Вы находитесь на странице: 1из 44

erbos en Quechua

CASTELLANO QUECHUA CASTELLANO QUECHUA


abortar sulluy apretujarse ñitinakuy
abrir kichay apurar utqay
aburrir amiy arar yapuy
acabar puchukay, tukuy arder, quemar rupay. Rawray
acercarse asuykuy arrancar sikiy
acostumbrarse yachakuy arrastrar qatatay
adelantar ñawpay arrear, seguir qatiy
adormecer susunkay arreglar allichay
agarrar hapiy arreglarse allichakuy
agarrarse hapipakuy arrimar qimiy
agujerear hutkuy arrodillarse qunquriy
agusanarse kuruy arrojar wikapay
alcanzar aypay arrojar de la boca aqtuy
alegrarse kusikuy arrugar sipuy
aligerar utqay asar en brasa kusay
alumbrar kanchiriy ascender siqay
amanecer paqariy asustarse manchakuy
amarrar watay atajar qarkay
amoratar quyuy atizar el fuego tuqpiy
amputar wituy atorarse iqipay
antojarse munapakuy aumentar miray
anudar kipuy aumentar yapay
apagar con agua tasnuy avergonzarse pinqakuy
aparecer rikuriy averiguar, indagar watukuy
aplaudir taqllay avisar willay
aporcar aspiy ayudar yanapay
apretar matiy ayudarse yanapakuy
apretar con la mano hapiy ayunar sasiy

CASTELLANO QUECHUA CASTELLANO QUECHUA


bailar tusuy criar uyway
bajar uraykuy culpar tumpay
barrer pichay curar alliyachiy, hampiy
beber upyay dar quy
besar muchay dar de comer mikuchiy
botar, arrojar wischuy, qarquy dar fruto ruruy
buscar maskay dar papirotes tinkay
caer wichiy, urmay dar puñetes saqmay
calentar quñichiy dar vuelta muyuy
calentarse quñikuy decir niy
callar upallay degollar nakay
cantar takiy delirar muspay
cargar a la espalda qipiy desatar paskay
cargar en hombro wantuy descansar samay
cebar wirayachiy desear munay
cernir suysuy desfallecer pisipay
cerrar wichqay deshojar tipay
chacchar coca akuy deshojar el maíz tipiy
chupar suquy desmenuzar tisay
cocinar waykuy, yanuy desmoronar taqmay
colgar warkuy desollar chutiy
comer mikuy desperdiciar usuy
competir llallinakuy, atipanakuy despertar rikchay
conocer riqsiy desportillar chillpiy
consultarse rimanakuy devolver kutichipuy
contar yupay dispersar chiqichiy
cornear waqray dormir puñuy
cortar kuchuy, quruy, rutuy embriagarse machay
crecer wiñay empollar uqllay
CASTELLANO QUECHUA CASTELLANO QUECHUA
empujar tanqay fatigarse pisipay
empujarse tanqanakuy florecer sisay
encender rupachiy flotar tuytuy
encontrar tariy golpear takay
encontrarse tinkuy gotear sutuy
endulzar miskichiy gritar qapariy
enfermarse unquy guardar waqaychay
enflaquecer tulluyay hacer ruray
enfriar chirichiy hacer acto sexual yuquy
engendrar yumay hacer alegrar kusichiy
engordar wirayay hacer asustar manchachiy
engrasar wirachay hacer creer iñichiy
enroscarse arwikuy hacer descansar samachiy
ensangrentar yawarchay hacer dormir puñuchiy
enseñar yachachiy hacer hueco tuquy
entrar yaykuy hacer llamar qayachiy
envolver pintuy hacer llegar chayachiy
equivocarse pantay hacer llevar apachiy
escarbar allay hacer morir wañuchiy
escarmentar wanay hacer podrir ismuchiy
esconder pakay hacer recordar yuyachiy
esconderse pakakuy hacer sentar tiyachiy
escribir qillqay hacerse guerra awqanakuy
esperar suyay herir kiriy
esputar tuqay hervir timpuy
estornudar hachiy hilar puchkay
expulsar qarquy hinchar punkiy
extender mastay hospedar samachiy
fajarse chumpikuy humear qusñichiy

CASTELLANO QUECHUA CASTELLANO QUECHUA


insultar kamiy moler kutay, ñutuy
ir riy morder kaniy
irse ripuy mover el líquido qaywiy
jugar pukllay moverse kuyuy
juntarse huñunakuy mutilar quruy
labrar la ladera llaqllay obedecer uyakuy
lamer llaqway odiar chiqniy
lamer el plato llunkuy oír uyariy
latiguear waqtay oler muskiy
lavar maqchiy ordeñar chaway
lavarse maqchikuy orinar ispay
levantar uqariy oscurecer tutayay
levantar la pared pirqay pararse sayay
levantarse hatariy parir wachay
libertar qispichiy pasar de orilla chimpay
llamar qayay pastar michiy
llenar huntay, winay patear haytay
llevar apay pedir mañakuy
llorar waqay pedir mañay
madurar puquy pegar ratachiy
maldecir ñakay pegar entre varios waykay
mamar ñuñuy peinar ñaqchay
mandar kachay peinarse ñaqchakuy
matar sipiy pensar yuyaymanay
medir tupuy perderse chinkay
mentir llullakuy pestañar chimlliy
mezclar chaqruy pisar saruy
mezclar, amasar chapuy poder atiy
mirar qaway podrir ismuy

CASTELLANO QUECHUA CASTELLANO QUECHUA


poner churay salir lluqsiy
ponerse churakuy sangrar sirkay
preguntar tapuy sembrar tarpuy
premiar saminchay sentirse a llorar waqanayay
prender en pecho tipay separar, repartir rakiy
presionar ñitiy ser, estar kay
probar malliy soltar kachariy
quebrar pakiy suavizar llampuchay
querer kuyay subir siqay
querer, consentir uyay succionar chunqay
quitar qichuy sudar humpiy
rajar chitqay sufrir llakiy, muchuy
rebuscar taqwiy tapar la olla kirpay
recibir chaskiy tardar unay
recordar yuyay techar wasichay
refregar qaquy temblar katkatay
regar qarpay tener en los brazos marqay
regresar kutimuy tener sed yakunayay
reír asiy teñir tullpuy
remangar qimpiy torcer qiwiy
remendar yachapayay toser uhuy
remojar chulluchiy trabajar llankay
remover la tierra hallmay traer apamuy
replicar kutipakuy tragar millpuy
resucitar kawsariy trasladar astay
retrasarse qipariy trenzar simpay
reventar tuqyay trocar, comprar rantiy
revolcarse kuchpay tropezar lluchkay, mitkakuy
robar suway tumbar saqtay
rociar challay unir, recoger huñuy
rociar con agua chaqchuy urdir allwiy
roer kutuy vaciar, echar hichay
romper llikiy vanagloriarse yupaychakuy
saber yachay venir hamuy
sacar urquy ver rikuy
saciarse saksay voltear tikray
sacudir taspiy volver kutiy
sahumar qumpuy volverse sordo upayay
zapatear taqtiyay
Publicadas por Ivan Acuña a la/s 9:57 a.m.   

51 comentarios:

Anónimo dijo...

érminos de la unidad (7)

Yo hablo.
Ñuqa rimaNI.
Tú hablas.
Qam rimaNKI.
El o ella habla.
Pay rimaN.
Nosotros hablamos. (Excluyendo el oidor)
Ñuqayku rimaNIKU.
Nosotros hablamos. (Incluyendo el oidor)
Ñuqanchik rimaNCHIK.
Ustedes hablan.
Qamkuna rimaNKICHIK.
Ellos o ellas hablan.
Paykuna rimaNKU.

Kunan PACHA RIMACHIY / Conjugación tiempo presente


En Quechua, todos los verbos terminan con “y”, para conjugar se elimina esta última letra y se agregan las siguientes terminaciones,
a continuación verás un ejemplo conjugado con el verbo “Takiy” que significa “cantar”.

Noqa ….ni                 Noqa takini (yo canto)


Qan ….nki                 Qan takinki (tú cantas)
Pay ….n                    Pay takin (él/ella canta)
Noqanchis ….nchis     Noqanchis takinchis (nosotros cantamos)
Noqayku ….yku         Noqayku takiyku (nosotros cantamos)
Qankuna ….nkichis    Qankuna takinkichis (ustedes cantan)
Paykuna ….nku         Paykuna takinku (ellos cantan)

 
YAPANA SEQ’EKUNA/ Sufijos

Aumentativo “SAPA”: Al agregar “SAPA” al final del sustantivo automáticamente se le otorga un significado superior o aumentado.
Ejemplo: Uma (cabeza)         Senqa (nariz)
Umasapa (cabezón/a)          Senqasapa (narizón/a)

Pertenencia “Q/PA”: le da un significado de pertenencia al sustantivo al cual se le agrega, se usa “q” cuando la palabra termina en
vocal, y “pa” cuando termina en consonante
Ejemplo: Michiq (del gato)       Kunturpa (del cóndor)
Alqoq (del perro)                     Atuqpa (del zorro)
VERBOS
Los verbos en quechua en su formación estructural inicial están constituidos
por la “Raíz Verbal” y la forma infinitiva “Y”.
Ejemplo: (V_y)
V=raíz verbal
y= forma infinitiva (ar,er,ir)
Qaway
Qawa= raíz verbal
y= forma infinitiva
Qaway= mirar
A partir de la raíz verbal se formaran muchísimos verbos tan solo
agregándoles ciertos sufijos, estos sufijos nos permitirán descubrir y
pronosticar verbos de una manera muy intuitiva.
Veamos  ejemplos:
Qaway= mirar (ver con atención)
Qawachiy= mostrar (hacer mirar)
Qawarayay= observar (mirar con atención)
Qawapayay= vigilar (mirar una y otra vez)
Vemos que los sufijos _chi,_raya,_paya han modificado la raíz verbal
respectivamente para darnos otras acciones verbales.

VERBOS IMPORTANTES
KAY=SER (no se utiliza con la tercera persona en singular)
Ejemplo:
ñuqa sumaq kani /yo soy hermosa(o) (correcto)
pay sumaq kan (incorrecto)
_mi,_m= ES ( del verbo SER ,se utiliza con la tercera persona singular y
tiempo presente; _mi se utiliza después de una consonante y _m después
de una vocal)
Ejemplo:
Paymi sumaq/el(ella) es hermosa(o)
Chay allqu piñam  / ese perro es bravo
Chaymi challwa wakninqa manam/ ese es pescado aquel no lo es
Observación.- _mi,_m también denota énfasis del término al cual se une,
como en este ejemplo:
Paqarinmi paranqa/ mañana lloverá (énfasis en mañana)
Ñuqam wakpi karqani /yo estaba allá (énfasis en yo)
KACHKAY=ESTAR
Ejemplos:
Qam limapi kachkanki/tu estas en lima
Ñuqa kayllapi kachkani/yo estoy cerca de aquí

Sust_SPo KACHKAN/KAN=TENER (poseer), puede definir la cantidad


indicando con números; el verbo kachkay y kay  siempre está en tercera
persona (kachkan/kan)
sust=sustantivo
SPo=sujeto poseedor
Sufijos sujetos poseedores:
Cuando el sustantivo que antecede termina en vocal:

1ºPS _y (mi) 1ºP _nchik (nuestro, de todos del grupo)


P _yku (nuestro, de una parte del grupo)
2ºPS _yki (tu) 2ºP _ykichik (su, de ustedes)
P
3ºPS _n (su de el/ella) 3ºP _nku (su, de ellos)
P

Cuando el sustantivo que antecede termina en consonante se añade el


sufijo _ni_:

1ºPS _niy (mi) 1ºP _ninchik (nuestro, de todos del grupo)


P _niyku (nuestro, de una parte del
grupo)
2ºPS _niyki (tu) 2ºP _niykichik (su, de ustedes)
P
3ºPS _nin (su de 3ºP _ninku (su, de ellos)
el/ella) P

PS=persona singular

PP=persona plural
Ejemplos:
huk allquy kachkan/kan ( yo tengo un perro)
iskay wasiyki kachkan/kan( tú tienes dos casas)
achka mikuyniykichik kachkan/kan (ustedes tienen mucha comida)

sust_YUQ KAY=TENER (poseer), no define la cantidad, el verbo kay (tener)


acepta todas las personas en las conjugaciones del verbo.
sust=sustantivo
_yuq=sufijo poseedor (quien tiene)
Ejemplos:
allquyuq kani/ yo tengo perro
payqa allquyuq kan/ él tiene perro(tercera persona con verbo kay (tener) si
puede conjugarse con kan)
paymi allquyuq kan/ él es quien tiene perro(mi se refiere al verbo kay (ser))
paymi allquyuq kanmi/ él es quien tiene perro(mi de paymi se refiere a la
tercera persona de kay; mi de kanmi es de énfasis)
KACHKAN/KAN=HABER/HAY (impersonal) conjugado siempre en tercera
persona
Ejemplos:
wasiykipi huk allqu kachkan/kan/en tu casa hay un perro
pichqa qillqana kachkan/kan/hay cinco lapiceros

VERBOS RELACIONADOS A LOS SENTIDOS


Rikuy=ver (acción natural del ojo)
Qaway= mirar (ver con atención)
Muskiy=oler
Muskiykachay=olfatear (oler de un lado a otro)
Uyay= oir (acción natural del oído)
Uyariy= escuchar (oír con atención)
Malliy= probar
Llachpay= tocar
VERBOS RELACIONADOS AL PENSAMIENTO
Hamutay= pensar
Umachay= razonar
Umachakuy= memorizar
Riqsiy= conocer
Uyay=entender, comprender
Yachaykachiy= explicar
Yachachiy= enseñar
Yachay= aprender, saber
Yachapakuy= aprender (por imitación)
Yuyaymanay= meditar
Qunqay= olvidar
Musyay= presentir,darse cuenta
Iñiy= creer
Umalliy= imaginar
VERBOS RELACIONADOS AL SENTIMIENTO
Kuyay= querer
Munay=desear, necesitar
Manchakuy= asustarse
Amiy= aburrir
Amikuy= hastiarse, aburrirse       
Kusikuy=  alegrarse   
Cheqniy= odiar
Waylluy=amar
Llakikuy=entristecerse
Nanay= doler
Qapariy= gritar
Penqakuy= avergonzarse
Millay=asquear
Millakuy=asquearse
Penqachiy= dar verguenza
Pantay= equivocar
Pantakuy= equivocarse
Asiy= reir
Waqay= llorar
Enviar por correo electrónicoEscribe un blogCompartir con TwitterCompartir con FacebookCompartir en Pinterest
No hay comentarios:
Publicar un comentario
Página principal
Suscribirse a: Entradas (Atom)

RUNASIMI
INICIO
VERBOS
Formación de Verbos
Ser,Estar,Tener,haber
Modos Verbales
ADVERBIOS
Formación de Adverbios
Clasificación de Adverbios
Locuciones Adverbiales
ADJETIVOS
Formación de Adjetivos
Tipo de Adjetivos
Grado de Adjetivos
SUFIJOS
Tipos de Sufijo
Sufijos Propios del Verbo
Orden de los Sufijos
PRONONBRE
Clases de Pronombres
Aglutinacion de Pronombres
SUSTANTIVO
Formación de Sustantivos
Clasificación de Sustantivos
Uso de Sustantivos con Sufijos
Runasimi

Ayacucho

Archivo del blog


 agosto 2015 (2)

Datos personales
Unknown
Ver todo mi perfil
Tema Fantásti

KAY (SER)

En la lengua quechua KAY Indica su modo de existir su


naturaleza a quien hace referencia. Su modo infinitivo se
escribe KAY y está formado por la raíz verbal KA- y el
sufijo infinitivo -Y
KA=raíz verbal
-Y= sufijo infinitivo

CONJUGACION VERBAL EN PRESENTE SIMPLE

Para conjugar necesitamos sufijos verbales de persona el


cual coincide en persona (excepto con el verbo Kay/ser)
y número con el pronombre personal; los sufijos verbales
de persona son sujetos intransitivos.

SUJETOS INTRANSITIVOS
Pronombre Sujeto
personal intransitivo
1ºs: ñuqa -ni Concuerda con
pronombre personal
“Yo”
2ºs:qam -nki Concuerda con
pronombre personal
“Tú”
3ºs:pay -n ;(-mi,-m  Concuerda con
sólo con pronombre personal
verbo “él,ella”
Kay/ser)
1ºp:ñuqanchi -nchik Concuerda con
k pronombre personal
“Nosotros”(incluyente)
1ºp:ñuqayku -niku Concuerda con
pronombre personal
“Nosotros”(excluyente)
2ºp:qamkuna -nkichik Concuerda con
pronombre personal
“Ustedes”
3ºp:paykuna -nku Concuerda con
pronombre personal
“Ellos,ellas”
s: singular
p: plural

CONJUGACIÓN DEL VERBO KAY/SER

Person Pron. Verbo Traducció


a/ Persona conjuga n    
Numer l do
o
1ºs Ñuqa kani Yo soy
2ºs Qam kanki Tu eres
3ºs Pay -mi El/ella es
1ºp Ñuqanc kanchik Nosotros (incluyent
hik somos e)
1ºp Ñuqayk kaniku Nosotros (excluyen
u somos te)
2ºp Qamku kankich Ustedes
na ik son
3ºp Paykun kanku Ellos,ellas
a son

Observación:
En la conjugación observamos que el verbo kay/ser en
tercera persona no concuerda con la forma regular del
sufijo de persona verbal –n, esta forma irregular solo
sucede con el verbo Kay/ser entonces para conjugar el
verbo kay/ser en tercera persona singular utilizamos –
mi cuyo significado es “es” y se une al pronombre
personal o sustantivo generalmente, se usa –mi cuando
el pronombre personal o sustantivo termina en
consonante, se usa –m cuando el sustantivo termina en
vocal. En cuanto al sufijo intransitivo de tercera persona
plural “-nchik/nosotros” (incluyente) se refiere sin
excepción a todo el grupo a quienes hace referencia; “-
niku/nosotros” se refiere a una parte del total del grupo a
quienes hace referencia.

Ejemplos para aclarar:


Pay allin runa kan= él es bueno (incorrecto)
Paymi allin runa= él es bueno (correcto)
Kaymi ñuqapa= esto es mío (correcto)
Wasiymi= es mi casa/la casa es mío (correcto)
piña allqum=el perro es bravo (correcto)
ñuqanchik llamkachkanchik =nosotros estamos
trabajando(se refiere a todos los integrantes del grupo
quienes están trabajando)

ñuqayku llamkachkaniku wakinkuna
pukllachkan= nosotros estamos trabajando los demás
juegan (se refiere a una parte del grupo quienes están
trabajando pero los que juegan deberían trabajar)
Enviar por correo electrónicoEscribe un blogCompartir con TwitterCompartir con FacebookCompartir en Pinterest
No hay comentarios:
Publicar un comentario
IMACHIKKUNAPA
RIMACHIKKUNA-
CONJUGACIÓN VERBOS
CONJUGACION DEL VERBO COMER EN TIEMPO PRESENTE – KUNAN PACHAPI RIMARIKUNA

Yo como Ñuka mikuni

Tú comes. Ud. come Kan mikunki / kikin mikunki


El come, ella come Pay mikun

Nosotros comemos, nosotras comemos Ñukanchik mikunchik

Uds. comen, vosotros / vosotras coméis Kankuna      mikunkichik      /      kikinkuna


mikunkichik

Ellos, ellas comen Paykuna mikunkuna

CONJUGACION DEL VERBO COMER EN TIEMPO PASADO – YALLISHKA PACHAPI RIMARIKUNA

Yo comí Ñuka mikurkani


Tú comiste Kan mikurkanki

El comió, ella comió Pay mikurka

Nosotros comimos, nosotras comimos Ñukanchik mikurkanchik

Uds.     Comieron,     vosotros     Kankuna    mikurkankichik    /    kikinkuna


comisteis, vosotras comisteis mikurkankichik

El comió, ella comió. Paykuna mikurkakuna

CONJUGACION DEL VERBO COMER EN PARTICIPIO PASADO – -SHKA NISHPA YALLISHKA PACHAPI RIMARIKUNA
Yo he comido Ñuka mikushkani

Tu haz comido Kan mikushkanki

El, ella ha comido Pay mikushka

Nosotros, nosotras hemos comido Ñukanchik mikushkanchik

Uds. Vosotros, vosotras han comido Kankuna. Kikinkuna mikushkankichik

Ellos, ellas han comido Paykuna mikushka

 
CONJUGACION DEL VERBO COMER EN GERUNDIO – -SHPA SHIMIKUWAN YALLISHKA PACHAPI RIMARIKUNA

Yo comiendo Ñuka mikushpa

Tú comiendo Kan mikushpa

El, ella comiendo Pay mikushpa

Nosotros, nosotras comiendo Ñukanchik mikushpaq

Uds, vosotros, vosotras comiendo Kankuna mikushpa

Ellos, ellas comiendo Paykuna mikushpa


 

CONJUGACION DEL VERBO COMER EN FUTURO INMEDIATO

(A CORTO PLAZO) ÑAPASH SHAMUNA PACHAPI RIMARIKUNA

Yo voy a comer Ñuka mikukrini

Tú vas a comer Kan mikukrinki

Usted va a comer Kikin mikukrinki

El va a comer Pay mikukrin

Ella va a comer Pay mikukrin


Nosotros vamos a comer Ñukanchik mikukrinchik

Nosotras vamos a comer Ñukanchik mikukrinchik

Ustedes van a comer Kikinkuna mikukrinkichik

Vosotros vais a comer Kikinkuna mikukrinkichik

Ellos van a comer Paykuna mikukrinkuna

Ellas van a comer Paykuna mikukrinkuna

 
CONJUGACION DEL VERBO COMER EN FUTURO MEDIATO

(A LARGO PLAZO) UNAYPI SHAMUNA PACHAPI RIMARIKUNA

Yo comeré Ñuka mikusha

Tu comerás. Ud. comerá. Kan mikunki / kikin mikunki

El, ella comerá Pay mikunka

Nosotros, nosotras comeremos Ñukanchik mikushun

Uds. Vosotros, vosotras comerán Kankuna      mikunkichik      /      kikinkuna


mikunkichik
Ellos, ellas comerán Paykuna mikunkakuna

Conjugacion de verbos
Yachay Aprender/saber sabía sabré
Ñoqa Yachani Yacharqani Yachasaq
Kan Yachanki Yachrqanki Yachankin
Pay Yachan Yacharqan Yachanqan
Ñoqanchi Yachanchik Yacharqnkichik Yachasunchik
s
Kankuna Yachankiku Yachanqarkichik Yachankichik
Paykuna Yachanku yacharqaku yachanqaku
He aprendido Estoy aprendiendo Estaba aprendiendo
yachay
Ñoqa yacharamuniña Yachachkani Yachachkarqani
Kan yacharamunkiña Yachachkanki Yachachkarqanki
Pay yacharamuña Yachachkan Yachachkarqa
Ñoqanchi yacharamunchiqña Yachachkanchik Yachachkarqanicu
s
Kankuna yacharamunkichiqña Yachachkankichik Yachachkanqankichik
Paykuna yacharamunkuña yachachkanku yachachkarqaku

Ya había aprendido Ya Habré aprendido


yachay
Ñoqa yacharamurqaniña Ñoqaqa yachamuchkaymanña
Kan yacharamurqankiña Kanqa yachamuchkawaqña
Pay yacharamurqaña Payqa yachamuchkanmanña
Ñoqanchi yacharamurqanchikña Ñoqanchikqa yachamuchkanchikmanña
s
Kankuna yacharamurqankichikña Kankunaqa yachamuchkawaqchiqña
Paykuna yacharamurqakuña Paykunaqa yachamuchkanmankuña

Camino caminé caminaré


Purin
Ñoqa purin Purirani purimusaq
Kan purinki puriranki purimunki
Pay purin purira purimunqa
Ñoqanchi Purinchik puriraniku purimusun
s
Kankuna purinkichik purirankichik purimunkichik
Paykuna purinku puriraku purimunqaku

He caminado Estoy caminando Estaba caminando


Purin
Ñoqa puriramuniña Purichkani Puriramurqani
Kan Puriramunkiña Purichkanki Puriramurqanki
Pay Puriramuña Purichkan Puriramurqan
Ñoqanchi Puriramunchikña Purimuchkanchik puriramurqanchik
s
Kankuna Puriramunkichikña Purimuchkankichik Puriramuyqankichik
Paykuna Puriramunkuña purimuchkanku Puriramurqaku
Ya había caminado Habré caminado  
purin
Ñoqa Puriramurqaniña Ñoqaqa purimuchkaymanña  
Kan puriramurqankiña Kanqa purimuchkawaqña  
Pay Puriramurqaña Payqa purimuchkanmanña  
Ñoqanchis Puriramurqanchikña Ñoqanchikqa purimuchkanchikmanña  
Kankuna Puriramuyqankichikñ Kankunaqa purimuchkawaqchiqña  
a
Paykuna puriramuyqakuña Paykunaqa purimuchkanmankuña  

Camino caminé caminaré


Purin
Ñoqa purin Purirani purisaq
Kan purinki puriranki purinki
Pay purin purira purinqa
Ñoqanchi Purinchik puriranchis purisunchis
s
Kankuna purinkichik purirankichik purinkichis
Paykuna purinku puriranku purimunqaku

He caminado Estoy caminando Estaba caminando


Purin
Ñoqa puriramuniña Purichani Purisharani
Kan Puriramunkiña Purichanki Purisharanki
Pay Puriramuña Purishan Purimurqan
Ñoqanchi Puriramunchikña Purishankis purisharanchis
s
Kankuna Puriramunkichikña Purimushankichis Purisharankichis
Paykuna Puriramunkuña purishanku Purisharanku

Ya había caminado Habré caminado  


purin
Ñoqa Puriramuraniña Ñoqaqa purimuchkaymanña  
Kan purimurankiña Kanqa purimuchkawaqña  
Pay Purimuranña Payqa purimuchkanmanña  
Ñoqanchi Puriramuranchikña Ñoqanchikqa purimuchkanchikmanña  
s
Kankuna Puriramurankichikña Kankunaqa purimuchkawaqchiqña  
Paykuna puriramurankiña Paykunaqa purimuchkanmankuña  

dormir dormí dormiré


Puñuy
Ñoqa puñuni puñurani Puñusaq
Kan Puñunki Puñuranki Puñumunki
Pay puñun Puñurqa Puñumunqa
Ñoqanchi puñunchik Puñuranchik Puñumusun
s
Kankuna Puñunkichik Puñurankichik Puñumunkichik
Paykuna puñunku puñurqaku puñumunqaku

He dormido Estoy Estaba durmiendo


Puñuy durmiendo
Ñoqa puñuramuniña Puñuchkani puñuchkarqani
Kan Puñuramunkiña Puñuchkanki Puñuchkarqanki
Pay Puñuramunña Puñuchkan Puñuchkarqa
Ñoqanchis puñuramunchikña Puñuchkanchik Puñuchkarqanchik
Kankuna puñuramunkichikña Puñuchkanikichik puñuchkarqankichik
Paykuna Puñuramunkuña Puñuchkanku puñuchkarqaku

Ya había dormido Ya Habré dormido


Puñuy
Ñoqa puñuramurqaniña Ñoqaqa puñumuchkaymanña
Kan puñuramurqankiña Kanqa puñumuchkawaqña
Pay puñuramurqaña Payqa puñumuchkanmanña
Ñoqanchi puñuramurqanchikña Ñoqanchikqa puñumuchkanchikmanña
s
Kankuna puñuramurqankichikña Kankunaqa puñumuchkawaqchiqña
Paykuna puñuramurqakuña Paykunaqa puñumuchkanmankuña

Hablo hablé hablaré


Rimay
Ñoqa rimani rimarani rimasaq
Kan rimanki rimaranki rimansaq
Pay riman rimaran rimanqa
Ñoqanchi rimanchis rimaranchis rimasunchis
s
Kankuna rimankichis rimarankichis rimankichis
Paykuna rimanku rimaranku rimanqaku

He hablado Estoy hablando Estaba hablando


Rimay
Ñoqa rimaramuña rimashani rimasharani
Kan rimarankiña rimashanki rimasharanki
Pay rimaramunña rimashan rimasharan
Ñoqanchi rimarankiqña rimashanchis rimasharanchis
s
Kankuna rimarankichiqña rimashankichis rimasharankichis
Paykuna rimarankuña rimashanku rimasharanku
oigo oí oiré
Uyariy
Ñoqa uyani uyarirani uyasaq
Kan uyarinki uyariranki uyarimunki
Pay uyarin uyariran uyarinqa
Ñoqanchi uyarinchis uyariranchis uyarisunchis
s
Kankuna uyarinkichis uyarirankichis uyarimunkichis
Paykuna uyarishan uyariranku uyarimunqaku

He oido Estoy oyendo Estaba oyendo


Uyariy
Ñoqa uyarimuniña uyarishani uyarisharani
Kan uyarimunkiña uyarishanki uyarisharanki
Pay uyarimunña uyarishan uyarisharan
Ñoqanchi uyarimuranchikña uyarishanchis uyarisharanchis
s
Kankuna uyararimurankichis uyarishankichis uyarisharankichis
Paykuna uyarimurankuña uyarishanku uyarisharanku
Yo siembro Yo sembré Yo sembraré
Tarpuy
Ñoqa tarpuni tarpurani tarpusaq
Kan tarpunki tarpuranki Tarpunsaq/tarpumunki
Pay tarpun tarpuran tarpunqa
Ñoqanchi tarpushanchis tarpuranchis tarpusunchis
s
Kankuna tarpushankichis tarpurankichis Tarpunkichis/tarpumunkichis
Paykuna tarpushanku tarpuranku tarpunqaku

He sembrado Estoy sembrando Estaba sembrando


Tarpuy
Ñoqa tarpuramuniña tarpushani tarpusharani
Kan tarpuramunkiña tarpushanki tarpusharanki
Pay tarpuramunña tarpushan tarpusharan
Ñoqanchi tarpuramunchikña tarpushanchis tarpusharanchis
s
Kankuna tarpuramunkichikña tarpushankichis tarpusharankichis
Paykuna tarpuramunkuña tarpushanku tarpusharanku

Yo pienso Yo pensé Yo pensaré


Tantiay
Ñoqa tantiani tantiarani tantiasaq
Kan tantianki tantiaranki tantiamunki
Pay tantian tantiaran tantianqa
Ñoqanchi tantianchis tantiaranchis Tantiasunchis
s
Kankuna Tantiankichis/tantianshankichi tantiarankichis tantiamunkichis
s
Paykuna tantianku tantiaranku tantianqaku

He pensado Estoy pensando Estaba pensando


Tantiay
Ñoqa tantiaraniña tantiachkani tantiachkarani
Kan tatiarankiña tantiachkanki tantiachkaranki
Pay tantiaraña tantiachkan tantiachkaraq
Ñoqanchi tatiaranchikña tantiachkanchis tantiachkaranchis
s
Kankuna tantiarankichikña tantiachkankichis tantiachkarankichis
Paykuna tantiarakuña tntiachkanku tantiachkaraku

Вам также может понравиться