«Matematik Modellashtirish va Informatika» kafedrasi

LOGO «Iqtisodiyotda Miqdoriy Usullar» fani

Чизиқли дастурлаш масаласини

график усулда ечиш.
Турғунлик таҳлили.

Маъруза 2

1
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

Маъруза режаси

1 ЧДМ ечишнинг график усули

2 Махсус холлар

3 Турғунлик тахлили: мақсад функция коэффициентлари

4 Турғунлик тахлили: чекланишлар

2
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

ЧД ечими чексиз кўп

z  x1  3 x 2  max
 x1  3 x2  18
2 x  x  16
 1 2

 x2  5
 3 x1  21

x1  0, x2  0
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

График усулда ечиш

z  x1  3x2  6
z  x1  3x2  18

кесма AB да z=18
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

Жоиз соҳа – бўш тўплам

z  2 x1  3x2  max
 x1  2 x2  4
 x1  2


 x2  3
 x1  0, x2  0
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

ЖС да мақсад функция
чегараланмаган

z  2 x1  3x 2  max
 x1  1

 x2  3
 x  0, x  0
 1 2
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

Турғунлик тахлили

• Мақсад функция
коэффициентларининг тахлили
(бозорда маҳсулот нархининг ўзгариши
оптимал ишлаб чиқариш режасига
қайдай таъсир қилади?)
• Чекланишлар системасининг тахлили
(ресурслар заҳираларинг ўзгариши
оптимал ишлаб чиқариш режасига
қайдай таъсир қилади?)
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

Режалаштириш масаласи
Хом ашъё Бирлик маҳсулот учун сарфи Хом ашъё
1.маҳсулот 2-маҳсулот заҳираси

Хом ашъё 1 1 3 18

Хом ашъё 2 2 1 16

Хом ашъё 3 - 1 5

Хом ашъё 4 3 - 21

Маҳсулот 2 3
нархи
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

Масаланинг математик модели

z  2 x1  3 x2  max
 x1  3 x2  18
 2 x  x  16
 1 2

 x2  5
 3 x1  21
x1  0, x2  0
Оптимал ишлаб чиқариш режаси: (6,4)
Максимал даромад: (24)
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

График усулда ечиш

z  2 x1  3x2  6
z  2 x1  3x2  24
Max нуқта
(6,4)
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

Турғунлик тахлили I

• Мақсад функция
коэффициентларининг тахлили
(бозорда маҳсулот нархининг ўзгариши
оптимал ишлаб чиқариш режасига
қайдай таъсир қилади?)
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

Турғунлик тахлили I
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

Турғунлик тахлили I
Тўғри чизиқларнинг бурчак коэффициентларини
солиштирамиз:
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

Хулоса: Турғунлик тахлили I

1 c1
Хулоса:  2 шарт бажарилса, оптимал ишлаб
3 c2
чиқариш режаси (6,4) га тенг, яъни 6 бирлик биринчи ва 4
бирлик иккинчи тур маҳсулотдан ишлаб чиқарилса,
максимал фойда 24 шартли пул бирлигига тенг бўлади.
Агар иккинчи тур маҳсулот нархи ўзгаришсиз қолса, яъни
1 c1
с2=3 бўлса, у ҳолда   2  1  c1  6 бўлади.
3 3
Демак, иккинчи тур маҳсулот нархи ўзгаришсиз қолганда,
биринчи тур маҳсулот нархи 1  c1  6 оралиқда ўзгарганида
оптимал режа (6,4) ўзгаришсиз қолади, аммо оптимал
қиймат ўзгаради.
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

Хулоса: Турғунлик тахлили I

1 c1
Хулоса:  2 шарт бажарилса, оптимал ишлаб
3 c2
чиқариш режаси (6,4) га тенг, яъни 6 бирлик биринчи ва 4
бирлик иккинчи тур маҳсулотдан ишлаб чиқарилса,
максимал фойда 24 шартли пул бирлигига тенг бўлади.
Агар биринчи тур маҳсулот нархи ўзгаришсиз қолса, яъни
1 2
с2=2 бўлса, у ҳолда   2  4  c2  6 бўлади.
3 c2
Демак, биринчи тур маҳсулот нархи ўзгаришсиз қолганда,
иккинчи тур маҳсулот нархи 1  c1  6 оралиқда ўзгарганида
оптимал режа (6,4) ўзгаришсиз қолади, аммо оптимал
қиймат ўзгаради.
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

Турғунлик тахлили II

• Оптимал нуқтани аниқлашда қатнашган (1) ва (2)

чизиқлар аниқловчи шартлар (чегаралар) деб
аталади.
• Аниқловчи шартларга мос келган хом ашъё турлари
ноёб хом ашъёлар ёки дефицит ресурслар деб
аталади (яъни тўлиқлигича сарфланадиган).
• Аниқловчи шартларга мос келмаган хом ашъё турлари
ноёб бўлмаган хом ашъёлар ёки нодефицит
ресурслар деб аталади (яъни тўлиқлигича
сарфланмайдиган).
• Жоиз соҳа чегараларини аниқламайдиган шартлар
ортиқча шартлар (чегаралар) деб аталади.
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

Турғунлик тахлили II
1 ва 2 тур хом ашъё
ноёб хом
ашъёлардир.

Бу хом ашъёларнинг
ҳажмини ўзгариши
оптимального
режанинг ўзгарашига
олиб келади.
 
Оптимал режани
яхшилаш учун ноёб
хом ашъёлар
заҳирасини қанчагача
ошириш мумкин?
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

Турғунлик тахлили II
Оптимал режани яхшилаш учун биринчи ноёб хом
ашъё заҳирасини (яъни тенгизликнинг ўнг томонини)
қанчагача ошириш мумкин?

Токи биринчи аниқловчи чегара ортиқча бўлганига

қадар !!!

18
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

Турғунлик тахлили II
Оптимал режани яхшилаш учун иккинчи ноёб хом
ашъё заҳирасини (яъни тенгизликнинг ўнг томонини)
қанчагача ошириш мумкин?

Токи иккинчи аниқловчи чегара ортиқча бўлганига

қадар !!!

19
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

Хулоса: Турғунлик тахлили II

• Оптимал режани яхшилаш учун биринчи тур хом

ашъё заҳирасини 20,5 бирликкача ошириш
мумкин.

•  Оптимал режани яхшилаш учун биринчи тур хом

ашъё заҳирасини 17 2/3 бирликкача ошириш
мумкин.

•  Бундан катта миқдорга хом ашъё заҳирасини

ошириш ишлатилмайдиган заҳирани келтириб
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

Турғунлик тахлили II

• (3) ва (4) чегаралар аниқловчи шартлар эмас.

• Бу чегараларга мос келувчи хом ашъё турлари

ноёб эмас, яъни улар оҳиригача сарфланмайди.

• Оптимал ишлаб чмқариш режасини сақлаган

ҳолда, ноёб бўлмаган хом ашъё турларини
қанчага камайтириш мумкин?
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

Анализ устойчивости II
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

Икки ёқлама қийматлар

Хом ашъё Даромаднинг

захирасининг Иккиёқлама
№ Хом ашъё тури максимал максимал қиймат
ўзгариши ўзгариши
(1) ноёб 20,5-18=2,5 27-24=3 3:2,5=1,2
 
(2) ноёб 53/3-16=5/3 25-24=1 1:(5/3)=3/5
 
(3) ноёб бўлмаган 4-5=-1 24-24=0 0
(4) ноёб бўлмаган 6-7=-1 24-24=0 0
Иқтисодиётда миқдорий усуллар Раимова Г.М.

Икки ёқлама қийматлар

Биринчи навбатда ноёб хом ашъёлардан қай бирининг
заҳирасини ошириш керак деган саволга жавоб бериш
заҳирани бир бирликка оширишимиз даромаднинг қанчага
ошишига олиб келишини аниқлаймиз.
Шу сабабли i - хом ашъё учун иккиёқлама қиймат деб
аталувчи қуйидаги нисбатларни кўрамиз:

даромаднинг максимал ортирмаси Z

i 
i -хом ашъё захирасининг максимал ортирмаси
Дастлаб  i максимал иккиёқлама қийматга эга
ресурс заҳираси оширилади, кейин
навбатдагиси ... .
24
 «Matematik Modellashtirish va Informatika» kafedrasi
LOGO «Iqtisodiyotda Miqdoriy Usullar» fani

25