ICS 91.100.

10 TÜRK STANDARDI TASARISI tst 25

TÜRK STANDARDI
TURKISH STANDARD

TS 13353
Mart 2008

ICS 91.100.10

BORLU AKTİF BELİT (BAB) ÇİMENTOSU - TARİFLER,

BİLEŞİM, ÖZELLİKLER VE UYGUNLUK KRİTERLERİ

Boron modified active belite cement – Definitions,

composition, specifications and conformity criteria

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak
gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın
uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini
bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını
şükranla anarız.

Kalite Sistem Belgesi

İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun
olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün
garantisi altında olduğunu ifade eder.

TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)
TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen
teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk
Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 13353/Mart 2008

Ön söz
Borlu Aktif Belit (BAB) çimentosu üretimi ile ilgili çalışmalar 20. yüzyılın başlarında Amerika’da başlamıştır.
Daha sonra muhtelif araştırmacılar tarafından laboratuvar ölçeğinde çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmaların
ortak yanı; çimento hammaddesine belirli oranlarda katılan bor oksit (B2O3) ihtiva eden minerallerin, klinker
oluşumunda sinterleşme sıcaklığını düşürerek enerji tasarrufu sağlandığını göstermesidir.

Hidrolik bir bağlayıcı olan BAB Çimentosu, ince öğütülmüş inorganik bir malzeme olup su ile karıştırıldığında
hidratasyon reaksiyonları ile priz alan ve sertleşen bir pasta oluşturur. Bu çimento pastası hidratasyondan
sonra oluşan kararlı hidrate fazlar sayesinde dayanım ve kararlılığını korur. Bu tanım TS EN 197-1’de yer
alan çimento tanımına aynen uymaktadır.

BAB Çimentosu klinkerinin ana bileşeni aktif belit fazı olan di-kalsiyum silikattır (α ve/veya α′-C2S
modifikasyonları). Diğer mineralojik bileşenleri trikalsiyum alüminat (C3A) ve tetrakalsiyum alüminaferrit
(C4AF) fazlarıdır. BAB Çimentosu klinkerinin Portland çimentosu klinkerinden farkı, alit fazı yerine hidrolik
aktivitesi yüksek aktif belit fazının ana bileşen olmasıdır.

BAB Çimentosunun hidrolik sertleşmesini sağlayan öncelikle aktif belit fazının hidratasyonudur, ancak diğer
çimento fazları da sertleşme sürecinde rol alabilirler.

Çimento içerisinde alit fazının bulunmaması, çimentonun su ile hidratasyonu esnasında daha az miktarda
kireç (Ca(OH)2) meydana getirmesine ve oluşan mikroyapının boşluk oranının (kapiler boşluklar) daha düşük
olmasını ve sonuçta geçirgenliğinin de çok düşük olmasını sağlamaktadır. Betonun geçirgenliğinin düşük
olması betonun mekanik olarak dayanımının ve dayanıklılığının artmasına neden olmaktadır.

BAB Çimentosu ve çok düşük hidratasyon ısılı çimentoların özellikle düşük yüzey/hacim oranına sahip yapı
elemanları gibi kütle betonlarında kullanılması daha uygundur. Kütle betonu yapılarında çimentonun
hidratasyonu esnasında çimentonun tipine bağlı olarak ortaya belirli bir miktar hidratasyon ısısı çıkmaktadır.
Bu ısı betonun ısıl iletiminin çok düşük olması nedeniyle yapı içinde yüksek sıcaklık artışları meydana
getirmektedir. Sonuçta yapının iç ve dış kısımları arasında termal gradyanlar meydana gelmekte ve bu
nedenle oluşan iç gerilmeler betonun çekme dayanımını aşması halinde beton çatlamakta ve işlevselliğini
yitirmektedir. Bu özellikleri nedeniyle erken dayanımın istenildiği donatılı ve önyapımlı elemanların imalatında
kullanılması uygun olmamaktadır. BAB çimentosunun çok düşük hidratasyon ısısına sahip olma özelliği,
sıcaklıkla oluşabilecek çatlakların daha kolay kontrol edilebilmesi, yüksek dayanıma sahip yüksek akışkanlı
beton yapımı ve sıcaklık yükselmesinin kontrolü hususlarında avantaj yaratacaktır.

Hidratasyon ısısının düşüklüğü sıcak havalarda kimyasal reaksiyonlara yardımcı olarak priz, katılaşma ve
dayanım kazanmanın normal sürelerde oluşmasına katkıda bulunur. Buna karşın soğuk havalarda bu
çimento ile yapılan betonlama işlerinde beton içerisinde priz hızlandırıcı ve yüksek oranda su azaltıcı tipinde
kimyasal katkıların birlikte kullanılması gerekebileceği dikkate alınmalıdır.

Bu çimentonun diğer bir özelliği ise çevreci olmasıdır. Çimento üretimi esnasında döner fırındaki pişme
sıcaklığı 1325 °C’u geçmemekte ve atmosfere salınan CO2 emisyonu toplamda % 25’lere varan
mertebelerde azalmaktadır.

Bu standarda göre üretilen BAB Çimentosunun uygunluk değerlendirmesi TS EN 197-2 ye göre yapılır.

Bu standardın gerekleri bakımından uygulanacak deney metotları için TS EN 196-1, TS EN 196-2, TS EN

196-3, TS EN 196-7, TS EN 196-8 ve TS EN 196-9 standardları uygulanır.

Bu çimento ile ilgili (priz süresi, dayanım, hacim sabitliği gibi) bazı performans deneyleri yapılmıştır. Daha
ileri performans deneyleri için ve özellikle dayanıklılık gerekleri için beton ve harcın çevresel etki sınıfı ve
kullanım yerine göre uygun standard ve yönetmelikler geçerlidir.

- Bu standard, TSE İnşaat İhtisas Grubu’nca hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 06 Mart 2008 tarihli
toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.

- Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent
hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 13353/Mart 2008

İçindekiler
0 Giriş ............................................................................................................................................................1
1 Kapsam.......................................................................................................................................................1
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar .............................................................................................1
3 Terimler ve tarifleri ....................................................................................................................................2
3.1 Bor minerali ....................................................................................................................................... 2
3.2 Borlu Aktif Belit (BAB) çimentosu ...................................................................................................... 2
3.3 Çimento hidratasyon ısısı.................................................................................................................. 2
3.4 Ana bileşenler.................................................................................................................................... 2
3.5 Minör ilâve bileşenler......................................................................................................................... 2
3.6 Otokontrol deneyi .............................................................................................................................. 2
3.7 Kontrol dönemi (periyodu) ................................................................................................................. 2
3.8 Karakteristik değer ............................................................................................................................ 2
3.9 Belirli karakteristik değer ................................................................................................................... 2
3.10 Tek sonuç sınır değeri....................................................................................................................... 2
3.11 İzin verilen kabul olasılığı, CR ........................................................................................................... 2
3.12 Numune alma plânı ........................................................................................................................... 2
3.13 Anlık (spot) numune .......................................................................................................................... 3
4 Özellikler.....................................................................................................................................................3
4.1 Genel ................................................................................................................................................. 3
4.2 Kimyasal özellikler............................................................................................................................. 3
4.3 Minör ilâve bileşenler......................................................................................................................... 4
4.4 Kalsiyum sülfat .................................................................................................................................. 5
4.5 Kimyasal katkılar ............................................................................................................................... 5
4.6 Mekanik ve fiziksel özellikler ............................................................................................................. 5
5 Dayanıklılıkla ilgili özellikler .....................................................................................................................6
6 Ambalâj ve işaretleme...............................................................................................................................6
7 Standard kısa gösteriliş............................................................................................................................6
8 Uygunluk kriteri .........................................................................................................................................7
8.1 Genel özellikler .................................................................................................................................. 7
8.2 Kimyasal, fiziksel ve mekanik özellikler için uygunluk kriterleri ve değerlendirme işlemi.................. 7
8.3 Çimentonun bileşimi için uygunluk kriterleri .................................................................................... 11
8.4 Çimento bileşenlerinin özellikleri için uygunluk kriterleri ................................................................. 11
Kaynaklar.........................................................................................................................................................12
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 13353/Mart 2008

Borlu Aktif Belit (BAB) Çimentosu - Tarifler, bileşim, özellikler ve

uygunluk kriterleri

0 Giriş
Borlu Aktif Belit (BAB) Çimentosu, bor cevheri olarak doğada bulunan bor mineralinin çimento hammaddesi
olarak belirli bir oranda kullanılması ile elde edilen ve bor oksit (B2O3) içeren bir tür çimentodur.

Çimento klinkeri üretimi esnasında bor mineralinin belirli bir oranda hammadde olarak kullanılması
sonucunda normal bir Portland çimentosu bileşiminde yer alan fazlardan en önemlisi olan trikalsiyum silikat,
alit (C3S) fazı oluşamamakta ve bunun yerine daha kararlı ve aktif olan dikalsiyum silikat, belit (α ve/veya α’-
C2S) kristal fazı oluşmaktadır. Bu oluşan çimento, çok düşük hidratasyon ısılı ve yüksek oranda aktif belitli
bor katkılı çimento olarak da tanımlanabilmektedir.

1 Kapsam
Bu standard, TS EN 197-1 kapsamı dışında kalan ve TS EN 206-1’e uygun, yerinde dökme beton ve/veya
kütle betonlarında çok düşük hidratasyon ısılı çimento olarak kullanılan BAB Çimentosunun özelliklerini,
bileşimini ve uygunluk kriterlerini kapsar. Bu çimento, çevresel etkilere karşı dayanıklı olması nedeniyle bazı
kimyasal ve fiziksel çevre etkilerinin olduğu ortamlarda dökülecek betonlarda kullanılan çimento özelliklerini
de kapsar.

Bor oksit (B2O3) ihtiva eden çimentonun hammadde bileşim oranları, üretimi ve üretim esnasındaki kalite
kontrolü gibi özellikler, bu standardın kapsamı dışındadır.

2 Atıf yapılan standardlar ve/veya dokümanlar

Bu standardda diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun
yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce
metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır.

TS No Türkçe Adı İngilizce Adı

Çimento deney metotları - Bölüm 1: Methods of testing cement - Part 1:
TS EN 196-1
Dayanım tayini Determination of strength
Çimento deney metotları - Bölüm 2: Methods of testing cement - Part 2:
TS EN 196-2
Çimentonun kimyasal analizi Chemical analysis of cement
Methods of testing cement - Part 3:
Çimento deney metotları - Bölüm 3: Priz
TS EN 196-3 Determination of setting time and
süresi ve genleşme tayini
soundness
Çimento deney metotları - Bölüm 6: İncelik Methods of testing cement - Part 6:
TS EN 196-6
tayini Determination of fineness
Çimento deney metotları - Bölüm 7 : Methods of testing cement - Part 7:
TS 23 EN 196-
Çimentodan numune alma ve hazırlama Methods of taking and preparing samples of
7
metotları cement
Çimento deney metotları - Bölüm 8: Methods of testing cement - Part 8: Heat of
TS EN 196-8*
Hidratasyon ısısı - Çözelti metodu hydration - Solution method
Çimento deney metotları - Bölüm 9: Methods of testing cement - Part 9: Heat of
TS EN 196-9*
Hidratasyon ısısı – Yarı adyabatik metot hydration – Semi adiabatic method
Çimento deney metotları- Çimentoda Methods of testing cement; Determination
TS EN 196-21 klorür karbon dioksit ve alkali muhtevası of the chloride, carbon dioxide and alkali
tayini content of cement
Çimento- Bölüm 1: Genel çimentolar- Cement- Part 1: Compositions and
TS EN 197-1
Bileşim, özellikler ve uygunluk kriterleri conformity criteria for common cements
Çimento- Bölüm 2: Uygunluk
TS EN 197-2 Cement- Part 2: Conformity evaluation
değerlendirmesi
Beton- Bölüm 1: Özellik, performans, Concrete- Part 1: Specification,
TS EN 206-1
imalât ve uygunluk performance, production and conformity

1
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 13353/Mart 2008

3 Terimler ve tarifleri
Bu standardın amaçları bakımından aşağıdaki terimler ve tarifleri uygulanır.

3.1 Bor minerali

BAB Çimentosunun üretiminde kullanılan, bileşiminde belirli bir oranda bor oksit (B2O3) içeren ve çimento
özelliklerini olumsuz yönde etkilemeyecek türdeki mineral. En önemli mineral kolemanit (Ca2B6O11.5H2O)
olup evaporitik (buharlaşmış) çökeltilerde bulunur. Boraks çökelmesi sonucunda oluşan ikincil bir bor
mineralidir ve su içeren bor zamanla sedimanlarla örtülmektedir. Su buharlaştıktan sonra geriye bor kalmakta
ve bor ile boraks ve kolemanit gibi minerallerin oluşmasına yol açmaktadır. Kolemanit minerali içinde esas
olarak yaklaşık % 27,0 CaO, % 42,0 B2O3 ve % 6,5 SiO2 bulunmaktadır. Uygun olduğu tespit edildiğinde
kolemanit dışındaki diğer bazı bor minerallerinin de çimento üretiminde kullanılması mümkündür.

3.2 Borlu Aktif Belit (BAB) çimentosu

Üretimi esnasında hammadde olarak kullanılan kireçtaşının bir kısmının yerine belirli bir tenöre sahip bor
oksit (B2O3) ihtiva eden bor minerali (Madde 3.1) ilâve edilerek döner fırın içinde klinkerleşme reaksiyonları
neticesinde hızlı soğutma ile oluşan klinkerin belirli bir oranda kalsiyum sülfat (CaSO4) ile öğütülmesi ile elde
edilen bir tür Portland çimentosu.

3.3 Çimento hidratasyon ısısı

Çimentonun su ile reaksiyonu sonucunda ortaya çıkan ısı. Çimentonun hidratasyon ısısı TS EN 196-8 ve TS
EN 196-9’a uygun olarak tayin edilmelidir. Bu standardlara göre tayin edilen hidratasyon ısısı sonuçlarından
% 10,0’dan daha fazla sapma göstermemesi kaydıyla, izotermal kondüksiyon kalorimetre cihazı ile tayin
edilen hidratasyon ısısı sonuçları da kullanılabilir.

3.4 Ana bileşenler

Bütün ana ve minör ilâve bileşenlerin toplam kütlesinin % 5'ini aşan oranlarda kullanılan özel seçilmiş
inorganik maddeler.

3.5 Minör ilâve bileşenler

Bütün ana ve minör ilâve bileşenlerin toplam kütlesinin % 5'ini aşmayacak oranlarda kullanılan özel seçilmiş
inorganik maddeler.

3.6 Otokontrol deneyi

Fabrika/depo çıkış noktasından/noktalarından anlık (spot) olarak alınan çimento numunelerinin imalâtçı
tarafından sürekli olarak yapılan deneyleri.

3.7 Kontrol dönemi (periyodu)

Oto kontrol deney sonuçlarının değerlendirilmesi için tanımlanmış olan imalât ve sevkiyat dönemi.

3.8 Karakteristik değer

Ölçmelerden elde edilen değerler kümesinin, frekans yüzdelik değeri Pk olarak tarif edilen belirli bir yüzde
değerinin dışına çıkmasına izin verilen, sağlanması gerekli bir özelliğe ait değer.

3.9 Belirli karakteristik değer

Üst sınır olarak belirlendiğinde aşılmaması, en az şeklinde alt sınır olarak belirlendiğinde ise ulaşılması
gereken; mekanik, fiziksel veya kimyasal özelliğe ait karakteristik değer.

3.10 Tek sonuç sınır değeri

Herhangi bir tek deney sonucu için, üst sınır olarak belirlendiğinde aşılmaması, en az şeklinde alt sınır olarak
belirlendiğinde ise ulaşılması gereken; mekanik, fiziksel veya kimyasal özelliğe ait değer.

3.11 İzin verilen kabul olasılığı, CR

Verilen bir numune alma plânı için, belirtilen karakteristik değerin dışında bir karakteristik değere sahip
çimentonun izin verilen kabul olasılığı.

3.12 Numune alma plânı

Kullanılacak numunenin (istatistiki) miktarını/miktarlarını, frekans yüzdelik değeri Pk’yı ve izin verilen kabul
olasılığı CR’yi ifade eden özel plân.

2
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 13353/Mart 2008

3.13 Anlık (spot) numune

Tasarlanan deneyler için, aynı yerden, aynı zamanda bir defada alınan numune. Bir spot numune, peş peşe
alınan bir veya birden fazla numune bölümlerinden meydana gelebilir (TS EN 196-7).

4 Özellikler
4.1 Genel
Madde 4.2 ve Madde 4.6’daki kimyasal, mekanik ve fiziksel özellikler, karakteristik değerlerle ifade edilir.

Not - Bu standardda verilen deney yöntemleri referans metotlardır. Referans metot ve alternatif metot ile
elde edilen sonuçlar arasında bir ilişki kurulursa, diğer metotlar da kullanılabilir. Anlaşmazlık
durumunda sadece referans metot kullanılmalıdır.

4.2 Kimyasal özellikler

4.2.1 Genel
BAB Çimentosunun bileşimi, bu çimentonun kütlesi esas alınarak ifade edilmelidir (BAB Çimento numunesi
Madde 7’ye uygun olarak hazırlanır).

BAB Çimentosunun bileşimi Çizelge 1’de, kimyasal özellikleri Çizelge 2’de verilen değerlere uygun olmalıdır.

BAB Çimentosu klinkeri, kütlece en az 2/3 oranında kalsiyum silikatlardan (3CaO.SiO2 ve 2CaO.SiO2) ve
geri kalanı alüminyum ve demir ihtiva eden klinker fazları ile diğer bileşiklerden oluşan hidrolik bir maddedir.
BAB Çimentosunda oranlar TS EN 196-2'ye göre tayin edildiğinde, reaktif kalsiyum oksit (CaO) ve reaktif
silisyum dioksit (SiO2) oranlarının toplamı, kütlece en az % 50 olmalıdır. CaO/SiO2’nin kütlece oranı 2,0'dan
az olmamalıdır.

Aşağıda belirtilen kimyasal özelliklere ilâve olarak, TS EN 196-2’de belirtilen metotla tayin edilen Na2Oe
olarak hesaplanan toplam alkali (0,658 K2O + Na2O) miktarı da talep edildiğinde müşteriye verilmelidir.

Çizelge 1 – BAB Çimentosunun bileşimi

Bileşim (kütlece % olarak)

Ana tip Malzemenin adı ve işareti BAB Çimentosu Klinkeri
Minör ilâve bileşen
K
Borlu Aktif Belit
BABÇ BABÇ 95 - 100 0-5
Çimentosu

4.2.2 Kızdırma kaybı

TS EN 196-2’de belirtilen deney metoduna uygun olarak tayin edilen kızdırma kaybı miktarı, Çizelge 2’de
verilen gereğe uygun olmalıdır.

4.2.3 Çözünmeyen kalıntı

TS EN 196-2’de belirtilen deney metoduna uygun olarak tayin edilen çözünmeyen kalıntı miktarı, Çizelge
2’de verilen gereğe uygun olmalıdır.

3
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 13353/Mart 2008

Çizelge 2 – BAB Çimentosunun karakteristik değerlerle ifade edilen kimyasal özellikleri

Kimyasal özellik Gerekler, Kütlece %

Kızdırma kaybı En çok 5,0
Çözünmeyen kalıntı En çok 5,0
α veya α’-C2S (belit, di-kalsiyum silikat) En az 60,0 1)
C3A (trikalsiyum alüminat) En çok 7,0 1)
B2O3 En çok 5,0
SO3 En çok 3,5
MgO En çok 5,0
-
Klorür, Cl En çok 0,1
1)
Çizelge 3’te verilen hidratasyon ısısı ile ilgili kriterlere uyulduğunda, bu sınır değerlere uyulması gerekli
değildir.

4.2.4 Toplam alkali içeriği

Toplam alkali içeriği TS EN 196-2’ye uygun olarak belirlenmeli, Na2Oe olarak hesaplanmalı ve betonda
kullanılmak istenilen agreganın reaktif (amorf) silis içermesi durumunda, betona giren bütün bileşenlerden
gelen toplam alkali içeriği 3,0 kg/m3 değerini aşmamalıdır.

Not – Toplam alkali içeriği ile ilgili farklı ülkelerde farklı prensipler uygulanmaktadır. Çimento içerisinde çok
düşük oranda alkali bulunması durumunda dahi, alkali silika reaksiyonu oluşabilmektedir [Kaynak 3].

4.2.5 Dikalsiyum silikat (α veya α’-C2S : Belit)

BAB Çimentosunda trikalsiyum silikat (alit) yerine oluşan dikalsiyum silikatın (belit) kristal yapısı ve miktarı,
XRD, XRF veya optik mikroskop cihazları gibi metotlarla belirlenmeli ve en az Çizelge 2’de verilen gereklere
uygun olmalıdır.

4.2.6 Trikalsiyum alüminat (C3A)

BAB Çimentosunda trikalsiyum alüminat miktarı, XRD, XRF veya optik mikroskop cihazları gibi metotlarla
belirlenmeli ve en az Çizelge 2’de verilen gereklere uygun olmalıdır.

4.2.7 Bor oksit (B2O3)

Çeşitli ulusal standartlara veya doğruluğu ispatlanmış metotlara (geçerliliği kabul görmüş metotlar) uygun
olarak tayin edilen bor oksit (B2O3) miktarı, Çizelge 2’de verilen gereklere uygun olmalıdır.

4.2.8 Kükürt trioksit (SO3)

TS EN 196-2’de belirtilen deney metoduna uygun olarak tayin edilen kükürt trioksit (SO3) miktarı, Çizelge
2’de verilen gereklere uygun olmalıdır.

4.2.9 Magnezyum oksit (MgO)

TS EN 196-2’de belirtilen deney metoduna uygun olarak tayin edilen magnezyum oksit (MgO) miktarı,
Çizelge 2’de verilen gereklere uygun olmalıdır.

4.2.10 Klorür (Cl-)

TS EN 196-2’de belirtilen deney metoduna uygun olarak tayin edilen ve Cl − olarak hesaplanan toplam klorür
miktarı, Çizelge 2’de verilen gereklere uygun olmalıdır.

4.3 Minör ilâve bileşenler

Minör ilâve bileşenler; inorganik doğal mineral maddeler, klinker imalat işleminden çıkan inorganik mineral
maddeler veya çimentoda ana bileşen olarak kullanılmayan özel olarak seçilmiş maddelerdir. Minör ilâve
bileşenler TS EN 197-1’de tarif edilmiştir.

4
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 13353/Mart 2008

Minör ilâve bileşenler, tane büyüklüğü dağılımlarından dolayı uygun olarak hazırlanmasından sonra
çimentonun fiziksel özelliklerini (işlenebilirlik, su tutma gibi) iyileştirir. Minör ilâve bileşenler inert olabilir veya
hafif hidrolik, gizli hidrolik veya puzolanik özeliklere sahip olabilir. Ancak, bu özellikler bakımından minör ilâve
bileşenlere gerekli herhangi bir şart getirilmemiştir.

Minör ilâve bileşenler doğru şekilde hazırlanmalıdır. Hazırlanma işlemi imalât ve teslim durumuna bağlı
olarak seçilmeli, bu bileşenler homojenize edilmeli, kurutulmalı ve öğütülmelidir. Bu bileşenler, çimentonun
su ihtiyacını önemli olabilecek derecede arttırmamalı, herhangi bir yolla betonun ve harcın dayanıklılığını
olumsuz etkilememeli, donatının korozyona karşı korunma niteliğini azaltmamalıdır.

Not – BAB Çimentosundaki minör ilâve bileşenlerle ilgili bilgi talep edildiğinde, imalâtçı bu bilgileri vermelidir.

4.4 Kalsiyum sülfat

Kalsiyum sülfat, priz süresini kontrol için imalât sırasında çimentonun diğer bileşenlerine ilâve edilir.

Kalsiyum sülfat, jips (kalsiyum sülfat dihidrat, CaSO4.2H2O), hemi hidrat (CaSO4.1/2H2O) veya anhidrit susuz
kalsiyum sülfat (CaSO4) veya bunların karışımlarından oluşabilir. Jips ve anhidrit doğal olarak bulunur.
Kalsiyum sülfat aynı zamanda bazı endüstriyel işlemlerin yan mamulü olarak da temin edilebilir.

4.5 Kimyasal katkılar

Bu standardın amacı bakımından kimyasal katkılar, Madde 4.2 ilâ Madde 4.4’te tarif edilmeyen ancak,
çimento imâlatını veya özelliklerini iyileştirmek için ilâve edilen bileşenlerdir.

Kimyasal katkının toplam miktarı, çimento kütlesinin % 1,0'ını (pigmentler hariç) geçmemelidir. Organik
katkıların kuru durumdaki miktarı, çimento kütlesinin % 0,5’ini geçmemelidir.

Kimyasal katkılar donatının korozyonuna sebep olmamalı, çimentonun veya çimentodan hazırlanan beton
veya harçların özelliklerini bozmamalıdır.

TS EN 934 standard serisine uygun beton, harç veya şerbetlere ilâve edilen kimyasal katkıların standard
işareti, çimento torbaları üzerinde veya sevk ve teslim belgelerinde belirtilmelidir.

4.6 Mekanik ve fiziksel özellikler

4.6.1 Mekanik özellikler

4.6.1.1 Standard dayanım

BAB Çimentosunun standard dayanımı, TS EN 196-1’e göre tayin edilen 28 günlük basınç dayanımıdır ve
Çizelge 3’de verilen gerekleri sağlamalıdır.

BAB Çimentosu için iki standard dayanım sınıfı belirlenmiştir: 32,5 sınıfı; 42,5 sınıfı (Çizelge 3).

4.6.1.2 Erken dayanım

BAB Çimentosunun erken dayanımı, TS EN 196-1’e göre tayin edilen 2 günlük ve 7 günlük basınç
dayanımıdır ve Çizelge 3’te verilen gerekleri sağlamalıdır.

BAB Çimentosu ile standard harç çubukları TS EN 196-1’e uygun olarak hazırlanmalı ve basınç dayanımının
tayini TS EN 196-1’de verilen yönteme uygun olarak tayin edilmelidir. 2 günlük, 7 günlük ve 28 günlük basınç
dayanımı, Çizelge 3’te verilen gereklere uygun olmalıdır.

N ile belirtilen normal erken dayanım sınıfı ve R ile belirtilen yüksek erken dayanım sınıfı olmak üzere her bir
standard dayanım sınıfı için iki erken dayanım sınıfı tanımlanır (Çizelge 3).

4.6.2 Fiziksel Özellikler

4.6.2.1 Priz başlangıç süresi

TS EN 196-3'e göre tayin edilen priz başlangıç süresi, Çizelge 3'teki gereklere uygun olmalıdır.

5
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 13353/Mart 2008

4.6.2.2 Genleşme
TS EN 196-3'e göre tayin edilen hacim genleşmesi, Çizelge 3'teki gereğe uygun olmalıdır.

4.6.2.3 Hidratasyon ısısı

BAB Çimentosunun toplam hidratasyon ısısı TS EN 196-8 veya TS EN 196-9’a uygun olarak veya izotermal
kondüksiyon kalorimetre metodu ile tayin edildiğinde, bulunan değer, Çizelge 3’te verilen gereklere uygun
olmalıdır. Hidratasyon ısısı, TS EN 196-8’e göre 28 gün sonunda veya izotermal kondüksiyon kalorimetre
yöntemi ile 28 gün sonunda tayin edildiğinde 70 cal/g değerini aşmamalıdır.

Çizelge 3 – BAB Çimentosunun karakteristik değerlerle ifade edilen mekanik ve fiziksel özellikleri.

Özellikler Gerekler
Dayanım sınıfı 32,5 N 32,5 R 42,5 N 42,5 R
2 günlük basınç dayanımı (MPa) - ≥ 10,0 ≥ 10,0 ≥ 16,0
7 günlük basınç dayanımı (MPa) ≥ 16,0 ≥ 20,0 ≥ 20,0 ≥ 30,0
≥ 32,5 ≥ 32,5 ≥ 42,5 ≥ 42,5
28 günlük basınç dayanımı (MPa)
≤ 42,5 ≤ 52,5 ≤ 52,5 ≤ 62,5
90 günlük basınç dayanımı (MPa) ≥ 42,5 ≥ 52,5 ≥ 52,5 ≥ 62,5
Priz başlangıç süresi (min) ≥ 75 ≥ 60
Genleşme (mm) ≤ 10
Hidratasyon ısısı (cal/g)
(TS EN 196-8’e göre 7 gün sonunda, TS EN
196-9’a göre 41 saat sonunda veya 52,5
izotermal kondüksiyon kalorimetre metotu ile
7 gün sonunda tayin edildiğinde)

Not - 90 günlük basınç dayanımı değeri bilgi amacıyla verilmiş olup, uygulanması zorunlu bir gerek değildir.

5 Dayanıklılıkla ilgili özellikler

Birçok uygulamada, özellikle şiddetli çevresel şartlarda, çimento tipinin, beton, harç ve şerbetlerin donma-
çözülmeye karşı direnci, kimyasal direnç ve donatının korunması gibi dayanıklılık özelliklerine etkisi vardır.

Farklı uygulamalar ve çevre şartları için özellikle dayanım sınıfı açısından bu standarda uygun çimentonun
seçiminde, beton ve harç için kullanım yerinde geçerli olan ilgili standardlar ve mevzuat uygulanır. Özellikle
geçirgenliğin önemli bir faktör olduğu uygulamalarda daha geçirimsiz ve dayanıklı beton imal edebilmesi
amacıyla BAB Çimentosunun tercih edilmesi dayanıklılık açısından avantajlar sağlar.

6 Ambalâj ve işaretleme
BAB Çimentosu, dökme olarak veya ambalâjlanmış olarak piyasaya arz edilebilir.

Ambalâjlar işaretlenmeli veya etiketlenmeli ve dökme olarak sevkiyatta sevk ve teslim belgesi
bulundurulmalıdır. Ambalaj, etiket veya sevk ve teslim belgesi üzerinde en az aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır:

a) Çimentonun adı (BAB Çimentosu),

b) İmalâtçının adı, tescilli markası veya imalâtçıyı tanıtıcı diğer bilgiler ile imalâtçının kayıtlı adresi,
c) BAB Çimentosunun sevk edildiği tesisin adı ve adresi,
d) Bu standarda atıf (TS 13353 şeklinde).

Not - BAB Çimentosu torbalar veya uygun ambalâjlarda ve dökme olarak silobaslarla veya gemilerle sevk
edilebilir.

7 Standard kısa gösteriliş

BAB Çimentoları en azından Çizelge 1'de verilen çimento tipi ile Çizelge 3’de verilen dayanım sınıfını belirten
32,5 veya 42,5 rakamları ile (Madde 4.6.1.1) kısa gösterilmelidir. Çimentonun yüksek erken dayanım sınıfı
veya normal erken dayanım sınıfında olduğunu göstermek için, R veya N harflerinden uygun olanı ilâve edilir
(Madde 4.6.1.2).

6
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 13353/Mart 2008

Bu standarda uygun BAB Çimentosu aşağıdaki şekilde gösterilmelidir:

BAB Çimentosu TS 13353 BABÇ 32,5 N

BAB Çimentosu TS 13353 BABÇ 32,5 R
BAB Çimentosu TS 13353 BABÇ 42,5 N
BAB Çimentosu TS 13353 BABÇ 42,5 R

Örnek:
Bu standarda uygun olan, yüksek erken dayanımlı, 42,5 dayanım sınıfına dâhil ve BAB Çimentosu aşağıdaki
şekilde kısa gösterilir:

BAB çimentosu TS 13353 BABÇ 42,5 R

8 Uygunluk kriteri
8.1 Genel özellikler
BAB Çimentosunun bu standarda uygunluğu anlık numuneler alınıp, bu numunelerin deneye tâbi tutulması
ile sürekli olarak değerlendirilmelidir. İmalâtçının yapacağı otokontrol deneyleri için özellikler, deney metotları
ve en az deney sıklıkları Çizelge 4’te belirtilmiştir. Aralıklı teslim durumu için ilgili deney sıklığı ve diğer
ayrıntılar, TS EN 197-2'de verilmiştir.

Çimentonun bu standarda uygunluğu, TS EN 197-2'ye göre yapılan deneylerle değerlendirilmeli ve bu

değerlendirme sonucunda uygunluk değerlendirme kuruluşu tarafından verilecek belge ile tevsik edilmelidir.

Not - Bu standard, teslimat esnasında yapılan kabul muayenesini kapsamaz.

8.2 Kimyasal, fiziksel ve mekanik özellikler için uygunluk kriterleri ve

değerlendirme işlemi

8.2.1 Genel
Madde 8.2.2 ve Madde 8.2.3’teki uygunluk kriterlerini karşılaması halinde bu standardda verilen kimyasal,
fiziksel ve mekanik özelliklere uygun olduğu kabul edilir. Uygunluk, çıkış noktalarından sürekli anlık numune
alma esasına ve kontrol dönemi içinde alınan bütün otokontrol numunelerinden elde edilen deney
sonuçlarına dayanılarak değerlendirilmelidir.

7
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 13353/Mart 2008

Çizelge 4 – İmalâtçı tarafından yapılan otokontrol deneylerinde tayin edilen özellikler, uygulanan deney
metotları, en az deney sıklıkları ve istatistiksel değerlendirme işlemi

Otokontrol deneyi
En az deney sıklığı İstatistiksel değerlendirme işlemi
Özellik Deney Yeni tip
Değişkenlere Nitel özelliklere
metodu a) b) Rutin çimento
göre göre
durumda imalatının
muayene e) muayene
başlangıcında
1 2 3 4 5 6
Erken dayanım Haftada Haftada
TS EN 196-1 x -
Standart dayanım 2 defa 4 defa
Priz başlangıç Haftada Haftada
TS EN 196-3 - xf)
süresi 2 defa 4 defa
Haftada Haftada
Genleşme TS EN 196-3 - x
1 defa 4 defa
Bu standardda
α veya α’-C2S belirtilen Ayda Haftada
- xf)
(belit) miktarı metotlardan 1 defa 1 defa
biriyle
Bu standardda
belirtilen Ayda Haftada
C3A miktarı - xf)
metotlardan 1 defa 1 defa
biriyle
Ayda Haftada
Kızdırma kaybı TS EN 196-2 - xf)
2 defa c) 1 defa
Ayda Haftada
Çözünmeyen kalıntı TS EN 196-2 - xf)
2 defa c) 1 defa
Haftada Haftada
Sülfat miktarı TS EN 196-2 - xf)
2 defa 4 defa
Ayda Haftada
Klorür miktarı TS EN 196-2 - xf)
2 defa c) 1 defa
Bu standardda
belirtilen Ayda Haftada
B2O3 miktarı - xf)
metotlardan 2 defa c) 1 defa
biriyle
TS EN 196-8
Ayda Haftada
Hidratasyon ısısı TS EN 196-9 - xf)
a) 1 defa 1 defa
d) Ayda Haftada
Bileşimi - -
1 defa 1 defa

a)
EN 196'nın ilgili bölümlerinde referans metot dışında belirtilen diğer metotlar, referans metotla aynı
sonucu verdiğinin ispatlanması hâlinde kullanılabilir.
b)
Numuneler, TS EN 196-7’ye göre alınmalı ve hazırlanmalıdır.
c)
12 aylık sürede deney sonuçlarının hiç birisi karakteristik değerin % 50'sini aşmıyorsa, deney sıklığı
ayda 1 defaya düşürülebilir.
d)
İmalâtçı tarafından seçilen uygun deney metodu.
e)
Veriler normal bir dağılım göstermezse, değerlendirme metoduna herbir duruma göre karar verilir.
f)
Numune adedi kontrol dönemi içinde en az haftada 1 ise, değerlendirme değişkenlere göre yapılabilir.

8
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 13353/Mart 2008

8.2.2 İstatistiksel uygunluk kriterleri

8.2.2.1 Genel
Uygunluk değerlendirmesi aşağıdaki istatistiksel kriterlere göre yapılır:

- Madde 4.2 ve Madde 4.6'da belirtilen kimyasal, fiziksel ve mekanik özellikler için belirlenmiş karakteristik
değerler,
- Çizelge 5’te verilen karakteristik değere dayanan frekans yüzdelik değeri Pk ,
- Çizelge 5’te yer alan izin verilen kabul olasılığı CR.

Çizelge 5 - Pk ve CR için gerekli değerler

Mekanik özellikler
Fiziksel ve
Erken ve standart dayanım Standart dayanım
kimyasal özellikler
(alt sınır) (üst sınır)

Karakteristik
değerin dayandığı
frekans yüzdelik %5 % 10
değeri Pk

Izin verilen kabul

%5
olasılığı CR

Not - Sonlu sayıda deney sonucuna dayanan bir metotla uygunluk değerlendirmesi yoluyla, sadece deney
sonuç grubu içinde belirlenmiş karakteristik değer dışında kalan sonuçların oranı için yaklaşık bir değer
elde edilebilir. Numune adedi arttıkça (yani deney sonuç adedi arttıkça), elde edilen yaklaşık değerin
doğruluk oranı da artar. Seçilmiş izin verilen kabul olasılığı CR, numune alma plânı ile sağlanan
yaklaşım derecesini kontrol eder.

Bu standardın gereklerine uygunluk, Madde 8.2.2.2 ve Madde 8.2.2.3’te tarif edildiği ve Çizelge 4’te
belirtildiği gibi değişkenlere veya nitel özelliklere göre kanıtlanmalıdır.

Kontrol dönemi 12 ay olmalıdır.

8.2.2.2 Değişkenlere göre kontrol

Bu kontrol için, deney sonuçlarının normal dağılım gösterdiği kabul edilir. Eşitlik (1) ve Eşitlik (2)’den geçerli
olanı sağlandığında, uygunluğun sağlanmış olduğu kabul edilir.

x - kA x s ≥ L (1)
ve
x + kA x s ≤ U (2)

Burada;
x : Kontrol dönemi içinde elde edilen otokontrol deney sonuçlarının aritmetik ortalaması,
s : Kontrol dönemi içinde elde edilen otokontrol deney sonuçlarının standart sapması,
kA : Kabul edilebilirlik sabiti,
L : Madde 4.6.1’de belirtilen ve Çizelge 3’de verilen belirlenmiş alt sınır değer,
U : Madde 4.6’da belirtilen ve Çizelge 2 ile Çizelge 3’te verilen belirlenmiş üst sınır değer

dir.

Kabul edilebilirlik sabiti kA, karakteristik değerin dayandığı frekans yüzdelik değeri Pk’ya, izin verilen kabul
olasılığı CR'ye ve deney sonuçlarının adedi n'ye bağlıdır. kA değerleri, Çizelge 6'da liste hâlinde verilmiştir.

9
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 13353/Mart 2008

Çizelge 6 - Kabul edilebilirlik sabiti kA

kA a)
Deney
sonuçlarının Pk = % 5 için Pk = % 10 için
adedi (n)
(Erken ve standart dayanım,
(Diğer özellikler)
alt sınır değer)
20-21 2,40 1,93
22-23 2,35 1,89
24-25 2,31 1,85
26-27 2,27 1,82
28-29 2,24 1,80
30-34 2,22 1,78
35-39 2,17 1,73
40-44 2,13 1,70
45-49 2,09 1,67
50-59 2,07 1,65
60-69 2,02 1,61
70-79 1,99 1,58
80-89 1,97 1,56
90-99 1,94 1,54
100-149 1,93 1,53
150-199 1,87 1,48
200-299 1,84 1,45
300-399 1,80 1,42
> 400 1,78 1,40
Not - Bu çizelgede verilen değerler CR = % 5 için geçerlidir.
a)
(n)'nin ara değerleri için geçerli olan kA değerleri de kullanılabilir.

8.2.2.3 Niteliklere göre kontrol

Karakteristik değerin dışında kalan deney sonuçlarının adedi olan cD belirlenmeli ve Çizelge 7’de belirtildiği
gibi, otokontrol deney sonuçlarının adedi n ve frekans yüzdelik değeri Pk’dan hesaplanan kabul edilebilir
deney sonucu adedi cA ile karşılaştırılmalıdır.

Eşitlik (3) sağlandığında, uygunluğun sağlanmış olduğu kabul edilir:

cD ≤ c A (3)

cA değeri karakteristik değerin dayandığı frekans yüzdelik değeri Pk’ya, izin verilen kabul olasılığı CR'ye ve
deney sonuçlarının adedi n'ye bağlıdır. cA değerleri Çizelge 7’de liste hâlinde verilmiştir

Çizelge 7 - cA değerleri

Deney sonuçlarının
Pk = % 10 için cA değerleri
adedi n a)
20-39 0
40-54 1
55-69 2
70-84 3
85-99 4
100-109 5
110-123 6
124-136 7
Not - Bu çizelgede verilen değerler CR = % 5 için qeçerlidir.
a)
Deney sonucu adedi n’nin < 20 olması hâlinde (Pk = % 10 ),
istatistiksel esaslara göre belirlenen uygunluk kriteri uygulanamaz.
Bu durumda cA daima 0 alınır.

10
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 13353/Mart 2008

8.2.2.4 Tek sonuç uygunluk kriteri

İstatistiksel uygunluk kriterlerine ilâve olarak, her deney sonucunun bu standardın gereklerini sağlaması için
Çizelge 8'de gösterilen sınır değerlerin içinde kalması gereklidir.

Çizelge 8 – Tek sonuçlar için sınır değerleri

Tek sonuçlar için sınır değerler

Özellik Dayanım sınıfı
32,5 N 32,5 R 42,5 N 42,5 R
Erken dayanım 2 gün - 8,0 8,0 14,0
alt sınır değeri (MPa) 7 gün 14,0 - 18,0 28,0
Standart dayanım
28 gün 30,0 30,0 40,0 40,0
alt sınır değeri (MPa)
Priz başlangıç süresi
60 50
alt sınır değeri (min)
Genleşme üst sınır değeri 10
α veya α’-C2S (belit) alt sınır değeri 55,0
C3A (trikalsiyum alüminat) üst sınır değeri 8,0
Kızdırma kaybı (%)a
5,0
üst sınır değeri
Çözünmeyen kalıntı (%)a
5,0
üst sınır değeri
B2O3 miktarı (%)a
5,0
üst sınır değeri
Klorür miktarı (%)a
0,10
üst sınır değeri
Na2Oe alkali miktarı (kg/m3) b, c
3,0
üst sınır değeri
Sülfat miktarı (%)a
4,5
üst sınır değeri (% SO3 olarak)
Hidratasyon ısısı üst sınır değeri, 7 gün 60,0
cal/g 28 gün 75,0
a)
Özelliklere ait değerler çimento kütlesine göre yüzdece verilir.
b)
Na2O eşdeğeri cinsinden hesaplanır (0.658 K2O + Na2O).
c)
1 m3 betonda tüm bileşenlerden gelen toplam alkali miktarı.

8.3 Çimentonun bileşimi için uygunluk kriterleri

Çimentonun bileşimi, kural olarak çıkış noktalarından alınan anlık numuneler kullanılarak imalâtçı tarafından
en az ayda bir defa kontrol edilmelidir. Çimentonun bileşimi Madde 4.2’de belirtilen gerekleri sağlamalıdır.

8.4 Çimento bileşenlerinin özellikleri için uygunluk kriterleri

Çimento bileşenleri Madde 4’de belirtilen gerekleri sağlamalıdır. Bu gereklere uygunluğu sağlamak için
imalât sırasında uygun işlemler uygulanmalı ve bunlar kayda geçirilmelidir.

11
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 13353/Mart 2008

Kaynaklar
[1] P.C. Hewlett, Lea’s Chemistry of Cement and Concrete, 4th Edition, London, 1998.

[2] Türk S., Gürbüz G., Ertün T., Yeğinobalı A., “Heat of hydration and shrinkage properties of boron
containing active belite cement” Turkish Cement Manufacturers’ association, 2005, Ankara, Turkey.

[3] CR 1901, Regional specifications for the avoidance of damaging alkali-silica reactions in concrete

12