Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
LlJI.IU/111 1'111 (1
oc
-
CIRCULO Colcultura
c..aua
UC1'0il'a ...~...,C'~óe
llegiOJLes
Costal»atijica 7
-
~tioquúa·Wtejo Caldas Ji
-
~Janos ·&tntatonia 69
WaUe·CGuca·VNariño 85
-
Santat~deres JJ7
Costac)ttkintita JJJ
VloJint.a·fiuiJa 165
lloyacá·Cundinantarca 181
lntrodl1tt~
Los ojo.f que se miran
u travrs de los ángeles domlsticos
di!l humo de la sopa ...
EDUARDO CARRANZA
¿Escnllir sobre la oocína colombiana"/ 1:.1 solo pen¡¡,nnicnlu hizo que la geografía se me llenara dc 11ruonas que subían desde
todas lw, regiones eomo una niebla deleitosa. El poleo, e l cilant ro. la cclx.llalarga y el ato me Uegaron en ÍTagant.c.,golp<.'S de
aire. Y de pron10 'en tí que cerrando los ojos y apretando e l palada r no tendría que c•rommne mucho para recordar y al!oha r
c•os platos nuestros que me han servido debajo del toldo de un me rcado de pueblo o en una mesa pucsla con todas las de la
ley donde 1:<tluciln de casa se ufa na con razón d e haber heredado las (órmulas de su cocina de una abuela que se llls c nlrcg.S
cscr·itas con letra cursiva en un cuaderno amarillc nte1.
Viejas y nnblcs fuentes revelan los platos combinados: los c.o<idt>s dc ehu¡:uas, cubios, bibias que cspcs:m las nhmiulorras
boyaccnses tienen un claro sabor indfg~oa. Los do la <:osta responde n casi todos a la~ mejores recetas de In COClna caribcna y la
prc,.;ncia de España salta aquí y allá en el secreio pard un rlukc de aloullar, el punto para el tnMndu de la lechona o el
mcquívoco parc ntcl!CO entre el cocido matlrilcrio y nuestro clásico pucbero. Es hucuo recordar que tueron plantas nucxrr.._, la~
4ue llevaron novedalics a las o llas de la penlnsula a cnrnicn:ws del siglo X\1. Cuando :Rohcrtn de Nota pubücó su Libro <le
Cozim; a pedido del rey Fernando tic N~poles, en unn edición que :o¡mn:ció por ¡>rime ra vez en 1477 , nm pnca difusión , no
cxistfan patatas ni lcnnatcs. En las carabelas llegaron frutos y semillas y a partir tic mllwrccs se inició un 1rMico de tuormos )'
sHhw cs que llegó a su puDio más re finado en las burbujas rlnradas y azules del chocolate. cacan T hculuorua : bebida de los
dioses.
Al VieJo Mundo le sabía" piris dulce el territorio redén dc<.cubierto y las indias asombra<la., seguramente más de una vez se
quemarun los dedos con los chi~¡;ucle• ardientes del aceite o la mxnlcca que lle¡!aban en los barrite.' de ultrnmnr. Los
conquistadores aprc ntlicron a gustar de esas raíc.:s duras que se sacaban de la 1icmo: la yuca, la arrncacha, la mandi(>e<t, se
vulv"i>m tiernas y sabrosas al calur ti<: las brasas. Ya los comc<lnre:-. de la colonia conocieron e l re l"imrm icnto de las mezclas. !JI
malz molido y condimentado cubrió alcapam<s y nccltunas. :>urgió e.l llnnal como sin t~sis de la nueva c.ultunoculinaria . ¡Quié n
lo pensara hoy cuando c rwonrramos entre las hoja, tlcl plátano soasado o las más thrn.s tlc l hijao ese puñado de masa que sr.:
alioa y adcrc1.a segúo los gustos dc regiones y familias! En Santanrlcr se le nombra ayaca y t1ene pasas. e n C'undinamarca se le
adiciona calab:ua, e n el To lima, con arroz, no lc ralta una rodaja de zanabona y""'' tlc pa¡>a. H ay qu1enes lo coron¡m cnn
una oliva mientras otros lo hacen '-'ln una rebanada de bue,·o duro. Pero en todos los casos. cuando el pct¡uerio nudo ciego de
cabuya se dc,¡ata, hay un golpe de olor que abre d npetito y prepara los scotitln' l"lra un deleite sumo. !'al vez es justmnerllc
el tamal el e jemplo e xacl<> p>n a explicar las dificult aclcs tk: uu libro de cocina. ¡,Quié n ha tlicho •1uc ¡~ueden darse re.cetas
exactas o rnetlidos pertectas"? El libro dc cocina debe ser sólo un tex to tic incitaciones . un manual de im(tgcncs y sugerencias.
¿Qué fórmula precrs• puede reemplazar la piz<"" tlt· csln o de aquello que una cocinen• experta pone como dato personal " un
plato que todos creen conocer de memoria'/ Cad •• c¡ttón reclama lo suyo como propiO y el tráfico de tillhmc.' que se nutre por
secretos vasos eumuuicantes tiene en todo lu¡;:u nuevas venieotes que lo lran,runnun y enriquecen.
Y c'to sucede , por igual. (."<lO " "placeres de la sal y el dulce . N•dn reconstruye me.ror los tiempos ele IHiuro.ucia ni endulza los
recuerdo~ con >í'I.ÚCar más vivo que pc n,aren lns golosinas. Todo 1icrnpn pasndo fue rnás dulce, decimos ahont al evuclrt ese
mundo de masillas y hujaldres, de rnrcles transp;orcutcs , de hnrinns esponjosas, tll\ fmtns rccuhieo tos. Todos los paises se
exlasían ante los mlln¡¡ros de su propi• rcposterla. Y todos tienen '" nu.6n. En Colombia cada re¡;i6n ul"inmr <¡uc sus mnujnres
delicados, esas cxrtuisitcces que Sirven más para el gusto que para el sustento. fncru n o son los más ilustres.
Fl hu¡:otano se saborea y nau(r•¡:a e n un mar de saliva al rccnrdar los obleas de l'etronita . el P'"trc de natas de la cbata
Oorotea. M crlcllin nunca podrA Ol\'ldar la parvn de la !'lata, que se repartía de ca<B en casa en pequeJ\os cajones rlc mltllcra.
E l ibaguereño envejet-e elogiando los liberales de ltos Sanws. El snntandereano las p<tsl<•~ rlc cidrn y apio, acracacha y limón,
d~ l<t> Arenas. E l payanés. los hcl:ulu' tic Baudílin, hechos con nic v<: del volcán Punteé. 1.!1 caleño, e l m<Tato de lo' C:JOycedo y
las cotac10nes de Mi'i" Angelita . El neivano, In~ pllnocitos aliñados de doña F.milia . F.l uoanizaleño, e l pan de yuca del scnor
l.o~tdooio. El barranquiUero h.- conservas de fruta de las F.11ri4UC1.. El samario la pasta rh: rn•ngtl de las Goenugus. Ul
canagenero, " " dulces de las Polanoos, que viajaban por la playa en 1• cahcza de tus negras. Y podríamos seguir ;tsl. rlc
ciudad en ciudad, de mcs;t en mesa. como lo hic1cron e n su prolija investigación de más tic un airo los realizadores de este
bbro, c()n la colaboración de Colcu hurH para reumr lo que se olrccc en las páginas que 5rguen
Pero un prólogo '" un aperitivo y por tanto dchc tener medida y limnarse, c<~mo Mr orombre lo indrctt. :t abnr el apeti to.
Yu es tiempo de pasar a mantel es.
ULORIA VALE'.N\.TA
- --- 5
riOUJ del editor
Queremos destacar especialmente a lgunos aspectos También hemos indicado en forma destacada el
didácticos que hen¡os introducido en este libro para número de raciones o de wmensales para cada
facilii<Jr la se lección y ptepantclón de los plat('IS. fórmula, teniendo cu cuenta que tm a lgunos casos
Pant ello cada recetrllleva una sefial GD en la que a puede constituir una única cot:nida o simplemente un
juicio de nuestros cocineros indicamos la facilidad * , acompañamiento o parte de u11 menú más amplio.
difkultad primaria **,o la extrema cornple,jidad señal:mdo en esas recetas las dos posibilidades.
***,en la preparación de un determinado pl.ato, o T:Tem<)!i incluido un glosario en donde se reúne n las
la dificultad de disponer de instalaciones de palabras de diferente lec.tura según la región y
ahumado, catnpos csp<J.:iales donde enterrar la algunos productos excesiVamente nutóctonos que
preparación o utensilios cuyo uso se ha pc1·dido·eu el pueden suslituirsepor otros de más fácil logro en el
tiempo. mercado.
Tambicn hemos indicada en forma destacada el A$iini~mo contiet1e la obra un índic.:e general que
tiempo aproximado de cocción 'I'C y de prepatación abarca todas las preparációnes por orden alfabético.
'I'P, para que se l'ueda adecuar alas peculiaridades de
cada región, en donde por lo abrupto e irreguhtr de
nuestra geografia encontramos tiempos de c.occión
diferentes.
Tiernos pueslo en cada receta los tiempos de cocción
a uiyel del mar y. al J'inal de la obra, una pequeña
tabla de corrc.ceión con la diferente altitud, ya 4ut:. TAULA 01\ COI!I.IECClON J>E LOS TIEMPOS llE COCCION
Sf.:(iUN LA AL~Tl'llll
hay que tener presente que en CQlombi·a el agua
hierve a distintas te¡uperaturns debido a la difcrcJHe tempemtm·a ro&Tecdó.n
altitud y con ello va da el tiempo de cocción de las altitud de ebullición por lutra de Clh..,.va~kl"""
d;:l ngu~ c,:(M.'Cióo
preparaciones.
I!n otros casos hemos indicado el tiempo de 30() tos •e - 5 mlnuln!! Ama7Jmin
preparación para que se tenga rápidaidea deltie.mpo - 200 J04 •e - J riúuu~
- too w2 •e .,
- 1 ll\ÍUUtO
a invertir para lograr el plato ansiado, los tiempos en o wo •e Nh·el del m.1r
olla a presión y la posibilidad de usar licuadora + 500 9!)"C + J núuuto
cua1tdo ello t)O afectara la calidad del plato, los + IOIMI 98 •e + 2 mioutos
iJSOO 97 °(! +J mlnulns
tiempos y temperaturas del horno eléctrico p31·a que +2000 9\'> "C +4 uUuutos
pueda realizarse con facilidad, slil tener +l~(lfl 95 •e +S mioutos >\ liipi<Uló
necesariamente que disponer de hornos de barro o +3000 94 •e +1 mlnutufi
instalaciones rústicas más afines a nuesmt cocina N(ITII' !!$lOS ' 'nlorts son -proxjo¡¡:ldóS y pu•de.o v~rlnr llge,:oo~nle d~bl
tradicional. do lll climlllncal de ca,da "'~>i6n.
- --6---
Tan rica en variedad de productos e
imaginación para la buena mesa como su
homónima Atlántica , quedó prácticamente
aislada y desconocida al perder su
importancia con el desarrollo de l::~ s vías
atlánticas que unían el vineinato con la
metrópoli. Dcscubri_r sus innumerables
sorpresas es una aventura irrepetible para t:1
aficionado a la originalidad y e.l talento
culinario. En el C hocó, encontramos la
región más rica en pescados de río y de mar,
debido fundamentahne.nte a su amplia red
fl uvial e n donde vive una interesante variedad disfruta en variedad impresionante de la
de peces. estratégica posició n de esta bella población ,
reflejada e n la var iedad casi infinita de
pescados y mariscos, carnes de caza y
magníficas cecinas que llegan en barriles
desde distintos pu11tos dt:l país.
ENSALADA DE
CAMARONo
LANGOSTINOS ver pdg. 26
ARROZ ATOLLADO D.E ALME,IAS ver pliK. 29
TORTA V E ÑAME m pág. 28
CARAPACHOS DE JAIBAS verpág. 30 CABELLITODE PAPA YA BICHE ver pág. 36
15
PESCADO ENCURTIDO ver pál{. 34
PESCADO CON LULO CHOCOANO ~w pág. 34
FRF~CO DE AGUACATE ver ptig. 21
18
QUEBRAO 11erpág. 23
PASTEL DE PESCADO ver pág. 34
R l'u.•tillu.• de r·lrtll'l>lutt•. 2 Tu~<l.l de zumt> o primem lcch~ d~ cortl Sorbete de borojo (o almirajó) (r.Jwcó)
-1 1 rtm rlr• lrrh>< t/¡• ''"''"·Azúcar u tttStu.
(;U • 1'1' 1~ onnut~
Se pmw lll'Uci nar la le<" he ti ecoco con las pastillas de cbocolutc
a fue~o lento, batiendo rut'rt.emente t'fln un mnllnlllo. IJ!yroJO !f! almirajó grultút•) -11 Vu.w.1 ti,. uguu • 1 Ttr.u dr lrrl!nn
Cuando estén dl~11cltas se le agrq:a LH h:•:h~ dt> ~;,~.a y el a~ú pol•·u · 1/, Ltbro ll~fl f.'
1 tlf u:umr ·.? 1/u~I'OS, boudos 1/, ('.,.
tar. dwracliJu·Je ••atñillu • /, Ctteharndttn t/( /llt(Z moscada- //¡~lo pt
Se bate bien bru.ta que espese a gusto. wdo (o¡H"ional)
'ie 'irvl' caliente. Se corta la fruta en do~, cun una cucbar.t be le extrae la pulpa
1¡ue &e pum' en un poco de UIUJa )' se bate con molinillo hJIS1a
Fresco de aguacate muemmmruruJ disoh·erla {o se Ucúa). Se dlsuehe lo tech.- l'n poho co agua,
se incorpora lo va.lnilla,la nue1 mO<oCOda, los hue•lll> yellllli·
car se bote (o se licúa) )' 'e agr••¡;ala fruta. Sto ¡Jul'de iocor·
1 Aguumtr·. f f itm tlt·lt'l'll~ • '¡, U/uu (115_gr.) dt u ·¡icar poror biclo picadn y ~cnirln fr111.
Se 11br~ ~lagmtratr y se e~frae lo pulp.a con una cuchura. se
bale o licúu cun lu l~dll' y el at,ilcar.
Se sirve frlo.
tr'OCIIOS .¡ Ccbollu.t • ulu··mtnt s_ra11dcJ, pcl<~dat 1 wrtm/IZ$ m ro pndo COIIIJ.IIU ('(Jil('/ra d~ ptaiJgUJl· 1! T·t:a.f<' rrJnlo (1' r pa¡; U/
da clS dcl.:ud.tJ.\ • 4 Du•tlfr \ ti~ a¡o,l!!._cadu.i .. ¡ Tmnmt# mrlrluro.pc• / J'a.u dJ' fFc/J~ cf~ ((), O, C.lfl<'lU • 'irtf \ ptnii(II/IJ U ~W/o • l)¡
flldu ptwdo[uw • i Crlt lrutud•u de IIWnlt'<JIIIIIIJ (" arrtlfl .1 J/ue- '/tu rada.• drcrbolfrtu, pitadu /i11u • Ílt< /.,¡r,¡cftrtlll~pt<lll.l de turn
o d.· Jnrtu¡;a nrncho. Ju..;; ~ ru,p_uda
1'1>.1, buudm • 4 llOjllf d.: ulatllru cimurmn • $11l y punie/1/u u
8"\'(0. Se lnvnn )' 1>1! '>l!tnnlu~ hut'vas, s~ picun y \C ponen 11 sofr~lrtn
SI·JHIII" la mantequJJiu.to clactitt)lt l'alcntar en lo olla en qu~ In rnant~Uin u t'u~gn moderado por 1() minuto•. Aparte, >e
"' n ca preparar el caldu. S~ lt' a¡:re¡,r,¡n las ctholla.o,., el ajo, rl a~me la leche lllu•nir a fuego medio,'' 1~ >~gre¡:a el plalanu
tomate} J&S aliños, <e clí·jan wfmr por 111 mlnulc..,. n.-•ol· r,1spadoy se deJa •·cx·inar por 15 minutn,, '" b;Uaafucgn m u•
Hendo. Se le ogreJ!ll ~• u¡:ua hiniendo. se rcllullt, \rle anad~ l~nto y se incorporan las hucn.\ ) 111 h rht de COC<>: \~ r;.
ti quew ~ los hu<'HI\ poc:o a poco batléndctln• t~c ~1 caldo, se \'UCh e;, se ta¡Mc y w deja conscrur tmr 10 minuto~.
deja cucinar uuc>'t 15 minuto~. Se le {HIIll' PI l'íluntro, se tapa, Se espolvore¡o cori'ta ceboUcta) el r.t,pado de picha)' w ~in t.
se doja 11 ru~¡¡o bajo por 10 minuto~ y M" retira del fuego paro
ocnirln bien adlente Guarru (Chnr6)
LD *'*' TC t 4 hrtra.' tu.~ SilO
Crema de aguacate fTumaw) P Tfl:as dt' agt<ll 1 I.Jlrru (<il)() gr.) d~ trlll: ¡¡murdlo chtJ('Q mo
-22
JLthrvz (SOO¡;r ¡,J,ram'd'''l, ~t>r.aoahumadu rnrtlltlttrn lrCitO\ St d~ la carne, dejándola 10 minutos en~ hirviendo
:r.. Lt/lra !líO.8! l.d'c~/lollocnMzono. ¡wlada y ptrddtt .J Tomntr con alguna\ Cli~\ de phltano \erde. g saca y se boUI el
maJu(o ptlnJu ,. ptmtfo • .¡ 1ol/os_5( ~bolla m rnmn ptrad(l:lfl:. ~tgua. Se (IOole la ~rnt t'On la\ 12 tv.as de agua, la cebolla
tros • L1bta (2JIJ tt 1 J,· !i!.•eso /1/tltrcoclu><:oallo. cotrd<io t11trn bar¡¡a) los plálllnll\; ~(· dfj3 mcinar ll ruego alto por 20 mi-
,,, .-r¡; Cmlluruúitu Út' cumuwlnwlidos Sal> blfU (u(lu,ot<'l a nuto~. Se le agregan la )U~••· la~ papa~, d lllnmte.la chillan·
~lL\W~ ~.el polt>O.Ia sal y pimienta; ..e dt'jan cuánar 25 minulu'>
"t la'a ~• ma11 ~ ,., tJUI~bra. pa~andolu parla maquinad~ mu
ler t'll J!rtlf\U, w l:na 11111~ bit•n J'rulandolu p:trot \a(arlt la
aproximadamente basto que esté tc1do tierno.
Se sirve bien caliente y se ocompar.o con rebanadas de agua·
C>I\Jl>ll<'a~t·a•·a 1. St• dcj;1 a r~rnuj;tr ~~~la~ lllata• d~ a¡:ua pur
cale y mojajos.
l hor.a. ~ luc¡:o \C pune a cocinar a fueJ:O al! o por 1°/4 horno,.
Se a~:rcjlan, la carne 1muy bien lovndar. los cebolhl\, el lo·
mate. lO\ cominos. lo bija. y se deja cocinar por 2tlminul0>
Quebrao de pescado seco rG'IIttprJ
aprO\Imodomcntc, h~ta que la carne esté blonda Se 11n11d<' ~D *" TC 1 hora Rarfont.• t~tt
el qut\0, \('reduce el iue~u. ~ re•ueh e~· loe cocina pm lllmi·
nuln' mas. '-e 1crlifica la ~al (~i es nec~rio .,.. lt• a¡:r'1:H un 8 Tazw de agua J Ltbra, 0 1 • 4E 1de r~smdo S(CO () 1'/dtai/()S
p<K'O IIOa\), S~ lo.ljll) .... d~ja repoo<.ar Ultll\ lllÍIIIIlll\ 0 \1' ,jn~
...,J~, pdudm nJurtJJm ""'fu IIIUJUI 1 LJ/Jral51)() Rl 1 dt'J!fl.P._QS_
~/,uln, y pamda• • .¡ T•J:t111lrlrt'ill' J, coco, clurlt l•u púg. /55)
aromp:madu d~ plata no' ~rdt' ~do~ machacadu,u frito tn
patacunt,. 1 Tn::o tk n[ruo (I'UP.''S: ,.?.~1- \,,¡ • pmurnta a sww.
Se desaJ:Ua~l¡w.cadu t'n~t¡:ua fnH qut IUl'J:O~ bota. Fn lita·
lOS de Oj!;Oa g ponen a cocinar 103 platanus' 111~ p:~pas por 3(1
Poleada (Burlou,·uu~. Na riño) minotOIS, basta que esten blando,. Se le a¡:l'l'J:an 1~ 4tata~ dt
lct'hc de coco, el refrito) el pescado. Se dejo cocinar 1$ mi·
J() T11•tt, ¡/~ •lll.lo/Ja\1111 l•·er ¡uig IO.J)- 11, Lil1ru (:!5() gr.) ddw nutn:<;, ~e le int'Orpnro la leche espesa de coco y se baja a fue¡to
mw dr mrll • 1 ('¡u lwra1la dr poleo y dluutm ¡Jicwlo.\ · Su/1· pi l~nto ¡otros 10 minuto~ nuh, sin rcvoher.
11HRtlrn a gu.ttn SI.' sin...
Sf punt ~~ c11hhoa hfrvir, -;e lugrega la harina. ~al y pi01icnta
) se rebulle lcnlum~nt~ con una cuchara de 1mlo, un~ :w mi· Sancocho de mulata paseadora
nulo~. hoslo que se forme una colada tospesa.
So: e~poho• CDn la.' ~ubas) se sine caliente. l(hocó)
C.D•• T("~''. ~r.•• Rackt.Dt:IS<lU
Pusandao de carne serrana rTwnu,oJ 14 Ta•ll'fdru~ua·l' ,ltt>ru/l<(J~t Id< cawtf."lpadu~s.pt~a.J
GO • • H 1 he".a RadontA ¡.¡.: 10
,.,. tro:o~t/lra 1!50&! ) tlr l~t~~\tldt' t<S • : lthra 125lls• d~
14 T mJ.' Jnt¡;ua- 1 Pollmh.•>proad<J >¡11cudt> ttttroum-:! Ubrou '{UCW.J!!.lftldo'tn 8 ptdn:o< ·1 Plalmom • rrtlr1, pdados \ pa•nd
( 1ks.J tl,rarnr u-rrmw n1riJJdu '" lrozo., ~rundt'\ .. 11 , L1hrn ( 7'ifl umla mant>. 1 Ltbra (.\IJO gr 1 t[, )'llf<l prlwla 1 ptwdu ·1 L1bra
gr) dtliiCtl.}'_f'lfltlit,>'['tO'<Idn-JPiátnnn< >tTdr.\, prltul,;, >purtt</1!1 dt• pupw, pcladw i pt ..td<H 2 1om.tln mudurm (>eluda• ) p1
COII fa mm• o li llrtt•·OJ duronn rodnjnf • 11; Ubm (2,\Ugr.¿ <ltpa wJo; - 1 c../lo(/u <ubt•:mm p••lcufa 1 ptC<IIlll. 2 Tul/m de uballll
pas pcmtwu pdadt1s ycorradase11 cuadmos - 11. Taza dt rt/rllo f•·er ,., ramu. pit-aútH • .~ Dtt ut~'o, tft' UfO, molttios · ó IIOJll~ ¿,. n!IJJUro
pug. 211) ·Sal\' pmricma u gusto:..._ _ __ nmnrron · 1¡, (.udumu/1111 ,¡,. ,.,,,,,,, m11/idm - '1· Ült'/tarndttcl clt
Se pone la t•arne o;errona a desallll' por 10 minutos en nguo pmurmn · 'iiil y l>tJitn¡¡ll.lt<l •
hir>leudn con algunos cll~carru; de plátano verde, se bota el Este saru:uchu se codn11 ~colo, a fuego lento. sln requerir cul
Mgmo y~ llllDf a codnllr en la.~ 14tazas de agua hlrvlcndo(20 dlldOIS especiales, pernúliendu u la cocinera dedicarse a otras
minutos apro~imHdamenr~). l.uego se le ai1adc11, el glilso,la• actividades. dt> alli YU ~impatko uombr~. Se ponen la carne
papa.~} la yuca)' ~e dfjan hervir por 20 minuiO"< a fUl'l:U rn~ y IM lluesos o cocinar en el al(ua cun lu l~bulla htrga; euando
dlo. St nse¡tura que todo esté blando y se adorna con 1113 ro· 11blande la carne luno<~4S minutOS) se Sllca la ct"bulla, Sl' po-
daja.~ d~ hUC\0~. nen lo~ pllílanM y ~e d~jan encinar JO mlno1os. Se ie a~
Se ~in~ aromponado de arroz blanco. las pa~.la ym11) toda' la~ •erduras y allños: se deja tapado
a fuego muy lmto por 1 hura. Se le añade el queso y las hoj~
dedlautro,sedcojapor 15 minuto\ m11~. Scrt•-utht~ se sine.
Quebrao t<.iuaptl :->oto
DllCiUitt <lurmpo ti< e<><'C1<'>n llclxn r<luti>e t... unpur~= qur
hmtan a la 'upcrfici~ (c:tpumu.-,)
iS:tnrochoo dt• carne \erraDa!
ll Ttuos dt agua -1/..lbras (!kg.) dech•mht1aco. ahumado· J!J. 8 Filelr< tk moJarra:. • 3 Hu~•·os.. baird"' • .l Cuc-lrarada:. dr hanna
L•bras (.l75¡v.J tÚ' ltnre¡as. remojtJdas dtsdt la vispcru en /0 la:!fY de ~r~¡;o . Sal a gww- Acm~.__
tie agua - 1 Púltnn<! vude, pelado y picado con lo 1uia .¡ T.ihru (500 Se llatenloshucvos. agr~gándolesla harina y lo sal, hlll!Uique
gr.) d~¡1uptu, pe/odas U!JEatlu.• •n ruadntos 1 Cebolla mbezonn. qufile una ll1liS8 muy líquida. Se rebozan los fllc!e8 y loe fríen
picuda· 2 Tallos de ccbnlla lur¡¡a, prcadoJ 1 Toma/~\ maduros. en 11ceite no mny !'aliente, ha.c;ta dordrlos.
l>elntlor y_eJcados ·1 AjlpJ!!!!;mórr. picado fuw • 2 f>'!!!!.~S de ajo,
p_icados - Sal. coml.ntA•1!1!!!!2}tlllll a gusto _ _ _ _
El pescado se parte y bt' deja en ogw~ caliente por :W minutos
Aguacates rellenos (Bumaventura)
hasta que seabland~. Se le 5atan las cS11i1U1s y la piel y se dcR· r.n • TP 45 mrnur"" ltacloo"' ~
ITlfliUZD.. 1 .a~ lent~jns se ponen a cocinar (en la misma agua
que han sido remojadas). por l hora. Luego se le a1iadtn el 4 Aguac-ates gnmtlr~. maduros· 2 Lrlrriii(fl(&.)ik'Camarttnl'S 1<·
-----24
-
IJ!!!_If"'fJ""""'J - 1/l T.naie maron~a - 1 ;,:1 aznd~ !al<tu/nomatr fl¡, Libra (750gr.) dt> fflii\Otlr muiz • 1¡, Ltbra (IZ5 gr.} d{.911~0.
-4 Lmron'·' ljuso).} Cu<lwrodas de .-uragu -1 Ctb<JIInf ruhl'· rollad<> 11, Libra ( J.!S gr 1ti' rhwhurrone:., biento;Jados ·:.al.
:on~s {'!fado.< r mllcuftL\ · -1 /)cmJ~ d~ ajo, ptcado5jmM -1 12 C11 Se le pone un poco d~ lii!Ua a la ma~o.. ~mezcla con el queso
cl!arada <ft t<>nul/o, molulo • !_ Cudrunula de cilanrro._ptmdofmo ) cl chicharrón, se ama~ bi~n, "~ ronnan arepitas) se asan
• 2 Hucn>s <lutos. tallados Sal y prmtl'ntu tt8"""· ala hra.~ por ambos lados hasta qu~ ~ dort:n.
Sto lavanmu} bien los co.mMoncltos y se pasan pur aguatrir··
viendo 2 minutos. Se secan, se pelan y ~t< dejan enfrlor. Se
mezrla el jugo de limón. vinagre, cebolla, ¡¡jus y t-I lomillo; se Cebiche de camarones
a¡:r~~:anlos umarones. se revuelve y se deja rt'PII'>Hr 1 hora. (o langostinos) rBuemlvi'muraJ
Se escurrt'nun JIOCo y lit' mczclllJl con In mayonesa y la bltl!>ll
GO * l'P 20 utimuos RiK"~HIIU
de tomate revoh·lt>ndu bien.
Los oguncntes se cortan en dus, se les quita la pipa y se relle· 2 Libras (1 k.B.:) tlc camaWII<',\ (o lmr¡;omnos)
nan. Se les roda el dlanlru y t-1 huevo. J+:t mismo procedimiento e Iguales in!lr~dienl~ d~l t'l'hkht d~
So- ~irvcn frlos, sobre hojas de lechuga. pc.o;cado. Se reemplazo éste por loscamarvne; (o langor.tinll'i)
pelados y limpiM. Si wn pequtnos se dtjan entervs. $i son
grandes se pican y <t pontn a marinar. slguleodo las mismos
Arepas de fruto del árbol del pan instrucciones de la rt'Ct!IK indkada. Las langostinos pueden
(Ciwc6) pasarse por agua cal~nle 12 minutos\ para facilitar su ~
lado.
l ~lurrttL\ rf,· tirlwl d•·l¡l<m 1debe dar 1 l¡, libra_f7:J() jr /tft mtii!J) Cebiche de pescado (/Jll(:lw\·enwruJ
·1 Llbrn (50() ¡;r ) lfn¡m'"'• rullrulu · .J flu~vos._bati<lo.< .Sa/a¡;:usto CO it TP 20 tntnUhl!l Rllr¡¡lflf'C Joi, IH
IIOJtiS 1ft plilt/11/0, -
Se J¡wan bien tu~ pe¡111N cl~l árbol del pan. se ponen o cocinar 2 U/Jru.\ (1 k y.) dt' ptwr;atiiJ • 1/~ 1 illfu (250 gt, J de ccbolltt.f 'abe
wm<r, pt•latiJJ.v y pit·ml111 [inu.1 (o mllutlú.t 1· 1 Diente de a¡o, picudo
durante 111 hora, se sacan, se dejun enfriar, se les quita la cá~·
caray se muelen. Esta masasemez.dacouel qu('l;(),lnshuc\'OS fino (<•pcional) • 1!1 1'/me'!t611 vmlr, prCIIdn jlno lopcwnnl) -1 To-
mat~ verde, picado ,lino (opctOIIIll) .¡ (rwlwrmlflstlf sul~u d•• to·
y la sal,~ o maso bien CJI una batea. Se forman las are¡111\, '14'
em uel•rn en hoja.~ de Jlhllo.uo engrasadas y se ponen a U'>llr mate ·1 C11drarada d~n¡lpiqrt<' (t a rema pdg 107) · 2 Cuclrorndos
a lll br.t'>H, sobr¡• una,uarriDa. voltcAndolas hasta que e~tén dt• vinagre -Jugo d.: lun6n .wfi<ti'IIIC potantbnrlo todo .\al v pt
tmnúu u g•uln • Hnju.1 de ft·,·/iuga jll:.t<l/5.
dorada).
So- pica el pesado en tuadrltos. asegur{U]dose que no Ueve
t'l!pinas. Se meL.('Ia cnntodo~ lo~ ingredienks, se revuelve~~
Arepas de ñame blanco chocoano baña conl'l vinagre y ti ju¡:o dt> limon. St' d\'ja marinar por
(Citoc·ó) J horas mínimo. Se puedt> refri¡:erar por varitJIS diru..
Se sirve sobre las hojas de letbUJI:I y M arornpafta con ¡:allet~
de soda.
2 Libras j 1 kg ) de Jiamt, coctdo con su mn('hu, pPiudt> 1 ttllllitlo
• .¡ Yt'm<tl drllltc~·os, btrtidas 1t, Libro (250 gr.) d~ qu~so, rul/11tlo Cebiche de piangua (BurJta\•emura)
-Sal u f51LV/t) en • TP 20 minutó~t Radone& HilO
Se mezclan lodos los Ingredientes, se amasan bien, St• IOmllll 2 Li~ros (1 kg.) de plangrl(l, di'Scotwfwdu .J.mnwmos ingtcdícfl
porciones y se IC1rman las arcpas, se envuelven en hojas dt· te., del ccbicltc de pescado, e tgrwl procwbmiPnlll.
plátano tn¡;ra~ada~ y se &.'illn a la brllSII sobre uno parrilla pc¡r
unos 20 minuto) aprúxirnadamentc. Se reemplaza cl pescado por la pian¡;ua, que se pone en agua
hirviendo por 5 miuutM, hasta que se abrd. Sto di'Seúurha y
se pic-.t, se cocina en agua por 1 hora y se escurre, luft!o se
Buñuelos de fruto del árbol del pan pone a marinar ~iguiendo lllli mismas lnslnlcciones.
(Chocó)
Concolon (Barbacoas)
GD * TP 1 hona ti.Miuno 12' 1.J Pega dt arroz con coco. que :.e bicve p;.1ra acompañar guise,..;.
Los mismos in~rediento de la~ arepas (ver receta cui'N!I-
pondicntc). pero dt> los huevo~ sólo se utili7.an las yemas. Una Chaupiza (CJuapi)
vu obtenida lo mOSII, se meula con la~ yema.~ y lo sol. se
~tnu•sa hieu y se toman porciones, se hacen bolitlls y se ponen Pescado muy pequeño ttu~ upan-ce por la época de Semana
a freír en areítc hasta que estén dornd;ts. Santa formando auténticas mancb11s tn los alluen~ del rfo
Guapí. Los pescnn atravesando manl<ts cunlr.t la corrienle,
lo~ secan al sal, les pcmen un poco de sai,I05 envuelven enbo·
Calloya (Burburous) j<ts de pbíb1no y losaltumon. Lm comen sol05 como aperitivo
o formando parte de gui~dos.
(;11 * 11' t ~ mlnUIOO Radoo.. ]4:111
-----------------
----25---
Costa~fica
Empanada de jaiba (o camarón) timo, ante:o; de <;en ir,~ m~1cla con la ma}OllfSll..
Se siru c;obr~ hojaJ> de lfchujln.
mdn.1 ¡mas .~td" $'<'1" • A,.,.;,,. 2 Lihra.\ ( 1 kg)_dl' ctmrm'OIItS.frt.tcos o secos_, salado., (o lw•gu.••
Se softle In carne de jniha (o l'amarones) cun ti refrlto,los pa- linu~) • 2 Ltbrns (1 kg.l dtpcrpas, coridas 1 pt•luda.• .¡ l.ihra ~
pos y lo ~al. l.a mao;a btt ~oba bi~n y lit! van sacando po•·cloneR sr ) d! cebollas cab,•;onu:., Jl<'lmla• y pimda\ finm • 2 Ll.mon~s lt1
y formand<1 bollla~ qoe se pampean sobre hojos de phltonll ¡ugo) 1 1'a::a •lt·mm om•.1a (.Yt mJt• tlt hu~vr>s l>ntultu ron oceut,
en¡:rno;ada.~. coiOC'olndoles un poco del gubo en la mitnd ) ,..... ~ota.s ddimór1 nul) - 111 ¡¡, •.,~~~""''S"- Acemmas, pícad<ts • 2
rriiodulas para formar losempanadas. Se frkn enael'if~ bien Diellte5 de uju (npmmu/J • \aT¿·pllm~llf•l 11 ¡;us.:.:IO: .;. _ __
cali~ntf hasta que estén bien dorada.•. Se pasan los lan¡:t.,linu' (o camarune~l por agua~ zumo de
limcln bien c-.dit-nt~~ por 3 minul&... para roclnartos un poro
) f¡¡dlitar ~m pdado. Se límplan de la' cna >w cortan ~n !ro-
Empanadas de pescado tJJuena~enwraJ ros. Si son secos. ~la1 anenc.horrodcsguafrf"oCa¡Mir un ralo
hasta que ul probarlos sólu qutdc un peque ñu rt'>oiduodc sal.
Si son pequeños o;cdcjanl·nttrtl\ y si \rln¡:r.mdts!il' pican. Se
MA\'A· pone la ~I'Hllla c:abnon~ a m;u·inar e-n jugo de límón ~· li·
2 Ltbra.< 11 1\g.l d~ !tan/la de 1ngo ·2 Huc••os, bartdm ·:!Cucho· nagre por JO minufu~. St' r~1·u~he con Jos cll.lllllCones (o lan-
radas dt• mamrquilla ·] Cucl!aradas de agua 1/l Cmlwmt1itu úr g~lin()!j) las papas y, ul l1nal,lama)onesa. Se prueba de .,.1
po/ro d,· ltollll'Or Su/ a gttllo. ) M' macla muy bien con las aceitunas y la pimienta.
~ sirVl' frio.
Se mezclan todos In~ Ingrediente.<;, Re amasa hicn y SI' d(111 r~
posar aparte.
Enyucado (Chot·óJ
GUISO
JI:ibras ¡jf¡. Ks ¡ dt pescado, bmp1o 2 1a zas de arro:, l'OCido t CO • t TP 30 mmulut lüduntt tt;'tt
seco. ol Huc>OS durru, picados ·1 Taza de refruo f•:a Pfg.l/1) 1 ll1hms (/ 11, Kg.),¡~ )U< <l. Nllm/u • 1 r,,.
n, ro/Indo ·1 Par.tfa m
, Tr•:u d~ uc ~,,.,«<•.picudw • 1 Cucharada de 1o1mUo • 1: Cucho·
nida dt mi'J'""'w •.~afy p•mu•nw a /P'-'111.
m~lado - 11. Libra (25Qgr.) '''''1'"""'·
rallaclo ·2CucltarodaJ d•ali
nos d~ chocol.ur (ranrlu ' clm•os <k olor moltdos) l'l;:quua rk
Se cociDa el pescado al vapor m pool agua por 10 minutos, s.al
se 5-aca, lit! pela, ~ le quitan las espiDaJ>.) .,., de,mtnot.a ht Se pone la yo"a ralh•da rn una batea, se le agrega el coco ra-
carne que se mezcla con el arroz, los hufV!b, el hUJ(ao, las llado 1,... n1e-~:cla bien l. luego Jos allnos de c:boc:olale. el me-
hlerbos, sol y plmlenta. Se vierte todo l'D una :;arten y se lleva lado, el queso y la sal. Se amasa todo bien y se vierte en un
a fuego ml'Cllo, revolviendo bien. molde prt"viamente engr~W~do. Se lleva al horno precalen•
J,a mosa se extiende mu} delgada sobre una mesa enharinada lado 8 35()" ¡IOf 20 mlnufCK, h3SIIIlflle p11se la pruebo del CU·
y &t> corto o ¡10rdonrs redondas, que se rellenan c-on fl gui~o chillo
y ~ d~rnm presionando los bord~s. Se ao:-tnllodan h" \'m·
panados sobre una htta engrasada (qut! no se foqu~n) y~" lll'·
van ul horno precalenfado a 350" por 15 minut~X>. Fr(jol tapajeño ((;unpl)
Se ~lrven calientes. tE., cqstombre prepararlo pc~rD Vljllllal
CD * TC 1 h<mo :!\1 llllll u101 IUdoo4o 6111
-.•1 ) phnicntn. IIIU~')IIt lento. revoh imdo pur t;; minuh". Se l~uales cantidade-;) pro<·~diruirnlu 'l'w la •qucrre•cn~,.
..inl' <'tnt :tn,tlll' de choclo. 1' cr pot.~. 27 l. ~olo ~ dirertncian ~~~ qu~ ~ dl'ja ~'1 eu:u' <tu•·-
br ado en a~ua a rcrmtntar por 1! dm~. nmtbiandot~ d :t¡:ua
t'Uda 2dtas. se murte' \e obtiene 1111:1 ma\';1 :tj!l'ia. que\~ m~1·
Huevos de iguana (Buenaventura) da ~u u d quc•;o, lu;; hue1os 1 lo sul. '>~procede i¡:ual que t'n
la rt'('t'ht inclit..~atla.
Gn • TI' lfl mlnuo~•
s~ codnan en aguo y sal por 1Ominutos. se sacan y se comen,
abril'ndtlles 1111 pequclio buceo y sorbil'ndu el contcnldn. O se Palanzán r /Jur/ltl('(lll\1
cocirum (mr :\O minutos y se comen duros. c.; u • TP i4l minutos en .! J~¡¡..,
cinar u fuego medio por unn• 20 minutos, hasta qnc empiece 9 Tozos d~ ogua • / ü Llhm (75() gr.) de/1111gostmos 1 L~brn (500
1
o secarse el arroz. Se le agrega la tinta, Re r evuelve, se tapa y f!!'·) de C!lmoroncs tigrt'<, muy l>ien illl·ado.l ·1 1/, Libra (75U gr.)_ de
se deja terminar de cocinar ba~t.a que M' qeque a su gusto. filet(S decorl'lno (o porgo rojo). picadoN rrt trvzo.<-1 Lll>ras (1 kg. 1
Debe quednr un poco húmedo. de ttlii1e1as en Sil con(/tn · l Libra (S(}() ¡;r.} de calumures, cortados
en lit itas co11 s11s pancM · _{ 1'111/os <le opio, pimdo.v [m11., • 1¡¡ /.tbra
Bacalao de pescado seco-liso (Chocú) (250gr.) dr za11aflorias ralla1/as 2 l'imumros. TOJO yvertlc.pirudm
finos • 3/d TaZIJ de tta.1·ru de wmatc · 1 Tazad~ crema de leche (op·
<.a> ... TC :;5 111imuM R~ov; WJO
CIOitlll) ·1 Tttz" dr ••mtJ hlurtw (o vino de jerez seco)
1 L.tbras l ' K¡: 1 tlr f"""'udo •~e;o. l/OGAO:
GUISO: 2 ( tbollns cabezonas, P'lfldJL\' ,v pwadfls finas -4 Tallos de c~l1oJT.i
4-Tul/os dt• CPhOI/tlfarf{a, ptcmJo.v 2 C~/;>()1/a~ de i!IU'l'O, pim daN· largn, picados ¡mos- 2 Tomares madtutJv, ~eludo.• ! .Picados · 1¡,
2 Tvt/Wr<'> mi/duros. r~ltullJI) pi.·udos J 1/o¡us (/~ alhaltnm. pi· Cudmradita de wmillo' ! 4 ('uclranr 110 < oregtmo· Pimrmca pul
r!u1u<. 2 C'tt<lwl<ldas ,¡~fUgo ti<' /mu)n • 1 Ct<<hatadu tle •·tnagrf._· "g~J.~W. 2 Cutftarudas de aceite· ~e so[rte roda fl!volt•tmclt>. ha.vw
f¡ 1 Jn:u ,¡,.m dw r¡~ Curharndtuui,-/JtfU 1achwre) S11/ y ptmte/1111 nhi.PJli!r unu ''I'CiLtu. l'tUH'C.
tt gn. \'111 Se Jlonenlas almejas o codnor ol vapor con una taz11 d~ ugull
Se sofrleel aceite, rl!l o! viendo hasta obtener ona l>liiAA suave. <por 5 minulosJ. Se revuelven bien para que todas se calienten
Se lai'U muy bien el pescado. se escama y se cocina en ogua por igual y~ sacan. El agua se cuelo con un lienzo fino paru
hirvitndo por JO minutos. se saca. se le quitan la piel y las~ qllitar la arena que puedan haber soltado y se guardo. A las
11inas. Se desmenu1.a la <-arne, se mezclo. con el guiso y ~e (I(HIC alm~as que se ban abierto se les sac:t la carne. I.os langoS·
a t'illl~crvar por 10 minutos, re1·olvicndo. linos y los camarones se echan en ~1 resto del agua bien co-
SI.' ~irve "ou arroz blanco. licut.c.scdcjancoclnar por4minutos,~sa~H1l) sepel!ln. l,as
t·á.~cBra.~ de los camarones se muelen muy rmas (o st' licuan)
y ore re¡;rl'Han al caldÓ. Se llllllden la zanahoria, el apio,lo~ pi-
Calamares rellenos (Tunuu:u) mentones y los calanlar·es y ~r dejo cocinar por 15 minutos o
f_,O•• 1("..¡() lUlDUIUII k»cll.rt"'"'"'Rilll fuego medio. Lus langostimlh,los camarones. las almejosy el
2l.ilmt:. 11 kJI.) de calamares mt>diano' • 1 Tuzude rufríto_(•w pág,
pescado, wsufrll!ll por 5 minuh•s en el hogoo y se ponen en el
;>,'!! • 2 Tuzu.l de a1 roz cocido, Jeco • -1 1-/ut'vo> duros, piwdos · 1 caldo (On la pasta de tomate y el c11ltlo de las almejas y se deja
Tn·tt t!r at·eirumu, dv>lwesado.s 1 p¡c,u/as finas· 2 fttw' de ledte consenar aflrego lento por 10 minutos. C111111du tenga la con-
~istencia dc.~cadn, se le agrego ~1 vino. se dt>ja ~~~ cl ruego 1
tft:' l'tKtl • 1 ,1 Tt::a dt YtÚ!lU dt' ll>tnut..: 1/, Ta:o d~ \.'liJO blanC'o Jeco
:laí v p1mtmm11 gurw minuh• hiNI contado y se baja. Se sirven pordones en cazue·
las de barru negru (luc se calientan al horno o al ruego. Se les
Los C1llamar~s se limpian y se lavan muy bien y se c~>einnn en añade la crl'mll dt> leche, se e·evuelvcn. se deJan al calor, sin
agua hirviendo por 10 minuto~. Los patlcasse pican y~ m~z dejar hervir. por un minuto,) ~e llevan a lo mesa.
cllut con Jos huevos, el arro:t, las aceitunas. el guiso y el vino
---30
Chanfaina (CJro,·óJ lada.n picadas 4 razasdt l,rJi,deetH·o. e>pesa-1 Jo:a dt!!J!!!2.
(•w ¡Hig. 28) ~ni.1.J!.tmtt11lll "grwn.
tiJ ** l'C 1 ho•• R-n.. KIIO
1.o!> pescadltos se lavan muy bien y ~e sofrlen un poco en
1 ÚbraLW<I gr ) dt• cm~"6n dt urdo • 1 Libra ( ~{)() gr.l de bttcht lltl'ile, se les anade le refrito y -e dtj>~n ..o freír ¡)Or 1Ominutos
dtcmfo 1 Libra (500.8' ) eh lug~Jo du~rdo · 1 J. Libra (2~0 ¡;r.) m1h. Aparte, ~e cocinan lospi~Uul~) lw.papa~enla lcchedr
Jd>u}i: darrdo · Uil>r.t (l~n K' ) tlr l!ujarillo daudo • 1 ', l.ihru coco (por um,.. 25 minutos), hasta que eMn blandos. ~
(15(} IV·) de rragtmre df rl'rtlo • 2 Tomates rojos, pelados y pu'fldm anadl' el gui~o de los pe.'ialdltos y el refrito, ~ baju 11 fuego
·1 Ta.:.u dt· re/Jo/la en rcuna, ptratl11. 1 TtU.o d_•• aholltt l'Llbt•orrll, lento, se tapa y ~l' lll'j8 reposar por 10 minutos.
emulo.{¡ f>~rrtto dr OJO nrolzdos . 4 Hu¡tJJ dt• ulboltaca, ptradas
1 Otdw'lui< de rilanuo. ptcado · T,, /a•o tlr ju~" de lim6rt ~
1u;a d~ liCfllt • 1 Curhmadu de_'!_t¡n (ttrl!lnt~) -1 /.il>rus (1 kg.) d,• Encocado de jaiba (Buemm•ncural
11a~ladttS roodn< \' mrtuda.f m watfmo> .~11l a ¡:u11o. Gl> • • J(, ~lminu101 'Radnnt4 KllU
Se ponen a cod.oar todll) l>1~ mE-nudttnclasjont~e>, con lo" ajo~ 12 Jaibas • 4 1'14ranQs pmllm<", pelados~dos • 11¡. Llbra
molidos por unos JO minutos; cWindo estén cocida;, ~e SliC:IIn, (750 gr.) de papospasnuas. f1<'ladiu .Y l"~od<ll • 4 Touz.• dr ltcht dt'
•e d~an enfriar y se pk;m e u cuadrltos. Se prepard un &ufrito rnm, e.,¡¡csa • 1 roza dt afnto (vn pdJ!. 28) . Sal1_prmttn111 a
con lab 1'4•hollas,los tomate) y lu\ <"4Hninos, se revuelnn bl~n SIISW
l se sofr•tn ~n el aceite, se agregan la; menudencias. se so-
lhm por uno- 1S minutos y se anoden ht> pa¡1w., la albohnca, La'jaihassccoclnan (por 10 minuhh)tn agua bln•lendoyse
dcllantro, el jugo de limón, bljo y sai.Sedej111·on..enarunos limpian. Se <iliC:IIo. se quiebran losl'<~nlll&cbos) se ponen los
S minutos. trows a cocinar con el refrito, los pl:il•lntiS) la\ papas, sol)
Se sirve caliente con arr11~ blanco y yuca cocida. pimi~nla l'R llllel'he de coco, a fuego lento pQr 40 minutos.
Sr sirve sobre una ca¡1a de arroz blanco.
.¡ Llhrar (l k]; j dt ramr ([, !G._Uilmt, con 1u.1 hu~w.~- l.m mi""'" ·1 Ltbras (Z kg.J dt err:o>. lrmpros. cl~sprts11dos y ptcodos co11 sus
mgrtdrtlltts dd ¡;wso (l't'r pllg 3/t..:·c__ __ hu~sos Los mrsmos ingr~drcm~s delguuo I•E:J!.dE: JlJ.
La Iguana se despresa. se frolá con limón , ~•) pimi(n!a y !>4" Las presas se lavan mu) hien y se dejan marinar en lecl!c de
dcjarcpo<,ar por IS minutos. Luegoseponeacocinartn a¡:ua uca por 2 hora~. Se ~can, ~e frotan con pimieoua ~ « holla
que la r uhra por 60 minutos, basta que ablande, se le quita larga ¡1icada, o;ed~jan r~pcNOr) ~epon~n 11 gui..an-on IUiomh·
el fuero) ~e (l(lne a guisar ron los buesos o se le d~prende la n•o~ ingredientes e i¡;ual pru<:ed imi~ntu del guiw.
canee> !>4" desmettu/JI . Se ~iguc cl mi'illlo procedimiento del
guiso.
Guiso de sangará (Guapc)
Guiso de iguazas (o patos salvaJes) (l'langua de concho gigante)
(Grwpi) C.D ** lC ~ ltorWI Kadom... X:IO
Gl~ •• • re. Pi 1 hun~ R.ii~:hm"'l:l/10 -1 Ll/>ras (l kg.) de sdngara, cie>rOII'flnt1a Los ""smosmgredti:n
res de/_guiso (~·erpdg. JI}.
1(, fgUJJULV tlr1pltmwdu.v .\'lunpia1 (u 8 paW.\ rruJ.1 o merw.v, dt:¡Jt'/1·
dJFfldn ,¡,( fllntllnn, bmpiov .r daplumadm) ql.lt'pt•u•n unu.1 4/i/Jru..• La C:lllllc de sangarrl se &(l(lrreo contra una mesa o con un
(2 k.s ) · Los mrsmas uwr~drmr~• drl/juisn (• "'pág ..ll ). mazo para llhlandarla nn poco. Se toeina en agua-limón por
La.o. i¡:ua:za¡o !>4" dfjao ent~ra~ o se parten en tiOii. l.&. paro~~ una hora. Sesac.a, ~e pica ruertcmr nte y ~oe poue a gni.~ar Mn
cortan en dos o en cuatro, dependiendo dd tamaño, ponien- lo<; mhmeb in~ient~~ ~ i¡:u~el pruceclimiento del ¡:uOO.
doles antes un hierro caliente deblljo de las alas pana quemar
las glánduln~ que producen almizcle. Se dejan fllllrinar eu le-
che de •aca que lo<; cuhra una~ 2 horas, se sacnn >se ponen Guiso de sultán rGuaptJ
aro<:inar(•naguliiHir 20 rninulOii. Sep<lncn aguisarslgulcndn (Camarón blanco grande dt riel)
el mi~mu pruct'dimitnto y con los ruisnu:~ ingrecli~nlcs clel
(f0'**' TC35 minum~t Radnnt~R.'III
~iso.
4 ~.i!Jra1 (2 kg) tlr wli!Jtll'\ • l .o.v ntr\mm m¡¡rrtllm!!:_~ deiiJ!.pjO (•''!
Guiso de muncillá (Guapi) ¡w¡: . .11):..- - - - -
Lo~ cantarunes !>4" paSHn por a¡: ua hirvie-ndo 2 minulus be! sa·
¡Camarón c·nlnrHdn •l• rro. Sr pesca sotam~n1e ~on ratnnga tca- can y S~:pt'lao, se límpian dt tu vena, se pican y se ponen agui·
na~toH
sar siguiendo el mismo procedimiento dd guiso.
33 - - -
Guiso de toyo rcuapl) -1' ihra.• a kg , dr filrtF' dr f"' """. ' ¡lthru ( 750 ~-).k pupa•
1
(Tu maco) 11!.J.Ltbru (75!!.gr)llr mm u,¡,.< h1¡:ua · 11: Llhru (250 gr.) de nwsu
¡/~ mmt • 2 Lthrav 11 k¡; 1tlr 1 o.•t11/u ¡lf t'rrdll.¡m·adu rn lmzo1 pt•·
T(' 1 h•>r• i'er kilO p4-. l7l qu~ftos · J 11, Tcuo ,toejrlto /l'tr pdg 281 . 2 1/uevos duros, cor-
f Übra.l (/ 1¡, J..·g.j ¡/~ p~sc<~tiÓ, corta!!o m rmlu¡t~v grwwa.• • 4 l'lá- mdos m Cl!!J.I~- 1 LlbraJSOii gr} <lt P"J!U!p_nsii'!_II!.JI.t'lntltJs, ro-
~~~~~Oj ••crdes. pelados y partidos {sacántlr~lr.v ¡•/ r.tm•z•ln) • 1 UIJra ~idas y picudas · IIOJIIS de pldtano Clumrhes ·:..:A::!c~~"-"'!:"'----
(5(}() gr.) de pupas pcpt(!las.J!!{adas y bumluvadus • 1 1 ¡/¡ru (51)() Se cocinan las pepa.~ de chi~ua, por una hora, se s:tcan y se
~r.) J .. vuc·a.¡n•ludu '' partida 1¡, Ttu.a de reji'ilo (Vi!~J!dg. 2/1[ 4 pelan, se muelen y se mezclo con lu masa de maí;¡¡ y un poco
Ta:a.v tlr agua-lt•t h~ ¿,.cuco. 1 Taza de leche de coco espeso !prr de aceite, se amasa bien. LAR c05llllas se ponen a cocinar con
nrtra) (••t•r pll¡;. 15~/ un pocn de agua por 20 minutos, 5e les aña~ cl refrito, las
En laHuRiro lat.a.~ de agua-leche de coco se ponen o cocinar papas, ~~al y pimienta,~ me1rla todo en la masa, se le pone
las papas, lo~ philanos, IR yuca y el refrito por unos JO mi· un put'O d~ ~Ido ¡Jara que l¡u~dt• u u poro aguada. Se pre-
nutos. Cuan'do l'Sien blandos, se les agrega rl pc<;cadn y la paran )11) hojas, un poco tnArlll)ltda~. !le le\ ponen porcione<.
laza de leclll' de coco espesa. l se les anade el huevo cocldo, ~ doblan las hojas cerrando
Se tapa ) se deja reposar a fu~o lento por 20 minulu') .,.. el tamal. se lllllllJTll bien con los chumbes y se ponen a hervir
~ir. e. en agua-sal por 11/ 1 hnnas.
• JS
l.os mismos ingredlente~ y procedimiento del tamal de cerdo
y g>lllina (ver pág. 35). Se •·cemplanm las carnes por los mo-
CabeUito de papaya biche (Guapil
luscos. E~IOb St: cocimm en agua 11nr 1O minutos. Se sacan y CO •• 1P 10 mlnt.Jtu5 o:n 'J Jlus RaclonC51'J.Jl·l
.e de>tvncban (de~arhmdo h1s ~'Qnchas que no seahra11). SI'
pican y se ponen a cocinar por 30 minutos. Se sac¡m y ~e su- lfiijia,vn btcli~ gmnde · 1;, Lilft) de agu11 · 1 Libra (500 gr.) de
fríen en media taLa de refrito, por .lO minutos. Se preparu la azúcar.
masa. se le mc~~ela la piangua, se arman los tamnles y se pro· Se corta la piel de la papaya y se deja deslechar 1>0r un dia. Se
rede igual que en las preparaciones anteriores. pelo, se corta la pulpa en trozos y luego en palitos (lo uuis del·
godos posibles). Se ponen a calar en agua de afl.,icar. hast~
que estén a punto.
Tamales de tortuga de río (Guapi)
Cocadas (Buenawnturtt)
2 Ubru.• (1 kJJ.) de carn,•pu.ipo de rormg11. Gt> "'* Tr 441 nunutos RAdonts &IJ(J (l'<r loto pilg. :W)
Los mismos ingredientes e lgunl procedlmiento que los La·
l. Cocos ¡J<'iudos. pur1idos y rallados (.se ctJ!klét va <'1 U(¡ua) -1 '!: 1,;.
ínal~ ele c~rdo) gallina (ver pág. 35). Kstas cames se reem-
hru (75() l{t) ti~ azúmr- .¡ Cf:av(l! dl'tJillr, molitltJs .¡ Umfm (ju¡;rt)
plazan por la de tortu¡:;o. Lll carne de hwtuga se cocina en
agua 2 horm~ hasta que quede ti~rna, luego se M1rríe un¡1oco
en aceite caliente, se le agrega 1/l wade refrito y se deja con· Se ponen, d afredJU dd cutco y t:l a¡:ua de los dos CIK'o&. media
~ervar por 10 minutos. La masa se mezcla con IH IH:t.:l de re- libra (250 gr.) de azúcar~ lus da\•o~, a cocinar. Cultndo ~.rn·
frito rerumte. se mezcla lodo ) se procede igual a lo~ aote- piece a espesarse el almíbar se le a~rega el resto del azúcar y
riures. el jugo dellimon, se re•·uelve con la coguinga (cuchara de
palo) basta que se endurezca. Se sacan pequeñas porciones
cou una cucluu·a, ~ l)oncn sobre WUI fucot.c húmeda y se de-
jan enfriar.
Tortuga en carapacho (Guapil
Chancacas (Buenaventura)
1 /imrtga m~duwn .¡ Vhrr1 ¡5()() ¡:r) dt• ¡~tt¡JUJ pa.•W.Ins. peliuios,
cot;idrt~ l'plmd.IS tll <'IIOdrrt(~·' - .1 Tuzu.• de urro; coúdo. '~'o 4
1'/úmllM l'enie~. p~/11dos. rorJdt>\ )'molidos·.( tlttt'1 u> duro~. pi if"J.'OSJ!!!.of!o~, pnrtrtJ!>s_¿t:rJI/a,to!.!:..O'!!'anrhll <ie pumg11n · 4 T.7·
mdt/\ - 2 Tuzu.1 rÚ rejritu (' ~~ pa¡;.l/J) · 2 Tn:!l<rl" ln·lw rle mt'll zas de agua · 2 l'mrelns · 112 Librtr USO gr.) dr cdscora ddrmó11.
\rd. pimit:JlJ<¡ y comino 11 IJ.IISIO. rallada · 8 tJoju.1 de limón ? A,,tiJI<L\ dr· cane"-la"'.'---
Se saca el carapachoB lB tortuga, ~e limpia, se desprc.o;a y se
¡10ne a col'inureu agua por 2 hora~. Se ~sea y se 110nP a sofrelr Se ponen las 4 taZlls de agua a cocinar. a fuego medlo. con la
~11 eJ refritO I>Or 15 IIIÍIIIIUI~. S~ aiiaden la~ llBilllS, el 81'rOt. y panela partida y el afrecho que resultó del coco, hasta que .se
parle de ht maSII de pláhmu, se revuelve, S.: iucurpunm la le- espese (unos 3!1 minutns). Aprute se hace u.n melado espeso
cht' de coco, los hut>vos. sal, pimienta y comino. Se prepara con la ot•·a j)anela y un pnquilo de agua, se agregan la~ hoja~
el carapacho cubriéndole los huecos de las extremidades y los de li>nón, la can!'l<~ y el ralladu de c:íS<:a•·a de liruón. St> m~Z
hor~ con la masa de plátllno ntolido restante. Se vierte toda dan ambas preparadones y se dejan cocinar a fu~go medlo,
la preparación en el carapacho y se llevo al honUI prccalen· re\·olviendo con la caguinga (cuchar:J de palo) ha~1a que esté
lado íl 3000 por 30 minu1os. a pu.nto (20 minutos). Se extiende sobre una mesa, se deja en·
frlar, se corto en porciones rectangulares que se envuelven
una a una en ho,jas de plátano.
- - - 38 - - -
AREPAS: ARRTERO, MAlZ PELAO. CIIOCOf.O .,,., ¡uig. 5.1
SANCOCHO PAISA wpág . .>-1
43 - --
SOPA DR ARROZ •·er pág. 55
CARNE ASAI>A EN TIESTO mpt!g. fll
- - .&:'
~1\ ---
ROPA VIEJA wrptig , 65 AT.RONf>TGON I'I'IJIIÍg. (>()
MARTA LUISA 1.,., pág. n7 CREMA JlE CA FE ver púf:. 67 JUGO DE MANDARiNA i'er pág. 53
...
• •••- - -• .r
.•
. . ,
. .,.:• .
... .. - ·-
•
., ...
.
...
•
-. -
.
•
..
..
.•-~• ......
•
..
; .. .-... ..
·-....
~
•
·.~
..... .....
,'!
•
.... ..
·- . . -. .. ...
.,
.. . ..
a.; " •., .......... . , • .• ...
·~
..
..... -"· -. .....
_ ,.~,."!>'-.
. .·-·
~.. .. . .,·.
·--
'
.-.
48 - - -
51 AREQUlPE verptl¡.:. 66 NA TILLA Vt'r pti¡.:. 68 PIONOMO vupáx. 68 HOJUELAS ¡•erptlg. ~
/ ------------------------
----- ~9 ---
TORTA DE FRIJOLES ver pág. 5CJ
DUNUELOS VPrpÚJ:. 53
~tioqui4·Waejo Caldas
~pone todo junto" mHrin~tr pur un m111imo de 2 mese.., en
un recipiente esmaltado u de ~idríu. ~le puede llgn'gllr agua
fresca a gusto paca bo«rlll mas sua•e . ~cuela~ ~oe emhv·
leila. Se sine en copitas pequenas. •
Aguardiente Con la.s mora.<;. un poco de oguo) llibro (500 w.J de azucar,
be 11repara un dulce. poni~ndola\ a calar o fuego lento. basto
con hojas de brevo (Aminquia/ t¡uc tum~ la densidad d~'>t'ada.
C fl 1t 1P ~ mtn,llllll
53---
~ioquiG·WtejoCGJdas
3 TuW> Jr '1""'''" rnolitlo • 1 111 Tu:n dt' hnnnt1 ti~ mlll • • '1/u~•·o< GO • TC 1 buru lttoriunu~' IU
1 T>chc c~JHHltUI M.! (sucarlc la c!'lpumH <.~uc :,e (umu.: 1:11 lu ~upct riel~: 16 Tazas de oguh 1 J..¡/)rn (5(1() gr./ tf,• t•unu• gurda rieres mrwr!J1
del cnltln clur;m(r 111 r"rl'itln 1 t/1/f'OZO~Libta (5(}() IJI.) tJ,• Clllllr'i/¡·¡•ertlll (ilo'!JIIillrA) f!l.l'tlllfl P/1
trozoj - 11;,_ Li1Hu.(250 gr.) tleyura,¡u•lruln yp•miloJ ·l Pltfrnnos vtr
<les. p<'ladu.\ .l purtidm r·on lt1 munn- ' l'ltlrnllOJ_gllllleos, ¡>el11d0!
Caldo de menudencias ptutidm t'll tlo.1 • 1 Plalflnn mutlum. C(lctt/o rrporre con c6srara ,.
l
---54---
~tioqui4 ·WJejo Caldas
~mdo 1 Libro (.>(J(I¡,r J dt pa¡xa, ~ladas 1· ptcad•IS 11, 1 ibra que se preparo.la.corne se pica menudameote y sesofrft con
1/2} ¡tr.J dtamtwciw, prlad<1 v ptcada. 2 'Lanaltonasr<Jlladas .¡ cl hogao. Se JIOUen la.~ papll~) la carne en cl caldo y se dejan
1/oJ<lS j~ "'Pollo.ptratl¡¡s -.? .\la:o~as. peladw 1 pamdru fll trc>· cocinar por 20 minutos, luego ..e lt a11aden lffi fideoli) se ro-
.u> • .¡ 7 ullm ¡),•' r lmllu jutJca • 1 Rumillct<' dr ¡Jer<'jil v óluntm • .'! dnan por 10 minutos. Se ~l~e ('Un d <·ilanlru ruciadu sobn-
(ur/rurmltJ..\ l/e W'f'llt' ·l rae
Jturlli}JJ-,; drrifunJrii.JIU111Jn finr~ • \u/, t·ada porción.
pmnnTifl \' rommo u gu~ro
Se IIOnt'niHb carnes u cocinar juntas l'n el agua, roo d ill'eite, Sopa de fríjoles blancos (AIIttoqwa)
la cebollajuncu, el ramillete, el comino,la pimienta y d lllll·
fran, por unos .¡s minutos (deben quedar blando~}. Se les
agregun los phllonos verdes y lns mazorcas, se dejan hervir J21azw·dcctr1Jobt!sico (l'<'lf.\11!1 ,.¡¡ 11 J.i/Jru(:!.50gr.¡d'!5!!!.11C
unos 1S minutos y ~e le ot1oden I07..anuhurlo, lu arrococho.lo~ daerdo picada- 1i) l.il~ru (1.50¡¡; ./ dt·.f'rijolc.\/.!luncos ·1 Lib;a (5()1)
pupa~. el guineo, clt·e¡>ollo y la sal, se dejan cocinsr ,...,,.otro~ ¡¡r.) de f1"P"'• f!eludu.' y ¡ucurlclv • 2 Cudwrutlw dt• f!2.8ao liW
plirr. ~fl¡. 1 rurlucrmlu clt' ¡wrt>¡d pimtlu • Su/.1' ¡JimicJIJu u gti.\IU.
10 minulos y ~e le~ incorpora la yuca {cocimimlulu pur !S mi·
nulos m•isl. Se le "'m la cebolla junca y t'l nuuillete. Sto,,.,... St> pon~n a l'OCUlllr ~~~ t>lt•ahlula t'arue de cerdo y las papas
gura que todu el revuello t'Sit' blando. Para st'nirlu bt' viertt l"On !>al y pimienl<t. por uno~ 25 minutos, ha,to que se ablan-
el caldu en una bopera ~ todo el re~'Uelto en una bandeja con den. Lus fnjoles se cocinan ¡¡parle pur 45 miuulO\, ha~t:t t<o·
el plátano maduro, be le rocJJl el cllanlro >~ acompono con lar blandos y~ anoden al caldo con el hogao. St' deja cocinar
lltTOL blanco, aji pique y banano maduro. todo jWito JO minuto~) se ~tne con perejil por encima en
cada plato.
Sopa de arepa e 4nuoquwJ
c;.o ... -,e .mminul\1 rtatlonrl h'JU
Sopa de fríjoles verdes (AIIII(JqruaJ
(.;0 1r l't. 1 ,/~ horu Kadontll XilU
12 Tu.u.\ dt• wl<lo hú.vrw (l'<l P"&· 5:¡¡-][itmt (5(J(!gr J dr f>"l""
l'rltulu.' ,\ l"'·ut/1/.\ ·li 11 n'ju• uric¡w, curtadf¡~ en petlawos • .~ 1fue· 11 'Jim1s decoldo/>ci.si.-o (i <'r fliÍ~ ~.¡¡ · 1 l.1hw (WOgr ) dr[rijoln
I'CII bllilllo,v • 1 Ílll'lltlrmlu dt• .(fculu dt•nwlz 2 Cu;hatcufa.v ,¡~ p~· 1/élrdc!:.· ~Choclos tic.'flw.~ dt.'\grmuult'' • .' 7rmulrnria.~ rn/ludas -1
rt•pl v dlmurn ['ll'tlll!>\ • 1 Tmu de lwguu (••t•r pilg. 58J .\<1/1' pi l..tbra (51Xigt~) lit fi"l'u.,.¡u·lurlm y flll'lltill"" rwrtlmos-:) l'n~ll•1~
111/Wit/111:11.\lti •\l'rllf lwga11 (••er púg. ~JI) • ' Cudwrllllll.l de nlcuuro ptcac/Q ~u/ r pt
Se pone el caldo o hervir con ~1 ho¡;~tu, la• pa¡1a~. ~ul y pi· miPntu u gu.\tn
mienta. ho.o.to que los popas~ ablandt>n. s~ bal~n lo~ hue~..,.; En una ulla para sopa se caliento el hogao y ~1 o.ccil~) ~e rc-
ron lB fécula de mntz, ~ rebozan los pedazos dt' urt'J.I.t~ ~~~ hugan lo~ frijoles durante JO mlnulo\. Se agrega el caldo, ..e
mergi~ndol<l'o en e-.ta posta) se ponen en el caldo;~ dt'j••n t11pa) se deja cocinar uno horu. Se le agregan 1~ flllll:t,, ht
lucmar 5 minuhl\. zanahoria.Joschodos. u!) ¡11mirnta y ,etfejal·ocinartapadu
St' •ir•e) 't' r111·m d dlautn1 ~ el perejil sobre cada ploto. 30 minutos.
Se sine con P·l t·ilantru ruciudo y ~ acompana con arroL
blanto y arepab.
Sopa de arroz tAntioc¡uiu)
h>to 1' ~
IY.;r 4.i 1
Sopa de orejas ¡AnuoqwnJ
/(J 1 e/""'.¡,. rt~hlo MIKO ¡o-u pa¡: 541 -1 Timul' 11rro. '''""" .f
/'Q¡JIIS ll!l'<lillll<l\, Jlt'fll<ftl.\ V ptCtUf(C¡ · J ('Úcflltrll<fltS tft• 11(1'1/f • '1 '¡•.
I~<JIIct~ dt· lutt••·v. J'f'l.ltlus. p~t·mlu.'!J..!!I.!>fllla.\ 1 <.¡tdt<llllda '" tt 11 Ttr•¡¿¡ de caldolufsiw (vl'f plig ~.,t) ·/f,¡/mt(500 ¡v./ th:pllf'"'
/mrlm 1' ¡wn'iil. [linulo • .¡ Nw·>•IJ.\ lwtido.• f<!JlCÍOIW/1. peltrdns )'yicadtls -l Tllzar de arroz t'ofiilo ,1' molido· \ /il=a ti~
Se ¡MJIICO •·cmoj11r el orroz en el Cllldo frlo por 1 horu, se lleva /u he 2 llue••os btlltdos .! <. IIC'Iwrttclllule rtlllnlro ((1 ~r.•pll. pt·
al fut'Jlll u cnciuor, ogregándole lru. papos. el occltc, el cllon- ca.lw ~ti. pu11iemtc, n>mmo ,. a:11jnm !11 color/ Q gusto ·
lro. ,_,¡, llinlieula ) comino, uno~ 25 minuto~. lul;la que lo' ~tn;;.le.
papa) ~e ablanden. Aparte, w prepar.l una tm·tilla """ In.~ Se pone a hervir el CJlldo conlo.o. papos) el color bosta que es-
bue' Ob, ~deja enfriar, ~~una en ~-uadrito' )' ~ int·orpora ten blanda.~ (20 minuto\). Aparle, ~e mct.clao el arroz. los
ala sopa. hu~\ U!', la leche, ..al. pimit·nta y ~1 comino, se bateo bien , se
Sub' e Mcmpr~ ucompnDllda con carne molida)' tajad.1s de '>lll'an cuchar.tda!t y ~ fneu ha~tlt lfur.tr¡ 'ie ~~ agregan al
madurn. caldo.~ dejan cuciuar pur 10 mmulo~ y !K' sinen con ~1 d-
la.ntro (o perejil} rodado por encima.
Sopa de fideos (Caldas)
1'(; .lO mU1Uhlll (.;U • • )hw,iunrll g: W
Sopa de remiendos (Caldas)
CU * l (' 40 uuuutu:. Ru4."lum:) t-i' IU
tu 'laZIIS daúldo Mnco fv~rp6¡; 56) ·1 1/ 2 LtbrttS f75111Jr.) tl.·¡~tJ·
1,u., wlmudus, ¡Jdútlm ypicadas en cuodrltos · 3 Cuc-lwrtulus tlt·lw· 12 '1\Í:tlS decttldQ htisico (m (Id~ '·11 l L.tmllhe>rtiiHil.}l'f"«~ • 1¡.
ga11 (orr t"ig. 58¡. 1 l.ibru (500 gr.) tic fideos 2 C.llclwradllilS df LtÉf<l (150 ~r.)de p<r.l/11 ddto¡MICI~ ( i'~rpá¡¡. !> 1¡- 1 Libra (5_00gr)
rtl11ntm, llll'tll111 ]11111 ·Su/ ¡• piminll.a u 8</S/o •. _ __ de ¡JIIfl<l.iJ!!!fUdlll} COrtUIIIIS enjOsjOtiiOJ 1 (. 11Cit11rada pet(jl/ !lrl/
St> IMIIl~ a lwnir rt caldo. Se le sacan lo carne y el buebll con 1 1mniermt u gwtu.
SS
Fn el1•aldu hirvl~ndu ~cocinan, por unos 25 minutos, las 7.8· MASA :
mthurias y las papa~ hasta que queden blandas. t .a pa~la de 1 f.ihm (500 gr 1 d~ 111nlz trillado · 2 Cutlwrutllll tlr ¡¡/mrtiOII dt
bujut>las se extiende bien delgada con un rodillo y M' eorta t'D ·""''U·) Cm:lwrada:; tle punda rU.IJ'adu • 1Curhar,ultz d~ sal f Luro
cuadritos de 2 cm. Se agregan a la l'OpR ) se deja hirviendo 10 tlrnsua
minutos. GUSO
Se sirve con pcr~jilt·ociado por encima en cada placo. J 1 1brn (500 gr.) tüpwrn<lt/_! certh>,pul¡•a piC<!du- 111 fa"' df ho-
8arl ( ¡•rr116g. ~R¡ • 1 1 rbra (JW gr.) d•• papas codtla1 y p~ludn.! ·2
Tu.:us úe IJ_gun- 4 Cu(hnrtula.s de aceite- Contino y w1l u lJI.lSIO
Sopa de vitoria (Antioquia)
~e calienta el >ICtit~ \ ' se sofrfe la carne. cu.andu dure se 1~
(.;U * TC l5 trun.uh Rx~ h 10 a gre¡¡a el hogau, el cÓmino y la sal . Se deja <;nfr.-tr por 10 mi·
nulob. Se le anadeo las papa.~ } e l a¡¡ua, bl' t.a pa ) se dej a C()-
/Z Tu. u.< dl' wlt1<1 bu."rtljl'a P{l}L ; lj /0 Jfa.nras d~ •·Uolla ln:t dnar por 25 minuto;.
¡uJ¡;c 58¡ • 2 Cut /umuln~ d~ ctlamro ptwdCJ filiO Stil \ J'<~lliCflla u Se cocina el mnb. e n '>ul.i deute u~uu (que no quede muy
cuslo blundo); se SBCll y ~e muele, se me:tcla con el almidón , la ¡no·
S41 pont' a ht'rvlr el c aldo ) se le 11~regan las mruoitM. ~e dejan neln ) la sal ) w u masa muy bien. Se tontao t')()rl'io nh p;:·
l"OCinar por 10 minutos. Se prueba la sal ) pimienta , <.el'()- quciia.~ d e la ma.o.a) ~aplanan con lo> dedo\ hl llthlit<t\) for·
rrigt si es necesar io. mando arepitas d el.-:odas que se rellenan, c-.t da un:t, con una
Se sirve con el cilontrn roc i&du 'obrt' l'lldll plato. c ucharada de .-:uiso ; se dolllau y ''' llrt·~ionan lo> bordes pora
cernrlas bien y se «rcpulg&n» (hacerle; piquitos de adorno
jlperitivosyprintipios a los bordes). Se l'l'lcn en bll'>tunte aceite muy caliente, hn.~ta
que se doren; ~e AA,·an y ... ponen sobre papelab;,orbente.
Se slnen calielllt'\, :1companadas dt 1\)1pique h er plig. 107)
Cidras rellenas ' j ug11 dr limon.
~ C:ldrt.v if,ru,.dr.v.). TtJu~< rll' ~o prtrll empa110das (vrrplig. 541 Empanadas de queso (A 11tioq uiu)
-
. 2 Tuzu.• dr rr1/dt> ho"ca (\'t'T pó¡;. 561 1 1aza de p1111 ro.1rada ra-
CD *' TP l huua K.clnaa "dO
1/utla · 2 CucharadliS d~ mameq111/la 1 Cucllaraclu di' (lt'rejtl
piCado _ __ /l.II>Jil (.'()() gr ) dt• masa dt' IIWÍ-fiUW nnpanadm (1 ,., m ~w an·
St cocinan las ddro.~ (que nn queden muy blaod11s) bt sacan tl'llflf Z T1u.a.\ tft• t¡llt'MI h/unw, rttllutlfl ·:! Hun m lmnd~
y se pelan. Se les corlJl una tojo do NI la ¡tarle s uprriur. con Se baten el queso y los huevos (lo nu\,'>ll ~e Jlr~¡¡ara i¡:ual a la
unOl'ucharita bt' Ir~ saca la pulpa del centro y se rellcnoo con ontcrior). se rciiNIAtl ron el guiw d ~ 1111~ y hut>•o y s~ pro-
el guiso. Se tapan l'()ll lu mhma tajada quuecortó. se colocan ctdc igual a l't'r n trla' y fretr~.
, ~rtil."lllmenl4' en una caCl'l'ola l' se cubren con el caldo; se de-
JitO cocinar tapadas por 10 miñutos. Se sacan )' con el caldo
que queda, la manteqoillo.. d pon y el perejil se ¡u·tltara u11a Empanaditas de maduro (Awwq11ia)
salsa con la que se cubren. Se sirven partidas tll dos , u Jo
lorgo.
- - .1 Pltiumo• h1m maduros.J!!.Iado.l ,l· m.-itltJ< ·1 L1bra PW ~' 1de
Chorizos santarosanos tCtrldusJ <¡uno afl~. rallado J Cw;huratlu.' ti~ uu~l M a~las J Jiu,., m.
lttmdos · 2 Cuchalada.• dr hurma ,¡, m¡;a ·Sal a gu_¡l{) A reir<
Se muelen los ¡>llitanos y ~e amason bien ron un Jl(lell de sal.
,' 1 1hff1s (! ' ' :1d~ came d~ cerdo, p ulpu corratla cn u·ocllvi - 1f: Se toman porciones y se pampean formando arepitas. Se les
L1 ra (2j() ¡¡r.) de roturo d_e cerdo. sin el cuero, pkatlo ,., rradlos pone en la milltd un poco de queso bafuldo con miel de abeja
1 (.'ucharadu de '"' tle 11ilro • 4 D1elll<'\ de ajo. (llnulm fin M · 1 y se cicrr11n formando tmpanadlln.\. t.stas se rt'bo~an en el
ruUo5 ducl}(}((uct< rama, piaulufltw. Cmninm, pmumlll \'Color. balido de huevc» y horina y se fríen lnmediatarut'nte tn aceite
u su.11o • Tripw. .r~ ,...,,¡,
bfl!atft"· ""'' 1m~ caliente, ha~ta dorar.
Se mezclan lodos los in¡,'Tedieute.-. y ~ revut'lnn bien , se de·
ja11 reposa.r un rato. Se alistan las tripas y se embuten sin pre·
!>lunar mucho para que no revienten . Luego se seporn lll tripa Encurtidos (Satnmma. caldúl)
cado 12 centúnetro~ anudando con piola (o pita l. Se c uelgan
al aire fresco (o encima de un rogón de leña para ahumarlo~
un poco}. AJ contrario dcl resto d e In~ choril.O!. del¡ta(~ 1¡u<'
se rrlc:n , éstos, se cocinan en agua hir~iendo por 20 minuto>. 1Jr;.•1 U3niiia.\' ft•t~rtlt•rJ · (.'oczdtu dunmtt 1~ mmum.\ l'tr ligua c:un rm
Se sirven C(ln a•·~¡l8\ y rebanada~ dl' tomate. IJtlfll tlt•lurflr boml /rl ( 'og(lflu< 111· •·wm ¡,.,,..,.
Cl>~l<ltl.¡ f/1 ciUI<I d,-
mau .., , a 30 IIWtlltu.\ • E..,·¡nirril!:jO\ · (.'o,·ult,~ al I.'UJiorl~eutu qut
r<t~ll bltmt/oj · Cl1m luifnmw ( frt¡t>tt'l (lt Sil 1 umul "'"''"' >P'·
Empanadas antioqueñas /t~tltl~ fl-fi!Jio. l}tn 'n"'l rrudos - l'lltll"tltán roju. '"''""'"" '"" Til.J!15
rlo•l~adw · An·t·¡u• CtJnd<lf · Ctb<>llou J,•/tttco 11. 51'"" prt]ltn!IU,
--- 5~ ---
~ioquia ·Wiejo Caldas
enteras. sino J!!'l'hdllS Alfes elepa¡nruo· Madrn('(Jflow I!ILJU> ·Sal: un J){J(:O un par de v«es, se asegura que los fríjules estén hlan·
, 1$</Sto. ViJ~ru d~ guineo. :;t(fideme ¡>11!]1 qu~ lo rubrlltodo. dos y st- sinen acompanados con arroz.
Se ponen LOdos los ingredientes cubiertos completamente con
•·inagrc, n mlllituu·. en frascos de boca ancha. Se tapan y se Frisoles (ltntinquia)
dejan L'Omo mínimo una !>CnUUlll. ~o deben quedar burbujas
lk uire t'll el iuterior, el fraqco no dehe tener tapa metálica y CO ** re~ 1
:. borus Jtüciones ~riO
debe llenars-e mucho para que al tapar CJuede la menor rAn·
3 Tazas d([ri.rol~s cttrgammro (t gjt?I) o rosados· /5 /'nztJs d~ as.ua
tidad de alre posible.
· 1 LJbrEjJQO 8!:/.f!!J!CZllliá d,• terda (oeciona/) 2 l 'ltiWIJOS ver
des. pelrtdos y picados menuditos conla11ñn · 1 :t.anttlloria m liada
Ensalada de corazones de lechuga · 1 Ttu.a de lrogao, licuado o molido (l'ar pág. 5/ij · 2 Cudlaradas
de tlCCicc- StJ.l, pimLNMu y t'(mtino u }jUNio.
(CaMas)
Se lavan los l'risolcs y se ponen a remojar en agua fría de.~de
<;lJ * 1 P S nunul<.'t!; )bkiont:,. 8 la víspera. Rula misma agua ~e p<Jtl~nll cO<'inar flOr 3 hora'
con la pewfu• (si Re dt'sl!a), la ·t anahoria, lus plátanos y t'lhu·
J / .echugrt,, ,¡, rPgulrtr tarrwnu· Vüw¿vetu tJ8111ilu (ver pál!. W). ¡;au. Cuando t!.'lén blandos se le agrega el acfile, la sal y el co·
Se le quitan las hoja> nlt'riures a hr~ l«hugas ha.qta llegar· al minu y se dejan conservar hasta lograr el espeso deseado. Se
curaron duro. éste se corta 1!11 c:ualro peda:r.os, se la va hien en sin-en con arepas, patacones, chicharrones, arroz blanco y
agua fría y se sirve rociado cun la vina¡;relít. una cazuellta de bogao para cada comensal.
1':1 campesino usa diferentes ingredientes para complemen-
tar los friJ:Oies. como: Jioja~ de rol o repollo, picadas; rcpo-
Ensalada de pepino cocombro, llitos de Brusela~, cidra picada. etc.
Se ro men 'it'mprt' con banano.
rábanos, lechuga y repollo (Caldas)
GV * 11' 20 l!tiiiUIUSCn:r foto pán. 41J
Rlk'loUl.,¡ 8 Gcnobas (Caldas)
l Lec!rugam'!#umn· 1Pfpmo rnrnn!hm ¡:r11mlr• .vinpelur- 12 Rli- t;U *** '1'1' ..'· boms R;ttiones !idO
batJ()S f!.equc1los Vitwgrem u gusto ( •·er ptig. 60)
Se le acorta el torozón o tallo a la lechuga y se parle en t ro1.os 2 Libras 11 k_g. J de carne de becara mmulu, hw:.w>. rnolitla· 2
\ÍIJ
Cucltaradu.~ dt·nue:.:. nto.\l·uda .. / 1
,'2 ('urlwnulil'i11~·
P"!!iFnllt hlunrtJ
ron la mano (no !OC pica). Al cocombro se le quitan las puntas
{jumaiw) · 111 Curhurml11 dt• w!J. riP nitrn. 1 Coptt IÍI' vmo.!!!J.OSI!rll
y !le oorl.a en re ha nada~ delgadas. Los rábanos se cortan ¡wr
la~ punta. y se di'jan en aguafr·ia por una hora. se s«an y se
·Sal agu..,to • Trip_'!_tj_~ /'1'.1 ridg11rltt. r~11101ndn_.'-----
cortan en rebanadas o se arreglan como una flor. cortando Se met.clan too o~ los ingrlldi~ntes juntos y se ama~an bien, se
los Indos como pétalos sin de~preuderloq del tallo. Se arr·cgla embult' la masa en las tripas, se amarran. se dividen con ca-
todo en un redplellte y se bana con vim•gretlt 11 ¡;usto. buyas formando bolas y se cocinan en agua hirviendo por 1
boro; luego se ponen a ahumar y !iCCBI'.
/() Cll.ocatos d~ llfit'l o 2 Libru< (1 kg.) dt• pcs.-udo <I'Cido, ,¡,.,. 4 l u:n~ttr mtg.u dt <1rcpt1.1 l'll'ja.l,f'"' ¡¡,¡,., • 1 T!llll di' /edre 1 1a:a
IJI/ociJmla -2 Tu.;úl ,¡,.pan lrl.vtudJJ ru.llmlo- 4 Hu,.,.,,, lwlttlo\ • 1 d~ lro¡:ao~dg. ·'•~) - 111//un "·' l>mtdo> Sal .o· pu11;;;¡;a 11
T~11 d t'IWII,tlll 1,,., ¡ui¡¡ 5X) • .l C'uchrmulu1 ,¡,
m miiPIJWifu ¡/t'r"- gusro-.: ·_ _ _
lida • Su/1• fllm il•tllll Se huntedeccn tas migaNd.- >trtpa' en la leche. Se pone o so-
~ 4/ .~ 4 Vf'IWF·
r
1 (1'(11/<'(<ll d rl M.<tl.'ll (WI ptt/1. ) I/ / .¡~1 a:<t .Jde~lte 1/! ¡_,,,, (..!~()
freJr el bogo o, se l1· noiacl~n tus mi¡:ns, lu sal y lo pimienta y ~e
mczclll bien. l.ul.'¡:o w rt'>'tl~lven los huevos y se incorporan
gr J dr lln·~¡" I'U<k .-amia ! Cuclrarcrdus ele rtltllll<'qll/1111 dc•rrt'· dl'j1indolos rrdr haslu que cu'IJen o gusto.
tid<l !i<tf \' JJIIII tt'/1/U t1 ~11.1/lJ. - - -- -
Se obtienen la\ cá\<:Jlra., de huevo entera\ ) \81111,, uhri~n
dolcs un pcqucí\o hneí'o ~~~un~ pmti>J) <tiro nuh ¡~t>c¡u~ñu ~~~
Orejas de cerdo 1( ·alilas)
la otra: ~ \lll' Wn ~uplando t-on •·uitludo por d u¡:uj~ro pt'· GO • *" TP JO DUnloUOI R.u-t:Qnf'"' 10
quftio. 'Wia>lln) "'¡:uardan. Se prl'pan un ¡:uiw con el~
cado, ~1 pan, el buguo. los huevos. sol y pimienta. ,\la~ CáS· ~UI>ru.s 1750gr.) dn>r'J.•" clrardo 1 Cebollú d.· hun "· rall111la
c:~ras ~ le~ vlert~ un poco de 1nont.equilla derretido ) "" rc- 21 allu.1 rkupiu.f!_tmtfos jmo> 1 ! Cuth.lwditu dJ.orrgano -11/o
cubren por dentro. ~oltcándolas varia~ \CCCS. Se rellenan. Íll> dt'lu.u.rrl • '111{1plllll<lllll <1 ~11.110.
con tnuchn cuidodo, I'On et gui.\o} se pon1•11 ~~~una l'.lU'I' rttht St> chamuscan los oreja.~ ) luego ' ' lll\'lln muy bien conjabcln
11ncha, SO\lCIIidos ron 11aja pllra (¡ue queden tlt' pi~. Se <·ubr~n y limón, s~ raspan dejandolo' comltlct~menll' limpias.
('(lltagus y Sl' 11~\an rcl rue¡:o por 15 minutos, M' bUcun , se quie- Luego se pican y se ponen a cocimor con t'l resto de los ingre-
bran he; cascaras y se pelan (deben quedar perfectamente ar- dientes y aguo que los cnhran por 30 minutos a fuego alto (de·
mados) y se cubren con lo snlsa verde collente. ben quedar tierna~]- Se ~Hcun y '>e cuelo t:l coldn.
SALSA VBROI!.: Los orejas se JIU~den rrdr y se rvir como opcriti~n." nnu ' ' el
~e colocan todos Jo;, lngrcclicntcs en una licuadl!l"a ) ,,. hfttc•n cocidas, ~;e U<,.'ln en la preparació n d e lcotl'jll,, :trvejas, fri-
lla\la obtener uno \al<u~ snaH. se c~lienlJI a ru,•gult>nto. rt'· Joles o garhnnzo~ ~:uisados. utllbnndo rl caldo en la cocción.
lOivit'ndol().
Remolacha~ rellenas
Indios de cuajada (Antioq11iuJ
con huevo tS11famma, CaftlwJ
c.n •• * re .atJ n:.~nu1
tc.aooa K
1 L•btll t5()(} B! ·l Jr maJado 1re.<ca molida 1 1/u(• o balido • 11 :
1 a;u d( guiso pura <'IIIJIIJIIudu.\ 1ow pág. 54) - 2 Tu~u.' dt• t ultlo bti- -1 Rmm/c1chn• ¡¡rotldt'.\ 4 Hu,·• "' tlwm • 2 .\oltrr1 ti'!JJ!litnnn CM
.1ú:u ( •-rr ¡tu~ ~(¡} - 1', 1o:::a d~ pom roll~do - '': Tu·u tlrlrt·/1~ • 1 , mbor n hm611 1 liw1 dt•u¡¡lw wbrlll• • 11 ( 'urh11mdc1s dt ptrrttl.
Tu: ú di' IJ<U'.Itl l!/um 11 r~~l/wlo- Hflj!J• dr rFp ollu, Wl'/flm ~ fl llllll lfiS p11:11d0 .fmo - ó 11 ct'itwtu.v 1wt1n, •m p~f''"· rfllma.< <'011 piiPICI/Io/1
r n usualrtfl'lttiJIJo. Snly p_m ut'lllfl (1 gu..Ho fO/C}, cortackts l'li rf'f,unutlrJ.\
Se c:~inan las hojas de repoUo. Se amasan tu cua.luda y el Las remolacha.\ ~e rol'in1111 ''" a)lna t>ur 1 hora, se sarnn) se
huevu. Se! tomon una o dos bojas de repoUo y se ponen sobre pelan. Se le.~ corho uorn tajatJII¡J de un Indo, se ahuecan ~~~-
un plato hondo con un poco de cuajado extendido encimo y cándoles I'On una cucharltu la pulpo de adentro. Se pontn ~~~
una cucharada de gul~o en el centro: se cull•·c con mé~ cuo- agua rria por S horas, camblnndolesel ngua, para dest~ñirhc~
joda. Se envuehe con las hojas y ~e amarra con un hllll un llOI'O. Aparte, sedlwelvclo gelatina en elagu;¡, ""1~ anad~
grueso. 1Tna \ t i c'tén todus •·~~ indio~ ar-marlo\, St' pon~n ~~~ d perejil y se refrl11era poro quc cuaje. "••lf 1111nen u cuda re·
- - 58 - --
abttioquia·WiejoCaldiJs
molad\il l (U\'1\III"".ula\ de gdatina ~ ~e les introduce el huti'O Se limpian los sesos de la membrana,~>«' lavltll muy bien)~
con cuidado, '>t' terminan dt' n!llmar cnn ma~ gelatina y se pican. se cocinan en agua qut lo~ cubra pc¡r l5 minutos. Se
tapan.~ pon~n pa.raditas en un rfl"ipien~ ~ w lle1 an a la nc- sacan. se escurren) se pican finamente. Sto calit'ota laman·
'cra. cerca del con~tclador por 12 horas. Al mumenlu clr \l'r· tequUla)- sesofríeujuntosla cebolla) los~os: lut!l:Olossews,
1ir~ccortnncn tajada!> con un cuchillo bien afilado.,., r01:11tu htt\ta que se doren un poco. Se baten los buevos en la leche y
con un JHifO el~ sal ~ ~ 1~ pone un adorno de aceitunas en el M' les agrega sal l pimienta l" ~ lle~an al fuego basta que hier·
centro de cada lltjnda. E• w1 agradable adorno pnro cual· van. St- toma un moldt rtfnl~lario enmantequlllndo, se le
quier plato. pc¡oe un poco de la mi¡:a df pan ftt "' ftmtlo, se cubre con IM
------------------------ sesos entreverando la.~ tu_jadu> d~ (IUtso y si' baña con el ba-
tldo. Se mezclan lo miRII de pan y d pt-rejU y ~t' cubreel mold~,
Torrijas (illllinquia) M! le ponen pedacitos de mantequllh1 y s~ lleva al horno pre-
GO 11 Tl1 J11 mrnulu'4 lbd4,nu:, ~ c;~lentado a 35fl" por 30 minuto\.
Se put'dt' servir cali~nlecomo Jlrinciploo frlocomo aperitivo.
8 R11du¡a.1 .¡,. pu!IJ.IItllc<'s cfmo, rmwda.~ ron mm11rqmllu • 1 111w
¡/,•In/u· • .f ( 111 ha1 uclu.< dt• o;.¡¡car .! (.ucharadns d~ ng_un df u•n·
harr. ("f" wnah·l ( m lwradad~ rallado de corrr:adt llmt111 1 ~rdt
• 4 Jlunm /llliÍIIr>, • 1 ( 1111wrm!Jl de cor.ela r11 poh'O (O •mullo dt
Torta de sesos con vitoria <Anhoqwa}
ont1 molt,/nJ • .tlct'll~" l' matrtn¡t~iiiJI
Se remojan 1~ rud.tjtt~ en l«be) agua de a7.ahnrcs, ~e dejan 2 LJbras (1 Kg.) dt .<tSM · 1 C.utltnroldad~JUSntj,lrmnn • ll.ibra•
t5CIIrrlr, o;e rebo1an 1~ hue~os, >et">pc¡hort'1ln con el a1ucnr
(1 Kg.l d~ •·itoria. ¡x·lada rptCIJda m matlnros · 1 Tn:a d~ hosoo
~el rollado de limon. inmediatammte ..e frien en una mc7cla
(1w pás. 58¡ ·:! Cuclrufllda.! d( lll<lllltl}wllo 1 1/u~'·os. bi1tldos •
de acrlte y mantequilla calientes, ha~1:1 dornr. s~ <"11111•11- 11~ Cucharada dr· me¡orarw, t•iculiu }111u Stll!·prmu:rl/a o grmo
rean nuc•·amcntccon ozucor ycanela!oanisl y~~in~n. Son
muy 8Jlrl'findas J>&I"O el desayuno. St limpian los ~esos quitándol~ la membrana, se cocinan 'en
-------------------- ugua tlue loscuhra, p<lr 3(1minutn~. con el jugo delímón. Una
YCl biH1ldos, s~sucan, \f •·~ntrr~n y Ne 11icanlinos. La vitoria
Torta de chocolo (Arttioqum) se cocina t'D agua tlll~ l;~ cubra j>tlr lii minutos, se saca y se
(i0 *• TC \ll minuto'( KldOnt~ ~ escurre bien;~ pica tn cuadril m> tlllt' o;e wfrít'n enmante·
quillo basta dorarlos un poco. Loo o;ews S4! mr:oclan con d bt.·
/0 Mn~rm'tJ\ ll''fntl\', dngrunudas \ trWÜihU • .¡( ucharodrn d~azu· gao y se llevan a cnn.~crvar n ruego lento por 10 minutos. Se
'''' 1~._1.1/!M (1~ Íl]r J ¡},· 'fll"" hlanL'II, rulludo -IJ lfurr us lJmrJo.r mt'1.d9todo ~- w 1 ierle en un molde pre,·tamente enmante-
ftliPit•ro J,u (/nrm '' ¡wnW rfr /Jl~\·;•1_• /u.rgo lu.~t H'lllu.\ qut' \t' IIICCI quillado. S., b;~len los hu e• o~ con la mejorana } se bnfulla
['Uttltt (L'tt cmdtt•i•> 1 la·o d~ rrmUJ dr Ir,/,·· 1 Cmlwtudu de mezcla. Sto Ue• a al horno preralt'nllldoa :\00" por 20 minutos.
'"' Se sine con arroz blanco.
SI> mt>7cLlln masa de mazorca con el azucar. la ..-..1. el e¡ u~
) ~~ le .uiaden lo~ hue1os poco a poco con mo•imi~nlo\ ~~~
'Uhtnlt\ ('t' hui< hitcl). Se vierte todo en un molde enmun· Tortilla de vitoria IAmioqrliuJ
tequilhtdo ~ N<'lli·>Sl al horno precakntado a 350" por JO mi·
nutoo, ha~ta <tU~ JlltW la 11ru~ha del cucblUo.
1 l.llmL\ ( 1 k y.) rJ,. vitrmu ¡ll'lmlll y pimdu m tmi.IJ> - 2 Tallo> de
Torta de fríjoles (ilntioquia) CI'!J<>I!II jrmcn pimtl11 · ? Tomatt•• !lllulurtn peludo\)' [licado1 • 2
DtPnres de ltJt¿jltcot/Q.I · 3 t llf'ilflmdas 1/r 1111mtrquillt1 • ,~ Huwo>
hr111dos Sol v pilmewa IIJIUSto
4 Tu, u! J~ Jntvl~.\. <om1v.< 1 molidos_· 1 Ltbt·!l (WIO ¡¡r 1 ti,.¡·/¡¡. Se ponen los trozos de vltoria (cal:tba..cal a c01:inar. roci~n
rJwmm. r,¡tt qurtlltm l>tt•njntv.< 1 J'látan~ maduro. pdrrdv 1' ror· doles solamente sal !asl sueltan ~u ju~o eo el que se cocinan
1nd11 flll wulrlf<1•, ["'"' 1 d11radJJ.,. 2 Cucharati<IS d~ mameqm/111 hasta estar blanda~). Se ~scurren :v se mezclan con el resto de
1 ToM 1i< f"lll/1111111111 rallmln ·Sal a gu.\Jll. Jo<¡ ingredientes. Se re\ucllcn y ~e <rofMcn un pococoo man-
Se me7dan bifn la mil'-" dt fríjole:oo, loschicharron~ y el phi· lt'<¡uilla, <>e le.<.agrcg~~ltl' hue>O\ y <;e frtcn formando unator-
t&no muduro. Se 1 irrh: ~~~un molde enmanlcqulllado. Se cu- lilla.
brecon el pan tostado) pedacito.s dl' nHtntectuilla) ~e llc~a al
horno prccolentado o .100" JHir 20 minuto;,.
Tortilla de plátano maduro ((crldu~>
Torta de sesos con queso (llmioqura¡ (ji) • TP 'l(l mmut<'l!'. Jladanu M/IU
GU •+ l"l' l huru .Mikí~mn M:HI
11 ihru.• (1 1t, A¡;.l tlt• 1ew; de lt'J- 1¡. Libro (l)O_gr.) rl~ queso 1 PliJian!.'"· l>im madum.1 • 1, l,lilftl (250 ¡;r.f ttc queso mie¡g_, rn·
1>/trrt/'tJ, t'llrt/llllll'llirJjuda\ tlrlgada.\ • 4 CuclwratiiJ.J de manrrqrUI/tr //mio- /(1 HUl'l'<><. lumdos ·Sal u ¡reNo- 2 Cuclwradas de midde
· li;_Lfbrtt (2WI Jlr) tf,• rr/mlf111iP huPI'II, ru/ladJJ • 2 /)it•llft'.\ dt'lljll, 11be¡as. -
ei•~d_osjmos 1 11: 1a:a d~ l~c/rt-('rmrosa -1 Taza dt• 17111JU ''''JI""· Se pelao los pllitanos, se cortnn en tojadns delgadas y se fri~n
ral/adfl 1 ( uchamtf!l dt' p_fu¡ll. pu:ndoj711o • 1 C111-lwrtula1fro IIUJfl· hasta dorar. Se baten loshuevuHl'Un la~al y el f¡ueso.Seponcn
t<qwlla <'IIIIO< ito.< ~al\' p_rmrmra o gusto. lt~s tajadas de plátano en un moldl' enmantequillado y .;e cu-
- - - - - !i9 - - - - -
- (ilntioquiG·Waejo Caldas
brm tllll el batido. Sto n~·a al horno prrtal~ntado a300" por i lrbras ( / 1¡, Kg.l de prnu.• dr pl>llo. p•~adn.• co11 sus /uw~m- 1 •
20 minu((¡<, lm~hl 1111~ cu11je. L1bra (2:i(J gr.} de<"""""· tl~<111mu:adm J T~ tk urrnz la·
Pvn Hduroarla,al !>t!TVir , se rodan hilitos de miel de o~ja. •·ado ó Ta:u.• tk raMo l>ánco (1 tr pd¡:. 56) ./ Pimentón •·rrd~ o
rojo. ct>rtatUJm tmllls ·3 <. ~f>oll11s de'"''"'" pduclut ypí~adas fmm
Vinagreta · 4 Dli'nttw tk a¡o. p•cadt>!Jmos • ./ A)Ín t rí11llm. picados- J <.u
CU • 1., JO nunutt>» MJK'i~ tR•'I:'t
l'htmu)IJ$ d~ OC~II~ dt> (Jfíi'O (Q 1 <'//,<'(U/) • 11: (lit/tarad!la dr or¿gan11,
motu/o - 111 Cucha•atllladetwmlitl. molu/o - 11, /'tu a dcalcupurriLI,
1t. Tau11h· urnrr v~gttnl (pre¡críblcmcnte de u/1 va) 't,
• Tu:11 rlr ,.,. ptcatias co" Sil VÍIIaJtrt' - 1 Ta!u 1/r ¡w<t/1 d<' romm~- 1 CuLitururlu
rtagrr; • 1 c..,·hnrYttin ti~ ¡ugo de limón -1 Cudwrutlu ti~ pnr¡rl_pl d<' pinucnta IIC8ru en pr¡m< • ~¡t/ n f¡ll<tll --
uulo fino· Slllj• prmtcllla a 811Stu. Se pone ni fucgounam>~rmilo ¡:rande y se calienta el ul~il~
Se m~~clan todoR los Ingredientes y se d~jan marinar o gusto. Se sofríen los ajos y las cebollas. Se ogr<'gaula~ prt'SliS de po-
llo. ~ dejan dorar un poco: se anuden los chorizos desme·
nn7.ados J' se dt'jan sofre!r u1u~ minutos; lul'¡:o. :w ponen los
Vinagreta de aguacate pimentones, la cebolla. los aj1e>, la~ hierba~. sal y pimienta.
('('f (\110 paa;. 41)
Sí' rt'VUt'lve todo) se deja conwn wr unus minulos. Se añade
l'l<~rroz y el caldo c:on la Jla'olll de tomate disuelta. se deja co-
1 To~u dt• •·mu¡;rrtu (1 t't tl't'~tn nnr~nor) • 1 .lgmt,·att pt'IJU~IÍtl. cinar a fuego allo ha'oUI <¡ul' t'mpiece o secar. se agregan li!l>
Jnu.dun1 alcapJIJTa~, se lapa . M' baja a fu~o lento)' se deja at-a bar d~
secar a guQo,
Se partl' d a~uacate y se extrae la pulpa con una curharu. Sf
licua l'OD un poco de •inogre y se mezcla tlln el rc\IO el~ lu•
in~rt'diente~. Asorrete f!:;a/wninu, Culda1)
Se sirve rrio poro adcru.ar ensaladas. CU •• H .. .!0 m1DU10\ Radunttt ..,..In
------------------ 1
1 !2 Lrbra (75g_¡;r 1cfr wmr tf<' ,., nw/uln • 1/_;j..r/Jro (1>11 ¡p. J d,·
IJil"-\'11 IJ!u'!!:2.!f!lladQ 1 11' 1.:11 ¡(¡· mi¡¡as de!'"" ln<totlo ral/n,lo . 1
C'111·lumul11,1 d~ polvo <le 11111 m•ur • 2 Y<'"'"''""
1111~• ·os batidas ¡sólo
un po,·oJ -2 (.'/ams dt'IIW'I'II\ lmtidl/,, (1!l/Mm poco) '!•l.ilmt r125
AJbondigón rAnti()quüz) ,qr 1de tocino. mtlllllu..n ura1 AICIIpunm rww para mda '"" <f,.
GD *• TC 1 horJ A.adnnt~ f\.'10 tociJu>) -Sal y pin11ml•• n ¡:ww
,--~
1 L1bra /,\(}()8'·) tft·mmt•d,.,,.., moiltin- 1 Lrf>rd G_UO¡t. 1cl<'wm•· Se hace ruta mao;a ~on la carn~ . el qu(;,(), el pan,l:1~ )emas, el
d~ cerdo. IIUJiiclu • 11, l1brn (115 grLd~ !_OCmQ, prc<~du rntrrum polm de hom~ar, sal) plmlt:'nla. Se ama~a hi~n, ~~e deja no
f!!<lUtll(l\ .zr.·bollm ti~ lut~I'O, ralladas 2 Díelltt•s dr ujo. (IÚ udm po<;ar un pol'o, ~ utiende con rodill11) w ~K'31l ruedas oyu-
• 1 Tutll tlr h1U<><·hos. rallados :!. Huel'll> but1do' ·1 7#mthonas dándU!>e con una t~ . l>c untan l'On lils daras de huelo.~
l't>eulas ,. conadru tll t11w · 4 Huno.\, nwidm • 1 Cucharada Jr uwmodan endma la~ lAj••d;;,d~ tocino cruzadas, t~~n una al-
mostazi ! ( ucluuudu-' d~ parjíl, pirado • 5a( ,. pmucma n c¡¡parro en el centro: w eol110t sobre una. loto cngra..ada ~ '>4'
f.IIJ/0 llevan al horno a 300" por 20 minutos.
Se mezclan lo~c:orn~s. cllociuo, la e~ bolla, el ajo, el bizcocho.
los huevos. lo nwshu.a, d tominu, sal y pimienta. Se omn~R Bandeja paisa (Amwqum)
bien y ~e cxti~mh• sobr~ un lienzo. en lo mltud ~ colnc11n lus
huevos l'oddo~ y 7.anohorlas y se enrollo . Se t•olm~ c11 un
mold,• ~nj!rasado y se Ue,· a al horno ¡>recah•ntutlu a 350° J}(ll' !•lato delicio>u y ase{fuible en IOdo el poi•. ( ;cneralm~ntl'Con·
J hora. Va cocido, st roela con cl ¡~rejil y se 11dornu con ro- siste en una porcion de frlsole~: (con una cnchan1da de ho¡:ao
jitas de pimentón rojo. ~ncima, ver pág. 58), orr·o7 blon<'o S<'<.'O. e~trnt' molida, chi-
charrón, chorizo. morrilla, pHlal·om•' de platano verde. U.·
Arroz con chorizo (AmL()qmnJ jadosde plátano maduro, un huevo frito. tajados de aguacate
y ar epas.
1-.cnido todo junto t'n una bandeja.
:! Tu:.JI• Jr urt<1Z, /lllatlo · .¡ lo:: as dt agua _li ('/¡o,;u! • 2 Tu/1"'
rU. 1 rlmllll¡llll< '' piC<Ida .\<11 )' pmrícmu a gtotfl. Cañón de cerdo (Amrut¡umJ
Sf rrffnlo~ thorilO~. En la manteca qlll' ¡¡oltarnn '~ ~1frof la Cn • t TC 2 b...mn k.donl't. l'i
cfbolla y un poco el orroz. se agrega el agua, ~al y pimienta,
se cocina a fue~o medio ha~ta qne ent¡>iel'~ a '>l'Car , :w pieun 4 l.ihra< !2 K¡; 1dt fomo du~rci<J 1 Llhrll(50/l gr.) de re/m/111 dr
los cbor lros y se Incorporan,~(' revuelve y s~ lapa. S~ ba_fn ll hu•v~~dfl/11111 ·11 J/,•/1/~l d•• lijO, píaJclu.\ ji11a.\ • 2 Hojas dr lnu·
fuego lento y se deja terminar de cocinar y secur completa- rt'/, moltdf! • 1 üteltnradu de t11millu • 2 limon~., (jugo¡ • 2 Ül-
mente y sc sh·vfl. cllllrodas de accl!e vegetal· 1 Rlltt/111(750 cm 1¡ de cetWZII amarga
2Jt1Uimi~ntu a guv/o,
Arroz con poUo (AmioquiaJ Se pre¡>arauna o,almu~ru con un poco de cerveza, jugo de Jl.
món, .:cholla, aj()'., laurd, tomillo, sal y pimienta. El lomo se
frota ruertemenlt con la salmuero por toda~ partes, varia~
110 - - -
alntioqui4 ·Waejo Caldas
•·eces, y se deja en un redpientecubienocon un pano hu01edo íü canelo, molrdo /J U<lvt>J de olor • ol Cuduuuda.t d~
en la nevero h~ta el otro dfa. Luego se llevo al horno pre- mamcqurlla.
colentado n 300" JIHr 1,50 horas aproxlmadan.tcnte, r ocl4n-
dolo con el r~to d~ la cene?'.a mientras <>e a_<;a. Se verifica la (l'rttauclón: Cualquier carn e que ;e quiera nitrar no debe
coccion) w 'int• con habichudU~>, t>ebollillt~) pirnenllin w- mojarse pues la humedad tiende a dañarl¡c,caro~ nitradas.)
rrito>, acompltoudll.'> con urroz blanco. Se toma el lomo y se chuLa un pocu , !14! frota fuertemente c:on
la ~al de nitro, a!>t'¡;:urándo•e que penetre en los aglijeros.
LucgoSt'frvlacoosal corriente, panelay, por último, con ba-
rinll de trigo. Se coloco el lomo sobre una at·tesa y se pren!;S
poniéndole un peso enclmn. Se dejo J o 4 días, voltcándolo
~porádicomente. Cumplido el t4!rmlno, ~~~ rocia con u:ttí~r
y c110elo y se ctovctcá (ponl6tdole clavos de olor a los orifi-
cios). Se le untan ¡>edacilos dt' mantequilla y se roloca en uno
lata engrasada. Se lle>a ni horno pcecalenlado u 350" p<>r 1,
30 hord~.
Sto sirve acumpaoado con una 51tlsa d e frutas, caliente.
Corazón (AnnnqmaJ
c:n*• TC"1Cl m1 ,rt.._ tt~.¡ o
en • • rr 1 ¡.,
{ 1 rn¡;uu dr rr.1 ,¡,. 4 lthra• fl Kg 1- 1 Cu~harmiua .¡,. S•zl dnmro Lomo de cerdo blanco rcatdasJ
• 7 Curi!moda< dr J'•lnt'la mspada- 1 TtiZO d~ mw Tfi)O. <tea · .\al
a¡¡rZJrn GD '* TC 2 b.,.... Radontt IWI2
¡\f¡\.),1.
!¡_ Lzhm (:!~O gr 1rll' lwlllciuwlrLV t·ol'id~ y mrdidu.• • 1¡" Llhr<Z ( 2.~/)
4 Liht<J.\ (2 1\g.) delumu Je « rJ11, 1/mpiu de pr11<1"·' • T Jr j ~u\
/e¡;he -1 Ceholla.1 d<•IJU<'I'O, rullmluv • 2 ('¡w/umulm de mwuequilltz
8'·' dt• !utwlwrzu.• rrwida1 .1 molidu.1 • 1i¡l.tltru r250 ¡¡r.¡ dt'lllt'trW, d~rrelirltl. 2 r ..rlwrrultL\ t!r fiZIIf'IIT. 4 flo¡n• dt•/IUITI'I· ',, Cu~lm·
¡tú·ad<t y molúlo· 1 Tw:u dt' r.vwgurtis. cm·tdos y piC'udos • 1 Tu':ll ratlitfl df 1omillo • 1Curham<ill r/e rilflmro, mnlldn · 1Copa df 1'1110
tlr· n11¡¡uv tlt· p11nlmflltln .V mi/lUlo· 1 Cudwmdtz ti~ pt'fl1ll, pzmdo blmrce>, seco -Sal y pmrte/1/tzl>/ma<·o. molula rJalltaiCCI/ a guwo
JIIW_· l. Dz<'llltf ti~ liJO. pzcado~ • 1 Cudwratlo dt 01 ~~11110. zm>lzdn
..5E!.J:.pmu ~11111 11 gus1o Se pone el lomo a marinar en uno marmita con; leche. ce-
bolla, mantequilla, tomillo. cllnntro, \ol y pimiento blanca.
Lo lenguo ;e aporreo un poeo y se cocino en olla 11 prc<ilón por (Uebc quedDr un poco picante) por 2 hora.~. Luego ~e añade
1 hora lo J hora.H n oiiD corriente l. hasta quccst~ blonda. S;, el azúcar y el laurel >se llc• a a ruego lcnlo por 2 hora~. ~in
saca y"' ~la quitandole la picl que la cubre. scahre cortón· tapar la marmita y '<llll:llndo ('! lumlll'<tpunidicament~. 15
dola por d~hajn ~ se adoba con la~ .sales. la panel a )' el 'ino, minuto-. "ni"' de bajurlu, ~le n¡:r(1::t el 'ioo, ) ;,e lapa. Se
d1~andol~ r~I)O\ltr 1 hor.t. d~ja enfriar y se corta en rebanadas.
Se mezclan todos los Ingredientes de la miiSII y se onlllSOn Se sin' e brul.ado con lo soba y ac:ompor\odo con arroz blanco.
bien, se e'tlende) ~e cubre la le~n completamente. se tn·
roUa bien y se cubre con un Uenzo, se lllllllrro ) se pone a c:o-
cirulr oJ vapor por 341 minutos. Se saca~· se prensa en una pll'· Lomo de cerdo con berenjenas
dra para sacarle el agua t1u1' pueda con~ncr. Se deja cnl'riar
y ~e dKi'll\'oll'lve. (Antioquia)
Sl' corta ~n rrbam1du~ rus~:tdas para servirla. CO ** 'TL'20 nunut011 k:ldoMJIHitH
.ll.ihm.1 (l 11, ll.g.J ddomo d~ <N<h.> i Ld>ru.\ ( 11!. K¡; ) ti•· lw'"n·
Lengua en salsa realdas) jmtU,.J1.tlrldos y p(lrttda.\ ~1110da¡u.1 r;~ 1 ihru.1 1250 K"·l dr 'JIIPSn
hlrmcp. rallado 2 ('uclwratlu.v J~ matttc·quillu, dcrrrtidn • 11/2 _!"
:tz$ <fe iiOjaO lt<'r f1Úf!. ~81 • 1.r. Cllcllltr•llf<l dt e>rey;ano. moltdo
4 L1brus (2 A~.¡ tll'irn¡pw ti,. r~s • 1 Tazo d~ hl!S!J<' (,..., pa~. 58¡ - r~ Cuciluradu dr ullwhnra, nmlttlll • \<11 1 J'JIIIItllfa 11 ¡;usto
1r.1 Rm.-llu¡JI:!~u" }<IUt'r":a 3/le>¡_asdc/umcl·l Cmlwrud11 l<últ'.
J~ luflullo. J rwhflrrldru dt flldl/l(qmllo J (uclldruJu, J.·"',..,, Sccortacllornoen tajada' muy del~adasy sefnen en un poco
·1rm ht~rmJ,u 41( hantwdr lng_o 2 Ct4cltaraJu.., dt·t.ilu.tllrtt. tucmln de ae~?ill: ha'>! a durar ¡x¡r ambos lad"', con un poco de sal y
fin"· ~ni\ pmumta a ~·wo IJimienla. Las beret\ienas ~ cor1nn del grues<l de un dedo, w
s~ a¡x¡rrea un poco lo lengua, ~e la~a) ~e Jlilllf ;ll"OCimtr ~on punl.'ntnagua-saJ por un rato. ~c~1tcan y~ e<Oeurrto,M! !>t'l"an
el h()Jiao. laccncu,lourel, lmnmu.o<tl y pimi~nta~n una olla y se sofríen en un poco de aceite 110r Hrnhw.l;ldo~. S.: calienta
u preslon por45 minuws (o ~n olla ,vrri~nlt' por 2 horus y me- el hogao y se le agrega alhllhlll'll, un't.:Hno, sal y pimienta.
dia). Se saca ) se ¡lCIR. st• l'urta en r~b:mada~ que St' cubren Se toma 1111 moldl' r~>fractario enmuntequiflado. Se coloco
con horlna ) 'e ¡Huacn a fr~1r ('n una mezcla de occltc y mun- uno ha.~ dtl herenjl'naN y eodmn, unn de lomltos. Se bnoa con
h·t¡nilla hMNla 1111e se doren. Se llevnn o uno 'ortcn honda el hoga•> y se repite dejundo una capo de bercnjcnaarTiha, \e
dund~ ~e l'IIIJren con In snlso; se lleva al ruego por 1Oo 15 mi- llana cun m:mtequllla derretido. se cubre ron queso rallado
nutos) >e sirve, rociado con el cilanb·o y acompunada con y se lleva al horno prccalentado o 350" por 20 minuto...
urroz blanco o papos ol vapor. Se sirve con arro1 blanco.
--------
- - - 6.1 - - -
-- - -- - -- - - -- ---
'
~ioquia·w-JejoCGJdas - --
Molleja4i de pollo salteadas (Caldas) 1 Pirmadut'rdodP lnt~/2 lthrm Ht~f>kg.)· >CrlmllosraMtOifas,
mJ!I'. p1mdns -l C~hollru cob~:mrns Mancas. p1cndos .·o 1al/os
(;11• IP 1 bo.oro ~" 10
d<'abolla llllfCO, 2_1cndos 1 Cuc!rowda de f!.'llllelllu 1 C:uclrarada
z Libras (1 l> fl,J...dt mollt[l1f...,---,;-:----,-,;:-;¡--
dt pollo· 2 Tal/m tfr t·rlwllu /ur¡¡u,¡u· d<' sal·/ ua,u/lere dtortganct, ro,mi/o, laurel. crlamro }"t11Ciora11a
ct~da filia·]. C:ucltaratlas_de lumno dt mgo -l Llmunn f¡u¡¡o) • 2 o /Ir~mes de ajo. pteados- .1 C:utllaradru dr mo.Ha:a • 4 Tozas dr
Cu,./wrudu.> tft• mutllt't¡u/1/a · 1 Cuc/rarada dt aullt · \ Cur!tartJ 1 i110 biOifCO.
liiiñiíriilhulwm, pim du ji11u . 1/l Cud tarodua de orc'g<~no. molli!o
Se lava bien el pernil, <;t> set'a y \!•unta cnn lu mo~hua. Apa.-lt-,
-'¡, I azfl dr """' rujo, ~Pro • Snl .v pimieruu l>la!ICtJ /Jtrlllulcal o ~e licuan bien loq d~nuls in¡;redit·nt~s y s~ (Jasan !lO• un t:o·
gruro.
lador; com esl.a .,;lo,a di' allíri11~ •.~e ban:t bi~n el pernil. Se en·
Sccodnon los mollejas en a¡:oa quelascubru (>tlr 40 mínutoR vuelv~ con papel de aluminio y St' pune en la nevera durante
o fuego alto bosta que estén blandas, seSilélln y ¡;¡o 11.':'. remueve 2o3días. Se saca y se pone con su jugo en un recipiente hondo
el pellejo que los cubre. Se pican en cuadril u!> y s~ hailtlfll"fl con tapa. Se debe dejar un pequeño orificio poro el escape de
jugo M limón, liC ~urren de nuevo y se rebozan en harinu df vapor. Se llevo ni horno precalcntodo o -IIHI" pur 1 hora.
trigo y se dtjan repm;ar. Luego ~;e baja a 34111" y bC 1lejo 110r ·' horaq nui~; se va bai1ando
Se ~:alienta 1<~ m>tntl'((uilla mezclada roo el ocelt~. se ponen o con lo salsa que ~uella al CIK'~r. s~ 'll("ll dtl homo, s e deja la
soCre1r las moll~jas. la~ cebollas y la~ bicrbas con sal y pi· salc¡o aparte. Se dfjn ettl"rinr bit'n para que'" pul.'d:~ cortar
mienta, se salteoo cont.tllntemt'nte, se les rocía el ,.ino ~ ~e~ con racilidad.
guen salteoodo por J minutos. Se ~in'e rodado con s u salsa.
Se sin en sobre arroz blooco.
l>imcntones rellenos (( alda.t)
Morcillas (A ntioquia)
GD***
fl Pimenltme.vgrande.\ , r"l'fdew mjm • 11/¡ / .1hrt11 (750 gr. 1dJ.•mmr
,.,,,.u,,
2 LTim.v de .><lffl!rt' dH~r<lu ./'rt',H"U· 1 11! Ubrrr (750 f..¡¡.) tlt•
pit·uilu firtu - (¡ TlllltJ.v tlr ,.,.¡.,tila jtwcu, ¡¡h•udm -2 Ctlthutttdll.\ dt•
,¡~ r~1, m11iitlfl . 1¡. Lthrrl f.'i() ¡;r ) dr uwinf!fl. [llrruitJ • 1 T!17ol tlr
hog(IQ (v~r p}J; 58)- 1 Tfltt•dwrnn blrmro. rc><·tdo. s~ro- 4 H ut·
>'OS dlll"t>S. picados J '1).. Tllta tlt'l"altlu /IÚ.IÍI"t) ( n•rp~. 56) . 1, r ...
1
fii'Tfji/pit•IJIJO fino • 2 Cut"huradJLV dt• poleo. picado fino · 2 ('¡¡ .
d uzrmlin rlr_.vrrhtl/>llf/1/1, {lll"tUill/ttlll . 4 Cudmrtu1tl\ tlr lumtfll rlr d taurda ,te or~gano. molu./o '14 C:udwr<~do Je tomrl/o, molido 1
malr l Cucilarll<ltl.t ti~ pmuema ·Sal o gusro- Tnpas de ardo u- C.ldllir.!ditu de aja pinmt< · 1 Ctnlrur11du dt pt•r.:j/1, ¡li.:udo fino
mo¡adas tfl ''811<1 ltllll)ll o 11aranta agna. por am /los fati os. m¡1w . Taza dr miga r/¡• prm, mi/m/" Sal} p1m1mtu a ¡;u.<ln.
gadas rJtc<l.\. Se la•an lo~ pimil.'nto') w 11."> rchuna hl(lartt ~~~~~rior. Se
A la sangre fr~ o;e le aarega sal ) un poco de 'lnagn para lolltan 111'> semilla~ a~ udjjndi>'K' ~11n umu-udutrit3 ) se IXmt'n
e~;t.ar que o;e cuaje n coagull', o;e le agrego el I'C!o1o d e loo. ln- en IIJ.'ll<l hirviendo pur 5 minutu>, '>'! o;:tl~n, ~ t"M"urren )' M'
~mifntt'!l) .,.. revueht' hit'n. Se embuten la.~ tripa,, <P arna- dejoo reposar. En una sarttn honda se frie la todneta.
rnm l;c, puntll>, dej;indola> un poco flujas, se ~hut<tn '"un e~ cuoodo empiece a dorarse se DRreg11la carne de r es molida )
pina d!! namr\io y -.e ponen a cocinar a Cuegu medio pur 2 ho· se deja frcir por 15 minuto' re~ol~icndn. Se añade el hogao.
ros en una olla sin tapar para el"itar que se revienten. ~e l'S· los huevos, el arro1, el tomillo, el orégano, el ajo, sal y pi-
curren y se cuel~tan en un Jugar rresco, protegido de las mos· rnitnta, <oe me1chllodo y~" dfja c11lrntnr, se baiuuun el caldo
cos. y ~e cocina a fuego lento b.a'l.a obten~.:- un ¡:uiw asopadu. Se
Se c•>on~n fril"s u partid;~~ en vurdunes. rellenan los pimientos con el guiso, se nrregloo en una fuente
refractaria y se boñon con el resto del caldo. Se mezclan. lo
migo de pon y el perejil y secub•·e la porte del gulwc..xpuesta.
Pajarilla (AntiCJquia) Se llcvn al hornn prccolcntado a :IS(t' ¡10r lO minutos.
r.o ** TC 1 hora Ra<~rn<'l M Se Rirven acompa•iados C'on lllll"é dt> JlllJla~. ___ _ _
:........:...
2 / .ibra.> ( 1/o.g./ tl••¡utjarilla -1 Cebollas de ltrte>o corr.rtfa¡ en ro·
tl11ja.t. 'Cttt-!wmdu• tlr f"''•'iil,¡•icuda fino -1 l "omarcs llttltlwo<. Pollo frito fCaldasJ
f!!!!!dm ,. pwmlo<. > Dtmtn dr ujo. picutlu.v · 1 Cuchurudu t/(' 111~
JO.mna. ptl"lldll· 2 1/n¡nt tlr lauul- 1 Taza.tk purr tu.•tullu, rallado
J 1a:a dt roldo l>tttrro (r·u pag ~-1) • 2 CurhttrudiJ< dr I'UifiJIT<'· 4 LibrtJ.> (2 Kg.}d<·prel<l.l d~po//a-1 1 : Tu.adtmigudt'lHlllrOI/udo
Sol~..emttcfl/tl •l ~ruro. • 6 Hun·m. l>atid111 • 112 Ta:a ,¡,. htll"inu clr tnsn • 2 Cudoarudu.• de
La pajarillo se pone o cocinar en a¡:ua qul! la cubr.t \'un ~i motw:fl - l C"rhoradru dr mcmiNJIIIIf,¡ • 2 1 rmonr< (Jflgo) • 2 r.,.
nagrc, sal y (límlenta. ( 'uoodo esté blonda (45 minulos) se (/roradas de pue,rl, ptcad<> fino \al 1• pmu<'nlcl a gusr<> · Suficzmr~
~aea, ~e ~urre hicn y ~;e~orta en rcbllllllditas, éstas se ..ofnen tltttre qu~ cubra las prt,tl1l al Jrtlr.
~onlat~holla, ellornate. el pcrcjU,Iamejorooa, el laurel , sul· Se lavoo muy bien los presas y ~e frotan conju¡:o de limón , ~
teáutlulos a fu~¡;o vivo. Se le agrega el pon rallado y el caldo, rebozllnenharlno de trigo y~ d~an secar un poco. Se frotan
oe tupa y loe d~.iu conservar a ruego lenlll pm· 15 minuto~. de nuevo con mostua y montcqullla y se dejan reposar.
Aparte, se me~.clala miga de p11n con perejil, sal y pimienta.
Se rebozan fa¡, pl"l'$1~ t:nl:'l bHI iclu do: l11s hncvus) w rec:uhrl!fl
Pernil al horno (Anliuquia) con la miga de pan. lnmecliattamt'nte ~e ponen 11 rreir en ;~ceile
caliente ba!ita que doren ~-umpletamente, bt >aCIID y se dejan
().1
~ntioquia·WJejoCaJdas - - -
escurrir, se colocan wbre pa¡relabsorbente y se sirven con 3 minutos. se les rocln un poco de sal y pimienta y el ,·in o. Se
arroz blanco o papas fritas. lapn y se deja conservar por 5 minutM.
Se sin-en sobre arroz hlanco.
Posta de res (Antiuquiu)
GO •* r<.:..! 'l-4 hnr:t~ R:acl11n~ ~/10 (\o·~r folo p~g 44) Ropa vieja (Ancioquia)
Jo 4 Lrbms 7.Jll; a 2 k&) de P.f2WO de res- 2 C11rlwmd11' dt> ticeite
• 2 Cucharadas de mameqmlla 2 Cucharadas de lmrill(l r/P tri&o •
1 Cru:lwrada d~ gwwwdo de pa11cla 1 CucharadltP de vmagre- 1 2 Libws (1 kg.) dt·cami'dl'tuhla (anca¡ ·il Hutvosbondos-J"'fííüi
Cudruradi1a ,¡,.azúcar- 1 Capad~ vino tilllo, seco J Cucharorl.fl de lragucÍ-(••er fiUIJ· 58)- Su!)' pimiei!T(I a susto- A eme
tie JIISO ,¡,. limrm -1 Clavo.> de e.spccia.<- 2 Cebollas de lrucvo, pt Se p~~ne en llll recipieut~ tapado la l'arne y un poco de agua.
codas.frnns · 4 Drenu•s de ajo. ma1wlo.>- Sal y pimiema a g11Sto. Se lle•·aal fuego y se cocina al vapor por 4 5 minu tos. Se saca
Se cbuznla carne y se frota bi~n conln sal, la pimienta, los la~-arne, se curta y deshilacha, se mezcla con el hogno,la sal.
claros, las cebollas, los ajos y el jugo de limlln, procurando la pimienta y el batido de los huevos. Se revuelve bien v se
inlrodudr los nlinos en los orificios de lo~ dnnunes. Se deja pone :i freír, dejándolo secar a gusto. ·
refrigerada hasta el otro día. Se calientan elal·~ife y la miln-
teqnilla y se sol'ne bien la carne. que quede nejlTUzca por tu-
dos lados. Se ¡1oneoon agua que la cubra completamente, se Solomito criollo (Antioquia)
a¡:r~¡:asal, se ta¡Ja y se deja f."ocinar a fu~-go lento por 2 1/ 2 ho·
ras. Se anadea la salsa qutlse h.- formado, la hariua disuelta
en el vino, el azucar, el qut>rnadu d~ p~neln y el vinagre. se .Wbrns ( 1,/, kg) de solomo (lomo) 4 Cucharadas <1r marrmqtdlla
•·cvuelve, se bafia In posta y se deja comervar 11 fuello lento · 4 Cudrarodas de CIWtc 1 1¡. Tolo de hogcco (ver pág. 51il...::~ul y
IJOI' 1/ 2 bora. P.lllitertrcca gusto.
Se qirvc con papas al vapor. o puré y arroz blanco. Se t'Orta el solomo en 8 tilde.~ lo má!i delgados ¡1nsihle, se )lite-
den macllncar un p~~co con una ¡ticdr a de nnmu pard ex len·
Punta de anca (Anrioquia) deriM bien. se bañan C()rl el hog"u y ¡;e punen uno sob re otro
a descansa!' unas horas. St> calientan bien el aceite y la m.nn -
GV ** lt l boro JU mlnUIO') R.~a('lhm!!t fl/10
lequilla y se fríen ba~ta dorar por ambos lados.
J Libras iJ 11, kg. J.d~ p_rmtn lit! anca· 2""C'e"bo-l"ln-.l- ti'r'/,-u-,,-,.~-~-,-~~¡"¡tuJ.a.,
.
·1 Tallv~ de cebolla jrmcf!,J!J!Od<tJ jmoJ · 2 Tomo tes maduro<. p_~"·
lados l picados jiuo.s · 2 ürdmmdas ,/e JUSI> de lunl'm · 2 Cucho·
rada> ¡Je uzúcur • 2 C:ucfrurada.5 de perejil, prc!tdO - S".Ll.PIIIli!I!W
a 8~1\ÜJ.
Se limpia 1:• t·a•·lle lit? nervio~, dejándole la grasa que troiga.
Se aporna un poto t·un 111111 piedra de mole•· y se chuza con
un tenedor fuerte por lodos lados. Se (ll'PJ'ara una sa!Juuc•·a
eoo las cebollas, los tomates, el jugo de limón. el a•.•icar, pe-
rejil, pimlenla y sal. Se revuelve muy bien y se adoba cun ella
la Cllrnc.nl¡Cgw·ándose que Ln salsa (X'netre en Jos huecos. Se
deja retlO..ar hasta el diasiguicnte. Se pone en un asador y se
u~va al hor,t(l preéltlentado a 350° pltr 1 boro, debe dororsc.
Se deja enfriar un puco, St' reb>~n>l y ~e baña coo la sol so que
ha soltado. Se regresa al horno pur 5 mi.uutus ¡tara terminar
la cocclon y se sirve.
Se acompaña con arroz y ensalada.
Riñones rcaldas)
(;0 * lt' 25 nunu1w. """iurk';) ~lll
2 Olíras (J kg.) <le mioncs de n•s - 4 Limones (jugo¡ - 111 Ta7u tl.:
rmagrc 4 Cucharadas de aceiu· -1 CuchnradtL< d1• m1mtequill11 • 1
Cuclwradila IJaju de orégano, molido ·1 f.ibm (5(}() gr.) di! cebolla
de hue<o, rulludu - ?_ f>i~m"' tle a¡o, picados · 1!, Taza de vino
l!lum:o (opdonul) - Sfll "P"-"':.:"c.:.e:.:.
n:::lllc.:O:..S>..:':::'s.:.:ro:..:.·_ _ _ _ _ _ __
Sf lavan y !>e l.impiun los riñones de sebos, venaseimp11rezas. Tamales antioqueños
S~ punen a marinar por una hora en jugo de limón y vinagre
que los cubra, con sal y pimienta. Se sacan y se lavan muy bien
coo agua c¡lllente 2 o 3 veces. se secan y cnbaJ·inan. Se ca- MASA:
Uentanjuntos el aceite y la mantcqtúlla. se sof•·icn las cebollas 2 L1bras (1 kt¡;) de matz, cocido y molido, no m11v blando· Z Cll·
y los ojos. se ogrcganlos riñones y el orégano, Re saltean por rharodas de manteca d;urdo.
- - - 65 - - -
H.LLLL.VU por fuero y se frotan conjugn dr limón, \111) pimienta, se de-
1 Libra (5(10 gr.) tlr • mulla di' rmln,_picntÚJ • 1 L tbral~OO_gr ) d~ jan refrigerada<; ha•t.." ~1 día ~iguienle. Luego se frotan ron
<llm~ d< ten/u pulpa,¡>~rntla- 1¡, l...lbra (250gr.) d~ tocmo, ptcado mantequilla) SHOilll'1tD en una bandeja engrasada. Se Ue\·an
- 1 l.il>ra (500gr.) tlr pnpa.<, p~la<!_ai_XJI.ICadas 2 La/la/tortas eo al hornu pr~.tlmtado a 300" 1mr 20 minutos. Se debe con-
mlns y mrtmlur tll rtbnllildM 1 raza d~ arve¡GJ coctdiiJ - 6 In· trolar conslantl'IDente para eviiJir que <,t quemen o dorenl!ll
mmts p(qurñn;. pflttdn.\ >'JI.1Cados · -4 Tallos d~ ccbullu ju11ca,pi- exceso.
cadoJ .1 Lltmtrs de a;o ptcados • Sal. pi111ientu wmuw' > 111'/rmt" SALSA
a gusto. I.As vfsccras, patas y pe.rctt~zo dd11s m•es 1 1/. 1'aza d~ caldo bdsico
MASA: (vetp~. 56) 1 Jo~a de /.:che 2 Cm/wwda.\ de mamtquilla · Z
Se mezclo lo mosn ron hlllllllllc<•a y un plll'o el~ a¡:ua , ~~ umu~a C.ttcltarat!as de ltaritw d<' trl~~/l rt•cltamdiw de udgamJ 1 lo·
bien hasta obtener 11110 111asá sua>e. Se pu~dc rons~naren la trlillu, molidav · Sal y plmirnw 11 gmto
neHra JWI'Il se cl~he clejar lomar la tempt>rttlura amblentl' an- Se cocinan las vhrcn1~. hes pllhl' y"'~ Jlescu~:t!ll>t'n d raldu,
te<; de ft>rncar los lttmale~. que luego se cuela. Se 11r~p1trll una hi.'i·lnunell'OIIIII rmmte-
qnilla l'Hlimle y b luirina, 111111 ,,., empi«t' a dorar se Lt' in-
Rt:LI.K\0:
corpor.t b leche poco a pocu) el caldo, se! revuelve lentamente
Se ponen la~ fO\IÍIIa\ con la carnl', el tocino. las pnpM.Ias ce-
bolla.;. 1~ tomates, el comino. eJ achiote> lo sal, a marinar hasta obtener una salsa su un. Se sacan las aves del bomo ~·
en agua frm,que los cubra, por 24 horas. ~:<com ~ni~ntt> po-
se pueden senir asf mismo o se búnon con la sa.Js.a callente.
ner la preparación en el refrigerador. Al dÚt .,i¡;uicntc ~ lt'
Qlllldcn las lllnohnrias y las aneja.,,
Hojas: dcplatano o achira, «<QU\'braotan al fu\'go o se pa.~on
(Jtostres
por agua hir•i•·ndu.
Se 11r~pHranlus hoja\ en un plato hondo. se lulccn hola.~ con Alfandoques rculdas) r
1M rna~a.lluesce'(liendensobrelashojos.seles pone en el cen-
tro suficiente relleno \Osegurándose que quc1>8 lodo 1, 11111' "' Gn • *;, 1P 4 hura" Jtldontl JUt.'-U
cubre con los bordes de In mnsa. Se ci"t't'IHiloq larnalc., jun- 1
tando las puntas de lns hojas arriba, rorno un pa11uetico, be 2 Pttnelas ne¡;rll.f 1 iaza de "8'"' 1 Tfl:a tlt• meo rallado e11
amarran bien y ~e ponen •• <'ocirmr ~~~ agnu-:s<~l por 3 horas. [;rtteS,_O;___ __
Se pone el rall11du de cuco en una bandeja enmootequilloda
y se lleva oJ horno ralieo lc husta que dore un poco.
Tomates rellenos (Caldas) Las panclas J18rlidltl>} el agua 5l' cocinan 11 fuego medio ha~ta
GD * Tt J'i mlnUh' Radondl\ obtener un melado grueso. (Ln fórmulo antigua de reconocer
.ctol pool O» es: sacar ron una cucharita un l)QC() d~ meladu y
8/imcartsETdlld~>.IIOmu¡ mudtlfO.t -1!1 Libtu..• 1750gr.J dt·c "'n~ dejarlo chorrear sobre agua fria; c~tc debt' «eot~rst>• y
deardu, multdu .1¡1 Taza tlr hogan (•·u pcig. 511) •3 Hur•·t•l tlurm quebrarse oJ presionarlo ~on lo, d\'dO!>I. Se le agr~a el coco
p<nJtlo•firrm • 4 A[ir< rnn/lns, prmtlos[mos- 1,, Ltbro 11 2.5~r l dt y se vierte en una lata lutjil>1 enmantequilladoyse!dejoenfria.r
qu•.w. ml/11t/n • 1 C'tlr/mrado dt alctpurras. p1codas 11. (.'ucha un poco. Aun caliente pt>ro maneJable con las DlllDOs se re-
l'(l!}ttn dt tmmllo. mo/tdo · J l'rzca deme¡oratw. p~<·(ldll 1/, Tu.u coge y ~e cuelga de una horqueta de modera pelada ~ se em-
tk nuga dt ptm, 1 •<liado 111 Ttaa de caldo btisico t••er JIU// J(¡¡ - 3 pie:ta a \'>lirar con las manos } los brozo~ 11or varias horas
C:rtclwra<1<1S d~ mamrqtulla dvffctida- Sal y JIÍIIliC:Illu u J.I,U.-111. bus1a que blanquee complchuncntl'. s... .-stira delgado y ron
Se lavan los tomates y ~e JIBSnn (Hlr ngun hirviNicln 11111'11 ra- unas lijerns se col'tan a>m·cionr~ "omo pHlitos que se dejan se-
cilllor su pclotll). Se les corl~ unu rebJluada de la p~trle ~~~ cor. Antes de cortarlo~ w 111•\'dcn tcmir con colores vegetales.
pcrior} ~e 1<·~ extnu•n laq semilla~ ll)'udúndo'e ~on unu tll·
cb~riht.
!)t, pone la carne a bofreir, una vez separnda y oscura, se ORre·
gunel h~o. los huevos, Jos ojies, el queso,lasolcaporr~.lo~
hierbas. sol) pimiento. Se mezclo todo bien y M! hana con~~
caldo. se deja cnn~umir n fuego lento por JO minuto~.
~ unta.n In< tomnt~ por fuera ron la mantequilla derretida
y~ colocan en unalaUI (•ngrasada. S\' r~lknan rubriendolo~
con lu mi¡:<~ d~ pan) bl' Unan al horno precalentado a300• JlClr
5 u 8 minuto~. poro calentarlos y servirlos.
Se acompannn con orroz blanco.
2 1 : ra!.u\ dt l ft'llld dt•/c•c./tt.• .. ! (UdlcJJtJdlU de.• t.·ajt4IIU(cllf(dllt"O l/1 ¡; L11ra.1 dt· uguu · 1 Pulu d~ rn ¡•dudu •·pi,udu wlrmm -2 Lihru.•
'urlltl\ rn unuttJ::u tlt·llgtw tahorlt' .. 1 ~ohte' dt· gdmma un tclh(ll ( 1 Kg ) dr pUIU'Iu • 4 l.m1mrr• IJ"~"I ·:? íurlturuda.> Jr 'UJJI'Ia • -1
""' J'a;a dt u:-ucdt ílam< ti~ olor
Se batt 1~ l'r('m:t d~ l~dtt y w te in~orporau el raré iu\tauUinco Se pone¡¡ cocinar la pata en el a~uo. por 8 horas, hasta que
) la )!~lalin<t di~utltos ~un d ~~~.Ul':lr; w h~tlt- tuíltl hieu , w IHIIIe la ~aro e .e desprenda del hueso, ~e deju repo'>-ar, se te $11C3 el
en un molde) se lleva u la nevera dur,mte un p»r d•· hura,. aceite qut' se forma (dícese que e~ ma~nlfico para rorar la col-
Antes de servir. se bote un poco para que re~upere w plas- vicie). Se cuela)' se deja enfrlor, In gelntino que resulta se
licidnd. muele do~ \'cccs y~ pone o codnor con lo panela, el jugo de
limón, los clavo~ y la rnnel11. (Se rc<'niiOI'C el 1111nlo justo,
nutndo la cuchant de p:.tlu ron 111111. NI' rt-\'ll~lve se ~lira y la ¡;e·
Dulce de mamey rcaldasJ l~ttina cuelga). Se pone en molde~, se dejlt enfriar y una vez
~uajada >t' corta en porciont's.
- - - c)4n!ioquia·WtejoCaldas
Jr ¡u¡;o ti~ narf!'!)O -1/aztJJ de cuulywcr julru" mrm~Pind,, Id~ se envueh·e apl't'lllndo bien con lasen-illet.a; cuandot'~l~ frío,
mora tr la mas comút11•1cnrc wuda¡ se dcsenvuehe la ~ervlllelo, •e le c&rtan las puntas ~ ~ ts·
p41horea con IIT.UCilJ'.
St bate la mantequilla con el a11kar ha\ht qut> quede cre- Si es la primera vez que Sf hnce. es conveniente pontr una
mosa. Se baten los huevos)'~~ ugr~¡:an poco a poco al botldo
hoja de papel engrosado t'n 1'1 fondo de la lata puro poder de<-
anterior. Se le añade la hllrina. el polvo de hornear y élro-
moldarlo con facilidad. El pupt'l se desprende ol cm·nlhu·lu
llodoaltcrnandoconelju¡:o de naraf\la. Se vierte en tres mol-
esta vez sobre una \l'nilleta bumedo.
des lgualr<;, engrasados y enharinados, se llevan al hor·tu> ,,.....
calentado 11 300" basto que al Introducir el ('ucbillosal¡:<t Hm·
pio (J() minutos aproximadamente!. Se !iliCBn ~ ~ dt-jan re· Sopa borracha (AntioquiaJ
pu~r• se desmoldan l se le!> pone <;uficient~ mt'rmeladu a
cada capa, se arma y se CS¡>Ohort•a t•on azucar refinado. t. U • • 11' .&a) rmnu.cm Rlol ~.~~ 10: 12
Se deja rcpot¡ar y se sir> e.
l!..!!r=_~ocltudu' dt rt·gulurlnmmro ~-Ta.:.udt• ~~iaaciJWfllltl}~rr·
1 ': Tu2ú dt·uzw·ar • / 1 1~ lit:u de <l¡ttta- J }',·mu• dl'it<trl'/1 hmrd11s
Mazamorra (Antiuc¡uiaJ - 1 Cucfztmula df t'II.Srafll dt• limoiii<JIIatla.
(J;s costumbre IOm11rlu en lu sohrt•m tAA 1 Se colo('an en una bundl\Jo semi-honda lo~ bitnlt'huelos re-
LD '* u• l 'J• horl!. R.a..clon""~ h'Jol mojado~ con el vlno. S~ prepara en cali~ut~ un almíbar
gru~~ucon el al(llo y el D7ucar, w baja~ se deja reposar. se le
1 Ltl>ra (~IHJ gr,).d<' mailtrillwlo- 2 f itro' ~~~~~~110- f'<J11dt1 TMP.<ltid unaden las yemas y las ralladura!! de limon, w revuehe' ~e
v lufu ai811Stu. pone nuevomcntc al fut'¡:ulta•ta que empiece o hcnh·. ~ h•jp
Se cocina el nUií7. en el agua pur 1 1/ 1 hora. bastll que e<aé y se vierte sobre le~ bil(·ochuelos. Se sine calicntun ropit~~
blando. Se deja reposar, se sine con un poco de lecbe a gusto odornándola!l con un merenl(lle hecbo con la~ dar:~~ <1ue 'iO-
y lo panela ra~pada. braron, batida~ a punto de nle\e enu '1: h11.a di' Hlucar, in-
Ch•ru: Es el caldo de esto cocción que se sirH' cun r.mnela par· corpclntda~ poco a poco.
ti da .
Torta de hatata (Caldas)
Natilla (Alllioquiet)
<;U ++ TC :\0 mlnutn'\ Rndvno M-•111
iLil>rtJS de buluta.• ( 1 1\gJ:..pfladas, ~octdas 1 mo/¡tfa< • 1 L<bru
:li..Jtros dr 1«11~ -1 Tu;:a.< dr f1'< ulath mnt· - 1 Lll>m (V)(} 8!-ltf~ 1500gr.} dt'f(U"fO. rallado · J <.ucharadas d~ Jtullllcquillu d.-rTf'Jula
f!!l_rtt/11 ra..1padd • 4 A stifla.< di' mnr·la- J ( IIChllrlldliS dt manttqmlla • 4 Hul't·o• /:tondos· 1 1a:o efe /~clu: • 2 Cuchurúdu.• dr pmtrlu -1
·1 Cuw fr•·-•m, rallad"· 1 Ci1charada d~ etmtla tn pcl1-o 1 1u.a Curhar~c-alltla m polw r, i'urluuaditu dr wJI
<k alnulwr dr a:mear con a=nlrar ~~ d~ llliiOIIJO. Se ponen tod~ I«K in¡tred ienres eu uua batea y se amasan
Se pune a hervir un litro ) medio de leche t'lln la p;mda, ~a· bien. Se vierte lo nut<;& en un moldeewnautl'tfullladoy se lleva
clíndole la cachaza o espuma que ~e voya fonmuulu. Se mm de ol h&rno prccolcnta do a 250" por JO minutos.
la muntequllln, Incanela y lo li\cula de nl8Íl.( 1111e 11t1 ha disudto
previamente en medio litro d e ltdte). Se va r evolviendo len·
lamente y ~e encina a rueg•rl~ntu dunmte 10 minutos o hasta Vitoria calada (Amwqwa}
que dé su punto (é;.le se rKonoce poniendo un poco en u n
¡Jiato, <;ele deja enfriar. pudiendod~pcgarlofácilmcntel. Fn
elote momento se le anade el coco, loe rcvucl.-e y se vierte en 1 l'mma mcd<alla 1 l'um·lu f1Urttda • 1 /uro dr ngwr · Gotas <k
muldt~ cubriendolo eon el alm•bor. ltmóll.
AJ sen ir la porción lndh·idual , t;C C'SIW>horea con un poco de Se pela la vitorio y M' p;crte t'n pedazos, !14! cubre con agua)
canelo en ¡>Oivo. se pone o cocinar por 15 minuto•. Se socayseescurreun poco
poro que recu¡•••re su fírrneta, se regresa ol agua, se le ai1ndr
el &7licar u IJiutda y gouas de limón y se dcj11 calnr a fut>go
Pionono /Aguadas, Cuida~) le u tu.
00 • • • 1~ •u mmiRos Rad<~M• H.< 111
---70---
MAMONA (TF.RNF.RA A I.A LLANERA} ver pri¡:
7.1 - - -
BOLITAS DE PJRARUCU ver pdg. 110
- - - 76 - -
Luego, frotando con lo' dfliO'>.I>t 1~ ~rala r11rne y J>e bota el
Aguagina (Amazonas) l'\lrow. ~ta c-drne st' reHteh e bien y 'e l'Uela, >e~ agrl'gll el
en ** TP 2U minutot en J di&1 melado y se deja fermentar 24 hora<,.
2 L1brttf (1 kg.) tlf nw.m riPrJmtcuchu. 1 Ta.ta de mclnclc¡ elepm~t•lcl 12 A razas- 1 L11ro de n¡;ll(l· A tliflllll 8'"'" ·
4 Litros de a¡:ua • JIojos de pldtann (a /lijuo).
Se pela la fruta y se le quita In o;('JIIilla, bo IJulp;~ se Jicoia cnn
Se ])flan las arrac:tclm> y Stl 1-vcinan ll<lr 20 minuln~. seucon, a~ua y azúcar a ~sto. Se puede rewlver roo un puco dt ca·
se escurren, se pkun y~ pilan. Se.lt'$ incorpora 1/ 2 Lá't,a de chaza (a~~:uardiente braslleno) paru logrnr una deliciosa y
melado, se revuelve y se toman purciun~~o de la mAS~~ , ~e rn- embriagante bebida. Se sin·e con hielo picado.
\'uclvcn en las hojos de plátano (o bijao) se nmarran y s~ 1>4•·
ncn a cocinar en aguo que apenas las cubra por 4 hura} a
fuegulenlo. Se le baja cl fuego y se deja enfriar, se sacan y se Jugo de carambolo rrwuma_rnJ
d~n~urh~n. '4' muelen~ se cudao con el aguo. Se pone la e; 1,) .. 1t' IU mtnUW'>
rolada ~n una oll:ulr harro,se le agrego la ntra 1/ 2 tat:a de me-
lodo, se le ~iert~n IU'o 4 lilru> de agua fresca ;¡- se dejo fer- 11 CarambolosAwcar- 1 Litro dt 1181111
mentar. miDimo 24 bunt>. rfVoh icndu cada 2 hora~-
Sf pica la pulpa de loscarambolos. M~ licua con el HZ1Íl'3T) el
agua. Se cierne y se sirve frlo.
--- - - - - --
- - - - VLJanos ·&intG40ftÍ4
sedejoenolla debarroarennentar,tapadllcon un lienzo, pc¡r 10 Muwnw. · A zw ar (o f"'n•·lu "''f'"'lul· Jal
dos o tres dln~.
Se tle:o;gl'1lmln )' 't' mu~l¡•n Cc1u~ c1n~d~ una '""'~~l~h<~.'><l), l;t'
IJt agrega AAI, a.tlll'tlr (u pan~l:c ra,p•ula y opciODlllmente le-
Majulc (M,·w 1\raura-Caftmare) eh~). Se l-al1mtu un •budnre• lplanchu de hierro o barro} y
~ engrd~-a con gordana dt res , manteca o mantequilla. Con
t,;l).. 1 (.' ol RUIIUIU
una cuchara grande se van sacando porciones y se asan, vol-
b 1'/(muwslwrtollt.\, M Jll mrl.m11o ~do d~ mndur~·- 11, 4 /.uro teándolas con cuidado.
de agtl(t 1 1~ /.ihrtt (15()~r.) de cua1adtt }m en J Lllrt> de /eclrl! Es habttuaJ comerlos con queso blanco raJiado rociado por
encima.
Se pelan los plt\tnnos, se rebunun delgados como ~crpentlnas,
se boln el corazón. Se ponen a cocinar en el agua, por 20 mi·
nulos a l'uego medio, batiendo con molinillo basta que hierva Fariña o mandioca (Am.(l w ,as)
y se desalen hien la\ Uras. Se agregaJn cuajado dcsmenu1udn GO *** TP 1 hor.n
y w dej11 h~nir lul\la c¡u~ laiW.lljada tome un color mjlw: se
R\ t'l11rincipal alimento rl~ la \1118/0nla. ~e US8 para acom-
a¡:rt>ga he h.•ch~ ~ w d~ja l'lnLwnar hasta lograr la <'On~IMen llllliar cualqui"r alinomto) para preparar las tortas de ca-
cia espesu dfS~ada.
\lllw. St prepara cmtla yuC"a hra•a; esta <.e pela~ se ralla a
Se sir·,-e cnllente en plato de sopa, acompanado de cal·h.cpa~ lllltDO, el ~o rf;>'Dlt:tnll' Wl>tllll' t>n un t'~primidor que ..e
o rungos. retuerce hasta sacarle lodo el ju¡:o lqut• ~~ wne011wl. Lu11:u
se pc¡ne a secar aJ sol.
Seje (Vauprf) Se mezcla la rarina con un poco dt aguo. seponedatarosobrt
J « VDSOS• y se le pone fu~o ahoJo. l. na •·u caliente,se pc¡nen
1Fn11o dr In p~lms drt mi~mo nomhrel
tos tortas grandes n n.~nr por ambm lodos hasta que se doren
uJI l'•oco, ~e dejan ¡>aradas, rccnst.adas en las paredes de lo
«malcx-a,., ) M! v:on "Hl'Sndo pl'dllt.O~ (JIIro comer.
1 Ptmda r11 melado 4 Laros d~ 11gua Se roma 1m tii( IIIIO di' 1e¡~.
El jugo tlue >l' l'~lr~t· ele la yu~u '~ 11one ulwrvi r y se ¡tJiJI,.$
'1"'' dé 111111 libra (5{}Q gr./ de t'Ortl<' del/mto para alimentar animult'~.
Se ponen la~ frutas sin pelar a cocinar en aguo por JO mi·
nulos, se cl1•jan enfriar ~ se les saca el corozo, "te pllan, se
muele l ' se cueho en unt~daw lino. Se le agrega el melado~ Farofa (Amazonas )
ela)luay:.e re~uehe bien. Se~in e fdt~c-vmo r1•fr<'\CO O"tedcja CD * lP 1~ wmutu)
fennentar pc¡r 3 dlas. en oUa de barru.
&-loma la cantidad dt farina que se desee l se pc¡ne a tostar
' vta El uL-...:tl \." 'fLU: t\.~ultc: Jc l..t c.V~..tiOCI ~1 sejc se CJlClnQ' 5e UU;tc en una sarten al fuego hllSta que se empiece a dorar. Luego
ron un.l C'~ h ara Titnt" un '!h"lbor tttt3nrdJRann ~ l1Uh7a JUra prc• se mezclaconmantequJIIa, sol o gusto. y se sine caliente para
p.trnr arro7 ) lrc-lr acompa.iiar carnes y pc~dn~.
--
Vinete (Mt'ta-Arauc·tl-( asmwre) Gotios rc asmw t'J
sacan de su concha con uno pinza o tenedor pequeno. Se lav:m Se toma una ahuyama dt•luwn tamuno y~ le ubre un bueco
y se les quiln, con los dedos, las vísceras; se pican a su ~usto, o se le remueve la IIHrlc de endmu, se le extraen. todos las se.
¡tenerolmcnte en trozos pequeños, y se awe~tnn ola¡tuo con milla~ y se limpia bien. Se rellena hasta arribo con queso
lospapas(o 11deos ~1 se prefiere) y los ollilos y se cocino, hostu blanco l"urado, rallado, y carne seco picada en trocitos, tntlo
que la~ ll&llll~ (o fideo~) estén tiernas. St sirven con cllanb·o me:Gdado con hogo suficiente para que quede híeu hínnt'(l(l.
cim:•rrón llil·aclo, o \i ~ preliotre, se incoqlOriiiiiiO~ mirullt" Se tapa y se llevo oJ horno o, má.~ N\IIIUIIItteuú.', ~arrima al
antes d~ servir. fuego (ol rescoldo) para 1¡11e w '"e, dándole vut'ltas, a~
rondo que quede hien lllollda por tod~ lados. Se parte en por·
~tjvosyprinripios
done.~ y o;e ~ir•e u~ando la clbcatnt como plato.
lA garr.a l"'l '>Oiament" h• ubre. y se ~irve. También se preparo en JX'rico; una vez preparado
Lo~corlh8t' h~··~n corllwdola piel extra, para ~nvolvtr con el plcillo.se mezclo con huevos batidos (los que se deseco) y .se
dl:t laHaml"S t¡u~ tJOt!dan expuestas. Se cosen «In 1iras de la frien. cwijdndolos n gusto.
misma piel, de manera que lu carne vaya al horno comple· Se acompll.Íill con clto.rapn~.
lamente cubierta. lJna vez lista y sólo adobada con saltln·
duyeodo la cabeza) ~e llSll en horno de blllTO y ladrillo a tem-
peratura medio (25U"l de 8 o U horas.
(Una de lo.~ maneras de conocer cuando la krncra ~tá li<ta.
el> cuando los labiO\, en la cabeza, ~e enrogen, dandnle a (..,ta
una t\prt.~ión ri.,tu·ña.)
Fu~nt d~ "''~' pr~'>ll\ cuad~nstic~. st' Mtt.-an )'11 ~in 1:~ pid.
oo C03iilla~. ~ pulp;c,, lo~ hnr.Jderos) la!> rn~"M:> de la~ pa·
Idas. Estas w nsan ¡:eneralmente a la llanera. Se cortan lns
comesdel¡todos y seeoj!arz.an enpalosque se recuestan al bu-
rro (construcdon de madera que .se orma endmo >alrededor
dcl fuego). Hn) quien~ la..~ o..~ a la brasa con un poco de ~al,
!lañadas con ccr~N.a, o adnha1la..~ con c~pccia<, pcréliR ma-
Mrll dásir:t ~~ :t~urlas :1 fuego muy lento tlftr tma\ 4 hor:ts, ~in
aYivar nun(;t el fut¡¡u para nu quemar o arrl'bular ht~curn~~.
'lunca se deben chuzar las mrnes, ni picarlas para IJUC no se
resequen o pierdan su suavidad.
De l!l'lol manera usan las carnes de cerdo, venado, Jopa, pi-
cure, danta, ele., aunque los cortes de éstos se hocen d~ [,inchos de tortuga rJ>utcmwyoJ
presando la\ m~tilla.,, hra1.os, f>icrtw~ y loméls, ensartAn-
dolo\ en Jl&lll'o pant JlOderlt~,asarenel hurro, siemprc<·t~n <oal
como uniru .-ondinwnto. 1 Lthras (1 kg.) duam~ J~ IOflltgu 1
1~ l.tbtu (1.50 gr.) de •·i.vcaa.\
J~ ronugo 1cora:611, Juaado, ,.,, ¡,
MLMUE"RA.
Manatí (Amcc;:ollus) llu~u dE ~.fnagrr ·1 Tomutt'1 ntl 11111\ mmluros._ptcndof ~n lTQ?OS
(\'Aca marina) -2 Pimt7tllml'!l. pimdfl! m <roUH- 2 Crhollas mhrzottas grand«S,
Mamlfuo poco comun, alrededor del cual el indf~enn ha te- ptmda.'- 4 Ho¡ru dt rtlanrro cm11>rr<lll ptmdns ·l (.udraradas ck
jido una nutrida) a veces e'l:travuganle mltolojlJJI. ¡ugo de hm611 - Snl y pmummn puSio.
Es mu) apreciado por su carne. Tlene en su lomo .a tlpM de ~cocinan las carne~~ el!! la lortu~a en agua que las cubro, por
carne de sabores, color y textura pcñcctamcnt~ definidos: 2 horas, ~e ~acan se escurren y se ponen o marinar con las vís-
ctt'do, re-;, pc!if.'ado y tortuga. S" cocinan por \e¡>antdll, fri- cera~ en uno salmuera de ogun y vlnogrc, snl) j!spccias, l>Or
tándolos, t·ncitulndnluN ~~~ Jllli~o o asánclulu~ 11 111 bntsa ~ólu :Z horas. Se preparan chuznsdc modera rnn Jo~c¡ue~ van en-
t'OndimenhHio' 1'1111 ""· l .u!> hnt!bOS ¡:uisadus u en sopa~ >Un sarto.ndo los pedazos de carne, las VtsreraR, h>• lurnHies, el pi-
lambi~n muy »prl'l'iadvs. mentón y la.\ ccllollas. Se ¡mnrn ll»~llr u la brus.a, dandoles
vuelta.~ y bariándoiOQ wu un PIXV cll' l>ltlmuern, hasta que se
dctren.
Picadillo de tortuga (Amazona.fl Sto ~inen .-on yuca cocida, furina o furofa,
.21 ¡¡.,.,, f 1"B.l•lrr •trnrJdoriUf!U, p1radu rn /m:m • I.J.tt:>raj25(1 Sarapate de charapa /Amazonas)
w J ,¡, urat111 d~ tort11~11.p1mdar -l Ttrlas dr gmM> (•·rr pti!J .VJ¡ !Plato clásico de la Amatonla preparado con tonugn)
-1 Tamatt> mcrdt~roJ, ptcudo.<- Sal. ptmrmta.\· commo< n litiS lo
Se ponen a cocinar las carn~ y las •iscer:ts en agua que las GD '*** T("l'l1 lwc.l ltllt"lnnr" l\-l
cubra por 2 hora\. Cuando estén tiernas se sacan y se pie un '/odas las ~·lscetas de 1mu thuw¡m rtu•dillflu- 3 Pllitrmll\ vnd~s._E!:;
lo más finamente posible, se mettlan con el !l'li~o y se dejan /a,fos y raspadas con ww t•u,·Jwru
conservar por 1S minutos a fuego lento. UUiiiO.
Se \lrvcn con farhla, J'ru·ot'a o arroz seco. ;¡ Tullu.v ÚJ! <'t•l~t~llrJ lm¡;11. pimd11 • 4 romiii~S pelll<;os )'picados iJ
------ Ho¡a1 di•t·illlrr'!_t)l"llltllrrón (r/li(Oria) p<cnttas ii11, pimiema ~,o.
mmo tJ gusto.
Picillo de pescado (AroucaJ
La t'Bnlidall d~l guiso y plátano vurlun .segun el tanuuio de la
t•hano¡m y fi ¡,:uslo del cocinero.
- - - 83 - --
Lw. vio;cent~ ~ cCKlnan en ~ua hirvit--ndo con limón por 30 mezcla con la gallina pre"Viamenlt' de~pres~~da y picada, el
minuto\. F.l caparazón se poM a soasar un put'U para dcs- arroz. la.• an-ejas, los frijoles, ti onoto) el cilanlro, -.e re·
prenderlt- la cMrne que ha) a podido quedar adhuida, w des- ~u eh e bien y se bnñacon elhogo, el vlnagreyeljugode limón.
prende y loe pic~t . l.a\ 1 ío;cerassesn.CJ~n, se pican) se mt>1clan. Se deja descJin~ar 2 horas. !-te tomo el caparazón boca arriba
Al plátano r¡¡JI¡¡do be ll' ariade un poco de OlotlJa y se bale ron y M" le tapan los huecos con hnjo.~ de pllitano y lo masa de los
un molinillo formando una colada. Se mezcla esta colada cun pi alanos cocido&. s., pone tndn el relleno en la cavidad. se en-
la carne, vfsecras y guiso. Se coio)(a todo en In cnvldod del ca· vuelve 111 caparlll:ón en hojas d~ philano y se rnetccn un chile
¡1ara1ón (é~te se hu recubierto previamente con borro hu· (o costal húmedo¡, se amarra bit• u ~ se lleva al horno pre-
"'"do), se pronc~obre un fogón (t¡uc nu dé llama) y ~e dejo co· cnlentadoa3504 por 1 hora. Se ~ttll )'l'<.lll el lomo de un hachn
dnar IMir 1 hnr·u Dllroxlmudomente. Si eR ut•eesarlo ~e le se qulcbra la caparazón y ~e ~aun lus ~da'tOS de.l chile. Se
puede puner nnlwwde de maso de plát"anu wrtle al <'811111'87.ón ~írvcn con el relleno sobre hojas de plata no.
para evi111r t¡tu• ti guiso se derrame.
Se ocompanu cuo f;~riiia n arroz blanco seco.
:lostres
Torta de huevos de tortuga (Amazona~)
Gn • t TP ~~ mmuto M.Miona f¡. S Dulce de huevos de tortuga (Arauc.a)
/J Hurwu Jr lt>rlll~ll. 11/. Cudzaradil d~ hannn ti' trt~n · 1 C:u-
rltnrtJdo 1/r uzu< ttr - 2 Cucllamdas dt m¡¡;¡¡¡qiiilla -10 Hun•o_,. dP tnrt11gu • 2 Pum·lu> o•nmt'lao.jrio_ 1 Luro de n¡:un_
Se abrtn Jo~ huc>os y se vacaa el contenido ennn rcclplcnle, St> all,-.,n lo~ huevos y se balen. se ponen en un ~cipi~nle 11
se balen bien, se le<; agrega la harina y el a7tícar. SI' pon~: o cocinar 1t Cul!¡:u len tu,<;<> rebullen conshmtemeotecon una pa·
frelr en manlet¡ni11>1, a fuego lento, hasta que dt' lll con•is- Jeta de madera; st- lt- vn u¡¡n•~tandroel melado poco a poco y se
tencla de una lortillu. sigue rebullendo ha~la IJUf rmpitec a hervir con ojos gran-
des, se ba,ja y se dejnl11r>v'>llr.
Tatuco (Cusumtrt')
t.,O • • • fC" ., hm -'" Radot'lott J 'O Dulce de marañón (Arauca)
c~ferryl
~t prtparn ¡;mfrulmrnrt• <c>tl cumr dt ptsmdn.J!!!n u hu<,. rum-
lli~ll (OII rar,, drt¡;uunu. lul'" o gallina. Calculando tlllllnmudud
qut•/u~ qutpn tfllrt gtwduu
1 Ltb!!!.J!!!f!gr. 1d~ pulpa df mtlfmttmr.r ·'1; Ltbrn (250 gr.) tll'pu·
Se coosi~otUe una ¡:u¡odu• ~~e corta un •can u lo• (ti tspado en- !lelo raspada - 1 Ll"o de a.~""
trt' dos nudos). Se curia fueno de estos, consen:mdo IO'o nu-
dM. Se le abre un hueco a un nudo con no cuehíllo pequenu St le quitan las pepas a Jo~ maranones )' las pulpru¡ se puyan
y SP lava bien con o~ua. con un tenedor. se exprimen ) se cocinan en ~a. luego se
Se «de~rllnn» (deshuesan) las caro~ y 'o(' condimentan con un sacan y se ponen a cnlor en una miel de ponela clara. St le
put·o d.- vinagre, ccboUo larg-a. 3jos, pimentón , enminll.'l. pl- puede poner un poco de vino y cllllcln en polvo. Se dejo co-
mienla >.stl. Todo molido y mezclado. Se rellenn el couutn. t'in>~ r hasta quo> cale el ahnlllar.
se tapa con hoja~ de 11hibmo (o bijoo) bien apretad;!',~~ mete La~ (rulas dt-bt'n qul.'dur arru¡;ad11~ como pasa•.
en un hueco en lu 1iern• v se l'nb•·c con lo tlerro <aue se .>;<ttó,
debe quedar n unos 1Oe~• bt~jo la supcrf1cle. Se enciende umr
hoguera i!nclma y se deja consumir por 2 horas. Se dl>sentle·
Dulce de pomarrosa tAmazotwJJ
rra, •e limpia y se obre. St' >·ierle el eontenido~bre hojas de
plliiHII(I.
St' a~ompHiia CIIU charapas. 16 Prmwrmw•- l¡, Lthm (250 1!'.) dt• u.:.úcur · '¡, Luros dr nguu
~------------------- St> parlen las pomarro~a\ en t'a'iCOS, se botan la.~ pepas y se
punt'n a t-alart'n un ;olmihftr liliano bechoeon azúcar~ agua.
Tortuga tCawu1rtJ hasla que eslé a su gu,lo.
1 (iulá¡wgo gr<llltit'd~ 2 u J arrobas (25 a .~.U¡¡ ,.;..,,,¡. 2 LlbrllJ (/ Plátano paso (Meta)
fi:.l dr r~~rnf tft• ¡;t~llímt. JutlCI!OJla~a ~av ti. urm• .1rc0- 2 /'a GO* T? mmrrt(\\4. C"n vario.-.
~ tH.11'.
:as tlf nn''Jm mcirJu.1 · 2 Taras <!!J!I¡olts •·~rrlf.\, t·m·tdtlv • ;/ Tu:w
cft /lo¡;_!> (•·•·r pdg 1101-11 ifQja.\ d~"/a111ro dnwmm. m11litlu· 2 Cu· Se usan plátano~ topochos o hartones. que estén bien ma-
rltarmtas ilt mww(m-lliol<')- 1 Taza dt 1'111/tgre- .¡ /,inwm·., (jug11) duro>. Se ponen 11 asar t'U lt•jíR I'Oiicnle (ceniza blanca) de un
:01'/dranos ••trdts, crwid"' )'molidos - .Sal,_ commo y ptmll'nlil a fu¡:ón por JO minulus o ..e hicrwn ('nagua por 5 minutos. Se
gu.Ho- flojas dt pltltllnCI vc111wultLv. cuelgnn a la intemperie. Cuandu ilt cíbc11ra o!',lé com¡>lrta·
mente negra y seca, se ponen ul sol vari~ día~ y eslán lil.lu>
Ya muerta la torluJ:ll, M! ahre por debojo y se limpiad~ vis- pora comer. Es considerado un manjar especial por el 1111-
ceras; se le extrat luda la ~arne, que se lava. se pica y se pun~ nero.
a roclnar en OlotlJ& y b;!l pur 2 horas. Se saca, se e<>eur~ y ~
---114---
Walle·CGuta·~Grifio
Esta amplia :wna, ayer parte del Cauca exti nguido C hu yaw, y cada pueblo . o casi
grande, tiene una int1ue ncia fun dame ut al e n cad a familia, tiene un a receta propia del
la gastronomfa colombiana . Si bien ul uc nl ru sancocho que defiende como una atalaya de
y no rte de l valle catalil aronla mayo ría de las la tradició n.
tradiciones de la buena mesa . hoy éstas se han El Cauca , ta l vez el departame nto más rico en
exlund idn abarca ndo prácticame nte todo e l variedad de pla tos de lodL, e l pa ís, conserva
variedades ctiollas. Las viejas fórmulas
indígenas, t alen t o~as y económicas, y la
colorida comida dt: los negro<> que le ha dado
ri tmo y fuerza al igual que a su música.
Entre las cosas ltlgítim nmente autóctonas es
de destacar un vegetal muy especiaJ. el
ull uco, con su enorme variedad de
preparacio m:s, todas originales y apetitosas.
86
CHAMPUS verptíK. lOJ ARROZ ATOLLADO vu prig. 111
MASTT AS l>R CHOCT .O TIERNO ver ¡ui¡¡. 109
.,-
'1 •
'
•
J
'
Q.¡
PASTELES DE ARRACACHA O YUCA mpt'K· 110
- - - - -- - ---,
TAMALES DE RESPLANDOR m pág. 114 TAMALES VALLUNOS wpdg. 1
TOSTA'OAS OEPLATANO verptíK. /08
')7
C)ft
PIPIAN wr pág. 110 AJII>F. MANI ver ptí¡:. 107 TAMALES ver pág. 114 EMr ANAOAS ver pdg. / 08
RlGAOO verpdg. 113
1 Libra puo ~r.) dt mal' pdadiJ ·'¡,Libra ( 12~ IV 1 rJ,. pu111'1u 1 J ugo de chontaduro (l'flllt-)
Astillas de mncltt ) 1fo¡as uenws tl(' ~turwtjo • 2 Cla••o.\ d~ olur
Agua - Lc<ltt•lopmma/J. C:O • TV 15 nunmns
Se dejo el molzen suftclent~ a¡;ua por 3 días, se soca y se muele 1 Lil>w (5()() sr.) tic clwruudrttos, r:omlos v p~laifos 'l Ltrro.( ik
bien lino. se disuelve en agua fr esca y se cucl11 en ccdo1.o de ugun • 11. Libro (250 ¡;r.) úr UliiWI.
crin, paro qu<' quede la susonga (o al'rt-l·ho). SI' deja reposar
por 3 día~ paro que f<'rmentt un poco, de<>a¡:mindolo. c.; de· Se parten los cbontaduros y w hoto la pepa. se ponen a licuar
dr. quitándole el egua de errlba basta que qued~ unnl--olodo o se halen con el agua y d B7Uca•·. Se sirve frlo.
bi~n l'l;p....a. 'ie le agrcg¡a canelo, c:la\'OS, hoja> de nanmja y
(Ornon>l· "' ruede unh1.u 1'-"·' ~-'"' mtl<ld k:c.:hc l muad ••ua.)
p;mela, '>t' re• ueht' bien. .
Se sirve fno o cali~nte, metdado con un poco de leche, '1""
~~----------------------------- Jugo de fru tas con agua de arr oz
(Nanño)
Champús (Valle)
CD •• TP t 1/ hurau
1 (ver lóhl PM l'7) GD * Tr 1 hora
J Litros dt•ltfllltl • 1 Ltbm (5/)(1 ¡:r./ d~ mai~tcbrtu.lo) • 1 Parte/u 2 Vn.ros d~ ¡ugo tlf <'WII(['!.!!rJ'rmn - 1 tluu tle urro<. ltt .udu • 8 T<!·
mmdatlo 10 Lulo.r corrarlos m dos. u los c¡uc se les <'XIItle la pujpa ::as d~ a¡:'!_a - A.zrk!!r a gusto
"'"' una wdwra J 1'/flo, prltufi!.V pu:adu fiÍra- 6/lofas tic tUtl'ltiiJO
Se pone a hervir ~1 arro:r: ~n ~1 :t¡:UH ha,ta <111~ el grano casi
"lirio·(¡ C/01'1).1 t/,• olor 5 Astillas dr mm•/u. d~saparez.ca, ~retira del ru~¡:o, s.. d ..ja ~nl'riary se ¡1nsll por
Se cocina el mal~ en el agua (1 bora aproximadamente}. un colador. Este a~ua-arro7 se mezcla con d ju¡;o lle l'lllll·
Cu11ndo e~té tierno,~ soca una lazad~ mair )'~e muele; esta quler fruto agregándole azocar a Rusto.
masa b~ n·gresa al agua y s~ disuelve tn ~UH. Se preparo un Se sin·e fr lo.
melado con la ¡¡ancla, los hojas de naranjo, los cia•oc; y la ca-
nela. &le md"do .;e disuehe en el agua-mab<t qu~) a habla-
mos preparado~ 'el~agreganlospulpasdeloslulos(majadas K umis (\'al/e)
con las manos) ) la piria finamente picada. (.;U'*"* lP 10 numnU'J> duun1~ .t ~ohilt
& rcvueln todo m u) bien ~ -;e le agrega un poco de hitlu
F.s costumbre servirlo frío. Leche fresca sin htrr" Azuc,, (o mtludn dt path.!lu, ,, ~·,,\/,
(Opctonul. hu" l.fUit:nt' prditrtn prepararlo con muyuc cnnt¡J.u.l d. ~e pone la leebe a cuajar en una nllu de harrr><•urltda.tapadu
lul~ p.1nl lograr un Mho1 Uli.CI (Ut"l h~.)
--------------- ~on unllenzo. durante 2 o :1 dio~. St rf•uehl') ~" Jxme~l a1u-
car (o el mellldo). Se ~irve frín, urmh cmnúrnnenle a la tem-
Champús de arroz de Castilla ¡valle! p¡·ra1w·a aml)il'nte. La olllt nus~ luv;1, se deju un poco de ku -
mi~ tJue'sirva de bucílo cuu.iador en um1 pr oxlma prepara-
GO ..,,.. 1l• 1 hnu.
dúo.
4 L#rn~ ,/~ "ll"u. 1 Llbta (5/)~l' arroz.¡¡;¡;¡¡¡¡¡;· 1 11: f .tllfu,\
,¡,
(7_10 1i': ¡ 11rur·rum ulmll•ar- 16 Lulos partrdos • 4 A 1111/t'-' tlau-
Salpicón de Baudilia (Caucal
nda 8 Clm·M tlrnlm. 1 Tuzu tk mun:ano. pclatlrn·prt'tllillfn ruu-
¡¡¡¡¡¡;, 1 la:a d~ hnrnnmm dr nuuWJ.ttil::la::.._ __
Oespuésdc la•udo t i arrot, )t'deja en el agua rrlo por 1 horlt. p~lada 1' pt~ada jt1o1, <m~/ cor.t•tm • ~fu/m, l11 pulpa
' ! l'ttia Ji·
Se ponen a htn<r lo~ 4litr•J'> de ag~. se ~a elarro~) ~ uamtlllt prcoJa v ctmtd<l • 11 /'ap111115m ptptu, prlm/a). p~ratf.z.
deja cocinar unos JO minuto<. re• olnendo basta qut rev1ente
, ~ ('lllplece o dlsohu. Se le aiuwe el almJb&r, lo canela, los
r.;<iuamlbonu (/os cascos"" ~l'•lll o /'uill~las, ~ladas-'•• Ltbm
(;!50 gr.) do~ora de «Útrlltt, moirtf.u Htnutfo•-.! LITros d~a~tlo
clavoc;. lo monuanUiu y la manzaml, se deja hervir por 15 mi· • 1!¡l.t!Jru 1250 gr./ tf< u~licar Ht.-11) ¡nmtlo /tmlo (Raspado)
nutns. Aparte se les extra~ la pulpa a 1~ luJos )' se trituro o
licú~ .t ~e incorporo ni cbllDlpús, se revu~t.e y ~e d<'jo coclllllr Se hace un picndiiln muy flno de todos lliS frutas. se mezcla
por utNIS 1Ominutos. Se bQja, se retiran las astilla< de canelo con el agua y el azucar, se revu<'h'c muy bien y se les a¡:re~o
\ flalillo ele nUII17.nnillo.
~e deju cnfriilr y se ~ir ve con
____:...:._:_
blelo. ______ b11~tante hielo picadn finito p111'D ser•lr.
EtotJl reeeta ha pas>ld o 1111r varias generaciones de unn ml~1na
fumilia, antigouménle Ne h·Hifl el hlel<l dt•l volcán l'n•·acé, en
bultuscubierios l'UD us~rrin, l>iclludoln JIMR ~~~ preparación.
Hervidos (l'usro, Narmo)
t.n * TC" lS minutO'II Sorbete de badea (Valll!)
10 1 - - -
l"P '\ minnuw..
Jl"Ihriit500 sr J (f~ ntn"' dt m11t: • ~G' a· s,,.._¡'-----------
GO •
1 Radl'u • A lUf ar u gu.\lo • 48'-"' u NWi.lU. La ~se trdbaja birn (Un agua} !>111 ~be forman las art'pl'l'>
Sto pela IH badea) -.e pica la pulpa (si está mu) moduro. se (m u) delgadas J. St' ponen a a\ar ha> la tostar. M> comen un-
puede pi1·ar finam~nte la piel y agrq:!arsela). 'ie bote con un tada.!> de manrequllla.
poco de agua :t ¡:u~tu, St' lt>a¡;rega el alucar y o;e pn~ por un
coladur gfUf:jO, a¡;n¡;andule un puco de la~ ~emilln~ '~i s~ de-
sea). Se le pone hielo picado, ~t! bate y st ~irve <·on un llOCO de
Bizcochuelo nariñense
Cllllela molida por endmtt.
14 N u"'"·'· srpurmlm cltlriii)',VI'IIW.I" • 1 / .ihrtt (500 gr.) 11" nlmulo11
Sorbelc de piñuela (Vallt•) ,¡~ P.!!P.a. 1 Taw tlt nmmr • 1 ~ "lino 1/t IIIJIUirdi~nlt · Goros ti~
bmn.,n,_____
GO • t V JU mtnulu»
Se baten las claras 11 punto de nleve,lu~ose le \"anagreg11ndo
/J Vtt><H d~ agua - /(J l'ulllelor - A~tíror t'l1 almtl>~~r 11 .&'"'" · li.rlo las yemas batidas, ti almldon y el alucar poco a poco, sin de-
ptcado. jar dt- batir, y por último se :ljlre~:a lentamente ti Bguardlmle
M pelan las frutas. se Ucúan o se balen, se pasan por un ~u ) el limón. Se vierte en un molde enharinado J se lleva 111
nidor gru~o. se metdan con el~ y con el almobar en por· horno preClllcotado • 3511', Jlllr 15 minutos aproximada-
don'-"' a ¡usto. ~sine con blelo picado. mente. hasta que ~ha y ~e dore.
'(l¡><ion:tl· '-t puedo 11.\:tr o;(!fn k eh< O mllad leche y rniluu II~UU.)
Cauncha (CcmcaJ
Sorbetes (Va/11')
c.,u * ... IS IIIIIIU1ll" 1 Líbra (500t!_t.) de mair pilttdl/ 1/ 1 I.Abrtt (115¡$(.) de auicur.
Se tuesta el maíz en una so•1~n. n en tle.~tn de bann. •·evnl·
1 Lt/!rn (.11111 gr.) d<' mltlgruu[mr11 -2 l.ilrc•.v dNIIJIII' (ol~,.¡,,." ww viendo CO!hlantementc paro evitor que se queme. t!na va
, omtmwntrn d~ ambas) A:tíror n_gu.rto · Cm,ln nwlulu • 1/t,•/o dorado, ~mii.Cic finamente. \C cierne y ~e come mc¡cladol.'(ln
¡'JICOJr>, da1.úcar.
l>uL·cll-n ha¡·¡·rw wn madrono•. 2uannbnnu. tnplllc o J!U~·
'a ha a¡¡ri.a. Se p<"lon 111!. rrut..u. ~ >(O coloun en una uiltiB wn Cuaresmeros o bizcochos hateños
pt>ca a ~tu a. !.e hottn con un molinillo para dhprendcr 1.1
pulpa tlt·la' ¡M:pa,. pro~ u rondo que la puJpu nu<fUL-d~ liwud,o 11 al/e)
ialmt•nu' , .., '" lfll•tlítlatll. ('nn mochn ruidad11"' <llllhln 11•· f;lt .... ·rr ,!10 mtDUlOI
•ta\ loi\ fU'J)tt\ tun un;• l'U(·h~rrila, 'e le ~•J!r~a a~tu:au. UJ!Ua u
hc•t·h~ h111na m~tdot ti~ :<ml>:" 1) hi~lo pk:uln, tnduu¡:u,lu . S..- : Ltl>r«Smg.J de mm: 61lt•c•·"• 1 f<¡;:.a d< aceite drcorozo o
h:tl~ m u~ bien. du"lfl' t.•cgem/. 1 raza d~mdltfc.'t:tl c.f...'CC:tdt> ·l'i.: Taza deem¡Jt:lla dt.•
llebc wr• or\e frou) t'\ptllv•Jrt'ad<l con ~·~nda mulitlu.
..;¡ tluirre h;~cn un wrh~le dt' J:UII) aba. rt't"lll'rtlt' '1'"" th•lo~ ¡,,..
f<'S ~al a 81/SIO•
Se dejo el maíz por J dios en agua, comhlondo el aguo adiorin.
ilr J cernir lu fruta puru \acarle toda~ la~ ~e milla~. Se \cea al sol, ~e muele y S(' 1ln1asa hirn. Se le añaden los luoe-
""• IR nu1n1e~11 de f\'rdo, l'lll~~itt' ele ~·oru·1.o, ht ~m{M'IIa y lu
jbnGsijos ';ol, ~'t' llm3bll dt- DIII'VO por 1/ 1 hura. S~ '>l!Clln porcione~ que
~• Hcumodan bobrt' nnHiuta en¡;ra~>ada )" ~t' mt'len al borno a
JSO•. por 15 minu1os. ho~ta que ~e doren un poco.
Arepas asadas en piedra tNarinn!
G-0 ;,* Tt t. m1nu~c.., JC.a:iona "'·ID
Cucac; (C:aunlJ
C,;U • lP .SO IT'10UU)J
1 1 : l.1bru (7.W S' 1 d~ 1110.>11 d~ maí~ liii~l!' · ~al a gu.>tn.
:! Ltbras (1 k~ .i<it ltafltlfl tf~ 11 t~<' 1 ; uhra (2.50gr.) di':manlt'qwllu
La piedra se extrae de roca} nt¡.,<rd~ de fnrmari1in laj~o. Se 1 /'ancla negra- 1 Ta~u dr 11~1111 -~ C/u•••• dt• ulor-4 Hunu> bu·
'>8CJIIalaja )"se reduct picQndola hasta <fUt' qut'fle el1>u•~ cen- tidos - 1 Cuc!wrudilu dt•f'o/¡•u d<'lwrnrur • Pi"<"oJ d.- bil:arlmnato
tro. tlchc quedar uno pledro firme de uno:> JS ~·""· ~~~ dr- dt..udtu m w<¡mm dl'lnht•tthw • 1 Cwhurmln Uf ranfÚJ • 1 Cu·
cunfo-reneiA. t.~ta ~e la•a muy bien, se seca y se pon~ <ti Cur¡;v
mcdi•• ¡mr:l ealentarlo., cuondo esté lista se unta con ¡;urduna
l"i111r.uiu di' rulludn ti~ M\1"1/fft\ tlr ltm!lll ¡· "'"~!!Ji!'--------
de rt'» (u un IIIICO de a~itc). Se arman las art-pas y se puncu Se cocinan en el agua ln~davo~ y la canela. 8e wela y ron estt'
aasanobrt>lllllicoh"a, poromboslados. Tomonunsuborrnu) agua y la {llntela se l>re¡>KrH un rndudo bastunle ts{M'So, que
especial. se deja enrriar. Sto mt':tdanlalmrímo, bt manttoquilla,los hue-
-------------------------
Arepas vaUunas
vos. t'i polvo de hornear, el blcarbcmnto y los rallados. se
ama~>an bien y se mezclan con el melado, hasta que todo
quede perfeclarnenle Incorporado. Se extiende lo JDli.SO sobre
t:n • 1 P JI. !111nuh Raclt~.oa &'10 una mesa enbarlnnda. se adelgaza con un rodillo. se cortan
- - - - 102 - - - -
g~llelas de unos 10 cm. de dhimetn1, ~colocan en una lata (125 gr.) de rri/J.ttt~qullln • 1 T1"rult' UEJIWltlua -1 Cutharltda ddt•·
engrasada y~ hornean a 350" por 20 minutos. 'adurll - J Cuchunulu tll.' sr1l- 11. Cuclt<lttlllitll tle anís.
Se dJsu.elve la lt>vlldunt en un poco de agua tibia. Semezcl.a~l
Empanadas de Cambray (Valle) azúcar y la mantecJuilla, s~ batl' hasta que desaparezcan los
grumos y qu~de (Temosa. SP le \'Oanndieodo poco n poco la
harina, el ri'Siodt'l agua tibin,lnsal yelnnls;sesobu muy bien
1¡¡ m8Ha y ~e deju leudar por dos boros. cubierta con un paí\o.
M1!SA:
& forman los punes, se ponen en lata.~ engrasadas y se llevan
1 11! Lilm1 (750 8'·1 de mu.<a d1• mmz. mcultJ • T Taw 11, m1fl· 11i
al horno precull'ntado a 350" por unos 25 minutos.
l.ilJro {2511 gr.),¡,, qu~.w 1>/anw.
RF.I.I.F.NO:
l Ubras (/kg.) di! wtca r(JI/Diill (a 'reclwJ -2llu~vos, baudos_-1 Mostachones (NarilíuJ
TilZIIS di! 1mel • 1 Cucharada 1 e clavos de olor en polvo 1 Cu-
duu·adll de C/lnellll!n poh·o. -- GO * TC. 1'Ci minur~ Rn1.:lullt'S 8
Se mezclan todos los ingredientes del relleno. asegurandose ! Libra (500 ¡;r.J ,], lumM dl' mgo · ó l' mw.f if,•/uwvo · 6 Claras
que quedl'n bien incorporados. Se deja reposar. Luego. se de hu•vo • 1¡, Ulmr (250 fll'.) de nzt1cttl 2 Cucharadas dé crúcuru
meT.dan los ingredientes de la masa. se soba bien y se toman rlr.limon rallru/t¡
porciones formando bolitos que se ponen sobre hojas de piJI- Se bat.t'n las claras a punto de nieve, se le van agregando hth
tnno y se pampean hasta formar unas a repita~ delgada~. Se yema~. el azut·ar y In harina. poco a poco ysindl'jar de batir.
les coloco una cucharada de relleno en eJ centro y SI' doblan
y pur último el rallado. Se socnn cucharadas c¡ues.o 110ntn so-
forn1ondo las empanadas, a las que se les ¡1resionan los bor-
bre una lata engrasada y se llevan al hor·no pr~talt'madu a
des para cerrarlas. Se disponen sobre una lata t'n~asada y
300" por 15 minutos aproximadamente.
se llevan al homo precal~ntado a350" por 20 minutos apro·
Aimadam~nlt'.
Pan batido !Valle)
Envueltos de chiquichoque (Valle)
*... 1, Taw de agua IlOta 1 Cucharada ile lcvuduru • 11 Tll'fl di! lu-!1~
1
GV TI' 1 bo.rn en H dla~ Rucinllt"f' Rilfl 1
=-\ Lil>ra (115 gr.! de t/uuuequillu • J Huet•os hlltillor. 1 Tn:a d~
~Libras 11 l.g.) de nwiz ·Agua • Hojav dt.' maiz ·Sal u ¡:u.vto. 11111car 1 Cucharada de lúl· 1 l.iliru (5110 t:r.J di' hnr11111 ~~~ ttlRU
Se deja elmai7. en agua durante 8 dlas, ~uubi1indol~ el agua S Taza de pusas si11ocmillu.
a diario. Se saca, Re muele. se soba y se le agr~ga un poco dt> Se disuelve la levadura en el agnatibia, d~jándola sin tocar
agua y sal parR formar una ma.ba suavt'. Se pone;¡ cocinar en 10 minutos aproximadameu!~ (dtbt' quedar espumoso l. Se
olla de barro, r~vol vi~ndo con la caguinga ha.sta que esté a pone la leche a <'alentar <'On la mantequilla bosta que ésta¡;e
punto (qut' la masa no se pegue a la olla ni a la caguinga}. Se derrita. se vi~r!Hn un tazón ~ande, se le añade lo levadura.
sacan pon:iones y se envuelven en las hojas de maíz, se ama- los hne,•os, el azucar y 111 sal. Se revuelve vigorosamente Ccln
rran y se cocinan en agua hirviendo por 30 minutos. una cut•hara de palo y se incorpora Ju harina poeo a I.. ICu. St'
revut'lve cun 111 mano y se golpea l.a rua.~a C(ln noovimil'lllos
circulares; cuanto más se hal.a, mejor tl'oeda. C uando lu
Envueltos de cltoclo real/ca) masa hago burbujos se le agre¡:an la.s pas:ts y se pone en UJ1
C.D ** "'"f ~(1 ll\lf\Uh)!l Rcedout.~ St JO
molde para pan, engrasado y ~nharinado, se cubre con w1
paño (o limpic\n) sew y s~deja leudar por4o S boros. t:n este
111 Muzorl'lls tierm1.1 • 1!.2 Ltbm (25q_gU de que~o blanco. ralla<lo lapso, debe doblar su tamaño. Se lleva al horno prccnlcnlado
-/ Huel'll/mlidn- 1 Pi:r!'¡¡¡¡;-OZIÍ<'(lf- Sal o SIWO · /lOJO.I duhoc/o a 3511" husl" qu~ suba y se dore.
· clwmbe.s
Se rebanan las marorcns raspando la tusa. se muelen los gra-
nos con el queso, se amasan con el huevo. azúcnr y sal basta
Pandebono (Valle)
que quede una masa .firme. Se ponen porciones en las hojas GD ** '1'(; .!U IDJnUlOS Radonu 6tH
para formar los envueltos de: más o menos Hcms. de largo, se
l: T11zas di! mas11 de maiz mllndo 1 Taza d~ t~lmidón de ¡•u~:u
cierran, se amarran y se ¡111nen a cndnar en aguu unos 30 mi·
nutos, lloniendo en el fondo de la olla una~ lusas ¡,ara evitar {ltgl'ioi : 3 ., 'a zas
de quesoii7ll!!C<> CO.ftctit}, rulludlt. 3 Tazas lit; C'IUI·
que se peguen. j'ada jresca -1 H<tt'lltJ> l>atido.v.
Son muy popuhlns pará acompañar carnes, también seco- Se ponen todos los ingrediente~ en un n!ti¡,iente o t'n una ba·
mtllli(Otnpañando el tafé. tea de madera, se mezclan y ~e: ano asan hitn. Se sa~an boliht~
que se van poniendo cu una lata engrasada, no muy cerca una
de la otra. S<! llevan al horno precalenlado a 350• por lO o 15
Mollete (Caucn.J noinut()s, o hasta que suban y se doren.
1 Libra (500 gr.) de harrna de tri8T1J, /'nza de azrlcar- 1i 1 L<bra Pam bazo (Cauco)
---1()3---
T l.tlmi(5M gr.) ddwrim1 de trigo- 1 Hue"o balido 1 <.ucllawdtl
dt azúr.ar-1 C<l('/rurud11 Ul's"/-1 Cucharada de lePadura$ramtladtl
-2 Cuchartul!ts tle lllf.tri/Pca t!P <'Krdo- 1 Taza dt· 08ualibia. Caldo básico (Valle)
Se dmudvfnla h:vacluHt, la sal y ela7.üca•· en el agua tibia. Se
pone In h:lrinaen rormltde{'l/l'UO!IR{ll)re una mesa y se le mez-
clan todos los ing~dientes veflido~ en el centro, amasando f_f"Tazns de aguo- 1 1/: Libro (7)/J.PLl de huCS(>(!QI'O>O. pre[m
hasta logl'ar una masa fácil. Se forman los p¡•mbli'A)S rednll· />lememe de cadera 1 Libra (5()();.r.) tic came de res cortu<111 ~~~
dos y un poco gruesos, se ponen sobre latas engr:umdas) ~t trozos_ 4 1'al/os de cebolllllarsa 1 R11millerc de ramillo. o¡•éga11o
llevan al horno precalentado a Jso• por 25 minutos aproxi- y la~tre/ Sal, pimic11U1 y comi11os a gusto - Upcl01wl: cJrlu~t.ardc los
madamente. lwcsos y l<~camc. scpucdcnwilizar2/i/)fn.< (1 kg.) dcco.ltilladercs.
N<'lt.rt· c-uando ~e us:c lcvaduru, dcb~: piobat!)l! primero disolvi~ndnla piwda en /rozos.
cu uu poco de agua (o lf'che nhlA): 'il no hace cspumtt, indh:u yut: JIO Se ponen los huesos y la carne (o las costillas) a cocinar eu
está frescíl y debe reemplazarse. agua con las cebolla• tm·gas Cilleras, el ramillete de hierbas,
la pimienta y el comino ¡•or unos 50 minutos a l'uego alto,
Panderos (Valle) hasta que{}ut!de un caldo muy aromático. Al finalizar la coc·
(;l) * 'l't' 3o mmulu~ ltllt:1um:~ 8/HI
ciiÍn se 1" agr<'g;t la 8al;• guslo.
Puede guardar~e por mucho tiempo ~n el refrigerador, una
'i'Libi·ns 11 kg. J de t1imidán tlt• >'ut'u • 3 Tazcl.> de miel --:Ji~~ vez colado y desgrasado.
bnrldas - 1;, Ltbr¡¡ ( 125 gr.) th· nwJttcquilla - 1 Copa .te Se utiliza con mucha frecuencia en lo preparación de nu-
itguardi~me. merosos platos.
Se mezclan todos los ingredi~nh:s, ~e trabajan bien hasta que-
dar una masa sua,·e. Se extitmde (que no c¡uede muy delgada)
se cortan cuadraditos y se pont>n sobre onot lata engrasada al Caldo de carne batido (Valfe)
horno a JSO"JtOr 15 minutos. basta que se doren.
11M
!OpcmnaJ: •e de•gra<11 ol 01ld<> y e''" er.Ha "' rooe a cnnserv>r <M
Cus-cus (Va/M la ~u<A c:oada y "' ""t op.rl< )
GO • * TC' J he tul Vl11u•h1lot M.aduun c¡.:,g
Ají de cidrallota o
de aguacate (Valle)
GD • '1"1' 1 boca l(llc:ionn 8.'10
Z Cídrallom~~ladas. coc'"'iJ ' a_s_y-p'"'i<-.n-d..-.r<-vj""l,n-
-u.v (o aguucute.1 peludos
Sopa de tortilla (Valfi'J !!.f,icados) ólljles. nUij(ldoS -4 Talios dec•lwlfu larga. pic:adttjlna
- h Taza de vinagre Z üu:har(ldas dcctlalltro, pir.a(~o fino- 1 Cu-
CD 1r lit TC SO mututos Raoóol)\')' 6 <:huradade iu8o de/imón -3 H11evos duros. plcodos-SoiJ:l!!!!!.ienta
il Ct.L\'(().
JO Tazas decaldoliiii'íé(i (vt'r plif. /IJ4) -2 Pldtan'OiVffli'Melado.v
-8 Tortilfas de matr. conatlu.• m wjutia.1 al sesgo · 2 U/)ras (.1 kg) Se punen tus ll,jies a marinar e n el vinagre. l.uego se sacan y
- -- 106
Walle·Caum·~arifio
s~ añaden. mezclando, todos los demii~ in¡;n:cliente, se re· y colándolo de nuevo con agua rresca: se deja quieto para que
vllCive suavemente y se deja reposar. se asiente. Este asiento o almidón d e mnl:r. se pone a cocinar
Apetito~ acompañante de mucbos platos. en una ¡1aila de bronD! (o cobre), remlvieudo. basta que se
dt$ Jirenda de.hl¡taila. Se retira del ruego y se conserva e.n lu-
garrr~·o. F..st.3 masa e~~mnypOJiularen Nat·iño yo;ecousiguc
Ají de maní (Cm.1ca) fácilmente en cualtJUit'r men·~tdu.
GD * Tr 10 mmulu> .Ruci.,.. 81lU (ver fnt<> p;r,. 'I'Jl
6 Al'<'S piq¡;¡;x:-rrw¡udo.\ .l¡, Lwm T250 gr.) de mnm. lnslmlo ,l mo-
lido 1 fr.m¡atl'mmluro,peludo) pimdo 2 Tntfos dt-rehal/¡lfar¡:a,
Arroz blanco (Valle)
plcodafi/Ja-1 Cuchrirml.tJd<<'iluutro picado 1/2 Taza dt>caldo lui· (JI) *• •re 40minulu:. kxc.iunc:~ 6/~
s/co (v~r pág. 104) • 1 Huem duro picado . Jugo de lun~n ·Sal u J Tazas dt arroz, la vade> • 5 1¡. Tu.:.JJ.' de o8!!!!__1 C.uclwratln.< dt
IJILI',IO~-------- ma11WC11 dt cerd0...2_0l_etre Sal ll gusto.
Se mc7.dan el caldo y el maru, ~e revuelven y se les anade d Se ponen hervir cl agua con mante1:a y sal (Opcional: dient~os
rcRI.o de Jos ln~cdientes, se lllliCn bien ) se amasan. Debe de oJos mojados, 2 tallos de cebolla lar~a que se sacan al em·
quedar una pasta suave, con ~lht se hacen bolas (es la forma pezarnsccarel arroz). Seponeelarrozcon el agua hirviendo
de guardarlo o de comprarlo en d mercado) o se dejo un poco a fuego mcdlo basta que emple1:e a secarse. se tapa y se deja
aguada. como colada gruesa. a rucgn lcngo hasta que se seque completamente. Es acon·
~ co~rva y se sirve en recipientes de vidrio o de madera. sej3ble poner rnlre la olla y la tapa una bo,ja de plátano para
que la •·oct:ión se11 má~ pareja.
Ají de queso (NnrilíoJ
(;O * lt TC )(lminut('lc Rcu:ione._o¡- fl.t'H Chuyaco (CarwguJ
2 l.ilmLl (1 J.g.l de pupas pas:-:-tr"'ls"'m7·."'p""el"'ad7.ns ,. pu:ndas ton nuuiruo.\ GD * TP w mJDU[Oj RadGf'ltS !\
- 1 Tazas ill· i(I U'ltJ blanco, rallado J 'CtiZ<!S de /~che· -1_H'"'"''-'·
biiiiiios • 2 Curlwradw de rmmrcca de cerdo o acttrr~- 4 Tallo.v tlr. JO Nuranja.v dulce.\ ¡u·luda.\~· lox c•aw·ox dt:llwllrjmlo,\' y purlid(J.V.
c~bollttlarga. P!!·atiJI· 1 Ctu:lwrada de a:a[nf11 (color!· flo¡asdP
2 rudwradll,\' dt• p•'!!'J.il pii'Ud(l 1 Cuchrmulav tic• pmr.•/11 T1J!!l!JII
o
LOS PATACONES:
Empanadas de pipián (CaumJ El plátano muy verde, se pela~· se cona en rt>bnnadas lo mas
Gil • • TP 1~ minuto< ltoc:IOn"'l>~ del¡:ada!J posible) ~e fnen ha~la dur.tr, w t>scurren bi~:n ~uhr~
2/.úmu ( 1 kg.) út· mu.111 wicjtl. 2 Cuclwradfls d~ 11/mulótr ti~)'ltt'tl papel absorbente. (Es curioso que en el Vallt' solamente, be le
(J 111/JÍ't'll/l - ] ruzunll' Jllf'ÍÚII (i'<'f pág. 1JIJ) Ma/1/~C/1 ((J (1((1/<' 1 llama a este corte ~patacones» pues en el resto del país S4! le
· §IJIII IJII.I/11.
llama nsf a lo que en el Valle !lomamos «Tostadas»).
Se lll~tdmt yRtsnhanhienlamnsayelnlmldón,sc hacen un01s LAS TOSTADAS:
oolitas, ~~ 11011~11 ""hre hojas de plátano soasadas y enjlre· Se pelan los plátanos y se pan en en troncos Uruzosde4 cm~.),
sada>, se :1plunun (o pmnpeítn) conlosdcdos, S<! pone el plpl~n se fríen ha.~ta cmpc7.nr a doror en aceite no muy calienle, w
M el centro y s~ cierran dublandu y pre.~ionando los bordes bacan, se ponen entre dos bojos de p16stico enl(rasadas) ~
de la masa con los ded~ a travé3 de las huja<,. <;e ¡t<mcn a frcir machacan calieut~ ron ul (que queden lo m6s delgadas po·
en aceite muy Cllllente hasta que se doren. •ible); ~ refr"'n en aceite "'".1' calie!nle hasta que se doren.
debt'D quedar bien lo~htd.t, , Flphitano ideal paratostad.o&st'\
el pequeño y delgado. En ~tt' <<~W, 'e ¡Jelan, S(' machacan en·
Encurtido de chulquín (laucaJ teros y se frien con sal. asegur.tndust' que t¡ut!den lo má.~ del-
ICo¡:ollnliernn dt lll ran" bnn") gadas posible (ver foto p~Jl. 97).
TP 1 hora en "o~ dlll (O¡xauool. s~ puede ""'' un poxll dr .t¡n ~1 machllcar. )
I:J f'!!pas )tu(I(OS 8tande.\ • J / /hru (5(/11 ¡¡r.) 111· I'UT/11' 1/• Y/'. \, m(l/ilill
· 2 Huni()S durO.\, ¡n'nJdo,\'- T1'attJ dt· lrngao (''t'r_ptig. 109} -4 /iu~
16 Ho¡a, dt• r'"fWIIII (Sclé.l cor/Lllu \'C/10)- 4 Tazas cJC 81.1/Jgpttra cm vm. /miiJJo.r • 2 Í ut•fwmr/1/f ¡J' /umn11 tfr fl'l[iQ • S(IJ D f:US/0
panada1 (l'n pús 109) ·1 Tu<u de hogau r,·cr pág. li)I)J 2 razas Arf'll~':..·- - - - - -
"' /•rhr · ~tl/l'f'IIII/1'/I{U U $11!>//J Se puneu a L-ucinar la~ pnpa> pehtdtiS con agoa·sal por 25 mi·
- - - 10 9 - - -
nuto~, has! a 11110! estén blanda~. La carne se pone a sofreír en El tocino se frie ha.~ta que queden chichllrroncitos dorados.
una sartén con muy poca gn~sa, revolviéndolA; una vez lisia Se pelan los plátanos, se porten en troncos (pedazos de (o a 8
se pone a conseoar con el ho¡:ao ) e l huevo picado. Se cortan cm.) y se l'r·íen. Una VC7. rritos se mnchacan con un poco dé sal
las papas por arriba sacándoles una lapa , cor' una cucharitA (que queden muy delgados). Se pnne una c ucl1arada de clli·
se alluecan y se relleb¡ln con el guiS41 y~ lapan. J.a tapa puede charrón en mediny otro lrom de pliÍtllntl rnacl•acado erlcima,
lijarsc con un palito que se quita una Vl"1. terminado el pa~o !.e presionan lo-. borde~ para tcrrdrlu'l. F-lota ot~nrci6n dche
siguiente. ~ baten los huevos con la narina y St' r~bw.an las hacerse con lo~ ingredientes muy calientes.
pnpas, p¡¡niéndolas o lh~lr en suficiente aceite, hasta dor.lr.
T~mbién se pueden r·cUenar con queso blanco rallado. bi·
guiendo el mismo procedimiento. Torrejas de ulluco (Cauca)
GD * * TC 45 mu1utot Radtu\('jl: fl/R
Pasteles de arracacha (Valle) J1.f:J. Llbr(l (7.50 g.) dt• ulluc<>.t. 3 Hui'I'O.I balidos. 2 Cucharadas de
{\'Cr (OlO púg., IJ>)
harínu de lfigo. 1/J Lil>ru 11 25¡¡r.l ti.: IJ'"'"''
l>luru·o, ral/11110 • Mwt·
1 T¡, /.ihr11 1750p.) de ,mncaclliii:{iflm/a,, mcic.lus .V rtwlfiiiii2 ltu;a o uc:rilt' · Sal a guvso.
TJUa\ úc guiso p_ara empanadas (ver ptís. 109) ·Sal> pimicmo a Se cocinan los ulluc(ll; 11or 25 minutos, lul,;t.a que C!.lén hlan.
gu~Jo · Acd~ dos, y Se !'Orlan en "'b>tntllla~. S~ 111e1,cl~n Jos huevos, la ha·
Se mezclan la miiSll de arracacha, la sal y la pimienta. se rinH, el CJUeso y los ullucos, se revuelve bit'n. Con nm1 c·ucb:tra
amasa bien. Se Loman porciones y se aplanan. se les pone una soperu ~e sacan, una a una, pequeñas purcione~ que se frien
cudrariiCla d el guiso en cl centro y se duran dejando!~ en en el aceite hasta dorar.
formaovuh<dll. Se f.-icnen aceite caliente haslaquesedorcn.
l Ta.as d~ n~ua • l/ Jitru\ ( 1 11! k¡¡ ) tldomll d~ rrv. mrtudt~ ~1111'0 2 l.ilno.\ (1 kp,-) d~ rormo camudo ,¡, mPm dl'i8u<fQ 2 'c..'tJC/it¡rotlus
•,., - 1 Libra 1.'00 gr ¡ dr rucu, pdad.!!..I_pnrrula • f Ubru (500 8' J ti~ m·dte ~ 1 Cm ltmado dt btC'arhnmun dr .lfldi11 .
drP"fHJJ color.tdos. pl'ladonpurtitfas en dos 1 Tamddw¡:.uu f• t':_ SI' rorta cl tocino en t:ijadas l.trJ:~, a~;¡, que o;c les bllcen cor-
pdg /(/9) • '11 (mharndlltl df mr¡nrunu piro<l<l 1 1~ Cr_tr_lumulitu de tf) ullra\és, solamente en la parte de la grA~, ~in tocar el
tomtllo v ¡mi¡¡wu• • 111 Taz11 dl' "''l.í" dr.¡um rullalio ~ ~)' ptmie/1111 cuero. Se fiUUCn In~ tiros o hervir en :IJIUII wn 'f.
de cucba·
a gust!?.:.._ rudila de bicltrhonato, por 5 o 7 minutos, cuitlllntltl '1"~' cl
Se calieol~ ~1 :~reitc) se sofrte la caro~ 'nllcÁOdola pur ludO!> cuero quede sum~r~,:idu. SI' 'iiiC:On, 54e escurren, se le fruht al
Indos. Lue¡:u <;(• cnloa~en una olla con agua) el bogau 11 wdar cuero el resto del bkarbtmutn >o;c ponen a <~«ar al sol dur.tnlr
a fue¡to alto pur 1 hora. lapondo m u) bit·n la olio. Se le aJ:.re~,:a 1 hora. Se cortan del tamaftu t¡ur ~desee y se ponen 11 fretr
la yuca. lo pap~t,la~ yerba\, sal y pimieniH) se bajo o fuego en tmo sartén con un poquito d~ :treitc, n fuego suave. Vun
medio. Se dejo cocinar 311 minutos más. Si es neccsnr-lo se le o¡ollrmdo su propio ¡traso, con la que l~rrnh1nn de fretr~e:
"'¡,:rega cl rallado de pun para c.'pesar la saha, .,e deja des- ru~tndn estén dnr·ados y sln I(MlS;I, se sat·an, ~dejan escurrir
c;m<;¡¡r unos minutos)' M \ir\ e con arroz blanro. ~br~ papelab•nrbcnte y ~e ~lan aun c:difnt~~-
Se 'inm con patacones fritO\ o envueltos de .-ltiquid•O<)ue.
'l.dlra> (/k~, !tll'C'olfllr dnn (¡~~tlptll ~ 1,, •., tlr lroguu (lt'l pd.t:.
11/9¡ • Sal¡• putth•ma 11 8""" 1"!!" Jdimb11 1 lthr<c (5()(18' 1 de· cllittcfwlm
Se curta la camc en tajada~ muy delg11da~. se frut;m, t•ndo Sto hmmrnny bien. por t'ueroy por dentro, awgurándo~eque
una. t·tm •al ~ pimienta y un poquito de llmon y se pum• na asnr nu Ir!> t¡ttl'd{· nlnl'. Se adobo.n con limón • ..:11, pimienta~ cu-
a la brdt,a ~ttbrc una porrilla. St> ..sean) '4: muelen fímtnwnlc: mmu~. S~rodnan tn aguu por JO minutos, '>4'~<'1111' ,,.,iielln
~obtiene un picadillo linoqurse mezclo tonel hogao, * ll~va en bucadJtu~ <tllf '*' fnen en occih: basta dor.1r. Sto >int·n in-
mediatament~.wmo aperithn. con envuelto~ de mai1 o ht-.·
en um1 ,o,;u-ll'n uno~ minutO'> ul fu~go.
Se revuelve)'~~· 'in e bien caliente. todus de platanu.
:! Lsbru• (1 A¡:.)tlt'lomn sir· r~.\ s~ ~;ulpea el muchacho con un matn. ¡tl<rll >~hhmdarlo, se
SAl\ 1 adoba con la mostaza, la ··~hnll" larga , 'in:.~;re, sal y pi-
1 _ 1,,.11 drlrn¡;.w (1 rrP"l! 1119)- 1 ~ 1a~a d~ iranna tlnn¡;n · 4 Hu'·
miento. rrofándolo~ bi~ll . St• fflja ha\la eJ d1a SÍI(Uiente. Se
'o\ hmulo\ ,.,, '"'", 111 Ir arada,¡, h 1n11a • 1 Cuchara,Jll dr pt·frjll. Ue•a a cocinar en uu1111lht lliJI<td;l ~un puc-.1 agua. el apio) Jru.
fJl(~'l·fo_/ím• • -1 Mlt'
) erbao.: se deja h~n ir a (uf¡:ll ml'<lio por 2 horas aproxima-
damente. Cllilncln t'\tt" l¡l~ndo. >4! '-lC3 \ ~ deja enfriar un
St' l'llrtlln "" lnmtl\en reb;madao.lu m;hdel~;ad:l\ JHI'ibl,· } ' t JlOCO,,.. r.,bana wn un cuchillo d~ buen nJo en pordone<;dcJ.
ndobao con ~1 hUJlau, dejandolo dl"iCllJ1:>ar por 2 hura' Se s;o· ¡:ada\, La~-abaen que sccocino ~c lkuu \' ~c mc7.dal'nn ~hru•·
can y se enharinan. ~ relwron en un balido de lo\ hunoHon m;utu dE" panela. Se pone lB cornc en una 'urten, ... baiuH·un
1 cuchurodo de harina y de perejil, se espolvorean de nue1o la ~alsa y se pone al fu~o 11 cnnM~n a r 11m lllminuto~.
cc>n el resto de lu hurin:J y~ frteo hasta dorar. ~e d~jan es·
currlr poru !.ervu·.
Se acmupn1ínu rnu t·nvueltos) BI'I'Ol S4.-eo. Regios (boiHtos pequenos) (Cmu·aJ
Lomo biche encebollado ,s,,,.;,íuJ IILhra f )00 gr J d'f Iom J dt' re \ 1 1 1 _,, 11 ('i tlfJ ~~ J d t• {omn dt , ,·r,J
(.U •+ ll411 m1hUI t ~ IU l\'f:f .UII J • 1(1 · ll,t·ad,lw¡;,wr•np<f~ lll'lr 1 liu;adl!w/do/ou.>IW!Ia¡•'
- - - 113
--- --
7114¡ ·1 ( u'lrumdaJ d~ mnmn¡¡.ul/u ·;? ( ucllclrcJdos ti, Jumnu ,¡,. !rOlO< de pipián,come) hue•oen elcenlro. <;etn•uehencon
tn¡;o • 4 Jfm••·"s batidos 1;, Ltbr11 (1 '~gr.) Jc queso tallar/o· Su/ lo mbma masa y se clcrron las hojas formando los tamaii!S
(delwn qu~dar dl' 10 cms. de largo por 3 cm~. de ditímetro) .
•VJ'.!!!II'n/11 ti/IIL\10. - - -
Se amarran) se 1Kl11e11 11 coclnur en ogua hin•iendo.
Se curt:mlos lomos de ambus curn~~ en t·chnru~das muy del· Se sirven con ají d~ 1111111í y arroz blanco.
godasy~~mllthacansuavemenlc\:un una piedra demoler. St' -------
extiende una r~:banada de lomo de rudo y se cubre con un
poco dt h~ao, :.e lapa c:m1 UJlll rebanad;~ de lomo de res, se Tamales de resplandor (l'al/1.')
enrolla ) w amarra bien con hilo. St pon~ la ta1.a de caldo)
la manrcqullla ~o una olla, t·n rl fondo de hla st' pone un plalo
hondo hoca abajo y se ~vltx.~n IM rollltos eocim:t, pJira CO·
cinarlos al vapor y fuego ll'nlo ~onla olla tapada por 311mi· 1 lrhra (500 gr.) dr JIICJ<U Ú<' f/1111' • 1 • úlm dt '"'"".:!
1u:tu tlt
gmso (IUrtl rmpanm/u, (I'Clf>d¡: 111'11 -:Hoy~> Jr t'lutcmo. Jua<adru
nul~. Se ~8t8n y se rebozan en~~ ha ti do de huevos, ~• flueso
y la harinll, se ¡Jimen o freír ha)lll d11rar. JJe¡ucns ·Sal
- - -- - Se disuelve la mas.tl'n ..r aguo con un pocu de s;1l y ~•·IIHa a
cocinar, a fuego uwtlio. por 20 minutos; ha~h• que quroe Ullil
Tamales cartagueños (Vallt•J colada muy esp~~a. Se 11rcllllranlas bojas, se pone 1111a base
cll' masa, luego una w ch11ruda del guiso extendida IJOr en·
Gt> '* • • H. J 1~'' ,,, RMiond:" Hl
cima~ se cubre con otnt •·apa de la masa. Se en•·ueh~n )' <;t
\lASA. lllll<IITtUJ, uno o uno, ) '>«' tvcinan en agua hirviendo por 1
1 ltbru (:!SO gr 1 .fú>~ tlr mw. tflllucic> 1 Luro dea~ua. hurs. Al abrirlos deben qu~dar hlanclls.
La mtl\3 ~e disuelve en el a¡;ua ) ~e pone a cocinllr polr unos
20 minuto~. hasta que qutdf una masa muy ~uavc. casi
aguada. Tamales nariñenses
REI.LLN()·
11 iftr11 (5(11) ¡¡r 1rJ,rtrrne dect•tdc>. rort.ul" l'n tro;os 1 Ltbra (Si~) MASA-
gr ) dP< urn~ cit ra. rortudn en 1w:os I¡J.Lthru (150 gr.) d~ tocuw. J FaZOf dl' arroz b/anro, Hlf uJcJ\ lllOfr'do / JOtfl rff' fJllt'\11 bfunu1.
corr.uln m fi(XIIOS · 1 LtbriJ 151J11gr.) J~ papen unuuillasd'tladm rallado _!Claras d' /w,.·o, l>llticitLf a prmtCI de meo·f • l l"nnu\ '"
ypmula.• • Sul)_funt~ntn n su1tt1. huo u 1 Cucharada tlr po/m,¡,. /wmcar 2 ( ·ucharntftu dr man·
~AL.SA trquilltJ. derrcttdll :;,,/ 1 pummtu u gu\10.
1 1uza tlf' '·mu~re- '1 1 Cudwr(f(/1/tl d,.tnmit.•nca Pi :ora dt· uJuww A la~ claros batidos a nie•f. M" le •su incorporando pot·o a
·:! /"ttiiO.I df fPhn/lu ftlf8EJ11CIIdf'l • / Ítt<lci1Ntdtta (/~m/¡{¡- nitrO J)()('Oias yemas. el polvod~horn«llr. la mantcqullla,el qurso,
·1 Cudwrttda d~ l'"~"iil.picutlo 1 Curlflmulitu dt·a¡l ptqu~- Hnju.1 sal, pimienta y por ultimo la masa de 11rr<11., sin dejar nunca
tlt•¡ri<IIIIWJ soasttdus · RejttW.\. de batir. Se amasa todo muy bien y se d~ja rcpo1snr.
Las Cllrnes se pon~n a marinar en lu Slll~>t por 24 bora.~. s" s:l·
can, ~e escurren y se m"l.clan con la!> Plll114~ y la mOSll. Se pro· HhLLENO
ct'df cldgual manera qul' rnn eltamalvallunn (ver pllg. 115). 1 1 .~a ('jf(flf!:),¡,. c·llrnr¡wl¡nJ rfr Lt'tt./_t? lo de pollo)· 'Huro''"·
Sr arman las !Jipas formando IM «atuu;.o ~ amarrándolO'>. dmos ,. prcadoJ ·:! Cehnlltt\ tabrwncJJ. pcladcts 1 prenda.• .] To·
Se cocin:m ~nagua hirviendo por 1 111 horas. ,S.. sir. en ron mult:\ madmos. p~lctdc>! ,. ptettdt>l ·.? -ljif'> dJt/ce$ ptcctdo$ ·! Cu-
atroz) ajt pit¡ue. clrurudu\ d~ acclt~ 1 1a:tu d~ raltlo ·Sal. , 11mim> " pmutnta JJ
• .n el Yalle 1~ ingredientes que dclw conrener un tanml pue· cuwo.
den cousar larga_., y acaloro da!> di...:u,inne,, pues todu' lit'ncn
diferentes rKeho~; todas son válldu~ y mu~ sabrosas. Lu c-drne se cocino en 3 ta1.as de aJ~ua por -15 minutos opro-
xinrud;tmente. hasta que eslé blanda. Se 'laCa y se pica en tro-
citos. La cebolf~ r:.ahcwno, el tomate, elll,jl, la sal, el comino
Tamales de pipián (Cauca) y 111 pimienla ~W ~ul'rícn juntos en el aceite. Cuanclo esh! listo
el sofrilo. se añaden le.- huc•os, la carne y el caldto. y"" deja
cnclnar a fuego mt'diu hu•ta que el caldo se consuma} qued~
:\fA.\¡\ un guiso SUll\"e.
1 1 lthru (7:JOE!d.E~ masa dr mui: uliqu J C11cbarndnf tlnnan·
ttl'a dr <wdtJ. HOJAS:
Suncientes huja'i de ac:hiro) chumbes. Sr les quebrantan las
HLLI f.NO·
1 Ltbrn (~()(/ 11'·) de eame dt cerdn pulpa, urrtudtt ~~~ tro:OS] jntll
venas, se soa>;m un poco) se engrasan .
Preparación: Sr po111e una como de la masn ~obrl' la~ hojas,
- 11l;, l.thrll (7~11 11'· 1depJEiáll .! lltt f\'{IS t"rwWu.\ y cortados~" r~·
ba/1/tditS Sa/11 ¡¡uwo
un poco del rellenu en el l'cntt·n y se cubre con un JJOt·comás de
masu. Se envuelven y w mn11rrnn. Se ponen o c:ocinur al v~pur
HOJt\S:
1)0r 1 horo en una olla, con 1x..:a J~gua, bien tapada. Es uron·
Hoja.v dt• plátano soasad1« ,v chwnbr>
St'jable po>ncr una base de venas dtl lonjas en el fondo para~' i·
Se wba muy bien la mli~8 con la manlKa , ba<.ta que la In· btr que IO!i !Jimales w pegut>n.
rur¡)Ort. Se toman porciones y~ extienden en las hoja.~. pam- Se ll<'ompai\an con orroz blanco y ají pique.
pt'ándnla.~ con los ded~ ha ..ta que queden delgada,. s~ J)Oiltll - -- -
114
Tamales vaJiunos fu~o lento por 20 minutos, rt>oh iendu.
St sin·e muy caliente, &c'Ump:tnado de arroz blanco.
GD ...,. l"P h h. duran&e 'd Redoao 12/l~ l\t:f fulu. pap 'lfr 't1)
JIAS.·l·
/ 1/ . Lthm (75n¡:r 1 tlt 11ull: ml-.::la=.:<::::lo::..__ __
Ubre (Valle)
Se pone en Nuficiente u¡:; u a a remujar por 3 dill!>, cambiandole
C.D '** TC 1'1._ h en ulh& 1t pr~;•uon.J h rn ~u.. ''MueniC' R..Wnatt.'b
elaguft a diurio. ~r>ués be escurre y se muele cun un poco de .! Ltbras (1 kg.) de ubft' tic •·uw -l Tucu.• du~tldo hásil.:o (off pd¡;
uguu y se nmasu bien. (La ma~'U ~puede comprar y u lis ta en 104) 1 Libra (500gr) de rrupu.•. p~lmltt\ vcrmmltiS -1 úbrn (5(1()
el supermer cudo.) 8i:_) d~ )'IICO,jlclatiu yc:ortutfum lrtiWS• 1• fiiW t/t /rogao (l'erpi!&:
109)- Sal y pimimlu u !JUV/11 - - ·
/_lUCiA U· (w pdg. JW). En llDII ollaron-iente ~ IJOne a tucinar la ubre por 2 111 boros
1 laza~ (.11! le pm•dr ctgrl'gar W< poro mú.1 d~ ulitiiJ!>, pura qut•t¡ul'ti<· ( 1 hora en olla a 11r~on), cuidando que no q11ede m11y
mwjuerw). blanda. El caldos~ cuela)' se ~uarda para otras prepAracio-
RFI.I.F.NO nes. taubrt! se corta en rebanadas delj~adas y se pone a con-
l l tbra• ( 1 k¡;J ti~ 1 tl\lcl/t<, tlP crrd!!.!Jlimdor m prqum"' lrt>:<>< • sen ar con la ) uca y las papas en bogoo } dos tazas de caldo
,¡,
ll.ihru.• (/ kg ltlr rarnr rrrdo. p1rado m rro:t»- ~/-Jbm ll50 ba;ico durante JO minutos. hasta que todo e<ité tierno. Sto
S!J. d~ IOC'IIIO ¡/('~do, parod~r:!!K"o lllrl'lt'lldo ~ p1cado - J Lt pu~e benir todo junto formando un g ui.<,t) o &e puede s;~car
bra. 111 : kgl de J'<•pas amarrllas. pl'ladas )' p1cad11S m cuadros 1 la ubre y ponerUia 0511r a la hra'ia ~obl't' una p:¡rrilla bosta que
Libra{)()() sr. 1dt zanalumas, corra dos etl roda¡as Tt_Yru (:!5() est~ dorado, siniéndola arump•iliAd:t l'IID el guiso de yuca y
gr.} de cm·tjas ••mles.p!<'COCtdas- 11, Taza dt alcEJ>arras <'011111< popas.
poca de.w >inagre · -1 Hue>·or d11ms, cortados en rodtJftJ.\-.? Oit•ntc·s
Je a¡o. pit·wlo.v ·l Tullm tic !'C'iml/u lur¡:u. pic'uda ·Su/, mmlno y
¡mmnJiu a 81t\'ln. ((lostres
Se adoban muy hicn hu. ,·arues, con la~ ltiCllllllrnt~ )' NU vi-
na¡,;re, lo.,lljus.lll {'('bulla , sul, pimienta y loscuminu~. Se dr- Almojábanas con miel de abejas
jan m11riuar rerri¡.:enulas 2 díus.
(Vafle)
HOJAS: GO * ]1) ::0 mmut~
Se flrt'¡Mrllo limpiaodola!> muy bien y soas:lndolns. Se cor-
tan. cuidando qut' no fStt'n rajadas. en cuadr os mlb o menos Se cortan la~ alrnojábana.\ t'n dos (mejor un poco a1ieja~)) ~r
dt' l.~ a 30 cms. d~ lado. Se alistan los bejucO!.. bll.nllil con la mieJ (o almlbar de a.tUCarl. Se ponen ~bre una
Se dbut'lve la masa en ngWI cuidando que no 11ucdt muy lata cng~d:. )' se lle\:10 al horno caliente dur-.mle JO mJ.
aguada. pero en nlng110 ca~o gro~. Se cuela, ~le pon~ ~al IIIIIOS.
} nu1J. de la milnd del hog~to, ~le llb'TeJlliD la~ C"ame~. IM nr·
dura~.la~ fiBI>Il.\) w re>uehe m u} bien. St' ponen 2 hoj as en
un plato hmuln, con un t:ucbaron se pone 110a porción del pre-
Arroz de leche (Valle)
parado, ll~t'j,luntndo~e qut' todos los ingredientes estén rc- e;o • • T("' 30 mmuh.,. K.adorw~s biK 1\'C'I fulo púg t~t)
prt~~nllldu~. St' cierr11 con la primera hoja >se rcrucn.a con ( - . -
la ~¡:unda. Se repite In operación en otro piolo,~.- toman las !~ razll dr rtrro:. {m·u~y H'IIIOJ11tlu 1 1¡_ RotrlltJ~ (1\Utros) Je
dos • lapos», se unen por luJo dobleces, se amarrun funtt· ¡,.,.¡,•.:_!_BOII'/111 {750 un 1 tfr u¡¡uu • 'A slllhls d~ Cl/!1~/a 1/- Lilna
mente con el hejuco y se pcmen con el resto de tdados a (Ucinar (150 gr.i de azliCtJJ o ma• u gt11l11- 1/, J'a~u dt• Ul'aJ prua.•· - Pilcu
enagua hirviendo con AAI por 11/ 1 hora~. Se cubre 111 olla con dt> sal -
boj os y se tapo. Si t;e c•va1l0r11 mutho d agua se le puede Dj~re· Se mezcUio una bolelht 1750cm·'¡ de leche y otra de agua y se
gar ma~ (pero IIUt' ..,,,. hinitndoJ. Uevan al fuego, se les agre¡:a el arroz y se deja cocinar a ruego
St> ~in~n con •ti•
pique y urroz blanco. medio hasta que re1 ienle. Se le anude tu olra botella v media
de leche, elaLúcar, la cunela y lo~ pao;a\, <;;!baja a rul'liu le-n lo.
t;e re~uelve constantemente ba~tA lngrar el t'l>J>l'SU dfSeado.
Tri pazo (CarccaJ Se agre¡,;a la pizca de sal y se re• uf'he.
ttl) •• TC: .1 h •tu en oiL• «Hr.cutr 1• 2 b en ona a ptC'M'NI RadooQ"~ Se J>ine calieole o frlo.
1:J /Jor~//¡n ( Jlfj1 /ums/ tlr ir<lte- 7 Libras (3, 7:>f!.E¡i ¿,. n~m·ur • Torta de pastores (Valle)
r!.! Taz11 dt arro:, rrmn¡udo 1"'r 2 diru y molidoJIIICI • 11: 1ttm ,¡,.
pasll'l 4 IJrtWJ.J, caladn.t y ccmmla.t m ru.'""·' PtU•l de sal
~disuelve el arroz l'n l:tllocbe,M' le agrega el azucar y In salsa, 4 Ta..w.s tic arroz de kcll< 1• rt pás 11})__]_1 i2;;a.1 rle bizcoclw~/(J
~e J)Onc ni fueAo en palla de cobre (preferihlcmente en fueRo dt:smt:fluzatltJ - J Cuclturutla.t ,¡,. f/ltllltcquilla J Taza dc.!J!tCSu
de leña). Se comienzo u revolver l'OII cagninga sin detener~ IJ/u11m ralludu - 4 Huc1•11.< /JuritloJ - 1 Cut·lwmdo de canela en pol•·u
ha$líl que se veo el fondo de la paila. Se 1~ ngr~gon los posas • 1 Tuzu de r.t\-'ú\'[W.\'U.\ • Pi1ru tft·nut•zuw.u:mi.u • 112 Tazo de ''ittn
y se baju. St• 'l'ierle el preparado en reclpieuteo~ y se lt' ng•·egon pflsitcl /moSt'lltP/),
las brev11s. Se m~zcht lodo hasl:l que CJU~de hie11 i11corpnra.do. Se vierte
en uu mulde erumtnl~uilhtdo y w lleva al horno precalen-
tado a 300" por 30 minutos llpro~imlldllmente.
Postre de tomates (NarilíuJ
116
Los Guanes. a ntiguos habitantes de la región, banquete en ilucaramanga , que por su
eran según nos dicen los croni~tas españoles. cantidad y calidad causó la admiración del
altos y fuertes. hecho que atribuían a su Libertador, una visila al médico y dos días a
alimenlación a base de frutas, poca carne y té y tisanas.
mucho pescado. Su princípal cultivo era el
maíz, que Uamaban <<aba». Con él preparaban
una sopa <<suque>> (mazamorra) y unas tortas
llamadas «bun o tajitafun>> (arepas), y una
bebida llamada <<chicha» que se puede
traducir como «bebida para hombre» .
Importantísimo tambié n h1e el uso del
<<quibsa)) (ají) en su dicta. Fueron estos indios
los que descubrieron que las hormigas
culonas no sólo eran deliciosas sino que
tambié n te nía n propiedades afrodisíacas,
IUI
CALLOS CON GARBANZOS ver¡ttiR. 130
PlPJTORIA DE CHlVO n•rpág. U2
TORTILLA DE
BARBATUSCA
•·er pug. 132
JUGO DE PIÑA CABRITO AL HORNO m pág. 130
.. •,.,
'
1
-
•
AREPAS SANTANI>EREANAS vrrptig. 127 MUTESANTANDEREANO 11erpág. 126
SOPA nE RUY AS vup1t¡:. J27
.Í Lthl'fJ.S 11 k$.) daaw11 rnl'rpns ·l Ltbras (1 kg.) dt•a.lkur, mú.v percjilpimdo · Sal ulmi<•ma u gwto
o numos a gu,\'lu. Se 110neu a cocinar en obundant~ ~t¡:m• todos los lngrcdiwtes
Se humedecen la~ pt"pa~ dl' cacao y se ponen n tostar en un lluraut-. unos 45 uúnutos ho~ht cau;•la carne esté blanclll. Si s¡,
tiesto de hierro cadil'nle (se deben voltear enntinmunente). tl~ea co~rvnrlo en cl •·er,·i¡:cr~tdor l)()r algunos día.~. es con·
Una vez lloja la dscara se retiran y se pelan 1'on la mano. vt>niente quitar la cebullu para que no se oM:uret~a d caldo.
J,uego se muelen las pepas: a esta masa t;ele a¡:re¡:a elozucar También es mejo r a¡:r~¡:ar la sol lll flnal de la cucciün. Si se vn
;y s~ muele de nuevo, y se amasa b~~~>tanll' hru.ta que~ des· a emplear en otra preparación, ~icmpr~ ~.!> cum·eniente co-
prtnda In manteca o aceite. Finalmente, se hacen unos llollta~ larln.
que se dtjnn ~r al aire !>Obre una batea de madera. Se con·
servan en un talego de tela, colgado en un sitio frc;..c:o.
Para la prell&nlciun de la bebida. se pone una holita l<tda dos
taza~ deagu,., u leche (O agua·lcchc) a ht>rvir, b<~tiendu cons·
Caldo de papas (Bucaramrmgu, ScmJantkrJ
tantementecon UD mollnlllo. Cuando lli.S bolasst han disuelto (.\1U) popular J»>l'11 ~ dt>ll)Uilll)
complttamente y esté espum()l';(), M sirve.
Es tradicional tomar el chocolate m las tardes. acompa1iado' (,O .- ·t C,.' .W OD.nUh)<~~ R-. tonn ~
de un tamal y colaciones.
-------- 10 Tttzns deagtw • 3 Lthms (/ 11, k/1.) tlqrpcu.pclatluv J' CiiñiiÍJas
fll[!battadas- 2 Cudramcle~.f de ho¡¡o (•·u ptl¡¡. 176). 2 rt.U'hnrutltE_
Fresco de ciruela cocota d~ Ci/11/ttm, p_icadoj/IIUI/ICIIIf • !illfJ.piiiiiCII(Q u gu.vl'!c...._
(Ocana, Nortr dr Stmtander) ~cocinan la.s papas dnrantt' JQ minutos, lut'ita que queden
muy bland:!s, se les &liAclt' \'1 hojlo, sal y pimienta. Se dejan
r;n ** TP 1< mhm111 cocinar otros S mlnutoq, Se sirve muv caliente ron el dlantro
roriado. ·
25 Cirur!t" mt'fiiiiS.!.&!_OIIdes bitn madwas ·2 Utm.v tlr tl!(/1(1• J Lt •
bra r5()() gr 1 dt nztíctlr lltdu picadtJ. OJ"''nnal C'OCÍilAr un hurw1 <n el <lllou. c oto d<h< h•cen.: »J"U''i' tn
un poco de caldo y,. agre~• u CliW! pla1o al S<OI'u).
Se IJllll'n ron molinillo los eirucl~ encola~ con oD poco de
agua, se van sacando las pepa.~ a medida que van quedando
~ncascaranljugo.l nanrobtenidaunacolada,seposapor
un c~midor y se licua ron lo~ dos litros de a~ua. tiiUucar y
Caldo teñido rsamamfl'r)
el hielo picado. Tambien st puede licuar con !Hhe y un llOro
de canela en polvo.
JO Tazas de caldo dJ' pupaf [vu pdg 1:!5) · 4 Clarar d~ Jrue>o · 4
Ymtas de Jruevo • 11, Taza de lec!rr 1 C:IIL'IIltNtÜt de natas 1 Cu·
Masato (l'amplonn, Nofle de Stmtwuler) dwrada de cilantro, p1mdo fitto 1 Tola ,¡~ ¡mn p1co~
GD .. .,.. Tr 1 hom Se vierten ln~ 4 claras de huevo, poco a (~Uco, batiéndolas eu
el caldo de papas llirviendo, se agrega ••l¡1an pícudo a gusto.
8 Lltru.v tln•gu11- 2 L..lbrtts (1 kg.) de arroz, /uwulo-4 f.rhms/2 kg] Se baten 4 yemas y un poco de nata' en mlodia taza de leche
d• u!ucar- 11, Libra ( 1l5 8!:J.!!.c llaruw de trigt• · 4 AJIIIIns dtca'!!f!!. y se agregan, rt!volviendo. al caldo antrllde servirlo con el ci-
• 6 Clavo.< dt olor (rn w1a talc8uitu). lantro .
125
16 Taza.\ tk agua. 1 G'allin;¡j¡¡'i'sj.;ffl::aiír;:-;rr (500 gr.) dUOS•
Mute santandereano n//as durs. pirJUÚJ.!· czrdn,pÍCIIdiiS
• .¡ Chon.zos, {hlntdm • 2 T>irmes 'e ~~~~~~~~~~~de
Zdialla fliiiCII mttros_-1 Tmrwtn 11
/6 [a:as•f"''S!'u .¡ ~la11udaes ptlada y panul"· 1'1: L•h'"' (750 P/Jillllos >trdes, J!!lados_y [!llrtulm mn lu ":!;~~~~~~
~~ .1 Júoslllltulrrr•. /{.,/Ira (50Qgr.) dtcam~dl't'"'tl" ·1 11! /.¡bta ~ucu, pelada vpornda· f¡! Ubra (250 gr } u
(750gt .) d~ mptt l<'flllf'l) -1 1¡2 /..ibrus (750gr.J dt mal' ¡>rludo, «1· {Fiada ypicada -2 Mu:orcus, p_arrrtfa_f m tr~wAY · ·¡1 .r..to•ra¡~v ll':.l
ciJ.a, amarillo 1 1~ L/br11 (2~0¡¡r. l de maiz pelado. COCIIIII, hlunm de papa.•, prqw:nu.,, peladas j llo¡a.s tlt rtl!!'__lln, piaul4s ·1 _
. 1 /.tlm• (51)() gr. J d~.J!.apa.s. ptlut!fl.'· mrtudtJS e!!.!.!?da¡ns · 1 /.¡hm rano maduro, pir1ldJ1 m tm~o.• con cáscara· 11, L.rbra (125 ¡:r.) th!
(5()(1 gr.) tlr tJiw\'umo. L?!llldW,JPulu· 1 R~m•frml....!.b, Libra (1~0 ¡¡arl>aru:os mnojadnv • 1/ 0 J.¡}¡ra ( 125 .&!J..dt alwynmn • J 7.ana·
gr ¡ dr f!:lpl Vfrdt• (opdouai)_J'!.Liprn (250 gr ) de garbllli:OS (N· /roria r¡¡l/adn -11, Ta:n rl<' nrr11zluvutJo ·l /. /'a:a dt cJaororn.v (t>l"'
'!!21ndosJ. •,, l•hru (125 gr) de conc/11rns lpa.\lul) ·;>Ramas de rio1tal) (ver pág J!.8) · Sal. ¡nmimtu y commo a gusto ·1 Curha·
guacas .! Cuchnmdu.• tle pae¡il, picado [Ino· ~u/, piminlla 1 co ruJ.u.s de cilanrro. prcadoJino
fTIJlliJS Q 8US(O .! {nzos 1lr hll/:ll (¡·er piÍ,Il.. 17ÓJ • f'IUII tfr lliUJt·
&mejor c:oodimeotar las Cllrnt'S t·on ti ajo, la pimienta y los
bonaiiJ • Sai.JWIIItl!lll v commos a gu.•to.
cominoslanocbeanterlor. St JKID"a li cocinaren agualrfa las
Se l'Ocinan la~CO)tlllas,la camedecudo y lasceboll~junt.a~ co~tilht.s de rei>, la cebolla juoca y los garb:.ln1.n5 duraotl: 45
en 12 hll&\ de agua por 1 bora. Se sacan, se descarta la l't'· minv1os. Se llñaden el pollo. las costillas dt rtrdo, los dio-
bolla. La 01rne de cerdo se pica menudita y ¡;e guarda con las rizos, los plátani)S y la~ mnorcas y se h.ace hervir 15 minutos.
costillas apartt'. '\1 ienlras tanto se cocin:.~ en olla a presión la Luego se anadeo la yuca, ~1 apio, las papas, d repollo, la a-
tripa ron la pizca de bkarhonato y agua que la cubra, por 45 ru~horia. el arroz, sal, pimienta ymrnino; 15minutosd"5Pué
minutos. La mano tambilin .;e cocinA en olla 11 pre-.ión con las se le agrega el pt4tano maduro y la a buy ama., se deja c:ocinar
4 ta7A<; de aguo restunt~s pur 1/l ho.... Se saca) !>l' pie>~ me· a fuego medio por otros 15 mlnut~. Se re~uelveroncucllara
nudita. ~mezclan losculdos d~ las costillas) la pata y w JICl· de madera. o;e ai\adcn las chorotas, los tomates y la «:bolla
nen :ll'<ldaun- el mll.lz y los garbanws ¡mr 211 minutos, lu~¡;o caberona y se deja re1m~arpor lS minutos cena del calor. Se
se agre¡:an lo~ l'rijolcs,tas papa51 sal, pimiento y los c:omini)S sirve en platos hondos y ¡;e acompana roo ltjl pique, jugo de
y se deja coci•mr ¡Xlr 211 minutos más. Por adtimo se añaden limón lo IUU"'.mja agri11, a gus1A1) porciones de llgtllll'lllt y
la~ conchitllb, la b~r.-njcna y la abuyama, bll ta¡m y se deja arrO'.t blanco.
conservar a fot'l(o t..alto por 25 minutos. Se regrt'bllnla~ car· Antiguamente se preparaba ~i"mpre oon las cborotas, pero
ne\ al caldo, se a~regan las gua.<;eas y se deja el mute coci· esta l'061 umbre se está perdiendo y ts una lástima pues le dan
nando o1 ruegn ltnto por JO minutos más. un magoífJCO sabor.
St sint' y 11 cada porción se le pune una caoclulrada grande dd
guiso calit'nlt' y~ le roda el ~rejit.
Sopa de frijol negro (Santander)
til>* TCI'¡,tomu .-s
Mute norte-santandereano
14 ·razas dn:aldt:J bdsico (~·er2ÉG 125) -1'11 Taza dt[rljol ~ro,
CD • • TC l ' "'""' ll.odonn S. lO remo¡ado dndr la vL•pua 1 Cucharudus de n11mttca dt urdo (u
Jol Tazu.1 tlf usma 2 Libras (i kg.) J.aube<o de mumli!O.J!.trado uceire) • 4 Drtntts dr ajo, picados ·1 Ceho/Jus Cllbaonas, ptútdaJ
d'
1 LJI>ra (5(}(1sr.¡ df para dues. p1cadfl • L1bra (250 8'· 1decos
iiJli¡ dt nwmm11, pirutlu. JI!, Lrllra 175JtJJ!) tlr ttd/o (o rr!E!!)
¡:picadas. 4 JJo¡asdt laurr/ .l¡l ('ucharadtta 1Únr4ano · 2 J/unoos
tlums, picados Sol y prmtrntu ug~-- __
1¡2.U/mr (250¡;r.l dr muft llluncl?_(ptto): 1 Ltbrtl (J()() ¡¡r.) df gut Se ponen tos frijoles con las hojas de laurel, el aceite, tosltjos,
/wmos, rcmo¡adoS<Itrd,./a •'••peru -]_Lillra (500gr 1tlf f"'l'"v pus· las l'ebolla~ y el orégano 11 c:ucinar en el caklo durante 111ora
'"·'"'· pelada~ y p~eadas :_1. Uhra (251!J!.J. dt mgl'ammnto.\ y media (o 1/z bont en olla a pre~ión). Se saca una taza de frl·
lptHW/ • 1 Pimt'IIIÓIJ f<!1_0.pJcodo • 1 Cucharada dt b•¡a (nc/uolr) jotes y se muele ose Ucúa y se regresa al caldo,seagrega la sal
. ó Ho¡fiS ¡Jailunrm mllun6n l Tazo dr ho¡¡u (\ n~. 17ól ·Sal, y la pimienta y se deja a~elnar. ruego lento basta lograr que
f!!lllt/Jia.1 rommu u 8•uro. - - - - - - e!<pese al punto dt'!>eJido.
El callo tola tripa) ..e lava bien y se le da un hervnrcoo un poco Se sirve con huevo picado rodado sobre cada platO.
de blcarbon11to; M! bota ti agua. Lu~o !>l' pone en una olla a (()¡>aonaL Se k puede p<l11Cr una cudwoda <k crema de lc:cbc: a.~
presión ron 4 ta.uc. dt' agua. la cabeza de marnnn, la pata, purción. o tambten "' le puede aanpr .,,
hlml (250 gr.) de pm6n
el maiz y los garbamo~} SO! deja cocirutr45 minutCJ~>. Aparte. .&humado. ptcado lino y roci•do por cnaDUl.)
st- ponen en olla corriente la~ 10 tazas de agua resh111le<~ ron
las ctll>tilla~ de I11JirrllDo. hu papas) los aliños. Se dejllll co- Sopa de pescado
cinar pur 20 minutos, se les agnoga eiJ•imcntón, ti bogo, la
blja,l~ mHl'arroncitos y las hojas de cih111tro, se d~an con· (Barrancabermeja, Santa11der)
servar a fuego lento 20 minutos. Se mezclan losdm;caldos con
todos los lngredi~ntes. se 11rueba de sal y !>l' sirve caliente.
12 Tazas dwgua ·4 Cal~ezas de pesca~.ilmu (1 112 kg.) dtbo·
cacltico (o dorado)· 2 PlátatiOS vcrdes.~lndos y partiduJ co11 la
Sancochosaotandereano ma11o . ¡1¡2 f.iJJTa (75(! gr.) dt yuca, p~loda y picada · llibm"(:;{)()
GO • * 1'('"' hnfM Rldono b/10
8'·) d~ papas, peladas y p•rn~la.v ·1 Taza de ltogo (vu pág. 176) •
tU - - -
•
1
1 Cudaurudu ¿, nlamro. ptcado ji11o- 2 Lun""" lpt~O) • Sttl, pt•
mtcniJJ >' rnmmo o 81/SIO.
Uno de los 11peritlvos més populares del norte-sanhtnde- I!. EI<SIO- Vinag"' de 811ÍIICO, sufrcrmrt•pura cubritlo todo.
rcano. Se slrvfn fiOIRRn pnrn acompouiar platos. Se toman pe- Una vn cocidas y picados tod11sla11 verduras, se ponen ~n un
queños porclonlt'> d~ masa de !Dllíz, se forman bolitas y Ht' frasco de vidrio de IHlca ancho, se cubr;>n ron el v:inat~rt y tto-
fríen en ocelte, hilshl que se doren un puco. peclas,setapuherrnéticamenteysed~jamarinarmtnimopor
l dia~. No deben quedar burbujas de aire, y la tapa del frasco
debe o;er de unmat~rial inn"idable.
Carisccas (Santander) - -------
GD * TP . mrt Guiso para rellenar pastelitos
],f,¿llftJ:l (/k&) dt mm: utnJJI'illo blamfuo (ronda) -Z Pantlas -1 Cl> t TP 1~ rrunu~n RadiJOa 8;10
Ta;a• dt ugua j //urwn, I>Ulidos • 1 • Libra Q~O gr 1 d~ 1 { .illfu {5()() gr J dt ctJmr dr ,.., mulitfa tln~arto} · 1 Ta:ll dr wm.
mrmrn¡urllu rrr11, garbanzo. coctdn 1 mofr,fu • 1 Pimem6n tOJO. grandr y p<·
Se bat't' un egua-p110ela ful!rte, se muele el ma•.e y a la mnsa rndn. 1 Tumult'. madw ,,ptlml" rpiradu-2 C:coollas rnbaonat
se le van 11¡:r'1l)lndo el a~ua·paoela, los huevos y h• monte- pttnd!l.v- 2 Tullu.1 de ceho/1<1 pmrn, f'rncdm ·l Dicmcs dt OJOJ!I·
quilla. Se ama~a y se hacen l:1s bolitas, que se ~linm. for· cados . i HuPwM mddo.l.ptcadns T'unlim ti~ cr¡rnÍJtos ·l'wwcn
mando la~ 11repila~ ~hrc un lienzo. Se tWlncn sobre un htHtO dt• pmucma - 1;, C11rlwmdo rff ttt•frrotc 2 (rll'lwmdu.' de mamccu
no muv caliente haHia que se doi'\'D por un lado, recostan- de .~trrdo o ll(flr~ .~11/
dula~ cerca del ful'jlU pariii)UC reciban sólo el re<~coldo por el Se sofrle la carne ttm la manteca, se le agregan las cehollos,
otro hltln. SI se envuelven en un paño se pued~n guardar va- tol pimentón, el tomal~ y~~ ajo. Se reYuelve bien, vor úllimo
rios dia~. !>~!le añaden elarro'I!,IU~ huevo~. In~ alliios) In sal; se mt'tda
bien y se deja ¡;ofrefr un ralo , hR~Ia que quede un ¡.:uiso con-
CeboUitas (Ocana N!Santarrder) sistente.
liU • TP 10 manutne
nutos, más o meDos, al gusto. z 1 azas <k CJJldc>lxí.•ictJ (vu pdg. 115) -2 UbriU ( 1 kg.¡ ddubtos
En una cazuela grande se ~ofríenlas cebollas y los ll.ios en la de res. p~eados -1 Ubra (5{)() gr.) dt papas, pelndau.J!!.rudu.•- 1
IIIIIDIIL't}uilla, cuando empiecen a durarse,;e a¡rega la harina, Calado rallado · 1¡, Taza de lttll{ll (ver pág. 176) ·Sal, ptmrmta y
se revuelve y se deja dorar un poco. Se balen los huevos y la ¡:omino a gusto.
pasta de lumYleen la leche y se vierte al sufrilo, se revuelve, Se pone todo a cocinar ~o ti Cllldo por 40 minutos a fuego me-
se lnoorpora el queso y cl orégano y se dtja cocinar a fue¡o dio, al consumirse el agua debe quedar un gul~.
lento, revolviendo, roo sal y pimienta. Una vez obtenida la Se 1>ir~e con arroz.
con.<;lc;tenda deseada, se le vier1e a los maClli'Tooesquese han
~.r.clado con la carne de pollo y lll~ akaparras. Se revuehe
todo y se deja calentar unos minutos.
Se sil'\'e con UD poeo de queso rall8do roc.lado por encima.
Pichones (Cúcuta, N!Santander)
GD *" TC 20 minul\'ls I!Mioo.. IIIIO
La cab;!-.ta dd düvo y las asaduras~ cocinan en aguadoraDie 1 Taza de [lores d~ barban!Sca./tnntnradas- /ó Hun•t>f • Z C.t·
1 hora (dellen quedar tiernas). Se sacan, ~descama lu ca· bollas cabezonas, peladas y prcadas 2 'Tomates b•drts. p•cados •
beza y ~ pica linafllente junto con las asaduras. Se bota el 2 n,,,.,,._, de ajo, picado.r . J Cucharadas de aceue Snly_prmltmo
caldo. Se cocinan 106 macarroncitOli por J 2 minutos, ~ mt:t· al gusto.
dllD ron la carne, las as.adun~S, los tomates, las a:oollo~. los
~os,los yerbas y aliiios. Se revuelve bien. Se ponen o sudor
Se me-t(·lan las floreR, Ias ceoolla.~ cabezona~. los tomates y el
por 20 minutos. ajo y se sofríen en el actite. Se les agregan los huevos batidos,
Se ~irve con arroz blonoo y el chivo asado. sal y pimienta, se dejan t'UI\Íar lll¡:usto sobre el ruego cmno sl
tueca una tortiUa.
Tamales santandereanos
CD ** • TC•'Il bonD . _ 20
J Libras (1 112 kg.)~ maú boludo · J LrbÑi(5li(Jgr.) ,¡, tnriru• d•
cmlt1 ddgudu y camudo, piCado 2 L1bras (1 kg.),¡, rost•llu.r d;
r"tl"·l!.";udu., •n lrtU.O> .J Gaflwa, desprtzadn y picado· 1/ 1 L1bro Bocadillo veleño (Sarua11der)
(250 gr.) tlr garbanznv, remojados • 1/~ 1./bra (;?~()gr.) de ctb_o/ltl <m** ·re 1 horA RllcloO<> 12114 (vtr iOIU pág. 1'/1)
cabuona.f!t!lumnymtrra • 4 Pimrcrlltls verdes, picados 1 Arado
t/tpt_rtpl.p•cndo- 1 Taza dtr "'"''8" -1 Cabcr.u de ajo, picado· 1 1 Libra (5()() gr.) de g11ayabas maduras- 1 Libra (S()() gr.) de azúcar
Atado de c¡/an1ro 1/, Taza dt manteca de ~~rtlo • 2 A¡íes duJn, · 1 Tuuukju¡¡o d• nurun¡u • Z Tuzas ~ U81Ul·
pu1<du.<· C:onruros.eumenra y sof a81!SIO • Alcaparr~ y •1\·a.rfH'-"'-'
(opcwn~l).
Se rocioan las guayaba.~ por 15 minutos en el agua.~ licúan
y ..e pasan por un rolador ,lit ll!l> ag.rega el jugo de naranja. Se
Se ponen a marinar en el vinagre los garbaDZ0$,13s t'l!bolla,, pone a fuego lento con elnucar. nobuUmdoconstanlemcnte,
b pimientO!> y el ají dulce. Aparte,~ pone ellllliÍZ a cocinar hasta que deje los lados de la vasija y se recoja en el centro.
en 3 lilrot. de a~uao por 5 minutO!\ hasta que bierva, ~ retira Se pone en una vasija rectangular y. cullndo este frto, ~ parte
y cuandoestt fnose muele,~>e le 110neagua ala masa y ~pasa en panelit.os.
por un cernldoro rolador. Se le HJ:rl'¡:a la manteca, AA!, Q,jM,
cominos y pimienta y se deja cu~rvar a ruego lentn bosta
qoecu~eoengruese (al punto en que be deje manipular). Se Cortado de leche de cabra (Ct:trwa)
saca y ~deja enfriar, se llllliiS3 con mllntea y se fui'IIDin 20 liP** TP :!II DUDUIOO lladoaa 12114
porciont'S. Con cada porción se forma una bola que se ahueca
(formando Wlt'Ono} y se rellena con las carnes (poDo o ~:a· 1 Litro de f«J¡e de cabra. 1 Llbra (5()(} gr.) dt eancla, partida ·1
lllrul, opcional) los ¡r.trbaOLoc;, el pimentón, la cebolla, los l.un<ill (jugo).
~.el perejil.las pasas y las al011parras, todo con una.~ gotas
de vinagre. Se c:lern ron la masa , ao,q:u rándose que todos los Se ponen la leche de cobra y la panela en una paila de cobre
in¡:redlentesesUG proporcionados.~ punen en hojas de pt~ a cocinar a fuego medio, revolviendo constantemente con cu-
tano, c;(llsada.s y previamente Wltadas con manta-a para evt· ciiBra de p¡~lo basta qut• la lecbe coja cuerpo y se de.~prenda
tar que ¡,e pllr1Jut, se rorman los tamales rectllngulares apre- complellllllente de la paila al revolver. Se lt :lgrt¡:a el limón,
tándolos fuutemroW y se colocan en una oUo grande, con el se revuelve, se saca y ~ extiende sobre una mesa o l1tta hu·
fondo cubitr1o por las venas de la.~ hojas de plátano, y agua meda., ~dejo cuQ,jar y enfHar y se cortaD pllnelltas.
hlrvlt.ndo que los~- Se cubrt> la olla con hojas y se pone
algún peso liCII!n la tapa para eviiJtr que o;e escape el vapor.
Sedejancodnarpor4horas, a~ando.Jdll!guahirvitndo'ii
Dulce de grosellas (Samander)
es ne<'eSario. GD •* TP2'/ l'lc)n(
Se sinen abmodo el tamal o et~rtando las hojas por lo mitad
y abñt'ndolos, dejauulo la.~ dM mitades abiertas juntas y ha· 1 Libra dt vosellas J ~1bra d~ azricar J Lr"o d~ agua __
da arribll. Se les bacencortadltas a las~r01seUas, se punen a remojarcon
su palito en agua por varias borns. Luego se cocinan en ~ua
basta que estén casi dl5ueltas, cambiando d agua en 2 oca·
Tortilla de barbatusca ~iones- Se sacan y <;e eliCurren. Se ponen a cocinar de nuevo
(Oca11a, N/Santander) eo un litro de ag1111 y el ll:túcar a ruego lento, ha~ta que se
forme un almíbar y calen a J:USIO.
w •• lr.)(J .....,.,. ........,.. 11110 (v<r[otD pi~. 121)
132
Costllc)ttllintita
Cartagena es el gran puerto abierto a l mundo. siguen destacando pla tos t::llc ntosos, como sus
Sus producto~ y ~ us intluenc.ias se rdlcjan en mojarras flitas con patawnes.
su cocina, qtu:: ha ~abido reunir el La Guajira, una regió n de interesantísimos
refinamiento de lo internacional . In h<.\bit.os culinarios. usf-1 con na tura.Jidad una
autóctono y la sazón de la mano afrit:a na de colección de carnes mü::. propias de un libro
sus alegres cut:im:ras. de aventuras que de una carta de un
resta uran te popular: C higüiro, morrocoyo,
guatinanga, tortuga, armauillo, iguana y una
colorida paleta de pescados y mariscos, ent re
los que d~slacan sus. ma ravillosas langostas a
precios popularísimos. que permit~n a la
gente modesta desayunar con una magnífica
langosta a ntes de wger d at.adó n y
emprender su du ra tarea di<tria.
--- 1~ --
COPETES OE (.',\Mt\ RO'\ES ''~P"~ 15J SAI\'COCIIO Ut·: SA IIALO o BOCI\CHI CO •···rpd~. 1511 1\l t. l,O.'> Kt•:LLEM> m¡>~g. IM 1
FLAN DE MANGO ver ¡uíg. TM MOTF. DE QUESO ver pág . !50 PETO SINCEANO ver p1ig. J.l')
BAGRE FRITO ver pli!(. 159
IJY
SOPA DE MONDONGO •w ¡>fig. ¡_; ¡
- 1-'5 - - -
ENSALADAS DE LANGOSTA verpú~. l54
- - - 147 - - -
M ORRA.TA FRITA ver ptí¡:. 161
6 Tozos tle lec/re de vam- 2 TazrL<rle agua- / 112 l.i/>ra (750 /$'.)de
Guarapo costeño o agua de panela ~amede{,ngosta- 11, Libra (125 ¡;iJ rlem,ntequil/a-4 íur:lwrarla'
de harina de m o· 3 Cucharadas de cebo/IJJ caheuma. pir(lrln fitw
(Costa Atltinlita) - 1 Papa grande, pelada, cocr a y molrda -1 Cuclwradn de vmo de
Jerez - 112 Curhuradita de nuez moscada - J Taza de crema de Ice/re
GD * ,. 15 minu1011 - Sal y pimiertw a 8rtsto.
1 Lilr/J rie u¡;ua- 1 Pone/u partida mlrr¡fJitm -5 Umonrw (if!J:!!.L_ & calculan langostas suficientes paro extraer 11/ 2 1ibras (750
Se revuelve la panela e:n el agua haRta que quede dis1•el1a y se gr.) de ~arne. Se ponen a cocinar en las 2 tozas de aguallir·
le agrega el jugo de limón. vitmdo por 3 minutos. Se sacan, se quiebran y se les extt·ae la
N1111ca puede faltar un buen guarapo e:n un hogar costeño. carne, que se piC3, cOOSt'rvando el agua.
Aparte, se pone la cebolla asoCreír tapa(ltJ, en la mant..,quill~
unos 3 minutos, cuando esté tranb-parente, se le agre¡,"<tla ha·
Jugo de mango (Barranquifla) rtna, sal y pimienta, se revuelve por 2 minutos, se le va agre·
gando la leche poco o poco,la nuez m()S(ado y el puré de pa·
GO * TP 15 minuul$ (ver fo1os pjgs 1:\8 139)
pa.~. Se cocina a fuego lento r evolviendo despacio hasta que
~ Mnngo.v miidum,r • 2 l.itm~ (/e aguo - .1_~Cilf u grJSrQ. todo se incorpor e (unos 111 minutos). Se añaden el agua y la
t"'.trnede langosta, el Jert-l y la crema de leche, se baja a ruego
Sepelanloo mangos, se les corta la pulpa y se lkúa con un poco lento y se deja cocinar por unos 10 minutos (sin dejar hervir).
de agua, se cuela y se incurpur.t ton el agua y el azúcar. Se Se sirve acompaiiado con galletaq de soda.
sirve con hielo picado o muy bien refrigerado. También se puede preparar la misma cr~ma con camarones
---149---
(o lan¡:Oblin05), utili1.:ando ~ mi<;mos Ingredientes y si- gr.) dt' ahuyan111. Ml4da Yl'!!.mdo • 4 !tfazomzs Miadas y pamdas
guiendo el nilimo procedinüento. • l /Jo¡as duo/, ptcadas l A¡os. ma¡ados • 4 A¡lts d11lces mollas,
ptcados • 2 Cucharadas de cilalltro, 2'_Cado ·1 GaJO decebollln en-
erro, amarrado- Comino. ;u/ 1 pimit nta u 81LfW.
Mote de queso (Sucre)
Se pone la carne a hcr\'lr con el ceboUin en las 16 tazas de
(;O** 1'(' 1 hora R-1!110 l•cr fo1n r-•e 1'1(,) agua. to:n aproximadamcotc 1 hora, cuando esté blanda, se
!ó&('.a el cehollin y se agrega el resto dt los ingredientes, en estr
JO Tal<« ,¡~,gutt· 4 Ubras (2 kg.) de liome pt'ladO_)IP,I('IItln • 1/.i·
bra J500¡¡r J ti~ qur.w t·rio/lo, picado e11 cuadraos 3 Cuch11rndnt urden: primero los plát11~ y 15 minutuo. di!Spués, el gu~,
d~ suero J Curhttrat/JI 1lP l"K" de limón 12 /foJas rle />leo de d ñame, la malan¡,'3, la rnazorc:'u, la bulala, la yuca, la uu-
cJwpa. yama, la col, flll.if dulc:e, t'l ojo, comino, sal y pimienta.
SUIRJJ'U· Cuando todo esté blando (en UD()!; 40 minutos) y antes de ser -
1/ / ilrru (2JO gr.) dec~bolln tnbuonn, peluda y pir·udu- J Diemc.1 vir, ~ le pone el dlantro entero, o picado, rociado por en-
2
tku¡o,pkudm .¡ lomatt maduro. pelado yprcaóo-2 Cutharada.• dma.
tÚ auitr- Sul Sr >ofrie todo en el ac<it~. ""olvlt'rulo, ht~lla lo¡;mr <:eneralmente ~prepara en ti cam¡10, al aire Ubre. en nn rn-
unn salta góu de leña. En VlllleOUI)llr ~ t'l plato ra vorito para la~ \'t'-
lebracione!J.
Se pon~ a c:ocinar el ñam~ basta que quede casi deshe<"hu (45
minutos apro!timadamente), se agrq¡an el queso, el ~Wfrito )'
las boj as de bll'O du-hupa; se deja a fuego medio porunos 10
minutos. Se a¡utga el suero y se rocina por S minutos m lis.
Sancocho de sábalo o bocachico
Se sine oon arroz con coco y un poco de cebolla cabuonA pi· (Cartageno)
('11da y ~frita, regada por encima y l'l jugo de lim(m lncor-
poradu. GD ** TC 1 hora 11ai:kmt11 11/1(1 (""r foto, piA. llS)
lZ Tazas de 11 •cu1- i't Libra (750 •r.) tú. m.Jiilius • 1/ L/brll i250
JZ Tazus de aguu • J Lobra.> (/ 1/ 2 k¡;.J di' o1m" ¡/p tortuga con s11s
1:!· 1' e teharrones tú. cerl. o. tmtUJÚJ.v v icatio.• • I:Lthru (25() loue.ws. 4 Plátwws v~TI1t<s, peiutlos ypurt•dos <"On In mano-l'I;..L!:.
gr.) dt gua11dúes, remo¡ado:J dtsflt la vupna • 1 UbrtJ (5(1() gr.) tie
hr11 (750 gr.) de yuca, pe/nda y pu·ndn · l t:•mmtóil vndi!.p_ttado
1lamc, pelado y picado · 1 Libra pOO gr.) dt yuca, peiadJJ y p1cnda
fino· 2 Tomatl's maduros_,_p•dndos yptcndo5 fino5 '2 Cebollas ca
-1 Pláumo >wdc pelado ypanldo en trocitos· 2 P/6ta11os amarillos
b~zonas. pi!lndas )1 pict~das finas· '2 Diemvs de ajo, picadoljinos
rortados en rutlajas .¡ Taza de guiso (I>Cr pág. 155/ 1i, Taza de
Sal, pimicma v comino a gusto.
'{''"·"' CJJ.>teño, ruiiutio (opéitwai) • SaÚ'J!i!!tiCI!I_a a gusÍo.
Se lavo muy bien In tortuga y se pone a rocinar ~o el agua
Se ponen a cocinar los guandúcs con las costilllls y el rabo,
hasta que se abiand~, sllt'ando la ~spuma que ~e forme (2 ho-
hllll1a que estén blandos, aproxinuulamenteuno~ 45 minuto~.
1'8~ aproximadamente). Se aiutden los plátanos. 111 yuca, las
Lut!J:O se agregan los plátanos, el ñame, la yura, el guiso, sal
verduras y espedas, s~ d~ja cons~rvar 11 fuego m~dio en olla
y pimienta y se continúa cocinando por 40 minutos apr oxi·
tapada hasl.a qu~ todo e~te li~rno (unos 30 minutos).
llllldamente. Unos 10 minutos antes de servir s... agregan lníi
Se adorna con perejil picado lino rociado por encima y se
ehlcbarrones y se dejnn cocinar a fuego medio.
acompana con arroz con coco.
Se puede servir ton queso rallado rociado encima.
U Tazfls dualdo bás1co (l'tr pág 149) • 2 l.ihra.v (j_k¡;.) tú. mon·
Arepas de huevo (Sincelcjo)
dOII80 1i'ma d~ res· 2 Libras (1 kg.) tk papas. peltuws v ptcntlas
-2 Zanahorias, picadas l¡, Ub[a (125gr. ) de ltabiclmclas 1 Nabo
biarwo, pelado y picado - 2 Ramas de apto, picadas · 2 Maz<>_tcas 1 Uh'!! (5()(J_srJ tj_t masa tlt' '!'ai: pliudo • 8 HIU'llm -1 C'dmllu.>
de rna1z licrrw, parlidns - 1 !Jbra (5()() gr.) de repollo. picado 2 t:flbt'Wll(IS, peúu:fftS J! p1cadns fimLV • 1 T(lmalt' madum,p~lutltJ1
Yema• tie hoo110 • 1/, Taza dr aú:apurrw. y ,,u ltÚUllfre. ptcadoJJ!.eo · Sn/.1.f!.!!.lliMta IJ gus,.,to"-----------
GUISO·
4 TomateJ maduros, pef/liÚ)s y pú:mlo~ • 4 Tui/m tú. cl!lwllin, pi· Se preparan las arepas. Para el relleno se baten IO!i bnl.'VIJ!i
con la cebolla, el tomate, sal y pimienta; se sigue el ~mo
codos · .f Dienrcs d• n¡o, picados· 4 A¡fes cnoflos, pil:mfos • 2 Cu·
procedimiento Indicado para las empanadas de buevo (ver
'Itarallas de actite (o mnmeca) · Coml11o, pimienta y sal a gusto·
pág. 154).
St so[r/c rodo en el acclre por 10 minutos.
151
CostGc)4tl4ntita - - -- -
Arroz con coco (Cartagena) Ko cxtrattión el agUJI del mi~mo coco), a cocinar ron 4 cu-
dutrlldlb de núcu, 8 fuegu lento, t.e deja reducir hru.ta que
('~r loto p6a. 14.!) lome un color acaramelado, se agngan 3 luas de leche de
coco y se deja cocinar, revolviendo para dlsolver los grumos.
1 "/ ozu.s de atroz (lavado¡ · J 1/. Tazas de I<Xhc decom • 1 Cucho· Se e~ eJ arroz ron el tJtote y leche de coco y sal; cuando el
rada d~ a.:ucar (o¡•cumol} • Sai. arroz empiece o secar, se tapo y se baja a fuego lento y se deja
Se pone el arro:t o coclnnr en la leche de coco con v.ucar y ~al, 1S minutos más para que acabe de c;ecar.
a fuego medio ha~ta que~ empiece a secar, enl(mcec; '14' 1.a11ll -------
y Re deja íl ruego muy lenlu para <tut atab<! de ~Citl'l>4e.
Se u!>a p<tra acumpailar muchísimus p1Hius. Bami (San Amlrés y !'m videncia)
c;o * TC!O minutn< ltatinnt<~ RilO
Arroz con COCO y pasas (Canugena) 1 Uhrav (1 kg.) rl~ yuca, p~lm/11- 2 C~<rhllradztas d~ sal
St ralla la yuca, el afrt"chu 1>t envuelve en un liemo, ~re
iTuza:s dt u"oz. lfn'atlo · l Tazas dda pnmua ltch! dt coc<> ·J luer._"t' bien parn exprimirla hasta que quede seca (opcional,
Tazas dt ltcht dt coco · 1 Tata dt pasas- -1 Cucharadas dt a:ucar SI' muela con queso rallado). Se cocina poniendola en una
1 L1bra(ll:J gr./ dt mantequilla Sal o giiSIO. sartén engrasada a fuego lento, cuando acabe de secar y se
dore (en 20 minutos aproximadamente),~ saca y se parte en
Se pone Jo primero leche de coco a fritar. cuando ha) a tor - porciones.
Ollldo uno cosrra se agregan las pasas y d azúcar con un poco Se ~irve caliente l"!l"ll acompañ11r ¡:uil;os.
de mantequilla: luego loe añade la leche de coco, se deja hervir
unos minutos yscagregaelarroz. Cwmdoseseque, 'le le r.one
un I)()("Ode manli'(Juilla, se lapa, se baja afuegolenlu y se deja Bollo de yuca (lJarrarzquilla)
que acab~ de reventar y seque completamente.
tal .,. n : 1 boro Rodonc• ~~ w
Arroz con frijolito morado guajiro 2111 Ubr<ll (1 11• kg./ tle yuca ·Sal - Hoja.r de mai2 • Cabzlllo.
(Guajím) La yuca se pela y se cocino unos 211 minuto~ (que no qliOOe
muy blanda). Luego Re mu ele con sal y se amasa, seenvuehe
eu hojas de ru.aiJ:, formllndo el IHJllu; ~ a013rrnn y~ ponen
a cocinar en agua por 1/ 2 boro.
ffizu.s de agua - 1 Ta;;a> deanoz. la•udo .¡ ra"'u dcjrl¡ofc> IIIIJ•
l'uede hacerse un bollo grande o varios m:ís pequenos.
tadoJ -1 CebulltL\ rubc~u11m, ¡Jicuda.l -1 Dien/o de uju. pi<·udm
-1 C.uchutudu\ tlr aailf' • Su/¡· punirnla u su.•l<>.
Se J)(lnen los frijol~~ 8 r emojar desde el día anterior; en l'!>ll Bollo limpio (IJarranquillu)
nmm¡¡ agua hin 1>31), SI' puni"D a cocinar hasta (jU~ ~mpiecen
a ablandar ( J hora), SI' añade arroz, aceite, cebolla, sal y pi·
mienta. Se dejan cocinar a fu~o medio hasta que se empiece
a secar (20 minutos), se revuelve y se bajo o fuego lento, se J Libras (1 1/¡ kg.) l11· lllUI% ¡11/udn • 1/¡ TIIZU d.~IUISO ru//aá/i(iijF
cimzal} · Agua .~afú·iente • Su/ • Hojuv ¡:randrs 1le mazorca •
tapo lo olla y se d~o OCJihar de secor.
Celwllu.
Se pone a remojar d muz piludu, por varias horas, en agua
Arroz con queso (Coroza{, Sucre) suficíente, revulviéndolu y limpiándolo de impurezas. Seco-
(.;l.) * t (; _1) HIIIIUt()'f kJK:iOn,Q: 8.' lO cina por unus 40 minutos hasta que se oblnode, se revuelve
bien y se deja enfriar. Se muele nno y se 8lllasa hasta que
i'ioo dt affoz,lavudo 1 l'mzm1ó11 vud~. pzcadoJmo •11¡ Llbm quede una masa suave, se le pone un poco de sal (opcional,
1151!.B!.J.!.Irquc>o. rallad<> 4 razas de agua lCuclzaradasdtmall· queso rallado). Se tienen li ~lll~ la~ hojas, se toma la pr~pa
IC'CU (O OUÍIC/· Sal U gustu.' - -- - - - - -- - ración y se pone sobre las hoj a.!> (que la cubran bien), secierr.t
Sesofriccl pimentón. se le agrega el arroz y la sal, se revuelve, y se aman-a. SO! pone a cocinar tn agua hirvit"ndo por 30 mi·
o;e añade d agua calienlc y se pone a cocinar hasta que em- nulos apro.Mmadamt'nle.
piece a ~r. Se inror¡Mlra el queso, se revuelve, se tapa y ~e (Opc10nal: se puede •r.regar rho<Mrmn mohck> al preparar la masa.)
dej11 a fu~¡;o l~nlo hlt!>Ui qtlt' termine de CO«r y 'iee8r '!4'.
Boronia (Mompós!
Arroz con titote o frito (C:artagena) GD * TC 50 minut<,. Rlldon.. ll/10
Gn ** TPt10m11lul\l\ R¡u•lou,. fl/10
11! 2 L/bras(150 gr.) tlr brrm¡ma.s p_tlalitu y pttrti.das • 2 Plálanc1¡
2fiiiiii(i~ arro', (!11'11/IQ · 2 Talas¡/~ I(J primrr11 frchr t!f' 1"/WIJ • :! maduros, pelados y partidos· 1¡, Ltbra (125 sr.) de p~Lsa blanco,
Cucharadas d~ nzzlcar J 1azas de l~c/ze de coco • Sal a.J;}_IS!E..__ rallado- 2 Cebollas cabezonas.pelaCÜI!)' pzcadas · 2 Diemes de ajo,
TITOTE: ma¡ados · 4 Cucharadas de 11111/lltctz f_o actíre) · Sal y pzmzmm o
Se ponen 2 ta:taS de la primera le<:he de coco (ulilwmdo para gusro.
- - - 152 - --
Las ooenjenasl>t' cocinan en agua por 15 minutos y se sacan. en el aceite muy caliente ha~ta que se doren (se pueden reJle.
·Aparte, ~e ponen a cocinar los plátanos por JO minutos ha.~ nar Uunbién ron queso costeno rallado o C8I'1K de pescado
que queden muy blondos, se mezd.ll.n, se m.adu1can con una desmenuzada). Ala masa de yucalóC' le puede agregar un puro
cuchara: se agrqa el queso, la cebolllly losajos: <;e.r;ofrico todo de masa de mafz para C>itar que a l freír queden dema~adu
en la manteca por 10 minuUK, re.-olviendo, y -.e le a¡:re¡:a la embebida.~ en aceite.
sal y la plmientl.
Se ~irve para acom1JllñBr carnes y pescados.
Cocktail de ostras (Barranquilla)
Buñuelos de fr(iol de cabecita negra GP** l'P20mmutm Rado,...MO
- - - - 154 - - - -
Escabeche de sierra (Darranquil/a) t:efmllin, picados - 4 Toma/P.< mtujum.', pelutlo.r y picado< finn.v •8
Ajil"HiulrPs (rriollos) . picados- 2 AJOS molidos • 1 Cuclurratla dt
GD 'H' TP 1 hOT• Kadqn<> 8/10 1••• foto jtolgs. 1 ·1 1-l~~l vmngre- 11, Taza de aceue (o monreca dt cerdo) Saf, pmucma y
commo o gusro.
3 Líóras (1 11, kg.) de sierra, cortada M torreJaS ¡;ru~sas (roda¡as)
• r¡: T11u' J.: harina <le trigo - 4 Limones (fugo/ l C11cilarada ti~ &1a salsa se usa generalmente como parte de Jos guisos pre-
l'f!nientu molida - T¡¡ Cucharudila de nuez moscada f'tZC/1 de parados especialmente pnra condlmentar carnes y pescados.
.•tli. En cambio, su uso es muy limitado para rondimcntar sopa~ .
SALMUERA: TódM IM ingredientes se incorporan y se dejan Mfa·eir, re-
2 Líl>!o.r (1 kg ) duebollas C~lbewnascnrtadnscntorrcjus delgados volviendo, a fuego lent(), por 15 minutos.
2 1'/mielllos rojos com1dos m tiriras tM¡:'!dav • 4 Dientes de uju, (Opc10nal: 1 cucbHJltdu <le ucluotc.)
majados · 1/z Tuzo de olcoparras · 2 Cucharadas di' azúcar- 1 Cu·
charada de mostazo · 2 1'oras dt vlnógrt- 2 Tatas tli! uf.t'ilr (pu·
[erihlenr~rue de oliva) - 1 Cudroradll de púnimta engrane - Sol a Huevas de sábalo (Barranquill.a)
gu.rtr>.
GO * Tt: l ho111 Kadon'* KilO
Se ponen las torrejas de la sierra o marinar unas 2 boros en
jugo ele limón, pimienta, sal y nuez m~da, asegurándose 2 Libras {1 kg.) de lwe••as de sábalo J Ubm (501hJ'.J de masa de
que quooen bien bllñaclas. Se sacan, se st.>ean, se cubren con maiz bl<i!tco, suave- 1 raza.<fe cebolla coóez:o11a, picada 2 ro
harina y se frien en aceite caliente hahiJI dorar. Se sacan y se males madum>,peludos y ¡Jicádos- 11, Lihra (125 gr.) de maJUc-
ponen en un recipiente de vidrio (o esmaltado), 841~uhten cnn quilfl.t • Sul)'_ pimirnta ·Hojas dt: nuñz • Mujuguas.
la salmoora (bien revuelta en el vinagre) prevlameoh.< ()re- Se limpian las huevas removiendo la piel que: las cubre, se pi-
parada. y se: d ejan morinnr por 24 boros. t'an finamente y se sofríen en mantequilla <>on el tomate y la
El pesc.:acloRe puede con.<;crvar r efrigerad o hasta un mes, a.o¡e- cebolla. S¡, r¡,vuelve todo c:on la masa y se soba bien. Se for-
gu.rándose <1ue esté siempre cubierto por la salsa y no tenga man bollos envolviendo porciones con las hojas. Se 1Llt1arran
burbujas de aire. )' se cocinan por una hora ,
Fríjoles rojos con maduro (Cesar) Huevos fritos en miel de abeja (Sucrc)
(F.s a tstumbre prepararlo paro t:uaresma) (;J) ** '1'1' !i nunutvs lhtion~ g
GD • 'f (.' l'J, honJ) lbduuc-~ SILO !1 llr<evos (1 por persona, o md.r St .f!_ pre[ru~).;
/ flbm (500 15r.) de frijoles rojos (remojados desde ltl vispmt) · 2 Se ponen los huevos en una cacerola untada apenas con man-
Plátanos matluro.v, pt•lrJdos .Y ¡mrtidm - 1 Ü1charadita de pimtema tequilla, se cubren con la miel y ~ ponen a freír a gusto.
dt olor -1 Curlraratlltlt til' cla11os di' olor • 1/ 1 Pmll!la, ras¡uu1a • 2 HBy que tener especial cuidado con las salplcaduros ya que
tazas de leche ~~~=------------
• l'tzca de slJ. su quemadura c.~ muy doloro.'ill.
Se cocinan los frijoles en agua, pur J hora apro:ltimadamente.
Cuando estén blandos, ~ muelen. Los plátanos se codoan
aporte por JO minutos y tambien se muelen,~ mezclan con
Johny Ca kes (Sa11 Andrés y Providencia)
la leche, la pimienta. los clavos y la panela; se revuelve y se GO * TC 40 m•nutm Rklont:s RnO
bate hasta que quede un pun! blando. SI es necesario se le
agrega un poco más de leche y se sir ve. 1 l.iltru (500gr.) de lwrirru de trigo- 2 Cucharadas de pbf):_o d~ lror-
!!tar- 1 Tazo tft.IPr.hedr~·m·¡¡, ~.1pesa ·1 C!!churudi.ia d.e.vul-1!2Tnut
tlt (IZÚ(Ylr - 2 Czu:hfJrad"' rlr fJUitl' • 2 í.uclrurJJJiu., de
Fritters (San A miré:~ y Providencia) mttlll'!fltJilla. - -
GD * Tr 20 mtnuto• lUcio.,.. 81LQ Se mezcla lodo y 841 amasa bien. Se deja dt-scaaasar u u rlllu (JO
minutos), se forman unos torti.c as y sechuzancon un tenooor.
6 Bunarros mad11ros jid.ldos 11~ ('udlilrada de pol••o de ltomear • Se osan al horno de leña poniéndolos afuera, cerca de la boca,
'!J Taza tft azúrar- 2 r:uclzaratlu.v de lturútu de ttigo · 111 Taza de en una cazuclatapada o enhomoeléctrlco basta que se doren
lechr ·Aceite. (m1o~ 10 minutos aproximadamente).
Se machacan loo bananos y se mezclan con el resto de Jos in- lj;l i¡¡leaio •o nsa como Jlan para acompañar guisos, sopa~ y en
gredientes, ~ bate too o bien, Re un sacando porciones con general ~-ualquier l)lato.
una cuchara y 1!4! dejan c-.ter en el aceite caliente.
Se sacan una vez doradas, ~~e d~jan escnrdr y se sirven.
Leche de coco (Costa AtlántU:a)
Guiso (bogo-hogao-sofrito-refrito) C.D***
El uso de la lechedecocoes importantísimo en la cocino de las
(Costa Atlántica) costas aUántica y padfica, asi como en San And•·es y Provi-
GD 1t 11' LS nunutos Raciona 10112 dencia y algunas regiones de la Amazonia.
Se toma un coco grdnde, se J¡, quita la estopa, se le extrae el
) C~/mlllL' calu<wna.Y grandes,pelodtÚypicadas finas · 6 Tallos de agua. Se parte y, ayudado roo un cuchillo o espátula, se se-
- - - - - 155 - - - -
para la pulp• d~ la conchs. A esta pulpa se kpelalacascarita pasan por agua-sal y ajo y se rcfrlen en acclte caliente hasta
color caft que la cubre)' se ralla • mano. No se debe lkullr el que se dort'IJ.
coco, pues nunca da la mi)ma calicbd de leche que con la pre-
paración clJislco.
l ina vez obtenido el olrecho o coco rallado, se puede ullli1..ar
Patty (San Andrés y Pmvid~ncia)
la mi~m• agua del coco para extraer la primerul«he (esto es (;O** TC JS nt1rm1~ Radnnd RilO
sólo aronwjablt foando se va a utilizar la leche inmedjata·
mente, en 111 preparadón de algo que se va a consumir ni· MASk
pidamente, puet~ tiene tendencia a fermentarse, donando los j Libra (S(}() gr.) d~ harona d~ tnga .¡ rucltllratÚI d., aceite. 11. Ta~a
aUmentos). de agua.
Jo.:S mejor agre¡¡arle al afrecho 2 tazas de agua tibia, revolver RELLENO:
vigorosamente con la lllllDO, tritunmdo el afrecho varias ve- 1 l.ihra (5;,;()();;.:.,.g-r.')"d"'cc
-~~-,-
,.e-d~ res molida· 1!, Libm (125 gr.) d~ pa·
ces. (Se van sacando punados y se punen en un colador, se paya verde,picatúJ fina (a molido) 2 IJt_t/1/CS dea¡o, prcados frnm
presiona con la mano para extraerle toda la leche.) A esta le- .J C~bolla cah,wrw, pelada y picadaJltoa -1 Pime111611. picado
che la Uamamos «primera o mmo». Se le ponen 2 taZll.'l mil~ 2 A¡Ú!s picados finos • 2 C'w·huradu• de vinagre· 3 Cucharadas d~
dea~ua tibia al mi~1nuafrecho y repetimos el procedjmiento. auue ·Sal a &liSIO
.Este multado se cvnoce ron el nombre de «leclte o lllt'lll·le- se prepara la masa revuh·iendo los ingruiicnies y 8JDJIS&Jldo.
dle») 11Sf~eslvamentesepuedensacarhasta3agua-leches. seronno.npequenasbolasysedt"jandescansarwtosmínutos.
P1tra obtener la crema basta con dejar ll8elltar lA primera le- Se revuelven todos los ingredient~ del rdl~no y se sornen,
cbf, la crema c;obrenadn en d líquido y se saca \.'On una cu- durante 1S minutos. se extienden las bolas con los dedos !!O-
cbant. E~ muy apreciada por sus usos en pa~1elerbt y guiSo<!. bre una tabla cngra.uda y se relleno.n, se rormanempanadll!>
Para sac¡¡rel ac~itt, ha~taeon poner el afrecho en una !>Hrtén que se fríen en aceite caliente hasta que se doren. También se
con muy JMICa IIJ:IIU , tuando dé cl primer hervor se baja y se rellenan con pescado cocido y desmenuzado, carne de can•
dejo reposar. El aceite ~brtnada en el liquido y se saco sir· grejo o caracol.
viéndose de una cuchara .
Plátanos en tentación (JJollvar)
Muelas de cangrejo (Son muy apreciados para atvmpMnar pbato• Halados)
(San Andrés y Providencia) GD * TCJO minutOll lbcloooaii/IU
Bagre frito (Bar ranquilla) j Ltbras (1 1/ , kg.),¡,. CIJ/amarcJ mctltnJtOS • l¡, LJbru (150 S' 1 d'
cctwlla cabc::ona,ptlatla .~·ptellda -1 U temes dt> tyo picado!.:J l't
c;n ** Tf" 10 m•nut01 RKiaoa KflO (~te• fvro ,1,,, 117) mt'nt6n verdepicadu- 'J• Tn~atlrpu•tadetunwt<- t. Tazadccrl:tlla
,¡1 thm' 11 kg.) tlr bus re, cortado en rodaJilJ l Cucltnrado.r dt¡t~go ,¡,.&che. 1 Cudwradilu tlt· wmillo . 2 HttcvtJS dttrus pi!:ados · 2 Ta
d~ ltmnn. 4 /im•vo.,. 4 Cutlto.radosdeltarina dt mgo 1 ( ttchnrndn zar tlP arroz ml'itlo· 1¡4 Ltbrtt (12~ ¡¡r ) di' mwslequilla- 1/: íapa dt•
de put)ll, prrmlo {tn11. Su/ y pimümta a gtLrro Aceu,• brnmlyj_o jer~z sPrc!J. • 1 T11ut tlr ln·lr,. • 1lz Tnza tl• mi~r.a tlr pan,
rollndn_§_gJy_ p_inttl!_nrn 11 gusto
Se adob11n ht~ roc.lwja~ con jugo de limón , sal y pimienta. Se
dejan reJ)O!IIIr 1 hura . Se balto los huevos. la harina y el pe- Se limpian los clllamare~ y ~e dejan en 11gua biniendo por 5
rejil condimentadcn con UD poco d t sal y pimienta. Se re- minutos. Se prepara UD relleno con 1~ palic;r., de lo~ t'llla-
bozlln la.~ rod:ijUJ en el batido y se fríen en aceilf ha\ ta que se mares picadas. la cebolla , el¡ijo, el pimentón, el ~rroz, los
doren por ambos ladllS. . . . huevos y el tomillo mu.l'lados. Se soi'H.en en la mitad de la
Se ~intn con papa.~ fritas y arroz y se rociaD conJUJ:O de limoo mantequilla añadiendo: la mitad de la pasta de tomate, un
a guslo. pocude crema de ll'('he y un poco de braody (o jerez): se mez-
cla ludo muy bien y se rt•llelllln " " calamnes. Se ponen en un
molde de un tamaño j U'>1u par¡¡ que queden parado<.. r'ffU',-
tadllS uooencl otro. Se prepara unusalsa conla maotequillil ,
1.8 pnstadetolllllte, la crema de l«he.laleche} el brand y res-
tantes. Se revuclvc y se pone a cocinar a f~o lento, se ~ierte
porencimadeiM ealamarc~.•ee.~lvoren condpnnrallado
y se colocan al llo n1o 11reealcntado a 31HI" por 15 minutos.
1
que quede tiemJI). Se ~ca y se pica meoudjta . ~pone a roo - !!!Jiu thtlres. ptcados • 2 ll.jlts picanto, pictulm • 1 <"=.harado M
sernnn una Ole't dadelsorrito yel vino, por JOminutos, re- a/bahafE!rcsca, picada- 112 Curluzrarla dt-origano [meo, p1cado
~ohieodo. ~ a¡:rqtan los huevos batidos y se mudan bien. 1¡2 CucharadiJu <k cu:hilllf" • 2 Curharadas M •1nagre 2 Cucho
Eo olra sartén, a ru~omedlo, secallenta eJ aceite. se le vierte ruda.• de¡u¡¡nddtmnn.: 2 Tazasdtag_w• · 1 Tnzadtlapnmua/eche
eJ batido y se tapa para que c:wYe y quede romo una tortilla, dr coro· f)llmplmgs (••n- pas_ 15.fl Sni.J.Jmmcrlla a gusto.
o se revuelve, para que quede como perico.
Se rrotan las presas con limón, vinagn, sal y pimienta y se
deja n descam¡ar por 30 mlnutos. E nlaollaenquese va a pre-
Guacharaca sudada (Cere1é, Córc/ubu) parar eiJ:Uiso, se eaUenta el aceite de coco y j¡C fríen lm; p~IL'i
GD ** T('1 hMo< ROI'ioll.. !\110 a medio dorar y se agregan la cebolla , IM lljM,Iou jies, eloré-
~ano,la lllbo.haca, el jengibre y el achiote. Se sofríe todo r e-
4 Libras (2 kg.) de guachurucu, dt.>ptesudu -3 Cuchurudu.' Jp JIIIJO volviendo por 10 minutoR, M' aria de el agua y se deja cunser·
de/im6n-2 TuJ.u.vdecaldfJI>á.<im(v"rpdg. 149) - 1/ 4 Libra (125 srj var a fuego rnedio , la pado , por 30 minutos. Se incorporan la
de celwlúJ ra!lnrma, P'larltz y picada • 2 Dirnl~s dt OJ(),1ZCados le( ht de cúCO y los dumplio¡:s y b't dtja a fuego lento por 15
finos- 2 A¡~s dldtts, p•cndos finos- 1/ 4 Taza de vinagre - 4 Cu- minutos, sin dejar hervir para no cortar la lecbe.
~ _d~ pasta dt tOm/llt · 1 Cucharada de mostaza • 2 Lalla· Se acompaña con arroz con coco.
honas. ralladas T¡. Taza de habiChuelas, picadas -1 Libra (SOOgr.)
dt pa"ff¡nladas ypicadas e11 cuadriros - 112 Tuza dtt-alubazu. pz-
CJUJ.a- 12 Tazadrurw1as. roculas-2 Tazasdt wmo dteoco Jpn · Higadete (Bnlf1•ar)
mLra le<ht} ·Sal y pzmz,ll~a~aC.c\g~us~t~v'------- GO ** TCI hora ~ M O
Selava muy hien la guacharaca, se frota ron eljugodr Um6n,
sal y pimienta y se deja d.-scansar 30 minutos. Se pone en una IJ'Y'o
2 1 ihrt~f (1 kg_.) ti~ IIIS!!do de pzelcs y 1 <rUJS. m rtado m 1"':
marmita (u oUa gruesa) a cocinar con los dos tnz.as de caldo dazosy marlnildOStfl tl¡ugo e 2 /imunt:.f - 2 Tazu.1 d, r.affl,bllstro
básico, los cebollas,los 1\Jos,los ajles, el vlnagre,la pa.~t.a de (ver pñg. 149) -2 P/6ta110S madum.•. p~IIJilm )' mrtados m rro~s
tomate y In mostazo.. Se deja a fuego alto por 30 minuto~, 2 1' /dtanos verdes, p<!lad.., y ¡1/Jrtido.v rn tmzos-1 Taza de ¡;mso
luego se alladen las 7Jinahorias. las habichuelas y las llApas, f!:E!p_d_g. 155) - 2 AjiP.uriollrM, pimdos fjn (ls- J Taza de l<!chc de
dejándoiiiJi 30 minut~ a fuego medio; por úl1úno ~ añaden coco (opcitmul) • S11l o g11stn.
las arvejas y laR ('ala bazas y~ dejan consnvar 10 minutos . Se ponen los plátan01. al-ucinar en el caldo, primero los ver-
Se prueba de sal , se le a¡,'l'egael :zumo de coco revolviendo len- des, d espuésdl' JOminulosdec:ocd6nse ponen los maduros,
tamente, ¡¡e deja a ruego muy bajo durante S minutos, se be.) a cuando ambos estén blandos (en unO$ 30 minutos) j¡t añ3den
y se sirve. el hígado, el guiso, los ajles y la ~al; ~ dejan cocinar 15 oú-
Se acompaña con arroz blanco. notos más, se vierte endma la leche de coro y~ deja cuoser-
var tapado otros 10 minutos a ruego muy lento.
Guiso guajiro Se sirve con arrcn con coco.
cu ++ Tl:)()mmuiOI - 11110
~~-~.,.-----:--,~
2 Libras (1 kg.) de come de chivo (o de igua11a) w rtada crt lriJUAV •¡.1Libra (250gr.) <k 1a11gostit•os, (H!latla.vy picud"·•·'l;l.ih"' (250
-•¡1 Taza tk at"ritr tht'tH"Il· 2 f)umte.t tk_!Jjti._T!!!!Édo,• • 1 Crlwllo gr.) M comoroMs. [H!Iildos y picados - 1/ 2 Ubra (250gr.) duala:
Ctlbezona, p~lada y pu:ada • 1 Cuduuudila de jenJiibre. raUailii72 mans, plcad05 · 11, C.ibru (125 gr.) depalpn.piradc- 111 úb11J (125
161 ~--
~.) dtcamt dt f!lradt>,pjNJda · 11. Ubro (lli gr.) dnTIIJJitcqurllo
:! Taza dt_B!!tsoJVffi6s /55) .J Copo dt vrno bbutnJ ·Sal\ pr J Libras ( 11/. kg ) dt pcm.ulofraco,Jrl~ttodo · 4 Ho¡as duo/, pi·
m~mw a IIWIO. _ _ _ cadns]iTIJIS-4 Tal/m dcubolfa~r ranw. pr~odos-1 Pim=tún mja,
Se sanrocllan en agua hirviendo, por 2 minutos,los tango~ prcodo · 1/ 1 Cucllaradrra dtl'"Ji'hr.-. molido· 1 Dientes d~ IJ}O, pt·
tinos y h~q camarones, se sacan y se pelan. Los pulpos y lo<> cado.s finos· 4 ó,chnrtiJIL, tlr mantt•quillo -1 1 oza dt agun ·Jugo
calamar~ se roclnan en agua por 3Q minutos, se sac-<1u y qe de 5 naranjas agnlll- Snl y purumta u gusto. _ __ _ _ __
plcan. Se borrf~n tooos los mariscos en la mantequilla, rt'· Se ponen los filetes a m:trinur t'll ti jugo de nanuüa agria con
volviendo por 4 minulll!l, ~e les a~ga el gui<;o y cl vino y se sal, pimienta y jengibre. Se dt1j1m unas hora~. volteándolos
deja con.~ervar por 10 minutos. para que absorban bien los ulinus. St~ pre¡)ara un guiso SO·
rríendo en la mantequilla, lu cebolla, lus 1\ÍUS y la col picada,
SALSA. durante JO minuto~. Se escurren los filetes y se punen asnfrcir
.¡ Tazus de lec/re 4 Ctbolla\ <'aiJezomJs peladas 1..2!~mlu.t • 4 (.'u en el guiso. Se agrega el agua, se tapa y se dl'ja corn;ervar 11
clrar<ulu.\ de marrtcqwllo 2 Cucharadas de harina dt tngo • 1 ('¡,¡.
fuego lento por 15 minutos.
charada tlr Umrillo SaiiJ!rmrtnw a gu.tw. Se sirve con arroz blanco.
Se sorne la cebolla en la mantequilla, se aíuiJk La harina pocu
a poco r~wlviendo hlLWI que dore un poco, se viene la lech~ ,
se deja cocinar a ruqo lento reb11lkndo lentamente, se con· Ponche (Mompós)
dimenta con sal, pimienta y tomillo, se retira dtl fuego (Cerdo salvllj~)
cuando se baya obtenido 11na salsa blanca no muy e.<;pe!ill, GD** TI.'! hoc., Rlt<lft,_l\oiO
unos 10 minutos aproximadamente. Se abre el pe.<'lldo )' ~e
4Ubras(ik'g'Tiif~~mr/drptmrlu -1 Tu~odc_gmso(vtrpóg !55¡
rellt'nll con los mariscos, se baña con la salsa blanca por den-
tro. El rt'Sl.O de la sol~a se vierte alrededor dd pescado y !j(' - 1 Rotdla (750 an 1de ctr>•t:n • 1 ('op" tk ron ·11'azas dt OSE'!_
lleva ni horno prrcaleniJldo a350" por 20 o 30 minutos opro- . 2 Cucharadas de ju..sc> dt narOliJO asna 2 Cul'iruradas dt ¡ugo dt
o
~Ji--mi· Sal ypimlrmu flOJOS d~ b/jlll> orgrasodas_ya¡a¡¡11as 3 Libras (J 2 kg) dt.E!!!]!!_dr ,.., (puma dcca}ua o punrn gordal
1/
2 1.llro.\ ti~ lrrh~ d~ cnc11- Z 1Jhru.r (1 kg.) tlr pt'w:ildn (ti t·urumlj Ternero de vientre (MompiMJ
• 1 /..,i/tl(l (500 t;~U"dO sa/ntfo.faro/n {pi1J•Im1 n CIJUfqiiiU(IIrfl
pJ!zaJ-11'/ilumos rtrdtS,f?tlados y cort11d0J mtffOS n lo l11r¡;o- 1
!:,tbra (5(.1()gr.) dt.JiliCII, p~Ja,~ay_p_tCilda.;..1_~/:>ra üOQ gr.) di' riom~. 1 Crlad.ert'.sncmata (antt.sdellau!J. 1 1ntn dtgttiSO(•uptl/{ /55}
pelado y picado ít1 J.ilm• (Z50 gr.) de batatll.l pclud/l.l '' picada.v- - 1¡, 1 aza dt jugo de rwran¡o a&.rta Sal tp1mic111a a gu.sw.
1/ /Aml (25() gr.) dt• fruta del árbol del pan, peluiÚI .1' picada - 8
2 Se limpian y se prepuron las bnndus del nonato, se frotan muy
Dtunplin¡¡.v (••rr pá/1. /54)- 2 Cuchurudas de ulhtdtucu y 11rc!gu1111
bien con jugo de naratija agria , sal y pimienta, se deja re-
frt.tw·m, pwutlfl.•- Su/ y ¡nmll'llta u gusw.
posar por 10 minutos y se pone a cocinar al vapor por 3 mi-
Se aporrea hient'l earacol para ablandarlo, se¡;ancocha unDS nutos, se saca y se separa lo earne de Jos hues01;. desmcnu-
lOminulosysepkll. Aparte, se sancocha el cenlo IOminutoc; zándolaconclguio;o. Sedeja conwnartn preparación por JO
paralk<Cllrle la sal, se bota al aJ:Ua y se pirn. El pe~c<tdo IK~adu minutm; rc~olviendo lentamenll'. Por üll imu Sl' pone la carne
va directamente al nmdown . El carucol y d cerdo se po!Wn a a.ur al carbón sobre una parrilla a rue¡:o muy lento.
a cocinar I.'D l«he de coco por 15 minutos. Se agrl.'gllll 106 pl:i-
tan05, la yuca. el ñame y la batata; cuando est~n blandos (a
los 25 minutos aproximadamc.nte), se añade la fruta del ir bol Viuda de carne salada (Simí, Córdoba)
MI pan, loc; dumpling.~, c¡aJ) pimienta (si es di.' pescado, e!~ e.l
mumenlodr po•wrlu) )' !tt'dej:l r.."'Cinar por 211minutoc;a fuego
lmlo, agrel:llndo 1118 yerbas 5 mlnutOI!o anlt~ d~ &~rvirlo.
~~~~~~~~~~~~~d\r~r r~1a~~lz~2~:.~~~~~~~~~
Sábalo con coco (Cartagena, flo/{var)
Jt-.... ~
~
CD • • 'l'C !il) nunuw• (Ver rmn P•t 111}
t.'(J.\It't1tJ. t.'Orludo t•n IIJj<ldili,.l
IJ l'osras gtandes de sábalo- 4 LlmrmesJLugo}-1 LiiJTu (50() 1!'·) dr dt: huevu, CtJrlwlu.\ en rmluju:'i • (¡ Tomnlt!.\' rnurluro.-., pelurln~ y t·or·
cebolla 'abc•onu pcludu, •·urtuiÚI en mdtJju.1 · 4 C'lu:hurlltltJ,, tll' IIJdn.\ 1'11 rtx/aja.>
uctillt- 2 Tuzu.v dr ll'clt~ d~ t'fl('f>- 1 Taza de rrmw d~ lt'f'h('(iF ('(1('(1
1
- 11 Cucharada dt tormllo · SafJ>.P..Inumta a g<uto.
Se la ~a muy bien la caro".~ tnban paJi tus ctrca del roodo
dto la olla mqoese ,.., a prej)llrur la viuda (u se cocina m una
Se frotan la~poslaH-onju¡:o del.imún, sal y pimienta , se di.'jan oDa I.'Spi.'Cial para cocinar al ~apor), se coloca la vituaUa
dfSC3DSIIr por una hura . Se calienta el acl.'itl.' y se sofnen por (yuca, nUM, plátanos y mazorcas): sobre la vituallase ponen
ambos lados, sin dl.'jarlas dorar. Luego se ponen a cocinar en capas de carne entreveradas con el queso,la cebolla de hucm
la leche de coco a fueJto ml.'dio por ZO mlnut05. Se biiJaa fucgD y cl t.om.ak. Se deja cocinar a futgD medio por 3 horas, ta-
ltnto y se agrega la crema de la leche de coco. se ~vuelve ron pandn la olla.
cwd.ado y se deja conc;enar por 10 minutm;, ~in dejar henir Se~inetodojunloy!it!acumpañacunMrr'U7roncocoychocho
para no cortar la rnoma. (o mangufutdu).
Sesirvf!.
1~ 7--
• •
MlSTt:LAS •·er piÍJ{. 173 BIZCOCHOS DECUAJADAS ~·erpág. 174 BIZCOCHOS l>EACH.IRAS ver pti¡:. 173
1711
VIUDO DEBOCACIDCO o CAPAZ 1·erpág. 180
<;LIA YABAS:
.JAI.t::A, UL'LCE. C\SQl iiTOS ,.,., ¡ui¡: 180
.ENMOCIDLADOS ver pág. 175
Candil (lltulal
r.D ... TC .... ntiMUI }\
El mait ~e ~I><'Ína ~·•ml~j~o~, ~ l;na par:t 'acarle el afrl'Cho y
1 Rotrl[u ,J,;¡,., fi,. ( i~fJ 1m' H~lt'HJ{ .. A :u1 ur (o 1' mrlo ttup,¡tf,o ntuele. Cf'rllil'ndolu~·un u¡:u;t (l¡ue tiUcde un cnwudol que
o;e
- (.rnp/u
w codna en ¡:ucha d~ b;~rro tulhll revohiendo hasta que
quede una masa blanda.
Sto pune la ll'<:bt' .t wcinar a fuego medio. cuando t'>lr lalirnlc ~e fol11U1111os lll'epos m u) del¡;uda' ' \e lllilll en un ti~to al
..e lt' a¡:n-¡:a el a:ruc-.1r ro panela' y se bate, a¡:n-¡:;mdolr lo• fuego. Deben quedlll' hlllnda\.
boe'~ uno a uno }ID dejar de batir con el molimllo. Cuando
quede cremosa, se su'' c.
1\.s mu~ popular tomnrln por plottr o como mcdlclnu poro Bizcocho de achira 1/cJ/ima-HuilaJ
curar rc-.l'nos. ~U •• TC lllmmuhn Kad~Jt~a l'l'l"
St' dej11 cl '""" ~~~ a¡:•m¡>ur 3 día~. 'iC lava y <e muele bien fino. S~> ama..an todos In~ ing•·cdicn!c;. j untos y luego se mueltn)
St' rnudw· con tt>dos los ingredienlcs y se soba muy bien, se SI' dejan desern;.ar. SI' lc>rnuln holitnk énn la~ manos y ~e apla·
toman pon:ioneN, se forman ru~<1uillas, se ponen sobre uno nan t'OD los dedo~. 't> IIUIII'II ~tohrt• 1111a lata tngrasadu tn el
lata en¡¡rusudu y~ llei'U ni horno prOCllltnhulo a 350" dur~tute horno precalentudu a 350" por 10 minutus u h11sta e¡u e ..e do-
20mlnutos,sesepnrnn en lal11ta formandol'arril~s y sedejuu ren, ~un se prefiera .
en el h orno al mlnhno hosto que se toe~ten.
ll laziiS dt' tiK'!._tt .J Lrhr.1 ('()(/S.' 1cit' rowl/,u ,ft' urcfa r_tcadm
Cuchuco de maíz añejo f HuiluJ .! úl>ra 12!_1J /If.) de espuw:o ti~ UTdo.p~t'<Jdo b .ll<~:orctU bl
!Sopll camp<... inaJ
clr~J. reba11adas 'l: l.ihr.z (!50 gr.) drJnLolcs lctdeJ 1 Libru (5/JO
gr.) dl! papa.• amunl/u.\, purticitJ.> '' Hu¡cJ.\ grundd de T"J'UIIo.pl·
<•u • • •< a• hotJ.1 ~Uc:~ono s.w rudw • 1 Cuchcrruda dr nlantro, • rlwl/u lur8u 1'" ada fi1111· .\ul
) [Jlrn.Í..Fnla u b'lLllfJ
1:! Tt>•u.<tiPIIS"" • /.II>Ttli.!SII gr 1d~ m.w p1/11n, """''"""por
.¡ dlclS • 1 1 1h1u / '(l(j ~~ 1tidiii~S<>J du~< ·1 Lthm (5(1() ¡;1 1dr C<l<· Se pnnl'n la.~ costilla,, el '"l'ina"'} h" rrijul~a cocinar vn d
a¡;uu por 30 minulu~c. St> lf liJ.:rt'¡:an ht~ ¡:rantJN de ht'> ma1.or·
Ir/la dn(l, p 1uula 1 1" " " d~ ce/J()/1¡¡ lm¡;11 1 Namtl<le r//rm/1 o
ca~, las papas,el repollo, lu s1tl y In pimienta, st' dejan hervir
1 Liiiiiii.'(J(I gr,) clt• ¡mpu• ,/d <11io. pt>ladus y jllfll<lus ! /.<trwlw
por 25 minutos.
""' ·1"'/ud,L\ v prn"l"' 1 T11. 11 Jr un••ja.l V<TÚt'S · Cllm11m Y< elm //u
fargu, ¡n'rwlo.\ Ji'nmnrnlt' \u/ _y pimú:nlu r1 g u.:l'lo.
Se dejo reposnr y~ sirve con el cllantro y lu cebollalarRD pi·
coda.
S\' muflt' t·lmuí1 tn ¡:rut'Sil, St' ~:utla varia~ vt't't'k ¡ 1ar.t M~t'>lrll·
ti :1fr1·~hu. St¡:uJtrda t·lagua.
Sto t11('in:tn lth hut'">tr\ y la l't.,lill-.t en el agua ron l:t •·•·holl;t
br¡:a. ti cilantru, -.11 ) pimienta por 30 mioolu\. s .. le liJ:r~~~ -----
)4perítivos yprincipios ~-------
elcuchuco y •t dfja henir por .\0 núnnlo- m:t!>. Se le :.c.ll<lden
las papas, la~ an eJas .l' las unahorills. por ultimo se pon~ el Enmochilados !Tnt:mal
asiento formado e o el o¡:ua en q ue ~colo el cucbuco, para que (;O • T(~ :t) m1nlltíM t \ t't {OCt.') p.lr. 1"'!"')
tspese. Se dc:jo cocinnr pur 25 minutos.
Se sine con lrMO\ de.._, ro~illas ckntrn de la <IDpo, con el cl · ' Plotnnnt; mlt} maduro'. prla.tr ... , llntl'(J\ hrwdo$. ~ ( 11 "IUI·
lnntro) 1.1 <'t·tl.Jibl r•M·i:uln' por encima. radr.J..\ J~ harma d~ tn.t:n ' , l.tbru f ,2)11 ~~ 1 dt• f(Ut'J•' hltmco. cor
tmlt» en n·barratiCIJ .\'al Cl xu•;to \ u·ttc.•
Se cortan los plátanos en tnjoda• ni 'ebi(O y ~e frien eJJ el aceite
Sancocho de pataló mulla) ha~'tu dorar . Se sacan y M! bucen emparedado.> con dos ta-
Jadas de plátano) una de lllll"'o en la mitad.~'-' reboZllll en la
ll'<:scadu Jtaundc dento) mezclad e los huc•o~. hnrlnn) sol) se ¡)(Inen a rreir ~tu que
( ,U * 14. J h\ 11 11 llaw:lono !'C
.-stt'n dorados.
ll la:••·• "''"~"·' 11 '"' "' 11 1• J.¡: /Jrr uwlo·? Plutww,, r •·lu<l'" Ensalada fllutlaJ
- - - 175
Gn • TP 1H ~unu1or. St' J!OIW t'l agua con la poncln. canelo. cla1·~ y ¡,Jayabita a
cunn~r, hll.,lll que qutdt una &Jtuapnncla. Se le agrega el
ma11) '>t' d~ja b~nir un;< hnu, rt'I>UIIcndn) agitando CIUI un
Es comun 11\:0m[lltrulr la' cnmid.as ron emalad~ qu~ ¡:~n~· mKedorha.laqut" part"l\'lluna mal<!anurra. Se baja) \l'deja
ralmenle cumi~t~n en r~1Mrlln hlo.nro o morado cortad11 en ti·
enrriar un poco: sin qut" e'tt mu} Craa, \t' " " ' co10C11ndo por-
ritas finas, mnahuriao, y remolachas corta~ en cuadrilo,, clonb en las hojas de plat.anu (una ~ncima dt' la 111ra en Mili·
rebanadas dl' wmateb nu m u)' maduro~ y cebollllHólbtzona'>
drnl. ~e envuehen bien .1 ~~ llenm al horno prKal~nhnlnll
c01·todos en rebanndus delgada> y rt-mnjada~ en o~ua.
2511'', por 2 boros.
St' le pone un poco de vinagre 11 a¡:ua·limón e-1m ~al al sen Ir.
--------------------
Envuelto de plátano maduro (H111ta1 Insulso (otro) (t.11r•mo, Folt11w1
Jar~a. el :ijo,tomillo.laur~l.¡>imienta y sol tqueloscubradu· Calculltndo las cantidad~ pant -en ir 50 porciuMs, st- d~bt
rllllle 2 bora~l. Se ~acao y Sl' ponen en una ca.tucla con lA le· con~ir una lechona ~ir~en o lecho o castrado que no p~e
che, mantequillu, pan to.tado. tomillo) ..al. s~ dcjnn ~'On· df un llllO y que pese nuntmo do\ arroba.~ (25 kg. •ivos). Se
-.enar a ru~o lento por 20 minutrn.. desangra al matArlo, cOIJIIlodolo.' loe guarda lA sangre para
Se 'in e acnmparu~do con arroz blanco. w morcJIIas. Dc;.puth de remo• idru. t.1s '15Cera5 se procede
a ">>ar la~ carnes) In<; hut''"' dcjandll cuidadosarnentc una
<'li(J>I uniforrned" l<·rntuowlru dt' ¡!rtt,nr del lbl.'ino pegado ni
Chivo relleno roru·ga, Tnlima) <'Unu. !k~la t,:c-n~ro..:tmt·nh· por d~nlru (e,lu ~ ino¡lflrtaollr
para que :.e tue~te ell'U~ro) cuja un colur durado).
GD * •• TI" Hl boro&.- M.anuuo JO. ll)
RELLENO:
Se mlllll un chho de 1 1 / 1 arroba~ (183 /• kg.) ¡·ulgándnln de las Toda la carne y los huhOS se pleon juntos en tro~os pequen o~
flato~ y lo' monos yumarrandole t~l huci\'u. s,. tlegucllo c:on un con una hacha, ase¡turnndose de no separar la carne de lo~
¡·u¡•hillu ¡•ortundo de dentro hacia arucra, ~<' dt'ja desang•·ur huesos de lns c~tlllus.
¡JOr una lwru. St• pelo ) se limpia de visceru>. Se rrota mu~
bien con unH ,,,ln•uerll de sal de nitro y ce.rvezu y se d~ja nut· GUISO
rlnar. Se le quichr.mltts L'<l';UUas, sin desprenderlos (que qul'· ~ Tu:<Lv tlununlcl'U dt• r•t•rdo .¡ , 1tllllo de celwl/a lut ¡¡u (sm /u pwrlu
den en una sola pitLIII. S.- d1oj11 de.<;eansar por dM hora>. l't·rdt·lJ!.iC'iiJa jin11 • ~ 1 thru• f 11/J ~·¡; J ¡/e urwciu H'I'U. rcmll¡.Jti<J J
mcrd11, •1'"' IJ!!.f'd' h/.tntlll· 1 ltbru•· 11 11: k~ 1 dr.f!_IIJ!!!5 dr mw pr·
RELLJ;Vo
lada>;:p_u:odta cmdtn · l Lrhrm 11 k¡;,.J dt urro: h/,mco commdo
J Utua.1 ri 1 4 ) tf~ ,.,m~ de ctrJo. ptC<1do. 2 LtlmJJ 11 ~~~) ,¡, ti ruodf' 11ltl! om~TIO! un·o: tSt11_1dlt>J't'fS(Irllll St 110 sttl!iiJJt diM
num J~ <a<!••. puado 1 (i,ol/m~o,·ado t'lltro:VJ • 2l •hr u (1
tumpla:.ar por atl<'[ill·
*s 1Jrurm. muo/11 uw-1 L1br<1 (j/1()8!./ ,tcunt asuras. <O
ru/,¡J • 4 Ho1.a.• ,¡, luur,/· 1 Crnt'.u.> (:.? .turm¡ . .'ir nt('.t/u ro,/o \0080:
r ,/tliJ f11,1flflllmlo por unu hora
.Se Sal, pimienta y cominos a gu,to (Jlrrruibl~ t¡ue quede fuerte)
<iUI~O· Se muelen 1/zlihra (2$1111•'-1 1k .tjo. 2 atado' de cciNIIIU lar¡:a
'! Jlt<UI<'> <ietd>c>/111 larga. pira•/" • 1 lthru ¡.500 gr ¡ ,¡,." l•ollt.h u· • 1 l87.a de agua. Sl' rc~uclu·n 1-.tn• ingrcdicnt~ y se me.~ dan
be:o1w. peht<la 1 f'IC'cl<lll 1 Libra (~OQ¡¡r 1 ,(,·tomlll/'1, prhu/o., 1' con la carnl'.
ptcúdm 1 Ltlmt (~(}O ~r.) clr hrzcnclros de mm· y tlt arhrrn, m· Sr cumpran 10 libra~ tS k¡:.) dC' cunoe pulpa d~ .-~rdu udidu-
llmJm • 2 Tucu., ,/t• ma/llcw 11< ct•rclc• 1 Cuclrarnd,, dr tomtllv • 1 nal, sti addgaza y se atina con el mismu udubo. Se dl(jan re·
fJu lwrmlutlt:· art•gum' Commos. punicttt't v sal c1 RU\'W pos:1r las carne.;, para que abwrban el sabor del adobo.
Sr rnliNI~Ilu numl~(l) y s~ sofrle todo por 15 minuto,, Se frie la ce bollo en In manteca y ~e revuelve con el arroz, los
Se mwch11'1 ¡.:uiM> ~ el relleno, !le pooen dentro del chl\o y~ onejns y lns papns.
e~ ~n ¡mnht d~> nut. S! ~muclve en hnjru. de pll!luno pre·
namente ~UII,dda~ lminimu ¡·u:liru ruella~) a~urundo..e l'RU'ARACION:
que quede completamente cubi~rtu. w um~rra Wll<'>~hulla ~ Se pone el cuero b~ ornba ~ 'e comie!Ull n rellenar con una
~ Ue~a al horno precalentadQ a .$00" por .a hura') ,,. d&·ja 2 tapagru~ de la carne y el hut-so dcl propio le.dton, otro capa
horru. mas con el homo a 200". tlt ¡;uiw, utra t~tn la ¡·arnt• tulkinnal } por último ol.nl del
¡:ui,u. S, roo;e cnn pinh1 '" ¡1untn de cru1. llSCgurándose que
ttned~ tdJ;Qdr ~UÍW<:t'r<ol ti•• la fj"lura. Se •nlli'll) <e ptmeeu
Fríjoles verdes con costilla rHwtuJ una vasija tu ~-ulicienltmenh." ¡:r.tndt• 1'(111 huft'fl!i puro rad·
litar el escape de gra'\3 que tllc en utru recipientl' 'ituadu
Obll,lo, que la recibe.
l Llbw (,,(1(/gr.l dt ((11/1/111 dt' artln.prrutl11 rn tmd/r!.v · f lll•ru 1-.s aconsejable usar horno de horro y ladrillo y mantenerlo
1500 ¡.:t. J d<'/"1""'·' '''''"~" : 1al/os d~ cebolla /m¡:" ¡unulo,, • ' H borru. al calor maxlmo y luc~o 2 hora\ a calor mediano. SI
'ljw, nwilltlv.v 2 l'tJIIIatrs pdttdo.v \' ptl'ildos ·_1 Cttl'lwratlllutlt· se lL"" horno~léclrico o de ~os ~e debe poner u 400" 11or J horas
rontt·m, molido 1 Cr1< /ourudi/11 J~ tomillo, mttltdo J Jlc•¡cu el~ l1111 y il 200° por 2 hnra~.
,,.¡. 1 ropu '" """' '''"'"'"• ;¡•ro (OJ!ÚOII(l/) Sol\ fl/111(<'11111 rl SI' baña <'1 Clll'ru cun tutrltti.Íllll¡;ria unks rll' meterlo al horno
y ~e repítedunmtt'la cun·ion, 11 ""l"wde ruciur tilo agua rria
SII''Ul
<nore~tr) para que IUl.,lt' m~jor.
Sto I'•K·ínan los rrtjnll.., en 6 tazas de aguo hllSia que qued~n
17t!
- - - - l 'olint.a·lfuUG
Soplado de Bagre fTohmaJ El pa~o ~ dhploma (•m mojarlol, <,('curta por la rabadJJJJI.
<oe limpill d~ -.sceras) sed~hu<-"' minuciosamente. sacandn
1~ 1 b<>n GD'*'* Ra<-8.10 t;ambién la carne uerucndn nut(ho cuidado de no corlaJ' d
cuuo). Se separa la ca me de lu' hu~~ 'e mude cruda. Sl'
3 Lloras 0 11; 41fl ,¡~ hngr~.lmrpto 1 Tomutr.• rrunlur,., p~JruTm rewelve con las otra~ carnt', ~el rt"'tode l!b ingrediente-. m~·
I.J!!.C.ad"-' {tntll ·1 (~rbolhlS ca/>tzonas ral/udu.<- 2 ntmll'< d~ tl¡t>. no; los but\'OS cocido,. 'it' .tma)3 m u) bien torlB y~" empieza
ptcadm finnv • 1 f.thrll 14110~r.l de ]Janl;ltmm. "" f11 rortem 1 u rellenar el enero, ¡xmi~ndo los hunO<. dw·o~, e~parcld~.
Ta.:.u.v tl~frrlrr ·f> 1/tm·os, Sfpatundoymw.•xrlaras·.: ( ·,rhmadm l:na \ez t·c:llt>no (qut- quede con su rnrma tullurul) s_. cose en
di' nwm~qrnlla, tlt•tttttda- 1 Curhurrt ,¡,.¡;ullyahlln. retlltt<la :,•11• punto de crut. Se pun~ en un tolej~O d~ ltllo, uprelondolo bien
ptnriema 11 gtmo llt'eitt•. y amarrando 1~ puntas. Se pone a ctwiuar en una olla con
~ l"Orta el bagre en rodaja' y <SI! fríe en aceite por omi'IIK lo- agua ll<IT 3 horas, sin dejarlo sccor ,llgrc¡:ando a~ua collente
dos. Aparte, se cocinan al •a por con un poco de o¡ua, loq to- ~1 e~ n~c~rio. Se saca. se rcOJ)ric•l:m la~ puntas y se prensa
mates, los cel'lolla~) lu' ajos con sal y pimienta, uniK 10 mi· tll ~• t.al~o por 2 boros (qut ~·urrn fl a~uu que pueda tener¡
autos. Mlrntra~tanto ~e saca el bagre, se~Jay~edeMnenu7U Se saca del talego,~ ~tmbadurna con man!i'quilla, ~pone al
la tam~. IN'¡:urándose que no queden e-.pina~. dejandola horno prccalentado a tem~rnlur11 alta pnr 15 minut05 pare
aparte l'On un poco de caldo. dorar el cuero,!>e !lirve rrto ollblo, cortandolu m rebanadliS.
Mientnu tanto se remoja el pan en la lechl', '>l' empop.l bien
~ Sl' tieme. St baten la.' rtara, a punto de nien y se le un
awe~ando los )Cma, una por ona, mientras se ~iguc ha·
tiendo. Se mNcla t>l batido con el pan. sal. pimienta) la ¡:ua- Pollo gritador (llwlaJ
yablta, ~e hatc·n bien. Se toma un molde enmantrquillado)
se pone una ba'e del batido, encima se extiende el P"~(adu}
se cubre l'OD la otra porte del batido. Se ll~t\'11 al horno pre- 1Ltl>rru (1 1 t~k8.Jd•·l"~"'·'drprJllo 1/u;adt•hagtJI<Prpa¡¡ /701
a~l"'ntado a JSO" por JO minuto.~. 1 Copa de u¡;wudif'nlf' Ace/lc
~ ndoban In.~ presa~ con rl hoJIO) se dejan de..ct~t~sllr ¡Jara
absGrbcr la sal.'>ll, lue¡;o se frien en ptiCfl a~eite hab1a que se
Pastel San Pedrino (Huila) doren, ~ les roda el aJ¡uardlenle ) ~ dejnn cull'>('n:tr du-
ran((' !i minutos. Se sirven aconlpaitlldn~ con arroz blanco.
C.JJ ** n.: 1 hM.l'l R-... t.~ .... 111
':Postres llj(reJ!:an toda' la~ fruht\) .,.. dt•jon cnlur por 20 minuto•. r~·
volviendo con cuch11ra d~ l~<~lu. A la~ ahnojábnnas se les 11bn•
un huttnco ID mllud, é-.le w ~llemu·uu¡K·daJ.os de queso. 5>t•
l><meni>L' ahnojnhaiUIS encima del meluduflltr S minutos 1que
Casquitos de guayaba (Hwl11l w dt'rrila "' quNl n 'C 'in e el queso aparl~l.
'f'cr (óiO p.l't 1 1)
IRO - -
Fundam~ntalmt:nte tierra~ del altiplano del icias del más sofisticado gourtlu?l. Villa de
central de la Cordillera Oriental , ven variar Leyva, paisaje de o livares y magníficos
su clima con la altitud. Generalmente fría, bizcochos, Paipa con su riquísima cocina
algunas veces templada, su dura geografía se tr;:¡dicional , Tot·a con sus lruchas y un enorme
regocija del trópico junto al Magdalena, etcétera, hacen de esta re.gión un punto
donde su variadísima encina se nutre con inimitable pa ra el turismo gastronómico.
frutos tropicales y aromúticas especies. Esta Bogotá , gran capital , cosmopoli ta eu lo
enorme gama climática auspicia una cocina colombiano y universal, tiene restaurantes de
variada , apetitosa y original e n el marco todas las regiones del país y una talc.ntosa
inimitable de los pueblos mús pintorescos dt: cocina local represt:ntada en especialidades
la dil::!tada geografía colombiana. de la calidad del ajiaco y e l chocolate
santafcrcíio. siempre acomraí1ado con
tamales, pericos, almojábanas , colaciones,
tortas y mil exquisiteces más. Girardot
compa rt.t: con F landes y Tolima los honores
del mejor «viudo» dt: pescado que , junto con
la tradicional «Suhic nda>>, es un auténtico
festival para los amantes de l buen pescado
de río.
- - - 132 - - -
SOPA DE PAN ÉN CAZUELA ver pág. 200
•
t
~
- •
PAN DE YUCA l'crpág. 199
. ...
•. •
~ 1
.. .. .•
'' • •. .•
... . ,~
•
• • •
, ..
• ••
... ..
r
• .. . . .,
(
.. •
•
..... ••
• : .
..• ..
·~
~
.
,LMO.JAUANAS verpdg. 198 COLACIONES mpdg. 198 MOGOLI.AS CJUCHARRONAS verptig. l91
"--
194
FRITANGA ••erpá¡:.10ó
195
TAMAL BOGOTANO I'CI'pág. 209
2 Li1m.v lL•lrch• ·12 C'lll'rtbas mlld<lflll .¡ Taza rl• "11110· jl¡, Ta:a
Canelazo (Boyacá) tft• u•ú•·w. 1¡, J'aza dl!..f!."IIID de /cch~.
liO • 11' ) crun-utoa S" partl!n en dos las curuha~ y con una cucharita se vadan.
sacándoll'Sla pulpa que o;e nte1..cla con 11gua, ~licua o bate
J JiWJS de aguurdi~nJr • 3 TuUJs lit n¡;unpontlo • ó AstiliiJS dé (d~bto qul'dar Wlll crema). Se le agrega la leche) elazucar. \e
amela bate lo licúaa vdocldad 01edia) con un poco de hielo partido,
Se mezclan el aguard.H!ntr y l'l a~tUllpanela, se agrega la ca- se le agrega la crema y \e bate por un minuto mli.~.
nelA y ~e calienht al baño Mur111, sln dejarlo hervir. Se sirve Se sirve frío.
uliente en j~trritas de barro o copas de vidrio gruesa~, e'>·
cardiRthts.
ESCARClJADO: Sorbete de tomate de árbol
lluml'decer conjugo de limón u cualquier líqtüdot'l borde de (Cundinamarca)
un vaso o copa y proceder luego a impregnarlo con azúcar o
sal, Rgún el aso. GO * TP lO m.inu1n~
tallado 1 .! Tu;o d~ IIIJJIItCt.'"/lu- 1 l Ctu:JuJruJ1tu d~ 110/w drJwr· ciados, durante uno<. 4S minuto.-. o 1 hur.t (ha,ta qot' lascar·
m~ar - 1 Hur' tJ\ /Jaudo\ .. ,. Taza tL.. alTTJLndra.\ , mn/1tiut • 1 ("¡¡ .. nes estro blanda~) IJh ll"Jl"' cri<llld\) par.tmunas, disueltas).
churaJU¡ dr r\<nrw df' vtunilla Se 'iiWlD la.~ pe<-hu¡;'"' tu )¡u pre..a\l y la cebolla. AJ caldo~
le agregan las mazon-,¡s, que 'e han cocinado aparte,) ~deja
&- derritt-n juniO'! el chorolate y la mantequilla albano !\la· cunser•ar a fuego lento b:.tstulo¡:rar la densidad delieada. "i•
raa. Se mt1clan con ti ~lud~ IU!> ÍOJ.'Tt'dientes y w hall' bítn. lt' añaden las guas<:~ S minuto' onte~; de wn irlo.
Se ~ifr1l' en un moldl' alargado bien engras¡tdo y ~ lleva al Si el pollo se vaaservlrdc~hue<.adn y dl'~hila~·hllclo, !le a¡;rt'J!a
horno pn'Calentado a 350" por 30 minutos, se deja reposar ) al ujiaco en el momenw de ~(·tvirlu u tumhi~n lmy quien lo
se corta en cu ndrltos con un cucblllo. Se puede cubrir con preflere aparte. Si la~ ¡lrt•S¡,N v1m enteras. >e sirve una por·
crema 51 se prenerc. clón en erula plato). Tumhirn se pul'dtn ser-·ir las carnes des·
--------------------- hilochadas m~:tt'ladu" con la crema, pues quedan con mc.jor
Palitos de queso (Cundinumur<·c¡) ¡¡pariencia.
Este apt!titoso plato se acomparin con •ji de &J!uaClilf, "jí de
CO * TC 1, minuto lbddnHl~.'t4 yerbas o simplemente con tll)odn.\ de aguacate. Las alcapa·
11 d1r<1 (J()() gr.) dr hurinu d~ ltlgo. cemido~l::,l.ibru (;!.~r1 dt
rras y la crema de leche se 'ir• en 11part~ y cadu coml'nsul '14!
qut'm rallado- 4 Hun 01 ha1idm- 11, Ubra ( 115 gr.) de ttllllllf</lttflu
sine a su giLWI.
-1 Cucharod!!.l!!..P!!Ivo d~ homnn- 1 Cuduuudu dt• 1ul· 2 )'cmu.•
Las mazor~ se sin en l'Difnt\ o deswanadas con d ujiJlco o
~i .;e p~fiert", apar1l'.
bandas.
Se ponen la harina. l'l queso, los bueYos, la mantequilla, el
polvo df hornfllr y la mi en un recipit'Dil'. St mezclan bit'n Crema de alcachofas f R,•gor11¡
ba.~t.a quellgufn y5eamasnn basta lograr una masa suu\e. Se lil> * ** '1'1.: J h<>ra Koc....,6•K
toman pureiont!11 y .¡e soban con las manos húmedas, sobre
una lllbht, pHra formllr rollitos; ~e cortan, se pintan con las {1) 1ams de caldo blisim (t•<•r ¡•ú¡;. 11141 • ,\ Ahdw.fu.• mrdiunu.1 •
yemas b11tldw., se ponen ~ubre unl4 htla engra~tla y ~e llevan -1 Pupas paramurw.v. pt'ludtL\ y pinu/11,, - 1 T11J,a rlt• c·rrma dr l~r/Jp
al horno pre<:t!lentadu 11 350" por unos 15 minuto~ hastu 11111' - 4 C'uchumdu.1 dr num/I'IJIIilla, ¡/¡ m•tuln • Sal u•mzemn 11
se doren. ftl\'ltJ
liífnms el~ ngtm (putd(n susrmurs( -1 tazas d<' agua po1 -1 ddcchcl /U f o:as de caldo l>u.11w (Hr 1'"~. UJ.II • 1. Tu:u1 d.-lcchr · f 1tltra
1 Lll>ro (5UO ¡¡r.} d( popas <Jiol/as, peladas v cortada; <N rodu¡a> (500 fif,) de hul>a• (gurll<m:m o 1m I'J•"I • 1 • Ta1a ilf r~bolla m-
2 l..>bras (1 *8·1 de popasparamunas. pcloda1 v wr/Jldu.• ''" ro- 1wmnu, pu·m /u- 2 Cw·lwrmlt« dr maml'qllll/fl .l t, Tnza di'homw
do}éíSJ'f;. Libra (7SO gr.) d~ (IUI'"'' .<uhaneru.1, peluda.• .v mrllldt•• ,¡,.
m¡;o· ~ Llbra_I2~() ¡;r 1 d~ pa¡tt~sfrrrar <'llfosfomos- J..!c1:a dt
en rodajas- .1 Uhm.1 (1 11¡ k8·) dr. pe<·hu¡;as d,.p(ll/o (<lflnt pollos crmw dt.f~clrl'- So/_JJ r•m>tma 11 ¡¡u.fl/1.
des1m:sad11.>1- 4 Mazllrt'a.\ liuntts, p11mdtts m IrOW} • .l 1al/os deSt' cocinan 1;1.5 hnbas (J:arbunzos o arvejas) en el caldo ron la
abolla larga - 4 nonot,..r dt< "'" triwrados · 1 Ramo dt ~runrta 1 pimienta basta que ablanden (durante 1 hora¡. Se sncan. ~e
Rnmndt<clfanrro 1112 /azndurmtadelecht 11a:tJdCái<'opatras trituran (O se Ucóan con un poco del caldo), se regresan al
• 4 Aguacar~s mtdtOIIO~, pllrtrdos - Saf Y pmuema a gu.stu. caldo y se disuelven rc>olvlendo. Se pnne al fuego la man-
~ ponen la:; ptcbugas(olaspresasdepoiJo),las papas. lace· tequllla y se ~rk: la cebolla, se le o11rega la harina disuelta
bolla lar¡r.t, sal y pimlmta 1 codnarenel I&WI y la leche mez. enlecbe friaysal.se re>uehe y tambiénsuñadeall'.1ldo. que
- - - - - 199 - - - - -
st> dejaencinar a fuego lento por 15 minuto~. Sf' •irH' t·nll'>~ Se ('O('inan la coliflnr, el puerro) la~ papa.~ en ti caldo hasta
plato•, adurnadu\ cun una cucharada de crema} p;tpa' en que w ahlanden, por ;l() minuto~ aproúmadomeote. St u.
fosforitcn por encima. can, y ~ muelen, drjandu un ~·o d~ la roliOor picada
aparte. St rl'j!l'esa al caldo con la l«br, 1<~ t-tbulla, la rn:tn·
tequilla, sal y pimienta, ~deja con..eoar a fuego lento, 1"1'·
Cuchuco de maíz (Trmja. Bovl/cáJ volviendo hasta l()jfl'ar la densidad deseada.
Se ~lrve caUente c:on to\tados de pan.
/:! Tu.1L1 d• 11~1111 1 Lthro/'irJO !1') tll' muf; ,,abanen> 1\ f i/uu
(75() gr) dt•lw/lm 1WtlrJ 1 Lrl>m /~fl!!gr) de papn.1 \llbllllttOl Sopa de criadillas de cordero
p~lil'/ln.v, t>dudll.\ • 2 /)1~/1/~J tft ttjo~1rtrrlr11 • .¡ Tullti.\ tlt• a·lwlla
larga. ¡urndfl• ·.\al t1 Jlll.lta. (Tota. Boyacá)
Se muele 1'1 rnmtgru(·~n. se pone con la cebulht y la ~• a en· Gn * T\ 1' ': hnra\ Raduntt HttH
dnar por 1 hura Hflrn,imodamente, st le anadee! n-'toch·ln'
in¡!reditntes ~ ~ drj"n ,.,,..ínar hastA que se abland~n total· 12 T'!._ws di' c,dtfrtha.\tm 11.., pág. 1041 Z L<hras 11 k,~.J duna·
m('nle (por uno' Jll manutu>). Sto 11' haja 1.'1 fuejto ,. o;e 'irH. drllaJ d~ cMdt!ro • 1 , Lthra 12 \(/ IJ' 1 tfr un·c¡w. nJCidaJ -1 Ul>ra
(500 gt .J dt! pgpns. pil,dn< \ pu llthH • 11. /.oInu (150 if' ./ d~ :a
nultOrti/J rallada.\ J 1.rllos d~ ahnlln lar¡¡a • Su1 .1 mnunn a
Cuchuco de trigo con espinazo de ~u.:. lo.
cerdo ¡Tcm¡a, Buwtcá¡ St> ponen la.~ criadillos en poco llj!UII n cocinar al •'llpur por 1
bun1. ~e sacan y <e cortan en tojndos del Radas (o se pican l)
M' ponen a cocinaren <'1 cahlo con el resto de los ingrediente~
l·ll ,,:<U ,¡~ 111!1111 • ' f,llm" ( /!..¡;. 1 Út' CJpina:o Juud•• · , ltl>ru por unos 30 minutos, ha,la que lo\ llllpo~ cl;tén blondas.
r~5/J gt' 1de C/1.!11/m dt' lrf¡;(l • 4 CurharUÚIU d< ltúrlt/11 tff "'S"
', 1 illfu ¡1511 ~~, 1,¡,.pa¡•u.sllhtmP!f."· pt·lt~dn., ! pícudm 1 l.th111
(~/)(/ 1.1' 1,¡, flufllll t lf)fftl, t'illqlllltl, srnP!J11r • ¡, /.ihr11 (15(1 g1,) ,¡,
1 Sopa de indios (Ciuqumqmra. Boracd)
ar,·rl"' w·r,/t ', "m1 tiC lwdm 1/, l..zbrn ( 125 gr J dr hniUJ\, ~une, •
clrada• • f r"""' t!r cdmllu lút 8Cl 5 Hotm d~ r ~pollo~ ¡m udu.1 • 1
Vtfiii(S tic• aff' macluu uJo., ... Sul' ¡mruenta n ~IHtn 10 '/a zas de caldo l>á.!t(<' o cr_¡f'l& UNJ l1.rlm1 !5<!!J;r J ife prrpas
Se pone a coc:an.tr rl t'pítmtol'tl cl agua. se le agrr¡:a el,.... rlc/ tlfln,pdada.< 1' p1cadas ! J i/ua t-:5(1 gr) dt• :a11ahonoiS, rn
t·hut-u, la cebnll~ lar~:a' l~r> aju\. ~ lkja a ruego ~ho por 45 Iluda• • 1 1 l.ibru (!50 1'' 1 J, ¡,~,,.~ rl< Ir<~<>· 1 Ltl>ra (5/XJ gr.¡ dt!
minuto,. !>t- saca el e'panaro drl ~;¡Ido~ ~ agrt-gan las papa.' ' uuwlo [rr.<cu • 1 Hun"' lmJulm • 2 ( udruruÚJl.< d.: nuuu~qull/a
.,.,h¡mtrm. la' on CJa5) lo1~ balhb. ~e d('ja C'odnnr por otros 2 Tallos di' ubollnlrr'[;!J pwadm P""' .
1 Ho;u.• dr r.-pollo, pr~·
15 minutn,, luq;o"' 11uoden la papa criulla, "''hoja' de re- c<><rdas (sm •·enasl • 1 C¡,. l•arordll d~ crlantrO.J!lratlo ~ p•·
pollo, :mi, pimi~"'". 111 harina de trigo} noeH<rnrnto> c-1 l'<· nucma a gusto 1 <:uclllll<ldll dt! lrarma de lrlfi.O lopcr.ona/J
pinazo. p~ro t't·• '~' pí•·>Uiu en porcton~. Se t;cp;~) "' tl.-j .. Se pone a hen ir el caldo con la~ papos ) las xanahorias por
cocinar a fuej!o ltntu por 20 minutos mAs y~ ~in~ mil) ~~~ 25 minutos. Mientras tontn se arman los Indios. amasando I;J
lient<'. harina. la cuajadll.los hucv~.ln mnntequllln.la ceboUa. sal
y pimientA; se sa~an lf> porC'ionc,, se envuelven en lll.s bojns
de repollo, se amarran y NEo IHHlen l'll el caldo. Se dejan co-
Cbangua (1/uvacá C'un dinamarc(ll cinar por 10 minutos. Sl' ~irvl' (011 ~1 dlautro. Se llucde es-
GO "*' l l .!41 lflllttllo fhlt•Wnt•'" h 1!-: pesar con una cucharada dt harina disudta rn un poco de
•~ IIIZII! ,¡,. <1~11¡1 ¡ 1rl"l/1 ,¡,. /n·h··. (j Tul/m dt• cr/>o/111 1<111\11 P'
caldo que~ incorpora o la prtporucion .
( tJJn .. J ( ru Jr,umltH J,- etfmrrro, .f!!!:._'ulo ·Sula f!UJIO
SI, en cambio, quedAra muy espesa se puede ali~erar agre·
gando un pocn d~ agua caliente.
S.. f>OII~n a hervir lo leche )' el agua. >e le agregan In c~bolla -----------------------
ponula, el dlanll o ) la sal. Se deja heoir 10 minuto~ J ~
sint'. (Clpdnnal: 'C le pone a cada porcion MI >t>nir un hnc• 1'1
crudu, ruidandn tic nn rtven!Ar la vema, o~ bat~ Hparte d
Sopa de pan en cazuela rBo\'araJ
hue•o) ~ mcuqHtrll ah·aldo poco a poco. revoh iendo. Tam· GD *• TC 2'U rmnutO$ RadnftQ M ha (uto~ 1s.a1
blén st puede a~:r(J.:••r fJiln en trncitos .l
------- 4TuuJ:>dl"icche-4TtwJSdnaldab<IJI(O (•w pág. 10·11·1 CalaiiOJ
purtidm • 3 AlmtiJúlulllu.l. wrtudu; Cfl rtbar~ados (atiejos SI ts po
Sopa de colif1or (Bogotá) Mhll' 1 • .~ Tnjudn.\ tldgudu.v tlt• qtu'\11 IJ/unw • 1 Libro (500 gr.) dt
~~bollar cnht•,onllS_!..l!~/m/111 .v pti'Udu.• finw. 4 Dientes de ajo. pi
codos· 1! 1Ltbra (125 gr ) dt lllllllfl'(jlltflu-2 (u,.hurudas duiltwllo,
10 Tazas d,• t"at<to i>tmco ( ••up~g 1041 • 1/ 2 Libra (2511 ¡¡r. ¡de J111Jiú.l ptcado 8 CucltOI'IIdas dt crema dt /~c/1(• • § 1/m•••o.v crud11; ·Sal v
<trburrl'rtL<JII'Iudu.l l' pRado} 1 Col•flor tll' 1 " ) librm (l¡l a [JÍIIIÍCIIIO O 8_1~<!:.._
l}g 1 ¡m·ttdu 1 T'ull<> dc¡mcrro, pKado-2 Ta:msdl' lnltr • 4 Cu· l<:s!A sopa se prepnra en cozutlas Individuales, poniéndoles
charadas tlf mmun¡wllu • 2 Tallos de cebolla larga. prrndm (pn • '1: tu.a dclcclle y otro 111 tazo dtcaldo. sal y pimienta. Se llt'·
/!flhl~ rl'bnlletn 1 ·.~al' pm~tmlu a gusto. van a ruego mcdinhasta que hltrvan. Aparte, st snfnt'n en la
- - - wo---
.. o M
8 TIUu.úlrz.ü!t1iílui\ll'll ,,.., pás 104) -1 Libro1500G'.J..MpaEns 4 Hu~·os duros · 1_ Cudwrud" "" rtlnmro y ptr~tl ptcadoJ /mm. •
5abanm¡¡, prllll111!..).!f!llndns · 1 !::•bro (500 8' .) dt rJba(!_OS blan· 2 A1les piques· 2 Cudwrmlu.• di' Wllaflr~ - 1¡. Cucharaditu de luntm
~imumtu agtmn. - - ~
~Indos v fllll<ldoJ l l al/os dae/x>l/a larga. pKadu'. /'':Tu·
:asd~lulr~ .! <.uchawdasJcalcapatrtJJ.piraJ.¡,. · 1 Tu~uduu= Se ponen a marinar los ~le) pique<o en el >ina¡:n) el jugo de
d~ ltcllr · :.al l. p1m1t'fllu a gw;lo. limón por 1 hont, ~'><lean llllo ojle)) ~ l.ncorporan 111 vinagn
St ponen a cocinar la~ papa~~ lo~ rábanoM>o una mt'tda dt'l ron la~ hierbas, sal y pimlenUI. Se bañan lo.-. hunos,~ mez·
caldo y la lcthc por unlb .'41 rninut..., ha..Ca qu~ ~t' díwt'han. clan bien. Se si.n·e para acornpa1iar .,.,pa,,
carnes eos;üa. y
d~.
Se agregan la cebolla, la!> Hlc:-.tparras, sal ) pimi~nlll: se deja
roch111r 5 minutos ma~) ~ sirvt'con una cucharada de cremo
dt' letht' por t'ncimll.
Ají de yerbas (Cwulrnaman·aJ
Sopa seca ({)wrama, Bovacli)
!Sopa de dc~11yunn n vl¡:lllal
2 Tnl/oS de uh,llu 111'11_0,_f1Ctlff<>s 1 (.'d)(l/1, 'ulw~nna. pi'laiTñ \'
(iD** Tf 2ll mluutn~ lh&4,.¡.141n 1
(!!_Cada 2 Cud!armlnufullnlllt(l, JII<Utlo r, ('url•nmdndeptr(¡ll
o o
•·ena bhmc11 y se pic11 finamente la parte verde.~ añade el i lazas de oguu • 1 l.1hrns 11 k¡;. J de ccl>vllu luri!U.. piwaa m11o
resto de los ln¡:redientes y se pone a co~JS4!rvar en u tul olla ht· parte •·crde-
11('uludos (pnn r~s!Odo) 2 Pimimtm, pwadQs •.¡¡ fur
pada a tuei(O lento por 20 minutos. 11o.r cocrdo.v yprcatlos Commo v .\111 u 8''-""·--- _ __
Se sirve como ocompnñnmlento de carnes.
Se cocinan 1$ cebollas en el o gua 1m•· 20 minutos. se sacan v
~e dejan escurrir. Se muele gru~sa cun los calados. Los pi.
Ají de aguacate (Cundinamarra) mientos,los huevos y los condimento,. Oebt quedar un puré
grueso. Se sirve para acomp~uu~r carnes.
I.D • TI' ) aunu101
---lOJ--
fríen en su propia grasa basta que queden tostados. Se agrego
Chicharrón «totiao» (Tunja, Boyacá) la man1.ana y o;e me7.cla leido revolviendo de ahajo bacla
c;o •• TP 40 mm uu-K c.n ~ día• Radontt 8/JU arriba y se sirv('.
ITibrus (1 k¡;.l d1• wcmo. - -- - - - -- -
(Opctonol: ponerle huevo duro picado endmo al 'lervlr.)
Se loma el tocino y se le cot14 completamente la grasa, de-
jándole el pellejo timpio, sin cerdas. Se cuelga a ~r al sol
por Sdtas, se cortan porciones y se o;ofrfen, se sacan, se dejan Envueltos de mazorca
eutrlnr y se salan. Luego se ~frien en manteca muy caliente fSanta Cruz de Mulm,illl. Buytl('ti)
ha.\ta que totlé y tueste.
GD *'" 11' J 11, h Radoat.sl0/12
Chupe de papa criolla (Boyacá) 6 Libras (J kg.) d~ granos d~ mazorca tiema- 1 Libra (500 gr) ,¡,.
chicharrótr de cerdo -1 Libra (500 gr.) d~ mameqrull11 d~rrtrida
CD ** TP 3S mmuto< RadonCJ 8/1(1 R Y ema.v de ltué••os • 1/ 2 I.ibra f250 8!·1 de az1icar ·1 Cucharada d~
2 Libras (1 Kg.) de papas criollas, grlllídt!ssin pdar- 11, Ubra (125 sal-/ Ubru (500gr.) d~t¡ut.wblanco. rallado-! Botella (751Jcm 1)
gr.) de mantt'quilla • 4 Tallos de cebo/lo larga, pu:t,do., • 4 Huevos dt lerltr - 1 Cuc-harada th- f,vllllura, divudta m ¡}()ca agua libia-
duroscr1 rodojas-1 Tazad~lechc-1 Ttwldtagua-1 Tazadeque.w Ameras (hojas dt maíz)- Hojas (/p hp(erlw.
l1la11co, rollado • 1 Taza rl~ caludoJ, rallados • Sal y pmúm111 a Se muelen los grnnos de mazorcas y el chicharrón juntos, a
lf_UJ_IIJ. esta masa se le agregan lu manlequílla, las yemus, el queso,
Se ponl'n la.~ papas en una cazuela de bano con In leclle, el el atiicar. la sal,la levadura y la leche. Se amasu de nut>vu y
agua, sal, pimienta y la cebolla, a cocinar hasta que empiecen se deja reposar durante 1 hora. Se toman porciones que se
a reventar. Se les añaden los huevos, el qu~. el caldo y el colocan culo~ amcros, se amarran y se punen en una olla de
pan. Se vierte en un molde y se Ueva al horno ¡1recaltmtado a barro a cocinar al vaporccm poca agua por 2 horas, ponleodo
300" durante 15 minutos. hojas de hel~bo en el rondo de la olla para evitar que se pt•
guen.
Empanadas bogotanas (Cundinamurca)
liD** 1'(; 1 hot> tudono 8110
Huevos pericos con mazorca
MASA. (Cundinamarca)
1 Libra _(500 gr.) de ma.,ra d~ horma de mgo mezclada con 1111 poco cm* TC 15 aunuros Rlldon<o ii/JU
eh asua. 2 Cucharadas de lllilllfi!CO de certlo. 1 Clara di! huei'O. Sal
. s,. mtuclim la harina húmeda con la numt~ca, la cima tk huevoy 12 Ji¡¡c~os batrdos · 4 Mazorcas cocidos y desgra~~adas · 2 Tomaus
lo sal, ve arruJ.va bir11 y se deja descansar numtras se hoce d maduros._pcladosyJ!jcados [i110s- 2 Cebollas jmrcas, ptcadas finas
rt/le11o. • J C11bol/a cabezona. pelada y rallada_-2 Cucharadas de aceite · l
RELWNO· Cuchorutla tle mantequilla- Sal y pimienta a gu.sro.
1¡, Lil>ra (250J!!.I duame dHntj;1, molida. 1¡, Ubra (15/Jgr.) de
Se calienlan juntos el at<'eile y la m8Jitequilla. F.n esta mezcla
camc de tts. molrdn- ~Libra (251l gr.) d.- papw criollas, peladas se sofrien los tomates, las cebollas y la~ mazur~a.~, revol-
y picadas -111 Ttua de 811rl>a11zos, cocidos blandos· 2 Cucharadas viendo para que no se peguen. S~: agrega sal y pimienta alba-
d_•!'''"/''. 1112 Tazasrtc agua · Sol y pirmellla a gr~vw. tido de huevos y se vierte sobre l'lsofrito. Se revueln y se deja
Se sofríen lns can1es y la~ papas hasta dorar, se le agregMia cuajar a gusto.
cebtalla,lusgarllanzMytl agua con mucho cuidado, se ponen
a cocinar 11 fuego u1edio por 20 mlnufos; debequedar un guiso
suave. Longaniza (SuJamarclrtin, Bot"ayá)
Se tomnn porciones de la masa , se l1acen bolas y se aplanan, GD .. -. * TI' 20 mtnutos Radtm<1 61~
se lt.~ pone unn cucharada del guiso, se dublan y se derrnn
(ll'esionando los bordes. se fríen en manlt>ea caliente, basta 2 Libras (1 kg.) de camc pulpa de cerdo. cotl poca grasa· 6 Tallos
dorllr. de cebolla larga. picadE_s (inclfiY._etrdo lo verde) 2 Cttclfarodas de
Se sirven calientes. f1Nrjil, ¡¡iJ:atÚJ • 3 Cucharadas de jugo de naranja agrio · Sal y co-
min(J a gurtu • Tripa d! ct'TIÜJ, tli!11fuda, renwjada.
Ensalada de espinacas (Boyacá) Se pica la c-.tnre y se adoba muy bien con la ccboDa, el perejU,
los cominos y la sul. Se baña con el ju¡,:o de naranja agria, se
t;() • TP Ul mmur~ bdon01 R/1() deja descaosa.r y se embute en la tripa. Se amarra yse cuelga,
2 MurwjtAv de espitracw • 1 Manzarra verde picada en cuadritos que quede bien alreada. Se frie o se asa para suvír.
1;.Taro dr vinagu • 2 Cucharadas de ptwela raspada · 2 CucJra Se come eon papas saladas.
radas d! art-ili' dt oliva - Tf;Libra (125 gr.) tk to~irreta, picada cr1
trocitos. Longaniza roja (Duicama, Boyacá)
Se lavan muy bien las espinacas, se les quitan las venas y se
GO** 'fPlS minuttri Raduno8110
pica lo verde. Se prepara una salsa en frío, con el vinagre, el
aceite y la pnnela, se mezda bien. Los trocitos de tocineta se Los mismos ingredientes e igual procedimiento qut le lon-
---201---
- (
ganin1 clt• Suhtmar~han l •er receta anteriort. Ptro agrt· \Ímplt' olvido. milaJUO que ho~ no' p~rmile goa.r tk ~u e<>·
g-.mdo ~olorante rojo al relleno. pecial gastrooomta.
Se cocinan la~ papa~ t•n a.:na y !>al, ya blandas. s~ pao,an por ' Lrl>l'lls 11 f,:g .j ,f¡- pr~¡>IIV/1 '"'"'" • 11: 1 tl>ra (l.'ill gr 1d~ :m/
un pren~dur u ~l' uu1d.acan con un t~nedor hasta lfUC que- Se ponen a cocinar lllli p&Jlll\ 1111'111111,, t•nt~ras y ~in ~lar co11
deo dbudh•>, se me:~;clan con el resto de los int:redientes; se mucha sal y a!(WI que la\ ~uhra. ha,ta 1111~ st> wqoe el agua~
bate un Jlllc:u y ~e ~In e caliente. queden lllli papa' cuhi~riH\ .:on una capa delgada de .sal.
l.n forma poJml~r tlt> roc:inurl;t, e~ ponlendotos en Jo,. rondo~
coque ~e<·oc:ina la \<ti de la.' mina\. Se lo>O.n) \epooeneut~,.,_
Nacume (,o\fuzo, Romcá) la leo; o C:ltll~lo!> )'se lkijan al fondo,"~ dejan 1 hora. W'>'H.'<tn
U'almllo criollot ) o;e dt'ja:n secar para sen irtn, .
clwra,tm clr m•mtn¡uúlu - 2 Tt.,as dr ltch~ 16 NcmoiMhllJ mt d101111S, pefnda1- 2 Ta zas di' ns w1 • 1 T<t.:u de,.¡.
CJU/.\0. nagrc - 1 Cucharada dert~tldo, moltdo -6 Clm·o~ ,¡,. ,¡,, ·
1¡1 Uhra
1 Ldua (j(}() ¡¡r ¡ ,JHnm~ drrrv, molida- 1 L ib•a POQ ¡¡r ) d!_Pfl· (250 gr.) Je azricat 1 { ttcllllradct dt ptre;fl. p_r~odo1J.!2.n • PimHlr
pu.•, l'~fudliJ \' ptcadas m marlntt" • l Dit'llld de ajo. ptcodM · J ~al
Crbollu wi~ZIIflD.j'floda vp_tcodaJma -1 TutfiJJics, m adluoJ, ~ Se pon~n l.a~ remolat'ha.~ ) el resto de ingredientes a cocinar
lmJo, 1 pu udm -:! Hut!!!!_ duroJ. p•ra.lm • 2 CuclwrtUÚIJ deD<tllt en una ona a pre~ón por 20 minutos (despues del primer pi·
1 ., lll:tt ¡/r uguu - Commo, color)' .111/11 gu.<lo. btrol. Se blll,.n ~ ~ rehanan.
Se culienht ~lllt-eite y se ~orrlen la carne y las p¡¡¡1asjuntas, ~ Se sirven calienÍt'!> riK'iada' c:1rn ti perejil.
agre~~:u el re~tu de los ing~entes y St' dejan \:O<'inar revnl-
••lendo por 15 minutos, hasta obtener un 11:uisu grueso.
Se destapan lo~ pepino~ cortándoles Jo parte de arriba (a In
Taque (Chiqrtinquirá, Royaró)
lar¡¡ol. Se limpian de la~ stmiUa~ y <;e ponen a sancochar en 1E• ~<JNlumbre prepxn1rlo 11wra Vigilia)
a¡:ua ~ ~al du•ante 10 minul~. Se o,:acan, se escurren y st re- GO *** U' 2 h. duru nt~ 8 d 1 ,\~ R'u'icmf'~ Stlf)
llenlln l'()ll el guiso. Se ponen en un~t-.:~rtEn, acostados, st ba- 1 Calaba¡a J:rlllld~. COrfCidn (liiUJada.' grur.>a.s • 11_ Lrhra 125J!.8r.)
nan ron he lt'Che, la mantequilla} la t't'bullll, se ponen a ro- ti~ r~mulacha, conadatliiiiJildO< -1 . Libra (2'50gr.} d~ ¡ anahoriaJ.
cinnr a fue¡:o lentO. por 20 mlnutoc.,) R ~in en arompañados m rtudu.en rudajaJ • T¡:_J.il:>rtt (.!)() gr ) de chusua,, pt<udu.• ·1 (.q.
con arrol. /ifl"r mrrlwnu.¡ncada T¡~ Libra (l.Wgr} de dura mm rrr<l<.>,¡¡c
qumos • 11, Libra (250 l(f.) Ú<' fiQCIIIIIe, p t<:OdO -} 01mW"I~ Ujll,
Pescuezos de gaiJina rBoyará) p•catlos • 4 Ct'bc>llll,, m lw umu.• pan idu.s por lo mund · 1 ( ¡u·/wratfu
c11!.El!J!!!lul! f ••erpñs In71 - 1 r·w huratlu tJEpcrc¡il. p1C11do 1 Taw
tit' aceite 2 1'liZfiStlt t+IIUI);rt ·$al y ¡nmirnla a gw.·ro.
~ Prll'ttt' ·nv •lt- gullitw. ~cocina todo por sepurutlo haMa que esté blando, se juntan
HL LI L \'11• las aguas (menos la de la remohn·ha ). Se ponen lodos los ln-
2 1OZII\ tlr •·mgrnlr callinu. 2 Tu.UJ Jt arroz. uco - 1 Taza\,¡,. ¡:rl'diente.~ (aún tibios) en una olla dt' barru, ~e cubren eon el
l'<~l>a> <'tXttfn< )'f'ICtldtu- 1 Tu:nJ•· un <J1111 crdr1 coctd~s-l T<lll11• a¡:u a. el' ina~re, el aceile.los ¡ijos.la cebolla, t'l ajt, ei1K'rtjil.
,¡,, dwllu, '""'a. ptcarla fmn- 1 D•n•t•·• J,· a¡o. picndoJ • 1 ; {u sal) pirnient11. Se f uhre la olla eon un lienzo YS4: deja marinur
dumu/if., ,¡.- '"'"'""· moluio- l ~ ( 'udwrutlitu JI' or.!suno, mo/1do por 8 dtas, ~le quita la e\pumo que se forme.
-1 Cmk~ruclu dt'l'flf/11, Ji"''"" /mil-) ( 111huruúa> de mum~w ele Se sirve como a¡writivu.
<"ert/tJ (o llf'f'tt t')
S~ culi~nla la manteca y SC sofrlen ~n ella lob ingredientes pOI'
IU minuto~, re>~•lviendn para que no st pt'¡;uen.
Torrejas de leche agria (floyai'n)
Los pcscuews se tle~hut>San cuidadO!lnmenle, se amarríl una C:O •• 1·p l C\ mü,Uh)'l; 'Ronunrr.Mfl(J
punta del cuno, o;e rellenan y \C le<; IUnarra la otra punta , ..e
2 Tu;:as dt' hllnlladnnga -1 T11:" Jp kcl!i! agn u- 2 fl'"'''"l"'t"Jm
ponen a cocinar por 30 minuto' tnagua (o caldo) hirviendo ! Cucharadas d~ fiZIII'(Ir • Actll~
)''e \ irl en callen tes. También, 'i.,.. prefiere. se pueden fre•r
unO\ mi nulo<, onl~ de ponerlo~ a CIK'inar en el caldo. Se mezcla todo, st bale hasta que quede una colada fina. se
\'On sacado cocbaradns ) se rreen en aceite caliente hasta que
se doren.
Queso de cabeza
( \1t'Jit•u¡twmtula. C1mdinanwn'tt) Torta de cuajada (Citiquinc¡uirá, lJo )•actiJ
r.n • * TC 2.5 mlnuh.,._ Radftne• HilO
1 ( <~l>aa rlt U t do-5 /lo¡M d~ laurfl-1 Runw lit· tomtllo - Piml<'ll/0 111, 1 il~ru (750 gr.) dt' 1 uu1uúu e.><urridu, m olíJu J 1/ut\'05, bu
moliJu (. ommo v $DI apwo f1dm • 11, Lihra f/25 8') tlr nwnleqwlw- 1 Tazu de rm~a dr bt:
~limpia 111 cabeza y se chamusca, st 1~ quila el cuero y se pie~~
cochn • 1 Taza d~arurar • 1 Cat·haruda CÚCilnda- 1/l CurhutudittJ
la ca me con ti hueso. Se pone todo a cocinar en poca agua con dt ~StliC/0 dt \'Qin/1/11• 1.2_L/f>rll (250 f? ) di' bnradtllfl tlr 8WIVUba.
~lll!urcl, el tornillo y los condimentos. Cwmdo este cocido,~
p1cado e" trooros.
S<tta, sr d~huesa) se tlieala carne en trozos pequenos,luego Se baten la mantequilla y el~tzútar; una vez t'\lé cremosa .~e
se pont' lotlo en una paila al fuego y se deja calentar revol- le agregan los huevos y la vainilla, se sigue bati~ndo y'~ le in-
viendo. Se liene listo uu tal~go de rahricato (o lienzo grueso¡ corpora la miga de bizcocho, la canela y por últimu In l·ud·
. se pone todo dentro y !14! amarra ~!talego, encima se le pone jlld11. Se hatct'uertcmentc. Se vierte la mitad en un moldeen·
una tabla con un peso {o una piedr.11 pura prensar lo por una~ munh:quillado, ~ JlOlle una capa del bocadillo y se cubre ron
12 horas en lugar fresco. Se destntale¡:a y~ sirve cortado en la utr-.. mitad tlel b:ltido; ~e lle~ll al horno precalentado a 350•
rthanadas fnas romo llambre. por 25 minut~ hast;oque tslf t'Ol'ida.
- - - 204 - --
Tungos (Chira, Royacá) ccr(fo-:[JicCÜÍas 1i 1 Libra (2)() gr.) de IOC/110 camudo, ptefldO 1
1iuas de arroz.lavado- 1¡, Libra 1250 gr.) de arl'c¡as ventes. CQ
ciJa.¡- 112 l.il~ra (250 8'·) de zanahorias rallada.<- 112 Cuclw.radalie
oTileuno. molido· 1 Tazad~Jwco (w:r pág. 208). Sal ypimíelllaen
!P Mazorcas, 110 mr1y ne[IIUS- 1t,L1bra (25() gr J1l':mujatlu, picuda grflno~ a gusu1
en trod1os - 1/ 2 Libra (250 gr.) de bocadillos< e guoy_ahu, picuilt<l'
- 1/, Libra (125 gr.) de mamcquil/a - J Cl.chorad11 dio I!V!Idurn, di·
En la olla en t¡u~: :;e va a prepHrar el ar roz, se pone 11 freir el
smtlta m un poca de a8ua libia- Su/ a gusro - Amaos (l!ojas d~ tocino en poco aceite, cuando haya sollado~u grasa se ~ofrien
en ella las costillns y el pollo, se dejan medio dorar ~vol·
f/Wf~) .
viendo y se les agr~an el arroz, las zanahorias, las arvtjas,
Se des¡.,..-.tnan las ma7.orcas, se muelen los granos, se amasan el orégano, sal y pimiento. Se sofríen un poco y se añade el
con la mantequilla, la panela y la levadura. Se deja descansar hogo. se dejo conservar unos minutos y se vierte el aguo. se
la masa por 3 hura!>. S~ preparan lo~ anter OS: se les pone UD revuelve y se deja cocinar hasta que se empiece o secar el
poco de la masa, encima untnrw de boclldillo y otro de cua· arroz, utlOS 30minutos, se tapa y se baja 11 fuego lento y sc deja
jada. Se cubren con un poco más de masa y se cier ran, se eu. cocinar J 5 minutos más.
vuelven y se amar ran. Se ponen a cocinar 3 horW>en agua !¡ue Debe quedar húmedo.
los cubra, agregando agua cnUent e cu ando sea net't'Sario.
Cabeza de cordero o rostro divino
Yuca y plátanos de molienda (Santa Rosa de Viterbo, Boyacá)
(Guayatá, Royacá) CD • • 'TC J hut'll RudunrS6i8
<.;1) * ** TP l h R:at:inne.•1 tVI\ 1 C.olítzn ffl' CMilrrn, gmnrl,- I.J!Iz_udr ¡,'Ta.lude~tulli.rw (infundio}
1 Plt!tnnos vndP< o pinume>, liúrlants o dommtcos, pelado.r y par- .1_Cervt!!!!..!!!8_ras {l'J.¡_{(rrOJ~b.. Cuc·hnrotlilo tlr 11111u/wt'U, p•·
ridos- 2 Libras (1 kg.)tlt• yu<'ll, pelueúJ y partida c111rozos Fondo cada • 1/, Cl~ehamdita de tomillo. moildQ - r¡,c;¡¿¡1(1rnr/un rlf tJTP·
O p(l/10 gront!!f sonmelado · Fondo tJ puilu grundc COfllf,~l/~ci.:..._ _ g_a11o, molido 21'ailos de ceiioll<~l!i!cá:plcad2!..:_ 2 D1e111es rirñ[o.
picados- 1!2 Cudtarucfílo de achiote (o color) Snl. coml11o yp_t-
Se ponen los plátanOli y las yucas en un talego (o en un costal mienJu u gtt\'lo.
limpio) que se coloca '" un canasto amarr ado a una ~a.
E.<;tasc pa'ill porenclmade un paloqoe e~thndma del fondo. Se lava y set>hurrusca la cabeza, se vuelve a lavar y se deslava.
Se euelga y se baja cl eanosto hllsta q ue el melado lo cubra, se qu~: quede muy limpia. Se pone en una marmita (una oUa de
amarra la soga y se deja cocinar por 30 minutos. Sesub4! y ~e hier ro es más ad t!Cuadal a c:o<.'ina r COJIIa ceneza, la~ yerbas
deja escurrír bien .Sesacan las yucas y losplátanosdel tal~o, y los alinos, por 1 hor.t aprox.imadament~. Se saca vs~ pica.
se dejan enfrbtr y 11e cOIOCJtn en la ba.~e de otro canasto más Se sirve acompanada de arepas. ·
ancho, se llevan a otro fundo que contenga miel blr vlendo, se
procede de Igual manera, per o sólo se deja por un minuttl Cocido campesino (Nemocón, Boyuc:d)
para que se acaramelen.
Se suben y se sacan , se dejan enfria r un poco y so: sirven.
12 Taza< tlr ug_wJ_· 2 l.ihra' (1 K8.) dt• pupa .Mhunl.'f'a,pdadil y cor·
Zarapas de mazorca (Norte d.~ noyacá) lada m rodajas- 2 Libras (1 Kg_.) dP pa¡m rriJJlla,¡¡¡•/aeúJ y c'UrlaCÚJ
m rodajas- 1/ 2 Libro (250¡¡r.) dt_~IISI_Ias o mbns- 1/ 7 Libra (2Sf)
GD ** Tt: L5 mmutos R»cioot.'58 gr.) de hibias • 1/ 2 Libra {250 gr.) de EJ!:~iO§ o !lobos- J Libra (51)(}
gr.) de arvcjCI_s~~erdcs, remojadas desde la 1•fspero · 11, Libra (Zj()
12 ,\fazorcas riemas-:J¡, Libra (150 gr.) du¡mjru/(1- 'JA-L//mi ( 125
gr.) de malllequ/1/a- 2 Hue1•os batidos- 3 Cudwrrzd(l.v ,¡, ur,IÍt'IJT· gr.) de Izabas -_§aTa_sus,~co~.'-------------
CHORRIADO: -
1 ('uchMada dt! .val.
,¡,
2 Taza.r dr lrchr ·1 f:uchuraduv hurirw de rrwlz · 1¡, l.il¡ra (250
Se desgr.tnanlas nul7.or casysc muclen los gr anos, se mezclan gr.) de queso blanco, picado· 2 Tallos tlr apin,picud,;-2 C~l"'lfus
con t!l resto de los ingredientes y se baten hasta lograr una cab~zoniiS peladas y p1codns · 2 Tal/os tfp rrbolla largtl. piratlc•s •
masa blanda. Se prepara un asador callcnle y engrasado y se 11. l.íbra (125 gr.) de mamequilia 1 CuclwradÍia d~ color Sola
van sacando cucharadas de la ma~a <¡ue sc dejan caer sobre liSIO.
el asador; se asan hasta qu~ se doren y se voltean.
Se pone al fuego una sartén con la mantequilla, donde se so-
Se sirven siempre con carne de cordero asada.
fríen las cebollas y el apJo por 10 minutos, se agrega el color,
la sal y la harina. Se revuelve por 2 minut os,se añade la leche
y el quéSO. Se deja cocinar a fuego lento por 15 minutos, re.
vol viendo, y se deja aparte.
En una olla de barro :;e ponen ll c:ocin~t r en agua las ChugtJJj.~,
las hibias, los cubiu5, la~ arveju y htSha~bas unos 45 minutos.
Arroz tapado (Tunja, Boyacá) Se agregan las papas sabaneras, se dejan cocinar por 20 mi·
nulos y luego se aiíaden las papas criollas, que se cocinan por
<;D 1rl- TC 1'1, hotn llad<!nHI!Il() otros 20 minutos. Se deja el caldo aparte y se vierte todo en
12 Tazas deagua-1 Pollo, picado ·1 Libra (51J1Jgr.) decos/1/ll!sde una bandeja. Se baña con el chorriado caliente.
- -- 205 - - -
se mezda todo cvn los frijolr-.. ~ tap•la olla y se poot a con·
Cocido de Subachoque (Cundimtmllrcu) ~n;ar a fuego11K'dio por 30 minute.., lila.~ que lacat'De estt
blanda). St sirve con arroz bi;U~cu.
c.n • • re,, • ""'~'" a.doe8 ·¡u
T.f'Tam• dr "K""· 1 l.ihra 15W~~ 1tú munllr>, pi<UÚII 1 L1bta Costillas de cordero asado
pilO ¡;r. J di' r<lrnrtil' t"rrúo, picada. 11, Ltl>rn (250 gr 1,J,o nlltillul
dr m. prcndo• • 1h_IAbffl (250 gr.) dt tocino. p~eado ·1 1Jilm (50(} (l'otll, Boyard)
gr.) de cliomos, ptmtlos • 1¡1 Lthrn (250 gr.J!!e cltllgti/IJ • '1l.:.. J '"'"
(250 gr.) d<· cllhto.< 11¡ Lrhr!!JlS() gr./ de or••ejas, vtt des 1~ Lthro
(2511 gr.) dt•lw/lm 1111 1.1/>m (75!!.Gr.) dP f111pa> sabat~crns.peladn.! 4 Libras (1 kc J e/, m.11iltu., ti•• <"•Jrdao. cmrado m rmzo.v • 2 Cl'r-
r,
)' eir'lld!L\ 1 (.illla (.1(10 gr) de papa< rriolla.•.pl'ladus ptntdtiJ vcz_as Omi!!J/as (1 1!, /11rorl.
4 •Wnzorm,, pt'ltJdU.\ 1 fi•Jrttdns '1, 'l aza demPilf • 1 1, /a•u dr ADOJJU:
llago l•·~u¡¡uw 20.~} ·.\al a gru"-'1-"'o'-._ _ __ 4 Tallos de c~bolla-{arga. nwlu/o, • 2 Owntt'.f de a¡o, mol•dos_:~':
En una olla de barro~ pone el agua a hervir con t>l a~ite, la íu< lumulira de laurel. moltdo · 1¡• (. ud1111'11iluu dcor<'8UJtO, molu1o
r ._Taza tÚ jugo Jclmr(JII \DI p11111mta ,. mmim> ugiiSto.
costilla de rl'~. el tocino, la.<o cbuguas y las arveja~. SI' dejan
codnu 11 fut¡to alto por .-s minutos. Lut¡to Se! bajot a rue~:o Se aduban las presas frotándola.~ bien } 'e dejan macuar
lento. se tapn y St deja cocinar por 11/ 1 boras: durante l'St~ una~ horas. l.ue:go ~ponen a marinar en la «net.a por 2 bo-
periodB se van aj!rt¡tando el re.lo de lflS ingredientes n lnter· nu. se sacan, 5l' escurren y <~e ponen a asar a labra~. <;obre
valos de JO minutos. en este orden: !Ji carne de res y de cerdo,
las baba~. h~ cuhlo~. las papas sabaotra~. la.., mvorcll!>, los
chorizos y por ultimo. In~ popas criollas.~ retira dtl fuego.
Se sirven con cebolla cbirw.» y arepa~.
,;.._ ______
una parrilla, hlll>la c¡llf w doren por ambos lados.
se deja reposar cert'a del C'nlor por 30 minutos y-,., \ine, po-
nléndole una cucharada de hogo a eada plato. Criadillas de cordero
(Cirorollfá, Cmuiittat1WT<'Il)
Conejo a la parrilla (Mongua, noyactí)
l TilmL\ 0 11, kg.) d~ wacllilaStlteurdern · 11/;. Taza de hogo (,.cr
páj;. 20/1) • 2 Taza.\ de ll'dtc · 11/llrvo~ ,/ttr(IS, ptrat/n¡ finumtnlt
1 <.onr¡o d~ 5 11 {) /¡hm• (2 1 1~ a 3 kg.¡ . - - - - 2 l.'ucharadas dr pert'Jil • .1 l.lmillltS (JIIf.O/ • So!J_pimimJa u
ADOBO gruto.
' Tullu1 dr ctl>r>lhrlnr¡H!.:.J!'rndmjuuu • 3 DiefllcJ de DI"· marha·
raúm • 1 T uzu dt I'IIIIIIITt dt S!lnrapo • 1 Tul/u de ap<o.pteddf> 1 Llls aiadlllasSt' lavan y \C litnllian de la membrana.~ puMn
("¡¡rharudu.' dta• ,.,,.• ¡ (.'uciwradadt'lawrf,pt!rc¡ill <Jrt'fl<lll<>lllr> a cocinaren agua qut' llll> cubra,'''"' ~•. pimienta) el jugo de
limoo, en unaollll a presiuo por45 minutm.de pito. ~sacan.
ltdOJ - Pmw nla 1 IUI a F•LftO.
..e dejan enfriar y se reban•n en !ajada' del¡tadllS. ~ponen
()uinct' nunulv' """"di' matar al conejo,St' leobli¡;H a tomar a .urreor en cl bogo por IS minutos.
~trago' de il¡.:uardi••nll'•, ~e <;&crifica y se cuel~a pHnl desrm· Se sirven con cilantrn y huevo espolvoreado~ pur encima.
grarlo un()'> IS minuh.-.. Sl' ~umerge en agua cali~nll' 1•ara ~ acompañan con arro;r; blanco o papas al vapor.
quitarle con fncllidtld el pelu. Se limpia de vlsceras, s~ 1.. corho
1~ c·ahv.a. ~e froto muy bien por ful'ra y por dentro con tocho'
lu\t'oncllm~ntos dtjlindolo macerdr ¡)Or 6 horas. Se asa sohr•· Chuletas de cerdo r1wt¡tJ, Boyará)
una p;~rrilhl haoi4nclolo por ambos IHdll' con un pO<:o dc·l
adobu y ~ ~irvt' t·cm ceholla cblroza.
t.D •* TC40 mlnut<Yo> KJK.iunl'fff.tiH
·rPa.r:1 qut. lu tunld dd U!f\hlffh~nlc puctlu ~t más thc1' liiC pu\:t!'- u"'' ./ 1.il>ra> (2 kg.) d~ clwle/lls ti~ rrrdr1 • 4 Umf>nrs (¡u gol -3 C_u·
un:. J,:nuw..t Jt 1n~rrc:mnc:, .. m ")HIJ.l ) d111rn<la.v de laurd. tomillo y orfganr>, m111id11 • Sal y pmumta u
----~-------------- gctsto- AcriiP
Conejo con frí.ioles (Aimeidct, Howcd) !'.e cortan la~ chuleta.~ de 1'1: col'. de jtl'osor. !>t' frutan mu}
bien con el jugo de limón. las hlt'rbas) 1~ aliiios y <;e dejan
Gl> ** Tf' l',t reposar. Ltit'gol>t'cubrencon a¡uayse lle>an al fuego por lO
minutos aproximadttmeoll', que queden blanc~, se '>'lt'an, <;e
l l azas dr]nJIII "'1"· t<lll<ljlldo< m 1 litmtkagua 4 Lthra.< 12 k!f.} r<;CUJ'reo y se frito en aceilt ha.,ta que 'le doren por 3lllbo!. Ja.
di' presas rfr rmu-jtt • J Lana/tortas rollaúl.l\ -3 rallos dr rrl>olla
jwtCil.!.Etcados • 2 TmtuJt,·l maduros. P!_/atlo\ y pi.ados !. IJttlllff dus.
tlt ajo, p1cndof 4 Curlwruda; de mamt!Jmlla • 2 Cucliutadas dt
llet·itr ·1 (.'ucltararfn.t dr l'masre -2 Crtcharadas rluilmmo} pue¡tl Fritanga (Bogotá. Cundinamnrca)
p_IC.aúm • C:ummo. pmurnlll y .,a/ a gt~
Se ponen a roclnar los frijoles por 1 hora en la mil;ma agua en
que~ remojaron (deben quedar hlandos). Apllrh.•, ~ ado· Muy popular en Bogotll y s us alrededores, ~cneralmente se
ban muy bien las presas con el vinagre. los tomates, la ce- vende en sitios de gran anuencia de póblico: en la Plaza de
boUa,elaju) los aliños. Se deja por3horas paraquernl4cere. Toros y el Estadio o en la~e11rrttcra.~ que salen de la ciudad.
~ sacan la~ ¡1r-~. se secan con un paño y se sofríen en IR durante los dfas festivo.>. Generalmente se acompaful eon
mantequilht) '14' n.~resan a la salsa con el cilantro y el perejil, abundante c:erveza.
- - 206---
Con\Í'it~ ba!>icamente en chlcbarrones totiao\, chicl13rron~!> Sr N>tierr.rn las ma1.orea' cnlernb con sus hojas en unlu~ar
frito~. corazón de res cocido y frito, hígado, hm~aniu, cho- l)llllhllloso durante 1111 nll'!>. St> sucan y se dcsnmcran (!jt' pt'lan
rizos, reUenas de cerdo, llRta~ de endo, lomo de cerdo re- y~~ luvan), se ponen s rndnar con la cor11c.la~ Rrveja,, el rrt·
Ueno, mazorcas asluUI\, papa~ cborrelldll~. papas Sllllldlls, jol y laarracacha IHlr 1 hora. Se ajlrcga d platano topCX'ho \
papilas de hu~rla frihl\, platano maduro IISlldo con qu~) lu~o la abu~anm. St' dfja CCX'Inar ha,ta (IUP todo esté blondn
un amplio } >ilriadt) ~kttna. tpor unos 30 minuten).
~sine o;obrt' hojas de plátano) s.: acumpana con chkh,. df
ma~.
Guiso de cordero
(~tmlll Rosa de Vitrrhn, lloyard)
Mazamorra chiquita rrmptt, Buv(I('(ÍJ
Gil *• TCl 11.bora'i KackrncsN!'l
Pierna de cordero (Vi/In di' l.i!)'I'Q, Boyuc:á) lt:> J"a:M d~ agua- I'IJ..I'ollos d;·•pr<'.lodv.\ 1 Lrbra (500 _cr 1 de
Gil • Tf: bu< R•d...,.. s 1U carne d~ cudo pulpa mrlildu <'ntru:uJ l Ubra (500 gr 1 tlr rm-
¡iffas d( urdo, p~endtu • 1 /.1/"u (JI)() li'·l de cam~ dt rts pulpa.
1 Pu·mu de cordtro de ó /¡(Iras ( 3 kfl 1 mrruda en trozos 1 Llt>ro (.~00 gr 1 d.- <mtillas dt rt<. prcadllS-
SAL.SA 11, L.thru (250 gr.) de m'!.!! Ct<;!_'!!!.J!!_cm/11 • 1 l.ilmJ (5(/() 8' 1tldon-
2 Cttw•zas tmwr¡;a'' r1 11, /¡tro' ¡. -1 Tallos tie cebolla ¡rmrn':f!!¡r"'J'~' lli!.!." ,.,,, pirudill- 11: U/na (Z.íO gr.) dtt•mlllormtJ (lllcl!lu),p_•cado
2 Llll'lllfS d(a¡o, pll'tulm • 1;J'udwmdadcp_crcj•l. p•cadn · /, Cu- J f'liltnnrr.< ••rrdn, ¡~t·ludos..J:.I!E!Irdns fltlro~~ mn lu.v nrww8
CIW/1. fa dt romdlo nl(l/¡d, • 1, C'w lwruJ¡ta dt olbahnc,, pu-ada 1'/dl<liiOImo1duro•.f'" udm rn pouw11~ 1' . LJbrns (7~(111' ) de
- • Cuclwtudlla d( lomd m<~ltd<>- \¡¡/ 1 p<mu'ntfl agus10 St mt:- )/Ita, pcln.i!1 \" {111md11- 11 : /Jhru (7j(J 8!. d.!_pa~lll>unna>. 2
1
clu totlo pura obtc.'ttrr tma sa/mu~rn rn¡ ·tu Hu¡a> de rtpollo -:J Mn•nrrnt, pdutlot<) pm11das · .¡ IIOJ•" t/,/aurl'l
!.u pierna se chuzo con un ttnedor h•r¡;u, se adoba hlen con -4 Di.,lllesde <1{0, plmdos- .¡ c,¡,,u,..I'UI•t'.OIIas, partrda! m do.<
ht s:tha. a~egurandose que penetre lo m á~ po\ihle en los hue· / Cru huruda dt WlllillO 11/0fldO- 2 T!llU• d..Jwgo- !ia/ V ptnll!!!fE.
u guvto
e!>'. S"d"ja refrigerado hasta el dto sl¡:uiente. St-11011~ a hcr-
\irdurante l hora' rn a~a que la cubra. Se sac:a y~ lh.·•M al Se pont- 1'1 agua ron el pollo, los carnt,, las cnstill~. IGS Ion·
hornn precalenlado" 350", por unos 20 minutos aproxima· ~nít;c,, tltt>mhlnrQ<O. d laurel, el iiJO, el tomillo, w ) pi·
damcntc. basta que quede bien dunda. mienta a cociD¡¡rpor 1 horar.fuej¡o meillo. St ~~'lln l~\carncs
asc¡urándose que t'Nifn tiernas (en el caso que las <:0\111111' de
res no lo estén, se dej1w más ti~mpn¡. Se llÍIOden al caldu lo~
Piquete bogotano (Moniquirá Boyadll plf•tanos y IGS mawrcas dejiÍndulncocinar por J S minutos; se
agr1•¡:an la.~ papGS y el rfl)ollo y lut'¡:uiAyuca. Se dejo hervir
durante 2Sminulos. (El plátano maduro~ cocina aparte con
M TuuJJdcogua .IL.Ibrn<li1 ¡kC ldrr'l"''"~oaecrúfo,camudo un pedacito dt> ¡1anela.) Se agrejlan la5 caml">) ~·· dtjan ca-
• 1 ,1 r/mJ(I25sr ldaulllos· ·LL¡brat/2Jt:r )ddublu.< l Libm lentar. Se esrurrt lodo sadndolo dtl caldo con una ~pu
{~illl¡¡r 1 dqtupd.\ crlollll_U!et¡lttlli/S • 1 Ultra (500 ¡¡r.J tkpopas modero y se birvf en ¡1lato~ individuales con ti phihtno ma-
1ahnnmz.1, prt¡umal • 11, Libro f/15 S' 1 dr a•vrju• rn w ~aÍIUl duro. procurando qoe cada 11nrclón •·eclba un pocu d~ e>~ da
L.rhm ( /25B.' 1drlrul•ru. J Mtuotcm ptladas y pnrlo,llt• • l Plá- ingrediente. El repollo~'!' t'OIO<'II J>Or encima como odorno y
w••os moduros_J)!Iutio< ~ JHlrlidm (SUOCII~rr~ ·17 n~a• th ~ htuia generosamente con el hu¡:o <·ali~nte.
huso (•tr pa¡; 20'11 • \a/1 pmumto u tlluto. __ Se sint ti caldo aparte.
Se pone el espinazo a cucinllr por 45 núnutos. Lue¡:o se le
- - - - - - --
ffO(;O
•grej¡o sal, pimienta y todus lu~ vt¡:elale.~; se dejan cocinar 1 Lrbm (500 gr 1i/u¡•/wllu/JU¡¡u-/l.il~ru (5()() gr,) de IOnllllt5 mn-
por 4S minutos o fUl110 medio. l.-11' papa~ criolla~ ~e lncor-
d':I'OS, e.~Jatlp_~J:.JIIrútlm - 11, Tazad~ tnlllllcquillu- 1/:1. Tuw tlr lec/te
purMn algo má~ avanzada la c:occion. Se ~a el ec;pinll.ZO. se , Librn (25Q gr) tit qutso, rallado- .\ul>pim<~nla u gu.~
p1C11 en purciont<i, w !Jne con lodO" lo" vegelltlt'\ rq>~<en
llldo) )' se b:tñlln ¡:fm·riKllJJleiÚe con el b~o La cebolla 1~ se deshilacha m trOJO\ grande~.~ po~ con
Se sirve el caldo HpMrte. el tomate) la mantequilla en la leche, M cocinar, ,;e le agrega
ti queso, la sol) ID pimienta, se rnueln y se dt-jll ''""iiUir 15
minutru;.
Pollo asado (Nobsa. Bvyllní)
Puchero boyacense
2/'<~flo! gorilos. p,J..,¡¡, y lvnpim- 4 e uclraradas d~ actut FTa1TO
gmrso df ctbolla lnr¡;n- J CIJ!:harutln.' tlr ('t'bollas largo~ . pu·adas
- 4 VlWites dt OJO, machacados - 11J..Cul'lw,.dittJ dt• mc¡orana, pi· 9 Tazas de agua 2 Libras (1 Kg.) dt' P"''"'' dr.pollo, plciiiiiiSiii
·ud11 1i: Ci•cltiJJoduo dr ortgnno. motu/o- 16 Cw:harodua de ci P""'"mes -1 Ubra (SQQ gr.) de lomo dr ct'fdo, pwmlu tn trozo!_:
/a~rro. picod" -, 11. Cuclzaraduo dt /aurtl p•rodo - 1 Cuve2o 1 L1bro (.500 gr.) dt tocmo carnudo. picado m trozos- 2 T.ibrm (1
""''''J" (750cm} Sol, comino 1 pmumraa gusto. 141) b popnsdi-ltuw, pelmJa.s,pu:adas >pomdas · 11 1 Libras de
St' ha{-e una hrod!lta con 1a cebolla la~a I!Ttlt'Sll, cortando la yuca ptlada v partu/o - 2 Púuano• verdes, pelados y pamdo< - 1
punl~ en tirita~. Se tnman todas lll$ hierbas y IO!>condiment~ 1
Pldtano maduro, J>!lado ,v parlldf1- 1, L1brn (250gr.) dr altuyamo,
- 208
-
Jitt pdor conaJ11 rntro:oJ ~ 6 .1/a:orcas nemas. p<lotf~11rnJas t.Y'!!Kr 1duostrlltudundc> prcdJai_!/1Ltl>10(:!50gt .) J~llrHja•
~tJr<JtlllP> · 1 Rt·pollutit!mtJ, cc>rllld<Jrn8foorcion~J • 11, Tu:u •·~rdu • 1 , Libra (:biJ gr. 1 dt ¡arl>~ft;tJJ. '"""'JudtJ., de>dt· /u,;..
d, h~ (l'n paJI 20.~) • Sal ptmti'IUJJy wmmo• u vu.1111. ptra }'COCidos ·I'J.:. Taza, Jdw~o /1 cr 1'"8 :!OS¡ • 11 • Tu:ur dt•
11_81/U • Sal 1 ptrmcr1111 u g<nlu • Ho¡u.• d~ plalllnn • Cu/>ulln d~
~ ponul agua~~ btrl'ir) s~ cocinan el pollo, el lomo dn't'nlu.
{iqllt
los plátanos >erd~~ y 1~ mawrcaJ> por 15 ruinuhJ\; nlitnlrliJ>
tanto ~ frten opurte el tocino ) la lon~anilll en ..u prupia Se mezcla la masa con ela¡:ua, ~ r~•u~h~ para incorporar-
gra5ll, y se OJ!reg¡an el eoldocon las pop115, el plátano maduro. lo~. luego se luiadt>o d hus:u. la' ~urn~~.la.s arvejas y los gar-
el repollo; 1Ominutos después se añaden Jo yuca, la obuyomo. banzos; se r~\uelvt- tooo bien y se d~ja reposar una boro.
sal, la pimienta, lo~ cnminos y '1: taJ.a de hogo: ~e dejo con- Se preparan la.~ hojas, se engrosan un poco. se les van po-
St~rvar a ruego ltnlo 1101' 2.~ o :lO minutn~; (debe quednr Lodo niendo porciones con un cuchurón, nsegw·ándose que todos
ti.-rno). los ingredientes csten rcpl'c..cntodós. Se tmuon Jo~ puntllstle
Se sine el cuido uparte y el resto de los in~l'fdil'nl~ juntos los boj115 y se unen arriha,lo•·nuuuh¡ t<llflll un paqut-lt, u se
banados con hOjto caliente. doblan formando elllliiiRII'tt·lun~ular u ~uadratlu. S~ ama·
rran wn lu l'ubulla )'~e pon~n a ntc:inar en as:ua hirviendo con
un poc:udeac:eiteoal vapor con pocuaRU3 por l 1/ 1 horas.mo-
Sobrebarriga al horno 1( tmdmtmta/C •tJ ril'ndu los de ab:úo bada orrlbu pura asegurarse que todol.
queden bien cocidos. ~e deben poner unas vena.( de hoja de
~;o •• ll " h tn uU• norm.al : h c:r .u ~V* ....-.u K•"'""" S.lu pllltanoen el fondo de la olla pa.-. C\ itar <¡w: ~r pegu•n nqur-
(\d tOlO J~rU• ·~' mco.
4 1 1hra' ( 2 1\g ) rf,· "'T.rriJUrngu (Urtuda en tru_us 2 1u/lo$¿/(" e'
holla/argo, pu·,,,{m- '(',Jwllu' l'ulJl'::onu.\. pt.luúu.\ 'pu.lJdm .: Tamales de calabaza
/)ttllltStltnJn. ""'l''tftH 1 (rn·~·numar,r_:ul•<thm ) 1/?,uno,J.·
1
Se pone lu sobrebnrriRU u cocinaren sufkicnlt IIJllllt 11ur :l hu- 1 lthrtt t5iii.igr 1 df harma de mfll: 1\ Ltlmtt7:>u gr.) di cmnf
rosen olio normal (1 horu en olla a pre~iun '• con 111, n·huiiHo, .t~ pulpa de ardo ropollvJ, ¡~~<mfa 1 J. tl>r<t 1-'li/lgr Jde calotw:!l
clajo,lns ~·erbo.s y los allnos. Sesocn, se escurre y se pone w· [!fiada)' p1cada 2 LanaiiOIIú!, <'O<itlru' co•tuJrucn10dn¡ru
bre una lato ~ngra~da. ~e le rocta miga de pon~ se bono con 2r!.z Ta:w dcuguu-Jlf: lo:m tlr lttrgn 1•..,I'IÍ!'. 20/i 1-Sal 1 l""llt'nlu
la (ti'Vt/41 31Dltr~,f, l,t· 11~>11 1<1 hftrnO prttalentadO D 35(1" par u/ ~lutu- Hu¡w d.t• Llrwuu • l uhtl\'ll "1''/Jl
lO minulº'>, r1t<:iandolr, clt' ,.,, en ~·Ullndn, cer.c1a pnr en-
cima Se ~ir>e acompaoada con papa' ~hurn'lldu' )' arnll Sf' pnoe el agua a her.ir ~ w :<J.:r•·~:a d ho¡;u. lllt'llrnl'. ~1 ~
seco. pimienta. se deja cocinar por '1~ minuto~. Sto Sltl-.tla c-.trn~ ~
~~ dt'jll aparl~.
En el caldo.,., pont' a ~ve maria harin:t dt mau
por 30 minutos. h3\la que~ forme una manmorra mU} es-
~· Aparte, se cocina la calaba m en agua hin1endo por 10
Sobrebarriga sudada ((tmdllwmtlrcaJ minuto~. ~saca. se escurrr) 'ó(: incorpora a la mazamorra
con Jo carne. Jos zanahoria,. la' anejas ) las papa~. ~e re-
vuelve todo bien.
•l Ltoras t.! kg.l dr ro/>r~l•amgtt. cortada~" rrozos 1'1 n//os Fcr Se preparan la~ hojas. N<' rn¡,:rrt~n un l'IK'O. ConutH·uchartm
bolla la!:AOJ!rmJos 2 Cebollas cabczoniiJ peladas lJUcudas 2 se van sacaodo porciunl'S, ;tW~urlindusc di! qur vayan re·
Dlcnws Jc njv. plcat1os J floías deJaurcl- 1 Ramo tft• ••crbas !tu pn•scntadus todos los inRr~lente$, Se ponen en las hojas, qul'
millo, m~;orU11u, luun·/, orégww) • Sal, cwnuw J· pmtit!llltJ "H'"-\·tu se doblan armando el tnmal, se amarran) se cocinan en SU·
·1 l-tbru (5{)(1 gr.) dt· pu¡tu.l, ¡u·lada,, y picaúm • 111. UI>Tu {'5() gr J ficiente agua hirviendo y un poco de ucl'lte por 1 boro.
d~ ••ura,¡•rlmltl\' ¡twudtt • 1'· Ta7a dr miga dt' prw • 1 11110 ¡J,·Iu'/J!'
/v~r pag ](}.~¡ ·Sal, rmnmo.1_Plmllmta 11 gusw
Tamal bogotano
GO'*fr* TC'J 1/ 2 hvtl1ft lt~n"8110 C\'f"r fntn fMfl Jf,k•J
Dulce de feijoas (Czmdinamarca) Se latan y se despezonan las mora~ (o las fresas). se les pone
el O:[ÜCar y el agua. se deja hervir d~ 5 a 10 minutos. SOCllndo
(;U ,..,.. 1'P 2 homs Raclon<tlllll~ (ver fol" púg~ llS'J) la espuma que se forme. ·
32 Feijoas l"·lad11.v- 1 Litro d~ ngu11_ - 't, Libra (375 -gr.) de
auir.ar.
Esponjado de curuba
Se pone a hervir el aguo con lnsfeljoas y4cucharadasdeaoeí•-
CIIr a fue~o lento. Se va agregando más BZlicor a medida qut' (N11evo León, Bo_vaC'á)
se vaya conservando basta que cale a gu.~to.
Dulce de papayuela (Cundinamarca) 10 Curubas, pefada.t- 1Cucharada alta de gdlltitw,rin sabor~ ó Clu·
rardt'1lltel'O ~ !~Libra (250gr.J dca2ú"ur_ _ _ _
GD * TC J h ~un RMduno 12il4 (ver fow plig lg-9)
Se disuelve la gel:llina en 2 cucharada8 de agua fría. se le
/J Papa~udu.1 - li Tazas di! agua- 1 Libra ( S()() gr) dt azúca1. 1
vierte / 2 la7.a dt agua hirviendo y se rt-bulle hasta que e<;Lé
Se pelan las papayuelas y se cor1a11 en gJ~jos o trozos, si- totalmentedisuelta, asegurándose que noquedengrwno.~. St'
guiendo la fibra. Se ponen a cocinar i!n 4 tazas de agua du- muelen o¡¡clicúanlascurubas,secit'rnen, Se baten las da ras
rante 30 minutos o basta que queden blandas , se le agregan a punto de nieve (que queden frrruesJ, se le nñade poco a poco
las 2 tazasde agua restantes y el azúcar. Se dejan colar a fuego el 87Úcar y el jugo de la~ frutas, sin de.lar de hatir. Se retira
li!nto por 30 mlnuto~, Rin revolver, quitando la espuma que dé la balidora y se le incorpora la gelatina con movimientos
8t' pueda formar. en~olventes, se vierte en un molde leveU11•ntt' t'ngrasado y se
Se n.ñndcn una~ gotas d~ limón y se guarda en dulcera. dt'Ja reposar en lugar fresco para qne cuaje. Se desmolda v
se sirve con crema de leche batida. ·
- - - 2 l l - --
-- -
- ~-- -- -- ·- - - -
AFRECHO S~lvadu u ntsc·arillu de una se· milla. Sin: BOLIN n ,LO Palo t¡UI; lt:rrnin~ en una bola con
ba¡.:a:w. ranuras que ~Jn•c para batir líquido~
AGUA.l\iASA Agua con harina que re~uh:t de haber BOTTJ ;\ Tina¡a pe4ucf1a de barro cocido.
lav<ttlo u cvdn~do .:1 m~1z.
BRAMANTE Hilu ¡1ru~su. Cordd fintl de cánamo
AHUY AMA Sin: zapallo utili.tad• • para atar t'<~rnes. Sin: piola
AJISERO V:asija tle vidrio en que se prepara yfo BUDARE Plato dt: barro o plancha de hierro para
gu~rda el ~jt en leche. cocer la arcpa. Sin: aneza (artesa).
CASPA Pid n 'ulvndo del m:liz. CUCAYO Pegote que se adhiere a la vasija en que s<'
cuecen lo~ alimento~ cuando han estado mucho tiempv a
CASPACIIO Al1ccho o~alvado del mait. lalulnhrc.
CATANGA C"U1lnMo o cesw para p~~car CUCURUCHO <'ono hecho de papel, hl1ias de
plátanl1. bi¡nn u ntrn pla111n.
CEBOLLA CABEZONA Variedaddn•·hnlln Sin:
cclxliiU de hul'Vll CUNCHO He~idno de unllqurdo.
CEBOLLA LARGA v:medad dt: cebolla Sin: CUSCA C;~parn7Cin de unn IMtugn.
Ceholla ¡unca. cdmll;t \'11 ramn
CEDAZO Coladur ri~nlo hecho con crin de eal><•ll•' o
'!.'na!> de hoJa~ de palm¡¡
CE:\TRO DE CADERA Corte de m tamhi<:n
dl'llOimnudo tatafulla . .olomo ntrnnJero o palomilla C HAJ\.ffiERO C'amarnn pl'l)lll'ñn de marea.
CERBATANA Tuh11 de rnad<'ra (generalmenk de CHAMIZO PnJlll'll!l 1amu "'ca que ~e us;t para ayudas
ctwn1:1) pl!l).tda con goma o alada cnn hoJaS de palma a encender el luego de le ñu .
fornmndn 1111 cnnas tn. que se utili:ta pn1 <l arroJar d:trdo~.
gennahlll'lll<'' mcncnados con curan;. Sin: hndnc1uc1'a CHAMUSCAR Ou&.:llllll ,, lo~tnr supcrficia.lmeme
C ILAN'I'RO Plnnta umbeHfera. Sin: thillnngua. CHATAS Corte J~: rt:'> tmnlu0n <!.:nominado lomo
chtrara. chiwria pelleJO. ampollct;~s. aguja> dww' c·l~
UESQUEBRAJA 1{ Mull-r con In máqumu en ll''"''" GUARAPO Ju¡:o d<! la cañ.1 '"' o111kur hebilla
(J.: dcsquch ra¡ar d mai¿ prcparadn <kj:muu fermcn1.11 ju¡:o . <''"
DESRILAR l),·,hunar la' carne, de las prc~a' tic <.-.tL:< GUARTT~A.JA \ cr ~u¡¡g¡¡;¡
para una prq>.u rnuu
GUARl'LO \er gua~nyn.
ENTRECIJO Sin:""'""' Gl'ASCAS Hterb"' de C<>c111il ct, S.mtander'
(. Ull<.lilllllllMfl':•
~~~TREPECHO ( ·a rue tkl pecho de un Jn rm.ll
GUA YOYO Ca k aguutln Sin: J!'"'rul<•
Ei\'TIHtTADLA CoHc Jc c;r1nc l~nrhr L·n d~nnm i Oildo
IIIICU O Jlllll lil <k p;t iOnliiJil GUINEO Plut<m<> pCtJU<:nn
ESCARCllAR /\dnrnnr u11 vn,u h umcdccic ndt• ~u GUISADOR Cond1m~ n h1 (11· 1 arh iu lc:).
horrk y voka ndolu 'llhrc 'al u ankar para que ~e ;ttlhtt:l" GUJSAi'iTES VJina vcrd~ <'<llllll'' frijolilos. o.nch.1)
curv¡¡_ corn t'tu ,-n (;.¡ TC!-!tón dt' (k:uh•
ESCUOJ LLA 1nza g• nndL· ,, taLtm
GUISO Ver hngan
F Al .()A <iohrchMn~a o 7•1J1.11,, GCMARRA \ oz u'ad" 'nlm llatllh para dcnnmm:11 ,,
la rallma
FARJ'i;¡¡\ 11.11111:0 tk la 1uca hrJ\ a. T;uuhll·n-.: ll,1m.l a'1
a un pegot, ll<·dtu nm harina de g:uha"'"' G {IR RE Sin: C.!tht.:.unn arm.1dlllo .
FILO \'ut llatll' r.t yuc \l[lmflca hamhtt'
II.ERJ\10SEAR lkspojar un.t f11<:7.t (]W'""k' L-Jrnc.
FLOR EA R Fd1ar algunas!'"'"' <'nn '"' ucuu' ··11· ) <k huesos. p1el ,-,pi m" CX(Cst" Jc !',1 "'·' l.'lr
mo¡Jd<),.
IIOGAO G utsn a )),.,.., uc verdu ra' para ammpanar o
FO:'IIT>A l'k11du Ll0 ramos g<'ll<'t aks p..:qucno pr<:parar dtl'e r'm plaln\. Sin : II IW¡•;II ln il ngadn, Ji ojo .
re> 1'""unll' c·am rc~IIHL g uiso, hogo. 1dt i111 " 'Crit11.
FOI{ M1"'A"'lTES ''""·" 1.unhit'n ucnominuda' HUESO DE CADERA Jl u.:,<••·ap<ill. hueso por<"n.
mnc:tr tonl.'llch. llllí:>O blanco
Ftl\DlUO lnC<lrp<lfrldl) li¡:adu cuando dos HliNCHF. ou... ¡,, de m.. ,~,
l'Ornpont:ntc~ Oh.'Z'-Iath>' lorman una nuc,·a "'u't.ltlll:l
dnndc no se r~cnnnn·nlo' oridnales .
J .\RAL1 Cerdo~ha¡c
JA~I 1•A Voz llana~ p. u ,¡ d<.'llumin:tr al hmnhre
GACHA Ls..:uutll.ttk• lot;t , urt·. olla de harr•'
GALGUEAR t ·,m,· r ,·nue eomiuas. JI(' ARA Ollctadc har1n
(;ASAPO c~mo~ron twg"' de riu JOJOTO Variedad Jc mait
\.01•'10 llo>la de 11lilll molido v pa nda. LAGARTO Curnc duw•k ,,., . Sin: ~~~rrón
GOl .OSO V<~ncdnd .¡,. gln l<ín al'ct·to ;¡ J,h duk.:,, LAPA J'vhHníl'nu n>edor de ~anw ull l) .I JH<'tiaua Sin:
pnc?1
'r,' ')l,P'·'
"- "' Vn7 u"'u"
-' <'11 1'" JI :wu> par:1t 1cnorn111J1 1<1
. :umillu. LE(
• 'HOSA
• s·m : po~pav-1
- - - 115
Glosario - - -- -
J,EJIA Cuu1.1 ~"llanca d.: unlogón. l\10NDO!';G0 ( Jllus, tnl''"· menudo,.
LO~llTO e <u le de ca m.: dt· r.:-. Sin: lnnw hnu "\10RlCHE \ancd.1d ll.mna ck p.•lma.
'olomú. -.olornll•>
MC<.:LIRA Oll.t de h.uru
L0:\10 REDONDO Corte dn·.unc Si n h>mL>
:\1U<.:IIACHO <..m.: de r" Sin: hnllo. capun. c"ñ<in
!1.11 cmo ~,1\t>mu "·dunJ11 .
b,Jll llll
) ,( 'LADA Reir'·"'" de lulo. f-iesta ¡ll\cml don<.IL "" -.·
>HlCn bd>1da> aln•lu'>li<'"'· l\1U~C lLLA C'am~n'n culor;1d•• elo- ""·
PISCO Nnrnhr.: rr.:gionRI del pavo. TAJVTA ('an¡¡~rn pequeño para t::Oillr hnrrnas
~ke-------------
PUt:RQlllTAS ,.,, pdg 110 ARROZTAPA1)(1••.rpdg 105
Pt'M.PKIN RICE •·trpdg. ll~ ARROZ CON CAMARONI'.S v<r¡>dg.158
A.RR( IZ CON CHIPlCHIPr •·er pd¡¡. 158
Qlflo:RRF.VF.SGAS ,.., p<i¡¡ 27 ARROZ CON CliORIZO •<•pdg M
Q UESO DE CABEZA, .., plig.11J.I ARROZ CON POLLO ,,.., pdg ,¡¡¡
QlJKWJU; CAPi\ •<·r¡><IK /S~ ,\R ROZ COS TORTUGA m pdR. 15H
Q UESO t Kl J'O '"' ¡1<11, JA ARROZ DE LISA ''" p•g /57
QUmBE ""' pJF. 1~7 ASADO Ht!ILE.''iSE vtr p4~. 177
ASAOJTO o~; POBRE ver pdg.1511
REfiUJ'O ICCISTA PAC IF!C,\ 1 .,,.,1"'.<- !S ASORRETI-: ""pdc M
RF.f;i\1\0NAS rrrp.tg. 129 ATOLLADO 0 GUISO SAP~.ROI'(I .,., pclg 177
REMOI.ACIIA.S l'ALIEXTES ENCURTIDAS vrrpdp 1/N
R.EMOL;\ CHAS REI. I.EN,\S ( 'O :'>o 111 lló.VII ,., ¡~o!x 511 BACALAO DE .PESCADO SECO.J.lSO ""'1'"8· lO
RELLENA BLANCA ,.,, pa~ /TI BAGRE ESTOPIADO , .., pdg.1JY
RELLENAS m: CIIOCI.O ' "¡>u,< 177 BAGRE f'f(J'I'O ' "pds /lO
RELLENAS DE GUINt:O w pa~ ll~ BAGRE SliDADO vtr pdg 1711
R~:PJNG ACIIO DE PESCADO 0 QUESO ,.,, pag. Z8 BANOEJA PAISA vcrpdg. ()()
RJS'J'EC; A I.A CRIOLLA •<r pdg. 11 i
SPR.-\TS I'C'fpdR./57 BOA ver pdg. 81
BOC ACH!CO EN ZUMO DE COCO,•., pdo. 1.19
T AJADAS tRITAS ''" ¡rnr. JO,< BOFEo·u~:./ 11
TAQUE ,..., p6F. ~IN
TORREJI\S DE LECHE AGRIA >rrpd,~. ]IN C ABEZA DE CORDEitO Cl KOSTRO J)IVJ'IO o·crpdg. .lQJ
TORREJAS DE ULLIJI 'O w¡JOQ /!U CARRITO ENVUELTO •·crpdg.15~
TORRUAS •.-r¡16R• .w CABRITO AL liOKNO ,., , JI"S /Jr/
TORTA 1>1-:ITAJADA T<rpriK 1114 CABRO BAIUCBARA ""pd,~ 1111
TORTA DE CHOCOLO ,..,.¡tá8 <o CACIJAMA o..-rpú~.111
TORTA DE C HONTADURO mpdR. /1(1 CACHAMA ASA IIA •<• pag 81
TOR'J A UJ•: J•::.;vn:I.TOS J)E CHOCLO ow pd~ 1/7 CAC llAMA SUDADA "" pd8 . 111 •
TOR'rA DE FRlJOI.F$ "" pdg. 59 CAI.AMARES RELLENOS (COSTA ATLANl'fCA¡ mp6g. 1<9
TORTA DE HUEVOS DE l't:S(:AI>O "" pd8 2A CALAMARF.'> Ilf:u .m•os (COSTA PACÍFICA) o•cr pdg. JO
TORTA m;: ~fA DURO ver póg 1JO CALLOS COS fiARIIANZOS •~rpós 130
TORTA DE NAMK ""'pdg. 2!1 CA~iARONES O LANGOSTINOS C0:-1 ANIS "" ¡1Jg 159
TORTA DE St~'5(1S CON QUF.SO "" (~<fg JO CANON DE CEIIDO ""¡>•is 60
'CORTA DE SESOS CON VlTORIA ver pdK. 59 CAllo\ COL GUISADO ,..,pd$ 160
TORTA DE ULI.IJCOS ""JHI8· 110 CARACOLES GUISADOS CON COCO o•trpt!J:. 160
TORTA DE YUCA vtr pdR.ITI CARAPACHO J.IJo: JAIIIA "" p4~ JO
TORTA DE ZANAHORL\S ••cr pag. 111 CARNE AFANADA o·trpág. 112
TORTA DE ZAI'AI.J,() w r I'Jg. 111 CARNE ASADA EN TIESTO ver pdg 61
TORTILLA DE VITORIA vu p~. !9 CARNE ASAOA-'I'UNHOS ver vas. SI
TORTILLAS ABORRAJADAS ver p4R· 1i 1 CAJL'IE EN .POLVO ''" pdg. 61
TORTILLAS AJIOKRAJMIASCON GUJ.SO OE CARNE,.., póg. i 11 CAR:'\E JAMONAOA wr pág. 61
TOSTADAS DE PLÁTANOS (FRim)verpdg. /OH CARNE IU l'IAI)A O DESHILACHADA o•crp ág. 160
TORTILLA DEPLÁTANO MADURO m pdR. 59 CAilNE SllDADA ''" páR. 1/l
TOYO ••t r pdx. 28 CARNITA DE HORMIGA ••erpdg. 112
TUNCOS .,.,. pdg. 105 CAZUELA OF: CON liJO ver p<~ 130
CAZUELA DE MARfSCóS m t.Hfg lO
VlNAGRf:l'A "'" pdg , 60 COCJJ)O CAMPESINO ver pcíg. 205
VINAGRETA DE AGUACATE o·tr p4R. 60 COCIDO 1n:lillll,\ CIIOQOE ..., pdg. 100
CONEJO AHUMADO ••tr pdg 11111
YIJCA COCUIA (COSTA ATL.\NTICA) m pdg 1$7 CONEJO A LA PARRILLA ••trpdg. 206
YUCA CON SUERO -.rPdR· 157 CONEJO CON JIKlJOLES ver p~ 206
YUCA FRITf.\ w r pdg. a9 CORAZÓN Vtr pdg. M
YUCA Y PLA'I'ANOS o•: MOI,Jio:SJIA "' pdg. 21)5 UJSTJl.LA DE CORDERO ASADO "" pdg. 2()(o
COSTILLAS UR CJ>ROO f.RITAS .,.,pág. ·~¡
ZARAPAS DE MAZORCA ••a pág. 205 COSTILLAS DE GAMlTANA ._, 1,r8 . 81
COTOLETAS , .., pág. &1
CRIAOILLAS llf: CORDERO •·er plig. 2()()
CUJ ver p6g. 11J
CHA!'IFAINA ''" pdg. JI
CHICHARRÓN mpdg. 62
CIJJCJJARR!JNES (VALLE·CAUCA-NARlNO) o•er pdg. 112
AI.IIONI>IGAS m pu~ . 1 )7 CHINCBUUN (TRIPAS OF. RFSl "' P"B· 112
ALBÓNDIG,\S m; l't:S( 'AIIII O (."ARACOL 'a pdR. 157 CHIVO w r pdg. /JO
AI .RONJ)JGÓX ,.., piiR 1111 CIIIVO RJ•:LLENO ow pdg 178
A~ CAS Ut: RA "A ' t't f'C'~ ,'</ CHORIZOS ver pdg. 6.?
ARROZ A1'0LI.AOO O Ul·. MI 'JI\R ,.,.,¡m¡: JY CHULETAS DE CERDO o·u pá~. 206
ARROZ A'fOI.LAOO !VALLE-CAI:CA·NARI ÑO I ,.,,, pu~. 111
ARROZ Al 'OJ.J.AIIO llE ALMEJAS m f>'!R. 2V DENTÓN 0 BOCACIDCO CON ~~'SC.o\MAS v<rpds. JI
ARROZ ATOLLADO J>f( CARNE AHUMADo\ •·rr p6R. 19
ARROZ ATOLLADO Ot: t:HAMIIERO ,.,.,,, , 1'' J(NCO(:AOO OEJAffiA m p6g. 31
ARROZ ATOLLAJ>O l.lE TOYO AHIJMAilO ''" {"'Nzg ENCOCADO DECHAIJI'IZA ••npd8 , .11
ARROZ ATOLLADO CON ,IAIIIAS OCANGRE. OS •·c·rpóg.Z(I ENSALADA DE POLLO ver pág. 62
ARROZCLAVA1>4hrrf•d• lO •:NTR.:vto:RAOO (ASADURAS¡ ver pdg. 81
ARROZ MARiNERO m pi/~ 1511 ESPAGUETIS • •rpdg.l:JO
---221---
PASTEL SA.'\' PIID111'0 •trp.l¡. 17'1
fii .Kif.DE CORDON .,.,~ 61
PAVOE'\'GAI.ANTINA •trpdJ 17'1
UUCHE l'lT puJ JIJII
FRUOI.t.'iiii.AACOS CON COSTILJ.A vt: CERDO TOClNET \ .,.., PtJ'ITORlA ""'pdf 131
PE.IL"<U. AL HOR..'\'0 "" p.l~ M
~. b.l PES(' ~110 CON COHOMBROS '"1'"'' 14
FIUJOLES VERDES {'ON COSTILLA mp<fg. 178
l't.'WAOO CON Ll'LO CHOCO... NO w pdR. J~
FRITANiiA l'trpd~ ](ltl PESCADO EN SAI.SA Ut. :O.ARANJA AGRIA "' pdg /62
FRITO (PATALONt:!>, IOSfADA.~. TAJADAS. VUI:A. PAI'AS V
IORTILJ .A)In p(( /08 PESCAOO J.:NCURTIJ)O w P"8 IJ
fl.il\'DIIlO u•: QUESO V CARNE vn pag. 61 PI('AillLLO DETORTllGA ' " ¡•ls Rl
PICILLO DE PESCA no l'tr pdJI.Ii.i
GALLINA ,.., ¡«ls 11\11 PICOS "'' ¡•4g 131
GALLO, GALLINETA O PEAOlZ EN JIAKIIO vfrpdR. ~/ l'lt 'IIONES vrrpilg./.11
(lA~UTANA RELLENA "' ¡•d.~./11
PIERNA DE COitf)lo;lll l••tr pd~. 21111
GARAPACHO ,.,., p<fg 11>11 Pl~mNTONI>.S RELLENOS "'¡mg 1>-1
COROCIIJ~ l't:I'HO mp•~ 112
I'I:O.CROS DE TORTUGA m pd~ IIJ
Gt.:ACUARAC \ ~liOAIIA " ' pd~. 101 PEPlTORIA DE ('I IIVO w pd~. u:
PIQl1) 7n : BOGOTANO ...,. ptJg ..'0-~
Gl '1~11 ut: (' AJ(ACOLES " ' P"X 11!
Cli!SO DE COGOI.I n m. I'AL~IA DE CRONTADl'RO "'!"'~ 1• I'ClLLO ASAD(hcrpug 1M
GtriSII Ut. I'III.A 01:. BABILLA 1.,,P"& .12 POLLO FRITO .,,f'd1t. 6i
POLI,Il GIU'J'ADOR m pdg 17'1
Gl ISO DI:. CORDERO '"",., .'W
Gl'lSO DE CH \MBflllh,., f'"( .11 PCl,CHE >-updg lb./
Ct:ISO LU' 1'111\ 11 111 ll:lA:O.AI " ' ~ IC>I POSTA DE CAIL'\'E •.., 1"'6 lb./
GLI~OOE.GASAPO ~trpu< l! POSTA lll( RES '" pdg 6.l
GLISO DECl AC.UA "' f'"g IJ I'IJCJJERO BOCOTAJI/0 vr• l"'g 2M
GlliSO lll:.la All!'. wrup .<. PUCHERO BOYACJo:NSt. w p~r. :o11
lil<ISO DE JILE\'OS 01:: SIERRA '"P"'· .11 Pt::'I.IA DE ANCA wpag 6~
GIJISODEIGl'A'.\ Inpa<• 11 1'1 SANOAO DE BAGRE !PARCO O CORVINA) m P•'~ 35
GliiSll m : 11a 1/1/,AS 11 PATOS SAl. VAJES m l"'t 11
liiJISO DE ~1UNCII LA ,.., 1'".< ll RECIOS (BOLI.ITI~~ l't;QLEÑOSI vr•r¡m~ 111
t1UISO DE PATf.· IIIIKIIO 1u ''"R .<J llt:l.I.EN.o\.5 ver P•ll 35
Glii~O m: KA'I I)'IIJt. MOSTE ,Uil1MADO ,.,.,¡m¡:. n IU1'iONES V<'r ¡xig 65
GIIISII IJI•: SA 'IC:ARA ,.,., 1"'~· .l.l ~OP.A Vtv.J A 1"' p6R. llJ
GUISO DE Sl' t.TAN .,., r•••: H RliNIKJW:'I. (RONOÓNI ••t·r 1'"11 /O?
GLIISCI Ut '1011 lliGA 1 tr pó~ 10
ealiSO DE TOVO 1w ¡·•~ •• ~r\BALOCO~C{)('O '"''"~In<
CUISO DE n r1.11.111 AIII.~IAOO O ARMADu.LO "' !'•'< 1-1 SA 11AI'41t.UE (. IJAR.\PII "''1'"' ''
GlfiMI vt. li)RRA Alit!MADA ,,., ,.., ' ' SOHIU.B.ARJUGA \l IIOKNU "' 1"'~ ·"'
SOBREBARRII;A ~lO \DA .. ., 1" • ~"'
GCISO Gll ~JIIIII "' 1"'< lb/
SOl ()Mil O C'RIOLI.O '" 1" •
GlJSOS '" P"• 1/ ~UPLo\DO DE 8 \t:Kt "' ..,, 17V
8..\LI AI 'A~ ,,p.l,. ':
mc;ADETE w I"'K /M T.-, MAL 'BOGOT.\ ' l l 1-rTI"'II· -~"'
Tr\ \1AL DE BERENJENA ,., l"'li lf<l
alCADO In P··~ /11
HICADO OPA IAI'II'ES MOLIDOS '"P"0. 1/J T A.\IALES ANTIOQli~.'Í,O!> "'' pap (l5
TA~I \LF.S CAIII"GLl:'.ÑOS ""r-~ 111
1 AMALES NAJU''ENSES m 1'"~ 11.¡
LECHONA m'"'~ 17H TAMALES SA.'\'TANili>.K~:ANOS o·rr¡tilN 11!
LE'II;IIA 1 liiiiERTA '""I'~K ,,¡
l .F.:-íGUA EN SALSA"' pd~ !JJ TAMALES VALLL:\OS ''"p<t¡t.JI<
TAMAU:S (TOLL~·IIUlLM "",,n,: 17'1
I.OS ¡t:n ;s "' 1>A8 :1117
TAMALES DE CAI .AIIAZA 1u f>d~. :11'1
LOMO "'IIIJ~. 1/J
I.OMO IIICliE ll.NCEIIOI .I.AUO w pDg. f • 1 TAMALES llJI. n•:KUO V GALI.INA ',., l'"" 1<
LOMO DI' 1'1• KilO M ..'ARo\MEL·\110 '""''"K
11.1 TAMALES DE CHIGLIA ,.,., 1'·'~ 11
LOMIIIII• l't.ROO BLA"CO "' pa~ ó.< TAMALES DE !\1AS.\ llt: AltltOl<w ¡>u< <:i
LOMO OE Cl'RIKI ( 'ON llt.REI\JI::N•\S '" 1'"' ll' TAII.fl\.l.l'$1>t: l't:SCADO • ,., P•~ ''
LO~IO l)t 1 llllKI <ON MOR \S() J.tJLUS wtrpug 1/J TMIAI.tJ>OEPlA.'GUA ~r't"'¡ 1~
LO'II 'IlA~ Ot. tOROFRO '" t•J~ !f.r:' TAMALES OEPIPJAN 1wpJt 1/rl
T\.,L\LESili·.IU-'>I'I..AM>OR><•t •• /U
1'4 \tALES DE TORTUGA lll ltiO • pJ( Jo
1\lAC \BRO" ~ 1'0' POLLO '"'1"'& Jl/
M•\\lii'A tTl..M.-.t.K.~ A LA ll ~I'<FRAtltrp.l¡. ~ 1"TUCO HT ,... RJ
TER,.'IJ!RA A.'iAUA >t:rpd~. :/Q
\lA..'\ TI "'"P'I). ,,.
~IAL\MORR \1' 11101 ITA '"P"t 2.07
·n , IL,ERO '"P"I ~111
~IOJARRA fRlTA o·r¡HtK 1h/ r~.I!-'ERO DE \1ENTRE •~• '"' 1•1
MOLLEJAS DE POU .OSA 1.1 EADAS m pú~ M TOMATES RFI.I. FNil~ w NR fiO
TOIITA DE CALABAZA Y t'1 1!1>11 w pdq !JI/
MORCil L. ~ S , .., N~ 1>-1
J'ORTA DEMENlll>ll mpuR.11U
1\.tl'CIJA("IIO l'npaR. 1/J TORTA lll\1 llli'.VOS DE 1'0RTl C \ "' ¡tdo, H4
MlRILLO ES'flii>'MKI m pd(. 0:07 '1ORTILLA BARBA'fl'S(' A ,.., ¡>u¡; 13~
'1ORCAZAS O PALOMAS w J>d~. M
!»,•:Qlll\ ('I'INA.IOJ m¡m& 111
TORTUGA IW' pdR. 84
TOIITt.:GA DE CARAPACIIII I'"'(Id~. {O
PAJ,\BII.I.A w pdR. M TRIPAZO .,., pdg 11.1
PAPAS 1'111'1 A~' " pdR IQJI TRt.:CJJ,\S , , pdg Z/0
PARCO fRITO I' NSAI.SA UEMOSTAZA o<rpdo U
PARI;o ROJO ltELLENO '"l"'& 161
Po\~ 1t.l. Dt. ARROZ •rr /-'& //U t.:BRE '" ¡~<~g 115
PASTEL Dt. Pt'.SI' AIXl •<rptJ(. J.l t!Ritt. t~'iCAB.ECU-'DA "' l"'t 'In
- - - 222 - - -
-
\lt:I)A fl~. l .~RNE ~AL \DA "' i"'" lhl ~:M !'"NADAS DF. ARKO:I. m: LECHE"" pa~. 1M
VI l oDO Cl.ASICO ' " '"'" I " J F.i'iYl'CADO m pdl /~J
VIUDO Uf• II{)('AOIIt 'O O 1' ~ 1' \7. ,.., P" ~ /1<11 ESPEJLELO O"- MANGO BICIU: wpJ¡¡. 1"<
ESf'O'JAOO nE Ct.. RUBA "'p.lg '11
\1 FGRI\\OEBLKKO , '1'"' ¡,¡ CELA IINA III.ANCA \ N¡,.(, ItA,,., 1'"~ '''
\!.FA 'f)()()l E.~ .,.,/''" M
Al MO.IAIIA 'AS l 'ON \IIEL Ut' AIIEJAS " ' !"' ~ 11 < JAU:A lll! ARBOL DF.li'A' " ' P<·~ "'
AIU:()C 111'1·' ~~ f'dll M JAlt:A DE Gl A\ i\8 \ •a f<lt II!IJ
ARROl m 1 l.t'HE .,·rp•c 11'
\RROZ Dt.l ECHt. Ul I 'IX'O "' !'"~ .!1> !\1ANJAK RIANCO W PUR 1/h
MAIUA LUISA ,.,,, 1"'8· 1>7
1\IAZAMORRA " ' pd~ r.l
BOC.W II .I.O \ E.U MI '" 1"''
1'! MJ.Itl· 'IGUES '" p.l~ !/!
RRE\ \".t • •' ALMJtl.\K ,,., 1'"\' U 1 \IONCO·MOMóll IH' \LANORAtA " ' ,.,~ /r,4
BIU. \ ~~ CON \RH)liPE. " ' pu, 'lO
HOUTAS m: Yl'C:A ~.!lo \111'1 ,.,., l"'~ ''' NATJJ.I.A 1 ,. , f'4i~ 66'
!loOCIIEHI '•:ro.l\ "'1"'1 IIW
t ABEU. IIOIII• 1'\P\\ \Bil..HF '"f'J>' In
C\~(OS OE 1.1.\10' "• 1 ·~ '11 I'AI'I\ ~ \ tO MEI.0:\1 R"-1.1 .1· NA '" I"'K / 1>4
( ASI'IIUII F.TAS ~t·rr·•~ 11; Plt: OF MANGO,., ¡oug. /M
I 'AS()I IITOS DECUA\A8A m¡>U<' 11111 PIQNONO m paR. M
COCADAS',., P<l• 11> PLA 1ANO P,\SO ,.,., pll ~ 11o1
l'IIR' I \I)()Ofl.t(Jifllf.l'Aillto\ ''1"" JI! PI . \T\,OSI'IAUI RIISASAOOS >trp.J~ !12
t RE.\1' uu u·~ ·", ·•• b l'<l'i KF DE NATAS •apd.¡.; U>
( l lAJAI>AS t: !lo \'lt.l .•\11 ,., 1"'" !I/ POS 1111·: m; TOMATES •·rrpdR /In
( 'JI \Nl \t ' \S "' JI•' tr. ()I II•.Stl OEMANOARJNA O 'ARANJA >'irpJ~ /In
111 \AM \RG \00 O NO! HJo.Hl 1 ' \ "' 1'"< 1/t• SOPA BORRAI 'JIA ,.., I""K·I>.<
Ol tt'UJI 1· EI,J()\'i •apag JI/
lll'I.Ct: I>E (;tJA \' All-\ , tr l'"·" 1Wl TAJAII,\.~ EN 1\of~. LAO o•trp.JR // ()
111 U '1' m GROSH I.A~ ·u P"': 11' TORT\ DE DATA U '"1••• l>\
111 L< • • Ul 11111'\'0S u• TOI!Il t,l\ .,, 1-.~ " TORT \DE COCO t \ Al.l l ~l'~IXA·'ARI'\01 "' t••• //(•
OlLCE.Oto MAMt.\ 1rrr)m• ~~~ TOR 1A 111•, MANZA'\A "'fiJ~ U J.
lll 1 1' F llF MA RA:O.IIN m""" N 1 TOR 1 A Ot, MIIJII'~li'i w.·r pdx. !IZ
J)LJ.CF. Ul•' \JORAS t(> t'JIESASI ••N AI.\11111\R •er p.1~ ~~~ TORf \DE ~OJI CON l 'I IIIWRTo\ mf'•~ ~1!
lll LC t.OFPAI'.\YI H \ ,..·•r !11 'l'lllt 1 .\ n•· P<\Sl'ORF.S '"~" /lb
111 1 l ' F OE PO\IAJlltll~.\ • • ¡• ·4
ULLL'I.IJI' IO~l\lt l>f Alti!OI mp.•g 111
ll.l - - -
CARLOSORDOÑEZ CAICEDO
Ha de~armllado d~sde muy temprana edau ~u alíctón en el «Cordon Rleu,.} la Vatennt'" y en Nut.:va York
a In gastronOIIIHI y al folklun:. actividad qm: lo lk\'ó a en el Food Center [n>lltutc of Al han y y wn la más
formar parle ~1<.>1 R.tll~:t Folkk~rico y Popuhu de famosa especialista en comtdn china. Mmc. Virginia
México.tculi7.nr trabaJO~ de tnvestigactón para f'l Lec.
l.N.B.A y fundar~:on Alexandre Jod\lrowsky la Como mvestigauor. coopen) con P<tula Yarson en un
célcbte Ct)mpañía de Mimos con la que recorriera un portante trabajo de invcstig.udún sobre la comida
toda América. marroquí y realizó la cxt:ur~iüngaRtmnómka a
En J9ól fijú ~u t~stdencia ~:n Nueva York , en Jontk Oriente de <<El Gourmet Clul1 de Texas... A su
fue propieta110 de.,¡ .a Du~na MeSH». célel:>n: r~:gre~o a Colombia. realizó para ellnsututo
r~taurantt.: !auno. famoso por sus clase> dt.: cocma . Colombiano de Cultu1 a un impnrtanlt: traba¡o de-
Fstudío~o de 1.1 gastwnvnua realizó en l'a• JS cur~os tnvc~tigación sobre la com1da tradicR>nal colomhiana.
- c)4sesori4 ycorrettÍÓJt
SEGUNDO CAJn<:ZAS ROS~: KO LUDWIG RAUCH AMON
Micmhw ud tordón Olcu 1.k Yan~. estudioso t' Formado en Austua su 11.-rra natal, ~e ha dedicado
10\'e~tig;¡dur u~ la cocina. reúne en ~u v<•lum•noso durante largos afltls a la alta gastrvnumi11trahajanuo
curriculum nombre~ de ~ran trnscenuenc•a en la como Chef de prC\llgii)'O\ hoh.:h:~ en t<ldo el munlll•
rorma1.1on lk un auh:nuco Chef: d Hotel Sa\'O)' de entre los que dcstm:am<h d Wt.:lzer A'tnria y el
Londrc~ . 1 e' Allt:s de Canne~. d Hotd Charltnn uc Sudbalm de Au~tna . el 1lutd l>c' Alpes. SUJ.ta.l:.l
E~tot.olm<l >clmdable \laxim·~ de Pan'
f.ranl.Jurtcr Hof..·\leman1a, Juntan lnt~:rcontlncnwl .
Autor de un lamoso IJhm \it.:mpte rc.·duado) Jurda111a: Bnh Rcach lntt.:ll'llllllnental de la •~la de
)tcmpre .tgotadu, 'e ha dc~crnpcñadn como ( hl'l Bah. Indonesia. el Outto lnterwnllm:ntal Gtl<l\:tna
l:.jecutho do.:l Yal¡¡rio de la Ple>Jde-ncia uc la de Veneruela y .:1 Hotel 1ntcrconlmcJilal "Vledéllin uc
República , hu fundado y dmgtdo import;Jntes nue~tro país. R1gutosn y pcrlccclmii~Hl or¡!anizat.lor.
programus tk relevistún en nue~tro pab y en l'l e:.. re,ponsablc dd mnnrajc y ll¡ll.'llllta de prestigioso•
extran¡cto y <hrigc y as<.:sora los re~laut:tnh·~ m.ts re~taurantc~. bar..:s y fcntroo ga~tronümicm pm toda
célel.>rc~ ck Cnlllmhia. entre lo~ qm: 110 P•Hlenws la geogral'ia nacional. ascsmandn a prestigios¡~~
ulvtdur al llmcl T~:qucndnma. La b <tgara de Bog.UL:'o cmpre~a~ especializada) ~.·n montajes y ct.¡lllpamicnln
v el Cerro :-.luttbaua de Mcddhn. gastronómico.
Premiado en mi.Kha' oportunidade~. 1icn..: 1.:11 su M:ís amigo de haL·e¡ que de puhlit:ar su-. ~.:xperiencias,
haber el wdic1<tdn ..(iuaic.:apuro>+ de Venct.ud:• ha colaborado acttvamcnll.' en la cunkcm~n de uno
Un autenticO 1.'\llldimu dc la p.ast ronomia 4ll<' h.1 de lo~ recetario~ mas 1mportantc~ del mundo. el
dedicauu l..rgn' ano> a la dtfu~ión de ~us lntercontincntal C'ook Bnuk
conocmucnhl' a travó de mcontablcs cu~o' de
protocolo, cocina} gastronomía en la\ aula~.) a
través de la telc\l~ión
llJ
COSTA DEL PACIFICO: VALLE-CAUCA-NARIÑO: TOUMA-HUILA: