Articol S.Brînza Pag.51 PDF

АКТУАЛЬНЫЕ НАУЧНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ В
СОВРЕМЕННОМ МИРЕ
ВЫПУСК 12(32)
Часть 6
Декабрь 2017 г.
СБОРНИК НАУЧНЫХ ТРУДОВ
Выходит –12 раз в год (ежемесячно)

Издается с июня 2015 года
Включен в наукометрические базы:
РИНЦ http://elibrary.ru/title_about.asp?id=58411
Google Scholar
https://scholar.google.com.ua/citations?user=JP57y1kAAAAJ&hl=uk
Бібліометрика української науки
http://nbuviap.gov.ua/bpnu/index.php?page_sites=journals
Index Copernicus
http://journals.indexcopernicus.com/++++,p24785301,3.html
Переяслав-Хмельницкий
____«Актуальные научные исследования в современном мире» ISCIENCE.IN.UA__
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
УДК 001.891(100) «20»
ББК 72.4
А43
Главный редактор:
Коцур В.П., доктор исторических наук, профессор, академик Национальной академии
педагогических наук Украины
Редколлегия:
Базалук О.А. д-р филос. наук, професор (Украина)
Боголиб Т.М. д-р экон. наук, профессор (Украина)
Кабакбаев С.Ж. д-р физ.-мат. наук, профессор (Казахстан)
Мусабекова Г.Т. д-р пед. наук, профессор (Казахстан)
Смырнов И.Г. д-р геогр. наук, профессор (Украина)
Исак О.В. д-р социол. наук (Молдова)
Лю Бинцян д-р искусствоведения (КНР)
Тамулет В.Н. д-р ист. наук (Молдова)
Брынза С.М. д-р юрид. наук, профессор (Молдова)
Мартынюк Т.В. д-р искусствоведения (Украина)
Тихон А.С. д-р мед. наук, доцент (Молдова)
Горащенко А.Ю. д-р пед. наук, доцент (Молдова)
Таласпаева Ж.С. канд. филол. наук, профессор (Казахстан)
Чернов Б.О. канд. пед. наук, профессор (Украина)
Мартынюк А.К. канд. искусствоведения (Украина)
Воловык Л.М. канд. геогр. наук (Украина)
Ковальська К.В. канд. ист. наук (Украина)
Амрахов В.Т. канд. экон. наук, доцент (Азербайджан)
Мкртчян К.Г. канд. техн. наук, доцент (Армения)
Стати В.А. канд. юрид. наук, доцент (Молдова)
Бугаевский К.А. канд. мед. наук, доцент (Украина)
Актуальные научные исследования в современном мире: ХХХІІ Междунар. научн. конф.,

26-27 декабря 2017 г., Переяслав-Хмельницкий. // Сб. научных трудов - Переяслав-
Хмельницкий, 2017. - Вып. 12(32), ч. 6 – 92 с.
Языки издания: українська, русский, english, polski, беларуская, казақша, o’zbek, limba
română, кыргыз тили, Հայերեն
В сборнике представлены результаты актуальных научных исследований ученых,

докторантов, преподавателей, аспирантов и студентов - участников Международной
научной конференции "Актуальные научные исследования в современном
мире" (Переяслав-Хмельницкий, 26-27 декабря 2017 г.).
Сборник предназначен для научных работников и преподавателей высших учебных

заведений. Может использоваться в учебном процессе, в том числе в процессе
обучения аспирантов, подготовки магистров и бакалавров в целях углубленного
рассмотрения соответствующих проблем. Все статьи сборника прошли рецензирование,
сохраняют авторскую редакцию, всю ответственность за содержание несут авторы.
УДК 001.891(100) «20»

ББК 72.4
А43
© NGO THE INSTITUTE FOR SOCIAL TRANSFORMATION, 2017
© Коллектив авторов, 2017
__ ISCIENCE.IN.UA «Актуальные научные исследования в современном мире» ___
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
CОДЕРЖАНИЕ
СЕКЦИЯ: ЮРИДИЧЕСКИЕ НАУКИ
Ialanji Arina (Chișinău, Republica Moldova)
DREPTUL LA UN PROCES ECHITABIL ÎN CAZUL JUDECĂRII ÎN LIPSA
INCULPATULUI…………………………………………………………………. 5
Дегембаев Миргалым Боранбекович, Сугирбеков Серик
Избасарович, Газаев Асхат Ибрагимович (Тараз, Казахстан)
ВСЕОБЩАЯ ДАКТИЛОСКОПИЧЕСКАЯ РЕГИСТРАЦИЯ:
ЗНАЧИМОСТЬ И ПЕРСПЕКТИВА………………………………………….. 13
Гончаров Віктор Володимирович (Суми, Україна)
ЗАКОНОДАВЧИЙ РОЗВИТОК АДМІНІСТРАТИВНОЇ
ВІДПОВІДАЛЬНОСТІ ЗА ПРАВОПОРУШЕННЯ У СФЕРІ ЗЕМЕЛЬНИХ
ВІДНОСИН……………………………………………………………………… 16
Жусипбекова Айнур Маратовна
(Караганда, Республика Казахстан)
ТИПИЧНЫЕ СЛЕДСТВЕННЫЕ СИТУАЦИИ ПРЕСТУПЛЕНИЙ ПРОТИВ
ПОЛОВОЙ СВОБОДЫ И ПОЛОВОЙ НЕПРИКОСНОВЕННОСТИ
НЕСОВЕРШЕННОЛЕТНИХ………………………………………………….. 20
СТАТИСТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ УГОЛОВНЫХ ДЕЛ ПРОТИВ ПОЛОВОЙ
СВОБОДЫ И ПОЛОВОЙ НЕПРИКОСНОВЕННОСТИ
НЕСОВЕРШЕННОЛЕТНИХ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН………………. 24
Федорюк Анатолій Леонідович, Івоняк Уляна Дмитрівна
(Чернівці, Україна)
ЗАКЛАДИ РЕСТОРАННОГО ГОСПОДАРСТВА ЯК СУБ’ЄКТИ
ГОСПОДАРЮВАННЯ…………………………………………………………. 28
Федорюк Анатолій Леонідович, Собчук Наталія Вікторівна
ПРОБЛЕМИ ТРАНСКОРДОННОГО СПІВРОБІТНИЦТВА УКРАЇНИ В
СФЕРІ ТУРИЗМУ ТА ЇХ ПРАВОВЕ РЕГУЛЮВАННЯ……………………. 33
Федорюк Анатолій Леонідович, Фербей Ірина Юріївна
ПРАВОВЕ РЕГУЛЮВАННЯ ОПЛАТИ ПРАЦІ ТА ЇЇ ВПЛИВ НА ЯКІСТЬ
І ПРОДУКТИВНІСТЬ РОБОТИ ПРАЦІВНИКІВ…………………………… 37
Федорюк Анатолій Леонідович, Вишневська Анна Василівна
ОСОБЛИВОСТІ РЕГУЛЮВАННЯ ДІЯЛЬНОСТІ ТРАНСНАЦІОНАЛЬНИХ
КОРПОРАЦІЙ В УМОВАХ ГЛОБАЛІЗАЦІЇ………………………………… 41
Brînza Sergiu Mihail, Stati Vitalie Anatol
(Chișinău, Republica Moldova)
NOILE REGLEMENTĂRI DIN LEGISLAȚIA PENALĂ A UCRAINEI CU
PRIVIRE LA CONTRACARAREA VIOLENȚEI ÎN FAMILIE – MODEL
PENTRU REPUBLICA MOLDOVA?............................................................ 45
Brînza Sergiu Mihail (Chișinău, Republica Moldova)
APLICAREA RĂSPUNDERII PENTRU TENTATIVA DE VIOL: ANALIZA
PRACTICII JUDICIARE A REPUBLICII MOLDOVA…………………………. 51
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
Stati Vitalie Anatol (Chișinău, Republica Moldova)
CU PRIVIRE LA OPORTUNITATEA INCRIMINĂRII DISEMINĂRII DE
ȘTIRI FALSE................................................................................................ 61
Батырбеккызы Гаухар, Укматов Димаш Бекжанулы,
Нарымбет Гулнур Бекмураткызы
(Шымкент, Республика Казахстан)
МЕЖДУНАРОДНАЯ ЗАЩИТА ПРАВ ЧЕЛОВЕКА КАК ОТРАСЛЬ
МЕЖДУНАРОДНОГО ПРАВА…………………………………………….….. 70
Ибраев Жандос Габитович, Батырбекқызы Гаухар, Муратова
Гулзада Таубатырқызы, Нурпейисова Дина Суйиндиковна
(Шымкент, Казахстан)
ҚЫЛМЫСҚА ҚАТЫСУШЫЛЫҚ ТҤСІНІГІ………………………………….… 73
Ибраев Жандос Габитович, Батырбекқызы Гаухар,
Нарымбет Гулнур Бекмұратқызы (Шымкент, Казахстан)
ҚЫЛМЫСТЫ САРАЛАУДАҒЫ ҚЫЛМЫС ОБЬЕКТІСІНІҢ МӘНІ………... 77
Нарымбет Гулнур Бекмұратқызы (Шымкент, Казахстан)
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТ САЛАСЫНДАҒЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҦҚЫҚ
БҦЗУШЫЛЫҚТАРДЫҢ АЛДЫН АЛУ ШАРАЛАРЫНЫҢ ЖҤЙЕСІ………. 81
Садвакасова Райса Маликовна, Мусаева Жайдары Толеубаевна
ПРАВО ЧАСТНОЙ СОБСТВЕННОСТИ В СИСТЕМЕ
КОНСТИТУЦИОННО-ПРАВОВЫХ НОРМ………………………………… 84
ИНФОРМАЦИЯ О СЛЕДУЮЩЕЙ КОНФЕРЕНЦИИ............................... 90
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
СЕКЦИЯ: ЮРИДИЧЕСКИЕ НАУКИ
УДК 554.03
Ialanji Arina
Școala doctorală de științe Juridice a Universității de Stat din Moldova
DREPTUL LA UN PROCES ECHITABIL ÎN CAZUL JUDECĂRII ÎN LIPSA

INCULPATULUI
Adnotare: În acest articol vom analiza limitele noțiunii de ”proces echitabil”

prin prisma jurisprudenței Curții Europene a Drepturilor Omului. Ca principii ale
echității procesului ce urmează a fi garantate inculpatului pe parcursul judecării
cauzei în lipsa acestuia vor fi analizate egalitatea armelor, accesul liber la justiție,
administrarea și aprecierea probelor. Vor fi analizate situațiile potrivit cărora Curtea
Europeană a calificat o stare de fapt drept ingerință prin judecarea cauzei în lipsa
inculpatului, neasigurarea drepturilor inculpatului prin prisma dreptului la un proces
echitabil, fiind stabilită acea marjă care depășește minimul admisibil pentru
constatarea unei ingerințe.
Cuvintele cheie: echitatea procesului, judecarea în lipsă, probe, proces
penal, instanță de judecată, egalitatea armelor, motivarea hotărîrii.
Abstract: In this article we analyze the limits of the concept of "due process"
through the European Court of Human Rights. As principles of judicial process to be
guaranteed the defendant during trial of the case in his absence will be considered
equality of arms, access to justice, administration and assessment of evidence. Will
be analyzed situations that the European Court has described a state of affairs as
interference by proceedings in absentia, failure to ensure the rights of the defendant
in terms of the right to a fair trial is established that margin that exceeds the
minimum allowable to qualify a situation as a violation.
Keywords: fairness of the proceeding, the trial in absentia, evidence, penal
process, court, equality of arms, reasons for the judgment.
Art. 6 par. (1) din Convenția Europeană a Drepturilor Omului, prescrie că

„orice persoană are dreptul la judecarea în mod echitabil, în mod public si intr-un
termen rezonabil a cauzei sale, de către o instanță independentă și imparțială
instituita de lege, care va hotărî fie asupra încălcării drepturilor și obligațiilor sale cu
caracter civil, fie asupra temeiniciei oricărei acuzații în materie penală îndreptată
împotriva sa.
Egalitatea este recunoscută ca o normă de conduită a unei comunităţi
umane, fiind abordată în mod detaliat și de doctrină. În procedura penală, după cum
s-a menţionat în mod tradiţional, principiul egalităţii persoanelor îmbracă forma
egalităţii armelor, pornind de la faptul că și în jurisprudenţa Curţii Europene a
Drepturilor Omului principiul egalităţii armelor semnifică tratarea egală a părţilor pe
toată durata desfășurării procesului în faţa unui tribunal.
Acest principiu, de fapt, constituie numai un element component al noţiunii
mai largi de „proces echitabil‖ [1, p. 255], una dintre garanţiile privitoare la
5
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
desfăşurarea corectă a procesului judiciar prin care se vizează un just echilibru
între părţile litigante.
Printr-o jurisprudenţă constantă, Curtea Europeană a Drepturilor Omului a
elaborat un principiu cu caracter general, devenit aproape o clauză de stil în
domeniu, în conformitate cu care prin intermediul Convenţiei sunt apărate drepturi
ale omului concrete şi efective, nu teoretice şi iluzorii [2, p. 246].
Unul dintre aceste drepturi îl constituie dreptul la un proces echitabil având
în vedere tocmai locul pe care acest drept îl ocupă într-o societate democratică.
Cea mai importantă garanţie procedurală existentă într-un stat de drept este
cea a procesului echitabil. Având în vedere mecanismul de funcţionare a statului de
drept conform căruia trebuie asigurat liberul acces la justiţie pentru remedierea
oricărei încălcări a unui drept sau libertăţi fundamentale ori interes legitim, această
garanţie este considerată esenţială însuşi spiritului Convenţiei Europene a
Drepturilor Omului [3, p. 49].
Exigenţa de echitate este consacrată, încă de la primele cuvinte ale art. 6
parag. (1), importanţa acesteia este considerabilă pentru că, pentru ansamblul
garanţiilor prevăzute la art. 6, se reţine, pe viitor, noţiunea de proces echitabil.
Echitatea impune o apreciere in concreto a cauzei, astfel încât respectarea cu
scrupulozitate a garanţiilor formale prevăzute de art. 6 nu este, în mod obligatoriu,
sinonimă cu un proces echitabil [4, p. 474].
Respectarea dreptului la un proces echitabil nu este, în sine, suficientă
pentru a asigura o protecţie totală împotriva posibilelor violări, abuzuri sau
restrângeri nejustificate exercitate de către stat asupra drepturilor şi libertăţilor
fundamentale ale individului, însă reprezintă piatra de temelie a unei protecţii reale
şi eficiente împotriva puterii statale.
Paralel cu CEDO, mai avem reglementarea juridică a dreptului la un proces
echitabil, în afară de actele normative interne ale statelor, de către Declaraţia
Universală a Drepturilor Omului în art. 19, de către Pactul Internaţional cu privire la
Drepturile Civile şi Politice în art. 14 alin. (I), Convenţia Americană a Drepturilor
Omului şi Cetăţeanului în art. 7 alin. (I).
Astfel procesul penal echitabil nu poate fi realizat decât în condiţiile în care
acesta este aşezat pe principii fundamentale unanim admise, care asigură echilibrul
ce trebuie să existe între interesul general al societăţii şi interesele legitime ale
fiecărei persoane [5, p. 68].
Printre acestea se enumeră principiul egalităţii armelor, care este o inovaţie
a jurisprudenţei Curţii Europene. De foarte multă vreme semnificaţia principiului
egalităţii armelor a fost precizată astfel: orice parte trebuie să aibă posibilitatea de
a-şi expune cauza tribunalului în condiţii care nu o dezavantajează într-o manieră
apreciabilă în raport cu partea adversă. Importanţa egalităţii armelor rezidă în faptul
că aceasta creează un echilibru între principiul preeminenţei drepturilor şi interesul
public într-un stat democratic care trebuie să asigure pe teritoriul său un control
eficient al criminalităţii şi, în acelaşi timp, să garanteze standarde cât mai ridicate în
ce priveşte drepturile inculpaţilor la o judecată echitabilă [6, p. 276].
Această abordare a fost confirmată de către Curte, principiul egalităţii
armelor presupunând obligaţia de a oferi fiecărei părţi o posibilitate rezonabilă de a-
şi prezenta cauza, inclusiv probele de care dispune, în condiţii care nu o plasează
într-o situaţie de dezavantaj faţă de adversarul său. Această egalitate nu este
6
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
altceva decât un just echilibru între părţi. Mai mult se impune respectarea și
asigurarea principiului dat în cazul judecării cauzei în lipsa inculpatului.
Instanţa, pentru realizarea principiului egalităţii armelor, are misiunea de a
menţine echilibrul necesar desfășurării unui proces echitabil, îndeosebi în ceea ce
privește comunicarea între părţi a tuturor pieselor dosarului, precum şi dispunerea
de mijloace pentru a-şi susţine poziţia [7, 186].
Acest principiu, care decurge direct din faptul că orice persoană are dreptul
la ascultarea cauzei sale, în mod echitabil, este un element esenţial al dreptului la
un proces echitabil. În acest cadru, principiul egalităţii armelor se prezintă ca o
garanţie extrem de puternică, deşi consacrarea acestuia nu este decât implicită. În
plus judecătorii Curţii Europene a Drepturilor Omului sunt foarte atenţi la caracterul
efectiv al acestei garanţii importante [8, 480].
În ceea ce priveşte legătura, corelaţia dintre legalitatea dreptului procesului
penal şi principiul egalităţii de arme, Curtea a stabilit că legalitatea dreptului
procesual penal este un principiu general de drept, care corespunde principiului
legalităţii din dreptul penal: nullum crimen sine lege. Acest principiu, pe plan
procesual penal, se traduce prin adagiul nullum indicium sine legem şi impune
anumite exigenţe privitoare la derularea procesului penal, cu scopul de a asigura un
proces echitabil, care implică şi respectarea egalităţii armelor. Dacă el comportă
obligaţia de a oferi fiecărei părţi o posibilitate rezonabilă de a-şi prezenta cauza în
condiţii care să nu o plaseze într-o situaţie de net dezavantaj cu adversarul ei, nu
trebuie pierdut din vedere că reglementările procedurale urmăresc, în primul rând,
să protejeze persoana acuzată de săvârşirea unei fapte penale de riscurile abuzului
de putere din partea organelor de urmărire, astfel că apărarea pare a fi cea mai
susceptibilă să sufere de lacunele şi impreciziile acestor reglementări [9, p. 510].
Principul egalităţii între acuzare şi apărare este o cerinţă de garanţie pentru
echilibrul între interesele individului şi ale societăţii, pentru armonizarea şi
salvgardarea acestor interese.
Procurorul şi inculpatul au aceeaşi poziţie şi aceleaşi drepturi în faţa
instanţei în susţinerea acuzării, respectiv a apărării. Necesitatea respectării egalităţii
armelor între procuror şi parte e cu atât mai imperioasă cu cât acuzarea intervine
activ în faţa instanţei penale pe care o sesizează prin rechizitoriu, descriind starea
de fapt şi de drept şi propunând o anumită sancţiune.
Chiar dacă partea acuzării are un rol deosebit în protejarea ordinii publice,
aceasta nu justifică crearea ab initio pentru procuror a unei poziţii privilegiate în
cadrul procedurilor, care să le plaseze pe celelalte părţi într-un net dezavantaj în
raport cu acesta [10, p. 656].
Participând la judecată, procurorul, la fel ca şi inculpatul, poate formula
cereri, ridica excepţii şi pune concluzii. Având în vedere că principiul egalităţii
armelor presupune ca părţile să se situeze pe poziţii procesuale egale, fără ca
vreuna din ele să beneficieze de un avantaj procedural faţă de cealaltă, este
evident că între inculpat şi procuror nu poate exista egalitate procesuală completă
din moment ce procurorul acţionează în calitate de autoritate publică şi dispune de
mijloace logistice care nu stau la dispoziţia inculpatului.
Trebuie întâlnite, cumulativ, trei condiţii pentru a putea fi constatată
nerespectarea egalităţii armelor procedurale, şi anume: parchetul să beneficieze de
un drept suplimentar faţă de cel acuzat, acel drept să nu derive din natura funcţiei
7
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
parchetului, dreptul respectiv să îi creeze procurorului, în concret, un avantaj în
cursul procedurii [11, p. 349].
Principiul egalităţii armelor presupune ca procurorul să aducă în faţa
instanţei toate probele administrate în dosarul de urmărire penală în favoarea sau
împotriva acuzatului [12, p. 268].
Un alt element strict legat de egalitatea de arme îl reprezintă necesitatea
motivării hotărârilor judecătoreşti. Curtea Europeană a indicat în mod clar că art. 6
obligă tribunalele naţionale să îşi motiveze deciziile, astfel instanţele naţionale
trebuie să indice cu suficientă claritate motivele pe care şi-au fundamentat
decizia [13]. Obligaţia de motivare se impune deoarece ea permite, pe de o parte,
expunerea raţionamentului care a condus la dispozitivul hotărârii, iar pe de altă
parte controlul asupra acesteia prin exercitarea căii de atac prevăzute de
lege [14, p. 142].
Motivarea hotărârilor justifică echitatea procesului penal şi din prisma
dreptului justiţiabilului de a fi convins că justiţia a fost înfăptuită, respectiv
judecătorul a examinat toate mijloacele procesuale şi procedurale propuse de
participanţi.
Curtea procedează la o apreciere concretă a respectării principiului egalităţii
armelor. În consecinţă, se poate întâmpla ca norme naţionale să genereze
dificultăţi: în cazul în care anumite contradicţii cu Convenţia pot părea secundare,
altele sunt mai importante, în special în ceea ce priveşte principiul egalităţii armelor
în materie de expertize, dar şi în desfăşurarea procedurii în faţa jurisdicţiilor atât
judiciare, cât şi administrative[15, p. 485].
Egalitatea persoanelor în procesul penal înseamnă, aşadar, că tuturor
persoanelor le sunt aplicabile aceleaşi reguli procesuale şi că aceleaşi organe
desfăşoară procesul penal, fără ca anumite persoane să fie privilegiate şi fără să se
facă o discriminare. Deşi nu este consacrat ca un principiu distinct al procesului
penal, din ansamblul reglementării modului de desfăşurare a procesului penal
rezultă că respectarea principiului egalităţii armelor între acuzare şi apărare este
intrinsec sistemului de drept [16, p. 363].
Egalitatea procedurală a părţilor în proces nuanţează principiul mai vast al
egalităţii între cetăţeni, precum şi principiul aflării adevărului. Fără ca părţile să
dispună de aceleaşi mijloace pentru a-şi susţine cauza, fără a avea acces fiecare
dintre ele la actele şi probele depuse la dosar pentru a le putea combate, fără
posibilitatea fiecărei părţi de a-şi expune argumentele şi fără existenţa unei
proceduri contradictorii, aflarea adevărului este evident periclitată, pot interveni erori
judiciare, iar procesul devine unul inechitabil.
Egalitatea procesuală între părţile din procesul penal se realizează în
condiţiile susţinerii unor poziţii contrare, ceea ce reprezintă contradictorialitatea
specifică judecăţii penale, prin susţinerea învinuirii de către procuror sau de către
persoana vătămată şi inculpat, asistat sau reprezentat de avocat, care îşi exercită
dreptul său la apărare – fie singur, fie împreună cu partea responsabilă civilmente.
Reglementarea principală a judecăţii pe baza contradictorialităţii este de
esenţa procesului penal echitabil, cu respectarea şi asigurarea egalităţii de arme
între acuzare şi apărare (părţi vătămate şi inculpat).
Importanţa deosebită a dreptului la apărare al tuturor părţilor în procesul
penal, în viziunea Curţii Europene, rezidă în reglementarea sa detaliată în cadrul
principiului procesului echitabil. Curtea Europeană subliniază că nu trebuie
8
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
confundată „prezenţa personală a acuzatului în instanţă, cu posibilitatea pe care i-o
recunoaşte art. 6 par. 3 lit. c) de a se apăra singur. Astfel, chiar dacă nu este
expres menţionat în art. 6, dreptul tuturor părţilor de a lua parte personal la
dezbaterile din cauză, acesta decurge din scopul şi din obiectul ansamblului acestui
text: dreptul tuturor participanţilor la un proces echitabil.‖
Astfel, o diferență de tratament în ascultarea martorilor poate încălca
principiul egalității armelor. Orice inegalitate în comunicarea documentelor poate fi
sancționată în numele acestui principiu. Părțile trebuie să aibă posibilitatea de a
prezenta în mod egal mijloacele de probă de care dispun. De asemenea, principiul
egalității armelor trebuie sa fie respectat în timpul exercitării căilor de atac.
În literatura de specialitate s-a subliniat că principiul egalităţii armelor nu are
menirea de a garanta o egalitate matematică între părţi; acest principiu nu impune
ca pentru fiecare martor propus de procuror şi admis de către instanţă să se admită
unul şi avocatului apărării. De aceea, s-a afirmat că dreptul înscris în art. 6 parag. 3
lit. d) din Convenţie nu este un drept absolut, el neputînd să confere acuzatului
dreptul de a convoca orice martor, judecătorul naţional avînd o marjă largă de
apreciere în ceea ce priveşte oportunitatea citării unui martor al apărării, cu condiţia
ca martorii acuzării să fie convocaţi cu respectarea aceloraşi condiţii. Cu alte
cuvinte, instanţele naţionale au libertatea de a decide asupra admisibilităţii probelor
atît timp cît prin exercitarea acestui drept de apreciere nu se încalcă principiul
egalităţii armelor şi dreptul la un proces echitabil al acuzatului.
Tot aici poate fi menționat că domeniul administrării și aprecierii probelor
este o materie în care statele membre se bucură o marjă de apreciere foarte largă,
Convenția permițând statelor să reglementeze fără opreliști semnificative regulile de
admisibilitate și forţa probantă a mijloacelor de probă. De asemenea, Curtea nu are
competența de a verifica dacă instanțele naționale au apreciat corect sau nu
probele administrate în cauză, ci doar de a stabili dacă mijloacele de probă au fost
administrate într-o manieră echitabilă.
În materia administrării probelor, elementul determinant al examenului
efectuat de către instanța europeană este maniera în care probele sunt prezentate
în fața judecătorului național. Curtea examinează procedura în ansamblul său și nu
se oprește doar la un moment punctual pentru a decide încălcarea sau respectarea
art. 6. Spre exemplu, s-a hotărât in favoarea statului pârât atunci când, într-un
proces penal s-a administrat o probă – înregistrarea unei convorbiri telefonice –
obținută fără aprobarea magistratului competent, în considerarea faptului că decizia
de condamnare a fost întemeiată și pe alte probe, nu doar pe acea înregistrare.
Curtea și-a bazat decizia de a nu condamna statul pentru utilizarea unei probe
obținută ilegal si pe faptul că, analizând ansamblul condiţiilor în care s-a desfăşurat
procesul, a constatat că, dincolo de problema prezentării acelei probe, procesul s-a
desfășurat in concreto în condiții echitabile. În schimb, s-a constatat o violare a
Convenției atunci când instanța și-a fondat aproape în mod exclusiv decizia pe o
probă obținută în mod ilegal sau care nu a fost niciodată adusă la cunoștința părții,
care a ignorat-o în cursul procedurii.
Echitatea procesului penal implică și principiul accesului liber la justiția,
astfel articolul 6 consacră dreptul la o instanţă judecătorească care îl acoperă in
particular pe cel de acces la instanţa judecătorească, altfel spus facultatea de a
intenta un proces și participa în cadrul unui proces penal.
9
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
Totodată dreptul de acces la o instanţă judecătorească nu este absolut.
Totuşi în hotărârea Golder v. Regatul Unit, judecătorii de la Strasbourg au reamintit
că acest drept impune, prin însăși natura sa, o soluţionare din partea Statului,
soluţionare, care poate varia în timp şi în spaţiu şi care niciodată nu trebuie să
atenteze la esenţa acestui drept, nici să contravină altor drepturi consacrate in
Convenţie.
În jurisprudenţa sa, CEDO a precizat printre altele că o limitare nu ar trebui
considerată ca compatibilă cu articolul 6 decât:
dacă ea urmăreşte un scop legitim şi dacă există un raport rezonabil de
proporţionalitate între mijloacele utilizate şi scopul vizat [17, par. 57].
Încălcarea dreptului de acces la o instanţă poate uneori rezultă dintr-o
imunitate ce împiedică intentarea efectivă a oricărei acţiuni. La caz poate fi reținută
cauza Osman v. Regatul Unit [18] referitor la o imunitate împotriva urmăririi, în baza
căreia nici o acţiune nu putea fi intentată împotriva poliţiei pentru erorile comise în
cadrul cercetării şi combaterii criminalităţii.
Judecătorii de la Strasbourg au considerat că scopul acestei prevederi poate
fi considerat drept legitim, în măsura în care ea viza păstrarea eficacităţii serviciului
de poliţie şi deci apărarea ordinii şi prevenirea infracţiunilor penale. Ei cred totodată
că această modalitate de aplicare a prevederii, fără să fi fost stabilită în prealabil
existenţa consideraţiilor de interes general, nu servea decât pentru a acorda o
imunitatea generală poliţiei pentru acţiunile ei şi pentru omisiunile in exercitarea
funcţiilor ei de cercetare şi combatere a infracţiunilor. Ea constituia deci o restricţie
nejustificabilă a dreptului reclamantului de a obţine o decizie cu privire la temeinicia
plângerii sale împotriva poliţiei în cazurile când merită aceasta. CEDO a stabilit în
consecinţă o încălcare a articolului 6.
Inclusiv prin prisma echității și accesului liber la justiție CEDO a considerat
că, în cadrul unei proceduri penale, acuzatul trebuie să fie prezent la
audiere [19, par. 25]. Această condiţie reiese din obiectul şi scopul paragrafelor 1 şi
3 din articolul 6.
Este posibil, în anumite circumstanţe excepţionale, de a admite ca un proces
penal să se desfăşoare în absenţa acuzatului sau a unei părţi. Ar trebui, în acest
caz, ca autorităţile, în pofida eforturilor lor, să fi fost incapabile să notifice persoanei
interesate citaţia de înfățișare [20] sau că această modalitate de a acţiona să fi
corespuns necesităţii unei administrări corecte a justiţiei (mai ales din cauza stării
sănătăţii acuzatului). Spre exemplu în cauza Ensslin şi alţii v. RFG, unde
reclamanţii erau incapabili să asiste la dezbateri din cauza stării sănătăţii în
rezultatul grevei foamei. Comisia a subliniat totuşi că avocaţii lor au putut asista la
desfăşurarea procesului [21].
O parte poate renunţa la dreptul său de a se prezenta la audiere, dar numai
în cazul când o asemenea renunţare este stabilită fără echivoc şi „este asigurat un
minimum de garanţii corespunzătoare gravităţii sale‖ [22, par.31].
În cadrul unei proceduri penale, orice acuzat, care a renunţat la dreptul său,
încă mai beneficiază de facultatea de a fi reprezentat de un consilier, spre exemplu
în cauza Pelladoah v. Olanda. În acest caz, CEDO a conchis o încălcare a
paragrafelor (1) şi (3) din articolul 6 [23].
În cazul F.C.B. v. Italia [24], un tribunal italian desfăşurase un proces în
revizuire în absenţa acuzatului, deşi fusese informat de consilierul acestuia că
acuzatul se afla în detenţie în străinătate. CEDO a menţionat că petiţionarul nu şi-a
10
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
manifestat dorinţa de a renunţa la dreptul său de a asista la audiere şi a respins
argumentul prezentat de guvernul pârât, conform căruia interesatul a încercat să
amâne verdictul necomunicând adresa sa autorităţilor italiene. Cele din urmă, deşi
ştiau că reclamantul era implicat într-o procedură în străinătate, au decis să
continue procedura suspendată fără a lua vreo măsură suplimentară pentru a
clarifica situaţia: o atitudine care poate fi compatibilă cu promptitudinea de care
Statele contractante trebuie să dea dovadă pentru a asigura beneficierea efectivă
de drepturile garantate de articolul 6.
Dreptul unei persoane de a asista la examinarea cazului său în apel depinde
de natura şi importanţa audierii. CEDO consideră că prezenţa acuzatului este mai
puţin importantă în apel decât în prima instanţă. În cazul în care jurisdicţia
superioară examinează doar problemele de drept, această prezenţă este într-
adevăr inutilă. Din contra, dacă ea examinează şi circumstanţele de fapt, atunci
situaţia diferă. Pentru a determina dacă acuzatul beneficiază de un drept de a
asista la audiere, judecătorii de la Strasbourg ţin în special cont de importanţa
instanţei pentru el şi necesitatea prezenţei sale pentru a determina jurisdicţia de
apel să se pronunţe asupra faptelor speţei.
În cazul Kremzow v. Austria [25], petiţionarul nu a participat la o audiere
referitoare doar la problemele de drept. CEDO a considerat că prezenţa lui nu era
necesară în virtutea paragrafelor 1 şi 3 din articolul 6, în măsura în care avocatul lui
putea asista şi prezenta observaţii din numele lui. Totodată, Judecătorii de la
Strasbourg consideră că excluderea petiţionarului din audierea în apel constituie o
încălcare, în măsura în care această instanţă se referea asupra condamnării
interesatului la o pedeapsă de privaţiune de libertate nu peste douăzeci de ani, dar
permanentă şi condamnarea lui urma să fie ispăşită mai curând intr-o închisoare
ordinară, decât intr-o instituţie specială pentru delincvenţii alienaţi mintal, precum şi
asupra stabilirii motivului crimei
Curtea Europeană arată că prezenţa acuzatului la şedinţa de judecată are o
importanţă esenţială pentru o bună soluţionare a cauzei, în sensul că instanţa
trebuie să examineze nu numai personalitatea acuzatului şi starea sa de spirit la
momentul comiterii infracţiunii pentru care este trimis în judecată, ci şi mobilurile
activităţii sale infracţionale, iar „asemenea aprecieri au a cântări substanţial în
soluţia ce urmează a fi pronunţată; caracterul echitabil al procedurii impune atât
prezenţa acuzatului, cât şi a celorlalte părţi vătămate, civile sau responsabile
civilmente la instanţă, alături de apărătorii lor”.
Astfel urmează a fi relevat că noţiunea de proces echitabil cere ca instanţa
internă de judecată să examineze problemele esenţiale ale cauzei şi să nu se
mulţumească să confirme pur şi simplu rechizitoriul, trebuind să-şi motiveze
hotărârea [26].
Or, în înţelesul unui proces echitabil intră, aşa cum reglementează art. 6 par.
3 lit. d) din Convenţie, şi aşa cum relevă şi jurisprudenţa CEDO,asigurarea dreptului
inculpatului trimis în judecată şi aflat în faţa instanţei de a pretinde ascultarea
martorilor în prezenţa lui, cu posibilitatea de a pune întrebări, de a i se admite probe
care să se efectueze în mod nemijlocit şi contradictoriu cu celelalte părţi, în vederea
stabilirii adevărului obiectiv, iar în cazul lipsei acestuia garanțiile procedurale
urmează a fi asigurate prin intermediul apărătorului.
11
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
BIBLIOGRAFIE:
1. Vincent Berger, Jurisprudenţa Curţii Europene a Drepturilor Omului, Ediţia V,
Editura Institutul român pentru drepturile omului, Bucureşti, 2005, p. 255.
2. Vasile Pătulea, Sinteză teoretică şi de practică judiciară a Curţii Europene a
Drepturilor Omului in legătură cu art. 6 din Convenţia Europeană a Drepturilor
Omului. Dreptul la un proces echitabil. Asistenţa judiciară gratuită şi taxele
judiciare, Revista Dreptul, Nr. 11/2007, Uniunea Juriştilor din România, p. 246.
3. Ion Deleanu, Drept constituţional şi instituţii politice, vol. II, Editura Fundaţiei
Chemarea, Iaşi, 1996, p. 49.
4. Jean-François Renucci, Tratat de drept european al drepturilor omului, Editura
Hamangiu, Bucureşti, 2009, p. 474.
5. Grigore Gr. Theodoru, Tratat de Drept procesual penal, Ediţia a 2-a, Editura
Hamangiu, Bucureşti, 2008, p. 68.
6. Robert Pelloux, Les arrest de la Cour europeenne des droit de l’homme dans
les affaires Wemhof et Neumeister, Annuaire français de droit international,
1969, Vol. 15, Ed. CNRS Editions, Paris, 1969, p. 276.
7. Igor Dolea, Drepturile persoanei in probatoriul penal, Ed. Cartea juridică,
Chişinău, 2009, p. 186.
8. Jean-François Renucci, op. cit., p. 480.
9. Corneliu Bârsan, Convenţia europeană a drepturilor omului Comentariu pe
articole Voi. I. Drepturi şi libertăţi, Editura All Beck Bucureşti 2005, p. 510.
10. Ovidiu Predescu, Mihail Udroiu Protecţia europeană a drepturilor omului, Editura
C. H. Beck, București 2007, p. 656.
11. Radu Chiriţă, Dreptul la un proces echitabil, Editura Universul Juridic, Bucureşti,
2008, p. 349.
12. Mihail Udroiu, Ovidiu Predescu, Standardele Europene in materia dreptului de a
dispune de timpul şi de înlesnirile necesare pregătirii apărării, Revista Dreptul,
Nr. 5/2009, Uniunea Juriştilor din România, p. 268.
13. CEDO, 17 ianuarie 1970, Delcourt c. Belgia, Seria A, nr. 11.
14. Bianca Selejan Guţanu, Protectia europeana a drepturilor omului. Editia 4,
Editura C.H. Beck, 2010, p. 142.
15. Jean-François Renucci, op. cit., p. 485.
16. Ovidiu Predescu, Mihail Udroiu, Convenţia europeană a drepturilor omului şi
dreptul procesual penal roman, Editura C.H.Beck, Bucureşti, 2007, p. 363.
17. Cauza CEDO Ashingdane v. Regatul Unit, 28 mai 1985, paragraful 57.
18. Cauza CEDO Osman v. Regatul Unit, 28 octombrie 1998.
19. Cauza CEDO Ekbatani v. Suedia, 26 mai 1988, paragraful 25.
20. Cauza CEDO Colozza v. Italia, 22 ianuarie 1985.
21. Cauza Ensslin şi alţii v. RFG, 14 D.R. 64.
22. Cauza CEDO Poitrimol v. Franţa, 23 noiembrie 1993, paragraful 31.
23. Cauza CEDO Pelladoah v. Olanda, 22 septembrie 1994.
24. Cauza CEDO F.C.B. v. Italia, 28 august 1991.
25. Cauza CEDO Kremzow v. Austria, 21 septembrie 1993.
26. Cauza Helle c. Finlandei – Hotărârea din 19 decembrie 1997, cauza Boldea
c. României – Hotărârea din 15 decembrie 2007.
12
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
УДК 343
Дегембаев Миргалым Боранбекович, Сугирбеков Серик Избасарович,
Газаев Асхат Ибрагимович
Таразский государственный университет им. М.Х. Дулати
(Тараз, Казахстан)
ВСЕОБЩАЯ ДАКТИЛОСКОПИЧЕСКАЯ РЕГИСТРАЦИЯ: ЗНАЧИМОСТЬ И

ПЕРСПЕКТИВА
Аннотация. В научной статье рассмотрено современное состояние

и тенденции дактилоскопической регистрации, ее правовые основы и
предложено стратегия ее дальнейшего развития с учетом возможностей
автоматизации дактилоскопических учетов.
Ключевые слова: Дактилоскопия, дактилоскопическая регистрация,
дактилоскопический учет, установление личности.
Mirgalym Degembayev, Serik Sugirbekov, Aschat Gazayev

M.Kh. Dulaty Taraz State University
(Taraz, Kazahstan)
UNIVERSAL FINGERPRINT REGISTRATION: THE SIGNIFICANCE AND

PROSPECT
Abstract. This scientific article describes the current status and trends of
fingerprinting, its legal basis and proposes the strategy for its further development,
taking into account automation of fingerprint records.
Keywords: Fingerprinting, fingerprint registration, fingerprint registration,
identification.
Регистрация людей, как один из способов регулирования социальных

взаимоотношений, является необходимым элементом любого человеческого
общества. В своем развитии она прошла путь от варварских способов типа
клеймения, до цивилизованных - в виде удостоверений личности, в которые
помещены биомаркеры (в основном это фотография признаков внешности, но
бывают и иные) для установления соответствия документа, субъекту -
предъявителю документа.
Дактилоскопический учет в настоящее время особо выделяется своей
эффективностью благодаря тому, что применяются автоматизированные
дактилоскопические идентификационные системы, способные осуществлять
десятки миллионов проверок дактилоскопических материалов в год.
Дактилоскопический учет - учет по особенностям строения
папиллярных узоров пальцев рук лиц, задержанных, арестованных и
осужденных, осуществляемый путем регистрации, хранения, классификации и
выдачи дактилоскопической информации для установления или
подтверждения личности человека [1].
Дактилоскопия - раздел криминалистики, изучающий строение кожных
узоров внутренних (ладонных) поверхностей ногтевых фаланг пальцев рук для
идентификации личности, уголовной регистрации и розыска преступника.
13
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
В круг вопросов решаемых в рамках современной дактилоскопии,
входят такие разные по своей сути направлении как: идентификация человека
по папиллярным узорам и диагностика его свойств по признакам
дерматоглифики; комплекс технических средств, методов и технологий
выявления следов рук, получения отпечатков, тактика и стратегия развития
дактилоскопической регистрации; правовое регулирование вопросов
дактилоскопической регистрации, морфогенетические основы
дактилоскопической диагностики. Обширность и разносторонность названных
вопросов позволяет рассматривать современную дактилоскопию как крупное
самостоятельное направление криминалистики, а с точки зрения систематики
отнести ее в целом к криминалистической технике.
По нашему мнению, дактилоскопическую регистрацию можно
использовать для решения следующих задач:
1) розыска физических лиц, пропавших без вести;
2) установления по неопознанным трупам личности человека;
3) установления личности физических лиц, не способных по состоянию
здоровья или возрасту сообщить данные о себе;
4) предупреждения, раскрытия и расследования преступлений, а также
предупреждения и выявления административных правонарушений;
5) подтверждения личности граждан Республики Казахстан,
иностранных граждан и лиц без гражданства.
Если заводить речь о катастрофах, авариях, стихийных бедствиях, на
установление личностей пострадавших в них тратится очень много времени и
усилий. К примеру, SSJ-100 разбился 9 мая 2012 года в Индонезии в ходе
демонстрационного полета. На борту находились 45 человек. Эксперты
идентифицировали останки всех жертв крушения самолета, при проведении
экспертизы использовались различные методы, в том числе сравнение
отпечатков пальцев [2].
В данном случае, компьютерная база дактилоскопических данных
позволяла бы решить проблему быстро и точно, без нравственных травм и
правовой невнятности.
Практика расследования преступлений во всем мире свидетельствует о
том, что в подавляющем большинстве случаев на месте происшествия
остаются следы рук правонарушителя. Возможность использовать их в
качестве доказательства по делу определяется правильными действиями
следователя, связанных с обнаружением, закреплением и изъятием этих
следов, а также результаты исследования, осуществляемого при
дактилоскопической экспертизе.
Несмотря на более чем вековое существование, дактилоскопия не
только не потеряла своего значения в раскрытии и расследовании
преступлений, но и существенно расширила свои возможности за последние
десятилетия.
Переход от макро - к микро признакам, открывающиеся перспективы
комплексного дактилоскопического и биологического исследований, обработка
следов рук на компьютере, позволяют ещѐ шире использовать указанные для
решения проблемы розыска и идентификационных, диагностических и других
задач.
14
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
Кроме того, дактилоскопическую регистрацию можно использовать при
подтверждении личности граждан Республики Казахстан, иностранных
граждан и лиц без гражданства. Использовать эти данные при президентских,
парламентских выборах, как это сучилось в Республике Кыргызстан. Впервые
в истории Киргизии выборы прошли по спискам, составленным на основе
биометрических данных населения. В список избирателей включаются только
те граждане, которые заранее прошли биометрическую регистрацию. В день
голосования они смогут отдать свой голос только после сличения отпечатков
пальцев с имеющимися в базе данных. Абсолютно на всех избирательных
участках установлены автоматические считывающие урны.
По данным правительства, биометрику сдали более 2,7 миллиона
граждан, которые приняли участие в голосовании [3].
Введение биометрических списков, помимо борьбы с
фальсификациями, позволит гражданам проголосовать не по месту прописки
в паспорте, а по месту фактического проживания.
Таким образом, на наш взгляд введение всеобщей дактилоскопической
регистрации в Республике Казахстан решило бы такие проблемы, как:
 розыск без вести пропавших лиц;
 предупреждения, раскрытия и расследования преступлений, а также
предупреждения и выявления административных правонарушений;
 поиск и отождествление лиц, неспособных по состоянию здоровья
сообщить о себе данные;
 установить личности граждан, погибших в результате стихийных
бедствии и техногенных катастроф;
 исключить фальсификацию на выборах.
СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННЫХ ИСТОЧНИКОВ:

1. Семеновский П.С. Дактилоскопия как метод регистрации. Изд-во Розыск
республики, Москва - 1923 г. - С. 113.
2. РИА Новости http://ria.ru/society/20120521/654075115.html#ixzz3nsHe
3. news.mail.ru/politics/23515381/
15
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
УДК: 347. 447
Гончаров Віктор Володимирович
Сумський НАУ
(Суми, Україна)
ЗАКОНОДАВЧИЙ РОЗВИТОК АДМІНІСТРАТИВНОЇ ВІДПОВІДАЛЬНОСТІ ЗА

ПРАВОПОРУШЕННЯ У СФЕРІ ЗЕМЕЛЬНИХ ВІДНОСИН
Анотація. Стаття присвячена законодавчому розвитку

адміністративної відповідальності за правопорушення в сфері земельних
відносин. Здійснено аналіз змін законодавства за земельні правопорушення.
Ключові слова: адміністративна відповідальність, земельне
законодавство, порушення земельного законодавства, штрафні санкції,
охорона земель.
Гончаров Виктор Владимирович

Сумской НАУ
(Сумы, Украина)
ЗАКОНОДАТЕЛЬНОЕ РАЗВИТИЕ АДМИНИСТРАТИВНОЙ

ОТВЕТСТВЕННОСТИ ЗА ПРАВОНАРУШЕНИЯ В СФЕРЕ ЗЕМЕЛЬНЫХ
ОТНОШЕНИЙ
Аннотация. Статья посвящена законодательном развитии

административной ответственности за правонарушения в сфере
земельных отношений. Осуществлен анализ изменений законодательства
за земельные правонарушения.
Ключевые слова: административная ответственность, земельное
законодательство, нарушения земельного законодательства, штрафные
санкции, охрана земель.
Goncharov Viktor Volodymyrovych

Sumy NAU
(Sumy, Ukraine)
LEGISLATIVE DEVELOPMENT OF ADMINISTRATIVE RESPONSIBILITY FOR

RIGHTS IN LAND RELATIONS
Abstract. The article is devoted to the legislative development of

administrative liability for offenses in the field of land relations. The analysis of
changes in the legislation for land violations was carried out.
Key words: administrative responsibility, land legislation, violation of land
legislation, penal sanctions, land protection.
Адміністративна відповідальність за правопорушення в сфері

земельних відносин займає один із найпоширених видів юридичної
відповідальності. Вона встановлює специфічне реагування держави,
спрямоване на захист земельних відносин шляхом виконання суб'єктом, який
16
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
вчинив адміністративний проступок, примусово застосованих до нього заходів
впливу спеціально уповноваженими органами чи посадовими особами за
процедурою визначеною Кодексом України про адміністративні
правопорушення.
Земельні правопорушення, які є підставою адміністративної
відповідальності, передбачені як у статті 211 Земельного Кодексу України [1],
так і в Кодексі України про адміністративні правопорушення (надалі КУпАП) -
статті 52 - 56 [2].
Зміст деяких земельних проступків розкривається і в інших нормативно-
правових актах, як наприклад у Законі України "Про державний контроль за
використанням та охороною земель" [3], в якому дається визначення окремих
складів адміністративних правопорушень у галузі земельного законодавства.
Норми адміністративної відповідальності за порушення земельного
законодавства тривалий час не зазнавали суттєвих змін з часів прийняття
Кодексу України про адміністративні правопорушення (1993 р.).
Розвиток законодавства щодо адміністративної відповідальності за
порушення земельного законодавства рухається шляхом посилення
відповідальності за окремі види порушень та встановлення нових видів
адміністративних правопорушень.
Поштовхом щодо посилення відповідальності за порушення земельного
законодавства слід, вважати прийняття Закону України від 11.01.2007 р. № 578
- V "Про внесення змін до деяких законодавчих актів України щодо посилення
відповідальності за самовільне зайняття земельної ділянки" [4]. Вказаним
1
законом штрафні санкції за самовільне зайняття земельної ділянки (стаття 53
КУпАП) були підвищені і стали становити для громадян від 170 грн. до 850
грн., а для посадових осіб від 240 грн. до 1700 грн.
З прийняттям Закону України від 15.04.2008р. № 271 - VI "Про внесення
змін до деяких законодавчих актів України щодо посилення відповідальності за
порушення вимог земельного законодавства" [5] за такі види правопорушень
земельного законодавства, як псування і забруднення сільськогосподарських
земель, порушення правил використання земель, перекручення або
приховування даних державного земельного кадастру та інші, розміри
адміністративних стягнень у вигляді штрафу були підвищені вдвічі.
Вказаним законодавчим актом була встановлена адміністративна
відповідальність за зняття та перенесення ґрунтового покриву земельних
ділянок без спеціального дозволу, а також невиконання умов зняття,
3
збереження і використання родючого шару ґрунту (стаття 53 КУпАП).
Стягнення за вказане правопорушення накладається у вигляді штрафу на
громадян від 170 грн. до 340 грн., а на посадових осіб від 340 грн. до 850 грн.
Враховуючи незворотні наслідки щодо нераціонального використання
земель сільськогосподарського використання Законом України № 1443 - VI від
04.06.2009 "Про внесення змін до деяких законодавчих актів України щодо
збереження родючості ґрунтів" [6], встановлена адміністративна
відповідальність за використання земельних ділянок сільськогосподарського
призначення для ведення товарного сільськогосподарського виробництва без
затверджених у випадках, визначених законом, проектів землеустрою, що
забезпечують еколого - економічне обґрунтування сівозмін та впорядкування
угідь (стаття 55 КУпАП). За вказане правопорушення громадяни притягуються
17
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
до адміністративної відповідальності у вигляді штрафу від 850 грн. до 1700
грн. і на посадових осіб від 5100 грн. до 8500 грн. вказаний вид порушення
земельного законодавства внесено до переліку порушень визначених в статті
211 Земельного кодексу України.
Прийнята низка законодавчих актів, які встановлюють нові склади
адміністративних правопорушень за порушення земельного законодавства.
Законом України від 5.11.2009 р. №1708 - VI " Про внесення змін до
деяких законодавчих актів України щодо відповідальності за правопорушення
у сфері довкілля" [7] встановлена адміністративна відповідальність за
незаконне заволодіння ґрунтовим покровом (поверхневим шаром) земель
4
(стаття 53 КУпАП). За вказане правопорушення накладається штраф - на
громадян у розмірі від 510 грн. до 1190 грн., а на посадових осіб від 510 грн. до
1700 грн.
Адміністративна відповідальність за порушення строку погодження
5
(відмови у погодженні) документації із землеустрою (стаття 53 КУпАП)
встановлена Законом України від 16.06.2011р. №3521 - VI «Про внесення змін
до деяких законодавчих актів України щодо удосконалення процедури
посвідчення права власності на землю» [8]. За вказане правопорушення
накладається штраф - на посадових осіб від 510 грн. до 850 грн., а за діяння,
вчинене посадовою особою, яку протягом року було піддано
адміністративному стягненню за таке саме порушення, накладається штраф
від 510 грн. до 3400 грн.
З прийняттям Закону України від 07.07.2011р. №3613 - VI «Про
державний земельний кадастр» [9] доповнено Кодекс України про
6
адміністративні правопорушення статтею 53 «Порушення законодавства про
Державний земельний кадастр», яка встановлює відповідальність за
порушення встановлених законом строків внесення відомостей до Державного
земельного кадастру, надання таких відомостей, вимагання не передбачених
законом документів для внесення відомостей до Державного земельного
кадастру та для надання таких відомостей. За вказане правопорушення
накладається штраф на державних кадастрових реєстраторів від 340 грн. до
850 грн., а за ті самі діяння, вчиненні особою, яку протягом року було піддано
адміністративному стягненню за таке саме порушення, накладається штраф
від 850 грн. до 3400 грн.
Проведений аналіз законодавчих актів щодо посилення
адміністративної відповідальності за порушення земельного законодавства,
свідчить, що вказаний вид юридичної відповідальності, не втрачає своєї
"актуальності" з розвитком суспільних відносин складовою яких є і земельні
відносини. Адміністративна відповідальність є важливою правовою гарантією
законності у сфері охорони та раціонального використання земельних
ресурсів. Вона спрямована на попередження протиправних дій, відновлення
законності, покарання правопорушників та відшкодування заподіяної шкоди.
18
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
СПИСОК ВИКОРИСТАНИХ ДЖЕРЕЛ ТА ЛІТЕРАТУРИ:
1. Земельний кодекс України: Прийнятий 25 жовтня 2001 року № 2768—III
[Електронний ресурс]. - Режим доступу: http://zakon3.rada.gov.ua/laws/show/
2768-14.
2. Кодекс України про адміністративні правопорушення: Прийнятий 07 грудня
1984 року №8074 – 10 [Електронний ресурс]. - Режим доступу:
http://zakon3.rada.gov.ua/ laws/show/80731-10.
3. Закон України від 12 червня 2003р. № 963-ІV «Про державний контроль за
використанням та охороною земель» [Електронний ресурс]. - Режим
доступу: http://zakon5.rada.gov.ua/laws/show/963-15.
4. Закон України від 11 січня 2007 р. № 578 «Про внесення змін до деяких
законодавчих актів України щодо посилення відповідальності за самовільне
зайняття земельної ділянки» [Електронний ресурс]. - Режим доступу:
http://zakon5.rada.gov.ua/laws/show/578-16.
5. Закон України від 15.04.2008 р. №271 - VI "Про внесення змін до деяких
законодавчих актів України щодо посилення відповідальності за порушення
вимог земельного законодавства" [Електронний ресурс]. - Режим доступу:
6. Законом України № 1443 - VI від 04.06.2009 "Про внесення змін до деяких
законодавчих актів України щодо збереження родючості ґрунтів»
[Електронний ресурс]. - Режим доступу: http://zakon5.rada.gov.ua/laws/
show/1443-17.
7. Закон України від 5.11.2009 р. №708 «Про внесення змін до деяких
законодавчих актів України щодо відповідальності за порушення у сфері
довкілля» [Електронний ресурс]. - Режим доступу:
8. Закон України від 16.06.2011р. №3521-VI "Про внесення змін до деяких
законодавчих актів України щодо удосконалення процедури посвідчення
права власності на землю» [Електронний ресурс]. - Режим доступу:
http://zakon5.rada.gov.ua/ laws/show/3521-17.
9. Закон України від 07.07.2011р. №3613 - VI «Про державний земельний
кадастр» [Електронний ресурс]. - Режим доступу:
19
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
УДК 336
Карагандинская академия МВД Республики Казахстан им.Б. Бейсенова
ТИПИЧНЫЕ СЛЕДСТВЕННЫЕ СИТУАЦИИ ПРЕСТУПЛЕНИЙ ПРОТИВ

ПОЛОВОЙ СВОБОДЫ И ПОЛОВОЙ НЕПРИКОСНОВЕННОСТИ
НЕСОВЕРШЕННОЛЕТНИХ
Аннотация. В статье рассмотрены наиболее распространенные и

типичные следственные ситуации первоначального этапа досудебного
расследования по уголовным делам против половой свободы и половой
неприкосновенности несовершеннолетних. Даны рекомендации по
алгоритму следственных органов в процессе регистрации уголовного
правонарушения рассматриваемой категории в единый реестр досудебных
расследований.
Ключевые слова: половые преступления, первоначальный этап
досудебного расследования, следственная ситуация, половая
неприкосновенности, половая свобода, несовершеннолетние, педофилия,
состояние практики.
Zhusipbekova Ainur Maratovna

Reserch institute Karaganda Academy of MIA of Republic of Kazakhstan
named after B.Beisenov
(Karaganda, Republic of Kazakhstan)
TYPICAL INVESTIGATIVE SITUATIONS OF CRIMES AGAINST SEXUAL

FREEDOM AND SEXUAL INTEGRITY OF MINORS
Abstraction. In article the most widespread and typical investigative

situations of an initial stage of pre-judicial investigation on criminal cases against
sexual freedom and sexual integrity of minors are considered. Recommendations
about an algorithm of investigating authorities in the course of registration of
criminal offense of the considered category in the unified register of pre-judicial
investigations are made.
Keywords: sexual crimes, initial stage of pre-judicial investigation,
investigative situation, sexual inviolability, sexual freedom, minors, pedophilia,
condition of practice.
Половые преступления представляют собой половое сношение с

применением физического насилия, угрозы его применения или
использования беспомощного состояния потерпевшей (потерпевшего). Это
преступление не относится к разряду «новых», поэтому совершено
естественно, что судебно-следственная практика выделяет наиболее
типичные ситуации совершения уголовного правонарушения, типичные
способы подготовки и сокрытия преступного деяния. Следы и другие
изменения в материальной обстановке также повторяются с той или иной
регулярностью и их тоже можно обобщить.
20
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
Рассмотрим наиболее распространенные ситуации совершения
преступлений рассматриваемой категории.
Преступник в общественном месте (дискотека, ресторан, пляж)
знакомится с потерпевшей, обманным путем завлекает ее в безлюдное место
и там совершает преступление полового характера. Преступник, находясь на
вечеринке, свадьбе и т.п., используя доверие, а чаще всего нетрезвое
состояние потерпевшей, увлекает ее в укромное место, где и совершает
преступление. Управляя транспортным средством, преступник, встретив
потерпевшую, предлагает покататься или подвезти ее в нужном направлении,
а затем, вопреки ее воле, завозит в безлюдное место, где и совершает
преступление полового характера. Преступник случайно встречает
потерпевшую в безлюдном месте (лес, парк и т.п.), внезапно нападает на нее
и совершает преступление. Ситуация, аналогичная предыдущей, отличается
лишь тем, что встреча для преступника не была случайной. Преступник
специально выслеживает малолетнюю жертву (во дворах, около детских и
школьных учреждений), обманным путем завлекает ее в глухое уединенное
место, где совершает половое преступление.
Особую криминальную ситуацию составляют случаи группового
уголовного правонарушения, совершенные преступниками при выше
приведенных обстоятельствах [1]. Здесь можно добавить, что более склонны к
групповым уголовного правонарушениям подростки, которым вообще
свойственен «стадный инстинкт».
Перечислив наиболее распространенные обстоятельства совершения
преступлений полового характера, необходимо рассмотреть способы
подготовки к совершению уголовных правонарушений против половой
свободы и половой неприкосновенности несовершеннолетних.
Сразу нужно заметить, что само понятие «подготовка» несколько
отлично от аналогичного термина при кражах, разбойных нападениях,
мошенничестве и т.д. В плане подготовки совершения уголовных
правонарушений против половой свободы и половой неприкосновенности
несовершеннолетних речь идет, как правило, о приведении потерпевшей в
беспомощное состояние и о преодолении ее сопротивления. Здесь
простейшими способами являются спаивание алкогольными напитками,
грубое физическое воздействие. Есть и более изощренные способы:
подмешивание в напитки, в том числе и безалкогольные, сильнодействующих
веществ вплоть до психотропных, шантаж.
Ввиду отмены доследственной проверки, любой повод
незамедлительно в течение 24 суток переносится в ЕРДР, по которому будет
проводиться досудебное расследование. Только тщательность
расследования уголовного дела и правильная оценка имеющихся сведений о
признаках этого уголовного правонарушения позволит принять законное и
обоснованное решение и тем самым даст возможность исключить нарушение
конституционных прав граждан.
Для решения вопроса о регистрации в Едином реестре досудебного
расследования (далее ЕРДР) уголовного дела по половым преступлениям
необходимо знание особенностей регистрации уголовных дел этой категории.
21
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
В чем же заключаются эти особенности?
Во-первых, дела об уголовного правонарушениях предусмотренных
ст.ст. 120-124 УК РК регистрируются в ЕРДР только при наличии письменного
или устного заявления потерпевшей (потерпевшего), либо законного
представителя несовершеннолетнего.
Причем, если поступило устное заявление потерпевшей, то оно должно
быть занесено в протокол и подписано заявительницей, а также должностным
лицом, принимающим это заявление. При этом заявительница должна быть
предупреждена об ответственности за ложный донос. Кроме того,
заявительнице должно быть разъяснено, что уголовное дело будет
зарегистрировано в ЕРДР, то оно уже не может быть прекращено в случае
примирения потерпевшей с подозреваемым.
Обычно потерпевшая при подаче заявления сообщает не только
сведения о времени, месте, обстоятельствах уголовного правонарушения и
личности преступника, но и сообщает о следах насилия на своем теле и
одежде, которые подтверждают ее заявление о половом преступлении, и
поэтому сомнений в обоснованности (правдивости) ее жалобы в таких
случаях, как правило, не возникает, а следовательно, необходимости в
производстве в таких случаях предварительной проверки нет [2].
Когда же могут возникнуть сомнения в правдивости заявления
потерпевшей о половом преступлении?
Сомнения должны возникнуть, когда:
- заявление подается спустя значительное время после уголовного
правонарушения;
- заявительница (заявитель) указывает на отсутствие каких- либо
следов насилия;
- заявительница (заявитель) указывает на неправдоподобные
обстоятельства уголовного правонарушения;
- личность заявительницы (заявителя) внушает подозрение,
усматриваются признаки психического расстройства.
По рассматриваемой категории дел большое значение для решения
вопроса о регистрации в ЕРДР уголовного дела имеет поведение
потерпевших. Как уже было отмечено в криминалистической характеристике,
зачастую потерпевшими являются женщины либо несовершеннолетние
легкого поведения, которые в какой – то степени сами провоцируют
подозреваемого. Но иногда заявительница, подавая жалобу о половом
преступлении, преследует цель отомстить лицу, с которым находилась в
связи, или оправдаться перед родственниками за внебрачную беременность.
Во-вторых, дела по уголовным правонарушениям, предусмотренных
ст.ст. 120-124 УК РК регистрируются независимо от жалобы потерпевших в
случаях наличия отягчающих обстоятельств [3].
К отягчающим обстоятельствам относятся:
 угроза убийством или причинением тяжкого вреда здоровью;
 совершение уголовного правонарушения лицом, ране совершившим
изнасилование;
 заражение венерической болезнью;
 беременность;
 причинение тяжких телесных повреждений;
22
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
 половое преступление а отношении несовершеннолетней,
малолетней;
 расторжение брака;
 самоубийство;
 смерть;
 преступление, совершенное группой лиц.
В тех случаях, когда заявление, сообщение о половом преступлении,
совершенном при отягчающих обстоятельствах, получено не от потерпевшей
(лично), а от третьих лиц, следует произвести предварительную проверку,
которая ограничивается 24 часами. Далее следует безотлагательно принять
решение либо зарегистрировать в ЕРДР, либо списать в номенклатурное дело
без рассмотрения.
Необходимость производства предварительной проверки в таких
случаях вызывается тем, что третьи лица могут преувеличивать характер
последствий уголовного правонарушения и, следовательно, не исключено, что
в действительности может быть совершено половое преступление без
отягчающих обстоятельств. В тех же случаях, когда характер последствий
уголовного правонарушения очевиден и выражается в причинении тяжких
телесных повреждений, в этом случае сомнений относительно регистрации в
ЕРДР уголовного дела быть не может.

1. Интернет ресурс: stnews.kz/news/crime?node=38504;
2. Интернет ресурс: zonakz.net/2017/08/01/zhitel-balxasha-prigovoren-k-15-
godam-kolonii-za-iznasilovanie-nesovershennoletnej-padchericy;
3. Уголовный кодекс Республики Казахстан от 3 июля 2014 года № 226-V (с
изменениями и дополнениями по состоянию на 11.07.2017 г.) // Интернет
ресурс: online.zakon.kz.
23
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
Карагандинская академия МВД Республики Казахстан им.Б. Бейсенова
СТАТИСТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ УГОЛОВНЫХ ДЕЛ ПРОТИВ ПОЛОВОЙ

СВОБОДЫ И ПОЛОВОЙ НЕПРИКОСНОВЕННОСТИ
НЕСОВЕРШЕННОЛЕТНИХ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
Аннотация. В настоящей статье проведен анализ статистических

данных Республики Казахстан по уголовным делам против половой свободы
и половой неприкосновенности несовершеннолетних за 2017 год. Выведены
основные показатели состояния правоприменительной практики по
преступлениям рассматриваемой категории. Выявлены основные причины
и условия, влияющие на негативные показатели статистических данных
по половым преступлениям, совершенных в отношении
несовершеннолетних.
Ключевые слова: статистика, цифровые показатели, уровень
преступности, половая неприкосновенности, половая свобода,
несовершеннолетние, педофилия, состояние практики.
Zhusipbekova Ainur Maratovna

Reserch institute Karaganda Academy of MIA of Republic of Kazakhstan
named after B.Beisenov
STATISTICAL ANALYSIS OF CRIMINAL CASES AGAINST SEXUAL FREEDOM

AND SEXUAL INTEGRITY OF MINORS OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN
Abstraction. In the present article the analysis of statistical data of the

Republic of Kazakhstan on criminal cases against sexual freedom and sexual
integrity of minors for 2017 is carried out. Key indicators of a condition of law-
enforcement practice on crimes of the considered category are removed. The main
reasons and conditions influencing negative indicators of the statistical data on
sexual crimes made concerning minors are established.
Keywords: statistics, digital indicators, crime rate, sexual inviolability, sexual
freedom, minors, pedophilia, condition of practice.
Половые преступления относятся к числу наиболее тяжких преступных

совершениипосягательств против половую личности, причиняющих которых
огромный моральный и практики физический вред наиболее потерпевшим.
Применение было психического и физического месту насилия, особая
учреждении жестокость, причинение относили смерти потерпевшим и
малолетнийдругие тяжкие относятся последствия являются предусмотренного
составляющей практически половых всех половых не преступлений.
Так, согласии проведя анализ зарегистрировано правоприменительной
практики, сексуальные следует, что использованием за прошедший 2016
учреждении год в отношении Применение несовершеннолетних было
относятся совершено 122 факта малолетним насилия, тогда отношении как в
24
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
2015 году что было зарегистрировано в себе Едином реестре квалификации
досудебных расследований (далее вызывает ЕРДР) 258 случаев статьей
изнасилования в отношении составляющей несовершеннолетних. В
соответствии со статистическими данными Комитета правовой статистики и
специальным учетам (далее КПСиСУ) при Генеральной прокуратуре
Республики Казахстан за 9 месяцев 2017 года органами внутренних дел
зарегистрировано 634 уголовных дел о преступлениях против половой
свободы и половой неприкосновенности несовершеннолетних, что меньше на
14,8% чем за аналогичный период прошлого года (744).
Снижение регистрации отмечается по ст. 122 Уголовного кодекса
Республики Казахстан (далее УК РК) (половое сношение или иные действия
сексуального характера с лицом, не достигшим шестнадцатилетнего
возраста) – на 44,5% с 400 до 222 фактов.
Вместе с тем, по причине выявления и регистрации неоднократных
совершений изнасилований несовершеннолетних, имевших место в прошлых
годах, возросло количество зарегистрированных преступлений,
предусмотренных ч.3 и ч.4 ст. 120 УК РК (изнасилование) на 24,1% – с 116 до
144 фактов.
По аналогичной причине также произошел рост преступлений
зарегистрированных преступлений, предусмотренных ч.3 и ч.4 ст. 121 УК РК
(насильственные действия сексуального характера) на 20,9% – с 105 до 127
фактов.
Также произошел рост преступлений, зарегистрированных по ст.124 УК
РК (развращение малолетних) на 14,6% – с 123 до 141 факта.
За указанный период в производстве в органах внутренних дел (далее
ОВД) находилось 1362 уголовных дел о преступлениях против половой
свободы и половой неприкосновенности несовершеннолетних, что меньше на
31,8%, чем за аналогичный период 2016 года.
С суд с обвинительным актом направлено 1090 уголовных дел по
рассматриваемой категории уголовных дел или 77,2% от всех
расследовавшихся (1362), что на 35,8% меньше чем в за 9 месяцев 2016 года
(1698 из 1997). На 22,6% увеличилась направляемость дел в суд (с 340 до 417
уголовных дел). Их доля из числа оконченных составляет 38,2% (с
утверждением обвинительного акта):
В тоже время на 25% увеличилось количество дел, направленных в суд
по ч.3 и ч.4 ст. 121 УК РК – с 80 до 100 уголовных дел (удельный вес – 65,8%).
На 165,2% по ст.122 УК РК – с 46 до 122 уголовных дел (удельный вес –
23,3%); на 22,8% по ст.124 УК РК – с 79 до 97 уголовных дел (удельный вес –
42,1%).
Уменьшилось количество дел прекращенных производством на 50,4% –
с 1358 до 673:
1) по нереабилитирующим основаниям на 78,7% – с 287 до 61
уголовных дел:
- по ст.122 УК РК снижение на 85% – с 280 до 42 уголовных дел;
- по ст.124 УК РК снижение на 16,7% – с 6 до 5 уголовных дел.
В тоже время, как показало изучение постановлений о прекращений
уголовных дел по п.12 ч.1 ст.35 Уголовно-процессуального кодекса
Республики Казахстан (далее УПК РК) (применительно к ч.1 ст.122 УК), имеют
25
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
место факты принятия незаконного решения, вопреки установленному запрету
на применение института освобождения от уголовной ответственности к лицу,
совершившему преступление против половой свободы и половой
неприкосновенности несовершеннолетних, достигшему 18 лет.
2) по реабилитирующим основаниям уменьшилось на 42,8% – с 1071
до 612 уголовных дел:
- - по ч.3 и ч.4 ст. 120 УК РК снижение на 21,6% – с 111 до 87 уголовных
дел;
- по ч.3 и ч.4 ст. 121 УК снижение на 4,1% – с 49 до 47 уголовных дел;
- по ст.122 УК снижение 54,1% – с 783 до 359 уголовных дел;
- по ст.124 УК рост на 0,8% – с 129 до 128 уголовных дел.
Основными причинами прекращения уголовных дел, расследованных
по ч.3 и ч.4 ст. 120 УК, по ч.3 и ч.4 ст. 121 УК и по ст.124 УК РК, являлись не
доказанность вины подозреваемых, оговор, введение несовершеннолетними в
заблуждение законных представителей, которые обращаются с заявлениями и
в последующем в ходе досудебного расследования устанавливаются факты
добровольных половых сношений, совершения насильственных действий
сексуального характера лицами, не достигшими возраста уголовной
ответственности.
По прежнему без предварительной проверки подразделениями
ювенальной полиции продолжается регистрация в Единый реестр
досудебного расследования (далее ЕРДР) фактов обращений
несовершеннолетних девушек в медицинские учреждения в связи с
беременностью, достигших 16-17 летнего возраста на момент вступления в
половую связь, которая является основной причиной прекращения уголовных
дел, расследованных по ст.122 УК РК, а также выяснения в ходе следствия
фактов введение девочками, недостигшими 16 летнего возраста, в
заблуждение своего полового партнера относительно своего возраста.
Из числа находившихся в производстве прерваны сроки досудебного
расследования по 43 уголовных дел о преступлениях против половой свободы
и половой неприкосновенности несовершеннолетних. Из них 38 фактов в
связи с неустановлением лица, совершившего уголовное правонарушение.
В отчетном периоде свыше установленного уголовно-процессуальным
законодательством срока расследовано 162 уголовных дел о преступлениях
против половой свободы и половой неприкосновенности несовершеннолетних.
Из них от 2-х месяцев до 3-х – 114 уголовных дел, от 3-х месяцев до 6-ти – 43
уголовных дел, от 6-ти месяцев до 9-ти – 4 уголовного дела.
Количество возвращенных на дополнительное расследование
уголовных дел о преступлениях против половой свободы и половой
неприкосновенности несовершеннолетних уменьшилось на 71,4% - с 14 до 4
фактов.
В связи с необеспечением полноты досудебного расследования и с
жалобами потерпевшей стороны по причине их несогласия с ранее принятыми
процессуальными решениями по уголовному делу, а также по ходатайству
ОВД, прокурорами отменено 97 решение о прекращении производства по
делам о преступлениях против половой свободы и половой
неприкосновенности несовершеннолетних, что на 22,4% меньше, чем за
аналогичный период 2016 года (125 уголовных дел).
26
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
В последующем вновь прекращены по реабилитирующим основаниям
56 уголовных дел. Из ранее прекращенных по реабилитирующим основаниям
направлены в суд 3 уголовных дела. Из числа ранее прекращенных по
нереабилитирующим основаниям направлены в суд 7 уголовных дел. Вновь
прекращены по тем же основаниям 8 уголовных дел. Прекращены по
реабилитирующим основаниям 2 уголовных дела. Прерваны сроки
досудебного расследования по п.1 ч.7 ст.45 УПК РК по 5 уголовным делам.
Находятся в производстве 2 уголовных дела.
По состоянию на октябрь 2017г. в производстве находятся 229
уголовных дела о преступлениях против половой свободы и половой
неприкосновенности несовершеннолетних (ст.120 УК РК – 59, ст.121 УК РК –
35, ст.122 УК РК – 76, ст.124 УК РК – 59), в т.ч. 24 уголовное дело данной
категории (ст.120 УК РК – 7, ст.121 УК РК – 9, ст.122 УК РК – 4, ст.124 УК
РК – 4) направлены прокурорам в порядке ст.ст. 190, 300, 615 УПК РК.
Из всего количества зарегистрированных фактов (374 уголовных дел)
привлеченных к уголовной ответственности за указанные деяния составило
всего 61 лицо. Все лица мужского пола, в основном это молодые люди в
возрасте от 18 до 29 лет (в возрасте от 14 до 17 лет – 29 лиц, от 18 до 29
лет – 178 лиц, от 30 до 39 лет – 90 лиц, от 40 до 49 лет – 45 лиц, от 50 до
59 лет – 24 лица, от 60 лет и выше – 8 лиц). В состоянии алкогольного
опьянения совершено 89 преступлений. По причине отсутствия надлежащего
контроля и надзора со стороны местной полицейской службы и служб
пробации совершены 42 факта, состоящими на учете как ранее совершившие
уголовные правонарушения, на учете профилактической службы – 1.
Выборочное изучение уголовных дел показало, что планы
расследования по делам не составляются, следственные действия
проводятся поверхностно, при допросах детали обстоятельства не
выясняются, при осмотрах мест происшествия практический ничего не
изымается, если изымаются какие-либо предметы или вещи, то их осмотр не
проводится, для фиксации показаний потерпевших, свидетелей, свидетелей,
имеющих право на защиту, подозреваемых научно-технические средства не
применяются, не все экспертизы назначаются.
Такие недостатки повсеместны и свидетельствуют об отсутствии
должной организации работы и контроля со стороны заместителей
начальников ГОРОВД, курирующих работу подразделений следствия и
дознания, а также СУ и УД ДВД, формального подхода к заслушиванию
состояния раскрытия и расследования дел данных категорий.
Таким образом, подводя итоги вышеизложенного анализа, можно
сделать вывод о том, что изнасилования и другие половые преступления
представляют значительную общественную опасность. Успех в борьбе с ними
определяет знание методики расследования, учета ее специфики по делам
данной категории. При этом большое значение уделяется коллективному
взаимодействию служб ОВД, использование оперативной информации в ходе
расследования. При расследовании этих видов преступлений к работникам
ОВД предъявляются повышенные требования, направленные на
совершенствование практики работы с заявлениями граждан, соблюдение
морально-этических и нравственных норм.
27
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
УДК 346
Федорюк Анатолій Леонідович, Івоняк Уляна Дмитрівна
Чернівецький торговельно-економічний інститут КНТЕУ
ЗАКЛАДИ РЕСТОРАННОГО ГОСПОДАРСТВА ЯК СУБ’ЄКТИ

ГОСПОДАРЮВАННЯ
Анотація. В статті досліджено особливості закладів ресторанного

господарства як суб’єктів господарського права. Проаналізовано вимоги до
відкриття та здійснення торговельної діяльності закладами ресторанного
господарства. Обґрунтовано всі вимоги до закладів ресторанного
господарства та визначено права споживачів у закладах ресторанного
господарства.
Ключові слова: заклад ресторанного господарства, суб’єкт
господарювання, технічні вимоги, сировина, індустрія гостинності.
Федорюк Анатолий Леонидович, Ивоняк Ульяна Дмитриевна

Черновицкий торгово-экономический институт КНТЭУ
(Черновцы, Украина)
ЗАВЕДЕНИЯ РЕСТОРАННОГО ХОЗЯЙСТВА В КАЧЕСТВЕ СУБЪЕКТА

ХОЗЯЙСТВОВАНИЯ
Аннотация. В статье исследованы особенности заведений

ресторанного хозяйства как субъектов хозяйственного права.
Проанализированы требования к открытию и осуществления торговой
деятельности заведениями ресторанного хозяйства. Обоснованно все
требования к заведений ресторанного хозяйства и определены права
потребителей в заведениях ресторанного хозяйства.
Ключевые слова: заведение ресторанного хозяйства, субъект
хозяйствования, технические требования, сырье, индустрия
гостеприимства.
Fedoryuk Anatoly Leonidovich, Ivoniak Yliana Dmitrievna

Chernivtsi Instituted of Trade and Economics of KNUTE
(Chernivtsi, Ukraine)
INSTITUTIONS OF RESTAURANT INDUSTRY AS SUBJECTS OF ECONOMY
Abstract. In the article are analyzed the features of the institutions of

restaurant industry as subjects of commercial law. Requirements for the opening
and carrying out of trading activity by restaurants are analyzed. All requirements to
institutions of the restaurant industry are considered and the rights of consumers in
restaurants are determined.
Key words: institution of restaurant industry, subject of economy, technical
requirements, raw material, industry of hospitality.
28
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
Постановка проблеми. В наш час індустрія ресторанного господарства
дуже швидкими темпами розвивається, все більше відкривають нові заклади
ресторанного господарства. Відбувається впровадження нових форм
господарювання в усіх сферах, в тому числі у сфері ресторанного
господарства. Успіх функціонування закладів закладається на стадії
проектування. Принципи планування і норми закладів дещо змінились за
останні роки. Саме тому, необхідно розглядати та розробляти проекти закладів
на основі нових нормативів.
Аналіз останніх досліджень та публікацій. Дану тему досліджували
такі видатні науковці як: Ш. А. Морозова, І. В. Булгакова, В. М. Завальний,
Л. В. Нападовська, А. В. Алексєєва, О. А. Бакурова. О. Г. Веренич,
А. П. Шаповалова, В. М. Горностаєва; Л. В. Кирилова. Наукові дослідження цих
науковців впливають на вирішення завдань дослідження даної проблеми.
Метою даного дослідження є вирішення та розкриття питань, які
виникають під час здійснення господарської діяльності та шляхи
вдосконалення законодавства в сфері ресторанного господарства.
Виклад основного матеріалу. Заклади ресторанного господарства, як
суб’єкти господарювання здійснюють торговельну діяльність у сфері
ресторанного господарства лише після їх державної реєстрації в
установленому законодавством порядку. Підприємство ресторанного
господарства у своїй діяльності може керуватися актами Законодавства
України, які регулюють діяльність у сфері ресторанного господарства.
Заклад ресторанного господарства мають розміщувати у спеціально
призначеному та обладнаному приміщенні. При облаштуванні закладу повинні
бути всі необхідні приміщення та устаткування для приготування кулінарної
продукції.
Технічний стан приміщення повинен відповідати техніці безпеки,
правилам охорони праці, протипожежним та санітарним правилам,вимогам
технологічної документації та інших нормативно-правових актів щодо
виробництва, продажу та зберігання продукції. На фасаді приміщення закладу
повинна розміщуватися вивіска із зазначення типу,класу, назви суб’єкта
господарської діяльності та режим його роботи.
Відкриття закладу ресторанного господарства обов’язково узгоджується
з органами місцевого самоврядування, установами державної санітарно-
епідеміологічної служби в установленому законодавством порядку [1].
Режим роботи закладу суб’єкт господарської діяльності може
встановлювати самостійно. Але у випадках, які передбачені законодавством,
режим роботи закладу встановлюється з органами місцевого самоврядування.
Продаж алкогольних напоїв та тютюнових виробів заклад ресторанного
господарства може здійснювати лише при наявності необхідних ліцензій.
Суб’єкт господарської діяльності у сфері ресторанного господарства
повинен:
 виготовляти кулінарну продукцію з дотриманням вимог, передбачених
нормативними документами;
 забезпечувати наявність асортименту продукції відповідно до типу
закладу його власником;
 забезпечувати належних санітарний стан всіх виробничих та інших
приміщень відповідно до санітарних вимог та правил
29
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
Отже, суб’єкт господарської діяльності повинен виготовляти продукцію,
забезпечувати асортимент продукції та санітарний стан усіх виробничих
приміщень з дотримання усіх вимог та нормативних документів.
Закупівлю необхідних продуктів керуючі закладу мають право
проводити самостійно у визначеному нормативно-правовими актами
порядку [2].
У закладах ресторанного господарства повинні використовуватися
мийні та дезінфікуючі засоби, які дозволено використовувати Міністерством
охорони здоров’я України, згідно з інструкцією затвердженою в установленому
порядку.
Засоби вимірювальної техніки мають бути у працюючому стані без
ухилів маси та обов’язково проходити перевірку в установленому
законодавством порядку.
На обладнання, інвентар та посуд, що підлягають сертифікації, повинні
бути сертифікати відповідності, а інше обладнання, яке не підлягає
сертифікації має бути виготовлене з матеріалу, дозволеного Головним
державним лікарем України.
До сировини та харчових продуктів, їх пакування, маркування,
приймання, умов реалізації та термінів придатності висуваються певні вимоги,
які регламентуються Законом України "Про якість та безпеку харчових
продуктів та продовольчої сировини", а також Санітарними правилами, ГОСТ,
ОСТ, ДСТУ, ГСТУ, технологічною документацією та іншими нормативно-
правовими актами [3].
Щоб виготовляти кулінарну продукцію працівники закладу ресторанного
господарства повинні керуватися технологічною документацією на фірмові
страви, кулінарні та борошняні кондитерські вироби та іншими нормативними
актами.
Страви мають виготовляти в такій кількості, щоб забезпечити їх
реалізацію в зазначені терміни.
Будь-який заклад ресторанного господарства повинен відповідати
вимогам, які висуваються до цього закладу, згідно з Правилами роботи
закладів (підприємств) ресторанного господарства від 24.07.2002 р.
Заклад ресторанного господарства має право встановлювати ціни
вільно, згідно із Законом України "Про ціни і ціноутворення". Отже, згідно з цим
Законом у народному господарстві країни застосовуються вільні ціни і тарифи,
державі фіксовані та регульовані ціни і тарифи [4].
Будь яка продана продукція закладом ресторанного господарств
контролюється органами виконавчої влади та місцевого самоврядування в
межах їх компетенції згідно з законодавством. Таким чином, згідно з Законом
України "Про захист прав споживачів" спеціально уповноважений орган
виконавчої влади у сфері захисту прав споживачів мають право:
 перевіряти у суб'єктів господарської діяльності сфери ресторанного
господарства якість товарів чи послуг, додержання обов'язкових вимог щодо їх
безпеки, а також дотримання правил торгівлі та надання послуг;
 входити безперешкодно у будь-які виробничі, складські, торговельні
та інші приміщення цих суб'єктів та обстежувати їх відповідно до
законодавства;
30
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
 здійснювати відбір зразків товарів, сировини, матеріалів,
напівфабрикатів для перевірки їх якості на місці або проведення незалежної
експертизи у відповідних лабораторіях та інших установах з оплатою вартості
зразків і проведених досліджень за рахунок суб'єктів господарської діяльності,
що перевіряються;
 проводити контрольні перевірки правильності розрахунків із
споживачами за надані послуги та реалізовані товари;
 одержувати від суб'єктів господарської діяльності, що перевіряються,
копії необхідних нормативних документів та інші відомості, які характеризують
якість товарів чи послуг, сировини, матеріалів, що використовуються для
виробництва цих товарів, виконання робіт, надання послуг [5].
Отже, працівники закладу не мають права забороняти чи якимось чином
заважати працювати та здійснювати перевірку уповноваженому органу
виконавчої влади.
Суб'єкт господарювання повинен безкоштовно надавати для
лабораторного контролю зразки сировини та готової продукції в кількості,
передбаченій чинними нормативно-правовими актами [6].
За порушення чинного санітарного законодавства, продаж продукції,
забороненої до випуску й продажу як небезпечної для життя і здоров'я людей,
а також у випадках, що завдали шкоди здоров'ю споживача, суб'єкти
господарської діяльності в ресторанному господарстві та їх уповноважені
особи несуть відповідальність згідно з чинним законодавством. За
результатами перевірок при встановленні порушень адміністрація
підприємства харчування зобов'язана негайно вжити відповідних заходів щодо
усунення виявлених недоліків [7].
Основне завдання кожного підприємства підвищення якості продукції та
послуг, що надаються. Успішна діяльність підприємства (фірми) визначається
якістю наданих послуг, які повинні:
 чітко відповідати певним потребам;
 задовольняти вимоги споживача;
 відповідати прийнятим стандартам і технічним умовам;
 відповідати чинному законодавству та іншим вимогам суспільства;
 надаватися споживачу за конкурентоспроможними цінами;
 забезпечувати отримання прибутку.
Для досягнення поставлених цілей підприємство має враховувати всі
технічні, адміністративні і людські чинники, які впливають на якість продукції та
її безпеку.
Висновки. Отже, ми розглянули всі вимоги та обов’язки суб’єктів
господарювання в ресторанному господарстві, зазначили необхідну
інформацію для створення закладу та для його подальшої діяльності як
суб’єкта господарської діяльності з точки зору саме підприємницького права.
Дослідження закладів ресторанного господарства як суб’єктів господарювання
показали, що діяльність закладів ресторанного господарства необхідно
направити на отримання прибутку у довгостроковій перспективі з орієнтацією
на задоволення соціальних потреб населення. В статті наведені дослідження
вимог до роботи та функціонування закладів ресторанного господарства.
Проаналізовані нормативні документи, згідно яких заклад повинен працювати,
31
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
а також наведені необхідні заходи для підвищення ефективності роботи
закладів ресторанного господарства.
СПИСОК ВИКОРИСТОНАНИХ ДЖЕРЕЛ ТА ЛІТЕРАТУРИ:

1. Постанова Кабінету Міністрів України від 15 червня 2006 р. N 833 "Порядок
провадження торговельної діяльності та правила торговельного
обслуговування населення".
2. Андрєєва О. Б., Жорнокуй Ю. М., Гетманець О. П. Господарське право
України. Підручник у 2 ч. Х. Харків – 2014. – 339 с.
3. Кучер В.О. Господарське право: курс лекцій. Львів: Львівський державний
університет внутрішніх справ, 2011. – 380 с.
4. Наказ ДержспоживстандартуУкраїни від 25.10.2006 N311 "Порядок
проведення перевірок у суб'єктів господарювання сфери торгівлі і послуг, у
тому числі ресторанного господарства, якості продукції, додержання
обов'язкових вимог щодо безпеки продукції, а також додержання правил
торгівлі та надання послуг".
5. Курило М. П. Комерційне право: навч. посібник. Суми – 2010. – 215 с.
6. Господарський кодекс України 84 ст.
7. Булгакова І. В. Господарське право України: навч посібник. К.: Прецедент –
2006. – 346 с.
32
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
УДК 336
Федорюк Анатолій Леонідович, Собчук Наталія Вікторівна
ПРОБЛЕМИ ТРАНСКОРДОННОГО СПІВРОБІТНИЦТВА УКРАЇНИ В СФЕРІ

ТУРИЗМУ ТА ЇХ ПРАВОВЕ РЕГУЛЮВАННЯ
Аннотация. Статья посвящена вопросу развития трансграничного

сотрудничества как эффективного фактора сотрудничества в развитии
рынка туристических услуг. Целью является оценка роли трансграничного
сотрудничества как эффективного фактора развития рынка
туристических услуг, выяснения необходимых действий для эффективного
развития туризма и выход Украины на внешние рынки.
Ключевые слова: трансграничное сотрудничество, еврорегион,
эффективность рынка туристических услуг.
Анотація. Стаття присвячена питанню розвитку транскордонного

співробітництва як ефективного чинника співпраці у розвитку ринку
туристичних послуг. Метою є оцінка ролі транскордонного
співробітництва як ефективного чинника розвитку ринку туристичних
послуг, зясування необхідних дій задля ефективного розвитку туризму та
вихід України на зовнішні ринки.
Ключові слова: транскордонне співробітництво, єврорегіон,
ефективність ринку туристичних послуг.
Abstract. The article is devoted to the issue of development of cross-border

cooperation as an effective factor of cooperation in the development of the tourist
services market. The aim is to assess the role of cross-border cooperation as an
effective factor in the development of the tourist services market, to identify the
necessary actions for the effective development of tourism and Ukraine's exit into
foreign markets.
Key words: cross-border cooperation, Euroregion, tourism services market
efficiency.
Поняття транскордонного спiвробiтництва у галузi туризму можна

визначити як встановлення взаємовiдносин мiж суб’єктами туристичної
дiяльностi, територiальними громадами, мiсцевими органами виконавчої
влади, громадськими органiзацiями з вiдповiдними iнститутами iнших держав і
мiжнародними органiзацiями щодо реалiзацiї спiльних рiшень у галузi туризму.
У програмах транскордонного спiвробiтництва спiвпраця в галузi
туризму і посiдає одне з перших мiсць, адже туристична діяльність для
бiльшостi регiонiв є стратегiчними сферами регiонального розвитку.
Доцiльнiсть транскордонного спiвробiтництва в туристичній діяльності
обумовлена високим ступенем залежностi цієї сфери вiд розмiщення на
вiдповiдних територiях природно-рекреацiйних, культурних об’єктiв та стану
довкiлля, якi формують туристичну привабливiсть територiї, а також
специфiкою державного регулювання галузi через високу залежнiсть туризму
33
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
вiд iнших галузей нацiональної економiки. За таких умов у розвитку
туристичної діяльності на вiдповiдних прикордонних територiях можуть бути
зацiкавленi регiони рiзних країн, якi поєднанi спiльними туристичними
об’єктами, проте роздiленi державним кордоном [3, с. 69-74].
На сьогоднішній день проблеми транскордонного співробітництва та
зокрема функціонування еврорегіонів у контексті розвитку туристичної індустрії
в Україні та за кордоном займаються не так вже й багато вчених, серед них
можна відзначити М. Біль, В. М. Дмитренко, В. Колодяжна, Б. Дубовик,
Н. Ільченко, та ін. Аналіз наукових публікацій зазначених авторів дає змогу
зробити висновок, що майже всі дослідники розглядають проблему
транскордонного співробітництва у галузі туризму з точки зору висвітлення
загальнодержавних проблем на основі кожного з єврорегіонів. Які
відрізняються своїми можливостями на напрямками діяльності в сфері
туризму.
В. Колодяжна вважає, що «Єврорегіон - це форма транскордонного
співробітництва між територіальними громадами або місцевими органами
влади прикордонних регіонів двох або більше держав, що мають спільний
кордон, яке спрямоване на координацію взаємних зусиль і здійснення
узгоджених заходів у різних сферах життєдіяльності відповідно до
національних законодавств і норм міжнародного права на розв’язання спільних
проблем в інтересах людей, які населяють його територію по обидва боки
державного кордону» [5, с. 103].
Закон України «Про транскордонне співробітництво» дає більш стисле
визначення: «Єврорегіон - організаційна форма співробітництва
адміністративно-територіальних одиниць європейських держав, що
здійснюється відповідно до дво-або багатосторонніх угод про транскордонне
співробітництво» [6, с. 39].
Досвід європейських країн свідчить про те, що розвиток
транскордонного співробітництва безпосередньо залежить від стану
національного правового забезпечення його розвитку, а також державної
регіональної та інтеграційної політик. І, незважаючи на підписання Угоди про
асоціацію між Україною та Європейським Союзом 27 червня 2014 року та
ратифікацію 11 травня 2012 року Протоколу №3 до Європейської Рамкової
Конвенції про транскордонне співробітництво між територіальними громадами
або властями, які б мали стати важливим імпульсом для активізації
транскордонного співробітництва, процес ратифікації першої та імплементації
другого відбувається досить повільно.
До прикладу у Європі створено понад 90 єврорегіонів і цей процес
триває надалі забезпечуючи високий рівень розвитку туристичної складової.
Україна не відстає від країн ЄС за тенденцією створення єврорегіонів, але за
рівнем ефективності їх діяльності і активності значно поступається. Так,
станом на 2014 р. з 10 єврорегіонів фактично функціонувало лише 4
єврорегіони: Карпатський єврорегіон, єврорегіон «Буг», єврорегіон «Нижній
Дунай» і єврорегіон «Верхній Прут».
Інституційно-правове забезпечення розвитку транскордонного
співробітництва в Україні складають міжнародні нормативно-правові
документи, ратифіковані Україною, міждержавні угоди, національне
законодавство, міжрегіональні угоди, угоди між учасниками, зокрема,
34
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
єврорегіональних утворень, які стосуються транскордонного співробітництва.
Основним нормативно-правовим документом, що регулює транскордонне
співробітництво в Україні, є Закон України «Про транскордонне
співробітництво» від 24 червня 2004 року [6]. Проте слід зазначити, що
впродовж 13 років не було внесено жодних суттєвих змін чи правок до цього
документу. Лише у 2010 році в Законі України «Про внесення змін до Закону
України «Про транскордонне співробітництво» [7] було зазначено, що «для
спільного фінансування проектів (програм) транскордонного співробітництва
може використовуватися міжнародна технічна допомога, кредитні ресурси
міжнародних фінансових організацій згідно із законодавством України». Тож
питання нормативно-правового регулювання транскордонного співробітництва
у сфері туристичних послуг, як і багатьох інших, на сьогоднішній день
залишається не вирішеним.
Огляд та аналіз законодавства транскордонного співробітництва
України та проведеної діяльності у цій сфері еврорегіонів засвідчив, що на
сьогодні вцілому приділяється недостатньо уваги розвитку туризму. Більш
активно проблемами даної сфери займаються у західних єврорегіонах,
натомість східні більше уваги приділяють розвитку спільних бізнес-проектів на
базі існуючих промислових комплексів. Тож для подальшого розвитку індустрії
гостинності як у східних так і у західних еврорегіонах доцільно розробити
довгострокові програми дій з чітко прописаними заходами конкретно у даній
(туристичній) сфері, бюджетом та календарним планом їх реалізації. Такий
підхід дозволить здійснювати моніторинг реалізації запланованих заходів та
робити ґрунтовні висновки щодо отриманого ефекту [2].
При цьому стратегiчне планування у сферi туризму повинне
здiйснюватися на основi стратегiї соцiально-економiчного розвитку країни, що
забезпечує його цiльову спрямованiсть на поліпшення якостi життя населення
як основний показник оцiнки сталого розвитку [4].
Такими стратегічними завданнями розвитку транскордонного ринку
туристичних послуг визначено:
 створення нормативно-правових, законодавчих, органiзацiйно-
управлiнських, соцiально-економiчних умов для перетворення туризму на
соцiально і екологiчно орiєнтовану, економiчно ефективну сферу дiяльностi, а
також забезпечення сталого розвитку туризму;
 пiдвищення ефективностi державної полiтики в галузі туризму i
рекреації, формування й впровадження ефективної моделi державного
управлiння з метою координацiї, регулювання та захисту iнтересiв учасникiв
туристично-рекреаційної дiяльностi;
 посилення ролi мiсцевих громад та громадських органiзацiй у
запровадженнi принципiв сталого розвитку туризму і рекреації, вдосконалення
наявних і уведення в дію нових ефективних механiзмiв взаємодiї центральних i
мiсцевих органiв виконавчої влади, громадських організацій, органiв мiсцевого
самоврядування, наукових i освiтнiх установ сфери туризму;
 формування туристичного простору з метою раціонального, а також
ефективного використання туристичних ресурсiв;
 сприяння соцiальнiй стабiльностi і безпецi, територiальнiй єдності у
межах транскордонного об’єднання;
35
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
 гарантування безпеки туристiв i подорожуючих, захист їхнiх
конституційних прав та законних iнтересiв;
 підтримка збереження та розвитку нацiональної культури, створення
умов для формування нацiональної самосвiдомостi, патрiотичного виховання
дiтей і молодi, збереження й вiдновлення унiкальних природних та iсторико-
культурних ресурсiв, охорона iсторичних мiсць.
 розробка сучасного механiзму державного облiку та контролю за
результатами здiйснення туристичної дiяльностi [1, с. 21-24].
Аналіз розвитку транскордонного співробітництва України виявив
позитивні зрушення євроінтеграційної політики України. Тому можна
зауважити, одним із найдієвіших інструментів євроінтеграційної політики є
транскордонне співробітництво, зокрема, у формі участі в єврорегіонах.
Водночас, враховуючи географічне розташування та особливості природно-
ресурсного потенціалу, від влади очікують створення законодавчого
середовища, активної підтримки прикордонних регіонів у ефективній співпраці
розвивати туризм та долучитись до сучасних інтеграційних процесів на
теренах Європейського Союзу, щоб Україна стала рівноправним учасником
туристичного ринку Європи.
СПИСОК ВИКОРИСТАНИХ ДЖЕРЕЛ ТА ЛІТЕРАТУРИ

1. Біль М. Транскордонне співробітництво регіонів України в галузі туризму:
сучасний стан та основні напрями розвитку / М. Біль // Демократичне
врядування: наук. вісн. – 2015 – Вип. 2 – С. 21 -24.
2. Ільченко Н. М. Транскордонне співробітництво в Україні: перспективи
розвитку євро регіонів [Електронний ресурс]/ Н. М. Ільченко // Державне
будівництво – 2012. – № 2. – Режим доступу: http://www.kbuapa.kharkov.ua/e
-book/db/2012 -2/doc/2/21.pdf
3. Дмитренко В. М. Напрями вдосконалення механізмів розвитку туризму на
регіональному та місцевому рівнях // Держава та регіони. Сер. Державне
управління: наук.-вироб. журн. / засн.: Гуманітарний ун-т «Запорізький ін-т
держ. та муніцип. упр.». – 2007. – №4. – С. 69–74.
4. Дубовик Б. Досвід міжнародної співпраці в рамках єврорегіонів.
Перспективи України [Електронний ресурс]./ Б. Дубовик – Режим доступу:
http://www.uspishnaukraina.com.ua
5. Колодяжна В. Єврорегіон «Буг»: законодавчі й організаційно-правові
аспекти [Текст] / В. Колодяжна // Підприємництво, господарство і право. -
2008. - №10. - с. 103-106.
6. Закон України «Про транскордонне співробітництво» [Текст] // Офіційний
вісник України. - 2004. - №29. - с.39-43.
7. Закон України «Про внесення змін до Закону України «Про транскордонне
співробітництво» [Електронний ресурс]. – Режим доступу:
http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/1833-17
36
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
УДК 346
Федорюк Анатолій Леонідович, Фербей Ірина Юріївна
ПРАВОВЕ РЕГУЛЮВАННЯ ОПЛАТИ ПРАЦІ ТА ЇЇ ВПЛИВ НА ЯКІСТЬ І

ПРОДУКТИВНІСТЬ РОБОТИ ПРАЦІВНИКІВ
Анотація. У статті розглянуто теоретичні аспекти сучасних

проблем реформування оплати праці, визначено способи удосконалення
державного регулювання соціально-трудових відносин.
Ключові слова: заробітна плата, оплата праці, функції заробітної
плати, державне регулювання заробітної плати.
Федорюк Анатолий Леонидович, Фербей Ирина Юрьевна

Черновицкий торгово-экономический институт КНТЭУ
(Черновцы, Украина)
ПРАВОВОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ ОПЛАТЫ ТРУДА И ЕЕ ВЛИЯНИЕ НА

КАЧЕСТВО И ПРОИЗВОДИТЕЛЬНОСТЬ РАБОТЫ РАБОТНИКОВ
Аннотация. В статье рассмотрены теоретические аспекты

современных проблем реформирования оплаты труда, определены способы
усовершенствования государственного регулирования социально-трудовых
отношений.
Ключевые слова: заработная плата, оплата труда, функции
заработной платы, государственное регулирование заработной платы.
Fedoryuk Anatoly Leonidovich, Ferbei Iryna Yrievna

Chernivtsi Instituted of Trade and Economics of KNUTE
(Chernivtsi, Ukraine)
LEGAL REGULATION OF WAGES AND ITS IMPACT ON THE QUALITY AND

PRODUCTIVITY OF WORKERS
Abstraction: the article deals with theoretical aspects of modern problems

of labor remuneration reform, ways of improving the state regulation of social and
labor relations are determined.
Keywords: wages, wages, wage functions, state wage regulation.
Суб’єкти господарської діяльності здійснюють управляння своїми

закладами за допомогою залучення до роботи найманих працівників. Найману
працю використовують, як державні установи і заклади, так і фізичні особи-
підприємці. Між даними фізичними особами, або так званими – роботодавцями
та працівниками виникають трудові зв’язки. В свою чергу роботодавці
зобов’язані нараховувати заробітну плату особам, трудові ресурси яких вони
використовують. Отже, враховуючи те, що ми повсякденно зустрічаємось з
оплатою праці ця тема є актуальною та досить розповсюдженою.
37
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
Як економічна категорія заробітна плата відображає відносини між
найманими працівниками та їх роботодавцями. При цьому, для найманих
працівників вона є основним джерелом доходів, а для роботодавців – елемент
витрат на виробництво, що має безпосередній вплив на дохід підприємства та
його конкурентоспроможність.
Проблеми регулювання й управління процесами фінансування в умовах
ринкової економіки були й залишаються до сьогодення. За таких умов,
звичайно плата за працю характеризується нестабільністю, але величина
заробітної плати повинна визначатися на основі витрат на відтворення робочої
сили і обліку попиту на неї.
Чимало науковців досліджують питання, що стосуються проблеми
вдосконалення, становлення та регулювання оплати праці. Серед таких
вчених можна виділити Д. П. Богиню, основні напрями наукових досліджень
якого, пов’язані з економікою праці, становленням ринкових відносин у сфері
зайнятості та оплатою послуг найманих працівників. Завіновська Г. Т. [1].
займалась питаннями, що стосуються теоретичних і практичних аспектів
функціонування ринку праці, проблемами зайнятості населення та їх
регулюванням. А також А. Калина, в. Лагутін, Е. Лібанова, В. Нижник,
Р. Яковлєв та ін. Також вони досліджуються Науково-дослідним інститутом
праці і зайнятості населення Міністерства соціальної політики України і НАН
України.
Правове визначення заробітної плати знаходиться у ст. 1 Закону
України ―Про оплату праці‖. Заробітна плата - це винагорода, обчислена, як
правило, у грошовому виразі, яку за трудовим договором роботодавець
виплачує працівникові за виконану ним роботу. Розмір заробітної плати
залежить від складності та умов виконуваної роботи, професійно-ділових
якостей працівника, результатів його праці та господарської діяльності
підприємства [2].
З правової точки зору заробітна плата являє собою грошову
винагороду, яка виплачується власником найманому працівникові за надання
ним своєї робочої сили. Встановлюється та регулюється ця плата за
допомогою взаємоузгодженого трудового договору, закону, різних
партнерських угод та ін.
Оплата праці повинна бути сформована так, щоб вона відповідала
певним функціям, що на неї покладаються, а саме – відновлююча та
стимулююча. Відновлююча функція полягає в забезпеченні працівників та їх
сімей необхідним життєвими благами, які в свою чергу забезпечують
відновлення робочої сили людини, її фізичного стану. Великий вплив розмір
зарплати має на такий важливий соціальний показник, як прожитковий рівень,
так звана купівельна спроможність населення.
За результатами щорічного дослідження ринку роздрібної торгівлі 33
країн Європи, виходячи з розрахунку середньорічного курсу євро до
національних валют 2015 року компанія GfK отримала наступні дані: «2015
року в більшості країн (які беруть участь у дослідженні. – Ред.) спостерігалося
економічне зростання і зниження рівня безробіття. Це виразилося у збільшенні
номінальних показників купівельної спроможності, які підвищилися в країнах
Європейського Союзу (ЄС) на 3,7% порівняно з попереднім роком. Це означає,
що кожен середньостатистичний житель ЄС за рік витратив EUR 15,948 тис. на
38
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
споживання, оренду, зберігання коштів та пенсійне страхування». За даними
компанії, показник середньої купівельної спроможності жителів України 2015
року став найнижчим серед досліджуваних країн [3].
Вище наведені показники висвітлюють одну з проблем в галузі
регулювання оплати праці. Підвищення прожиткового мінімуму, його
стабільність та наближеність до європейських стандартів підвищать рівень
життя населення та пришвидшать відтворювання робочої сили, що складають
основу для подальшого надання працівниками своїх послуг.
Сутність стимулюючої функції полягає в встановлення розміру
заробітної плати в залежності від особистого вкладу працівника й колективу в
результати роботи підприємства. Наведена залежність повинна бути такою,
яка б заохочувала працівників покращувати результати своєї праці.
Дослідження, проведені на предмет виявлення пріоритетів у мотивації
трудової діяльності працівників на підприємствах різних форм власності,
показали, що головним пріоритетом у праці в сучасних умовах є оплата праці,
зокрема висока заробітна плата [4]. А й справді, всі працюючі прагнуть, щоб їх
працю оцінювали відповідно, щоб заробітна плата відповідала їх вимогам і
потребам. Дохід мотивує і стимулює людей до діяльності, розвитку, розширює
межі їх можливостей та спонукає покращувати якість своїх послуг.
Негативний влив на продуктивність праці та стимулювання працівників
має затримка виплат заробітної плати. Держава в такий спосіб, в деякій мірі
намагається стримувати інфляцію, що з цієї сторони сприяє певній
стабільності та контролю цінових показників. Але такі дії сприяють погіршенню
ситуації між працівниками та роботодавцями, виникають конфлікти та
погіршується якість і продуктивність найманої праці.
Як ще одну проблему можна виділити удосконалення регулювання
оплати праці на державному й колективно-договірному рівні. Воно повинно
базуватися на детальному вивченні сутності, змісту та завдань соціального
партнерства, недоліків його сучасного стану та дослідженнях щодо
підвищення ефективності в галузі оплати праці.
Соціальне партнерство – це як один із методів вирішення соціально-
економічних проблем та регулювання трудових відносин, основа яких це
переговори між найманими працівниками, роботодавцями та держави.
Основне призначення соціального партнерства – це регулювання відносин між
суб’єктами ринкової економіки з метою забезпечення співпраці та узгодження
інтересів шляхом досягнення в результаті переговорів компромісних рішень та
забезпечення соціальної злагоди [5, с. 16]. Однак і тут є недоліки, для
прикладу колективні договори укладаються далеко не всіма підприємствами.
Або ж укладені договори не містять узгоджених питань щодо плати праці.
Вказані недоліки, дають підставу стверджувати, що держане
регулювання оплати праці має здійснюватися згідно затверджених стратегій з
необхідним створення нормативної бази. Удосконалення державного й
колективно-договірного регулювання має сприяти успішному реформуванню
оплати праці в економіці країни.
Варто звернути увагу на запровадження заходів щодо вдосконалення
організації оплати праці, що передбачають як впровадження принципово нових
заходів, так і вдосконалення вже існуючих. Також необхідно приділити увагу до
відповідності залежності розміру оплати праці до особистого внеску працівника
39
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
в трудові, кінцеві результати роботи підприємства. Держава повинна сприяти
проведенню переговорів між основними структурами, що потребують праці та
тими хто її надають, з метою врегулювання соціально-трудових відносин та
запобіганню появі нових конфліктів. Впровадити ефективний механізм, що
забезпечував б своєчасну виплату заробітної плати та її відповідний рівень до
умов формування ринкової економіки.
СПИСОК ВИКОРИСТАНИХ ДЖЕРЕЛ ТА ЛІТЕРАТУРИ

1. Завіновська Г. Т. Економіка праці: Навч. посібник. — К.: КНЕУ, 2003. —
300 с.
2. Конституція України. – К., 1996.
3. Купівельна спроможність українців знизилася на 3% [Текст]/ Інтерфакс-
Україна. – 2017.
4. Костишина Т. Мотиваційні основи оплати праці на підприємствах торгівлі
різних форм власності // Україна: аспекти праці. — 2003. — №2. — С. 19
5. Павловська Н. Удосконалення державного та колективно-договірного
регулювання оплати праці// Україна: аспекти праці. — 2003. — №5.
40
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
УДК 336
Федорюк Анатолій Леонідович, Вишневська Анна Василівна
ОСОБЛИВОСТІ РЕГУЛЮВАННЯ ДІЯЛЬНОСТІ ТРАНСНАЦІОНАЛЬНИХ

КОРПОРАЦІЙ В УМОВАХ ГЛОБАЛІЗАЦІЇ
Аннотация. В статье исследовано влияние транснациональных

корпораций на процесс глобализации, определено, что основной движущей
силой глобализации является транснационализация мировой экономики, а
также проанализированы основные уровне регулирования деятельности
транснациональных корпораций.
Ключевые слова: транснациональная корпорация, глобализация,
транснационализация, сверхгосударственное регулирования деятельности
ТНК, межгосударственное регулирование деятельности ТНК,
государственное регулирование деятельности ТНК.
Аннотація. У статті досліджено вплив транснаціональних

корпорацій на процес глобалізації, визначено, що основною рушійною силою
глобалізації є транснаціоналізація світової економіки, а також
проаналізовано основні рівні регулювання діяльності транснаціональних
корпорацій.
Ключові слова: транснаціональна корпорація, глобалізація,
транснаціоналізація, наддержавне регулювання діяльності ТНК, міждержавне
регулювання діяльності ТНК, державне регулювання діяльності ТНК.
Abstract. The article examines the influence of transnational corporations

on the process of globalization, it is determined that the main driving force of
globalization is the transnationalization of the world economy, as well as analyzed
the main levels of regulation of the activities of transnational corporations.
Key words: transnational corporation, globalization, transnationalization,
superstate regulation of TNC activity, interstate regulation of TNC activity, state
regulation of TNC activities.
Найважливішим елементом розвитку міжнародних економічних відносин

кінця ХХ – початку XXI століть є діяльність транснаціональних корпорацій
(ТНК). З одного боку, компанії виступають продуктом в розвиненій світовій
економіці, оскільки їх функціонування становить основу економічного
зростання, технологічного прогресу в будь-якій цивілізованій і розвиненій
країні. З іншого боку, ТНК самі є могутнім механізмом впливу на світову
економіку.
Проблемам регулювання діяльності ТНК у світовій економці присвячені
численні дослідження як вітчизняних, так і закордонних науковців. Серед них
слід виділити таких, як: П. Бакклі, М. Портер, А. Філіпенко, П. Фішер та ін.
Автори цих праць досить ґрунтовно дослідили суть ТНК та наслідки їх
діяльності для країн базування та країн-реципієнтів. Знайшли своє
відображення й питання регулювання діяльності ТНК на міжнаціональному та
41
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
наднаціональному рівнях. Разом із тим питання регулювання діяльності ТНК
на держаному рівні залишаються не достатньо дослідженими.
Тому в даний час актуальною є проблема правового регулювання
діяльності ТНК. У правовому аспекті особливістю ТНК є, по-перше, те, що
формально це підприємство, що підпадає під національну юрисдикцію
відповідних країн. Фактично ж ТНК – мультинаціональне, транскордонне
підприємство. По-друге, іншою особливістю служить те, що закордонні
відділення ТНК, його філії, дочірні товариства, перебуваючи під юрисдикцією
приймаючої держави, зареєстровані в ній і формально є підприємствами даної
держави, фактично для неї – іноземні, бо їх залежність від закордонного
головного комплексу ТНК значно сильніша, ніж від держави, яка приймає.
Нарешті, по-третє, особливістю ТНК є і те, що в багатьох випадках, зазвичай
через головне, материнське підприємство, ТНК веде ділові операції
безпосередньо з державами, які приймають, або потенційно приймають, або
просто з державами як з діловими партнерами [1, с. 18-23.].
Особливість правового становища ТНК полягає в значній автономії
щодо держав, оскільки свої підприємства вони створюють у декількох країнах.
Основними інструментами наддержавного регулювання є
багатосторонні міжнародні договори, які залежно від числа країн, що беруть у
них участь, можуть бути універсальними, регіональними та субрегіональними.
Слід зазначити, що прийняті документи не дають практичного впливу на
діяльність ТНК та їхніх філій тому, що не всі країни дають згоду виконувати
ТНК-стандарти на своїй території.
До міждержавного регулювання можна віднести двосторонні
інвестиційні угоди, що укладаються між зацікавленими державами. В даний
час укладення договорів між приймаючою країною і країною базування –
найбільш поширений спосіб регулювання діяльності ТНК. Україна підписала
майже 80 двосторонніх угод про захист інвестицій. На відміну від таких
держав, як, наприклад, США, Японія, Великобританія, Україна не має
модельної (типової) угоди.
Внутрішньодержавне регулювання у більшості випадків – це
інвестиційне законодавство, спрямоване на визначення правового статусу
іноземного вкладника: фізичної або юридичної особи. Однак найбільш
вразливим моментом в односторонньому регулюванні діяльності ТНК є те, що
завдяки своїй організаційній структурі вона здатна уникнути контролю з боку
однієї держави. Тому для регулювання діяльності ТНК національного
законодавства приймаючих держав явно недостатньо. Проблемами
внутрішньо-державного регулювання діяльності ТНК виступають, по-перше,
прагнення найвпливовіших країн поширити внутрішнє законодавство на
іноземні від- ділення компаній, по-друге, недостатність інститутів
національного законодавства приймаючих держав [2].
У свою чергу авторитетний фахівець у галузі міжнародного приватного
права Г. К. Дмитрієва виділяє 3 рівня правового регулювання діяльності ТНК:
внутрішнє законодавство, двосторонні і багатосторонні угоди [3, с. 83].
Для більш ефективного правового регулювання ТНК найбільш
перспективним є міжнародно-правова уніфікація норм, що регулюють
створення і діяльність ТНК. Це означає, що уніфіковані норми, включені у від-
42
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
повідні універсальні міжнародні договори, імплементуються у національні
правові системи країн-учасниць.
Проте, незважаючи на глобальну діяльність ТНК, центр прийняття
рішення залишається національним. Стало бути, діяльність ТНК повинна
регулюватися через державу. Що стосується міжнародного права, то воно
покликане виробляти норми, які зобов'язували б держави регулювати
діяльність ТНК.
Для забезпечення належного рівня результативності державного
регулювання діяльності ТНК необхідно перш за все вирішити проблему
ідентифікації їх як окремого суб’єкта регулювання. Насправді, в законодавстві
багатьох країн не виділено категорію «транснаціональна корпорація» або
визначення такої категорії не відповідає наддержавним стандартам, визнаним
у розвинутих країнах. Тому перший етап, який має пройти держава – це дати
законодавче визначення поняття «транснаціональна корпорація».
Транснаціональна компанія – це компанія, яка відповідає таким
вимогам:
 здійснює свої комерційну діяльність у двох чи більше країнах;
 закордонний капітал її становить значну частину (не менше ніж 25%);
 використовує комплексну глобальну філософію бізнесу;
 має можливості трансферту коштів між філіалами в межах корпорації
шляхом застосування механізму трансфертних цін;
 здійснює загальну координацію діяльності своїх зарубіжних
підрозділів [4].
Саме ці критерії мають бути використані у визначенні ТНК, яким слід
доповнити Господарський кодекс України. Адже відсутність чіткого
законодавчого визначення об’єкта регулювання стає на заваді використанню
його ефективних інструментів.
Отже, ТНК на сьогодні є потужними гравцями міжнародних економічних
відносин. Проаналізувавши викладений матеріал та деякі з нормативно-
правових актів, видно, що необхідна міцна законодавча база для поліпшення
існуючої ситуації – на сьогодні не прийнято універсальних правил та норм
імперативного характеру щодо регулювання діяльності ТНК; існуючі
міжнародні нормативні акти носять декларативний характер, оскільки
очевидною є нестача механізмів для їх реалізації. Тому перед світовою
економікою загалом та для поліпшення якості міжнародних відносин у частині,
що стосується діяльності ТНК, на сьогодні є завдання – створення ефективної
бази системи заходів правового регулювання як на державному так і на
міжнародному рівнях їх практичної діяльності.
СПИСОК ВИКОРИСТАНИХ ДЖЕРЕЛ ТА ЛІТЕРАТУРИ:

1. Асосков А. В. Проблемы правового регулирования транснациональных
компаний / А. В. Асосков // Юридический мир. – № 8. – 2010. – С. 18-23.
2. Лимонова Е. М. Транснаціональні корпорації: основні етапи розвитку та
регулювання їхньої діяльності в умовах глобалізації / Е. М. Лимонова,
К. С. Архіпова // Європейський вектор економічного розвитку. –№ 1 (16). –
2014. – Електронний ресурс. – Режим доступу:
http://duan.edu.ua/uploads/vidavnitstvo14/evrvek11614/7259.pdf
43
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
3. Міжнародне приватне право: Навч. посіб. / За ред. Г. К. Дмитрієвої. – 2008.
– С. 83.
4. Задоя А. О. Регулювання діяльності ТНК: державний рівень / А. О. Задоя //
Академічний огляд. – № 2 (41). – 2014. – Електронний ресурс. – Режим
доступу: http://acadrev.duan.edu.ua/images/stories/files/2014/Articles_2/17.pdf
44
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
УДК 342.537:343.54(477+478)
Brînza Sergiu Mihail, Stati Vitalie Anatol
Departamentul Drept penal, Universitatea de Stat din Moldova
NOILE REGLEMENTĂRI DIN LEGISLAȚIA PENALĂ A UCRAINEI CU PRIVIRE

LA CONTRACARAREA VIOLENȚEI ÎN FAMILIE – MODEL PENTRU
REPUBLICA MOLDOVA?
Adnotare. Obiectul studiului de față îl constituie amendamentele operate la

06.12.2017 în Codul penal al Ucrainei, care au ca scop contracararea mai eficace a
violenței în familie. Aceste inovații legislative sunt comparate cu normele
corespondente din Codul penal al Republicii Moldova. În rezultatul analizei se
stabilește că noile prevederi ale Codului penal al Ucrainei suferă, în mare parte, de
deficiențele ce caracterizează normele corespondente din Codul penal al Republicii
Moldova. Se recomandă excluderea articolului cu privire la violența în familie din
Codul penal al Republicii Moldova și din Codul penal al Ucrainei, și completarea
articolelor cu privire la infracțiunile violentale cu prevederi referitoare la comiterea
faptei asupra unui membru de familie.
Cuvinte-cheie: violența în familie; violența fizică în familie; violența
psihologică în familie; violența economică în familie; membru de familie.
Брынза Сергей Михайлович, Стати Виталий Анатольевич

Департамент уголовного права Государственного университета Молдовы
(Кишинев, Республика Молдова)
НОВОЕ В УГОЛОВНОМ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВЕ УКРАИНЫ О

ПРОТИВОДЕЙСТВИИ НАСИЛИЮ В СЕМЬЕ – ПРИМЕР ДЛЯ РЕСПУБЛИКИ
МОЛДОВА?
Аннотация. Предметом настоящего исследования являются

поправки, внесенные 6 декабря 2017 г. в Уголовный кодекс Украины,
имеющие целью обеспечить более эффективное противодействие
насилию в семье. Дается сравнение данных законодательных нововведений
и соответствующих норм Уголовного кодекса Республики Молдова. На
основании анализа установлено, что новые положения Уголовного кодекса
Украины страдают практически теми же изъянами, которые присущи
соответствующим нормам уголовного законодательства Республики
Молдова. Предлагается исключение статьи о насилии в семье из
Уголовного кодекса Республики Молдова и Уголовного кодекса Украины и
дополнение отдельных статей о насильственных преступлениях
положениями о совершении деяния в отношения члена семьи.
Ключевые слова: насилие в семье; физическое насилие в семье;
психологическое насилие в семье; экономическое насилие в семье; член
семьи.
45
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
Brinza Sergiu M., Stati Vitalie A.
Department of Penal Law, Moldova State University
(Chisinau, Republic of Moldova)
THE NEW REGULATIONS WITHIN THE UKRAINIAN CRIMINAL LAW ON
COMBATING DOMESTIC VIOLENCE – AN EXAMPLE FOR THE REPUBLIC OF
MOLDOVA?
Abstract. The subject of the present study is the amendments made on
06.12.2017 in the Criminal Code of Ukraine, aimed at combating domestic violence
more effectively. These legislative innovations are compared with the corresponding
norms from the Penal Code of the Republic of Moldova. As a result of the analysis,
it is established that the new provisions from the Criminal Code of Ukraine suffer, in
large part, from the same deficiencies that characterize the corresponding norms
from the Penal Code of the Republic of Moldova. It is recommended therefore to
exclude the article on domestic violence from the Penal Code of the Republic of
Moldova and from the Criminal Code of Ukraine, and to supplement the regulations
on violent offences stipulated in these laws with provisions regarding the
commission of an offence against a family member.
Keywords: domestic violence; physical violence in the family; psychological
violence in the family; domestic economic violence; family member.
La 06.12.2017 a fost adoptat în lectura a treia, finală, proiectul Legii Ucrainei

cu privire la introducerea unor modificări în Codul penal și Codul de procedură
penală ale Ucrainei în scopul realizării prevederilor Convenției Consiliului Europei
privind prevenirea şi combaterea violenţei împotriva femeilor şi a violenţei
domestice [1] (în continuare – Proiectul nr. 4952/2017).
În conformitate cu acest proiect, printre altele, se preconizează completarea
1
Codului penal al Ucrainei cu articolul 126 „Violența în familie‖, având următoarea
dispoziție: „Violența în familie, adică aplicarea intenționată sistematică a violenței
fizice, psihologice sau economice asupra actualului sau fostului soț ori a unei alte
persoane cu care făptuitorul se află (s-a aflat) în raporturi de familie sau în relații
apropiate, dacă aceasta a dus la suferințe fizice sau psihologice, la dereglări de
sănătate, la pierderea capacității de muncă, la dependență emoțională sau la
degradarea calității vieții victimei‖. Este de menționat că, în proiectul din prima
lectură, dispoziția în cauză a avut un conținut identic [2]. Ulterior, în proiectul din
1
cea de-a doua lectură [3], dispoziția art. 126 din Codul penal al Ucrainei a suportat
o modificare a părții finale, în care sunt descrise urmările prejudiciabile ale
infracțiunii: „[...] dacă aceasta nu a provocat urmări grave‖. În Concluzia Direcției
principale de expertiză științifică a Aparatului Radei Supreme a Ucrainei din
14.11.2016 cu privire la Proiectul nr. 4952/2017, această modificare a fost supusă
criticii: datorită ambiguității formulării „urmări grave‖, nu este clar în care cazuri ar
1
urma să fie aplicat proiectatul art. 126 din Codul penal al Ucrainei [4].
Însă, nici varianta finală a descrierii urmărilor prejudiciabile ale infracțiunii de
violență în familie nu a fost scutită de obiecții. Astfel, în Observațiile Direcției
principale juridice a Aparatului Radei Supreme a Ucrainei din 10.03.2017 cu privire
la Proiectul nr. 4952/2017, este pusă la îndoială suficiența gradului de pericol social
1
în cazul în care infracțiunea prevăzută la art. 126 din Codul penal al Ucrainei
cauzează dependență emoțională sau degradarea calității vieții victimei [5]. Din
46
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
acest punct de vedere, infracțiunea în cauză amintește întrucâtva de infracțiunea
1
prevăzută la alin. (1) art. 201 CP RM (în redacția Legii nr. 167 din 09.07.2010
pentru modificarea şi completarea unor acte legislative): „Violenţa în familie, adică
acţiunea sau inacţiunea intenţionată, manifestată fizic sau verbal, comisă de un
membru al familiei asupra unui alt membru al familiei, care a provocat suferinţă
fizică, [...], suferinţă psihică ori prejudiciu material sau moral‖.
În opinia noastră, sub aspectul gradului de pericol social, violența în familie
care cauzează dependență emoțională sau degradarea calității vieții victimei (în
1
sensul art. 126 din Codul penal al Ucrainei) nu diferă mult de fapta de violență în
1
familie prevăzută la art. 78 din Codul contravențional al Republicii Moldova:
„Maltratarea sau alte acţiuni violente, comise de un membru al familiei în privinţa
altui membru al familiei, care au provocat vătămare neînsemnată a integrităţii
corporale‖. În art. 10 al Codul contravențional al Republicii Moldova se stabilește:
„Constituie contravenţie fapta – acţiunea sau inacţiunea – ilicită, cu un grad de
pericol social mai redus decât infracţiunea (sublinierea prin scrierea cu caractere
cursive ne aparţine, în acest exemplu şi, în continuare, pe tot parcursul studiului de
față – n.a.), săvârşită cu vinovăţie, care atentează la valorile sociale ocrotite de
lege, este prevăzută de prezentul cod şi este pasibilă de sancţiune
contravenţională‖.
1
Infracțiunea prevăzută la alin. (1) art. 201 CP RM (în redacția Legii nr. 167
din 09.07.2010 pentru modificarea şi completarea unor acte legislative) se
1
regăsește parțial în fapta specificată la art. 78 din Codul contravențional al
Republicii Moldova. În mod similar, violența în familie care cauzează dependență
1
emoțională sau degradarea calității vieții victimei (în sensul art. 126 din Codul
penal al Ucrainei) ar trebui să atragă nu răspundere penală, dar răspundere
contravențională.
În altă privință, în afară de completarea prin Proiectul nr. 4952/2017 a
1
Codului penal al Ucrainei cu articolul 126 , pentru studiul de față prezintă interes
completarea prin același proiect a prevederilor art. 152 „Violul‖ și art. 153 „Violența
sexuală‖ din Codul penal al Ucrainei. La concret, în corespundere cu alineatul 2 al
acestor articole, se preconizează agravarea răspunderii penale în ipoteza în care
violul sau violența sexuală se comite asupra asupra actualului sau fostului soț ori a
unei alte persoane cu care făptuitorul se află (s-a aflat) în raporturi de familie sau în
relații apropiate.
În acest mod, se poate afirma că, în linii generale, concepția de incriminare
a violenței în familie în Proiectul nr. 4952/2017 amintește de concepția de
incriminare a violenței în familie în Codul penal al Republicii Moldova. Ambele
aceste concepții se caracterizează prin fragmentarism: articolul, dedicat infracțiunii
(infracținilor) de violență în familie, cuprinde doar o parte dintre manifestările penale
ale violenței în familie. Celelalte manifestări de acest gen sunt cuprinse de art. 152
și 153 din Codul penal al Ucrainei, precum și de art. 145, 171 și 172 CP RM. O
asemenea selectivitate a legiuitorilor din Ucraina și Republica Moldova nu poate să
nu provoace rezerve: de ce unele manifestări penale ale violenței în familie sunt
incriminate în articolul dedicat infracțiunii (infracținilor) de violență în familie, iar alte
asemenea manifestări sunt incriminate în alte articole ale legii penale?
Din această perspectivă, în Observațiile Direcției principale juridice a
Aparatului Radei Supreme a Ucrainei din 10.03.2017 cu privire la Proiectul nr.
4952/2017, se arată: în acord cu prevederile Convenției Consiliului Europei privind
47
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
prevenirea şi combaterea violenţei împotriva femeilor şi a violenţei domestice,
noțiunea „violența în familie‖ se referă la un fenomen complex care poate avea
multiple variante de exprimare. Din aceste considerente, convenția în cauză nu
conține recomandarea de incriminare a violenței în familie ca atare, limitându-se la
recomandarea de incriminare a manifestărilor particulare ale acesteia. Drept
1
urmare, art. 126 din Codul penal al Ucrainei ar trebui exclus din Proiectul nr.
4952/2017 [5]. Suntem de acord cu afirmația că textul Convenției Consiliului
Europei privind prevenirea şi combaterea violenţei împotriva femeilor şi a violenţei
domestice nu conține recomandarea de incriminare a violenței în familie cu titlu de
1
nomen juris. În același timp, excluderea art. 126 din Codul penal al Ucrainei din
Proiectul nr. 4952/2017 nu poate reprezenta o soluție autosuficientă. O astfel de
excludere ar trebui compensată prin completarea articolelor din Codul penal al
Ucrainei, în care sunt incriminate faptele violentale (cu excepția art. 152 și 153 din
Codul penal al Ucrainei), cu dispoziții privitoare la manifestările particulare ale
violenței în familie.
Nu putem trece cu vederea nici următorul argument privind inoportunitatea
incriminării violenței în familie cu titlu de nomen juris, prezentat în Concluzia
Direcției principale de expertiză științifică a Aparatului Radei Supreme a Ucrainei
din 14.11.2016 cu privire la Proiectul nr. 4952/2017: în anumite privințe,
terminologia acestui proiect nu concordă cu cea a legislației extrapenale privind
prevenirea violenței în familie, în special cu terminologia Legii Ucrainei din
15.11.2001 cu privire la prevenirea violenței în familie [6]. Astfel, noțiunea de
1
violență în familie în accepțiunea art. 126 din Codul penal al Ucrainei se
deosebește considerabil de noțiunea de violență în familie în accepțiunea art. 1 al
Legii Ucrainei din 15.11.2001 cu privire la prevenirea violenței în familie [4].
1
Într-adevăr, definiția noțiunii de violență în familie din art. 126 din Codul
penal al Ucrainei diferă substanțial de următoarea definiție din art. 1 al Legii
Ucrainei din 15.11.2001 cu privire la prevenirea violenței în familie: „violență în
familie – oricare acțiuni intenționate cu caracter fizic, sexual, psihologic sau
economic, săvârșite de către un membru de familie asupra unui alt membru de
familie, dacă aceste acțiuni încalcă drepturile și libertățile constituționale ale
membrului de familie, privit ca om și cetățean, și care fie îi cauzează un prejudiciu
moral, fie îi prejudiciază sănătatea fizică sau psihică‖. În mod similar, definiția
1
noțiunii de violență în familie din art. 201 CP RM prezintă discrepanțe semnificative
față de următoarea definiție din art. 2 al Legii nr. 45 din 01.03.2007 cu privire la
prevenirea şi combaterea violenţei în familie: „violenţă în familie – acte de violenţă
fizică, sexuală, psihologică, spirituală sau economică, cu excepţia acţiunilor de
autoapărare sau de apărare ale altei persoane, inclusiv ameninţarea cu asemenea
acte, comise de către un membru de familie în privinţa altui membru al aceleiaşi
familii, prin care s-a cauzat victimei prejudiciu material sau moral‖. Din cauza unor
astfel de divergențe terminologice se încalcă regula fixată la lit. e) art. 19 al Legii nr.
780 din 27.12.2001 privind actele legislative: „terminologia utilizată în actul elaborat
este constantă şi uniformă ca şi în celelalte acte legislative [...]‖.
1
În alt registru, din art. 126 din Codul penal al Ucrainei rezultă că infracțiunea
prevăzută la acest articol presupune aplicarea doar a violenței fizice, psihologice
sau economice. Noțiunile „violență fizică în familie‖, „violență psihologică în familie‖
și „violență economică în familie‖ sunt definite în art. 1 al Legii Ucrainei din
15.11.2001 cu privire la prevenirea violenței în familie. Pentru a atrage răspunderea
48
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
1
conform art. 126 din Codul penal al Ucrainei, aplicarea violenței fizice, psihologice
sau economice trebuie să aibă un caracter sistematic. În cazul în care această
2
condiție nu este îndeplinită, răspunderea poate fi aplicată în baza art. 173
„Săvârșirea violenței în familie, nerespectarea ordonanței de protecție sau
omisiunea de a se supune programului corecțional‖ din Codul Ucrainei cu privire la
contravențiile administrative [7]. Nu considerăm oportună recepționarea unui
asemenea model reglementar: prezența sau lipsa sistematicității comiterii violenței
în familie n-ar trebui să devină un criteriu de delimitare a infracțiunilor, prevăzute la
1 1
art. 201 CP RM, de fapta specificată la art. 78 din Codul contravențional al
Republicii Moldova. Sistematicitatea comiterii violenței în familie, adică repetarea
acesteia de cel puțin trei ori, ar trebui privită doar ca temei de reținere la calificare a
1
concursului de infracțiuni prevăzute la art. 201 CP RM sau de fapte specificate la
1
art. 78 din Codul contravențional al Republicii Moldova.
1
Din art. 126 din Codul penal al Ucrainei mai reiese că infracțiunea
prevăzută la acest articol este comisă asupra actualului sau fostului soț ori a unei
alte persoane cu care făptuitorul se află (s-a aflat) în raporturi de familie sau în
relații apropiate. Sub acest aspect, în Observațiile Direcției principale juridice a
Aparatului Radei Supreme a Ucrainei din 10.03.2017 cu privire la Proiectul nr.
4952/2017, se menționează: nu există o interpretare legislativă a noțiunii „relații
apropiate‖ [5]. Pe această cale se sugerează că respectiva noțiune generează
1
pericolul interpretării extensive a dispozițiilor art. 126 , alin. 2 art. 152 și alin. 2 art.
153 din Codul penal al Ucrainei.
Însă, acesta nu este singurul neajuns ce caracterizează descrierea
1
subiectului și a victimei infracțiunilor prevăzute la art. 126 , alin. 2 art. 152 și alin. 2
art. 153 din Codul penal al Ucrainei. În art. 1 al Legii Ucrainei din 15.11.2001 cu
privire la prevenirea violenței în familie găsim definiția noțiunii „membri ai familiei‖:
„persoanele aflate în căsătorie; persoanele care formează o familie, însă nu sunt
căsătorite; copiii acestor persoane; persoanele care se află sub tutelă sau curatelă;
persoanele care se află în raporturi de rudenie pe linie dreaptă sau pe linie
colaterală, cu condiția conlocuirii‖. Luând în considerare existența acestei definiții,
1
nu este clar de ce, în art. 126 , alin. 2 art. 152 și alin. 2 art. 153 din Codul penal al
Ucrainei, la descrierea subiectului și a victimei infracțiunii se recurge la noțiunea
„actualul sau fostul soț ori altă persoană cu care făptuitorul se află (s-a aflat) în
raporturi de familie sau în relații apropiate‖. De ce nu se recurge la noțiunea
„membri de familie‖ definită în art. 1 al Legii Ucrainei din 15.11.2001 cu privire la
prevenirea violenței în familie? Nedumerirea noastră este alimentată și de faptul că
art. 15 al Legii Ucrainei din 15.11.2001 cu privire la prevenirea violenței în familie
prevede: „Membrii de familie, care au săvârșit violența în familie, poartă răspundere
penală, contravențională sau civilă în corespundere cu legea‖.
1
Pentru comparație, noțiunea „membru de familie‖, utilizată în art. 201 CP
1
RM, este definită identic în art. 133 CP RM și în alin. (2) art. 3 al Legii nr. 45 din
01.03.2007 cu privire la prevenirea şi combaterea violenţei în familie.
În concluzie, considerăm inoportună recepționarea modelului de
reglementare a violenței în familie, care este propus în Proiectul nr. 4952/2017.
1
Carențele, de care suferă art. 201 CP RM, pot fi remediate doar pe calea
completării art.150-152 și 155 CP RM cu prevederi referitoare la săvârșirea
infracțiunii asupra unui membru de familie. În alți termeni, este imperioasă
renunțarea in corpore la ideea de incriminare a violenței în familie cu titlu de nomen
49
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
juris. Considerăm oportună incriminarea exclusiv a manifestărilor particulare ale
1 2
violenței în familie, după exemplul dispozițiilor de la lit. e ) alin. (2) art. 145, lit. b )
2 1
alin. (2) art. 171 și lit. b ) alin. (2) art. 172 CP RM, precum și de la art. 78 din Codul
contravențional. Existența unor asemenea dispoziții compromite maniera de
1
incriminare din art. 201 CP RM.
Într-o manieră apropiată ar trebui remaniată legea penală ucraineană. Primul
pas – completarea art. 152 și art. 153 din Codul penal al Ucrainei cu prevederi
referitoare la manifestările particulare ale violenței în familie – a fost făcut.
Consecvența obligă ca această concepție să fie extinsă asupra celorlalte articole
din legea penală a Ucrainei, în care sunt incriminate faptele violentale. Ne referim la
art. 115, 121, 122, 125, 126 și 129 din Codul penal al Ucrainei.
BIBLIOGRAFIE:
1. Проект закону України № 4952 від 20 квітня 2017 р. «Про внесення змін до
Кримінального та Кримінального процесуального кодексів України з метою
реалізації положень Конвенції Ради Європи про запобігання насильству
стосовно жінок і домашньому насильству та боротьбу з цими явищами».
Disponibil: http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_1?pf3511=59648
2. Проект Закону України № 4952 від 12 липня 2016 р. «Про внесення змін до
деяких законів України у зв’язку з ратифікацією Конвенції Ради Європи про
запобігання насильству стосовно жінок і домашньому насильству та
боротьбу з цими явищами». Disponibil:
http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_1?pf3511=59648
3. Проект Закону України № 4952 (доопрацьований) від 2 листопада 2016 р.
«Про внесення змін до Кримінального кодексу України та Кримінального
процесуального кодексу України у зв’язку з ратифікацією Конвенції Ради
Європи про запобігання насильству стосовно жінок і домашньому
насильству та боротьбу з цими явищами». Disponibil:
4. Висновок Головного науково-експертного управління Апарату Верховної
Ради України від 14 листопада 2016 р. до проекту Закону України № 4952
(доопрацьованого) від 2 листопада 2016 р. «Про внесення змін до
Кримінального кодексу України та Кримінального процесуального кодексу
України у зв’язку з ратифікацією Конвенції Ради Європи про запобігання
насильству стосовно жінок і домашньому насильству та боротьбу з цими
явищами». Disponibil:
5. Зауваження Головного юридичного управління Апарату Верховної Ради
України від 10 квітня 2017 р. до проекту Закону України «Про внесення змін
до Кримінального та Кримінального процесуального кодексів України з
метою реалізації положень Конвенції Ради Європи про запобігання
насильству стосовно жінок і домашньому насильству та боротьбу з цими
явищами» (реєстр. № 4952). Disponibil:
6. Закон України від 15 листопада 2001 р. «Про попередження насильства в
сім'ї» // Відомості Верховної Ради України. – 2002. – № 10.
7. Кодекс України про адміністративні правопорушення // Відомості Верховної
Ради Української РСР. – 1984. – додаток до № 51.
50
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
УДК 340.132.626:343.541.2:343.236.1(478)
Brînza Sergiu Mihail
APLICAREA RĂSPUNDERII PENTRU TENTATIVA DE VIOL: ANALIZA

PRACTICII JUDICIARE A REPUBLICII MOLDOVA
Adnotare. Scopul acestui studiu constă în analiza practicii de aplicare a

răspunderii pentru tentativa de viol (art. 27 și 171 din Codul penal al Republicii
Moldova). Sunt identificate carențele și incoerențele care marchează această
practică. De asemenea, se examinează aspectele teoretice și practice ale
delimitării: tentativei de viol de acțiunile perverse (art. 175 din Codul penal al
Republicii Moldova); tentativei de viol de renunțarea de bunăvoie de la săvârșirea
violului; tentativei neterminate de viol de tentativa terminată de viol. Constatările și
observațiile făcute contribuie la uniformizarea practicii de aplicare a răspunderii
pentru tentativa de viol, precum și la aducerea acesteia în albia legalității. Soluțiile
propuse de autor au menirea de a preveni erorile care apar în practica judiciară a
Republici Moldova în procesul de aplicare a răspunderii pentru tentativa de viol.
Cuvinte-cheie: viol; raport sexual; consumarea infracțiunii; tentativă;
tentativă terminată; tentativă neterminată; renunţarea de bunăvoie la săvârşirea
infracţiunii.
Брынза Сергей Михайлович

ПРИМЕНЕНИЕ ОТВЕТСТВЕННОСТИ ЗА ПОКУШЕНИЕ НА

ИЗНАСИЛОВАНИЕ: АНАЛИЗ СУДЕБНОЙ ПРАКТИКИ РЕСПУБЛИКИ
МОЛДОВА
Аннотация. Целью настоящего исследования является анализ

практики применения ответственности за покушение на изнасилование
(ст. 27 и 171 Уголовного кодекса Республики Молдова). Определяются
недостатки и несоответствия, характеризующие данную практику. Также
рассматриваются теоретические и практические аспекты разграничения:
покушения на изнасилование и развратных действий (статья 175
Уголовного кодекса Республики Молдова); покушения на изнасилование и
добровольного отказа от совершения изнасилования; неоконченного
покушения на изнасилование и оконченного покушения на изнасилование.
Сделанные выводы и замечания способствуют единообразному применению
ответственности за покушение на изнасилование, а также возвращению в
лоно законности практики применения ответственности за такое
покушение. Предлагаемые автором решения направлены на
предотвращение ошибок, возникающих в судебной практике Республики
Молдова в процессе применения ответственности за покушение на
изнасилование.
51
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
Ключевые слова: изнасилование; половое сношение; окончание
преступления; покушение; оконченное покушение; неоконченное покушение;
добровольный отказ от совершения преступления.
Brinza Sergiu M.
THE APPLICATION OF THE PENAL LIABILITY FOR ATTEMPTED RAPE: THE

ANALYSIS OF THE JUDICIAL PRACTICE OF THE REPUBLIC OF MOLDOVA
Abstract. The purpose of this study is to analyze the judicial practice of the
Republic of Moldova regarding the application of the penal liability for attempted
rape (art. 27 and 171 from the Penal Code of the Republic of Moldova). There are
identified the shortcomings and inconsistencies that mark this practice. There are
also examined the theoretical and practical aspects of the delimitation of the
attempted rape from the perverse actions (art. 175 from the Penal Code of the
Republic of Moldova), of the attempted rape from the voluntary abandonment of the
commission of the offence and of the unconsummated attempted rape from the
consummated attempted rape. The findings and observations made in this article
contribute to the formalization of the judicial practice of the Republic of Moldova
regarding the application of the penal liability for attempted rape, as well as to
bringing it to the forefront of legality. The solutions proposed by the author are
meant to prevent the potential errors within the judicial practice of the Republic of
Moldova during the process of applying the penal liability for attempted rape.
Keywords: rape; sexual intercourse; consummation of the offence; attempt;
consummated attempt; unconsummated attempt; voluntary abandonment of the
commission of the offence.
În conformitate cu art. 27 CP RM, „se consideră tentativă de infracţiune

acţiunea sau inacţiunea intenţionată îndreptată nemijlocit spre săvârşirea unei
infracţiuni dacă, din cauze independente de voinţa făptuitorului, aceasta nu şi-a
produs efectul‖. Neproducerea efectului acţiunii sau inacţiunii nu se reduce la
neproducerea urmărilor prejudiciabile ale infracțiunii. Drept urmare, etapa de
tentativă este posibilă nu doar în cazul infracțiunilor materiale, dar și în cazul
infracțiunilor formale. Important este ca infracțiunea formală să nu fie de executare
instantanee (uno ictu). În acest sens, suntem de acord cu următoarea afirmație a lui
S. Copețchi și I. Hadîrcă: „De exemplu, este posibilă tentativa la infracțiunile
formale complexe (traficul de ființe umane, violul, acțiunile violente cu caracter
sexual) ori la infracțiunile pasibile de a fi comise în mod etapizat (răpirea unei
persoane)‖ [1, p. 285].
Infracțiunea de viol, prevăzută la art. 171 CP RM, este susceptibilă de
tentativă. Aceasta deoarece violul este o infracțiune complexă, presupunând un
proces de durată relativ lungă. În orice caz, violul implică o activitate care poate fi
întreruptă. Executarea unei părți a laturii obiective a violului atestă săvârșirea
tentativei la această infracțiune. Din perspectiva art. 27 CP RM, aceasta înseamnă
următoarele: constrângerea fizică sau psihică exercitată asupra victimei, este
îndreptată nemijlocit spre săvârşirea raportului sexual, însă, din cauze
52
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
independente de voinţa făptuitorului, această constrângere nu-şi produce efectul. În
această ipoteză, constrângerea fizică sau psihică (acțiunea adiacentă) este
antecedentă cauzal față de raportul sexual (acțiunea principală).
Accentuăm: constrângerea fizică sau psihică trebuie să fie antecedentă
cauzal anume față de raportul sexual. În cazul în care constrângerea fizică sau
psihică constituie premisa unei alte acțiuni, nu întotdeauna putem vorbi despre
tentativa de viol. Astfel, într-o speță, T. V. a fost acuzat de săvârșirea infracțiunii
prevăzute la art. 27 și alin. (1) art. 171 CP RM. În fapt, la 21.04.2015, în jurul orei
14.30, acesta se afla în casa de locuit a lui M. Z. În aceste împrejurări, T. V. i-a
propus lui M. Z. să întrețină un raport sexual. Obținând un refuz, T. V. a dezbrăcat
victima de haine și „a început raportul sexual forțat, introducând degetele în vaginul
victimei‖. Însă, acțiunea lui T. V. nu a fost dusă până la capăt, din cauza că M. Z. a
opus rezistență și a sunat la poliție [2]. În primul rând, introducerea degetelor în
vaginul victimei nu constituie începerea raportului sexual. În caz contrar, fapta lui
T. V. ar fi trebuit calificată ca viol consumat. Introducerea degetelor în vaginul
victimei nu poate constitui începerea raportului sexual, deoarece raportul sexual
poate presupune doar introducerea – deplină sau parțială – a membrului viril (nu și
a altor părți ale corpului făptuitorului) în vaginul victimei. În al doilea rând, din speță
nu rezultă clar dacă introducerea degetelor în vaginul victimei a reprezentat scopul
final urmărit de către T. V. sau scopul intermediar al acestuia. Dacă introducerea
degetelor în vaginul victimei a reprezentat scopul final urmărit de către T. V., atunci
fapta acestuia urma a fi calificată în baza alin. (1) art. 172 CP RM. Dacă însă
introducerea degetelor în vaginul victimei a reprezentat scopul intermediar urmărit
de către T. V. (scopul final constituindu-l săvârșirea raportului sexual), atunci
calificarea poate fi făcută conform art. 27 și alin. (1) art. 171 CP RM. În concluzie,
va exista tentativă la infracţiunea prevăzută la art. 171 CP RM în toate cazurile în
care s-a realizat acţiunea de constrângere fizică sau psihică, dar nu a început
raportul sexual din cauze independente de voinţa făptuitorului. Nu este exclus ca
după săvârșirea acțiunii de constrângere fizică sau psihică sau concomitent cu
aceasta, dar până la începerea raportului sexual, să fie săvârșită o altă acțiune.
Important este ca această acțiune să nu reprezinte un scop în sine. Purtând un
caracter precoital, această acțiune intermediară trebuie să urmărească scopul
săvârșirii raportului sexual.
În ipoteza în care respectiva acțiune intermediară intră sub incidența unui
articol care stabilește răspunderea pentru o altă infracțiune privind viața sexuală (de
exemplu, art. 172 CP RM), tentativa de viol va forma concurs cu această altă
infracțiune. În această ipoteză, este important ca acțiunea de constrângere fizică
sau psihică se se afle în antecedență cauzală atât cu respectiva infracțiune, cât și
cu tentativa de viol.
În cazul în care acțiunea adiacentă din cadrul violului constă în profitarea de
imposibilitatea victimei de a se apăra ori de a-şi exprima voinţa, antecedența
cauzală față de raportul sexual nu este posibilă. Aceasta întrucât profitarea de
imposibilitatea victimei de a se apăra ori de a-şi exprima voinţa este săvârșită
concomitent cu raportul sexual. Crearea de către făptuitor a stării de imposibilitate a
victimei de a se apăra ori de a-şi exprima voinţa se face la etapa de pregătire a
violului, deci se situează dincolo de limitele executării laturii obiective a acestei
infracțiuni. În ipoteza săvârșirii paralele a acțiunii principale (raportul sexual) și a
acțiunii adiacente (profitarea de imposibilitatea victimei de a se apăra ori de a-şi
53
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
exprima voinţa), violul adoptă forma unei infracțiuni complexe, însă nu mai
presupune executarea etapizată a laturii obiective. Începerea profitării de
imposibilitatea victimei de a se apăra ori de a-şi exprima voinţa coincide cu
începerea săvârșirii raportului sexual, deci atestă consumarea infracțiunii de viol. În
concluzie, în cazul în care acțiunea adiacentă din cadrul violului se exprimă în
profitarea de imposibilitatea victimei de a se apăra ori de a-şi exprima voinţa,
tentativa de viol nu poate presupune executarea parțială a laturii obiective a
infracțiunii. În prezența unei astfel de modalități normative a acțiunii adiacente,
tentativa de viol devine posibilă doar în cazul erorii cu privire la anumite semne
constitutive relevante ale infracțiunii în cauză (obiectul juridic al infracțiunii, calitatea
specială a victimei etc.).
Indiferent de modalitatea normativă sub care apare, acțiunea adiacentă din
cadrul violului trebuie să urmărească scopul săvârșirii raportului sexual. În lipsa
acestuia, acțiunea nu constituie tentativă de viol. Nerespectarea regulii în cauză
poate avea ca efect confundarea tentativei de viol cu alte infracțiuni. Spre deosebire
de tentativa de viol, astfel de infracțiuni nu au ca scop săvârșirea raportului sexual.
De exemplu, într-o speță, Ș. V. a fost condamnat în baza art. 175 CP RM. În fapt, la
11.04.2010, între orele 20.00-21.00, acesta se afla pe imaşul din satul Pociumbeni,
raionul Râşcani, împreună cu fiica sa în vârstă de patru ani. Profitând de
imposibilitatea acesteia de a se apăra şi de a-şi exprima voinţa, Ș. V. a doborât
victima la pământ şi a săvârşit faţă de aceasta „acţiuni perverse ce constau în
atingeri indecente‖. Procurorul a declarat apel împotriva sentinţei în cauză,
solicitând condamnarea făptuitorului conform art. 27 și lit. b) alin. (3) art. 171 CP
RM. Este interesant că, în apelul său, procurorul a subliniat: instanţa de fond nu a
stabilit circumstanţele care l-ar fi împiedicat pe făptuitor să săvârşească violul până
la capăt. Instanţa de apel a menținut sentința instanței de fond. Ulterior, Colegiul
penal lărgit al Curţii Supreme de Justiţie a admis recursul declarat de procuror, a
casat decizia instanței de apel şi a dispus rejudecarea cauzei de către aceeaşi
instanţă de apel, în alt complet de judecată. Întrunită într-un alt complet de
judecată, instanța de apel a susținut calificarea acțiunii lui Ș. V. în baza art. 27 și lit.
b) alin. (3) art. 171 CP RM. Argumentarea acestei instanțe a fost următoarea:
concluzia instanţei de fond privind lipsa probelor care ar dovedi vinovăţia
făptuitorului în săvârșirea tentativei de viol este pripită şi vine în contradicţie cu
probele examinate în cadrul cercetării judecătoreşti; cele comise de făptuitor nu pot
fi calificate în baza art. 175 CP RM, întrucât fapta prevăzută la acest articol poate fi
comisă doar cu consimţământul victimei [3].
Spre deosebire de tentativa de viol, acțiunile perverse în sensul art. 175 CP
RM nu urmăresc săvârșirea raportului sexual. Totodată, nu putem face abstracție
de faptul că, pentru calificarea faptei în baza art.175 CP RM este obligatoriu să
existe consimţământul univoc al victimei. Or, în sensul art. 175 CP RM, acţiunile
perverse nu pot presupune nici constrângere, nici profitarea de dependenţa victimei
ori de imposibilitatea acesteia de a se apăra sau de a-şi exprima voinţa. În caz
contrar, fapta ar fi calificată conform art.171, 172 sau 173 CP RM. Totuși, lipsa
consimțământului victimei nu înseamnă automat că a fost săvârșită o tentativă de
viol. Nici una dintre instanțele, care au participat la examinarea cauzei împotriva lui
Ș. V., nu a stabilit circumstanţele care l-ar fi împiedicat pe acesta să săvârşească
violul până la capăt. Cu alte cuvinte, în rezultatul examinării acestei cauze s-a
54
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
concluzionat corect că fapta lui Ș. V. nu poate fi calificată în baza art. 175 CP RM,
însă nu s-a confirmat că acesta a comis o tentativă de viol.
Din art. 27 CP RM rezultă: tentativă de infracțiune există doar în cazul în
care acţiunea sau inacţiunea intenţionată, îndreptată nemijlocit spre săvârşirea unei
infracţiuni, nu-şi produce efectul din cauze independente de voinţa făptuitorului.
Dacă însă făptuitorul încetează acţiunile (inacţiunile) îndreptate nemijlocit spre
săvârşirea infracţiunii, fiind conştient de posibilitatea consumării infracţiunii, vom fi
în prezența renunţării de bunăvoie la săvârşirea infracţiunii (temei de liberare de
răspundere penală prevăzut la art. 56 CP RM). De ce Ș. V. a fost condamnat în
baza art. 27 și lit. b) alin. (3) art. 171 CP RM, odată ce instanțele de judecată au
trecut cu vederea un criteriu extrem de important care permite delimitarea tentativei
de infracțiune de renunţarea de bunăvoie la săvârşirea infracţiunii? Ne referim la
criteriul (in)dependenței de voinţa făptuitorului a cauzelor de neproducere a
efectului infracțiunii? Nu a fost analizată natura împrejurărilor în care s-a produs
renunţarea la săvârşirea infracţiunii, pentru a se stabili dacă aceasta a fost
benevolă sau nu. Or, dacă Ș. V. a renunțat la săvârșirea raportului sexual, fiind
conştient de posibilitatea consumării infracţiunii de viol și nefiind constrâns de
împrejurările care l-ar fi putut împiedica să săvârșească raportul sexual, acesta
trebuia liberat de răspunderea penală. În mod regretabil, instanțele de judecată,
care au examinat cauza împotriva lui Ș. V., au exclus o asemenea posibilitate, fără
a oferi vreo explicație.
Luând în considerare cele menționate mai sus, apar dubii legate de
corectitudinea calificării faptelor în spețele următoare: C. D. a fost condamnat în
baza art. 27 și lit. b) alin. (3) art. 171 CP RM. În fapt, la 07.02.2014, între orele
19.30-19.50, acesta se afla în satul Răspopeni, raionul Șoldănești. Pentru a-și
satisface pofta sexuală, C. D. a atras-o pe nepoata sa de șase ani în beciul unei
case părăsite. Prin constrângere fizică și psihică, făptuitorul a dezbracat victima și a
încercat să săvârșească cu ea un raport sexual. Însă, din cauze independente de
voința sa, C. D. nu și-a dus intenția până la sfârșit. Aceasta deoarece victima a
început să plângă, spunând că are dureri [4]; C. G. a fost condamnat conform art.
27 și alin. (1) art. 171 CP RM. În fapt, la 01.07.2012, aproximativ la ora 10.30,
acesta se afla în pădurea dintre satele Risipeni şi Izvoare, raionul Făleşti. Urmărind
satisfacerea poftei sexuale cu C. M., C. G. a atacat-o din spate comis şi a
imobilizat-o, încercând să dezbrace victima și să întreţină cu ea un raport sexual.
Din cauze independente de voinţa făptuitorului, acțiunea acestuia nu şi-a produs
efectul. Aceasta întrucât victima a aruncat cu excremente în direcția făptuitorului [5].
După A. I. Plotnikov, nu atestăm starea de constrângere a făptuitorului
condiționată de împrejurările, care l-ar putea împiedica să săvârșească infracțiunea
până la capăt, în cazul în care astfel de împrejurări comportă pentru el un pericol
abstract, nu unul real. În astfel de cazuri, nu este exclus ca decizia benevolă a
făptuitorului de a înceta activitatea infracțională să aibă ca pretext conduita victimei
(de exemplu, apelul acesteia la conștiința făptuitorului) [6]. La rândul său, G.
Antoniu susține: „Deși se obișnuiește să se definească desistarea (adică
renunţarea de bunăvoie la săvârşirea infracţiunii – n.a.) ca o abandonare voluntară
a executării, iar tentativa ca o abandonare involuntară a executării, în realitate în
toate aceste cazuri, de regulă există un act de voință a agentului (adică a
făptuitorului – n.a.), numai că în cazul tentativei întrerupte voința agentului este o
voință constrânsă (constrângere morală), pe când în cazul desistării voluntare este
55
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
vorba de o voință liberă a agentului. […] În măsura în care cauzele exterioare au
avut o influență preponderentă în luarea de către agent a hotărârii de a întrerupe
executarea (de pildă, arestarea făptuitorului, riposta victimei, slăbiciunea fizică a
agentului) nu va exista desistarea voluntară‖ [7, p. 241, 253].
Prin prisma acestor două opinii, considerăm că, în ultimele două spețe
exemplificate mai sus, decizia de a înceta activitatea infracțională a fost una
voluntară. În ambele spețe, conduita victimei (privită drept cauză exterioară) a
reprezentat un pretext, nu un factor de influență preponderentă în luarea de către
făptuitor a deciziei de a înceta activitatea infracțională. În aceste spețe, făptuitorul
era conştient de posibilitatea consumării infracţiunii, însă, din anumite motive, a
renunțat la această posibilitate.
Stabilirea motivelor în cauză poate contribui la delimitarea renunţării de
bunăvoie la săvârşirea violului de tentativa la această infracțiune. După V. I. Crețul,
ca motive ale renunţării de bunăvoie la săvârşirea infracțiunii pot apărea:
conștientizarea de către făptuitor a caracterului imoral al acțiunii (inacțiunii) sale;
remușcările acestuia; dorința făptuitorului de a se corecta; teama acestuia de a
suporta răspunderea; compătimirea făptuitorului față de victimă; lipsa de avantaje
pe care făptuitorul le-ar obține în rezultatul comiterii infracțiunii, etc. [8] În viziunea
lui A. I. Sitnikova, printre astfel de motive se numără: rușinea făptuitorului;
mustrarea de cuget a acestuia; mila acestuia față de victimă; indolența (lenea)
acestuia; teama făptuitorului de a fi descoperit, etc. [9, p. 129] Luând în considerare
particularitățile ce caracterizează violul, considerăm că renunțarea la săvârșirea
acestei infracțiuni poate fi determinată și de alte motive: lipsa de pregătire
psihologică pentru a săvârși infracțiunea până la capăt; dezgust; teama de a
contacta o boală venerică sau maladia SIDA; teama de a compromite persoanele
apropiate, etc.
În speța în care C. D. nu și-a dus intenția până la sfârșit deoarece victima a
început să plângă, spunând că are dureri, motivul încetării activității infracționale l-a
constituit, cel mai probabil, mila făptuitorului față de victimă. În speța în care
acțiunea lui C. G. nu şi-a produs efectul întrucât victima a aruncat cu excremente în
direcția făptuitorului, motivul încetării activității infracționale l-a reprezentat, cel mai
probabil, dezgustul acestuia. Important este că, în ambele cazuri, făptuitorii au avut
posibilitatea reală de a continua activitatea infracțională, însă au decis voluntar să o
înceteze. Deci, a lipsit temeiul de aplicare a răspunderii pentru tentativa de viol.
Practica demonstează că infracțiunea de viol nu-și produce efectul din
următoarele cauze: opunerea de către victimă a rezistenţei active [10, 11];
intervenția altor persoane [12, 13]; surprinderea făptuitorului de către o altă
persoană [14]; apropierea altor persoane, fapt care-l sperie pe făptuitor [15]; fuga
victimei de făptuitor [16, 17]; particilaritățile fiziologice ale făptuitorului, care au
condiționat ejacularea ante portas [18]. Dintre aceste cauze, se evidențiază:
intervenția altor persoane; surprinderea făptuitorului de către o altă persoană;
apropierea altor persoane, fapt care-l sperie pe făptuitor. Considerăm că nu în toate
cazurile apariția la locul faptei a unor terțe persoane poate fi privită drept cauză de
calificare a faptei ca tentativă de viol. Nu este exclus ca apariția unor asemenea
persoane să reprezinte cauza renunțării de bunăvoie la săvârșirea violului. În
context, pentru delimitarea tentativei de viol de renunțarea de bunăvoie la
săvârșirea violului, contează criteriul propus de A. I. Plotnikov, despre care am
vorbit supra: nu atestăm starea de constrângere a făptuitorului condiționată de
56
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
împrejurările, care l-ar putea împiedica să săvârșească infracțiunea până la capăt,
în cazul în care astfel de împrejurări comportă pentru el nu un pericol real, dar un
pericol abstract. Parafrazând, opinăm că, dacă apariția la locul faptei a unor terțe
persoane prezintă un pericol abstract pentru făptuitor, vom fi în prezența renunțării
de bunăvoie la săvârșirea violului. Dacă însă apariția la locul faptei a unor terțe
persoane comportă un pericol real pentru făptuitor, vom fi în prezența tentativei de
viol. Realitatea pericolului pentru făptuitor depinde de: distanța dintre acesta și
persoanele terțe; existența unor obstacole dintre făptuitor și astfel de persoane;
numărul de făptuitori raportat la numărul de persoane terțe, etc. Dacă, luând în
considerare asemenea circumstanțe, făptuitorul înțelege că are posibilitatea reală
de a săvârși raportul sexual până la intervenția persoanelor terțe, însă decide să nu
o facă, vom fi în prezența renunțării de bunăvoie la săvârșirea violului. Dacă însă,
luând în considerare circumstanțele sus-menționate, făptuitorul își dă seama că-i
lipsește posibilitatea reală de a săvârși raportul sexual până la intervenția
persoanelor terțe, atunci încetarea de către el a activității infracționale atestă
prezența tentativei de viol.
În mod regretabil, în unele cazuri, în practică, nu sunt specificate cauzele
datorită cărora infracțiunea de viol nu și-a produs efectul. De exemplu, într-o speță,
C. I. a fost acuzat de comiterea infracțiunii prevăzute la art. 27 și alin. (1) art. 171
CP RM. În fapt, la 12.05.2017, aproximativ la ora 23.00, acesta se afla pe teritoriul
gimnaziului din satul Țaul, raionul Dondușeni. Urmărind scopul satisfacerii poftei
sexuale, C. I. a doborât-o la pământ pe O. R. După ce a dezbrăcat victima de
pantaloni și lenjeria intimă, făptuitorul a încercat să întrețină cu ea un raport sexual.
Însă, din cauze independente de voința lui, nu i-a reușit [19]. Întrucât nu a fost
stabilită cauza datorită căreia infracțiunea de viol nu și-a produs efectul, putem
pune la îndoială faptul că această cauză nu a depins de voința făptuitorului. Deci,
nu se exclude posibilitatea ca C. I. să fi renunțat benevol la săvârșirea violului.
În alte cazuri, formulările din sentințele de condamnare pentru tentativa de
viol au un caracter ambiguu. De exemplu, într-o speță, P. I. și C. V. au fost
condamnați în baza art. 27 și lit. b) alin. (3) art. 171 CP RM. Aceștia au încercat să
introducă membrul viril în vaginul victimei, însă nu şi-au putut realiza intenţia până
la sfârşit „din motivul stării fiziologice‖ [20]. Nu este clar a cui stare fiziologică a fost
avută în vedere: a victimei sau a făptuitorilor. De asemenea, nu este clar în ce
măsură respectiva stare fiziologică a influențat asupra deciziei făptuitorilor de a
înceta activitatea infracțională: 1) a avut oare această stare o influență
preponderentă în luarea de către făptuitori a deciziei de a înceta activitatea
infracțională sau 2) a servit doar ca pretext pentru încetarea activității în cauză? Cel
mai probabil, din cauza pudibonderiei (excesului de pudoare), în textul sentinței s-a
omis să se răspundă la această întrebare extrem de importantă.
Ultima dintre spețele prezentate mai sus prezintă interes și dintr-un alt punct
de vedere. În această ordine de idei, consemnăm că, de exemplu, în Codul penal al
Ucrainei, în art. 15, se face distincție între tentativa terminată (alineatul 2) și
tentativa neterminată (alineatul 3). În mod regretabil, în art. 27 CP RM nu se face o
asemenea diferențiere. Între timp, în comparație cu tentativa neterminată, tentativa
terminată este mai apropiată de infracțiunea consumată. Din aceste considerente,
tentativa terminată comportă un grad de pericol social mai sporit decât tentativa
neterminată. Distingerea tentativei neterminate de tentativa terminată este
relevantă în planul individualizării pedepsei. De asemenea, această distingere
57
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
contează sub aspectul stabilirii prezenței sau lipsei renunțării de bunăvoie la
săvârșirea infracțiunii. Or, renunțarea de bunăvoie la săvârșirea infracțiunii este
posibilă doar în cazul tentativei neterminate.
Tentativa de infracțiune poate fi o tentativă neterminată (imperfectă; simplă;
întreruptă; îndepărtată), dacă subiectul nu a putut să-şi continue fapta, intervenind
anumiţi factori care l-au împiedicat să-şi desfăşoare mai departe activitatea
infracţională. În alți termeni, tentativa neterminată presupune că făptuitorul nu a
depus toate eforturile necesare pentru ca infracțiunea să se consume, el
conștientizând aceasta. În contrast, tentativa terminată (perfectă; fără efect; fără
rezultat; completă) se atestă atunci când făptuitorul depune toate eforturile pe care
le consideră necesare pentru consumarea infracțiunii şi care în realitate au fost
necesare pentru aceasta, fără ca fapta să-şi fi produs efectul. În acest caz, în
viziunea făptuitorului, infracțiunea ar trebui să se consume automat, fără eforturi
suplimentare. Totuși, din cauze independente de voința lui, consumarea infracțiunii
nu se produce.
Unii autori sunt de părerea că în cazul infracțiunilor formale e posibilă doar
tentativa neterminată, în timp ce tentativa terminată e posibilă atât în cazul
infracțiunilor formale, cât și al infracțiunilor materiale [21, p. 377, 22, p. 288]. În
opoziție, S. Copețchi și I. Hadîrcă afirmă că tentativa terminată este posibilă în
cazul infracțiunilor formale [1, p. 293]. O poziție similară are A. S. Gorelik: de
regulă, este posibilă doar tentativa neterminată de viol. În cazuri mai rare, este
posibilă tentativa terminată de viol (de exemplu, dacă în procesul de înfrângere a
rezistenței victimei acesteia i s-a cauzat moartea, iar făptuitorul, fără a conștientiza
aceasta, a săvârșit raportul sexual cu cadavrul victimei) [23, p. 506]. Într-adevăr, în
exemplul enunțat de către A. S. Gorelik, făptuitorul a depus toate eforturile pe care
le-a considerat necesare pentru ca violul să se consume. Cu toate acestea, din
cauze independente de voința făptuitorului, consumarea infracțiunii nu s-a putut
produce. Mai mult, făptuitorul a considerat eronat că infracțiunea de viol s-a
consumat, deși în realitate aceasta nu avea cum să se consume. Or, la momentul
săvârșirii raportului sexual, lipsea persoana împotriva căreia s-a îndreptat
infracțiunea. În ultimă instanță, lipsea obiectul juridic – principal, generic,
suprageneric și general – al infracțiunii de viol.
Revenind la speța în care P. I. și C. V. nu și-au realizat integral intenţia
infracțională „din motivul stării fiziologice‖, în eventualitatea în care ar fi îndeplinite
condițiile cerute pentru tentativa de infracțiune, ar putea fi oare considerată
terminată această tentativă? Putem admite că, datorită vârstei fragede a victimei,
prin „stare fiziologică‖ a acesteia s-a avut în vedere canalul vaginal prea îngust. În
aceste condiții, tentativa terminată ar fi posibilă dacă făptuitorii ar fi depus toate
eforturile pe care le-au considerat necesare în vederea introducerii parțiale a
membrului viril în vaginul victimei. Mai mult, făptuitorii ar fi trebuit să considere
eronat că le-a reușit introducerea parțială a membrului viril în vaginul victimei (deși
în realitate aceasta nu s-a întâmplat). În prezența unui anumit concurs de
împrejurări (săvârșirea infracțiunii pe întuneric; starea de ebrietate a făptuitorilor,
care să aibă ca efect modificarea considerabilă a perceptiilor senzoriale ale
acestora; ejacularea precoce, etc.), nu este exclus ca făptuitorii să aibă o astfel de
reprezentare eronată. Totuși, trebuie să recunoaștem că o astfel de posibilitate este
foarte redusă. Mai degrabă ar fi posibilă situația când făptuitorii conștientizează că
nu pot începe raportul sexual din cauza diametrului prea mic al canalului vaginal al
58
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
victimei. În astfel de împrejurări, făptuitorii ar conștientiza că nu au depus toate
eforturile necesare pentru ca infracțiunea de viol să se consume. Deci, ne-am afla
în prezența tentativei neterminate de viol.
BIBLIOGRAFIE:
1. Copețchi S., Hadîrcă I. Calificarea infracțiunilor. – Chișinău: Tipografia Centrală,
2015. – 352 p.
2. Decizia Colegiului penal al Curții de Apel Bălți din 17.02.2016. Dosarul nr. 1a-
394/2016. Disponibil: https://cab.instante.justice.md/ro/hot?solr_document=
&solr_document_2=&DenumireDosar=&Tematica=171&solr_document_3=2
3. Decizia Colegiului penal al Curții Supreme de Justiție din 14.11.2017. Dosarul
nr. 4-1re-199/2017. Disponibil:
http://jurisprudenta.csj.md/search_plen_penal.php?id=1384
4. Sentința Judecătoriei raionului Șoldănești din 30.12.2014. Dosarul nr. 1-
121/2014. Disponibil: https://jor.instante.justice.md/ro/hot?solr_document=
&solr_document_2=&DenumireDosar=&Tematica=171&solr_document_3=2&pa
ge=1
5. Sentința Judecătoriei raionului Fălești din 25.01.2013. Dosarul nr. 1-32/2013.
Disponibil:
https://jbl.instante.justice.md/ro/hot?solr_document=&solr_document_2=&Denu
mireDosar=&Tematica=171&solr_document_3=2&page=1
6. Плотников А. И. Отграничение добровольного отказа от вынужденного
прекращения преступления // Актуальные проблемы российского права. –
2007. – № 2. – С. 313-317.
7. Antoniu G. Tentativa (doctrină, jurisprudență, drept comparat). – București:
Tempus, 1996. – 314 p.
8. Крецул В. І. Добровільна відмова від злочину // Новітні кримінально-правові
дослідження: Збірник наукових праць / Відп. ред. О. В. Козаченко. –
Миколаїв: Іліон, 2015. – С. 34-37.
9. Ситникова А. И. Приготовление к преступлению и покушение на
преступление. – Москва: Ось-89, 2006. – 160 с.
10. Sentința Judecătoriei raionului Dondușeni din 18.12.2009. Dosarul nr. 1-
75/2009. Disponibil:
https://jed.instante.justice.md/ro/hot?solr_document=&solr_document_2=&Denu
mireDosar=&Tematica=171&solr_document_3=2
11. Sentința Judecătoriei Chișinău (sediul Ciocana) din 17.11.2017. Dosarul nr. 1-
https://jc.instante.justice.md/ro/hot?solr_document=&solr_document_2=&Denu
12. Sentința Judecătoriei raionului Nisporeni din 04.05.2016. Dosarul nr. 1-82/2016.
Disponibil: https://jun.instante.justice.md/ro/hot?solr_document=
13. Sentința Judecătoriei sectorului Buiucani, mun. Chișinău, din 02.12.2016.
Dosarul nr. 1-1596/2016. Disponibil: https://jc.instante.justice.md/ro/
hot?solr_document=&solr_document_2=&DenumireDosar=&Tematica=171&solr
_document_3=2
59
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
14. Sentința Judecătoriei raionului Nisporeni din 12.10.2016. Dosarul nr. 1-
146/2016. Disponibil: https://jun.instante.justice.md/ro/hot?solr_document=
15. Decizia Colegiului penal al Curții de Apel Chișinău din 17.10.2017. Dosarul nr.
1a-1264/2017. Disponibil:
https://cac.instante.justice.md/ro/hot?solr_document=&solr_document_2=&Den
umireDosar=&Tematica=171&solr_document_3=2
16. Sentința Judecătoriei Hâncești (sediul Central) din 06.04.2017. Dosarul nr. 1-
342/2016. Disponibil: https://jhn.instante.justice.md/ro/hot?solr_document=
17. Sentința Judecătoriei raionului Orhei din 22.02.2010. Dosarul nr. 1-64/2010.
Disponibil: https://jor.instante.justice.md/ro/hot?solr_document=
&solr_document_2=&DenumireDosar=&Tematica=171&solr_document_3=2&pa
ge=1
18. Sentința Judecătoriei raionului Orhei din 03.02.2011. Dosarul nr. 1-64/2011.
Disponibil:
https://jor.instante.justice.md/ro/hot?solr_document=&solr_document_2=&Denu
mireDosar=&Tematica=171&solr_document_3=2&page=2
19. Sentința Judecătoriei Edineț (sediul Dondușeni) din 25.10.2017. Dosarul nr. 1-
https://jed.instante.justice.md/ro/hot?solr_document=&solr_document_2=&Denu
20. Sentința Judecătoriei raionului Criuleni din 30.06.2014. Dosarul nr. 1-19/2014.
Disponibil:
https://jcr.instante.justice.md/ro/hot?solr_document=&solr_document_2=&Denu
21. Mitrache C., Stănoiu R., Molnar I. et al. Noul Cod penal comentat / Sub red lui
G. Antoniu. Vol. I. – București: C. H. Beck, 2006. – 600 p.
22. Grama M., Botnaru S., Șavga A. et al. Drept penal: partea generală. – Chișinău:
Tipografia Centrală, 2012. – 328 p.
23. Полный курс уголовного права в 5-ти томах. Том 2. Преступления против
личности / Под ред. А. И. Коробеева. – Санкт-Петербург: Издательство
Р. Асланова «Юридический центр Пресс», 2008. – 680 с.
60
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
УДК 343.52:342.537.46:342.572(478)
Stati Vitalie Anatol
CU PRIVIRE LA OPORTUNITATEA INCRIMINĂRII DISEMINĂRII DE ȘTIRI

FALSE
Adnotare. Studiul este consacrat fenomenului știrilor false ("fake news") și

identificării de mijloace eficiente de contracarare juridico-penală a fenomenului în
cauză. În condițiile unui război hibrid și ale pericolului sporit de pierdere a
independenței și de deraiere către autoritarism, Republica Moldova este obligată să
studieze și să implementeze experiența acelor state democratice care caută soluții
pentru această problemă. În această privință, cea mai mare valoare o are
experiența legislativă a Franței și a României. În rezultatul analizei modelelor
reglementare, implementate de aceste două țări, este propusă completarea Codului
14
penal al Republicii Moldova cu două articole noi. Astfel, în proiectatul articol 134
1
este formulată definiția noțiunii „știri”. În proiectatul articol 281 se propune stabilirea
răspunderii pentru diseminarea de știri false.
Cuvinte-cheie: știri false; libertatea opiniei și a exprimării; dreptul la
informaţie; mijloace de comunicare sau de răspândire a informaţiilor; bună știință.
Стати Виталий Анатольевич

О НЕОБХОДИМОСТИ КРИМИНАЛИЗАЦИИ РАСПРОСТРАНЕНИЯ ФЕЙКОВЫХ

НОВОСТЕЙ
Аннотация. Исследование посвящено феномену фальшивых

(«фейковых») новостей и изысканию эффективных средств уголовно-
правового противодействия указанному феномену. В условиях гибридной
войны и связанной с этим нарастающей опасности потери независимости
и скатывания к авторитаризму, Республика Молдова обязана изучить и
внедрить опыт демократических государств, решающих ту же задачу. В
этом смысле наиболее ценным является законодательный опыт Франции и
Румынии. На основе изучения моделей правового регулирования,
внедряемых этими странами, предлагается дополнение Уголовного кодекса
Республики Молдова двумя новыми статьями. Так, в проектируемой
14
статье 134 формулируется определение понятия «новости». В
1
проектируемой статье 281 предлагается установление
ответственности за распространение фальшивых новостей.
Ключевые слова: фальшивые новости; свобода мнений и выражения;
право на информацию; средства связи или распространения информации;
заведомость.
61
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
Stati Vitalie A.
THE OPPORTUNITY TO PUNISH THE ACT OF DISSEMINATING FAKE NEWS
Abstract. The study focuses on the phenomenon of fake news and the
identification of effective judicial-penal means of combating this phenomenon.
Under the conditions of a hybrid war and the increased danger of loss of
independence and derailment towards authoritarianism, the Republic of Moldova is
obliged to study and implement the experience of those democratic states seeking
solutions to this problem. In this respect, of the highest value is the legislative
experience of such countries like France and Romania. As a result of the analysis
of the regulatory models implemented by these two countries, it is proposed to
supplement the Penal Code of the Republic of Moldova with two new articles. Thus,
14
one of the proposed articles, article 134 , includes the definition of the concept of
1
„news”. The second proposed article, article 281 , establishes the penal liability for
the act of disseminating fake news.
Keywords: fake news; freedom of opinion and expression; the right to
information; means of communication or dissemination of information; deliberately.
Potrivit alin. (1) art. 32 al Constituției Republicii Moldova, „oricărui cetăţean îi

este garantată libertatea gândirii, a opiniei, precum şi libertatea exprimării în public
prin cuvânt, imagine sau prin alt mijloc posibil‖. Totuși, în lumea de astăzi unii
confundă libertatea opiniei și a exprimării cu libertatea de a disemina neadevăruri și
de a manipula. Cu drept cuvânt, E. A. Andrei susține: „Făcând deja parte din
cotidian, ştirile false sunt lansate în mod intenţionat şi folosite ca armă în diverse
contexte. Fenomenul a devenit, astfel, o provocare pentru mass-media [...], efectele
generate de răspândirea ştirilor false putând fi resimţite şi la nivelul securităţii
naţionale‖ [1].
Pe lângă libertatea opiniei și a exprimării, Constituția, în art. 34, garantează
dreptul la informaţie. Potrivit alineatului (4) al acestui articol, „mijloacele de
informare publică, de stat sau private, sunt obligate să asigure informarea corectă a
opiniei publice‖. Conform unei opinii, scopul alin. (4) art. 34 al Constituției „ este de
a pune în valoare marile imperative în materie de informaţie, care trebuie
respectate, și anume: exactitatea, onestitatea, discreţia, corectitudinea și
confidenţialitatea. În realizarea acestor imperative, mass-media trebuie să respecte
o serie de principii corelative dreptului de a obţine și a difuza informaţii: respectarea
legislaţiei care îi reglementează activitatea; relatarea adevărului; verificarea
prealabilă a știrilor și informaţiilor; respingerea oricărei influenţe menite a denatura
faptele, evenimentele și interpretarea lor [...].‖ [2, p. 150]
Dispoziția de la alin. (4) art. 34 al Constituției își găsește dezvoltarea în alte
prevederi normative.
Astfel, Codul audiovizualului al Republicii Moldova nr. 260 din 27.07.2006
stabilește: „Pentru încurajarea şi facilitarea exprimării pluraliste a curentelor de
opinie, radiodifuzorii au obligaţia de a reflecta campaniile electorale în mod veridic
[...]‖ (alin. (3) art. 7); „Pentru a asigura în cadrul emisiunilor informative ale
radiodifuzorilor respectarea principiilor echilibrului social-politic, echidistanţei şi
62
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
obiectivităţii, aceştia vor plasa fiecare ştire astfel încât: a) informaţia care compune
ştirea să fie veridică; b) să nu fie deformat sensul realităţii prin tertipuri de montaj,
comentarii, mod de formulare sau titluri; c) în cazul subiectelor ce vizează situaţii de
conflict, să se respecte principiul de informare din mai multe surse‖ (alin. (4) art. 7);
„În Republica Moldova, dreptul la informare completă, obiectivă şi veridică, [...] este
garantat de lege‖ (alin. (1) art. 10).
De asemenea, alin. (1) art. 1 al Legii nr. 243 din 26.10.1994 a presei
prevede: „[...] Statul garantează tuturor persoanelor dreptul la [...] la informare
veridică asupra evenimentelor din viaţa internă şi cea internaţională prin intermediul
publicaţiilor periodice şi al agenţiilor de presă, care îşi desfăşoară activitatea în
condiţiile pluralismului politic [...]‖.
La fel, în Decizia Consiliului Coordonator al Audiovizualului nr. 127 din
26.12.2007 despre Codul de conduită al radiodifuzorilor, se menționează:
„Radiodifuzorii au datoria primordială de a relata adevărul, indiferent de
consecinţele ce le-ar putea avea asupra lor, obligaţie ce decurge din dreptul
constituţional al publicului de a fi informat just, complet şi adecvat. În virtutea
acestui drept radiodifuzorii sunt datori să comunice doar fapte deplin verificate‖ (art.
1); „Radiodifuzorii au obligaţia de a face o distincţie clară între fapte şi opinii astfel
încât acestea să nu fie confundate. În relatarea faptelor şi opiniilor jurnaliştii vor
acţiona cu bună-credinţă şi nu vor prezenta opiniile lor drept fapte‖ (art. 2);
„Informaţiile prezentate în cadrul programelor de ştiri şi de actualităţi trebuie să se
bazeze pe fapte şi date ale căror veridicitate poate fi stabilită prin metode
corespunzătoare de verificare‖ (art. 3).
În afară de aceasta, Codul deontologic al jurnalistului din Republica
Moldova [3] stabilește: „Jurnalistul verifică, de regulă, informaţiile din două surse
independente una de alta. Jurnalistul publică doar informaţiile despre care, în urma
verificărilor, are convingerea că sunt veridice‖ (pct. 2.5); „Imaginile trebuie să
reprezinte realitatea cu acurateţe. Procesarea electronică nu trebuie folosită pentru
a crea o impresie falsă asupra persoanelor şi evenimentelor. Fac excepţie colajele,
care trebuie marcate ca atare‖ (pct. 4.8).
În plus, Ghidul de bune practici pentru presa online [4] prevede: „Cu cât pare
mai exclusivă şi mai importantă o ştire, cu atât mai mult e nevoie de verificarea din
două surse a tuturor informaţiilor pe care le conţine. [...] Jurnaliştii trebuie să verifice
toate detaliile unei ştiri pentru a fi siguri că sunt corecte şi nu doar să accepte
afirmaţiile făcute de alte site-uri. [...] O informaţie fără sursă credibilă şi neverificată
poate duce la presupuneri neadevărate‖.
Nu în ultimul rând, în Ghidul de stil cu norme etice pentru jurnaliști [5] se
menționează: „Vom fi precauţi cu sursele care ne contactează prin telefon sau cele
care ne scriu scrisori, întrucât putem să ne confruntăm cu farse, cu persoane fictive,
sau cu mărturii false, ce au drept scop să ne dezinformeze. [...] Esenţa jurnalismului
de calitate constă în colectarea şi prezentarea faptelor aşa cum s-au întâmplat. De
aceea vom avea grijă să verificăm, să reverificăm şi să răsverificăm, prin
încrucişarea surselor, metodă aplicată de jurnaliştii responsabili‖.
În mod regretabil, nu întotdeauna, regulile enunțate supra sunt respectate.
Aceasta rezultă, de exemplu, din următorul fragment al Deciziei Consiliului
Coordonator al Audiovizualului nr. 3/11 din 10.02.2017 cu privire la examinarea
autosesizării membrului CCA, M. Onceanu-Hadîrcă: „În perioada de raport, postul
de televiziune [...] a difuzat subiecte cu multiple abateri de la standardele normative:
63
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
prezentarea opiniilor drept fapte, [...] difuzarea informației trunchiate și scoase din
context, dezinformarea prin afirmarea unor fapte care nu s-au produs și prin
diseminarea unor informații false [...]. Reportajul deformează realitatea prin
prezentarea unor zvonuri drept fapte demonstrate și gata de a se împlini [...]‖.
Pericolul, pe care-l comportă diseminarea de neadevăruri și manipularea
prin intermediul știrilor false, îl relevă chiar jurnaliștii. Astfel, în Rezoluţia Forumului
mass-media din Republica Moldova (Chişinău, 14-15 noiembrie 2017), se arată:
„[...] Semnalând extinderea fenomenului „ştirilor false‖, inclusiv prin apariţia unor
site-uri clonă şi a resurselor online specializate în difuzarea informaţiilor false și
defăimătoare, [...] Forumul mass-media [...] îndeamnă jurnaliștii și instituțiile mass-
media să [...] exercite profesia în beneficiul cetățeanului și în conformitate cu
standardele profesionale [...]‖ [6].
Nu doar Republica Moldova se confruntă cu problema pe care o supunem
atenției. Problema în cauză a devenit o preocupare majoră la nivelul Uniunii
Europene. Astfel, în Rezoluţia Parlamentului European din 23.11.2016 referitoare la
comunicarea strategică a UE pentru a contracara propaganda părților terțe
împotriva sa (2016/2030(INI)) [7], în pct. 46, Parlamentul European „subliniază rolul
central al instrumentelor online și în special al rețelelor de socializare în care
răspândirea de informații false și lansarea de campanii de dezinformare sunt ușor
de realizat și adesea nu întâmpină niciun obstacol‖. Într-un comunicat de presă al
Comisiei Europene din 13.11.2017 se menționează: „Platformele on-line și alte
servicii de pe internet ne-au deschis noi posibilități de a ne conecta, de a dezbate și
de a colecta informații. Însă răspândirea de știri care induc în eroare cititorii în mod
intenționat pune probleme tot mai mari pentru funcționarea democrațiilor. Ea
afectează capacitatea publicului de a înțelege realitatea. [...] În iunie 2017,
Parlamentul European a adoptat o rezoluție prin care invita Comisia să analizeze
aprofundat situația actuală și cadrul juridic care se referă la știrile false și să
examineze posibilitatea unei intervenții legislative pentru a limita diseminarea și
răspândirea conținutului fals. Comisia a confirmat că aceasta este o prioritate și a
inclus inițiativa împotriva știrilor false on-line în programul său de lucru pentru
2018‖ [8].
În comunicatul precitat se are în vedere Rezoluţia Parlamentului European
din 15.06.2017 referitoare la platformele online și piața unică digitală
(2016/2276(INI)) [9]. În cadrul acestei rezoluții, Parlamentul European „subliniază
că este important să se ia măsuri împotriva diseminării de știri false; invită
platformele online să le ofere utilizatorilor instrumente pentru a denunța știrile false
în așa fel încât alți utilizatori să poată fi informați cu privire la faptul că veridicitatea
conținutului a fost contestată [...]‖ (pct. 35), precum și „invită Comisia să analizeze
în detaliu situația actuală și cadrul juridic cu privire la știrile false și să verifice
posibilitatea unei intervenții legislative pentru a limita difuzarea și răspândirea
conținutului fals‖ (pct. 36).
Nu putem trece cu vederea această idee tranșantă, transpusă în pct. 36 al
Rezoluţiei Parlamentului European din 15.06.2017 referitoare la platformele online
și piața unică digitală (2016/2276(INI)). Or, în Republica Moldova, mijloacele
extrapenale de prevenire și combatere a fenomenului știrilor false s-au dovedit a fi
ineficiente. În același timp, Codul penal al Republicii Moldova nu conține prevederi
care ar fi aplicabile în vederea contracarării acestui fenomen.
64
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
Există oare modele legislative străine din care s-ar putea inspira legiuitorul
autohton pentru a limita difuzarea și răspândirea știrilor false?
Încercând să răspundem la această întrebare, consemnăm că, de exemplu,
la lit. f art. 50 din Codul penal al Filipinelor [10] se stabilește răspunderea pentru
publicarea sau determinarea la publicare ca știri a oricăror informații cu bună știință
false, dacă aceasta poate provoca prejudicii intereselor statului sau poate pune în
pericol ordinea publică. Articolul 274 din Codul penal al Kazahstanului [11] prevede
răspunderea pentru răspândirea unei informații cu bună știință false, care creează
pericolul de încălcare a ordinii publice sau de cauzare a unor daune considerabile
fie drepturilor și intereselor ocrotite de lege ale cetățenilor sau ale organizațiilor, fie
intereselor ocrotite de lege ale societății sau ale statului.
Cineva ar putea obiecta că aceste două modele legislative nu sunt
pertinente, întrucât Filipinele și Kazahstanul: 1) nu sunt state democratice; 2) nu
aspiră la integrarea în Uniunea Europeană. Din aceste considerente, prezentăm un
exemplu mai relevant. Astfel, alin. 1 art. 322-14 din Codul penal al Franței [12]
incriminează fapta de comunicare sau răspândire a informației false în scopul de a-i
face pe alții să creadă că distrugerea, deteriorarea sau degradarea, care comportă
pericol pentru persoane, va avea loc în viitorul apropiat sau deja a avut loc.
Conform alineatului 2 al acestui articol, răspunderea se aplică pentru comunicarea
sau răspândirea informației false care îi face pe alții să creadă că s-a produs sau
este pe cale să se producă un dezastru natural, ceea ce determină intervenția
inutilă a salvatorilor.
În mod similar, în Codul penal al României din 2009 [13], în art. 404, se
stabilește răspunderea pentru comunicarea sau răspândirea, prin orice mijloace, de
ştiri, date sau informaţii false ori de documente falsificate, cunoscând caracterul fals
al acestora, dacă prin aceasta se pune în pericol securitatea naţională. Un articol cu
conținut asemănător a existat în Codul penal al României din 1968 [14]. Ne referim
1
la articolul 168 , care prevedea răspunderea pentru comunicarea sau răspândirea,
prin orice mijloace, de ştiri, date sau informaţii false ori de documente falsificate,
dacă fapta este de natură să aducă atingere siguranţei statului sau relaţiilor
internaţionale ale României.
În context, nu se poate face abstracție de Decizia Curții Constituționale a
României nr. 273 din 20.12.2000 referitoare la excepţia de neconstituţionalitate a
1
dispoziţiilor art. 168 din Codul penal. În corespundere cu această decizie,
1
„[...] dispoziţiile art. 168 din Codul penal nu contravin sub nici un aspect libertăţii de
exprimare consacrate de prevederile constituţionale [...]. Conţinutul infracţiunii
1
reglementate de art. 168 din Codul penal nu priveşte libertatea de exprimare a
gândurilor, a opiniilor ori a credinţelor sau răspândirea acestora prin orice mijloc de
comunicare, astfel încât Curtea Constituţională constată că dispoziţiile art. 30 din
1
Constituţie nu sunt incidente în cauză. [...] Susţinând neconstituţionalitatea art. 168
din Codul penal, autorul excepţiei invocă şi încălcarea art. 31 din Constituţie privind
dreptul persoanei la informaţie. [...] Comunicarea sau răspândirea de ştiri, date sau
informaţii false ori de documente falsificate prejudiciază persoana în promovarea şi
apărarea intereselor sale legitime. Tocmai de aceea alin. (2) şi (4) ale art. 31 din
Constituţie prevăd obligaţia autorităţilor publice, precum şi a mijloacelor de
informare în masă de a asigura „informarea corectă a opiniei publice‖. [...] Legea
penală nu sancţionează comunicarea sau răspândirea de date ori informaţii doar
pentru simplul motiv că nu s-a confirmat veridicitatea acestora, ci are în vedere
65
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
datele sau informaţiile false, precum şi documentele falsificate. [...] Contrar
susţinerilor autorului excepţiei textul de lege criticat nu constituie nici o ameninţare
la adresa ziariştilor, în sensul că aceştia ar putea fi traşi la răspundere penală
pentru publicarea unor date, informaţii ori documente a căror autenticitate nu au
avut posibilitatea să o cunoască. Aceasta deoarece, sub aspectul laturii subiective,
vinovăţia, ca element constitutiv al infracţiunii, nu se poate manifesta, în cazul faptei
1
incriminate prin art. 168 din Codul penal, decât în forma intenţiei, definită astfel la
art. 19 alin. 1 pct. 1 din Codul penal [...]‖ [15].
Totuși, atât art. 322-14 din Codul penal al Franței, cât și art. 404 din Codul
penal al României din 2009, nu urmăresc scopul exclusiv de limitare a difuzării și
răspândirii știrilor false. Un astfel de scop îl au inițiativele de incriminare a
diseminării știrilor false în Germania [16, 17], Italia [18] și Irlanda [19, 20]. La etapa
cea mai avansată se află legiuitorul francez care examinează recomandarea de
lege ferenda făcută la 22.03.2017 de către senatoarea franceză N. Goulet [21].
Aceasta propune completarea Capitolului VI „Atentate asupra personalității‖ al
Titlului II „Atentate asupra persoanei umane‖ din Cartea a II-a „Crime și delicte
contra persoanelor‖ din Codul penal al Franței cu Secțiunea 3 bis „Publicarea,
diseminarea, reproducerea sau referirea la știri false‖. Articolele, care se
preconizează să alcătuiască această secțiune, ar reuși să apere mai eficient
ordinea de drept împotriva fenomenului știrilor false, în comparație cu art. 322-14
din Codul penal al Franței. În special, atrage atenția proiectatul art. 226-12-1.
Potrivit acestuia, „punerea la dispoziția publicului prin publicarea în format digital,
prin distribuire, prin reproducere, prin referire sau prin orice alte mijloace, de știri
false care nu sunt însoțite de rezervele necesare, se pedepsește cu un an de
închisoare suspendată și cu amendă de 15000 de euro, în cazul în care publicarea
este de natură să înșele și să influențeze în mod direct publicul ca să acționeze în
consecință, iar punerea la dispoziția publicului a fost făcută cu rea-credință. Știre
reprezintă anunțarea unor fapte precise și detaliate, curente sau trecute, făcute unui
public care încă nu le cunoaște‖.
Considerăm că proiectatul art. 322-14 din Codul penal al Franței ar putea
reprezenta o temelie potrivită pentru operarea amendamentelor corespunzătoare în
legea penală autohtonă.
Adaptând ideea lui N. Goulet realităților juridice din Republica Moldova,
propunem ca noțiunea de știre să fie definită în Capitolul XIII din partea generală a
Codului penal al Republicii Moldova. In concreto, recomandăm completarea acestui
14 1
capitol cu articolul 134 „Știre‖ cu următorul conținut: „Prin știre, în sensul art. 281 ,
se înțelege anunțarea, prin mass-media, prin rețelele de socializare, prin alte
instrumente online sau prin oricare alte mijloace de comunicare sau de răspândire a
informaţiilor, a unor fapte precise și detaliate, curente sau trecute, făcute unui public
care încă nu le cunoaște‖. După cum se poate vedea, am augmentat definiția
noțiunii de știre propusă de N. Goulet, prezentând și lista de mijloace prin al căror
intermediu poate fi diseminată știrea. Datorită acestei augmentări va fi clar că
mass-media nu constituie mijlocul exclusiv de diseminare a știrilor false. În acest
scop, am luat în considerare următorul fragment din Decizia Curții Constituționale a
României nr. 273 din 20.12.2000 referitoare la excepţia de neconstituţionalitate a
1 1
dispoziţiilor art. 168 din Codul penal: „Curtea reţine că dispoziţiile art. 168 din
Codul penal nu au în vedere, în mod exclusiv, presa, ci orice mijloace de
comunicare sau de răspândire a informaţiilor‖ [15]. De asemenea, în pct. 46 al
66
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
Rezoluţiei Parlamentului European din 23.11.2016 referitoare la comunicarea
strategică a UE pentru a contracara propaganda părților terțe împotriva sa
(2016/2030(INI)) [7], în pct. 46, este subliniat rolul central al instrumentelor online și
în special al rețelelor de socializare în procesul de răspândire de informații false și
de lansare de campanii de dezinformare.
Urmând firul logic, recomandăm completarea Capitolului XIII „Infracţiuni
contra securităţii publice şi a ordinii publice‖ din partea specială a Codului penal cu
1
articolul 281 . Considerăm că infracțiunea, preconizată a fi incriminată în acest
articol, aduce atingere tocmai ordinii publice, reprezentând valoarea socială care s-
a format ca urmare a respectării normelor de drept, având ca obiectiv menţinerea
liniştii şi moralităţii publice, a stimei reciproce, a comportamentului adecvat al
cetăţenilor în ipostaze cu implicaţii publice, cu respectul decenţei în cuvinte, fapte şi
1
atitudini. În plus, fapta, preconizată a fi incriminată în art. 281 CP RM, este o faptă
săvârşită în public, îndeplinind exigențele stabilite de art. 131 CP RM.
1
De ce tocmai art. 281 CP RM? Deoarece art. 281 CP RM stabilește
răspunderea pentru o infracțiune apropiată ca esență: comunicarea mincinoasă cu
bună-ştiinţă despre pregătirea unor explozii, incendieri sau a altor acţiuni care
periclitează viaţa oamenilor, cauzează daune materiale în proporţii mari sau
provoacă alte urmări grave.
După aceste clarificări conceptuale, propunem următorul conținut al
articolului proiectat:
1
„Articolul 281 . Diseminarea de știri false
Punerea la dispoziția publicului prin distribuire, prin reproducere, prin referire
sau prin oricare alte metode, a unei știri cu bună știință false care nu este însoțită
de rezervele necesare, în cazul în care această știre este de natură să înșele
publicul,
se pedepseşte cu amendă în mărime de la 750 la 950 unităţi convenţionale
sau cu închisoare de până la 4 ani, în ambele cazuri cu (sau fără) privarea de
dreptul de a ocupa anumite funcţii sau de a exercita o anumită activitate pe un
termen de la 2 la 5 ani‖.
1
Considerăm pertinentă şi suficientă ingerinţa stabilită de art. 281 CP RM,
aceasta fiind proporţională cu scopul de ocrotire a valorilor democratice şi a statului
de drept. Oportunitatea stabilirii unei astfel de ingerințe derivă din dispoziția de la
alin. (2) art. 54 al Constituției: „Exerciţiul drepturilor şi libertăţilor nu poate fi supus
altor restrângeri decât celor prevăzute de lege, care corespund normelor unanim
recunoscute ale dreptului internaţional şi sunt necesare în interesele [...] ordinii
publice, în scopul [...] protejării drepturilor, libertăţilor şi demnităţii altor persoane
[...]‖. Restrângerea exerciţiului unor drepturi şi libertăţi constituționale este justificată
în condițiile în care pericolul derivei Republicii Moldova către autoritarism este unul
real. Or, în eventualitatea instaurării în Republica Moldova a unui regim autoritar,
acestor drepturi şi libertăţi li s-ar rezerva rolul de recuzite butaforice.
De asemenea, suntem de părerea că legislația în vigoare conține suficiente
1
garanții împotriva eventualei aplicări abuzive a art. 281 CP RM. Astfel, de exemplu,
art. 27 al Legii nr. 243 din 26.10.1994 a presei stabilește: „Fondatorii, redactorii,
jurnaliştii nu sunt responsabili pentru difuzarea informaţiei, dacă aceasta: a) este
cuprinsă în documentele şi comunicatele oficiale ale autorităţilor publice;
b) reproduce textual discursurile publice sau rezumatul lor adecvat‖. La rândul său,
art. 28 al Legii nr. 64 din 23.04.2010 cu privire la libertatea de exprimare prevede:
67
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
„Responsabilitatea mass-mediei pentru preluarea relatărilor false cu privire la fapte
şi/sau a judecăţilor de valoare fără substrat factologic suficient nu survine în cazul
în care aceste informaţii au fost răspândite: a) în documentele sau comunicatele
autorităţilor publice; b) în cadrul şedinţelor autorităţilor publice, de către persoanele
care exercită funcţii publice sau persoanele invitate pentru a participa la aceste
şedinţe; c) în cadrul urmăririi penale sau al unui proces judiciar, de către
participanţii la proces, inclusiv martorii, de organul de urmărire penală sau instanţa
de judecată; d) în cererile, scrisorile sau plângerile cu privire la încălcarea
drepturilor şi intereselor legitime, expediate autorităţilor publice pentru examinare‖
(alin. (1)); „Mass-media nu este exonerată de răspundere dacă subscrie informaţiei‖
(alin. (4).
1
În încheiere, subliniem că art. 281 CP RM nu ar trebui privit ca un
substituent al art. 70 „Calomnia‖ din Codul contravențional. Cele două articole au
sfere de aplicare și scopuri diferite. Cu toate acestea, nu este exclus concursul
1
faptelor prevăzute la art. 281 CP RM și art. 70 din Codul contravențional. Aceasta
ar deveni posibil în cazul în care știrea falsă nu s-ar rezuma doar la scornirea
mincinoasă ce defăimează o altă persoană, însoţită de învinuirea de săvârşire a
unei infracţiuni deosebit de grave sau excepţional de grave ori soldată cu urmări
grave.
BIBLIOGRAFIE:
1. Andrei E.A. Facebook vs. Fake news. Disponibil: intelligence.sri.ro/facebook-vs-
fake-news/
2. Negru B., Osmochescu N., Smochină A. et al. Constituția Republicii Moldova:
comentariu. – Chișinău: Arc, 2012. – 576 p.
3. Codul deontologic al jurnalistului din Republica Moldova. Disponibil: media-
azi.md/sites/default/files/Cod_deontologic_al_jurnalistului_din_Republica_final.p
df
4. Ghid de bune practici pentru presa online. Disponibil: http://media-azi.md/
sites/default/files/Ghid%20de%20bune%20practici%20pentru%20presa%20onli
ne.pdf
5. Ghidul de stil cu norme etice pentru jurnaliști. Disponibil: media-
azi.md/ro/deontologie/ghidul-de-stil-cu-norme-etice-pentru-jurnalişti
6. Rezoluţia Forumului mass-media din Republica Moldova 2017 (Chişinău, 14-15
noiembrie 2017). Disponibil: mediaforum.md/upload/rezolutie-forum-m-m-2017-
finalpdf-5a0c95bc07741.pdf
7. Rezoluţia Parlamentului European din 23 noiembrie 2016 referitoare la comu-
nicarea strategică a UE pentru a contracara propaganda părților terțe împotriva
sa (2016/2030(INI)). Disponibil: www.europarl.europa.eu/sides/
getDoc.do?pubRef =-//EP//TEXT+TA+P8-TA-2016-0441+0+DOC+XML+V0//RO
8. Măsuri împotriva știrilor false: Comisia creează un Grup de experți la nivel înalt
și lansează o consultare publică. Disponibil: http://europa.eu/rapid/press-
release_IP-17-4481_ro.pdf
9. Rezoluţia Parlamentului European din 15 iunie 2017 referitoare la platformele
online și piața unică digitală (2016/2276(INI)). Disponibil:
www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P8-TA-
2017-0272+0+DOC+XML+V0//RO
68
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
10. The Criminal Code of the Philippines. Disponibil:
https://www.doj.gov.ph/files/ccc/Criminal_Code_September-2014(draft).pdf
11. Уголовный кодекс Республики Казахстан. Disponibil:
https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31575252
12. Code pénal. Disponibil:
https://www.legifrance.gouv.fr/affichCodeArticle.do?idArticle=LEGIARTI0000064
18305&cidTexte=LEGITEXT000006070719
13. Codul penal al României din 2009 // Monitorul Oficial al Românei. – 2009. – nr.
510.
14. Codul penal al României din 1968 // Buletinul Oficial. – 1968. – nr. 79-79bis.
15. Decizia Curții Constituționale a României nr. 273 din 20.12.2000 referitoare la
1
excepţia de neconstituţionalitate a dispoziţiilor art. 168 din Codul penal //
Monitorul Oficial al României. – 2001. – nr. 101.
16. Conservative politicians want 'fake news' to be criminal offence. Disponibil:
https://www.thelocal.de/20161213/conservative-politicians-want-fake-news-to-
be-criminal-offence
17. Koalition erwägt Schritte gegen Falschinfos im Internet. Disponibil:
https://de.reuters.com/article/deutschland-internet-sicherheit-idDEKBN1411VZ
18. Italy debates fines and prison terms for people who spread fake news.
Disponibil: https://www.thelocal.it/20170216/italy-mulls-introducing-fake-news-
fines
19. Sharing ―fake news‖ in Ireland could soon be illegal, with $10k fine attached.
Disponibil: https://www.irishcentral.com/news/politics/fake-news-ireland
20. Five years in jail for spreading 'fake news' under FF proposal. Disponibil:
https://www.independent.ie/irish-news/politics/five-years-in-jail-for-spreading-
fake-news-under-ff-proposal-36375745.html
21. Proposition de loi visant à définir et sanctionner les fausses nouvelles ou «fake
news». Disponibil: https://www.senat.fr/leg/ppl16-470.html
69
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
УДК 340.11; 34:001.8
Батырбеккызы Гаухар, Укматов Димаш Бекжанулы,
Нарымбет Гулнур Бекмураткызы
Южно-Казахстанский государственный университет им. М. Ауезова
(Шымкент, Республика Казахстан)
МЕЖДУНАРОДНАЯ ЗАЩИТА ПРАВ ЧЕЛОВЕКА КАК ОТРАСЛЬ

МЕЖДУНАРОДНОГО ПРАВА
Резюме. Новые тенденции мирового общественного развития,

обозначившиеся в конце XX ¾ начале XXI века, поставили перед
международно-правовой наукой ряд важных теоретических и практических
задач, от эффективного решения которых во многом будет зависеть
выбор стратегического направления дальнейшего развития человеческой
цивилизации. Главнейшая из этих задач, на наш взгляд, заключается
сегодня в определении содержательных характеристик будущего мирового
порядка, основанного на верховенстве права, а также в создании
необходимых механизмов и процедур его построения и функционирования.
Ключевые слова: международное право, цивилизация, отрасль,
стратегия, право.
Summary. The new tendencies of world social development that emerged at

the end of the 20th and the beginning of the 21st century posed a number of
important theoretical and practical problems for international legal science, from the
effective solution of which the choice of the strategic direction for the further
development of human civilization will largely depend. The most important of these
tasks, in our opinion, is today in determining the meaningful characteristics of a
future world order based on the rule of law, as well as in creating the necessary
mechanisms and procedures for its construction and functioning.
Keywords: international law, civilization, branch, strategy, law.
Актуальность постановки указанной проблемы предопределяется

фундаментальными изменениями, произошедшими в мире на рубеже 1980 ¾
1990 – х годов, которые привели к распаду сложившейся во второй половине
ХХ века системы международных отношений, основанной на противостоянии
блоков социалистических и капиталистических государств. На смену
биполярному миру времен холодной войны пришла динамично
развивающаяся новая сложная мировая система, характеризующаяся
многополярностью и многомерностью всех составляющих ее
компонентов [1, C. 4-9].
В этих условиях стала очевидной потребность переосмысления
сложившихся после второй мировой войны стереотипов международной
политической практики и, как следствие, адаптации к новым реалиям
совокупности принципов и правил, определяющих поведение участников
международных отношений. Последнее замечание, в первую очередь,
касается норм международного права. Международное право сегодня, ¾
совершенно справедливо отмечает И.И. Лукашук, ¾ «выдвигается на первый
план в системе ценностей сообщества, являясь необходимым инструментом
70
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
поддержания порядка в сложной системе международных отношений.
Глобализация стимулирует такие важные тенденции развития
международного права, как расширение сферы действия и интенсификация
регулирования. Право охватывает все новые области взаимодействия
государств, а правовое регулирование становится более интенсивным,
проникает вглубь этого взаимодействия» [2, С. 25].
Эта точка зрения во многом перекликается с позицией сторонников
концепции «политического реализма», основы которой во второй половине XX
века были заложены американским политологом и историком Г. Моргентау.
«Признание того факта, что международное право существует, ¾ утверждал
он, ¾ не означает, однако, что оно представляет собой такую же
эффективную правовую систему, как национальные правовые системы, и, в
особенности, что оно является эффективным инструментом регулирования и
сдерживания процесса борьбы за власть на международной арене.
Международное право ¾ это примитивный тип права потому, прежде всего,
что оно является почти полностью децентрализованным правом» [3, C. 295].
Одной из современных концепций, в рамках которой нашли
воплощение подобные взгляды, стала теория «мирового менеджмента». Ее
сторонники предлагают рассматривать традиционную область
международного права в более широком контексте «режимов» мировой
политики. Под такими режимами они понимают наборы явно выраженных и
подразумевающихся принципов, норм, правил и процедур принятия решений,
вокруг которых концентрируются ожидания участников конкретной области
международных отношений. Совокупность этих режимов в различных сферах
мировой политики и составляет, с их точки зрения, организм «мирового
менеджмента», который выступает в качестве основного регулирующего
начала современных мировых процессов [4, С. 3-15].
Регулятивные возможности международно-правовых норм
действительно не безграничны. Роль и значение международного права, как и
любой другой нормативно-правовой конструкции, во многом определяются
характером регулируемой им системы общественных отношений. Тем не
менее, было бы ошибкой отрицать обратное влияние его норм на содержание
международных отношений. «Именно международное право, ¾ подчеркивает
Б.М. Клименко, ¾ создает организованное сообщество государств, определяя
отношения между ними таким образом, чтобы это сообщество могло
устойчиво существовать. Так создается международный правопорядок,
который с течением времени совершенствуется» [5, С. 4].
Конечно, современная международная система еще во многом
остается децентрализованной и слабо интегрированной структурой. И это
объективно «работает» в пользу силовых акций. В то же время, нельзя не
отметить и тот факт, что международное сообщество неуклонно развивается в
направлении все большей интегрированности его субъектов, что создает
объективные предпосылки для нарастающего влияния не силовых, в том
числе правовых, факторов [6, С. 95].
Хотя люди «постоянно обращают внимание на серьезные нарушения
международного права, ¾ отмечают американские политологи Ф. Пирсон и
Дж. Рочестер, ¾ они почему-то отказываются замечать его текущую работу в
повседневной жизни мирового сообщества. Действительность же заключается
71
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
в том, что в настоящее время существует огромное количество
международных договоров и обычных международно-правовых норм, которые
большинство государств старается соблюдать на протяжении длительных
периодов времени» [7, C. 319].
«В новых условиях, ¾ совершенно справедливо отмечает И.И. Лукашук,
¾ традиционные механизмы саморегулирования, такие, как равновесие сил,
оказываются малопригодными и подлежат замене механизмами
целенаправленного управления, основанными на демократическом
сотрудничестве. Баланс сил должен быть заменен балансом интересов
Гармонизация общих и национальных интересов ¾ гарантия тех и других,
основа нового мирового порядка. Справедливый порядок может иметь
надежную опору не в равенстве сил, а в равенстве прав и обязанностей, а
также в особой ответственности могучих держав» [8, C. 14].
Можно быть совершенно уверенным в том, что с каждым годом
структурные характеристики международной нормативной системы будут
усложняться. Эта тенденция станет объективным следствием дальнейшей
интенсификации регулирования существующих и вновь образующихся
разновидностей международных отношений, а также более тесного
взаимодействия и взаимопроникновения различных нормативных конструкций
в целях обеспечения высокого качественного уровня и эффективности этого
процесса.
СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННЫХ ИСТОЧНИКОВ

1. Современные международные отношения. Учебник. / Под ред.
А.В. Торкунова. – М., 2000.
2. Лукашук И.И. Глобализация и международное право // Международное
право. Специальный выпуск, июнь 2001 г.
3. Morgenthau H.J., Thompson K.W. Politics among Nations: The Struggle for
Power and Peace. – McGraw-Hill, Inc., 1985.
4. Мингазов Л.Х. Проблема эффективности в зарубежной доктрине //
Московский журнал международного права. – 1998. №. 2. – С. 3-15.
5. Клименко Б.М. Проблема эффективности международного права //
Советский журнал международного права. – 1991. № 2. – C. 4
6. Генов И. Соотношение права и силы в международных отношениях //
Советское государство и право. – 1987. № 6. – C. 95.
7. Pearson F.S., Rochester J.M. International Relations: The Global Condition in
the Late Twentieth Century. – McGraw-Hill, Inc., – 1992.
8. Лукашук И.И. Нормы международного права в международной
нормативной системе. – М., 1997.
72
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
УДК 343.2
Муратова Гулзада Таубатырқызы, Нурпейисова Дина Суйиндиковна
Южно-Казахстанский государственный университет имени М. Ауэзова
ҚЫЛМЫСҚА ҚАТЫСУШЫЛЫҚ ТҮСІНІГІ
Резюме: Соучастие в преступлении в самом общем виде - это

различные случаи совершения преступного деяния несколькими лицами.
Соучастие считается более опасной формой преступной деятельности,
чем совершение преступления одним лицом. Указывается, что сущность
соучастия составляет «не простое сложение сил нескольких преступных
элементов, а такое объединение усилий, которое придаѐт их
деятельности новое качество.
Ключевые слова: преступление, анализ преступлении, наказание,
соучастие в преступлении, борьба с преступностью, уголовное право,
законодательные акты.
Abstract: Participation in a crime in its most general form is different cases

of committing a criminal act by several persons. Complicity is considered a more
dangerous form of criminal activity than the commission of a crime by one person. It
is pointed out that the essence of complicity is "not a simple addition of forces of
several criminal elements, but an integration of efforts that gives their activity a new
quality.
Keywords: crime, crime analysis, punishment, complicity in crime, the fight
against crime, criminal law, acts.
2015 жылдың 1-қаңтарынан бастап кҥшіне енген Қазақстан

Республикасының Жаңа қылмыстық кодексінің 28-бабына сәйкес қылмысқа
қатысушылық тҥсінігі, бҧл бапта "Қылмыстық қҧқық бҧзушылыққа сыбайлас
қатысшылардың тҥрлері" деп аталады. Сонымен 28-бап, Қылмыстық қҧқық
бҧзушылыққа сыбайлас қатысушылардың тҥрлерi төмендегідей:
1. Ҧйымдастырушы, айдап салушы және көмектесушi орындаушымен
бірге қылмыстық қҧқық бҧзушылыққа сыбайлас қатысушылар деп танылады.
2. Қылмыстық қҧқық бҧзушылықты тiкелей жасаған не оны жасауға
басқа адамдармен (бірге орындаушылармен) бiрлесіп тiкелей қатысқан адам,
сондай-ақ жасына, есiнiң дҧрыс еместiгiне немесе осы Кодексте көзделген
басқа да мән-жайларға байланысты қылмыстық жауаптылыққа жатпайтын
басқа адамдарды пайдалану арқылы, сол сияқты іс-әрекеттi абайсызда
жасаған адамдарды пайдалану арқылы қылмыстық қҧқық бҧзушылық жасаған
адам орындаушы деп танылады.
3. Қылмыстық қҧқық бҧзушылық жасауды ҧйымдастырған немесе оның
орындалуына басшылық еткен адам, сол сияқты қылмыстық топты қҧрған не
оған басшылық еткен адам ҧйымдастырушы деп танылады.
4. Басқа адамды азғыру, параға сатып алу, қорқыту жолымен немесе
басқа да тәсілмен қылмыстық қҧқық бҧзушылық жасауға көндiрген адам айдап
салушы деп танылады.
73
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
5. Кеңестерiмен, нҧсқауларымен, ақпарат, осы іс-әрекетті жасайтын
қару немесе қҧралдар беруімен не оны жасауға кедергiлердi жоюымен
қылмыстық қҧқық бҧзушылықтың жасалуына жәрдемдескен адам, сондай-ақ
орындаушыны, қылмыстық қҧқық бҧзушылық жасау қаруын немесе өзге де
қҧралдарын, осы іс-әрекеттің iзiн не қҧқыққа қарсы жолмен қол жеткізілген
заттарды жасыруға кҥні бҧрын уәде берген адам, сол сияқты осындай
заттарды иемденуге немесе өткiзуге кҥні бҧрын уәде берген адам көмектесушi
деп танылады.
Қылмыстық қҧқық бҧзушылыққа сыбайлас қатысушылардың жеке
жауаптылығы қағидасы қатысушылар мен орындаушының жауапкершілігінің
әртҥрлі болуы мҥмкіндігінен көрініс табады. Мысалы, орындаушы қылмысты
аяғына дайін жеткізуден өз еркімен бас тартуына байланысты қылмыстық
жауапкершіліктен босатылуы мҥмкін. Бірақ, ҧйымдастырушы, айдап салушы,
көмектесуші тҧлғаны қылмыс жасауға көндіруге бағытталған
ҧйымдастырушылық әрекеттері немесе жасалуы мҥмкін қылмысқа көмек
көрсеткені ҥшін 24, 28 баптар бойынша және ҚК-тің Ерекше бөлімінің тиісті
бабымен жауаптылыққа тартылуы мҥмкін.
Қылмыстық қҧқық бҧзушылыққа сыбайлас қатысушылықпен жасалған
қылмысты саралау барысында жауаптылықты жеңілдететін және ауырлататын
мән-жайларды есепке алу олар жасалған іс-әрекетке және
ҧйымдастырушының, айдап салушының, көмектесушінің жеке бастарына
қатыстылығы тәуелділікте шешілуі тиіс.
Ҧйымдастырушыға, айдап салушыға немесе көмектесушіге қатысты
мән-жайлар тек олардың әрқайсысының іс-әрекеттерін саралау барысында
ғана есепке алынады және басқа тҧлғалардың әрекеттерін саралау
барысында есепке алынбайды. Мысалы пайдакҥнемдік ниетпен
қасақаналықпен адам өлтіруде ҚК-тің 99 бабының 2 бөлімі «з» пункіті бойынша
жауаптылыққа тартылса ал осы қылмысты орындаушының әрекеттері екінші
бөлімнің басқа пункттерімен саралануы мҥмкін.
Орындаушының іс-әрекеттеріне және жеке басына қатысты
жеңілдететін және ауырлататын мән-жайлар әртҥрлі заңи салдарды
туындатуы мҥмкін. Мысалы, егер орындаушы жәбірленушінің мҥшелерін
немесе тәнін пайдалану мақсатымен адам өлтірсе онда әрбір қатысушының
әрекеттері орындаушының әрекеттері сияқты ҚК-тің 99 бабы 2 бөлімі «м»
пункті бойынша саралануы тиіс.
Қылмыстық қҧқық бҧзушылыққа сыбайлас қатысушының топтық жасауға
сөз байланысқан қылмысымен бір тектес болып табылмайтын қылмысты
жасауы қатысушының шектен шығушылығының сапалық тҥрі болып табылады.
Мысалы, адамдар тобы дәріханадан медикаменттерді ҧрлау барысында
олардың біреуі, олардын бөлек наркотик заттарды ҧрласа. Ол екі қылмыс
жасағаны ҥшін жауапкершілікке тартылады: ҧрлық жасағаны ҥшін (ҚК-тің 188
бабы, Ҧрлық) және наркотикалық заттарды талан-таражға салғаны ҥшін (ҚК-тің
298-бап, Есірткі, психотроптық заттарды, сол тектестерді жымқыру не
қорқытып алу) ал, қалған қатысушылар тек ҧрлық жасағаны ҥшін
жауаптылыққа тартылады.
Айыпталғандардан шығатын қорытынды қатысушының шектен шығуы
ҧйымдасқан топтарда және қылмыстық қауымдастықтарда орын алатын алдын
ала сөз байласу арқылы жасалатын топтық қылмыстарда ғана мҥмкін болады.
74
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
Қылмыстық қҧқық бҧзушылыққа сыбайлас қатысушылықтың ең қауіпті
нысандары болып ҧйымдасқан топ және қылмыстық қауымдастықтың
табылатыны белгілі, қҧқық қорғау, шаруашылық және басқа органдар
қызметкерлерінің коррупциясы арқылы сипатталады. Бҧл қылмыстық топтар
ҥшін қауіпті болып табылатын тиісті мемлекеттік қызметкерлер мен қоғамдық
қызметкерлердің іс-әрекеттерін бейтараптандыруға мҥмкіндік беріп қана
қоймай сонымен қатар олардың қызметін өз мақсаттарына бағындыруға олар
арқылы осы мақсаттарға ресми қҧрылымдарды пайдалануға оларға қатарына
енуге мҥмкіндік береді.
Қылмыстық қҧқық бҧзушылыққа сыбайлас қатысушылықтың көрсетілген
нысандарымен жасалған қылмысты саралау ҥшін олардың белгілерін анықтау
қажет. Ҧйымдасқан топтың сипаттау белгілері болып бір немесе бірнеше
соның ішінде ауыр және аса ауыр қылмыстарды жасау ҥшін кҥні бҧрын біріккен
топтың тҧрақтылығы. Алдын ала сөз байласу да қатысушылықтың берілген
нысанасының міндетті белгісі болып табылады. Олай болмаған жағдайда
қылмыс жасау ҥшін кҥні бҧрын бірігу мҥмкін болмайды.
Қылмыстық қауымдастық (қылмыстық ҧйым) ҥшін өзіндік белгілер
топтың тығыз ҧйымдасқандығы және оны қҧрудың мақсаты ауыр және аса
ауыр қылмыстарды жасау болып табылады. Аталған белгілердің біреуінің
болмауы қылмыстық қауымдастықтың қатысушылықтың нысаны ретінде жоқ
екендігіне дәлел болады. Мысалы, топтың тығыз ҧйымдасқандық белгісі,
белгісінің болмауы олар әртҥрлі сипаттағы соның ішінде ауыр және аса ауыр
қылмыстарды жасау ҥшін қҧрылған топ болсада. Бҧл жағдайда ҧйымдасқан
топтың (тҧрақтылық белгісі бар болса) бар екендігі танылады. Қылмыстық
қауымдастықтың екінші міндетті белгісі топ тек ауыр және аса ауыр
қылмыстарды ғана жасау ҥшін ҧйымдасқан болуы тиіс. Мысалы, тығыз
ҧйымдасқан қылмыстық топ жала жабуды тарату ҥшін қҧрылған болса
қылмыстық ҧйым болып табылмайды.
Қазақстан Республикасының ҚК-нің 28 бабына сай ҧйымдасқан топты
немесе қылмыстық сыбайластықты қҧрған не оларға басшылық еткен адам
кодекстің Ерекше бөлімінің тиісті баптарында көзделген жағдайларда оларды
ҧйымдастырғаны және оларға басшылық еткені, сондай-ақ қылмыстар оның
қаскҥнемдік ниетімен қамтылса, ҧйымдасқан топ немесе қылмыстық
сыбайластық (қылмыстық ҧйым) жасаған барлық қылмыс ҥшін қылмыстық
жауапкершілікке тартылуы тиіс.
Қҧқық қолдану қызметінің процессінде ҧйымдасқан топты немесе
қылмыстық қауымдастыққа басшылық жасаудың нені білдіретінін анықтап
алудың маңызы зор. Ҧйымдастырылған қылмыстық топтың жҧмысының
бағытын анықтау (қылмыстық іс-әрекеттердің жоспарын жасату, топ мҥшелері
арасында міндеттерді бөлу, қылмыстық қол сҧғу объектісін анықтау,
қылмыстық қҧрылым мҥшелеріне нҧсқаулар мен тапсырмалар беру және т.б.)
болып табылады.
ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі 2014ж. 3-шілде №226-V
ҚРЗ
2. Ағыбаев А.Н. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексiне
тҥсiндiрме. Жалпы бөлiк. 2015ж.
75
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
3. Adilet.zan.kz - Қазақстан Республикасы нормативтік-қҧқықтық актілерінің
ақпараттық-қҧқықтық жҥйесі.
4. Wikipedia.org - Википедия - свободная энциклопедия.
76
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
УДК 343.2
Нарымбет Гулнур Бекмұратқызы
Южно-Казахстанский государственный университет имени М.Ауэзова
ҚЫЛМЫСТЫ САРАЛАУДАҒЫ ҚЫЛМЫС ОБЬЕКТІСІНІҢ МӘНІ
Резюме: Подавляющее большинство отечественных теоретиков

уголовного права придерживались мнения, что объектом преступления
были общественные отношения, ответственность за нарушение которых
предусмотрена УК.
Ключевые слова: право, закон, преступление, уголовное право,
обьект преступления, квалификация преступлений, преступное
посягательство.
Abstract: The vast majority of domestic criminal law theorists of the opinion
that the object of the crimes were public relations, responsibility for violation of the
Criminal Code which provided.
Keywords: right, law, crime, criminal law, crime object, qualification of
crimes, criminal trespass.
Қылмыстық қҧқық бойынша қылмыстың объектісі деп қылмысты қол

сҧғушылықтан қылмыстық заң бойынша қорғалатын қоғамдық қатынастарды
айтамыз. Неміс қҧқықтанушысы Рудольф фон Иерингтің қҧқық жөніндегі
анықтамасына сҥйене отырып, австро-неміс заңгер-криминалисі Франц фон
Лист қылмыс объектісін қҧқықпен қорғалған өмірлік мҥдде деп тҧжырымдаған.
Революцияға дейінгі Ресейдің қылмыстық қҧқық ғылымының ең ірі өкілі,
заңгер-криминалист Николай Степанович Таганцев та бҧл көзқарасқа жақын
болды.
Алайда, біздің кейбір мҥдделерді қылмыс объектілерінің қатарына
қосуымыз бҧл мҥдделердің тек қана қылмыстық қҧқықтық қорғаудың
объектілері екендігінен емес. Бірдей объектілер қҧқықтың әр тҥрлі саласының
нормаларымен қорғалатындығы жиі кездеседі. Мысалы, меншіктік қатынастар
ең алдымен азаматтық қҧқықтың нормалары арқылы қорғалып, реттеліп
отырады. Ал, бҧл объектілерге аса қауіпті қиянат төнгенде, айталық: ҧрлау,
тонау, алаяқтық жасау, шабуыл жасап тонау, қорқытып алушылық немесе
басқа әдіспен мҥлікті талан-таражға салу және т.б. оларды қылмыстық қҧқық
өз қорғауына алады.
Қылмыстық заң қоғамдық қатынастардың барлығын бірдей қорғамайды,
олардың ішіндегі, заң шығарушының ойынша, ең қҧнды дегендерін ғана
қорғайды, олар өзгеріп тҧрады. Олардың өзгеруі көптеген мән жайларға
байланысты, мысалы: ерекше тарихи кезеңге, қандай да бір нақты жағдайға,
уақытқа, белгілі бір қоғамға қарсы әрекеттердің немесе әрекетсіздіктің қоғамға
қауіптілік деңгейіне байланысты.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 2-ші бабында:
Қылмыстық кодекстің міндеттері: адам мен азаматтың қҧқықтарын,
бостандықтары мен занды мҥдделерін, қоғамдық тәртіппен қауіпсіздікті,
77
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
қоршаған ортаны, Қазақстан республикасының конституциялық қҧрылысы мен
аумақтық тҧтастығын, қоғам мен мемлекеттің заңмен қорғалатын мҥдделерін
қылмыстық қол сҧғушылықтан қорғау, бейбітшілік пен азаматтық қауіпсіздігін
қорғау, сондай- ақ қылмыстардың алдын алу болып табылады делінген.
Бҧл нормадан байқағанымыз қылмыстық озбырлықтан қорғалатын
объектілер біршама айқындалған және кеңейтілген (бейбітшілікті және
адамзат қауіпсіздігін, қоршаған ортаны, т.б. қорғау). Әрине, келешекте Ерекше
бөлімінің тарауларында көрсетілген жеке, ҧжымдық, қоғамдық, мемлекеттік
және халықаралық мҥдделері қорғау сияқты қылмыстық заң объектілерін жеке,
дербес нормаларға бөлген дҧрыс.
Қылмыс объектілерін ары қарай нақтылау қандай әрекетті қылмыс деп
тануды және қылмыстық жазалау шараларын белгілейтін Қылмыстық
кодекстің Жалпы бөлімінің баптарында да орын алуға тиіс.
Қылмыс объектісін қылмыстық заңды реттеу объектісінен ажырата білу
қажет (қылмыстық заң қатынастары). Қылмыстық заң, заңның басқа да
салалары сияқты, бәрінен бҧрын зандық реттеу объектісі бойынша өзінше
дербес салаға бөлінген. Бҧған өзінің өкілетті органдары арқылы мемлекеттің
және есі дҧрыс, белгілі бір жасқа жеткен, қылмыстық жаза қарастырылған
әрекет жасаған азаматтың арасындағы қоғамдық қатынас жатады.
Аталып өткендей, қоғамдық қатынастар қылмыс объектісі болып
табылады, олар қоғамдық және мемлекеттік қҧрылыстың әртҥрлі
салаларында, адамдардың өндірістік, қоғамдық, рухани және жеке өмірінде
қалыптасады.
Кейде қылмыс объектісі мен қылмыстық заңмен қорғалатын объекті
ҧғымдарының ара қатынасы жайында мәселе туындайды. Мҧның бір-ақ
жауабы бар: бҧл ҥғымдар нақты өмірде біріне-бірі сай келеді, сондықтан да
оларды синоним ретінде пайдалануға болады.
Келесі ретте, қылмыс ҧғымына тҥсінік, пән мен қылмыс объектісінің
қарым-қатынасы және оның қылмысты саралауға әсерін қарастырсақ.
Қылмыс объектісінің жалпы ҧғымының сипаттамасы объектілерді
топтастыру мәселесін қарастыруға мҥмкіндік береді.
Бҧрынғы Одақтың қылмыстық заңында қылмыс объектісінің жҥйесі жете
қарастырылған деп саналатын. Атап айтқанда, объектілерді ҥш сатыға
топтастыру теориясы ҧсынылған, олар: жалпы, текті немесе арнаулы және
тікелей деп аталатын.
Қылмыстың жалпы объектісіне бҧзғандық ҥшін қылмыстық жауаптылық
қарастырылған барлық қоғамдық қатынастар (жиынтығы) жататын, ал тектік
немесе арнаулы объектіге біртектілік немесе белгілі бір салада ғана болу
нышаны бар қоғамдық қатынастардың бір бөлігі немесе тобы жататын.
Бірақ "қоғамдық қатынастардың" жалпы санатын "тікелей" деп аталатын
объектіге қолдану істің басын ашпады, тҥсініспеушілік тудырды. Мысалы,
"кейбір жекеленген қылмыс өзіне қарсы бағытталған нақты қоғамдық
қатынастарды" "тікелей" объект деп тҥсіну қажет деген барлық қылмыстық заң
оқулықтары мен курстарындағы (мәселен, 1926 жылдан 1995 жылға дейінгі)
тҧжырымдар осыған мысал. Мҧндай анықтаманың формальдық екенін байқау
қиын емес. "Бір немесе бірнеше қылмыс өзіне тікелей немесе жанама қарсы
бағытталған заңмен қорғалатын нақты қоғамдық қатынастарды" қылмыстың
"тікелей" объектісі деп ҧғыну қажет деген тҧжырымдар да кездеседі. Сонда,
78
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
"тікелей" объект нақты қоғамдық қатынас емес, қоғамдық қатынастардың
жиынтығы болып шығады. Тектік немесе арнаулы объект пен "тікелей" объект
арасындағы айырмашылық неде деген сҧрақ өзінен өзі туындайды. Жалпы,
ерекше, жеке (жалғыз) диалектика санатын пайдалануға дҧрыс
методологиялық әдістеме болмағандықтан осы кҥнге дейін ғылыми
әдебиеттерге, де, оқулықтарда да "тікелей" объекті ҧғымына дәл тҥсініктеме
берілмей келеді.Мҧның басты себебі, кейбір авторлар қылмыстың "тікелей"
объектісі ретінде жалғыз деген ҧғымды көреді, бірақ өздері жекелеген деген
ҧғымды пайдаланады. Ал жекелеген деген жалғыз деген емес. Жалғыз
жекелеген ҧғымның нақты көрінісі, ол нақты жағдайларда нақты тҥрде
анықталады.
Бҧл тҥсініспеушілік қоғамдық қатынастардың "мҥдде" деп аталатын
нақтырақ атауын пайдаланғанда өз шешімін табады.
Мҥдде ол да қоғамдық қатынас, бірақ оның нақтырақ көрініс табуы.
Субъектілер мен олардың мҥдделерінің арасындағы қатынас болмаса
қоғамдық қатынас та болмайды.
Қоғамдық қатынастар қоғамдағы адамдар арасындағы көп қырлы
байланыстың жиынтығын бейнелейді. Бҧл байланыстың материалдық
(өндірістік), өнегелік, эстетикалық қҧқықтық және басқа қатынаста сипат алған,
олар таптардың, әлеуметтік топтардың не жеке адамдардың мҥддесін
білдіреді. Накты адам бҧл жағдайда осы барлық қатынастардың өзінше
материалдық субстраты болады, оларды өз қызметінде жҥзеге асырады, басқа
адамдармен әрқилы байланысқа кіреді. Сондықтан да қоғамдық қатынастар
(мҥдде) жайында сол мҥдденің қоғамдық қатынастарға қатысушыға қандай
байланыста екендігі тҧрғысынан ғана айтуға болады. Мҥддеде тек оның өзін
алып жҥруші (субъект) ғана емес, сонымен қатар оның өз объектісі әлеуметтік
қҧнды игілік те (материалдық немесе идеалдық) болады, мҥдде субъектілері
арасында байланыс (қатынас) орнайды.
Сонымен қатар, мҥдделер, қоғамдық қатынастардың нақты көрінісі
болғандықтан, белгілі қҧқықтық формада "қабықта" болуға тиіс. Онсыз олар
қылмыс обектісін қҧрай алмайды. Бҧзылатын норманы немесе заңды олар
қорғайтын қоғамдық қатынастардан бөлек алып қарастыруға болмайды.
Қылмыскер объектіге қол сҧға отырып занда тыйым салынған нормаларды
бҧзады.
Мҥддені бҧлай тҥсіну қылмыстың жалпы және текті объектілерін ғана
емес, "тікелей" деп аталатын объектіні де неғҧрлым нақты ҧғынуға мҥмкіндік
береді.
Бҧл жағдайда мҥдделердің белгілі бір топтары қылмыстың ерекше
немесе текті объектілері болып танылуы мҥмкін. Бҧл ереже Қылмыстық
кодекстің Ерекше бөлігінің "туыс" қылмыстарды біріктіретін баптарының
дербес топтарында өз бекімін тартуға тиіс, олар жайында ҚК-тің Ерекше
бөлімінің тарауларында тиісті нормалар қарастырылып, өзара
топтастырылған.
Қылмыстың факультативтік объектісіне қандай да бір қылмысты
жасағанда белгілі бір зиян келуі мҥмкін қатынас (мҥдде) жатады. Мысалы,
бҧзақылық жасағанда, негізгі объект қоғамдық тәртіп болса да, жеке адамның
мҥддесі бҧзылады. Бірақ, бҧзақылық жасағанда мҧндай объектінің мҥддесі
бҧзылмауы да мҥмкін (мысалы, нақты адамның мҥддесі).
79
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
ҚРЗ
80
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
УДК 347.7
Ибраев Жандос Габитович, Батырбекқызы Гаухар, Нарымбет Гулнур
Бекмұратқызы.
Южно-Казахстанский государственный университет имени М. Ауэзова
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТ САЛАСЫНДАҒЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚ

БҰЗУШЫЛЫҚТАРДЫҢ АЛДЫН АЛУ ШАРАЛАРЫНЫҢ ЖҮЙЕСІ
Резюме: Анализ состояния и динамики экономической преступности,

личности преступников, причинного комплекса не является самоцелью, а
выступает необходимым условием целенаправленного предупреждения
преступлений в сфере экономической деятельности.
Ключевые слова: экономика, право, закон, преступление,
правонарушение, квалификация преступлений, преступное
посягательство.
Abstract: Analysis of the state and dynamics of economic crime, the identity
of criminals, the causal complex is not an end in itself, but acts as a necessary
condition for the purposeful prevention of crimes in the sphere of economic activity.
Such a warning in its essence consists in influencing the negative factors that cause
the appearance and reproduction of crimes, contributing to their commission,
neutralizing the influence of these factors or their elimination.
Keywords: economy, right, law, crime, offense, qualification of crimes,
criminal trespass.
Қазақстанның тәуелсіздік алуы оның әлемнің көптеген мемлекеттерімен

экономикалық байланыс орнатуына, халықаралық нарыққа шығуына мҥмкіндік
тудырды. Ішкі-сыртқы экономикалық қызметтегі бостандық мемлекеттік бҧл
саладағы монополиясын жойды, кәсіпорындар, фирмалар, жеке адамдар
шетелдік серіктестермен тікелей экономикалық байланысқа шықты.
Қылмыстылықтың және оның формаларының өзгеруі қоғам өмрінің
экономикалық жағдайларына, қылмыстық қҧқық бҧзушылықтық іс-әрекеттерді
жою ҥшін биліктің қандай әдістерге және қҧралдарға жҥгінетіндігне
байланысты қоғамдық қатынастар сипатының өзгеруі қылмыс ҧымын
өзгертеді, оның кҥйіне, қҧрылымына, және динамикасына әсер етеді.
Экономикалық қызмет саласындағы қҧқық бҧзушылықтармен кҥрестi
жетiлдiрудiң аса маңызды тҧтқасының бiрi - экономикалық қҧқық
бҧзушылықтарға қарсы кҥрес жөнiндегi органдардың функцияларын ажырату
және нақтылау. Экономикалық қҧқық бҧзушылықтарға қарсы кҥресте барлық
мемлекеттiк органдардың өзара iс-қимылы мен кҥш-жiгерiнiң ҥйлестiрiлу
деңгейiн көтеру қажет. Салық полициясының жалған кәсiпкерлiк, заңсыз
кәсiпкерлiк қызмет жөнiнде, акцизделген тауарларды заңсыз өндiру және
сатуға қарсы кҥрес жөнiнде жинақтаған тәжiрибесiн жетiлдiру қажет. Iшкi iстер
органдары аумақтық деңгейде кеңiрек орналасқандықтан әрi олар аумақтың әр
учаскесiмен тiкелей байланыста болатындықтан, олар да заңсыз кәсiпкерлiк
пен жалған кәсiпкерлiктi анықтау жөнiндегi өз жҧмысын жандандыруы тиiс, ол
ҥшiн қылмыстық iс жҥргiзу заңдары мен әкiмшiлiк қҧқық бҧзушылықтар туралы
81
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
заңдарға тиiстi өзгерiстер енгiзу қажет. Ҧлттық қауiпсiздiк комитетi жедел
сипаттағы көптеген мҥмкiндiктерге ие болып отырғандықтан, iшкi iстер
органдарымен iс-қимылын ҥйлестiре отырып капиталды заңсыз әкетудiң
жолын кесу, электронды қылмыс саласындағы тергеулер, қылмыстық жолмен
келген ақшаны заңдастыру жөнiндегi жҧмысты жандандыруы және аталған
қҧқық бҧзушылықтарды анықтауға және ашуға тiкелей қатысуы тиiс.
Экономикалық қҧқық бҧзушылықтардың даму ҥрдiстерi мен оларға
қарсы кҥрес жолдарын айқындау экономика саласындағы жолсыздықтармен
байланысты iстердi соттардың қарау нәтижелерiн жҥйелеуiн және тәжірибені
қорытуының нәтижелерiн мҧқият талдаусыз және зерделеусiз мҥмкiн
болмайды. Залалдың орнын толтыру, сондай-ақ материалдық жауаптылық
жазалауға жеткiлiктi нысан болып табылатын, экономикалық қҧқық
бҧзушылықтардың жекелеген тҥрлерi ҥшiн жауапкершіліктi "ҥнемдеудi" көздеу
орынды болып табылады. Осыған байланысты, Әдiлет министрлiгi Бас
прокуратурамен бiрлесiп, қылмыстық заңдардың тиiстi нормаларын өзгерту
жөнiнде ҧсыныстар әзiрлеуi қажет. Мемлекеттiк органдардың кҥш-жiгерiн
мынадай бағыттарға шоғырландыра отырып, ведомствоаралық жедел алдын
алудың арнайы iс-шараларын жҥргiзу қажет: шетел инвестициялары мен
бюджет қаражатының мақсаттан тыс пайдаланылуын анықтау; қылмыстық
сипаттағы ақшаларды "жылыстау" фактiлерiн анықтау; жекешелендiру
саласындағы заң бҧзушылықтарды анықтау; мемлекеттiк қызметшiлер, қҧқық
қорғау және өзге де органдар қызметкерлерiнiң арасында сыбайлас
жемқорлық фактiлерiн анықтау; шетелге мҧнай, астық, жер бетiнде сирек
кездесетiн металдарды және басқа да стратегиялық маңызды шикiзатты
экспортқа шығарудың заңдылығы; жалған банкроттықтың фактiлерiн
анықтау; контрабанда, акцизделген өнiмдердi заңсыз өндiру және жалған ақша
жасау фактiлерiн анықтау. Қҧқық қорғау органдары айғақтардың, тағылған
айыптардың барлық нысандарының жҥйелiк базасын қҧруы және сол арқылы
қҧқық бҧзушылықтарды анықтау мен ашу алгоритмiнiң әдiстемелiк базасын
жасауы тиiс. Басым қҧқық бҧзушылықтар бойынша жедел-iздестiру қызметінің
рөлi мен қаржыландырылуын кҥшейту қажет, өйткені мәселен, жалған
кәсiпкерлiктi, жалған акцизделген өнiмдердi әзiрлеу, жалған банкроттық
кезiндегi көптеген экономикалық қҧқық бҧзушылықтарды арнайы iс-
шараларсыз дәлелдеу мҥмкiн емес. Экономикалық қҧқық бҧзушылықтардың
барлық нысандары елдегi жалпы бәсекелестiк жағдайларына нҧқсан
келтiретiндiктен, заңды мойындайтын азаматтармен, кәсiпорындармен,
қоғамдық бiрлестiктермен олар мҥдделi болатын өзара iс-қимылдың осындай
тетiктерiн жасау қажет. Мҧның өзi, атап айтқанда, куәлердi қорғау, жедел
ақпаратты өңдеу және заңдастыру тетiктерiне қатысты. Бҧл ретте, осындай
азаматтар мен заңды тҧлғалардың саналы белсендiлiгiне бастамашылық
етудiң маңызы өте зор.
Шет елдердiң қҧқық қорғау органдарымен, бiрiншi кезекте ТМД
елдерiнiң қҧқық қорғау органдарымен және Интерполмен пәрмендi
практикалық өзара iс-қимыл жҥйесiн қҧру бағыттың тҥйiндi тҧсы болып
табылады. Осындай ынтымақтастықтың мiндеттерi: қылмыскерлердi тапсыру,
ғылыми және тәжiрибе әрi ақпарат алмасу, мәселелерді талқылау және
бiрлескен зерттеулер жҥргiзу, экономикалық қҧқық бҧзушылықтарға қарсы
кҥрестi шарттық-қҧқықтық тҧрғыдан ҥйлестiру және басқалары болып
82
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
табылады. Экономикалық қҧқық бҧзушылықтарға қарсы кҥресте көкейкестi
мiндеттердiң арасында - Қазақстан Республикасының экстрадиция, өзара
қҧқықтық көмек туралы халықаралық шарттар жҥйесiне, Сыбайлас
жемқорлыққа қарсы кҥрес туралы конвенцияға, Қылмыстық жолмен жиналған
капиталды "жылыстатуға" қарсы iс-әрекет жөнiндегi конвенцияға, Ақша
белгiлерiнiң жалған көшiрмелерiн жасауға қарсы кҥрес туралы халықаралық
конвенцияға және аталған халықаралық келiсiмдер шеңберiндегi белсендi
қызметке қосылу.
Экономика саласындағы қҧқық бҧзушылықтарға қарсы кҥрестi
жетiлдiрудiң мiндеттерi жаңа буын мамандарының қажеттiгiн көздейдi.
Кадрларды даярлау, оқыту және қайта даярлау да маңызды мiндет болып
табылады. Экономикалық қауiпсiздiк мәселелерімен кәсiби тҥрде айналысатын
қызметкер қҧқық және экономика саласындағы терең бiлiктi маман болуға, осы
салалардағы бiлiмнiң теориялық танымын, тәжірибелік дағдылары мен
шеберлiгiн бiрдей меңгеруге, шетел тiлiн білуге тиiс. Осыған байланысты заңи
даярлық бағдарламасы экономикалық қҧқық бҧзушылықтарға қарсы кҥрестi
жҥзеге асыратын органдардың барлық оқу орындарындағы экономикалық
пәндер бойынша осындай бағдарламамен тығыз ҧштастырылуы тиiс.
Экономика саласындағы қҧқық қорғау органдарының жедел-iздестiру
корпусының қызметкерлерiн қайта даярлау және бiлiктiлiгiн тҧрақты арттыру
жөнiндегi жҧмысты, соның iшiнде шетелдiк сарапшыларды тарту арқылы
жалғастыру қажет деп ойлаймын.
ҚРЗ
83
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
УДК 342. 417: 347. 233 (574)
Садвакасова Райса Маликовна, Мусаева Жайдары Толеубаевна

Карагандинский государственный технический университет
ПРАВО ЧАСТНОЙ СОБСТВЕННОСТИ В СИСТЕМЕ КОНСТИТУЦИОННО-

ПРАВОВЫХ НОРМ
Аннотация. В статье рассматривается конституционные нормы

права частной собственности как элемент экономической системы
конституционного строя Республики Казахстан, один из конституционных
прав и свобод человека и гражданина.
Ключевые слова: право, частная собственность, конституционные
нормы, экономические права и свободы, конституционный строй.
Sadvakasova Raisa Malikovna, Mussayeva Zhaidary Toleubaevna

Karaganda State Technical University
THE RIGHT OF PRIVATE PROPERTY IN THE SYSTEM OF CONSTITUTIONAL

AND LEGAL STANDARDS
Annotation. The article deals with the constitutional norms of the right of
private property as an element of the economic system of the constitutional system
of the Republic of Kazakhstan, one of the constitutional rights and freedoms of man
and citizen.
Keywords: law, private property, constitutional norms, economic rights and
freedoms, constitutional order.
Конституционно-правовое закрепление частной собственности, как

важнейшее условие формирования в Республике Казахстан гражданского
общества, есть следствие развития государства по вектору, направленному на
обеспечение реализации прав и свобод человека и гражданина как высшей
ценности. В литературе признается что, собственность это «одно из ключевых
понятий конституционного права» [1, с. 542]. Совершенно прав
И.Г. Щекочихин, отмечая, что в качестве элемента конституционных начал
организации российского общества «право частной собственности
рассматривается как реализация экономической свободы
человека» [2, с. 108]. Право частной собственности, по справедливому
замечанию В.В. Невинского, в конечном итоге направлено «на обеспечение
человеческого достоинства» [2, с. 129].
Регулирование отношений собственности осуществляется посредством
различных правовых норм, центральное место среди которых принадлежит
конституционным нормам - основе всего правового регулирования отношений
собственности. Конституционное регулирование отношений собственности
имеет свою специфику. Она выражается в том, что главной задачей является
юридическое закрепление форм собственности, признаваемых государством.
84
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
Таким образом, именно конституционные нормы решают вопрос о том, какие
формы собственности государством признаются и гарантируются. По этому
поводу А.С. Автономов отмечает, что «категория собственности используется
и в гражданском, и в конституционном праве, однако, регулирование прав
человека в сфере имущественных и связанных с ними личных
неимущественных отношений существенно различается в зависимости от
того, признало ли на конституционном уровне право частной собственности
или на этом уровне зафиксирован приоритет государственной
собственности [3, с. 12].
В современных конституциях много норм, регулирующих отношения в
сфере экономики, что в научном обиходе появилось понятие «экономическая
конституция», обозначающее совокупность конституционных положений,
связанных между собой предметом – отношениями в сфере экономики – и
проникнутых внутренним единством посредством правовых системных связей.
Конституционная экономика заложена в дух и текст Конституции
Республики Казахстан не только как гарантия частной собственности и рынка,
но и прав граждан на их материальное благополучие, защищенные
Конституцией, они прямо вытекают из ее текста:
во-первых, это основополагающий принцип деятельности Республики
Казахстан - экономическое развитие на благо всего народа (п.2 ст.1);
во-вторых, принцип конституционного признания и равной защиты
государственной и частной собственности (п.1 ст.6);
в-третьих, принцип обязывания собственностью, пользование которой
должно одновременно служить общественному благу (п.2 ст.6);
в-четвертых, принцип гарантирования собственности, в т. ч. права
наследования (п.2 ст.26);
в-пятых, право каждого на свободу предпринимательской
деятельности, свободное использование своего имущества для любой закон-
ной предпринимательской деятельности (п.4 ст.26);
в-шестых, право каждого на свободу труда, свободный выбор рода
деятельности и профессии (п.1 ст.24);
в-седьмых, конституционное ограничение монополистической
деятельности и запрещение недобросовестной конкуренции (п.4 ст.26).
Основная совокупность конституционных норм, посвященных частной
собственности, сконцентрирована в статьях 6, 26 Конституции Республики
Казахстан, что определяет частную собственность как элемент экономической
системы конституционного строя Республики Казахстан, один из
конституционных прав и свобод человека и гражданина [4; 5; 6; 7].
В целях исследования конституционно-правового массива,
регулирующего отношения собственности, необходимо классифицировать
правовые нормы, его образующие. Дело в том, что конституционные нормы,
регулирующие отношения частной собственности, действуют
разнонаправлено, реализуя определенные функции. Так, Г.А. Гаджиев
выделяет три функции конституционных норм, посвященных праву частной
собственности: «учредительная - признание частного собственника основным
субъектом общественной жизни; общедозволительная - определение меры
экономической свободы; охранительная – гарантирование прав частного
собственника» [8, с. 347].
85
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
Учредительные функции Основного закона проявляются в признании
предпринимателей, частных собственников основными субъектами
экономической жизни. Это означает, что государственный сектор не может
отныне доминировать в казахстанской экономике. Так называемые законные
государственные монополии допускаются, но в строго ограниченных законом
рамках.
Правовые нормы, закрепляющие и охраняющие частную
собственность, гарантирующие возмещение причиненного органами
государственной власти вреда, свободу договора и т.д., являются частью
конституционного и одновременно гражданского законодательства. Эти (и им
подобные) нормы генетически связаны, безусловно, с гражданским правом.
Будучи закрепленными и в конституционном законодательстве, они
приобретают двухаспектность, поскольку имеют публично-правовое и
частноправовое содержание. С нашей точки зрения, правовые нормы об
экономических правах человека недопустимо рассматривать только как
конституционные (публично-правовые), либо гражданско-правовые
(частноправовые).
Исходя из различий экономической и правовой природы, частная и
публичная собственность взаимозависимы. Так как основой для
приумножения публичной собственности является приумножение частной
собственности, защита частной собственности не мыслима без
осуществляемой на основе публичной собственности деятельности органов
государственной власти.
Конституционные нормы об основных экономических правах
обеспечивают охрану частной собственности, свободы предпринимательства
как экономических и социальных институтов, являющихся материальной
основой определенной организации государственной власти. Частноправовое
содержание этих норм обеспечивает права конкретных собственников,
предпринимателей.
Сложная природа основных экономических прав - публично-правовая и
частноправовая - определяет особенности их прямого действия. Например, их
публично-правовое содержание проявляется в том, что нормы об основных
экономических правах личности действуют в сфере отношений между
государством и человеком. Когда же данные нормы обнаруживают свое
частноправовое содержание, они активно взаимодействуют с нормами
гражданского права в сфере частных отношений.
Нормы статей 6 и 26 Конституции РК конституируют определенный
экономический строй, и в этом состоит, прежде всего, их конституционное
(публично-правовое) содержание. Эти права, составляющие основы
экономического строя, образуют институт (субинститут) конституционного
права. Они связаны с конституционным институтом государственной власти и
в этом аспекте имеют публично-правовое содержание.
Конституционно-правовой институт экономической системы (как один из
институтов конституционного законодательства) характеризуется, прежде
всего, через основные экономические права (в их публично-правовом
аспекте), а также через конституционные принципы регулирования
экономических отношений.
86
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
Частноправовое содержание основных экономических прав может быть
обнаружено при анализе норм статей 6 и 26 Конституции РК с точки зрения
тех правомочий, которыми наделяются субъекты указанных прав. Эти
правомочия закрепляют определенную меру свободы конкретного частного
лица в экономической сфере, очерчивая зону, в которую не вправе проникать
ни другие частные лица, ни государство.
И если конституционно-правовой аспект основных экономических прав
обеспечивает охрану частной собственности, свободы предпринимательства
как социальных и экономических институтов, то частноправовой аспект этих
прав, характеризуемых как лично-свободные права, направлен на охрану прав
конкретных частных собственников, предпринимателей.
Выделение частноправового аспекта основных экономических прав
является той основой, на базе которой выявляются глубинная связь и
взаимодействие конституционных норм и норм гражданского права [10, с. 16].
Вместе с тем нормы Конституции Республики Казахстан, «возвышаясь»
над нормами гражданского права, могут оказывать регулирующее воздействие
на конкретные имущественные отношения. Так, Г.А. Гаджиев, характеризуя
соотношение между нормами конституционного права, ориентированными на
регулирование экономических отношений и нормами гражданского права,
считает уместным использовать для характеристики такого соотношения норм
образ зонтика. «Под зонтиком (под сенью) конституционной нормы, - по его
мнению, - может быть весьма значительное количество частноправовых норм.
Прежде всего, речь идет о таких конституционных нормах, которые
гарантируют основные экономические права... непосредственно ус-
танавливающие основы экономической системы России... «под сенью» этих
экономических прав формируется множество гражданских прав, т. е.
отраслевых, предусмотренных гражданским законодательством» [11, с. 22].
Но было бы некорректным безоговорочно утверждать, что основу правового
регулирования отношений собственности следует искать в частноправовых
отраслях. Вместе с тем нельзя не признать, что исходя из объема имеющихся
правовых внутриотраслевых конструкций, право собственности является
«отраслевым институтом гражданского права» [12, с. 15].
Являясь ведущей отраслью права, конституционное право оказывает
основополагающее воздействие не только на содержание данного
отраслевого института гражданского права, но и на вектор развития
отраслевого законодательства, регулирующего имущественные отношения.
Нормы о собственности присутствуют в конституционном праве, «внося
элемент «частного» в публичное право, регулируя при этом конституционные
отношения, которые становятся основополагающими для иных отраслей
права» [13, с. 330].
В структуре конституционно-правового сегмента правового института
собственности содержатся принципы законодательного, «отраслевого»
регулирования отношений частной собственности. Основная совокупность
конституционных норм, регулирующих отношения собственности, посвящена
установлению механизма конституционных гарантий для частных
собственников. Это обусловлено провозглашением принципа правовой и
социальной государственности в Республике Казахстан.
87
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
Институт права собственности является комплексным правовым
институтом, центральное звено (компонент) которого формируется в нормах
конституционного права. Алексеев С.С. анализируя, например, институт
государственной собственности, признавал, что в данном случае наблюдается
не простое «просачивание элементов иной отрасли в данное отраслевое
образование, а такое специальное явление, когда институт, имеющий в своей
основе государственно-правовую природу, как бы «притягивает» нормы
целого ряда отраслей и образует вместе с ними определенное
единство» [15, с. 134].
Вместе с тем институт частной собственности, имеющий
фундаментальное конституционно-правовое значение, еще не стал, к
сожалению, основным предметом общественных исследований и научных
дискуссий в Казахстане. Вместе с тем острую необходимость анализа
тенденций развития права частной собственности диктуют противоречивая
государственная политика в сфере построения рыночной экономики,
непоследовательный законодательный процесс, многочисленные трудности
становления малого и среднего бизнеса, а также формирования среднего
класса как мощного социального слоя собственников. Отечественными
исследователями не уделяется должного внимания и анализу частной
собственности как конституционно-правового института, который воплощает в
себе важнейшие, принципиальные правовые и социальные связи и
отношения, в совокупности, составляющие материальную основу для
формирующегося гражданского общества в условиях рыночной экономики. На
наш взгляд, необходим также фундаментальный пересмотр не соответству-
ющих закономерностям современного развития Республики Казахстан, как
формирующегося демократического и социального государства, устаревших
научных концепций о природе частной собственности, ее узком понимании как
только вещно-товарного явления и др.
Более того, экономическая реформа, основы которой заложены в
Республике Казахстан, требует нового взгляда на институт частной собствен-
ности как на фундамент формирования рыночной экономики, основу развития
эффективного гражданского общества, как на универсальную форму
проявления свободы человека, причем не только в экономической сфере, но и
в области политики, да и всей сферы социальных отношений.
Таким образом, конституционное право частной собственности, как
самостоятельный элемент системы конституционно-правовых норм, имеет
внутреннюю структуру, образующую особую группу правовых норм, которые
регулирует общественные отношения, являющиеся основой для
функционирования экономической системы Республики Казахстан;
осуществляющие юридическое воздействие на общественные отношения в
экономической сфере путем провозглашения, признания государством права
частной собственности, а также путем прямого регулирования.

1. Конституционное право. Энциклопедический словарь / Отв.ред. и рук.
автор. колл. С.А. Авакьян. - М.: ЭОО, 2001. – 542 с.
2. Конституционное право России: Учебник. - Екатеринбург: Изд-во УрГЮА,
2001. – 776 с.
88
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
3. Автономов А.С. Системность категорий конституционного права: Автореф.
дисс. … докт. юрид. наук: 12.00.02 - М., 1999. – 22 с.
4. Сапаргалиев Г.С. Конституционное право РК. - Алматы: Жеті жарғы, 2007. -
544 с.
5. Ащеулов А.Т. Конститционное право Республики Казахстан. - Алматы:
КазГЮА, 2001. - 656 с.
6. Амандыкова С.К. Конституционное право Республики Казахстан. -
Караганда: Болашак-Баспа, 1998. - 212 с.
7. Сагиндыкова А.Н. Конституционное право Республики Казахстан: Курс
лекций - Алматы: Білім, 1999. - 336 с.
8. Колпакова А.В. Формы собственности и их соотношение //Актуальные
проблемы гражданского права. Сборник статей под ред. С.С. Алексеева. - М,
2000. С. 130-137
10. Гаджиев Г.А. Конституционные принципы рыночной экономики. - М.:
Юрист, 2004. - 286 с.
11. Суханов Е.А. Лекции о праве собственности. - М.: Приор-издат, 2001. –
214 с.
12. Тихомиров Ю.А. Публичное право. - М.: Издательство БЕК, 1995. - 339 с.
13. Толстой Ю.К. О теоретических основах кодификации гражданского
законодательства // Правоведение. - 1957. - № 1. - С.113.
14. Алексеев С.С. Общие теоретические проблемы системы советского права.
- М.: Госюриздат, 1961. – 187 с.
89
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
ИНФОРМАЦИЯ О СЛЕДУЮЩЕЙ КОНФЕРЕНЦИИ

Уважаемые научно-педагогические работники учебных заведений, аспиранты,
соискатели и студенты. Приглашаем Вас принять участие в
ХХХІІІ Международной научной конференции
«Актуальные научные исследования в современном мире».
(26-27 января 2018 г.)
Для участия в конференции необходимо до 25 января 2018 г.
(включительно) отправить статью на электронную почту оргкомитета:
iscience.in.ua@gmail.com.
Рабочие языки конференции: українська, русский, english, polski,
беларуская, казақша, o’zbek, limba română, кыргыз тили, Հայերեն
Планируется работа следующих секций:

1. АРХИТЕКТУРА 16. СОВРЕМЕННЫЕ
2. БИОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ ИНФОРМАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ
3. ВЕТЕРИНАРНЫЕ НАУКИ 17. СОЦИОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ
4. ВОЕННЫЕ НАУКИ 18. ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ
5. ГЕОГРАФИЧЕСКИЕ НАУКИ 19. ТУРИЗМ И РЕКРЕАЦИЯ
6. ИСКУССТВОВЕДЕНИЕ 20. ФАРМАЦЕВТИЧЕСКИЕ НАУКИ
7. ИСТОРИЧЕСКИЕ НАУКИ 21. ФИЗИКО-МАТЕМАТИЧЕСКИЕ
8. КУЛЬТУРОЛОГИЯ НАУКИ
9. МЕДИЦИНСКИЕ НАУКИ 22. ФИЗИЧЕСКОЕ ВОСПИТАНИЕ И
10. МЕНЕДЖМЕНТ И МАРКЕТИНГ СПОРТ
11. НАУКИ О ЗЕМЛЕ 23. ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ
12. ПЕДАГОГИКА 24. ФИЛОСОФСКИЕ НАУКИ
13. ПОЛИТИЧЕСКИЕ НАУКИ 25. ХИМИЧЕСКИЕ НАУКИ
14. ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ 26. ЭКОЛОГИЯ
15. СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫЕ 27. ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ
НАУКИ 28. ЮРИДИЧЕСКИЕ НАУКИ
УСЛОВИЯ УЧАСТИЯ
Для участия в конференции необходимо до 25.01.2018 г.
(включительно) отправить на электронный адрес: iscience.in.ua@gmail.com:
1.Текст статьи (оформлен в соответствии с нижеприведенными
требованиями);
2. заявку участника;
3. копию документа об оплате орг.взноса в электронном виде или (СНГ.
Отправить на email № перевода и название системы перевода. Украина (сума,
дата, время и ФИО плательщика);
4. личную фотографию в формате.jpeg (по желанию).
В теме письма необходимо указать Вашу фамилию и.о., например:

(Федоренко О.Е.)
Обратите внимание информационный отдел обязательно
отправляет подтверждение о получении материалов к публикации в течении
90
Выпуск 12(32) ISSN 2524-0986
суток после Вашего отправления материалов. В случае отсутсвия
уведомления продублируйте Ваше письмо или уточните за номером телефона
(Viber) +38 (096) 5399899
ТРЕБОВАНИЯ К ОФОРМЛЕНИЮ
1. Объем материала от 3 до 8 страниц набранного текста (каждая
следующая полная или неполная страница оплачивается дополнительно)
оформленного в текстовом редакторе Microsoft Word, файл в формате.doc
или.docx (шрифт 14, Times New Roman, интервал 1,5). Все поля – 20 мм;
2. В верхнем правом углу указывается название секции и подсекции;
3. Во втором ряде в правом углу фамилия имя;
4. В третьем ряде в правом углу указывается город и страна;
5. Следующий абзац – название статьи указывается по центру (шрифт
16 полужирный БОЛЬШИМИ БУКВАМИ);
6. Дальше через строку изложение основного текста (шрифт 14);
7. После основного текста указывается список литературы
(ЛИТЕРАТУРА). Список литературы оформляется не за алфавитом, а по мере
того, как она встречается в тексте статьи. В тексте сноски обозначаются
квадратными скобками с указанием в них порядкового номера источника по
списку и через запятую – номера страницы (страниц), например: [3, с. 173];
8. Рисунки и таблицы набираются шрифтом Times New Roman 12 с
одинарным междустрочным интервалом. Рисунки, диаграммы и таблицы
создаются с использованием черно-белой гаммы. Использование цвета и
заливок не допускается! Все рисунки и таблицы должны иметь название.
9. Формулы следует набирать с помощью редактора формул Microsoft
Equation и нумеровать в круглых скобках (2).
Отдельным файлом подаются сведения об авторе.
Для участия в ХХХІІІ Международной научной конференции

«Актуальные научные исследования в современном мире» необходимо до
25.01.2018 г. (включительно) отправить статью на электронную почту
оргкомитета: iscience.in.ua@gmail.com.
За достоверность фактов, цитат, имен, названий и других
сведений отвечают авторы статей.
91
АКТУАЛЬНЫЕ НАУЧНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ В
СОВРЕМЕННОМ МИРЕ
Декабрь 2018 г.
ВЫПУСК 12(32)
Часть 6
Ответственность за новизну и достоверность результатов научного

исследования несут авторы
Ответственный за выпуск: Водяной О.

Дизайн и верстка: Вовкодав А.
Учредитель: ОО "Институт социальной трансформации"

свидетельство о государственной регистрации №1453789 от 17.02.2016 г.
Подписано к печати 31.12.2017.

Формат 60х84 1/16.
Тираж 300 шт. Заказ №042
Изготовитель: ФЛП "Кравченко Я.О."
свидетельство о государственной регистрации В01 №560015
Адрес: 03039, Украина, Киев, просп. В. Лобановского, 119
тел. +38 (044) 561-95-31
Адрес ред. коллегии:

08400, Украина, Киевская обл., г. Переяслав-Хмельницкий,
ул. Богдана Хмельницкого, 18
тел.: +38 (063) 5881858
сайт: http://iscience.in.ua
e-mail: iscience.in.ua@gmail.com
92

Articol S.Brînza Pag.51 PDF

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Articol S.Brînza Pag.51 PDF

Оригинальное название:

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

АКТУАЛЬНЫЕ НАУЧНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ В

СБОРНИК НАУЧНЫХ ТРУДОВ

Выходит –12 раз в год (ежемесячно)

Включен в наукометрические базы:

Актуальные научные исследования в современном мире: ХХХІІ Междунар. научн. конф.,

В сборнике представлены результаты актуальных научных исследований ученых,

Сборник предназначен для научных работников и преподавателей высших учебных

УДК 001.891(100) «20»

СЕКЦИЯ: ЮРИДИЧЕСКИЕ НАУКИ

DREPTUL LA UN PROCES ECHITABIL ÎN CAZUL JUDECĂRII ÎN LIPSA

Adnotare: În acest articol vom analiza limitele noțiunii de ”proces echitabil”

Art. 6 par. (1) din Convenția Europeană a Drepturilor Omului, prescrie că

ВСЕОБЩАЯ ДАКТИЛОСКОПИЧЕСКАЯ РЕГИСТРАЦИЯ: ЗНАЧИМОСТЬ И

Аннотация. В научной статье рассмотрено современное состояние

Mirgalym Degembayev, Serik Sugirbekov, Aschat Gazayev

UNIVERSAL FINGERPRINT REGISTRATION: THE SIGNIFICANCE AND

Регистрация людей, как один из способов регулирования социальных

СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННЫХ ИСТОЧНИКОВ:

ЗАКОНОДАВЧИЙ РОЗВИТОК АДМІНІСТРАТИВНОЇ ВІДПОВІДАЛЬНОСТІ ЗА

Анотація. Стаття присвячена законодавчому розвитку

Гончаров Виктор Владимирович

ЗАКОНОДАТЕЛЬНОЕ РАЗВИТИЕ АДМИНИСТРАТИВНОЙ

Аннотация. Статья посвящена законодательном развитии

Goncharov Viktor Volodymyrovych

LEGISLATIVE DEVELOPMENT OF ADMINISTRATIVE RESPONSIBILITY FOR

Abstract. The article is devoted to the legislative development of

Адміністративна відповідальність за правопорушення в сфері

ТИПИЧНЫЕ СЛЕДСТВЕННЫЕ СИТУАЦИИ ПРЕСТУПЛЕНИЙ ПРОТИВ

Аннотация. В статье рассмотрены наиболее распространенные и

Zhusipbekova Ainur Maratovna

TYPICAL INVESTIGATIVE SITUATIONS OF CRIMES AGAINST SEXUAL

Abstraction. In article the most widespread and typical investigative

Половые преступления представляют собой половое сношение с

СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННЫХ ИСТОЧНИКОВ:

СТАТИСТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ УГОЛОВНЫХ ДЕЛ ПРОТИВ ПОЛОВОЙ

Аннотация. В настоящей статье проведен анализ статистических

Zhusipbekova Ainur Maratovna

STATISTICAL ANALYSIS OF CRIMINAL CASES AGAINST SEXUAL FREEDOM

Abstraction. In the present article the analysis of statistical data of the

Половые преступления относятся к числу наиболее тяжких преступных

ЗАКЛАДИ РЕСТОРАННОГО ГОСПОДАРСТВА ЯК СУБ’ЄКТИ

Анотація. В статті досліджено особливості закладів ресторанного

Федорюк Анатолий Леонидович, Ивоняк Ульяна Дмитриевна

ЗАВЕДЕНИЯ РЕСТОРАННОГО ХОЗЯЙСТВА В КАЧЕСТВЕ СУБЪЕКТА

Аннотация. В статье исследованы особенности заведений

Fedoryuk Anatoly Leonidovich, Ivoniak Yliana Dmitrievna

INSTITUTIONS OF RESTAURANT INDUSTRY AS SUBJECTS OF ECONOMY

Abstract. In the article are analyzed the features of the institutions of

СПИСОК ВИКОРИСТОНАНИХ ДЖЕРЕЛ ТА ЛІТЕРАТУРИ:

ПРОБЛЕМИ ТРАНСКОРДОННОГО СПІВРОБІТНИЦТВА УКРАЇНИ В СФЕРІ

Аннотация. Статья посвящена вопросу развития трансграничного

Анотація. Стаття присвячена питанню розвитку транскордонного

Abstract. The article is devoted to the issue of development of cross-border

Поняття транскордонного спiвробiтництва у галузi туризму можна

СПИСОК ВИКОРИСТАНИХ ДЖЕРЕЛ ТА ЛІТЕРАТУРИ

ПРАВОВЕ РЕГУЛЮВАННЯ ОПЛАТИ ПРАЦІ ТА ЇЇ ВПЛИВ НА ЯКІСТЬ І

Анотація. У статті розглянуто теоретичні аспекти сучасних

Федорюк Анатолий Леонидович, Фербей Ирина Юрьевна

ПРАВОВОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ ОПЛАТЫ ТРУДА И ЕЕ ВЛИЯНИЕ НА

Аннотация. В статье рассмотрены теоретические аспекты

Fedoryuk Anatoly Leonidovich, Ferbei Iryna Yrievna

LEGAL REGULATION OF WAGES AND ITS IMPACT ON THE QUALITY AND