Вы находитесь на странице: 1из 80

‫אא

 א
–אא‬

د رة‬
2008 
‫  א א
א‬

 ‫א"!א‬#– ‫א‬W‫א
א‬

ëçÞ^nÖ]<Üé×ÃjÖ]<àÚ<ínÖ^nÖ]<íߊÖ]
<l^é•^è…<Ïi<–<l^é•^è…
íéfè†rjÖ]<Ýç×ÃÖ]

  

1
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬

‫ ‪  
 : 06‬‬
‫     ‪:‬‬ ‫)‪(I‬‬
‫☜ !   ‪:‬‬
‫‪. "#$ % &'$  () *  + ,-‬‬ ‫‬

‫‪. 012$  +3 *  + 4) /‬‬ ‫‬

‫‪ (1‬دراﺱ  ا ‪:‬‬


‫ ا  ا   ا ة ‪ :‬ه‪ $‬آ‪ #‬ﺝ ! م آ ذهً و إً ‪ 01‬ﺝ‪ $/‬و‪  -.‬از ‪ *+‬دور ﻡ&‪. %‬‬ ‫∗‬
‫اس ا ‪) 4 5/‬ر‪:‬ص ﺱ‪ ( 1‬؛ ا?رﺝ ﺡ ؛ ا & اس ا ن ‪.‬‬ ‫ﻡ‪ : #3‬ا &‬
‫ا@هاز ا  ‪ ! :‬ل ‪ A1‬ﺝ ﻡة إ » ﻡ ﺡ « ‪F&1‬ﻡ  ‪ A1‬و‪  -.‬از و آ ﺡة ‪ 01 E‬ﺝ‪ $/‬و‪-.‬‬ ‫∗‬
‫ از دون أن !‪ :H 0‬ﻡ‪ A‬ا ﺱ‪ 4‬ا ‪G‬رﺝ‪ $‬ﺥ‪J‬ل ﺡآ ‪.‬‬
‫ا@هاز ا  ‪  L‬ا ‪G‬ﻡ‪  : F‬ن ا@هازات ا ة » ‪  L‬ﻡ‪G‬ﻡ‪F‬ة « ‪F&1‬ﻡ  ا  و ‪ :H‬ﺙ ﺥ‪J‬ل ا ﻡ‪. A‬‬ ‫∗‬
‫ا@هاز ا  ا ‪G‬ﻡ‪  : F‬ن ا@هازات ا ة » ﻡ‪G‬ﻡ‪F‬ة « ‪F&1‬ﻡ  ا  و *!‪F F‬ر ً ﺝءًا ﻡ‪#* :H A‬‬ ‫∗‬
‫ا@ﺡ آت ‪.‬‬
‫ا@هاز ا ‪QR‬ى ‪  :‬ن ا@هازات ا ة » ﻡ‪QR‬اة « ‪F&1‬ﻡ [  ‪ Z‬آ‪ #‬ا ‪ :Y‬ا ‪ WX‬ﺱار ‪ U! ،‬ذ ‪&   T‬ﺱ‪S‬‬ ‫∗‬
‫ﻡ‪ -‬ا  ا ة ‪.‬‬
‫‪  5‬ن ا@هازات ا ة ‪ 01‬إﺡ‪F‬ى ا?ط ا  ‪:‬‬
‫‪ .1‬اهازات ﺡة ‪  L‬ﻡ‪G‬ﻡ‪F‬ة ‪.‬‬
‫‪ .2‬اهازات ﺡة ﻡ‪G‬ﻡ‪F‬ة ‪.‬‬
‫‪ .3‬اهازات ﺡة ﻡ‪QR‬اة ‪.‬‬

‫‪ .1.1‬ااس ان ‪:‬‬


‫‪ .1.1.1‬ﺡ اهازات ﺡة ‪  L‬ﻡ‪G‬ﻡ‪F‬ة ‪:‬‬
‫ ‪F‬راﺱ ا@هازات ا ة & اس ﻡن أ‪ $!E‬دون ‪G‬ﻡ‪ #5 ، F‬ﻡ!‪ FX F‬ه ا‪ ، $W‬ﺝ‪ً5‬‬
‫ﺹ‪ (S) ً/‬آ‪ A X ، m a‬ﻡ ‪ A‬ﻡ‪ $‬ا  ﺡ! ‪  L‬ﻡ‪J‬ﺹ! ) ا‪. ( 1 – !"#‬‬
‫‪ b‬ا ‪ A1 (S) [5‬و‪  -.‬از‪ a/5 (O) a‬أ‪ ً !E‬ﺙ[ آ‪ a  a‬دون ﺱ‪ 1‬ا‪F‬ا‪، W‬‬
‫‪J&E‬ﺡ‪ c‬ﻡ ‪: $‬‬
‫ك ا ‪ (S) [5‬ذهً و إً ‪ 01‬ﺝ‪ $/‬و‪ -.‬ا  ازن )‪ (O‬ا ‪Q‬ي ‪ e/‬ﻡ‪F/‬أ * اﺹ‪#‬‬
‫)‪ ، (x = 0‬أي أن ا آ [ ‪ Y: 01‬ﻡ‪ [A'A]  !5‬ﻡ&‪ *+‬ا &!‪ ، (O) Y‬و  ر‬
‫ * ﻡﺙ &*‪ 5‬ﺥ‪J‬ل ‪E‬ات زﻡ& ﻡ‪ /:‬و ﻡ‪5‬و أي أن ا آ دور ‪Q ،‬ا ‪gE‬ن ‪:‬‬
‫‪ xA(t) = + X‬و ‪- X ≤ xG(t) ≤ + X : &  ، xA'(t) = - X‬‬
‫@ !‪ 0‬ا  ‪ :H‬ﻡ‪ A‬ا ﺱ‪ 4‬ا ‪G‬رﺝ‪ $‬ﺥ‪J‬ل ا آ ‪Q‬ا ! ل إن ا ‪ ! (S) [5‬م‬
‫هازات ﻡ  ﺡة‪ 01F .‬ا  ا ة ا ة ‪ [ A X + (S)] :‬أو ])‪[ Z + (S‬‬
‫ـ » ا & اس ا ن « ‪.‬‬
‫‬
‫‪AA‬‬
‫ـ » ﺱ ا آ أو ﺱ ا@هاز « ‪ ،‬و ه ﻡ!‪F‬ار ﻡ ﺝ‪ S‬دوﻡً ﻡ‬ ‫‪ $5‬ا !‪F‬ار‬
‫‬
‫ ‪  a‬ﻡ ‪. X‬‬
‫‪ $E‬ﺡ ‪ L‬ب ا@ﺡ آت ‪  : 0!/‬ا ‪ X 5‬ﺙ ﺥ‪J‬ل ا@هاز ‪ ! ،‬ل ‪ $E‬ه‪ eQ‬ا  ‬
‫إن ا@هازات ﺡة ‪  L‬ﻡ‪G‬ﻡ‪F‬ة ‪.‬‬
‫‪78 9 3: ;# - < = : 01 "6‬‬ ‫

‫إن ﺱ‪ S/‬ا آ ‪ :‬ة ‪ !/Y‬ا &‪ 01 Z‬ا ‪ (S) [5‬أي ‪ ، /‬ول ه‪ eQ‬ا ! ة إ‪1‬دة ا ‪[5‬‬
‫)‪ (S‬إ ‪ 0‬و‪  -.‬از‪ : » a‬ة إرﺝع « ‪ .‬أي أ ‪ a‬دوﻡً  )‪  : U . (O‬ه‪ eQ‬ا ! ة‬
‫!‪F‬ار إزاﺡ ا ‪ e n) [5‬ا &‪ ، OG  : (Z‬و ﺙ‪ o‬ﻡو ا &‪ ، (k) Z‬و ‪: :J  0Y‬‬
‫ )ﺵ‪F‬ة ا ! ة(‬ ‫
‬ ‫
‬ ‫

‫‪ / OG‬أو || ‪/  OG‬‬


‫)‪F = - k x(t‬‬ ‫
‪  H‬ا آ و ‪ : » 01F‬ة   أو ﺵ‪ F‬ا &‪ ، « Z‬أي ‪ 1‬ﻡً ‪:‬‬ ‫ه‪ eQ‬ا ! ة آ‪ q‬آ‪ % #‬ا ‪n‬ع ‪OG‬‬

‫‪2‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪: (T0) >? 7 1
3‬‬ ‫•‬
‫ه ا *ة ا ﻡ& ا *ﺹ  ‪ A‬ﻡور‪ A‬ﻡ ‪ (S) [5 A‬ﻡ‪ Y! A‬ﻡ ﻡ‪ A‬ا !‪ q*& [A'A] Y‬ا@‪. e‬‬
‫‪  : U‬ا ‪F‬ور   اﻡ‪ #‬ا  ‪:‬‬
‫أ‪ -‬ا  ‪r A / $ : (S) [5 m‬ﺙ  ا  ‪ 01‬ا ‪F‬ور ‪  #5‬اﺱً ﻡً ﺵ‪  r ، ً :‬ﻡ‪A‬‬
‫→‬ ‫‪ J‬ﻡ‪ ) *G‬ا‪ (2 – !"#‬و ﻡ‪ A‬أﺝ‪#‬‬ ‫‪ Z‬ﻡن ﻡ‪ #‬ا  ﺡ!‪  L a‬ﻡ‪J‬ﺹ! ‪ ،‬و ‪ a U‬آ ً‬
‫‪T‬‬
‫‪F&E‬ه ﺙ أي أن ‪. T ~√m :‬‬
‫‪F‬‬
‫آ‪ #‬آ ! ‪ q‬ا ‪F‬ور ‪ . T‬ﺙ[ ‪r‬ﺥ‪ Q‬ا &‪S5‬‬
‫●‬ ‫)‪(m‬‬ ‫√‬
‫ب‪ -‬ﺙ‪ o‬ﻡو ا &‪ q* #5 : k Z‬ا & اس و ‪ # A‬ا  ﺙ و ‪  :  R‬ﺙ‪ o‬ا و ‬
‫→‬ ‫→‬ ‫و ذ ‪ T‬ﺱل ‪F1‬ة  ا‪ # Z‬ﻡ& ﺙ‪ o‬ﻡو ﻡ‪ A1 G‬ا‪s‬ﺥ ‪ ،‬ﺙ[ ‪r‬ﺥ‪ Q‬ا ‪F‬اء ‪eF&E T√k‬‬
‫‪P=mg‬‬ ‫‬
‫ﺙً أي أن ‪. T ~ :‬‬
‫√‬
‫‪
3 FB 3$ C)6 3  D6E : 02 "6‬‬ ‫‬ ‫‬
‫ﻡ ﺱ‪ A  U/‬ا ! ل إن ‪ T ~ :‬أي    ‪. T‬‬
‫‬ ‫‬
‫  ‪ A‬ا ‪  Cte o3‬ر ا  ا?و ‪r 0‬ﺥ‪ m = 0,1 kg Q‬و ‪ $E Z   ، T = 0,628 s : F&E k = 10 N/m‬ا ‪ :J‬ا?ﺥ ة ‪: F‬‬
‫‬
‫‪T! 2π‬‬ ‫‪/1 b/+ . Cte = 6,28 = 2π‬رة دور ا & اس ا ن  ‪: # n‬‬
‫‪G0‬‬ ‫‬
‫●‬

‫→‬
‫
( ?‪: >? -‬‬ ‫•‬
‫‪R‬‬ ‫أﺙ&ء دراﺱ ا آ ‪: /‬‬
‫→‬ ‫→‬
‫‪F‬‬ ‫‪G‬‬ ‫∗ آ ا &‪ Z‬ﻡ أﻡم ا  ‪ [5 m‬ا ‪ S+‬ا &!‪ (S) $Y‬ا  ط ‪. a E‬‬
‫‪f‬‬
‫●‬ ‫∗ ا@ﺡ آت و ﻡ!وﻡ ا  اء آ ﻡ ‪.‬‬
‫→‬ ‫ا [ ا ‪G‬ر )‪ (x'Ox‬ﻡ‪Y 4/‬و ا &‪ FX‬ا  ا‪ $W‬ا ‪? /3‬رض ‪ ) .‬ا‪(3 – !"#‬‬
‫‪P‬‬ ‫آ ه ﻡ ‪v ، # n  b.‬ﺙ ‪ 01‬ا ‪ [5‬ا ‪ S+‬ا &!‪ $E (S) $Y‬ﻡآ ‪G a Y1‬‬
‫‪-X‬‬ ‫‪x +X‬‬
‫‪.R‬‬‫‪   ، P‬ا &‪ F
Z‬و ‪ #E‬ا &‪ FX‬ا  ا‪
$W‬‬
‫ا ! ى ا ‪G‬رﺝ ا  ‪ :‬ا ‪
#!3‬‬
‫‪
' F
' R‬‬‫

m a‬‬
‫'‪x‬‬ ‫|‬ ‫|‬ ‫‪x‬‬
‫)‪O(x=0‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪ U /Y‬ا ! ن ا ‪G : A & $3‬‬
‫‪g‬ﺱ!ط ا ‪ :J‬ا ‪ 1n‬ا ‪ $E !5‬ا [ ا ‪G‬ر )ﻡ ر أ‪ $!E‬ﻡ ﺝ‪ e@ a‬ا  ﺝ‪(S‬‬
‫‪./ 0‬‬ ‫‬ ‫‪./ 0‬‬
‫‪7"#G < = : 03 "6‬‬ ‫‪(1) ...‬‬ ‫'‬ ‫‪x 0 ⇐  kx+t- m‬‬ ‫‪ F = m aG : F‬و ﻡ&‪: a‬‬
‫‪.1/‬‬ ‫‬ ‫‪.1/‬‬

‫و ه‪ $‬ﻡد *‪ .‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ا ‪ 3‬ﺡ )‪ » x(t‬ﺝ ‪ « $/‬ﻡ‪ A‬ا ‪x(t) = X cos(ω0t + φ) : # n‬‬
‫ﺡ ‪: y‬‬
‫ ‪ X‬ﺱ ا آ » ا !  ا?‪Y %1‬ل ‪ « x‬وﺡ‪(m) aF‬‬
‫ ‪ ω0‬ا &‪ Z/‬ا ‪Q‬ا‪ $‬آ ‪ ،‬وﺡ‪(rad/s) aF‬‬
‫ ‪ : φ‬ا ‪ *+‬ا@‪F‬ا‪ ) W‬ا ‪ Y‬ر ا@‪F‬ا‪ ( $W‬آ و ‪n   : U‬وط ا@‪F‬ا‪ W‬آ ‪ F&1‬ا ‪. t = 0 %‬‬
‫‪: ω0 >* @A 
AB‬‬ ‫•‬
‫ ‪/1 &F‬رة ا *ﺹ ) ا ‪Y‬ل ( آ‪x(t) = X cos(ω0t + φ) : % #‬‬
‫‪.0‬‬
‫  ‪/1 $‬رة ا ‪ 15‬ا ‪ Xω! sin+ω! t ' φ- : %‬‬
‫‪.1‬‬
‫‪./ 0‬‬ ‫‪./ 0‬‬ ‫‪./ 0‬‬
‫⇐ ‪' ω! x+t- 0‬‬
‫‬
‫⇐ ‪ ω! x+t-‬‬
‫‬
‫ & ‪/1‬رة ا ‪5‬رع ا ‪ ω!  X cos+ω! t ' φ- : $%‬‬
‫‪.1/‬‬ ‫‪.1/‬‬ ‫‪.1/‬‬
‫‬ ‫‬
‫ !‪ω‬‬ ‫  !‪ ω‬و ﻡ&‪: a‬‬ ‫‪ !Y‬ا ‪ :J‬ا?ﺥ ة ﻡ‪ -‬ا د )‪: F (1‬‬
‫‬ ‫‬

‫‪: T0 7 1
3 
AB‬‬ ‫•‬
‫‬ ‫‬ ‫;‬
‫‪ ، T! 2π‬ﺡ ‪  : U y‬ا ‪F‬ور ـ )‪ m‬و ‪ (k‬و !‪F‬ر ‪ $E‬ا ة ا ‪F‬و  ﺡ‪F‬ة )‪. (s‬‬ ‫ !‪⇐ ω‬‬ ‫ !‪ T‬و‬ ‫ ‪: &F‬‬
‫‬ ‫‬ ‫=<‬

‫  ‪ : f0 >? 7 1‬ه ‪F1‬د ا@هازات ‪ $E‬واﺡ‪F‬ة ا ﻡ‪ ) A‬ا ‪ 3‬ا اﺡ‪F‬ة ( ‪ ،‬ﻡ ‪  a‬ﻡ ‪ ، f0‬وﺡ‪ » aF‬ا  « ‪Hz‬‬ ‫•‬
‫‬ ‫=<‬
‫ !‪f‬‬ ‫ ‬ ‫أي ‪ ) :‬إهازة ‪/‬ﺙ ‪ 1/s :‬أو ‪/1 0Y ، ( s-1‬ر‪: :J  a‬‬
‫=‪T‬‬ ‫;‬

‫‪3‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
2008 
a(t) = v'(t) = x''(t) ، v(t) = x'(t) ، x(t) : >*  H •
@;
‫  ن ﻡد@ت‬$   .+φ - ‫ آ‬$W‫ا‬F@‫ ر ا‬Y ‫  ا‬E ‫  ن‬، t = 0 % ‫ ا‬F&1 ‫هاز‬J ‫ ﺥﺹ‬W‫ا‬F‫ر ﺵوط ا‬G 4 5/

@;
. 4 – !"#‫ ا‬$E 0Y ‫ ن ا‬/ ‫ ا‬3 ‫ل‬Y % ‫رة ا‬/ ‫ ا‬، (1) ... x(t) = X cos(ω0t + ) : # n ‫ ا‬A‫ا آ ﻡ‬

@;
. 5 – !"#‫ ا‬. 15 % ‫رة ا‬/ ‫ ا‬، (2) ... v+t- Xω! sin Bω! t ' C

@;
. 6 – !"#‫ ا‬. 15 % ‫رة ا‬/ ‫ ا‬، (3) ... a+t- ω!  X cos Bω! t ' C
2 
a(m/s ) v(m/s) T x(m)
T 0
0 T0

t(s) t(s) t(s)


T0 T0
T0

a(t)Q
, P H : 06 "6 v(t)B, P H : 05 "6 x(t) O $ P H : 04 "6

>+ NM  : (S J,K ، @))  I: •


E(J)

Ec Ec (t) = mv2(t) : y ‫ ﺡ‬، S [5 ‫ ا آ‬:Y ‫ ا‬$‫ ه‬:  ‫ ا آ‬:Y ‫ ا‬
E 

Epe (t) = kx2(t) : ‫ أي‬Z& &‫ ا ﻡ‬:Y ‫ ا‬$‫ ه‬:  &‫ ا ﻡ‬:Y ‫ ا‬

: $   . ‫ ﺡ ا اﺡ‬$E Z& ‫ﻡ  ن ا‬F&1 Epe = 0 : /
Ep E (t) = Ec (t) + Epe (t) :  ‫ ا   ا‬:Y ‫ا‬
 
E (t) = mv2(t) + kx2(t) D
 
x(m) : % #‫ ا   ﺙ آ‬:Y ‫ت أن ا‬/‫إﺙ‬
-X 0 +X Z   ‫ و‬S  ‫ ا‬01 v(t) 15 ‫ و ا‬x(t) ‫ل‬Y (2) ‫( و‬1) A ‫ر‬/ ‫ ا‬A‫& ﻡ‬F

: F k = mω!  ⇐ ω!  y ‫ ﺡ‬، !5 ‫ ا‬:Y ‫رة ا‬/1 $E
R +) I   H : 07 "6 
 
E (t) = mω! X sin (ω! t ' φ- + kX2 cos2(ω! t ' φ-
 2 2
 
 
= kX sin (ω! t ' φ- + kX cos2(ω! t ' φ-
2 2 2
 

Ec2 Ep2 E (t) = C te
‫أي‬ E (t) = kX2 D


( | *‫ )ﻡ‬% #‫ آ‬o‫ار ﺙ‬F!‫( ﻡ‬S [5‫ ﺝ‬، Z) 3 ‫ ا  ا‬:H :  
Ec1 Ep1 Ec2 – Ec1 = Epe1 – Epe2 ⇐ Epe1 + Ec1 = Epe2 + Ec2
E = Cte ⇐ ∆E = 0 ⇐ ∆Ec + ∆Epe = 0 ⇐ ∆Ec = - ∆Epe D
: I  3 >* 'A: •
$ I  ST GA : 08 "6  
E (t) = mv2(t) + kx2(t) = Cte : &F
 
.E .F
mv+t- ' kx+t-. v+t- 0 : A‫ ﻡ‬/5&  Un ‫ ا‬Q‫ﺥ‬r
E(J) .1 .1
Ec ./ 0 
Ep ' x 0 : $  
.1 

« 5‫ و ﻡ‬x ‫ ـ‬/5&  3 ‫ ا‬/ ‫ ا‬A‫ ﻡ‬.* ‫ » ﻡد‬$‫و ه‬


: ,-.

: # n ‫ ا‬A‫"ً ﻡ‬0" . ً - #/! !5 ‫ ا‬.* ‫ا د ا‬
x(t) = X cos(ω0t + φ)
« / ‫!  ﺝ‬5‫ » ﺡآ ﻡ‬: &1 ‫و ا آ ا ﺹ ! ل‬
t(s)
T0
U  +) I   H : 09 "6
4
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ .2.1.1‬ﺡ اهازات ﺡة ﻡ‪G‬ﻡ‪F‬ة ‪:‬‬
‫!‪ U‬ا آ ‪ S‬ا ‪ $E A /‬ا ‪ # n‬ا !‪ . #‬ا‪10 – !"#‬‬
‫راﺳﻢ‬
‫اﻫﺘﺰازات‬
‫ـ ‪ S [5  U‬ﺱ ً ﺱ ً ﻡ!‪ aY‬ﺹ‪  R‬ﺡ‪  0‬ن ا@ﺡ ك ﻡ‪ -‬ا ‪ ً* . #W5‬ﺝ‪ًF‬ا ‪ R .‬ا ‪T5‬‬
‫●‬ ‫●‬ ‫ ل آ‪/‬ت ا &س ا  ﺝ د داﺥ‪ #‬ا ‪1‬ء و ‪ b‬ا ‪ A1 S [5‬و‪  -.‬از‪ a‬ﺙ[ آ‪a  a‬‬
‫‪J‬ﺡ‪ 01 c‬ﺵﺵ راﺱ[ ا@هازات ا ‪ /‬ن ا  ‪. 11 – !"# b.‬‬
‫‪ }&5‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ن أ‪ $E a‬ﺡ ‪ L‬ب ا@ﺡ آت  ن ا@هازات ﺡة دور ‪  L‬ﻡ‪G‬ﻡ‪F‬ة‬
‫ﻣﻮﻟﺪ ⊕ ●‬
‫⊖●‬ ‫دوره ا ‪Q‬ا‪. T0 $‬‬
‫●‬ ‫ـ ‪ -X‬ا ‪ S [5‬داﺥ‪ #‬ا  ل و  ر ا  ا ‪ 01 % E !5‬ﺵﺵ راﺱ[ ا@هازات‬
‫ا ‪ /‬ن ا  ‪.12 – ⓐ !"# b.‬‬
‫‪ $E %‬ا ‪ /‬ن &‪ ~:‬ا ‪F 5‬ر ً  ‪  :‬ﻡ‪F‬وﻡ أي أن ا@هازت أﺹ‪ o/‬ﺵ‪ a/‬دور ‬
‫اﻟﺴﻠﻚ ←‬ ‫و ﺵ‪ a/‬دوره ‪. T0 A1 G T‬‬
‫ـ ‪ SQ‬آ ﻡ‪ A‬ﻡ‪ b‬ا ‪Y‬م ‪ $E‬ا  ل أو ‪ o/3‬ا ‪  $E S1 [5‬ا ‪ b/+ y  T5‬ا@ﺡ آت‬
‫‪S1‬‬
‫أآ‪ ، E 3‬و ‪ q* F‬ا ‪ #‬ا ‪ 01 #+&E U5‬ا ‪ /‬ن ا  ‪.12 – ⓑ !"# b.‬‬
‫‪8, >+ 3 <$ =V : 10 "6‬‬ ‫‪ $E %‬ا ‪ /‬ن ‪F1‬م وﺝ د اهازات و ا &‪%‬م ا !‪ @ » [W‬دوري ﺡج «‬
‫  ‪ :‬داد ‪G‬ﻡ‪ F‬ا@هازات آ ا‪F‬ت ‪ E‬ا@ﺡ آت ‪.‬‬
‫)‪x(m‬‬
‫∗ ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬اﺡ آت ‪ * .‬ﺝ‪ًF‬ا  ن ا &‪G‬ﻡ‪ ً* . F‬و ‪F&1‬ه  ن ‪T = T0 :‬‬
‫∗ إذا آ‪ o‬ا@ﺡ آت ‪gE * .‬ن &‪ ~:‬ﺱ ا@هاز  ن ‪F‬ر ﺥ‪J‬ل‬
‫)‪t(s‬‬ ‫ا ﻡ‪ A‬ﺡ‪F& 0‬م و  ن ا &‪%‬م ا !‪ [W‬ﺵ‪ a/‬دوري و ‪  :‬ﺵ‪ a/‬دور‪ e‬ه ‪T‬‬
‫∗ إذا آ‪ o‬ا@ﺡ آت ‪ E‬ﺝ‪ًF‬ا ‪ ،‬ا  @  و ! ل ‪ A1‬ا &‪%‬م ا !‪ [W‬إ‪: a‬‬
‫@ دوري ﺡج ‪.‬‬
‫‪T0‬‬
‫‪ >+ NM W R P H : 11 "6‬‬
‫ا ‪F‬راﺱ ا  آ ‪:‬‬ ‫☜‬
‫)‪x(m‬‬ ‫ـ ﺡ ا@ﺡ آت ا ‪: W‬‬
‫‪r‬ﺥ‪ Q‬ا & اس ا ن ا ‪ $E A /‬ا‪ ، 13 – !"#‬ﺡ ‪: y‬‬
‫‪b‬‬ ‫ـ ‪ /‬ا ‪ (S) [5‬ﺹ‪ ً/‬و !‪. ً Y‬‬
‫‪a‬‬ ‫ـ ‪ #‬آ ا &‪. Z‬‬
‫)‪t(s‬‬ ‫ا  ا ‪F‬روﺱ ‪ :‬ا ‪ . (S) [5‬ا [ ا ‪G‬ر ‪+ O, I
- :‬‬
‫‪ $E‬ﺡ ا  ازن ‪v‬ﺙ ‪ 01‬ا ‪ [5‬ا ‪ ، (S) S+‬آ ه ﻡ ‪ $E b.‬ا‪: 14 – !"#‬‬
‫∗ ﺙ!‪
a‬‬
‫‪P‬‬


‫‪T‬‬
‫∗   ا &‪F! Z‬‬
‫‪T‬‬
‫∗ دا‪ E‬أرﺥ ‪F‬س
‪ π
ρVg‬‬
‫‪ Y
3& ZA [\ ⓐ : 12 "6‬؛ ‪] Y
3& + [\ ⓑ‬‬ ‫→‬ ‫ﺡ ‪ ) V : y‬ﺡ[ ا ‪ [5‬ا ‪( S S+‬‬
‫→‬
‫'‪x‬‬
‫‪F0‬‬
‫→‬ ‫‪→ F‬‬ ‫‪ ) ρ‬ا  ا  ‪( #W5‬‬
‫‪π‬‬ ‫ ا ‪F‬راﺱ ا ‪:  5‬‬
‫→‬
‫‪f‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪ΣF‬‬‫‪
0‬‬ ‫‪ $E‬ﺡ ا  ازن ‪
:‬‬
‫● )‪(S‬‬ ‫)‪O(x=0‬‬

'

‫‪P‬‬ ‫‪F! ' π
0‬‬ ‫أي ‪
:‬‬
‫‪x‬‬
‫→‬
‫●‬
‫ﺱ!ط ‪ 01‬ا  ر )‪: F (x'Ox‬‬
‫‪(1) .......... P – k∆ℓ – ρVg = 0‬‬
‫→‬
‫‪P‬‬
‫‪∆ℓ‬‬ ‫② <‬ ‫‪P‬‬ ‫ ا ‪F‬راﺱ ا  ‪:‬‬
‫‪x‬‬ ‫●‬ ‫③ >‬ ‫‪x‬‬ ‫إ‪ E.‬‬ ‫ة‬ ‫ !‬ ‫ا@هاز‬ ‫‪ -XG‬ا ‪ (S) [5‬أﺙ&ء‬
‫① ‪^
#‬‬ ‫●‬ ‫ ‪ A1‬اﺡ ك ا ‪0Y ، #W5  [5‬‬
‫‪0" _`a : 14 "6‬‬ ‫‪ ، N
hv‬ﺡ ‪: y‬‬ ‫ ‪
: :J‬‬
‫‪ : h‬ﺙ‪ o‬ﻡ ﺝ‪   S‬وﺝ ا ‪. #W5‬‬
‫② <‬ ‫③ >‬ ‫‪ : v‬ﺱ‪ 1‬ا ‪ (S) [5‬ا ‪. %‬‬


‫‪ : U /Y‬ن  ‪ A‬ا ‪
' F
' π
' N m a
: F $3‬‬
‫‪P‬‬
‫ﺱ!ط ‪ 01‬ا  ر )‪Px + Fx + πx + fx = m a : F (x'Ox‬‬
‫‪'8 > : 13 "6‬‬
‫أي ‪(2) .......... P – k∆ℓ – ρVg – kx(t) – hv(t) = m a(t) ⇐ P – k(∆ℓ + x) – ρVg – hv = m a :‬‬
‫ﻡ‪ A‬ا ‪ (1) A :J‬و )‪ – kx(t) – hv(t) = m a(t) : F (2‬أو ‪kx(t) + hv(t) + m a(t) = 0‬‬

‫‪5‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫)‪x(m‬‬ ‫ ‪2008‬‬
‫‪.P‬‬ ‫‪./ P‬‬
‫ ‪ v‬و  !‪: 01 #+ ، m 01 5‬‬ ‫ ‪ a‬و‬ ‫ أن ‪:‬‬
‫‪.1‬‬ ‫‪.1/‬‬
‫‪./ P‬‬ ‫‪Q .P‬‬ ‫‬
‫'‬ ‫'‬ ‫‪ 0‬‬
‫‪.1/‬‬ ‫‪ .1‬‬ ‫‬
‫)‪t(s‬‬
‫و ه‪ $‬ﻡد *‪ .‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ا ‪ /5&  3‬ـ ‪ ، x‬ﺡ ﺥرج ا ‪/‬ﻡ} ‪.‬‬
‫ـ ﺡ ا@ﺡ آت ا ‪: /+‬‬
‫‪T‬‬
‫‪v‬ﺙ ‪ 01‬ا ‪ [5‬ا ‪ S+‬ا &!‪ $E (S) $Y‬ﻡآ ‪ G a Y1‬ا ! ى ا ‪G‬رﺝ ا  ‪:‬‬
‫‪T‬‬
‫ا ‪   ، P
#!3‬ا &‪ : ، F
Z‬ة ا@ﺡ ك ‪
f‬و ‪ #E‬ا ‪ 5‬ى
‪ ) . R‬ا‪(16 – !"#‬‬
‫‪
' F
' R‬‬
‫‪P‬‬ ‫

'
f m a‬‬
‫‪_8( P(3 W b   :15 "6‬‬
‫‪ U /Y‬ا ! ن ا ‪G : A & $3‬‬
‫‪G0‬‬ ‫ﺱ!ط ‪ 01‬ا  ر )‪ (x'Ox‬ا ود  [ ‪: F + O, I
-‬‬
‫●‬
‫)‪0 – kx(t) + 0 + f = m ax(t‬‬
‫→‬
‫‪R‬‬ ‫)‪E : x(t‬ﺹ ﻡآ ا ‪ [5 G Y‬ا ‪ $E (S) S+‬آ‪. % #‬‬
‫→‬ ‫→‬ ‫‪ : ax(t) = /‬ا ‪5‬رع ا ‪. $%‬‬
‫‪./ P‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪G‬‬ ‫‪f‬‬ ‫‪.1‬‬
‫●‬ ‫  ‪: F Z‬‬
‫‪./ 0‬‬
‫→‬ ‫‪ 5! ،  k+t- ' f m‬ا ‪: 01 #+ ، m 01 A EY‬‬
‫‪.1/‬‬
‫‪P‬‬
‫‪x +X‬‬
‫‪-X‬‬
‫‪./ P‬‬ ‫‬ ‫‪R‬‬
‫'‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫'‬ ‫‬ ‫‪ 0‬‬
‫|‬ ‫|‬
‫)‪O(x=0‬‬ ‫‪.1/‬‬ ‫‬ ‫‬

‫‪Ac >+ 3 7"#G <$ =V : 16 "6‬‬ ‫و ه‪ $‬ﻡد *‪ .‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ا ‪ /5&  3‬ـ ‪ ، x‬ﺡ ﺥرج ا ‪/‬ﻡ} ‪.‬‬
‫‪ QR .3.1.1‬ا@هازات ا   ‪:‬‬
‫)‪x(m‬‬ ‫)‪x(m‬‬
‫\[ "‪e‬‬ ‫\[ &‪J8‬‬ ‫@ ‪ G‬ﺡآ أي ﻡ ﻡ  ‪$‬‬
‫ﺡ! !‪ $‬ﻡ‪G A‬ﻡ‪v ، F‬دي إ ‪0‬‬
‫&‪ $E ~:‬ﺱ ا@هازات ‪،‬‬
‫)‪t(s‬‬ ‫ *ظ ‪ 01‬ﺱ ﺙ ‪J‬هازات )‪t(s‬‬
‫‪ Z  S‬ا ‪ :Y‬ا ‪ WX‬‬
‫‪T‬‬ ‫*‪ #‬ا@ﺡ آت ﺱار ‪.‬‬
‫‪T‬‬ ‫[ ذ ‪  T‬اﺱ‪ Y‬أﺝة ﺥﺹ ‬
‫‪dR P(3 W b   :17 "6‬‬ ‫‪  + -12 :18 "6‬‬ ‫ﻡ‪ #3‬إ‪ E.‬ﺙ!‪ #‬ﻡ ازن ‪ 15‬ا ‪4W‬‬
‫أو ‪ Z‬ﺡو‪ $‬آ ‪ $E‬ﺱ‪1‬ت ا ‪ ... F‬إ „ ‪.‬‬
‫إن ‪ QR‬ا@هازات ا   [ ‪ : U /Y‬ة ‪ 01‬ا ‪ [5‬ا  )‪v @ y  (S‬ﺙ ‪ 01‬ﺱ ا@هازات و إ ‪g‬ﻡ  أن  ض ‪# n‬‬
‫ﻡ‪ 5‬آ‪ #‬ا ‪ :Y‬ا ‪/ #* WX‬ا@ﺡ آت ‪ b/+ y  ،‬ﺱ ا@هازات ﺙ ‪ $*E‬ا & اس ا ن ا?‪ b/+ $!E‬ا د →‬
‫ا *‪ .‬ﻡ‪A‬‬
‫‪. 0‬‬ ‫‬
‫‪R‬‬ ‫و ﺡ ه ‪x(t) = X cos(ω0t + φ) :‬‬ ‫ا ‪ # n‬ا  ‪' x 0 : $‬‬
‫‪.1‬‬ ‫‬
‫●‪O‬‬ ‫و ا آ ا ﺹ ! ل ‪ » : &1‬ﺡآ ﻡ‪  !5‬ﺝ ‪« /‬‬
‫‪ .2.1‬ااس ا‪: !2‬‬
‫)∆(‬
‫ـ  ‪ :‬ا & اس ا ‪ $ !3‬ه آ‪ #‬ﺝ‪ [5‬ﺹ‪g S‬ﻡ ‪ a‬ا@هاز ﺡ ل ﻡ ر دوران أ‪(∆) $!E‬‬
‫‪θ‬‬
‫ﺙ‪ o‬و @  ﻡ‪ A‬ﻡآ ‪ . G a Y1‬ا‪19 – !"#‬‬
‫‪●G‬‬ ‫‪  .1.2.1‬ازن ا & اس ‪:‬‬
‫→‬ ‫ ن ا & اس ا ‪ $E $ !3‬ﺡ » ‪6‬ازن
‪F&1 « !4‬ﻡ  ن ﻡآ ‪ G a Y1‬وا‪ ً:‬ﺵ‪ً :‬‬
‫●‪G‬‬ ‫‪P‬‬ ‫أﺱ*‪ #‬ا &!‪ ، O Y‬ا ‪  $‬ﻡ& ﻡ ر ا@هاز )∆( ) @ﺡ‪ c‬ا ‪ # n‬ا !‪( #‬‬
‫⊕‬ ‫‪ F&1‬إزاﺡ ا & اس ‪ A1‬و‪  -.‬از‪ a‬ا ‪) !5‬ا ‪ :n‬ل( او ‪ θ‬و آ‪& agE a  a‬‬
‫→‬ ‫اهازات ﺡة ﺡ ل ﺵ‪ :‬ل !‪. a!  Y‬‬
‫‪P‬‬
‫! ل إن ا ‪ [5‬ا  أ » اه‪94‬ازة آ
‪F&1 « 7‬ﻡ  ﻡآ ‪ a Y1‬ﻡ‪ Y! A‬ﻡ ﻡ‪ A‬ﻡ‪5‬ر‪e‬‬
‫ﻡور‪ A‬ﻡ‪ -. /5&  a5* e@ A /:‬ا  ازن ‪.‬‬
‫‪( < g%3 ) OIf‬‬

‫‪e"` =V :19 "6‬‬


‫‪6‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ .2.2.1‬دراﺱ اهازات  اس ﺙ! ‪: $‬‬
‫أ‪ -‬ﺡ ا آ دون اﺡ ك ‪ $E :‬ه‪ eQ‬ا   ن ا@هازات دور ‪ .‬ا‪20 – !"#‬‬
‫ب‪ -‬ﺡ ا آ ‪ $E‬وﺝ د ا@ﺡ آت ‪   :‬ﺡ  ‪: A‬‬
‫① اﺡ آت ﻡ‪ ) W‬ه اء ‪ ،‬ﺱ‪  : ( #W‬ن ا@هازات ﺵ‪ a/‬دور &‪ ~:‬ﺱ ‪  L # n‬ﺥ‪ . $Y‬ا‪21 – !"#‬‬
‫② اﺡ آت ﺹ‪) /‬اﺡ آت ‪ 01‬ﻡ‪ 5‬ى ﻡ ر ا ‪F‬وران( ‪  :‬ن ا@هازات ﺵ‪ a/‬دور &‪ ~:‬ﺱ ‪ # n‬ﺥ‪ . $Y‬ا‪22 – !"#‬‬
‫)‪θ(rd‬‬ ‫)‪θ(rd‬‬ ‫)‪θ(rd‬‬
‫‪θ0‬‬ ‫‪T0‬‬
‫)‪t(s‬‬ ‫)‪t(s‬‬ ‫)‪t(s‬‬

‫‪T‬‬
‫‪T‬‬
‫‪T0‬‬
‫‪-3  R P H : 20 "6‬‬ ‫‪g8 P(3 W h : 21 "6‬‬ ‫‪Ac >+  : 22 "6‬‬

‫ ذج  اس ‪: $ L‬‬
‫ ن  ذج ‪ & $ L‬اس ﻡ‪ A‬ﺥ ‪ 4‬ﻡ‪ #‬ا  ‪ a& # (ℓ) a H‬ا ة ﺝ‪ ً5‬ﺹ‪ ً Y! ً/‬آ‪ (m) a‬و ‪ #3‬ه‪Q‬ا ا & اس  ذﺝً‬
‫ & اس ا ‪. 4 5/‬‬
‫‪ .3.1‬ااس ا‪: ;" 0‬‬
‫‪6‬ی< ‪  r :‬ﻡ‪ A‬ﺥ ‪  L # H 4‬ﻡن ‪ (ℓ) a H‬ﻡ‪ #‬ا  ﻡ‪ a& U‬ا ة ﺝ‪[5‬‬
‫آ‪ (m) a‬أد‪ e‬ﻡ  &‪ Y /5‬ل ا ‪) 4 G‬ﺝ‪ . ($Y! [5‬ا‪23 – !"#‬‬
‫‪ .1.3.1‬ﺡ اهازات ﺡة ‪  L‬ﻡ‪G‬ﻡ‪F‬ة ‪:‬‬
‫‪θ0‬‬ ‫‪θ‬‬ ‫?ا "> ااس ا‪ A / : ;" 0‬ا ‪F‬راﺱ ا ‪@ /‬هازات  اس ‪ 4 5‬أن ‪:‬‬
‫→‬ ‫‪ℓ‬‬ ‫ـ دور ا@هازات ﻡ‪ A1 #!5‬ا ‪ 5‬ا او ‪ θ0‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬ا@هازات ﺹ‪ R‬ة ا ‪. 5‬‬
‫●‬
‫‪T‬‬ ‫‪① g%3‬‬ ‫ـ داد ‪  :‬دور ا@هازات آ ازداد ‪ H‬ل ا ‪ 4 G‬أي ‪T ~√ℓ :‬‬
‫‪② g%3‬‬ ‫‬
‫●‬ ‫‪h1‬‬ ‫ـ &‪  : ~:‬دور ا@هازات آ ازدادت ا ذ أي ‪T ~ :‬‬
‫)‪(m‬‬ ‫‪h2‬‬ ‫‪T‬‬
‫→‬ ‫●‬ ‫‪Epp = 0‬‬
‫‪ℓ‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪ }&5‬ﻡ ﺱ‪ U/‬أن ‪T k :‬‬
‫‪T‬‬
‫‪P,) = :23 "6‬‬ ‫ ‪F $‬د ‪  :‬ا ‪) k o3‬ﺙ‪ o‬ا &ﺱ‪ q ! (S‬ا ‪F‬ور ‪ & T‬اس ‪ H 4 5‬ل ﺥ ‪ℓ = 1 m aY‬‬
‫‪ $E‬ﻡ ن ﺡ ‪ ، T = 2 s F&E g = 9,8 m/s2 y‬و ﻡ&‪: a‬‬
‫‪T‬‬
‫‪k = 2π ⇐ k T 6,28 2W‬‬
‫‪Epp1‬‬ ‫‪ℓ‬‬
‫‪Ec2‬‬
‫‪/1 0Y‬رة دور ا & اس ا ‪ 4 5/‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬ا@هازات ﺹ‪ R‬ة ا ‪: :J  (θ0<10°) 5‬‬
‫‪ℓ‬‬
‫‪T! 2π‬‬
‫‪T‬‬
‫‪WT‬‬ ‫‪Epp2‬‬ ‫
‪: ,-.‬‬
‫‪/‬‬
‫=‪Y‬‬
‫‪Ec1‬‬ ‫' ‪T T! B1‬‬ ‫‪C‬‬
‫ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬ﺱت ﻡ‪/‬ة )‪gE ، (θ0 >10°‬ن ‪:‬‬
‫‪Z‬‬
‫ﺡ ‪θ(rad) : y‬‬
‫‪-I  c* :24 "6‬‬ ‫‪:‬‬ ‫ ";‬ ‫اس‬ ‫ا@?ی‬ ‫ا‪A‬راﺱ‬
‫إ‪n‬ء ا د ا *‪: .‬‬
‫ـ ا  ا ‪F‬روﺱ ‪) :‬آ ‪ +‬أرض(‬
‫ـ ا [ ا ‪G‬ر ‪ :‬ﻡ[ ﻡ‪? 4/‬رض ‪.‬‬
‫ـ ا ‪  +‬ا ‪  :Y‬ﻡ  ‪ A‬ا ‪ ① A .‬و ② ‪ .‬ا‪24 – !"#‬‬
‫‬
‫ﺡ‪ S5‬ﻡ‪F/‬أ ﺡ*‪ c‬ا ‪0 + mgh1 + 0 = mv2(t) + mgh2 ⇐ Ec1 + Epp1 + WT = Ec2 + Epp2 : :Y‬‬
‫‬
‫‬
‫‪v+t- [2gℓ+cos θ  cos θ! - ⇐ 2gℓ(cosθ – cosθ0) = v2(t) ⇐ mg(h1- h2) = mv2(t) D‬‬
‫‬

‫‪7‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫)‪θ(rd‬‬ ‫ ‪v2(t) = 2gℓ(cosθ – cosθ0) : &F‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪θ''(rd/s ) θ'(rd/s‬‬ ‫‪.F‬‬ ‫‪.Y‬‬
‫‪T0‬‬ ‫‪r‬ﺥ‪ Q‬ا ‪ /5&  Un‬ﻡ‪2v+t- 2gℓ+sinθ ' 0- : A‬‬
‫‪ω02θ0‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.1‬‬
‫‪.F‬‬ ‫‪./ Y‬‬ ‫‪.Y‬‬
‫‪ω 0 θ0‬‬ ‫‪ ℓ‬‬ ‫‪⇐ v+t- ℓ‬‬ ‫  ‪:‬‬
‫‪θ0‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.1/‬‬ ‫‪.1‬‬
‫‪./ Y‬‬ ‫‪/‬‬
‫‪. Y‬‬ ‫‪.Y‬‬ ‫‪.Y‬‬
‫‪ℓ‬‬ ‫‪ g sinθ ⇐ ℓ‬‬ ‫]‬ ‫‪ gℓ‬‬ ‫  ‪sinθ : $‬‬
‫‪.1/‬‬ ‫‪.1/‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.1‬‬
‫)‪t(s‬‬
‫‪./ Y‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪./ Y‬‬ ‫‪T‬‬
‫'‬ ‫أو ‪sinθ 0‬‬ ‫ &  ن ‪  sinθ :‬‬
‫‪.1/‬‬ ‫‪ℓ‬‬ ‫‪.1/‬‬ ‫‪ℓ‬‬

‫ﻡد *‪ .‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ا ‪   3‬ﺡآ دور ‪  L‬ﺝ ‪ /‬‬
‫ـ ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬ﺱت ﺹ‪ R‬ة )‪sinθ ≈ θ(rad) : S  (θ0<10°‬‬
‫‪T0‬‬ ‫‪./ Y‬‬ ‫‪T‬‬
‫‪(1) ..........‬‬ ‫‪ b/+‬ا د ا *‪ .‬ا ‪ !5‬ﻡ‪ A‬ا ‪' θ+t- 0 : # n‬‬
‫‪.1/‬‬ ‫‪ℓ‬‬
‫‪A 
3 >*  H : 25 "6‬‬ ‫و ه‪ $‬ﻡد *‪ .‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ا ‪ 3‬و ﻡ‪-   5‬آ "‪ "0‬دورا " دوری‬
‫ـ ‪« kK g) » θ(t) -3  R P H‬‬ ‫ﺡ‪ #‬ا د ا *‪ .‬ﻡ‪ A‬ا ‪: # n‬‬
‫ـ ‪« kK g) » θ'(t) -3  B, P H‬‬ ‫)‪) ... θ(t) = θ0 cos(ω0t + φ‬ا د ا ﻡ& آ (‬
‫‪.Y‬‬
‫ـ ‪« kK g) » θ''(t) Y3  Q
, P H‬‬ ‫ا د ا ﻡ& ‪ 15‬ا او آ ‪ θ +t-  ω! θ! sin+ω! t ' φ- :‬‬
‫‪.1‬‬
‫‪./ Y‬‬
‫ا د ا ﻡ& ‪5‬رع ا اوي آ ‪ θ +t-  ω!  θ! cos+ω! t ' φ-  ω!  θ+t- :‬‬
‫‪.1/‬‬
‫‪./ Y‬‬
‫‪(2) ..........‬‬ ‫و ﻡ&‪' ω!  θ+t- 0 : a‬‬
‫‪.1/‬‬
‫‪θ‬‬ ‫ ‪ A  !Y‬ا د  ‪ (1) A‬و )‪: F (2‬‬
‫‪ℓ‬‬ ‫;‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬
‫‪T! 2W‬‬ ‫ !‪ T‬و ﻡ&‪: a‬‬ ‫ !‪: A . ω‬‬ ‫  !‪ ω‬و ﻡ&‪: a‬‬
‫‪T‬‬ ‫=<‬ ‫‪ℓ‬‬ ‫‪ℓ‬‬

‫‪ : T0‬ه ا ‪F‬ور ا ‪Q‬ا‪J $‬هازات ا ة ‪  L‬ا ‪G‬ﻡ‪F‬ة ‪ ،‬وﺡ‪ aF‬ا ‪ (s) 3‬و ‪ 4!E U‬ـ ‪. ℓ ، g‬‬
‫‪x‬‬
‫‬ ‫=<‬
‫ !‪ f‬وﺡ‪ aF‬ا  )‪(Hz‬‬ ‫ ‬ ‫ا  ا ا ‪Q‬ا‪ $‬آ )‪: (f0‬‬
‫=‪T‬‬ ‫;‬
‫‪$ _m& P( h :26 "6‬‬
‫‪ .2.3.1‬ﺡ اهازات ﺡة ﻡ‪G‬ﻡ‪F‬ة ‪:‬‬
‫‪r‬ﺥ‪  Q‬اﺱً ‪ ًY 5‬و ‪ #‬آ‪ a‬داﺥ‪ #‬ﻡء  ﺝ‪ $E F‬آ‪r‬س زﺝﺝ‪ $‬و ا‪ S:‬ﺡآ‪ F a‬إزاﺡ‪a‬‬
‫‪ A1‬و‪ -.‬ا  ازن ‪ .‬ا‪26 – !"#‬‬
‫[ ﺡآ ا & اس داﺥ‪ #‬وﺱ‪ 4‬ﻡ‪  . -W‬ا وﺝ ‪@E T Q‬ﺡ آت @ &‪ -‬ا & اس ﻡ‪ A‬ا@هاز‬
‫و & ‪ #‬ﺱ ا@هازات &‪F ~:‬ر ً ﺡ‪F& 0‬م ‪ ،‬ﻡ ‪F1 #‬د ا@هازات أ‪ #:‬ﻡ&‬
‫‪ $E‬ا  اء ‪Q .‬ا  ن ا@هازات ﺵ‪ a/‬دور ﻡ‪G‬ﻡ‪F‬ة ‪ .‬ا‪28.ⓐ - !"#‬‬
‫‪θ‬‬
‫ ‪ F‬ا  و ‪ F A‬إذا آ ﻡ‪ A‬ا ‪ $E  5‬ا ء أو اﺱ‪F/‬ال ا ء  ‪ . o‬ا‪27 – !"#‬‬
‫[ ﺡآ ا & اس ‪ $E‬ه‪ eQ‬ا  داﺥ‪ #‬ا ‪ o‬أي داﺥ‪ #‬وﺱ‪ 4‬وﺝ‪ a‬ﻡ‪/‬ة ‪،‬‬
‫ ‪Q‬ا ا@ﺡ آت ا ‪  W‬ن ‪ & b5 @ $   ،  :‬اس @هاز ‪ ،‬و  ن‬
‫‪x‬‬ ‫‪C-  _m& P( h :27 "6‬‬ ‫ا &‪%‬م ا !‪ @ [W‬دوري ﺡج ‪ .‬ا‪28.ⓑ - !"#‬‬
‫‪:‬‬ ‫  ‬
‫)‪θ(rd‬‬
‫‪b‬‬ ‫داد ‪G‬ﻡ‪ F‬ا@هازات آ ازدادت ‪ E‬ا@ﺡ آت ﺡ ‪: y‬‬
‫‪a‬‬ ‫ إذا آ‪ o‬ا@ﺡ آت ‪gE * .‬ن &‪ ~:‬ﺱ ا@هازات  ن ‪F‬ر ‬
‫ﺥ‪J‬ل ا ﻡ‪ A‬ﺡ‪F& 0‬م ‪ ،‬و  ن ا ‪G‬ﻡ‪ F0G F‬دوري ‪ ،‬ﺵ‪ a/‬دور اهازا‪a‬‬
‫)‪t(s‬‬ ‫ه ‪ . T‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬اﺡ آت ‪ * .‬ﺝ‪ًF‬ا  ن ا ‪G‬ﻡ‪ ً* . F‬و ‪F&1‬ه  ن‬
‫‪. T = T0‬‬
‫‪T‬‬ ‫ إن ا‪ F‬ا@ﺡ آت إ ‪  : 0‬آ‪ /‬ة & @ ‪n‬ه‪F&1 F‬ه اهازات و  ن‬
‫ا &‪%‬م ‪ I‬دوري ‪-‬ج ‪.‬‬

‫‪Y
3& ZA [\ ⓐ : 28 "6‬‬

‫‪] Y
3& + [\ ⓑ‬‬

‫‪8‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬

‫‪: 8)>  *  +‬‬ ‫)‪(II‬‬


‫‪i‬‬ ‫‪1 0 2‬‬ ‫‪i‬‬
‫◉‬ ‫◉‬
‫‪ (1‬ا‪I‬ه‪94‬ازات ا‪K‬ة ‪ J‬دارة ‪ M7 R,L,C‬ا‪:  7 4‬‬
‫◉‪K‬‬ ‫!‪ U‬ا ‪F‬ارة ا  ‪ .‬ا‪29 – !"#‬‬
‫⊕‬ ‫‪ An‬ا  ‪ -.  *3‬ا ‪/‬د ‪ $E‬ا ‪ (1) -.‬ﺙ[ *‪ !& L‬إ ‪ 0‬ا ‪ (2) -.‬و ‪! $Y‬وﻡ ‬
‫‪L,r‬‬
‫‪ ً : R0‬ﻡا‪F‬ة ‪ ،‬و ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬آ‪  : #‬ا‪ S:‬ﺡآ إة ا ! س ا ‪ G $*R‬و ‪ -‬أ‪ًX‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪Y1‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪ R‬ات ا   ‪ $EH A  uC = uAM‬ا  ‪ *3‬و ذ ‪ T‬ﻡ‪ A‬ﺥ‪J‬ل ا ‪ /‬ن ا ‪Q‬ي ‪ 01 %‬ﺵﺵ ‬
‫⊖‬ ‫‪uAM‬‬ ‫راﺱ[ اهازات ﻡ‪ $Y/‬ﻡ‪F‬رج ‪ $E‬ا ‪F‬ارة ‪ F&E ،‬ﻡ ‪: $‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪R0‬‬ ‫ ‪ &F‬ا !وﻡ ا  ‪F ˆE‬ارة ‪R = R0 + r :‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ ﻡ‪ A‬أﺝ‪ R0 = 0 #‬أي ا !وﻡ ا  ‪F ˆE‬ارة ه‪) R = r 4!E $‬ﻡ!وﻡ ‪( * .‬‬
‫ إة ا ! س ا ‪ 01 $*R‬ﺝ‪ $/‬ا ‪ *+‬ا آي )ﺹ* ا ‪F‬ر}( ‪5‬ت ﻡ&‪ +:‬‬
‫‪G‬‬ ‫ﺡ‪  0‬د ‪ F&1 !5‬ا ‪F‬ر )‪ . (0‬أﻡ ‪ 01‬ﺵﺵ راﺱ[ ا@هازات ‪ % E‬ا ‪ /‬ن ا  ‪b.‬‬
‫‪ $E‬ا‪ 30 – !"#‬و ا ‪Q‬ي ُ‪ %‬أن ا    ‪ $EH A‬ا  ‪ *3‬أﺙ&ء *‪  R‬ن ﻡ&وً )دورً(‬
‫‪8) 
 P H :29 "6‬‬
‫و ا@هازات ا ﺹ ﺵ‪ a/‬دور و ﺱ &‪Q 15 ~:‬ا ! ل إن ا@هازات ﻡ‪G‬ﻡ‪F‬ة ‪،‬‬
‫و  أن ا ‪F‬ارة @ !‪ :H 0‬ﻡ‪ A‬ا ﺱ‪ 4‬ا ‪G‬رﺝ‪ ! $‬ل أن ا@هازات ﺡة و ‪ $5‬ا ‪F‬ارة‬
‫‪ R,L,C‬ـ » ا‪A‬ارة ا‪94O‬ة ا‪K‬ة و ا‪A
N4‬ة « و ا &‪%‬م ا !‪ $E [W‬ا ‪F‬ارة ‪ F0G‬دوري ‪،‬‬
‫)‪uC(V‬‬ ‫)‪uC(V‬‬ ‫و ﺵ‪ a/‬دور ا@هازات ه ‪. T‬‬
‫‪a‬‬ ‫ ‪ F‬ﻡ‪  : A‬ا !وﻡ ا  ‪J&E R ˆE‬ﺡ‪ c‬ا‪F‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪G‬ﻡ‪ F‬ا@هازات ﺡ‪ #+ 0‬إ ‪  : 0‬آ‪ /‬ة !وﻡ ‬
‫‪& R = RC‬ف ﻡ‪ A‬أﺝ إة ا ! س ا ‪ $*R‬إ ‪ 0‬ﺝ ‬
‫واﺡ‪F‬ة ﺙ[  د ‪F‬ر ً ‪ . *+‬أﻡ ‪ 01‬ﺵﺵ راﺱ[‬
‫)‪t(s‬‬ ‫)‪t(s‬‬ ‫ا@هازات ‪n‬ه‪ F‬ا ‪ /‬ن ا ‪) $E A /‬ا‪(31 ⓐ - !"#‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪ $E %‬ا ‪ /‬ن ‪F1‬م وﺝ د اهازات ‪ $E‬ا ‪F‬ارة‬
‫‪R = RC‬‬ ‫‪: ]* b ⓐ :31 "6‬‬ ‫و ا *Œ » ‪ I‬دوري « ‪ 1F‬ه‪Q‬ا ا &‪%‬م ‪F‬ارة ـ ‪:‬‬
‫» ا‪,‬م ا‪ .‬دوري ا‪K‬ج «‬
‫‪R<<RC Y
3& ZA b :30 "6‬‬ ‫‪R > RC :  
 ⓑ‬‬ ‫ﻡ‪ A‬أﺝ‪!  : #‬وﻡ ‪  R > RC‬ن ا *Œ‬
‫@ دوري و ‪  L‬ﻡ ‪ A‬ا *Œ ‪ b/+‬أآ‪4 3‬ءًا‬
‫)‪uC(V‬‬
‫)ا‪ (31 ⓑ - !"#‬و  ن ا &‪%‬م ا !‪ $E [W‬ا ‪F‬ارة » ‪,‬م ‪J‬ق ا‪K‬ج « ‪.‬‬
‫‪T0‬‬ ‫  ‪:‬‬
‫‪['Vh :32 "6‬‬ ‫ی‪ S?4‬ﺥد ا‪I‬ه‪94‬ازات ‪ J‬ا‪A‬ارة ‪ R,L,C‬آ‪ VW?6 7‬ا!و
 ا‪TJU‬‬
‫‪A7‬ارة ‪  X"K‬أ
‪  >U‬ا!و
 ا‪A
TJU‬و
 ‪Z‬ﺹ‪ VK0‬ا‪I‬ه‪94‬ازات‬
‫)\[ &‪R = 0 ( Y
3‬‬ ‫دوری ["
‪A
N4‬ة ) ا‪ ، ( 32 – !"#‬و ی ‪ M‬ا‪,‬م ا!ﺉ^ ‪A‬ارة ‪،‬‬
‫» ا‪,‬م ا‪A‬وري « ‪.‬‬
‫)‪t(s‬‬
‫‪ :‬إن ‪r‬ﺙ  ا ‪ C 5‬و ا ‪Q‬ا ‪ 01 L‬ا@هازات !‪  :  R 01 +‬ﺵ‪ a/‬ا ‪F‬ور ‪T‬‬ ‫ﻡ‪J‬ﺡ‪ %‬‬
‫‪T0‬‬ ‫ ‪J‬هازات دون أن ‪v‬ﺙ ‪G 01‬ﻡ‪F‬ه ﺡ ‪ y‬أن زدة ‪ C‬أو ‪ S/5 L‬زدة ‪. T  : $E‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪i‬‬ ‫ ا‪A‬راﺱ ا‪A7 "7"7K4‬ارة ا‪: R,L,C "!"!K‬‬
‫ا د ا *‪F .‬ارة ‪: R,L,C‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪L,r‬‬ ‫!‪ U‬دارة آ‪ 01 #n W‬ا ‪ #55‬وﺵ  )‪ ، (L,r‬ﻡ ‪ *3‬ﻡ‪  n‬ﺱ ‪ C‬و ﻡ!وﻡ ‪R0‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪R0‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪G‬ر اهً ﻡ ﺝ‪  ً/‬ر ا ‪ ) $W‬ا‪. ( 33 – !"#‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪ : U /Y‬ن ا  ات ‪ $E‬ا ‪F‬ارة ا ‪  ، 55‬ن ‪ &F‬آ‪: % #‬‬
‫‪uAB + uBE + uED + uDA = 0‬‬
‫^‬ ‫‪.c‬‬
‫‪R,L,C ,,$ 
 P H :33 "6‬‬ ‫ ‪ A‬ا ‪ A1  /‬ا ‪F‬ﺱ ر ا ‪F U5‬ارة ا ‪/‬ة  ‪' R ! ` ' Br` ' L C ' 0 0 : :J‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪.1‬‬
‫‪.d‬‬ ‫^ ‪./‬‬ ‫^‪.‬‬
‫‪ -X .‬آ‪) R = R0 + r : T Q‬ا !وﻡ ا  ‪F ˆE‬ارة(‬ ‫ ‬ ‫ ` ‪ ،‬ﺡ ‪ : q y‬ﺵ& ا  ‪: 01 #+ . *3‬‬ ‫ ‪: A‬‬
‫‪.1‬‬ ‫‪.1/‬‬ ‫‪.1‬‬
‫  ‪ $E Z‬ا د ا ‪ 01 #+ !5‬ﻡد ‪  R‬ا ‪ @F &n‬ا ﻡ‪ A‬و ه‪ 01 $‬ا ‪ # n‬ا  ‪: $‬‬
‫^ ‪./‬‬ ‫^‪R .‬‬ ‫^‬ ‫^ ‪./‬‬ ‫^‪.‬‬ ‫^‬
‫①‬ ‫'‬ ‫'‬ ‫‪ L‬أو ‪ 0‬‬ ‫‪'R‬‬ ‫‪' 0‬‬
‫‪.1/‬‬ ‫‪L .1‬‬ ‫‪LC‬‬ ‫‪.1/‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪9‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
2008 
( }‫ﻡ‬/ ‫ ) ﺡ ﺥرج ا‬. R,L,C 55 ‫ارة ا‬F ‫ ا‬$E ‫ة‬F‫ﻡ‬G ‫ ا ة ا‬W ‫   ا@هازات ا‬3 ‫ ا‬/ ‫ ا‬A‫ ﻡ‬.* ‫ ﻡد‬$‫و ه‬
: L,C "2‫ ا‬77 ‫ة‬K‫ازات ا‬94‫ه‬I‫( ا‬2
A D : L,C 3 ‫ارة ا‬F .* ‫ا د ا‬
i ‫ ا د‬$E R = 0 Z  ( 34 – !"#‫ ) ا‬L,C ‫ارة ا ة‬F .* ‫ اﺱ&ج ا د ا‬A 
./ ^ 
C L
② ' g+h- 0 : F&E ① .* ‫ا‬
.1/ LC
i
B E $E ‫ة‬F‫ﻡ‬G ‫  ا‬L ‫ ا ة‬W ‫   ا@هازات ا‬، q ‫ ـ‬/5&  3 ‫ ا‬/ ‫ ا‬A‫ ﻡ‬.* ‫ﻡد‬
: # n ‫ ا‬A‫  ن ﻡ‬.* ‫ ا د ا‬eQ‫ ه‬#‫ ﺡ‬. L,C 55 ‫ارة ا‬F ‫ا‬
L,C ,,$ 
 P H :34 "6 . *3  0% ‫& ا‬n ‫ ا‬: Q y ‫ ﺡ‬، q(t) = Q cos (ω0t + φ)
: ‫ة‬F‫ﻡ‬G ‫  ا‬L ‫هازات ا ة‬J $‫ا‬Q ‫ور ا‬F ‫رة ا‬/1
: F&E A‫ ﻡ‬/5&  A ‫ ا د ﻡ‬eQ‫ ه‬Un . q(t) = Q cos (ω0t + φ) : &n % ‫رة ا‬/ ‫& ا‬F
./ ^ .^
q(C) ω!  Q cos+ω! t ' φ- ω!  g+t- ⇐ Qω! sin+ω! t ' φ-
i(A) .1/ .1
T0 ./ ^
Q ' ω!  g+t- 0 : ‫أي‬
I0 .1/
 
ω! : a&‫ و ﻡ‬ω!  : F ② .* ‫ ا د ا‬-‫! ﻡ‬Y 
√LC LC
t(s)
;
T! 2π√LC : a&‫ و ﻡ‬T! : A
<=
(s) 3 ‫ ا‬: aF‫ وﺡ‬. ‫ة‬F‫ﻡ‬G ‫  ا‬L ‫هازات ا ة‬J $‫ا‬Q ‫ور ا‬F ‫ ه ا‬: T0
. L,C ‫ ـ‬4!E U ‫و‬
T0  
. (Hz)   ‫ر ا  ا‬F! f!   : ‫ارة‬F $‫ا‬Q ‫ا  ا ا‬
T= ;√LC


  3 `$ V?
 :35 "6 : $W ‫  ر ا‬% ‫ة ا‬Fn ‫رة ا‬/1
U  +) 78) q(t) = Q cos (ω0t + φ) : &F
.^ ;
` Qω! sin+ω! t ' φ- Qω! cos Bω! t ' φ ' C : $  
.1 
E(J) . A‫ ﻡ‬/5&  ‫ ن‬/ ‫& دا ن ﺝ‬n ‫ و ا‬$W ‫ة ا  ر ا‬F‫أي أن ﺵ‬
E(C) E(L) q(t) = Q cos ω0t : ‫ن‬gE φ = 0  E ‫ ﺥﺹ  ن‬W‫ا‬F‫ﺥ ر ﺵوط ا‬
E ; ;
`+t- Qω! cos Bω! t ' C I! cos Bω! t ' C : a&‫و ﻡ‬
 
: ‫ ا ة‬W ‫ارة ا‬F ‫ ا‬$E :Y ‫ا‬
: L,C 3 ‫ارة ا‬F ‫ ا‬$E :Y ‫∗ ا‬
 ^/ +1-
E+C- : $‫* ه‬3  ‫ ا‬$E G ‫ ا‬:Y ‫ـ ا‬
 C

E+L- L` 
i(A)
: $‫ ا ﺵ  ه‬$E G ‫ ا‬:Y ‫ـ ا‬
0 
 ^/ +1- 

  +) I   H :36 "6 E ' L`  : $‫ ه‬L,C ‫ارة‬F ‫ ا‬:H D
 C 

E(J) : % #‫ آ‬$E ‫ ﺙ‬L,C 3 ‫ارة ا‬F ‫ ا‬:H ‫ت أن‬/‫∗ إﺙ‬
E(C) E(L)  ^/ +1- 
E ' L`  : &F
 C 
`+t- Qω! sin+ω! t ' φ- ⇐ q(t) = Q cos (ω0t + φ) : y ‫ﺡ‬
 Q/ 
E cos +ω! t ' φ- ' LQ ω!  sin +ω! t ' φ- : $  
 C 
 Q/  LQ/ 
E cos +ω! t ' φ- ' sin +ω! t ' φ- ⇐ ω!  : A
 C  LC LC
 Q/  Q/
t(s) E ncos +ω! t ' φ- ' sin +ω! t ' φ-o : a&‫و ﻡ‬
 C  C

L,C 
 W U  +) I   H :37 "6

10
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
2008 

E L I!  p0 : $‫ ه‬L,C ‫ارة‬F ‫ ا‬:H ‫ً أن‬X‫ أ‬A / ‫ أن‬A 

 Q/  
E L I! p0
. % #‫ آ‬$E o‫ار ﺙ‬F!‫ ﻡ‬L,C 3 ‫ارة ا‬F ‫ ا‬:H :  
 C 

: R,L,C ! ! ‫ارة ا‬F ‫ ا‬$E :Y ‫∗ ا‬


 ^/ +1- 
E(J) E+t- ' L`  +t- : &F
 C 
.E ^ .^ .d
E(C) ' L` : F&E A‫ ﻡ‬/5&  A EY ‫ ا‬Un
.1 C .1 .1
.E+1- .^ ^+1- ./ ^ .E+1- ^+1- .^ .^ ./ ^
E(L) B 'L /C ⇐ 'L : $  
.1 .1 C .1 .1 C .1 .1 .1/
./ ^ .^ ^
: ‫ن‬gE T Q ، L 'R ' 0 : ① .* ‫ ا د ا‬S5‫ ﺡ‬A
.1/ .1 C
.E+1- ^+1- ./ ^ .^
R` 
⇐ 'L R R`
t(s) .1 C .1/ .1

dE(t) = – Ri2 dt : S  & 


R,L,C 
 W U  +) I   H :38 "6
#* eF!E [ &‫ ﺙ آ ن ﺝء ﻡ‬o5 ‫ارة‬F  ‫ ا‬:Y ‫أي أن ا‬
S/‫ا ه ﺱ‬Q‫ ا !وﻡ ا?وﻡ و ه‬$E ‫ ا اري * ل ﺝ ل‬#  ‫ا‬
‫ارة ا ة‬F ‫ا‬ R1 38 – !"#‫ ا‬. ‫ ا@هازات‬F‫ﻡ‬G
+15 ● i : L,C 3 ‫ارة ا‬F  :Y ‫راﺱ ا‬F ‫∗ ا‬
i A
 ^/ 
E ' L`  C 1q : S  ‫  && أن‬% #‫ آ‬$E ‫ ﺙ‬L,C ‫ارة‬F ‫ ا‬:H ‫ أن‬
● ● + +
i AO ●S
i ● - ‫ــ‬  C 
^ .^ .^ ./ ^ ^ .^ .d
'L 0 ⇐ ' L` 0 : F&E A‫ ﻡ‬/5&  A EY ‫ ا‬Un
L,r i -15● i'
B C .1 .1 .1/ C .1 .1
● R1 ^ ./ ^ .^ .^ ^ ./ ^
D ● R0i 'L 0 ⇐ r 0 : A B 'L C 0 : ‫أي‬
C .1/ .1 .1 C .1/

./ ^ ^
' 0
R0
C . 5‫ و ﻡ‬3 ‫ ا‬/ ‫ ا‬A‫ ﻡ‬.* ‫ ﻡد‬$‫و ه‬ ‫أو‬
.1/ LC
i i i' is
● ●
M
: "‫ﺉ‬OU‫ازات ا‬94‫ه‬I‫ی ا‬cb6 (3
ً 1 &‫~ ﻡ‬G ‫ ا‬A  @ $ ‫ ا@هازات ه ا !وﻡ و ا‬F‫ﻡ‬G A1 ‫ول‬v5 ‫ أن ا‬
-12 
& P H :39 "6 ‫ارة‬F ‫ ا‬eF!* ‫ي  ض ﺱار ﻡ‬Q ‫ و ا‬#! ‫ ا‬# n  b.  ‫ ا‬S ‫ ا آ‬#5 ‫ا‬Q
 ‫ ا‬:Y ‫ ا@هازات دور أي ﺱ ﺙ و ا‬b/+ y  ‫ ﺝ ل‬#* :H A‫ﻡ‬
uAM(V) . | *‫ارة ﻡ‬F
: (39 – !"#‫ارة )ا‬F ‫ﻡ ت ا‬
. QR ‫ارة ا ة ا اد‬F ‫ن ا‬J n (L,r)  ‫ وﺵ‬، (C) *3 ‫ـ ﻡ‬
. (A O) $! /Y [GX‫ـ ﻡ‬
. (+15 V, - 15V) F ‫ـ ﻡ‬
QR ‫دارة ا‬
. R0 F‫ـ ﻡ‬
i(A) . R1 ‫ـ ﻡ!وﻡن ﻡﺙن‬
@F ً Y‫ ﺥ‬a :  R ً W‫  ًا آ‬$Y F ‫ ﻡ‬01 ‫ ل‬+  S ‫ا ا آ‬Q‫ ه‬b5
uAM = f (i) <) : 40 "6 uAM = R0i : ‫رة‬/ ‫ ا‬UE‫( و‬40 – !"#‫ )ا‬$W ‫ة ا  ر ا‬F‫ﺵ‬
uAM = uAD + uDM : S  ، ‫ ا  ات‬-‫ دﺱ ر ﺝ‬U /Y
./ sC .sC .d ^
LC ' +r  R ! -C ' uC +t- 0 ⇐ R ! ` L ' r` ' : ‫ن‬gE uDM = uC(t) = uC ‫ر‬/1
.1/ .1 .1 C
/
. sC  ./ sC
① ' uC +t- 0 ‫ أو‬LC ' uC +t- 0 : # n ‫ ا‬01 .* ‫ ا د ا‬b/+ ، r = R0 Q‫ﺥ‬r
.1/ LC .1/

uC(t) = U0 cos (ω0t + φ) : # n ‫ ا‬A‫ ﻡ‬J


ً ‫ ﺡ‬#/! 3 ‫ ا‬/ ‫ ا‬A‫ ﻡ‬.* ‫ ﻡد‬$‫و ه‬
y  ‫ ا@هازات‬QR [  ‫ آ‬a J‫ ﺥ‬A‫ ﻡ‬c‫ﺡ‬J ‫ي‬Q ‫( و ا‬41 – !"#‫ )ا‬$  ‫ ن ا‬/ ‫ ا‬F‫ه‬n&E *3  ‫ ا‬$EH A  ‫ راﺱ[ اهازات‬#+

11
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
uC(V) 2008 
e" [\ J8& [\
. !‫ ا ور ﺡ ا‬F ‫ ﺙ‬5 ‫ ا‬o/‫اﺹ‬
:  
t(s)
(‫ارة ا ة‬F ‫دة !وﻡ ا‬X‫ )ﻡ‬/ ‫ور ﻡ!وﻡ ﺱ‬F o‫ﻡ‬: QR ‫ن دارة ا‬r‫و آ‬
: ‫اة‬QR ‫رة دور ا@هازات ا‬/1 ∗
: F&E A ‫! ﻡ‬5 ‫ ① ا‬.* ‫ ا د ا‬#‫ ﺡ‬Un
./ sC .sC
ω!  U! cos+ω! t ' φ- ⇐ U! ω! sin+ω! t ' φ-
.1/ .1
 + -12 : 41 "6
./ sC
② ' ω!  uC +t- 0 : a&‫و ﻡ‬
.1/
 
ω! : a&‫ و ﻡ‬ω!  : F ② ‫ ① و‬A  .* ‫ ا‬A  ‫ ا د‬A  !Y 
√LC LC
;
T! 2π√LC : a&‫ و ﻡ‬T! : A
<=

‫ – آء‬T  ‫ ﻡ‬: UY ‫∗ ا‬


3‫ ﻡ‬W‫اهازات ﺡة  آ‬ 3‫اهازات ﺡة  ﻡ  ﻡ‬

G0

i →
R
→ →
L C F G f
● ● ● ●
A B D →
P
x +X
-X
x' | | x
O(x=0)

: ‫ ا  ات‬-‫ ن ﺝ‬: U/Y : $3 ‫ ا‬A  ‫ ن‬: U/Y


.d ^
L ' 0 ⇐ uAB + uBD = 0 : % #‫ آ‬$E P
' F
' R

m a

G
.1 C
.^
( *3  ‫ ) ﺵ& ا‬q = qB y ‫ ` ﺡ‬ .1
: F (x'Ox) ‫ ا  ر‬01 1n ‫ ا‬:J ‫ﺱ!ط ا‬
./ P
./ ^ ^ .d ./ ^ - k x = m / : a&‫ و ﻡ‬Fx = m ax
L ' 0 : a&‫و ﻡ‬ .1
.1/ C .1 .1/
  ./ P
ω!
 
⇐ ω! LC y ‫ ﺡ‬.1/ ' ω! g+t- 0
 ./ ^  ω!  ⇐ ω!   y ‫ﺡ‬ ' ω!  +t- 0
√LC  .1/
‫ ا ة‬W ‫   ا@هازات ا‬3 ‫ ا‬/ ‫ ا‬A‫ ﻡ‬.* ‫ﻡد‬ . x ‫ ـ‬/5&  3 ‫ ا‬/ ‫ ا‬A‫ ﻡ‬.* ‫ ﻡد‬$‫و ه‬
: ‫ ﺡ‬. L,C ‫ارة‬F ‫ ا‬$E (‫اة‬QR ‫ة )ا‬F‫ﻡ‬G ‫  ا‬L : # n ‫ ا‬A‫ ﻡ‬A‫ ﻡ‬$/ ‫ ﺝ‬- ‫ ه‬.* ‫ ا د ا‬eQ‫ ه‬#‫ﺡ‬
q(t) = Q cos (ω0t + φ) x(t) = X cos (ω0t + φ)

T! 2π√LC : $‫ا‬Q ‫ور ا‬F ‫رة ا‬/1 T! 2π : $‫ا‬Q ‫ور ا‬F ‫رة ا‬/1

 ^/   
E ' L`  :  ‫ ا‬:H E (t) = mv (t) + kx2(t) :  ‫ ا‬:H
2

 C   

: $   ‫ ا‬UY ‫ ا‬A  ∗
R,L,C 55‫دارة ﻡ‬ Z + ‫آ‬
q : &n ‫ا‬ x : E5 ‫ا‬
i = dq/dt : $W ‫ة ا  ر ا‬F‫ﺵ‬ v = dx/dt : 15 ‫ا‬
d2q/dt2 : $W ‫ة ا  ر ا‬F‫ ﺵ‬Un‫ﻡ‬ a = dv/dt = d2x/dt2 : ‫رع‬5 ‫ا‬
L :  ‫ذا ا ﺵ‬ m : [5 ‫آ ا‬
1/C : *3  ‫ﻡ! ب ﺱ ا‬ k : Z& ‫ ﻡو ا‬o‫ﺙ‬

12
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬

‫)‪:        (III‬‬


‫•  ‪: F‬‬
‫! ل ‪ A1‬ﺝ ﻡ ‪ $E‬ﺵوط ﻡ & أ ض @هازات ‪F&1 5:‬ﻡ *ض ‪1‬ﻡ‪ #‬ﺥرﺝ‪ $‬دور اهازا‪ 01 a‬ه‪ eQ‬ا  ‪ .‬و ! ل أن‬
‫ا  ا ة دﺥ‪ $E o‬ﺡ وب ‪F&1‬ﻡ ‪r‬ﺥ‪ Q‬ﺱ اهازا ‪. 0%1  :‬‬
‫‪ $E‬ا ا‪ ، -:‬ض آ‪ #‬ﺝ ﻡة ﺡ! ! ) ﻡ  آ‪ o‬أو آ‪ ( W‬إ ‪G 0‬ﻡ‪ $E F‬اهازا ‪ F!E S/5‬ا  ء ﻡ‪ :H A‬ا  ‬
‫ ‪F‬رج ‪ 01‬ﺵ ‪ #‬ﺡاري ‪.‬‬
‫)∆( )∆(‬ ‫ـ ‪ $E‬ا ‪ #‬ا    ن ا ‪ X‬ع ا ﺹ‪ » #* #‬ا@ﺡ آت « ‪.‬‬
‫ـ ‪ $E‬ا ‪ #‬ا ‪  W‬ن ا ‪ X‬ع ا ﺹ‪ » #* #‬ﺝ ل ‪ $E :‬ا !وﻡت « ‪.‬‬
‫ ‪ 01 cE $‬ا@هازات )‪ 5‬ﺙ ( ‪ Z  S‬ا ‪ :Y‬ا ‪# n WX‬‬
‫&ﺱ‪ S‬و ‪  /H‬ا  ‪.‬‬
‫‪ (1‬ا‪I‬ه‪94‬ازات ا"‪ "U" U‬ا! ی ‪:‬‬
‫ ‪F‬راﺱ ا@هازات ا   ا !‪ً  #5 5‬ا  ن ﻡ‪  A‬اﺱ ‪A‬‬
‫ﺙ! ‪ A‬ﻡ را دورا  ﻡ ازن ‪ ،‬و ﻡ!ن ‪  X/‬اﺱ‪Z Y‬‬
‫‪S‬‬
‫ﻡن ‪ $/‬ﺡ!‪  L a‬ﻡ‪J‬ﺹ! ) ا‪. ( 42 – !"#‬‬
‫∗ ا ‪F‬راﺱ ا * ‪:‬‬
‫‪P2‬‬
‫‪nB9$ =V : 42 "6‬‬ ‫‪P1‬‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺙ‪o‬‬ ‫‪T‬‬‫‪0‬‬ ‫ا ‪Q‬ا‪$‬‬ ‫دوره‬ ‫ﺡة‬ ‫هازات‬ ‫‪P‬‬ ‫‪1‬‬ ‫اس‬ ‫ا &‬ ‫ﺡ ‪G‬ﻡ‪ F‬ﻡ&‪F‬م ‪ ! :‬م‬
‫ﺡ ‪ q* $E (0,6 s < T0 < 1,2 s) y‬ا ‪ ! o:‬م ا & اس ‪ P2‬هازات ﺡة‬
‫دوره ا ‪Q‬ا‪  R UH A1 #F #: $‬ﻡ ‪ -.‬ا ‪ 01 S [5‬اﻡ‪F‬اد ا !‪. S X‬‬
‫‪ b‬ا & اس ‪ A1 P2‬و‪  -.‬از‪ a‬ا ‪ ، !5‬ﺙ[ ر‪ ! E e‬م هازات ﺡة دوره ‪J&E ، T‬ﺡ‪ c‬أن ‪R P1‬در !‪ ً W‬ﻡ ‪ a.‬ا ‪F/ $ 5‬أ‬
‫@هاز ‪F‬ور ‪5‬وي ‪ T‬و ‪. T0 A1 G‬‬
‫‪ #+‬ه ‪Q‬ا ‪ 01‬اهازات ‪ ، 5:‬ﺡ ‪ y‬أر‪ [L‬ا & اس ‪ P2‬ا & اس ‪ 01 P1‬ا@هاز ‪F‬ور ‪5‬وي دور‪. T e‬‬
‫)‪θ (°‬‬ ‫‪ $5‬ا & اس ‪ P2‬ـ » ا‪gK‬ض « و ا & اس ‪ P1‬ـ » اوب ) ا ن ( « ‪.‬‬
‫‪θ0‬‬ ‫ی‪9‬ود ااس ا‪K‬ض ااس اوب دوریً ‪ >
"U‬ا@? اﺱ@ ا‪4?I‬ان ا"‪ U" U‬‬
‫"‪ O‬و ا‪c‬ي ی‪ h!K4‬اﺱ@  ‪97-‬و ‪.‬‬
‫∗ ا ‪F‬راﺱ ‪ +‬ا  ‪:‬‬
‫‪ #‬ﺱ اهاز ا & اس ا ض ﺙ و ‪   R‬ا‪ f e‬و ‪ R -‬ات ﺱ اهاز‬
‫ا & اس ا وب ‪ 01 #+&E ، θ0‬ا ‪ /‬ن ا !‪ ) #‬ا‪. ( 44 – !"#‬‬
‫)‪T (s‬‬ ‫‪J‬ﺡ‪ $E c‬ا ‪ /‬ن أن ﺱ اهاز ا & اس ا وب )ا ن( ‪ #+‬إ ‪ 0%1  : 0‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪#‬‬
‫‪T0‬‬ ‫‪   :‬ا ا & اس ا ض ‪ /:‬ﺝ‪ًF‬ا ﻡ‪ A‬ا  ا ا ‪Q‬ا‪ & $‬اس ا وب ‪ $E ،‬ه‪ eQ‬ا  ‬
‫! ل إ‪  a‬ﺝ‪6 » F‬وب «  ‪ A‬ا & اس ا ض و ا & اس ا ن ‪.‬‬
‫‪
3 +) N3o '( D2 : 43 "6‬‬
‫ ﺥ‪ ~W+‬ا وب ‪:‬‬
‫)‪θ (rad‬‬ ‫  ا وب  ‪: $‬‬
‫☜ ا ‪ 4n‬ا &‪   : QE‬ا ‪ 4n‬ا &‪  QE‬اات ا ن ‪ 01‬أ ‪ +1‬ا  اات‬
‫‪θ0‬‬ ‫=‪Y‬‬
‫‪θ0‬‬ ‫ا ‪ 4n‬ا &‪QE‬‬ ‫‪θw‬‬ ‫ا  ا‪ !E‬ـ ‪:‬‬
‫√‬
‫=‪Y‬‬
‫‪√2‬‬ ‫ ‪  θ‬ن  ا ‪ : f‬ن ا?و ‪ f1 0‬و ا ‪ f2 3‬ﺡ ‪f1 < f2 y‬‬ ‫ﻡ‪ A‬أﺝ‪: #‬‬
‫√‬
‫‪ f2 ، f1 $5‬ﺡ‪F‬ي ا ‪ 4n‬ا &‪. QE‬‬
‫‪ $5‬ا !‪F‬ار ‪ ∆f = f2 – f1‬ض ا ‪ 4n‬ا &‪  QE‬ا ‪ .‬ﺡ ‪  y‬ن‬
‫)‪f (Hz‬‬ ‫اﺱ ا  ا ن ﻡ!‪ $E /‬ه‪Q‬ا ا ل ‪.‬‬
‫‪f1 f0 f2‬‬ ‫☜ ﻡﻡ‪ #‬ا  دة ‪ :‬ه ﻡ!‪F‬ار ‪ A1  / #5‬ﺡ ا وب  ‪ A‬ا ض و ا ن‬
‫ﺡ ‪ y‬آ آن ﻡﻡ‪ #‬ا  دة أآ‪ /‬آ‪ o‬اﺱ ا ن ض أ‪ #XE‬و أآ‪ 3‬ﺡ‪F‬ة ‪.‬‬
‫‪R‬‬
‫‪ 0Y‬ﻡﻡ‪ #‬ا  دة  ‪ :J‬ا  ‪Q = :‬‬
‫‪', N3p FV?V : 44 "6‬‬
‫‪xR‬‬
‫☜ ‪r‬ﺙ  ا ‪G‬ﻡ‪  : F‬ر ا  ا ‪ E  R !5‬ا ‪G‬ﻡ‪ 01 F‬ا & اس ا وب و ذ ‪  T‬اﺱ‪ Y‬ا  ا ‪ 01 #+&E a 1 /3‬ا ‪ /‬ت‬
‫ا  ‪. 45 – !"# .‬‬
‫• ﻡ‪ A‬أﺝ‪G #‬ﻡ‪  :  . F‬ن اﺱ ا & اس ا وب آ‪ /‬ة أي ﺱ ا@هازات آ‪ /‬ة ‪ F&1‬ا وب و ‪ A1 /‬ذ ‪ T‬وﺝ د ‪ :‬‬
‫ﺡدة ‪ $E‬ا ‪ /‬ن ) و‪ $E . ( 45 - ⓐ !"#‬ه‪ eQ‬ا  ! ل إن ا وب ﺡد ‪.‬‬
‫• ﻡ‪ A‬أﺝ‪G #‬ﻡ‪ F‬ﻡ ﺱ‪ ~:& : 4‬ﺱ ا وب و  ن ا  ‪  L A‬وا‪ ) ( $/. ) b.‬و‪. ( 45 - ⓑ !"#‬‬

‫‪13‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫• ﻡ‪ A‬أﺝ‪G #‬ﻡ‪E F‬ل ‪ :‬ول ا  ‪ A‬و  ن ا &&‪ 0‬ﻡ&‪ ) ًY5/‬و‪. ( 45 - ⓒ !"#‬‬
‫)‪θ (rad‬‬
‫☜ ‪ : U /Y‬دراﺱ ﺡآ أرﺝ ﺡ ‪:‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪F&1‬ﻡ ك رﺝ ﺡ ﺡ ا آ ‪ F‬إزاﺡ ‪ A1‬و‪-.‬‬
‫‪'( FB b D6E : 45 "6‬‬ ‫ از او ‪ θ‬ﺹ‪ R‬ة ‪J‬ﺡ‪ c‬أ & ‪F1‬ة اهازات‬
‫ﺙ[  ‪ ، :‬ﺡ ‪ y‬ﺱ اهاز ‪F/‬أ آ‪ /‬ة ﺙ[ ‪r‬ﺥ‪~:&  Q‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪& N3p ⓐ :  +‬‬
‫‪F‬ر ً ﺡ‪F& 0‬م ‪  .‬د ا ‪ $E S/5‬ذ ‪ T‬ﺡ آت ‪ 01‬ﻡ‪ 5‬ى‬
‫‪7)A% N3p ⓑ‬‬ ‫ﻡ ر ا ‪F‬وران و ا  اء ‪ ،‬و ا ‪Q‬ي ‪F/‬د ﺝءًا ﻡ‪ :H A‬ا?رﺝ ﺡ ‬
‫‪c‬‬ ‫ ‪Q‬ا  ن ا@هازات ﺡة ﻡ‪G‬ﻡ‪F‬ة ‪ ،‬و ﺥ ده ‪ * U‬‬
‫‪N3p K- + ⓒ‬‬ ‫ا‪s‬ﺡ آت ‪ .‬ا‪. 46 – !"#‬‬
‫)‪f (Hz‬‬ ‫ﺡ‪ 5 0‬ا?رﺝ ﺡ @هاز ! م ﺵ‪1) ~G‬ﻡ‪ #‬ﺥرﺝ‪( $‬‬
‫)‪θ(°‬‬ ‫‪ -EF‬ا?رﺝ ﺡ ! ة ﺙ ‪  $E‬آ‪ #‬اهازة )دور زﻡ&‪. ($‬‬
‫‪F! T Q‬م ا ‪ ~Gn‬رﺝ ﺡ ‪F :H‬ف  ‪ Z‬ا ‪ :Y‬ا ‪ WX‬‬
‫‪ $E‬ه‪ eQ‬ا   ا?رﺝ ﺡ  ا ‪ S:‬ﻡ‪  A‬ا ا ! ة ا ‪ !/Y‬‬
‫أي أن ا ‪  ~Gn‬ن ‪E F:‬ض ‪ 01‬ا   ا ا ! ة ا ‪$‬‬
‫‪K
q b    : 46 "6‬‬ ‫‪ !&E ،  1 !/Y‬ل إن ا?رﺝ ﺡ ‪@ -XG‬هازات‬
‫)‪t(s‬‬ ‫‪ . 5:‬ا‪. 47 – !"#‬‬
‫)‪θ(rad‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‬ ‫ﻡ‪A‬‬ ‫ﺡ ‬ ‫ا?رﺝ‬ ‫‪01‬‬ ‫ا ‪ !/Y‬‬ ‫إذا اﺱ‪ o1Y‬ا ! ة‬
‫آ‪ #‬ا ‪ :Y‬ا ‪ 0!/ y  WX‬ا ‪ :Y‬ا   ﺙ ‬
‫آ‪ b/+ ، % #‬ا@هازات دور ﺝ ‪rE ، /‬ﺥ‪ Q‬ﺱ ‬
‫)‪t(s‬‬ ‫اهازات ا?رﺝ ﺡ ‪F&1 0%1  :‬ﻡ ‪5‬وى  ا‬
‫ا ! ة ا ‪ !/Y‬ﻡ‪  -‬ا اهازات ا?رﺝ ﺡ ‪ .‬ا‪. 48 – !"#‬‬
‫! ل ‪ $E‬ه‪ eQ‬ا  أن ا?رﺝ ﺡ دﺥ‪ $E o‬ﺡ ‬
‫» ‪6‬وب
"‪ « U" U‬ﻡ‪ : -‬ة ا ‪ -EF‬ا ‪G‬رﺝ ‪.‬‬
‫‪g# I‬‬ ‫‪T0‬‬ ‫‪ $5‬ا ‪ ~Gn‬ـ » ا‪ 7‬ا‪ ، « iK‬و ا?رﺝ ﺡ ‬
‫ـ » ا‪ 7‬او ) ا ن ( « ‪.‬‬
‫‪%r s‬‬ ‫‪)3t s‬‬
‫)‪t(s‬‬
‫‪K
q -,I   : 47 "6‬‬ ‫‪7$ N35 u : 48 "6‬‬

‫~‬ ‫‪ (2‬ا‪I‬ه‪94‬ازات ا! ی ا‪OU‬ﺉ" ‪:‬‬


‫‪GBF‬‬ ‫!‪ U‬ا ‪F‬ارة ا ‪ W‬ا  ‪ .‬ا‪. 49 – !"#‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪QR‬ي ا ‪F‬ارة   آ‪ $W‬ﻡ&وب ﺝ ‪  $/‬ا‪/1 4/X #: e‬ر‪ a‬ا ‪: %‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪L‬‬
‫●‬ ‫●‬ ‫●‬ ‫‪u(t) = U0 cos ωt‬‬
‫ اﺱ‪ Y‬ﺝز راﺱ[ ا@هازات ‪ R -‬ات ‪:‬‬
‫ـ ا   ا ‪ $W‬ا ‪ $EH A  U/Y‬ا !وﻡ ‪ 01 uR :‬ا ‪F‬ﺥ‪① #‬‬
‫‪Y1‬‬ ‫‪Y2‬‬
‫ـ ا   ا ‪ $W‬ا ‪ $EH A  U/Y‬ا  ‪ 01 uG : F‬ا ‪F‬ﺥ‪② #‬‬
‫‪RLC 8) 
 P H : 49 "6‬‬ ‫ا ‪A  /‬‬ ‫ﻡ‪ A‬أﺝ‪  : #‬ﻡ &  ا ‪n ، f‬ه‪ 01 F‬ﺵﺵ راﺱ[ ا@هاز‬
‫ا  ‪ . A‬ا‪. 50 – !"#‬‬
‫ ‬ ‫  ‬ ‫‪ #3‬ا ‪ /‬ن ‪ R ⓐ‬ات ا    ‪ $EH A‬ا !وﻡ ‪ uR‬أي ﺹ رة ‪  R A1‬ﺵ‪F‬ة ا  ر ‪ @F‬‬
‫‬
‫‪a‬‬ ‫ا ﻡ‪ $E % ، `+t- uR +h- : A‬ه‪ AQ‬ا ‪ A  /‬أن ‪ R‬ات )‪ 01 i(t‬ﺵ ‪ - #‬ﺝ ‪$/‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪R‬‬
‫دور‪5 e‬وي دور   ا  ‪ F‬و ‪ A1 G‬ا ‪F‬ور ا ‪Q‬ا‪F $‬ارة ا ة )‪ (R,L,C‬ا ‪Q‬ي ‪0Y‬‬
‫ ‪T! 2π√LC : :J‬‬
‫)‪t(s‬‬ ‫ه ‪Q‬ا ‪ 01 #+‬اهازات ‪ 5:‬ﺡ ‪ / y‬ا  ‪ F‬ا &‪ Z*G‬ا  ا )‪ (GBF‬ا ‪F‬ارة ‪RLC‬‬
‫‪ 01‬ا@هاز ‪F‬ور ﻡ‪ٍ 5‬و ‪F‬ور‪. e‬‬
‫  ‬ ‫‪ $5‬ا  ‪ : GBF F‬ا  ا ‪) .‬ا‪K‬ض( ‪ ،‬و ا ‪F‬ارة ‪ : RLC‬ا  ا و )ا ن( ‪.‬‬
‫∗ ا ‪F‬راﺱ ا  ‪r :‬ﺥ‪C = 1 µF ، L = 0,95 H Q‬‬
‫‪uR D2 ⓐ : 50 "6‬‬ ‫ـ ‪ o/3‬ا    ‪ $EH A‬ا  ‪ F‬و ‪  R‬ﻡ‪   : A‬ا‪ ، f e‬و ‪ [ : #5‬ا ‪Fn‬ة ا &  ر‬
‫‪u D2 ⓑ‬‬ ‫ا ‪ $W‬ا ر ‪ $E‬ا ‪F‬ارة ‪. RLC‬‬
‫‪G‬‬

‫‪14‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫)‪Ieff (A‬‬ ‫ ‪2008‬‬
‫‪Ieff max‬‬ ‫ـ ‪ R #3‬ات ‪ @F Ieff‬ا  ا ‪  ، f‬ا ا ض )ا  ‪#+ ، (F‬‬
‫‪ 01‬ا ‪ /‬ن ا ‪. 51 – !"# #3‬‬
‫‬
‫ !‪: F ، f‬‬ ‫ـ ‪ S5‬ا  ا ا ‪Q‬ا‪F $‬ارة ‪ RLC‬ﻡ‪ A‬ا ‪: :J‬‬
‫‪;√LC‬‬
‫‪. f0 = 163 Hz‬‬
‫ـ ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ن ‪J‬ﺡ‪ c‬أن ا ‪Fn‬ة ا &  ر ا ‪ 0%1  : Œ/ $W‬ﻡ‪A‬‬
‫أﺝ‪  #‬ا ا  ‪ ، f0 = 163 Hz F‬أي أن ‪:‬‬
‫‪6‬ا‪ 6‬ا‪K‬ض )‪6 = (GBF‬ا‪ 6‬اوب )‪ ! ، (R,L,C‬ل ‪F&1‬ه إن‬
‫)‪f (Hz‬‬ ‫ا ‪F‬ارة ‪ $E‬ﺡ » ‪6‬وب آ‪O‬ﺉ ) ر "> ( « ‪.‬‬
‫ـ   ا ‪ 4n‬ا &‪  QE‬اات ا ن )ا ‪F‬ارة ا ة( ‪ ar‬ﻡل ا  اات‬
‫‪163‬‬ ‫‪I‬‬
‫ا  ا‪ UE‬ـ ‪IqRR w z{{ |}~ :‬‬
‫√‬
‫‪Ieff = f (f) f N3p FV?V : 51 "6‬‬
‫☜ ‪r‬ﺙ  ا ‪G‬ﻡ‪  : F‬ر ا  ا ‪  :  R !5‬ا !وﻡ ‪: R‬‬
‫ـ ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬آ‪!  : #‬وﻡ ‪ R #3 ، R‬ات ا ‪Fn‬ة ا &  ر ‪ @F‬ا  ا‬
‫)‪Ieff (A‬‬ ‫‪ 01 #+&E‬ا ‪ /‬ت ‪ .‬ا‪. 52 – !"#‬‬
‫∗ ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬ﻡ!وﻡ ﺹ‪ R‬ة ‪  ، R = 40 Ω‬ن ا ‪G‬ﻡ‪ ً* . F‬و ا وب ﺡدًا ‪.‬‬
‫‪40Ω‬‬
‫∗ ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬ﻡ!وﻡ ﻡ ﺱ‪  ، R = 100 Ω Y‬ن ا ‪G‬ﻡ‪ F‬ﻡ ﺱ‪ ًY‬و ا وب‬
‫‪  L‬وا‪. ( $/. ) b.‬‬
‫‪100Ω‬‬ ‫∗ ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬ﻡ!وﻡ آ‪ /‬ة ‪  ، R = 500 Ω‬ن ا ‪G‬ﻡ‪ F‬آ‪ً /‬ا و ا &&‪0‬‬
‫ﻡ&‪ ًY5/‬و @  ﺝ‪ F‬وب ‪.‬‬
‫‪500Ω‬‬ ‫ﻡ ﺙ&‪ $W‬ا !‪ 01 R,L,C SY‬ا ‪: #55‬‬
‫‪N35 FB 3"$ D6E : 52 "6‬‬ ‫‪ 0Y‬ﻡ ﺙ&‪ SY: $W‬آ‪ 1 $W‬ﻡً  ‪ :J‬ا  ‪:‬‬
‫{{‪Uz‬‬ ‫=‪U‬‬
‫)‪f (Hz‬‬ ‫ ‪ Z‬و !‪F‬ر  ﺡ‪F‬ة ا‪Z‬وم )‪ :) ... (Ω‬ن أوم ا م(‬ ‫ ‬
‫{{‪Iz‬‬ ‫=‪I‬‬
‫~‬
‫‪GBF‬‬ ‫☜ ‪r‬ﺙ  ا  اﻡ‪ 01 C ، L ، R #‬ﻡ ﺙ&‪ $W‬ا !‪: RLC SY‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪C‬‬ ‫!‪ U‬دارة ﻡ‪ . RLC 55‬ا‪53 – !"#‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪L‬‬
‫●‬ ‫●‬ ‫●‬ ‫ ‪r‬ﺙ  ‪ C ، L o/3 : R‬و ‪ . f‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪F1 #‬ة ‪ [ :‬ﻡ‪! *G‬وﻡ ‪! R‬أ‬
‫‪ [ :‬ا   ا &} ا !س  ‪ $EH A‬ا ‪F‬ارة ‪ ، Ueff‬و ا ‪Fn‬ة ا &  ر ا ر ‬
‫‪V‬‬ ‫‪ Ieff‬و ‪ S5‬ﻡ ا ‪F‬ارة ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬آ‪!  : #‬وﻡ ‪ F&E‬أ‪ a‬آ ازدادت‬
‫ا !وﻡ داد ا  ‪.‬‬
‫‪RLC 8) 
 P H : 53 "6‬‬ ‫ ‪r‬ﺙ  ‪ C ، R o/3 : L‬و ‪ . f‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪F1 #‬ة ‪Q [ :‬ا ‬
‫ا ﺵ  ‪! L‬أ ‪ [ :‬ا   ا &}  ‪ $EH A‬ا ‪F‬ارة ‪، Ueff‬‬
‫)‪Z (Ω‬‬ ‫و ا ‪Fn‬ة ا &  ر ا ر  ‪ Ieff‬و ‪ S5‬ﻡ ا ‪F‬ارة‬
‫)‪Z (Ω‬‬ ‫ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬آ‪Q  : #‬ا ‪ F&E‬أ‪ a‬آ ازدادت ‪o+:& L‬‬
‫ﻡ ا ‪F‬ارة ‪ Z‬ﺡ‪  ! #+ 0‬ﺹ‪R‬ى ‪ F&1‬ا وب ‪F/‬أ‬
‫‪F‬ه  ا‪ . F‬ا‪54 – !"#‬‬
‫ ‪r‬ﺙ  ‪ L ، R o/3 : C‬و ‪ . f‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪F1 #‬ة ‪[ :‬‬
‫ﻡ‪ 5 *G‬ا  ‪! C *3‬أ ‪ [ :‬ا   ا &}  ‪$EH A‬‬
‫ا ‪F‬ارة ‪ ، Ueff‬و ا ‪Fn‬ة ا &  ر ا ر  ‪Ieff‬‬
‫‪Réq‬‬ ‫و ‪ S5‬ﻡ ا ‪F‬ارة ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬آ‪  : #‬ـ ‪ F&E ، C‬أ‪a‬‬
‫)‪L (H‬‬ ‫آ ازدادت ‪ o+:& C  :‬ﻡ ا ‪F‬ارة ﺡ‪#+ 0‬‬
‫ !  ﺹ‪R‬ى ‪ F&1‬ا وب ‪F/‬أ ‪F‬ه  ا‪. F‬‬
‫‪Lω0 < 1/Cω0 Lω0 > 1/Cω0‬‬ ‫‪f0‬‬ ‫)‪f (Hz‬‬ ‫ ‪r‬ﺙ   ا ا  ر ‪ L ، R o/3 : f‬و ‪. C‬‬
‫‪Lω0 = 1/Cω0‬‬ ‫ﻡ‪ A‬أﺝ‪F1 #‬ة ‪ [ :‬ﻡ‪  *G‬ا ا  ر ا ‪! f #5‬أ‬
‫‪ [ :‬ا   ا &}  ‪ $EH A‬ا ‪F‬ارة ‪ ، Ueff‬و ا ‪Fn‬ة ا & ‬
‫‪ 1 +) '$ D2 : 54 "6‬‬ ‫‪  +) '$ D2 : 55 "6‬‬ ‫  ر ا ر  ‪ Ieff‬و ‪ S5‬ﻡ ا ‪F‬ارة ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬آ‪#‬‬
‫‪   :‬ا ‪ F&E ،‬أ‪ a‬آ ازدادت ‪ Z o+:& f‬ﺡ‪#+ 0‬‬
‫ !  ﺹ‪R‬ى ‪ F&1‬ا وب ‪F/‬أ ‪F‬ه  ا‪ . F‬ا‪55 – !"#‬‬
‫ ﻡ‪J‬ﺡ‪F&1 : %‬ﻡ  ن ﻡ ا ‪F‬ارة أﺹ‪  ( Z = Réq ) R‬ن ا ‪Fn‬ة ا &  ر أ‪. ( Ieff = Ieff max ) %1‬‬

‫‪15‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪!"0@6‬ت 
 ‪:‬‬
‫‪ ① h"0@6‬ااس ان » ‪ A‬ﻡ ل – ‪ ، 1‬ص ‪ 370 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫ ‪ Z &F‬ﺙ‪ o‬ﻡو‪ o/3 ، k = 10 N.m-1 a‬أﺡ‪ a EH F‬إ ‪ $E Y! 0‬ﺝ‪F‬ار ﺵ‪ ، $ :‬و ‪ aEY‬ا‪s‬ﺥ ‪ o/3‬ﺝ‪ [5‬ﺹ‪ (S) S‬آ‪a‬‬
‫‪ - Y5 m = 1 kg‬أن ك دون اﺡ ك ‪ 01‬ﻡ‪ 5‬أ‪ (S) S5 . $!E‬أ‪ 4RX y  ً !E‬ا &‪F! Z‬ار ‪ 2 cm‬ﺙ[ آ‪ a  a‬دون‬
‫ﺱ‪ 1‬ا‪F‬ا‪ F&1 W‬ا ‪. t = 0 %‬‬
‫‪ .1‬ﻡ‪ #3‬ا ! ى ا ‪v‬ﺙة ‪ 01‬ا ‪. (S) [5‬‬
‫‪ .2‬أوﺝ‪ F‬ا د ا *‪ .‬آ ‪.‬‬
‫‪ .3‬أوﺝ‪  : F‬ا ‪F‬ور ‪.‬‬
‫‪ .4‬أآ‪ S‬ا د ا ﻡ& آ )‪. x = f (t‬‬
‫‪ .5‬أﺡ‪ S5‬ﺱ‪ 1‬ﻡور‪ e‬ا?ول  ‪ -.‬ا  ازن ‪ $E‬ا@‪ e‬ا  ﺝ‪. S‬‬
‫‪ .6‬أﺡ‪ :  : S5‬ة ارﺝع ‪ F&1‬ا ور  ‪Y‬ل ا?‪ $%1‬ا ‪. S 5‬‬
‫ ا‪: K‬‬
‫‪G0‬‬ ‫‪ .1‬ا ! ى ا ‪G‬رﺝ ا ‪v‬ﺙة ‪ 01‬ا ‪ ، (S) [5‬ﻡ‪  3‬ﺱ[ ‪ $E‬ا ‪ # n‬ا ‪. UE‬‬
‫●‬ ‫‚ '

‫‬ ‫…„
ƒ '
‬ ‫‪ U /Y .2‬ا ! ن ا ‪
: A & $3‬‬
‫→‬ ‫‪g‬ﺱ!ط ا ‪ :J‬ا ‪ 1n‬ا ‪ 01 !5‬ا  ر ‪ x'Ox‬ا  ﺝ‪ e@ a‬ا  ﺝ‪ S‬ا ‪G‬ر ‪: F‬‬
‫‪R‬‬ ‫‡ Š‰‬ ‫†‬ ‫‡ Š‰‬
‫→‬ ‫'‬ ‫„ ‪ †‡+ˆ-‬و ﻡ&‪‡+ˆ- ‹ : a‬‬ ‫)‪⇐ Fx = m ax(t‬‬
‫‪G F‬‬ ‫Š ˆ‰‬ ‫„‬ ‫Š ˆ‰‬
‫●‬ ‫و ه‪ $‬ﻡد *‪ .‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ا ‪ 3‬و ﻡ‪. 5‬‬
‫ﺡ‪ #‬ه‪ eQ‬ا د ا *‪/1 .‬رة ‪ - A1‬ﺝ ‪ $/‬ﻡ‪ A‬ﻡ‪ A‬ا ‪: # n‬‬
‫→‬
‫‪P‬‬ ‫‪‡+ˆ- Œ Ž+‹ ˆ ' ‘-‬‬
‫‪-X x‬‬ ‫‪+X‬‬ ‫„‬
‫'‪x‬‬ ‫|‬ ‫|‬ ‫‪x‬‬ ‫“Š ‹’‬ ‫‪/1 .3‬رة ا ‪F‬ور ا ‪Q‬ا‪J $‬هازات ا ة ‪ /L‬ا ‪G‬ﻡ‪F‬ة ه‪: $‬‬
‫†‬
‫)‪O(x=0‬‬
‫  ‪/1 ) ... T0 = 2 s : $‬ر ‪( π2 ≈ 10 :‬‬
‫‪ .4‬ا ‪ 3‬ا‪ o‬ا  ة آ ا@هاز ا ﺹ ه‪: $‬‬
‫ـ ﺱ ا@هاز ‪ ) ... X = 2 cm :‬ﺡ‪ S5‬ا ‪ Y‬ت (‬
‫ـ ‪ Z/‬ا@هاز ‪. ω0 = 2π/T0 = π rad/s ⇐ T0 = 2 s :‬‬
‫ـ ا ‪ Y‬ر ا@‪F‬ا‪  : $W‬ﺝ ع إ ‪ 0‬ا ‪n‬وط ا@‪F‬ا‪ W‬آ ‪ F&1 ،‬ا ‪ t = 0 %‬آ‪cosφ = - 1 : $   ، x(0) = - 2 cm = - X o‬‬
‫و ﻡ&‪. φ = π rad : a‬‬
‫ـ ا د ا ﻡ& آ ‪‡+ˆ- Š Ž+”ˆ ' “- … +–—- ⇐ ‡+ˆ- Œ Ž+‹ ˆ ' ‘-‬‬
‫‡‰‬
‫ ‪ ) ... ˜+ˆ-‬و ه‪ 01 $‬ا‪ -‬ﻡ‪ -‬ا *ﺹ (‬ ‫‪ .5‬ﺡ‪5‬ب ا ‪ Œ‹ ™š+‹ ˆ ' ‘- : 15‬‬
‫ˆ‰‬
‫‪ F&1‬ا ور  ‪ -.‬ا  ازن ‪ x(t) = 0‬و ﻡ&‪˜+ˆ-  Œ‹ ⇐ ™š+‹ ˆ ' ‘- ›œ ⇐ Ž+‹ ˆ ' ‘- ‹ a‬‬
‫ أن ا ور [ @‪ e‬ا  ﺝ‪Q S‬ا ‪r‬ﺥ‪ Q‬ا !  ا  ﺝ‪) /‬ا ‪ 15‬أ‪ %1‬ﻡ ﺝ‪v = ω0X = π × 0,02 = 0,0628 m/s : ( /‬‬
‫‪ .6‬ﺡ‪5‬ب ‪ :‬ة ارﺝع ‪ F&1 :‬ا ور  ‪Y‬ل ا?‪ $%1‬ا ‪  S 5‬ن ‪ x = - X :‬و ﻡ&‪a = + ω02X : a‬‬
‫)‪at(m/s2‬‬ ‫… ž „ ž
ƒ ž ⇐ ‪. F = 0,2 N‬‬ ‫  ‪
ž œ ] “Š ] ‹, ‹Š ‹, Š Ÿ : $‬‬

‫‪ ② h"0@6‬ااس ا‪ A » !2‬ﻡ ل – ‪ ، 2‬ص ‪ 371 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪0,1‬‬
‫‪   r‬اس ‪ 4 5‬ﻡ‪ A‬ﺥ ‪ ℓ = 1 m a H 4‬ﻡ‪ #‬ا  و ‪ [F1‬ا@ﻡ‪Y‬ط ‪،‬‬
‫)‪θ(rad‬‬ ‫و ﺝ‪ $Y! [5‬آ‪ 5  . m a‬ﺹ‪ R‬ة ‪ $E‬ﻡ‪ 5‬ﺵ‪ #3 ، $ :‬ا ‪ /‬ن ①‬
‫‪-1‬‬ ‫‪ R‬ات ا ‪5‬رع ا اوي ‪ @F at‬ا *ﺹ ا او ‪ ، θ‬و ‪ #3‬ا ‪ /‬ن ② ‪ R‬ات‬
‫ ن ①‬ ‫ﺱ‪ a1‬ا او ‪ @F‬ا ﻡ‪. A‬‬
‫‪dθ‬‬
‫)‪ (rad/s‬ـــــ‬ ‫‪ A 1 .1‬ا ‪n‬وط ا@‪F‬ا‪ W‬آ ) أي ‪F&1‬ﻡ ‪ t = 0‬ﻡ ه‪E $‬ﺹ ا ك‬
‫‪dt‬‬ ‫و ﺱ‪ a1‬؟ (‬
‫‪0,5‬‬ ‫‪ .2‬اﺱ‪ A  /  A‬ا ‪ A !5‬د ‪ θ0 ، ω0‬و ‪ . φ‬ﺙ[ أآ‪ S‬ا د ا ﻡ& ‬
‫ ن ②‬ ‫ *ﺹ ا او ‪.‬‬
‫‪ F&1 .3‬ا ور  ‪ -.‬ا  ازن ‪    : oR‬ا ‪ . 1,026 N 4 G‬أﺡ‪S5‬‬
‫)‪t(s‬‬ ‫‪r . m  :‬ﺥ‪ ، g = 10 m/s2 : Q‬و ‪. π2 ≈ 10 /‬‬

‫‪16‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫ ا‪: K‬‬
‫‪ .1‬ا ‪n‬وط ا@‪F‬ا‪ W‬آ ‪:‬‬
‫‪‰ ‬‬
‫و ﻡ&‪ ، θ(0) = θ0 : a‬و ‪/1‬ر ‪ +ˆ-  ‹ Ž+‹ ˆ ' ‘-‬‬ ‫ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ن ② ⇐ ‪F&1‬ﻡ ‪gE ، t = 0‬ن ‹ ‬
‫ˆ‰‬
‫‪‰ ‬‬ ‫‪‰ ‬‬
‫⇐ ‪θ(0) = + θ0‬‬ ‫  ‪ F A ،  ‹ ‹ ™š+‹ ˆ ' ‘- : $‬ا@‪JY‬ق ﻡ‪/‬ﺵة ﺡ‪ S5‬ا ‪ /‬ن آ‪¡ 0 o‬‬
‫ˆ‰‬ ‫ˆ‰‬
‫أي أن ﻡ‪F/‬أ ا?زﻡ& )‪  (t = 0‬ا‪ % UE‬ﻡور ﻡآ ا ‪ [5 G Y‬ا ‪ S+‬ا &!‪ $Y‬ﻡ‪ A‬ا ‪Y‬ل ا?‪ $%1‬ا  ﺝ‪. S‬‬
‫‪ .2‬ﺡ‪5‬ب ا ‪ 3‬ا‪ θ0 ، ω0 o‬و ‪: φ‬‬
‫ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ن ① ‪ : &F‬ﻡد ا ‪ 4G‬ا ‪ at(θ) $ /‬ﻡ‪ A‬ا ‪(1) ... at = - 10 θ = - π2 θ # n‬‬
‫‪‰Š  ‬‬
‫= ‪(2) ... at‬‬ ‫ﻡ‪ A‬ا ‪F‬راﺱ ا &‪] ¢ ‹ Š ] ¢ ]   : &F %‬‬
‫Š ˆ‰‬
‫ ‪ A  !Y‬ا ‪/‬ر ‪ A‬ا ‪ (1)  /‬و ا  )‪‹ Š œ‹ “Š ⇐ ¢ œ „ : A ، œ‹ ‹ Š ] ¢ : F (2‬‬
‫و ﻡ&‪ω0 = π rad/s : a‬‬
‫“‬ ‫‪‹,£‬‬ ‫œ‬ ‫“‬
‫ ‹‪ ‬‬ ‫‰…‪¤‬‬ ‫ ‹‪⇐  ‬‬ ‫ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ن ② ‪ ¤…‰ ⇐ 0,5 = ω0 θ0 : &F‬‬
‫‹Š‬ ‫‬ ‫“Š‬‫‹‬‫‹Š‬
‫) ش ‪ .‬ا‪F‬ا‪ ، θ(0) = + θ0 ⇐ t = 0 : ( W‬أي ‪ θ0 cosφ = + θ0 :‬و ﻡ&‪ cosφ = + 1 : a‬و ﻡ&‪φ = 0 rad : a‬‬
‫“‬
‫ ‪ +ˆ-‬‬ ‫∴ ا ‪ 3‬ا‪ o‬ا  ة آ ) ‪ θ0 ، ω0‬و ‪ ⇐ ( φ‬ا د ا ﻡ& آ ‪Ž “ˆ … +¤…‰- :‬‬
‫‹Š‬
‫‪N‬‬
‫‪← !" #‬‬ ‫‪ .3‬ﺡ‪5‬ب ‪: m  :‬‬
‫ ‪ &F‬أﺙ&ء ا@هاز و ‪ % F&1‬ا ور  ‪ :n‬ل ) و‪ -.‬ا  ازن ( ‪@ ...‬ﺡ‪ c‬ا ‪ # n‬ا !‪#‬‬
‫…„
ƒ '

‫→‬
‫‪F‬‬ ‫‬ ‫ا ! ن ا ‪
⇐ A & $3‬‬
‫ﺱ!ط ‪ 01‬ا  ر ا &|[ )‪ PN + FN = m aN : (ON‬و ﻡ&‪- mg + F = m aN : a‬‬
‫‪●G‬‬ ‫‪‰ ‬‬ ‫Š‪¥‬‬ ‫Š ‪‰ ‬‬
‫)ا ‪ 15‬ا او أ‪( %1‬‬ ‫ Ÿ… ‪ F&1 ،‬ا ور  ‪ -.‬ا  ازن ‪ ‹  ! :‬‬ ‫ ‪ B C ] ¢ : A‬‬
‫ˆ‰‬ ‫‪¢‬‬ ‫ˆ‰‬
‫→‬
‫ƒ‬
‫‪P‬‬ ‫ „‬ ‫ &  ن ‪ aN = ω02 θ02 ℓ :‬و ﻡ&‪⇐ F = m(g + ω02 θ02 ℓ) : a‬‬
‫‪¦§‹ Š  ‹ Š ¢‬‬
‫‪O‬‬
‫¨Š‹‪œ,‬‬
‫& ‪$%‬‬ ‫ „ ⇐ ‪m = 0,1 kg = 100 g‬‬ ‫œ‬ ‫ت ‪ .‬ع ‪ ‹, œ †¦ :‬‬
‫׋œ§‹œ‬
‫×‪×+ -‬‬‫œ×‬
‫‹©‬

‫‪ ③ h"0@6‬ا‪I‬ه‪94‬ازات ا‪K‬ة ا‪A


N4‬ة ا‪OU‬ﺉ" » ‪ A‬ﻡ ل – ‪ ، 3‬ص ‪ 372 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫ﺝء ﻡ‪ A‬دارة آ‪ 01 [X W‬ا ‪ : #55‬ﻡ ‪ *3‬ﺱ ‪ ، C = 10-4 F‬ﺵ&‪   o o‬ﺙ‪F: o‬ر‪ ، 15 V e‬وﺵ  ذا  ‪ L‬و ﻡ!وﻡ‬
‫ا ‪F‬اﺥ ﻡ و ﻡ‪  :  R F‬ﻡ  ‪ 0 Ω A‬و ‪r . 1000 Ω‬ﺥ‪ ، R = 100 Ω Q‬و‪ R -‬ات ا    ‪ $EH A‬ا  ‪ @F *3‬ا ﻡ‪A‬‬
‫)‪uC(V‬‬ ‫‪ 01 #+&E‬ا ‪ /‬ن ا  ‪: $‬‬
‫‪15‬‬
‫‪ .1‬ﻡه ‪ 4‬ا@هازات ؟ ‪. #1‬‬
‫‪  : A 1 .2‬ﺵ‪ a/‬دور ا@هازات ‪.‬‬
‫‪ .3‬أﺡ‪ S5‬ذا ا ﺵ  ‪/1‬ر ا ‪F‬ور !ب ﻡ‪ A‬ا ‪F‬ور ا ‪Q‬ا‪. $‬‬
‫‪0‬‬
‫‪ .4‬أﺡ‪ S5‬ا ‪ :Y‬ا ‪F 0%‬ارة ‪.‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪ .5‬أﺡ‪ S5‬ا ‪ :Y‬ا ‪  F&1 WX‬ا@هازة ا ا ‪.‬‬
‫)‪t(ms‬‬
‫‪ .6‬أﺡ‪ S5‬ا ‪Fn‬ة ا ‪  0%‬ر ا ‪. $W‬‬
‫‪ .7‬آ  ‪ 4 b/+‬ا@هازات ﻡ‪ A‬أﺝ‪ R = 0 #‬ﺙ[ ‪ R = 500 Ω‬؟‬
‫ ا‪: K‬‬
‫‪ 4 .1‬ا@هازات ‪- :‬ة
‪A
N4‬ة ) ﺡ‪ S5‬ا ‪ /‬ن (‬
‫ا  ‪ : #‬ا@هازات ا ‪  W‬ا ة ‪- ، R,L,C‬ة ?ن ا ‪F‬ارة ا ‪ >
?r M!746 I 55‬اﺱ; ا‪N‬ر أﺙ&ء ا@هاز ‪،‬‬
‫و ا@هازات
‪A
N4‬ة آ ن ا ‪F‬ارة  ي
!و
 ‪  T Q‬ﺝ‪ F‬ﻡ‪F+‬ر أﺱﺱ‪ FF/ $‬ا ‪ #  # n :Y‬ﺡاري ‪ #E $E #3‬ﺝ ل ‪.‬‬
‫’‪£‬‬
‫⇐ ‪T = 32 ms‬‬ ‫‪ .2‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ن ‪ ©‹ „ : &F‬‬
‫©‬
‫Š’‬
‫ ‪L = 0,256 H ≈ 0,26 H ⇐ ª‬‬ ‫‪ ، ’‹ Š“√ª« :   .3‬و ‪: $   T ≈ T0 &F‬‬
‫« Š“©‬
‫œ‬ ‫œ‬
‫‪¬+«-‬‬ ‫ ‬ ‫‪« ®« „…­ Š ] œ‹¯© ] œ£Š œœ, Š£ ] œ‹¯° ±‬‬ ‫‪ .4‬ا ‪ :Y‬ا ‪F 0%‬ارة ‪:‬‬
‫­…„‬ ‫Š‬ ‫Š‬

‫‪17‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪  .5‬ﺝ ع إ ‪ 0‬ا ‪ /‬ن ‪  F&1 F‬ا@هازة ا ا  ن ‪@) ... uC(t) = 11 V :‬ﺡ‪ c‬ا ‪ /‬ن(‬
‫œ‬ ‫œ‬
‫  ‪ $E $‬ه‪ eQ‬ا   ن ‪ :H‬ا  ‪¬+«- « ®« Š ] œ‹¯© ] œœŠ ¨, œ ] œ‹¯© ± :‬‬
‫Š‬ ‫Š‬
‫أي أن ا ‪F! o+:& :Y‬ار ا ‪ :Y‬ا ‪ #   WX‬ا اري ا دث و ا ‪Q‬ي دل )‪ ∆E(C‬ﺡ ‪: y‬‬
‫‪²¬+«- ¬+«-  ¬+«-‬‬ ‫‪ +œœ, Š£  ‹, ¨œ- ] œ‹¯© œ‹, ¨© ] œ‹¯© ±‬‬
‫­…„‬

‫­…„¬Š‬ ‫œ‬
‫ ‹‪³„…­ ³‬‬ ‫ ­…„¬ ⇐‬ ‫‪ .6‬ا ‪Fn‬ة ا ‪  0%‬ر ا ‪   : $W‬أ‪gE ًX‬ن ‪ª ³„…­ Š :‬‬
‫‪ª‬‬ ‫Š‬
‫) ‪ Emax = 11,25 × 10-3 J‬؛ ‪Imax = I0 = 0,29 A = 290 mA ⇐ ( L = 0,26 H‬‬
‫‪ .7‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪ $E : R = 0 Ω #‬ه‪ eQ‬ا  ! ل ‪ A1‬ا ‪F‬ارة ا ة ‪ RLC‬إ »
‪ « "2‬و  ن ا@هازات ا دﺙ ‪ »  E‬اه‪94‬ازات‬
‫آ‪O‬ﺉ" دوری ‪-‬ة ["
‪A
N4‬ة « ‪.‬‬
‫ﻡ‪ A‬أﺝ‪ : R = 500 Ω #‬آ زادت ‪  :‬ا !وﻡ ا  ‪F ˆE‬ارة زاد ﺥ د ا@هازات ﺡ‪ 0‬إذا ﻡ ‪  : oR‬آ‪ /‬ة زا ‪ o‬ﻡ‪ A‬أﺝ‬
‫ا@هازات و ‪ b/+‬ا &‪%‬م ا !‪ $E [W‬ا ‪F‬ارة ﺡﺝً @ دورً آ ه ا ل  &‪  ! /5‬ا !وﻡ ‪ R = 500 Ω‬و ا ‪? $‬ﺝ  ن‬
‫ا ‪ /‬ن )‪ I uC(t‬دوري ‪-‬ج ‪.‬‬

‫‪ ④ h"0@6‬ا‪I‬ه‪94‬ازات ا‪OU‬ﺉ" ا! ی » ‪ A‬ﻡ ل – ‪ ، 4‬ص ‪ 373 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫ﺝء ﻡ‪ A‬دارة آ‪ 01 [X W‬ا ‪ #: #55‬أوﻡ‪ $‬ﻡ!وﻡ‪، R = 10 Ω a‬‬
‫~‬ ‫وﺵ  ) ‪ ( L = 1 H , r‬و ﻡ ‪ *3‬ﺱ ‪ C‬ﻡ‪ R‬ة ‪QR .‬ى ا ‪F‬ارة   ﻡ&وب‬
‫ﺝ ‪/1 $/‬ر‪ a‬ا ‪® £‹√Š ™š+œ‹‹ ˆ ' ‘- : %‬‬
‫‪GBF‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪L,r‬‬ ‫ﺡ ‪. t(s) ، u(V) : y‬‬
‫●‪B‬‬ ‫●‬ ‫●‬ ‫●‬
‫‪ $EH #+‬ا !وﻡ إ ‪ 0‬راﺱ[ اهازات ‪ 01 % E‬ﺵﺵ‪ a‬ا ‪ /‬ن )‪. uR(t‬‬
‫‪ .1‬ﻡذا ! ‪ q‬ﺝز ا‪s‬ﻡ‪ $E  /‬ا ‪F‬ارة ؟‬
‫‪Y1‬‬ ‫‪ .2‬أﺡ‪ ) Ieff S5‬ا ‪Fn‬ة ا &  ر ( ‪.‬‬
‫)‪u(V‬‬ ‫‪ .3‬أﺡ‪ S5‬ﻡ ا ‪F‬ارة ‪. Z‬‬
‫‪20√2‬‬ ‫‪ .4‬إذا ‪ o1‬أن اﺱ‪ 1Y‬ا  ‪ #‬ا اري ا ‪F  WX‬ارة ه‪P = 60 W $‬‬
‫‪ ، r A 1‬ا !وﻡ ا ‪F‬اﺥ  ﺵ  ‪.‬‬
‫‪  R .5‬ﺱ ا  ‪ *3‬ﺡ‪  n 0‬ﻡ! س ا‪s‬ﻡ‪  /‬إ ‪F/ 0%1  : 0‬أ ‪F‬ه  &‪: ~:‬‬
‫)‪t(s‬‬ ‫أ‪ -‬ﻡ ه‪ $‬ا  ا ‪F W‬ارة ‪F&1‬ﻡ  ن ا ‪Fn‬ة ا &  ر ‪ 0%1‬؟‬
‫ب‪ -‬أﺡ‪ S5‬ﺱ ا  ‪ $E *3‬ه‪ eQ‬ا  ‪.‬‬
‫ ا‪: K‬‬
‫‪ $E .1‬ﺡ دارة ﻡ‪QR‬اة &‪  -/‬ر ﻡ&وب ﺝ ‪gE $/‬ن ﻡ! س ا‪s‬ﻡ‪  /‬ا  ﺹ ل ‪ 01‬ا ‪F  #55‬ارة ! ‪ q‬ا‪At‬ة ا‪  Ieff 4‬ر‬
‫ا ‪Q‬ي زه أﻡ ﻡ! س ا * ‪ 4‬ا  ﺹ ل ‪ 01‬ا *ع  ‪ A Y! A‬ﻡ‪ A‬ا ‪F‬ارة ‪ q ! E‬ا‪ 64‬ا‪ Ueff u4‬ا ‪. &  U/Y‬‬
‫‪ .2‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ن ‪³‹ Š√Š ´ ⇐ ®‹+‚- Š‹√Š ‚³‹ œ‹ ³‹ : &F‬‬
‫  ‪³µ¶¶ Š ´ ⇐ ³‹ ³µ¶¶ √Š Š√Š ´ :‬‬
‫Š√‹‪£‬‬ ‫¶¶‪¸µ‬‬ ‫‹¸‬
‫ · ⇐ ‪· Š£ ¹‬‬ ‫ · ⇐ ‪ Š£ ¹‬‬ ‫ ‬ ‫‪ .3‬ﻡ ا ‪F‬ارة ‪ ، Z‬ﺡ‪ : S5‬ن أوم ا م ‪:‬‬
‫Š√Š‬ ‫¶¶‪³µ‬‬ ‫‹‪³‬‬

‫‪   .4‬اﺱ‪ 1Y‬ا  ‪ #‬ا اري ا ﺹ‪ $E #‬ا !وﻡ ا  ‪F ˆE‬ارة ‪ Réq = R+r‬ه‪: $‬‬
‫‹¨‬ ‫‬
‫‪¤ £ ¹ ⇐ ¤ Š  œ‹ £ ¹ ⇐ ¤ Š  ‚ ⇐ P = Réq Ieff2 = (R+r) Ieff2‬‬
‫Š‬ ‫¶¶‪³µ‬‬
‫‪ .5‬أ‪  -‬أن ﺵ‪F‬ة ا  ر ا  ‪F‬ارة ‪ $E‬ه‪ eQ‬ا  » أ‪gE #!  ، « ",‬ن ﻡ ا ‪F‬ارة  ن » أﺹ‪b‬ی « و ﻡ‪5‬و ‪4!E‬‬
‫ !وﻡ ا?وﻡ ا  ‪F ˆE‬ارة ‪  QWF&1 ،‬ن ا ‪F‬ارة ‪6 - » $E‬وب )ر ">( آ‪O‬ﺉ « ‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﺵط ا وب ه أن !‪ U‬ﻡ ‪ : $‬ا‪ 0‬ا‪c‬ا‪) GBF A7 6‬ا‪K‬ض( = ا‪ 0‬ا‪c‬ا‪A7 6‬ارة ‪) RLC‬ا ن(‬
‫œ‬ ‫œ‬
‫ ‪«¤‬‬ ‫ ‪ œ‹¯© ƒ ⇐ «¤‬‬ ‫أي ‪ Lω0 = 1/Crω0 :‬أو ‪⇐ LCrω02 = 1‬‬
‫Š‹‹œ]œ‬ ‫Š ‹‪ª‬‬

‫و ﻡ&‪ ) ... Cr = 10-4 F = 100 µF : a‬ﺱ ا وب ( ‪.‬‬

‫‪18‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ ⑤ h"0@6‬ااس ان » ‪ ، 1 – A‬ص ‪ 374 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪   r‬اس ﻡن أ‪ $!E‬ﻡ‪ Z A‬ﻡن ﻡ‪ #‬ا  ﺡ!‪  L a‬ﻡ‪J‬ﺹ! و ﺝ‪ (S) [5‬آ‪   ، m = 1 kg a‬ﺡآ‪  a‬د ا *‪ .‬‬
‫‡ Š‰‬
‫ا  ‪' œ‹‹‡+ˆ- ‹ :‬‬
‫Š ˆ‰‬
‫‪ .1‬ه‪ #‬ا@هازات ا ﺹ ﺡة ؟ ذا ؟‬
‫‪ .2‬أﺡ‪ Z/ S5‬ا@هازات ‪.‬‬
‫‪ .3‬أﺡ‪  : S5‬ﺙ‪ o‬ﻡو ا &‪. Z‬‬
‫ ا‪: K‬‬
‫‪ .1‬ا@هازات ا ﺹ ﺡة ?ن ا د ا *‪ .‬ا ‪  $‬ه ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ا ‪ /5&  3‬ـ ‪ x‬و ﻡ‪ ، 5‬ﺡ ﻡ‪ A‬ا ‪: # n‬‬
‫)‪ ، x(t) = X cos(ω0t + φ‬و ا  @ !‪ :H 0‬ﻡ‪ A‬ا ﺱ‪ 4‬ا ‪G‬رﺝ‪. $‬‬
‫‡ Š‰‬
‫‪ Un .2‬ا د )‪) x(t‬ﺡ‪ #‬م ‪ .‬ت( ﻡ ‪ /5&  A‬ﻡ‪' ‹ Š ‡+ˆ- ‹ : F A‬‬
‫Š ˆ‰‬
‫ ‪ !Y‬ﻡ‪ -‬ا د ا *‪ .‬ا ‪Y‬ة ‪ $E‬ا ‪ Z/) ... ‹ œ‹ ¤…‰/ ⇐ ‹ Š œ‹‹ : F A‬ا@هازات( ‪.‬‬
‫†‬
‫]‪) ... k = 100 N.m-1 ⇐ † 100‬ﺙ‪ o‬ﻡو ا &‪(Z‬‬
‫‪]1=100 N.m-1 ⇐ † ‹ Š „ ⇐ ‹ Š :   .3‬‬
‫„‬

‫‪ ، 2 – A » U" U"


94O
⑥ h"0@6‬ص ‪ 374 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪ $E‬ا  ة ا ﻡ أﻡ‪ 3‬آ‪ 3‬ة ‪ A1‬ا ‪ #‬ا ة ‪.‬‬
‫)‪x (cm‬‬ ‫‪ .1‬أذآ ﻡ‪ A 3‬ﻡ‪ A *G‬و  ّ‪ A‬ا *ق  & ‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪ $E .2‬ا ‪ /‬ن ا !‪ R &F #‬ات ا *ﺹ ‪ @F‬ا ﻡ‪ [5 /5&  A‬ﻡ ‪.‬‬
‫ﺡ‪F‬د ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬ه‪Q‬ا ا  ‪:‬‬
‫)‪t (s‬‬ ‫أ‪ -‬ﺱ ا آ ‪.‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1,5‬‬
‫ب‪ -‬ا ‪F‬ور ‪.‬‬
‫ج‪ -‬ا  ا ‪.‬‬
‫د‪ -‬ا ‪ 15‬ا ‪. 0%‬‬
‫ ا‪: K‬‬
‫‪ .1‬ر‪:‬ص ﺱ‪ 1‬ا ‪ ، 4W‬ا?رﺝ ﺡ ‪.‬‬
‫ـ  &‪: /5‬ص ﺱ‪ 1‬ا ‪ : 4W‬إذا ك   ‪ & E a‬اهازات ﻡ  ﺡة و ﻡ‪QR‬اة ‪.‬‬
‫ـ  &‪ /5‬رﺝ ﺡ ‪F&1 :‬ﻡ اح ‪ A1‬و‪  -.‬از و ك   ! م هازات ﻡ  ﺡة ﻡ‪G‬ﻡ‪F‬ة ‪ .‬أﻡ إذا ‪:‬م ﺵ‪-EF ~G‬‬
‫ا?رﺝ ﺡ ‪  $E‬آ‪ #‬اهازة ! ة ﺙ ‪* T Q agE‬ض دور ا ! ة ا ‪ 01 !/Y $‬ا?رﺝ ﺡ و ‪ b/+‬ا@هازات ‪. 5:‬‬
‫‪ .2‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ن ‪:‬‬
‫أ‪ -‬ﺱ ا آ ‪X = 2 cm :‬‬
‫‹’‪°‬‬
‫و ﻡ&‪’‹ Š  : a‬‬ ‫ب‪ -‬ا ‪F‬ور ا ‪Q‬ا‪ œ, £  : $‬‬
‫©‬
‫œ‬ ‫œ‬
‫ ‹¶‬ ‫ ‹¶ ⇐ »‪º‬‬ ‫ا  ا ا ‪Q‬ا‪ ‹, £  ¯œ : $‬‬ ‫ج‪-‬‬
‫Š‬ ‫‹’‬
‫ا ‪ 15‬ا ‪/1 : 0%‬ر )‪gE x(t) = X cos(ω0t + φ‬ن )‪v(t) = x'(t) = - ω0 X sin(ω0t + φ‬‬ ‫د‪-‬‬
‫ ن ا ‪ 0%1 15‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪ sin(ω0t + φ) = ± 1 #‬و  ا‪ UE‬ذ ‪vmax = ± ω0 X T‬‬
‫“Š‬
‫  ‪vmax = ± π × 0,02 = 0,02π m/s ⇐ ‹ Š“¶‹ “ ¤…‰/ :‬‬
‫‹’‬
‫„‬ ‫“‬
‫“Š‹ ‪˜„…­ ‹,‬‬ ‫ ‬ ‫∴ œ¯  ‪„.‬‬
‫‬ ‫‹‪£‬‬

‫‪ ، 3 – A » U" U"


94O
⑦ h"0@6‬ص ‪ 374 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫&!‪ #‬ﺝ‪ [5‬ﺹ‪ 01 S‬ﺥ‪ 4‬ﻡ‪ #3 ، [ !5‬ا ‪ /‬ن ا !‪ R #‬ات ‪5‬رع ﺡآ‪(a) a‬‬
‫)‪a (m/s2‬‬
‫‪ @F‬ا *ﺹ )‪: (x‬‬
‫‪0,2‬‬ ‫‪ Aّ  .1‬أن ا ‪  #!& [5‬دون إﺥد ‪.‬‬
‫‪ .2‬أﺡ‪ S5‬دور اهازا‪. a‬‬
‫)‪x (m‬‬ ‫‪ F&1 .3‬ا ‪ t = 0 %‬آ‪E o‬ﺹ ا ك ‪ 0%1‬ﻡ ﺝ‪ . /‬ﻡ‪ R #3‬ات‬
‫‪0‬‬ ‫‪0,02‬‬
‫‪5‬رع ﺡآ‪ @F a‬ا ﻡ‪. A‬‬

‫‪19‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪‰Š ‡+ˆ-‬‬
‫‹ ‪' œ‹ ‡+ˆ-‬‬ ‫‪ .1‬ا ‪/‬رة ا ‪  /‬ـ )‪ a(x‬ه‪⇐ a = - 10 x : $‬‬
‫Š ˆ‰‬
‫و ه‪
» $‬د ‪ >
"7i 6‬ا‪ 06‬ا‪ 0  " 2‬ـ )‪ x(t‬و
‪   ، «  4‬ﺡآ اهاز ﺝ ‪ ، /‬و  أن ا  @ !‪0‬‬
‫‪ :H‬ﻡ‪ A‬ا ﺱ‪ 4‬ا ‪G‬رﺝ‪ $‬إذًا ا@هازات ﺡة ‪ ،‬أي ا@هازات ا ﺹ » ‪-‬ة ["
‪A
N4‬ة « ‪.‬‬
‫‡ Š‰‬
‫ ‪ !Y‬ﻡ‪ -‬ا د ا *‪ .‬ا ‪‹ “ ¤…‰/ ⇐ ‹ Š œ‹ : F !5‬‬ ‫‪ [ .2‬أن ‪' ‹ Š ‡+ˆ- ‹ :‬‬
‫Š ˆ‰‬
‫“Š‬
‫ ‹’ ⇐  Š ‹’‬ ‫و ﻡ&‪ Š  : a‬‬
‫‪2‬‬ ‫‹‬
‫) ‪a (m/s‬‬
‫‪ .3‬ا ‪ # 3‬ا ‪ $ /‬ـ )‪: a(t‬‬
‫‪0,2‬‬ ‫‪/1‬ر )‪  ، x(t) = X cos(ω0t + φ‬ﺝ ع إ ‪) 0‬ش‪.‬ا‪F‬ا‪( W‬‬
‫ آ ا ‪Y‬ة ﺡ ‪φ = 0 ⇐ x(0) = +X ⇔ t = 0 y‬‬
‫‪0‬‬ ‫)‪t (s‬‬ ‫  ‪a(t) = - 0,2 cos πt ⇔ x(t) = 0,02 cos πt : $‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫و ﻡ&‪ a‬ا ‪F‬ول ا  ا ‪ $‬و ا ‪ /‬ن ا ‪ UE‬ﺝ‪: a/‬‬
‫‪- 0,2‬‬ ‫‪T0‬‬
‫)‪t (s‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0,5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1,5‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪x (m‬‬ ‫‪0,02 0 - 0,02 0 0,02‬‬
‫ ‪a = f (t) ' (   )* +, -+./‬‬
‫‪a (m/s2) - 0,2 0‬‬ ‫‪0,2‬‬ ‫‪0 - 0,2‬‬

‫‪ ⑧ h"0@6‬ااس ان ا‪ ، 4 – A » !JZ‬ص ‪ 374 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪   r‬اس ﻡن أ‪ $!E‬ﻡ‪ Z A‬ﻡن ﻡ‪ #‬ا  ‬
‫)‪x (cm‬‬ ‫)‪Epe (J‬‬ ‫ﺡ!‪  L a‬ﻡ‪J‬ﺹ! و ﺝ‪ (S) [5‬آ‪#3 . m a‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪① 0 +1‬‬ ‫‪0,005‬‬ ‫ا‪"0‬ن ① ‪ R‬ات ‪E‬ﺹ ﻡآ ‪ Y1‬ا ‪ [5‬أﺙ&ء‬

‫‪0‬‬ ‫)‪t (s‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﺡآ‪ x = f (t) a‬و ‪ #3‬ا‪"0‬ن ② ‪ R‬ات ا ‪t (s) :Y‬‬
‫‪1‬‬ ‫ا ﻡ& ا و )‪. Epe = f (t‬‬
‫‪② 0 +1‬‬ ‫‪ .1‬أوﺝ‪ F‬ا د ا *‪ .‬آ ‪.‬‬
‫‪ .2‬أآ‪ S‬ا د ا ﻡ& آ ‪.‬‬
‫‪ A1 ّ/1 .3‬ا ‪ :Y‬ا ﻡ& ا و ‪. (t) @F‬‬
‫‪ .4‬أوﺝ‪. k ، m : $ : F‬‬
‫ ا‪: K‬‬
‫‪G0‬‬ ‫‪ .1‬ا ‪F‬راﺱ ا  ‪:‬‬
‫●‬
‫‪ U /Y‬ا ! ن ا ‪ 01 A & $3‬ا  ا   ‪ $‬ﺝ‪: a/‬‬
‫→‬ ‫ ‪g‬ﺱ!ط ا ‪ :J‬ا ‪ 01 1n‬ا  ر ‪: F x'Ox‬‬ ‫‚ '
‬‫… „
ƒ '
‬ ‫

‫¼‬
‫→‬ ‫‪R‬‬
‫†‬ ‫‡ Š‰‬ ‫‡ Š‰‬
‫‪F‬‬ ‫‪G‬‬ ‫ Š ‹‬ ‫ﺡ ‪y‬‬ ‫„ ‪ †‡+ˆ-‬و ﻡ&‪' ‹ Š ‡+ˆ- ‹ : a‬‬
‫„‬ ‫Š ˆ‰‬ ‫Š ˆ‰‬
‫●‬
‫و ه‪ $‬ﻡد *‪ .‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ا ‪ 3‬و ﻡ‪ ، 5‬ﺡ ‪ -‬ﺝ ‪ $/‬ﻡ‪ A‬ﻡ‪ A‬ا ‪: # n‬‬
‫→‬ ‫)‪x(t) = X cos(ω0t + φ‬‬
‫‪P‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪ .2‬ا د ا ﻡ& آ ‪:‬‬
‫‪-X‬‬ ‫‪+X‬‬
‫'‪x‬‬ ‫|‬ ‫|‬ ‫‪x‬‬ ‫ﻡ‪ A‬ا ‪ ① A  /‬و ② ‪) X = 2 cm : F‬ﺱ ا@هازات(‬
‫)‪O(x=0‬‬ ‫‪) T0 = 2 s‬دور ا@هازات( ⇔ ‪ Z/) ω0 = π rad/s‬ا@هازات(‬
‫‪F&1‬ﻡ ‪ t = 0‬آ‪x(t) = 2 cos(πt + π) … (cm) : $   φ = π rad ⇐ cos φ = - 1 ⇐ x(0) = - 2 cm o‬‬
‫‪ .3‬ا ‪/‬رة ا ‪ :Y %‬ا ﻡ& ا و ‪:‬‬
‫œ‬ ‫œ‬
‫ ‪¬½µ +ˆ-‬‬ ‫⇐ ‪† Œ Š Ž Š +‹ ˆ ' ‘-‬‬ ‫  ‪¬½µ +ˆ- † ‡Š +ˆ- :‬‬
‫Š‬ ‫Š‬
‫‪ .4‬ﺡ‪5‬ب ‪: k ، m $ :‬‬
‫œ‬ ‫œ‬
‫ ‪¬½µ+„…­- ‹, ‹‹£ ±‬‬ ‫ ‪ ، ¬½µ+„…­-‬ﻡ‪ A‬ﻡ‪ 4YG‬ا ‪† +‹, ‹Š-Š : &F :Y‬‬ ‫ﻡ‪/1 A‬رة ا ‪ :Y‬ا ‪ A / !5‬أن Š Œ †‬
‫Š‬ ‫Š‬
‫∴ ‪) k = 25 N/m‬ﺙ‪ o‬ﻡو ا &‪. (Z‬‬
‫†‬ ‫†‬ ‫‪Š£‬‬ ‫†‬
‫ „ ⇐ ‪) m = 2,5 kg‬آ ا ‪([5‬‬ ‫Š‬ ‫ ‬ ‫ Š ‹ ⇐ ¦† ‪ Š, £‬‬ ‫ ‪ &F‬آ‪ T Q‬ﻡ‪  A‬ا &‪: Z/‬‬
‫‹‬ ‫Š“‬ ‫‹œ‬ ‫„‬

‫‪20‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ ⑨ h"0@6‬ااس ان ا‪ ، 5 – A » ?t‬ص ‪ 374 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪   r‬اس ﻡن ﺵ‪ $ :‬ﻡ‪ Z A‬ﻡن ﺙ‪ o‬ﻡو‪ k a‬ﺡ!‪  L a‬ﻡ‪J‬ﺹ! ‬
‫)‪v (m/s‬‬ ‫ﻡ‪ #‬ا  و ﺝ‪ (S) [5‬آ‪ #3 . m = 200 g a‬ا ‪ /‬ن ا ‪ R UE‬ات ﺱ‪ 1‬‬
‫‪0,02‬‬ ‫ﻡآ ‪ Y1‬ا ‪ @F (S) [5‬ا ﻡ‪. A‬‬
‫‪ .1‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ن ‪ Aّ 1‬ا ‪ %‬ا ‪ $‬ﻡ‪ A‬أﺝ  ن ا ‪5‬رع أ‪ ً %1‬ﻡ ﺝ‪ ً/‬ﺙ[‬
‫)‪t (s‬‬ ‫أوﺝ‪. a : F‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0,5‬‬
‫‪ Aّ  .2‬أن ا ‪ :Y‬ا آ ا ‪ m   0%‬ه‪. 4 × 10-5 J $‬‬
‫‪ .3‬ﻡ‪ R #3‬ات ا ‪ :Y‬ا آ )‪ @F Ec(t‬ا ﻡ‪. t A‬‬
‫‪ .4‬أوﺝ‪. k  : F‬‬
‫ ا‪: K‬‬
‫‪  .1‬ن ا ‪5‬رع » أ‪F&1 « ً0
ً",‬ﻡ  ن ا *ﺹ » أ‪ ",‬ﺱ‪ « 0‬أي ‪ x(t) = - X :‬و ﻡ&‪a(t) = + ω0 X : a‬‬
‫‪2‬‬

‫و ه‪Q‬ا  ا‪% UE‬ت » ا ‪A‬ام ا  « ‪ . v(t) = 0 :‬ﺥ‪J‬ل دور زﻡ&‪ ، $‬و ﺡ‪ S5‬ا ‪ /‬ن )‪F& v(t‬م ا ‪ F&1 15‬ا ‪%‬ت ‪:‬‬
‫‪. t = T0 ، t = T0/2 ، t = 0‬‬
‫‪/1‬ر )‪gE x(t) = X cos(ω0t + φ‬ن )‪: $   ، v(t) = x'(t) = - ω0 X sin(ω0t + φ‬‬
‫ ا‪ UE‬ا ‪ t = 0 %‬ا ور  &!‪ Y‬ا ‪E $‬ﺹ ‪  &  x(0) = - X‬ا‪ UE‬ا ‪ t = T0/2 %‬ا ور  &!‪ Y‬ا ‪E $‬ﺹ‬
‫‪ x(T0/2) = + X‬و ﻡ&‪ a(T0) = + ω02X ⇔ x(T0) = - X : a‬أي أن أول ‪ % F %‬ا@‪JY‬ق ‪  t = 0‬ن ﻡ‪ A‬أﺝ‬
‫ا ‪5‬رع أ‪ ً %1‬ﻡ ﺝ‪ ً/‬ه‪ Z/) ω0 = π rad/s ⇐ T0 = 2 s : $‬ا@هاز(‬
‫  ً ‪ vmax = 0,02 m/s : &F‬ﺡ ‪) X = (1/50π) m ⇐ vmax = ω0X = πX y‬ﺱ ا@هاز(‬
‫“‬
‫ ­…„…‬ ‫∴ ‪  :‬ا ‪5‬رع ا?‪„/ Š ⇐ amax = ω02X = π2 × (1/50π) = (π/50) m.s2 : $%1‬‬
‫‹‪£‬‬
‫œ‬ ‫œ‬
‫)‪Ec (J‬‬ ‫ ‪¬+„…­-‬‬ ‫ ‪„ ˜„…­ Š ⇐ ¬ +ˆ-‬‬ ‫‪„ ˜Š +ˆ- :   .2‬‬
‫Š‬ ‫Š‬
‫œ‬
‫‪4×10-5‬‬ ‫⇐ ‪¬+„…­- ] ‹, Š ] ‹, ‹ŠŠ © ] œ‹¯£ ±‬‬
‫Š‬
‫‪0‬‬ ‫)‪t (s‬‬ ‫‪ .3‬ا ‪ /‬ن )‪: Ec(t‬‬
‫‪0,5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1,5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫)‪t (s‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0,5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1,5‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪v (m/s) 0 0,02 0 0,02 0‬‬
‫×‪×10-5 0 4‬‬
‫×‪Ec (J) 0 4‬‬ ‫‪×10-5 0‬‬
‫)‪Ec = f (t‬‬ ‫‪0 +,‬‬ ‫‪ .4‬ﺡ‪5‬ب ‪: k‬‬
‫†‬
‫‪k = 2 N.m‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‹ و ﻡ&‪⇐ k = π × 0,2 = 2 N/m ⇐ † ‹ „ : a‬‬
‫‪2‬‬ ‫Š‬ ‫Š‬
‫[ أن ‪ :‬‬
‫„‬

‫‪ ⑩ h"0@6‬ااس ا‪ !2‬ا‪ ، 6 – A » ;" 0‬ص ‪ 375 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫ اس ‪ H 4 5‬ل ﺥ ‪F: 5   ، ℓ = 1,0 m aY‬ره ‪ 10 cm‬و ‪F‬ور ‪F:‬ر‪. 2,0 s e‬‬
‫‪ .1‬ه‪ #‬ا@هازات ا ﺹ ﺹ‪ R‬ة ا ‪ 5‬؟‬
‫‪ .2‬ﻡ ه  ا ا@هازات ؟‬
‫‪ .3‬ﻡ ه‪  : $‬ا ذ ا?ر‪ $E .‬ﻡ ن ا  ؟‬
‫‪ .4‬ﺡ‪F‬د ا ‪ -.‬ا ‪Q‬ي  ن ‪ eF&1‬ا ‪ 0%1 15‬؟‬
‫‪ A 1 .5‬ا *ﺹ ا او ا ‪  $‬ن ‪F&1‬ه ا ‪5‬رع ا اوي أ‪ ً %1‬ﻡ ﺝ‪. ً/‬‬
‫‪ .6‬ﻡ‪ R #3‬ات ا ‪5‬رع ا اوي ‪ @F‬ا *ﺹ ا او ‪. θ‬‬
‫ ا‪: K‬‬
‫Œ‬ ‫œ‪‹,‬‬
‫ ‹‪ ‬‬ ‫‪ [ .1‬ا@هازات ﺹ‪ R‬ة ا ‪? 5‬ن ﺱ ا@هاز ا او ه‪ ‹, œ ¤…‰ ¾ ¨° : $‬‬
‫‪¢‬‬ ‫œ‬
‫→‬ ‫ ‹¶‬
‫œ‬
‫ ‬
‫œ‬
‫‪º» :   .2‬‬
‫‪g‬‬ ‫‪θ0‬‬ ‫‹’‬ ‫Š‬
‫‪ℓ‬‬ ‫„‬ ‫‪©“Š ¢‬‬ ‫‪¢‬‬
‫→‬ ‫‹œ ¦‬ ‫ ¦ ⇐‬ ‫‪ [ .3‬أن ‪⇐ ’‹ Š“ :‬‬
‫‪T‬‬ ‫Š‬ ‫Š ‹’‬ ‫¦‬
‫‪  .4‬ن ا ‪ 15‬أ‪ F&1 %1‬ا ور  ‪ -.‬ا  ازن )ﺵ‪ :‬ل !‪ Y‬ا  ‪x(t) = ℓ θ(t) = 0 : (U‬‬
‫‪‰Š  ‬‬
‫●‬ ‫و ﻡ&‪  a‬ن ا ‪5‬رع أ‪ ً %1‬ﻡ ﺝ‪ ً/‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪: #‬‬ ‫‪ ‹ Š  +ˆ- :   &F .5‬‬
‫)‪(m‬‬ ‫‪X‬‬ ‫Š ˆ‰‬
‫→‬ ‫●‬ ‫‪θ(t) = - θ0 = - 0,1 rad ≈ 6 °‬‬
‫‪P ($% &) 0  23‬‬

‫‪21‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫“Š‬
‫)‪d2θ/dt2 (rad/s2‬‬ ‫ ‹‬ ‫‪ Š“¶‹ “ ¤…‰/ : &F .6‬‬
‫‹‪T‬‬
‫‪‰Š  ‬‬
‫آ‪ “Š  +ˆ- œ‹  +ˆ- : T Q‬‬
‫‪+1‬‬ ‫Š ˆ‰‬
‫‪‰Š  ‬‬
‫‪+ 0,1‬‬ ‫ا ‪: UE‬‬ ‫و ﻡ&‪ a‬ا ‪F‬ول ا  ‪ $‬و ا ‪ /‬ن ‪ À+ -‬‬
‫)‪θ (rad‬‬ ‫Š ˆ‰‬
‫‪- 0,1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫)‪θ(t) (rad‬‬ ‫‪- θ0 = - 0,1‬‬ ‫‪0 + θ0 = + 0,1‬‬
‫‪-1‬‬ ‫)‪d θ(rad/s2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪+1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‪dt2‬‬

‫‪ ⑪ h"0@6‬ااس ا‪ !2‬ا‪ ، 9 – A » ;" 0‬ص ‪ 375 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪   r‬اس ‪ 4 5‬ﻡ‪ A‬ﺥ ‪ # ( ℓ ) a H 4‬آ !‪ #3 . ( m ) Y‬ا ‪ /‬ن‬
‫‪(dθ/dt)2 (rad/s)2‬‬ ‫ا !‪ R #‬ات ﻡ‪ -‬ﺱ‪ a1‬ا او ‪ @F‬ﻡ‪ -‬ا *ﺹ ا او ) ‪. ( θ2‬‬
‫‪ Aّ  .1‬أن اهازات ا & اس ﺡة ‪  L‬ﻡ‪G‬ﻡ‪F‬ة و ذ ‪ T‬ا‪1‬دا ‪ 01‬ا ‪ /‬ن ‪.‬‬
‫‪0,4‬‬ ‫‪ .2‬أﺡ‪ S5‬دور ا@هازات ‪.‬‬
‫‪ .3‬أﺡ‪ S5‬ا ‪ 5‬ا او ‪ θ0‬و ا ‪ Y‬ل ‪ 4 G ℓ‬ا & اس ‪.‬‬
‫‪ b .4‬ا & اس ‪ A1‬و‪  -.‬از‪ a‬او ‪ θ = 30°‬ﺙ[ آ‪ a  a‬دون‬
‫ﺱ‪ 1‬ا‪F‬ا‪ . W‬أﺡ‪ S5‬ﺱ‪ 1‬آ‪ F&1 a‬ا ور  ‪ -.‬ا  ازن ‪.‬‬
‫‪θ2 (rad)2‬‬ ‫) ‪. ( g = 10 m/s2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0,025‬‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫Š ‪‰ ‬‬
‫‪ &F .1‬ﻡد ا ‪ /‬ن ا ‪B C  ©‹  Š : 0Y‬‬
‫ˆ‰‬
‫‪‰Š  ‬‬ ‫‪‰ ‬‬ ‫‪‰Š  ‬‬ ‫‪‰ ‬‬
‫Š ⇐ ‪  ©‹  ‬‬ ‫]‬ ‫] ‪  Á‹ ]  ‬‬ ‫‪r‬ﺥ‪ Q‬ﻡ‪ Un‬ا ‪ /5&  A EY‬ﻡ‪: F ، A‬‬
‫Š ˆ‰‬ ‫ˆ‰‬ ‫Š ˆ‰‬ ‫ˆ‰‬
‫‪‰Š  ‬‬
‫و ه‪ $‬ﻡد *‪ .‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ا ‪ /5&  3‬ـ ‪ θ‬و ﻡ‪ #/! ، 5‬ﺡ ً‬
‫‪ J‬ﺝ ‪ ً /‬ﻡ‪ A‬ا ‪: # n‬‬ ‫⇐ ‹ ‪' ©‹  +ˆ-‬‬
‫Š ˆ‰‬

‫‪ .  +ˆ-  ‹ Ž+‹ ˆ ' ‘-‬إذًا اهازات ا & اس ﺡة و ‪  L‬ﻡ‪G‬ﻡ‪F‬ة دور دورا ‪.‬‬
‫‪‰Š  ‬‬
‫‪ 1 .2‬ﻡً  &‪J /5‬هازات ا   ا ة ‪  L‬ا ‪G‬ﻡ‪F‬ة & اس ﺙ! ‪  ، 4 5 $‬ن ‪' ‹ Š  +ˆ- ‹ :‬‬
‫Š ˆ‰‬
‫‪‰Š  ‬‬
‫‪ω0 = 2π rad/s ⇐ ω02 = 40 = 4π2 : F‬‬ ‫ ‪ !Y‬ﻡ‪ -‬م ‪ .‬ت ‪ .‬ا ‪' ©‹  +ˆ- ‹ : !5‬‬
‫Š ˆ‰‬
‫“Š‬
‫ ‹’ ‪) ...‬دور ا@هازات( ‪.‬‬ ‫و ﻡ&‪ œ  : a‬‬
‫‹‬
‫‪‰ ‬‬
‫( ‪F&1‬ﻡ  ن ا *ﺹ أ‪ %1‬أي ‪ . θ(t) = ± θ0 :‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ن ‪: &F‬‬ ‫‪ .3‬ﺡ‪5‬ب ‪ [ : ℓ ، θ0‬أن ا ‪  15‬ن ﻡ‪F‬وﻡ )‹ ‬
‫ˆ‰‬
‫“‬
‫ ‹‪ ‬‬ ‫‪¤…‰ ⇐ θ02 = 0,025‬‬
‫‹Š‬
‫¦‬ ‫‹œ‬ ‫¦‬
‫ ‪ℓ = 25 cm ⇐ ¢‬‬ ‫ ‬ ‫⇐ „ ‪ ‹, Š£‬‬ ‫Š ‹‬ ‫ ‬ ‫آ‪ ، T Q‬ﻡ‪ A‬ا ‪: :J‬‬
‫Š ‹‬ ‫‹©‬ ‫‪¢‬‬
‫→‬
‫‪g‬‬ ‫‪ .4‬ﺡ‪5‬ب ا ‪ 15‬ا ‪  YG‬ا & اس ‪ %‬ا ور  ‪ -.‬ا  ازن )ا ‪ :n‬ل( ‪:‬‬
‫‪θ0‬‬
‫‪ℓ‬‬ ‫ا  ا ‪F‬روﺱ ‪ ) :‬آ ‪ +‬أرض (‬
‫→‬ ‫ا ‪  +‬ا ‪ :  :Y‬ﺡ‪ S5‬ﻡ‪F/‬أ ا*ظ ا ‪: S  :Y‬‬
‫‪T‬‬
‫‪Epp1 + Ec1 + WT = Epp2 + Ec2‬‬
‫œ‬
‫  ‪v2 = 2 gℓ (cos0 – cosθ0) ⇐ mgh + 0 + 0 = 0 + mv2 : $‬‬
‫)‪(m‬‬ ‫●‬
‫Š‬
‫‪h Epp = 0‬‬
‫→‬ ‫●‬
‫ &  ن ‪˜ [Š¦¢+œ  Ž  ‹ - :‬‬
‫‪P ($% &) 0  23‬‬ ‫„‬
‫Š‪˜ [Š ] œ‹ ] ‹, Š£+œ  Ž °‹- ‹, Á‬‬ ‫ت‪.‬ع ‪:‬‬
‫‬

‫‪Ec2‬‬ ‫‪Epp1‬‬ ‫‪v = 0,82 m.s-1‬‬ ‫∴‬

‫‪WT‬‬

‫‪Ec1‬‬ ‫‪Epp2‬‬

‫‪22‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ ⑫ h"0@6‬ااس ا‪ !2‬ا‪ ، 10 – A » ;" 0‬ص ‪ 376 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪   r‬اس ‪ 4 5‬ﻡ‪ A‬ﺥ ‪ 4‬ﻡ‪ #‬ا  ‪  L‬ﻡن ‪ ( ℓ ) a H‬ﻡ‪ U‬ﻡ‪O Y! A‬‬
‫)‪T (s‬‬ ‫و ‪ #‬آ !‪ b . m = 50 g Y‬ا  ‪ A1‬و‪ -.‬ا  ازن ‪ 5‬زاو ‬
‫ﺹ‪ R‬ة ‪ θ0‬و آ   دون ﺱ‪ 1‬ا‪F‬ا‪ W‬و ﻡ‪ A‬أﺝ‪F1 #‬ة ‪ [ :‬ـ ) ‪q ! ( ℓ‬‬
‫دور ا آ ا & ﺙ[ ﺱ[ ا ‪ /‬ن ) ‪ T = f ( √ ℓ‬ا  ‪ # n  b.‬ا !‪. #‬‬
‫‪ .1‬أآ‪ S‬ا ‪/‬رة ا ‪.  /‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ .2‬ﻡ‪ A‬ا ‪F‬راﺱ ا ‪  :Y‬أوﺝ‪/1 F‬رة ا ‪F‬ور ‪.‬‬
‫‪ .3‬اﺱ&} ﻡ ﺱ‪ $E g  : U/‬ﻡ ن ا  ‪.‬‬
‫‪√ ℓ (m)1/2‬‬ ‫‪ #5 .4‬ه‪Q‬ا ا & اس ‪ Y‬ل ‪ ℓ = 1 m‬و ‪ A1 a‬و‪ -.‬ا  ازن‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫او ‪ α = 60°‬و آ‪ a  a‬دون ﺱ‪ 1‬ا‪F‬ا‪ . W‬أﺡ‪S5‬‬
‫‪ at ، a‬و ‪F&1 an‬ﻡ ‪ -&+‬ا ‪ 4 G‬ﻡ‪ -‬ا ‪ :n‬ل زاو ‪β = 30°‬‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪¢‬‬
‫‪ .1‬ا ‪/‬رة ا ‪’ Š“ ⇐ a = 2 s.m-1/2 = 2π/π = 2π/√10 = 2π /√g ، T = a√ℓ :  /‬‬
‫¦‬
‫‪ .2‬ا ‪F‬راﺱ ا ‪:  :Y‬‬
‫‪Ec2‬‬ ‫‪Epp1‬‬
‫ﺡ‪ S5‬ﻡ‪F/‬أ ا*ظ ا ‪: S  :Y‬‬
‫‪θ0‬‬
‫‪θ‬‬ ‫‪Epp1 + Ec1 + WT = Epp2 + Ec2‬‬
‫‪ℓ‬‬ ‫œ‬
‫→‬ ‫‪WT‬‬ ‫Š ‪„¦+Š  œ - ' ‹ ' ‹ ‹ ' „¥‬‬
‫Š‬
‫‪T‬‬ ‫œ‬
‫●‬
‫Š ‪„¦Â „¥‬‬
‫‪Ec1‬‬ ‫‪Epp2‬‬ ‫Š‬
‫‪h2‬‬
‫●‬ ‫‪¥ Š Š¦+¢Ž   ¢Ž ‹ -‬‬
‫)‪(m‬‬
‫→‬ ‫●‬
‫‪h1 Epp = 0‬‬ ‫‪¥ Š Š¦¢+Ž   Ž ‹ -‬‬
‫‪‰¥‬‬ ‫‪‰Š  ‬‬ ‫‪‰ ‬‬
‫‪P ($% &) 0  23‬‬ ‫‪: F ،‬‬ ‫‪ ¢‬‬ ‫‪ ¥ ¢‬و ﻡ&‪a‬‬ ‫‪ Un‬ا ‪ /5&  A EY‬ﻡ‪ A‬ﺡ ‪y‬‬
‫ˆ‰‬ ‫Š ˆ‰‬ ‫ˆ‰‬
‫‪‰Š  ‬‬ ‫¦‬ ‫‪‰Š  ‬‬ ‫¦‬ ‫‪‰¥‬‬ ‫‪‰ ‬‬
‫'‬ ‫⇐ ‹ ‪™š  ‬‬ ‫‪  ™š   ⇐ Š¥‬‬ ‫‪ Š¦¢‬‬ ‫‪™š  ‬‬
‫Š ˆ‰‬ ‫‪¢‬‬ ‫Š ˆ‰‬ ‫‪¢‬‬ ‫ˆ‰‬ ‫ˆ‰‬
‫‪‰Š  ‬‬ ‫¦‬
‫‪(1) ...‬‬ ‫ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬ﺱت ﺹ‪ R‬ة ) ‪ ، sin θ ≈ θ (rad) : S  ( θ < 10°‬أي ‪'  +Ã- ‹ :‬‬
‫Š ˆ‰‬ ‫‪¢‬‬
‫و ه‪ $‬ﻡد *‪ .‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ا ‪ /5&  3‬ـ ‪ ، θ‬ﺡ ﻡ‪ A‬ا ‪ +ˆ-  ‹ Ž+‹ ˆ ' ‘- : # n‬‬
‫‪‰ ‬‬
‫‪r‬ﺥ‪ Q‬ا ‪ /5&  Un‬ﻡ‪/ A‬رة ا ‪ ‹  ‹ ™š+‹ ˆ ' ‘- : F !5‬‬
‫ˆ‰‬
‫‪‰Š  ‬‬ ‫‪‰Š  ‬‬
‫‪(2) ...‬‬ ‫⇐ ‹ ‪' ‹  +Ã-‬‬
‫Š‬
‫و ‪ F&1‬ا@ﺵ!ق ﻡة ﺙ ‪ ‹ Š  ‹ Ž +‹ ˆ ' ‘- : F‬‬
‫Š ˆ‰‬ ‫Š ˆ‰‬
‫‪¢‬‬ ‫¦‬ ‫“Š‬ ‫¦‬
‫  ‹ ⇐ “Š ‹’‬ ‫ Š ‹ ⇐‬ ‫ ‪ A  !Y‬ا ‪ (1) A :J‬و )‪: F (2‬‬
‫¦‬ ‫‪¢‬‬ ‫‹’‬ ‫‪¢‬‬
‫“Š‬
‫ ‹’ ‪(*) ...‬‬ ‫أي ‪√¢ :‬‬
‫¦[‬
‫“Š‬
‫و ﻡ&‪g = π2 = 10 m.s-2 a‬‬ ‫‪ A  !Y  .3‬ا ‪/‬ر ‪ A‬ا ‪)  /‬ا ‪ ( /‬و ا &‪ Š : F %‬‬
‫¦[‬
‫Š „‬
‫‪¥ Š Æ, ° B C ⇐ ¥ Š Š¦¢+Ž°‹°  Ž¨‹°- ⇐ ¥ Š Š¦¢+ŽÄ  ŽÅ- : &F .4‬‬
‫‬
‫‪Æ,°‬‬ ‫„‬ ‫Š‪¥‬‬
‫ š… ‪ ) ...‬ا ‪5‬رع ا &|‪( $‬‬ ‫ š… ⇐ Š ‪ Æ, °‬‬ ‫ أن ‪:‬‬
‫œ‬ ‫‬ ‫‪¢‬‬
‫ ‪5‬ب ا ‪5‬رع ا ﺱ‪ : U/Y at $‬ن  ‪ A‬ا ‪ 01 $3‬ا  ا  ‪ .‬‬
‫‪→ 30°‬‬ ‫’ '

‫‬ ‫ ‪ # n‬ا !‪
„ …
: #‬‬
‫‪T‬‬ ‫ﺱ!ط ‪ 01‬ا  ر ا س ‪P sin 30° = m at : F‬‬
‫  ‪at = g sin 30° = 5 m.s-2 : $‬‬
‫ ‪… […ˆ Š ' …š Š :   &F‬‬
‫●‬
‫→‬ ‫●‬
‫‪P‬‬ ‫ﺡ ‪ y‬أن ‪ at = 5 m.s-2 :‬و ‪an = 7,3 m.s-2‬‬
‫‪6 7‬‬ ‫‪gE‬ن ‪a = 8,86 m.s-2 :‬‬
‫)‬

‫‪23‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ ⑬ h"0@6‬ا‪I‬ه‪94‬ازات ا‪K‬ة ‪A7‬ارة ا‪94O‬ة ‪ ، 13 – A » LC‬ص ‪ 377 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫ُ‪ An‬ﻡ ‪ *3‬ﺱ ‪*ُ ، u = 10 V a :   o C = 20 nF‬غ ه‪ eQ‬ا  ‪ $E *3‬وﺵ  ذا  ‪ L = 0,05 H‬و ﻡ!وﻡ ا ‪F‬اﺥ ‪r‬‬
‫œ‬
‫ا ‪ :Y‬ا ‪ WX‬ﺥ‪J‬ل ‪ 1‬ا *Œ دل ا ‪ :Y‬ا@‪F‬ا‪ W‬ا ‪ $E G‬ا  ‪. *3‬‬
‫¨‬
‫‪ .1‬ﻡ‪  0‬ن ﺵ‪F‬ة ا  ر ‪ 0%1‬ﺥ‪J‬ل ا *Œ ؟‬
‫‪ .2‬أﺡ‪ S5‬ا ‪Fn‬ة ا ‪  0%‬ر ا ‪. ( Imax ) $W‬‬
‫‪ $E .3‬أ ‪  %‬ن ‪. i = Imax‬‬
‫ ا‪: K‬‬
‫‹’‬
‫ ˆ‬ ‫‪ .1‬إذا ‪F‬أ *Œ ا  ‪ F&1 *3‬ا ‪  t = 0 %‬ن ﺵ‪F‬ة ا  ر ‪F&1‬ه )‪ $E‬ا ‪F/‬ا ( ﻡ&‪F‬ﻡ ‪ ،‬و ‪ F‬ﻡور زﻡ‪F: A‬ر‪e‬‬
‫©‬
‫&‪F‬م ﺵ& ا  ‪ *3‬و ‪ Œ/‬ﺵ‪F‬ة ا  ر ‪F&1‬ه ‪. 0%1  :‬‬
‫œ‬ ‫œ‬
‫‪ $   ¬+«-‬ا ‪ :Y‬ا *‪ $E L‬ا ﺵ  ‬ ‫‪ ¬+«-‬و ا ‪ :Y‬ا ‪ $E WX‬ﻡ!وﻡ ا ‪F‬ارة ه‪$‬‬ ‫‪ « ®« „…­ Š :   .2‬‬
‫¨‬ ‫­…„‬ ‫­…„‬ ‫Š‬

‫‪£‬‬ ‫‪£‬‬ ‫œ‬ ‫‪£‬‬ ‫‪£‬‬


‫‪³„…­  ¬+«-‬‬ ‫ ‪  « ®« „…­ Š ⇐ ¬+ª-‬‬ ‫‪ª ³„…­ Š ¬+«-‬‬ ‫‪ ¬+ª- ¬+«-‬أي‬ ‫ه‪$‬‬
‫‪°ª‬‬ ‫­…„‬ ‫‪¨ª‬‬ ‫Š‬ ‫¨‬ ‫­…„‬ ‫¨‬ ‫­…„‬
‫‪£‬‬
‫ ­…„‪³„…­ £, Á „´ ⇐ ³‬‬ ‫ت ‪ .‬ع ‪] Š‹ ] œ‹¯Ç ] œ‹Š £, Á ] œ‹¯° ´ :‬‬
‫‪¨]‹,‹£‬‬
‫‹’‬ ‫“‬
‫ ˆ‬ ‫‪ .3‬آ أﺱ*&  ن ‪F&1 i = Imax‬ﻡ «‪ √ª‬‬
‫©‬ ‫Š‬
‫“‬
‫∴ ‪ˆ ©Ç, ¨ ȏ ⇐ ˆ [‹, ‹£ ] Š‹ ] œ‹¯Ç ©Ç, ¨ È‬‬
‫Š‬

‫‪ ⑭ h"0@6‬ا‪I‬ه‪94‬ازات ا‪K‬ة ا‪OU‬ﺉ" » ‪ ، 14 – A‬ص ‪ 377 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬

‫)‪uC(V‬‬ ‫ ي دارة آ‪ 01 (1) W‬ا ‪ #55‬ﻡ ‪ *3‬ﺱ ‪ C1 = 0,1 µF‬و وﺵ  ‬
‫) ‪ ، ( L , r = 0‬و  ي دارة آ‪ 01 (2) W‬ا ‪ #55‬ﻡ ‪ *3‬ﺱ ‪C2‬‬
‫‪3‬‬
‫ﻡ و *‪ q‬ا ﺵ  ) ‪ $E ، ( L , r = 0‬آ ا   ‪  A‬ن ا  ‪ *3‬ﻡ‪  n‬‬
‫‪0‬‬ ‫)‪t(ms‬‬
‫‪F&1‬ﻡ ‪  EH #+‬إ ‪ $EH 0‬ا ﺵ  ‪ F&1‬ا ‪. t = 0 %‬‬
‫)‪(L,C1‬‬ ‫ﺡ‪ Y - 0‬ر ا   ا ‪ $EH A  $W‬ا  ‪ #5 *3‬راﺱ[ اهازات‬
‫‪1,6‬‬ ‫‪ 01 #+&E‬ا ‪ A  /‬ا  ‪: A‬‬
‫)‪uC(V‬‬
‫‪ .1‬أﺡ‪ L $ : S5‬و ‪. C2‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪ .2‬آ  ‪v‬ﺙ ا ‪ 01 5‬دور ا@هازات ؟‬
‫‪0‬‬ ‫)‪t(ms‬‬ ‫‪ .3‬أﺡ‪ :H  : S5‬آ‪ #‬ﻡ‪ A‬ا  ‪ A‬ا  ‪. A‬‬
‫‪ .4‬أﺡ‪ S5‬ا !  ا ‪Fn 0%‬ة ا  ر ا ‪ $E $W‬آ‪ #‬ﺡ ‪.‬‬
‫)‪(L,C2‬‬
‫‪1,4‬‬
‫ ا‪: K‬‬
‫‪ .1‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ن ) ‪T0(1) = 4 × 10 s ⇐ 4 T0(1) = 1,6 ms = 1,6 × 10 s : ( L , C1‬‬
‫‪-4‬‬ ‫‪-3‬‬

‫ ‪ ’‹+œ- Š“[ª«œ :   &F‬و ﻡ&‪L = 0,04 H ⇐ © ] œ‹¯© Š“√ª ] œ‹¯Æ a‬‬
‫‪’‹+Š-‬‬
‫‪T0(2) = 6 × 10-4 s ⇐ Æ‬‬ ‫ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ن ) ‪ œ, © „ œ, © ] œ‹¯©  : ( L , C2‬‬
‫‪°‬‬
‫ ‪ ’‹+Š- Š“[ª«Š :   &F‬و ﻡ&‪C2 = 0,225 × 10-6 F ⇐ ¨ ] œ‹¯© Š“[‹, ‹© ] «Š a‬‬
‫‪ &F .2‬ﻡ ﺱ‪ $   T0(2) > T0(1) ⇔ C2 > C1 : U/‬آ‪ 7‬ازدادت ا  ازداد ا‪A‬ور ‪.‬‬
‫œ‬ ‫œ‬
‫‪ [ .3‬أن ‪¬+«œ - «œ ®«œ Š ] œ‹¯Æ ] ¨Š œ, Á ] œ‹¯¨ ± :‬‬
‫Š‬ ‫Š‬
‫œ‬ ‫œ‬
‫ ‪¬+«Š -‬‬ ‫آ‪«Š ®«Š ] ‹, ŠŠ£ ] œ‹¯¨ ] ¨Š ©, ‹£ ] œ‹¯¨ ± : T Q‬‬
‫Š‬
‫Š‬ ‫Š‬

‫‪24‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ .4‬ا ‪F‬ارة )‪ (1‬أو ا ‪F‬ارة )‪ (2‬ﻡ‪ 3‬آ  @  ي ﻡ!وﻡ ‪ ¬+«œ - ¬+ª-œ : $   ،‬و Š‪¬+«Š - ¬+ª-‬‬
‫œ‬ ‫œ‬
‫ ¨¯‹œ ] ‪³‹ +œ- Ç, £ ] œ‹¯° ´ ⇐ œ, Á‬‬ ‫ œ‪] ‹, ‹© ] ³‹ Š +œ- ⇐ ¬+«œ - ¬+ª-‬‬ ‫و ﻡ&‪ª³‹ Š +œ- : a‬‬
‫Š‬ ‫Š‬
‫œ‬ ‫œ‬
‫ ¨¯‹œ ] ‪³‹ +Š- œ©, Š ] œ‹¯° ´ ⇐ ©, ‹£‬‬ ‫ Š‪] ‹, ‹© ] ³‹ Š +Š- ⇐ ¬+«Š - ¬+ª-‬‬ ‫آ‪ª³‹ Š +Š- : T Q‬‬
‫Š‬ ‫Š‬

‫‪ ⑮ h"0@6‬ا‪I‬ه‪94‬ازات ا‪K‬ة [" ا‪A


N4‬ة ‪A7‬ارة ا‪ ، 15 – A » LC "2‬ص ‪ 378 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬

‫‪K‬‬ ‫‪ [X‬دارة آ‪ 01 W‬ا ‪ #55‬وﺵ  ﺹ‪) E‬ﺹف( ) ‪( L = 100 mH , r = 0‬‬
‫● ●‬ ‫و ﻡ ‪ *3‬ﺱ ‪ C = 10 µF‬ﻡ‪ $E  n‬ا ‪F/‬ا آ ‪ $E‬ا ‪ # n‬ا ‪ UE‬ﺝ‪. a/‬‬
‫‪uL‬‬ ‫‪uC‬‬ ‫‪ UR‬ا !‪*E H‬غ ا  ‪ $E *3‬ا ﺵ  ‪ # n‬دوري ‪.‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪ .1‬ﻡ ه‪ $‬ا ‪%‬هة ا ‪F $‬ث ‪ $E‬ا ‪F‬ارة ؟‬
‫●‬ ‫●‬ ‫‪ .2‬أآ‪ S‬ا د ا *‪F .‬ارة ‪ @F‬ا ‪ qA &n‬ا  ‪ 01‬ا ‪ /‬س ‪. A‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪ .3‬أآ‪ S‬ا ‪/‬رة ا ‪F E‬ور ا ‪Q‬ا‪J $‬هازات ‪ T0‬ﺙ[ أﺡ‪ a : S5‬ا ‪F‬د ‪.‬‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪  .1‬أن ا ‪F‬ارة ‪  @ LC‬ي ﻡ!وﻡ ‪ $E‬ﻡ‪ 3‬و ‪ UL) !L F&1‬ا !‪  R (K H‬ﺵ& ا  ‪ @F *3‬ا ﻡ‪ # n A‬دوري‬
‫)ﺡ‪F‬وث اهازات آ‪ W‬ﺡة ‪  L‬ﻡ‪G‬ﻡ‪F‬ة( ‪.‬‬
‫Š‪‰Ê‬‬ ‫‪Ê+ˆ-‬‬ ‫‪‰É‬‬ ‫‪Ê+ˆ-‬‬
‫‪ª‬‬ ‫'‬ ‫‪ ‹ ⇐ª‬‬ ‫'‬ ‫‪ : U /Y .2‬ن ا  ات ‪ $E‬ا ‪F‬ارة ا ‪ ‹ ⇐ uL(t) + uC(t) = 0 : LC 55‬‬
‫Š ˆ‰‬ ‫«‬ ‫ˆ‰‬ ‫«‬
‫œ‬ ‫Š‪‰Ê‬‬ ‫Š‪‰Ê‬‬ ‫œ‬
‫ Š ‹ ‪ ) ...‬م‪.‬ت‪.‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ا ‪ /5&  3‬ـ ‪( q‬‬ ‫ﺡ ‪y‬‬ ‫أو ‹ ‪' ‹ Š Ê+ˆ-‬‬ ‫'‬ ‫  ‪Ê+ˆ- ‹ : $‬‬
‫«‪ª‬‬ ‫Š ˆ‰‬ ‫Š ˆ‰‬ ‫«‪ª‬‬
‫œ‬ ‫“Š‬
‫ ‹ ⇐ «‪’‹ Š“√ª‬‬ ‫ ‹’ ؛‬ ‫‪:   .3‬‬
‫«‪ª‬‬ ‫‹‬

‫ت ‪ .‬ع ‪. T0 ≈ 6,3 ms ⇐ ’‹ Š“[‹, œ ] œ‹¯£ ¨, ° ] œ‹¯°  :‬‬

‫‪ ⑯ h"0@6‬ا‪I‬ه‪94‬ازات ا‪K‬ة ا‪OU‬ﺉ" ا‪A


N4‬ة و [" ا‪A
N4‬ة » ‪ ، 16 – A‬ص ‪ 378 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫ﻡ ‪ *3‬ﺱ ‪ C‬ﻡ‪F  n‬ا ‪ F&1 . U0   o‬ا ‪ $EH #+ t = 0 %‬ا  ‪ *3‬إ ‪ $EH 0‬وﺵ  )‪. (L , r‬‬
‫‪ .1‬ﻡ ه‪ $‬ا ‪%‬هة ا ‪F $‬ث ‪ $E‬ا ‪F‬ارة ؟‬
‫‪ .2‬أآ‪ S‬ا د ا *‪F .‬ارة )‪. uC(t) @F (r , L , C‬‬
‫‪ .3‬إذا ا‪ r = 0 /1‬آ  ‪ b/+‬ﺵ ‪ #‬ا د ا *‪ .‬؟ و ﻡ ه ﺡ ؟‬
‫‪ .4‬أآ‪/1 S‬ر‪ $‬ا ‪ :Y‬ا ‪ $E G‬ا  ‪ *3‬و ا ‪ :Y‬ا  ‪F‬ة ‪ $E‬ا ﺵ  ‪.‬‬
‫‪ A1 ّ/1 .5‬ا   ا?‪ / A  $%1‬ﺱ‪ $‬ا  ‪ L ، C @F Um *3‬و ‪. Im‬‬
‫ ا‪: K‬‬
‫‪ Œ* F&1 .1‬ﻡ ‪ $E *3‬وﺵ  ‪gE‬ن ا *Œ  ن ﻡ و ﺡ ‪ ،‬و إذا اﺡ ت ا ‪F‬ارة ا ة ‪ 01‬ﻡ!وﻡ ‪gE‬ن ا *Œ ا   ن‬
‫ﻡ‪G‬ﻡ‪ًF‬ا ‪ ،‬إذًا ا ‪%‬هة ا ‪F $‬ث ‪ $E‬ا ‪F‬ارة ه‪A- » $‬وث اه‪94‬ازات آ‪O‬ﺉ" ‪-‬ة و
‪A
N4‬ة « ‪.‬‬
‫‪‰É‬‬ ‫‪Ê+ˆ-‬‬
‫‪ª‬‬ ‫' ‪' ¤ É+ˆ-‬‬ ‫‪ ‹ ⇐ uL(t) + uC(t) = 0 .2‬‬
‫ˆ‰‬ ‫«‬
‫‪‰Š Ë‬‬ ‫«‪‰Ë‬‬ ‫‪‰É‬‬ ‫‪‰Š Ë‬‬ ‫‪‰Ê‬‬ ‫«‪‰Ë‬‬
‫«‪ª‬‬ ‫«‬
‫«‪' ¤‬‬ ‫⇐ ‹ ‪' Ë« +ˆ-‬‬ ‫« ‬ ‫«‬
‫ ‪⇐ É+ˆ-‬‬ ‫« ‬ ‫ ‪A‬‬
‫Š ˆ‰‬ ‫ˆ‰‬ ‫ˆ‰‬ ‫Š ˆ‰‬ ‫ˆ‰‬ ‫ˆ‰‬
‫« ‪‰Š Ë‬‬ ‫«‪¤ ‰Ë‬‬ ‫œ‬
‫‪ ) ...‬ا د ا *‪F .‬ارة ‪( uC(t) @F rLC‬‬ ‫Š‬ ‫'‬ ‫'‬ ‫و ﻡ&‪Ë« +ˆ- ‹ : a‬‬
‫ˆ‰‬ ‫ˆ‰ ‪ª‬‬ ‫«‪ª‬‬
‫« ‪‰Š Ë‬‬ ‫« ‪‰Š Ë‬‬ ‫œ‬
‫أو ‹ ‪' ‹ Š Ë« +ˆ-‬‬ ‫'‬ ‫‪ $E .3‬ﺡ ‪gE r = 0‬ن ا د ا *‪ .‬ا ‪ b/+ !5‬ﻡ‪ A‬ا ‪Ë« +ˆ- ‹ : # n‬‬
‫Š ˆ‰‬ ‫Š ˆ‰‬ ‫«‪ª‬‬
‫œ‬
‫ Š ‹ ‪ ) ...‬م‪.‬ت‪.‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ا ‪ 3‬و ﻡ‪ /5&  5‬ـ )‪ #/! ( uC(t‬ﺡ ً‬
‫‪ J‬ﺝ ‪ ً /‬ﻡ‪ A‬ا ‪: # n‬‬ ‫ﺡ ‪y‬‬
‫«‪ª‬‬
‫)‪uC(t) = U0 cos (ω0t + φ‬‬
‫œ‬ ‫œ‬
‫ ‪¬+ª-‬‬ ‫ ‪ ¬+«-‬؛ ‪ª Ɋ +ˆ-‬‬ ‫‪« ®« Š +ˆ- :   .4‬‬
‫Š‬ ‫Š‬
‫‪ª‬‬ ‫œ‬ ‫œ‬
‫و ﻡ&‪¸„  ³„ a‬‬ ‫ Š „¸ «‬ ‫‪ .5‬ا ‪F‬ارة ﻡ‪ ¬+«-„…­ ¬+ª-„…­ : $   (r = 0) 3‬أي Š „‪ª ³‬‬
‫«‬ ‫Š‬ ‫Š‬

‫‪25‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ ⑰ h"0@6‬ا‪I‬ه‪94‬ازات ا‪K‬ة ا‪OU‬ﺉ" ‪A7‬ارة ا‪ ، 18 – A » RLC 7 7 4‬ص ‪ 378 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬

‫)‪uC(V‬‬ ‫دارة آ‪ W‬ﻡ‪ R,L,C 55‬ﻡ‪ 3‬آ  ‪ # n‬ا !‪. #‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪5‬‬ ‫ا  ‪ *3‬ﻡ‪F  n‬ا ‪ UR .‬ا !‪ F&1 H‬ا ‪، t = 0 %‬‬
‫● ●‬ ‫و ‪ R -‬ات )‪ 01 #+&E uC(t‬ا ‪ /‬ن ا  ‪: $‬‬
‫‪ .1‬ﻡ ‪  /H‬ا@هازات ا دﺙ ‪ $E‬ا ‪F‬ارة ؟ ‪. #1‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪  : Aّ 1 .2‬ﺵ‪ a/‬دور ا@هازات ‪.‬‬
‫‪R=10Ω‬‬ ‫‪L=1,0H‬‬ ‫)‪t(ms‬‬ ‫‪ .3‬أﺡ‪ S5‬ﺱ ا  ‪. *3‬‬
‫‪ .4‬اﺡ‪ S5‬ا ‪ :Y‬ا@‪F‬ا‪ W‬ا ‪ $E G‬ا  ‪. *3‬‬
‫‪2,5‬‬ ‫’‬
‫‪ Aّ 1 .5‬ا ‪ :Y‬ا  ‪F‬ة ‪ $E‬ا ﺵ  ‪ F&1‬ا ‪. ˆ %‬‬
‫©‬

‫ا‪: K‬‬ ‫‬


‫ا@هازات ا ﺹ ﺡة و ﻡ‪G‬ﻡ‪F‬ة ?ن ا ‪ ~:& 5‬ﻡ‪ -‬ﻡور ا ﻡ‪. A‬‬ ‫‪.1‬‬
‫ ‪ &F‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ن ‪ 4T = 2,5 ms :‬و ﻡ&‪. T = 0,625 ms : a‬‬ ‫‪.2‬‬
‫‪‹, ¨Š£ ] œ‹¯°‬‬ ‫ا ‪G‬ﻡ‪ F‬ا ﺹ‪ ، T ≈ T0 : T Q  . #‬و ‪ ’‹ Š“√ª« : &F‬و ﻡ&‪ Š“√œ, ‹ ] « a‬‬ ‫‪.3‬‬
‫  ‪C = 10-8 F : $‬‬
‫œ‬ ‫œ‬
‫  ‪¬+«- « ¸‹ Š ] œ‹¯Á ] £Š œŠ, £ ] œ‹¯Á ± :‬‬ ‫‪.4‬‬
‫Š‬ ‫Š‬
‫œ‬ ‫Š‬ ‫’‬
‫ ‪. ¬+ª-‬‬ ‫‪ F .5‬ﻡور زﻡ‪F: A‬ر‪gE ˆ e‬ن ‪ª ³‹ ¬+«- œŠ, £ ] œ‹¯Á ±‬‬
‫Š‬ ‫©‬

‫‪ ⑱ h"0@6‬ا‪I‬ه‪94‬ازات ا‪K‬ة ا‪OU‬ﺉ" ‪A7‬ارة ا‪ ، 20 – A » RLC 7 7 4‬ص ‪ 379 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬

‫‪L‬‬ ‫‪ $E‬ا ‪ 4YG‬ا !‪. C = 1,0 µF ، E = 10 V : &F #‬‬


‫‪1 02‬‬
‫◉‬ ‫◉‬ ‫ـ ا ‪/‬د ‪ $E‬ا ‪. 1 -.‬‬
‫⊕‬ ‫◉‪K‬‬ ‫‪ .1‬ﻡه‪ $‬ا ‪%‬هة ا ‪F $‬ث ‪ $E‬ا ‪F‬ارة ؟‬
‫‪E‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪ S! .2‬ا ‪/‬د إ ‪ 0‬ا ‪ 2 -.‬و ‪ R -‬ات ا    ‪$EH A‬‬
‫⊖‬
‫‪uC‬‬ ‫‪C‬‬ ‫ا  ‪ 01 #+&E *3‬ا ‪ /‬ن ا ‪. UE‬‬
‫)‪uC(V‬‬ ‫‪i‬‬
‫أ‪ 5E -‬ا ‪ /‬ن ‪.‬‬
‫ب‪ -‬إن دور ا@هازات ا ﺹ ‪ S:‬ﻡ‪ A‬دور ا@هازات ا ة‬
‫‪  L‬ا ‪G‬ﻡ‪F‬ة ‪ .‬أﺡ‪. L  : S5‬‬
‫‪0‬‬ ‫)‪t(ms‬‬ ‫ت‪ -‬آ[ ‪  : b/+‬دور ا@هازات ‪ $E‬ا ‪F‬ارة ﺝ& ﺱ ا  ‪ *3‬‬
‫‪10‬‬
‫‪ C = 4 µF‬؟‬
‫ث‪ -‬ﻡ ه‪ $‬ا ‪ :Y‬ا ‪ #* WX‬ﺝ ل ‪  $E‬ا@هازة ا ‪ 3‬؟‬
‫ج‪ -‬ﻡ‪ R #3‬ات )‪ uC (t‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪. R = 0 #‬‬
‫)‪uC(V‬‬ ‫ ا‪: K‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪ .1‬ا ‪%‬هة ا ‪F $‬ث ‪ $E‬ا ‪F‬ارة ه‪| » $‬هة ﺵ‪ A‬ا  ‪. « *3‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪ .2‬أـ ُ‪ %‬ا ‪ /‬ن ﺡ‪F‬وث اهازات ﺡة ﻡ‪G‬ﻡ‪F‬ة ‪.‬‬
‫‪0‬‬
‫‪40‬‬
‫)‪t(ms‬‬ ‫ب ـ «‪’ ’‹ Š“√ª‬‬
‫‪0‬‬ ‫⇐ ¨¯‹œ ] ‪L = 0,04 H ⇐ ©‹ ] œ‹ Š“√ª‬‬
‫‪¯°‬‬

‫ت ـ ﻡ‪ *1X‬ﺱ ا  ‪ *3‬أر‪ -‬ﻡات ‪v‬دي ﺡ‪/1 S5‬رة ا ‪F‬ور ا ‪ !5‬إ ‪ 0‬زدة ‪  :‬دور‬
‫ا ‪ /‬ن )‪? uC (t‬ﺝ‪R = 0 #‬‬ ‫ا@هازات ‪’  Š“√ª ] ©« Š ] Š“√ª« Š’ Á‹ „ : b/+‬‬
‫ث ـ ?ﺝ‪gE t = 2T #‬ن ‪@) ... uC(t) = 6,125 V‬ﺡ‪ c‬ا ‪ /‬ن(‬
‫œ‬ ‫‪Š +ˆ-‬‬ ‫œ‬
‫«® « ‪¬+«-‬‬ ‫  ‪ ] œ‹¯¨ ] +¨, œŠ£-Š ¾ œ, Ç ] œ‹¯£ ± : $‬‬
‫Š‬ ‫Š‬
‫‪  $E‬ا ‪F) An‬ا ا *Œ( ‪ ،‬و ?ﺝ‪gE t = 0 #‬ن ‪@) ... uC(0) = 10 V‬ﺡ‪ c‬ا ‪ /‬ن(‬
‫œ‬ ‫œ‬
‫  ‪¬+«- « ®« Š +‹- ] œ‹¯¨ ] +œ‹-Š ¾ £, ‹ ] œ‹¯£ ± : $‬‬
‫Š‬ ‫Š‬
‫ ‪∆¬+«-‬‬ ‫‪+£,‬‬ ‫إذًا ا ‪ :Y‬ا ‪ Qٍ WF&1 WX‬ه‪‹  œ, Ç- ] œ‹ °, œ ] œ‹¯£ ± : $‬‬
‫‪¯£‬‬

‫ـ ـ ?ﺝ‪ b/+ R = 0 #‬ا@هازات دور ‪  L‬ﻡ‪G‬ﻡ‪F‬ة آ ه ﻡ‪ $E A /‬ا ‪ /‬ن ا ‪. UE‬‬

‫‪26‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ ⑲ h"0@6‬ا‪I‬ه‪94‬ازات ا‪K‬ة ا‪OU‬ﺉ" » ‪ ، 21 – A‬ص ‪ 380 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪  r‬ﻡ آ‪ $W‬ﻡ‪ $ 3‬ﻡ‪ A‬وﺵ  ذا  ‪ L‬ﻡ!وﻡ ا ‪F‬اﺥ ﻡ ‪ ،‬ﻡ ‪ *3‬‬
‫ﺱ ‪ ، H: ، C = 22 µF‬أﺱ‪J‬ك  ﺹ ‪ #‬و ﻡ! س ‪  4 E‬ا    ‪A‬‬
‫)‪uC(V‬‬
‫‪ $EH‬ا  ‪ uC (t) = uAB *3‬ﺡ ‪. iAB > 0 y‬‬
‫‪10‬‬
‫‪ .1‬ﺡ!‪ U‬ا ‪F‬ارة ‪.‬‬
‫‪ F&1 .2‬ا ‪ UR t = 0 %‬ا !‪ H‬و ‪ R #5‬ات ‪F1 $E uC‬ة ‪%‬ت‬
‫‪0‬‬ ‫)‪t(ms‬‬ ‫‪ 01 #+&E‬ا ‪ /‬ن ا !‪ . #‬أآ‪ S‬ا ‪ A  :J‬ﺵ‪F‬ة ا  ر ا ر  ‪F‬ارة‬
‫‪22,5‬‬ ‫و ا   ‪uC‬‬
‫‪ .3‬ﻡ ه ‪ 4‬ا@هازات ا ﺹ ؟ ‪. #1‬‬
‫‪ 0Y .4‬ا د ا *‪F .‬ارة  ‪ :J‬ا  ‪:‬‬
‫‪‰Š Ë‬‬
‫‹ «Š «‪Ë« +ˆ- ' ª‬‬
‫ˆ‰‬
‫)‪uC(V‬‬ ‫أوﺝ‪  : F‬ا ‪F‬ور ا ‪Q‬ا‪J $‬هازات ا ﺹ واﺡ‪. L S5‬‬
‫‪ .5‬أﺙ‪ o/‬أن ﻡ‪ :H Un‬ا ‪F‬ارة  &‪ /5‬ﻡ‪ A‬ﻡ‪F‬وم ﺙ[ أوﺝ‪ F‬ا !  ا ‪F‬د ‬
‫ ‪ eQ‬ا ‪. :Y‬‬
‫‪ b* .6‬ا !‪ H‬و ‪F  X‬ارة ﻡ!وﻡ ﻡ‪ R‬ة ‪ R‬ﺙ[  ‪ UL F‬ا !‪ H‬‬
‫‪0‬‬ ‫ﻡ‪ A‬ﺝ‪ . FF‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪  R = 10 Ω #‬ن ‪ R‬ات ‪ @F uC‬ا ﻡ‪ A‬آ ‪t(ms) $E‬‬
‫‪20,4‬‬
‫ا ‪ /‬ن ا !‪: #‬‬
‫أ‪ -‬ﻡ ه ‪ 4‬ا@هازات ا ﺹ ؟‬
‫ب‪ -‬ه‪v #‬ﺙ ‪  :‬ا !وﻡ ‪ 01‬ﺵ‪ a/‬دور ا@هازات ؟ أوﺝ‪  : F‬ﺵ‪ a/‬ا ‪F‬ور ‪.‬‬
‫ج‪ -‬أﺡ‪ S5‬ا !  ا ‪Fn 0%‬ة ا  ر ا ‪ $W‬ا ر  ‪F‬ارة ‪.‬‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪K‬‬ ‫ﻡ‪ 4YG‬ا ‪F‬ارة ‪@ ) ...‬ﺡ‪ c‬ا ‪ # n‬ا !‪( #‬‬ ‫‪.1‬‬
‫«‪‰Ë‬‬ ‫‪‰Ê‬‬ ‫‪Ê+ˆ-‬‬
‫« ‪É+ˆ-‬‬ ‫ ‪⇐ É+ˆ-‬‬ ‫ ‪ Ë« +ˆ-‬و‬
‫● ●‬
‫  ‪:‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ˆ‰‬ ‫ˆ‰‬ ‫«‬
‫‪i‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪ 4‬ا@هازات ا ﺹ ‪ :‬ﺡ ‪ y‬أن ‪ R = 0‬و ﺱ ا@هازات ﺙ ‬ ‫‪.3‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪L‬‬
‫●‬ ‫●‬ ‫ﺥ‪J‬ل ا ﻡ‪ gE A‬اهازات دور ‪.‬‬
‫’‪Ç‬‬
‫ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ن ‪ T0 = 10 ms ⇐ ‹ ŠŠ, £ „ :‬و ﻡ&‪: a‬‬ ‫‪.4‬‬
‫©‬
‫‪V‬‬ ‫«‪œ‹¯Š Š“√ª ] ŠŠ ] œ‹¯¨ ⇐ ’‹ Š“√ª‬‬
‫⇐ ‪L = 0,125 H‬‬
‫œ‬ ‫œ‬
‫ ¬‬ ‫‪« ®« +ˆ- ' ªÉ +ˆ- ⇐ E = E(C) + E(L) :   .5‬‬
‫Š‬ ‫Š‬
‫Š‬ ‫Š‬
‫œ‬ ‫œ‬ ‫Š «‪‰Ë‬‬ ‫«‪‰Ë‬‬
‫ ¬‬ ‫‪« ®« +ˆ- ' ª« Š B‬‬
‫Š‬
‫« ‪C : $   ، É+ˆ-‬‬ ‫ ‪: A‬‬
‫Š‬ ‫Š‬ ‫ˆ‰‬ ‫ˆ‰‬
‫¬‰‬ ‫«‪‰Ë‬‬ ‫Š‬ ‫« ‪‰Š Ë‬‬
‫«‪Š ‰Ë« ‰ Ë‬‬ ‫«‪‰Ë‬‬
‫«®« ‬ ‫«‪' ª‬‬ ‫« ‬ ‫«‪BË ' ª‬‬
‫«‬ ‫‪r‬ﺥ‪ Q‬ا ‪ /5&  Un‬ﻡ‪C : F A‬‬
‫ˆ‰‬ ‫ˆ‰‬ ‫Š ˆ‰ ˆ‰‬ ‫ˆ‰‬ ‫Š ˆ‰‬
‫¬‰‬ ‫« ‪‰Š Ë‬‬ ‫« ‪‰Š Ë‬‬ ‫œ‬
‫أي ‪E(t) = Cte‬‬ ‫«‪ Ë« ' ª‬و ‪  T Q‬ن ‪ ‹ :‬‬ ‫أو ‹ ‬ ‫'‬ ‫ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬دارة ﻡ‪gE LC 3‬ن ‹ ‪Ë« +ˆ-‬‬
‫ˆ‰‬ ‫Š ˆ‰‬ ‫Š ˆ‰‬ ‫«‪ª‬‬
‫œ‬ ‫œ‬
‫ ‪¬ ¬+«-‬‬ ‫‪« ¸‹ Š ] ŠŠ ] œ‹¯¨ ] œ‹Š œ, œ ] œ‹¯° ±‬‬
‫Š‬ ‫Š‬
‫‪ .6‬أ‪ 4 -‬ا@هازات ﺡة ﺵ‪ a/‬دور ‬
‫ب‪v @ -‬ﺙ ‪  :‬ا !وﻡ ‪  : 01‬ﺵ‪ a/‬دور ا@هازات و إ ‪v‬ﺙ ‪  /H 01‬ا@هازات ﺡ ‪ y‬آ ازدادت ا !وﻡ آ ازداد‬
‫‪G‬ﻡ‪ F‬ا@هازات و !~ ‪F1‬ده ‪ .‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ن ‪T = 10,2 ms ⇐ 2T = 20,4 ms :‬‬
‫ﺝـ‪ ، E = E(C) + E(L) : &F -‬و ‪ F&1‬ا ‪  t = 0 %‬ن ‪ i(0) = 0‬و ﻡ&‪ E(L) = 0 a‬أي ‪¬ ¬+«- œœ ] œ‹ ±‬‬
‫©¯‬
‫’‬
‫ ن ﺵ‪F‬ة ا  ر ‪ F&1 0%1‬ا ‪ ˆ %‬ﺡ ‪ uC = 0 y‬و ‪ $E‬ه‪ eQ‬ا   ن ‪¬ ¬+ª- œœ ] œ‹¯© ±‬‬
‫©‬
‫œ‬ ‫œ‬
‫ ‪I0 = 0,130 A = 130 mA ⇐ œœ ] œ‹¯© ] ‹, œŠ£ ] ³‹ Š ⇐ ¬+ª-‬‬ ‫ أن Š ‹‪ª ³‬‬
‫Š‬ ‫Š‬

‫‪27‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ ⑳ h"0@6‬ا‪I‬ه‪94‬ازات ا‪K‬ة ا‪OU‬ﺉ" » ‪ ، 24 – A‬ص ‪ 381 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫ ي ا ‪F‬ارة ا ‪ # n  & /‬ا !‪: 01 #‬‬
‫ﻡ ‪ *3‬ﺱ ‪ ، C‬وﺵ  )‪ ، (L,r‬و ‪ : uC(t) A1  / . K H:‬ا    ‪$EH A‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪K‬‬ ‫ا  ‪ *3‬ج إ ‪ 0‬ا ‪ q &n‬و ﺵ‪F‬ة ا  ر ا ‪ i(t) $W‬ا ‪ 01 A /‬ا ‪. 4YG‬‬
‫● ●‬ ‫‪ .1‬ا  ‪ *3‬ﻡ‪   o  n‬ﻡ ﺝ‪ UR . U0 S‬ا !‪ F&1 H‬ا ‪. t = 0 %‬‬
‫‪q‬‬ ‫إذا آ‪ o‬ا ‪ :Y‬ا ‪ $E WX‬ا ‪F‬ارة *‪ #‬ﺝ ل ﻡ ‪ 01 #+‬اهازات‬
‫œ‬
‫‪C‬‬ ‫‪L,r‬‬ ‫ !‪ω‬‬ ‫آ‪ W‬ﺝ ‪ /‬ذات ‪Z/‬‬
‫«‪√ª‬‬
‫أ‪ -‬أآ‪/1 :F S‬ر‪ $‬ا   )‪ uC(t‬و ا  ر )‪: @F i(t‬‬
‫‪ C ، U0 ، ω0‬و ‪ S  @ ) . t‬ا د ا *‪( .‬‬
‫ب‪ -‬أرﺱ[ آ * ً  ن ‪ R‬ات )‪ uC(t‬و )‪ i(t‬ﺥ‪J‬ل دور‪ A‬ا‪F‬اءًا ﻡ‪ A‬ا ‪. t = 0 %‬‬
‫‪ .2‬ا ‪ :Y‬ا ‪ #* WX‬ﺝ ل ‪  L‬ﻡ ‪  ،‬ن ا@هازات ﺵ‪ a/‬دور ‪ .‬آ  ‪  b/+‬ن ‪ R‬ات )‪ uC(t‬؟‬
‫œ‪¸šÍ‬‬
‫ ‪A  : A‬‬ ‫‪* .3‬ض أن ا ‪ :Y‬ا ‪ #* WX‬ﺝ ل ﺥ‪J‬ل ﺵ‪ a/‬دور واﺡ‪ F‬ه‪ 10 % $‬ﻡ‪ A‬ا ‪ :Y‬ا@‪F‬ا‪F W‬ارة ‪ .‬أﺡ‪ S5‬ا &‪ /5‬‬
‫š¸‬
‫‪ A %1‬ﻡ ﺝ‪ A /‬ﻡ  ‪. A‬‬
‫‹¸‬
‫؟‬ ‫‪ .4‬آ[ ﺵ‪ a/‬دور ج !‪ b/+ $ ً/‬ﺱ ا@هازات ‪5‬وي‬
‫‹‹œ‬

‫ ا‪: K‬‬
‫‪ .1‬أ ‪  -‬أن ا ‪F‬ارة ﻡ‪ 3‬أي @  ي ‪ 01‬ﻡ!وﻡ   ‪ $‬ا@هازات دور و ﻡ&‪  a‬ن ‪/1‬ر‪ uC(t) $‬و )‪ i(t‬ه ‪:‬‬
‫)‪uC(V‬‬ ‫)‪q(t) = U0.C cos (ω0t + φ) ⇐ uC(t) = U0 cos (ω0t + φ‬‬
‫‪‰Ê‬‬
‫)‪i (t‬‬ ‫ ‪i(t) = - U0.C.ω0 sin (ω0t + φ) ⇐ É+ˆ-‬‬ ‫و ﻡ&‪a‬‬
‫‪U0‬‬ ‫ˆ‰‬
‫‪I0‬‬ ‫ﺡ‪ S5‬ا ‪n‬وط ا@‪F‬ا‪: &F W‬‬
‫‪uC(0) = U0 cos φ = U0 > 0‬‬
‫⇐ ‪φ =0‬‬ ‫‪⇐ t =0‬‬
‫‪0‬‬ ‫)‪t(s‬‬ ‫‪i(0) = - U0.C.ω0 sin φ = 0‬‬
‫ &  ن ‪ uC(t) = U0 cos ω0t :‬؛ ‪i(t) = - U0.C.ω0 sin ω0t‬‬
‫‪-I0‬‬ ‫ب – ا ‪ /‬ت )‪ uC(t‬و )‪ ) ... i(t‬أ‪ %‬ا ‪ # n‬ا !‪. ( #‬‬
‫‪-U0‬‬ ‫‪ .2‬إذا آ‪ o‬ا ‪ :Y‬ا ‪ #* WX‬ﺝ ل ‪  L‬ﻡ ‪gE‬ن ا@هازات ﺵ‪ a/‬دور ‬
‫ﻡ‪G‬ﻡ‪F‬ة ‪@ ) ...‬ﺡ‪ c‬ا ‪ /‬ن ا ‪ UE‬ﺝ‪. ( a/‬‬
‫‪  .3‬ن ا ‪ :Y‬ا ‪ $E G‬ا  ‪ $E *3‬ا ‪F/‬ا ه‪: $‬‬
‫œ‬
‫)‪uC(V‬‬ ‫Š ‹¸ « ‪¬+«-‬‬
‫Š‬
‫‪U0‬‬ ‫‪/1‬رة ا ‪ :Y‬ا ‪ $E G‬ا  ‪ F *3‬ﻡور ‪ n‬ﺵ‪ a/‬دور ‪:‬‬
‫œ‬
‫Š š® « š‪¬+«-‬‬
‫Š‬
‫œ‬
‫‪ F‬ﻡور ‪ n + 1‬ﺵ‪ a/‬دور ‪¬+«-šÍœ « ®š§œ Š :‬‬
‫‪0‬‬ ‫)‪t(s‬‬
‫‪T0‬‬ ‫‪2T0‬‬ ‫Š‬
‫ﺥ‪J‬ل ﺵ‪ a/‬دور واﺡ‪ F!* ( n+1 – n = 1 ) F‬ا  ‪10 %‬‬
‫ﻡ‪ E :H A‬ن ا ‪ :Y‬ا ‪ !/‬ه‪ ، 90 % $‬و  ‪ A‬أن  ‪: S‬‬
‫œ‬ ‫‹‪Ç‬‬ ‫œ‬ ‫‹‪Ç‬‬
‫ Š œ§š® «‬ ‫ œ‪ ¬+«-šÍ‬أي ‪] « ®š Š :‬‬ ‫š‪¬+«-‬‬
‫Š‬ ‫‹‹œ‬ ‫Š‬ ‫‹‹œ‬
‫œ‪¸šÍ‬‬ ‫‹‪Ç‬‬
‫‪ √‹, Ç ‹, Ç£‬‬ ‫أو‬ ‫ œ§š® ⇐ š¸ ‪¸š§œ √‹, Ç‬‬ ‫Š‬
‫⇐ Š š® ]‬
‫š¸‬ ‫‹‹œ‬
‫œ¸‬ ‫œ‪¸šÍ‬‬
‫‪ $   ،‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬ﺵ‪ a/‬ا ‪F‬ور ا?ول ا‪F‬ا ًء ﻡ‪ A‬ا ‪F/‬ا ‪ √‹, Ç :‬‬ ‫‪ .4‬ﺥ‪J‬ل ﺵ‪ a/‬دور واﺡ‪ F‬آن ‪ √‹, Ç : &F‬‬
‫‹¸‬ ‫š¸‬
‫š¸‬
‫ﻡ‪ A‬أﺝ‪ n #‬ﺵ‪ a/‬دور ‪ b/+‬ا ‪ :J‬ا ‪ !5‬ﻡ‪ A‬ا ‪ š√‹, Ç : # n‬‬
‫‹¸‬
‫š‬
‫œ‬ ‫œ‬ ‫š¸‬ ‫œ‬ ‫‹¸‬
‫ ‪ ‹, NJ ⇐ š√‹, Ç‬‬ ‫⇐‬ ‫ ‬ ‫ š¸ ‪gE‬ن‬ ‫‪F&1‬ﻡ &‪ ~:‬ﺱ ا@هازات ـ ‪ 100‬ﻡة أي‬
‫‹‹œ‬ ‫‹‹œ‬ ‫‹¸‬ ‫‹‹œ‬ ‫‹‹œ‬
‫œ‬ ‫š‬
‫¦Ž‪) ⇐ ª‬اهازة( ‪n ≈ 88‬‬ ‫و ﻡ&‪ ªŽ¦ ‹, Ç a‬‬
‫‹‹œ‬ ‫Š‬
‫أي ‪ S?46 U ” :‬ﺱ ا‪I‬ه‪94‬ازات ـ )‪A! uC(t‬ار ‪
100‬ة
> ?"‪ O4‬ا‪A4I‬اﺉ" ‪
>
AI U0‬ور ‪ 88‬اه‪94‬ازة ‪!6‬ی‪“ ً0‬‬

‫‪28‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ 21 h"0@6‬ا‪I‬ه‪94‬ازات ا! ی و ا‪4‬وب » ‪ ، 28 – A‬ص ‪ 383 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪ [X‬دارة آ‪ 01 W‬ا ‪ #55‬وﺵ  )‪ (L = 0,1 H , r = 20 Ω‬و ﻡ ‪ *3‬ﺱ ‪QR . C = 2,5 µF‬ي ا ‪F‬ارة   ﻡ&وب ﺝ ‪ $/‬ﺵ‪aF‬‬
‫ا & ‪. Ueff = 40 V‬‬
‫‪N (Hz) 240 260 280 310 330 340 360 380‬‬ ‫‪ .1‬أﺡ‪ N0 S5‬ا  ا ا ‪Q‬ا‪F $‬ارة ‪ F&1‬ا وب ‪.‬‬
‫‪Ieff (A) 0,34 0,47 1,28 1,76 1,62 1,21 0,75 0,54‬‬ ‫‪ .2‬أﺡ‪ S5‬ا ‪Fn‬ة ا &  ر ا ‪F&1 $W‬ه ‪.‬‬
‫‪ $E .3‬ا ‪F‬ول ا !‪ R &F #‬ات ﺵ‪F‬ة ا  ر ا ‪$W‬‬
‫ا & ‪ @F Ieff‬ا  ا ‪. N‬‬
‫أ‪ -‬أرﺱ[ ا ‪ /‬ن )‪. Ieff = f (N‬‬
‫ب‪ -‬أوﺝ‪ N0 ً   F‬و ‪ ) N2 ، N1‬ﺡ‪F‬ي ا ‪ 4n‬ا &‪. ( QE‬‬
‫ج‪ -‬أﺡ‪ S5‬ﻡﻡ‪ #‬ﺝ دة ا ‪F‬ارة ‪.‬‬
‫ ا‪: K‬‬
‫œ‬ ‫œ‬
‫ ‹Ÿ ⇐ ‪N0 ≈ 318,5 Hz‬‬ ‫ ‹Ÿ ⇐ »‪ °œÁ, ©Æ º‬‬ ‫‪ F&1 .1‬ا وب  ن ‪:‬‬
‫¨‪Š“[‹,œ]Š,£]œ‹Î‬‬ ‫«‪Š“√ª‬‬
‫‪ F&1 .2‬ا وب  ن ﻡ ا ‪F‬ارة » اﺹ‪b‬ی « ‪ ، Zmin = Réq = r :‬و ‪  T Q‬ن ﺵ‪F‬ة ا  ر ا ‪ $W‬ا & » أ‪، « ",‬‬
‫‹©‬ ‫­…„¶¶‪¸µ‬‬
‫)‪Ieff(A‬‬ ‫ ­…„¶¶‪³µ¶¶„…­ Š ´ ⇐ ³µ¶¶„…­ Š ´ ⇐ ³µ‬‬ ‫وﻡ&‪: a‬‬
‫‹Š‬ ‫‪¤‬‬
‫‪Ieff(max)=2 2,1‬‬ ‫‪ .3‬أ – رﺱ[ ا ‪ /‬ن )‪@ ) Ieff = f (N‬ﺡ‪ c‬ا ‪ # n‬ا !‪( #‬‬
‫‪1,8‬‬
‫ب –  ‪ N0 A‬و ‪: N2 ، N1‬‬
‫●‬
‫  ً ‪N0 = 320 Hz :‬‬
‫¶¶‪³µ‬‬ ‫Š‬
‫●‬
‫!‪ √Š œ, ©œ ´ F&E √2 01 Ieff [5‬‬
‫‪1,5‬‬
‫‪Ieff(max)/√2‬‬
‫●‬ ‫Š√‬ ‫Š√‬
‫‪1,2‬‬ ‫●‬
‫ﺱ[ ﻡ‪ [ !5‬أ‪  $!E‬ﻡ‪ A‬ا &!‪-Y! ، Ieff = 1,41 A Y‬‬
‫‪0,9‬‬ ‫ه‪Q‬ا ا ‪ [ !5‬ا ‪ /‬ن ‪ A Y! $E‬ا?و ‪E 0‬ﺹ ‪N1 = 302 Hz‬‬
‫●‬ ‫و ا ‪E 3‬ﺹ ‪@) ... N2 = 334 Hz‬ﺡ‪ c‬ا ‪ /‬ن ﺝ‪(a/‬‬
‫‪0,6‬‬
‫●‬ ‫●‬ ‫  ‪ N1 = 302 Hz ، N0 = 320 Hz : $‬و ‪N2 = 334 Hz‬‬
‫●‪0,3‬‬ ‫ج – ﻡﻡ‪ #‬ﺝ دة ا ‪F‬ارة ‪:‬‬
‫‹Ÿ‬ ‫‹Š‪°‬‬
‫)‪N(Hz‬‬ ‫ ‪Ï‬‬ ‫  ‪ œ‹ :‬‬
‫‪240 260 280 300 320 340 360 380‬‬ ‫Ÿ∆‬ ‫Š‹‪°°©¯°‬‬
‫⇐ ‪Q = 10‬‬
‫‪N1=302‬‬ ‫‪N2=334‬‬

‫‪N0=320‬‬
‫‪ 22 h"0@6‬ا‪I‬ه‪94‬ازات ا! ی و ا‪4‬وب » ‪ ، 29 – A‬ص ‪ 384 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫ ن ﺝء ﻡ‪ A‬دارة آ‪ W‬ﻡ‪ #: A‬أوﻡ‪ $‬ﻡ!وﻡ‪ ، R = 15 Ω a‬وﺵ  ذا ‬
‫)‪Ieff (A‬‬ ‫‪ L‬و ﻡ!وﻡ ا ‪F‬اﺥ ‪ r‬و ﻡ ‪ *3‬ﺱ ‪ ، C‬آ ﻡ ﺹ ‪ 01‬ا ‪QR . #55‬ي‬
‫ه‪Q‬ا ا ء ﻡ‪ A‬ا ‪F‬ارة   ﻡ&وب ﺝ ‪/1 $/‬ر‪ a‬ا ‪ %‬ه‪: $‬‬
‫‪(V : 4 E) .......... u (t) = 10 √2 cos 100 π t‬‬
‫‪ E‬ز ا ‪F‬ارة  ر ﺵ‪ aF‬ا & ‪Ieff = 0,2 A‬‬
‫‪ .1‬ﻡ ه ‪ 4‬ا@هازات ‪ $E‬ا ‪F‬ارة ؟ ‪. #1‬‬
‫‪ .2‬أوﺝ‪ F‬ﻡ ا ‪F‬ارة ‪.‬‬
‫‪  R .3‬ﻡ‪ A‬ﺱ ا  ‪ *3‬و ‪ R #5‬ات ا ‪Fn‬ة ا &  ر  اﺱ‪ Y‬‬
‫ا !اءة ‪ 01‬ﻡ! س ‪£‬ﻡ‪ .  /‬ﺙ[ ﺱ[ ‪ R‬ات ا ‪Fn‬ة ا &  ر‬
‫‪0,1‬‬ ‫ا ‪ @F $W‬ﺱ ا  ‪ 01 #+&E *3‬ا ‪ /‬ن ا !‪. #‬‬
‫)‪C (µF‬‬
‫أ‪ -‬ﻡه‪ $‬ا ‪%‬هة ا ‪/ $‬زه ا ‪ /‬ن ؟‬
‫‪34,7‬‬ ‫ب‪ -‬أوﺝ‪ F‬ذا ا ﺵ  ‪.‬‬
‫ج‪ -‬أوﺝ‪  : F‬ا !وﻡ ا ‪F‬اﺥ  ﺵ  ‪.‬‬
‫ ااب ا‪: W4N‬‬
‫‪ 4‬ا@هازات ا ﺹ ‪? 5:‬ن ا ‪F‬ارة ﻡ‪QR‬اة &‪   -/‬ﻡ&وب ﺝ ‪* $/‬ض دور اهازا‪  1 a‬ﻡ ‪v‬ﺙ ‪ 01‬ﺱ ا@هاز ‪.‬‬
‫‪ Z = Ueff / Ieff = 10 / 0,2 = 50 Ω‬؛ |هة ا وب )ا  ‪ (A‬ا ‪ $W‬؛ ﺵط ا وب ‪L = 1/Crω02 ⇐ ω02LCr = 1‬‬
‫و ﻡ&‪ L = 2 mH a‬؛ آ‪ F&1 T Q‬ا وب ‪. r = Z – R = 5 Ω ⇐ Z = R+r = Ueff / (Ieff)max = 10 / 0,5 = 20 Ω‬‬

‫‪29‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
2008 

8> s
 AI : 07 

: 8>  78"


  (I)
:   ! ☜
.73v+ O"+ =(G FB &B O2  ,-  .8> s
 K gI- 
.&B O2  VB -I: c ["-  .&' 8) >w " x"- 
. -I:3 3vz 78) _? ,-  . Y,I 78> Oy3 78" 78> Oy 4) / 
. 78> Oy AI U ZVّa | _' },- 
: "‫ آ""ﺉ‬7 ‫!ﺉ‬74‫@ر ا‬4‫ ا‬O (1
: ‫ – أﺱس‬Z‫( ا  @ت ﺡ‬1-1
‫ ن‬E ‫ ﻡ‬o5 ‫ – أﺱس‬Z‫ت ﺡ‬J1* $E ‫ ا  @ت‬Z &%‫ @ﺡ‬: ‫ د م‬+ ‫ ات ا‬3‫ ﻡ ل إ‬01 T 3‫ ا‬Z‫ﺙ  ﻡ ل ﺡ‬r
‫ﺵ و‬/ ‫ ا‬A ‫ ا@ه‬$E ‫ث‬F ‫ ﻡ ازن‬#1* ‫ت ه‬J1* ‫ ا‬A‫ا ا & ع ﻡ‬Q‫ ه‬، xmax $%1?‫م ا‬F! ‫ ا‬A‫ ﻡ‬R‫ أﺹ‬#1* xf $W& ‫م ا‬F! ‫ا‬
: ( = ) ‫ﺵرة‬g a&1 / ‫ و‬، $5  ‫ا‬
.  . Z‫ ﺡ‬AH y ‫ ﺡ‬، AH (aq) + H2O (ℓ) = A- (aq) + H3O+ (aq) : #3‫ﻡ‬
: $‫ ه‬U5 ‫ ا‬#1* ‫ ا‬5‫رة آ‬/1 . ‫ ره‬Y ‫د ﺝ‬F ‫ ا  @ت و‬eQ U Qr #1* ‫ ا‬5‫إن ﻡ* م آ‬
nHÑ OÍ onAÎ o
Qr = nAHo
‫ ﺡآ‬01 :  T ‫ ˆً و ذ‬Y ‫ ﺱً أو‬#1* ‫ أن  ن ا‬A  E ، ‫ت‬J1* ‫  اآ  ا‬R $W  ‫ ا‬#1* ‫ ر ا‬Y ‫  أﺙ&ء‬R Qr  :
. #1* ‫ا‬
1 . !"#‫ول – ا‬F ‫ ا‬$E & / ‫ ا‬#  ‫  ا‬E -X ‫ و‬C ‫ و‬B ، A ‫ﺙ  ﺵ‬J‫ ﺙ‬Q‫ﺥ‬r : 
. 4 ‫ ﺥ‬#‫ آ‬pH  : q ! ، ‫ ا ّج و ا@ﺱ!ار‬F . C = 10-1 mol.L-1 $  ‫ ا آ  ا‬q*  #  ‫ ا‬#‫آ‬
: $‫ ه‬، n  #‫ آ‬$E $W  ‫ج  ل ا‬Q& ‫ ا‬#1* ‫ﻡد ا‬
CH3COO (aq) + HCOOH (aq) = CH3COOH (aq) + HCOO- (aq) ………. (I)
-

: ‫روس‬F ‫ ا‬#1* UE‫ ا  ازن ا  ا‬o‫ﺙ‬


K
n / ‫ا‬ A B C Ka K = }Ô = 10
-5 K}/
CH3COOH ‫ ﻡ ل‬: V1 (mL) 10 20 10 Ka2 = 1,8×10 nHCOOÎ o
CH3COONa ‫ ﻡ ل‬: V2 (mL) 10 1 1 : n  #‫ آ‬$E y = nHCOOHo /5& ‫ ر ا‬Y ‫رس‬F&
-4
HCOOH ‫ ﻡ ل‬: V3 (mL) 10 5 1 Ka1 = 1,8×10 : A n / ‫ ا‬$E -
HCOONa ‫ ﻡ ل‬: V4 (mL) 10 10 1 nHCOOÎ oÕ
yi = nHCOOHo : W‫ا‬F@‫ ا  ا‬$E
pH 4,2 3,7 3,8 Õ
C .VÑ C .V
nHCOOHoc ‫ ؛‬nHCOO¯ oc Ø
: &F
V V
1 – !"#‫ا‬ . V = V1 + V2 + V3 + V4 : T Q‫آ‬
V
yi = Ø = 1 ⇐

K}Ô K}Ô nHÑ OÍ oÙ ]nHCOOÎ oÙ nHCOOÎ oÙ
yf = = 2,8 ⇐ yf = ⇐ Ka1 = ‫ ؛‬yf = nHCOOHo : W& ‫ ا  ا‬$E
!ÎÚH nHÑ OÍ oÙ nHCOOHoÙ Ù
$E }W& ‫ و ﺡ ﺹ ا‬، Qrf ‫ و‬Qri #1* ‫ ا‬5‫ [ آ‬: }&5& B ‫ و‬A An / ‫ ا‬$E y /5& ‫ دراﺱ ا‬A  ، !Y ‫ ا‬q*& -
2 . !"#‫ول – ا‬F ‫ا‬
C B A n / ‫ا‬ K = 10 : ‫روس‬F ‫ ا‬#1* UE‫ ا  ازن ا  ا‬o‫ ــ ﺙ‬: ‫ ا [ أن‬-‫ﻡ‬
1 2 1 W‫ا‬F@‫ ا  ا‬$E : yi Qrf = K : W& ‫ ا  ا‬$E ‫ــ‬
1 0,9 2,8 W& ‫ ا  ا‬$E : yf : ‫ أن‬c‫ﺡ‬J  1 #+ ‫} ا‬W& ‫ ا‬A‫ﻡ‬
-
V4 × V1 HCOO ‫ ارد‬n ‫ ا‬# n $& ‫ا‬Q‫( ه‬yi < yf : ‫ )أو‬Qri < Qrf ، A n / ‫ ا‬$E -
10 40 1 Qri = ‫ﺵ‬/ ‫ ا‬e@‫ ا‬$E ‫ رت‬Y  ‫ أي أن ا‬HCOOH ‫و اﺥ*ء ﺝˆت‬
V3 × V2
. (I) #1* ‫ د ا‬
10 10 10 Qrf = K HCOO- ‫ ارد‬n ‫ اﺥ*ء ا‬$& ‫ا‬Q‫( ه‬yi > yf : ‫ )أو‬Qri > Qrf ، B n / ‫ ا‬$E -
q‫ ا آ‬e@‫ ا‬$E ‫ رت‬Y  ‫ أي أن ا‬HCOOH ‫ ﺝˆت‬# n ‫و‬
. (I) #1* ‫ د ا‬

30
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ $E‬ا ‪) Qri = Qrf = K = 10 ، C n /‬أو ‪ (yi = yf = 1 :‬ه‪Q‬ا &‪ $‬أن ا  @ ‪ Y‬ر ‪ 01‬ا ‪ 5‬ى ا  ‪) $‬ا آوﺱ ‪($‬‬ ‫‪-‬‬
‫أي أ ‪ $E‬ﺡ  ازن ‪@ .‬ﺡ‪ : c‬ا‪3 . !"#‬‬
‫‪Qri‬‬ ‫‪K‬‬
‫‪Qr‬‬
‫‪Qri < K‬‬ ‫ا  ‪ Y‬ر ‪ $E‬ا@‪ e‬ا ‪/‬ﺵ‬
‫ا‪3 – !"#‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪Qri‬‬
‫‪Qr‬‬
‫ا  ‪ Y‬ر ‪ $E‬ا@‪ e‬ا آ‪Qri > K q‬‬
‫‪ (2-1‬ا  @ت أآ‪F5‬ة – إرﺝع ‪:‬‬
‫‪ C = 1×10-2 mol.L-1‬ﺙ[ ‪ a E qR‬ﺱ ً ﻡ‪A‬‬ ‫‪-‬‬
‫ ‪ $E -X :‬أ‪ /‬ب اﺥ‪/‬ر ‪ 10 mL‬ﻡ‪ A‬ﻡ ل ات ا *‪ X‬آ ‪ e‬ا  ‪$‬‬
‫ا &س ‪J .‬ﺡ‪  c‬ن ا  ل ?زرق و | ر ﺵ ات ﻡ‪ A‬ا *‪ 01 X‬ا ‪ T5‬ا &ﺱ‪ – $‬ا‪4 . !"#‬‬
‫ﻡد ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ل ا  ‪ $W‬ا دث ‪:‬‬
‫ﻡ ل‬
‫ﻡ ل‬ ‫↓)‪Cu (s) + 2 Ag+ (aq) = Cu2+ (aq) + 2Ag (s‬‬
‫)‪(Ag+ + NO3-‬‬
‫‪(Cu2+ + 2NO‬‬
‫)‪2 3-‬‬ ‫ﺙ‪ o‬ا  ازن ا  ا‪ #1* UE‬ا ‪F‬روس ‪ $E‬ا@‪ e‬ا ‪/‬ﺵ ه ‪:‬‬
‫‪K = 3,8×1015‬‬
‫‪ÜCà/Í ßÕ‬‬
‫ﺱ‪ S‬ﺵ ات )‪(Ag‬‬ ‫= ‪Qri‬‬ ‫آ‪ 5‬ا *‪ $E #1‬ا  ا@‪F‬ا‪= 0 : W‬‬
‫‪nATÍ oÕ‬‬
‫و ‪Cu2+) # n‬‬
‫‪(Cu‬‬ ‫ﺵ ات )‪(Ag‬‬ ‫?ن ‪[Cu2+]i = 0 :‬‬
‫ﺱ‪(Cu T‬‬
‫)‪(Cu‬‬ ‫ أن ‪ Qri < K :‬ا  ‪ Y‬ر ‪ $E‬ا@‪ e‬ا ‪/‬ﺵ و ه‪Q‬ا‬
‫ا‪4 – !"#‬‬ ‫ ا‪ UE‬ﻡ‪ -‬ا ‪J‬ﺡ‪%‬ت ا ‪. /‬‬

‫‪K‬‬
‫  ‪:‬‬ ‫‬
‫‪Qri‬‬
‫‪Qr‬‬ ‫ی‪ 2‬آ  ا‪"
Qr  4‬رًا ‪AK4‬ی‪ A‬و ‪ ?6‬ا‪@6 ~6‬ر ‪ 7‬آ""ﺉ"‬
‫ا  ‪ Y‬ر ‪ $E‬ا@‪ e‬ا ‪/‬ﺵ‬ ‫
! ‪K4‬ل آ""ﺉ ‪!76‬ﺉ ‪‚J ،‬ذا آن ‪:‬‬
‫ا  ‪K $E‬‬ ‫ ‪ : Qri = K‬ا‪@46 I 7‬ر ‪6 - J OJ ،‬ازن ‪.‬‬
‫ﺡ  ازن‬
‫‪Qr‬‬ ‫ ‪ : Qri < K‬ا‪@46 7‬ر ‪ J‬ا‪ ~6I‬ا‪ G0‬د ا‪.  4‬‬
‫‪Qri‬‬ ‫ ‪ : Qri > K‬ا‪@46 7‬ر ‪ J‬ا‪ ~6I‬اآ€ د ا‪.  4‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪Qri‬‬
‫‪Qr‬‬ ‫ ﻡ‪J‬ﺡ‪ : %‬إذا ‪ Y‬رت ا  ا  ‪ Y gE ، W‬ر !‪ً W‬‬
‫ ﺡ ا  ازن – ا‪5. !"#‬‬
‫ا  ‪ Y‬ر ‪ $E‬ا@‪ e‬ا آ‪q‬‬
‫ا‪5 – !"#‬‬
‫‪ M7 h"0@6 (2‬ا‪AZ‬ة ‪:‬‬
‫‪Zn‬‬ ‫‪ (1-2‬ا  ل ا  ‪ $W‬ا !‪ #  $W‬ا و‪ $‬ﻡ‪/‬ﺵ ‪:‬‬
‫@ ‪/‬ت ا &س ‪( Cu2+ (aq) + SO42- (aq)) ) II‬‬ ‫ ‪ n  $E -X :‬ﻡ ً‬
‫ﺙ[ ‪ a E qR‬ﺹ*  ﻡ‪ A‬ﻡ‪F‬ن ا ‪ – Zn T‬ا‪6.!"#‬‬
‫‪Cu2++SO42-‬‬
‫ﺱ‪bY‬‬ ‫‪01‬‬ ‫ا &س‬ ‫ﻡ‪A‬‬ ‫أﺡ‬ ‫راﺱ‪S‬‬ ‫‪# n‬‬ ‫‪J‬ﺡ‪ c‬ا وال ا ‪F‬ر‪ ّ $‬ن ا?زرق  ل ﻡ‪-‬‬
‫راﺱ}
> ‪Cu‬‬ ‫ا ء ﻡ‪ A‬ا ‪  *+‬ا ‪ R‬ر ‪ $E‬ا  ل ‪ ،‬د@ ‪ 01‬ﺡ‪F‬وث  ل آ  ‪. $W! $W‬‬
‫ا? اع ا  ‪ W‬ا *‪ 1‬ه‪ $‬ذرات ﻡ‪F‬ن ا ‪ Zn (s) T‬و ﺵ ارد ا &س ا ‪Cu2+ (aq) $W&3‬‬
‫ا‪6 – !"#‬‬ ‫ا ‪J $‬ﻡ‪ $E 5‬ا ‪  n /‬ل إ ‪ 0‬ﺵ ارد ا ‪ Zn2+ (aq) T‬و ذرات ﻡﺱ‪ /‬ﻡ‪ A‬ﻡ‪F‬ن ا &س )‪. Cu (s‬‬
‫‪ -‬ا د ا &‪ *+‬ا@ و  ا?آ‪F5‬ة ‪Zn (s) = Zn2+ (aq) + 2e- : (Zn2+/Zn) W&3‬‬
‫)‪. Cu2+ (aq) + 2e- = Cu (s)↓ : (Cu2+/Cu‬‬ ‫‪ -‬ا د ا &‪ *+‬ا@ و  ا?آ‪F5‬ة ‪/Cu W&3‬‬
‫‪ -‬ﻡد ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ل ا  ‪ $W‬ا دث !‪ $E ً W‬ا ‪) n /‬ا د اﺝ ‪ :‬أآ‪F5‬ة – إرﺝع ( ‪:‬‬
‫↓)‪Zn (s) + Cu2++ (aq) = Zn2+ (aq) + Cu (s‬‬
‫‪ÜZÞ/Í ß‬‬
‫إن آ‪ 5‬ا *‪ #1‬ا@‪F‬ا‪ $W‬ا  ا‪ Y UE‬ر ا  ‪ $E‬ا@‪ e‬ا ‪/‬ﺵ ه ‪? Qri = nCà/ÍoÕ = 0 :‬ن ‪. [Zn2+]i = 0 :‬‬
‫‪Õ‬‬
‫ أن ﺙ‪ o‬ا  ازن ا  ا‪ #1* UE‬ا ‪F‬روس ‪ $E‬ا@‪ e‬ا ‪/‬ﺵ ه ‪gE K = 1037 :‬ن ‪ Qri < K‬و ‪ Y T Q‬ر ا  ‪ $E‬ا ‪F/‬ا @‪e‬‬
‫ا ‪/‬ﺵ *‪ #1‬و ه‪Q‬ا  ا‪ UE‬ﻡ‪ -‬ا ‪n‬ه‪F‬ات ا ‪. /‬‬
‫ﻡ‪ A‬ﺝ ﺙ ‪ ،‬و ﺡ ‪ y‬أن ‪ A  K >> 104‬ا‪/1‬ر ا  ل ﻡً و  ‪ S‬ﻡد ‪ a‬ا &‪Q‬ﺝ  ‪: # n‬‬
‫↓)‪Zn (s) + Cu2+ (aq) → Zn2+ (aq) + Cu (s‬‬

‫‪31‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ -‬ا  ‪ #‬ا@ و‪ $‬ﻡ‪ A‬ا ﺝ‪ Zn (s) -‬إ ‪ 0‬ا ‪v‬آ‪F Cu2+ (aq) F5‬ث ‪ (  *1) W! !Y‬و ﻡ‪/‬ﺵة ‪.‬‬
‫‪ -‬إن ا ‪ $E  R‬ا ‪ :Y‬ا ‪F‬اﺥ  ا  ‪ W‬ﺥ‪J‬ل ه‪Q‬ا ا  ل ا  ‪ A  @ $W‬ا@ﺱ*دة ﻡ&‪@ a‬ﺱ  ‪ a‬إ ‪£ 4 0‬ﺥ ﻡ‪A‬‬
‫ا ‪. :Y‬‬
‫‪ (2-2‬ا  ل ا  ‪ $W‬ا !‪ #  $W‬ا و‪  L $‬ﻡ‪/‬ﺵ ‪ 1 $E‬د ‪:‬‬
‫‪4@J‬‬ ‫ا ‪ ~W+G‬ا ‪  W‬د ‪:‬‬
‫• آ ‪ 1 S‬د ‪ # n :‬ا  د ﻡ‪: A *+ A‬‬
‫)‪M2 (s‬‬ ‫)‪M1 (s‬‬ ‫‪ -‬ا &‪ +‬ا?ول ‪ # n :‬أﺱﺱً ﻡ‪ A‬ﺹ*  ﻡ‪? F‬ﺡ‪ F‬ا دن ‪M1‬‬
‫ 
‪ K7‬‬ ‫‪Í‬‬
‫ﻡ‪ R‬ﺱ ‪ $E‬ﻡ ل آ ‪  $‬ي ا ‪ n‬ارد ا ‪. M ÞÔ F‬‬
‫‪ -‬ا &‪ +‬ا ‪ # n : $3‬ه ا‪s‬ﺥ ﻡ‪ A‬ﺹ*  ﻡ‪F F‬ن ‪M2‬‬
‫‪Í‬‬
‫ﻡ‪ R‬ﺱ ‪ $E‬ﻡ ل آ ‪  $‬ي ا ‪ n‬ارد ا ‪. M Þ/ F‬‬
‫‪ -‬ﺝ‪ 5‬ا  ﺹ ‪ : #‬ه إﻡ أ‪ /‬ب  ي ‪ 01‬ﻡ ل ﺵردي أو ورق‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫ﺵ ‪ a) b‬ﻡ‪5‬ﻡت( ﻡ‪  #/‬ل ﺵردي ?ﺡ‪ F‬ا?ﻡ‪J‬ح أو ‪nL‬ء‬
‫‪n2‬‬

‪7K‬ل )‪M2 (aq‬‬
‫‪n1‬‬

‪7K‬ل )‪M1 (aq‬‬
‫ﻡ‪5‬ﻡ‪ . $‬ا‪7 – !"#‬‬
‫• ا ﻡ ا@ﺹ‪JY‬ﺡ‪  $‬د ‪:‬‬
‫ا‪7 – !"#‬‬ ‫إذا آن ا ‪5‬ى ‪ M1‬ه ا !‪ SY‬ا  ﺝ‪ S‬و ا ‪5‬ى ‪ M2‬ه ا !‪ SY‬ا ‪S 5‬‬
‫‪Í‬‬ ‫‪Í‬‬
‫  د ‪ agE‬ﻡ اﺹ‪JY‬ﺡً ‪Q‬ا ا  د  ﻡ ‪â M / M Þ/ ž M ÞÔ /M ã :‬‬
‫إ‪4U‬و ت‬ ‫‪  n‬ا ﻡ إ ‪ 0‬ﺱ‪ 5‬ا &!‪ #‬ا ‪ $W‬ا ‪ # n $‬ا  د ﺡ ‪y‬‬
‫ا ‪ 4G‬ا ‪) 1X‬ا دوج(  ‪ $*+ A‬ا  د ‪F‬ل ‪ 01‬ا ﺹ ‬
‫‪A‬‬ ‫ا وآ  ‪: &  W‬‬
‫)‪laiton (s‬‬ ‫‪.‬‬ ‫د‬ ‫ا ‬ ‫رﻡ‬ ‫ﻡ‪A‬‬ ‫ا  ‪A‬‬ ‫إ ‪0‬‬ ‫ً‬
‫ﻡ‬ ‫دو‬ ‫ن‬ ‫ ‬ ‫(‬ ‫ا ‪4/‬‬‫‪ -‬ا !‪ SY‬ا  ﺝ‪) ã S‬‬
‫‪ -‬ا !‪ SY‬ا ‪) â S 5‬ا ‪  (F+‬ن دوﻡً إ ‪ 0‬ا ‪5‬ر ﻡ‪ A‬رﻡ ا  د ‪.‬‬
‫)‪Zn (s‬‬

‫‪ J‬رﻡ ‪ 1‬د دا ل ) ا‪ ( 8 – !"#‬ه ‪:‬‬ ‫ﻡ‪ً 3‬‬


‫‪â Zn/ Zn ž Cu /Cu ã‬‬
‫§‬ ‫§‬

‫ﺡ &ˆ ٍ‪ ، Q‬ا !اءة ا ‪ Y 5/‬ﻡ ا  د ‪ $Y‬ﻡ ﻡت ﺡ ل ا ‪A  W&3‬‬


‫ا  ‪F A‬ﺥ‪J‬ن ‪ $E‬ا  ل ا  ‪ $W‬ا ‪Q‬ي  [ ‪ # Rn $E‬ا  د ‪ ،‬و آ‪Q‬ا‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫ا‪ e‬ﺡآ ﺡﻡ‪J‬ت ا ‪ &n‬ﺙ[ أ‪Y:‬ب ا  د ‪.‬‬
‫‪Zn‬‬ ‫‪Cu‬‬
‫)‪(s‬‬ ‫)‪(s‬‬ ‫• ‪ Y‬ر ا  ا  ‪ $E W‬ا  د ﺥ‪J‬ل اﺵ‪: a R‬‬
‫‪ F&1‬اﺵ‪R‬ل ا  د ‪ ،‬ا  ل ا  ‪ $W‬ا ‪Q‬ي ‪F‬ث ُ&‪Q‬ج *‪o3 UE #1‬‬
‫ ازن ‪  E ، K‬آن آ‪ 5‬ا *‪ Qr < K #1‬آ أ} ا  د  رًا آ‪ً W‬‬
‫‪2+‬‬
‫)‪Zn (aq‬‬ ‫‪2+‬‬
‫)‪Cu (aq‬‬ ‫و ‪F&1‬ﻡ ‪ #+‬ﺡ ا  ا  ‪ W‬إ ‪ 0‬ا  ازن )‪F& ، (Qr = K‬م ﺵ‪F‬ة‬
‫ا  ر ا ‪ :  $W‬ا  د ‪ A1‬ا@ﺵ‪R‬ل ‪.‬‬
‫‪2-‬‬
‫)‪SO4 (aq‬‬

‫• آ ﻡد ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ل ا  ‪ $W‬ا ا‪ # Rn UE‬ا  د ‪:‬‬
‫‪ >
9-‬ا!@> ا‪A‬وف
‪ ^UK‬ا‪At‬‬
‫‪ -‬ا د ا &‪ *+‬آ‪F5‬ة ‪ F&1‬ا !‪ SY‬ا ‪) S 5‬ا ‪  (F+‬د ‪:‬‬
‫ا‪8 – !"#‬‬
‫ا د ا &‪¦ *+‬رﺝع ‪ F&1‬ا !‪ SY‬ا  ﺝ‪) S‬ا ‪  (4/‬د ‪:‬‬ ‫‪-‬‬

‫ا د اﺝ آ‪F5‬ة – إرﺝع )ﻡد ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ل ا  ‪ ، ($W‬ه‪ U /Y F $‬ﻡ‪F/‬أ ا*ظ ا ‪ &n‬ا ‪ W‬‬ ‫‪-‬‬
‫)! !ً ! ا ‪J1* A‬ت ا?آ‪F5‬ة – ارﺝ‪: ( 1‬‬

‫  ‪:‬‬ ‫‬



د ا‪  4‬ا‪c‬ج ‪K47‬ل ا‪""U‬ﺉ ا‪c‬ي ی‪ J ^UK4‬ا‪b4G‬ل اد ‪ ،‬ه ‪:‬‬
‫‪Í‬‬ ‫‪Í‬‬
‫‪šœ åŠ +- ' šŠ åœ šœ +…æ- šœ åŠ šŠ +…æ- ' šŠ åœ +-‬‬

‫‪32‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫• ا ! ة ا آ ا ‪  W‬د ‪:‬‬
‫ا ! ة ا آ ‬ ‫‪E #3‬ق ا  ن ا ‪ A  AW‬ﻡ‪ $5‬ا  د )‪F&1‬ﻡ @ ي‬
‫ا  د‬
‫ا ‪E (V) W‬‬ ‫أي  ر آ‪ ، ($W‬ا ! ة ا آ ا ‪  E W‬د ‪.‬‬
‫‪3,17‬‬ ‫⊕‪⊖Mg/Mg2+∥Ag+/Ag‬‬ ‫ ‪ ً 1 A‬ا ‪ $/Y: A1 n‬ا  د ﺱل ﺝز ا * ‪ – 4‬ﻡ ‪.‬‬
‫‪0,48‬‬ ‫⊕‪⊖Sn/Sn2+∥Cu2+/Cu‬‬ ‫!‪ U‬ا?‪F1‬ة ) و‪ ( 9 – !"#‬ﺡ ‪ q* #  y‬ا آ  ا  ‪$‬‬
‫‪ ، C = 10-3 mol.L-1‬ﺙ[ ! ‪ 1 # E q‬د ‪J .‬ﺡ‪ c‬أن ‪U E‬‬
‫‪1,10‬‬ ‫⊕‪⊖Zn/Zn2+∥Cu2+/Cu‬‬ ‫‪  /Y‬ا ‪ W&3‬ت ا ‪F $‬ﺥ‪ $E #‬آ ‪ S‬ا  د ‪ ،‬آ  ‪ A‬أ‪ًX‬‬
‫ا ‪r‬آ‪ F‬ﻡ‪ A‬أ ‪  U‬اآ  ا   ‪ #‬ا ‪ # n $‬ا  د ‪.‬‬

‫‪Ag‬‬ ‫‪Cu‬‬ ‫‪Sn‬‬ ‫‪Zn‬‬ ‫‪Mg‬‬ ‫ ﻡ‪J‬ﺡ‪ A  : %‬ﺡ &ˆ ٍ‪  &+ Q‬ا دن و‪ UE‬ا ! ة ارﺝ‪ 1‬‬
‫ا ا‪F‬ة ‪ .‬ا‪10 – !"#‬‬
‫‪96‬ای‪ A‬ا!ة ا‡ر"‬
‫ا‪10 – !"#‬‬ ‫• دور ا ‪ 5‬ا ‪ $‬أو ا ‪nR‬ء ا ‪5‬ﻡ‪: $‬‬
‫ا ‪ 5‬ا ‪ $‬و ا ‪Q‬ي ‪ a 1 UY‬أ‪ ًX‬ا ‪5‬‬
‫‪ O‬ا ‪!4‬ل ا‪4UI‬و ت‬ ‫ا‪ O‬ا‪I‬ﺹ@‪"47 "-.‬ر‬ ‫ا وآ  ‪ A§ ُ $W‬ﻡ‪ A‬ا@‪+‬ل ا ‪$W‬‬
‫‪R‬‬ ‫ ‪ $*+ A‬ا  د )و ﻡ&‪ -‬اﺥ‪J‬ط ا  ‪(A‬‬
‫ا !‪⊕ SY‬‬ ‫ﻡ‪ A‬ﺝ ‪ ،‬و ﻡ‪ A‬ﺝ ﺙ ‪ n b5‬ارد ا  ل‬
‫ا !‪⊖ SY‬‬ ‫ا ‪  $‬ك ﻡ‪ A‬أﺝ‪. #‬ن ا دل ا ‪$W‬‬
‫)ا ‪(F+‬‬ ‫)ا ‪(4/‬‬
‫ 
‪ K7‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬
‫  ‪. A‬‬
‫)‪Zn (s‬‬ ‫) ‪(K + Cl‬‬ ‫‪Cu‬‬ ‫)‪(s‬‬ ‫ا ‪ &n‬‬ ‫ﺡﻡ‪J‬ت‬ ‫ﺡآ ‬ ‫‪A /‬‬ ‫(‬ ‫‪11‬‬ ‫–‬ ‫ا‪!"#‬‬‫‪)J‬‬
‫‪ً 3E‬‬
‫‪2e-‬‬
‫‪2e-‬‬ ‫ﺥ‪J‬ل اﺵ‪R‬ل ‪ 1‬د دا ل ‪.‬‬
‫• آ ا ء ا ‪ 1 & $‬د ﺥ‪J‬ل اﺵ‪: a R‬‬
‫ا‪11 – !"#‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪0‬‬
‫ ا *راداي )‪: (F‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪Cu‬‬
‫ا *راداي ه آ ا ء ا ‪ & $‬ﻡ ل‬
‫‪0‬‬
‫‪Zn‬‬ ‫)‪(s‬‬
‫)‪(s‬‬

‫واﺡ‪ (1 mol) F‬ﻡ‪ A‬ا@ وت ﺥ‪J‬ل ﺡآ ‪:‬‬


‫‪2+‬‬
‫‪Zn‬‬ ‫‪1 F = NA × e‬‬
‫)‪ZnSO4 (aq‬‬ ‫‪SO4‬‬
‫‪2-‬‬
‫‪SO4‬‬
‫‪2-‬‬ ‫‪Cu‬‬
‫‪2+‬‬
‫)‪CuSO4 (aq‬‬
‫ﺡ ‪F1 #3 NA y‬د ‪L E£‬دروا ‪ NA = 6,023×1023 mol-1 :‬؛ ‪ e‬ه‪ $‬ا ‪ &n‬ا &‪. e = 1,6×10-19 C : +‬‬
‫  ‪1 F = 6,023×1023×1,6×10-19 ≈ 96500 C.mol-1 : $‬‬
‫‪1 F = 96500 C.mol-1‬‬
‫آ ا ء ا ‪ 1 & $‬د ﺥ‪J‬ل ﻡ‪F‬ة ‪ ∆t‬ﻡ‪ A‬اﺵ‪: a R‬‬ ‫‪-‬‬
‫ ‪ x (mol) A‬ه !‪F‬م ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ل ا  ‪ $W‬ا ‪Q‬ي ‪F‬ث ‪ $E‬ا  د ﺥ‪J‬ل ﻡ‪F‬ة ‪ ∆t‬ﻡ‪ A‬اﺵ‪ $   a R‬آ ا دة )‪F1‬د‬
‫ا  @ت( ﻡ‪ A‬ا@ وت ا ‪ $‬ا!‪ /1 o‬دارة ا  د ﺥ‪J‬ل ه‪ eQ‬ا ‪F‬ة ه‪nqÎ z .  : $‬‬
‫ﺡ ‪ z y‬ه ‪F1‬د ا@ وت ا  ﻡ‪ A‬ا ﺝ‪ -‬إ ‪ 0‬ا ‪v‬آ‪F&1 F5‬ﻡ ‪F‬ث ا *‪ #1‬ﻡة واﺡ‪F‬ة ) ا ‪F‬د ‪ z‬ه ا ‪ 1X‬ا ‪n‬ك‬
‫ا?ﺹ‪F R‬د‪ A‬ا ‪ 5‬آ ﻡ ‪ n1 A‬و ‪ ( n2‬و   ‪ $‬آ ا ء ا & ه‪Q nqÎ ] F z .  . F : $‬‬
‫ﻡ‪ A‬ﺝ أﺥى ‪ ،‬إذا آ‪ I o‬ه‪ $‬ﺵ‪F‬ة ا  ر ا ‪ $W‬ا ‪Q‬ي &‪ a‬ا  د ‪gE‬ن ‪. Q = I.∆t :‬‬
‫  ‪:‬‬ ‫‬
‫آ" ا‪OU‬ء ا‪O‬ﺉ" ا‪ 4‬ی‪ >U‬أن ی‪ O4‬د ‪ ‡À X"- ، ÏÀ » . ‡À . ƒ :‬ی‪ 2‬ا‪A!4‬م ا‪O‬ﺉ ‪ A )  47‬ا‪4‬ازن (‬
‫‪‚J‬ذا آن ا‪K4‬ل ا‪""U‬ﺉ ‪‚J ، ً
6‬ن ‡‪ ‡À ‡—è‬و ‪ 4‬آ" ا‪OU‬ء ا‪ ",Z‬ا‪ 4‬ی‪7 >U‬د إ ‪: O4‬‬

‫• ا ‪  +‬ا ‪ ”   :Y‬ا  د ا ‪: “ $W‬‬


‫‪Ei1‬‬ ‫‪ F&1‬اﺵ‪R‬ل ا  د ا ‪F ، $W‬ث ‪ $E  R‬ا ‪ :Y‬ا ‪F‬اﺥ  ‬
‫” ‪ 1‬د “ ‪ S/5‬ا  ل ا  ‪ $W‬ا ‪Q‬ي  ن ﻡ‪ #  ً +‬آ‪$W‬‬
‫‪We‬‬ ‫‪ . We‬ا ﺙ ! – ‪12‬‬
‫ا‪12 – !"#‬‬ ‫ﻡد ا*ظ ا ‪Ei1 – We = Ei2 : :Y‬‬

‫‪Ei2‬‬

‫‪33‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬

‫‪+ G‬‬ ‫?‪: ( 8"  xB ) -," +‬‬ ‫)‪(II‬‬


‫‪A‬‬
‫‪I>0‬‬ ‫‪2
(1‬ل ‪K4‬ل آ""ﺉ ? ي ‪:‬‬
‫‪e-‬‬ ‫‪e-‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪ (1-1‬إﻡ  إﺝ‪/‬ر ﺝ آ  ‪ 01 W‬ا ‪ Y‬ر ‪:‬‬
‫‪  F&1 -‬ﺹ ‪ #‬ﺝز ا‪s‬ﻡ‪ –  /‬ﻡ  ‪ A‬ﻡ‪ $5‬ا ‪R‬ا‪1 o E‬ء ا  ‪ #‬ا وي‬
‫⊕‬ ‫⊖‬ ‫  ل آ‪/‬ت ا &س ‪ #:) II‬آ ‪  n @ ($‬إ ‪ 0‬ﻡور  ر آ‪$W‬‬
‫د@ أ‪F [ a‬ث  ل آ  ‪( Cu2+ (aq) + SO42- (aq) )  $W! $W‬‬
‫‪ $E‬ا ‪1‬ء ‪.‬‬
‫[ا‪V"J‬‬ ‫‪F&1 -‬ﻡ  ﺹ‪ 01 #‬ا ‪ #55‬ﻡ ‪ًF‬ا آ‪ ً W‬ﻡ‪ -‬ﺝز ا‪s‬ﻡ‪ –  /‬ﻡ ‪gE ،‬ن ه‪Q‬ا‬
‫ا?ﺥ  ‪  n‬إ ‪ 0‬ﻡور  ر آ‪ $W‬د@ ‪ 01‬ﺡ‪F‬وث  ل آ  ‪% $W‬‬

‪7K‬ل‬ ‫‪ $E aW‬ﺱ‪ S‬ا &س ‪ F&1 Cu‬ا ‪ 4/‬و ا‪JY‬ق ‪L‬ز ﺙ&‪ $W‬ا?آ‪O2 A 5‬‬
‫‪2+‬‬ ‫‪2-‬‬
‫‪e‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪e‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪(Cu‬‬ ‫‪+SO‬‬ ‫‪4‬‬ ‫)‬ ‫ا‪. 13 – !"#‬‬
‫إن ا  ر ا ‪ $W‬ا *وض ﻡ‪H A‬ف ا  ‪ F‬أﺝ‪ /‬ا  ا  ‪01 W‬‬
‫ا‪13 – !"#‬‬ ‫ا ‪ Y‬ر ‪.‬‬
‫   ‪:‬‬

‫ا‪K4‬ل ا! ي ‪K6‬ل آ""ﺉ ‪ I‬ی‪AK‬ث ‪!76‬ﺉ"ً و إ  ی‪AK‬ث  ‪


?r }0‬و‪ M7 i‬ا‪ >
7‬اﺱ; ا‪N‬ر ‪.‬‬

‫⊕‬ ‫⊖‬ ‫‪ (2-1‬ا  ‪ #‬ا ‪ # $W‬آ‪: $W‬‬


‫@ ﻡ‪  ًX‬ر ا !‪( Sn2+ (aq) + 2Cl- (aq) ) II F+‬‬ ‫‪ $E -X‬و‪1‬ء  ‪ #‬ﻡ ً‬
‫[ا‪V"J‬‬ ‫ﺙ[ ‪ a E qR‬ﻡ‪ A 5‬ﻡ‪ A‬ا ‪R‬ا‪ #+ . o E‬ا ‪ $/Y! A 5‬ﻡ ‪  F‬ر ا ‪$W‬‬
‫ا ‪ F . 5‬ﻡ‪F‬ة ‪J‬ﺡ‪ # n c‬ﺵ ات ﻡ‪ A‬ا !‪ F&1 Sn (s) F+‬ا ‪) 4/‬ا ‪5‬ى ⊖(‬
‫و ا‪JY‬ق ‪L‬ز ﺙ&‪ $W‬ا  ر )‪ F&1 Cl2 (g‬ا ‪) F+‬ا ‪5‬ى ⊕( ‪ .‬ا‪14 – !"#‬‬
‫?‪AW‬ی ‪Sn‬‬ ‫ﺡ‪F‬ث  ل ‪5:‬ي  ل آ ر ا !‪ a.E F+‬ا  ر ا ‪ $W‬ا ‪Q‬ي &‪a‬‬
‫ا  ‪ F‬أي ﺡ‪F‬ث  ‪ #‬إ و‪ $‬ﻡ‪ A‬ﺵ ارد ‪  Cl-‬ﺵ ارد ‪. Sn2+‬‬
‫ا‪14 – !"#‬‬ ‫‪ -‬ﻡد ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ا  ‪ #‬ا ‪: $W‬‬
‫ﺡ‪ : S5‬ا ‪ A‬ا  ‪ #‬ا ‪ :) $W‬ا ‪E A‬راداي( ‪gE‬ن  ا} ا  ‪ #‬ا ‪$W‬‬
‫آ ل ‪5:‬ي ‪  /Y U‬ا ‪ n‬ارد ا   ‪ #‬ا و ‪ $‬و آ‪  /Y T Q‬ا ‪: A 5‬‬
‫‪:J‬‬ ‫ إذا آن ا ‪5‬ن @ *‪J1‬ن )ه ﻡ‪ A‬ا ‪R‬ا‪ o E‬أو ا ‪ (A J/‬ﻡ‪ً 3‬‬
‫‪F‬ث ‪ F&1‬ا ‪ ⊕ F+‬أآ‪F5‬ة )أآ ‪A‬ة
‪AW‬ی( ‪.‬‬
‫‪F‬ث ‪ F&1‬ا ‪ ⊖ 4/‬إرﺝع )إرع
‪. ( @0O‬‬

‪2‬ل ‪ :‬ا  ‪ #‬ا ‪  $W‬ل آ ر ا !‪II F+‬‬
‫‪ F&1‬ا ‪ 2 Cl- (aq) = Cl2 (g)↑ + 2e- : ⊕ F+‬؛ ‪ F&1‬ا ‪Sn (aq) + 2e = Sn (s)↓ : ⊖ 4/‬‬
‫‪2+‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪I>0‬‬ ‫ﻡد ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ل ا  ‪) $W‬ا  ‪ #‬ا ‪: ($W‬‬
‫‪2+‬‬ ‫‪-‬‬
‫↑)‪Sn (aq) + 2 Cl (aq) = Sn (s)↓ + Cl2 (g‬‬
‫  ‪ A‬ء ا ‪) SQ‬ﺡ‪F‬ى ﺙ&‪ (a  W‬أن ‪F‬ﺥ‪ 1 $E #‬ا  ‪ #‬ا ‪) $W‬ا  ل ا  ‪: ($W‬‬
‫⊕‬ ‫⊖‬ ‫‪ F&1‬ا ‪H+/H2O : 2 H2O (ℓ) = O2 (g)↑ + 4 H+ (aq) + 4e- : ⊕ F+‬‬

‪AW‬‬ ‫
‪;0O‬‬ ‫‪ F&1‬ا ‪H2O/HO- : 2 H2O (ℓ) + 2e- = 2 HO- (aq) + H2 (g)↑ : ⊖ 4/‬‬
‫  ‪ A‬آ‪ T Q‬أن ‪F‬ﺥ‪ #‬أﺡ‪ F‬ا ‪) A 5‬ا ‪ًFF F+‬ا( ‪ $E‬ا  و ه ﻡ ف‬
‫ـ ” ‪ -‬ا‪ AW‬ا‪F : “ K‬ث  ‪F #‬ن )ﻡدة ا ‪ (F+‬ﻡ‪ A‬ا ‪ F+‬إ ‪0‬‬
‫ا ‪ . 4/‬ا‪15 – !"#‬‬

‪2‬ل ‪ :‬ا  ‪ #‬ا ‪  $W‬ل آ‪/‬ت ا &س ‪ II‬ﺱل ﻡ‪ F+‬ﻡ‪ A‬ا &س ‪:‬‬
‫‪ -‬ا د ا &‪ *+‬آ‪F5‬ة ‪Cu (s) = Cu2+ (aq) + 2e- :‬‬

‪7K‬ل ‪Cu2+‬‬ ‫راﺱ} ‪Cu‬‬ ‫‪ -‬ا د ا &‪¦ *+‬رﺝع ‪Cu2+ (aq) + 2e- = Cu (s) :‬‬
‫  ‪F $‬ث  ‪F #‬ن ا &س ‪ Cu‬ﻡ‪ A‬ا ‪ F+‬إ ‪ 0‬ا ‪. 4/‬‬
‫ا‪15 – !"#‬‬ ‫‪ -‬آ ا ء ا ‪ 5‬ﺥ‪J‬ل ﻡ‪F‬ة زﻡ& ‪: ∆t‬‬
‫إذا آ‪ I o‬ﺵ‪F‬ة ا  ر ا ‪ $W‬ا ‪Q‬ي *‪ a.‬ا  ‪gE ، F‬ن آ ا ء ا ‪ 5‬‬
‫ﺥ‪J‬ل ﻡ‪F‬ة زﻡ& ‪ ∆t‬ه‪ . Q = I.∆t : $‬ﻡ‪ A‬ﺝ أﺥى ‪ ،‬إذا آن )‪ x (mol‬ه !‪F‬م ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ل و آن ‪ z‬ه ‪F1‬د‬
‫ا@ وت ا  ‪F&1‬ﻡ ‪F‬ث ا *‪ #1‬ﻡة واﺡ‪F‬ة ‪gE‬ن آ ا دة ¦ وت ا  ‪nqÎ z .  :‬‬

‫‪34‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫)‪Q (C‬‬ ‫ ن ﺡ &ˆ ٍ‪ Q‬آ ا ء ا رة ‪ $E‬ا ‪F‬ارة ‪:‬‬
‫‪Qf‬‬
‫‪Q nqÎ ] F z .  . F‬‬
‫ا‪16 – !"#‬‬ ‫ﺡ ‪ #3 F y‬ا *اداي ‪ . 1 F = 96500 C.mol-1 :‬ا‪16 – !"#‬‬

‫)‪x (mol‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪xf‬‬ ‫ا ‪  +‬ا ‪   :Y‬ا  ‪ $E W‬و‪1‬ء ا  ‪ #‬ا ‪: $W‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺥ‪J‬ل ‪ 1‬ا  ‪  R #‬ا ‪ :Y‬ا ‪F‬اﺥ  ا  ‪UH A1 W‬‬
‫‪Ei1‬‬ ‫ا  ‪ #‬ا ‪ We $W‬ا ‪Q‬ي !‪F‬ﻡ‪ a‬ا  ‪ . F‬ا‪17 – !"#‬‬

‫‪We‬‬
‫ﻡد ا*ظ ا ‪Ei1 + We = Ei2 : :Y‬‬

‫ا‪17 – !"#‬‬ ‫‪Ei2‬‬ ‫‪ ? U /Y -‬اع ا  ‪ #‬ا ‪: $W‬‬


‫‪ %‬أه ا  ‪ #‬ا ‪ $E $W‬ا  ‪F‬ان ا ‪  $1&+‬اﺱ‪: Y‬‬
‫ ارﺝع ا ‪: $Y/‬‬
‫‪F1   -‬ة ‪ 1‬ت ﺹ&‪ 01 1‬إرﺝع ا ‪ n‬ارد ا ‪ F&1 F‬ا ‪ 4/‬و‪ ً!E‬د ا &‪¦ *+‬رﺝع ‪:‬‬
‫)‪Mn+ (aq) + ne- = M(s‬‬
‫‪ J‬إج ﻡ‪F‬ن ‪Zn2+ (aq) + 2e- = Zn (aq) :‬‬ ‫ﻡ‪ً 3‬‬
‫‪ -‬ﺱ‪ !/H S‬ﻡ‪ 01 F‬ﺱ‪ bY‬ﺝ‪ !/H ، XE !/H : [5‬ذه‪ !/H ، /‬آوﻡ ‪ !/H ،‬ﺱ ‪) ... ،‬ا ‪ $Y‬ا ‪. ($*R‬‬
‫‪ Z !& -‬ا دن ﻡ‪ A‬ا ‪ n‬ا‪. SW‬‬
‫ ا?آ‪F5‬ة ا ‪: F+‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪L -  -‬ز ﻡ&‪ UY‬آ‪g‬ج ‪L‬ز ﺙ&‪ $W‬ا  ر ‪2 Cl (aq) = Cl2 (g)↑ + 2e :‬‬
‫‪ Z !& -‬ا دن ﺱل ﻡ‪ F+‬ﻡ&‪M(s) = Mn+ (aq) + ne- : #‬‬
‫‪ (3-1‬أﻡ‪ Z A1 3‬ا  @ت ا  ‪ W‬ا !‪ W‬و ا !‪: 5‬‬
‫ ا ‪F‬ﺥة )‪: (Accumulateur‬‬
‫‪ F&1‬ﺵ‪ A‬ا ‪F‬ﺥة )‪Y‬ر ا  أو ا ‪ 5‬رة(  اﺱ‪ :H Y‬ﺥرﺝ ‪F ،‬ث  ا  ‪  ” W‬ل ‪5:‬ي “ ﺙ[ ‪ F&1‬ا *Œ أي‬
‫اﺱل ا ‪F‬ﺥة ‪ QR‬دارة ‪F‬ث  ”  ل !‪ y  “ $W‬ا  @ن ا دﺙن ﻡآ‪5‬ن أي ا  ل ا دث ‪ F&1‬ا ‪ An‬ه‬
‫‪NH2‬‬ ‫‪ q 1‬ا  ل ا دث ‪ F&1‬ا *Œ ‪.‬‬
‫ ا ‪ G‬ا  ‪:‬‬
‫ا‪ b"W‬ا ‪7 7W‬ـ ‪ATP‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪G‬ن ا ‪ $E :Y‬ا ‪ G‬ا  ‪ 01‬ﺵ ‪ :H #‬آ  ‪: W‬‬
‫‪N‬‬
‫‪H‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪ S‬ا ـ ‪) ATP‬أد& ز‪ A‬ﺙ‪J‬ﺙ‪ $‬ا * ﺱ*ت( دور ﻡ‪G‬ن‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪N‬‬
‫ ‪ eQ‬ا ‪ a 5 y  ، :Y‬ا ‪ G‬ﺙ[ ‪5‬ﺝ‪ F a‬ذ ‪T‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪CH2 O‬‬ ‫ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬اﺱار ﺡ  ‪ .‬ا‪18 – !"#‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪.‬‬ ‫(‬ ‫!‪$W‬‬ ‫ل‬ ‫‬ ‫)‬ ‫‪ATP‬‬ ‫‪ -‬ﻡﺡ ا@ﺱ‪J‬ك ‪→ ADP + Pi :‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪H‬‬
‫‪ -‬ﻡﺡ ا@ﺱﺝع ﺥ‪J‬ل ا &*‪: q‬‬
‫‪Pi‬‬ ‫‪Pi‬‬ ‫‪Pi‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪OH OH‬‬ ‫‪.‬‬ ‫(‬ ‫‪5:‬ي‬ ‫ل‬ ‫‬ ‫)‬ ‫‪ADP‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪i → ATP‬‬

‫ا‪18 – !"#‬‬

‫‪: 78> Oy AI‬‬ ‫)‪(III‬‬


‫ا‪ ً:JY‬ﻡ‪ Z A‬ا?ﻡ‪ $E 3‬ا  ء ا ‪ ،  X‬و ﻡ‪ A‬ﺥ‪J‬ل  @ت ا?ﺱة و إﻡه اﺱ و دون ا ض  ﺱ‪ -‬إ ‪ 0‬ﺡآ ‬
‫ا  @ت ‪F ،‬رس آ   ‪ $W   A‬ﻡا‪ /:‬ا  @ت ا  ‪. W‬‬
‫‪IK6 (1‬ت ا‪Z‬ﺱ‪4‬ة و إ
ه ا‡ﺱ‪: 4‬‬
‫ ا?ﺱات ا ‪:  X‬‬
‫ ﺝ‪ F‬ا?ﺱات ا ‪ $E  X‬ا ‪ $E  /Y‬ا ‪  3‬ﻡ‪ A‬ا  اد ا ‪  X‬ﻡ‪ #3‬ا * اآ‪ a‬و ا ‪XG‬‬
‫و ‪ $E‬ا?زهر و ا  ت ا &‪ ... /‬آ  ‪ A‬اﺹ‪ 1&Y‬ا‪ ً:JY‬ﻡ‪J1* A‬ت ا  @ت و‬
‫‪O‬‬ ‫ا?ﺡض ا ‪  X‬ا  آ‪ .  5‬ا‪19 – !"#‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪ -‬ا  ‪ 1‬ا  ة )ا ﻡة ا | * ( ?ﺱ ‪ X1‬ي ه‪: $‬‬
‫‪O C‬‬

‫ا‪19 – !"#‬‬ ‫‪35‬‬


‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪O‬‬ ‫ا ‪ R +‬ا ˆ ‪ +‬ا *‪? +‬ﺱ ‪ X1‬ي ه‪: $‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪O‬‬ ‫'‪R‬‬ ‫ﺡ ‪. H A1 G R' y‬‬
‫ﺹ ‪ aR‬ا ˆ ا  )ا ﻡ ( ه‪ CnH2nO2 : $‬؛ ‪. n ≥ 2‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ 5‬ا?ﺱ ا ‪ X‬ي ‪ Un :‬اﺱ[ اﺱ ﻡ‪ A‬اﺱ‪ $‬ا ‪ Z‬ا ‪ X‬ي و ا  ل ا  ا‪ A !E‬و ‪ # n T Q‬اﺱ‪ a‬ﻡ‪ A‬ﺵ! ‪: A‬‬ ‫‪-‬‬
‫ ‪ /‬ا ‪ Un‬ا?ول ‪ A1‬ا ‪ R – COO 55‬ا و ‪ 01‬ذرة ا *[ ا | *‪$‬‬
‫ا ‪ Un‬ا ‪$X‬‬ ‫و ‪ Un‬اﺱ ﻡ‪ A‬اﺱ[ ا ‪ Z‬ﺱ‪F/‬ال ا ‪J‬ﺡ! ” و‪ “ T‬ـ ” وات “‬
‫و ﺡ‪Q‬ف آ ﺡ‪. Z‬‬
‫‪O‬‬ ‫ ‪ /‬ا ‪ Un‬ا ‪ A1 $3‬ا ‪ 55‬ا   )ا ‪Q‬ر ا? ‪ R' – ($‬ا ‪ Y/‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪Q‬رة ا?آ‪ A 5‬ﻡة ا | * ¦ﺱ و ‪ Un‬اﺱ ﻡ‪ A‬اﺱ[ ا  ل‬
‫‪O‬‬ ‫'‪R‬‬ ‫ﺱ‪F/‬ال ا ‪J‬ﺡ! ” ول “ ـ ” ‪. “ #‬‬
‫أﻡ ‪ $E‬ﺡ ا ‪J5‬ﺱ‪ #‬ا *‪ 5 [ : 1‬اﺱ ‪ !Y‬ا ‪ [ :‬ﺡ ‪[: y‬‬
‫ا ‪ Un‬ا  ‪$‬‬ ‫'‪R‬‬ ‫–‬ ‫ا ‪ R – COO 55‬ا‪F‬ا ًء ﻡ‪ A‬ا  ن ا | *‪ $‬و ‪ 05‬ﺙ[ ‪ [:‬ا ‪ 55‬‬
‫ا‪F‬ا ًء ﻡ‪ A‬ا  ن ا ‪Q 4/‬رة ا?آ‪ A 5‬و ‪ 01 05‬أن ‪ # n‬دوﻡً ا !‪-Y‬‬
‫ا‪20 – !"#‬‬ ‫ا?ول ﻡ‪ A‬اﺱ[ اﺱ ﻡ‪ A‬اﺱ[ ا ‪ Un‬ا ‪ $X‬و  ن ﻡ‪ -Y!  ً1 /‬ا ‪$3‬‬
‫ا ‪ # n‬ﻡ‪ A‬اﺱ[ ا ‪ Un‬ا  ‪ . $‬ا‪20 – !"#‬‬
‫أﻡ‪: 3‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪O‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪CH2‬‬ ‫‪CH2‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫ﺝيء ا‪ 3‬ات ا ‪/‬و ‪#‬‬
‫ا‪ 3‬ات ا ‪/‬و ‪#‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪CH C‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪CH CH2 CH3‬‬
‫‪O CH3‬‬
‫ا‪ 3‬ات ‪ – 1‬ﻡ ‪ # 3‬ا ‪/‬و ‪#‬‬
‫‪ – 2‬ﻡ ‪ # 3‬و ات ا  ‪# 3‬‬
‫ ﺥ‪  ~W+‬ل ا?ﺱة ‪:‬‬
‫إن *‪ #1‬ا?ﺱة ه ا *‪ #1‬ا ‪Q‬ي &‪Q‬ج ا  ل ا  ‪ $W‬ا ‪Q‬ي ‪F‬ث  ” ﺡ‪ Z‬آ آ‪ + $ 5‬آ ل “ &} ‪ a&1‬إﺱًا و‬
‫آ ل ‪ +‬ﺡ‪ Z‬آ آ‪$ 5‬‬ ‫ﻡء ‪ +‬إﺱ‬ ‫ﻡ ًء و‪ UE‬ﻡ ‪: $‬‬
‫‪ 1‬ﻡً ﻡد ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ل ‪R – COOH + R’ – OH → R – COO – R’ + H2O :‬‬
‫‪ #3‬ا ‪F‬ول ا  ‪ ، $‬ﺝ‪F‬ول ا !‪F‬م *‪ $E #1‬ﺡ ﻡ} ﻡ‪5‬وي ا  @ت )ﻡ ‪ $E ¬E‬آ ا دة( ‪:‬‬
‫) ‪n ( mol‬‬ ‫ﻡد ا *‪#1‬‬ ‫ﻡء ‪ +‬إﺱ → آ ل ‪ +‬ﺡ‪ Z‬آ آ‪$ 5‬‬
‫ا  ا‪F‬ا‪ W‬‬ ‫‪n0‬‬ ‫‪n0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1,00‬‬
‫ا  ا &‪ W‬‬ ‫‪n0 – xf‬‬ ‫‪n0 – xf‬‬ ‫‪xf‬‬ ‫‪xf‬‬
‫إﺱ ﻡ‪n# n‬‬ ‫إذا آن ا  ل ﻡً ‪gE ،‬ن ‪xf = xmax = n0 :‬‬
‫‪0,67‬‬ ‫ﺡ‪ F‬ا?ﺱة ←‬ ‫‪ -‬ﻡ‪F‬ود  ل ا?ﺱة )ا?ﺱة *‪ #1‬ﻡ‪F‬ود( ‪:‬‬
‫ﻡ‪ A‬ﺥ‪J‬ل ا &&‪) = f (t) : 0‬إﺱ ﻡ‪ ، n(# n‬ﺝ‪ ) a/‬ا‪( 21 – !"#‬‬
‫‪0,33‬‬ ‫ﺡ‪ F‬اﻡه ←‬ ‫‪ A /‬أ‪  F&1 a‬ا  ل ا  ‪) $W‬ﺡ‪ F‬ا?ﺱة( ‪gE ،‬ن ‪:‬‬
‫ا ‪ Z‬ا ‪n$!/‬‬ ‫‪) = xmax = xf = Cte = 0,67 mol‬إﺱ( ‪nf‬‬
‫) ‪t ( min‬‬ ‫‪ $E‬ﺡ ‪ A‬آن ا  ل ﻡً ‪gE ،‬ن ‪:‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪20 40 60 80 100‬‬ ‫‪) = xmax = 1,00 mol‬إﺱ( ‪nmax‬‬
‫‪PÙ‬‬ ‫‪ÞÙ‬‬ ‫‬
‫ا‪21 – !"#‬‬ ‫ ‪éê‬‬ ‫و ﻡ&‪ ، a‬ا &‪ /5‬ا &‪F! W‬م ا *‪ 0,67 67% : #1‬‬
‫‪Pëìí‬‬ ‫=‪Þ‬‬ ‫@‬
‫  ‪ τf < 1 : $‬ﻡ &‪ $‬أن ” ‪  6‬ا‪Z‬ﺱ‪4‬ة [" ‪6‬م “ أي ه ” ‪K6‬ل
‪AK‬ود “ ‪.‬‬
‫  ‪:‬‬ ‫‬
‫‪K6‬ل ا‪Z‬ﺱ‪4‬ة [" ‪6‬م )
‪AK‬ود ( ‪ OJ ،‬ی‪c‬ج ‪4
 4‬ازن ی‪AK‬ث ‪ J‬ا‪6‬ه">
‪4‬آ "> ‪O J X"K‬ی ا‪K4‬ل ‪U6‬ن ا‪7‬‬
‫‪R – COOH + R’ – OH = R – COO – R’ + H2O‬‬ ‫‪6 - J‬ازن آ""ﺉ ‪
.‬د ‪  6‬ا‪Z‬ﺱ‪4‬ة ‪:‬‬
‫ﺡ‪ Z‬آ آ‪$ 5‬‬ ‫آ ل‬ ‫إﺱ ‪ X1‬ي‬ ‫ﻡء‬

‫‪36‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
2008 
: :J  ‫ ا?ﺱة‬#1* UE‫ ا  ازن ا  ا‬o‫ ﺙ‬0Y
Ü‫إﺱ‬ßÙ ]Ü‫ﻡء‬ßÙ
K=
ÜZ‫ﺡ‬ßÙ ]Ü‫آ ل‬ßÙ
: S  ‫  && أن‬،  ‫ ر ا‬Y ‫ل‬J‫ ﺙً ﺥ‬e/ ‫ي‬Q ‫ و ا‬$1* ‫ ا‬4‫ ه ﺡ[ ا ﺱ‬V ‫إذا آن‬
ÞÙ+‫إﺱ‬- ]ÞÙ+‫ﻡء‬-
K=
ÞÙ+Z‫ﺡ‬- ]ÞÙ+‫آ ل‬-
n‫ ( إﺱ‬mol )
. (‫ت‬J1* ‫ ا & ا} )ا‬A‫ ه ﻡ‬# ً/Q‫ ﻡ‬q ‫ ا  ا ء‬eQ‫ ه‬$E : %‫ﺡ‬J‫ ﻡ‬
: ‫ ا?ﺱة‬#1* 1‫ ﺱ‬-
‫ )| ر( اﺱ‬# n 1‫ن ﺱ‬gE ، % #‫ آ‬$E n (‫ = )إﺱ‬x : ‫ أن‬y ‫ﺡ‬
.P .Þ
.v= : #1* ‫ ا‬1‫ ﺱ‬#3
.1 .1
‫ اﺱ‬# n 1‫ ( أن ﺱ‬22 – !"#‫ ) ا‬n (‫ = )إﺱ‬f (t) 0&& ‫ ا‬%
~:& [‫ا ﺙ‬F/ ‫ ا‬$E ‫ًا‬F‫ ة ﺝ‬/‫ (  ن آ‬% #‫ آ‬0&& ‫ ا س‬# ‫  ﻡ‬:)
. ‫ة @ ء‬4‫ﺱ‬Z‫ل ا‬K6 : ‫ًا‬F‫  ﺝ‬H &‫ة زﻡ‬E F ‫م‬F& T ‫ ذ‬F
t ( min ) : ‫ ا اري ﺱة‬S ‫ ا‬-
0
. X ‫ و‬M A ‫ر‬Q ‫ ا‬A  M – X Y‫ ا  ا‬:Y DM – X ‫ﻡ ـ‬
22 – !"#‫ا‬
: y ‫ ﺡ‬#1* ‫ ا‬:H Eréaction A 
Echim1 = ∑ (DM – X)i : ‫ت‬J1* ‫ ا‬:H ‫ــ‬
Echim2 = ∑ (DM – X)f : }‫ ا & ا‬:H ‫ــ‬
Eréaction = Echim2 – Echim1 : $‫ ه‬#1* ‫ ا‬:H D
: ‫ل‬3‫ ﻡ‬-
: ‫ ل‬3‫ ا‬-‫ ﻡ‬T 3‫ ا‬Z‫ ﺡ‬#1* ‫ﻡد‬
O O
CH3 C + C2 H5 OH = CH3 C + H2O
OH O C2H5
T 3‫ ا‬Z‫ﺡ‬ ‫ ل‬3‫ا‬ # 3‫ ات ا‬3‫إﺱ إ‬ ‫ا ء‬

: W‫ا‬F@‫ ا  ا‬$E W  ‫اﺥ  ا‬F ‫ ا‬:Y W  ‫ ا‬/‫ ا آ‬


Echim1 = 8 DC – H + 1 DC = O + 2 DC – O + 2 DO – H + 2 DC – C
: W& ‫ ا  ا‬$E W  ‫اﺥ  ا‬F ‫ ا‬:Y W  ‫ ا‬/‫ ا آ‬
Echim2 = 8 DC – H + 1 DC = O + 2 DC – O + 2 DO – H + 2 DC – C
Eréaction = Echim2 – Echim1 = 0 : #1* ‫ ا‬:H a&‫ و ﻡ‬، Echim1 = Echim2 : ‫ أن‬c‫ﺡ‬J
23 – !"#‫ ا‬. ‫اري‬- I  4‫ ا‬: ‫إذن‬
O
R C O H R’ O H :   
‫ارة‬- S4‫ ی‬I ‫ و‬t‫ ی‬I ‫اري أي‬- I ‫ة‬4‫ﺱ‬Z‫ل ا‬K6
‫إﻡه اﺱ‬

DC O
– DC O : ‫  ل إﻡه اﺱ‬
‫أﺱة‬

DO ‫ج‬Q&ُ ‫ أي أ‬، ‫  ﻡ‬L r ‫ دراﺱ  ل ا?ﺱة‬o&  F!


H – DO H . A 5‫ ﻡآ‬A ‫ اه‬$E ‫ث‬F ‫ود و ﻡ ازن‬F‫ ﻡ‬#1*
“ ‫ إﻡه اﺱ‬#1* ” 01F ‫ ا?ﺱة‬#1* q‫ ا آ‬#1* ‫ا‬
: a ‫ ﻡد‬، ‫ ا?ﺱة‬#1* A1 A  n ‫ اﺱ و ا ء ا‬A  ‫ث‬F ‫و‬
O O R – COO – R’ + H2O = R – COOH + R’ – OH
R C R C  ‫ث‬F ‫ي‬Q ‫ ا‬$W  ‫ ا  ل ا‬، ‫ إذن  ل إﻡه اﺱ‬$5
O H O R' ( ‫ آ ل‬+ $ 5‫ آ آ‬Z‫ ) ﺡ‬a&1 }& ‫ي‬Q ‫ ﻡء ( و ا‬+ ‫ ي‬X1 ‫) إﺱ‬

+ + K’ = : ‫  ل اﻡه‬UE‫ ا  ازن ا  ا‬o‫ﺙ‬
K
R’ O H O
H H : ‫ أﺱة – إﻡه اﺱ‬$W  ‫ ا  ازن ا‬
‫ره‬F: ˆE ‫وي ا  @ت   ﻡدة ﻡ‬5‫ ﻡ‬$W‫ا‬F‫ ﻡ} ا‬A‫ً ﻡ‬:JY‫ا‬
23 – !"#‫ا‬

37
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫) ‪n ( mol‬‬ ‫‪ (J‬و ‪1 mol‬‬ ‫‪ 1 mol‬ﻡ‪ A‬ﺡ‪ Z‬آ آ‪) $ 5‬ﺡ‪ Z‬ا‪ T 3‬ﻡ‪ً 3‬‬
‫‪ (J‬أو ‪ 1 mol‬إﺱ )إ‪ 3‬ات‬‫ﻡ‪ A‬آ ل أﺡدي ﻡ‪) -/n‬ا‪ 3‬ل ﻡ‪ً 3‬‬
‫‪1,00‬‬ ‫ا‪ (# 3‬و ‪ 1 mol‬ﻡء ‪ - ،‬ا  ل ا دث ‪ UH A1‬ﻡة ا ‪Z‬‬
‫إﺱ ﻡ‪n$!/‬‬ ‫ ‪ A‬ﻡ‪ A‬رﺱ[ ا && ‪) = f (t) : A‬إﺱ( ‪ n‬و )‪) = g (t‬ﺡ‪n (Z‬‬
‫‪0,67‬‬ ‫ا‪. 24 – !"#‬‬
‫ﺡ‪ F‬ا?ﺱة‬ ‫‪ }W‬دراﺱ ا && ‪ A / A‬أن ﺱة و إﻡه اﺱ ا ‪5* ~W+G‬‬
‫‪0,33‬‬ ‫ﺡ‪ F‬اﻡه ‬ ‫و ‪gE T Q‬ن ا آ ‪ /‬ا  } ا *‪ $E #1‬ﺡ ا  ازن )ا  ‬
‫ا &‪ e U @ ( W‬ا *‪ . #1‬ا‪. 25 – !"#‬‬
‫ا ‪ Z‬ﻡ‪n# n‬‬
‫) ‪t ( min‬‬ ‫ ﻡدود  ل ا?ﺱة و ﻡدود  ل إﻡه اﺱ‬
‫‪0‬‬ ‫)ﻡ} ﻡ‪5‬وي ا  @ت ( ‪:‬‬
‫ا‪24 – !"#‬‬
‫‪ #3 -‬ﻡدود ا?ﺱة ا &‪ /5‬ا ˆ  ا &‪F! W‬م ا *‪#1‬‬
‫ا &‪Q‬ج ‪ ، a‬أي ‪) = τf × 100 :‬ا?ﺱة(‪r‬‬
‫‪PÙ‬‬ ‫‪-‬إﺱ‪ÞÙ+‬‬
‫= ‪τf‬‬ ‫ ‬ ‫ﺡ ‪: y‬‬
‫‪2 mol‬‬ ‫‪2 mol‬‬ ‫‪Pëìí‬‬ ‫‪-‬ﺡ‪Þ=+Z‬‬
‫أﺱ‪4‬ة‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫إ
ه إﺱ‪4‬‬
‫‪1 mol1 mol‬‬ ‫إﺱ‬ ‫ﻡء‬ ‫‪1 mol1 mol‬‬ ‫‪ #3‬ﻡدود إﻡه اﺱ ا &‪ /5‬ا ˆ  ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺡ‪ Z‬آ ل‬ ‫إﺱ ﻡء‬ ‫ا &‪F! W‬م ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج ‪ ، a‬أي ‪:‬‬
‫‪1 mol 1 mol‬‬ ‫‪) = τf × 100‬اﻡه (‪r‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪PÙ‬‬ ‫‪-‬ﺡ‪ÞÙ+Z‬‬
‫‪ -‬ا‪A4‬اﺉ"‬ ‫آ ل ﺡ‪Z‬‬ ‫‪ -‬ا‪A4‬اﺉ"‬ ‫= ‪τf‬‬ ‫ ‬ ‫ﺡ ‪: y‬‬
‫‪Pëìí‬‬ ‫‪-‬إﺱ‪Þ=+‬‬

‫ا‪6 - J 7‬ازن‬ ‫ أن *‪ #1‬ا?ﺱة و *‪ #1‬اﻡه ﻡ‪J‬زﻡن و ‪ £‬ن‬ ‫‪-‬‬
‫و ‪F‬ﺙن ه ‪ A‬ﻡآ‪gE A 5‬ن ‪:‬‬
‫ا‪25 – !"#‬‬ ‫‪) = 100%‬ا‡
ه(‪) + r‬ا‪Z‬ﺱ‪4‬ة(‪r‬‬
‫  ‪) : $‬ا?ﺱة(‪) = 1 – r‬اﻡه (‪r‬‬

‫‪
(2‬ا?‪K6 0‬ل آ""ﺉ ‪:‬‬
‫‪ F&1‬اﺹ‪&Y‬ع ا? اع ا  ‪ W‬أو ‪ F&1‬إﺝاء  ‪ #‬و ‪ :‬ﺱت ‪ ّX ،‬ا  ‪ $W‬ا ‪n‬وط ا ‪ /‬ا &ﺱ‪ /‬ﺙ[ ! م ا‪ /:‬‬
‫ا  @ت ا  ‪ W‬ﻡ‪ A‬ﺝ‪ S‬ﺱ‪ 1‬ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ل و آ‪Q‬ا  ا‪ a‬و ﻡدود‪. e‬‬
‫‪ (1-2‬ﻡا‪ /:‬ا & ا} ‪:‬‬
‫ورق
‪<GU 70‬‬ ‫‪ $E AG5 -‬ﺡ ﺝ ﻡ* ﺡ آ ﻡ‪ A‬ا‪ 3‬ل إ ‪ L 0‬‬
‫‪ <"G‬ی‪4‬رد‬ ‫ا‪26 – !"#‬‬ ‫‪F‬ا | ر ‪G‬ر‪F e‬ﺥ‪ F #‬ذ ‪ T‬داﺥ‪ #‬ا  ﺝ ﺱ ً‬
‫ﺱ‪K ‰7‬ﺱ ‬ ‫ﻡ هً ﻡ‪ A‬ا &س )ﻡ‪ AG5‬إ ‪ L 0‬ا@ﺡار( ‪،‬‬
‫إی‪ 2‬ل ‪6J‬‬ ‫!‪S‬‬ ‫ﻡ‪/‬ﺵة ‪ [n‬را‪ W‬ﻡﺙ ا‪ W‬ا *ح ‪ ،‬و ‪F&1‬‬
‫ورق ﻡ‪  #/‬ﺵ ﺵ  ﻡ‪ E A‬ه ا  ﺝ ‪J‬ﺡ‪ c‬أن‬
‫ا رق  رد ‪ .‬ا‪26 – !"#‬‬
‫‪ $E AG5 -‬ﺡ ﺝ أﺥى آ ﻡ‪ A‬ا‪ 3‬ل إ ‪F L 0‬ا ‬
‫| ر ‪G‬ر‪ . e‬ر ا ‪G/‬ر ‪ 01‬ﻡ‪ 5‬ق ا?  ‪ A‬ا ‪AG5‬‬
‫‪ [n JE‬أي را‪. W‬‬
‫‪ J‬ﻡ‪ A‬ﻡء ا ‪/‬وم ا ‪J&E $ !/‬ﺡ‪ c‬زوال ‪. a‬‬ ‫‪ً :  X‬‬
‫ا‪. 27 – !"#‬‬
‫ا‪27 – !"#‬‬ ‫‪G‬ر‬ ‫‪r‬آ‪F5‬‬ ‫و ‪0‬‬ ‫‪ $E -‬ا  ا?‬
‫داﺥ‪ #‬ا *ن  ﺝ‪ & &: F‬ﺹ‪ R‬ة  ي ﻡ‪ 5‬ق ا?  ‪. A‬‬ ‫‪$E‬‬ ‫اء‬ ‫ا ‬ ‫‪r‬آ‪A 5‬‬ ‫ا‪ 3‬ل‬
‫ا‪ 3‬ل ا ‪Q‬ي ‪ S/5 AG5‬ﻡور‪ e‬داﺥ‪ #‬ا *ن ‪ G/‬و‬ ‫وﺱ‪ H‬ﻡ‪ F‬ﻡ‪ A‬ا &س ‪Cu‬‬
‫و } ‪ A1‬ذ ‪ T‬أ‪A‬ه"‪ًA‬ا )ذو ا ا‪ [ W‬ع ا ء ﻡ&‪ F&1 a‬ﻡ‪J‬ﻡ‪ a5‬ﺱ ‪ 4‬ا?  ‪. A‬‬
‫ا  ة آا‪ W‬ا *ح و ا ‪Q‬ي ‪ ّ L‬ا‡ی‪ >"7"2‬ا ‪g   # n‬زا ن
‪7K‬ل ‪#‬ﺉ ا‪0‬وم‬
‫ا ‪Q‬اب ‪ $E‬را‪ -‬آ ر ا *[ ‪:‬‬ ‫ ن آﺵ ﺵ  إ ‪ 0‬ا ردي(‬
‫‪CH2 = CH2 + Br2 → CH2Br – CH2Br‬‬ ‫‪ /‬ا  ل ا دث أآ ‪A‬ة
‪A‬ة‬
‫ا‪A  3‬‬ ‫! ‪$‬‬ ‫‪ [F1‬ا  ن‬ ‫)
!‪AW4‬ة( و ﻡد ا *‪#1‬‬
‫‪Cu‬‬
‫ا &‪Q‬ج ‪ a‬ه‪: $‬‬
‫‪CH3 – CH2 – OH + [O] = CH3 – CHO + H2O‬‬
‫إی‪ 2‬ل‬ ‫إی‪ 2‬ل‬ ‫
ء‬

‫‪38‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ $E‬ا  ا ‪  3‬ل ‪G‬ر ا‪ 3‬ل إ ‪ 0‬أ ‪) A‬أ ‪5‬ن ‪ :‬ا‪ / . (A  3‬ا  ل ا دث ‪7 ً9‬ء )داﺥ ا‪9‬ی‪T‬ت( ‪ ،‬ﻡد ‬ ‫‪-‬‬
‫‪Al2O3‬‬ ‫ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج ‪ a‬ه‪: $‬‬
‫‪C2H5 – OH = C2H4 + H2O‬‬
‫إی‪ 2‬ل‬ ‫
ء إی‪>"7"2‬‬

‫  ‪:‬‬ ‫‬


‫اﺥ‪"4‬ر اﺱ"; اﺱ} ی‪ F‬ا‪K4‬ل ا‪""U‬ﺉ إ‪ M‬ا‪"
u6‬‬
‫‪ (2-2‬ﻡا‪ /:‬ا ‪: 15‬‬
‫) ‪ ( mol‬إﺱ‪n‬‬ ‫‪/‬ز دراﺱ ﺡآ ا  @ت ا  ‪F1 W‬ة ‪ 1‬اﻡ‪ #‬ﺡآ ﻡ‪ A‬ﺵ‪ r‬ا ﺙ  ‪ 01‬ﺱ‪ 1‬‬
‫ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ل ا  ‪. $W‬‬
‫‪0,67‬‬ ‫ﻡ‪ : #3‬درﺝ ا ارة ‪ ،‬اآ  ا *‪J1‬ت و ا ﺱ‪. H‬‬
‫③‬ ‫ &‪@  /5‬ت ا?ﺱة و إﻡه اﺱ ﺥ‪ +‬ﺹً ‪gE‬ن ① ‪ :‬د‪ .‬ﺡارة ‪θ1‬‬
‫②‬ ‫② ‪ :‬د‪ .‬ﺡارة ‪θ2 > θ1‬‬ ‫ا ‪ -E‬ﻡ‪ A‬درﺝ ﺡارة ا ﺱ‪ 4‬ا *‪ $1‬أو اﺱل‬
‫①‬ ‫إ‪Y: X E.‬ات ﻡ‪ A‬ﺡ‪ : ③ Z‬د‪ .‬ﺡارة ‪ + θ1‬ﺡ‪Z‬‬ ‫ا ﺱ‪ H‬ا ﻡ‪) X‬‬
‫‪+‬‬
‫ا ‪o/‬‬ ‫ه‪eQ‬‬ ‫ﺱ‪ 1‬‬ ‫‪#‬‬ ‫(‬ ‫‪H‬‬ ‫ارد‬ ‫ا ‪ o/‬ا آ ‪ :‬ﺵ‬
‫ا  @ت ا‪ # n F‬ﻡ ظ ‪ A ،‬دون ‪r‬ﺙ  ‪01‬‬
‫) ‪t ( min‬‬ ‫ﻡدوده ‪ .‬ا‪. 28 – !"#‬‬
‫‪0‬‬
‫‪ (3-2‬ﻡا‪ /:‬ا دود ‪:‬‬
‫ا‪28 – !"#‬‬ ‫‪ F&1‬اﺹ‪&Y‬ع أ اع آ  ‪ W‬ول ا  ‪ $W‬دوﻡً ‪ A 5‬ا دود‬
‫و ذ ‪ ˆ  T‬ا ‪%‬وف و ا ‪n‬وط ا ‪ /‬ا &ﺱ‪. /‬‬
‫) ‪ ( mol‬إﺱ‪n‬‬ ‫ اﺱل ﻡ} ا‪F‬ا‪  L $W‬ﻡ‪5‬وي ا  @ت )  ت ﻡدة ‪  L‬ﻡ ‪: ( ˆE‬‬
‫‪ $E -X -‬إر & ﻡ ﻡً  ن ﻡ‪ 1 mol A‬ﺡ‪ Z‬إ‪T 3‬‬
‫‪0,85‬‬ ‫②‬ ‫و ‪ 1 mol‬إ‪ 3‬ل ‪.‬‬
‫‪ $E -X -‬إر & ﻡ أﺥى ﻡً  ن ﻡ‪ 1 mol A‬ﺡ‪ Z‬إ‪T 3‬‬
‫‪0,67‬‬ ‫①‬ ‫و ‪ 2 mol‬إ‪ 3‬ل ‪.‬‬
‫‪Y: -X  X‬ات ﻡ‪ A‬ﺡ‪ Z‬ا ‪ o/‬ا آ إ ‪ 0‬آ‪ #‬ﻡ} ﺙ[ ‪-X‬‬
‫ا ‪ $E A W1‬ﺡم ﻡ‪ $W‬درﺝ ﺡار‪ a‬ﺙ ‪. 80 °C‬‬
‫‪ UH A1 -‬ا ة آ ا ‪ Z‬ا ‪b5 }W 01 #+&E $!/‬‬
‫ & ﺱ[ ا && ‪ A‬ا ‪  A 3‬ﻡدة اﺱ ا ‪ @F # n‬ا ﻡ‪A‬‬
‫) ‪t ( min‬‬ ‫ا‪ n1 = f (t) : 29 – !"#‬؛ )‪. n2 = g (t‬‬
‫‪0‬‬ ‫  &‪ } /5‬ا?ول ‪) = τf1 × 100 = 67% :‬ا?ﺱة(‪r1‬‬
‫ا‪29 – !"#‬‬ ‫  &‪ } /5‬ا ‪) = τf2 × 100 = 85% : $3‬ا?ﺱة(‪r2‬‬
‫   ‪:‬‬
‫‪ A‬اﺱ‪4‬ل
‪9‬ی‪ 4
"[ u‬وي ا‪I‬ت )آ"
دة أ‪ A-‬ا‪. 4‬ت ‪9‬یدة( ‪‚J‬ن
دود ا‪ A-Z  4‬ا‪ >"K4‬ی‪9‬داد و یŠدي‬
‫ذ‰ إ‪ M‬إزا‪ -‬ا‪4‬ازن ‪ O J‬أ‪ A-‬ا‪ >"7 4‬ا‪4‬آ "> )ا‪  4‬ا‪. (}b‬‬
‫ اﺥ ر ﺹ& ا  ل ‪:‬‬
‫) ‪ ( mol‬إﺱ‪n‬‬ ‫‪ X‬ﺙ‪J‬ث ﺥ‪: 4WJ‬‬
‫‪0,67‬‬ ‫①‬ ‫‪.‬‬ ‫أول‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1‬‬‫‪-‬‬ ‫ن‬ ‫ ‬ ‫ﻡ‪A‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪mol‬‬ ‫و‬ ‫‪T‬‬ ‫ا‪3‬‬ ‫ﺡ‪Z‬‬ ‫ﻡ‪A‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪mol‬‬ ‫‪ -‬ا?ول ‪  :‬ن ﻡ‪A‬‬
‫‪0,60‬‬ ‫②‬ ‫‪ -‬ا ‪  : $3‬ن ﻡ‪ 1 mol A‬ﻡ‪ A‬ﺡ‪ Z‬ا‪ T 3‬و ‪ 1 mol‬ﻡ‪  A‬ن‪-2-‬أول ‪.‬‬
‫‪ -‬ا ‪  : y 3‬ن ﻡ‪ 1 mol A‬ﻡ‪ A‬ﺡ‪ Z‬ا‪ T 3‬و ‪ 1 mol‬ﻡ‪-2 A‬ﻡ ‪# 3‬‬
‫ون‪-2-‬أول ‪.‬‬
‫‪ AG5‬آ‪ #‬ﺥ ‪ 4‬ﺙ[ ‪ Y -‬ر آ ﻡدة اﺱ ا ‪ @F # n‬ا ﻡ‪A‬‬
‫‪0,85‬‬ ‫③‬ ‫ &‪ 01 #+‬ا && ت ‪ n1 = f (t) :‬؛ )‪ n2 = g (t‬؛ )‪n3 = h (t‬‬
‫ا‪. 30 – !"#‬‬
‫‪0‬‬ ‫ ‪ $E‬ا ‪ 4 G‬ا?ول ‪ ،‬ا  ل أو ‪) = τf1 × 100 = 67% : $‬ا?ﺱة(‪t ( min ) . r1‬‬
‫ا‪30 – !"#‬‬ ‫ ‪ $E‬ا ‪ 4 G‬ا ‪ ، $3‬ا  ل ﺙ ي ‪) = τf2 × 100 = 60% :‬ا?ﺱة(‪. r2‬‬
‫ ‪ $E‬ا ‪ 4 G‬ا ‪ ، y 3‬ا  ل ﺙ ‪) = τf3 × 100 = 5% : $3‬ا?ﺱة(‪. r3‬‬
‫  ‪:‬‬ ‫‬

دود ‪K6‬ل ا‪Z‬ﺱ‪4‬ة ی‪ <W h74‬ا‪KU‬ل ‪.‬‬

‫‪39‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫ ﻡ‪J‬ﺡ‪  /H : %‬ا ‪ Z‬ا ‪ X‬ي @ ‪v‬ﺙ ‪ $E‬ﻡدود  ل ا?ﺱة ‪.‬‬
‫ اﺱ‪F/‬ال ا ‪r Z‬ﺡ‪ F‬ﻡ‪ a!n‬ا ﻡ‪) X‬اﺱل آ ر ا?ﺱ ‪F #‬ل ا ‪ Z‬ا  آ‪: ($ 5‬‬
‫‪:  -‬‬
‫آ ر ا?ﺱ ‪  #‬ع آ  ‪ X1 $W‬ي ‪ Un‬ﻡ‪ A‬ا ‪ Z‬ا  آ‪ $ 5‬ا  ا‪ UE‬ﺱ‪F/‬ال ‪ – OH‬ـ ‪ Cl‬و‪ ً!E‬د ا *‪: #1‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫وﺱ ‪4‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪+ SOCl2‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪SO2 +‬‬ ‫‪HCl‬‬
‫‪OH‬‬ ‫‪Cl‬‬
‫ﺡ‪  X‬آ‪$ 5‬‬ ‫آ ر ا?ﺱ ‪#‬‬
‫ﺝيء آ ر ا ‪#  /‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪C‬‬ ‫؛ ا ‪ + R +‬ا *‪: +‬‬ ‫‪C‬‬ ‫ا ﻡة ا  ة ‪:‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪Cl‬‬

‫ا ‪F/5 : 5‬ل ا ‪J‬ﺡ! » و‪ $E « T‬اﺱ[ ا ‪ Z‬ا  ا‪J  UE‬ﺡ! » و‪« #‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻡ‪ -‬إ‪ E.‬آ » آ ر « ‪ $E‬ا ‪F/‬ا ‪.‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫ﻡ‪3‬ل ‪:‬‬ ‫‪-‬‬

‫ﺝيء آ ر ا‪# 3‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪C‬‬ ‫آ ر ا  ‪# 3‬‬ ‫‪CH3‬‬ ‫‪C‬‬ ‫آ ر ا‪# 3‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪Cl‬‬
‫ ‪:‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ n  $E -X‬ﺝف ‪ 4,6 g‬ﻡ‪ A‬ا‪ 3‬ل ﺙ[ ‪ -X‬ا ‪ n /‬داﺥ‪#‬‬
‫و‪1‬ء واﺱ‪  -‬ي ‪) 01‬ﻡء ‪ +‬ﺝ ‪ -X . (F‬ا  ‪ $E‬ﺱ ‬
‫ا ‪F‬ﺥ& )‪ (hotte‬ﺙ[ ‪F S 5‬ر ً  اﺱ‪ Y‬ﺱﺡ ‪ $E ،‬ا ‪n /‬‬
‫آ ر ا‪# 3‬‬ ‫‪ 7,85 g‬ﻡ‪ A‬آ ر ا‪ # 3‬ﻡ‪ -‬ا ّج ا ‪F&1 . 5‬ﻡ !ب‬
‫ورق ا ـ ‪ pH‬ﻡ‪ E A‬ه ا ‪. ّ ، n /‬‬
‫‪ F&1‬اء ا  ل ا  ‪ #1*) $W‬ﺵ ارة( ا ‪Q‬ي ‪F‬وم‬
‫‪ Z‬ا ‪ 3‬ا‪ S 5 ، $‬ﻡ ى ا ‪ $E n /‬آ‪r‬س ‪ a‬ﻡء رد ‪J&E ،‬ﺡ‪c‬‬
‫ا‪ 3‬ل‬
‫‪  *H‬ع آ  ‪ X1 $W‬ي ‪ a‬را‪ W‬ﻡﺙ ا‪E W‬آ ا  ز و ‪ L‬‬
‫ﻡ}‬ ‫إﺱ‬ ‫‪¦ #:‬ﻡاج ﻡ‪ -‬ا ء ‪ .‬ا‪31 – !"#‬‬
‫)ﻡء ‪ +‬ﺝ ‪(F‬‬ ‫ﻡء رد )إﺱ ‪ +‬ﺡ‪(Z‬‬ ‫‪ #+E F‬ا آ‪ S‬ا ‪ X‬ي ا &} ! ‪ q‬آ‪F a‬ه !رب ‪. 8,8 g‬‬
‫ا  ل ا  ‪ $W‬ا دث &‪Q‬ج  *‪ #1‬ذي ا د ‪:‬‬
‫ا‪31 – !"#‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪+ C2 H5‬‬ ‫‪OH = CH3‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪HCl‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪C2H5‬‬
‫آ ر ا‪# 3‬‬ ‫ا‪ 3‬ل‬ ‫إﺱ إ‪ 3‬ات ا‪# 3‬‬ ‫ﺡ‪ Z‬آ ر ا  ‪F‬روﺝ ‪A‬‬

‫ا ‪R‬ز ا &‪ # UY‬ورق ا ـ ‪  pH‬ن   ن ا?ﺡ ﻡ ‪F‬ل ‪ 01‬أ‪L a‬ز آ ر ا  ‪F‬روﺝ ‪ . HCl A‬ا & ع ا  ‪ $W‬ا ‪ X‬ي‬
‫ا &} ه إﺱ أ‪ #:‬آ‪ E3‬ﻡ‪ A‬ا ء و @ ج ﻡ‪) a‬ز‪ $‬ا ! ام( و ‪ a‬را‪E W‬آ ا  ز ه إﺱ إ‪ 3‬ات ا‪. # 3‬‬
‫ا *‪ #1‬ا دث ﺵ ارة ‪ SY‬ا ‪ F/‬و &‪L a&1 UY‬ز ﺡﻡ‪ $X‬ﺥ‪ Y‬ﻡ ‪ $1F5‬إﺝاء ا *‪ o #1‬ﺱ! ﻡ‪F‬ﺥ& و ه‬
‫&‪Q‬ج  ل آ  ‪ $W‬ﺱ‪ -‬و م )أﺱة ﻡ ( ‪.‬‬
‫ﻡدود ا  ل ‪:‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ñ,òó‬‬ ‫‪ð,Z‬‬
‫= )آ ر ا?ﺱ ‪n0 (#‬‬ ‫ ‪ &F‬ﻡ‪ A‬ﻡ‪ Y‬ت ا  ا ‪ !5‬و ‪) = = 0,1 mol : W‬آ ل( ‪ n0‬؛ ‪= 0,1 mol‬‬
‫‪ñò,ó‬‬ ‫‪ðZ‬‬
‫‪ò,ò‬‬
‫‪) = = 0,1 mol‬إﺱ( ‪) = 100 % ⇐ nf‬ا?ﺱة(‪r‬‬
‫‪òò‬‬
‫‪ D‬ا  ل م و ﺱ‪. -‬‬
‫  ‪:‬‬ ‫‬
‫‪ A‬اﺱ‪4‬ل أ‪ A-‬ا‪!4t‬ت ا‪) "‹
K‬آ‪7‬ر ا‪Z‬ﺱ" أو أ ‪A"O‬ری‪ A‬ا‪A (K‬ل ا‪ K‬ا‹ي ا‪U‬آ "‪ 7‬ی‪U‬ن ‪K6‬ل‬
‫ا‪Z‬ﺱ‪4‬ة ‪ ، ً
6‬ﺱیً و ‪ًG‬ا ‪K7‬ارة ‪.‬‬

‫‪40‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫ﻡد@ت ا *‪: #1‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪C‬‬ ‫’‪+ R‬‬ ‫= ‪OH‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪HCl‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪O‬‬ ‫’‪R‬‬
‫آ ر ا?ﺱ ‪#‬‬ ‫آ ل‬ ‫إﺱ أ  ات ا? ‪#‬‬ ‫ﺡ‪ Z‬آ ر ا  ‪F‬روﺝ ‪A‬‬

‫‪O‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫’‪O + R‬‬ ‫= ‪OH‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪O‬‬ ‫’‪R‬‬ ‫‪OH‬‬
‫‪O‬‬
‫‪ J‬ﻡء ا ‪Z‬‬ ‫آ ل‬ ‫إﺱ أ  ات ا? ‪#‬‬ ‫ﺡ‪ Z‬آ آ‪$ 5‬‬
‫ ﺡ‪Q‬ف أﺡ‪ F‬ا & ا} ‪:‬‬

!"س ‪-‬اري‬
‫‪ J‬و ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬ﻡ&‪ -‬ﺡ‪F‬وث *‪ #1‬إﻡه اﺱ‬ ‫ ‪ #‬ا?ﺱة ﻡ ﻡ‪ً 3‬‬
‫‪O‬ز
‪ّ0‬د‬ ‫ا آ‪ S q‬ﺡ‪Q‬ف )ﺱ‪ (S‬ا ء ا ‪ # n‬أو اﺱ ا ‪. # n‬‬
‫ﺡ‪Q‬ف ا ء ا ‪: # n‬‬ ‫‪-‬‬
‫ ‪ A‬ﺡ‪Q‬ف ا ء ا ‪F # n‬ر ً ﺱل وﺱ‪ #W‬ا !‪  Y‬ا ‪G‬ﺹ ‬
‫أو ﺱل ﻡدة ﻡﺹ )ﺵه ( ء ‪ 4!E‬آ‪ Z‬ا ‪ o/‬ا آ ‪.‬‬

ء رد‬ ‫ﺡ‪Q‬ف اﺱ ا ‪: # n‬‬ ‫‪-‬‬

ّ‪>N‬‬ ‫
ء ‪ 6J‬د‬ ‫إذا آ‪ o‬درﺝ ‪ L‬ن اﺱ ه‪ $‬ا?ﺹ‪ R‬ﻡ‪ A  A‬درﺝت ‪ L‬ن‬
‫دوارق‬ ‫ا‪"@!4‬‬ ‫ا? اع ا  ‪ W‬ا?ﺥى )ا ‪ ، Z‬ا  ل و ا ء(  ‪ A‬ﺡ‪aEQ‬‬
‫‪ -‬ا"‪ 2‬ی‰‬ ‫
ء‬ ‫ﻡ‪ A‬ا ﺱ‪ 4‬ا *‪ »  $1‬ا !‪  Y‬ا أ « ‪ .‬ا‪32 – !"#‬‬
‫‪ +‬ا"‪ 2‬ل‬ ‫‪A"7 +‬‬
‫ﻡ‪3‬ل ‪:‬‬
‫‪ !7-‬رﺹﺹ"‬ ‫‪ $E‬ﺡ ﻡ ‪ 3‬ات ا  ‪ agE # 3‬ا آ‪ S‬ا?آ‪ًY 3‬ا )‪(θ = 31,5 °C‬‬
‫ﻡ‪ A  A‬ﻡآ‪/‬ت ‪ :‬ﺡ‪ Z‬ا  ‪ ، (θ = 100,7 °C) T 3‬ا ء‬

"‪ 2‬ات‬
‫ا"‪"2‬‬ ‫)‪ (θ = 100 °C‬و ا  ‪ 3‬ل )‪. (θ = 65 °C‬‬
‫  ‪ A  $‬ﺱ‪ a/‬ﻡ‪ A‬ا ﺱ‪ 4‬ا *‪F  Y!  $1‬ر ً ‪ E ،‬ن‬
‫ا‪ K‬ا‪ŒO‬‬ ‫ ل ا?ﺱة ﻡً و ا ‪Q‬ي &‪Q‬ج  *‪ #1‬ا ‪Q‬ي ﻡد ‪: a‬‬
‫)‪(pierre ponce‬‬
‫‪H – COOH + CH3 – OH → H – COO – CH3 + H2O‬‬
‫‪ 100,7 °C‬د‪.‬ا‪"7b‬ن ‪ /‬ا‹‪ ;b‬ا‪
,‬ا‪32 – !"#‬‬ ‫‪65 °C‬‬ ‫‪31,5 °C‬‬ ‫‪100 °C‬‬
‫ ‪ A‬آ‪ T Q‬إ‪ E.‬ﻡ ل أﺱﺱ‪ : $‬ي و ﻡآ )ﻡ ل ا ‪ +‬دا أو ا ‪ /‬س(  ﺱ‪ 4‬ا *‪ #1* E $1‬ﻡ‪ -‬اﺱ ا &} ﺥﺹ ﻡ‪-‬‬
‫اﺱات ا ‪F‬ﺱ )ﺙ‪J‬ﺙ ت ا ‪ : F 5 R‬ا ‪ n‬م و ا  ت( ‪  E‬ل ه‪Q‬ا ا?ﺥ  إ ‪ » 0‬ﺹ ن « )آ آ‪J 5‬ت ا ‪ +‬د م أو‬
‫آ آ‪J 5‬ت ا ‪ /‬ﺱ م( و‪ #1* ً!E‬ذي ا د ‪:‬‬
‫‪R – COO – R’ + (Na + HO ) = (R – COO- + Na+) + R’ – OH‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬

‫إﺱ‪
) 4‬دة دﺱ(‬ ‫ا‪W‬دا ا‪U‬وي‬ ‫آآ "‪.‬ت ا‪W‬دیم )ا‪W‬ن(‬ ‫آ‪K‬ل‬

‫‪R – COO – R’ + (K+ + HO-) = (R – COO- + K+) + R’ – OH‬‬


‫إﺱ‪
) 4‬دة دﺱ(‬ ‫ا‪60‬س ا‪U‬وي‬ ‫آآ "‪.‬ت ا‪60‬ﺱ"م )ا‪W‬ن(‬ ‫آ‪K‬ل‬

‫‪ (3‬أه" ا‪Z‬ﺱ‪4‬ات ‪ J‬ا‪"K‬ة ا"


" ‪:‬‬
‫ اﺱ‪+‬ل ا ‪ +‬ن ‪:‬‬
‫‪)   $E -X‬دورق آوي( آ ﻡ‪ A‬ز‪ o‬ا  ن و ‪ -X‬ﻡ‪ $‬ات‬
‫ﻡ‪ A‬ﻡ ل ا ‪ +‬دا ا آ ‪ -X 4 G  X ،‬ﻡ‪ $‬ات ﻡ‪ A‬ا‪ 3‬ل‬
‫و ‪ :‬ص ﻡ‪ A‬ا  ا ® )ﺡ ا ‪ّF‬ان ‪  . (pierre ponce :‬ﺹ‪#‬‬
‫ا ‪  /‬إ ‪ 0‬ﻡ ‪ 3‬ه ا‪ $W‬ﺙ[ ‪ AG5‬ا ‪F  /‬ة ر‪ -‬ﺱ‪ Y!  ً/! 1‬‬
‫ا ‪ S 5 . (reflux) F‬ا ‪ $E 4 G‬أر & ﻡ  ي ‪ 01‬ﻡ ل ﻡآ‬
‫  ر ا ‪ +‬د م )‪J ، (relargage‬ﺡ‪ # n c‬ا ‪ +‬ن ‪ .‬ا‪33 – !"#‬‬
‫‪ /‬ز‪ o‬ا  ن ﻡ‪ A‬ا  اد ا ‪F‬ﺱ ا &‪  E /‬ي ‪ 01‬إﺱ ده&‪$‬‬
‫ا‪33 – !"#‬‬ ‫ف ‪J3‬ﺙ‪ $‬ا ‪ F 5 R‬و ه‪Q‬ا اﺱ &} ‪ A1‬ا ‪ 5 R‬ول )ﻡ‪F‬د آ ‪ $‬ﺙ‪J‬ﺙ‪($‬‬
‫و أﺡ‪ F‬ا?ﺡض ا ‪F‬ﺱ )ﺡ‪ Z‬ا ‪ ، o‬ﺡ‪ Z‬ا ‪F‬ة ‪ ،‬ﺡ‪ Z‬ا &‪( ... ، #G‬‬

‫‪41‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
2008 
: (‫ ن‬+ ‫ل ا‬+‫ )اﺱ‬A/+ ‫ ا‬#1* ‫ﻡد‬
R COO CH2 CH2 OH
+
R COO CH + 3(Na+ + HO-) = 3(Na + R COO-) + CH OH
‫ دا‬+ ‫ﻡ ل ا‬ ‫ د م‬+ ‫ت ا‬J 5‫آ آ‬
R COO CH2 ( ‫ ن‬+ ‫) ا‬ CH2 OH
F 5 R ‫ ا‬$‫ﺙ‬J‫ﺙ‬ (‫ –  ل‬3،2،1 – ‫ ول )ون‬5 R ‫ا‬

$‫ﺙ‬J‫ )ﺙ‬$&‫ه‬F ‫  اﺱ ا‬X $E #‫ﺥ‬F $ ‫ﺱ ( ا‬F ‫ه& )ا‬F ‫  ا?ﺡض ا‬/Y U }& ‫ ن ا‬+ ‫~ ا‬W+‫ إن ﺥ‬: %‫ﺡ‬J‫ ﻡ‬
. a +‫ اﺱ‬F&1 ‫ ن‬+ EX ‫ ا?دو ا‬Z ‫ات أو‬Y ‫   ت و ا‬T Q‫( و آ‬F 5 R ‫ا‬
: ‫ د‬: ‫ ا‬
~W+‫ ﺥ‬a ‫ رات ?ن‬5 ‫ د‬: ‫( آ‬Colza) ‫ت ا ا‬/ o‫ ز‬$E F‫ اﺱل اﺱ ا  اﺝ‬$E  * ‫ ا‬0 ‫ ﺡ ً إ‬1&+ ‫ ا‬a
. o/ ‫ ا‬01 aW‫م اﺡ ا‬F ً‫  ﺙ‬#:‫ أ‬a E. ‫ د ا زوت‬: ‫ﻡﺙ‬

: 
 ‫"!ت‬0@6

« $‫رﺱ‬F ‫ ا ب ا‬A‫ ﻡ‬428 : ‫ ص‬، 1 – ‫ ﻡ ل‬A » "‫!ﺉ‬74‫ت ا‬IK4‫ ا‬1 h"0@6 

a‫ ﺡ‬II ‫ت ا &س‬/‫ ﻡ ل آ‬$E ‫ رة‬R‫ ا &س ﻡ‬A‫ ﺹ*  ﻡ‬A‫ ﻡ‬# n ‫ي‬Q ‫ و ا‬Cu/Cu2+∥Ag+/Ag : ‫ ا  د ذي ا ﻡ‬/
y ‫ ﺡ‬100 mL a‫ ﺡ‬X* ‫ ات ا‬A‫ ﻡ ل ﻡ‬$E ‫ رة‬R‫ ﻡ‬X* ‫ ا‬A‫ و ﺹ*  ﻡ‬nCu§ o 0,20 mol. L¯ y ‫ ﺡ‬100 mL
. ‫ ﺱ م‬/ ‫  ل آ ر ا‬#/‫ ﻡ‬b ‫ ورق ﺵ‬A1 ‫رة‬/1 $‫ ﻡ‬5‫ ﺝ‬A‫ و ﻡ‬nAg § o 0,20 mol. L¯
. ‫ ا  د‬# Rn $E ‫ن‬J‫ﺥ‬F A  ‫ ا‬ox/réd A  W&3 ‫ّد ا‬F‫ ﺡ‬.1
. ‫ ا  د‬$E ‫ث‬F ‫ي‬Q ‫ ا‬$W  ‫ج  ل ا‬Q& ‫ ا‬#1* ‫ ﺙ[ ﻡد ا‬A 5 ‫ ا‬F&1 A  *+& ‫ ا‬A  ‫ ا د‬S‫ أآ‬.2
‫ﺵ ه‬/ ‫ ا‬e@‫ ا‬$E U5 ‫ ا‬#1* UE‫ ا  ازن ا  ا‬o‫ ر ا  إذا آن ﺙ‬Y e‫ و ّر ا‬#1* $W‫ا‬F@‫ ا‬5 ‫ ا‬S5‫ أﺡ‬.3
‫ ؟‬U5 ‫ ا  ل ا‬A1 ‫ ا ! ل‬A  ‫ ﻡذا‬. K = 2,1×1015
‫ & ا  د‬$ ‫ آ ا ء ا‬S5‫ أﺡ‬، ∆t = 2 h &‫ة زﻡ‬F‫ل ﻡ‬J‫ ﺥ‬I = 0,2 A aF‫ًا ﺵ‬5‫ ً ﻡ‬W‫ إذا آن ا  د &}  رًا آ‬.4
. ‫ة‬F ‫ ا‬eQ‫ل ه‬J‫ﺥ‬
. #1* ‫م ا‬F! ‫ول‬F ‫ @ﺱ‬Ag (aq) ‫ و‬Cu (aq) ‫ ارد‬n A W& ‫ ا‬A  ‫ ا‬A ‫ ا آ‬Aّ 1 .5
+ 2+

: K‫ا‬ 
Ag+/Ag ‫ ؛‬Cu2+/Cu : ‫ ه‬، ‫ ا  د‬# Rn $E ‫ن‬J‫ﺥ‬F ‫ ا ن‬ox/réd ‫ ن‬W&3 ‫ ا‬.1
Cu (s) = Cu2+ (aq) + 2e- : ‫ة‬F5‫* آ‬+& ‫ ا د ا‬.2
2×[ Ag+ (aq) + e- = Ag (s) ] : ‫* ¦رﺝع‬+& ‫ا د ا‬
Cu (s) + 2Ag+ (aq) = Cu2+ (aq) + 2Ag (s) : ‫ ا  د‬# Rn F&1 ‫ ا دث‬$W  ‫ج  ل ا‬Q& ‫ ا‬#1* ‫ﻡد ا‬
ÜCà/Í ßÕ
Q öc / 5 : $W‫ا‬F@‫ ا‬#1* ‫ ا‬5‫ آ‬.3
nATÍ oÕ
. #1* ‫ﺵ‬/ ‫ ا‬e@‫ ا‬$E ‫ ر‬Y  ‫ن ا‬gE Qri < K ‫ أن‬
Cu (s) + 2Ag (aq) → Cu (aq) + 2Ag (s) : ً‫ر ا  ل ﻡ‬/1‫ ا‬A  ، K >> 104 ‫ أن‬
+ 2+

Q = 0,2×2×3600 = 1 440 C : $   Q = I.∆t : ‫ & ا  د‬$ ‫ آ ا ء ا‬.4


: #1* ‫م ا‬F! ‫ول‬F‫ ﺝ‬.5
 4‫
د ا‬ Cu (s) + 2Ag+ (aq) → Cu2+ (aq) + 2Ag (s)
7‫ ا‬- ‫م‬A!4‫ا‬ n( Cu ) n( Ag+ ) n( Cu2+ ) n( Ag )
"‫اﺉ‬A4I‫ ا‬K‫ا‬ 0 n01 2×10-2 2×10-2 n02
-2 -2
"!4 I‫ ا‬K‫ا‬ x n01 – x 2×10 – 2x 2×10 + x n02 + 2x
-2 -2
"‫ﺉ‬O‫ ا‬K‫ا‬ xf n01 – xf 2×10 – 2xf 2×10 + xf n02 + 2xf
-2 +
2×10 – 2xf = 0 : $   F ‫ ا‬#1* ‫ ا‬$‫ ه‬Ag (aq) ‫ ارد‬n ‫ ا‬، ‫  ا  ل‬F&1
xf = 10-2 mol : a&‫و ﻡ‬
]!Î/ §PÙ
[Ag+]f = 0,3 mol. L¯ &  [Ag+]f = 0 : ‫ ن‬E
V

42
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ 2 h"0@6‬ا‪IK4‬ت ا! ی » ‪ A‬ﻡ ل – ‪ ، 2‬ص ‪ 429 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪ $E -X‬و‪1‬ء ا  ‪ #‬ا ‪ 100 mL $W‬ﻡ‪ A‬ﻡ ل ات ا *‪ X‬ﺡ ‪ nAg § o 0,1 mol. L¯ y‬ﻡ‪ -‬اﺱل ﻡ‪ A 5‬ﻡ‪ A‬ا ‪R‬ا‪ o E‬و‬
‫ا ‪  AQ‬ﺹ إ ‪ $/Y: 0‬ﻡ ‪  F‬ر ا ‪ $W‬ا ‪ E ، 5‬ن ﺵ‪F‬ة ا  ر ا ‪J ، I = 0,20 A $W‬ﺡ‪ c‬ﺡ &ˆ ٍ‪ Q‬ا‪JY‬ق ‪L‬ز ﺙ&‪$W‬‬
‫ا?آ‪ F&1 O2 A 5‬ا ‪ &  F+‬ﺱ‪ S‬ﻡ‪F‬ن ا *‪ F&1 X‬ا ‪. 4/‬‬
‫‪ .1‬أآ‪ S‬ا د  ‪ A‬ا &‪ F&1 A  *+‬ا ‪ A 5‬ﺙ[ اﺱ&} ﻡد ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ا  ‪ #‬ا ‪. $W‬‬
‫‪ .2‬آ[  ن آ ا ء ا ‪ F 5‬ﻡور ﻡ‪F‬ة زﻡ& ‪F:‬ره ‪ 01 15 min‬ا  ؟ و ﻡ ه !‪F‬م ا *‪Q£ #1‬اك ؟‬
‫‪/1 .3‬ر ا  ل م ‪ ،‬ه‪  #‬ن ‪ 1‬ا  ‪ #‬ا ‪ F: $W‬ا‪ o‬؟‬
‫‪-1‬‬
‫‪ .4‬أﺡ‪ S5‬آ ا *‪ X‬ا ﺱ‪ /‬و ﻡ ه ﺡ[ ‪L‬ز ‪ O2‬ا &‪ UY‬؟ ا [ ا  ‪ $‬ا ‪R‬زي ‪ $E‬ﺵوط ا  ‪. VM = 24 L.mol‬‬
‫ ا‪: K‬‬
‫‪ .1‬ا د ا &‪ *+‬آ‪F5‬ة ‪2H2O (ℓ) = 4H+ (aq) + 4e- + O2 (g) :‬‬
‫ا د ا &‪¦ *+‬رﺝع ‪4×[ Ag+ (aq) + e- = Ag (s) ] :‬‬
‫ﻡد ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ل ا  ‪2H2O (ℓ) + 4Ag+ (aq) = 4H+ (aq) + 4Ag (s) + O2 (g) : $W‬‬
‫‪ .2‬آ ا ء ا ‪Q = 0,2×15×60 = 180 C : $   Q = I.∆t : 5‬‬
‫‪F1‬د ا@ وت ا  ‪ F&1‬ﺡ‪F‬وث ا *‪ #1‬ﻡة واﺡ‪F‬ة ‪. z = 4 :‬‬
‫!‪ò‬‬ ‫‪Q‬‬
‫=‪x‬‬ ‫= ‪ x‬أي ‪ 0,5 ] 10¯@ mol :‬‬ ‫ﺡ ‪ y‬أن ‪gE Q = z . x . F :‬ن‬
‫!!‪ð]ûZó‬‬ ‫‪ù.F‬‬
‫ﺝ‪F‬ول !‪F‬م ا *‪: #1‬‬

د ا‪ 4‬‬ ‫)‪2H2O (ℓ‬‬ ‫= )‪+ 4Ag+ (aq‬‬ ‫)‪4H+ (aq‬‬ ‫‪+‬‬ ‫)‪4Ag (s‬‬ ‫‪+‬‬ ‫)‪O2 (g‬‬
‫‪ -‬ا‪7‬‬ ‫) ‪n( H2O‬‬ ‫) ‪n( Ag+‬‬ ‫) ‪n( H+‬‬ ‫) ‪n( Ag‬‬ ‫) ‪n( O2‬‬
‫ا‪ K‬ا‪A4I‬اﺉ"‬ ‫دة‬ ‫‪10-2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫ا‪ K‬ا‪"!4 I‬‬ ‫دة‬ ‫‪10-2 – 4x‬‬ ‫‪4x‬‬ ‫‪4x‬‬ ‫‪x‬‬
‫ا‪ K‬ا‪O‬ﺉ"‬ ‫دة‬ ‫‪10-2 – 4xf‬‬ ‫‪4xf‬‬ ‫‪4xf‬‬ ‫‪xf‬‬
‫&‪ $‬ا  ل إذا  ‪) o‬اﺥ*‪ (o‬آ‪ #‬ا ‪ n‬ارد )‪ Ag+ (aq‬أي ‪xf = 2,5×10-3 mol ⇐ 10-2 – 4xf = 0‬‬
‫‪ .3‬ا  ل م ‪ ،‬ذ ‪ $& T‬أن ‪xmax = xf = 2,5×10-3 mol :‬‬
‫‪-3‬‬
‫ أ‪ F a‬ﻡور ‪ 15 min‬ﻡ‪F! A‬م ‪ 1‬ا  ‪ #‬آن ‪ x < xf $   ، x = 0,5×10 mol‬أي أن ا  ل [ &‪. F a‬‬
‫‪ .4‬آ ﻡدة ا *‪ X‬ا ﺱ‪ : Ag (s) /‬ﻡ‪ A‬ا ‪F‬ول ‪nAg+ = 4x = 4×0,5×10-3 = 2,0×10-3 mol : &F ،‬‬
‫  ‪ $‬آ راﺱ‪ S‬ا *‪ X‬ا ‪ 01 # n‬ا ‪mAg = nAg+ . MAg = 2×10-3×108 = 0,216 g = 216 mg : 4/‬‬
‫ !‪ ، #‬ﺡ[ ‪ O2‬ا &‪ UY‬ه ‪VO/ n. VM . VM 0,5 ] 10¯@ ] 24 12 ] 10¯@ L 12 mL :‬‬
‫‪
3 h"0@6‬ا?‪K6 0‬ل آ""ﺉ » ‪ A‬ﻡ ل – ‪ ، 3‬ص ‪ 430 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪   X F‬ع آ  ‪ X1 $W‬ي ‪ E‬و ه ﻡ ‪ 3‬ات ا‪. # 3‬‬
‫‪ .1‬ﻡ ه‪ $‬ا | * ا  ‪ W‬ـ ‪ E‬؟ و ﻡ ه‪ $‬ا? اع ا  ‪ W‬ا ‪ S $‬اﺱ  ؟‬
‫‪ $E -X .2‬ﺡ ﺝ ﻡ&ﺱ‪ 0,3 mol /‬ﻡ‪ A‬ﺡ‪ A Z‬و ‪ 0,3 mol‬ﻡ‪ A‬آ ل ‪Y:  X ، B‬ات ﻡ‪ A‬ﺡ‪ Z‬ا ‪ o/‬ا آ ‪F5 ،‬‬
‫ا  ﺝ ‪ ،‬ﺙ[ ‪ $E X‬ﺡم ﻡ‪ $W‬ﺡ ‪ y‬درﺝ ا ارة ‪. 50°C‬‬
‫‪ -‬ﻡ ا ‪F‬ف ﻡ‪ A‬إ‪Y: E.‬ات ﻡ‪ A‬ﺡ‪ Z‬ا ‪ o/‬و و‪ -.‬ا  ﺝ ‪ $E‬ﺡم ﻡ‪ $W‬؟‬
‫‪ -‬أآ‪ S‬ﻡد ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ل ا  ‪. $W‬‬
‫‪ Aّ 1 -‬ﺙ‪ o‬ا  ازن ا  ا‪Q UE‬ا ا *‪. #1‬‬
‫‪  X .3‬إ ‪ 0‬ا } ا ‪ U5‬و ه ‪ $E‬ﺡ  ازن ‪ 0,1 mol ،‬ﻡ‪ A‬ا ‪ $E -: َ . A Z‬أي ا‪ Y e‬ر ا  و اﺱ&} آ ا دة‬
‫ ¦ﺱ ‪ F&1‬ﺡ‪F‬وث ا  ازن ا ‪. FF‬‬
‫‪ U! .4‬ا‪s‬ن ﻡً  ن ﻡ‪ 1 mol A‬ﺡ‪ 1 mol ، Z‬آ ل ‪ 3 mol ،‬إﺱ و ‪ 2 mol‬ﻡء ‪ $E .‬أي ا‪ Y e‬ر ا  ا  ‪ W‬؟‬
‫اﺱ&} ا آ ‪ S‬ا  ‪  F&1 } $‬غ ﺡ ا  ازن ‪.‬‬

‫ ا‪: K‬‬
‫‪ .1‬ﻡ ‪ 3‬ات ا  ‪ » # 3‬إﺱ « ‪ a 1 #+‬ﻡ‪ A‬ﻡ*‪ 1‬ﺡ‪ Z‬ا  ‪ A T 3‬و ﻡ‪ A‬ا‪ 3‬ل ‪. B‬‬
‫‪ .2‬ﺡ‪ Z‬ا ‪ o/‬ا آ و ا ارة ‪1‬ﻡ‪J‬ن ﺡآ ن ‪15‬ن ا  ‪ A‬ا آ‪) A 5‬أﺱة – إﻡه إﺱ( دون ا ‪ $E  R‬ﻡدوده‬
‫‪ -‬ﻡد ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ل ‪HCOOH + C2H5OH = H2O + HCOOC2H5 :‬‬
‫‪ A  -‬ﺙ‪ o‬ا  ازن ا  ا‪ #1* UE‬ا?ﺱة ‪:‬‬
‫ا  ل ‪ C2H5OH‬أو ‪ $‬ا ‪) = 67 % $   &+‬ا?ﺱة(‪ r‬أي ‪) = 0,67×0,3 = 0,20 mol‬ا?ﺱة(‪). r‬ﺡ‪) = n0(Z‬اﺱ(‪nf‬‬
‫آ‪  T Q‬ن ‪ $E‬ﺡ ا ‪ 4WJG‬ﻡ‪5‬و ا  @ت ‪) = 0,20 mol :‬ﻡء(‪) = nf‬اﺱ(‪nf‬‬

‫‪43‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫  ‪) = 0,3 – 0,2 = 0,1 mol : $‬ا ‪) = 0,1 mol ⇐ nf(Z‬ﺡ‪) = nf(Z‬آ ل(‪nf‬‬
‫‪-‬ﻡء‪- ]ÞÙ+‬إﺱ‪ÞÙ+‬‬ ‫‪!,]!,‬‬
‫=‪K‬‬ ‫ ‬ ‫⇐ ‪ 4‬‬
‫‪-‬آ ل‪- ]ÞÙ+‬ﺡ‪ÞÙ+Z‬‬ ‫‪!,]!,‬‬
‫‪ F .3‬إ‪ 0,1 mol E.‬ﻡ‪ A‬ا ‪ $E Z‬ﺡ ا  ازن ‪ b/+‬آ ‪ S‬ا } ‪) = 0,1 + 0,1 = 0,2 mol :‬ﺡ‪n(Z‬‬
‫ & ‪) = 0,1 mol :‬آ ل(‪ n‬؛ ‪) = 0,2 mol‬إﺱ(‪ n‬؛ ‪) = 0,2 mol‬ﻡء(‪n‬‬
‫‪-‬ﻡء‪- ]Þ+‬إﺱ‪Þ+‬‬ ‫‪!,]!,‬‬
‫= ‪Qr‬‬ ‫ ‬ ‫‪ E‬ن ‪  : T Q‬آ‪ 5‬ا *‪ F&1 #1‬إ‪ E.‬ا ‪ Z‬و ا  ‪ $E‬ﺡ  ازن ‪ 2 :‬‬
‫‪-‬آ ل‪- ]Þ+‬ﺡ‪Þ+Z‬‬ ‫‪!,]!,‬‬
‫  ‪ ، Qr < K $‬و ا  ‪  L b/+‬ﻡ از ‪ %‬إ‪ E.‬ا ‪ Y Z‬ر إ ‪ 0‬ﺡ  ازن ﺝ‪FF‬ة ‪ $E‬ا‪ es‬ا ‪/‬ﺵ *‪ #1‬أي‬
‫ *‪ #1‬ا?ﺱة ‪.‬‬
‫ ‪ y A‬ه آ ﻡدة اﺱ ا ‪ # n‬أﺙ&ء ‪ Y‬ر ا   ‪ A‬ﺡ ا  ازن ا?ول و ﺡ ا  ازن ا ‪ FF‬و ﺡ ‪ y‬أن ﺙ‪ o‬ا  ازن @‬
‫‪-‬ﻡء‪- ]Þ+‬إﺱ‪Þ+‬‬
‫=‪K‬‬ ‫‪)  R‬درﺝ ا ارة ﺙ ( ‪gE‬ن ‪ 4 :‬‬
‫ا د ‬ ‫ﻡء ‪ +‬إﺱ = آ ل ‪ +‬ﺡ‪Z‬‬ ‫‪-‬آ ل‪- ]Þ+‬ﺡ‪Þ+Z‬‬
‫‪ 0,2 – y 0,1 – y 0,2 + y 0,2 + y‬ﺡ ا  ازن‬ ‫ ﺝ ع إ ‪ 0‬ا ‪F‬ول ا ‪G‬ل !‪F‬م ا *‪ #1‬ﺝ‪gE a/‬ن ‪:‬‬
‫‪+!,§þ-]+!,§þ-‬‬
‫‪ K = +!,¯þ-]+!,¯þ- 4‬ﺡ ‪0 < y < 0,1 mol y‬‬
‫ا ‪ #‬ا ‪Q‬ي !‪ U‬ا ‪n‬ط ه ‪y = 0,027 mol‬‬
‫‪ F&1 D‬ﺡ‪ +‬ل ا  ازن ا ‪  FF‬ن آ ﻡدة اﺱ ﺙ ‪ F&1‬ا !  ‪) = 0,027 mol‬إﺱ(‪nf‬‬
‫‪ S5& .4‬آ‪ 5‬ا *‪ #1‬ا@‪F‬ا‪: $W‬‬
‫]@‬ ‫‪-‬ﻡء‪- ]Þ+‬إﺱ‪Þ+‬‬
‫= ‪Qri‬‬ ‫= ‪= 6 ⇐ Qri‬‬
‫]‬ ‫‪-‬آ ل‪- ]Þ+‬ﺡ‪Þ+Z‬‬

‫‪J‬ﺡ‪ c‬أن ‪ ⇐ Qri > K‬ا  ‪ Y‬ر @‪ e‬ا آ‪  q‬ل ا?ﺱة أي ‪  e‬ل إﻡه اﺱ ‪.‬‬
‫ ‪ y A‬ه آ ا دة ‪ $E Z‬ﺡ ا  ازن و  أن‬
‫ا د ‬ ‫آ ل ‪ +‬ﺡ‪ = Z‬ﻡء ‪ +‬إﺱ‬ ‫ﺙ‪ o‬ا  ازن @ ‪gE  R‬ن ‪:‬‬
‫‪ 3 – y 2 – y 1 + y 1 + y‬ﺡ ا  ازن‬ ‫‪+@¯þ-]+¯þ-‬‬
‫‪ K = +§þ-]+§þ- 4‬ﺡ ‪0 < y < 2 mol y‬‬
‫ا ‪ #‬ا ‪Q‬ي !‪ U‬ا ‪n‬ط ه ‪ E y = 0,0148 mol‬ن ا آ ‪ S‬ا  ‪ } $‬ا &‪ $E $W‬ﺡ ا  ازن ‪:‬‬
‫‪) = 2,852 mol‬إﺱ(‪ n‬؛ ‪) = 1,852 mol‬ﻡء(‪ n‬؛ ‪) = 1,148 mol‬ﺡ‪ n(Z‬؛ ‪) = 1,148 mol‬آ ل(‪. n‬‬
‫‪ 4 h"0@6‬ا‪K4‬ل ا‪!74‬ﺉ » ‪ ، 1 – A‬ص ‪ 432 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫أآ‪ S‬ا د@ت ا &‪ *+‬ا !  ‪ W&3‬ت ‪ MnO4-/Mn2+ :‬؛ ‪ H+/H2‬؛ ‪ I2/I-‬؛ ‪. Fe3+/Fe2+‬‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪MnO4-/Mn2+ : MnO4- + 8H+ + 5e- = Mn2+ + 4H2O‬‬
‫‪H+/H2 : 2H+ + 2e- = H2‬‬
‫‪I2/I- : I2 + 2e- = 2I-‬‬
‫‪Fe /Fe2+ : Fe3+ + e- = Fe2+‬‬
‫‪3+‬‬

‫‪ 5 h"0@6‬ا‪K4‬ل ا‪!74‬ﺉ » ‪ ، 2 – A‬ص ‪ 432 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪  X‬آ ﻡ‪ A‬ﺥا‪ H‬ا &س إ ‪ 0‬ﻡ ل ات ا *‪J&E ، X‬ﺡ‪  c‬ن ا  ل ?زرق ‪.‬‬
‫أآ‪ S‬ﻡد ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ل ‪ .‬ه‪ #‬ه‪Q‬ا ا  ل ا  ‪ $W! $W‬؟ ّر إﺝ‪. T‬‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫ ن ا  ل ?زرق د ‪ 01 #‬ﺡ‪F‬وث  ل !‪ *1) $W‬ي(  ‪ A‬ﻡ‪F‬ن ا &س و ﺵ رد ا *‪Q& X‬ج *‪ #1‬ﻡد ‪: a‬‬
‫)‪Cu (s) + 2Ag+ (aq) = Cu2+ (aq) + 2Ag (s‬‬
‫‪ 6 h"0@6‬ا‪K4‬ل ا‪!74‬ﺉ » ‪ ، 4 – A‬ص ‪ 432 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪-1‬‬
‫‪ 0,5 g -X‬ﻡ‪ A‬ا ‪ $E Zn T‬ﻡ ل ‪ Z‬آ ر ا ء آ ‪ e‬ا  ‪J . Ca = 0,2 mol.L $‬ﺡ‪ c‬أ‪ 50 mL # n a‬ﻡ‪L A‬ز ﺙ&‪$W‬‬
‫ا  ‪F‬روﺝ ‪ A‬ﻡ!ﺱً ‪ $E‬ا ‪ A Hn‬ا &‪%‬ﻡ ‪. A‬‬
‫‪ .1‬أآ‪ S‬ﻡد *‪ #1‬ا?آ‪F5‬ة و ارﺝع ا &‪Q‬ج  ل ا  ‪ $W‬ا دث ‪.‬‬
‫@ !‪F‬م ا *‪ #1‬ا  ‪ $W‬ﺙ[ ‪ Aّ 1‬ا *‪ #1‬ا ‪. F‬‬
‫‪F: .2‬م ﺝ‪F‬و ً‬

‫‪44‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪ .1‬ﻡد *‪ #1‬ا?آ‪F5‬ة ارﺝ‪ 1‬ا &‪Q‬ج  ل ا دث ‪Zn (s) + 2H+ (aq) = Zn2+ (aq) + H2 (g) :‬‬
‫‪ .2‬ﺝ‪F‬ول ا !‪F‬م *‪: #1‬‬
‫ا د ‬ ‫‪Zn (s) +‬‬ ‫)‪2H+ (aq‬‬ ‫)‪= Zn2+ (aq) + H2 (g‬‬
‫‪ 7,7×10-3‬ا  ا@‪F‬ا‪ W‬‬ ‫‪n0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪ 5,48×10-3 n0 – 4,46×10-3 2,23×10-3 2,23×10-3‬ا  ا &‪ W‬‬
‫‪  F&1‬ا  ل ‪xf = 2,23×10-3 mol :‬‬
‫  ‪ ، xf < nZn = 7,7×10-3 mol : $‬ﻡ &‪ $‬أن ا *‪ #1‬ا ‪ F‬ه )‪H+ (aq‬‬
‫‪ D‬آ ﻡدة ا ‪ T‬ا ‪) = 5,48×10-3 mol : $!/‬ﻡ‪nZn($!/‬‬
‫و ﻡ&‪ a‬آ ‪ Zn‬ا ‪) .MZn = 5,48×10-3×65 = 0,356 g : !/‬ﻡ‪mZn = nZn($!/‬‬
‫‪ 7 h"0@6‬ا‪K4‬ل ا‪!74‬ﺉ » ‪ ، 6 – A‬ص ‪ 432 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬

‫!‪ U‬ا  د ‪ y  Zn/Zn2+∥Pb2+/Pb‬ﺡ[ آ‪ #‬ﻡ ل ‪ V = 50 mL‬و ‪. [Zn2+]0 = [Pb2+]0 = 0,1 mol.L-1‬‬


‫‪ .1‬أآ‪ S‬ﻡد ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ل ا  ‪ $W‬ا دث ‪ $E‬ا  د ‪ F&1‬اﺵ‪. a R‬‬
‫@ !‪F‬م ا *‪ . #1‬ﻡ ه ا *‪ #1‬ا ‪ F‬؟‬
‫‪F: .2‬م ﺝ‪F‬و ً‬
‫‪20‬‬
‫إن ﺙ‪ o‬ا  ازن ا  ا‪ #1* UE‬ا ‪ $E U5‬ا@‪ e‬ا ‪/‬ﺵ ه ‪K = 4,6×10 :‬‬
‫‪ .3‬ﻡذا  ‪ A‬ا ! ل ‪ A1‬ا  ل ا دث ‪ $E‬ا  د ؟ و ﻡذا  ‪ A‬ا ! ل ‪ A1‬ا !‪F‬م ا &‪ #1* $W‬؟‬
‫‪ .4‬ﻡ ه‪ $‬آ ا ء ا?‪ %1‬ا ‪F  $‬ه ا  د ؟‬
‫‪-2‬‬
‫‪ .5‬ﻡ ه‪ $‬ا ‪F‬ة ا ﻡ& ا ‪ A  $‬أن ‪  E #Rn‬ا  د إذا آ‪ o‬ﺵ‪F‬ة ا  ر ا ‪ I = 10 A $W‬؟‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪ .1‬ﻡد ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ل ا دث ‪ # Rn F&1‬ا  د ‪Zn (s) + Pb2+ (aq) = Zn2+ (aq) + Pb (s) :‬‬
‫‪ .2‬ﺝ‪F‬ول ا !‪F‬م *‪: #1‬‬
‫ا د ‬ ‫)‪Zn (s‬‬ ‫‪+‬‬ ‫= )‪Pb2+ (aq‬‬ ‫)‪Zn2+ (aq‬‬ ‫‪+‬‬ ‫)‪Pb (s‬‬
‫ا  ا@‪F‬ا‪ W‬‬ ‫‪5×10-3‬‬ ‫‪5×10-3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫ا  ا &‪ W‬‬ ‫‪5×10-3 – xf‬‬ ‫‪5×10-3 – xf‬‬ ‫‪xf‬‬ ‫‪xf‬‬
‫ا  ‪ $E‬ا ‪n‬وط ا ‪ 5‬آ ﻡ ‪ $& ،‬ذ ‪  @ T‬ﺝ‪ F‬ﻡ*‪ #1‬ﻡ‪ F‬أي ‪xf = xmax = 5×10-3 mol :‬‬
‫‪ .3‬ﺙ‪ o‬ا  ازن ‪ A  T Q ، K >> 104‬ا‪/1‬ر ا  ل ا دث ﻡً و ﻡ&‪xf = xmax = 5×10-3 mol : a‬‬
‫‪F1 .4‬د ا@ وت ا  ‪ F&1‬ﺡ‪F‬وث ا *‪ #1‬ﻡة واﺡ‪F‬ة ‪z = 2 :‬‬
‫ﺡ ‪ y‬أن ‪gE xmax = 5×10-3 mol :‬ن ‪Qmax = z . xmax . F :‬‬
‫و ﻡ&‪Qmax = 2×5×10-3×96500 = 965 C : a‬‬
‫‪ Qmax = I.∆tmax : &F .5‬؛ ‪I = 10-2 A‬‬
‫‪ûZó‬‬ ‫‪Q‬‬
‫⇐ ‪∆tmax = Î/ 96500 s 26 h , 48 min , 20 s ⇐ ∆tmax = ëìí‬‬
‫!‬ ‫‪I‬‬

‫‪ 8 h"0@6‬ا‪K4‬ل ا! ي » ‪ ، 8 – A‬ص ‪ 433 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫!‪ F&1 ، U‬درﺝ ﺡارة ‪ ، 25 °C‬ا  ‪ #‬ا ‪  $W‬ل  د ا  ‪F‬روﺝ ‪ ( H+ (aq) + I- (aq) ) A‬ﺱل ﻡ‪  L A 5‬ﻡ*‪ A 1‬ﻡ‪A‬‬
‫ا ‪ . A J/‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬ذ ‪ #5 ، T‬ﺡً ‪ V = 500 mL‬ﻡ‪ A‬ا  ل آ ‪ e‬ا  ‪J . C = 0,1 mol.L-1 $‬ﺡ‪ | c‬ر  ع آ  ‪a $W‬‬
‫! ‪ F&1 $‬ا ‪ F+‬و ا‪JY‬ق ‪L‬ز ‪ F&1‬ا ‪. 4/‬‬
‫‪ .1‬آ   ‪ A‬ا ف ‪ 01‬ا & ع ا  ‪ $W‬ا ‪Q‬ي | ‪ F&1‬ا ‪ F+‬و ‪ A1‬ا ‪R‬ز ا ‪Q‬ي ا‪ F&1 UY‬ا ‪ 4/‬؟‬
‫‪ .2‬أآ‪ S‬ا د  ‪ A‬ا &‪ F&1 A  *+‬ا ‪ ، A 5‬ﺙ[ ﻡد ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ل ا  ‪ $W‬ا دث ‪ $E‬ا ‪1‬ء ‪.‬‬
‫‪ pH Aّ 1 .3‬ا  ل ا@‪F‬ا‪. $W‬‬
‫‪ ً1 .4‬أن ا  داﻡ‪ ∆t = 45 min o‬و ﺵ‪F‬ة ا  ر ا ‪ $W‬ا ‪Q‬ي ‪ a.E‬ا  ‪ . I = 0,5 A F‬أﺡ‪ S5‬آ ا ء ا ‪ $‬أ‬
‫ا  ‪. F‬‬
‫@ !‪F‬م ا *‪ #1‬ﺙ[ اﺱ&} آ ا دة ‪ nHÍ+}-‬ا ‪. !/‬‬‫‪F: .5‬م ﺝ‪F‬و ً‬
‫‪ pH Aّ 1 .6‬ا  ل ‪ $E‬ا  ا &‪. W‬‬

‫‪45‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫  ‪ A1 n‬ا & ع ا  ‪ $W‬ا ‪Q‬ي | ‪ F&1‬ا ‪) F+‬ﻡء ا د ‪ I2‬ذي ا  ن ا ‪ #5 ($ !/‬ﺹŒ ا &‪n‬ء ‪ ،‬أﻡ ا ‪R‬ز ا &‪F&1 UY‬‬ ‫‪.1‬‬
‫ا ‪L) 4/‬ز ﺙ&‪ $W‬ا  ‪F‬روﺝ ‪ S #n agE (H2 A‬أزرق ﺥ‪ oE‬ﻡ‪ -‬ﺡ‪F‬وث ‪. :E‬‬
‫ا د ا &‪ *+‬آ‪F5‬ة  ار ا ‪2I- (aq) = I2 (aq) + 2e- : F+‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ا د ا &‪¦ *+‬رﺝع  ار ا ‪2H+ (aq) + 2e- = H2 (g) : 4/‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬
‫ﻡد ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ل ا  ‪ $W‬ا دث ‪ $E‬ا ‪1‬ء ‪2I (aq) + 2H (aq) = I2 (aq) + H2 (g) :‬‬
‫ ‪ [H3O+]0 = C = 10-1 mol/L : &F‬و ﻡ&‪pH0 = – log[H3O+] = 1 : a‬‬ ‫‪.3‬‬
‫آ ا ء ا & ﻡ‪H A‬ف ا  ‪Q = 0,5×45×60 = 1 350 C : $   Q = I.∆t : F‬‬ ‫‪.4‬‬
‫ﺝ‪F‬ول ا !‪F‬م *‪: #1‬‬ ‫‪.5‬‬
‫ا د ‬ ‫)‪2I- (aq‬‬ ‫‪+‬‬ ‫)‪2H+ (aq‬‬ ‫=‬ ‫)‪I2 (aq‬‬ ‫‪+‬‬ ‫)‪H2 (g‬‬
‫‪-2‬‬
‫ا  ا@‪F‬ا‪ W‬‬ ‫‪5×10‬‬ ‫‪5×10-2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫ا  ا &‪ W‬‬ ‫‪5×10-2 – xf‬‬ ‫‪5×10-2 – xf‬‬ ‫‪xf‬‬ ‫‪xf‬‬
‫‪  F&1‬ا  ‪F1 :‬د ا@ وت ا  ‪ F&1‬ﺡ‪F‬وث ا *‪ #1‬ﻡة واﺡ‪F‬ة ه ‪z = 2‬‬
‫‪Q‬‬ ‫!‪ @ó‬‬
‫ = ‪xf‬‬ ‫  ‪ 7 ] 10¯@ mol ⇐ Q = z.xf.F = 2xf.F : $‬‬
‫‪F‬‬ ‫!!‪]ûZó‬‬
‫‪nHÍ+}-‬‬ ‫و ﻡ&‪ a‬آ ﻡدة ا ‪ n‬ارد ‪ H+‬ا ‪@) !/‬ﺡ‪ c‬ا ‪F‬ول( ‪ 5 ] 10¯  7 ] 10¯@ 4,3 ] 10¯ mol :‬‬
‫‪ .6‬ﺡ[ ا  ل ‪ V = 0,5 L :‬و ‪  F&1‬ا  ‪nHÑOÍ 4,3 ] 10¯ mol : &F‬‬
‫ ‪ÞH OÍ‬‬
‫ ‪nH@ O§ o‬‬ ‫‪Ñ‬‬
‫⇐ ‪ 8,6 ] 10¯ mol/L‬‬
‫‪V‬‬
‫‪pH = – log[H3O+] ≈ 1,1 D‬‬
‫‪ 9 h"0@6‬ا‪K4‬ل ا! ي » ‪ ، 11 – A‬ص ‪ 434 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪ F&1‬إﺝاء ا  ‪ #‬ا ‪  $W‬ل ا ‪ +‬دا ‪L UY& ،‬ز ‪ F&1 H2‬ا ‪ 4/‬و ‪L‬ز ‪ F&1 O2‬ا ‪. F+‬‬
‫‪ .1‬آ   ‪ A‬ا ‪r‬آ‪ F‬ﻡ‪  /H A‬ا ‪R‬ز‪ A‬ا &‪ A !Y‬؟‬
‫‪ .2‬أآ‪ S‬ﻡد ا *‪ #1‬ا &‪ F&1 $*+‬آ‪ #‬ﻡ‪5‬ى ﺙ[ اﺱ&} ﻡد ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ا  ‪ #‬ا ‪. $W‬‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪L .1‬ز ‪ #n H2‬ﻡ‪ -‬ﺡ‪F‬وث ‪ :E‬و ‪L‬ز ‪ 01 F15 O2‬ا@ﺵل ‪.‬‬
‫‪ .2‬ا د ا &‪ *+‬آ‪F5‬ة  ار ا ‪4HO (aq) = O2 (g) + 2H2O (aq) + 4e- : F+‬‬
‫‪-‬‬

‫ا د ا &‪¦ *+‬رﺝع  ار ا ‪F) 4/‬ﺥ‪ #‬ا ء ا ‪4H2O (ℓ) + 4e- = 4HO- (aq) + 2H2 (g) : (SQ‬‬
‫ﻡد ا *‪ #1‬ا &‪Q‬ج  ل ا  ‪ $W‬ا دث ‪ $E‬ا ‪1‬ء ‪2H2O (ℓ) = O2 (g) + 2H2 (g) :‬‬
‫ ﻡ‪J‬ﺡ‪ $E : %‬ه‪ eQ‬ا  *‪ 5‬ا  ل ا دث   ‪ #‬ا ‪ $W‬ء ا ‪ SQ‬دون ‪   R‬ﻡدة ا ‪ +‬دا ا وي ا ‪Q‬اب ‪ E‬داد‬
‫آ  ا  ل ا !‪F1‬ي ا ‪+!& #‬ن ﺡ[ ا ء ا ‪. #‬‬

‫‪ 10 h"0@6‬ا‪K4‬ل ا! ي » ‪ ، 13 – A‬ص ‪ 434 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪ SQ‬آ ر ا  ن ‪ $E‬ا ء ا !‪ 01 #+& Y‬ﻡ ل ﺵردي ‪ .‬ي ا  ‪ #‬ا ‪Q $W‬ا ا  ل ‪F‬ة ‪ 41 min‬ﺡ ‪ y‬ﺵ‪F‬ة ا  ر‬
‫ا ‪ $W‬ﺙ و ﻡ‪5‬و ‪. I = 0,04 A‬‬
‫‪ J‬آ ‪ /‬ا ‪. /‬‬
‫‪ .1‬إذا آن ا ‪5‬ن ﻡ‪ A‬ا ‪R‬ا‪ ، o E‬ﻡ‪ #3‬ﺵ ً‬
‫‪ F&1 .2‬أي ﻡ‪5‬ى ﺱ‪ S‬ا  ن ا ‪ Ti (s) $F‬؟‬
‫‪ ً1 .3‬أ‪ a‬ﺱ‪ 25 mg S‬ﻡ‪ Aّ 1 ، Ti (s) A‬ﺵ& ﺵردة ا  ن ا  ا‪ !E‬و اﺱ&} ا ‪ R +‬ا ˆ  ر ا  ن ا ‪. #5‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪G‬‬ ‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪ .1‬ا آ ‪ /‬ا ‪@ : /‬ﺡ‪ c‬ا ‪ # n‬ا !‪. #‬‬
‫‪V‬‬
‫⊕‬ ‫⊖‬ ‫‪ .2‬ﺱ‪ S‬ا  ن ا ‪ F&1 Ti (s) $F‬ا ‪ ) 4/‬ا ‪5‬ى ا ‪. ( ⊖ S 5‬‬
‫‪ .3‬ا د ا &‪¦ *+‬رﺝع ا ‪Tin+ (aq) + ne- = Ti (s) : $Y/‬‬
‫‪L‬ا‪o E‬‬ ‫‬
‫ ‪n = z = 2 ⇐ Q = I.∆t = z.x.F = n. .F : &F‬‬
‫‪M‬‬
‫أي أن ﺵ& ﺵردة ا  ن ‪ Tin+‬ه‪ +2e $‬أي ‪. Ti2+‬‬
‫ﻡ ل‬ ‫  ‪ $‬ا ‪ R +‬ا ˆ  ر ا  ن ا ‪ #5‬ه‪. TiCl2 $‬‬
‫)‪(Ti2++2Cl-‬‬

‫‪46‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪
11 h"0@6‬ا?‪K6 0‬ل آ""ﺉ » ‪ ، 16 – A‬ص ‪ 435 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪ F‬دراﺱ  ل ا?ﺱة  ‪ A‬ﺡ‪ X1 Z‬ي و آ ل ‪.‬‬
‫‪ .1‬أآ‪ S‬ﻡد ا *‪ #1‬ا  ‪ $W‬ا &‪Q‬ج  ل )ﺡ‪ Z‬ا  ‪ T 3‬و ا ‪/‬ون – ‪ – 1‬أول( ‪ .‬ﻡ ه اﺱ[ اﺱ ا &} ؟‬
‫‪ .2‬ﻡ ه‪ $‬ﺥ‪ ~W+‬ه‪Q‬ا ا  ل ؟‬
‫‪ .3‬ذا  ن ا  ل ﻡ‪F‬ودًا ؟‬
‫‪ .4‬آ   ‪ A 5 A‬ﻡدود ه‪Q‬ا ا  ل ؟‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪ .1‬ﻡد *‪ #1‬أﺱة ا ‪/‬ون – ‪ – 1‬أول ‪ Z‬ا  ‪: T 3‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪+ CH3‬‬ ‫‪CH2‬‬ ‫‪CH2‬‬ ‫‪OH = H‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪H2O‬‬
‫‪OH‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪CH2 CH2 CH3‬‬
‫ﺡ‪ Z‬ا  ‪T 3‬‬ ‫ا ‪/‬ون – ‪ – 1‬أول‬ ‫إﺱ ﻡ ‪ 3‬ات ا ‪/‬و ‪#‬‬ ‫ا ء‬
‫اﺱ[ اﺱ ا &} ‪ :‬ﻡ ‪ 3‬ات ا ‪/‬و ‪#‬‬
‫‪ .2‬ﺥ‪  ~W+‬ل ا?ﺱة ‪ :‬ﻡ‪F‬ود )‪  L‬م(  ل إﻡه اﺱ ؛ ‪ 1‬س )ﻡ ازن( ؛ ‪$Y‬ء و @ ﺡاري ‪.‬‬
‫‪  .3‬ن  ل ا?ﺱة ﻡ‪F‬ودًا  ل إﻡه اﺱ أي أن ا  ‪ £ : A‬ن و ﻡآ‪5‬ن & ن إ ‪ 0‬ﺡ  ازن آ  ‪. &  $W‬‬
‫‪ A 5 A  .4‬ﻡدود ا?ﺱة @‪JY‬ق ﻡ‪ A‬ﻡ} ا‪F‬ا‪) $W‬ﺡ‪ Z‬آ آ‪ + $ 5‬آ ل( ‪  L‬ﻡ ‪ ¬E‬ا  @ت أو ‪ S5‬أﺡ‪  F‬ا}‬
‫ا *‪) #1‬اﺱ أو ا ء( أو ﺱ‪F/‬ال ا ‪r Z‬ﺡ‪ F‬ﻡ‪ a!n‬ا ﻡ‪) X‬آ ر ا?ﺱ ‪ #‬أو ‪ J‬ﻡء ا ‪. (Z‬‬

‫‪
11 h"0@6‬ا?‪K6 0‬ل آ""ﺉ » ‪ ، 18 – A‬ص ‪ 435 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪ F‬دراﺱ ا  اﻡ‪ #‬ا ‪v $‬ﺙ ‪  01‬ل إﻡه اﺱ ‪.‬‬
‫‪ .1‬أآ‪ S‬ﻡد ا *‪ #1‬ا  ‪ $W‬ا &‪Q‬ج  ل إﻡه   ات ‪ – 2‬ﻡ ‪ # 3‬و ‪. #‬‬
‫‪ .2‬ﻡ ه اﺱ[ آ‪  #‬ع آ  ‪ } $W‬؟‬
‫‪ .3‬ﻡ ه ا ﺱ ‪ 4‬ا ‪Q‬ي  ‪ A‬اﺱ ‪ -5 a‬ا *‪ #1‬؟ ه‪ #‬ه‪Q‬ا ا ﺱ ‪ -E 4‬ﻡ‪ A‬ﻡدود ا *‪ #1‬؟‬
‫‪ .4‬ﻡ ه ا ‪R‬ض ﻡ‪ A‬اﺱل ا ء دة ؟‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪ .1‬ﻡد *‪ #1‬إﻡه   ات ‪ – 2‬ﻡ ‪ # 3‬و ‪: #‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫‪CH3‬‬
‫‪C3H7‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪H2O‬‬ ‫‪= C3H7‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪CH‬‬ ‫‪CH2‬‬ ‫‪OH‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪CH2‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪CH3‬‬ ‫‪OH‬‬ ‫‪CH3‬‬
‫ا ء‬ ‫ﺡ‪ Z‬ا ‪T  /‬‬ ‫‪ – 2‬ﻡ ‪ # 3‬ا ‪/‬ون – ‪ – 1‬أول‬
‫‪H‬‬
‫إﺱ   ات ‪ – 2‬ﻡ ‪ # 3‬ا ‪/‬و ‪#‬‬
‫‪ .2‬أﺱء ا? اع ا  ‪ W‬ا & ‪  A1‬ل اﻡه ا ‪ U5‬ه‪: $‬‬
‫‪ -‬ا ‪ Z‬ا  آ‪ : $ 5‬ﺡ‪ Z‬ا ‪) T  /‬ﺡ‪ Z‬ا ‪F‬ة( ‪.‬‬
‫‪ -‬ا  ل ‪ – 2 :‬ﻡ ‪ # 3‬ا ‪/‬ون – ‪ – 1‬أول )آ ل أو ‪. ($‬‬
‫‪ .3‬ا ﺱ ‪ 4‬ا ‪Q‬ي  ‪ A‬اﺱ ‪ #1* -5 a‬اﻡه دون ‪  R‬ﺡ‪) eF‬ﻡدود‪ (e‬ه ‪ :‬ر‪ -:‬درﺝ ﺡارة ا ﺱ‪ 4‬ا *‪ $1‬أو ا ﺱ‪ H‬‬
‫ا ﻡ‪) H+ X‬إ‪Y: -X E.‬ات ﻡ‪ A‬ﺡ‪ Z‬ا ‪ o/‬ا آ( ‪.‬‬
‫‪ .4‬ا ‪R‬ض ﻡ‪ A‬اﺱل ا ء دة ه إﺝاء  ل اﻡه } )اﺱ ‪ +‬ا ء( ‪  L‬ﻡ ‪ $E ¬E‬آ ا دة ﺡ‪  0‬ن ا *‪#1‬‬
‫ا &‪Q‬ج ‪Q‬ا ا  ل ﻡً ‪ $E‬ا & )زدة ﻡدود اﻡه ( ‪.‬‬

‫‪
12 h"0@6‬ا?‪K6 0‬ل آ""ﺉ » ‪ A‬ﺥرﺝ‪ : $‬ا‪ 3‬ل و ﺡ‪ Z‬ا‪« T 3‬‬ ‫‬
‫! م ‪  X‬ﻡ} ﻡ ‪ ¬E‬ا  @ت ﻡ‪ A‬ا‪ 3‬ل و ﺡ‪ Z‬ا‪ -X . T 3‬آ ت ﻡدة ﻡ‪5‬و ﻡ‪ A‬ا } ا ‪ 12 $E ّX‬أ‪ /‬ب ﻡ‪F5‬ودة‬
‫‪g‬ﺡ م ‪ ،‬و  ‪ $E -.‬ﺡ‪ 5 &.‬د ‪  E‬درﺝ ﺡارة ﺙ ‪ [ .‬إ‪Y: E.‬ة ﻡ‪ A‬ﺡ‪ Z‬ا ‪ o/‬ا آ ا ‪ E  $‬ا ‪ n‬ارد ‪ H3O+‬إ ‪0‬‬
‫‪ +‬ا ‪F‬د ﻡ‪ A‬ا? ‪ A  . S‬ه‪ AQ‬ا *‪ $E A 1‬آ‪ #‬أ‪ /‬ب ‪F‬ث ا *‪ #1‬ا ‪Q‬ي ﻡد ‪: a‬‬
‫‪ C2H5OH + CH3CO2H = CH3CO2C2H5 + H2O‬ﺡ ‪/1 CH3CO2C2H5 y‬رة ‪ A1‬إﺱ ‪.‬‬

‫‪47‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬

‫‪ F‬ﻡ‪F1 E‬د ا  @ت ‪ n‬ﻡ‪ A‬اﺱ ا ‪? ، # n‬ﺝ‪ #‬ذ ‪ T‬و ‪ F&1‬أزﻡ& ﻡ‪ *G‬ﻡ‪F‬دة ‪ $E‬ا ‪F‬ول ا ‪ UE‬أد‪G5 ، e‬ج ا? ‪S‬‬ ‫‪.1‬‬
‫ا اﺡ‪  F‬ا‪s‬ﺥ و ا ‪F/ [ $‬ه ﻡ‪/‬ﺵة ‪ F‬إﺥاﺝ ﻡ‪ A‬ا ‪. &.‬‬
‫)‪t (h‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪+‬‬
‫)‪F n(mol‬ون ‪H3O‬‬
‫‪0 0,12 0,23 0,33 0,37 0,39 0,41‬‬
‫ا  ‪1‬‬
‫)‪ n(mol‬ﻡ‪H3O+ -‬‬
‫‪0 0,47 0,64 0,65 0,66 0,66 0,66‬‬
‫ا  ‪2‬‬
‫ﻡ ا ‪F‬ف ﻡ‪ F/ A‬ا? ‪ S‬ﻡ‪/‬ﺵة ‪ F‬إﺥاﺝ ﻡ‪ A‬ا ‪ &.‬؟‬
‫إذا آن ‪  n na‬إ ‪ 0‬آ ﻡدة ا ‪ Z‬ا@‪F‬ا‪ $E W‬آ‪ #‬أ‪ /‬ب ‪ ،‬آ   && ‪ FF ً /‬آ ا دة ‪¦ n‬ﺱ ا ‪$E # n‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ا? ‪ S‬ا ‪  @ $‬ي ‪ 01‬ﺡ‪ Z‬ا ‪ o/‬؟‬
‫أرﺱ[ ‪ q* $E‬ا [ ا && ‪ n = f (t) A‬ا  ا‪ 1 A  A !E‬و ‪ 2‬و‪ UE‬ا ‪: [5‬‬ ‫‪.3‬‬
‫‪? 1 h‬ﺝ‪ 01 1 div #‬ﻡ ر ا * اﺹ‪. #‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪? 0,05 mol‬ﺝ‪ 01 1 div #‬ﻡ ر ا ا ‪. S‬‬ ‫‪-‬‬
‫إن ﺱ‪ 1‬ا *‪ % F&1 #1‬آ * ‪ t‬ف  ‪. v(t) = dn(t) / dt : :J‬‬ ‫‪.4‬‬
‫آ   && ‪ FF‬ﺱ‪ 1‬ا *‪ % $E v #1‬ﻡ‪ A‬ا ‪%‬ت ‪ t‬ا‪ ً:JY‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ن )‪ n = f (t‬؟‬ ‫‪-‬‬
‫?ﺝ‪ #‬آ‪ #‬ﻡ‪ A‬ا  ‪ ، A‬ﺡ‪ّF‬د   ً ‪  :‬ا ‪ 15‬ا  *‪F % F&1 #1‬ا *‪ #1‬ا?ﺱة )‪ F&1‬ا ‪(t = 0 %‬‬ ‫‪-‬‬
‫آ[ ه‪  : $‬ا ‪ 15‬ا  *‪ F&1 #1‬ا ‪ $E t = 15 h %‬ا  ‪ 2‬؟‬ ‫‪-‬‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫اﺱ ا ‪ Z‬ا  آ‪ $ 5‬ا  ل‬ ‫ا ‪F‬ف ﻡ‪ F/ A‬ا? ‪ S‬ﻡ‪/‬ﺵة ‪ F‬إﺥاﺝ ﻡ‪ A‬ا ‪ &.‬ه‬ ‫‪.1‬‬
‫‪t=0‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪0‬‬ ‫و‪ :‬ا *‪ #1‬أو ا  ا آ‪#1* $‬‬
‫‪ n – x‬ﺥ‪J‬ل ا ‪ Y‬ر‬ ‫‪n–x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫» ‪ « trempe ou blocage cinétique‬و ذ ‪ -.  T‬ا?‪ /‬ب‬
‫ا & ‬ ‫‪n – xf‬‬ ‫‪n – xf‬‬ ‫‪xf‬‬ ‫ا ‪G5‬ج ﻡ‪ A‬ا ‪ &.‬ﻡ‪/‬ﺵة ‪) $E‬ﻡء ‪ +‬ﺝ ‪ (F‬آ‪& 0&5 $‬‬
‫ا ‪ o:‬ا ‪ $E‬ة آ ا دة ‪ Z na‬ا ‪. $!/‬‬
‫ && ‪ FF ً /‬آ ا دة ‪¦ n‬ﺱ ا ‪ $E # n‬ا? ‪ S‬ا ‪  @ $‬ي ‪ 01‬ﺡ‪ Z‬ا ‪ ) o/‬ا  ‪ ( 1‬و ذ ‪ T‬ة‬ ‫‪.2‬‬
‫آ ﻡدة ا ‪ Z‬ا ‪ $!/‬ﻡ‪ #1* A‬ا?ﺱة ‪ F&1‬ا ﻡ‪ A‬ا ‪  /‬ل ا ‪ +‬دا ﺙ[ أﺥ‪ Q‬ا *ق  ‪ A‬آ ﻡدة ا ‪ Z‬ا ‪#+‬‬
‫‪  1‬و آ ﻡد‪ a‬ا@‪F‬ا‪ W‬ا ‪Q‬ي ‪ #3‬آ ا دة ‪¦ n‬ﺱ ا ‪. # n‬‬
‫ا ‪ /‬ن )‪ : n = f (t‬أ‪ %‬ا ‪ /‬ن ا !‪#‬‬ ‫‪.3‬‬
‫)‪n (mol‬‬ ‫‬ ‫‪.P‬‬
‫ا ‪ 15‬ا  *‪ #1‬ه‪v ] :   $‬‬ ‫‪.4‬‬
‫ا  ②‬ ‫‪V‬‬ ‫‪.1‬‬
‫‪0,5‬‬ ‫ه‪ eQ‬ا ‪FF A  15‬ه   ً ‪ % $E‬ﻡ‪ A‬ا ‪%‬ت ﺱ[ ا ‪[ !5‬‬
‫‪.P‬‬
‫ا س ‪ /‬ن )‪ F&1 n = f (t‬ا ‪ %‬ا ‪/‬ة و إد )ا  ‪ (#‬ﺙ[‬
‫‪.1‬‬
‫ا  ①‬ ‫ا !‪ 01 5‬ﺡ[ ا ﺱ‪ 4‬ا *‪ $1‬ا ‪Q‬ي ‪ e/‬ﺙً ﺥ‪J‬ل ا  ل ‪.‬‬
‫‪  :‬ا ‪ 15‬ا  *‪F % F&1 #1‬ا *‪ #1‬ا?ﺱة )‪ F&1‬ا ‪: (t = 0 %‬‬ ‫‪-‬‬
‫ ا  ① ‪ :‬آ ه ﻡ ‪# n  b.‬‬
‫‪0,3‬‬ ‫‪.P‬‬
‫‪0,1‬‬ ‫ ‬ ‫¯‪ 7,5 ] 10¯ mol. h‬‬
‫‪.1 +1
-‬‬
‫‪.P‬‬ ‫‪!,ó‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬
‫)‪t (h‬‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ا  ② ‪ 0,5 mol. h¯ :‬‬ ‫‬
‫‪.1 +1
-‬‬ ‫‬
‫‪dx‬‬ ‫‪0,3‬‬
‫‪dt‬‬ ‫=‬ ‫‪= 7,5 × 10-2 mol.h-1‬‬
‫)‪(t=0‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪  :‬ا ‪ 15‬ا  *‪ F&1 #1‬ا ‪ $E t = 15 h %‬ا  ‪: 2‬‬ ‫‪-‬‬
‫ا ‪ [ !5‬ا س &&‪ F&1 n = f (t) 0‬ا ‪  ، t = 15 h %‬ن أ‪ً !E‬‬
‫و ﻡ&‪ 01 ً!/Y‬ا ‪ /‬ن   ‪ $‬ﻡ ‪ a‬ﻡ‪F‬وم ﻡ &‪ $‬أن ﺱ‪ 1‬ا *‪  #1‬ن ﻡ&‪F‬ﻡ ‪ F&1‬ه‪ eQ‬ا ‪) %‬آ ‪ S‬ا } @ ‪ Y‬ر( ‪.‬‬

‫‪48‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪
13 h"0@6‬ا?‪K6 0‬ل آ""ﺉ » ‪ A‬ﺥرﺝ‪ : $‬ا?ﺱة و إﻡه اﺱ «‬ ‫‬
‫‪ $E -X .1‬ﻡ*‪ #1‬ذي درﺝ ﺡارة ﺙ ﻡ} ‪ # n‬ﻡ‪ A‬ﻡ ل واﺡ‪ F‬ﻡ‪ A‬ﺡ‪ Z‬ا ‪) #G‬ﺡ‪ Z‬ا‪ (T 3‬و ﻡ ل واﺡ‪ F‬ﻡ‪ A‬ا  ل‬
‫ا‪) $ 3‬ا‪ 3‬ل( ‪ F&1‬ا ‪ . t = 0 %‬ا *‪ #1‬ا  ‪ $W‬ا دث @‪ e‬ا ‪/‬ﺵ و ه *‪ @ #1‬ﺡاري ‪ a&1 }& ،‬ا ء و ﻡآ‪S‬‬
‫‪ X1‬ي ‪: X‬‬
‫‪r -‬ي  ع ﻡ‪ A‬ا *‪J1‬ت ا  ‪ U W‬ا?ﻡ ؟‬
‫‪ -‬أآ‪ S‬ا د اﺝ *‪. #1‬‬
‫‪ -‬أ‪ 41‬اﺱ[ ا آ‪ S‬ا ‪ X‬ي ‪ . X‬أﺡ‪ S5‬آ‪ a‬ا  ا ˆ ‪.‬‬
‫‬
‫ ‪ #‬ﻡ& ‪ /5‬إ ‪ 0‬ا [ ا ‪  $‬ﺱ‪4‬‬ ‫‪R .2‬ض ﻡ ا ‪ Y‬ر ا  ‪r ،  $W‬ﺥ‪ Q‬ﺥ‪J‬ل ا ﻡ‪ A‬ﻡ ‪ 1‬ﻡ‪ A‬ا  ّ&ت [‬
‫!!‬
‫ا *‪ $1‬ﺡ ‪ F/ [ y‬ا  ّ& ‪ % ً £‬ﻡ  ‪  .‬ﺡ‪ Z‬ا ‪ $E #G‬ا  ّ& ا ‪r‬ﺥ ذة  ل ‪ +‬دا )ه ‪F‬روآ‪ F 5‬ا ‪ +‬د م(‬
‫‪% nُ1‬ﻡ‪) $‬آ ‪ . (0,1 mol.L-1 e‬ا ‪ /‬ن ا  ا ‪ Y ~G $‬ر ا  ا‪ ً:JY‬ﻡ‪ A‬ا &‪ }W‬ا ‪ !   1 #+‬س ا ‪: $/‬‬
‫‪1,2‬‬ ‫‪ -‬آ[ ه ا [ ا  ‪ ¬E‬ﻡ‪ A‬ﻡ ل‬
‫ا ‪ +‬دا ا ‪ 5‬ب ﺥ‪J‬ل ﻡة‬
‫آ ﻡدة ﺡ‪ Z‬ا ‪ n : #G‬ـ )‪(mol‬‬

‫‪1,0‬‬ ‫ا ‪ $E Z‬ا  ّ& ‪ F&1‬ا ‪: %‬‬


‫‪ t = 50 h‬؟‬
‫‪0,8‬‬ ‫‪ -‬ا‪ ً:JY‬ﻡ‪ A‬ا &&‪ 0‬ا ‪ $/‬ا ‪#3‬‬
‫ ‪ R‬ات آ ﻡدة ﺡ‪ Z‬ا ‪$E #G‬‬
‫‪0,6‬‬ ‫ا ﺱ‪ 4‬ا *‪ @F &ّ  $1‬ا ﻡ‪A‬‬
‫ﺡ‪ّF‬د ‪  :‬ا ‪ 15‬ا ‪#1* %‬‬
‫‪0,4‬‬ ‫‪ F&1‬ا ‪. t = 40 h : %‬‬
‫‪0,2‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ -‬أوﺝ‪ F‬زﻡ‪ + A‬ا *‪#1‬‬
‫‪ -‬أﺡ‪ S5‬ﻡدود ا *‪ F&1 #1‬ا  ازن ‪.‬‬
‫ا ﻡ‪15  (t) A‬ت‬
‫‪ -Eّ -‬ﻡ‪ A‬ﻡدود ا *‪ ، #1‬ه‪: &&  #‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪150‬‬ ‫! ‪ U‬ﻡ} ا‪F‬ا‪  L $W‬ﻡ ‪ ¬E‬؛‬
‫ر‪ -E‬درﺝ ا ارة ؛ ا !‪  Y‬ا أ آ‪ S‬ا ‪ X‬ي ‪ X‬ا &} ﻡ‪ A‬ا *‪ #1‬؛ إ‪ E.‬وﺱ ‪ 4‬ﻡ&ﺱ‪ S‬؛ إ‪ E.‬ا ء ؛ اآ‪3‬ر ﻡ‪A‬‬
‫‪ T‬ا } أﺙ&ء ا ‪ Y‬ر ؟‬
‫‪ -‬ﻡ‪ 01 #3‬ا ‪ /‬ن ا ‪ U5‬ﺱ  ا &&‪) = f (t) 0‬ﺡ‪ Z‬ا ‪  E ، n(#G‬أﺝ‪ o‬ا  ‪ $E‬وﺝ د آ ‪  :‬ﻡ‪ A‬ﺡ‪ Z‬ا ‪ o/‬ا آ ‪.‬‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪ #1* .1‬أﺱة ‪CH3 – COOH + C2H5 – OH = CH3 – COO – C2H5 + H2O :‬‬
‫اﺱ[ ا آ‪ S‬ا ‪ X‬ي ‪) X‬اﺱ( ا &} ‪ :‬إﺱ إ‪ 3‬ات ا‪ ، # 3‬آ‪ a‬ا  ا ˆ ‪. 88 g.mol-1‬‬
‫‬
‫ﻡ‪A‬‬ ‫‪ F&1 .2‬ا ‪ $   nAH = 0,36 mol : t = 50 h %‬آ ﻡدة ا ‪ $E Z‬ا  ّ& ‪? 3,6 × 10-3 mol‬ن ﺡ دل‬
‫!!‬
‫ا [ ا ‪  $‬ﺱ‪ 4‬ا *‪. $1‬‬
‫‪  F&1 -‬غ ا  ‪ vE‬أﺙ&ء ﻡة آ ﻡدة ا ‪  L Z‬ا ‪v‬ﺱ ‪ $E‬ا  ّ& ‪gE‬ن ‪F1‬د ﻡ @ت ا ‪5 nAH Z‬وي ‪F1‬د ﻡ @ت ا ‪ +‬دا‬
‫ا ‪ 5‬ب ‪Véq = 3,6 × 10-2 L = 36 mL ⇐ 3,6 × 10-3 mol = 0,1 × Véq :‬‬
‫)‪nAH (mol‬‬ ‫‪ F&1 ، ً   -‬ا ‪: t = 40 h %‬‬
‫‪1,2‬‬ ‫‪.P‬‬ ‫@‪!,‬‬
‫‪1,0‬‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫¯‪ 2,3 ] 10¯@ mol. h‬‬
‫‪.1 +1 ð! Q-‬‬ ‫!!‬
‫‪0,8‬‬ ‫‪ $E‬وﺝ د ا ﺱ‪ H‬ا ﻡ‪(H2SO4) X‬‬
‫‪ -‬زﻡ‪ + A‬ا *‪ : t½ #1‬ا ‪F‬ة ا ﻡ& ا ‪ $‬ﺥ‪#+  J‬‬
‫‪0,67‬‬ ‫ا *‪ #1‬إ ‪F! + 0‬ﻡ‪ a‬ا &‪ $W‬أي ‪:‬‬
‫‬
‫‪0,4‬‬ ‫‪t = t ½ ⇔ x = xf‬‬
‫‪0,33‬‬ ‫‬
‫‪0,2 0,23‬‬ ‫‪ xf = 0,67 mol‬ﻡ‪ A‬آ ﻡدة اﺱ ا ‪. # n‬‬
‫‪100‬‬
‫)‪t (h‬‬ ‫  ‪ F&1 $‬ا ﻡ‪  t½ A‬ن ‪:‬‬
‫‪0‬‬ ‫½‪t‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‬
‫‪x = xf = 0,33 mol‬‬
‫‬
‫أي ‪ $E‬ه‪ eQ‬ا ‪@) nAH = 0,67 mol : %‬ﺡ‪ c‬ا ‪ /‬ن( ⇐   ً !أ ‪. t½ ≈ 10 h :‬‬
‫ﻡدود ا?ﺱة )‪ $E‬ﺡ ا  ازن( ‪ :‬ﻡدود ا?ﺱة ه ا &‪ A  /5‬آ ﻡدة ا?ﺱ ا & ‪ F&1‬ا  ازن و آ ﻡد‪ a‬ا &‪ %‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪!,ZZ‬‬
‫= )ا?ﺱة(‪r‬‬ ‫ا  & )آ ﻡدة ا ‪ Z‬ا@‪F‬ا‪ 0,66 66% : ( W‬‬
‫‬
‫ ّ‪ -E‬ﻡ‪ A‬ﻡدود ا?ﺱة أو ﺝ ﻡ [ ذ ‪JY@ ً 1 T‬ق ﻡ‪ A‬ﻡ} ا‪F‬ا‪) $W‬ﺡ‪ + Z‬آ ل( ‪  L‬ﻡ ‪ ¬E‬ا  @ت أو ‪S5‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪49‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫اﺱ ا ‪  Y!  # n‬ا أ ‪.‬‬
‫‪ $E‬ﺡ إﺝاء ا  ‪ $E‬وﺝ د وﺱ‪ H‬ﺡﻡ‪) X‬إ‪Y: -X E.‬ات ﻡ‪gE (H2SO4 A‬ن ذ ‪v T‬دي إ ‪ -5 0‬ا *‪ #1‬دون‬ ‫‪-‬‬
‫ا ‪r‬ﺙ  ‪ 01‬ﺡ‪ ، eF‬و ﻡ&‪ a‬ﺱ  ا &&‪ 0‬ا ‪) = f (t) $ /‬ﺡ‪ Z‬ا ‪ $E n(#G‬وﺝ د )‪ (H3O+‬آ ‪ $E‬ا ‪ # n‬ا ‪ UE‬أ‪. eJ1‬‬

‫‪
14 h"0@6‬ا?‪K6 0‬ل آ""ﺉ » ‪ A‬ﺥرﺝ‪  X : $‬أﺡ‪ F‬ا ‪ Y‬ر «‬ ‫‬
‫ا ف ‪ Z 01‬ا آ‪/‬ت ا ‪ :  X‬ﻡ ‪ 3‬ات ‪ – 2‬ﻡ ‪ # 3‬و ‪ a Y1 #‬را‪ W‬ﻡ‪n‬وب  ت ا  ‪. framboise U‬‬ ‫‪(I‬‬
‫ا ‪ + R +‬ا *‪Q +‬ا ا آ‪ S‬ا ‪ X‬ي )‪ (C‬ه‪H – COO – CH2 – CH(CH3)2 : $‬‬
‫‪ .1‬ﺱ[ و أ‪ 01 H‬ا ‪ + R +‬ا *‪ +‬ا ﻡة ا | * ‪Q‬ا ا آ‪. S‬‬
‫‪ A  .2‬ا ‪ +‬ل ‪ 01‬ا آ‪ S‬ا ‪ X‬ي )‪$Y #1* (C‬ء  ‪ A‬ﺡ‪ Z‬آ آ‪ (A) $ 5‬و ﻡآ‪ X1 S‬ي ‪£‬ﺥ )‪. (B‬‬
‫‪ (i‬أآ‪ S‬ا ‪ Œ +‬ا ˆ ‪ +‬ا *‪ +‬آ‪ (A) A /‬و )‪ (B‬و أ‪ 41‬اﺱ  ‪.‬‬
‫‪ (ii‬أآ‪ S‬ﻡد *‪ #1‬ا ‪ +‬ل ‪ 01‬ا آ‪ (C) S‬ا‪ ً:JY‬ﻡ‪ #1* A‬ا آ‪ (A) A /‬و )‪. (B‬‬
‫‪ .3‬ا آ‪ S‬ا ‪ X‬ي )‪ A  (B‬أآ‪  aF5‬ل ﻡ‪ Z‬ﻡ‪ A‬ﻡ&‪&R‬ت ا ‪ /‬ﺱ م ‪ .‬ا ‪ W&3‬ا ‪F‬اﺥ ‪ $E‬ا *‪. MnO4-/Mn2+ #1‬‬
‫أآ‪ S‬ﻡد ه‪Q‬ا ا *‪ . #1‬ﻡ ه اﺱ[ ا آ‪ S‬ا ‪ X‬ي ا &} ؟‬
‫‪  X‬أﺡ‪ F‬ا ‪ Y‬ر ‪F :‬ﺥ‪ $E #‬ﺡ ﺝ ‪ 0,5 mol‬ﻡ‪ A‬ا آ‪ (A) S‬و ‪ 0,5 mol‬ﻡ‪ A‬ا آ‪ 2 mL ، (B) S‬ﻡ‪ A‬ﺡ‪Z‬‬ ‫‪(II‬‬
‫ا ‪ o/‬ﻡ‪ -X -‬ﺡ‪/ /‬ت  ا ‪*G‬ف )ا  ا ® ‪ U! . (pierre ponce :‬آ ‪  / /‬ا !‪  Y‬ا ‪F‬‬
‫)‪ 4/X . (reflux‬ﺡارة ﻡ‪ AG5‬ا ‪F‬وارق ‪ 01‬ا ‪F‬رﺝ ‪. 65°C‬‬
‫‪ .1‬ﻡ‪ #3‬ا آ ‪ /‬ا ‪   /‬ا !‪  Y‬ا ‪ . F‬ﻡ ا *‪FW‬ة ﻡ‪ A‬ه ‪Q‬ا   ؟‬
‫‪ .2‬ﻡ اﺱ[ ا *‪ #1‬ا  ‪ $W‬ا دث  ‪ A‬ا آ‪ (A) A /‬و )‪ (B‬؟ ﻡ ه‪ $‬ﺥ‪ ~W+‬ه‪Q‬ا ا *‪ #1‬؟‬
‫‪ 1 - .3‬ا ‪ Y‬ر ا  ‪  $W‬ﺡ ‪ / y‬ﺡ[ ا ﺱ‪ 4‬ا *‪ $1‬ﺙً ﺥ‪J‬ل ه‪Q‬ا ا ‪ Y‬ر ‪ّF .‬د آ‪ 6 min #‬آ ا دة ‪n+C-‬‬
‫ آ‪ (C) S‬ا &} ‪ 01 #+ .‬ا &‪ }W‬ا  ‪:‬‬
‫)‪t(min‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪54‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪66‬‬
‫‪n(C) en‬‬
‫‪0 0,14 0,21 0,25 0,27 0,29 0,31 0,33 0,33 0,33 0,33 0,33‬‬
‫‪mol‬‬
‫أوﺝ‪/1 F‬رة ا ‪ 15‬ا  )‪ #1* v(t‬ا ‪ +‬ل ‪ 01‬ا آ‪. (C) S‬‬
‫‪ FF F&1 .4‬ا ‪ A 15‬ا   ‪ F&1 #1* A‬ا ‪ t1 = 18 min A %‬و ‪ . v(tl) > v(t2) F ، t2 = 42 min‬ﻡ ه ا ﻡ‪#‬‬
‫ا آ‪ $‬ا ‪v5‬ول ‪ R A1‬ات )‪ v(t‬ور ا ﻡ‪ A‬؟‬
‫‪ّ1 .5‬ف ﺙ[ أﺡ‪ S5‬ﻡدود ا *‪ #1‬ا  ‪ $W‬ا دث  ‪ A‬ا آ‪ (A) A /‬و )‪. (B‬‬
‫‪ .6‬ه‪  R #‬ا !  ا ‪F‬د دود ا *‪ّ) #1‬ر إﺝ‪ (T‬؟‬
‫‪ (FF) Hg (i‬ﻡ‪F‬ة ا ‪. A G5‬‬
‫‪ *1X (ii‬آ ‪ $‬ا دة *‪. A 1‬‬
‫‪ (iii‬دة آ ﺡ‪ Z‬ا ‪ o/‬ا ‪  EX‬ﺱ‪ 4‬ا *‪. $1‬‬
‫‪ -E (iv‬درﺝ ا ارة ا@‪F‬ا‪ AG5 W‬ا ‪F‬وارق !‪F‬ار ‪. 20°C‬‬
‫‪ .7‬ﺥ‪J‬ل ا ‪  X‬ا ‪ $1&+‬آ‪ S‬ﻡ ‪ 3‬ات ‪ – 2‬ﻡ ‪ # 3‬و ‪ #ّX* ، #‬اﺱل ﻡآ‪ X1 S‬ي ‪£‬ﺥ )’‪ #1* (A‬ﻡ‪ . (B) -‬ﻡ‬
‫اﺱ[ ا آ‪ (A’) S‬؟ و ذا ُ*‪ #ّX‬اﺱ ‪ a‬؟‬
‫ ا‪: K‬‬
‫‪(I‬‬
‫‪ .1‬ا ﻡة ا | * ا?ﺱ ‪H – COO – CH2 – CH(CH3)2 :‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪ (A) (i‬ه ﺡ‪ Z‬ا &‪) #‬ﺡ‪ Z‬ا  ‪H – COOH : (T 3‬‬
‫)‪ (B‬ه ا  ل ‪ – 2‬ﻡ ‪ # 3‬ون – ‪ – 1‬أول‬
‫‪HO – CH2 – CH(CH3)2‬‬
‫‪ (ii‬ﻡد ا *‪ #1‬ا  ‪ $W‬ا &‪Q‬ج  ل ا?ﺱة ‪:‬‬
‫‪H – COOH + HO – CH2 – CH(CH3)2 = H – COO – CH2 – CH(CH3)2 + H2O‬‬
‫‪ .3‬م‪.‬ن‪ .‬آ‪F5‬ة )ا ‪v‬آ‪E  F5‬ة( ‪HO – CH2 – CH(CH3)2 + H2O = HOOC – CH(CH3)2 + 4H+ + 4e- :‬‬
‫م‪.‬ن‪¦ .‬رﺝع ‪MnO4- + 8H+ + 5e- = Mn2+ + 4H2O :‬‬
‫م‪ .‬اﺝ أآ‪F5‬ة – إرﺝع ‪:‬‬
‫‪5 HO – CH2 – CH(CH3)2 + 4 MnO4 + 12 H → 5 HOOC – CH(CH3)2 +11 H2O +4 Mn2+‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬

‫‪ D‬ا?آ‪F5‬ة ا ‪F‬ة )ا !‪F+‬ة( ‪ $E‬وﺝ د آ و‪ E‬ة ﻡ‪ A‬ا ‪v‬آ‪   MnO4- F5‬ل ‪ – 2‬ﻡ ‪ # 3‬ون – ‪ – 1‬أول ‪ $Y ،‬ا ‪Z‬‬
‫ا  آ‪ : $ 5‬ﺡ‪ – 2 Z‬ﻡ ‪ # 3‬و ‪T‬‬

‫‪50‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪(II‬‬
‫‪ .1‬ا آ ‪ /‬ا ‪ /‬ز ا !‪  Y‬ا ‪@ : F‬ﺡ‪ c‬ا ‪ # n‬ﺝ‪. a/‬‬
‫ﻡء ‪E‬‬ ‫إن ‪ 1‬ا !‪  Y‬ا ‪ Aّ  F‬ﻡ‪ A‬ا ‪ F&1 #‬ﺡارة ﻡ‪  F‬ﺱ‪4‬‬
‫ا *‪) $1‬داد ﺱ‪ 1‬ا *‪ (#1‬دون أي ‪ .‬ع ‪ $E‬ا دة ‪.‬‬
‫ﻡ‪/‬د ﻡ‪$W‬‬
‫‪ #1* .2‬ا?ﺱة ‪$Y :‬ء ‪ ،‬ﻡ‪F‬ود *‪ #1‬اﻡه و @ ﺡاري ‪.‬‬
‫‬ ‫‪.Þ+C-‬‬
‫] ‪v‬‬ ‫‪ .3‬ا ‪ 15‬ا  *‪: #1‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪.1‬‬

‫ﻡء رد‬
‫ﺡ ‪ : V y‬ﺡ[ ا ﺱ‪ 4‬ا *‪) $1‬ا  ل ا وي ‪ 01‬ا *‪J1‬ت( ‪.‬‬
‫‪ .4‬ا ‪ 15‬ا  *‪ #1‬ا ‪Y‬ة  ‪/‬رة ا ‪F ~:& !5‬ر ً‬
‫أوراق ا ‪G‬اﻡ‪ + 0‬ﻡء‬ ‫ور ا ﻡ‪ A‬ﺥ‪J‬ل ‪ Y‬ر ا   ﺡ ا  ازن ‪ S/5‬آ ن‬
‫‪ +‬ﺡ ا ‪*G‬ف‬
‫آ ت ا دة )ا اآ  ا  ا@‪F‬ا‪J1* ( W‬ت &‪ ~:‬أﺙ&ء‬
‫ا ‪ Y‬ر ‪.‬‬
‫ﻡ‪ AG5‬دوارق‬ ‫‪ .5‬ﻡدود ا *‪ : #1‬ا &‪ A  /5‬آ ﻡدة اﺱ ا ‪ F&1 /‬ا  ازن‬
‫‪PÙ‬‬ ‫@@‪!,‬‬
‫= )ا?ﺱة(‪r‬‬ ‫ ‬ ‫و آ ﻡد‪ a‬ا &‪) %‬ا  & ( ‪ 0,66 67 % :‬‬
‫‪Pëìí‬‬ ‫‪!,ó‬‬
‫‪ #+ .6‬ا  ازن ا  ‪)  $W‬ﺡ‪ + Z‬آ ل ‪ +‬إﺱ ‪ +‬ﻡء( ‪ F&1‬ا ‪ F ، t = 48 min %‬ه‪ eQ‬ا ‪  R @ %‬ﺡ‪ F‬ا *‪#1‬‬
‫)ﻡدود‪ (e‬ﺱار ا ‪. A G5‬‬
‫‪ *1X‬آ ‪ $‬ا دة *‪ A 1‬أو دة آ ا ﺱ ‪ 4‬أو ا ‪) #‬إﺝاء ا  ( ‪ F&1‬درﺝ ﺡارة ‪ 1‬ﺝ‪ًF‬ا ‪ ... ،‬آ‪ #‬ه‪Q‬ا ‪v‬دي‬
‫إ ‪  0‬غ ﺡ ا  ازن ‪r‬ﺱع و‪ o:‬ﻡ ‪ A‬دون ا ‪r‬ﺙ  ‪ 01‬ﻡدود ا *‪. #1‬‬
‫‪ .7‬ا آ‪ S‬ا ‪ Z (A’) #F/‬ا  آ‪ : (A) $ 5‬ﺡ‪ Z‬ا  ‪ H – COOH T 3‬ه آ ر ا?ﺱ ‪ : #‬آ ر ا  ‪# 3‬‬
‫‪ ) H – COCl‬أو أ ‪F‬ر‪ F‬ا  ‪ (H – CO – O – CO – H T 3‬و ‪ $E‬ه‪ eQ‬ا   ن ا *‪ #1‬ا دث  ‪ A‬ه‪Q‬ا ا ‪Un‬‬
‫ا ‪ $X‬و ا  ل )*‪ #1‬ا?ﺱة( ﻡً ‪.‬‬

‫‪
15 h"0@6‬ا?‪K6 0‬ل آ""ﺉ » ‪ 30 – A‬ص ‪ 441 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫!‪ 15 mL A/+ U‬ﻡ‪ A‬إ‪ 3‬ات ا ‪  #  /‬اﺱ‪ Y‬ﻡ ل ا ‪ +‬دا ا ‪ #5‬دة ‪  F&1 .‬ا  ل ‪ 01 #+‬آ ‪ m = 8,1 g‬ﻡ‪A‬‬
‫ا  ل ‪.‬‬
‫‪ .1‬أآ‪ S‬ﻡد ا *‪ #1‬ا  ‪ $W‬ا &‪Q‬ج  ل ا  ‪ $W‬و ﻡ ه اﺱ[ ا  ل ا &} ؟‬
‫‪ .2‬ﻡ ه‪ $‬ا  ا?‪   %1‬ل ا ‪ A  $‬ا ‪ +‬ل ‪  1‬؟‬
‫‪ .3‬اﺱ&} ﻡدود ا  ل ‪.‬‬
‫‪-1‬‬
‫‪ : 0Y‬ا  ا  ¦ﺱ ‪. ρ = 0,87 g.mL‬‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪ .1‬ﻡد ا *‪ A/+) #1‬اﺱ( ‪:‬‬
‫‪CH3 – COO – C4H9 + HO- = CH3 – COO- + C4H9 – OH‬‬
‫أو ‪CH3 – COO – C4H9 + ( Na+ + HO- ) = ( CH3 – COO- + Na+ ) + C4H9 – OH :‬‬
‫إﺱ إ‪ 3‬ات ا ‪#  /‬‬ ‫ﻡ ل ا ‪ +‬دا‬ ‫ا ‪ +‬ن » إ‪ 3‬ات ا ‪ +‬د م «‬
‫ا  ل ا &} ه ‪ :‬ا ‪ /‬ن – ‪ – 1‬أول ‪.‬‬
‫‪ .2‬ا  ا?‪   %1‬ل ا ‪ A  $‬ا ‪ +‬ل ‪  1‬ﻡ‪ #1* A‬ا ‪ A/+‬ا ‪: U5‬‬
‫‪-‬إﺱ‪m+‬‬ ‫‪ ً%‬آ اﺱ ا ‪- 0,87 ] 15 13 g : A/+‬إﺱ‪- ] V+‬إﺱ‪ ρ+‬‬
‫‪-‬إﺱ‪+‬‬ ‫@‬
‫= )اﺱ ا *‪) = n0(#1‬ا  ل ا &}(‪nf‬‬ ‫=‬ ‫⇐ ‪= 0,1125 mol‬‬
‫‪-‬إﺱ‪M+‬‬ ‫‪Z‬‬
‫ل‪mp0+‬‬ ‫‪-‬آ‬ ‫ل‪ nê+‬‬ ‫‪-‬آ‬ ‫ل‪] M+‬‬ ‫‪-‬آ‬ ‫  ‪ 0,1125 ] 74 8,325 g : ً% $‬‬
‫‪- 8,1 g ⇐ ً / .3‬آ ل‪mê+‬‬
‫  ‪ ، $‬ﻡدود ا *‪ #1‬ه ا &‪ A  /5‬آ ا  ل ا &} ‪ ً /‬و آ ‪ a‬ا  & ‪: ً%‬‬
‫‪ -‬ا  ل ا ‪+ /‬‬ ‫‪ò,‬‬
‫= )ا *‪r(#1‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0,97 = 97 %‬‬
‫‪ -‬ا  ل ا &‪M+ %‬‬ ‫‪ò,@ó‬‬
‫‪ #1* D‬ا ‪? A/+‬ﺱ ‪ X1‬ي  ن ‪ » ً 1‬ــــــــــم «‬

‫‪51‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬

‫ ‪
f+ u : 08‬‬

‫‪: 9 7K ]V > (


& + 
 
f‬‬ ‫)‪(I‬‬
‫☜ !   ‪:‬‬
‫‪. , m UB  /3 ]q m @') €'-‬‬ ‫‬ ‫ ‪.U}' P(3 W 
f B(3 $ K$ €}'-‬‬
‫‪. 7K ]V) 9 ]' u ,-‬‬ ‫‬ ‫ ‪.B "$ #,$3 ‚  mE 4) Iƒ' nّu-‬‬
‫ ‪.  * W ]q nّu-‬‬
‫‪ (1‬ا ‪t4‬ر إ‪G‬رة ‪:‬‬
‫‪6 (1 -1‬ری< ‪ :‬أﻡ اج ‪ H‬و أﻡ اج ‪ .1‬‬
‫‪ :H J‬دون ا!ل دة ‪.‬‬
‫ا  ﺝ ‪ :‬ه‪ $‬ا‪Y.‬اب &‪ n‬ﺡﻡ ً‬
‫ﻡ‪ F&1 : #3‬ه‪ /‬ب ا ح ‪ 01‬ﺡ!‪ #‬ﻡ‪ A‬ا !‪  }& gE b‬ﺝً ‪ a E‬ﺡ ‪ [ @ y‬ا!ل ا ‪   #&5‬ﺝ و إ &&‪ $‬ﺙ[  د إ ‪0‬‬
‫و‪ .‬ا@‪F‬ا‪. $W‬‬
‫‪ -‬إن ا ‪ X‬ء ‪ ،‬ا ‪ +‬ت و ا?ﻡ اج ا ‪ 01  n‬ﺱ‪ bY‬ﺱ‪) #W‬أﻡ اج ا ‪ /‬أو ا ‪ F 1‬ا ‪F‬ا‪ W‬ا ‪ 01  n‬ﺱ‪ bY‬ﻡء آ ‪F‬‬
‫رﻡ‪ Y: $‬ﺡ ‪ #3 ( E‬آ ا‪n‬ر اﺵرة أو ﺡآ ا?ﻡ اج ‪.‬‬
‫‪ n& -‬ا?ﻡ اج ا   ‪ » $E‬ا?وﺱط ا د ا  « ا ‪ T $‬ﺥﺹ  §‪ A‬ا ﺱ‪ 4‬ﻡ‪ A‬ا ﺝ ع إ ‪ 0‬ﺡ ‪ a‬ا د ‪ F&1‬ا@ان‬
‫)زوال ا@‪Y.‬اب( ‪.‬‬
‫‪ -‬ا?ﻡ اج ا ﻡ‪ 5 H&R‬ﻡ‪ » #3‬ا ‪ X‬ء « ه‪ $‬أﻡ اج ‪  L‬ﻡ  ‪.‬‬
‫‪ -‬آ‪ #‬ا?ﻡ اج )ا   و ‪  L‬ا   ( &} ‪ A1‬اهازات )ا‪Y.‬ات( ‪ !Y‬أو ‪r‬ﺥى ‪.‬‬
‫‪ -‬ا  ﺝ ا !‪F‬ﻡ ‪/1‬رة ‪ #55 A1‬ﻡ‪ A‬ا@هازات ا?ﺡد ا@‪Y.‬ا و ه‪ eQ‬ا?ﺥ ة ه‪   $‬اهاز واﺡ‪. F‬‬
‫ ﺝ‪1  F‬ن هﻡن ﻡ‪ A‬ا?ﻡ اج ‪ :‬ا?ﻡ اج ا ‪ .‬و ا?ﻡ اج ا ‪. Y‬‬
‫ﺡ‪#/‬‬
‫●‬ ‫ﻡ&‪ 0‬ا@‪n‬ر‬ ‫ أﻡ‪ 3‬ا?ﻡ اج ا ‪ : .‬ا?ﻡ اج ا ‪ .‬ه‪ $‬ا ‪  $‬ن ‪ E‬‬
‫ﻡ&‪ 0‬ا@‪n‬ر ‪ 1‬دً ‪ 01‬ﻡ&‪ 0‬ا@‪Y.‬اب ‪ ،‬ﻡ‪3‬ل ذ ‪ T‬ا‪n‬ر‬
‫●‬
‫ا‪Y.‬اب ‪ H 01‬ل ﺡ‪ #/‬أو ‪ 01‬ﺱ‪ bY‬ﺱ‪ #W‬هدئ )‪ $E‬راﺡ (‬
‫ا@‪Y.‬اب‬

‫ﻡ&‪0‬‬

‫●‬

‫‪ⓐ‬‬ ‫‪ⓑ‬‬ ‫ا‪4!"#‬ن ) ‪ ( ⓑ ، ⓐ -1‬و )‪. (2‬‬


‫ﻡ&‪ 0‬ا@‪Y.‬اب‬
‫  ‪ u46 :‬ا ا‪ "i‬ا‪@i‬اً ‪ J‬ا‪~6‬‬
‫●‬ ‫‪ :① - "6‬ﻡ ﺝ ‪ .1‬‬
‫ا‪n‬ر ا‪Y.‬اب ‪ H 01‬ل ﺡ‪#/‬‬ ‫دي ‪ MK
M7‬ا ‪t4‬ر ا‬
‫ﻡ&‪ 0‬ا@‪n‬ر‬
‫●‬ ‫ أﻡ‪ 3‬ا?ﻡ اج ا ‪ : Y‬ا?ﻡ اج ا ‪ Y‬ه‪ $‬ا ‪  $‬ن ‪ E‬‬
‫ﻡ&‪ 0‬ا@‪n‬ر ﻡ ازً &‪ 0‬ا@‪Y.‬اب ‪ ،‬ﻡ‪3‬ل ذ ‪ T‬ا‪n‬ر‬
‫ﻡ&‪ 0‬ا@‪Y.‬اب‬ ‫ا‪Y.‬اب ‪ H 01‬ل ‪ Z‬ﻡن و ا‪n‬ر ا ‪ +‬ت ‪.‬‬
‫ا‪. (3) – !"#‬‬

‫‪:② - "6‬‬ ‫‪:③ - "6‬‬


‫●‬
‫‪e n‬‬
‫ﻡ ﺝ ‪ .1‬‬ ‫ﻡ ﺝ ‪ H‬‬
‫ا‪n‬ر ا‪Y.‬اب‬ ‫ا‪n‬ر ا‪Y.‬اب‬
‫‪ F 1‬دا‪ W‬ﻡآة‬ ‫‪ 01‬ﺱ‪ bY‬ﺱ‪#W‬‬ ‫ﻡ&‪ 0‬ا@‪n‬ر‬ ‫‪ H 01‬ل ‪Z‬‬
‫) ا‪n‬ر ‪ $.1‬ﻡ‪ 5‬ي (‬
‫ﻡ&‪ 0‬ا@‪n‬ر‬
‫  ‪ u46 :‬ا ا@" ا‪@i‬اً ‪ J‬ا‪
~6‬ﺱ ‪ MK‬ا ‪t4‬ر ا‬
‫ﻡ&‪ 0‬ا@‪Y.‬اب‬
‫ ﻡ‪J‬ﺡ‪ #3 : %‬ا@‪Y.‬اب ا &ﺵ¬ ‪ A1‬ﻡ ﺝ ﻡ‪ A‬ﺡ ‪ E‬ء ا ‪ %‬اه ا  ﺝ ـ ‪:‬‬
‫‪ -‬ا@!ل ‪ $E‬ﺡ ا ‪. #/‬‬
‫‪QQ -‬ت ا ‪ 4RX‬أو ا ‪ $E E3‬ﺡ ا?ﻡ اج ا ‪.  +‬‬
‫‪ 1 -‬ﻡً ‪ :‬ﺡآ ا  ﺝ ا   ا !‪F‬ﻡ )ا‪Y.‬اب ‪ Y‬ر و !‪F‬م( ه‪| $‬هة ا‪n‬ر ا‪Y.‬اب ‪ $E‬وﺱ‪ 4‬ﻡدي ﻡن دون ا!ل‬
‫ دة ا ﺱ‪. 4‬‬

‫‪52‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ (2 -1‬ا‪WN‬ﺉ‪ S‬ا
 
اج ‪:‬‬
‫‪(J‬‬
‫‪  (J‬ﺝ‪ F‬ا‪ e‬واﺡ‪nJ F‬ر  & ‪ $E‬وﺱ‪ 4‬ﺙ&‪ $W‬ا ‪) F/‬ﺱ‪ bY‬ﺱ‪ #W‬ﻡ‪ً 3‬‬ ‫‪ 1.2.1‬ا ‪!4‬ل ا@? ‪ $E :‬ا ﺱ‪ 4‬أﺡدي ا ‪) F/‬ﺡ‪ #/‬ﻡ‪ً 3‬‬
‫&‪ n‬ا  ﺝ ا !‪F‬ﻡ ‪ $E‬ﺝ ‪ -‬ا@هت ‪ .‬آ‪ n& T Q‬ا  ﺝ ‪ $E‬ﺝ ‪ -‬اهت ا *‪X‬ء ا‪ ً:JY‬ﻡ‪ A‬ا &‪ $E -/‬وﺱ‪ 4‬ﺙ‪J‬ﺙ‪$‬‬
‫ا?د ‪.‬‬
‫» ‪ t46‬ا ‪ " J‬ا‪6I‬هت ا‪ J O -4‬وﺱ; ا‪t4 I‬ر و یا‪ hJ‬ذ‰ ا ‪!4‬ل ‪ ?@7‬دون ا ‪!4‬ل ‪7‬دة «‬
‫‪ 2.2.1‬ﺱ ا ‪t4‬ر ا ‪ o/3 :‬ا  ‪r‬ن ﺡآ ا‪n‬ر ا?ﻡ اج ‪ 1‬ﻡً ه‪- $‬آ
‪ – ,4‬ا‪(4) !"#‬‬
‫‪u‬‬ ‫إن ا@‪Y.‬اب ا اﺹ‪ #‬إ ‪ 0‬ا &!‪ $E M' Y‬ا ‪ t' %‬ه *‪a5‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪t‬‬
‫●‬ ‫ا اﺹ‪ #‬إ ‪ 0‬ا &!‪ $E M Y‬ا ‪ F t = t' – τ %‬ﺹ‪F‬ور‪ e‬ﻡ‪A‬‬
‫●‪S‬‬ ‫'‪M‬‬ ‫●‬
‫ا &‪H) S -/‬ف ا ‪ F&1 (#/‬ا ‪ t = 0 %‬ﺡ ‪ #3 τ y‬زﻡ‪A‬‬
‫‪u‬‬
‫‪v‬‬ ‫'‪M‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪t' = t + τ‬‬ ‫ا‪n‬ر ا@‪Y.‬اب ﻡ‪ A‬ا &!‪ M Y‬إ ‪ 0‬ا &!‪v 15  M' Y‬‬
‫‰‬
‫ ‪¥‬‬
‫●‬
‫●‪S‬‬ ‫‪M‬‬ ‫●‬ ‫ف ا ‪ 15‬ا  ﺱ‪nJ Y‬ر  ‪: :J‬‬
‫ ‬
‫‪d‬‬ ‫‪x‬‬ ‫ﻡ‪ (s) 3  τ ، (m)   d -‬و ‪ &1 / v‬ـ )‪. (m/s‬‬
‫ ﻡ‪J‬ﺡ‪: %‬‬
‫‪ : ④ - "6‬ا!ل ﻡ ﺝ ‪ H 01 .1‬ل ﺡ‪#/‬‬ ‫ﺡ ‪a‬‬ ‫و‬ ‫ا@‪n‬ر‬ ‫وﺱ‪4‬‬ ‫‪  /Y‬‬ ‫ﻡ  ‬ ‫ﺝ ‬ ‫ﻡ‬ ‫ا‪n‬ر‬ ‫ﺱ‪ 1‬‬ ‫‪U‬‬
‫‪ J‬ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا ‪ +‬ت ‪ $E‬ا  اء ‪ A1 G‬ﺱ‪ 1‬‬ ‫ا * ‪ ، W‬ﻡ‪ً 3‬‬
‫ƒ‬
‫ ‪¥‬‬ ‫ا‪n‬ر‪ $E e‬ا * @ذ ‪ .‬آ‪ T Q‬ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا?ﻡ اج ‪ H 01‬ل ﺡ‪ ! U #/‬ة ﺵ‪ (e ) eF‬و  ‪ a‬ا ‪: YG‬‬
‫‪È‬‬
‫‬
‫ﺡ ‪ : F y‬ة   ا ‪ #/‬؛ ‪ µ‬ه‪ $‬ا  ا ‪) #/ YG‬ا &‪ A  /5‬آ‪ m a‬و ‪(ℓ a H‬‬
‫‪ℓ‬‬
‫‪ (3 -1‬ا‪A4‬اﺥ ‪ ،‬ا‪U I‬س و ا اج ا‪
Z‬اج ‪:‬‬
‫‪ⓐ‬‬ ‫‪ : >"4
r!6 1.3.1‬إن اآ‪ S‬ﻡ ﺝ ‪v H! F&1 A‬دي إ ‪ 0‬ﺡ‪F‬وث |هة ا ‪F‬اﺥ‪. #‬‬
‫‪F&1‬ﻡ ‪F‬اﺥ‪ #‬ﻡ ﺝن أو أآ‪ $E 3‬ﻡ&‪ !Y‬ﻡ &ّ )ﺡ!‪ #‬ا ‪F‬اﺥ‪! (#‬ل ‪ &1‬إ »
‪4‬اآ‪« 0‬‬
‫‪ⓑ‬‬ ‫ﺡ ‪ 0Yُ y‬دا ا  ﺝ ا ‪ +‬ـ »
‪A0‬أ ا‪4‬اآ} ا‪ « @N‬ا ‪Q‬ي &~ ‪ 01‬أن ‪ :‬ا‬
‫ا‪ >
u46 "7U‬اع ا‪
 @N‬اج ا دی ا‪4‬اآ‪ . 0‬ا‪(5) – !"#‬‬
‫‪ -‬إذا آ‪ o‬دوال ا?ﻡ اج ا *د  *‪ q‬اﺵرة ‪gE‬ن ا ‪F‬اﺥ‪  #‬ن » ّ ًء « و  ن‬
‫‪ⓒ‬‬ ‫ا@!ل ا ‪ #+‬أآ‪ /‬ﻡ&‪? a‬ي واﺡ‪F‬ة ﻡ& ‪.‬‬
‫‪ -‬إذا آ‪ o‬إﺵرة ا?ﻡ اج ﻡآ‪gE 5‬ن ا ‪F‬اﺥ‪  #‬ن » ه ّ‪A‬ا
ً « و  ن ا@!ل‬
‫ا ‪ #+‬أﺹ‪ R‬ﻡ&‪? a‬ي واﺡ‪F‬ة ﻡ& ‪.‬‬
‫‪ A  -‬أن  ‪ 01 -:‬أن ‪F‬اﺥ‪ ( > 0 ) ? #‬و ?ع ) ‪ q*  ( < 0‬ا ‪v # n‬دي ‪ F&1 : ⑤ - "6‬اآ‪ S‬ا‪Y.‬ا ‪  A‬ن‬
‫إ ‪ 0‬ا‪F‬اﻡ و زوا  ‪.‬‬
‫ا@!ل ا ﺹ‪ #‬ه ﻡ ع ا@! ‪ A‬ا *د ‪A‬‬
‫‪  /  -‬ا !&‪F ، $‬ث » ا‪A4‬اﺥ ا‪ّ0‬ء « ‪F&1‬ﻡ  ن ا  ﺝن  *‪ q‬ا ‪ Y‬ر‬
‫)ا ‪! . ( *+‬ل أ‪  @ a‬ﺝ‪E F‬ق ‪ $E‬ا ‪) &  *+‬ﻡ ا‪ $E !E‬ا ‪ Y‬ر او ‪  01‬ا‪. (UE‬‬
‫‪F -‬ث » ا‪A4‬اﺥ ا‪ّAO‬ام « ‪F&1‬ﻡ  ن ا  ﺝن ﻡآ‪5‬ن ‪ $E‬ا ‪ *+‬و ‪ $E‬ه‪ eQ‬ا   ا‪E UE‬ق ا ‪ Y‬ر  ‪ A‬ا  ﺝ ‪ A‬زاو ‬
‫‪ 180°‬أو ‪ 01 π rad‬ا?‪  #!  #:‬ا‪ UE‬ذ ‪* T‬وت زﻡ&‪F: $‬ر‪ 01 e‬ا?‪ + #:‬دور )‪ (T/2‬ﺵط أن  ن ا  ﺝن ﻡ ا‪:‬ن‬
‫ﻡ ﺝ واردة‬ ‫‪ 2.3.1‬ا ‪U‬س ا‪
Z‬اج ‪F&1 :‬ﻡ ‪ #+‬ا‪Y.‬اب &‪ H 01 n‬ل ﺡ‪ #/‬إ ‪. q & agE a 0‬‬
‫‪ -‬إذا آ‪ o‬ا & ﻡ‪) /3‬ﻡ! ‪F‬ة( – ا‪gE ، (6) -ⓐ . !"#‬ن ا@‪Y.‬اب & ‪q‬‬
‫  ا آ‪  5‬ورود‪. e‬‬
‫ ﻡ! ‪F‬ة‬

‫‪ⓐ‬‬ ‫& ‪q‬‬ ‫ب‬ ‫ا@‪Y.‬ا‬ ‫‪gE‬ن‬ ‫‪،‬‬ ‫(‬ ‫‪6‬‬ ‫)‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ⓑ‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ا‪!"#‬‬ ‫–‬ ‫‪ -‬إذا آ‪ o‬ا & ﺡة )‪( ! H‬‬
‫&*‪ q‬ﺝ ورود‪. e‬‬
‫‪ F&1 -‬ا ‪ A  4‬ﺡ‪ #/‬ﺥ*  و ﺡ‪ #/‬ﺙ! ‪ . #‬ا‪J ، (7) – !"#‬ﺡ‪ c‬ﺡ‪F‬وث ا س‬
‫ﻡ ﺝ ﻡ& ‪ 5‬‬ ‫ﺝ‪ $W‬و ﻡور ﺝ‪ $W‬ﺡ ‪: y‬‬
‫‪ F&1 -‬ورود ا@‪Y.‬اب ﻡ‪ A‬ا ‪ #/‬ا ‪   *G‬ﺝء ﻡ&‪ a‬إ ‪ 0‬ا ‪ #/‬ا ‪) # !3‬ﻡور ﺝ‪($W‬‬
‫و & ‪ q‬ا ء ا‪s‬ﺥ ‪ 01‬ا ‪ #/‬ا ‪    *G‬ا آ‪  5‬ورود‪) e‬ا س ﺝ‪($W‬‬
‫?ن ا ‪ #/‬ا ‪+ # !3‬ف و آ‪  ar‬ﻡ! ‪F‬ة )ﺝ‪F‬ار( ‪ⓐ -‬‬
‫ ﺡة‬

‫‪ⓑ‬‬
‫‪ $E -‬ا  ا آ‪F 5‬ث ﻡور ﺝ‪ $W‬و ا س ﺝ‪ q*& $W‬ا  ?ن ا ‪ #/‬ا ‪ *G‬‬
‫‪+‬ف و آ‪  ar‬ﺡة ‪ⓑ -‬‬

‫‪ F&1 :‬ا‪n‬ر ا‪Y.‬اب ‪01‬‬ ‫‪⑥ - "6‬‬ ‫ﺡ‪ #/‬ﺥ* ‬ ‫ﺡ‪ #/‬ﺙ! ‪#‬‬ ‫ﺡ‪ #/‬ﺙ! ‪#‬‬ ‫ﺡ‪ #/‬ﺥ* ‬
‫‪ⓐ‬‬ ‫‪⑦ - "6‬‬ ‫‪ⓑ‬‬
‫‪ H‬ل ﺡ‪ q & #/‬ﻡ! ً إذا آ‪ o‬ا & ﻡ! ‪F‬ة‬ ‫ا س ﺝ‪$W‬‬
‫‪ ⓐ‬و @  ن ﻡ! ً إذا آ‪ o‬ا & ﺡة ‪ⓑ‬‬ ‫ﻡور ﺝ‪$W‬‬ ‫ا س ﺝ‪$W‬‬ ‫ﻡور ﺝ‪$W‬‬

‫‪53‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫&‪ ( 9‬‬ ‫&‪=>9# ( 9‬‬ ‫‪ $E -‬ﺡ ا?ﻡ اج ﺙ&‪ W‬أو ﺙ‪J‬ﺙ ا?د ‪ ،‬آ?ﻡ اج ‪ 01‬ﺱ‪ bY‬ا ء‬
‫‪θi‬‬ ‫‪θr‬‬ ‫ ن ‪ O0‬ا ه‪ $‬ا?ه[ ‪ 01F .‬ا ‪ [ !5‬ا ﺱ م ‪ $E‬ا‪e‬‬
‫ا آ و ا  دي ‪ 01‬ﺝ‪ /‬ا  ﺝ ـ » ا‪t‬ع ا « ‪.‬‬
‫ ‪ A‬ﻡ‪J‬ﺡ‪ %‬أن ﺝ‪/‬ت ا?ﻡ اج ا ‪F /‬ة ‪ A1‬ا &‪ F!* -/‬ا‪ e‬ا&‪W‬‬
‫<;‪:‬‬ ‫<;‪:‬‬ ‫و  ن ﻡ‪  !5‬آ ه ا ل ‪  $E ً/ L‬ﺝت ا  ‪Y‬ت ‪UY .‬‬
‫‪  1‬إ ًذا أﺱ[ ات ا ‪4‬ی ‪ .‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬ا?ﻡ اج ﺙ&‪ W‬و ﺙ‪J‬ﺙ ا ‪F/‬‬
‫‪ 8‬‬ ‫‪>9# 8‬‬ ‫ ن ا او ا ‪ &+ $‬ا  ﺝ ا اردة ﻡ‪ -‬ﺱ‪ bY‬ا@ س ﻡ‪5‬و ‬
‫‪θi‬‬ ‫‪θr‬‬ ‫ او ا رود ‪ θi‬و ه‪ $‬ا او ا ‪ &+ $‬ا ‪n‬ع ا ارد ﻡ‪ -‬ا &|[‬
‫‪ 01‬ﺱ‪ bY‬ا@ س ‪ ،‬أو ا او ا ‪ &+ $‬ﺝ‪ /‬ا  ﺝ ﻡ‪ -‬ا س‬
‫‪ : ⑧ - "6‬ا س ﻡ ﺝ ذات ‪AF‬‬ ‫ ‪ #3  . bY5‬زاو ا@ س ‪ #3 θr‬ا  ﺝ ا & ‪ . 5‬ا‪(8) – !"#‬‬
‫*‪9‬‬ ‫‪ 3.3.1‬ا اج ا‪
Z‬اج ‪F&1 :‬ﻡ  ﻡ ﺝ ﻡ‪ A‬ﺥ‪J‬ل ‪ E‬ﺹ‪ R‬ة )ﺙ!‪(S‬‬
‫ﻡ ﺝ د ‪ $E‬ﺡﺝ ‪F gE‬د إ ‪ 0‬ﺝ‪ $/‬ا ‪ S!3‬ﺥ ا ﺝ ‪ 01F .‬ه‪ eQ‬ا ‪G‬ﺹ ‬
‫ـ » ا‪ I‬اج « ‪  .‬ن ه‪ eQ‬ا ‪%‬هة أآ‪ 3‬أه ‪F&1‬ﻡ  ن ا ﺝ أو ا * ‬
‫أآ‪ 3‬ﺹ‪ًR‬ا ﻡ‪ H A‬ل ا  ﺝ ‪.‬‬
‫‪ &&  J‬ﺱع ا?ﺵ ء ا ‪  +‬ﺡ‪ 0‬و إن [‬ ‫‪| S/5‬هة ااج ا ‪ +‬ت ﻡ‪ً 3‬‬
‫ ‪ A‬ﻡ‪ A‬رؤ ?ن ا ‪ +‬ت وز ا  اﺝ ‪.‬‬
‫*‪9‬‬ ‫ا@اج ﻡ ة ﻡ‪ A‬ﻡ ات ا‪n‬ر ا?ﻡ اج ‪FE ،‬وﺙ‪ a‬د ‪ 01 #‬وﺝ د أﻡ اج‬
‫ﻡ&‪n‬ة ‪.‬‬

‫‪ (2‬دراﺱ آ" " ‪7‬ذج ا‪‹7 4‬ء ‪:‬‬


‫‪ : ⑨ - "6‬داد ا@اج آ ‪ o:.‬ا * ‬ ‫‪ (1 - 2‬ا اج ا‹ء ‪:‬‬
‫‪ 1.1.2‬ه‪ #‬ا ‪ X‬ء ﻡ ﺝ ؟‬
‫‪ J‬ا ‪ & ! # F :Y‬ارة ﻡ‪ A‬أﺵ ا ‪ qn‬أو ﻡ‪/+‬ح آ‪ $W‬ﻡ‪X‬ء أو اﺡاق ور‪X F&1 :‬‬ ‫ﻡ‪ A‬ا ‪ $F/‬أن ا ‪ X‬ء &‪ n‬ﺡﻡ ً‬
‫?ﺵ ا ‪ qn‬ا ‪    [ $‬اﺱ‪F1 Y‬ﺱ @ﻡ ‪ ...‬آ  &‪ n‬ه‪Q‬ا ا ‪ X‬ء ؟ و ‪ 01‬أي ﺵ ‪ #! [ #‬ا ‪ :Y‬؟‬
‫ﻡ‪ A‬دراﺱ& ا ‪ !5‬ﻡ اج ‪ bX‬أن ا ‪ ! A  !Y‬ﻡ‪ A‬ﻡ ‪ -.‬إ ‪£ 0‬ﺥ ‪ A !Y‬ﻡ‪  : A *G‬اﺱ‪"  Y‬ت أو  اﺱ‪ Y‬ا‪
Z‬اج ‪.‬‬
‫‪? J‬ﻡ اج‬‫‪ $E‬ا  ا?و ‪ #!& 0‬ا ‪ ، :Y‬أﺝ‪5‬م ﻡد أو ﺝ‪ 5‬ت آ ه ا ل ‪ $E‬ا ر ا ‪/‬ل أو ﺱ! ط ا ء ‪ $E .‬ا  ا ‪ A  3‬ﻡ‪ً 3‬‬
‫ا ء أو أﻡ اج ﺹ  ﻡ‪ #! A‬ا ‪ 01 :Y‬ﻡ‪E5‬ت  ‪F‬ة ‪ 01‬ا ‪ [L‬ﻡ‪F1 A‬م ا!ل ا دة ‪ T 01‬ا ‪E5‬ت ‪.‬‬
‫ﻡذا  ‪ A‬ا ! ل ‪  /H A1‬ا ‪ X‬ء ؟‬
‫إن ا ‪ X‬ء &‪  n‬اﺱ‪ Y‬ﻡ ‪ 1‬ﻡ‪ A‬ا ‪ 5‬ت  اآ‪ /‬أﻡ اج &‪ UY‬ﻡ‪ A‬ا &‪ $E . -/‬أواﺥ ا !ن ا ﺱ‪ XIX n1 -‬آن ا ‪ X‬ء ‪01 /‬‬
‫أ‪ a‬ﻡ ﺝ آﻡ‪  L) 5 H&R‬ﻡ  ( و ‪ $E‬ﻡ‪ -Y‬ا !ن ا ‪ [ An‬إﺙ‪/‬ت ‪ %‬اه ‪ W .‬ﻡ‪ *G‬أن ا ‪ X‬ء ‪ T‬أ‪  /H ًX‬ﺝ‪.  5‬‬
‫‪ X E‬ء ‪ %‬اه‪ e‬ا ‪  /H T *G‬ﻡدوﺝ »  "" –
" « ‪.‬‬
‫‪ 2.1.2‬أﺵ ل ا@اج ‪  :‬أن ا@اج @ ‪F‬ث إ@ ‪ $E‬ا?ﻡ اج و ‪ $E q‬ا?ﺝ‪5‬م ‪ A  ،‬اﺱ‪FG‬اﻡ‪ a‬آ ﺱ  ‪  /H FF‬ا ‪ X‬ء ‪.‬‬
‫إذا أﺥ‪ Q‬ﺹ رة ‪ F! Y: #%‬ﺹ‪ R‬ة ﺱ‪FG‬ام ﻡ&‪ $Y! -/‬ﻡ‪  A‬ع ا  ر‬
‫‪ &gE‬ى !‪@ Y‬ﻡ ‪ $E‬وﺱ‪ 4‬ا ‪ #%‬ا ‪ # n‬و دوا‪ W‬ﻡ‪ q*  %‬ا آ‬
‫)ﻡآ ا ‪ . #%  4  (#%‬ه‪ eQ‬ا ‪n‬ه‪F‬ات ‪F‬ل ‪ 01‬أ& ‪F+‬د ﻡ‪J‬ﺡ‪ %‬‬
‫! )|‪(#‬‬ ‫|هة ‪  W .‬ﺝ ‪J1‬ﻡ ا &  ‪F A1‬اﺥ‪ #‬ا?ﻡ اج ا &ﺝ ‬
‫ﺡ ل ﻡ‪ G‬ا?ﺝاء !‪ Y‬ا &!‪ . F‬ا‪(10) – !"#‬‬
‫‪ %‬رب ا@اج ‪r‬ن ‪:‬‬
‫‪:‬ص ﺹ‪S‬‬ ‫‪ -‬ااج ا ‪ X‬ء ﻡ ر  اﺱ‪ Y‬‬
‫ﺙ!‪ ! % S‬دا‪ W‬ﺝ‪ F‬ﻡ‪X‬ءة و ﺡ  ﺡ!ت‬
‫ﻡ‪ %‬و ﻡ‪ # n ˆ X‬ﻡ&وب ‪.‬‬
‫‪ -‬ااج ﺡﻡ ر  اﺱ‪% E Y‬‬
‫●‬
‫!‪X  Y‬ء‬ ‫! ﻡآ ﻡ‪X‬ءة ﻡ‪F‬دة ‪ $E‬ا  ا  د ‬
‫‪ 01‬ا * و ‪ q* $E‬ا  ا   دوﻡً  ﺝ‪F‬‬
‫!‪ -‬أ‪ #:‬ﺡً و أ‪ .‬إ‪.‬ءة ‪.‬‬
‫‪ : ⑪ - "6‬إذا آن ا ‪ X‬ء ‪/1‬رة ‪ A1‬ﻡ ﺝ ‪،‬‬ ‫‪ -‬ااج ﺡﻡ ر  اﺱ‪ Y‬ﺱ‪T‬‬
‫‪ : ⑩ - "6‬ﺹ رة ‪L  E‬ا‪ E‬‬ ‫ا ‪Y‬ة‬ ‫‪ %‬ﺹ رة ‪J‬اج ﻡ‪T n‬‬
‫‪gE‬ن !‪X  Y‬ء ‪ S‬أن ‪ $E %‬ﻡآ ا ‪#%‬‬ ‫ اﺱ‪ Y‬ا * ‪.‬‬
‫ !ص ﺹ‪ S‬ﻡ‪X‬ء  اﺱ‪ Y‬ﻡ&‪$W . $Y! -/‬‬ ‫ ‪ [ F! Y: #%‬ا ‪ +‬ل ‪ 1‬‬
‫@ﺡ‪ c‬ا‪#‬ﺉ‪ (10) – h‬و )‪ (11‬و )‪. (12‬‬
‫وﺡ ‪ F‬ا  ن‬ ‫ﺱ‪FG‬ام ﻡ&‪ X $Y! -/‬ء ا  ر‬

‫‪54‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬

‫ﺱ‪ T‬ر‪- E‬‬


‫ﺵ‪ U‬ر‪ - E‬ﺝ‪ًF‬ا‬
‫●‬
‫ﻡ&‪ -/‬ر‬
‫!‪$Y‬‬
‫‪ⓐ‬‬ ‫‪ⓑ‬‬ ‫‪ⓒ‬‬
‫‪ : ⑫ - "6‬ااج ا ‪ X‬ء ‪ /1 :‬ﺙ!‪ /1 ، ⓐ S‬ﺵ‪ /1 ، ⓑ U‬ﺱ‪ⓒ T‬‬

‫‪ -‬إن ا ‪K4‬ت و ا‪K‬ا‪ 9‬ذات ا‪Z‬د ا‪"bW‬ة ‪   6‬اج ا‹ء ‪ .‬إن ‘اه ا‪ I‬اج ‪U6‬ن أآ‪ 2‬وزًا آ‪ 7‬آ ‪ V‬ا ‪K4‬ت و‬
‫ا‪K‬ا‪ 9‬أآ‪ 2‬ﺹ‪ًb‬ا ‪.‬‬
‫‪a‬‬
‫إن ا?ﺵ ل ا ‪n‬ه‪F‬ة ‪ 01‬ا ‪n‬ﺵ ) ا‪ # n ( 13 - ⓐ - !"#‬أﺱﺱً ﻡ‪-! A‬‬
‫‪d‬‬
‫ﻡآ ﻡ‪X‬ءة  ‪1‬ض ‪ . d‬ا‪13 - ⓑ - !"#‬‬
‫‪ⓐ‬‬ ‫إذا ﺵه‪ F‬ا ‪ 01 !/‬ﺵﺵ ﻡ‪ F/  5‬ﻡ‪ A1 D E5‬ﺵ‪ F ، a a.1 U‬أن‬
‫‪D‬‬ ‫ا او ‪ A  θ‬ﻡ&‪ +‬ا ‪ !/‬و أول ﻡ&‪ !Y‬ﻡ‪) %‬أول ا‪*Y‬ء(  ‪FF A‬ه‬
‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫  ‪ . θ+rad- tanθ‬ا‪13 - ⓒ - !"#‬‬ ‫ ‪: :J‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪ⓑ‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪ o/3‬ا ‪F‬راﺱ ا ‪ A  $ ar /‬ﻡ‪ A‬ﻡ‪J‬ﺡ‪ %‬ا ‪%‬هة ‪ S‬أن‬
‫ ن أد ا ‪ Un‬ﻡ‪ A‬ر‪ H /‬ل ﻡ ﺝ ا ‪ X‬ء ا ‪ ، #5‬آ ‪o/3‬‬
‫ا ‪F‬راﺱ ا &‪ %‬أن ا او ‪ H @F &1 / θ‬ل ﻡ ﺝ اﺵع‬
‫‬
‫ا &ج  ‪θ+rad- : :J‬‬
‫‪p‬‬
‫‪θ‬‬ ‫! ‬ ‫‪ 3.1.2‬ااج } ‪ A1‬ﺵ‪: U‬‬
‫‪a‬‬
‫‪ⓒ‬‬ ‫ﺵ‪U‬‬ ‫‪d‬‬
‫ا@اج‬ ‫ ‪ A‬ا‪/1‬ر ﺵ‪ U‬ر‪ a a.1 4 5 - E‬آ ‪ 1‬ﻡ‪ A‬ا &‪ -‬ا ‪ W X‬‬
‫‪θ‬‬ ‫ا &!‪* . Y‬ض أن اﺵع ا ‪ $W X‬ا ‪Q‬ي ‪$X‬ء ا ‪ ، Un‬وﺡ ‪ F‬ا  ن‬
‫‪ H‬ل ﻡ ﺝ‪. λ a‬‬
‫‪D‬‬ ‫?ﺱ‪/‬ب ‪ [5! 1‬ا ‪F Un‬د زوﺝ‪ $‬ﻡ‪ A‬ا &‪ -‬ا &!‪ 12 ) Y‬ﻡ&‪( ً/‬‬
‫آ ‪ $E‬ا ‪ . # n‬ا‪(14) – !"#‬‬
‫‪ : ⑬ - "6‬ااج  اﺱ‪ Y‬ﺵ‪a a.1 U‬‬ ‫‪ +‬رة ‪1‬ﻡ  ﺝ‪F F‬اﺥ‪ #‬ه ّ‪F‬ام  ‪ A‬ﺵ‪ A W . A 1‬ﻡاآ‪q*& A /‬‬
‫اﺵع ا ﺡ ‪ F‬ا  ن ا ‪Q‬ي ‪ H‬ل ﻡ ﺝ‪ λ a‬إذا آن ‪E‬ق ﻡ‪ 5‬‬
‫‪ %‬ا ‪ +‬رة ! ا@اج ا آ ا ‪$‬‬ ‫‬
‫ا ‪ A W X‬إ ‪F Y! 0‬اﺥ ﻡ‪5‬وً ‪.‬‬
‫‪ 01 d .1‬ا ‪n‬ﺵ ا  ﺝ دة ‪D F 01‬‬ ‫‬
‫*ض أن ‪E‬ق ا ‪ A   5‬ا &‪ A /‬ا ‪ A F‬ﻡ‪ A‬ا ‪ ) Un‬ا &‪ -/‬ا?ول و ا &‪-/‬‬
‫ ن ا او  ‪ A‬ﻡآ ا ‪ !/‬و أول ا‪*Y‬ء ‪θ‬‬
‫ا ‪ ( n1 $3‬ه ‪ 0& λ‬أن ‪ [5! . a sinθ = λ :‬ا ‪ Un‬إ ‪ A Y: 0‬آ‪#‬‬
‫‪  Y:‬ي ‪ 6‬ﻡ&‪ E ، -‬ن ‪E‬ق ا ‪  5‬ﺵ ‪ 1‬و ‪ 7‬؛ ‪ 2‬و ‪ 8‬؛ ‪ 3‬و ‪ 9‬؛ ‪...‬‬
‫‬
‫&‪ 0‬أ‪  a‬ن ‪F &F‬اﺥ‪ #‬ه‪ّF‬ام م ‪.‬‬ ‫و ه ‪Q‬ا ه‬
‫‪A‬‬ ‫‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫ﺱ‪@F‬ل ﻡﺙ‪ - Y5 #‬أن ‪ q* 01 #+‬ا &  إذا آن ‪E‬ق ا ‪ 5‬‬
‫‪3‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪B‬‬ ‫ ‪ A‬ا &‪ -/‬ا?ول و ا?ﺥ  ه ‪ ، 2λ‬و ‪ $E‬ه‪ eQ‬ا   ‪ [ 5! A‬ا ‪ Un‬إ ‪0‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪θ‬‬ ‫أر ‪ -Y:‬و آ‪F1 01 #n Y: #‬د آ‪  /‬ﻡ‪ A‬ا &‪F& . -‬م أزواج ا &‪-‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪θ‬‬ ‫‪θ‬‬
‫‪7‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪a C‬‬ ‫ﻡ‪ A‬ا !‪ Y‬ا?و ‪ AB 0‬ﻡ‪  % -‬ﻡ‪ A‬ا !‪ Y‬ا ‪ BC 3‬ﻡ‪ 0&3‬ﻡ‪ 0&3‬و‬
‫‪9‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪D‬‬ ‫و ا?ﻡ ﺱ ن  &‪ -& /5‬ا !‪ CD A Y‬و ‪ ، DE‬و ‪  a 1‬ن ‪ &F‬آ‪T Q‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪F‬اﺥ‪ #‬ه‪ّF‬ام م ‪F&1‬ﻡ ‪. a sinθ = 2λ :‬‬
‫‪12‬‬
‫‪E 2λ‬‬ ‫‪ E [ 5! $E 5‬ا ‪ F&E ، Un‬أ‪  a‬ﺝ‪ F‬دوﻡً ‪F‬اﺥ‪ #‬ه‪ّF‬ام م ‪ $E‬ﻡ&‪UH‬‬
‫‪λ‬‬
‫ﻡ‪F %‬ث ‪  E‬ا‪*Y‬ءات  ‪ A‬ا ‪ -!/‬ا ‪a sinθ = kλ : y   n‬‬
‫‪⑭ - "6‬‬ ‫ﺡ ‪ . k = ±1 , ±2 , ±3 , … : y‬ا‪(15) – !"#‬‬
‫‬
‫‪a sinθ = λ‬‬ ‫‪a sinθ = 2λ‬‬ ‫ا@! ا‪ 7,‬ا‪Z‬و‪AK6 M‬ث ‪™š  : 
A‬‬ ‫‬
‫Š‬
‫‬
‫‪F‬اﺥ‪ #‬ه‪ّF‬ام  ‪ A‬ا?زواج‬ ‫‪F‬اﺥ‪ #‬ه‪ّF‬ام  ‪ A‬أزواج ا &‪ $E -‬ا &‪AB UH‬‬ ‫إذا آ ‪ θ V‬ﺹ‪"b‬ة ی‪U‬ن ‪A‬ی ‪ +¤…‰- :‬‬ ‫‬
‫…‬
‫‪ 1‬و‪ 7‬؛ ‪ 2‬و‪ 8‬؛ ‪...‬‬ ‫و ‪ BC‬و  ‪ $E T A‬ا &‪ CD UH‬و ‪DE‬‬

‫‪55‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪ ( 2 – 2‬ا ‪t4‬ر ا‹ء ‪ J‬ا اغ ‪:‬‬
‫‪ 1.2.2‬ﺱ‪ 1‬ا ‪ X‬ء ‪:‬‬
‫إن  أ‪ U"
"0‬ن ُ ّ‪ F‬ﻡ‪ A‬أﺡ‪ A5‬ا !& ت ! س ﺱ‪ 1‬ا ‪ X‬ء‬
‫ﺡ ‪ [ y‬أﺥ‪ : Q‬ﺱت ‪F‬ة ‪ 40‬ﺱ& ) ‪ $E ( 1920 – 1880‬ﺝ& ب آ" ر " ‪.‬‬
‫‪ $E‬ه‪ eQ‬ا  [  ﺝ ‪ . a‬ء ﻡ&‪ 01 -/‬أﺡ‪ F‬ﺱ‪ Y‬ح ﻡ‪£‬ة دوارة ذات‬
‫‪⑮ - "6‬‬ ‫ﺙ أﺱ‪ n& . bY‬ا ‪ X‬ء ا & ‪ 01 q‬ا ‪£‬ة ا ‪F‬وارة  ﻡ‪£‬ة ﺙ ‬
‫ﻡ ‪ 01 1 .‬ﻡ‪F  E5‬ة ) ‪ ( 35 km‬و & ‪ q‬ﺙ  د ‪r .‬ﺥ‪Q‬‬
‫ﺱ‪ 1‬دوران ﻡ‪£ WJ‬ة ا ‪F‬وارة & ‪ q‬ا ‪n‬ع ا & ‪ q‬ﻡ‪ A‬ﺝ‪01 FF‬‬
‫أﺡ‪ F‬أوﺝ ‪ aY: F‬ا ‪ A  E5‬ا ‪ A £‬ذهً و إً و [ رﺹ‪ eF‬ﻡ‪A‬‬
‫‪sinθ‬‬
‫‪-3λ‬‬ ‫‪-2λ‬‬ ‫‪-λ‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪λ‬‬ ‫‪2λ‬‬ ‫‪3λ‬‬ ‫‪H‬ف ﻡ‪n‬ه‪  F‬اﺱ‪ 5  Y‬ب ‪ .‬ا‪(16) – !"#‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪gE J‬ن ا ‪ X‬ء ا & ‪ [ @ q‬ﻡ‪n‬ه‪. aF‬‬
‫إذا [ ‪  R‬ﺱ‪ 1‬ا ‪F‬وران ‪ً :‬‬
‫‪ E‬ﺱ‪ 1‬دوران ا ‪£‬ة و ا ‪ A  E5‬ا ‪ [ A Y‬ﺡ‪5‬ب ﺱ‪ 1‬‬
‫ااج } ‪ % . Y 5 E A1‬ا ﺙ ! ‬
‫ﺵ‪F‬ة ا !ت ا ‪ ˆ X‬و و‪ -.‬ا &‪ UH‬ا ‪ %‬‬ ‫ا ‪ X‬ء ‪ .‬إن ا !  ا !‪ /‬ﺡ ً ‪ 15‬ا ‪ X‬ء ه‪: $‬‬
‫ﻡ‪(2) Y‬‬ ‫ﻡ‪J‬ﺡ‪c‬‬ ‫‪ c = 2,997 924 58 × 108 m.s-1‬ا ‪ّFُ $‬ور إ ‪ 0‬ا !  ا !‪ /‬‬
‫ﻡ‪£‬ة ﺙ ‬
‫‪c = 3 × 108 m.s-1 = 300 000 km/s‬‬ ‫  ‪:‬‬
‫ﻡ‪£‬ة دوارة‬ ‫●‬
‫‪ #3‬ا ‪ 15‬ا ‪ !5‬ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا ‪ X‬ء ‪ $E‬ا ‪JG‬ء ) ا *اغ (‬

‫‪⑯ - "6‬‬ ‫‪ $E ً 1‬ا  اء ‪ / .‬ه‪ eQ‬ا ‪ 15‬آ‪ 15‬ﻡﺝ [ ‪01‬‬

‫ﻡ‪(1) Y‬‬ ‫ﻡ&‪$W . -/‬‬ ‫أﺱﺱ  ا ‪ 15‬ا ‪ ّF‬ا ‪ A  $‬أن ‪ #+‬إ  ﺝ‪[5‬‬

‫ا ‪ F 5‬و‪ 5‬ن‬ ‫‪35 km‬‬ ‫ﻡك ﺡ ‪? A  @ y‬ي ﺝ‪ [5‬أن وز ﺱ‪ a1‬ﺱ‪ 1‬ا ‪ X‬ء ا ‪F  F 5‬ي‬
‫‪ H 2.2.2‬ل ﻡ ﺝ اﺵع و  ا‪: e‬‬
‫إن ا ‪G‬ﺹ ن ا ‪ 5‬ن ‪F‬ود ا &‪ %‬ا  ﺝ ا?آ‪ 3‬أه ‪ X‬ء ه ا ‪Fّn‬ة )أو ا‪.‬ءة ‪ (luminosité :‬و ا ّ ن ‪Fn F+! .‬ة ا ‪ X‬ء ‪،‬‬
‫ا ‪ :Y‬ا  آ‪ #‬ﺙ و ‪ U‬ﻡ‪ 3‬ﻡ‪ #3‬ﺝ ‪ -‬ا?ﻡ اج ‪ -‬ا ‪  ّ5‬ﺝ ‪ $E‬ﺡ ‪ U A‬ن اﺵع ا ‪ Y $W X‬ل ﻡ ﺝ ا ‪ X‬ء‬
‫ا  ا‪ UE‬أو  ا‪. e‬‬
‫&*‪$5‬‬ ‫ا ‪  Y‬ا ‪$W‬‬ ‫)‪ λ(nm‬أﺡ‬
‫إن ا ل ا ‪ visible $W‬ﻡ‪  H A‬ا ‪ X‬ء ا ‪Q‬ي ‪ a q‬ا  ‪A‬‬
‫‪ F‬أ‪ H‬ال ﻡ ﺝ‪ a‬ﻡ‪¦ /5&  0,39 µm A‬ﺵع ا ‪ $5*&/‬إ ‪0‬‬
‫‪UV‬‬ ‫‪IR‬‬ ‫‪¦ /5&  0,78 µm‬ﺵع ا?ﺡ ‪ .‬ا‪(17) – !"#‬‬
‫‪400‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪700‬‬
‫اﺵ‪1‬ت ا ‪ W X‬ا ‪ $‬أ‪ H‬ال ﻡ ﺝ أ‪ #:‬ﻡ‪01F 0,39 µm A‬‬
‫‪⑰ - "6‬‬ ‫اﺵ‪1‬ت ‪ E‬ق ا ‪ (UV) 5*&/‬و ه‪ $‬إﺵ‪1‬ت ‪  L‬ﻡ‪01F . W‬‬
‫آ‪ T Q‬اﺵ‪1‬ت ا ‪ W X‬ا ‪ $‬أ‪ H‬ال ﻡ ﺝ أآ‪ /‬ﻡ‪0,78 µm A‬‬
‫ﺵ‪1‬ت ‪ o‬ا اء )‪ (IR‬و ه‪ $‬ا?ﺥى ‪  L‬ﻡ‪. W‬‬
‫‪ 01‬ا ‪ [L‬ﻡ‪F1 A‬م ﺡ‪5‬ﺱ ا  ‪  A‬ان ‪ E‬ق ا ‪ 5*&/‬و ‪ o‬ا اء إ@‬
‫أن ه&ك أ‪JE‬ﻡ ﺱ &‪ W‬ض ‪ eQ‬ا? ان و آ‪  T Q‬ﺝ‪ Z F‬أﺝة ا ؤ ‬
‫ا   أو أﺝة ا  [ ‪ F A1‬ا ‪FG5 $‬م ه‪Q‬ا ا & ع ﻡ‪ A‬اﺵ‪1‬ت ‪ .‬ف‬
‫ا?ﺵ ‪ E‬ق ا ‪r 5*&/‬ﺙ ه ‪ 01‬ا ‪ ) F‬ﻡ‪ * : #3‬ا ‪، bronzage qn‬‬
‫ﺱ‪H‬ن ا ‪F+ &  ( ... ، F‬ر ا?ﺵ ‪ o‬ا اء ﻡ‪ A‬ا?ﺝ‪5‬م ا ‪ &G5‬‬
‫‪ : J‬ﺡ ا ‪ . ( $Y‬ا‪(18) – !"#‬‬‫) ﻡ‪ً 3‬‬
‫‪ 1‬ﻡً   ا  ﺝ ا ‪ W X‬أو اﺵع ا ‪ $W X‬ا ﺡ ‪ F‬ا  ن ‪ Y‬ل ﻡ ﺝ ‪$E‬‬
‫‬
‫ ‪λ c. T‬‬ ‫ا *اغ ‪ $E ً 1‬ا  اء ‪:‬‬
‫‪ê‬‬
‫ﺡ ‪ λ : y‬ه‪ H $‬ل ا  ﺝ   )‪. (m‬‬
‫‪ c = 3×108‬ه‪ $‬ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا ‪ X‬ء ‪ $E‬ا *اغ   آ‪ #‬ﺙ )‪. (m.s-1‬‬
‫‪⑱ - "6‬‬ ‫‪ T‬ا ‪F‬ور  ‪ 3‬ا‪ f ، (s) $‬ا  ا   )‪. (Hz‬‬
‫‬
‫ ‪N‬‬ ‫‪14‬‬
‫ ﻡ‪J‬ﺡ‪  : %‬اات اﺵ‪1‬ت ا ‪ W‬ﻡ‪ A‬ر‪ ، 10 Hz /‬ﺡ ‪ F y‬ﻡ‪ A‬ا ‪: :J‬‬
‫‬
‫‪¦ /5&  -‬ﺵع ا?ﺡ ‪. fr = 3,8 × 1014 Hz : λr = 800 nm‬‬
‫‪¦ /5&  -‬ﺵع ‪ E‬ق ا ‪. fv = 7,5 × 1014 Hz : λv = 400 nm $5*&/‬‬

‫‪56‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ 3.2.2‬ا ‪ X‬ء ا ﺡ ‪ F‬ا  ن و ا ‪ X‬ء ا? ‪: Z‬‬
‫ ا‪ H UE‬ل ﻡ ﺝ ﻡ & ‪ $E λ‬ا *اغ ً ﻡ &ً ‪ X‬ء ‪ » 01F 4 5‬و‪ A"-‬ا‪7‬ن ‪. « monochromatique :‬‬
‫‪ J‬ا  ر ا?ﺡ ا ‪ $E #5‬ا ‪v‬ﺱ‪5‬ت ا   ‪F+‬ر ‪ .‬ءًا ﻡ ً‬ ‫ﻡ‪ً 3‬‬
‫‪ :‬س ‪:‬ح‬ ‫‪ : : ⑲ - "6‬س ‪:‬ح‬ ‫‪ H‬ل ﻡ ﺝ‪ q 1 . λ = 632,8 nm a‬ذ ‪ # n T‬ا ‪ X‬ء ﻡ‪F‬د ا? ان‬
‫ﻡ‪F1 A‬ة إﺵ‪1‬ت ﻡ‪ *G‬وﺡ ‪F‬ة ا  ن ‪ :‬ا اء ‪ ،‬ا ‪*+‬اء ‪ ،‬ا ر‪:‬ء ‪... ،‬‬
‫ا ‪Q‬ي &} ‪ . A1‬ء ا ‪qn‬‬
‫و ا ‪ X E . 5*&/‬ء ا? ‪ . Z‬ء ﻡآ‪ S‬ﻡ‪F1 A‬د @ ﻡ&‪ e‬ﻡ‪ A‬ا?‪ .‬اء‬
‫ا ‪Q‬ي ‪r‬ﺙ !‪Y‬ات ا ء‬
‫ا !ﺡ وﺡ ‪F‬ة ا  ن ا ‪ W‬و ‪  L‬ا ‪ . W‬ا‪(19) – !"#‬‬
‫ا  اة ‪ $E‬ا  ‪T .‬‬
‫آ‪ #‬اﺵ‪1‬ت ا ‪ W‬‬ ‫‪‘ ( 3 – 2‬اه ا‪ّA04‬د ‪:‬‬
‫‪ 1.3.2‬ﻡﻡ‪ ( &: ) #‬ا ‪5‬ر وﺱ‪ 4‬ﺵ*ف ‪:‬‬
‫&‪ n‬ا ‪ X‬ء ‪ $E‬ا?وﺱط ا ‪  L E*n‬ا  ‪ ،‬ا ‪R‬ز ﻡ‪ #3‬ا  اء و ا ‪ W5‬ﻡ‪ #3‬ا ء و ا ‪ /+‬ﻡ‪ #3‬ا ﺝج أو ا س ‪...‬‬
‫‬
‫ ‬ ‫  آ‪ #‬وﺱ‪ 4‬ﺵ*ف ﻡ‪ #‬ا ‪5‬ر  ‪ ! A1 e‬ا?وﺱط ا ‪? » 05 E*n‬ی ا‪ U I‬ر « ُّف  ‪ :J‬ا  ‪:‬‬
‫‬

‫ﺡ ‪ c : y‬ه‪ $‬ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا ‪ X‬ء ‪ $E‬ا *اغ )ا  اء( ؛ ‪ v‬ه‪ $‬ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر اﺵع ا ‪ $W X‬وﺡ ‪ F‬ا  ن ‪ $E‬وﺱ‪ 4‬ﻡ ‪. A‬‬
‫‪F1 n‬د ‪F  L‬ي )‪F‬ون وﺡ‪F‬ة( ‪.‬‬
‫ ﻡ‪J‬ﺡ‪ &: : %‬ا@ ‪5‬ر *اغ أو  اء ‪5‬وي ا ﺡ‪F‬ة )‪ &  ( n = 1‬ﻡﻡ‪J‬ت ا@ ‪5‬ر وﺱط ا?ﺥى  ن أآ‪ /‬ﻡ‪ A‬واﺡ‪F‬‬
‫)‪. ( n > 1‬‬
‫ا ‪  Y‬ا ‪$W‬‬
‫‪ّF/‬د ا ‪ X‬ء ا? ‪: Z‬‬ ‫‪2.3.2‬‬
‫ا ‪  Y‬ا ‪$W‬‬
‫‪g‬ﻡ ن ﻡ ﺵ ر زﺝﺝ‪ FF/ $‬ا ‪ X‬ء ا? ‪ Z‬ا آ‪S‬‬
‫‪ .‬ء أ ‪Z‬‬
‫)‪ .‬ء ا ‪ qn‬أو ‪ .‬ء ﻡ‪/+‬ح ذو ﺱ‪ T‬ﻡ ه} أو‬
‫‪ :‬س آ‪ ( ... W‬إ ‪ 0‬إﺵ‪1‬ت ﻡ!ﺡ وﺡ ‪F‬ة‬
‫‪ .‬ء أ ‪Z‬‬
‫ا  ﺵ ر‬ ‫ا  ن ‪ .‬ا‪(20) – !"#‬‬
‫)‪ .‬ء ا ‪(qn‬‬ ‫ا  ﺵ ر‬
‫إن ا ‪ X‬ء ا? ‪ # n Z‬ﻡ‪ A‬ﻡ} ﻡ‪ A‬أ‪ H‬ال‬
‫‪& : ⑳ - "6‬ف اﺵ‪1‬ت ا ‪  5*&/‬اﺱ‪ Y‬‬
‫ا  ﺝت  ‪ -‬اﺵ‪1‬ت ا ‪ ، W‬و ‪F&1‬ﻡ‬
‫ا  ﺵ ر أآ‪ 3‬ﻡ‪ A‬اﺵ‪1‬ت ا اء‬
‫‪ 4!5‬ﺡﻡ  ‪X‬ء ‪ 01‬ﻡ ﺵ ر &ف اﺵ‪1‬ت‬
‫وﺡ ‪F‬ة ا  ن ا ‪ * v $‬وا ﻡ‪ F *G‬وزه ﻡ&‪ a‬ﻡ‪  H  n‬ﻡ ن ﻡ‪ » 05 5‬ا ‪  Y‬ا ‪ « $W‬و ‪ً%‬ا ن ‪ &:‬ا@ ‪5‬ر‬
‫ ن أآ‪ H? /‬ال ا  ﺝت ا?‪gE +:‬ن اﺵ‪1‬ت ا ‪ 5*&/‬ه‪ $‬ا?آ‪ 3‬اا‪ ًE‬و ا اء ا?‪ #:‬اا‪| 01F . ًE‬هة ّ‪ #‬ا ‪ X‬ء‬
‫ا آ‪ S‬ا? ‪ Z‬إ ‪ 0‬أ ان ا ‪¦  Y‬ﺵ‪1‬ت ا ﺡ ‪F‬ة ا  ن ا ‪Aّ 06 » a * v‬دًا «  & !ل ‪ A1‬زﺝج ا  ﺵ ر » وﺱ@ً
‪Aّ 0‬دًا « ‪.‬‬
‫ ‪ b.‬ا‪ (21) – !"#‬أد‪ e‬آ * ااف ا?ﺵ ا اء‬
‫ا ‪qn‬‬ ‫)ﺥرج ا ! س( !‪ Y‬ات ا ء و ا ﺱ  اﺱ‪ Y‬ا ‪bY5‬‬
‫‪  L‬ﻡ‪H‬ة‬ ‫ا ‪ . $*G‬ا?ﺡ ه ا?‪ #:‬اا‪ ًE‬و ‪ #+‬إ ‪ A 1 0‬ا ‪J‬ﺡ‪c‬‬
‫ا‪ ً:JY‬ﻡ‪ Y: A‬ة  ن ا?آ‪ً 1 3‬ا ‪ $E‬ا ‪5‬ء و ‪  a 1‬ن‬
‫أ‪ : 01‬س ‪:‬ح ه ا  ن ا?ﺡ ‪.‬‬
‫ﺵع ﺵ‪$5‬‬
‫ﻡ ‪ F‬ا ‪G‬وط‬
‫ﺵع ﺵ‪$5‬‬
‫‪ :‬س‬
‫‪:‬ح‬
‫&*‪$5‬‬ ‫أﺡ‬
‫ﻡ‪J‬ﺡ‪c‬‬ ‫‪ Y:‬ات‬
‫&*‪$5‬‬ ‫‪ :‬س‬
‫ﺝء ‪  L‬ﻡ‪$W‬‬ ‫ !‪ Y‬‬ ‫ﻡ‪ W‬‬
‫‪:‬ح‬
‫‪ o‬ا?رض‬ ‫ا &‪qn F‬‬ ‫ا  ‪A‬‬ ‫أﺡ‬

‫‪ : 21 - "6‬ﻡ‪ : # n 4YG‬س ‪:‬ح‬

‫‪57‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬

‫‪: c
f + -
3&  K
f‬‬ ‫)‪(II‬‬
‫☜ !   ‪:‬‬
‫‪λ = v . T : Iƒ' nu-‬‬ ‫‬ ‫ ‪. "$ K$ €}'-‬‬
‫‪. K† ]1V c <G €'-‬‬ ‫‬ ‫ ‪. ]…   _m <G €'-‬‬
‫‪.  * W )3& _'# nu-‬‬ ‫‬ ‫ ‪. ‡ W c
f B( x"-‬‬
‫‪ (1‬ا ‪t4‬ر

"‪ "U" U‬دوری ‪:‬‬
‫‪ ( 1 – 1‬ا‪A‬وری ا‪ "
9‬و ا‪: " U‬‬
‫ ‪  $‬ن ا  ﺝ ا   ﻡ‪5‬ة ‪ S‬أن ‪F+‬ر ‪ A1‬ﻡ&‪ -/‬ﺥ‪ -.‬آ دور و ‪ $E 05‬ه‪ eQ‬ا  »

‪ 
A!4‬دوری « ‪.‬‬
‫‪ 1.1.1‬ا ‪F‬ور ا ﻡ& ‪:‬‬
‫إن ا ‪ +‬ت ا ‪+‬در ‪ £ A1‬ﻡ ﺱ ! ‪   UY‬ﻡ‪5‬ة ) ا‪( 22 – !"#‬‬
‫‪T‬‬ ‫ه ﻡ ﺝ ﺹ  )ﻡ  ( دور ﻡ‪5‬ة ‪.‬‬
‫ ن ا آ دور إذا  رت ﺥ‪J‬ل ‪E‬ات زﻡ& ﻡ‪5‬و و ﻡ‪. /:‬‬
‫‪ 01F‬أﺹ‪E R‬ة  ر ‪  E‬ا ‪%‬هة دورً ـ » ا‪A‬ور ا‪ « 
9‬أو‬
‫‬
‫دور ا آ ‪ T‬و !‪F‬ر  ﺡ‪F‬ة ا ‪ 01F . (s) 3‬ﻡ! ب ا ‪F‬ور ‪f‬‬
‫‪T‬‬
‫ا  ا و !‪F‬ر  ﺡ‪F‬ة ا  )‪ (Hz‬أو )‪ (s-1‬و ه ‪F1‬د ا?دوار ‪ $E‬واﺡ‪F‬ة‬
‫ا ﻡ‪ ) A‬ا ‪ 3‬ا اﺡ‪F‬ة ( ‪.‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪6‬ی< ‪ :‬إن ا‪A‬ور ا‪ 7 T 


9‬ا‪A‬وری ا‪ 
A!4‬ه أ?‪A
W‬ة ‪976‬م‬
‫!@
> وﺱ; ا ‪t4‬ر ا ‪44‬ا‪A >
A‬ی‪ € J A‬ا‪. K‬‬
‫‪ : 22 - "6‬ﻡ ﺝ ﻡ!‪F‬ﻡ دور ‬ ‫‪ 2.1.1‬ا ‪F‬ور ا   ‪:‬‬
‫إن ا?ﻡ اج ا !‪F‬ﻡ ا ‪F‬ور ‪F E. T‬ور ا ﻡ&‪ $‬دورًا ﻡ  ً ‪ / A  .‬ن‬
‫ه‪ eQ‬ا ‪%‬هة ‪ H5/‬ﺱل ﻡ ‪  F‬ات ا &‪ ، X*G‬ﻡ ‪ /‬ﺹ ت ‪ ،‬ﻡ و‪ E‬ن ‪ ،‬راﺱ[ ‪J‬هازات و ﻡ‪Y5‬ة ﻡ‪F‬رﺝ ‪ .‬ا‪23 – !"#‬‬

‫‪M1‬‬ ‫‪M1‬‬ ‫‪M1‬‬


‫‪λ‬‬ ‫‪M2‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪M2‬‬ ‫‪M2‬‬

‫‪ⓒ‬‬ ‫‪ⓑ‬‬ ‫‪ⓐ‬‬


‫‪ : 23 - "6‬ا ‪F‬ور ا   ‬

‫‪ 4 -‬ﻡ ‪ F‬ا  اات ا &‪ /  X*G‬ا ‪ +‬ت ‪  $E aY/. F‬ا ‪ -X a :‬هات ‪.‬‬
‫‪ #+ -‬ا  و‪F A  E‬ﺥ‪ $‬راﺱ[ ا@هازات ‪.‬‬
‫‪ -X -‬ا  و‪ M1) A  E‬و ‪ (M2‬ﺝ&‪ ً/‬إ ‪ 0‬ﺝ&‪ S‬و ا‪ S:‬ﺵﺵ راﺱ[ ا@هازات ‪.‬‬
‫‪ -‬ك ا  و‪ E‬ن ‪ M1‬و ‪ F/‬ا  و‪ E‬ن ‪4/ M2‬ء ‪.‬‬
‫‪F&1‬ﻡ  ن ا  و‪ E‬ن  ار ‪ X‬و ‪F/‬ان ‪ A1‬ﻡ ‪ /‬ا ‪ +‬ت &*‪ q‬ا ‪) E5‬ا‪n (23 –ⓐ !"#‬ه‪ 01 F‬ﺵﺵ راﺱ[ ا@هازات‬
‫ﻡ ﺝ ‪ A‬ﻡ ا‪ A :‬و ﻡ ا‪ ? A !E‬ﺹدر ‪ q* A1 A‬ا &‪ F&1 . -/‬إد ا  و‪ E‬ن ‪4/ M2‬ء *ق اﺵر ‪ X A1 A‬أ‪ ً !E‬ﺡ ‪y‬‬
‫&اح اﺵرة ا !‪ Y‬ـ ‪ T A1 M2‬ا ‪ 3‬ا !‪ Y‬ـ ‪ M1‬و داد ازاﺡ دة ا ‪ A  E5‬ا  و‪  . A  E‬ن ¦ﺵر ‪ q* A‬ا ‪ Y‬ر‬
‫ﻡ‪ A‬ﺝ‪ ) FF‬ا‪!E‬ن ﻡة ﺙ ( ‪ 01‬ﻡ‪ E5‬ﺥﺹ  ‪ A‬ا  و‪ . A  E‬إ‪ E.‬إ ‪ 0‬ه‪Q‬ا ‪J‬ﺡ‪ c‬أن اﺵر ‪  A‬ن  *‪ q‬ا ‪ Y‬ر ‪ F&1‬ﻡ‪E5‬ت‬
‫ﻡ‪ -.  *1X‬ا ‪G‬ص ا ‪ 01F . U5‬ه‪ eQ‬ا ‪ E5‬ـ » ‪r‬ل ا ‪ « λ‬و ه‪ $‬ا ‪F‬ور ا  ‪) $‬ا ‪  ($E5‬ﺝ ا ‪  +‬ا ‪/‬ة ‪.‬‬

‫‪58‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫  ‪ ‰746 :‬ا ا‪ 
A!4‬ا‪A‬وری دوری
‹  ) دوری> ( ‪:‬‬ ‫‪-‬‬
‫ دور ز
 ی‪ MA‬ا‪A‬ور )‪. T(s‬‬
‫ دور
‪ J‬ی‪r MA‬ل ا )‪. λ(m‬‬
‫‪ 3.1.1‬ﺱ‪ 1‬و ‪ّF/‬د ا  ﺝ ‪:‬‬
‫‪F&1‬ﻡ  ن ا  و‪ E‬ن ‪ M2‬ﻡ ﺝ دًا ‪ d F 01‬ﻡ‪ A‬ا  و‪ E‬ن ‪) M1‬ا‪gE (23 –ⓑ !"#‬ن ا  ﺝ ا !‪ Y‬ﻡ‪H A‬ف ا  و‪ E‬ن ‪M2‬‬
‫‪.‬‬
‫ ن ﻡ‪r‬ﺥة ﻡ‪  /5&  τ A‬ﺝ ا !‪ Y‬ﻡ‪H A‬ف ا  و‪ E‬ن ‪gE ، M1‬ذا آ‪ o‬ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا  ﺝ ‪ A‬ه‪ A  v $‬أن  ‪v : S‬‬
‫‬
‫ ن ا  ﺝن ﻡ ا‪!E‬ن إذا آن ا ‪ A  F/‬ا  و‪ A  E‬ﻡ‪5‬وً ‪ Y‬ل ا  ﺝ ‪ λ‬و  ا‪ UE‬ذ ‪* T‬وت زﻡ&‪ $‬ﻡ‪5‬وً ا ‪F‬ور ‪ ، T‬أي ‪:‬‬
‫‬
‫‪? τ = T ⇐ d = λ‬ن ‪ . λ = v.T‬إن ا ‪F‬ور ‪ T‬و ا  ا ‪  f‬ان ا  ﺝ ا &‪ 3/‬و @ ‪   :J1‬ﺱ‪ 4‬ا@‪n‬ر ‪.‬‬
‫‪T‬‬
‫[ ﺱ*ً أن ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا  ﺝ ‪  /Y U‬وﺱ‪ 4‬ا@‪n‬ر ) ه اء ‪ ،‬ﻡء ‪ ( ... ،‬و ‪Fn‬ة ا  ﺝ ‪ ،‬آ أ  ‪ A‬أن ‪   4/‬ا ‪$E .‬‬
‫ه‪ eQ‬ا  ! ل أن ا ﺱ‪ 4‬ﻡ‪ّF/‬د ‪.‬‬
‫ &‪ /5‬ﻡ اج ا ‪  +‬ا ‪+‬درة ‪ A1‬ا‪@s‬ت ا  ﺱ ! ‪ / @ ،‬ا  اء وﺱ‪ ًY‬ﻡ‪Fّ /‬دًا ﺥ‪J‬ل ‪1‬ف ﺱ* ‪? ، $‬ن ا?ﺹ ات ا دة و ا ‪ % R‬‬
‫‪ #+‬إ ‪ 0‬ﻡ‪5‬ﻡ& ‪ q* $E‬ا ‪ q 1 . o:‬ذ ‪F&1 T‬ﻡ  ن ا ‪Fّn‬ة ‪ 1‬ﺝ‪ًF‬ا )ا ‪ +‬ا‪ b/+ (U1‬ا  اء وﺱ‪ ًY‬ﻡ‪Fّ /‬دًا ?ن ﺱ‪ 1‬ا ‪ +‬ت ‪ $E‬ه‪eQ‬‬
‫ا  ‪ b/+‬ﻡ‪   Y/‬ا ‪.‬‬
‫ !ب ﻡ‪ A‬ا ‪/‬ق ‪ -5‬ﺹ ً ﻡ‪ًX‬ا ﺝ‪ًF‬ا ‪ًF  ، A .‬ا ‪ A1‬ا ‪/‬ق ‪ -5‬ﺹ ً ﻡ ا ً داد ‪  5* . %L‬ذ ‪ T‬أن ا ‪  !1+‬ن ﻡ‪  n‬ﻡ‪A‬‬
‫أﻡ اج ﺹ  ‪ % L‬ذات  اات ﻡ&‪ ، X*G‬ﺡ ‪ n& y‬ا?ﺹ ات ا ‪4/ % R‬ء أآ‪ 3‬ﻡ‪ A‬ا دة ذات ا  اات ا * ‪ #+E‬ا?ﺹ ات‬
‫ا دة إ ‪ 0‬ﻡ‪5‬ﻡ& ‪ $E‬ا ‪F/‬ا ﺙ[ ‪ $E‬ا?ﺥ  ‪ #+‬ا?ﺹ ات ا ‪ % R‬ﻡ ‪v‬دي إ ‪ [ GX 0‬ا ‪. !1+‬‬
‫‪ /‬ا ء وﺱ‪ ًY‬ﻡ‪Fّ /‬دًا ?‪ a‬إذا [ إﺡ‪F‬اث ﻡ ﺝ ‪ 01‬ﺱ‪ $E aY‬ﺡ ض و [ ‪ :‬س ‪ H‬ل ا  ﺝ ﻡ‪ A‬أﺝ‪  #‬اات ﻡ‪@ *G‬هاز ا &‪-/‬‬
‫‪J‬ﺡ‪ c‬أن ﺱ‪ 1‬ا@‪n‬ر ‪  R v = λ.f‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪ [ : #‬ﻡ‪  *G‬ا ‪.‬‬
‫‪ - ( 2 – 1‬ا‪
Z‬اج ا"‪: "0‬‬
‫ا  ﺝ ا  ‪ /‬ه‪ $‬ا  ﺝ ا ‪ $‬ﻡد  ‪ -‬ﺝ ‪ $/‬ﻡ‪ . A‬ا‪24 – !"#‬‬
‫‪ #3 -‬ﻡ&&‪ 0‬ا@!ل ‪ @F‬ا ﻡ‪ A‬اهازات !‪ 01 Y‬ا  ﺝ ‬
‫)ا  ‪ /‬ا ﻡ& أو ﺝ ‪ /‬ا ﻡ‪ . (A‬ا‪25 – !"#‬‬
‫‪ -‬ﻡ&&‪ 0‬ا@!ل ‪ @F‬ا  ‪) -.‬ا *ﺹ ( ‪ #3‬ﺹ رة )ﻡ‪(%‬‬
‫ﺝ ‪! -‬ط وﺱ‪ 4‬ا@‪n‬ر ‪ % $E‬ﻡ & )ا  ‪ /‬ا   أو‬
‫ﺝ ‪ /‬ا ‪ . ( E5‬ا‪26 – !"#‬‬
‫‪ -‬ه‪ eQ‬ا ‪ /‬ت  ‪ A‬اﺱ‪FG‬اﻡ ‪ # 3‬ا?ﻡ اج ا ‪ .‬و ا?ﻡ اج‬
‫ا ‪? Y‬ن ا  ر ‪  : 4!E #3 y‬ا@!ل )ا ‪Y‬ل( ‪ .‬إذا آن‬
‫‪ : 24 - "6‬ﻡ ﺝ ﻡ!‪F‬ﻡ دور ﺝ ‪ /‬‬ ‫ا@!ل ‪ 1‬دً ‪ 01‬ا‪ e‬ا‪n‬ر ا  ﺝ  ن ا ‪. "i‬‬
‫‪ $E‬ﺡ ﻡ إذا آن ا@!ل ﻡﺱ ً ‪ 01‬ا‪ e‬ا‪n‬ر ا  ﺝ  ن‬
‫‪yS‬‬ ‫‪yM‬‬ ‫ا ‪. "r‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪ : 25 - "6‬ﺝ ‪ $ /‬ا ﻡ‪A‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪t‬‬
‫ &‪ (x = 0) -/‬و &!‪ Y‬آ * ‬
‫‪x‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪v‬‬ ‫ﻡ‪ A‬ا ﺱ‪E 4‬ﺹ ‪x‬‬

‫ﺝ ‪ /‬ا ﻡ‪S -/& yS(t) A‬‬ ‫ﺝ ‪ /‬ا ﻡ‪ M Y!& yM(t) A‬ﻡ‪ A‬وﺱ‪ 4‬ا@‪n‬ر‬

‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪N‬‬ ‫ا ‪P t %‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪P‬‬ ‫ا ‪t %‬‬
‫●‬ ‫●‬ ‫●‬ ‫●‬ ‫●‬
‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪ : 26 - "6‬ﻡ‪) %‬ﺹ رة(‬
‫‪ⓐ‬‬ ‫‪ⓑ‬‬ ‫ ﺱ‪ 4‬ا@‪n‬ر )ﺡ‪ #/‬ﻡن(‬
‫‪y‬‬ ‫‪λ‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪2λ‬‬
‫ا ‪t' %‬‬ ‫ا ‪t' %‬‬ ‫ﻡ!‪A % F&1 A Y‬‬
‫ﻡ‪t' ، t A *G‬‬
‫●‬
‫‪x‬‬
‫●‬ ‫●‬
‫‪x‬‬ ‫ا &!ط ‪ P ، N ، M‬‬
‫●‬ ‫●‬
‫‪M‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪P‬‬ ‫ﻡ ا‪ $E !E‬ا ‪ Y‬ر‬

‫ﺝ ‪ /‬ا ‪ N ، M A Y!& y(x) E5‬ﻡ‪ A‬وﺱ‪4‬‬ ‫ﺝ ‪ /‬ا ‪ P ، M A Y!& y(x) E5‬ﻡ‪ A‬وﺱ‪4‬‬
‫ا@‪n‬ر ا ‪λ &  F/‬‬ ‫ا@‪n‬ر ا ‪2λ &  F/‬‬

‫‪59‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪  -‬أن ا?ﺵ ل ا  ‪F/ /‬و ﻡ‪5‬و ‪ & 1 S ،‬ﻡ‪J‬ﺡ‪ %‬ﻡور ا ‪ /‬ت & ‪ .‬ا ‪F‬ول ا  ‪n $‬ح آ‪ #‬ا ‪F‬ود ‪:‬‬
‫ا ‪/‬رة‬ ‫ا ﻡ‬ ‫ا ‬
‫! ‪ q‬ا ‪  R‬ا ‪Q‬ي و‪ % $E -:‬ﻡ‪ A‬ا ‪%‬ت   ﻡور ا  ﺝ ‪ Y! $E‬ﺥﺹ ﻡ‪ A‬وﺱ‪ 4‬ا@‪n‬ر ‪.‬‬
‫ا@!ل )ا ‪Y‬ل(‬ ‫‪y‬‬ ‫‪ #3 J‬ا@!ل ‪ ،‬ا ‪   E5‬ا ‪ Y! $‬ا ‪ [5‬ا  ﻡ‪ A‬و‪a.‬‬ ‫ &‪ /5‬ﻡ اج ا   ﻡ‪ً 3‬‬
‫ا@‪F‬ا‪ #/: $W‬ا@‪Y.‬اب ‪.‬‬
‫ا@!ل ا?‪ $%1‬ا‪ ً:JY‬ﻡ‪ A‬ا  ‪ -.‬ا ﺱ‪) $Y‬ﻡ‪F/‬أ ‪ :‬س ا@!@ت ‪. (y = 0 :‬‬
‫ا ‪ 5‬‬ ‫‪A‬‬
‫إذا [ &‪ :H ~:‬ا ‪ [5‬ا ‪YX‬ب ‪gE‬ن ا ‪ 0!/ 5‬ﺙ ‪.‬‬
‫ا ‪F‬ور‬ ‫‪T‬‬ ‫إ‪ a‬ا ﻡ‪ 3  A‬ا ‪Q‬ي ‪ a:R5‬ا ‪ [5‬ا  ‪ $E‬از اهازة واﺡ‪F‬ة ذهً و إً ور &!‪ Y‬ﻡ & ‪.‬‬
‫ا  ا‬ ‫‪f‬‬ ‫إ‪F1 a‬د ا@هازات ا &ة ‪ $E‬واﺡ‪F‬ة ا ﻡ‪) A‬ا ‪ 3‬ا اﺡ‪F‬ة( و !‪F‬ر  ﺡ‪F‬ة ا  ﺡ ‪. f.T = 1 y‬‬
‫إ‪ a‬ا ‪F‬ور ا ‪  $E5‬ﺝ أي ا ‪ E5‬ا ‪n& $‬ه ا  ﺝ  ‪ 15‬ا ‪ v 3‬ﺥ‪J‬ل دوره ا ﻡ&‪. $‬‬
‫‪ H‬ل ا  ﺝ ‬ ‫‪λ‬‬
‫‪ H #3‬ل ا  ﺝ أ‪ +:‬ﻡ‪ A Y! A  E5‬ﻡ‪ A‬ا  ﺝ ﻡ ا‪ $E A !E‬ا ‪ Y‬ر ) ‪  01‬ا‪. ( UE‬‬
‫ﺱ‪ 1‬ا@‪n‬ر‬ ‫‪v‬‬ ‫إ ا ‪ 15‬ا ‪   3‬آ‪ #‬ﺙ )‪ m/s‬أو ‪ (m.s-1‬ا ‪   $‬ﺝ‪ /‬ا  ﺝ )ﻡ!‪F‬ﻡ( أﻡم ﻡ‪J‬ﺡ‪ c‬ﺙ‪. o‬‬
‫●‪S‬‬ ‫‪t=0‬‬ ‫‬
‫●‪S‬‬ ‫ﺡ‪ #/‬ﻡن‬ ‫‪  /5&  -‬ﺝ ا  ‪  /‬ن ‪ λN :‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬
‫=‪t‬‬ ‫‪ #3 -‬ا‪ (27) – !"#‬ﺝ‪ a/‬ﺝ ‪ /‬ت ا ‪ #/ E5‬ﻡن !‪ aY‬ﻡ ﺝ ﻡ!‪F‬ﻡ ‬
‫‪4‬‬ ‫‪@T‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬
‫‪T‬‬ ‫دور ﺝ ‪ F&1 /‬ا ‪%‬ت ‪. t = 2T ، t = T ، t ، t ، t ، t = 0 :‬‬
‫●‪S‬‬ ‫=‪t‬‬ ‫‪ð‬‬ ‫‬ ‫‪ð‬‬
‫→‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ J‬ﺡًا ‪ $E‬آ ﻡء ﺡ‪F‬اث ﻡ ﺝ ‪ .‬ا‪28 – !"#‬‬ ‫‪ -‬ﻡ‪ $‬ﻡ‪ً 3‬‬
‫‪v‬‬ ‫‪3T‬‬
‫ا‪n‬ر‬ ‫=‪t‬‬ ‫*ض أن ‪ x = 1 m F 01 -! A E Y:‬ﻡ‪ Y! A‬ﺱ! ط ا  ا ‪/ $‬ه ﻡ&‪-/‬‬
‫‪4‬‬ ‫ا@هازات )‪E . S(x = 0‬اض أن ا ﻡ‪! A‬س ا‪ ً:JY‬ﻡ‪ A‬ا ‪ %‬ا ‪  E [Y $‬ا ‬
‫●‪S‬‬
‫‪t=T‬‬ ‫)‪y(cm‬‬ ‫‪ $E‬ا ء ‪ A  ،‬آ ‪:‬‬
‫●‪S‬‬ ‫ ﺱ ا  ﺝ ه‪A = 2 cm : $‬‬
‫‪2‬‬ ‫ ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا  ﺝ ه‪: $‬‬
‫‪λ =vT‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‬ ‫ ‬
‫ﺝ‪ /‬ا  ﺝ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫‪0‬‬ ‫)‪t(s‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪,ó‬‬ ‫ @‬
‫●‪S‬‬ ‫‪t = 2T‬‬
‫‪-1‬‬ ‫‪1,4 1,5 1,6 1,7 1,8‬‬ ‫‪ Y:‬‬ ‫@هاز‬ ‫ا ﻡ&‪$‬‬ ‫ا ‪r‬ﺥ‬ ‫ﺡ ‪#3 θ y‬‬
‫‪-2‬‬ ‫ا * ‪ A1 A‬ﻡ&‪ -/‬ا@هاز ‪. S‬‬
‫‪2λ‬‬
‫  ا ا  ﺝ ه ‪:‬‬
‫‬ ‫‬ ‫!‬
‫‪ : 27 - "6‬ﺝ ‪ /‬ت ا ‪ E5‬‬ ‫‪ : 28 - "6‬ﺝ ‪ /‬ا ﻡ‪ Y! A‬ا * ‪A‬‬ ‫ ‪N‬‬ ‫‪ Hz‬‬
‫‪T‬‬ ‫@‪!,‬‬ ‫@‬
‫‬ ‫‬ ‫@‬
‫ ‪.λ‬‬ ‫]‬ ‫‪ H‬ل ا  ﺝ ه ‪ 0,2 m :‬‬ ‫‬
‫‪ê‬‬ ‫@‬ ‫!‬
‫‪6 ( 3 – 1‬اآ}
‪4‬ن "‪4"0‬ن ‪ :‬ا‪A4‬اﺥ‬
‫‪F&1‬ﻡ !‪ $‬ﻡ ﺝن ﻡ‪ q* A‬ا & ع &‪n‬ان ‪ q* $E‬ا ﺱ‪F gE 4‬اﺥ‪J‬ن و  ‪ A‬ا ‪ +‬ل ‪ 01 QWF&1‬ا  ﺝ ا ‪ +‬ا & ‪A1‬‬
‫ا ‪F‬اﺥ‪ U /Y #‬ﻡ‪F/‬ا ا اآ‪ # 3 A  . S‬آ‪ #‬ﻡ‪ A‬ا  ﺝ ‪ A‬ا@*اد ‪ A‬ا ‪F‬اﺥ ‪ A‬ه&‪F‬ﺱ ً ‪n‬ع ‪ E‬ن ا  ﺝ ا ‪ +‬ﻡ‪n  3‬ع‬
‫ا ‪ #+‬ا &} ‪ A1‬ا  ع ا ‪ $1n $1n‬ا  ﺝ ‪ A‬ا@*اد ‪. A‬‬
‫إذا آ‪ o‬ا  ﺝن ا  ‪ /‬ن ا ‪F‬اﺥن  *‪ q‬ا ‪ 5‬و *‪ q‬ا  ا )ﻡ ا‪:‬ن( و   ‪ q*  $‬ا ‪F‬ور و *‪ q‬ا &‪  Z/‬ن ا ‪F‬اﺥ‪ #‬إذًا ‪:‬‬
‫‪ً ّ& J‬ء ‪F&1‬ﻡ ‪F‬اﺥ‪ #‬ا  ﺝن ‪  01‬ا‪ $E UE‬ا ‪ Y‬ر ‪ .‬ا‪. 29ⓐ - !"#‬‬ ‫‪F -‬اﺥ ً‬
‫‪ J‬ه‪ّF‬اﻡً ‪F&1‬ﻡ ‪F‬اﺥ‪ #‬ا  ﺝن ‪ 01‬آ‪ $E q‬ا ‪ Y‬ر ‪ .‬ا‪. 29ⓑ - !"#‬‬ ‫‪F -‬اﺥ ً‬

‫‪F ⓐ‬اﺥ‪ّ& #‬ء‬


‫‪+‬‬ ‫  ﺝ ‪ A‬ﺝ ‪A  /‬‬
‫ﻡ ا‪ $E A !E‬ا ‪ Y‬ر‬ ‫‪+‬‬

‫=‬ ‫‪ : 29 - "6‬ا ‪F‬اﺥ‪#‬‬


‫=‬
‫‪F ⓑ‬اﺥ‪ #‬ه‪ّF‬ام‬
‫  ﺝ ‪ A‬ﺝ ‪A  /‬‬
‫ﻡآ‪ $E A 5‬ا ‪ Y‬ر‬
‫‪ⓑ‬‬
‫‪ⓐ‬‬
‫‪60‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫ا  ﺝ ا ‪!5‬ة ‪:‬‬
‫‪  ( J‬ا ‪ ~W+G‬ا  ‪:‬‬
‫ ‪ A‬ﺡ‪F‬وث ﺡ ﺥﺹ ‪F&1‬ﻡ !‪ $‬ﻡ ﺝن ) ‪ H 01‬ل ﺡ‪ #/‬ﻡ‪ً 3‬‬
‫‪ -‬ﺱ واﺡ‪F‬ة ‪. A‬‬
‫‪λ‬‬ ‫‪ q* -‬ا  ا ) *‪ q‬ا ‪F‬ور و *‪ q‬ا &‪. ( Z/‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪AY‬‬ ‫‪AY‬‬ ‫‪ -‬ا@‪n‬ر ﻡ‪ #‬واﺡ‪ $E F‬ﺝ ‪ A‬ﻡآ‪. A 5‬‬
‫واردة‬
‫‪ $E‬ه‪ eQ‬ا ‪n‬وط ‪ 01 #+‬ا ا ‪!4‬ة ) ‪%‬م ا !‪ F‬و ا ‪ Y/‬ن ( ‪.‬‬
‫●‬ ‫●‬ ‫●‬ ‫●‬ ‫●‬ ‫●‬ ‫[ ا ‪ +‬ل ‪ 01‬ا  ﺝ ا ‪!5‬ة ‪ $E‬ا ا‪ + -:‬رة ‪1‬د ‪ F&1‬ا س ﻡ ﺝ ‬
‫‪ 01‬ﺡﺝ ﺡ ‪F y‬اﺥ‪ #‬ا  ﺝ ا اردة و ا  ﺝ ا & ‪Y1 5‬ء ا  ﺝ ‬
‫ﻡ& ‪ 5‬‬ ‫‪F‬اﺥ‪#‬‬ ‫ا ‪!5‬ة ‪ #+ .‬ه‪Q‬ا  &‪ /5‬ﻡ اج ا   ا  ‪ /‬ا ‪F&1 .‬ﻡ‬
‫‪F!1‬ة ‪F!1‬ة ‪F!1‬ة‬
‫ﻡ ﺝن ‪ .1‬ن ﺝ ‪ /‬ن ‪ H 01‬ل ﺡ‪ #/‬ﻡن ﻡ‪Fn‬ود  ‪ ) A Y! A‬و ‪ £‬‬
‫‪ℓ=n λ‬‬ ‫‪1‬ف ﻡ ﺱ ! ( أو ا ‪) Y‬ا ‪. (  +‬‬
‫‪2‬‬
‫‪/‬ز ا‪r (30) – !"#‬ن ه&ك !ط ﻡ‪ A‬ا ‪ #/‬ﺱآ& دوﻡً ‪ ،‬ﺱ ا ‪ +‬ﻡ‪F‬وﻡ ‬
‫‪ : 30 - "6‬ا  ﺝ ا ‪!5‬ة‬ ‫‪ 01F‬ا!‪ (nœuds) A‬و !ط  ن ﺱ ا ‪ +‬أ‪ 01F %1‬ا‪@0‬ن )‪(ventres‬‬
‫ا  ﺝ ا ‪!5‬ة ا ‪Q 01F +‬ا ا@ﺱ[ ?ن ﺵ  ‪F/‬و ﺙً ‪ $E‬ا *اغ ‪ ،‬و ﺱ‬
‫)‪%‬م ا !‪ F‬و ا ‪ Y/‬ن(‬ ‫ه‪ $‬ا ‪ .  R $‬ا‪(31) – !"#‬‬
‫ا ‪F‬ول ا  ‪ A / $‬ﻡ!ر  ‪ A‬ا  ﺝ ‪ A‬ا ‪!5‬ة و ا د ‪:‬‬
‫ا  ﺝ ا ‪!5‬ة‬ ‫ا  ﺝ ا د ‬
‫ﺝ ‪! -‬ط ا  ﺝ  ﺱت ﻡ‪. *G‬‬
‫ا ‪ 5‬‬ ‫ا ‪ 5‬ا ‪ 0%‬ه‪ F&1 2A $‬ا ‪ Y/‬ن ‪ ،‬و  ن ﻡ‪F‬وﻡ ‪F&1‬‬ ‫ﺝ ‪! -‬ط ا  ﺝ  *‪ q‬ا ‪. A 5‬‬
‫ا !‪. F‬‬
‫ا  ا‬ ‫ ﺝ ‪ -‬ا &!ط &*‪ q‬ا  ا ‪.‬‬ ‫ ﺝ ‪ -‬ا &!ط &*‪ q‬ا  ا ‪.‬‬
‫‪ H‬ل ا  ﺝ ‬ ‫‪5‬وي ‪ .‬ا ‪ A F!1 A  E5‬ﻡ  ‪) A‬أو ‪(A &Y‬‬ ‫ه‪ $‬أ‪ +:‬ﻡ‪ 01 E5‬ا  ﺝ  ‪ A Y! A‬ﻡ ا‪. A !E‬‬
‫ا ‪ Y‬ر‬ ‫ﺝ ‪ -‬ا &!ط ا ا‪ H 01 :‬ل ا  ﺝ  أ‪ H‬ار ﻡ‪ . *G‬ﺝ ‪ -‬ا &!ط  ‪ A F!1 A‬ﻡ  ‪ A‬ك &*‪ q‬ا ‪ Y‬ر ‪.‬‬
‫ا ‪ o5 :Y‬ﻡ&!  اﺱ‪ Y‬ا  ﺝ و ‪  A‬ﺝ‪ :H F‬‬
‫ا ‪ :Y‬‬ ‫ا ‪ :Y‬ﻡ&!  اﺱ‪ Y‬ا  ﺝ ‪.‬‬
‫ﻡ&‪.   5‬‬
‫‪ $E‬ﺡ ‪ £‬ﻡ ﺱ ! ‪ S‬أن  ن ه&ك ‪+&1‬ان ج ﺹ ت ﻡ ﺱ !‪ 94O
: $‬و
‪4‬وب ‪.‬‬
‫‪AY‬‬ ‫‪AY‬‬ ‫‪ #3 ، J‬و ا & ا‪ 94O‬و ﺹ&‪F‬و‪ :‬ا ‪Q‬ي ه ه ‪ #‬ا & ‪#3‬‬ ‫‪ $E‬ﺡ ا & ﻡ‪ً 3‬‬
‫ا‪4‬وب ا ‪Q‬ي ‪ [GX‬ا@هازات و ‪ $E 3/‬ا  اء ‪.‬‬
‫‪ o/3‬و ا & ‪ rn& . A  $E‬ﻡ ﺝ ﻡ‪!5‬ة ﺡ ‪  y‬ن ا &!ط ا ‪ /3‬ﻡ ا‪ F! !E‬ا@هاز ‪.‬‬
‫ ن ا  ﺝ ا ‪!5‬ة ‪/1‬رة ‪ A1‬ﻡ ع ﻡ ﺝ واردة  اه ‪ f‬و ﻡ ﺝ ﻡ& ‪ q*& 5‬ا  ا ‪. f‬‬
‫‪ # n‬ا  ﺝ ا ‪!5‬ة ‪F&1‬ﻡ  ن ا ‪ E5‬ا  ا !‪) 1 Y‬ا ‪Q‬هب و اب ‪ H 01 (2ℓ‬ل‬
‫‪F!1‬ة ‪F!1‬ة ‪F!1‬ة‬ ‫‪F!1‬ة‬ ‫ا ‪ #/‬ﻡ‪5‬و ?ﻡ‪3‬ل ﺹ  ‪ Y‬ل ا  ﺝ ‪ λ‬أي ‪ R + ، 2ℓ = n × λ :‬أﺥى ‪ S‬أن  ن‬
‫‬ ‫‬
‫ا ‪ Y‬ل ‪) #/ ℓ‬ا ( ﻡ‪5‬وً ‪ 1X‬أي ‪. ℓ n ] :‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪ : 31 - "6‬ﻡ ﺝ ﻡ‪!5‬ة‬ ‫‬
‫إن ه‪Q‬ا *ض ‪ 01 ً :‬ا  اات ‪ fÞ‬ﻡ اج ا ‪!5‬ة ا ‪ A  $‬ﺡ‪F‬وﺙ  ‪ A Y! A‬ﻡ‪A /3‬‬
‫‬
‫)‪ 0!/‬ا ‪ # n‬ﺙً ‪ $E‬ا  ن(‬ ‫‬ ‫‬ ‫‬
‫] ‪fÞ n n. f ⇐ ℓ n‬‬ ‫ﺡ ‪⇐ ℓ n ] : y‬‬
‫‪ℓ‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‬
‫‬
‫ ‪. f‬‬ ‫ ن  ا ا  ﺝ ه إذًا ﻡ‪  ً*1X‬ا‬
‫‪ℓ‬‬
‫‪y‬‬ ‫ا  ع‬ ‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫ا  ع‬
‫ﻡ ﺝ ‪2‬‬ ‫ﻡ ﺝ ‪2‬‬ ‫ا  ع‬ ‫ﻡ ﺝ ‪2‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬


‫ﻡ ﺝ ‪1‬‬ ‫ﻡ ﺝ ‪1‬‬ ‫ﻡ ﺝ ‪1‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫ا  ع‬
‫ﻡ ﺝ ‪2‬‬
‫ﻡ ﺝ ‪1‬‬
‫‪ : 32 - "6‬اج‬
‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫ا?ﻡ اج ا ‪!5‬ة‬
‫ﻡ ﺝ ‪1‬‬
‫ﻡ ﺝ ‪2‬‬ ‫ا  ع‬
‫‪61‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ (2‬ا ‪t4‬ر ا‪W‬ت ‪:‬‬
‫‪ | ( 1 – 2‬اه ا@ س و ا@اج ‪:‬‬
‫‪ 1.1.2‬ا@ س ‪:‬‬
‫‪ T‬ا ‪5‬رح ا وﻡ ﺥﺹ ﺹ  ﺝ ‪F‬ة و آ‪ T Q‬ا ر‪ $E S‬ا ‪5‬ﺝ‪ F‬و دور ا ‪ #X* . ... & 5‬ا@ س  ‪ A‬ا ‪.‬ون ‪$E‬‬
‫‪F /5&  J‬رﺝت‬‫‪ J‬ﻡ‪ A‬ا@ﺱع ا  ّ‪ F‬إ ‪ 0‬ا ‪ #ّ3‬ﻡ‪ A‬آ‪ #‬ﻡ ن ﻡ‪ A‬ا ‪F‬رّﺝت ﺡ ‪  y‬ن ﺥ‪ /n‬ا ‪5‬ح ﻡ‪ً : 1 E‬‬ ‫ا ‪5‬ح ا وﻡ‪ $‬ﻡ‪ً 3‬‬
‫ا?ﻡﻡ  اﺱ‪ !/H Y‬ﺥ‪ &n‬و  ‪ -.‬آ‪ T Q‬ﺥ* ﺝ‪F‬ار ﻡ! ‪1‬ل ‪ q & .‬أﺹ ات ا ‪ 01 A 3‬ا ‪F‬ار و ‪ 01‬ا ‪F‬رّﺝت ‪ #+ E‬ا ‪ +‬ت‬
‫إ ‪ 0‬آ‪ #‬ﻡ ن ‪ $E‬ا ‪5‬ح ‪ .‬ا‪(33) – !"#‬‬
‫‪FG5‬م ا@ س آ‪ً 3‬ا  ﻡ‪ A‬أ‪.‬ار ا ‪. X‬ء ﺡ ‪FG5 y‬م ‪1‬دة ﺡ اﺝ ‪1‬آ‪F. 5‬‬
‫ا ‪. X‬ء ذاة ا ‪Y‬ق ا ‪ 5‬و ا ‪ T 5‬ا ‪ FF‬داﺥ‪ #‬ا ‪F‬ن و ﺡ ل ا ‪ *n5‬ت و ا ‪F‬ارس ‪.‬‬
‫ﺝ‪F‬ار‬ ‫ ﺝ‪ F‬ا ‪  3‬ﻡ‪! /Y A‬ت ا@ س ا ‪ $ +‬و ﺥﺹ ‪ $E‬ﻡل ‪ E‬ق ا ‪  +‬ت أي ا?ﺹ ات‬
‫ﺥ*‪$‬‬ ‫‪ E‬ق ا ‪ 5‬ذات ا  اات ا?‪ 01‬ﻡ‪. 20 kHz A‬‬
‫‪ » J‬ﻡ‪/5‬ر ا ‪ +‬ت ‪« Sonar :‬‬ ‫ﻡ‪ A  A‬ا ‪! /Y‬ت ا ‪ @ Y 5/‬س ا?ﻡ اج ‪ E‬ق ا ‪Q  +‬آ ﻡ‪ً 3‬‬
‫ا ‪ /nG‬‬ ‫ا ‪Q‬ي ‪ T‬ﺝزي إرﺱل و اﺱ!‪/‬ل ﺵرات ‪ E‬ق ﺹ  ‪ +:‬ة  ‪ ً1‬ﻡ ) ‪A. ( 1 – 2 ms‬‬
‫ﻡ‪G‬وط ‪ U .‬ﺝ‪ًF‬ا و  ﺱ ‪ 01‬ﺡ اﺝ ﻡ‪: #3‬ع ا ‪/‬ر و ا  ‪Y‬ت و أﺱاب ا?ﺱك‬
‫و ا ‪ R‬اﺹت  ن ﻡ‪ A‬ا  ‪ FF A‬أ‪1‬ق ا ‪/‬ر و ا  ‪Y‬ت و ﻡ‪ E‬أﻡآ‪  A‬اﺝ‪ F‬ا?ﺱك‬
‫‪| : 33 - "6‬هة‬ ‫ &‪ + /5‬د‪ A‬أو ا ‪ R‬اﺹت ‪ $E‬ﺡ إﺝاء ا ‪F‬ورت ا ‪.  5‬‬
‫ا س ا ‪ +‬ت‬ ‫إن اﺱ‪FG‬ام ا?ﻡ اج ‪ E‬ق ا ‪ ~*  +‬ا ‪ ً! /Y / $/Y‬ﺝ‪ F‬ﻡ[ *ه [ ا * ‪ W‬ﺡ ‪U/Y y‬‬
‫!& )ا‪Y.‬اب – ﺹ‪F‬ى( ﻡ‪ #3‬ا ‪ 5‬ر ‪  [ ،‬ﺝ ‪ a‬إﺵرة   ا ‪1‬ل ‪ 01‬ا ‪  q &E [5‬اﺱ‪ Y‬‬
‫ا ‪F‬ود و ا ‪ Y5‬ح ا ‪F‬اﺥ  ‪ A‬ا?‪X1‬ء و ! ا  ت و ا وح ‪ 01‬ا ‪ [5‬و [ ا !‪ ، H‬ﺱ‪FG‬ام ه‪ eQ‬ا !&  ‪ A‬ا    ‪ A‬ا?ورام‬
‫و ا ‪ JG‬ا?ﺥى ‪  L‬ا ‪  /Y‬و أآ س ا ‪ 5‬ا‪ ، #W‬آ  ‪ ~E A‬ﺡآ ا ‪+‬ﻡت ا !‪ /‬و ‪ Y‬ر ا?ﺝ& و ا ‪ +‬ل ‪ 01‬ﻡ ﻡت ﺡ ل‬
‫ﻡ‪ G‬أ‪X1‬ء ا ‪ [5‬ا ‪n/‬ي ﻡ‪ #3‬ا ‪ّF‬ﻡغ ‪ ،‬ا !‪ ، S‬ا ‪ F/‬و ا ‪. 0‬‬
‫» إن ‪J‬ق ا‪"6W‬ت ‪6 I‬ض ا‪ A X GZ‬إاء  ا ‪K‬ﺹت ا@‪ ، "0‬إ‪ I‬أن اﺱ‪AN4‬ا
‪  J O‬ا ‪K‬ص ‪ I‬یŠدي إ‪ M‬أاض‬
‫‪ #‬ی « ‪.‬‬
‫‪ 2.1.2‬ا@اج ‪:‬‬
‫ أن ا ‪ +‬ت ﻡ ﺝ ﻡ  ‪& agE‬ج آ‪ !/‬ا?ﻡ اج ‪ ،‬و  &ّ‪ %‬إ ‪ H 0‬ل ﻡ ﺝ‪ a‬و ا ‪  $‬ن ﻡ‪ A‬ر‪ /‬ا  ‪gE ،‬ن آ‪ #‬ا  اﺝ و‬
‫ا *ت ا د ‪v‬دي إ ‪ 0‬ااج ا?ﺹ ات ‪ ،‬و ‪  a 1‬ن ﻡ‪ A‬ا ‪ Sّ+‬ا@ﺡء دوﻡً ﻡ‪ A‬ا ‪. X‬ء ‪ 1 #X* .‬ااج ا ‪ +‬ت [ ﺱع‬
‫أﺹ ات ا?ﺵ ء ﺡ‪ 0‬و إن [  ‪ A‬ﻡ‪ A‬رؤ ‪.‬‬
‫ﻡ‪ A‬ا ‪ ً / #5‬إﺙ‪/‬ت |هة ا@اج  ‪ -.‬ﺝز إرﺱل )‪Emetteur (E‬‬
‫ﺡﺝ ﺙ‪o‬‬ ‫‪ E‬ق ﺹ ‪ (f = 50 kHz , λ = 1 cm) $‬أﻡم ﺡﺝ ‪ E a‬و ‪ -X‬ﺥ‬
‫ا ﺝ ﺝز اﺱ!‪/‬ل )‪ Récepteur (R‬ﻡ‪ #+‬اﺱ[ اهازات ﻡ‪$Y/‬‬
‫ﻡ‪R : #/!5‬‬ ‫@ !ط اﺵرة ‪ .‬ا‪(34) – !"#‬‬
‫إذا أزﺡ& ا ‪ A1 R #/!5‬ا@‪ e‬ا ‪ * $5 W‬ق ا ‪  +‬ت )∆( ‪01 #+‬‬
‫‪E : y1‬‬
‫و‪: A  .‬‬
‫∆‬ ‫‪ -‬إذا آ‪ o‬ا * واﺱ أآ‪ 3‬ﻡ‪ A‬ا ‪gE &5‬ن ﺝز ا@ﺱ!‪/‬ل @ !‪4‬‬
‫ﺵ ˆً ‪.‬‬
‫‪ -‬إذا آ‪ o‬ا * ‪ ! .‬أ‪ #:‬ﻡ‪ A‬ا ‪gE ، &5‬ن ﺝز ا@ﺱ!‪/‬ل !‪4‬‬
‫‪| : 34 - "6‬هة ااج ا ‪ +‬ت‬ ‫اﺵرة ‪ E‬ق ا ‪.  +‬‬
‫@ ﻡ‪ A‬ا ‪Un‬‬ ‫‪ q* 01 #ّ+‬ا &  ‪ q* 01‬ا &  إذا اﺱ‪FG‬ﻡ& ﺡﺝًا ‪ً F‬‬
‫ﺡﺝ ﻡك‬ ‫و   ‪ $‬ا?ﻡ اج ‪ E‬ق ا ‪&  +‬ج ‪ $E‬وﺝ د ﺡ اﺝ أو ‪E‬ت  أد‬
‫ﻡ ‪ Y ˆE‬ل ا  ﺝ ﻡ‪ 3‬ﻡ‪ ! #3‬ا?ﻡ اج ا?ﺥى ‪.‬‬
‫‪ 3.1.2‬ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا ‪ +‬ت ‪ $E‬ا  اء و ‪ $E‬ا?وﺱط ا د ‪:‬‬
‫@ ‪ U‬ﺱ‪ 1‬ا ‪ +‬ت ‪ ~W+G‬ا ‪ +‬ت ا ‪+‬در و ‪F U A‬رﺝ ﺡارة ا ﺱ‪! . 4‬رب ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا ‪ +‬ت ‪ 1‬ﻡً ا !  ‬
‫‪ $E 340 m/s‬ا  اء )@ &‪ n‬ا ‪ +‬ت ‪ $E‬ا ‪JG‬ء( ‪ F&1‬درﺝ ا ارة ا د ) ‪. ( ≈ 20°C‬‬
‫ ن ﺱ‪ 1‬ا ‪ +‬ت أآ‪ $E /‬ا ‪ 5‬ا‪ #W‬ﻡ& ‪ $E‬ا ‪R‬زات ‪ $*E ،‬ا ء ﻡ‪) J3‬ﻡء ا ‪ #+ (/‬إ ‪ 0‬ا !  ‪ 1500 m/s‬و داد أآ‪rE 3‬آ‪$E 3‬‬
‫‪ J‬إ ‪ 0‬ا !  ‪ 5200 m/s‬و ‪ / a 1‬ا?ﺝ‪5‬م ا ‪ /+‬ﻡ‪ A‬ا & ا‪ #:‬ا  ‪F‬ة ‪ +‬ت و ﺥ  ﻡ‪3‬ل ‪01‬‬ ‫ا  اد ا ‪ /+‬ﺡ ‪ $E #+ y‬ا * @ذ ﻡ‪ً 3‬‬
‫ذ ‪ T‬ﺱ‪ 1‬ا ‪ #5ُ . S /Y‬ﺱ‪ 1‬ا ‪ +‬ت ‪ $E‬ا ‪F‬راﺱت ا  ﺝ ‪!/Y‬ت ا !‪n‬ة ا?ر‪ .‬ﻡ‪ A‬ﺥ‪J‬ل |هة ا ‪F+‬ى ا ‪Q‬ي ‪F‬ﺙ‪a‬‬
‫‬ ‫‪.+-‬‬
‫ ‪B C‬‬ ‫ا@*رات ا?ر‪ .‬ا ‪ 0Y . &H/‬ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا?ﻡ اج ا ‪: :J   +‬‬
‫‬ ‫‪x1+-‬‬
‫‪| 4.1.2‬هة دو ‪:‬‬
‫ﻡ* م |هة دو ‪| » UY :‬هة دو « ‪  R 01‬ا  ا  ﺝ } ‪ A1‬ﺡآ ا &‪ -/‬أو ﺡآ ا ‪n‬ه‪. F‬‬

‫‪62‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪F&1‬ﻡ  ﺱ رة ﺵ‪ H‬أو ﺱ رة إﺱف ‪g T/‬ﻡ ‪ T‬ﺱع ‪E‬رق ‪ $E‬ا ‪ +‬ت ‪F&1‬ﻡ  ﻡ‪ A‬ا  ا ا  ‪ $‬إ ‪ 0‬ا  ا ا &‪ Z*G‬ﺡ ‪y‬‬
‫*‪: -‬اب ا ‪ 5‬رة ﻡ&‪ ، T‬و &!~ ده ‪ .‬آ‪ /5&  T Q‬ادارات ا ‪ ! 5‬س ﺱ‪ 1‬ا ‪ 5‬رات ا &! و ا ﺵ* ‪ : $* G‬ا ‪A‬‬
‫ا ور ‪gE‬ن ذ ‪ : &! [ T‬س ا ‪  $E  R‬ا ا?ﻡ اج ا & ‪ 5‬آ ‪ #5‬ا !& ذا آ‪ً 3‬ا ‪ $E‬ﻡ ‪F‬ان ا ‪ SY‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬ﺡ‪5‬ب ﺱ‪ 1‬ا ‪ّF‬م‬
‫‪ $E‬ا وق و ﻡا‪ /:‬ﺡآ ا ‪F+‬ر ﺝ& ا ‪ 3F‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬ﻡا‪X/ 4 /:‬ت ا !‪. S‬‬
‫‪vs T‬‬ ‫'‪λ‬‬
‫*ض أن ﻡ&‪ -/‬ﻡ اج ا ‪  +‬ك ﻡ‪ A‬ا ‪5‬ر إ ‪ 0‬ا  ‪ 15 A‬أ‪ #:‬ﻡ‪ A‬ﺱ‪ 1‬‬
‫→‬ ‫→‬ ‫ا ‪ +‬ت ‪ $E‬ا  اء )ﺱ‪ 1‬ﺙ !رب ‪ $E 340 ms-1‬درﺝ ا ارة ا د ( ‪ .‬إن‬
‫‪ⓐ‬‬
‫‪vs‬‬ ‫‪v‬‬
‫ا?ﻡ اج ا ‪  +‬ا ‪+‬درة ‪ A1‬ا &‪   -/‬اات ﺥﺹ ‪ E‬ن ‪ H T Q‬ل ﻡ ﺝ‬
‫‪vT‬‬ ‫ﻡ‪F‬د ‪ :F‬ﻡ‪ -‬وﺝ د ﺝ‪/‬ت أﻡ اج دا‪ . W‬إن ّك ا &‪  -/‬ا ‪n‬ه‪ F‬ا ‪5‬آ‪ A‬ﻡ&‪e‬‬
‫أن ﺝ‪ /‬ا  ﺝ ا ‪   +‬ن ﻡ&‪ A  YRX‬ا &‪ -/‬و ا ‪n‬ه‪ 4! E F‬ه‪Q‬ا ا?ﺥ  أﻡ اﺝً‬
‫ﺹ   ‪ H‬ل ﻡ ﺝ ﻡ‪G‬ل  ا‪  UE‬ا أ‪ 01‬ﻡ‪ A‬ا?ﻡ اج ا ‪ .  +‬ا ‪%‬هة‬
‫ا & ه‪ $‬أن ا ‪n‬ه‪ -5 F‬ﺹ ً  ا‪ e‬أ‪ 01‬ﻡ‪  A‬ا ا ‪ +‬ت ا &‪ y/‬ﻡ‪ A‬ا &‪. -/‬‬
‫→‬ ‫→‬
‫‪ #  %‬ﻡﺙ‪ #‬و ﺱ‪ -‬أ‪ $E a‬ﺡ اد ا &‪ A1 -/‬ا ‪n‬ه‪gE ، F‬ن ا ‪ +‬ت ا !‪4‬‬
‫‪vs‬‬ ‫‪v‬‬ ‫ ن ‪  a‬ا ﻡ&‪ A  . Z*G‬آ‪ T Q‬ا !ط ‪E‬رق ‪ $E‬ا  ا ‪ $E‬ﺡ ا &‪ -/‬ﺱآ‪A‬‬
‫‪ⓑ‬‬ ‫●‬
‫‪s‬‬ ‫و ا ‪n‬ه‪ F‬ﻡك ‪ .‬ا‪(35) – !"#‬‬
‫‪o‬‬ ‫دراﺱ ‪% %‬هة دو ‪:‬‬
‫ﻡ  ﻡ )‪ -/& (s‬و  ﻡ ‪ ، a15 vs‬و ﻡ  ﻡ )‪n (o‬ه‪F‬‬
‫و  ﻡ ‪ 15  n &  a15 vo‬ا‪n‬ر ا ‪ +‬ت ا ‪+‬در ﻡ‪ A‬ا &‪-/‬‬
‫'‪λ‬‬ ‫ ﻡ ‪. v‬‬
‫‪* -‬ض أن ا &‪ $E -/‬ﺡ ﺡآ ‪ e‬ا ‪n‬ه‪ F‬ا ‪5‬آ‪ . A‬ﺥ‪J‬ل ا ‪F‬ة‬
‫‪ H : 35 - "6‬ل ا  ﺝ أﻡم ا &‪-/‬‬ ‫‪ [ ∆t‬ا‪RX‬ط ‪F1‬د ﻡ‪ A‬ا?ﻡ اج ‪ A. fs×∆t‬ﻡ‪F: E5‬ره‬
‫ا ك أ‪ #:‬ﻡ‪ A‬ا د  & ‪$E‬‬ ‫‪  . (v – vs)∆t‬ن ‪ H‬ل ا  ﺝ ‪ λ0‬ا ‪ /!5 $‬ا ‪n‬ه‪ F‬ا ‪5‬آ‪ A‬ﻡ‪A‬‬
‫ا ‪  G‬ن أآ‪ /‬ﻡ‪ A‬ا د ‬
‫ !‪λ‬‬
‫ا ‪ E5‬‬
‫ا &‪ -/‬ا ك  ‪ e‬ه ‪:‬‬
‫‪F1‬د ا?ﻡ اج‬
‫‬ ‫‬ ‫‪+¯ -∆1‬‬ ‫¯‬
‫ !‪(1) .......... f‬‬ ‫‪ f‬‬ ‫و ا  ا ا ‪Q‬ي ‪ a/!5‬ا ‪n‬ه‪ F‬ه ‪:‬‬ ‫ !‪، λ‬‬ ‫ ‬ ‫و ﻡ&‪: a‬‬
‫=‬ ‫¯‬ ‫‪R ]∆1‬‬
‫‬ ‫‪R‬‬
‫أﻡ إذا آن ا &‪ -/‬ك ﻡ‪Fً /‬ا ‪ A1‬ا ‪n‬ه‪ !H q*& #+ F‬اﺙ‪/‬ت ‪ H 01‬ل ﻡ ﺝ ﻡ!‪  4‬ن أآ‪ /‬و ا  ا ا  ا‪  UE‬ن‬ ‫‪-‬‬
‫‬
‫‪(2) .......... f! f‬‬ ‫أﺹ‪ R‬أي ‪:‬‬
‫§‬
‫‪ 1‬ﻡً ‪ ،‬إذا آن ا &‪ $E -/‬ﺡ ﺡآ و ا ‪n‬ه‪ F‬ﺙً ‪gE ،‬ن ا  ا ا !‪ 4‬ﻡ‪H A‬ف ا ‪n‬ه‪ً & F‬ء ‪ 01‬ا ‪ (1) A :J‬و )‪: (2‬‬ ‫‪-‬‬
‫‬
‫‪(*) .......... f! f‬‬
‫‬
‫‪ $E‬ﺡ ك ا ‪n‬ه‪ F‬و !ء ا &‪ -/‬ﺱآ&ً ‪ G‬ﺡ &ˆ ٍ‪ !H Q‬اﺙ‪/‬ت ‪:‬‬
‫→‬
‫‪* -‬ض أن ا ‪n‬ه‪! F‬ب ﻡ‪ A‬ا &‪ ) -/‬ا‪ $E ، ( 36 – !"#‬ه‪eQ‬‬
‫→‬
‫‪v‬‬ ‫‪vo‬‬ ‫ا  ‪ #/!5‬ا ‪n‬ه‪ F‬ا ك ‪ e‬ا &‪ -/‬ا ‪5‬آ‪F1 A‬دًا إ‪ً E.‬‬
‫●‬
‫‪s‬‬ ‫‪o‬‬ ‫ﻡ‪ A‬ا?ﻡ اج ‪.‬‬
‫ا ‪F‬د اﺹ‪ $E‬ﻡ اج ﺥ‪J‬ل‪x1‬‬
‫‪f! f ' B‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪x1‬‬
‫‪ x1‬‬ ‫‬ ‫‬ ‫‬
‫' ‪f! f‬‬ ‫‪ f ' f‬‬ ‫' ‪ f‬‬ ‫' ‪ f B1‬‬ ‫أي ‪C :‬‬
‫‪x1‬‬ ‫‬ ‫‬ ‫‬
‫‪λ‬‬ ‫§‬
‫‪(1) .......... f! f‬‬ ‫و ‪  a 1‬ن ‪:‬‬
‫‬
‫‪ }& : 36 - "6‬ﻡ&‪ -/‬ﺱآ‪s A‬‬ ‫‪ $E -‬ﺡ اد ا ‪n‬ه‪ A1 F‬ا &‪ !H q* ، -/‬اﺙ‪/‬ت ‪  $Y‬اًا أﺹ‪R‬‬
‫¯‬
‫أﻡ اج آو ‪ .‬ﺱ‪ 1‬ا?ﻡ اج  &‪ /5‬‬ ‫‪(2) .......... f! f‬‬ ‫ه ‪:‬‬
‫‬
‫ ‪n‬ه‪! o F‬ب ﻡ‪ A‬ا &‪ -/‬ه‪: $‬‬ ‫‪ 1 -‬ﻡً ‪ ،‬ﻡ‪ (1) A‬و )‪ (2‬و ‪ $E‬ﺡ ﺡآ ا ‪n‬ه‪ F‬و !ء ا &‪ -/‬ﺱآ&ً ‪S  ،‬‬
‫‬
‫‪(**) .......... f! f‬‬
‫)‪( v + vo‬‬
‫ا  ا ا !‪/  4‬رة ‪:‬‬
‫→‬ ‫→‬ ‫‬
‫‪s‬‬ ‫‪vs‬‬ ‫‪o‬‬ ‫‪vo‬‬ ‫ ‪  A‬ﺡ ‪ F‬ا د  ‪ (*) A‬و )**( ‪ $E‬ﻡد واﺡ‪F‬ة ﺝﻡ ‪ #‬ا @ت ‪ ،‬و ه‪: $‬‬
‫‪ⓐ‬‬ ‫‪N! N‬‬
‫‬
‫‬
‫→‬ ‫→‬ ‫‪-1‬‬
‫‪o‬‬ ‫‪vo‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪vs‬‬ ‫ﻡ‪3‬ل ‪ / :‬ﺱ رة ﺵ‪ q* $E vs = 50 m.s 15  5 H‬ا@‪ 5 e‬‬
‫ﺵﺡ& ‪  . vo = 25 m.s-1 15‬ا ﺹ*رة ا‪Q‬ار ‪ 5‬رة ا ‪ Hn‬ه ‪:‬‬
‫‪ⓑ‬‬ ‫‪ . fs = 1 200 Hz‬ا‪(37) – !"#‬‬

‫‪| : 37 - "6‬هة دو‬

‫‪63‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫إذا آ‪  : o‬ﺱ‪ 1‬ا ‪ +‬ت ‪ $E‬ا  اء ‪ . v = 340 m.s-1‬ﻡ ه ا  ا ا ‪ 5‬ع ﻡ‪H A‬ف ﺱ‪ UW‬ا ‪n‬ﺡ& إذا آ‪ o‬ﺱ رة ا ‪$E Hn‬‬
‫ا  ا?و ‪ 0‬ﺥ ا ‪n‬ﺡ& )ا‪ q* . (37 ⓐ – !"#‬ا ‪v5‬ال ‪ $E‬ا  ا ‪F&1 3‬ﻡ  ن ﺱ رة ا ‪  5 Hn‬أﻡم ا ‪n‬ﺡ& آ ه ﻡ ‪b.‬‬
‫‪) $E‬ا‪ (37 ⓑ – !"#‬؟‬
‫‪ $E -‬ا  ا?و ‪! ⓐ 0‬ب ا &‪) -/‬ﺱ رة ا ‪ ( Hn‬ﻡ‪ A‬ا ‪n‬ه‪) F‬ا ‪n‬ﺡ& ( و ‪gE a 1‬ن ا  ا داد ‪ q* $E ،‬ا ‪ o:‬ا ‪n‬ه‪F/ F‬‬
‫¯‬ ‫‪+@ð!¯ó-‬‬
‫‪f! f‬‬ ‫] ‪ 1 200‬‬ ‫و ‪gE a 1‬ن ا  ا &!~ ‪ ،‬و ﻡ&‪ 1 303 Hz : a‬‬
‫¯‬ ‫‪+@ð!¯ó!-‬‬

‫‪ $E‬ا  ا ‪ F/ ⓑ 3‬ا &‪ A1 -/‬ا ‪n‬ه‪ F‬ﻡ &!~ ﻡ‪ A‬ا  ا ‪ $E ،‬ذات ا ‪! o:‬ب ا ‪n‬ه‪ F‬ﻡ‪ A‬ا &‪ -/‬ﻡ ‪ $E F‬ا  ا‬ ‫‪-‬‬
‫§‬ ‫‪+@ð!§ó-‬‬
‫‪f! f‬‬ ‫] ‪ 1 200‬‬ ‫و ﻡ&‪ 1 123 Hz : a‬‬
‫§‬ ‫‪+@ð!§ó!-‬‬

‫‪ 5.1.2‬ا  اات ا ‪ 1 5‬و ا  اات ‪  L‬ا ‪: 1 5‬‬


‫‪ #/!5‬ا?ذن أﺡ ً إﺵرات ﺹ   *‪ q‬ا  ا و ‪Fn‬ات ﻡ‪ $E . *G‬ا دة ‪ +& ،‬ﻡل إﺡ‪5‬س ا?ذن  اات ا?ﺹ ات ا ‪ 1 5‬‬
‫ﻡ  ‪ A‬ا !  ‪ A‬ا ‪ 20 Hz A F‬و ‪ ~!& ، 20 kHz‬ه‪Q‬ا ا ل ﻡ‪ -‬ا !‪F‬م ‪ $E‬ا ‪. A5‬‬
‫&‪ +‬ا ‪Fn‬ة ا ‪  +‬ﺹ ات ا ‪1 1 5‬دة  ‪ 10-12 W.m-2 A‬ا ‪ #3 $‬ا ‪ F‬ا?د‪ -5 0‬و  ‪ 10 W.m A‬ا ‪ #3 $‬ﺡ‪ F‬اﺡ‪5‬س‬
‫‪-2‬‬

‫ا ‪. [ v‬‬
‫‪I‬‬
‫‪ ، L 10 . log‬و !‪F‬ر  ﺡ‪F‬ة » ا‪A‬ی ‪0‬ل ‪« dB :‬‬ ‫ف ﻡ‪ 5‬ى ا ‪Fn‬ة ا ‪: :J  5‬‬
‫=‪I‬‬
‫‪-12‬‬ ‫‪-2‬‬
‫ﺡ ‪ #3 I0 : y‬ا ‪Fّn‬ة ا ‪  +‬ا ﺝ و ا ‪5 $‬وي ا ‪ F‬ا ‪ $5‬ا?د‪. 10 W.m 0‬‬
‫ﻡ‪ $ 5‬ا ‪ AF‬ا ‪ A 5‬ا?د‪ 0‬و ا ‪ [ v‬ذن ا د ه ‪Lm = 130 dB ، L0 = 0 dB :‬‬
‫ﻡ‪3‬ل ‪ :‬إذا أ} ﻡ ‪ /‬ﺹ ت ‪ ، 1: $E‬ﺵ‪F‬ة ﺹ  ‪  10-4 W.m-2‬ن ‪ &F‬ﺵ‪F‬ة ﺱ ‪:‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪!ÎØ‬‬
‫‪L 10 . log‬‬ ‫‪ 10 . log‬‬ ‫‪ 10 . log 10ò 10 ] 8 80 dB‬‬
‫=‪I‬‬ ‫‪!ÎÔ/‬‬

‫ ﻡ‪J‬ﺡ‪ : %‬إذا ‪ o*1X‬ا ‪Fn‬ة ا ‪   +‬ﺝ د ﻡ ‪ /‬ﺹ ت ‪£‬ﺥ إ ‪ 0‬ﺝ ار ﻡ ‪ /‬ا ‪ +‬ت ا ‪gE U5‬ن ﻡ‪ 5‬ى ا ‪Fn‬ة ا ‪ 5‬داد‬
‫‪]!ÎØ‬‬
‫‪L 10 . log‬‬ ‫ـ ‪? 3 dB‬ن ‪ 10 . log+2 ' 10ò - 10+0,3 ' 8- 83 dB :‬‬
‫‪!ÎÔ/‬‬

‫ا !‪ #‬ا ‪ $5‬ا ‪n/‬ي ‪:‬‬


‫)‪L (dB‬‬ ‫‪1000 Hz‬‬ ‫)‪I (W.m-2‬‬ ‫ﻡ‪ 4YG‬ا !‪ #‬ا ‪ $5‬ا ‪n/‬ي ا ‪Q‬ي ‪ %‬ا ‪Fn‬ة ا ‪ (I)  +‬و ﻡ‪ 5‬ى‬
‫ا ‪Fn‬ة ا ‪ @F (L) 5‬ا  ا )‪) (f‬ا‪/ (38 – !"#‬ز ﻡ ‪: $‬‬
‫‪120‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ا‪e‬‬ ‫‬ ‫‪ A  -‬ﺱع ﺹ ت ‪ 5‬ى ﺵ‪F‬ة ﺱ ‪ 20 dB‬إذا آن‬
‫‪64 Hz J‬‬ ‫‪ -5 @ &  1000 Hz J‬ﺹ ت ‪£‬ﺥ  ا‪ e‬ﻡ‪ً 3‬‬ ‫ﻡ‪ً 3‬‬
‫‪90‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ا ‪ 5‬‬ ‫ا ‪Fn‬ة‬ ‫ى‬ ‫ﻡ‪5‬‬ ‫&*‪q‬‬
‫‪80‬‬ ‫‪ [ -‬ﺱع ﺹ ت  ا‪ 5 64 Hz e‬ى ﺵ‪F‬ة ﺱ ‪80 dB‬‬
‫‪60‬‬ ‫‪Champ d'audibilité‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪-6‬‬ ‫‪ A  @ &  ، J‬ﺱ‪ 5 a1‬ى ﺵ‪F‬ة ﺱ ‪. 40 dB‬‬ ‫ﻡ‪ً 3‬‬
‫&‪ +‬ﻡ‪ 4YG‬ا ‪ A  -5‬ﻡ&& ‪: A‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪-9‬‬ ‫ﻡ&‪a‬‬ ‫ا?د‪0‬‬ ‫ات‬ ‫ا?ﺹ‬ ‫ﺱع‬ ‫ ذن‬ ‫‪ -‬ﻡ&&‪Fn 0‬ات ‪A  @ ،‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪20‬‬ ‫و ه »
‪4‬ى ا " « ‪.‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪-12‬‬ ‫ﻡ&‪a‬‬ ‫ا?‪01‬‬ ‫ات‬ ‫ا?ﺹ‬ ‫ﺱع‬ ‫ ذن‬ ‫‪ -‬ﻡ&&‪Fn 0‬ات ‪A  @ ،‬‬
‫‪0‬‬
‫‪fis‬‬ ‫‪fus‬‬ ‫)‪f (Hz‬‬ ‫‪.‬‬ ‫«‬ ‫اŠ^‬ ‫‪ -‬س‬ ‫و ه »
‪4‬ى ا‡‬
‫‪32 128 512 2048 8192‬‬ ‫‪ -‬ا !‪ #‬ا ‪ +‬ر  ‪ A‬ا && ‪ A‬ا ‪ A !5‬ه » ا‪ !K‬ا  «‬
‫‪64‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫ﺡ ‪ $! y‬ا && ن إ ‪ 0‬ا ‪5‬ر ﻡ&‪? a‬ﺝ‪  #‬ا ﺡ‪F‬ي أد‪0‬‬
‫‪ fis = 20 Hz‬ا ‪Q‬ي ‪  a/: $r‬اات ا?ﺹ ات ‪ o‬ا ‪infrasons 5‬‬
‫‪ : 38 - "6‬ا !‪ #‬ا ‪$5‬‬ ‫آ !‪ $‬ا && ن إ ‪ 0‬ا  ‪ A‬ﻡ&‪? a‬ﺝ‪  #‬ا ﺡ‪F‬ي أ‪fus = 20 kHz 01‬‬
‫)ﺡ‪ F‬ا ‪Y‬ش( ا ‪Q‬ي ‪  eF $r‬اات ا?ﺹ ات ‪ E‬ق ا ‪. ultrasons 5‬‬

‫‪64‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪!"0@6‬ت 
 ‪:‬‬
‫‪ 1 h"0@6‬ا ‪t4‬ر إ‪G‬رة » ‪ A‬ﻡ ل – ‪ ، 1‬ص ‪ 498 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪F‬رس ا‪n‬ر ﻡ ﺝ ‪ H 01‬ل ﺡ‪  #/‬اﺱ‪ Y‬ا ‪  +‬ا ‪ . S:‬ا ‪F‬ة ا ‪#+* $‬‬
‫‪1,00 m‬‬ ‫ ‪ A‬ﺹ ر ‪ A‬ﻡ  ‪ A‬ه‪ . ∆t = 0,25 s : $‬ا ‪1 – # n‬‬
‫رة ‪6‬‬ ‫ﺹ‬ ‫‪ّ1 .1‬ف ﺙ[ اﺡ‪ S5‬ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا  ﺝ ‪.‬‬
‫رة ‪7‬‬ ‫ﺹ‬ ‫‪ .2‬ﻡ ه‪ $‬ا ‪F‬ة ا ‪  $‬ن ‪ Y!  E‬ﻡ‪ A‬ا ‪ $E #/‬ﺡ ﺡآ ؟‬
‫رة ‪8‬‬ ‫ﺹ‬ ‫ا ‪1 – # n‬‬ ‫إن ‪ Y‬ر ا@ر*‪ zA A 1‬و ‪ A A Y!& zB‬و ‪ B‬ﻡ‪ A‬ا ‪ #/‬ﺥ‪J‬ل ا ﻡ‪A‬‬
‫رة ‪9‬‬ ‫ﺹ‬
‫ﻡ‪  . 2 – # n  A 3‬ا‪ UE‬ا ‪F t0 = 0 s %‬ا ﺡآ ‪H‬ف ا ‪#/‬‬
‫‪zA‬‬ ‫ا ‪Q‬ي ‪ Y! #3‬ا &‪. S -/‬‬
‫@؟‬‫‪ .3‬أي ا &!‪ A A Y‬أم ‪ ، B‬ا ‪ + $‬ا@‪Y.‬اب أو ً‬
‫ا &!‪A Y‬‬
‫‪ .4‬أي ا &!‪ A Y‬ا?‪:‬ب إ ‪ 0‬ا &‪ S -/‬؟‬
‫)‪t (s‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0,50 1,00 1,50 2,00 2,50‬‬ ‫؟‬ ‫‪ .5‬ﻡ ه ا *وت ا ﻡ&‪ A  $‬ا &!‪A Y‬‬
‫‪zB‬‬ ‫‪ .6‬ﻡ ه‪ $‬ا ‪ E5‬ا *ﺹ  ‪ A‬ا &!‪ A A Y‬و ‪ B‬؟‬
‫ا ‪2 – # n‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪t‬‬ ‫=‬ ‫‪0,50‬‬ ‫‪F/ .7‬أ !‪ Y‬ﺙ ‪ $E C 3‬ا آ ‪ F&1‬ا ‪s %‬‬
‫ا &!‪B Y‬‬ ‫‪C‬‬
‫)‪t (s‬‬ ‫ا &!ط‬ ‫أو‪.‬ع‬ ‫ ن‬ ‫ﺡ‪ّF‬د ﻡ ‪ /5&  .‬ـ ‪ . A :‬ﻡ‪01 #ّ3‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0,50 1,00 1,50 2,00 2,50‬‬ ‫‪ B ، A‬و ‪ Y!& /5&  C‬ا &‪ ) S -/‬ا ‪(1 m # 2 div : [5‬‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫ ‬ ‫‪ .1‬ﺱ‪ 1‬ا@‪n‬ر ‪  v‬ﺝ ه‪ /5 $‬ﻡ‪ E5‬ا@‪n‬ر ‪  d‬ﺝ إ ‪ 0‬ا ‪F‬ة ا  ا‪: ∆t !E‬‬
‫‪x‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪ A /‬ا ‪ +‬رن ‪ 6‬و ‪ 8‬أن ‪  d = 1,00 m‬ا‪∆t = 2×0,25 = 0,50 s UE‬‬
‫!!‪,‬‬ ‫‬
‫ ‬ ‫و ﻡ&‪ 2,0 : a‬‬
‫رة ‪6‬‬ ‫ﺹ‬
‫رة ‪7‬‬ ‫ﺹ‬ ‫‪m‬‬ ‫‪x‬‬ ‫!‪!,ó‬‬ ‫‬
‫رة ‪8‬‬ ‫ﺹ‬ ‫●‬ ‫ا &!‪ m Y‬ﺱآ& ‪ F&1‬ا ‪ %‬ا  ا‪ + !E‬رة ‪ % 8‬وﺹ ل ﺝ‪ /‬ا  ﺝ ‬ ‫‪.2‬‬
‫رة ‪9‬‬ ‫ﺹ‬ ‫●‪m‬‬ ‫إ  و ه‪ $‬ﺱآ& ﻡ‪ A‬ﺝ‪ F&1 FF‬ا ‪ %‬ا  ا‪ + !E‬رة ‪ 9‬و ‪ a 1‬ﻡ‪F‬ة ﺡآ ‬
‫ه‪ eQ‬ا &!‪ Y‬و أ !‪ Y‬ﻡ‪ A‬ا ‪ #/‬ﻡ‪ 3‬ه‪ $‬ا ‪F‬ة ا *ﺹ  ‪ A‬ﺹ ر ‪ A‬ﻡ  ‪A‬‬
‫أي ‪∆t = 0,25 s :‬‬
‫ﻡ‪F‬ة وﺹ ل ا@‪Y.‬اب إ ‪ 0‬ا &!‪ A Y‬ﺡ‪ S5‬ا ‪ 2 – # n‬ه‪R5 &  ، ∆tA = 1,50 s $‬ق ا@‪Y.‬اب ‪ $E‬وﺹ ‪ a‬إ ‪ 0‬ا &!‪ Y‬‬ ‫‪.3‬‬
‫@ ه‪ $‬ا &!‪. A Y‬‬‫‪ B‬ﻡ‪F‬ة أآ‪F: /‬ره ‪ . ∆tB = 2,00 s‬إذًا ا &!‪ Y‬ا ‪ + $‬ا@‪Y.‬اب أو ً‬
‫ ‪ %‬وﺹ ل ﺝ‪ /‬ا  ﺝ إ ‪ 0‬ا &!‪  A Y‬ن ا  ﺝ ا &‪n‬ة ﻡ‪ A‬ا &‪ oY: F: S -/‬ا ‪: E5‬‬ ‫‪.4‬‬
‫‪SA = dA = v. ∆tA = 2×1,50 = 3 m‬‬
‫ &‪  B Y!& /5‬ن ﻡ‪ E5‬ا@‪n‬ر ا‪/1‬رًا ﻡ‪ A‬ا &‪SB = dB = v. ∆tB = 2×2,00 = 4 m : S -/‬‬
‫  ‪ ⇐ dA < dB : $‬ا &!‪ Y‬ا?‪:‬ب إ ‪ 0‬ا &‪ -/‬ه‪ $‬ا &!‪. A Y‬‬
‫ا *وت ا ﻡ&‪ A  $‬ا &!‪ B Y‬و ا &!‪ A Y‬ه ‪θ = ∆tB – ∆tA = 2,00 – 1,50 = 0,50 s :‬‬ ‫‪.5‬‬
‫ا ‪ E5‬ا *ﺹ  ‪ A‬ا &!‪ A A Y‬و ‪ B‬ه‪d = dB – dA = 4 – 3 = 1 m : $‬‬ ‫‪.6‬‬
‫ أن ا@‪Y.‬اب ا ‪+‬در ﻡ‪ A‬ا &‪ F&1 S -/‬ا ‪R5 t0 = 0 %‬ق ﻡ‪F‬ة ‪ #+ $ ∆tC = tC = 0,50 s‬إ ‪ 0‬ا &!‪gE C Y‬ن ه‪eQ‬‬ ‫‪.7‬‬
‫→‬ ‫ا?ﺥ ة  ﺝ‪ F 01 F‬ﻡ‪ A‬ا &‪F: -/‬ر‪. dC = v. ∆tC = 2×0,50 = 1 m : e‬‬
‫‪S i C‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫و ﻡ&‪  a‬ن أو‪.‬ع ا &!ط ‪ B ، A‬و ‪ Y!& /5&  C‬ا &‪: S -/‬‬
‫)‪x (m‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪ 2 h"0@6‬ا اج ا‪
Z‬اج » ‪ A‬ﻡ ل – ‪ ، 2‬ص ‪ 499 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫!‪  U‬اﺱ‪ Y‬ﺡ ض ﻡ اج ‪F1‬ة رب ‪.‬‬

‫‪ .1‬أ[ ا ‪YYG‬ت ا ‪. !5‬‬


‫‪$X .2‬ء ﺱ‪ bY‬ا ء  اﺱ‪ Y‬ﺱو ﺱ ب )ﺝز إ‪.‬ءة ﻡ!‪ 01 #+ . (stroboscope : Y‬ا ‪ 5‬ن ا ‪%‬هي ﻡ‪ A‬أﺝ‪  #‬ا‬
‫‪ . 60 Hz‬ﻡ ه‪ $‬ا  اات ا?ﺥى ا ‪? #+ $‬ﺝ ‪| 01‬هة ا ‪ 5‬ن ا ‪%‬هي ؟‬
‫‪ .3‬إذا آن ‪ H‬ل ا  ﺝ ‪ . 0,7 m‬اﺱ&} ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا  ﺝ ‪.‬‬

‫‪65‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ 4/X .4‬ا  ا ‪: 61 Hz 01‬‬
‫أ‪ -‬ﻡ ه‪ $‬ا ‪ d E5‬ا ‪F/ $‬و أن ا  ﺝ ‪ Y:‬؟‬
‫ب‪ -‬ﻡ ه‪ $‬ﺡ &ˆ ٍ‪ Q‬ﺱ‪ 1‬ا@‪n‬ر ؟‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪F .1‬ث |هة ااج ﻡ اج ﺥ ﺡﺝ ‪ ، a E ! . E /1‬و @ &ج ا?ﻡ اج إذا آ‪ o‬ا * ﻡ‪ 5‬ﺝ‪ًF‬ا ‪.‬‬

‫‪ % .2‬ا ‪ F 1‬ﺱآ& ‪ 01‬ﺱ‪ bY‬ا ء إذا ا!‪ o‬ا  ﺝ ـ ‪ λ‬ﺥ‪J‬ل ا *ة ‪) Ts‬دور ا ‪5‬و ﺱ ب ‪ :‬دور ا ﻡ‪X‬ت( أي  ‪A‬‬
‫وﻡ‪) A X‬إ‪.‬ء ‪ (A‬ﻡ  ‪ $E ، A‬ه‪ eQ‬ا  !‪ U‬ا ‪n‬ط ‪ Ts = T‬ﺡ ‪ T y‬ه دور ا  ﺝ ‪.‬‬
‫ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬ا!ل ‪  2λ‬ن ‪ Ts = 2T‬؛ ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬ا!ل ‪  3λ‬ن ‪ Ts = 3T‬؛ ‪ ...‬؛ ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬ا!ل ‪  nλ‬ن ‪. Ts = nT‬‬
‫‪R‬‬ ‫‬
‫ أن ‪  f‬ن ‪ &F‬ﺡ ﺱ ن |هي ﻡ‪ A‬أﺝ‪ [ : #‬ا  اات ‪ f‬أي ‪... ، 15 Hz ، 20 Hz ، 30 Hz ، 60 Hz :‬‬
‫‪Þ‬‬ ‫‪T‬‬
‫‬
‫= ‪gE ، λ = v . T‬ن ‪v = 7×10-3×60 = 0,42 m/s ⇐ v = λ.f :‬‬ ‫‪  .3‬أن ‪:‬‬
‫‪R‬‬
‫‪!,ð‬‬ ‫‬
‫ ‪d‬‬ ‫ ‪ 6,88×10¯@ m ⇐ d‬‬ ‫‪ .4‬أ( !‪ -Y‬ا  ﺝ ا ‪ A  d1 E5‬إ‪.‬ء ‪ ، A‬ﺡ ‪: y‬‬
‫‪Z‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪-3‬‬ ‫‪-3‬‬
‫‪F/‬و أن ا  ﺝ ‪ oY:‬ﻡ‪|) d E5‬هً  ا ‪? G‬ن ‪d = d1 – dr = (6,88 – 7)×10 = - 0,12 × 10 m : (f > fs‬‬
‫‪.‬‬
‫ب(  ن ﺱ‪ 1‬ا@‪n‬ر ا ‪%‬ه ه‪v = 0,12 × 10-3 × 61 = 7,23 × 10-3 m/s ⇐ v = d . f = : $‬‬
‫‪T‬‬

‫‪ 3 h"0@6‬اذج ا‪‹7 4‬ء » ‪ A‬ﻡ ل – ‪ ، 3‬ص ‪ 500 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫!‪  U‬ااج ا ‪ X‬ء  اﺱ‪ Y‬ر ‪ y/‬ﻡ ﺝ وﺡ ‪F‬ة ا  ن ‪ H‬ل ﻡ ﺝ ‪. λ‬‬
‫ﺱ‪a eY: T‬‬ ‫‪ -X F 01 -X‬ﺱ&ات ﻡ‪ A‬ا  ر أﺱ‪J‬آ ‪ 1‬د ‪Y:‬ه ﻡوف ‪a A .‬‬
‫‪θ‬‬ ‫! ﻡآ ‬
‫●‬ ‫‪L .1‬‬ ‫‪ Y:‬ا ‪ [ ، T5‬ﻡ‪n‬ه‪F‬ة ﺹ رة ا@اج ‪ 01‬ﺵﺵ  ‪X‬ء ﻡ ‪ 01 1 .‬ﻡ‪ E5‬‬
‫ا ‪D E5‬‬ ‫‪ D = 1,60 m‬ﻡ‪ A‬ا?ﺱ‪J‬ك ‪ .‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬آ‪ #‬ﺱ‪ q ! T‬ا ض ‪ !/ L‬ا آ ‪.‬‬
‫ا‪1‬دا ‪ 01‬ه‪ eQ‬ا ! ﺱت و ا ‪ Y‬ت  ن ﻡ‪ A‬ا  ‪ A‬ﺡ‪5‬ب ا *رق ا اوي ‪θ‬‬
‫ا ‪1 – # n‬‬ ‫ ﻡ ا &ﺝ )أ‪ %‬ا ‪ 1 – # n‬ا ‪. (UE‬‬
‫‪ .1‬ا او ‪ θ‬ﺹ‪ R‬ة و ‪  &1 /‬ادن و ُ!‪ U‬ا ‪tan θ = θ : :J‬‬
‫)‪θ (10-2 rad‬‬ ‫أ‪ 41‬ا ‪ L A  :J‬و ‪ D‬ا ‪ $‬ﺱ‪5 o‬ب ‪ # θ‬ﺱ‪. T‬‬
‫‪3‬‬ ‫●‬ ‫‪ .2‬أ‪ 41‬ا ‪ :J‬ا ‪ λ ، θ 4 $‬و ‪ Aّ 1 . a‬وﺡ‪F‬ات ‪ λ ، θ‬و ‪. a‬‬
‫‬
‫‪2‬‬ ‫‪ .3‬ﺱ[ ا &&‪ 0Yُ . θ N B C 0‬ه‪Q‬ا ا &&‪ 2 – # n  0‬ﺝ‪. a/‬‬
‫‪p‬‬
‫●‬
‫‪1‬‬ ‫● ●‬
‫‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ا ‪v5‬ال‬ ‫‪$E‬‬ ‫ا ‪Y‬ة‬ ‫‪θ‬‬ ‫‪/1‬رة‬ ‫ا‪UE‬‬ ‫‬ ‫‪a 1‬‬ ‫ا ‪#+‬‬ ‫أﺙ‪ o/‬أن ا &&‪0‬‬
‫●‬ ‫‪ .4‬آ   ‪ H A  A‬ل ا  ﺝ ‪ X λ‬ء أﺡدي ا  ن ا ‪ #5‬ا‪1‬دا‬
‫‪0‬‬ ‫)‪1 (104 m-1‬‬ ‫‪ 01‬ا &&‪ 0‬ا ‪ U5‬؟‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5 a‬‬
‫‪ .5‬ﺱل ا ‪ ، 2 – # n‬ﺡ‪ّF‬د ﻡ‪ [ : A  A‬أ‪ H‬ال ا  ﺝت ا !ﺡ أد‪e‬‬
‫ا ‪2 – # n‬‬ ‫ﻡ‪ A‬ه‪ $‬ا !  ا  ا‪ X !E‬ء ا ‪FG5‬م ؟‬
‫‪ 560 nm‬؛ ‪ 560 µm‬؛ ‪ 560 mm‬؛ ‪. 560 cm‬‬
‫‪ .6‬إذا ه& ! ‪ q* U‬ا ‪F‬راﺱ ا ‪ /‬ﺱل ا ‪ X‬ء ا? ‪n &gE Z‬ه‪ F‬أه‪F‬اً !ﺡ ‪ #1 .‬ﺥ‪+‬ر ا ‪ » %‬ا !ﺡ‪« $‬‬
‫ ‪ +‬رة ا ‪n‬ه‪F‬ة ‪.‬‬
‫ ا‪: K‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬
‫  ‪? θ+rad- tanθ‬ن ‪ θ‬زاو ﺹ‪ R‬ة آ ن ‪1‬ض‬ ‫‪@ .1‬ﺱ  ‪ & A  ، 1 – # n‬آ ا ‪ :J‬ا ‪: 33‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬
‫ا ‪ L !/‬ﻡ‪ A‬ر‪ /‬ا   )‪ (mm‬و ‪ F‬ا ‪n‬ﺵ ‪ D‬ﻡ‪ A‬ر‪ /‬ا  )‪. (m‬‬
‫‪+-‬‬
‫ ‪ θ+rad-‬ﺡ ‪  θ y‬ادن ‪ λ ،‬و ‪.   a‬‬ ‫‪F .2‬ث أول ا‪*Y‬ء إ ‪ 0‬ﺝ‪ ! $/‬ا@اج ا آ ﻡ‪ A‬أﺝ‪#‬‬
‫‪p+-‬‬
‫‬
‫‪ .3‬ا ‪ /‬ن ‪ θ N B C‬ا ‪/1 2 – # n  0Y‬رة ‪ » A1‬ﺥ‪ 4‬ﻡ‪ [ !5‬ﻡ‪  #W‬ﻡ‪ A‬ا ‪F/‬أ « ‪ :J1 #3‬ﺥ‪ Y‬ﻡ‪ A‬ا ‪: # n‬‬
‫‪p‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪ θ k B C‬و ه‪ $‬ﻡ‪ ، θ λ × B C : :J !Y‬ﺡ ‪) k = λ y‬ﻡﻡ‪  #‬ﺝ ‪ a‬ا ‪. ([ !5‬‬
‫‪p‬‬ ‫‪p‬‬
‫‪ .4‬ﻡ ﺱ‪ A / U/‬أن ‪ H :‬ل ا  ﺝ ‪ X λ‬ء أﺡدي ا  ن ا ‪ ً   A  #5‬ﻡ‪ A‬ﺡ‪5‬ب ا  ‪ [ !5 #‬ا ‪) $ /‬ا ‪. (2 – # n‬‬

‫‪66‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪,ò]!Î/‬‬ ‫‪xY‬‬
‫ ‪λ = 560 nm ⇐ λ‬‬ ‫ ‪ 0,56 ] 10¯Z m 0,56 μm ⇐ k λ‬‬ ‫‪ &F .5‬ﻡ ﺱ‪: U/‬‬
‫‪ó]!Ø‬‬ ‫‪xp‬‬
‫‪ F&1 .6‬اﺱل ا ‪ X‬ء ا? ‪ .) Z‬ء ﻡآ‪+ (S‬ﺡ‪ S‬آ‪ #‬إﺵع ﻡ‪ A‬اﺵ‪1‬ت ا   ‪ H a‬ل ﻡ ﺝ و ‪  a 1‬ن ا ‪ !/‬‬
‫ا آ ا & ‪ A1‬ااج آ‪ #‬اﺵ‪1‬ت ذات ن أ ‪ &  Z‬ﻡ* ‪) E‬ﻡ‪ % ( H‬ﻡ!ح ‪ a‬أﺡ ! ‪? $‬ن ه‪eQ‬‬
‫ا?ﺵ  أ‪ H‬ال ﻡ ﺝت ه‪ $‬ا?آ‪ $E /‬ا ‪  Y‬ا ‪ $W‬و  ن ‪1 T Q‬ض ! ا آ ‪ L‬ه ا?آ‪. /‬‬

‫‪ 4 h"0@6‬ا ‪t4‬ر و ا اج ا‪W‬ت » ‪ A‬ﻡ ل – ‪ ، 4‬ص ‪ 501 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪ y/‬ﻡ ‪ /‬ﺹ ت ﻡ‪  F  #+‬اات ا &‪ ( GBF ) X*G‬ﺹ ً  ا‪ #/! . 4/X #: f e‬أن ا  ا ا ‪ /X‬ط ‪ 01‬ا ـ ‪  GBF‬ن‬
‫ﻡ‪5‬وً  ا ا  ﺝ ا ‪.  +‬‬
‫&‪ n‬ا  ﺝ ا ‪ 15  +‬ا‪n‬ر ‪ #/!5 ، v = 340 m/s‬ﻡ و‪ E‬ن ا ‪ +‬ت ا ‪+‬در ‪.‬‬
‫[ ﻡ‪n‬ه‪F‬ة اﺵر ‪) A‬ﻡ ‪ /‬ا ‪ +‬ت – ﻡ و‪ E‬ن( ‪ 01‬راﺱ[ ا@هازات ‪.‬‬
‫‪  4/X .1‬ا ا ـ ‪ -X ، f = 2 000 Hz 01 GBF‬ا  و‪ E‬ن ‪ 01‬ﻡ‪ D = 0,85 m E5‬ﻡ‪ A‬ﻡ ‪ /‬ا ‪ +‬ت ‪.‬‬
‫أ‪ H Aّ 1 -‬ل ا  ﺝ ‪  λ‬ﺝ ا ‪  +‬ا ‪+‬درة ‪ A1‬ﻡ ‪ /‬ا ‪ +‬ت ‪.‬‬
‫ب‪ Aّ 1 -‬دوره ‪. T‬‬
‫ج‪ -‬اﺵح ذا  ن اﺵر ‪  $E A‬ا‪. UE‬‬
‫‪4/ F/ .2‬ء ا  و‪ E‬ن ‪ $E‬ا‪ e‬ا‪n‬ر ا  ﺝ ‪  .‬ن اﺵرن ﻡ ّ‪F‬دًا ‪  $E‬ا‪F&1 UE‬ﻡ [ إد ا  و‪ E‬ن ‪d = 1,68 m E5‬‬
‫ه‪ #‬ا  ‪  $E‬ا‪ UE‬ﻡ‪   -‬ا ‪v5‬ال )‪-1‬أ( ؟‬
‫‪ّ .3‬ك ‪ 4/X #: a .1 E‬أﻡم ا  و‪ E‬ن ‪ .‬ا  ا ه دوﻡً ‪ّ . f = 2 000 Hz‬ك ا  و‪ E‬ن ﺥ ا * & ‪A‬‬
‫ﻡ‪ FF A‬ا او ‪@ α‬اج ا  ﺝ ‪1 @F‬ض ا * ‪ .‬زاو ا@اج ‪  α‬ا‪ UE‬ا &‪ !Y‬ا ‪  E #/!5 $‬ا  و‪ E‬ن إﺵرة‬
‫‪a (cm) 10,0 7,5 5,0 2,5‬‬ ‫ﺱ ‪ ! :‬س ‪.‬‬
‫)‪α (°‬‬ ‫‪20 30 40 50‬‬ ‫ا ! [ ﻡ ﺝ دة ‪ $E‬ا ‪F‬ول ا  ‪: $‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪α‬‬ ‫أ‪ -‬ﻡ ه‪ $‬ا ‪%‬هة ا ‪n‬ه‪F‬ة ؟‬
‫ب‪ -‬ﻡ ه ‪r‬ﺙ  ﻡ!س ا * ‪ 01‬ا او ‪ α‬؟‬
‫ج‪ -‬ﻡ ه‪ $‬ﺥ‪ ~W+‬ا  ﺝ ‪ F‬ﻡوره ﻡ‪ A‬ا * ؟‬
‫د‪ -‬ﻡ‪ #3‬ﺵ ‪ #‬ﺱ‪ Y‬ح ا  ﺝ ) ا ‪ YG‬ط ا ‪-.  & /‬‬
‫ﺱ‪ bY‬ا  ﺝ ‪ $E‬ا ‪ #/: ( t %‬و ‪ F‬ا ور ﻡ‪A‬‬
‫‪a‬‬ ‫ا * ‪ $E‬ا ‪ # n‬ا !‪. #‬‬
‫‪r‬ﺥ‪  . a = 10 cm Q‬ن ا ‪ [5‬ا ‪ #5‬ه ‪:‬‬
‫)‪ $E‬ا ا‪ 01) 1 cm → 17 cm (-:‬ا ‪. (4YG‬‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪.1‬‬
‫‬
‫ ‪λ‬‬ ‫أ( ف ‪ H‬ل ا  ﺝ ا ‪ λ  +‬ا ‪+‬درة ‪ A1‬ﻡ ‪ /‬ا ‪ +‬ت  ‪: :J‬‬
‫‪ê‬‬
‫!‪@ð‬‬
‫ ‪λ = 0,17 m = 17 cm ⇐ λ‬‬ ‫و ﻡ&‪ 0,17 m : a‬‬
‫!!!‬
‫‬ ‫‪!,ñ‬‬ ‫‬ ‫‬
‫ ‪T‬‬ ‫ ‬ ‫ ‪ 5×10¯ð s ⇐ T‬‬ ‫ب( ا ‪F‬ور ا ﻡ&‪  $‬ﺝ ا ‪ ،  +‬ه   ‪:‬‬
‫!!!‬ ‫!‪@ð‬‬ ‫‪ê‬‬ ‫‬
‫ج( إذا آن ا ‪ A Y! A  F/‬ﻡ‪ A‬وﺱ‪ 4‬ا@‪n‬ر ‪5‬وي أﻡ‪3‬ل ﺹ  ﻡ‪ H A‬ل ا  ﺝ ‪gE‬ن ه ‪ A‬ا &!‪ A Y‬ان ‪  01‬ا‪، UE‬‬
‫أي ‪. d = n . λ :‬‬
‫ ‪ ، &F‬ا ‪ A  F/‬ا  ‪ /‬و ا  و‪ E‬ن ‪ D = 0,85 m :‬و ‪ H‬ل ﻡ ﺝ اﺵرة ا ‪  +‬ا ‪+‬درة ﻡ‪ A‬ا  ‪λ = 0,17 m : /‬‬
‫  ‪ ، D = 5 λ : $‬أي ا  ‪ /‬و ا  و‪ E‬ن ﻡ‪F1/‬ان ـ‪ (5) qG‬ﻡات ﻡ‪ H A‬ل ا  ﺝ ‪ n = 5 :‬و ﻡ&‪: a‬‬
‫اﺵر ‪) A‬ا ‪+‬درة ‪ A1‬ا  ‪ /‬و ا !‪   Y‬و‪ E‬ن( ﻡ ا‪. A !E‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪,Zò‬‬
‫ ‪ ،‬أي ‪:‬‬ ‫‪ F&1 .2‬إد ا  و‪ E‬ن ‪ A1‬ا  ‪ b/+ /‬ا ‪ &  F/‬ﻡ‪5‬وً ‪gE d = 1,68 m‬ن ‪ 9,89 ¾ 10 :‬‬
‫‬ ‫‪!,ñ‬‬
‫‪ ، d ≈ 10 λ‬و ‪  a 1‬ن اﺵرن ﻡ ّ‪F‬دًا ‪  $E‬ا‪ UE‬ﻡ &‪ $‬أن ا  ه‪  $E eQ‬ا‪ UE‬ﻡ‪   -‬ا ‪v5‬ال )‪-1‬أ( ‪.‬‬
‫‪.3‬‬
‫أ( ا ‪%‬هة ا ‪n‬ه‪F‬ة   ا اة ه‪| $‬هة ‪ ″‬ااج ﻡ ﺝ ﺹ   اﺱ‪. ‶ E Y‬‬
‫ب( ﺡ‪ }W S5‬ا ! س ا ‪Y‬ة ‪ $E‬ا ‪F‬ول ‪J ،‬ﺡ‪ c‬أ‪ a‬آ آن ‪1‬ض ا * ‪ a‬أآ‪ 3‬ﺹ‪ًR‬ا )ا * ‪ ! .‬أآ‪ (3‬آ آ‪ o‬زاو ‬
‫ا@اج ‪ α‬آ‪ /‬ة )ا  ﺝ ا ‪  +‬أآ‪ 3‬ااﺝً( ‪.‬‬
‫ج( ‪ F‬ﻡور ا  ﺝ ا ‪ /1  +‬ا * &ج &‪ # n n‬آوي و آ‪ r‬ﺹدرة ‪ A1‬ﻡ&‪ $Y! -/‬ﺝ‪ FF‬أي ‪ b/+‬ا ﺝ‬
‫‪ 3‬ﻡ&‪ -/‬ﺝ‪. FF‬‬

‫‪67‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫&‪ n‬ا  ﺝ ‪ $E‬آ‪ #‬ا@هت ا ﺡ  )آوً ‪ $E‬ا?د ا ‪J3‬ﺙ (  ا ﺙ‪ o‬ﻡ‪5‬و ـ ‪. 2 000 Hz‬‬
‫د( ‪ F‬ﻡور ا  ﺝ ا ‪ /1  +‬ا * &ج ﻡ&‪n‬ة‬
‫‪ $E‬ا  اء آوً ‪J3‬ث أد ‪ $E‬ﻡ&‪ !Y‬زاو ‪α = 20°‬‬
‫‪α = 20°‬‬
‫‪λ λ λ‬‬ ‫‪ J‬آ ه ﻡ ‪b.‬‬ ‫إذا آن ‪1‬ض ا * ‪ a = 10 cm‬ﻡ‪ً 3‬‬
‫ ‪ # n‬ا !‪ #‬ﺡ ‪ F1/ y‬أوﺝ‪ a‬ﺱ‪ Y‬ح ا  ﺝ !‪F‬ار‬
‫‪ H‬ل ﻡ ﺝ اﺵرة ا ‪  +‬ا &ﺝ أي ‪:‬‬
‫‪a = 10 cm‬‬ ‫‪λ = 17 cm‬‬ ‫‪. λ = 0,17 m = 17 cm‬‬
‫‪ 5 h"0@6‬ا ‪t4‬ر إ‪G‬رة » ‪ ، 5 – A‬ص ‪ 504 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫!ح  ‪ A‬ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا?ﻡ اج ‪ E‬ق ا ‪ $E  +‬ا ء ‪ .‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬ذ ‪ #5 T‬ﺡ ض أﺱك و ﻡ ‪g b5 F‬ﺹ‪F‬ار د‪E‬ت ‪ E‬ق ﺹ  ‪$E‬‬
‫*‪ q‬ا ‪ $E o:‬ا ء و ‪ $E‬ا  اء ‪.‬‬
‫[ و‪ -.‬أﺝة ارﺱل و ا@ﺱ!‪/‬ل ﺝ&‪ ً/‬إ ‪ 0‬ﺝ&‪ . S‬ا ‪ E5‬ا ‪ A  #+* $‬ا ﺱ‪ #‬و ا ﺝ ا ‪Q‬ي & ‪ a E q‬ا?ﻡ اج ﻡ‪5‬و ـ ‪. 57 cm‬‬
‫ﻡ‪F‬ﺥ‪1 #‬‬ ‫‪ U ! F‬ا  ‪ 01 #+‬ا ‪ Y‬ت ا  ‪:‬‬
‫ﻡ‪F‬ﺥ‪2 #‬‬ ‫‪ .1‬ﻡذا ‪ ∆t #3‬؟ ‪ ً1‬أن ‪. ∆t = 0,002 7 s :‬‬
‫ﻡء‬ ‫ه اء‬ ‫‪ .2‬ا‪ ً:JY‬ﻡ‪ A‬ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا?ﻡ اج ‪ E‬ق‬
‫ﻡﺱ‪ $E #‬ا  اء‬ ‫ا ‪ $E  +‬ا  اء )‪(vair = 340 m.s-1‬‬
‫ه اء‬ ‫ﻡ‪ $E #/!5‬ا  اء‬ ‫ﻡ ‪ F‬أﻡ اج‬ ‫!ح إد ا ‪ $E 15‬ا ء )‪. (veau‬‬
‫ﻡء‬ ‫‪ E‬ق ا ‪  +‬‬ ‫أ‪ 41‬ا ‪  A :J‬اء و ء ا ن ‪Y‬ن‬
‫ﻡﺱ‪ $E #‬ا ء‬
‫ﻡ‪ $E #/!5‬ا ء‬ ‫ا ‪ E5‬ا !‪ d 1 Y‬ﻡ‪H A‬ف ا  ﺝ ‬
‫‪57 cm‬‬
‫ ‪ A‬أﺝة ارﺱل و ا@ﺱ!‪/‬ل ‪ ،‬ﺱ‪ 1‬‬
‫ﻡ‪F‬ﺥ‪( ×10-2-2 Volt) 1 #‬‬ ‫‪∆t‬‬ ‫ا@‪n‬ر و ا *ات ‪ tair‬و ‪ teau‬ا ‪#+* $‬‬
‫ﻡ‪F‬ﺥ‪+ 1,00 ( ×10 Volt) 2 #‬‬ ‫إﺹ‪F‬ار ا  ﺝ و اﺱ!‪.  /‬‬
‫رﺱ[ ‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪ .3‬أآ‪ S‬ا د  ‪ tair ، t A‬و ‪. teau‬‬
‫‪- 1,00‬‬
‫رﺱ[ ‪2‬‬ ‫‪ #+‬ه ‪Q‬ا ‪% 01‬م ﻡ‪A‬‬
‫‪- 2,00‬‬
‫‪ 3‬ﻡد@ت و ‪ 3‬ﻡه ‪. #‬‬
‫)‪t (×10-2 s‬‬
‫‪+ 0,25 + 0,50 + 0,75 + 1,00 + 1,25 + 1,50‬‬ ‫‪ .4‬ﺡ‪ #‬ه‪ eQ‬ا د@ت  ‪. veau A‬‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪ #3‬ا ‪F‬ة ‪ ∆t‬ا *ق  ‪ A‬ا ﻡ‪ A‬ا ‪Q‬ي ‪ a:R5‬ا  ﺝ ﺥ‪J‬ل ا@‪n‬ر ‪ $E‬ا ء و ا ﻡ‪ A‬ا ‪Q‬ي ‪ a:R5‬ﺥ‪J‬ل ا@‪n‬ر ‪ $E‬ا  اء‬ ‫‪.1‬‬
‫ﻡ  ‪ A‬أﺝة ارﺱل و أﺝة ا@ﺱ!‪/‬ل ذهً و إً ‪.‬‬
‫‪ d = veau . teau‬؛ ‪ . d = vair . tair‬ﺡ ‪. d = 2×57 = 114 cm = 1,14 m : y‬‬ ‫‪.2‬‬
‫‪. ∆t = tair – teau‬‬ ‫‪.3‬‬
‫ﻡ ﺱ‪ A  U/‬أن  ‪ veau . d = veau . vair . tair : S‬و ‪vair . d = vair . veau . teau‬‬ ‫‪.4‬‬
‫⇐ ‪veau . [ d – vair . ∆t ] = vair . d ⇐ veau . d – vair . d = veau . vair . ∆t‬‬
‫‪ð]!Î/‬‬ ‫‪.‬‬
‫= ‪qpà‬‬ ‫‪= 1746 m.s-1 ⇐ qpà = pcö‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪ð]!Î/ ¯@ð!]!,!!ñ‬‬ ‫‪. ¯ }Õ" . ∆1‬‬

‫‪ 6 h"0@6‬ﺱ ا‪t4 I‬ر ‪r M7‬ل ‪ ، 6 – A » 0-‬ص ‪ 505 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪* .1‬ض أن ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا‪Y.‬اب ‪ H 01‬ل ﺡ‪ : @F 0Y #/‬ة ا ‪ F Fn‬و ا  ا ‪v = F µ : 0Y . #/ µ YG‬‬
‫→‬
‫‪v‬‬ ‫اﺱ‪ #‬ا  ‪ #‬ا ‪F/‬ي  ‪ x A‬و ‪. y‬‬
‫‪ A .2‬ﺡ‪ a #/‬ﻡ‪  01  . /3‬ة و ‪ a 4‬‬
‫آ‪ H . 2,00 kg a‬ل ا ء ا?‪ 1,60 m #/ $!E‬و آ‪a‬‬
‫‪ℓ‬‬ ‫‪ . 20,0 g‬ﻡ ه‪ $‬ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا@‪Y.‬اب ‪ 01‬ا ‪ #/‬؟‬
‫‪ .3‬ﺡ‪J/‬ن ﻡ‪1 &+‬ن ﻡ‪ q* A‬ا دة ‪ Y: .‬ا ‪ 1 #/‬أآ‪A  /‬‬
‫‪m‬‬ ‫ﻡ‪ Y: A‬ا ‪ ، 2 #/‬و &‪r o -! a‬ﺙ  ‪ : +‬ة ﺵ‪. eF‬‬
‫‬
‫أوﺝ‪. / F‬‬
‫‪Ô‬‬

‫ا‪: K‬‬ ‫‬


‫‪ .1‬إن وﺡ‪F‬ات ‪ :‬س ‪ :‬ا ‪ ، ( v ) 15‬ا ! ة ) ‪ ( F‬و ا  ا ‪ $E ( µ ) YG‬ا  ا ‪F‬و ) ‪ ( S.I‬ه‪ 01 $‬ا  ‪: S‬‬
‫]‪ [MLT-2] ، [LT-1‬و ]‪ ، [ML-1‬ﺡ ‪ [M] : y‬وﺡ‪F‬ة ‪ :‬س ا  ‪ [L] ،‬وﺡ‪F‬ة ‪ :‬س ا ‪ Y‬ل و ]‪ [T‬وﺡ‪F‬ة ‪ :‬س ا ﻡ‪. A‬‬
‫ &‪[LT-1] = [MLT-2]x . [ML-1]y : F ، v = Fx µy :J /5‬‬

‫‪68‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪5‬واة ا?ﺱ‪ M   q‬و ا ‪ Y‬ل ‪ L‬و ا ﻡ‪ 01 T A‬ا  ا ‪ 01 #+ ، $‬ﺙ‪J‬ﺙ ﻡد@ت ‪:‬‬
‫‪0=x+y‬‬ ‫ &‪ /5‬ـ ‪: M‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪1=x–y‬‬ ‫ &‪ /5‬ـ ‪: L‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪–1=–2x‬‬ ‫ &‪ /5‬ـ ‪: T‬‬ ‫‪-‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪ #‬ه‪ eQ‬ا د@ت ‪ x = : F ،‬و – = ‪. y‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪F‬‬
‫  ‪ A  $‬آ ا ‪  n v = Fx µy :J‬ا &‪. v =  : $W‬‬
‫‪µ‬‬
‫‪ #3 .2‬ﺙ!‪ #‬ا  ا ‪H $E U‬ف ا ‪ ، #/‬ا ! ة ا ‪ Fn $‬ا ‪ #/‬أﺙ&ء ا@هاز أي ‪F = P = mg = 2×9,8 = 19,6 N :‬‬
‫‪!]!ÎÑ‬‬ ‫ا  ا ‪ = µ : #/ YG‬آ ا ‪#/‬‬
‫=‪µ‬‬ ‫‪= 1,25×10-2 kg.m-1‬‬ ‫⇐‬
‫!‪,Z‬‬ ‫‪ H‬ل ا ‪#/‬‬
‫‪û,Z‬‬
‫=‪v‬‬ ‫و ﻡ&‪= 39,6 m.s-1 : a‬‬
‫‪,ó]!Î/‬‬
‫‪ $E .3‬ﺡ آ ن ا ‪J/‬ن ﻡ‪1 &+‬ن ﻡ‪ q* A‬ا دة )  *‪ q‬ا  ا  ( ‪gE‬ن ا  ‪ A‬ا ‪&  A  YG‬ﺱ‪/‬ن ﻡ‪ -‬ﻡ!‪ -Y‬ا ‪ #/‬أي‬
‫ﻡ‪ -‬ﻡ‪  . d2 Y: -‬أن ‪gE ، d1 = 2d2 :‬ن ‪µ 1 = 4µ 2 :‬‬
‫‪F/#‬‬
‫‪/‬‬ ‫‪F/ ]#Ô‬‬ ‫‪F/ ]ð#/‬‬
‫ﺡ ‪ y‬أن ‪= √8 ⇐ F1 = 0,5F2 :‬‬
‫‪/‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪FÔ ]#/‬‬ ‫‪!,ó]F/ ]#/‬‬
‫‪FÔ#‬‬
‫‪Ô‬‬
‫‪Ô‬‬

‫‪ 7 h"0@6‬ا ‪t4‬ر

"‪ "U" U‬دوری » ‪ ، 14 – A‬ص ‪ 507 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪F‬رس ا‪+1‬ر ‪ $E‬ﻡ‪ /G‬ا ‪   3‬اﺱ‪  ” Webcam Y‬ض أﻡ اج “ ‪  #5 .‬ـ ‪ Webcam‬ﺹ ر ‪ % F E‬ﺱ‪ bY‬ا ء ) ﺱ!ط‬
‫‪ 01‬ا ﺝج ا  دي  ض ( ‪ [ .‬ﻡ  ه‪ eQ‬ا ‪ +‬ر  اﺱ‪ Y‬ﻡ} ﻡ‪ $E . [WJ‬ﻡ‪ 5‬ى ‪ 1‬دي ! م هاز ‪g‬ﺡ‪F‬اث ﺡآ دور ‬
‫) دوره ‪ ، ( T‬ﻡ‪Y5‬ة ﺹ‪ R‬ة &‪ ¬n‬أﻡ اﺝً ﺥ‪ Y‬ﻡ از &‪ 01 n‬ﺱ‪ bY‬ﻡء ا  ض ‪F ) v 15‬ون ا س ( ‪.‬‬
‫‬
‫‪ U1‬ﻡء ا  ض ‪ h‬ﺹ‪  R‬و ﺙ‪v . o‬ﺥ‪ Q‬ا ‪ +‬ر  اﺱ‪ Y‬ا ـ ‪% $E Webcam‬ت ‪ t‬ﻡ *ﺹ‪ #‬زﻡ&‪F! $‬ر ـ ‪τ = = 0,033 s :‬‬
‫!@‬
‫‪ $E‬ا‪ e‬ا‪n‬ر ا?ﻡ اج ) ا  ر ‪F . ( x'x‬د ‪ 01‬ﻡ‪n‬ه‪ F‬ﻡ *‪ q‬ا !  ج ) ﺥ‪ 4‬ﻡ‪X‬ء ‪ 01‬ا ﺝج ا?ﻡ‪. ( q‬‬
‫‪ F #+‬ا ة ‪E5‬ت ‪ 01‬ﺝ‪F‬ول ا ! ﺱت ا  ‪:‬‬
‫‪t (s) 0,200 0,233 0,267 0,300 0,333 0,367 0,400‬‬
‫‪x (m) 0,098 0,105 0,114 0,122 0,130 0,138 0,147‬‬
‫‪ .1‬أرﺱ[ ‪ 01‬ورق ﻡ ي  ن ‪ . t @F x‬اﺱ&} ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ه‪ eQ‬ا  ﺝ ‪ ،‬ه‪ #‬ه‪ $‬ﺙ ؟‬
‫‪ 01‬إﺡ‪F‬ى ﻡ‪n‬ه‪ F‬ا * [ ‪F‬د ) ‪ 01‬ا  ر ‪ [: ( x'x‬ا  ج ر‪ 1 [:‬و ا  ج ر‪ . 4 [:‬ا ‪ A  E5‬ه ‪ A‬ا ! ‪ A‬ه‪ . d = 0,088 m $‬ﻡ‪A‬‬
‫ﺝ أﺥى [ ‪  FF‬ا ا از  اﺱ‪ Y‬ا ‪5‬و ﺱ ب ‪. 8 Hz < f < 9 Hz‬‬
‫‪ .2‬ﺡ‪F‬د ‪ H‬ل ا  ﺝ ‪ eQ λ‬ا?ﻡ اج ‪.‬‬
‫‪ .3‬ه‪ #‬ا ! [ ا ‪ v  5‬و ‪  01 λ‬ا‪ UE‬ﻡ‪ -‬ا  ا ‪ f‬ا ‪  0Y‬اﺱ‪ Y‬ا ‪5‬و ﺱ ب ؟‬
‫‪F .4‬ون ‪  R‬أي ﺵ‪$‬ء ‪£‬ﺥ ‪  4/X ،‬ا ا از ‪ : 0Y . f = 19 Hz 01‬س ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا  ﺝ ـ ‪. v' = 0,263 m.s-1 :‬‬
‫أ‪: .‬رن  ‪ A‬ﺱ‪ 1‬ا@‪n‬ر ه‪ eQ‬و ‪ T‬ا  ﺝ دة ‪. 1 $E‬‬
‫ب‪ .‬ﻡ ه‪ $‬ا ‪%‬هة ا ‪ $‬أه‪ F o‬ا‪s‬ن ‪ ،‬و ا ‪  $‬ن ا *ق  ‪ v A‬و '‪ v‬ﻡ‪  E //5‬؟‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫)‪x (cm‬‬ ‫‪  .1‬ن ‪ : t @F x‬ﺱ[ ا &&‪ 01 #+ x = f (t) 0‬ا ‪ /‬ن ا ‪. UE‬‬
‫ا ‪ /‬ن ‪/1‬رة ‪ A1‬ﺥ‪ 4‬ﻡ‪ [ !5‬ﻡ‪  @ #W‬ﻡ‪ A‬ا ‪F/‬أ ‪ ،‬ﻡد ‪ a‬ﻡ‪ A‬ا ‪: # n‬‬
‫‪0,15‬‬ ‫‪ ، x = at + b‬ﺡ ‪ a y‬ه ﻡﻡ‪ #‬ا  ﺝ ‪) a‬ا  ‪ (#‬و ‪  ً W E‬ا‪ UE‬ﺱ‪ 1‬‬
‫●‬ ‫ا@‪n‬ر ‪  v‬ﺝ ‪r ً   a5 ،‬ﺥ‪ A Y! Q‬ﻡ‪ A‬ا ‪ [ !5‬آ &!‪A Y‬‬
‫‪0,14‬‬ ‫‪B‬‬
‫●‬ ‫‪P ¯P‬‬
‫‪ A‬و ‪v = a = B A = 0,245 m/s : B‬‬
‫‪0,13‬‬ ‫●‬ ‫‪1B ¯1A‬‬
‫‪0,12‬‬ ‫●‬ ‫إن ﺱ‪ 1‬ا@‪n‬ر ه‪ eQ‬ﺙ )ﺡآ ا@‪n‬ر ﻡ&‪? ( %‬ن ﻡﻡ‪  #‬ﺝ ‪a‬‬
‫●‬
‫‪0,11‬‬ ‫ا ‪ [ !5‬ﺙ‪. o‬‬
‫●‬
‫● ‪0,10‬‬ ‫‪ $: A  .2‬ا  ‪F‬ة ر‪ 1 [:‬و ا  ‪F‬ة ر‪ ، 4 [:‬ه&ك ‪ A :‬ﻡ  ‪A‬‬
‫‪A‬‬ ‫  ‪ A F‬ر‪ 2 [:‬و ر‪ 3 [:‬ﺡ ‪ y‬ا ‪ E5‬ا *ﺹ  ‪ A‬آ‪A : #‬‬
‫‪0,09‬‬ ‫)‪t (s‬‬
‫‪0,22 0,26 0,30 0,34 0,38 0,42‬‬ ‫ﻡور ‪ A‬دل ‪ H‬ل ﻡ ﺝ ‪ $   . λ‬ا ‪ A  E5‬ا  ‪F‬ة ر‪1 [:‬‬
‫‪0,20‬‬ ‫و ا  ‪F‬ة ر‪ 4 [:‬دل ﺙ‪J‬ﺙ أ‪ H‬ال ا  ﺝ ‪ λ‬أي ‪3λ :‬‬
‫) @ﺡ‪ c‬ا ‪ # n‬ا  ا ‪( $‬‬

‫‪69‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪4‬‬ ‫  ‪: $‬‬
‫‪23‬‬ ‫‪3λ = 0,088 m‬‬
‫‪3λ‬‬ ‫●‬ ‫ا  ‪F‬ة ر‪1 [:‬‬
‫‪λ‬‬ ‫‪λ‬‬ ‫‪λ‬‬ ‫‪!,!òò‬‬
‫‪S‬‬ ‫⇐ ‪= 0,029 m‬‬
‫=‪λ‬‬
‫●‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫@‬
‫ا &‪S : -/‬‬ ‫‪λ = 2,9 cm D‬‬
‫ﻡ!‪ -Y‬ﺵ‪ bY5 $ :‬ا ‪#W5‬‬ ‫ﻡ&‪ 1 %‬ي ‪ bY5‬ا ‪#W5‬‬ ‫‪: &F .3‬‬
‫‬ ‫‪!,ðó‬‬ ‫‬
‫= =‪f‬‬ ‫‪= 8,45 Hz ⇐ v = = λ.f‬‬
‫‬ ‫‪!,!û‬‬ ‫‪T‬‬
‫  ‪ 8 Hz < f < 9 Hz : $‬ﻡ &‪ $‬أن ا ! [ ا ‪  5‬ا ‪ !5‬ـ ‪ v‬و ‪ λ‬ﻡ ا‪ !E‬ﻡ‪ -‬ا  ا ا ‪  0Y‬اﺱ‪ Y‬ا ‪5‬و ﺱ ب ‪.‬‬
‫‪ .4‬أ‪   R /‬ا ا از ﻡ‪ f = 8 Hz A‬إ ‪ f' = 19 Hz 0‬دون ‪  R‬ﺵ‪$‬ء ‪£‬ﺥ ‪gE‬ن ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا  ﺝ ‪  R‬ﻡ‪ v A‬إ ‪ 0‬ﺱ‪ 1‬أآ‪/‬‬
‫'‪. v‬‬
‫ب‪ }&5 /‬ﻡ ﺱ‪ U/‬أن ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا?ﻡ اج   ا ا?ﻡ اج ‪ .‬ه‪ eQ‬ا ‪%‬هة ف ـ ” ‪A06‬د ا‪
Z‬اج “ ‪.‬‬
‫‪ 7 h"0@6‬ا ‪t4‬ر

"‪ "U" U‬دوری » ‪ ، 15 – A‬ص ‪ 508 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪ y/‬ﻡ ‪ /‬ﺹ ت ‪ $E‬ا  اء ا  اﺝ‪ F‬ﺡ ‪ a‬ﻡ ﺝ ﺹ   اه ‪. f‬‬
‫‪ #+‬ﻡ ‪ /‬ا ‪ +‬ت و ا  و‪ E‬ن ‪ $E‬ا ‪F‬ﺥ‪ 1 #‬و ‪ 2‬اﺱ[ ا@هازات ‪.‬‬
‫‪F&1 .1‬ﻡ  ن ا  و‪ E‬ن ‪  ، M1 $E‬ن ا && ن ا ‪#+‬‬
‫‪ $E  1‬ا ‪n‬ﺵ ﻡ‪. A !Y‬‬
‫→ راﺱ[ ا@هازات ا ‪$Y/‬‬ ‫ﻡذا ! ل ‪ $E‬ه‪ eQ‬ا  ‪ A1‬ا@هازات ا ‪+‬درة ‪ A1‬ﻡ ‪/‬‬
‫ا ‪ +‬ت و ا ‪ /!5‬ﻡ‪ A‬ا  و‪ E‬ن ؟‬
‫‪ #!& .2‬ا  و‪ E‬ن إ ‪ M2 0‬و ‪ 01 #+‬ﻡ‪ 4YG‬ا@هازات‬
‫●‬
‫●‬ ‫●‬
‫●‬
‫ا ‪ $E #3‬ا ‪ #3) 4YG‬ا &&‪ 4G 0‬ﻡ!‪ -Y‬ا  ﺝ ‬
‫ا ‪ /!5‬ﻡ‪H A‬ف ا  و‪ E‬ن( ‪.‬‬
‫ﻡ ‪ /‬ا ‪ +‬ت‬ ‫‪Y1‬‬ ‫‪Y2‬‬ ‫أ‪ .‬ه‪r FF A  #‬ﺥ ا &&‪ 4G 0‬ﻡ!‪-Y‬‬
‫‪B.F‬‬ ‫●‬ ‫●‬ ‫‪OM‬‬ ‫ &‪ 0&& /5‬ا ﺱ م ‪ 4G‬ﻡ‪، 5‬‬
‫‪M1‬‬ ‫‪M2‬‬ ‫& ا ‪ 01 4YG‬ﺵﺵ راﺱ[ ا@هازات ؟‬
‫ﻡ ‪ F‬إﺵرات‬ ‫‪H.F‬‬ ‫ﻡ و‪ E‬ن‬
‫‪. #1‬‬
‫→ ﺝ ا!ل ا  و‪ E‬ن‬
‫ب‪ .‬إذا [ ا!ل ا  و‪ E‬ن ‪4/‬ء  ‪ A‬ﻡ‪ A‬رؤ ‬
‫‪F‬ا ا && ‪ $E A‬ا@*‪+‬ل ‪ ،‬ه‪ A  A  #‬ا ‪r‬ﺥ ا ﻡ&‪@ $‬هاز ا ‪J /5&  #/!5‬هاز ا ‪+‬در ﻡ‪H A‬ف ا  ‪ /‬؟‬
‫‪ b .3‬ا  و‪ E‬ن ﺡ‪ 0‬ا &!‪ ) M3 Y‬ﺡ ‪ + ( M1M3 = 17 cm : y‬ل ﻡ‪F‬دا ‪ UY 01‬ا && ‪. A‬‬
‫أ‪ H Aّ 1 .‬ل ﻡ ﺝ ا ‪ +‬ت ا ‪+‬در ‪.‬‬
‫ب‪ .‬آ   ‪  A‬اﺱ‪ Y‬ه‪Q‬ا ا   ‪ :‬س ‪ :F λ‬؟‬
‫ج‪ .‬ﻡ ه  ا ا ‪ +‬ت ا ‪+‬در ‪ A1‬ﻡ ‪ /‬ا ‪ +‬ت ؟‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪ .1‬ا?ﻡ اج ا ‪+‬درة ‪ A1‬ﻡ ‪ /‬ا ‪ +‬ت و ا?ﻡ اج ا ‪ /!5‬ﻡ‪H A‬ف ا  و‪ E‬ن  ن ‪  $:‬ا‪. UE‬‬
‫‪ .2‬أ‪ #3 /‬ا &&‪ 0‬ا !‪ 0&& /5&  -Y‬ا  اﺹ‪: #‬‬
‫‪T‬‬
‫‪ -‬إﻡ ‪r‬ﺥًا ‪ -‬دور )!‪. (kT S‬‬
‫‪ð‬‬
‫‪@T‬‬
‫)!‪. (kT S‬‬ ‫‪ -‬و إﻡ !‪F‬ﻡً ‪J3‬ﺙ أرع ا ‪F‬ور‬
‫‪ð‬‬
‫د ﻡ‪n‬ه‪F‬ة ﺵﺵ راﺱ[ ا@هازات ‪ - Y5‬ﻡ‪r E‬ﺥ أو !‪F‬م ا &&‪ 0‬ا !‪ 0&& /5&  -Y‬ا  اﺹ‪. #‬‬
‫‪T‬‬
‫ب‪ & /‬ا  ا &ة ‪  ،‬ن ا@هاز ا ‪Q‬ي ‪ #+‬إ ‪ 0‬ا  و‪ E‬ن ﻡ‪r‬ﺥًا ـ  &‪J /5‬هاز ا ‪+‬در ﻡ‪ A‬ﻡ ‪ /‬ا ‪ +‬ت ‪.‬‬
‫‪ð‬‬
‫‪ .3‬أ‪ $E /‬ا &!‪  M3 Y‬ن ا && ن ‪  $E‬ا‪  $   ، UE‬ن &!‪ M1 A Y‬و ‪ q* M3‬ا  ا@هاز و ا ‪ &  F/‬دل ‪ H‬ل‬
‫ﻡ ﺝ ا ‪ +‬ت ا ‪+‬در ‪ A1‬ﻡ ‪ /‬ا ‪ +‬ت و ا !‪ 4‬ﻡ‪H A‬ف ا  و‪ E‬ن أي ‪. M1M3 = λ = 17 cm :‬‬
‫ب‪ + /‬ل ‪ : 01‬س أآ‪ 3‬د‪ S/5 :‬أﺥ‪Y‬ء ا ! س ا دﺙ أﺙ&ء ا ! س ‪  ،‬ن ﻡ‪ A‬ا?ﺡ‪ [ ! A5‬ا!ل  ا‪F1 UE‬ة أ‪ H‬ال ﻡ ﺝ ‪:‬‬
‫‪ [ ! J‬ا ‪ E5‬ا ‪ +  b5 $‬ل ‪ 01‬ا?‪ #:‬ﻡ‪!Y 5 A‬ت && ‪ A‬أي ‪ 5‬أ‪ H‬ال ﻡ ﺝ ‪.‬‬ ‫ﻡ‪ً 3‬‬
‫ﺝـ‪  /‬ا ا ‪ +‬ت ا ‪+‬در ‪ A1‬ﻡ ‪ /‬ا ‪ +‬ت ‪5‬وي  ا ا@هازات ا !‪ Y‬ﻡ‪H A‬ف ا  و‪ E‬ن أي ‪:‬‬
‫‬ ‫!‪@ð‬‬
‫= =‪f‬‬ ‫‪= 2000 Hz‬‬
‫‬ ‫‪!,ñ‬‬

‫‪70‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ 8 h"0@6‬ا ‪t4‬ر

"‪ "U" U‬دوری » ‪ ، 16 – A‬ص ‪ 508 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪F‬رس ‪ $E‬ه‪Q‬ا ا ‪ A‬ا‪n‬ر ﻡ ﺝ ‪ 01‬ﺱ‪ bY‬ا ء ‪.‬‬
‫‪ .1‬ﻡ&‪ $Y! -/‬ﻡ ‪ .‬ع ‪ E‬ق ﺱ‪ bY‬ﺡ ض ﻡ اج ﻡ ء  ء ‪F ،‬ث ا‪Y.‬اً دورً ‪،‬‬
‫دور‪  X [ . T = 1,0 s e‬ﺱ‪ bY‬ا ء ا ‪ #3‬ﺝ‪. a/‬‬
‫أ‪ .‬ﻡ ه‪ $‬ﺥ‪ ~W+‬ا  ﺝ ا ‪ 01 n& $‬ﺱ‪ bY‬ا ء ؟‬
‫‪8,2 cm‬‬ ‫ب‪ .‬ﻡذا ‪ #3‬ا ‪ YG‬ط ا ˆ ؟‬
‫●‬ ‫ج‪ .‬أرﺱ[ ﻡ!‪ 1 ًY‬دً ‪ bY5‬ا ء ‪.‬‬
‫د‪ .‬ﻡ ه ‪ H‬ل ا  ﺝ ‪ λ‬؟‬
‫~‪ .‬اﺱ&} ﺱ‪ 1‬ا@‪n‬ر  ﺝ ‪.‬‬
‫و‪ .‬ﻡ ه ا ﻡ‪ A‬ا ‪Q‬ي ‪ a:R5‬ﺱ‪ bY‬ا  ﺝ !‪ -Y‬ﻡ‪ D = 30 cm E5‬؟‬
‫ي‪ / .‬أن ﺱ‪ bY‬ا ء ‪ # :‬ا ‪F/‬د ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻡذا ‪F‬ث إذا ‪ &*1.‬دور اهاز ا &‪ -/‬؟‬
‫‪ -‬ﻡ ه‪ $‬ا !د ا ‪ 0!/ $‬ﺙ ؟‬
‫●‬ ‫‪a = 1 cm‬‬ ‫●‬ ‫‪a = 2 cm‬‬ ‫؟‬ ‫&‪~:‬‬ ‫ا ‪$‬‬ ‫‪ -‬ﻡ ه‪ $‬ا !د ا ‪ $‬ا‪ ، F‬و‬
‫‪ 01 -X .2‬ﻡ‪5‬ر ا  ﺝ ‪ ،‬ﺡ  ﺙ!‪ 1 S‬دي ‪. a a.1‬‬
‫أ‪ .‬ﻡ ه‪ $‬ا ‪%‬هة ا ‪n $‬ه‪F‬ه ؟ ‪r‬ي ﺵط ؟‬
‫ب‪ .‬أ‪ F1‬رﺱ[ ا?ﺵ ل ا ! و أآ ‪.‬‬
‫ا ‪1 # n‬‬ ‫ا ‪2 # n‬‬ ‫؟‬ ‫ا  ‬ ‫ﻡ ه‪ $‬ا ‪G‬ﺹ ا ‪/ $‬زه ه‪eQ‬‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪ .1‬أ‪ /‬ا  ﺝ ا ‪ 01 n& $‬ﺱ‪ bY‬ا ء ه‪ "U" U"

” $‬دوری
‪ “ 
A!4‬ﻡ‪)  5‬ذات ‪ . (AF‬و ه‪ $‬آ‪ T Q‬ﻡ ﺝ ‪ .1‬‬
‫?ن ا!ل ﺝء ﻡ‪ A‬ا دة *‪ #‬ا@هاز  ن ‪ 1  E‬دً ‪ 01‬ﻡ&‪ 0‬ا‪n‬ر ا  ﺝ ‪.‬‬
‫ب‪ /‬ا ‪ YG‬ط ا  ءة ‪ #3‬ا &!ط ا ة ا?‪ %1‬ا  ﺝ دة ‪ 01‬ﺱ‪ bY‬ا ء أي أ‪ ([:) 01‬ا ‪ F 1‬ا &‪n‬ة  *‪. #‬‬
‫‪S‬‬
‫ﻡ!‪ -Y‬ﺵ‪? $ :‬ﺱ*‪ #‬ا  ض‬
‫ا &‪ -/‬ا ء ا ‪$X‬ء ا ء ا ‪[%‬‬ ‫ﻡء‬
‫ـ‪ /‬آ ه ﻡ ‪ # n  b.‬ا !‪  #‬ن ا !‪ -Y‬ا  دي‬
‫ا  ‪ bY5 #3‬ا ء ﺝ ‪. ً /‬‬
‫د‪ 01 /‬ا ‪ 4YG‬ﺝ‪J a/‬ﺡ‪ c‬أن ‪4λ = 8,2 cm :‬‬
‫  ‪λ = 2,05 cm : $‬‬
‫‪8,2 cm‬‬ ‫‬ ‫‪,!ó‬‬
‫= =‪v‬‬ ‫هـ‪= 2,05 cm/s :   /‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‬
‫●‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪v = 2,05×10-2 m.s-1 D‬‬
‫ﻡ!‪ -Y‬ﺵ‪ bY5 $ :‬ا ‪#W5‬‬ ‫‪λ‬‬ ‫‪λ‬‬ ‫‪λ‬‬ ‫‪λ‬‬ ‫و‪ -Y! /‬ﺝ‪ /‬ا  ﺝ أﺙ&ء ا@‪n‬ر ﻡ‪ E5‬‬
‫‪ D = 30 cm‬ﺥ‪J‬ل ا ‪F‬ة ا ﻡ& ‪ ∆t‬ﺡ ‪: y‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪@!]!Î/‬‬
‫= ‪. ∆t‬‬ ‫=‬ ‫‪= 14,6 s‬‬
‫‬ ‫‪,!ó]!Î/‬‬
‫ى‪ /‬إذا ‪ &*1.‬دور اهازات ا &‪gE ، T' = 2T b/+ -/‬ن ذ ‪v @ T‬ﺙ ‪ 01‬ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا?ﻡ اج آ  @ ‪F U‬ور أو  ا‬
‫ا@هازات ‪  .‬أن وﺱ‪ 4‬ا@‪n‬ر ‪ # :‬ا ‪F/‬د )ﺱ‪ bY‬ا ء ‪  L‬ﻡ‪F/‬د(  ن ‪λ' = v'.T' = v.2T = 2λ ⇐ v' = v : &F‬‬
‫أي أن ﺱ‪ 1‬ا@‪n‬ر ‪ 0!/‬ﺙ ﻡ‪ 1X -‬أ‪ H‬ال ا  ﺝ ‪.‬‬
‫‪ .2‬أ‪F&1 /‬ﻡ ‪ -X‬أﻡم ﻡ‪5‬ر ا  ﺝ ﺵ!ً أو ﺡﺝًا ‪gE ! . E a‬ن ا  ﺝ &ج ‪ /1 F‬ره ‪ Un‬ﺥ ا ﺝ ‪ ،‬ﺵط أن  ن‬
‫‪1‬ض ا * !رب ‪ H‬ل ا  ﺝ ا اردة ?ن |هة ا@اج @ ‪F‬ث إ@ إذا آن ‪1‬ض ا ‪ a Un‬أ‪ #:‬ﻡ‪. λ A‬‬
‫ب‪ /‬آ ﺹ‪1 R‬ض ا ‪ ، Un‬آ آ‪| o‬هة ا@اج أآ‪ 3‬و‪ .‬ﺡً ‪n‬ط أن  ن ‪ $E‬آ‪ #‬ا @ت ‪1‬ض ا ‪ Un‬ﻡ‪ A‬ر‪ H /‬ل‬
‫ا  ﺝ ‪ $E .‬ه‪ eQ‬ا   ‪ A‬ﻡ‪n‬ه‪F‬ة |هة ا@اج ‪:‬‬

‫ ن ا ‪%‬هة أ‪ #:‬و‪ .‬ﺡً‬ ‫‪+‬ف ا ‪ Un‬ا ‪- E‬‬


‫إذا آن ا ‪ Un‬أآ‪ً.1 3‬‬ ‫و آ‪ ar‬ﻡ&‪ -/‬ﺝ‪FF‬‬

‫‪a = 2 cm‬‬ ‫‪a = 1 cm‬‬


‫‪71‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ 9 h"0@6‬اذج ا‪‹7 4‬ء » ‪ ، 24 – A‬ص ‪ 511 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪F‬ف ‪ :‬س ‪1‬ض ﺙ!‪ $E  U! S‬ﺡ‪ +‬أ‪1‬ل ‪. ! /Y‬‬
‫‪ #5‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬ذ ‪ T‬ر ” ه م –  ن “  ا‪ f = 4,74×1014 Hz e‬و ﺙ! ب ‪F1‬ة ذات ‪1‬ض ‪ a‬ﻡ‪ G‬و ﺵﺵ ‪.‬‬
‫ا ‪ A  F/‬ا ‪ S!3‬و ا ‪n‬ﺵ ‪5‬وي ‪ 01 #+ ، D = 4 m‬ﺵ ‪ #‬ااج أ‪ 01 $!E‬ا ‪n‬ﺵ  ن ‪1‬ض ا ‪ !/‬ا آ ه ‪. d‬‬
‫‪ .1‬ﻡ ه ن و ‪ H‬ل ﻡ ﺝ اﺵع ا ‪ $W X‬ا ‪+‬در ‪ A1‬ا  ر ؟‬
‫‪ 0Y‬ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا ‪ X‬ء ‪. c = 3×108 m.s-1 :‬‬
‫‪a (mm) 5‬‬ ‫‪4 3 2,5 2 1,5 1 0,5‬‬
‫‪ .2‬ﺱ‪ o‬ا ! ﺱت ﺱل ﺙ! ب ﻡ‪ +  *G‬ل ‪01‬‬
‫‪d (mm) 1 1,26 1,7 2 2,5 3,5 5,1 10‬‬
‫ا ‪F‬ول ا !‪: #‬‬
‫‬
‫أ‪ .‬أرﺱ[ ا &&‪ d = f B C 0‬و اﺱ‪. aR‬‬
‫‪p‬‬
‫@ و ! ‪ . d = 3,1 mm q‬اﺱ&} ‪. a  :‬‬ ‫ب‪ -X .‬ﺙ!‪ a.1 ً/‬ﻡ ً‬
‫ج‪ .‬ا‪1‬دا ‪ 01‬ا ! ﺱت ‪ ،‬أوﺝ‪ D  : F‬ا ‪ A  F/‬ا ‪n‬ﺵ و ا ‪. S!3‬‬
‫د‪ #  .‬ا &‪ }W‬ا ‪Y‬ة ‪ $E‬ا ‪F‬ول ‪ ،‬أ‪ 41‬ﺡ ﺹ ‪ Y‬رات ‪1‬ض ا ‪ !/‬ا آ ¦ج ‪.‬‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‬ ‫&!]@‬
‫= =‪λ‬‬ ‫‪ H .1‬ل ﻡ ﺝ ا  ر ‪= 633 nm :‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪ð,ñð]!ÔØ‬‬
‫‪ H‬ل ا  ﺝ ا ‪ A  +& U5‬ا !  ‪ 400 nm A‬و ‪ $   . 800 nm‬إﺵع ا  ر ا ‪ $& #5‬ل ا ‪. $W‬‬
‫‬
‫)‪d (10-3 m‬‬ ‫‪ .2‬أ‪ /‬ا ‪ /‬ن ‪@ : d = f B C‬ﺡ‪ c‬ا ‪ /‬ن ا ‪. UE‬‬
‫‪p‬‬
‫‪10‬‬ ‫●‬ ‫‬
‫ﻡ‪ A‬ا ‪: # n‬‬ ‫ ﺝ‪& :J1 F‬ﺱ‪ S‬ﺥ‪ d A  Y‬و‬
‫‪8‬‬ ‫‪p‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪6‬‬ ‫× ‪ k‬أي ‪d = k × :‬‬
‫●‬ ‫‪p‬‬ ‫‪p‬‬
‫‪4‬‬ ‫●‬ ‫و ‪ ! a 1‬س ‪1‬ض ا ‪ !/‬ا آ ‪ &&  d‬ﻡ‪ E‬ا ض ‪. S!3 a‬‬
‫‪2‬‬ ‫●‬ ‫●‬ ‫‬
‫●●●‬ ‫‪1 3 -1‬‬ ‫ب‪ /‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪= 0,6×103 m-1 : ً   F ، d = 3,1 mm #‬‬
‫) ‪(10 m‬‬ ‫‪p‬‬
‫‪0 0,2‬‬ ‫‪0,6‬‬ ‫‪1,0‬‬ ‫‪1,4‬‬ ‫‪1,8‬‬ ‫‪a‬‬ ‫  ‪. a = 1,7 mm : $‬‬
‫‪p].‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‬
‫=‪D‬‬ ‫ـ‪⇐ θ = = : &F /‬‬
‫‬ ‫‪D‬‬ ‫‪p‬‬
‫‪,ñ]!ÎÑ ]@,]!ÎÑ‬‬
‫= ‪ A  ) . D ≈ 4 m ⇐ D‬اﺱ‪FG‬ام أي ‪ A  :‬ـ ‪ a‬و ‪ d‬ﻡ‪ A‬ا ‪F‬ول أو ا ‪ /‬ن ‪5‬ب ‪( D‬‬ ‫‪= 4,1 m D‬‬
‫'‪]Z@@]!Î‬‬
‫د‪J /‬ﺡ‪ c‬ﻡ‪ A‬ا &‪ }W‬ا ‪ !5‬أ‪ a‬آ آن ‪1‬ض ا ‪ S!3‬ﺹ‪ً R‬ا آ آ‪ o‬ا ‪ !/‬ا آ ا ‪ 01  n‬ا ‪n‬ﺵ أآ‪ . ً.1 3‬ﻡ‬
‫&‪ $‬أن |هة ا@اج  ن أآ‪ 3‬و‪ .‬ﺡً آ ﺹ‪1 R‬ض ا ‪. Un‬‬
‫‪ 10 h"0@6‬اذج ا‪‹7 4‬ء » ‪ ، 25 – A‬ص ‪ 511 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪F‬رس ‪F/‬د ا ‪ X‬ء ا? ‪  Z‬اﺱ‪ Y‬ﻡ ﺵ ر ‪ &:‬ا ‪5‬ر‪ e‬ه‪ 1.590 $‬ﺵع أزرق )ﻡ ‪@ a‬ﺡ!ً ـ ‪ (B‬و ‪ 1.512‬ﺵع أﺡ )ﻡ ‪a‬‬
‫@ﺡ!ً ـ ‪. (R‬‬
‫ﺱ‪ 01 #‬أﺡ‪ F‬أوﺝ‪ a‬ا  ﺵ ر ا ‪Q‬ي زاو رأﺱ‪ A = 60° a‬ﺡﻡ ر‪ ! :‬ﻡ‪ A‬ا ‪ X‬ء ا? ‪ Z‬او ورود ‪ / . i1 = 40°‬أن ‪ &:‬ا  اء‬
‫‪5‬وي ‪ # 1‬اﺵ‪1‬ت ا ‪. W X‬‬
‫‪Q‬آ ! ن د رت ‪F&1‬ﻡ  ا ‪ X‬ء ﻡ‪ A‬وﺱ‪ 1 4‬إ ‪ 0‬وﺱ‪n1 sin i = n2 sin r : 2 4‬‬
‫ﺡ ‪ #3 i : y‬زاو ا رود و ‪ #3 r‬زاو ا@ ‪5‬ر ‪.‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪ .1‬أﺡ‪ S5‬زاو ا@ ‪5‬ر ‪¦ i2B‬ﺵع ا?زرق و ‪¦ i2R‬ﺵع ا?ﺡ ‪.‬‬
‫‪i'2‬‬ ‫‪ .2‬أﺙ‪ o/‬ه&‪F‬ﺱ ً  اﺱ‪ Y‬ﻡ‪ 4YG‬ﺹ ا ‪ S5) Â = i2 + i'1 :J‬ﻡ ع زوا‬
‫‪i1‬‬ ‫ا ‪ y3‬ا ‪Q‬ي رأﺱ‪ A a‬و أﺡ‪ F‬أ‪ # n a1J.‬ا ‪n‬ع ا & ‪ $E 5‬ا  ﺵ ر ( ‪.‬‬
‫‪i2 i'1‬‬
‫‪@ .3‬ﺱ  ‪ :J‬ا !! ‪ 2 $E‬و ‪5‬ب ‪ i2B‬و آ‪ i2R T Q‬ﺱ! ‪ .‬اﺱ&} ا !  ‬
‫ا ‪F‬د ـ ‪ # i'1‬إﺵع ﻡ‪F‬روس ) ‪ i'1B‬و ‪. ( i'1R‬‬
‫‪ .4‬أآ‪ :J1 S‬د رت ‪F&1‬ﻡ ‪/‬ز ا ‪n‬ع ﻡ‪ A‬ا  ﺵ ر إ ‪ 0‬ا  اء ) زاو ا رود‬
‫‪ i'1‬و زاو ا@ ‪5‬ر ‪. ( i'2‬‬
‫‪ .5‬اﺱ&} زاو‪ $‬ا ‪/‬وز  ﺵ ر ‪ i'2B‬و ‪ # i'2R‬إﺵع ‪.‬‬
‫‪ .6‬اﺵح ذا إذًا  ‪ A‬رؤ  ‪ #‬ا ‪ X‬ء ا? ‪ F&1 Z‬ا ‪G‬وج ﻡ‪ A‬ا  ﺵ ر ؟‬

‫‪72‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪Þ}Õ" . cÞ cÔ‬‬
‫( ‪i2 = arc sin‬‬ ‫‪ : U/Y .1‬ن د رت ‪) ⇐ nair . sin i1 = nprisme . sin i2 :‬‬
‫‪ÞÚ"Õ|z‬‬
‫‪¦ /5&  -‬ﺵع ا?زرق ‪. i2B = 23,8° ⇐ i1 = 40° ، nprisme = 1,590 ، nair = 1 : B‬‬
‫‪¦ /5&  -‬ﺵع ا?ﺡ ‪. i2R = 25,2° ⇐ i1 = 40° ، nprisme = 1,512 ، nair = 1 : R‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪ .2‬ﻡ ـ ‪ B‬و ‪ C‬او‪ $‬ا ‪ y3‬ا ‪Q‬ي زاو أﺡ‪ F‬رؤوﺱ‪ A a‬ا  ا‪ A !E‬أﺱ ‪ A‬ا‪s‬ﺥ‪) A‬ا ‪: (# n‬‬
‫ا ‪ 4G [ !5‬ﻡ!‪ #3 -Y‬ا &|[ ‪ 01‬وﺝ‪ a‬ا  ﺵ ر ‪ Y! $E‬ا رود ‪: $   ،‬‬
‫‪B C‬‬ ‫‪i'2‬‬ ‫‪ -‬ا او ‪* = 90° – i2 : B‬‬
‫‪B‬‬
‫‪i1‬‬
‫‪i2 i'1‬‬ ‫‪ -‬ا او ‪C+ = 90° – i'1 : C‬‬
‫‪*+B‬‬
‫‪A‬‬ ‫ ‪ A‬ﻡ ع زوا أي ﻡ‪5 y3‬وي ‪ ، 180°‬أي ‪* + C+ = 180° :‬‬
‫*‬
‫  ‪ $ : A1 Z‬ا او ‪ B A‬و ‪A + 90° – i2 + 90° – i'1 = 180° : F C‬‬
‫و ﻡ&‪. Â = i2 + i'1 : a‬‬
‫‪ .3‬ﻡ ﺱ‪i'1 = Â – i2 = 60° – i2 : &F U/‬‬
‫‪¦ /5&  -‬ﺵع ا?زرق ‪. i'1B = 36,2° ⇐ i2B = 23,8° : B‬‬
‫‪¦ /5&  -‬ﺵع ا?ﺡ ‪. i'1R = 34,8° ⇐ i2R = 25,2° : R‬‬
‫‪ : U/Y .4‬ن د رت ‪ F&1‬وز اﺵع ﻡ‪ A‬ا  ﺵ ر إ ‪ 0‬ا  اء ‪nprisme . sin i'1 = nair . sin i'2 :‬‬
‫‪ÞÚ"Õ|z . cÞ c, Ô‬‬
‫‪i'2 = arc sin B‬‬ ‫‪ .5‬ﻡ‪ :J1 A‬د رت ا ‪C ⇐ !5‬‬
‫"‪Þ}Õ‬‬
‫‪¦ /5&  -‬ﺵع ا?زرق ‪. i'2B = 69,9° ⇐ i'1B = 36,2° ، nprisme = 1,590 ، nair = 1 : B‬‬
‫‪¦ /5&  -‬ﺵع ا?ﺡ ‪. i'2R = 59,6° ⇐ i'1R = 34,8° ، nprisme = 1,512 ، nair = 1 : R‬‬
‫‪| #3 .6‬هة ‪ FF/‬ا ‪ X‬ء ا? ‪ Z‬ا آ‪ U* $E S‬اﺵ‪1‬ت ا ‪ Y 5/‬وﺡ ‪F‬ة ا  ن ا   ‪  a‬اﺱ‪ Y‬ا  ﺵ ر )ﺝ ﻡ‪F/‬دة( ‪.‬‬
‫آ رأ& ‪ $E‬ه‪Q‬ا ا ‪ A‬أن اﺵ‪1‬ت ا ‪ W X‬ا ‪) *G‬ا?زرق و ا?ﺡ( ‪F&1‬ﻡ ‪F‬ﺥ‪ #‬ا  ﺵ ر &*‪ q‬زاو ا رود ‪i1 = 40°‬‬
‫‪/ gE‬ز ﻡ&‪ a‬وا ا ‪5‬ر ﻡ‪ i'2B = 69,9° : *G‬و ‪ ! . i'2R = 59,6°‬ل ‪ A1‬ا  ﺵ ر ‪ ar‬ﺝ ﻡ‪F/‬دة ‪ #  b5‬ا ‪ X‬ء‬
‫ا آ‪ S‬ﻡ‪F‬د ا? ان آ ‪ X‬ء ا? ‪. Z‬‬

‫‪ 11 h"0@6‬اذج ا‪‹7 4‬ء » ‪ ، 26 – A‬ص ‪ 512 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪ #5‬رًا &} ‪ .‬ءًا ‪ H‬ل ﻡ ﺝ‪ λ a‬ﻡ ‪ .‬ع أﻡم ﺙ!‪a a.1 S‬‬
‫‪a‬‬ ‫ﺵﺵ ‪E‬‬
‫وﺙ ! ‪1 -‬‬ ‫) ا‪ %‬ا ‪ 4YG‬ا ‪ : UE‬وﺙ ! – ‪n&E ( 1‬ه‪ F‬ا ‪ +‬رة ) وﺙ ! – ‪( 2‬‬
‫‪d‬‬ ‫ا ‪  n‬ﻡ‪ 01 W . -! A‬ا ‪n‬ﺵ ‪ E‬ا  ‪ D F 01 1 .‬ﻡ‪ A‬ا ‪. S!3‬‬
‫‪ .1‬أ‪ /‬ﻡ ه ا ‪n‬ط ا ‪Q‬ي ‪ S‬أن !!‪1 a‬ض ا ‪ 01 #+& S!3‬ه‪ eQ‬ا ‪ +‬رة ؟‬
‫ﻡ&‪ -/‬ر‬ ‫ب‪  R /‬ا ض ‪ !/ d‬ا آ ‪ 01‬ا ‪n‬ﺵ ‪F&1‬ﻡ ‪  R‬ا ‪A  D F/‬‬
‫ﺙ!‪S‬‬ ‫‪D‬‬ ‫ا ‪ S!3‬و ا ‪n‬ﺵ ‪ H ،‬ل ا  ﺝ ‪ λ‬أو ‪1‬ض ا ‪. a S!3‬‬
‫‪ A /‬ﺱ‪ 5‬ﻡ‪ A‬ا رب ا &ة ‪r‬ن ا ض ‪& d‬ﺱ‪H S‬دً ﻡ‪ H -‬ل‬
‫ا  ﺝ ‪ X‬ء ‪.‬‬
‫وﺙ ! – ‪2‬‬ ‫‪d‬‬ ‫إذا آن ‪ k‬ﺙ‪ @ o‬وﺡ‪F‬ة ‪! ، a‬ح ا ‪:J‬ت )‪(5) ، (4)، (3) ، (2) ، (1‬‬
‫ا  ‪:‬‬
‫‪pD‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬
‫)‪d (mm‬‬ ‫=‪d‬‬ ‫= ‪ d‬؛ )‪ d = / ( 2‬؛ )‪( 3‬‬ ‫)‪( 1‬‬
‫‬ ‫‪p‬‬ ‫‪p‬‬
‫‪D/‬‬
‫‪20‬‬ ‫)‪ d = / ( 4‬؛ )‪. d = k a λ D ( 5‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪p‬‬
‫‪d =f 2‬‬ ‫ا‪ ً:JY‬ﻡ‪ A‬ا  ‪ #‬ا ‪F/‬ي ‪ ،‬ﺡ‪F‬د ﻡ ه‪ $‬ا ‪:J‬ت ا ‪ A  $‬اﺱ‪/‬ده ؟‬
‫‪a‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪ 0!/ .2‬آ‪ #‬ا ﺱ‪  L 4W‬ﻡ‪ R‬ة أﺙ&ء ا ! ﺱت ‪  R ،‬ا ض ‪S!3 a‬‬
‫و ! ‪ d [ : q‬ا  ا‪. !E‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪+‬‬ ‫*‪ #X‬ه‪ eQ‬ا &‪ 01 #+ ، }W‬ا && ت ا ‪ ) . !E‬وﺙ ! – ‪( 4 ، 3‬‬
‫‪+‬‬ ‫وﺙ ! – ‪3‬‬ ‫و‪ bّ.‬ﻡ ه‪ $‬ا ‪ :J‬أو ا ‪:J‬ت ا !ﺡ ‪ $E‬ا ‪v5‬ال – ‪.1‬ب ا ‪$‬‬
‫‪+‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪ 0!/‬أ‪ ًX‬ﻡ & ‪ .‬ذا ؟‬
‫‪ λ o/3 .3‬و ‪ a‬؛ ‪ b‬ا ‪n‬ﺵ ‪ 01 #+&E‬ا &‪ }W‬ا  ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫)‪(107 m-2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪a2‬‬ ‫‪D (m) 1,70 1,50 1,20 1,00‬‬
‫‪d (mm) 21‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪13‬‬

‫‪73‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬

‫)‪d (mm‬‬ ‫ﻡ ه ا &&‪ 0‬أو ا && ت ا ‪  $‬ن رﺱ ﻡ ا‪U ! ً!E‬‬ ‫أ‪.‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ا  اب ‪ $E‬ا ‪v5‬ال – ‪ 2‬؟ ‪. #1‬‬
‫‪d =f‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪:‬‬ ‫ا  ‪$‬‬ ‫ا ‪[5‬‬ ‫‪1‬د‬ ‫أرﺱ[ ا ‪ # 3‬ا ‪d = f (D) $ /‬‬ ‫ب‪.‬‬
‫‪a‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪ 01‬ﻡ ر ا * اﺹ‪. 0,1 m #3 1 div : #‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ 01‬ﻡ ر ا ا ‪. 1 mm #3 1 div : S‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ Aّ 1‬ﻡﻡ‪ #‬ا  ﺝ ‪ [ !5 a‬ا ‪. a 1 #+‬‬ ‫ـ‪.‬‬
‫‪10‬‬ ‫اﺱ&} ‪ E k  :‬أ‪F1 a‬د ﺹ ‪ b‬و أ& ‪ !  &:‬ﺱت ﻡ‪ A‬أﺝ‪#‬‬ ‫د‪.‬‬
‫‪+‬‬
‫‪+‬‬ ‫وﺙ ! – ‪4‬‬ ‫‪ λ = 633 nm‬و ‪. a = 100 µm‬‬
‫‪+‬‬
‫ ‪ -.‬ﺱ‪ q* $E T‬ﻡ ‪ -.‬ا ‪ Un‬ا ‪ q* $Y E U5‬ا ‪ +‬رة‬ ‫‪.4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ا ‪Un‬‬ ‫ ‪ 01 4/X‬ا ‪n‬ﺵ ‪ Y: S .‬ا ‪ q* T5‬ا ‪F‬ور ض‬
‫‪0‬‬ ‫)‪(103 m-1‬‬ ‫‪J T‬ﻡ ‪ Q‬ﺹم ر ) ‪ّ: ، ( λ = 670 nm‬روا اﺱل ه‪eQ‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪a‬‬
‫ا  ! س ‪ Y:‬ﺵة و‪ 01 o.‬ﺡﻡ‪ #+ . #‬ا ‪J‬ﻡ ‪01 Q‬‬
‫! ﻡآ ‪F&1 d = 20 mm .1‬ﻡ  ن ا ‪n‬ﺵ ‪ D = 1,50 m F 01‬ﻡ‪ A‬ا ‪n‬ة ‪ .‬أﺡ‪ Y: S!  S5‬ا ‪n‬ة ‪.‬‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪ .1‬أ‪ /‬ا ‪n‬ط ا ‪Q‬ي ‪ S‬أن !‪ + U‬ل ‪ 01‬ﺹ رة ا ﺙ ! – ‪ 2‬ه ‪:‬‬
‫ أن ا ‪%‬هة ‪ ~G‬ااج ﻡ ﺝ ‪ S $   W .‬أن  ن ‪1‬ض ا ‪ Un‬ﻡ‪ A‬ر‪ /‬ا  وﻡ )‪ $E‬ﺡ‪F‬ود ‪ H‬ل ﻡ ﺝ اﺵع‬
‫ا ‪ $W X‬ا &ج( ﺡ ‪  y‬ن ا@اج أآ‪ 3‬و‪ .‬ﺡً آ ﺹ‪1 R‬ض ا ‪. Un‬‬
‫ب‪ S /‬أن  ن ا ‪:J‬ت ا ‪Y‬ة )‪ (5) ، (4)، (3) ، (2) ، (1‬ﻡ‪ 5‬ﻡ‪ A‬ﺡ ‪ y‬ا ﺡ‪F‬ات ‪F! . ً W E F $‬ر ا !د ‪، d‬‬
‫‪ D ، λ ، a‬آ  ﺡ‪F‬ة ا ‪ Y‬ل )ا  ‪ &  (m :‬ا ‪ a q k o3‬وﺡ‪F‬ة ) ﻡ!‪F‬ار ‪F  L‬ي ( ‪ ،‬و ﻡ&‪: a‬‬
‫]‬ ‫‪D‬‬
‫= ]‪ $   ، [d‬ه‪ eQ‬ا ‪ A  :J‬أن  ن ﺹ  ‪.‬‬ ‫=‪=m ⇐ d‬‬ ‫‪ -‬ا ‪: (1) :J‬‬
‫‬ ‫‪p‬‬
‫]‬ ‫‪D‬‬
‫= ]‪ ، [d‬ه‪ eQ‬ا ‪  L :J‬ﺹ    ‪. F/5 $‬‬ ‫=‪=1 ⇐ d‬‬ ‫ا ‪: (2) :J‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪/‬‬ ‫‪p/‬‬
‫]‬ ‫‪pD‬‬
‫= ]‪ $   ، [d‬ه‪ eQ‬ا ‪ A  :J‬أن  ن ﺹ  ‪.‬‬ ‫=‪=m ⇐ d‬‬ ‫ا ‪: (3) :J‬‬ ‫‪-‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪]/‬‬ ‫‪D/‬‬
‫= ]‪ $   ، [d‬ه‪ eQ‬ا ‪ A  :J‬أن  ن ﺹ  ‪.‬‬ ‫=‪=m ⇐ d‬‬ ‫ا ‪: (4) :J‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪/‬‬ ‫‪p/‬‬
‫‪ -‬ا ‪ ، [d] = m×m×m = m3 ⇐ d = k a λ D : (5) :J‬ه‪ eQ‬ا ‪  L :J‬ﺹ    ‪. F/5 $‬‬
‫  ‪ F/5 $‬ا ‪:J‬ن )‪ (2‬و )‪ (5‬ﻡ‪ A  A‬ا ‪:J‬ت )‪ (5) ، (4)، (3) ، (2) ، (1‬و  أن ~ ا ‪r b.  A‬ن ‪& d‬ﺱ‪S‬‬
‫‪H‬دً ﻡ‪gE λ -‬ن ا ‪ (3) :J‬ه‪ $‬ا?ﺥى ‪ F/5‬و  ‪ A‬ا!ء ‪ 01 4!E‬ا ‪ (1) A :J‬و )‪. (4‬‬
‫‬
‫‪ .2‬آ‪ #‬ا ﺱ‪ 4W‬ا?ﺥى ‪  L 0!/‬ﻡ‪ R‬ة أﺙ&ء ا ! ﺱت ‪ &  ،‬ا ﺙ ! – ‪ A / 4‬أن ‪ d‬ﻡ&ﺱ‪ S‬ﻡ‪? -‬ن ا ‪ /‬ن ا ‪/1 a 1 #+‬رة‬
‫‪p‬‬
‫‪D‬‬
‫= ‪ F/5 &  . d‬ا ‪? (4) :J‬ن‬ ‫‪ A1‬ﻡ‪ [ !5‬ﻡر  ‪F/‬أ ‪ ،‬و ‪ a 1‬ا ‪ 4!E (1) :J‬ه‪ $‬ا ‪ U* $‬ﻡ‪ -‬ا &‪ }W‬ا ‪ /‬أي ‪:‬‬
‫‪p‬‬
‫‬
‫دراﺱ ا ﺙ ! – ‪ A / 3‬أن ‪& @ d‬ﺱ‪ S‬ﻡ‪. / -‬‬
‫‪p‬‬
‫‪r .3‬ﺙ  ا ‪ A  D F/‬ا ‪n‬ﺵ و ا ‪1 01 Un‬ض ا ‪ !/‬ا آ ‪: d‬‬
‫أ‪ S /‬ا ‪ y/‬ﻡ‪ A‬ﺥ‪J‬ل ا &‪ }W‬ا ‪Y‬ة ‪ $E‬ﺝ‪F‬ول ا ! ﺱت ‪ :J1 A1‬ﺥ‪ D A  Y‬و ‪ ? d‬ﺱ ا@ﺱ‪JR‬ل ‪ ،‬و ‪ a 1‬ا &&‪0‬‬
‫ا اﺝ‪ S‬رﺱ‪ U ! a‬ه‪Q‬ا ا ‪R‬ض ه ا ‪ /‬ن )‪? d = f (D‬ن  ا‪ UE‬ﻡ‪ -‬ا ‪ (1) :J‬ﻡ دﻡ& [ ‪  R‬ﻡ‪ a $ : A‬و ‪ λ‬ﺡ ‪: y‬‬
‫‬ ‫‪D‬‬
‫)‪d (mm‬‬ ‫= ‪ ) p = Cte‬ﻡﻡ‪ #‬ا  ﺝ ‪. ( a‬‬ ‫=‪ d‬؛‬ ‫‪= Cte . D = p . D‬‬
‫‪p‬‬ ‫‪p‬‬
‫‪+‬‬ ‫ب‪ /‬ا &&‪@ : d = f (D) 0‬ﺡ‪ c‬ا ‪ /‬ن ﺝ‪. a/‬‬
‫‪20‬‬ ‫ﺝـ‪ /‬ا ‪ /‬ن )‪/1 d = f (D‬رة ‪ A1‬ﺥ‪ 4‬ﻡ‪ [ !5‬ﻡ‪F/  #W‬أ اﺡ‪F‬اﺙ ت ‪،‬‬
‫‪+‬‬
‫ﻡد ‪ a‬ﻡ‪ A‬ا ‪d = p . D : # n‬‬
‫!‪!,‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪+‬‬ ‫=‪p‬‬ ‫‪ D‬ﻡﻡ‪ #‬ا  ﺝ ‪= 12,5×10 ⇐ p = : p a‬‬
‫‪-3‬‬
‫‪,Z‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪+‬‬ ‫‬
‫= ‪ p = Cte‬؛ و ﺡ‪ ~ S5‬ا ‪F1 k A‬د ﺹ ‪b‬‬ ‫د‪: &F /‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪p‬‬
‫‪, .p‬‬
‫=‪k‬‬ ‫  ‪: $‬‬
‫‬
‫)‪d = f (D‬‬ ‫‪-3‬‬
‫‪p = 12,5×10 ، λ = 633 nm ، a = 100 µm‬‬
‫‪,ó]!ÎÑ ]!ÎØ‬‬
‫‪2‬‬ ‫=‪.k≈2 ⇐ k‬‬ ‫⇐ ‪= 1,98‬‬
‫'‪Z@@]!Î‬‬
‫)‪D (m‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪0 0,2‬‬ ‫‪1,0‬‬ ‫‪2,0‬‬ ‫‪.d=2‬‬ ‫أي أن ا ‪ # n‬ا &‪ (1) :J $W‬ه ‪:‬‬
‫‪p‬‬

‫‪74‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ .4‬ﺡ‪5‬ب ‪ Y:‬ا ‪n‬ة ‪:‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪a=2‬‬ ‫‪ Y: ⇐ d = 2‬ا ‪n‬ة ‪ a‬ه ‪:‬‬ ‫ﻡ‪ A‬ا ‪: (1) :J‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪p‬‬
‫‪Zñ!]!Î' ],ó‬‬
‫] ‪. a = 100 µm ⇐ a = 2‬‬ ‫‪= 1×10 m ⇐ D = 1,50 m ، d = 20 mm ، λ = 670 nm‬‬
‫‪-4‬‬
‫‪!]!ÎÑ‬‬

‫‪ 12 h"0@6‬اذج ا‪‹7 4‬ء » ‪ ، 27 – A‬ص ‪ 513 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪F‬رس ‪ $E‬ه‪ eQ‬ا  ا ‪5‬ر ا ‪ X‬ء  اﺱ‪Y: Y‬ة ﻡء ‪ .‬إن ا ء وﺱ‪ 4‬ﻡ‪F/‬د ‪:‬‬
‫‪ Y n a&: 4/‬ل ا  ﺝ ‪¦ λ‬ﺵع ا ‪Q‬ي ‪ . a:G‬ﻡ ـ ‪ &! n‬ا ء ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬إﺵع ‪ H‬ل ﻡ ﺝ‪. λ a‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪ .1‬ذآ  ا !& ‪ n‬ﺱ‪ 4‬ﺵ*ف ‪.‬‬
‫‪1,335‬‬ ‫‪ H .2‬ل ﻡ ﺝ إﺵع ‪ &: ، λ $W .‬ا ‪5‬ر ا ء ‪ eQ n‬ا  ﺝ ‪.‬‬
‫‪1,33‬‬ ‫ ‪ +‬ل ‪/1 01‬رة ا !& ‪ n‬ء ‪ H @F‬ل ا  ﺝ ‪¦ λ‬ﺵع ﺱ[‬
‫‬
‫‪1,325‬‬ ‫ا &&‪ . n = f B / C : 0‬ا &&‪ 0‬ﻡ‪ #3‬ﺝ‪. a/‬‬
‫‬
‫‪1,32‬‬
‫أ‪ .‬آ  ‪ Y‬ر ا !& ‪ H @F n‬ل ا  ﺝ ؟‬
‫‪1,315‬‬ ‫‬
‫‪1,31‬‬ ‫ب‪ Aّ 1 .‬ﻡد ا ‪. n = f B / C [ !5‬‬
‫‬
‫‪1,305‬‬ ‫ـ‪ U! .‬ﻡ‪ A‬أن ا !& ‪ n = 1,325‬ﺵع ‪ H‬ل ﻡ ﺝ‪. λ = 600 nm : a‬‬
‫‪1,3‬‬ ‫‪ n& .3‬ﺡﻡ ﻡ‪ A‬ا ‪ X‬ء ا? ‪ $E Z‬ا  اء ا ‪Q‬ي ‪ n0 = 1 a&:‬و ‪01 4!5‬‬
‫‪0‬‬ ‫ﺱ‪Y: bY‬ة ﻡ‪ A‬ا ء ‪ /‬آو ‪* .‬ض أ‪ a‬ض @ س‬
‫واﺡ‪ #/: 4!E F‬ا ‪G‬وج ﻡ‪ A‬ا !‪Y‬ة ‪ q .‬ا ‪n‬ع ا ارد ‪Y:‬ة )‪1 2 3 4 5 6 7 8 12 (1012 m-2‬‬
‫‪λ‬‬
‫‪i I‬‬ ‫ا ء ‪ Y! $E‬ا رود ‪ ، I‬زاو ورود ﺡﻡ ا ‪ X‬ء ا? ‪Z‬‬
‫ه‪ . i = 50° : $‬ض ا ‪n‬ع إ ‪ 0‬ا س ‪ $E‬ا &!‪I' Y‬‬
‫‪r‬‬ ‫و ا ‪5‬ر ﺙ‪ $E $‬ا &!‪ I'' Y‬ا ‪G $‬ج ﻡ& ﻡ‪Y: A‬ة ا ء ‪.‬‬
‫'‪r‬‬ ‫'‪I‬‬ ‫‪ #3‬ا ‪ 4YG‬ﻡ!‪Y! ًY‬ة ا ء ‪F‬ون ا‪/1‬ر ا ‪. [5‬‬
‫‪O‬‬ ‫''‪r‬‬ ‫‪ S‬ا@ﺡ*ظ  ﻡ  ا ‪ $E 0Y‬ا &~ ‪.‬‬
‫أ‪ .‬ﻡ ه‪ $‬ﺥ‪ +‬ﺹ ا ‪ X‬ء ا? ‪ Z‬؟‬
‫'''‪r‬‬
‫ب‪ .‬أ‪ : 41‬ا ‪ A‬د رت ‪5 J‬ر و ا@ س ‪.‬‬
‫ـ‪ .‬ﺱ‪FG‬ام ‪ :‬ا ‪ A‬د رت أﺱ‪ q‬ا ‪ :J‬ا ‪ i 4 $‬ـ ‪ r‬ﺙ[  ‪ r''' A‬و'‪. i‬‬
‫''‪i' I‬‬ ‫د‪ .‬ﺱ‪FG‬ام ‪ :‬ا ‪ A‬د رت أﺱ‪ q‬ا ‪ r' A  :J‬و''‪. r‬‬
‫هـ‪ .‬ﺱ‪FG‬ام ا ! ا ‪ A‬ا &‪F‬ﺱ ‪ $E‬دا‪W‬ة ‪ ،‬أﺱ‪ q‬ا ‪:J‬ت  ‪ r A‬و'‪ r‬ﻡ‪ A‬ﺝ و  ‪ r'' A‬و'''‪ r‬ﻡ‪ A‬ﺝ أﺥى ‪.‬‬
‫و‪ r  : Aّ 1 .‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪ H #‬ل ﻡ ﺝ ‪ . λ = 600 nm‬اﺱ&} ‪ r'' ، r' [ :‬و'''‪ r‬ﺙ[ ‪. i'  :‬‬
‫ز‪ .‬اﺱ&} ا@اف ‪ D‬ا ‪Q‬ي ض ‪ a‬ا ‪n‬ع ا ارد او ‪ F i‬ﺥوﺝ‪ a‬ﻡ‪Y: A‬ة ا ء ‪.‬‬
‫‪-‬ـ‪ r  : Aّ 1 .‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬إﺵع ‪ H‬ل ﻡ ﺝ‪ . λ = 400 nm a‬ﻡذا  ‪ A‬أن ‪ }&5‬؟‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪ &: .1‬ا@ ‪5‬ر ‪ n‬ﺱ‪ 4‬ﺵ*ف و ﻡ‪ q‬ه‪ $‬ا &‪ A  /5‬ﺱ‪ 1‬ا@‪n‬ر ‪ X c‬ء ‪ $E‬ا *اغ )‪ $E ً 1‬ا  اء( و ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر‪v e‬‬
‫‪ $E‬ه‪Q‬ا ا ﺱ‪ ، 4‬و ه‪ $‬ﻡ!‪F‬ار ‪F  L‬ي )‪F‬ون وﺡ‪F‬ة( ‪ ،‬و ه‪ $‬آ‪ T Q‬دوﻡً أآ‪ /‬ﻡ‪ A‬ا اﺡ‪? F‬ن ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا ‪ X‬ء ‪ $E‬ا *اغ ه‪$‬‬
‫أآ‪ /‬ا ‪15‬ت ‪ 01‬ا‪JH‬ق ‪.‬‬
‫‬
‫‪ ، n = D‬ﺡ ‪F! y‬ر ا ‪15‬ن  ﺡ‪F‬ة ) ‪. (m.s‬‬
‫‪-1‬‬
‫‬
‫‬ ‫‬
‫‪ ،‬أي داد ‪ &:‬ا@ ‪5‬ر آ ﺹ‪R‬ت ‪ H‬ل ﻡ ﺝ اﺵع ‪.‬‬
‫‬ ‫‪ .2‬أ‪J /‬ﺡ‪ c‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ن ‪ n = f B / C‬أن ‪ n :‬داد زدد ‪/‬‬
‫‬
‫‪p‬‬ ‫‬
‫‪n=b+‬‬ ‫ب‪ /‬ا &&‪/1 n = f B / C 0‬رة ‪ A1‬ﻡ‪ [ !5‬ﻡ‪F/   @ #W‬أ ﻡد ‪ a‬ﻡ‪ A‬ا ‪: # n‬‬
‫‪/‬‬ ‫‬
‫ﺡ ‪ a : y‬ﻡﻡ‪ #‬ا  ﺝ ‪ a‬و ‪ b‬ا  ‪ F&1 S‬ا ‪F/‬أ ‪.‬‬
‫  ً ‪ #n‬ا ‪ [ !5‬ا &!‪ (0 ; 1,321) : A Y‬و )‪ (6,0×1012 m-2 ; 1,330‬و ‪gE a 1‬ن ‪b = 1,321 :‬‬
‫@‪,@@!¯,‬‬
‫=‪a‬‬ ‫‪Ô/‬‬ ‫⇐ ‪= 1,5×10-15 m2‬‬
‫!]‪Z‬‬ ‫!¯‬
‫‪,ó]!ÎÔ-‬‬ ‫‬
‫‪n = 1,321 +‬‬ ‫  ‪ $‬ﻡد ا ‪ b/+ n = f B / C [ !5‬ﻡ‪ A‬ا ‪: # n‬‬
‫‪/‬‬ ‫‬
‫‪,ó]!ÎÔ-‬‬
‫‪. n = 1,321 +‬‬ ‫‪+Z!!]!Î' -/‬‬
‫ﺝـ‪ /‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪  λ = 600 nm #‬ن   ‪ $E Z‬ا د ا ‪= 1,325 !5‬‬
‫‪ .3‬أ‪ /‬إن ا ‪ X‬ء ا? ‪ Z‬ه ‪ .‬ء ﻡآ‪  S‬ن ﻡ‪F1 A‬د @ ﻡ&‪ e‬ﻡ‪ A‬ا  ان ا ‪ W‬و ‪  L‬ا ‪ W‬ﺡ ‪ +& y‬ﻡل أ‪ H‬ال ﻡ ﺝت‬
‫اﺵ‪1‬ت ا ‪ W‬ﻡ  ‪ A‬ا !  ‪ $5*&/ /5&  λ = 400 nm A‬و ‪ /5&  λ = 800 nm‬ﺡ ‪.‬‬

‫‪75‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫ب‪ : /‬ا ‪ A‬د رت ‪:‬‬
‫وارد‬ ‫ا &|[‬ ‫ﻡ& ‪q‬‬ ‫&‪ $‬ا?ﺵ ا اردة ‪ ،‬ا & ‪ 5‬و ا & ‪5‬ة آ &*‪ q‬ا ‪ 5‬ى و ه ﻡ‪ 5‬ى‬ ‫‪-‬‬
‫ا رود ا ‪Q‬ي ‪F‬د  ‪n‬ع ا ارد و ا ‪ [ !5‬ا &|[ ‪ Y! $E‬ا رود ‪. I‬‬
‫‪i1 r‬‬ ‫‪F&1‬ﻡ &‪ n‬ﺵع ‪ $W .‬وارد ‪ $E‬وﺱ‪ 4‬ﺵ*ف ‪ #+ n1 a&: 1‬إ ‪ 0‬ا ‪bY5‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪n1‬‬ ‫وﺱ‪1 4‬‬ ‫ا *ﺹ‪ A  #‬ه‪Q‬ا ا ﺱ‪ 4‬و وﺱ‪ 4‬ﺵ*ف ‪£‬ﺥ ‪ Y! $E 2‬ا رود ‪ I‬او ورود ‪i1‬‬
‫ﻡ‪ -‬ا &|[ ‪ 01‬ا ‪ 5 & agE bY5‬او ‪ i2‬ﻡ‪ -‬ا &|[ ‪ $E‬ا ﺱ‪ 2 4‬ا ‪Q‬ي ‪a&:‬‬
‫‪I‬‬ ‫‪ n2‬ﺡ ‪. n1 sin i1 = n2 sin i2 : y‬‬
‫‪n2‬‬ ‫وﺱ‪2 4‬‬
‫‪ -&+‬ا ‪n‬ع ا & ‪ q‬زاو ا س ‪ r‬ﻡ‪ -‬ا &|[ ﻡ‪5‬و او ا رود ‪: i1‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪i2‬‬ ‫‪. r = i1‬‬
‫ﺝـ‪ : U /Y /‬ا ‪ A‬د رت ا ‪ 01 !5‬ﻡ ‪F‬ث  &‪Y! /5‬ة ا ء ‪ $E‬ا  ‪:‬‬
‫ا@ ‪5‬ر ا?ول ‪ Y! $E‬ا رود ‪n0 sin i = n sin r : I‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻡ‪ 5‬ى ا رود‬ ‫ﻡ& ‪5‬‬
‫ أن ‪ b/+ ، n0 = 1 :‬ا ‪ :J‬ا ‪  n !5‬ا ‪sin i = n sin r : 45/‬‬
‫ا@ ‪5‬ر ا ‪ Y! $E $3‬ا ‪/‬وز ''‪n sin r''' = n0 sin i' : I‬‬ ‫‪-‬‬
‫ أن ‪ b/+ ، n0 = 1 :‬ا ‪ :J‬ا ‪  n !5‬ا ‪n sin r''' = sin i' : 45/‬‬
‫د‪ /‬ﺡ‪ : S5‬ن ا@ س ‪. r' = r'' :‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪I‬‬ ‫هـ‪ $E /‬ا ‪ ( OII' ) y3‬ا ‪5‬وي ا ‪r = r' : &F A :5‬‬
‫‪Y:‬ة ﻡء‬
‫ﺵع وارد‬ ‫&*‪ q‬ا ‪ +‬رة ‪ $E‬ا ‪ ( OI'I'' ) y3‬ا ‪5‬وي ا ‪r'' = r''' : &F A :5‬‬
‫)‪r (n > 1‬‬
‫⇐ '''‪r = r' = r'' = r‬‬
‫ه اء‬ ‫'‪r‬‬ ‫'‪I‬‬ ‫و‪ /‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪  λ = 600 nm #‬ن ‪ &:‬ا ‪5‬ر ا ﺱ‪n = 1,325 4‬‬
‫)‪(n0 = 1‬‬ ‫‪O‬‬ ‫''‪r‬‬ ‫ﺡ‪ S5‬إﺝ ا ‪v5‬ال – ‪.2‬ﺝـ ‪ .‬و ‪i = 50° : &F‬‬
‫'''‪r‬‬ ‫‪cÞ ó!°‬‬
‫= ‪sin r‬‬ ‫ﺱل ا ‪:J‬ت ا ‪F !5‬د ‪  :‬ا او ‪: r‬‬
‫‪,@ó‬‬
‫‪cÞ ó!°‬‬
‫'‪i‬‬ ‫''‪I‬‬ ‫‪r = 35,3° ⇐ r = sin-1B‬‬ ‫  ‪C = 35,3° : $‬‬
‫ﺵع رز‬ ‫‪,@ó‬‬
‫و ﻡ&‪ a‬آ‪ r' = 35,3° : T Q‬و ‪ r'' = 35,3°‬و ‪. r''' = 35,3°‬‬
‫ﺱل ‪ :‬ن د رت ‪ $E‬ا &!‪i' = i = 50° : I'' Y‬‬
‫ز‪ /‬ا ‪n‬ع ا ارد او ‪Y: 01 i‬ة ا ء ض إ ‪ 0‬ااف ‪ #/: D‬وز‪ e‬او '‪ i‬ﻡ& ‪ #3 ،‬ه‪Q‬ا ا@اف ﻡ ‪ 1‬ﻡ‪A‬‬
‫ا@ا‪E‬ت ا  داﺥ‪ #‬ا !‪Y‬ة ‪ ،‬ﺡ ‪D = DI + DI' + DI'' : y‬‬
‫‪D = ( i – r ) + ( 360° – r' – r'' ) + ( i' – r''' ) = 360° + 2i – 4r D‬‬
‫⇐ ‪D = 360° + (2×50°) – (4×35,3°) = 318,8°‬‬
‫‪,ó]!ÎÔ-‬‬
‫ﺡـ‪ /‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪  λ = 400 nm #‬ن ‪ &:‬ا ‪5‬ر ا ﺱ‪n = 1,321 + +ð!!]!Î' -/ = 1,330 : 4‬‬
‫ﺱ‪FG‬ام *‪ q‬ا ‪:J‬ت ا ‪FG5‬ﻡ ‪ $E‬إﺝ‪ $‬ا ‪v5‬ا ‪.2 – A‬و‪،‬ز ‪: 01 #+‬‬
‫‪cÞ ó!°‬‬
‫‪ r = sin-1B‬و ﻡ&‪ a‬آ‪ r' = 35,2° : T Q‬و ‪ r'' = 35,2°‬و ‪. r''' = 35,2°‬‬ ‫‪C = 35,2°‬‬
‫!@@‪,‬‬
‫ﺱل ‪ :‬ن د رت ‪ $E‬ا &!‪i' = i = 50° : I'' Y‬‬
‫ ن ا@اف ا ﺹ‪n #‬ع ) ‪ ( λ = 400 nm‬ه ‪D = 360° + (2×50°) – (4×35,2°) = 319,2° :‬‬
‫‪J‬ﺡ‪ c‬أن ‪D = 318,8° ⇐ λ = 600 nm :‬‬
‫‪D = 319,2° ⇐ λ = 400 nm‬‬
‫‪ }&5‬أن ‪ :‬آ‪ #‬ﺵع &ف او آ ‪ G D‬ﺥ‪J‬ف ‪ H‬ل ﻡ ﺝ‪ ، λ a‬و ‪F T Q‬ث ‪F/‬د ‪ X‬ء ا آ‪ S‬ﻡ‪F‬د ا? ان ‪.‬‬
‫اﺵ‪1‬ت ذات ‪ H‬ل ا  ﺝ ا?‪) +:‬ا ‪& ($5*&/‬ف أآ‪ 3‬ﻡ‪ A‬اﺵ‪1‬ت ذات ‪ H‬ل ا  ﺝ ا?‪ H‬ل )ا?ﺡ( ‪ .‬و ه‪Q‬ا ﻡ‬
‫‪J‬ﺡ‪ : # n /5&  a%‬س ‪:‬ح ‪) .‬ا ‪(# n‬‬
‫ﺵع ﺵ‪$5‬‬

‫ﺵع ﺵ‪$5‬‬

‫&*‪$5‬‬ ‫أﺡ‬
‫‪ Y:‬ات‬
‫&*‪$5‬‬ ‫‪ :‬س‬
‫ﻡ‪ W‬‬
‫‪:‬ح‬
‫ا  ‪A‬‬ ‫أﺡ‬

‫‪76‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ 13 h"0@6‬ا ‪t4‬ر ا‪W‬ت – ‘هة دو‪ ، 33 – A » 7‬ص ‪ 515 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫‪ 1  5‬ا ‪ Hn‬ـ ‪ 40 m.s-1‬ا‪F‬ا‪ ً W‬ﺥ ﺵﺡ& ‪ q* $E  5‬ا@‪  25 m.s-1 15 e‬ا ا ‪*+‬رة ه ‪. 800 Hz‬‬
‫‪ .1‬ﻡ ه ا ‪ $E  R‬ا  ا ا !‪ 4‬ﻡ‪H A‬ف ﺱ‪ UW‬ا ‪n‬ﺡ& ‪F&1‬ﻡ ز‪ e‬ﺱ رة ا ‪ Hn‬؟‬
‫‪ .2‬إذا ا‪ o:‬ﺱ رة ا ‪ Hn‬ﻡ‪ A‬ا ‪n‬ﺡ& ‪ $E‬ا‪ e‬ﻡآ‪ ، q‬ﻡ ه ا ‪ $E  R‬ا  ا ﻡ‪H A‬ف ﺱ‪ UW‬ا ‪n‬ﺡ& ‪F&1‬ﻡ !‪ $‬ا ‪ 5‬رة‬
‫ ‪n‬ﺡ& ؟‬
‫‪! .3‬ب ﺱ رة ا ‪ Hn‬ﻡ‪ A‬ا ‪n‬ﺡ& ‪ $E‬ا@‪ e‬ا آ‪  . q‬ا ا ‪*+‬رة ه دا‪ 4! . 800 Hz ًW‬ه‪Q‬ا ا  ا ﻡ‪H A‬ف ﺱ‪UW‬‬
‫ا ‪n‬ﺡ& آ‪  ar‬ا ‪F&1 960 Hz‬ﻡ ! ن ‪ A 1 . 61 m.s-1 /5 15‬ﺱ‪ 1‬آ‪ #‬ﻡَْآ‪. /‬‬

‫ا‪: K‬‬ ‫‬


‫‪F&1 .1‬ﻡ  ن ﺱ رة ا ‪) Hn‬ا &‪ (-/‬ﺥ ا ‪n‬ﺡ& )ا ‪n‬ه‪ (F‬و ه آن ‪ e‬واﺡ‪gE F‬ن ا &‪! -/‬ب و ا ‪n‬ه‪. F/ F‬‬
‫¯‬ ‫‪+@ð!¯ó-‬‬
‫‪. f! f‬‬ ‫] ‪ 800‬‬ ‫ ن ‪ $E &F‬ه‪ eQ‬ا  ‪ 840 Hz :‬‬
‫¯‬ ‫‪+@ð!¯ð!-‬‬
‫§‬ ‫‪+@ð!§ó-‬‬
‫‪f.! f‬‬ ‫] ‪ 800‬‬ ‫‪F&1‬ﻡ ز ﺱ رة ا ‪ Hn‬ا ‪n‬ﺡ& إ ‪ 0‬ا?ﻡم ‪  ،‬ن ‪ 768,42 Hz : &F‬‬
‫§‬ ‫‪+@ð!§ð!-‬‬
‫  ‪ $‬ا ‪ $E  R‬ا  ا ا !‪ 4‬ﻡ‪H A‬ف ﺱ‪ UW‬ا ‪n‬ﺡ& ه ‪. ∆f = f'0 – f0 = 840 – 768,4 = – 71,6 Hz :‬‬
‫‪ .2‬إذا ا‪ o:‬ﺱ رة ا ‪ Hn‬ﻡ‪ A‬ا ‪n‬ﺡ& ‪ $E‬ا‪ e‬ﻡآ‪  ، q‬ن ‪: &F‬‬
‫§‬ ‫‪+@ð!§ó-‬‬
‫‪f! f‬‬ ‫] ‪ 800‬‬ ‫‪ 973,33 Hz‬‬
‫¯‬ ‫‪+@ð!¯ð!-‬‬
‫¯‬ ‫‪+@ð!¯ó-‬‬
‫‪f.! f‬‬ ‫] ‪ 800‬‬ ‫‪ -H! F‬ا آ‪  A /‬ن ‪ 663,16 Hz : &F‬‬
‫§‬ ‫‪+@ð!§ð!-‬‬
‫  ‪ $‬ا ‪ $E  R‬ا  ا ا !‪ 4‬ﻡ‪H A‬ف ﺱ‪ UW‬ا ‪n‬ﺡ& ه ‪. ∆f = f'0 – f0 = 663,16 – 973,33 = – 310,17 Hz :‬‬
‫‪ F&1 &F .3‬ا‪:‬اب ا آ‪ A /‬ﻡ‪ X A‬ه ‪ A‬ﻡآ‪∆v = vo + vs = 61 m.s-1 : A 5‬‬
‫§‬ ‫¯∆§‬
‫ ‪vs = v – f‬‬ ‫‪⇐ f! f‬‬ ‫‪ f‬‬ ‫‪ f B‬‬ ‫و ‪ $E &F‬ه‪ eQ‬ا  ‪' 1C :‬‬
‫∆‬ ‫∆‬
‫‪R= ¯R‬‬ ‫¯‬ ‫¯‬ ‫¯‬
‫‪ò!!]Z‬‬
‫– ‪) vs = 340‬ﺱ‪ 1‬ا &‪ : -/‬ﺱ رة ا ‪. ( Hn‬‬ ‫‪= 35 m.s-1 D‬‬
‫!!‪ûZ!¯ò‬‬
‫‪) vo = ∆v – vs = 61 – 35 = 26 m.s-1‬ﺱ‪ 1‬ا ‪n‬ه‪ : F‬ا ‪n‬ﺡ& ( ‪.‬‬
‫‪ 13 h"0@6‬ا ‪t4‬ر ا‪W‬ت – ‘هة دو‪ ، 34 – A » 7‬ص ‪ 515 :‬ﻡ‪ A‬ا ب ا ‪F‬رﺱ‪« $‬‬ ‫‬
‫ﺱ‪ #‬ﺥ*ش ﺱ‪ 5‬ﻡ‪ A‬ا?ﺹ ات ذات  اات ‪: 1‬ا‪ a‬ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ض ‪ [ .‬إرﺱل ا@‪Y.‬ات آ‪R5 70,0 ms #‬ق آ‪ #‬ﺹ ت‬
‫‪. 3,0 ms‬‬
‫‪ .1‬ﻡ ه‪ $‬ا ‪ E5‬ا ‪ A  $‬ﻡ& ا ‪*G‬ش ﻡ‪ A‬ا ‪ A1 n‬ا ‪ /‬ض ‪ b5 !Y .‬ﺝ ع ا ‪ +‬ت ‪ #/:‬ا‪JY‬ق ا ‪ +‬ت ا  ا ‪ $‬؟‬
‫‪! .2‬ب ا ‪*G‬ش ﻡ‪ A‬ا ‪ /‬ض ‪  &  8,0 m/s 15‬ن ﺱ‪ 1‬ا ‪ /‬ض ا ‪Q‬ي &!‪  #‬ا ‪*G‬ش ه‪F+ ، 5 m/s $‬ر ا ‪*G‬ش‬
‫ﺹ   ا‪ . 51,35 kHz e‬ﻡ ه  ا ا  ﺝ ا !‪ Y‬ﻡ‪H A‬ف ا ‪*G‬ش ‪ F‬ا ﺱ  اﺱ‪ Y‬ا ‪ /‬ض ؟‬

‫ا‪: K‬‬ ‫‬


‫‪. d = 11,39 m ⇐ 2d = 340×(70 – 3)×10-3 = 22,78 m ⇐ x = v.t : &F .1‬‬
‫‪ F&1 .2‬ا‪:‬اب ا ‪*G‬ش )ا &‪ (-/‬و ا ‪ /‬ض )ا ‪n‬ه‪ (F‬ﻡ‪ X A‬ا ‪gE ، Z/‬ن ‪:‬‬
‫§‬ ‫‪+@ð!§ó-‬‬
‫‪. f! f‬‬ ‫] ‪ 51,35‬‬ ‫‪= 53,36 kHz‬‬
‫¯‬ ‫‪+@ð!¯ò-‬‬
‫‪ F‬ا س ا  ﺝ ا ‪   +‬اﺱ‪ Y‬ا ‪ /‬ض )ا &‪ (-/‬و ا !‪ H‬ﻡ‪H A‬ف ا ‪*G‬ش ‪gE ،‬ن  ا ا  ﺝ ا !‪ Y‬ه ‪:‬‬
‫§‬ ‫‪+@ð!§ò-‬‬
‫‪. f! f‬‬ ‫] ‪ 53,36‬‬ ‫‪= 55,43 kHz‬‬
‫¯‬ ‫‪+@ð!¯ó-‬‬

‫‪ 13 h"0@6‬ا ‪t4‬ر ا‪W‬ت » ا ‪ 5‬ر «‬ ‫‬


‫ﻡ ن ‪ :‬س أ‪1‬ق ا  ‪Y‬ت  اﺱ‪ Y‬ﺝ )‪ – y1‬ﻡ‪ (#/!5‬ﻡ اج ‪ E‬ق ا ‪ 5‬ف ـ ‪ :‬ا ‪ 5‬ر ‪.‬‬
‫ ‪ -.‬ا ‪ 5‬ر أﺱ*‪ #‬ه ‪ #‬ا ‪ # n . & *5‬ﻡ‪ 45/‬ﺱ‪ #‬ا ‪ y1/‬ﻡ ﺝ ‪ E‬ق ﺱ  اه ‪ f = 40 kHz‬ﺵ‪ :  ً :‬ا  ‪:  . 4‬‬
‫ﺝز ا@ﺱ!‪/‬ل ا  ﺝ د  ‪ 4/X‬إ ‪ 0‬ﺝ ار ﺝز ارﺱل ه‪Q‬ا ا?ﺥ  ﻡ‪ A‬إرﺱل ا?ﻡ اج ﻡ‪/‬ﺵة ‪ F&1‬ا !‪  aH‬ﺝ ا & ‪F1 b5 . 5‬اد‬
‫ﻡ ﺹ ل ز ارﺱل ‪g‬ﺡ‪+‬ء ‪F1‬د ا?دوار ا ﻡ ‪ n‬ا &‪. 3/‬‬
‫‪ U1 Œ/ .1‬ا ء ‪ F&1‬ا  &ء ا !  ‪ : U! . h = 20,0 m‬س ‪Q‬ا ا ‪  n E U‬ا ‪F‬اد إ ‪ 0‬ا !  ‪ . n = 1 100‬أوﺝ‪  : F‬ا ‪ 15‬‬
‫‪n@ v‬ر ا?ﻡ اج ‪ E‬ق ا ‪. 5‬‬
‫‪ .2‬آ[ ه ‪F1‬د ا@هازات ا ﻡ ‪ $E‬ا *اغ ا ‪F $‬ﺙ ا  ﺝ ﻡ  ‪ A‬ﺝز ارﺱل و ‪ :‬ا  &ء ؟‬

‫‪77‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬

‫‪ ً1 .3‬أن د‪ :‬اﺡ‪+‬ء ‪F‬اد  ن !‪ S‬اهازة ‪ ،‬ﺡ‪F‬د ا@ر ب ‪ : $E‬س ا ‪. U‬‬
‫ﺵت ﺱ* & ا ‪ 5‬ر  ! م  ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬و‪  -.‬ن آ‪1? n‬ق ا  ‪Y‬ت ‪ [ .‬ا ‪ +‬ل ‪ $E‬أﺡ‪ F‬ا ! ﺱت ‪. n = 330 123 01‬‬
‫‪ .4‬آ[ ه ‪ U1‬ا  ‪ $E 4‬ﻡ ن إﺝاء ا ! س ؟‬
‫‪- µL‬‬
‫‪P = P0 . e‬‬ ‫&‪ ~:‬ﺱ ا  ﺝ ‪ E‬ق ا ‪ 5‬ﺥ‪J‬ل ا‪n‬ره ؛ ‪ $E L E5 Y: F/E‬ا ء ‪  ،‬ن  ﺝ ﺱ ‪:‬‬
‫ﺡ ‪ µ y‬ه ﻡﻡ‪ #‬ا ‪G‬ﻡ‪. µ = 2,5×10-4 m-1 : F‬‬
‫‪F+‬ر ﺝز ارﺱل ﻡ ﺝ ﺱ ا@‪F‬ا‪g . P0 = 10,0 Pa W‬ﻡ ن ﺝز ا@ﺱ!‪/‬ل أن !‪ 01 4‬ا?‪ #:‬ﻡ ﺝ ذات ﺱ أ‪ 01‬ﻡ‪A‬‬
‫‪. Pmin = 1,0×10-3 Pa‬‬
‫‪ .5‬أوﺝ‪ F‬ﺱ ا  ﺝ ا !‪ Y‬ﺥ‪J‬ل إﺝاء ا ! س ا ‪ . U5‬ﻡ ه ا ‪ U‬ا?‪ $%1‬ا ‪Q‬ي  ‪ A‬ز ا ‪ 5‬ر ‪ :‬ﺱ‪ a‬؟‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫‪ -Y! .1‬ا  ﺝ ‪ E‬ق ا ‪ 5‬ا ‪ d = 2h E5‬ﻡ  ‪ $% A‬إرﺱ  و ا !‪ H‬ﻡ‪H A‬ف ﺝز ا@ﺱ!‪/‬ل ا ‪Q‬ي &‪ $E $‬ﺡ &‬
‫اﺵ‪R‬ل ﺝز ارﺱل ‪ #5 .‬ا ‪F‬اد ‪F1 Qٍ WF&1‬د ‪ n‬ﻡ‪ A‬ا?دوار ‪  T‬ﺝ ا ‪ [ $‬إرﺱ  ‪.‬‬
‫‪ b5‬ه‪Q‬ا ‪ FF‬ﻡ‪F‬ة ارﺱل  ﺝ و ا ﻡ‪ A‬ا ‪R5‬ق ﻡ‪H A‬ف ه‪ eQ‬ا  ﺝ ذهً و إً ﻡ  ‪ A‬ه ‪ #‬ا ‪ & *5‬و ‪ :‬ا  &ء ‪:‬‬
‫‪/‬‬ ‫‬
‫‪ ، t = nT‬ﺡ ‪ y‬أن = ‪gE T‬ن ‪t = :‬‬
‫‪ê‬‬ ‫‪ê‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0ê‬‬
‫= ‪(*) .......... v‬‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪ D‬ﺱ‪ 1‬ا@‪n‬ر ‪ v‬ﻡ اج ‪ E‬ق ا ‪ $E 5‬ا ء )ا ء ا  ‪: (b‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‪/‬‬
‫‪F1‬دً ‪ n = 1 100 ، h = 20,0 m :‬و ‪. v = 1,5×103 m.s-1 ⇐ f = 40 kHz‬‬
‫‪ 4/ .2‬ا ‪F‬ور ا *ا‪  L‬ﺝ ‪ Y‬ل ه‪ eQ‬ا  ﺝ ‪ $   ، λ‬ا ‪F‬د ا ‪J $‬هازات ‪ $E‬ا *اغ ﻡ  ‪ A‬ﺝز ارﺱل و ‪ :‬ا  &ء‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪/‬‬
‫ه ﺡ‪ S5‬ا ‪. /2Ù /2Ù Ô : (*) :J‬‬
‫‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‬
‫‪3‬‬ ‫‪3 Ù‬‬
‫‪ $+ .3‬ا ‪F‬اد ‪F1‬د ا@هازات ا ﻡ ‪  4!E‬ﺝ ‪ ،‬أي ‪F&1‬ﻡ [ إرﺱل ‪ 4,01‬أو ‪ 4,99‬ﻡ‪ A‬ا?دوار ‪gE‬ن ا ‪F‬اد ‪n = 4 4!E #5‬‬
‫و   ‪ $‬ا ‪ rYG‬ا?‪) $%1‬ا@ر ب( ا  ‪ # 5 $E S‬ا ‪F‬اد ه ‪. ∆n = 1 :‬‬
‫‪ ∆/‬‬
‫= ‪∆h‬‬ ‫ا@ر ب ا  ‪ : $E ∆h S‬س ا ‪ h U‬ه ﺡ‪ S5‬ا ‪: (*) :J‬‬
‫‪ê‬‬
‫‪F1‬دً ‪ f = 40 kHz ، v = 1,5×103 m.s-1 :‬و ‪. ∆h = 1,9×10-2 m = 1,9 cm ⇐ ∆n = 1‬‬
‫‪,û]!Î/‬‬
‫ ‪ ...‬و ه ﺥ‪ rY‬ﺝ‪ F‬ﻡ!‪ /‬ل !! ‪.‬‬
‫‪∆0‬‬
‫&‪ $‬أن د‪ :‬ا ! س ‪ U‬ا  &ء )ا@ر ب ا &‪ ($/5‬ه ‪= 0,095% :‬‬
‫‪0‬‬ ‫!‬
‫‪ .4‬ﻡ‪ A‬ا ‪ U1 S5 (*) :J‬ا  ‪ $E p 4‬ﻡ ن إﺝاء ا ! س ‪F&1‬ﻡ ‪ #5‬ا ‪F‬اد ا !  ‪: n = 330 123‬‬
‫!!‪@@!@]ó‬‬ ‫‪/‬‬
‫=‪p‬‬ ‫= ‪= 6,2×103 m = 6,2 km ⇐ p‬‬
‫!!!!‪]ð‬‬ ‫‪ê‬‬
‫‪ .5‬ﺥ‪J‬ل إﺝاء ا ! س ا ‪ -Y! U5‬ا  ﺝ ‪ E‬ق ا ‪ 5‬ا ‪ L E5‬ﺡ ‪ Qٍ WF&1 &&  ، L = 2p y‬ﺡ‪5‬ب ﺱ ا  ﺝ ا !‪ Y‬ﻡ‪A‬‬
‫ﺥ‪J‬ل ا ‪ :J‬ا ‪Y‬ة ‪ = P0 . e - µL = P0 . e - 2µp :‬ا !‪p Y‬‬
‫‪F1‬دً ‪ µ = 2,5×10-4 m-1 ، P0 = 10,0 Pa :‬و ‪ = 4,5×10-1 Pa ⇐ p = 6,2×103 m‬ا !‪p Y‬‬
‫‪ A1 y/‬ا ‪ U‬ا?‪ pmax $%1‬ا ‪Q‬ي  ‪ A‬ز ا ‪ 5‬ر ‪ :‬ﺱ‪? a‬ﺥ‪ A  Q‬ا@‪/1‬ر أد‪ 0‬ﺱ  ﺝ ا ‪ A  $‬ا !‪ H‬ﻡ‪A‬‬
‫‪H‬ف ﺝز ا@ﺱ!‪/‬ل ‪ 5‬ر ‪ $E S ،‬ه‪ eQ‬ا ‪%‬وف أن  ن ‪ ≥ Pmin :‬ا !‪. p Y‬‬
‫‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫  ‪p ≤ ln = ⇐ – 2µp ≥ ln ë3 ⇐ P0 . e - 2µp ≥ Pmin : $‬‬
‫‪#‬‬ ‫‪4ë3‬‬ ‫=‪4‬‬
‫‪F1‬دً ‪ Pmin = 1,0×10-3 Pa ، µ = 2,5×10-4 m-1 :‬و ‪p ≤ 1,8×10 m ⇐ P0 = 10,0 Pa‬‬
‫‪4‬‬

‫‪Q A  . pmax = 18 km D‬ا ا ‪ 5‬ر ‪ :‬س أ‪1‬ق آ‪ #‬ا  ‪Y‬ت ‪ 01‬وﺝ‪ a‬ا ‪. Y 5/‬‬
‫‪ 13 h"0@6‬ا ‪t4‬ر ا‪W‬ت – ‘هة ا‪ I‬اج » ا@اج  اﺱ‪ E Y‬ب «‬ ‫‬
‫‪  J‬ن ﻡ‪  UR‬اﺝ‪ a E F‬ا?ﺵ‪G‬ص ا ور‪ ، A‬ﺡ & ‪Y F:‬أ ‪/R‬ات‬
‫ && ﺱع ﻡدﺙ أو ﺡ ار @!ل ﺥ أﺡ‪ F‬ا? اب ﻡ* ح ‪ً :‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪ 01‬ا ‪ +‬ت ا ‪ 5‬ع ‪ .‬ا ‪F‬راﺱ ا  ا [ ‪%‬هة ااج ا ‪ +‬ت ‪ E /1‬ا ‪/‬ب ‪.‬‬
‫‪F‬ف ‪ 4 5/‬ا ‪F‬راﺱ ‪F ،‬رس ‪+‬ف ﻡ ﺝ ﺹ  ‪ /1‬ا * و‪  UE‬اه ‪.‬‬
‫ ن ا   ا ‪ $/‬ﻡ‪ A‬ﻡ ‪: $‬‬
‫ﻡ و‪ E‬ن‬ ‫ ﻡ ‪ /‬ﺹ ت ﻡ ﺹ ل  ‪   F‬ﺝ ‪  $/‬ا‪ e‬ﻡ‪ $E -.   R‬أﺡ‪ F‬ﺝ‪ $/‬ا ‪/‬ب ‪.‬‬
‫ ‪ -X‬ﻡ و‪ E‬ن ‪ $E‬ا ‪ S‬ا‪s‬ﺥ ﻡ‪ A‬ا ‪/‬ب ‪. D = 2,0 m F 01‬‬
‫ب‬ ‫‪O‬‬ ‫  ‪ T A‬ا  و‪ E‬ن  ازاة ا ‪/‬ب  ‪ [ُّ y‬ﻡ ‪ 01 a.‬ﻡ ر )‪(O,x‬‬
‫ﻡ ‪ /‬ﺹ ت‬ ‫‪D‬‬ ‫آ ه ﻡ‪ 01 A /‬ﻡ‪ 4YG‬ا آ ‪ S‬ا !‪. #‬‬
‫‪ $   #5‬ا  اات ا?ر‪ -‬ا  ‪ 500 Hz :‬؛ ‪ 5 000 Hz‬؛ ‪ 10 000 Hz‬؛ ‪. 10 000 Hz‬‬
‫ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬آ‪ #‬ﻡ‪ A‬ه‪ eQ‬ا  اات ‪ q ! ،‬ﻡ‪ 5‬ى ا ‪Fn‬ة ا ‪) 5‬ﻡ!‪F‬رًا  ‪ 01 (dB #/ 5F‬ﻡ‪ 5‬ى‬
‫ﺝ‪F‬ار‬

‫‪78‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬

‫ا  و‪ E‬ن ‪E @F‬ﺹ ﻡ ‪/1@ . x a.‬رات ا &| ‪ ! ،‬م ‪F 4!E‬راﺱ ﻡ‪ 5‬ى ا ‪Fn‬ة ا ‪ 5‬ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬ﻡ ا‪ -.‬ا  و‪ E‬ن ذات‬
‫ا * اﺹ‪ x #‬ا  ﺝ‪. /‬‬
‫ا &‪ }W‬ا ‪ !   1 #+‬س ر‪ $E o/‬ا ‪F‬ول ا  ‪: $‬‬
‫‪x (m) 0,00 0,20 0,50 1,00 5,00 7,00 10,00‬‬
‫‪f = 500 Hz‬‬
‫‪I (dB) 50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬
‫‪x (m) 0,00 0,20 0,50 1,00 1,60 5,00 10,00‬‬
‫‪f = 5 000 Hz‬‬
‫‪I (dB) 50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪45 10‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪x (m) 0,00 0,20 0,50 0,70 2,00 5,00 10,00‬‬
‫‪f = 10 000 Hz‬‬
‫‪I (dB) 50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪x (m) 0,00 0,20 0,45 1,00 2,00 5,00 10,00‬‬
‫‪f = 15 000 Hz‬‬
‫‪I (dB) 50‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬

‫إن ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا?ﻡ اج ا ‪ $E  +‬ا  اء ه‪ . v = 340 m.s-1 $‬أﺡ‪ S5‬أ‪ H‬ال ا  ﺝت ﻡ اج ا ‪  +‬ا?ر‪ -‬ا ‪$E 5‬‬ ‫‪.1‬‬
‫ه‪ eQ‬ا  ‪.‬‬
‫‪ 4YG J‬ا آ ‪ S‬ا ‪ S!  -. ، 0Y‬ﺡ‪F‬ود ا &‪ UH‬ﻡ‪ A‬ا *‪X‬ء ا ‪ A  $‬ﺱع  اات ه‪eQ‬‬ ‫‪ q* 01‬ا ‪ ، 4YG‬ﻡﺙ ً‬ ‫‪.2‬‬
‫ا?ﺹ ات ‪* . S    E‬ض أن ا ‪ +‬ت  ن ﻡ‪ ً1 5‬إذا آن ﻡ‪ 5‬ى ﺵ‪ aF‬ا ‪ 5‬أ‪ 01‬ﻡ‪. 45 dB A‬‬
‫ﺡ‪F‬د ﻡ‪ A‬أﺝ‪ #‬آ‪  #‬ا ‪  : ،‬زاو ا@اج ا ‪G‬و‪ α $H‬ﻡ!‪F‬رة  ادن )‪. (rad‬‬ ‫‪.3‬‬
‫أرﺱ[ ا &&‪ 0‬ا ‪ #3‬او ‪ H @F α‬ل ا  ﺝ ‪. λ‬‬ ‫‪.4‬‬
‫‬
‫= ‪ α‬ﺡ ‪1 #3 a y‬ض ا * ‪ .‬ﺡ‪F‬د ‪1‬ض ‪ E‬ا ‪/‬ب ‪.‬‬ ‫‪Q‬آ ‪r‬ن ا ‪/‬رة ا &‪ %‬او ‪ α‬ه‪: $‬‬
‫‪p‬‬

‫ا‪: K‬‬ ‫‬


‫‬
‫=‪λ‬‬ ‫‪ H 0Y .1‬ل ا  ﺝ ‪  λ‬ﺝ ﺹ   اه ‪: :J  v 15 n& ، f‬‬
‫‪ê‬‬

‫)‪f (Hz‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪5 000‬‬ ‫‪10 000‬‬ ‫‪15 000‬‬


‫ﻡ‪  v = 340 m.s-1 -‬ن ‪: &F‬‬
‫‪λ (m) 6,80×10‬‬‫‪-1‬‬
‫‪6,80×10‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪3,40×10‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪2,27×10-2‬‬ ‫‪  @ .2‬ن ا ‪ +‬ت ﻡ‪ ً1 5‬إ@ إذا آن‬
‫ﻡ‪ 5‬ى ا ‪Fn‬ة ا ‪Q 5‬ا ا ‪ +‬ت‬
‫أآ‪ /‬أو ‪5‬وي ‪ 01‬ا?‪   . 45 dB #:‬دة إ ‪ 0‬ﺝ‪F‬ول ا ! ﺱت ا ‪ &&  ، 0Y‬إ‪Y1‬ء ‪E‬ﺹ ﻡ ‪ -.‬ا  و‪ E‬ن ‪ x‬ا ‪ $‬ﻡ‪A‬‬
‫أﺝ !‪ 4‬ا  ﺝ ا ‪  +‬و  ن ﻡ‪ # /5&  1 5‬ﻡ‪ A‬ا  اات ا?ر ‪@) 01 #+ ،‬ﺡ‪ c‬ا ‪F‬ول( ‪:‬‬
‫‪x‬‬ ‫ ‪ + x = 1,60 m‬ت ا ‪Q‬ي  ا‪. 5 000 Hz e‬‬
‫ ‪ + x = 0,70 m‬ت ا ‪Q‬ي  ا‪. 10 000 Hz e‬‬
‫ ‪ + x = 0,45 m‬ت ا ‪Q‬ي  ا‪. 15 000 Hz e‬‬
‫‪1,60m‬‬ ‫ ‪F‬ر & ﻡ‪J‬ﺡ‪ %‬أن ﺝ‪F‬ول ا ! ﺱت @ ‪& b5‬‬
‫‪ FF‬ﺡ‪F‬ود ا &‪ !Y‬ﻡ‪ A‬ا *‪X‬ء ا ‪0,70m  E A  $‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪α‬‬ ‫‪0,45m‬‬
‫‪O‬‬ ‫ﺱع ا  ﺝ ا ‪  +‬ذات ا  ا ‪. 500 Hz‬‬
‫@‪/1‬رات ا &| ‪ ،‬ا &‪ }W‬ا ‪ /5&   1 #+‬‬
‫ * اﺹ‪ x #‬ا  ﺝ‪  /‬ا‪ -.‬ا  و‪ E‬ن  ‪A‬‬
‫رﺹ‪F‬ه آ‪ x [ ! /5&  T Q‬ا ‪ ، / 5‬و ﻡ&‪ a‬ا ‪4YG‬‬
‫‪D‬‬ ‫ا ‪ UE‬ﺝ‪: a/‬‬
‫ﻡ&‪ !Y‬ﺱع ا  ﺝ ا ‪  +‬ذات ا  ا ‪5 000 Hz‬‬
‫ﻡ&‪ !Y‬ﺱع ا  ﺝ ا ‪  +‬ذات ا  ا ‪10 000 Hz‬‬
‫ﻡ&‪ !Y‬ﺱع ا  ﺝ ا ‪  +‬ذات ا  ا ‪15 000 Hz‬‬
‫‪FG5 .3‬م ا ‪:J‬ت ا ‪ $E 33‬ﻡ‪ [W: y3‬د ‪/1‬رة ا او ‪: α‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪P‬‬
‫ﻡ‪ A‬ا ‪ 4YG‬أ‪α = 2 Arctg : $   ، tg = ⇐ eJ1‬‬
‫‪D‬‬ ‫‬ ‫‪D‬‬
‫‪λ (m) 6,80×10-1 6,80×10-2 3,40×10-2 2,27×10-2‬‬ ‫‪: F ، D = 2,0 m y  α [ : S5‬‬
‫)‪x (m‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1,60‬‬ ‫‪0,70‬‬ ‫‪0,45‬‬
‫)‪α (rad‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1,35‬‬ ‫‪0,67‬‬ ‫‪0,44‬‬

‫‪79‬‬
‫אא  א
–אא‬

د رة‬
‫ ‪2008‬‬
‫‪ .4‬ﺱ[ ا ‪ /‬ن )‪@ : α = f (λ‬ﺡ‪ c‬ا ‪ # n‬ا !‪. #‬‬
‫)‪α (rad‬‬ ‫‪ .5‬ا ‪ /‬ن ا ‪/1 a 1 #+‬رة ‪ A1‬ﺥ‪ 4‬ﻡ‪ [ !5‬ﻡ‪ #W‬ﻡر  ‪F/‬أ‬
‫‪1,4‬‬ ‫‪+‬‬ ‫و ا ‪Q‬ي ‪r A /‬ن زاو ا@اج ا ‪G‬و‪& α $H‬ﺱ‪ S‬ﻡ‪-‬‬
‫‪1,2‬‬ ‫‪ H‬ل ا  ﺝ ‪  λ‬ﺝ ا ‪.  +‬‬
‫‬
‫‪B‬‬ ‫‪Q‬آ ا &~ ‪r‬ن ‪ ، α = :‬و ه‪Q‬ا ﻡ ‪v‬آ‪ F‬ﺹ ا &‪}W‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪p‬‬
‫ا ‪.  1 #+‬‬
‫‪0,8‬‬ ‫‪+‬‬ ‫زدة ‪ 01‬ﻡ أﺱ*& ‪ ،‬ا ‪ :J‬ا *‪g & b5 .‬د‬
‫‬
‫‪0,6‬‬ ‫‪/1‬رة ﻡﻡ‪  #‬ﺝ ‪ a‬ا ‪ ، [ !5‬و ه‪ $‬و ا ‪A  $‬‬
‫‪p‬‬
‫‪0,4‬‬ ‫‪+‬‬ ‫ﺡ‪ ً   5‬ﺥ ر !‪ A Y‬ﻡ‪ A‬ا ‪ [ !5‬آ &!‪: A Y‬‬
‫)‪ O(0;0‬و )‪ ، B(0,05;1‬و ﻡ&‪: a‬‬
‫‪0,2‬‬ ‫‪ 5B ¯5O‬‬ ‫!¯‬
‫‪. p =  ¯ = !,!ó¯! = 20 m-1‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪0‬‬ ‫  ‪ &&  $‬اﺱ&ج ‪1‬ض ‪ E‬ا ‪/‬ب ‪ ،‬آ  ‪λ ( m) : $‬‬
‫‪0,00 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 0,06 0,07 0,08‬‬
‫‪. a = 0,10 m = 10 cm‬‬
‫‪ 14 h"0@6‬ا ‪t4‬ر ا‪W‬ت – ‘هة ا‪AW‬ى » ا ‪F+‬ى و ا س ا ‪ +‬ت «‬ ‫‬
‫@!ل أﻡم ﺝ‪F‬ار ‪X ،‬ب أﺡ‪ F‬ﻡة ‪ 01‬آ* ‪ F . “ U*+ ” a‬ه ‪ +:‬ة ‪ -5‬ﻡ‪ A‬ﺝ‪ FF‬ﺹ ت ا ‪ : ! *+‬إ |هة ا ‪F+‬ى أو‬
‫ا س ا ‪ +‬ت ‪R .‬ض ﻡ‪ E‬ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا ‪ +‬ت ‪ $E‬ا  اء ‪ ،‬و‪ -.‬أﺡ‪ F‬ﻡ و‪ E‬ن ‪ d = 10 m F 01 eF&1‬ﻡ!‪ #‬أﺡ‪ F‬ا ‪F‬ران‬
‫ا  و‪ E‬ن ﻡ ﺹ ل اﺱ[ اهازات ﻡ‪ $Y/‬ﻡ‪ #5‬و [ ‪ ً £ -! $ aY/.‬ﻡ‪ A‬ا ه ا?و ‪ a ! 0‬اﺵرة ا ‪  +‬ا !‪  Y‬اﺱ‪ Y‬‬
‫ا  و‪ E‬ن و ‪  5‬ﻡة واﺡ‪F‬ة ‪ UY& .‬ا ‪ b5‬ا?‪ $!E‬ز ‪ % F&1‬ا !ط ا  و‪ E‬ن ¦ﺵرة و ‪F‬ث ﻡة واﺡ‪F‬ة ‪ 01‬ا ‪n‬ﺵ ‪.‬‬
‫ﺹ*‪ U‬أﺡ‪ F‬ﻡة واﺡ‪F‬ة ‪ aF 01‬و ‪ 01 T Q #+‬ا ‪ 4YG‬ا  ‪. # n  b.‬‬
‫‪F1:‬ة ا ﻡ‪) A‬ا ‪ b5‬ا?‪. 10 ms/div : ($!E‬‬
‫‪ .1‬ذآ & ع ا?ﻡ اج ا ‪  +‬؟‬
‫‪ .2‬ﺡ‪F‬د ‪  :‬ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا ‪ +‬ت ‪ $E‬ا  اء ‪.‬‬
‫‪ .3‬ذا  ن اﺵرة ا ‪  +‬ا & ‪ #* 5‬ا ‪F+‬ى ذات ﺱ أ‪ .‬؟‬
‫‪ $E‬إﺡ‪F‬ى ا ‪ #Y‬ا ‪F‬رﺱ أﺙ&ء ا ! م &ه ﺝ‪  /‬رت ا ‪%‬هة ﻡ‪ A‬ﺝ‪FF‬‬
‫ﻡ‪ -‬أﺡ‪ F‬ﺡ ‪@ y‬ﺡ‪ c‬أﻡﻡ‪ a‬ﻡ ‪ 1‬ﻡ‪ A‬ا ‪J‬ل ا ‪ G+‬ا ‪ F A1 /‬و ‪:‬ر‬
‫إرﺱل إﺵرة ﺹ  ‪ # n‬ﺹﺥ ” ه ـ ‪ ..‬ه “ ه ‪ -5E ،‬ﺹ ت ﺹ‪F‬ى‬
‫ﺹﺥ‪ 10 s F a‬ﻡ‪ % A‬ا‪. :JY‬‬
‫‪ .4‬ﻡ ه‪ $‬ا ‪ E5‬ا ‪ #+* $‬أﺡ‪ A1 F‬ﻡ ‪ 1‬ا ‪J‬ل ا ‪ G+‬ا  اﺝ ‬
‫ ‪ a‬و ا ‪ $‬أﺡ‪F‬ﺙ‪ o‬ا ‪F+‬ى ؟‬
‫‪ @ .5‬ﺵ‪ T‬أن ا ‪%‬هة *‪  5‬رت ﻡ‪ T‬أ‪ o‬ﺵ‪ ، ً +G‬و ﺱ‪ T1‬ات‬
‫‪F1‬ة ‪ $E‬ه‪ eQ‬ا ‪n‬وط ا ‪  3‬ﻡ‪ | A‬اه ا ‪F+‬ى ا ‪ . *G‬آ   &‪  5* T‬ا ‪%‬هة ؟‬
‫ا‪: K‬‬ ‫‬
‫ا  ﺝ ا ‪  +‬ه‪ $‬ﻡ ﺝ ﻡ  ‪F e n A1  H‬ث ‪ $E‬ا ﺱ‪  $E #3 4‬ا ‪ $‬اهازات )!‪+‬ت و ‪F‬دات(‬ ‫‪.1‬‬
‫ ˆت ا  اء ‪ q* $E‬ﻡ&‪ 0‬ا‪n‬ر ا  ﺝ ‪.‬‬
‫ﺥ‪J‬ل ا  ‪ ،‬ا ‪ b5‬ا?‪ $!E‬ز &‪F % UY‬ء ا ‪ U *+‬و ه ﻡ أ‪ 0Y1‬اﺵرة ا ‪5 5‬رًا ‪ 01‬ا ‪n‬ﺵ ‪ n& .‬ا  ﺝ ‬ ‫‪.2‬‬
‫ا ‪  +‬ذهً و إً  ‪ A‬أﺡ‪)F‬أ‪  A‬ﺝ‪ F‬ا  و‪ E‬ن( و ا ‪F‬ار ‪  .‬ن ا  ﺝ ‪ oY: F:‬ﻡ‪ % 2d E5‬ا !‪ H‬ﻡة ﺙ ﻡ‪A‬‬
‫‪H‬ف ا  و‪ E‬ن ‪ F‬ا ﺱ ‪ 01‬ا ‪F‬ار ‪ %E ،‬اﺵرة ا ‪ 01 ًً&  5‬ا ‪n‬ﺵ ‪.‬‬
‫ && ‪ FF‬ا ﻡ‪ τ A‬ا ‪R5‬ق ﻡ‪H A‬ف ا  ﺝ ذهً و إً ﻡ‪ A‬ا ‪ 4YG‬ا ‪n‬ه‪ 01 F‬ا ‪n‬ﺵ & ًء ‪F1: 4/. 01‬ة ا ﻡ‪A‬‬
‫ ز ‪τ = 10 ms/div × 6 div = 60 ms : 01 #+ ، 10 ms/div‬‬
‫ أن ا ‪ A  E5‬ا  و‪ E‬ن و ا ‪F‬ار ه‪ }&5 ، d = 10 m $‬ﻡ‪ A‬ذ ‪ T‬ﺱ‪ 1‬ا‪n‬ر ا ‪ +‬ت ‪ $E‬ا  اء آ  ‪: $‬‬
‫!]‬ ‫‪.‬‬
‫=‪v‬‬ ‫‪ÎÑ‬‬ ‫= ‪= 333 m.s ⇐ v‬‬
‫!]!‪Z‬‬ ‫‬
‫ا ‪ $E S/5‬آ ن اﺵرة ا ‪  +‬ا & ‪ #* 5‬ا ‪F+‬ى ذات ﺱ أ‪ .‬ﺝ[ ‪G‬ﻡ‪ F‬ﺱ ا  ﺝ ا ‪  +‬أﺙ&ء ا@‪n‬ر ‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫!‬ ‫‬ ‫‪.‬‬
‫ ‪ &F‬ﻡ‪ A‬ا ‪ :J‬ا ‪d' = 1,65 km ⇐ d' = 333× = 1650 m ⇐ d' = v'. ⇐ v = : !5‬‬ ‫‪.4‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‬
‫ !ب ﻡ‪ A‬ﻡ ‪ 1‬ﻡ‪ A‬ا ‪J‬ل ا ‪ G+‬ا ‪  @ /‬ن ‪ q* 01‬ا ‪ d F/‬ﻡ‪ A‬آ‪  #‬أو ﺝ‪ . #/‬آ‪ #‬ﻡ‪ A‬ه‪ eQ‬ا ‪J‬ل  &‪ S a‬دور‬ ‫‪.5‬‬
‫‪ J‬ﺹﺥ ” ه ـ ‪ ..‬ه “ ه & ‪ $E q‬أزﻡ& ‬ ‫‪1‬آ‪  q‬ﺝ ا ‪  +‬ا اﺹ إ ‪n@ a‬ر ‪ /1‬ا  اء و ‪ F&1 T Q‬اﺹ‪F‬ار ﻡ‪ً 3‬‬
‫ﻡ‪ *G‬ﻡ‪ /:‬ﻡ *‪ 5‬ﺱ‪+ &1‬ﺥت ﻡ رة ” ه ـ ‪ ..‬ه “ ‪ q* $E‬ا ‪ #* o:‬ا ‪F+‬ى ‪.‬‬

‫‪80‬‬

Вам также может понравиться