1

Фянн: ГУЙУ ВЯ ЛАЙЛАРЫН ЩИДРОДИНАМИК ТЯДГИГИ

Ядябиййат:

Фяннин мювзусу:

Фяннин диэяр фяннлярля ялагяси:

Щазырда гуйуларын чохлу тядгигат цсулары мювъуддур. Амма анъаг

щидродинамик тядгигат цсуллары мядянчилярин гцввяси иля йетирилир вя карбощидроэен
ещтийатларынын чыхарылмасынын тянзимлянмясинин айрылмаз щиссясидир.
Гуйуларын вя лайларын щидродинамики тядгиги дедеикдя ишляйян щасилат вя
вуруъу гуйуларда мцхтялиф параметрлярин (тязйиг, температур, щасилат, вахт вя с.)
истигамятлянмиш мцхтялиф тядбирлярин мяъмуусуна дейилир. Чох щалда бу заман
мящсулдан нцмуняляр эютцрцляряк хцсуси тядгигат лабораторийаларына эюндярилир.
Тядгигатлар мцхтялиф техникадан вя юлчц ъищазларындан истифадя олунмагла
хцсуси бригадалар тяряфиндян эюрцлцр.
Щиддродинамик тядгигатлара щямчинин термодинамик вя дебитометрик
тядгигатлар да дахилдирляр.

1.1. Тядгигатын мягсяди.

Щидродинамик, термодинамик вя дебитометрик тядгигатларын мягсяди
чохсайлыдыр вя онлара дахилдир:
1. Мящсулдар лайларын кейфиййят вя кямиййят характеристикалары иля
бирликдя айрылмасы.
2. Гуйудиби зонанын вя флцидля доймуш лайын параметрляринин тяйини:
o Системин кечириъилийи;
o Гатлар вя зоналар цзря гейрибиръинслилик;
o Эиллилик, гумлулг вя с.;
o Дойма;
 2
3. Эютцрцлмцш нцмуняляря ясасян йатаьы дойдуран флцидин хассяляринин
тяйини:
o Физики хассяляри (сыхлыг, юзлцлцк, изотермик сыхылма ямсалы вя с.);
o Флцидлярин (нефтин, газын, вя суйун) кимйяви тяркибляри;
o Тязйиг вя температуру;
o Дойма тязйигини;
o Газла дойманы вя с.
4. «Коллектор вя флцид» системининин комплекс параметрлярини тяйин
етмяк:
o Кечирмя ямсалы (щидрокечириъилик) kh / µ ;
o Чевиклик ямсалы k / µ ;
o Еластиклик ямсалы β *
β * = (mβ m + β s ) (1)

o Пйезокечириъилик ямсалы χ
k
χ= / (2)
µβ *

5. Дренажлама режими щаггында мялуматларын алынмасы:

o Сцзцлмя бир фазалы вя йа ики фазалыдыр;
o Газ папьынын олмасы;
o Сунефт контактынын (СНК) вя газнефт контактынын (ГНК) вязиййяти.
6. Лай тязйигинин дцшмя темпи вя йа дяйишмяси щаггында мялуматларын
алынмасы.
7. Гуйу дибиндя баш верян термодинамики щадисяляр вя мящсул лайдан
гуйуйа ахан замана йаран Ъоул-Томсон еффекти щаггында мялуматларын алынмасы.
8. Карбощидроэенлярин лайдан щасил едилмяси просесляриня нязарят вя бу
проссин прогнозу.
9. Мящсулдар гатын галынлыьы бойу гуйуйа майе ахыны (майе гябул
едилмяси) щаггында мялуматларын алынмасы (дебитометрик тядгигатлар).
10. Бцтювлцкдя йатаьа вя ЛГЗ-на тясир просеслярин тятбигинин лазымлыьынын
гиймятляндирилмяси.
11. Гуйуларын ясас характеристикаларынын тяйини:
 3
o Мящсулдарлыг (гябулетмя) ямсалы;
o Гуйунун эятирилмиш радиусу;
o Гуйунун максимал в расионал дебитляри;
o Цмумиляшдирилмиш ахын тянлийинин ямсалларыны.
12. гуйуларын расионал истисмар цсулунун сечилмяси цчцн лазым олан
информасийанын алынмасы.
13. ишлянилян системин енерэетик вязийяти вя онун вахтдан асылы олараг
дяйишилмяси щаггында лазым олан мялуматын алынмасы.
Гуйуларын ики тядгигат цсулуну айырд едирляр:
1. Стаионар иш режимндя тядгиги.
2. Гейристаионар иш режимндя тядгиги.
Гуйуларын тяйинатындан вя истисмар цсулундан асылы олмайараг бу цсуллар
бцтцн гуйулара аиддирляр. Бу заман анъаг тядгигатын техникасы вя технолоэийасы
дяйишиля биляр.
Тядгигатын ясас цсулларындан бири щидроешитмя цсулулдур ки бунун да
мащиййяти гуйулардан биринин (щяйяъанландырыъы гуйунун) режиминин дяйишилмясинин
диэяр гуйуда (реаксийа верян-ешидян) тязйигин дяйишмя характеринин
излямясиндядир. Щяйяъанландырыъы гуйунун режиминин дяйишмясини ашаьыдакы
цсууларла ялдя етмяк олар: онун сахланмасы вя йа сабит дебитля ишя бурахылмасы
(яэяр гуйу дайаныбса); гуйунун гуйудиби тязйигин (вя йа дебитин) дяйишмяси.
Щидроешитмя цсулу щяйяъанын щяйяъанландырыъы гуйудан ешидян (реаксийа
верян) гуйуйа йайылмасы хцсусийятлярини юйрянмяйя ясасланыр. Бу да няинки
щяйяъандан вя щям дя лайын параметрляриндян асылыдыр. Лай параметрлярин тяйин
едилмя дягиглийи, тядгигат просесиндя реаксийа верян гуйу иля гоншу олан
гуйуларда щяр щансы дяйишикликлярин баш вермясиндян вя щямчинин истифадя олунан
юлчц ъищазлардан асылыдыр.
 4
ГУЙУЛАРЫН СТАСИОНАР РЕЖИМДЯ ТЯДГИГИ
Тядгигатын бу цсулу гуйулары ахымлыльа (вя йа гябул етмяйя) йохлама
адланыр вя гярарлашмыш щасилат цсулул иля апарылыр. Гярарлашмыш щасилат гуйунун
режиминин стасионар олмасы иля характеризя олунур, йяни вахт ярзиндя лай тязйиги,
гуйудиби тязйиг вя гуйунун щасилаты сабит галыр.
Бу цсулун мащиййяти гуйунун режиминин тяйин олунмасында вя
гярарлашмасыны эюзлямякдир. Гуйунун режими гярарлашандан сонра ъищазлар
васитясиля гуйудиби, гуйуаьзы тязйигляри, нефт, су вя газ щасилатлары, гуйунун
мящсулунда мехники гарышыгларын мигдары вя с. юлчцлцр.
Гуйунун режиминин дяйишилмяси онун истисмар цсулундан асылыдыр: фонтан
гуйусунда гуйунун режимини атгы хяттдяки манифолда гойулмуш штусер васитясиля
дяйиширляр; газлифт гуйусунда ишчи аэентин вурма режимини- ишчи тязйиги вя ишчи
агентин сярфини дяйиширляр; дяринлик насос гуйуларында ися плунжерин эедиш йолуну вя
манъанаг дязэащын йырьаланма сайыны дяйиширляр, йяни щяр истисмар цсулу цчцн
режими дяйишмяк цчцн мяхсуси цсул вардыр.
Гуйунун бир стасионар режимдян диэяр стасионар режимя кечмя мцддятиня
кечиъи просесин вахты ткеч дейилир вя ашаьыдакы кими гиймятляндирилир:
t kec ≈ R 2 / χ , (3)

Щарада Р- сцзцлмя областын юлчцсц (гидаланма контурунун радиусу, гуйулар

арасындакы мясафянин йарысы вя с.), м; χ - ися пйезокечириъилик ямсалыдыр, м2/сан.
Беляликля гуйунун режиминин дяйишмяси иля ялагядар олан просесляр тязйигин
щидродинамик пайланмасы иля ялагядардыр, щансы ки, кечиъи просесин вахты иля тяйин
олан сцрятля эедир. Бир режимдян диэяр режимя кечиъи просес щямчинин лайын
гуйудиби зонасында (ЛГЗ) сярбяст газын айрылмасы иля (Пг.д <Пдой олдугда),
щямчинин нефтин реоложи хассяляри иля ялагядар ола биляр. Бахылан просесляр цчцн
кечиъи просесин вахты мцхтялиф ола биляр- бир нечя саатдан бир нечя айа кими.
Бу асылыдыр лайын юлчцляриндян, гидаланма контуруна гядяр олан мясафядян,
пйезокечириъилик ямсалындан, тязйигин дяйишмя дяряъясиндян вя с. Бахылан
просеслярин тящлили эюстярир ки, лайын юлчцляри бюйцк олдугъа, гидаланма областы даща
узаглыгда оланда, йатагда сярбяст газ чох олугъа, мящсулда юзлц-пластик вя юзлц-
еластик майеляр чох олдугъа тязйигин пайланма вахты чох олур.
 5
Тядгиг олунан гуйунун режиминя диэяр ишляйян гуйуларынын режиминин
дяйишмяси дя тясир едя биляр. Она эюря дя гуйуну тядгиг етмямишдян габаг диэяр
гуйуларын режимини бир нечя саат вя йа эцн дяйишмясиня иъазя верилмир
(бахмайараг бу дяйишмяляря нязарят етмяк чятиндир).
Ъидди дедикдя реал практикада гуйуларын бири-бириля гаршылыглы тясириндян
(интерференсийа) стаионар режими алмаг чятиндир. Она гуйулары стасионар режимдя
тядгиг едяркян квазистасионар режим щипотези гябул олунур.
Мялумдур мящсул гуйуйа ахын заманы енержинин ясас щиссяси гуйудиби
зонада итир. Онда бахалан цсуулла гуйулары тядгиг едяркян биз ЛГЗ-нын
параметрляри щаггында мялумат ала билирик (беля ки, даща узаг зоналарда тязйигин
пайланмасы даща бюйцк вахт ярзиндя эедя биляр).

Тядгигатын техникасы вя технолоэийасы

Тядгигатын технолоэийасына гуйудиби тязйигинин вя она уйьун олан щасилаты,

щямчинин гуйуаьзы вя бору архасы тязйиглярин юлчцлмяси дахилдир. Щяр режимдя
гуйунун мящсулундан нцмуня эютцрцляряк мящсулун сулашма ямсалыны, онда
олан механики гарышыглар вя диэяр характеристикалар тяйин едилир.
Бир гайда олараг тядгигат 3-5 режимдя апарылыр; дягиглийи артырмаг цчцн бу
режимлярдян бири мцмкцн гядяр минимум вя йа сыфыра бярабяр дебитли олмалыдыр.
Тядгигатын дягиглийи няинки тязйиглярин вя щасилатын юлчмя дягиглийиндян
асылыдыр, щямчинин гуйунун ишлямя режиминин стабиллик дяряъясиндян асылыдыр.
Гуйунун тядгигат технолоэийасы онун истисмар цсулундан асылыдр, тязйиг
манометрлярля юлчцлцр; бу гуйудиби тязйигини юлчмяк цчцн гуйуйа мяфтил вя йа
боруларла бурахылан гуйудиби манометрлярдян истифадя олунур. Дяринлик ъищазлары
фонтан, газлифт вя дяринлик насос истисмар цсулларында гуйуйа бурахмаг цчцн хцсуси
гуйуаьзы аваданлыьындан-лубрикатордан истифадя олунур (бу щалда чищазлар гуйуйа
ону сахламадан бурахылыр).
Лубрикатор (шякил 1), фонтан арматурунун буфериндя 10 гурашдырылан уйьун
узунлуьа малик олан насос-компресор борунун щиссясиндян 6 ибарятдир, она 2
кронштейни цзяриндя бяркидилмиш ролик 1-дя дахилдир. Кронштейн 6 боруъуьу
цзяриндя бяркидилир. Лубрикаторун йухары щиссясиндя 4 кипляйиъи говшаг вя боруйа 6
 6
бурулмуш кипкяъ гапаьы 5 вардыр. Лубрикаторун дахилиня дяринлик манометри 7
салыныр, щансы ки 3 мяфтили васитясиля гуйуйа бурахылыр. Лубрикаторун ашаьы щиссясиндя
краны 9 олан майе хариъ етмяк цчцн боруъуг вардыр. Лубрикаторун дахилиндяки
тязйиг (гуйуаьзы тязйиги) манометр 8 васитясиля юлчцлцр. Лубрикатору
гурашдырмаздан габаг буфер сийиртмяси 10 баьланылыр, гуйунун мящсулу ися 11
сийртмяляри олан атгы хяттиндяки манифолд васитясиля хариъ едилир. Бу заман мяркязи
сийиртмя баьлы олур.
Лубрикатор буфер сийиртмясини флансында гурашдырыландан вя она дяринлик
ъищазыны дахил етдикдян сонра кипкяъ говшаьындакы 4 кипкяъ гапаьы бяркидилир.
Мяфтил 3 кипкяъ говшаьы 4-дя кипляшдирилир (щерметиклянир). Кран 9 баьланыр вя
сийиртмя 10 ачылыр. Манометр 8 гуйу аьзындакы тязйиги гейд едир. Бундан сонра
чищаз насос-компресор борулары (НКБ) кямяриня бурахылыр. Насос цсулу иля
истисмар олан гуйуларда дяринлик ъищазы насосун чыхышына гядяр, фонтан вя газлифт
гуйуларында ися гуйудибиня гядяр бурахылыр.
Тязйигин юлчцлмяси дяринлик маномтерляри васитясиля щяйата кечирилир.
Бунларын ичярисиндя юлчцлян тязйиги автоном гейд едян щеликс вя пистонлу
манотерляр даща эениш тятбиг тапмышдыр.
Шякил 2-дя бу манометрлярин принсипиал схеми эюстярилмишдир.
Щеликсли манометр (Шякил 2а). Онун юлчц апаран щиссяси ичи йаьла
долдурулмуш силфон 1 вя чох бурумлу мцстяви йайдан 2 ибарятдир. Силфон
манометрин эювдясинин ашаьы тяърид олунмуш щиссясиндя 3 йерляшдирилир. Бу щисся 4
дешийи васитясиля гуйу иля ялагяляндирилир. Юлчцлян тязйиг силфона тясир едяряк
щеликсли йайа ютцрцлцр, щансынын сон буруму (силфондан щеаблайанда) тязйигя
мцнтянасиб мцяййян буъаг гядяр дюнцр. Щеликс йайын йухары щиссясиндя хцсуси
ъызан перо бяркидилмишдир, щансы ки, щеликс йайын сон бурумунун буъаьы гядяр
дюнцр.
Манометрин гейд едян щиссяси саат механизминя 8 бяркидилмиш щярякят едя
билян винтин 7 цзяриндя отурдулмуш каретдян 6 ибарятдир. Саат механизми винти
щярякятя эятирир, сонунъу ися каретя 6 ирялилямя щярякятини ютцрцр. Манометри
 7

буъургада

Шякил 1. Лубрикаторун схеми.

1-дийиръяк; 2-кронштейн; 3-мяфтил; 4-кипкяъ говшаьы; 5-кипкяъ гапаьы; 6-бору
(лубрикатор); 7-дяринлик ъищазы; 9-майе хариъ етмяк цчцн кран; 10-буфер сисйиртмяси; 11-атгы
хяттиндяки маномтерлярин сийиртмяляри; 12-мяркязи сийиртмя.
 8

Шякил 2. Щеликсли а вя пистонлу б манометрлярин принсипиал схеми

гуйуйа бурахмаздан габаг саат механизми ишя салыныр, бу заман йухары

щиссядя олур. Бу моментдян сонра карет саат механизми ишляйян андан кечян
вахтла мцнтянасиб ашаьы йерини дяйишир. Манометрин ашаьы щиссясиндя хцсуси ъибдя
максимал термометр 9 гойулур. Манометрин эювдясинин ичиндя тязйиг атмосфер
тязйигиня бярабяр олур.
Тязйигин гейдийаты каретин дахили щиссясиндя бяркидилмиш хцсуси бланкдя
«тязйиг-вахт» координатында апарылыр.
 9

П5=Пгд=Пл

Тязйиг, П

Вахт,т

Шякил 3. Гуйунун нцмуняви атгы цсулу тядгиг едяркян щеликсли манометр иля гуйудиби
тязйигини гейд едян бланк.

Гуйунун нцмуняви атгы цсулу иля тядгиги заманы гуйудиби тязйигин

юлчцлмясиин гейд етдийи бланк 3-ъц шякилдя верилмишдир.
0-0 хятти манометри гуйуйа бурахмаздан габаг юлчцлмцш атмосфер
тязйигиня уйьундур.
Пистонлу манометр (шякил 2б). Бу манометрин юлчян щиссяси бир уъу
манометр 3 эювдясинин Б камерасынын ашаьы щиссясиндя дартынан йайа 2
бяркидилмиш пистон 1-дян ибарятдир. Камера Б-дя ону гуйу иля ялагляндирмяк цчцн
дешик 4 вардыр. Поршен манометрин эювдясиндя кипкяъ 5 иля кипляшдирилмишдир, щансы
ки, эювдяни 2 щиссяйя бюлцр: ашаьы Б вя йухары А. Йухары камерада тязйиг
атмосфер тязйигиня бярабярдир. Поршенин йухары уъуна хцсуси перо 6 баьланмышдыр.
Манометрин гейд едян щиссяси саат механизми 8 иля баьланан каретадан 7
ибарятдир. Саат механизми ишляйяркян карет фырланыр. Каретин дахили сятщиня хцсуси
бланк бяркидилмишдир. Ашаьы камерадакы Б тязйиг поршенин ашаьы уъуна тясир едир,
бунун нятиъясиндя поршен йухары щярякят едир, перо ися бу заман бланкда штокун
йердяйишмясиня бярабяр вя ашаьы камерадаки тязйигя мцтянасиб шагули хятт ъызыр.
 10

Дяринлик манометрлярдян башга гуйулары тядгиг едяркян дяринлик

термографлардан, дяринлик сярфюлчянлярдян, щямичинин комбиня едилмиш ъищазлардан
(мяс.: поток-5 вя с.) истифадя олунур.
Нефти щасил едяркян мцасир механизмляшдирилмиш гурьулары далма
агрегатларда гурашдырылмыш даими ишляйян вя мялуматы йер цзцня ютцрян юлчц
системляри вардыр. Бу заман юлчц параметрляри чищазын бурахылма дяринлийня
аидддир, гуйу дибиня ися аид дейил.
Гейд етмяк лазымдыр ки, яэяр гуйудиби тязйигини бязи сябяляр цзцндян
юлчмяк мцмкцн дейился онда гуйуну тядгиг едяркян бору архасы тязйиг вя
динамики сявиййя юлчцлцр. Динамики сявиййяни гуйуда еластик тязйиг импулслары
йаратмагла юлчмяк олар (мяс.: ехолт васитясиля сяс дальалары). Бу заман гуйудиби
тязйиги бу юлчмялярин нятиъяляриня ясасян тяйин едилир.

Tədqiqat məlumatlarının işlənməsi.

Tədqiqat məlumatları tədqiqat qurtardıqdan sonra sistemləşir və onlara
əsasən qrafik qurulur (indikator əyriləri). Tədqiqat nəticələri cədvəl şəklində
aparılır və tədqiqatdakı qiymətlərə əsasən indikator əyriləri Q = f (∆P) , Q = f ( Pq.a )
asılılıqları vasitəsi ilə qurulur.

2
1
3
∆P

Əgər quyudibi zonada axın Darsi qanuna tabedirsə, onda indikator əyrisi düz xətt
 11
şəklində olur (Əgər axın bir fazalı axındırsa). Bu halda Darsi qanunundan çıxarılan
Düpi düsturu aşağıdakı şəkildə olur.
2πkh∆P
Q=
R
µ ln k
rq

2πkh
Km = Q = K m ∆P
R
µ ln k
rq

K m -məhsuldarlıq əmsalıdır.

Əgər indikator əyrisi əyri xəttirsə, onda quyudibində ya çox fazalı axındır,
ya da ki, quyudibi zonada pozğunluqlar, ekranlar və s. öz təsirini göstərir. İndikator
əyrisinə təsir edir: əgər quyuda tədqiqat işi aparılırsa quyu ətrafında olan digər
quyularda heç bir dəyişiliklər edilməməlidir. Onlar qərarlaşmış rejimdə işləməlidir.
Ümümi halda bu üç formalı indikator əyrisini xarakterizə etmək uçun
Q = K m ∆P n

tənliyindən istifadə edilir.

Burada n -indikator əyrisinin formasından asılı olaraq indikator əyrisidir.
Əgər n = 1 olarsa, indikator əyrisi düz xətt şəklindədir.
n <1 olarsa, onda təzyiq artırca hasilatın artması zəifləməyə başlayır.

n >1 olarsa, onda şəkildəki 3-əyrisi olur.

2-ci və 3-cu hallarda məhsuldarlıq əmsalı ( K m ) dəyişilir. Bu o deməkdir ki,

quyudibi zonadakı keçiricilik və özlülük təzyiqdən asılı olacaq.
k m = f (P) , µ = f (P)

Ümümiyyətlə keçiricilik və özlülük quyudibi zonanın neftlə, qazla və su ilə

doymasından və bu qarışığın quyudibi zonada hərəkəti zamanı təzahür edilən
müxtəlif effektlərdən asılıdır (Coul Tomosun, Skin effekti bə s.).
Dərinlik nasos quyularında isə indikator əyrisi
Q = f (∆H d ) = f ( H d − H q.d )

şəklində olur. Burada H d -dinamik səviyyə, H q.d -statik səviyyədir.

Statik səviyyə lay təzyiqini xarakterizə edir.
 12
Quyudibi zonanın süzulmə xüsüsiyyətlərini müqayisə etmək üçün xüsüsi
məhsuldarlıq əmsalından istifadə edirlər.
Xüsüsi məhsuldarlıq əmsalı layın 1m gücünə düşən məhsuldarlıq əmsalıdır.
Km Q m3 m2
K xüs = , Km = , ⇒ K xüs =
h ∆P MPa * gün MPa * gün

Qeyri xətti indikator əyrilərini iki hədli süzülmə axın tənliyi şəklində ifadə
etmək olar.
∆P µ
= v + bv 2
∆l k
∆P
-depresiya qradiyenti, v -süzülmə sürəti, b -məsaməli mühiti və fluidi
∆l
xarakterizə edən əmsaldır.
Q
v= F = 2hrπ
F
h-layın gücüdür.
Əgər v -ni yuxarıdakı ifadədə nəzərə alsaq onda alarıq
µ∆l b∆l
∆P = Q + 2 Q2
kF F
µ ∆l b∆l
A= , B=
k F F2
∆P = AQ + BQ 2 əyri xətli asılılıq olur. Əgər bu ifadənin hər iki tərəfini

Q-yə bölsək onda

∆P
= A + BQ ,
Q

∆P
= f (Q ) düz xətt olur
Q
 13

∆P / Q

α; tgα = B

Qərarlaşmış rejimdə tədqiqat nəticələrinə əsasən süzülmə

parametrlərinin hesablanması.

Süzülmə parametrlərinə keçiricilik, hidrokeçiricilik, pyezokeçiricilik,

quyunun gətirilmiş radiusu, quyunun məhsuldarlığı və s daxildir.
Aparılmış tədqiqatın nəticəsinə uyğun indikator əyrisi qurulur.
Q Q 2πkh
K= = = tgα =
∆P Pl − Pq.d R
µ ln k
rq

k-məlum olduğu üçün onda bu ifadədən hidrodinamiki keçiricilik tapmaq

olar
Rk
k ln
rq kh
ε= =
2π µ

Pyezokeçiriciliyi təyin etmək üçün layın elastiklik əmsalı məlum olmalıdır.

Rk
k ln
k ε rq
χ= = =
µβ *
hβ * 2πhβ *

β * -laboratoriya şəraitində süxur nümünələrini götürüb, tədqiq edib tapırlar.

Bu tədqiqata Kern analizi deyilir. Kern süxür nümünəsidir.

Əgər indikator əyrisi əyri xəttdirsə yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi olur.
 14
∆P Q 1 1
∆P = AQ + BQ 2 ; = A + BQ K = , = A + BQ ⇒ K =
Q ∆P K A + BQ

Məhsuldarlıq əmsalını tapdıqdan sonra layın quyudibi zonasının süzülmə

parametrləri yuxarıda qeyd edildiyi kimidir. Bütün bu yuxarıda qeyd olunan
tədqiqat nəticələrin işlənməsi hidrodinamik tamam quyularda aparılır. Əgər quyu
natamamdırsa, onda Düpi düstüru aşağıdakı kimi yazılır.
2πkh∆P
Q=
R
bn µ (ln k + C )
rq

Burada , C-quyunun natamanlıq dərəcəsi adlanır. C = C1 + C 2

C1 -açılma dərəcəsinə görə natamanlıq əmsalı

C 2 -açılma xarakterinə görə natamanlıq əmsalıdır.

Hər iki halda natamanlıq dərəcələri Şurov əyrisindən tapılır.

b n -lay neftinin həcmi genişlənmə əmsalı adlanır.

Həcmi genişlənmə əmsalı lay neftinin həcminin onun standart şəraitə

keçdikdən sonra olan həcminə nisbətinə bərabərdir.
Vn ( Pl ,Tl )
bn =
Vnst ( Pst ,Tst )

Hidrodinamik natamam quyular üçün məhsuldarlıq əmsalı aşağıdakı kimidir.

2πkh
Km =
R
µbn (ln k + C )
rq
 15
Hидродинамик тамамланмыш və щидродинамик натамамquyular

Лайын ачылма цсулундан асылы олараг гуйунун мящсулдарлыьы мцхтялиф

олур.
Гуйу иля мящсулдар лай арасындакы ялагяйя эюря ашаьыдакы щаллар ола
биляр (шякил 1).

а б ъ ч

Шякил 1. Лай иля ялагясиня эюря гуйуларын нювляри

а – щидродинамик тамамланмыш; б – ачылма дяряъясиня эюря щидродинамик

натамам; в – ачылма характериня эюря щидродинамик натамам; г –ачылма
дяряъясиня вя ачылма характериня эюря натамам гуйулар.
1 - гуйунун эювдяси; 2 – мящсулдар лай; 3 – сцзэяъ.
Щидродинамик тамамланмыш гуйу (шякил 1, а) дедикдя мящсулдар лайын
таванындан дабанына гядяр бцтцн галынлыьын ачылдыьы вя гуйунун лай иля
ялагяси олан щиссясинин сятщиндя манеялярин (сцзьяълярин) олмадыьы, йяни
майенин лайдан гуйуйа щярякятиндя щеч бир сцни мцгавимят ьюстярилмядийи
щал нязярдя тутулур. Беля гуйуйа майе ахыны, гуйунун лай иля бцтцн тямас
сятщиндян баш верир. Щидролинамик тамамланмыш гуйуйа тяърцбядя демяк
олар ки, раст эялинмир, йалныз нязяри щесабатларда бязян беля гуйулара бахылыр.
Щидродинамик натамам гуйу, дебити онун дебитиня бярабяр, радиусу
ися бир нечя дяфя кичик олан тамамланмыш гуйу иля явяз едиля биляр. Беля
гуйунун радиусу вя гуйунун юзц фиктив олаъагдыр.
 16
Гуйу ясасян ики сябябдян натамам ола биляр:
1. Гуйу васитясиля мящсулдар лайын бцтцн галынлыьы ачылмамышдыр; беля
гуйулара, лайын ачылма дяряъясиня эюря натамам гуйулар дейилир; 2.
Гуйу лайын таванындан дабанына гядяр дяринляшдирилмиш, майе
лайдан гуйуйа йалныз горуйуъу кямярдя перфорасийа едилмиш
дешиклярля вя йа сцзьяъин дешикляри иля ахыр. Бу да ялавя
мцгавимятляр йарадыр. Беля гуйулара, лайын ачылма характериня ьюря
натамам гуйу дейилир; 3. Гуйу ейни заманда лайын ачылма дяряъяси
вя характериня эюря натамам ола биляр (шякил 1.б,ъ,ч).
Мящсулдар лайын ачылма дяряъяси эеоложи-техники шяраитля мцяййян едилир.
Мясялян, дабан сулары олдуьу щалда гуйуларын вахтындан яввял
сулашмамасы цчцн лайын ашаьы щиссяси ачылмайа биляр.
Мящсулдар гатын кясилишиндя мющкям олмайан сцхурлар, мясялян эилляр
оларса, вя йа гейри-биръинс лайъыглардан ахынын тянзимлянмяси зяруряти оларса,
мящсулдар лайын ачылмыш интервалы горуйуъу кямярля тяърид едилир, сонра ися
перфорасийа апарылыр (ачылма характериня эюря натамам). Биръинсли лайларда
перфорасийа дешикляринин сыхлыьыны бцтцн галынлыг бойунъа сабит етмяк, гейри-
биръинс лайларда ися еля етмяк лазымдыр ки, ахын профили бярабярляшсин. Лай
перфорасийа иля ачыларса, гуйу иля лайын ялагясини етибарлы сурятдя тянзимлямяк
мцмкцн олмур, чцнки бу заман перфорасийа каналларынын дяринлик вя
юлчцлярини яввялъядян билмяк олмур.
Даиряви йатаьын мяркязиндя йерляшмиш гуйу щидродинамик
тамамланмыш олдугда, онун дебити Дйцпи дцстуру иля тапылыр:
2πkh Pk − Pq.d
Q=
µ R (1)
ln k
rq.d

к – кечириъилик; щ – лайын галынлыьы; μ – майенин мцтляг юзлцлцйц; Pk –

гидаланма контурундакы тязйиг; Pq.д – гуйудиби тязйиг; Rk – гидаланма
контурунун радиусу; rq.д – гуйунун радиусудур.
 17
Щидродинамик натамам гуйунун дебити, тамамланмыш гуйунун
дебитиндян аз олур, чцнки натамам гуйуда сцзцлмя сащяси кичик олур вя
гуйу лайын галынлыьыны тамамиля ачмыр. Яэяр перфорасийа заманы эцлля иля
ачылмыш дялийин узунлуьу щяддян артыг чох оларса дебитлярин нисбяти яксиня дя
ола биляр.
Даиряви йатаьын мяркязиндя бир щидродинамик натамам гуйу
йерляшмишдирся онун дебитинин щесабланмасына бахаг. Тутаг ки, гуйу
ачылма дяряъясиня эюря натамамдыр.
Фярз едяк ки, лайын ачылмайан щиссясиндян ачылмыш щиссясиня майе
ахыны йохдур. Онда, щидродинамик натамам вя тамамланмыш гуйуларын
дебитляринин нисбяти ашаьыдакы кими олур:
Q1 h1
=
Q h
h1 Q1
Демяли, иля арасында хятти ялагя вардыр. (шякил 2, а).
h Q

Шякил 2.
Яслиндя ися, лайын ачылмайан щиссясиндян дя ачылан щиссяйя майе ахыны баш верир. Она
эюря дя бу асылылыг гейри-хятти олаъаг вя бу яйри хятт дцз хятдян йухарыда кечяъякдир
(шякил 2, б).
 18
Q1
= ϕ нисбяти гуйунун натамамлыг ямсалы адланыр.
Q

Щидродинамик натамам гуйунун дебити:

2πkh (Pk − Pq.d )

Q1 = Q ⋅ ϕ = ⋅ϕ
µ Rk , (2)
µ ln
rq.d

Q1
бурада ϕ= < 1 олур. ϕ < 1 ону эюстярир ки, бцтцн шяраитляр ейни олдугда,
Q
натамам гуйунун дебити, тамамланмыш гуйунун дебитиндян кичик олур.

Бцтцн перфорасийа дяликляри даиряви гябул едилир. Дяликлярин диаметрляри вя онларын цмуми
сащяляри ня гядяр чох оларса, йяни сцзэяъин щяр бир метриня дцшян дяликлярин сащяси
ня гядяр чох оларса вя дяликляр кямяр бойунъа ня гядяр бярабяр йерляшярся
гуйуларын тамамланма дяряъяси дя бир о гядяр йцксяк олур.

Нязяри щесабламаларла вя тяърцби тядгигатларла дяликлярин юлчцляринин

сон щядди, онларын сайы вя йерляшдирилмяси мцяййян едилмишдир. Бу щяддян
йухары гиймят олдугда кямярин механики мющкямлийи зяифляйир, хяръляр артыр
вя гуйуларын дебитляри ящямиййятли дяряъядя артыр.
Б.Й.Шурова эюря йухарыда эюстярилян дцстура ялавя мцгавимятляри
нязяря алан юлчцсцз Ъ ямсалыны дахил етмякля гуйуларын натамамлыьыны беля
ифадя етмяк олар:
2πkh (Pk − Pq.d )
Q1 = (3)
µ R
ln k + C
rq.d

Ъ = Ъ1 + Ъ2
Ъ1 – лайларын ачылма дяряъясиня эюря натамам олан гуйулара ахын заманы
йаранан ялавя мцгавимятляри нязяря алан ямсал;
Ъ2 – лайын ачылма характериня эюря натамам олан гуйулара ахын заманы
йаранан ялавя мцгавимятляри нязяря алан ямсалдыр.
 19
Ялавя мцгавимятляри мцяййян едян Ъ ямсалы, 1м горуйуъу кямярдя
олан перфорасийа дяликляринин мигдары, онларын диаметри, перфорасийа
каналларынын щяндяси гурулушундан вя с. асылыдыр. Ъ кямиййятини билаваситя
истисмар мялуматлары цзря (мясялян, тязйигин бярпасы яйриси)
гиймятляндирмяк мягсядяуйьундур.
Ъ1 ямсалы ашаьыдакы амиллярдян асылыдыр:
а) лайын ачылмасы галынлыьынын онун цмуми еффектив галынлыьына олан
нисбятиндян:
ϕ = f (h1 / h) ,

бурада щ1 - лайын еффектив галынлыьынын ачылмыш щиссясидир.

б) лайын галынлыьынын гуйунун диаметриня олан нисбятиндян:
ϕ = f (h / D) ,
бурада Д – гуйунун диаметридир.
Ъ2 ямсалынын гиймяти ашаьыдакы амиллярдян асылыдыр:
а) лайын 1м ачылмыш щиссясиндя олан дешиклярин сайындан – н;
б) перфоратор эцллясинин лайа дахилолма дяринлийиндян – Л;
в) кямярдя ачылмыш дешийин диаметриндян – д; щесабламаларын садя олмасы
цчцн бу диаметр эцллянин диаметриня бярабяр гябул едилир;
г) гуйунун диаметриндян – Д;
Ъ = Ъ1 + Ъ2 - ямсалларыны тапмаг цчцн Шуров яйриляриндян истифадя
едилир.
 20
Mürəkkəb indikator əyrilərinin işlənməsi.

Yuxarıda qeyd etdiyimiz indikator əyrilərdən başqa praktikada şəkildə

göstərilən a, b, c formasında da təsadüf olunur.

Q Q
A A

∆P/Q ∆P/Q

∆P/Q

Köhnə ədəbiyyatlarda bu cür formalı indikator əyriləri rast gəlinmir:

a)-şəkilli əyrilər S (es) formalı indikator əyrisi;
b)-şəkilli əyrilər S-in güzgü əksi;
c)-şəkilli əyrilər oraq şəkilli indikator əyriləridir.
 21
Praktikada çox vaxt a və b şəkillərdə olan əyriləri koordinat
başlanğıcından keçən düz xəttlə əvəz edirlər. A-nöqtəsi dəqiq olur, kəsişmədə
qalan nöqtələr böyük xəta ilə hesablanır. Bu da son nəticədə quyu rejimlərini təyin
edərkən, hidrodinamiki parametrlərini hesablayarkən böyük xətalara rast gətirib
çıxarır.
c)-formalı indikator əyrilərini mövcüd metodika ilə işləmək mümkün deyil.
İndikator əyrisinin formasına təsir edən amillər yuxarıda qeyd etdiyimiz
amillərdən başqa quyudibi zonanın dağılması nəticəsində qumun quyudibinə
axıdılması və nəhayət hasilatın sıfıra bərabər olmasına gətirib çıxır.
Bundan əlavə quyudibi zonasında iki fazalı, üç fazalı axınlar də təsir edə
bilər. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi dağ təzyiqi aşağıdakı düstürla hesablanır.
Pdağ = ρ dağ gH

kq
hesablamalarda ρ dağ = 2600 götürülür.
m3
kq
Lay təzyiqi isə Pl = ρ su gh ρ su = 1000
m3
Dağ təzyiqi ilə lay təzyiqi arasındakı fərqə effektiv lay təzyiqi deyilir. Bu
təzyiq dağ süxürlarına mexaniki təsir edən və onun qiyməti kritik qiymətdən böyük
olarsa, onların dağılmasına gətirib çıxarır.
Pef = Pdağ − Pl

c)-şəkilli indikatorların alınmasına əsas səbəb effektiv təzyiqin onun kritik

təzyiqdən çox olmasıdır (dağılma həddi).
Pef > Pkp olduqda dağılma baş verir və nəticədə süxur hissəcikləri boşluqları

dolduraraq onların keçiriciliyini azaldır.

QUYULARIN STASIONAR REJIMDƏ TƏDQIQI NƏTICƏLƏRININ

IŞLƏNMƏSINƏ DAIR MƏSƏLƏ HƏLLI:.

İlkin verilənlər:
1.Layın gücü: h=12m
2.Drenaj radiusu:R k = 200m
 22
3.Quyunun radiusu: r q = 0.124m
4.Neftin sıxlığı: ρ n = 840kq / m 3
5.Lay şəraitində neftin özlülüyü: µ n = 1.2 *10 −3 Ρa * san
6.Neftin həcmi genişlənmə əmsalı: bn = 1.3m 3 / m 3
7.Quyunun natamamlıq əmsalı: C 1 = 1.3
8.Quyunun natamamlıq əmsalı: C 2 = 2
9.Quyunun başlanğıc keçiriciliyi: k 0 = 0.2 *10 −12 m 2
10.Neftin sıxılma əmsalı: β n = 7.8 * 10 −101 / Ρa
11.Süxurun sıxılma əmsalı: β s = 3.2 *10 −101 / Ρa
12.Məsaməlik: m=0.17

Rejim Hasilat.Q(t/gün) Quyudibi təzyiqin dəyişməsi.

N-si ∆Ρ (MPa)

1 40 1
2 88 3
3 127 5
4 158 7
5 200 10
6 228 12

Həlli: Verilənlərə əsasən Q=f(ΔP) əyrisi qurulur. Əgər indikator əyrisi düz
xətdirsə,onun meyl bucağına əsasən məhsuldarlıq əmsalı təyin olunur.
Əgərindikator əyrisi düz xətt deyilsə,onda hesablama aşağıdakı kimi
aparılacaq.
∆Ρ
ΔP=aQ+bQ 2 , =a+bQ asılılığı qurulur.
Q
 23
∆Ρ
Əyri xətti düzləndirmək üçün indikator əyrisini =f(Q) koordinatlarında
Q

qurmaq lazımdır.Alınmış qrafikə əsasən a=0.0203 MPa*gün/T, b=0.0001MPa

250

200

150
Q(t/sut)

100

50

0
0 2 4 6 8 10 12 14

∆P,P(MPa)
MPa
 24

0,06
0,05 y = 0,0001x + 0,0203

P/Q(MPa*sut/t)
R2 = 0,9951
0,04
∆P/Q, MPa*gün/t

0,03

0,02
0,01

0
0 50 100 150 200 250
Q(t/sut)

1.Layın keçiriciliyinin təyini.

Rk
bn µ ln 200
1.3 * 1.2 * 10 −3 * ln
rq 0.124 =0.1038*10 −12 (m 2 )
k= =
2πah 2 * 3.14 * 1473.2928 * 10 6 *12

2.Layın hidro keçiriciliyinin təyini.

kh 0.1038 * 10 −12 * 12 −8 m3
ε= = =0.1038*10 ( )
µ 1.2 * 10 −3 Pa * san

3.Mayenin çeviklik əmsalı.

k 0.1038 * 10 −12 −9 m2
= =0.0865*10 ( )
µ 1.2 * 10 −3 Pa * san

4.Layın pyezo keçiriciliyinin təyini.

 25

k 0.1038 * 10 −12 m2
æ= = =0.191( )
µ (mβ n + β s ) 1.2 * 10 −3 * (0.17 * 7.8 * 10 −10 + 3.2 * 10 −10 ) san

5.Məhsuldarlıq əmsalının təyini.

1 1 m3
Km= = ( )
a 1473.2928 * 10 6 Pa * san

6.Quydibi zonanın çirklənməsini nəzərə alan əmsal və əlavə təzyiq itkisini

nəzərə alan əmsalın təyini.

K0 R 0.2 * 10 −12
C 1, 2,3, =( − 1) * ln k =( − 1) * 7.39 = 6.849
K rq 0.1038 * 10 −12

7.İnersiya qüvvələrini nəzərə alan əmsalın təyini.

2πkh
C4 = ∆Ρ4 ; ∆Ρ4 = ∆Ρh − ∆Ρhes =7-3.212=3.7880(MPa);
Qµbn

Q
∆Ρhes = = 0.00218 *1473.2928 * 10 6 = 3.212( MPa )
Km

2 * 3.14 * 0.1038 * 10 −12 * 12

C4 = −3
* 3.788 * 10 6 = 8.71
0.00218 * 1.2 * 10 * 1.3

8.Təzyiqin nisbi düşküsü.

100C i
ηi =
Rk
ln + C1, 2,3 + C 4
rq
 26

100 * 1.3
η1= = 6.165
7.39 + 6.849 + 8.71

100 * 2
η2 = = 9.484
7.39 + 6.89 + 8.71

100 * 6.849
η3= = 32.478
7.39 + 6.849 + 8.71

100 * 8.71
η4 = = 41.303
7.39 + 6.849 + 8.71

QUYULARIN QEYRI-STASIONAR ÜSULLA TƏDQIQI (TƏZYIQIN

BƏRPA ƏYRISI ÜSÜLU)

Praktikada bu üsul iki halda aparıla bilər:

1) Quyu stasionar rejimdə işləyirsə,onu dayandırıb quyudibi təzyiqin və
quyuağzı təzyiqin bərpa olunma prosesi vaxt ərzində təyin olunur.
2) Əgər quyu dayanıbsa, onda onu işə salıb quyudibi təzyiqin və yaxud
quyuağzı təzyiqin vaxt ərzində qrafiki qurulur.
Bu üsulla tədqiq nəticələrinin işlənməsində piyezokeçiricilik tənliyindən
istifadə edilir.
1 dP
∇2P = (1)
χ dr

Sonsuz layda əgər bir quyu işləyirsə onda bircinsli maye axını üçün ifadə
belədir.
d 2 P 1 dP 1 dP d 2P
+ = + β *
r ρ (2)
dr 2 r dr χ dτ dτ 2
m
 27
Burada β * = β s µ + β m - layın elastiklik əmsalıdır.
Təzyiqin bərpa əyrisini çıxararkən axın sürəti az olduğu üçün onda (2)
ifadəsi belə olur.
d 2 P 1 dP 1 dP
+ = (3)
dr 2 r dr χ dτ

Bu (3) ifadəsinə Furye tənliyi deyilir.

Masket üsülu ilə təzyiqin bərpa əyrisinin işlənməsi.

Quyu işləyərkən və təzyiqin bərpa əyrisi çıxarılarkən vaxt ərzində ümümi

təzyiq təyin olunur.

τ=T τ

Quyu sabit
debitlə işləqir
P(τ), Q(τ)

TBƏ

-Q +Q

T t

τ0

1-əyrisi quyu stasionar rejimdə işləyir

 28
2-təzyiqin bərpa əyrisi

Qµbn
Pl − Pq.d (t ) = ∆P2 (t ) = (4)
4πkh
(3) differensial tənliyi həll edərək alırıq:
Qµb   r 2   r2 
Pl − Pq.d (t ) = ∆P2 (t ) =  Ei  −  − Ei  − 
4πkh   4 χt   4 χ (T + t ) 

Burada Q-quyunun dayanana kimi T vaxtı ərzində verdiyi hasilat, b- lay

heftinin həcmigenişlənmə əmsalıdır.
Ei -eksponionsal Eyler funksiyası adlanır. Bu ifadənin ədədi qiymətləri

hesablanıb cədvəl şəklində verilmişdir. Onda (4) ifadəsi aşağıdakı kimi olacaq.
 r2   r2  Qµbn  r 2 
− Ei  −  = − Ei  ∆P2 (t → T )  = Pq.d − P(T ) = − Ei  −  (5)
 4 χ (T + t )   4 χT  4πkh  4 χT 

Qµbn   r2   r 2   Qµbn  r 2 
Pl − Pq.d (t ) − Pl − P(T ) =  i
E  − 
 − E i
 4 χT   + 4πkn Ei  − 4 χt  (6)
4πkh   ϕχt     

Qµbn  r2 
∆P(t , r ) = − Ei  −  (7)
4πkh  4 χt 

(7) ifadəsini Teylor sırasına ayıraraq bir sıra çevrilmələrdən sonra aırıq:
Qµbn 2rχt
∆P(t ) = ln 2 (8)
4πkh rg

∆P = t (ln t )

Təzyiqin bərpa əyrisini bu koordinatlarda qursaq, düz xətt alınar.

M. Masket Eyler tənliyindən aşağıdakı ifadəni almışdır:

Qµb 2 / 25 χt
∆P(t ) = ln (9)
4πkh rg2
∆P(t)

A
 29

AB hissəsi (8) və (9) ifadələrini ödəyir. Əyrinin başlanğıc və son hissələri

isə aşağıdakı qanuna tabe olur.
Qµbn 2.25 χ Qµbn
∆P (t ) = ln + ln t (10)
4πkh rq
2
4πkh

Qµbn 2.25 χ
∆P0 = ln
4πkh rq 2

Qµbn
tgα =
4πkh
kh
Əgər quyu stasionar rejimdə qiyməti təzyiqin bərpa əyrsinin tapdığımız
µ

qiymətinə bərabər olarsa, bu tədqiqatın keyfiyyətli aparmasına dəlalət edir.

Göründüyü kimi quyuların həm stasionar rejimdə ,həm də qeyri-stasionar
rejimdə tədqiqi quyunun süzülmə parametrini təyin etməyə imkan verir.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz təzyiqin bərpa əyrisinin başlanğıc və son
nöqtələri Furye qanununa tabe olmur. Buna səbəb əsasən quyu bağlandıqdan sonra
quyuya axının,quyudibi zonasıda konturda müxtəlif keçiriciliyi pis olan zonalarn
olması və s. ola bilər.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz metodika təzyiqin bərpa əyrisi quyuya axının
nəzərə alınması üçün xüsusi haldır. Həqiqətdə isə quyu bağlanıldıqdan sonra
quyuya axın davam edir. Bunun əsas səbəbi quyudibi təzyiqinin doyma
təzyiqindən aşağı düşməsi nəticəsində quyudibi zonada qazın ayrılmasıdır.
Quyudibi təzyiqi doyma təzyiqdən böyük olanda, quyudibi zonada qazın
ayrılması baş vermədiyindən təzyiqin bərpa əyrisinin başlanğıc hissəsi çökük
olmur.
 30

∆Pqd

lnt

Təzyqin bərpa əyrisinin son hissəsi ən çox çoxlaylı laylarda rast gəlinir. Bu
zaman bir laydan digərinə axın baş verir.Abşeron yataqları belə olur.

Xorner üsülu ilə təzyiqin bərpa əyrisinin işlənməsi.

Əgər quyu saxlanmamışdan qabaq işlədiyi vaxtla təzyiqin bərpa əyrisinin

çıxarılan vaxt bir-biri ilə eyni tərtibdədirsə, onda təzyiqin bərpa əyrisi Xorner üsülu
ilə işlənilir.
Qµb  2.25 χt 2.25 χ (T + t ) 
∆P2 (t ) = Pl − Pq.d (t ) = ln − ln 
4πkh  rg
2
rg
2


Qµb t t
Pq.d = Pl − ln = A − B ln
4πkh T + t T +t
t
Sonuncu ifadədən görünür ki, Pq.d və ln nin koordinat sistemini qursaq
T +t
düz xətt alınar.
 31

Pl (t=0)

Pq.d α

Şəkil . Təzyiqin bərpası əyrisinin Xorner üsulu ilə işlənməsi

Qµbn
Pl = A və B = tgα =
4πkh
Qrafikdən A və B-ni taparaq lay təzyini və süzülmə parametrlərini təyin
etmək olar.

Təzyiqin bərpa əyrisinin quyuya axını nəzərə almaqla işlənməsi.

Yuxarıda izah etdiyimiz metodikalar quyu dayandırıldıqdan sonra quyuya

axını nəzərə almamaqla hesablamalar aparmağa imkan verir. Belə hal quyuya
ancaq bir fazalı axın olanda mümkündür. Əgər quyudibi zonada qazın ayrılması
baş verərsə ( Pq.d < Pd ) ,onda quyu ağzında quyu dayandırılandan sonra quyuya qazla
birlikdə maye axaraq təzyiqin bərpa əyrisinə təsir edir.
Quyuya axınını ya xüsusi cihazlar vasitəsi ilə ölçmək ,ya da nəzəri
hesablamaq olar.1-ci halda quyu dayandırılmamışdan qabaq quyudibinə axın ölçən
cihaz buraxılır. 2-ci halda isə əgər axını ölçmək mümkün deyilsə, onda quyuya
axın laboratoriya şəraitində ölçülür.
 32

f b.a  d∆Pq.d d∆Pb.a  f nkb  d∆p q.d d∆Pq.d 

q (t ) =  −  + q.b  −  (1)
ρ qar
b.a
g  dt dt  ρ qar  dt dt 

Burada f b.a , f nkb -uyğun olaraq boru arxası fəzası və nasos kompresor
borularının en kəsik sahələridir.
ρ qar
b.a
, ρ qar
q .b
-uyğun olraq boru arxası fəzada və qaldırıcı borularda qarışığın
sıxlığı
∆Pq.d , ∆Pb.a , ∆Pq.a uyğun olaraq quyudibi zonada ,boru arxası fazada və quyu

ağzında təzyiqlər fərqidir.

∆Pq.d = Pl − Pq.d depresiya

∆Pb.a = Pq .d − Pb.a

∆Pq .a = Pq .d − Pq .a

(1) ifadəsindən istifadə etmək üçün quyulaın qeyri-tədqiqi zamanı quyuağzı,

boru arxası, quyudibi təzyilərin vaxt ərzində dəyişilməsi məlum olmalıdır. Yəni
təzyinin bərpa əyrisini çıxardarkən quyuağzı və boru arxası təzyiqlərin fəza
əyrisini çıxartmaq lazımdır.
 33

Pq.d

Təzyiq

Pb.a
Pq.a

Vaxt, san
Şəkil .Tədqiq olunan quyuda Pq.d, Pb.a və Pq.a təzyiqlərin vaxt ərzində dəyişməsi

(1) tənliyin həlli bu üç əyrinin riyazi asılılığının tapılmasından asılıdır. Bu

diferensial tənliyin həlli praktiki tədqiatların nəticələrinə əsasən tapmaq olar.İlk
dəfə olaraq Masket aşağıdakı həlii vermişdir.
f b.a f
q (t ) = (∆Pq.d − ∆Pb.a ) + qnkb (∆Pq.d − ∆Pq.a )
ρ qar g
b.a
ρ qar.b g

Quyu quyuağzında dayandırıldıqda quyuya axın davam edir.(Tam təzyiq

bərpa olunana qədər). Əgər quyu quyudinibdə dayandırılıbsa, quyuya axın baş
vermir.Quyuya axın o vaxt baş verir ki, quyudibi təzyiq doyma təzyiqindən kiçik
olsun.
Quyunun quyudibində bağlanması məsələsi quyu qazmadan işə
buraxılarkən həll olmalıdır. Bunun üçün bir sıra amillər nəzərə alınmalıdır: 1)
quyunun dərinliyi 2) lay təzyiqi 3) qaz amili 4) fantan armaturunun tipi və
hesablama təzyiqi və s. Bunlardan ən önəmlisi lay təzyiqi və qaz amilidir. Yüksək
lay təzyiqi və qaz amili olan laylarda quyu quyudibində saxlanmalıdır. Bunun üçün
 34
quyudibi kəsici klaponlardan istifadə olunur.Bu klaponlar müəyyən təzyiqlər
fərqinə hesablanır və təzyiqlər fərqi həmin qiymətdən böyük olduqda klapon
avtomatik olaraq bağlanır. Müasir tipli kəsici klaponlar yer üzündən idarə olunur.
Yəni istənilən vaxt o klaponlarını yer üzündən bağlamaq olur.
Təzyiqin bərpa əyrisini çıxararkən əgər quyu quyudibində saxlanılarsa,q=0
olur.Bu təzyiqin bərpa əyriləri Xornerin və Masketin üsülları ilə həll olunur.
 35
QUYULARIN QEYRI-STASIONAR REJIMDE TƏDQIQI
NƏTICƏLƏRININ IŞLƏNMƏSINƏ AID MƏSƏLƏ HƏLLI.

Bu nəticələr iki üsulla işlənir:

1.Masket üsulu;
2.Xorner üsulu.

İlkin verilənlər:
1.Quyu dayanana qədər işləmə vaxtı: T=35000san
2.Quyu dayanana qədər hasilatı: Q=228t/gün
3.Layın günü: h=12m
4.Məsaməlik: m=0.24
5.Neftin sıxlığı: ρ = 840kq / m 3
6.Neftin özlülüyü: µ = 1.2 *10 −3 Pa * san
7.Neftin həcmi genişlənmə əmsalı: bn = 1.3
8.Neftin sıxılma əmsalı: β n = 7.85 *10 −101 / Pa
9.Süxurun sıxılma əmsalı: β s = 3.5 * 10 −101 / Pa
10.Drenaj radiusu: R k = 200m
11Quyunun radiusu: r q = 0.124m
12.Quyu dayanana kimi quyudibi təzyiq: Ρqd (0) = 5MPa
13.Quyunun natamamlıq əmsalı: C 1 = 1.3
14.Quyunun natamamlıq əmsalı: C 2 = 2
15.Layın ilkin keçiriciliyi: k 0 = 0.2 *10 −12 m 2
 36
Sıra Vaxt, san Təzyiqin dəyişməsi, MPa
N-si
1 300 0.75
2 600 0.81
3 900 0.86
4 1500 0.89
5 2400 0.92
6 3600 0.94
7 5400 0.96
8 7200 0.98
9 9000 0.99
10 10800 1
11 12600 1.005
12 14400 1.01

Həlli:
1. Təzyiqin bərpa əyrisinin Masket üsulu ilə işlənməsi.
Verilmiş məlumatlara əsasən ΔP=f(lgt) asılılığı qurulur.bu asılılıqdan əyrinin meyl
bucağının tangensi tapılır.Qurulmuş asılılığa əsasən alırıq:
Y=0.1482x+0.4058; a=0.4058MPa ;i=b=0.1482MPa/san
Hesabat aşağıdakı qaydada aparılır:
1.Layın hidrokeçiriciliyinin təyini:

kh Qbn 0.0031 * 1.3 −8 m3

ε= = = = 0 . 217 * 10 ( )
µ 4πi 4 * 3.14 * 0.1482 * 10 6 Pa * san

2.Layın keçiriciliyinin təyini:

 37

Masket metodu

1,2
y = 0,1482x + 0,4058
1
R2 = 0,9954
0,8
P(MPa)

0,6
0,4
0,2
0
0 1 2 3 4 5
Lgt(san)

εµ 0.217 * 10 −8 * 1.2 * 10 −3
K= = = 0.217 * 10 −12 (m 2 )
h 12

3.Layın pyezokeçiriciliyinin təyini:

k 0.217 * 10 −12 m2
æ= = = 0 . 336 ( )
µ ( mβ n + β s ) 1.2 * 10 −3 * (0.24 * 7.85 * 10 −10 + 3.5 * 10 −10 ) san

4.Layın gətirilmiş radiusunun təyini:

2.25 χ 2.25 * 0.336

rg= a/i
= = 0.226(m)
e 2.710.4058 / 0.1482

5.Ümumi təzyiq itkisinin təyini:

 ∆Ρq.d χ   0.89 0.336 

∆Ρün = 1.15 − ln 2 − 2.13 =1.15*  − ln − 2.13 =2.29425
 i rg   0.1482 0.05108 
 38

6.Əlavə təzyiq itkilərinin təyini:

i∆Ρum 0.1482 * 2.29425

ΔP e = = = 0.295659( MPa )
1.15 1.15

7.Quyu bağlanmamışdan qabaq sabit hasilatla işləyən zaman təzyiq düşküsünün

təyini:

Rk 200
∆Ρe (0) = i (ln ) / 1.15 = 0.1482 * (ln ) / 1.15 = 0.95183( MPa )
rq 0.124

8.Lay təzyiqinin təyini:

P l =P q.d (0) +ΔP e (0) =5+0.95183=5.95183(MPa)

9.Məhsuldarlıq əmsalının təyini:

Q 0.0031 −6 m3
Km= = = 0 . 003257 * 10 ( )
∆Ρ(0) 0.95183 * 10 6 Pa * san

10.Əlavə təzyiq itkilərinin nisbi qiyməti:

100 * ∆Ρq.d 100 * 0.89

ηe= = = 93.5
∆Ρe (0) 0.95183

11.Buraxılabilən hasilatın təyini:

Q b.b =K m *∆Ρ (0) = 0.003257 * 2.01 = 0.006547(m 3 / san)

 39

2. Təzyiqin bərpa əyrisinin Xorner üsulu ilə işlənməsi.

T +t
P qd =f(ln ) asılılığına əsasən alırıq:y=-0.0616x+6.0872.Alınmış ifadədən təyin
t

edirik ki,

P=P(t)

6,05
6
5,95
Pq.d(MPa)

5,9
5,85
5,8
5,75
5,7
0 5000 10000 15000 20000
t(san)

XORNER METODU
6,1
6,05 y = -0,0616x + 6,0872
R2 = 0,9994
Pqd(MPa)

6
5,95
5,9
5,85
5,8
0 1 2 3 4
Ln((T+t)/t)(san)
 40
a=6.0872 MPa, i=0.0616MPa/san.
İndi isə aşağıdakı parametrləri təyin edək:
1.Layın hidrokeçiriciliyinin təyini:

kh Qbn 0.003141534 *1.3 −9 m3

ε= = = = 5 .27855 * 10 ( )
µ 4πi 4 * 3.14 * 0.0616 * 10 6 Pa * san

2.Layın keçiriciliyinin təyini:

εµ 5.27855 * 10 −9 * 1.2 * 10 −3
k= = = 5.27855 * 10 −13 (m 2 )
h 12

3.Layın pyezokeçiriciliyinin təyini:

k 5.27855 * 10 −13
χ= = −3 −10 −10
= 0.8170122(m 2 / san)
µ (mβ n + β s ) 1.2 * 10 (0.24 * 7.85 * 10 + 3.5 * 10 )

4.Quyudibi zonanın çirklənmə dərəcəsinin təyini:

 Ρqd − Ρqd (0) χ   5.89 − 5 0.8170122 

S= 1.15 − ln − 2 . 13 = 1.15 *  − ln − 2.13 = 9.596987
 0.0616 
2
 i rq  0.015376

5.Əlavə təzyiq itkilərinin yəyini:

i * C1 0.0616 * 1.3
∆Ρ1 = = = 0.069635( MPa )
1.15 1.15
∆Ρ1 *C 2 0.069635 * 2
∆Ρ2 = = = 0.107130435( MPa )
C1 1.3

i * S 0.0616 * 9.596987
∆ΡS = = = 0.514065( MPa )
1.15 1.15

6.Əlavə təzyiq itkilərinin nisbi qiymətinin təyini:

 41
[ ]
η1 = 100 * ∆Ρ1 Ρl − Ρqd (0) = 100 * 0.069635 * [6.01 − 5] = 7.033113043

[ ]
η 2 = 100 * ∆Ρ2 Ρl − Ρqd (0) = 100 * 0.107130435 * [6.01 − 5] = 10.82017

[ ]
η S = 100 * ∆ΡS Ρl − Ρqd (0) = 100 * 0.514065[6.01 − 5] = 51.920533

7.Quyudibinin çirklənmə zonasının radiusunun təyini:

−12
) /( 0.2*10 −12 − ( 5.27855 E −13))
R C = rq * e ( S *k ) /( k −k ) = 0.124 * 2.71(9.596987*0.2*10
0
= 42.48145775(m)

8.Məhsuldarlıq əmsalının dəyişməsinin təyini:

K mc ∆Ρqd 1.01
C= = = = 0.5938278
K ∆Ρqd + ∆ΡC 1.01 + 0.690829896

∆ΡC = ∆Ρ1 + ∆Ρ2 + ∆ΡS = 0.069635 + 0.107130435 + 0.514065 = 0.690829896( MPa )

9.Drenaj radiusunun təyini:

C *S 0.5938278*9.596987
R d = e 1−C = 2.71 1− 0.5938278
= 1188347.389(m)
 42
QUYULARIN QARŞILIQLI TƏSIRININ TƏDQIQI (HIDROEŞITMƏ)

Quyuların qarşılıqlı təsirini öyrənməkdə əsas məqsəd layların

hidrodinamiki parametrlərini öyrənmək, quyuların rasional rejimini təyin etmək,
layların çirklənmə dərəcəsini, quyular arasında müxtəlif tektonik pozğunluğun
öyrənilməsidir. Bu məqsədlə quyuların hər hansı birində hasilat dəyişdirilir və
digərlərində onun təsiri öyrənilir. Bu halda birinciyə həyacanlandırıcı quyu
digərlərə isə həyacanlanan quyu deyilir. Bu mənada bu üsula hidroeçitmə üsulu
deyilir. Yəni bir quyuda hidravliki təsir digər quyuda hiss olunur və qeyd olunur.
Щидроешитмя цсуулары бюйцк имканлара маликдирляр вя щяйяъан сигналынын
йайылма областында щидрокечириъиликдян башга пйезокечириъилийи дя тяйин етмяйя
имкан верир.
Щазырда щидроешитмя цсуллары няинки гуйуларын гаршылыглы тясирини
(интерференсийа) тяйин етмяйя имкан верир, щям дя кечириъилийи олмайан сярщядлярин
вя сунефтгаз контактларын вязиййятини, локал вя сащя бойу лайлар арсында майе вя
газ ахынын вя с. олмасыны да тяйин етмяйя имкан верир.
Щяйяъанландырыъы импулсларын йарадылмасы цсулларындан асылы олараг бир нечя
щидроешитмя цсуллары мялумдур:
o Щяйяъанландырыъы гуйунун дебитинин сабит кямиййтля дяйишмяси;
o Щармоник сцзцлмя тязйиг дальаларын йарадылмасы.
Щидроешитмя цсуллары щисс едян гуйуларда тязйиг яйриляринин ишлянмяси
цсулларындан асылы олараг фярглянирляр:
o Еталон яйриляринин истифадясиня ясасланмыш цсул;
o Дифференсиал вя интеграл цсуллары;
o Щисс етмя яйриляринин характерик нюгтяляриня эюря;
o Щисс етмя яйриляринин ектремум нюгтясиня эюря.
Quyuların qarşılıqlı təsirinin tədqiqi nəticələri quyuların qeyri-stasionar
üsulla tədqiqində istifadə olunan metodika ilə işləyilir.
Quyuların qarşılıqlı təsiri zamanı quyudibi təzyiqin dəyişilməsi bir
həyacanlandırıcı siqnal kimi layda yayılmağa başlayır. Layların işlənməsi və
istismarı fənnindən məlumdur ki, quyular layda müəyyən sxem üzrə yerləşdirilir.
 43
Bu zaman hər bir quyunun ətrafında həmin sxemə uyğun olaraq müəyyən sayda
quyular yerləşdirilir.
Məsələn: 5 nöqtəli sxemdə hər bir quyunun ətrafında 5 digər quyu yerləşir.
Həyəcanlandırıcı quyunun siqnalı 5 quyuda hiss olunmalıdır. Bu həyacan siqnalı
təzyiq və ya temperatur, səs siqnalı (ultrasəs), hidravliki təsir və s ola bilər. Təzyiq
həyacan siqnalını təyin etmək aşağıdakı düstürdan istifadə olunur.
r2
−
Qµb e Qµb  r 2 
t 4 xt

4πkh ∫0 τ
∆p (t , r ) = = Ei  − 
4πkh  4 xt 

∆P (t , r ) -layın hər hansı bir nöqtəsində təzyiqin dəyişilməsi;

r -həyəcanlandırıcı quyudan layın baxılan nöqtəsinə qədər olan məsafədir.

Təzyiqin bu cür dəyişilməsinə təzyiqin hiss etmə əyrisi deyilir.

Həyacanlandırıcı siqnalın layda yayılması zamanı ancaq amplitudası dəyişir
və tezliyi isə sabit qalır. Məsələn həyəcanlandırıcı səs dalğasıdırsa, onda onun
yayılması zamanı ancaq amplitudası dəyişir, tezlik sabit qalır.

∆P ∆P
Həyəcanlandırıcı Hidroeşitmə
siqnal (hiss etmə)

t t
 44
Layın parametrlərinin hidroeşitmə tədqiqatların nəticələrinə görə
təyini.
Elmi tədqiqat instututları tərəfindən quyuların qarşılıqlı təsiri nəticələrini
işləmək üçün xüsüsi metodika işlənib hazırlanmışdır. Həmin quyularda təzyiqin
dəyişilməsi ilə ln(t ) arasında asılılıq qurulur və həmin asılılığın düzxətli hissəsinə
görə layın hidrokeçiriciliyi, pyezokeçiriciliyi və s süzülmə parametrləri təyin
olunur. Bu üsülda həyəcanlanan quyuda təzyiqin dəyişilməsi etalon əyrilərlə
müqayisə edilir və aşağıdakı sadə ifadələn alınır.
r2 Qµb
=1 = 0.1
χ 4πkh

P(t)

 1
∆P(t , r ) = − Ei  − 
 4t 
Son ifadə etalon əyrilərinin qurulması üçün istifadə olunur.

kh Q r2
= ; χ=
µ 4π∆Pt tf
 45
ГУЙУЛАРЫН ЕКСПРЕС ЦСУЛЛАРЛА ТЯДГИГИ

Бахылан тядгигат цсуллары о щаллар доьрудур ки, гуйу тядгигатдан габаг

стасионар режимдя ишлямиш олсун (вя йа просесдя стасионар режимдя ишляйир).
Практикада стасионар ялдя етмяк щямишя мцмкцн олмур.
Бунунла ялагяда олараг гуййуларын гейри-стасионар режим эюстяриъиляриня
ясасланмыш цсуллар ишлянмишдир. Гуйуларда гейри-стасионар режимин йарадылмасына вя
онларын режим эюстяриъиляринин гейд олунмасына гуйуларын експрес методларла
тядгиги цсуллары дейилир. Нязяри олараг бу методлар гуйуларын гейри-стасионар тядгиги
цсулларындан щеч дя фярглянмирляр, бахмайараг бир гядяр фяргляр мювъуддур ки, бу
да гуйунун стасионар режимдя дебитинин лазым олмамасыдыр. Експрес методларла
гуйуларын тядгиги мялуматларыны ишляйяркян ТБЯ-нин ишлянмяси заманы гуйуйа
аханы нязяря алмагла истянилян методдан истифадя олуна биляр (Г=0).
Експрес методляр бири бириндян фярглянирляр:
o Ахынын йарадылмасы цсулу иля;
o Давамиййятя эюря (узун мцддятли вя йа гыса мцддятли);
o Гуйудан мящсул алынмасы вя йа гуйу дайанмыш вязиййятдядир.
Бир нечя ахын йаратма цсулу мювъуддур:
o гууйа газын вурулмасы,
o гуйуйа ани майе тюкцлмяси,
o гуйунун гыса мцддятли ишя бурахылмасы вя с.
Гуйуйа ахынын йарадылмасы онда аваданлыьын олмасындан вя олан авданлыьын
вязиййятиндян (насос-копрессор борулары, гуйу аьзы аваданлыьы, оуну щерметиклийи),
щямчинин гуйу аьзында изафи тязйигдян (гуйу фонтан вурур йа вурмур) асылыдыр.
 46
ГУЙУЛАРЫН МЯНИМСЯНИЛМЯСИНИН ПОРШЕНЛЯМЯ ЦСУЛУ

Нефтин фонтан иля ахынынын баш веряъяйи гуйуларда майе сявиййясини

поршен иля азалтмаг олар. Гуйунун поршенлямя иля мянимсянилмяси, майе
сявиййясинин ашаьы салынмасына вя гуйудибиня дцшян тязйигин азалдылмасына
ясасланыр.
Поршенля чыхарылан майенин мигдары боруларын диаметриндян вя
поршенин майе сявиййяси алтына бурахылма дяринлийиндян асылыдыр. Поршенин
майе сявиййяси алтына бурахылма дяринлийи буъургады щярякятя эятирян
мцщяррикин эцъцндян вя канатын мющкямлийиндян асылыдыр.
Поршенин майейя бурахылма дяринлийи 75-150м, поршенин ендирилдийи
полад канатын диаметри ися 16-19мм олур. Поршен йухарыйа ачылан якс
клапанла тяъщиз едилир, асанлыгла майейя далдырылыр вя бу заман клапан ачылыр.
Сонра мцмкцн олан максимал сцрятля йухары галдырылыр. Бу заман клапан
баьланылыр вя поршенин цстцндя олан майе йухары чыхарылыр. Фасилясиз
поршенлямя нятиъясиндя гуйуда олан майе сявиййяси вя демяли гуйудиби
тязйиги азалыр. Лай тязйиги гуйудакы майенин йаратдыьы тязйигдян чох
олдугда лайдан гуйудибиня майе ахыны башлайыр.
Поршен ясасян бору милдян ибарятдир. Бору миля хцсуси конструксийалы
цч манжет эейдирилир. Щяр манжет мяфтил каркасдан вя метал гыфдан ибарятдир.
Метал гыфын ичярисиня хцсуси резин гойулур. Беля манжет сябят адланыр. Поршен
майейя далдырылан заман манжетляр азаъыг сыхылыр вя буна эюря дя поршенин
майейя долмасы щеч бир чятинлик тюрятмир. Поршен йухары галдырылан заман
резин манжетляр эенишлянир вя боруларын диварларына сых сюйкянир. Поршенин
ашаьы щиссясиндя онун майейя далмасыны тямин едян вя йухарыйа ачылан
клапанлы ниппел вардыр. Йухары манжетин цстцндя дешикли ниппел йерляшир вя бу
дешик васитясиля майе, поршен галдырылан заман онун цстцндя олан фязайа
кечир. Поршенин аьырлашдырылмасы цчцн бязян онунла полад канат арасында
йцк штангы йерляшдирилир. Поршенлярин диэяр конструксийалары да вардыр.
 47
Бу мянимсянилмя цсулунун цстцнлцйц депресийанын дяйишмясинин
сялислийиндян ибарятдир. Мянфи ъящяти ися ишлянмянин ачыг гуйуаьзы шяраитиндя
апарылмасыдир. Бу да тулланыш горхусу йарадыр. Кювряк вя зяиф сементлянмиш
сухурлардан ибарят олан лайы ачан гуйуларын мянимсянилмяси вя истисмары
чох мигдарда гум эялмяси , гуйудиби зонанын учулмасы , кямярин
деформасийасы вя с. иля мцряккябляшир. Она эюря дя беля гуйуларын
мянимсянилмяси заманы сялис депресийа йарадылмалы вя гуйу ишя сялис
бурахылмалыдыр.

СЯВИЙЯНИН ЖЕЛОНКА ВАСИТЯСИЛЯ АЗАЛДЫЛМАСЫ (ДАРТАЙЛАМА)

Яэяр гуйуда фонтан эюзлянилмирся, бу заман гуйудибиндя олан

чирклянмяни тямизлямяк цчцн желонкадан истифадя едилир. Желонка узунлуьу 6-
12 м , дахили диаметри ися 50-125 мм олан борудур. Желонканын ашаьы
щиссясиндя йухарыйа ачылан клапан вардыр. Желонка 16-19 мм диаметри олан
полад канатла бурахылыр. Сявиййянин ашаьы салынмасы буъургадла апарылыр.
Желонканын диаметри горуйуъу борунун диаметриндян асылыдыр. Щидравлик иткини
азалтмаг вя желонканын поршен кими ишлямяси цчцн онун диаметри гуйунун
диаметринин 0,7 щиссясиндян чох олмамалыдыр. Желонка гуйуйа ендирилян
заман ашаьыдакы клапан ачылыр, майе желонкайа дахил олур. Галдырылма
заманы ашаьыдакы клапан баьланлыр, майе йер сятщиня чыхарылыр вя гуйуда
сявиййя азалыр. Нятиъядя лайдан гуйудибиня ахын башлайыр.

СЯВИЙЙЯНИН ЩЯРЯКЯТЕДЯН ВЯ СТАСИОНАР КОМПРЕССОР

ВАСИТЯСИЛЯ АЗАЛДЫЛМАСЫ (БАСЫЛМА)
Гуйуларын бу цсул иля мянимсянилмяси чох йайылмышдыр вя ясасян
дярин гуйуларда тятбиг едилир. Бу цсул иля лайда бюйцк депрессийа йаратмаг
мцмкцндцр. Гуйуларын дяринлийи, горуйуъу кямярин мюккямлийи вя
компрессорун характеристикасындан асылы олараг, гуйудан майенин бир
щиссясинин сыхылмыш щава иля сыхышдырылмасы иля лайа дцшян тязйиги азалтмаг
 48
олур. Майе сявиййясинин азалдылмасы цчцн истифадя едилян компрессорлар,
йалныз гуйуда газма мящлулунун су иля явяз едилмясиндян сонра тятбиг
едилир.
Гуйудан майенин сыхышдырылмасы цчцн компрессор, горуйуъу кямяр
вя галдырыъы борулар арсында олан боруларархасы фязайа вя йа биринъи вя икинъи
сыралар арасында олан щялгяви фязайа гошулур вя сыхылмыш щава вурулур.
Насос-компрессор боруларына вя йа боруларархасы фязайа суйун сыхышдырылма
дяринлийи, компрессорун йаратдыьы максимал тязйигля мцтянасибдир, мясялян
УПК-8-80 компрессору цчцн суйун сыхышдырылма дяринлийи 800 м, КС-16-100
компрессору цчцн ися 1000 м-дир.
Лайа депрессийа йаратмаг цчцн вурулан сыхылмыш щаванын тязйигини
атмосфер тязйигиня гядяр азалтмаг лазымдыр. Бу заман щялгяви вя
боруархасы фязаларда майе сявиййяляри бярабярляшир.
Сявиййянин азалдылмасы ашаьыдакы кими щесабланыр:
Сыхылмыш щава щялгяви фязайа вурулан заман
h1 = H max (Vh / Vq.k ) ;
Сыхылмыш щава боруларархасы фязайа вурулан заман
h2 = H max (Vb.a / V q.k .) .
Бурада, Щмах- компрессорун максимал тязйигиндя суйун гуйу
аьзындан максимал сыхышдырылма дяринлийи –м; Вщ, Вб.ащялгяви вя боруларархасы
фязанын 1м-нин щяъми-дм3; В г.к.-1 м горуйуъу кямярин щяъмидир-дм3;
146 мм диаметри олан истисмар кямяриндя (В г.к.=12,5 дм3) вя 73
мм диаметри олан НКБ-дя (Вщ =3,1 дм3, Вб.а =9,4 дм3) сявиййяни ашаьыдакы
кими азалтмаг олар.
УПК-8-80 компрессору иля щаванын щялгяви фязайа вурулмасы заманы
щ1=800(3,1/12,5)≈200 м;
щаванын боруларархасы фязайа вурулмасы заманы ися
щ2=800(9,4/12,5)≈600 м.
 49
Беляликля, щаванын щялгяви вя боруларархасы фязалара вурулмасы заманы
мцвафиг олараг 2 МПа вя 6МПа депрессийа йаратмаг олар.
Эюстярилян мисалдан эюрцнцр ки, суйун бирбаша боруларархасы фязайа
сыхышдырылмасында сыхылмыш щавадан истифадя едилмяси ян йахшы вариантдыр. 600
м дяринликдя сявиййянин ашаьы салынмасы мягсядиля компрессорун
боруларархасына щава вурулмасы системиня кечирилмяси нятиъясиндя НКБ-дя
сявиййянин ялавя олараг ашаьы дцшмяси баш верир. Бу ахынын истигамятинин
дяйишдирилмяси цсулу адланыр. Бу цсулдан нефтин компрессор васитясиля
истисмарында йералты тямирдян сонра вя йа дайанмыш гуйуларын ишя
бурахылмасында эениш истифадя олунур.
Тяърцбядя ися дярин вя чох дярин гуйуларын газлифт цсулц иля
мянимсянилмяси цчцн йцксяк тязйиг тяляб олунур. Бундан башга, гуйудан
майенин хариъ едилмяси заманы лайа дцшян тязйигин кяскин дяйишмяси
гуйудиби зонанын сцхурларынын даьылмасына, чох мигдарда гумун
чыхарылмасына, гуйуаьзы аваданлыьын вибрасийасына (титрямя) сябяб ола биляр.
Она эюря дя мцасир нефтчыхарма тяърцбясиндя гуйуда сявиййянин ашаьы
салынмасы газлифт клапанлары васитясиля вя бир нечя мярщялядя апарылыр. Газлифт
клапанлары галдырыъы боруда щцндцрлцк бойунъа йерляшдириляряк вурулан газын
дахиледилмя дяринлийинин артырылмасына, гуйунун тяляб олунан депрессийада
сялис ишя салынмасына имкан верир. Газлифт клапанларынын тятбиг едилмяси
сыхылмыш щаванын гянаятля истифадя едилмясиня сябяб олур.

ГУЙУЛАРЫН АЕРАСИЙА ЦСУЛУ ИЛЯ МЯНИМСЯНИЛМЯСИ.

Лайын мцнтязям бярабяр дренаж олунмасы вя гуйудибиня дахил олан

гумун мигдарынын тянзимлянмяси цчцн гуйудибиня дцшян тязйиги тядриъян,
фасилясиз олараг вя кяскин олмайан депрессийаларла азалтмаг лазымдыр.
Гуйуда майенин аьырлыьынын тядриъян азалдылмасы цчцн аерасийа цсулу даща
йахшы нятиъя верир. Бу цсулун мащиййяти ондан ибарятдир ки, боруларархасы
фязада вя насос - компрессор боруларында майенин сыхлыьынын азалдылмасы
 50
цчцн гуйуйа ейни заманда су (нефт) вя сыхылмыш щава (газ) вурулур.
(Шякил12).

ЯК
А ГЩПБ

НА
су

Шякил 12 . Гуйуларын аерасийа цсулу иля мянимсянилмяси

А – аератор; ЯК – якс клапан; ГЩПБ – газ-щава пайлайыъы

блоку; НА – насос агрегаты

Аерасийа просеси, компрессор вя насос агрегатынын бирэя ишиня

ясасланмышдыр. Насос агрегаты суйу эютцряряк аератора верир. Компрессор
ися сыхылмыш щаваны вя йа газы клапандан кечмякля аератора верир. Аераторда
щава (газ) вя су (нефт) гарышараг щялгяви фяза васитяси иля насос-
компрессор боруларынын башмаьына дахил олур. Аераторда сыхылмыш ишчи аэент
гисмян суда щялл олур. Аератор, боруда «перфорасийа олунмуш боруъуг»
типлидир. Сыхылмыш ишчи аэент она эюря якс клапан васитяси иля верилир ки, газ вя
йа щава эерийя, йяни компрессора гайытмасын. Якс клапан насос агрегаты
васитяси иля верилян майенин дя компрессора дахил олмасына мане олур
Аерасийа апарылан заман насос агрегатында олан тязйиг компрессор
тязйигиндян чох олмамалыдыр. Гарышыьын насос-компрессор борулары васитясиля
 51
галдырылмасы заманы майе сцтунунун йаратдыьы тязйиг азалыр. Щава вя йа газ
габаръыьы эенишляняряк майени борулардан чыхышдырыр вя вурма тязйиги ашаьы
дцшцр. Насос агрегатынын сабит мящсулдарлыьында вя майейя дцшян вурма
тязйигинин ашаьы дцшмя щалында даща сох сыхылмыш ишчи аэент дахил олмаьа
башлайыр вя бу да вурма тязйигинин даща чох азалмасына сябяб олур вя ишчи
аэентля доймуш су, насос-компрессор боруларына дахил олур. Вурма тязйиги
о гядяр азала биляр ки, бу тязйигдя гуйуну анъаг сыхылмыш ишчи аэентля
мянимсямяк мцмкцн олур. Аерасийа цсулу нисбятян тез мцддятдя тязйигин
сялис вя ящямиййятли дяряъядя азалдылмасына имкан верир. Она эюря дя диэяр
мянимсянилмя цсулларына нисбятян чох цстцнлцкляря маликдир. Аерасийа
мцддяти вя гуйуларын мянимсянилмяси галдырыъы боруларын ендирилмя дяринлийи,
гарышыьын вурулма интенсивлийи, басыъы тязйиг, газ вя майе фазаларынын
нисбятляринин дцзэцн сечилмясиндян асылыдыр. Аерасийанын сямяряли вя тез
апрылмасынын ясас шярти ишчи аэентин мцнтязям верилмяси вя майе вуран
насос агрегатынын дцзэцн тянзимлянмясидир. Вурулан ишчи аэент вя майе
щяъмляринин нисбятини еля тямзимлямяк лазымдыр ки, гарышыгда ишчи аэентин
габаръыьы майенин цзяриня чыхмасын. Аерасийа заманы щавадан истифадя
едяркян мцяййян нисбятдя партлайыш тящлцкяси йарадан гарышыг ямяля эяля
биляр. Буна эюря дя ахыр заманлар бу мягсядля азот (Н) тятбиг едилир. Азот
майе шяклиндя нягл едилир вя хусуси бухарландырыъыйа вериляряк газ шяклиндя
алыныр. Азот партлайыш тюрятмир, токсик дейил, суда вя нефтдя пис щялл олур.
Сон заманлар гуйуларын мынимсянилмясиндя чох сямяряли бир цсул –
кюпцк системинин вурулмасы тятбиг олунур. Кюпцк системи аерасийа едилмиш
майеляря нисбятян лайдан майе ахынынын даща сялис олмасына имкан верир.
Кюпцк-газ, габаръыгларын майенин ичярисиндя олдуьу дисперс системдир.
Бурада дисперсион фаза газ, дисперс фаза майедир. Кюпцк алмаг цчцн
майейя кюпцк йарадыъысы дахил етмяк лазымдыр. Ики фазалы кюпцк алмаг цчцн
майейя мцхтялиф САМ-(дисолван, сулфанол) дахил етмяк лазымдыр. Цч фазалы
кюпцк алмаг цчцн ися ялавя олараг бярк фаза кими йцксяк молекулйар
бирляшмяляр -стабилизатор дахил олунур. Кюпцйцн алынмасы вя онунла гуйунун
 52
йуйулмасы схеми аерасийа просесиня аналожидир, йяни насос агрегаты
кюпцкйарадыъы вя стабилизатор щялл олмуш суйу, компрессор ися сыхылмыш ишчи
аэенти аератора верир. Ямяля эялмиш кюпцк гуйуйа дахил олур.