Вы находитесь на странице: 1из 19

ÇELİK TEL DONATILI

PÜSKÜRTME BETON

MEHMET YERLİKAYA
İçindekiler :

• PÜSKÜRTME BETON
• KARIŞIM DİZAYNI
• PÜSKÜRTME BETON TEKNİĞİ
• SİLİS DUMANI
• DİZAYN
• UYGULAMALAR
• REFERANSLAR
SUNUŞ

Çelik tel donatılı püskürtme betonlar pekçok ülkede yaygın olarak başarıyla
kullanılmasına rağmen, ülkemizde bu alanda çok az uygulama yapılmıştır. İlk
uygulamalar, Çayeli Bakır İşletmelerinde ıslak sistem olarak başlamıştır. Bu
alanda yazılmış Türkçe eserlerin az oluşu ve edinilen bilgi ve tecrübelerin
benzer uygulamaları yapacak mühendislerle paylaşma arzusu,bizim bu el
kitabını hazırlamaya sevketti. Kitabı hazırlarken, büyük oranda
M.Vandewalle’nin hazırladığı ‘Tunnelling the World’ kitabı esas alındı .
Kitapta yer alan bilgiler , çelik tel donatılı püskürtme beton tahkimatı
konusunda temel bilgileri içermektedir.Dizayn ve testler konusunda daha
detaylı bilgi için, ekte sunduğumuz referans listesi yardımcı olabilir.

Mehmet Yerlikaya
N.V. BEKAERT SA
PÜSKÜRTME BETON

1.TARİHÇE

1907 İlk~ püskürtme beton makinası 1907 yılında Carl Ethan Akeley
(ABD) tarafından , dinazor modeli yapmak amacı ile üretildi.

1915 Dizayn ,Cement Gun Company tarafından


geliştirildi.

1950 Kuru karışımın hava basıncı ile iletilmesi ve sürekli akışı


geliştirildi. Agregaların kuru karışımda kullanılmasına başlandı.
Meynadier ve Aliva daha sonra bu sistemi iyileştirdi.

Islak püskürtme sistemi kullanılmaya başladı.

2.TARİF

Kuru karışım harçlarının püskürtülmesi işlemine ‘Gunit’ ismi verildi.


1930’lu yıllarda Amerikan Demiryolu Mühendisleri Birliği , ‘Shotcrete’
kelimesini , ‘Gunit’işlemini tarif etmek amacıyla kullanmaya başladı. 1966
yılında , ACI ‘shotcrete ‘ kelimesini hem kuru, hem de yaş sistem ile

püskürtülen harçlar ve betonlar için uyarladı. Resim 1.

Meynadier kuru sistem püskürtme beton makinası


Resim 2. Schwing ıslak sistem püskürtme beton makinası

TS 11747 , püskürtme betonu şu şekilde tarif etmiştir: ‘Püskürtme beton,


onarım veya yapım amacı ile önceden hazırlanmış olan betonun hava
basıncı yardımı ile yüksek hızla uygulama yüzeyi veya uygulama alanına
püskürtülerek elde edilen betondur.’

3.PÜSKÜRTME BETONUN
İŞLEVİ
Betonun kaya yüzeylerine püskürtülmesiyle çatlak ve yarıklar
doldurulur,kısmen desteklenen parçalar birbirine bağlanır ve yüzeyin
bozulması önlenir. Kaya yüklerinin, stabil kayalara transferi sağlanır. Eğer
yapışma zayıfsa, eğilmeye çalışan bir membran olarak rol oynar.
Yapışma, betonun özeliklerine ve kaya yüzeyine bağlıdır.Pürüzlü,iyi
yıkanmış kaya yüzeylere yapışma, çatlaklı ,çamurlu ve su gelen yüzeylere
göre daha iyidir. Kaya yüzeylerinin temizlenmesi, püskürtme başlığından su
ve basınçlı havanın püskürtülmesi ile yapılır. Sızıntı sular ,hasara yol
açabilir.Püskürtme beton yapılmadan önce,bu noktalardan delikler açılarak
boru sokulmalı ve drenaja bağlamalıdır. Kayaçların özeliklerine göre,sızıntı
sular, betona etki ederek mekanik özeliklerini zayıflatabilirler. Hızlı
mukavemet artışı sağlayabilmek amacı ile, priz hızlandırıcı katkı
kullanılabilir.Nihai dayanımdaki düşüş, bazen öngörülenden daha fazla
olabilir.

4.PÜSKÜRTME BETON
SİSTEMLERİ
Püskürtme beton, kuru karışım ve ıslak karışım olmak üzere 2 şekilde
uygulanır. Uygulama yapılan yerin özeliklerine, uygulama hızına ve istenen
beton kalitesine bağlı olarak bu 2 sistemden birisi tercih edilir.

KURU SİSTEM

Bu sistemde çimento,kum ve agrega homojen olarak karıştırılır.Bu karışım


dağıtım elemanına gönderilir ve basınçlı hava ile büyük bir hızla uygulama
yüzeyine püskürtülür.Karışıma ilave edilen su miktarı, operatör tarafından
betonun püskürtülmesi sırasında el ile ayarlanır. Agreganın ve kumun nem
oranı, % 3- % 6 arasında olmalıdır.Eğer bu değerlerden az ise, uygulama
yerinde toz problemi olur.Fazla olursa tıkanma sorunu yaşanır. Püskürtme
ucuna (nozul) malzeme taşıyan hortum çapı,en büyük agrega çapının en az 3
katı olmalıdır. Kuru karışım , nozuldan geçerken tamamen ıslanmalı ve su
basıncı bunu sağlayacak mertebede ayarlanmalıdır.( 6 kg/cm2 min .)

SU

Su/çimento oranı , 0.40-0.45 arasında bulunmalıdır.Az su toz oluşumuna çok


su ise betonun yüzeyden akmasına yol açar. Son yıllarda,su girişinin nozul
ucundan geriye (1-3 metre) alınması halinde,kuru karışımın daha homojen
ıslandığı, toz oluşumunun ve geri dökülmenin azaldığı gözlenmiştir.
Şekil 1. Kuru püskürtme sistemi 1-Püskürtülen
kuru karışım 2-Karıştırıcı 3-Basınçlı hava girişi 4-
Malzeme çıkışı 5-Şaft 6-Basınçlı hava

ISLAK PÜSKÜRTME
Başlıca 2 tip dağıtım elemanı kullanılır. -Yeğin akım iletim sistemi. İletim
hava basıncı ile sağlanır. -Yoğun akım iletim sistemi. İletim pistonlu
pompa ile sağlanır. Günümüzde pistonlu iletim sistemi daha çok tercih
edilmektedir. Pompalanarak püskürtme başlığına gelen beton /harç ,burada
basınçlı hava ve katkı ilave edilerek yüzeye püskürtülür. Kaliteli,yüksek
dayanımlı bir beton elde etmek için, su/çimento oranını düşürmek
gerekir.Bu amaçla su azaltıcı katkı kullanılması tavsiye edilir. Birçok
uygulamalarda , priz hızlandırıcı katkı püskürtme başlığında ilave
edilir.Katkı dozajının püskürtme betonun kalitesi üzerinde büyük etkisi
vardır. Uygulama yüzeyindeki beton yoğunluğunun ,püskürtme hızına
değil, iyi bir agrega dağılımına ,beton karışımına ve püskürtme yöntemine
bağlı olduğu unutulmamalıdır.
Resim 3 . Putzmeister ıslak püskürtme beton makinası

Şekil …2 Pistonlu Pompa


Şekil 3…..Islak püskürtme beton başlığı kesiti

Bazı firmalar, her iki sistemi de kullanan püskürtme beton


ekipmanları geliştirmişlerdir.(Aliva 285 vb) .

Resim 4…. Aliva 285 Islak sistemden kuru sisteme birkaç dakika içinde
geçebilir.
KURU VE YAŞ PÜSKÜRTME YÖNTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRMASI
Kuru sistem genelde daha yaygın kullanılmaktdır. Ekipmanlar daha hafif ve
ucuzdur. Kuru malzeme daha uzak mesafeye iletilebilir. Yaş sistemin
ekipman maliyeti, kuru sistemin 3 – 10 katı daha yüksektir. Buna karşılık ,
yaş sistem ile 20 m3/saat’lik bir tüketim hızına ulaşılabilir ve geri dökülme
daha azdır. Kuru sistem toz üretir ve püskürtme beton kalitesi ,ıslak sisteme
göre daha azdır. Beton için gerekli su miktarı, operatör tarafından el ile
ayarlanır.Az veya çok su , geri dökülmeyi arttırır ve dayanımı azaltır.Islak
sistemde ise, su miktarı beton santralında ayarlanır ve sabittir. Buna
karşılık, bu makinaların uygulama sonrası temizlenmesi daha zahmetlidir.

FAKTÖR KURU SİSTEM ISLAK SİSTEM

EKİPMAN TOPLAM YATIRIM AZ TOPLAM YATIRIM


BAKIM KOLAY DAHA FAZLA

UYGULAMA KÜÇÜK ÖLÇEKLİ DAHA BÜYÜK


ALANLAR RUTİN
DESTEKLEMELER
GERİ SIÇRAMA DUVARDA %15-40 %5-10 ARASINDA
TAVANDA %20-50

KALİTE OPERATÖRÜN DAHA ÜNİFORM


DENEYİMİ ÖNEMLİ KARIŞIM
UYGULANIR.
TOZ İŞÇİ SAĞLIĞINA ÇOK AZ TOZ
OLUMSUZ ETKİSİ VAR. OLUŞUR.

KAPASİTE ~ 5 m3/saat 10-20 m3/saat


KARIŞIM DİZAYNI

Püskürtme beton dizaynı ,klasik beton dizaynına benzemekle beraber, bazı


farkları vardır.Ana farklılık, agrega dizaynı ve çimento miktarıdır. Genel
kural olarak, en büyük agrega çapı 16 mm’yi aşmamalıdır.Bu sınır
aşıldığında ,geri sıçrama büyük oranda artar. 8 mm’yi aşan agregaların
yaklaşık %60-70’i geri dökülür.Püskürtme beton karışımları hazırlanırken bu
konu gözönünde bulundurulmalıdır. Uygulanmış püskürtme beton içindeki
çimento miktarı, beton santralında hazırlanan karışıma göre daha yüksektir.
Bunun sebebi, agrega ve kumun geri sıçrama miktarının çimentodan fazla
olmasıdır. Kuru karışımlarda kullanılan çimento miktarı :

-ince harçlar 0-4 mm 450-600 kg/m3


-P. beton 0-8 mm 350-450 kg/m3
-İri agregalı p. beton 0-15 mm 300-350 kg/m3 Püskürtme betonun
dizaynı yapılırken aşağıda belirtilen hususlara da dikkat edilir : * Nozulun
çapı ve dizaynı,
• Püskürtme hızı,
• Kaya yüzeyinin özellikleri,
• Katkıların dozajı ve tipi
• Donatı

Şekil 4…. DIN 1045’e göre agrega dağılımı (max. agrega çapı 16 mm)
Şekil 5……DIN 1045’e göre agrega dağılımı (max. agrega çapı 8 mm)

KATKILAR
Priz Hızlandırıcı

Priz hızlandırıcı kimyasal katkılar aşağıdaki amaçlarla kullanılır : -Tünelde


en kısa sürede püskürtülen betonun dayanımını arttırarak destek
sağlamak -Geri sıçramayı azaltmak -Tek defada en
fazla beton kalınlığını sağlamak

Priz hızlandırıcılar toz veya sıvı halde betona ilave edilirler.


PÜSKÜRTME BETON
TEKNİĞİ
YÜZEYİN HAZIRLANMASI
Sadece temiz yüzey üzerine püskürtme beton uygulanabilir.Çok tabakalı
püskürtme beton uygulanacak ise , tabakalar arasında iyi bir aderans
sağlanmalıdır.Bu amaçla yüzey üzerinde biriken toz tabakası
temizlenmelidir.Böylelikle çok tabakalı püskürtme beton,tek tabaka gibi
tasarlanabilir. Yüzey temizlemek için en çok kullanılan yöntem, basınçlı su
+hava püskürtülmesidir. Gerekir ise , basınçlı hava +kum ile de temizlik
yapılır. Dikkat edilmesi gereken husus, sadece yıkanmış nemli yüzeylere
püskürtme beton uygulanması gerektiğidir. Aksi durumda, mevcut kuru
yüzey ,taze betondaki suyu emecek , yapışma ve beton kalitesi azalacaktır.
Yüzeyden sürekli su geliyor ise , drenaj yapılmalıdır. Eğer beton, kum gibi
yumuşak bir yüzeye püskürtülecekse, önce ince bir tabaka püskürtme harç
uygulanması , daha sonra da kalın tabakanın püskürtülmesi gerekir.
Böylelikle beton ve yumuşak zemin birbirine karışmaz.

Resim 5… Püskürtme başlamadan önce kaya yüzeyleri basınçlı su ile


temizlenir, serbest duran kaya parçaları yüzeyden uzaklaştırılır.
PERSONEL

İyi bir püskürtme beton uygulaması sadece makineye ve beton karışımlarına


değil, püskürtme operatörünün yeteneklerine de bağlıdır.Onun kontrolu ile
geri sıçrama en az seviyede tutulur. Pompa operatörleri ise, karışımı sabit bir
akış hızı ile püskürtme operatörüne gönderirler. Bu alanda yetişmiş iyi
personel kullanmak oldukça zordur. Unutulmaması gerekir ki, tünelde
çalışanların güvenliği bu kişilere bağlıdır.

ROBOT
Yıllar önce, püskürtme beton uygulanması sadece el ile yapılan bi işlemdi.
Beton kalitesi , her zaman iyi ,üniform değildi.Beton kalınlığı değişkendi.
Çalışanlar kendilerini tozdan ve geri sıçrayan malzemelerden korumak
zorundaydı. Robot ile yapılan ıslak püskürtme işleminde bu sorunlar
ortadan kalkmıştır. Hızlı kazı tekniği, aynı hızla parelel ilerleyen kaplama
tekniğine ihtiyaç duymuştur. 10 m3/saatin üzerindeki kapasitesiyle ıslak
püskürtme beton makinaları , hızlı tünel tekniğinin ilerlemesine yardımcı
olmuştur.

PÜSKÜRTME BAŞLIĞI
MESAFESİ
Püskürtülen beton yüzeyi ile püskürtme başlığı arasında 0,60 m-1,80 m
arasında mesafe bulunur. Bu mesafe, en iyi sonucu alacak şekilde ayarlanır.
Amaç en az geri sıçramayı ve en yüksek derecede sıkışmayı sağlamaktır.
Şekil 6…. Püskürtme başlığının doğru
kullanılması

YAPIŞMA
Tünel dizaynı,zemin ve kaplamanın birbirlerine olan etkisi göz önünde
bulundurularak yapılır.Bu nedenle, kaplama mümkün olduğunca zemine
yakın olmalıdır.Doğal gerilmeleri korumak amacıyla, zemin mümkün
olduğunca bozulmadan korunmalıdır. Püskürtme beton kaplamanın kuru ,
temiz bir zemine yapışma gücü , zaman içinde artar.Zemin ıslak, yumuşak ve
pürüzsüz ise yapışma genelde zayıftır. İyi uygulanmış bir püskürtme beton
kaplama su geçirmez. Ancak zeminden gelen suya karşı uygulama
yapıldığında, çimento partikülleri uzaklaşır dayanım düşer ve yapışma azalır.
Sert, kuru granit benzeri kayaçlarda yapışma, 1,4 Mpa’ya ulaşırken, yumuşak
ıslak zeminde sıfıra inebilir. Yumuşak veya ıslak zeminlerde püskürtme beton
, invert ile takviye edilmeli, böylece yüklerin inverte transferi sağlanmalıdır.
Rötre çatlakları yapışmayı azaltır.Püskürtme betona ilave edilen çelik teller
rötre çatlaklarına mani olurlar. Bu şekilde hasır donatılı püskürtme betona
kıyasla daha mükemmel yapışma sağlanır.
GERİ SIÇRAMA
Yüklenicinin bakış açısından ,kayıp püskürtme beton:
Kayıp Püskürtme Beton=Geri Sıçrama + Fazla kazının doldurulması+Atık

Proje dizaynında öngörülen püskürtme beton miktarı, uygulamada bu


miktarın 2 katına çıkabilir.Dolayısıyla maliyetlerde önemli bir faktördür.

Resim…6 .Püskürtme yapılan yüzeyin altına plastik örtü serilerek geri


dökülen beton tartılır.İçinde bulunan tel miktarı ve oranı ,dizayn değerleri ile
karşılaştırılır.

BASINÇLI HAVA İHTİYACI

Düzenli bir püskürtme beton uygulaması için yeterli havayı temin eden bir
hava kompresörü gereklidir.Basınçlı hava miktarı, ekipmana ve işlem şekline
bağlıdır.

KURU SİSTEM

Hortum iç çapı-basınç ilişkisi aşağıdaki tabloda verilmiştir.


Hortum iç çapı Kompresör kapasitesi
(mm) m3/dakika(7atm basınçta)
25 10.0
32 12.5
38 17.0
51 21.0
64 28.0

Eğer 30 metre ve daha kısa malzeme hortumu kullanılıyor ise hava basıncı, 175
ISLAK SİSTEM
kPa’dan En) az
(1.75 atm hava
daha ihtiyacı,
düşük 7 atm basınçtabasıncı, her 15 metre ilave
olmamalıdır.Hava
3uzunluk
m3/ dakikadır.
için 35 kPa , her 8 metre kot farkı için 35 kPa arttırılmalıdır.

KÜR

Püskürtme betona, klasik betonda olduğu gibi, dayanım ve dayanıklılığını


arttırması için ,kür uygulanması gerekir.En iyi metod, püskürtme betonu
ıslak tutmaktır.Çok tabakalı yapılmayacak ise ,püskürtme malzemeler ile
(parafin vb. ) ile kür yapılabilir. Eğer ortamda rutubet % 85’in üzerinde
ise , ilave kür uygulanmayabilir.

Вам также может понравиться