Krzysztof Antoni Fugiel

<b>Kraj dywanów, lapis lazuli, gazu ziemnego, ropy naftowej i... bomby
atomowej</b>

Przepraszam za nieoczekiwany lapsus językowy (może lepiej powiedzieć rym) w

tytule, ale to samo życie doprowadziło do niego. Gdy w październiku 1997 roku
wyjeżdżałem do Pakistanu, nie spodziewałem się, że za kilka miesięcy będę żył i
pracował w mocarstwie nuklearnym.

Nafta w Pakistanie
Historia
1866 Odwiercenie pierwszego otworu poszukiwawczego w pobliżu Kundal
1915 Odkrycie pierwszego pola ropy naftowej w Khaur
1952 Odkrycie pierwszego pola gazu ziemnego w Sui
Do 1998 Odwiercenie 456 otworów poszukiwawczych
Do 1998 Małe pokrycie terytorium otworami poszukiwawczymi (1,15 otworu
poszukiwawczego na 1000 km2)
Do 1998 Stosunek trafnych otworów 1 do 3,8 (26,3%)

Zasoby i produkcja bituminów

1998 Potwierdzone zasoby gazu ziemnego 886 mld m3
1998 Pozostałe do sczerpania rezerwy gazu ziemnego 589 mld m3
1998 Średnia dzienna produkcja gazu 53,8 mln m3
1998 Potwierdzone zasoby ropy naftowej 81 mln ton
1998 Pozostałe do sczerpania rezerwy ropy naftowej 28,2 mln ton
1998 Średnia dzienna produkcja ropy naftowej 8000 ton

Infrastruktura
1998 Dwa główne systemy SNGPL i SSGPL
1998 8 785 km gazociągów przesyłowych
1998 39 020 km gazociągów dystrybucyjnych
1998 Rosnący rynek ropy naftowej
1998 83% dostaw ropy naftowej z importu

Historia przemysłu naftowego w latach 50. i 60. Naszego wieku związana była z
dostawami sprzętu wiertniczego ze Związku Radzieckiego. Wtedy to też w
Pakistanie jak i w sąsiednich Indiach działali eksperci radzieccy. W okresie tym
powstało państwowe przedsiębiorstwo Oil & Gas Development Corporation
(OGDC). Jeszcze w latach 70. i 80. na urządzeniach wyprodukowanych przez
rosyjski URALMASZ pracowali w Pakistanie polscy wiertnicy.

Who is who?
Obecnie w Pakistanie działa kilkunastu światowych inwestorów (firm naftowych):

o British Gas International Pakistan

o BHP Petroleum
o Edison International
o Hardy Exploration & ProductionLtd
o Lasmo Oil Pakistan Ltd
o Mari Gas Company Ltd
o Oil & Gas Development CorporationLtd
o OMV (Pakistan) Exploration GmbH
o Orient Petroleum Inc
 o Occidental Petroleum (Pakistan) Ltd
o Petroleum Exploration (Pvt) Ltd
o Premier Exploration Pakistan Ltd
o PGNiG - Polish Oil & Gas Company(Pakistan)
o Pakistan Oilfields Ltd
o Pakistan Petroleum Ltd
o Shell Development Pakistan BV
o Tullow Pakistan (Developments) Ltd
o UMC Pakistan Corporation
o Union Texas Pakistan Inc
o Unocal Pakistan Ltd
o Zaver Petroleum Corporation Ltd

Jednocześnie na rynku znajduje się kilka firm wiertniczych:

o OGDC
o Krakowskie Poszukiwania Nafty i Gazu
o Parker Drilling
o Sedco Forex
o Forasol
o Pakistan Oilfields Ltd
o POOL Intairdrill

Pakistan Oil & Gas Summmit 98

Aktywność poszukiwawcza w Pakistanie wzrasta. Jak do tej pory, rząd pakistański

przyznał zagranicznym i pakistańskim firmom 30 koncesji naftowych, przewiduje
się przyznanie kolejnych 60. W lutym tego roku w Islamabadzie odbyła się II
Pakistańska Konferencja Naftowo-Gazowa ‘98 (Pakistan Oil & Gas Summit 98), w
trakcie tej konferencji podano, iż od marca 1997 w Pakistanie ogłoszono odkrycie
10 znaczących pól naftowych i gazowych.
W okresie tym odwiercono 35 otworów wiertniczych, z czego 16 poszukiwawczych
i 19 udostępniających złoża ropy i gazu.

Według oświadczenia Chaudry Nisar Ali Khana, ministra Nafty i Naturalnych

Zasobów, te odkrycia spowodowały powiększenie potencjalnych zasobów gazu
ziemnego o 118 mld m3
w stosunku do udokumentowanych zasobów gazu ziemnego rzędu 590 mld m3.
O wadze, jaką przykłada rząd Pakistanu do Nowej Polityki Naftowej najlepiej
świadczy fakt, że otwarcia II Konferencji Naftowej dokonał prezydent Pakistanu -
Muhammad Rafiq Tarar, a jej zamknięcia- premier Nawaz Sharif.

Realizując Nową Politykę Naftową, ogłoszoną w roku 1997 rząd pakistański

przewiduje przeprowadzenie przez inwestorów, prac poszukiwawczych na 345000
km2 obszaru lądowego i 155000 km2 całkowicie dziewiczego szelfu
przybrzeżnego.

W II Konferencji Naftowej w Islamabadzie wzięli, między innymi, udział

przedstawiciele Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa S.A., dyrektorzy
Stanisław Radecki, Marek Hoffman i Józef Płonka, przedstawiciel krakowskiej
Geofizyki - Marek Gąsiorowski oraz -krakowskiego Oddziału PGNiG; dyrektor Józef
Sztorc, Łukasz Kwieciński oraz autor tekstu.
Ten liczny udział jest w pełni umotywowany dużą aktywnością Polskiego Górnictwa
Naftowego i Gazownictwa S. A. w Pakistanie.

Polskie działki naftowe w Pakistanie

W lutym 1998 r. w Ministerstwie Nafty i Zasobów Naturalnych w Islamabadzie
została przydzielona PGNiG SA, koncesja naftowa na Blok Mehtar w prowincji
Beludżystan.

W podpisaniu umowy koncesyjnej ze strony PGNIG S.A. wzięli udział dyr. Janusz
Radecki oraz dyr. MarekHoffman.
Wspólnikiem PGNIG S.A. jest firma Currentage Petroleum Exploration Ltd, z której
strony umowę podpisali John Berghousen oraz Bashir Nadeem.

Ze strony pakistańskiej trzecią już koncesję naftową dla PGNIG S.A. podpisali:
sekretarz w Ministerstwie Nafty i Zasobów Naturalnych - dr Gulfaraz Ahmad oraz
dyrektor DGPC (Directorate General Petroleum Concession) - Shahid Ahmad.
Obszar koncesji Mehtar wynosi 1525km2. Rząd pakistański udziela koncesji
naftowych na okres 3-letni z możliwością przedłużenia tego okresu o jeden rok.
W pierwszym roku po otrzymaniu koncesji wykonuje się prace studialne
geologiczno-geofizyczne, a także wykonuje się reprocessing istniejących
materiałów geofizycznych.
Drugi rok zostanie poświęcony na wykonanie metodą sejsmiki 2D, 120 km nowych
profili geofizycznych ustalonych na podstawie wyników otrzymanych z
reprocessingu danych geofizycznych
W trzecim okresie koncesji przewiduje się odwiercenie dwóch otworów
poszukiwawczych o głębokości około 2000 m.

Koncesja Mehtar, jest już trzecią Koncesją Naftową przydzieloną PGNIG S.A. w
Pakistanie. PGNIG S.A. we wszystkich tych projektach pełni funkcję operatora.
W listopadzie ubiegłego roku przydzielono PGNIG S.A. koncesję naftową na blok
Sabzal, znajdujący się na południu prowincji Pendżab. Blok ten jest stosunkowo
niewielkim obszarem o powierzchni728 km2.

Pierwszą z przydzielonych PGNIG koncesji naftowych w Pakistanie była koncesja

na blok Khanpur West (Pendżab), który graniczy z blokiem koncesyjnym Sabzal.
Khanpur West jest dużym blokiem, gdyż jego powierzchnia wynosi 5814 km2.

W oparciu o prognozy geologiczne, przewiduje się odkrycie we wszystkich blokach,

złóż gazu ziemnego.
Minimalne zaangażowanie finansowe w prace poszukiwawcze na poszczególnych
blokach koncesyjnych to wielkość około 3 milionów dolarów.
Obszary koncesyjne przydzielone PGNIG S.A. są położone niedaleko od
tranzytowych gazociągów, co umożliwi w stosunkowo szybkim czasie podłączenie
potencjalnych złóż do eksploatacji.
Obecnie przyjmuje się, że wydobycie gazu ziemnego w Pakistanie pokrywa jedynie
w 40% potencjalnego zapotrzebowania. Islamska Republika Pakistanu nie
importuje gazu ziemnego.

Dla wywiązania się z umów koncesyjnych, PGNIG S.A. powołało w roku 1997 swój
Oddział Operatorski. Kierownikiem Oddziału został mianowany mgr inż. Józef
Płonka.
Krakowscy nafciarze w Pakistanie
W maju 1997 roku Oddział Poszukiwania Nafty i Gazu w Krakowie rozpoczął pracę
w Pakistanie.
Na podstawie kontraktu z Occidental Petroleum (Pakistan) Ltd. Oddział
Poszukiwania Nafty i Gazu w Krakowie przetransportował drogą morska z Gdyni do
Karaczi urządzenie wiertnicze IDECO - 1700. Po przewiezieniu go drogą lądową w
rejon Salt Range w prowincji Pendżab, przystąpiono do montażu urządzenia
wiertniczego oraz bazy.

By dowieźć urządzenie wiertnicze na miejsce, firma naftowa OPPL zmuszona była

wykonać 12 km nowej drogi w trudno dostępnym terenie górskim. Także dostawa
wody technicznej odbywała się poprzez ułożony na długości 20 km rurociąg.
24 czerwca 1997 roku rozpoczęto głębienie otworu Diaal -1 dla firmy Occidental
Petroleum (Pakistan) Ltd.

Wiercenie otworu odbywało się sprawnie, oprócz okresu gdy - ze względu na

wystąpienie katastrofalnych zaników płuczki wiertniczej - inwestor zmuszony
został do powiększenia zapasowego zbiornika wodnego, co spowodowało
opóźnienie w pracach wiertniczych.
Po odwierceniu pionowego otworu do głębokości 2950 m, stwierdzono, że otwór
nie spełnił zadania geologicznego. Wtedy też postanowiono zaciąć nowy otwór w
głębokości 1760 m i odchylić go od pionu.

Zadanie to w pełni zrealizowano w ten sposób, że odwiercono - zaczynając z

głębokości 1760 m - drugi otwór kierunkowy o maksymalnym kącie nachylenia
równym 40 stopni i odejściu poziomym około 800 m. Otwór zakończono w
głębokości mierzonej równej 3472 m.
Tak więc w okresie 182 dni odwiercono w trudnych warunkach geologicznych
(wiercenie w utworach fliszowych, w pobliżu wysadu solnego) prawie 5000
metrów.

O dobrze prowadzonej pracy niech świadczy fakt, że ilość instrumentacji

wiertniczych to tylko 1,61% całkowitego czasu pracy, a czas remontów nie
przekroczył 0,77%.

Praca na wiertni odbywała się w systemie trójbrygadowym po 12 godzin dziennie.

W trakcie wiercenia otworu Diaal - 1 na wiertni pracowało 10 Polaków, a to:
kierownik dzienny, kierownik nocny, dwóch wiertaczy, dwóch pomocników
dołowych, mechanik, elektryk, operator generatora Top Drive, oraz operator
wirówek. Załogi wymieniały się po sześciu tygodniach pracy.

Jako że dotarcie do wiertni wymagało przekroczenia w bród szerokiego koryta

rzecznego,
w trakcie silnych deszczy monsunowych załogę wymieniano transportem
helikopterowym.
W trakcie całego kontraktu, zapewniona była opieka lekarska, dzięki pracy dr
Andrzeja Szymańskiego.
Po zakończeniu pracy dla Occidental Petroleum (Pakistan) Ltd urządzenie
wiertnicze Ideco 1700 zostało przetransportowane w pobliże Islamabadu, na pole
eksploatacyjne firmy Orient Petroleum Incorporation.
W otworze Bhangali - 1 wykonane zostały prace rekonstrukcyjne, polegające na
wymianie rurek wydobywczych oraz zamontowaniu zaworów do gas liftu. Prace te
w otworze o głębokości przekraczającej 4000 m zostały wykonane w iście
rewelacyjnym tempie, bo w czasie pięciu i pół dnia, co rozniosło się szerokim
echem w pakistańskim środowisku naftowym.

Trzecim zadaniem krakowskiej załogi wiertniczej jest odwiercenie otworu

poszukiwawczego Zarghun South - 1 w prowincji Beludżystan dla angielskiej firmy
Premier Oil.
Projekt wiercenia przewiduje odwiercenie otworu kierunkowego w górskim rejonie
Bolan.
Urządzenie wiertnicze zostało przetransportowane transportem drogowym na
dystansie 1500 km z okolic Islamabadu w okolice Quetty - stolicy Beludżystanu.

Okolice Quetty słyną z licznych kopalni węgla kamiennego, który wydobywany jest
ze sztolni wgryzających się w zbocza górskie.
Transport samego urządzenia napotykał na duże trudności związane z bardzo
trudnymi warunkami drogowymi, przejazd specjalnie zbudowaną górską drogą do
punktu Zarghun South - 1 wymagał najwyższych kwalifikacji kierowców.
Wiercenie otworu Zarghun South- 1 rozpoczęto 3 czerwca tego roku.

Pozostały do omówienia jeszcze trzy tematy z mojego rymowanego tytułu; lapis

lazuli, dywany i bomba atomowa.

Lapis Lazuli
Pakistan słynie z przepięknego kamienia półszlachetnego zwanego lapis lazuli. W
Pakistanie istnieje jedyna na świecie kopalnia tego kamienia, słynna zresztą od
czasów helleńskich.
Z tegoż kamienia można kupić w wielu miastach Pakistanu wspaniałe ozdoby,
rzeźby, figurki, szkatułki, noże oprawione w tenże błękitny kamień, bądź kolczyki
czy broszki.

Dywany
Piękniejszych dywanów; perskich, afgańskich, tadżyckich, kaszmirskich, jak i szali
wełnianych, włącznie ze słynnymi kaszmirami, które pomimo pokaźnych
rozmiarów można przeciągnąć przez obrączkę ślubną, nie można spotkać gdzie
indziej - tylko w Pakistanie.

Bomba atomowa
28 i 30 maja 1998 roku Pakistan w odpowiedzi na testy nuklearne przeprowadzone
przez Indie, przeprowadził w stanie w rejonie Chaghi w prowincji Beludżystan,
sześć wybuchów nuklearnych.
Tak też stał się on pierwszym muzułmańskim mocarstwem nuklearnym.
Liczymy jednak, że w dalszym ciągu krakowscy nafciarze będą mogli poszukiwać w
Pakistanie tak bardzo konwencjonalnych źródeł energii, jak ropa naftowa i gaz
ziemny.

O Autorze:
<font color=”yellow”>Krzysztof Antoni Fugiel urodził się 24.05.1949 roku. Po
ukończeniu liceum ogólnokształcącego w Krakowie, podjął studia na Wydziale
Wiertniczo-Naftowym Akademii Górniczo Hutniczej w Krakowie, który ukończył z
wyróżnieniem w 1973 roku.
W tym samym roku rozpoczął pracę w Zakładzie Płuczek i Cementowania Instytutu
Wiertniczo-Naftowego AGH w Krakowie.
W roku 1977 on rozpoczął pracę jako Specjalista d/s Płuczki w Serwisie
Płuczkowym Instytutu Górnictwa Naftowego i Gazownictwa, pracując na terenie
całej Polski.
W roku 1980 rozpoczął pracę we włoskiej firmie naftowej SAIPEM pracującej w
Iraku - jako specjalista d/s płuczki na polach naftowych Basry, Bagdadu i Kirkuku.
W roku 1983 rozpoczął pracę w Zakładzie Poszukiwania Nafty i Gazu w Krakowie
pracując jako asystent i kierownik wiertni w rejonie karpackim.
W roku 1987 pracował jako Rig Manager na otworze Nurpur - 1 wierconym w
ramach Projektu Jawalamukhi, realizowanego przez firmę ESSAR dla Oil and
Natural Gas Commission (ONGC)w północnych Indiach.
Następnie przeniósł się do pracy w Projekcie Krishna Godavari, gdzie nadzorował
wiercenie kierunkowych otworów gazowych na polu naftowym Pasarlapudi,
położonym w pobliżu miasta Amalapuraram, na wschodnim wybrzeżu Indii.
W roku 1991 powrócił do pracy w ZPNiG Kraków, pracując na stanowisku
specjalisty d/s technologii, zajmując się wierceniem kierunkowym, programami
optymalizacji procesu wiercenia, technologią wiercenia, rdzeniowaniami oraz
komputerowymi bazami danych.
W czerwcu i sierpniu 1997 pracował na Sachalinie jako specjalista d/s
rdzeniowania - podczas wykonywania kontraktu dla firmy ANK SHELF w rejonie
Noglik.
Od października 1997 roku Krzysztof A. Fugiel pracuje w Pakistańskim Oddziale
Poszukiwań Nafty i Gazu w Krakowie jako Kierownik Kontraktu. </font>