Pembelaja TEMA 2 : Penerokaan Unsur dalam Alam

dang ra
i

BAB
B

n
Kereaktifan Logam

4 The Reactivity of Metals

Konsep PENTING
IMPORTANT concepts
Peta Dakap

Emas dan perak (unsur)

Unsur dan sebatian
dalam kerak Bumi
Elements and compounds
in the Earth’s crust
Gold and silver (elements)
Bauksit dan hematit (sebatian)
Bauxite and haematite (compounds)
Ciri-ciri mineral semula jadi
The properties of natural minerals

Tindak balas logam dengan oksigen

Reaction between metals and oxygen
Contoh: Zink + oksigen → zink oksida
KEREAKTIFAN Siri kereaktifan Example: Zinc + oxygen → zinc oxide
LOGAM logam
THE REACTIVITY Reactivity series Kedudukan karbon dan hidrogen dalam siri
OF METALS of metals kereaktifan logam
Positions of carbon and hydrogen in the reactivity
series of metals

Proses pengekstrakan besi

Pengekstrakan The extraction of iron
logam
daripada bijihnya Proses pengekstrakan timah
Extraction of metals
The extraction of tin
from their ores

APAKAH KEREAKTIFAN LOGAM?

WHAT IS THE REACTIVTY OF METALS?
Sesetengah logam seperti natrium dan kalium bertindak balas dengan unsur lain (bukan logam)
secara lebih cergas berbanding dengan logam yang lain. Kereaktifan logam merujuk kepada
kesenangan logam mengalami tindak balas kimia dengan unsur lain.
Some metals such as sodium and potassium react with other elements (non-metals) more vigorously compared
to other metals. The reactivity of metals refers to the ease with which they undergo chemical reactions.

79
 NOTA BESTARI
Pelbagai Mineral dalam Kerak Bumi
1. Mineral ialah unsur atau sebatian pepejal yang
ditemui secara semula jadi di dalam kerak Bumi.
2. Mineral dalam bentuk unsur seperti emas dan perak
wujud secara bebas di dalam kerak Bumi.
3. Mineral dalam bentuk sebatian seperti bauksit dan
galena terdiri daripada gabungan beberapa jenis
unsur yang berlainan.
Siri Kereaktifan Logam
1. Logam yang berlainan mempunyai kereaktifan yang
berbeza terhadap oksigen. Logam yang lebih reaktif
bertindak balas dengan lebih cergas dengan oksigen.
BAB
2. Dalam tindak balas yang cergas antara logam yang
lebih reaktif seperti kalium dengan oksigen, nyalaan
4 yang terang diperhatikan.
3. Dalam tindak balas yang kurang cergas antara logam
yang kurang reaktif seperti besi dengan oksigen,
hanya baraan atau perubahan warna yang berlaku
secara perlahan-lahan dapat diperhatikan.
4. Siri kereaktifan logam dibentuk berdasarkan
kereaktifan logam dengan oksigen.
Kalium, Natrium, Kalsium, Magnesium, Aluminium,
(Karbon), Zink, (Hidrogen), Ferum, Timah, Plumbum,
Kuprum, Merkuri, Perak, Emas
kereaktifan berkurang
5. Dalam siri kereaktifan logam, karbon terletak di
antara aluminium dengan zink manakala hidrogen
terletak di antara zink dengan ferum (besi).
6. Walaupun karbon ialah unsur bukan logam, karbon
dapat menyingkirkan suatu logam yang kurang reaktif
daripadanya, seperti zink daripada zink oksida.
Zink oksida + karbon ⎯→ zink + karbon dioksida
Aplikasi Siri Kereaktifan Logam
1. Logam-logam yang lebih reaktif daripada karbon
atau terletak lebih tinggi daripada karbon dalam
siri kereaktifan logam (kalium, natrium, kalsium,
magnesium dan aluminium) perlu diekstrak melalui
elektrolisis.
2. Logam-logam ini diekstrak dengan mengalirkan arus
elektrik melalui leburan bijihnya.
arus elektrik
Aluminium oksida ⎯⎯⎯⎯→ aluminium + oksigen
3. Logam-logam yang kurang reaktif daripada karbon,
iaitu terletak lebih rendah daripada karbon dalam siri
kereaktifan logam (zink, ferum, timah dan plumbum)
diekstrak dengan memanaskan bijih bersama-sama
karbon (arang kok).
Timah oksida + karbon ⎯→ timah + karbon dioksida
(bijih timah)
80
Various Minerals in the Earth’s Crust
1. Minerals are solid elements or compounds that are
naturally found in the Earth’s crust.
2. Minerals in the form of elements like gold and silver
exist freely in the Earth’s crust.
3. Minerals in the form of compounds, like bauxite and
galena, consist of combinations of a few types of
different elements.
Reactivity Series of Metals
1. Different metals have different reactivity to oxygen.
The more reactive metals react more vigorously
with oxygen.
2. In a vigorous reaction between a more reactive
metal such as potassium with oxygen, a bright flame
is observed.
3. In a less vigorous reaction between less reactive
metals such as iron with oxygen, only embers or slow
colour changes can be observed.
4. A reactivity series of metals is formed based on the
reactivity of metals with oxygen.
Potassium, Sodium, Calcium, Magnesium, Aluminium,
(Carbon), Zinc, (Hydrogen), Iron, Tin, Lead, Copper,
Mercury, Silver, Gold
decreasing reactivity
5. In the reactivity series of metals, carbon is located
between aluminium and zinc while hydrogen is
located between zinc and iron.
6. Although carbon is a non-metallic element, it is able
to remove a less reactive metal, such as zinc from
zinc oxide.
Zinc oxide + carbon ⎯⎯→ zinc + carbon dioxide
Application of the Reactivity Series of Metals
1. Metals that are more reactive than carbon or are
located higher than carbon in the reactivity series
of metals (potassium, sodium, calcium, magnesium
and aluminium) are extracted by electrolysis.
2. These metals are extracted by passing an electric
current through the molten ores.
electric current
Aluminium oxide ⎯⎯⎯⎯⎯→ aluminium + oxygen
3. Metals which are less reactive than carbon, i.e.
which are positioned lower than carbon in the
reactivity series of metals (zinc, iron, tin and lead)
are extracted by heating the ores with carbon (coke).
Tin oxide + carbon ⎯→ tin + carbon dioxide
(tin ore)
Nota Grafik
 Standard Kandungan
4.1 Kepelbagaian mineral Tarikh:

AKTIVITI Unsur dan sebatian dalam kerak Bumi PBD

4.1 PERBINCANGAN Elements and compounds in the Earth’s crust Masteri

Buku teks m/s 124 – 125

1 Kelaskan mineral yang diberi kepada unsur dan sebatian. Kemudian, berikan maksud mineral.
Classify the minerals given into elements and compounds. Then, give the meaning of minerals.

Merkuri Bauksit Platinum Kalsit Perak

Mercury Bauxite Platinum Calcite Silver
Hematit Emas Galena Berlian Kasiterit
Haematite Gold Galena Diamond Cassiterite

Unsur/Elements Sebatian/Compounds

Merkuri/Mercury Emas/Gold Bauksit/Bauxite Hematit/Haematite

Platinum/Platinum Perak/Silver Galena/Galena Kasiterit/Cassiterite
Berlian/Diamond Kalsit/Calcite

Maksud/Meaning
unsur sebatian

BAB
Mineral ialah atau pepejal yang terdapat secara semula jadi
dengan struktur hablur dan komposisi kimia yang tertentu di dalam kerak Bumi.
Minerals are solid
elements or compounds
structures and chemical composition in the Earth’s crust.
that are naturally found with certain crystalline
4
2 Berdasarkan panduan yang diberi, nyatakan unsur-unsur dalam sebatian semula jadi.
Based on the given guides, state the elements in natural compounds.

Sebatian semula jadi Mineral Nama kimia Unsur-unsur

Natural compounds Minerals Chemical names Elements

(a) Oksida Bauksit Aluminium oksida Aluminium, oksigen

Oxides Bauxite Aluminium oxide Aluminium, oxygen

Logam + oksigen Kasiterit Timah oksida Timah, oksigen

Metal + oxygen Cassiterite Tin oxide Tin, oxygen

Hematit/ Ferum oksida Ferum, oksigen

Magnetit Iron oxide Iron, oxygen
Haematite/
Magnetite

(b) Karbonat Magnesit Magnesium Magnesium, karbon,

Carbonates Magnesite karbonat oksigen
Magnesium Magnesium, carbon,
Logam + karbon + oksigen carbonate oxygen
Metal + carbon + oxygen
Batu kapur/ Kalsium karbonat Kalsium, karbon,
Marmar/Kalsit Calcium carbonate oksigen
Limestone/ Calcium, carbon, oxygen
Marble/Calcite

Praktis Malakit Kuprum karbonat Kuprum, karbon,

Kendiri Malachite Copper carbonate oksigen
Copper, carbon, oxygen

(c) Sulfida/Sulphides Galena Plumbum sulfida Plumbum, sulfur

Galena Lead sulphide Lead, sulphur
Logam + sulfur
Metal + sulphur Pirit besi Besi sulfida Besi, sulfur
Iron pyrite Iron sulphide Iron, sulphur

(d) Silikat/Silicate Tanah liat Aluminium silikat Aluminium, silikon,

Clay Aluminium silicate oksigen
Logam + silikon + oksigen Aluminium, silicon,
Metal + silicon + oxygen oxygen

81
 Tarikh:

4.2 EKSPERIMEN Sebatian semula jadi PBD

KBAT INKUIRI Natural compounds Penemuan
Inkuiri
Buku teks m/s 126 – 128
Tujuan Menunjukkan bahawa sebatian semula jadi ialah gabungan beberapa unsur
To show that the natural compound is a combination of several elements
Bahan dan Serpihan marmar (kalsium karbonat), asid hidroklorik cair, air kapur, tabung uji, tiub
Radas penghantar dengan penyumbat, penunu Bunsen
Marble chips (calcium carbonate), dilute hydrochloric acid, limewater, test tubes, delivery tubes
with stoppers, Bunsen burner

Prosedur dan alankan aktiviti-aktiviti di bawah. Kemudian, rekodkan pemerhatian dan berikan
J
Pemerhatian sebab anda./Carry out the activities below. Then, record the observations and give your reasons.

Aktiviti/Activities Pemerhatian/Observations
1 • Tambahkan Air kapur bertukar menjadi
sedikit asid keruh .
asid hidroklorik cair
dilute hydrochloric hidroklorik cair cloudy
The limewater turns .
acid pada beberapa
Sebab/Reason:
BAB

serpihan marmar
di dalam tabung Gas karbon dioksida

4
uji. terbebas apabila kalsium
Add some dilute karbonat bertindak balas
serpihan hydrochloric acid to
marmar dengan asid.
marble chips a few marble chips Carbon dioxide
air kapur gas is
in a test tube.
limewater released when calcium carbonate
reacts with an acid.
• Salurkan gas yang terhasil melalui air kapur
dan rekodkan pemerhatian.
Pass the gas produced through limewater and
record the observation.

2 • Panaskan dengan Air kapur bertukar menjadi

kuat beberapa keruh .
serpihan marmar serpihan marmar cloudy
The limewater turns .
marble chips dalam tabung uji.
Heat strongly a few Sebab/Reason:
marble chips in a Gas karbon dioksida
test tube.
terbebas apabila kalsium
• Salurkan gas yang
panaskan
karbonat dipanaskan.
terhasil melalui Carbon dioxide
heat gas is
air kapur dan
released when calcium carbonate
rekodkan
is heated.
air kapur pemerhatian.
limewater Pass the gas produced
through limewater and
record the observation.

Analisis 1 Tandakan ( ✓ ) unsur-unsur yang bergabung dalam kalsium karbonat.

Tick ( ✓ ) the elements combined in calcium carbonate.
Kalsium Karbon Hidrogen Oksigen
✓ ✓ ✓
Calcium Carbon Hydrogen Oxygen

2 Lengkapkan persamaan perkataan untuk menunjukkan bagaimana kalsium

karbonat bertindak balas dengan asid dan tindakan haba ke atasnya.
Complete the word equations to show how calcium carbonate reacts with acids and the action
of heat on it.
(a)
Kalsium asid kalsium karbon
karbonat + hidroklorik klorida + dioksida + water
Calcium hydrochloric calcium carbon air
carbonate acid chloride dioxide

82
 (b)
Kalsium karbonat panaskan kalsium oksida karbon dioksida
+
Calcium carbonate heat calcium oxide carbon dioxide

3 Tandakan ( ✓ ) pelbagai bentuk kalsium karbonat.

Tick ( ✓ ) the various forms of calcium carbonate.

Batu karang Kuarza Batu kapur

✓
Coral Quartz Limestone

BAB
4
Siput Cangkerang Tulang haiwan
✓ ✓ ✓
Shell telur/Eggshell Animal bone

4 Ramalkan gas yang terbebas apabila asid ditambahkan pada cangkerang telur.
Berikan sebab./Predict the gas released when an acid is added to an eggshell. Give a reason.
Karbon dioksida/Carbon dioxide

Sebab : Cangkerang telur mengandungi kalsium karbonat .

calcium carbonate
Reason : An eggshell contains .
5 Kenal pasti sebatian kalsium berdasarkan kegunaan yang diberi. 
Identify the calcium compounds according to the given uses.

Kalsium karbonat Pasir Kalsium oksida

Calcium carbonate Sand Calcium oxide

(a) (b) (c)

Kalsium oksida Kalsium karbonat Pasir/Sand

Calcium oxide Calcium carbonate Lut cahaya dan takat
Bersifat bes untuk Keras dan kuat untuk lebur yang tinggi untuk
meneutralkan tanah membuat jubin lantai membuat barangan kaca
Hard and strong to make Transparent and has a
berasid
floor tiles high melting point to make
Praktis Basic property to neutralise
glassware
Kendiri acidic soil

Kesimpulan Kalsium karbonat merupakan sebatian semula jadi yang terdiri daripada
gabungan beberapa unsur .
compound
Calcium carbonate is a natural which consists of a combination of a few
elements  .

83
 Standard Kandungan
4.2 Siri kereaktifan logam Tarikh:

4.3 EKSPERIMEN Tindak balas logam dengan oksigen PBD

KBAT INKUIRI Reaction of metals with oxygen Penemuan
Inkuiri
Buku teks m/s 129 – 131
(Demonstrasi guru/Teacher’s demonstration)
Tujuan Mengkaji tindak balas logam dengan oksigen
To study the reaction of metals with oxygen PERINGATAN
• Elakkan serbuk logam
Bahan dan Pita magnesium, serbuk aluminium, serbuk zink, serbuk ferum daripada bercampur
Radas (besi), hablur kalium manganat(VII), tabung didih, kertas asbestos, dengan hablur
kalium manganat(VII)
wul kaca, spatula, penunu Bunsen, kaki retort dan penyepit untuk mengelakkan
Magnesium ribbon, aluminium powder, zinc powder, iron powder, potassium letupan apabila
manganate(VII) crystals, boiling tube, asbestos paper, glass wool, spatula, dipanaskan.
Bunsen burner, retort stand and clamp Prevent metal powders
from mixing with
serbuk zink potassium
Prosedur zinc powder manganate(VII)
serbuk ferum crystals to avoid an
serbuk aluminium iron powder explosion when
wul kaca aluminium powder heated.
glass wool • Pakai cermin mata
BAB

wul kaca
glass wool keselamatan dan
hablur kalium tutup mulut serta

4
manganat(VII) kertas asbestos hidung anda semasa
potassium asbestos paper mengendalikan wul
manganate(VII) kaca. Basuh tangan
kaki retort
crystals panaskan panaskan anda selepas
retort stand
heat heat mengendalikan wul
kaca.
1 Sediakan susunan radas seperti yang ditunjukkan dalam Wear safety glasses
and cover your mouth
rajah di atas. and nose when
Set up the apparatus as shown in the above diagram. handling the glass
2 Panaskan dengan kuat serbuk logam dalam mangkuk wool. Wash your
Video hands after handling
asbestos (kertas asbestos yang dilipat dalam bentuk
glass wool.
mangkuk). Kemudian, panaskan dengan kuat hablur kalium
manganat(VII)./Heat strongly the metal powder in an asbestos bowl
(asbestos paper folded into a bowl). Then, heat strongly the potassium manganate(VII) crystals.
3 Perhatikan perubahan yang berlaku./Observe the changes that take place.
4 Sepit sejalur pita magnesium yang panjangnya 5 cm dengan menggunakan penyepit.
Use a clamp to hold a 5 cm long piece of magnesium ribbon.
5 Panaskan pita magnesium itu dengan menggunakan penunu Bunsen dan rekodkan
pemerhatian anda.
Heat the magnesium ribbon by using a Bunsen burner and record your observation.

Pemerhatian Jenis logam Kecergasan tindak balas
Type of metal Reactivity of reaction
Magnesium Terbakar dengan nyalaan putih berkilauan
Magnesium Burns with a bright white flame
Aluminium Terbakar dengan nyalaan terang yang merebak dengan cepat
Aluminium Burns with a bright flame that spreads quickly
Zink Terbakar dengan nyalaan terang yang merebak dengan perlahan
Zinc Burns with a bright flame that spreads slowly
Ferum Bara merebak dengan perlahan
Iron Glows that spread slowly

Analisis 1 Apakah fungsi hablur kalium manganat(VII)?
What is the function of the potassium manganate(VII) crystals?
Membekalkan/To supply oksigen/oxygen .

2 Apakah bahan yang menghalang hablur kalium manganat(VII) daripada bercampur

dengan serbuk logam?/What is the material which prevents the potassium manganate(VII)
crystals from mixing with the metal powder?
Wul kaca/Glass wool

84
 3 Apakah bahan yang terhasil dalam aktiviti ini? TP1
What is the substance produced in this activity?
Oksida logam/Metal oxide

4 Lengkapkan persamaan perkataan bagi tindak balas antara logam dengan oksigen.
Complete the word equations for the reactions between metals and oxygen. TP2

(a) Magnesium + oksigen magnesium oksida

Magnesium oxygen magnesium oxide

(b) Aluminium + oksigen aluminium oksida

Aluminium oxygen aluminium oxide

(c) Zink + oksigen zink oksida

Zinc oxygen zinc oxide

(d) Ferum + oksigen ferum oksida

Iron oxygen iron oxide

BAB
5 Nyatakan hubung kait antara kecergasan tindak balas dengan kereaktifan logam

4
terhadap oksigen. TP2
State the relationship between the vigorous of the reaction and the reactivity of metal to oxygen.
Semakin cergas logam bertindak balas dengan oksigen, semakin
reaktif logam itu terhadap oksigen.
vigorously reactive
The more the metal reacts with oxygen, the more the metal
is to oxygen.

6 Berdasarkan pemerhatian, lengkapkan peta alir untuk menunjukkan susunan

logam mengikut kereaktifan yang semakin bertambah terhadap oksigen. TP2
Based on the observation, complete the flow map to show the metal arrangement according
to increasing reactivity with oxygen.

Ferum Zink Aluminium Magnesium

Iron Zinc Aluminium Magnesium

Kereaktifan semakin bertambah/Increasing reactivity

7 Kaji perbualan di bawah. TP3

Study the conversation below.
Praktis
Kendiri Azuan: Cikgu, yang manakah lebih reaktif, plumbum atau besi?
Teacher, which is more reactive, the lead or iron?
Cikgu: Besi lebih reaktif daripada plumbum. Azuan, berdasarkan pemerhatian
yang direkod dalam aktiviti ini, ramalkan pemerhatian apabila serbuk
plumbum bertindak balas dengan oksigen.
Iron is more reactive than lead. Azuan, based on the observations recorded in this
activity, predict the observation when lead powder reacts with oxygen.
Azuan: ........................................................................................................................

Apakah jawapan Azuan?

What is Azuan’s answer?
Bara merebak dengan sangat perlahan.
Glows that spread very slowly.

Kesimpulan Logam bertindak balas dengan oksigen untuk membentuk oksida logam .
metal oxides
Metals react with oxygen to form .

Logam + oksigen oksida logam

Metal oxygen metal oxide

85
 Tarikh:

4.4 EKSPERIMEN Kedudukan karbon dalam siri kereaktifan logam PBD

KBAT BERPANDU Position of carbon in the reactivity series of metals Penemuan
Inkuiri
Buku teks m/s 132 – 133
Tujuan Menentukan kedudukan karbon dalam siri kereaktifan logam
To determine the position of carbon in the reactivity series of metals

Bahan dan Serbuk arang kayu (karbon), serbuk plumbum(II) oksida, serbuk aluminium oksida,
Radas serbuk zink oksida, mangkuk pijar, penunu Bunsen, spatula, alas segi tiga tanah liat,
tungku kaki tiga
Charcoal (carbon) powder, lead(II) oxide powder, aluminium oxide powder, zinc oxide powder,
crucible, Bunsen burner, spatula, pipeclay triangle, tripod stand

Prosedur 1 Sediakan susunan radas seperti yang

campuran karbon ditunjukkan dalam rajah./Set up the
dan oksida logam mangkuk pijar apparatus as shown in the diagram.
mixture of carbon crucible
and metal oxide 2 Masukkan satu spatula arang kayu
dan satu spatula serbuk zink oksida ke
dalam mangkuk pijar.
tungku
kaki tiga Put one spatula of charcoal and one spatula
BAB

panaskan tripod of zinc oxide powder into a crucible.

heat stand
3 Panaskan campuran itu dengan kuat.

4 4 Rekodkan pemerhatian sama ada terdapat baraan atau tidak.

Record the observation on any sign of a glow.
Heat the mixture strongly.

5 Ulang langkah 1 hingga 4 dengan menggunakan serbuk aluminium oksida dan

plumbum(II) oksida./Repeat steps 1 to 4 by using aluminium oxide and lead(II) oxide powders.

Keputusan Rekodkan pemerhatian, bulatkan jawapan dan berikan sebab.

Record the observations, circle the answers and give the reason.

Jenis Perubahan Tindak balas

campuran pada campuran berlaku? Sebab
The type of Change to the Has a reaction taken Reason
mixture mixture place?

Karbon dan Campuran Karbon lebih

Ya Tidak
zink oksida membara Yes No reaktif daripada zink.
Carbon and zinc Mixture glows more
Carbon is
oxide reactive than zinc.
Video
Karbon dan Tiada perubahan Karbon kurang
Ya Tidak
aluminium No change Yes No reaktif daripada
oksida aluminium.
Carbon and less
Carbon is
aluminium oxide reactive than aluminium.

Karbon dan Campuran Karbon lebih

Ya Tidak
plumbum(II) membara Yes No reaktif daripada
oksida Mixture glows plumbum.
more
Carbon and Carbon is
lead(II) oxide reactive than lead.

Analisis 1 Daripada keputusan eksperimen, bulatkan: TP2

From the results of the experiment, circle:
(a) logam yang lebih reaktif daripada karbon./the metal which is more reactive than carbon.

Aluminium/Aluminium Zink/Zinc Plumbum/Lead

(b) logam-logam yang kurang reaktif daripada karbon.
the metals which are less reactive than carbon.

Aluminium/Aluminium Zink/Zinc Plumbum/Lead

86
 2 Daripada jawapan anda di 1, tentukan kedudukan karbon dalam siri kereaktifan
logam. TP2
From your answers in 1, determine the position of carbon in the reactivity series of metals.
Karbon terletak di antara aluminium dengan zink dalam siri
kereaktifan logam.
aluminium zinc
Carbon is positioned between and in the reactivity series
of metals.

3 Susunkan karbon, plumbum, aluminium dan zink mengikut tertib kereaktifan yang
semakin menurun dalam peta alir yang disediakan./Arrange carbon, lead, aluminium
and zinc according to decreasing reactivity in the flow map provided. TP2

Aluminium Karbon Zink Plumbum

Aluminium Carbon Zinc Lead

Kereaktifan semakin menurun/Reactivity decreases

4 Lengkapkan persamaan perkataan bagi tindak balas yang berikut. TP2
Complete the word equations for the following reactions.

(a) Plumbum(II) oksida plumbum karbon dioksida

+ karbon +

BAB
Lead(II) oxide carbon lead carbon dioxide

(b) Zink oksida

Zinc oxide
+ karbon
carbon
zink
zinc
+
karbon dioksida
carbon dioxide 4
5 Tandakan ( ✓ ) oksida-oksida logam yang bertindak balas dengan karbon. Berikan
satu sebab. TP2
Tick ( ✓ ) the metal oxides which react with carbon. Give one reason.
Magnesium oksida Ferum oksida Kuprum(II) oksida
✓ ✓
Magnesium oxide Iron oxide Copper(II) oxide
Sebab/Reason:
Ferum dan kuprum adalah kurang reaktif daripada karbon.
Iron copper less
and are reactive than carbon.
6 Tandakan ( ✓ ) oksida logam yang tidak bertindak balas dengan karbon. Berikan
satu sebab. TP2
Tick ( ✓ ) the metal oxide which does not react with carbon. Give one reason.
Magnesium oksida Ferum oksida Kuprum(II) oksida
✓
Magnesium oxide Iron oxide Copper(II) oxide
Sebab/Reason:
Magnesium adalah lebih reaktif daripada karbon.
Magnesium more
is reactive than carbon.
7 Lengkapkan persamaan perkataan. Kemudian, gariskan jawapan yang betul. TP2
Complete the word equation. Then, underline the correct answers.

Kuprum(II) oksida kuprum karbon dioksida

+ karbon +
Copper(II) oxide carbon copper carbon dioxide

(a) Jika karbon boleh menyingkirkan oksigen daripada kuprum(II) oksida, hal ini
bermakna karbon adalah (kurang, lebih) reaktif daripada kuprum.
If carbon can remove oxygen from copper(II) oxide, this means carbon is (less, more)
reactive than copper.
(b) Karbon termasuk dalam siri kereaktifan logam kerana karbon (boleh, tidak
boleh) bertindak balas dengan oksigen.
Praktis Carbon is included in the reactivity series of metals because carbon (can, cannot) react
Kendiri with oxygen.

Kesimpulan Karbon terletak di antara aluminium dengan zink dalam siri kereaktifan
logam.
aluminium zinc
Carbon is positioned between and in the reactivity series of metals.

87
 Tarikh:

4.5 AKTIVITI
PERBINCANGAN
Hidrogen dalam siri kereaktifan logam
Hydrogen in reactivity series of metals
PBD
Konskruktivisme

Buku teks m/s 134 – 135

Guru mendemonstrasikan suatu eksperimen untuk menentukan kedudukan hidrogen dalam siri
kereaktifan logam.
A teacher demonstrated an experiment to determine the position of hydrogen in the reactivity series of metals.
1 Berdasarkan maklumat yang diberi, lengkapkan jadual di bawah. Pilih jawapan yang betul.
Based on the information given, complete the table below. Choose the correct answers. TP2

Adakah tindak
Campuran
Pemerhatian balas berlaku? Sebab
dipanaskan Observation Does the reaction Reason
Heated mixture
occur?

Hidrogen dan Nyalaan Ya Hidrogen (kurang, lebih) reaktif

kuprum(II) oksida terang Yes daripada kuprum.
Hydrogen and Bright glow Hydrogen is (less, more) reactive than
copper(II) oxide copper.
BAB

Hidrogen dan Nyalaan Ya Hidrogen (kurang, lebih) reaktif

plumbum(II) terang Yes daripada plumbum.

4
oksida/Hydrogen Bright glow Hydrogen is (less, more) reactive than
and lead(II) oxide lead.

Hidrogen dan Tiada Tidak Hidrogen (kurang, lebih) reaktif

zink oksida perubahan No daripada zink.
Hydrogen and zinc No change Hydrogen is (less, more) reactive than zinc.
oxide

Hidrogen dan Nyalaan Ya Hidrogen (kurang, lebih) reaktif

ferum(III) oksida malap Yes daripada ferum.
Hydrogen and Dim glow Hydrogen is (less, more) reactive than
iron(III) oxide iron.

2 Berdasarkan jawapan anda di 1, deduksikan Siri kereaktifan logam
kedudukan hidrogen dalam siri kereaktifan Reactivity series of metals
logam. TP2
Based on your answers in 1, deduce the position of Kalium/Potassium
hydrogen in the reactivity series of metals. Natrium/Sodium
Hidrogen terletak di antara zink dengan
ferum . Kalsium/Calcium
Hydrogen is positioned between zinc and
iron
Magnesium/Magnesium
.
Aluminium/Aluminium
3 Bina siri kereaktifan logam dengan menyusun
bahan-bahan yang diberi mengikut kereaktifan Karbon/Carbon
yang semakin menurun dalam peta alir di Kereaktifan
Zink/Zinc
sebelah. TP2 semakin
Construct a reactivity series of metals by arranging Hidrogen/Hydrogen menurun
the substances given according to decreasing Reactivity
reactivity in the flow map on the left. Ferum/Iron decreases

Ferum/Iron Timah/Tin
Karbon/Carbon
Aluminium/Aluminium Plumbum/Lead
Hidrogen/Hydrogen Kuprum/Copper
Magnesium/Magnesium
Zink/Zinc Merkuri/Mercury
Praktis Kuprum/Copper
Kendiri Plumbum/Lead Argentum (perak)/Argentum (silver)

Aurum (emas)/Aurum (gold)

88
 Standard Kandungan
4.3 Pengekstrakan logam daripada bijihnya Tarikh:

4.6 AKTIVITI Siri kereaktifan logam dan pengekstrakan logam PBD

KBAT PERBINCANGAN The reactivity series of metals and the extraction of metals Masteri

Buku teks m/s 137 – 140

1 Bincangkan pengekstrakan logam daripada bijihnya. TP2
Discuss the extraction of metals from their ores.

Arus elektrik Arang kok Kurang Leburan Lebih Memanaskan

Electric current Coke Less Molten More Heating

Siri kereaktifan Elektrolisis/Electrolysis

Reactivity series
Logam yang lebih reaktif daripada karbon diekstrak dengan
mengalirkan arus elektrik melalui leburan oksida logam
atau bijih.
Kalium/Potassium more
Metals that are reactive than carbon are extracted by passing
Natrium/Sodium electric current through the molten
Kalsium/Calcium an metal oxides or ores.
Magnesium/Magnesium

BAB
Contoh/Example:
Aluminium/Aluminium arus elektrik
Aluminium oksida aluminium + oksigen

Karbon/Carbon
Aluminium oxide
electric current
aluminium + oxygen
4
Pemanasan bijih logam dengan karbon
Heating the metal ores with carbon
Zink/Zinc kurang
Ferum/Iron Logam yang reaktif daripada karbon diekstrak dengan
Timah/Tin memanaskan bijih logam bersama karbon atau arang kok .
Plumbum/Lead less
Metals that are reactive than carbon are extracted by
heating coke
the metal ores together with carbon or .
Kereaktifan Decreasing
Contoh/Examples:
menurun reactivity
Timah oksida + karbon timah + karbon dioksida
Tin oxide + carbon tin + carbon dioxide
(bijih timah/tin ore)

2 Kaji rajah tentang pengekstrakan besi daripada bijihnya seperti hematit dan magnetit (ferum(III)
oksida).
Study the diagram about the extraction of iron from its ore such as haematite and magnetite (iron(III) oxide).

(a) Namakan unsur-unsur yang membentuk bijih besi.

Name the elements that make up iron ore.
Besi/Ferum dan oksigen/Iron and oxygen
gas M
(b) K ialah sejenis karbon. Namakan K.
K is a type of carbon. Name K.
Arang kok/Coke
bijih besi
iron ore (c) (i) Namakan L.
+K
+L Name L.
Batu kapur/Kalsium karbonat
udara panas udara panas
Limestone/Calcium carbonate
hot air hot air
bahan N (ii) Nyatakan fungsi L.
besi tulen lebur
substance N pure molten iron
State the function of L.
relau bagas
Bertindak balas dengan bendasing seperti pasir
blast furnace untuk membentuk sanga.
Reacts with impurities such as sand to form slag.

89
 (d) Apakah gas M dan bahan N?/What are gas M and substance N?
Gas M: Karbon dioksida/Carbon dioxide
Bahan N/Substance N: Sanga/Slag 
Video
(e) Lengkapkan persamaan perkataan untuk tindak balas antara ferum(III) oksida
dengan karbon dalam relau bagas. TP2
Complete the word equation for the reaction between iron(III) oxide and carbon in the blast
furnace.
Praktis
Ferum(II) oksida karbon ferum karbon dioksida Kendiri
+ +
Iron(II) oxide carbon iron carbon dioxide

(f) Terangkan mengapa besi dapat diekstrak daripada bijihnya dengan menggunakan karbon. TP2
Explain why iron can be extracted from its ore by using carbon.
Karbon adalah lebih reaktif daripada ferum./Carbon is more reactive than iron.

(g) Apakah yang boleh dibuat daripada leburan sanga? Pilih jawapan yang betul.
What can be made from the molten slag? Choose the correct answer.

Tapak rumah Jambatan Tapak jalan raya Konkrit

BAB

House foundation Bridge Road foundation Concrete

4
(h) Nyatakan satu bijih lain yang juga dapat diekstrak dengan cara yang sama. TP1
State one other ore that can also be extracted by the same method.
Bijih timah/Tin ore.

3 Anda diberi beberapa isu alam sekitar. Kenal pasti dan tandakan ( ✓ ) isu perlombongan dan
impaknya kepada hidupan dalam konteks tempatan atau global. TP2
You are given a few environmental issues. Identify and tick ( ✓ ) the mining issues and their impacts on living
things in the local or global context.

Video

Pencemaran udara akibat pembakaran bahan api.

✓ Air pollution due to fuel combustion.
Pembebasan gas yang menipiskan lapisan ozon.
The gas released depletes the ozone layer.
Penggunaan elektrik yang banyak.
✓ The use of large amounts of electricity.
Pencemaran udara disebabkan oleh gas daripada relau bagas.
✓ Air pollution caused by gas from a blast furnace.
Penghasilan bahan yang menyebabkan kanser.
The production of substances that cause cancer.
Pemusnahan habitat akibat perlombongan.
✓ The destruction of habitats due to mining.
Pencemaran bunyi disebabkan oleh jentera perlombongan.
✓ Sound pollution caused by mining machinery.
Penggalian bijih mengakibatkan hakisan tanah.
✓ Ore excavation leading to soil erosion.
Pencucian bijih mengakibatkan pencemaran air.
✓ Ore cleaning leading to water pollution

90
 PT3 PRAKTIS PENGUKUHAN 4 KOMPONEN
PP
Buku teks m/s 129 – 131
Arahan: Jawab semua soalan.
Instructions: Answer all questions.

Rajah di bawah menunjukkan susunan radas yang digunakan untuk memerhatikan kereaktifan logam
dengan oksigen.
The diagram below shows the arrangement of apparatus used to observe the reactivity of metals with oxygen.

serbuk zink
zinc powder
serbuk kuprum
serbuk aluminium copper powder
wul kaca aluminium powder
glass wool
wul kaca
glass wool
hablur kalium
manganat(VII) kertas asbestos
potassium asbestos paper

BAB
manganate(VII)
kaki retort
crystals panaskan panaskan
retort stand

4
heat heat

Keputusan eksperimen ditunjukkan dalam jadual di bawah. TP2
The results of the experiment are shown in the table below.

Jenis logam Kereaktifan logam dengan oksigen

Type of metal Reactivity of metal with oxygen

Aluminium Terbakar dengan nyalaan terang yang merebak dengan cepat

Aluminium Burns with a bright flame that spreads quickly

Zink Terbakar dengan nyalaan terang yang merebak dengan perlahan

Zinc Burns with a bright flame that spreads slowly

Kuprum Membara dengan malap

Copper Glows dimly

(a) Jelaskan pemerhatian bagi kuprum. TP2

Explain the observations of copper. 
Kuprum bertindak balas kurang cergas dengan oksigen.
Copper reacts less vigorously with oxygen.
 [1 markah/1 mark]
(b) Nyatakan pemboleh ubah dalam eksperimen ini.
State the variables in this experiment.
(i) Pemboleh ubah yang dimalarkan:
Variable that is kept constant:
Kuantiti logam/Quantity of metal

(ii) Pemboleh ubah yang dimanipulasikan:

Variable that is manipulated:
Jenis logam/Type of metal

(iii) Pemboleh ubah yang bergerak balas:

Variable that responds: 
Kereaktifan logam dengan oksigen/Reactivity of metal with oxygen
 [3 markah/3 marks]

91
 (c) Apakah fungsi hablur kalium manganat(VII)?
What is the function of potassium manganate(VII) crystals?
Membekalkan oksigen
Supplies oxygen
 [1 markah/1 mark]

(d) Terangkan langkah bagi prosedur pemanasan yang betul dalam aktiviti ini. 
Explain the correct steps for the heating procedures in this activity.
Panaskan serbuk logam sehingga berbara sebelum memanaskan hablur kalium manganat(VII).
Heat metal filings until they glow before heating up the potassium manganate(VII) cyrstals.
 [1 markah/1 mark]

(e) Apakah tujuan eksperimen ini? TP1

What is the purpose of this experiment? 
Membandingkan kereaktifan logam terhadap oksigen
To compare the reactivity of metals towards oxygen
 [1 markah/1 mark]
BAB

Revisi
(f) Berdasarkan pemerhatian anda, susun kereaktifan ketiga-tiga logam mengikut tertib Ekspres 4

4 menurun. TP2
Based on your observation, arrange the reactivity of the three metals in descending order.
Aluminium, zink, kuprum
Aluminium, zinc, copper
Praktis
 [1 markah/1 mark] PT3

92