Вы находитесь на странице: 1из 17

l;+rfO gLlt, @)&)

!=! k[i7e"ld
g]kfndf :yfgLo k|ljlwdf cfwfl/t l;+rfOsf] Oltxf; lgs} k'/fgf] 5 . k/Dk/fut ls;fg Jojl:yt l;+rfO
k|0ffnLx? ljZj:t/df g} pbfx/0fLo dflgG5g\ . k/fk"j{sfnb]lv g} g]kfnL ls;fgx?n] :yfgLo k|ljlwsf]
pkof]u ub}{ vf]nf gbLdf afFw lgdf{0f u/L s'nf]sf] dfWodåf/f v]taf/Ldf kfgL k'¥ofO l;+rfO ub}{ cfPsf
5g\ . ;/sf/L:t/df la=;= !(*% df rGb| gx/sf] lgdf{0f u/L b]zdf g} klxnf] cfw'lgs l;+rfO k|0ffnLsf]
z'?jft ul/Psf] lyof] . lj=;= @)!# ;fn kl5 of]hgfj4 ljsf;sf] yfngL kZrft\ g]kfn ;/sf/n] o;
If]qdf k|z:t nufgL ug'{sf] ;fy} ;dofg's"n gLlt, of]hgf tyf sfo{qmd nfu" ub}{ cfPsf] 5 . la=;= @)$^
kl5 ;/sf/åf/f ljleÌ ;dodf hn;|f]t P]g, @)$(, l;+rfO gLlt–@)$(, o;df k|yd ;+zf]wg, @)%#,
l;+rfO gLlt–@)^), l;+rfO lgodfjnL, @)%^, o;df klxnf] ;+zf]wg, @)^) hf/L x'+b} cfPsf] 5 .
ljutsf o:tf k|of; s} kmn:j?k b]zdf pknAw l;+rfO;DaGwL k|ljlw, ef}lts ;+/rgf, hgzlQm /
;/sf/L tyf u}/;/sf/L ;+:yfut Ifdtfdf pNn]vgLo clej[l4 ePsf] 5 . o;/L l;+rfO If]qsf] ljsf; tyf
Joj:yfkgsf] sfo{nfO cu|ult k|bfg ug{ kl/dflh{t tyf ultzLn l;+rfO gLlt th{'df u/L sfof{Gjogdf
Nofpg' cfhsf] cfjZostf xf] . t;y{ /fli6«o hn;|f]t /0fgLlt tyf /fli6«o hn of]hgfn] l;+rfO If]qdf
nlIft u/]sf p2]Zo ;d]t ;d]6]/ l;+rfO gLlt–@)&) hf/L ul/Psf] 5 .

!=@ bL3{sfnLg b[li6sf]0f


d'n'ssf ;Dk"0f{ s[lifof]Uo e"lddf s[lif pTkfbsTjdf of]ubfg k'Ug] u/L aif}{el/ lbuf] Pj+ e/kbf]{ l;+rfO
;'ljwf k'¥ofpg] o; gLltsf] b[li6sf]0f (Vision) /x]sf] 5 .

!=# cjwf/0ff
of] l;+rfO gLlt b]xfo adf]lhdsf] cawf/0ffdf cfwfl/t 5 M
• aif}{el/ l;+rfO ;]jf pknAw u/fpgsf nflu ax'p4]ZoLo nufot ;tx l;+rfO, e"ldut hn
l;+rfO, gofF k|ljlwdf cfwfl/t l;+rfO, lnˆ6 l;+rfO k|0ffnLsf] la:tf/, k|j4{g tyf ljsf; ug]{ .
• ljutdf ljsf; ul/Psf l;+rfO ;+/rgfx?af6 aif}{el/ l;+rfO ;'ljwf pknAw u/fpgsf nflu
;+efJotfsf cfwf/df cGt/–hnfwf/ hn :yfgfGt/0f (Inter Basin Water Transfer) x'g] cfof]hgf,
hnfzoo'Qm (Reservoir Based) cfof]hgfsf] lgdf{0f ug]{ tyf :yfgLo :t/df pknAw ;tx tyf
e"ldut hn;|f]tsf] ;+of]hgfTds (Conjunctive Use) pkof]u ug{] .
• l;+rfO k|0ffnLsf] ljsf; Pj+ Joj:yfkgdf hg;xeflutfd"ns k4ltnfO{ k|efjsf/L ?kdf nfu" ug{
pkef]Qmf ;+:yfnfO{ lhDd]jf/ / pQ/bfoL t'Nofpg] .
• l;+rfO If]qsf] k|efjsf/Ltf a[l4 ug{ ;+:yfut ;'b[9Ls/0f tyf hgzlQmsf] ljsf; / kl/rfng
ug]{ .
• hg;+Vof j[l4, cfk|jf;g, hnjfo' kl/jt{g tyf hnhGo k|sf]ksf sf/0f kfgLsf ;|f]t tyf ltgsf]
l;+rfOhGo pkof]udf k/]sf] k|lts"n k|efjsf] cWoog u/L cg's"ng;DaGwL sfo{qmdx? ;+rfng
ug]{ .
1
• ljs]Gb|Ls/0fsf] cjwf/0ff cg'?k ;fgf l;+rfOsf] ljsf; / Joj:yfkgdf :yfgLo lgsfosf] Ifdtf
/ ;+nUgtf a[l4 ug]{ .

!=$ p2]Zo
l;+rfO gLltsf] p2]Zo b]xfo adf]lhd x'g]5g\M

!=$=! s[lifdf pTkfbsTj clej[l4 ug{ 6]jf k'¥ofpgsf nflu d'n'sdf pknJw hn;|f]tsf] clwstd pkof]u u/L
l;+rfO If]qsf] lbuf] ljsf; Pj+ lj:tf/ ug]{ .

!=$=@ l;+rfO ;+/rgfx?sf] plrt dd{t ;+ef/, k|efjsf/L hn Joj:yfkg, cfw'lgsLs/0f ug]{ tyf gofF l;+rfO
of]hgfx?sf] lgdf{0f u/L jif}{e/L e/kbf]{ l;+rfO ;]jf k'¥ofpg] .

!=$=# l;+rfOsf nflu ;tx tyf e"ldut hn;|f]tnfO{ ;+of]hgfTds ?kdf pkof]u ug]{ .

!=$=$ ;+efJotfsf cfwf/df d'n'ssf ;j} If]qdf l;+rfOsf] ;+t'lnt / ;fdGh:oo'Qm ljsf; ug]{ .

!=$=% ax'p2]ZoLo hnfzo Pj+ cGt/ hnfwf/ hn:yfgfGt/0f of]hgf nufot l;+rfO;DaGwL k|ljlwsf] ljsf;
tyf sfof{Gjog ug{ ;Ifd x'g] u/L ;+u7gfTds ;'wf/ tyf hgzlQmsf] Ifdtf clej[l4 ug]{ .

!=% gLlt
l;+rfO gLltsf] p2]Zo k|flKtsf nflu b]xfosf gLlt cjnDag ul/g]5 .

!=%=! l;+rfO If]qsf] ljsf; tyf la:tf/;DaGwL r'gf}tLx?nfO ;Daf]wg ug{ gbL hnfwf/ If]qsf] PsLs[t ljsf;
tyf Joj:yfkg;d]t x'g] u/L /fli6«o:t/ tyf lhNnf:t/df l;+rfO u'?of]hgf agfO{ sfof{Gjog ul/g]5 .

!=%=@ g]kfn ;/sf/n] l;+rfO ;'ljwf k|fKt If]qnfO{ l;+lrt If]q 3f]if0ff ug]{5 . 3f]lift l;+lrt If]qleqsf] hUuf
u}/s[lif k|of]hgsf nflu pkof]u ug'{k"j{ cfjZostf cg';f/ g]kfn ;/sf/sf] cg'dlt clgjfo{ ?kdf lng'
kg]{ Joj:yf ul/g]5 .

!=%=# l;+rfO ;'ljwf k|fKt If]qdf s[lif pTkfbg j9fpgsf] nflu ;/f]sf/jfnf ;/sf/L÷u}/;/sf/L lgsfo Pj+
:yfgLo lgsfo;Fu cfjZos ;xsfo{ / ;f´]bf/L ul/g]5 .

!=%=$ ef}uf]lns / w/ftnLo leGgtfsf] cfwf/df ljljw k|s[ltsf] l;+rfO k|ljlw, ;+/rgf / ;|f]tsf] cfjZostf /
dxTjnfO{ plrt tj/n] b[li6ut u/L ltgLx? ;a}sf] pRrtd pkof]u ul/g]5 . ;fy} o; If]qdf yk
cWoog / cg';Gwfgsf] sfo{nfO{ klg hf]8 lbOg]5 .

!=%=% l;+rfO;DjGwL cfof]hgf th'{df ubf{ PsLs[t hn;|f]t Joj:yfkgsf l;4fGtnfO{ cjnDjg ul/g]5 .

2
!=%=^ df};dL jiff{sf] k'/s (Supplementary) sf] ?kdf ljsl;t l;+rfO k|0ffnLnfO{ jif}{el/ l;+rfO (Year-round
Irrigation) ;'ljwf k'¥ofpg hnfzo lgdf{0f, jiff{sf] kfgL ;+ro ug]{ k4ltsf] cjnDjg / e"ldut
hn;|f]tsf] ljsf;, ;+/If0f, ;Da4{g / pkof]u ul/g]5 .

!=%=& l;+lrt If]qdf hDdf x'g] kfgL sf]] ;d'lrt lgsf; (Drainage) sf] Joj:yf ul/g]5 .

!=%=* ax'p2]ZoLo hnfzoo'Qm (Reservoir-based) tyf cGt/ hnfwf/ hn:yfgfGt/0f (Inter-basin Water
Transfer) k|s[ltsf hn;|f]t cfof]hgfx? k|fyldstfsf ;fy sfof{Gjog ul/g]5 .

!=%=( /fli6««o dxTjsf hn;|f]t cfof]hgfx? cfGtl/s tyf jfXo ;|f]t kl/rfng u/L lgdf{0f ul/g]5g\ .

!=%=!) pknAw e"ldut hn e08f/nfO{ l;+rfOsf] dxTjk"0f{ ;|f]tsf] ?kdf ljsf; / pkof]u u/L cfjZos ;+/If0f,
;Dj4{g / u'0f:t/ lgoGq0fsf] Joj:yf ul/g]5 . ;f] sf nflu hn;|f]t /0fgLlt / /fli6«o hn of]hgfn] to
u/] adf]lhdsf] ;+u7gfTds ;'wf/ ul/g]5 .

!=%=!! l;+rfO;DaGwL ;"rgf Joj:yfkg k|0ffnLsf] ;'b[9Ls/0f ul/g]5 .

!=%=!@ l;+rfO k|0ffnLx?sf] lgdf{0f, ;+rfng tyf Joj:yfkgdf lghL If]q, ;xsf/L tyf ;d'bfodf cfwfl/t
;+u7gnfO{ ;xefuL u/fOg]5 .

!=%=!# l;rfO cfof]hgfsf] th'{df, lgdf{0f tyf :yfgLo:t/sf ;fgf l;+rfO cfof]hgf k|0ffnLx?sf] ljsf; tyf
Joj:yfkgdf :yfgLo lgsfo / pkef]Qmf ;+:yfsf] k|efjsf/L ;+nUgtf a9fpg hf]8 lbOg]5 .

!=%=!$ l;+rfO cfof]hgf;DaGwL ;"rgf ;dod} k|efjsf/L ?kdf k|jfx u/L cfof]hgfsf af/]df :yfgLo lgsfo,
pkef]Qmf ;+:yf / hg;d'bfosf] ;xeflutf a[l4 ul/g]5 .

!=%=!% l;+rfO If]qdf n}lËs ;dfgtf, ;sf/fTds lje]b tyf ;fdflhs ;dfj]zLs/0f ;'lglZrt ul/g]5 .

!=%=!^ l;+rfO If]qsf] ljsf;af6 ul/jL Go"gLs/0f ug{ hf]8 lbOg]5 .

!=%=!& l;+rfO If]qdf cg';Gwfg tyf ljsf; Ifdtf clej[l4 ul/g]5 .

!=%=!* hnjfo' kl/jt{gsf] k|efjnfO{ ;Daf]wg ug{ hnjfo' hf]lvd Joj:yfkg Pj+ k|sf]k hf]lvd
Joj:yfkg;DaGwL sfo{qmdx? ;~rfng ug'{sf ;fy} cg's"ng / cNkLs/0f (Adaptation and Mitigation)
df klg hf]8 lbOg]5 .

!=%=!( l;+rfO;Fu ;+jlGwt cGt/fli6««o ;lGw ;D´f}tf tyf dfkb08sf] kfngf ug{ ljBdfg sfg"gL Pj+ ;+:yfut
Joa:yfdf ;'wf/ ul/g]5 .

!=%=@) o; gLltdf pNn]lvt p2]Zo xfl;n ug{ cfjZostfg';f/ sfg"gL / ;+:yfut ;'wf/ ul/g]5 .

3
!=^ sfo{gLlt
-s_ cfof]hgf klxrfg, cWoog tyf 5gf}6
!=^=! l;+rfO cfof]hgfsf] ljsf; / lgdf{0f ubf{ k|fljlws, ;fdflhs, cfly{s tyf jftfj/0fLo kIfsf] cWoog u/L
lglb{i6 dfkb08sf cfwf/df klxrfg tyf 5gf}6 ul/g]5 .

!=^=@ ;fdflhs Gofo, ;Gt'lnt ljsf;, jftfj/0fLo ;Gt'ng, afnL ljljwLs/0f, Joj;foLs/0f / a9L cfly{s
k|ltkmn lbg] s'/fnfO{ Wofgdf /fvL l;+rfO cfof]hgfsf] 5gf}6 ul/g]5 . o;sf ;fy} l;+rfOsf] nflu aif}{el/
kfgL pknAw u/fpg ;Ifd x'g] u/L e"ldut / ;tx hn;|f]tsf] ;+of]hgfTds pkof]u (Conjunctive Use)
sf ;+efJotfnfO{ ;d]t cfof]hgf 5gf}6sf]] cfwf/sf ?kdf lnOg] 5 . o;/L cfof]hgf 5gf}6 ubf{
cfjZostf cg';f/ ;/f]sf/jfnf lgsfo tyf :yfgLo lgsfo;Fu ;dGjo ul/g]5 .

!=^=# l;+rfO;DaGwL u'?of]hgf / /fli6«o hn;|f]t /0fgLltcg'?k Ps hnfwf/ If]qsf] kfgL csf]{ hnfwf/ If]qdf
k|of]u ug{ cfof]hgfsf] ;DefjgfnfO{ ;d]t dWogh/ /fvL x/]s hnfwf/ If]qleq ax'p2]ZoLo nfe k|fKt x''g]
k|s[ltsf cfof]hgfsf] cWofjlws ;"rL tof/ ug'{sf ;fy} ltgsf] k|fyldstfqmdsf cfwf/df sfof{Gjog ub}{
nlug]5 .

!=^=$ :yfgLo lgsfo / pkef]Qmf ;+:yfsf] ;lqmo ;+nUgtfdf hnfwf/ If]qleq /x]sf tyf ;DefJo k|0ffnLsf]
lj:t[t cfwf/e"t tYofÍ tof/ kf/L :yfgLo:t/df cfjlws of]hgf agfOg]5 .

!=^=% PsLs[t hnfwf/ Joj:yfkgsf] cjwf/0ffcg'?k cfof]hgf 5gf}6 ug]{ k|lqmofnfO{ ;+:yfut ub}{ n}hfg
:yfgLo lgsfo, hn pkef]Qmf ;+:yftyf :yfgLo ;d'bfo;d]tsf] ;xof]udf 7"nf tyf demf}nf cfof]hgfsf]
cWoog u/L sfof{Gjog ul/g]5 .

!=^=^ ef}uf]lnstfsf] cfwf/df pko'Qm l;+rfO{ cfof]hgfnfO{ k|fyldstf lbOg]5 .

!=^=& l;+rfO{ If]qsf] ljsf;, lj:tf/ tyf nufgLdf ef}uf]lns tyf If]qLo ;dfgtf / ;Gt'ng sfod ug{ plrt
Wofg lbOg] 5 .

!=^=* ;"rgf, lzIff / ;+rf/sf ljlwsf] dfWodaf6 pkef]QmfnfO{ cfof]hgf 5gf}6s} r/0fb]lv k|ToIf ;xefuL
u/fOg]5 .

-v_ cfof]hgf sfof{Gjog sfo{ljlw


!=^=( l;+rfO jf cGo s[lifhGo k|of]hgsf] nflu kfgLsf] Jofkfl/s pkof]u ubf{ kfgLsf] ;|f]t jf l;+rfOsf]
;fj{hlgs ;+/rgf jf b'j}sf] pkof]u ug]{ ;+3 ;+:yf jf JolQmn] k|rlnt sfg"g adf]lhd cg'dltkq lng'
kg]{5 .

!=^=!) l;+rfO k|0ffnLsf] kfgL dflysf] cu|flwsf/sf] (Prior Water Rights) k|Tofe"lt ug{ cfjZos sfg"gL Joj:yf
ul/g]5 .

!=^=!! hnfwf/ If]qaLrsf] cGt/;DaGwsf] cfwf/df l;+rfOsf] ljsf; ubf{ cfof]hgfsf] PsLs[t sfof{Gjog
k|lqmofnfO{ Jojl:yt ul/g]5 .
4
!=^=!@ o; gLlt cg';f/ sfo{;Dkfbg ubf{ l;+rfO sfo{qmddf ckgfOPsf] sfo{ljlw (Standard Operating
Procedures/Guidelines) nfO{ cBfjlws u/L canDjg ul/g]5 .

!=^=!# l;+rfOsf] ljsf;, lj:tf/ / Aoj:yfkg sfo{df ;+nUg ;/sf/L / bft[ ;+:yfx?sf] sfof{Gjog k4lt /
k|lqmofdf Ps?ktf NofOg]5 . ;fy} s[ifs ;d"xjf6 cfkm\g} k|of;df jgfOPsf l;rfO{ ;+/rgfnfO{ yk ;'b[9
jgfOg]5 .

-u_ pkef]Qmf ;+:yf


!=^=!$ cfof]hgf÷k|0ffnLsf pkef]QmfnfO{ s'nf] b]lv d"ngx/ ;Ddsf] ljleGg txdf ;+ul7t u/fOg]5 . o; k|sf/
;+ul7t pkef]Qmfx?nfO{ cfof]hgf÷k|0ffnL sfof{Gjog / Joj:yfkgsf lqmofsnfkdf ;xefuL u/fOg]5 .

!=^=!% k|0ffnL / ;f] sf] Joj:yfkg pkef]Qmf ;+:yfnfO{ x:tfGt/0f ug]{ sfo{ a9L k|efjsf/L agfpg ef}lts
lgdf{0fsf sfdsf] z'?df g} pkef]Qmf ;+:yfsf] u7g / ltgsf] Ifdtf clej[l4 sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 .

!=^=!^ pkef]Qmf ;+:yf u7g ubf{ dlxnfsf] ;xeflutf sDtLdf ## -t]QL;_ k|ltzt x'g] u/L blnt, pTkLl8t /
lk5l8Psf hghflt ;d'bfosf] ;d]t plrt k|ltlglwTj /xg] Joj:yf ldnfOg]5 .

!=^=!& gLlt lgdf{0f tyf sfof{Gjogsf ljleGg txdf pkef]Qmf ;+:yfsf] kf/bzL{ / pQ/bfloTjk"0f{ ;xeflutf u/fO{
b]zdf lbuf] l;+rfO ljsf; ug{ pkef]Qmf ;+:yfnfO{ PsLs[t hnfwf/:t/ tyf /fli6«o:t/df ;+ul7t
u/fOg]5 .

!=^=!* pkef]Qmf ;+:yfåf/f lgld{t÷;+rflnt k|0ffnLx? / ls;fgåf/f ;+rflnt k/Dk/fut l;+rfO k|0ffnLx?sf]
dd{t, gjLs/0f / ;'wf/sf] sfo{sf nflu dfu eO{ cfPdf dfu cg';f/sf] sfo{ hg;xeflutf kl/rfng u/L
ul/g]5 . o:tf k|0ffnLsf] Joj:yfkg lbuf] u/fpg pkef]Qmf ;+:yfnfO{ ;Ifd / lhDd]jf/ agfOg]5 .

!=^=!( pkef]Qmf ;+:yfåf/f lgdf{0f sfo{ u/fpFbf k|rlnt sfg"gsf] kl/lwleq /xL tof/ ul/g] sfo{ljlwsf] kfngf
x'g] u/L u/fOg] 5 .

!=^=@) hn pkef]Qmf ;+:yfx?nfO{ k|rlnt sfg"g cg';f/ btf{ Pj+ gjLs/0f ug]{ Joj:yf ul/g]5 .

-3_ ;|f]t kl/rfng tyf hg;xeflutf


!=^=@! cfof]hgf sfof{Gjogsf x/]s r/0fdf pkef]Qmf ;+:yfsf] k|ToIf ;xeflutf / nufgLdf hf]8 lbb} ;/sf/L
lgsfoåf/f ;~rflnt cfof]hgf÷k|0ffnLsf] dd{t / ;+rfngsf] lhDd]jf/L qmlds ?kdf pkef]Qmf ;+:yfnfO{
x:tfGt/0f ul/g]5 .

!=^=@@ s'nf], s'n];f] tyf 6\o"jj]nnfO{ cfjZos kg]{ hUuf ;DalGwt pkef]Qmfn] pkef]Qmf ;+:yfnfO{ x:tfGt/0f
ug'{kg]{5 . o;/L x:tfGtl/t hUufsf] k|rlnt b/ adf]lhdsf] d"No sfod u/L pkef]Qmfn] s'nf] tyf s'n];f]
lgdf{0fdf Joxf]g{ kg]{ /sddf ;dfof]hg ul/g]5 . cfkm\gf] hUuf kg]{ t/ l;+rfO ;'ljwf gkfpg] s[ifsnfO{
k|rlnt b/ adf]lhd x'g cfpg] hUufsf] d"No a/fa/sf] /sd pkef]Qmf ;+:yfn] ;+slnt /sdaf6} e'QmfgL

5
ug]{5 . t/ ;fj{hlgs hUufdf lgdf{0f x'g] s'nf] tyf s'n];fsf] xsdf To:tf] hUufsf] d"No ;dfof]hg ul/g]
5}g .

!=^=@# x:tfGtl/t hUufsf] dfnkf]t ldgfxf / nut s§fsf nflu cfof]hgf÷k|0ffnL ;DalGwt sfof{non] sf/jfxL
rnfpg]5 .

!=^=@$ cfof]hgf lgdf{0fsf] nfut cg'dfgdf g]kfn ;/sf/ tyf pkef]Qmfn]] Joxf]g]{ nufgLsf] c+z cg';"rL –!
adf]lhd u0fgf u/L k|To]s cfof]hgfn] cfˆgf] k|ltj]bg (Project Appraisal) df pNn]v ug'{kg]{5 / ;f]
cg';f/ pkef]Qmf ;+:yfn] Joxf]g]{ c+z clgjfo{ ?kdf Joxf]g'{ kg]{5 .

!=^=@% demf}nf tyf ;fgf cfof]hgfsf] klxrfg, ;j]{If0f, l8hfOg, Oli6d]6 tyf lgdf{0fsf nflu cfjZostfg';f/
pkef]Qmf ;+:yfsf ;fy} :yfgLo lgsfo, ;/sf/L, u}/;/sf/L Pj+ :yfgLo ;fd'bflos ;+:yfsf] klg ;xof]u
h'6fOg]5 .

!=^=@^ l;+rfOsf] ljsf;, la:tf/ / pkof]udf k|of]u x'g] ;/sf/L :jfldTjdf /x]sf 7"nf / ef/L pks/0f -x]eL
OlSjkd]G6_ sf] ;]jf ;Mz'Ns pknAw u/fpg'sf ;fy} o:tf ;]jf s]Gb|sf] ljsf; / lj:tf/df hn pkef]Qmf
;+:yf nufot lghL If]qsf] nufgLnfO{ k|f]T;flxt ul/g]5 .

!=^=@& cfof]hgf lgdf{0fdf :yfgLo ?kdf cfOkg]{ jfwf c8\rg km'sfpg] bfloTj pkef]Qmf ;+:yfsf] x'g5
] .
l;+rfO;+u ;DalGwt lgsfon] o; sfo{df pkef]Qmf ;+:yfnfO{ cfjZos ;xof]u ug'{ kg]5
{ .

!=^=@* l;+rfO cfof]hgfs} :jfldTjdf /x]sf hUuf tyf cGo ;|f]taf6 ;DefJo cfo j[l4 ug]{ / To:tf ;|f]taf6
k|fKt cfo, cfof]hgf / ;DalGwt hn pkef]Qmf ;+:yf dfkm{t l;+rfO{ k|0ffnLsf] dd{t ;+ef/sf] nflu k|of]u
ug]{ Joj:yf ldnfOg]5 .

!=^=@( l;+rfO ljsf;df ljb]zL tyf :jb]zL lghL nufgLstf{nfO{ cfslif{t ul/g]5 . o;;DaGwL Joj:yf g]kfn
;/sf/sf] ;fj{hlgs k"jf{wf/ ;+/rgf lgdf{0f, ;+rfng tyf x:tfGt/0f (BOT) ;DaGwL P]g, @)^# tyf
k|rlnt cGo sfg"g adf]lhd x'g]5 .

-ª_ k|0ffnL Joj:yfkg


!=^=#) Joj:yfkg k|of]hgsf nflu k|0ffnLnfO{ lgDgfg';f/ juL{s/0f ul/Psf] 5M—
-s_ pkef]Qmfåf/f ;+rflnt M
-c_ k/Dk/fut l;+rfO k|0ffnL
-cf_ ;/sf/L jf u}/;/sf/L lgsfoåf/f pkef]Qmf ;+:yfnfO{ x:tfGtl/t k|0ffnL
-v_ g]kfn ;/sf/åf/f ;~rflnt k|0ffnL
-u_ g]kfn ;/sf/ / pkef]Qmf ;+:yfsf] ;+o'Qm Joj:yfkgdf ;~rflnt k|0ffnL
-3_ :yfgLo lgsfo / pkef]Qmf ;+:yfsf] ;+o'Qm Joj:yfkgdf ;+rflnt k|0ffnL
-ª_ lghL:t/df ;+rflnt k|0ffnL

6
!=^=#! pkef]Qmfsf] dfu cg';f/ k'glg{df{0f÷;'wf/ ul/Psf / pkef]Qmfåf/f ;+rflnt k|0ffnLsf] l;+rfO Joj:yfkg
;+alGwt hn pkef]Qmf ;+:yfn] ug]{5 .

!=^=#@ g]kfn ;/sf/åf/f ;~rflnt 7"nf tyf a[xt l;+rfO k|0ffnLdf s'n];f] b]lv k|zfvf gx/;Ddsf] l;+rfO
;+/rgfsf] dd{t ;Def/ tyf ;~rfng ug]{ ;Dk"0f{ lhDd]jf/L pkef]Qmf ;+:yfsf] x''g]5 . pkzfvf / zfvf
gx/s]f l;+rfO ;+/rgf pkef]Qmf ;+:yfsf] ;xeflutfdf g]kfn ;/sf/n] dd{t ;Def/ tyf ;~rfng ug]{5 .
;f] eGbf dflysf ;+k"0f{ l;+rfO ;+/rgfsf] dd{t ;+ef/ g]kfn ;/sf/n] ug]{5 . t/ x:tfGtl/t l;+rfO
k|0ffnLx?sf] xsdf dd{t ;+ef/ tyf ;+rfng sfo{ x:tfGt/0f;+aGwL Joj:yf ;+´f}tfdf pNn]v eP cg';f/
x'g]5 .

!=^=## s'g} klg l;+rfO k|0ffnLsf] k"0f{ Joj:yfkg x:tfGt/0f d"n pkef]Qmf ;+:yfnfO{ ul/g]5 . cf+lzs ?kdf
x:tfGt/0f ubf{ s'nf] tx b]lvsf pkef]Qmf ;ldltnfO{ 5'§f 5'§} ?kdf klg ug{ ;lsg]5 .

!=^=#$ ;fgf tyf demf}nf l;+rfO of]hgf÷k|0ffnLx?sf] lgdf{0f jf ;'b[9Ls/0f kZrft tL l;+rfO k|0ffnLsf]
Joj:yfkgsf] lhDdf ;+alGwt hn pkef]Qmf ;+:yfs} x'g]5 .

!=^=#% s'g} demf}nf k|0ffnLdf cGtlg{lxt k|fljlws jf cGo hl6ntfsf] sf/0f pkef]Qmf ;+:yfn] k"0f{ lhDd]jf/L
lgjf{x ug{ ;Dej gb]lvPsf k|0ffnLnfO{ of]hgf ;DkGg ePsf] lglZrt ;dosf] nflu pkef]Qmf ;+:yf /
l;+rfO ljefun] ;+o'Qm ?kdf ;+rfng ug]{ Joj:yf ldnfOg]5 .

!=^=#^ cfof]hgf sfof{Gjogsf] z'? b]lv g} x:TffGt/0fsf nflu ug'{ kg]{ k"j{ tof/Lsf] ?kdf pkef]Qmf ;+:yfsf]
;+:yfut ljsf; / pgLx?sf] cfly{s Ifdtf j[l4 ub}{ nuL lgdf{0f ;DkGg ePsf k|0ffnL pkef]Qmf ;+:yfnfO{
x:tfGt/0f ul/g]5 .

!=^=#& ;+o'Qm Joj:yfkgdf /x]sf] jf g]kfn ;/sf/åf/f ;+rflnt k|0ffnL leqsf ljleGg txsf gx/ tyf s'nf]sf]
cf+lzs jf k"0f{ ?kdf dd{t, ;+ef/ tyf ;+rfngsf] lhDd]jf/L cfof]hgf / ;+alGwt hn pkef]Qmfsf]
;dGjodf s'g} JolQm jf u}/;/sf/L ;+:yfnfO{ k|lt:kwf{sf] cfwf/df sj'lnot u/L lbg ;lsg]5 .

!=^=#* g]kfn ;/sf/åf/f lgdf{0f ul/Psf / xfn g]kfn ;/sf/ jf pkef]Qmf ;+:yf jf ;+o'Qm Joj:yfkgdf ;+rflnt
demf}nf tyf 7"nf k|0ffnLdf g]kfn ;/sf/sf] tkm{af6 ul/b} cfPsf] lgoldt Joj:yfkgsf] lhDd]jf/L pQm
k|0ffnLsf] ;DklQ Joj:yfkg of]hgf (Asset Management Plan) agfP/ hn pkef]Qmf ;+:yf;Fu ;+´f}tf
u/L qmlds ?kdf x:tfGt/0f ul/g]5 . o:tf] x:TffGt/0f;DaGwL sfo{ hn pkef]Qmf ;+:yfsf] k|fljlws
Ifdtf, k|0ffnLsf] lbuf] Joj:yfkgsf nflu ;|f]tsf] Joj:yf / dfusf] cfwf/df ul/g]5 .

!=^=#( ax'p2]ZoLo of]hgfsf] lgdf{0f / Joj:yfkgdf l;+rfO, ljB't / vfg]kfgL nufot cGo pkof]usf]
;dfg'kflts nufgL / k|ltkmnsf] cfwf/df ;+rfng ug]{ Joj:yf ul/g] 5 .

!=^=$) Ps hnfwf/ jf pkhnfwf/ If]q leqsf] ;Dk"0f{ l;+rfOof]Uo e"ldnfO{ cfjZos kfgL 5'§fP/ dfq csf]{
hnfwf/ of pkhnfwf/ If]qdf l;+rfO k|of]]hgsf nflu kfgL n}hfg kfpg] Joj:yf ul/g]5 .

!=^=$! ljBdfg l;+rfO ;+/rgf / 3f]lift l;+lrt If]q ;+/If0f;DaGwL sfo{ Jojl:yt ug{ cfjZos sfg'gL Joj:yf
ul/g]5 .

7
-r_ l;+rfO ;]jf z'Ns / cfo;|f]tsf cGo pkfo
!=^=$@ g]kfn ;/sf/n] l;+rfO ;'ljwf pknAw ePsf] hUufsf] pTkfbsTj / ljQLo d"Nof+sg;d]tnfO{ ljrf/ u/L
l;+rfO{ k|0ffnLsf] ;+rfng tyf dd{t ;+ef/sf nflu hn pkef]Qmf ;d]tsf] ;xeflutfdf l;+rfO{ ;]jf z'Ns
p7fpg] Aoj:yf ug]{5 . o;;+aGwL Aoj:yfsf nflu g]kfn ;/sf/n] pko'Qm sfg'gL Aoj:yf ug]{5 .

!=^=$# 7"nf tyf ax'p2]ZoLo cfof]hgf sfof{Gjog ug{ cfjZos ;|f]t h'6fpg l;+rfO ljefun] ;j{;fwf/0f,
:yfgLo pkef]Qmf tyf a}+s Pj+ ljlQo ;+:yfx?nfO{ sfg"gL Joj:yfsf cfwf/df ;]o/ hf/L ug{ ;Sg]5 .

!=^=$$ ax'p2]ZoLo cfof]hgfaf6 x'g] cfDbfgLnfO l;+rfOsf] sf]ifdf hDdf ug]{ Joj:yf ldnfOg]5 . o;sf nflu
sfo{ljlw agfO{ ;~rfngsf] Joj:yf ul/g]5 .

-5_ dd{t ;+ef/ / k|0ffnL ;~rfng


!=^=$% cfof]hgfsf] lgdf{0f, lj:tf/, gjLs/0f Pj+ ;'wf/ ubf{ l;+lrt If]qsf] cfwf/df ;dfg'kflts lx;fan] kfgL
ljt/0f ul/g]5 .

!=^=$^ x:tfGtl/t l;+rfO k|0ffnLsf] dd{t, ;+ef/ ;~rfng ug]{ bfloTj ;DalGwt pkef]Qmf ;+:yfsf] x'g]5 .

!=^=$& lgdf{0f ;DkÌ ePsf ;a} l;+rfO k|0ffnLx?df PsLs[t afnL tyf hn Joj:yfkg sfo{qmd h:tf pTkfbg
a[l4 ug]{ sfo{qmdx?nfO k|fyldstfsf ;fy ;+rfng ul/g]5 .

!=^=$* k/Dk/fut ?kdf lgdf{0f eO ;+rfngdf /x]sf s[ifs s'nf]x?sf] dd{t ;+ef/sf] nflu ;xof]u dfu e}cfPdf
cfjZostf x]/L cfly{s cg'bfg tyf k|fljlws ;xof]u pknJw u/fpg] gLlt cjnDjg ul/g]5 .

!=^=$( k|fljlws ;d:ofsf] ufDeLo{tfnfO{ b[li6ut u/L s'g} dd{t ;+ef/sf] sfo{df k/fdz{ ;]jfsf] nflu dfu
e}cfPdf l;+rfO ljefun] To:tf] ;]jf pknAw u/fpg ;Sg]5 .

!=^=%) ck|Tofl;t ?kn] s'g} k|0ffnLdf 7"nf] xfgL gf]S;fgL x'g uO{ pkef]Qmfsf] sfa'aflx/sf] kl/l:ylt x'g cfPdf
g]kfn ;/sf/n] To:tf k|0ffnLsf] k'g:yf{kgfsf] xb;Dd /fxt ;xof]u pknAw u/fpg]5 .

!=^=%! ;+o'Qm Joj:yfkgdf /x]sf k|0ffnLsf] dd{t ;+ef/sf] sfd ;+emf}tf cg'?k ul/g]5 .

-h_ JolQm, ;d"x jf u}/;/sf/L ;+3÷;+:yf


!=^=%@ lghL If]qsf] nufgLaf6 cfof]hgf lgdf{0f tyf ;+rfng ug]{ ;+:yf jf JolQmn] cg'dltkqsf] dfWodaf6
To:tf] cfof]hgfsf] ljsf; u/L ;Mz'Ns ;]jf pknAw u/fpg ;Sg]5 .

!=^=%# k/Dk/fut ?kdf :yfgLo s[ifsåf/f ;+rflnt k|0ffnLnfO{ g]kfn ;/sf/n] ;+rfngsf] k"0f{ :jtGqtfsf]
k|Tofe"lt lbg]5 .

8
-em_ hjfkmb]xL / lhDd]jf/L
!=^=%$ cfof]hgfsf] lgdf{0f, ;+rfng jf Joj:yfkg ;DaGwdf kf/blz{tf ckgfO{ l;+rfO ljefu / pkef]Qmf ;+:yfsf]
sfd, st{Jo / clwsf/ :ki6 x'g] u/L cf}krfl/s ?kdf ;+emf}tf ePkl5 ;f] sf] cfwf/df g]kfn ;/sf/n]
cfof]hgfdf nufgL ug]{5 .

!=^=%% ;+emf}tfcg'?k g]kfn ;/sf/n] cfˆgf] lhDd]jf/L k"/f ug{ g;s]sf] sf/0faf6 pkef]QmfnfO{ gf]S;fg kg{ uPdf
pkef]Qmf ;+:yfn] ;Demf}tfcg'?k g]kfn ;/sf/;dIf plrt Ifltk"lt{sf] dfu ug{ ;Sg]5 .

!=^=%^ pkef]Qmf ;+:yfn] ;+emf}tfcg'?k ug'{kg]{ sfd ;+emf}tfdf pNn]lvt ;dodf k"/f gu/]df g]kfn ;/sf/n]
nufgL :ylut u/L pkef]Qmf ;+:yfn] hDdf u/]sf] /sd ;d]t /f]Ssf ug{ ;Sg]5 / /sd /f]Ssf ePsf]
lg0f{osf] ;"rgf pkef]Qmf ;+:yfnfO cljnDj lbOg]5 .
!=^=%& o; gLlt cGtu{t k|fljlws, cfly{s, ;fdflhs tyf jftfj/0fLo bl[i6sf]0fn] pko'Qm 7xl/Psf a[xt, 7"nf
tyf demf}nf l;+rfO cfof]hgfsf] ljsf; ug]{ lhDd]jf/L l;+RffO ljefusf] x'g]5 . ;fgf l;+rfO cfof]hgfsf]
ljsf; / lgdf{0f k|rlnt sfg"g adf]lhd :yfgLo lgsfoåf/f sfof{Gjog x'g]5 . t/ e"ldut hn l;+rfO,
lnˆ6 l;+rfO tyf gofF k|ljlw (Non-Conventional) l;+rfO cfof]hgfx? ;fgf l;+rfO eP klg l;+rfO
ljefun] sfof{Gjog tyf ;+rfng ug]{5 .

!=^=%* ljleÌ lgsfoåf/f l;+rfOsf] ljsf; lgdf{0f u/]÷u/fPtf klg To;sf] ;+k"0f{ ;"rgf tyf clen]v ;+alGwt
lgsfon] l;+rfO ljefunfO pknAw u/fpg' kg]{5 / l;+rfO ljefun] l;+rfO;DaGwL ;Dk"0f{ ;"rgfsf]
;dGjo / ;+of]hg ug]{5 . ;fy} l;+rfO{ ljefun] l;rfO;DaGwL ljj/0f s[lif ljefu tyf :yfgLo
lgsfonufot cGo ;DalGwt lgsfonfO{;d]t pknAw u/fpg]5 .

-~f_ jftfj/0f ;+/If0f Pj+ hn u'0f:t/ Joj:yfkg


!=^=%( cfof]hgf÷k|0ffnL lgdf{0faf6 kg{ ;Sg] jftfj/0fLo gsf/fTds k|efj Go"g x'g] u/L cfof]hgf÷k|0ffnL
;DkGg ul/g]5 . o;sf nflu ;/sf/L, u}/;/sf/L / :yfgLo:t/df cfjZos ;Ifdtf / hgr]tgf clej[l4
ul/g]5 .

!=^=^) cfof]hgfaf6 jftfj/0fdf kg{ ;Sg] gsf/fTds c;/sf ;DaGwdf ;fj{hlgs ;'g'jfO (Public Hearing)
tyf ;fdflhs k/LIf0f (Social Auditing) nfO{ d'Vo cfwf/ agfO{ k|rlnt sfg"gsf] clwgdf /xL
cfjZostfg';f/ jftfj/0fLo k|efj d"Nof+sg jf k|f/lDes jftfj/0f k/LIf0f ul/g]5 . jftfj/0fLo k|efj
d"Nof+sg jf k|f/lDes jftfj/0f k/LIf0fn] l;kmfl/; u/]sf k|d'v ;'´fjx?nfO of]hgf lgdf{0f sfo{;Fu
cfj4 u/L ;+rfng ul/g]5g\ .

!=^=^! s'g} vf]nf÷vx/]af6 l;+rfOsf] nflu kfgL k|of]u ubf{ To:tf vf]nf÷vx/]df cfjZos kg]{ Go"gtd hn:t/
sfod x'g] u/L kfgL 5f]8]/ afFsL kfgL dfq l;+rfOsf] nflu pkof]u ul/g]5 .

!=^=^@ jftfj/0fdf gsf/fTds c;/ gkg]{ u/L l;+rfOdf kfgLsf] ;d'lrt pkof]u ug'{sf ;fy} hnu'0f;DaGwL
cg'udg, cWoog tyf cg';GwfgfTds sfo{x? ;~rfng ul/g]5g\ .

!=^=^# l;+rfO If]q leq gbL s6fg, af9L, k}¥xf] cflbaf6 x'g ;Sg] Ifltaf6 l;+rfO k|0ffnLsf] ;'/Iffsf nflu ul/g]
sfo{x? cfof]hgfsf] dd{t ;+ef/ sfo{sf] nfutdf ;dfj]z u/L ul/g]5g\ . ablnFbf] k|fs[lts / ;fdflhs

9
kl/l:yltnfO Wofgdf /fvL l;+rfO cfof]hgfsf] lgdf{0f, Joj:yfkg, ;+/If0f / pkof]u ljlwdf Jofks
hgr]tgf clej[l4 ub}{ nlug]5 .

!=^=^$ l;+rfO ljsf; sfo{qmd ;+rfng ubf{ :yfgLo txdf /x]sf jftfj/0fd}qL tfntn}of, kf]v/L, l;d;f/ tyf
d"n (Spring) x?sf] ;+/If0f tyf ;Dj4{g;DaGwL sfo{ ;+alGwt lgsfo;Fu ;dGjo u/L ;~rfng ul/g]5g\
.

-6_ n}lËs ;dfgtf tyf ;dfj]zL ljsf;


!=^=^% l;+rfO If]qdf laBdfg n}lËs lje]bsf] cGTo ug]{, n}+lus ;dfgtf xfl;n x'g] tyf dlxnf
;zQmLs/0f;DaGwL ;fdflhs sfo{qmdx? ;~rfng ul/g]5g\ .

!=^=^^ ;dfhdf lk5l8Psf ju{ ;d'bfo, ;d'x tyf If]qtkm{ kl/nlIft u/L To:tf If]qx?df hn;|f]tsf] ;d'lrt
Aoa:yfkg / l;+rfO ljsf;df laz]if hf]8 lbOg]5 . hn pkef]Qmf ;ldltdf dlxnf Pj+ hghfltsf]
;xeflutf tf]lsP adf]lhd x'g]u/L ;'lglZrt ul/g]5 .

!=^=^& cfly{s tyf ;fdflhs ?kn] lk5l8Psf] If]qsf ;d'bfo, blnt, pTkLl8t, dlxnf tyf ;LdfGts[t s[ifs
;d'bfox?nfO{ nlIft u/L ljz]if ;x'lnot;lxtsf l;+rfO sfo{qmdx? ;~rfng ul/g]5g\ .

-7_ u/LjL Go'gLs/0f Pj+ dlxnf ljsf;


!=^=^* l;rfO of]hgf tyf sfo{s|d ;+rfng If]qdf ul/jL Go"lgs/0fdf yk d2t k'–ofpg] vfnsf PsLs[t jfnL
tyf hn Aoj:yfkg, hLljsf]kfh{g (Livelihood), n3'C0f (Micro Credit), Jofj;flos ;Lk clea[l¢
h:tf sfo{s|dx?nfO k|fyldstf lbO sfof{Gjog ul/g]5 .

!=^=^( dlxnf ;zlQms/0fsf nflu l;+rfO;Fu ;DalGwt ;|f]t–;fwg, cj;/ tyf ;"rgf dfly dlxnfx?sf] kx'Fr
a9fOg]5 .

!=^=&) l;+rfO;Fu ;DalGwt tflnd sfo{qmdx?df dlxnfx?sf] ;Lk tyf Jofj;flos bIftf clej[l4 / j[lQ
ljsf;sf] nflu hf]8 lbOg]5 .

-8_ k|ljlw ljsf; tyf k|fljlws hgzlQm Joj:yfkg


!=^=&! pknAw ;|f]t, ;+/rgf / k|ljlwsf] k|efjsf/L pkof]u ug'{sf] ;fy} ;LdfGt s[lif e"lddf ;d]t l;+rfO ;'ljwf
lj:tf/sf nflu e"ldut tyf ;tx hn;|f]tsf] ;+of]hgfTds pkof]u Pj+ kmf]x/f, yf]kf l;+rfO, tfn tnfp
tyf kf]v/L h:tf cfw'lgs k|0ffnLsf] ljsf; / lj:tf/ ul/g]5 .

!=^=&@ b]zdf ljBdfg l;+rfO ljsf;, la:tf/ / Joj:yfkg;DaGwL cg'ej / ;LknfO{ cf}krfl/s lzIff k|0ffnLdf
;dfj]z ug{ ;+jlGwt lgsfo;Fu ;dGjo ul/g]5 . ;fy} ;/sf/L, ;fd'bflos tyf lghL If]qdf tflnd,
cg';Gwfg / sfo{Ifdtfsf] ;+:yfut ljsf;df ;xof]u k'¥ofOg]5 .

!=^=&# ;a} lsl;dsf cfof]hgfdf gofF k|ljlwsf] ljsf; / Ifdtf ljsf; (Capacity Building) ;d]tnfO{ ljz]if
dxTj lbO{ sfof{Gjog ul/g]5 .
10
!=^=&$ If]qLo l;+rfO lgb]{zgfnox?df l;+rfO;DaGwL ;"rgf k|0ffnLsf] ljsf; ug{ cfjZos ;fwg ;|f]t tyf
k|ljlw pknJw u/fOg]5 . If]lqo :t/df k|fKt ;"rgf tyf tYof+snfO s]Gb|Lo:t/df PsLs[t u/L ljleÌ
pko'Qm dfWodaf6 ;fj{hlgs ug]{ tyf cfbfg k|bfg ul/g]5 .

!=^=&% k|To]s cfof]hgfsf] ;DefJotf cWoog cj:yfdf g} tflnd, cg';Gwfg, cg'udg tyf d"NofÍgsf]
cfjZostf klxrfg u/L ;d'lrt ah]6 / hgzlQmsf] Joj:yf ul/g]5 .

!=^=&^ gofF k|ljlwdf cfwfl/t l;+rfO k|0ffnLsf] pkof]udf Jofkstf Nofpgsf] nflu k|To]s ljsf; If]qdf
;DalGwt lgsfo;Fu ;dGjo u/L tflnd tyf k|bz{g s]Gb| (Training and Demonstration Centre) sf]
:yfkgf ul/g]5 .

-9_ cg';Gwfg tyf ljsf;


!=^=&& l;+rfO ljefun] g]kfn ;/sf/af6 dfGotf k|fKt lzIf0f ;+:yfx? / l;+rfO;Fu ;Dj4 cGt/fli6««o÷/fli6««o
u}/;/sf/L ;+:yfx? Tfyf l;+rfO{ hn pkef]Qmf ;+:yf ;d]tsf] ;xeflutfdf l;+rfO;DaGwL cfjZos
cWoog tyf cg';Gwfgd"ns sfo{qmdx? ;~rfng ug]{5 .

!=^=&* o;/L cg';Gwfgd"ns sfo{qmdx? ;~rfng ubf{ l;+rfO ljefudf sfo{/t bIf hgzlQmsf] ;+nUgtfnfO
ljz]if k|fyldstf lbOg]5 .

!=^=&( k|ljlw x:tfGt/0f tyf cfGtl/s hgzlQm ljsf;sf kIfnfO{ hf]8 lbO{ :jb]zL k/fdz{bftfsf] ;+nUgtfnfO{
a[l4 ub}{ nlug]5 .

!=^=*) cWoog tyf cg';Gwfgd"ns sfo{qmdaf6 k|fKt glthfnfO{ x/]s jif{ l;+rfO d'vkq (Irrigation Journal)
sf] ?kdf k|sflzt ul/g'sf ;fy} l;+rfO ljsf;sf] k|j4{g ug{ ;3fp k'Ug] u/L Jojxfl/s pkof]udf NofOg]
5.

-0f_ ;dGjo / ;fdGh:o


!=^=*! l;+rfO ;+/rgfn] rr]{sf] If]qdf ePsf ?vlj?jf tyf cGo hfoh]yf dflysf] :jfldTj, bfloTj / To;sf]
pkof]usf] lhDd]jf/L / hjfkmb]xL k|rlnt sfg"g adf]lhd x'g]5 . l;+rfO k|0ffnLx?sf] gx/ Pj+ s'nf]sf]
l8ndf a[Iff/f]k0fsf] ;Gbe{df ;DjlGwt hn pkef]Qmf ;ldltn] ;DalGwt l;+rfO{ tyf ag sfof{nosf]
;dGjodf sfd ug]{5 .

!=^=*@ l;+rfOsf] lbuf] ljsf;sf] lgldQ cfjZos cg';Gwfg, cWoog tyf tflndsf] sfddf :yfgLo u}/;/sf/L
If]qsf] ;+nUgtf a9fpFb} hn pkef]Qmf ;+:yf tyf lghL If]qsf] ;+:yfut ljsf;df ;xof]u k'¥ofOg]5 .

!=^=*# /fli6«o, If]qLo / lhNnf:t/sf ;DefJo l;+rfO ljsf;sf] nflu ljleGg gbL3f6Lsf hn axfj Ifdtfsf]
tYofÍnfO{ hn tyf df};d lj1fg ljefu;Fusf] ;dGjo / ;xsfo{df cBfjlws ul/g]5 .

!=^=*$ l;+rfO ljsf;, la:tf/ / Joj:yfkg sfo{qmdnfO{ s[lif ljsf; sfo{qmd;Fu cfj4 ug{ cfof]hgfsf] klxrfg
/ 5gf}6sf] sfd b]lv sfof{Gjog, cg'udg / d"NofÍgsf sfddf ;d]t l;+rfO ljefu, s[lif ljefu tyf
:yfgLo k"jf{wf/ ljsf; tyf s[lif ;8s ljefusf lhNnf, If]qLo / s]lGb|o sfof{nox?aLr lgs6:y sfo{ut
Pstf / ;fdGh:o sfod /flvg]5 .
11
!=^=*% :yfgLo lgsfoaf6 x]8jS;{ tyf OG6]s lgdf{0f ul/g] tyf cfw'lgs k|ljlwsf] pkof]u u/L lgdf{0f ul/g]
;fgf l;+rfO cfof]hgfsf xsdf ;DalGwt l;+rfO sfof{nox?n] cfjZos k|fljlws tyf k|ljlw
ljsf;;DaGwL ;xof]u pknAw u/fpg' kg]{5 .

!=^=*^ k|To]s l;+rfO sfof{non] ;lqmo pkef]Qmf /x]sf], jif}{el/ l;+rfO ;]jf k|bfg ug{ ;Sg] k|0ffnLdf s[lif
ljefuaf6 ;~rflnt Priority Package Program ;Fu cfj4 eO{ l;+rfO Joj:yfkg ug]{5 .

-t_ k|f]T;fxg tyf ;x'lnot

!=^=*& e"ldut hn;|f]t / lnˆ6 l;+rfOdf k|of]u x'g] ljB'tsf] dxz"ndf g]kfn ;/sf/n] Joj:yf u/] adf]lhd
ljz]if ;x'lnot pknAw u/fOg]5 .

!=^=** x/]s ljsf; If]q leqsf l;+rfOsf pTs[i6 ;+/rgf lgdf{0f, ;~rfng tyf Joj:yfkg sfo{df ;+nUg
pkef]Qmf ;+:yf Pj+ sd{rf/LnfO k|f]T;fxg :j?k jflif{s ?kdf sb/kq;lxt k'/:s[t ul/g]5 .

!=^=*( gx/, s'nf] tyf s'n];f] lgdf{0f Pj+ Joj:yfkg ug{ pkef]Qmf ;+:yfn] ;f] sfo{sf nflu k|of]u ug]{ ef/L
pks/0f cfoft ug]{ eP ;f] cfoft ubf{ nfUg] cfoft z'Ns / b:t'/df ;x'lnot lbg] Joj:yf ul/g]5 .

!=^=() gofF k|ljlwdf cfwfl/t l;+rfO ;fdfu|Lx?sf] ;xh cfk"lt{ / pTkfbgsf nflu ljz]if ;x'lnot tyf k|f]T;fxg
k|bfg ug]{ Joj:yf ul/g]5 .

!=^=(! l;+rfOsf dxTjk"0f{ cfof]hgfsf] 5gf}6 u/L cfof]hgfdf sfd ug]{ sd{rf/Ldf sfo{;+:s[ltsf] ljsf; ug{
pTk|]/0ff:j?k sfo{;Dkfbgdf cfwfl/t k|f]T;fxg k|0ffnL (Performance-based Incentive System) nfu"
ul/g]5 .

-y_ cg'udg tyf d"NofÍg


!=^=(@ l;+rfOsf] lbuf] / e/kbf]{ ;]jfsf] cg'udg tyf d"NofÍg ug{ /fli6«o l;+rfO hn pkef]Qmf dxf;+3sf]
k|ltlglw;d]t ;dfj]z ePsf] Ps s]Gb|Lo l;+rfO cg'udg ;ldlt u7g ul/g]5 . If]qLo tyf :yfgLo:t/df
l;+rfO;DaGwL sfo{;Dkfbgsf] cg'udg tyf d"NofÍg ubf{ ;f]xL :t/sf pkef]Qmf ;+:yfsf k|ltlglw tyf
:yfgLo lgsfonfO{ cfjZostf cg';f/ ;xefuL u/fOg]5 .

!=^=(# l;+rfO of]hgf tyf sfo{qmd sfof{Gjogsf k|To]s txdf cfjZostfg';f/ ef}uf]lns / Joj:yfksLo ;"rgf
k|0ffnL (GMIS) cBfjlws u/L cg'udg / d"NofÍg (Monitoring and Evaluation) Joj:yfsf] ;+:yfut
kIfnfO{ ;'b[9 ug]{ sfo{nfO{ lg/Gt/tf lbOg]5 . o; cGt/ut :yfgLo lgsfosf] sfo{;Dkfbgsf] cg'udg
tyf d"Nof+sgsf nflu pkof]udf NofOPsf] k4lt;d]tnfO{ cfTd;ft ul/g]5 . o;;DaGwL Joj:yfsf]
k|efjsf/L sfof{Gjogsf nflu laB'tLo ;"rgf k|0ffnL clgjfo{ ?kdf nfu" ul/g]5 .

!=^=($ cfof]hgf lgdf{0f txdf u'0f:t/ Pj+ k|efjsfl/tf sfod ug{ dfkb08 ;lxt s]lGb|o tyf If]qLo:t/df
cg'udg Pj+ d"NofÍg ul/g]5 .

!=^=(% cg'udg Pj+ d"NofÍgaf6 lglb{i6 ul/Psf laifox?nfO k|efjsf/L ?kdf sfof{Gjog ug]{ Joj:yf ul/g]5 .

12
!=^=(^ l;+rfO k|0ffnLn] k'¥ofPsf] ;]jfsf] cg'udg ubf{ kfgLsf] kl/df0f, l;+lrt If]qkmn, jfnL ;3gtf, pTkfbg
tyf pTkfbsTj j[l4, pkef]Qmf ;+:yfsf] cfly{s l:ylt / sfo{If]qdf ePsf kl/jt{gnfO{ cfwf/ dflgg]5 .

!=^=(& l;+rfO;DaGwL ;Dk"0f{ hfgsf/L cBfjlws ?kdf ;'Jojl:yt ug{ l;+rfO ljefu cGtu{t l;+rfO k|n]v tyf
;"rgf s]Gb| (Documentation and Information Centre) sf] :yfkgf ul/g]5 / o; cGt/ut l8lh6n
k':tsfnosf] ljsf; ul/g]5 . o;sf nflu ;a} l;+rfO sfof{nox?n] dftxtsf lhNnf jf j]l;gx?sf]
l;+rfO;DaGwL ljj/0f (Water Use Status) jflif{s ?kdf cBfjlws ug]{5g\ . o; sfo{nfO{ cg'udg u/L
l;+rfO ljefun] k|To]s jif{ æg]kfn l;+rfO l:ylt ( Irrigation Status of Nepal )Æ ;fj{hlgs ?kdf k|sflzt
ug]{5 .

!=^=(* of] gLltnfO{ x/]s kfFr aif{df k'g/fjnf]sg ul/g]5 / ;do ;dodf cfjZostfg';f/ cWofjlws ub}{
nlug]5 .

!=& gLltsf] sfof{Gjog Joj:yf


o; gLltsf] glthfd"ns sfof{Gjogsf nflu b]xfo adf]lhdsf pkfo cjnDjg ul/g] 5M

!=&=! o; gLltsf] of]hgfj4 sfof{Gjogsf nflu ljlzi7Ls[t / ljifout sfo{of]hgf (Plan of Action) th'{df u/L
sfof{Gjog ul/g]5 .

!=&=@ l;+rfO ;]jfsf] lasf; lgdf{0fsf] sfo{qmd th'{df Pj+ sfof{Gjog ubf{ o; gLltnfO cfwf/e't dfu{bz{gsf
?kdf lnOg]5 . o; cg';f/ l;+rfO;DaGwL cfof]hgf tyf sfo{qmdsf] lg/Gt/ sfof{Gjogsf nflu
k|fyldstfsf cfwf/df ax'aifL{o sfo{qmd / ah]6sf] th'{df u/L ;|f]t Joj:yfkg ul/g]5 .

!=&=# sfof{Gjogsf nflu cfjZos ;+:yfut ;+/rgf tyf Joj:yfkg k4ltdf ;'wf/ ug{sf nflu ;+u7g tyf
Joj:yfkg cWoog u/L ;f] sf] k|ltj]bg cg';f/ ;'b[9Ls/0f ul/g]5 .

!=&=$ o; gLltsf] sfof{Gjog cg'udg tyf d"Nof+sg Pj+ lg0f{o k4ltnfO{ a}1flgs, kf/bzL{ / Jojl:yt
t'Nofpgsf nflu l;+rfO{ Joj:yfkg ;"rgf k|0ffnL (Irrigation Management Information System) sf]
ljsf; tyf ;'wf/ u/L sfof{Gjogdf NofOg]5 .

!=&=% o; gLltsf] k|efjsf/L sfof{Gjogdf ;Dj4 ;a} kIfaf6 kl/kfngf ;'lglZrt x'g] u/L afwf cj/f]wsf]
Joj:yfkg, ;Djfb / ;d:of ;dfwfgsf] ljlw cjnDjg ul/g]5 .

!=&=^ gLltsf] sfof{Gjogdf u'0ffTdstf ;'lglZrt ug{ l;+rfO ljefudf ;DalGwt lj1x? ;lDdlnt u'0ffTds
kl/lw (Quality Circle) v8f u/L kl/rfng ul/g]5 .

!=&=& sfof{Gjogdf ;fj{hlgs hjfkmb]lxtf / gful/s pGd'vtf clej[l4 ug{ gful/sk|lt pQ/bfoL / ;Ifd ;]jf
k|jfx ug]{ tyf ljsf;fTds cg'kf]if0f (Developmental Feedback) k|0ffnLnfO{ ;'b[9 t'NofOg]5 / u'gf;f]
Joj:yfkg k|0ffnLdf cfjZos ;'wf/ ul/g]5 .

!=&=* gLltsf] k|efjsf/L tyf ;dGjofTds sfof{Gjogsf nflu /fli6«o:t/sf] lgb]{zs ;ldlt u7g ul/g]5 .

13
!=&=( s]Gb|Lo tyf If]qLo:t/df ul/g] sfof{Gjog ;dLIff uf]i7L tyf dGqfno:t/Lo ljsf; ;d:of ;dfwfg
;ldltsf] a}7sdf o; gLltsf] sfof{Gjogsf] cg'udg tyf ;dLIff ul/g]5 .

!=* kl/efiff
ljifo jf k|;+un] csf]{ cy{ gnfu]df o; gLltdf,

-s_ æcfof]hgfÆ eGgfn] lglZrt ;dofjlwleq ;DkGg x'g], lglb{i6 nIo / p2]Zo ePsf] k|:tfljt jf
lgdf{0fflwg l;+rfO;DaGwL of]hgf, cfof]hgf, kl/of]hgf / ;f];DaGwL ljz]if ;+u7gfTds Joj:yfnfO{
;Demg' k5{ .

-v_ æk|0ffnLÆ eGgfn] l;+rfO k|of]hgsf nflu ag]sf] ;+/rgf / l;+rfO If]q;lxtsf] ;Dk"0f{ PsfOnfO{ ;Demg'k5{
/ o; zAbn] lgdf{0f k"/f eO{ ;+rfngdf /x]sf] l;+rfO k|0ffnL;d]tnfO{ hgfpF5 .

-u_ æd"ngx/Æ eGgfn] d'xfgaf6 lg:sg] gx/nfO{ ;Demg' k5{ .

-3_ æzfvf gx/Æ (Branch or SecondaryCanal) eGgfn] d"ngx/af6 lg:sg] gx/nfO{ ;Demg' k5{ .
-ª_ æpkzfvf gx/Æ (Distributary or Sub-secondary Canal) eGgfn] d"n jf zfvf gx/af6 lg:sg] / !))–
%)) x]S6/;Dd l;+rfO If]q ePsf] gx/nfO{ ;Demg' k5{ .

-r_ æk|zfvf gx/ (Minor or Tertiary Canal)Æ eGgfn] d"n jf zfvf jf pkzfvf s'g} gx/af6 lg:sg]] / #)
x]S6/ eGbf dfly !)) x]S6/;Dd l;+rfO If]q ePsf] gx/nfO{ ;Demg' k5{ .

-5_ æs'nf]Æ (Watercourse) eGgfn] d"n jf zfvf jf pkzfvf jf k|zfvf s'g} gx/af6 lg:sg] / $ x]S6/ eGbf
dfly #) x]S6/;Dd l;+rfO If]q ePsf] s'nf]nfO{ ;Demg' k5{ .

-h_ æs'n];f]Æ (Field Channel) eGgfn] d"n jf zfvf jf pkzfvf jf k|zfvf gx/x? jf s'g} s'nf]af6 lg:sg] /
$ x]S6/ leqsf k|To]s v]tdf kfgL k'¥ofpg] s'n];f]nfO{ ;Demg' k5{ .

-em_ æa[xt cfof]hgf÷k|0ffnLÆ eGgfn] kxf8L e]usf] xsdf !))) x]S6/ eGbf a9L / t/fO{÷dw]; tyf leqL
dw];sf] xsdf %))) x]S6/ eGbf a9L l;+rfO If]q ePsf] cfof]hgf÷k|0ffnL ;Demg' k5{ .

-`_ æ7"nf cfof]hgf÷k|0ffnLÆ eGgfn] kxf8L e]usf] xsdf %)) b]lv !))) x]S6/;Dd / t/fO{÷dw]; tyf leqL
dw];sf] xsdf @))) b]lv %))) x]S6/;Dd l;+RffO If]q ePsf] cfof]hgf÷k|0ffnL ;Demg' k5{ .

-6_ ædemf}nf cfof]hgf÷k|0ffnLÆ eGgfn] kxf8L If]qsf] xsdf @% b]lv %)) x]S6/;Dd / t/fO{ tyf leqL
dw]zsf] xsdf @)) b]lv @))) x]S6/;Dd l;+rfO If]q ePsf] l;+rfO cfof]hgf÷k|0ffnL ;Demg' k5{ .

-7_ æ;fgf cfof]hgf÷k|0ffnLÆ eGgfn] kxf8L If]qsf] xsdf @% x]S6/ eGbf sd / t/fO{ tyf leqL dw];sf]
xsdf @)) x]S6/ eGbf sd l;+rfO If]q ePsf] cfof]hgf÷k|0ffnL ;Demg' k5{ .

14
-8_ æk/Dk/fut l;+rfO k|0ffnLÆ eGgfn] ls;fgåf/f lgld{t Pj+ ;~rflnt k|0ffnLsf ;fy} gbL, vf]nf tyf
kfgLsf ;|f]tdf afFw agfO{ s'nf]÷gx/åf/f l;+rfO ug]{, 6\o"jj]nsf] dfWodåf/f e"ldut kfgL k|of]u u/L
l;+rfO ug]{ k|0ffnLnfO{ ;Demg' k5{ .

-9_ ægofF k|ljlwdf cfwfl/t l;+rfO k|0ffnLÆ eÌfn] l;+rfOsf] k|of]hgfy{ kfgL ;+sng, k|jfxLs/0f
(Conveyance), e08f/0f, ljt/0f tyf k|of]u dWo] Ps, s]xL jf ;a} sfo{df k/Dk/fut eGbf k[ys k|ljlw
k|of]u x'g] l;+rfO k|0ffnLnfO{ ;+´g' kb{5 .

-0f_ ælnˆ6 l;+rfO k|0ffnLÆ eÌfn] l;+rfO ug'{kg]{ If]q eGbf sd pFrfOdf /x]sf] kfgLsf] ;|f]taf6 laB'tLo jf
cGo phf{sf] pkof]u u/L l;+rfO ug'{kg]{ s[lif e"lddf kfgL k'¥ofpg] of]hgfnfO{ ;+´g' kb{5 .

-t_ æe"ldut hn l;+rfO{ k|0ffnLÆ eGgfn] 8Lk 6\o"jj]n, :ofnf] 6\o"jj]n, Ogf/ cflb agfO{ hldg d'lgsf] kfgL
tfg]/ l;+rfOdf k|of]u ul/g] k|0ffnLnfO{ ;Demg' kb{5 .

-y_ æpkef]Qmfåf/f ;+rflnt k|0ffnLÆ eGgfn] ;/sf/L jf u}/;/sf/L ;+:yfåf/f lgdf{0f eO{ k"0f{?kdf pkef]Qmf
;+:yfåf/f ;+rflnt l;+rfO k|0ffnL ;Demg' k5{ .

-b_ æpkef]Qmf ;+:yfÆ eGgfn] k|0ffnL lgdf{0f tyf ;+rfng ug]{ p2]Zon] u7g eO{ k|rlnt sfg"g adf]lhd btf{
eO gjLs/0f ePsf hn pkef]Qmf ;+:yf ;Demg' k5{ / o; zAbn] To:tf pkef]Qmf ;+:yfsf] ;a} tx
;d]tnfO{ hgfpF5 .

-w_ æ;+rfnsÆ eGgfn] cfof]hgf÷k|0ffnL;DaGwL lgdf{0f / Joj:yfkgsf nflu sfg"gL ?kn] lhDd]jf/ JolQm jf
;d"x ;Demg' k5{ .

-g_ l;+rfO k|0ffnLsf] æ;'b[9Ls/0fÆ eGgfn] l;+rfO k|0ffnLx?sf] ;'wf/, k'g:y{fkgf, cfw'lgsLs/0f, la:tf/ h:tf
sfo{s|dx?nfO{ ;Demg' k5{ .

-k_ ædd{t ;+ef/Æ eGgfn] l;+rfO k|0ffnLx?sf] lgoldt / cfsl:ds dd{t ;+ef/ ug]{ sfo{ ;Demg' k5{ .

15
cg';"rL–!

pkef]Qmfn] Joxf]g'{ kg]{ c+zsf] tflnsf

tflnsf g+ !
l;+rfO of]hgf÷k|0ffnLsf] d'xfgsf] d"ngx/sf] Zffvf÷pkzfvf÷ s'nf]df nfutsf]
lsl;d sfddf sfddf nfutsf] k|zfvf gx/sf] k|ltzt
nfutsf] k|ltzt nfutsf] k|ltzt
k|ltzt

-s_ gofF lgdf{0f

7"nf÷ a[xt÷ax'p2]ZoLo ) ) ) #
l;=cfof]hgf
Dfemf}nf l;= cfof]hgf ) ) # %
;fgf l;= cfof]hgf %

-v_ ;'b[9Ls/0f

7"nf÷ a[xt÷ax'p2]ZoLo ) ) # %
l;=cfof]hgf
Dfemf}nf l;= cfof]hgf ) ) % &
;fgf l;= cfof]hgf &
dd{t ;+ef/ (AMIS, !)
FMIS)

tflnsf g+ @
gofF k|ljlw d'xfgsf] sfddf Df"n k|jfxs÷:6f]/]h ljt/0f k|0ffnL÷ :k|LÍn/÷ 8«Lk
-gof+ lgdf{0f_ nfutsf] k|ltzt 6]+s÷d]g kfOksf] sfddf kfOksf] sfddf nfutsf] k|ltzt
nfutsf] k|ltzt

gof+ k|ljlwdf cfwfl/t l;= ) % @%


k|= tyf dfOs|f] Ol/u]zg

16
tflnsf g+ #=!
e"ldut l;+rfO 6\o'jj]n, kDk / kDk xfp;sf] ljt/0f k|0ffnLsf] sfddf nfutsf] ljB'tLs/0fsf]
sfddf nfutsf] k|ltzt k|ltzt sfddf
nfutsf]
k|ltzt

-s_ gofF lgdf{0f


8Lk 6\o'jj]n # % )

-v_ ;'b[9Ls/0f
8Lk 6\o'jj]n ;'b[9Ls/0f÷ % @) )
cfjlws dd{t

tflnsf g+ #=@
e"ldut l;+rfO 6\o'jj]n h8fg kDk tyf ljt/0f k|0ffnLsf] sfddf ljB'tLs/0fsf]
nfutsf] k|ltzt sfddf
nfutsf]
k|ltzt

gofF lgdf{0f
:ofnf] 6\o'jj]n ) %) )

tflnsf g+ $
lnkm\6 l;+rfO ÷ a}slNks ;Dkj]n / kDk d"ngx/÷d]gkfOk÷ ljt/0f k|0ffnLsf] ljB'tLs/0fsf]
phf{ l;+rfO xfp; sf] sfddf :6f]/]h 6}+s sfddf nfutsf] sfddf nfutsf]
nfutsf] k|ltzt k|ltzt k|ltzt

-s_ gof+ lgdf{0f


;fgf tyf demf}nf ) % !) )

7"nf tyf j[xt ) ) !) )

-v_ ;'b[9Ls/0f
7"nf tyf j[xt ) % !% )
k|0ffnLx?sf]
;'b[9Ls/0f÷ cfjlws
dd{t ;+ef/

b|i6AoM
!= e"ldut l;rfOtkm{ :ofnf] tyf 8Lk 6\o'jj]nsf] ljB't dxz"n / ;+rfngsf] vr{ ;DalGwt hn pkef]Qmf ;+:yfn] Aoxf]g'{ kg]{5 .
@= v8]/L, af9L, klx/f], clgsfn h:tf ck|Tofl;t k|fs[lts k|sf]kx?sf] k|efj sd ug{ To:tf If]qx?df ;/sf/n] tTsfn l;rfOsf
ljz]if sfo{s|d ;+rfng ug]{5 .
#= 8Lk 6\o'jj]n lgdf{0fsf nflu cfjZos hUuf ;+alGwt hn pkef]Qmf ;+:yfn] g} pknAw u/fpg' kg]{5 .

17

Вам также может понравиться