1.

UVOD
Sociologija je najopštija nauka o strukturi i zakonitostima društva.
Osamostalila se u 19. veku a njen osnivač je Francuski filozof Ogist Kont.
Društvenu strukturu u njenoj «opipljivoj» veličini možemo shvatiti kao
mnoštvo različitih društvenih grupa. Osnovne društvene grupe su:

1.PORODICA
2. klase
3. država
4. političke stranke

Porodica je grupa članova direktno povezana srodničkim odnosima.

Porodica je oduvek bila i ostaje mesto gde čovek dolazi na svet i gde pronalazi
sebe; gde se razvija kao osoba i član društva i gde upija najpresudnije zasede
za sav kasniji život.
Između ostalog, porodica je oduvek bila škola poslušnosti i pripremala
pre podanike nego slobodne i kritički orijentisane ličnosti. Vrlina discipline,
solidarnosti, požrtvovanje, plemenitost i sl., koje bi trebalo da krase svaku
“zdravu” porodicu, bile su vešto stavljene u funkciju služenja “opštem dobru”
i “opštim interesima” ( Milan Tripković: “ Sociologija”, Novi Sad, 1998. str. 213.)
 2.TIPOVI PORODICA
Tipovi porodice koji još dan danas postoje su: totemski klan,
patrijarhlana kućna zajednica, patrijarhalna porodica i induvidualna
(konjugalna) porodica.
Porodica na našem “tržištu” se deli na dva tipa, na patrijarhalnu, pa nju
kako prerasta u modernu porodicu. Patrijarhalna počiva na privatnoj svojini i
agrarnom načinu proizvodnje sa čvrstom srodničkom strukturom. U
patrijarhalnoj porodici se dominacija muškarca nad ženom i starijih nad
mlađima smatraju potpuno prirodnim(Milan Tripković: “ Sociologija”, Novi Sad, 1998. str. 213.)
2.1. Klanska porodica
Klanska porodica je jedan od najstarijih oblika porodične organizacije
koju i danas nalazimo kod nekih australijskih plemena. Klan je prepoznatljiv
po zajedničkom imenu koje nose svi članovi klana. To znači da nijedan
pripadnik klana nema svoje individualno ime. Ime pripada zajedničkom
poretku od koga svi ostali potiču. Suštinu klana čine zajednička krv,
zajednički život, zajednička duša i potomstvo. U klanu se potomstvo računalo
po majci iako muškarci vladaju plemenom( Rajko Kulić: “Sociologija”, Beograd 1999. str.154-
164.)

2.2. Patrijarhalni tip porodice

Patrijarhalni tip porodice u njenom čistom obliku nalazimo kod
Rimljana. Isti tip porodice nalazimo i na Dalekom istoku. Ovaj tip porodice
najviše je podržavala hrišćanska religija, jer je ženu smatrala manje vrednom
i “izvorom greha”. Opšte obeležje patrijarhalne porodice je što porodica
počiva na privatnoj svojini u okviru koji dominira zemljišni posed. Postoji
naglašena nejednakost između polova, utemeljna na ekonomskoj zavisnosti
žene od muškarca. Svi odnosi u porodici ovog tipa utemeljeni su na dominaciji
muškarca nad ženom i starijih nad mlađima. Otac raspolaže najvećim
autoritetom u odnosu prema ženi i deci. U pogledu seksualne slobode,
monogamska porodica muškarca stavlja u povoljniji položaj u odnosu na
ženu, jer se vrednost traži samo od žene.

Porodica je nosilac i čuvar moralnih pravila i tradicije. Najznačajniji

oblici patrijarhalne porodice su: zadruga, inoksna poljoprivredna porodica,
mešovita porodica, zanatlijska porodica(Rajko Kulić: “Sociologija”, Beograd 1999. ).
 2.3. Industrijski tip
Industrijski tip porodice se sastoji od bračnih parova i njihove dece do
njihove ženidbe ili udaje. Brak je osnova porodice, a njeni članovi čine
biološku grupu u kojoj se srodstvo računa i po ženskoj i po muškoj liniji. Za
razliku od drugih tipova porodice, ovde su članovi ekonomski samostalni.
Uspostavljena je faktička i pravna jednakost supružnika, a društvo kroz
pravne odredbe štiti porodicu u celini, a posebno decu.
Danas se posebno naglašava ravnopravnost muškarca i žene i
individualna sloboda. Postali smo slobodniji, više samostalni, ali istovremeno
sve smo manje sposobni graditi i održavati prisnije porodične veze. Broj
članova sveden je na minimum, komunikacija uprkos povoljnim
mogućnostima siromašna, ekonomska sigurnost uopšteno ovisi o roditeljskim
platama, sredstva za život kupuju se gotova, mnoštvo kućnih poslova
obavljaju mašine, a vršenje profesije zahteva sve veću intelektualno
obrazovanje i psihičku koncentraciju.
2.4. Savremena porodica
U porodici nema promene bez promena u društvu i obrnuto, i to je
najbolji pokazatelj da pojedinac u trenutku induvidualne krize ili problema se
vraća porodici tražeći u njoj utehu i sigurnost. Bilo kako da je, porodica će
uvek ostati privatno područje, bilo kako uticalo društvo na nju. Savremena
porodica često postaje “ugovorna stranka” sa članovima porodice, jer sve
češće članovi pređu u dogovornu grupu. Veliki broj pojedinaca doživljava
porodicu kao pobežište i utočište, ali i kao teret i obavezu, pa se u tom
protivrečuju, ako ne i u raskolu, formiraju i oni i porodica i društvo.
(Milan Tripković: “ Sociologija”, Novi Sad, 1998. str. 213.)

Za današnje vreme karakterističnije su nepotpune i vanbračne porodice,

pa porodice sa jednim detetom, zatim samačko domaćinstvo (najčešće se javlja
u velikim gradovima), potencirajući usamljenost modernog čoveka.
 Najadekvatnija definicija bila bi za porodicu sledeća: „Porodica je
osnovna društvena grupa, koja zavisno od istorijskog i društveno-ekonomskog
razvitka okuplja lica vezana brakom i njihovim potomstvom, a eventualno još i
širi ili uži krug krvnih i drugih srodnika, koji se udružuju radi zadovoljenja
raznovrsnih bioloških potreba (zadovoljenje polnog nagona, rađanja i podizanje
dece), ekonomskih potreba (proizvodnja, potrošnja, razmena), socijalnih (zaštita
članove porodice), vaspitnih, emotovnih i drugih potreba”. (Dr Dragan
Subotić:“Sociologija” , Beograd, 2005. str. 190-197)

Posle ove definicije trebamo dodati da pojam porodica kao društvena

grupa širi se sklapanjem braka.

3.BRAK JE OSNOVA PORODICE

Brak je emotivno-polna i društvena veza, po pravilu trajne prirode,
između lica suprotnih polova, koja može imati različite načine zasnivanja,
naime običajni, crkveni,građanski, faktički.
1.Običajni je karakterističan za predcivilizacijska društva.
2.Crkveni brak nastaje u verničkim institucijama, pred crkvenim organima.
3.Građanski brak nastaje u modernim građanskim društvima, a sklapa se
pred državnim organima.
4.Faktički je vrsta braka koji nije dokumentovan, mogli bi ga nazvati
kao“divlji brak”,odnosno vanbračna zajednica. Faktički brak je u današnje
vreme najzastupljeniji.
I ako brak najčešće predstavlja osnovu za formiranje porodice, između
njih postoje kako formalne tako i sadržinske razlike. Formalne razlike se
odnose na veličinu i strukturu bračne grupe, a sadržinske na suštinsku stranu
bračnih i porodičnih odnosa(Milan Tripković: “ Sociologija”,Novi Sad, 1998. str.
213.)
 Porodica nastaje putem braka između muškarca i žene u kojem se
rađaju deca. Brak je osnova porodice. Porodica je primarna grupa i intimna
zajednica, a brak je društvena priznata veza između muškarca i žene. Svako
društvo je zainteresovano da uređuje odnos muškarca i žene, jer iz tih odnosa
se rađaju deca, bez kojih ne bi moglo opstati društvo.

3.1.-Pravo na izbor bračnog druga -

Brak i porodica u najvećem broju zemalja se definiše kao pravo ličnog

izbora čoveka, kao sferu privatnosti. Porodica i njeni stariji članovi, u
demokratskom društvu su izgubili pravo posredništva i odlučivanja u ime
mlađih članova, prilikom izbora i
zaključivanja braka.

Pravo međusobnog izbora partnera je danas neotuđivo i ljudi ga se ne

žele više odreći. Pravo na izbor bračnog druga je i pravo na planiranje
porodice. To je osnovno ili prirodno pravo svakog pojedinca. U patrijarhalnim
sredinama dominira stihijnost u reprodukciji i veličini potomstva, dok
savremena porodica to planira.

3.2.Razvod braka

Porodica i brak može imati i drugu stranu, a to je nestanak, raspad,

razvod ili slom. Slom braka je proces u kojem dolazi do raspada bračne
zajednice voljom supružnika ili aktom ovlaštene društvene institucije.
Raspoloživi podaci govore o velikom porastu razvoda brakova u Evropi i
SAD-u.

Za funkcionaliste, razvod braka je reakcija na zajedničke norme i

vrednosti. Za Parsonsa to je znak da se brak sve više društveno vrednuje.
Uzroci razvoda brakova se kreću od emotivno-moralnih do tradicionalno-
običajnih i ekonomsko-socijalnih.
 Marksistički teoretičari upozoravaju da razvoduu braka uslovljava i
način proizvodnje tj. posebno se žene dovode u težak položaj. One se pored
rada u industriji brinu i za vasitanje dece i vođenje kućne zajednice, a i dalje
se od njih očekuje podređena uloga u braku i društvu. I ta protivrečja znaju
biti uzrok sukobu u porodici, a ponekad i slomu bračne zajednice.

Razvod braka je pravo bračnih partnera i ono se sve više koristi

tj.realizuje s promenom pozicije žene u društvu i u porodici. To je ujedno i
izraz realizacije prava na izbor bračnog partnera, prava na planiranje
porodice,a na obrazovanje i izbor mesta boravka.

4.ŽENA I DRUŠTVO

Porodica obavlja dve temeljne funkcije u svim društvima:

1. biološku (reprodukcija)
2. socijalnu (odgoj i briga za potomstvo)

Temeljni osnov porodice u čitavoj istoriji je bila žena. Ona je nosila

najveći teret održanja i razvoja porodice, od biološke do ekonomske socijalne
funkcije. Žena je ujedno nosilac transformacije porodice ali i svoje uloge.

Žene su, pre svega, nosioci reprodukcije, dakle produžetka ljudske vrste,
one su i supruge i majke, brinu se o domaćinstvu, deci i muškarcu, pokoravaju
se tradiciji itd. Međutim, nije redak slučaj u istoriji, pa i danas da su
isključivane iz nasledstva, zanimanja, visokog staleža i položaja moći u
društvu. Prva podela je nastala na polu (i danas postoji podela na muške i
ženske poslove i zanimanja).
Dva su stajališta koja pokušavaju to objasniti:
1. podela rada prema polovima je određena biološkim i genetskim razlikama
između muškarca i žene
2. podela rada je povezana sa tradicijom i ulogom koju je sebi muškarac
prisvojio i da tu poziciju želi zadržati.

Industrijsko društvo je promenilo poziciju žene, međutim postoje dosta

analiza koje govore o tome ukazuju na još uvek veliku podređenost žene,
njenih prava i njene pozicije u društvu. Iz te podređene pozicije žene, javili su
se mnogi pokreti koji se zalažu za oslobođanje žene i afirmaciju njenih prava.
 5.PORODICA
Porodica je jedna od najznačajnijih, najkompleksinijih i najpoznatijih
društvenih grupa i ujednom i kamen temeljac društva, ona je vrlo složena
društvena grupa i primarna bio-psiho- socijalna zajednica. Njena svojevrsnost
ne ogleda se samo u posebnom mestu koje zauzima u okviru društvene
strukture, već i po značaju koji ima za razvoj čovekove ličnosti (Milan Tripković:
“ Sociologija”, Novi Sad, 1998. str. 213.)

5.1. Pojam porodice

Kako pojam tako i funkcije porodice je malo teže odrediti, jer se ona
često poistovećuje sa
a)brakom,
b)srodstvom i
c)domaćinstvom.
Ove društvene grupe su jako bliske, ali istovremeno su i jako
različite.Srodstvo je istorijski promenljiva biološko-društvena povezanost
ljudi. Između biološko i društveno bliskih srodnika osnovna funkcija je
stvaranje polnih tabua, zatim međusobna prava, dužnost je onemogućiti
vršenje polnih odnosa. Pored toga je važna činjenica međusobno
potpomaganje i poštovanje.
Domaćinstvo je socio-ekonomska zajednica ljudi, čiji pripadnici zajedno
stanuju i privređuju. Domaćinstvo je specifičan izraz za ekonomske aspekte
porodičnog života, pa je zbog toga teško razlikovati porodicu i domaćinstvo.
Ako bi hteli ipak da nađemo razliku među njima, onda možemo reći da
je domaćinstvo više veštačka kategorija, dok je porodica društvena grupa sa
više kompleksnih funkcija i odnosa.Prema tome, porodica je specifična
društvena grupa koja se istorijski menjala i razvijala i u kojoj se prepliću
biološki, društveno-ekonomski, i psihički činioci.

U pojam porodice spadaju i grupe koje nisu obavezno osnovane na

braku i krvno srodničkim vezama, već porodice kao što su: grupe vršnjaka,
susedske grupe, verske zajednice, školska odeljenja i zajednica starijih. (Marko
Mladenović:Uvod u sociologiju porodice, Beograd, 1969)
 6. FUNKCIJE PORODICE

Porodica je posrednik između društva i pojedinaca, i specifična je u

tome što zadovoljava veci broj funkcija. To su takve funkcije i potrebe koje se
mogu zadovoljiti isključivo unutar porodice, pre svega zbog dugotrajne bio-
socijalne i psihičke nezrelosti i zavisnosti dece od roditelja, pa i zbog specifične
potrebe odraslih, i tako se porodica može odrediti kao istorijski promenljiva
primarna društvena grupa, čija su opšta obeležja: da je zasnovana na
društveno sankcionisanim biološkim vezama ( hetero-seksualni odnosi,
biološka reprodukcija, emocionalno-duhovna vezanost ); da je zasnovana na
bio-socijalnim vezama i odnosima (srodnički odnosi i srodničke grupe, polni
tabui, podela porodičnih uloga); da je zasnovano na socijalnim vezama
(primarna socijalizacija, razvoj ličnosti,zadovoljenje različitih psiho-socijalnih
potreba); da je zasnovana na ekonomskim vezama(proizvođačka-potrošačka
zajednica). Iz toga sledi da su osnovne funkcije porodice biološke,bio-socijalne,
socijalno-psihološke, i ekonomske(Marko Mladenović: “Uvod u sociologiju porodice ”, RAD,
Beograd, 19str.11-17)

Porodica ima i zaštitnu funkciju članova, jer ona je u stanju da pruža

raznovrsne zaštite članovima porodice, naime izdržavanje dece, zdravstvene
zaštite, zatim ima funkciju i socijalnog staranja, zbrinjavanja ostarelih i
članovama porodice koji su naslonjeni na socijalne potrebe.
6.1. Biološka veza
Osnovna obeležja porodice je biološki karakter, koji obuhvata odnose u
kojima se prožimaju biološki, psihološki i društveni elementi, odnosno
zadovoljenje polnog nagona i emotivnih potreba ljudi, rađanje i podizanje
dece. Rađanje dece je vrsta reprodukcije, koji nije uvek vezan za porodicu, tj.
deca se ili rađaju u porodici, ili porodica nastaje zbog rođenja deteta.
6.2. Srodnička veza
Porodica je takvo okruženje gde se pojavljuje čitav niz srodničkih veza
koji mogu biti:
a) krvno srodstvo, b) tazbinsko srodstvo, c) adoptivno srodstvo, d) duhovno
srodstvo.
 Najvažnije srodstvo je krvno srodstvo ( prirodno). Ono se zasniva
rođenjem. T azbinsko se stvara ženidbom ili udajom, adoptivno nastaje
usvojenjem, a duhovno je kumstvo, pobratimstvo itd.
6.3. Socijalno-psihološka veza
Socijalno-psihološke veze su takve porodične veze pod kojima se
podrazumeva briga o podizanju deteta, vaspitanje i zaštita dece, i socijalno
formiranje ličnosti, a to nije sve, jer pored ovih pojmova postoji čitav niz
drugih emotivno-psiholoških potreba koji su vezani za zadovoljstva porodice.
6.4. Ekonomska veza
Ekonomske funkcije porodice su se istorijski menjale, ali se sve do danas
nisu izgubili. Ima više autora koji smatraju da je porodica nastala upravo
onda kada su ekonomske funkcije sa šire društvene grupe prešle na porodicu.
Savremena porodica od proizvođačko- potrošačke prerasla u potrošačku
zajednicu, ona je još uvek u velikoj meri ekonomska jedinica društva.

7.PORODICA KROZ ISTORIJU

Sociolozi su mislili da je pre modernog doba vladajući oblik porodice u
Zapadnoj Evropi bila proširena porodica. Međutim istraživanja su pokazala
da su ta gledišta pogrešna. Sociolozi su mislili da je domaćinstvo prošlosti bilo
veće od današnjeg. U Engleskoj, na primer, od 17. do 19. veka veličina
porodice iznosila je u proseku 4,75 osoba, dok je sadašnja cifra 3,04. U
prošlosti deca su često radila, pomažući roditeljima u obradi zemlje. Ona deca
koja to nisu radila rano su napuštala dom i odlazili da rade u drugim
domaćinstvima ili učili zanat. I mnogi drugi razlozi činili su porodične grupe
manje stalnim, no što su to one i danas, uprkos visokoj stopi razvoja. Stope
smrtnosti ranije su bile znatno više no danas. Jedna četvrtina novorodjencadi i
u ranom periodu moderne Evrope nije preživela prvu godinu života, a žene su
često umirale pri porođaju. Smrt jednog od članova porodice često je značila i
razbijanje porodičnih odnosa.

7.1.Podela porodice kroz istoriju:

1. Totemski klan je najstariji oblik porodičnog života kojeg karakteriše
zajedničko ime obično prema nekoj životinji, zajednički grb preko kojeg se to
ime ispoljava, verovanje u zajedničko poreklo svih njegovih članova i
računanje potomstva po materinskoj liniji.
2. Velika porodica ili kućna zajednica javlja se u tri oblika: materinsko-pravna
u kojoj je starešina porodice žena, kao očinsko-pravna u kojoj je starešina
porodice otac po kojem se određuje i nasledstvo i velika porodica u kojoj su
uloge oca i majke podjednake, te se potomstvo određuje prema muškoj i
ženskoj liniji.

3. Monogamna porodica kakva je stara rimska «familija» koja se sve

donedavno mogla identifikovati i u Kini. Čine je otac, majka, sinovi i kćeri do
udaje, štićenici i kućni robovi.

8.ZAKLJUČAK

Iako nam se čini da sve znamo o porodici, to je možda tako u praksi, ali
njeno naučno proučavanje ni malo nije lako, tako će ostati još niz
neraščišćenih pitanja i problema počevši od istorijskog razvoja preko njene
strukture i funkcije do budućnosti.Često se čuje da će porodica nestati sa
vremenom. Činjenica da su velike promene u braku i porodici u današnje
vreme, ali možemo biti sigurni da porodica neće i ne može nestati, jer će ona
uvek biti tu u nekom obliku.Mogli bi zaključiti da bez porodične podrške, ili
bez harmonične atmosfere u porodici ni jedan pojedinac koji je član porodice
ne može uspeti u njegovim ambicioznim planovima gledajući u budućnost, jer
zdrava i potpuna porodica je ono što pruža zaštitu, utehu i podršku pojedincu
u trenucima teškoće i problema, porodica je ono društvo što nas “gura”
napred u teškim životnim putevima. Da ima više potpunih harmoničnih
porodica, to bi delovalo i na društvo u celini sasvim drugačije, odnosno na
pozitivniji način, i smanjio bi se broj konfliktnih osoba na svetu.
 Literatura

1. Anthony Giddeus: Sociologija, Budapest, 1997.

2. Dr Dragan Subotić: Sociologija, Beograd, 2005.
3. Dušan Došić: Demografija sa statistikom, Novi Sad, 1996.
4. Majkl Volcer: Pordučja pravde, Beograd, 2000.
5. Marko Mladenović: Uvod u sociologiju porodice, Beograd, 1969.
6. Milan Mitrović i Sreten Petrović: Sociologija, Beograd, 2004.
7. Mile Nenadić: Socioliški itiner, Beograd, 1999.
8. Rajko Kuljić: Sociologija, Beograd, 1999.
Sadržaj

1. UVOD ----------------------------------------------------------- 2.str

2. TIPOVI PORODICA ---------------------------------------- 3.str
2.1. Klanska porodica --------------------------------------------3.str
2.2. Patrijahalni tip porodice -----------------------------------3.str
2.3. Industrijski tip -----------------------------------------------4.str
2.4. Savremena porodica ----------------------------------------4.str
3. BRAK JE OSNOVA PORODICE ---------------------------5.str
3.1. Pravo na izbor bračnog druga ----------------------------6.str
3.2. Razvod braka -------------------------------------------------6.str
4. ŽENA I DRUŠTVO ---------------------------------------------7.str
5. PORODICA ----------------------------------------------------- -8.str
5.1. Pojam porodice -----------------------------------------------8.str
6. FUNKCIJE PORORDICE -------------------------------------9.str
6.1. Biološka veza -------------------------------------------------10.str
6.2. Srodnička veza ---------------------------------------------- 10.str
6.3. Socijalno-psihološka veza ----------------------------------10.str
6.4. Ekonomska veza ---------------------------------------------10. str
7. PORODICA KROZ ISTORIJU ----------------------------- 11.str
7.1. Podela porodice kroz istoriju ----------------------------- 11.str
8. ZAKLJUČAK --------------------------------------------------- 12.str
LITERATURA ------------------------------------------------------ 13.str

„MEGATREND“ UNIVERZITET
FAKULTET ZA POSLOVNU EKONOMIJU
Valjevo

Predmet : Poslovna Sociologija

TEMA : PORODICA KAO OSNOVNA DRUŠTVENA

GRUPA
 Student Mentor
Tatjana Đukić , br.indeksa 1074 Prof. Dr. Darko Marinković

Šabac , januar 2011.