32

BÖLÜM 3

3. KURPLARIN APLİKASYONU

Karayolu, demiryolu ve benzeri güzergâhları, mücbir noktalar arasını arazi koşullarına göre, kırık
çizgilerle bağlarlar. Bu çizgi yol eksenidir. Kırık noktalara some noktası denir.

Şekil 36.

Some noktaları S harfi ile gösterilir. Yol üzerinde hareket eden araç kırık noktalarda dönüş
yapamaz. Kırık çizgiler bir eğri ile birleştirilirler. Bu eğri daire yayıdır ve bu yaya kurp denir. Kurp
aliymana ( yolun doğru olan kısmına) değme noktasında teğettir. Kurbun başlangıç noktası ,bitim
noktası , şeklinde gösterilir. Φ = A, = C harfleri ile gösterilecektir. AC yayına developman boyu
denir. Bu yayın orta noktası bisektris olarak isimlendirilir ve B harfi ile gösterilir. Burada ∆ = γ ile
gösterilecektir.

3.1 KURP ASAL ELEMANLARININ HESABI

37. Şekil kurp elemanlarının tayini

∆ : Projeden hesaplanır
R : Proje mühendisi tarafından takdir edilir.
T : Teğet boyu (tanjant) hesaplanır.
L : Developman boyu hesaplanır.
BS : Bisektris hesaplanır.

Bir kurbun asal elemanlarını veren eşitlikler aşağıdaki gibidir.

γ 2πR R
T = Rtg , D= γ , BS = − R = R(Secγ / 2 − 1) (1)
2 400 cos γ / 2
 33

Örnek : ∆ = 93g.7420, R = 1200 m olduğuna göre

Çözüm : T = 1087.48 m
L = 1766.98 m
BS = 419.44 m olur.

3.2 BİSEKTRİS NOKTASININ DİK KOORDİNAT YÖNTEMİNE GÖRE KOORDİNATLARI

X = R.Sinγ / 2 (2)
Y = R(1 − Cosγ / 2) = 2 R.Sin 2 γ / 4
S = 2 R.Sinγ / 4
KB = R(1 − Cosγ / 2) = 2 R.Sin 2 γ / 4

Şekil 38. Bisektris noktasının aplikasyonu

Örnek : γ = 70g.80, R = 400 m olduğuna göre bisektris noktasının koordinatları (2) eşitliğine göre:

X = 211.14 m, Y = 60.26 m, S = 219.57 m olmaktadır.

3.3 SOME NOKTASINA ULAŞILAMAMA DURUMUNDA KURP ELEMANLARININ TAYİNİ VE

APLİKASYONU

Some noktasının nehir, deniz, uçurum, ağaçlık bölge gibi yerlere düştüğünde bu noktalara alet
kurmak mümkün olmaz. Aliyman doğrultuları üzerinde E ve F noktaları alınarak şekilden φ, λ ve b
ölçülür. Sinüs teoreminden;

Sinλ Sinϕ
SE = b. , SF = b. (3)
Sin(ϕ + λ ) Sin(ϕ + λ )
eşitlikleri yazılabilir. Ayrıca,
γ
γ = ϕ + λ , t = R.tg hesaplanır.
2
t = SE + EA = SF + FC
EA = t – SE, FC = t – SF (4)

elde edilir. SF doğrusu üzerinde EA kadar, FC

doğrusu üzerinde de FC kadar alınarak Şekil 39.
kurbun başlangıç ve bitim noktaları işaretlenmiş olur.
 34

3.4 KURP ARA NOKTALARININ APLİKASYONU

3.4.1 Dik koordinat yöntemiyle aplikasyon

Kurp ara noktaları dik koordinat yöntemine göre aplike edilecekse teğet (aliymanın uzantısı) X ekseni,
A başlangıç noktası, OA da Y ekseni olarak alınır.

Şekil 40.

Kurp üzerindeki noktaların eşit aralıklarla dağılmasını sağlamak için iki yol izlenir.

a- Developman boyu
b- Sapma açısı

nokta sayısının bir fazlasına bölünür. Bu durumda yay uzunluğu;

D l
l= Buna karşı gelen merkez açı ε = ρ bağıntısından hesaplanır.
n +1 R
Ara noktaların koordinatları

X i = R.Sinε
Yi = R − RCosε = 2 R.Sin 2 (ε / 2)

yazılarak aşağıdaki genel eşitlikler elde edilir.

X i = R.Sinε
(5)
Yi = 2 R.Sin 2 (ε / 2)

Şekil 41. Ara noktalarının eşit yaylara göre hesabı

Örnek:

Bir kurbun başlangıç kilometrajı 130,75 m, bitiş kilometrajı 250,80 m dir. R=300 m olup kurp üzerinde
eşit aralıklı 4 ara noktanın aplikasyonu yapılacaktır. Dik koordinat yöntemine göre koordinat değerlerini
hesaplayınız ve kontrolü yapınız.
 35

250.80 − 130.75
γ= ρ = 25.4754 grad
R
γ
ε= = 5.0951
n +1
ε
X1 = R sin ε = 23.98 m Y1 = 2R sin 2 = 0.96 m
2
2ε
X 2 = R sin 2ε = 47.82 m Y2 = 2R sin 2 = 3.84 m
2
3ε
X 3 = R sin 3ε = 71.34 m Y3 = 2R sin 2 = 8.61 m
2 Şekil.42.
4ε
X 4 = R sin 4ε = 94.41 m Y4 = 2R sin 2 = 15.24 m
2
5ε
X C = R sin 5ε = 116.87 m YC = 2R sin 2 = 23.70 m
2
Kontrol
X B = R sin γ = 116.87 m
γ
YB = R sin 2 = 23.70 m
2
Şekil 42.

3.4.2 Dörtte bir yöntemi

Kurp ara noktalarının hassas olarak işaretlenmesi gerekmiyorsa ya da γ açısı küçükse yaklaşık bir
yöntem olan dörtte bir yöntemi uygulanır.

R2 γ
e= R− , e = 2 R.Sin
2
(6)
R +t
2 2 4

Şekil 43. Dörtte bir yöntem

Aplikasyon için BC kirişinin orta dikmesi üzerine e'=e/4 kadar alınarak D noktası bulunur. Sonra BD ve
DC nin orta dikmesi e''= e'/4 kadar alınarak E ve F noktaları bulunur. Aynı şekilde kurbun diğer
yarısının aplikasyonu yapılabilir.
 36

3.4.3 Işınsal Yöntemle Kurpların Aplikasyonu

Aplikasyonu elemanları aşağıdaki şekilde hesaplanır.

Nokta Açıklık Aplikasyon uzunluğu

No Açısı (7)
1 ε/2 ε
A1 = 2RSin
2
2 ε 2ε
A 2 = 2RSin
2
3 3ε/2 3ε
A3 = 2RSin
2
4 4ε/2 4ε
A 4 = 2RSin
2

Şekil 44. Kutupsal yöntemle aplikasyon

3.4.3.1 Poligon Noktalarından Işınsal Yönteme Göre Kurp Ara Noktalarının Aplikasyonu

NN Y X S2 γ2=42.5476
P1 2505.00 2400.00
5 6
3 4 7 8 9
P2 2765.00 2315.00 1
2
F2
Φ2 2642.00 2499.00 T2
X L9
T2 2790.00 2367.00 LT2
R
S2 2737.00 2457.00
P1 P2

ε εn
O

Şekil 45.
R=300 m γ=42g.5476

Kurp üzerinde 20 m aralıklarla aplikasyon yapılacaktır.

γ
ε =
10
ε =2.1274 K i = 2 R.Sinε i

Kurp üzerindeki aplikasyon noktalarının koordinat hesabı

2737.5 − 2642 95.5

φ 2 S 2 = Arctg = Arctg → (φ 2 S 2 ) = 73.9027 (φ 2 S 2 ) = 126.0973
2457.5 − 2499 − 41.5

2790 − 2642 148

φ 2T2 = Arctg = Arctg → (φ 2T2 ) = 53.6339 (φ 2T2 ) = 146.0973
2367 − 2499 − 132

2790 − 2737.5 52.5

S 2T2 = Arctg = Arctg → ( S 2T2 ) = 33.4650 ( S 2T2 ) = 166.5350
2367 − 2457.5 − 90.5
 37

(φ 2 1) = (φ 2 S 2 ) + ε = 126.0973 + 2.1274 = 128.2247 K 1 = 20.047

(φ 2 2) = (φ 2 S 2 ) + 2ε = 126.0973 + 4.2548 = 130.3521 K 2 = 40.071

(φ 2 3) = (φ 2 S 2 ) + 3ε = 126.0973 + 6.3821 = 132.4794 K 3 = 60.050

(φ 2 4) = (φ 2 S 2 ) + 4ε = 126.0973 + 8.5095 = 134.6068 K 4 = 79.962

(φ 2 5) = (φ 2 S 2 ) + 5ε = 126.0973 + 10.6369 = 136.7342 K 5 = 99.785

(φ 2 6) = (φ 2 S 2 ) + 6ε = 126.0973 + 12.7643 = 138.8616 K 6 = 119.496

(φ 2 7) = (φ 2 S 2 ) + 7ε = 126.0973 + 14.8917 = 140.9890 K 7 = 139.075

(φ 2 8) = (φ 2 S 2 ) + 8ε = 126.0973 + 17.0190 = 143.1163 K 8 = 158.497

(φ 2 9) = (φ 2 S 2 ) + 9ε = 126.0973 + 19.1464 = 145.2437 K 9 = 177.743

(φ 2 10) = (φ 2 S 2 ) + 10ε = 126.0973 + 21.2738 = 146.3711 K 10 = 196.790

Not: γ sapma açısı S some noktası aplike edildikten sonra teodolitle arazide ölçülmektedir.
Hesaplarda ölçülen γ açısı kullanılmaktadır.

Y 1 = Yφ 2 + K1.Sin(φ 2 1) = 2642 + 20.047 * Sin128.2247 = 2660.11

X 1 = Xφ 2 + K1.Cos (φ 2 1) = 2499 + 20.047 * Cos128.2247 = 2490.40
Y 2 = Yφ 2 + K 2.Sin(φ 2 2) = 2642 + 40.071 * Sin130.3521 = 2677.60
X 2 = Xφ 2 + K 2.Cos (φ 2 2) = 2499 + 40.071 * Cos130.3521 = 2480.61
Y 3 = Yφ 2 + K 3.Sin(φ 2 3) = 2642 + 60.050 * Sin132.4794 = 2694.40
X 3 = Xφ 2 + K 3.Cos (φ 2 3) = 2499 + 60.050 * Cos132.4794 = 2480.61
Y 4 = Yφ 2 + K 4.Sin(φ 2 4) = 2642 + 79.962 * Sin134.6068 = 2710.44
X 4 = Xφ 2 + K 4.Cos (φ 2 4) = 2499 + 79.962 * Cos134.6068 = 2457.64
Y 5 = Yφ 2 + K 5.Sin(φ 2 5) = 2642 + 99.785 * Sin136.7342 = 2725.63
X 5 = Yφ 2 + K 5.Cos (φ 2 5) = 2499 + 99.785 * Cos136.7342 = 2444.56
Y 6 = Yφ 2 + K 6.Sin(φ 2 6) = 2642 + 119.496 * Sin138.8616 = 2739.91
X 6 = Yφ 2 + K 6.Cos (φ 2 6) = 2499 + 119.496 * Cos138.8616 = 2430.50
Y 7 = Yφ 2 + K 7.Sin(φ 2 7) = 2642 + 139.075 * Sin140.9890 = 2753.23
X 7 = Yφ 2 + K 7.Cos (φ 2 7) = 2499 + 139.075 * Cos140.9890 = 2415.52
Y 8 = Yφ 2 + K 8.Sin(φ 2 8) = 2642 + 158.497 * Sin143.1163 = 2465.51
X 8 = Yφ 2 + K 8.Cos (φ 2 8) = 2499 + 158.497 * Cos143.1163 = 2399.68
Y 9 = Yφ 2 + K 9.Sin(φ 2 9) = 2642 + 177.743 * Sin145.2437 = 2776.71
X 9 = Yφ 2 + K 9.Cos (φ 2 9) = 2499 + 177.743 * Cos145.2437 = 2383.05
Y 10 = Yφ 2 + K10.Sin(φ 2 10) = 2642 + 196.790 * Sin146.3711 = 2790.65
X 10 = Yφ 2 + K10.Cos (φ 2 10) = 2499 + 196.790 * Cos146.3711 = 2367.45
 38

7665 − 2505 260

( P1 P2 ) = Arctg = Arctg → ( P1 P2 ) = 79.8847 → ( P1 P2 ) = 120 g .1153, P1 P2 = 273.54m
2315 − 2400 − 85
2642 − 2505 137
( P1T2 ) = Arctg = Arctg → ( P1T2 ) = 60 g .1634 P1T2 = 169.03m
2499 − 2400 99
2660.11 − 2505 155.11
( P11) = Arctg = Arctg → ( P11) = 66 g .4065 P11 = 179.53m
2490.40 − 2400 90.4
2667.60 − 2505 172.60
( P1 2) = Arctg = Arctg → ( P1 2) = 72 g .1843 P1 2 = 190.50m
2480.61 − 2400 80.61
2695.40 − 2505 189.40
( P1 3) = Arctg = Arctg → ( P1 3) = 77 g .5572 P1 3 = 201.80m
2469.68 − 2400 69.68
2710.44 − 2505 205.44
( P1 4) = Arctg = Arctg → ( P1 4) = 82 g .5862 P1 4 = 213.37 m
2457.64 − 2400 57.64
2725.63 − 2505 220.63
( P1 5) = Arctg = Arctg → ( P1 5) = 87 g .3130 P1 5 = 225.08m
2444.58 − 2400 44.58
2739.91 − 2505 234.91
( P1 6) = Arctg = Arctg → ( P1 6) = 91g .7803 P1 6 = 236.88m
2430.50 − 2400 30.50
2753.23 − 2505 248.23
( P1 7) = Arctg = Arctg → ( P1 7) = 96 g .0249 P1 7 = 248.71m
2415.52 − 2400 15.52
2765.51 − 2505 260.51
( P1 8) = Arctg = Arctg → ( P1 8) = 99 g .9218, ( P1 8) = 100 g .0782, P1 8 = 260.51m
2399.68 − 2400 − 0.32

2776.71 − 2505 271.71

( P1 9) = Arctg = Arctg → ( P1 9) = 96 g .0337, ( P1 9) = 103 g .9663, P1 9 = 272.24m
2383.05 − 2400 − 16.95

2790.65 − 2505 285.65

( P1T2 ) = Arctg = Arctg → ( P1T2 ) = 92 g .7768, ( P1T2 ) = 107 g .2232, P1T2 = 287.50m
2367.45 − 2400 − 32.55

β aplikasyon açılarının aplikasyon hesabı

β T2 = ( P1 P2 ) − ( P1T2 ) = 120.1153 − 60.1634 = 59.9519

β 1 = ( P1 P2 ) − ( P11) = 120.1153 − 66.4065 = 53.7088
β 2 = ( P1 P2 ) − ( P1 2) = 120.1153 − 72.1843 = 47.9310
β 3 = ( P1 P2 ) − ( P1 3) = 120.1153 − 77.5572 = 42.5581
β 4 = ( P1 P2 ) − ( P1 4) = 120.1153 − 82.5862 = 37.5291
β 5 = ( P1 P2 ) − ( P1 5) = 120.1153 − 87.3130 = 32.8023
β 6 = ( P1 P2 ) − ( P1 6) = 120.1153 − 91.7803 = 28.3350
β 7 = ( P1 P2 ) − ( P1 7) = 120.1153 − 96.0249 = 24.0904
β 8 = ( P1 P2 ) − ( P1 8) = 120.1153 − 100.0782 = 20.0371
β 9 = ( P1 P2 ) − ( P1 9) = 120.1153 − 103.9663 = 16.1490
β F2 = ( P1 P2 ) − ( P1 F2 ) = 120.1153 − 107.2232 = 12.8921

Arazide aplikasyon şöyle yapılır. Teodolit P1 poligon noktasına kurulur. P2 noktası başlangıç olarak
(β1,Li) aplikasyon değerlerinden faydalanarak kurp üzerindeki noktaların aplikasyonu yapılır. Yukarıda
hesaplanan Li değerlerinden anlaşılacağı üzere büyük kurplarda Li’nin büyük değerleri için çelik şeritle
aplikasyon zordur. Ancak günümüzde aplikasyon ışınsal yönteme göre elektronik takeometrelerle çok
pratik olarak yapılmaktadır.
 39

Aplikasyon, ayrıca kurp ara noktalarının koordinatlarına göre de çok pratik olarak Total Station’larla
yapılabilir. Alet yine P1 noktasına kurulur. P1 koordinatları alete yerleştirilir. Kurp üzerine yansıtıcı
tutularak ara noktaların koordinatları alete okunarak aplikasyon yapılır.

3.4.4 Kirişler Poligonu Yardımı İle Aplikasyon

A noktasında sürekli olarak kurp ara noktalarının aplikasyonunu yapmak mümkün değilse, bu kez kurp
üzerinde sık sık nokta değiştirilir. Tünel aplikasyonunda bu yöntem uygulanır. Bunun için bir kirişler
poligonu oluşturulur. Böyle bir poligonda kurp ara noktaları eşit aralıklarla yerleşeceğinden AC
arasındaki poligon eşit kenarlı bir poligondur. Kenar;

ε
S = 2.R.Sin (8)
2
bağıntısından hesaplanır. Poligon başlangıç ve bitişindeki kırılma açıları

ε
β 0 = β n = 200 + (9)
2
bağıntısından aralıktaki kırılma açıları

β 0 = β1 = .................... = β n −1 = 200 + ε (10)

eşitliğinden bulunur.

β ve S değerleriyle aplikasyon yapıldığından ve kontrol elemanı olmadığından ölçülerin çok dikkatli

yapılması gerekir.

Tünelde kurp aplikasyonu yapılırsa kenarlar gidiş-dönüş ya da elektronik uzaklık ölçerlerle, açılar ise
iki dürbün durumunda aplike edilir. Noktanın ortalama yeri bulunur, dα kadar düzeltme getirilerek kesin
doğrultu belirlenir.

β1 βn-1
s
β0 s βn
A ε C
ε ε ε
ε

O
Şekil 46.

3.5 BİLEŞİK KURPLAR

Bazı durumlarda yol ekseni oluşturan doğruları tek eğriler ile birleştirmek mümkün olmaz. Dağlık
arazilerde bu durumlarla karşılaşılabilir. Böyle durumlarda bir daire yayı yerine birkaç daire yayı
kullanılır. Bunlara birleşik kurp denir. Birleşik kurpta yarıçaplar birbirinden farklı olup, en çok daire
yaylarının birleşme noktasındaki teğetleri aynı doğrudur.
 40

A noktası başlangıç, AS teğeti X ekseni olarak alınırsa:

X c = R2 Sinγ + ( R1 − R2 ) Sinγ 1 (11)

Yc = R1 + ( R1 − R2 )Cosγ 1 − R2 Cosγ (12)
Y R − R2 Cosγ − ( R1 − R2 )Cosγ 1 (13)
t 2 = CS = = 1
Sinγ Sinγ
t1 = X c − SD = X c − Yc Cotγ
DA − EC − O1 F
t 2 = CS =
Sinγ
∆ ∆

CSD benzer O 2CE ‘dir.Bu benzerlikten yararlanarak; Xc

x S1 S
O 2 F = ( R1 − R2 ) Sinγ 1 A D
γ1 γ
X c = O2 F + O2 E y t2
t1 B
O2 E = R2 Sinγ
Yc = O1 A − O1 F − EC R1 γ1 C
γ2
R2 γ
O1 A = R1
F γ E
O1 F = ( R1 − R2 )Cosγ 1 1 O2

EC = R2 Cosγ 1 O1
Şekil.47. Birleşik Kurp
eşitlikleri yazılabilir.

Bir doğruya aynı noktada teğet olan iki dairenin merkezleri teğetin iki yanında ise böyle kurplara Ters
Kurp denir.

γ1 γ2
S1 S 2 = t1 + t 2 = R1tg + R2 tg
2 2

Şekil 48. Üç daire yayı birleşik kurp Şekil 49. Ters kurp