едирям:
Бакы 2010
Нефт вя газ чыхарма усталары вя МТИ - нин ямяйин мцщафизяси вя
техники тящлцкясизлик uzrə щазырлыг вя биликляринин йохланмасы
цчцн
СORĞU MATERİALLARI
ГАДАЬАНДЫР:
Илкин йардым зяряр чякмишын електрик ъяряйанынын тясириндян хилас едилдикдян сонра
щансы вязиййятдя олмамындан асылыдыр.
Зяряр чякмишын вязиййятини ашаьыдакы гайдада мцяййян етмяк олар:
- ону архасы цстя бярк йеря узандырмаг;
- няфясинин олмасыны йохламаг;
- билянэиндя вя йа йуху дамарында нябзини йохламаг;
- бябякляринин вязиййятини йохламаг (бябяклярин эенялмяси бейиня ган дювранынын
писляшмясини эюстярир).
Електрик ъяряйаны вурмасы щалларынын щамысында хястянин вязиййятиндян асылы
олмадан щяким чаьырылмасы ваъибдир. Яэяр зяряр чякмишын няфяси йохдурса, дярщал
сцни няфяс вермяйя башламаг лазымдыр. Сцни няфяс вермянин ян еффектив цсулу «аьыздан
аьыза»дыр. Бу цсулда йардым эюстярян зяряр чякмишы еля вязиййятдя узандырыр ки, онун
башы архайа мцмкцн гядяр чох яйилсин, бу заман дили бюоьаз йолу иля щава кечидини
тутмамалыдыр. Сонра кюмяк эюстярян бир нечя дяфя дяриндян няфяс алыр вя щаваны зяряр
чякмишын аьзы васитяси иля дягигядя 10-12 няфяс алма сцряти иля (щя 5-6 санийядян бир)
аь ъийярляриня цфцрцр; буну зяряр чякмишын няфяси там бярпа олана кими, йа да щяким
эяляня кими етмялидир.
Зяряр чякмиш няфяси алмадыгда сцни няфяс вермя иля ейни заманда цряйин хариъи массажы
да лазымдыр.
Od təhlükəli, сыныг вя диэяр зядя алмалар заманы йалныз тибб хидмяти ишчиляри йардым
эюстяря биляр. Бцтцн илкин йардым эюстярмя щалларында ачыг йара олдугда стерил
материаллардан истифадя етмяк лазымдыр.
Електрик гурьуларында йаньынын (алышманын) сюндцрцлмяси
Електрик гурьуларында йаньын (алышма) баш веряркян хидмяти персонал ашаьыдакы
тябдирляри эюрмялидир:
- нювбя башчысына йаньынын (алышманын) баш вермяси щаггында мялумат вермяли;
- имкан дахилиндя електрик ъищахларыны сюндцрмяли;
- дярщал йаньын (алышма) оъаьынын сюндцрцлмясиня башламалы.
Эярэинлик алтында олан електрик гурьуларында йаньыны, бир гайда олараг, ЩО-2 типли
щидроэен оксидли одсюндцрянлярля сюндцрцрляр, беля ки, кюпцкшякилли кцтля електрик
ъяряйаныны кечирмир.
ЩО-2 одсюндцрянин тясир мцддяти 30 санийядир.
Одсюндцрянлярдян истифадя едяркян фящлянин йяниндя хцсуси эейим, папаг, ейняк вя
ялъяк олмалыдыр. Одсюндцрян ишлядиляркян кюпцйцн инсанларын цзяриня дцшмясиня йол
вермяк олмаз.
Мцяййян вярдишляр олдугда, йардым эюстярян юзцнц итирмядян бир дягигя ярзиндя зяряр
чякмишин вязиййятини мцяййян едя вя она ня гядяр вя щансы гайдада йардым эюстяря
биляр.
Дяри юртцйцнцн рянэи вя няфясинин олмасыны (дюш гяфясинин галхыб-енмясиня эюря)
визуал (эюрмякля) мцяййян едирляр. Вяйярли вахты аьыза вя буруна эцзэц, парлаг метал
яшйа гоймаьа сярф етмяк олмаз. Щушуну итирмяйи дя, бир гайда олараг, визупл тяйин
едирляр вя онун олмамасына там ямин олмаг цчцн, зяряр чякмиш адама вязиййятини
сорушмагла мцраъият етмяк олар.
Йуху дамарында нябзини икинъи, цчцнъц вя дюрдцнъц бармагларын йумшаг щиссяси иля,
онлары боьазда хиртдяк вя чейнямя язяляси арасында йерляшдиряряк вя йцкэцлъя онурьайа
сыхмагла йохлайырлар. Йуху дамарында нябзи мцяййян етмяк цсулларыны юз цзяриндя вя
йа йахынлары цзяриндя асанлыгла юйрянмяк олар.
Гапалы эюзлярдя бябяклярин енини беля мцяййян едирляр: шящадят бармагларынын йумшаг
уъларыны щяр ики эюзцн klapanларына гойурлар вя онлары йцнэцл эюз алмаъыьына сыхыр
вя йцхары галдырырлар. Бу заман эюзлярин арасыачылыр вя аь фонда эирдя гцзещли гиша,
онун эирдя формасынын мяркязиндя ися гара бябякляр эюрцнцр ки, онларын да вязиййятини
( даралмыш вя йа эенялмиш) гцзещли гишанын щансы щиссясини тутмасы иля мцяййян
едирляр.
Бир гайда олараг, шцурун позулма дяряъяси, дяри юртцйцнцн рянэи вя тяняффцс
вязиййятини ейни заманда нябзи тутмагла мцяййян етмяк олар; бу, 1 дягигядян артыг вахт
апармайаъаг. Бябяклярин мцайинясиня ъями бин нечя санийя лазфмдыр.
Яэяр зяряр чякмишин щушу, няфяси, нябзи итмишдирся, дяри юртцйц эюмэюйдцрся,
бябякляри ися эенялмишдирся (диаметрдя о, 5 мм),щесаб етмяк олар ки, о, клиник
юлцмвязиййятиндядир вя дярщал «аьыздан аьыза» вя йа «аьыздан буруна» цсулу иля сцни
няфяс вермяк вя цряйя цстдян массаж етмякля организмин ъанландырылмасына башламаг
лазымдыр . Гиймятли санийяляри зяряр чякмишин палтарыны сойундурмаьа вахт итирмяйя
дяймяз.
Санландырмайа башлайараг щяким вя йа тяъили тибби йардым чаьырмаг лазымдыр . Буну
йардым эюстярян дейил, бир башгасы етмялидир ки, йардым дайандырылмасын.
Ячэяр зяряр чякмиш щушуну итирмямишдирся, анъаг буна гядяр байылмышдыса вя йа
шцуру цстцндя дейилдися, анъаг сабит нябзи вя няфяси вардыса, онун алтына ня ися мясялян,
палтар салмаг, няфяс алмасына мане олан йахалыьыны ачмаг, тямиз щава ахыныны тямин
етмяк, яэяр сойугдурса, бядянини иситмяк лазымдыр ; яэристидирся, сяринлик йаратмаг, там
ращатлыг йаратмаг лазымдыр; бу заман фасилясиз олараг нябзи вя няфясини нязарятдя
сахламаг, артыг адамлары кянарлашдырмаг лазымдыр .
Яэяр зяряр чякмиш щушуну итирмишдирся, мцтляг тяняффцсцнц излямяк лазымдыр вя яэяр
дилибоьазына эетдийи цчцн няфяси чятинляшмишдирся, алт чянясини бармагларла
кцнъляриндян тутараг габаьа дартмаг вя дилин гатланмасыны дайанана кими бу вязиййятдя
сахламаг лазымдыр .
Зяря чякмиш гусмаьа башлайарса, гусма кцтлясини даьытмаг цчцн онун башыны вя
чийинлярини йана чевирмяк лазымдыр .
Гятиййян зяряр чякмишя щярякят етмяйя, хцсусян дя ишлямяйя иъазя вермяк олмаз, чцнки
електрик ъяряйанынын эюрцнян вя йа диэяр сябяблярин яламятляринин (йыхылма вя с.)
олмамасы щяля онун сонрадан вязиййятини писляшмясини истисна етмир.
Зяряр чякмиши башга йеря о заман апармаг олар ки, онун цчцн вя йа йардым эюстярян
шяхс цчцн щяля дя тящлцкя вар вя йа щямин йердя (мясялян, дирякляр цзяриндя) йардым
эюстярмяк мцмкцн дейил.
Зяряр чякмиши гятиййян торпаьа басдырмаг олмаз, чцнки бу она йалныз зийан вура биляр
вя онун хиласы цчцн гиймятли олан дягигялярин итирилмясиня сябяб олар.
Илдфрфм вурмасы заманы да електрик ъяряйаны вурмасы заманы да щямин йардым
эюстярилир.
а) аьызын тямищлянмяси;
б) сцни няфясвермя заманы зяряр чякмишин башынын вязифййяти;
ъ) «аьыздан аьыза» цсулу иля сцни няфясвермя;
д) «аьыздан буруна» цсулу иля сцни няфясвермя;
а) яллярин йери
б) йардым эюстярянин вязиййяти;
Щадися баш верян йеря щяким чаьырмаг мцмкцн олмадыгда зяряр чякмиши мцтляг
йахынлыгдакы мцалиъя мцяссисясиня чатдырмаг лазымдыр . Зяряр чякмиши йалныз
гянаятбяхш няфяс алдыгда вя нябзисабит вурдугда щара ися апармаг олар.
Яэяр зяряр чякмишин вязиййяти онун йерини дяйишдирмяйя имкан вермирся, она йардым
эюстярмяйи давам етдирмяк лазымдыр .
ЪЯДВЯЛ № 1
Ъядвял № 2
------------------------------------------------------------
Юлчц , см Шлем-масканын юлчцсц
------------------------------------------------------------
93-дян 95-я гядяр 1
95-дян 99-я гядяр 2
99-дян 103 -я гядяр 3
103 вя ондан бюйцк 4
------------------------------------------------------------
Шлем-масканын юлчцсцнцн дцзэцн сечилмясини эейиб бахмагла юлчцрляр.
Эеймямишдян яввял йени шлем-масканын ичини тямиз яски вя йа исладылмыш памбыгла
чилмяк, бцзмялянмиш боруъуьу ися цфцрмяк лазымдыр . Ишлядилмиш масканы dezinfeksiya
etməк вя йа чирклянмишдирся, гутудан айырмаг, спиртля вя йа 2% формалин мящлулу иля
силмяк, йа да су вя сабунла йумаг вя гурутмаг лазымдыр . Шцшялярин тярлямясинин
гаршысыны алмаг цчцн тярлямяйян плйонкадан истифадя етмяк лазымдыр; бунлары
ашаьыдакы гайда иля салырлар:
Шлем-масканын ич тяряфиндя ейняк щалгасынын йайлы цзцйцндян сыхыъы щалганы
чыхарырлар, сонра сялигя иля, плйонканын сятщиня тохунмадан бармагларла ону тярляйян
тяряфи шцшяйя сыхмагла ейняк щалгасынын йайлы цзцйцня кечирирляр, бундан сонра
сыхыъы щалганы тахырлар.
Ялейщгазы йыьмамышдан яввял гапаьын боьазъыьындан (СО и М маркалары цчцн
диб гапаьынын боьазъыьындан) юртцйц, дибиндя ися дешикдян резин тыхаъы чыхарырлар.
Ялейщгазы бу гайда иля йыьырлар: шлем-масканын соля ля эютцрцр вя саь ялля гайка иля
она бцзмяли боруну бирляшдирирляр. Сонра гутуну саь яля эютцрцр (ашаьы салланмыш
шлем-маска иля бцзмяли бору сол ялдя галыр) вя ону бцзмяли бору нун цстдян гойулмаш
гайканы ахыра кими сыхырлар. Цз тяряфи М вя СО маркалы ялейщгазлара дцзэцн
бирляшдирмяк цчцн гутуда дахил олан щаванын истигамятини эюстярян ох вар, бцзмяли
боруну охун уъу эюстярдийи боьазъыьа гошурлар.
Истифадядян яввял ялейщгазы аларкян ашаьыдакы ардыъыллыгла защири мцайиня кечирмяк
лазымдыр:
- шлем-масканын, ейняк шцшяляринин сазлыьыны, гуту гапаьында арагат щалгасынын
олмасыны йохламаг;
- дешик вя кясикляри олан ялейщгазлардан истифадя етмяк гадаьандыр ;
Гуту гапаьында зядялярин олмадыьына ямин олмаг, klapanларын олмасы вя кейиййятини
йохламалы. Яэяр чыхыш гапаьы зибиллянмишдирся, ону масканын ичяри тяряфиндян щава
иля цфцлмяк мяслящят эюрцлцр;
бцзмяли боруну нязярдян кечирмяк вя онда дешик вя кясиклярин олмадыьыны,
гайкаларын язилмядийини йохламаг лазымдыр ;
ялейщгаз гутусуну нязярдян кечирмяк вя онда пас, язик, дешик (йарыг) олмадыьыны,
боьазъыг вя таъвары щиссянин язилмядийини мцяййянляшдирмяк лазымдыр ;
ялейщгаз чантасынынязярдян кечирмяк, klapanда илмялярин олмасыны вя
вязиййятини, дцймяляри, лентляри йохламаг лазымдыр .
Ялейщгазда зядяляр мцяййян етдикдя ону башгасы иля явяз едирляр.
Насаз ялейщгаздан истифадя етмяк гадаьандыр .
Масканын дцзэцн сечилмясинин, ялейщгазын дцзэцн йыьылмасы вя сазлыьынын
(щерметиклийинин) йохланмасыны мцяййян етмяк цчцн масканы эеймяк, бошлуьу ялля
тутмаг вя 3-4 дяфя дяриндян няфяс алмаг лазымдыр. Яэяр бу заман няфяс алмаг мцмкцн
олмурса, демяли, ялейщгаз гайдададыр (щерметикдир). Яэяр няфяс аларкян щава кечирся,
демяли, ялейщгаз насаздыр вя ондан истифадя етмяк олмаз.
Насазлыьы ашкар етмяк цчцн ялейщгазы щисся-щисся йохламаг лазымдыр .
Масканын йохланмасы: саь ялля бцзмяли боруну гуту гапаьы алтында яймяк вя
мющкям сыхмаг вя 3-4 дяфя дяриндян няфяс алмаг лазымдыр. Яэяр бу заман няфяс алмаг
мцмкцн олмурса, демяли, ялейщгаз гайдасындадыр вя дцзэцн сечилмишдир. Яэяр няфяс
аларкян щава кечирся, демяли, ялейщгаз насаздыр вя дцзэцн сечилмямишдир.
Насазлыглар арадан галдырлдыгдан сонра вя маска йериня отурдулмушдурса, тяняффцс
гапаьыны вя йеня дя масканы йохлайырдар. . Яэяр бу щалда щава кечирся, цз тяряфи йахшы
вязиййятдя оланла дяйиширляр.
Бцзмяли борунун йохланмасы: дяриндян няфяс алмаг, саь ялля бцзмяли боруну
ялейщгаз гутусунун боьазъыьы йанында ашаьы тяряфдян сыхмаг вя 3-4 дяфя няфяс алмаг
лазымдыр . Яэяр бу заман няфяс алмаг мцмкцн олмурса, демяли, бцзмяли бору
гайдасындадыр.
Ялейщгаз гутусунун йохланмасы: гутунун дибиндяки дешийи тыхаъ (М вя СО
гутулары цчцн klapan) вя йа ялля баьламаг вя 3-4 дяфя няфяс алмаг лазымдыр Яэяр бу заман
няфяс алмаг мцмкцн олмурса, демяли, ялейщгаз гутусу гайдасындадыр.
Ялейщгазы йохладыгдан сонра ону йыьыр вя чантайа гойурлар: кичик тахта тирляр
олан эюзя ялейщгаз гутусуну, о бири эюзя ися бцзмяли бору иля бирликдя цз щиссясини. Цз
щиссясини чантайа еля гоймаг лазымдыр ки, шцшяляр зядялянмясин вя цз щиссясини
чантадан асанлыгла чыхармаг мцмкцн олсун. Бунун цчцн цз щиссясини яввял узунуна еля
гойурлар ки, сол шцшя юртцлсцн.
Бундан сонра чантайа бцзмяли борунугойурлар, онун цстцндян кюндяляниня
исяklapanлыгутусу цзцашаьы гатланмыш цз щиссясини гоурлар. Ялейщгаз чантасы чийиня
тахылыр вя сол тяряфдя гапваьы байыра олмагла сахланылыр. Ялейщгазы «щазыр»
вязиййятя кечирмяк цчцн чантанын гапаьыны ачмаг, орадан гайтан-ленти чыхармаг вя
чантаны беля бяркитмяк лазымдыр .
ИСТИФАДЯ ГАЙДАЛАРЫ
Ялейщгазларын паспортлашдырылмасы заманы истещсалчынын тятбиг етдийи йохлама
зярярли маддяляр цчцн йцклянмиш филтрасийаедиъи гутуларын горуйуъу тясир мцддяти 3
№-ли ъядвялдя эюстярилдийиндян аз олмамалыдыр:
ЪЯДВЯЛ № 3
Ялейh Зярярли маддянин ады йохлама Тясир мцддяти Янг азы дяг.
газын зярярли
марка маддя Филтрсиз Филтрли гутулар
сы консентрат гутулар
ы мг./л
А Бензин 25.0+1.0 120 50
Б sianid turşusu. 10.0+1.0 60 30
В Сулфид газ 8.6+0.3 90 45
Г Ъивя бухарлары доймуш бухарлар 6000 3600
20 º.С т-да ºº
Е Арсенли щидроэен 10.0+0.2 360 120
КД hidrogen sulfid. 4.6+0.1 240 40
КД Аммонйак 2.3+0.1 240 120
СО Карбон оксиди 6.2+0.3 150 -
М Карбон оксиди 6.2+0.3 90 -
М Бензол 10.0+1.0 50 -
М Аммонйак 2.3+0.1 90 -
БКФ Сианид туршусу 3.0+0.3 - 70
БКФ Арсенли щидроэен 10.0+0.2 - 110
-----------------------------------------------------------
Филтляйиъи гутуларын горуйуъу тясир мцддяти ашаьыдакы даими сынаг шяртляри иля
мцяййянляшдирилир:
Бензол, сианид туршусу, сулфид газ, арсенли щидроэен карбонит оксиди, аммонйака эюря:
Бухар-газ-щава гаитышыьынын даими ахынынын щяъм сцряти - 30 + 0.6 л/сан
Нисби рцтубятлилик 50 + 3 %.
Ятраф мцщитин температуру 20 + 5º С
-----------------------------------------------------------
63. Эюзя вя йа дяри алтына йад ъисим душдуйц заман илкин йардым неъя
эюстярилир?
Дяри (вя йа дырнаг ) алтына йад ъисим дцшяркян ону йалныз асанлыгла вя там чыхармаьа
ямин олдугда чыхармаг олар. Азаъыг чятинликйаранарса, щякимя мцраъият етмяк
лазымдыр . Йад ъисми чыхардыгдан сонра йара йериня йод чякмяк вя сарьы гоймаг
лазымдыр .
Эюзя дцшмцш йад ъисимляри кянарлашдырмаьын ян йахшы цсулу стякандан, памбыгдан вя
йа тянзифдян су тюкмякля, ичмяли фявваряъик васитясиля, су шырнаьыны эюзцн кянар
уъундан (этъэащ тяряфдян) дахиля (буруна тяряф) йюнялтмякля йумагдыр. Эюзляри
овушдурмаг олмаз.
65. Няфяс йолларына йад ъисим душдуйц заман илкин йардым неъя
эюстярилир?
Няфяс йолларына йад ъисим (мясялян, йемяк) душдуйц заман боьулма яламятляри олан,
анъаг щушуну итимямиш зяряр чякян мцмкцн гядяр тез щякимя мцрахият етмялидир.
Кцрякляринин ортасына вурмаг вя сыхмаг тящлцкялидир, чцнки бу, няфяс йолларынын там
тутулмасына сябяб олабиляр. Гисмян тутулма заманы юскцрмяк вя йа тцпцрмякля йад ъисми
кянарлашдырмаг мцмкцндцр.
Щушу цстцндя олан вя йа щушуну итирмиш зяряр чякянин няфяс борусуна йад ъисим
дцшдцйцнц мцяййян етдикдя цзц там ъюйярмишдирся, юскцрмяк щеч бир файда вермирся вя
там синяси там тутулмушдурса (бу щалда юскцряк олмур), еффектив щесаб едиля билян щяр
бир проседур юзцнц доьрулдур, чцнки бу, «цмидсизлик акты»дыр. Бу заман зяряр чякянин
башы ашаьы вязиййятдя вя йа гарны цстя узанмыш щалда кцряйинин ортасына ял иля цч-беш
дяфя йцнэцл вурмаг лазымдыр . Яэяр бу да кюмяк етмяся, зяряр чякяни архадан еля тутурлар
ки, кюмяк едянин ялляри qılıncvarы чыхынты вя эюбяйи арасында бирляшсин вя зяряр
чякянин гарнындан бир нечя (цч-беш) дяфя тез-тез басырлар. Бу проседуру зяряр чякяни
архасы цстцндя узадараг да етмяк олар: овуълары эюбякля qılıncvarы чыхынты арасында
йерляшдиряряк гарныны цч-беш дяфя бярк басырлар.