1

Fənn: Maliyyə bazarları Müəllim: i.f.d., dosent Elşad

Səmədzadə

Mühazirə 7

Qiymətli kağızlar bazarı.

На совещании руководство SOCAR было проинформировано, что в результате

оптимизации производственных процессов, цепочки поставок и других сфер
экономия по Petkim в прошлом году составила $48 млн. После перехода под
управление SOCAR в 2008 году чистая прибыль Petkim к концу 2017 года
увеличилась в 9,2 раза, а стоимость ее акций - в 8,7 раза.

Qk növləri

Nominal

Emissiya

Balans

Bazar

Dövləti qk kimi təsəvvür etmək mümkün olsa iqt onun balans, diplomatiya isə
onun bazar qiymətidir.

Су́кук (араб. ‫صكوك‬, от « ‫ صك‬Сакк» — «юридический документ, акт,

квитанция») — финансовый документ, распространенный в странах шариата,
т. н. исламский эквивалент облигаций.

В связи с тем, что шариат запрещает ростовщичество, традиционные

облигации с фиксированной доходностью недопустимы. Сукук обеспечивает
 2

негарантированный доход за счет прибыли финансируемого мероприятия, то

есть является целевым.

В мире

В 2007 году объём размещения сукук в мире достиг 31 млрд долларов

США[1].

В России

О выпуске сукук в России впервые заговорили в 2011 году[2][3][4]. Однако

первые облигации появились лишь в 2017 году — в конце августа Банк
России принял решение о государственной регистрации выпуска
неконвертируемых процентных документарных облигаций на предъявителя.
Выпуск был технический, организован компанией из Татарстана для
проработки техники выпуска подобного рода облигаций, имел одобрение со
стороны шариатского эксперта. Объём выпуска составил 1 млн рублей.
Облигации имели срок погашения 62 дня и размещались по закрытой
подписке[5].

1. “Qiymətli kağızlar bazarı” mahiyyəti.

2. Qiymətli kağızlar bazarının funksiyaları.
3. Qiymətli kağızlar bazarının növləri.

4. Qiymətli kağızların təsnifatı.

5. Azərbaycanda qiymətli kağızlar bazarının ümumi

icmalı.

6. Azərbaycanda korporativ qiymətli kağızlar bazarının icmalı.

 3

1. “Qiymətli kağızlar bazarı” mahiyyəti.

Qiymətli kagızlar bazarı-GKB (англ. stock market, англ.

equity market)- qiymətli kagızların tədavülünün təşkil edildiyi
iqtisadi müstəvidir. Bu bazar kicik hisələrə bölünür: pay və borc
GKB, dövlət və korporativ GKB, ilkin və II bazar, birja və birjadan
kənar bazar və s. Dünya qiymətli kagızlar bazarı 82.2 trilyon
dollardan coxdur ( Törəmə maliyyə alətləri istisna olmaqla). Nyu
York, Tokio, London dünyanın əsas qiymətli kağız ticarəti
mərkəzləridir. GKB- yə Fond bazarı da deyilir.

Qiymətli kağızlar bazarı haqqında 15 may 2015-ci il tarixli, 1284-

IVQ

№- li AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU na ğörə

qiymətli kağızlar bazarı – qiymətli kağızların emissiyası,

buraxılması, tədavülü, ödənilməsi, mülkiyyətçiliyi, saxlanılması,
kompensasiyası, öhdəliklərlə yüklənməsi, dövlət tənzimlənməsi və
digər əməliyyatların həyata keçirilməsi üzrə subyektlər arasında olan
hüquqi və iqtisadi münasibətlərin məcmusudur.

2. Qiymətli kağızlar bazarının funksiyaları:

1. игтисадиййатын макроигтисади тянзимлянмясиндя

иштирак;

2. мцлкиййятин йенидян бюлцшдцрцлмяси;

3. щцгуги вя физики шяхслярин, иcтимаи, щакимиййят

органларынын
 4

мцвяггяти азад пул вясаитляринин cялб едилмяси вя

йенидянбюлэцсц;

4. яманятлярин инвестисийайа трансформасийасы;

5. игтисадиййатын пул вясаити гытлыьы кечирян

сащяляринин пулla tямин едилмяси;

6. малиййя вя гиймят рискляринин сыьортасы;

7. коммерсийа функсийасы;

8. гиймят функсийасы;

9. информасийа функсийасы;

10. игтисадиййат субйектляринин азад малиййя

ресурсларынын гиймятли каьызлара

йерляшдирилмяси;

11. капиталын сащялярарасы(структур) ахыны;

12. бцтцн сявиййяли бцдcялярин кясиринин

малиййяляшдирилмяси;

3.Qiymətli kağızlar bazarının növləri.

Qиймятли каьызлар базарынын ашаьыдакы нювляри

мювъуддур:

- тяшкилати дяряъясиня эюря– мцтяшяккил вя

гейри-мцтяшяккил,
биржа вя биржаданкянар гиймятли каьызлар базары;
 5

- игтисади мащиййятиня эюря– сящм базары,

истиграз базары,
вексел базары, депозит вя яманят сертификатлары
базары;
- емитентя эюря– дювлят гиймятли каьызлар базары,
корпоратив
гиймятли каьызлар базары, мцяссисянин(гейри-
сящмдар мцлкиййят
формалы) гиймятли каьызлар базары;
- илкин йерляшдирмя иля ялагяси дяряъясиня вя
сонракы тядавцлцня эюря– илкин(биринъи) вя
икинъи(тякрар) гиймятли каьызлар базары.

4. Qiymətli kağızların təsnifatı.

Гиймятли каьызлар ашаьыдакы принсипляря ясасян
тяснифляшдирилир:

1. Игтисади мащиййятиня эюря:

• пай гиймятли каьызлары(сящмляр);

• боръ гиймятли каьызлары(истигразлар);

• коммерсийа гиймятли каьызлары(векселя депозит вя

яманят сертификатлары).

2. Пул вясаитляринин гойулма мцддятиня эюря:

• гысамцддятли гиймятли каьызлар(1 ил мцддятинядяк);

• ортамцддятли гиймятли каьызлар(1 илдян3-5 илядяк);

• узунмцддятли гиймятли каьызлар(3-5 илдян30 илядяк вя

даща чох);
 6

• мцддятсиз гиймятли каьызлар( тядавцл мцддяти

мящдудлашдырылмамыш).

3. Базарын тяшкили дяряъясиня эюря:

• биржа базарында тядавцл едилян биржа гиймятли
каьызлары;

• биржаданкянар тиъарятдя тядавцл едилян биржаданкянар

гиймятли каьызлар.

4. Гиймятли каьызларын онларын

биринъи(илкин) йерляшдирилмяси
вя сонракы тядавцлц иля ялагяси дяряъясиня эюря:
• биринъи(илкин) базар гиймятли каьызлары;
• икинъи(тякрар) базар гиймятли каьызлары.

5. Гиймятли каьызлар базарында тядавцл

сярбястлийиня эюря:
• базар гиймятли каьызлары- сярбяст алына вя сатыла
биляр;
• гейри-базар гиймятли каьызлары- йалныз емитент
тяряфиндян алынмасы шярти иля бурахыла биляр вя
ъями ики баьлашмада иштирак едир;
• емитентин инвестора сатышы;
• инвесторун емитентя сатышы;
• мящдуд тядавцллц гиймятли каьызлар гиймятли
каьызлар базарынын айры-айры сегменти иля
мящдудлашдырылыр, мясялян, яманят
 7

шярти тиражлары йалныз физики шяхсляр арасында

тядавцл едилир.

6. Тядавцл яразиляри цзря:

• реэионал гиймятли каьызлары;
• милли гиймятли каьызлар;
• бейнялхалг гиймятли каьызлары.

7. Емитентя эюря:
• реэионал гиймятли каьызлары– дювлят
щакимиййяти органы
тяряфиндян бурахылан;
• реэионал гиймятли каьызлары– реэионал
щакимиййят органы тяряфиндян бурахылан;
• бялядиййя гиймятли каьызлары– йерли щакимиййят
органлары
тяряфиндян бурахылан;
• корпоратив гиймятли каьызлары– сящмдар
ъямиййятляри тяряфиндян бурахылан;
• мцяссисялярин гиймятли каьызлары– гейри-сящмдар
мцлкиййят
формалы мцяссисялярин бурахдыглары;
• хариъи гиймятли каьызлар– хариъи емитентляр
тяряфиндян бура-хылан.

8. Эялирлярин юдянилмяси цсулуна эюря:

• фаизли гиймятли каьызлар– номинал цзря сатылыр,
фаиз щесаблан-масы шяртиня маликдир, номиналдан
йцксяк гиймят цзря юдянилир;
 8

• дисконт гиймятли каьызлар– номиналдан ашаьы

гиймятя саты-лыр, фаиз щесабланмасы шяртиня
малик дейил, номинал цзря юдянилир.
Бу щалда фаиз дяряъяси нювц цзря гиймятли
каьызлар ашаьыдакы
кими фяргляндирилир:
• тясбит едилмиш фаиз дяряъяси;
• артан фаиз дяряъяси;
• цзян фаиз дяряъяси.

9. Кейфиййятиня эюря:
• йцксяк кейфиййятли гиймятли каьызлар– боръ
алынмыш вясаитин
гайтарылмасынын йцксяк дяряъядя ещтималлыьы;
• ашаьы кейфиййятли гиймятли каьызлар– боръ
алынмыш вясаитин
гайтарылмасынын ашаьы дяряъядя ещтималлыьы.

5. Azərbaycanda qiymətli kağızlar bazarının ümumi icmalı.

2016-cı il ərzində qiymətli kağızlar bazarı artım nümayiş

etdirmiş, pozitiv

kəmiyyət göstəriciləri ilə yanaşı önəmli keyfiyyət dəyişiklikləri qeydə

alınmışdır. Azərbaycan Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasının
dəqiqləşmiş məlumatına əsasən, 2016-cı il ərzində qiymətli kağızlar
bazarı 2015-ci il illə müqayisədə 33% artaraq 14.026 milyard
manat təşkil etmişdir. Hesabat ili ərzində qiymətli kağızların ilkin
bazarı 4,5 dəfə artaraq 8,669 milyard manata çatmışdır. Lakin II
bazar 41 % azalmışdır. Ümumilikdə korporativ qiymətli kağızlar
 9

bazarı 2 dəfədən, dövlət qiymətli kağızlar bazarı isə 40 dəfədən çox

artmışdır.

Dövlət qiymətli kağızlar bazarınn ümumi icmalı.

Hesabat dövrü ərzində dövlət istiqrazları ilə ümumi məbləği 2 milyon
manat olan 2 repo əməliyyatı keçirilmişdir ki, bu da 2015-ci illə
müqayisədə 15,6 dəfə azdır. 2016- cı ildə Korporativ istiqrazlar və
Mərkəzi Bankın notları üzrə repo/ əks- repo əməliyyatı
keçirilməmişdir.
Hesabat dövrü ərzində Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi
tərəfindən daxildən borclanma siyasətinin həyata keçirilməsi, eləcə
də Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı tərəfindən manata
olan təzyiqin azaldılması məqsədilə not buraxılışlarına başlanması
dövlət qiymətli kağızları bazarında əməliyyatların həcminin artım
dinamikasını müəyyən etmişdir.

6. Azərbaycanda korporativ qiymətli kağızlar bazarının ümumi

icmalı.

Hesabat dövrü ərzində real sektor təmsilçilərinin və maliyyə

institutlarının fond bazarı vasitəsilə öz kapitallarını artırmaq
təşəbbüsləri korporativ qiymətli kağızlar bazarının səhm
seqmentində əməliyyatların həcminin 39% artaraq 913 milyon
manat təşkil etməsinə səbəb olmuşdur. Xüsusilə banklar tərəfindən
kapital tələblərinin təmin edilməsi məqsədilə nizamnamə
kapitallarının artırılması səhm bazarının artımını şərtləndirən
mühüm amil olmuşdur. Ümumilikdə səhmlərin ilkin bazarında
bağlanan əqdlərin məbləği əvvəlki hesabat dövrü ilə müqayisədə 2
dəfədən çox artaraq 563 milyon manata çatmışdır.
Hesabat dövründə korporativ istiqrazlarla bağlanmış əqdlərin
həcmi keçən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 2,2 dəfə artaraq
 10

7,833 milyard manat olmuşdur. Dövlət əhəmiyyətli layihələrin

qiymətli kağızlar bazarı vasitəsilə maliyyələşməsi korporativ
istiqrazlar bazarının yüksək artım dinamikasını təmin etmiş,
nəticədə manatla yerləşdirilmiş korporativ istiqrazların həcmi 4,6
dəfə artaraq 7,5 milyard manata çatmışdır.

Dövr ərzində xarici valyutada ticarət olunan korporativ istiqrazlar

bazarının həm ilkin, həm də təkrar bazarında artım müşahidə
edilmişdir. Belə ki, xarici valyutada yerləşdirilmiş korporativ
istiqrazların həcmi 13 dəfə artaraq 182 milyon manata çatmış,
bazarda keçirilmiş əməliyyatların həcmi isə 4,1 dəfə artaraq 75,6
milyon manatı ötmüşdür. Lakin korporativ qiymətli kağızların təkrar
bazarı 4.5 dəfə azalmışdır.

Ədəbiyyat siyahısı:

1. Maliyyə bazarları, Bəyalı Ataşov, Bakı, 2016

2. Управление финансовыми ресурсами. Бланк И.А., М. 2011

3. Мировые финансовые рынки, Т.К.Блохина, Москва, 2017

4. Finans iqtisadiyyatının anatomiyası və fiziologiyasının əsasları,

Zahid Məmmədov, Bakı, 2003

5. Финансы. Учебник. Под.ред. Г.Б.Поляка. М., 2011.

6. Böyük İqtisadi Ensiklopediya, Azərbaycan İqtisadçılar İttifaqı, Bakı,

2012.

7. cbar.az
11