Anna Astronomie

1. UKLAD SLONECZNY .
2. GALAKTYKI .
3. GWIAZDOZBIORY .
4. CZARNE DZIORY .
5. INNE OBJEKTY .
6. KSIAZKI .
7. GALERIA .
. . .
Planety Układu Słonecznego

Czas obiegu Masa planety Gęstość
Odległość Średnica Liczba
dokoła w stosunku planety w
Nazwa średnia od planety naturalnych
Słońca w do masy stosunku do
Słońca (AU) (m) satelitów
latach Ziemi gęstości Ziemi
Merkur
y
0.387 0.241 4.7×106 0.037 1.10 0
Wenus 0.723 0.615 12.3×106 0.814 0.91 0

Ziemia 1.000 1.000 12.8×106 1.000 1.000 1
Mars 1.523 1.881 6.8×106 0.107 0.69 2
Jowisz 5.202 11.862 142.7×106 316.9 0.25 63
Saturn 9.538 29.457 120.8×106 94.8 0.13 31
Uran 19.191 84.013 49.7×106 14.58 0.23 27
Neptun 30.071 164.783 53.4×106 17.19 0.22 13
Pluton 39.457 247.697 6.0×106 0.10 - 1
Jak powstał Układ Słoneczny
Powstanie Układu Słonecznego wyjaśnia teoria Wielkiego Wybuchu (Big
Bang). Układ Słoneczny powstał około 5 - 6 miliardów lat temu z obłoku
gazowo - pyłowego, który przyciągał materię ku gęstniejącemu jądru. W
środku obłoku gaz kurczył się szybciej niż w zewnętrznych warstwach i
powstało Słońce, a pozostała materia utworzyła dysk wokół niego. Ok.
50 milionów lat później zaczęły zachodzić reakcje jądrowe
(przekształcenie wodoru w hel), co spowodowało, że Słońce zaczęło
świecić. We wcześniej powstałym dysku cząsteczki się ze sobą zderzały
i łączyły w pył tworząc większe obiekty. Kolizje różnorodnych obiektów
doprowadziły do powstania dużych ciał, z których ostatecznie powstały
planety. W pierwszej kolejności utworzyły się 4 planety wewnętrzne
czyli: Merkury, Wenus, Ziemia i Mars. Planety zewnętrzne zaś tworzyły
głównie gazy, a uformowały się one ze skalno - lodowych brył krążących
w dalszej odległości od Słońca.
Ciała planetarne
Słońce i planety nie są jedynymi ciałami Układu Słonecznego.

Przerwę między Marsem a Jowiszem zapełnia pas planetoid. Naukowcy
uważają, że mogłaby się z nich utworzyć kolejna planeta, jednak
grawitacja Jowisza nie pozwoliła na to. Innymi ciałami znajdującymi się
w naszym Układzie są komety. Przebywają one na obrzeżach
zewnętrznego Układu Słonecznego poza orbitą Neptuna. Podobnie jak
planety zewnętrzne, komety zbudowane są ze skał, lodu wodnego,
zamrożonego metanu, amoniaku i cyjanowodoru. Układ Słoneczny jest
otoczony przez Chmurę Oorta - wiązkę komet, a łącznikiem między nim a
wewnętrznym Układem Słonecznym jest pas Kuipera - rejon poza orbitą
Neptuna w odległości 30 do 100 AU od Słońca, zawierający wiele
małych, lodowych ciał.
Obiekty w Układzie Słonecznym

Wokół Słońca krąży 8 planet: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz,
Saturn, Uran i Neptun. Oprócz nich znajdują się w nim satelity naturalne
niektórych planet, pas planetoid pomiędzy Marsem a Jowiszem, komety,
ciała meteorytowe, pył oraz gaz międzyplanetarny.
Wybierz obiekt aby przejść do jego opisu:
• Słońce
• Merkury
• Wenus
• Ziemia
• Mars
• Jowisz
• Saturn
• Uran
• Neptun
• Pluton*
- Pluton stracił status planety w dniu 23.08.2006. W tej chwili
należy on do osobnej kategorii ciał Układu Słonecznego zwanych
planetami karłowatymi. Poza tym należy on do do obiektów
transneptunowych i do pasa Kuipera, będąc jednym z obiektów
zwanych plutonkami.
•
Teoria Wielkiego Wybuchu

Kiedyś naukowcy sądzili, że wszechświat jest statyczny - czyli nie kurczy
się ani nie rozszerza. Jednak wielu najwybitniejszych naukowców miało
poważne wątpliwości co do takiej teorii. Udowodniono jednak, że jest
inaczej. Yanim powstał wszechświat nie istniało prawie nic, cały kosmos
powstał podczas Wielkiego Wybuchu (ang. Big Bang). Według
powszechnych teorii, przed Wielkim Wybuchem nie było nawet czasu,
przestrzeni ani grawitacji. Wszystko skupione było w obiekcie o
nieskończenie małych rozmiarach. Kiedy około 15 miliardów lat temu
doszło do Wielkiego Wybuchu, cała materia i energia kosmosu
skoncentrowała się w obszarze znacznie mniejszym od grosza. Ta
nieskończenie gorąca i gęsta drobina zaczęła się rozszerzać i stygnąć.
Pierwszymi oddzielnymi okruchami materii, jakie pojawiły się w bardzo
młodym Wszechświecie, były drobne cząstki elementarne - cegiełki, z
których zbudowane są wszystkie substancje. Cząstki te wkrótce zaczęły
się ze sobą łączyć, tworząc atomy dwóch najlżejszych pierwiastków:
wodoru i helu. Chociaż Wszechświat wciąć się rozszerzał i rozszerza się
nadal, oba pierwiastki zebrały się w olbrzymie obłoki gazowe, z których
ostatecznie powstały galaktyki, a w nich narodziły się pierwsze gwiazdy.
Oba te pierwiastki przekształciły się w różnorodne pierwiastki
chemiczne w supergęstych i supergorących jądrach umierających
gwiazd. Większość gwiazd świeci dzięki energii jądrowej, która jest
uwalniana gdy w ich wnętrznościach wodór zamienia się w hel.
Gwiazdy mają jednak ograniczony zapas paliwa i w końcu wyczerpują
swój wodór. Mniej więcej 5 miliardów lat temu w pobliżu mgławicy
słonecznej - obłoku materii, z którego ostatecznie powstał nasz system
planetarny - gwiazda o masie znacznie większej od Słońca zużyła wodór
w swym jądrze. Pozbawiona dotychczasowego źródła energii, zaczęła się
kurczyć. Duża ilość wyzwolonej energii grawitacyjnej spowodowała, że
temperatura gwiazdy wzrosła na tyle, iż w jej wnętrzu zapalił się hel.
Wtedy powstały wszystkie pierwiastki od litu do żelaza. Zapasy helu w
gwieździe również się wyczerpały i jej jądro zaczęło się gwałtownie
zapadać. Zrodzona wówczas fala uderzeniowa niemal natychmiast
spowodowała powstanie ciężkich pierwiastków, takich jak złoto i uran.
Ciepło wyprodukowane podczas reakcji jądrowych wywołało eksplozję,
zjawisko zwane supernową. Wybuch rozerwał gwiazdę, rozrzucając nowo
powstałe pierwiastki w mgławicy, znajdującej się w tej części Drogi
Mlecznej. Potężna fala uderzeniowa podzieliła mgławicę na olbrzymie
obłoki zagęszczonej materii. W jednym z pobliskich obłoków przejście tej
fali wywołało potężne zawirowania, co doprowadziło do uwolnienia wielu
rodzajów energii. Pod wpływem grawitacji obłok zaczął się zapadać,
wyzwalając energię grawitacyjną. W miarę jak odległość między
cząsteczkami pyłu i gazu malała, zderzały się one ze sobą, tworząc
większe drobiny i uwalniając energię kinetyczną.
Galaktyki to skupiska układów planetarnych, gwiazd i mgławic. Gwiazdy
grupują się w galaktyki dzięki siłom grawitacji. Wszystko, co znajduje się
w galaktyce krąży wokół jej środka, zwanego jądrem galaktyki. Najlepiej
znaną nam gwiazdą jest Słońce, wchodzące w skład Drogi Mlecznej.
GALAKTYKI SPIRALNE
Wyróżniamy cztery typy galaktyk, a pierwszą z

omawianych są galaktyki spiralne. Jak sama nazwa wskazuje, mają one
spiralny kształt, który tworzą 2 lub 3 ramiona wokół gęstego jądra.
Galaktyki te zawierają gwiazdy I i II populacji. Dzieli się je ze względu na
stosunek wielkości ramion do jądra na: a - jasne jądro i słabo rozwinięte
ramiona, b - mniejsze jądro, a ramiona dobrze rozwinięte, c - słabe jądro,
wyróżniające się ramiona, d - osobliwa. Galaktyki spiralne stanowią
około 60 % wszystkich galaktyk. Przykładem takiej galaktyki jest
Mgławica Andromedy, która jest zarazem najbliższą galaktyką
przypominająca rozmiarami i kształtem Drogę Mleczną. Drugi podział to
podział ze względu na kształt: galaktyki spiralne zwykłe i galaktyki
spiralne z poprzeczką. Są to wydłużone struktury przechodzące przez
jądro galaktyki, a różnica między nimi a zwykłymi galaktykami spiralnymi
polega na tym, że ich ramiona są połączone jasną poprzeczką w jej
centrum.
GALAKTYKI ELIPTYCZNE
Kolejny typ galaktyk to galaktyki eliptyczne, które nie

mają ramion. Mają one spłaszczony owalny kształt i składają się z setki
milionów gwiazd. Oznaczone zostały przez Edwina Hubble'a jako E, a
podaje się je ze stopniem spłaszczenia w skali 0 - 7. Galaktyki eliptyczne
zawierają bardzo mało pyłu międzygwiezdnego, dlatego też nie widać ich
zbyt wiele podczas obserwacji. Ze względu na kształt wyróżniamy także
galaktyki eliptyczne z poprzeczką. Wyglądają one jak elipsoidy
obracające się wokół własnej osi, a składają się w większości ze
starszych gwiazd. Typowe galaktyki eliptyczne są małe, a wiele z nich to
galaktyki karłowate. Występują one głównie w centrum gromad
galaktyk, np. w centrum Gromady w warkoczu Bereniki.
GALAKTYKI SOCZEWKOWATE
Wyróżniamy również galaktyki soczewkowate, będące pośrednimi
pomiędzy galaktykami eliptycznymi i spiralnymi. Są one mocno
spłaszczone i nie ma w nich młodych gwiazd ani pyłu. Nie posiadają
także ramion, a jądro jest podobne do silnie spłaszczonej galaktyki
eliptycznej, wokół którego znajduje się dysk. Galaktyki soczewkowate są
oznaczane jako S0.
GALAKTYKI NIEREGULARNE
Galaktyki o nieregularnej budowie morfologicznej to galaktyki

nieregularne. Są one zbiorowiskami gwiazd i pyłu
międzygwiezdnego, a dzielą się na typy: Irr I i Irr II. Są one
bardzo małe, zwykle rozciągnięte lub zgniecione przez
grawitacyjne oddziaływanie z innymi obiektami. Przykładami
galaktyk nieregularnych jest Wielki Obłok Magellana oraz
Galaktyka M 82
.
GALAKTYKI PODWÓJNE
Podobnie jak w przypadku gwiazd,

które tworzą wspólne układy podwójne, potrójne itp., także galaktyki
mogą się łączyć w ten sposób. Galaktyki podwójne krążą wokół
wspólnego środka masy. Galaktyki składające się na ten obiekt są
zwykle galaktykami tego samego typu - albo obie są spiralne, albo
eliptyczne. Występuje skłonność do zgodności podtypów, tzn. częściej
występuje para galaktyk typu np. Sb-Sb niż typu Sa-Sb. Na zdjęciu obok
widać przykład galaktyk spiralnych podwójnych.
DROGA MLECZNA
Naszym domem jest Droga Mleczna o

spiralnych ramionach, w których znajdują się gorące, biało - niebieskie
gwiazdy - olbrzymy, gorętsze od Słońca. Drogę Mleczną widać na niebie
jako jasny pas rozciągający się wzdłuż płaszczyzny równika Galaktyki.
Pas ten to nic innego jak miliardy gwiazd znajdujących się w obrębie
dysku galaktycznego. Jądro naszej Galaktyki świeci światłem
pomarańczowo - czerwonym. Pochodzi ono od czerwonych olbrzymów,
starych gwiazd. W Drodze Mlecznej znajdują się także mgławice, z
których powstają nowe gwiazdy. Jądro Drogi Mlecznej otaczają skupiska
gwiazd zwane gromadami kulistymi. Słońce i planety Układu
Słonecznego wchodzą w skład ramienia Oriona. Układ Słoneczny
znajduje się w odległości około 2/3 jego długości licząc od środka Drogi
Mlecznej. Słońce wraz z planetami otaczającymi je porusza się wokół
środka naszej Galaktyki. Układ Słoneczny potrzebuje aż 230 milionów
lat, by raz okrążyć środek naszej galaktyki.
GRUPY GALAKTYK, UKŁADY GALAKTYK i SUPERGROMADY

Cała materia we Wszechświecie łączy się w coraz to większe struktury.
Gwiazdy łączą się czasem w układy podwójne, wokół nich tworzą się
systemy planetarne, te wraz z pozostałymi obiektami kosmicznymi łączą
się w galaktyki, a galaktyki w gromady galaktyczne. Gromady galaktyk
wyróżniają się na tle innych galaktyk większym stopniem koncentracji.
Przykładowo Droga Mleczna jest powiązana grawitacyjnie z różnymi
galaktykami, do których należą m.in.: Mgławica Andromedy, Obłoki
Magellana, galaktyka karłowata w Strzelcu i inne obiekty, które razem
tworzą gromadę galaktyk. Wszystkie te galaktyki zmierzają w tym
samym kierunku. Droga Mleczna należy do gromady zwanej Grupą
Lokalną. Grupa galaktyk to co najmniej 3 galaktyki działające na siebie
grawitacyjnie przez co najmniej miliard lat. Lokalny układ galaktyk jest
dużo większą grupą, ponieważ składa się z ok. 45 galaktyk, do której
należą m.in. Droga Mleczna i Wielka Mgławica Andromedy.
Bardzo ogólny podział gromad galaktyk to: gromady regularne i gromady
nieregularne. Gromady regularne mają ogromną masę i sferyczny
kształt, zawierają dziesiątki tysięcy galaktyk, a są nimi w większości
galaktyki eliptyczne bądź soczewkowate. W ich centrum znajduje się
jedna lub dwie wielkie galaktyki eliptyczne. Gromady nieregularne mają
zaś mniejsze masy i zawierają kilkadziesiąt razy mniej galaktyk. Są to
przy tym galaktyki wszystkich typów. Kształt tych gromad, jak sama
nazwa wskazuje, jest nieregularny. W gromadach regularnych występują
tylko galaktyki eliptyczne i soczewkowate, a w nieregularnych również
spiralne.
Kolejnym etapem jest łączenie gromad galaktyk w supergromady, zwane
także supergalaktykami, które tworzą włókna. W niektórych miejscach
zawierają one pustki (obszary bez świecącej materii). Supergromady
składają się zwykle z kilku lub kilkunastu większych gromad. Są one
nieregularne, zazwyczaj wydłużone bądź spłaszczone. Układ Lokalny
Galaktyk jest częścią Supergromady Lokalnej, której centrum znajduje
się w Gromadzie Galaktyk w Pannie. Lokalna Grupa Galaktyk znajduje
się na krańcach Supergalaktyki Lokalnej.
MIĘDZYGALAKTYCZNE BĄBLE
Badania nad tym, czy materia we Wszechświecie jest jednorodna
rozpoczęli Geller wraz ze współpracownikami. Wyobrażali sobie, że
materia w kosmosie jest rozłożona równomiernie, jednak wyniki badań
pokazały coś innego. Uzyskali oni dowód na występowanie dziwnego
rozkładu galaktyk. Galaktyki i gromady układają się w długie, cienkie
nici, rozległe płachty oraz gigantyczne bąble materii. We wnętrzach tych
bąbli znajdują się tzw. kosmiczne pustki, które nie zawierają praktycznie
nic. W 1989 roku Geller i Huchra objęli swoimi badaniami kilkanaście
tysięcy galaktyk. Tym razem dokonali kolejnego odkrycia - ściany
galaktyk, rozciągającej się na przestrzeni ponad pół miliarda lat
świetlnych. Jest to tzw. Wielki Murem, będący największą pojedynczą
strukturą znalezioną do tej pory we Wszechświecie.
Gwiazdozbiór (konstelacja) to grupa gwiazd zajmujących pewien obszar

nieba. Zazwyczaj gwiazdy te połączono w symboliczne kształty i nadano
im nazwę pochodzącą z mitologii (np. Centaur, Cefeusz itp.). Gwiazdy
tworzące gwiazdozbiór nie są ze sobą zazwyczaj fizycznie związane,
a ich bliskie położenie na niebie jest wywołane geometrycznym efektem
rzutowania ich położeń na sferę niebieską. Historycy uważają, że
pierwszymi wyodrębnionymi i nazwanymi gwiazdozbiorami były znaki
Zodiaku.
Gwiazdozbiory okołobiegunowe
Gwiazdozbiory te charakteryzują się tym, że nigdy nie wschodzą i nie
zachodzą. Takim gwiazdozbiorem jest np. Wielka Niedźwiedzica.
dokładniej Wielki Wóz. To ugrupowanie jest łatwe do zapamiętania

ponieważ przypomina wóz ze złamanym dyszlem.
Uwagę zwraca głównie jedna gwiazda Wielkiego Wozu tzn. "ζ" w Wielkiej
Niedźwiedzicy, która jest najdawniej znaną gwiazdą podwójną.
Nazywana była "Rumakiem" lub "Jeźdźcem". Te gwiazdy nazywane są
spektralnie podwójnymi. Należy do nich właśnie Mizar składający się z
sześciu gwiazd, które utrzymują się w grupie dzięki przyciąganiu
grawitacyjnemu, pozwalającemu na zachowaniu obiegowego wspólnego
środka ciężkości.
Układ sześciokrotny Mizara. Mapka przedstawia widok w 8" teleskopie Newtona (przy pow. 80x).
Gwiazdy alfa i beta Wielkiej Niedźwiedzicy podają kierunek Gwiazdy
Polarnej, znajdującej się w gwiazdozbiorze Małego Wozu. Gwiazda ta,
jest jedną z najjaśniejszych, lecz z pewnością byłaby jaśniejsza gdyby
nie bardzo duża odległość (ok. 400 lat świetlnych) i zachodzących
pulsacji.
Między gwiazdozbiorem Małej i Dużej Niedźwiedzicy znajduje się

gwiazdozbiór Smoka. Składa się on z niezbyt jasnych gwiazd,
przypominający łuk zakończony czworobokiem. Należy do nich także
gwiazdozbiór Kasjopei (przypomina wielką literę "M" lub "W").
Najjaśniejsza gwiazda to Schedir, która zalicza się do zmiennych
nieregularnych.
Do gwiazdozbiorów okołobiegunowych zaliczamy także Żyrafę, Rysia

i Cefeusza. W ostatnim gwiazdozbiorze możemy wyróżnić deltę Cephei,
która zaliczana jest do gwiazd regularnie zmieniających swoją jasność,
po przez pulsację. Takie gwiazdy jak delta Cefeusza nazywa się
cefeidami.
Obserwując ruch planet i Księżyca starożytni

zauważyli, że poruszają się one w obrębie wąskiego
pasa tworzącego na niebie okrąg. Na przebycie tego
okręgu potrzebują one roku. Pas ten, nazwany
Zodiakiem, podzielono na 12 równych części, którym
nadano nazwy znajdujących się w nich
gwiazdozbiorów. Ludzie mieszkający na równiku
mogą, dzięki obrotowi Ziemi, w przeciągu roku
zobaczyć wszystkie gwiazdozbiory. Jednak ci żyjący
na półkuli północnej czy południowej widzą przez cały
rok tylko część nieba. Ponieważ całą galaktyka
obraca się wokół swego środka, gwiazdy nieustannie
poruszają się. Z tego powodu gwiazdozbiory zmieniają
swój kształt.
• Andromeda - spory i wyrazisty gwiazdozbiór nieba północnego.
• Baran - gwiazdozbiór pomiędzy Andromedą a Bykiem. W Baranie
znajdował się punkt przecięcia ekliptyki i równika niebieskiego,
tzw. punkt Barana. Przejście Słońca przez ten punkt oznacza
początek astronomicznej wiosny na półkuli północnej. Obecnie na
skutek precesji Ziemi punkt Barana przesunął się do sąsiedniego
gwiazdozbioru Ryb.
• Bliźnięta - jeden z bardziej charakterystycznych gwiazdozbiorów,
znany od starożytności, przedstawia parę bliźniąt trzymających się
za ręce, Kastora i Polluksa.
• Byk - duży i wyraźny gwiazdozbiór nieba północnego, leżący w
pobliżu równika niebieskiego. Jest to jedna z konstelacji
zodiakalnych. Linia ekliptyki przechodzi w tym gwiazdozbiorze
między formacją Plejad, a "głową byka".
• Cefeusz - konstelacja znana w starożytności, przedstawia króla
Etiopii, męża Kasjopei i ojca Andromedy, upamiętnionych
sąsiednimi gwiazdozbiorami.
• Centaur - w obrębie tego gwiazdozbioru leży najbliższa Ziemi
gwiazda Proxima Centauri, odległa od układu słonecznego o 4,28
lat świetlnych, a także, prawdopodobnie powiązania z nią
grawitacyjnie gwiazda Toliman (inne nazwy: Centauri, Rigil
Centaurus, Hadar), która jest jedną z najjaśniejszych gwiazd nieba.
• Cyrkiel - mały gwiazdozbiór nieba południowego pomiędzy
Centaurem a Trójkątem Południowym, nazwany w roku 1751 przez
Nicolasa Louisa de Lacaille z powodu podobieństwa do pary cyrkli
mierniczych.
• Delfin - niewielki, ale stosunkowo wyraźny gwiazdozbiór nieba
północnego położony w pobliżu równika niebieskiego, na południe
od konstelacji Łabędzia, pomiędzy Pegazem a Orłem. W Polsce jest
gwiazdozbiorem nieba letniego. Najjaśniejsze gwiazdy są czwartej
wielkości gwiazdowej, wszystkie trzy są gwiazdami podwójnymi.
• Erydan - gwiazdozbiór nieba równikowego, znany starożytnym,
którzy kojarzyli go z Nilem, Eufratem, Gangesem lub dowolną inną
większą rzeką.
• Feniks - niezbyt jasna konstelacja nieba południowego. W
szerokości geograficznej Polski niewidoczna.
• Gołąb - mały gwiazdozbiór nieba południowego. Wprowadzony
został przez Johanna Bayera w 1603 roku. Gwiazdozbiór kojarzony
jest z gołębicą z Arki Noego.
• Góra Stołowa - gwiazdozbiór nieba południowego, oznaczony przez
Nicolasa Louisa de Lacaille w roku 1751 na cześć Góry Stołowej na
Przylądku Dobrej Nadziei, na której prowadził swoje obserwacje.
Zawiera część Wielkiego Obłoku Magellana.
• Herkules - wyrazisty gwiazdozbiór nieba północnego. Nazwa
pochodzi od imienia Herkulesa, bohatera występującego w
mitologii greckiej.
• Hydra (Wąż Wodny) - największy pod względem powierzchni
gwiazdozbiór na niebie. Znajduje się w pobliżu równika
niebieskiego.
• Indianin - mało wyraźny gwiazdozbiór nieba południowego.
Przedstawiać ma postać Indianina z Ameryki Północnej.
• Jaszczurka - gwiazdozbiór wydzielony w roku 1690 przez Jana
Heweliusza, leżący między Andromedą a Łabędziem.
• Jednorożec - słabo widoczna konstelacja nieba południowego.
Znajduje się bardzo blisko równika niebieskiego i dzięki temu może
być obserwowany na szerokości geograficznej Polski w miesiącach
zimowych.
• Kameleon - jedna z mniej wyraźnych konstelacji nieba
południowego.
• Kasjopeja - gwiazdozbiór półkuli północnej, położony w obszarze
Drogi Mlecznej.
• Kil - jest jednym z gwiazdozbiorów nieba południowego.
• Kompas - niewielki gwiazdozbiór nieba południowego wyodrębniony
z gwiazd starożytnej konstelacji Argo w 1751 roku przez Nicolasa
Louisa de Lacaille. Wyobraża kompas magnetyczny. Nie zawiera
gwiazd jaśniejszych niż czwartej wielkości.
• Korona Południowa - jest jednym z 48 gwiazdozbiorów oznaczonych
jeszcze przez Ptolemeusza, a znajduje się na południowej półkuli
nieba.
• Korona Północna - niewielki, lecz wyrazisty gwiazdozbiór nieba
północnego, leżący w pobliżu Wolarza. Jego gwiazdy układają się w
łuk przypominający diadem, bądź koronę.
• Koziorożec - jest jednym z gwiazdozbiorów zodiakalnych. Położony
jest na południowej półkuli nieba.
• Kruk - mały gwiazdozbiór nieba południowego znajdujący się na
południe od konstelacji Panny. Mimo swoich rozmiarów, jest
wyraźnym gwiazdozbiorem widocznym na południe od równika
niebieskiego, w Polsce na wiosnę.
• Krzyż Południa - najmniejszy gwiazdozbiór nieba, charakterystyczny
dla nieba południowego. Leży on w obrębie Drogi Mlecznej. W
szerokościach geograficznych Europy, nie jest on widoczny.
• Lew - gwiazdozbiór zodiakalny identyfikowany z lwem, którego
musiał pokonać Herakles aby wypełnić jedną ze swych dwunastu
pracy.
• Lis - niezbyt jasny gwiazdozbiór nieba północnego, oznaczony w
roku 1690 przez Heweliusza. Znajduje się on wewnątrz formacji
"trójkąta letniego".
• Luneta (Teleskop) - mało wyraźny gwiazdozbiór nieba
południowego. Oznaczony w roku 1752 przez francuskiego
obserwatora, Nicolasa Louisa de Lacaille.
• Lutnia - jeden z charakterystycznych gwiazdozbiorów nieba
letniego na półkuli północnej.
• Łabędź - gwiazdozbiór nieba północnego. Nazywany jest również
Krzyżem północy, ponieważ jego najjaśniejsze gwiazdy układają się
w kształt krzyża.
• Malarz - słabo widoczny gwiazdozbiór nieba południowego nazwany
w roku 1751 przez francuskiego opata, Nicolasa Louisa de Lacaille,
któremu przypominał malarską sztalugę, przechrzczony później na
Malarza.
• Mała Niedźwiedzica - niezbyt jasna, ale mimo to ogólnie znana
konstelacja okołobiegunowa, ze względu na Gwiazdę Polarną,
leżącą +/- 1 stopień od północnego bieguna nieba i na końcu tzw.
Małego Wozu.
• Mały Lew - niewielka i słabo widoczna konstelacja nieba
północnego.
• Mały Pies - mały gwiazdozbiór usytuowany w pobliżu równika
niebieskiego.
• Mikroskop - niewielki i mało wyraźny gwiazdozbiór nieba
południowego oznaczony przez Nicolasa Louisa de Lacaille w 1751
roku.
• Mucha - mały gwiazdozbiór nieba południowego, położony w pobliżu
bieguna południowego.
• Oktant - gwiazdozbiór przedstawiający oktant, instrument
nawigacyjny wynaleziony w 1731 roku przez Johna Hadleya.
• Ołtarz - słabo widoczna konstelacja nieba południowego.
• Orion - konstelacja położona w obszarze równika niebieskiego, w
szerokości geograficznej Polski widoczna od października do
marca. Jest jednym z najbardziej charakterystycznych
gwiazdozbiorów nieba zimowego, łatwym do odnalezienia i
zidentyfikowania i zawiera wiele ciekawych obiektów.
• Orzeł - łatwo zauważalny z powodu najjaśniejszej gwiazdy Altair,
(Aql) 0,8 mag (pierwsza liga jasności gwiazd - 10 miejsce).
• Panna - gwiazdozbiór zodiakalny, znajdujący się w rejonie równika
niebieskiego. Według starożytnych, wyobraża on pannę trzymającą
w ręku kłos. Przedstawia zazwyczaj grecką boginię
sprawiedliwości Dike, która odeszła od ludzi gdy zakończył się
srebrny wiek, ale również boginie pełniące podobne funkcje w
innych kulturach.
• >Paw - wyraźna, choć w większości składająca się ze słabych
gwiazd, konstelacja nieba południowego. Niewidoczna w
szerokości geograficznej Polski.
• Pegaz - duży i wyraźny gwiazdozbiór leżący na północnej półkuli
nieba. Nazwa tej konstelacji pochodzi od mitycznego uskrzydlonego
konia - Pegaza.
• Perseusz - gwiazdozbiór nieba północnego, najlepiej widoczny w
szerokości geograficznej Polski podczas okresu jesiennego.
• Piec - mały gwiazdozbiór nieba południowego nazwany w 1751 roku
przez Nicolasa Louisa de Lacaille z powodu podobieństwa do pieca
(hutniczego). Nie zawiera gwiazd powyżej wielkości 4.
• Pompa - gwiazdozbiór półkuli południowej, nazwany w roku 1751
przez Nicolasa Louisa de Lacaille'a na cześć pompy wynalezionej
przez Roberta Boyle'a.
• Psy Gończe - gwiazdozbiór sąsiadujący z Wolarzem i wydzielony z
Wielkiej Niedźwiedzicy przez Heweliusza w 1690, przedstawiający
charty Wolarza atakujące niedźwiedzicę.
• Ptak Rajski - gwiazdozbiór nieba południowego, oznaczony w 1595
przez Keysera i de Houtmana. Nazwany dla uczczenia nieznanych w
Europie, kolorowo upierzonych ptaków Azji i Ameryki Południowej,
których okazy przywiozła po raz pierwszy wyprawa Magellana w
1522.
• Puchar - gwiazdozbiór nieba południowego, położony blisko równika
niebieskiego. Jest to konstelacja słabo widoczna, kojarzona przez
starożytnych z pucharem, z którego pili ambrozję bogowie.
• Rak - konstelacja będąca jednym z 12 gwiazdozbiorów zodiaku.
Jest to konstelacja mała i składająca się ze słabych gwiazd.
• Rufa - duży gwiazdozbiór nieba południowego. Gwiazdozbiór jest
prawie niewidoczny w szerokości geograficznej Polski. Jedynie
jego północną część można obserwować w miesiącach zimowych,
nisko nad południowym horyzontem.
• Ryba Latająca - mały gwiazdozbiór nieba południowego.
Konstelacja ta przedstawia latającą rybę, która miała towarzyszyć
na niebie okrętowi Argo.
• Ryba Południowa - mała konstelacja, leżąca na południowej półkuli
nieba.
• Ryby - duży gwiazdozbiór nieba północnego, znajdujący się w
pobliżu równika niebieskiego.
• Rylec - mały gwiazdozbiór nieba południowego oznaczony w 1751
przez Nicolasa Louisa de Lacaille'a i wyobrażający narzędzie
używane do rytowania.
• Ryś - gwiazdozbiór wyróżniony w roku 1690 przez Jana Heweliusza,
który nadał mu tę nazwę ze względu na "oczy rysia", które
musiałby posiadać obserwujący, aby ją odnaleźć.
• Rzeźbiarz - słabo widoczny gwiazdozbiór nieba południowego
opisany w 1751 roku przez Nicolasa Louisa de Lacaille.
• Sekstant - słabo widoczny gwiazdozbiór usytuowany w rejonie
równika niebieskiego.
• Sieć - mały gwiazdozbiór nieba południowego.
• Skorpion (Niedźwiadek) - jedna z konstelacji zodiakalnych. Znajduje
się na południowej półkuli nieba, jednak pod koniec lata z terenów
Polski da się niekiedy dojrzeć tuż ponad horyzontem kilka gwiazd
tego gwiazdozbioru.
• Smok - konstelacja znana wielu starożytnym kulturom i przeważnie
kojarzona z potworem reprezentującym siły chaosu, sprzeciwiające
się uznanym bogom.
• Strzała - mały i słabo widoczny gwiazdozbiór nieba północnego.
• Strzelec - konstelacja zodiakalna, znana już w starożytności,
przedstawiająca centaura, pół-człowieka, pół-konia, z uniesionym
łukiem i strzałą. Jej początków można szukać już u Sumerów,
którzy widzieli w nim boga wojny.
• Tarcza Sobieskiego (Tarcza) - mały gwiazdozbiór nieba
południowego, leżący w pobliżu równika niebieskiego.
• Trójkąt - mały gwiazdozbiór nieba północnego, którego trzy
najjaśniejsze gwiazdy tworzą figurę wydłużonego trójkąta.
• Trójkąt Południowy - mała, lecz wyraźna konstelacja nieba
południowego. Nazwa wzięła się z faktu, że gwiazdy tej konstelacji
układają się w kształt prawie równobocznego trójkąta.
• Tukan - jeden z gwiazdozbiorów południowej półkuli nieba. W jego
obrębie znajduje się Mały Obłok Magellana.
• Waga - mało wyraźny gwiazdozbiór zodiakalny. Znajduje się na
południowej półkuli nieba.
• Warkocz Bereniki - gwiazdozbiór nieba północnego, wydzielony z
dwóch innych przez Tycho de Brahe na początku XVIII wieku.
• >Wąż - gwiazdozbiór znajdujący się w pobliżu równika niebieskiego.
Jest to jedna z 48 konstelacji opisanych przez Ptolemeusza, a
zarazem jedna z 88 obecnie, oficjalnie rozróżnianych.
• Węgielnica - gwiazdozbiór nieba południowego, oznaczony przez
Nicolasa Louisa de Lacaille w 1751 roku jako jeden z grupy
gwiazdozbiorów "mierniczych" (obok Kompasu i Trójkąta
Południowego).
• Wężownik - wyraźny gwiazdozbiór znajdujący się w rejonie równika
niebieskiego.
• Wielka Niedźwiedzica - gwiazdozbiór okołobiegunowy nieba
północnego, a zarazem trzecia co do wielkości konstelacja nieba.
W Polsce, a zatem na naszej szerokości geograficznej, widoczna
przez cały rok.
• Wielki Pies - gwiazdozbiór nieba zimowego na naszej szerokości
geograficznej. Najjaśniejsza gwiazda tego gwiazdozbioru, Syriusz,
jest również najjaśniejszą gwiazdą na całym nocnym niebie.
• Wieloryb - konstelacja zwykle utożsamiana przez starożytnych z
morskim potworem, który miał pożreć Andromedę, i który został
przez Perseusza zamieniony w kamień.
• Wilk - jedna z konstelacji nieba południowego. Jest jednym z 48
gwiazdozbiorów opisanych przez Ptolemeusza.
• Wodnik - gwiazdozbiór sąsiadujący z Wielorybem, Delfinem i Rybą
Południową, położony na południe od równika niebieskiego. Jest
jednym z najstarszych (w sensie antropologicznym)
gwiazdozbiorów.
• Wolarz - jeden z wyraźnych gwiazdozbiorów nieba północnego.
• Woźnica - wyraźny gwiazdozbiór nieba północnego.
• Zając - niewielki gwiazdozbiór położony na południe od Oriona i na
wschód od Wielkiego Psa.
• Zegar - mało wyraźny gwiazdozbiór nieba południowego, oznaczony
przez Nicolasa Louisa de Lacaille w 1751 roku i wyobrażający zegar
z wahadłem. Nie zawiera gwiazd o jasności większej niż 4.
• Złota Ryba - niewyraźny gwiazdozbiór nieba południowego. Jest
mimo to istotny, ponieważ w jego obrębie znajduje się większa
część Wielkiego Obłoku Magellana.
• Źrebię - mało wyraźny i jednocześnie najmniejszy powierzchniowo
gwiazdozbiór nieba północnego i przedostatni pod względem
wielkości w ogóle. Mniejszy od niego jest tylko Krzyż Południa.
• Żagiel - gwiazdozbiór nieba południowego, jeden z trzech
wydzielonych w roku 1763 przez Nicolasa Louisa de Lacaille ze
starożytnej konstelacji Argo (Statku Argonautów). Zawiera cztery
gwiazdy drugiej wielkości.
• Żuraw - jedna z ptasich konstelacji nieba równikowego i
południowego.
• >Żyrafa - gwiazdozbiór okołobiegunowy nieba północnego pomiędzy
Gwiazdą Polarną a Woźnicą.
CZARNE DZIURY
CZYM JEST CZARNA DZIURA
(Kliknij na zdjęcie po lewej) Czarna dziura jest

tworem grawitacji, której podlegają zarówno cząstki o małych, jak i o
dużych masach, a nawet światło. Największe i najjaśniejsze ciała mogą
być niewidoczne, ponieważ przyciąganie jasnej gwiazdy o tej samej
gęstości co Ziemia i średnicy 250 razy większej od Słońca, nie
pozwoliłaby żadnemu promieniowi do nas dotrzeć. Prędkość ucieczki dla
Ziemi wynosi 11,2 km/s, a zależy ona rozmiarów i masy obiektu, który
ciało chce opuścić. Jeśli prędkość ucieczki przekraczałaby prędkość
światła, światło takiej gwiazdy nie byłoby w stanie do nas dotrzeć.
JAK POWSTAJE CZARNA DZIURA

Według teorii Alberta Einsteina, w silnym polu grawitacyjnym czas płynie
wolniej niż w słabym. W polu tym wszystkie procesy ulegają
spowolnieniu (dylatacja czasu) z punktu widzenia obserwatora, a silne
pola grawitacyjne powodują zmianę geometrycznych własności
przestrzeni, co oznacza, że np. suma kątów w trójkącie nie równa się
180 stopni. Czas i przestrzeń tworzą zakrzywiającą się czterowymiarową
"czasoprzestrzeń". Siła grawitacji na powierzchni gwiazdy osiąga
nieskończoną wartość, a kiedy rozmiary ciała zbliżają się do promienia
grawitacyjnego, grawitacja zmierza do nieskończoności. W tej sytuacji
nie może zostać zrównoważona przez skończone ciśnienie i ciało
nieuchronnie musi się zapaść do środka, co prowadzi do powstania
czarnej dziury. W jej pobliżu czas zaczyna biec coraz wolniej.
POLE GRAWITACYJNE W CZARNEJ DZIURZE
Pole grawitacyjne oddziałuje na światło w taki

sposób, że zmienia jego częstość i ugina trajektorie fotonów, a efekt jest
silniejszy bliżej czarnej dziury. Kolaps obracającego się ciała prowadzi
do powstania wirującej czarnej dziury. Rotacja spłaszcza czarną dziurę,
a gdy nie mamy do czynienia z rotacją, pole grawitacyjne osiąga
nieskończoną wartość na sferze Schwarzschilda (horyzont, spoza
którego nic nie może się wydostać). Rotacja to jednak zmienia.
Grawitacja staje się nieskończona na zewnątrz horyzontu, na
powierzchni zwanej ergosferą. Gdy ciało przekroczy tę powierzchnię,
pole wirowe zmusza je do ruchu względem czarnej dziury. Wszystkie
ciała wewnątrz powierzchni ergosfery są zmuszane do okrążania czarnej
dziury. Nieskończona siła ciążenia działa tylko na ciało spoczywające.
Ciało może się poruszać wewnątrz ergosfery po orbitach kołowych, nie
spadając na centrum.
Materia, z której zbudowana jest zwykła gwiazda, podobna do naszego
Słońca, podlega działaniu dwóch przeciwstawnych sił: grawitacji,
usiłującej ścisnąć materię do centralnego punktu, i ciśnieniu gorącego
gazu, próbującego rozepchnąć gwiazdę. Gwiazda jest stabilna, gdy te
dwie siły się równoważą. Powierzchnia gorącej gwiazdy ciągle emituje
energię. Gdy wyczerpuje się paliwo jądrowe, gwiazda nadal
wypromieniowuje energię i stopniowo się kurczy. Jeśli masa gwiazdy nie
przewyższa masy Słońca więcej niż 1,2 razy to kurczenie się ustaje w
chwili, gdy jej promień zmniejszy się do kilku tysięcy kilometrów. Takie
gwiazdy nazywamy białymi karłami. Po zamienieniu się w białego karła
gwiazda nadal stygnie, ale jej promień pozostaje niezmieniony. Dalszemu
kurczeniu się białego karła przeciwstawia się ciśnienie gazu. Jeśli masa
gwiazdy przekroczy masę Słońca więcej niż 1,2 razy, gwiazda skurczy się
do rozmiarów, przy których jest ona tak gęsta, że zaczynają odgrywać
rolę pewne reakcje jądrowe pochłaniające duże ilości energii. Spowoduje
to, że równowaga między siłami grawitacji i ciśnienia załamie się, a
gwiazda gwałtownie się zapadnie. Wówczas może nastąpić rozbłysk
supernowej - gwiazda odrzuca wtedy swoją otoczkę i zamienia się w
gwiazdę neutronową. Siły grawitacji ściskają w niej materię tak bardzo,
że w środku gwiazdy staje się porównywalna z gęstością jądra
atomowego. Jeśli gwiazda zmniejszy rozmiary poniżej promienia
grawitacyjnego, proces kurczenia trwa dalej.
ŁĄCZENIE CZARNYCH DZIUR

Możliwe jest łączenie się czarnych dziur polegającym na czołowym
zderzeniu dwóch czarnych dziur i połączeniu się w jedną. Powierzchnia
horyzontu powstałej w ten sposób czarnej dziury jest wtedy większa niż
łączna powierzchnia horyzontów zderzających się dziur.
Czarna dziura powinna uginać przechodzące w jej

pobliżu promienie świetlne. Czarne dziury mają takie same masy jak
duże gwiazdy, a różnią się wyłącznie tym, że nie świecą. W 1964 roku
dwaj radzieccy astrofizycy, O. H. Gusejnow i J. Zeldowicz zaproponowali
poszukiwanie czarnych dziur w układach podwójnych gwiazd. Założyli, że
mogą istnieć układy, w których jednym składnikiem jest normalna
gwiazda, a drugim czarna dziura. Oba ciała krążą wokół wspólnego
środka masy, a ponieważ czarna dziura jest niewidoczna, wydaje się, że
jasny składnik obraca się wokół niczego. Jednak często wyjaśnienie jest
takie, że druga gwiazda świeci, ale znacznie słabiej niż pierwsza i jej
światło ginie w promieniowaniu jaśniejszego składnika.
JAK ZLOKALIZOWAĆ CZARNĄ DZIURĘ

Aby wykryć czarną dziurę wśród wygasłych gwiazd należy wykazać, że
masa niewidocznego składnika przekracza wartość krytyczną. Jeśli tak
jest i wynosi ona np. 5 mas Słońca, może to być tylko czarna dziura.
Metoda ta nie jest jednak skuteczna. W trakcie ewolucji gaz przepływa z
początkowo masywniejszego składnika do mniej masywnego, w efekcie
czego widoczna gwiazda ma ostatecznie większą masę od nowo
powstałej czarnej dziury. Należało więc ustalić, czy istnieje zjawisko, w
którym czarna dziura odgrywałaby aktywną i jednoznaczną rolę. W
przestrzeni międzygwiazdowej odkryto bardzo duże mgławice gazowe.
Gdyby w takiej mgławicy znajdowała się czarna dziura, przyciągany
przez nią gaz spadałby na nią, a w miarę spadania gazu w polu
grawitacyjnym energia pola magnetycznego zamieniałaby się w ciepło.
"Gorące" elektrony, które poruszają się w polu magnetycznym,
wypromieniowują fale elektromagnetyczne, a promieniowanie częściowo
zostaje złapane przez czarną dziurę. Większość energii rejestrowanej
przez odległego obserwatora jest emitowana w odległości kilku promieni
grawitacyjnych od jej środka. Na drodze ku czarnej dziurze gorący gaz
wysyła w jej przestrzeń energię.
(Kliknij na zdjęcie po lewej) Jasność

gazu spadającego na czarną dziurę jest raczej niewysoka. Jeśli wchodzi
ona w skład ciasnego układu podwójnego, którego drugim składnikiem
jest duża gwiazda (olbrzym), gaz z jego otoczki zacznie szybko spadać do
czarnej dziury. Gaz w takim układzie podwójnym nie może jednak po
prostu spaść na czarną dziurę ze względu na ruch orbitalny, przez który
strumień gazu okrąża czarną dziurę i tworzy wokół niej dysk. Gaz
ogrzany do temperatury 10 milionów stopni emituje promieniowanie
rentgenowskie, przy czym niektóre z takich źródeł zmieniają okresowo
swoją jasność mniej więcej co sekundę. Są to wirujące gwiazdy
neutronowe obdarzone polem magnetycznym, którego bieguny nie
pokrywają się z biegunami rotacji gwiazdy. Gaz spada wtedy na bieguny
magnetyczne wzdłuż linii pola magnetycznego, a rotacja zmienia te
obiekty w kręcące się rentgenowskie "latarnie morskie". Wynika z tego,
że czarne dziury muszą znajdować się wśród nie pulsujących źródeł
rentgenowskich w układach podwójnych.
KWAZARY I CZARNE DZIURY

Być może istnieją także czarne dziury o zupełnie innym pochodzeniu.
Kwazary znajdują się daleko poza granicami naszej Galaktyki i są
potężnymi źródłami promieniowania. Ich jasność może przekraczać
jasność stu dużych galaktyk. Jasność kwazara może się gwałtownie
zmieniać w czasie krótszym niż rok, a jego rozmiary nie mogą być więc
większe niż rok świetlny. Nasze instrumenty rejestrujące światło
kwazara mieszają sygnały o różnej intensywności, w wyniku czego
zmiany jasności całego kwazara zostają wygładzone, rozmyte w czasie i
tracą swój gwałtowny charakter. Jedynym kandydatem do roli
"centralnego silnika" w kwazarach była czarna dziura o masie setek
milionów mas Słońca. Średnica takiej czarnej dziury wynosi miliard
kilometrów.
JAK DŁUGO "ŻYJĄ" CZARNE DZIURY

Czarne dziury nie są wieczne, gdyż mogą one wyparowywać w wyniku
procesów kwantowych zachodzących w silnych polach grawitacyjnych.
W próżni przestrzeń jest wypełniona nienarodzonymi wirtualnymi
cząstkami i antycząstkami. Jeśli nie jest im przekazywana żadna
energia, nie mogą się one zamieniać w realne cząstki. Po skurczeniu się
naładowanego elektrycznie ciała i powstaniu czarnej dziury pole
elektryczne ulega takiemu wzmocnieniu, że zaczynają powstawać pary
elektron - pozyton. Kreacja par przez pole elektryczne jest możliwa
również bez udziału czarnej dziury. W takim wypadku pole musi jednak
zostać wzmocnione.
TEORIA HAWKINGA
W 1974 roku Stephen Hawking udowodnił,

że istnieje proces kwantowy, dzięki któremu czarna dziura ze swoim
polem grawitacyjnym może stwarzać cząstki, co prowadzi do
zmniejszenia jej masy i rozmiarów. Kiedy powstaje czarna dziura,
wszystkie procesy na powierzchni zapadającej się gwiazdy ulegają
spowolnieniu. Pole grawitacyjne staje się wszędzie stałe. Nie może ono
stwarzać cząstek, więc podczas formowania się czarnej dziury zmienne
pole produkuje pewną liczbę cząstek, ale ich strumień gwałtownie
maleje. Kiedy promień powierzchni gwiazdy zbliży się do promienia
grawitacyjnego, powinny ustać wszystkie procesy. Hawking wykazał, że
takie rozumowanie jest błędne. Według niego strumień powstających
cząstek nie zaniknie, lecz będzie utrzymywał stałą wartość nawet po
powstaniu czarnej dziury. Wewnątrz czarnej dziury pole wcale nie ulega
zamrożeniu.
Wszystko musi się tam poruszać, spadać ku środkowi. W warunkach
normalnej próżni cząstki wirtualne tworzą żyjące przez krótki czas pary
cząstka - antycząstka, które łączą się i znikają, a w polu grawitacyjnym
czarnej dziury może się zdarzyć, że jedna z tych cząstek znajdzie się pod
horyzontem, a druga pozostanie na zewnątrz. Ta ostatnia może oddalić
się w przestrzeń i unieść część energii czarnej dziury, a więc i jej masy.
Mamy do czynienia z kwantowym wypromieniowywaniem cząstek przez
czarną dziurę. Jednak wpadające do czarnej dziury atomy rozrzedzonego
gazu międzygwiazdowego i fotony promieniowania wypełniającego
przestrzeń dostarczają dziurze o wiele więcej energii, niż traci ona w
wyniku wspomnianego promieniowania. Dlatego czarne dziury nie kurczą
się, lecz rosną. Im większa czarna dziura, tym niższa jest temperatura
promieniowania. Czarne dziury powoli kurczą się w przestrzeni i czasie,
przekształcając się w promieniowanie cieplne. Najważniejszym
wnioskiem wynikającym z odkrycia Hawkinga jest odrzucenie
wyobrażenia o wieczności czarnych dziur. Pewne problemy związane z
procesem odkrytym przez Hawkinga nie zostały jeszcze wyjaśnione. Nie
wiemy na przykład, czy czarna dziura znika zupełnie, czy też pozostaje
po niej cząstka o masie równej tzw. masie Plancka.
Opracowane na podstawie: "Czarne dziury i Wszechświat" - I. Nowikow
Bolidy
• Cefeidy
• Gwiazdy
• Gwiazdy kwarkowe
• Gwiazdy magnetyczne
• Gwiazdy neutronowe
• Gwiazdy podwójne
• Gwiazdy Wolfa - Rayeta
• Gwiazdy zmienne
• Komety
• Księżyc
• Kwazagi
• Kwazary
• Lacertydy
• Meteoroidy, meteory i meteoryty
• Mgławice
• Nowa
• Planetoidy
• Planety
• Pulsary
• Supernowa
BOLIDY
Bolid jest bardzo jasnym meteorem o jasności większej niż -4 mag
(magnitudo - jednostka używana do określania wizualnej lub absolutnej
jasności obiektów na niebie), czyli jaśniejszy od Wenus, która w
maksimum blasku ma około -4 mag. Zjawiska bolidu są soć rzadkie, a
powstają, gdy przez atmosferę przechodzi obiekt większy od meteorytu.
Kiedy taki obiekt wpada w atmosferę Ziemi przy bardzo dużej prędkości
osiągającej kilkadziesiąt km/s, rozgrzewa się do temperatury kilku
tysięcy stopni. Powoduje to świecenie bolida, a jeśli jest on dość duży,
słychać detonację fali uderzeniowej wytworzonej w trakcie jego przelotu
przez atmosferę. Bolid zwykle nie ulega całkowitemu spaleniu, dlatego
zdarza się, że jego części spadają na Ziemię w postaci meteorytu. Bolidy
czasami towarzyszą bardzo aktywnym rojom meteorów. Ślad po bolidzie
jest zwykle widoczny przez kilka minut po przelocie meteoroidu dlatego
można ujrzeć rozmazany obłok.
CEFEIDY
Cefeidy należą do typu gwiazd zmiennych, na

podstawie których w latach dwudziestych naszego stulecia Edwin
Hubble zmierzył odległość do kilku mgławic i dowiódł, że nie leżą one w
obrębie naszej Galaktyki. Dokonał tego ze względu na właściwości tych
obiektów. Cefeidy charakteryzują się okresowymi zmianami ilości
emitowanego światła. Ilość ta rośnie i maleje w tempie zależnym od
jasności absolutnej cefeidy. Dlatego też przy pomiarach tych zmian
można wyznaczyć jasność absolutną różnych obiektów. Cefeidy są
jednymi z nielicznych obiektów astronomicznych, których odległości
potrafimy wyznaczyć z dość dużą dokładnością.
Źródło zdjęcia: www.infoastro.com
w górę ↑
GWIAZDY
Gwiazdy to ciała niebieskie, które świecą własnym światłem
pochodzącym z przemian jądrowych zachodzących w ich wnętrzu.
Gwiazdy powstają w galaktykach, a Słońce należy do mniejszych gwiazd
naszej Galaktyki - Drogi Mlecznej. Gwiazdy mają różną jasność,
wyrażaną tzw. wielkością gwiazdową. Im ta wielkość jest niższa, tym
gwiazda jest jaśniejsza. Najsłabsze gwiazdy widoczne nieuzbrojonym
okiem mają wartość 6, bardzo jasne - 0. Niektóre są tak jasne, że mają
ujemną wielkość gwiazdową. Gwiazdy charakteryzuje się poprzez ich typ
widmowy i jasność absolutną (tzw. diagram Hertzsprunga - Russella).
Populacje gwiazd to dwie grupy gwiazd wydzielone ze względu na ich
właściwości fizyczne, które wiążą się z wiekiem gwiazd oraz ich
pochodzeniem. Do populacji I zalicza się większość gwiazd leżących na
tzw. ciągu głównym diagramu Hertzsprunga - Russella. Gwiazdy I
populacji powstały po uformowaniu się Galaktyki z materii
międzygwiazdowej, zawierającej wodór oraz dużo pierwiastków
cięższych. Do populacji II zalicza się gwiazdy leżące nad ciągiem
głównym diagramu Hertzsprunga - Russella (czerwone olbrzymy,
nadolbrzymy). Czasem znajdują się wśród nich także gwiazdy I populacji
oraz podkarły. Każdą z tych klas dzieli się ze względu na temperaturę
fotosfery na błękitne, białe, żółte, czerwone itp. Gwiazdy emitują do
przestrzeni promieniowanie elektromagnetyczne, korpuskularna oraz
grawitacyjne. Wokół niektórych gwiazd tworzą się systemy planetarne,
takie jak nasz Układ Słoneczny. Przyszłość gwiazd ciągu głównego
zależy od ich masy.
w górę ↑
GWIAZDY KWARKOWE
Gwiazda dziwna lub gwiazda kwarkowa jest to hipotetyczny typ gwiazdy
zbudowanej z materii dziwnej. Istnienie takiej ultragęstej materii jest
spekulowane wewnątrz bardzo masywnych gwiazd neutronowych.
Modele teoretyczne sugerują, że gdy materia jądrowa w gwieździe
znajduje się pod wpływem dostatecznie dużego ciśnienia pochodzącego
od grawitacji gwiazdy zachodzi w niej proces dezintegracji nukleonów
do materii kwarkowej. Gwiazdy kwarkowe są hipotetycznymi bardzo
zwartymi obiektami stanowiącymi stan pośredni pomiędzy czarną dziurą
a gwiazdą neutronową.
w górę ↑
GWIAZDY MAGNETYCZNE
Gwiazdy magnetyczne to karły typów widmowych B, A i F mające silne
pola magnetyczne o indukcji rzędu 0,1 tesli i większej; w ich
atmosferach występują duże - w stosunku do Słońca - nadwyżki
niektórych pierwiastków ciężkich; wykazują zmiany obserwowanych
charakterystyk z okresem rotacji; wśród najchłodniejszych gwiazd
magnetycznych wykryto regularne zmiany blasku o małej (rzędu 1% lub
mniej) amplitudzie i krótkich (ok. 10 min) okresach, będące
przypuszczalnie wynikiem pulsacji nieradialnych.
Źródło: Encyklopedia PWN
w górę ↑
GWIAZDY NEUTRONOWE
Gwiazda neutronowa to późne stadium ewolucji gwiazdy, pozostałość po
eksplozji supernowej. Gwiazdy neutronowe często emitują silne
promieniowanie radiowe i właśnie podczas obserwacji fal radiowych
zostały odkryte przez astronomów. W 1967 roku Jocelyn Bell i Anthony
Hewish zaobserwowali pierwszy tego typu obiekt. Zarejestrowali oni
regularne impulsy radiowe dochodzące z jednego z gwiazdozbiorów.
Początkowo myśleli, że to nieznana cywilizacja pozaziemska przesyła
nam informacje. Gwiazda neutronowa powstaje w przypadku wybuchu
supernowej, kiedy to nadolbrzym w mgnieniu oka rozpada się
całkowicie. Z pierwotnej masy pozostaje tylko skurczone jądro, będące
niezwykle gęstym obiektem, nazywanym gwiazdą neutronową. Nazywa
się tak, ponieważ w większości składa się z neutronów powstałych na
skutek połączenia się elektronów i protonów. Na skutek częściowego
zapadnięcia grawitacyjnego gwiazda neutronowa przy masie rzędu kilku
mas Słońca ma średnicę od 10 do 100 km. Gęstość materii w gwieździe
neutronowej jest porównywalna z gęstością jądra atomowego
(przekracza 1012 g/cm3). Przyspieszenie grawitacyjne na powierzchnię
przekracza 1012 m/s2. Gwiazda neutronowa zachowuje cały moment
pędu pierwotnej gwiazdy, co powoduje jej bardzo szybką rotację. Posiada
też silne pole magnetyczne. Obie te cechy powodują, że gwiazda
neutronowa obserwowana jest jako pulsar.
w górę ↑
GWIAZDY PODWÓJNE
Układy złożone z dwóch gwiazd krążących dookoła wspólnego środka
masy. Okiem nieuzbrojonym dostrzegane zwykle jako gwiazdy
pojedyncze. Zależnie od sposobów wykrywania i metod obserwacji
wyróżnia się: gwiazdy podwójne wizualne - układy, których oba składniki
można dostrzec bezpośrednio przez teleskop. Gwiazdy podwójne
spektroskopowe - układy, w których obserwuje się okresowe
przesunięcia linii absorpcyjnych (linia widmowa) w widmie gwiazdy. W
wypadku gdy da się wyznaczyć przebieg zmiany prędkości radialnych dla
obu składników, można obliczyć stosunek ich mas. Gwiazdy podwójne
spektroskopowe są układami gwiazd położonych tak blisko siebie, że
przy pomocy prostych przyrządów optycznych nie można ich dostrzec
oddzielnie. Gwiazdy podwójne zaćmieniowe - układy, których
płaszczyzna orbity składników tworzy mały kąt z kierunkiem ku
obserwatorowi (składniki mogą się wzajemnie zasłaniać). Oprócz
układów złożonych z dwóch gwiazd istnieją układy wielokrotne,
zawierające trzy i więcej składników. Szczególną grupę gwiazd
podwójnych tworzą tzw. ciasne układy gwiazd podwójnych tzn. układy, w
których odległość między składnikami jest porównywalna ze średnicami
składników. Oddziaływania w tych układach są szczególnie silne tak, że
mogą doprowadzić do znacznego odkształcenia gwiazd układu od
symetrii sferycznej. Wskutek możliwości przekazywania energii i
momentu pędu między ruchem orbitalnym i obrotowym składników, a
także możliwości przepływu masy między gwiazdami, mogą w takich
układach występować stosunkowo szybkie zmiany elementów orbity, co
w układach zaćmieniowych będzie się uwidaczniać jako zmiany okresów
zaćmień i zmiany kształtu krzywej blasku. Ewolucja gwiazd w ciasnych
układach gwiazd podwójnych przebiega odmiennie niż u gwiazd
pojedynczych. Gwiazda bardziej masywna wcześniej kończy etap życia
na ciągu głównym i przechodząc w obszar olbrzymów na diagramie
Hertzsprunga-Russella, zwiększa swe rozmiary. W tym okresie
oddziaływania grawitacyjne drugiego składnika mogą doprowadzić do
przepływu części masy z warstw zewnętrznych gwiazdy masywniejszej
na ten składnik. Wskutek tego gwiazda pierwotnie masywniejsza, po
takim przepływie materii, może stać się mniej masywnym składnikiem
układu. Materia wypływająca z gwiazdy bardziej zaawansowanej
ewolucyjnie może spaść na drugi składnik, bądź poruszać się w obrębie
układu, tworząc np. pierścień wokół drugiego składnika, lub wylecieć
poza układ. Pierwszą gwiazdę podwójną Mizar, odkrył przez lunetę ok.
1650 G.B. Riccioli. Gwiazdy podwójne są zjawiskiem dość powszechnie
występującym. Do odległości 5 parseków od Słońca około połowa gwiazd
należy do układów podwójnych lub wielokrotnych. Badania gwiazd
podwójnych mają duże znaczenie dla poznania budowy i ewolucji gwiazd.
w górę ↑
GWIAZDY WOLFA - RAYETA
Gwiazdy Wolfa - Rayeta to gwiazdy zaliczane do gwiazd o

bardzo dużych temperaturach powierzchniowych (ok. 60 - 100 tys. K) i
jasnościach absolutnych (-4 mag do -8 mag). Powstają one wskutek
odrzucenia otoczki jądra olbrzymów, które przekształcają się w małe,
bardzo gorące gwiazdy. W wyniku stopniowego ochładzania się i
wygasania reakcji jądrowych zmieniają się one ostatecznie w białe karły.
Nazwa tych gwiazd wzięła się od nazwisk odkrywców: C. Wolf i G. Rayet.
w górę ↑
GWIAZDY ZMIENNE
Gwiazdy zmienne to takie gwiazdy, które bardziej lub mniej regularnie
zmieniają swoją jasność. Gwiazdy na tym etapie ewolucji przesuwają się
na diagramie Hertzsprunga - Russela pomiędzy obszarem gwiazd
olbrzymów i ciągiem głównym. Gwiazdy zmienne, w zależności od
przyczyn ich zmienności, dzielą się na:
• gwiazdy fizycznie zmienne - zmieniają się fizycznie. Dzielą się na:
• gwiazdy pulsujące - zmieniają się w takt postępujących po
sobie ekspansji i kontrakcji. Do gwiazd zmiennych
pulsujących zaliczamy gwiazdy typów: cefeidy I typu, cefeidy
II typu, RV Tauri, RR Lyrae, β Cephei, δ Scuti, α Canum
Venaticorum, zmienne długookresowe, zmienne półregularne i
zmienne nieregularne.
• gwiazdy wybuchowe - zmieniają swoją objętość w sposób
nagły, wskutek wybuchu i rozszerzania się otoczki gazowej.
Do gwiazd zmiennych wybuchowych zaliczamy gwiazdy
typów: supernowe, nowe, nowe powrotne, nowopodobne, R.
Coronae Borealis, RW Aurigae T Tauri, karłowate nowe, Z
Camelopardalis, UV Ceti.
• gwiazdy zaćmieniowe - przyczyną ich zmienności są wzajemne
zakrycia w układach podwójnych gwiazd. W wyniku zakryć
obserwujemy zmiany ich blasku. Wielkość i kształt krzywej zmian
jasności tego typu gwiazd zależy od kształtu, wzajemnego stosunku
rozmiarów gwiazd i od jasności składników podwójnego układu
gwiazd. Zależy on także od charakteru orbity jednego składnika
względem drugiego. Do gwiazd zmiennych zaćmieniowych
zaliczamy gwiazdy typów: Algol, β Lyrae, W Ursae Maioris, zmienne
eliptyczne.
w górę ↑
KOMETY
Komety to drobne ciała niebieskie, w Układzie Słonecznym obiegające
Słońce po orbitach eliptycznych lub bardzo zbliżonych do paraboli.
Centralną częścią komety jest kilkukilometrowe jądro, w skład którego
wchodzą: woda, tlenek i dwutlenek węgla bądź metanu. Gdy kometa
zbliża się do Słońca, promieniowanie słoneczne zaczyna uwalniać z jądra
komety gazy i cząstki pyłu, w wyniku czego zachodzi proces sublimacji -
proces, podczas którego ciało stałe zamienia się w gaz, bez
przechodzenia przez fazę ciekłą, przekształca lód bezpośrednio w mgłę.
Pod wpływem ciepła jądro zaczyna pękać i uwalniane są strugi pyłu,
które wraz z gazami doskonale odbijają światło słoneczne.
Układ Słoneczny jest otoczony przez Chmurę Oorta - wiązkę komet.
Promień obłoku ocenia się na 10 - 100 tysięcy jednostek
astronomicznych. Łącznikiem między obłokiem Oorta a wewnętrznym
Układem Słonecznym jest pas Kuipera. Jest to rejon poza orbitą Neptuna
w odległości 30 do 100 AU od Słońca, zawierający wiele małych,
lodowych ciał.
Kometa Hyakutake została odkryta przez

japońskiego astronoma Yuji Hyakutake. Znajdowała się ona wtedy za
orbitą Marsa. Wkrótce okazało się, że pod koniec marca przeleci w
odległości około 15 milionów km od Ziemi. Dzięki promieniom
słonecznym lodowate jądro brudnej kuli śniegu przemieniło się w
cudowne zjawisko, z której szczelin tryska para wodna, pyły oraz gazy.
Ogromna chmura gazu osłania jądro, a para wodna tworzy ogon o
wyjątkowej długości. Ogon komety to smuga zbudowana z pyłu i gazu,
umiejscowiona w kierunku przeciwnym do Słońca. Ciśnienie światła
słonecznego odpycha pyły, a wiatr słoneczny gaz.
W Starożytności pojawienie się komety na
niebie budziło strach i grozę. Kometa Halleya w ciągu godziny wyzwala
około 50 tysięcy ton gazów i pyłów. W ciągu dwóch tysiącleci
udokumentowano 30 powrotów komety Halleya. Ciało to zostało
nazwane na cześć Edmonda Halleya. W lutym 1986 po raz pierwszy
uczeni mogli przeprowadzić dokładne pomiary i wykonać z bliska zdjęcia
jądra komety. Odkryto, że lód wodny stanowi aż 80% materii jądra.
Najbardziej niezwykłych zdjęć dostarczyła sonda Europejskiej Agencji
Kosmicznej - Giotto. Wydostający się z jądra komety pył uderzał w sondę
i obrócił ją tak, że została zerwana łączność z Ziemią. Zdjęcie jądra,
które Giotto zdążył zrobić, umożliwiło naukowcom odtworzenie kształtu
orzechowatego jądra tej komety i ustalił, że gdy wzrasta temperatura,
dwie główne szczeliny jądra wydalają pył i gaz, a każdy jej obrót trwa 2
dni.
Kometa Wirtanena została odkryta w 1948 roku. Rosetta osiągnie
kometę Wirtanena w końcu listopada 2011 roku. Rozpoczną się wtedy
długotrwałe i skomplikowane manewry prowadzące do uczynienia tej
sondy satelitą komety. W sierpniu 2012 roku nastąpi próba osadzenia
lądownika. Ruchoma część pojazdu zbada strukturę jądra i zasady
działania komety. Część przeznaczona do lądowania dotrze na
powierzchnię komety i umieści na niej przyrząd, którego zadaniem
będzie poszukiwanie związków organicznych. Zakończenie misji
przewidziane jest w lipcu 2013 roku.
w górę ↑
KSIĘŻYC
Naturalny satelita (księżyc) to ciało niebieskie pochodzenia naturalnego,
obiegające planetę. Księżyce planetarne powstają zazwyczaj z chmur
gazowo-pyłowych, otaczających formującą się planetę. Księżyce, leżące
bliżej planety, powstają w cieplejszych warunkach, wskutek czego są
bardziej skaliste. Molekuły wody występują obficiej w zewnętrznych
rejonach chmury, gdzie stają się jako lód znaczącym składnikiem masy
powstających tam księżyców.
w górę ↑
KWAZAGI
Kwazagi przypominają jasnością absolutną kwazary, jednak mają one
bardzo silne źródła radiopromieniowania. Pierwszego kwazaga odkrył
Allan R. Sandage w 1965 roku. Niektórzy astronomowie są zdania, że
kwazagi są kolejnym etapem ewolucyjnym kwazarów. Kwazagi znajdują
się daleko od Drogi Mlecznej. Powstały one, gdy wyczerpało się źródło
ich promieniowania radiowego.
w górę ↑
KWAZARY
Kwazary to odległe, podobne do gwiazd źródła bardzo

silnego promieniowania elektromagnetycznego. Zostały one odkryte w
1963 roku przez holenderskiego astronoma, Maartena Schmidta.
Olbrzymia jasność absolutna kwazarów sprawia, że są one widoczne
nawet z bardzo dużych odległości. Prędkości, z jakimi się od nas
oddalają, to 9/10 prędkości światła. Natężenie ich promieniowania
zmienia się z okresem od 100 dni do kilku lat i jest związane z silnymi
wybuchami, powtarzającymi się zwykle raz na kilkadziesiąt lat. Szybkie
zmiany promieniowania świadczą o niewielkich rozmiarach źródła
energii kwazarów - od kilku godzin świetlnych do miesiąca świetlnego.
Kwazary są średnio 100 razy silniejszym źródłem promieniowania niż
największe galaktyki. Jądra kwazarów są otoczone gęstymi chmurami o
niewielkich rozmiarach i masie równej masie Słońca. Silne
promieniowanie nadfioletowe jonizuje gaz w obłokach, który swoją
niebieską barwą przyczynia się do ogólnej typowej niebieskiej barwy
kwazarów. Kwazary zwykle znajdują się na peryferiach obserwowanego
przez nas Wszechświata. Istnieje teoria, że kwazary są zwartymi jądrami
młodych galaktyk w początkowym stadium formowania. W tym modelu
olbrzymi strumień energii powstaje w wyniku opadania materii na
supermasywną czarną dziurę, znajdującą się w środku jądra kwazara.
Gdy gaz przemieszcza się w kierunku czarnej dziury,
wypromieniowywana jest nadwyżka energii grawitacyjnej.
w górę ↑
LACERTYDY
Lacertydy są gwiazdopodobnymi obiektami pozagalaktycznymi o
promieniowaniu nierentgenowskim, które charakteryzują się szybką
zmianą natężenia i polaryzacji promieniowania widzialnego i radiowego.
Są one także silnym źródłem promieniowania podczerwonego. Różnią się
one od kwazarów nieznacznym natężeniem linii widmowych.
Przedstawicielem lacertyd jest obiekt BL Lacertae o średnicy 7 dni
świetlnych, który znajduje się w gwiazdozbiorze Jaszczurki. Lacertydy
uważane są za rodzaj aktywnych jąder galaktyk.
w górę ↑
METEOROIDY, METEORY I METEORYTY
Meteoroidy należą do najmniejszych obiektów w

Układzie Słonecznym a są nimi małe planetoidy lub stara komety. Gdy
meteoroid wedrze się w ziemską atmosferę, staje się meteorem, a
meteor, który dotarł na powierzchnię naszej planety to meteoryt. W
atmosferze ziemskiej pył kosmiczny, poruszający się z dużą prędkością,
spala się. Niektóre fragmenty meteorów są na tyle duże, że mogą nie
spłonąć w atmosferze i spadają na powierzchnię Ziemi. Pochodzą one z
planetoid, Księżyca, Marsa oraz komet. Badanie meteorytów dostarcza
ważnych informacji o powstaniu i budowie Układu Słonecznego. Kolekcja
w Planetarium w Olsztynie jest największą kolekcją meteorytów w
Polsce.
Kiedy meteor wpada z ogromną

prędkością w atmosferę, zderzenie z cząstkami powietrza rozgrzewa go i
powoduje jego świecenie przez moment. Największy meteoryt od czasu
wydarzenia w L'Aigle spadł na Syberii w Rosji. Wielu ludzi
zaobserwowało ogromną kulę ognia na niebie, po czym usłyszeli grzmot,
który dotarł aż na odległość 1000 km. Podmuch powietrza przewrócił
ludzi i konie w promieniu 150 kilometrów. Obszar, na którym to się
zdarzyło, był tak odludny, że naukowcy dopiero po 19 latach obejrzeli tę
okolicę. Zobaczyli oni zupełnie zdewastowany teren o średnicy około 50
km. Większość drzew była poprzewracana. Katastrofa ta miała miejsce
w 1908 roku i jest znana jako katastrofa tunguska. Wielokrotnie
dochodziło do podobnych spotkań z meteorytami, odkryto wiele
kraterów uderzeniowych na powierzchni Ziemi. Jeden z takich kraterów
w Arizonie ma 1280 m średnicy i 183 m głębokości. Brzeg krateru wznosi
się 46 m ponad płaski teren.
Największy znany meteoryt, Hoba, spoczywa w dwumetrowym
zagłębieniu w Namibii, w południowo - zachodniej Afryce. Jest on bryłą
żelaza i niklu, czyli jest meteorytem żelaznym. Jego rozmiary wynoszą
2,7 x 2,7 x 1 m, a waga przekracza 54 tony. Innym olbrzymim
meteorytem jest 30 - tonowy Ahnighlito, największy odłamek
grenlandzkiego meteorytu Cape York. Niegdyś z metalu wydobytego z
tego meteorytu Eskimosi wyrabiali narzędzia. Największym meteorytem
odkrytym w Stanach Zjednoczonych jest Willamette o masie 14 ton.
Znajduje się również w Amerykańskim Muzeum Historii Naturalnej.
Meteoryty dzielą się na chondryty i achondryty. Chondryty zawierają
pierwotną materię, tę samą, z której powstałą Ziemia. Pochodzą one z
ciał, które nie przeobraziły się na tyle, by wyodrębniły się w nich jądro,
płaszcz i skorupa. Achondryty zaś pochodzą z ciał, które uległy
przeobrażeniu.
MGŁAWICE
Mgławice są chmurą gazów i pyłów w przestrzeni międzyplanetarnej.
Jasne mgławice emitują bądź odbijają światło. Są rozświetlone przez
gwiazdy znajdujące się w ich obrębie. Występują także ciemne
mgławice. Nie mają one gwiazd wewnątrz i wydają się być ciemnymi
ścieżkami na gwiaździstym tle. Wiele jasnych mgławic można zobaczyć
za pomocą lornetki lub małego teleskopu, a nieliczne można nawet
zobaczyć gołym okiem. Ciemne mgławice zaś można obserwować tylko
w dość bliskiej okolicy Słońca. Wydają się one być ciemne z powodu
silnego kontrastu między natężeniem jej światła i światła okolicznego tła
gwiazd. Do ch obserwacji potrzebny jest teleskop. Jeśli w pobliżu bądź w
centrum rozległego obłoku pyłu znajduje się gwiazda o znacznej mocy
promieniowania, widoczna jest jako rozproszone światło na cząstkach
obłoku a młgawica taka nosi nazwę mgławicy refleksyjnej. Świecące
wskutek fluorescencji obłoki gazu nazywamy mgławicami emisyjnymi,
np. Wielka Mgławica w Orionie. Wiek tych mgławic nie przekracza kilku
milionów lat. Kiedy w czasie końcowej fazy życia czerwonego olbrzyma
wyrzuca on otoczki gazu, powstają mgławice planetarne, nazwane tak
od kształtu przypominającego kształt planet.
NOWA
Gwiazda nowa to słaba gwiazda zmienna, która nagle rozbłyska silnym
światłem. Jej jasność wzrasta ogromnie w ciągu godzin lub dni. Gwiazdy
nowe wchodzą w skład ciasnych układów podwójnych - biały karzeł i
gwiazda ciągu głównego, olbrzym lub podolbrzym. Z chłodniejszej
gwiazdy w kierunku białego karła przepływa materia, która tworzy wokół
niego otoczkę gazową w postaci rotującego dysku. Kiedy biały karzeł
osiągnie odpowiednią masę, wzrasta jego temperatura i zachodzą
gwałtowne reakcję termojądrowe.
PLANETOIDY
Planetoidy to ciała niebieskie będące bryłami

skalnymi o średnicy do kilkuset km. 97% z nich porusza się wokół Słońca
w tzw. Pasie planetoid pomiędzy Marsem a Jowiszem, niektóre z
pozostałych zaś przecinają orbitę Ziemi i przybliżają się do Słońca, a inne
wychodzą poza orbitę Jowisza. Według naukowców w pasie tym mogłaby
utworzyć się teoretycznie kolejna planeta, jednakże silne oddziaływanie
grawitacyjne Jowisza nie pozwoliło na to. Astronomowie obliczyli, że
gdyby w tym miejscu powstała planeta, miałaby ona masę 2,8 razy
większą od Ziemi. Inna teoria mówi, że w miejscu tym istniała kiedyś
planeta, jednak została ona rozbita a pas planetoid to pozostałości po
niej. Planetoidy są za małe i zbyt odległe, by można je było dostrzec
gołym okiem, dlatego przez dłuższy czas pozostawały nieznane. W XVIII
wieku niemiecki astronom Johann D. Titius zwrócił uwagę na przerwę
między regularnie rozmieszczonymi orbitami planet. Uważał, że między
Marsem a Jowiszem powinna była istnieć kolejna planeta, tymczasem w
roku 1801 Giuseppe Piazzi odkrył obiekt zwany Ceres, który był zbyt
mały na planetę (średnica = 1025 km). W następnych latach odkrywano
ich więcej, jednak wszystkie były mniejsze od Ceres. Planetoidy krążą
wokół Słońca z prędkością około 20 km/s. Większość planetoid krąży po
orbitach niemal kołowych. Planetoidy powstały w wyniku tego samego
procesu, który ukształtował planety wewnętrzne. Dzielą się one na trzy
superklasy: planetoidy magmowe, metamorficzne oraz pierwotne a
każda grupa krąży w innej odległości od Słońca. Obiekty krążące w
pobliżu wewnętrznej granicy pasa planetoid są zbudowane z metali i
skał, które kondensowały w wysokiej temperaturze. Planetoidy
magmowe zawierają minerały, które powstają z płynnej lawy. Planetoidy,
które powstały w okolicach zewnętrznego brzegu pasa, otrzymały miano
"pierwotnych", gdyż materia nie uległa żadnej zmianie.
PLANETY
Planety to ciała niebieskie krążące dookoła gwiazdy, obracające się
wokół włąsnej osi i świecące światłem odbitym od gwiazd. Do niedawna
znanych było jedynie dziewięć planet Układu Słonecznego: Merkury,
Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun, Pluton. Pod koniec
stycznia i w lutym astronomowie odkryli 11 nowych gwiazd - kandydatek
na posiadanie planet pozasłonecznych. Były to odkrycia dokonane przez
cztery zespoły badawcze. Największa z nowo odkrytych gwiazd ma masę
4,4 mas Jowisza i okrąża gwiazdę HD 142022. Najmniejsza ma tylko
0,122 masy Jowisza, czyli 36 mas Ziemi. Ostatnio odkryto także planetę
o masie 6 - 8 - krotnie większej od masy Ziemi, krążącą wokół gwiazdy
Gliese 876. Znajduje się ona w odległości 15 lat świetlnych i można ją
zobaczyć lornetką w gwiazdozbiorze Wodnika. Przypomina ona nieco
Wenus, z temperaturą na powierzchni sięgającą nawet 400° C. Gliese 876
jako czerwony karzeł jest gwiazdą niestabilną. Należy do najliczniejszej
grupy gwiazd we Wszechświecie i istnieje prawie od jego początku. Co
pewien czas wyrzuca ze swej powierzchni strumienie materii. Wcześniej
udało się odkryć ponad 150 planet, gazowych olbrzymów, takich jak
Jowisz. Spośród tych planet odkryto dotychczas trzy globy typu
ziemskiego, jednak krążyły one wokół pulsarów.
PULSARY
Pulsar jest rodzajem gwiazdy

neutronowej wyróżniającym się tym, że wysyła krótkie
radiowe pulsy w odstępie 0,033 - 3,08 sekundy, przy
czym trwanie jednego pulsu nie przekracza 0,01
sekundy. Pulsary powstają kiedy silne pole gwiazd
neutronowych powoduje wypromieniowanie z tych
gwiazd energii w falach radiowych, ale tylko w wąskim
stożku. Jeśli akurat w kierunku, w jakim rozchodzi się
powstała wiązka światła, znajduje się Ziemia, mamy
do czynienia z pulsarem. Jedną z cech tych
niezwykłych obiektów jest nieregularne
przyspieszenie okresu pulsów w odstępach czasu
krótszych niż rok. Im mniejsza jest taka gwiazda, tym
szybciej wiruje.
Aleksander Wolszczan z Uniwersytetu Stanowego
Pensylwanii wraz z kolegą Dale'em Frailem z
amerykańskiego Narodowego Obserwatorium
Radioastronomicznego, znaleźli dowód na istnienie
układu planetarnego wokół pulsara PSR 1257 + 12.
Planety objawiały swą obecność, powodując
zakłócenia w sygnałach pulsara, związane z
grawitacyjnym oddziaływaniem niewidzialnych ciał.
Planety te są nie tylko pierwszymi obiektami tego typu
w pobliżu pulsara, ale także pierwszymi planetami
zaobserwowanymi poza Układem Słonecznym.
Naukowcy sądzą, że powstały one z pozostałości po
gwiezdnym towarzyszu, który rozpadł się w wyniku
przyciągania przez masywną gwiazdę neutronową.
SUPERNOWA
Supernowa to wybuch pewnego typu

gwiazd połączony z wyrzucaniem przez nią strumienia
materii po tym jak wyczerpie ona swoje jądrowe paliwo i
gwałtownie skolapsuje. W przeciętnej galaktyce
supernowa wybucha raz na 10 - 100 lat. To co niej
pozostaje zależy od masy gwiazdy. Gwiazdy o małej masie
zostają białymi karłami. Gwiazdy o wielkiej masie
zapadają się w czarne dziury. Gwiazdy o pośredniej masie
zapadają się w gwiazdy neutronowe. Chmury materii
rozpraszają się w przestrzeni, a wnętrza gwiazd kurczą się
i tworzą ciała cięższe niż białe karły. Pozostałością po
wybuchu supernowej jest mgławica - skupisko gazów i
pyłów.
"Wirall" - Tomasz Kloczkowski

• "Czarne dziury i krzywizny czasu" - Kip S. Thorne
• "Galaktyki, gwiazdy, życie. Fizyka Wszechświata" - Frank H. Shu
• "Historia naturalna gwiazdozbiorów" - Jerzy Dobrzycki, Jarosław Włodarczyk
• "Ilustrowany atlas kosmosu. Przewodnik po wszechświecie" - Couper Heather, Henbest
Nigel
• "Kalendarz astronomiczny na XXI wiek" - Roman K. Janiczek, Jan Mietelski, Marek
Zawilski
• "Kierunek Księżyc" - Alan Shepard, Deke Slayton, Jay Barbree, Howard Benedict
• "Kosmiczny alfabet" - Stanisław Bajtlik
• "Kosmologia kwantowa" - Michał Heller
• "Mała księga Wielkiego Wybuchu" - Craig J. Hogan
• "Narodziny cywilizacji kosmicznej" - Robert Zubrin
• "Początek jest wszędzie. Nowa hipoteza pochodzenia Wszechświata" - Michał Heller
• "Przyszłość czasoprzestrzeni" - Stephen W. Hawking, Timothy Ferris, Igor Novikow, Alan
Lightman, Kip S. Thorne
• "Spacer po niebie. Przewodnik po gwiazdach i gwiazdozbiorach oraz ich legendach" -
Milton D. Heifez, Wie Tirion
• "Struktura Wszechświata" - Paul Halpern
• "Światło z przeszłości. Dzieje kosmologii współczesnej" - Alan Lightman
• "Teoria wszystkiego. Powstanie i losy wszechświata" - Stephen Hawking
• "Wszechświat w skorupce orzecha" - Stephen Hawking
"Wirall" - Tomasz Kloczkowski
• Wydawnictwo: UMMASUN 2008

• Liczba stron: 234
• Wymiary: 170 mm x 238 mm
Wirall to nowa, interdyscyplinarna teoria, która łączy w spójną całość "mechanikę kosmosu" i
dynamikę wszystkiego, co go wypełnia - w tym ewolucję, życie, reguły wzrostu cywilizacyjnego, a
także zachowania człowieka dążącego do osiągania wyznaczonych sobie celów. Wchłania ona
również Ogólną Teorię Względności A. Einsteina, podając jednak inne wyjaśnienie dla
postulowanych i obserwowanych zjawisk, takich jak zakrzywienie przestrzeni i czarne dziury.
Bezwzględne narzucanie przez kreatorów współczesnej rzeczywistości, ściśle określonych i ogólnie
obowiązujących obrazów świata, z reguły pozbawia nas szansy na samodzielne pokonywanie
stereotypów i poszukiwanie nowych, nieznanych wcześniej ścieżek. Próby takiego właśnie,
celowego i całkowicie nowatorskiego odchodzenia od wytyczanych przez wieki kolein, widoczne
są w każdym niemal zdaniu książki Wirall.
Autor nie zajmuje się jednak ocenianiem lub krytyką jakichkolwiek poglądów. Wędrując przez
wszechświat wskazuje Czytelnikowi zupełnie nowe obszary poznania i - tylko pozornie
abstrakcyjne - kierunki wykorzystania otaczającej nas informacji i materii.
w górę ↑
"Czarne dziury i krzywizny czasu" - Kip S. Thorne
• Oryginalny tytuł: "Black Holes and Time Warps"

• Tłumaczenie: Danuta Czyżewska
• Wydawnictwo: Prószyński i S-ka
Czarne dziury i krzywizny czasu to temat rzadko przedstawiany z równą elegancją - językiem,
który wspaniale przybliża abstrakcyjne pojęcia fizyki teoretycznej i astrofizyki. Thorne opisuje
ezoteryczne, a jednocześnie przerażające obiekty - czarne dziury - miejsca, gdzie przestrzeń i czas
zakrzywiają się do tego stopnia, że separują się od reszty Wszechświata. Myliłby się jednak ten, kto
sądzi, że reakcja Wszechświata jest wzajemna. Nic podobnego, do czarnej dziury wstęp jest wolny -
tyle że wyjścia nie ma, nie powróci stamtąd nawet światło. Nie mniej szokującą konsekwencją
ogólnej teorii względności jest plastyczność tworu, w którym żyjemy - czasoprzestrzeni. Wystarczy
dysponować odpowiednią masą lub energią, aby dowolnie zakrzywiać, wyginać i deformować czas
i przestrzeń. Jeśli to możliwe, czemu nie zakrzywić czasoprzestrzeni do tego stopnia, aby dosięgnąć
gwiazd odległych o setki lat świetlnych? "To jest możliwe - pisze Thorne - taki obiekt nazywa się
tunelem czasoprzestrzennym i podam wam przepis, jak go skonstruować. Teraz nie mamy
możliwości technicznych, aby wykonać taki tunel, ale mamy możliwości intelektualne, aby sobie
go wyobrazić".
w górę ↑
"Galaktyki, gwiazdy, życie. Fizyka Wszechświata" - Frank H. Shu
• Oryginalny tytuł: "The Physical Universe"

• Tłumaczenie: Piotr Amsterdamski, Stanisław Bajtlik, Marcin Ryszkiewicz, Jarosław
Włodarczyk
Książka ta jest jednym z najlepszych wprowadzeń do astronomii i astrofizyki. Czytelnik znajdzie w
niej pełen przegląd najważniejszych faktów obserwacyjnych dotyczących ciał niebieskich - od
planet Układu Słonecznego przez gwiazdy po kwazary i rozszerzający się Wszechświat. Ukazuje
ona jedność Wszechświata i tłumaczy, na czym polega wielka przygoda człowieka, poszukującego
w przyrodzie ogólnych zasad, i to na skalę kosmologiczną. Tekstowi głównemu towarzyszą liczne
zdjęcia, ryciny i wykresy, a także problemy do samodzielnego rozwiązania. Polskie wydanie
zawiera też uzupełnienia, napisane przez astronomów i astrofizyków z Uniwersytetu
Warszawskiego oraz Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika PAN w Warszawie i
doprowadzające wywód Shu do początków 2003 roku.
w górę ↑
"Historia naturalna gwiazdozbiorów" - Jerzy Dobrzycki, Jarosław Włodarczyk

Oto pierwsze w języku polskim tak obszerne opracowanie historii gwiazdozbiorów od zamierzchłej
przeszłości, odległej o tysiące lat i pozbawionej źródeł pisanych, po początek XX wieku. Mity,
astronomia starożytnych kultur Mezopotamii, Egiptu i Grecji, astrologia średniowieczna przeplatają
się tutaj z historią odkryć geograficznych, wielką polityką, nauką nowożytną i literaturą piękną.
Książka zawiera niezwykle bogaty materiał ikonograficzny (blisko 300 ilustracji!) oraz katalog 88
gwiazdozbiorów z ich mapkami i historią.
w górę ↑
"Ilustrowany atlas kosmosu. Przewodnik po wszechświecie" - Couper Heather,

Henbest Nigel
• Oryginalny tytuł: "The Space Atlas"

• Tłumaczenie: Prosińska - Giersz Joanna, Magnuska Małgorzata
• Wydawnictwo: Solis, 2002
Pasjonujący przewodnik po Wszechświecie zabierze czytelnika w podróż kosmiczną. Dzięki temu
atlasowi poznasz drugą stronę Księżyca, powierzchnię i atmosferę planet, starość i śmierć gwiazdy,
jak mierzymy odległość między gwiazdami, położenie mgławic, tajemnicze wydarzenia w centrum
naszej galaktyki.
w górę ↑
"Kalendarz astronomiczny na XXI wiek" - Roman K. Janiczek, Jan Mietelski,

Marek Zawilski

"Kalendarz astronomiczny na XXI wiek" to przygotowany przez zespół polskich astronomów
przegląd najważniejszych - spośród dających się przewidzieć-zjawisk ziemskiego nieba, jakie
wystąpią w latach 2003-2100. Zawiera on m.in. dane o: - fazach Księżyca, - zaćmieniach Słońca i
Księżyca, - ciekawych konfiguracjach planet i gwiazd (w tym przejściach planet wewnętrznych na
tle słonecznej tarczy), - kometach okresowych i rojach meteorów. Kalendarz nie jest przy tym
jedynie wyliczanką zjawisk astronomicznych. Jego integralną część stanowią podstawowe
informacje z astronomii sferycznej, astronomii Układu Słonecznego (łącznie z fizycznymi
charakterystykami planet i ich naturalnych satelitów), wreszcie - astronomii gwiazdowej i
galaktycznej. To wszystko czyni z tej książki pozycję niezbędną na półce każdego miłośnika
astronomii, jak również człowieka ciekawego świata i Kosmosu.
w górę ↑
"Kierunek Księżyc" - Alan Shepard, Deke Slayton, Jay Barbree, Howard

Benedict
• Oryginalny tytuł: "Moon Shot. The Inside Story of America's Race to the Moon"
• Tłumaczenie: Maria Fredro-Boniecka
"Kierunek Księżyc" to opowieść o tych, którzy budowali rakiety i wysyłali je w kosmos, i o
wybrańcach, którzy - choć obdarzeni nieprzeciętnym talentem i starannie wyszkoleni - z
narażeniem życia zamieniali bezpieczną Ziemię na próżnię przestrzeni kosmicznej. Znajdziemy
tutaj opis pierwszych lotów orbitalnych programów Mercury i Gemini, dramat załogi Apolla 1,
płonącego na wyrzutni, i odyseję astronautów Apolla 13, którzy cudem powrócili na Ziemię.
w górę ↑
"Kosmiczny alfabet" - Stanisław Bajtlik

"Kosmiczny alfabet" to zbiór krótkich esejów na tematy związane z nowoczesną astronomią.
Adresowany jest do osób nie związanych z nauką, które chciałyby się dowiedzieć, czym zajmuje się
astronomia, astrofizyka, kosmologia, a także co dziś wiadomo o Wszechświecie i w jaki sposób
udało się nam tę wiedzę uzyskać. Każdy z esejów ilustrują stare ryciny i kolorowe zdjęcia
wykonane podczas najnowszych obserwacji astronomicznych.
w górę ↑
"Kosmologia kwantowa" - Michał Heller

Książka ta opowiada o jednej z najbardziej fascynujących przygód współczesnej fizyki - o próbie
stworzenia teorii całego Wszechświata, opisującej jego powstanie i dzieje, łączącej grawitację z
mechaniką kwantową w jedną superteorię. Teoretycy odwołują się w tym celu do tak niezwykłych
pojęć, jak superstruny, wielowymiarowe przestrzenie, instantony, kwantowa kreacja "z niczego",
piana czasoprzestrzenna czy brany, wykorzystując pomysły Hawkinga, Penrose'a, Wheelera i
innych. W badaniach tych uczestniczy polski kosmolog, Michał Heller, dlatego przedstawiona w
Kosmologii kwantowej relacja ma, poza walorem aktualności, rys bardzo osobisty.
w górę ↑
Mała księga Wielkiego Wybuchu" - Craig J. Hogan
• Oryginalny tytuł: "The Little Book of the Big Bang"

• Tłumaczenie: Piotr Amsterdamski
Ta niewielka książka jest na swój sposób wielka, gdyż opisuje kilkanaście miliardów lat życia
całego Wszechświata, nie pomijając niczego ważnego. Znajdziemy więc w niej Wielki Wybuch i
kosmiczną inflację, cząstki elementarne i tajemniczą ciemną materię, czarne dziury i gromady
galaktyk, fałszywą próżnię i pianę czasoprzestrzenną. Innymi słowy, jest to doskonale napisane
podsumowanie tego, co astronomowie, fizycy i kosmolodzy wiedzą o narodzinach i ewolucji
Kosmosu. Doskonale i kompetentnie, gdyż autor jest znanym badaczem Wszechświata, profesorem
astrofizyki na Uniwersytecie Waszyngtona w Seattle.
w górę ↑
"Narodziny cywilizacji kosmicznej" - Robert Zubrin
• Oryginalny tytuł: "Entering Space"

• Tłumaczenie: Piotr Moskal, Marek Zawisza
- Jesteśmy zwierzętami kosmicznymi - mówi w tej książce Robert Zubrin, autor znanego i w Polsce
bestsellera "Czas Marsa". - A jeśli tego nie rozumiemy, skazujemy się na zagładę. - I kreśli przed
czytelnikiem kolejne fazy rozwoju ludzkiej cywilizacji: zasiedlającej Układ Słoneczny,
wydobywającej surowce z planetoid, przekształcającej inne planety na obraz Ziemi, wyruszającej
wreszcie do gwiazd. Swoją wizję autor wspiera szczegółowymi rozważaniami o współczesnych i
przyszłych napędach statków kosmicznych, metodach inżynierii globalnej... Ta książka to manifest
ludzkiej wiedzy i wyobraźni oraz praktyczny poradnik, jak zacząć.
w górę ↑
"Początek jest wszędzie. Nowa hipoteza pochodzenia Wszechświata" - Michał

Heller

Kosmologia i fizyka stoją dziś wobec najgłębszych zagadek przyrody. Należą do nich natura czasu i
przestrzeni oraz problem początku Wszechświata. Nauka współczesna coraz śmielej próbuje
wydrzeć te tajemnice przyrodzie, zespalając metody fizyki i matematyki, ale też głowiąc się, jaki
filozoficzny sens nadać nowym modelom kosmosu. Książka ta przedstawia oryginalną propozycję
takiej fundamentalnej teorii, ukazując ją w kontekście badań prowadzonych m.in. przez tak dobrze
znanych polskiemu Czytelnikowi uczonych, jak Stephen Hawking, Roger Penrose czy Lee Smolin.
w górę ↑
"Przyszłość czasoprzestrzeni" - Stephen W. Hawking, Timothy Ferris, Igor

Novikow, Alan Lightman, Kip S. Thorne
• Oryginalny tytuł: "The Future of Spacetime"
• Wydawnictwo: Zysk i S-ka, 2002
Jest to książka o tym, dokąd prowadzą nas czarne dziury, fale grawitacyjne i podróże w czasie.
Zdrowy rozsądek podpowiada nam, że pewne stwierdzenia o wszechświecie są na pewno
prawdziwe. Nowa Fizyka twierdzi, że się mylimy i rozmywa linię podziału między nauką i
fantastyką. W tej książce zebrano sześć poglądowych esejów, napisanych przez autorów, którzy
balansują po linie, odkrywając nowe prawa przyrody. Artykuły te są przeznaczone dla czytelników
podzielających fascynację ich autorów najgłębszymi tajemnicami przyrody.
w górę ↑
"Spacer po niebie. Przewodnik po gwiazdach i gwiazdozbiorach oraz ich

legendach" - Milton D. Heifez, Wie Tirion
• Oryginalny tytuł: "A Walk Through the Heavens"

• Tłumaczenie: Michał Szymański
Specjalnie przygotowane, czytelne mapki nieba ułatwiają odszukanie konstelacji i należących do
nich gwiazd. Książka zawiera także starożytne mity i legendy, dodające gwiazdom powabu i
tajemniczości. Napisana z myślą o początkujących miłośnikach nieba gwiaździstego, przedstawia
łatwe do zapamiętania wzory konstelacji i ścieżki prowadzące do nich. Nie trzeba mieć żadnego
specjalnego wyposażenia, aby skorzystać z tej książki - wystarczy czyste niebo!
w górę ↑
"Struktura Wszechświata" - Paul Halpern

• Oryginalny tytuł: "The Structure of the Universe"
• Tłumaczenie: Agata Różańska
• Wydawnictwo: Prószyński i S-ka, 1998
Najnowsza generacja teleskopów pozwala astronomom odkrywać tajemnice narodzin i ewolucji
Wszechświata. Dzięki dziesięciometrowym teleskopom - olbrzymom i Kosmicznemu Teleskopowi
Hubble'a jesteśmy coraz bliżej znalezienia odpowiedzi na podstawowe pytanie kosmologii: Jak
stary jest Wszechświat? W jaki sposób powstała struktura kosmiczna, czyli galaktyki oraz gromady
i supergromady galaktyk? Co czeka Wszechświat w przyszłości: nieustanne rozszerzenie czy może
kolaps?
w górę ↑
"Światło z przeszłości. Dzieje kosmologii współczesnej" - Alan Lightman
• Oryginalny tytuł: "Ancient Light"

• Tłumaczenie: Ewa L. Łokas, Bogumił Bieniok
Oto fascynująca, a zarazem niezwykle klarowna opowieść o przygodach nauki o Wszechświecie w
XX wieku. Jak stwierdził jeden z recenzentów, szkoda, że "Światło z przeszłości" nie pojawiło się
na półkach księgarskich przed "Krótką historią czasu" Stephena Hawkinga. Albowiem dzięki
prostemu językowi i głębokiej wiedzy Alana Lightmana, profesora słynnego MIT, powstała lektura
obowiązkowa dla wszystkich, których interesują rzetelnie przedstawione podstawy kosmologii
współczesnej. Tekstowi towarzyszą liczne ilustracje oraz informacje biograficzne o sławnych
astronomach, fizykach i kosmologach minionego wieku.
w górę ↑
"Teoria wszystkiego. Powstanie i losy wszechświata" - Stephen Hawking
• Oryginalny tytuł: "The theory of everything. The origin and fate of the universe"
Książka składa się z siedmiu wykładów, w których autor relacjonuje historię znanego nam
wszechświata. Wykłady te są znakomitym odbiciem nie tylko jego niezwykłej inteligencji, ale
również charakterystycznego poczucia humoru. Autor zaczyna swoją opowieść od twierdzenia
Arystotelesa, że Ziemia jest kulą, po czym przechodzi do odkrycia Hubble'a, że wszechświat się
rozszerza, co stanowi punkt wyjścia jego wyprawy do granic współczesnej fizyki.
w górę ↑
"Wszechświat w skorupce orzecha" - Stephen Hawking
• Oryginalny tytuł: "The theory of everything. The origin and fate of the universe"
Stephen Hawking jest jednym z najbardziej wpływowych myślicieli naszych czasów; słynie nie
tylko ze śmiałości swych koncepcji, ale również z jasności, z jaką potrafi je przedstawić. Dzięki
jego fenomenalnemu bestsellerowi (sprzedanemu w wielu milionach egzemplarzy) Krótka historia
czasu czytelnicy z całego świata zapoznali się z fascynującymi koncepcjami fizyki teoretycznej.
Teraz w nowej, bogato ilustrowanej książce, Hawking opowiada o najważniejszych odkryciach
teoretycznych, dokonanych od chwili opublikowania tamtej książki. Wprowadza czytelników w
aktualny stan badań w dziedzinie fizyki teoretycznej, w której prawda jest często dziwniejsza niż
fikcja, oraz wyjaśnia w prosty sposób zasady rządzące wszechświatem. Podobnie jak wielu innych
uczonych, profesor Hawking dąży do poznania świętego prawa fizyki - Teorii Wszystkiego, która
decyduje o losach kosmosu. W książce Wszechświat w skorupce orzecha opowiada o swoich
próbach rozwikłania tajemnic kosmosu - od supergrawitacji do supersymetrii, od teorii kwantów do
teorii M, od holografii do dualności. Jego fascynująca intelektualna przygoda polega na próbie
połączenia ogólnej teorii względności Einsteina z ideą Feynmana wielu możliwych historii
wszechświata, tak by otrzymać jednolitą teorię, opisującą wszystkie zdarzenia we wszechświecie."
Wraz z Hawkingiem docieramy do frontu nauki, by sprawdzić, czy superstruny i p-brany stanowią
ostateczne rozwiązanie zagadki wszechświata. Wszechświat w skorupce orzecha jest obowiązkową
lekturą dla wszystkich, którzy chcą zrozumieć wszechświat, w którym żyjemy.
Zdjęcia zostały podzielone na poszczególne kategorie:

planety i ich księżyce, statki kosmiczne i inne. Kliknij
na wybrane zdjęcie aby zobaczyć jego powiększenie.
Zdjęcia: NASA (Images Courtesy of NASA JPL/Caltech)
Zdjęcia planet i ich księżyców:

Zdjęcia statków kosmicznych:
Inne zdjęcia:
Amatorskie zdjęcia astronomiczne:

Anna Astronomie

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Anna Astronomie

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

1. UKLAD SLONECZNY .

Planety Układu Słonecznego

Wenus 0.723 0.615 12.3×106 0.814 0.91 0

Słońce i planety nie są jedynymi ciałami Układu Słonecznego.

Obiekty w Układzie Słonecznym

Teoria Wielkiego Wybuchu

Wyróżniamy cztery typy galaktyk, a pierwszą z

Kolejny typ galaktyk to galaktyki eliptyczne, które nie

Galaktyki o nieregularnej budowie morfologicznej to galaktyki

Podobnie jak w przypadku gwiazd,

Naszym domem jest Droga Mleczna o

GRUPY GALAKTYK, UKŁADY GALAKTYK i SUPERGROMADY

Gwiazdozbiór (konstelacja) to grupa gwiazd zajmujących pewien obszar

dokładniej Wielki Wóz. To ugrupowanie jest łatwe do zapamiętania

Między gwiazdozbiorem Małej i Dużej Niedźwiedzicy znajduje się

Do gwiazdozbiorów okołobiegunowych zaliczamy także Żyrafę, Rysia

Obserwując ruch planet i Księżyca starożytni

CZYM JEST CZARNA DZIURA

(Kliknij na zdjęcie po lewej) Czarna dziura jest

JAK POWSTAJE CZARNA DZIURA

Pole grawitacyjne oddziałuje na światło w taki

ŁĄCZENIE CZARNYCH DZIUR

Czarna dziura powinna uginać przechodzące w jej

JAK ZLOKALIZOWAĆ CZARNĄ DZIURĘ

(Kliknij na zdjęcie po lewej) Jasność

KWAZARY I CZARNE DZIURY

JAK DŁUGO "ŻYJĄ" CZARNE DZIURY

W 1974 roku Stephen Hawking udowodnił,

Cefeidy należą do typu gwiazd zmiennych, na

Gwiazdy Wolfa - Rayeta to gwiazdy zaliczane do gwiazd o

Kometa Hyakutake została odkryta przez

Kwazary to odległe, podobne do gwiazd źródła bardzo

METEOROIDY, METEORY I METEORYTY

Meteoroidy należą do najmniejszych obiektów w

Kiedy meteor wpada z ogromną

Planetoidy to ciała niebieskie będące bryłami

Pulsar jest rodzajem gwiazdy

Supernowa to wybuch pewnego typu

"Wirall" - Tomasz Kloczkowski

"Wirall" - Tomasz Kloczkowski

• Wydawnictwo: UMMASUN 2008

"Czarne dziury i krzywizny czasu" - Kip S. Thorne

• Oryginalny tytuł: "Black Holes and Time Warps"

"Galaktyki, gwiazdy, życie. Fizyka Wszechświata" - Frank H. Shu

• Oryginalny tytuł: "The Physical Universe"

"Historia naturalna gwiazdozbiorów" - Jerzy Dobrzycki, Jarosław Włodarczyk

• Wydawnictwo: Prószyński i S-ka

"Ilustrowany atlas kosmosu. Przewodnik po wszechświecie" - Couper Heather,

• Oryginalny tytuł: "The Space Atlas"

"Kalendarz astronomiczny na XXI wiek" - Roman K. Janiczek, Jan Mietelski,

• Wydawnictwo: Prószyński i S-ka

"Kierunek Księżyc" - Alan Shepard, Deke Slayton, Jay Barbree, Howard

"Kosmiczny alfabet" - Stanisław Bajtlik

• Wydawnictwo: Prószyński i S-ka

"Kosmologia kwantowa" - Michał Heller

• Wydawnictwo: Prószyński i S-ka

Mała księga Wielkiego Wybuchu" - Craig J. Hogan

• Oryginalny tytuł: "The Little Book of the Big Bang"

"Narodziny cywilizacji kosmicznej" - Robert Zubrin

• Oryginalny tytuł: "Entering Space"

"Początek jest wszędzie. Nowa hipoteza pochodzenia Wszechświata" - Michał

• Wydawnictwo: Prószyński i S-ka

"Przyszłość czasoprzestrzeni" - Stephen W. Hawking, Timothy Ferris, Igor