroa. gvinda aRvniSnoT, rom ciceronis naSromi,
maTi Tanamegobrobis erTianobis SenarCunebas rom gulisxmobs. manamde, vidre “saxelmwifo” dakargulad iTvleboda. sakmaod dazianebuli saxiT is mxolod XIX
ganxorcieldeba ufleba movaleobebis formaluri ganawileba. saukuneSi (1820 wels) aRmoaCina vatikanis biblioTekis prefeqtma, anjelo maim.

92 25
iqcevian, ramdenadac umaRlesi xelisufleba xalxis xeSia, xolo xalxis azri ki 3. pirvelyofili xalxebis istoriis Sesaxeb
maT xelSi. msgavsi safrTxisagan Tavis daRwevis ZiriTad saSualebad
aristoteles imgvari zogadi konstituciis msgavsi kanonmdeblobis Semotana rogorc ukve vnaxeT, fergiusoni adamianis bunebriv mdgomareobaze saubars
miaCnia, romelsac aRar Seexeba kerZo sakiTxebiT dakavebuli arc saxalxo kreba amjobinebs ilaparakos xalxebis realuri warsuli istoriis Sesaxeb. misi Sromis
da arc saxelmwifo moxeleebi (1292 a 30-35). erT-erTi ZiriTadi paTosi swored isaa, rom aRweros da warmoadginos sazo-
rogorc demokratiuli saxelmwifoebis aRwerili formebidan Cans, isini gadoeba misi uZvelesi, veluri mdgomareobidan civilizaciis da samoqalaqo, anu
mniSvnelovnad gansxvavdebian erTmaneTisagan. erTSi moqalaqeobas yvelas politikuri sazogadoebis gaCenamde. amasTan, rogorc iTqva, velurobis periodi
aZleven, meoreSi - mxolod imas, visi mSoblebic moqalaqeebi iyvnen. erTs marTavs mxolod civilizaciis Zalze dabal dones gulisxmobs da ara gayinul uZraobis
kanoni, meores - demagogebi. amisda miuxedavad, isini yvelani, gvarwmunebs wertils. iqedan, rom velurobis ama Tu im etapis aRweris miRma iolad moiZebneba
aristotele, demokratiuli saxelmwifoebis nairsaxeobebs warmoadgenen. niSnavs ganviTarebis ufro dabali done, SegviZlia Tu ara davaskvnaT, rom kacobriobis
Tu ara es mtkiceba imas, rom maT gansxvavebebis miuxedavad, raRac aqvT saerTo da istorias ara aqvs sawyisi wertili? am kiTxvaze pasuxisaTvis fergiusons uwevs
es saerTo gansxvavebulebze ufro mniSvnelovania? angariSi gauwios, erTi mxriv, miTologiur siuJetebs da meore mxriv ki, wminda
yvela demokratiuli mmarTvelobisaTvis saerToa ori ZiriTadi principi, istorias. rogorc erTi, aseve meore gvixsnis da gviyveba, Tu rogorc warmoiSva
romlebic, rogorc irkveva, ara mxolod aristoteles epoqaSi, aramed dReac adamiani. fergiusoni, romelic mogviwodebs frTxilad moveqceT miTologiur
demokratiuli mmarTvelobis moucilebel niSnebad iTvleba. esenia: Tavi- faqtebs, Cans iqeT ixreba, rom kacobriobis istoriis sawyis wertilad
sufleba da Tanasworoba. “demokratiuli wyobis ZiriTadi niSani — wers SesaZlebelia wminda istoria aviRoT. am sakiTxisaTvis saWiro informaciis
aristotele — aris Tavisufleba. sayovelTaod gavrcelebuli azriT, mxolod am mosapoveblad, arsebobs kidev erTi wyaro _ afrikel da amerikel velurTa
saxelmwifo wyobis dros yvela sargeblobs TavisuflebiT, radgan, rogorc cxobrebaze dakvirveba. isini, pirvelyofil mdgomareobaSi arseboben da
amtkiceben, swored Tavisuflebisaken miiswrafvis demokratia. xolo Tavisuf- gvacnoben bavSvobis asakSi myof Cvens istorias. cxadia, maTi yofis amsaxveli
lebis erT-erTi pirobaa iyo mmarTveli da marTuli morigeobiT” (1317 b) ... masala aseve pozitiurad SeiZleba gamoyenebuli iyos pirvelyofili xalxebis
“samarTlianobis safuZvelze, rogorc is gaigeba demokratiuli TvalTaxedviT, istoriis Sedgenisas, radgan isini damakmayofilebel warmodgenas gviqmnian
kerZod, yvelasaTvis toli wilis migebiT, miiReba is wyoba, romelsac aRiarebs imaze, Tu ra aris veluroba.
demokratia. ... Tanasworoba, xom isaa, rom uqonelebs araferSi hqondeT ufro amasTan, fergiusoni gvirCevs Zvel wyaroebs sxva mxrivac didi sifrTxiliT
meti Zalaufleba, vidre SeZlebulebs da, rom umaRlesi xelisufleba unda movekidoT: “arc erTi konstitucia ar aris sayovelTao Tanxmobis Sedegi, arc
miekuTvnebodes ara romelime erTs, aramed yvelas Tanabrad. swored am wesiT — erTi marTveloba ar ganxorcielebula dadgenili gegmis mixedviT”(1.190).
fiqroben isini — xorcieldeba saxelmwifoSi Tanasworoba da Tavisufleba” (1318 rogorc wesi, xalxSi did aRfrTovanebas iwvevs genialuri kanonmdeblebis da
a — 10). aseTia demokratiuli mmarTvelobis sxvadasxva konkretuli formebis saxlemwifoebis Semqmnelebis proeqtebi. magram rac realurad xdeboda, im
saerTo maxasiaTeblebi. aseTive detaluri wesiT axasiaTebs aristotele Soreul epoqebSi, iyo mxolod mravali SemTxveviTi garemoebebisa da konkretuli
saxelmwifoebrivi mmarTvelois sxva formebsac, romelTac aq aRar ganvixilavT. situaciebis Sedegi. avtors Semoaqvs gzis gakvalvis da Secdomis cneba (trail and
demokratia, rogorc zemoT aRiniSna, interpretirebulia uqonelTa da error method), rogorc miRebuli Tu ganmtkicebuli ama Tu im Cvevis da institutis
xalxis mmarTvelobad. rac Seexeba sauTriv xalxs, is yvela saxelmwifo safuZvlismdebeli. es cneba SemdgomSi Zaze mniSvnelovan rols Seasrulebs
mowyobisaTvis Tanamdevi erT-erTi yvelaze myari struqturaa da Sedgeba Semdegi haiekis TeoriaSi. swored am gziT Seiqmna im institutebis umravlesoba, romelTa
stratebisagan: gamomgoneblobasac Cveulebriv romelime geniosis gegmas miaweren da romlebic
a) miwaTmoqmedebisagan, SeuZlebelia sxvagvarad Camoyalibebuliyo, Tu ara am wesiT (1.190-191). aqedanve,
b) xelosnebisagan, plus hava, xalxis xasiaTi da mravali sxva garemoeba, aixsneba aTenis da romis
g) vaWrebisagan, warmatebebi istoriaSi.
d) daqiravebuli muSaxelisagan. afrikuli da amerikuli tomebis garda, fergiusonis azriT, daaxloebiT igive
aRniSnuli mosaxleobis garda, saxelmwifos SemadgenlobaSi Sedian yofaSi arian uzarmazar teritoriaze _ dawyebuli kamCatkidan, CineTisa da
mcvelebic. aristotele gamoyofs oTxi saxeobis jars: indoeTis rigi raionebis CaTvliT, sparseTis sazRvrebamde da wiTeli zRvis
a) mxedrobas; napirebamde _ gabneuli xalxebi. yvela maTTvis damaxasiaTebelia a)kerZo
b) mZimedSeiaraRebul qveiTebs; sakuTrebis ararseboba; b) morCilebis ararseboba; g) marTvis ararseboba. Semdeg
c) subuqad SeiaraRebul qveiTebs; fergiusoni kidev ufro azustebs velurobis cnebas da mijnavs erTmaneTisagan
d) sazRvao flots (1321 a 5-10). velursa da barbaross. veluria is, visac ara aqvs kerZo sakuTreba, xolo
barbarosi ki is, visi yofac mainc da mainc didad ar gansxvavdeba pirvelisagan,
Tumca is kerZo sakuTrebis mflobelia. sakuTreba, rogorc vxedavT,
gamoyvenilia progresul movlenad, romlis wyalobiTac xorcieldeba xalxebis
savaldebulo literatura ganviTarebis donis diferenciacia. (1.139). ubralo bunebrivi produqtebis
maragi an saqonlis jogi, yoveli pirvelyofili xalxis simdidris pirveli
saxeobaa. ufro metic, miuxedavad imisa, rom kerZo sakuTrebas ar gaaCnia
1.Aristotele – “Politics”. Oxford Univ. Press., 1998; 7-20; 84-200; 229-242; 251-279 pp. araviTari maiZulebeli Zala, is gamodis, agreTve TvalsaCino daqvemdebarebis
mizezad. Tavisi wignis Zvel gamocemaSi fergiusoni werda Semdegs: “adamiani,
2.Аристотель – Сочинения в четырех томах. Том четвертыйю Изд. «Мысль», М., 1984. 376-387; romelmac pirvelma ganacxada _ “es veli Cemia. me is unda gadavce STamo-
444-544; 569-580; 588-615. mavlobas” _ ver warmoidgenda, rom gaxda samoqalaqo samarTlis da politikuri
dawesebulebebis damaarsebeli, xolo is, vinc pirveli gahyva belads, ver
warmoidgenda, rom Seqmna mudmivi subordineciis modeli”(1.189).
velurebisagan gansxvavebiT, barbarosebTan ukve vxedavT tomis uxucesebs,
romlebic gansazRvraven tomisaTvis saerTo gadawyvetilebebs. es uxucesTa

24 93
sabWo aris senatis, aRmasrulebeli xelisuflebis da saxalxo asambleis — im sargebeli arc sakuTari TavisaTvis moaqvs da arc sxvisTvis. aristoteles es
mmarTvelobis pirveli forma, romlis gamogonebasac antikuri xanis kanonmdeb- sityvebi ar unda gavigoT demokratiis mimarT mis mier sabolood gamotanil
lebs miaweren. tomis sxva wevrebisagan gansakuTrebuli simamaciT da RirsebiT verdiqtad. aristotele demokratiis mimarT gacilebiT ufro tolerantuli
gamoirCeva beladi. uxucesebs iseT pativs miageben, romlis ganviTarebis Sedegad iyo, vidre platoni. amasTan aristotele cdilobs daazustos demokratiis
politikosis dRes arsebuli pativiscema miiReba. samxedro beladi ki im rwmeniT cneba, romelic misTvis “xalxTan” ki ar aris asocirebuli, aramed “uqonelebTan”.
sargeblobs, rac axalgazrdebs atarebs mis kvalze. rodesac kiTxva dgeba imis Sesaxeb, Tu aRwerilTagan mmarTvelobis romel
am sentimentebidan fergiusons surs gamoiyvanos politikuri Zalauflebis formas unda mivaniWoT upiratesoba, warmatebulad miCneuli formebidan,
pirveli elementebi, romelTa erTianobisaTvis jer saxelic ki ar mougonebia aristotele formas da mowyobis wesis safuZvelze ki ar pasuxobs, aramed
aravis. Zalaufleba aq sxva araferia, Tu ara sulis bunebrivi batonoba (1.142). mis saTnoebis fenomenze miTiTebiT: “saxelmwifo mowyobis sami formidan, romalTac
erT-erT yvelaze TvalsaCino formas samxreT amerikuli ojaxi warmoadgens. Cvens wor formebad miviCnevT, ra Tqma unda, saukeTeso is aris, romelSiac
ojaxi aq ar eqvemdebareba araviTar garegan marTvas da Semowmebas. am marTvis berketebi saukeTesoTa xelSia. amas ki maSin eqneba adgili, rodesac
sazogadoebaSi ar arsebobs policia da maiZulebeli kanonmdebloba, Tumca es ar romelime erTi an mTeli gvari, an Tundac adamianTa mTel masa iqneba saTnoebiT
uSlis xels imas, rom sazogadoeba marTuli yofiliyo umtkivneulod, radgan, gamorCeuli da, rodesac, amasTanave, erTs SeeZleba ubrZanos, xolo sxvebs ki
borotganzraxulobis ararseboba usafrTxoebis saukeTeso garantiaa. ukve am daemorCilon yvelaze ufro sasurveli cxovrebis wesis SesanarCuneblad (1288 a
sazogadoebaSi, dasawyisidanve Cans, rom samarTlianobis da Tanasworobis 30-35).
siyvaruli erTi da igivea. aristoteles ukve am daxasiaTebaSi, romelic saxalxo mmarTvelobis lamis
amrigad, sabolood sazogadoebis ganviTarebis etapebi Semdegnairad aristokratiad interpretacias gvTavazobs, Cans aristoteles saxelmwifoebis
lagdeba: formebis Sesaxeb moZRvrebis specifika. kerZod reluri, gnebavT istoriidan
cnobili, romelime saxelmwifoebrivi mowyobis formebi gacilebiT ufro rTuli
• veluroba — kerZo sakuTrebis, morCilebis da marTvis ararseboba;
da maravlferovania, vidre es igulisxmeba TiToeulis definiciaSi. ganvixiloT
• barbarosoba _ arsebobs kerZo sakuTreba, mTavari, warCinebulebi, am sityvebis dasturad demokratiuli mmarTvelobis formebi. mxolod
samxedroebi da xalxi; demokratiul saxelmwifoebSi (aseve, sxvadasxva variaciebSi ganxilulia
danarCeni saxelmwifoebrivi mowyobis formebic) aristotele gamoyofs maT
• civilizacia _ xorcieldeba samoqalaqo da samxedro marTvelobebad Semdeg nairsaxeobebs:
dayofa. marTvaSi upiratesoba eniWebaT samoqalaqo mmarTvelebs.
• demokratiis pirveli forma gadamwyvet mniSvnelobas aniWebs Tanasworobis
amrigad, fiqrobs fergiusoni, daqvemdebarebis wesi yalibdeba stiqiurad, princips. am saxelmwifoSi gamefebuli gagebiT, “Tanasworoba” niSavs imas, rom
xolo mmarTvelobis formaze gadamwyvet zegavlenas iqoniebs sazogadoebis arc mqoneblebs da arc uqonelebs ar gaaCniaT raime upiratesoba. ra Tqma unda,
pirveladi dayofa fenebad. am saxelmwifoSi mdidrebic arseboben da Raribebic, magram kanonTan oriveni
kanoni aris sazogadoebis wevrebs Soris dadebuli xelSekruleba. iq, sadac pasuxismgeblebi arian;
ganisazRvreba individis ufleba sakuTrebaze da ganisazRvreba misi mdgomareoba
sazogadoebaSi da misi uflebebi ara mxolod asea gansazRvruli, aramed • demokratiis meore forma dasaSvebad miiCnevs, rom Tanamdebobis dasakaveblad
daculicaa saxelmwifos mier, individi SeiZleba CaiTvalos Tavisuflad. TviT is qveyanaSi mainc unda arsebobdes, Tundac mcire zomis qonebrivi cenzi.
SezRudvebi, romlebic mas danaSaulis Cadenis saSualebas ar aZleven, misi
Tavisuflebis nawilia. Tavisufali aravin ar SeiZleba iyos iseT sazogadoebaSi, • demokratiis mesame formaSi yvela moqalaqes aqvs Tanamdebobis dakavebis
sadac Tundac erTi adamiani iCagreba. es maqsima vrceldeba taxtze mokalaTebul ufleba da maT es ufleba miniWebuli aqvT warmoSobis safuZvelze. qveyana
mefe-despotzedac. rogorc ki is gadawyvets Zalis gamoyenebas sadavi imarTeba kanonis Sesabamisad;
situaciebSi, masinve monad iqceva: sakuTari xalxis uflebebis gaTelva masve • meoTxe forma mesamisagan ufro meti tolerantulobiT gamoirCeva
daubrundeba cudad da mis mier Seqminl sayovelTao daucvelobis viTarebaSi, moqalaqeobis dadgenis da, maSasadame imis dadgenis sakiTxSi, Tu vin SeiZleba
Znelia ipovo sxva vinme, romelic masaviT daucveli iqneboda. daikavos saxelmwifo Tanamdeboba. Tu mesame formaSi moqalaqeobisaTvis
mxolod kanonebis SemoReba, Tundac es kanonebi saukeTeso da sazogadoebis aucilebelia orive mSobeli mocemuli qveynis moqalaqe iyos, am formaSi
yvela wevris mier aRiarebuli iyos, arafris momcemi iqneboda misi dasaSvebia Tundac erTi iyos moqalaqe da meore Tavisufali adamiani. aqac
aRmasrulebeli nebis gareSe. bevri kanoni, romeliic xalxma brZoliT moipova, qveyanas kanoni marTavs;
male mieca daviwyebas, radgan misi ganxorcielebis erTaderT garantad monarqi
an mxolod aRmasrulebeli xelisufleba iqca. sanimuSod fergiusoni asaxelebs • bolo, mexuTe formis saxelmwifoebSi SenarCunebulia yvela win aRwerili
kanons, romelic aregulirebs britaneTis penitencialuri sistemis Riaobas da piroba, magram qveyana imarTeba ara kanonis mixedviT, aramed mas marTavs xalxi
dasZens, rom am kanonis moqmedebaSi moyvanas, britaneTis mTeli politikuri saxalxo krebis saSualebiT, xolo xalxs Tavis Wkuaze daatareben demagogebi
sistemis amoqmedebaa saWiro. amitom, individis piradi Tavisufleba da (1291 b 30 — 1292 a 10).
sakuTrebis xelSeuxebloba mxolod maSin iqneba amoqmedebuli, rodesac maT
aRwerili xuTi formidan yvelaze uaresia bolo forma, romelSic ar muSaobs
zurgs gaumagrebs Tavisufali xalxis energiuli moqmedebebi. sakuTrebis
kanoni da romelSiac qveyana demagogebis mier imarTeba. “im demokratiul
SenarCuneba da adamianis gaTavisufleba SeiZleba ganxorcieldes samoqalaqo
qveynebSi — wers aristotele — romlebSic gadamwyveti mniSvneloba aqvs kanons,
procedurebiT. rac Seexeba uflebebs, romlebis adamianis suls miekuTvnebian,
demagogebisaTvis kanoni ar aris, aq mowinave adgilebi saukeTeso moqalaqeebs
isini sxva arafriT ar SeiZleba daculebi iyvnen, Tavad sulis Zalis garda (1.244).
ekuTvniT, magram iq, sadac umaRlesi xelisufleba ar emyareba kanons, Cndebian
demagogebi” (1292 a 10). saxelmwifos es forma yvelaze uaresia imitom, rom
kanonis ar arsebobis pirobebSi, xalxi xdeba masSi erTmmarTveli (monarqi) da
aseve marTavs is qveyanas. ramdenadac tirania monarqiis nairsaxeobaa, amdenad
xalxic tiranulad iqceva — anadgurebs saukeTeso moqalaqeebs da did gasaqans
aZlevs demagogebs. sabolood gamodis, rom aq demagogebi yovlisSemZle Zalad

94 23
daiqvemdebaros Tavisi swori da Tavisufali xalxi. amiT gansxvavdeba aseTi 4. mosaxleobis yofa da keTildReoba
xelisufleba batonis Zalauflebisagan monaze (1277 b 5-10).
amrigad, moqalaqe aris is, vinc saxelmwifos politikur morvaweobaSi iRebs rac ufro srulyofilia qveynis politiuri institutebi, rac ufro
monawileobas. magram ra SeiZleba iTqvas xelosnebi, miwaTmoqmedebis Sesaxeb? warmatebiT viTardeba misi meurneoba, miT ufro swrafad izrdeba mosaxleobac.
isinic moqalaqeebi arian, Tu maTze ar vrceldeba moqalaqis zemoT Semo- es, ra Tqma unda, zogadi principia, Torem avtori kargad acnobierebs, rom
Tavazebuli daxasiaTeba? am kiTxvaze erTi pasuxi ukve viciT. kerZod, rom zog mosaxleobis zrdaze did zegavlenas iqoniebs iseTi faqtorebi, rogoricaa hava,
SemTxvevaSi (demokratiul reJimebSi) isini moqalaqeebi arian da zogierT saxelmwifos mizandasaxuli politika da a.S. Tu mosaxleobis raodenoba
SemTxvevaSi (magaliTad oligarqiebSi) ara. amitom aristoteles saboloo damokidebulia eris raodenobaze, maSin Tavisufleba da piradi usafrTxoeba
“verdiqti” dasmul kiTxvaze sakmaod damajereblad JRers: “zemoT Tqmulidan orives, eris da mosaxleobis Tvisebebi iqneba. amitom Tu aRniSnuli principebi
gamomdinare, gasagebia, rom arsebobs moqalaqis ramdenime nairsaxeoba; aseve realizebulia saxelmwifoSi, mas garantirebuli aqvs rogorc mosaxleobis zrda,
gasagebia isic, rom moqalaqed umTavresad iTvleba is, vinc samoqalaqo aseve misi Sromismoyvareobac. rac ufro met qonebas Soulobs konkretuli
uflebebis mflobelia” (1278 a 35-40). pirovneba, miT ufro mdidaria misi qveyana. damokidebuleba kerZo mewarmes da
amrigad, Zneli ar aris SevamCnioT, rom moqalaqis aristotelur daxa- saxelmwifos Soris avtors gagebuli aqvs klasikuri Laissez Faire-s principis
siaTebebSi Zlze daaxloebulia erTi mxriv, saxlmwifos da politikuri reJimis mixedviT: “Tu mewarmes daWirdeba dacva, is uzrunvelyofili unda iyos; Tu mis
kategoriebi, xolo meore mxriv moqalaqis da saxelmwifo moxelis cnebebi. winaaRmdeg xorcieldeba danaSauli da TaRliToba, damnaSave unda daisajos _
berZnuli, polisuri demokratiis an ufro zustad rom vTqvaT, pirdapiri amiT SemoizRudeba saxelmwifos roli. rodesac gamocdili politikosi
demokratiis SemTxvevaSi, es asec unda iyos. sxva SemTxvevebSi (aristokratiis, cdilobs yvelafris kontrols, is ufro xelisSemSlelia da ukmayofilebas
oligarqiis, Tu tiraniis) SemTxvevaSi, aristoteles SemoTavazebuli gansaz- iwvevs; msgavsadve, rodesac komersanti iviwyebs sakuTar mogebas da mTeli
Rvreba ar imuSavebs da rogorc Tavad gvafrTxilebs, saWiro gaxdeba moqalaqis saxelmwifos magier iwyebs fiqrs, es fantaziis da qimerebis mozRvavebaze
sxva kategoria, magram yvela SemTxvevaSi isTi, romlis moqalaqeoba uflebrivad metyvelebs da arRvevs komerciis safuZvlebs.
iqneba gansazRvruli. magram, Tu moqalaqe upirveles yovlisa uflebrivad Zalze sainteresod gamoiyureba avtoris mier gatarebuli gansxvaveba
ganisazRvreba polisSi, da Tavisi moRvaweobisas amodis saerTo sikeTis idea- vaWrobasa da komercias Soris. rogorc misi sityvebidan Cans, pirvelSi unda
lidan, maSin SesaZlebeli xdeba dadgindes misi iseTi cneba, romelic zogadad igulisxmebodes biznesi mis sawyis stadiaze, xolo meoreSi ki, igive saqmiqnoba
gamoyenebadi iqneba yvela tipis politikuri reJimis dros. “moqalaqe, zogadi ayvavebis da warmatebis stadiaze. fergiusoni wers, rom vaWrobisaTvis
azriT — wers aristotele — aris is, vinc monawileobas iRebs batonobasa da damaxasiaTebelia pirobis gatexva da crupenteloba maSin, rodesac komercia,
morCilebaSi; yoveli saxelmwifo mowyobis pirobebSi, moqalaqis arseba ar rogorc ufro maRali stadia aucileblad gulisxmobs punqtualobas,
icvleba. saxelmwifos saukeTeso mowyobis pirobebSi, moqalaqe aris is, visac liberalisms, patiosnebas da momWirneobas. aseT dros, mas saxelmwifosagan aRar
SeuZlia da surs morCileba da batonoba imgvarad, rom am dros igi gamodis surs araferi, garda dacvisa da umravles SemTxvevaSi, komersanti qveynis
saTnoebis Tanaxmad cxovrebis wesidan” (1284 a). Tavad morCilebis fenomenSi, yvelaze racionaluri da pativsacemi moqalaqea (1.215). Zneli ar aris davinaxoT
romelic principulad gansxvavdeba monuri morCilebisagan, aristotele fergiusonis am sityvebis aSkara msgavseba amerikeli ganmanaTleblis, benjemin
moqalaqis Rirsebis veraviTar SemzRudvel faqtors ver xedavs, radgan rogorc franklinis mier mocemul biznesmenis daxasiaTebasTan. msgavseba SegviZlia
mmarTveli da mbrZanebeli, asve mis gadawyvetilebebis Semsrulebeli avxsnaT ara mxolod ori moazrovnis zogadkulturuli erTianobiT, aramed
moqalaqeebi, orive emorCileba saerTo sikeTisa da sargeblianobis moTxovnebs. Tavad Sefasebis obieqtis identobiT.
Sromis danawileba fergiusons esmis farTod rogorc ara mxolod xelos-
nobis sferoSi gatarebuli difernciacia, aramed rogorc dayofa, romelic
4. saxelmwifoebis formebi “muSaobs” rogorc politikis, aseve samxedro saqmis sferoSi. diferenciaciis da
Sesabamisad morCilebis erT-erTi mTavari da amasTan, pirveli mizezi aris
saxelmwifos formebis ganxilvisas ZiriTadi mamoZravebeli sakvlevi mimar- bunebrivi gansxvaveba adamianTa talantebsa da unarebs Soris. meore, aris uTa-
Tuleba samarTliani saxelmwifoze gadis. platoni saukeTesod da samarTlianad nasworoba sakuTreaSi, xolo mesame aranakleb SesamCnevi gamsxvaveba sxvadasxva
miiCnevda mxolod idealur saxelmwifos. aristotelesTan viTareba sruliad xelobaSi SeZenili profesionalizmi. am gziT, gansakuTrebiT ki komerciuli
sxvagvaria: “rodesac erTi adamiani, an ramdenime, an gnebavT umravlesoba marTavs saqmianobiT gaCenili uTanasworoba, aris eTaderTi sayveduri, romelsac
sazogadoebrivi sargeblianobis principis Sesabamisad, bunebrivia saxelmwifo gamoTqvamen xolme demokratiuli anu saxalxo mmarTvelobis winaaRmdeg. sxva-
mowyobis aseTi formebi swori formebia, xolo isini, romlebic erTi adamianis, dasxva profesiiT dakaveba adamianSi ayalibebs Sesabamis unar-Cvevebs. yovel
ramdenimes, an, Tundac, umravlesobis gamorCenaze arian orientirebulni, aseTi profesias saimayis sakuTari safuZvelia aqvs da manerebis Tavisebur sistemas
saxelmwifoebrivi mowyobis formebi sworidan gadaxrebs warmoadgenen” (1279 a qmnis. ase magaliTad, vaWari gamoirCeva punqtualobiT da patiosnebiT, politi-
25-35). SeniSvnidan gamomdinare, arsebobs swori marTvelobis Semdegi formebi: kosi Taviseburi manerebiT da mWermetyvelebiT, Tavadaznauroba — aRzrdiT da
a) monarqia; gonebamaxvilobiT. sazogadoebis yovel fenas axasiaTebs Tavis daWeris Tavise-
b) aristokratia; buri wesi, misTvis amaxasiaTebli Cacmuloba da ceremoniali, romelTa wyalo-
g) politia. biTac nacionaluri xasiaTi iyofa fenebad da individualur variantebad. aseTi
am formebidan gadaxvevas warmoadgens: diferenciacia marTebulia rogorc aTenisaTvis, aseve romisa da parizisaTvis.
a) monarqiidan _ tirania;
b) aristokratiidan _ oligarqia;
g) politiadan _ demokratia.
Tu mxedvelobaSi miviRebT, rom vargisianoba ganisazRvreba saerTo
sargeblianobis kriteriumis safuZvelze, Zalze saintereso saxes miiRebs
aristoteles mier demokratiis, rogorc araswori formis Sefaseba. miuxedavad
imisa, rom mas miznad aqvs sargeblianoba moutanos uqonlebs, magram realuri

22 95
5. erebis Zalisa da dacemis mizezebis Sesaxeb principebis Sesaxeb. vidre gavarkvevdeT, Tu romeli sjobs CamoTvliTagan, jer
is unda gavarkvioT, Tu ra aris saxelmwifo saerTod. amasTan, aristotele aq
arc erTi eri ar yofila imdenad uiRblo, rom danarCen kacobriobaze dabla sakiTx svavs Zalze saintereso konteqstSi, rac didi diskusiebis sagani iyo da
daeyenebinos Tavi. erTi eri amayobs nacionaluri xasiaTiT an Tavisi zogierTi SeiZleba aseTad CaiTvalos Cvens droSi. kerZod, rodesac adgili aqvs raime
gamoCenili warmomadgenliT; meore Tavisi politikiT, simdidriT, vaWrobiT, qmedebas, romlis drosac dazaralda moqalaqe, ra SeiZleba iTqvas aseT
baRebiTa da Senoba-nagebobebiT; da bolos, is, visac araferi aqvs satrabaxo, SemTxvevebSi, rom moqalaqe dazaralda saxelmwifos, Tu oligarqiis an tiraniis
amayobs Tavisi ucodinarobiT. ZalisxmeviT?
erebis dacema mxolod imiT, rom iyos gamowveuli, rom maT gverdiT Zneli gamosacnobi ar aris, rom aq laparakia, erTi mxriv, sakuTriv
wrmoiSveba xolme bevrad ufro Zlieri imperia, romelTan metoqeoba mis Zalebs saxelmwifoze, xolo, meore mxriv, reJimze anu mmarTvelobaze. Tumca, sakiTxis
aRemateba, maSin Zneli asaxsneli iqneboda romis an sxva imperiis dacema. Zalze ganxilvis konteqsti ise marjvedaa SerCeuli, rom gaugebari xdeba, Tu ra
xSirad qveyana xelSi uvardeba iseT metoqes, romlis arsebobas pirveli aqamde moimoqmeda saxelmwifom da ra mmarTvelma wreebma.
sulac ver amCnevda. aseT dros erebSi SeimCneva gaurkveveli sisuste da im aristoteles Semdegi nabiji aseTia: “saxelmwifo moxelis mTeli moRvaweoba
epoqisaken dabruneba, rodesac is sxvebisaTvis SeumCnevlad arsebobda. ase daeca mimarTulia mxolod saxelmwifoze (πολισ), xolo saxelmwifo mowyoba (πολιτεια) ki
odesaRac mebrZoli berZnuli polisebi mezobeli samTavros xeliT, romelic aris saxelmwifos mcxovrebTa garkveuli organizacia. imis gamo, rom saxelmwifo
sul ramdenime wlis win aRzevda. anda romi, romelsac arasdros ar eSinoda raRac Sedgenilia, yoveli mTelis msgavsad, romelic nawilebisagan Sedgeba
aravisi da bolos im barbarosebis xelSi aRmoCnda, vinc samxedro xelivnebiT gasagebia, rom jer unda gavarkvioT, Tu ra aris moqalaqe (πολιτεσ), radgan
bevrad Camouvardebodnen romaelebs. romis dideba ise TandaTanobiT minavlda, saxelmwifo sxva araferia, Tu ara moqalaqeebis erToblioba. amrigad, unda
rogor TandaTanobiTac gaxda is msoflio imperia. ganvixiloT, Tu vin SeiZleba miviCnioT moqalaqed da ras warmoadgens moqalaqe”
am da msgavsi sxva movlenebis erT-erTi axsna SeiZleba aseTi iyos — erebi (1274 b 30 _ 1275 a 5).
berdebian. jer kidev polibiosi werda, rom karTageni, romelic romze ufro amrigad, imis garkvevis mcdeloba, Tu ra aris polisi, moiTxovs moqalaqis
xnieri iyo, masze ufro male daiRala omSi. fergiusons aseTi axsna ar raobis garkvevas. am cnebis dasadgenad arafers iZleva im pirebis statusis
akmayofilebs. erebi ar arian adamianebi. adamianis sicocxlis xamgrZlivoba gaazreba, visac moqalaqeoba eboZa. verc isini gagviweven samsaxurs, vinc aseT
moklea, xolo sazogadoeba ki ganaxldeba yoveli axali Taobis gamoCenisTanave. saxels imsaxurebs mxolod qalaqSi cxovrebis gamo, radgan qalaqSi cxovroben
iqmneba STabeWdileba, rom rasa maradiuli axalgazrdobis asakSia. ase rom ar metikebic da monebic, magram isini ar rian moqalaqeebi. ori ZiriTadi parametri,
iqneba analogiis gamoyeneba adamiansa da ers Soris da Tqma imisa, rom erebi romelTan mimarTebaSic unda gairkves saxelmwifos moqalaqeoba aris sasa-
berdebian. marTlo da xelisufleba, sul erTia es uakanaskneli warmodgenili iqneba
sakiTxis fergiusoniseuli axsna ar gulisxmobs raime erTjerad faqts. mas saxalxo krebiT, Tu romelime sapasuxismgelo saxelmwifo postiT (1275 a 20-25).
Semoqavs nacionaluri interesebis cneba, romlis gareSe ar arsebobs aqedan, “moqalaqe” ganisazRvreba ase: “Cven moqalaqeebad miviCnevT imaT, vinc
Tanamedrove saxelmwifoTmcodneoba da saerTaSorioso urTierTobebi. aris monawileobs sasamarTlosa da saxalxo krebaSi. Cans aseTi gansazRvreba ukeT
SemTxvevebi, wers fergiusoni, rodesac eris moqmedebaTa araTanmimdevruloba Seesabameba yvela imaT, vinc moqalaqed iwodeba” (1275 a 30-35). am damaimedebeli
daRlasaviT vlindeba maSin, rodesac jer kidev myaria moqmedebis gamomwvevi gancxadebis miuxedavad aristotele aRiarebs, rom SemoTavazebuli gansaz-
mizezebi. SeiZleba Seiqmnas iseTi situacia, rodesac ZiriTadi mizezi imisa, rac Rvreba zustia ZiriTadad demokratiuli mowyobis qveynebisaTvis. rac Seexeba
aqamde eris warmatebul moqmedebas iwvevda, sulac gaqres. eris warmateba- sxva saxelmwifoebs, marTalia maTac mieyenebaT es definicia, magram igi ar iqneba
warumatebloba didadaa damokidebuli sazogadoebis usafrTxoebasa da masTan aucilebeli. arademokratiul qveynebSi xom arc saxalxo krebaa da sasamarTloc
dakavSirebul nacionalur interesebze. aq gasaTvaliswinebelia interesebis sxvagvaradaa organizebuli. amitom Tu yvela sazRvriT SemTxvevas gaviTva-
Zalze farTo speqtri rogorc qveynis sxavdasxva partiebis, aseve xelosnobiT da liswinebT da mainc orientirebulebi viqnebiT sasamarTlosa da sakanonmdeblo
vaWrobiT dakavebul adamainTa konkretuli interesebic. aRniSnulTagan struqturebze, rogorc moqalaqeobis ganmsazRvrel elementebze, SegveZleba
romelime erTi mimarTulebiT mopovebuli warmateba gansazRvravs nacionaluri SevinarCunoT definicia da vTqvaT kvlav, rom “mocemuli saxelmwifos moqalaqea
progresis, eris ayvavebis xarisxs. xolo is vneba da energia, romliTac istoriis is, vinc monawileobs mis sakanonmdeblo da sasamarTlo xelisuflebaSi, xolo
mocemul etapze xorcieldeba dasaxuli miznis miRweva eris mier gansazRvravs saxelmwifo aris moqalaqeebis iseTi erTianoba, romelic sakmarisia am saxel-
eris sulis Zalas. mas Semdeg, rac aseTi miznebi aRar aRafrToveneben xalxs, am
mwifos TviTkmari arsebobisaTvis” (1275 b 20). aSkaraa SemoTavazebuli
erze SeiZleba iTqvas, rom is apaTiaSi vardeba. da Tu didi xnis ganmavlobaSi
gansazRvrebebis mixedviT, moqalaqeoba Tanamdebobis flobaze orientirebiT
aseTi miznebis arseboba daviwyebas miecema xolme, maSin saxelmwifo dacemis gzas
dgindeba, rac aristotelesaTvis ar aris SeumCneveli.
adgas, xolo eri gadaSenebis piras imyofeba. (1.303). raSi mdgomareobs eris Zala?
iqneb aseTi midgoma arasworia. gana gaviTvaliswineT teritoria, romelzedac
eris Zala — fergiusonis azriT — mdgomareobs mis simdidreSi, raodenobasa da
arsebobs saxelmwifo an misi mosaxleoba? orive saWirod gamoiyureba saxel-
xasiaTSi. eris simdedre misi wevrebis simdidridan Sedgeba. is ar unda avurioT
mwifos identifikaciisaTvis. SeiZleba Tu ara iTqvas, rom saxelmwifo erTi da
fulSi. saxelmwifos realuri Semosavali Sedgeba piradi qonebis im nawilisagan,
igivea, mxolod erTsa da imave mosaxleobis da teritoriis SemTxvevaSi?
romelsac sazogadoeba gaiRebs saerTo nacionaluri miznebisaTvis. eris
aristoteles azriT, ar SeiZleba saxelmwifos kedlebs gadamwyveti mniSv-
bedniereba ganisazRvreba misi Semosaval-gasavalis TanafardobiT. swored es
neloba hqondes, radgan kedlebi SegviZlia SemovavloT mTel peloponess. rac
unda iyos yoveli politikuri gadawyvetilebis amosavali punqti. eris
Seexeba mosaxleobas, mosaxleoba mudmivad icvleba _ erTi Taoba midis, xolo
moqmedebis, misi manerebis gauareseba SeiZleba iyos Sedegi im pirobebis
axli Taoba modis. es mudmivi procesia, romelic Zalze gviZnelebs pasuxs
darRvevisa, romelic aucilebelia talantis warmoSobisa da ganviTarebisaTvis.
kiTxvaze, es erTi da igive saxelmwifos mosaxleobaa, Tu mas erTiani mxolod
is SeiZleba Secvalos sazogadoebrivi azris cvlilebam imis Taobaze, Tu raSi
saxeli aqvs mdinaresaviT. amitom, “Tu saxelmwifo raRac asociaciaa da
mdgomareobs adamianis Rirseba da bedniereba. rodesac warmodgenebi maRali
saxeldobr, is aris moqalaqeTa politikuri asociacia, maSin bunebrivia, rom
sazogadoebrivi mdgomareobis Sesaxeb daiyvaneba simdidreze da samefo karTan
rogorc ki Seicvleba saxelmwifo mowyoba, Seicvleba saxelmwifoc. ...
daaxloebaze, maSin aRaravis svams kiTxvas imis Sesaxeb, Tu ra piradi Tvisebebi
saxelmwifos identuroba umTavresad mis wyobasTan mimarTebiT ganisazRvreba”
imsaxureben adamianSi ndobas. aseT dros mxolod im saSualebebs mieltvian,
(1276 b 10-15). Tavad politikuri Zalauflebis arsi imiT ganisazRvreba, rom
romlebic gamosadegia piradi karierisa Tu sargebelis misaRwevad. aseT
96 21
icmeven), xolo meore SemTxvevaSi ki igive sagnis gamoyenebaze sxva obieqtze sazogadoebaSi individi garemoculia konkurenciiT, SiSis atmosferoTi
gadasacvlelad (1257 a 5-15). xvalindeli dRisa. isic iZulebulia eWviT, braziT da SuriT aRvsili Caebas
gacvliTi operaciebis saWiroebam moitana monetis saWiroeba, mas Semdeg, rac arsebobisaTvis yoveldRiur brZolaSi.
saqonlis Semosatanad sxvisi daxmareba gaxada saWiro, an rodesac sasaqonlo sulis meryeoba ar aris damokidebuli imaze “axalgazrdaa” Tu ara eri.
operaciebma zedmeti gaxada didi moculobis saqonlis gadaadgileba. “yovelive yoveli erisaTvis damaxasiaTebelia rogorc aRmafrenis, aseve modunebis
amis gamo, mividnen SeTanxmebamde, rom urTierTgacvlisas erTimeorisaTvis periodebi. aqve gasaTvaliswinebeblia mravali sxva Tanmxlebi movlenebic. ase
miecaT raRac iseTi, rac Tavad warmoadgenda Rirebulebas. aseTi iyo Tavidan magaliTad, sazogadoebrivi usafrTxoebisaTvis zrunvas amZafrebs iseTi
rkina, vercxli da sxv. dasawyisSi maT zomavdnen da wonidnen, raTa daedginaT movlenebi, rogoricaa provokaciebi, imedismomcemi warmatebebi da autaneli
Rirebuleba. Semdeg, daiwyes monetis moWra da zed monetis Rirebulebis niSnis damcirebebi. qveynis Sida samoqalaqo davebi da diskusiebi xSirad Zalze cxarea.
amotvifra daiwyes. ase gaCnda gacvlis saWiroebiT fuli” (1257a-1257b). vnebebi epidemiebiviT moedeba xolme xalxs da misi gamomwvev sababad SeiZleba
sazogadoebaSi gacvlis procesis SesaZleblobas Sromis diferenciacia gamodges sruliad umniSvnelo, an piriqiT, Zalze mniSvnelovani sakiTxi. romi
warmoadgens. Sromis diferenciaciis aristoteleseuli modeli platonis daRupa iman, rom xalxis didi masa sruliad neitraluri iyo im
modelisagan gansxvavebiT ar ukavSirdeba socialur diferenciacias da ar aris vnebaTaRelvisagan, romelic mmarTvel wreebs moedo. rom arc am dros ar aklda
misi ganmsazRvreli procesi. gansxvaveba adamianebs Soris sxvadsxva cxovrebis niWieri pirovnebebi, magram isini TavianTi Zalauflebis ganmtkicebisaTvis
wess Soris, fiqrobs aristotele, aris bunebaSi cxovelebis arsebobis sxvadasxva brZolobdnen. xalxi garvnili iyo, xolo imperia upatrono. aranaklebi roli
wesebs Soris gansxvavebis msgavsi. zogierTi cxoveli mxolod balaxeuli safariT Seasrula romis daRupvaSi romaelTa ltolvam fufunebisaken. fufuneba im
ikvebeba, sxvebi xorcismWamelebi arian, xolo cxovelTa kidev erTi nawili sagnebisa da saSualebebis erTobliobaa, romelic kacobriobam Tavisi arsebobis
yvelafers etaneba, rasac ki moixelTebs. adamianebTanac raRac msgavss vxvdebiT: gasaumjobeseblad da komfortis Sesaqmnelad rom gamoigona. Zalze zogadad,
yvelaze ufro zarmacebi momTabare cxovrebas ewevian. maTi ZiriTadi sakvebi rodesac fufunebaze vmsjelobT, mxedvelobaSi gvaqvs an grZnobadi
Sinauri cxovelebis xorcia. momTabareebi TaviaT saqonels miuyvebian ukeTesi siamovnebebisaken ltolva, garyvnileba da gamflangveloba, an adamianuri
saZovrebis mosaZieblad da niadagis bunebriv ganoyierebas uwyofen xels. sxvebi, cxovrebisaTvis aucilebel saSualebaTa is zoma, romlis miRma arsebul yvela
momTabareebze ufro dauzarlebi, monadireobas ewevian. monadireobis saxeebia tkboba zedmetad da mankierad unda CaiTvalos. fufuneba da garyvnileba tolad
omi da yaCaRoba, meTevzeoba da gareul cxovelebze nadiroba. da bolos, yvelaze viTarebian da garkveuli azriT es terminebi SeiZleba sinonimuradac ki
Sromismoyvareebi, arseboben niadagis damuSavebiT da kulturuli mcenareebis gamoiyenebodnen. adamianSi is ki ar aris dasafasebeli, Tu ramdenad miRwevadia
moyvaniT da movliT. dasawyisSi, yvela eseni iseT saqmianobas ewevian, romelsac misTvis fufunebiT cxovreba, aramed is, Tu ramdenadaa is daaxloebuli
ar Wirdeba gacvla, vidre es saqmianoba erTi ojaxis farglebs ar gascilebia. saTnoebas da ra piradi unarebi aqvs mas. fufunebiT cxovrebis borkilebi
mxolod mas Semdeg, rac ojaxebi mravldeba da aucilebeli xdeba maTi gayofa, aRmosavleTSi gamoigones, sadac xelisuflebiT tkbobas Tan axlavs mmarTveli
aucilebeli xdeba produqtis gacvlac. Zaladobrivi mikvdinebis da ucxo mtris SemoWris mudmivi SiSi. amitom, SeiZleba
arsebobs sakuTrebis mopovebis ramdenime gza. sakuTrebis SeZenis iTqvas, rom politikuri Tavisufleba ganaTlebuli erebis xvedria. velurs
standartuli gza vaWrobaa. aristotele saubrobs vaWrobis Semdeg saxeebze: gaaCnia piradi Tavisufleba imdenad, ramdenadac SeuzRudav cxovrebas eweva da
sazRvao vaWroba, tranzituli vaWroba da sacalo vaWroba. maT Soris ZiriTadi Tanasworia TvistomTa Soris. barbarosi xSiradaa Tavisufali movlenebis
gansxvaveba imaSi mdgonareobs, rom Tu erT maTgans naklebi riski axlavs Tan, ganuwyveteli cvlilebis gamo. magram mxolod swor politikas SeuZlia
meore ufro didi mogebis momtania. sakuTrebis SeZenis sxva formebia: mevaxSeoba, uzrunvelyos qveyanaSi samarTlianobis ganmtkiceba da im Zalis Seqmna, romelic
sakuTari Sromis gaqiraveba da bolos raRac iseTi, rac, erTi mxriv, sakuTari mzad iqneba nebismier momentSi daicvas Tavisi moqalaqeebis uflebebi.
Sromis gaqiravebas utoldeba, margam, meore mxriv, saqmes iqoniebs bunebis
produqtebTan. aseTia, vTqvaT, tyis gakafva, samTo saqme da a.S.
sainteresoa, rom omze aristotele saubars iwyebs maSin, rodesac
sakuTrebaze msjelobs. rogorc irkveva, sakuTrebis moxveWis kidev erTi forma
omia. Tu platoni omSi yvela sazogadoebrivi ubedurebis wyaros xedavda, literatura:
aristotele, gasagebia, oms imdenad CasTvlis aseTad, ramdenadac naklovani
SeiZleba iyos sakuTrebis moxveWis survili. “samxedro saqme, SeiZleba 1 Адам Фергюсон – «Опыт истории гражданского общества». Изд. Росспен., Моссква 2000.
ganxiluli iyos sakuTrebis mopovebis garkveulwilad bunebriv saSualebad.
nadiroba xom samxedro saqmis nawilia: nadiroba ki SeiZleba rogorc velur
cxovelebze, aseve im adamianebze, romlebic bunebiT gansazRvrulni arian
morCilebisaTvis, magram ar surT es; aseTi omi, Tavisi bunebiT, samarTliania”
(1256 b 20-25).

3. moqalaqis cneba
“saxelmwifos” mTeli II wigni platonis da sxva avtorebis SexedulebaTa
kritikas exeba. aristotele axsenebs vinme qalkedonel fales, romelic romael
grakxusebze didi xniT adre moiTxovda moqalaqeebs Soris miwis tol
sakuTrebaSi gadacemas. (1266 b). aqve detaluradaa ganxiluli saxelmwifo
mowyobis istoriuli SemTxvevebi lakedemonelTa saxelmwifo, kreta da kar-
Tageni. TiToeuli maTgani saxelmwifos (polisis) konkretul nairsaxeobebs
warmoadgendnen, magram erTmaneTisagan imdenad gansxvavebuli niuansebis
Semcvlels, rom savsebiT bunebrivia daisvas kiTxva zogadad saxelmwifos saerTo

20 97
edmund berkis konservatizmi 2. ojaxi da kerZo sakuTreba, monoba

Tu mxedvelobaSi miviRebT saqarTvelos politikuri cxovrebis ara Tana- ramdenadac polisi soflebisagan Sedgeba, xolo soflebi ojaxebisagan,
medrove mTvlemare mdgomareobas, aramed politikuri partiebis ufro aqtiuri analitikurad aristotele ojaxis ganxilvaze gadadis. am sakiTxSi sruli
yofis periods, gamocdileba dagvarwmunebs politikosebis umravlesobis kontrastia mis da platonis Sexedulebebs Soris.
gamorCeul simpaTiaSi konservatiuli, gnebavT axla ase vuwodoT, memarjvene yoveli ojaxi Sedgeba Tavisuflebisagan da araTavisuflebisagan. ojaxi sxva
msoflmxedvelobisa da Sesabamisi politikuri praqtikis mimarT. “monarqistebis araferia, Tu ara mimarTebebis sistema, romelic myardeba batonsa d monas, qmarsa
partia”, “konservatorebis partia”, “tradicionalistebis partia”, “qristianul- da cols, mamasa da Svilebs Soris. aristotele sakmao dros uTmobs am dros
demokratiuli partia” mxolod ramdenime dasaxelebaa monaTesave politikur gavrcelebuli mosazrebis “verifikacias”, romlis mixdviTac ojaxis elementebs
mimarTulebebs Soris, romelTa xvedriTi wona saqarTveloSi gacilebiT sWar- Soris ufrosobis forma erTi wyarodanaa warmoSobili. laparakia batonis da
bobda maT ideologiur oponentebisas. am viTarebis mizezebis Zieba sakmaod Sors mamis Zalauflebis identurobaze. aristotele sTvlis, rom batonis Zalaufleba
wagviyvans Tumca erT-erT SesaZlo mizezad SegviZlia is davasaxeloT, rom principulad gansxvavdeba mamis Svilze da qmris colze Zalauflebisagan, radgan
patara erebi yvelgan, da ara mxolod saqarTveloSi, ufro konservatulebi arian Tu pirveli aris Tavisufal da araTavisufal subieqtebs Soris mimarTeba, bolo
da Znelad eguebian siaxles. Tu gaviTvaliswinebT patara erebis politikuri ori Tavisufal arsebaTa Soris arsebuli mimarTebaa. marTalia aristotele
cxovrebisaTvis damaxasiaTebel bevr risk-faqtors, SegiZlia gagebiT movekidoT mimarTebebis am saxeebs mijnavs Tavisufals da araTavisufals Soris arsebuli
msgavs ganwyobebs, radgan, rogorc qalbatoni tetCeri brZanebda, konservatizmi gansxvavebis bazaze, magram dainteresebuli mkiTxveli tyuilad dauwyebs mis
kargad gakvalul da cnobil gzebze siaruls, yovelTvis upiratesobas aniWebs SromebSi Tavisuflebis, rogorc arCevanis SesaZleblobis cnebis analizs Ziebas.
jer auTvisebeli bilikebis gamoyenebasTan SedarebiT. amgvari analizi aristoeles ar gaaCnia. erT-erTi mizezi amisa, rogorc es unda
viTareba sagrZnoblad Seicvala SevardnaZis mmarTvelobis miwuruls da gamoCndes monobis fenomenis aristoteleseuli gaazrebisas, aris “monis”
xelisuflebis saTaveSi “nacionaluri moZraobis” da “demokratebis” mosvlis sakuTrebis da samuSao iaraRis terminebiT aRwera. aristotelesaTvis ucnobia
Semdeg. farTo gasaqani mieca moliberalo da imavdroulad revoluciur ara mxolod Tavisuflebis, rogorc arCevanis SesaZleblobis cneba, aramed
frazeologias. ufro metic, movlenebi, romlis ZaliTac axali xelisufleba monobis, rogorc amgvari SesaZleblobis daTrgunvis cnebac. magram ra aris
miviReT saqarTveloSi, aRiarebuli iqna “usisxlo”, “xaverdovan”, “vardebis” sakuTreba?
revoluciad. Tu gaviTvaliswinebT saqarTveloSi xelisuflebis cvlilebis ojaxis ganmsazRvreli aRniSnuli sami mimarTebis garda aristotele axsenebs
manamdel Zaladobriv praqtikas, Znelia gadaWarbebiT SevafasoT axali qarTuli kidev erT elements, romelsac xan ojaxis organizacias uwodebs, xanac
revoluciis mSvidobiani xasiaTi. axalma xelisuflebam moaxerxa ara mxolod is, dagrovebis xelovnebas. yvela SemTxvevaSi, aq laparakia ojaxis da meurneobis
rom Tavi aarida sisxlisRvrasa da represiebs, aramed saocrad didsulovnad gaZRolaze. ojaxis da meurneobis cnebaSi igulisxmebs sakuTrebis cneba.
moeqca revoluciis mTavar samiznes, romelic dRemde, safiqrebelia Tavis “sakuTreba aris saxlis nawili, xolo SenaZeni ki ojaxis organizaciis forma”.
mtrebze gacilebiT ufro mSvidad cxovrobs da Tavs irTobs memuarebiTa da meurnisaTvis sakuTreba arsebobis SesanarCunebeli Taviseburi iaraRia. rac
sxvadasxva ceremoniebze sakuTari personis prezentaciiT. vfiqrob, qarTuli Seexeba iaraRebs, Sromis iaraRebi orgvaria: erTi is, romelic gamiznulia
revoluciis ZirTadi xibli, romelmac farTo saerTaSoriso rezonansi da CvenSi produqtiuli moRvaweobisaTvis (ποιετικα) meore, romelic Tavad warmoadgens
mimdinare movlenebiT mTeli civilizebuli msoflios daintereseba gamoiwvia, aqtiur moRvaweobas (πρακτικον). mona, romelic aristoteles gaTanabrebuli
swored mis mSvidobian, ararepresiul xasiaTSi mdgomareobda. ra Tqma unda,
hyavs Sromis iaraRTan, aqtiuri Sromis iaraRia (1253 b 25-1254 a 10). bunebiT mona
sxvadasxva dros, msoflios sxvadasxva qveyanaSi mravali revolucia momxdara,
aris is, vinc Tavis Tavs ki ar ekuTvnis, aramed sxvas da Tanac ise, rom am dros
magram yvela maTgans TavianTi klasikuri paradigma, Sinagani logika gaaCnia
adamianad rCeba. mona aris adamiani, romelic sxvisi sakuTreba xdeba. is aqtiuri
safrangeTis XVIII saukunis revoluciis saxiT. am paradigmasTan yvelaze ufro
iaraRia. monobis arseboba savsebiT gamarTlebulia, radgan arseboben adamianebi,
axlos kidev ori revolucia dgas — ruseTis da iranis islamuri revolucia.
romlebic uxeSi fizikuri Zalis garda arafriT gamoirCevian. maT gansjis unari
rusulma da iranulma revoluciam gaimeora franguli modelis TiTqmis yvela
mxolod imdenad aqvT, rom batonis brZaneba gaigon da Seasrulon. sxva mxriv
ganmsazRvreli xasiaTi — sakuTari moqalaqeebis gaugonari xocva-Jletidan,
sruliad moklebulni arian gansjis unars. amitom isini arseboben imisaTvis
saerTaSoriso konfliqtebSi Cabmis gavliT, revoluciebis saboloo Sedegamde -
batons daemorCilon da maTi aseTi mdgomareoba samarTlianic aris da
diqtaturamde. qarTuli revoluciis principulad gansxvavebuli xasiaTi
gvafiqrebinebs, rom an saqarTveloSi mas saerTod ar hqonia adgili, an sasargebloc (1255 a 5). bunebaSi xom yvela movlenaSi gamoiyofa mbrZanebeli da
Tanamedrove globalizaciis zegavleniT Tavad revoluciebma icvala saxe da daqvemdebarebuli nawili. es bunebis uzenaesi kanonia da mas adamianebic
axali, manamde ucnobi formiT mogvevlina. rogori gansxvavebulic ar unda iyos emorCilebian. monoba orgvaria. erTi, rodesac adamiani bunebiTaa mona da meore,
is, rakiRa revolucia revoluciad rCeba da ara sxva movlenad, mas unda hqondes rodesac vinme mona xdeba kanonis mixedviT (vTqvaT, omSi datyvevebis Sedegad).
raRac saerTo revoluciebis Zvel formatTan. qvemoT SemoTavazebuli berkis rogorc erT, aseve meore SemTxvevaSi, monad qceva sxvis sakuTrebad da Sromis
polimikuri ideebis ganxilva, arada swored es aris winamdebare statiis mizani da iaraRad qcevas niSnavs.
ara verdiqtis gamotana imis Taobaze, Tu ra moxda saqarTveloSi 2004 wels, sakuTrebis ufro zogad konteqstSi ganxilvisas, gasagebi xdeba, rom
saSualebas miscems mkiTxvels Tavadve gaakeTos daskvna qarTul movlenebze da aristoteles pozocia radikalurad gansxvavdeba platonis poziciisagan,
imavdroulad Seivsos sakuTari warmodgenebi zogadad rogorc revoluciis, romelic ara mxolod ar uSvebda sakuTrebas idealur saxelmwifoSi, aramed mas
aseve konservatizmis Taobaze. erT-erT ZiriTad sazogadoebriv ubedurebad Tvlida. aristotele marTalia ar
me-XVIII saukunis ingliseli moazrovnis, edmund berkis ideebi gadmocemulia uaryofs saxelmwifos arsebobas, magram misTvis sakuTrebis ZiriTadi forma
sakmaod grZeli saTauris mqone SromaSi: “edmund berkis gaazrebani safrangeTSi mainc kerZoa.
revoluciisa da am movlenisadmi miZRvnili zogierTi sazogadoebis londonSi sakuTrebis, qonebis mopovebis xelovnebis ganxilvisas, aristoteles
Tavyrilobis gamo, gadmocemuli parizeli aznaurisadmi gankuTvnil werilSi”. ganxiluli aqvs gacvlis idea, amasTan mis msjelobebSi ikveTeba ganasxvaveba
berkis es naSromi pirvlad gamovida 1790 wels (is cnobilia mokle saTauriTac saqonlis sacvlel da saxmar Rirebulebebs Soris. Tumca, ra Tqma unda,
aristoteles es terminebi ar aqvs da erT SemTxvevaSi, is laparakobs sagnis
“Reflections on the Revolution in France”), e.i. safrangeTSi revoluciis dawyebidan
(magaliTad, fexsacmelis) gamoyenebaze daniSnulebis mixedviT (rodesac mas

98 19
ara TviTmiznurad, aramed mxolod imitom, rom arsebulebi mravalmxriv erTi wlis Tavze da mravalmxriv winaswarmetyveluri gamodga. Tumca, werili
srulyofilebi arian, da ver axdenen TvianTi bunebis (“fysis”) realizacias (1260 b yuradRebas ipyrobs ara imdenad am winaswarmetyveluri mosazrebebis gamo,
30-35). aramed safrangeTis revoluciis negatiuri SefasebebisaTvis aucilebeli
is rac saxelmwifos safuZvelSi Zevs, aris qalis da mamakacis urTierToba, imgvari zogadi msoflmxedvelobrivi, RirebulebiTi da politikuri foniT,
urTireToba arsebebisa, romelTac ar SeuZliaT erTmaneTis gareSe yofna. maTi romelic sakmarisi gaxda konservatizmis warmoSobisaTvis.
erTimeorisadmi ltolva gonivruli gadawyvetilebis Sedegi ki ar aris, aramed
aris imis msgavsi instinqti, rogorsac vxvdebiT cxovelTa samyaroSi datovon
STamomavloba. franguli revoluciis ingliseli mxardamWerebi da maTi Sexedulebebi
aqedan gamomdinare, adamianTaSorisi urTierTobis pirveli da uZiriTadesi
forma aris ojaxi: “... urTierToba, romelic yalibdeba bunebrivad yoveldRiuri werilis warmoSobis Sesaxeb masSive mogviTxrobs berki. rogorc irkveva,
moTxovnilebebis dasakmayofileblad, aris ojaxi” (1252 b 10-15). Sesabamisad, werili, romliTac man upasuxa frangi aznauris kiTxvebs ukve 1789 wels yofila
ojaxebisagan Semdgari asociacia aris sofeli, xolo soflebis erTianoba ki dawerili da, rogorc Tavad berki SeniSnavs, sifrTxilis gamo ar gaegzavna
Seadgens saxelmwifos. “srulyofilad warmodgenili soflebisgan Semdgari adresats. yovelive amis Sesaxeb adresats ecnoba patara ganmartebiT werilSi,
gaerTianeba aris saxelmwifo (polisi), ... romelic TviTkmar arsebobas aRwevs da rasac berkisadmi franguli revoluciis Sefasebis daJinebuli Txovna mohyva.
romelic iqmneba sasicocxlo aucileblobis karnaxiT, magram arsebobs saTno berki kvlav daubrunda werilis pirveldawyebiT variants da ufro farTo
cxovrebisaTvis. aqedan gamomdinareobs, rom yoveli saxelmwifo bunebrivi formatiT gadmosca saTqmeli, Tumca, ukve Txzulebad qceulma nawerma
produqtia da iseve, rogorc adamianTa Sorisi pirveladi urTierTobebi, am SeinarCuna werilis pirveldawyebiTi forma.
bunebrivi tendenciis dasrulebas warmoadgens, xolo dasrulebaSi ki Tavs erT-erTi mniSvnelovani sakiTxi, romliTac avtori iwyebs Tavisi
aCvenebs buneba. Cven vuwodebT yoveli obieqtis bunebas ... mis iseT mdgomareobas, Tvalsazrisis gaSlas, Seexeba. safrangeTSi dawyebuli revoluciis inglisel
romelic miiReba misi ganviTarebis dasrulebis Semdeg. ufro metic, saboloo mxardamWerebs, romelTac qveyanaSi Sesabamisi profilis ramdenime klubi,
miznis ganxorcielebaSi vlindeba umaRlesi srulyofileba, xolo imas, rasac saidanac cdilobdnen franguli ideebis (da, SesaZloa saqmis) propagandas
TviTkmari arseboba gaaCnia, is dasrulebulicaa da umaRlesi arsebobis mqonec” inglisSi. es klubebi iyo konstituciuri sazogadoeba xolo meore revoluciuri
(1252 b 25-1253 a). aqedan aristotele akeTebs daskvnas, rom saxelmwifo aris raRac sazogadoeba. Cans am ukanasknels meti warmatebisaTvis miuRwevia Tavis
bunebiTad arsebuli da, rom adamianic Tavisi bunebiT, politikuri arsebaa. es ki moRvaweobaSi, rakiRa frangul parlaments — nacionalur krebas — misi wevrebi
niSnavs, rom Tuki romelime adamiani, Tavisi bunebis mixedviT da ara SemTxveviTi parizSi miuRia da pativiT gaumgzavrebia ukan, rogorc misi ideebis gamtarebeli.
garemoebebis gamo, saxelmwifos gareT icxovrebs, is an zneobrivad ukve Tavad amgvari kontaqtebis faqtSi xedavs berki inglisuri klubebis
ganuviTarebeli arsebaa da, an zeadamainia (1253 a 5-10). gakicxvis safuZvels, radgan arc erTi damoukidebeli qveynis moqalaqe, romelic
amrigad, adamiani arsebobs mxolod saxelmwifoSi, romelic pirveladia am moqalaqeobiT sakuTari qveynis sajaro nebasTan aris dakavSirebuli, ar
masTan mimarTebiT. rogorc platonTan, aqac adamianis saxelmwifosTan miscems sakuTar Tavs uflebas sakuTari xelisuflebis nebarTvis gareSe Sevides
damokidebuleba mTelis da nawilis paradigmis konteqstSi ganixileba. oficialur urTierTobebSi sxva qveynis xelisuflebis warmomadgenlebTan.
izolirebulad ganxiluli adamiani ar iqneba TviTkmari arsebuli. mas yovelTvis Tumca, es mxolod praqtikul moraluri poziciaa, romlis gamo berki sagangebod
daWirdeba sxva adamianTan asociacia. aristotele kvlav imeorebs, rom Tu cdilobs gaemijnos konstituciuri da revoluciuri sazogadoebis saqmianobas.
adamianma mainc miaRwia TviTkmar arsebobas da mas sxva aRaravin Wirdeba, maSin is meore, ufro Teoriuli xasiaTis mizezi Zevs politikuri saxis movlenebis da
adamiani ki ara an cxovelia da an RmerTi (1253 a 25-30). sxva cocxali arsebebisagan ama Tu im mTavrobis moqmedebis Sefasebis im gzebSi, romlebic berks erTaderTad
adamians, upirveles yovlisa, metyvelebis unari ganasxvavebs. es uzrunvelyofs sworad miaCnia. franguli revoluciiT aRfrTovanebuli Tanamoqalaqeebisagan
imas, rom mxolod adamians SeuZlia Seiqmnas warmodgena iseT cnebebze, gansxvavebiT, berki ar Cqarobs revoluciis da revolucionerebis myisier
rogoricaa sikeTe da boroteba, samarTlianoba da usamarTloba. zneobrivi Sefasebas Tundac Tavisuflebis abstraqtuli idealis gamokidebiT. im faqtidan,
ganzomileba, romliTac aristotele adamians axasiaTebs, saxes ucvlis mis rom safrangeTSi revolucia ganxorcielda Tavisuflebis saxeliT, frangi
saxelmwifoebrivad cxobrebis sazriss. marTalia adamianebi sazogadoebrivad xalxis da Sesabamisi qveynis mTavrobis arc qebis da arc kritikis safuZvels ar
erTiandebian erToblivad arsebobis saWiroebis karnaxiT, magram agrZeleben iZleva. politikuri mdgomareobis normaluri Sefaseba saWiroebs ara
amgvar yofas saTno cxovrebis misaRwevad, raSiac adamiani sakuTari Tavis egzaltirebul Sefasebebs da calkeuli lozungebis gamodevnebas, aramed
realizacias axdens: “sisrules miRweuli adamiani, yvelaze ufro srulyofilia revoluciis Sedegad miRebul reJimze gulmodgine dakvirvebas, mTavrobis
cocxal arsebebs Soris da, piriqiT, kanonisa da samarTlis gareSe mcxovrebi saSinao, sagareo, samxedro da ekonomikuri politikis analizs, misi
adamiani yvelaze uaresia. ... sikeTes moklebuli adamiani yvelaze ukeTuri da ideologiuri xazis Seswavlas. sxva SemTxvevaSi, misalocebis gagzavna frangi
veluria Tavis sqesobriv ltolvebSi da miswrafebebSi. samarTlianobis cneba xalxisaTvis mxolod imitom, rom maT raRac moimoqmedes abstraqtuli
ukavSirdeba warmodgenebs saxelmwifoze, radganac samarTali (kanoni) aris ra Tavisuflebis idealis karnaxiT, msgavsi iqneboda giJis an avazakisaTvis
samarTlianobis sazomi, imavdroulad aris politikuri qcevis maregulirebeli milocvebisa, raRai man moaxerxa izolaciis kedlebis garRveva da eziara
normac” (1253 a 30,35 — 1253 b). adamianis bunebriv Tavisuflebas.
amrigad, mxolod polisSi myofi adamiani cxovrobs politikurad, cxovrobs revoluciis dasawyisidan mocemul dromde sakmao dro gavida da berkic Tavs
polisis kanonebis mixedviT, rac zneobrivad cxovrebas utoldeba da adamianis aZlevs uflebas franguli revoluciis ufro safuZvliani Sefasebebi gamoTqvas,
gamorCeul maxasiaTebels warmoadgens. Tumca manamde exeba safrTxes, romelic franguli ideebis gavrcelebam SeiZleba
moutanos mis Tanamedrove ingliss. ramdenadac zemoTaRniSnuli inglisuri
klubebi revoluciuri ideebis TavianT qveyanaSi gavrcelebas cdiloben da
revoluciuri safrangeTis movlenebi am qveyanaSi gavrcelebul sul ufro da
ufro mzard qaosze metyvelebdnen, berki ufro wuxs SesaZlo qaosze
ingliselebis gonebaSi, vidre Sidapolitikur movlenebSi, radgan xelisuflebis
simyareSi mas eWvi ar epareba. am mimarTulebiT, ki mas SemaSfoTeblad eCveneba
ideebi, romlebsac inglisis revoluciuri sazogadoeba daesesxa

18 99
kontreformaciuli eklesiis moZrvars, doqtor praiss. aristoteles (384- 322) politikuri Teoria
praisis qadagebidan, romelic ZiriTadad agebulia adamianis uflebebis Temis
irgvliv, praiss gamoyavda Tvalsazrisi, romelic TiTqos moipova ingliselma
xalxma 1688 wlis revoluciis ZaliT da romlebic misi azriT gulisxmobda mefis
Sesavali. platonis mowafeebs Soris yvelaze ufro niWieri, aristotele,
Tavad miiwvia makedoniis mefe filipem Tavisi vaJis, aleqsandres aRmzrdelad. es
arCeviTobas, uvargisi mmarTvelobis SemTxvevaSi xelisuflebis ZaliT damxobis
erTgvari kompensacia iyo aristotelesaTvis, romelsac molodinis
uflebas da mTavrobis xalxis Sexedulebis mixedviT dakompleqtebas. berki
sawirispirod, platonma ar dautova Tavisi skolis xelmZRvaneloba.
Tanmimdevrulad ganixilavs samive am mtkicebas da aCvenebs, rom arc erTi maTgani
damokidebuleba maswavlebelsa da mowafes Soris araerTgvarovania. Tu
ar Sesula revoluciis Semajamebeli dokumentis originalSi, romlis sruli
gavixsenebT aristoteles cnobil gamoTqmas _ “megobaria platoni, magram
saxelwodebaa “adamianis uflebaTa da TavisuflebaTa deklaraciis da taxtis
WeSmariteba ufro didi megobaria” _ maswavlebelsa da mowafes Soris sakmaod
monacvleobis uflebis aqti”. berki savsebiT samarTlianad urCevs adresats Tuki
mwvave diskusiebis arseboba unda vivaraudoT. rig sakiTxebSi da es iTqmis ufro
mas marTlac ainteresebs inglisis saxelmwifo wyoba, es sakiTxi Seiswavlos
metafizikis da epistemologiis problemebze, platonis d aristoteles
qveynis istoriidan, sakanonmdeblo aqtebidan da sxva dokumentebidan da ara
Sexedulebebi TiTqmis erTgvaria. sxva sakiTxebSi da maT Sorisaa politikuri
mRvdlebis mier kaTedrebidan gakeTebuli qadagebebis safuZvelze. amasTan,
problematika, platonis da aristoteles xedva ara mxolod gansxvavebulia,
berkis azriT, qveynis politikuri mowyobis avtorebi kanonmdeblobas
aramed xSirad sapirispiroc. Tavisi politikuri doqtrina aristotelem
alagebdnen bunebis kanonebTan TanazomadobiT da ara novaciebis Semotanis
gadmosca “politikaSi”, “nikomaqes eTikaSi” da “did eTikaSi”. am bolo or
surviliT. sicicxlisunariani arsebuli realobis SenarCunebiT, ingliseli
naSromSi politikuri problemebi eTikuri da socialuri sakiTxebis konteqstSi
xalxi sulac ar uaryofs gaumjobesebisaken miswrafebas da progress, romlis
gadmoicema. sakuTriv politikur problemebs is ZiriTadad “politikaSi”
SerCeva SenarCunebis arCevani yovelTvis Tavisuflad rCeba.
ganixilavs da Cvenc am naSroms daveyrdnobiT, rmelic sul rva wignisagan
“amgvarad gardatydeba bunebis universaluri kanoni saxelmwifos
Sedgeba. platonis “saxelmwifosagan” gansxvavebiT, romelic idealuri
cxovrebaSi, sadac Cven vsrulyofT imas, rac arasdros ar aris axali da
saxelmwifos proeqtirebas uTmobs ZiriTad dros, aristotele aranaklebad
vinarCunebT imas, rac arasdros ar Zveldeba. winaprebTan dakavSirebiT Cveni
interesdeba arsebuli saxelmwifoebis sxvadasxva mxareebis aRweriT, Tanac
aseTi principebi warimarTeba ara Zveli crurwmenebiT, aramed filosofiuri
imgvarad, rom erTnairi gulmodginebiT warmoadgens rogorc Teoriul da mTeli
analogiiT. vemyarebiT ra taxtismonacvleobis princips, Cven vafuZnebT
misi doqtrinisaTvis gadamwyveti mniSvnelobis mqone sakiTxebs, aseve, erTi
mmarTvelobas sisxliT naTesaobaze, xolo qveynis kanonebs vukavSirebT ojaxur
SexedviT, sruliad umniSvnelo detalebs saxelmwifo cxovrebisa.
kavSirebs da axloblobas imgvarad, rom mexsierebaSi siyvaruliT da saTnoebiT
vinaxavT warmodgenebs Cvens saxelmwifoze, ojaxur kerebze, winaprebis
saflavebsa da sakurTxevlebze. TavisuflebaTa memkvidreobiTobis ideis Suqze
ganxilviT, Cven viRebT arcTumcire upiratesobebs. Tavisuflebis suli ase 1. saxelmwifo da adamiani
xSirad rom warmoSobs uwesrigobas da eqscesebs, CvenSi moqmedebs, Tu SeiZleba
ase iTqvas, kanonizebuli winaprebis TandaswrebiT da amitomac morCili xdeba yoveli saxelmwifo, wers aristotele “politikis” SesavalSi, aris adami-
maTi didi pativiscemis da mowiwebis ZaliT. ... swored amitomaa Cveni Tavisufleba anTSorisi urTierTobis Taviseburi forma, romelic miznad isaxavs saTnoebas.
Rirseuli Tavisufleba” (gv. 11). berkis es sityvebi memkvidreobiTobis principis aq, albaT, saWiroa aRvniSnoT gansxvaveba rusul da inglisur Targmanebs Soris.
ganxilvisaken gbiZgeben, romelic konservatizmis erT-erTi fuZemdebluri berZnuli “κοινονια”, inglisur teqstSi Temaze, Tu ra aris saxelmwifo,
principia. Targmnilia adamianTSorisi asociaciad (association) Sesaxeb, xolo rusuli teqsti
saubrobs adamianTSoris urTierTobaze (общение). es ukanaskneli Zalze tevadi
memkvidreobiToba terminia da gulisxmobs rogorc sakuTriv asociacias, aseve adamianTa Soris
komunikacias, am sityvis ufarToesi gagebiT. am TvalsazrisiT, sainteresoa
amrigad, winaprebis danatovaris pativiscema, memkvdreobiToba, rogorc aristoteles aseTi gancxadeba: saxelmwifoSi moqalaqeebi unda ar yvela saqmeSi,
vxedavT aRmocenebulia bunebis proncipebTan sazogadoebis harmonizaciis an arc erTSi, an zogSi monawileobdnenda zogSic ara. es savsebiT bunebrivia,
survilze. swored es ganasxvavebs ingliselTa cxovrebis wess da Tavis droze radgan “erTi saxelmwifos mier dakavebuli adgili garkveuli saxis erTobaa,
inglisuri revoluciis Taviseburebebs frangulisagan. pirveli dafuZnebulia xolo moqalaqeebi ki erTi saxelmwifos mowileebi (κοινονοι) arian” (1261 a).
tradiciaze maSin, rodesac ukanaskneli cdilobs yovelgvari tradiciulis am zogadi SeniSvnis Semdgom, aristotele saubrobs meTodze, romelic
uaryofas. saxelmwifos ganxilvis gzis maCvenebeli unda iyos. politikuri analizis
“rusom ver mogvaqcia Tavis rwmenaze; Cven ar gavmxadvarT volteris aristoteleseuli meTodi ar aris raime gansxvavebuli kvlevis sxva meTo-
mowafeebi; helveciuss araferi daumatebia Cveni ganviTarebisaTvis. aTeistebi ar debisagan. is am SemTxvevaSi igive meTods iyenebs, rogorc sxva movlenebis
gamxdaran Cveni moZRvrebi, SeSlilebi — kanonmdeblebi. ... Cven araviTari analizisas. erTi mxriv, problemisadmi misi midgoma ar aris didad gansxvavebuli
aRmoCena ar gagvikeTebia, Tumca arc vfiqrobT, rom morali iseve, romgorc sakiTxis kvlevis im wesisagan, romelsac palatoni amjobinebda. aristotele
moralisa da mmarTvelobis safuZvlebi saWiroebs aRmoCenas” (40). wers: “gadmosacemi masala ufro cxadi gaxdeba, Tuki mas adre gadmocemuli
am konteqstSi unda ganvixiloT berkis mowodeba frangebisadmi aaSenon axali meTodis mixedviT ganvixilavT _ sxva SemTxvevebis msgavsad, Tu rTuls martiv
Senoba Zvel saZirkvelze, rac SesaZlebeli iqneba maSin, Tu frangebi aRar elementebd davanawilebT da davakvirdebiT, Tu risgan Sedgeba saxelmwifo
ganixilaven sakuTar Tavs iseT naciad, romelsac revoluciamde araferi hqonia ...”(1252 a 20). “politikis” meore wignis dasawyisSi, aristotele gvamcnobs, rom
saerTo samoqalaqo sazogadoebasTan da monobaSi cxovrobda. winaprebis ararsebuli idealuri saxelmwifo modelebis misi analizi TviTmiznuri ar aris.
pativiscemiT, frangebi ufro met pativs miagebdnen sakuTar Tavs. Tavisuflebis naSromis mizania Seswavlili iqnes adamianTa urTierToba maTi yvelaze
suls sCvevia mravalgvari eqscesebis da aurzauris gamowveva. magram, Tu is srulyofili im formiT, romelic adamianebs aZlevs saSualebas icxovron
emyareba memkvidreobiTobis idas, raRac azriT kanonizirebuli winaprebis TavianTi miswrafebebis Sesabamisad. am kvlevis procesSi, gvafrTxilebs
uRrmes pativiscemas, maSin yovelTvis dazRveuli iqneba yovelgvari aristotele, ganxiluli iqneba realurad arsebuli saxelmwifoebi, xolo Tu
gaugebrobebisagan. Tu axalma Taobam Tavisuflebis idea miiRo Rirsebis iseT saxelmwifoebs SevexebiT, romlebic arsebulTagan gansxvavdeba, es moxdeba
TanSobil grZnobasTan erTad, is arasdros ahyveba utifarTa gamoxdomebs, rac

100 17
platonisaTvis “demokratia” iseve, rogorc Zveli romaelebisaTvis “respublika” saukeTeso saSualebaa zomierebis SesanarCuneblad sazogadoebaSi, romelic amiT
(“plebsis” mmarTveloba) uTanaswordeboda ara imdenad “xalxis mmarTvelobas”, daculi iqneba moufiqrebeli gadawyvetilebebisa da bolomde gauazrebeli
ramdenadac “mdabioTa mmarTvelobas”. proeqtebis tiraniisagan.
“Tqven rom ar amogeSalaT mexsierebidan winaprebi, cocxlad SegenarCune-
binaT Zveli evropuli kanonis principebi da nimuSebi, mxolod gageumjo-
7. sxva sakiTxebi besebinaT da SegeguebinaT isini Tanamedrove situaciasTan, maSin mTel msoflios
uCvenebdiT axali sibrZnis magaliTs. maSin, TavisuflebisaTvis brZolas Tqven
platonis filosofiis ganxilvis bolos, minda Sevexo or, Cemi azriT, dRes Zalze Rirseul saqmed aqcevdiT yvela xalxis Rirseul adamianTa TvalSi. Tqven
mniSvnelovan Temas. pirveli ukavSirdeba qalis rolsa da funqciebs sazoga- sayrdens gamoaclidiT despoticms, Tuki uCvenebdiT, rom Tavisufleba ara
doebaSi, xolo meore omis problemas.. mxolod SeTavsebada kanonierebasTan, aramed, roca is ar ewinaaRmdegeba
aristotelesagan gansxvavebiT, platoni Tvlis, rom qali iseTive aqtiuri disciplinas, Sesatyvisia kidevac misi” (12).
personaa saxelmwifo cxovrebaSi, rogorc mamakaci. laparakia ara mxolod qalis Tuki ase moiqceodnen, fiqrobs berki, maSin frangebi aCvenebdnen imas, rac
socialur da politikur aqtiobaze, aramed mis aqtiobaze samxedro saqmeSiac. Tavis droze ganaxorcieles ingliselebma. kerZod, rom savsebiT SeTavsebadia
Zalze delikaturad, platoni wers, rom qalebma smxedro saqmeSe unda iTavon erTmaneTTan Tavisufali saxelmwifo, Zlieri monarqia, disciplinirebuli
imdenad, ramdensac Tavad CaTvlian SesaZleblad (452a...…; 453... ). armia, reformirebuli da yvelasaTvis pativsacemi eklesia, Serbilebuli da amave
kidev erTi sakiTxi, aris omis problema. Zalze didi xnis Semdeg, faSizmis dros energiuli Tavadaznauroba. liberaluri kanonmdeblobis SemoReba mesame
erT-erTi ideologi da haidegeris megobari, karl Smiti, dawers statias, wodebisadmi am ukanasknels saSualebas miscemda Tavisufali konkurencia
“politikuris cnebis Sesaxeb”, romelic amozrdilia platonis omis gansaz- hqonoda da, saboloo jamSi, Tavis mxares gadmoebirebina Tavadaznauroba.
Rvrebidan. saerTod, omis klasikur gansazRvrebad iTvleba klauzevicis defi- Sedegad, safrangeTi miiRebda yovelmxriv dacul, kmayofil da Sromismoyvare
nicia, romelic gveubneba, rom omi aris politikis gagrZeleba samxedro xalxs, romelic bednierad icxovrebda sruli moraluri Tanasworobis
saSualebebiT. am definiciis gasagebad, sul mcire, Cven imis codna mainc pirobebSi. rogoria amis nacvlad realoba?
gvWirdeba, Tu ra aris politikuri da platoni swored am sawyisebTan dgas. is revoluciis mamebis mecadineobiT, frangi xalxi, romelic welSi wydeba
ganasxvavebs omis orgvar mniSvnelobas, sakuTriv oms da ganxeTqilebas: “me umZimesi SromiT, motyuebulia imiT, rom mas yalb ideebs da ararealuri
mgonia, rom arsebobs ori saxelwodeba — omi da gamxeTqileba. isini Seu- proeqtebiT cxovrebis gaumjobesebis imeds unergaven, rac kidev ufro mwares
Tanxmeblobis ori gamovlinebaa. da orad me maT vTvli ai ratom: erTs adgili aqvs xdis qveyanaSi gamefebul realur uTanasworobas.
Tavisianebsa da axloblebs Soris, xolo meores — ucxoebTan, ucxotomelebTan.
mtroba TavisianebTan ganxeTqilebad iwodeba, xolo sxvebTan omad” (470 b-c).
Tumca, es ufro deskripciaa omisa da aq jr kidev ar Cans misi mizezebi imisa, Zaladoba, rogorc revoluciis safuZveli
Tu ratom aqvs elins mtroba ucxotomelTan da aramtroba isev elinTan,
visTanac, rogorc istoriidan viciT aranaklebi sisxlismRvreli brZolebi “safrangeTma iyida maTxovruli yofa danaSaulis fasad” (13). amgvaria
hqonia. platoni amis Taobaze wers: “maSasadame, Tu elinebi ebrZvian barbarosebs revoluciuri safrangeTis realuri Tanamedrove mdgomareobis Sefaseba berkis
da barbarosebi elinebs, Cven vityviT, rom isini brZoloben imitom, rom TavianTi mier. danaSauli, zogadi azriT, aris kanonis ugulvebelyofa, kanonierebis
bunebiT mtrebi arian da amitom maT am mtrobas omi unda vuwodoT. xolo, fexqveS gaTelva da masze maRla dadgomis mcdeloba. pirveli nabiji am dam-
rodesac msgavsi ram xdeba elinebs Soris, unda vTqvaT, rom isini bunebiT Rupveli mimarTulebiT frangebma kanonieri xelisuflebis damxobiT gadadges.
megobrebi arian, magram elada aseT SemTxvevaSi avadaa da masSi urTierTqiSpoba sazogadoebis politikuri wyoba, romlis warmoSobas safuZvlad ukanonoba
uZevs, verasdros Seegueba mkacrad reglamentirebul sazogadoebriv insti-
sufevs, rasac ganxeTqileba ewodeba” (470c-d).
tutebs. SiSveli nebis mier sakuTari Tavis sayovelTao wesad qceva mxolod
pirveli nabijia aRviraxsnilobis, TviTnebobis da urwmunoebis gaormagebisaken.
Sedegad, korupcia, manamde simdidris da Zalauflebis Tanmxleb mankierebad rom
savaldebulo literatura iTvleboda, mosaxleobis yvela fenas moedo. postrevoluciuri safrangeTis
mZime mdgomareobas berki ase aRwers: arsebuli viTarebiT miRweulia eris sruli
1. platoni — saxelmwifo. Tavebi II, III, IV, V, VII, VIII, IX. bankrotoba, rac konkretulad gulisxmobs imas, rom kanonebi ugulve-
2. Plato - The Republic. Translated with the Introduction by Desmond Lee. Second Edition. Penguin belyofilia, sasamarTloebi garekili, mrewveloba dauZlurebuli, suls Rafavs
Books, 1987. vaWroba, xalxi gamaTxovrebulia, eklesia gaZarcvuli, armia da samoqalaqo
3.Платон – Государство, в кн. Платон Сочинения в трех томах, том 3, часть 1. Изд. «Мысль», sazogadoeba imyofeba anarqiis mdgomareobaSi. anarqia iqca sazogadoebrivi
Москва 1971. mowyobis ZiriTad wesad (14).
ram gamoiwvia aseTi mZime viTareba? qveynis msgavsi totaluri ngreva,
damatebiTi sakiTxavi Cveulebriv Sedegia xolme ucxo mtris Semosevis, an, kidev uaresi, samoqalaqo
omis. zogadad revoluciis da pirvelad franguli revoluciis specifikas
4. uiliam gaTri — berZeni filosofosebi. Talesidan aristotelamde.” (platoni. swored is Seadgenda, rom qveynis ngreva sruliad mSvidobian istoriul
moZRvreba ideebis Sasaxeb) gv.96-114, gamomc. ”sabWoTa saqarTvelo. 1983. monakveTSi Sedga. is ganxorcielda periodSi, romlis drosac axali xelis-
5.frensis fukuiama ”istoriis dasasrul da ukanaskneli adamiani”. nawili III 17 uflebis mier miiReboda bolomde gauazrebeli, umeteswilad briyvuli gada-
(”Timosis aRzeveba da dacema”) gv. 192-203. gamoc. mSvidobis, demokratiis da wyvetilebebi, rac warmoadgenda revoluciuri mTavrobis arakompetenturobis
ganviTarebis kavkasiuri institutis mier. Tbilisi, 1999. da TviTkmayofilebis manifestacias. arada, es gaxldaT xlisufleba, romelsac
6. Leo Straus Notion of Nature. in Introduction of ”History of Political Philosophy” Univ. of Chicago. araTu aravin ewinaaRmdegeboda, aramed mosaxleobis udidesi nawilis sruli
7.Carl Schmitt ”The Notion of Political”. mxardaWera hqonda (14). am adamianebis arsi ngrevaSi mdgomareobs. sxva
8. Leo Straus, Plato, in: ”History of Political Philosophy”. SemTxvevaSi maTi arseboba yovelgvar gamarTlebas dakargavda. Sesabamisad, isini
TviTdamkvidrebisaTvis aucileblad Tvlian samoqalaqo xelisuflebis ngrevas

16 101
da am saqmes eklesiaze Tavdasxmebidan iwyeben (25). xelisuflebam, romelmac 6. politikuri reJimi idealur saxelmwifoSi.
monopolia gamoacxada nacionalur nebaze, piradi angariSsworebis mizniT, saxelmwifo mowyobis negatiuri formebi
uamravi uknonoba ise Caidina, rom mas praqtikulad araviTari winaaRmdgoba ar
Sexvedria. cxdia, isini ufro mokrZalebulni iqnebodnen TavianT namoqmedarSi,
ras warmoadgens mmarTvelobis formis mixedviT platonis idealuri
rom ar hqonodaT sruli garantia piradi usafrTxoebisa, rac rogorc
saxelmwifo? idealuri saxelmwifo, romelzedac platoni saubrobs SeiZleba
movlenebis Semdgomma msvlelobam aCvena iseve iluzoruli aRmoCnda, rogorc
ganxorcieldes ori konkretuli formiT. is SeiZleba iyos an monarqia an
maTi socialuri da ekonomikuri proeqtebi.
es rac Seexeba revoluciis zogad princips, romelic gamoixata Zaladobis
aristokratia (rCeulTa mmarTveloba). rCeulebi, romlebzedac platoni lapa-
rakobs ar aris memkvidreobiTi kasta. idealuri saxelmwifos mmarTveli
mizniT nacionaluri nebis uzurpaciasa da revoluciuri xelisuflebis mier
rCeulebi filosofosebi arian. aq, albaT, saWiroa davazustoT “filosofosis”
piradi miznebisaTvis mis gamoyenebaSi. magram zogadi principis cxovrebaSi
cneba da vTqvaT, rom platoni am terminSi ar gulisxmobs diplomirebul
gasatareblad konkretuli meqanizmia saWiro. ZiriTad aseT meqanizms franguli
filosofiis magistrs. erT-erT Tavis dialogSi platoni wers: “maTematika, an
revoluciuri xelisuflebis organizacia warmoadgenda. berki upirveles
sxva romelome filosofiao” da Tu termin filosofiis etimologias
yovlisa frangul parlaments, nacionalur asambleas ixdis Tavisi kritikis
gaviTvaliswinebT, rac sibrZnis siyvaruls niSnavs, maSin SegviZlia vTqvaT, rom
sagnad. yvela, gvarwmunebs is, vinc gaecnoba mis Semadgelobas, darwmundeba, rom
idealuri saxelmwifos mmarTvelebi inteleqtualebi, mecnierebi arian. platoni
Zaladoba da boroteba erTaderTi arCevania, romelic ki maT SeuZliaT gaakeTon.
ara erT furcels uTmobs filosofosi mmarTvelis ama Tu im Tvisebis
xelisuflebis saTaveSi mosuli adamianebi rCebian iseTebad, rogoric isini
daxasiaTebas. laparakia rogorc filosofosebis interesebze da mowodebebze —
Seqmna RmarTma, bunebam, ganaTlebam da cxovrebis wesma. am mxriv ki frang
misiaze _ aseve maT mniSvnelobaze sazogadoebisaTvis. ramdenadac filosofos
deputatebs dasakvexni mainc da mainc araferi aqvT. parlamentis saerTo
mmarTvelebs SevexeT, barem aqve ganvixiloT sakiTxi platonis politikuri
Semadgenloba warmoadgenda naxevrad wignier provinciel advokatebs, mcire
Teoriis totalitarulobis Taobaze. karl poperma, naSromSi “Ria sazogadoeba
iuridiuli kantrebis mmarTvelebs, soflis notariusebs da municipaluri
da misi mtrebi” platoni totalitarizmis mamad gamoacxada. poperis braldeba
Cinovnikebis mTel armias. qveynis ganviTarebis strategiuli proeqtebis da
friad soliduria da unda iTqvas, rom rogorc popers aseve platons bevri
farTo politikuri xedvis nacvlad, maT xelisuflebaSi moitanes wvril-wvrili
damcveli gamouCnda. platonis damcvelTa rigebSi, albaT, pirvel rigSi unda
intriga da yovldRiuri mosaxveWelisaTvis daundobeli brZola. arc erT
movixsenioT iseTi avtori rogoricaa leo Strausi, vinc fiqrobda, rom poperma
maTgans ar hqonia saxelmwifos gaZRolis praqtikuli gamocdileba, xolo
ubralod ver gaigo platoni da mis politikur filosofias araswori
saukeTesoebi mxolod Teoretikosebi iyvnen. nebismier saqmeSi arseboben
interpretacia misca. Cven vfiqrobT, rom platonis Teoria marTlac Seicavs
liderebi da isini, vinc liderebs mihyveba. Sesabamisad, Tu vnaxavT rom
bevr iseT elements, romelic poperis kritrkis simarTleSi gvarwmunebs. kerZo
nacionaluri asamblea ZiriTadad Sedgeba umniSvnelo, medrove adamianebisagan,
sakuTrebis akrZalva ukve Seicavs araerT iseT moTxovnas, saidanac sazogadoebis
gasagebia, rom maTi proeqtebic mankieri iqneba. am parlamentSi yvelaze batonobs
totaluri kontrolisaken mivdivarT. Tu amas davumatebT xelovnebis da bavSvTa
umecari umravlesoba. asambleis is mcirericxovani nawili, romelic moklebuli
aRzrdis umkacresi ideologiuri kontrolis moTxovnas platonis mier, Zalze
ar aris Rirsebas, pativmoyvareobis karnaxiT umravlesobas gamoedevneba xolme
axlos aRmovCndebiT orvelis samyarosTan, sadac regulirebadia ara mxolod
da iqceva instrumentad mis xelSi. politikuri xelmZRvanelobis efeqtianad
Svilebis gaCenis asaki (platonis TeoriiT qalebisaTvis 20-40 weli da mamakace-
gansaxorcieleblad, erTi mxriv, liderebi pativs unda scemdnen da
bisaTvis 30-55 weli), aramed seqsic: “dae, igive kanoni moqmedebdes im SemTxve-
iTvaliswinebdnen maT azrs, visac isini win uZRvian, xolo meore mxriv, piriqiT, am
vebSiac, rodesac romelime STamomavlobis gagrZelebis unaris mqone mamakaci
ukanasknelebs unda SemorCenili hqondeT kritikuli Sefasebis unari da brmad ar
Seexeba, Tundac saqorwino asakis qals, xelisuflebis nebarTvis gareSe. aseT
unda mihyvebodnen sxvebs.
Tu parlamentis Semadgenloba iseTia, rogorc davaxasiaTeT, ras SeiZleba SemTxvevaSi Cven vityviT, rom isini Soben saxlmwifosaTvis ukanono bavSvs” (461 b).
movelodeT misgan? berki fiqrobs, rom es aqtiuri, veragi adamianebi arasdros yofis aseTi kontroli, ra Tqma unda, totalitarulobis asociaciebs
dauSveben imas, rom cxovrebam iq daabrunos, saidanac maT Tavi wamoyves. sakuTari aRZravs mkiTxvelSi. magram platonis saxemlwifo ar SeiZleba totalitaruli
saxelmwifos interesebis sawinaaRmdegod, raSiac isini saerTod ver erkvevian, iyos ufro teqnikuri viTarebebis, vidrde ideologiuri mosazrebebis gamo. rac
nebismieri xerxebiT, isini ixelmZRvaneleben mxolod sakuTari interesebis platonis saxelmwifos aklia totalitarulobamde, aris masmedia. aristotele
karnaxiT, raSiac Zalian kargad erkvevian. es xalxi mzadaa xma misces nebismier erTgan wers, rom saxelmwifos sazRvrebi sruldeba iq, sadamdec swvdeba
proeqts, romelic ki maR pirad mogebas uqadis. ase iqmneba sruliad heroldis xma. ar iqneba swori, Tu saxelmwifos mier moqalaqeebis kontrols
gaumarTlebli konstitucia, romelic maT maRal Tanamdebobebze gadabargebis mxolod TvalTvaliT unariT SemovzRudavT da ar miviRebT mxedvelobaSi
saSualebas da qonebis xelaxali, Zaladobrivi gziT gadanawilebis zegavlenis, politikuri gemovnebis formirebis iseT mZlavr iaraRs, rogoric
SesaZleblobas aZlevs. umravlesoba, romelic Tavis droze ver daikvexnida verc masmediaa. jer saerTo nacionaluri presa, Semdeg televizia da, bolos,
Wkua-gonebiT da verc zneobrivi sispetakiT, vis ZiriTad sazrunavsac piradi interneti, aseT kontrols dRes marTlac totalur xasiaTs aniWebs da mas
gamorCena warmoadgenda, viTarebam axla maRal saxelisuflebo postebze uiversalurs xdis. platons amaze ocnebac ki ar SeeZlo.
wamoaskupa. miuxedavad amisa, Cven mainc saqme gvaqvs im adamianebTan, visi saxelmwifo mowyobis yvela danarCeni forma mankieria da pirvelis
midrekilebebi da unarebi, an ganzraxulis aRsrulebis wesi odnavac ki ar degradacias warmoadgens. idealuri aristokratiuli saxelmwifos garda,
Secvlila (17). platoni laparakobs mmarTvelobis Semdegi formebis mqone saxelmwifoebze:
berki gamoTqvams eWvs, rom arCevnebi gamiznulad moewyo ise, rom parlamentSi timokratiaze, anu qonebriv cenzze damyarebuli reJimi, oligarqiaze, anu
moxvedriliyo umravlesoba, visac simdidre mxolod suraTebze Tu unaxavs. es umciresobis mmarTveloba, demokratiaze anu xalxis mmarTveloba da tiraniaze
adamianebi moklebulni arian unars win aRudgenen angarebas. isini SeCveulni anu erTis mmarTveloba sakuTari survilis mixedviT. am formebs Soris yvelaze
arian morCilebas da sanacvlod Tavis TavSi atareben patara karieristis uaresi tiraniaa da platonic sakmao dros uTmobs jer tiraniis rogorc reJimis
mentalitets, gaunaTleblobis da TviTkmayofilebis energias, momxveWelobis aRweras, xolo Semdeg tiranis Cvevebis da pirovnuli Tvisebebis warmoCinebas.
vnebas, rasac ukve veRaravin SeaCerebs. umravlesobis yvela wevrma “nacvlad Cvens droSi uyoymano Rirebulebebis Semcvel demokratiul mmarTvelobas
imisa, rom aRiaros ukve SemuSavebuli konstituciis farglebSi moqmedebis platoni, rogorc vxedavT, mainc da mainc ar swyalobs da bolodan meore
aucilebloba, gadawyvita Tavad SeimuSaos iseTi konstitucia, rogoric maT adgilze ayenebs. Tumca, mxedvelobaSi unda miviRoT is garemoeba, rom

102 15
romelime fena, aramed piriqiT, gvindoda aseTi yofiliyo mTeli saxelmwifo. gegmebs ufro metad awyobs. maT veravin aRudgeba win an Seasmens rasme verc caSi
Tqven xom imedi gqondaT swored aseT saxelmwifoSi aRmogeCinaT samarTlianoba da verc miwaze. rogori gonebis, rogori gulis, rogori unarebisa unda iyos
da cudad mowyobilSi ki usamarTloba (“saxelmwifo” 420 b-c) da Smdeg: “amasTan, adamiani, romelic Tavs idebs uzarmazari samefos konstituciis SemuSavebas ...
Cven iseT saxelmwifos miviCnevT samarTlianad, romelSiac arsebuli sami, Tavisi msgavs situaciaSi ki, rodesac Zalaufleba usazRvroa, xolo misi miznebi ki
bunebiT gansxvavebuli fena, TiToeuli Tavis saqmes akeTebs. brZen, mamac da gaurkveveli da arc eqvemdebareba gansazRvrebas, zneobrivi borotebis
gamWriaxad Cven CavTvliT Sesabamisi Tvisebebis da mdgomareobis mqone fenebis yoveldRiuri gavrceleba da Zalauflebis mflobeli adamianebis TiTqmis
mqone saxelmwifos” (“saxelmwifo” 435 b-c). fizikuri uunaroba Seasrulon maTze dakisrebuli movaleoba, saSineli
amrigad, mTeli saxelmwifos keTildReoba uzrunvelyofili iqneba maSin, ngrevebis mizezi SeiZleba gaxdes” (17-18).
rodesac yoveli adamiani gaakeTebs raRac erTs iqedan (rac Tavis mxriv saWiroa
saxelmwifosaTvis), risi gakeTebis bunebrivi monacemebic mas yvelaze metad aqvs.
samarTlianoba zogadad aris sakuTari saqmis keTeba da sxvis saqmeebSi Tanasworobis revoluciuri idea da adamianis Rirseba
Caurevloba (“saxelmwifo” 433 a-c). sxvis saqmeebSi Caurevlobaze saubrisas aq is rogorc realuri Tanasworobis safuZveli
ki ar igulisxmeba, rom ikrZaleba xeli SeaSvelo miwis damuSavebaSi vinmes.
laparakia sazogadoebis fenebis principul statusze da maTi funqciebis safrangeTis revolucia aRiniSna umZafresi SejaxebiT gansxvavebul wodebes
aRrevis principul miuReblobaze. sokrate sagangebod ubrundeba socialuri da fenebs Soris. es cnobili Temaa da masze uamravi Sroma dawerila, vTqvaT aseTi
kibis safexurebis statikurobis sakiTxs da yovelgvar mobilobas ukve dadgenil zogadi saTauris qveS — “klasTa brZola”. SeiZleboda am Temaze berkis Tval-
fenebs Soris damRupvelad miiCnevs. rodesac xelosani, an sxva romelime saqmiani sazriss calke ganvixilavT. amjerad ganvixiloT masTan dakavSirebuli Tanas-
kaci sakuTari unarebis, simdidris, Tu zalisa da gavlenini kavSirebis wyalobiT wrobis fenomens, romelic TavisuflebasTan erTad politikis mkvlevarebma
imdenad amaRldeba, rom moindomebs mcvelebis fenaSi gadainacvlos an raRac demokratiis safuZvelSi moaTavses.
msgavs moindomeben mcvelebi da mmarTvelebSi gadainacvleben, an, bolos, berki asxvavebs Tanasworobis orgvar gagebas: erTi Tanasworobis revo-
romelime erTi adamiani moisurvebs yvelafer amis gakeTebas, aseTi Careva sxvis luciur ideals, romelic emyareba ra adamianis uflebebis cnebas, sazogadoebas
saqmeSi, erTi fenidan meoreSi gadasvla, aris udidesi boroteba da danaSauli qaosisaken ubiZgebs, xolo meore Tanasworobis konservatiul ideals, romelic
saxelmwifos winaSe, anu usamarTloba (“saxelmwifo” 434 b-d). Rirsebis grZnobas emyareba da gulisxmobs rangirebis SeanrCunebas sazoga-
doebaSi.
frangulma revoluciam win wamoswia bevri adamiani, romelmac sakuTari
Rirsebis sawinaaRmdegod uRalata sakuTar klass, Tavadaznaurobas. inglisSi
5. saxelmwifo da individi. samarTliani kaci revoluciis dros maTi msgvsi pironeba iyo grafi hovardi, romelmac mas Semdeg
rac mravali sikeTe miiRo mefisagan daRupvis piras miiyvana igi. magram hovardis
saxelmwifo adamianebisagan Sedgeba. Sesabamisad, maTi Tvisebebic Zalze
msgavsebi iSviaT gamonakliss waroadgendnen gansxvavebiT frangebisagan,
msgavsi unda iyos. mas Semdeg, rac gavarkvieT, Tu ras warmoadgens samarTliani
romelTa bevrma warCinebulma gvariSvilma mesame wodebaTan kavSirSi xeli
saxelmwifo, SeiZleba kiTxva daisvas samarTlianobis Sesaxeb konkretul
Seuwyo qveynis Tavadaznaurobis ganadgurebas. arada, rodesac maRali rangis
adamianTan mimarTebiT. Tvisebebis msgavsebis Tezisis safuZvelze SeiZleba
pirebi, piradi gamorCenis mizniT, Ralatoben Rirsebis ideals, maTi Semdgomi
visaubroT, rom saxelmwifosaTvis damaxasiaTebeli saTnoebebi — sibrZne,
yvela saqme siqveles moklebuli xdeba. franguli revoluciisagan gansxvavebiT,
vaJkacoba da gamWriaxoba — man adamianebisagan, sakuTari moqalaqeebisagan
sxva qveynebSi didi socialuri da politikuri gardaqmnebis liderebi miznad ar
SeiZina (“saxelmwifo” 435 e). aqedan platoni gadadis adamianis sulis sami sawyisis isaxavdnen adaminuri Rirsebis fexqveS gaTelvas. isini Sors iyurebodnen.
analizze. es sawyisebi koordinaciaSi arian saxelmwifos im ZiriTad TvisebebTan xangrZlivi istoriis manZlze safrangeTis saocari gamZleoba, didi katakliz-
da saTnoebebTan, romlebzedac zemoT iyo saubari. adamianis suli Sedgeba: a) mebis miuxedavad swrafi aRdgena, swored keTilSobil wodebaze iyo dam-
gonieri nawilisagan (logisticonmeros), romelic adamianis TavSia koncentrirebuli; yarebuli, romelic yvelafris mouxedavad arasdros kargavda sulis simrTeles,
b) mrisxanebis nawilisagan (thimoedes), romlis adgili dulSia da, bolos, RviZlSi Rirsebas da pativad Tvlida qveynisaTvis samsaxurs. es fena axla safrangeTSi
myofi ltolvadi nawilisagan (epithymeticon) (“saxelmwifo” 439 d,e). samarTliani nadgurdeba. kidev uaresi, revvoluciur xelisuflebas aTvalwunebuli da
adamianis buneba am Tvisebebis mimarTebis, ufro zustad maT relaciur damcirebuli yavs yvela is, vinc Rirsebis wesebis karnaxiT moqmedebs. “yvela is —
urTierTobaSi vlindeba, oRond saxelmwifosagan gansxvavebiT, amjerad, miaCnia berks — vinc rangebis arsebobas esxmis Tavs, verasdros miaRwevs namdvil
relaciebs aqvT ara gare, aramed sakuTar Tavze mimarTuli xasiaTi. samarTliani Tanasworobas. yvela sazogadoebaSi, romelic sxvadasxva kategoriis moqala-
iqneba is adamiani, romelic moaxerxebs TiToeul am awyiss Sesabamisi adgili da qeebisagan Sedgeba, unda dominirebdes erTi. gamTanabreblebi mxolod
funqcia miuCinos: “... is axerxebs TiToeuls miuzRas is, rac misTvisaa amaxinjeben bunebriv wesrigs” (20).
damaxasiaTebeli; mas SeiZlia sakuTari Tavis moTokva, is awesrigebs Tavs da am fonze berki laparakobs evropis mzis Casvenebaze. evropa, romlis oqros
sakuTari Tavis megobari xdeba; is ise SeuTanadebs Tavisi sulis sam sawyiss xana ganuxrelad ukavSirdeboda raindobis fenomens, ukve warsuls Cabarda. es
erTmaneTs, rogorc amas akeTeben tkbilxmovanebis sami ZiriTadi bgeris mimarT. epoqa Sescvala sofistebis, ekonomistebis, kantoris moxeleebis epoqam da
... is akavSirebs erTmaneTTan am sam sawyiss da aRwevs gamWriaxobis da Sedegad evropis didebaz samudamod Caqra (33). ras warmoadgenda Zveli
mowesrigebulobis sakuTriv erTianobas” (“saxelmwifo” 443e). sazogadoebis safuZvelTa safuZveli raindoba? berkis azriT, Zvel raindobaSi
realizebuli iyo mTeli zneobrivi sistema. misi principebi marTalia gareg-
nulad icvlebodnen, ramdenadac icvleboda cxovrebis pirobebi, magram
raindobis arsi agrZelebda arsebobas da berkis dromde zemoqmedebda mTel
Taobebze.
swored es qmnida evropis gamorCeul niSans sxva regionebisagan, Tumca igive
principi brwyinvalebas sZenda ara mxolod aziur imperiebs, aramed,
safiqrebelia, antikuri xanis saxelmwifoebsac. arsebobda feodaluri raindobis
erTgulebis principi, romelic ise ganamtkicebda samefo xelisuflebas, rom

14 103
vasalebs aRar utovebda tiraniis Tavidan acilebis aucileblobas. rogorc ki es ganmsazRvreli iqneboda axalgazrdis sazogadoebis ama Tu im safexurze
principi moiSala, maSinve daiwyo SeTqmulebebi da mkvlelobebi, konfiskaciebi gansaTavseblad, maSin arc zedamxedvelebis gamorCeuli Zalisxmeva gaxdeboda
da sisxliani angariSsworebebis mTeli rigi, rac yoveli im xelisuflebis saWiro saamisod da mTeli sazogadoebac gamokveTil kastebad struqturirebad
politikur kodeqss Seadgens, romelic arc sakuTar Rirsebas emyareba da arc maT xasiaTs miiRebda. magram ramdenadac bavSvebis mSoblebis vinaoba ucnobi rCeba,
Rirsebas, vin marTuli inda iyos. aseT SemTxvevebSi, politikuri mosazrebebidan sakiTxi imis Taobaze, Tu ra adgili unda daikavos am ukve axalgazrda kacma
gamomdiare, mefeebi tiranebad iqcevian, xolo maTi qveSevrdomebi principze saxlmwifoSi, gadawydeba misi pirad Tvisebebze, niWsa da talantebze dakvirvebiT
dayrdnobiT meamboxeebad. evropuli civilizacia saukuneebis manZilze saxelmwifo aRmzrdel-moxeleebis mier.
emyareboda or princips — raindobas da religias. maT gareSe Tavisufleba
tiraniad iqceva, codna ampartavan uwignurobad, xolo humanuroba uxeSobad da
velurobad. 3.3.2. niWi, talanti da adamianTa bunebiTi uTanasworobis idea
Rirsebis principi gasdevda sazogadoebis yvela rangs ise, ar angrevda
rigiTobis sistemas. misi wyalobiT mefe Tavisufled da megobrulad eqceoda erT-erTi idea, romelic ganmsazRvrelia klasikuri konservatizmisaTvis,
yvela qveSevrdoms ise, rom isinic monuri morCilebis gareSe pasuxobdnen mas. aris adamianTa bunebiTi uTanasworobis idea. adamianebi TavianTi bunebrivi
yovelgvari Zaldatanebis gareSe es principi aqrobda pativmoyvareobis da TvisebebiT ar arian Tanasworni erTmaneTTan. zogierTi dajildovebulia
ampartavnebis yovlegvar gamovlenas, avaldebulebda monarqs yuri miegdo saocari fizikuri ZaliT, sxva kvleva-Ziebis unariT, zogierTi Sromismoyvare da
sazogadoebrivi azrisaTvis, koreqtulobas aiZulebda mkacr xelisuflebas, gamrjea, zogic “samusiko” xelovnebisadmi midrekili. platoni, romelic arsad
agebinebda yvelas, rom manerebi SeiZleba kanonebze mniSvnelovani iyos. ar arRvevs izonomiis, anu kanonis winaSe moqalaqeTa Tanasworobis moTxovnas,
ganmanaTleblobis epoqam goneba umaRles prioritetad aRiara. marTalia amave dros laparakobs adamianTa bunebiT uTanasworobaze. Tu bunebiTi
berki arafers ambobs ganmanaTleblobaze, magram laparakobs gonebis Suqze, uTanasworobis idea, ganmsazRvrelad miviCnieT politikuri konservatizmis
romlis brwyinvalebam gaaqro rainduli idealebi. yvela saburavi, romelic TeoriisaTvis, maSin platoni erT-erT pirvel konservatorad unda CavTvaloT.
esoden alamazebda cxovrebas daundoblad Camoiglija. samaradJamod moiciles igi ara mxolod uSvebs aseTi bunebrivi uTanasworobis arsebobas, aramed am ideas
Tavidan zneobis maragebidan aRebuli yvela ideali, romelic adamianis uqvemdebarebs saxelmwifos socialur organizacias. yovelma adamianma unda
mankierebis dafarvas emsaxureboda. isini absurdulad da sasacilod daikavos is adgili saxelmwifos socialur struqturaSi, romelic Seesatyviseba
gamoacxades. am axali xedviT mefe ar aris meti, vidre adamiani, xolo dedofali mis niWs da pirovnul Tvisebebs. ufro metic, rogorc TandaTanobiT naTeli
ki qali; qali — cxovelze meti araa, xolo cxoveli ar ganekuTvneba umaRlesi xdeba swored esaa samarTlianad organizebuli saxelmwifos ZiriTadi mizani. is
kategoriis arsebas. pativiscema susti sqesis mimarT romantiul bodvad saxelmwifoa samarTliani, romelSiac yvela adamians Sesabamisi adgili aqvs
cxaddeba. mefis mkvlelobis, mamis mkvlelobis da saerTod adamianTa msxverplis miCenili da ar xdeba sazogadoebrivi fenebis aRreva.
warmoudgeneli mankiereba mxolod gamonagoni da crurwmenaa, romelic xels sakiTxis sruli saxiT warmosadgenad dagvrCa erTi kiTxva: ra gansazRvravs
uSlis samarTlianobis aRsrulebas. am barbarosuli filosofiiT, romelic adamianis niWierebas, ra qmnis misi ama Tu im talantis safuZvels? fsiqologiuri
SeiZleboda gaCeniliyo mxolod gayinul gulsa da avadmyof gonebaSi mecniereba icnobs talantis fenomens rogorc faqts, rogorc realobas. ra Tqma
gamoiricxeba yovelgvari sibrZne, gemovneba da keTilSobileba. kanoni unda unda, arsebobdnen talantebi da arsebobdnen geniosebic, magram ris gamo, amaze
emyarebodes SiSs da emsaxurebodaes mas, vinc kanons piradi SurisZiebisa da erTsulovnad sdums rogorc mecniereba, aseve Cveulebrivi gansjac. ufro
interesebis mizniT iyenebs. da es maSin, rodesac Cvevebis da tradiciebis metic, Tavad kiTxva SeiZleba mogveCvenos aramarTlzomierad _ faqtia, rom
safuZvlis gareSe kanoni warmoudgenelia. “sazogadoebis zneni da midrekilebebi adamianebi gansxvavdebian erTmaneTisagan. faqtia, rom maT xvadasxva
— wers berki — zogjer aucilebelni arian rogorc damatebani, zogjer rogorc midrekilebebi gaaCniaT da sruliad uadgiloa imis Zieba, Tu ra iwvevs amas.
koreqtivebi, magram yovelTvis rogorc kanonis safuZvlebi” (34-35). iq sadac mecniereba da gansja dums platoni miTs iSveliebs da misi
revolucioner xelisufalTa farisevluri gancxadebebis fonze, adamianTa saSualebiT surs axsnas adamianTa Soris arsebuli bunebiTi uTanasworoba.
bunebiTi uTanaswororobis Zveli platonuri idea, sakmaod naTlad JRers berkis platoni gviyveba, Tu rogor Seqmna RmerTma adamianebi miwisagan da rom
SexedulebebSi: safrangeTis kanclerma ganacxada, rom yvela profesia sapatioa. qmnadobis am procesSi zogierTs mieria oqro, zogierTs vercxli, xolo zogsac
araferia sapatio dalaqisa da farnebis amnTebis profesiaSi, ambobs berki, Tumca rkina da spilenZi. is visac oqro mieria mmarTvelebs unda Seadgenen,
es aravis, maT Soris arc saxelmwifos, ar aZlevs uflebas daCagros am rangis vercxlnarebi xalxi mcvelebad gamodgeba, xolo rkiniTa da spilenZiT
xalxi. problema ufro sxvaSi, imaSi mdgomareobs, rom yvela wodebis Sezavebulebma xelosnebis da miwaTmoqmedebis rigebi unda Seavson (“saxelmwifo”
Tanasworobis motiviT cdiloben qveynis marTva mewaReebs Caabaron. es 414 d, e; 415). yoveli mmarTveli, yovelive zemoTTqmulis gaTvaliswinebiT, unda
gadaudebel problemebs Seqmnis. amgvari qmedebiT fiqroben, rom cru rwmenebis zrunavdes ara imis garkvevaze, Tu visi Svilia esa Tu is axalSobili, aramed imaze,
winaaRmdeg gamodian da sinamdvileSi ki brZoloben bunebis winaaRmdeg — ambobs Tu ra Tvisebebi gaaCnia mas da Tu aRmoaCens, rom savaraudod oqronarevi
berki. Tumca, aqve, Cqarobs Tavisi mosazrebis komentirebas. sazogadoebaSi mis mSoblebis SvilSi sWarbobs spilenZisa da rkinis xasiaTi, mas Sesabamis
mier rangebis dacva sulac ar niSnavs mis mier warmomavlobiTi xelisuflebis sazogadoebriv fenaSi unda miuCinon adgili. es ki niSnavs, rom raRac saxiT
dacvas. ZalauflebisaTvis, misi azriT, mniSvneloba aqvs mxolod sibrZnes da socialuri mobiloba idealur saxelmwifoSi mainc arsebobs.
saTnoebas, xolo Tu adamiani misi mflobelia, es imas niSnavs, rom mas
sazogadoebaSi adgilis da Rirsebis mandati zecidan miuRia (21).
ras sTavazobs revoluciuri safrangeTi Tanasworobis am principebis 4.idealuri saxelmwifos mizani. samarTlianobis zogadi definicia
sanacvlod Tavis moqalaqeebs? raindobis da Rirsebis principebs aq adamianis
uflebebis Tema enacvleba. “isini safuZvelSi deben naRms, romelic daangrevs
axla Cven sakmarisad momzadebulni varT saimisod, rom vilaparakoT
yvela Zvel simbolos, Cvevas, qartias, saparlamento aqts. es naRmi — adamianis
samarTliani saxelmwifos bunebaze da mizanze. mcvelebis cxovrebis aRweris
uflebebia” (26). magram ra unda hqondes adamianis uflebebis sawinaaRmdego
Semdeg, kiTxvaze — “xom ar iqneba maTi yofacxovrebis normebis aseTi mkacri
berks? rogorc misi sityvebidan Cans araferi, radgan berki upirveles yovlisa
reglamentacia gadaWarbebuli?” — sokrate pasuxobs: “roca Cven vayalibebdiT am
adamianis uflebebis profanacias ucxadebs brZolas.
saxelmwifos, sulac ar gvsurda gansakuTrebiT bednieri gagvexada misi erTi
“magram aris ki saubari adamianis namdvil uflebebze? me Zalze Sors var maTi

104 13
aq warmomavloba da memkvidreobiToba aris wyalgamyofi, maSin platonis uaryofisagan TeoriaSi da praqtikaSiac mzad var mTeli guliT davuWiro mxari
idealuri saxelmwifos socialuri organizacia gamokveTil kastur xasiaTs adamianis relur uflebebs ... rac Seexeba uflebas xelisuflebis gasa-
miiRebda _ xelosnad dabadebuli verasdros ver gaxdeba mmarTveli, mcveli an nawileblad, saxelmwifo saqmeebis xelmZRvanelobis uflebas, aq me yovelTvis
piriqiT. magram platoni ase ar fiqrobs. konkretuli adamianis romelime ganvagrZob mtkicebas, rom isini mxolod formalurad Sedian samoqalaqo
socialuri fenisadmi mikuTvnebulobis garkveva damokidebulia ojaxis sazogadoebaSi adamianis pirdapir da ZiriTad uflebaTa rigSi” (26). Tu xeli-
organizaciasa da am adamianis personalur Tvisebebze. saboloo jamSi, adamiani suflebaSi monawileoba mxolod formaluradaa adamianis ZiriTad uflebaTa
ama Tu im fenis wevri misi piradi Tvisebebis da talantis wyalobiT xvdeba, rac rigis Semadgeneli, maSin ra upirates uflebebze SegviZlia visaubroT am
mkacrad kontrolirdeba xelisuflebis mier. ganvixiloT es sakiTxebi ufro konteqstSi? berki aq ganasxvavebs samoqalaqo sazogadoebas rogorc adamianTa
konkretulad. Tanaarsebobis bunebiT produqts, Sesabamisad adamianis bunebiT uflebebs da
samoqalaqo sazogadoebas aRmocenebuls xelSekrulebis safuZvelze adamianis
uflebebis Sesabamisi gagebiT. rusos ideebze aRmocenebulma frangi revo-
3.3.1. ojaxi da kerZo sakuTreba idealur saxelmwifoSi lucionerebis ideologiam adamianis uflebebis swored es ukanaskneli gageba
SearCia. Tu aRmasrulebeli da sakanonmdeblo xelisufleba sazogadoebrivi
ojaxis da axalgazrda Taobis aRzrdis problema idealuri saxelmwifos erT- xelSekrulebis produqtia, maSin SeuZlebelia moviTxovoT raime, rac ukve
erTi umniSvnelovanesi problemaa. koncentrirebuli saxiT es sakiTxebi nagulisxmebi ar aris xelSekrulebis mier. aseTi sazogadoebis erT-erTi
ganxilulia mesame da meoTxe wignebSi, Tumca dialogis sxva TavebSiac araerTxel umTavresi principi ambobs, rom arc erTi adamiani ar gamodgeba mosamarTled
Sevxvdebi sakiTxis ama Tu im aspeqtis xelaxal ganxilvas. sakuTar saqmeSi. ukve mxolod es erTi principi arTmevs adamians Tavis bunebriv
principSi Znelia ojaxi vuwodoT adamianTa urTierTobis im tips, romelsac uflebas, romelic yovelgvari xelSekrulebis miRma dgas, Tavadve gansajos da
iwonebs platoni. is laparakobs saerTo colebsa da Svilebze da kerZo daicvas sakuTari interesebi. man uari unda sTqvas Tavdacvazedac — bunebis am
sakuTrebis akrZalvaze idealur saxelmwifoSi. kerZo sakuTreba gadaWarbebul pirvel kanonze — radgan adamians ar SeuZlia erTdroulad isargeblos
indivilualizms warmoSobs da platonis rwmeniT ver egueba idealuri civilizirebuli da aracivilizirebuli saxelmwifos uflebebiT (26-27).
saxelmwifos mTavar mizans. es kidev ufro cxadi xdeba saxelmwifos mankieri saulisxmoa, rom berki am msjelobebidan ar akeTebs calsaxa dadebiT an
formebis aRwerisas, rodesac timokratiaze gadasvlis procesSi saerTo, uaryofiT daskvnas romelime Teoriis sasargeblod. misi mizania aCvenos rom
saxelmwifo miwebis kerZo sakuTrebaSi gadasvla ganmsazRvrel rols asrulebs. adamianis uflebaTa Tema ganyenebuli Teoriuli problemaa, romelze dayrd-
zogadsaxelmwifoebriv doneze mesakuTruli instinqtebis ganuwyveteli zrda da nobiT gaumarTlebelia konkretuli problemebis gadawyveta. mecniereba
maTi degradacia fufunebisadmi miswrafebebSi omis wyarod cxaddeba, romelic, saxelmwifos Sesaxeb, berkis azriT, ar aris metafizikuri disciplina. is
Tavis mxriv platonisaTvis yvela sazogadoebrivi ubedurebis mizezia arafriT gansxvavdeba nebismieri eqsperimentaluri mecnierebisagan. mas ver
(“saxelmwifo” 373-374). SeviswavliT a priori. piriqiT, politikuri mecniereba, romelic praqtikuli
saxelmwifos mmarTvelebs da mcvelebs ekrZalebaT rogorc aucilebelis miznebis ganxorcielebas emsaxureba, damokidebulia adamianur gamocdilebaze.
garda sxva kerZo sakuTrebis qona, ise col-Svilis yola (platoni naTlad ar man udidesi sifrTxiliT unda imsjelos sazogadoebrivi Senobis ngrevaze,
miuTiTebs es akrZalva mxolod mcvelebze vrceldeba Tu saxelmwifos yvela romelic saukineebis ganmavlobaSi aigeboda da pasuxobda Tavis daniSnulebas da
moqalaqeze, Tumca sakiTxis miseuli logika am ukanaskneli Tvalsazrisis kidev ufro meti sifrTxile unda gamoiCinos maSin, romdesac saqme exeba axali
sasargeblod laparakobs). saerTo col-Svilis idea srul TanxmobaSia Senobis agebas. adamianis uflebebis Tema abstraqtuli metafizikuri Temaa da
kerZomesakuTruli suliskveTebis aRmoxvrasTan da dgas igive movlenebis rigSi misi realobasTan Sexeba mniSvnelovnad ucvlis mas saxes im donemde, rom
rogoricaa mcvelebisaTvis kerZo qonebis ararseboba (“saxelmwifo” 464 c-d). maT Teoriuli diskusiebi mis Sesaxeb azrs kargavs da absurdul xasiaTs iRebs.
ar unda hqondeT araviTari iseTi sacxovrisi, romelSiac ver SeaRwevda “uflebebi, romlebzedac msjeloben Teoretikosebi — ukiduresobas
nebismieri msurveli. sakvebi da sxva aucilebeli saarsebo saSualebebi maT unda warmoadgens; igive doziT, ra doziTac isini metafizikurad sworia, politikis
miiRon moqalaqeebisagan imis fasad, rom isini icaven samSoblos. isini cxovroben da moralis kuTxiT yalbad gamoiyureba. ... politikuri goneba xom moqmedebs
erTad, albaT, raRac yazarmuli Senobebis msgavsSi rogorc omis, aseve gaTvlis principis meSveobiT — is ajamebs, gamoTvlis, amravlebs da yofs ara
mSvidobianobis dros. mcvlebs ar unda hqondeT Sexeba oqrosa da vercxlTan. maT metafizikur, aramed realur moralur realobebs ...”(28).
ar unda hqondeT sakuTari saxli, miwa, fuli, raTa isini ar iqcnen msxvil
mepatroneebad da Sinaur mtrebad ar eqcnen sxva moqalaqeebs (“saxelmwifo” 417 a-
franguli revolucia eklesiis da sakuTrebis winaaRmdeg
b). mcvelebs ekrZalebaT TviTneburad saxelmwifos sazRvrebis datoveba,
heterebisaTvis saCuqrebis mirTmeva da a.S. dabadebidan mokle vadis gasvlis
ra Tqma unda, safrangeTis revolucias ar gaaCnda is teqnologiebi, rom-
Semdeg, bavSvebs specialurad maTTvis momzadebul SenobebSi ganaTavseben
lebic misTvis uzrunvelyofda totalur kontrols individze. da mainc, am
maTTvis miCenili pirebis mzrunvelobis qveS.
mimarTulebiT man mniSvnelovani nabijebi gadaidga. revoluciis logika
amgvari gadawyvetileba platonis mier gamarTlebulia xolme saerTo
gvaswavlis, rom yoveli revoluciuri xelisufleba mosaxleobis sruli
saxelmwifoebrivi interesebis an sazogadoebaSi gamafebuli saerTo
morCilebis misaRwevad epoqis da adgilis Sesabamis samizneebs poulobs. XVIII
pativiscemisa da siyvarulis principebis moSveliebiT. vTqvaT im pirobebSi,
saukunis miwurulis frangulma revoluciam aseT samizneebad sakuTrebis da
rodesac aravin icis vinaa misi Svili an mama, yiveli adamiani mamaSvilur
eklesiis institutebi SearCia. es arCevani sayovelTao da aucilebeli ar aris. is
siyvarul Tanabrad unawilebs erTmaneTs. magram saxelmwifoSi arsebuli sruli
ufro simboluria.
gaurkvevloba adamianTa warmomavlobaSi, gacilebiT ufro mniSvnelovan rols
TavadaznaurobisaTvis sakuTrebis warTmevis mTeli rigi RonisZiebebi rom
asrulebs sazogadoebis socialur diferenciaciaSi. ra Tqma unda,
ara, eklesiis winaaRmdeg mimarTuli qmedeba sakuTrebis sawinaaRmdego aqciebad
mosalodnelia niWieri adamianebis STamomavalic iseTive iyos, rogorc misi
SegveZlo CagveTvala, radgan am droindeli fraguli eklesia qveynis umsxvilesi
mSoblebi da umeteswilad asedacaa. platoni winaaRmdegi rodia raime
mesakuTre iyo. eklesia, ambobs berki, samoqalaqo sazogadoebis safuZveli,
talantebiT dajildoebulma adamianma Sesabamisi adgili daikavos
sikeTisa da Svebis wyaroa (43). iqneb swored amitomac Seuties mas revoluciis
sazogadoebriv ierarqiaSi. Cven rom vicodeT bavSvis mSoblebis vinaoba, rac
liderebma.

12 105
berkis Sexedulebebi eklesiis funqciebisa da rolis Sesaxeb, namdvilad ar terminis gansxvavebul mniSvnelobas vxdebiT adam smitis cnobil naSromSi
warmoadgens liberaluri azris ganviTarebis mwvervals. misTvis, visTvisac de- “erebis simdidris mizezebis Sesaxeb”. Sromis danawilebas, romelzedac aq smiti
mokratiuli sazogadoebis elementarul princips warmoadgens eklesiis saxel- laparakobs, aSkarad safuZvlad uZevs egoizmi, romelic, ramdenadme
mwifosagan gamoyofa, berkis mtkicebebi miuRebeli iqneba, Tumca isini meore paradoqsulad manufaqturuli warmoebis pirobebSi “gunduri” moRvaweobis
mxriv, gasagebs xdian berkis gulwrfel aRSfoTebas im damokidebulebis mimarT, macementirebeli faqtoris rolSi gamodis. romelime produqtis, vTqvaT
romelsac iCenda franguli revolucia sakuTari qveynis eklesiis mimarT. qurTukis, warmoeba, Sromis danawilebas emyareba, vTqvaT erTi akeTebs Rilebs,
inglisSi _ berkis sityvebiT — Cvenamde moRweuli eklesiuri sistemis meore Wris qsovils, mesame keravs, meoTxe Rebavs da a.S. am drosac TiToeuli
farglebSi vcxovrobT. amiT Cven vinarCunebT Zvel adamainur cnobierebas. es ostati moqmedebs misi sakuTari interesebidan gamomdinare da dainteresebulia
cnobiereba saxelmwifos wminda nagebobad miiCnevs da yvelafers akeTebs mis mxolod imiT, rom awarmoos rac SeiZleba meti produqti da maqsimalurad meti
SesanarCuneblad, xolo maT, vinc saxelmwifos marTavs, lamis RmerTis mogeba naxos Tavisi Sromidan. magram ramdenadac saboloo produqti erTian
gansaxierebad aRiqvams. Zalisxmevazea damokidebuli yoveli mewarme sxva mewarmis Tanadgomas saWiroebs.
sazogadoebis safuZveli, berkis azriT, marTlac xelSekrulebaa, magram es ase yalibdeba SromiTi koleqtivi, romelSiac TiToeuls mxolod sakuTari
aris umaRlesi rangis xelSekruleba, romelsac ver gavutolebT sazogadoebrivi interesebi amoZravebs, magram misi realizaciisaTvis aucileblobiT esaWiroeba
xelSekrulebis komerciul garigebad interpretacias, romlis mixedviTac es sxva.
xelSekruleba nebismier momentSi SeiZleba dairRves, radgan mas safuZvlad Sromis danawileba, romelsac adgili aqvs platonis saxelmwifoSi, axlaxans
praqtikuli sargeblianoba aqvs (44). saxelmwifo aris gaerTianeba, romlis mizans aRwerils Camohgavs, Tumca is romelime erTi produqtis sawarmoeblad ki ar
adamianTa sasicicxlo moTxovnilebebis dakmayofileba warmoadgens. aseTi xorcieldeba, aramed mTeli sazogadoebis normaluri funqcionirebisaTvis.
mizani mravali Taobis urTierTmonacvleobiT Tu miiRweva. amitom, miuxdavad imisa, rom platonTan ver vxvdebiT termin “Sromis danawilebis”
szogadoebrivi xelSekruleba dadebulia amJamindel, warsul da momaval konceptualur analizs, Znelia misi roli gadaWarbebiT SevafasoT, radgan mis
Taobebs Soris. ufro meti, yoveli konkretuli saxelmwifos sazogadoebrivi safuZvelze sazogadoeba ara mxolod erT mTlianobad ikvreba, aramed iRebs
xelSekruleba mxolod erTi rgolia maradiuli sazogadoebis pirveldawyebiTi socialurad diferencirebul xasiaTs. amasTan, sruli saxiT formirebul
xelSekrulebis jaWvSi, romelic xilul da uxilav samyaroebs aerTianebs (45). saxelmwifoSi Cndeba misi normalurad cxovrebisaTvis sasicocxlod
RmerTma, vinc Seqmna CvenTvissrulyofili saTnoebebi, Tavisi nebiT Seqmna aucilebeli da zedmeti profesiis adamianebi. am ukanasknelTa arseboba
saamisod ganxorcielebis piroba — saxelmwifo da moisurva igi dekavSirebina ganpirobebulia fufunebisaken swrafviT an sxva romelime mankierebiT.
yovelgvari srulyofilebis umaRles arqetipTan. visac swams umaRlesi nebis “zedmeti” xalxis siaSi xvdebian monadireebi da mimesisis warmomadgenlebi —
imisa, vinc Tavadaa kanonTa kanoni da mefeTa mefe, ar SeiZleba ar esmodeT, rom poetebi, musikosebi, mxatvrebi modeliorebi da sxva (“saxelmwifo” 373 b). am gziT,
saxelmwifo dawesebulebebisadmi erTgulebis da pativiscemis korporaciuli platoni saubrobs saxelmwifoSi arsebuli fenebis, Tu gnebavT ase vuwodoT,
fici, imavdroulad aris RvTis umaRlesi nebis ariarebac (45). klasebis Sesaxeb. rogorc SemdgomSi ufro cxadi xdeba, sazogadoebis socialuri
eklesiis sazogadoebrivi funqcia aseTi teologiuri safuZvlidan ioli diferenciacia da am fenebis harmoniuli Tanaarsebobis idea, platonis
gamosayvania. “eklesias Cven ganvixilavT rogorc iseT raimes, rac mTavari da politikuri filosofiis ZiriTadi sazrunavi xdeba. “saxelmwifos” ZiriTadi
imTaviTve damaxasiaTebelia saxelmwifosaTvis da ara rogorc mis xelsayrel sakvlevi Tema — samarTlianobis Tema, rogorc konkretul adamianTan, aseve mTel
damatebas, romelic iolad SeiZleba misgan gamovacalkeoT, gadavagdoT an saxelmwifosTan mimarTebis calsaxad ukavSirdeba swored socialuri fenebis
SevinaxoT. ... eklesia da saxelmwifo Cvens warmodgenebSi mouwyvetelia da Znelad harmoniuli Tanaarsebobis princips.
Tu moixsenieba erTi meoris gareSe (45-46).
revoluciurma xelisuflebam eklesiaze ieriSi ori mimarTulebiT miitana.
jer eklesiebis kuTvnili qoneba miiTvisa, xolo Semdeg usaxsrobiT welSi 3.3. sazogadoebis struqtura
gawyvetili eklesiis msaxurebi saxelmwifo moxeleebad aqcia da xelfasebi
dauniSna. gadavideT axla imis deskripciaze, Tu ra fenebi yalibdeba sazogadoebaSi.
Tu xalxma erTxel aRiara, rom eklesiis qoneba misi sakuTrebaa, maSin zogadad arsebobs sami mTavari fena. mmarTvelebi, mcvlebi da Tavisufali
gaumarTlebelia am qonebis raodenobis xelaxali gadaTvla da Cxreka. rac ar mewarme xalxi. am fenebis aRmniSvneli fenebis terminologia sakmaod
unda uWirdes britaneTs, darwmunebiT ambobs berki, is arasdros Seecdeba Tavisuflad gamoiyeneba platonis mier. vTqvaT, saxelmwifos mcvelebze
ekonomikuri problemebis mogvarebas eklesiis qonebis xarjze (47). saubrisas, zogjer is iaraRian xalxsac gulisxmobs da mmarTvelebsac. Tumca aman
sxvisi qonebis miTvisebam safrangeTSi SamaZrwunebeli masStabebi miiRo. ar unda Segviyvanos SecdomaSi, radgan es ori fena Tavisi funqcionaluri
amasTan, es iyo daufaravi Zarcva saxelmwifos moxeleebis mxridan, radgan is datvirTulobiT mkveTrad gansxvavdeba erTmaneTisagan. aRniSnuli fenebis
xorcieldeboda yovelgvari winaswari braldebis da sasamarTlos gadawyve- mdgomareoba saxelmwifoSi statikuria. fenebi ar gadadian erTmaneTSi,
tilebis gareSe. berks kargad esmis saeklesio, Tu kerZo sakuTrebis winaaRmdeg miuxedavad amisa, platonis mier SemoTavazebul socialur struqturas kasturs
warmoebuli omis sazrisi. aSkaraa, rom am operacias, garda qonebis gada- ver vuwodebT. TiToeuli fenisaTvis ganmsazRvrelia erTi romelime saTnoeba.
nawilebisa, miznad naciis damoneba hqonda: “adamianebisaTvis damoukideblobis ase maraliTad, mmarTvelTa fenaSi aseTia sibrZne, mcvelebSi — simamace, xolo
warTmeva, maTi iZuleba gaxdnen wyalobis xelisSemyureni — TavisTavad udidesi xelosnebsa da miwaTmoqmedebSi — gamWriaxoba. sxvagan (“saxelmwifos” meoTxe
sisastikea” (48). da es maSin, rodesac samoqalaqo sazogadoebis pirveli da wignSi, 427 e) laparakia idealuri saxelmwifos sibrZneze, simamaceze,
uZiriTadesi amocana sakuTrebis dacvaa (49). es ki Tvis mxriv, niSnavs, rom gamWriaxobasa da samarTliannobaze. amasTan samarTlianoba imgvar saTnoebad
momavali sazogadoebis konturebi, romelic safrangeTis revoluciis Semdeg cxaddeba, romelic damaxasiaTebelia yvela da ara romelime erTi fenisaTvis.
ikveTeba, Sors dgas samoqalaqo sazogadoebis elementaruli normebisagan. ra ganapirobebs sazogadoebis diferenciacias? zemoT aRiniSna, Sromis
amasTan, Tu Tvals movadevnebT im sistemas, romliTac nacionaliri asamblea diferenciaciis ganmsazRvreli roli da TiTqos kiTxva uadgiloa, magram Cven aq
faravda da aCumaTebda sakuTrebis yovelgvari uflebis Selaxvas safrangeTSi, vgulisxmobT ara zogadad socialuri organizaciis princips, aramed mis
miuTiTebs berki, Cvenda gasaocrad aRmovaCenT, rom es moqmedebebi yovelTvis konkretul nairsaxeobas _ riT ganisazRvreba is, rom romelime konkretuli
gamarTlebuli iyo eris interesebiT. adamianma Seavso mcvelebis an, vTqvaT, Tavisufali miwamoqmedebis rigebi? Tuki
masSemdeg, rac sakuTreba revoluciuri xelisuflebis xelSi aRmoCnda, amiT

106 11
ar CaTvlida adamianad, radgan misi Teoriis mixedviT, adamianis fysis-i nominalurad saxelmwifom iTava moqalaqeebis ekonomikuri uzrunvelyofa,
saxelmwifoSi yofniT realizdeba. magram meore mxriv, glavkonis sityvebidan radgan ekonomikur saxsars moklebuli adamianebi damoukidebeli individebidan
isic aSkaraa, rom konvencia saxelmwifo kanonmdeblobis wyarod cxaddeba. saxelmwifos daqvemdebarebul msaxurebad iqcnen. ra warmatebas miaRwia
amitom Tu orive daSvebas SevinarCunebT, anu, Tu erTi mxriv miviRebT, rom xelisuflebam am mimarTulebiT gasagebi gaxdeba moqalaqeTa saxelfaso da
adamiani, rogorc adamiani, yovelTvis sazogadoebis da saxelmwifos wevria da sapensio uzrunvelyofiT. pensia, ambobs berki, sxva araferia, Tu ara saxel-
amave dros davuSvebT, rom saxelmwifo kanonmdeblobis safuZveli konvenciaa, mwifosaTvis gaweuli msaxurebis kompensacia. misi gacema iseTive valdebulebaa
maSin saganTa logika migviyvans Tvalsazrisamde, rom usamarTlo yofiT saxelmwifosi, rogorc avansad gacemuli msxvili kapitalis dabruneba.
adamianebi cxovrobdnen saxelmwifoSi, sadac warmodgena ar hqondaT arc ubedureba am sakiTxTan dakavSirebiT imaSi mdgomareobs, rom nacionaluri asam-
xelSekrulebaze da arc kanonebze. margam ra saxelmwifo iqneba iseTi blea Tavad wyvts ra saxis samsaxurisaTvisaa SesaZlebeli pensiis da xelfasis
saxelmwifo, sadac araferi ician kanonis Sesaxeb (aq xom laparakia gacema. Sedegad gamoCndnen didi raodenobis adamianebi, visac xelisufleba im
kanonmdeblobis principul ar arsebobaze da ara imgvar viTarebaze, rogoric Tanxebis sakuTari Sexedulebebisamebr gankargvis uflebas aZlevs, romelic na-
saqarTveloSi gvaqvs, rodesac kanoni ar kanonobs)? cionalurma asambleam qonebis konfiskaciiT moipova. xolo rac Seexeba maT, vinc
ra Tqma unda, SeiZleba sakiTxi sxvagvarad gadavWraT da davuSvaT sruli puris fuls iTxovs, romelic srulad daimsaxura saxelmwifosaTvis sisxlis
identoba platonis da hobsis poziciebs Soris. es marTlac agvacilebda bevr TxeviT, maT eubnebian, rom isini emsaxurnen reJims, romelic dRes aRar arsebobs.
uxerxulobas, Tumca am poziciidan gamomdinareobs, rom platonisaTvis adamiani, sagulisxmoa, rom sakuTrebis winaaRmdeg mimarTuli zomebi Seexo
Tavisi bunebiT ar aris sazogadoebrivi arseba, rac Zalze saeWvoa. Tavadaznaurobas da ubralo xalxs. rac Seexeba kapitals, safrangeTis mesame
wodebas, rogorc isini Tavad, aseve maTi kapitali uvnebeli gadarCa. amis mizezi
franguli revoluciis “klasTa brZolis” specifikaSi mdgomareobs. da axla
3.2. rogor warmoiSveba saxelmwifo gvinda mokled masze SevCerdeT. Tumca mravlismetyvelia Tavad is faqti, rom
gamarjvebulma axalma xelisuflebam qonebis konfiskacia SerCeviT da
aqedan, gadavdivarT sakiTxze, Tu rogor iqmneba saxelmwifo, ra politikuri koniunqturis gaTvaliswinebiT ganaxorciela.
uzrunvelyofs saxelmwifos sicocxliunarianobas? saxelmwifos warmoSobis
gaazreba platonisaTvis aris, Tu SeiZleba ase iTqvas, inteleqtualuri
eqsperimenti, azrismieri konstruqcia Sesaswavli obieqtis SesaZlo genezisis “klasTa brZola safrangeTSi”
warmosadgenad. saqme isaa, rom formula _ “Tu Cven azrobrivad warmovidgenT
saxelmwifos warmoSobas, ...” (‘saxelmwifo” 369 a-b), jer kidev ar niSnavs, rom amiT berki mokled aRwers safrangeTis revoluciis mamoZravebel dajgufebebs,
dafiqsirebulia momenti adamianTa cxovrebaSi, rodesac manamde ar arsebobda maT interesebs da ZalTa ganlagebas.
saxelmwifo da Semdeg raRac garemoebebis gamo is Seiqmna. franguli monarqiis specifiur niSans warmoadgenda ukiduresi dapirispi-
wina paragrafSi Cven saeWvod gavixadeT adamianis sazogadoebis gareT reba mowaTmflobelebsa da kapitalistebs Soris. gansxvavebiT didi bri-
arsebobis daSveba. axla, rodesac ganvixilavT saxelmwifos konstruirebis taneTisagan, sadac miwaTmflobelebi Tavad iqcnen umsxviles kapitalistebad,
platoniseul models, vpoulobT damatebiT arguments eWvis sasargeblod. safrangeTSi es ori klasi, e.w. meore da mesame wodeba gancalkevebulad idga. maT
sokrate ambobs: “me mgonia saxelmwifo warmoiqmneba maSin, rodesac TiToeul ar uyvardaT erTmaneTi. kapitalis mflobeli wodeba ver Seegua azrs, rom mas
CvenTagans ar SeuZlia sakuTari Tavis uzrunvelyofa da saWiroebs kidev mraval samefoSi daqvemdebarebuli mdgomareoba ekava da droTa ganmavlobaSi, moRo-
sxva raimes. ... amrigad, yoveli adamiani saSvelad mouxmobs xan erTs, xanac meores nierebis kvalad, ieriSi miitana Tavadaznaurobaze, eklesiasa da samefo
da maTi daxmarebiT cdilobs ama Tu im moTxovnilebis dakmayofilebas.. xelisuflebaze. swored amiT aixsneba, rom revoluciurma xelisuflebam
ganicdian ra mravali ramis saWiroebas, Tavs iyris bevri adamiani raTa erTad gansakuTrebuli sisastike gamoiCina saTavadaznauro da saeklesio sakuTrebis
icxovron da erTmaneTs daxmareba gauwion: swored aseTi erToblivi dasaxleba mimarT da revoluciis damfinansebeli burJuazia uvnebeli datova. sastik
brZolaSi gamarjvebuli burJuazia gamovida, radgan, berkis azriT, kapitalis
iZens CvenTan saxelmwifos saxelwodebas” (“saxelmwifo” 369 b, c). rogorc vxedavT,
mflobeli Tavisi mentalitetiT ufro riskiania da kargad egueba siaxleebs da
Tuki saxelmwifos warmoSobis mizezebze daviwyebT fiqrs, pirveli mizezi misi
gardaqmnebs. mesame wodebis garda, franguli revoluciis warmatebaSi didi
warmoSobisa, is gaxlavT, rom calkeul adamians ar SeuZlia daikmayofilos
roli Seasrules e.w. “politikurma mwerlebma”, romlebic aliansSi Sevidnen
moTxovnilebebi da saamisod saWiroebs sxva mravali adamianis Tanadgomas.
kapitalistebTan da mravalmxriv uzrunvelyves revoluciis warmateba. vnaxoT,
platoni kidev erTxel imeorebs am Tvalsazriss: “modiT gonebaSi avagoT
Tu vin arian es “literaturuli politikosebi”
saxelmwifo sul Tavidan. rogorc Cans mis warmoSobas ganapirobeben Cveni
moTxovnilebebi” (“saxelmwifo” 369 c-d). arada adamianis moTxovnilebebi Zalze
mravalferovania. upirveles yovlisa, es aris sicocxlisaTvis aucilebeli
franguli revoluciis teqnologiebi
sakvebis mopoveba, Semdeg, bina, tansacmeli da a. S. platoni Tanmimdevrulad
mogviTxrobs TiToeuli aseTi saWiroebis da mis SeqmnaSi daxelovnebuli xalxis
yovel Rrma socialur cvlilebas win unda uZRodes cvlileba adamianTa
Sesaxeb. rac ufro meti cxovrebieuli saWiroeba iCens Tavs, sul ufro da ufro
gonebaSi. socialuri revolucia ar moxdeba inteleqtualuri revoluciis
metad rTuldeba sazogadoebis struqtura, magram amasTanave Tavs iCens Sromis
gareSe, Rrma politikuri reforma sazogadoebrivi cnobierebis mzaobis gareSe,
danawilebis principi, romelsac gadamwyveti mniSvneloba aqvs sazogadoebis saxelmwifo gadatrialeba romelime socialuri jgufis dakveTis gareSe. yvela
organizaciasa da erT mTlianobad SekvraSi.
SemTxvevaSi adamianebisaTvis arsebuli realoba autaneli da mouTmeneli unda
“Sromis danawilebaze” SegviZlia visaubroT ramdenime mniSvnelobiT. erTi,
gaxdes, aucilebeli ar aris mis namdvil, adeqvatur gaazrebaSi, aramed savsebiT
gaxlavT marqsizmSi gavrcelebuli Tvalsazrisi, romelic Sromis danawilebas
sakmarisia mis iseT kopirebaSi, romelsac originali ar gaaCnia. cxadia aq
ukavSirebda sazogadoebrivi formaciebis koncepts da Sromis danawilebaze
saubaria adamianis gonebis manipulirebaze. am mimarTulebiT dRes arsebuli
laparakobda zogadsakacobrio mniSvnelobiT. fiqrobdnen, rom momTabare
yvelaze qmediTi saSualebebi R teqnologiebis saxeliTaa cnobili. ra Tqma unda,
cxovrebidan adamianebi gadavidnen jer mesaqonleobaze, Semdeg miwaTmoq-
berks aseTi termini ar gaaCnia, magram rasac is gulisxmobs “literaturul
medebaze da a.S.
politikosebSi”, Tavisuflad SeiZleba gagebuli iqnas ori saukunis winandel R

10 107
teqnologiebad. miT ufro, rom jer erTi, rogorc davrwmundebiT am adre aTvisebuli meTodis mixedviT: Tuki sxva SemTxvevebis msgavsad, aqac rTuls
teqnologiebis strategia (da ara taqtikur, teqnologiuri novaciebi) didad ar Semadgenel elementebad (mTelis umcires nawilakebad) davanawilebT da
Secvlila da meore, sakuTriv politikuri werili dRemde rCeba teqnologiebis davakvirdebiT risgan Sedgeba saxelmwifo. aseT SemTxvevaSi, Cven vnaxavT, Tu riT
mniSvnelovan Semadgenel elenementad. gansxvavdebian CamoTvlili cnebebi erTmaneTisagan da SeiZleba Tu ara maT
franguli revoluciis literaturuli politikosebi dRes yvelasaTvis ukeTesi axsna mivceT” (1252a 20-30).
cnobili xalxia. Tumca berki arc erT maTgans amgvarad ar axsenebs, magram Tumca am sakiTxze aristoteles Sexedulebebis gadmocemisas ufro farTod
gasagebia, rom aq saqme exeba rusos, didros, volters helveciuss da maTi saqmis visaubrebT, ukve aq SegviZlia aRvniSnoT Semdegi: adamianis saxelmwifosTan
gamgrZeleblebs revoluciis periodSi. berkis daxasiaTebit, es aris Tavis mimarTeba, romelic gaiazreba nawilis mTelTan mimarTebis konteqstSi,
gamocenis moyvaruli xalxi, romelmac ludoviko XIV-is sikvdilis Semdeg platonis skolis mxolod zogadmeTodologiuri principebis dacvis motiviTac
dakarga taxtis keTilganwyoba. arc regenti da arc taxtis memkvidre ar iCenda rom Semodiodes kvlevis arealSi da mas ar hqondes ufro siRrmiseuli axsna (rac,
interess maTi naazrevisadmi. amis sapasuxod maT Tavi anebes samefi karisadmi rogorc Cven aristoteles politikuri Sexedulebebis gadmocemisas SevecdebiT,
tradiciul keklucobas. ase ar aris), erTi ram mainc cxadia _ adamianis gageba SesaZlebelia saxelmwifos
literaturuli politikosebis Sorsmimaval gegmebs Zalze Seuwyo xeli ori gagebis safuZvelze da mxolod mis konteqstSi.
franguli akademiis gaerTianebam da enciklopediis gamocemem. am litera-
turulma jgufmagarkveuli xnis win SeimuSava qristianuli religiis ngrevis
programa da antiesklesiur moRvaweobas iseTi TavdadebiT Seudga, rogoric 3.samarTliani saxelwifos problema
damaxasiaTebelia mxolod religiuri fanatizmisaTvis.
eklesiaze pirvelma Setevam, romelic mourideblad ganxorcielda, ar amrigad, zemoT Tqmulidan gamomdinare, jer unda gamovikvlioT, Tu ras
gaamarTla. rac ar gamovida uecari SeteviT, misi ganxorcieleba meToduri ngre- warmoadgens samarTliani saxelmwifo da mxolod amis Semdeg gadavideT
viT gadawyda. am mizniT gadawyda sazogadoebrivi azris Semzadeba. sazo- “marTali kacis” bunebis gagebaze. samarTlianobis sakiTxis saxelmwifos mimarT
gadoebrivi azris samarTavad aucilebeli gaxda imaTi daqvemdebareba, vinc dasma mravali SesaZlo interpretaciis molodins badebs. magaliTad,
sazogadoebriv azrs qmnis. saxelmwifos samarTlianoba sxva saxelmwifoebTan mimarTebiT, samarTlianoba
Sesabamisad, maTi pirveli nabiji iyo literaturuli didebisaken mimavali marTlwesrigis dacvis (vTqvaT, izonomiis principis dacvis, anu kanonis winaSe
yvela gzis xelSi Cagdeba. zogierTma, aRiarebs berki, marTlac moaxerxa mec- yvelas Tanasworobis moTxovnis) TvalsazrisiT, samarTlianoba sazogadoebis
nierebisa da literaturis simaRleebis dalaSqvra, msoflio saxelis mopoveba, sxvadasxva fenebs Soris urTierT- damokidebulebis kuTxiT da a.S. da a.S. is, Tu
risi wyalobiTac patiobdnen an nakleb yuradRebas uTmobdnen maTi saxifaTo romel Temas Tvlis prioritetulad platoni TandaTan gaxdeba cnobili. margam
miznebis daufarav gamocxadebas. am keTilSobilebas maT imiT upasuxes, rom imisaTvis, rom saxelmwifos samarTlianobaze an arasamarTlianobaze visaubroT,
sakuTari Tavisa da maTi mimdevrebisaTvis SeeqmnaT erTaderTi Wkviani, ganaT- jer Tavad saxelmwifoze unda SeviqmnaT swori Tvalsazrsi. es moTxovna
lebuli da gemovnebiani xalxis reputacia. gamorCeulobisadmi es maniakaluri platonisaTvis daiSleba or qvesakiTxad. erTi, is Tu rogor yalibleba
miswrafeba, gvarwmunebs berki, ara nakleb damRupveli aRmoCnda literaturisa saxelmwifo da meore is, Tu ra aZlevs adamianTa erTobas iseT safuZvels,
da gemovnebisaTvis, vidre filosofiisa da zneobisaTvis. maTi gamosvlebis Ziri- romelsac Cven saxelmwifos vuwodebT. SevexoT jer am ukanasknel sakiTxs.
Tadi forma qadageba iyo. susti da ZirisgamomTxreli argumentacia intrigebiT
iniRbeboda. amas, rogorc Cans aucilebel elementad daerTo oponentebis Savi R,
anu, rogorc Tavad berki wers: “literaturuli monopoliis sistemas maT dau- 3.1. saxelmwifos konvencionaluri bazisi
mates nebismieri saSualebebiT yvela imis umowyalo gaSaveba da diskreditacia,
vinc ar iziarebda maT partias. maT qmedebebze xangrZlivi dakvirveba jer kidev
platons miaCnia, rom saxelmwifos safuZvelSi konvencionaluri sawyisi Zevs.
didi xnis win iZleoda saSualebas dagveskvna, rom maT akldaT mxolod
es Tvalsazrisi, romelic bevrs liberaluri politikuri filosofiis novacia
xelisufleba, raTa literaturuli Seuwynareblobidan gadasuliyvnen Tavisi
hgonia, savsebiT naTlad aqvs gamoTqmuli platons glavkonis piriT: “mas Semdeg
metoqeebis sakuTrebis, Tavisuflebis da sicocxlis pirdapir devnaze” (51-52).
rac adamianebma gamoscades erTic da meorec, anu moiqcnen samarTlianadac da
am adamianebs axlo mimowera hqonaT evropis monarqebTan, maT Soris prusiis
arasamarTlianadac da dazaraldnen arasamarTlianobisgan, maSin ... maT
mefesTan. am ukanaskneli mimoweris masalebze dayrdnobiT berki SeniSnavs, rom am
mizanSewonilad CasTvales molaparakeba, raTa samomavlod arc usamarTloba
xalxisaTvis sul erTi iyo, safragneTis samefos Signidan, revoluciiT daangrev-
CaedinaT da arc dazaralebuliyvnen misgan. aqedan diwyo kanonmdebloba da
dnen, Tu ucxotemeli despotis xeliT. igive mizniT, ra mizniTac ikavSIrdebodnen
xelSekruleba” (“saxelmwifo” 359 a). TiTqmis igive mosazrebas gaimeorebs
ucxoel monarqebs, es xalxi daukavSIrda sakuTari qveynis kapitalistebs da am
ramdenime saukunis Semdeg “leviaTanSi” Tomas hobsi, rodesac surs aRweros
ukanasknelTa finansebze dapyrobiT, isini gaaTkecebuli ZaliT Seudgnen
adamianTa gadasvla bunebrivi mdgomareobidan samoqalaqo mdgomareobaze, anu
sazogadoebrivi azris dapyrobas da unda iTqvas sakmao warmatebiTac radgan
politikur mdgomareobaze. Tu bunebrivi mdgomareobis pirobebSi, hobsis
droTa ganmavlobaSi didad gaiwvrTnen demagogiaSi, rodesac yovelmxriv
mixedviT, adamianTSorisi urTierToba emyareba princips —“adamiani
autanlad xatavdnen RaribTa mdgomareobas da monarqebis mankierebas.
adamianisaTvis mgelia”, rac ufro velurTa yofisaTvis aris damaxasiaTebeli,
amrigad, fraguli revoluciis saTaveSi ZiriTadad es ori jgufi — kapi-
konvenciis dadebis Semdeg, adamianebi samoqalaqo anu politikur mdgomareobaze
talistebi da politikuri literatorebi aRmoCndnen. mwerlebi, SeniSnavs berki,
(rac hobsisaTvis erTi da igivea) gadadian da konvenciiT arsebuli wesebiT
rodesac isini erTad moqmedeben, uzarmazar zegavlenas iqonieben adamianTa
cxovroben.
gonebaze. da am mwerlebis kavSirma kapitalistebTan uzrunvelyo is rom masebi
aq arsebobs erTi problema, romelic SegviZlia Semdomi kvlevis molodinSi
loialurad ganewyvnen im tipis qonebisadmi, rogorsac kapitali warmoadgenda.
Riad davtovoT. erTi mxriv, aSkara msgavsebis miuxedavad, Cven vfiqrobT, rom
mainc arsebobs principuli gansxvaveba sakiTxisadmi hobsis da platonis
literatura:
midgomebs Soris. bunebrivi mdgomareobaSi myofi adamiani platonis mixedviT ar
1. Эдмунд Берк. Размышления о революции во франции и заседаниях некоторых aris veluri. is, rom adamianebi usamarTlod eqcevian erTmaneTs, sulac ar
обществ в Лондоне, относящихся к этим событиям. М. «Рудомино» , 1993. niSnavs maT saxelmwifos gareT arsebobas. mxecuri yofis mqone velurs platoni

108 9
1.samarTlianobis problema Mamuka Bichashvili

platonis saxelmwifo aTi wignisagan Sedgeba. pirvel wignSi, sadac sakiTxis COURSE OF LECTURES IN POLITICAL THEORY
dasmaa warmodgenili mosaubreTa sakmaod vrceli wres vxvdebiT. sxva dialogebis
msgavsad, platoni sakuTar Tvalsazriss aqac sokrates gamoaTqmevinebs. (Summary)
“saxelmwifos” sawyis kiTxvaze: “ra aris samarTlianoba, vin aris samarTliani
kaci?” — platoni jer gavrcelebul Sexedulebebs mimoixilavs, xolo Semdeg After a period of dormancy, the political theory is beginning to reemerge as an existing
iwyebs sakuTari Tvalsazrisis gadmocemas. amasTan, kiTxva Tavidan adamianT- field of theoretical study in Georgia. The given course of lectures manifests this emergence.
Soris samoqmedo normas daesmis ara mxolod wminda Teoriuli aspeqtis dadgenis The aim and the main idea of course are to provide a collection of both classical and non-
mizniT, aramed misi mravalferovani yofiTi mxareebis saCvenebladac. vTqvaT, classical authors in order to bring the resources available in the field up to New Time political
“Tuki vinme marTlac cxovrobs samarTlianad, ra xeiri aqvs amisagan”? kiTxvaze theory. Almost theories of ten authors from Plato’s “Republic” to Rousseau’s “Contract
gamoTqmul mosazrebebidan zogierTi gaocebas iwvevs Tavisi mdgradi da “Zalze Social” are discussed during the course. The course has the following structure:
adamianuri” xasiaTis gamo. platonis epoqis msgavsad, Cvens droSiac Zalze bevri
adamianis eTosisaTvisaa ganmsazRvreli Tvalsazrisi, romelsac icavs Trasimaqe: Introduction.
samarTlianad cxovreba Zalze wamgebiania. usamarTlobis Cadena adamianebs ar ” There is given a general plan of the followed of lectures in Introduction. We have
SeuZliaT ara TavianTi keTilSobilebis, aramed ufro ususurobis gamo. outlined two basic approaches to the study of politics. One of them, Political Philosophy, its
samarTlianoba keTilSobili sibriyve (3. 348 d) an umaRlesi gulubryvilobaa (2. carries the name not only to works of old philosophers, but mostly on the basis of its
348 d). xolo usamarTloba ki ufro saR azrs emyareba da momgebian qcevas methodology. Political Philosophy presents more balanced picture of the politics mainly
uzrunvelyofs. ase, magaliTad, urTierTvaldebulebebis arsebobis SemTxvevaSi, oriented to the abstract inquiry of the possible world. Such terms, as “phenomenon”,
Tu saqmes erTad uZRvebian samarTliani da arasamarTliani, verasdros “essence”, “value” and so on, have very constructive power for such kind of theories.
aRmoaCenT, rom saboloo gaangariSebisas, samarTlian kacs ufro meti moegos, Scholars recognized in Political Philosophy the great importance of closer ties between
vidre arasamarTlians. am ukanasknels yovelTvis ufro naklebi Sexvdeba. igive philosophical outlook and ongoing political practice as well as renewed interest in traditional
viTarebaa saxelmwifos mimarT arsebuli valdebulebebis SemTxvevaSi: samar- debates about the character of relationship between nature and social world. Political
Tlians ufro meti Seaqvs, vidre arasamarTlians, magram, rodesac saxelmwifoa Philosophy begins with the question: what it should be a person’s relationship to state and
maT mimarT valdebuli, samarTilans yovelTvis ufro naklebi Sexvdeba da a. S. society or to government and rulers. It generates visions of the good social life: of what it
sokrates piriT, platoni yvela msgavsi mosazrebebis gabaTilebas sakmaod should be the ruling set of values and institutions. The subject matter is broad and connects
efeqturad axerxebs. amasTan, sakiTxis ganxilva sul ufro d ufro metad scil- readily with various branches of sub-disciplines of philosophy including philosophy of law
deba yofiT situaciebis aRwerebs. samarTlianobis problema axla ganixileba and economics.
moqalaqis da saxelmwifos urTierTobis konteqstSi. miuxedavad imisa, rom misi In according philosophical examination of political activity, philosophers also divide
argumentacia sakmaod damajereblad gamoiyureba, platons sakiTxis ganxilva between those, who are methodological individualists and those who are methodological
Tvisebrivad ufro maRal doneze gadayavs mas Semdeg, rac sokrate zogadi holists. Methodological individualists seek to explain social actions and behavior in terms of
meTodologiuri principis Sesabamisad moiTxovs jer SeviswavloT mTeli, xolo individual action; meanwhile holists seek to explain behavior by considering the nature of
Semdeg misi nawili, anu samarTlianobis sakiTxi jer ganvixiloT saxelmwifos group.
mimarT da amis Semdeg davubrundeT igive sakiTxis ganxilvas konkretul, The next important methodological question relates both epistemologies as well as to
adamianis doneze. ethics is the role that reason plays in social affairs. Positions we have got may be
characterized as rationalism and irrationalism. Political rationalism emphasizes the
employment of reason in social affairs: that individuals ought to submit the logic and
2. mTelis da nawilis mimarTeba - kvlevis universality of reason rather then their own subjective or cultural preconceptions.
zogadmeTodologiuri paradigma Irrationalists, from their side are criticizing rationalists for ignoring the intellectual and social
heritage that often lies beneath contemporary society.
nawilis mTelis konteqstSi ganxilvis moTxovna kvlevis zogadmeTodo- Many authors distinguish Political Science from Political Philosophy. Political Science
logiuri paradigmaa. jer unda SeviswavloT mTeli, Semdeg misi nawili. Sesabamisi predominantly deals with existing states of affairs and insofar as it is possible tries to be
principis gavrceleba samarTliani kacis fenomenis dasadgenad, jer unda neutral in its descriptions: it seeks a positive analysis of such social events as constitutional
SeviswavloT, Tu romeli saxelmwifoSi xorcieldeba samarTlianoba da mxolod issues, voting behavior, the balance of power etc.
amis Semdeg davadginoT, Tu romeli adamiani iqneba samarTliani. “saxelmwifoSi” Political Theory, on the other hand, is a kind of empirical science, empirical theory.
platoni am paradigmis Taobaze gakvriT saubrobs: “Cven vTvliT, rom samarT- Observation and correct description of ongoing political events are its main sources. Further,
lianoba calkeul adamians aqvs, Tumca SeiZleba is mTeli saxelmwifosaTvis iyos the attempt to unify a wide variety of political data, under significant theoretical framework, if
damaxasiaTebeli. ... saxelmwifo ki calkeul adamianze ufro didia. ... ase, rom successful, would give a deeper understanding of political reality and would provide powerful
savaraudia samarTlianoba ufro did zomebs miiRebs imaSi, rac ufro didia da aq theories with the useful explanatory power.
misi Seswavla gacilebiT ioli iqneba. amitom, Tu gnebavT, modiT, jer Offering a difference between Political Philosophy and Political Theory, we do not mean,
SeviswavloT ra aris samarTlianoba saxelmwifoebSi da Semdeg igive ganvixiloT that there are two kinds of theories, having nothing in common. Contrary, we have to take
calkeul adamianTan dakavSirebiT, anu mcires ideaSi movniSnoT didi ideis into account, that these theories are distinct not by their object (object is the same for both
msgavseba” (368 a-369 a). marTlac, “saxelmwifos” momdevno striqonebze kvlevis cases – the political event), but by their methodology, mode of approaches. Theories of
mimarTulebis gadanacvleba adamanidan saxelmwifoze calsaxad fiqsirdeba. Hanna Arendt and Max Weber are good examples of such different approaches and for us,
msgavssave zogadmeTodologiur princips emyareba Tavis “politikaSi” both are very useful.
aristotelec, romelic ufro mkveTrad warmoadgens xolme meTodologiur
moTxovnebs. is wers: “gadmosacemi masala ufro cxadi gaxdeba, Tu mas ganvixilavT
8 109
Plato’s “Republic”. platonis (428/27-348/47) “saxelmwifo”
Although “Republic” is not a single work of Plato in the field of politics, we discussed
mainly just this work, because of its complete character. First of all, we have to note, that Sesavali. politikuri filosofiis gadmocemas platonis saxelmwifos
English title of Plato’s main political work, “Republic”, that comes from its Latin equivalent, is TeoriiT daviwyebT. ra Tqma unda, SeiZleboda ufro adreuli avtorisaTvis,
not absolutely correct. The author uses title “Politeia”, that can be translated not only as vTqvaT, TukididesaTvis migvemarTa, magram Cven arCevans platonze SevaCerebT
“Republic”, but also as “Regime”, or much more better as “Constitution”, “State”, “Society”. At misi Teoriis srulyofili da sistematuri xasiaTis gamo. Tanac damokidebuleba
any case, Plato was writing about state or about society. Plato begins his inquiry with the platonis “saxelmwifosadmi”, romelic Cveni ganxilvis ZiriTadi sagania, orgvari
problem of justice for individual and with the same problem for the city-state i.e. his interest SeiZleba iyos. erTi mxriv, SegviZlia vifiqroT, rom am dialogs saTanado adgili
moves to the problems of moral and social character. What he needs to do, first of all, is to uWiravs mTel platonis filosofiur sistemaSi. meore mxriv, isedac SegviZlia
explore the basis of social and moral obligation mas SevxedoT, rom ramdenadac am naSromSi platoni wminda politikuri xasiaTis
. We try to explain why Plato comes from the first question to more complicate sakiTxebis garda, maTive siRrmiseuli gadmocemisaTvis da maT konteqstSi, exeba
discussion concerning the state. As a matter of fact, Plato begins his theory of just man by Tavisi filosofiuri sistemis TiTqmis yvela danarCen mniSvnelovan problemas,
assuming an important parallelism between the city and the individual. He was thinking “saxelmwifo” platonis filosofiis ZiriTadi mizania. platonis Sexedulebebis
ahead of the greatest possible unity of the city. Summarize the position he arrived at the gadmocemiT politikuri Teoriis dawyeba savsebiT gamarTlebulad gveCveneba,
position, that the just city is not a self-subsisting being like the idea of justice, located so to radgan orive SemTxvevaSi arsebiTi mainc is aris, rom platoni politikuri
speak in a super heavenly place. Its status is rather like that of perfectly beautiful human xasiaTis sakiTxebs sxvaTa Soris ki ar yveba, aramed, savsebiT mizandasaxulad
being. By an analysis of the elements in the human mind Plato maintained the idea, that its warmogvidgens maT rogorc adamianis msoflmxedvelobis (gnebavT am SemTxvevaSi
well-being, full development and happiness are to be secured by doing right and not by sul erTi iyos) organul, Tu damagvirgvinebel Temad. es ki politikuri
doing wrong, to prove thereby that virtue is its own reward. All other kinds of rewards, TviTcnobirebis aSkara manifestaciaa, rodesac adamianebi ara mxolod
including rewards and punishments after death, are merely secondary consideration. cxovroben politikurad, aramed ician amis Sesaxeb da fiqroben politikuri
The elements of mind, which theorist has to take into account are threefold and it has cxovrebis avkargianobaze. politikuris fenomenis aseTi refleqsuri xasiaTi ki
been suggested that threefold division is a more or less arbitrary reflection into the individual Zalze mniSvnelovani sawyisia politikis TeoriisaTvis.
of the thee classes into which his state is organized. But, what is the class and how does the platonis politikuri Teoriis srulyofili gageba, ra Tqma unda, moiTxovs
class system work in society – is the next question where we come by the previous analysis. “saxelmwifos” garda, sxva dialogebis, pirvel rigSi, albaT, “kanonebis”
We try to show, that Plato divides citizens not by their incomes, but by their occupations. analizzsac, magram msgavsi detalizacia Zalze scildeba Cvens miznebs.
Under this criteria all members of the city-state divides into three main parts: rulers, SemovizRudebiT “saxelmwifos” politikuri sakiTxebiT da sxva problemebs
guardians and the rest population (excluding, of course, slaves). Such division of people mxolod imdenad SevexebiT, ramdenadac amas moiTxovs sagnis gadmocemis logika.
presupposes definite order of subordination among them. We may say, that Plato’s class am SeniSvnis miuxedavad, vidre uSualod “saxelmwifoze” gadavidodeT, gvinda
system represents a hierarchic society, but not cast system, because for individual it is oriode sityviT SevexoT politikuri problemebisadmi platoniseul midgomas,
allowed to move from one, for example low class, into another upper classes. Such kind of ramac gansazRvra politikuri filosofiis magistraluri xazi makiavelamde.
social mobility is depended on personal abilities of individual. platonis saxelmwifos idealur saxelmwifos uwodeben. amgvar daxasiaTebas
In some passages Plato speaks about upper classes (rulers and guardians) so, as if his orgvari, Tanac erTmaneTTan mWidro kavSirSi myofi mniSvneloba aqvs. jer erTi,
three classes are not so much three as two, one of which is further sub-divided. Plato writes “idealuri” niSnavs saukeTesos, am sityvis dRevandeli mniSvnelobiT da,
too much on morality and education system for upper classes, in despite of third class, which platonis CanafiqriT, saxelmwifos misi proeqti marTlac saukeTeso iyo yvela
he does not tell us much. Only thing we know about the members of this class is that they SesaZlo, maT Soris arsebul, saxelmwifoTa Soris. daxasiaTebis meore
are not working class, but some, who are engaged in economical activities. All they allowed mniSvnelobiT, platonis saxelmwifo idealuria rogorc ara realurad arsebuli
to own property. Their function is to provide for the material and economic needs of the saxelmwifos aRwera, aramed rogorc gadmocema im politikuri struqturebisa,
community. Their main virtue is obedience and they are under strict control. romelic arsebobs mxolod rogorc idea. xolo platonisaTvis is, rac arsebobs
How the city-state grew up? – Is one more important question discussed by Plato? The rogorc idea, amave dros flobs Tavis gvarSi saukeTesod arsebobis wess. imis
state arose under the natural conditions of perfect being. The state is a whole and human gasagebad, Tu ratom miudga sakiTxs platoni amgvarad, dainteresebul
being is a part of that whole and always is realizing himself in the rank of citizenship of the mkiTxvels mouwevs platonis ideebis TeoriaSi garkveva, risi gadmocemac Cvens
city. City-state is a natural unification of the people. Although the state arose in a natural miznebs scildeba. CvenTvis ufro arsebiTia miTiTeba imaze, rom platonis
way, the mode of its functioning is completely conventional. According to Plato, there are five Semdgomi politikuri mwerloba makiavelamde, idealuri saxelmwifoebis “proeq-
kinds of regime: (1) kingdom or aristocracy, the rule of the best man, or the best men, that is tirebiT” iyo dakavebuli da Tuki exebodnen realurad arsebul politikur
directed toward goodness or, virtue, by the regime of the just city; (2) Thimocracy, the rule of urTierTobebs mxolod imisaTvis, rom eCvenebinaT idealuris buneba.
lovers of honor or of the ambitious men which is directed toward superiority or victory; (3) aqedan ar unda gavakeToT daskvna, rom platoni utopistia. arada arsebobs
Oligarchy or the rule of the rich, in which wealth is most highly esteemed; (4) Tyranny, the garkveuli tradicia, romelic platonis politikuri filosofiis swored aseT
rule of the completely unjust man, in which unqualified and unashamed injustice holds away. interpretacias gvTavazobs. iseve, rogorc platonis idealuri saxelmwifo, ra
The descending order of the five kind of regime is modeled on Hesiod’s descending order of Tqma unda, Tomas moris utopiac ar arsebula sanamdvileSi, margam utopiisagan
five races of men: the races of gold, of silver, of bronze, the divine race of heroes, and the gansxvavebiT, idealuri saxelmwifo ar warmoadgenda mxolod ocnebis, adamianis
iron race. fantaziis da proeqtirebis sferos. rogori problematuric ar unda iyos kavSiri
Now we know much more about the positive answer on Plato’s main question – “What is idealur da realur sagnebs Soris (da misi problematuri xasiaTi savsebiT naTlad
the justice for the city-state”? In the case of individual, it consists of keeping a proper iyo gacnobierebuli Tavad platonis, Semdeg ukve misi mowafeebis mier), erT rameSi
balance among three elements of soul; each will then be doing its own job. True morality SegviZlia darwmunebulni viyoT, rom idealur sagnebsa da realur sagnebs Soris,
consists, in fact, in giving due satisfaction to the different elements in us and preventing any maT Soris idealur saxelmwifosa da realur saxelmwifoebs Soris kavSiri
of them dominating at the expense of the others. The justice is defined as minding platonis filosofiiT garantirebulia da, rom “idealurTan“ “ar arsebulis”
individuals own business, fulfill his proper function in society. konotacia pirveli terminis moxmarebis mxolod periferiul ubnebzea dasaZebni.

110 7
saubrobs ara faqtebze, aramed xdomilebebze, rogorc TanmimdevrobaTa According to Plato’s methodological parallelism between individual and society, what is
konstelaciebze. politikuri filosofia marTalia ar ugulvebelyofs faqtebis true about individual, is also true about society in the city-state. So, on the basic question –
samyaros kvlevas, magram is mainc orientirebulia sazrisebis, adamianis “which city-state is just?’ - Plato’s final answer sounds like this: the state is just, when and
RirebulebiT orientaciebis Seswavlaze. xdomilebebi aq gaigeba politikur only when each class and element in society is fulfill its proper function.
qcevaTa SesaZleblobebad da adamianis moqmedebis orientirebad gaiazreba. Plato had very specific position about family and private property. Plato’s analysis of
politikis Teoriis da politikuri filosofiis gamijvniT, Cven sulac ar these phenomena defined further hot discussion about his being or not being totalitarian.
vamzadebT niadags saimisod, rom SemdegSi arCevani gavakeToT maT Soris an Although, what Plato wrote on this subject deals only with two upper classes. The third class,
vTqvaT, rom politikuri Teoria misi empiriuli xasiaTis gamo nakleb- presumable, lives under standard arrangements.
mniSvnelovania da zedapiruli an piriqiT, rom politikis filosofias araviTari Plato’s specific position, concerning guardians and rulers, presupposes that among
kavSiri ara aqvs realobasTan daswored misi filosofiuri xasiaTis gamo them both family and private property are to be abolished. It seems, Plato thought that
ocnebis, utopiis sferos miekuTvneba (saTanado Zalisxmevis gareSe, Znelad Tu private interest and private affections distracted man from his duty to community. According
ipovnis vinme raime gamorCeulad filosofiurs Tomas moris “utopiaSi”). Cven Plato the wealth is nothing, but a main cause of destruction of social stability.
midgomebs Soris gansxvaveba davafiqsireT da SemdgomSi gadmocemT rogorc im
avtorebs, vinc politikuri Teorias ayalibebda, aseve im avtorebsac, vinc Aristotle - “Politics”
amjobinebda filosofiur midgomas. Aristotle was a most gifted with sense student of Plato. He played very important role in
gansxvaveba politikur Teoriasa da politikur filosofias Soris ar aris development of Plato’s philosophy, although in some decisive questions his own position
gansxvaveba sagnis mixedviT. rogorc erTis, aseve meoris sagani erTi garkveuli was evidently different. All this is true concerning to the problems of political philosophy. For
movlenebis, politikuri movlenebis rigia. maTi Seswavlis obieqti erTia — example, Aristotle abandoned Plato’s theory of family and private property. It seems that the
politikuri. amitom, Tuki Cven mainc vlaparakobT maT Soris gamsxvavebaze, es main reason of his different position was his belief that no ruler could necessarily get rid of
imitom, rom ZiriTadi ganmasxvavebeli Seswavlis obieqtisadmi TiToeulis evils by changing institutions of society. The evil might be in human nature and not in a
midgomis specifikaSi, maT meTodilogiur principebSi mdgomareobs, rogorc es, system of private property. For Aristotle the instinct to possess was natural and provided it
imedi gvaqvs, zemoT moyvanili daxasiaTebidanac kargad Cans. amgvari did not degenerate into selfishness. The common property is apt to be treated not with the
gansxvavebuli midgomis nimuSebad SegviZlia davasaxeloT erTi mxriv, hana care given to something, which is our own, but with the careless so often shown to what
arendis normatiuli midgoma Zalauflebis sakiTxisadmi, vTqvaT, naSromSi belong to other people.
“Human Condition” da meore mxriv, igive sakiTxis empiriul bazisze warmoebuli Such disagreement between teacher and pupil in ancient time was very ordinary one.
analizi maqs veberisa. amrigad, erTi da igive obieqti politikurisa, Aristotle himself was a teacher of Alexander the Great. Alexander brought to an end the kind
gansxvaveuli midgomebiT Seiswavleba da swored amaSi unda veZeboT diferenci of world, which had been presupposed by the theory of Aristotle – A world in which the basic
politikur filosofiasa da politikur Teorias Soris. political unit was the independent self-sufficient polis, a world in which the distinction
radganac orive Teorias erTi da igive Seswavlis obieqti aqvs, gvmarTebs es between Greek and barbarian was fundamental.
sferoc SemovsazRvroT. modiT vikiTxoT, ra aris politikuri, ra saxis All this is only one example of disagreement between Plato and Aristotle. There are
xdomilebebze, movlenebze vsaubrobT, rodesac vsaubrobT politikurze? many others. But for Aristotle the critic of Plato was not self-reasonable thing. He made
ra Tqma unda, aqac SeiZleba gansxvavebul Tvalsazrisebze, gansxvavebul valuable contribution for development of political theory as a follower of Plato and by the
definiciebze SevCerdeT. magaliTad, Tu aviRebdiT politikuris aristotelur further development of his ideas.
daxasiaTebas, romelic aqcentirebas polisis fenomenze, berZnul qalaq-saxel- For right understanding of Aristotle’s political theory, our course of lections we propose
mwifosa da misi kanonebiT cxovrebaze axdens. an, Tu, vTqvaT, amisgan gansxvavebiT, to begin discussion by the analysis of the concept of “nature”. Doing that, we are coming
SevCerdebiT politikuris im gagebaze, romelic aqvs karl Smits, romelic from the Aristotle’s core definition of human being. He defines “Human being” as a political
politikurs megobroba-mtrobis konteqstSi iazrebs. davakvirdeT maTi kvlevis animal. Such definition means, that a man is by his nature inhabitant of the polys (city-state).
areals da iolad aRmovaCenT, rom maT (iseve, rogorc sxva avtorebis) Tval- To understand the term “Physis” (Greek equivalent of “Nature”), we can contrast to it
sazrisebSi ganxilvis sakiTxebis mTeli wyeba identuria. es ki saSualebas another Greek term “Nomos”, that can be translated as “custom”, “law”, “convention”.
gvaZlevs vTqvaT, rom politikurTan saqme gvaqvs im da swored im SemTxvevaSi, Nomos, convention, varies from place to place, meanwhile the nature, physis is the same
rodesac ganixileba Zalaufleba, pirdapiri da sakuTrivi mniSvnelobiT da am
everywhere. We have to distinguish therefore, what holds by physis and what holds by
Zalauflebis konteqstSi, misgan gamomdinare, iseTi problemebis rigi, rogo-
nomos. In society there exists both kind of rules, so call natural rules and habits and rules by
ricaa: saxelmwifo, mmarTvelobis formebi da saxeebi, moqalaqeTa usafrTxoebis
convention.
problema da a.S.
What does it mean to exist by nature would be clear if we take for discussion such
natural thing, as tree. A tree that exists naturally consists with definite parts. A tree is not a
collection of roots, trunk and branches, but has a definite form. When it loses that form, it
ceases to be a tree. Living things have within them a principle of grow which implies them to
develop towards an end. Aristotle’s concept of natural is thoroughly teleological. Everything
that exists by nature exists for an end and one cannot grasp its nature without understanding
the end.
From this point of view, we are ready to go to analysis Aristotelian polis. Polis is not a
collection of men, but something that exists by its nature. Human beings naturally form
families, the village is a natural aggregation of families and the polis is outgrowth of the
village. Aristotle’s definition of the man, that man is a political animal, now means, that man
is made by nature to live in polis.
The polis is an association of the people. All associations or forms of partnership exist
for the sake of some good. The purpose of the city-state is thus to enable its citizens to live a

6 111
life of virtue or excellence. The life of virtue is a goal of the city-state’s existence and the politikuri Teoriis kursi
closer a city comes to achieving that goal, the better it is.
In “Politics” Aristotle gives an analytical framework for deeper understanding different
forms of government. Differentiation depends on accordance to whether power is in the leqciebis kursi Cafiqrebulia rogorc politikuri da sociologiuri
hands of one man, or more, or many. In each case, Aristotle distinguishes right and wrong Teoria. SesaZloa kursis amgvari danawileba, kategorizacia mTlad zusti ar
forms. Among the right forms kingship is on the first place. It is the rule of one man for the iyos, radgan kursi mTlianobaSi moiazreba rogorc socialuri Teoria, margam
common interest. Oppose to kinship, wrong form of ruling is tyranny. Tyranny as well as imdenad, ramdenadac masSi aqcentireba moxdeba politikuri da sociologiuri
kingship is a rule of one man, but tyrant is ruling in his own interest. Teoriis konkretul aspeqtebze, Cven vamjobineT SemoTavazebuli saxeli
Aristocracy is a rule of few. Aristocracy manifests itself in different sub-forms. One of SevinarCunoT. politikuri Teoria SeiZleba gadmocemuli iyos sxvadasxva gziT.
them presupposes the rule of few under of authority of their ancestors. Genuine aristocrats vTqvaT, problemebis Tanmimdevruli gaSlis an Teoriebis tipologiaze
owe their positions by their own virtue. Wrong form of aristocracy is oligarchy – the rule of orientirebis gziT. Cven gadavwyviteT davemyaroT konkretul avtorebs da maTi
wealthy. The last two forms of right and wrong ruling are polity and democracy. For Aristotle Teoriebis gadmocemas. imedi gvaqvs, rom am gziT movicavT rogorc istoriul
democracy is the rule of poor. masalas, aseve SevZlebT vaCvenoT politikuri Teoriis zogadi buneba da misi
The practical focus of “Politics” is most apparent in its three books. In those books ganviTarebis magistraluri gezi. Tuki Cvens naSroms masalis gadmocemis amgvari
Aristotle concentrates much of his attention on democracy and oligarchy, describing their wesis gamo vinme uwodebda politikuri Teoriis istorias, Cven ar
different varieties and the means by which they may be preserved. gavaprotestebT saxelwodebas. yvelafers rac ki droSi arsebobs, Tavisi
Aristotle has an evident horror of what he sees as extreme democracy in which the istoria aqvs da sad SeiZleba sagnis buneba gamovlindes ufrocxadad, Tu ara
popular assembly has the power to do whatever it likes, but he has an equal horror of missave istoriaSi. Tumca, isic gvinda aRvniSnoT, rom sakuTriv istoriuli mxare
lawless monarchy or lawless oligarchy. masalis gadmocemisa, Cveni interesis sagans ar warmoadgens.
ra tipis Teoriebze gveqneba saubari, rodesac ganvixilavT politikuri
Cicero Teoriis problemebs? Cven SevexebiT Teoriebs, romelTac zogierTi politikur
We took Cicero as a Roman author, who was much more closer to political practice, filosofias an ubralod politikur Teorias uwodebs. avtorebis es nawili
than any well-known ancient political thinker. He dedicated to political problems two works – amgvar dayofisas aqcents akeTebs termin politikurze da naklebd interesdeba
“Republic” and “Laws”. The coincidence of these titles to titles of Plato’ main political dialogs, misi gamoxatulebis filosofiuri Tu arafilosofiuri mxareebiT. Cvens
presupposes deep ties between Cicero and ancient Greek political writers. leqciebis kursSi gadmocemuli masala iTvaliswinebs amgvar midgomas, rac imaSi
Many commentators wrote, that Cicero did not offer anything new in political theory but aisaxeba, rom Cven mogviwevs SevexoT rogorc filosofiuri refleqsiiT
only remove Plato/Aristotelian tradition toward the Roman affairs dafuZnebul, aseve deskripciuli safuZvelze SemuSavebul Teoriebs. miuxedavad
Concerning Cicero in our lecture, we try to show the following: a) Cicero as a political amisa, Cven vacnobierebT, rom arsebobs gansxvaveba politikur filosofiasa da
writer, of course, was in great dependence on Greek tradition. Like Plato he wrote dialogs wminda politikur Teorias Soris da gvsurs SesavalSi swored am sakiTxs
and the problems he discussed in his writings, have Greek origins. b) Besides of such close davuTmoT ramdenime sityva.
ties, Cicero arose questions with specific Roman nuances. On the traditional question – politikuri Teoria yalibdeba empiriuli midgomis, movlenebze dakvirvebis
which political regime is best, he gave priority to state, which has mixed ruling forms (like da maTi deskripciuli aRnusxvis safuZvelze. politikuri Teoriis ZiriTadi
Roman Republic) of monarchy, aristocracy and democracy. c) Cicero’s judgment about kiTxvaa “ratom?” — “ratom xorcieldeba esa da es?” mas ainteresebs rogor
social spirit of people seems to us very original. Coming from the concept of social spirit, he vlindeba politikuri cxovrebis konkretul sferoebSi. politikuri Teoria
gained the following definition to “commonwealth” (that is to “state”): A commonwealth is the ikvlevs politikuri institutebis mowyobis principebs da maTi funqcionirebis
affair of people. But a people is not any collection of human beings brought together in any teqnologiebs.
sort of way, but an assemblage of people, in large number associated in an agreement with politikuri Teoria ZiriTadad orientirebulia faqtebis samyaroze. faqti
respect to justice and a partnership for the common good. d) From the given point of view, hegelis kvalad SegviZlia ganvsazRvroT, rogorc raRac, rac mocemulia “axla”
Cicero gave characteristic to foundation of Rome not as an enforcement of one single genius da “aq”. amgvarad orientirebuli TeoriebisaTvis didi mniSvneloba aqvs ara
person, but as an act of many persons and, that is more important, as an action, or better, politikis “subieqtebs”, romlebis nebelobis mqone, RirebulebiTad orien-
process, that was continuing during years of history. Constitution of Rome was not produced tirebuli arsebebia, aramed ufro “agentebs”an “aqtiorebs”, maT “funqciebs”,
by conscious planning of one person, but developed in a great length of time and by great “scenarebs” an, bolos, “rolebs”.
variety of accidents. Its perfection represents the culmination of a natural process of slow gaugebrobis Tavidan asacileblad saWirod migvaCnia aRvniSnoT, rom
and almost unconscious growth. politikuri Teoria, misi empiriuli orientaciis miuxedavad, mainc Teoriaa da is
ar unda avurioT politikur movlenebze zegavlenis, individebis masSi
Middle Ages: CarTulobis an gnebavT, piriqiT, amorTulobis uzrunvelyofis konkretuli
St. Augustin teqnologiebis kvlevisagan. amgvari meqanizmebis analizi da ukve aprobirebuli
For St. Augustine philosophy serves the faith both in it and in its relation to nonbelievers. teqnologiebis aRwerebi sul ufro mravalferovan saxes iZens Tanamedrove
It may be used as a tool to gain a fuller understanding of the divinely inspired truth. Although politikuri samyaros garTulebis kvalad. Tu politikuri Teoriis ZiriTadi
the New Testament is primarily concerned with man’s eternal destiny, it has much to say saorientacio kiTxvaa “ratom?”, teqnologiebis mkvlevari an, iqneb, umjobesia
about the condition of rulers and subjects and about manner in which men are called upon to mas eqsperti vuwodoT, orientirebs kiTxviT “rogor?”
live in the city. rac Seexeba politikur filosofias, igi klasikuri formiT, empiriuli
St. Augustine’s most extensive work on political subject is “The City of God”. A big part Teoriebisagan gansxvavebiT, orientirebulia arsebis kvlevaze, xolo Tana-
of this work stands as a controversy with pagans and heretics. At the same time, his treatise medrove modifikaciebSi ki xdomilebaTa analizze. misi ZiriTadi kiTxvaa “ra?”
serves as philosophical defense of the faith and at the same time as a theoretical defense of anu “ra aris politikuri, ra vlindeba, ra aCvenebs Tavs politikuri xaisaTis
philosophy for which he provides a justification under the basis of Sacred Scripture. xdomilebebSi, rogorc arsobrivi diferenci?” amgvari kvleva aucileblobiT ar
unda warmovidginoT siRrmiseuli analizis pretenziis mqone Teoriad. igi

112 5
jon lokis traqtati mmarTvelobis Sesaxeb ..................................................................57 Most important part of his work Augustine dedicates to the teaching concerning virtue.
1.bunebrivi mdgomareoba da sazogadoebrivi xelSekruleba......................................58 This teaching has its roots in both the philosophical and biblical tradition. A man here is
2. Tavisuflebis da Tanasworobis cnebebi ..........................................................................59 interpreted as a social animal by nature. Human being has been endowed with speech, by
3.sakuTreba.......................................................................................................................................60 means of which he is able to communicate and enter to various relationships with another
4. politikuri anu samoqalaqo sazogadoeba......................................................................62 men. By associating with his fellow men, human being is forming with them a political
5.saxelmwifos formebi da xelisuflebis dayofa ...........................................................63 community that man attains his perfection. Augustine defines “commonwealth” as an
assemblage of men associated by a common acknowledgement of right and by a community
Sarl lui monteskies (1689-1755) “kanonTa goni” ............................................................65 of interests. Later he explains a word “right” by a word “justice”.
1. bunebiTi da pozitiuri kanonebi.........................................................................................65 The moral order of the society is rooted in a natural order established by speculative
2.saxelmwifo mmarTvelobis kanonebi da principebi......................................................66 reason. This order in nature requires the universal and complete subordination of the lower
2.1. Sesabamisoba kanonebsa da principebs Soris .......................................................69
to higher both within man and outside of him. The same hierarchy should be observed in
society as a whole and is encountered when virtuous people obey wise rulers, whose minds
3. politikuri Tavisuflebis cneba .......................................................................................70
are in turn subject to the divine law.
4. omis Sesaxeb..................................................................................................................................72
The Sacred Scripture distinguishes only two kinds of societies, to which all men of all
5.geografiuli determiizmi .....................................................................................................73
times belong – the city of God and the earthly city. There is analogy between them and only
by analogy these societies are called cities. The distinction between them corresponds to the
Jan Jak rusos (1712-1778) politikuri Teoria...................................................................74 distinction between virtue and vice. According to St. Augustine why a person would be a
1.bunebiTi mdgomareoba da bunebiTi uTanasworoba.......................................................74 member of one or the other of these two cities is not depend on a race or nationality of that
2. sazogadoebrivi xelSekruleba ...........................................................................................77 man, but on the end that he pursues and to which he ultimately subordinates all of his
3.suverenis cneba ...........................................................................................................................78 actions.
4. saxelmwifo ..................................................................................................................................79
Alfarabi
emanuil kantis (1724-1804) politikuri Sexedulebebi ...............................................82 Alfarabi recovered classical political tradition and made it intelligible within the new
omis Sesaxeb......................................................................................................................................83 context provided by revealed religions. His writings concerned with the political regimes and
kanti saxelmwifos Sesaxeb.........................................................................................................84 the attainment of happiness through political life. In his works Alfarabi discussed the problem
morali da politika maradiuli mSvidobis konteqstSi ...............................................86 of relationship between classical political writings and Islam. He gains such well-known
followers as Avicena and Averroes. His most important work in political philosophy was “The
adam fergiusonis (1723-1816) Virtuous City” and “The Political Regime”. The virtuous regime is such political order whose
“esse samoqalaqo sazogadoebis istoriis Sesaxeb” ..................................................89 guiding principle is the realization of human excellence or virtue. A man needs to archive his
1. adamianis bunebrivi mdgomareobis Sesaxeb.....................................................................89 perfection through the activity proceeding from rational understanding, deliberation and
2.TviTSenarCunebis, gaerTianebs da omis principebis Sesaxeb ...................................90 choosing among various alternatives suggested to him by reason. The ultimate perfection of
2.1. individisa da eris bedniereba ...................................................................................92
man is identical with the supreme happiness available to him.
Alfarabi gave the following classification of regimes: (1) the regime whose citizens have
3. pirvelyofili xalxebis istoriis Sesaxeb .....................................................................93
had no occasion to acquire any knowledge at all about divine and natural beings. These are
4. mosaxleobis yofa da keTildReoba....................................................................................95
ignorant regimes. (2) The regime whose citizens possess the knowledge of those things but
5. erebis Zalisa da dacemis mizezebis Sesaxeb ...................................................................96
do tot act according to their requirements; these are dissolute or immoral regimes. (3)
Regimes whose citizens have acquired certain opinions about these things but false or
edmund berkis konservatizmi .................................................................................................98 corrupt opinions that claim to be about divine and natural beings and about true happiness,
franguli revoluciis ingliseli mxardamWerebi da maTi Sexedulebebi .............99 while actually they are not. .Alfarabi calls them erring regimes.
memkvidreobiToba .......................................................................................................................100 The character of the citizens is formed with a view to attain one or more of lower ends.
Zaladoba, rogorc revoluciis safuZveli .....................................................................101 Alfarabi gives these ends as six and each of the general type can be subdivided according to the
Tanasworobis revoluciuri idea da end that dominated in it. (1) The regime of necessity (or indispensable regime) in which the aim
adamianis Rirseba rogorc realuri Tanasworobis safuZveli ........................103 of the citizens is confined to the bare necessities of the life; (2) The vile regime (oligarchy) in
franguli revolucia eklesiis da sakuTrebis winaaRmdeg .......................................105 which the ultimate aim of the citizens is wealth and prosperity of their own sakes. (3) The base
“klasTa brZola safrangeTSi” ...............................................................................................107 regime. The purpose of whose citizens is the enjoyment of sensory or imaginary pleasure; (4)
franguli revoluciis teqnologiebi ...............................................................................107 The regime of domination (tyranny), whose citizens aim at overpowering and subjecting others;
(5) The regime of honor (democracy), whose citizens aim at being honored, praised and glorified
COURSE OF LECTURES IN POLITICAL THEORY...........................................................................109 by others; (6) The regime of corporate association (democracy), the main purpose of whose
citizens is being free to do what they wish.
Concerning the best ruler, Alfarabi writes, that such ruler has to unify in himself qualities of
wise ruler and prophet. This man, wrote Alfarabi, is true prince according to the ancients, he is
the one whom it ought to be said that he receives revelation. For man receives revelation only
when he attains this rank – when there is no longer intermediary between him and the Active
Intellect. The rule of this man is the supreme rule; all other human rulers are inferior to it and are
derived from it. Alfarabi’s approach to religion leads to a philosophical science of divine laws. By
presenting divine laws, jurisprudence and theology as parts of political science, he points to the
possibility of a neutral discussion of all religions or sects and of the features common to them all.

4 113
Thomas Aquinas s a r C e v i
Thomas Aquinas was born in 1227 in Neapolitan territory. He was from old highborn
south Italian family. His political thoughts are based upon his theological and ontological
politikuri Teoriis kursi ........................................................................................................5
considerations, where St. Thomas was the follower of Aristotle. Aquinas did more than
anyone else to establish Aristotle as the leading philosophical authority in the Christian platonis (428/27-348/47) “saxelmwifo”.....................................................................................7
West. St. Thomas’ political philosophy is best understood as a modification of Aristotle’s
1.samarTlianobis problema........................................................................................................8
political philosophy the light of Christian revelation. In his main writings, the “Summa
2. mTelis da nawilis mimarTeba - kvlevis zogadmeTodologiuri paradigma .........8
Theologiae”, he does not ask whether besides the philosophic disciplines another science,
3.samarTliani saxelwifos problema......................................................................................9
for example, sacred doctrine is necessary.
Aquinas established the rules under which Christian world was ruled by two distinct 3.1. saxelmwifos konvencionaluri bazisi.........................................................................9
powers and two distinct codes of law: ecclesiastical and the civil. As the result, such specific 3.2. rogor warmoiSveba saxelmwifo ...................................................................................10
issues as the origin of divine and human laws, the relation between the two, and the 3.3. sazogadoebis struqtura ..............................................................................................11
communication of divine laws through the medium of prophecy or revelation. These 3.3.1. ojaxi da kerZo sakuTreba idealur saxelmwifoSi ......................................12
problems are discussed by St. Aquinas in terms of Plato but not Aristotle. 3.3.2. niWi, talanti da adamianTa bunebiTi uTanasworobis idea........................13
The civic society is natural to Aquinas. But it is not given by nature. It is something to 4.idealuri saxelmwifos mizani. samarTlianobis zogadi definicia.............................13
which is inclined by nature and which is necessary for the perfection of his rational nature. 5. saxelmwifo da individi. samarTliani kaci....................................................................14
Human being is nature’s remarkable product. But he is brought into the world more helpless 6. politikuri reJimi idealur saxelmwifoSi.
than any animal. Instead nature has furnished him with reason, which he is eventually able saxelmwifo mowyobis negatiuri formebi...........................................................................15
to provide himself and meet his needs as they arise. 7. sxva sakiTxebi..............................................................................................................................16
The first society to which man belongs and without which he could not live is the family.
Specific purpose of family is to produce the necessities of life and thus guarantee the aristoteles (384- 322) politikuri Teoria .....................................................................17
preservation of both the individual and the species. But family cannot supply all the material 1. saxelmwifo da adamiani...........................................................................................................17
goods that man needs for his sustenance and his protection. The truly self-sufficient human 2. ojaxi da kerZo sakuTreba, monoba......................................................................................19
association capable of securing the conditions of virtue and satisfying all man’s earthly 3. moqalaqis cneba..........................................................................................................................20
needs is the city. The city is the most perfect work of practical reason. Only within the 4. saxelmwifoebis formebi .......................................................................................................22
framework of civil society can man attain the fullness of life, so that the men is far from
human perfection like a beast (such as man leads a solitary life away from company of his
ciceroni (106-43) ...............................................................................................................................25
fellow men) or men has already exceeded that perfection and achieved a state of godlike
1. saxelmwifos msaxureba ...........................................................................................................26
self-sufficiency.
2.saxelmwifos buneba da mmarTvelobis saukeTeso forma ...........................................27
The common good and the end of political authority are in the first instance peace or the
harmony of different parts that combine to make up the city. Peace exists when each part 3.sazRvao da xmeleTis saxelmwifoebi ..................................................................................28
adjusted to the whole.
One of the remarkable parts of St. Thomas’ doctrine is his history of natural law that Sua saukuneebis politikuri Teoriebi
presents specific synthesis between biblical faith and Aristotelian philosophy. The law of (netari avgustine, al farabi, Toma aqvineli) ..............................................................29
nature appeared as a natural law cannot be reduced exclusively to the will of God. But as a
law, however, it also contains an explicit reference to God’s will. These and all like them nikolo makiaveli (1469-1527) ......................................................................................................36
considerations of St. Thomas finds its metaphysical expression in doctrine of distinction 1.politikuri Teoriis sazrisi da misia ..............................................................................36
between essence and existence in all beings outside of God. Although, that distinction is to 2.samTavroebis buneba da axali teritoriebis
be regarded as distinction of reason and not in any way a real distinction. SemoerTebis da maTi marTvis teqnologiebi ...............................................................38
3.samxedro saqme .............................................................................................................................39
Nicollo Machiavelli 4.mTavris personaluri Tvisebebi ..........................................................................................41
Machiavelli was born in Florence, when Italy was divided between four dominant city- 5.politikuri moralis cneba ...................................................................................................43
stases and each of these was continually at the mercy of the stronger foreign governments.
Since 1434 Florence was ruled by the wealthy Medici family. After the break of his political Tomas moris (1477-1535) utopia ..................................................................................................45
career, Machiavelli became well known political writer. kerZo sakuTreba da qonebrivi Tanasworobis idea ..........................................................45
Classical political philosophy clarifies or elaborates the conflicting claims to rule that are sxva sakiTxebi..................................................................................................................................47
raised whenever men associate together; it articulates the degree and sense of justice which
each of such claims means to assert. By understanding and clarifying the unity and diversity Tomas hobsis (1588-1679) “leviaTani” .....................................................................................48
in the claims which set men apart, it attempts to provide the answer to how men ought to live 1.adamianis bunebrivi mdgomareoba da misi implikaciebi ............................................49
together and is thus a guide to justice and the common good. Detached from the interests 2. pirovnebis (personis) cneba..................................................................................................51
that animate these claims, classical political philosophy is the deliverer of the community a
3.saxelmwifo da xelSekruleba ...............................................................................................51
non-divine benediction to mankind. Machiavelli continued this tradition in such way, at the
3.1. saxelmwifos mowyobis formebi.................................................................................52
same time had elaborated his own new approaches.
4. suverenuli xelisufleba da misi sazRvrebi.................................................................53
Our lecture concerning on Machiavelli’s political theory is based on his main political
work -”The Prince”. Machiavelli opens “The Prince” describing the two principal types of 5. samoqalaqo Tavisufleba .......................................................................................................55
governments: monarchies and republics. The most controversial aspects of Machiavelli’s 6. ekonomikis sakiTxebi................................................................................................................55
analysis emerge in the middle chapters of the given book Here he proposes to describe the

114 3
socialur mecnierebaTa seria truth about surviving as a monarch, rather than recommending lofty moral ideas. He
describes those virtues, which we think a prince should possess. He concludes that some
mTavari redaqtori: marine CitaSvili virtues will lead to a prince’s destruction, whereas some “vices” allow him to survive. Indeed
the virtues we commonly prize in people might lead to his downfall. For Machiavelli it is the
enobrivi redaqtori: lia kaWarava best for prince to have a reputation for being stingy. He argues also, that it is better for a
prince to be severe punish people rather then merciful.

Thomas Hobbes
dakabadoneba, ydis dizaini: giorgi bagrationi Hobbes “Leviathan” first appeared in England in 1651. Hobbes wrote the work in France,
where he had been in exile since 1640. After its first publication, “leviathan” was recognized
to be the masterpiece of British political thinking. Hobbes civil philosophy was presented as
growing out of his natural philosophy. The theory itself was constructing in a deductive and
scientific form like philosophical systems of Decartes and Spinoza. At the same time Hobbes
remind humanist that is not surprising, because in his century the status of natural science
© socialur mecnierebaTa centri, 2006 was bound up with moral philosophy.
© Center for Social Sciences, 2006 One of the most important notions of Hobbes theory is the notion of Free will. Hobbes
wrote a great deal on this issue. Hobbes denied the classical understanding of the
q. Tbilisi, 0108, T. WoveliZis q. # 10 phenomenon of free will. For him the traditional notion of free will is absurd, because all
intentions and actions must be caused by previous material processes. It does not mean,
el. fosta: contact@ucss.ge that Hobbes thought as if we should not deliberate purposively about our actions. He argued
internet gverdi: www.ucss.ge that when it is determined, that one thing will be chosen before another by human being, it is
determined also for what cause it should be chosen.
Hobbes moral philosophy presupposed the ability to perform complicated thinking about
what kind of person we want to be and how we should live. We merely have to understand
that this subjective sense of freedom to choose how to live is no more based on real
freedom, and then our subjective sense of color is based on real color. Maintaining this,
Hobbes has developed old philosophical tradition coming from Tacitus. Under this tradition
human agents were open to causal manipulation of more or less reliable kind.
wigni momzadebulia da gamocemulia `socialur mecnierebaTa Next very interesting position developed by Hobbes is his realistic ethics. He defined
centris” (Center for Social Sciences) mier, fondis OSI – Zug, “Good” as whatsoever are the object of any means appetite or desire and the object of his
budapeStis Ria sazogadoebis institutis umaRlesi ganaTlebis hate or adversity as “Evil”. Moral language, like color language, constantly tempted its users
mxardaWeris programis (HESP) finansuri xelSewyobiT to attribute to the external world a set of imaginary attributes and as a consequence to
dispute with one another about the world.
Hobbes discussed about practical effects of his theory. He himself believed that the
correct understanding and application of his philosophy would transform human life. The first
step toward this direction was recognition of the true nature of conflict of believes, interests
and passions of people. The only common fundamental desire for human beings, from this
point of view is to preserve oneself from death. All other passions and desires involve some
The book has been published by the Center for Social Sciences, belief about one’s position in the world and the threats which one might be facing.
sponsored by the OSI-Zug Foundation and the Higher Education
Support Program (HESP) of the Open Society Institute-Budapest. John Locke
In his main political work, “Two Treatise on Government” Locke has two main purposes
in view: to refute the doctrine of divine and absolute right of Monarch, as it had been put
forward by Sir Robert Filmer’s “Patriarchia” and to establish a theory which would reconcile
the liberty of citizen with political order. The criticism of Filmer in the first Treatise is
complete. His theory of absolute sovereignty of Adam has lost all interest. Locke’s argument
has been very effective, but his exhaustive replay to absurd thesis of Filmer becomes itself
wearisome. Second Treatise starts from common sense position. Here is given two
fundamental claim of liberalism, that all men are equal and free. If God could be shown to
have given any man, or any order of men superiority over other men, then these inferences
could not be drawn. This conclusion is main result of First Treatise in Locke’s work on
government.
ISBN: 99940 - 872 - 4 - X
What is discussed in Second Treatise is Hobbsean notion of natural condition. The first
impression of Locke’s state of nature seems very unlike Hobbes’ state of nature. But in fact it
can be easy discovered similarities. For Locke the state of nature is simply the condition in
which the executive power of the law of nature remains exclusively in the hands of
individuals and has not been made communal. It was the original condition of all humanity.

115
The state of nature characterized by the absence of any law. In the state of nature everyone
has executive power. Locke provides many passages to support the conclusion that the
state of nature will frequently be indistinguishable from the state of war. The source of law
for society would be found in the strongest desire of men. The law has peace and
preservation as its end. It will be obeyed because of the universal desire for preservation of
civil society.
Locke wrote, that the labor is the origin and justification of property and that contract or socialur mecnierebaTa seria
consent is the ground of government. Behind this doctrine lies the idea of the independence
of the individual person. Men are born free and equal in rights. Whatsoever a man, mixes his
labor with, is his own. The civil society originates when men agree to delegate function of
administrate to certain officers. Thus government is instituted by a “social contract”; its
powers are limited and they involve reciprocal obligations. Locke’s theory is rendering of the
facts of constitutional government in terms of thought and it served as justification of the
Revolution settlement in accordance with the ideas of the time.

Rousseau
Citizen of Geneve, Rousseau reacted against the corruption of social order and
institutions of his time. Error and prejudice in the name of philosophy had stifled reason and
nature and had corrupted morals. The Social Contract was his most influential work. Its
decisive thesis was that all men are both free and equal. Regards the state that is a
politikuri
manifestation of contract, individuals’ surrender non of their natural rights, but rather agree
for the protection of them. Most remarkable in Rousseau’s projected republic was the
provision to banish aliens to the state religion and to punish dissenters with death. Social
Teoria
contract became the textbook of French Revolution.
Rousseau disliked Enlightenment. The main basis of his attack on the Enlightenment is
Rousseau’s belief that progress of the arts and sciences was not the condition of progress of
civil society. The arts and the sciences require an atmosphere of luxury and leisure in order
to flourish. They themselves emerge, in general, from vices of soul. The society dominated momzadebulia socialur mecnierebaTa centris
by the arts and sciences is one full of inequality. Society is transformed to support the arts akademiuri stipendiis safuZvelze
and the sciences and their products and this very transformation creates a life full of vain
self-regard and injustice.
Rousseau put old philosophical question - what is justice? Which society is just? In
times and society, thinks Rousseau, justice consists in maintaining the privileges of those in saleqcio kursi
positions of power. All known states are full of inequalities of birth, wealth and honor. These socialuri mecnierebebis magistraturisaTvis
inequalities can be justified in terms of the preservation of the regime, but that does not
make them more tolerable for those who do not enjoy them.
Civil society is not something natural. One can go to a time prior to the civil society to
find man as he is naturally. This investigation is necessary to determine the origins of the
state. Such approach provides the possibility to see, that civil society is conventional.
Since man is not primarily political and social, he must be divested of all qualities that mamuka biWaSvili
are connected with life in a community if we are to understand him as he is by nature. The
first is the reason. Reason depends upon speech and speech implies social life. The
movement from the natural state to the civil state provides a very great change in man.
Formerly he was a beast, now he has become a moral being. In the state of nature man
acted only from instinct, now he must consider his action in relation to principle so that the
chose and freedom take on a moral sense. If man continues to act according to the level of
animals. From this point Rousseau goes to the idea of common will that provide necessary
basis for contract social. The common will in other words explained as “sovereign” and
indicates to the source of all legitimacy that is in the people as of bearer of free will.
Government receives its instructions from the general will and uses its authority to
determine the acts of the citizens according to the sense of the sovereign. There exists
something intermediary between sovereign and individual citizen. The form of government
determined the form of society and with the change of government a new society would be
constituted. The government is a necessary evil because men need direction in the exercise
of their free will.
Tbilisi
2006

116

Вам также может понравиться